ANADOLU NVERSTES MHENDSLK MMARLIK FAKLTES KMYA MHENDSL BLM

FZKO KMYA LABORATUVARI

DENEY FY

KM 231
Sorumlu retim yeleri Yard.Do.Dr. Nezihe AZCAN Yard.Do.Dr. Funda ATE Fy Hazrlayan Aratrma Grevlileri Evren ARIZ Elif DE Sema AKYALIN Elif DEMREL

2008-Ocak

NDEKLER

Sayfa No FZKSEL KMYA LABORATUVARINDA UYGULANACAK KURALLAR Gvenlik Kurallar Genel Kurallar Rapor Yazm Kurallar ve Biimi Rapor Biimi i i iii iii iv

1. KL KARIIMLARIN KAYNAMA NOKTASI DYAGRAMI 2. GEREK GAZLARIN KRTK ZELLKLERNN BELRLENMES 3. KALORMETRK BOMBA LE YANMA ENTALPSNN BELRLENMES 4. SIVILARIN MOLEKL AIRLIININ BELRLENMES 5. DAILIM DENGES 6. ELEKTROGRAVMETRK BAKIR TAYN 7. DEAL KARIIMLARIN BUHAR BASINLARI 8. DEN KRE VSKOZMETRES YNTEM LE VSKOZTE LM 9. BUHARLAMA DENGES 10. DONMA NOKTASI ALALMASI 11. SAF SIVILARIN YZEY GERLMNN KABARCIK BASINCI YNTEM LE BELRLENMES 12. ZAYIF VE KUVVETL ELEKTROLTLERN LETKENL

1 10 17 24 29 37 43 49 56 61

69 75

FZKSEL KMYA LABORATUVARINDA UYGULANACAK KURALLAR Gvenlik Kurallar 1. Laboratuvarda allrken uzun beyaz nlk giyilmesi ve laboratuar boyunca nnn ilikli tutulmas zorunludur. 2. Laboratuvarda rahat ve dz ayakkab giyilmesi ve zellikle ak ayakkab giyilmemesi gerekmektedir. 3. almann niteliine gre gerektiinde eldiven ve koruyucu gzlk kullanlmaldr. 4. Laboratuvar dna laboratuvarda kullanlan nlk, eldiven, vb. ile klmas yasaktr. 5. Laboratuvarda sigara iilmesi kesinlikle yasaktr. 6. Laboratuvarda yemek, imek ve gda malzemelerini bulundurmak, laboratuvar ekipmanlarn bu amala kullanmak yasaktr. 7. alma esnasnda salar uzun ise mutlaka toplanmaldr. 8. Yangn sndrme tplerinin, yangn battaniyelerinin, gz ykama dularnn ve ilk yardm malzemelerini bulunduu yerler bilinmelidir. 9. Laboratuvarda atlak ve krk cam eyalar kullanlmamaldr. 10. Laboratuvarda allrken az yoluyla sv ekilmemelidir. 11. Laboratuarda bulunan hi bir kimyasal madde koklanmamal veya tadlmamaldr. 12. Deri yoluyla hastalklarn bulama riskinden dolay laboratuvar ortamnda allrken ak yaralar mutlaka yara band ile

kapatlmaldr. 13. Tm yaralanmalardan (kesik ve yank) laboratuvar sorumlusu haberdar edilmelidir. 14. Laboratuvarda bakalarnn da alt dnlerek grlt yaplmamaldr. Asla aka yaplmamaldr. 15. Cam malzemeler temiz braklmal ve bankolar temiz bir bez vaya havlu kat ile silinmelidir. 16. Herhangi bir asit seyreltilecei zaman asit su iine yavaa ve

kartrarak eklenmeli, asit zerine su eklenmemelidir. 17. Kat haldeki maddeler ielerden daima temiz bir spatl veya kakla alnmaldr. Ayn kak temizlenmeden baka bir madde iine sokulmamaldr. ie kapaklar hibir zaman alt taraflar ile masa zerine konulmamaldr. Aksi takdirde, kapak yabanc maddelerle kirlenecei iin tekrar ieye yerletirilince bu yabanc maddeler ie iindeki saf madde veya zelti ile temas edip, onu bozabilir 18. zelti konulan ielerin etiketlenmesi gerek grn ve gerekse yanllklara meydan verilmemesi iin gereklidir. Kat etiket kullanlyorsa yazlarn slannca akmayan kalemle yazlmaldr. Direkt cam zerine yaplacak iaretlemeler cam kalemi kullanlmaldr. 19. Organik zcler lavaboya dklmemelidir. 20. Slfrik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle bromr, hidrojen slfr, hidrojen siyanr, klorr gibi zehirli gazlar ieren maddeler ile eker ocakta allmaldr. 21. Civa herhangi bir ekilde dklrse vakum kayna ya da kpk tipi sentetik sngerlerle toplanmaldr. Eer toplanmayacak kadar eser miktarda ise zerine toz kkrt serpilmeli ve bu yolla slfr haline getirilerek zararsz hale sokulmaldr. 22. Termometre krklarnn cival ksmlar ya da civa artklar asla pe ya da lavaboya atlmamal, topraa gmlmelidir 23. Kimyasallar tanrken iki el kullanlmal, bir el kapaktan skca tutarken, dieri ile ienin altndan kavranmaldr. Desikatr tanrken mutlaka kapak ve ana ksm birlikte tutulmaldr. Desikatr kapaklar ara sra vazelin ile yalanmaldr. 24. Laboratuvar kaplar gvenlik asndan her zaman kapal tutulmaldr. 25. Her trl deney ve analiz hafta ii mesai saatleri iinde yaplmak zere planlanmaldr. 26. Hafta ii mesai saatleri dnda, hafta sonu tek bana ve laboratuvar sorumlu personeli olmadan allmas yasaktr. 27. Laboratuvar saatinde laboratuvarda alma grubuna dahil olmayan kimsenin bulunmamas gerekmektedir.

ii

Genel Kurallar 1. renciler yapacaklar deneyin snavna girmeden nce deneyle ilgili kuramsal temelleri bilmek zorundadr. 2. Laboratuvardaki retim eleman tarafndan deney gruba tantlr ve bir nceki deney raporlar teslim alnr. 3. Yaplacak deneylerle ilgili yazl snav yaplr. 4. Deney raporlar grup halinde ve elle hazrlanacaktr. 5. Deney raporlar rapor hazrlama dzenine gre hazrlanacaktr. 6. Her rapora ham verilerin birer kopyas eklenmelidir. 7. Raporu zamannda teslim etmeyen rencilerin, rapor deerlendirme notu sfrdr. 8. renciler belirlenen deneyin tamamn yapmak zorundadrlar. 9. Doktor raporu getirilmesi art ile en fazla 1 deney telafi haftasnda yaplabilir. Rapor Yazm Kurallar ve Biimi 1. Raporlar grup olarak hazrlanacaktr. 2. Raporlar el yazs ile yazlmaldr. 3. Her rapor kendi iinde a) istenen formata uygunluu b) verilerin deerlendirilmesi ve sonular c) istatistiksel ve grafiksel deerlendirme kriteri gz nne alnarak deerlendirilecektir. 4. Raporlar deney yapl tarihinden itibaren bir hafta iinde deney sorumlusuna teslim edilecek. Geciken raporlar kesinlikle kabul edilmeyecek ve deerlendirmeye alnmayacaktr. 5. Her rapor indekiler blm ve sayfa numaras ierecektir. 6. Her rapora ham verilerin birer kopyas eklenecektir. 7. Hazrlanan raporlarn deneyi yapan dier gruplardan kopya edilmesi veya kaynaklarn bilgisayar ortamnn vermi olduu imknlarn (kitap

iii

sayfalarnn taratlp sunulmas vb.) kullanlmas ile sunulmas retim elemanlar tarafndan dikkatlice deerlendirilecektir. Rapor Biimi Rapor biimi, stten 3 cm, soldan 2,5 cm, sadan 2 cm ve alttan 2 cm biiminde sayfa numaralarn ierecek ekilde hazrlanacaktr. Her rapor aadaki blmleri ierecektir. Kapak sayfas: Deneyin ad, numaras, raporu hazrlayan grup yelerinin isimve numaralar, deneysen sorumlu retim yesi ve tarih ierecektir. 1. Deneysel alma le lgili Teorik Bilgi: Bu blmde deneyin teorisi ile ilgili bilgilere yer verilecektir. Raporda birden fazla kaynaktan yararlanmaya zen gsterilecek ve yararlanlan kaynaklar mutlaka metin iinde belirtilecektir. 2. Deneysel alma: Ama, kullanlan malzemeler ve deneyin yapln kapsayacaktr. 2.1. Deneyin Amac/Amalar: Deneyin amac veya amalar zetlenecektir. 2.1. Deneyde Kullanlan Malzemeler: Deneyse kullanlan cam malzeme, kimyasal madde, analitik cihaz vb. belirtilecektir. 2.1. Deneyin Yapl: Laboratuar klavuzunda verilen ynteme gre kendi cmleleriniz ve kullanlan deerler gz nne alnarak yazlacaktr.

iv

3. Sonular: Bu blm tm deney verileri, verilerin deerlendirilmesi, sonular, grafikler, tablolar ve istatistiksel deerlendirmeyi ierecektir.

4. Hesaplama: Deney verileri kullanlarak sonularn hesaplanmas aamasnda kullanlacak tm hesaplama yntemlerini ve hesaplamalar ierecektir. 5. Tartma: Sonular ve hesaplamalar blmnde sunulan deneysel sonularn yorumlarn varsa literatrde belirtilen standart deerlerle karlatrmasn ierecektir.

6. Kaynaklar: Deneysel ksmn teorisi iin kullanlan kaynaklar bu blmde verilecektir. Kaynak yazm tez yazm kuralna gre yazlacaktr.

1. KL KARIIMLARIN KAYNAMA NOKTASI DYAGRAMI 1.1. lgili Kavramlar Distilasyonun temel kavramlar, denge diyagramlar, kimyasal potansiyel, aktiflik katsays, Raoult kanunu, Henry kanunu, azeotropik karmlar, GibbsDuhem eitlii

1.2. Deneyin Prensibi Kaynama noktas diyagram, sabit basnta ikili bir karmn kaynama noktalarn buhar/sv dengesinin bir fonksiyonu olarak gsterir. Metanol ve kloroformdan oluan farkl oranlarda hazrlanm karmlarn kaynama noktalar llr. Refraktometre ve kalibrasyon erisi kullanlarak sv fazn bileimi belirlenir. 1.3. Ama 1. Saf bileenlerin ve kompozisyonu belli 10 farkl karmn krlma indisinin belirlenmesi. 2. Metanol ve kloroform karmnn kaynama noktas diyagramnn izilmesi.

1.4. Cihazlar

Spor ayak, h=750 m Kelepe Dik al kelepe Bret kelepesi, yuvarlak Daldrmal termostat, 100C, 1500 W Daldrmal termostat iin aksesuar seti Termostat iin su banyosu, 6 L

Abbe rafrekrometre Dijital scaklk panosu Scaklk ler, daldrmal tip PT100 Ceketli stc, 100 mL G reglatr Dibi yuvarlak balon, 100 mL, iki boyunlu, ilif no: 19/26 Geri soutucu, ilif no: 19/26 Kolon bal, ilif no: 19/26 Cam kapak, ilif no: 19/26 Kelepe Teflon halka, 3 adet Termometre yuvas, 1 adet Kauuk hortum, di=6 mm Su hortumu kelepesi, 8 ve 12 mm apnda Bret, 50 mL, yandan vanal/musluklu Erlen, 100 mL, dar boyunlu Kauuk tpa, 24/30 mm Cam beher, 100 mL Pastr pipet, 25 adet Kauuk balk, 10 adet Huni, do=55 mm Kaynama ta, 200 g Pompa Cam kalemi, suya dayankl Metanol, 500 mL Kloroform, 500 mL Sv parafin, 250 mL

1.5. Teorik Bilgi Kaynama noktas diyagramlar, verilen basnta buhar faznn

younlamasyla oluan sv fazn bileimini kaynama noktasnn fonksiyonu olarak gsterir. Bu gibi veriler fraksiyonlu distilasyonda kolon tasarlanmas iin gereklidir. deal zeltiler iin i bileeninin kimyasal potansiyeli (), (1.1) eitlii ile belirlenir. i = i + RT lnxi i = i bileeninin kimyasal potansiyeli i = i bileeninin standart potansiyeli R = ideal gaz sabiti xi = i bileeninin mol kesri i bileeninin miktar aadaki eitlikten tretilir.

