Phn th nht TH GII QUAN V PHNG PHP LUN TRIT HC CA CH NGHA MC-LNIN ----------------------Chng I CH NGHA DUY VT BIN CHNG

I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG

1. S i lp gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm trong vic gii quyt vn c bn ca trit hc - Khi nim: Trit hc l h thng nhng quan im l lun chung nht v th gii v v tr ca con ngi trong th gii. - Vn c bn ca trit hc: Da trn tng kt ton b lch s trit hc, Ph.ngghen cho rng: Vn c bn ln ca mi trit hc, c bit l ca trit hc hin i, l vn quan h gia t duy v tn ti(1), hay gia thc vi vt cht. Vn c bn ca trit hc c hai mt: Mt th nht, (mt bn th lun) tr li cu hi: trong mi quan h gia t duy v tn ti, gia thc v vt cht th ci no c trc, ci no c sau, ci no quyt nh ci no? Mt th hai, (mt nhn thc lun) tr li cu hi: con ngi c kh nng nhn thc th gii hay khng? Vic gii quyt hai mt vn c bn ca trit hc l xut pht im ca cc trng phi ln: ch ngha duy tm v ch ngha duy vt; kh tri lun (thuyt c th bit) v bt kh tri lun (khng th bit). Ngoi ra cn c ch ngha nh nguyn v hoi nghi lun. - Cn c vo vic gii quyt mt th nht vn c bn ca trit hc, chia thnh cc trng phi: Ch ngha duy vt l trng phi trit hc xut pht t quan im: bn cht ca th gii l vt cht; vt cht l tnh th nht, thc l tnh th hai; vt cht c trc thc v quyt nh thc. Ch ngha duy tm l trng phi trit hc cho rng: bn cht ca th gii l tinh thn; thc l tnh th nht, vt cht l tnh th hai; thc c trc v quyt nh vt cht. Ch ngha duy tm c hai hnh thc c bn l Ch ngha duy tm khch quan v ch ngha duy tm ch quan.
1
Bi ging mn NLMLN 10-2009

Ch ngha duy tm khch quan tha nhn tnh th nht ca tinh thn, thc nhng tinh thn, thc c quan nim l tinh thn khch quan, thc khch quan c trc v tn ti c lp vi gii t nhin v con ngi. Nhng i biu ca tro lu ny l Platon, Hghen, Tmat acanh Ch ngha duy tm ch quan tha nhn tnh th nht ca thc con ngi, khng nh thc quyt nh vt cht, vt cht khng tn ti c lp m ph thuc vo cm gic, thc. Nhng i biu ca tro lu ny l G.Beccli, D.Hium. Ngoi s phn bit ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, ngi ta cn phn bit: Thuyt nht nguyn l khuynh hng trit hc cho rng th gii ch c mt bn nguyn, l thc th vt cht hoc thc th tinh thn c trc v quyt nh. Ty theo quan nim cho rng vt cht hay tinh thn l thc th ca th gii m thuyt nht nguyn c hai hnh thc tng ng: thuyt nht nguyn duy vt v thuyt nht nguyn duy tm. Thuyt nh nguyn cho rng c hai thc th vt cht v thc song song tn ti, khng ph thuc ln nhau. Trong nguyn t vt cht l ngun gc ca cc s vt, hin tng vt cht. Thc th thc l ngun gc sinh ra cc hin tng tinh thn. (Art-xtt, -cc-t) Thuyt a nguyn l khuynh hng trit hc cho rng c nhiu c s, nhiu bn nguyn ca tn ti, chng khng ph thuc ln nhau. - Trong vic gii quyt mt th hai vn c bn ca trit hc c hai khuynh hng i lp nhau l thuyt kh tri v thuyt bt kh tri. a s cc nh trit hc khng nh rng con ngi c kh nng nhn thc c th gii, c kh nng t c chn l khch quan. Mt s cc nh trit hc ph nhn mt phn hay ton b kh nng nhn thc ca con ngi. Nhng nh trit hc ny thuc thuyt bt kh tri (c ngha l khng th nhn thc c). i biu ca khuynh hng ny l Protagor, D.Hium, I.Cant i lp vi ch ngha duy tm, ch ngha duy vt tn ti v pht trin c ngun gc t s pht trin ca khoa hc v thc tin, ng thi thng gn vi li ch ca giai cp v lc lng tin b trong lch s. Ch ngha duy vt khng ch tng kt, khi qut kinh nghim v thnh tu m con ngi t c m cn nh hng cho hot ng thc tin ca con ngi. 2. Ch ngha duy vt bin chng - hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt.

