Lenin 29

V sn tt c cc n c, on kt li !
V.I. L-Nin
Ton tp 29
V.I. L-Nin
Ton tp
29
Bt k trit hc
Nh xut bn Chnh tr Quc gia H Ni - 2006
Li nh xut bn
Nhng tc phm ca V. I. L-nin trong tp ny in theo bn dch ca Nh xut bn S tht, H-ni
Nh xut bn Tin b, 1981
10102742 014 (01)81
476 81
0101020000
Khng nh ch ngha Mc - Lnin v t tng H Ch Minh l nn tng t tng v kim ch nam hnh ng l vn c tnh nguyn tc i vi cch mng Vit Nam; l bc pht trin v nhn thc v t duy l lun ca ng ta trong cng cuc i mi, quyt tm xy dng t nc theo con ng x hi ch ngha. Nhng thnh tu mi mt do cng cuc i mi t nc mang li trong nhng nm qua tht ng trn trng v khch l, ng thi i hi ton ng, ton dn phi tip tc nghin cu, pht trin l lun cch mng khoa hc ca ch ngha Mc-Lnin gii quyt nhng vn thc tin ang t ra trong s nghip cng nghip ha, hin i ha t nc trong giai on hin nay. Vi tinh thn , vic tm hiu, nghin cu c h thng v vn dng sng to nhng t tng, nhng tinh hoa ca ch ngha Mc-Lnin l v cng quan trng v cp thit i vi chng ta hin nay. p ng nhu cu hc tp, nghin cu l lun ca ng o bn c, c bit l ca cc nh hoch nh chnh sch, cc nh khoa hc, cc nh nghin cu, ging vin v sinh vin cc trng i hc, nhn dp k nim 135 nm ngy sinh ca Vlaimia Ilch Lnin (22-4-1870 22-4-2005), Nh xut bn Chnh tr quc gia xut bn B sch qu V.I. Lnin - Ton tp gm 55 tp v 2 tp Tra cu. B sch V.I. Lnin - Ton tp ra mt bn c ln ny c xut bn theo ng nguyn bn ca B V. I. Lnin - Ton tp,
VII
ting Vit, do Nh xut bn S tht, H Ni, hp tc vi Nh xut bn Tin b, Mtxcva, xut bn vo nhng nm 70 - 80 th k XX. * * * Cun Bt k trit hc, tuy khng phi l mt tc phm hon chnh, song n c ngha l lun v chnh tr ht sc to ln v l nn tng l lun ca mt giai on pht trin t tng trit hc mc-xt c mnh danh l giai on L-nin. Ni dung tp trung ca Bt k trit hc l php bin chng duy vt, nhng quy lut v nhng phm tr c bn ca n, lch s hnh thnh v ngha ca chng i vi cc khoa hc x hi v khoa hc t nhin v. v.. Php bin chng duy vt m L-nin pht trin trong Bt k trit hc c ngha phng php lun quan trng nghin cu cc quy lut xy dng x hi cng sn ch ngha, phc v cuc u tranh chng trit hc t sn, chng ch ngha gio iu. Nhng ni dung chnh trong tp ny c phn tch kh ton din trong phn Li ta in u sch, do Vin Nghin cu ch ngha Mc - L-nin (Lin X) vit cho ln xut bn bng tit Vit. Trang XXVIII ca Li ta c ch dn chi tit gip cho vic nghin cu tc phm ny. Phn Ph lc v cc Bn ch dn (vi nhng s trang tng ng ca phn ni dung trong tp) cui sch c trnh by ht sc khoa hc v chun xc; y l phn tra cu rt b ch, gp phn lm sng t nhiu vn trong ni dung tc phm, gip bn c hiu su sc hn t tng ca V. I. Lnin. Ch thch cui trang bng du (*) l ca V. I. Lnin; Ch thch bng ch s Arp (1)) l ca Vin Nghin cu ch ngha Mc-Lnin trc thuc Ban Chp hnh Trung ng ng cng sn Lin X (trc y). Hy vng B sch s l ti liu nghin cu v tham kho b ch cho bn c.
Li ta
Tp 29 trong V. I. L-nin Ton tp gm nhng bn tm tt, nhng on trch, nhng ghi ch v cc cun sch v cc bi khc nhau vit v trit hc, v c nhng kin v bt tch ca L-nin ghi bn l v trong vn bn cc cun sch trit hc trong t sch ring ca Ngi. a s cc bn tho nhng bn tm tt, nhng on trch v nhng ghi ch in trong tp ny ln u tin c cng b nm 1929-1930 trong Vn tp L-nin, tp IX v XII; trong nhng nm 1933-1947, nhng ti liu ny c in nm ln thnh sch l di u "Bt k trit hc", v nm 1958 c xut bn thnh tp 38 trong V. I. L-nin Ton tp, xut bn ln th 4. Cu to ca nhng ln xut bn trc y khng ging nhau, trong s nhng ln xut bn trc th ln xut bn nm 1958 l y hn c; so vi ln xut bn nm 1958 th tp ny c b sung thm nhng kin c cng b ln u ca V. I. L-nin ghi trong sch ca I. t-x-ghen "Tp lun vn ngn v trit hc" v nhng kin c cng b trc y ghi trong sch ca I-u M. Xt-clp "N.G. Tsc-n-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng"; mt s ghi ch ly t "Bt k v ch ngha quc" ca L-nin a vo tp 28 trong V. I. L-nin Ton tp, th khng trong tp ny na. Nhng ln xut bn cun "Bt k trit hc" trc y khng nhng khc nhau v cu to, m cn khc nhau c
Thng 2 nm 2006
Nh xut bn chnh tr quc gia
VIII
Li ta
Li ta
IX
v th t sp xp cc ti liu. Tp ny c chia thnh ba phn; trong mi phn c nhng ti liu t nhiu ng nht v tnh cht. Phn I gm cc bn tm tt v cc on trch; phn II gm nhng ghi ch khc nhau v cc sch, cc bi vit v cc bi ph bnh sch bo trit hc; phn III gm nhng on trch cc cun sch km theo nhng kin v bt tch ca L-nin. Trong cc phn, ti liu c sp xp theo th t thi gian, trn c s nhng ngy thng c xc nh bng phng php gin tip trc y hay l khi son tp ny, bi v hu nh tt c cc ti liu u khng c tc gi ngy thng. Trong V. I. L-nin Ton tp, cun "Bt k trit hc" thuc v thi k chin tranh th gii th nht, khi L-nin vit xong phn chnh ca cc bn tm tt, cc on trch v cc ghi ch. Chnh trong thi gian ny, L-nin tm tt cun "Khoa hc l-gch", v song song vi vic Ngi tm tt phn mt cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc" ca Gi. V. Ph. H-ghen, "Nhng bi ging v lch s trit hc" v "Nhng bi ging v trit hc ca lch s " ca H-ghen, tc phm ca L. Ph-bch "Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca Lai-bnitx", ca Ph. Lt-xan "Trit hc ca H-ra-clt B n -phe-x", "Php siu hnh" ca A-ri-xtt v mt s cun sch khc v trit hc v khoa hc t nhin. Nhng bn tm tt v nhng ghi ch ny l ni dung ca tm tp bt k ging nhau, ba mu xanh m L-nin t u l "Bt k trit hc. H-ghen, Ph-bch v nhng tc gi khc"; thuc v loi ny cn c bn tm tt cun "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" ca Ph-bch; bn tm tt ny c vit trn cc t ri, sm nht l nm 1909. Nhng on L-nin trch, i khi c ghi vo nhng quyn v ring (v d "Dn mc ca php bin chng (lgch) ca H-ghen" hay "V vn php bin chng"), i khi c ghi trong cc bn tm tt (on trch v nhng
yu t ca php bin chng trong bn tm tt cun "Khoa hc l-gch", on trch v l lun nhn thc trong bn tm tt cun sch ca Lt-xan, v.v.). Vic hon thin ln cui cng cc bn tm tt, cc on trch v cc ghi ch trit hc trong nhng nm 1914-1915 tuy cha xong, nhng di dng nh vy chng vn c ngha to ln i vi vic pht trin trit hc mc-xt; vic nghin cu cc ti liu ny cho php gi nh rng L-nin d nh vit mt tc phm ring v php bin chng. Bn cnh cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", tp "Bt k trit hc" l mt ti sn t tng v gi, c ngha l lun v chnh tr c bit v l c s ca giai on L-nin trong s pht trin ca t tng trit hc mc-xt. Nhng nu trong tc phm trit hc chnh ca mnh, L-nin ch yu ch n cc vn c bn ca ch ngha duy vt trit hc, th im trung tm ca tp "Bt k trit hc", ni c coi l tiu im quy t nhng t tng ca L-nin v cc lnh vc ht sc khc nhau ca tri thc loi ngi, li l php bin chng duy vt, l nhng quy lut v nhng phm tr c bn ca n, lch s hnh thnh ca chng, ngha ca chng i vi cc khoa hc x hi v khoa hc t nhin, tnh cht bin chng ca s pht trin ca k thut. Php bin chng duy tm ca H-ghen, nhng t tng bin chng ca H-ra-clt, ca Lai-bni-tx v ca cc nh trit hc khc l ti liu ban u ca L-nin; trn c s ti liu ny, Ngi pht trin php bin chng duy vt mc-xt. Trong thi i tt c nhng mu thun ca ch ngha t bn gay gt n cc v cuc khng hong cch mng mi ang chn mui, php bin chng duy vt c ngha c bit: ch c ng trn lp trng ca php bin chng duy vt mi c th vch ra tnh cht quc ch ngha ca chin tranh, vch trn c s ngy bin v chit trung ca cc th lnh Quc t II, vch trn c ch
Li ta
Li ta
XI
ngha c hi v ch ngha x hi - s-vanh ca h. ngha ca tp "Bt k trit hc" trong s pht trin ca ch ngha Mc - L-nin biu l ra y khi gn n vi nhng tc phm thi ca L-nin nh "Ch ngha quc, giai on tt cng ca ch ngha t bn", "Ch ngha x hi v chin tranh", "Bn v khu hiu Lin bang chu u", "Bn v cun sch nh ca Giu-ni-t", "Cch mng x hi ch ngha v quyn dn tc t quyt", v.v.. S phn tch ca L-nin v cc vn c bn ca php bin chng duy vt gi mt vai tr quan trng trong vic xy dng l lun mcxt v ch ngha quc, trong vic pht trin l lun cch mng x hi ch ngha, pht trin hc thuyt v nh nc, chin lc v sch lc ca ng. Khng hiu tp "Bt k trit hc" th khng th hiu c ton b vic L-nin tip tc pht trin trit hc mc-xt trong cc tc phm sau nh "Nh nc v cch mng","Li bn v cng on..." "Bnh u tr "t khuynh" trong phong tro cng sn", "V tc dng ca ch ngha duy vt chin u", v.v.. Nhng bn tm tt, nhng on trch, nhng ghi ch ca L-nin v trit hc ch ra nhng con ng pht trin hn na ch ngha duy vt bin chng, ch ngha duy vt lch s v lch s khoa hc ca trit hc. L-nin vit: "S k tc s nghip ca H-ghen v ca Mc phi l s xy dng mt cch bin chng lch s ca t tng loi ngi, ca khoa hc v k thut" (tp ny, tr. 156). Php bin chng duy vt m L-nin pht trin trong "Bt k trit hc" c ngha phng php lun quan trng nghin cu cc quy lut xy dng x hi cng sn ch ngha, phn tch nhng mu thun ca ch ngha t bn hin i, xc nh sch lc ca phong tro cng sn quc t trong iu kin hin nay, v u tranh chng trit hc t sn, chng li ch ngha xt li hin i v ch ngha gio iu.
* *
Tp ny m u bng bn tm tt tc phm vit chung u tin ca C. Mc v Ph. ng-ghen "Gia nh thn thnh, hay Ph phn s ph phn c tnh cht ph phn"; l bn tm tt sm nht trong cc bn tm tt ca L-nin m ta bit v cc tc phm ca cc nh sng lp ra ch ngha Mc. Trong bn tm tt ny, L-nin ch xem xt s hnh thnh th gii quan ca Mc v ng-ghen. Ngi vit: " y, Mc i t trit hc H-ghen n ch ngha x hi: s chuyn bin l rt r rng ta thy Mc nm c nhng g v ng chuyn sang mt lnh vc t tng mi nh th no" (tr. 8). Trong nhng t tng y, L-nin nu bt "t tng v nhng quan h sn xut x hi " (tr. 7), "quan im gn thnh hnh ca Mc v vai tr cch mng ca giai cp v sn" (tr. 11) quan im duy vt khi phn tch thc x hi, t tng v s cn thit phi c "lc lng thc tin" thc hin nhng t tng, v.v.. L-nin nhn mnh v nh du NB mt lun im ht sc quan trng ca ch ngha duy vt lch s c nu ra trong cun "Gia nh thn thnh", lun im ni rng hot ng lch s hot ng ny l s nghip ca qun chng cng vng mnh th khi lng qun chng cng tng ln; Ngi ch nghin cu s ph phn ca nhng nh sng lp ra ch ngha Mc i vi cc quan h x hi t sn, bn lun v s ci bin mt cch duy vt ca Mc v ng-ghen i vi trit hc ca H-ghen, s nh gi c ph phn ca hai ng i vi ch ngha duy vt trc y. L-nin cho rng phn c bit c gi tr l phn "Cuc chin u ph phn chng li ch ngha duy vt Php" do Mc vit, trong vch r rng ch ngha cng sn l kt lun l-gch rt ra t ton b s pht trin lch s ca trit hc duy vt.
XII
Li ta
Li ta
XIII
Ngi dnh mt phn ng k trong bn tm tt ph phn phi H-ghen tr, nhng quan nim duy tm ch quan ca h v qu trnh pht trin x hi, c bit l nhng quan im phn ng ca h v vai tr ca qun chng lao ng v c nhn trong lch s. L-nin nu ra kt lun ca Mc chng phi H-ghen tr, kt lun ni rng khng th nhn thc c hin thc lch s, nu loi tr khi n "mi quan h l lun v thc tin gia ngi vi gii t nhin, tc l khoa hc t nhin v cng nghip", "phng thc sn xut trc tip bn thn i sng" (tr. 38,39). Trong cc tc phm vit vo nhng nm 90, Lnin da vo kinh nghim u tranh ca Mc v ngghen chng phi H-ghen tr ph phn x hi hc ch quan ca phi dn tu t do ch ngha, u tranh chng nhng l lun dn tu v vai tr lch s ca "nhng c nhn c u c ph phn", ca nhng anh hng v tnh th ng ca qun chng nhn dn, ca "m ng". L-nin nhiu ln tr li cc tc phm ca Mc v ngghen c trong nhng bn tm tt, nhng on trch, nhng ghi ch vit sau v c a vo tp "Bt k trit hc". L-nin nh gi bc ngot cch mng m cc nh sng lp ra ch ngha Mc hon thnh trong khoa hc, nu bt ngha ca mt s tc phm ca hai ng trong s pht trin t tng cch mng, c bit ch n php bin chng trong b "T bn" ca Mc. Trong tp ny, tip theo bn tm tt cun "Gia nh thn thnh" l nhng bn tm tt hai tc phm ca L. Phbch: "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" v cun "Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca Lai-bnitx"; bn th nht c son sm nht l nm 1909, cn bn th hai l vo ma thu nm 1914. Trc y, L-nin tng c cc tc phm ca Ph-bch lc Ngi b i y Xi-bi-ri v c bit khi vit cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", trong Ngi
trch dn cc tc phm trong tp hai v tp mi ln xut bn th nht, v tp by ln xut bn th hai Ton tp ca Ph-bch, ng thi trch dn hai tp "Th t v di co" ca Ph-bch do C. Gruyn xut bn (xem V. I. Lnin. Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18). Hin cn gi c mt bn ca tp hai Ton tp ca Ph-bch, trong c nhng bt tch ca L-nin trong thi k y. Trong nhng bn tm tt c a vo tp "Bt k trit hc", L-nin tip tc nghin cu nhng quan im trit hc ca nh duy vt c. Khi tm tt " Nhng bi ging v bn cht ca tn gio", L-nin ch yu ch n quan nim duy vt ca Ph-bch v gii t nhin v nhng tnh quy lut khch quan ca n, s ph phn ca ng i vi ch ngha duy tm, tn gio v s lun chng ca ng v ch ngha v thn; Lnin vch ra "nhng phi thai", "nhng mm mng" ca ch ngha duy vt lch s cha c pht trin nhiu trong trit hc ca Ph-bch. Trong bn tm tt, L-nin my ln ni n tnh cht hn ch ca trit hc Ph-bch, ni rng ngay trong nhng nm 1848-1851, Ph-bch lc hu xa so vi Mc v ng-ghen, ng khng hiu cuc cch mng nm 1848. Khi nh gi nh ngha ca Ph-bch v gii t nhin, L-nin vit: "Do thy rng gii t nhin tt c, tr ci g siu t nhin. Ph-bch sng r nhng khng su sc. ng-ghen nh ngha mt cch su sc hn s khc nhau gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm" (tp ny, tr. 54). cui bn tm tt, L-nin cng ch ra tnh cht hn ch ca ch ngha duy vt ca Phbch v tnh cht cht hp ca thut ng "nguyn l nhn bn trong trit hc": "Nguyn l nhn bn ch ngha cng nh ch ngha t nhin ch l nhng s m t c h n g h a d u y v t mt cch khng chnh xc v yu t" (tr. 76). Trong bn tm tt cun sch ca Ph-bch vit v trit hc ca Lai-bni-tx cng nh trong bn tm tt trn, L-
XIV
Li ta
Li ta
XV
nin ch xem xt s tin trin v trit hc ca Ph-bch, s chuyn bin ca ng t ch ngha duy tm sang ch ngha duy vt. Nhng trung tm ch y l s trnh by t m ca Ph-bch v h thng trit hc phc tp ca nh t tng v i c th k XVIII. L-nin chp li nhn nh ca Ph-bch v cc n t ca Lai-bni-tx v vch ra cch gii thch duy tm ca Lai-bni-tx v vt cht: coi vt cht ch l "hin tng" dng "ni lin cc n t". L-nin vit: "Truyn t t do ca ti: n t linh hn theo kiu ring. Lai-bni-tx nh duy tm. Vt cht l ci g ging nh mt tn ti khc ca linh hn hay l mt cht keo lin kt cc n t vi nhau bng mt mi lin h th tc, nhc th" (tr. 81). Trong bn tm tt ny, Ngi nh gi cao nhng t tng bin chng ca trit hc Lai-bni-tx, c bit l "nguyn tc hot ng" vn c bn trong ca thc th, ca cc n t. L-nin vit: " y l mt loi php bin chng v rt su sc, mc du c ch ngha duy tm v ch ngha thy tu" (tr.83). L-nin cng xem xt s ph phn duy l ca Laibni-tx i vi ch ngha kinh nghim ca Lc-c; Ngi ch ra s ging nhau gia mt s t tng trong trit hc ca Lai-bni-tx v Can-t. Km theo cc bn tm tt hai tc phm ca Ph-bch l nhng ghi ch nh, cc ghi ch ny chng t rng L-nin cn c cc tc phm khc na trong tp IX ln xut bn th 1 v tp IV ln xut bn th 2 Ton tp ca Ph-bch. Trung tm trong tp ny l nhng bn tm tt cc tc phm ca H-ghen; L-nin nghin cu cc tc phm ca H-ghen, c bit cun "Khoa hc l-gch" ngay t khi cn b y Xi-bi-ri; v sau, nm 1908, khi vit cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", Ngi c phn mt cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc". Nm 1914-1915, L-nin tm tt t m tc phm chnh ca H-ghen "Khoa hc l-gch", v c cun
"Nhng bi ging v lch s trit hc" v " Nhng bi ging v trit hc ca lch s" ca ng. Trong nhng bn tm tt y, L-nin ph phn ch ngha duy tm v vch ra tnh hn ch v mt lch s ca cc quan im trit hc ca H-ghen, "s nhng b ch ngha thn b", "tr chi nhng loi suy trng rng", "s phn bi li s pht trin", v ng thi ch ra rng H-ghen, di hnh thc thn b, thng biu hin nhng quan h thc ti ca hin thc. L-nin vit: "Ngi ta khng th p dng nguyn xi l-gch ca H-ghen; cng khng th coi n nh l mt ci hin c. Cn phi r t r a t trong nhng mt lgch (nhn thc lun), sau khi gt b Ideenmystik : cn l mt cng vic ln" (tr.281). Chnh L-nin tin hnh cng vic ny trong cc bn tm tt ca mnh; Ngi xem xt nhng s chuyn bin kh khn, nhng kha cnh, nhng chuyn ho ca cc khi nim tru tng ca Hghen, c tm "ci ht chn l su sc trong ci v thn b ca ch ngha H-ghen!" (tr.164). "Ni chung, ti c gng c H-ghen theo quan im duy vt, L-nin nu ra trong on u ca bn tm tt cun "Khoa hc l-gch", H-ghen l ch ngha duy vt ln u xung di (theo ng-ghen) ngha l phn ln, ti loi b Thng , tuyt i, nim thun tu etc." (tr. 111). Cch xem xt nh vy em li cho L-nin kh nng pht hin ra ngha chn chnh ca l-gch ca H-ghen, nhn thy "m hm trc s chuyn ho t ch ngha duy tm khch quan sang ch ngha duy vt" (tr. 177), vch ra "nhng phi thai" ca quan nim duy vt ca H-ghen khng ch v gii t nhin m c v lch s na. Trong "Khoa hc l-gch", khi xy dng h thng s nhng phm tr l-gch ca mnh, H-ghen tin gn hn c n ch ngha duy vt khoa hc, bin chng, cn trong trit hc lch s, ng li ng cch xa nht vi ch ngha duy vt y. L-nin vit: "iu cng d hiu, bi v chnh y, chnh trong lnh
XVI
Li ta
Li ta
XVII
vc ny, trong khoa hc ny, Mc v ng-ghen tin mt bc ln nht. y, H-ghen t ra gi ci nht, tr thnh mt c" (tr. 344-345). Nhng ngay trong l-gch hc, H-ghen cng ch " o n c mt cch ti tnh bin chng ca s vt", bin chng ca th gii khch quan. L-nin hiu r v pht trin theo quan im duy vt nhng quy lut v nhng phm tr c bn ca php bin chng, vch ra mi lin h ln nhau ca chng, ch ra s biu hin c th ca chng trong t duy, xc nh s tng quan gia php bin chng, l-gch hc v l lun nhn thc. Tip theo cc bn tm tt cc tc phm ca H-ghen l cc bn tm tt cc cun sch ca Gi. N-en, Ph. Ltxan v A-ri-xtt. Bn tm tt cun sch ca N-en "Lgich hc ca H-ghen" ng ch ch yu ch n l tm gng v s ph phn vic nh duy tm "nh" "tm thng ha" php bin chng ca H-ghen. C trong bn tm tt cun sch ca Lt-xan "Trit hc ca H-ra-clt B n -phe-x", L-nin cng nu bt thi khng ph phn ca Lt-xan i vi H-ghen. Ngi vit: "Ltxan ch gin n nhc li H-ghen, cp li H-ghen, nhai li hng triu ln nhng lun im c bit ca H-ghen v H-ra-clt, nhi nht vo tc phm ca mnh c ci ng hc vn cc k thng thi rm khng th tng tng c" (tr. 363). L-nin em s pht trin thc s ca trit hc do Mc thc hin i lp vi Lt-xan. Trong bn tm tt ny, L-nin ch ch yu vo vic trnh by cc quan im ca nh trit hc Hy-Lp c i, trch c Lt-xan rng ng ta " trong bng ti ch ngha duy vt hay l nhng khuynh hng duy vt ca H-ra-clt" (tr. 376). Phn mt kt thc bng bn tm tt cun "Php siu hnh" ca A-ri-xtt mt trong nhng tc phm xut sc nht ca trit hc Hy-lp c i; tc phm ny, theo cch din t ca L-nin, " cp ti tt c, tt c cc phm
tr" (tr. 389). Khi tm tt cun sch, L-nin nu ra nhng "nhu cu, c gng tm ti" ca A-ri-xtt, vic ng tin gn ti php bin chng khch quan, "lng tin cht phc vo sc mnh ca l tnh", s ph phn ch ngha duy tm khch quan ca Pla-tn; Ngi ni n tnh phc tp ca qu trnh nhn thc, nhn mnh rng "s phn i ca nhn thc ca con ngi v tnh kh nng ca ch ngha duy tm (ca tn gio) c trong ci tru tng u tin, ti s", v ch ra ch li ca tng tng, ca c m "ngay trong khoa hc chnh xc nht" (tr. 394,395). Ngoi cc bn tm tt, phn mt cn gm hai on trch ca L-nin: "Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen" v "V vn php bin chng". on trch th nht nu ra c trng chung ca qu trnh nhn thc, vch ra mi tng quan gia l-gch hc, php bin chng v l lun nhn thc; on trch th hai ch ra s i lp ca quan nim bin chng v quan nim siu hnh v s pht trin, phn tch cc quy lut v cc phm tr c bn ca php bin chng, cc quy lut pht trin lch s v l-gch ca nhn thc, nu ra lun im quan trng nht v nhng ngun gc giai cp v ngun gc nhn thc lun ca ch ngha duy tm. on trch "V vn php bin chng" l s hon thnh vic nghin cu cc vn trit hc trong nhng nm 1914-1915 ca L-nin, m trung tm ca n l php bin chng, lch s, cc quy lut, cc phm tr, vai tr ca n trong qu trnh con ngi nhn thc v ci to hin thc. on trch khng ln v khi lng ny l mt s khi qut c mt khng hai v chiu su v s phong ph ca t tng i vi ton b ci ch yu v ci c bn to thnh ni dung ca php bin chng duy vt. Trong "Bt k trit hc", L-nin coi php bin chng l l lun duy nht ng v s pht trin; n "cho ta cha kho ca s t vn ng ca tt thy mi ci ang tn
XVIII
Li ta
Li ta
XIX
ti", lm r nhng yu t ph bin "trong t t c cc hin tng v qu trnh ca gii t nhin (k c tinh thn v x hi)" (tr. 379), nu ra "nhng quy lut chung ca vn ng ca t h g i i v t d u y" (tr. 184). Khi lm ni bt nhng yu t c bn ca qu trnh nhn thc, L-nin vit: " y, tht s v v khch quan c ba v: 1) gii t nhin; 2) nhn thc ca con ngi, b c ca ngi (vi t cch l sn phm cao nht ca gii t nhin ) v 3) hnh thc ca s phn nh gii t nhin vo trong nhn thc ca con ngi; hnh thc ny chnh l nhng khi nim, nhng quy lut, nhng phm tr etc." (tr. 193). Vic nghin cu "hnh thc" ny, vic phn tch t duy mt cch l-gch m trong tin trnh ca n s l r ni dung ca cc quy lut v cc phm tr ca php bin chng, nhng vic chim mt v tr c bit trong "Bt k trit hc" v c ngha c bn i vi s pht trin trit hc mc-xt. Ch xem xt con ng phc tp ca nhn thc, L-nin ch r: t duy tin nh th no t nhng s vt ring l c phn nh trc tip trong cc cm gic v cc biu tng n nhng khi nim tru tng, ghi li nhng mt c bn, nhng mi lin h, nhng quan h cn bn ca i tng v phn nh mt cch gin tip bn cht ca i tng "su sc hn, ng hn, y hn". Nhng nhn thc bin chng m bn cht ca n l "s trin khai ca ton b nhng vng khu ca hin thc" (tr. 167), khng hn ch ch to ra nhng ci tru tng, m tin ln trn con ng t ci tru tng n ci c th, ti to trong t duy ci c th vi tnh cch l "s thng nht ci nhiu v" (Mc). L-nin ch r: " ngha ca ci chung l c tnh cht mu thun: n l cht cng, l khng thun khit, l khng hon ton etc. etc., nhng ch n mi l mt giai on trn con ng i ti nhn thc ci c th, bi v chng ta khng bao gi
c th nhn thc c ci c th mt cch hon ton. Mt tng s v hn nhng khi nim chung, nhng quy lut etc, em li ci c th trong tnh ton th ca n" (tr. 298). L nin nhn mnh rng nhn thc l lun khng th bao qut c chn l khch quan nu tch khi thc tin c s, mc ch v tiu chun ca tri thc ng n. Ch khi xc nh ng n vai tr ca thc tin trong qu trnh nhn thc th mi c th hiu c c s pht trin lch s ca nhng tri thc ca con ngi v hin thc khch quan ln s tin ho ca nhng hnh thc l-gch m nh tri thc y c phn nh vo trong t duy nhng khi nim, nhng phn on, nhng suy l, nhng phm tr, nhng quy lut, v.v.. L-nin ni: "Thc tin ca con ngi lp i lp li hng nghn triu ln c in vo thc ca con ngi bng nhng hnh tng l-gch" (tr. 234). mt on khc, Ngi xem nhng phm tr l-gch l nhng giai on ca qu trnh lch s tch con ngi khi gii t nhin, nhn thc gii t nhin, chinh phc gii t nhin (xem tr. 102). L-nin khng ch gii thch mt cch duy vt ngun gc cc phm tr, m cn phn tch ni dung ca chng, vai tr ca chng trong qu trnh nhn thc. Trong "Bt k trit hc", Ngi xem xt cc phm tr quan trng nht ca php bin chng nh hin tng v bn cht, tru tng v c th, hnh thc v ni dung, nguyn nhn v kt qu, kh nng v hin thc, ngu nhin v tt yu, quy lut, v.v.. Vic xem xt cc quy lut c bn ca php bin chng, c bit l quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp, gi mt v tr quan trng trong cc bn tm tt v nhng on trch ca L-nin. L-nin ch r: " S phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc b phn mu thun ca n, ... l t h c c h t (mt trong nhng bn cht, mt trong nhng c trng hay c im c bn, nu khng phi l c trng hay c im c bn nht)
XX
Li ta
Li ta
XXI
ca php bin chng" (tr. 378). L-nin minh ho tnh ph bin ca quy lut ny bng nhng v d trong ton hc, c hc, vt l hc, ho hc, khoa hc x hi. Khi vch ra ni dung ca n, Ngi phn tch "mt i lp" v " mu thun", ch ra tnh cht tng i ca s thng nht ca chng vi tnh cch l hnh thc lin h bn trong v ng thi l hnh thc lin h tm thi, v tnh tuyt i ca "cuc u tranh" ca chng l ngun gc ca s t vn ng, t pht trin ca cc hin tng. Theo L-nin, quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp l quy lut c bn ca php bin chng. Ch c xut pht t quy lut mi c th hiu c cc quy lut v phm tr khc. L-nin vit: "C th nh ngha vn tt php bin chng l hc thuyt v s thng nht ca cc mt i lp" (tr. 240). So vi quy lut ny, hai quy lut khc quy lut chuyn ho nhng bin i v lng thnh nhng bin i v cht v quy lut ph nh ca ph nh c xt n t hn trong tp "Bt k trit hc". Trong on trch vit v nhng yu t ca php bin chng, L-nin coi "s chuyn ho lng thnh cht v ngc li" nh mt v d v s chuyn ho ca cc mt i lp. Trong bn tm tt "Khoa hc l-gch", Ngi chp ra v nu ln tm quan trng ca cch nhn nh ca Hghen v cc phm tr cht, lng v s thng nht ca chng l . Khi xt tt c cc yu t ca cc phm tr y (hu hn v v hn, gii hn v.v.), L-nin xem xt t m hnh thc chuyn ho ln nhau ca cc bin i v lng v v cht ngha l s nhy vt, "s gin on ca tnh tim tin". L-nin coi c trng c bn ca qu trnh pht trin l "s lp li, giai on cao, ca mt s c trng, c tnh etc, ca giai on thp v s quay tr li dng nh vi ci c (ph nh ca ph nh)" (tr. 240). Nu quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp ch ra ngun
gc bn trong qu trnh pht trin, cn quy lut chuyn ho ca nhng bin i v lng thnh nhng bin i v cht l ni dung ca n, th quy lut ph nh ca ph nh bao qut ton b qu trnh, xem mi giai on ca s pht trin l mt bc, mt on ca ton b qu trnh v nhn mnh mi lin h, tnh k tha v tnh cht tin b ca s pht trin, trong mi mt bc l s ph nh bc trc v ng thi l tin cho s ph nh chnh n. Vch ra tnh cht bin chng ca s ph nh, L-nin vit: "Khng phi s ph nh sch trn, khng phi s ph nh khng suy ngh, khng phi s ph nh hoi nghi , khng phi s do d, cng khng phi s nghi ng l ci c trng v ci bn cht trong php bin chng, ... khng, m l s ph nh coi nh l vng khu ca lin h, vng khu ca s pht trin, vi s duy tr ci khng nh, tc l, khng c mt s do d no, khng c mt s chit trung no" (tr. 245). Trong cc bn tm tt v trong cc on trch, L-nin tr i tr li vn l-gch vi tnh cch l l lun nhn thc, n em li "khng phi ch l s m i u t c t n h c h t l c h s t n h i n v n h n g h i n t n g ca t duy..., m cn l s p h h p v i c h n l " , n vch ra "nhng kt qu v tng kt ca lch s t tng". L-nin nhn xt bn l sch: "Trong quan nim ny, l-gch nht tr vi l l u n n h n t h c . Ni chung y l mt vn rt quan trng" (tr. 183). din t php bin chng khch quan ca cuc sng th bn thn cc khi nim, cc phm tr, cc quy lut l-gch phi vn ng, chuyn ng, lin h ln nhau, bin chng. Khc vi Hghen l ngi ch on ra s t vn ng ca th gii trong bin chng ca cc khi nim, L-nin gii thch s chuyn ho ln nhau ca cc khi nim theo cch khc, cch duy vt. Ngi vit: "Ci kin a ra s s n g vo trong l-gch l d hiu v thin ti theo quan im
XXII
Li ta
Li ta
XXIII
qu trnh phn nh ca th gii khch quan vo thc

(lc u l c th) ca con ngi v kim nghim thc y (phn nh y) bng thc tin" (tr. 216). Ni cch khc, L-nin xem vic p dng php bin chng l lun duy nht ng n v s pht trin vo qu trnh nhn thc l vic lm thin ti; vic ny H-ghen lm di hnh thc duy tm v Mc lm di hnh thc duy vt. Trong on trch "Dn mc ca php bin chng (L-gch) ca H-ghen", L-nin vit rng trong ""T bn", Mc p dng l-gch, php bin chng v l lun nhn thc vo mt khoa hc duy nht", v trong ngoc n, Ngi nhn xt: "khng cn ba t: l cng mt ci duy nht" (tr. 360). Vch ra mi tng quan gia l-gch hc, php bin chng v l lun nhn thc, L-nin cng ch ra nhng lnh vc tri thc m l lun nhn thc phi da vo khai thc ti liu, l lch s ca trit hc v ca cc khoa hc ring l, lch s pht trin tr c ca tr em v ca ng vt, lch s ngn ng, tm l hc, sinh l hc cc gic quan. L-nin ch nhiu n vn mi tng quan ca l lun v lch s nhn thc, ca cc quy lut t duy v qu trnh hnh thnh cc quy lut y, ch n lch s t duy xt v mt pht trin v p dng cc khi nim chung, cc phm tr ca l-gch hc hin i. V mt ny, bn tm tt ca L-nin v cun "Nhng bi ging v lch s trit hc" ca H-ghen c tm quan trng c bit. Khi nh gi lun im ca H-ghen cho rng s pht trin ca trit hc trong lch s phi ph hp vi s pht trin ca trit hc l-gch, L-nin ch ra rng: " y c mt t tng rt su sc v ng, v thc cht l duy vt (lch s hin thc l cn c, l c s, l tn ti m thc bt ngun t )" (tr. 281). "Bt k trit hc" l mt bc quan trng trong s pht trin ca lch s trit hc mc-xt vi tnh cch l
mt khoa hc. Khi ph phn quan nim duy tm ca Hghen v lch s trit hc, L-nin ng thi ch ra gi tr ca vic nghin cu ca H-ghen v lch s php bin chng; Ngi nhn mnh tm quan trng ca yu cu do H-ghen a ra l phi c tnh lch s nghim tc, nhng bn thn ng khng th thc hin c yu cu chnh l do ch ngha duy tm ca ng. L-nin nhn xt: "H-ghen tin tng v ngh mt cch nghim tc rng: ch ngha duy vt khng th l trit hc c, bi v trit hc l khoa hc v t duy, v ci chung, m ci chung tc l t tng. im ny, ng lp li sai lm ca chnh ci ch ngha duy tm ch quan m ng ta lun lun gi l ch ngha duy tm xu xa" (tr. 296). V L-nin tng bc ch nghin cu xem thiu st c hu y ca quan nim H-ghen v lch s trit hc th hin ra nh th no khi xem xt nhng hc thuyt trit hc no ca qu kh, do m H-ghen "ni dng di" v ch ngha duy tm trong lch s trit hc, "che y" nhng nhc im ca n, "hn nht b qua" lch s ch ngha duy vt. Tri vi H-ghen, L-nin t ra cho lch s trit hc nhim v tch "nhng mm mng ca t duy khoa hc" ra khi s tng tng, khi tn gio v huyn thoi; Ngi ch yu xem xt s pht trin ca ch ngha duy vt v php bin chng, ch ra nhng t tng trit hc v nhng t tng khoa hc t nhin no ca thi i, v nh nhng quan nim v cu to ca vt cht, ra i v pht trin nh th no trong lch s. Gii thch mt cch duy vt t tng ca H-ghen v "cc vng trn" trong lch s trit hc, L-nin pht trin t tng y, v chnh qua tnh c th ca nhn thc, Ngi vch ra kh nng, ci r, "nhng ngun gc v nhn thc lun" ca ch ngha duy tm c "li ch giai cp ca cc giai cp thng tr" cng c (tr. 385). L-nin nhn mnh rng lch s trit hc lun lun l v i u tranh ca hai tro
XXIV
Li ta
Li ta
XXV
lu c bn ch ngha duy vt v ch ngha duy tm; Ngi vch ra nhng c im lch s ca hai tro lu , ch cho thy r l s pht trin ca trit hc v ca khoa hc t nhin chng thc tnh chn l ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s, ph phn nhng tro lu khc nhau ca trit hc duy tm t sn thi y ch ngha thc chng, hc thuyt Can-t mi , v.v.. Phn hai ca tp sch ny tp hp nhng ghi ch ca L-nin v cc cun sch, cc bi vit v cc bi ph bnh sch trit hc v khoa hc t nhin trong nhng nm 19031916; nhng ghi ch y l s b sung quan trng cho s hiu bit ca chng ta v vic L-nin nghin cu cc vn trit hc. Nhng ghi ch y b ch khng phi ch ch chng m rng quan nim ca chng ta v phm vi nhng sch bo trit hc v khoa hc t nhin m L-nin nghin cu trong nhng nm y; trong nhng ghi ch y cha ng nhiu lun im quan trng, c bit l v nhng vn trit hc ca khoa hc t nhin, v vic ph phn trit hc t sn, v.v.. Trong "Bt k trit hc", L-nin xem xt khoa hc t nhin, coi l lnh vc quan trng nht trong nhn thc ca loi ngi, ch r s pht trin ca n ph thuc vo thc tin v k thut, ch ra tnh cht bin chng ca s pht trin y. Ngi vit: "Php bin chng l ci c hu ca mi nhn thc ca con ngi ni chung. V khoa hc t nhin ch cho chng ta... gii t nhin khch quan vi cng nhng tnh cht nh vy ca n, s chuyn ho t ci ring thnh ci chung, t ngu nhin thnh tt yu, nhng chuyn ho, nhng chuyn hon, mi lin h ln nhau ca cc mt i lp" (tr. 381-382). L-nin gii thch r rng qu trnh phc tp ca s nhn thc cc quy lut ca t nhin cha ng nhng ngun gc ca vic gii thch chng mt cch duy tm. cp ti mt s nh khoa
hc t nhin t b ch ngha duy vt, Ngi ch ra mi lin h ca hin tng y vi s pht trin nhanh chng ca khoa hc t nhin. L-nin vit: " c th vn ng t do hn trong ci mi, cn cha r rng , cn c tnh cht l gi thit y, th o ch ngha duy vt, o nhng quan nim c k (phn t) rng buc chng ta, chng ta hy nu ra mt tn gi mi (cht nguyn sinh) c t do hn trong vic i tm nhng tri thc mi ! NB. V vn nhng ngun gc v nhng nguyn nhn y sc sng v kch thch ch ngha duy tm hin i trong vt l hc v cc khoa hc t nhin ni chung" (tr. 423). Theo L-nin, cch gii thch duy tm v cc pht minh ca khoa hc t nhin cng gn lin c vi vic cc nh khoa hc t nhin khng hiu bit php bin chng, khng hiu bit ch ngha duy vt bin chng hin i. Ngi ch r: "Cc nh khoa hc t nhin c mt khi nim cht hp v s chuyn ho v khng hiu php bin chng", ci cn thit nm c "ngh thut vn dng nhng khi nim" (tr. 280 ). Ngoi s nhn xt chung v s pht trin ca nhn thc khoa hc t nhin, L-nin cn nghin cu nhng vn ring l ca n na: tnh v hn ca vt cht, bn cht ca khng gian v thi gian, ngha ca nhng tru tng ton hc, vai tr ca cc k hiu trong ton hc, v.v.. Phn cui ca tp ny gm nhng on trch t cc cun sch ca I. t-x-ghen, G. V. Pl-kha-np, V.M.Suli-a-ti-cp, A.Ry, I-u. M. Xt- clp v bi vit ca A. M. b-rin vi nhng kin v bt tch ca V.I. L-nin. Nhng kin ca L-nin quan trng khng phi ch i vi vic nh gi mt tc gi no ; nhng kin y cn cp n rt nhiu vn ca ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s, lch s trit hc, nhng vn trit hc ca khoa hc t nhin, ch ngha v thn khoa hc.
XXVI
Li ta
Li ta
XXVII
Trong tp ny ln u tin cng b nhng kin ca L-nin vit bn l v trong vn bn cun sch ca I. tx-ghen "Tp lun vn ngn v trit hc"; v c bn, nhng kin ny c Ngi vit vo nm 1908, khi Ngi vit cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", trong s dng phn ln cc kin . L- nin nh gi cao tnh ng ca nh trit hc t hc, c lp i n ch ngha duy vt bin chng, nh gi cao quan nim ca ng v i tng ca trit hc, l lun phn nh, cuc u tranh chng tn gio v trit hc duy tm, v. v.. L-nin c xt n nhng sai lm ca t- x-ghen, s lm ln ca ng v cc khi nim trit hc m nguyn nhn l cha c mt hc vn y v trit hc v s dng khng ph phn thut ng ca cc i th trit hc ca mnh. Mc d t-x-ghen mc phi "nhng sai lm cc b trong khi trnh by ch ngha duy vt bin chng" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 421), nhng L-nin vn coi ng l ngi cng t tng v trit hc, v s dng cc tc phm ca t-x-ghen vo cuc u tranh chng phi Ma-kh. L-nin nh gi mt cch khc cun "S bin h cho ch ngha t bn trong trit hc Ty u" do V. M. Suli-a-ti-cp vit di nh hng nht nh ca A. B-ganp. Trong cc kin ghi trong cun sch ny, L-nin kch lit ph phn ch ngha duy vt tm thng, th s ca tc gi, mt ngi xuyn tc s pht trin lch s ca t tng trit hc Ty u; L-nin bc b vic ng ny ha ln cc tro lu trit hc khc nhau tuy chng c gn nhau, bc b vic quy ton b trit hc t sn thnh s bin h cho ch ngha t bn m "khng phn tch thc cht" (tp ny, tr. 566), v. v.. Nhng kin ca L-nin ghi trong cun sch ca Su-li-a-ti-cp c ngha quan trng i vi cuc u tranh chng s tm thng ha ch ngha duy vt lch s v lch s trit hc.
Trong nhng kin ghi trong cun sch ca A. Ry "Trit hc hin i", L-nin tip tc ph phn nhng quan im thc chng ca tc gi m Ngi ph bnh trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", ng thi ch ra rng khi xem xt mt s vn c th ca khoa hc t nhin. Ry ng trn lp trng "ch ngha duy vt xu h" v thm ch cn tin gn "n ch ngha duy vt bin chng" (xem, chng hn, tr. 622 v 620.) Nhng kin ca L-nin ghi trong cc cun sch ca G.V. Pl-kha-np v I-u. M. Xt- clp vit v Tsc-n-spxki rt ng ch . Nhng kin y chng t L-nin ch rt nhiu n lch s t tng x hi Nga, nht l lch s trit hc Nga, nh gi cao nh th no nhng truyn thng duy vt, tin tin ca t tng x hi Nga. L-nin nhn mnh ch ngha dn ch cch mng v ch ngha duy vt ca Tsc-n-sp-xki, cuc u tranh kin quyt ca ng chng ch ngha t do, v cuc cch mng nng dn. Khi so snh cun sch ca Pl-kha-np vit nm 1909 vi tc phm ca ng vit nm 1899 v Tsc-n-sp-xki coi l c s ca cun trn, L-nin ch r rng nhng quan im men-s-vch ca tc gi dn n ch nh gi sai lm nh th no v ni dung giai cp trong hot ng ca Tsc-n-sp-xki. "V s khc nhau v l lun gia quan im duy tm v quan im duy vt v lch s, Pl-kha-np khng nhn thy s khc nhau v chnh tr - thc tin v v giai cp gia ngi t do v ngi dn ch" (tr. 675). Vic i chiu nhng kin ca L-nin ghi trong cc cun sch ca Pl- kha-np v Xt-clp cho ta thy r thi ph nhn ca L-nin i vi hai khuynh hng i lp trong cch nh gi nh dn ch cch mng Nga v i: khuynh hng a Tsc-n-sp-xki xch li gn ch ngha t do v lm lu m nhng t tng dn ch - cch mng ca ng (Pl-kha-np, trong cun sch vit nm 1909)
XXVIII
Li ta
Li ta
XXIX
v khuynh hng, trn mc no , xo m ranh gii gia cc quan im ca Tsc-n-sp-xki v ch ngha Mc (Xt- clp).
* *
Nhng bn tho ca L-nin, m chng ti cn c vo cng b nhng ti liu trong tp ny, c vit bng ting Nga, ting c, ting Php v mt phn bng ting Anh; trong vn bn cng cn thy mt s tn sch ting la-tinh v ting , mt s t v thnh ng la-tinh v Hy-lp c i. Nhng t trong cc bn tho m L-nin vit lm ghi ch cho bn thn v vit di dng nh vy th tt nhin khng phi cng b, nhng t thng c vit tt, i khi vit thu, do c nhiu cch gii thch khc nhau i vi mt s t trong nhng ln xut bn khc nhau. cho st nht vi bn tho ca L-nin, nhng thut ng v thnh ng nc ngoi, tr nhng thut ng v thnh ng m mi ngi bit, c dng xen k vi vn bn ting Nga v c vit bn l hay c lin quan n vn cnh ca on trnh by tip theo, th trong tp ny c gi theo ngn ng ca nguyn bn vi li dch cui trang, nu trong vn bn cha c L-nin dch. Vn bn cc on trch dn c t trong ngoc kp phn bit vi nhng t ng do tc gi thm vo, hn na nhng on dch ca L-nin th trong ngoc kp hnh du phy ( ), cn nhng on dch ca ban bin tp th trong ngoc kp thng thng ca nh xut bn (" "). Sau nhng ch dn ca L-nin v s trang ca nhng sch trch dn, c trong ngoc n trn, l s trang ca ln xut bn cui cng cc cun sch y Nga, c trong du ngoc vung.
Tt c nhng ch tc gi nhn mnh u c in bng cc kiu ch khc nhau: nhng t hay nhng b phn t c gch di bng mt ng ln sng hay bng ng thng mnh th u c in bng ch nghing; hai ng th in bng c h n g h i n g t h a; ba ng th in bng ch thng m; bn ng th in bng c h t h n g m t h a ; nm ng th in bng ch thng m c gch di; su ng th in bng c h t h n g m tha c gch di . Vn bn ca ln xut bn ny c i chiu li vi cc bn tho ca L-nin, cn cc bn dch ca ban bin tp th c i chiu vi ti liu gc. Cui tp, chng ti in cc ch thch, bn ch dn cc sch bo c V.I.Lnin trch dn v nhc n, bn ch dn tn ngi v bn ch dn vn .
Vin nghin cu ch ngha Mc-L-nin trc thuc Ban chp hnh trung ng ng cng sn Lin-x
I cc bn tm tt v cc on trch
Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh" 1
Vit sm nht ngy 25 thng T (7 thng Nm) - chm nht ngy 7 (19) thng Chn 1895 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t.XII
Theo ng bn tho
Trang u bn tho ca V.I. L-nin Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh". - 1895
nh thu nh
Gia nh thn thnh, hay ph phn s ph phn c tnh cht ph phn2

Chng Bru-n Bau- v ng bn ca Phri-Rch ng-ghen v Cc Mc Phran-pho trn sng Manh Nh xut bn vn hc (I. Rt-ten) 1845
Quyn sch nh ny, in theo kh giy gp 8, gm li ta (tr. III-VI)1) [7-8]2) (c ghi: Pa-ri, thng Chn 1844), bn mc lc (tr.V-VIII) [646 - 648] v phn chnh vn (tr.1 - 335) [9 - 230] chia thnh 9 chng (Kapitel). Nhng chng I, II, III do ng-ghen vit; nhng chng V, VIII v IX do Mc vit; nhng chng IV, VI v VII do hai ngi cng vit; song ai vit hoc on no, th k tn v t u c bit cho tit hay on ny. Tt c cc u y u mang tnh cht chm bim n ni bin ha c tnh ph phn mt anh hng tht thnh ch (u ca 1 chng VIII). ng-ghen vit cc trang 1-17 [9-21] (cc chng I, II, III v 1 v 2 trong chng IV), 138 - 142 [101 - 104] ( 2a ca chng VI), 240 - 245 [167 - 170] ( 2b ca ch ng VII): tc l 26 trang trong s 335 trang. Nhng chng u ton l s ph phn cch hnh vn (t o n b (!) chng I, tr. 1 - 5 [9 - 11]) Bo vn hc Allgemeine Literatur - Zeitung von Bruno Bauer - trong li ta, c ni l chnh Mc v ng-ghen h ng s ph
_______________________________________
F.Engels und K.Marx. Die heilige Familie, oder Kritik der kritischen Kritik. Frankfurt a. M., 1845. 2) C.Mc v Ph.ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t.2.
1)
V. I. L-nin
Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"
phn ca hai ng vo 8 tp u ca bo ny ; ph phn cch bo y xuyn tc lch s (chng II, tr. 5 - 12 [12 - 17], c bit l lch s nc Anh); ph phn cc ti ca bo y (chng III, 13 - 14 [18 - 19]; ch giu Grndlichkeit1) ca vic trnh by cuc tranh lun no y gia ng Nauwerk v khoa trit hc trng i hc Bc-lanh3); ph phn nhng nhn nh v tnh yu (chng IV, 3, Mc); ph phn cch Bo vn hc trnh by Pru-ng (IV, 4, Proudhon, tr. 22 [25] u.ff.bis2) 74 [59]4. Bt u l c mt lot chnh l cch dch: ngi ta ln ln formule et signification3), dch danh t justice l Gerechtigkeit thay cho Rechtspraxis etc.4)). Sau s ph phn y v cch dch (m Mc gi l Charakterisierende bersetzung No I, II u.s.w.5)) l Kritische Randglosse No I u.s.w.6), trong Mc bo v Pru-ng chng li nhng k cng kch thuc Bo vn hc, v a nhng t tng x hi ch ngha r rt ca mnh ra i lp li vi s t bin. Mc ni v Pru-ng vi mt ging rt tn dng (tuy cng c i ch d dt, th d khi Mc dn Umrisse zu einer Kritik der Nationalkonomie ca ng-ghen trong Deutsch - Franzsische Jahrbcher 5). y, Mc i t trit hc H-ghen n ch ngha x hi: s chuyn bin l rt r rng ta thy Mc nm c nhng g v ng chuyn sang mt lnh vc t tng mi nh th no. "Th kinh t chnh tr hc cng nhn nhng quan h
_______________________________________
3) 4) 5) 6)
1) 2)
tnh cht c s und folgende bis - v cc trang tip cho n cng thc v ngha cng bng thay cho t php, v.v. cch dch c c trng s I, II, v.v. bnh lun c tnh cht ph phn s I, v.v.
t hu l nhng quan h nhn tnh v hp l, th khng ngng mu thun vi tin c bn ca n: ch t hu, mu thun ny ging nh mu thun m nh thn hc vp phi khi anh ta lun lun ly nhn tnh gii thch cc quan nim tn gio, do m lun lun i ngc li vi tin c bn ca chnh mnh: tnh cht siu nhn ca tn gio. Chng hn nh trong kinh t chnh tr hc, lc u, tin cng c coi nh l phn tng xng dnh cho lao ng trong sn phm. Tin cng v li nhun ca t bn trong mt quan h thn i nht, to thun li nht cho nhau, v b ngoi c v c nhn tnh nht. Nhng v sau ngi ta nhn thy rng nhng quan h y l nhng quan h th ch nht, rng tin cng trong t l nghch vi li nhun ca t bn. Lc u, xt b ngoi, gi tr hnh nh c nh ngha mt cch hp l: n c quy nh bi chi ph sn xut ca mt vt phm v cng dng x hi ca vt phm y. Nhng v sau ngi ta li pht hin ra gi tr l mt s quy nh hon ton ngu nhin, khng c quan h cht no vi chi ph sn xut, cng nh vi cng dng x hi. Lc u, lng tin cng c quy nh nh l kt qu ca s tha thun t do gia ngi cng nhn t do v nh t bn t do. Nhng v sau ngi ta li pht hin ra l ngi cng nhn b bt buc phi ng vi cch nh t bn quy nh tin cng, cn nh t bn th b bt buc phi duy tr tin cng y thp chng no hay chng . T do ca hai Parthei1)" trong sch y t ny vit ng nh vy "tha thun nhng ch cho s cng bc. i vi thng nghip v tt c nhng quan h kinh t khc, th cng nh th. C lc, bn thn cc nh kinh t hc cng cm thy nhng mu thun y, v vic vch r nhng mu thun y l ni dung ch yu ca cuc u tranh gia h vi nhau. Nhng khi h
_______________________________________
1)
bn
10
V. I. L-nin
11
c thc v nhng mu thun y nh th no , th bn thn h cng cng kch ch t hu biu hin di mt hnh thc ring bit no , buc ti cho mt hnh thc ring bit no ca ch t hu nh l bp mo tin cng t n hp l, hp l theo quan nim ca h, bp mo gi tr t n hp l, bp mo thng nghip t n hp l. Chng hn, c lc A-am Xmt cng kch cc nh t bn, -xtut T-ra-xi cng kch cc ch ngn hng, Xi-mng Xi-xmn-i chng li ch cng xng, Ri-cc- chng li ch s hu rung t, v hu ht cc nh kinh t hc hin i u chng li cc nh t bn phi cng nghip, m thng qua h ch t hu th hin ra ch vi tnh cch l k tiu ph. Nh vy, cc nh kinh t hc c khi, vi tnh cch mt ngoi l, bin h cho ci v b ngoi c nhn tnh trong cc quan h kinh t, - nht l khi h cng kch mt s lm dng c bit no , - nhng thng l h nm ly nhng quan h chnh trong s khc nhau r rt gia nhng quan h vi nhn tnh, trong ngha kinh t cht ch ca chng. Khng thc c mu thun y v nghing ng t pha ny sang pha kia, h khng vt khi gii hn ca n. Pru-ng vnh vin chm dt s khng t gic . ng c thi nghim tc vi ci v b ngoi c nhn tnh ca cc quan h kinh t, v em n i lp mt cch su sc vi hin thc khng c nhn tnh ca chng. ng bt buc cc quan h y phi biu hin ra trong hin thc ng nh chng biu hin ra trong quan nim ca ngi ta v chng, hoc, ni cho ng hn, ng bt buc cc quan h y phi t b quan nim trn y ca ngi ta v chng v phi th nhn tnh cht v nhn tnh thc s ca chng. Cho nn, hon ton nht qun, ng khng trnh by mt hnh thc ch t hu ny hay l mt hnh thc ch t hu khc, tch ring ra - nh cc
nh kinh t hc khc lm - m ch trnh by ch t hu trong tnh ph bin ca n nh l mt nhn t bp mo cc quan h kinh t. ng lm tt c ci g m s ph phn kinh t chnh tr hc c th lm c, trong khi ng vn ng trn quan im kinh t chnh tr hc" (36 - 39) [34 - 36]. Li trch c ca t-ga (Edgar ca Bo vn hc) cho rng Pru-ng bin cng bng thnh mt v thn, b Mc bc b. Mc b li rng tc phm nm 1840 ca Pru-ng khng ng trn quan im ca s pht trin ca c nm 1844 (39) [36]; rng l li lm chung ca ngi Php; rng cng phi nh l Pru-ng da vo s ph nh thc hin s cng bng, da nh vy cho php b qua c ci tuyt i y trong lch s (um auch dieses Absoluten in der Geschichte berhoben zu sein - cui tr.39). "Nu Pru-ng khng rt ra c ci kt lun trit y, th chnh l v ng khng may sinh ra l ngi Php, m khng phi l ngi c" (39 - 40) [36]. Tip n l Bnh lun c tnh ph phn s II (40 46) [37 - 41], n lm cho ta thy rt r quan im gn thnh hnh ca Mc v vai tr cch mng ca giai cp v sn. ..."Xut pht t s thc l s giu c, do s vn ng ca ch t hu em li ta h cho cc dn tc, kinh t chnh tr hc c i n ch bin h cho ch t hu. Pru-ng xut pht t s thc ngc li b che lp mt cch ngy bin trong kinh t chnh tr hc, xut pht t s ngho kh do s vn ng ca ch t hu to ra, v i n nhng kt lun ph nh ch t hu. S ph phn u tin i vi ch t hu ng nhin l xut pht t ci s thc trong bn cht y mu thun ca ch t hu biu hin ra di hnh thc r rt nht, ni bt nht ca n, di hnh thc trc tip lm cho tnh cm con ngi cng phn nht: t s ngho kh, s khn cng" (41) [37].
12
V. I. L-nin
13
"Giai cp v sn v s giu c l nhng mt i lp. L nhng i lp, hai mt cu thnh mt chnh th thng nht no . C hai u do th gii ch t hu sinh ra. Ton b vn l tm hiu xem mi yu t trong hai yu t y chim mt a v nht nh no trong khun kh s i khng. Ch tuyn b l hai mt ca mt chnh th thng nht th khng . Ch t hu, vi t cch l ch t hu, vi tnh cch l s giu c, bt buc phi duy tr s tn ti ca bn thn n, v do , duy tr c s tn ti ca ci i lp vi n, giai cp v sn. l mt khng nh ca s i khng, l ch t hu t ly lm tha mn. Ngc li, giai cp v sn, vi t cch l giai cp v sn, buc phi th tiu bn thn mnh, v do cng th tiu lun mt i lp vi n, mt i lp ch c n, lm cho n thnh giai cp v sn: ch t hu. l mt ph nh ca s i khng, l s bt an bn trong bn thn s i khng, l ch t hu b xa b v ang t xa b. Giai cp hu sn v giai cp v sn u l cng mt s t tha ha ca con ngi. Nhng giai cp hu sn t cm thy tha mn v vng vng trong s t tha ha , n coi s tha ha l bng chng v sc mnh ca chnh n, v trong s tha ha, n c c ci v b ngoi ca mt s tn ti c nhn tnh. Cn giai cp th hai th t cm thy b tiu dit trong s tha ha, thy s tha ha l s bt lc ca n v l hin thc ca mt s tn ti khng c nhn tnh. Ni theo kiu H-ghen, giai cp y l s phn n chng li s ht hi trong khun kh s ht hi, s phn n tt nhin phi ny ra trong giai cp do mu thun gia bn tnh con ngi ca n vi hon cnh sng ca n, hon cnh ny l s ph nh cng khai, quyt lit v bao trm i vi chnh bn tnh y. Nh vy, trong gii hn ca ton b s i khng, k t
hu l mt bo th, ngi v sn l mt ph hoi. T k t hu ny sinh ra hnh ng nhm duy tr s i khng, t ngi v sn th ny sinh ra hnh ng nhm th tiu s i khng. ng l trong s vn ng kinh t ca n, ch t hu t y n ti ch tiu dit chnh n; nhng n lm nh th ch bng mt s pht trin khng ph thuc vo n, khng t gic, i ngc li mun ca n v do bn tnh ca bn thn i tng quy nh, ch bng cch to ra giai cp v sn, vi t cch l giai cp v sn, s cng kh y, mt s cng kh thc c s cng kh v tinh thn v th xc ca mnh, s phi nhn tnh y, mt s phi nhn tnh thc c s phi nhn tnh ca mnh v do m t th tiu. Giai cp v sn thi hnh bn n m ch t hu t tuyn b cho mnh khi n sn sinh ra giai cp v sn, cng y nh giai cp v sn thi hnh bn n m lao ng lm thu t tuyn b cho mnh khi n sn sinh ra s giu c cho k khc v s cng kh cho chnh mnh. Sau khi ginh c thng li, giai cp v sn khng h tr thnh mt tuyt i ca x hi, v n ginh thng li ch bng cch t th tiu mnh v th tiu c mt i lp ca mnh. Vi thng li ca giai cp v sn, bn thn giai cp v sn cng nh mt i lp ch c n, ch t hu - s bin mt. Nu cc tc gi x hi ch ngha tha nhn giai cp v sn c vai tr lch s ton th gii y, th hon ton khng phi l - nh s ph phn c tnh cht ph phn lm cho ta tin nh th - v cc tc gi y coi nhng ngi v sn l thn thnh. Chnh l ngc li. Bi v trong giai cp v sn hnh thnh, vic tc b mi nhn tnh, ngay n c ci v b ngoi ca nhn tnh, trn thc t hon thnh; bi v trong nhng iu kin sinh sng ca giai cp v sn, tt c nhng iu kin sinh sng ca x hi hin i t ti im cao nht ca tnh trng khng c nhn
14
V. I. L-nin
15
tnh; bi v trong giai cp v sn con ngi nh mt bn thn mnh, nhng ng thi, khng phi con ngi ch c ci thc l lun v s mt m cn trc tip b s khn cng t nay khng th trnh khi, khng th t im g c na, tuyt i c uy lc, biu hin thc t ca tnh tt yu buc phi phn n chng li mt tnh trng khng c nhn tnh nh th, chnh v th m giai cp v sn c th v phi t gii phng mnh. Nhng giai cp v sn khng th t gii phng mnh c nu khng th tiu nhng iu kin sinh sng ca bn thn mnh. N khng th th tiu nhng iu kin sinh sng ca bn thn n, nu khng th tiu ht tt c nhng iu kin sinh sng khng c nhn tnh ca x hi hin nay ang kt tinh trong hon cnh ca bn thn n. N tri qua ci nh trng nghim khc, nhng li ti luyn con ngi, nh trng lao ng, tht khng phi l v ch. Vn khng phi l ni n ci m ngi v sn ny hay ngi v sn kia, hoc l thm ch ton b giai cp v sn, trong thi im y coi l mc ch ca mnh. Vn l ch giai cp v sn trong thc t l g v iu m n buc phi lm v mt lch s cho ph hp vi s tn ti y l g. Mc ch v s nghip lch s ca n c vch ra trc mt cch r rt nht v khng th bc b c, bi hon cnh sinh sng ca bn thn n, cng nh bi ton b t chc ca x hi t sn hin nay. y, khng cn trnh by thm rng mt b phn ln trong giai cp v sn Anh v Php c thc v nhim v lch s ca mnh v ang khng ngng n lc a thc y n ch hon ton sng t" (42 - 45) [38 - 40].
Bnh lun c tnh cht ph phn s 3
"ng t-ga khng th khng bit rng ng Bru-n Bau- ly ci "t thc v hn" lm c s cho tt c nhng
lp lun ca mnh, v coi nguyn tc ny nh l nguyn tc sng to thm ch ca cc phc m, nhng phc m ny, do tnh v thc v hn ca chng m ta h nh mu thun trc tip vi ci t thc v hn. Cng vy, Prung coi bnh ng l nguyn tc sng to ca ch t hu, ci trc tip mu thun vi bnh ng. ng t-ga hy vui lng so snh mt cht s bnh ng ca Php vi ci t thc ca c, l ng s thy ngay rng nguyn tc th hai din t theo kiu c, tc l bng t duy tru tng, ci m nguyn tc th nht ni theo kiu Php, tc l bng ngn ng ca chnh tr v ca s trc quan bit t duy. T thc tc l s bnh ng ca con ngi vi bn thn mnh trong lnh vc t duy thun tu. Bnh ng l vic con ngi nhn thc c bn thn mnh trong lnh vc ca thc tin, ngha l con ngi nhn thc c mt ngi khc l ngang hng vi mnh, v l s i x ca con ngi vi ngi khc nh vi ngi ngang hng vi mnh. Bnh ng l cch ni ca Php din t s thng nht bn cht ca con ngi, din t thc c tnh cht tc loi v hnh vi c tnh cht tc loi ca ngi, s ng nht thc t ca ngi vi ngi, tc l din t mi quan h x hi hoc mi quan h nhn loi gia ngi vi ngi. Vy l cng ging nh c, s ph phn c tnh cht ph hoi, trc khi i ti Ph-bch kho st con ngi hin thc, tm cch thanh ton tt c ci g l xc nh v hin c, bng ci nguyn tc v t thc, s ph phn c tnh cht ph hoi Php cng tm cch t ti cng mt kt qu nh vy bng nguyn tc bnh ng" (48 - 49) [42 - 43]. " kin cho rng trit hc l biu hin tru tng ca hon cnh hin c ca s vt, truy nguyn khng phi l ca ng t-ga, m l ca Ph-bch, ngi u tin nh ngha trit hc l kinh nghim t bin v thn b, v chng minh im " (49-50) [43].
16
V. I. L-nin
17
""Chng ta lun lun ni tr li im ny... Pru-ng vit v li ch ca nhng ngi v sn"*. ng, Pru-ng b thc y vit khng v li ch ca s ph phn ph phn, khng phi v li ch tru tng v do ngi ta t to ra, m v mt li ch lch s, hin thc, li ch ca qun chng, mt li ch vt qu s ph phn gin n, mt li ch s dn n khng hong. Pru-ng khng phi ch vit v li ch ca nhng ngi v sn: chnh bn thn ng l ngi v sn, l ouvrier1). Tc phm ca ng l mt bn tuyn ngn khoa hc ca giai cp v sn Php v v th n c mt ngha lch s hon ton khc vi ci th vn chng vt c ra ca mt nh ph phn c tnh cht ph phn no " (52 - 53) [45]. "c mong ca Pru-ng mun th tiu s khng c ca v hnh thc c ca theo kiu c, hon ton ging nh c mong ca ng mun th tiu quan h tha ha thc t ca ngi i vi bn cht i tng ca ngi, th tiu s biu hin kinh t - chnh tr ca tnh trng t tha ha ca con ngi. Nhng v s ph phn ca ng i vi kinh t chnh tr hc cn b chi phi bi nhng tin ca kinh t chnh tr hc, nn bn thn s chim ot li th gii i tng cn c Pru-ng quan nim di hnh thc chim hu kinh t - chnh tr hc. S ph phn c tnh cht ph phn buc Pru-ng em s c ca i lp vi s khng c ca; nhng Pru-ng, tri li, em chim hu i lp vi hnh thc c ca theo kiu c, vi ch t hu. ng tuyn b chim hu l "chc nng x hi". Nhng, trong chc nng, "li ch" li khng phi l "loi tr" ngi khc, m l s dng v pht huy nhng lc lng ca bn thn mnh, nhng lc lng ca bn cht mnh.
* y Mc dn li ca t-ga.
Pru-ng cha th biu t k t tng ny ca mnh mt cch thch ng vi n. Quan nim "chim hu bnh ng" l biu hin kinh t - chnh tr hc, do - vn cn l biu hin tha ha, ca tnh hnh l: i tng, vi t cch l tn ti i vi con ngi, vi t cch l tn ti c tnh i tng ca con ngi, ng thi cng l s tn ti hin c ca con ngi i vi ngi khc, l quan h c tnh cht ngi ca ngi i vi ngi khc, l quan h x hi ca ngi i vi ngi. Pru-ng khc phc s tha ha kinh t - chnh tr trong phm vi ca s tha ha kinh t - chnh tr" (54-55) [46 - 47]. on ny ht sc c sc, v n vch r Mc tin gn nh th no n t tng c bn ca ton b h thng ca ng, sit venia verbo1), tc l t tng v nhng quan h sn xut x hi. Mt chi tit: ch l trang 64 [52], Mc 5 dng ni v vic s ph phn c tnh cht ph phn dch danh t marchal thnh Marschall, ch khng phi Hufschmied2). Nhng tr. 65 - 67 [53 - 55] (Mc ang i gn n l lun v gi tr lao ng); tr. 70 - 71 [56 - 57] (Mc tr li t-ga v vic t-ga buc ti Pru-ng l m h khi ni rng ngi th khng th mua li sn phm ca mnh), cc tr. 71 - 72 v 72 - 73 [57 - 58] (ch ngha x hi m mng, duy tm, h huyn (therisch) - v ch ngha x hi v ch ngha cng sn ca qun chng) l rt th v. Tr. 76 [61]. (on th nht ca 1: Ph-bch bc trn nhng b mt hin thc, S-li-ga6 - vice versa3)). Tr. 77 [61] . (on cui cng: tnh cht li thi ca quan
_______________________________________
xin c dng danh t y "nguyn soi", ch khng phi "ngi ng mng nga" 3) ngc li
1) 2)
_______________________________________
1)
cng nhn
18
V. I. L-nin
19
Tr.
Tr. Tr.
Tr.
Tr.
h ngy th gia ngi giu v ngi ngho: si le riche le savait! 1)). 79 - 85 [62 - 67]. (Ton b 7 trang ny cc k hng th. y l 2: "B mt ca kt cu t bin" ph phn trit hc t bin, vi th d tr danh v qu der Frucht ph phn nhm trc tip chng li c H - g h e n. y, cng c mt nhn xt cc k hng th l trong s trnh by t bin ca mnh, H-ghen rt thng a ra mt s trnh by chn thc nm c bn thn i tng die S a c h e selbst.) 92, 93 [71, 72] - mt vi nhn xt t n g o n chng li Degradierung der Sinnlichkeit2). 101 [76]. "ng ta" (Szeliga) "khng th... thy rng cng nghip v th ng nghip ang to ra nhng vng quc ph bin hon ton khc vi C c gio v o c, hnh phc gia nh v s phn vinh tiu t sn". 102 [77]. (Cui on th nht - nhng nhn xt chua cay v s quan trng ca nhng ngi cng chng trong x hi hin nay... "Ngi cng chng l linh mc th tc. l mt tn thanh gio nh ngh, nhng Sch-xpia ni rng "s lim chnh khng phi l tn thanh gio"7. ng thi cng l mt tay mi gii cho nhng mc ch khc nhau, con ngi iu khin nhng mu m v mnh kho t sn".) 110 [82 - 83]. Th d khc v s chm bim i vi t bin tru tng: cu trc v vic mt ngi tr thnh ch nhng sc vt nh th no; sc vt (das Tier), vi t cch l s tru tng, bin t s t thnh ch con, nh th no, v.v.. "nu ngi giu bit c iu !" 2) s h thp cm tnh
1)
Tr. 111 [83]. Mt on c sc ni v -gien Xuy8: do s gi nhn gi ngha i vi bourgeoisie ng ta l tng ha, v mt o c, ngi con gi lng l, khng ni n thi ca c ta i vi hn nhn, n s dan du ngy th ca c ta vi tudiant hay ouvrier1). "Chnh trong khun kh ca s dan du y m c ta" (grisette) "to ra s tri ngc tht s c tnh cht con ngi vi ngi v t sn gi nhn gi ngha, nhn tm v ch k, tri ngc vi tt c gii t sn, tc l vi tt c x hi quan phng". Tr. 117 [87]. Qun chng ca th k XVI v th k XIX khc nhau von vorn herein2). Tr. 118 - 121 [88 - 90]. on ny (trong chng VI: "S ph phn c tnh cht ph phn tuyt i, hay l s ph phn c tnh cht ph phn th hin ng Bru-n". 1) Chin dch th nht ca s ph phn tuyt i. a) "Tinh thn" v "qun chng") l cc k quan trng: ph phn quan im cho rng lch s khng thnh cng v qun chng quan tm n lch s, v lch s da vo qun chng, m qun chng li tha mn vi mt s hiu bit hi ht v nim. "Vy, nu s ph phn tuyt i thc t ln n mt ci g l "hi ht", th ci chnh l ton b lch s trc kia ni chung, m hot ng v t tng ca lch s y l t tng v hot ng ca "qun chng". N bc b lch s ca qun chng v mun thay lch s bng lch s c tnh cht ph phn (xem nhng bi vit ca ng Giuy-l Phau-x v nhng vn thi s Anh9)" (119) [88 - 89]. "" nim" lun lun b mt tn nhim mt khi n tch ri khi "li ch " . Mt khc, cng d hiu rng,
_______________________________________
_______________________________________
1) 2)
sinh vin hay cng nhn "ngay t u"
20
V. I. L-nin
21
NB bt c "li ch" no ca qun chng, c lch s tha nhn, th khi xut hin ln u tin trn v i th gii, khng th khng vt xa, trong " nim" hoc trong "biu tng", nhng gii hn thc t ca n v d ha lm mt vi li ch nhn loi ni chung. o tng ny to thnh ci m Phu-ri- gi l sc iu ca mi thi i lch s" (119) [89] - minh ha cho iu th c v d ca cch mng Php (119 - 120) v cu ni ni ting (1 2 0 in fine1)) [90]. "Tu theo s su sc ca hot ng lch s m i ng NB ca qun chng - hot ng lch s l s nghip ca qun chng - c m rng". Bau- tch ri Geist vi Masse2) mt cch gay gt nh th no, cu ni sau ny ( b Mc cng kch) c th ch r: "phi tm k th chn chnh ca tinh thn trong qun chng, ch khng phi ni no khc" 10 (121) [90]. V iu , Mc tr li rng nhng k th ca tin b, l nhng sn phm ca tnh trng qun chng t h mnh, sn phm c mt s tn ti c lp (verselbstndigten), nhng l nhng sn phm vt cht, tn ti bn ngoi, ch khng phi sn phm c tnh cht quan nim. T bo ca Loustalot 11 nm 1789 in t rng: Les grands ne nous paraissent grands Que parce que nous sommes genoux. Levons-nous! 3) Nhng mun ng ln (122) [90] - Mc ni - m ch ng ln trong t tng, trong nim th cha . "Th nhng s ph phn tuyt i t ra cng hc c "Hin tng hc" 12 ca H-ghen mt ngh thut bin
_______________________________________
cui tinh thn vi qun chng 3) Nhng ngi v i c v v i i vi chng ta Ch v chng ta qu xung. Chng ta hy ng ln!
1) 2)
nhng dy xch thc t, khch quan, tn ti ngoi ti thnh nhng dy xch thun tu quan nim, thun ty ch quan, tn ti thun tu trong ti, v do bin tt c nhng cuc u tranh bn ngoi, cm tnh thnh nhng cuc u tranh ca cc nim thun tu" (122) [90]. Mc ch giu rng: nh th l ngi ta c th chng minh s ha hp tin nh gia s ph phn c tnh cht ph phn v c quan kim duyt, trnh by nhn vin kim duyt khng phi nh mt tn ao ph cnh st (Polizeischerge), m nh cm gic c nhn cch ha ca bn thn ti v s t nh v s mc thc. m nh bi ci Geist ca mnh, s ph phn tuyt i khng nghin cu xem trong nhng cung vng h o (windigen) ca "tinh thn" c nhng cu trng rng, c s t la bp, c s nhu nhc (Kernlosigkeit) hay khng. "i vi "tin b", th cng th. Bt chp nhng cung vng ca "tin b", lun lun vn c nhng trng hp thoi b v s vn ng vng trn. S ph phn tuyt i khng phng on rng phm tr "tin b" l hon ton trng rng v tru tng, nn n suy ngh su sc ti mc cng nhn "tin b" l tuyt i, c th gi nh ra mt "i th ring" ca tin b, tc l qun chng, nhm mc ch gii thch s thoi b" (123 - 124) [91]. "Tt c cc tc gi cng sn ch ngha v x hi ch ngha u xut pht t s quan st sau y: mt mt, ngay c nhng hnh ng xut sc thun li nht xem chng vn khng em li kt qu xut sc v thoi ha thnh nhng s tm thng; cn mt khc, mi s tin b ca tinh thn, cho n nay, u l s tin b chng li qun chng loi ngi. Qun chng ny b y vo mt tnh trng ngy cng mt nhn tnh. Do h tuyn b (xem Phu-ri-) "s tin b" l mt cu ni tru tng, khng tha ng; h c on (xem -oen trong s nhng ngi khc) v s tn ti ca mt c tt cn bn ca th gii
22
V. I. L-nin
23
vn minh; v th h ph phn mt cch khng thng tic nhng c s hin thc ca x hi hin i. Ngay t u, trong thc tin, tng ng vi s ph phn cng sn ch ngha ny, l phong tro ca qung i qun chng, m cho n nay s pht trin ca lch s din ra lm phng hi n h. Phi hiu tinh thn vn ti khoa hc, s khao kht hiu bit, ngh lc o c, c vng t pht trin khng mt mi ca nhng ngi cng nhn Php v Anh, mi c th c c mt nim v s cao thng c nhn tnh ca phong tro y" (124 - 125) [92]. "Khng truy cu ngun gc ca s trng rng v tinh thn, tnh li suy ngh, tnh hi ht, tnh t mn, m ch ch trch chng v mt o c, v pht hin ra chng nh l vt i lp ca tinh thn, ca tin b, lm nh vy tht l u vit hn cc tc gi cng sn ch ngha bit chng no!" (125) [93]. "Tuy nhin, mi quan h "tinh thn v qun chng" cn c mt ngha khc, b che lp, ngha ny s hon ton bc l ra trong qu trnh lp lun tip theo. y, chng ti ch ni mt cch rt s lc thi. Mi quan h "tinh thn" v "qun chng", do ng Bru-n pht hin ra, thc t khng phi l ci g khc m ch l s hon thnh c
tnh cht bim ha ph phn ca quan im lch s ca H-ghen; quan im lch s ny cng khng phi l ci g khc m ch l s biu hin t bin ca gio iu gicmanh - C-c gio v s i lp gia tinh thn v vt cht, gia Thng v th gii. S i lp ny biu
hin ra trong phm vi ca lch s, trong phm vi ca bn thn nhn loi, di hnh thc sau y: mt thiu s c nhn c chn la, vi t cch l tinh thn tch cc, i lp vi phn cn li ca nhn loi vi t cch l qun chng khng tinh thn, vi t cch l vt cht" (126) [93]. V Mc ch ra rng Geschichtsauffassung1) ca H-ghen ly
tinh thn tru tng v tuyt i m qun chng l tiu biu lm tin . Song song vi hc thuyt ca Hghen, Php pht trin hc thuyt ca phi khng lun13 (126) l nhng k tuyn b tnh c lp t ch ca l tnh, i lp vi tnh c lp t ch ca nhn dn, nhm gt b qun chng v thng tr mt mnh (allein). H-ghen "c li l na vi v hai mt" (127) [94]: 1) ng tuyn b trit hc l s tn ti ca tinh thn tuyt i, nhng ng khng coi nh trit hc l tinh thn y; 2) ch b ngoi (nur zum Schein) ng mi em tinh thn tuyt i lm thnh k sng to ra lch s, ch post festum1), ch trong thc thi. Bruno th tiu tnh na vi y: ng tuyn b s ph phn l tinh thn tuyt i v l k thc t sng to ra lch s. "Mt bn, c qun chng vi tnh cch l yu t vt cht ca lch s, yu t tiu cc, khng c tinh thn, khng c lch s; v bn kia, c tinh thn, c ph phn, c ng Bru-n v ng bn vi tnh cch l yu t tch cc m t sn sinh ra mi hnh ng lch s. S nghip ci to x hi b quy thnh hot ng i no ca s ph phn c tnh cht ph phn" (128) [94 - 95]. Mc ly thi ca Br. Bau- i vi Judenfrage lm th d u tin v nhng chin dch ca s ph phn tuyt i chng li qun chng ngoi ra ng cn dn chng vic bc b Bau- ng trong Deustch-Franzsische Jahrbcher14. "Mt trong nhng nhim v ch yu ca s ph phn tuyt i trc ht l em li cho tt c cc vn ng thi mt cch t vn ng n. Tc l, n khng tr li nhng vn hin thc m ln lt a ra nhng vn khc hn... V d, n bp mo c "vn Do-thi" theo tinh thn l n khng cn cn phi nghin cu s gii
_______________________________________
1)
quan im lch s
_______________________________________
1)
lin sau
24
V. I. L-nin
25
phng chnh tr, tc ni dung ca vn , v ngc li, n c th tha mn vi mt s ph phn tn gio Do-thi v vi mt s miu t nh nc gic-manh - C-c gio. Ging nh mi biu hin c o khc ca s ph phn tuyt i, c phng php ny cng l s lp li mt tr t bin. Trit hc t bin, nht l trit hc ca H-ghen, cho l cn phi chuyn tt c cc vn t hnh thc ca l tr thng thng ca con ngi sang hnh thc ca l tnh t bin, v bin vn hin thc thnh vn t bin, c th tr li vn hin thc. Sau khi xuyn tc vn ca ti, v ging nh vn p gio l, t vn ca bn thn mnh trn ming ti, th tt nhin, cng nh vn p gio l, trit hc t bin c th c sn cu tr li cho mi vn ca ti" (134 - 135) [99]. Trong 2a do ng-ghen vit (...""S ph phn" v "Phbch". S ln n trit hc"...) - tr. 138 - 142 [101 - 104] chng ta thy nhng li nng nhit tn dng Ph-bch. V nhng li cng kch ca s ph phn i vi trit hc v v vic em i lp li vi n (vi trit hc) s phong ph hin thc ca cc quan h nhn loi, ni dung v tn ca lch s, ngha ca con ngi, v.v., v.v., cho n cu: b mt ca h thng b bc trn - ngghen vit:
"Nhng ai bc trn b mt ca "h thng"? Ph-bch. Ai tiu dit bin chng ca nhng khi nim - cuc chin tranh ca cc v thn m ch c cc nh trit hc mi bit? Ph-bch. Ai em khng phi l " ngha ca con ngi" - lm nh th l con ngi cn c mt ngha khc vi vic n l ngi! m l em chnh bn thn "con ngi" thay vo ci ng h ln c k, k c ci "t thc v hn"? Ph-bch v ch c Ph-bch thi. ng ta cn lm hn th na. ng ta tiu dit t lu nhng
phm tr m ngy nay s "ph phn" ang tung ra, tc l: s "phong ph hin thc ca cc quan h nhn loi, ni dung v tn ca lch s, s u tranh ca lch s, s u tranh ca qun chng chng li tinh thn", v.v., v.v.. Sau khi con ngi c nhn thc l bn cht, l c s ca mi hot ng nhn loi v ca tt c cc quan h nhn loi, th ch c s "ph phn" mi c th ba ra nhng phm tr mi v li bin i (nh chnh n ang lm) bn thn con ngi thnh mt phm tr no y v thnh mt nguyn tc ca c mt lot phm tr. Tht ra th lm nh vy, n dng n li thot duy nht cn li cho tnh v nhn tnh thn hc b truy tm v ui bt. Lch s khng lm g c, n "khng c s phong ph v tn no c", n "khng tin hnh nhng cuc chin u no c"! Khng phi "lch s" m chnh con ngi, con ngi hin thc v sng lm tt c ci , c tt c ci , tin hnh u tranh cho tt c nhng ci . "Lch s" khng phi l mt c nhn c bit no , mt c nhn ang s dng con ngi lm phng tin thc hin nhng mc ch ca ring n. Lch s khng phi l ci g khc, m l hot ng ca con ngi ang theo ui nhng mc ch ca mnh. Vy nu s ph phn tuyt i cn c can m, sau nhng pht minh thin ti ca Ph-bch, khi phc li cho chng ta tt c ci ng rc c y di mt b mt mi"... (139 140) [102] v.v. - th ch ring mt vic y cng nh gi tnh ngy ng ca ph phn etc. V sau , khi ni v s i lp ca tinh thn v vt cht (s ph phn gi qun chng l vt cht ), ngghen vit: "Nh vy, phi chng s ph phn tuyt i khng phi ch tht l c tnh cht gic-manh - C-c gio? Sau khi s i lp c gia ch ngha duy linh v ch ngha duy vt trn mi mt b tiu tr trong cuc u tranh, sau khi Ph-bch khc phc s i lp y mt cch vnh
26
V. I. L-nin
27
vin th s "ph phn" li em s i lp y lm thnh mt gio iu c bn di hnh thc kh nht, v em li thng li cho "tinh thn gic-manh - C-c gio"" (141) [103]. Tr li cho iu khng nh ca Bau- cho rng: "Nhng ngi Do-thi ngy nay tht s c gii phng tu theo trnh tin b ca h v l lun; h c t do tu theo trnh mun t do ca h"15, Mc ni: "Lun im ny cho php chng ta lp tc o c ci vc thm ph phn ngn cch ch ngha cng sn v ch ngha x hi th tc ca qun chng vi ch ngha x hi tuyt i. Cn lun im u tin ca ch ngha x hi th tc bc b s gii phng thun tu lnh vc l lun, coi l mt o tng, v i hi l mun c t do chn chnh, th ngoi " ch" duy tm ra cn cn c nhng iu kin rt c th, rt vt cht. "Qun chng" qun chng ny xem nhng cuc o ln vt cht, thc tin l tt yu, d ch l ginh ly th gi v nhng phng tin ch cn thit nghin cu "l lun" tht l thp hn s ph phn thn thnh bit bao!" (142) [104]. Phn tip (tr. 143 - 167 [104 - 120]) - l s ph phn bun t nht, qu ch chit i vi Bo vn hc, l s bnh lun chi li no y theo kiu kch. Tuyt i khng c g hng th c. Cui (b) Vn Do-thi s II. (142 - 185 [104 - 131]) tr. 167 - 185 [120 - 131] l on Mc tr li rt hay s bin h ca Bau- cho quyn sch ca ng ta Judenfrage, mt quyn sch b ph bnh trong Deutsch-Franzsische Jahrbcher (Mc lun lun dn tp ch ny). y, Mc nhn mnh v lm ni bt nhng nguyn l c bn ca ton b th gii quan ca mnh. Nhng vn trc mt ca tn gio, ngy nay, c mt ngha x hi - iu ny c vch r trong
Deutsch-Franzsische Jahrbcher. y miu t tnh hnh thc t ca ngi Do-thi trong x hi t sn hin i. ng l phi gii thch b mt ca tn gio Do-thi t ngi Do-thi hin thc, th ng Bau- li gii thch ngi Do-thi hin thc t tn gio Do-thi (167 - 168) [120 - 121]. ng Bau- khng ng rng tinh thn Do-thi hin thc, th tc, v do c bn thn tinh thn Do-thi tn gio na, l do i sng t sn hin nay khng ngng sn sinh ra v t n trnh pht trin cao nht ca n trong ch tin t. Trong Deutsch-Franzsiche Jahrbcher, ngi ta vch ra rng phi tm s pht trin ca tinh thn Do-thi "trong thc tin thng nghip v cng nghip", rng tinh thn Do-thi thc tin l "thc tin hon b ca bn thn th gii C-c gio" (169) [121]. "Ngi ta chng minh rng nhim v xa b bn cht Do-thi thc ra chnh l nhim v xa b tinh thn Do-thi ca x hi t sn, xa b tnh trng v nhn tnh ca thc tin sng hin nay m nh cao nht ca n l ch tin t" (169) [122]. Khi yu cu t do, - ngi Do-thi cng do m yu cu c ci hon ton khng tri ngc vi t do chnh tr (172) [123 - 124] - vn y l t do chnh tr. "Ngi ta ch cho ng Bau- thy rng s phn chia con ngi thnh cng dn khng tn gio ca nh nc v con ngi ring c tn gio l khng c g mu thun vi gii phng chnh tr". V ngay lin sau : "Ngi ta ch cho ng ta thy rng nh nc t gii phng khi tn gio bng cch t gii phng khi tn gio nh nc v bng cch ph mc cho tn gio tn ti trong x hi cng dn, cng ging ht nh th, con ngi c bit t gii phng v mt chnh tr khi tn gio, bng cch khng coi tn gio nh l mt vic cng na, m l
28
V. I. L-nin
29
mt vic t ca mnh. Cui cng, ngi ta cng ch cho ng ta thy rng thi khng b ca cch mng Php i vi tn gio, quyt khng gt b quan im ny, m tri li cn xc nhn n na" (172) [124]. Nhng ngi Do-thi mong mun allgemeine Menschenrechte1). "Trong Deutsch-Franzsische Jahrbcher, ngi ta li ct ngha cho ng Bau- rng "nhn tnh t do" ny v "s tha nhn" n khng phi l ci g khc hn l s tha nhn c nhn cng dn ch k v s vn ng khng km hm c ca nhng yu t tinh thn v vt cht, nhng yu t ny to thnh ni dung sinh hot ca c nhn trong cuc sng, to thnh ni dung ca cuc sng cng dn ngy nay; rng v vy nhng quyn ca con ngi khng gii phng con ngi khi tn gio, m ch em li cho con ngi quyn t do tn gio; rng nhng quyn ca con ngi khng gii phng con ngi khi ch chim hu, m to cho con ngi quyn t do chim hu, khng gii phng con ngi khi ci thi theo ui lm giu bn thu, m ch trao cho con ngi quyn t do ngh nghip. Ngi ta chng minh cho ng ta thy rng s tha
nhn ca nh nc hin i i vi quyn ca con ngi cng c ngha ging nh s tha nhn ca nh nc c i i vi ch n l. C th l, c s t nhin ca
nh nc c i, l ch n l; cng ging nh vy,
c s t nhin ca nh nc hin i, l x hi cng dn cng nh con ngi ca x hi cng dn,