(1.1)

xi =

ni
l

(1.2)

nj
j 1

ni = i bileeninin mol miktar

ekil 1.1. Metanol/kloroform karmnn kaynama noktas diyagram

Hazrlanan karmlardaki i bileeninin miktar aadaki eitlikten tretilmitir.

ni =

Vi . i Mi

(1.3)

Vi = i bileeninin hacmi Mi = i bileeninin molekl ktlesi i = i bileeninin younluu Gerek karmlarn davran sadece madde miktar ile belirlenemez. Madde miktar, aktiflik katsays (fi) ad verilen dzeltme faktr ile arplmaldr. Bu, gerek karmlarn ideal karmlardan sapmasn gstermektedir. i bileeni iin aadaki iliki belirlenmitir:

ai = xi fi ai = i bileeninin aktiflii

(1.4)

Gerek karmlarn kimyasal potansiyeli (1.5) eitlii ile ifade edilir: i = i + RT lnai = i + RT lnxi + RTlnfi RTlnfi terimi, ideal karmlar ile karlatrldklarnda gerek karmlarn kimyasal potansiyelindeki deiiklii ifade eder. Gibbs enerjisinin ilave bileenidir ve iE fazla serbest entalpi ile belirtilir. iE = RTlnfi (1.6)

(1.5)

Aktiflik katsays, sv-buhar dengeleri llerek belirlenebilir. Raoult kanunu ve Dalton kanunlarnn birleiminden aktiflik katsays hesaplanabilir.

fi =

xi p xi poi

(1.7)

xi = sv fazndaki i bileeninin mol kesri

xi = buhar fazndaki i bileeninin mol kesri

p = sv zerindeki toplam basn poi = saf bileenlerin buhar basnlar Saf bileenlerin buhar basnlar (poi) scakla bal olarak Antoine eitlii ile hPa cinsinden hesaplanabilir.

log poi = A -

B C

(1.8)

A, B ve C sabitleri izelge 1.1de verilmektedir.

izelge 1.1. Antoine sabitleri

Sabitler A B C

Kloroform 7.07959 1170.966 226.232

Metanol 8.20591 1582.271 39.726

deal bir karmda, ayrma faktr () ayrma ilemi iin denge konsantrasyonlarndaki farkn lsdr.

ideal =

po1 po 2

p1 f1 x1 p2 f 2 x2

(1.9)

f1 = f 2 = 1

Gerek karmlar iin ( f 1), aadaki eitlik geerlidir: gerek = ideal

f2 f1

(1.10)

Metanol/kloroform karmlarnn distilasyon zellikleri iin deneysel olarak belirlenen deerler ekil 1.4de T-x koordinat boyunca verilmitir. Metanol konsantrasyonunun x=0,350,36 olduu durumda sistem azeotrop oluturur. Bu noktada sv fazn bileimi ve buhar fazn bileimleri ayndr. Sv fazdaki bileen konsantrasyonu buhar fazna kar grafie geirilirse, azeotrop durumu daha ak belirlenebilir (ekil 1.2). Bu noktalarn oluturduu eri ile kegenin kesime noktas azeotrop bileimini verir.

izelge 1.2. Veriler

Metanol bp p420 nD20 M 64.7C 0.7914 g.cm-3 1.3288 32.04 g.mol-1

Kloroform 61.7C 1.4832 g.cm-3 1.4459 119.38 g.mol-1

ekil 1.2. Metanol/kloroform sistemi iin x'lx" diyagram

1.6. Deneyin Yapl

ekil 1.3. Deney dzenei

Deney dzenei ekil 1.3.e gre kurulur. Bu deney iin 11 farkl konsantrasyonda metanol-kloroform karm hazrlanr. Sv karmlar, belirli miktarlarda metanol ve kloroformdan alnarak hazrlanr. Hazrlanan karmlar erlene konularak numaralandrlr ve her biri tpa ile kapatlr.
izelge 1.3. Metanol/kloroform karmlar Karm 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Metanol (mL) 2.5 5 10 15 20 25 30 35 40 45 47.5 Kloroform (mL) 47.5 45 40 35 30 25 20 15 10 5 2.5

Refraktometrenin scakl, scaklk kontroll su banyosu kullanlarak 20Cye (hortumlar kelepeler ile sabitlenir) ayarlanr. Refraktometre scakl, refraktometrenin termometresinden okunur. Svlarn krlma indisleri, svlarn temiz bir pastr pipet ile prizma yzeyine damlatlmas ve optik ayarlama yaplarak okunmas ile belirlenir. Her yeni lmden nce refraktometre tamamen temizlenmelidir. Krlma indislerinin karmlarn bileimlerine kar grafie geirilmesi ile kalibrasyon erisi hazrlanr (eitlik 1.2, 1.3 ve ekil 1.4e baknz). Distilasyon nitesinin kurulmas ayn zamanda ekil 1.3de gsterilmitir. Termometre yuvas, kolon balnn vidal ksmna yerletirilir. Scaklk probu termometre yuvas iine yerletirilmeden nce, sl iletkenlii arttrmak iin termometre yuvasna birka damla sv parafin damlatlr. Hazrlanan karmlar teker teker distilasyon nitesinde llr. Karmlar iki boyunlu balona konularak dikkatlice distillenir. Karmn yava stlmas iin stma ceketinin kontrol dmesi ok yava alr. Bu esnada, termometre scaklnn sabit kald gzlenmelidir. Distilasyon esnasnda youarak geri dnen az miktardaki rn, buhar faznn bileimini deitirmez.

ekil 1.4. Metanol/kloroform karmlarnn bileen konsantrasyonlarna bal krlma indisi

Scaklk, ilk birka dakika ierisinde termometre yuvasndan geri dng oluacak ekilde ayarlanr (kolon balnn tayc ksmndaki youturucuda ilk damla youmadan nce, az miktarda distilat termometre yuvasndan geri dner). lk birka distilat damlas kolon balnn yanndaki vanadan toplanr ve svnn

krlma indisi belirlenir. Belirlenen krlma indisi, buhar faznn bileiminin belirlenmesi iin kalibrasyon erisi ile birlikte kullanlr. Ayn zamanda karmn kaynama noktas belirlenir. Distilatn krlma indisi ve kaynama noktas belirlendikten sonra, kaynama durdurulur ve karmn soumas beklendikten sonra, erlendeki btn karm boaltlr. Erlen, kolon bal ve geri soutucu yeni deneye balamadan nce hi kalnt kalmayacak ekilde tamamen temizlenmelidir. Yukardaki ilemler 11 karm iin ard arda tekrarlanr.

1.7. Sorular 1. kili bir karm iin kaynama noktas diyagram izerek diyagram yorumlayn. 2. Kimyasal potansiyel nedir? Hangi parametrelere baldr? 3. Krlma indisi nedir? Hangi alanlarda kullanlr? 4. Deney esnasnda kullanlan cihazlarn tam temizlenmemesinin deney sonularna etkisi nasl olur?

10

2. GEREK GAZLARIN KRTK ZELLKLERNN BELRLENMES 2.1. lgili Kavramlar deal gaz, gerek gaz, hal denklemi, Van der Waals eitlii, Boyle scakl, kritik nokta, etkileim potansiyeli ve molekl yarap.

2.2. Deneyin Prensibi Normal koullar altnda gaz olan bir madde deiken hacimli kapal bir sistemde tutulur ve hacim ile deien basn, farkl scaklklarda kaydedilir. Bu ekilde elde edilen izoterm noktalarnn grafie geirilmesi ile gazn kritik noktas belirlenir. 2.3. Ama 1. Etann P-V izotermlerinin llmesi, 2. Etann kritik noktasnn saptanarak bu nokta civarnda zelliklerinin belirlenmesi, 3. Van der Waals eitlii sabitlerinin, Boyle scaklnn, molekl yarapnn ve etkileim potansiyeli parametrelerinin hesaplanmas.

2.4. Cihazlar Kritik nokta tayin dzenei Su banyosu, 100C, 1500 W Termometre, -10 +100C Balant eleman Vakum pompas Vakum pompas iin adaptr Manometreli gvenlik kab Dzenek sehpas Destek ubuu, l=500 mm

11

Kelepe Dik al kelepe Kauuk hortum, di=8 mm Kauuk vakum hortumu, di=8 mm, di=6 mm Ak ayar vidas Hortum tutucu, d=812 mm, 2 adet Hortum tutucu, d=1220 mm Civa stunu Etan gaz, 14 g

2.5. Teorik Bilgi deal gazn hal denklii aadaki ekilde verilmitir:

p Vm

R T

(2.1)

p Vm R T

(2.2)

p Vm T R

: Basn : Molar hacim : Scaklk : Gaz sabiti Gerek gazlarn davranlarn aklamak iin, gazlarn molekler

etkileimlerinin (ekim kuvvetlerinin) ve molekller hacimlerinin de gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Etki katsaylar da gz nnde bulundurularak Eitlik 2.1in geniletilmesinden Eitlik 2.3 elde edilir:

p V p V

R T B(T) p C(T) p 2 R T B V
1

... ...

(2.3) (2.4)

C V

12

Pratikte genellikle bir katsay kullanlmaktadr. Gerek gazlar iin yaygn olarak kullanlan hal denklemi Van der Waals eitliidir:

a V2

V b

R T

(2.5)

a,b

Van der Waals sabitleri a/V2 terimi, ekim kuvvetleri (ekim ek basn gibi davranr) ile

ilgilidir ve kohezyon basnc olarak ifade edilir. b dzeltme terimi ise molekllerin hacmi ile ilgili olup ehacim olarak adlandrlr. Ehacim b temel alnarak, gaz moleklnn hacmi aadaki eitlie gre hesaplanabilir:

4N A

4 3

r3

(2.6)

Eitlik 2.3n ikinci katsays B(T) ile Eitlik 2.5in Van der Waals sabitleri a ve b arasndaki iliki, Eitlik 2.5in basitletirilmesi ve katsaylarn kyaslanmas ile tretilebilir:

B(T)

a R T

(2.7)

B(T) katsays scakln bir fonksiyonudur ve Eitlik 2.3e gre B sfra eit olduunda gaz sanki ideal davran gsterir. Bu scakla Boyle scakl denir ve Eitlik 2.8 ile hesaplanabilir:

TB

a b R

(2.8)

13

ekil 2.1. Molekl uzaklna bal etkileim potansiyeli

Gaz moleklleri arasndaki etkileimler etkileim potansiyel fonksiyonu

tarafndan aklanabilir:

12

6 m

(2.9)

Parametreler

Molekl merkezleri arasndaki mesafe Potansiyel fonksiyonu ve , gsterilmektedir. Van der Waals sabitlerinin ve etkileim parametrelerinin deneysel olarak belirlenmesinde bir yol da gazn kritik noktalarnn llmesidir. Bununla ilgili eitlikler aada verilmektedir: parametrelerinin anlamlar ekil 2.1de

Vcr
a

3 R Tcr 8 p cr
9 R Tcr Vcr 8

(2.10) (2.11)

14

1 Vcr 3
m

(2.12)
8

0,841 10
0,77 k Tcr

Vcr3

(2.13) (2.14)

BOLTZMANN sabiti Etann kritik noktasn belirlemek iin, llen P-V izotermlerinin ekil

2.2de gsterildii gibi grafie geirilmesi gerekmektedir. 32C altndaki izotermler gazn (buhar-sv dengesi) svlamas nedeniyle oluan dz alanlar ile karakterize edilirler. Dz alanlarn bitii olmad bu nokta kritik noktadr. Etan iin Tcr=32C=305 K ve Pcr=4.9 MPadr.

ekil 2.2. Etann P-V izotermleri

15

2.6. Deneyin Yapl

ekil 2.3. Deney dzenei

Deney dzenei ekil 2.3de gsterildii gibidir. 20, 25, 28, 30, 32, 35 ve 40C scaklklarda etann P-V izotermleri oluturulur. Kritik nokta tayin dzeneindeki gazn boaltlmas ve uygun gaz ile doldurulmas hakknda ayrntl bilgi, cihaz kullanm ynergesinde verilmektedir. Vana almadan nce, basn pistonunun vidas en dk seviyeye getirilir. Ayrca sistemin, 6 MPadan daha yksek basnlara karlmamas gerekmektedir. Kritik nokta tayin dzeneindeki scaklk kontrol ceketi ve scaklk kontroll su banyosu arasndaki su sirklasyon sistemindeki hortumlar, hortum tutucu ile sabitletirilmitir. Scaklk kontrol ceketindeki suyun ak alttaki hortum balantsndaki ak ayar vidas ile salanr. Eer suyun ak ayarlanmazsa scaklk kontrol ceketinin kapandan su taacaktr. zotermin llmesi sresince, her 0,1 mLlik hacim deiiminde basn deiiminin kaydedilmesi gerekmektedir.

16

2.7. Sorular 1. Gazlar hangi koullarda ideallikten saparlar? 2. Van der Waals denklemini elde edebilmek iin ideal gaz denkleminde ne tr deiiklikler yaplmtr? 3. Boyle scakln aklaynz. 4. Tc scaklna erien bir gaz iin neler sylenebilir

17

3. KALORMETRK BOMBA LE YANMA ENTALPSNN BELRLENMES 3.1. lgili Kavramlar Termodinamiin 1. yasas, Hess yasas, yanma enerjisi, yanma entalpisi, oluum entalpisi ve s kapasitesi.

3.2. Deneyin Prensibi Kalorimetrik bomba ar oksijenle maddelerin tamamen yaklmas iin kullanlmaktadr. Yanma sonucu aa kan s, bombann ierisinde bulunduu kalorimetre kab tarafndan sourulur ve bunun sonucunda T scaklk art gzlenir. Sistemin s kapasitesi benzoik asidin yanmas sonucu aa kan s miktar ile belirlenmektedir. Is kapasitesinin belirlenmesinden sonra ayn koullarda naftalinin yanmas ile naftalinin yanma entalpisi bulunur. 3.3. Ama

1. Kalorimetrik bomba kullanarak naftalinin yanma entalpisinin belirlenmesi. 2. Hess yasasn kullanarak yanma entalpisinden naftalinin oluum entalpisinin hesaplanmas.

