UNIVERSITY AMERICAN COLLEGE - SKOPJE

Elektronsko bankarstvo
E-biznis

Mentor

Izrabotil : Stojanovska Biljana ID 1197

Ilijana Petrovska

Skopje, 2010

Sodr`ina:
Voved Elektronsko bankarstvo Internet bankarstvo Bankomati Platni karti~ki Elektronsko pla}awe smetki Elektronski pari Garancii Koristena literatura

Voved
Tehnolo{ki, bankarskoto rabotewe so korisnicite zapo~na so avtomatizacijata na nivo na {altersko rabotewe. Prvo, na {alterite se instaliraa kompjuteri so cel zabrzuvawe na rabotata so gra|anite. Potoa se ostavuvaat bankomati so cel da se nadmine ograni~enoto rabotno vreme na ekspoziturite i na korisnicite da im stavi na raspolagawe set uslugi 24 ~asa dnevno. Slednoto nivo e avtomatizacija na trgovskite transakcii so voveduvawe na karti~ki i voveduvawe na POS (Point of sale) uredi koi se instalirani na proda`ni mesta. So razvojot na tehnlogijta na golemite korisnici (kompanii) ovozmo`en e direkten pristap i izvr{uvawe na rabotite preku iznajmuvawe na linii i preku konekciii direktno so bankarskite aplikacii. So voveduvawe na telefonski servisi e zaokru`ena avtomatizacijata na bankarskoto rabotewe, no eden zna~aen segment ostana neavtomatiziran (stavawe na servisite na raspolagawe na korisnicite preku Internet). Podocna, se razviva tehnologija koja }e gi povrze Back office na bankite i korisnicite koi na bankata pristapuvaat preku Internet. Toj del se vika Middle office i negova zada~a e da go prifati korisnicite od Internetot i da gi servisira nivnite barawa. Middle office komunicira so bankarskite aplikacii bankarskiot sistem). Osnovnite pri~ini za koristewe na e-banking servisi za korisnikot e za{teda na vreme, smaluvawe na naporite i tro{oci za doa|awe vo bankata. preku firewall sistemi (sistemi koi spre~uvaat neavtoriziran vlez vo

Golem broj na raboti od finasiska priroda bara ~esto prisustvo vo banka , patuvawe do nea, ~ekawe vo red, vreme na izvr{uvawe na transakcijata ili dobivawe na informacii a toa e napor, vreme i pari. Stavaj}i odredeni bankarski servisi na Internet se rasteretuva {alterskoto rabotewe, se reducira doa|aweto na korisnicite vo bankata, a voedno se sozdavaat uslovi za zgolemuvawe na obemot na raboteweto bez potrebnite dopolnitelni investicii

Elektronsko bankarstvo
Elektronsko bankarstvo ozna~uva tehnika na izvr{uvawe na bankarskite raboti, odnosno na~in na isporaka na bankarskite proizvodi. Spored toa, elektronskoto bankarstvo gi opfa}a bankarskite aktivnosti {to se izvr{uvaat preku elektronski sredstva, kako {to se:
3

 Kompjuteri Bankomati Magnetni karti~ki ^ipovi TV-ekrani Mobilni telefoni itn. Tehnikata na isporakata na bankarskite proizvodi e ona {to gi razdvojuva elektronskoto bankarstvo i tradicionalnoto bankarstvo.

Na primer, klientot na bankata mo`e da go izvr{i pla}aweto taka {to li~no ke dojde na {alterot na bankata, pla}aj}i so gotovi pari, no mo`e da plat ii od svojot dom ili kancelarija preku kompjuter, t.e. internet. Ovie dve mo`nosti (preku {alter ili po elektronski pat) se javuvaat i kaj drugite uslugi na bankite, kako {to se: proverka na sostojbata na smetkata, uplata ili isplata na pari, podnesuvawe barawe za kredit itn. Iako sekoj bankarski proizvod mo`e da se ispora~a preku elektronski sredstva, naj~esto elektronskoto bankarstvo se odnesuva na platniot promet. Elekrtonskiot platen promet prvenstveno go koristat pretprijataijata id r`avnite institucii, no vo ponovo vreme i lu|eto se pove}e pla}aat so pomo{ na elektronski sredstva. Elektronskoto bankarstvo do`ivuva golem podem niz celiot svet, pri {to negovata promena i zastapenost se povrzani so razvojot na