Bi ging mn NLMLN 10-2009

Trong lch s, cng vi s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt c hnh thnh v pht trin vi ba hnh thc c bn l ch ngha duy vt cht phc, ch ngha duy vt siu hnh v ch ngha duy vt bin chng: - Ch ngha duy vt cht phc Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi k c i. H tha nhn tnh th nht ca vt cht nhng li ng nht vt cht vi mt hay dng tn ti c th ca vt cht, coi l thc th u tin, l bn nguyn ca v tr. l s nhn thc mang tnh trc quan nhng ch ngha duy vt cht phc c u im l ly bn thn gii t nhin gii thch gii t nhin m khng vin n mt thn linh hay mt ng sng to no gii thch th gii. - Ch ngha duy vt siu hnh Ch ngha duy vt siu hnh l hnh thc c bn ca ch ngha duy vt, pht trin r nt t th k XV n th k XVIII, v t nh cao vo th k XIX, n gn vi thi k c hc c in pht trin mnh, do chu s tc ng mnh m ca phng php t duy siu hnh, my mc. c im ca ch ngha duy vt siu hnh l nhn thc th gii nh mt c my c gii m mi b phn to nn n lun trng thi bit lp, tnh ti. Nu c bin i th ch c s tng, gim n thun v s lng, do nhng nguyn nhn bn ngoi gy ra. Tuy cha phn nh ng hin thc trong mi lin h ph bin v s pht trin nhng ch ngha duy vt siu hnh gp phn vo vic chng li th gii quan duy tm v tn gio, nht l giai on lch s chuyn tip t thi Trung c sang thi Phc hng cc nc Ty u. - Ch ngha duy vt bin chng Ch ngha duy vt bin chng do C.Mc v Ph.ngghen xy dng t nhng nm 40 ca th k XIX v c V.I.Lnin pht trin. Ch ngha duy vt bin chng ra i trn c s k tha tinh hoa trong lch s trit hc, da trn c s nhng thnh tu ca khoa hc t nhin v vy, khc phc c hn ch ca ch ngha duy vt cht phc v ch ngha duy vt siu hnh. Trn c s phn nh ng n hin thc khch quan trong mi lin h ph bin v s pht trin, ch ngha duy vt bin chng l cng c v i cho hot ng nhn thc v thc tin cch mng.

Bi ging mn NLMLN 10-2009

II. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG V VT CHT, THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC

1. Vt cht a. Phm tr vt cht Vt cht vi t cch l phm tr trit hc c lch s pht trin trn 2500 nm v c qu trnh pht trin gn lin vi thc tin v nhn thc ca con ngi: Ch ngha duy tm quan nim bn cht ca th gii, c s u tin ca mi tn ti l bn nguyn tinh thn, cn vt cht l sn phm ca bn nguyn tinh thn y. Ch ngha duy tm ph nhn vt cht vi tnh cch l thc ti khch quan, cho rng th gii vt cht l to vt ca thng , hoc l s phc hp nhng cm gic ca con ngi. Ch ngha duy vt quan nim: bn cht ca th gii, thc th ca th gii l vt cht - ci tn ti vnh vin, to nn mi s vt hin tng cng vi nhng thuc tnh ca chng. - Quan im v vt cht trong lch s trit hc duy vt trc C.Mc: +Thi c i: Trong trit hc Phng ng: Mt s trng phi trit hc n ng nht vt cht vi: t- nc- la- khng kh. Phi Ng hnh trong trit hc Trung quc coi vt cht gm 5 yu t l: Kim- mc- thu- th- ho. Trong trit hc Hy-lp La-m: xut hin mt s quan nim ng nht vt cht vi nc (Ta- lt), vi la (H-ra-clt), vi khng kh (A- na-xi-men), vi nguyn t (m- crt) Nhn xt: Quan nim vt cht:
. N l c s sinh ra cc s vt hin tng khc nhau trn th gii (ci to ra s vt l vt cht . Vt cht phi tn ti vnh vin. . Vt cht l ci khng bao gi thay i. N c th thit k ci khc, nhng n khng bin i t dng ny sang dng khc.

u im: Gi tr ca quan nim v vt cht thi k ny l khng nh th gii l th gii vt cht, th gii c s thng nht tnh vt cht ca n. Thng qua , gp phn chng li trit hc duy tm, tn gio ph nhn tnh vt cht ca th gii. Hn ch: h ng nht vt cht vi dng tn ti c th ca vt cht, cng nh nhng quan nim cn b gii hn bi thi gian v khng gian ca vt cht.
4
Bi ging mn NLMLN 10-2009

+ Thi k cn i th k XVII- XVIII: Ch ngha duy vt th k XVII - XVIII ng nht vt cht vi nguyn t v khi lng. T tng ca Bcn: Vt cht l nhng hnh thc c t u khng th phn gii cl l t nhin, khng th tc ng T tng ca Niu-tn: ng nht vt cht vi khi lng, nht l khi tm ra knh hin vi pht hin nguyn t kt lun: th gii c to bi nguyn t. T tng ca - cc- t: ng nht vt cht vi qung tnh Nhn xt v quan nim vt cht ca cc nh trit hc duy vt trc Mc: u im: Gii thch c s vt cht ca s tn ti gii t nhin Hn ch: Vi quan nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr chng t cc nh duy vt trc C.Mc ng nht vt cht vi vt th. l quan im duy vt khng trit : Khi gii quyt cc vn v gii t nhin h ng trn quan im duy vt, nhng khi gii quyt cc vn x hi, h trt sang CNDT.
(Khng hiu chnh xc bn cht ca cc hin tng thc cng nh mi quan h gia vt cht v thc, khng c c s xc nh nhng biu hin ca vt cht trong i sng x hi, nn khng c c s ng trn quan im duy vt gii quyt cc vn x hi.)