tc vi ca ca bn l con ngi c lp, con ngi ch c rng buc ngi khc bng mi quan h t li v mi quan h tnh tt yu t nhin khng c thc, con ngi n l ngh nghip ca mnh, n l ca nhu cu ch k ca thn mnh cng nh ca ngi khc. Nh nc hin
1)
i tha nhn c s t nhin ca n nh vy trong nhng quyn ph bin ca con ngi16" (175) [125 - 126]. Ngi Do-thi cng c quyn i tha nhn nhn tnh t do ca n, "bi v "x hi t do t sn" mang tnh cht thun tu bun bn, tnh cht Do-thi, v bi v ngi Do-thi, ngay t u, l mt thnh vin tt nhin ca x hi y". Nhng quyn ca con ngi khng phi l bm sinh, m c mt ngun gc lch s, iu ny H-ghen bit ri (176) [126]. S ph phn nu ln nhng mu thun ca ch ngha lp hin, nhng li khng khi qut nhng mu thun ny (fasst nicht den allgemeinen Widerspruch des Constitutionalismus1)) (177 - 178) [127]. Nu n lm nh vy, th n chuyn t ch qun ch lp hin sang nh nc dn ch i ngh, sang nh nc hin i hon b ri (178) [127]. Hot ng cng nghip khng v s th tiu nhng c quyn (phng hi, nghip on etc.) m b th tiu theo, tri li, n li cng pht trin mnh hn. Ch s hu rung t khng v s th tiu nhng c quyn v rung t m b th tiu theo, "tri li, ch sau khi th tiu nhng c quyn ca ch s hu rung t, mi bt u c s vn ng ph bin ca n theo con ng t do phn chia rung t thnh tng khonh v t do chuyn nhng" (180) [129]. Thng nghip khng v s th tiu nhng c quyn thng nghip m b th tiu theo, tri li, ch c thc hin s th tiu , thng nghip mi tr thnh thng nghip tht s t do; tn gio cng vy: "cng ging nh vy, ch u khng c tn gio c c quyn no, th y trn thc t tn gio mi c th pht trin c mt
_______________________________________
- nhng quyn ph bin ca con ngi
_______________________________________
1)
- khng hiu mu thun chung ca ch ngha lp hin
30
V. I. L-nin
31
cch ph bin (hy nh li Hp chng quc Bc M)". ..."V b ngoi m ni, ch n l ca x hi t sn chnh l t do ln nht"... (181) [129]. Thch ng vi s th tiu (Auflsung) (182) [130] tn ti chnh tr ca tn gio (th tiu nh th nh nc), ti sn (th tiu s hn ch i vi t cch tuyn c), v.v. l "cuc sng mnh m" ca chng, "cuc sng ny, t nay s phc tng mt cch d dng nhng quy lut vn c ca n v pht huy n cc s tn ti ca n". Trng thi v chnh ph - l quy lut ca x hi t sn c gii phng khi mi c quyn (182 - 183) [130].
...C) Cuc chin u ph phn chng li cch mng Php
Mc trch dn Bau-: ""Nhng t tng m cch mng Php sn sinh ra khng lm cho ngi ta vt qu ci trt t m n mun nh bng bo lc". T tng khng bao gi c th lm cho ngi ta vt qu trt t c ca th gii: trong mi trng hp, n ch c th lm cho ngi ta vt qu nhng t tng v trt t c ca th gii m thi. Ni chung, t tng khng th thc hin c bt k ci g c. Mun thc hin nhng t tng cn c nhng ngi vn dng mt lc lng thc tin" (186) [132]. Cch mng Php sn sinh ra nhng t tng ca ch ngha cng sn (Ba-bp); nhng t tng ny, xy dng mt cch nht qun, bao hm t tng v Weltzustands1) mi. V nhng li ni ca Bau- cho rng nh nc phi km hm nhng nguyn t ch k ring bit, Mc ni (188 189) [133 - 134] rng, tht ra nhng thnh vin ca x hi t sn hon ton khng phi l nhng nguyn t, h ch tng tng mnh l nguyn t m thi, bi v h khng
th t mnh c lp tn ti nh nhng nguyn t c, h b rng buc vi nhng ngi khc, nhng nhu cu ca h lun lun t h vo s rng buc y. "Nh vy, tnh tt yu t nhin, nhng thuc tnh ca con ngi, khng k chng c biu hin di hnh thc tha ha no, li ch, - chnh tt c nhng ci lin kt mi thnh vin ca x hi cng dn li vi nhau. Mi lin h hin thc gia h vi nhau l sinh hot cng dn, ch khng phi l sinh hot chnh tr... Ngy nay, ch c s m tn v chnh tr mi c th cn tng tng rng i sng cng dn c nh nc cng c, trn thc t th tri li, chnh nh nc c i sng cng dn cng c" (189) [134]. R-be-xpi-e, Xanh Giuy-xt v chnh ng ca h s d b dit vong l bi v h ln ln x hi dn ch hin thc c i ly ch n l lm nn tng vi nh nc i ngh dn ch duy linh hin i ly x hi t sn lm nn tng. Xanh Giuy-xt, trc khi b hnh hnh, ch vo ci bng (Tabelle p-phch? co th treo) nhng quyn ca con ngi m ku ln rng: C'est pourtant moi qui ai fait cela1). "Ci bng chnh tuyn b nhng quyn ca con ngi, con ngi khng th l con ngi ca nc cng ha c i, cng ging nh nhng quan h kinh t v cng nghip ca ngi y khng th l nhng quan h c i" (192) [136]. Trong ngy 18 thng Sng m17, ci tr thnh mi ngon cho Na-p-l-ng, khng phi l phong tro cch mng, m l giai cp t sn t do ch ngha. Sau khi Rbe-xpi-e sp , di ch c chnh, bt u s thc hin tm thng ca x hi t sn: Sturm und Drang2) ca cc x nghip thng nghip, cnh hn n (Taurmel)
_______________________________________
1) 2)
_______________________________________
1)
trt t th gii
"y th m ta lm ra ci y". bo t v tn cng
32
V. I. L-nin
33
ca cuc sng t sn mi; "s khai sng thc s mnh t Php m kt cu phong kin ca n b li ba cch mng p cho tan nt, v, vi nhit tnh ban u ca s hot ng rn rng, v s nhng ngi s hu mi ang tin hnh canh tc mt cch ton din; nhng hot ng u tin ca nn cng nghip c gii phng, y, mt vi biu hin ca cuc sng ca x hi t sn va mi thnh hnh l nh th y" (192 - 193) [136 - 137].
Chng VI. S ph phn c tnh cht ph phn tuyt i, hay l s ph phn c tnh cht ph phn th hin ng Bru-n ...3) Chin dch th ba ca s ph phn tuyt i...
d) Cuc chin u ph phn chng li ch ngha duy vt Php

(195 - 211) [138 - 148]
Chng ny (d trong phn 3 ca chng VI) l mt trong nhng chng qu nht ca quyn sch. y hon ton khng thy s ph phn tng cu tng ch, m ton l mt s trnh by chnh din. y l mt s khi qut ngn gn v lch s ch ngha duy vt Php. ng l phi chp ra c chng, nhng y ti ch c th tm tt ni dung mt cch ngn gn. Tro lu Khai sng Php th k XVIII v ch ngha duy vt Php khng phi ch l mt cuc u tranh chng li cc thit ch chnh tr ng thi, m cng l mt cuc u tranh cng khai chng li siu hnh hc th k XVII, tc l chng li siu hnh hc ca -cc-t, Ma-lbrng-s, Xpi-n-da v Lai-bni-tx. "Trit hc c t i lp vi siu hnh hc, cng ging nh Ph-bch em trit
hc tnh to i lp vi s t bin say, khi ln u tin, ng ta pht biu kin quyt chng li H-ghen" (196) [139]. Siu hnh hc th k XVII, b ch ngha duy vt th k XVIII nh bi, c mt cuc phc tch thng li v phong ph v ni dung (gehaltvolle) trong trit hc c v nht l trong trit hc t bin c th k XIX. H-ghen kt hp n mt cch thin ti vi ton b siu hnh hc v ch ngha duy tm c, v xy dng ein metaphysisches Universalreich1). Tip n li l "trn tn cng chng li siu hnh hc t bin v mi siu hnh hc ni chung. Siu hnh hc ny s vnh vin b ch ngha duy vt nh bi; by gi ch ngha duy vt c hon thin bi chnh hot ng ca bn thn t bin v n khp vi ch ngha nhn o. Nhng nu Ph-bch v mt l lun i din cho mt ch ngha duy vt n khp vi ch ngha nhn o, th ch ngha x hi v ch ngha cng sn Php v Anh i din cho ch ngha duy vt ny trong lnh vc thc tin" (196 - 197) [139]. Ch ngha duy vt Php c hai khuynh hng: 1) khuynh hng bt ngun t -cc-t; 2) khuynh hng bt ngun t Lc-c. Khuynh hng th hai ny mndet direkt in den Socialismus2) (197) [139]. Khuynh hng th nht, ch ngha duy vt my mc, chuyn bin thnh khoa hc t nhin Php. -cc-t, trong vt l hc ca ng, tuyn b vt cht l thc th duy nht. Ch ngha duy vt my mc Php gi ly vt l hc ca -cc-t v gt b siu hnh hc ca ng ta. "Hc phi ny bt u vi thy thuc L-roa, t n im cao nht vi thy thuc Ca-ba-nt, v thy thuc La M-t-ri l trung tm ca hc phi".
_______________________________________
1) 2)
vng quc siu hnh ph bin dn thng n ch ngha x hi
34
V. I. L-nin
35
-cc-t cn sng khi Leroy vn dng cu to c gii ca ng vt gii thch c th con ngi, tuyn b rng linh hn l mt modus ca nhc th, cn t tng l nhng vn ng c gii (198) [140]. Leroy thm ch ngh rng -cc-t che giu quan nim tht ca mnh. -cc-t ci li. Cui th k XVIII, Ca-ba-nt hon thnh ch ngha duy vt Cc-te-di trong cun sch Rapports du physique et du morale de l'homme18 ca ng ta. Ngay t u, siu hnh hc th k XVII gp phi mt k i khng l ch ngha duy vt. K i khng vi -cc-t l Gt-xen-i, ngi khi phc li ch ngha duy vt -pi-quya19; Anh - l H-b. Vn-te (199) [140] nhn xt rng s lnh m ca ngi Php th k XVIII i vi nhng cuc tranh lun ca nhng ngi Gi-dut v nhng ngi khc, c nguyn nhn ca n trong nhng u c ti chnh ca Law hn l trong trit hc. S vn ng l lun hng v ch ngha duy vt bt ngun t trong Gestaltung1) thc t ca i sng Php hi by gi. Nhng l lun duy vt thch ng vi thc tin duy vt. Siu hnh hc th k XVII (-cc-t, Lai-bni-tx) cn gn vi mt ni dung tch cc (positivem). N em li nhng pht minh trong ton hc, vt l hc, v.v.. n th k XVIII, cc khoa hc thc chng tch ring ra, v siu hnh hc war fad geworden2). Hen-v-ti-t v Cng-i-i-c ra i ng vo nm Mal-brng-s cht (199 - 200) [141]. V mt l lun, Pierre Bayle lt siu hnh hc th k XVII vi v kh ca mnh: ch ngha hoi nghi20. Ch yu ng bc Xpi-n-da v Lai-bni-tx. ng
_______________________________________
1) 2)
tuyn b x hi v thn. ng l nh siu hnh hc cui cng theo ngha ca th k XVII v l nh trit hc u tin theo ngha ca th k XVIII (200 - 201) [142] l li ca mt tc gi Php. Thm vo s bc b ph nh y, cn c mt h thng khng nh, chng siu hnh hc. Lc-c cung cp h thng ny. Ch ngha duy vt l con ca nc Anh. Ngay nh trit hc kinh vin ca n Duns Scotus t hi: "khng bit vt cht c th t duy c khng?". ng ta l nh duy danh ch ngha. Ni chung, ch ngha duy danh l biu hin u tin ca ch ngha duy vt21. Thy t tht s ca ch ngha duy vt Anh l B-cn. ("Trong s nhng thuc tnh bm sinh ca vt cht, vn ng l c tnh u tin v trng yu nht, khng phi ch vi tnh cch l vn ng c gii v ton hc, m hn na vi tnh cch l c vng, l tinh thn sng, lc cng, s thng kh (Qual)... ca vt cht" - 202 [142].) " B-cn, ngi sng to u tin ra n, ch ngha duy vt cn bao hm mt cch ngy th mm mng ca mt s pht trin ton din. Vt cht mm ci vi ton b con ngi trong s huy hong ca cm tnh y thi v ca n". H-b, ch ngha duy vt tr thnh phin din, menschenfeindlich, mechanisch1). H-b h thng ha B-cn, nhng khng pht trin (begrndet) thm nguyn l c bn ca B-cn: nhng tri thc v t tng bt ngun t trong th gii cm tnh (Sinnenwelt) - tr. 203 [143]. H-b th tiu nhng thnh kin hu thn lun ca ch ngha duy vt ca B-cn, cng nh vy Collins, Dodwell, Coward, Hartley, Priestley etc. th tiu nhng hng ro thn hc cui cng ca ch ngha cm gic22 ca Lc-c.
t chc tr nn v v
_______________________________________
1)
th ch vi con ngi, my mc
36
V. I. L-nin
37
Cng-i-i-c hng ch ngha cm gic ca Lc-c chng li siu hnh hc th k XVII. ng cng khai bc b cc h thng ca -cc-t, Xpi-n-da, Lai-bni-tx v Ma-l-brng-s23. Ngi Php vn minh ha (205) [144] ch ngha duy vt ca ngi Anh. Vi Hen-v-ti-t (cng xut pht t Lc-c), ch ngha duy vt mang mt tnh cht thc s ca Php. Lamettrie - kt hp ch ngha duy vt Cc-te-di vi ch ngha duy vt Anh. Robinet - lin h nhiu nht vi siu hnh hc. "Cng nh ch ngha duy vt Cc-te-di hng thng n khoa hc t nhin theo ng ngha ca n, khuynh hng kia ca ch ngha duy vt Php hng thng n ch ngha x hi v ch ngha cng sn" (206) [145]. Khng c g d hn l i t nhng tin ca ch ngha duy vt m suy ra ch ngha x hi (ci to th gii cm tnh, kt hp li ch ring v li ch chung tiu dit Geburtssttten1) chng li x hi ca ti phm, v.v.). Phu-ri- trc tip xut pht t hc thuyt ca nhng ngi duy vt Php. Nhng ngi theo ch ngha Ba-bp l nhng ngi duy vt th l, cha thnh thc24. Ben-tam xy dng h thng ca mnh trn o c ca Hen-v-ti-t, cn -oen xut pht t h thng ca Ben-tam xy dng ch ngha cng sn Anh. Ca-b, t nc Anh mang ti Php nhng t tng cng sn (mt i biu populrste wenn auch flachste2) ca ch ngha cng sn) 208 [146]. Nhng ngi khoa hc hn, Dzamy, Gay, v.v., pht trin hc thuyt ca ch ngha duy vt coi nh ch ngha nhn o hin thc.
nhng tr. 209 - 211 [147 - 148], Mc ghi li trong ch thch (bng ch nh, trn 2 trang) nhng on trch dn ca Helvtius, Holbach v Bentham, chng minh mi lin h gia ch ngha duy vt th k XVIII vi ch ngha cng sn Anh v Php th k XIX. sau, cn ghi on sau y: "Cuc tranh lun gia St-rau-x v Bau- v thc th v t thc l mt cuc tranh lun trong phm vi t bin ca H-ghen. Trong h thng ca H-ghen, c ba yu t: thc th kiu Xpi-n-da, t thc kiu Phch-t v s thng nht kiu H-ghen - tt nhin l c tnh cht mu thun - ca hai yu t trn y, tc tinh thn tuyt i. Yu t th nht l gii t nhin ci trang theo kiu siu hnh hc, trong s tch ri ca n khi con ngi; yu t th hai l tinh thn ci trang theo kiu siu hnh hc, trong s tch ri ca n khi gii t nhin; yu t th ba l s thng nht ci trang theo kiu siu hnh hc ca hai yu t trn y, tc l con ngi hin thc v loi ngi hin thc" (220) [154], v on sau y vi s nh gi v Ph-bch: "St-rau-x v Bau- u ng dng h thng ca H-ghen mt cch ht sc trit vo thn hc. St-raux ly thuyt Xpi-n-da lm im xut pht, v Bau- th ly thuyt Phch-t. C hai ngi u ph phn H-ghen, bi v H-ghen, mi mt yu t trong hai yu t trn y b s xm nhp ca yu t kia lm cho sai lc i, cn h, th h a tng yu t n mt s pht trin phin din v do c tnh cht trit . Do trong s ph phn ca h, c hai ngi u vt khi gii hn trit hc H-ghen, nhng ng thi c hai ngi vn li trong gii hn t bin ca H-ghen, v mi ngi ch l i din cho mt mt ca h thng ca H-ghen m thi. Ch c Ph-bch xut pht t quan im ca H-ghen, kt
_______________________________________
1) 2)
nhng ngun gc c nhiu ngi bit nht, mc du l nng cn nht
38
V. I. L-nin
39
thc v ph phn H-ghen. Quy tinh thn tuyt i siu hnh thnh "con ngi hin thc ly gii t nhin lm c s", Ph-bch hon thnh s ph phn tn gio, ng thi vch ra mt cch ti tnh nhng nt c bn cho vic ph phn t bin ca H-ghen v, do , ph phn tt c mi th siu hnh ni chung" (220 - 221) [154]. Mc ch nho ch ngha duy tm ca l lun v t thc ca Bau- (nhng ngu bin ca ch ngha duy tm tuyt i - 222 [155]), ng ch ra rng l mt s lp li H-ghen di mt hnh thc khc, ng dn ra Hin tng hc ca H-ghen v nhng nhn xt ph phn ca Ph-bch ( Philosophie der Zukunft25, tr. 35, c ni rng trit hc ph nh - negiert - ci cm gic vt cht cng ging nh thn hc ph nh gii t nhin b ti t tng u c). Chng sau (VII) li bt u bng mt on ph phn ch chit, bun t nht 1), cc trang 228 - 235 [159 - 164] . Trong 2a c mt on hay. Mc nu ln mt bc th ng trn Bo vn hc ca mt v i biu qun chng, v ny i hi nghin cu hin thc, khoa hc t nhin, cng nghip (236) [164] v v l b s ph phn chi: "Hoc l (!) Ngi cho rng vic nhn thc hin thc lch s c hon thnh ri hay sao?" - bn ph phn la ln nh vy vi v i biu qun chng y. "Hoc l (!) Ngi c bit d ch mt thi k lch s no m thc s c nhn thc ri khng?". Mc tr li: "Hoc l s ph phn c tnh cht ph phn tng t n, d ch bc u, s nhn thc i vi hin thc lch s, khi n loi tr c khi s vn ng lch s, mi quan h l lun v thc tin gia ngi vi gii t nhin, tc l khoa hc t nhin v cng nghip? Hoc l n ngh rng trn thc t bit c mt thi
k lch s no trc khi nghin cu chng hn cng nghip ca thi k , phng thc sn xut trc tip bn thn i sng? Tht ra s ph phn c tnh cht ph phn, c tnh cht duy linh ch ngha v thn hc, ch bit c - t nht cng l bit bng tng tng - nhng s kin ln v chnh tr, vn hc v thn hc ca lch s. Ging nh n tch ri t duy khi cm gic, linh hn khi th xc, bn thn n khi th gii, n cng tch ri lch s khi khoa hc t nhin v cng nghip; v i vi n, ni sinh ra lch s khng phi l nn sn xut vt cht th l trn tri t, m l nhng m my m ang bay bng trn tri" (238) [165 - 166]. S ph phn gi v i biu qun chng ny l massenhafter Materialist1) (239) [166]. " ngi Php v ngi Anh, s ph phn khng phi l mt c nhn no tru tng, bn kia, bn ngoi nhn loi; n l hot ng nhn loi hin thc ca nhng c nhn, nhng c nhn ny l nhng thnh vin tch cc ca x hi, vi tnh cch l nhng con ngi, h ang au kh, ang cm gic, ang t duy, ang hnh ng. Cho nn s ph phn ca h ng thi cng thm nhun thc tin; ch ngha cng sn ca h l mt ch ngha x hi, trong h nu ln nhng bin php thc t, c th, trong khng nhng ch th hin t duy ca h, m cn hn th, th hin hot ng thc tin ca h na; v th s ph phn ca h l s ph phn sinh ng, thc t i vi x hi ang tn ti, l s nhn thc nhng nguyn nhn ca "s suy sp"" (244) [169]. Ton chng VII 228 - 257 [159 - 178], ngoi nhng on trch dn ra, ch cn li nhng li tranh bin vn vt k khi nht, nhng li nho bng, s nm ly nhng
Nota bene
_______________________________________
1)
ng i duy vt ca qun chng
40
V. I. L-nin
41
mu thun nh nht nht v ch nho ci ngu xun loi ca Bo vn hc, v.v.. Trong chng VIII (258 - 333 [179 - 228]) - chng ta c v s bin ha c tnh cht ph phn mt anh hng tht thnh ch, - v sau v Fleur de Marie ca - g i e n X u y (c th l u ca mt quyn tiu thuyt hay l tn ca mt nhn vt trong tiu thuyt no 26) vi mt vi nhn xt nh ca Mc, cp tin nhng khng th v. C chng ng ghi li ch c tr. 2 8 5 x [196 - 197] - i nhn xt v l lun ti hnh ca H-ghen, tr. 2 9 6 [203 - 204] phn i vic -gien Xuy bin h cho ch x-lim (Cellularsystem). (( y xem chng l Mc chng li ci ch ngha x hi nng cn m -gien Xuy truyn b v xem chng c Bo vn hc bo v.)) Chng hn Mc ch giu Xuy l k ngh n chuyn nh nc khen thng hnh vi o c, cng nh ngi ta trng pht ti c (tr. 300 - 301 [207] c c mt ci bng so snh justice criminelle v justice vertueuse! 1)). Cc trang 3 0 5 - 3 0 6 [209 - 210]: Nhng kin ph phn chng li Hin tng hc ca H-ghen. 3 0 7 [211]: Nhng trong Hin tng hc ca mnh bt chp hc thuyt ca mnh - H-ghen thnh thong cng c a ra mt s miu t hin thc v cc quan h ca
nhng nguyn vng n ha ca s ph phn v ca Ru-nph, - mt nhn vt ca -gien Xuy?
ngi. 3 0 9 [212]: Vic lm t thin coi nh Spiel giu (3 0 9 - 3 1 0) [212 - 213].
2)
ca ngi
312 - 313 [214]: Trch dn mt s on vn rt ni bt ca P h u - r i - ni v s khinh mit ph n27 contra
_______________________________________
1) 2)
"Theo H-ghen, ti hnh l bn n m ngi phm ti t mnh xt x mnh. Gan-x pht trin ht sc rng ri l lun ny. H-ghen, l lun ny l s t im t bin cho jus talionis1) c i m Can-t pht trin nh l l lun php l duy nht v ti hnh. H-ghen, s t xt x mnh ca ngi phm ti vn ch l mt " nim", mt s gii thch t bin v nhng ti hnh kinh nghim thng thng. Cho nn, H-ghen cho mi mt giai on pht trin ca nh nc c la chn nhng hnh thc ti hnh, ngha l ng cho ti hnh tn ti y nguyn nh th. Chnh im ny, ng l mt nh ph phn ln hn l con vt ph phn ca ng. Mt l lun ti hnh tha nhn ngi phm ti cng l con ngi th ch c th lm c iu trong tru tng, trong tng tng m thi, chnh bi v ti hnh, s cng bc l mu thun vi cch hnh ng ca con ngi. Hn na, trong thc t, l lun s khng thc hin c. S v on thun tu ch quan s thay th cho php lut tru tng, bi v trong mi trng hp ring bit, chnh cc nhn vt quan phng "ng tn v ng knh" c quyn x l sao cho ti hnh thch hp vi c tnh ca ngi phm ti. Ngay Pla-tn hiu l php lut phi c tnh cht mt chiu v phi khng k n c tnh. Trong nhng quan h c nhn tnh, tri li, ti hnh thc s s ch l s xt x ca ngi phm ti i vi chnh bn thn mnh. S khng c mt ai li mun thuyt phc n rng mt bo lc bn ngoi do ngi khc bt n phi chu, l mt bo lc m t n em p dng cho bn thn n. Tri li, n
lut hnh v lut h! tr tiu khin
_______________________________________
1)
lut trng pht tng ng
42
V. I. L-nin
43
s thy nhng ngi khc l cu tinh t nhin lm cho n min c ci ti hnh m bn thn n tuyn b chng li n. Ni mt cch khc, quan h s hon ton o ngc" (285 - 286) [196 - 197]. "B mt ca ci dng kh ny" (305) [209] (trn y c mt on trch dn t Anekdota28) "ca Bau- l "Hin tng hc" ca H-ghen. V H-ghen trong "Hin tng hc" em t thc thay cho con ngi, cho nn y hin thc nhn loi mun hnh mun v ch cn biu hin nh l mt hnh thc xc nh ca t thc, nh l mt tnh xc nh ca t thc. Nhng mt tnh xc nh trn tri ca t thc l mt "phm tr thun tu", mt "t tng" trn tri, m v vy ti cng c th xa b trong t duy "thun tu" v khc phc bng t duy thun tu. Trong "Hin tng hc" ca Hghen, nhng c s vt cht, cm tnh, khch quan ca cc hnh thc tha ha khc nhau ca t thc ca con ngi u vn c gi li y nguyn; v kt qu ca ton b cng vic c tnh cht ph hoi l mt th trit hc bo th nht Sic!1) , bi v quan im y tng l khc phc c th gii i tng, hin thc - cm tnh, mt khi n bin th gii ny thnh mt "vt ca t duy", thnh mt tnh xc nh thun tu ca t thc v, gi y, n li c th ha tan k ch th tr thnh h v trong "h v ca t duy thun tu". V vy, "Hin tng hc" dn mt cch hon ton l-gch n vic thay th tt c mi hin thc nhn loi bng "tri thc tuyt i", tri thc, bi v l phng thc tn ti duy nht ca t thc, v t thc c coi l phng thc tn ti duy nht ca con ngi, - tri thc tuyt i, bi v t thc ch bit c mt mnh n thi v khng cn vng mc
bi bt k mt th gii i tng no na. H-ghen bin con ngi thnh con ngi ca t thc, m l ra phi bin t thc thnh t thc ca con ngi, - ca con ngi thc, tc l con ngi sng trong mt th gii hin thc, th gii i tng v do th gii i tng chi phi. H-ghen t th gii ln ngc u xung di, v do , ng ta c th khc phc trong u tt c mi gii hn; nhng, d nhin, iu khng h ngn cn tnh hnh l nhng gii hn y vn tip tc tn ti i vi cm tnh xu xa, i vi con ngi hin thc. Ngoi ra, gii hn i vi ng tt nhin l tt c ci g chng t tnh hu hn ca t thc ph bin, tc l mi cm tnh, tnh hin thc, c tnh ca con ngi, cng nh ca th gii ca h. Mc ch ca ton b "Hin tng hc" l nhm chng minh rng t thc l thc ti duy nht v bao trm tt c"... (306) [210]. ..."Sau cng, r rng l "Hin tng hc" ca H-ghen, tuy l c c tt t bin, nhng nhiu ch n vn c nhng yu t ca s miu t mt cch chn thc cc quan h loi ngi, cn ng Bru-n v ng bn, th tri li, ch nu ln c mt bn bim ha rng tuch"... (307) [211]. "Nh vy Ru-n-ph bc trn mt cch v thc ci b mt c vn ln t lu: bn thn s cng khn ca loi ngi, s qun bc cc khin ngi ta khng th khng nga tay nhn ca b th, phi c dng mua vui cho bn qu tc kim tin v qu tc tr thc, phi tn ti tha mn tnh t i ca chng, mn trn tnh h danh ca chng, cho chng tiu khin. V s nhng hi thin c, v s nhng hi thin Php, v s nhng ci tr t thin hunh hoang theo kiu n-ki-st Anh, nhng bui ha nhc, nhng cuc khiu v, nhng bui biu din, nhng ba tic cu gip ngi ngho, c n nhng cuc lc quyn cho nhng ngi
_______________________________________
1)
nh vy!
44
V. I. L-nin
45
b nn, - tt c u khng c ngha no khc" (309 - 310) [212]. V Mc trch dn mt on ca -gien Xuy: "A! tha b! ch khiu v cu gip nhng ngi Ba lan khn kh y tht l cha ... chng ta phi l k thng ngi cho n cng... by gi chng ta hy i d tic cu gip ngi ngho!" (310) [213]. Tr. 312 - 313 trch dn c a P h u - r i - (ngoi tnh x giao, - ph n b quyn r git tr s sinh - ci vng xu xa... "Trnh gii phng ph n l ci thc o t nhin ca trnh gii phng chung"... (312) [214]. Vn minh bin mi tt xu gin n thnh tt xu phc tp, hai mt, gi o c), v Mc thm: "Hon ton khng cn phi i chiu s m t ti tnh ca Phu-ri- v hn nhn, cng nh cc tc phm ca phi duy vt ca ch ngha cng sn Php, vi nhng lp lun ca Ru-n-ph" (313) [214]. Tr. 313 [215] u. ff. phn i nhng d n kinh t - chnh tr hc ca -gien Xuy v ca Ru-n-ph (hn l nhn vt ca cun tiu thuyt ca Xuy?), nhng d n nhm lin hip ngi giu v ngi ngho v t chc lao ng (ci m nh nc phi lm) etc., - mt th d na l Armenbank 7) - b) "Ngn hng cho ngi ngho", tr. 314 - 318 [215 - 217] = cho nhng ngi tht nghip vay khng ly li. Mc ly n h n g c o n s trong d n v chng minh l chng rt khng ng k so vi s ngho kh. V ng v nim m ni th Armenbank cng khng hn g Sparkassen1)... ngha l beruht die Einrichtung2) ngn hng trn "ci quan nim hoang ng rng ch cn mt s phn phi tin lng khc i l ngi th c th c n c nm" (316 - 317) [217].
c 318 - 320 [218 - 219] "Nng trang kiu mu Bcvan" cng kch d di ci d n c s ph phn ht li tn dng, d n mt tri kiu mu do Ru-n-ph miu t: Mc cho l khng tng, bi v mi mt 1 ngi Php trung bnh ch c th trng vo /4 phun-t tht cho mt ngy, c 93 frs. thu nhp hng nm etc., v trong d n ngi ta lm vic gp hai ln so vi bnh thng etc. etc. ((Khng c g th v.)) 320 [219]: "Phng tin k diu m Ru-n-ph dng thc hin ton b s nghip cu th v cng trnh tr bnh thn k ca ng ta, quyt khng phi l nhng li ni p ca ng ta m l tin mt ca ng ta. Phuri- ni: y, cc ngi o c l nh vy y. Phi l triu ph mi bt chc c cc anh hng ca h. o c, l Impuissance, mise en action29. Mi khi n tn cng vo mt tt xu th n tht bi. V Run-ph thm ch cng khng vn ln n quan im o c c lp, quan im o c ny t ra cng cn da trn thc v phm gi con ngi. o c ca Ru-nph, tri li, da trn thc v s yu hn ca con ngi. ng ta l i biu ca o c thn hc" (320 - 321) [219]. ..."Nu, trong hin thc, tt c mi s khc nhau ngy cng ha ln vo s khc nhau gia ngi ngho v ngi giu, th trong t tng, tt c mi s khc nhau ca qu tc cng u chuyn ha thnh s i lp gia thin v c. S phn bit ny l hnh thc cui cng m k qu tc em li cho nhng thnh kin ca n"... (323 - 324) [221]. ..."i vi Ru-n-ph, mi mt vn ng ca tm hn ca ng ta u c mt tm quan trng v hn. V vy, ng ta khng ngng quan st v nh gi n..." (Nhng th d). "V lnh cha ny tng t nhng nh hot ng ca hi "Nc Anh tr" l nhng ngi cng mun ci cch th gii, lp nhng k cng cao c v cng l nn nhn ca nhng cn lon thn kinh ging nh vy"... (326) [223].
_______________________________________
1) 2)
qu tit kim t vic thit lp
46
V. I. L-nin
47
C phi y Mc nh ni n nhng ngi t thin thuc ng t-ri Anh, nhng ngi nu ra lut 10 gi?30
Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" 3 1
Vit sm nht nm 1909 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t.XII Theo ng bn tho
49
L. Ph-bch. Ton tp, T. 8, 1851. "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio"32

8 . R. 807
o
Bi ta ngy I. I. 51, y Phbch gii thch ti sao ng khng tham gia vo cuc cch mng nm 48, "m kt cc l nhc nh v khng c hiu qu" (VII)1) [492]2). Cch mng nm 48 khng c Orts-und Zeitsinn3), nhng ngi lp hin ch i t do nhng li des Herrn4), nhng ngi cng ho (VII - VIII) [492] ni nguyn ca mnh ("ch cn mun c mt nc cng ha l t khc ny sinh ra nc cng ha ngay")... (VIII) [492]. "Nu cch mng li n ra v nu ti tham gia n mt cch tch cc, th cc anh c th... tin chc l cuc cch mng s thng li, ngy chung thm s n vi ch qun ch v ch ng cp" (VII) [491].
1) 2)
Ph-bch khng hiu cch mng nm 48
L. Feuerbach. Smmtliche Werke, Bd. 8, Leipzig, 1851. L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga,
t. II, Mt-xc-va, 1955. 3) cm gic v a im v thi gian 4) ca ng ch
50
V. I. L-nin
Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 51
B i 1 (1-11) [493 - 502].

Tr. 2 [494]: "Chng ti chn ngy ci ch Sic!! ngha duy tm trit hc cng nh chnh tr ri; by gi chng ti mun thnh ngi duy vt chnh tr". 3 - 4 [495 - 496] Ti sao Ph-bch li sng n dt thn qu: ct t vi "th gii tn ng ng", tr. 4 (Z. 7 v. u 1 ) ) o (i chiu tr. 3 in f.2)) - sng vi gii bert nhin (5) [496], ablegen tt c mi spanntes biu tng berspannten3). 7 - 11 [498 - 502] Ph-bch phc qua v cc tc phm ca mnh (7 - 9 [498 - 500]: Lch s trit hc cn i) (9 - 11 [500 - 502] Xpi-n-da , Lai-bni-tx ) 33 . B i 2 (12 - 20) [503 - 510]. 12 - 14 [503 - 504] - By-l (Bayle). 15 [505 - 506] Theo ti, S i n n l i c hk e i t 4) c ngha l "s thng nht cm tnh thc s, khng phi do ngi ngh Ph-bch ra v to nn, m tn ti thc t gia vt cht v tinh thn, do theo ti, cm tnh cng c cng ngha nh hin thc". Sinnlich khng ch l Magen, m cn c Kopf5) (15) [505]. (16 - 20 [506 - 510]: Ph-bch, tc phm ni v s bt t 34, s trnh by li).
Zeile 7 von unten - dng 7 t di ln in fine - cui 3) vt b tt c mi biu tng "hoang ng"
1) 2) 4) 5)
B i 3 (21 - 30) [510 - 518].

Ngi ta phn i Bn cht ca C-c gio35 ca ti, cho rng ti ch trng con ngi khng ph thuc vo bt k ci g, "ngi ta chng li ci gi l ch trng thn ha con ngi ca ti" (24) [513]. "Thc th m con ngi coi l c trc bn thn mnh... chng qua ch l gii t nhin, ch khng phi l Thng ca cc anh" (25) [513 - 514]. "Thc th v thc ca gii t nhin, theo ti l thc th vnh vin, khng c ngun gc, l thc th u tin, nhng l u tin trong thi gian ch khng phi theo ng cp, l thc th u tin vt l ch khng phi tinh thn"... (27) [515]. Ph nh ca ti cng bao hm khng nh... "C nhin, kt lun rt ra t hc thuyt ca ti l khng c Thng " (29) [517], nhng l kt qu ca nhn thc v bn cht ca Thng (= biu hin ca bn cht ca gii t nhin, ca bn cht con ngi). Bi 4. "Cm gic v s ph thuc l c s ca tn gio" (31) [518] (Furcht1) 33 - 4 - 5 - 6 [519 - 523]). "Nhng nh trit hc gi l t bin l... nhng nh trit hc khng lm cho cf.2) Marx khi nim ca h ph hp vi s vt, und m tri li, lm cho s vt ph hp vi Engels 36 khi nim ca h" (31) [519]. (Bi 5) c bit l c i c h t lm ny sinh ra s s hi, lng tin vo Thng (41) [527]. "Ti cm th ch ngha duy tm tch con ngi khi gii t nhin; ti khng cm thy xu h v phi ph thuc vo gii t nhin" (44) [530].
1) 2)
cm tnh cm tnh khng ch l d dy, m cn c u c
"s s hi" confer - i chiu
52
V. I. L-nin
"Trong Bn cht ca C-c gio, ti khng thn thnh ha con ngi nh ngi ta trch ti mt cch ngu xun... m ti cng khng mun thn thnh ha gii t nhin theo ngha ca thn hc..." (46 - 47) [532]. Bi 6 S th cng ng vt (50 [535] ff.1)). "Ci bt con ngi ph thuc vo mnh... l gii t nhin, i tng ca cm gic... Tt c nhng n tng m gii t nhin to cho con ngi thng qua cc cm gic... u c th tr thnh l do ca s sng bi kiu tn gio" (55) [540]. (Bi 7.) Khi ni v tnh ch k, ti khng c ni v tnh ch k ca ngi phi-li-xtanh Tnh ch v ngi t sn (63) [546], m l ni v k v nguyn l trit hc ca s ph hp vi gii ngha t nhin, vi l tnh con ngi, chng li s ca n gi o c thn hc, o tng tn gio v o t bin, s chuyn ch chnh tr (63 i. f.) [546]. Cf. 6 4 [546 - 547], r t q u a n t r n g37. 2) Id. 68 i. f. [551] v 69 i. f. [551 - 552] - tnh ch k (theo ngha trit hc) l gc r ca tn gio. (70) [552]: Die Gelehrten3) ngi ta ch c th kch h bng v kh ca h, ngha l bng nhng li trch dn)... ... man die Gelehrten nur durch ihre eigenen Waffen, d. h. Zitate schlagen kann... (70 [552]. Tin y nu ln, tr. 78 [558] Ph-bch dng t ng: Energie d. h. Thtigkeit4). iu ny ng ghi nh. Tht ra, trong khi nim nng lng c mt yu t ch 3) 4)
1) 2)
quan m trong khi nim vn ng, chng v vn hn, khng c. Hay l, ng hn, trong t khi nim nng lng hay trong vic dng nng lng khi nim nng lng, c mt ci g loi tr tnh khch quan. Nng lng ca mt trng (cf.) versus1) s vn ng ca mt trng. 107 i. f. [583] ..."Gii t nhin l thc th nguyn thy, u tin v cui cng"... 111 [586]: ..."i vi ti... trong trit hc... ci cm tnh l ci u tin; ci cm tnh = nhng u tin y khng phi ch ci u tin, l u tin theo ngha ca trit hc t ci t bn thn n tn ti v bin trong u tin c ngha l ci phi c vt qua, m u tin chn thc y cn c ngha l ci khng th t mt ci khc m ra, l ci t bn thn n tn ti v chn thc". ..."Ci tinh thn - ngoi ci cm tnh v khng c ci cm tnh th s khng l ci g c". NB ni chung tr. 111 ..."tnh chn thc v tnh bn cht (NB) ca cc cm gic, l... xut pht im... ca trit hc"... 112 [586 - 587]... "Con ngi ch c th suy ngh bng u c tn ti mt cch c cm tnh ca mnh, l tnh c mt c s cm tnh vng chc trong u c, trong b no, trong v tr tp trung ca cc cm gic". Cn xem tr. 112 v tnh chnh xc (Urkunden 2) ) ca cc cm gic
1) 2)
und folgende - v cc trang sau Idem - cng Nhng nh bc hc nng lng, ngha l hot ng
i vi ca cc bng chng
54
V. I. L-nin
NB
Do thy rng gii t nhin = tt c, tr ci g siu t nhin. Ph-bch sng r nhng khng su sc. ng-ghen nh ngha mt cch su sc hn s khc nhau gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm39.
114 [588 - 589]: Gii t nhin = thc th u tin, unableitbares, ursprngliches Wesen1). "Nhng nguyn l ca trit hc38 gn vi Bn cht ca tn gio nh vy y" (113) [588]. "Ti khng thn thnh ha ci g c v do cng khng thn thnh ha gii t nhin" (115) [589]. 116 [590 - 591] - Ph-bch p li li ch trch cho rng ng khng nu ln n h n g h a v g i i t n h i n nh sau: "Ti hiu gii t nhin tc l ton b cc lc lng cm tnh, cc s vt v cc thc th, m con ngi coi nh nhng ci khng c tnh ngi phn bit vi mnh... Hay l ni mt cch thc tin, gii t nhin l tt c ci g i vi con ngi biu hin ra c lp i vi nhng m th siu t nhin ca lng tn ngng thn mt cch trc tip, cm tnh nh l c s v i tng ca i sng ca con ngi. Gii t nhin l nh sng, l in, l t tnh, l khng kh, l nc, l la, l t, l con vt, l cy, l con ngi (con ngi trong chng mc n l mt thc th hot ng mt cch khng t ch v v thc), bng danh t "gii t nhin", ti khng c ni g hn na, khng ni ci g
c tnh cht thn b, m h, thn hc c" (trn y: khc vi Xpi-n-da). ..."Gii t nhin, l tt c ci g m anh trng thy, v n khng phi l do bn tay v t duy ca con ngi sng to ra. Hay l, nu i su vo s gii phu gii t nhin, th gii t nhin l thc th hoc l ton b nhng thc th v nhng s vt, m nhng s biu hin, nhng s bc l hay nhng hnh ng ca chng trong chnh l bao hm v th hin s tn ti v bn cht ca chng khng ly t duy hay nhng nh v quyt nh ca ch lm cn c, m ly nhng lc lng hay nhng nguyn nhn thin vn hay v tr, c hc, ha hc, l hc, sinh l hc hay l hu c lm c s" (116 - 117) [591]. y, tt c u quy thnh s i lp gia vt cht v tinh thn, gia ci vt l v ci tm l. 121 [594 - 595] - chng li lun c cho rng phi c mt nguyn nhn u tin (= Thng ). "Ch c tnh hn ch ca con ngi v s thch mun gin n ha cho tin ca con ngi mi ly s vnh vin thay cho thi gian, ly s v hn thay cho s vn ng khng bao gi ngng t nguyn nhn ny sang nguyn nhn khc, ly thn thnh bt ng thay cho gii t nhin khng ngng hot ng, ly s ng im vnh vin thay cho s vn ng vnh vin" (121 i. f.) [595]. 124 - 125 [598]. Do nhu cu ch quan, con ngi em ci tru tng thay cho ci c th, em khi nim thay cho trc quan, em mt thay cho nhiu, em mt nguyn nhn duy nht thay cho 1) v tn nhng nguyn nhn.
1)
1)
thc th nguyn thu, khng t ci khc m ra
tng s
56
V. I. L-nin
objectiv = auer uns 1)
Nhng nhng tru tng ny "khng c mt ngha khch quan v mt s tn ti khch quan no, khng c mt s tn ti no ngoi chng ta" (125) [599].
Ch ngha v thn (136 - 137) [609] khng th tiu das moralische ber (= das Ideal), cng nh das natrliche ber (=die Natur)1). ..."Thi gian h chng phi l mt hnh thc ca th gii, mt phng thc xut hin ni tip nhau ca cc thc th v hin tng thi gian c th ca th gii hay sao? Nh vy, ti v th gii lm th no c th ni l th gii c bt u trong thi gian?" (145) [616]. ..."Thng ch l th gii trong t tng... S khc nhau gia Thng v th gii ch l s khc nhau gia tinh thn v cm gic, gia t duy v biu tng"... (146) [616 - 617]. Ngi ta mun hnh dung Thng nh l mt vt tn ti bn ngoi tn ti chng ta. Nhng c phi nh vy tc l bn ngoi ngi ta khng tha nhn chn l ca chng ta = s tn ti cm tnh khng? "Liu c c lp i phi" (nh vy) "l ngi ta khng tha vi t duy nhn l khng c s tn ti no ngoi s tn ti cm tnh khng? Phi chng chng ta c mt du hiu no khc, mt tiu chun no khc v mt s tn ti bn ngoi chng ta, mt s tn ti c lp i vi t duy, ngoi cm tnh?" (148) [618]. ..."Gii t nhin... tch ri khi tnh vt cht v tnh th cht ca n... l Thng "... (149) [619 - 620]. NB gii t nhin tch ri, c lp i vi vt cht = Thng
..."Gii t nhin khng c bt u cng khng c kt thc. Tt c, n, u l tc ng ln nhau, tt c u l tng i, tt c va l tc ng va l nguyn nhn, tt c, n, u l ton din v tng quan";... y, Thng l v dng (129 - 130 [602 - 603]; nhng lun c n gin chng li Thng ). ..."Nguyn nhn ca nguyn nhn u tin v ph bin ca s vt, theo ngha ca nhng nh hu thn lun, nhng nh thn hc, nhng nh trit hc gi l t bin - l l tr ca con ngi".. (130) [603]. "Thng l... nguyn nhn ni chung, l khi nim nguyn nhn, vi t cch l bn cht c nhn cch ha v bin thnh c lp"... (131) [603 - 604]. "Thng l gii t nhin tru tng ngha l gii t nhin c tru tng t trc quan cm tnh, c tng tng v bin thnh mt khch th, thnh thc th ca l tr; gii t nhin theo ngha en mt cch l gii t nhin cm tnh, hin thc, ng trc tip nh l cc cm gic vch ra v em li cho chng ta mt cch trc tip" (133) [605 - 606]. Ngi hu thn lun thy Thng nguyn nhn ca vn ng ca gii t nhin (m h bin thnh mt khi hay l vt cht) (134) [607]. Nhng sc mnh ca Thng tht ra l sc mnh ca gii t nhin (Naturmacht: 135 [608]). ..."Tht ra chng ta ch nhn thc c nhng thuc tnh ca s vt cn c vo nhng tc ng ca chng"... (136) [608 - 609].
1)
khch quan = ngoi chng ta
ci ti cao o c (= l tng), cng nh ci ti cao t nhin (= gii t nhin)

1)
58
V. I. L-nin
NB l lun v bn sao
"T Thng suy ra gii t nhin, ci cng ging nh mun t tm nh, t bn sao suy ra bn chnh, t t tng v s vt suy ra s vt " (149) [620]. Con ngi vn c Verkehrtheit (149 i. f.), verselbstndigen1) nhng ci tru tng - chng hn, thi gian v khng gian (150) [620]. "Mc du... con ngi i t nhng s vt c tnh khng gian v tnh thi gian tru tng ra khng gian v thi gian, song con ngi li em khng gian v thi gian lm thnh tin , lm thnh nguyn nhn v iu kin u tin cho s tn ti ca nhng s vt y. V vy con ngi quan nim rng th gii, tc l ton th cc s vt hin thc, vt cht, ni dung ca th gii, ny sinh ra trong khng gian v trong thi gian. Ngay H-ghen vt cht khng nhng ch sinh ra trong khng gian v trong thi gian m cn sinh ra t khng gian v t thi gian"... (150) [621]. "Nh vy, cng khng th hiu ti sao thi gian, tch khi cc s vt c tnh thi gian, li khng th ng nht vi Thng " (151) [621]. ..."Trong hin thc, chnh l c iu ngc li, ...khng phi s vt ly s tn ti ca khng gian v thi gian
thi gian tch khi s vt c tnh thi gian = Thng thi gian v khng gian
1)
kh nng bp mo (149 cui), lm tr nn c lp
lm tin , m tri li, khng gian v thi gian ly tnh hin hu ca s vt lm tin , bi v khng gian, hay l qung tnh, ly tnh hin hu ca mt ci g chim mt khong rng lm tin , v thi gian ly s vn ng lm tin : nn bit rng thi gian - ch l mt khi nim suy ra t vn ng - ly tnh hin hu ca mt ci g ang vn ng lm tin . Tt c u c tnh khng gian v tnh thi gian"... (151 152) [622]. "Vn c phi Thng to ra th gii hay khng... l vn v mi quan h gia tinh thn v cm tnh" (152 [623]) - mt vn trit hc quan trng nht v kh khn nht, tt c lch s trit hc xoay quanh vn ny (153 [623]) - cuc tranh lun gia phi Xt-i-xing v phi -pi-quya, gia phi Pla-tn v phi A-ri-xtt, phi hoi nghi v phi gio iu trong trit hc c i, gia phi duy danh v phi thc ti thi k trung c, gia phi duy tm v phi thc ti hoc kinh nghim (sic! 153) thi cn i. Cng mt phn tu tnh cch ca nhng ngi (nhng ngi a sch v versus nhng ngi thc tin) m ngi ta ng theo trit hc ny hay l trit hc khc. "Ti khng ph nhn... tr tu, thin, m; ti ch ph nhn rng vi
cf. Engles idem trong Ltvch Ph-bch
153
153
60
V. I. L-nin
t cch l nhng khi nim tc loi y, chng l nhng thc th, bt lun l di hnh thc nhng v thn hay nhng thuc tnh ca thn, di hnh thc nhng nim ca Pla-tn hay nhng khi nim t thit nh ca Hghen"... (158) [628] - chng ch tn ti nh l nhng thuc tnh ca con ng i. Mt nguyn nhn khc ca lng tin vo Thng : con ngi p dng quan nim v s sng to c tnh mc ch ca mnh vo gii t nhin. Gii t nhin c tnh mc ch - ergo1), n c sng to bi thc th c l tnh (160) [629 - 630]. "Chnh ci m con ngi gi l tnh mc ch ca gii t nhin v hiu nh vy, tht ra chng qua ch l s thng nht ca th gii, s hi ha ca nguyn nhn v kt qu, hay l ni chung li, l mi lin h ln nhau trong mi s vt ca gii t nhin tn ti v tc ng" (161) [630]. ..."Chng ta khng c cn c no Nu con ngi tng tng rng nu con ngi c c nhiu cm nhiu cm gic hay l nhiu gic quan gic hn, n hn, th n s bit c nhiu thuc s c th tnh v nhiu s vt ca gii t nhin pht hin ra hn. Trong th gii bn ngoi, trong nhiu s vt gii t nhin v c chng khng nhiu trong th gii hn trong gii t nhin hu c. Con hn khng? ngi c va nhng cm gic Khng. cn thit th cm th gii trong tnh ton vn, tnh hon chnh ca n" (163) [632 - 633]. (ch ngha duy vt) contra thn hc v ch ngha duy tm (v mt l lun)
1)
quan trng chng li bt kh tri lun40 168 [636 - 637] - Chng li Li-bch ni v tr tu v bin (ca Thng )... Ph-bch v khoa hc t nhin!! NB i chiu ngy nay Ma-kh v b l41. 174 - 175 - 178 [642 - 645] - Gii t nhin = ngi cng ho; Thng = vua. thy nhiu ln Ph-bch! 188 - 190 [653 - 656] - Thng trc y l mt ng vua gia trng, cn ngy nay n l vua lp hin: cai tr, nhng theo php lut. Tinh thn (Geist) u li? - ngi hu thn hi ngi v thn nh vy (196) [661]. Ngi hu thn c mt quan nim qu khinh b (despectierliche: NB 196) i vi gii t nhin v mt quan (i chiu nim qu tn sng (zu hohe, zu vornehme t-x-ghen42) 1) (!!) Vorstellung ) i vi tinh thn. Ngay n mt Regierungsrath2) ngi ta cng khng th dng gii t nhin sc so! gii thch n mt cch trc tip (197) [662]. "V rng tinh thn pht trin cng vi thn th, cng vi cm gic... n gn vi cm gic... xng s t u n, b c t u n, th tinh thn cng n t y; kh quan t u n, th chc nng ca n cng n t y" (197 [662]: i chiu phn trn (197) "tinh thn trong
u no").
1)
quan nim qu cao, qu tt p (!!) c vn chnh ph
do
2)
62
V. I. L-nin
"Ngay c hot ng tinh thn cng c tnh cht nhc th" (197 - 198) [662]. Cho rng th gii vt th ny sinh ra t tinh thn, t Thng , tc l tha nhn s sng to ra th gii t ci khng - "v tinh thn ly vt cht, ly vt th u, nu khng phi t ch khng"? (199) [664]. gii t nhin ..."Gii t nhin c tnh vt th, c c tnh vt cht tnh vt cht, l cm tnh"... (201) [665]. Gia-cp B-m = n g i h u t h n d u y v t khng nhng ng thn thnh ha tinh thn m ng cn thn thnh ha c vt cht na. ng, Thng c tnh vt cht - ch ngha thn b ca ng ta l ch (202) [666]. ..." ch no con mt nhn n v bn tay m n th ch cc thn thnh thi khng tn ti na" (203) [667]. (Nhng ngi hu thn) "gn ti c tnh tt yu trong gii t nhin... cho vt cht, hoc ca gii t n h t t y u k h n g t h cho t nhin t r n h k h i c a g i i t n h i n" (212) [675 - 676].
Idem t-x-ghen43
(232) [692 - 693] - Tn gio l th - ngi ta c th ni nh vy, bi v lng tin = s o tng. Nhng nh vy ti (Ph-bch) c th tiu th khng? Khng. Ti ch th tiu (aufhebe) tn gio "trong chng mc" (do Ph- NB bch vit ng) "n l vn xui m khng phi l th" (233) [693]. Ngh thut khng i hi ngi ta phi tha nhn cc tc phm ca n nh l hin thc (233). Trong tn gio, ngoi o tng ra, Gemth1) (261) [717], mt thc t (258) [714], tm ti ci tt hn, tm ti s che ch, s gip etc. l cc k quan trng. (263) [718 - 719] - trong tn gio, ngi ta tm thy s an i (ngi ta ni ch ngha v thn trostlos2)). "Chnh quan nim sau y l mt quan nim lm va lng tnh ch k ca con ngi, l quan nim cho rng gii t nhin khng tc ng theo mt tnh tt yu bt bin, m cao tnh tt yu hn tnh tt yu ca gii t nhin cn c mt ca gii t thc th yu qu con ngi" (264) [719]. nhin V t r o n g c u s a u Naturnotwendigkeit3) ca s ri ca mt hn (264) [720]. Tr. 287 gia [738 - 739] cng hai ln ni v Notwendigkeit der Natur4). NB
2 1 3 gia [676] v 2 1 5 gia mm mng ca ch ngha duy [678] natrliche und brgerliche vt lch s44 Welt1). (2 2 6) [687 - 688]: Ph-bch ni, y ng kt thc phn th nht (v gii t nhin coi nh l c s ca tn gio) v chuyn sang phn th hai: trong Geistesreligion2) biu hin nhng thuc tnh ca tinh thn nhn loi.
1) 2)
Tn gio = s u tr, thi th u ca nhn loi (269)