informacisko-komunikaciskata tehnologija (kompjuteri, internet mre`a, mobilna telefonija itn.). Isto taka, resprostranetosta na elektronskoto bankatrstvo zavisi i od nekoi drugi faktori kako {to se stepenot na urbanizacija na zemjata, nivoto na obrazovanie na naselenieto, pomladite i gradskoto naselenie. Vo sekoj slu~aj duri i vo razvienite zemji uslugite od elektronskoto bankarstvo pove}e gi koristat pretprijatijata otkolku gra|anite. Privle~nosta na elektronskot bankarstvo le`i vo udobnosta {to im ja nudi na lu|eto i pretprijatijata: toa obezbeduva pristap do bankarskite uslugi od sekoe mesto, vo tekot na 24 ~asa; potoa lu|eto i pretprijataijata ne gubat vreme i ne pravat tro{oci za odewe do banka;
4

transakciite se izvr{uvaat mnogu brzo i mnogu lesno; im obezbeduva privatnost na korisnicite na uslugite itn.

E-bankarstvo e od golema korist i za samite banki od pove}e pri~ini: Smaluvawe na tro{ocite na rabotewe; Smaluvawe na operstivnite tro{oci; Ekspozituri: tro{oci za odr`uvawe (greewe, ladewe, voda, struja, kadri, obezbeduvawe,.) ; Bankomati sakpi za nabavka, treba nivno odr`uvawe, golema koli~ina na pari stoi zarobena, ~ekaj}i nekoj da ja prevzeme itn. Istovremeno, elektronskoto bankarstvo im ovozmo`uva odredeni pridobivki na bankite: pred se, toa se nabquduva kakoo na~in na kastrewe na tro{ocite vo raboteweto, bidej}i ja namaluva ili celosno ja otstranuva potrebata od iznajmuvawe na prostorii, vrabotuvawe bankarski slu`benici itn. Duri i koga ne predizvikuva namaluvawe na tro{ocite, bankite nudat uslugi od oblasta na elektronskoto bankarstvo za da ja odr`at konkurentskata polo`ba na pazarot, odnosno zaradi odr`uvawe na postojnite i pridobivawe na novi klienti. Od druga strana pak, elektronskoto bankarstvo ima i nedostatoci: taka kako bankarski proizvodi ne se pogodni za isporaka preku elektronski sredstva, bidej}i potro{uva~ite pretpo~itaat li~ni odnosi so bankarskite slu`benici, voveduvaweto , odr`uvaweto i osovremenuvaweto na na neophodnata informacisko-komunikaciskata tehnologija predizvikuva zna~itelni finansiski izdatoci; od pojavata na elektronskoto bankarstvo, postojano se nadvisuva pra{aweto za sigurnosta na protokot na informaciite preku izvr{uvaweto ba transakciite. Rizici vo elektronskoto bankarstvo: Go zgolemuva vkupniot rizik za institucijata; Go zgolemuva nivoto na rizikot vrzan za tradicionalnite finasiski uslugi; Go zgolemuva operacionalniot, zakonskiot i rizikot na reputacija Briznata na tehnolo{kite promeni; Promenata na o~ekuvawata na korisnicite; Potrebata za integracija na e-bankarstvoto so postojnite kompjuterski sistemi; Zavisnost od treti strani zaradi neophodnata tehni~ka ekspertiza;
5

Zgolemuvawe na zakanite i ranlivosta zaradi mre`ite koi {iroko se dostapni itn.