- Quan nim vt cht ca Lnin: + Hon cnh KT-XH: Cui th k XIX u th k XX, mt lot pht minh khoa hc lm cho cc quan im duy vt siu hnh ri vo khng hong. Nhiu pht minh trong vt l hc thi k ny lm o ln quan nim c v vt cht: . Rnghen (c) pht hin ra tia X (1895);
. A.H.Beccren (1852-1908), nh vt l hc Php v M.Quyri (1867-1934) pht minh ra hin tng phng x trong cht uranium (1896); . S.J.Tmxn pht hin ra in t (1897); . nh bc hc c Kaufman pht hin ra s thay i khi lng in t; . thuyt tng i hp ca A.Anhxtanh..
5

Ph v quan nim vt cht l nguyn t Ph v quan nim vt cht l khi lng

Bi ging mn NLMLN 10-2009

 Cc pht minh khoa hc ny gy ra cuc khng hong v th gii quan trong vt l hc. Mt s cc nh vt l hc gii thch mt cch duy tm cc hin tng vt l v cho rng vt cht tiu tan. Trong hon cnh , cc nh trit hc duy tm ch quan li dng c hi ny khng nh bn cht phi vt cht ca th gii, khng nh vai tr ca cc lc lng siu nhin i vi qu trnh sng to ra th gii, c s tn ti ca ch ngha duy vt khng cn na. Tnh hnh i hi V.I.Lnin phi u tranh bo v v pht trin ch ngha duy vt. Trong tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn, V.I.Lnin a ra nh ngha vt cht kinh in: Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic(1). T nh ngha vt cht c th khng nh: Th nht, cn phi phn bit vt cht vi t cch l phm tr trit hc vi nhng dng biu hin c th ca vt cht. Vt cht vi t cch l phm tr trit hc l kt qu ca s khi qut ha, tru tng ha nhng thuc tnh, nhng mi lin h vn c ca cc s vt, hin tng nn n phn nh ci chung, v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i; cn tt c nhng s vt, hin tng ch l nhng dng biu hin c th ca vt cht nn n c qu trnh pht sinh, pht trin v chuyn ha. V vy, khng th ng nht vt cht vi mt hay mt s dng biu hin c th ca vt cht.
(Phm tr l khi nim rng nht trong mt lnh vc no Khi ni phm tr rng-hp l ni ngoi din ca n c tnh khi qut cao ngoi din rng)

Th hai, c trng quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan, tc l thuc tnh tn ti ngoi thc, c lp, khng ph thuc vo thc con ngi, d con ngi c nhn thc c n hay khng. y l ci phn bit vt cht v khng phi vt cht v c coi l tiu ch quan trng nht xc nh vt cht . Thc ti khch quan: ci tn ti thc t. . Thc ti khch quan khc tn ti khch quan Th ba, vt cht (di hnh thc tn ti c th ca n) l ci c th gy nn cm gic con ngi khi n trc tip hay gin tip tc ng n gic quan ca con ngi.
6
Bi ging mn NLMLN 10-2009

 thc ca con ngi l s phn nh i vi vt cht, cn vt cht l ci c thc phn nh. thc ca con ngi l s phn nh i vi vt cht, cn vt cht l ci c thc phn nh, l ci c con ngi chp li, chp li iu ny th hin vt cht mang tnh khch th v khng nh con ngi c kh nng nhn thc c th gii vt cht. Phng php nh ngha m V.I.Lnin dng nh ngha vt cht l i lp vt cht vi phm tr thc, ch ra thuc tnh c bn phn bit vt cht vi thc. - ngha ca nh ngha vt cht ca Lnin: + ngha l lun: nh ngha vt cht ca V.I.Lnin c ngha quan trng i vi s pht trin ca ch ngha duy vt v nhn thc khoa hc. Thng qua nh ngha ny gp phn chng li trit hc duy tm, trit hc bt kh tri lun v khc phc s hn ch ca trit hc duy vt siu hnh v phm tr vt cht. ng thi gii quyt vn c bn trit hc trn c hai mt, tr li chc nng ca trit hc l cung cp th gii quan v phng php lun: Mt l, vi vic tm ra thuc tnh quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan, V.I.Lnin phn bit s khc nhau gia vt cht v vt th, khc phc c s hn ch trong quan nim v vt cht ca ch ngha duy vt c; cung cp cn c nhn thc khoa hc cho s pht trin ca trit hc v cc khoa hc khc v l c s l lun cho vic xy dng quan im duy vt v lch s. Hai l, vi vic khng nh vt cht l thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic v c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh V.I Lnin khng nh vt cht l tnh th nht, thc l tnh th hai ng thi tha nhn kh nng ca con ngi c th nhn thc c thc ti khch quan. + ngha thc tin: nh ngha ny gii quyt c khng hong ca vt l hc cui th k XIX u th k XX v gp phn thc y cc nghnh khoa hc t nhin pht trin v gip ta nhn bit vt cht trong lnh vc x hi. T gip cc nh khoa hc c c s l lun gii thch nhng bin c ca cc hin tng x hi. b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt cht Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, vn ng l phng thc tn ti ca vt cht; khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht. - Phng thc tn ti ca vt cht l vn ng. + Vn ng l g? Ph.ngghen vit: Vn ng, hiu theo ngha chung nht, - tc c hiu l mt phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht,- th bao
7
Bi ging mn NLMLN 10-2009