[723], o C-c em o c lm thnh Thng , sng to ra Thng o c (274) [727 - 728].
3) 4)
1) 2)
"th gii t nhin" v "th gii cng dn" tn gio tinh thn
tnh cm l khng vui "tnh tt yu t nhin" "tnh tt yu ca gii t nhin"
64
V. I. L-nin
Ph-bch chng li s lm dng danh t tn gio
Tn gio l gio dc v lng c th ni: "gio dc l tn gio chn chnh"... "Tuy nhin, y l lm dng danh t, bi v danh t tn gio lun lun gn vi nhng biu tng m tn v khng nhn o" (275) [728].
Ca ngi s gio dc (277) [730] . "Quan im v lun on hi ht cho rng tn gio khng c nh hng g n i sng, tc l i sng x NB hi, chnh tr". Ti khng thm m xa n th t do chnh tr khin con ngi vn l n l cho tn gio (281) [733]. Tn gio vn l bm sinh con ngi ("cu ny... dch ra ting c thng thng c ngha") = m tn vn bm sinh con ngi (283) [735]. "i vi ngi theo o C-c, c mt nguyn nhn t do ca gii t nhin, mt v cha t ca gii t nhin m gii t nhin phi tun theo ch v li ni, mt Thng khng b rng buc bi ci ngi ta gi l lin h nhn qu, khng b rng buc bi tnh tt yu, khng b tri vo dy xch ni lin kt qu vi nguyn nhn, nguyn nhn vi nguyn nhn; tri li Th ng a thn gio gn vi tnh tt yu ca gii t nhin v thm ch khng c tnh tt th cu thot c con cng ca mnh yu ca khi tnh tt yu nh mnh ca t gii t nhin vong". (Nh vy, Ph-bch nhc li mt cch c h thng: Notwendigkeit d e r Natur).
"Nhng ngi theo o C-c tha nhn mt nguyn nhn t do, v trong nguyn vng ca anh ta, anh ta khng rng buc mnh vi trt t chung, vi tnh tt yu ca gii t nhin" (301) [750]. ((V c n b a l n cng m t trang: Notwendigkeit der Natur.)) V tr. 302 [751]: "...tt c nhng quy lut hay l tt c nhng tnh tt yu ca gii t nhin m s sng cn ca con ngi phi tun theo"... cf. 307 [755]: Lauf der Natur1) "Lm cho gii t nhin ph thuc vo Thng , l lm cho trt t th gii v tnh tt yu ca gii t nhin ph thuc vo ch" (312) [759 - 760]. V tr. 313 ( trn) [760] - Naturnotwendigkeit!! 320 [766]: tnh tt yu ca gii t nhin (der Natur)... Trong nhng biu tng tn gio, "chng ta c... nhng th d v phng thc theo , ni chung, con ngi em ci ch quan bin thnh ci khch quan, ngha l bin ci ch tn ti trong t duy ca mnh, trong biu tng ca mnh, trong tng tng ca mnh, thnh mt ci g tn ti b n n g o i t duy ca mnh, b n n g o i biu tng ca mnh, b n n g o i tng tng ca mnh"... (328) [773].
1)
NB
NB
NB
ci khch quan
l g? (theo Ph-bch)
"tin trnh ca t nhin"
66
V. I. L-nin
"Nhng ngi theo o C-c em tinh thn, linh hn con ngi tch khi thn th v em ci tinh thn tch ra , khng c thn th lm thnh Thng ca mnh nh th y" (332) [777]. Tn gio cho con ngi mt l tng (332). Con ngi cn c mt l tng, nhng l mt l tng ca con ngi, ph hp vi gii t nhin, m khng phi l mt l tng siu t nhin: "Mong rng l tng ca chng ta s khng phi l mt thc th b thin, khng c thn th, tru tng, m l con ngi hon chnh, hin thc, ton din, hon thin, c gio dc" (334) [778]. Entleibter Geist1) = Thng
L t n g ca Mi-khai-lp-xki ch l lp li mt cch thng tc ci l tng ca phi dn ch t sn tin tin hay ca phi dn ch t sn cch mng.
Sinnlich, physisch2) em hai ci t ngang nhau mt cch xut sc! "Con ngi khng c mt quan nim no, mt khi nim no v mt hin thc no khc, mt tn ti no khc ngoi ci tn ti cm tnh, vt l"... (334) [779].
ta khng bit xu h m cho rng khng phi cc s vt c t duy bi v chng tn ti, m chng tn ti bi v chng c t duy, th ngi ta NB cng s khng bit xu h m cho rng chng ny sinh ra t danh t, khng xu h m cho rng cc danh t tn ti khng phi bi v cc s vt tn ti m, tri li cc s vt s d tn ti ch l nh c cc danh t" (341 - 342) [785 - 786]. Thng khng c s bt t ca linh hn con ngi, ch l Thng v danh ngha: ..."Mt Thng nh vy l... Thng ca mt s nh khoa hc t nhin duy l, v n khng th l ci g khc hn l gii t nhin c nhn cch ha, hay l tnh tt yu t nhin, v tr, th gii, d nhin iu l khng ph hp vi quan nim v tnh bt t" 349 [791]. Bi cui cng (th 30), tr. (358 - 370) [799 - 810], c th trch dn gn ton vn, coi nh l mt kiu mu in hnh nht ca ch ngha v thn khai sng c mt t mu v x hi ch ngha (bn v qun chng cng kh etc., tr. 365 gia [805] v v.v.. Kt lun: mc ch ca ti, l lm cho cc anh, cc thnh gi thn mn, "t bn ca Thng tr thnh bn ca ngi, t nhng tn tr thnh nhng ngi bit suy ngh, t nhng ngi ang cu nguyn tr thnh nhng ngi lao ng, t nhng th sinh ca th gii bn kia tr thnh nhng ngi nghin cu ci i ny, t nhng tn o C-c (theo s tha nhn ca chnh h, theo thc ca h, l
"Nu ngi ta khng bit xu h m cho rng th gii cm tnh, vt cht, sinh ra t t duy hay l t ch ca mt tinh thn no ; nu ngi
1) 2)
tinh thn khng c thn th cm tnh, vt l
68
V. I. L-nin
do Ph-bch vit ng
"na sc vt, na thin thn") tr thnh nhng con ngi, nhng ngi hon chnh"
(370 ht [810]). Tip n l Zustze und Anmerkungen1) (371 - 463) [811 - 894].
c nhiu chi tit, nhiu dn chng nhc li nhng iu ni trn. Ti b qua tt c ci . Ti ch ghi li ci ch yu nht trong nhng ci t nhiu ng ch : c s ca o c, l tnh ch k (392) [829]. ("Lng yu i, li ch, tnh ch k")... "khng phi ch c mt tnh ch k Phi thai ca n c hay l c nhn m cn c ch ngha mt tnh ch k x hi, mt tnh ch k duy vt lch s! ca gia nh, ca tp on, ca cng x, mt tnh ch k yu nc" (393) [830]. ..."Thin khng phi l ci g khc m l ci ph hp vi tnh ch k ca tt c mi ngi"... (397) [834]. "Tht vy, ch cn nhn qua lch NB s mt t l thy! Trong lch s, mt thi i mi bt u t u? NB u cng vy, n ch bt u Phi thai ch no m qun chng hay l mt ca ch ngha s ng ngi b p bc a ra tnh duy vt lch s, ch k hon ton chnh ng ca mnh i chiu Tscchng li tnh ch k cc oan ca mt 45 n-sp-xki dn tc hay l ca mt ng cp, ch no m cc giai cp ngi (sic!) hay l c tng dn tc, sau khi chin
1)
thng tnh t mn kiu cng ca mt thiu s ngi thng tr, t tnh cnh bi thm v b p bc ca giai cp v sn bc ra di nh sng ca hot ng c ngha lch s v vinh quang. Cng nh th tnh ch k ca a s nhn loi hin ang b p bc phi thc hin v s thc hin quyn ca mnh v s m ra mt thi i mi ca lch s. Ci phi b th tiu khng phi l ci qu tc ca hc vn, ca tinh thn - khng phi nh vy! Nhng khng th cho ch c mt thiu s ngi l cao thng, cn nhng ngi khc l dn en; tri li, tt c phi - t nht cng phi - l ngi c hc vn; khng phi l phi th tiu ti sn ni chung, khng! nhng khng th cho ch c thiu s ngi l c ti sn, cn tt c nhng ngi khc khng c g c; tt c mi ngi phi c ti sn" (398) [835]. Nhng bi ging ny c ging t 1. XII. 48 n 2. III. 49 (Li ta, tr. V [490]), cn li ta cho cun sch ngy I. I. 51. Ngay trong thi k ny (1848 - 1851), Ph-bch l c h u so vi M c bit chng no (Tuyn ngn ca ng cng sn 1847, Neue Rheinische Zeitung etc.), v so vi ng-ghen (1845: Lage46).
NB Ch ngha x hi ca Ph-bch
nhng ph lc v ch gii
70
V. I. L-nin
Nhng th d ly cc tc gi kinh in dng cc danh t Thng v gii t nhin mt cch khng phn bit (398 - 399) [835 - 836]. Tr. 402 - 411 [838 - 847] - mt s gii thch trit hc, t u y t d i u (ng thi n gin v r rng) v bn cht ca tn gio. "B mt ca tn gio, xt n cng, ch l b mt ca s kt hp, trong cng mt thc NB th, thc v ci v thc, ch v ci khng do ch" (402) [839]. Ci Ti v ci Khng phi ti lin h khng kht vi nhau trong con ngi. "Con ngi khng hiu v khng chu c ci su xa ca bn thn n v v vy, n em bn thn n phn ra thnh mt "ci Ti" khng c "ci NB Khng phi ti", m n gi l Thng , v mt "ci Khng phi ti" khng c "ci Ti", m n gi l gii t nhin" (406) [842]. Tr. 408 [844] - trch dn li hay ca X-n-ca (chng li nhng ngi v thn): h em gii t nhin lm thnh mt Thng . Hy cu nguyn i! - hy lm vic i! (tr. 411 [846])47. Trong tn gio, gii t nhin l Thng , nhng gii t nhin coi nh l Gedankenwesen1). "B mt ca tn NB gio l "s ng nht ca ci ch quan v ci khch quan", ngha l s thng nht thc th con ngi v thc th t nhin, nhng con ngi v gii t nhin ni y khc vi gii t nhin v loi ngi hin thc" (411) [847]. "S ngu dt ca con ngi l khng y, v sc tng tng ca con ngi
1)
l khng gii hn; sc mnh ca gii t nhin, do s ngu dt m mt c s, v do o tng m mt gii hn, tr thnh sc mnh vn nng ca thn" (414) [849] . ..."Bn cht khch quan coi nh l ch quan, bn cht ca gii t nhin coi nh l khc vi gii t nhin, coi nh l bn cht ca con ng i, bn cht ca con ng i coi nh l khc vi ng i, coi nh l bn cht khng phi ng i, - l thc th ca Thng , l bn cht ca tn gio, l b mt ca ch ngha thn b v t bin"... (415) [850] . Theo Ph-bch t bin = trit hc duy tm NB. "Trong t duy, con ng i tch hnh dung t vi danh t, c tnh vi bn cht... V Th ng siu hnh khng phi l ci g khc m l s tp hp, l ton b nhng c tnh chung nht rt ra t gii t nhin, song con ng i, nh vo sc tng tng, tc l chnh bng ph ng php tch ri nh th khi bn cht cm tnh, khi vt cht ca gii t nhin, li em gii t nhin bin thnh mt ch th hay l mt thc th c lp" (417) [852] . L-gch cng gi mt vai tr nh vy (418 [852 - 853] - r rng l ng ngh
Sehr gut!1)
Sehr gut!
on tuyt diu!
NB ht sc ng! NB
bn cht tng tng
1)
Hay lm!
72
V. I. L-nin
n H-ghen) - n em das Sein, das Wesen1) bin thnh mt thc ti c th "tht l ngu xun bit bao, nu Tuyt (chng li H-ghen v ch ngha duy tm) mun bin tn ti siu hnh thnh mt tn ti vt l, bin tn ti ch quan thnh mt tn ti khch quan, li bin tn ti l-gch hay l tru tng thnh mt tn ti khng l-gch, hin thc!" (418) [853]. ...""Nh vy, gia tn ti v t duy c mt s chia x v mt mu thun vnh vin?". ng, nhng ch trong u c m thi; cn trong hin thc, mu thun c gii quyt t lu ri, tuy c iu l c gii quyt mt cch ph hp vi hin thc, ch khng phi l ph hp vi nhng khi nim u tr ca anh, tc l c gii quyt thng qua t nht l nm gic quan" (418). 428 [862]: Tout ce qui n'est pas Dieu, n'est rien, ngha l tout ce qui n'est pas Moi, n'est rien2). 431 - 435 [865 - 869]: Mt on trch dn li hay ca Gt-xen-i48. Mt ch rt hay: nht l 433 [867] Thng = mt s tp hp nhng hnh dung t (khng vt cht) v ci c th v ci tru tng.
Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio". 1909
ni rt hay!
bien dit!3) NB
1) 2)
tn ti, bn cht
Tt c nhng g khng phi l Thng u khng l g c, ngha l tt c nhng g khng phi l Ti u khng l g c.
3)
ni hay!
nh thu nh

[868 - 869] "u c l mt ngh vin ca v tr" - v khi u c ca chng ta cha y nhng tru tng, Gattungsbegriffen1), th chng ta s suy din (ableiten) mt cch t nhin "ci ring t ci chung, tc l... gii t nhin t Thng ". 436 - 437 [870]: (Ch thch s 16). Ti khng phn i chnh th qun ch lp hin, nhng ch nc cng ha dn ch, "trc tip i vi l tnh mi l mt hnh thc nh nc ph hp vi bn cht con ngi".
435
NB ci ring v ci chung = gii t nhin v Thng
ha-ha! !
..."Tin y ni qua mt t, vit mt cch sc so, c ngha l gi nh rng ngi c cng sc so, l khng ni ht, l cho ngi c t ni vi mnh v nhng quan h, nhng iu kin, nhng gii hn, m ch trong mi c mt lun im no c ngha v mi c th quan nim c" (447) [880].
xc ng!
Cu tr li cho nhng ngi ph bnh (Ph-bch), gio s v o n S c h a d e n (448 - 449) [880 - 881] v S c h a l l e r (449 - 450 - 463) [882 - 883 - 884], l cu tr li hay. ..."Ti c ly gii t nhin thay cho tn ti, con ngi thay cho t duy", ngha l thay th khng phi bng s
1)
NB tn ti v gii t nhin,
nhng khi nim tc loi
76
V. I. L-nin
77
t duy v con ngi
tru tng m bng ci c th die dramatische Psychologie1) (449) [882]. l l ti sao trong trit hc, danh t "nguyn l nhn bn ch ngha" do Ph-bch v Tsc-n-sp-xki dng l h p 49. Nguyn l nhn bn ch ngha cng nh ch ngha t nhin ch l nhng s m t ch ngha duy vt mt cch khng chnh xc v yu t.
bien dit!
v vn nhng nguyn l ca ch ngha duy vt trit hc
"Gio ngha ca dng Gi-dut l kiu mu v thc v l tng ca cc nh trit hc t bin ca chng ta" (455) [888]. "T duy coi ci khng lin tc ca hin thc nh l mt ci lin tc, tnh a dng v cng ca i sng nh l mt s ng nht duy nht. Vic nhn thc s khc nhau c tnh cht bn cht, khng th xa nha gia t duy v i sng (hay l hin thc) l bc u ca mi tr tu trong t duy v trong i sng. y, ch c s phn bit mi l mi lin h chn chnh" (458) [890]. Ht tp th 8.
Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca Lai-bni-tx"51
Tp 9 = Thn h (1857)50. Gi qua, hnh nh khng c g hay. Nhng cng nn c 34 (tr.320 ff.), 36 (tr. 334). NB 36 (tr. 334) - xt qua chng c g ng ch . Trch dn ri li trch dn chng thc nhng iu m Ph-bch ni trc y.
1)
Vit sm nht l thng Chn chm nht l 4 (17) thng Mi mt 1914 In ln u nm 1930 trong Vn tp Lnin, t.XII Theo ng bn tho
tm l c tnh cht kch
79
L. Ph-bch. Ton tp, T.IV, 1910. Lai-bni-tx, v.v..
Trong bn trnh by xut sc v Lai-bni-tx, cn ghi my on c bit hay (ci khng d, bi v tt c - tc l phn th nht (1 - 13) u hay), tip n nhng im
b s u n g n m 1 8 4 7.
Ph-bch vit quyn Lai-bni-tx nm 1836, khi ng cn l mt ngi duy tm 20 21 1847 v mt s on khc
Tr. 27 - c im phn bit Lai-bni-tx v Xpi-n-da: Lai-bni-tx, k h i n i m l c "v hn na, lc hot ng"... nguyn tc "t hot ng" c thm vo khi nim thc th (29) Ergo1), thng qua thn hc, Lai-bni-tx tin gn n nguyn tc lin h khng th tch ri (v ph bin, tuyt i) gia vt cht v vn ng. Hnh nh phi hiu Ph-bch nh vy? Tr. 32: "Thc cht ca Xpi-n-da l tnh thng nht, thc cht ca Lai-bni-tx l s phn bit, s khc nhau". Tr. 34: Trit hc ca Xpi-n-da l mt ng vin knh, trit hc ca Lai-bni-tx l mt knh hin vi 52.
1)
Do
80
V. I. L-nin
Bn tm tt cun sch ca Ph-bch v trit hc ca Lai-bni-tx
81
"Th gii ca Xpi-n-da, l ci thu knh tiu sc ca thn thnh, mt mi trng qua chng ta khng thy ci g khc hn l nh sng tri khng mu sc ca thc th duy nht; th gii ca Lai-bni-tx l mt tinh th a gic, mt vin kim cng, nh c bn cht c o ca n, bin i nh sng n thun ca thc th thnh mt khi mu sc v cng a dng v ng thi cng lm cho n ti li" (sic!). Tr. 40: "Do , thc th hu th i vi Lai-bni-tx khng cn l mt khi lng ch c qung tnh, cng , do sc bn ngoi lm cho vn ng, ging nh -cc-t quan nim, m l vi tnh cch l thc th, n c trong bn thn n mt lc hot ng, mt nguyn tc hot ng khng bao gi ngng". Chc chn l v l do m Marx nh gi cao Lai-bni-tx53, mc du ng ny c nhng c im kiu Lt-xan v nhng khuynh hng iu ha v chnh tr v tn gio. n t l nguyn tc ca trit hc Lai-bni-tx. Tnh c th, vn ng, linh hn (loi kiu c bit). Khng phi nhng nguyn t cht cng, m l nhng n t sng, hot ng, phn nh trong chng ton b th gii, v c nng lc (m h) biu tng (linh hn kiu ring); y l nhng yu t cui cng (tr. 45). Mi mt n t u khc nhng n t khc. "...Tht l hon ton mu thun vi ci p, vi trt t v l tnh ca gii t nhin, nu nguyn NB tc ca i sng hay l ca nhng hot ng ni ti, t thn, li ch lin h vi mt b phn khng ln hay l c bit ca vt cht" (Leibniz tr. 45).
"Cho nn, ton b gii t nhin cha y nhng linh hn, nh cc nh trit hc thi c tha nhn mt cch ng n, hay l cha y nhng thc th ging nh linh hn. Bi v knh hiu vi em li cho ngi ta kh nng bit xc thc rng c v s nhng sinh vt mt thng khng trng thy c v c nhiu linh hn hn l nhng ht ct v nhng nguyn t" (Leibniz - tr. 4 5). i chiu nhng in t ! Thuc tnh ca n t: Vorstellung, Reprsentation1). "Cn bn thn biu tng khng phi l ci g khc hn l s ti hin (ti sn sinh v hnh nh) ci phc tp hay l ci bn ngoi, tc l ci v s trong ci n thun"... hay l... "trng thi tm thi m trong s thng nht hay l trong mt thc th n thun, cha ng v ti sn sinh ci v s" (tr. 49, Lai-bni-tx) verworrene2) (tr. 50) (confuse3), tr. 52) Vorstellung n t - ( ngi ta cng vy, cng c nhiu cm gic v thc, verworrene etc.). Mi n t u l " mt th gii cho n, mi n t l mt th thng nht c lp t ti" (L a i - b n i - t x , tr. 55). "Mt hn hp nhng biu tng m h - l nhng cm gic, l vt cht" (Lai-bni-tx - tr. 58)... "V vy, vt cht l kt hp ca nhng n t" (ib.)... Truyn t t do ca ti: n t = linh hn theo kiu ring. Lai-bni-tx = nh duy tm. Vt cht l ci g ging nh mt tn ti khc ca linh hn hay l mt cht keo lin kt cc n t vi nhau bng mt mi lin h th tc, nhc th. biu tng, ti hin hn lon 3) m h
1) 2)
82
V. I. L-nin
83
"Thc ti tuyt i ch cn trong nhng n t v nhng biu tng ca chng" (Lai-bni-tx, tr. 60). Vt cht ch l hin tng. "Ch c tinh thn l s sng sa" (tr.62)... cn vt cht "s khng sng sa v khng t do" (64). Khng gian "t n l mt ci g thuc v quan nim" (Lai-bni-tx, tr.70-71). ..."Vn ng l nguyn tc vt cht v tnh a dng ca vt cht"... (72). "Cng vy, tri vi kin ca Niu-tn v nhng ngi k tc ng, khng c chn khng trong gii t nhin vt cht. My bm chn khng quyt khng th chng minh s tn ti ca chn khng, bi v thu tinh c nhng l nh m mi dng vt cht rt nh u c th xuyn qua"
y l mt loi php bin chng v rt su sc, m c d u c ch ngha duy tm v ch ngha thy tu. "Trong gii t nhin, tt c u l tng t" (Lai-bni-tx, 86). "Ni chung, trong gii t nhin, khng c ci g l tuyt i gin on; tt c nhng mt i lp, tt c nhng gii hn ca khng gian v thi gian cng nh s c th, u mt i trc tnh lin tc tuyt i, trc mi lin h v hn ca V tr" (Ph-bch, 87).
NB
(L a i - b n i - x t , 76 - 77).
"Vt cht l mt hin tng" (Lai-bni-tx, 78). "Tn ti cho n ca n t l linh hn ca n, tn ti ca n cho mt ci khc l vt cht" (Ph-bch, 78). Linh hn ca con ngi l mt n t trung tm, cao nht, mt ng-t-l-si54 etc. etc. "V vy, mi mt vt th u b tt c ci g xy ra trong V tr ng chm n" (Lai-bni-tx, 83). "n t i biu cho ton V tr" (Lai-bni-tx, 83). "n t, mc du khng th phn chia c, nhng c mt khuynh hng phc tp, tc l c v s biu tng, trong mi biu tng u hng ti s bin i c bit ca bn thn n v do mi lin h bn cht ca n NB Lai-bni-tx sng t 1646 n 1716 vi tt c cc s vt khc m n ng thi tn ti trong n t"... "Tnh c th bao hm trong n ci v hn dng nh l trng thi mm mng" (Lai-bnitx, 84).
"Mc du n t, do bn tnh c bit ca n, ch gm c c thn kinh, ch khng phi tht v mu, c th b tt c ci g xy ra trong V tr ng chm n v kch thch"... mc du nh vy, "n khng phi l mt trong nhng nhn vt ang hot ng trn su khu v tr, m vn ch l mt ngi xem. Khuyt im c bn ca nhng n t chnh l ch " (Ph-bch, 90). S ha hp gia linh hn v thn th harmonie prtablie1)
bi Thng .
Mt yu ca Lai-bni-tx (Ph-bch, 95)55. "Linh hn l mt th my tinh thn t ng" (Laibni-tx, 98). (V c mt ln bn thn Lai-bni-tx ni rng, t ngu nhin lun56 rt d chuyn sang trit hc ca ng, Ph-bch, 100.) Nhng Lai-bni-tx, ci c suy ra t bn tnh ca linh hn... (101).
1)
s ha hp tin nh
84
V. I. L-nin
85
Trong quyn Thodice ( 17), Lai-bni-tx lp li v thc cht lun c bn th lun v s tn ti ca Thng 57. Lai-bni-tx ph phn ch ngha kinh nghim ca Lc-c trong Nouveaux essais sur l'entendement khi ni rng nihil est in intellectu etc. nisi intellectus ipse1) (!) (152) 58. (Ph-bch trong ln xut bn th nht cng ph phn Lcc mt cch duy tm.) Nguyn tc nhng chn l tt nhin c trong chng ta (Lai-bni-tx, 148). i chiu Can-t cng nh vy59 trong chng ta c nhng quan nim v thc th, v bin i, v.v. (Lai-bni-tx, 150). "Nh c l tnh m c c s xc nh theo phng hng i ti ci tt nht - l trnh cao nht ca t do" (Lai-bni-tx, 154). Trit hc ca Lai-bni-xt l ch ngha duy tm (Phbch, 160), v.v. v v.v.. ..."Ch ngha a thn yu i v y sc sng ca n t lun ca Lai-bni-tx tr thnh ch ngha nht thn nghim khc nhng do m cng c tnh cht thin v tinh thn hn, cng thng hn ca "ch ngha duy tm tin nghim" (Phbch, 188).
chuyn sang Can-t
Tr. 188 - 220: b sung nm 1847. Tr. 188: "Trit hc duy tm, tin thin"...
1)
"Nhng ng nhin, ci l hu thin i vi ngi, th s l tin thin i vi ch giu nh trit hc; bi v mt khi con ngi tp hp c nhng ti liu ca kinh Can-t nghim v tng hp chng li trong nhng khi nim chung, th t nhin, n c kh nng nu ln "nhng phn on tng hp a priori". Cho nn, ci i vi mt thi i trc l mt vic ca kinh nghim, th v sau s tr thnh mt vic ca l tnh... Chng hn, trc kia c in ln t tnh ch l nhng thuc tnh kinh nghim, y c ngha l c tnh cht ngu nhin, ch quan st thy nhng vt th c bit, nhng ngy nay, do v s ln quan st, chng tr thnh nhng thuc tnh ca tt c cc vt th, l nhng thuc tnh rt quan trng ca vt th ni chung... Nh vy, ch c xut pht t quan im lch s ca nhn loi, ngi ta mi c th c mt cu tr li khng nh i vi vn ngun gc cc nim"... (191 - 192). Linh hn khng phi l sp, khng phi l tabula rasa1)... "Mun sng to biu tng, phi thm vo i tng mt ci g khc vi n, v tht l ngu ngc nu ti li mun t i tng rt ra yu t khc y, yu t ny l c s ca chnh bn cht ca biu tng. Nhng yu t y l ci g vy? Hnh thc ca tnh ph bin; bi v, nh Laibni-tx ch r, ngay c nim c th hay l biu tng c th t ra l khi so snh vi i tng hin thc, c th lc u cng u l mt ci g chung chung, ngha l, trong trng hp ny, khng c quy nh, c tnh cht ph hoi, gt b nhng s khc nhau sang mt bn. Cm tnh l mt khi hn n, khng c tnh cht ph phn, qu lng ly, cn nim, biu tng th li ch hn ch ci chung v ci tt yu" (192).
1)
khng c ci g trong l tr, v.v., ngoi bn thn l tr
ci bng sch
86
V. I. L-nin
87
"Do , t tng c bn ca Nhng bi lc kho mi v l tnh con ngi, cng nh t tng c bn ca "Ph phn l tnh thun tu", l cho rng tnh ph bin v t n h t t y u khng th tch ri ca n, biu hin bn tnh tnh tt yu ch thc ca l tnh hay l ca mt k h n g t h bn cht c nng lc tri gic; v nh t c h r i ci vy, chng khng th bt ngun t gic ph bin quan hay t kinh nghim, ngha l NB t bn ngoi"... (193) ch ngha nim ny c nhng ngi theo Can-t = ch ngha Cc-te-di - Ph-bch trch dn ng rc c tc phm ca C l a u b e r g vit n m 1 6 5 2.60 "Khng cn nghi ng g na, s d cng l ny" (ton th to hn b phn) "l xc thc, iu khng phi l nh s quy np m l nh l tnh, bi v, ni chung, l tnh khng c mc ch no khc v khng c chc nng no khc hn l khi qut nhng ti liu ca cm gic lm cho chng ta trnh khi ci cng vic lp li mt cch phin phc, bo trc, thay th, bo tn kinh nghim cm tnh v trc quan cm tnh. Nhng, h rng l tnh lm vic ny mt cch hon ton c lp m khng ly cm gic lm cn c? H rng trng hp c bit ny hay trng hp c bit khc m ti tri gic c, li l mt trng hp c bit trong tru tng? H rng n khng phi l mt trng hp c quy nh v cht? Nhng h rng trong cht ny thm ch khng c NB mt s ng nht c th tri gic c ca nhng trng hp c bit?... H rng ti ch trng thy l, m khng trng thy cy? H rng khng c Lai-bni-tx v Can-t
cm gic v tnh ng nht, tnh tng t v s

khc nhau? H rng gic quan ca ti khng th phn bit c en v trng, ngy v m, g v st?... H rng tri gic cm tnh khng phi l s chng minh tt nhin i vi ci g ang tn ti? Do , h rng quy lut ti cao ca t duy, quy lut ng nht li khng ng thi l quy lut ca cm tnh? Cui cng, h rng quy lut ny ca t duy khng da vo tnh chn l ca trc quan cm tnh?".. (193 - 194). Trong Nhng bi lc kho mi, Leibniz vit: "Tnh chung biu hin s ging nhau gia nhng s vt n nht, v s ging nhau l mt thc ti" (quyn III, chng 3, 12). "Nhng h rng s ging nhau khng phi l mt chn l cm tnh? H rng nhng sinh vt m l tnh xp vo cng mt lp, cng mt loi li khng tc ng vo cc gic quan ca ti mt cch ging nhau?.. i vi cm gic gii tnh ca ti mt cm gic v phng din l lun cng ht sc quan trng, tuy thng b b qun trong l lun v cc kh quan cm gic - h rng ngi n b v con vt ci li khng c mt s khc nhau no c? Vy th s khc nhau gia l tnh v cm gic hay nng lc cm gic l g? Tri gic cm tnh em li cho ta s vt, l tnh th em li cho ta tn gi n. Khng c ci g tn ti trong l tnh m li khng tn ti trong tri gic cm tnh; nhng ci tn ti mt cch thc t trong tri gic cm tnh th ch tn ti bng tn gi, tn ti danh ngha trong l tnh. L tnh l thc th ti cao, l k thng tr th gii; nhng ch tn gi, ch khng
1)
bien dit!1) NB
bien dit!
ni hay
88
V. I. L-nin
89
phi trn thc t. Nhng tn gi l ci g? Mt ph hiu dng phn bit, mt du hiu p vo mt m ti em lm thnh c trng ca i tng, lm thnh ci tiu biu cho i tng, hnh dung i tng trong tnh chnh th ca n" (195). ..."Cm gic cng nh l tnh, ni vi ti rng ton th to hn b phn; nhng n ni vi ti khng phi bng nhng ch m bng th d, chng hn nh: ngn tay nh hn bn tay"... (196 - 197). ..."V vy, s tin chc rng ton th to hn b phn, c nhin, khng ph thuc vo kinh nghim cm tnh. Nhng, vy th ph thuc vo ci g? Vo ch: ci ton th. Mnh : ton th to hn b phn, tuyt nhin khng ni g khc hn l ci m bn thn ch: ton th t ni ln"... (197). ..."Tri li, Lai-bni-tx, vi t cch l mt ngi duy tm hay l duy linh, ly th on lm thnh mc ch, ly s ph nh cm tnh lm thnh bn cht ca tinh thn"... (198). ..."Ci c thc v mnh, ci tn ti v ci c, v ci gi l linh hn. Nh vy l chng ta tin chc vo s tn ti ca linh hn chng ta trc khi tin chc vo s tn ti ca thn th chng ta. Khng cn nghi ng g na, thc l ci c trc; nhng n ch l ci c trc i vi ti thi, ch khng phi l ci c trc xt theo bn thn n. ng v kha cnh thc ca ti m ni, th s d ti tn ti l bi v ti c thc v ti; nhng ng v kha cnh thn th ca ti m ni, th ti c thc v ti bi v ti tn ti. Nhng trong hai ngi th ai ng? Thn th, tc l gii t nhin, hay l thc, tc l Ti? ng nhin phi l Ti; bi v lm th no m ti li c th cho ti l sai c? Nhng trn thc t, ti c th tch ri thc ca ti khi thn th ca ti v t t duy mt mnh c khng?"... (201).
..."Th gii l khch th ca cm gic, ng thi cng l khch th ca t duy" (204). "Trong i tng cm tnh, con ngi phn bit bn cht, y nh n tn ti trong hin thc, y nh n l i tng ca tri gic cm tnh, vi ci m trong i tng y l bn cht c t duy, c tru tng t trong cm tnh. Con ngi gi ci th nht l tn ti hay l c th, ci th hai l bn cht hay l loi. N nh ngha bn cht nh l mt ci g tt yu v vnh vin, - bi v, d cho mt i tng cm tnh ny n trong th gii cm tnh c b mt i chng na, th n vn cn tn ti nh l khch th ca t duy hay l ca biu tng, - n nh ngha tn ti nh mt ci g ngu nhin v tm thi"... (205). ..."Lai-bni-tx l tn mt na ca o Cc. ng l ngi theo thuyt hu thn hay l tn C-c gio v l ngi theo ch ngha t nhin. ng dng tr tu v l tnh hn ch n hu v tnh vn nng ca Thng . Nhng l tnh ny cng khng phi l ci g khc hn l NB mt ci phng nghin cu khoa hc t nhin, n ch l quan nim v mi lin h gia tt c cc b phn ca gii t nhin, ca ton th v tr. Do , ng dng ch ngha t nhin hn ch thuyt hu thn ca ng; thng qua s xa b thuyt hu thn, ng khng nh, bo v n"... (215). Tr. 274 (trch b sung n m 1 8 4 7): "Ngi ta ni nhiu bit bao n s la di ca cm gic v ni t bit bao n s la di ca ngn ng, m t duy v ngn ng l hai ci khng th tch ri nhau! Th nhng rt cuc, s la i ca cm gic l th l bit bao, v s la di ca ngn ng l tinh vi bit bao! Bit bao nhiu lu, tnh ph bin ca l tnh, tnh ph bin ca ci Ti ca Phch-t v ca H-ghen dt mi ti cho n lc, cui cng, nh nm gic quan ca ti, v
90
V. I. L-nin
91
gii thot cho linh hn ti, ti hiu rng tt c nhng kh khn v nhng b mt y ca l-g-x, trong ngha l ca l tnh, u c gii quyt trong ngha ca t! l l ti sao cu ni ca Hai-m : "s ph phn l tnh phi tr thnh s ph phn ngn ng", v mt l lun, i vi ti, tht l thm tha n tm can. Cn nh s i lp gia ci ti, coi nh sinh vt c bit ang cm gic, v ci ti, coi nh sinh vt ang t duy, th theo ngha ca nhn xt ny v theo lun vn m ti dn ra" (ca chnh Ph-bch)61, "s quy thnh s i lp gay gt ny: trong cm gic, ti l n nht, trong t duy, ti l ph bin. Nhng trong cm gic ti cng khng km ph bin g hn l n nht trong t duy. S nht tr trong t duy ch cn c vo s nht tr trong cm gic" (274). ..."Mi s giao tip ca con ngi u ly s ging nhau ca cm gic ca mi ngi lm tin " (274). Spinoza und Herbart (1836)62. Tr.400 ff. B o v Xpi-n-da trc nhng s cng kch hn h ca nh o c lun Herbart. Ch ngha khch quan ca Xpi-n-da c nhn mnh etc. N.B. Verhltnis zu Hegel (1840 v spter). Tr.417 ff. Nhn mnh mt cch khng r lm, mt cch khng mch lc, rng ng l hc tr ca H-ghen. Qua cc nhn xt: "Php bin chng mu thun vi s pht sinh v pht trin t nhin l ci g? Tnh tt yu ca n l ch no?"... (431).
Herr von Schelling (1843) th gi Marx (434 ff.). Theo bn nhp. Ph phn nng n Sen-linh63. Ht tp th IV.
93
Bn tm tt cun sch ca H-ghen "khoa hc l-gch"64
Vit vo thng Chn thng Chp 1914 In ln u nm 1929 trong Vn tp L-nin, t.IX Theo ng bn tho
94
Bern: Log. I. 175
H e g e l s W e r k e1)
Bd. I. Philosophische Abhandlungen2) II. Hin tng hc tinh thn III - V. Khoa hc l-gch VI - VIII. (1 v 2) Bch khoa ton th VIII. Trit hc php quyn IX. Trit hc ca lch s X. (3 phn) M hc XI - XII. Lch s tn gio XIII - XV. Lch s trit hc XVI - XVII. Nhng tc phm pha trn XVIII. Dn lun trit hc XIX. (1 v 2) Nhng bc th do H-ghen vit v ca nhng ngi khc vit cho ng.
Ba ca tp bt k u tin c Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914
nh thu nh
1) 2)
Ton tp ca H-ghen Tp I. Nhng lun vn trit hc
95
u y ca Ton tp ca Gi.V.Phr. H-ghen65.
Ton tp ca G i. V. P h r. H - g h e n,
tp III (bc-lanh, 1833) (468 tr.) "k h o a h c l - g c h"66. Phn I. L-gch khch quan. Thin I. Hc thuyt v tn ti. (Bc-n: Log. I. 175)
"Xut bn ton b do mt nhm bn ca tc gi qu c: Mc-hai-n-k, Sun-tx, Gan-x, Hen-ninh, H-t, Mi-s-l, Phc-xt".
li ta cho ln xut bn th nht
Tp III1), tr.5 [V, 2]2) - nhn xt sc so v l-gch hc: l mt thin kin cho rng n dy cch suy ngh (ging nh sinh l hc dy cch tiu ha??) ..."khoa hc l-gch, l siu hnh hc ch thc hay l trit hc thun tu t bin"... (6) [3]. ... Trit hc khng th mn phng php ca mt khoa hc tu thuc - ton hc... (6 - 7) [4]. "Nhng phng php ch c th l bn tnh ca ni dung ang vn ng trong nhn thc khoa hc, ng thi chnh bn thn s phn t y ca ni dung ln u tin thit nh v quy nh ni dung ".
1) 2)
Hegel. Werke, Bd.III, Berlin, 1833. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t.V, Mt-xc-va, 1937.
96
V. I. L-nin
Bn tm tt "Khoa hc l-gch"
97
(S v n n g ca nhn thc khoa hc l thc cht). L tr (Verstand) em li nhng s quy nh (bestimmt), l tnh (Vernunft) ph nh, l tnh c tnh cht bin chng, v n em nhng s quy nh ca l tr quy thnh h khng (in Nichts auflst). S kt hp ca hai ci , l tnh c l tr hay l tr c l tnh = tch cc. Ph nh ci n gin... "vn ng tinh thn"... (7) [4]. "Ch c i theo con ng t cu thnh bn thn y, trit hc... mi c kh nng l mt khoa hc khch quan, lun chng" (7 - 8) [4]. (Con ng t cu thnh bn thn = con ng (ti thit tng y l mu cht) ca s nhn thc thc s, ca qu trnh nhn thc, ca s vn ng t khng bit n bit 1).) Vn ng ca thc "ging nh s pht trin c sc! ca ton b i sng ca t nhin v tinh thn" l da trn bn tnh ca nhng bn cht thun tu hp thnh ni dung ca l-gch (Natur der reinen Wesenheiten 2)).
li ta cho ln xut bn th hai
Hnh dung vng quc ca t tng, theo li trit hc, ngha l trong s hot ng bn tuyt trong vn c ca bn thn n (NB), hay ni vi! mt cch khc, trong s pht trin tt yu (NB) ca n... (10) [6]. Nhng hnh thc bit ca t duy - l khi im quan trng, die leblosen Knochen eines Skeletts1) (11) [6]. Khng cn n leblose Knochen, m l cn i sng sinh ng. S lin h gia t duy v ngn ng (ting Trung quc, chng hn, v tnh cht km pht trin ca n: 11), s hnh thnh ca nhng danh t v ng t (11) [7]. Trong ting c, nhng t i khi c " ngha i lp" (12) [7] (khng nhng khc nhau m cn i lp) mt iu vui cho t duy...
"nhng xng kh ca b xng"
Lt ngc li: l-gch v l lun nhn thc phi c suy din t s pht trin ca ton b i sng ca t nhin v tinh thn.
Cho n y: li ta cho ln xut bn th nht.
lch s ca t duy = lch s ca ngn ng??
Trong bn tho nhng ch "t khng bit n bit" b gch ngang, ng ra l gch di.
2)
1)
bn tnh ca nhng bn cht thun tu
1)
98
V. I. L-nin
99
Khi nim lc trong vt l hc - v tnh lng cc (nhng mt i lp lin h khng kht (do H-ghen vit ng) vi nhau). Bc chuyn t lc n tnh lng cc l bc chuyn sang Denkverhltnisse1) cao hn (12) [7 - 8]. NB cn tr. 11 [7]... "Nhng nu ni chung, ngi ta mun em gii t nhin coi l mt ci vt l, i lp vi ci tinh thn, th ngi ta phi ni rng ci l-gch ng ra l mt ci siu t nhin"... Cc hnh thc l-gch Allbekanntes sind, nhng... was bekannt ist, darum noch nicht erkannt3) (13) [8]. "Tin b v hn" - s gii phng cc hnh thc ca t duy khi vt liu (von dem Stoffe), khi nhng biu tng, nhng nguyn vng etc., vic rt ra ci ph bin (Pla-tn, A-rixtt): s bt u ca nhn thc... A-ri-xtt ni: Ch khi mi ci cn thit c,... th ngi ta mi bt u trit l (13- 14) [9]; v ng cng ni: s tiu khin ca cc thy tu Ai Cp, s khi u ca cc khoa hc ton hc (14)67. Vic tin hnh t duy thun tu gi nh "mt s pht trin lu di m tinh thn loi ngi phi tri qua trc ". Trong mt t duy nh vy nhng li ch thc y i sng ca cc dn tc "nhng li ch thc y i sng ca cc dn tc v cc c nhn, im ting" (14) [9]. gii t nhin v das Geistige2)
chi tit ca s tn ti v hot ng bn ngoi". n lt chng, cc phm tr y d i e n e n1) cho con ngi trong thc tin ("trong vic sn xut ni dung sinh ng trong tinh thn, trong vic sng to ra t tng v trong vic trao i t tng"). "V nhng cm gic, nhng say m v quan h gia hng th ca chng ta, tht ra th chng t duy vi ta khng ni l chng phc v chng ta, nhng hng nhng chng c coi l nhng lc lng th v say v nhng quyn lc c lp, thnh th m... chnh chng ta l ci " (15) [10]. V v cc hnh thc t duy (Denkformen), khng th ni l chng phc v chng ta, v chng xuyn qua mi biu tng ca chng ta (16) [10], chng l "ci chung tn ti ng nh vy". Ch ngha khch quan: nhng phm tr ca t duy khng phi l mt cng c ca con ngi, m l biu hin ca tnh quy lut ca gii t nhin cng nh ca con ngi - i chiu s i lp on sau. "ca t duy ch quan" v "ca khi nim khch quan v bn thn cc s vt". Chng ta khng th "vt qua gii hn bn tnh cc s vt c" (16) [11]. V mt nhn xt chng li trit hc ph phn (17) [11]. Trit hc ph phn hnh dung mi quan h gia ba thut ng (chng ta, t duy, s vt) nh th ny: chng ta t t duy
1)
Nhng phm tr ca l-gch l Abbreviaturen4) (epitomiert5) trong mt on khc) ca mt s v tn "nhng

"nhng quan h t tng" "ci tinh thn" 3) c mi ngi bit, nhng... "ci c bit cn cha phi l
1) 2)
chng ch ngha Can-t
ci c nhn thc" 4) rt gn
5)
"ci rt ra"
phc v
100
V. I. L-nin
101
gia s vt v chng ta, v ci gia tch (abschliet) chng ta ra ch khng ni li (zusammenschlieen). H-ghen ni l phi tr li iu ny bng nhn xt n gin rng chnh nhng s vt y, m dng nh ng bn kia (jenseits) nhng t tng ca chng ta, th bn thn chng cng l nhng s vt trong t tng (Gedankendinge) ... v ci vt gi l t n cng ch l ein Gedankending der leeren Abstraktion1).
Cho rng chng l uere Formen1), Formen, die nur an dem Gehalt, nicht der Gehalt selbst seien (nhng hnh thc thm vo ni dung, m khng phi l bn thn ni dung), th cng l khng ng (17) [12]...
NB
Nhng H-ghen i mt l-gch m nhng hnh thc phi l gehaltvolle Formen2), nhng hnh thc c ni dung thc t, sinh ng, gn lin cht ch vi ni dung. V H-ghen ch n "nhng nim v tt c nhng s vt thuc gii t nhin v thuc lnh vc tinh thn", n "ni dung thc th"... - "Nhn thc c ci bn tnh l-gch - ci bn tnh l-gch c v tinh thn, thc y v hot ng trong tinh thn - l nhim v phi lm" (18) [12]. L-gch khng phi l hc thuyt v nhng hnh thc bn ngoi ca t duy, m l hc thuyt v nhng quy lut pht trin ca tt thy mi s vt vt cht, t nhin v tinh thn, tc l hc thuyt v nhng quy lut pht trin ca ton b ni dung c th ca th gii v nhn thc th gii, tc l s tng kt, tng s, kt lun ca lch s nhn thc th gii. Hot ng bn nng (instinktartiges Tun) phn tn trong nhng ti liu v cng nhiu hnh nhiu v. Tri li hot ng thng minh v c thc rt ni dung
1) 2)
Theo ti, thc cht ca lun c: (1) Can-t, nhn thc chia r (tch ri) gii t nhin v con ngi; tht ra, n ni lin hai ci vi nhau; (2) Can-t, s t r u t n g t r n g r n g v vt t n, thay cho Gang, Bewegung2) sinh ng ca nhn thc ca chng ta ngy cng su sc v s vt.
Ding an sich3) ca Can-t l mt s tru tng trng rng, cn H-ghen i hi nhng tru tng ph hp vi der Sache4): "khi nim khch quan v s vt cu thnh chnh thc cht ca chng", ph hp - ni theo kiu duy vt - vi s i su thc s ca s nhn thc ca chng ta v th gii.
Cho rng Denkformen ch l Mittel, zum Gebrauch5) l khng ng (17) [11].

1) 2) 3) 4) 5)
s vt trong t tng, kt qu ca s tru tng trng rng tin trnh, s vn ng Vt t n thc cht "phng tin", " s dng"
"nhng hnh thc bn ngoi" nhng hnh thc c ni dung
102
V. I. L-nin
103
ca ng c (den Inhalt des Treibenden), t s thng nht trc tip ca n vi ch th, lm cho n tr thnh i tng trc mt n (trc ch th). "Trong mng li ny, ngi ta thy hnh thnh y nhng nt chc chn hn, lm nhng im ta v nhng im mc cho i sng v cho thc ca n" ca tinh thn hoc ca ch th ... (18) [12 - 13]. Nu hiu iu ny nh th no? Trc con ngi, c mng li nhng hin tng t nhin. Con ngi bn nng, ngi man r, khng t tch khi gii t nhin. Ngi c thc t tch khi gii t nhin, nhng phm tr l nhng giai on ca s tch khi , tc l ca s nhn thc th gii, chng l nhng im nt ca mng li, gip ta nhn thc v nm vng c mng li. Chn l l v hn - tnh hu hn ca n l s ph nh n, l ch tn cng ca n. Nhng hnh thc (Denkformen), nu chng ta coi chng l nhng hnh thc "tch bit vi ni dung v ch bn ngoi ni dung thi", th khng th bao qut c chn l. S trng rng ca nhng hnh thc y ca l-gch hnh thc lm cho chng tr thnh ng khinh (19) [13] v ng ch nho (20 [14]. Quy lut ng nht, A = A, l trng rng, unertrglich1) (19) [14]. Qun rng nhng phm tr y "trong s nhn thc c lnh vc m chng phi duy tr ngha ca chng" l khng cng bng. Nhng vi tnh cch l nhng hnh
thc th , chng c th tr thnh nhng cng c ca sai lm v ca ngy bin, ch khng phi ca chn l. "S kho st ca t duy" phi bao qut khng nhng hnh thc bn ngoi m c der Inhalt1) (20) [14]. "Vi vic a ni dung vo s kho st l-gch" nh NB vy, th ci tr thnh i tng khng phi l Dinge, m NB l die Sache, der Begriff der Dinge2) khng phi l cc s vt, m l cc quy lut ca s vn ng ca chng, ni theo cch duy vt) ..."ci l-g-x, l tnh ca ci ang tn ti" (21) [15]. V tr. (22) u trang [15], i tng ca l-gch c nh ngha nh sau:
...Entwicklung des Denkens in seiner Notwendigkeit.
s pht trin ca t duy trong tnh tt yu ca n
Phi rt nhng phm tr (m khng phi l ly ra mt cch c on hay my mc) (khng phi bng cch k ra, bng cch c quyt, m bng cch c h n g m i n h) (24) [17], xut pht t nhng ci c bn n gin nht (tn ti, h v, sinh thnh (das Werden)) (khng ly nhng ci khc) - y, trong nhng phm tr "ton b s pht trin l nm trong mm mng " (23) [17].
1) 1)
"ni dung" nhng s vt, m l bn cht, khi nim ca cc s vt
"khng th chu ng c"
2)
104
V. I. L-nin
105
[25] , "s thng nht c th sinh ng ca chng" (ibid. 1) ).
Li m u: Khi nim chung v l-gch
Thng ngi ta hiu l-gch l khoa hc v t duy, "hnh thc thun tu ca nhn thc" (27) [20]. H-ghen bc b quan im y. Chng li Ding an sich1) - "mt ci g ch c bn kia t duy" (29) [21]. Cc hnh thc ca t duy ta h "khng th p dng c cho vt t n". Ungereimt wahre Erkenntnis2), m li khng nhn thc c vt t n. Nhng Verstand3) h chng phi cng l mt vt t n sao? (31) [24]. "Ch ngha duy tm tin nghim trit hn tha nhn ci bng ma vt t n, m trit hc ph phn cn cho tn ti, tc ci hnh bng tru tng khng c cht ni dung no c, l v gi tr v t t cho mnh mc ch trit tiu dit ci bng ma y. Ngoi ra, trit hc y" (Phch-t?) "cng bt u cho l tnh rt ra t trong n nhng tnh quy nh ca n. Nhng lp trng ch quan ca th nghim y khin th nghim y khng thc hin c" (32) [25]. Nhng hnh thc l-gch l tote Formen4) - v ngi ta khng xem chng l mt "th thng nht hu c" (33)
1) 2) 3) 4)
vt t n Tht v l, nhn thc chn chnh l tr nhng hnh thc cht
Trong Hin tng hc tinh thn ti xem xt thc trong s vn ng ca n t ci mu thun (Gegensatz) trc tip ban u gia n v i tng, cho n tri thc tuyt i (34) [26]. Con ng i ca n thng qua tt thy mi hnh thc ca quan h gia thc v khch th... "Vi t cch l mt khoa hc, chn l l s t thc thun tu ang pht trin"... "t duy khch quan"... "bn thn khi nim l ci tn ti t n v v n" (35) [27]. (36 [28]: ch ngha thy tu. Thng , vng quc ca chn l etc. etc.) 37 [29]: Can-t gn cho cc quy nh l-gch "mt ngha v bn cht l ch quan". Nhng "nhng s quy nh trong t tng" c "mt gi tr v mt tn ti khch quan". Ci l-gch c i n Verachtung2) (38) [30]. Phi ci to... 39 [30] - L-gch hnh thc, c, cng ging y nh ci tr chi tr con l xp nhng mu vn thnh nhng bc tranh (in Verachtung gekommen3): (38) [30]). 40 [32] Trit hc phi c phng php ring ca n (khng phi phng php ca ton hc, contra Spinoza, Wolf und Andere4)). 40 - 41 [33]: "V phng php l thc v hnh thc ca NB s t vn ng ni ti ca bn thn ni dung" v tip theo ton tr. 41 [33] l s gii thch hay v php bin chng es ist der Inhalt in sich, die Dialektik, die er an ihm selbst hat, welche ihn fortbewegt (42) [34].
3) 4)
1) 2)
ibidem nh trn s coi khinh b khinh mit phn i Xpi-n-da, Vn-ph v nhng ngi khc
106
V. I. L-nin
107
Ci lm cho mt lnh vc cc hin tng no tin trin, chnh l bn thn ni dung ca lnh vc y, l php bin chng m ni dung c t r o n g (an) bn thn n (ngha l bin chng ca s vn ng t thn ca n). "Ci ph nh cng ng thi l ci khng nh" (41) [33] - s ph nh l mt ci g xc nh, c mt ni dung nht nh, nhng mu thun bn trong dn n s thay th ni dung c bng mt ni dung mi, cao hn. Trong l-gch c khng c chuyn ha, khng c NB pht trin (ca nhng khi nim v ca t duy), khng c "l i n h b n t r o n g, t t y u" (43) [35] ca tt c cc b phn khng c bergang1) ca ci ny thnh ci kia. V H-ghen nu ln hai yu cu c bn: 1) "Tnh tt yu ca lin h" v 2) "ngun gc ni ti ca nhng s khc nhau". Rt quan trng!! Theo ti, iu c ngha nh sau: 1) Mi lin h t t y u, mi lin h khch quan ca tt c cc mt, cc lc lng, cc xu hng etc. ca mt lnh vc nht nh nhng hin tng; 2) ngun gc ni ti ca nhng s khc nhau l l-gch bn trong khch quan ca s tin ha v ca s u tranh ca nhng s khc nhau, ca cc cc. Khuyt im ca php bin chng ca Pla-tn trong Pcm-nt68. "Ngi ta thng ch nhn thy trong php bin chng mt hnh ng bn ngoi v c tnh cht ph nh, khng thuc bn thn s vt, mt hnh ng c gy ra ch bi
1)
tnh h vinh, tc mt dc vng ch quan no y mun lm lung lay v lm tan r ci vng chc v ci chn tht, hay nhn thy trong php bin chng mt hnh ng a n h khng, tc l s v ch mt i tng c xem xt mt cch bin chng" (43) [35]. (44) [35] - Cng lao ln ca Can-t l lm cho php bin chng thot khi den Schein von Willkr1). Hai s vic quan trng: # NB: khng r, quay tr li!! (1) Die Objektivitt des Scheins 2) (2) die Notwendigkeit des Widerspruchs3) selbstbewegende Seele4), ...( tnh ph nh bn trong)... "nguyn tc ca mi sc sng t nhin v tinh thn" (44) [36]. # Phi chng l t tng ny: ci b ngoi cng c tnh khch quan, v n l mt trong nhng mt ca th gii k h c h q u a n ? Khng nhng ci Wesen5) m c ci Schein cng c tnh khch quan. C s khc nhau gia ci ch quan v ci khch quan,
nhng s khc nhau ny cng c gii hn ca n.
Ci bin chng = = nm c nhng mt i lp trong s thng nht ca chng... 45 [37] L-gch ging ng php ch, i vi ngi mi hc, n l mt vic, cn i vi ng i tinh thng ngn ng (v nhiu
3) 4) 5)
1) 2)
"s chuyn ha"
"ci b ngoi c on" tnh khch quan ca ci b ngoi tnh tt yu ca mu thun linh hn t vn ng bn cht
108
V. I. L-nin
109
t nh v su sc!
ngn ng) v tinh thn ca ngn ng, th n li l mt vic khc. "i vi ngi ch mi bt u nghin cu l-gch hay ni chung, nghin cu cc khoa hc, th n l ci th ny, v i vi ngi no qua vic nghin cu cc khoa hc khc ri mi n vi l-gch, th n li l ci th khc".
Lc , l-gch vch ra "bn cht ca s phong ph " (des Reichtums der Weltvorstellung1)), "bn tnh bn trong ca tinh thn v ca th gii"... (46) [38]. "Khng phi ch l ci ph bin tru tng, i chiu m l ci ph bin bao hm c s phong ph T bn ca ci c th" (47) [38]. Mt cng thc hay tuyt: Khng phi ch l ci ph bin tru tng, m l ci ph bin bao hm c s phong ph ca ci c th, ci c th, ci c bit (tt c s phong ph ca ci c th v ci c bit!)!! Trs bien!2)
Ci l-gch cng vy, n ch c nh gi mt cch ng n, khi n l s tng kt kinh nghim cc khoa hc; lc , i vi tinh thn, n l chn l ph bin, khng phi l mt tri thc c bit, bn cnh nhng i tng v thc ti khc, m l ni dung cn bn ca tt c cc tri thc khc"... (47) [38 - 39].
tng kt kinh nghim cc khoa hc NB (Thc cht) ni dung cn bn ca tt c cc tri thc khc
"H thng ca l-gch l vng quc ca cc hnh bng" (47) [39], tc l ci vng quc thot ra khi tt c nhng tnh c th cm tnh... (50) [41] ..."khng phi l tru tng, cht cng, ng im, m l c th"... c sc! Tinh thn v thc cht ca php bin chng! (52) [43] Ghi ch... nhng kt qu ca hc Can-t...: "l tnh khng c nng nhn thc mt ni dung c chn l, v i vi chn l tuyt th phi cu n lng tin"... trit kh tnh i, Can-t: hn ch l tnh v cng c lng
s so snh hay (duy vt)
" Ging nh, cng mt cu cch ngn lun l, nu do mt thanh nin ni ra, tuy anh ta hiu n mt cch hon ton ng n, th li khng c cng mt ngha v cng mt tm rng nh khi cu xut pht t ming mt ngi tng tri vic i, v khi ni cu , ngi ny ni ln ton b sc mnh ca ni dung ca n.
tin69
(53) [44] Li mt ln na Ding an sich = tru tng, sn phm ca t duy tru tng.
1) 2)
s phong ph ca quan nim v th gii Rt hay!
110
V. I. L-nin
Bn tm tt "Khoa hc l-gch". Hc thuyt v tn ti
111
Dng u l mt iu ngu xun. Dng th hai l thin ti. Bt u t u? Tn ti thun tu (Sein) (63) [53] "khng a ra mt tin no", s bt u. "Khng c bt c ni dung no"... "khng phi l sn phm ca bt k mt s trung gian no"... (66) [55]... "S pht trin" (des Erkennens1))... "phi c quy nh bi bn tnh ca s vt v ca chnh ni dung"... (68) [58] S bt u bao hm trong n c Nichts ln Sein2), n l s thng nht ca h v v tn ti: ..."ci ang bt u l cha tn ti ; n ch hng ti tn ti"... (t k h n g t n t i n t n t i : "mt s khng tn ti m cng ng thi l s tn ti"). Nhng iu ngu dt v ci tuyt i (68 - 69) [58 - 59]. Ni chung, ti c gng c H-ghen theo quan im duy vt: H-ghen l ch ngha duy vt ln u xung di (theo ng-ghen70) ngha l phn ln, ti loi b Thng , tuyt i, nim thun ty etc. (70 - 71) [60 - 61] Khng th bt u trit hc t ci "Ti". Khng c "vn ng khch quan".
hc thuyt v tn ti
Cn bt u khoa hc t u?
(59)
1)
[49] ... (en passant ) "bn tnh ca nhn thc" (id. tr. 6 1 [51])
2)
3)
Ch ca l-gch. So snh vi nhn thc lun hin nay.
NB
NB
(60) [50]... "Khng" (do H-ghen vit ng) "c ci g trn tri, trong gii t nhin, hoc trong tinh thn hay bt c ch no, m li khng ng thi bao hm c tnh trc tip ln tnh gin tip"...
1) Tri - gii t nhin - tinh thn. B tri i: ch ngha duy vt. 2) Mi ci u vermittelt = lm trung gian cho nhau, lin h thnh mt th thng nht, lin h vi nhau bi nhng s chuyn ha. B tri i s lin h c tnh quy lut ca ton th (q u t r n h) th gii. (62) [52] "L-gch l khoa hc thun tu, tc l tri thc thun tu vi tt c tm vc pht trin ca n"...
1) 2) 3)
Hegel. Werke, Bd. III, Berlin, 1833. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. V, Mt-xc-va, 1937.
nhn tin
1) 2)
ca nhn thc "h v" ln "tn ti"
112
V. I. L-nin
113
Ex nihilo nihil fit?1) T Nichts sinh ra ci Sein (Werden)... (81) [70]: "Khng phi l kh vch ra s thng nht y gia tn ti v h v... trong mi (do H-ghen vit ng) vt c thc hay mi t tng"... "khng c ci g trn tri, cng nh thin th nht: tnh quy nh (cht) (77) [66] Tn ti thun tu - "khng c s quy nh no tip". (Bestimmung l Qualitt1).) Bc chuyn Sein thnh Dasein tn ti hin c ? c hn v t tn ti Frsichsein (tn ti v n?) Sein - Nichts - Werden2). "Tn ti thun tu v h v thun tu l... cng mt ci" (78) [67]. (81 [70]: iu hnh nh l mt iu ngc i). S kt hp ca chng l Werden. "S vn ng trong ci ny trc tip tiu tn trong ci kia"... Ngi ta i lp Nichts vi dem Etwas3). Nhng Etwas l mt tn ti c quy nh, khc vi mt Etwas khc, m y li l ci Nichts n gin (79) [68]. (Phi -l-t v c bit l Pc-m-nt l nhng ngi u tin t ti s tru tng y v tn ti 71.) H-ra-clt, "mi ci u ang chy i" (80) [69]... tc l "mi ci u l sinh thnh".
1) 2) 3)
di t, m li khng bao hm c ci ny ln ci kia, c tn ti ln khng tn ti". Nhng kin phn i ln lt a b e s t i m m t e s Sein 2) (ti c hay khng c 100 ng) 82 i. f.
[71], nhng khng phi l ni v im ...
"Mt tn ti c quy nh, c hn l mt tn ti c lin h vi ci khc no ; n l mt ni dung nm trong mi quan h tt yu vi mt ni dung khc, vi ton b th gii. Khi ch n mi lin h c tnh quy nh ln nhau ca c ton th, siu hnh hc c quyn khng nh mt s khng nh v thc cht l lp li rng nu mt ht bi b hu dit th ton b V tr s sp " (83) [72]. (86) [75]: "Ci g l u tin trong khoa hc th nht nh cng l u tin v mt lch s". C mt ging rt duy vt!
Lin h tt yu ca ton b th gii ...lin h c tnh quy nh ln nhau ca tt c
NB
S quy nh l cht tn ti - h v - sinh thnh vt no
91 [80]: "Sinh thnh bao gm c tn ti ln khng tn ti" ...."Chuyn ha cng tc l sinh thnh"... (92 i. f.) [81]. 94 [83] "Theo Pc-m-nt, cng nh theo Xpi-n-da, s chuyn ha t tn ti hay t thc th tuyt i n ci ph nh, ci hu hn, l khng th c". Nhng theo H-ghen, s thng nht hay tnh khng th tch ri (tr. 9 0 [79] cch ni ny i khi li hay hn s thng nht) ca tn ti v h v dn n chuyn ha, Werden.
1) 2)
T h v khng sinh ra ci g c? tn ti c q u y n h
114
V. I. L-nin
115
Ci tuyt i v ci tng i, ci hu hn v ci v hn = nhng b phn, nhng giai on ca cng mt th gii. So etwa?1) (92 [81]: "Chng ta gi ch thc tn" "gi ci tn ti thng
Werden. Nhng vng khu ca n: Entstehen und Vergehen1) (109) [97]. Das Aufheben des Werdens2) - das Dasein tn ti c th, c quy nh (?)
110 [98 - 99]: aufheben = ein Ende machen = erhalten aufbewahren zugleich
3)
qua trung gian".)