Internet bankarstvo
Vo poslednite desetina godini, bankite masovno zapo~naa da go koristat internetot kako stredstvo za ispora~uvawe na svoite uslugi. Denes, sekoja banka poseduva svoja internet stranica preku koja nudi informacii za sebe i aktivnostite koi gi izvr{uva. Vsu{nost, primenata na internetot vo bankarstvot e rolku ra{irena {to internet-bankarstvoto (internet banking) se poistovetuva so elektronskoto bankarstvo, iako toa e samo del od nego. Internet bankarstvoto ozna~uva pristap do bankarskite uslugi preku internet, pri {to sekoj klient dobiva sopstveno korisni{ko ime (user ID) i lozinka (password), koi{to treba da obezbedat privatnost vo koristeweto na uslugite i za{tita od mo`ni zloupotrebi od strana na drugi lica. Vo Makedonija, bankite nudat brojni uslugi preku internet, nameneti za naselenieto i za pretprijatijata, kako {to se: uvid na sostojbata na smetkata, uvid vo dnevni promeni na smetkite, dobivawe izvod od smetkite, pla}awe kon drugi lica itn. Ovie uslugi se voobi~eno besplatni za naselenieto, dodeka pretprijatijata pla}aat odreden mese~en nadomest. Kruna na internet-bankarstvoto se internet bankite, koi{to voop{to ne postojat vo fizi~ki oblik. Ovie banki nudat seopfatni finansiski uslugi (platen promet, depozitni uslugi, potro{uva~ki i stambeni krediti itn.) iv o toj pogled tie im konkuriraat na tradicionalnite banki. Mo`e da se navedat pove}e pri~ini za bavniot razvoj na internet-bankarstvoto. Za mnogu internet banki potrebno e fizi~ko prisustvo na klientite vo bankite (toa osobeno se odnesuva na bankite na malo), za nekoi sloevi od naselenieto internetot e nedostapen ili negovata upotreba e mnogu slo`ena, mnogu lu|e se nedoverlivi kon internet bankarstvoto poradi problemot so sigurnosta, tradicionalnite banki nudat internet bankarstvo, taka {to nema potreba od internet bankite.

Bankomati
Za najgolem del od naselenieto, elektronskoto bankarstvo se sveduva na povlekuvawe na gotovi pari od bankomatite (automated teller machines, ATMs). Stanuva zbor za avtomatski banki ili avtomatski {alteri koi{to ovozmo`uvaat pristap do nekoja usluga bez ~ove~ko prisustvo.

Bankomatite naj~esto se postavuvaat na mesta koi{to se odlikuvaat so golema razdvi`enost kako: prodavnici, trgovski centri, benziski pumpi, fakulteti, bolnici, aerodrome itn.) Iako kaj nas slu`at samo za povlekuvawe gotovi pari, vo razvienite zemji postojat bankomati koi{to nudat celosni bankarski uslugi od tipot na vlo`uvawe pari, prefrlawe pari od edna na druga smetka itn. Bankomatite u`ivaat golema popularnost, imaj}i predvid deka na lu|eto im ovozmo`uvaat golema udobnost vo snabduvaweto so gotovi pari mo`nost za povlekuvawe pari vo sekoe vreme in a razli~ni mesta, za{teda na tro{oci i vreme itn). Istovremeno, tie se privle~ni i za bankite, bidej}i ovozmo`uvaat namaluvawe na vrabotenite i soodvetno na tro{ocite. Kako i drugite elementi na elektronskoto bankarstvo, taka i bankomatite pretstavuvaat ponova pojava vo Makedonija, koja {to od godina vo godina zazema pogolem se zamav.

Platni karti~ki
Platnite karti~ki (payment cards) se najrasprostraneta forma na elektronsko pla}awe. Tie za prv pat se pojavile vo SAD vo 1968 godina, a vo Makedonija nivnata primena se zgolemi vo poslednive godini. Vo toj pogled, osobeno zna~ewe za podemot na platnite karti~ki ima{e najava za isplata na platite na javnata administracija preku smetkipovrzani so bankarski karti~ki. Vo sekoj slu~aj , nekolku godini po red, brojot na izdadeni karti~ki bele`i isklu~itelno visoki stapki na raste` iv e}e vo april 2008 godina, re~isi 900 000 platni karti~ki bile vo upotreba. Karti~kite se {iroko rasprostraneti i naj~seto se koristat za povlekuvawe gotovina od