gm tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy(1). Theo nh ngha ny, ta hiu: (i)Vn ng khng ch thun tu l s thay i v tr trong khng gian m l mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr (ii) Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht c hiu l vt cht tn ti bng cch vn ng. Trong vn ng v thng qua vn ng m cc dng vt cht biu hin, bc l s tn ti ca mnh, ch r mnh l ci g. (iii) Vn ng l mt thuc tnh c hu ca vt cht, theo quan im ca trit hc Mc- Lnin, vn ng l s t thn vn ng ca vt cht, c to nn t s tc ng ln nhau t cc thnh t ni ti trong cu trc ca vt cht. Vn ng gn lin vi vt cht, vn ng khng tn ti bn ngoi vt cht v khng c vt cht no l khng c vn ng. Ph.ngghen vit: Cc hnh thc v cc dng khc nhau ca vt cht ch c th nhn thc c thng qua vn ng; thuc tnh ca vt th ch bc l qua vn ng; v mt vt th khng vn ng th khng c g m ni c(2) + V sao vn ng l phng thc tn ti ca vt cht? . Mi hnh thc tn ti ca vt cht (dng vt cht) ch c th tn ti thng qua vn ng, trong s vn ng. . Vn ng l ni dung c bn ca mi thc th vt cht. . Mi s vt u tn ti di mt hnh thc tn ti c bn khi hnh thc thay i s vt thay i. . Vn ng gn b hu c vi cc hnh thc tn ti khc ca vt cht (gn vi khi lng ca vt cht; khng gian ca vt cht; thi gian ca vt cht) - Cc hnh thc vn ng ca vt cht: Da trn nhng thnh tu khoa hc thi i mnh, Ph.ngghen phn chia vn ng thnh nm hnh thc vn ng c bn: + Vn ng c gii l s di chuyn v tr ca cc vt th trong khng gian. + Vn ng vt l l vn ng ca phn t, ca cc ht c bn, vn ng ca nhit, nh sng, in, trng, m thanh + Vn ng ha hc l s vn ng ca cc nguyn t; s ha hp v phn gii ca cc cht. + Vn ng sinh vt l vn ng ca cc c th sng nh s trao i cht, ng ha, d ha, s tng trng, sinh sn, tin ha
8
Bi ging mn NLMLN 10-2009

+ Vn ng x hi l s thay i trong cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha ca i sng x hi; s thay i cc hnh thi kinh t- x hi. - Mi quan h gia cc hnh thc vn ng: . Cc hnh thc vn ng c bn trn c sp xp theo th t t trnh thp n trnh cao, tng ng vi trnh kt cu ca vt cht. . Cc hnh thc vn ng khc nhau v cht song chng khng tn ti bit lp m c mi quan h mt thit vi nhau trong hnh thc vn ng cao xut hin trn c s cc hnh thc vn ng thp v bao hm trong n nhng hnh thc vn ng thp hn. . Trong s tn ti ca mnh, mi s vt c th c nhiu hnh thc vn ng khc nhau song bn thn n bao gi cng c c trng bi hnh thc vn ng cao nht m n c. . Bng vic phn loi cc hnh thc vn ng c bn, Ph.ngghen t c s cho vic phn loi, phn ngnh, hp loi, hp ngnh khoa hc. - Vn ng v ng im: Ch ngha duy vt bin chng khng nh vn ng l tuyt i, l vnh vin nhng iu khng c ngha l ph nhn s ng im, cn bng ; song ng im, cn bng ch l hin tng tng i, tm thi v thc cht ng im, cn bng ch l mt trng thi c bit ca vn ng. ng im l s vn ng trong trng thi cn bng. ng im l tng i v ng im, cn bng ch xy trong mt s quan h nht nh, ch khng phi trong tt c mi quan h. ng im, cn bng ch xy ra trong mt hnh thc vn ng. ng im l tm thi v ng im khng phi l ci tn ti vnh vin m ch tn ti trong mt thi gian nht nh, ch l xt trong mt hay mt s quan h nht nh, ngay trong ng im vn din ra nhng qu trnh bin i nht nh. ng im l trng thi c bit ca vn ng, l vn ng trong th cn bng, n nh, vn ng cha lm thay i c bn v cht, v v tr, hnh dng, kt cu ca s vt ng im l trng thi c bit ca vn ng, l vn ng trong th cn bng n nh; vn ng cha lm thay i c bn v cht, v v tr, hnh dng, kt cu ca s vt. - Hnh thc tn ti ca vt cht: Khng gian v thi gian. + Quan nim v khng gian v thi gian:

Bi ging mn NLMLN 10-2009

Khng gian c hiu l s tn ti vi hnh dng, v tr nht nh ca s vt ny trong mi quan h v kch thc vi cc s vt khc xung quanh (V d: gy bo). Thi gian c hiu l s tn ti ca s vt c th hin qu trnh bin i nhanh hay chm, trc hay sau, k tip v chuyn ha ca s vt, hin tng. (gi-tr) y l khng gian v thi gian vt cht, gn vi s vt do khng c khng gian v thi gian phi vt cht. Quan im siu hnh coi khng gian l mt ci hm rng trong cha vt cht. C khng gian v thi gian khng c vt cht. C s vt, hin tng khng tn ti trong khng gian v thi gian. Quan im duy vt bin chng cho rng mi dng c th ca vt cht u tn ti mt v tr nht nh, c mt qung tnh (chiu cao, chiu rng, chiu di) nht nh v tn ti trong cc mi tng quan nht nh (trc hay sau, trn hay di, bn phi hay bn tri) vi nhng dng vt cht khc. Nhng hnh thc tn ti nh vy gi l khng gian. Mt khc s tn ti ca s vt cn c th hin qu trnh bin i: nhanh hay chm, k tip v chuyn ha nhng hnh thc tn ti nh vy c gi l thi gian. Ph.ngghen cho rng: Cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian, do c th hiu: Vt cht, khng gian v thi gian khng tch ri nhau, khng c khng gian v thi gian khng c vt cht cng nh khng th c s vt, hin tng tn ti ngoi khng gian v thi gian. Khng gian, thi gian c nhng tnh cht chung nh nhng tnh cht ca vt cht l tnh khch quan, tnh vnh cu, tnh v tn v tnh v hn. Khng gian c thuc tnh ba chiu (chiu cao, chiu di, chiu rng) cn thi gian ch c mt chiu (t qu kh n tng lai). Tnh ba chiu ca khng gian v tnh mt chiu ca thi gian biu hin hnh thc tn ti v qung tnh v qu trnh din bin ca vt cht vn ng. c. Tnh thng nht vt cht ca th gii Quan im duy vt bin chng khng nh bn cht ca th gii l vt cht, th gii thng nht tnh vt cht ca n. iu c th hin: Mt l, ch c mt th gii duy nht l th gii vt cht, th gii vt cht l ci c trc, tn ti khch quan, c lp vi thc ca con ngi.

10

Bi ging mn NLMLN 10-2009

Hai l, th gii vt cht tn ti vnh vin, v tn, v hn, khng c sinh ra v khng b mt i. Ba l, mi tn ti ca th gii vt cht u c mi lin h thng nht vi nhau, u l nhng dng c th ca vt cht, l nhng kt cu vt cht, c ngun gc vt cht v chu s chi phi ca nhng quy lut khch quan ph bin ca vt cht. V nguyn tc, th gii khng th bin thnh s 0 Nu mt ht bi m mt i, th lch s c th ni th gii s sp (Lnin) Khng nh bn cht ca th gii l vt cht, th gii thng nht tnh vt cht ca n c rt ra t vic khi qut nhng thnh tu khoa hc, c khoa hc v hin thc cuc sng ca con ngi kim nghim. Nhn thc trn c ngha quan trng, n khng ch nh hng cho con ngi gii thch v tnh a dng ca th gii m cn nh hng cho vic tip tc nhn thc tnh a dng y thc hin qu trnh ci to hp quy lut. 2. thc a. Ngun gc ca thc Quan im duy tm khch quan cho rng ngun gc ca thc t mt lc lng siu t nhin ( nim, Brahman, Thng , Tri, v.v.). Quan im duy tm ch quan cho rng thc l ci vn c ca con ngi, khng do thn thnh ban cho, cng khng phi l s phn nh th gii bn ngoi. Quan im duy vt siu hnh coi thc l mt dng vt cht; c tit ra thc cng nh gan tit ra mt. Quan im duy vt bin chng cho rng thc ra i l kt qu ca qu trnh tin ha lu di ca t nhin v x hi. thc c hai ngun gc l ngun gc t nhin v ngun gc x hi - Ngun gc t nhin ca thc: Ngun gc t nhin ca thc l b c con ngi v hot ng ca n, cng mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan; trong th gii khch quan tc ng vo b c con ngi, t to ra kh nng hnh thnh thc ca con ngi v th gii khch quan. + V b c ngi: thc l thuc tnh ca dng vt cht c t chc cao l b c ngi, l chc nng ca b c, l kt qu hot ng sinh l thn kinh ca b c. thc l chc nng ca b c ngi. thc ph thuc vo b c ngi, khi b c b tn thng th hot ng ca thc s khng bnh thng. Do , khng th tch ri thc ra khi b c ngi.
11
Bi ging mn NLMLN 10-2009