102 [90 - 91]: Theo Pla-tn trong Pc-m-nt s chuyn ha bt u t tn ti v t mt = uere Reflexion2). 104 [93]: Ngi ta ni bng ti l khng c nh sng. Nhng "trong nh sng thun tu, ngi ta cng nhn thy t nh trong bng ti thun tu"... 107 [96] - Dn chng nhng lng v cng nh nm c trong qu trnh bin i ca chng... NB "Hon ton khng c ci g m li khng phi l mt trng thi trung gian gia tn ti v h v".
"Tnh khng th hiu c ca s bt u" - nu h v v tn ti loi tr ln nhau; nhng y khng phi l bin chng m l Sophisterei3). "V ngy bin l mt lp lun xut pht t mt tin khng c c s, v c ngi ta tha nhn m khng ph phn, khng suy ngh chn chn; cn ci m chng ta gi l php bin chng th l s vn ng l tnh cao cp, trong nhng s quy nh trng b ngoi ta nh hon ton tch ri nhau li chuyn ha t nhng ci ny sang nhng ci kia thng qua bn thn chng, thng qua vic chng hin tn, v nh vy tin b loi tr" (108) [96].
112 [100]: Dasein ist bestimmtes Sein4) (NB 114 [102] ein Konkretes5)), mt cht tch ri vi NB Anderes, v e r n d e r l i c h u n d e n d l i c h6). 114 [103] "Tnh quy nh, c lp v mnh vi t cch l tnh quy nh hin c, l cht"... "Cht c phn bit nh l ci hin c, l thc ti" (115) [103]. 117 [106] ..."Tnh quy nh l s ph nh"... (Spinoza) Omnis determinatio est negatio7), "lun im ny c mt tm quan trng v hn"... 120 [108]: "Ci vt no l ph nh u tin ca ph nh"... y s trnh by c phn ri rc v ht sc m h. abstrakte und abstruse Hegelei - ngghen72.
Ngy bin v php bin chng
125 [113 - 114] - ...Hai cp quy nh: 1) "Ci vt no v ci khc"; 2) "tn ti v ci khc v tn ti t n". 127 [115] - Ding an sich8) - "ci tru tng rt n gin". Ngi ta tng l thng thi khi ni
3) 4) 5) 6) 7) 8)
1) 2)
C phi th khng? "phn t bn ngoi" 3) ngy bin

1) 2)
s xut hin v s th tiu Lt b s sinh thnh lt b = chm dt = gi li (ng thi duy tr) tn ti hin c l tn ti c quy nh "mt ci g c th" ci khc, - b i n i v c h n (Xpi-n-da) Mi s quy nh l s ph nh Vt t n
116
V. I. L-nin
117
rng chng ta khng bit c nhng vt t n l ci g. Vt t n l s tru t ng khi mi quy nh Sein-fr-Anderes1) khi mi quan h vi ci khc , ngha l h v. Vy vt t n "ch l mt tru tng trng rng, khng c chn l". Rt su sc: vt t n v s chuyn ha ca n thnh vt v nhng ci khc (i chiu ngghen73). Vt t n ni chung, l mt tru tng trng rng v cht. Trong s sng v s vn ng, tt c v mi vt l t n v cng l v nhng ci khc, trong mi quan h vi ci khc, v n chuyn ha t mt trng thi ny sang mt trng thi khc.
ti sao l tr con ngi khng nn xem nhng mt i lp y l cht, cng , m l sinh ng, c iu kin, nng ng, chuyn ha ln nhau. En lisant Hegel... 1) 134 [122 - 123]: "G i i h n (l) ph nh n gin hay ph nh ln th nht" (des Etwas. Bt k vt no u c g i i h n ca n), "nhng vt khc cng ng thi l ph nh ca ph nh"... 137 [125]: Etwas mit seiner immanenten Grenze gesetzt als der Widerspruch seiner selbst, durch den es ber sich hinausgewiesen und getrieben wird, ist das Endliche. (M t v t n o , ng v mt gii hn bn trong ca n m xt, - ng v mt mu thun ca n vi chnh n, mu thun y n vt no y v a n vt ra gii hn ca n m xt th l ci hu hn). Khi ngi ta ni cc s vt u l c hn, th tc l ngi ta tha nhn rng s khng tn ti ca chng l bn tnh ca chng (s khng tn ti l s tn ti ca chng). "Chng" (cc vt ) "tn ti, nhng chn l ca s tn ti y l s kt thc ca chng". Sc so v thng minh! i vi nhng khi nim thng hnh nh cht, H-ghen em phn tch v vch ra rng chng c s vn ng? C hn? ngha l ang vn ng n ch kt thc! Vt no ? ngha l k h n g p h i vt khc. Tn ti ni chung? - ngha l mt tnh khng quy nh sao cho tn ti = khng tn ti. Tnh linh hot ton din, ph bin ca NB cc khi nim, tnh linh hot n mc
1)
NB
Sehr gut!! 2 ) nu ng i ta hi vt t n l ci g, so ist in die Frage gedankenloser Weise die Unmglichkeit der Beantwortung gelegt...3) (127) [116].
Ch ngha Can-t = siu hnh hc
129 [117] - en passant: trit l bin chng m "trit l siu hnh, k c trit l ph phn" khng bit n.
P h p b i n c h n g l hc thuyt vch ra rng nhng m t i l p lm th no m c th v thng l (tr thnh) n g n h t, - trong nhng iu kin no chng l ng nht, bng cch chuyn ha ln nhau,
tn ti cho ci khc Hay lm!! 3) th ngi ta hp tp lng vo cu hi ci kh nng khng th gii p n...
1) 2)
Khi c H-ghen...
118
V. I. L-nin
119
nhng t tng v php bin chng en lisant Hegel
ng nht ca cc mt i lp, - y l thc cht. Tnh linh hot p dng mt cch ch quan = ch ngha chit trung v ngy bin. Tnh linh hot p dng mt cch khch quan, ngha l phn nh tnh ton din ca qu trnh vt cht v s thng nht ca qu trnh , th l php bin chng, l s phn nh chnh xc s pht trin vnh vin ca th gii.
tnh, cc bn hy xem, li "khng th vt qua c

hn "! Nhng, ng nhin, khng phi bt c s vt qua hn no cng l mt s gii phng tht s khi hn ! nam chm, nu c thc, s xem s ch hng ca n v phng bc l t do (Lai-bni-xt). Khng phi th, lc , nam chm s bit tt c mi hng ca khng gian v n s coi c mt hng l gii hn ca t do ca n, l s hn ch t do ny. 148 [137] ..."Bn tnh ca bn thn ci hu Php bin hn l ch vt qua nhng hn chng ca bn ca n, ph nh ci ph nh ca n thn cc s vt, v tr thnh v hn"... Khng phi ca bn thn mt lc (Gewalt) bn ngoi (fremde) gii t nhin, (149) [137] m bn tnh ca n (seine ca bn thn Natur) (ca ci hu hn) bin ci tin trnh hu hn thnh v hn. cc s kin 151 [139]: Schlechte Unendlichkeit1) tnh v hn i lp v cht vi tnh hu hn, khng lin h vi tnh hu hn, tch ri khi tnh hu hn, nh th ci hu hn th diesseits, cn ci v hn th jenseits2), nh th ci v hn l trn, bn ngoi ci hu hn... 153 [142]: Nhng tht ra sind sie (hu hn v v hn) untrennbar 3). Chng l mt (155) [143 - 144]. 158 - 159 [147]: ..."S thng nht ca ci hu hn v ci v hn khng phi l mt s ghp ci n vi ci kia mt cch bn ngoi, cng khng phi l
1) 2) 3)
139 [127] - Ngi ta ni, v hn v hu hn l i lp? (xem tr. 148 [136 - 137]) (i chiu tr. 151 [139]). 141 [129] - Sollen und Schranke l nhng vng khu ca des Endlichen1). 143 [132] - "Trong ci phi tn ti, bt u s vt qua ci hu hn, tc l bt u ci v hn". 143 [132] - Ngi ta ni l l tnh c nhng gii sehr hn ca n. "Khng nh nh vy, ngi ta gut! khng thy rng khi ngi ta quy nh vt no l mt hn th ngi ta vt qua hn ri". 144 [132 - 133]: Hn khng t duy, v vy tnh hn ch (Beschrnktheit) ca n khng phi l mt gii hn (Schranke) i vi n. Nhng hn cng c nhng gii hn ca n, chng hn nh tnh c th b -xi ha, nu n "l mt cht c th b -xi ha". S tin ha ca hn 144 - 145 [133]: Tt c (ci g c tnh cht ngi) u vt qua gii hn ca n (Trieb, Schmerz ect.2)), cn l
Ci phi tn ti v hn l nhng vng khu ca ci hu hn
1) 2)
p dng vo nguyn t versus in t.
"Tnh v hn xu" bn ny, cn ci v hn th bn kia chng... khng tch ri nhau
dc vng, au n, v.v.
120
V. I. L-nin
[ 121
Ni chung, tnh v hn ca vt cht v b su...74
mt s kt hp khng thch hp, tri vi tnh quy nh ca chng, mt s kt hp nh l s kt hp nhng vt tch bit v i lp, c lp i vi nhau, v do khng th dung ha vi nhau c; m mi ci l s thng nht y trong bn thn n, v mi ci ch l s t lt b, hn na khng c ci no c tnh u vit ca tn ti t n v ca tn ti khng nh hin c so vi ci kia. Nh chng ta ni trn, tnh hu hn ch l s vt qu bn thn mnh; do tnh hu hn bao hm tnh v hn, nh ci khc ca bn thn n"...
..."Nhng s tin trin v hn biu th mt ci g hn" (l s so snh n gin ci hu hn vi ci v hn), "ci c t ra trong s tin trin y cng l s lin h (do H-ghen vit ng) ca nhng ci c th phn bit vi nhau c"... (160) [148]. 167 [155] "Bn tnh ca t duy t bin... duy nht l ch nm ly nhng yu t i lp trong tnh thng nht ca chng". Vn ci v hn i n ci hu hn ra sao, i khi c coi l bn cht ca trit hc. Nhng vn y quy li l lm sng t mi lin h gia chng... 168 [156] ..."C v nhng lnh vc khc cng cn c Bien mt s pht trin nht nh bit cch t dit! nhng cu hi, v trit hc th li cng cn hn th na, bi l nu khng ngi ta c th c tr li rng cu hi l v dng". 173 - 174 [161 - 162]: Frsichsein tn ti v n = tn ti
S lin h (ca tt c cc b phn) ca s tin trin v hn
Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914
nh thu nh
123
v hn, tn ti cht lng hon thnh. Quan h vi ci khc bin mt; cn li quan h vi mnh. Cht t ti cc (auf die Spitze) v tr thnh lng. Ch ngha duy tm ca Can-t v ca Phch-t... (181) [169] "dng li trong nh nguyn lun" ((khng r rng)) "v tn ti hin c v tn ti v n"... ngha l khng c s chuyn ha ca vt t n (ni n cu tip theo) n hin tng? t khch th n ch th? Ti sao Frsichsein li lm Eins1), ti khng r. y, theo ti th ca H-ghen tht l cc k ti ngha. Ci mt - l nguyn l c xa ca 2) (v chn khng). Chn khng c NB: coi l Quell der Bewegung 3) (185) [173] Selbstbewekhng nhng vi ngha ch b trng, gung 5) 4) m n cn enthlt "mt t tng su sc hn cho rng chnh trong ci ph nh ni chung cha ng cn c ca s sinh thnh, ca s t vn ng bt an" (186) [173]. 1 8 3 [170]: "Tnh quan nim ca tn ti v n, vi t cch l tnh tng th, nh vy trc nht chuyn thnh thc ti, v, hn na, thnh thc ti tru tng nht, vng vng nht, nh ci mt ".
3) 4) 5)
1) 2)
mt
nguyn t (khng th phn chia)
ngun gc ca vn ng
cha ng t vn ng
124
V. I. L-nin
125
Nc c... T tng v s chuyn ha t ci quan nim thnh ci thc ti l mt t tng su sc: rt quan trng i vi lch s. Nhng trong i sng c nhn ca con ngi cng vy, r rng y cng c nhiu chn l. Chng ch ngha duy vt tm thng. NB. S phn bit gia ci quan nim v ci vt cht cng khng phi l tuyt i, khng phi l berschewenglich75. 189 [177] Ghi ch. Nhng n t ca Lai-bni-tx. Nguyn tc v Eins v s khng y ca n Laibni-tx76. Xem chng, H-ghen xem xt s t pht trin ca nhng khi nim, phm tr ca ng ta trong s lin h vi ton b lch s trit hc. iu em li mt mt mi na ca ton b L-gch hc. 193 [181] ... "Xa kia c mt cu ni rng: mt tc l nhiu v, c bit, n h i u tc l m t"... 195 [183] ..."S khc nhau gia mt v nhiu c nh ngha nh s khc nhau gia nhng quan h ln nhau ca chng, nhng quan h ny li phn thnh hai: s y v
Ch , tr. 203 [190], iu nhn xt khng thiu chm bim chng "phng thc m nhn thc dng phn t v kinh nghim, phng thc lc u cm th nhng quy nh ny khc trong hin tng, sau ly nhng quy nh ny lm cn c v tha nhn nhng vt cht c bn hay lc lng tng ng tt phi gy ra nhng quy nh ca hin tng, gi l gii thch chng"...
s ht"...
Ni chung, tt c Frsichsein y, hn l cn cho Hghen mt phn suy ra cht chuyn thnh lng nh th no (199) [187] cht l mt tnh quy nh, mt tnh quy nh cho n, Gesetzte1), l mt n v - tt c iu gy ra mt n tng l rt gng p v rt trng rng.
1)
c thit nh
126
V. I. L-nin
127
229
[217]: "Die Diskretion dch? l tnh phn chia1), t n h
Thin th hai: i lng (lng) Theo Can-t, c 4 ,,antinmi'' 77. Tht ra, mi khi nim, mi phm tr cng c tnh cht antinmi (217) [205]. Vai tr ca ch "Ch ngha hoi nghi c i khng ngha hoi nghi tic sc ch ra mu thun y hoc trong lch s antinmi trong tt c nhng khi nim m n thy trong khoa hc". trit hc Phn tch Can-t mt cch rt xoi mi (v sc so), Hghen kt lun rng Can-t ch n gin nhc li trong nhng kt lun ci m ng ni trong cc tin , ngha l ng nhc li rng c mt phm tr Kontinuitt 1)v mt phm tr Diskretion 2). Do ch c th rt ra kt lun "rng khng mt nh ngha no trong cc nh Wahrhafte ngha y, tch ring ra, m li cha ng Dialektik 3) chn l, ch c s thng nht ca chng mi l chn l. l phng php tht s bin chng dng xem xt chng, v cng l kt qu chn chnh ca chng" (226) [214].
232
p h n t h n h s h n g , cng nh die Kontinuitt, tnh khp kn (?), tnh k tha (?)2), tnh lin tc l mt vng khu ca l n g " ... [219]: "Lng, m trc ht l tnh s lng vi mt tnh quy nh no hay vi mt gii hn ni chung, trong tnh quy nh hon chnh ca mnh l mt s"...
s lng ? v n v l
234 [221]: "A n z a h l
m
nhng vng khu ca s". 248
[235 - 236] V vai tr v ngha ca s (rt nhiu
v Pythagoras ect.ect.), th ngoi nhng ci khc ra, c mt nhn xt chnh xc sau y: "Cc t tng cng c nhiu tnh quy nh, v do cng c nhiu quan h bao nhiu, th vic biu hin cc t tng bng nhng hnh thc nh nhng s, mt mt cng tr nn m h, v mt khc cng tr nn tu tin v khng c ngha g c" (248 - 249) [236]. ((Vic nh gi cc t tng: c nhiu quy nh v d o c nhiu quan h.)) V nhng antinmi ca Can-t (th gii khng c bt u etc.), H-ghen li chng minh mt cch des Lgenren3) rng trong nhng tin cng nhn ci cn phi chng minh nh l c chng minh ri (267 - 278) [255 - 267]. on sau, s chuyn ho lng thnh cht, trong bn trnh by l lun-tru tng, th ti ngha n ni ngi ta khng hiu g c. Quay tr li!!
_______________________________________
1) 2) 3)
tnh lin tc
_______________________________________
Ch "tnh phn chia" b gch i trong bn tho. Ch "tnh khp kn, tnh k tha" b gch i trong bn tho. 3) di dng
1) 2)
tnh khng lin tc
Php bin chng chn chnh
128
V. I. L-nin
129
283[271]: Ci v hn trong ton hc. n nay, s bin minh c h cn c vo s chnh xc ca nhng kt qu ("m ngi ta chng minh da vo nhng cn NB c khc"), ... ch khng da vo s r rng ca i tng confer Engels78 285[273]: Trong khi tnh cc i lng v hn, ngi ta khng tnh n mt s khng chnh xc (r rt) no , th m kt qu vn khng phi l gn ng m hon ton ng! Nhng vic vn tm y mt Rechtfertigung 1) "cng khng phi l tha", "nh vic i hi phi chng minh quyn s dng ci mi ca bn thn mnh"79. Cu tr li ca H-ghen th phc tp, abstrus 2) etc. ect. y l thuc v ton hc c a o c p. i chiu n g - g h e n v tnh vi phn v tch phn 80. Nn ch mt nhn xt m H-ghen nhn tin nu ln: "mt cch tin nghim, ngha l v bn cht c tnh cht ch quan v c tnh cht tm l"... "mt cch tin nghim, c ngha l trong ch th" (288)[276]. Tr. 282-327 [270-314]u. ff. 379[363]. S phn tch rt chi tit v tnh vi phn v tch phn, vi nhng li trch dn ca Newton, Lagrange, Carnot, Euler, Leibniz ect. ect. chng t rng H-ghen ch nh th no n s bin mt y ca nhng i lng v cng nh, n trng thi trung gian y gia
ci tn ti v ci khng tn ti. Tt c iu l khng th hiu c, nu khng nghin cu ton hc cao cp. ng ch l ci u ny ca Carnot: Reflexions sur la Mtaphysique du calcul infinitsimal!!!1)
S pht trin khi nim Verhltnis2) (379-394)[363-379] l ht sc ti ngha. Ch cn ghi, tr. 394[378-379], nhn xt v nhng tng trng, ni chung, v nhng tng trng ngi ta khng th phn i c g c. Nhng khi phn i mi ngha tng trng, phi ni rng i khi ngha tng trng l mt th on thun tin khi mt cng nm ly, vch ra, chng minh nhng nh ngha ca khi nim (Begriffsbestimmungen). Th m ci li chnh l cng vic ca trit hc. "Nhng nh ngha thng thng v lc, hay l tnh thc th, v nguyn nhn v tc ng, v. v., cng ch l nhng tng trng dng biu hin, chng hn, nhng quan h sng hoc nhng quan h thn, ngha l chng l nhng nh ngha khng chn tht ca nhng quan h ny" (394)[379].
NB?
_______________________________________
1)
_______________________________________
1) 2)
s bin minh ti ngha
Cc-n: "Nhng suy ngh v siu hnh hc ca php tnh nhng i lng v cng nh !!! 2) quan h
130
V. I. L-nin
131
Thin th ba: "Trong kt hp cht v lng c biu th mt cch tru tng. Bn thn tn ti l ng thc trc tip ca tnh quy nh vi bn thn n. Tnh trc tip y ca tnh quy nh t th tiu. Lng l tn ti quay tr v bn thn n sao cho tr thnh mt ng thc n gin vi bn thn n v v quan vi tnh quy nh" (395) [380]. Hng th ba l . Can-t a ra phm tr dng thi (tnh kh nng, tnh hin thc, tnh tt yu), v H-ghen ni rng Can-t: "Phm tr y c ngha l n l quan h gia i tng v t duy. T gc ca ch ngha duy tm y, th t duy ni chung l mt ci g v thc cht l bn ngoi vt t n..., tnh khch quan vn c cc phm tr khc, li khng c phm tr dng thi" (396) [380]. En passant (397) [381 - 382]: Trit hc n- trong Bra-ma chuyn thnh Xi-va (bin ha = mt i, pht sinh)... Cc dn tc thn thnh ha (399) [383]. ? chuyn thnh bn cht (Wesen). (V vn , nu ch n iu m H-ghen nhn tin nhn xt th cng khng phi l khng b ch. Nhn xt l: "trong x hi cng dn pht trin, s lng nhng c nhn lm nhng ngh nghip khc nhau th trong mt mi quan h ln nhau nht nh") (402) [386].
V phm tr tnh tim tin (Allmhligkeit), H-ghen vit: "Ngi ta thch dng phm tr y hnh dung hay gii thch s bin mt ca mt cht hoc mt ci g , v nh vy, s bin mt y dng nh ang din ra trc mt, do ch lng quy nh c coi l gii hn bn ngoi, c bn tnh kh bin, v ng thi s bin i ng nhin c coi nh s bin i ca ring lng m thi. Nhng tht ra tt c ci khng gii thch g c; xt v thc cht, s bin i cng ng thi l bc chuyn t mt cht ny sang mt cht khc, hoc ni mt cch tru tng hn, l bc chuyn t tn ti hin c sang khng tn ti; y, c mt quy nh khc vi quy nh trong tnh tim tin, tnh tim tin ch l mt s gim i hay l tng thm v ch ch mt cch phin din n lng thi. Nhng mt s bin i b ngoi hon ton c v l mt s bin i thun ty v lng, cng chuyn ha thnh bin i v cht, l mt mi lin h gia hai ci c cc ngi thi c ch ti; h minh ha bng nhng th d thng tc nhng s xung t do ch khng bit mi lin h ny gy nn"... (405 - 406) [389-390] (ngi hi: nh mt si tc; c ng ly mt ht...) "ci b bc b" ( y) " l das einseitige Festhalten an der abstrakten Quantumsbestimmtheit" (ch ch mt chiu n nhng quy nh tru tng ca lng, tc l khng ch n nhng bin i ton din v nhng cht c th etc.). ..."Nhng s xoay chuyn y v vy hon ton NB khng phi l mt s a bn trng rng hay l hm hnh, m t bn thn chng l ng v l sn phm ca mt thc c quan tm n nhng hin tng din ra trong t duy. Lng, khi c coi nh mt gii hn bng quan th l mt m t pha y vt ang tn ti no b tn
132
V. I. L-nin
133
cng mt cch bt ng v b tiu dit. Mu mo ca khi nim chnh l ch: n nm ly mt vt no ang tn ti t phng din m cht ca vt y hnh nh khng lin quan g c, hn na khng lin quan n mc m s bnh trng ca mt nh nc, mt ti sn, v. v., mt s bnh trng gy tai ha cho nh nc, cho ngi ch, lc u thot mi nhn hnh nh l hnh phc ca nh nc hay l ca ng i ch" (407) [391] . "Bit nhng s c tnh cht kinh nghim v t nhin, chng hn nhng khong cch gia cc hnh tinh, l mt cng lao ln; nhng lm cho nhng s lng c tnh cht kinh nghim no bin mt i nng chng ln ti hnh thc ph bin ca nhng quy nh v lng, sao cho chng bin thnh nhng yu t ca mt Gesetz quy lut hay ca , li l mt cng lao cn v oder cng ln hn na"; cng lao ca Ga-li-l v KMa 1) pl... "H chng minh nhng quy lut m h pht hin ra, khi h vch ra rng c mt s ph hp gia chng v ton th nhng chi tit do tri gic em li" (416) [400 - 401] . Nhng, cn i hi hheres Beweisen 2) v cc quy lut ? y, lm sao cho cc quy nh v lng ca chng c nhn thc t Qualitten oder bestimmten Begriffen, die bezogen sind (wie Raum und Zeit) 3). S pht trin ca nhng khi nim des Maes vi tnh cch spezifische Quantitt v vi tnh cch reales Ma 4) (k
c Wahlverwandtschaften 1) chng hn nhng nguyn t ha hc, nhc iu) l rt ti ngha. Ch thch di v ha hc, vi mt on bt chin chng Berzelius v thuyt in ha hc ca ng ta (433 - 445) [417 - 429]. ng nt ca nhng quan h v (Knotenlinie von Maverhltnissen) nhng bc chuyn lng thnh cht... Tnh tim tin v nhng bc nhy vt. V li mt ln na, tr. 448 [432], tnh tim tin m khng c bc nhy vt, th khng gii thch c g c.
NB
NB
Trong ch thch, H-ghen bao gi cng a ra nhng s kin, nhng th d, nhng ci c th (v th Ph-bch c ln ch giu H-ghen rng ng ta dn gii t nhin vo cc ch thch. Ph-bch, Ton tp, II, tr. ?) 81. Tr. 448 - 452 [432 - 436], ch thch ghi Nhng mc lc (khng phi trong vn bn!! rm!!): bc "Th d v nhng ng nt loi y; hnh nh nhy vt! khng c bc nhy vt trong gii t nhin".
tr. 449 [433 - 434] sinh v cht.
Nhng th d: ha hc; nhc iu; nc (hi, bng) Gin on ca tnh tim tin Nhng bc nhy vt!
Abbrechen der Allmhligkeit, tr. (450) [434] "Theo ngi ta ni th gii t nhin khng c nhng bc nhy vt; v khi cn l gii mt s sinh hay mt s cht, th quan nim thng thng t ng rng (nh tng ni) s l gii c
_______________________________________
1) 2)
quy lut hay s chng minh cao hn na 3) nhng cht hay nhng khi nim nht nh c lin quan vi
nhau (nh khng gian v thi gian) 4) vi tnh cch lng c th v vi tnh cch thc ti
_______________________________________
1)
nhng i lc chn lc
134
V. I. L-nin
135
n bng cch hnh dung n l mt s xut hin dn dn hay mt s mt i dn dn. Nhng trn kia ch ra rng ni chung nhng s bin i ca tn ti khng ch l s chuyn ha ca mt lng ny sang mt lng khc, m cn l s Nhng chuyn ha t cht sang lng v, ngc li, bc l s tr thnh mt ci khc, ci khc y l s nhy gin on ca tnh tim tin v l ci khc v vt! cht, tri vi s tn ti trc y. Nc khng phi cng li dn dn qua s lnh, nh th lc u n ng li v dn dn cng li cho n lc thnh bng, m n tr thnh bng cng ngay lp tc; sau khi t ti nhit ng bng, nc vn cn c th trng thi lng chng no n cn ng im, nhng ch cn lung lay n mt cht l n bin thnh bng. Gi nh v tnh tim tin ca s sinh, da trn quan nim cho rng ci ang sinh ra tn ti mt cch cm tnh, hay l ni chung tn ti trong hin thc, nhng n cn khng tri gic c ch v n nh qu; cng nh cn c gi nh v tnh tim tin ca s mt i l quan nim cho rng ci khng tn ti hay ci khc n thay ch ci ang mt i cng l ang tn ti, nhng cn cha r rt; hn na, ni ci ny v ci khc ang tn ti khng phi theo ngha l ci khc y bao hm trong ci khc ny, m ni l n c mt s tn ti ring ca n, c iu cha r rt m thi. Do m ci sinh v ci cht u b th tiu, hay l ni cch khc, ci trong n tc l ci bn trong, mt ci g c sn trc khi n tn ti, c chuyn bin thnh mt i lng nh ca s tn ti bn ngoi, v s khc nhau cn bn hay l s khc nhau v khi nim, chuyn bin thnh mt s khc nhau bn ngoi, mt s khc nhau n gin v i lng. Gi nh v tnh tim tin ca s bin i gii thch s sinh v s cht,
l sa vo ci v v, bun t ca li ni trng ; hn na, gi nh rng ci ang sinh hay ci ang cht l sn c t trc, cn s bin i chuyn thnh s thay i n gin ca ci khc nhau bn ngoi, th thc t chnh l iu lm cho s gii thch mang tnh cht trng . S kh khn m l tr gp phi trong khi c gng tm hiu nh vy, chnh l trong s chuyn ha v cht ca mt vt no thnh mt ci khc vi n ni chung, v thnh ci i lp vi n; trnh kh khn , l tr hnh dung tnh ng nht v s bin i l nhng bin i v quan v bn ngoi ca lng. Trong lnh vc o c, chng no ci o c c xt trong phm vi ca tn ti, th cng c mt s chuyn ha nh vy t lng thnh cht; nhng cht khc nhau l da trn s khc nhau v i lng. Ch cn "qu i" mt t v "t i" mt t th thiu suy ngh b vt qua v s c mt ci g hon ton khc, tc trng ti, cng bng bin thnh bt cng, phm hnh thnh t oan. Cng nh vy, vi cc iu kin khc nh nhau, cc quc gia c tnh cht khc nhau v cht do c s khc nhau v i lng ca mnh"... (450 - 452) [434 - 436]. Di . S chuyn ha t tn ti n bn cht (Wesen) c trnh by mt cch v cng ti ngha. Ht tp I.
136
V. I. L-nin
Bn tm tt "Khoa hc l-gch". Hc thuyt v bn cht
137
Tp IV. (Bc-lanh, 1834) phn I. L-gch khch quan. Mc II. Hc thuyt v bn cht
Thin th nht:
bn cht vi tnh cch s phn t t thn
khc, t tn ti, v n phi tri qua mt con ng d b, con ng vt qua tn ti, hay ni ng hn l xm nhp vo tn ti"...
c on ng
Bewegung1) ny, con ng ca tri thc, hnh nh l hot ng ca nhn thc (Ttigkeit des Erkennens ) "bn ngoi tn ti". "Nhng tin trnh l s vn ng ngha ca bn thn tn ti". khch quan "Bn cht... s d l bn cht... l nh s vn ng c hu, v hn ca tn ti" (4) [456]. "Bn cht tuyt i... khng c mt tn ti hin c no. Nhng n phi chuyn sang tn ti hin c" (5) [457]. Bn cht ng gia tn ti v khi nim, vi tnh cch l bc qu sang khi nim (= tuyt i). Cc phn nh ca bn cht : b ngoi (Schein), hin tng (Erscheinung), hin thc (Wirklichkeit). Das Wesentliche und das Unwesentliche 2) (8) [460]. Der Schein (9) [461]. Trong ci khng bn cht, trong ci b ngoi, c mt vng khu ca ci khng tn ti (10) [462]. ngha l ci khng bn cht, ci b ngoi, ci trn mt, thng bin mt, khng bm chc, khng ngi vng bng bn cht. Etwa3): s vn ng ca mt con sng bt bn trn v lung nc su di. N h n g b t c n g l biu hin ca bn cht! B ngoi v ch ngha hoi nghi respective4) ch ngha Can-t:
l lun nhn thc
"Chn l ca tn ti l bn cht" (3)1) [455]2). l cu u, nghe rt duy tm, b him. Nhng lin sau th c th ni l bt u mt lung gi mt: "Tn ti l ci trc tip. V mun nhn thc chn l* v tn ti t n v v n l g, nn tri thc khng ngng li" (k h n g n g n g l i NB) " ci trc tip v cc quy nh ca n, m t m c h o m n h m t c o n n g (N B) thng qua (N B) ci trc tip, vi gi thit rng bn kia (do H-ghen vit ng) ci tn ti y, cn c mt ci g khc vi bn thn tn ti, rng hu trng y l chn l ca tn ti. Nhn thc y l mt tri thc gin tip, v n khng trc tip nm bn cht v trong bn cht, m l n bt u t ci g
* Nhn tin ni. H-ghen thng ch giu xem nhng on dn v tnh tim tin ch (v khi nim) erklren, gii thch, hn l i lp qu trnh vnh vin ca s nhn thc ngy cng su sc thm, vi cch gii quyt siu hnh cho dt khot (ngi ta gii thch!!). i chiu tp III, tr. 463 [447]: "c th nhn thc c, hay nh ngi ta ni, gii thch c".
_______________________________________
s vn ng Ci bn cht v ci khng bn cht 3) i 4) tng ng
1) 2)
_______________________________________
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. IV, Berlin, 1834. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. V, Mt-xc-va, 1937.
138
V. I. L-nin
139
"Nh vy, b ngoi l hin tng ca ch ngha hoi nghi, hay cng l hin tng ca ch ngha duy tm, l mt tnh trc tip, m tnh trc tip y khng phi l ci g hay vt no , ni chung khng phi l mt tn ti dng dng, tn ti bn ngoi tnh quy nh ca n hoc quan h ca n vi ch th. Ch ngha hoi nghi khng dm ni: ci tn ti; ch ngha duy tm hin i khng dm coi nhn thc l tri thc v vt t n; b ngoi y ni chung khng th c c s ca mt tn ti no c, vt t n khng th bc vo nhng tri thc y. Nhng, ng thi, ch ngha hoi nghi li gn cho b ngoi ca n nhng NB quy nh ht sc nhiu v, hay ni cho ng hn l b ngoi ca n ly ton b s phong ph mun v ca th gii lm ni dung. Cng nh vy, hin tng ca ch ngha duy tm bao gm ton b nhng tnh quy nh nhiu hnh v nhiu v ". Anh t trong ci Schein1) tt c s phong ph ca th gii, ri anh ph nhn tnh khch quan ca Schein!! "B ngoi y v hin tng y u trc tip c tnh nhiu v nh vy. Vy, ni dung y khng th ly bt c tn ti no, bt c vt no hoc bt c vt t n no, lm c s; i vi bn thn n, trc sau n vn nh vy; n ch chuyn t tn ti thnh b ngoi, thnh th b ngoi li cha ng trong bn thn n tt c cc tnh quy nh mun v y, cc tnh quy nh ny l trc tip, tn
_______________________________________
1)
b ngoi
ti v khc nhau. Do , bn thn ci b ngoi l ci g c mt tnh quy nh trc tip. N c th c ni dung ny hay ni dung khc, nhng ni dung m n c, khng phi l ni dung t bn thn n t ra: l ni dung m n c mt cch trc tip. Ch ngha duy tm ca Lai-bni-tx hay Can-t, hoc ca Phch-t, cng nh nhng hnh thc khc ca ch ngha duy tm u nh ch ngha hoi nghi, chng vt qua my gii hn ca ci tn ti coi l tnh quy nh, tnh trc tip y. i vi ch ngha hoi nghi, ni dung hin c trc tip!! ca ci b ngoi ca n l ci hin c cho n; i vi ch ngha hoi nghi, bt k ni dung y l nh th no, n cng l trc tip. n t ca Lai-bni-tx pht trin nhng biu tng ca n xut pht t bn thn n; nhng n khng phi l lc lng sn sinh ra biu tng v lin kt cc biu tng, nhng biu tng ni trong n t nh nhng bong bng; chng u l dng dng vi nhau, u l trc tip vi nhau v do cng trc tip i vi bn thn n t. Cng nh vy, hin tng ca Can-t cng l mt ni dung hin c ca tri gic, m tin ca ni dung y l nhng nh hng, nhng quy nh ca ch th, ci n trc tip i vi ci kia v i vi ch th. Tht ra, s thc y v hn trong ch ngha duy tm ca Phch-t khng ly mt vt t n no lm c s, v do ch tr thnh mt tnh quy nh no trong ci Ti. Nhng tnh quy nh ny cng l tnh quy nh trc tip i vi ci Ti, ci Ti ly n lm thnh
tnh trc tip ca b ngoi
h khng i xa hn!
i chiu ch ngha Ma-kh!!
140
V. I. L-nin
141
tnh quy nh ca mnh v th tiu tnh cht bn ngoi ca n; n l mt hn ca ci Ti, hn m n c th vt qua, nhng hn cng c trong n mt mt dng dng lm cho n, tuy vn l hn vn c ca ci Ti, nhng ng thi cng bao hm mt ci khng tn ti trc tip ca ci Ti" (10 - 11) [462 - 463]. ..."Nhng quy nh phn bit n" (den Schein) "vi bn cht l nhng quy nh ca chnh bn thn bn cht"... b ngoi = ..."Ci to thnh ci b ngoi, l bn tnh ph tnh trc tip ca ci khng tn ti... nh ca bn Tn ti l ci khng tn ti trong bn cht cht. Tnh h v t thn ca n l bn tnh ph nh ca chnh bn cht"... ..."C hai vng khu : tnh h v, nhng vi tnh cch l tnh n nh, v tn ti, nhng vi tnh cch l vng khu, hay ni cch khc, tnh ph nh t n v tnh trc tip c phn t, l nhng vng khu ca b ngoi, do , cng l nhng vng khu ca chnh bn cht"... "B ngoi l chnh ngay bn cht trong tnh quy nh ca tn ti"... (12 - 13) [464]. B ngoi l (1) h v, l ci khng tn ti (Nichtigkeit), m ang tn ti (2) tn ti vi tnh cch l vng khu
[B ngoi]1) Ci hin ra ngoi l bn cht trong mt quy nh ca n, trong mt mt ca nhng mt ca n, trong mt vng khu ca nhng vng khu ca n. Bn cht hnh nh chnh l ci . B ngoi l s hin ra (Scheinen) ca bn thn bn cht trong bn thn n. ..."Bn cht... mang ci b ngoi trong bn thn n, vi t cch l vn ng v cng tn bn trong n"... ..."Bn cht trong s vn ng t thn ny ca n l s phn t. Phn t l ci g th b ngoi cng l ci y" (14) [466]. B ngoi (ci hin ra ngoi) l p h n n h ca bn cht trong bn thn bn cht. ..."Bi vy s sinh thnh trong bn cht, s vn ng phn t ca bn cht l s vn ng t khng n khng v, do , l s vn ng quay tr li bn thn"... (15) [467]. iu ny thng minh v su sc. Trong gii t nhin v trong i sng c nhng s vn ng dn n khng. Nhng c l khng c s vn ng no li xut pht t khng. Bao gi cng xut pht t mt ci g. "S phn t thng thng c hiu theo ngha ch quan l s vn ng ca sc phn on vt ln trn biu tng hin c trc tip v tm cho biu tng trc tip ny nhng quy nh ph bin, hoc em biu tng trc tip m i chiu vi nhng quy nh y" (21) [473]. (Trch dn Can-t Ph phn sc phn on 82)... "Nhng y khng phi l s phn t ca thc, cng khng phi l
"Vy, b ngoi l bn thn bn cht, nhng l bn cht trong mt tnh quy nh, sao cho tnh quy nh ny ch l mt vng khu ca bn cht, cn bn cht l s t hin trong bn thn n" (14) [466].
_______________________________________
1)
Trong bn tho ch "b ngoi" b gch i.
142
V. I. L-nin
143
s phn t xc nh hn ca l tr, s phn t ny ly ci c th v ci ph bin lm nhng quy nh ca mnh, m l s phn t ni chung"... Nh vy, y cng th, H-ghen ph phn Can-t l ch quan. iu ny N B. H-ghen tn thnh ngha khch quan (sit venia verbo1)) ca b ngoi, ca ci hin c trc tip H-ghen ni chung thng dng thut ng ,,ci hin c'', v y xem tr. 21 i. f. [473]; tr. 22 [474] . Nhng nh trit hc nh hn tranh ci xem nn ly bn cht hay ci hin c trc tip lm c s (Cant, Hium, tt c nhng ngi theo ch ngha Ma-kh). Hghen thay ch h a y bng ch v, v gii thch ni dung c th ca ch v y. "Die Reflexion l s hin ra ca bn cht trong bn thn mnh" (27) [478] phn t khng n. ..."N" (das Wesen) "l mt s vn ng thng qua nhng vng khu khc nhau, l s trung gian tuyt i vi bn thn n"... (27) [479]. ng nht khc nhau mu thun + [Gegensatz]2) c bit l s i lp (cn c)... dch? tnh phn t? quy nh phn t?
"Nu mi ci u ng nht vi bn thn, th mi ci cng u khng khc nhau, khng c i lp, khng c cn c" (29) [481]. "Bn cht l... s ng nht n gin vi bn thn" (30) [482]. T duy thng thng xp cnh nhau (daneben) tnh ging nhau v tnh khc nhau, m khng hiu "s vn ng qu y ca mt trong nhng quy nh ny sang mt quy nh khc": (31) [483]. V mt ln na li chng quy lut ng nht (A = A): nhng ngi ng h quy lut ng nht "chng no h bm ly ci ng nht bt NB ng y, ci ng nht m mt i lp l tnh khc nhau, th h khng nhn thy l nh th h bin ci ng nht thnh mt nhng tnh quy nh phin din, m mt tnh quy thut ng nh phin din nh vy th khng cha do ti ng tnh chn l" (33) [485]. gch di ("Li ni trng trng rng": 32 [484]) ("Ch bao hm mt chn l h n h t h c , t r u t n g , khng y " (33) [485]).
Nhng dng ca s phn t: s phn t bn ngoi etc. c trnh by mt cch rt ti ngha. Nhng nguyn tc ca s khc nhau: "Mi vt u khc nhau"... "A cng l khng phi A"... (44) [496]. "Khng c hai vt no li ging nh nhau"... S khc nhau tn ti mt (Seite) ny hay mt khc, Rcksicht etc. insofern etc.1)
V vy, H-ghen vch r tnh phin din, s sai lm ca quy lut ng nht (A = A), ca phm tr (tt c nhng quy nh ca tn ti u l nhng phm tr tr. 2 7 - 2 8 [479 - 480]).
_______________________________________
1) 2)
nu c th ni nh vy Ch Gegensatz b gch i trong bn tho.
_______________________________________
1)
quan h v. v. "trong chng mc" v. v.
144
V. I. L-nin
145
bien dit !!
1)
"Thng thng ngi ta nung chiu cc s vt, ch ch trng lm sao cho chng khng t mu thun vi chng, do y, cng nh ch khc, ngi ta qun rng mu thun khng v vy m c gii quyt; n ch b y li i ni khc, vo trong phn t ch quan hoc bn ngoi ni chung, v trn thc t, chnh s phn t ny cha ng trong n, trong mt th thng nht, c hai vng khu b th tiu v c quan h ln nhau, v do b y xa hay di chuyn m c coi l ch mi c thit nh" (47) [498]. (Li chm bim ny tht l hin du! Nung chiu gii t nhin v lch s ( nhng ngi phi-li-xtanh) nh ty tr mi mu thun v u tranh ra khi gii t nhin v lch s)... Kt qu ca tng ca + v l khng. "Kt qu ca mu thun li khng phi ch l khng" (59) [511]. S gii quyt mu thun, s quy ci khng nh v ci ph nh thnh ch nhng quy nh (61) [513], bin bn cht (das Wesen) thnh cn c (Grund) (ibidem 2)). NB ..." Vy mu thun c gii quyt l cn c, l bn cht vi t cch l s thng nht ca khng nh v ph nh".. (62) [514]. "Ch cn mt t kinh nghim v t duy ang phn t cng thy rng nu mt ci g c quy nh l khng nh, th khi ngi ta xut pht t c s y i tip, ngi ta s thy ci g y trc tip bin ngay thnh ci ph nh, v ngc li, mt ci g c quy nh l ci ph nh, li bin thnh ci khng nh; rng t duy ang phn t t thy mnh lm lc v ri vo mu thun vi bn thn n trong nhng quy nh y. S thiu quen thuc vi bn tnh
ca nhng quy nh y a n kin cho rng dng nh s lm lc y l mt ci g gi di, khng ng c, v ngi ta tt phi li cho mt sai lm ch quan no . S chuyn ha nh th t ci ny sang ci kia, tht ra, vn l mt s lm lc thun ty, chng no ng i ta ch a c thc v tnh tt yu ca s chuyn ha y" (63) [515] . ..."Ngi ta hiu s i lp gia ci khng nh v ci ph nh ch yu l theo ngha ci u (mc d ch khng nh c ngha l: ci gi nh, ci c thit nh) tt phi l mt ci g khch quan, cn ci sau l ch quan, ch thuc v s phn t bn ngoi, khng lin quan g n ci khch quan, tc l ci hin tn t n v v n, v i vi ci khch quan ny n s hon ton khng tn ti" (64) [516] . "Tht vy, nu ci ph nh ch biu hin s tru tng ca ci ch quan ty tin"... (nh vy th "i vi ci khng nh khch quan" ci ph nh khng tn ti)... "Chn l, vi t cch l tri thc ph hp vi khch th, cng l ci khng nh; nhng n ch l ci ng ng vi bn thn n trong chng mc m tri thc c thi ph nh i vi ci khc, trong chng mc m tri thc xm nhp vo khch th v th tiu ci ph nh do khch th i biu. S lm lc l mt ci khng nh, vi t cch l kin t bit mnh v kin quyt cho rng n khng phi l ci hin tn t n. Cn s khng am hiu, th n, hoc l mt ci g bng quan vi chn l hay vi sai lm, tc l ci khng c quy nh l ci khng nh cng khng c quy nh l ci ph nh, thnh th s quy nh n nh l mt s khim khuyt no l thuc v tnh phn t bn ngoi; hoc l, vi tnh cch l s quy nh khch quan, vn c ca mt thuc tnh no , s khng am chn l v khch th
ci hin tn t n
_______________________________________
1) 2)
ni hay!! nh trn
146
V. I. L-nin
147
hiu l mt khuynh hng chng li bn thn n, mt ci ph nh bao hm mt phng hng khng nh. Mt trong nhng nhn thc quan trng nht l nhn r v nm ly kin v bn tnh y ca nhng quy nh c xt ca phn t, tc ci kin cho rng: chn l ca nhng quy nh ny ch c th l mi quan h ln nhau gia chng, v do , l ch mi quy nh ny cha ng quy nh khc trong chnh khi nim ca n; khng nhn thc nh vy, th khng th tin thm mt bc no trong trit hc" (65 - 66) [517 - 518]. Rt ch thch 1. Ch thch 2. "Quy lut loi tr ci th ba". H-ghen dn nguyn l loi tr ci th ba nh sau: "Mt vt l A hay l khng phi A; khng c ci th ba" (66) [518] v p h n t c h . Nu nh th c ngha l "mi ci u l ci i lp", mi ci u c quy nh khng nh v ph nh ca n, th nh vy l tt. Nhng nu ngi ta li hiu, nh ngi ta thng hiu, rng nh th l trong tt c cc v t, phi ly hoc ci ny hoc ci khng tn ti ca ci , th tht l tm thng!! Tinh thn... ngt hay khng ngt? xanh hay khng xanh? Quy nh phi dn n tnh quy nh, nhng trong ci tm thng th quy nh tht l khng dn n u c. Ri, H-ghen ni tip mt cch hm hnh, ngi ta ni rng khng c ci th ba. Th th, c mt ci th ba trong bn thn mnh : A, bn thn n chnh l ci th ba y, v A c th l + A hay l A. "Vy bn thn ci y l ci th ba m ng l phi loi i" (67) [519]. iu ny l sc so v ng. Bt c vt c th no, bt c mt ci g c th cng nm trong nhng mi quan
h khc nhau v thng l mu thun vi tt c ci cn li, ergo 1), n l bn thn n v l ci khc. Ch thch 3. "Quy lut mu thun" (cui 2, thin 1, quyn II ca L-gch). chng
"Nh vy, nu nhng quy nh u tin ca phn t, tc l ng nht, khc nhau v i lp, c nu trong mt mnh , th quy nh trong ba ci trn chuyn ha nh thnh chn l ca chng, tc l mu thun, li cng phi c bao qut v nu ln trong mt mnh :
tt c mi vt u c tnh cht mu thun trong bn thn n; c th, ngha ca mnh

ny l, so vi nhng mnh khc, n th hin c c h n l v b n c h t c a n h n g s v t hn. Mu thun biu hin trong s i lp ch l ci h v pht trin ln, ci h v bao hm trong ng nht v c biu hin trong mnh ni rng nguyn l ng nht khng cho chng ta bit c ci g c. Ci ph nh y tip tc t quy nh mnh nh l s khc nhau v s i lp, m s i lp y chnh l mu thun c thit nh. Nhng mt trong nhng thin kin chnh ca l-gch tn ti t trc n nay v ca quan nim thng thng l cho rng mu thun dng nh khng phi l mt quy nh c bn v c tnh cht ni ti nh ng nht; trong khi , nu ni n vn sp xp th t trc sau v nu phi gi cho hai quy nh y tch ri khi nhau, th phi xem mu thun l mt ci g su sc hn v cn bn hn. V ng nht, em so vi mu thun, th ch l quy nh ca ci trc tip n gin, ca tn ti cht; cn mu thun l ngun gc ca tt c mi vn ng v ca tt c mi s c s n g; ch trong chng
_______________________________________
1)
do
148
V. I. L-nin
149
mc mt vt cha ng trong bn thn n mt mu thun, th n mi v n n g , m i c x u n g l c v hot ng. Mu thun thng l ci m ngi ta gt b, trc nht, ra khi cc s vt, ra khi ci ang tn ti v ci chn thc ni chung; ngi ta ni khng c ci g l mu thun c. Th hai l, tri li, ngi ta y mu thun vo trong s phn t ch quan, s phn t ny thng qua tng quan v so snh ca mnh m dng nh ln u tin to ra mu thun. Nhng c trong s phn t y tht ra khng c mu thun, v mu thun l ci khng th hnh dung c, cng nh khng th t duy c. Ni chung, trong thc ti cng nh trong s phn t ang t duy, mu thun b coi l mt ngu nhin thi, nh th l mt hin tng khc thng, hoc l mt cn kch pht tm thi ca bnh trng. i vi li khng nh cho l khng c mu thun, mu thun khng phi l ci g ang tn ti, th chng ta khng cn quan tm ti; mt quy nh tuyt i ca bn cht phi c trong bt c kinh nghim no, trong bt c ci g l hin thc, cng nh trong bt c khi nim no. Trn y, chng ta nhc n im tng t nh vy, khi ni n ci v hn, ci v hn ny l mu thun nh mu thun l ra trong phm vi ca tn ti. Nhng chnh kinh nghim thng thng cho ta thy rng t nht l c v s nhng s vt mu thun, nhng kt cu mu thun, v. v., m mu thun ca nhng s vt v kt cu ny khng phi ch c trong phn t bn ngoi, m tn ti ngay trong bn thn chng. Nhng tip theo, khng th coi mu thun ch l mt hin tng khc thng no y ch xy ra ch ny ch n: n l ci ph nh trong s quy nh bn cht ca n, l nguyn tc ca mi s t vn ng, m s t vn ng ny khng phi l ci g khc m ch l s biu hin no y ca mu thun. Bn thn vn ng cm tnh bn ngoi l ci tn ti hin
c trc tip ca n. Mt ci g vn ng th khng phi ch vi ngha l trong "by gi" ny, n ch ny, ri trong "by gi" khc, n li ch kia, m phi hiu l trong cng mt lc "by gi" n va ch ny, li va khng ch ny, n cng "ch ny" li khng cng "ch ny". Cng vi cc nh bin chng c i, phi tha nhn nhng mu thun m h vch ra trong vn ng; tuy nhin khng phi v vy m vn ng khng tn ti, m tri li, vn ng l bn thn mu thun ang tn ti. Cng vy, s t vn ng bn trong, c hu, ci xung lc ni chung (kht vng hay nisus1) ca n t, ng-tl-si ca bn cht tuyt i n gin) khng u c m ch trong cng mt mi quan h, mt s vt va tn ti t n, ng thi li l s khng c n, l ci ph nh ca bn thn n. S ng nht t r u t n g vi mnh c h a p h i l s c s n g , nhng v ci khng nh, trong bn thn n cng l ci ph nh nn n t thot ra ngoi bn thn n v g y r a s b i n i c a n . Nh vy, mt s vt ch c sc sng, chng no n bao hm mt mu thun v n chnh l mt lc lng c kh nng bao hm mu thun v chu ng mu thun y. Nhng nu mt ci ang tn ti khng c kh nng, trong s quy nh khng nh ca n, ng thi chuyn sang s quy nh ph nh ca n v gi ci n trong ci kia, nu n khng c kh nng chu ng mu thun bn trong ca n, th n khng phi l mt th thng nht sng, khng phi l cn c, m s sp v mu thun ca n. T duy t bin ch l ch n duy tr mu thun v duy tr bn thn n trong mu thun , ch khng phi l ch, nh thng xy ra i vi biu tng, t cho mu thun chi phi n v ch cho nhng quy nh ca n ha thnh nhng quy nh khc hoc thnh h v" (67 - 70) [519 - 521].
_______________________________________
1)
s n lc
150
V. I. L-nin
151
Vn ng v ,,t v n n g'' (y l NB! vn ng t thn (c lp), t nhin, tt yu bn trong), s bin i, vn ng v sc sng, nguyn tc ca tt c mi s t vn ng, xung lc (Trieb) kch thch s vn ng v s hot ng i lp vi t n t i c h t ai c th tin rng y l bn cht ca n ch ngha H-ghen, ca ci ch ngha H-ghen tru tng v abstrusen (nng n, v l?)?? Ci bn cht , phi pht hin n ra, hiu n, hinberretten83, bc n ra, lc cho n trong, v l cng vic m Mc v ng-ghen lm. kin v s vn ng v s bin i ph bin (1813, L-gch) c phng on trc khi n c ng dng vo i sng v x hi. N c tuyn b cho x hi (1847) trc khi c chng minh trong s ng dng vo con ngi (1859)84. b che lp bi tnh n gin "Nu trong vn ng, trong xung lc, v. v., i vi biu tng mu thun b che lp bi tnh n gin ca nhng quy nh y, th trong nhng quy nh ca quan h, tri li, mu thun li xut hin mt cch trc tip. Nhng th d tm thng nht, nh: trn v di, phi v tri, cha v con, v. v. v c th m tip tc mi mi, u cha ng s i lp trong cng mt s quy nh. Trn l ci g khng di; quy nh l trn ch c ngha l khng di, v ci trn ch tn ti khi c ci di, v ngc li; mi quy nh u bao hm ci i lp vi n. Cha l ci khc vi con, v con l ci khc vi cha, v c cha ln con, mi ci ch tn ti nh l ci khc ca ci khc; v, ng thi, mi quy nh ch tn ti trong mi quan h vi nhng quy nh khc; tn ti ca chng l mt tn ti thng nht"........ (70) [521 - 522].
"Vy l c nhin u u, biu tng cng c mu thun lm ni dung, nhng n khng c thc v mu thun ; n vn trng thi phn t bn ngoi, phn t ny chuyn ha t tng ng n khng tng ng, hay t quan h ph nh n tnh phn t bn trong ca nhng quy nh khc nhau. Phn t ny i lp mt cch bn ngoi hai quy nh y vi nhau, v ch ch n nhng quy nh y ch khng ch n s chuyn ha ca chng, m s chuyn ha ny li l ci bn cht v cha ng mu thun. S phn t thng minh, m chng ta ni n y, tri li, chnh l ch nm c mu thun v biu hin mu thun. Tht ra, mc d n khng din t c khi nim v cc s vt v cc quan h ca chng, m ch c nhng quy nh ca biu tng lm ti liu v ni dung ca mnh, n vn thit lp ra gia quy nh y mt mi tng quan cha ng mu thun ca chng, v ng thi n cho khi nim v chng l ra qua mu thun . Nhng l tnh ang t duy, c th ni l mi sc s khc nhau cn i ca ci khc nhau, tnh nhiu v n gin ca nhng biu tng thnh mt s khc nhau bn cht, mt s i lp. Ch bng con ng nh th, nhng mu thun nhiu hnh nhiu v c mi sc mi tr nn ng v sng i vi nhau v cha ng trong n tnh ph nh, tc l s phc ng bn trong ca t vn ng v ca sc sng".... (70 - 71) [522 - 523].
NB (1) Biu tng thng thng nm c s khc nhau v mu thun, nhng khng nm c s chuyn ha t ci ny sang ci kia, m c h n h i u m i
quan trng nht.

(2) S thng minh v tr tu. S thng minh nm c mu thun, biu hin n,
152
V. I. L-nin
153
lm cho cc s vt lin h vi nhau, cho khi nim l ra qua mu thun, nhng khng din t c khi nim v cc s vt v cc quan h ca chng. (3) L tnh (tr tu) ang t duy mi sc s khc nhau cn i ca ci khc nhau, tnh nhiu v n gin ca nhng biu tng thnh mt s khc nhau bn cht, mt s i lp. Ch khi nng ln n chp nh ca mu thun th nhng ci nhiu hnh nhiu v mi tr nn ng (regsam) v sng i vi nhau, v mi cha ng mt tnh ph nh, tc l s p h c n g
Lai-bni-tx, ngi ly quy lut cn c y lm c s cho trit hc ca mnh, hiu iu su sc hn. "Lai-bni-tx ch yu li em tnh y ca cn c i lp vi t n h n h n q u , theo ngha cht ch ca t , coi nh l mt phng thc tc ng m y m c " (76) [528]. ng ta tm Beziehung der Ursachen1) (77) [528 - 529]. "ton th, coi l tnh thng nht bn cht". ng ta tm mc ch, nhng mc ch lun85, theo ng ta, khng c lin quan g y c, n lin quan vi hc thuyt v khi nim. ..."Vy vn t ra khng phi l: hnh thc ph thm vo bn cht nh th no, v hnh thc ch l s bng sng ca bn cht trong bn thn n, l s phn t c hu (sic!) ca bn cht"... (81) [532 - 533]. Hnh thc l c tnh cht bn cht. Bn cht c hnh thc tha. Bng cch ny hay cch khc ty thuc c vo bn cht na...
bn trong ca t vn ng v ca sc sng.
Nhng phn t nh: Der Grund (cn c) (1) cn c tuyt i die Grundlage (c s). Hnh thc v vt cht. Ni dung. (2) cn c c quy nh (nh l cn c c quy nh). cho mt ni dung
Chuyn ha ca cn c sang s trung gian c iu kin die bedingende Vermittelung (3) vt t n (chuyn ha thnh thc tn). Ch thch.
Bn cht, coi l ng nht khng hnh thc (ng nht ca mnh vi mnh), tr thnh vt cht.
"...N" (die Materie) "l bn thn c s hay l c cht ca hnh thc"... (82) [533]. "Khi ngi ta tru tng ha khi mi quy nh, mi hnh thc ca mt ci g , th cn li vt cht khng c quy nh. Vt cht l ci tru tng thun ty. ( Ngi ta khng th nhn thy, s m thy vt cht, v. v., ci ngi ta nhn thy, s m c, l mt vt cht c tnh quy nh, tc l mt th thng nht gia vt cht vi hnh thc)" (82) [534].
"Quy lut cn c".

Thng thng: "Mi vt u c mt cn c y ". "Ni chung, mnh ch c ngha l, tt c mi ci g tn ti phi c coi khng phi l mt ci tn ti trc tip, m l ci c thit nh; n khng phi dng li ci tn ti hin c trc tip hoc tnh quy nh ni chung, m phi xut pht t chng tr v vi cn c ca n"... Ni cn c y , l tha. Ci khng y khng phi l mt cn c.
_______________________________________
1)
"quan h" ca cc nguyn nhn
154
V. I. L-nin
155
Vt cht khng phi l cn c ca hnh thc, m l s thng nht ca cn c v ci c cn c. Vt cht l ci tiu cc, hnh thc l ci tch cc (ttiges) (83). "Vt cht cn c hnh thc ha, cn hnh thc cn c vt cht ha"... (84) [535]. NB "Phm ci g biu hin ra l hot ng ca hnh thc, th cng l vn ng vn c ca bn thn vt cht"... (85 - 86) [537].
Nhn th, v vn c s (Grund), H-ghen cn ghi thm: "Khi ngi ta ni gii t nhin l cn c ca th gii th, mt mt, ci m ngi ta gi l gii t nhin, chng qua cng l th gii, v th gii khng phi l ci g khc hn l bn thn gii t nhin" (100) [552]. Mt khc, " tr thnh th gii, gii t nhin cn phi nhp t bn ngoi vo nhng quy nh mun mu mun v"... V mi s vt u c mehrere1) "quy nh ca ni dung, quan h v kha cnh", nn ngi ta c th ty a ra bao nhiu lun c tn thnh hay l phn i cng c (103) [554 - 555]. y l ci m X-crt v Pla-tn gi l thut ngy bin. Nhng lun c nh vy khng bao hm ht "ton khi ca s vt", khng "bao qut ht" c n (vi ngha l "bao qut nhng lin h ca s vt" v "cha ng tt c mi" mt ca n). Chuyn ha ca cn c (Grund) thnh iu kin (Bedingung). It I'm not misstaken, there is much mysticism and leeres2) thng thi rm trong nhng suy lun y ca H-ghen, nhng t tng c bn th thin ti: t tng v mi lin h ph bin, ton din, sng ca tt c vi tt c, v v s phn nh ca mi lin h y maV s xy terialistisch auf den Kopf gestellter He3) dng thun gel trong nhng khi nim ca con ty l-gch? ngi; nhng khi nim ny cng phi c mi sc, gt gia, mm do, nng Das fllt zusammen4). Hai ng, tng i, lin h vi nhau, thng
..."Ci ny v ci kia, tc ng ca hnh thc v vn ng ca vt cht, ch l cng mt s vt duy nht... Bn thn vt cht l c quy nh hay tt yu c mt hnh thc no y, v hnh thc hon ton ch l mt hnh thc vt cht, n nh" (86) [538]. Ghi ch: "Phng php gii thch mt cch hnh thc ch ngha xut pht t nhng cn c trng ". Rt thng thng, nht l trong khoa hc vt l, ng ta ni, ngi ta gii thch nhng cn c bng li ni trng : s vn ng ca qu t c gii thch bng sc ht ca mt tri. Nhng sc ht l ci g? Cng l mt s vn ng!! (92) [544]. Mt li ni trng trng rng: ti sao ngi ny li n thnh ph? V sc ht ca thnh ph! (93) [544]. i khi trong khoa hc, ngi ta bt u nu ra phn t, -te, cht in (95 - 96) [547] etc. lm cn c, nhng sau li ha ra "l chng" (nhng khi nim ny) "l nhng quy nh rt ra t ch chng phi lun chng, l nhng gi thuyt v o tng, sn phm ca mt s phn t khng ph phn"... Hoc ngi ta ni rng chng ta "khng nhn thc c bn cht bn trong ca bn thn cc lc lng v vt cht y"... (96) [547] nh vy th khng cn g gii thch na, ch nn bn n nhng s vic thi... Der reale Grund1)... khng phi l mt li ni trng , m l "mt quy nh khc ca ni dung" (97) [548 - 549].
_______________________________________
1) 2)
"v s" Nu ti khng lm th y c nhiu ch ngha thn b v
_______________________________________
1)
Cn c thc t
s trng rng. 3) H-ghen b lt ngc li mt cch duy vt 4) Hai ci ph hp vi nhau
156
V. I. L-nin
157
ci phi ph hp vi nhau, nh quy np v din dch trong b T bn
nht trong nhng i lp, c th bao qut v tr. S k tc s nghip ca H-ghen v ca Mc phi l s xy dng mt cch b i n c h n g lch s ca t tng loi ngi, ca khoa hc v k thut. Con sng v nhng git trong con sng y. V tr ca mi git, mi quan h ca n vi nhng git khc; hng vn ng ca n; tc ; con ng vn ng thng, cong, trn etc. hng ln trn, hng xung di. Tng ca vn ng. Nhng khi nim, coi l bn tng k nhng mt ring bit ca vn ng, ca nhng git ring bit (= nhng s vt), ca nhng lung ring bit etc. peu prs1) l bc tranh ca th gii theo L-gch ca Hghen, tt nhin tr Thng v ci tuyt i.
Thin th hai:
Hin tng
Thng H-ghen ch vng khu c hiu theo ngha l vng khu ca l i n h , vng khu trong mi lin kt
Cu u tin: "Bn cht phi hin ra"... (119) [571] s xut hin ca bn cht l (1) Existenz (s vt); (2) hin tng (Erscheinung). ("Hin tng l ci m vt l t n hay l chn l ca vt t n", tr. 120.) "i lp vi th gii hin tng, l th gii phn t vo bn thn, tn ti t n".. (120) [572]. (3) Verhltnis (quan h) v hin thc. Nhn tin: "Lun chng, ni chung, l mt nhn thc trung gian ha"... ..."Cc dng khc nhau ca tn ti i hi nhng dng trung gian ha ca chnh chng hoc cha ng trong bn thn chng nhng dng y; v vy c tnh cht ca lun chng l khc nhau ty theo mi dng y"... (121) [573]. Ri li n cu chuyn... v s tn ti ca Thng !!! Ci ng Thng ti nghip ny, ch cn ngi ta nhc n ch thc tn l cho ng ta thy b xc phm. Thc tn khc vi tn ti bi tnh trung gian ha ca n (Vermittelung: 124 [576]. mi lin h? ..."Vt t n v tn ti trung gian ha ca n, c hai ci u nm trong thc tn v bn thn chng cng l nhng thc tn; vt t n tn ti vi tnh cch l thc ?Bi tnh cht c th v bi
"Nu tt c nhng iu kin ca mt s vt no u c , th s vt y bc vo s thc tn"... (116) [568]. Rt hay! c lin quan g n nim tuyt i v ch ngha duy tm? Tht th v s suy din y v ...thc tn....
_______________________________________
1)
i khi
158
V. I. L-nin
159
tn bn cht ca s vt, cn tn ti trung gian ha l thc tn khng bn cht ca s vt"... (125) [577 - 578]. ? Vt t n quan h vi tn ti nh bn cht quan h vi khng bn cht? ..."Vt t n" (Ding-an-sich) "khng th c mt tnh nhiu v xc nh no trong bn thn n, v th n ch nhn c tnh nhiu v ny khi n c chuyn vo s phn t bn ngoi, nhng trc sau n vn h hng i vi tnh nhiu v ny. ( Vt t n c mu sc ch khi no n c a ra trc mt, c mi v ch khi no n c a ra trc mi, v. v.)". (126) [578]. ..."Mt s vt c c tnh gy nn iu ny hay l iu kia trong mt s vt khc v t bc l ra mt cch c o trong quan h ca n vi ci khc y"... (129) [581]. "Nh vy, vt t n tn ti mt cch bn cht"... Ch thch bn v "vt t n ca ch ngha duy tm tin nghim"... ..."Vt t n vi tnh cch nh vy khng phi l ci g khc m l s tru tng trng rng tch ra khi bt c tnh quy nh no, m d nhin ngi ta khng th hiu bit g v n c, chnh l v n phi l s tru tng khi mi quy nh"... "Ch ngha duy tm tin nghim... "chuyn vo thc", mi tnh quy nh ca s vt, "v hnh thc cng nh v ni dung"... "nn t cch nhn y, trong ti, trong ch th, xy ra iu ti thy l cy xanh m khng en, mt tri trn m khng vung, ng i vi v gic ca ti l ngt m khng ng, ti cng thy hai ting chung ng h l lin tip nhau m khng phi l ng thi, ting th nht khng phi l nguyn nhn ca ting th hai, cng khng phi l kt qu ca n, v. v." (131) [583]... Di ,
H-ghen ni d dt rng y ng ch nghin cu vn vt t n v uerliche Reflexion1). "Thiu st ch yu ca quan im trit hc m chng ta va ni ti, l ch n c bm ly vt t c tru tng nh mt quy nh cui cng no , v em s thc cht = phn t hay tnh quy nh v tnh nhiu chng ch v ca cc thuc tnh i lp vi vt t n; ngha ch nhng tht ra th vt t n, v bn cht, quan v s c tnh phn t bn ngoi trong chnh tch ri vt bn thn n v t quy nh nh mt t n vi vt c nhng quy nh, nhng thuc tnh hin tng ring; do s tru tng ca s vt m v th n l vt t n thun ty, li l mt quy nh khng thc" (132) [584]. ..."Nhiu s vt khc nhau trong s tc ng qua li ln nhau c tnh cht bn cht thng qua nhng thuc tnh ca chng; thuc tnh l bn thn mi quan h ln nhau y, v s vt s khng l ci g c, nu ngoi thuc tnh"... (133) [585]. Die Dingheit chuyn ha thnh Eigenschaft2) (134) [585]. Eigenschaft chuyn ha thnh vt cht hay Stoff3) (s vt bao gm nhng cht) etc. "Hin tng l... bn cht mt cch st nht trong s thc tn ca n"... (144) [596]. "Hin tng l... s thng nht ca b ngoi v thc tn"... (145) [597]. Thng nht trong cc hin tng: "S quy lut thng nht ny l quy lut ca hin tng. (ca nhng Vy quy lut l ci khng nh qua s hin tng) trung gian ca ci hin ra" (148) [600]. Ni chung, y c rt nhiu iu ti ngha. Nhng xem chng c mt t tng sinh ng: khi nim quy lut
_______________________________________
"phn t bn ngoi" Cht s vt chuyn ha thnh thuc tnh 3) "cht"
1) 2)
160
V. I. L-nin
161
l mt trong nhng giai on ca s nhn thc ca con ngi v tnh thng nht v v lin h, v s ph thuc ln nhau v tnh chnh th ca qu trnh th gii. y, H-ghen p v v lt ngc nhng t v nhng khi nim, u tranh chng s tuyt i ha khi nim quy lut, chng s n gin ha khi nim , chng s thn tng ha khi nim . N B i vi vt l hc hin i !!! NB Quy lut l ci g vng "Tnh n nh vng bn y, m hin bn (ci c tng c c trong quy lut"... (149) [600]. bo tn) trong hin tng "Quy lut l s phn t ca hin tng ( Quy lut l vo trong s ng nht vi mnh" (149) ci ng nht [601]. (Quy lut l ci ng nht trong cc trong hin hin tng: phn nh hin tng vo trong tng) s ng nht ca n vi bn thn n). ..."S ng nht y, c s ca hin NB tng lm thnh quy lut, l bn thn vng khu ca hin tng... Vy quy lut khng Quy lut = tn ti bn kia hin tng, m trc tip phn nh yn vn c bn trong hin tng; vng quc tnh ca ca quy lut l s phn nh yn tnh (do nhng hin H-ghen vit ng) ca th gii hin c hay tng th gii ang hin ra".... NB l mt nh ngha cc k duy vt v c bit ng (ch ruhige1)). Quy lut nm ly ci g l yn tnh m chnh v vy m quy lut, mi quy lut, u l cht hp, khng y , gn ng.
"Thc tn quay tr v quy lut, nh v cn c ca n; hin tng cha ng c ci ny ln ci kia, c cn c n gin ln s vn ng phn gii ca v tr ang hin ra, m tnh bn cht ca v tr l cn c". "Do , quy lut l hin tng c tnh cht bn cht" (150) [602]. Ergo, quy lut v bn cht l nhng khi nim cng mt loi (cng mt bc), hay ni ng hn, l cng mt trnh , nhng khi nim ny biu hin con ngi nhn thc ngy cng su cc hin tng, th gii etc.
NB Quy lut l hin tng c tnh cht bn cht
NB S vn ng ca v tr trong cc hin tng (Bewegung des erscheinenden Universums), trong tnh bn cht ca s vn ng y, l quy lut. (Quy lut l phn nh ca ci bn cht trong s vn ng ca v tr.) (Hin tng l ci chnh th, tng th) ((quy lut = mt b phn)) (Hin tng
_______________________________________
1)
"yn tnh"
"Vng quc ca quy lut l ni dung y n t n h ca hin tng; cn hin tng cng l ni dung y, nhng biu hin ra trong s bin i si ng, v nh l s phn t vo trong mt ci khc... v vy, hin tng so vi quy lut l ci c h n h t h , bi v n bao hm quy lut v h n n a , c vng khu ca hnh thc ang t vn ng" (151) [602 - 603].
phong ph h n quy lut)
162
V. I. L-nin
163
Nhng on sau, hnh nh H-ghen tha nhn, d cn l m, tr. 154 [605], rng quy lut c th b khuyt cho Mangel1) y, c th bao hm c mt ph nh ln Totalitt der Erscheinung2) (c bit 154 i. f. [606]) Quay tr li! Th gii t n l ng nht vi th gii hin tng, nhng ng thi li i lp vi th gii hin tng (158) [610 611]. Ci g l khng nh ch ny, li l ph nh ch kia. Ci m trong th gii hin tng l ci c th trong th gii t n li l ci thin. i chiu H-ghen ni y Hin tng hc tinh thn, tr. 121 ff 86. "Th gii hin tng v th gii bn cht... c hai l nhng thc tn hon chnh c lp; mt th gii phi ch l thc tn b phn t, cn th gii kia l thc tn trc tip; nhng mi ci li c tip tc khng ngng trong ci khc ca n v, do , mi ci t n l s ng nht ca c hai vng khu y... C hai th gii trc ht l nhng th gii c lp, nhng chng l nh vy ch vi t cch l nhng chnh th, v ch l nh vy chng no mi th gii xt theo bn tnh bao hm, trong bn thn mnh, ci vng khu ca th gii kia"... (159 - 160) [611]. Thc cht ca on trn y l: th gii hin tng v th gii t n l nhng vng khu ca vic con ngi nhn thc gii t nhin, l nhng giai on, nhng bin i hay nhng bc i su thm (ca nhn thc). S vn ng ca th gii t n ngy cng la xa khi th gii hin tng l iu m n nay ta cha thy H-
ghen. N B. Phi chng theo H-ghen, nhng vng khu ca khi nim khng c ngha l nhng vng khu ca s chuyn ha? ..."Nh vy, quy lut l mt q u a n h b n c h t" (do H-ghen nhn mnh). Quy lut l q u a n h . Ci ny NB i vi nhng ngi theo ch ngha Ma-kh v nhng ngi theo thuyt bt kh tri khc v nhng ngi theo ch ngha Can-t etc. Mi quan h ca nhng bn cht hay gia nhng bn cht. "Danh t th gii thng ch chnh th v nh hnh ca ci nhiu v"... (160) [612]. V chng 3 ("Quan h bn cht") bt u vi mnh : "Chn l ca hin tng l quan h bn cht"... (161) [612].
chuyn thnh quan h sau y (sic!! (tr. 168) [619 - 620]): quan h ca lc i vi biu hin ca lc; quan h ca bn trong v bn ngoi. Chuyn ha sang thc th, hin thc. ..."Vy chn l ca quan h l trong s trung gian
Nhng phn nh: Quan h gia t o n t h v b p h n ; quan h y
ha"... (167) [619].

Chuyn ha sang lc: "Lc l s thng nht ph nh trong mu thun gia ton th vi cc b phn c gii quyt, l chn l ca quan h u tin y" (170) [621]. ((y l mt trong 1000 on tng t ca H-ghen lm cho cc nh trit hc ngy th kiu Pearson, tc gi quyn The Grammar of Science87 tc ti. Pic-xn dn mt on tng t v la li rng: y, ci ng h ln m ngi ta em dy trong cc trng hc ca chng ta y!! V ng ta c l theo mt ngha nht nh, cc b. Dy ci th tht l v l. u tin phi g n ly php bin chng duy vt. V gn nh vy th s c n 9/10 v, b.))
_______________________________________
1) 2)
thiu st chnh th ca hin tng
164
V. I. L-nin
165
Lc biu hin nh l s ph thuc (als angehrig) vo s vt ang tn ti hoc vo vt cht ..."Do , khi ngi ta hi: lm th no m mt vt hay l mt vt cht li c c mt lc no , ngi ta c th tr li rng chnh l v ngi ta c cm tng l lc c kt hp t bn ngoi vo chng v do mt bo lc bn ngoi no n vo vt" (171) [623]. ..."Trong ton b s pht trin t nhin, khoa hc v tinh thn ni chung li ho ra, v nhn r iu ny l rt quan trng, rng ci th nht khi n ch mi l mt ci g tn ti bn trong hay trong khi nim ca n thi, th v l , n ch l ci tn ti hin c trc tip, tiu cc ca ci sau"... (181) [633]. # S bt u ca mi ci c th coi l ci bn trong ci tiu cc ng thi l ci bn ngoi. Nhng iu ng cho ta lu y khng phi l ci m l ci khc: tiu chun ca php bin chng m H-ghen v tnh biu hin ra: t r o n g
Thin th ba: Hin thc ..."Hin thc l s thng nht ca bn cht v thc tn"... (184) [636]. Nhng phn nh: 1) ,,t u y t i '' 2) bn thn hin thc. Hin thc, tnh kh nng v tnh tt yu to thnh nhng vng khu hnh thc ca tuyt i. 3) quan h tuyt i: thc th. " trong chnh n" (dem Absoluten) "khng c bt c s sinh thnh no c" (187) [639] v nhng iu v l khc v tuyt i... (!!) tuyt i l ci tuyt i tuyt i... thuc tnh l ci '' '' tng i... Trong ch thch, H-ghen ni (mt cch qu chung chung v l m) v nhng khuyt im ca trit hc ca Xpi-nda v Lai-bni-tx. thng: t Nhn tin ghi li: cc ny sang "Tnh phin din ca mt nguyn l cc khc trit hc no thng i li vi mt chnh th = tnh phin din i lp, v, bao gi cng (d i dng) th, chnh th ca chng xut hin, t ra tnh y vi tnh cch l mt tnh y tn mn tn mn no " (197) [649].
ton b s pht trin t nhin, khoa hc v t i n h t h n : l ci ht chn l su sc trong

ci v thn b ca ch ngha H-ghen! Ph-bch daran knpft an3)88. Lt b Gott, th cn li # Th d: theo ng ta, thai nhi ch l con ngi bn trong, dem Anderssein Preisgegebenes1), c tnh cht tiu cc. Goot2) lc bt u cha phi l tinh thn. " V v y t r c t i p T h n g ch l g i i t n h i n" (182) [633-634]. (iu ny cng tht l c sc!!)
N a t u r 4)
1)
b tn ti khc chi phi 2) Thng 3) "nm ly" iu y 4) gii t nhin.
Hin thc cao hn tn ti v thc tn.