3.4. Cihazlar Kalorimetre bombas iin kalorimetre kab Kalorimetre bombas Basnca dayankl balant hortumlar Scaklk kontrolrl ve stcl manyetik kartrc Manyetik kartrc ubuk, oval, 30 mm Destek ubuu, 500 mm Dik al kelepe Kelepe

18

Dijital scaklk ler Scaklk ler, PT 100 G besleme nitesi Balant kablosu, 500 mm Oksijen tp Oksijen tp reglatr ngiliz anahtar Analitik terazi Tartm kaplar (85*85*7 mm) Havan, 70 mL Tablet presi Mezr 1000 mL, plastik Kronometre Spatl Piset, 500 mL Plastik huni, 55 mm Tel makas, 140 mm Demir tel, d=0.2 mm, 100 m Benzoik asit, 100 g Naftalin, saf, 150 g Distile su, 5 L Mengene

3.5. Teorik Bilgi Sabit hacimde kalorimetre bombas ile belirlenen yanma ss, i enerjideki deiimin karldr. Yanma entalpisi Eitlik 3.1 ile ifade edilmektedir:

cU

RT

(3.1)

Eitlik yazlrken, tepkime eitliindeki yalnzca gaz olan maddelerin stokiyometrik katsaylar gz nnde bulundurulmaktadr.

19

C7H6O2+15/2O2 7CO2+3H2O

(3.2)

Oksijen (g) ve karbondioksitin (g) stokiyometrik katsaylarnn toplam -1/2dir (Reaktantlarn (girenlerin) stokiyometrik katsaylar tanmdaki gibi negatif alnr). Benzoik asit, sistemin s kapasitesini belirlemek iin yaklmaktadr. Kalorimetre tarafndan sourulan enerji Eitlik 3.3 kullanlarak hesaplanabilir:

CU B

mB / M B

cU B

mB / M B

CHB

0,5RT

(3.3)

cU B CU B

: benzoik

asidin spesifik yanma enerjisi

: benzoik asidin molar yanma enerjisi : benzoik asit pelletinin ktlesi - ateleyici telin ktlesi : benzoik asidin molar ktlesi
: benzoik

mB MB cHB:molar

asidin yanma entalpisi = -3231,5 kJmol-1

Sistemin s kapasitesi Ccal, Eitlik 3.4e gre hesaplanmaktadr:

C cal

Q / Tcal

(3.4)

Eitlik 3.3n Eitlik 3.4te yerine yazlmas ve tekrar dzenlenmesi ile naftalinin yanma entalpisi belirlenebilir:

cHN = -

M N TN C cal mN

RT

(3.5)

mN MN

: Naftalin pelletinin ktlesi ateleyici telin ktlesi : Naftalinin molar ktlesi

cHN : Naftalinin molar yanma entalpisi TN : Naftalinin yanma sresince scaklk fark

20

Stokiyometrik katsaylarn toplam naftalinin tepkime eitliinden bulunmaktadr. Hess yasasnn uygulanmas ile deneysel olarak belirlenmesi zor olan oluum entalpisinin yanma entalpisinden hesaplanmas salanmaktadr. Bunun iin aadaki iliki geerlidir:

BHN=

cHE

cHN

(3.6)

cHE

naftalini oluturan tm elementlerin, rnein karbon ve hidrojen,

yanma entalpilerinin stokiyometrik toplamdr. Onlarn deerleri aadaki oksitlerin derlenen standart oluum entalpilerine benzemektedir: CO2(g) (-393,77 kJmol-1) ve H2O(l) (-286,17 kJmol-1). 3.6. Deneyin Yapl

ekil 3.1. Deney dzenei

Deney dzenei ekil 3.1de gsterildii gibidir. Yaklacak madde havanda iyice toz haline getirilir ve yaklak 400 mg madde tartlr. Demir telden 10 cm uzunluunda bir para kesilir ve tartlr. Bu telin ortasna pelleti iyi tutmasn salamak iin kk bir ilmek atlr ve tel pellet presin oluklarna

21

yerletirilir. Huni kullanlarak, tartlan madde pellet prese dklr, tka presin iine koyulur ve mengene yardmyla basn salayarak pellet oluturulur. Proseste ateleyici telin ular makasla kesilmemelidir. Pellet presten dikkatlice karlmal ve tartlmaldr (tartm hassasl 1 mg olmaldr). Sonra pellet ktlesini hesaplamak iin demir telin ktlesi kartlmaldr. Tel hem kalibrasyon srasnda hem de gerek lmler srasnda sistemde bulunduu iin yanma ss ihmal edilmelidir. Daha sonra pelletin iki ucundaki teller bombann kapandaki ulara balanacaktr. Ateleme teli yandktan sonra numunenin yanabilmesi iin, numune; numune kabnn merkezinin zerine yerletirilmelidir. Eer rnek kab testten sonra ok isli ise lmlerin tekrarlanmas gerekir, nk bu durum yanmann tam olmadn gstermektedir. Kalorimetre kab 850 g su ile doldurulur ve ierisine kalorimetre bombas ve scaklk lm probu yerletirilir. Suyun ierisine magnetik kartrc ubuu atlr ve magnetik kartrc alr. Bomba ile 15 Vlk g besleme nitesi arasnda balant salanr. Bomba 1 MPa (10 bar)da oksijen ile doldurulur ve bombann vanas dikkatlice kapanr (ekil 3.1). Scakln dengeye gelmesi iin (yaklak 5 dakika) beklenir ve sonra ilemin geri kalan ksmnda scaklk-zaman erisi deerleri llmeye devam edilir (ekil 3.2). Bunun iin, test sresince her bir dakikada iki kez scaklk deeri okunur ve kaydedilir. Kalorimetre denge scaklna ulatnda, rnein scaklk sabitlendiinde ya da yalnzca ufak bir deime olduunda, ilk yanmay balatmak iin ksa bir sre iin g besleme nitesi alr ve tepkime sresince scaklk erisi oluturmak iin deerler kaydedilir. Scaklk deiimlerinde tekrar azalma olduunda scaklk zaman erisi iin yaklak 5 dakika daha veri almaya devam edilir. Yanma entalpisini hesaplamak iin dzeltilmi scaklk fark Tnin nasl belirlenecei ekil 3.2de gsterilmektedir. Bu dzeltme kalorimetre ve onun evresi arasnda s deiimi iin gereklidir. Bklme noktas etrafndaki taral alanlarn ayn olmas iin dik bir dorunun izilmesi gerekmektedir. Her bir madde iin defa lm gerekletirilir. Daha sonra rastgele hatalar azaltmak iin llen deerlerin ortalamas alnr. Naftalinin yanmasn ve kalorimetrenin s kapasitesini belirlemek iin benzoik asidin yanmasnn salanmas gerekir. Her lmden sonra, ar oksijen ve tepkime sresince kan gazlar hala bombann ierisinde

22

olacandan bomba ierisinde basn yksek olacaktr. Basn hortumunu kardktan sonra, bu basncn bomba almadan nce serbest braklmas gerekmektedir (Hortum balantsnn vanann boru balantsndan kartlarak gazn kna izin verilmesi gerekmektedir). Btn gazlar ktktan sonra bomba almaldr.

ekil 3.2. Dzeltilmi scaklk farkn belirleme erisi

3.7. Veriler ve Sonular Literatr deerleri: CHN = -5156,8 kJmol-1 BHN = 76,2 kJmol-1 Bir hidrokarbonun, rnein naftalinin, oluum entalpisinin hesaplanmas iin oluum artlar olarak ifade edilen bir yaklam da kullanlabilir. Her oluan C=C, C-C, ve C-H balar, bykl iyonlama enerjisine eit olan hidrokarbonun oluum entalpisine katk salamaktadr. Hammaddelerin ayrlm balar iin, bal miktarlar kartlmaldr. Naftalindeki karbon atomlar arasndaki balar birbirini izleyen tek ve ift balar ile tanmlanabilmektedir. Oluum entalpisinin, tam olarak llen yanma entalpisinden hesaplanmas sonucunda daha byk bir deer elde edilir. Aromatik yaplar daha az enerjiye sahiptir, bunlar termodinamik olarak da daha kararldr.

23

3.8. Sorular 1. Termodinamiin 1. ve 2. kanununu aklaynz. 2. Yanma entalpisi nedir? Birimini yaznz. 3. Oluum entalpisi nedir? Birimini yaznz. 4. Alt sl deer ve st sl deer nedir?

24

4. SIVILARIN MOLEKL AIRLIININ BELRLENMES 4.1. lgili Kavramlar deal gaz, gerek gaz, ideal gaz denklemi, gaz hacimleri, buhar younluu (Victor-Meyer) metodu ile molekler arlnn belirlenmesi.

4.2. Deneyin Prensibi Sabit scaklk ve basnta, kalibrasyonu yaplm rnga ile, oluan buharn hacminin llmesiyle svnn molekl arlnn belirlenmesi. 4.3. Ama 1. Dietil eter ve metanoln molekl arlnn belirlenmesi. 2. Buharn ideal ve gerek gaz davrannn tartlmas.

4.4. Cihazlar

Spor ayak, l = 250 mm Al kelepe Dz kelepe Cam ceket Gaz rnga, 100 mL Termometre, -10...+150C Dijital barometre Plastik tpa, 2 kl rnga, 1 mL, Kanula, 0,6 x 60 mm, Luer,2 kl Terazi, 620 g Kaynama ta Istma nitesi

25

G dzenleyicisi Metanol, 500 mL Dietil eter, 250 mL Distile su, 5 L

4.5. Teorik Bilgi Saf svlarn molekl arlnn, paralanmadan tamamen buharlatrarak belirlenmesi metodu ideal gaz teorisine dayanr. deal gaz denklemi:

p.Vmol

R.T

(4.1)

ya da
p.V n.R.T

P; V;

Basn Hacim Gaz sabiti (8,31433Pa.m3.K-1.mol-1) Mutlak Scaklk Mol says

Vmol; Molar hacim R; T; n;

m M

(4.2)

m; M,

Ktle Molar ktle Eitlik 4.1 ile birletirilirse;

26

m.R.T P.v

(4.3)

Eitlik 4.3 sadece buhar ideal gaz koullarna ularsa geerlidir. Bu yaklam kaynama noktasnn 20 K zerindeki scaklklarda geerli olur. Ancak buhar gerek gaz davran gsterdii durumda ise VAN DER WAALS eitlii kullanlr.

Van Der Waals Denklemi:

a
2 Vmol

Vmol

R.T

(4.4)

Eitlik 4.4 dzenlenirse;

p.Vmol

R.T

a .p R.T

(4.5)

a, b;

Van Der Waals sabitleri

Vmol=V/n ve n=m/M olarak yerine koyulursa;

m.R.T p.V

m. b V

a R.T

(4.6)

eitlii elde edilir.

27

4.6. Deneyin Yapl

ekil 4.1. Deney dzenei

Cam ceket ierisindeki 100 mLlik cam rnga set edilir. rngann dier ucundaki kapiler tpe plastik tpa taklr. rngann ierisinde bir miktar hava kalabilir. Bunu nlemek iin enjeksiyonu iyi yapmak gerekir. Cam ceket distile su ile doldurulur ve birka tane kaynama ta atlr. Kaynayan suyun genleebilecei gz nne alnarak ceket tamamen doldurulmaz. Su seviyesi yukardan 10 mm aada braklr. Termometreler taklr. Kurulum tamamlandktan sonra stma ilemine balanr. Scaklk sabitlenince aadaki lmler yaplr: Kk enjeksiyon rngas ile ierisinde kabarck brakmayarak lm yaplacak olan sv alnr (yaklak 0,08 mL metanol ya da 0,2 mL dietil eter). rnga tartlr. Istlm cam silindire ok hzl ekilde enjeksiyon yaplr. Genleen sv buharnn hacmi not edilir. rnga yavaa yerine gevetilir. Bo rngann hacmi tartlr. Buharlaan madde miktar hesaplanr. Bu ilem iki sv iinde er kez tekrarlanr. Her lmden sonra rngann ierisinde madde kalmamas iin plastik tpa karlarak birka kez rnga iersine hava ekilip boaltlr.

28

4.7. Sorular 1. Gaz nedir? Buhar nedir? Gaz ile buhar arasndaki fark aklaynz. 2. Molekl arln belirlemek iin hangi yntemler kullanlr? 3. Buhar younluu (Victor-Meyer) metodu nasl bir yntemdir? Hangi temele dayanr? Aklaynz. 4. deal gaz sabiti nasl elde edilir? Aklaynz.

29

5. DAILIM DENGES 5.1. lgili Kavramlar Termodinamiin yasalar, kismi molar serbest entalpi

(kimyasal

potansiyel), faz dengesi, dalm ve ekstraksiyon, Nersts dalm yasas, Lambert-Beer yasas, fotometre.

5.2. Deneyin Prensibi Sabit scaklk ve basnta; znmeyen bir madde iki karmayan sv arasnda sabit bir deriim orannda dalr. Bu iki fazl sistemde o maddenin dalm katsaysna eittir. ki fazda hesaplamalar iin gereken denge deriimi, UV na duyarl maddeler iin ya da elektromanyetik spektrum UV ya da grnr k blgeleri civarnda fotometrik lmlerle belirlenir. Bu lm iin maddenin a duyarl olmas gerekir. 5.3. Ama 1. Sabit dalga boyunda asetonitrilde znm trans-azobenzen zeltisinin farkl deriimleri hazrlanarak absorpsiyon deerleri llmesi. Fotometri ile tek ve ok kademeli ekstraksiyon sonucu oluan n-heptan/asetonitril ierisinde dalm trans azobenzen karmnn denge deriimlerinin belirlenmesi. 2. Ekstraksiyonun dalm katsaysnn deneysel sonular ile hesaplanmas ve bu sonularn karlatrlmas.