B no ngi l kt qu ca qu trnh tin ha lu di ca gii sinh vt. B c cng hon thin, hot ng sinh l thn kinh ca b c cng c hiu qu, thc con ngi cng phong ph v su sc. B no ca ng vt ch t n trnh phn x, bn nng, tm l ng vt, trong khi b c ngi c kh nng phn nh th gii bng t duy tru tng. + V mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan to ra qu trnh phn nh nng ng, sng to: Trong mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan, thng qua hot ng ca cc gic quan, th gii khch quan c phn nh thng qua hot ng ca cc gic quan tc ng n b c ngi, hnh thnh nn thc. Phn nh l s ti to nhng c im ca dng vt cht ny dng vt cht khc trong qu trnh tc ng qua li vi nhau gia chng. Nhng c im c ti to dng vt cht nhn s tc ng bao gi cng mang thng tin ca dng vt cht tc ng c gi l ci phn nh; cn dng vt cht tc ng c gi l ci c phn nh. Ci phn nh v ci c phn nh khng tch ri nhau, khng ng nht vi nhau. Ci c phn nh l nhng dng c th ca vt cht, cn ci phn nh ch l c im cha ng thng tin ca dng vt cht mt dng vt cht khc. Phn nh l thuc tnh ca tt c cc dng vt cht v c th hin di nhiu hnh thc, nhng hnh thc ny tng ng vi qu trnh tin ha ca vt cht. Phn nh vt l, ha hc l hnh thc phn nh thp nht, c trng cho vt cht v sinh c th hin qua nhng bin i v c, l, ha khi c s tc ng qua li vi nhau gia cc dng vt cht v sinh. Hnh thc phn nh ny mang tnh th ng, cha c nh hng la chn ca vt nhn tc ng. Phn nh sinh hc l hnh thc phn nh cao hn, c trng cho gii t nhin hu sinh c th hin qua tnh kch thch, tnh cm ng, phn x. Tnh kch thch l phn ng ca thc vt v ng vt bc thp bng cch thay i chiu hng sinh trng, pht trin, thay i mu sc, cu trckhi nhn s tc ng trong mi trng sng. Tnh cm ng l phn ng ca ng vt c h thn kinh to ra nng lc cm gic, c thc hin trn c s iu khin ca qu trnh thn kinh qua c ch phn x khng iu kin, khi c s tc ng t bn ngoi mi trng ln c th sng. Phn nh tm l l phn ng ca ng vt c h thn kinh trung ng c thc hin trn c s iu khin ca h thn kinh qua c ch phn x c iu kin. Phn nh nng ng, sng to: l hnh thc phn nh cao nht trong cc hnh thc phn nh, n ch c thc hin dng vt cht pht trin cao nht, c t chc
12
Bi ging mn NLMLN 10-2009

cao nht l b c ngi. L s phn nh c tnh ch ng la chn thng tin, x l thng tin to ra cc thng tin mi, pht hin ngha ca thng tin. S phn nh ny c gi l thc. thc l hnh thc phn nh cao nht trong cc hnh thc phn nh ca vt cht. - Ngun gc x hi ca thc: thc khng th tn ti ngoi no ngi; tuy nhin, thc khng phi do no sinh ra. No ch l c quan thc hin chc nng phn nh. c thc phi c no ngi v th gii khch quan. Ngoi ra cn phi c nhng iu kin x hi na l: lao ng, ngn ng. + Lao ng Lao ng l qu trnh con ngi s dng cng c tc ng vo gii t nhin nhm thay i gii t nhin cho ph hp vi nhu cu con ngi; l qu trnh trong bn thn con ngi ng vai tr mi gii, iu tit s trao i vt cht gia mnh vi gii t nhin. Trong qu trnh lao ng, con ngi tc ng vo th gii khch quan, lm cho th gii khch quan bc l ra nhng thuc tnh, nhng kt cu, nhng quy lut vn ng ca n biu hin thnh nhng hin tng nht nh m con ngi c th quan st c. Nhng hin tng y thng qua hot ng ca cc gic quan, tc ng vo b c con ngi, to ra kh nng hnh thnh nhng tri thc ni ring v thc ni chung. Lao ng cn l qu trnh pht trin bn thn con ngi, bin vn thnh ngi. Trong lao ng con ngi phi suy ngh, tnh ton ra mc ch, tm kim phng php v phng tin thc hin mc ch, c rt kinh nghim thnh cng v tht bi. chnh l phng thc pht trin ca thc. Vai tr ca lao ng: thng qua qa trnh lao ng, con ngi ngy cng nhn thc su sc v th gii vt cht (nhng thuc tnh, nhng kt cu ca n, nhng quy lut vn ng biu hin thnh nhng hin tng m con ngi quan st c,) ng thi, trong lao ng con ngi phi ch to ra nhng cng c lao ng ngy cng tinh xo hn ci bin th gii vt cht. Chnh thng qua lao ng m con ngi c th phn nh c th gii khch quan. Nh vy, s ra i ca thc ch yu do hot ng ci to th gii khch quan thng qua qu trnh lao ng + Ngn ng Ngn ng l h thng tn hiu vt cht cha ng thng tin mang ni dung thc. Khng c ngn ng, thc khng th tn ti v th hin. Vai tr ca ngn ng: ngn ng l sn phm ca qu trnh lao ng, thng qua lao ng m hnh thnh ngn ng. Ngn ng l cng c giao tip, cng c ca t duy