(1) Tn ti l trc tip.
"Tn ti cha hin thc".
phi
166
V. I. L-nin
167
N bin thnh ci kia. (2) Thc tn (n bin thnh hin tng) sinh ra t cn c, t nhng iu kin, nhng n cha c s thng nht ca phn t v ca tnh trc tip.
C h n h t h , t o n b n h n g v n g k h u c a h i n t h c , m hin thc th trong s trin khai ca n biu hin ra tnh tt yu. S trin khai ca ton b nhng vng khu ca hin thc N B = bn cht ca nhn thc bin chng. i chiu cng trong b Bch khoa ton th, tp VI, tr. 289 li ni hng hn v s ung cng ca vic ch khm phc tnh phong ph v s bin ho ca cc hin tng t nhin, v v tnh tt yu. ..."tin ti mt s hiu bit ngy cng chnh xc hn v s hi ho b n t r o n g v v t n h q u y l u t c a g i i t n h i n "... (289) [243]. ( G n c h n g h a duy vt.) Ibid. Bch khoa ton th, tr. 292 [246 - 247]: "Hin thc pht trin, vi t cch l s thay phin ca ci bn trong v ci bn ngoi, n khp nhau trong mt th thng nht; s thay phin ca nhng vn ng i lp ca hin thc, nhng vn ng ny lin hp thnh mt vn ng thng nht, - chnh l tnh tt yu". B c h k h o a t o n t h , tp VI, tr. 249 [248]: ..."Tnh tt yu ch l m qung chng no n cha c hiu bit"... Ib. tr 295 [248]: "vi n" (dem Menschen 1))... "nhiu lc xy ra iu... l t hnh ng ca mnh ny sinh ra mt ci g khc hn ci m mnh tng n v mong mun"... Ib. tr. 301 [253]: "Thc th l mt g i a i o n quan trng t r o n g q u t r n h p h t t r i n ca nim"... Hy c: mt giai on quan trng trong qu trnh pht trin ca nhn thc ca con ngi v gii t nhin v v vt cht.
thng nht ca thc tn v tn ti t n (Ansichsein) ..."Hin thc th cng cao hn thc tn"... (200) [652]. ..."Tnh tt yu hin thc l mt quan h c ni dung"... "Nhng tnh tt yu y ng thi cng l tng i"... (211) [663]. "Nh vy, tnh tt yu tuyt i l chn l m c tnh hin thc v tnh kh nng ni chung cng nh tnh tt yu hnh thc v tnh tt yu hin thc u quay v " (215) [667]. (Tip) 1)... (Cui tp II ca L-gch, hc thuyt v bn cht)... Ch rng trong tiu L-gch (Bch khoa ton th) cng vn ny thng c trnh by r hn, vi nhng th d c th. i chiu idem ng-ghen v Cu-n Phi-s 89. V vn tnh kh nng, H-ghen nu ra s trng rng ca phm tr ny v, trong B c h k h o a t o n t h , ng ni: "Mt ci g l c th c hay l khng c th c, iu ph thuc vo ni dung, ngha l ph thuc vo ton b nhng vng khu ca hin thc, m hin thc th trong s trin khai ca n biu hin ra l tnh tt yu" (Bch khoa ton th, tp VI, tr. 287 2) [242] 3), 143, B sung.)
(3) Hin thc
_______________________________________
T y bn ghi chp ca V. I. L-nin chuyn sang tp bt k "Hegel. L-gch II (tr. 49 - 88)". 2) Hegel. Werke, Bd. VI, Berlin, 1840. 3) H-ghen. Ton tp, ting Nga, t.I, Mt-xc-va - L-nin-grt, 1929.
1)
_______________________________________
1)
con ngi
168
V. I. L-nin
169
Logik, tp IV ..."N" (die Substanz) "l tn ti trong bt c tn ti no"... (220) 1) [671] 2). Quan h thc th chuyn ho thnh quan h nhn qu (223) [674]. ..."Ch vi tnh cch l nguyn nhn th thc th mi c... tnh hin thc"... (225) [676]. Mt mt, cn phi t nhn thc v vt cht i su vo nhn thc (khi nim) v thc th, tm thy nhng nguyn nhn ca hin tng. Mt khc, nhn thc hin thc v nguyn nhn l s i su thm ca nhn thc t b mt cc hin tng n thc th. C th dng hai loi th d gii thch iu , th d ly trong: 1) lch s ca khoa hc t nhin v 2) lch s trit hc. Hay l ni chnh xc hn: y khng nn ch ni n nhng th d camparaison n'est pas raison3), m nn ni n tinh hoa ca c hai lch s y + lch s ca k thut. "Ni chung, tc ng khng bao hm... ci m khng c trong nguyn nhn"... (266) [677] und umgekehrt...4) Nguyn nhn v kt qu, ergo, ch l nhng vng khu ca s ph thuc ln nhau ph bin, ca lin h (ph bin), ca s lin kt ln nhau ca nhng s bin, ch l nhng mt khu trong si dy chuyn pht trin ca vt cht.
N B:
"Cng l mt s vt m lc ny th biu hin ra l nguyn nhn, lc khc th biu hin ra l tc ng, lc ny l mt tnh n nh c th, lc khc li l mt tnh thit nh hoc mt quy nh trong mt ci khc" (227) [678]. Tnh ton din v tnh cht bao trm ton b ca s lin h ph bin, m tnh nhn qu ch th hin mt cch phin din, tng mnh mt v khng y .
NB
NB
" y, chng ta cng c th ni thm rng, nu ngi ta cng nhn mi quan h gia nguyn nhn v tc ng, d khng vi ngha c hu, th tc ng cng khng th to hn nguyn nhn, v tc ng khng phi l ci g khc m l s biu hin ca nguyn nhn". trong lch Tip n bn v lch s. y, Hs nhng ghen ni, ngi ta thng dn ra nhng giai thoi coi l nhng nguyn nhn nh nguyn nhn nh ca ca nhng s bin ln; tht ra ch l nhng nguyn c, ch l uere Erregung1), nhng s "m tinh thn bn trong ca s bin hu quan bin ln c th khng cn n" (230) [681]. "Cch miu t lch s kiu -rp nh vy, m theo mt thn cy mng manh li sinh ra mt hnh nh v i, l mt cch gii thch lch s c nhin l ti tnh y, nhng tht l ht sc nng cn" (ib.). Tinh thn bn trong ny i chiu Pl-kha-np90 l mt s ch dn duy tm, thn b , nh ng rt su sc
_______________________________________
1) 2) 3) 4)
Hegel. Werke, Bd. IV, Berlin, 1834. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. V, Mt-xc-va, 1937.
so snh khng phi l lun chng v ngc li...
_______________________________________
1)
s thc y bn ngoi
170
V. I. L-nin
171
v nhng nguyn nhn lch s ca cc s bin. H-ghen hon ton quy kt lch s vo tnh nhn qu v quan nim tnh nhn qu 1000 ln su sc v phong ph hn m ng nhng nh bc hc ng thi.
Vn ng ca quan h nhn qu = trn thc t: vn ng ca vt cht respective vn ng ca lch s, c nm ly, c thu sut trong mi lin h bn trong ca n mt trnh rng hay su no ... "Tc ng qua li biu hin gn nht l mt tnh nhn qu qua li ca nhng thc th c dng lm tin cho nhau, ch c ln nhau; thc th ny i vi thc th kia th va l tch cc, va l tiu cc" (240) [691]. "Trong tc ng qua li, tnh nhn qu ti s biu hin nh l mt s ny sinh no t s ph nh ca n, t tnh tiu cc ca n, v nh l s mt i trong n, nh l mt s sinh thnh no ... ... Tnh tt yu v tnh nhn qu nh vy l bin i trong tc ng qua li; chng bao hm c ci ny ln ci kia, tc l c tnh ng nht trc tip, coi nh l lin h v quan h, ln tnh thc th tuyt i ca nhng ci khc nhau, tc l tnh ngu nhin tuyt i ca chng; chng bao hm th thng nht ti s ca nhng s khc nhau c tnh cht thc th, cho nn bao hm mu thun tuyt i. Tnh tt yu l tn ti, v n tn ti; n l th thng nht ca tn ti vi bn thn tn ti, ca ci tn ti t ly bn thn mnh lm cn c cho mnh; nhng mt khc, v n c mt cn c, nn n khng phi l tn ti m ch l b ngoi, l quan h hay l s trung gian ha. Tnh nhn qu l s chuyn ha c thit nh y ca tn ti ti s, ca nguyn nhn, thnh b ngoi hay thnh tnh thit nh thun ty, v ng c li, lin h v quan h thng nht ca thc th trong tnh nhiu v
"V nh hn , khi n ang vn ng, l nguyn nhn; s vn ng ca n l mt quy nh thuc v n, nhng ngoi quy nh ra, n cn c nhiu quy nh khc na, nh mu sc, hnh thi, v. v., l nhng quy nh khng cu thnh tnh nhn qu ca n" (232) [683].
Tnh nhn qu, nh chng ta thng hiu, ch l mt b phn nh ca mi lin h ph bin, nhng l (b sung c tnh cht duy vt ch ngha) mt b phn khng phi ca mi lin h ch quan, m l ca mi lin h thc ti khch quan.
"Nhng qua s v n n g ca mt quan h n h n q u nht nh, by gi ny ra mt kt qu l: nguyn nhn khng phi ch tiu tan i trong tc ng (v do , tc ng cng tiu tan i vi n), nh trong tnh nhn qu hnh thc, m trong khi tiu tan i, nguyn nhn li ti sinh trong tc ng v tc ng, trong khi tiu tan i trong nguyn nhn, li cng ti sinh trong nguyn nhn nh vy. Mi mt quy nh y bin mt i trong khi t thit nh ra v t thit nh ra trong khi mt i; y khng phi l s chuyn ha bn ngoi ca tnh nhn qu t mt c cht ny n mt c cht khc, m vic nhng quy nh y sinh thnh nhng ci khc cng l s t thit nh ca bn thn chng. Do , tnh nhn qu l tin ca bn thn n hay l ch c chnh n" (235) [686].
quan h, trung gian
172
V. I. L-nin
173
tnh tt yu khng bin i khi tr thnh tnh t do
s chuyn ha ca tnh thit nh thnh ci ti s; nhng bn thn tnh ng nht ca tn ti v b ngoi cng cn l tnh tt yu bn trong. Vn ng nhn qu th tiu tnh bn trong y hay l tn ti t n y; do tnh thc th ca cc mt lin h vi nhau bin i, v tnh tt yu bc l ra. Tnh tt yu s d tr thnh tnh t do khng phi v n bin i, m l v ch tnh ng nht ca n su bn trong biu hin ra" (241 - 242) [692- 693].
Khi c Hghen bn v tnh nhn qu, th ban u ngi ta rt ngc nhin v sao ng ta li tng i t bn n vn , vn m nhng ngi theo ch ngha Can-t rt a thch. Ti sao vy? V rng, i vi ng ta, tnh nhn qu ch l mt trong nhng quy nh ca mi lin h ph bin m ng ta nm c trc mt cch su sc v ton din hn nhiu, ng ta lun lun v ngay t u nhn mnh mi lin h , nhng s chuyn ha ln nhau etc. etc., trong ton b s trnh by ca ng ta. S rt b ch nu em so snh nhng c n a u ca ch ngha kinh nghim mi (respective ch ngha duy tm vt l) vi nhng kin gii, hay ni ng hn, vi phng php bin chng ca H-ghen. Cn ghi thm l trong B c h k h o a t o n t h , Hghen nhn mnh tnh khng y v tnh trng rng ca khi nim trn tri tc ng qua li. Tp VI. tr. 3081) [259] 2):
_______________________________________
1)
Hegel. Werrke, Bd. VI, Berlin, 1480. 2) H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. I, Mt-xc-va - L-nin-grt, 1929.
NB
"Tuy tc ng qua li, hin nhin, l chn l gn nht ca quan h nguyn nhn v tc ng, v c th ni l n ng trc ngng ca ca khi nim, nhng chnh v nh vy m chng ta khng th bng lng vi vic ch p dng mi quan h y, v y l ni n mt s nhn thc trong cc khi nim. Nu dng li xem xt mt ni dung nht ch c tc nh, ch trn quan im tc ng qua li, ng qua th trn thc t, l mt phng thc li xem xt trong hon ton khng c khi = trng rng nim. Trong trng hp , ngi ta ch c trc mt mnh mt s vic kh khan, v yu cu v s trung gian ( chnh yu cu v l vn ch yu khi ng dng quan s trung h nhn qu) vn cha c tha mn. gian (lin h), Xem xt k hn, s khng tha mn trong l vn vic p dng mi quan h tc ng qua trong vic p li l ch mi quan h ny ng ra phi dng quan h l ci tng ng vi khi nim, th bn nhn qu thn n li phi c nhn thc. Nhng m mun hiu mi quan h tc ng qua li, chng ta khng th hai mt ca mi quan h nh nhng ci hin c trc tip; m, nh ni trong hai tit trn y, phi tha nhn chng l nhng vng khu ca mt s quy nh th ba, cao hn, tc chnh l khi nim. Th d, chng ta coi phong tc ca dn tc Xpc-t l hu qu ca ch x hi ca h, v ngc li, ch x hi ca h l hu qu ca phong tc ca h, nh th c l chng ta s c cch nhn ng n v lch s ca NB dn tc y, nhng cch hiu nh vy du sao vn khng em li mt s tha
174
V. I. L-nin
Bn tm tt "Khoa hc l-gch". Hc thuyt v khi nim
175
mn trit no c, v vi cch gii thch nh vy chng ta khng hiu c ch x hi cng nh phong tc ca dn tc tt c cc y. Ch c th hiu c iu , khi chng mt ring ta hiu c rng c hai mt ca mi bit v ton quan h, cng nh tt c cc mt c bit th ca i sng v ca lch s dn tc Xpc(Begriff 1)) t, l bt ngun t khi nim lm c s cho tt c chng" (308 - 309) [259 - 260]. Cui tp hai ca L-gch, tp IV, tr. 243 [694] 2 ) , khi chuyn sang khi nim , c nh ngha sau y: "khi nim, vng quc ca tnh ch quan hoc ca t do"... NB T do = tnh ch quan, (hoc) mc ch, thc, khuynh hng NB
Tp V. Khoa hc l-gch
Phn II. L - g c h c h q u a n
hay l h c t h u y t v k h i n i m .
bn v khi nim ni chung
H-ghen ni rng i vi hai phn u, th khng c Vorarbeiten1), nhng v phn ny th tri li, c verknchertes Material cn phi lm cho in Flssigkeit bringen... 2) (3) 3) [3] 4). "Tn ti v bn cht l nhng vng khu ca ci sinh thnh ca n" ( = des Begriffs 5)) (5) [5]. o ngc li: nhng khi nim l sn phm cao nht ca b c, m bn thn b c li l sn phm cao nht ca vt cht. "Do , l-gch khch quan, chuyn nghin cu tn ti v bn cht, ni ng ra l s trnh by v s pht sinh ca khi nim" (6) [6]. 9 - 10 [9 - 10]: ngha quan trng ca trit hc Xpi-n-da, vi t cch l trit hc v thc th (quan im ny rt cao, nhng cha y , khng phi l cao nht: ni chung, bc b mt h thng trit hc khng c
_______________________________________
1) 2)
_______________________________________
1) 2)
nhng cng trnh c trc "vt liu kh cng" cn phi lm cho "tr nn sinh ng"...
Hegel. Werke, Bd. V, Berlin, 1834. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VI, Mt-xc-va, 1939.
3) 4) 5)
"khi nim"
H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. V, Mt-xc-va, 1937.
ca khi nim
176
V. I. L-nin
177
ngha l vt b n i, m l pht trin n; khng phi l thay n bng mt s i lp khc, phin din, m l a n vo mt h thng cao hn). Trong h thng ca Xpi-n-da, khng c ch th t do, c lp, c thc (thiu "t do v c lp ca ch th t thc"), nhng theo Xpi-n-da cng vy, t d u y l mt thuc tnh ca thc th (10 i. f.) [10]. 13 i. f. [12]: Nhn th H-ghen ni, c mt thi trong trit hc lu hnh kiu das Schlimme nachzusagen der Einbildungskraft und dem Gedchtnisse 1), ngy nay cng nh th, ngi ta h thp ngha ca khi nim ( = das hchste des Denkens 2)) v tn dng das Unbegreifliche 3) m ch Can-t?. Chuyn sang ph phn c h n g h a C a n - t , Hghen cho rng cng ln ca Can-t (15) [13 - 14] l a ra nim v s thng nht tin nghim ca tng gic (s thng nht ca thc trong hnh thnh Begriff), nhng ng ta cng kch t n h p h i n d i n v t n h c h q u a n ca Can-t: ..."N" (der Gegenstand4))... " trong t duy nh th no, th n cng t n v v n lc u nh vy; n trong trc t trc quan n nhn thc quan hoc trong biu tng nh th no, th n l hin tng"... (16) [15]. (Hthc ti nng ch ngha duy tm ca Can-t ghen khch quan... t ch quan ln thnh khch quan v tuyt i)... Can t tha nhn tnh khch quan ca cc khi nim (i tng ca khi nim l Wahrheit5)), nhng vn coi
_______________________________________
"nhc li ci xu" v s tng tng v tr nh "nh cao ca t duy" 3) "ci khng th hiu c" 4) i tng 5) chn l
1) 2)
chng l c tnh cht ch quan. ng ta ly Gefhl und Anschauung1) lm tin cho l tr (Verstand). H-ghen ni v im ny nh sau: "V mi quan h gia l tr hoc khi nim vi nhng giai on c coi l i trc l tr hoc khi nim, th tt c u ph thuc vo mn khoa hc no m nhim vic quy nh hnh thc ca cc giai on y. Trong mn khoa hc ca chng ta, l khoa hc l-gch thun ty, th cc giai on l tn ti v bn cht. Trong tm l hc, th cm gic v trc quan, ri n biu tng ni chung, l tin ca l tr. Hin tng hc ca tinh thn, vi tnh cch l hc thuyt v thc, i n l tr theo nhng bc thang ca thc cm tnh v sau ca tri gic" (17) [16]. y, Can-t trnh by mt cch rt khng y . Tip n ch yu ..." y... khng nn xem khi nim m hm l mt hnh ng ca l tr t thc, trc s l l tr ch quan, m phi xem l khi chuyn ha t nim t n v v n, khi nim ny l ch ngha duy mt giai on ca gii t nhin cng tm khch nh ca tinh thn. S sng hay gii quan sang ch t nhin hu c l giai on ca ngha duy vt gii t nhin, trong khi nim xut hin" (18) [16]. Tip n mt on rt hay (tr. 19 - 27 [17 - 24]), trong H-ghen bc b Can-t chnh v mt nhn thc lun (chnh l on m ng-ghen c l ni ti trong Ltvch Ph-bch, khi ng vit rng: iu ch yu chng Can-t, trong mc c th lm c theo quan im duy tm, th c H-ghen ni n ri91), khi vch r tnh hai mt, tnh khng trit ca Can-t, nhng do d, c th ni nh vy, ca Can-t gia ch ngha kinh nghim (= ch ngha duy vt) v ch ngha duy tm; hn na,
_______________________________________
1)
cm gic v trc quan
178
V. I. L-nin
179
H-ghen lun chng h o n t o n v t h u n t y theo quan im ca mt ch ngha duy tm trit hn. Begriff cha phi l khi nim cao nht: ci cn cao hn na l n i m = s thng nht gia Begriff v thc ti. ""y ch l mt khi nim" ngi ta thng ni nh vy, trong khi em i lp vi khi nim, khng nhng nim, m c thc tn cm tnh, c khng gian, c thi gian, s m c, coi l ci hn hn khi nim. Trong trng hp ny, ngi ta xem ci tru tng l t quan trng hn ci c th, bi v ngi ta gt b bit bao mt vt cht nh ra khi ci tru tng. Cn c theo cch xem xt ny, tru tng ha tc l rt ra t ci c th, ch phc v cho nhu cu ch quan ca chng ta, c trng ny hay l c trng khc, sao cho b i bit bao tnh cht v c tnh khc ca i t ng m i t ng vn khng mt t gi tr v phm cht no; nhng cng nh trc y, chng vn l ci thc t, ch c iu v pha bn kia, vn duy tr c y ngha ca chng; thnh Can-t th, theo quan im ny, ch l v l h thp tr ca chng ta bt lc nn khng nm sc c ton b tnh phong ph y v phi mnh ca chu bng lng vi mt ci tru tng l tnh ngho nn. Nhng nu coi ti liu hin c y ca trc quan v tnh nhiu v ca biu tng, l ci thc ti, i lp vi ci t duy v khi nim, th nh th l mt ngi duy tm quan im, m vic t b n chng nhng l iu kin trit l, m cn l do tn trit hn gio thit nh; tht vy, cn cn g n bm ly T h n g ! tn gio, cn u l ngha ca n, nu
mt hin tng hi ht v nng cn ca ci cm tnh v ci ring r li c coi l chn l?... V vy, khng nn coi t duy lm cng vic tru tng ha ch l mt s gt b vt cht cm tnh sang mt bn, vt cht ny khng phi v th m mt i mt ci g trong tnh thc ti ca n, nhng t duy tru tng ha ni ng ra l s lt b vt cht cm tnh, quy n vi tnh cch l mt hin tng n thun, thnh ci bn cht ch biu hin trong khi nim" (19 - 21) [17 - 18].
V thc cht, H-ghen phi i Can-t l hon ton

c l. T duy, khi tin ln t ci c th n ci tru tng, khng xa nu n ng (NB) (v Can-t, cng nh tt c cc nh trit hc, ni n t duy ng n) r i chn l, m n gn chn l. Nhng s tru tng v vt cht, v quy lut t nhin, s tru tng v gi tr, v. v., tm li, tt c nhng s tru tng khoa hc (ng n, nghim tc, khng ty tin) phn nh gii t nhin su sc hn, chnh xc hn, y h n . T trc quan sinh ng n t duy tru tng, v t t duy tru tng n thc tin l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, ca s nhn thc thc ti khch quan. Can-t h thp tri thc dn sch ng cho lng tin; H-ghen cao tri thc, qu quyt rng tri thc tc l tri thc v Thng . Ngi duy vt cao tri thc v vt cht, gii t nhin, tng Thng v nhng bn trit hc tin bo v Thng vo h rc.
"iu hiu lm chnh ny sinh ra y l kin cho rng nguyn l t nhin hay l s bt u dng lm
180
V. I. L-nin
181
im xut pht trong s pht trin t nhin hay trong lch s ca c th ang pht trin cng l chn l v l yu t u tin c trong khi nim" (21) [18 - 19]. ( ng l mi ngi bt u t ci y, nhng chn l khng phi im bt u, m l im kt thc, ni cho ng hn, trong s tip tc. Chn l khng phi l n tng ban u)... "nhng trit hc khng th l s tng thut ci ang din ra, m l s nhn thc ci l chn l trong " (21) [19]. Can-t, l ch ngha duy tm tm l: Can-t, nhng phm tr "ch l nhng quy nh bt ngun t t thc" (22) [20]. i t l tr (Verstand) ln n l tnh (Vernunft), Can-t lm gim st ngha ca t duy, ph nhn nng lc ca t duy l c th "t ti chn l hon b". "ng" (Can-t) "ni: nu em bin l-gch, ci phi ch l mt tiu chun phn on, thnh mt cng c phc v cho s hnh thnh nhng quan im khch quan, th vic c coi l mt s lm dng l-gch. Nhng khi nim ca l tnh, m trong l ra c th gi thit l c mt lc lng cao hn (cu ni duy tm!) v mt ni dung su sc hn ( n g ! ! ) th nay khng cn c trong bn thn chng mt ci g Konstitutives 1) phi ni: objektives 2), nh tnh hnh vn xy ra trong cc phm tr; y ch l nhng nim; tuy rng ngi ta vn c th s dng chng, nhng da vo nhng bn cht l tnh y, m trong coi nh phi vch ra tt c mi chn l, th khng th suy ra c ci g ngoi nhng gi thit; gn cho chng mt chn l t n v v n l hon ton ty tin v to bo in r, v ngi ta khng th gp chng bt k mt kinh nghim no. Liu c th mt lc no ngh rng trit hc s ph
nh chn l ca bn cht l tnh, v chng thiu cht khng gian v thi gian ca cm tnh khng?" (23) [20 - 21]. y, v thc cht, H-ghen cng c l: gi tr l mt phm tr entbehrt des Stoffes der Sinnlichkeit1), nh ng n c t n h c h n l h n quy lut cung cu. Nhng H-ghen l mt ngi duy tm: do m c iu v l: K o n s t i t u t i v e s etc. Mt mt, Can-t tha nhn mt cch hon ton r rng t n h k h c h q u a n ca t duy (des Denkens) ("ng nht ca khi nim v ca s vt"), nhng mt khc "Nhng mt khc, ngi ta cng li cho rng d sao chng ta cng khng th nhn thc c vt ng nh chng l t n v v n, v chn l l khng th t c i vi l tnh nhn thc; rng chn l, vi t cch l s thng nht ca i tng v khi nim, cng ch l hin tng, v chnh trn c s: ni dung ch l tnh nhiu v ca trc quan m thi. Chng ta tng ni v vn ny rng tri li, chnh trong khi nim m tnh nhiu v y b th tiu, trong chng mc n l ca trc quan, i lp vi khi nim, v thng qua khi nim, i tng quay tr v tnh bn cht khng ngu nhin ca n; chnh tnh bn cht biu hin trong hin tng, v v vy m hin tng khng nhng khng n thun l mt ci g khng
1)
NB
H-ghen bnh vc tnh c th nhn thc ca vt t n
_______________________________________
1) 2)
hin tng l biu hin ca bn cht
c tnh cht cu thnh khch quan
_______________________________________
thiu cht cm tnh
182
V. I. L-nin
183
mang tnh bn cht, m l mt biu hin ca bn cht" (24 - 25) [21 - 22]. "C mt iu ng ngc nhin l trit hc ca Can-t xem mi quan h gia t duy v thc tn cm tnh m n nu ln, ch l mt quan h tng i ca mt hin tng n thun v tuy tha nhn v khng nh s thng nht ti cao gia hai ci y trong nim ni chung v, chng hn, trong nim v mt l tr trc quan no tuy nh th m vn dng li mi quan h tng i y v s khng NB nh rng khi nim l v vn l hon ton tch ri thc ti; do trit hc y tha nhn l chn l ci m bn thn n coi l mt nhn thc cui cng, v ci m n coi l chn l v c n nu thnh khi nim nht nh, th li NB l qu ng, khng tha nhn c v ch l mt sn phm ca t duy thi". Trong l-gch, nim "tr thnh k sng !!Ha ha! to ra gii t nhin" (26) [22-23]. L-gch l "khoa hc hnh thc" tri ngc vi cc khoa hc c th (v gii t nhin v v tinh thn), nhng i tng ca n l "chn l thun ty"... (27) [23]. Bn thn Can-t, khi t hi th no l chn l (Ph phn l tnh thun ty, tr. 83), v khi tr li mt cch tm thng (nht tr gia nhn thc v i tng ca n), t bc b mnh, v "s khng nh ch yu ca ch ngha duy tm tin nghim" l: "nhn thc khng c kh nng nm c vt t n" (27) [24] v, theo ng ta, r rng l ch c nhng "biu tng khng c tnh chn l" (28) [24].
Khi phn i quan nim thun ty hnh thc v l-gch (chnh Can-t, theo H-ghen, cng c quan im ) v cho rng theo quan im thng thng (chn l v s nht tr bereinstimmung gia nhn thc v khch th), mun c nht tr th "phi c hai mt" (29) [25], H-ghen ni rng ci hnh thc trong l-gch l "chn l thun ty" v ..."ci hnh thc y v th t trong n phi phong ph hn nhiu v nhng quy nh v v ni dung, v cng phi c mt tc ng v cng ln hn i vi ci c th so vi lc bnh thng c tha nhn"... (29) [26]. ..."Ngay nh trong cc hnh thc l-gch, nu ngi ta khng thy ci g khc hn l nhng chc nng hnh thc ca t duy, th c trong trng hp ny cng ng nghin cu xem nhng hnh thc t chng ph hp vi chn l n trnh no. Mt l-gch m khng nghin cu nh th th nhiu lm cng ch c gi tr nh mt s miu t
c tnh cht lch s t nhin v nhng hin tng ca t duy, di dng nh chng hin c" (30 - 31) [27]. (Chnh
, theo H-ghen, l cng lao bt h ca A-ri-xtt), nhng "cn phi i xa hn" ...(31) [27]. Nh vy, khng phi ch l s miu t cc hnh thc ca t duy v khng phi ch l s m i u t c t n h
Trong quan nim ny, l-gch nht tr vi
l lun nhn thc.

Ni chung y l mt vn rt quan trng.
c h t l c h s t n h i n v nhng h i n t n g ca t duy (ci ny khc s miu t cc hnh thc ch no??), m cn l s p h h p v i c h n l , tc l?? tinh hoa, hay n
gin hn l nhng kt qu v tng kt ca lch s t tng?? y, H-ghen ni khng r rng mt cch duy tm v ni khng ht . Thn b.
184
V. I. L-nin
185
Khng phi tm l khng phi hin tng

ca tinh thn, nhng gch hc = vn chn l. Nhng quy lut chung ca vn ng ca
hc, hc l lThin th nht:
th gii v t d u y
i chiu Bch khoa ton th, tp VI, tr. 3191) [I, 267]2): "Nhng trn thc t chng" (die logischen Formen3)) "tri li, vi tnh cch l hnh thc ca khi nim, l tinh thn sng ca
Tnh ch quan
ci hin thc"...
Begriff, khi pht trin thnh adquater

NB Begriff4) th n tr thnh nim (33)5) [29]6). "Khi nim trong tnh khch quan ca n chnh l bn thn s vt tn ti t n v v n" (33) [29] NB
Vn ng bin chng ca khi nim t khi nim thun ty hnh thc lc u n phn on (Urteil), ri n suy l (Schlu), sau cng n s chuyn ha t tnh ch quan ca khi nim sang tnh khch quan ca n (34 - 35)1) [30] 2). c tnh u tin ca khi nim tnh ph bin (Allgemeinheit). NB: Khi nim ra i t bn cht, m bn cht li ra i t tn ti. S pht trin thm ca ci ph bin, ci c th (Besonderes) v ci c bit (Einzelnes) th cc k tru tng v a b s t r u s3). Cu-n Phi-s trnh by rt km nhng ngh lun ti ngha ny; ng ta ch chn ly nhng ci g d nht nhng th d ly trong B c h k h o a t o n t h v thm vo y nhng iu tm thng (chng En lisant... These parts of the work should be called: a best means for getting a headache! 4)
= ch ngha khch quan + thn b v s phn bi i vi s pht trin.
_______________________________________
1) 2) 3)
nhng hnh thc l-gch 4) "khi nim thch hp" 5) Hegel. Werke, Bd. V, Berlin, 1834. 6) H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VI, Mt-xc-va, 1939.
Hegel. Werke, Bd. VI, Berlin, 1840. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. I, Mt-xc-va - L-nin-grt, 1929.
_______________________________________
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. V, Berlin, 1834. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VI, Mt-xc-va, 1939. 3) ti ngha 4) Khi c... Nhng on ny ca tc phm phi coi l: phng
tin tt nht lm cho nhc u!
186
V. I. L-nin
li cch mng Php. Cu-n Phi-s, tp 8, 1901, tr. 530) etc., m khng gii thch cho ngi c lm th no tm ra ci cha kha hiu nhng chuyn ha kh, nhng sc thi, nhng mu sc m nht ca nhng khi nim tru tng ca H-ghen.
Hay l ci ny
phi chng cng

l mt s nhng b i vi l-gch hnh thc, c? Phi! v cn l mt nhng b i vi ch ngha thn b = ch ngha duy tm Voil 1) s di do v nhng quy nh v Begriffsbestimmungen 2) ca phn y ca L-gch!
Xem chng y cng vy, i vi H-ghen th iu ch yu l nu bt ln nhng c h u y n h a . Theo mt quan im no y, trong nhng iu kin nht nh, ci ph bin l ci c bit, v ci c bit l ci ph bin. Khng phi ch l (1) mi lin h, v mi lin h khng kht ca tt c mi khi nim v phn on, m l (2) chuyn ha t ci ny sang ci kia, v khng nhng l chuyn ha, m l (3) ng nht ca cc mt i lp l iu ch yu i vi H-ghen. Nhng ci ch bng sng xuyn qua m my m ca mt s trnh by cc k abstrus. Lch s t tng theo quan im pht trin v p dng cc khi nim v cc phm tr chung ca l-gch voil ce qu'il faut! 3) Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914
_______________________________________
y l nhng quy nh ca khi nim 3) l ci cn c!
1) 2)
Bn tm tt "Khoa hc l-gch". Hc thuyt v khi nim 187

Dn tr. 125 [112] ci suy l tr danh tt c mi ngi u cht, Cai-i l mt ngi, vy Cai-i cng cht H-ghen thm mt cch hm hnh: "Ngi ta bun chn ngay lp tc khi nghe mt suy l nh vy" ci , ng ta ni, l do "hnh thc v ch" m ra; v ng ta nhn xt su sc nh sau: "Tt c mi s vt u l s suy l, mt ci chung lin h vi ci n nht, thng qua ci ring; nhng, c nhin, s vt khng phi l mt chnh th gm ba mnh " (126) [112].
ng!
NB
Tt c mi s vt u l nhng s u y
l ... NB
Rt hay! Nhng hin tng l-gch thng thng nht (tt c iu trong ni v hnh tng th nht ca suy l) l nhng quan h thng thng nht ca nhng s vt, b v bi bc mt cch u tr, sit venia verbo 1).
H-ghen phn tch nhng suy l (E. B. A., Eins; Besonderes; Allgemeines 2), B. E. A. etc.) cng ging nh Mc phng theo H-ghen trong chng I 92. Ni v Can-t Ngoi nhng iu khc ra: "Nhng antinmi ca l tnh ca Can-t khng phi l ci g khc m l ch: trong trng hp ny, mt quy nh ca khi nim c t lm cn c, cn trong trng hp
_______________________________________
1) 2)
nu c th ni nh vy ci n nht; ci c th; ci ph bin
188
V. I. L-nin
189
khc th mt quy nh khc, cng vi mt s tt yu nh vy"... (128 - 129) [115]. S hnh thnh nhng khi nim (tru tng) v s vn dng nhng khi nim y, bao hm biu tng, nim tin, t h c v tnh quy lut ca mi lin h khch quan ca th gii. Tch ri tnh nhn qu ra khi mi lin h y l v l. Khng th ph nh tnh khch quan ca nhng khi nim, tnh khch quan ca ci chung trong ci c bit v ci c th. Vy, so vi Can-t v nhng nh trit hc khc, th H-ghen su sc hn nhiu, khi ng nghin cu s phn nh ca vn ng ca th gii khch quan vo trong vn ng ca nhng khi nim. Cng nh hnh thc n gin ca gi tr, hnh vi trao i c bit mt hng ho ny ly hng
N B:
Phi tr li Hghen phn tch tng bc mt bt c l-gch thng thng v Umkehren 1): Mc
p dng
php bin chng ca Hghen, trong hnh thc hp l ca n, vo kinh t chnh tr hc
NB
V ngha tht s ca Lgch ca Hghen
l lun nhn thc

no ca ngi theo ch ngha Can-t, v. v..
ha kia bao hm, di mt hnh thc cha pht trin, tt c nhng mu thun c bn ca ch ngha t bn, s khi qut n gin nht, s hnh thnh u tin v n gin nht ca nhng khi nim (nhng phn on, nhng suy l etc.) c ngha l con ngi nhn thc mi lin h khch quan ngy cng su ca th gii. Chnh phi tm y ci ngha tht s, ci ngha v tc dng ca L-gch ca Hghen. NB iu ny.
Hai cch ngn: 1. Pl-kha-np ph phn ch ngha Can-t (v thuyt bt kh tri ni chung) theo quan im ca ch ngha duy vt tm thng nhiu hn l theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, trong chng mc ng ta ch bc b a limine1) nhng ngh lun ca h m khng sa li (nh H-ghen sa li Can-t) bng cch o su thm, khi qut ha v m rng nhng ngh lun y ra, bng cch vch r m i
1)
V s ph phn ch ngha Can-t hin i, ch ngha Ma-kh, v. v.:
_______________________________________
1)
o ngc li
_______________________________________
ngay t u
190
V. I. L-nin
191
l i n h v nhng c h u y n h a ca
tt c mi khi nim. 2. Nhng ngi mc-xt ph phn (u th k XX) nhng mn ca Can-t v ca Hi-um, theo kiu Ph-bch (v kiu Buy-kh-n) hn l theo kiu H-ghen. ..."Mt kinh nghim da trn c s quy np c cng nhn l c gi tr, mc du tri gic c mi ngi nht tr coi l cha hon thnh; nhng ch c th gi nh rng khng th tm ra c mt cch ni tri ngc no c th chng li kinh nghim , chng no kinh nghim ny l chn thc t n v v n" (154) [139].
NB
suy l t ci ring n ci chung, s trnh by m i l i n h v n h n g c h u y n h a lin h cng l chuyn ha , y l nhim v ca H-ghen. H-ghen c h n g m i n h rng nhng hnh thc lcch ngn. gch v nhng quy lut l-gch khng phi l mt ci v trng rng, m l phn nh ca th gii khch quan. Ni ng hn, khng phi ng chng minh nh vy, m on thy mt cch ti tnh nh vy. Trong B c h k h o a t o n t h , Hghen vit rng s phn chia thnh l tr v l tnh, thnh nhng k h i n i m loi ny v loi khc, cn c hiu nh sau "chnh hot ng ca chng ta hoc gi khi nim ch dng li hnh thc ph nh v tru tru tng tng ca khi nim, hoc gi hiu khi nim v c th mt cch ph hp vi bn tnh tht s ca khi nim, coi khi nim l ci g va l khng nh va l c th. V nh khi nim t do, hiu theo ngha l ci i lp tru tng ca tt yu, th ch l khi nim ca l tr v t do t do; cn khi nim tht s v l tnh ca t do cha ng trong bn thn n tnh tt v tt yu yu vi tnh cch l tnh tt yu c lt b" (tr. 347 - 348, t. VI) 1) [I, 290] 2). Ib. tr. 349 [291]: A-ri-xtt t nhng hnh thc lgch mt cch y n ni v cn bn khng cn phi thm g na.
t suy l t ci chung n ci ring n
on ny trong : Suy l quy np. Chn l n gin nht, t c bng con ng quy np n gin nht th bao gi cng khng y , v kinh nghim bao gi cng l khng hon thnh. Ergo: lin h ca quy np vi loi t vi phng on (d kin khoa hc), tnh tng i ca mi tri thc v ni dung tuyt i trong mi bc tin ln ca nhn thc.
Cch ngn: khng th hon ton hiu c T bn ca Mc v c bit l chng I ca sch , nu cha nghin cu k v cha hiu ton b L-gch ca H-ghen. Vy l sau Mc th k, khng mt ngi mc-xt no hiu Mc !! S c h u y n h a t suy l theo loi t (v loi t) n suy l v tnh tt yu, t suy l quy np n suy l loi t,
_______________________________________
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. V, Berlin, 1840. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. I, Mt-xc-va - L-nin-grt, 1930.
192
V. I. L-nin
193
Thng thng ngi ta coi nhng hnh tng suy l nh mt ch ngha hnh thc trng rng. "Nhng thc t chng" (cc hnh tng ) "c mt ngha rt quan trng, ngha ny da trn s tt yu l mi vng khu, vi t cch l s quy nh ca khi nim, phi tr thnh ci ton th v cn c trung gian" (352, t. VI [I, 294]). Bch khoa ton th (t. VI, tr. 353 - 354 [I, 294 - 295]) : " ngha khch quan ca nhng hnh tng suy l ni chung l ch mi ci c l tnh u l mt suy l ba bc, sao cho mi v ca n va vo NB v tr ca mt cc, va vo v tr ca ci trung gian. y cng chnh l trng hp ca ba v ca khoa hc trit hc, tc l nim l-gch, gii t nhin v tinh thn. y lc u, gii t nhin l v gia, c tc dng ni lin. Gii t nhin, NB ci chnh th trc tip y, pht trin thnh hai v cc nim l-gch v tinh thn". + Gii t nhin, ci chnh th trc tip y, pht trin thnh nim lgch v tinh thn. L-gch l hc thuyt v nhn thc. L l lun nhn thc. Nhn thc l s phn nh gii t nhin bi con ngi. Nhng khng phi l mt phn nh n gin, trc tip, hon chnh, m l mt qu trnh c mt chui nhng s tru tng, s cu thnh, s hnh thnh ra cc khi nim, quy lut etc. v chnh cc khi nim, quy lut ny etc. (t duy, khoa hc = nim l-gch) bao qut mt cch c iu kin, gn ng tnh quy lut ph bin ca gii t nhin vnh vin vn ng v pht
trin. y, tht s v v khch quan c ba v: 1) gii t nhin; 2) nhn thc ca con ngi, = b c ca ngi (vi t cch l sn phm cao nht ca gii t nhin ) v 3) hnh thc ca s phn nh gii t nhin vo trong nhn thc ca con ngi; hnh thc ny chnh l nhng khi nim, nhng quy lut, nhng phm tr etc. Con ngi khng th nm c = phn nh = miu t ton b gii t nhin mt cch y , tnh chnh th trc tip ca n, con ngi ch c th i gn mi n , bng cch to ra nhng tru tng, nhng khi nim, nhng quy lut, mt bc tranh khoa hc v th gii, v. v. v v. v..
NB: H-ghen ch thn thnh ha ci nim l-gch y, tnh quy lut, tnh ph bin
+ "Nhng tinh thn ch l tinh thn khi no n c gii t nhin lm trung gian"... "Tinh thn chnh l ci nhn thc c nim l-gch trong NB gii t nhin v, do , nng gii t nhin ln ti bn cht ca n"... " nim l-gch l "thc th tuyt i ca tinh thn, cng nh ca gii t nhin, n l ci ph bin, thm su vo tt c"" (353 - 354) [295]. V loi t, c nhn xt su sc sau y: "Bn nng ca l tnh lm cho ngi ta cm thy rng mt quy nh ny hay mt quy nh khc, do kinh nghim m c, ly bn tnh bn trong hay loi ca mt i tng nht nh lm cn c, v v sau, bn nng ca l tnh da vo quy nh y" (357) [298]. (T. VI, tr. 359 [299 - 300].)
194
V. I. L-nin
195
Phn i chnh mnh!
V tr. 358 [298 - 299]: tr chi v ch vi nhng loi t trng rng gy ra mt s khinh b chnh ng i vi trit hc t nhin.
1)
Th gii l tn ti khc ca nim. Tnh ch quan (hay khi nim) v khch th va l ng
Trong l-gch ph thng, ngi ta tch ri mt cch hnh thc ch ngha, t duy vi tnh khch quan: "T duy, y, ch c tha nhn l mt hot ng thun ty ch quan v hnh thc; cn ci khch quan, i lp vi t duy, c coi l mt ci g n nh v tn ti v bn thn n. Nhng nh nguyn lun ny khng chn l, v nu ly nhng quy nh v tnh ch quan v tnh khch quan mt cch n gin nh th, khng t hi ngun gc ca chng l g, th l mt cch lm v ngha l"... (359 360) [300]. Tht ra, tnh ch quan l mt giai on ca s pht trin bt u t tn ti v t bn cht, v sau , tnh ch quan y "ph v gii hn ca n" mt cch bin chng" v "thng qua suy l m trin khai thnh tnh khch quan" (360) [300]. Rt su sc v thng minh! Nhng quy lut ca lgch l phn nh ca ci khch quan vo trong thc ch quan ca con ngi. Tp VI, tr. 360 [I, 300 - 301]: Khi nim c hin thc ha l khch th. S chuyn ha ny t ch th, t khi nim n khch th, theo ng ta, c v l k quc, nhng khng nn ch hiu mt cch n gin khch th l tn ti, m l "ci c th" hon chnh "trong bn thn n, y , c lp"... (361) [301].
nht, li va l khng ng nht... (362) [302].

Nhng iu v l v s chng minh theo bn th lun, v v Thng !
..."Coi tnh ch quan v tnh khch quan l mt i lp c nh v tru tng, nh th l v l. C hai ci u rt l bin chng"... (367) [306].
NB
_______________________________________
Trong bn tho, ch "l-gch" c ni lin vi ch " y" on di trch dn ca H-ghen bng mt mi tn.
1)
196
V. I. L-nin
197
y, khi nim quy lut dch gn li nhng khi nim: trt t (Ordnung), tnh ng loi (Gleichfrmigkeit); tnh tt yu; linh hn der objektiven Totalitt1); nguyn l t vn ng. Thin th hai:
Tnh khch quan
dch gn li nh vy l rt quan trng
Tt c ci theo quan im cho rng tnh c gii l tn ti khc ca tinh thn, ca khi nim etc., ca linh hn, ca c tnh... Tr chi loi t trng rng, r rng l th!
tnh khch quan
nhn thc khch th
(L-gch) V, 1781) [VI, 161 - 162]2): Hai ngha ca tnh khch quan: ..."ha ra, tnh khch quan cng c hai ngha: ngha l mt ci g i lp vi khi nim c lp, nhng cng c ngha l ci g tn ti t n v v n"... (178) [161]. ..."Nhn thc chn l l ch lm sao nhn thc khch th nh n tn ti vi tnh cch l khch th, thot khi mi s pha trn ca phn t ch quan"... (178) [162].
Cn ch l tr. 210 [190] c khi nim Naturnotwendigkeit2) - "tnh c gii cng nh tnh ha hc, ci ny cng nh ci kia, nh vy, u c bao qut bng khi nim tnh tt yu t nhin"... v y chng ta thy "s vi u ca n" (des Begriffs) "vo tnh bn ngoi" (ib.).
gii t nhin = s vi u ca khi nim vo tnh bn ngoi (ha ha!)
Tip n l nhng ngh lun v tnh c gii, hon ton abstrus v gn nh hon ton v l. Xa hn, idem v tnh ha hc, giai on ca phn on etc. Tit c u "Q u y l u t" (198 - 199) [179 - 180] khng em li iu m ngi ta c th trng ch H-ghen v mt vn l th nh vy. Rt l v sao ng ta li em quy lut lit vo tnh c gii?
1) 2)
"Chng ti nhc n trn l: s i lp gia mc ch lun v tnh c gii trc ht l s i lp chung hn gia t do v tt yu. Di hnh thc y, Can-t dn ra s i lp, khi trnh by nhng antinmi ca l tnh, coi nh s xung t th ba ca nhng nim tin nghim" (213) [193]. Nhc li mt cch ngn gn nhng lun c ca Cant v chnh v phn , H-ghen vch ra s trng rng ca nhng lun c v lu n ci m ngh lun ca Can-t ch dn ti:
1) 2)
t do v tt yu
Hegel. Werke, Bd. V, Berlin, 1834. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VI, Mt-xc-va, 1939.
- ca tng th khch quan - "tnh tt yu t nhin"
198
V. I. L-nin
199
H-ghen phn i Can-t (v t do v tt yu)
Bien!
"Ci cch gii quyt antinmi y theo kiu Can-t cng l cch gii quyt chung tt c nhng antinmi khc; ngha l l tnh khng c kh nng chng minh c lun ny hay lun kia, v theo nhng quy lut t nhin thun tu kinh nghim, chng ta khng th c a priori mt nguyn tc quyt nh no phn on v tnh kh nng ca s vt; do phi coi hai lun y khng phi l nhng lun khch quan, m l nhng quy tc ch quan; nh th cng c ngha l mt mt, ti phi lun lun suy xt v tt c nhng s kin ca t nhin theo nguyn tc tnh c gii t nhin n thun, nhng iu khng c ngha l trong nhng c hi no , ti khng c xem xt mt s hnh thc t nhin no theo mt quy tc khc, tc l theo nguyn tc nhng nguyn nhn cui cng; ta h nh hai quy tc nhng quy tc ny ch phi phc v l tnh ca con ngi khng trong mt s i lp vi nhau nh nhng lun m chng ta ni trn. Vi quan im nh ni trn, ngi ta hon ton khng tm ra ci duy nht c mt ngha trit hc, tc l nguyn tc no trong hai nguyn tc t n vn c chn l; nhng khi nhn s vic bng quan im nh th th khng th phn r c nhng nguyn tc ni trn c cn phi c coi l nhng nguyn tc khch quan, ngha l coi nh nhng quy nh bn ngoi ca gii t nhin, hay n thun ch l nhng quy tc ca mt nhn thc ch quan; ton b nhn thc y ng ra l ch quan, ngha l ngu nhin, v ty theo c
hi m n p dng quy tc ny hay quy tc kia, mi khi n xt thy quy tc no thch hp vi nhng khch th nht nh, cn ni chung th khng cn t vn v tnh chn l ca chnh nhng quy nh y, d l nhng quy nh ca khch th hay ca nhn thc" (215-216) [195].
H - g h e n:
"Mc ch biu l ra l v
Php bin chng d u y v t:

Nhng quy lut ca th gii bn ngoi, ca gii t nhin, chia thnh quy lut c g i i v quy lut h a h c (iu ny rt quan trng), l nhng c s ca hot ng c mc ch ca con ngi. Trong hot ng thc tin ca mnh, con ngi ng trc th gii khch quan, ph thuc vo th gii khch quan y, cho th gii khch quan y quy nh hot ng ca mnh. Xt v mt ny, xt v mt hot ng thc tin (t nh cho mnh mt mc ch) ca con ngi, th tnh nhn qu c gii (v ha hc) ca th gii (ca gii t nhin) xut hin ra nh th l ci g bn ngoi, th yu, b che y.
th ba, bn cnh tnh c gii

v tnh ha hc; mc ch l chn l ca hai tnh . V bn thn n cn trong phm vi ca tnh khch quan hay tnh trc tip ca khi nim hon chnh, nn n cn chu nh hng ca chnh tnh bn ngoi, n ng i lp vi mt th gii khch quan no v quan h vi th gii ny. Xt v mt ny, trong quan h mc ch m chng ta xem xt ( l quan h bn ngoi) vn cn xut hin tnh nhn qu c gii, ni chung tnh ha hc cng phi nm trong tnh nhn qu , nhng n xut hin vi tnh cch l tnh nhn qu ph thuc vo quan h y, vi tnh cch l tnh nhn qu t n b xa b" (216-217) [196].
200
V. I. L-nin
201
..."Do m l ra bn tnh s ph thuc ca c hai hnh thc ni trn ca qu trnh khch quan; ci khc ang tin trin v hn trong hai hnh thc y l ci khi nim c thit nh lc u nh l bn ngoi i vi nhng hnh thc y v l khi nim mc ch; khng phi ch c khi nim mi l thc th ca chng, m tnh bn ngoi cng l vng khu quan trng lm thnh tnh quy nh ca chng. V vy m k thut c gii hay l ha hc, do tnh cht ca n l ch n c quy nh t bn ngoi, nn bn thn n phc v cho quan h mc ch l quan h cn c xem xt mt cch tng tn hn by gi" (217) [197].
2 hnh thc ca qu trnh k h c h q u a n: gii t nhin (c gii v ha hc) v hot ng ca con ngi t nh cho mnh mt m c c h. Quan h qua li ca hai hnh thc y. Nhng mc ch ca con ngi lc u hnh nh l xa l (khc) i vi gii t nhin. thc ca con ngi, khoa hc (der Begriff), phn nh bn cht, thc th ca gii t nhin, nhng ng thi thc li bn ngoi gii t nhin (khng ph hp vi n ngay t u v mt cch n gin).
K thut c gii v ha hc
bn ngoi th gii, chnh l v n ng i din vi tnh khch quan ni trn"... (220) [199]. Tht ra, mc ch ca con ngi l do th gii khch quan sn sinh ra, v ly th gii khch quan lm tin coi th gii khch quan l ci hin c, l ci c tht. Nhng con ngi li thy hnh nh nhng mc ch ca n li ly t bn ngoi th gii, c lp i vi th gii (t do). ((NB: Tt c ci trong bn v mc ch ch quan NB)) (217 - 221) [197 - 200]. "Nh thng qua th on, mc ch kt hp vi tnh khch quan, v trong tnh khch quan, t kt hp vi bn thn" (221 [200] : Th on). "V c hn, nn mc ch c mt ni dung cng c hn; vy n khng phi l ci g tuyt i, hay l mt ci g hp phi thai ca ch ngha l t n khng phi bn ci. Nhng th on l on gia c tnh cht bn ngoi duy vt lch s ca suy l, m suy l l s thc hin ca H-ghen mc ch; v th trong th on th hin bn thn tnh hp l, tnh hp l y t bo tn trong ci bn ngoi khc y v chnh l thng qua tnh bn ngoi y. V l do y, th on cao hn nhng mc ch c hn ca tnh mc ch bn ngoi; ci cy ng knh hn nhng s hng th trc tip do n to ra v nhm phc v nhng mc ch. Cng c tn ti bn lu, cn nhng s hng th trc tip th qua i v b lng qun. Nh nhng cng
c ca mnh, con ngi c quyn lc
phc v mc ch ca con ngi, chnh l v tnh cht ca n (bn tnh ca n) l ch n c nhng iu kin bn ngoi (nhng quy lut ca gii t nhin) quy nh.
((K thut mc ch))
v th gii khch quan. k thut v nhng
... "N" (der Zweck1)) "ng trc mt th gii c gii v ha hc khch quan, m hot ng ca n c quan h vi th gii ny, ging nh c quan h vi ci hin c"... (219 220) [199]. "S d mc ch cn c mt tn ti thc s
1)
mc ch
202
V. I. L-nin
203
H-ghen v ch ngha duy vt lch s
i vi gii t nhin bn ngoi, nhng xt v mc ch m con ngi theo ui th ng ra con ngi li phc tng gii t nhin" (226) [205].
NB
NB
li hng nghn triu ln nhng hnh tng l-gch khc nhau, cho nhng hnh tng ny c th c c ngha nhng cng l. Ci ny Nota bene.
Vorbericht, ngha l bi ta ca quyn sch ngy: Nuyn-bc. 21. VII. 1816. Ci ny trong : "Mc ch c thc hin"
Ch ngha duy vt lch s vi t cch l mt trong nhng s p dng v nhng s pht trin ca nhng t tng thin ti nhng ht ging ang trng thi mm mng H-ghen.
"By gi s vn ng ca mc ch dn n kt qu l vng khu ca tnh bn ngoi khng phi ch c thit nh trong khi nim, v khi nim khng phi ch l mt ci phi tn ti v mt , m vi tnh cch l mt chnh th c th, khi nim l ng nht vi tnh khch quan trc tip" (235) [213]. Cui bn v mc ch c thc hin, cui thin (chng III: Mc ch lun) thin II "T n h k h c h q u a n" chuyn sang thin III: nim. c sc: H-ghen t n nim vi t cch l s nht tr gia khi nim v khch th, t n nim vi t cch l c h n l , t h n g q u a s hot ng thc tin c mc ch ca con ngi. iu ny rt gn vi t tng cho rng con ngi chng minh bng thc tin ca mnh s ng n khch quan ca nhng nim, khi nim, tri thc ca mnh, ca khoa hc ca mnh.
NB
NB
"Qu trnh c tnh mc ch l s di chuyn vo trong tnh khch quan, ci khi nim (sic!) tn ti mt cch r rng, vi t cch l khi nim"... (227) [206]. Khi H-ghen c gng c khi thm ch dng ht sc v dc ton lc quy hot ng c mc ch ca con ngi vo nhng phm tr l-gch, bng cch ni rng hot ng l mt suy l (Schlu), rng ch th (con ngi) ng vai tr mt v ca hnh tng l-gch ca suy l, v.v.,
Th iu khng phi ch l mt s gii thch g p, mt tr chi. y, c mt ni dung rt su sc, thun tu duy vt. Phi o ngc li: hot ng thc tin ca con ngi phi lm cho thc ca con ng i lp i lp
T khi nim ch quan v t mc ch ch quan n chn l khch quan
NB
Nhng phm tr ca l-gch v thc tin ca con ngi
204
V. I. L-nin
205
sau tht s l nhng khi nim, th chng l khi nim, chnh kinh qua chng m s nhn thc c thc hin"... (236) [214] . Di y, xem li v Can-t Thin th ba:
nim
trs bien!
Bt u thin III: " n i m". " nim l khi nim thch hp, c tnh chn l khch quan hay c tnh chn l tht s" (236) [214]. Ni chung, phn m u cho thin III ( nim) ca phn II ca L - g c h (L-gch ch quan) (t. V, tr. 236-243 [VI, 214 - 221] ) v t ng ng trong Bch khoa ton th ( 213- 215) C l NB
l s trnh by hay nht v php bin chng.
NB
y na, s ng nht, nu c th ni c nh vy, gia l-gch v nhn thc lun, c nu ln mt cch c bit ti tnh. Ch nim cng c dng theo ngha l mt biu tng n gin. Can-t. H-ghen phn "Can-t li i ngi ta phi tr li cho i Can-t ch nim ci ngha l khi nim ca l tnh. Theo Can-t, khi nim ca l phn i ci tnh phi l khi nim v iu kin, nhng siu nghim c tnh cht siu nghim i vi hin tng, theo ngha v n l mt khi nim khng th c mt s tch chn l s dng kinh nghim ch ngha no thch (khch quan) hp vi n c. Nhng khi nim ca l ra khi tnh, theo Can-t, dng nhn thc, cn kinh nghim nhng khi nim ca l tr dng hiu nhng tri gic. Nhng trn thc t, khi nhng ci
Cng l sai lm nu coi nim l mt ci g khng hin thc ; nh khi ng i ta ni: ci ny ch l nim . "Nu t tng ch l mt ci thun tu ch quan v ngu nhin, th tt nhin chng khng trs bien! c mt gi tr no khc hn, nhng v mt ny chng khng ng thp hn nhng hin thc nht thi v ngu nhin, ngha l nhng ci cng ch c gi tr ca nhng ci ngu nhin v ca nhng hin tng. Nu, tri li, ng i ta cho rng nim khng c gi tr chn l g, v n l siu nghim i vi cc hin tng, v trong th gii cm tnh khng th c bt c i tng no n khp vi n, th l mt s hiu lm k l, v nh vy l ng i ta ph nhn rng nim c mt gi tr khch quan, ch v nim thiu ci cu thnh hin tng, tc ci cu thnh tn ti khng chn thc ca th gii khch quan" (237 - 238) [215] . V nhng nim thc tin, th bn thn Can-t cng tha nhn rng vic em kinh nghim i lp vi cc nim l mt vic lm p belhaft1); ng trnh by nhng nim nh Maximum m ta phi n lc lm cho hin thc tin gn n. V H-ghen tip: "Nh ng v kt qu c c l nim,
1)
tm thng
206
V. I. L-nin
207
H-ghen chng ci Jenseits1) ca Can-t S ph hp gia cc khi nim v s vt
khng p h i l
ch quan
l s thng nht gia khi nim v tnh khch quan, l chn l, cho nn khng th ch coi l mt mc ch phi tin ti, nhng li vn lun lun l mt th bn kia, m cn cn phi thy rng mi hin thc ch l hin thc trong chng mc n cha ng v biu hin nim. i tng, th gii ch quan v th gii khch quan khng nhng ch phi ph hp ni chung vi nim, m chnh bn thn chng l s ph hp ca khi nim v thc ti, thc ti m khng ph hp vi khi nim th ch l hin tng, ch quan, ngu nhin, ty tin, ngha l khng phi l chn l" (238) [216]. nim (c l: nhn thc ca con ngi) l s ph hp (s nht tr) ca khi nim vi tnh khch quan (ci chung). l th nht. Th hai, nim l mi quan h gia tnh ch quan tn ti v n (= tung nh c lp) (= ca con ngi) v tnh khch quan k h c b i t (vi nim y)... Tnh ch quan l khuynh hng nhm tiu dit s tch ri y (ca nim vi khch th). Nhn thc l qu trnh, xm nhp (ca tr tu) vo gii t nhin v c, lm
"Th nht, n" (die Idee) "l chn l n gin, s ng nht gia khi nim v tnh khch quan, vi t cch l ci chung... (242) [219]. ... "Th hai, n l mi quan h gia tnh ch quan tn ti v n ca khi nim n gin v tnh khch quan khc bit vi nim, ca khi nim n gin; ci kia (tnh ch quan) tht ra l khuynh hng nhm tiu dit s tch ri y... ..."Vi tnh cch l mi quan h y, nim l qu trnh, nh m nim hng
1)
NB
n ch t phn ha thnh ci c th v t nhin v c ca n, hng n ch buc t nhin v c li phc tng s chi phi ca ch th, v tr li tnh ph bin u tin gin n. S ng nht ca nim vi bn thn l nht tr vi qu trnh; t tng gii thot hin thc ra khi ci b ngoi ca s bin ha khng mc ch, v lm cho n bin dng thnh nim, t tng y khng nn biu hin chn l y ca hin thc nh mt s ng im cht cng, nh mt hnh nh n gin, l m, khng khuynh hng hay vn ng, nh mt th thn linh, hoc nh mt s, hoc na nh mt t tng tru tng; do ch khi nim t n t do trong nim, nn nim cng bao hm mu thun su sc nht; s yn tnh ca nim l s kin quyt v s t tin, m vi nhng c tnh y, n vnh vin to ra v vnh vin khc phc mu thun y v ng nht vi chnh n trong mu thun y"...
cho gii t nhin y chu s chi phi ca ch th v khi qut (nhn thc ci chung trong cc hin tng ca gii t nhin y)... S ph hp gia t tng v khch th l mt qu trnh: t tng (= con ngi) khng nn hnh dung chn l di dng mt s ng im cht cng, mt bc tranh (hnh nh) n gin, nht nht (l m), khng khuynh hng, khng vn ng, y nh mt thn linh, mt s, mt t tng tru tng.
nim cng bao hm mu thun kch lit nht, s yn tnh (i vi t duy ca con ngi) l s kin quyt v s t tin, m vi c tnh y, n vnh vin to ra (mu thun y gia t tng v khch th) v vnh vin khc phc mu thun y...
" bn kia"
Nhn thc l s tin gn mi mi v v tn ca t duy n khch th. Phn nh
208
V. I. L-nin
209
ca gii t nhin trong t tng con ngi phi c hiu khng phi mt cch cht cng, tru tng, NB
k h ng p h i k h n g v n n g, khng mu thun, m l trong

qu trnh vnh vin ca vn ng, ca s ny sinh mu thun v s gii quyt nhng mu thun .
c th v c v c lp; ch c trong ton b v trong quan h ln nhau ca nhng hin thc y, khi nim mi c thc hin. Ci n nht c lp khng ph hp vi khi nim ca n; tnh hn ch y ca tn ti hin c ca n to thnh tnh c hn ca n v dn n s tiu vong ca n"...
ring l (besonders fr sich bestehende1)).
Ch trong ton b (zusammen) c a c h n g v trong q u a n h (Beziehung) ca chng th chn l mi c thc hin.
" nim l... nim ca chn l v iu thin, vi t cch l nhn thc v ch... Qu trnh ca nhn thc v (NB) ca hnh ng (NB) c hn bin tnh ph bin lc u l tru tng thnh tnh chnh th, do m n tr thnh tnh khch quan hon b" (243) [220].
nim l nhn thc v nguyn vng ( mun) ca con ngi ... Qu trnh ca nhn thc v ca hnh ng (tm thi, c hn, b gii hn) bin nhng khi nim tru tng thnh tnh khch quan
hon b.
Cng trong bch khoa ton th (tp VI).
B c h k h o a t o n t h 213 (tr. 3851) [I, 3212)]): ..." nim l chn l; v chn l l Tn ti ring l (i
s ph hp gia tnh khch quan v khi nim... Nhng, ton b ci hin thc, trong chng mc n l mt ci chn l, cng l nim... Tn ti n nht ch l mt mt no ca nim; do , nim cn cn n nhng hin thc khc l nhng hin thc cng xut hin nh l tn ti tng, hin tng etc.) (ch) l mt mt ca nim (chn l). Chn l cn cn nhng mt khc ca hin thc, cc mt ny cng ch hnh nh l c lp v
T o n b ca tt c cc mt ca hin tng, ca hin thc v c c q u a n h (ln nhau) ca chng - l nhng ci hp thnh chn l. Nhng quan h (= chuyn ha = mu thun) ca nhng khi nim = ni dung ch yu ca l-gch, hn na nhng khi nim y (v nhng quan h, chuyn ha v mu thun ca chng) u c trnh by nh l nhng phn nh ca th gii khch quan. Bin chng c a s v t sn sinh ra bin chng ca nim, ch khng phi ngc li.
# Cu cch ngn ny nn c din t mt cch d hiu hn, khng dng ch bin chng, th d nh: trong s thay th, s ph thuc ln nhau ca t t c cc khi nim, trong tnh ng nht ca cc mt i lp ca chng, trong nhng chuyn ho ca mt khi nim ny sang mt khi nim khc, trong s thay th, s vn ng vnh vin
1)
H-ghen on c mt cch ti tnh bin chng ca s vt (ca nhng hin tng, ca th gii, ca g i i t n h i n) trong bin chng ca khi nim #
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. VI, Berlin, 1840. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. I, Mt-xc-va - L-nin-grt,
1929.
tn ti ring bit cho bn thn chng
210
V. I. L-nin
211
chnh l
o n c,
ch th thi NB = Mi mt khi nim nm trong mt mi quan h no , trong mt mi lin h no vi t t c cc khi nim khc
ca nhng khi nim, H-ghen on c mt cch ti tnh chnh mi quan h

nh vy ca s vt, ca gii t nhin.
= s ph thuc ln nhau ca nhng khi nim s ph thuc ln nhau ca t t t h y mi khi nim khng tr khi nim no s chuyn ha ca nhng khi nim t ci ny sang ci kia s chuyn ha ca tt thy mi khi nim khng tr khi nim no. Tnh tng i ca s i lp gia cc khi nim... tnh ng nht ca nhng s i lp gia cc khi nim.
php bin chng l g?
..."Phm ci g xng ng vi tn gi l trit hc, th bao gi cng ly thc v s thng nht tuyt i ca ci m l tr ch tha nhn trong s phn ly ca ci , lm c s cho hc thuyt ca mnh"... "Trong s khc nhau ca chng, nhng giai on ca tn ti v ca bn cht, c ni n trn kia, cng nh nhng S khc nhau giai on ca khi nim v ca tnh khch gia tn ti quan, khng phi l mt ci g bt ng v bn cht, gia khi nim v t da trn bn thn mnh, m l nhng v tnh khch ci c tnh cht bin chng, v chn l quan l tng ca chng ch l ch chng u l nhng i vng khu ca nim" (387 - 388) [322-323] . Tp VI, 388 [I, 323] Nhng vng khu ca nhn thc (= ca nim) ca con ng i v gii t nhin, l nhng phm tr ca l-gch. Tp VI, tr. 388 [323-324] ( 214): " nim c th c din t bng cc phng thc khc nhau. C th gi nim l l tnh ( l ngha thc s trit hc ca khi nim l tnh), cng c th gi l ch th - khch th, l s thng nht ca ci quan nim v ci thc ti, ci hu hn v ci v hn, ca linh hn v thn th; l tnh kh nng cha ng tnh hin thc ca mnh trong bn thn mnh; l ci m bn tnh ca n ch c th c coi l ang tn ti, v.v.. Tt c nhng cch din
"Lc u, ngi ta hiu chn l l ci: ti bit mt s vt no tn ti nh th no. Nhng mi ch l chn l i vi thc hoc l chn l hnh thc, ch l s chnh xc m thi ( 213, tr. 386 [322]). Nhng chn l, theo mt ngha su sc hn, li l ch: tnh khch quan ng nht vi khi nim"... "Mt ng i xu l mt ng i khng chn tht, tc l mt ng i c x khng ph hp vi khi nim ca mnh, hoc vi s mnh ca mnh. Nhng khng c ci g c th tn ti c m li hon ton thiu tnh ng nht gia khi nim v thc ti. Ngay nh ci xu v ci khng chn tht cng ch c th tn ti chng no m tnh thc ti ca chng ph hp bng cch no , trn mt mc no , vi khi nim ca chng"...
212
V. I. L-nin
213
t y u l chnh ng c, v nim cha ng tt c mi quan h ca l tr, nhng trong s quay tr li v hn v trong tnh ng nht ca chng bn trong mnh. L tr c th d dng vch ra rng tt c ci g c th ni c v nim u c tnh cht mu thun ni ti. Nhng ng i ta cng c th nh gi nh vy i vi l tr, v tt c cc im, hay ni ng hn, trong nim, ngi ta nh gi nh vy i vi l tr; l mt cng vic ca l tnh, d nhin, khng phi cng d dng nh cng vic ca l tr. Nu l tr vch ra rng nim t mu thun vi mnh, v chng hn ci ch quan ch l ch quan v ci khch quan l i lp vi ci ch quan; rng tn ti l ci g khc hn vi khi nim v do khng th pht sinh ra t khi nim c; rng ci hu hn ch l hu hn v l ci i lp hn vi ci v hn, cho nn khng th ng nht vi ci v hn c, v c th m tip tc vi tt c mi quy nh, th l-gch chng minh iu ng c li, tc l ci ch quan m ch l ch quan, ci hu hn m ch l hu hn, v hn m ch l v hn, v.v., th khng c tnh chn l, t mu thun vi mnh, v chuyn thnh mt i lp ca mnh; nh vy s chuyn ha y v tnh thng nht trong bao hm cc cc vi tnh cch l nhng ci b lt b, vi tnh cch l mt b ngoi no , hoc vi tnh cch l nhng vng khu, u t ra l chn l ca nhng cc y (388) [323-324]. "Khi l tr ph phn nim th n ri vo hai iu hiu lm. Th NB: nht, i vi nhng v cc oan ca Nhng tru nim, bt chp cc v ny c tng v tnh biu hin d i hnh thc no i thng nht na, c xem xt trong s thng c th ca nht ca nim, n cn hiu theo cc i lp. ( nim) chn l l ton din
ngha v nh ngha l chng khng trong tnh thng nht c th ca nim, m chng l nhng tru tng cn bn ngoi nim. Cng vi mc khng km n" (der Verstand1)) "khng hiu mi quan h ln nhau NB gia cc v y, ngay c khi mi quan ci c h ny c t ra mt cch r bit = rng; chng hn, n b qua ngay c ci ph tnh cht ca h t trong phn on, bin h t ny ch r rng ci n nht, ch t, cng ng thi l ci khng n nht m l ci ph bin. Th hai l, l tr coi s phn t ca n, theo phn t ny, nim ng nht vi bn thn n cha ng ci ph nh ca chnh n, cha ng mu thun l mt s phn t bn ngoi, khng nm trong bn thn nim. Nhng thc ra, y khng phi l mt s khn ngoan c bit ca l tr, m chnh bn thn nim l php bin chng, lun lun tch ri v phn bit ci ng nht vi ci khc nhau, ci ch quan vi ci khch quan, ci hu hn vi ci v hn, linh hn vi thn th v cng ch v vy m nim l s sng to vnh vin, s sng vnh vin v tinh thn vnh vin"... (389) [324]. VI, 215, tr. 390 [I, 325]:
1)
Th d rt hay: n gin nht v r rng nht, bin chng ca nhng khi nim v nhng ngun gc duy vt ca n
Php bin chng khng trong l tr ca con ngi, m trong nim, ngha l trong hin thc khch quan
s sng vnh vin = php bin chng
l tr
214
V. I. L-nin
215
nim l... qu trnh
"Thc cht, th nim l qu trnh, v tnh ng nht ca n ch l tnh ng nht tuyt i v t do ca khi nim, trong chng mc m tnh ng nht l tnh ph nh tuyt i, ngha l trong chng mc n c tnh cht bin chng". Chnh v th, H-ghen ni, ch thng nht ca t duy v tn ti, ca ci hu hn v ci v hn, v.v., l falsch 1), v n th hin mt "tnh ng nht trng thi ng im". Khng phi ci hu hn trung ha (neutralisiert) mt cch n gin ci v hn v vice versa 2). Tht ra chng ta c mt qu trnh.
ci ny NB
nim l chn l (tr. 385 [320 213). nim, tc l chn l vi t cch l qu trnh, v chn l l q u t r n h, tri qua, trong s pht trin (Entwicklung) ca n, ba giai on: 1) s sng; 2) qu trnh nhn thc bao hm thc tin ca con ngi v k thut (xem phn trn94), 3) giai on ca nim tuyt i (tc l chn l hon ton). S sng sinh ra b c. Gii t nhin c phn nh trong b c ca ng i. Trong khi kim nghim v p dng s ng n ca nhng phn nh y vo thc tin ca mnh v trong k thut, con ngi t ti chn l khch quan.
321] ,
Chn l l qu trnh. T nim ch quan ng i ta i n chn l khch quan
qua
thc tin (v k thut).
Nu ng i ta tnh... mi giy ng h trn tri t cht hn 10 ng i v mt s ln hn c thm. Vn ng v khonh khc: hy nm ly iu . Trong mi mt khonh khc nht nh... Hy nm ly khonh khc . Idem trong vn ng c h c n gin (contra Tsc-np93). " nim, vi t cch l qu trnh, tri qua ba giai on trong s pht trin ca n. Hnh thc th nht ca nim l s sng... Hnh thc th hai... l nim, vi t cch l nhn thc biu hin trong hnh thc phn i ca nim l lun v nim thc tin. Kt qu ca qu trnh nhn thc l s khi phc li tnh thng nht c s khc nhau lm cho phong ph, v ci dn n hnh thc th ba, hnh thc nim tuyt i" ... (391) [326] .
khng ng ng c li
L-gch. Tp V. Thin III. nim. Chng I. S sng. Theo quan nim thng thng v l-gch (Bd. V, tr. 2441) [VI, 221]2)) th trong l-gch khng c vn s sng . Nhng nu i tng ca l-gch l chn l, m b n t h n c h n l w e s e n t l i c h i m E r k e n n e n i s t 3 ) , th phi ni n nhn thc, m ni n nhn thc (tr. 245 [222] ) th cng phi ni n s sng. i khi sau ci mnh danh l l-gch thun tu , ng i ta cn l-gch ng dng (angewandte), nhng th th...
1) 2) 3)
1) 2)
Hegel . Werke, Bd. V, Berlin, 1834. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t.VI, Mt-xc-va, 1939. v thc cht nm trong nhn thc
216
V. I. L-nin
217
mi khoa hc u l l-gch ng dng
..."tt c mi khoa hc u phi c t vo trong l-gch, v mi khoa hc l l-gch ng dng trong chng mc n l khoa hc biu hin i tng ca mnh di hnh thc t duy v khi nim" (244) [221].
Phn nh1): 1) s sng, vi t cch l "c th sng" ( A) 2) qu trnh sng 3) qu trnh ca loi (Gattung), ca ti sinh sn ca con ng i v s qu n nhn thc. (1) "tnh tng th ch quan" v tnh khch quan bng quan (2) thng nht ca ch th v khch th ..."Tnh khch quan y ca sinh vt l c th; n l th on v cng c dng thc hin mc ch"... (251) [227] . Bch khoa ton th 219: ..."Gii t nhin v c b sinh vt chinh phc phi chu iu , v gii t nhin v c t n v s sng v n l ging nhau". Ln ng c li = ch ngha duy vt thun tu. Tuyt diu, su sc, ng!! V cn NB: chng minh s ng n v cng v chnh xc ca t ng "an sich" v "f r sich" 2)!!!
Ci kin a s s n g vo trong l-gch l d hiu v thin ti theo quan im qu trnh phn nh ca th gii khch quan vo thc (lc u l c th) ca con ngi v kim nghim thc y (phn nh y) bng thc tin xem: s sng ch th c th t tch mnh khi ci khch quan ..."Vy phn on u tin ca s sng l ch, vi t cch ch th c th, s sng t tch mnh khi tnh khch quan"... (248) [224]. Bch khoa ton th1) 216: ch c trong mi lin h gia chng vi nhau th nhng b phn ring bit ca thn th mi l nhng b phn ca thn th. Bn tay tch ri thn th ch l bn tay trn danh ngha (A-ri-xtt).
NB
Nu ngi ta nghin cu mi quan h gia ch th v khch th trong l-gch, th cng cn ch ti nhng tin chung ca s tn ti ca ch th c th ( s s n g c a c o n n g i ) trong hon cnh khch quan.
1)
Sau , em quy nhp tnh cm gic (Sensibilitt), tnh kch thch (Irritabilitt) coi ci c th phn bit vi ci chung!! v s ti sinh sn vo nhng phm tr l-gch, l mt tr trng rng. Qun con ng nt, s chuyn ha sang mt bnh
H-ghen v tr chi vi
Hegel . Werke, Bd. VI, Berlin, 1840; H-ghen. Ton tp, ting
Hegel . Werke, Bd. V, Berlin, 1834, tr. 248-262; H-ghen. Ton tp, ting Nga, t.VI, Mt-xc-va, 1939, tr. 224-237.
2)
1)
Nga, t. I, Mt-xc-va - L-nin-grt, 1929.
t n v v n
218
V. I. L-nin
219
cc khi nim hu c !!!
din k h c ca nhng hin tng t nhin. V.v.. "au n l mt "tn ti hin thc" ca mu thun" trong c th sng.
thn b!
..."Tinh thn khng nhng v cng phong ph hn gii t nhin, m cn... s thng nht tuyt i ca ci i lp trong khi nim l bn cht ca tinh thn"... (264) [238 - 239] .
thn b
H-ghen v tr chi vi c th
Hay cn l: s ti sinh sn ca con ng i... "l s ng nht c thc hin ca chng" (ca hai c th khc gii tnh), "l s thng nht ph nh ca loi xut pht t s phn chia ca n t phn x vo bn thn n"... (261) [236] .
Ci l bch H-ghen
Can-t ci "Ti" biu hin ra l "ch th tin nghim no y ca t tng" (264) [239] ; "ng thi, theo s din t ca chnh Can-t, ci Ti ny c mt iu bt tin l chng ta b bt buc phi lun lun dng n pht biu mt phn on no v n"...
H-ghen phn i C a n - t :
ngha l Cant ci Ti l mt hnh thc trng rng ( t ht mnh ra ) khng c mt s phn tch c th qu trnh nhn thc
l-gch. Tp V. Thin III. nim. Chng II. n i m c a n h n t h c (tr. 262-327 [237-295] ). ..."Tnh thc ti ca n" (des Begriffs 1)) "ni chung l hnh thc ca tn ti hin c ca n; ton b s vic l vic quy nh hnh thc y; da trn hnh thc ny m c s phn bit gia tnh hnh l khi nim l t n, hay l vi t cch l ci ch quan, v tnh hnh l n chm ngp vo trong tnh khch quan, v sau , trong nim ca s sng" (263) [238] .
(tr. 265 [240] ) "Trong s ph phn ca ng ta" (= ca Can-t) "v nhng quy nh y" (tc l abstrakte einseitige Bestimmungen der vormaligen Metaphysik1) trc Can-t v linh hn) "ng ta" (Can-t) "ch t ra l hoi nghi theo kiu Hi-um, tc l ng kin tr ci iu l ci Ti xut hin nh th no trong t thc, trong mi yu t kinh nghim phi c loi tr, v phi nhn thc ci Ti nh mt bn cht, nh vt t n; nh vy ch cn li c ci hin
1)
thc ch quan v s chm ngp ca n vo trong tnh khch quan
NB
NB: Can-t v Hi-um nhng ng i theo thuyt hoi nghi
1)
ca khi nim
nhng quy nh phin din tru t ng "ca ch ngha siu hnh thi tr c"
220
V. I. L-nin
221
tng: Ti t tng, hin tng ny i theo tt c cc biu tng v chng ta khng hiu mt t g v hin t ng c" (266) [240] . # # # H-ghen thy ch ngha hoi nghi ca Hi-um v Can-t u? Xem chng, y, H-ghen thy ch ngha hoi nghi ch Hi-um v Can-t khng nhn thy trong cc hin tng vt t n ang biu hin ra, h tch ri nhng hin tng khi chn l khch quan, h ng tnh khch quan ca nhn thc, h tch, weglassen, alles Empirische ra khi Ding an sich... 1) V H-ghen tip:
Thot ly qu trnh tm hiu (nhn thc, nghin cu c th etc. ) th khng th hiu c
# # # ... "iu chc chn l, chng no ng i ta cha hiu trong khi nim v ng i ta cn dng li biu tng n gin v c nh, v tn gi, th ng i ta khng th c bt c mt quan nim no v ci Ti, hay l v bt c ci g, thm ch v ngay c bn thn khi nim" (266) [240] .
Siu hnh hc c, H-ghen ni, khi c gng tm hiu chn l, chia cc i tng, cn c vo c tr ng ca chn l, Can-t t thnh thc th v hin tng. S ph phn gii hn ca Can-t c tuyt khng nghin cu nhng chn l... "Nhng nu ch dng li nhng hin hin tng v ci th hin ra trong tng thc hng ngy nh l biu tng n gin, th tc l c tuyt khi nim v trit hc" (269) [243-244] . A: " nim v chn l. nim ch quan trc ht l xu hng... Xu hng v th c tnh quy nh ch n th tiu tnh ch quan ca bn thn n, bin thc ti cn tru tng ca n thnh thc ti c th v lm cho thc ti ny c y ni dung ca th gii m tnh ch quan ca n thit nh... V nhn thc l nim vi t cch l mc ch hay vi t cch l nim ch quan, nn s ph nh ca th gii c thit nh nh l tn ti t n, l s ph nh u tin"... (274 - 275) [248-249]. ngha l giai on u tin, vng khu, s bt u, s tip cn ca nhn thc l tnh hu hn (Endlichkeit) ca n v tnh ch quan ca n, s ph nh ca th gii t n mc ch ca nhn thc lc u l c tnh cht ch quan... Can - t nng m t trong cc mt ln thnh tuyt i "iu k qui trong thi hin i ngi ta" (r rng l Can-t) "vn gi li mt ca ci hu hn v coi n l mi quan h tuyt i ca nhn thc, ta h nh bn thn ci hu hn tt phi tuyt i! ng trn quan im ny, ngi ta gn cho khch th mt
Mun hiu bit th phi bt u tm hiu, nghin cu t kinh nghim, t kinh nghim m i n ci chung. Mun tp bi phi nhy xung nc.
H-ghen phn i Can-t :
1)
h tch tt c nhng ci kinh nghim ra khi vt t
n...
222
V. I. L-nin
223
thuc tnh khng th bit l tr thnh
vt t n ngoi gii hn ca nhn