bankomatite i {alterite na bankite, a pomal obem zap la}awe na proizvodite na trgovskite du}ani. Platnite karti~ki pretstavuvaat elektronski sredstva zap la}awe, koi{to sodr`at informacii za pari~nite sredstva na imatelot na karti~kata, ili pak, se povrzani so kompjuterskiot centar vo bankata. Kaj nas, pozastapeni se vtoriot vid na karti~ki koi sodr`at magnetna lenta i pri izvr{uvawe nap la}aweto , informaciite direktno se prenesuvaat od uredot za ~itawe do kompjuterskiot centar na bankata, taka {to vedna{ se namaluva sostojbata na smetkata. Pove}eto banki gi nudat poznatite me|unarodni karti~ki viza i masterkard, dodeka nekoi izdavaat sopstveni karti~ki koi se prifateni samo vo ograni~eni razmeri, i toa samo vo Makedonija.

Vo Makedonija najrasprostraneti se debitnite karti~ki koi{to na svoite sopstvenici im ovozmouvaat da vr{at pla}awa samo ako imaat dovolno pari na bankarskite smetki. Sepak, pove}eto banki davaat mo`nost za odredeno pre~ekoruvawe na smetkata, odnosno im ovozmo`uvaat na sopstvenicite na ovie karti~ki dap la}aat iako nemaat pari na smetkata (da vleguvaat vo minus t.e. vo crveno), so {to vsu{nost koristat kredit od bankata. Kreditnite karti~ki se sredstvo zap la}awe so ~isto kreditni karakteristiki, za{to tie ne se povrzani so tekovnite smetki na lu|eto, tuku so nivnata upotreba, sopstvenicite na karti~kite vedna{ koristat kredit od bankata. Razlikuvame i drugi vidovi karti~ki kako na primer karti~ki so pretplata i pametni karti~ki. Preku izdavaweto karti~ki bankite privlekuvaat klienti koi{to potoa i koristat drugi bankarski proizvodi i karti~kite pretstavuvaat zna`aen izvor na prihodi itn.

Elektronsko pla}awe smetki

Vo ponovo vreme nekoi makedonski banki im ponudija na potro{uva~ite mo`nost zap la}awe na smetkite po elektronski pat. Pritoa, pretprijatijata od oblasta na snabduvaweto so voda, elektri~na energija ili greewe sklu~uvaat dogovori so bankite so {to klientite dobivaat mo`nost da |i pla}aat smetkite na brz i ednostaven na~in od svoite kompjuteri. Ova usluga gi namaluva tro{ocite na komunalni pretprijatija zatoa {to ja otstranuva potrebata od pe~atewe i isporaka na smetkite.

Elektronski pari

Poimot elektronski pari (e-money, e-cash) pretstavuva sinonim za edna raznorodna grupa elektronski sredstva koi{to gi izvr{uvaat tradicionalnite funkcii na parite t.e. slu`at kako sredstvo zap la}awe i kako sredstvo na ~uvawe na vrednosta. Elektronskite pari vo sebe gi vklu~uvaat: Kreditni karti~ki Pametni karti~ki Karti~ki so pretplata Parite koi se nao|aat na smetkite vo internet bankite ili na smetkite povrzani so internetbankarstvoto itn. Elektronskite pari postojat samo vo elektronska forma, na primer, za~uvani na magnetna lenta, kako elektronski zapis vo diskot na kompjuterot ili vo ~ipot na karti~kata.

Garancii
Izdavaweto na garancii e edna od naj~estite vonbilansni aktivnosti na bankite. So ovoj instrument bankata garantira deka nejziniot klient ke ispolni nekoja obvrska kon treto lice. Na primer, bankata mo`e da garantira deka nejziniot klient ke go vrati kreditot ili deka ke izvr~i nekoja grade`na rabota, onaka kako {to e predvideno so dogovorot. Vo prviot slu~aj stanuva zbor za finansiska garancija (financial guarantee) i tuka bankata garantira deka nalogodava~ot ke izvr{i nekoja pari~na obvrska. Vo vtoriot slu~aj se raboti za ~inidbena garancija (performance bond guarantee|) kade{to bankata garantira deka nalogodava~ot ke izvr{i odredena aktivnost (isporaka na oprema, grade`na aktivnost itn).