13

Bi ging mn NLMLN 10-2009

 khi qut ho, tru tng ho hin thc, ng thi n cng l phng tin lu gi nhng tri thc ca th h trc truyn li cho th h sau. S ra i ca ngn ng gn lin vi lao ng. Mi quan h gia cc thnh vin trong qu trnh lao ng lm ny sinh nhu cu phi c phng tin biu t, nhu cu ny lm ngn ng ny sinh. Ngn ng l cng c ca t duy tru tng, l phng tin giao tip quan trng nht, nh ngn ng con ngi c th tng kt tri thc, kinh nghim, truyn t t tng t th h ny qua th h khc. Tm li: thc ra i do hai ngun gc: - Ngun gc t nhin, l kt qu s tin ha ca b no v thuc tnh phn nh ca n. Ngun gc x hi ca thc l lao ng, ngn ng. Yu t cn - Tuy nhin ngun gc c bn, trc tip, v quan trng nht quyt nh s ra i v pht trin ca thc l lao ng. Sau lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng, Yu t Hai ngun gc ca thc khng tch ri nhau. Nu thiu mt trong hai ngun gc trn s khng th hnh thnh thc, song ngun gc x hi c vai tr quyt nh n s hnh thnh thc. b. Bn cht v kt cu ca thc - Bn cht ca thc thc l s phn nh nng ng, sng to th gii khch quan vo trong u c con ngi, l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. + thc l s phn nh nng ng, sng to: khng phi l s sao chp n gin, my mc. Tnh sng to ca phn nh thc th hin ch thc c kh nng phn nh bn cht, quy lut ca s vt, hin tng; thc con ngi c kh nng bin i hnh nh (cm tnh v l tnh) ca s vt trong u c ca mnh, to ra m hnh mi t bin i s vt trong hot ng thc tin. + thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan: thc l hnh nh ca th gii khch quan, do th gii khch quan quy nh c v ni dung v hnh thc biu hin nhng n khng cn y nguyn nh th gii khch quan m c ci bin thng qua lng knh ch quan (tm t, tnh cm, nguyn vng, kinh nghim, tri thc, nhu cu) ca con ngi. Theo C.Mc, thc chng qua ch l vt cht c em chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i trong (1). + thc l mt hin tng x hi, mang bn cht x hi. S ra i v tn ti ca thc gn lin vi hot ng thc tin, khng nhng chu tc ng ca cc quy lut
14
Bi ging mn NLMLN 10-2009

sinh hc m cn ch yu l cc quy lut x hi, do nhu cu giao tip x hi v cc iu kin sinh hot hin thc ca x hi quy nh. Vi tnh nng ng, thc sng to li hin thc theo nhu cu ca thc tin x hi. - Kt cu ca thc thc c kt cu phc tp, c nhiu cch tip cn nghin cu v kt cu ca thc. Nu tip cn kt cu ca thc theo cc yu t c bn nht hp thnh n th thc bao gm: tri thc, tnh cm, ch, trong tri thc l nhn t quan trng nht. + Tri thc l ton b s hiu bit ca con ngi, l kt qu ca qu trnh nhn thc, l s ti to li hnh nh ca i tng c nhn thc di dng ngn ng. Mi hot ng ca con ngi u c tri thc, c tri thc nh hng. Mi biu hin ca thc u cha ng ni dung tri thc. Tri thc l phng tin tn ti ca thc v l iu kin thc pht trin. Cn c vo lnh vc nhn thc, tri thc c th chia thnh tri thc v t nhin, tri thc x hi, tri thc nhn vn. Cn c vo trnh pht trin ca nhn thc tri thc c chia thnh: tri thc i thng, tri thc khoa hc, tri thc kinh nghim v tri thc l lun, tri thc cm tnh v tri thc l tnh. + Tnh cm l nhng rung ng biu hin thi ca con ngi trong cc quan h. Tnh cm l mt hnh thi c bit ca s phn nh hin thc, c hnh thnh t s khi qut nhng cm xc c th ca con ngi khi nhn s tc ng ca ngoi cnh. Tnh cm biu hin v pht trin trong mi lnh vc i sng ca con ngi, l ng lc thc y hot ng nhn thc v thc tin. Ty vo tng i tng nhn thc v s rung ng ca con ngi v i tng trong cc quan h m hnh thnh nn cc loi tnh cm khc nhau nh tnh cm o c, tnh cm thm m, tnh cm tn gio + ch l kh nng huy ng sc mnh bn thn vt qua nhng cn tr trong qu trnh thc hin mc ch ca con ngi ch c coi l mt nng ng ca thc, mt biu hin ca thc trong thc tin m con ngi t gic c mc ch ca hnh ng nn t u tranh vi mnh v ngoi cnh thc hin n cng mc ch la chn. C th coi ch l quyn lc ca con ngi i vi mnh, n iu chnh hnh vi con ngi hng n mc ch mt cch t gic. Tt c cc yu t to thnh thc c mi quan h bin chng vi nhau song tri thc l yu t quan trng nht; l phng thc tn ti ca thc, ng thi l nhn t nh hng i vi s pht trin v quyt nh mc biu hin ca cc yu t khc.
15
Bi ging mn NLMLN 10-2009