thc, v ngi ta coi vt t n y, v do , coi chn l, l mt ci bn kia tuyt i i vi nhn thc. Do , nhng quy nh ca t tng ni chung, nhng phm tr, nhng quy nh ca phn t, cng nh khi nim hnh thc v cc vng khu ca n, theo quan nim y, c v tr khng phi l nhng quy nh hu hn t n, m hu hn theo ngha chng l mt ci ch quan so vi thuc tnh trng rng tr thnh vt t n, c ni trn; coi quan h khng chn l y ca nhn thc l chn l, l sai lm tr thnh kin chung ca thi hin i" (276) [250] .
Can-t vt t n l mt ci Jenseits 1) tuyt i
ch ngha ch quan ca Can-t
Tnh cht hu hn, tm thi, tng i, c iu kin ca nhn thc ca con ng i (ca cc phm tr ca n, tnh nhn qu, v.v. v v.v.) b Can-t coi l ch ngha ch quan, m khng coi l php bin chng ca nim (= bn thn gii t nhin) v ng ta tch nhn thc ra khi khch th. Nhng tin trnh ca nhn thc a n n chn l khch quan ..."Nhng nhn thc phi khc phc c tnh hu hn ca n, v do khc phc mu thun ca n, bng chnh s vn ng t thn ca n" (277) [250] .
..."Ci kin quan nim phn tch nh th l trong i tng chng c ci g m li khng c t vo y l kin cng phin din nh kin quan nim rng nhng quy nh m ng i ta c, cng ch l c rt ra t i tng m thi. Ai cng bit kin th nht l kin ca ch ngha duy tm ch quan, mt ch ngha coi hot ng ca nhn thc trong phn tch hon ton ch l mt thit nh phin din m ng sau n n np vt t n ; kin th hai l kin ca ci m ng i ta gi l ch ngha thc ti, mt ch ngha hiu khi nim ch quan l mt s ng nht trng rng, s ng nht ny s tip th nhng quy nh ca t tng t bn ngoi ". ..."Nhng hai vng khu y khng tch ri nhau c; di hnh thc tru tng ca n, trong n biu hin ra trong s phn tch, th c nhin, ci l-gch ch c th tn ti trong nhn thc, cng nh ng c li, n chng nhng l mt ci c thit nh m cn l mt ci g tn ti t n"... (280) [253 - 254].
H-ghen phn i ch ngha duy tm ch quan v ch ngha thc ti
Tnh khch quan ca l-gch
_______________________________________
1)
" bn kia"
Cc khi nim l-gch u l ch quan, chng no chng cn l tru tng, cn di hnh thc tru tng ca chng, nhng ng thi chng cng biu hin nhng vt t n. Gii t nhin th va l c th va l tru tng, va l hin tng va l bn cht, va l khonh khc va l quan h. Nhng khi nim ca con ng i l ch quan trong tnh tru t ng ca chng,
224
V. I. L-nin
225
trong s tch ri ca chng, nhng l khch quan trong chnh th, trong qu trnh, trong kt cuc, trong khuynh hng, trong ngun gc.
225 Bch khoa ton th rt hay, trong nhn thc ( l lun) v ch, hot ng thc tin c trnh by nh hai mt, hai phng php, hai th on tiu dit tnh phin din ca tnh ch quan cng nh ca tnh khch quan.
NB
V di 2 8 1 - 2 8 2 [254 - 255], rt quan trng v s c h u y n h o ca nhng phm tr t ci ny
sang ci khc (v phn i Can-t, tr. 282 [255] ). L-gch, t. V, tr. 282 [VI, 255] (ht)1) ... "Can-t... mn mi lin h xc nh, ngha l bn thn nhng khi nim ca nhng quan h v nhng nguyn l tng hp ca l-gch hnh thc, xem chng l nhng ci hin c; vic din dch chng ng l phi l s miu t s chuyn ho t tnh thng nht n gin y ca t thc sang nhng quy nh v nhng s khc nhau y ca tnh thng nht y; nhng Can-t khng chu kh vch ra cho chng ta thy s t i n t r i n tht s tng hp y ca khi nim t sn sinh ra n" (282) [255] .
286 - 287 [259 - 260] Mt ln na tr li ton hc cao cp (nhn tin t ra mnh bit cch Gau-x gii phng m trnh X 1 = 0 95 nh th no), H-ghen, mt ln na cp n vn tnh vi phn v tch phn v ni rng "ton hc... cho n nay, vn ch a chng minh c bng bn thn mnh, ngha l mt cch ton hc, nhng php tnh da trn c s chuyn ha " (s chuyn ha t i l ng ny sang i l ng khc), "v rng s chuyn ha khng c tnh cht ton hc". Cn Leibnitz , ng i m ng i ta cho l c cng sng to ra php tnh vi phn, thc hin s chuyn ha "mt cch khng tha ng nht, mt cch hon ton xa l i vi khi nim cng nh t c tnh cht ton hc nht"... (287) [259 260] . "Nhn thc phn tch l tin u tin ca ton b suy l quan h trc tip ca khi nim v khch th; do , tnh ng nht l quy nh m nhn thc tha nhn l ca n, v nhn thc ch l s nm c ci ang tn ti. Nhn thc tng hp tm cch hiu ci ang tn ti, tc l nm c tnh nhiu v ca nhng quy nh trong s thng nht ca n. V vy, n l tin th hai ca suy l, tin m trong nhng s khc nhau lin h vi nhau, vi t cch l nhng s khc nhau. Do , tnh tt yu ni chung l mc ch ca nhn thc " (288) [260261] . V vn phng php ca mt s khoa hc (nh vt l chng hn) dng cc th lc etc., gii thch, v c g (bt buc), c ko nhng s thc etc. v mnh, th H-ghen nhn xt mt cch thng minh nh sau: "Ci mnh danh l s gii thch v s chng minh ti liu c th c a vo
Can-t khng vch r s c h u y n h a ca nhng phm tr t ci ny sang ci kia.
T on ny ghi chp ca V. I. L-nin chuyn sang tp bt k "Hegel. L-gch III (tr. 89 - 115)".
1)
226
V. I. L-nin
227
c bit ng v su sc i chiu kinh t chnh tr hc ca giai cp t sn
chng ch ngha ch quan v tnh phin din
cc nh l, tht ra mt phn l mt li ni trng , mt phn l mt s xuyn tc tnh hnh thc t ca cc s vt; s xuyn tc y mt phn l che giu s la di ca nhn thc: chn ly kinh nghim mt cch phin din m ch nh vy, nhn thc mi c th t c nhng nh ngha v nguyn l gin n ca n; cn kin phn i rt ra t kinh nghim, th nhn thc bc b bng cch quan nim v gii thch kinh nghim khng phi trong chnh th c th ca kinh nghim y, m ch l lm th d, v t gc thun li cho nhng gi thit v nhng l lun. Do s ph thuc y ca kinh nghim c th vo nhng quy nh gi thit, nn c s ca l lun tr thnh m h v ch c trnh by theo kha cnh khng nh l lun" (315-316) [285 - 286] .
tr thnh tnh thng nht ca n vi bn thn n, trong i tng hoc trong hin thc ca n... Cho nn, trong nhn thc ny, nim cha t ti chn l v i tng khng ph hp vi khi nim ch quan. Nhng phm vi ca tnh tt yu l nh cao nht ca tn ti v ca phn t; t n, tnh tt yu chuyn ha thnh t do ca khi nim, tnh ng nht bn trong tr thnh s th hin ca n, s th hin ny l khi nim vi t cch l khi nim"... ... " nim, trong chng mc khi nim v n by gi tr thnh khi nim c quy nh t n, l nim thc tin, hnh ng" (319) [288 - 289]. V tip theo c u l "B: nim v thin". Nhn thc l lun phi trnh by khch th trong tnh tt yu ca n, trong nhng quan h ton din ca n, trong s vn ng mu thun ca n, an und f r sich1). Nhng khi nim ca con ngi nm hn ly ci chn l khch quan y ca nhn thc, n ch nhn thc v chim ly chn l khch quan y khi khi nim tr thnh tn ti v n, theo ngha thc tin. Ngha l thc tin ca con ngi v ca loi ng i l s kim nghim, l tiu chun ca tnh khch quan ca nhn thc. Phi chng l t tng ca H-ghen? Cn tr li vn ny.
Can-t v Jacobi, H-ghen ni, lt

ch ngha siu hnh c (ch ngha siu hnh ca Wolf chng hn th d: vnh vang mt cch l bch bng nhng lp lun tm thng etc. 96 ). Can-t vch ra rng nhng chng minh cht ch dn n nhng antinmi, "nhng ng" (Kant) "khng ngh n chnh ngay bn tnh ca s chng minh y gn lin vi mt ni dung hu hn no y; th m ci ny phi sp cng vi ci kia" (317) [287] .
H-ghen v vn thc tin v tnh khch quan ca nhn thc
ngha l
Can-t khng
hiu quy lut
ph bin
ca bin chng ca ci hu hn?
Nhn thc tng hp l cha y , v "khi nim khng
1)
t n v v n
228
V. I. L-nin
229
Ti sao t thc tin, t hnh ng, ch hng ti ci thin, das Gute, m chuyn ho? Nh th l hp hi, phin din! Cn ci c ch? Chc chn l y cng c ci c ch. Hay, i vi H-ghen, cng l das Gute? Tt c ci l trong chng " nim ca nhn thc" (chng II) trong s chuyn ha sang nim tuyt i (chng III) ngha l khng cn nghi ng g na, i vi H-ghen, thc tin l mt mt khu trong s phn tch ca qu trnh nhn thc, v chnh l vi tnh cch l s chuyn ha sang chn l khch quan (tuyt i, theo H-ghen). Nh vy, khi a tiu chun thc tin vo l lun nhn thc, Mc trc tip gn vi H-ghen: xem nhng lun cng v Ph-bch97. Alias 1): thc con ng i khng phi ch phn nh th gii khch quan, m cn to ra th gii khch quan. Khi nim (= con ngi), vi t cch l ci ch quan, li ly ci tn ti khc tn ti t n (= gii t nhin c lp i vi ngi) lm tin . Khi nim y (= con ngi) l khuynh hng t mnh thc hin mnh, t cho mnh, qua bn thn mnh, mt tnh khch quan trong th
Thc tin trong l lun nhn thc: (320) [289] "Vi t cch l ci ch quan, n" (der Begriff) "li c tin l mt tn ti khc t n; n l khuynh hng t mnh thc hin mnh, n l ci mc ch mun cho mnh, qua bn
1)
thn mnh, mt tnh khch quan trong th gii khch quan v mun t thc hin mnh. Trong nim l lun, khi nim ch quan, vi t cch l ci ph bin, ngha l ci t n khng c nhng quy nh, ng i lp vi th gii khch quan, m t n ly mt ni dung v mt b sung y nht nh. Cn trong nim thc tin, khi nim y, vi t cch l mt ci hin thc, ng i lp vi ci hin thc; nhng s t tin vn c ch th trong tn ti quy nh t n v v n ca n l mt s tin tng vo tnh hin thc ca bn thn n v
gii khch quan v t hon thnh (t thc hin) mnh. Trong nim l lun (trong lnh vc l lun), khi nim ch quan (nhn thc?), vi t cch l ci chung v t n khng c tnh quy nh, ng i lp vi th gii khch quan, m t n ly mt ni dung v mt b sung y nht nh. Trong nim thc tin (trong lnh vc thc tin), khi nim y, vi t cch l mt ci hin thc (c tc dng?), ng i lp vi ci hin thc. S t tin m ch th y t nhin thay cho khi nim c trong s tn ti t n v v n ca n, vi t cch l ch th c quy nh, l mt s tin tng vo tnh hin thc ca bn thn n v tnh phi hin thc ca th gii. ngha l th gii khng tha mn con ng i, v con ngi quyt nh bin i th gii bng hnh ng ca mnh.
tnh
phi
hin
thc
ca th gii...". .......
Ni mt cch khc
230
V. I. L-nin
231
... "Tnh quy nh y, cha ng trong khi nim, ngang vi khi nim v bao hm trong n yu cu ca hin thc c bit bn ngoi, l thin. Thin xut hin vi u im ca mt ci g tuyt i, v n l chnh th ca khi nim t n, l ci khch quan, ci khch quan ny ng thi c hnh thc ca tnh thng nht t do v tnh ch quan. nim y cao hn nim v nhn thc m chng ta va xt ti, v n c u im khng nhng ca ci ph bin, m c ca ci hin thc n thun"... (320-321) [290] . ..."Do , hot ng ca mc ch khng hng vo bn thn n, tip th vo bn thn n v chim ly mt quy nh no , m ng hn l nhm thit nh s
Thc cht: Thin l yu cu ca hin thc bn ngoi , ngha l ng i ta hiu thin l thc tin ca con ng i = yu cu (1) cng l ca hin thc bn ngoi (2).
Thc tin cao hn nhn thc (l lun), v n c u im khng nhng ca tnh ph bin, m c ca tnh hin thc trc tip.
quy nh ca chnh n v t cho n mt tnh thc ti d i hnh thc mt tnh hin thc bn ngoi, thng qua s tc b nhng quy nh ca th gii bn ngoi"... (321) [290] ... ..."Ci thin c thc hin l mt ci thin, v n l nh vy trong mc ch ch quan, trong nim ca n; s thc hin em li cho n s tn ti bn ngoi no "... (322) [291] . "Bn thn s thc hin ci thin cng vp phi nhng tr ngi, thm ch vp phi nhng ci khng th lm c, do th gii khch quan gy ra, m th gii khch quan ny li l tin thc hin ci thin trong tin ny c tnh ch quan v tnh hu hn ca ci thin v th gii khch quan y, nh mt ci g khc, i theo con ng ring ca n"... + (322 - 323) [292] .
Hot ng ca mc ch khng hng vo bn thn n... nhng th tiu mt s (mt, c trng, hin tng) nht nh ca th gii b n n g o i, n tm
Th gii khch quan i theo con ng ring ca n, v thc tin ca con ng i, ng tr c th gii khch quan y, gp phi nhng tr ngi trong s thc hin mc ch v thm ch vp phi nhng ci khng th lm c...
NB NB
cch t cho n mt tnh thc ti di hnh thc mt tnh hin thc bn ngoi ...
+ ..."Nh vy, thin vn l mt ci phi tn ti; n l thin t n v v n, nhng tn ti, vi t cch l tnh trc tip cui cng v tru tng, cng vn c quy nh, i lp vi thin, nh l mt ci khng tn ti no "... + +
232
V. I. L-nin
233
Ci thin, ci tt, nhng nguyn vng thnh knh vn l mt ci phi tn ti c tnh cht ch quan... ++ ... " nim v ci thin c hon thnh, tht ra, l mt nh tuyt i no y, nhng ch l mt nh , ngha l ci tuyt i, c in du ca tnh quy nh ca tnh ch quan. y cn c hai th gii ng i lp ci n vi ci kia: mt l giang sn ca t n h c h q u a n, nm trong nhng khng gian t h u n tu ca t duy t r o n g s u t, v hai l giang sn ca tnh khch quan trong s t pht ca tnh hin thc mun hnh bn ngoi no , tnh hin thc ny l giang sn ng kn ca bng ti. Trong Hin tng hc tinh thn xt st hn s hnh thnh y ca mu thun cha gii quyt c , mu thun do mc ch tuyt i ni trn to ra, v ng i lp vi mc ch ny mt cch khng th vt qua c l hng ro ca tnh hin thc , tr. 453 v cc trang sau"... (323) [292] .
Hai th gii: ch quan v khch quan
nim vi bn thn n; i vi nim l lun th s b sung y , ngha l tnh khch quan c quy nh t n v v n, l mt ci g hin c, cn ci thc s tn ti th l hin thc hin c, c lp i vi s thit nh ch quan. Tri li, i vi nim thc tin, hin thc y, ci hin thc ng thi i lp vi n nh mt hng ro khng th vt qua c, th c ngha nh mt ci g t n chng c gi tr g, ci phi nhn c s quy nh tht s ca n v gi tr duy nht ca n qua mc ch ca ci thin. Cho nn, bn thn ch ng i lp vi s thnh t mc ch ca mnh, l v ch t tch khi nhn thc v v hin thc bn ngoi khng duy tr cho n hnh thc l ci thc s tn ti; v vy, nim v thin ch tm c s b sung ca mnh bng nim v chn l" (323 - 324) [292 - 293] . Nhn thc... thy tr c mt n ci thc s tn ti nh l mt hin thc hin c c lp i vi nhng kin (Setzen1)) ch quan. ( l ch ngha duy vt thun tu!) Bn thn ch ca con ngi, thc tin ca con ngi, cn tr vic thnh t mc ch ca mnh... l v chng t tch khi nhn thc v khng tha nhn hin thc bn ngoi l thc s tn ti (l chn l khch quan). Phi c s k t h p g i a n h n t h c v t h c t i n .
Nota bene
NB
Tr c i v nhng khng gian thun tu ca t duy trong sut trong giang sn ca tnh ch quan, i lp vi giang sn ny l bng ti ca hin thc khch quan, mun hnh.
..."Trong ci sau" (= der theoretischen Idee phn bit vi der praktischen Idee1))... "nhn thc ch t bit mnh l tri gic, l s ng nht t n khng xc nh ca khi
1)
V lin sau : ..."Nhng nim v thin thng qua bn thn n thc hin s chuyn ha " (s chuyn ha ca nim v chn l sang nim v thin, ca l lun sang thc tin v vice versa2)). "Trong suy l ca hnh ng, tin u
1)
nim l lun phn bit vi nim thc tin
2)
thit nh ng c li
234
V. I. L-nin
235
tin l quan h trc tip gia mc ch tt vi ci hin thc m mc ch nm c v chi phi, trong tin th hai, nh mt t h o n bn ngoi, chng li hin thc bn ngoi" (324) [293] . Suy l ca hnh ng... i vi H-ghen, hnh ng, thc tin l mt s u y l l - g c h, mt hnh tng l-gch. V ng nh vy! Tt nhin, khng phi theo ngha l hnh tng l-gch ly thc tin ca con ngi lm ci tn ti khc ca mnh (= ch ngha duy tm tuyt i), m vice versa: thc tin ca con ngi lp i lp li hng nghn triu ln c in vo thc ca con ngi bng nhng hnh tng l-gch. Nhng hnh tng ny c tnh vng chc ca mt thin kin, c mt tnh cht cng l, chnh v (v ch v) s lp i lp li hng nghn triu ln y. Tin s 1: Tin s 2: Tin s 3, mt mc ch tt (mc ch ch quan) versus hin thc (hin thc bn ngoi) th on bn ngoi (cng c), (ci khch quan) hoc kt lun: s nht tr gia ch quan v khch quan, s kim nghim nhng nim ch quan, tiu chun ca chn l khch quan.
li c gi thit l thc ti; s git li tr thnh mt s tin trin n tnh v hn xu; s d c tnh hnh ch l v: tip theo s lt b ci thc ti tru t ng y, s lt b ny cng b lng qun ngay, hoc l ng i ta qun rng thc ti y, ng c li, c gi thit l mt hin thc t n chng c gi tr g c, khng phi l mt hin thc khch quan" (325) [294] . S khng hon thnh nhng mc ch (ca hot ng ca con ngi) c nguyn nhn (Grund) l ng i ta coi thc ti l ci khng tn ti (nichtig), l ng i ta khng tha nhn tnh hin thc khch quan ca n (ca thc ti).
NB
NB
NB
"V qua hot ng ca khi nim khch quan, hin thc bn ngoi b bin i v do s quy nh ca n b lt b, chnh th cho nn hin thc mt tnh cht b ngoi n thun ca thc ti, mt tnh quy nh bn ngoi v tnh h khng, v do , n c thit nh nh l tn ti t n v v n"... + Hot ng ca con ngi t to cho mnh mt bc tranh khch quan v th gii, n l m b i n i hin thc bn ngoi, th tiu tnh quy nh ca hin thc ny (= bin i mt ny hay mt khc, tnh cht ny hay tnh cht khc ca hin thc), v do ly mt ca n nhng c tr ng b ngoi, bn ngoi v h khng, lm cho n tr thnh ci tn ti t n v v n (= chn l khch quan).
NB
..."S thc hin ca thin, bt chp mt hin thc khc vi n, i lp vi n, l s trung gian ha m thc cht l cn thit i vi mi quan h trc tip v s thc hin thc t ca thin"... ..."Nhng do " (do s hot ng) "m mc ch ca thin vn cha c thc hin, nh th l khi nim git li tr v v tr trc lc n hot ng, v tr ca mt hin thc c quy nh l chng c mt gi tr g, nhng
NB
+ ..."Do , s gi nh c vch ra, tc l s quy
236
V. I. L-nin
237
nh thin l mt mc ch thun tu ch quan v c hn xt v ni dung ca n, cng nh tnh tt yu phi thc hin mc ch ny bng hot ng ch quan, v bn thn hot ng ny ni chung u b th tiu. K t q u l chnh bn thn s trung gian ha t th tiu mnh; kt qu l mt tnh trc tip, biu hin khng phi s khi phc ca gi nh, m ngc li, biu hin s bin i ca n. Nh vy l nim ca khi nim xc nh t n v v n c thit nh, v thit nh khng phi ch trong ch th hot ng, m cn nh l mt hin thc trc tip no ; v ng c li, hin thc ny, ng nh n tn ti trong nhn thc, c thit nh nh l tnh khch quan thc s tn ti" (326) [295]. Kt qu ca hot ng l s kim nghim nhn thc ch quan v l tiu chun ca tnh khch
quan thc s tn ti.
S thng nht ca nim l lun (ca nhn thc) v c a t h c t i n ci ny NB v s thng nht y c h n h l t r o n g l l u n n h n t h c, v kt qu ng i ta rt ra c l nim tuyt i (v nim = das objektive Wahre1)) tp V, 236 [VI, 214]. By gi, vn cn phi xt khng phi l Inhalt 2), m l... "tnh ph bin ca hnh thc ca n - ngha l phng php" (329) [298]. "Trong nhn thc ang tm ti, ph ng php cng l cng c , l mt th on ng v pha ch quan, qua th on n c quan h vi khch th... Tri li, trong s nhn thc tht s, phng php khng phi ch l mt s ln nhng quy nh no , m cn l tnh quy nh t n v v n ca khi nim, khi nim s d l trung gian" (v gia trong hnh tng l-gch ca suy l) "ch l v n ng thi cng c ngha ca ci khch quan"... (331) [299 - 300]. ..."Tri li, ph ng php tuyt i" (tc l phng php nhn thc chn l khch quan) "th hin khng phi vi tnh cch l phn t bn ngoi, m ly ci quy nh ngay trong bn thn i tng ca n, v bn thn phng php ny l nguyn l bn trong v linh hn ca i tng. Chnh ci l ci m Pla-tn i hi nhn thc: cc s vt phi c xem xt t n, mt phn phi c xem xt trong tnh ph bin ca n, mt phn khng c xa ri s vt, khng c nm ly nhng iu kin, nhng th d v
1) 2)
..."Nh vy, trong kt qu y, nhn thc c khi phc li v kt hp vi nim thc tin, hin thc c tm thy trc, ng thi c quy nh nh l mc ch tuyt i hon thnh; nhng c quy nh khng ging nh trong nhn thc ang tm ti, ch vi t cch l th gii khch quan, khng c tnh ch quan ca khi nim, m vi t cch l th gii khch quan, m khi nim l c s bn trong v s tn ti hin thc ca th gii ny. y l nim tuyt i" (327) [295]. ((Cui chng II. Chuyn sang chng III: " nim tuyt i".)) Chng III: " nim tuyt i". ..." nim tuyt i, nh ta va thy, l s ng nht ca nim l lun v nim thc tin, trong mi ci hy cn phin din v n"... (327) [296].
"ci chn l khch quan" ni dung
238
V. I. L-nin
239
nhng s so snh th yu; nh ng bao gi cng phi c cc s vt y tr c mt v t mnh c thc v ci g l ci bn trong ca chng"... (335 - 336) [303] . Phng php y ca ""nhn thc tuyt i" l c tnh cht phn tch, ..."nhng ng thi n cng c tnh cht tng hp""... (336) [303-304]. Dieses so sehr synthetische als analytische Moment des Urteils, wodurch das Mt trong anf ngliche Allgemeine aus ihm selbst als nhng nh das Andere seiner sich bestimmt, ist das ngha v dialektische zu nennen... (336) [304] (+ xem php bin tr. sau) 1). chng Ci vng khu va c tnh cht tng hp va c tnh cht phn tch y ca phn on, theo (vng khu), tnh chung u tin khi nim chung t quy nh bn thn n nh l ci khc ca bn thn n, phi gi l vng khu bin chng. nh ngha ny khng phi l trong nhng nh ngha r rng!! 1) nh ngha ca khi nim t bn thn khi nim bn thn s vt phi c xem xt trong nhng quan h ca n v trong s pht trin ca n ; 2) tnh mu thun trong bn thn s vt (das Andere seiner 2)), nhng lc l ng v nhng khuynh h ng mu thun trong mi hin tng;
1) Trong bn tho c v mt mi tn t du ngoc ch sang on "Php bin chng l...", on ny nm trang sau ca bn tho (xem tp ny, tr. 241). 2)
3) s kt hp phn tch v tng hp. Xem chng, l nhng yu t ca php bin chng. Cng c th trnh by cc yu t y mt cch chi tit hn nh sau: 1) t n h k h c h q u a n ca s xem xt (khng phi th d, khng phi di dng, m bn thn s vt t n). 2) tng ha n h n g q u a n h mun v ca s vt y vi nhng s vt khc. 3) s p h t t r i n ca s vt y (respective1) ca hin tng), s vn ng ca chnh n, i sng ca chnh n. 4) n h n g k h u y n h h n g (v # nhng mt) mu thun bn trong ca s vt y. 5) s vt (hin tng etc.) coi l tng s #
Nhngyu t ca php bin chng
v s thng nht ca cc mt i l p. 6) s u t r a n h respective s trin

khai ca cc mt i lp y, ca nhng khuynh h ng mu thun etc. 7) s kt hp phn tch v tng hp, s phn tch nhng b phn ring bit v tng ho, tng ca nhng b phn y. 8) nhng quan h ca mi s vt (hin tng etc.) khng nhng l mun v, m cn l ph bin, ton din. Mi s vt (hin tng, qu trnh etc.) u lin h vi m i s vt khc. 9) khng phi ch l s thng nht ca
1)
ci khc ca bn thn n
cng nh
240
V. I. L-nin
241
10) 11)
12)
13)
14) 15)
16)
cc mt i lp, m cn l n h n g c h u y n h a ca m i quy nh, cht, c tr ng, mt, thuc tnh sang mi ci khc sang ci i lp vi n? . qu trnh v hn ca vic tm ra nhng mt m i , nhng quan h m i etc. qu trnh v hn ca s i su ca nhn thc ca con ng i v cc s vt, hin tng, qu trnh v.v., nhn thc i t hin tng n bn cht, t bn cht t su sc n bn cht su sc hn. t s cng tn ti n tnh nhn qu v t mt hnh thc lin h v ph thuc ln nhau ny n mt hnh thc khc, su sc hn, chung hn. s lp li, giai on cao, ca mt s c tr ng, c tnh etc. ca giai on thp v s quay tr li d ng ph nh nh vi ci c ca ph nh u tranh ca ni dung vi hnh thc v ng c li. Vt b hnh thc, ci to ni dung. s chuyn ha l ng thnh cht v vice versa. ((1 5 v 1 6 l n h n g t h d ca 9 ))
C th nh ngha vn tt php bin chng l hc thuyt v s thng nht ca cc mt i lp. Nh th l nm c ht nhn ca php bin chng, nh ng iu i hi phi c nhng s gii thch v mt s pht trin thm.
+ (tip theo. Xem tr. trc 1)) ..."Php bin chng l mt trong nhng khoa hc c m siu hnh hc y r rng = l lun nhn thc v l-gch ca nhng nh trit hc hin i, cng nh trit hc th ng l u hnh thi xa cng nh thi nay, t bit n nht"... V Platn, H-ghen vit, i--gien La-c-x ni rng, Pla-tn l ng i khi xng ra php bin chng , khoa hc trit hc th ba (nh Tha-lt khi xng ra trit hc t nhin v X-crt trit hc o c) 98, nhng nhng ngi lm m nhiu nht v thnh tch ny ca Pla-tn li l nhng ngi t suy ngh n thnh tch y... ..."Ngi ta thng xem php bin chng nh l mt ngh thut, lm nh th n da vo mt ti nng ch quan no , ch khng thuc v tnh khch quan ca khi nim"... (336 - 377) [304] . Cng lao quan trng ca Can-t l nu li php bin chng, tha nhn n nh l (mt thuc tnh) tt yu ca l tnh (337) [304] , nhng kt qu (ca s p dng php bin chng) phi l ci ng c li (vi thuyt Can-t) xem di. Sau y l mt phc tho v php bin chng rt hay, r rng, quan trng: ..."Php bin chng th ng c quan nim nh l ci g ngu nhin, ngoi ra, n th ng c ci hnh thc chi tit hn
1)
Pla-tn v php bin chng
Tnh khch quan ca php bin chng
Xem tp ny, tr. 238.
242
V. I. L-nin
243
trch lch s ca php bin chng
vai tr ca ch ngha hoi nghi trong lch s ca php bin chng
sau y, tc l v mt i tng no , chng hn th gii, vn ng, im, v.v., ngi ta ch ra rng n vn c mt quy nh no , chng hn, theo th t nhng i tng c nu ln trn y, tnh hu hn trong khng gian hoc thi gian, s tn ti ch ny, s ph nh tuyt i khng gian; nhng tip na, mt cch cng tt yu nh vy, n c mt quy nh i lp, chng hn, tnh v hn trong khng gian v thi gian, s khng ch ny, quan h vi khng gian v do tnh khng gian. Trng phi -l-t, mt trng phi c i hn, p dng php bin chng ca h ch yu chng s vn ng, cn Pla-tn th thng p dng php bin chng chng nhng biu tng v khi nim ca thi ng, nht l chng nhng ngi ngu bin, nhng cng chng nhng phm tr thun tu v nhng quy nh ca phn t; ch ngha hoi nghi pht trin v sau, m rng php bin chng khng nhng vo ci gi l nhng s kin trc tip ca thc v nhng quy tc ca i sng hng ngy, m c vo tt c cc khi nim khoa hc. Kt qu m ngi ta rt ra t php bin chng y ni chung l tnh mu thun v tnh h v ca cc lun on c cng nhn. Nhng kt qu ny c th c hai ngha: hoc l ngha khch quan, theo cch ny, i tng t mnh mu thun vi mnh th t th tiu mnh v t xa b (chng hn l kt lun ca phi -l-t, theo phi ph
nhn tnh chn l ca th gii, ca vn ng, ca im); hoc l ngha ch quan, m theo cch ny th chnh nhn thc khng lm cho ng i ta va . Hoc l kt lun sau c hiu nh th chnh php bin chng ny thc hin ci tr o thut to ra mt v b ngoi sai lm loi . l cch nhn thng thng ca ci gi l l phi thng thng ca con ngi, ch ch n ci hin nhin cm tnh v nhng biu tng v nhng li ni quen thuc"... (337 338) [304-305] . Nh i--gien - con ch99 chng minh s vn ng bng cch i, H-ghen cho l "s bc b tm thng". ... "Hoc l kt lun v tnh h v ch quan ca php bin chng khng cp bn thn php bin chng, m ng hn, lin quan n nhn thc m n chng li, tc l theo tinh thn ca ch ngha hoi nghi cng nh ca trit hc Can-t, chng li nhn thc ni chung". ... "Thnh kin ch yu y l cho rng php bin chng dng nh ch c kt qu tiu cc " (338) [306]. Song, H-ghen ni, Can-t c thnh tch l lm cho ngi ta ch ti php bin chng v n s nghin cu "nhng quy nh ca t tng t n v v n" (339) [306] . "i tng, ng nh l n ngoi t duy v khi nim, l mt biu tng no y hay thm ch ch l mt tn gi; ch trong nhng quy nh ca t duy v
ng i ta hiu php bin chng nh l mt tr o thut
ch ngha Can-t = (cng l) ch ngha hoi nghi
ng!
biutng v t t n g ,
s pht trin
Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914
244
V. I. L-nin
245
ca c hai, nil aliud1) i tng th hin nh l bin chng Nhng khi nim khng bt ng, nhng do bn thn chng, do bn tnh chng =
ca khi nim n mi l ci nh n ang tn ti"... ... "V vy, nu mt i tng hay mt nhn thc, do tnh cht ca chng hay l do mt mi lin h bn ngoi no , m th hin nh l bin chng th khng th cho rng l li ca i tng hay ca nhn thc y"... ..."Nh vy, tt c nhng mt i lp, c xem nh l c nh, chng hn nh ci hu hn v ci v hn, ci n nht v ci chung, u l mu thun, khng phi do mt s kt hp bn ngoi no , m ngc li, bi v, nh vic xem xt bn tnh ca chng ch r, bn thn chng l mt s chuyn ha no "... (339) [307] . " chnh l quan im m chng ta ni trn; theo quan im ny, mt # ci ph bin u tin c xt t n li l ci khc ca n"... ..."nh ng ci khc ny, v bn cht khng phi l ci ph nh trng rng, khng phi l ci h khng, c tha nhn l kt qu thng th ng ca php bin chng, m n l ci khc ca ci u tin, ci ph nh ca ci trc tip; nh vy n c quy nh nh l ci gin tip, ni chung, n bao hm trong n quy nh ca ci u tin. Chnh nh vy m
ci u tin v thc cht cng c bo tn v duy tr trong ci khc. Duy tr ci khng nh trong ci ph nh ca n, ni dung ca tin trong kt qu ca tin , l ci quan trng nht trong nhn thc l tnh; ng thi ch cn mt s suy ngh n gin nht cng thy chn l v tnh tt yu tuyt i ca yu cu v, nu cn nhng th d chng minh iu , th cng c th nh vo ton b lgch" (340) [307-308] . Khng phi s ph nh sch trn, khng phi s ph nh khng suy ngh, khng phi s ph nh hoi nghi , khng phi s do d, cng khng phi s nghi ng l ci c tr ng v ci bn cht trong php bin chng, d nhin, php bin chng bao hm trong n nhn t ph nh, v thm ch vi tnh cch l nhn t quan trng nht ca n, khng, m l s ph nh coi nh l vng khu ca lin h, vng khu ca s pht trin, vi s duy tr ci khng nh, tc l khng c mt s do d no, khng c mt s chit trung no. Php bin chng ni chung l s ph nh lun th nht, l s thay th n bi lun th hai (l s chuyn ha t ci th nht sang ci th hai, l s ch r mi lin h gia ci th nht v ci th hai etc.). Ci th hai c th coi nh l tn t ca ci th nht "th d, ci hu hn l ci v hn, mt l nhiu, ci n nht l ci ph bin"... (341) [308] . ..."V ci th nht hay l ci trc tip l khi nim t n v, do , l ci ph nh ch t n, cho nn vng khu bin chng t n = ca n l ch s khc nhau m n cha cn tim ti,
chuyn ha
# Khi nim chung u tin (v = bt c khi nim chung u tin no) Ci ny rt quan trng hiu php bin chng
1)
khng c g khc
246
V. I. L-nin
247
cha pht trin, cha trin khai
ng t n, l mt s khc nhau c thit nh trong n. Tri li, ci th hai, bn thn n l mt ci c quy nh, s khc nhau hay l quan h; v vy, vng khu bin chng ca n l ch thit nh tnh thng nht m n bao hm"... (341 - 342) [309].
nhau v trong s lin tc, v xut hin nh vy trc thc mt cch khng c s tip cn ln nhau" (342) [309]. Xut hin trc thc mt cch khng c s tip cn ln nhau (i tng) l thc cht ca phn bin chng. Nhng y, H-ghen hnh nh li ui duy tm ra ri, quy thi gian v khng gian (lin h vi biu tng) vo mt ci g thp hn t duy. Tuy nhin, theo mt ngha no , biu tng tt nhin l thp hn. Thc cht ca vn l ch t duy phi bao qut ton b biu tng trong s vn ng ca n, v mun nh vy t duy phi l bin chng. So vi t duy, biu tng c g n thc ti h n khng? C v khng. Biu tng khng th nm c vn ng t r o n g c h n h t h ca n, chng hn, n khng nm c s vn ng vi tc 300000 cy s mt giy100, tri li t duy nm c v phi nm c. T duy c rt ra t biu tng, cng phn nh thc ti; thi gian l mt hnh thc tn ti ca thc ti khch quan. Ch ngha duy tm ca H-ghen l y, trong khi nim thi gian (m khng phi trong mi quan h gia biu tng v t duy). ..."V vn ny, n1) t t cho n mt nguyn l xc nh sau y: ci mu thun l khng th suy ngh ra c; trong khi , trn thc t, t duy v mu thun li l vng khu bn cht ca khi nim. T duy hnh thc trn thc t cng c ngh n mu thun, nhng lp tc nhm mt b qua, v trong cu ni trn" (ci mu thun l khng th suy ngh ra c) "n ch chuyn t ci ny n s ph nh tru tng". "Tnh ph nh va c xem xt to thnh im ngot trong s vn ng ca khi nim.
1)
(i vi nhng lun on, nhng lun , etc. khng nh u tin, n gin v ti s, vng khu bin chng, ngha l s kho st khoa hc, i hi phi ch ra s khc nhau, mi lin h, s chuyn ha. Khng c ci , th lun on khng nh n gin l khng y , cht cng, khng c s sng. i vi lun th hai, lun ph nh, th vng khu bin chng i hi phi ch ra t n h t h n g n h t, ngha l mi lin h ca ci ph nh v ci khng nh, s tm thy ci khng nh y trong ci ph nh. T khng nh n ph nh, t s ph nh n s thng nht vi ci b khng nh, khng c ci , php bin chng tr thnh mt s ph nh sch trn, mt tr chi hay l ch ngha hoi nghi). ... "Do , nu ci ph nh, ci xc nh, mi quan h, s phn on v tt c nhng quy nh khc bao hm trong vng khu th hai y khng th hin i vi bn thn chng nh l mu thun v di phng din bin chng, th ci ch l do s thiu st ca t duy khng c nng lc tp hp lm mt cc t tng ca n. Bi v nhng ti liu nhng quy nh i lp trong mt quan h c thit nh v tn ti i vi t duy. Nhng t duy hnh thc ly tnh ng nht lm quy lut, y ni dung mu thun m n c trc mt n vo trong lnh vc ca biu tng, vo trong khng gian v trong thi gian, y ci mu thun b chia x trong s tn ti cnh
NB
t duy hnh thc
248
V. I. L-nin
249
Tnh ph nh ny l mt im n thun ca mi quan h ph nh vi bn thn n, l ngun gc bn trong ca mi hot ng, ca s t vn ng sng v c tnh cht tinh thn, l linh hn bin chng, m mi ci chn l u c trong bn thn n v ch c thng qua linh hn y ci chn l mi l chn l; bi v tiu s lt b ca s i lp gia khi nim v thc chun ti, hon ton da vo tnh ch quan y; v ca chn tnh thng nht vi t cch l chn l cng l hon ton da vo n. Ci ph nh th thng nht hai, tc l ci ph nh ca ph nh, m ca khi chng ta t n, l s lt b ni trn ca nim v mu thun, nhng, vi mc cng t nh thc ti bn thn mu thun, s lt b ny l tc ng ca mt s phn t bn ngoi no ; n l vng khu mt thit nht, khch quan nht ca i sng v ca tinh thn, nh mt ch th, mt nhn cch, mt ci t do mi tn ti" (342 - 343) [309 - 310]. iu quan trng y l: 1) c trng ca php bin chng: t vn ng, ngun gc ca hot ng, vn ng ca i sng v ca tinh thn; s nht tr gia nhng khi nim ca ch th (ngi) v thc ti; 2) trnh cao nht ca tnh khch quan (das objektivste Moment1)). H-ghen ni rng: ci ph nh ca ph nh ny l v th ba (343) [310] - "nu ni chung ngi ta mun m" nhng ngi ta cng c th cho n l ci th t (Quadru-plicitt2)) (344) [311], bng cch m hai ci ph nh: ph nh n gin (hay l hnh thc) v ph nh tuyt i (343 i. f.) [310 - 311]. thc cht ca php bin chng
1) 2)
Ti khng thy r s phn bit ny, ci tuyt i chng phi ging ci c th hn hay sao?
"D s thng nht ny cng nh ton b hnh thc ca phng php tnh tam on thc ch l mt hon ton nng cn, bn ngoi ca phng thc nhn thc" (344) [311].
NB: tnh tam on thc ca php bin chng l mt bn ngoi, nng cn ca n
nhng, ng ta li ni, vch r c iu ny (mc du ohne Begriff1)) l mt thnh tch v hn ca trit hc Can-t. "Tht ra, ch ngha hnh thc cng chim ly tnh tam on thc v c bm ly ci cng thc trng rng ca n; nhng s hi ht, s ln xn v s trng rng ca ci gi l cu to trit hc, hin i, s cu to trit hc ny u cng ch c trng by ci cng thc hnh thc khng khi nim v khng quy nh bn trong y, v s dng n thit lp trt t bn ngoi, nhng ci y lm cho hnh thc y tr thnh v v v ni ting xu. Nhng khng v s dng tm thng nh vy m n c th b mt gi tr bn trong ca n, v du sao cng phi nh gi cao ci vic hnh tng ca ci l tnh do c tm thy, mc du cha c nhn thc trong cc khi nim" (344 - 345) [311].
H-ghen cc lc mt st ch ngha hnh thc, s v v, trng rng ca tr chi vi php bin chng
Kt qu s ph nh ca ph nh, v th ba y khng
1)
"vng khu khch quan nht" tnh th t
khng c khi nim
250
V. I. L-nin
251
phi l... "mt ci th ba yn tnh, m chnh l s thng nht" (ca cc mt i lp), "n l s vn ng v hot ng t ly bn thn n lm trung gian cho n"... (345) [312]. Kt qu ca s chuyn ha bin chng ny thnh v th ba, thnh hp , l mt tin mi, mt lun on mi etc., tin mi ny n lt n, li tr thnh ngun gc cho mt s phn tch tip sau. Nhng trong ci giai on th ba ny, bao hm n i d u n g ca nhn thc ("ni dung ca nhn thc vi tnh cch nh vy xm nhp vo phm vi ca s kho st") v phng php t m rng thnh h thng (346) [313]. S bt u ca mi suy lun, ca mi phn tch, tin th nht y, by gi ta nh l v nh, khng y ; ny sinh ra yu cu phi chng minh n, suy din (ableiten) n, v ngi ta t c "ci c th th hin ra nh l mt yu cu v nhng chng minh v nhng suy din git li, tin hnh mt cch v tn" (347) [313-314] nhng mt khc, tin mi li y ln p h a t r c... ..."Nhn thc vn ng t ni dung ny n ni dung khc. S vn ng tim tin ny c c tr ng u tin l: n bt u bng nhng tnh quy nh n gin, v nhng tnh quy nh tip theo cng ngy cng phong ph v c th hn. Bi v kt qu cha ng ci bt u ca n, v s vn ng ca ci bt u ny lm cho n giu thm bi mt tnh quy nh mi no . Ci ph bin hp thnh c s; v th s vn ng tim tin khng nn xem nh mt s l u ng no t mt ci khc ny sang mt ci khc kia. Trong phng php tuyt i, khi nim t duy tr trong ci tn ti khc ca n, ci ph bin t bo tn trong tnh ring bit ca n, trong phn on v trong thc ti; mi giai on ca s quy nh tip theo, ci ph bin nng ton khi ni dung trc kia ca n ln cao hn, v khng nhng n khng v s vn ng tim tin ln bin
chng ca n m mt mt ci g, khng li ci g sau n c, m n li mang theo n tt c ci thu hoch c v lm cho ni b ca n khng ngng phong ph hn v c c thm"... (349) [315]. on ny, trong mc no y, tm tt kh tt php bin chng l g. Nhng, s m rng cng i hi s o su (In-sich-gehen1)) "v s m rng ln hn ng thi cng l mt cng ln hn". Ci ny NB: "V vy, ci phong ph nht cng l ci c Ci phong ph th nht v ci ch quan nht, v ci g t hn c l quay tr li vo trong chn su xa n gin ci c th nht nht, ng thi cng l ci mnh nht v ci v ci ch u vit nht" (349) [316]. quan nht "Chnh do , mi bc tin ln trong s vn ng tim tin, mi quy nh tip theo, khi xa ci bt u v nh cng ng thi l mt bc quay tr li gn ci bt u y, thnh th ci g lc u c th xut hin nh l hai vt khc nhau, s chng minh i git li ca ci bt u v s quy nh tin ln tip theo ca ci bt u y v thc cht ch l mt v cng mt s vt" (350) [316]. Nhng khng nn deprezieren2) ci bt u v nh ny: ..."khng cn bo cha v ci vic n" (ci bt u) "tung nh ch c chp N B: nhn mt cch tm thi v mt cch gi H-ghen thit. Nhng l do m ngi ta c th a phn i ra chng li n, chng hn nhn thc Can-t ca con ngi l c hn v phi nghin cu c ph phn chnh ngay cng c ca nhn thc trc khi bt tay vo vic, cng
1) 2)
"S i vo bn thn n" nh gi thp
252
V. I. L-nin
253
phn i Can-t (ng)
l nhng tin m vi t cch l nhng quy nh c th, c ngay trong bn thn chng yu cu v s trung gian ha v v s chng minh chng. V trc ci bt u t i tng m chng phn i, chng khng c, v mt hnh thc, mt u vit th no c, v v do ni dung c th hn ca chng, tht ra chng cn mt s suy din, nn, ngc li, ngi ta ch nn coi chng nh l nhng tham vng v hiu c mc ch lm cho ngi ta ch n chng hn l n ci khc. Chng c mt ni dung khng chn l, bi v chng mun bin ci c nhn thc nh l hu hn v khng chn l, tc l mt nhn thc c gii hn, b quy nh nh l hnh thc v cng c i vi ni dung ca n, thnh ci khng th bc b c, ci tuyt i. Nhn thc khng chn l y, bn thn n cng l hnh thc, l s chng minh tht li. V phng php ca chn l cng tha nhn rng ci bt u l khng hon chnh, bi v bt u ch l ci bt u, nhng ng thi cng bit rng s khng hon chnh ny ni chung l mt tt yu, bi v chn l ch l s quay tr v bn thn mnh thng qua tnh ph nh ca tnh trc tip"... (350-351) [316-317]. ..."Do bn tnh c vch ra nh vy ca phng php, khoa hc biu hin nh l mt vng trn ng kn, m phn cui c ghp ni vi phn u ca vng trn, cn c n gin, bng cch trung gian ha, v li vng trn ny ng thi cng l mt vng
trn ca cc vng trn... Nhng vng

khu ca dy chuyn ny th hin nhng "mn khoa hc ring bit"... (351) [318]. "Phng php l khi nim thun tu, ch c quan h vi bn thn n; do , n l quan h n gin vi chnh n, ngha l tn ti. Nhng cng l mt tn ti y , l khi nim t nhn thc n, l tn ti vi tnh cch l tng th c th, ng thi cng hon ton mnh lit"... ..."Th hai, nim y" ((die Idee des absoluten Erkennens2))) "cn l nim l-gch, b giam hm trong t duy thun tu, n ch l khoa hc ca khi nim thn thnh. Bn thn s pht trin c h thng ca n tht ng l mt s thc hin no y, nhng tin hnh trong nhng gii hn ca cng mt lnh vc. Bi v nim thun tu ca nhn thc b giam hm nh vy trong tnh ch quan, nn n l khuynh hng mun th tiu tnh ch quan y i, v chn l thun tu, vi tnh cch l kt qu cui cng, cng tr thnh NB: lin h ca phng php bin chng vi erflltes Sein1), vi tn ti y ni dung v c th
s bt u ca mt lnh vc khc v ca mt khoa hc khc. l mt s chuyn

ha m chng ta ch mi ghi ra y thi. V chnh trong lc nim thit nh mnh l tnh thng nht tuyt i ca khi nim thun tu v ca thc ti ca n, v Chuyn ha t nim n
Khoa hc l mt
vng trn ca cc vng trn
1) 2)
"tn ti y " nim v nhn thc tuyt i
254
V. I. L-nin
255
g i i t n h i n...
v vy t ghp vo tnh trc tip ca tn ti, th vi tnh cch l tng th di hnh thc y, nim l gii t nhin" (352-353)
[318-319].
php bin chng, ci ny tht l tuyt diu. V cn ci ny na: trong tc phm d u y t m n h t ny ca H-ghen, c t ch ngha duy tm n h t, n h i u ch ngha duy vt n h t. l mu
thun, nhng l mt s thc!
NB: Trong tiu l-gch (Bch khoa ton th 244, Zusatz1) tr.4142) [344]3)), cu cui cng ca quyn sch l: diese seiende Idee aber ist die Natur4).
Cu ny trang cui cng, 353 [319] ca L-gch tht l tuyt diu. Chuyn ha t nim l-gch n gii t nhin. Ch ngha duy vt trong tm tay. ngghen c l khi ni rng: h thng ca Hghen l mt ch ngha duy vt u ln ngc101. khng phi l cu cui cng ca L-gch, nhng phn tip theo cho n ht, khng c g quan trng. Ht L-gch. 17. XII. 1914.
NB
iu tuyt diu l: ton b chng v nim tuyt i hu nh khng thy c li no ni v Thng (ha chng c mt ln khi nim v Thng xut hin mt cch ngu nhin); v hn na NB ci ny chng ny hu nh khng cha ng mt c h n g h a d u y t m c th no c, m ch c ch ch yu l phng php b i n c h n g. Tng cng v tm tt, ting ni cui cng v bn cht ca l-gch ca H-ghen, l phng
1) 2) 3)
b sung
Tp VI, tr.399 [I, 332-333]: Bch khoa ton th 227 tht l tuyt diu khi ni v phng php phn tch (phn gii hin tng hin c c th em hnh thc tru tng li cho nhng mt ring bit ca n v herausheben1) "loi hoc l lc v quy lut"), tr.398 v v s p dng ca n: p dng phng php phn tch hay l phng php tng hp (nh man pflegt zu sprechen2)) hon ton khng phi l "vic tu tin ca chng ta" (398) [332] ci ph thuc "vo hnh thc ca bn thn i tng cn c nhn thc". Lc-c v nhng ngi kinh nghim ch ngha ng trn quan im phn tch. V h thng ni l "ni chung, nhn thc khng th lm c hn" (399) [332]. "Nhng ngi ta nhn thy ngay rng l mt s xuyn tc i vi s vt, v s nhn thc mun xem xt s vt ng nh chng tn ti, th do , n t
NB: loi hoc l lc v quy lut (loi = quy lut!)
Rt ng! i chiu nhn xt ca Mc trong
Hegel. Werke, Bd. VI, Berlin, 1840. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. I, Mt-xc-va - L-nin-grt,
1)
1929.
4)
"nhng nim ang tn ti y l gii t nhin"
2)
"rt ra" ngi ta thng ni
256
V. I. L-nin
257
T b n 1, 5.2 102
mu thun vi bn thn n". Chng hn nh nh ha hc martert1) mt ming tht v pht hin ni-t, cc-bon etc. "Nhng nh vy th nhng cht tru tng y khng phi l tht na". C th c nhiu nh ngha, bi v i tng c nhiu mt: "i tng c nh ngha cng phong ph bao nhiu, ngha l cng c nhiu mt phi quan st bao nhiu, th nhng nh ngha m ngi ta a ra trn c s cc mt y cng khc nhau by nhiu" (400 [334] 229) chng hn, nh ngha v i sng, v nh nc etc.
Spinoza v Schelling nu ln trong nhng nh ngha ca h mt l nhng nhn t t bin (H-ghen chc dng ch ny y theo ngha tt ca n), nhng "di hnh thc li qu quyt n gin". Nh ng trit hc phi chng minh v suy din mi iu, ch khng th t hn ch nh ngha. S phn loi (Einteilung) phi l "t nhin, ch khng phi thun tu nhn to, ngha l tu tin" (401) [334]. Tr. 4 0 3 - 4 0 4 [336] ci t chng li s cu to v tr chi v cu to, trong khi vn l "khi nim", " nim", "s thng nht ca khi nim v ca tnh khch quan"... (403) [336]. Trong tiu Bch khoa ton th, 233, thin b c u l 2) (trong i L-gch l Die Idee des 3) Guten ).
D a s W o l l e n
"V hnh thc, s mt i ca mu thun y l ch hot ng th tiu tnh ch quan ca mc ch, v do c tnh khch quan, th tiu s i lp lm cho c hai u hu hn, v khng nhng ch th tiu tnh phin din ca tnh ch quan kia, m l tnh ch quan ni chung" (406) [338]. Quan im ca Can-t v Phch-t (c bit trong trit hc o c) l quan im v mc ch, v s phi c tnh cht ch quan (407) [338 - 339] (khng lin h vi khch quan)... Ni v nim tuyt i, H-ghen ch giu (237, tp VI, tr. 409 [340]) nhng li hunh hoang v n, lm nh ngi ta c th tm thy tt c n, v nhn xt rng " nim tuyt i"... l... "ci ph bin", "nhng ci ph bin ny khng phi ch n gin l mt hnh thc tru tng, m (sic!) bt c ni dung c th no cng i lp li nh l trs bien! mt ci g khc; l mt hnh thc tuyt i m tt c mi quy nh, tt c s y ca ni dung do hnh thc ny thit nh u quay So snh v . V mt ny, ngi ta c th so snh rt hay! nim tuyt i vi mt ng gi ni cng nhng phi ly chn l tn gio ging nh mt a tr con, tt c mi nhng i vi ng gi, nhng chn l ny c chn l ngha ca c cuc i ng. a tr cng hiu tru tng ni dung ca tn gio, nhng ni dung tn gio thay cho y i vi n ch c ngha l mt ci g m tn gio ngoi ci ra cn c c mt cuc i v tt c tm thng v tr". ... "S quan tm l ton b s vn ng" (237, tr. 409 [341]). tuyt!
Hot ng l mt mu thun mc ch l hin thc v khng hin thc, c kh nng v khng c... v.v..
"nghin nt" m u n, c m o n g 3) " nim v thin"
1) 2)
"Ni dung l s pht trin sinh ng ca nim"... "Bt c mt giai on c xem xt no t trc n nay cng l mt hnh nh ca ci tuyt i, nhng trc ht theo ngha hn ch"... (410) [341].
258
V. I. L-nin
259
238, b sung: "Phng php ca trit hc va l tng hp va l phn tch; nhng quyt khng phi theo ngha l c hai phng php y ca s nhn thc c hn nm bn cnh nhau, hay l k tip nhau mt cch n gin; m chnh l c hai u c bao hm trong phng php trit hc di dng c lt b, v trong mi bc i ca n, phng php ca trit hc hnh ng va theo trs bien li phn tch va theo li tng hp. T duy trit hc dng phn tch v n ch tri gic v i tng ca n, tc l nim, n cho nim t do hnh ng, v ta rt hay! (v h ch theo di s vn ng v s pht c hnh nh) trin ca n m thi. Cho nn, s trit l l hon ton b ng. Nhng t duy trit hc ng thi cng l c tnh cht tng hp v th hin nh l hot ng ca bn thn khi nim. Hn na, phng php trit hc i hi phi phng nhng gi nh c nhn ngu nhin v nhng kin c th, nhng kin ny lun lun tm cch biu hin ra"... (411) [342]. (243, tr. 413 [344])... "Phng php nh vy khng phi l hnh thc bn ngoi, m l linh hn v khi nim ca ni dung"... (Ht Bch khoa ton th; xem phn trn ra trang li dn rt cui L-gch1)).
Bn tm tt cun sch ca H-ghen "nhng bi ging v lch s trit hc"103
Xem tp ny tr. 254. Tip theo trong v l nhng trang trng; cui v c ghi ch "V nhng ti liu mi nht ni v H-ghen" v li ghi ch v bi ph bnh cun sch ca Pe-ranh (xem tp ny, tr. 413 - 418).
1)
Vit nm 1915 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t. XII Theo ng bn tho
261
H-ghen. Nhng bi ging v lch s trit hc104 t o n t p , t p XIII

Nhp mn lch s trit hc Tr. 371) [30]2)... "Nu chn l l tru tng, th tc l khng phi chn l. L tnh lnh mnh ca ngi ta hng v ci c th... Trit hc ht sc i ch vi ci tru tng, ko v vi ci c th"... So snh rt su sc v chnh xc!! Mi kha cnh ring bit ca t tng = mt vng trn trn vng trn ln (xoy c) ca s pht trin ca t tng con ngi ni chung
Tr. 40 [32]: so snh lch s trit hc vi mt vng trn "vng trn ny bao gm chung quanh n mt s ln nhng vng trn"...
..."Ti khng nh rng trnh t ca cc h thng trit hc trong lch s cng chnh l ci trnh t trong vic rt ra nhng quy nh l-gch ca nim. Ti khng nh rng nu ngi ta hon ton gii phng nhng khi nim c bn ca nhng h thng xut hin trong lch s trit hc khi ci g l thuc v hnh thc
1) 2)
NB
Hegel. Werke, Bd. XIII, Berlin, 1833. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. IX, 1932.
262
V. I. L-nin
Tm tt sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc"
263
bn ngoi ca chng, thuc v s p dng ca chng vo nhng trng hp ring bit, v.v., th ngi ta thu c nhng giai on khc nhau ca s quy nh ca bn thn nim trong khi nim l-gch ca n. Ngc li, nu ngi ta xem xt s vn ng tnh tin l-gch t n, th ngi ta c c s vn ng tnh tin ca nhng hin tng lch s trong nhng vng khu chnh ca chng; ng nhin, phi bit nhn ra nhng khi nim thun tu y trong ni dung ca hnh thc lch s" (43) [34]. Tr. 56 [45] ng ch giu vic chy theo ci hp thi, vic chy theo sau nhng ai sn sng auch jedes Geschwge (?) fr eine Philosophie auszuschreien1). Tr. 57-58 [45-46] iu tuyt hay l ng h tnh lch s nghim khc trong lch s trit hc khi gn cho nhng ngi thi c mt s pht trin no ca cc nim ca h, d hiu i vi chng ta, nhng trn thc t cha th c h. Tha-lt chng hn, cha c khi nim 2) (vi t cch l nguyn tc), cha c khi nim nguyn nhn... ..."Chng hn, c nhng dn tc hon ton cha c khi nim y" (nguyn nhn); "mun c khi nim ny phi t ti mt trnh pht trin cao"... (58) [47].
Tp XIII. Tp th nht ca lch s trit hc lch s trit hc hy-lp