5.4. Cihazlar

Spektrometre 2001100 nm Spektrum program Spektrofotometre kveti Terazi

30

Tartm kab Erlen, 1000 mL ve 250 mL Mantar tka, 41/35 mm Mantar tka, 35/30 mm Balon joje, 50 mL, ilif no: 12/21 Balon joje, 250 mL, ilif no: 14/23 Huni do = 55 mm Stant h = 750 mm Stant halkas, oi = 80 mm Al kelepe Ayrma hunisi, 250 mL Ayrma hunisi, 1000 mL Pipet, 10 mL Pipet, 20 mL Pipet, 50 mL Damlalk Thermometre, -10...+50C Trans-azobenzene, 100 g Asetonitril, 1000 mL n-Heptan, ekstra saf, 250 mL

5.5. Teorik Bilgi A maddesini zen zc 1 bu zc ile karmayan zc 2 ile temas ettirilse; oluan potansiyel fark sonucunda A maddesinin zc 2ye aktarm gerekleir;

A,1

>

A,2

(5.1)

A,1+RTInaA,1>

A,2+RTInaA,2

(5.2)

31

A,1

A,1

A,2,

A,2

= Sras ile 1 ve 2 fazdaki A maddesinin kimyasal ve = Sras ile 1 ve 2 fazdaki A maddesinin aktivitesi = Gaz sabiti = Scaklk

standart kimyasal potansiyelleri aA,1, aA,1 R T

Dalm dengesi sabiti aadaki ekilde bulunur;

A,1

>

A,2

(5.3)

A,1+RTInaA,1>

A,2+RTInaA,2

(5.4)

A,1

A ,2

RT

In

aA , 2 aA,1

sabit

(5.5)

ve

aA, 2 aA,1

kN

(5.6)

Nerst dalm eitliine (5.6) gre sabit basn p ve scaklkta Tis farkl iki fazda dalan A maddesinin aktivite oranlar Nerst dalm katsays kNye eittir. deal durumda A maddesi iki fazda da ayn formda bulunur. Bu iki faza dalan madde miktarndan bamszdr. Tersine, A maddesinin doas iki fazl sistemin yaps ve scaklkla belirlenir. Pratikte dalmn entalpisi dk olduundan scaklla bamllk ihmal edilebilir. Yani deneyler scaklk kontrol gerektirmeden oda koullarnda gerekletirilebilir. Faz 2 dk younluu olan st fazdr. Eitlik 5.6ya gre dalm katsaysn hesaplamak iin her iki fazdaki A maddesini denge deriimini bilmek gereklidir.

kN

cA, 2 cA,1

n ( 0) A,1 nA,1 V 1 nA,1 V1

cA ( 0) ,1 cA,1 1 cA,1 V

(5.7)

32

nAi> nA,i = A maddesinin 1 fazndaki balang ya da denge miktar V= V2/V1= iki faznn hacimsel oran Tek fazda lm yapmak yeterlidir. Eitlik 5.7deki denge deriimi ilikisi;
c A,1 c (0)A,1 1 kNV

(5.8)

ekil 5.1. X = 425 nm (o) ve X = 440 nm (x) dalga boyundaki asetonitrilde znm transazobenzenin absorbsiyon deriim ilikisi

Dalm katsaysnn aksine bu deer deney koullarna baldr. Saf steki fazn tm hacminin tek basamakta uyguland dalma alternatif olarak bu hacim birka admda uygulanmtr. lk dalm ya da ekstraksiyon basamandan sonra denge deriimi;

c (1)A,1

c(0) A,1 1 kNV

(5.9)

kinci dalm basamandan sonra alt fazda kalan maddenin deriimi

c (2)A,1

c(1) A,1 1 kNV

c(0) A,1 1 kNV

(5.10)

33

Eitlik 5.9daki c(1)A,1 in yerine c(0)A,1 ve c(2)A,1 in yerine c(1)A,1 koyulursa ve bu ekilde n dalm says kadar basamak yrtlrse;

(n)

A,1

c(0) A,1 1 kNV

(5.11)

Yukardaki eitlie gre alt fazda kalan A maddesinin deriimi dalm basama says, n, says artka azalmaktadr. Bu snrlama ekstraksiyon performansn artrmaktadr. Balang ve denge deriim oran bylece ekstraksiyon kalitesinin bir lm olabilir.

c (n)A,1 c (0)A,1

(5.12)

Lambert-Beer yasas boya ya da UV duyarl bileiklere uygulanr ve lm iin fotometre kullanlr.

E=

A c Ad

(5.13)

E = Absorpsiyon
A

= Absorplama kapasitesi (molar absorptivite)

d = Numune kalnl (veya k yolu uzunluu) Yasann deneysel sonular ile uyumu ekil 5.2 de grlmektedir. Farkl dalga boylarnda llen absorbans deerlerine karlk gelen deriim deerleri ya bu ekilden ya da elde edilen matematiksel eitlikten hesaplanr. E ve
CA

arasndaki lineer iliki gz nne alnarak Eitlik 5.7, 5.11 ve ifadeleri aadaki ekilde yazlabilir.

5.12de yer alan deriim ifadeleri yerine absorbans deerleri kullanlabilir. Bylece KN and

kN

E0 E1

E1 1 V

(5.14)

34

kN

n E0 En

(5.15)

En E0

(5.16)

ekil 5.2. Asetonitrilde znm trans-azobenzenin UV/VIS spektrumu (o); ektraksiyondan nce (x); tekli ve tekrarl dalmdan sonra (V);n-heptan toplam hacminde T= 299 K

35

5.6. Deneyin Yapl

ekil 5.3. UV/VIS Spektrometre

lmler iin kullanlan fotometre ekil 5.3de grlmektedir. Bu deneyi gerekletirmek iin ncelikle 1000 mLlik bir erlen ierisinde 500 mL asetonitrile bir miktar n-heptan eklenerek kartrlr. Ayrca 250 mLlik erlende ise 150 mL n-heptan ile bir miktar asetonitril eklenerek kartrlr. Bu karmlar birbirleri ile doygunlua ulancaya kadar bekletilir. Doygunlua ulam her iki zc de, doyurmak iin zerine eklenen zcden ayrma hunisi ile ayrlr. Doygun zeltiler deneyde kullanlmak zere farkl erlenlere alnarak saklanr. Deneye balamadan nce, 75 mg trans-azobenzen tartlarak 250 mLlik balon jojeye aktarlr ve doygun asetonitril ile 250 mLye tamamlanr. Hazrlanan zeltinin molaritesi yaklak 1,65*10-3 molardr. Bu zeltiden pipet ile 10, 20, 30 ve 40 mL alnarak 50 mLlik balon jojelere aktarlr ve doygun asetonitril ile 50 mLye tamamlanr. Fotometrede hazrlanan bu zeltilerin 360 nm ile 550 nm arasnda UV/VIS spektrumlar alnr. Ayn zeltilerin 425 nm ve 440 nmdeki

36

absorbsiyonlar okunur. Absorpsiyon deerlerini okumak iin referans olarak doygun asetonitril zeltisi eilir. Bu aamadan sonra trans-azobenzenin iki fazdaki dalm incelenecektir. a) Tek kademeli dalm Bir ayrma hunisine stok zeltiden 60 mL koyulur. Ve zerine 60 mL doygun n-heptan ilave edilir. Huninin kapa kapatlarak 10 dakika boyunca alkalanr. ki faz belirgin hale geldikten sonra alttaki faz ayrma hunisinden alnr. Bu karmnlarnda absorbans deerleri (425nm/440 nmlerde) okunur. b) ok kademeli dalm Bir ayrma hunisine stok zeltiden 60 mL koyulur ve zerine 20 mL doygun n-heptan ilave edilir. Huninin kapa kapatlarak 10 dakika sresince alkalanr. ki faz belirgin hale geldikten sonra alttaki faz ayrma hunisinden yeni bir ayrma hunisine alnr ve zerine taze doygun n-heptan zeltisinden ilave edilir. lem 3 kez tekrarlanr. Bu ilemlerde toplam 60 mL n-heptan zeltisi kullanlr. Son ekstraksiyon ileminden alnan alt fazn ayn dalga boylarnda absorbanslar llr. Not: Trans-azobenzen organik bir madde olduu iin abuk bozunur. Bu durum llen absorbans deerlerini de etkiler. Bu nedenle her zaman taze zeltiler kullanlmal ve ilemler ksa srede gerekletirilmelidir.

5.7. Sorular 1. Nerst yasasn aratrnz. 2. Faz dengesi nedir? Aklaynz. 3. Beer-Lambert yasasn aratrnz. 4. Ektraksiyon nedir? Hangi tr sistemlere nasl uygulanr?

37

6. ELEKTROGRAVMETRK BAKIR TAYN 6.1. lgili Kavramlar Miktar polarizasyonu tayini, elektroliz, gravimetri, ar-potansiyel,

elektrot

6.2. Deneyin Prensibi Elektrogravimetri, bir zeltiyi oluturan bileenlerin ayrlmasnda ve miktar tayininde kullanlan nemli bir analitik yntemdir. Bu teknik, genellikle bir metal elementin veya onun bilinen bir bileiinin, uygun bir elektrot zerinde toplanmas ve arlnn llmesi temeline dayanr. 6.3. Ama Elektrogravimetrik yntemle, verilen bir zelti ierisindeki bakr miktarnn bulunmas.

6.4. Cihazlar Scaklk kontroll magnetik kartrcl stc Magnetik kartrc, 1 kl Elektronik scaklk sensr Spor ayak, l=500mm, M10 Scaklk sensr iin spor ayak Kska, dz al ki elektrot iin tuta Elektrogravimetri iin platinyum elektrot G kayna Dijital el multimetre, 2A Balayc kablo, l=500mm., 32A, mavi Balayc kablo, l=750 mm., 32A, mavi

38

Balayc kablo, l=750 mm., 32A, krmz Analitik terazi, 100 g Beher, 250 mL ll balon, 1000 mL Volumetrik pipet, 50 mL Dereceldirilmi pipet, 10 mL Otomatik pipet Pastr pipet Piset, 500 mL, plastik 0,1 M standart zelti iin bakr-II slfat 1 ampul slfrik asit, %9598 500 mL, nitrik asit, %65 1000 mL, etil alkol, saf 500 mL, saf su, 5 L Etv

6.5. Teorik Bilgi Elektrogravimetri metallerin miktar tayini iin gelitirilmi gvenilir ve klasik bir yntemdir. Elektrogravimetri ile ok eitli elementlerin analizini yapmak mmkndr. Elektrotta meydana gelen madde birikim olayn tam olarak aklamak olduka zordur. nk bu olay etkileyen eitli faktrler vardr. Bunlar; akm younluu, konsantrasyon, scaklk, pH, karma hz veya tm bu etkilerin farkl birleimleri olarak sralanabilir. Elektrotlarda meydana gelen olay iin, tm bu detaylarla ilgili daha fazla bilgiyi elektroanalitik teknikler konusu ierisinde bulmak mmkndr. Asidik bakr slfat zeltisinin elektrolizi katotta, aadaki elektrot reaksiyonunun iermektedir: Cu+(aq)+2

Cu(s)

(6.1)

Anotta ise aadaki reaksiyon gereklemektedir:

39

2H2O(l )

O2(g)+4H-(aq)+4e-

(6.2)

ekil 6.1. Elektroliz iin elektriksel evrim

Platin kafes tel bakr ile kaplanr kaplanmaz, katot Cu+2ICu elektrot olarak kabul edilebilir. Eer elektrot reaksiyonlarnn ileri ve geri basamaklar hzl ise, ki bu eitli yollarla kinetik olarak engellenemeyen bir durumdur, bu durumda elektrotun kutuplamad kabul edilebilir. Cu+(aq)+2e-

Cu (s)

(6.3)

Bu durum, elektrotun dengedeki deerine gre nemli lde bir potansiyel deiim olmadan, snrl bir elektrot akmnn geiine izin verdii anlamna gelmektedir. Bu koullar altnda, katotta biriken bakr potansiyeli, Ec, Cu+2ICu elektrot iin aadaki Nernst eitlii ile verilebilir: Ec=ECu+2ICu+(RT/lnF)lnaCu+2 E Cu+2ICu= standart Cu+2ICu yarm-hcre potansiyeli = 0,34V R= Gaz sabiti T= Scaklk F= Faraday sabiti

(6.4)

40

n= Elektrot reaksiyonuna katlan elektronlarn says (=2) a Cu+2 = Cu+2 iyonunun aktivitesi Bunun tersi olarak, oksijenin anodik hareketi (reaksiyon 2) engellenirse, Nernst eitlii H+IO2,H2OlPt elektrotunda, (ar potansiyel) sabiti ile yeniden dzenlenirse, anottaki potansiyel, Ea, aadaki eitlik ile ifade edilir: Ea=EH+IO2,H2OlPt+RT/nFlnaH++ Burada; E H+IO2,H2OlPt= standart H +,O2,H2OlPt Yarm-hcre potansiyeli = 1,23V Minimum voltajn olduu durumda, elektroliz iin (Ea- Ec) hesaplanabilir. Bakr iyonlarnn balang konsantrasyonu 10~1 molT1 olarak farz edilirse, konsantrasyon 10-6 molT1ya dtnde elektrolizin bittii kabul edilebilir. Asidik bakr slfat zeltisinin pH yaklak sfrdr ve ar potansiyel +0,47 V olarak alnabilir. Bu deerler eitlik 4 ve 5de yerlerine konulursa, minimum voltaj oran 1,39V1,54 V olarak hesaplanr ve bu deerler iin katotta bakrn elektrolitik olarak birikimi (kmesi) sz konusudur. Elektrotlar iin hesaplanan bu deerler, elektrot yzeyindeki iyon konsantrasyonunun ve elektroliz akm younluunun fonksiyonlardr. Bu deerleri kesin rakamlara dkmek, zellikle de kartrlan zeltiler iin olduka zordur. rencilerin dikkat etmesi ve bilmesi gereken bir dier konuda, sulu zeltilerin ierisinde daima var olan hidrojen iyonlardr. Elektrolitik metal birikiminde, bu iyonlarn katodik indirgenmeleri sonucu oluan hidrojen gazlarnn da hesaba katlmas gerekmektedir. Katotta, elektrolitik metal birikimi veya elektrolitik hidrojen yaylm reaksiyonlarnn hangisinin oluacana karar verilmesinde, oluan bu gazlar nemlidir. Her iki proses iinde hangisinin baskn olaca, deien akm younluu ve buna denk gelen ar potansiyele baldr Sonu olarak; elektrogravimetri, bakrn miktar tayini iin kullanlan olduka nemli ve hassas bir yntemdir. Bu yntemle renciler, bir rnek (6.5)