3. Mi quan h gia vt cht v thc a. Vai tr ca vt cht i vi thc Trong mi quan h gia vt cht v thc, vt cht l ci c trc, thc l ci c sau; vt cht l ngun gc ca thc; vt cht quyt nh thc; thc l s phn nh i vi vt cht. thc ca con ngi khng phi l sn phm ch quan thun tu, cng khng phi c ngun gc t mt lc lng siu t nhin. N l kt qu ca s phn nh hin thc khch quan vo trong u c con ngi. Cc yu t to thnh ngun gc t nhin v x hi ca thc u do bn thn th gii vt cht hoc nhng dng tn ti ca vt cht to ra, do vt cht l ngun gc ca thc. Vt cht quyt nh s bin i, pht trin ca thc: - iu kin vt cht thay i, thc thay i theo. - iu kin vt cht mt i, thc v iu kin vt cht cng mt theo. - Xt n cng, mi hin tng tinh thn u bt ngun t vt cht. S bin i ca thc l s phn nh i vi s bin i ca vt cht. Vt cht khng ch quyt nh ni dung m cn quyt nh c hnh thc biu hin cng nh mi s bin i ca thc. Kt lun: Trong hot ng thc tin phi xut pht t iu kin vt cht hin thc. T iu kin hin thc y m ra cc ch trng, bin php cho ph hp vi hin thc. Mun ci to hin thc khng phi bng hot ng thc m phi thng qua hot ng vt cht, bng hot ng vt cht. b. Vai tr ca thc i vi vt cht Trong mi quan h vi vt cht, thc c th tc ng tr li vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi: Vai tr ca thc i vi vt cht thc cht l vai tr ca con ngi. Bn thn thc t n khng trc tip lm thay i c hin thc, mun thay i hin thc cn phi c hot ng vt cht. Song do mi hot ng ca con ngi u c thc ch o, nn thc trang b cho con ngi tri thc v thc ti khch quan trn c s gip con ngi xc nh mc tiu, phng hng, la chn bin php, cng c ... thc hin mc tiu ca mnh. S tc ng ca thc i vi vt cht din ra theo hai hng: tch cc hoc tiu cc.
16
Bi ging mn NLMLN 10-2009

Nu con ngi nhn thc ng, c tri thc khoa hc, c ngh lc, ch, hnh ng hp quy lut khch quan th c tc dng thc y hot ng thc tin, ci to c th gii, t c mc ch ca mnh. Nu thc phn nh sai hin thc khch quan, khin cho hnh ng ca con ngi i ngc li quy lut khch quan th nhng tc ng y s mang li tc ng tiu cc i vi hot ng thc tin, km hm s pht trin x hi. Kt lun: Chnh v th, trong hot ng thc tin, ngoi vic nhn thc ng quy lut khch quan, cn cn phi pht huy cao tnh nng ng ch quan, ng thi chng li mi biu hin ca ch ngha ch quan, duy ch, chng li nhng t tng lc hu, phn ng, phn khoa hc. 4. ngha phng php lun Trn c s quan im v bn cht vt cht ca th gii; bn cht nng ng, sng to ca thc v mi quan h bin chng gia vt cht v thc c th rt ra ngha phng php lun l: Trong mi hot ng nhn thc v thc tin i hi phi xut pht t thc t khch quan, tn trng v hnh ng theo khch quan ng thi pht huy tnh nng ng ch quan. Xut pht t thc t khch quan, tn trng quy lut khch quan l xut pht t tnh khch quan ca vt cht, c thi tn trng hin thc khch quan m cn bn l tn trng quy lut; nhn thc v hnh ng theo quy lut khch quan. Trong nhn thc v hnh ng con ngi phi xut pht t thc t khch quan xc nh mc ch, ra ng li, ch trng, chnh sch, k hoch, bin php; phi ly thc t khch quan lm c s, phng tin; phi tm ra nhng nhn t vt cht, t chc nhng nhn t y thnh lc lng vt cht hnh ng. Pht huy tnh nng ng ch quan l pht huy vai tr tch cc, nng ng, sng to ca thc v nhn t con ngi trong vic vt cht ha tnh tch cc, nng ng, sng to y. iu ny i hi con ngi phi tn trng tri thc khoa hc, mt khc phi tch cc hc tp, nghin cu lm ch tri thc khoa hc ng thi phi tu dng rn luyn bn thn mnh v o c, ch, ngh lc. m bo nguyn tc tnh thng nht bin chng gia tn trng khch quan v pht huy nng ng ch quan trong hot ng thc tin i hi phi khc phc bnh ch quan duy ch, ch ngha kinh nghim, coi thng tri thc khoa hc...trong hot ng nhn thc v thc tin./.

17

Bi ging mn NLMLN 10-2009