Trit hc ca phi I--ning
"A-na-xi-man-r (610-547 trc cng nguyn) cho rng ngi ta t c m ra" (213) [168].
Pi-ta-go v phi Pi-ta-go
..."Nh vy, l nhng quy nh kh khan, khng c qu trnh, khng bin chng, bt ng"... (244) [189].
nh ngha phn din v php bin
chng
Qu di, rng v chn v quan h ca trit hc vi tn gio. Ni chung, li ni u n gn 200 trang tht l khng th c!!
y, ni v nhng nim chung ca nhng ngi theo phi Pi-ta-go105; con s v ngha ca n etc. Ergo: y l ni v nhng nim th s ca nhng ngi theo phi Pita-go, trit hc th s ca h; nhng quy nh v thc th, v s vt, v th gii h l kh khan, khng c qu trnh (khng vn ng), khng bin chng. Ch trc nht n ci bin chng trong lch s trit hc, H-ghen dn ra nhng lp lun ca nhng ngi theo phi Pi-ta-go: ..."mt cng vi mt s chn thnh mt s l (2 + 1 = 3); cng vi mt s l thnh mt s chn (3 + 1 = 4); n" (Eins) "c c tnh lm thnh gerade (= s chn), cho nn bn thn n phi l mt s chn. Nh vy, n v cha ng trong bn thn n nhng quy nh khc nhau" (246) [190].
1) 2)
"tuyn b mi s bn sung (?) l trit hc" khi nguyn
264
V. I. L-nin
265
(ha iu ca v tr) quan h ca ch quan vi khch quan
Ha iu ca m nhc v trit hc ca Pi-ta-go:
..."Cm gic ch quan n gin nh thnh gic, mt cm gic m bn thn n l nng lc bt c nhng mi quan h, Pi-ta-go gn v dnh cm gic cho l tr, bng cch cho n mt quy nh nghim cch" (262) [200]. Tr. 265 - 266 [202-203]: s vn ng ca cc tinh cu ho iu ca n ha iu ca nhng thin cu ang ca ht m chng ta khng nghe thy ( n h n g n g i t h e o p h i P i - t a - g o): Aristoteles. De coelo, II, 13, (v 9) 106: ..."Nhng ngi theo phi Pi-ta-go ly la lm trung tm v xem tri t nh l mt v sao quay trn chung quanh th trung tm y"... Nhng h, la y khng phi l mt tri... " im ny, h khng da vo b ngoi cm tnh m da vo nhng cn c... Mi thin cu y" mi thin cu hay l qu o, hay l vn ng ca mi hnh tinh: Sao Thy, Sao Kim, Sao Ha, Sao Mc, Sao Th, Mt tri, Mt trng, Tri t, Ngn h v Gegenerde1) ( phn cc?) c ngh ra lm mt s trn lm s 10 "pht ra mt ting ng ging nh tt c ci g vn ng; nhng mi thin cu pht ra mt ting ng khc nhau, tu theo th tch v tc ca n. Tc c quy nh bi nhng khong cch khc nhau, gia nhng khong cch ny c mt quan h ho iu thch ng vi nhng cung bc ca m nhc; t ny sinh thanh m ha iu (m nhc) ca nhng thin cu ang vn ng (v tr)"... m ch kt cu ca vt cht!
1)
V linh hn, nhng ngi theo phi Pi-ta-go tin rng die Seele sei: die Sonnenstubchen1) (= ht bi, nguyn t) (tr. 268 [204]) (Aristoteles. De anima, I, 2)107. Trong linh hn, c by ci vng trn (nhn t), nh trn bu tri. Aristoteles. De anima, I, 3, tr. 269 [205].
vai tr ca bi (trong tia mt tri) trong trit hc c i nhng ngi theo phi Pi-ta-go: nhng phng on, o tng v s ging nhau gia v tr v m v v tr vi m
V y cng vy, nhng truyn thuyt ni rng dng nh Pi-ta-go (ly ca ngi Ai-cp l lun ca h v tnh bt t ca linh hn v tnh lun hi ca nhng linh hn) k li rng linh hn ca ng tng sng 207 nm trong thn th ca nhng ngi khc etc. etc. (271) [206]. NB: mi lin h gia nhng mm mng ca t duy khoa hc vi o tng la tn gio, thn thoi. M hin nay! Vn nh th, vn l mi lin h y, nhng t l gia khoa hc v thn thoi c khc.
Li ni v l lun v s ca Pi-ta-go. "Nhng con s, chng u? Cch bit bi khng gian, t chng tr ng trn tri ca cc nim chng? Chng khng trc tip l bn thn s vt, bi v s vt, thc th, l ci g khc vi con s, mt vt th khng c mt cht ging nhau no vi con s", tr. 254 [195].
1)
NB
Phn tri t
"linh hn l nhng ht bi mt tri"
266
V. I. L-nin
267
D n ca A-ri-xtt? Metaphysik108, I, 9 phi

chng? Ca Xch-tt Em-pi-ri-qut chng? Khng r . Tr. 279 - 280 [211] nhng ngi theo phi Pi-ta-go tha nhn -te (..."Mt tia sng mt tri xuyn qua -te dy c v lnh" etc.).
chng theo ngha en)"... (280) [211]. Xem tr. sau1) V thc cht, y c hai quy nh (hai c trng, hai nt tiu biu; Bestimmungen, keine Definitionen2)) ca php bin chng111: ) s vn ng thun tu ca t tng trong cc khi nim; ) trong (chnh ngay) bn cht ca cc i tng (lm sng t) (vch ra) mu thun m n (bn cht y) cha ng trong bn thn n (p h p b i n c h n g t h e o n g h a e n). Ni cch khc on ny ca H-ghen phi c din t nh sau: Php bin chng, ni chung, l s vn ng thun tu ca t tng trong cc khi nim (ngha l, ni mt cch khng c s thn b ca ch ngha duy tm: nhng khi nim ca con ngi khng bt ng, m lun lun vn ng, chuyn ha t ci n sang ci kia, trn t ci n sang ci kia; khng nh vy, chng khng phn nh i sng sinh ng. S phn tch nhng khi nim, vic nghin cu chng, ngh thut vn dng chng (ng-ghen)112 bao gi cng i hi vic nghin cu s v n n g ca cc khi nim, mi lin h gia chng, s chuyn ha ln nhau gia chng). C th, php bin chng l nghin cu s i lp ca vt t n (an sich), ca bn
Nh vy, phng on v -te c n hng nghn nm nay, v cho mi n nay vn l mt phng on. Nhng ngy nay c gp 1000 ln hn nhng ng ngm dn n vic gii quyt vn , n nh ngha khoa hc v -te109.
H-ghen bn v php bin chng (xem tr. trc)
Trng phi -l-t
php bin chng l g? ()
()
Khi ni v trng phi -l-t110, H-ghen ni v p h p b i n c h n g: ... "Chng ta thy y" (in der eleatischen Schule1)) "khi u ca php bin chng, tc chnh l ca s vn ng thun tu ca t duy trong cc khi nim; v ng thi, s i lp gia t tng v hin tng hay l tn ti cm tnh, - gia ci tn ti t n v ci tn ti v mt ci khc ca ci tn ti t n ny; v chng ta tm thy trong bn cht ca cc i tng mt mu thun m bn cht cha ng trong bn thn n (php bin
1) 1)
on vn trang sau ca bn tho c xp lin di y. quy nh, ch khng phi nh ngha
trong trng phi -l-t
2)
268
V. I. L-nin
269
cht, ca c cht, ca thc th, t hin tng tn ti v mt ci khc. ( y cng vy, chng ta thy s chuyn ha, s trn ci n sang ci kia: bn cht hin ra. Hin tng l c tnh bn cht). T tng ca ngi ta i su mt cch v hn, t hin tng n bn cht, t bn cht cp mt, nu c th ni nh vy, n bn cht cp hai, v.v., c nh th mi. Theo ngha en, php bin chng l s nghin cu mu thun trong ngay bn cht ca cc i tng: khng phi ch ring hin tng l tm thi, chuyn ng, lu ng, b tch ri bi nhng gii hn ch c tnh cht c l, m bn cht ca s vt cng nh th. Xch-tt Em-pi-ri-qut trnh by quan im ca ch ngha hoi nghi nh sau: ..."Cng nh nu chng ta tng tng mt ci nh trong c nhiu vt qu v nhiu ngi tm vng trong m ti; mi ngi tng rng mnh tm thy vng, nhng khng th tin chc l vng ngay c khi h tm c vng tht. Cc nh trit hc cng vy, h i vo th gii ny nh i vo trong mt ci nh ln tm chn l; ngay c khi h tm thy chn l, h cng khng th bit chc l h t ti chn l"... (288 - 289) [217]. X-n-phan (phi -l-t) ni: nhng thn theo hnh nh ca ngi "Nu b v s t cng c tay sng to ra nhng cng trnh ngh thut ging ht nh loi ngi, th chng cng s v thn v cho
thn nhng thn th ging thn th ca chng"... (289 - 290) [218]. "c im D-nng l php bin chng"... "ng l ngi khi xng php bin chng"... (302) [229]. ... " D-nng, chng ta cng tm thy mt php bin chng tht s khch quan" (309) [231]. (310 [232]: v vic bc b nhng h thng l trit hc: "Ci sai phi c chng minh sai, khng phi v ci i lp ng, m sai bn thn n"...) "Php bin chng, ni chung, l: ) php bin chng bn ngoi, vn ng ny khc vi s bao qut y s vn ng ; ) vn ng khng nhng ca s hiu bit ca chng ta, m c chng minh bi chnh bn tnh ca i tng, ngha l bi khi nim thun tu ca ni dung. Php bin chng trn l mt cch xem xt cc i tng, ch ra i tng nhng cn c v nhng mt, do , lm lay ng tt c ci g thng c coi l vng chi. Nhng cn c ny c th l hon ton bn ngoi, v khi no ni n nhng ngi ngy bin, chng ta s ni nhiu hn v php bin chng ny. Cn php bin chng kia l s xem xt bn trong i vi i tng: i tng c xt t n, khng c tin no, khng c nim no, khng c ci phi tn ti no, khng phi theo nhng quan h, quy lut, cn c bn ngoi. Ngi ta t t mnh hon ton vo chnh thc cht ca s vic, ngi ta xem xt i tng t ni bn thn n, v ngi ta da vo php bin chng
so snh hp dn...
php bin chng khch quan
270
V. I. L-nin
271
nhng quy nh m i tng vn c xem xt i tng. Ri, trong cch xem xt ny, t bn thn n" (er) (sic!) " l ra l n bao hm nhng quy nh i lp nhau, v do n t lt b n; php bin chng y, chng ta thy ch yu nhng ngi c i. Php bin chng ch quan da trn nhng cn c bn ngoi ch c gi tr trong iu kin tha nhn rng "trong ci ng cng c ci khng ng v trong ci sai cng c ci chn l". Php bin chng chn chnh khng lu li bt k ci g ca i tng ca n, sao cho i tng t bc l ra l khng y , khng phi ch mt mt no ca n, m n tan r hon ton"... (tr. 311 [232-233]). V p h p th k XX (v ngay hi cui th k XIX), mi ngi u ng vi nguyn tc v s pht trin . Nhng s ng nng cn, thiu suy ngh, ngu nhin, phi-lixtanh y l mt loi ng m ng i ta dng bp nght v tm th ng ha chn l. Nu tt c u pht trin th tc l tt c u chuyn ha t ci n sang ci kia, bi v, nh ng i ta bit, s pht trin khng phi l mt s ln ln, mt s tng thm (respective mt s gim bt) etc. n gin, ph bin v vnh vin. nh vy th mt l phi hiu mt cch chnh xc hn s tin ha l s sinh ra v s hy dit ca mi vt, l nhng s chuyn ha ln nhau. V hai l, nu t t c u pht trin, th ci c p dng
cho nhng khi nim v nhng phm tr chung nht ca t duy khng? Nu khng th tc l t duy khng c lin h g vi tn ti c. Nu c, th tc l c php bin chng ca nhng khi nim v php bin chng ca nhn thc, php bin chng ny c mt ngha khch quan. + I nguyn v s trin... tc pht + Ngoi ra, phi lin h, ni lin, kt hp nguyn tc chung v s pht trin vi nguyn tc chung v s
NB
II nguyn tc v s thng nht...
thng nht ca th g i i, ca gii t nhin,

ca vn ng, ca vt cht, etc.
bin chng
v v ngha khch quan ca n...
..."D-nng ch yu xem xt s vn ng mt cch khch quan bin chng"... ..."Bn thn s vn ng l php bin chng ca tt c ci g tn ti"... D-nng hon ton khng c ngh ph nhn s vn ng coi nh "tnh xc thc cm tnh"; vn ch l vn nach ihrer (ca vn ng) Wahrheit (v tnh chn l ca vn ng) (313) [234]. V tr. sau, H-ghen k giai thoi i--gien (nh trit hc theo phi Xi-nch thnh Xi-n-p) dng s i b bc b s vn ng nh th no, v vit: ..."Nhng ngi ta cn k tip giai thoi nh sau: khi mt hc sinh tha NB Ngi ta c th v phi o n g c ci ny: vn khng phi l s vn ng c tn ti khng, m l th hin n nh th no trong l-gch ca nhng khi nim
Khng d! on tip ny ca
272
V. I. L-nin
273
giai thoi u ra? mn vi li bc b y, i--gien Diogenes Laertius cm gy nh, vin l rng khi gio VI, 39 v Xch-tt Em- s ra cn c bin lun, th pi-ri-qut, III, 8 (H- v pha mnh hc sinh cng phi ghen tr. 314 [235]) a ra nhng s bc b c cn c. V khng c on tip th khng c tha mn vi tnh nh vy113. C phi H- xc thc cm tnh m phi hiu"... ghen ba ra khng? (314) [235]. 4 cch bc b s vn ng D-nng: 1. Ci g vn ng n ch th trc ht phi i qua phn na con ng n ch y. Cn phn na cn li, trc ht phi i qua phn na c a p h n n a y, v.v. mt cch
... "Bn cht ca thi gian v ca khng gian l s vn ng, bi v vn ng l ph bin; hiu c vn ng c ngha l th hin bn cht ca n di hnh thc khi nim. Vi t cch l khi nim, l t tng, s vn ng c th hin di dng s thng nht gia tnh ph nh v tnh lin tc; nhng khng nn coi tnh lin tc ln tnh gin on t bn thn chng l bn cht ca chng"... (tr. 318-319 [238]).
ng!
v cng.
A-ri-xtt tr li: khng gian v thi gian c th phn chia n v hn (1)) (tr. 316 [236]), nhng khng phi b phn chia n v hn (2)); By-l (Bayle. Dictionnaire, t. IV, article Zenon114) cho cu tr li ca A-ri-xtt l pitoyable3) ng ni: ..."nu trn mt mu vt cht ngi ta vch ln mt s v hn nhng ng th ngi ta s khng tin hnh mt s phn chia c tc dng bin ci, m theo ng (A-ri-xtt), ch l mt ci v hn tim tng, thnh ci v hn hin thc"... V H-ghen vit (317) [237]: "Ch nu ny tht l tuyt diu!" ngha l, theo ng ta, n u ngi ta tin hnh n cng mt s phn chia v h n!!
Hiu c ngha l th hin di hnh thc cc khi nim. S vn ng l bn cht ca thi gian v ca khng gian. Hai khi nim c bn biu th bn cht y: tnh lin tc (Kontinuitt) (v hn) v tnh t on (= ph nh ca tnh lin tc, tc l t n h g i n o n). S vn ng l s thng nht ca tnh lin tc (ca thi gian v ca khng gian) v ca tnh gin on (ca thi gian v ca khng gian). Vn ng l mt mu thun, l mt s thng nht ca cc mu thun.
Ueberweg Heinze, ln xut bn th 10, tr. 63 ( 20) sai lm khi ni rng: H-ghen bo v A-ri-xtt chng li Bayle. H-ghen bc b c ngi theo ch ngha hoi nghi (By-l) ln ngi theo thuyt phn bin chng (A-ri-xtt). i chiu Gomperz. Les penseurs de la Grce, tr... 115, tha nhn mt cch bt buc, di s da nt ca ci gy, tnh thng nht ca cc mu thun, m khng tha nhn (v s nht nht ca t duy) php bin chng... 2. A-sin khng ui kp con ra. Trc ht /2, v.v. mt cch v cng.
1
1) 2) 3)
v tnh kh nng trn thc t ng thng
274
V. I. L-nin
275
A-ri-xtt tr li: A-sin s ui kp nu ngi ta cho php A-sin vt gii hn (tr. 320 [240]). V H-ghen: "Cu tr li l ng, bao hm trong n tt c" (tr. 321 [240]), bi v tht ra phn na y tr thnh ( mt trnh no ) mt gii hn... i chiu nhng ..."Khi chng ta bn lun chung v s li phn i ca vn ng th chng ta ni rng: vt th Tsc-np chng ti mt ch, ri sau n chuyn dch n ng-ghen 116 mt ch khc. Khi n ang vn ng, n khng cn ch th nht na, nhng n cng cha ch th hai; nu n ti mt trong hai ch th n l ng im. Nu ngi ta ni n gia hai ch, th tc l ngi ta khng ni g ht, bi v gia hai ch, cng tc l mt ch no ; nh vy ng i ta li gp cng mt kh khn nh trn. Cn vn ng c ngha l: va ch ny, nhng ng thi li khng ch ny; NB l tnh lin tc ca khng gian v ca ng! thi gian v chnh tnh lin tc lm cho vn ng c th c thc hin" (tr. 321-322 [241]). Vn ng l s c mt ca mt vt th, trong mt lc nht nh, ti mt ch nht nh, trong mt lc khc, lc tip theo sau, li ti mt ch khc l li phn i m Tsc-np nhc li (xem cun Nghin cu trit hc ca ng) tip theo tt c nhng k i ch siu hnh ca H-ghen. Li phn i ny l khng ng: (1) n m t kt qu ca vn ng, ch khng phi bn thn vn ng; (2) n khng vch ra, khng bao hm trong n tnh kh nng ca vn ng; (3) n biu hin vn ng nh l mt s cng, mt chui trng thi ng im, nh vy c ngha l mu thun
(bin chng) khng b th tiu bi n, m ch b bao ph, b y li, b che lp, b giu gim. "Ci lun lun gy kh khn, l t duy, bi v n xt nhng vng khu ca mt i tng trong s ng! tch ri nhau, m trong hin thc, chng l gn lin vi nhau" (322) [242]. Chng ta khng th biu hin, th hin, o lng, hnh dung s vn ng m khng ct t tnh lin tc, khng n gin ha, khng lm th l, khng tch ri, khng lm cht cng ci ang sng. Vic t duy (khng nhng t duy m c cm gic) hnh dung s vn ng (khng nhng s vn ng m tt c cc khi nim) bao gi cng lm th l, lm cht cng. y chnh l bn cht ca php bin chng. C h n h b n c h t y c th hin trong cng thc: thng nht, ng nht ca cc mt i lp. 3. "Ci mi tn ang bay l bt ng". V cu tr li ca A-ri-xtt: sai lm l do ch gi thit rng dng nh "thi gian l do nhng lc ny ring l hp thnh" ( ) tr. 324 [243]. 1 4. /2 bng gp i: mt s vn ng c o lng so vi mt vt ng im v so vi mt vt vn ng theo chiu n g c l i. Cui ni v D-nng, H-ghen so snh D-nng vi Cant (nhng antinmi ca Can-t "khng phi l ci g khc hn ci m D-nng lm y"). Kt lun chung v php bin chng ca trng phi -l-t: chn l ch l mt, ci khc u l khng chn l - "cng ging nh kt qu ca trit hc Can-t l: "Chng ta ch nhn thc c nhng hin tng". Ni chung, l cng mt nguyn l" (tr. 326 [244]). Nhng cng c mt s khc nhau.
276
V. I. L-nin
277
Can-t v ch ngha ch quan, ch ngha hoi nghi etc. ca ng
" Can-t, ci tinh thn l ci ang ph hoi th gii; theo D-nng th th gii hin tng t n v v n, khng l chn l. Theo Can-t, t duy ca chng ta, hot ng tinh thn ca chng ta l ci xu; s khim tn qu ca tinh thn l ch hon ton coi thng nhn thc"... (327) [244-245].
khng bit, c l y ch l ci Schein1), ch l hin tng etc. ) php bin chng hon ton khch quan, coi nh l nguyn l ca tt c ci g tn ti ( H-ra-clt): " y, trc mt ta m ra mt vng t mi; khng c mt lun im no ca H-raclt m ti khng tip nhn vo trong L-gch ca ti" (328) [246]. "H-ra-clt ni: tt c u l sinh thnh; s sinh thnh y l nguyn tc. Ci bao hm trong thnh ng: ci tn ti khng hn g ci khng tn ti"... (tr. 333 [249]). "Nhn thc rng tn ti v khng tn ti tht ra ch l nhng ci tru tng khng c chn l, rng chn l u tin ch l s sinh thnh, l mt thnh tu ln. L tr cho rng hai ci tch ring ra u l chn l v c ngha; tri li, l tnh nhn thc ci n trong ci kia, nhn thc rng trong ci ny c bao hm ci khc ca n" (NB ci khc ca n), "chnh v th V tr, ci Tuyt i phi c quy nh nh l ci sinh thnh" (344) [250]. "A-ri-xtt ni (De mundo118, chng 5) rng H-ra-clt, ni chung, "ni lin ci ton th vi ci khng ton th (b phn)", ..."ci ph hp vi nhau v ci khng ph hp vi nhau, ci ha iu v ci khng ha iu; v t ci ton th (i lp) sinh ra ci mt, v t ci mt sinh ra ci ton th"" (335) [250]. Pla-tn, trong Xim-p-xi-n, dn ra nhng quan im ca H-ra-clt (ngoi nhng quan im khc c quan im v m nhc: s ha iu c lm bng nhng ci i lp) v thnh ng: ti ngh ca nhc s em nhng ci khc nhau kt hp vi nhau119.
1)
Lp-kp-p v n h n g n g i t h e o t h u y t n g y b i n k tha trng phi -l-t...

Trit hc ca H-ra-clt
Sau D-nng (? ng sng sau H-ra-clt?)117, H-ghen chuyn sang bn v H-ra-clt v ni: "N" (php bin chng ca D-nng) "cng c th gi l php bin chng ch quan trong chng mc n NB thuc v ch th ang t duy, v khng c php bin chng y, khng c vn ng y, th ci thng nht l mt, l s ng nht tru tng"... (328) [245]. Cn trc kia, ngi ta tng ni, xem trch dn t tr. 309 [231] v cc trang sau, rng: D-nng, c mt php bin chng khch quan. y, c mt "distinguo"1) qu t nh no . i chiu tip theo: NB "Php bin chng: ) php bin chng bn ngoi, s suy lun khng u vo u, m trong linh hn ca bn thn s vt khng c ha tan; ) php bin chng ni ti ca i tng, nhng thuc v (NB) NB phng thc xem xt ca ch th; ) tnh khch quan kiu H-ra-clt, tc l php bin chng, m bn thn c hiu nh l mt nguyn tc" (328) [246]. ) php bin chng ch quan ) trong i tng c php bin chng, nhng ti
1)
"ti phn bit"
v b ngoi
278
V. I. L-nin
279
H-ghen vit: y khng phi l mt li phn i H-ra-clt (336) [251], bi v khc nhau l bn cht ca ha iu: "Ha iu y chnh l s sinh thnh, s Rt ng v bin i tuyt i, khng phi s sinh rt quan thnh ci khc, lc ny th ci ny, lc sau th trng: ci khc nh ci khc. Ci bn cht tc l mi s vt khc, mi s vt c th l khc vi mt s vt l ci khc khc, khng phi khc mt cch tru c a n , s tng vi bt c ci khc no, m vi ci pht trin thnh ci i khc ca n; mi s vt ch tn ti trong chng mc trong khi nim ca n bao hm lp c a n ci khc ca n"... "Cc m iu cng vy; chng phi khc nhau, nhng phi khc nhau th no chng c th thng nht vi nhau"... (336) [251]. Tr. 337 [252]: nhn th ni thm, Xch-tt Em-pi-riqut (v A-ri-xtt) c lit k vo s nhng... "ngi lm chng tt nht"... H-ra-clt ni: die Zeit ist das erste krperliche Wesen1) (Xch-tt Em-pi-ri-qut) tr. (338). krperliche l mt t ng vng v (c l, theo ng ta, c chn bi (NB) mt ngi theo thuyt hoi nghi (NB)), nhng thi gian l das erste sinnliche Wesen... 2) ..."Thi gian l ci sinh thnh thun ty, coi nh l ci c trc quan"... (338) [252]. V vic H-ra-clt quan nim la nh mt qu trnh, Hghen ni: "La l thi gian vt l; n l s khng yn tnh tuyt i" (340) [253], v sau bn v trit hc t nhin ca Hra-clt: ..."N" (Natur3)) "l qu trnh trong bn thn n"... (344) [253] ..."gii t nhin l ci khng bao gi
"thi gian l bn cht c hnh th u tin" "bn cht cm tnh u tin"... 3) gii t nhin
1) 2)
trng thi ng im, v tt c u l s chuyn ha t ci ny sang ci khc, t phn i n thng nht v t thng nht n phn i"... (341) [254]. "Hiu gii t nhin tc l: miu t n nh l mt qu trnh"... (339) [253]. Theo H-ghen, y l ra tnh hn ch ca cc nh khoa hc t nhin: ..."Nu ngi ta nghe h" (Naturforscher1)) "ni, h ch xem xt, ch ni ci g h nhn thy; nhng iu khng ng, h thng qua khi nim m bin i mt NB cch khng t gic ci h nhn thy trc tip. V s tranh lun khng nhm vo mu thun gia s quan st v khi nim tuyt i, m nhm vo mu thun gia khi nim cc b c nh v khi nim tuyt i. H chng NB minh nhng s chuyn ha l khng tn ti"... (344 - 345) [256]. ..."Nc b phn i trong qu trnh ca n l ra hy-r v -xy: nhng cht ny khng ny sinh ra; chng tn ti t trc nh vy, nh l nhng b phn to thnh nc" (Hghen ch nho cc nh khoa hc t nhin nh vy y)... "Bt c biu hin no bng t ng ca tri gic v ca kinh nghim cng l nh vy; h ngi ta ni ln, l trong li ni ca ngi ta c mt khi nim; khng th loi tr c khi nim c ti to trong thc, khi nim bao gi cng bao hm mt du vt ca tnh ph bin v ca chn l".
Rt ng v quan trng chnh l ci m ng-ghen thng nhc li di mt hnh thc ph thng hn, khi ng vit: cc nh khoa hc t nhin phi hiu rng nhng thnh qu ca khoa hc t nhin l nhng khi nim, cn
1)
cc nh khoa hc t nhin
280
V. I. L-nin
281
ngh thut vn dng nhng khi nim khng phi l bm sinh, n l kt qu ca s pht trin ca khoa hc t nhin v ca trit hc trong 2000 nm120. Cc nh khoa hc t nhin c mt khi nim cht hp v s chuyn ha v khng hiu php bin chng. ..."ng" (Heraklit) "l ngi u tin ni ln bn tnh ca ci v hn, v cng l ngi u tin hiu gii t nhin l v hn t n, tc l hiu bn cht ca n l mt qu trnh"... (346) [257]. V "khi nim tnh tt yu" i chiu tr. 347 [258]. H-raclt, hnh nh, khng th nhn thy chn l trong "tnh xc thc cm tnh", m ch nhn thy chn l trong tnh tt yu () - ((o))1). l i n h "s t r u n g g i a n NB t u y t i t u y t i" (348) [258]. NB: Tnh tt yu = tnh chung ca tn ti (tnh ph bin trong tn ti) (mi lin h, s trung gian tuyt i) "Ci l tnh, ci chn l, ci m ti bit c, tht ra l s quay tr v t ci i tng, coi nh l t ci cm tnh, t ci n nht, ci c quy nh, ci ang tn ti. Nhng ci m l tnh bit c trong n cng ng thi l tnh tt yu hay l tnh ph bin ca tn ti, l bn cht ca t duy, cng l bn cht ca th gii" (352) [261].
Lp-kp-p
y c mt t tng rt su sc v ng, v thc cht l duy vt (lch s hin thc l cn c, l c s, l tn ti m thc bt ngun t ). Lp-kp-p (Leucipp) ni rng nhng nguyn t l khng th thy c "do s nh b ca th tch ca chng" (369), cn H-ghen bc li rng l mt Ausrede (ib.), rng Eins1) ngi ta khng th trng thy, rng das Princip des Eins ganz ideell2) (370), rng Lp-kp-p khng phi l mt ngi kinh nghim ch ngha, m l mt ngi duy tm. ?? s g i i t h c h g p ca nh duy tm H-ghen ng nhin l s gii thch g p. ([G p Lp-kp-p theo l-gch ca mnh, H-ghen ni nhiu v tm quan trng, v s v i ca nguyn tc (368) [265] Frsichsein3), m ng thy Lp-kp-p. Ngi ta cm thy mt phn c s g p.]4) Nhng cng c mt ht chn l: sc thi (vng khu) ca tnh c bit; s gin on ca tnh tim tin; vng khu ca s xo nha nhng mu thun; s gin on ca ci lin tc, nguyn t, mt. (i chiu 371 i. f. [268]): "Mt v tnh lin tc l nhng mt i lp"... Ngi ta khng th p dng nguyn xi l-gch ca H-ghen; cng khng th coi n nh l mt ci hin c. Cn phi r t r a t trong nhng mt l-gch (nhn thc lun), sau khi gt b Ideenmystik5): cn l mt cng vic ln).
"li thot" (nh trn), rng "mt" "nguyn tc v mt" "hon ton l tng" 3) tn ti v n 4) Nhng dng trong du ngoc vung b gch i trong bn tho.
1) 2) 5)
S pht trin ca trit hc trong lch s phi ph hp (??) vi s pht trin ca trit hc l-gch
1)
368 [266]: "S pht trin ca trit hc trong lch s phi ph hp vi s pht trin ca trit hc l-gch; nhng trong trit hc l-gch, tt nhin c nhng vng khu khng c trong s pht trin lch s".
(s mnh) - ((l-g-x))
tnh thn b ca nim
282
V. I. L-nin

-m-crt
283
ch ngha duy vt (ch lm cho H-ghen s v ku ln: y ng ng vo ti) versus nguyn t lun
NB
"Nh vy, nguyn t lun, ni chung, i lp vi quan nim cho rng th gii l do sc mnh ca mt thc th xa l sng to ra v duy tr. Khoa hc t nhin, vi nguyn t lun, ln u tin cm thy khng cn thit phi ch ra mt cn c tn ti ca th gii. Bi v, nu ngi ta coi gii t nhin nh l c to ra v duy tr bi mt ci khc no , th ngi ta nn hnh dung n nh l khng tn ti t n, m nh l c khi nim ca n ngoi bn thn n; c ngha l n c mt cn c xa l vi n; bn thn n khng c cn c, n ch c th c hiu bit bng cch thng qua ch ca mt ci khc: xt n nh vy th n l ngu nhin, khng c tnh tt yu, khng c khi nim trong bn thn n. Tri li, trong nguyn t lun, chng ta tm thy chnh ngay quan nim v tn ti t n ca gii t nhin ni chung, ngha l bn thn t duy t tm thy mnh trong gii t nhin"... (372 373) [269]. Trnh by Diogenes Laertius, IX, 31 33 nguyn t lun ca Lp-kp-p, nhng cn lc (Wirbel-)* nguyn t, H-ghen khng thy ci g th v y ("khng c g l th v"... "s trnh by trng rng", "nhng nim l m v ln xn" tr. 377 i. f. [271-272]). S m qung ca H-ghen, tnh phin din ca ngi duy tm!!
H-ghen behandelt -m-crt hon ton stiefmtterlich1), ch c tr. 378 - 380 [270 - 272]! Nh duy tm khng chu ng ni tinh thn ca ch ngha duy vt!! ng dn ra nhng li ca -m-crt (tr. 379 [272]): "Theo kin () th ci m c tn ti; theo kin th ci lnh c tn ti; theo kin th mu sc, ci ngt v ci ng c tn ti; cn theo chn l () th ch c nhng ci khng th phn chia v chn khng" (Sextus Empiricus. Adversus Mathematicos, VII, 135)121. V ng rt ra kt lun: ..."Nh vy l chng ta thy rng -m-crt din t mt cch r rt hn s khc nhau gia nhng vng khu ca tn ti t n v tn ti v mt ci khc"... (380) [272]. Do , H-ghen ni, ca m cho ch ngha duy tm xu xa ch ngha duy tm xu xa, rng (cm gic meine Empfindung, mein...2) ca ti) i chiu Ma-kh122 ..."Mt s a dng ca cm gic c cm tnh, khng c khi nim c thit nh, trong hon ton khng c l tnh, H-ghen v ch ngha duy tm y cng khng cn versus E. Mach...3) dnh dng g n s a dng y".
* Diogenes Laertius (tr. 235) "vertiginem" - bn dch ting la-tinh.
gii thch -m-crt hon ton nh mt ngi m gh "cm gic ca ti, ca ti"... 3) i vi E. Ma-kh...
1) 2)
284
V. I. L-nin
Trit hc ca a-na-xa-go
285
NB: khi nim loi l bn cht ca gii t nhin, l quy lut...
A-na-xa-go. No 1) l nguyn nhn ca th gii v ca mi trt t, v H-ghen gii thch: ..."T tng khch quan... l tnh trong th gii, cng nh trong gii t nhin hay l, nh chng ta ni v nhng loi trong gii t nhin, chng u l ci ph bin. Con ch l mt ng vt, ng vt l loi ca ch, l ci thc th ca ch; - bn thn ch chnh l ng vt. Quy lut y, l tr y, l tnh y, bn thn chng u l ci bn trong ca gii t nhin, l bn cht ca gii t nhin; gii t nhin c hnh thnh khng phi t bn ngoi, ging nh ngi ta lm mt ci gh" (381 - 382). No cng linh hn l mt ci nh nhau (A-ri-xtt bn v A-na-xa-go) - tr. 394 [289].
v... 2) lm r b c n h y v t y, bc nhy vt t ci chung trong gii t nhin n linh hn; t khch quan n ch quan; t ch ngha duy vt n ch ngha duy tm. C'est ici que ces extrmes se touchent (et se transforment!)3). V chng t123 ca A-na-xa-go (nhng ht nh cng mt loi vi nhng vt th ton vn), H-ghen vit:
l tnh Trong bn tho ca V. I. L-nin c mt ch cha c ra c. Chnh y nhng cc oan y gp nhau (v c ci bin!)
"Cn phi hiu s bin ha theo hai ngha, theo ngha thc tn v theo ngha khi nim"... (403 - 404). Chng hn, ngi ta ni, c ly nc i th vn cn; cng nh, c xa b mu xanh, th mu , v.v., vn tn ti. "Nhng ci ch l theo ngha thc tn; cn theo ngha khi nim, th chng ch tn ti ci n thng qua ci kia; l tnh tt yu bn trong". Cng ging nh trong mt c th sng ngi ta khng th ly qu tim ra m khng lm cht b phi etc. "Gii t nhin cng nh vy, n ch tn ti trong s thng nht, ging nh b c cng ch tn ti trong s thng nht vi nhng c quan khc" (404). nhng mt s ngi quan nim s bin ha nh l s tn ti ca nhng ht nh c quy nh v cht, v s tng thm (respective s gim bt) kt hp v phn ly ca chng. Mt quan nim khc (H-ra-clt) s bin ha ca ci ny sang ci kia (403).
bin ha ( ngha ca n)
Theo H-ghen, thc tn v khi nim, i khi c phn bit nh: s thc (tn ti) c ly ring ra, rt ra khi mi lin h, v mi lin h (khi nim), quan h qua li, s lin kt, quy lut, tnh tt yu. 415 [302]: ..."Khi nim, tc l bn thn s vt t n v v n"... Ni rng c l mc ch ca ng vt, ng vt l mc ch ca ngi etc. etc., H-ghen kt lun:
1) 2) 3)
286
V. I. L-nin
287
"Mt vng trn t n hon thnh, nhng s hon thnh ca n li cng l s chuyn ha sang mt vng trn khc; mt cn lc, m trung tm n quay tr li trung tm ny nm trc tip ngay chu vi ca mt vng trn khc, cao hn, ang hp th n"... (414) [303]. NB: Cho n by gi, H-ghen ni, ci chung coi nhng ngi c i em li khng nh l bn cht nhiu: "Ci chung l mt quy nh ngho nn, mi ngi u bit ci chung, nhng khng bit n nh l bn cht" (416) [304]. ..."Nhng y bt u mt s pht trin xc nh hn ca quan h gia s pht trin ca thc v tn ti, s pht trin ca bn bn tnh ca nhn tnh ca nhn thc coi nh l nhn thc chn l" (417). "Tinh thn t n thc ch biu hin bn cht nh l t tng" (418) [305]. " l s pht trin ca ci chung, trong bn cht chuyn ha hon ton v pha thc, s pht trin ny chng ta thy trong o l ca phi ngy bin, mt th o l b ngi ta ch trch rt nhiu" (418) [306]. ((Ht tp I)) Tp II bt u t phi ngy bin.
Tp XIV. Tp th hai ca lch s trit hc

Trit hc ca phi ngy bin
V phi ngy bin124, H-ghen nhai i nhai li kin cho rng trong thuyt ngy bin, ngi ta thy mt nhn t chung cho mi gio dc (Bildung) ni chung, k c gio dc ca chng ta: tc l s nu bt ln nhng l l (Grnde) und Gegengrnde1), - lp lun phn t, - s tm thy tt c nhng quan im khc nhau; ((ch ngha ch quan - thiu ch ngha khch quan)). Ni v Pr-ta-g-rt v lun ni ting ca ng (con ngi l thc o ca mi vt), H-ghen lin h Can-t vi ng: ..."Con ngi l thc o ca tt c, con ngi, do , l ch th ni chung; do , ci g tn ti th khng tn ti mt cch n c, m tn ti i vi s hiu bit ca ti, thc, xt thc cht ca n, l ci sn sinh ra ni dung trong ci l i tng; t duy ch Pr-ta-grt v quan c s tham gia quan trng nht y. V Can-t chnh t tng ny cn c truyn b mi cho n trit hc cn i. Can-t ni rng: chng ta ch bit hin tng, tc l ni rng ci g i vi chng ta biu hin nh l ci khch quan, nh l thc ti, th ch nn c xem xt trong
1)
v phn chng
288
V. I. L-nin
289
mi quan h ca n vi thc v n khng tn ti nu khng c quan h y"... (31) 1) [25]2) . Vng khu th hai l ch ngha khch quan (das Allgemeine3)) "n l do ti thit nh, nhng n cng l ph bin t n mt cch khch quan, khng phi do ti thit nh"... (32) [25]. thuyt tng Diese "Relativitt"4) (32). Theo Pr-ta-gi ca k rt th "mi vt ch c chn l tng i" ngy bin... (33) [25]. ..."Hin tng ca Can-t khng phi l ci g khc hn l mt ci hch t bn Can-t ngoi, mt x, mt vt cha bit, l ci m ln v nhng u nhn nhng quy nh bng cch thng ngi ngy qua cm gic ca chng ta, thng qua chng bin v hin ta. Tuy c cn c khch quan khin chng ta tng lun ni rng ci ny l lnh, ci kia l m, do la Ma-kh125 tuy chng ta c th ni rng chng phi bao hm trong mnh s phn bit ci n vi ci NB kia, song ci m v ci lnh ch tn ti trong cm gic ca chng ta, cc s vt cng tn ti nh vy, v.v. ...do , kinh nghim c gi l hin tng" (34) [27]. khng "Th gii l hin tng khng phi phi ch c v n tn ti i vi thc, tc l s tn ti thuyt ca n ch l tng i i vi thc; m n tng i cng l hin tng t n". ..." Gioc-gi-t, ch ngha hoi nghi ch ngha ny t n trnh su sc hn nhiu"... hoi nghi (35) [28].
1) 2) 3) 4)
..."P h p b i n c h n g ca ng ta"... ca Gioc-gi-t, ca nh ngy bin nhiu ln: tr. 36 [28], id. tr. 37 [29]. Ti--man ni rng Gioc-gi-t i xa hn l phi thng thng ca con ngi. V H-ghen ci rng: trit hc no cng i x a h n l phi thng thng, bi v l phi thng thng khng phi l trit hc. Trc C-pc-nch, ni rng tri t quay, tc l ni chng li l phi thng thng. "N" (der gesunde Menschenverstand1)) "l cch t duy ca mt thi i cha ng tt c nhng thnh kin ca thi i y" (36) [29].
NB
H-ghen ni v l phi thng thng
l phi thng thng = nhng thnh kin ca thi i y Gioc-gi-t (tr. 37 [29-30]): 1) khng c g tn ti c. Khng c g c 2) thm ch nu c, th cng khng nhn thc c 3) d cho n c th nhn thc c i na th cng khng th thng bo v ci c nhn thc. ..."Gioc-gi-t c thc v chng" (s vt, s tn ti v khng tn ti, s th tiu ln nhau ca chng) "nh l nhng vng khu ang mt i; biu tng v thc cng c chn l y, nhng n khng bit g v chn l y"... (40) [32]. Nhng vng khu ang mt i = tn ti v khng tn ti. l mt nh ngha cc hay v php bin chng!!
1)
ci chung, ci ph bin "Tnh tng i" y
Hegel. Werke, Bd. XIV, Berlin, 1833. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. X, Mt-xc-va, 1932.
l phi thng thng
290
V. I. L-nin
291
Gioc-gi-t, thuyt thc ti tuyt i (v Can-t)
..."Gioc-gi-t )] tin hnh mt cuc bt chin ng n chng thuyt thc ti tuyt i; thuyt thc ti ny tng nm c bn thn s vt trong biu tng, nhng tht ra ch nm c ci tng i; ) ri vo ch ngha duy tm xu xa ca thi cn i: "ci g c t duy th bao gi cng ch quan, tc l khng phi l ci tn ti; thng qua t duy, chng ta bin ci tn ti thnh ci c t duy""... (41) [32-33]. (V phn di (tr. 41 i. f. [33]) Can-t cn c dn ra mt ln na). Thm v Gioc-gi-t: ng t hoc l, hoc l i vi nhng vn chnh. "Nhng y khng phi l php bin chng chn chnh; cn phi chng minh rng i tng bao gi cng tn ti mt cch tt yu trong mt quy nh no , ch khng t n v v n. i tng ch c phn gii thnh nhng quy nh y; nhng t y khng i ti mt ci g chng li bn tnh ca bn thn i tng" (39) [31]1).
cho rng ngi ta khng th chuyn t, thng bo v ci tn ti: "Ngn ng nh n ci tn ti c truyn t, khng phi l ci tn ti, NB ci c truyn t khng phi chnh l i tng m ch l ngn ng" (Sextus Empirius. Adversus Mathematicos . VII. 8 3 - 8 4 ) - t r . 4 1 [33]- H - g h e n v i t : " C i ang tn ti cng khng c nhn thc nh ang tn ti; nhng nhn thc c i chiu n tc l bin n thnh ci ph bin". Ph-bch126 ..."Ci n nht ny hon ton khng th c ni ra"... Cm gic vch ra ci thc ti; t tng v t vch ra ci chung. Mi t (ngn ng) l khi qut ri i chiu Ph-bch127.
php bin chng trong bn thn i tng
Kt lun ca ni v phi ngy bin: "Do nhng ngi ngy bin cng ly php bin chng, trit hc chung lm i tng nghin cu ca h; h l nhng nh t tng su sc"... (42) [33].
Trit hc ca X-crt
Li thm v Gioc-gi-t: Khi trnh by quan im ca ng ta

1)
on trch ny v on trch tip theo v trit hc ca Gioc-gi-t, V. I. L-nin ghi li mun hn mt t, khi tm tt thin ni v X-crt (xem tp ny tr. 291-294).
X-crt - "nhn vt lch s ton th gii" (42) [34], l th nht (ib.) trong trit hc c i- tnh ch quan ca t duy (42) [33] t do ca t thc (44) [35] . "Chnh y l ch mp m ca php bin chng v thut ngy bin; ci khch quan bin mt": phi chng ci ch quan l ngu nhin hay trong n (an
292
V. I. L-nin
293
ihm selbst1)) c ci khch quan v ci ph bin? (43) [34]2). "T duy chn chnh phi t tng nh th no ni dung ca n va l khng ch quan, m li khch quan" (44) [35] v X-crt v Pla-tn, khng nhng ngi ta thy tnh ch quan ("em s quyt nh quy vo thc, ng" - X-crt - "v nhng ngi ngy bin u lm nh th") - m cn thy c tnh khch quan. "Tnh khch quan y" ( X-crt) "c hm ngha l tnh ph bin t n v v n, ch khng phi l tnh khch quan bn ngoi" (45) [35] - id. 46 [36]: "khng phi l tnh khch quan b n n g o i , m l NB tnh ph bin tinh thn"... V qua hai dng: Can-t "L tng ca Can-t - l hin tng khng khch quan t n"... X-crt gi phng php ca ng ta l c sc! Hebammenkunst 3) - (tr. 64) [48] (ca m ng ta), ((m X-crt = ngi h sinh)) gip cho t tng sinh n. Th d ca H-ghen: mi ngi ai cng bit Werden = Werden l ci g, nhng chng ta ngc nhin thy rng, nu phn tch (reflektirend), chng ta Nichtsein und Sein4) thy "n l ci tn ti, ng thi cng l ci khng tn ti" - "mt s khc nhau to ln nh vy" (67) [50].
M-nng (Meno Plato's)128 so snh X-crt vi mt con c chnh in (Zitteraal), n lm narkotisch 1) k no chm n n (69) [51]: v ti narkotisch v ti k h n g t h tr li c 2). ..."Ci i vi ti phi l chn l, phi l chnh ngha, l tinh thn ca tinh thn ca ti. Nhng ci m tinh thn to ra t bn thn n nh vy, ci m i vi tinh thn c gi tr nh vy, th ci phi sinh ra t tinh thn nh l t ci ph bin, nh l t tinh thn hot ng vi tnh cch l ci ph bin, ch khng phi t nhng dc vng, li ch, ngng tng, s thch, mc ch, khuynh hng ca n, v. v.. Tuy tt c ci cng l ci g bn trong, "m thin nhin t vo trong chng ta", nhng n ch l ci vn c ca chng ta mt cch t nhin"... (74 - 75) [56].
trs bien dit!! 3)
Ch ngha duy tm thng minh gn vi ch ngha duy vt thng minh hn ch ngha duy vt ngu xun. Ch ngha duy tm bin chng thay cho ch ngha duy tm thng minh; siu hnh, khng pht trin, cht cng, th bo, bt ng, thay cho ngu xun.
1)
"trong bn thn n" 2) Trong bn tho, sau on ny l on trch v trit hc Gioc-gi-t, bt u bng nhng ch: "Thm v Gioc-gi-t..." (xem tp ny tr. 290). 3) ngh thut b 4) S sinh thnh = khng tn ti v tn ti
1)
"m man"
Trong bn tho, sau on ny l on trch v trit hc ca Gioc-git, bt u bng nhng ch: "Li thm v Gioc-gi-t..." (xem tp ny, tr. 290).
3)
2)
ni rt hay!!
294
V. I. L-nin
295
NB
Cn nghin cu: V trit hc (php bin chng), Pl-kha-np chc l vit ti 1000 trang (Ben-tp + chng B-ga-np + chng phi Can-t + nhng vn c bn etc. etc.)129. Trong 1000 trang y, v i L-gch, v n, ngha ca n (tc l b n t h n php bin chng coi nh l khoa hc trit hc), th nil!! 1) Pr-ta-g-rt: con ngi l thc o ca mi vt. X-crt: con ngi, coi nh l mt sinh vt ang t duy, l thc o ca mi vt (75) [56]. Trong tp Memorabilien2) ca mnh, so vi Platn, X-n-phn m t X-crt chnh xc hn v trung thc hn130 (tr. 80 - 81) [59].
Ngi ny l ai? Ti. Tt c mi ngi u l ti. D a s Sinnliche?1) Ci ny l mt c i c h u n g etc. etc. Ngi ny?? Mi ngi u l Ngi ny.
Sc thi!
Ti sao ngi ta khng th nu ln ci c bit? Mt vt thuc mt loi nht nh (ci bn) khc vi cc vt khc bi chnh ci y.
Phi X-crt
Ni v nhng ngy bin v ng v ngi hi, Hghen tr li s chuyn ha t lng thnh cht v ngc li: php bin chng (tr. 139 - 140) [101 - 102]. NB trong ngn ng ch c 143 - 144 [104]: Bn t m v vic "ni chung ngn ng, v thc cht, ch th hin ci chung; nhng ci m ngi ta t duy li l ci c th, ci c bit. Cho nn, ngi ta khng th dng ngn ng din t iu m ngi ta t duy". (Ny? T chung nht)
"Ni chung, vic trit hc nu bt ln ngha ca ci ph bin, thm ch n mc l ch c ci ph bin l c th c biu th m thi, v "ci ny", ci m ngi ta ngh ti, hon ton khng th c biu th, - l mt thc v mt t tng m tri thc trit hc ca thi i chng ta vn hon ton cha t ti". Trong s ny, H-ghen tnh c ch ngha hoi nghi ca thi hin i - Can-t? v nhng ngi ni "rng tnh xc thc cm tnh l c chn l". Bi v das Sinnliche "l mt ci g ph bin" (143) [104].
ci chung
Vi ci ny, H-ghen kch mi ch ngha duy vt, tr ch ngha duy vt bin chng. NB
NB
1) 2)
khng c g!! "Hi k"

1)
Ci cm tnh?
296
V. I. L-nin
297
S a c h e s e l b s t
Gi tn? - nhng tn gi l ngu nhin v khng biu th 1) (biu th ci c bit nh th no?) (144) [105]. H-ghen tin tng v ngh mt cch nghim tc rng: ch ngha duy vt khng th l trit hc c, bi v trit hc l khoa hc v t duy, v ci chung, m ci chung tc l t tng. im ny, ng lp li sai lm ca chnh ci ch ngha duy tm ch quan m ng ta lun lun gi l ch ngha duy tm xu xa. Ch ngha duy tm khch quan (v hn na ch ngha duy tm tuyt i) tin gn bng cch tri qua nhiu quanh co (v ln nho), st ti ch ngha duy vt v thm ch mt phn bin thnh ch ngha duy vt.
(Trn vn ci chung, vn quy lut, vn tnh tt yu etc., nhng nh hin tng lun la Ma-kh v ng bn k h n g t r n h k h i tr thnh ngi duy tm.)
NB* phi Ki-r-na-ch v Ma-kh v ng bn
H-ghen v ch ngha duy vt bin chng
Mt ngi thuc phi Ki-r-na-ch khc, Hegesias, "nhn thc c" chnh "s khng ph hp ny gia cm gic v tnh ph bin"... (155) [113].
Ngi ta ln ln cm gic coi nh l nguyn tc ca l lun nhn thc vi cm gic coi nh l nguyn tc lun l hc. NB ci . Nhng H-ghen rt ra l lun nhn thc.
Trit hc ca Pla-tn
Phi Ki-r-na-ch131 cho rng ci c ngha chn chnh l cm gic, "khng phi l ci trong cm gic, khng phi l ni dung ca cm gic, m l bn thn cm gic vi tnh cch l cm gic" (151) [110]. "Do , nguyn l ch yu ca trng phi Ki-r-na-ch l cm gic, cm gic phi l tiu chun ca chn l v ca iu thin". .. (153). "Cm gic l ci n nht khng xc nh" (154), v nu, H-ghen ni, ngi ta a t duy vo , th ci chung biu hin ra v "tnh ch quan n gin" mt i. cm gic trong l lun nhn thc ca phi Ki-r-na-ch...
1)
Bn v k hoch ca Pla-tn ch trng cho cc nh trit hc qun l nh nc133. ..."a bn ca lch s khc vi a bn ca trit hc"... ..."Cn phi bit hnh ng l th no: hnh ng tc l hot ng ca bn thn ch th nhm t n nhng mc ch c bit. Tt c nhng mc ch y ch l nhng th on thc hin nim, bi v nim l sc mnh tuyt i" (193) [143].
Nhng mc ch ring trong lch s to ra nim (quy lut ca lch s)
bn thn bn cht ca s vt
* i chiu Ueberweg - Heinze, 38, tr. 122 (xut bn ln th 10) - v c v vn c lin quan n h, i chiu c T-e-t-t ca Platn132. Ch ngha hoi nghi v ch ngha ch quan ca h (ca phi Ki-rna-ch).
298
V. I. L-nin
299
tnh thun tu (= cht cng?) ca nhng khi nim chung NB php bin chng ca nhn thc NB
Ni v hc thuyt nim ca Pla-tn: ..."v trc quan cm tnh khng vch cho chng ta mt ci g di hnh thc thun tu, y nh n tn ti t n" (Phaedo134) tr. 213 [158] cho nn, H-ghen ni, thn th lm tr ngi cho linh hn. ngha ca ci chung l c tnh cht mu thun: n l cht cng, l khng thun khit, l khng hon ton etc. etc., nhng ch n mi l mt g i a i o n trn con ng i ti nhn thc c i c t h , bi v chng ta khng bao gi c th nhn thc c ci c th mt cch hon ton. Mt tng s v hn nhng khi nim chung, nhng quy lut etc. em li ci c th trong tnh ton th ca n. S vn ng ca nhn thc hng n khch th bao gi cng ch c th thc hin mt cch bin chng: li t ti chnh xc hn - reculer pour mieux sauter (savoir?)1). Nhng ng gp nhau v phn ly nhau: nhng vng trn ng nhau. Knottenpunkt2) = thc tin ca con ngi v ca lch s loi ngi. Thc tin = tiu chun v s ph hp ca mt trong nhng mt nhiu v hn ca thc ti.
Nhng Knotenpunkte ny l s thng nht ca cc mu thun, khi tn ti v khng tn ti, vi tnh cch l nhng vng khu ang mt i, ph hp vi nhau mt lc trong nhng vng khu nht nh ca s vn ng (= ca k thut, ca lch s etc.).
NB
Khi phn tch php bin chng ca Pla-tn, H-ghen mt ln na c gng vch ra s khc nhau gia php bin chng ch quan, ngy bin, v php bin chng khch quan: "Mi vt u l mt, chng ta ni nh vy v mi vt: "vt ny l mt, nhng ng thi chng ta cng li vch ra n tnh nhiu v, nhiu b phn v nhiu c tnh", nhng ng thi ng i ta cng ni: " l mt, xt v ph ng din hon ton khc so vi nhiu"; chng ta khng kt hp hai t tng ny vi nhau. Nh vy, biu tng v ng ngn i i, li li t t tng n sang t tng kia. Nu nhng s chuyn ha qua li ny thc hin mt cch c thc th l php bin chng trng rng, khng kt hp nhng ci i lp v khng dn n tnh thng nht" (232) [177].
php bin chng trng rng H-ghen
NB
php bin chng trng rng
Pl a - t n trong Ngi ngy bin 135:

"Ci kh khn v ci chn l l ch vch ra rng ci g l ci khc, th cng tc l cng mt ci , v ci g l cng mt ci , th cng tc l ci NB
1) 2)
li li nhy (nhn thc?) mnh hn im nt
300
V. I. L-nin
301
NB ch ngha khch quan
khc, v chnh l hon ton cng trong mt quan h" (233) [177]. "Nhng chng ta phi hiu rng chnh khi nim khng phi ch l ci trc tip trong chn l, mc du n l ci n thun, nhng tnh n thun ca n l thuc v tinh thn, v thc cht n l t tng hng tr li bn thn n (trc tip ch c ci ny, v. v.); mt khc, khi nim cng khng phi ch l ci phn t vo trong n, khng phi l s vt ch trong thc; nhng n tn ti cng l t n, tc l n l bn cht khch quan. .." (245).
Nh thn b ch ngha, nh duy tm ch ngha, nh duy linh lun H-ghen (cng nh tt c trit hc hin i quan phng, duy tm v thy tu) khoe khoang v nhai li ch ngha thn b ch ngha duy tm trong lch s trit hc; nhng ng thi ng ta coi thng ch ngha duy vt v khinh th n. i chiu H-ghen ni v -m-crt nil!! Ni v Platn, l c mt ng ba hoa thn b ch ngha. Ni v nc cng ha ca Pla-tn v v quan nim thng thng cho rng l mt o tng, H-ghen nhc li kin a thch ca ng ta: ..."Phm ci g l hin thc u l hp l. Nhng phi bit, phi phn bit ci g thc s l hin thc; trong i sng hng ngy, tt c u l hin thc, nhng c s khc nhau gia th gii hin tng v hin thc"... (274) [204].
v ch ngha thn b H-ghen (v Pla-tn)
Khi nim khng phi l ci g trc tip (mc du khi nim l mt ci n thun, nhng tnh n thun y l thuc v tinh thn, tnh n thun ca nim) ci trc tip ch l cm gic (ci ny l ), v. v.. Khi nim khng phi ch l mt s vt ca thc, nhng khi nim l b n c h t c a i t n g (gegenstndliches Wesen), n l ci g an sich, t n. ..."T tng y v bn cht ca khi nim khng c Platn din t mt cch r nh th ny"... (245).
ci hin thc l hp l136
Trit hc ca A-ri-xtt
ch ngha duy tm
H-ghen k l di dng v "trit hc t nhin" ca Pla-tn, v tnh cht thn b v l nht ca cc nim thuc loi nh: "nhng hnh tam gic l bn cht ca nhng s vt cm tnh" (265) [197], v. v., v nhng iu v l thn b ch ngha khc. Ci ny tht l in hnh!
Quan nim thng th ng cho rng trit hc ca A-rixtt l mt ch ngha thc ti (299) [225], (id. tr. 311 [237] ch ngha kinh nghim ) khc vi ch ngha duy tm ca Pla-tn, l mt quan nim sai lm. ((R rng y H-ghen li gii thch g ng p nhiu im thnh ch ngha duy tm.)) Khi trnh by cuc bt chin ca A-ri-xtt vi hc thuyt ca Pla-tn v nhng nim, H-ghen c h e g i u mt nhng mt duy vt ca n (i chiu 3 2 2 - 3 2 3 [244 - 245] v nhng trang khc)137. NB NB
302
V. I. L-nin
303
((ch cn ln ngc li)) chnh l nh th!
H-ghen hon ton lm hng s ph phn ca A-ri-xtt i vi nhng nim ca Pla-tn
ng ta but ming ni rng: "Vic tn A-lch-xan-r" (A-lch-xan-r x Max-oan, hc tr ca A-ri-xtt)... "l thn th khng c g l l lng c... Tht ra thn v ngi khng phi l xa l vi nhau lm"... (305) [231]. H-ghen thy ch ngha duy tm ca A-ri-xtt trong nim v thn ca ng ta (326) [247]. ((ng nhin, l ch ngha duy tm, nhng mt ch ngha duy tm khch quan hn, xa xi hn v chung hn so vi ch ngha duy tm ca Pla-tn, v do , trong trit hc t nhin, n thng thng l = ch ngha duy vt.)) S ph phn ca A-ri-xtt i vi nhng nim ca Pla-tn l mt s ph phn
"Lp-kp-p v Pla-tn ni rng vn ng l vnh vin, nhng h khng ni ti sao" (Aristoteles. Metaphysik, XII, 6 v 7) - tr. 328 [248]. A-ri-xtt vin n thn mt cch thm hi n h t h y chng li nh duy vt Lp-kp-p v nh duy tm Pla-tn. A-ri-xtt, l ch ngha chit trung. Nhng H-ghen che giu ch yu ny i, v
ch ngha thn b!
H-ghen, ngi ng h php bin chng, khng th hiu bit s chuyn ha bin chng t vt cht n vn ng, t vt cht n thc - nht l s chuyn ha th hai. Mc sa cha sai lm (hay l ch yu?) ca nh thn b ch ngha. Khng nhng s chuyn ha t vt cht n thc m c t cm gic n t tng etc. cng l bin chng.
NB
Khi mt nh duy tm ph phn nhng c s ca ch ngha duy tm ca mt nh duy tm khc, th bao gi cng c li cho ch ngha duy vt. i chiu A-ri-xtt versus Pla-tn etc. H-ghen versus Can-t etc.
NB
ch ngha duy tm v i t n h cch l ch ngha duy t m n i c h u n g: bi v

ngun gc ca nhng khi nim, ca nhng tru tng, cng l ngun gc ca quy lut v ca tnh tt yu etc. Nh duy tm H-ghen b qua mt cch hn nht khng ni n mt iu l A-ri-xtt (trong s ph phn ca ng i vi nhng nim ca Pla-tn) ph hoi nhng c s ca ch ngha duy tm.
Phn bit bng cch no mt s chuyn ha bin chng vi mt s chuyn ha khng bin chng? Bng bc nhy vt. Bng tnh mu thun. Bng s gin on ca tnh tim tin. Bng tnh thng nht (ng nht) ca tn ti v khng tn ti. on sau y chng minh mt cch c bit r H-ghen che giu nhng ch yu ca ch ngha duy tm ca A-ri-xtt nh th no: "A-ri-xtt suy ngh v nhng i tng, v khi th hin vi tnh cch l nhng t tng, cc i tng th hin trong tnh chn l ca chng; l 1) ca chng.
1)
thc cht, thc th
Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc". - 1915
304
V. I. L-nin
305
ngy th!!
Ci khng c ngha l do m bn thn cc i t ng ca t nhin l nhng thc th ang t duy. Nhng i t ng c ti t duy mt cch ch quan; do , t t ng ca ti cng l khi nim ca s vt, v khi nim ny l thc th ca s vt. Trong t nhin, khi nim khng tn ti nh l t t ng trong s t do y, m n l bng tht v bng mu; m tht v mu th c mt linh hn, v linh hn ny l khi nim ca n. A-ri-xtt hiu vt t n v v n l nh th no; v ci l ca chng. Khi nim khng tn ti v bn thn n. N b tnh bn ngoi hn ch. nh ngha thng th ng v chn l l: "chn l l s ph hp ca biu t ng vi i t ng". Nh ng bn thn biu t ng ch l mt biu t ng no , ti v biu t ng ca ti (ni dung ca biu t ng) l hon ton khng nht tr: ti c biu t ng v ci nh, v sc g, nh ng bn thn ti khng phi l nhng vt y, - ti l mt ci khc vi biu t ng ci nh. Ch c trong t duy, mi c s ph hp chn chnh gia ci khch quan v ci ch quan. l ti (H-ghen vit ng). Nh vy, A-ri-xtt vo quan im cao nht; ng i ta khng th hy vng nhn thc c su sc hn na" (332 - 333) [252 - 253] .
Nhng chnh l ch ngha duy vt. Nhng khi nim ca con ngi l linh hn ca t nhin - ch l k li, theo ngn ng ca ch ngha thn b, iu sau ny: t nhin c phn nh mt cch c o (NB ci ny: mt cch c o v b i n c h n g !!) trong nhng khi nim ca con ngi.
Tr. 318 - 337 [241 - 255] c h ni v siu hnh hc ca A-rixtt!! Tt c ci g chng li ch ngha duy tm ca Pla-tn v thc cht, u c c h e g i u!! Nht l vn v s tn ti b n n g o i con ngi v loi ngi!!! = vn v ch ngha duy vt! i chiu A-ri-xtt l mt ngi kinh nghim ch ngha, nhng ang t duy (340). "Nhn t kinh nghim c hiu trong
Ph-bch:
c phc m ca cc gic quan trong mi lin h = t duy138
s tng hp ca n l khi nim t bin"... (341). (Do H-ghen vit ng).
Trong t nhin, nhng khi nim khng tn ti trong s t do y (trong s t do ca t tng v o tng ca con ngi!!). Trong t nhin, chng, nhng khi nim y, l bng tht v bng mu. Tuyt!
Nhng khi nim nht tr vi s tng hp, vi tng s, vi tng kt ca kinh nghim, ca nhng cm gic, ca nhng gic quan, l iu khng cn g phi tranh ci na i vi cc nh trit hc thuc tt c mi khuynh hng. S nht tr ny t u m c? T Thng (ti, nim, t tng etc. etc.) hay l t t nhin? ng-ghen c l trong cch t vn ca ng139.
NB
306
V. I. L-nin
307
Can-t
..."Hnh thc ch quan lm thnh bn cht ca trit hc Can-t"... (341). Ni v mc ch lun ca A-ri-xtt:
mc ch v nguyn nhn, quy lut, lin h, l tnh
..."Gii t nhin c nhng th on trong bn thn n, v nhng th on y cng l mc ch. Mc ch ny trong t nhin l 1) ca n, l ci l tnh chn chnh" (349) [263] . ..."L tr khng phi ch l t duy c thc. y c khi nim hon chnh, chn tht, su sc, ca t nhin, ca s sng"... (348).
L tnh (l tr), t tng, thc m khng c t nhin, khng ph hp vi n, l sai lm. = ch ngha duy vt! c mt cch chn ngy ci cch H-ghen cao A-ri-xtt ln tn my xanh v "nhng khi nim tht s t bin" ca ng ny (373 [283] v "linh hn" v nhiu ci khc) v tr ng ra nhng iu nhm nh duy tm ch ngha r rt (= thn b ch ngha). T t c nhng do d ca A-ri-xtt gia ch ngha duy tm v ch ngha duy vt u b che y!!! Ni v nhng quan im ca A-rixtt v linh hn, H-ghen vit: "Thc ra, mi ci ph bin u l thc ti vi tnh cch l ci c th, ci n nht, vi tnh cch l n tn ti v
ci khc" (375) [284] - nu khng th l linh hn. Aristoteles De anima1) II, 5: "S khc nhau" (gia Empfinden v Erkennen2)) "l ch ci sn sinh ra cm gic l bn ngoi. Nguyn nhn ca iu l ch hot ng ca cm gic nhm vo ci n nht, cn nhn thc th, tri li, nhm vo ci ph bin, v ci ph bin ny, trn mt ngha no , tn ti ngay trong linh hn nh l thc th. V vy, mi ngi, nu mun, th c th t duy c, ... nhng cm gic th li khng ph thuc vo anh ta - mun cm gic th cn phi c ci c cm gic". Mu cht y l auen ist3) b n n g o i con ngi, khng ph thuc vo n. l ch ngha duy vt. V chnh cn c y, nn tng y, thc cht y ca ch ngha duy vt l ci m H-ghen bt u wegschwatzen4): "Quan im hon ton ng v cm gic l nh vy", - H-ghen vit v gii thch rng khng nghi ng g c tnh b ng nht thit tn ti trong cm gic, "d l mt cch ch quan hay khch quan, iu khng quan h g, - trong ci ny hay l trong ci kia u c yu t ca tnh b ng... Vi yu t tnh b ng ny, A-ri-xtt khng lc hu so vi ch ngha duy tm; v mt mt,
1) 2) 3) 4)
thc ti
cm gic v nhn thc A-ri-xtt tin st ti ch ngha duy vt
NB !!
ng ta but ming ni v ch ngha

1)
A-ri-xtt. "V linh hn" cm gic v nhn thc " bn ngoi" ph hy i bng nhng li ni ba hoa
l-g-x
308
V. I. L-nin
309
nh duy tm b bt qu tang!
cm gic bao gi cng l b ng. Ch ngha duy tm no gi thit rng tnh b ng v tnh t pht ca tinh thn ph thuc vo tnh hnh tnh quy nh no l bn trong hay bn ngoi, ta h nh trong cm gic c mt s t do, th chnh l ch ngha duy tm xu xa; cm gic l phm vi ca tnh hn ch"!!... (377 - 378) [286]. ((Nh duy tm bt k h dn n ch ngha duy vt. Khng, khng phi l gleichgltig1) bn ngoi hay bn trong. chnh l thc cht ca vn ! bn ngoi, l ch ngha duy vt. " bn trong" = ch ngha duy tm. Khi dng ch tnh b ng m li trnh ch ( bn ngoi ) ca A-rixtt, H-ghen m t ci b n n g o i y mt cch khc. Tnh b ng, chnh cng c ngha l bn ngoi!! H-ghen thay th ch ngha duy tm ca cm gic bng ch ngha duy tm ca t tng, nhng vn l ch ngha duy tm.)) ..."Ch ngha duy tm ch quan ni: khng c s vt bn ngoi no; chng ch l tnh quy nh ca ci ti ca chng ta. i vi cm gic, th c th tha nhn nh vy. Ti b ng trong cm gic, cm gic l ch quan; trong ti c s tn ti, trng thi, tnh quy nh, ch khng phi s t do. D cm gic l bn ngoi hay l bn trong ti, iu khng quan h, n tn ti"...
Tip n s so snh ni ting gia linh hn vi sp, buc H-ghen phi cung qut ln nh ma qu trc ngy l v ku la m v s hiu lm m s so snh y thng gy ra (378 - 379) [287]. A-ri-xtt ni (De anima, II, 12): "Cm gic l s tri gic nhng hnh NB thc c cm gic m khng c vt linh hn = cht"... "Cng nh sp ch in du vt sp ca ci nhn vng m khng phi l NB bn thn vng, ch l hnh thc thun tu ca vng".
NB
H - g h e n vit: ..."trong cm gic, ch c hnh thc l n vi chng ta, m khng c vt cht. Tnh hnh s khc khi chng ta hnh ng thc t, - khi chng ta n hay ung. Trong lnh vc thc tin, ni chung, chng ta hnh ng nh l nhng c th n l, v hn na vi tnh cch l nhng c th n l trong tn ti hin c no , v bn thn chng ta l tn ti vt cht hin c nh th, v chng ta i i vi vt cht cng bng phng thc vt cht. Ch trong chng mc chng ta l vt cht th chng ta mi c th hnh ng nh vy; l v s tn ti vt cht ca chng ta i vo hnh ng" (379) [287].
trong thc tin th khc mt s ln trnh hn nht trc ch ngha duy vt
NB ln trnh
ch ngha duy vt
((Tin st ch ngha duy vt - nhng li ln trnh.)) Ni v sp, H-ghen cu ln v ra ln rng: ai cng u hiu iu (380) [288], "ngi ta bm ly mt th l ca s so snh mt cch th l nht" (379) [288] etc. "Linh hn khng h l mt cht sp b ng v tip nhn nhng quy nh t bn ngoi"... (380) [289]. ha ha!!
1)
khng quan h g
310
V. I. L-nin
311
..."N" (die Seele1)) "bin hnh thc ca thn th bn ngoi thnh hnh thc ca chnh n".. A r i s t o t e l e s. D e a n i m a, III, 2: ..."Hot ng ca ci c cm gic v ca cm gic l cng mt hot ng A-ri-xtt duy nht; nhng s tn ti ca chng li khng phi cng mt ci"... (381) [289]. V H-ghen bnh lun: H-ghen che y nhng ch yu ca ch ngha duy tm ..."C mt vt th ku ln v c mt ch th nghe thy; tn ti l thuc c hai loi"... (382) [290].
A - r i - x t t:
"V vy ngi no khng cm gic, th khng bit v khng hiu g; nu h bit (1)) ci g, th tt nhin h cng bit ci vi tnh cch l biu tng, bi v cc biu tng cng chnh l cc cm gic, nhng khng c vt cht"... ..."L tr, tch ri mi vt cht, c nhn thc c nhng i tng hin thc hay khng, vn cn phi c nghin cu ring"... (389) [295] v H-ghen rt t A-ri-xtt rng "o v 2) l ng nht" (390) [296] etc. l mt mu mc ca nhng s gii thch g p kiu duy tm ca mt nh duy tm!! Xuyn tc A-ri-xtt bin A-ri-xtt thnh mt nh duy tm ca th k XVIII - XIX!!
Trit hc ca phi xt-i-xing
A-ri-xtt v c h
ngha duy vt
xuyn tc A-ri-xtt
Nhng ng ta vn v s tn ti bn ngoi con ngi ra mt bn!!! S ln trnh kiu ngy bin t r c ch ngha duy vt! Ni v t duy, v l tnh (o ), A-ri-xtt vit (De anima, III, 4): ..."Khng c cm gic no m khng c thn th, cn o c th tch ri thn th"... (385) [292]... " o ging nh mt quyn sch, tabula 2) trn cc trang sch ny tht ra l khng vit rasa ln ci g c" - v H-ghen li cu ln: "mt th d lng danh khc" (386) [293], ng i ta gn cho A-ri-xtt mt t tng tht s tri ng c ha ha! vi t tng ca ng ta etc. etc. ((v vn v s tn ti c l p i vi tr tu v i vi con ng i b che giu!!)) - tt c ci l ha ha! chng minh: "Nh vy l A-ri-xtt khng phi ng y l mt nh thc ti lun". s!!
1) 2)
Ni v tiu chun ca chn l ca p h i X t - i x i n g140 - biu tng c l gii (444 - 446) [338 - 340] H-ghen ni rng: thc ch so snh biu tng vi chnh biu tng ( k h n g p h i vi i tng: chn l l s ph hp gia i tng vi nhn thc = nh ngha ni ting v chn l ), v do , ton b vn l trong "ci l-g-x khch quan, trong tnh hp l ca th gii" (446) [339]. "T duy khng mang li g khc hn l hnh thc ca tnh ph bin v ca tnh ng nht vi chnh mnh; nh vy, tt c u c th ph hp vi t duy ca ti" (449) [342].
1) 2)
H-ghen chng li nhng ngi Xt-i-xing v tiu chun ca h
linh hn bng sch
trc quan l tnh v ci c th nhn thc c bng l tnh
312
V. I. L-nin
313
c l l chng minh tt c
"Cn c, l ci g ty tin; ngi ta c th tm nhng cn c tt cho tt c"... (469) [357]. "Vn nhng cn c no phi c coi l tt ph thuc vo mc ch nh, vo li ch"... (ib.) [357-358].
Trit hc ca -pi-quya
Nhng li vu khng ch ngha duy vt Ti sao??
Ni v -pi-quya (341-270 trc cng nguyn), H-ghen l p t c (trc khi trnh by quan im) ng trn lp trng u tranh chng ch ngha duy vt v tuyn b: "Tuy nhin, s vic t n (!!) r rng ri (!!), nu tn ti b cm gic c coi l chn thc, th chnh do tnh tt yu ca khi nim ni chung s b th tiu; tt c sp m khng c mt hng th t bin no v, tri li, cch nhn thng th ng i vi s vt c khng nh: v tht ra, ng i ta khng h v t qua quan im ca l phi thng th ng, hay l, ng hn, tt c u b h thp n trnh ca l phi thng th ng"!! (473-474) [362].
-pi-quya gi l lun v nhn thc v v tiu chun ca chn l l: Kanonik 1). Sau khi trnh by vn tt ci , H-ghen vit: "N l gin n n ni khng cn g gin n hn na, - n l tru tng nhng cng rt tm thng, - t nhiu trnh ca thc thng thng bt u tp suy ngh. l nhng biu tng tm l tm thng; nhng biu tng ny l hon ton ng. T nhng cm gic, chng ta lm thnh nhng biu tng, vi tnh cch l ci ph bin; - do , n tr nn n nh. Bn thn nhng biu tng (bei der , Meinung 2)) u c th thch bng nhng cm gic, xem chng c n nh khng, chng c lp li khng. V i th, iu ny l ng, nhng hon ton nng cn; l bc u, l c cu ca biu tng i vi nhng tri gic u tin"... (483) [369].
!!!!
!!!
Bc u b ch ngha duy tm b qun v xuyn tc. Ch c ch ngha duy vt b i n c h n g l ni lin bc u vi ci tip theo v ci cui cng.
NB
Nhng li vu khng ch ngha duy vt!! Tnh tt yu ca khi nim khng h b th tiu mt cht no bi l thuyt v n g u n g c ca nhn thc v khi nim!! S khng ph hp vi l phi thng thng l mt s ngng tng thi nt ca k duy tm.
NB: tr. 481 [367] - v ngha cc t theo -pi-quya: "Mi vt nhn c tnh hin nhin, tnh r rng, tnh r rt ca n tn gi m ngi ta t cho n lc u" (-pi-quya: Diogenes Laertius, X, 33). V H-ghen: "Tn gi l
Trong bn tho, t Kanonik (h quy tc) c ni lin bng mt mi tn vi t "n" u on sau.
2) 1)
trong d lun
314
V. I. L-nin
315
-pi-quya: nhng i tng ngoi chng ta
NB l lun nhn thc ca -piquya...
ci g ph bin, n l cng vic ca t duy, n lm cho ci a dng thnh gin n" (481) [367]. "Ni v phng thc khch quan ni chung m theo ci ngoi xm nhp vo trong ta quan h gia bn thn chng ta vi i tng, m chnh t sinh ra nhng biu tng, -pi-quya pht biu nhng kin gii siu hnh nh sau: "T b mt ca i tng pht ra mt lung chy lin tc m cm gic khng nhn thy c, v nh vy l do s b sung i lp vi n, bi v bn thn i tng vn cn tip tc gi c y v v s b sung trong cht rn gi c lu cng mt th t v cng mt cch sp xp ca cc nguyn t. S vn ng ca nhng b mt tch ri ra y l v cng nhanh chng trong khng kh, bi v nhn t b tch ra khng nht thit phi c b su". "Cm gic khng mu thun vi mt biu tng nh th, nu ngi ta ch " (zusehe) "n phng thc tc ng ca cc hnh nh; cc hnh nh ny to nn mt s ha hp no cho chng ta, mi lin h thin cm ca th gii bn ngoi vi chng ta. Nh vy l c mt ci g c truyn sang t cc hnh nh cho chng ta c mt ci g ging vi ci bn ngoi". "V do ci lung pht ra xm nhp vo chng ta, m chng ta bit c tnh quy nh ca mt cm gic ny hoc ca mt cm gic kia; ci c tnh quy nh tn ti trong i tng v truyn sang chng ta bng cch " (tr. 484 - 485 [370], Diogenes Laertius, X, 48 - 49).
Tnh cht thin ti ca c on ca -pi-quya (300 nm trc cng nguyn, - tc l hn 2000 nm trc H-ghen) v nh sng v tc ca n chng hn. H-ghen hon ton1) g i u i (NB) c i c h y u: (NB) s tn ti ca nhng s vt b n n g o i thc ca con ngi v c l p i vi thc, tt c ci H-ghen giu i v ch ni: ..."Hnh dung cm gic nh vy l ht sc tm thng. -pi-quya chn cho chn l tiu chun d di nht v n ngy nay vn cn thng dng, bi v chn l y l khng th nhn thy c, tc l: ci m chng ta nhn thy, nghe thy, v.v. khng c mu thun vi chn l y. Bi v, trn thc t, ngi ta khng th nhn thy v nghe thy nhng sn phm ca t tng, nh nhng nguyn t, nh nhng b mt t tch ra, v.v.; [c nhin ngi ta c th nhn thy v nghe thy ci g khc]2); nhng, mt mt, ci m ngi ta nhn thy v mt khc, ci m ngi ta hnh dung v tng tng rt ha hp vi nhau. Nu tch ring ra, chng khng mu thun vi nhau, bi v mu thun ch xut hin khi no c quan h"... (485-486) [370 - 371].
l mt mu mc v nhng s xuyn tc v vu khng ca mt k duy tm chng li ch ngha duy vt
1) T ch ny, bn ghi chp ca V. I. L-nin chuyn sang mt tp bt k mi, ngoi ba : Hegel, cn u trang th nht th : "Lch s trit hc ca H-ghen, t i p (tp 2) v -pi-quya (tp 14, Bc-lanh, 1833, tr. 485)".
Nhng t trong ngoc vung b b st trong bn tm tt, xem chng l ngu nhin.
2)
316
V. I. L-nin
317
H-ghen b qua l lun nhn thc ca -piquya v ni n c i k h c m y -pi-quya khng bn n v c i l i p h h p vi ch ngha duy vt!! Tr.(486) [371]: Sai lm, theo -pi-quya, l do s gin on trong vn ng (vn ng t i tng n chng ta, n cm gic hay l n biu tng?). "Khng th c (mt l lun nhn thc) ngho nn hn", H-ghen vit nh th (486) [371]. Tt c s t ra l drftig1), nu ngi ta ct xn v ly trm i Ch a u c h 2) ny tht l tuyt!!! -pi-quya (341 - 270 trc cng nguyn), Lc-c Theo -pi-quya, H-ghen ni, linh hn l mt tp hp nguyn t theo mt th t nht nh. "iu , Lc-c cng (!!!) ni... Tt c ci u ch l nhng t rng tuch"... (488) [372-373] ((khng, l nhng c on thin ti v s ch dn con ng phi theo cho khoa hc, ch khng phi cho ch ngha thy tu)).
H-ghen ni, l c on v chn ngt (489) [373] -pi-quya - ((cn Thng nhng k duy tm???)). "Hoc l -pi-quya ni chung ph nhn mi khi nim v ci ph bin vi t cch l bn cht"... (490) [374], tuy rng chnh nhng nguyn t ca ng ta "li c chnh ci bn tnh y ca t t ng"... "tt c s khng trit ca nhng ng i kinh nghim ch ngha"... (491) [375].
v l! ni lo! vu khng!
NB
Chnh theo cch y m ngi ta b q u a thc cht ca c h n g h a d u y v t v ca php bin chng duy vt.
(1632 - 1704)
Differenz 3) = 2000 nm v nhng in t?
1) 2) 3)
NB. NB. (489) [373] id. (490) [374]: -pi-quya gn cho nguyn t k r u m ml i n i g t e B e w e g u n g 4), iu ,
ngho nn
" -pi-quya khng c... mc ch cui cng ca th gii, s khn ngoan ca ng sng to. Khng c g khc hn l nhng s bin c quy nh bi s va chm ngu nhin (??), bn ngoi (??) ca nhng kt hp ca nguyn t"... (491) [374]. V H-ghen thng thng c h i -piquya: "Nhng t tng ca hn v nhng mt ring r ca t nhin, t bn thn chng tht l ng thng hi"... Lp tc sau l lun chin chng li Naturwissenschaft heute1), khoa hc ny, H-ghen ni, cng lun on bng loi t nh -pi-quya, gii thch (492)
1)
chnh l Thng m hn thng hi!! duy tm ch ngha ti tin!! !!
v phng thc ca cc khoa hc t nhin!
cng cch nhau 4) s v n n g "t h e o n g c o n g"
"khoa hc t nhin" ngy nay
318
V. I. L-nin
[375 - 376] - chng hn nh sng "nh l mt
[319
v thnh tu ca cc khoa hc y!!
-pi-quya v khoa hc t nhin hin i
s chn ng ca -te"... "Tht hon ton l phng thc loi t ca -pi-quya"... (493) [376]. ((K h o a h c t n h i n hin i versus -pi-quya - chng li (NB) Hghen.)) -pi-quya, "i tng, nguyn tc khng phi l ci g khc hn l nguyn tc ca khoa hc t nhin quen thuc ca chng ta... (495) vn cn l cng mt phng thc tin hnh lm thnh c s ca khoa hc t nhin ca chng ta"... (496) [378].
Ch c vic vch ra s khng hiu bit v php bin chng ni chung v php bin chng ca nhng khi nim, l ng. Cn s ph phn c h n g h a d u y v t th yu. !NB! "Ni chung, v phng thc nh th" (trit hc ca -pi-quya), "cn ni rng n cng c mt mt cn c nh gi l c mt gi tr no . A-ri-xtt v nhng nh t tng c i hn xut pht mt cch tin thin t t tng ph bin trong trit hc t nhin v t rt ra khi nim. l mt mt; mt khc l s cn thit phi nng kinh nghim ln tnh ph bin, tm ra nhng quy lut; iu c ngha NB l ci c rt ra t quan nim tru tng NB phi ph hp vi biu tng ph bin m kinh nghim v quan st c bin ha vo trong . A-ri-xtt chng hn, mt
NB!!
Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc". 1915
nh thu nh
321
tin thin l tuyt vi, nhng khng y , bi v ng thiu mt kt hp, lin h vi kinh nghim, vi quan st. Vic nng ci c th ln ci ph bin y l s pht hin nhng quy lut, nhng lc lng ca t nhin, v.v.. V vy, ngi ta c th ni -pi-quya l ngi pht minh ra khoa hc t nhin thc nghim, tm l hc thc nghim. Kinh nghim, tnh hin hu cm tnh i lp vi nhng mc ch, nhng khi nim ca l tr ca nhng ng i Xt-i-xing. nhng ngi Xt-i-xing, ch c l tr tru tng, c hn, t n khng c chn l, v vy cng khng c tnh hin hu, khng c c tnh hin thc ca t nhin; tri li, y c t nhin: cm gic v t nhin chn thc hn nhng gi thit y" (496-497) [378-379] .
(y hu nh l i st ti ch ngha duy vt bin chng.)
NB
NB
NB
NB H-ghen ni v nhng u im ca ch ngha duy vt
Tc dng ca -pi-quya - u tranh chng
A b e r g l a u b e n1) c a n h n g n g i H y - l p v L a - m - cn nhng bn thy tu