41

zeltinin ierdii bakr miktarn %1 veya daha az bir hata payyla saptayabilirler. 6.6. Deneyin Yapl

ekil 6.2. Elektrogravimetrik bakr tayini deney dzenei

Elektrogravimetrik bakr tayini iin ncelikle kullanlacak olan platin elektrotlarn temiz olmas gerekmektedir. Ayrca, kullanlan tm zeltilerdeki klorr iyonlarnn, anotta retilen klor platin tellere zarar verebilecei iin, uzaklatrlmas gerekir. Eer elektrotlarn temizlenmesi gerekiyorsa, temizleme ilemi iin deriik nitrik asit zeltisine daldrlp karlmal ve saf su ile birka kez iyice durulanmaldr. Daha sonra, 110Cye ayarlanm etv iersinde kurutulmaldr. Eer etv yok ise, temizlenmi ve durulanm elektrotlar saf etanole batrlabilir ve havada kurutulabilir. Temizlenmi silindirik platin kafes tel (katot) doru bir ekilde tartldktan sonra, spiral platin tel (anot) ile birlikte magnetik kartrcnn da bulunduu, destekleyici ubuun zerine taklm olan elekrot tayc dzenein ierisine yerletirilir. Bu aamadan sonra, anot telini silindirik katotun merkezinde durmas iin hafife bkmek gerekebilir. Elektrotlar

42

magnetik kartrcnn rahata hareket edebilmesi iin, 250 mL'lik cam beher ierisine yerletirilir. Termometre beher ile katot arasna dzgn bir ekilde yerletirilir. Yaklak 50 mL bakr slfat zeltisi (nceden hazrlanm), bir beherin ierisine konur ve zerine 4 mL deriik slfrik asit zeltisi dereceli pipet yardmyla eklenir. zerine, silindirik platin kafes tel zeltinin ierisine 5 10 mm. batncaya kadar saf su eklenir. Daha sonra, iki adet multimetre ekil 6.2de grld gibi balanr (ampermetre seri, voltmetre paralel). arpma olmadan kartrlan zelti, 7080Ca stlr ve anottaki potansiyel farknn katota bal olarak +2 Va gelmesiyle elektroliz balatlr. Bakrlarn katot yzeyinde birikmesiyle elektroliz akm der. Akm balang deerinin onda birine dt zaman (bu yaklak bir saat sonra olur), zelti renksizleir ve elektroliz pratik olarak tamamlanm demektir. Bunu kontrol etmek amacyla; beherin iindeki zelti, katotun zerinin tamamyla kaplanmas iin saf su ile seyreltilir. Eer, elektrolizden 15 dk. dan fazla bir sre sonra, katotun temiz olan ksm bakr ile kaplanmyorsa elektroliz bitmi demektir. Voltaj salaycy kapatmadan ncelikle termometre daha sonra ise elektrotlar dikkatli bir ekilde karlr. Saf su ile iyice durulanr, ve 110Cdeki etvde birka dakika bekletilir. Eer etv yoksa temizlenmi ve durulanm elektrotlar saf etanole batrlp havada kurutulabilir. Bakrla kaplanm olan platin kafes tel, katot, tartlr ve zeltiden geen bakr miktar tespit edilmi olur.

6.7. Sorular 1. Elektroliz ve gravimetri terimlerini tanmlaynz? 2. Anot ve katot neyi ifade eder? Anotta ve katotta hangi olaylar gerekleir? 3. Ayrma potansiyeli ve ar potansiyel nedir? 4. Elektrogravimetrik bakr tayininde elektrotlarn temizlii neden nemlidir, aklaynz.

43

7. DEAL KARIIMLARIN BUHAR BASINLARI 7.1. lgili Kavramlar Buhar basnc, Raoult kanunu, ksmi basn

7.2. Deneyin Prensibi Raoult kanununa gre, ideal karmlarn buhar basnlar, karm ierisindeki her bir bileenin ksmi buhar basnlarnn toplamna eittir. 7.3. Ama 1. Benzen, toluen ve bu maddelerden hazrlanm farkl oranlardaki dokuz adet karmn buhar basncnn belirlenmesi. zotermal koullarda dijital bir manometre ile buhar basnlarnn llmesi. 2. Buhar basnlarn zeltilerin mol kesrine kar grafie geirerek buhar basnc erilerinin hazrlanmas.

7.4. Cihazlar ubuk, paslanmaz elik, l=750 mm Spor ayak, h=750 mm Dik al kelepe Kelepe Termostat, 100C, 1500 W Termostat iin su banyosu, 6 L, Makrolon Termostat aksesuarlar Dijital manometre Adaptr, 8/4 mm Dibi yuvarlak balon, 100 mL, iki boyunlu, 19/26 ilifli Kapak, 19/26 ilifli, cam

44

Balama tp, 19/26 ilifli Cam tp, 230+55 mm, 1 adet Cam tp, 85+60 mm, 1 adet Vana, yollu, T eklinde, kapiler Manometreli gvenlik iesi Pompa Pipet, 50 mL Pipet, 25 mL Pipet, 10 mL Otomatik pipet Puar Lastik tp, vakuma dayankl, 6 mm apnda Lastik tp, 6 mm apnda Silikon hortum, 2 mm apnda Tp kelepesi, 812 mm apnda, 2 adet Benzen, saf, 500 mL Toluen, saf, 250 mL Silikon gres

7.5. Teorik Bilgi Her svnn zerinde belirli bir buhar basnc vardr. Eer bir sistem, birbiri ile dengede olan tek bir bileen ve iki fazdan oluuyorsa (ayn maddeye ait saf sv faz ve gaz faz), gaz fazn basnc bu bileenlerin buhar basnc olarak tanmlanr. Buhar basnc scakln bir fonksiyonu olup artan scaklkla birlikte artmaktadr. Eer iki bileen kartrlrsa, zcnn zelti ierisindeki ksmi basnc o zcnn saf haldeki buhar basncndan daha azdr. deal zeltiler iin bu iliki Raoult kanunu ile tanmlanmaktadr:

pA

p A .x A

(7.1)

Bu eitlikte;

45

pA*: Saf A maddesinin buhar basnc pA : A maddesinin zelti ierisindeki ksmi buhar basnc xA : A maddesinin mol kesri Buhar basncndaki azalma zelti ierisindeki maddelerin mol kesri ile orantldr. Raoult kanunu, ideal veya ok seyreltik zeltiler iin snrlayc bir kanundur. ki bileenli bir sistem birbirine ok benzer iki maddeden oluursa, Raoult kanunundan sapmalar ok az olabilmektedir. Benzen/toluen sistemi neredeyse ideal bir davran gsterir. Bu sistemin buhar basnc erisi mol kesrinin bir fonksiyonu olarak dorusal bir eridir. Bu doru saf maddelerin birbirine gre buhar basnlar arasndaki ilikiyi verir. Toplam basn, zeltinin herhangi bir kompozisyonu iin zelti ierisindeki iki bileenin ksmi buhar basnlarnn toplamna eittir. Toluen/benzen karm iin deneysel olarak belirlenen buhar basnlar benzenin mol kesrinin bir fonksiyonu olarak ekil 7.1de verilmektedir. x=0 mol kesrindeki buhar basnc saf toluenin buhar basncdr (p*toluen). x=1 mol kesrindeki buhar basnc saf benzenin buhar basncdr (p*benzen). Toluenin ksmi basnc p*toluen ile gsterilen doru, benzenin ksmi basnc ise p*benzen ile gsterilen dorudur (ekil 7.1).

ekil 7.1. Benzen/toluen sistemi iin buhar basnc erisi

46

7.6. Deneyin Yapl

ekil 7.2. Deney dzenei

Deney seti ekil 7.2ye gre kurulur. Deney dzeneinin vakum altnda olduundan emin olmak gerekir. 2 boyunlu 100 mLlik balona 50 mL toluen konulur ve silikon ile yalanm cam kapak ile balon kapatlr. Sistem ile pompa arasndaki balant 3-yollu vana ile salanr. Basn kayb manometreden yaklak olarak llebilir. Balon iindeki sv birka saniye iinde kprmeye balar ve sabit basn elde edilir. 3-yollu vana, aparatn atmosfer basnc ve pompa ile ilikisini kesmek iin evrilir. Balon iindeki basn, dijital manometre ile okunur. 5 dakika ierisinde okunan basn deimemeli ya da maksimum 5 hPadan fazla ykselmemelidir. Aksi taktirde, sistem vakum altnda deil demektir. Madde kayplarnn minimum olmas iin sistem ok ksa periyotlar halinde vakuma balanr. Sistem tekrar vakuma balanr, 3-yollu vana kapatlr ve birka dakika beklenir. Bu ilem sistem iindeki havann uzaklamasn salar bylece gaz faz tamamen saf zc buharndan oluur. Buhar basnc dijital manometre ile tekrar okunur ve kaydedilir.

47

Balonun iine 10 mL benzen eklenir ve karmn buhar basncnn belirlenmesi iin ayn ilemler tekrar uygulanr. Balona her bir deneyde 10 mL benzen eklenerek yani toplam 40 mL benzen eklenecek ekilde ayn ilemler tekrar uygulanr. 50 mL saf benzen ile balanarak ve her defasnda 10 mL toluen eklenerek deney tekrarlanr. En sonunda, 25 mL benzen, 25 mL toluen karm iin deney tekrar edilir. zeltilerin kompozisyonu ve deneysel olarak belirlenen buhar basnlar izelge 7.1de verilmektedir.
izelge 7.1. zeltilerin kompozisyonlar ve deneysel olarak belirlenen buhar basnlar

Toluen (mL) 50 50 50 50 50 25 0 10 20 30 40

Benzen (mL) 0 10 20 30 40 25 50 50 50 50 50

xbenzen 0 0,193 0,323 0,417 0,488 0,544 1,000 0,856 0,749 0,665 0,599

p (hPa) 42 66 76 85 90 93 135 123 113 107 97

7.7. Veriler ve Sonular

izelge 7.2. Referans deerler

Madde Toluen Benzen

Molar ktle (g/gmol) 92,14 78,11

Younluk (g/cm3) 0,8669 0,8765

p* (kPa) 3,8 13,5

48

7.8. Sorular 1. deal karm nedir? Aklaynz. 2. deal zelti ve gerek zelti arasndaki farklar nelerdir? 3. Buhar basnc ve ksmi basn nedir? 4. Buhar basnc nelere baldr?

49

8. DEN KRE VSKOZMETRES YNTEM LE VSKOZTE LM 8.1. lgili Kavramlar Sv, Newtonian svlar, StokesYasas, akkanlk, dinamik ve kinematik viskozite, viskozite lmleri

8.2. Deneyin Prensibi Partikller aras srtnmeden dolay, svlar ve gazlar farkl viskozitelere sahiptirler. Viskozite, maddenin yapsnn ve scakln bir fonksiyonudur ve deneysel olarak tespit edilebilir. rnein sv ile doldurulmu olan bir tp ierisindeki krenin d hznn llmesiyle svlarn viskozitesini hesaplamak mmkndr. 8.3. Ama 1. Sabit scaklkta, farkl deriimlerde hazrlanan metanol-su karmnn viskozitelerinin llmesi ve sabit scaklkta metanol su sisteminin viskozitesinin (), ktle kesri (w) ve mol kesri (x) ile ilikisinin gsterilmesi. 2. Suyun viskozitesinin scakln fonksiyonu olarak llmesi. 3. Metanoln viskozitesinin scakln fonksiyonu olarak llmesi. Metanol ve suyun dinamik viskozitelerinin () scaklkla ilikisinisrasyla gsteriniz. Viskozitenin scaklkla ilikisinden yararlanarak suyun ve metanoln aktivasyon enerjisini hesaplaynz.

8.4. Cihazlar

Terazi, 620 g Den kre viskozimetresi

50

Den kre viskozimetresi iin termometre, +24C..+51C Daldrmal termostat, 100C Termostat iin su banyosu Spor ayak Dz al kska Oynar balantl kska Piknometre, 25 mL Balon joje, 100 mL Cam beher, uzun, 150 mL Cam beher, ksa, 250 mL Pastr pipet, 2 kl Pipetler iin kauuk balk, d= 8.12 mm Kauuk hortumlar Digital kronometre, 1/100 s Piset, plastik, 500 mL Metanol, 500 mL Saf su, 5 L

8.5. Teorik Bilgi Bir svnn dinamik viskozitesi () ile her biri A alanna sahip ve dW hznda, biribirinden dx uzakl ile ayrlan iki svnn iki paralel katmann hareket ettirmek iin gerekli olan kuvvet (F) arasndaki iliki aadaki denklem ile tanmlanr.

F d A dx

(8.1)

Dinamik viskozitenin svnn younluuyla olan ilikisi kinematik viskozite olarak tanmlanabilir (8.2). Dinamik viskozite yerine akclk da kullanlabilir. Akclk ile gsterilirse, viskozite ile aralarnda ters iliki sz konusudur (8.3).