Vo ramkite na me|unarodniot platen promet, vo ponovo vreme, makedonskite banki zapo~naa da nudat edna nova usluga, nameneta za naselenieto, a toa e t.n. brz prenos na pari. Pritoa, osven bankite, ova usluga mo`e da ja izvr{uvaat i drugi trgovski dru{tva, koi{to ke gi ispolnat propi{anite uslovi, a davatelite na ova usluga mo`at da sklu~at dogovori so drugi trgovski dru{tva, koi deluvaat kako subagent. Stanuva zbor za usluga koja{to im ovozmo`uva na lu|eto brzo, ednostavno da ispratat ili primat odreden iznos gotovi pari (vo nekoja stranska valuta) vo ili od stranstvo, bez nekoi posebni formalnosti, pri {to nema potreba nitu da poseduvaat bankarska
9

smetka. Me|utoa nasproti ovie povolnosti, za izvr{enata usluga, bankite naplatuvaat prili~no visoki provizii koi{to se dvi`at i do 5%. Inaku, vo svetot postojat dve golemi me|unarodni mre`i za brz prenos na pari od edna do druga zemja: Mani grem (Money Gram) i Vestern union (Western Union). Za bankite mo`e slobodno da se ka`e deka napravija zna~itelen napredok vo implementiraweto na elektronskoto bankastvo i negovoto pomoviawe. Mo`nosta za vremeto pominato na bankarskite {alteri da se iskoisti za ne{to drugo za mnoguu poedinci i kompanii e od zna~ajna korist, odmana poznata vo razvienite ekonomii. Iako kaj nas se ogani~eni transakciite koi mo`at online da se zav{at, sepak mnogu od bankite nuadt mo`nost za elektronsko izvr{uvawe na uplati po razli~ni osnovi, pla}awe na smetki, elektronsa proverka na sostojba na smetka, elektronsko potpie{uvawe na nalozi itn.

Zaklu~ok Razvojot na informacionite i telekominikaciskite tehnologii pridonese za razvoj na

mnogu drugi sektori, kako i na bankarskiot i finansiskiot sektor. Denes izvr{uvaweto odnosno realiziraweto na odredeni uslugi ne mo`e da se zamisli bez koristewe na informacionite tehnologii. Tie ovozmo`uvaat dostapnost do informaciite vo sekoe vreme nasekade vo svetot, so mnogu mali tro{oci. Realiziraweto na platniot promet, transferot na pari, kupoproda`ba na devizi, trguvaweto so hartii od vrednost nemo`e da se izvr{i bez koristewe na internet. Razvojot i unapreduvaweto na bankarstvoto e prosledeno so niza prednosti i za klientite i za bankite. Za
10

klientite kako edna od najzna~ajnite prednosti koi proizleguvaat od elktronskoto bankarstvo e skratuvaweto na vremeto za izvr{uvawe na uslugite, kako i dostapnosta na uslugite vo sekoe vreme vo odredeni slu~ai i 24 ~asa vo tekot na denot. Za bankite pak, prednostite proizleguvaat od namaluvaweto na tro{ocite za vraboteni i deloven prostor. Me|utoa elektronskoto bankarstvo e prosledeno i so niza negatinovsti kako za klientite taka i za bankite. Se pove}e se naglasuva somnevaweto za sigurnosta na podatocite na klientite pri koristewe na elektronskite uslugi na bankite. Od druga strana pak, odr`uvaweto i sledeweto na novi komunikaciski i informacioni tehnologii, predizvikuva golemi to{oci za bankite, me|utoa to aim ovozmo`uva da imaat konkurenskata prednost vo odnos na drugite banki. Sepak odredeni oblasti od elektronskoto bankarstvo pobrzo se razvivaat (bankomati, pla}aweto na smetki preku internet, proveruvawe na finansiskata sostojba na klientite), dodeka pak vo drugite oblasti kako razvojot na internet bankite i elektronskite pari ne gi ispolni predviduvawata. Kni`nite pari seu{te vo golem obem se koristat i toa i vo najrazvienite ekonomii, osobeno za malite pla}awa.

Koristena literatura

Komercijalna Banka Narodna banka na Makedonija The usual channels, A survey of international banking, The Economist, Vol.375, NO. 8427, May 212005, str.16 Check Free www.ebanking.com

11

 www.kapital.com.mk

12