51

(8.2)
1

(8.3)

F kuvveti altnda, bir svnn ierisindeki r yarapndaki kresel patikller iin, sabit hzn viskoziteyle olan ilikisi Stokes Kural ile verilmektedir:

F 6 r

(Stokes Kanunu)

(8.4)

Krenin, dnyann uygulad yerekimi kuvveti etkisiyle, aa doru d hz, F, yerekimi ivmesine (g) ve etkin ktleye (m) bal olarak yazlabilir ayrca krenin (1) ve svnn younluu (2) ile de belirtilebilir:

mg

4 3 r g( 3

(8.5)

Viskozitenin hesaplanmas iin kullanlan (8.6) eitlii, tpn yarapnn ihmal edildii durum iin (8.4) ve (8.5)in birleiminden elde edilmitir, aksi taktirde eitliin dzeltme faktrleri ile geree yaklatrlmas gerekir (Ladenburg Dzeltmesi).

2 gr 2 ( 1 9

(8.6)

Ticari den kre viskozimetrelerinde, nceden aplar belirlenmi krelerle allr ve buna gre eitlik (8.6)daki sabitler birletirilerek yerlerine kresel sabit (K) yazlrsa, denklem olduka basitletirilmi olur:

Kt (

(8.7)

52

( t = l aralnda (s=100mm) krenin d sresi) Kre iin; K = 0,007 m.Pa.s.cm3/ g.s = 2,2 g/cm3 Svnn allan scaklktaki (T) younluu (2) ise, deneysel olarak aadaki eitlik ile hesaplanabilir:

m V

(8.8)

Burada; m: Svnn ktlesi V: Piknometrenin hacmi Viskozite, kullanlan svlarn saf olup olmamasna veya hangi oranlarda kartklarna ve scakla baldr. Farkl oranlarda hazrlanan metanol-su karmlarnn viskozitelerinin farkl olmas, svlarn ideal olmayan davranlarnn bir neticesi olarak aklanabilir. Bu, karm hacmi (hacimsel ksalma) ve karm entalpisi gibi karmak olgular ile ilikilendirilebilir. Farkl deriimlerde hazrlanan rnekler iin ktle kesirleri (w) ve mol kesirleri (x), srasyla aadaki denklemler yardmyla hesaplanabilir.

w1

m1 m1 m 2

(8.9)

wi= ktle kesri mi= i bileeninin ktlesi

x1

n1 n1 n2 m1 M1

m1 N1 m2 M2

(8.10)

xi = mol kesri ni= i bileeninin miktar mi= i bileeninin ktlesi Mi= i bileeninin molekl arl

53

Birok sv iin, viskozitenin scaklkla azalmasn gsteren bant aadaki eitlik ile stel fonksiyonu olarak verilmitir.

Ce

E RT

(8.11)

(R =8,31441 J K-1 mol-1, genel gaz sabiti) Bu eitlik, Arrhenius eitlii olarak bilinmektedir. C; sisteme bal sabitleri, E; Balangtaki srtnmenin stesinden gelmesi iin gereken molar enerjiyi gstermektedir. Bu aktivasyon enerjisine, ln ve 1/Tye bal olarak aadaki eitlikte grlen lineer bant ve eim kullanlarak karar verilebilir.

ln

E 1 R T

ln C

(8.12)

8.6. Deneyin Yapl

ekil 8.1. Den kre viskozimetresi deney dzenei

Deney dzenei ekil 8.1de grlmektedir. Den kre viskozimetresi, termostatn pompa balant nitesine kauuk hortumlar yardmyla taklr. Daha

54

sonra ierisinde dner termostatn bulunduu banyo, kirelenmenin engellenmesi amacyla saf su veya demineralize su ile doldurulur. Termostatn soutma kangalnn su ile balants bu hortumlarla salanmaktadr. Den kre viskozimetresi deney dzenei bu ekilde kurulduktan sonra kalibrasyonu yaplr. Daha sonra, her bir deney iin dzenek srasyla, su, metanol veya metanol-su karm ieren rneklerle doldurulur. Tm lmler srasnda herhangi bir kabarcn olumamasna dikkat edilmelidir. 1 numaral kre, bor silikat camdan yaplmtr. Kre, deney dzeneindeki dner stant ierisindeki tpe yerletirilir ve viskometrenin seilen scaklkta (T) sabitlemesi beklenir. Dner stant ters evrilir ve krenin d sresi (t) kaydedilir. Scaklk, 3 ile 5 kez llen bu sreden yaklak 10 dk nce sabitlenir. Her bir durum iin, kaydedilen bu t srelerinin aritmetik ortalamas alnr. Problem a: Sabit scaklkta (298 K), farkl deriimlerde hazrlanan metanol-su karmlarnn viskozitesinin llmesi. Problem b: Saf svlar iin, viskozitenin scaklkla ilikisinin belirlenmesi. Bunun iin 293 K ile 323 K scaklklar arasnda 5 Klik scaklk artlar ile scaklklar deitirilir ve lmler alnr. Buna paralel olarak, hesaplamalarda kullanlmak zere ayr ayr her bir rnein younluu da bulunmaldr. Bu amala, temiz, kuru ve arl nceden tespit edilmi piknometre kullanlr. Piknometrenin ierisine younluu tespit edilecek olan sv doldurulur, dner dzenee balanr ve scakl termostatik su banyosunun scaklna eitleninceye kadar yaklak 15 dk bekletilir. Bu ilemden sonra, kapa ile birlikte iyice kurutulan piknometrenin tekrar arl llr. Bo piknometre ile ikinci tartm arasndaki farktan ve piknometrenin hacminden yararlanlarak svnn younluu tespit edilir. Viskozitesi tespit edilecek bir sonraki sv doldurulmadan nce, ierisine konulduu tp ve piknometre bu sv ile alkalanmaldr.

55

8.7. Sorular 1. Viskozite ve viskozimetri terimlerini tanmlaynz. 2. Akkan nedir? 3. Akkanlar viskozitelerine gre kaa ayrlr, ksaca aklaynz. 4. Viskozite lm yntemleri nelerdir, aklaynz.

56

9.

BUHARLAMA DENGES

9.1. lgili kavramlar Buharlama entalpisi, buhar basnc, buharlama entropisi, ClausiusClapeyron eitlii, Trouton-Pictet kural, termodinamik kanunlar

9.2. Deneyin Prensibi Her scaklk iin svnn gaz fazndaki spesifik basnc sv zerinde kendini gsterir (buhar basnc). Eer d basn gaz fazn ekilmesiyle drlrse, sv fazn buharlamas esnasnda denge yeniden oluur. 9.3. Ama Farkl scaklklarda asetonun buhar basncn lerek buharlama entalpisinin bulunmas.

9.4. Cihazlar

Spor ayak, h=750 mm Dik al kelepe Kelepe Kalorimetre Dibi yuvarlak balon, 100 mL, 1xGL 25/8, 2xGL 25/12 Tpalar iin conta, GL 25/8, 2 adet Tek ynl dz vana Termometre yuvas, 1 adet Scaklk ler, dijital Scaklk ler, daldrmal tip PT100 Dijital manometre Cam tpler, dz, l=80, 1 adet

57

ndirgeme adaptr, 8/4 mm, 1 adet Silikon hortum, di=7mm Silikon hortum, di=2mm Manometreli gvenlik iesi Pompa Kauuk hortum, vakum, di=6 mm Dereceli silindir, 50 mL (mezr) Huni, do=55mm Cam tp, d=7,5mm, l=240mm, 1 adet Dereceli kap 1 L, plastik Pastr pipetler, 25 adet Kauuk balk, 1 para Aseton, 250 mL Sodyum klorr, saf, 500 g Buz Saf su

9.5. Teorik Bilgi Scaklkn buhar basncyla ilikisi Clausius-Clapeyron eitlii ile ifade edilir:

dp dT
(9.1)

H T Vg Vi
v

P = buhar basnc (Pa)

v

H = molar buharlama entalpisi

Vg , Vi = dengede bulunan gaz ve sv fazlarn molar hacimleri T = scaklk (Kelvin)

58

Sv faz gaz faz ile kyaslandnda ok kk bir deerdeyse, sv faz ihmal edilebilir. Gaz fazn molar hacmi, genel ideal gaz kanunu ile ifade edilebilir. (9.1) eitliinde yerine yazlrsa,
dp dT H RT 2
v

(9.2)

ekil 9.1. Scakla (1/T) kar buhar basncnn logaritmik grafii

Belirsiz integral alnr ve yeniden dzenleme yaplrsa, lineerlik salanr:

ln p H RT
v

(9.3)

H y belirlemek iin lnp, 1/Tye kar grafie geirilir. Dz dorunun

eimi,

H /Rdir. Gaz sabitinin negatif deeri ile arplrsa, buharlama entalpisi

elde edilir.

59

9.6. Deneyin Yapl

ekil 9.2. Deney dzenei

Deney dzenei ekil 9.2ye gre kurulur. boyunlu dibi yuvarlak balon, tek ynl dz vana, ksa cam tp ve scaklk problar iin termometre yuvas temin edilir. ki adet 25/12 ilifli conta, iki adet 25/8 ilifli conta ile yerletirilir. Ksa cam tp, dibi yuvarlak balonun ortasna yerletirilir ve ksa bir silikon hortum (di=7 mm) paras ile adaptre balanr ve daha sonra adaptr ince hortum (di=2 mm) paras ile dijital manometrenin lme ksmna balanr. Tek ynl dz vana, vakum hortumu ile pompaya bal gvenlik iesine balanr (ekil 9.2). Is aktarmnn arttrlmas iin termometre yuvas iine iki damla aseton damlatlr ve scaklk ler termometre yuvas iine yerletirilir. Kalorimetre buz ve sofra tuzu karmyla doldurulur; karmn scakl srekli olarak ikinci bir scaklk probu ile llr. Dibi yuvarlak balon 50 mL aseton ile doldurulur, ancak henz buz karmnn iine daldrlmaz. Gaz szdrmazl iin btn balantlarn kontrol edilmesinden sonra, pompa altrlr ve aseton kaynamaya balayana kadar balonun ii boaltlr.

60

Scaklk -5Cnin altna der dmez, pompa alr durumda iken balondaki vana alr. Bu esnada kalan hava balondan uzaklaacaktr. Basn yaklak 50 hPa (mbar)a ulatnda, balondaki vana kapatlr ve havann yollu vana yardmyla gvenlik iesine yavaa dolmas salanr ve pompa kapatlr. Dibi yuvarlak balondaki basn dijital manometreden okunur. 10 dakikada, basn en fazla 1 hPadan 2 hPaa ykselmelidir. Eer bu salanmyorsa, balantlar kontrol edilmelidir. Dibi yuvarlak balondaki scaklk, buzlu karma su eklenerek 23C aralklarla arttrlr (karm iyice kartrlr). Bu scaklk artrmn salayabilmek iin buz veya tuzlu su ortamdan uzaklatrlr. Her scaklk art iin, buharlama dengesi tekrar oluana kadar beklenir ve hem balondaki asetonun scakl hem de basnc okuyunur. Deney yaklak 20Cde sonlandrlr ve cam vana kademeli alarak havann balona dolmas salanr. 9.7. Veriler ve Sonular vH= 35,93 kJ.mol-1 (Lit.:vH (25C) = 30,99 kJ.mol-1; vH (56C, kaynama noktas) = 29,10 kJ.mol-1) Buharlama entalpisi, scakln bir fonksiyonudur. Bu nedenle, lmler nispeten kk scaklk aralklarnda gerekletirilir(-5Cden +20Cye kadar).

9.8. Sorular 1. D basncn deimesiyle buhar basncnn deiimini aklaynz. 2. Buharlama dengesinin olumas iin hangi koullar salanmaldr? 3. Entropi nedir? Buharlama esnasndaki entropi deiimini aklaynz. 4. Termodinamiin ikinci yasasn aklayarak matematiksel olarak ifade ediniz.

61

10. DONMA NOKTASI ALALMASI 10.1. lgili Kavramlar

Raoult kanunu, kriyoskopi sabitleri, kimyasal potansiyel, Gibbs-Helmholtz denklemi, konsantrasyon sabiti, ayrma derecesi, Vant Hoff faktr, kriyoskopi

10.2. Deneyin Prensibi Bir zeltinin donma noktas saf zcnn donma noktasndan daha dktr. Donma noktas alalmas uygun bir sistem (kriyoskopi) ile belirlenebilir. zcnn kriyoskopi sabitleri biliniyorsa, znen maddelerin molekl arlklar belirlenebilir. 10.3. Ama 1. Su iinde gl bir elektrolit (NaCl) zlerek donma noktasndaki alalmann belirlenmesi. Belirli bir konsantrasyon iin tahmin edilen teorik deerle deneysel deer karlatrarak, elektrolitin ayrt iyon saysnn belirlenmesi. 2. Donma noktasndaki alalmadan yararlanarak elektrolit olmayan (hidrokinon) bir maddenin mol ktlesinin hesaplanmas.

10.4. Cihazlar Manyetik kartrcl stc (scaklk kontroll) Spor ayak, l=500 mm Dik al kelepe Kelepe Donma noktas tayin cihaz 25/12 ilif Scaklk lm cihaz Scaklk ler

62

Scaklk ler iin termometre yuvas Kronometre, dijital Kalorimetre iin tablet presi Havan ve havaneli Spatl Huni, 50 mm apnda Tartm kaplar Pastr pipet Plastik kapaklar Baget, d= 7,5 mm, l=240 mm Sodyum klorr, saf, 500 g Hidrokinon, 250 g Saf alkol, 1000 mL Distile su, 3 kg

10.5. Teorik Bilgi Az miktarda B maddesi saf zc A iinde znrse, zeltinin donma noktas saf A zcsnn donma noktasnn altna der. Ancak, bunun geerli olabilmesi iin saf zcnn kristallemesi dier bir deyile A ve Bnin kristal oluturmamas gerekir. A maddesinin karm iindeki (yksek konsantrasyon iin) kimyasal potansiyeli A, aadaki eitlikle verilmektedir.
l A l A

RT ln x A

(10.1)

Sv faz ile dengede olan saf kat fazn kimyasal potansiyeli A Ann standart kimyasal potansiyeline Her iki faz dengede olduunda,
1 A S A

karlk gelir. Dier bir deyile

1 A

S A

S A

dir.

dir ve aadaki ifade elde edilir.

l A

l A

RT ln x A

(10.2)

63

Saf maddelerin kimyasal potansiyeli molar serbest entalpi G ile ifade edilip eitlik (10.2) aadaki hale gelir.

G Al

G AS

RT ln x A

(10.3)

Gibbs-Helmholtz denkleminden,

d (G / T ) dT

H ;p=sabit T2

(10.4)

ve denklem (10.3)n trevinin alnmas ile, aadaki eitlik elde edilir.

H AS H Al RT 2

H RT 2
F

d ln x A dT

(10.5)

Donma entalpisi FH kk scaklk deiimleri iin sabit olarak kabul edilebilir. Eitlik (10.5)in saf zc (xA=1, T=To) ve zelti (xA, T) iin snr deerleri arasnda integrasyonu yaplrsa sonu aadaki gibi elde edilir.

ln x A

H 1 R To

1 T1

H T To R TTo

(10.6)

Donma noktas alalmas TF = T-To, To deerinin yannda ok kk olduundan TTo terimi yerine To2 terimi kullanlabilir. znenin miktar xB deeri de gz nnde bulundurulursa, xA teriminin yerine 1-xR terimi kullanlabilir. Bylece eitlik aadaki gibi olur.

H T To R To2

ln 1 x B

(10.7)

Eitlik (10.7) seri olarak alabilir.

64

HT F RTo2
F

xB

1 2 xB 2

1 3 x B ..... 3

(10.8)

xB ok kk bir deer olduundan sadece ilk terim alnr. Bylece donma noktas d aadaki eitlikle ifade edilir.

TF

RTo2 xB FH

(10.9)

Seyreltik zeltilerde, madde miktar (mB/MA/mA/MB) katsaylaryla ifade edilir. Burada MA, MB ve mA, mB, srasyla zc (A) ve znenin (B) molekl ktleleri ve ktleleridir.

TF

RT02 mB M A F H mA M B

RT02 M A mB mA M B FH

(10.10)

Sonu olarak, mB/mAMB oran m/1000e eittir; m molaliteyi dier bir deyile 1000 g zc ierisinde znm znenin miktarn gstermektedir.

TF

RT02 M A m 1000 FH

K K xm

(10.11)

KK sabiti molar donma noktas d ya da kriyoskopi sabiti olarak bilinir. znen bir maddenin mol ktlesi belirlenirken, serbest mol miktar nB ve serbest olarak hareket eden parack miktar gz nnde bulundurulmaldr. Ancak, nB, zelti iersinde z miktardaki kk paracklara ayryorsa, gerek mol miktar aadaki eitlikle hesaplanr.

n1

z 1

(10.12)

Bu eitlikte ayrma derecesidir.

65

Kriyoskopi sabiti kullanlarak hesaplanan MB deeri, (ayrma derecesi) ve z (parack says) ifadeleri kullanlarak Ms (gerek molekl arl) deeri hesaplanr.
MS MB 1 z 1

(10.13)

Konsantrasyonlarn yksek olduu durumlarda, ortamda bulunan iyonlarn iyon ii etkileimlerinin de gz nnde bulundurulmas gerekir. Osmotik sabiti (fo) bu etkileimi ifade etmek iin kullanlr. Gerek zeltiler iin 0 ile 1 arasnda deer alrken, ideal zeltiler iin 1 deerini almaktadr.

n1

zf o 1

(10.14)

zelti iinde bulunan gerek madde miktar, Vant Hoff Faktrne l= (1+(zfo-1)) eit olan madde miktarndan farkllk gstermektedir. Bundan dolay, deneysel olarak belirlenen donma noktas d tartlan madde miktarlar ile belirlenen teorik deerden l faktr kadar fazladr. 10.6. Deneyin Yapl

ekil 10.1. Deney dzenei

66

ekil 10.1de verilen deney dzenei hazrlanr. Donma noktas d deney sistemi iin kullanlan dzenek iki adet i ie gemi GL 45 konsoluna bal silindirik cam kaptan oluur. ekil olarak test tpne benzeyen d kap, iteki kap iin bir ceket olarak kullanlmaktadr (donma kab). Ceket yaklak olarak 3540 mL etanol ile (ham alkol de kullanlabilir) doldurulur. Bu ara ortam (etanol) i ve d kaptaki s iletiminin homojen olmasn salar. kaba donma noktas tespit edilecek zelti veya zc konur. kabn st ksmnda bir termometre veya scaklk lm cihaz konulmas iin vidal bir kapak ve zneni ortama eklemek iin zerine vida kapa takl olan borusal cam bir blm bulunur. kabn taban dz olup kartrc ubuun (l=15 mm) rahat dnmesini salar. Kullanlacak kat madde ortama eklenirken kabn duvarna yapmas ve dalmasn nlemek iin tablet haline getirilir. Her bir madde (NaCI, hidrokinon) 600 mg olarak tartlr. Maddeler havan iinde dvlr. Tablet presi kullanmak iin, ncelikle silindir yerletirilir ve daha sonra pres dik pozisyona getirilir. Bir huni araclyla tartlm madde, tablet presinin iine konulur, geni piston taklr ve mengene araclyla basn uygulanr. Daha sonra, yaplan tabletler tartlr. lm iki adm iermektedir. ncelikle, saf suyun donma erisi ardndan zeltinin donma erisi izilir (madde eklendikten sonra). Testi doru bir ekilde uygulamak iin, 50 mL su volumetrik pipet ile i kaba konulur ve ierisine manyetik kartrc balk konulur. Scaklk sensrnn konulaca termometre yuvas ve vida kapak taklr. ki ya da damla alkol etkin bir s transferi salanmas iin ortama damlatlr ve scaklk sensr taklr. Daha sonra scaklk ler dijital scaklk lere balanr. Dzenek tamamen kurulduunda, cihaz 1000 mLlik beher ierisinde mmkn olduu kadar alak bir seviyede spor ayaa desteklenir. Manyetik kartrc orta derecede kartrma hzna ayarlanr. Dijital scaklk lm cihaz Celcius (C) derecesine ayarlanr ve beher tuz/buz ile doldurulur. kinci scaklk ler PT100 buz karmna daldrlr (kontrol amal). Donan karmn scakl su eklenerek yaklak -10Cye ayarlanmaldr. Scaklk yaklak -1Cye ulatnda, dijital scaklk lm cihaz zamana kar scaklk farkn lecek ekilde ayarlanmaldr (0,01 K hassasiyette). llen scaklklar kaydedilir.

67

ekil 10.2. Su/sofra tuzu (NaCl) karmnn donma noktas erisi

Minimum scaklkta oluan ilk fazda yar kararl durum oluur. Kristalizayon balar balamaz, karma bal olarak scaklk ykselmeye devam eder. Donma noktas erisinin ekstrapolasyonunun yaplabilmesi iin belirli aralklarla lm alnmas gerekmektedir. Erinin ilk ksmndaki kesim noktas kritik noktadr ve donma noktas olarak kabul edilir. 50 mL saf suyun donma noktas bu ekilde kaydedildikten sonra, cihaz donan karmdan karlr ve i kaptaki su tamamen svlancaya kadar beklenir. Bu ilem kap elle stlarak hzlandrlabilir. Dijital termometredeki ayar deitirilmez. Su tamamen svlatnda, bir tablet madde i tpn ierisine konur ve madde tamamen znnceye kadar beklenir. Daha sonra cihaz karmn iine daldrlr. Scaklk, ilk test lmnn ilk deerine ulatnda, tekrar dakikada bir kaydedilir. Bu veriler sonucunda izilen eriden yine ektrapolasyon ile karmn donma noktas belirlenir. Her bir lmden nce i kap iyice temizlenir ve kurulanr.

68

10.7. Veriler ve Sonular

KK (su) = 1,86 Kkg/mol Sofra tuzunun deneysel olarak belirlenen mol ktlesi 29,58 g/moldr. Literatr deeri ise 58,443 g/moldr. Sonu olarak =1 ve fQ=1dir ve ayrma sabiti 1:2dir. Hidrokinonun mol ktlesi (g/mol; =0): 106,87 (Deneysel); 110,11 (Literatr)

10.8. Sorular 1. Kriyoskopi nedir? Aklaynz 2. Kimyasal potansiyel nedir ve nelere baldr? 3. Donma noktas alalmas nelere baldr? 4. Gibbs-Helmholtz denklemi neyi ifade eder?

69

11. SAF SIVILARIN YZEY GERLMNN KABARCIK BASINCI YNTEM LE BELRLENMES 11.1. lgili Kavramlar Ara yz yzey gerilimi, ara yz yzey enerjisi, molekller aras etkileim, hidrostatik basn

11.2.Deneyin Prensibi Kabarck basnc yntemi ile yzey gerilimi deneysel olarak kolayca belirlenebilir. Gaz kabarcnn klcal tpten dar kmasn salayan basn belirlenir. Klcal tp yzey gerilimi belirlenecek olan svya daldrlr. Yzey gerilimi gerekli olan basn ykselii, klcal tpn yarap ve daldrma derinlii ile hesaplanr.

11.3.Ama 1. Kalibrasyon zeltisi olarak distile su kullanarak klcal borunun apnn belirlenmesi. 2. Etanol, saf zeytinya, etilen glikoln oda scaklnda yzey

gerilimlerinin belirlenmesi.

11.4.Cihazlar

Spor ayak, h=750 mm Dik al kelepe Kelepe Ayarlanabilir destek, 160x130 mm U eklinde manometre Klcal tp, di=1,5 mm, l=450 mm

70

Pastr pipet Beher, 250 mL Aspiratr iesi, 1000 mL ie, dar azl, 1000 mL Tek ynl musluk, dz Kapiler tp, T eklinde Cam tp, dik al, 85+60 mm Cam tp, dik al, 230+55 mm Silikon hortum, dj=7 mm Lastik kapak, 32/30 mm, iki delikli, 7 mm Lastik kapak, 22/25 mm, tek delikli, 7 mm Cam tp kesici Mezr, 100 mL Kumpas Etilen glikol, 250 mL Zeytinya, saf, 100 mL Etil alkol, saf, 500 mL Hidroklorik asit, %37lik, 1000 mL Nitrik asit, %65lik, 1000 mL Distile su, 5 L Bant

11.5.Teorik Bilgi Yzey gerilimi, izotermal ve izobarik koullarda bir yzey oluturmak iin gerekli enerji olup yzey deiimi srasnda serbest entalpide meydana gelen deiimi ifade eder.

G A

(11.1)
,T

71

Yzey gerilimini belirlemek iin en basit yntemlerden biri kabarck basnc yntemidir. Bu yntemde, bir gaz (genellikle hava), yzey gerilimi belirlenecek olan sv ierisine daldrlan klcal bir tpten sv yzeyine kar. Bunun iin gerekli olan fazla basn, aadaki gibi hesaplanan hidrostatik basnc yenmek iin gereklidir.

Ph

h. .g

(11.2)

Bu eitlikte; Ph=Hidrostatik basn, h= Klcal borunun sv ierisine daldrlma derinlii, = Svnn younluu, g= Yerekimi ivmesidir. Dier bir taraftan, klcal basn P olup kabarcn i basnc ve d basn arasndaki fark ifade etmektedir. Gaz kabarcnn hacim art srasnda, sabit basn deiimi (hacim ii) PdV oluur.
P .4 r 2 dr

P dV

(11.3)

Bu eitlikte; P= Kapiler basn r= Yaraptr. Bu i, (11.1) eitliinden elde edilen yzey enerjisinin (dA) artmasn salar.

dA

.8 r 2 dr

(11.4)

Eitlik (11.3) ve (11.4) eitlenirse, kapiler basn iin aadaki ifade elde edilir.

72

2 r

(11.5)

Manometreden maksimum basn olarak okunabilen ve gaz kabarcnn klcal borudan sv zerine kmasn salayan toplam basn Pmax, kapiler basn ve hidrostatik basncn toplamna eittir.

Pmax

2 r

h. .g

(11.6)

Eitlik dzenlenirse yzey gerilimi iin aadaki ifade elde edilir.

r Pmax h. .g 2

(11.7)

Klcal tpn ap kesin olarak bilinmiyorsa, yzey gerilimi bilinen bir sv kullanlarak aadaki eitlik ile belirlenebilir.

2 Pmax h. .g

(11.8)

Pmax basnc, su ile dolu olan U-manometreden iki sv yzeyi arasndaki mesafeden okunur. Nm-2 birimine dnm iin, 1 mm su yksekliinin 9,798 Nm-2ye eitlii kullanlr. Klcal yarapn belirlenmesi iin kalibrasyon svs olarak su kullanlr. Yarap, eitlik (11.8) kullanlarak hesaplanr. Bu metot kullanlarak, klcal ap iin 7,745.10-4 m deeri bulunur. Etanoln yzey gerilimini belirlemek iin bu yntem kullanldnda aadaki deneysel sonular elde edilir. Klcal borunun svya daldrlma derinlii: 2,1.10-2 m Klcal tpn yarap: 7,745.10-4 m U-manometresindeki basn: 22 mm: 215,56 Nm-2

73

Bu deerlerden etanolun yzey gerilimi, =20,55.10-3 N/m olarak belirlenmitir. 11.6.Deneyin Yapl

ekil 11.1. Deney dzenei

Deney dzenei ekil 11.1e gre hazrlanr. Bu deneyde klcal tpn hazrlanmas iin ok dikkatli olunmaldr. Klcal tpn bir ucu dik al bir ekilde dikkatle kesilmeli ve dz olmaldr. Ayrca klcal tp, kullanlmadan nce iyice temizlenmelidir. Bunun iin, uzun sreyle gerekirse gece boyunca kral suyunda (bir hacim konsantre nitrik asit ve hacim konsantre hidroklorik asit karm) bekletilmelidir. Daha sonra, saf su ile iyice ykanmal ve kurutulmaldr. Pastr pipet klcal tpn 20 mm zerine bant ile tutturulur. Gerek fark bir kumpas yardm ile llr ve kaydedilir. Bu fark klcal tpn svya daldrlma derinliine eit olur. Daha sonra ayarlanabilir destein stne konulan ve ii yzey gerilimi belirlenecek sv ile dolu beher, sv pastr pipetin ucuna deene kadar kaldrlr. Basncn lm, su dolu ieler ile birleik kap teorisine gre belirlenir (ekil 11.1). Gaz kabarcnn oluumu iin gerekli olan basnc oluturmak amacyla zerinde su ile dolu ielerden birinin bulunduu ykseklik arttrma aparat yavaa kaldrlr. Kabarck klcal borudan sv yzeyine kmadan nce, iki kolonun sv ykseklii arasndaki fark belirlenir.

74

11.7.Veriler ve Sonular Yerekimi ivmesi: 9,807 m.s-2 Younluklar: Etanol: 0,7893.103 kg.m-3 Etilen glikol: 1,1088.103 kg.m-3 Zeytinya: 0,91. 103 kg.m-3
izelge 11.1. 25Cdeki yzey gerilimleri

Literatr Su Etanol Etilen glikol Zeytinya 71,99.10 N/m 21,97. 10-3 N/m 47,99. 10-3 N/m -3

Deneysel 20,6. 10-3 N/m 44,4. 10-3 N/m 29,9. 10-3 N/m

11.8.Sorular 1. Yzey gerilimi nedir? 2. Yzey gerilimini etkileyen parametreler nelerdir? 3. Yzey gerilimi tayini yntemleri nelerdir? 4. Hidrostatik basn nedir? Nasl belirlenir?

75

12. ZAYIF VE KUVVETL ELEKTROLTLERN LETKENL 12.1. lgili Kavramlar Kohlrausch kanunu, edeer iletkenlik, iletkenlik, scaklk-iletkenlik ilikisi, Ostwald seyreltme kanunu

12.2. Deneyin Prensibi Kuvvetli ve zayf elektrolitlerin birbirinden ayrlmas, iletkenliklerinin llmesi ile mmkndr. Kuvvetli elektrolitler Kohlrausch kanunu ile, zayf elektrolitler ise Ostwald seyreltme kanunu ile tanmlanr. Konsantrasyonun iletkenlie bamll, sonsuz seyreltik elektrolitlerin molar iletkenliklerinin belirlenmesine olanak salar ve zayf elektrolitler iin iyonlama derecesinin ve iyonlama sabitinin hesaplanmasn kolaylatrr. 12.3. Ama 1. Potasyum klorr ve asetik asit zeltilerinin elektrik iletkenliinin konsantrasyona ballnn belirlenmesi. 2. Alnan lmleri kullanarak molar iletkenlii hesaplanmas ve ekstrapolasyon kullanarak sonsuz seyreltme ileminde molar iletkenliin belirlenmesi. 3. Asetik asitin iyonlama sabitini belirlenmesi.

12.4. Cihazlar Dijital iletkenlik ler letkenlik/scaklk elektrotu Scaklk kontroll manyetik stmal kartrc Manyetik kartrma ubuu, 1 adet Destekleyici ayak, l=500 mm

76

Dik al kelepe Elektrot tutucu Cam beher, 100 mL Balon joje, 250 mL Balon joje, 500 mL Balon joje, 1000 mL Huni, do=80 mm Pipet, 1 mL Pipet, 5 mL Pipet, 25 mL Pipet, 100 mL Pipet, 50 mL Otomatik pipet Pipet kab Pastr pipetleri, 1 adet Kauuk damlalk bal, 1 adet Terazi Tartm kaplar, 2 adet Spatl, paslanmaz elik Desikatr Desikatr iin porselen plaka Kristal kap, 300 mL Piset, 500 mL, plastik Silikon ya, 1 tp, 100 g Silika jel, mavi, granl, 500 g Asetik asit, 1 M standart zelti iin 1 L Potasyum klorr, 250 g Su, saf, 5 L Etv

77

12.5. Teorik Bilgi Homojen kesit alanna sahip iletkenlik lerin direnci uzunluk (l) ile doru, kesit alan (A) ile ters orantldr.

l A

l .A

1 L

(12.1)

Madde sabiti , spesifik diren olarak bilinir ve bu deerin tersi spesifik iletkenlik (), resistansn (R) tersi iletkenlik (L) olarak ifade edilir. Metalik iletkenler iin , elektrolitler iin kullanlr. Elektrolit zeltisinin iletkenlii aadaki gibidir ve birimi 1 cm-1dir.

1 l . R A

l .L A

(12.2)

Bir zeltinin iletkenlii llecek ise, hcrenin lleri (uzunluk ve alan) mutlaka bilinmelidir. Bu nedenle hcre genellikle iletkenlii bilinen bir zelti ile kalibre edilir. Kalibrasyon zeltisinin llen deerinin tablodaki iletkenlie oran dorudan uzunluun kesit alanna orann verir. Bu oran ayn zamanda hcre sabiti olarak bilinir. Tabloda verilen potasyum klorr zeltisinin iletkenlii kullanlarak bu deer hesaplanr. letkenlik hcresi iin hcre sabiti retici tarafndan belirlenir ve test sertifikas ile birlikte bulunabilir. Zamanla bu deer deiebilir, bu nedenle hcre sabiti zamanla kontrol edilmelidir. (12.2) eitliine gre, iletkenlik lerden okunan iletkenlik hcre sabiti ile arplr. Suyun iletkenlii bu belirlenen iletkenlikten karlr. ekil 12.1a ve 12.1b, potasyum klorr ve asetik asit zeltilerinin bu yolla belirlenen iletkenliklerinin konsantrasyona balln gsterir.

78

ekil

12.1a.

Potasyum

klorrn

ekil 12.1b. Asetik asitin konsantrasyona bal iletkenlii

konsantrasyona bal iletkenlii

letkenlik konsantrasyona bal bir zellik olduundan dolay elektrolitleri kyaslamak iin uygun deildir. Bu amala molar iletkenlii m belirlemek daha uygun olacaktr. Elektrolit zeltisi iindeki konsantrasyon c (mol.l-1 biriminde) ve spesifik iletkenlik k kullanlarak iletkenlik hesaplanr.

(12.3)

Temel olarak iletkenlik konsantrasyonla artar nk konsantrasyon arttka tanan yk says da artar. Bu bamllk potasyum klorr ve asetik asit zeltileri iin ekil 12.3de verilmitir. Seyreltmenin artmasyla molar iletkenlik snr deere yaklar. Bu, sonsuz seyreltme iletkenliidir. Kohlrausch, kuvvetli elektrolitlerin molar iletkenliinin konsantrasyona ball iin aadaki uygunluu bulmutur:

k c

(12.4)

Kohlrausch kanununa gre, konsantrasyonun karekkne kar KClnin molar iletkeliinin grafie geirilmesi ile bir doru meydana gelmektedir. Bu dorunun ordinat ile kesiimi sonsuz seyreltik zeltiler iin molar iletkenlii verir. Zayf elektrolitler tamamen iyonlarna ayrmazlar ve gl elektrolitlerden daha dk iletkenlie sahiptirler. Konsantrasyonun artmas ile iyonlama dengesi

79

ayrmayan molekller ynne kayar. Zayf elektrolitlerin ayrma derecesi , molar iletkenliin sonsuz seyreltik zeltilerdeki molar iletkenlie blnmesi ile elde edilen orandr.

(12.5)

ekil 12.2. KCl konsantrasyonunun karekkne kar potasyum klorr zeltisinin molar iletkenlii

ekil 12.3. Molar iletkenliin konsantrasyona ball

80

Ostwald seyreltme kanunu, zayf elektrolitler iin geerlidir. Bu kanun ile iyonlama sabitleri hesplanabilir:

.c

2 m

.c
m

(12.6)

Sonsuz seyreltik zeltilerde zayf elektrolitlerin molar iletkenliklerinin snr deerlerine son derece dk konsantrasyonlarda ulalmtr; bundan dolay kesin lmler uzun sreli mmkn deildir. Sonu olarak iin
m

, zayf elektrolitler

/ c erilerinin ekstrapolasyonu ile bulunamaz. Ostwald kanununun

dnm ile Eitlik 12.7 tretilmitir.

1
m

1 K.

.c
2

(12.7)

Eitlik (12.7)den iletkenliin tersi ve rnn molar iletkenlii ve zayf elektrolitlerin konsantrasyonu arasnda dorusal bir iliki olduu grlmektedir. Ostwald kanunu ile sonsuz seyreltmedeki molar iletkenlik belirlenir. 1/ alnan bir deer ile doru kesitirilir, kesime noktasndan c. inilen dikme molar iletkenlii verir.
m m

den

yatay eksenine

ekil 12.4. Asetik asitin molar iletkenliine kar (1/ konsantrasyonu

m)

rnn molar iletkenlii ve

81

12.6. Deneyin Yapl

ekil 12.5. Deney dzenei

ekil 12.5e gre deney dzenei kurulur. Deney iin gerekli zeltiler aada belirtildii gibi hazrlanr. 0,1 molar KCl zeltisi: zenle kurutulmu potasyum klorrden 7,4551 g tartarak 1000 mL hacimli balon jojeye konulur, saf su ile zn ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,05 molar KCl zeltisi: zenle kurutulmu potasyum klorrden 3,7275 g tartarak 1000 mL hacimli balon jojeye konulur, saf su ile zlr ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,01 molar KCl zeltisi: 0,1 M KCl zeltisinden pipet ile 25 mL alarak 250 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,005 molar KCl zeltisi: 0,05 M KCl zeltisinden pipet ile 25 mL alarak 250 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur.

82

0,001 molar KCl zeltisi: 0,1 M KCl zeltisinden pipet ile 5 mL alarak 500 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,0005 molar KCl zeltisi: 0,05 M KCl zeltisinden pipet ile 5 mL alarak 500 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,0001 molar KCl zeltisi: 0,1 M KCl zeltisinden pipet ile 1 mL alarak 1000 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 1 molar CH3COOH zeltisi: zelti 1000 mL hacimli balon jojeye koyulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,1 molar CH3COOH zeltisi: 1 M asetik asit zeltisinden pipet ile 100 mL alarak 1000 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,05 molar CH3COOH zeltisi: 1 M asetik asit zeltisinden pipet ile 50 mL alarak 1000 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,01 molar CH3COOH zeltisi: 0,1 M asetik asit zeltisinden pipet ile 25 mL alarak 250 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,005 molar CH3COOH zeltisi: 0,05 M asetik asit zeltisinden pipet ile 25 mL alarak 250 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,001 molar CH3COOH zeltisi: 0,1 M asetik asit zeltisinden pipet ile 5 mL alarak 500 mL hacimli balon jojeye koyun ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurun. 0,0005 molar CH3COOH zeltisi: 0,05 M asetik asit zeltisinden pipet ile 5 mL alarak 500 mL hacimli balon jojeye koyulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur. 0,0001 molar CH3COOH zeltisi: 0,1 M asetik asit zeltisinden pipet ile 1 mL alarak 1000 mL hacimli balon jojeye konulur ve kalibrasyon iaretine kadar saf su ile doldurulur.

83

lm cihaz manyetik kartrc zerine yerletirilmi, iinde manyetik kartrma ubuu bulunan cam beher ve iletkenlik lere bal iletkenlik/scaklk lerden oluur (ekil 12.5). Cam beher ve scaklk ler yeni deneye balamadan nce saf su ile zenle ykanmaldr. Her bir lm setinde iletkenlik lerken, yeni bir deneye balamadan nce her zaman en dk deriimli zeltiden balanr. Her yeni lmden nce scaklk ler, cam beher ve manyetik kartrma ubuunu nce zenle saf su ile daha sonra llecek zelti ile ykanr. Daha sonra zelti cam behere dklr, scaklk ler yaklak 5 cm kadar zeltiye daldrlr ve manyetik kartrc altrlr. letkenlik lerde iletkenlik seilir. Sonrasnda dier zeltilerin iletkenliklerini de ayn yntemle belirlenir. lmler alnrken temizlie ok nem verilmelidir aksi halde en kk kirlilik (rnein bir zeltiden dierine tanabilir) sonularda hatal verilere neden olur. Seyreltme ilemi iin kullanlan suyun iletkenlii de belirlenmelidir, bylece suyun iletkenliinin etkisi sonularda gz nne alnabilir.

12.7. Sorular 1. letkenlik nedir? 2. Molar iletkenlik ve edeer iletkenlik nedir? 3. yonlama derecesi nasl belirlenir? 4. Scaklk ile iletkenliin deiimini aklaynz.

84