thi nay th sao?? tt c nhng iu nhm nh ny: chng phi l con th rng chy qua ng sao, v.v. (cn Thng ?). "V t y" (t trit hc ca -pi-quya) "ch yu xut pht nhng quan im ph nhn hon ton ci siu cm gic" (498) [379-380] .
NB
1)
m tn
322
V. I. L-nin
323
v l do g m ngi ta (nhng nh trit hc c in) coi trng ch ngha duy tm??
Nhng, H-ghen ni, ci ch ng cho endlichen1)... "S m tn sp , nhng mt mi lin h c c s bn trong v th gii ca quan nim cng sp theo" (499) [380]. NOTA BENE im ny.
Tr. 499 [380]: -pi-quya ni v linh hn: nhng nguyn t t i n h v i hn (NB), vn ng ca chng nhanh hn (NB), l i n h (NB) etc. etc. ca chng vi thn th (D i o g e n e s L a e r t i u s, X, 66; 6364) - rt ngy th v hay! - nhng H-ghen ni cu v ni by: "ba hoa", "nhng li trng rng", "khng c t tng" (500) [381]. Theo -pi-quya, nhng thn l das Allgemeine2) (506) [385] ni chung - mt phn, cc thn tn ti trong con s nh con s, tc l mt tru tng rt ra t ci cm tnh... NB "Mt phn, chng" (nhng thn) "l nhng thn = hnh tng ca con ngi hon m, nh s tng t ca cc hnh nh m hnh tng ca ny sinh ra t s dung hp lin tc ca con ngi cc hnh nh ging nhau vo trong hon m, i cng mt ci" (507) [385]. chiu P h i vi H-ghen linh hn cng l mt thin kin
b c h141
Trit hc ca nhng nh hoi nghi lun NB Ni v ch ngha hoi nghi, H-ghen ch ra tnh khng th chin thng Unbezwinglichkeit) b ngoi ca n (538) [407]:
"Tht ra, ngi ta khng th thuyt phc c mt k no quyt tm mun lm mt k hoi nghi lun, hoc bt hn phi tip nhn mt trit hc thc Bien dit!! chng, cng ging nh khng th bt mt ngi bi lit ton thn ng thng dy". "i vi n" (den denkenden Skeptizismus1)) "trit hc thc chng c th c nhn thc nh th ny: trit hc thc chng bao hm trong n nhn t ph nh ca ch ngha hoi nghi, ch ngha hoi nghi khng i lp vi n, khng ngoi n, m l mt trong nhng nhn t ca n; tuy nhin n bao hm nhn t ph nh trong tnh chn l ca nhn t , m ch ngha hoi nghi th khng c nhn t " (539) [407-408]. (Quan h gia trit hc v ch ngha hoi nghi:) "Trit hc l bin chng, php bin chng y l s bin ha; nim coi nh nim tru tng l mt ci ng , l ci ang tn ti, nhng n ch l chn l trong mc n t cm thy sinh ng; tnh bin chng bn trong ca n l ch n vt qua tnh tnh ti, tnh ca n. Do , nim trit hc l bin chng t n NB ch khng phi mt cch ngu nhin; tri php bin chng li, ch ngha hoi nghi vn dng php bin chng ca n mt cch ngu nhin, - ca ch ngha hoi nghi l ngu ty theo ti liu, ni dung xut hin ra nhin trc mt n, m n vch ra rng ti liu v ni dung y t n c tnh cht ph nh"...
1) 2)
"nhng ci hu hn" "ci ph bin"
1)
ch ngha hoi nghi ang t duy
324
V. I. L-nin
325
Phi phn bit ch ngha hoi nghi c
(C i) v mi (ch nu ln Sun-tx Gttinh-ghen) (540) [408-409]. Ataraxie (bnh thn?) coi nh l l tng ca nhng ngi hoi nghi lun: "V d, c mt hm, trn mt chic tu ang trong cn bo tp, Pi-rng ch cho cc bn ng ang run s, mt con ln vn gi nguyn s th ca n v tip tc n mt cch bnh tnh, v ni vi h: ngi hin trit chnh cng phi trong mt s bnh thn nh vy" (Diogenes Laertius, IX, 68) - tr. 551 - 552 [419]. "Ch ngha hoi nghi khng phi l mt s nghi ng. S nghi ng chnh l mt i lp trc tip ca bnh tnh, m bnh tnh l kt qu ca ch ngha hoi nghi" (552). ..."Tri li, ch ngha hoi nghi l th i vi ci ny cng nh i vi ci kia"... (553). Sun-tx - E-ne-di--mu-x gn cho ch ngha hoi nghi t tng cho rng tt c ci g cm tnh u l chn l (557) [409], nhng nhng ngi hoi nghi lun khng ni ci g ging nh th: cn phi sich danach richten1), tc l thch ng vi ci cm tnh, nhng khng phi l chn l. Ch ngha hoi nghi mi k h n g nghi ng tnh thc ti ca s vt. Ch ngha hoi nghi c nghi ng tnh thc ti ca s vt.
Nhng t-rp (on ng, lun c etc.) ca nhng ngi hoi nghi lun142:
tt c
X c h -t t Em-pi-ri-qut
(th k II sau cng nguyn)
mt giai thoi khng d v nhng ngi hoi nghi lun
a. S khc nhau trong cu to ca cc ng

vt (558) [423]. Nhng cm gic khc nhau: mu trng hnh nh vng i vi ngi mc bnh hong n (dem Gelbschtigen) etc. b. S khc nhau gia cc con ngi. Tnh phn ng c d (559) [424]. Tin vo ai? a s ? Ngu xun: khng th hi tt c mi ngi (560) [425]. S khc nhau gia cc trit hc: mt s vin dn v l, H-ghen phn n ni: ... "nhng ngi nh th nhn thy tt c trong trit hc, nhng chnh bn thn trit hc th h li khng ch n"... "D cc h thng trit hc khc nhau n th no, th cng khng th khc nhau nh trng v ngt, xanh v cng; chng ging nhau ch tt c chng u l h thng trit hc, chnh iu li b b qua" (561) [426]. ..."Tt c mi t-rp u nhm chng li Tn ti; nhng chn l cng khng phi l ci Tn ti kh khan y, - v thc cht, n l mt qu trnh"... (562) [426]. c. S khc nhau trong cu to ca cc gic quan: nhng gic quan khc nhau tri gic khc nhau (trn mt bc
NB ch ngha hoi nghi khng phi l mt s nghi ng
NB
NB
NB
NB
1)
thch ng vi n
326
V. I. L-nin
327
ha, i vi con mt, mt vt no hnh nh erhaben1), nhng i vi xc gic th khng phi nh th). d. S khc nhau ca cc tnh hung ch th (say m, thanh thn etc.). e. S khc nhau v c ly etc. tri t xoay quanh mt tri hay l vice versa etc.2)
a. S khc nhau gia cc kin... c a c c n h t r i t
h c...
b. S sa vo tnh v hn (ci n ph thuc vo ci kia, v.v., c th mi v cng). c. Tnh tng i (ca cc tin ). d. Gi thit. Nhng ngi gio iu a ra nhng gi thit khng c chng minh. e. S qua li. Vng (lun qun)... "Nhng t-rp hoi nghi lun y thc t ng chm n ci m ngi ta gi l trit hc gio iu (v bn cht ca n, trit hc y phi quay trong nhng hnh NB thc y) - khng phi v trit hc y c mt ni dung tch cc, m l v n khng nh mt ci g c quy nh l ci tuyt i" (575) [438].
f. Hn hp (mi ngi thy vo lc mt tri

chiu mnh v lc khng c mt tri, v.v.). g. Cu thnh ca cc vt (thu tinh v ri th khng cn trong sut na etc.). h. Tnh tng i ca cc vt. i. Tnh thng thy, tnh him thy ca cc hin tng etc.; tp qun. k. Phong tc, lut l etc. s khc nhau gia nhng ci ... (10) y u l nhng t-rp c v H-ghen ni: tt c ci l kinh nghim - "c tuyt khng chuyn sang khi nim"... (566). Tht l tm thng.., nhng... "Nhng, trn thc t, nhng ci rt ng khi nhm chng li ch ngha gio iu ca l phi thng thng"... (567) [431]. 5 t-rp mi (H-ghen ni, mt trnh cao hn rt nhiu, cha ng php bin chng, cp n cc khi nim) - cng l cn c theo Xch-tt.
1) 2)
H-ghen p h n i c i t u y t i! Mm mng ca ch ngha duy vt bin chng l y.
NB
"i vi ch ngha ph phn, mt ch ngha, ni chung, khng bit bt k ci g l t n, bt k ci g" (sic!! khng phi nichts) 1) "l tuyt i, th tt thy mi tri thc v bn thn tn ti t n u b coi l ch ngha gio iu; th m chnh ch ngha ph phn li l ch ngha gio iu t nht, bi v n khng nh rng ci "ti", s thng nht ca t thc i lp
ch ngha ph phn l ch ngha gio iu t nht
ni ln ngc li
1) Nhn xt ca V. I. L-nin l do mt ch in sai trong bn ting c: trc ch "l tuyt i" c ch ph nh nicht m ng l phi l ch nichts.
328
V. I. L-nin
329
Bien dit!!! php bin chng = ph hoi chnh bn thn n
NB
NB
vi tn ti, l t n v v n, v bn ngoi n cng c mt ci g "t n" y nh th, hn na, hai ci tuyt i khng th gp nhau c" (576) [438]. "Nhng t-rp y nh trng trit hc gio iu, trit hc ny vn c cung cch nu mt nguyn tc ny hay nguyn tc khc thnh tnh quy nh, pht biu n di dng mt lun im no . Mt nguyn tc nh vy bao gi cng c iu kin, v v vy n c php bin chng, s ph hoi trong n chnh bn thn n" (577). "Nhng t-rp y l mt v kh rt tt chng li trit hc ca l tr" (ib.) [438]. Th d, H-ghen ni, Xch-tt pht hin php bin chng ca khi nim im (der Punkt). Mt im khng c kch thc hay sao? Vy th n ngoi khng gian!! N l gii hn ca khng gian trong khng gian, l s ph nh khng gian v ng thi "tham gia vo khng gian" - "chnh do ci m n l bin chng t n" (579) [440]. "Nhng t-rp y... u l bt lc trong vic chng li cc nim t bin, bi v bn thn nhng nim ny bao hm vng khu bin chng v s lt b ci hu hn" (580). Ht tp XIV (tr. 586) [447]).
Tp XV. Tp th ba ca lch s trit hc

(Ht trit hc Hy-lp, trit hc trung c v trit hc cn i cho n sen-linh, tr. 1 - 692) (Bc-lanh, 1836) Phi Pla-tn mi
143
...Tr v vi Thng ... (5)1) [13]2), t thc l thc th tuyt i..., tinh thn th gii... (7) [14], o C-c... (8) [15]. V m t m c u d i d n g v n t v Thng ... (8-18) [15-22]. Nhng ch ngha duy tm trit hc y dn n Thng mt cch cng khai, nghim tc, cn chnh trc hn l bt kh tri lun hin i, vi s gi di v nht nht ca n.
A. Phi-lng (khong trc sau cng nguyn), nh bc hc Do-thi, nh thn b ch ngha, "tm thy Pla-tn trong Mi-se" etc. (19) [22]. Nhn thc v Thng (21) [23] l ci ch yu etc. Thng l 3), l tng ca tt thy mi nim, l tn ti thun ty (22) [24] (theo Pla-tn) (22) [25]. ... Nhng nim l nhng thin thn (s gi ca
1) 2)
nim (ca Pla-tn) v Thng
Hegel. Werke, Bd. XV, Berlin, 1836. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. XI, Mt-xc-va - L-nin-grt,
l-g-x
1935.
3)
330
V. I. L-nin
331
ni v nhng ngi chit trung ch ngha... nhng nim ca Platn v Thng
Thng )... (24) [25]. Cn v th gii cm tnh, cng ging nh Pla-tn = o 1) = khng tn ti (25) [26]. B. Cp-ba-l 144, phi G-n-xti-c 145 idem... C. Trit hc ca phi A-lch-xan-ri (= ch ngha chit trung) (= phi Pla-tn, phi Pi-ta-go, phi A-ri-xtt) (33,35) [33,35]. Nhng ngi chit trung ch ngha hoc l nhng ngi khng c vn ha, l nhng ngi tinh qui (die klugen Leute2)) - t bt c u, cng rt ra c ci tt, nhng... h thu thp mi ci tt, "c iu l h khng c ci l-gch ca t duy v, do , khng c ngay c bn thn t duy". H pht trin Pla-tn... "Ci ph bin ca Pla-tn nm trong t duy, do c ngha nh sau: vi tnh cch l ci ph bin, n l bn thn bn cht tuyt i" (33) [33-34]...3) ---------
H-ghen ni v nhng i thoi ca Pla-tn146
(Ti-my)
tr. (230)1) (238) (240) (248)
[175]2) [181] [171] [184]
Ngi ngy bin Phi-le-b
Pc-m-nt
----------------
1) 2) 3)
khng tn ti nhng k thng minh
Bn tho n y b t on, tip theo trong v l nhng trang giy trng.
_______________________________________
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. XIV, Berlin, 1833. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. X, Mt-xc-va, 1932.
333
Bn tm tt cun sch ca H-ghen "nhng bi ging v trit hc ca lch s"147
335
H-ghen, ton tp, T. IX (Bc-lanh, 1837). nhng bi ging v trit hc ca lch s 148
(. Gan-x xut bn)
Ngun ti liu: ghi chp nhng bi ging nhng nm 1822 - 1831. Bn tho ca H-ghen c h o n t r. 7 3 etc.
Tr. 51) [4] 2)... "Ngn ng... l nhng hot ng gia ngi ta vi nhau"... (cho nn nhng ngn ng ny khng phi l iu ba hoa). 7 [6] ng i Php v ng i Anh c vn ha hn ("c... vn ha dn tc hn"), nhng chng ta, ng i c, chng ta tinh hn ch cn phi vit lch s nh th no hn l ang vit n. 9 [7-8] lch s dy rng cc dn tc v cc chnh ph khng bao gi hc c ci g ca lch s: mi thi i l q u c t h i vi vic y:
1) 2)
nh v thng minh!
rt thng minh!
Hegel. Werke, Bd. IX, Berlin, 1837. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VIII, Mt-xc-va - L-nin-grt,
1935.
336
V. I. L-nin
Tm tt sch ca H-ghen "Nhng bi ging v trit hc ca lch s" 337
NB
NB
NB
"Nhng kinh nghim v lch s dy rng cc dn tc v cc chnh ph khng bao gi hc c ci g ca lch s v khng hnh ng theo nhng bi hc m ng i ta c th rt ra t lch s. Mi thi i vn c nhng iu kin qu c bit, n l mt trng thi qu c th, n ni ng i ta phi v ch c th xt on n bng cch xut pht t bn thn trng thi y, da vo n". tr. 12 [10] l tnh thng tr th gii...
yu!
20 [17] : thc th ca vt cht l trng lc. " " ca tinh thn l t do. 22 [19] . Lch s th gii l s tin b trong thc v t do, s tin b m chng ta phi nhn thc trong tnh tt yu ca n... 24 [20] (tin gn n ch ngha duy vt lch s). Ci g dt dn ng i ta? Nhiu hn c l Selbstsucht1), nhng ng c ca tnh yu etc. him hn v phm vi ca chng hp hn. T tt c ci m chng cht y ca nhng s say m etc., nhng nhu cu etc. dn n kt qu g? 28 [23-24] Khng c g v i c th thc hin trong th gii nu khng c s say m ... say m l mt ch
quan, "do cng l mt hnh thc ca ngh lc"... 28 i. f. [24] Lch s khng c mt mc ch c thc lm im xut pht... iu quan trng l 29 [25] ... ci khng c thc i vi ngi ta, xut hin nh l kt qu ca hnh vi ca h... 29 [25] ... Trn ngha , l tnh thng tr th gii. 30 [27] ... Trong lch s, t nhng hnh ng ca ngi ta "cn (ny sinh ra) mt ci g khc hn na ngoi ci m ngi ta truy tm v t ti, ngoi ci m ngi ta bit v mong mun mt cch trc tip". 30 [27] ... "H" (die Menschen1)) "thc hin li ch ca mnh, nhng ng thi mt ci g su xa hn cng c thc hin, ci ny tuy bao hm trong li ch ny, nhng li ngoi thc v ca ng i ta". 32 [29] ..."Nhng v nhn trong lch s l nhng ng i m mc ch c nhn, ring t ca h bao hm yu t thc th, yu t thc th ny l ch ca tinh thn th gii"... 36 [36] tn ng ng tn gio v c hnh ca mt ng i chm sc vt, ca mt ng i nng dn etc. l rt ng knh (th d!! NB), nh ng ..."quyn ca
NB
30 [27]
NB (i chiu ng-ghen 149)
nhng v nhn
1)
"ch ngha ch k"
1)
ngi ta
338
V. I. L-nin
tinh thn th gii cao hn tt thy mi quyn li c nhn"...
xem di
y, H-ghen thng ni v Thng , tn gio v o c ni chung li ni nhm nh duy tm ch ngha qu tm thng. 97 [94]: mt s xa b dn dn ch n l tt hn s xa b t ngt... 50 [44]. Hin php ca mt nh nc cng vi tn gio... trit hc, nhng t tng, gio dc nhng lc lng bn ngoi (kh hu, ln bang...) ca n hnh thnh mt thc th duy nht, mt tinh thn duy nht... 51 [51]. Trong gii t nhin, vn ng ch l vn ng tun hon (!!) trong lch s c ny sinh ra ci mi... 62 [60]. Ngn ng giu hn khi cc dn tc cn trnh cha pht trin, nguyn thu, ngn ng ngho i vi vn minh v s hnh thnh ca ng php. 67 [64]: Lch s ton th gii vn ng trn mt ming t cao hn ming t m o c tm thy ch (Sttte) ca n... 73 [69]: "Mt bc ha tuyt diu v lch s: tng s nhng s say m, nhng hnh vi c nhn etc. ("u u cng c nhng ci lin quan n chng ta v, do , khin u chng ta cng quan tm tn thnh hoc l phn i"),
khi th c ci khi ca s quan tm chung, khi th c khi khng l n h n g l c l n g n h b ("mt s huy ng v cng tn nhng lc nh b, nhng lc nh ny, t ch hnh nh khng ng k, li sn sinh ra mt ci g khng l").
Sehr wichtig!1) xem di on ni
y 2)
Kt qu? Kt qu l s mt mi. Tr. 74 [75] - ht phn m u. Tr. 75 [76] - "C s a l ca lch s ton th gii" ( mc c sc): (75 - 101) [76 - 97]. 75 [76] Di tri m p ca I--ni c th sn sinh H-me mt cch d dng hn, nhng khng phi ch c l do y. Khng phi di s thng tr ca Th-nh-k etc. 82
[82] S di c sang chu M loi tr s
NB i chiu Pl-khanp150 !!!
bt mn "v tip tc duy tr ch cng dn hin ti c bo m"... (nhng Zustand3) ny l "s giu c v s ngho kh" 8 1 [82])... 82 [82]. Chu u khng bit mt ng thot nh th: nu nc c cn ton l rng ni, th khng c cch mng Php. 102 [99]: 3 hnh thc ca lch s ton th gii: 1) ch chuyn ch, 2) ch
1) 2)
rt hay
Rt quan trng!
Nhng ch ny vit bng bt ch xanh, xem chng vit sau ny. di, V. I. L-nin dn mt on trch "H-ghen ni v lch s ton th gii" (xem tp ny, tr. 345-346). 3) ch
340
V. I. L-nin
lch s ton th gii nh l mt chnh th, v cc dn tc l c quan ca n

1) 2)
dn ch v ch qu tc, 3) ch qun ch. Phn chia: th gii phng ng Hylp La-m th gii Gic-manh. Nhng li ht sc rng tuch v o c etc. etc. Trung- quc. Chng I (113 n 139) [111 - 131]. Miu t tnh cch Trung- quc, cc th ch etc. etc. Nil, nil, nil!1) n- - cho n 176 [162] - Cho n... Ba- t (v Ai- cp) cho n 231 [207]. Ti sao vng quc ( quc) Ba-t sp , cn Trung-quc v n- th khng? Dauer2) cha phi l vortreffliches3). - "Nhng ni non bt dit khng hn g a hoa hng chng rng cnh vi cuc i ngn ngi ca mnh" (229) [206]. Ba-t sp , l v y bt u "s trc quan tinh thn" (230) [206], cn ngi Hy-lp th t ra cao hn, c "nguyn tc cao hn" v t chc, v "t do c thc v mnh" (231) [206207]. 232 [211]: "Th gii Hy-lp"... nguyn tc c tnh thun tu - thi k ca s pht trin, s phn vinh v s tan r ca n, "tip cn vi c quan tng lai ca lch s ton th gii" (233) [212] La-m v thc th ca n (ib.).
234 [213] : Nhng iu kin a l ca Hy-lp: tnh a dng ca gii t nhin (tri vi ci n iu ca phng ng). 242 [220] - Nhng t thc dn Hy-lp. Tch lu ca ci. Bao gi cng km theo s khn kh v bn cng... 246 [224] . "Yu t t nhin, do ngi ta gii thch, ci bn trong, ci bn cht trong n, ni chung l s bt u ca thn" (ni v thn thoi Hy-lp). 251 [227] : "Mi quan h ca ngi v cc nhu cu ca ngi vi gii t nhin bn ngoi l thuc v phm vi thc tin; da vo gii t nhin tha mn nhu cu ca mnh, con ngi chinh phc gii t nhin, ng thi tc ng vo gii t nhin vi tnh cch l k trung gian. Vn l cc i tng ca gii t nhin c sc mnh v phn khng bng mi cch. chinh phc nhng i tng y, con ng i t nhng i tng khc ca gii t nhin vo gia chng, nh vy l con ng i dng t nhin chng li bn thn t nhin, v t mc ch y, con ng i sng ch ra nhng cng c. Nhng pht minh ny ca con ngi thuc v tinh thn, v phi nh gi mt cng c nh th cao hn l i tng ca gii t nhin... Ngi ta quy cho thn thnh ci vinh d ca pht minh ca con Giu c v bn cng
H-ghen v Ph-bch151
H-ghen c nhng phi thai ca ch ngha duy vt lch s
H-ghen v Marx
Khng c g, khng c g, khng c g! Thi gian 3) tn thin tn m
342
V. I. L-nin
??
H-ghen v nhng mu thun trong lch s
nh ng p h m tr
tnh kh nng v tnh ngu nhin versus tnh hin thc v s xc nhn trong lch s
ngi nhm chinh phc gii t nhin" ( ngi Hy-lp). 264 [240]: Ch dn ch Hy-lp gn lin vi quy m nh b ca cc quc gia. Ngn ng, ngn ng sng lin kt nhng ngi cng dn v to nn Erwrmung1). V l do khng bao gi c hin php cng ha trong cch mng Php. 322 - 323 [295]: "ng ta" (Csar) " tiu tr mu thun ni b" (gt b nc cng ha, nc cng ha ny ch cn l mt ci bng), "v m ra mt mu thun khc. V rng, cho n by gi, s thng tr th gii cha vt qu nh ni An-p. Nhng X-da m ra mt trng hot ng mi: ng to nn mt v i, v i ny t s phi l im tp trung ca lch s ton th gii". V tip ni v vic git X-da: ..."Ni chung, mt cuc chnh bin c th ni l c d lun tha nhn, nu n ti din" (Na-p-l-ng, h Buc-bng)... "Nh s ti din m mt ci g lc u hnh nh ch l ngu nhin v ch c tnh kh nng, th nay tr thnh hin thc v c xc nhn" (323) [296]. o C-c (328 - 346) [301 - 316]. S ni dng di theo cch duy tm tm thng ca bn thy tu v s
v i ca o C-c (vi nhng cu trch dn Phc m!!). Kh , kinh tm! 420 - 421 [391 - 392]: Ti sao ci cch tn gio li ch gii hn trong mt s dn tc no thi? Nhn tin ni qua cc dn tc Xla-v l dn tc nng nghip (421) [391], v iu dn n nhng quan h gia cha phong kin v nng n, mt Betriebsamkeit km i etc. 1) Cn nhng dn tc R-manh th v sao? tnh cch ca h (Grundcharakter2) 421 i. f. [393]). 429 [399]: ..."Ci t do Ba-lan cng khng phi ci g khc hn l ci t do ca bn qu tc i vi vua... Nh th, nhn dn v bn nh vua c cng li ch nh nhau i vi bn qu tc... Khi ni n t do, bao gi cng phi ch xem vn thc ra c phi l li ch c nhn khng" (430) [399]. 439 [411 - 412]: Ni v cch mng Php... Ti sao ng i Php li i "lp tc t l lun n thc tin", cn ng i c th khng? ng i c, ci cch tn gio " sa cha tt c", bi b "s bt cng khng th t c", v.v.. 441 [413 - 414] Ln u tin (trong cch mng Php), ngi ta i n kt lun l "con ngi ng thng u mnh, tc l c t tng, v cn c theo t
1)
NB quan h giai cp
!!
"tinh thn c gng" km i, v.v. tnh cch c bn
1)
nhit tnh
2)
344
V. I. L-nin
i chiu Marx und Engels152 ?
tng m sng to hin thc"... "Tht l... mt bui mt tri mc huy hong"... Tip , nghin cu tin trnh ca cch mng Php (441) [414], H-ghen nhn mnh t do v ti sn, v cng nghip (ib.) trong t do ni chung. ...S ban b lut php? ch ca ton th... "Thiu s phi thay mt cho a s, nhng thng thng n ch l k p bc a s"... (442) [415]. "Cng nh vy, quyn lc ca a s i vi thiu s l mt tnh khng trit rt ln" (ib.). 444 [418]: ..."Do ni dung ca n, s kin y" (cch mng Php) "c mt tm quan trng lch s ton th gii"... Ch ngha t do (444) [418], nhng th ch ca ch ngha t do (443) [417] c ph cp chu u. tr. 446 [422] - ht. 446
[422]: "Lch s ton th gii khng phi l ci g khc hn l s pht trin ca khi nim t do"...
ng-ghen tin mt bc ln nht. y, H-ghen t ra gi ci nht, tr thnh mt c. (Xem tr. sau1))
iu rt hay trong cch t vn
H-ghen ni v lch s ton th gii "Cui cng, nu chng ta xem xt lch s ton th gii t quan im ca phm tr m lch s y phi c xem xt th chng ta thy m ra trc mt chng ta mt bc tranh v bin ca i sng con ngi, ca hot ng vi nhng hon cnh mun mu mun v, vi nhng mc ch cc loi, v vi nhng s kin v nhng vn mnh khng ging nhau. Trong tt c cc s kin v bin c , chng ta thy hin ln hng u nhng vic lm v nhng mun ca loi ngi; v u cng c ci lin quan n chng ta, khin chng ta phi quan tm tn thnh hay phn i. Khi th ci p, s t do, s giu c li cun chng ta; khi th ngh lc hp dn chng ta; c khi li c thi xu biu hin ra nh mt ci g c ngha. Thng khi chng ta thy mt khi rt ln ca s quan tm chung no ang tin trin mt cch chm chp, nhng iu m chng ta thng thy hn l mt s huy ng v cng tn nhng lc lng nh b, nhng lc lng ny, t ch hnh nh l khng ng k, li sn sinh ra mt ci g khng l; u u cng l cnh tng nhiu mu sc, v mt ci g va mt i, th mt ci khc lp tc thay th vo ch . Song kt qu u tin ca s xem xt ny, d hp dn n th no i na, cng l s mt mi , s mt mi ny theo sau s tri qua mt cnh tng mun v, cnh tng ca mt chic o ng; v d c tha nhn gi tr ca mi biu tng ring bit, th vn ny ra trong chng
1) Trong bn tho trang sau, bt u trch dn "H-ghen ni v lch s ton th gii".
NB: Quan trng nht l Einleitung1), c nhiu
Ni chung, trit hc ca lch s mang li rt t, rt t iu cng d hiu, bi v chnh y, chnh trong lnh vc ny, trong khoa hc ny, Mc v
1)
Phn m u
346
V. I. L-nin
347
ta vn l tm hiu xem mc ch cui cng ca tt c nhng s kin n nht y l g; phi chng mi s kin ch hn nh trong mc ch ring bit ca n, hay l, tri li, chng ta phi ngh n mt mc ch cui cng ca tt c nhng s kin y; phi chng ng sau ci m ca mt bn ngoi ny, khng c cng phu v s tin trin ca mt cng trnh, ca mt cng trnh bn trong, lng l, b mt, trong bo tn ci sc mnh bn cht ca tt c cc hin tng tm thi y? Nhng d ngay t u ngi ta khng a t tng, nhn thc ca l tnh vo lch s ton th gii, th t nht ngi ta cng phi xem xt n vi lng tin vng chc, khng g lay chuyn c rng l tnh tn ti trong lch s y, hoc l t nht lng tin rng th gii ca tr lc v ch t gic khng b ph mc cho ngu nhin, m phi biu hin di nh sng ca nim t nhn thc bn thn mnh" (73 - 74)1) [69]2). ((NB: trong li ta, tr. XVIII [431], ngi xut bn, ngha l bin tp vin Ed. Gans ch rng c h o n t r. 7 3 bn tho do H-ghen vit nm 1830, - Ausarbeitung3).)) ------------
Bn tm tt cun sch ca n-en "l-gch hc ca h-ghen"153

Gioc-gi n-en. "l-gch hc ca h-ghen" Pa-ri, 1897
Bibliothque de Genve, Ca, 1219 xut bn di hnh thc nhng bi ng trn Revue de Mtaphysique et de Morale; do Xavier Lon bin tp154. Tc gi l mt ngi duy tm ch ngha v chng c ti tr g. Tc gi k li hc thuyt ca H-ghen, bnh vc H-ghen chng li cc nh trit hc hin i, em H-ghen i chiu vi Can-t etc. Chng c g l hay ho. Chng c g l su sc. Khng mt li v php bin chng duy vt : chc chn l tc gi khng c mt khi nim g v php bin chng duy vt c. Ch c c h d c h nhng thut ng ca H-ghen: t r e - E s s e n c e - No t i o n. (Mesure etc.) [T n t i B n c h t - K h i n i m. (, v.v.)]1). Devenir (das Gewordene) [Sinh thnh]. L'tre dtermin (Dasein) [Tn ti c quy nh, tn ti hin c]. tre pour un autre (Sein-fr-Anderes) [Tn ti v mt ci khc]. Quelque chose (Etwas) [Mt ci g].
1)
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. IX, Berlin, 1837. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VIII, Mt-xc-va - L-nin-grt,
"son tho"
1935.
3)
y, cc thut ng in ch nh trong ngoc vung l ca bin
tp.
348
V. I. L-nin
Bn tm tt cun sch ca N-en "L-gch hc ca H-ghen"
349
Limite (Grenze) [Gii hn]. Borne (Schranke) [Cc hn]. Devoir tre (Sollen) [Ci phi tn ti]. tre pour soi (Fr-sich-sein) [Tn ti v n]. Existence hors de soi (Auer-sich-Sein) [Tn ti ngoi n]. La connaissance (das Erkennen) [Nhn thc]. Actualit (Wirklichkeit) [Hin thc]. Apparence (Schein) [B ngoi]. tre pos (das Gesetztsein) [Tn ti c thit nh]. Position (Setzende Reflexion) [Phn t ang thit nh]. Fondement ou raison d'tre (Grund) [Cn c]. L'universel (das Allgemeine) [Ci ph bin]. Particulier (das Besondere) [Ci c th]. Jugement (das Urteil) [Phn on]. Raisonnement ou Syllogisme (Schlu) [Suy lun hoc tam
on lun (kt lun)].
phi l mc nhin tr li vi ch ngha thc ti loi ngy th nht sao?" "Tht ra, khi em trit hc t nhin xen vo gia l-gch v trit hc tinh thn, H-ghen ng trn quan im ca ch ngha thc ti; nhng lm nh vy, ng khng phm mt s khng trit no c... Ch ngha thc ti ca H-ghen ch l giai on qu . l mt quan im cn phi khc phc" (129). "Ch ngha thc ti bao hm mt chn l tng i, iu khng cn phi tranh ci na. Mt quan im t nhin v ph bin n nh th khng th l mt s lm ln ngu nhin ca tinh thn nhn loi... Mun vt ch ngha thc ti, trc ht n" (la dialctique) "phi em li cho ch ngha thc ti s pht trin y , v ch c nh vy, n mi c th chng minh c tnh tt yu ca ch ngha duy tm. V th cho nn H-ghen coi thi gian v khng gian l nhng quy nh chung ca gii t nhin, m khng phi l nhng hnh thc ca l tnh. V im ny, hnh nh ng khng ng vi Can-t, nhng ch l khng ng b ngoi v trn li ni m thi"... ..."iu gii thch ti sao ng" (H-ghen) "ni v cht cm tnh, nh th l cht cm tnh l thc s vn c ca vt th. ng ngc nhin l ngi Vun-t nhn li cho H-ghen l dt. Phi chng nh trit hc thng thi y tng rng H-ghen cha bao gi c -cc-t, Lc-c, hoc ngay c Can-t na y? Nu ng l nh thc ti ch ngha
NB!
NB
NB
Cng cn ghi nhng mu toan bun ci ca tc gi nhm bin h, as it were1), cho H-ghen chng li vic buc ti trit hc ca H-ghen l "ch ngha thc ti" (c l: ch ngha duy vt). H-ghen, "trit hc, trong ton b ca n, l mt tam on lun. M trong tam on lun y, l-gch l ci ph bin, gii t nhin l ci c th v tinh thn l ci c th" (tr. 123). Tc gi phn tch (= lp li) nhng cu cui ca L-gch ni v s chuyn ha ca nim thnh gii t nhin. Kt qu l tr tu, thng qua gii t nhin (trong gii t nhin), m nhn thc c nim = tnh quy lut, nhng tru tng, etc... Cu vi! hu nh l ch ngha duy vt!!... "Nghin cu gii t nhin t n, m tru tng ha khi tinh thn, nh vy, h chng
1)
!!??
c th ni c nh th
NB H-ghen =
350
V. I. L-nin
351
nh th khng phi l v dt, cng khng phi v khng trit , m ch l mt tnh hnh thc ti qu , v do ng phi tun theo phng ch ngha NB php ca ng" (130). Khi so snh H-ghen vi Xpi-n-da, tc gi vit: "Ni tm li, H-ghen cng nh Xpi-n-da u t gii t nhin di s chi phi ca l-gch" (tr. 140), nhng H-ghen l-gch khng c tnh cht ton hc, n l l-gch ca nhng mu thun, ca s chuyn ha t tru tng thun ty sang thc ti (etc.). Tc gi ni, Xpi-n-da, "cng vi ng" (Spinosa) "chng ta ng cc i lp vi ch ngha duy tm" (138); v "th gii tinh thn" ( Xpi-n-da) "nm bn cnh th gii vt th, ch khng bn trn th gii vt th"... ..."T tng v pht trin, c sc n nh th ca ch ngha H-ghen, li khng c ngha g c i vi Xpi-n-da"... (138). H-ghen pht trin php bin chng ca Pla-tn ("cng vi Pla-tn, ng tha nhn s cng tn ti tt yu ca cc mt i lp" 140) Lai-bni-tx gn vi H-ghen (141). N-en bnh vc H-ghen chng li vic ngi ta buc ti cho H-ghen l theo phim thn lun... (s buc ti da trn nhng l l sau y): ..."Phi chng tinh thn tuyt i, v cui cng ca php bin chng ca ng" (ca H-ghen), "v thc cht, khng phi l ci g khc m chnh l tinh thn ca con ngi c l tng ha v thn thnh ha? Thng ca n c tn ti ch no ngoi gii t nhin v loi ngi?" (142). S bnh vc ca N-en l ch nhn mnh (lp li) rng H-ghen l mt ngi duy tm ch ngha. H-ghen khng phi Liu c phi H-ghen l mt ngi gio iu ch ngha khng? (chng VI:
"Ch ngha gio iu ca H-ghen"). Phi, theo ngha ca ch ngha khng hoi nghi, theo ngha ca trit hc c i (tr. 147). Nhng Can-t, ch ngha gio iu = c th nhn thc c vt t n. H-ghen (cng nh Phch-t) ph nhn vt t n. C a n - t , "ch ngha thc ti bt kh tri lun" (tr. 148 i.f.).
l mt ngi hoi nghi ch ngha
NB
..."Chnh ng trn quan im bt kh tri lun m Can-t nh ngha ch ngha gio Can-t, ngi theo bt kh iu. L gio iu ch ngha, ngi no cho rng vt t n l c th quy nh c, ci tri lun khng th bit l c th bit c. Song, ch ngha gio iu c th c hai hnh thc"... (149). Hoc l ch ngha thn b hoc l ..."n cng c th nng mt cch ngy th hin thc cm NB tnh ln thnh hin thc tuyt nhng ngi i, ng nht hin tng vi duy vt = nu-men. Vy l ch ngha nhng ngi gio iu kinh nghim lun, gio iu ch ch ngha gio iu ca ngi ngha tm thng v ca nhng nh bc hc xa l vi trit hc. Nhng ngi duy vt ch ngha ri vo sai lm th hai ; sai lm th nht l sai lm ca Pla-tn, ca -cc-t v ca cc mn ca h"... H-ghen, N-en ni, khng c mt du vt g l ch ngha gio iu c, v "chc chn l ngi ta s khng buc ti ng l ph nhn tnh tng i ca s vt i vi t tng, v ton b h thng ca ng l da trn nguyn l . Ngi ta cng s khng buc ti ng l dng cc phm
352
V. I. L-nin
353
tr mt cch khng phn tch v khng ph phn. L-gch ca ng phi chng l ci g khc hn l s ph phn cc phm tr, mt s ph phn su sc hn nhiu s ph phn ca Can-t?" (150). ..."ng nhin, khi vt b nhng nu-men, th cng do , ng" (Hegel) " em hin thc t vo trong hin tng, nhng hin thc ny, trong bn thn hin tng, ch l mt hin thc trc tip, do l mt hin thc tng i v khng y bn trong. N ch l hin thc chn NB chnh theo mt ngha m ch v vi iu kin l v sau n pht trin hn"... (151). ..."Tuy vy, gia ci l tnh v ci cm tnh khng c s i lp tuyt i, khng c t qung, khng khng c h su khng th vt qua. Ci cm phi ti! tnh l ci l tnh cm thy trc; ci l tnh l ci cm tnh c hiu bit"... (152). (Anh duy tm nht nho kia i, ngay i vi anh na, H-ghen cng l c ch!) ..."Tn ti cm tnh, xt theo ni dung ca n, bao hm ci tuyt i, v chnh thng qua mt qu trnh tim tin lin tc m chng ta tin t ci ny ln n ci kia" (153). ..."Nh vy, d cho ngi ta ni nh th no v n, trit hc ca Can-t vn gi nguyn ci thiu st c bn ca ch ngha gio iu thn b. Chng ta thy li trit hc y hai c im ca ch ngha : s i lp tuyt i gia ci cm tnh v ci siu cm tnh, v s chuyn ha trc tip t ci ny sang ci kia" (156). ch ngha thc chng = bt kh tri lun Trong chng VII: "H-ghen v t tng hin i", N-en ly ch ngha thc chng ca -guy-xt Cng-t (Comte) v trong khi phn tch, ng gi n l "h thng bt kh tri lun" (166).
(Id. 169: "bt kh tri lun thc chng ch ngha".) Khi tc gi ph phn ch ngha thc chng l bt kh tri lun, th tc gi ging cho n nhiu n i khi c hiu qu, v tnh cht na vi ca n, - th d ni rng ngi ta khng th trnh c vn ngun gc cc quy lut hoc vn tnh c nh trong cc s kin (des faits permanents1), 170): ..."Tu theo ngi ta coi chng" (les faits permanents) "l khng th bit c, hoc l c th bit c, m ngi ta s i n hoc l bt kh tri lun, hoc l trit hc gio iu ch ngha"... (170 i.f.). Ch ngha ph phn mi ca ng Renouvier, theo N-en, l ch ngha chit trung, mt ci trung gian gia "hin tng lun thc chng ch ngha v ch ngha Can-t chnh cng" (175). Trong nhng li ng ni ba hoa v o c, v t do etc., N-en tm thng ha H-ghen v khng ng g n t do coi nh s hiu bit tnh tt yu.
Bn dch ting Php ca nhng tc phm ca H-ghen:
Vra: L-gch hc, Trit hc tinh thn, Trit hc tn gio,

Trit hc t nhin;
Ch. Bnard: M hc v thi hc.

Tc phm v ch ngha H-ghen:
E. Beaussire. Antcdents de l'hglianisme 2). P. Janet. La dialectique dans Hegel et dans Platon3). 1860.
1) 2) 3)
"nhng s kin bt bin" E. Bt-xi-r. "Nhng tin bi ca ch ngha H-ghen". P. Gia-n. "Php bin chng ca H-ghen v ca Pla-tn".
354
V. I. L-nin
355
Mariano. La Philosophie contemporaine en Italie1). Vra. Introduction la Philosophie de Hegel 2).
dn mc ca php bin chng (l-gch) ca h-ghen155

mc lc ca tiu l-gch (bch khoa ton th)
I. Hc thuyt v tn ti. ------------
II. Hc thuyt v bn cht.
_______________________________________
1) 2)
Ma-ri-a-n. "Trit hc hin i "

V-ra. "Nhp mn trit hc ca H-ghen".
A) Cht a) tn ti; b) tn ti hin c; c) tn ti v n. B) Lng a) lng thun tu; b) i lng (Quantum); c) trnh . C) . A) Bn cht coi nh c s ca thc tn a) ng nht khc nhau cn c; b) thc tn; c) s vt. B) Hin tng a) th gii hin tng; b) ni dung v hnh thc; c) quan h. C) Hin thc a) quan h thc th; b) " " nhn qu; c) tc ng qua li.
356
V. I. L-nin
357
III. Hc thuyt v khi nim. A) Khi nim ch quan a) khi nim; b) phn on; c) suy l. B) Khch th a) tnh c gii; b) tnh ha hc; c) tnh mc ch. C) nim a) i sng; b) nhn thc; c) nim tuyt i. Khi nim (nhn thc) trong tn ti (trong nhng hin tng trc tip) tm thy bn cht (quy lut nhn qu, ng nht, khc nhau etc.) - tht s l t i n t r n h c h u n g ca ton b nhn thc ca con ngi (ca ton b khoa hc) ni chung. cng l tin trnh ca k h o a h c t n h i n v ca k i n h t c h n h t r h c v ca lch s . Php bin chng ca H-ghen, trong mc nh vy, l s khi qut ca lch s t tng. Theo di iu mt cch c th hn, chi tit hn, trong lch s ca cc ngnh khoa hc ring bit, hnh nh l mt nhim v cc k cao c. Trong l-gch, lch s t tng, ni chung v ni v ton b, phi ph hp vi nhng quy lut ca t duy. Ni bt trc mt l c khi Hghen i t ci tru tng n ci c th (Sein1) (ci tru tng) D a s e i n 2 ) (ci c th) - rsichsein3)),
tn ti 2) tn ti hin c 3) tn ti v n
1)
Trang bn tho ca V. I. L-nin "Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen". 1915
nh thu nh
Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen
359
v c khi li ngc li (khi nim ch quan khch th chn l ( nim tuyt i)). Phi chng y l tnh khng trit ca nh duy tm (ci m Marx gi l Ideenmystik1) ca Hghen)? Hay l c nhng l do su sc hn? (nh l tn ti = h v nim v s sinh thnh, v s pht trin). Trc ht, nhng n tng xut hin thong qua, ri mt ci g hin ra, tip n nhng khi nim cht # (quy nh ca s vt hay l ca hin tng) v lng pht trin ln. Sau , s nghin cu v s suy ngh hng t tng n s nhn thc v ng nht v khc nhau v cn c v bn cht versus hin tng, v tnh nhn qu etc. Tt c nhng vng khu y (nhng bc, nhng giai on, nhng qu trnh) ca nhn thc i t ch th n khch th, c kim tra bng thc tin, v thng qua s kim tra y m t n chn l (= nim tuyt i).
Sein tru tng ch l
vng khu
trong 2)
# Ph-bch ni rng: cht v cm gic (Empfindung) u l cng mt vt duy nht. Cm gic xut hin vi chng ta nh l ci g nguyn thy nht v trc tin nht, nhng c m g i c , tt nhin c c h t ri...
Marx khng li cho chng ta L-gch hc (vi ch L. vit hoa), nh ng li cho chng ta l-gch ca T bn , v cn phi tn dng y nht l-gch gii quyt vn m chng ta ang nghin cu. Trong T bn, Mc p dng l-gch, php bin chng
1) 2)
s thn b ca nim tt c u tri qua
360
V. I. L-nin
361
v l lun nhn thc khng cn ba t: l cng mt ci duy nht ca ch ngha duy vt vo mt khoa hc duy nht; m ch ngha duy vt th ly H-ghen tt c ci g c gi tr v pht trin thm ln. Hng ha tin t t bn sn xut Mehrwert1) tuyt i sn xut Mehrwert tng i. Lch s ca ch ngha t bn v phn tch nhng
k h i n i m tm tt lch s ny.
im xut pht - tn ti n gin nht, quen thuc nht, thng thng nht, trc tip nht; hng ha c bit (Sein trong kinh t chnh tr hc). S phn tch hng ha y nh l quan h x hi. Hai loi phn tch, din dch v quy np, l-gch v lch s (nhng hnh thc ca gi tr). y, s kim tra bng s vic, respective bng thc tin, c thc hin qua mi bc phn tch. i chiu vn bn cht versus hin tng gi c v gi tr cu v cung versus Wert (= kristallisierte Arbeit)2) tin cng v gi c ca sc lao ng.
Vit nm 1915 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t. XII
1) 2)
bn tm tt cun sch ca lt-xan "trit hc ca h-ra-clt b n -phe-x" 156
Theo ng bn tho Vit nm 1915 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t. XII Theo ng bn tho
gi tr thng d gi tr ( = lao ng kt tinh)
363
ph. lt-xan. "trit hc ca h-ra-clt b n -phe-x" 2 tp. Bc-lanh, 1858 (379 + 479 tr.)
(Bern: Log. 119. I) Trong t nhn tin ni, cng trch ca H-ghen, trong Lch s trit hc ca ng ta c ni rng khng c mt lun im no ca H-ra-clt m ng khng tip nhn vo trong lgch ca ng ta. H-ghen. Ton tp, tp XIII, tr. 3281) [246]2). Trch dn ca ti Vorlesungen ber die Geschichte der Philosophie157. Ngi ta thy r ti sao Marx gi tc phm ny ca Ltxan l bi lm ca hc sinh (xem th gi ng-ghen ngy...158): Lt-xan ch gin n nhc li H-ghen, cp li Hghen, nhai li hng triu ln nhng lun im c bit ca Hghen v H-ra-clt, nhi nht vo tc phm ca mnh c ci ng hc vn cc k thng thi rm khng th tng tng c. Khc vi Marx: Marx, c v s nhng iu mi, v Marx ch ch n s vn ng tin ln t H-ghen v Ph-bch v v t q u a c hai ngi, t php bin chng duy tm n php bin chng duy vt. Lt-xan
1) 2)
Hegel. Werke, Bd. XIII, Berlin, 1833. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. IX, 1932.
364
V. I. L-nin
Bn tm tt cun sch ca Lt-xan v trit hc ca H-ra-clt
365
nhai li H-ghen v mt ti c bit m ng chn: tm li, mt s cp li H-ghen v nhng on trch dn H-ra-clt v v H-ra-clt. Lt-xan chia tc phm ca mnh thnh hai phn: "Phn tng lun. M u" (t. I, tr. 1-68) v "Phn lch s. Trch lc v lun c" (phn cn li). Chng III trong phn tng lun: "Pht trin l-gch ngn ngi ca h thng H-ra-clt" (tr. 45 - 68) cung cp tinh hoa ca phng php ca nhng kt lun ca Lt-xan. Chng ny l s sao chp hon ton, s nhc li mt cch n l nhng lun im ca H-ghen v H-ra-clt! y cng th (v cn hn th na trong phn lch s), hng ng hc vn, nhng vi cht lng thp nht: mt nhim v c t ra, tc l; tm H-ghen trong H-ra-clt. Ngi hc tr strebsamer1) lm trn nhim v y mt cch xut sc, c t t c ci g ni v H-ra-clt cc tc gi c i (v cn i) v gii thch t t c theo H-ghen. Nm 1844 - 1847, Marx i t H-ghen n Phbch v, i q u Ph-bch, n ch ngha duy vt lch s (v bin chng). Lt-xan bt u nm 1846 (Li ta, tr. III), tip tc nm 1855 v kt thc thng Tm 1857 (Li ta, XV) mt cng vic thun tu nhai li mt cch trng rng, v ch v thng thi rm ch ngha H-ghen!! Mt s chng ca phn II c ngha v khng phi l khng c ch ch v l dch cc on vn ca H-ra-clt v ph thng ha H-ghen, nhng iu khng gt b tt c nhng khuyt im c vch ra. i khi, trit hc ca nhng ngi c i v ca H-ra-clt tht l tuyt v ci tnh cht phc th ngy ca n, th d, tr. 162 - "do u m nc tiu ca nhng ngi n ti 2) li c mi ti?".
V tr li: "phi chng l bi v, nh mt s mn ca H-ra-clt ni, trong thn th (hu c) cng din ra mt qu trnh chuyn ha bng ngn la ging nh trong v tr, ri sau khi ngui, th kia ( trong v tr) hnh thnh nc, cn y hnh thnh nc tiu, t thc n s chuyn ha ( 1)) sn sinh ra mi v ca th m nc tiu y ny sinh ra do trn ln vi th ?"... (162 - 163). Tr. 221 ff., Lt-xan dn Pluy-tc-c l ngi ni v H-ra-clt nh sau: ..."mi ci u c sinh ra t la bng chuyn ha cng ging nh la c sinh ra t tt c, hon ton ging nh chng ta dng vng i ly cc vt phm v dng cc vt phm i ly vng"... Nhn vic ny, Lt-xan ni v g i t r (Wert) (tr. 223 NB) v v Function des Geldes2) m ng ta pht trin theo cch Hghen (nh l "mt vt thng nht tru tng tch ring ra") v ni thm: ..."rng ci vt thng nht y, tin t, khng phi l mt ci g hin thc, m l mt ci g ch c tnh cht quan nim (do Lt-xan vit ng), iu thy c ch" etc... khng ng ch ngha duy tm ca Lt-xan H-ra-clt bn v vng v hng ha
(Nhng cng phi NB rng iu ny c vit trong mt quyn sch xut bn nm 1858, m li ta thng
Tm 1857.)
Trong ch thch 3, tr. 224 (tr. 224 - 225), Lt-xan cn bn n vn tin t mt cch chi tit hn, ng ta ni rng H-ra-clt khng phi l mt nh kinh t chnh tr
_______________________________________
1) 2)
_______________________________________
1) 2)
chm ch Ch "ti" do V. I. L-nin vit trn ch "Knoblauch".
s bay hi chc nng ca tin t
366
V. I. L-nin
367
hc, rng tin t l ((ch l (??))) Wertzeichen etc. etc1) ("tt c mi tin t ch l vt thng nht c tnh cht quan nim hay l s biu hin gi tr ca tt thy mi sn phm hin thc nm trong lu thng") (224) etc. Bi v Lt-xan ni y mt cch m h v moderne Entdeckungen auf diesem Gebiec2) l lun v gi tr v tin t, cho nn c th gi thit l ng ngh ti chnh nhng cuc m thoi v th t ca Mc. Tr. 225 - 228. Lt-xan dn m t o n di ca Pluy-tcc v sau chng minh (mt cch thuyt phc) rng chnh l ni v H-ra-clt, rng Pluy-tc-c trnh by y "nhng c trng c bn ca thn hc t bin ca H-ra-clt" (tr. 228). on vn ny hay n truyn li tinh thn ca trit hc Hy-lp, tnh cht phc, tnh su sc, nhng chuyn ha chuyn dch159. Lt-xan cng rt ra t H-ra-clt c mt h thng thn hc v mt l-gch khch quan (sic!!), v.v.. - ni tm li, H-ghen ni v H-ra-clt!! Lt-xan nhn mnh v nhai li khng chn (tht l nhc u) rng khng nhng H-ra-clt tha nhn s vn ng tt c, ly s vn ng hay l s sinh thnh (Werden) lm nguyn tc, m ton b vn chnh l ch phi hiu tnh ng nht din tin ca nhng mt i lp tuyt i (schlechthin) (tr. 289 v nhiu trang khc). C th ni l Lt-xan dng ba ng vo u c c
gi ci ca H-ghen cho rng, trong nhng khi nim tru tng (v trong h thng ca chng), khng th din t nguyn tc vn ng bng cch no khc hn l bng nguyn tc ng nht ca cc mt i lp. Vn ng v Werden, ni chung, c th pht sinh m khng lp li, khng quay tr li im xut pht, v t r o n g t r n g h p y , mt vn ng nh th s khng phi l ng nht ca cc mt i lp . Nh ng vn ng thin th v vn ng c hc (trn tri t), s sng ca thc vt, ng vt v ng i - tt c ci a vo u c ng i ta khng nhng nim v vn ng, m cn nht l nim v vn ng vi s quay tr li cc im xut pht, tc l vn ng bin chng. iu c din t rt tuyt v cht phc trong cng thc (hoc cch ngn) ni ting ca H-ra-clt: ng i ta khng tm hai ln trong cng mt dng sng - nhng tht ra (nh Cra-tin, mt hc tr ca H-ra-clt, ni) ngi ta cng khng th tm y mt ln (bi v lc m ton thn nhng vo trong , th nc cng khng phi l nc y na ri). (NB: Anh chng Cra-tin ny y php bin chng ca H-ra-clt n thut ngy bin , tr. 294 - 295 v nhiu trang khc, bng cch ni rng: khng c g l chn l, ng i ta khng th ni c g v bt c ci g. Kt lun ph nh (v ch l ph nh) rt ra t php bin chng. Tri li, H-ra-clt c nguyn tc: tt c l chn l , trong tt c u c (mt phn) chn l. tr li cho tt c, Cratin ch ng y ngn tay, c ni rng tt c u vn ng, v ngi ta khng th ni c g v bt c ci g. Lt-xan hon ton khng c thc v mc trong tc phm ny: ng ta thng tay n h n c h m H-ra-clt
1) 2)
mt ph hiu ca gi tr v.v. v v.v. nhng pht minh mi nht trong lnh vc ny
368
V. I. L-nin
369
t r o n g H - g h e n. l iu ng tic. Ni v H-ra-clt v i m c v a , coi l mt trong nhng ngi

sng lp ra php bin chng, th tht l v cng c ch: nn em 850 trang ca Lt-xan tinh gin li trong 85 trang v dch ra ting Nga: H-ra-clt, mt trong nhng ngi sng lp ra php bin chng (theo Lt-xan). Nh vy s l mt iu c ch! Quy lut c bn ca th gii, theo H-ra-clt, (, c khi 1)) l quy lut chuyn ha thnh ci i lp (tr. 327) (=, ). Lt-xan trnh by ngha ca i l "quy lut ca pht trin" (tr. 333); v vn , ng ta nhn tin nhc li nhng li ca Nemesius: "-m-crt, H-ra-clt v -pi-quya cho rng khng c thin i vi ci ph bin, cng nh i vi ci n nht" (ib.). V nhng li ca H-ra-clt: "Th gii khng do bt c mt thn thnh no, bt c mt ngi no sng to ra, nhng n l v mi mi l ngn la sng vnh vin" (ibid.). iu l l Lt-xan nhai li trit hc tn gio ca H-ra-clt m khng mt ln no trch dn v nhc n Phbch! Vy, ni chung, thi ca Lt-xan i vi Ph-bch l th no? C phi l thi ca mt ngi duy tm ch ngha theo phi H-ghen khng? Cho nn, Lt-xan ni, Phi-lng (Philo) ni v hc thuyt ca H-ra-clt ..."rng, cng nh hc thuyt ca phi Xt-ixing, n" (die Lehre2)), "suy din tt c t th
gii v vo trong th gii, nhng khng tin l c NB ci g bt ngun t Thng " (334). Th d v s tu sa theo kiu H-ghen: Lt-xan dch on vn ni ting ca H-ra-clt (theo Stobaeus) v Das Eine Weise1) ( ) nh sau: "Ti c nghe rt nhiu ngh lun nhng khng mt ai nhn thc c rng ci tr tu l ci tch ri vi ton th (tc l vi tt c ci g tn ti)" (344) - coi nhng t sc vt hoc l thn nh l mt s thm vo v sau, v gt b nhng bn dch ca Rt-t ("tr tu l cch xa tt c") (344) v ca Slai-c-ma-kh "ci g l tr tu l thot ly tt c" vi ngha l nhn thc khc vi s hiu bit cc chi tit ring. Theo Lt-xan, ngha y l nh sau: "ci tuyt i (ci g l tr tu) xa l i vi bt c tn ti hin c cm tnh no, n l ci ph nh" (349) - tc l Negative 2) = nguyn tc ca ph nh, nguyn tc ca vn ng. Mt s gi mo hin nhin theo kiu H-ghen! em H-ghen nht vo trong H-ra-clt. Mt ng chi tit v mi lin h (bn ngoi) gia H-ra-clt v thn hc Ba-t, Oc-mu-d A-ri-man160, vi hc thuyt v ma thut etc. etc. etc. H-ra-clt ni: "thi gian l mt vt th" (tr. 358)..., theo Lt-xan, y l ni theo ngha s thng nht gia tn ti v h v. Thi gian l thng nht thun tu gia tn ti v khng tn ti, v.v.! H-ra-clt, Lt-xan ni, la = nguyn tc vn ng
_______________________________________
1) 2)
_______________________________________
1) 2)
l-g-x, c khi tnh tt yu hc thuyt
"tr tu thng nht" ci ph nh
370
V. I. L-nin
371
v khng phi ch la thi ; la l ci g tng t trong hc thuyt trit hc (v tn gio) Ba-t! (362). Nu H-ra-clt l ngi u tin dng thut ng ("t") theo ngha khch quan (quy lut), th chc chn l ng ta cng mn iu tn gio Ba-t... (364). Trch dn Den - A-ve-xta161 (367). Trong 17 ni v quan h gia v 1), Lt-xan gii thch nhng t tng y ca H-ra-clt theo ngha l t n h t t y u, m i l i n h (376). NB: mi lin h ca tt c mi vt ( ) (tr. 379) Pla-tn (trong T h e a e t e t e s 2), theo Lt-xan, din t trit hc ca H-ra-clt khi ni: "Tnh tt yu lin kt tnh bn cht ca tn ti"... "H-ra-clt l ngun gc ca quan im rt ph thng nhng ngi theo phi Xt-i-xing, cho rng , rerum omnium necessitas3), biu hin m i l i n h v lin kt, illigatio"... (376). Cicero: "Ti gi l thin mnh ci m ngi Hy-lp gi l , tc l trt t v th t ca cc nguyn nhn, khi mt nguyn nhn lin h vi mt nguyn nhn khc, t n sn sinh ra mt hin tng" (tr. 377). My nghn nm qua t khi sn sinh ra nim v mi lin h ca tt c mi vt, v dy chuyn cc nguyn nhn. S so snh nhng cch l gii khc nhau v cc nguyn nhn y trong lch s t tng loi ngi s em li mt l lun nhn thc khng th chi ci c l c cn c.
cng bng v tnh tt yu "T - e - t - t " 3) tnh tt yu ca tt c cc s vt
1) 2)
Tp II. V la, Lt-xan lp li 1000 ln v chng minh rng, theo H-ra-clt, l mt nguyn tc. ng ta c bit nhn mnh n ch ngha duy tm ca H-ra-clt (tr. 25 - rng nguyn tc v s pht trin, v des Werdens1), H-ra-clt, logisch-prexistent2), rng trit hc ca H-raclt = Idealphilosophie. Sic!! 3)) (tr. 25). ((Gii thch g p theo chiu hng ca H-ghen!)) H-ra-clt tha nhn "mt th la thun tu v tuyt i phi vt cht" (tr. 28 Timaeus v Heracleitos4))... Tr. 56 (t.II), Lt-xan dn mt on vn ca Clemens Al. Stromata5) V; ch.14 v H-ra-clt, dch nguyn vn nh sau: "Th gii, mt chnh th gm mi vt, khng phi l do bt c mt thn thnh, hoc l bt c NB mt ngi no sng to ra, m , ang v s cn l mt ngn la vnh vin sng, bng chy v tt i theo nhng quy lut"... Mt s trnh by rt hay nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng. Nhng tr. 58, Lt-xan li a ra freie bersetzung6) v on vn y nh sau: "Th gii l, ang l v s cn l mt s sinh thnh vnh vin, chuyn ha khng ngng, nhng u n, t tn ti n khng tn ti (ang tri qua) v t khng tn ti n tn ti (ang tri qua)". Mt kiu mu tuyt p v ci cch Lt-xan verball-
_______________________________________
s sinh thnh c trc mt cch l-gch 3) trit hc duy tm. Nh th y!! 4) "Ti-my", v H-ra-clt 5) ca Cl-mng A-lch-xan-ri. Nhng tm thm. (Theo ngha bng l nhng cun sch c ni dung hn hp.) 6) "cch dch t do"
1) 2)
372
V. I. L-nin
373
hornt1) H-ra-clt theo hng H-ghen, lm hng tnh sinh ng, tnh ti tn, tnh cht phc, tnh hon chnh lch s ca H-ra-clt bng nhng s gii thch g p H-ra-clt theo H-ghen (v gii thch nh th, Lt-xan nhai li Hghen trn hng chc trang). Thin th II ca phn th II (Vt l hc tr. 1-262!!! ca tp th II) hon ton khng th chu c. y ch c mt xu v H-ra-clt, m c n mt ng v nhai li H-ghen v gii thch g p. Ngi ta ch c th lt qua - c th ni vi mi ngi l khng nn c ci ny! V thin th III ("Hc thuyt v nhn thc"), mt on trch dn P h i - l n g: NB NB "Bi v th thng nht l ci gm c hai mt i lp, cho nn mt khi phn thnh hai, th nhng mt i lp y lin xut hin. Phi chng nguyn l ny l nguyn l m, theo nhng ngi c Hy-lp, H-ra-clt v i v ni ting ca h coi l trung tm ca trit hc ca ng ta v ng ta t ho coi l mt pht minh mi?"... ((265)). V on trch dn sau ny cng ca Phi-lng: ..."Cng nh th, cc b phn ca v tr cng chia lm hai v i lp ln nhau: t - thnh ni cao v ng bng, nc - thnh ngt v mn... Cng nh th, kh hu thnh ma ng v ma h v cng thnh ma xun v ma thu. Chnh ci cng dng cho H-ra-clt lm ti liu vit cc tc phm ca ng ta v gii t nhin; mn ca nh thn hc ca chng ta t tng v cc mt i lp, ng ta minh ha n bng nhng th d (Belege) di do v c nghin cu cn thn" (tr. 267).
Tiu chun ca chn l, theo H-ra-clt, khng phi l consensus omnium, khng phi l s ng ca mi ngi (tr. 285) - khi y ng l mt subjectiver Empiriker1) (tr. 284). Khng, ng l mt objektiver Idealist2) (285). Theo ng, tiu chun ca chn l, c lp i vi kin ch quan ca tt thy mi ngi, l s ph hp vi quy lut c tnh cht quan nim v tnh ng nht gia tn ti v khng tn ti (285). i chiu Marx, nm 1845, trong nhng lun cng v Ph-bch! 162 y Lt-xan l phn ng. y, ngi ta thy r Lt-xan l mt ngi theo phi H-ghen kiu c, mt ngi duy tm ch ngha.
Tr. 337, nhn tin dn Buy-kh-n (ch thch 1), Lt-xan cho l H-ra-clt trnh by a priori cng mt t tng hon ton nh sinh l hc hin i ("t tng l mt vn ng ca vt cht"). Xuyn tc mt cch hin nhin. Trong nhng trch dn v H-ra-clt, ch c ni rng linh hn cng l mt qu trnh bin ha - ci ang vn ng c ci ang vn ng nhn thc. Trch dn Chalcidius (in Timaeus) 3): ..."Cn H-ra-clt lin h l tnh ca chng ta vi l tnh thn thnh ng tr v chi phi V tr, v ng ta ni rng, do mi lin h bt bin y, l tnh ca chng ta c c s nhn thc v mnh lnh v thng ca l tnh, v khi tinh thn ngh ngi v ngng cc hot ng cm gic, th l tnh ca chng ta d on tng lai" (tr. 342).
NB
_______________________________________
nh kinh nghim lun ch quan nh duy tm khch quan 3) Can-xi-i-t (trong "Ti-my")
1) 2)
_______________________________________
1)
sa cha (mt cch chm bim)
374
V. I. L-nin
375
Trong Clemens (Stromata, V): ..."do tnh kh tin c ca n, m n (tc l chn l) trnh khng cho ngi ta nhn thc"... (347). H-ra-clt, theo Lt-xan, l ngi cha ca l-gch khch quan (tr. 351), bi v ng ta trit hc t nhin umschlgt1) trit hc ca t duy, t duy c tha nhn nh l nguyn l ca tn ti (350) etc. etc. la Hegel... H-ra-clt, theo Lt-xan, cn thiu nhn t ca tnh ch quan... 36. "Cra-tin ca Pla-tn", tr. 373 - 396 ni v Cra-tin, Lt-xan chng minh rng trong on i thoi y ca Pla-tn, Cra-tin c gii thiu (cha phi nh l mt ngi ngu bin v ch quan ch ngha, nh Cra-tin tr thnh sau ny, m) nh mt hc tr trung thnh ca H-ra-clt, gii thch chnh l thuyt ca ng (ca H-ra-clt) v bn cht v ngun gc ca nhng t v ngn ng nh l b t c h c gii t nhin ("bt chc bn cht cc s vt" tr. 388), bt chc bn cht cc s vt, "bt chc Thng v hnh nh ca Thng ", "bt chc Thng v V tr" (ibid.) 163.
nu ln tt c nhng b phn ny
" "
" "
ca s pht trin tr lc ca ng vt ca n g n n g NB: + tm l hc + sinh l hc cc gic quan
thc ni chung ton b lnh vc ca tri thc
..."Chng ti chng minh, Lt-xan ni, l tnh ng nht y" ( ni trn) "trong khi nim (chnh l tnh ng nht, ch khng phi ch l tnh tng t) gia t, tn gi v quy lut, v tt c mi phng din, l mt quan im c tnh cht nguyn tc ca trit hc H-ra-clt v, trong trit hc Hra-clt, tnh ng nht y c mt ngha cc k to ln v quan trng"... (393). ..."i vi ng ta" (i vi H-ra-clt) "tn gi l nhng quy lut ca tn ti; i vi ng ta tn gi l ci chung ca s vt, cng nh quy lut i vi ng ta l "ci chung ca tt c""... (394). NB
Ergo 2) :
Lch s trit hc " " ca cc mn khoa trit hc ring bit hc Hy" " ca s pht trin lp tr lc ca tr con l nhng lnh vc ca tri thc phi cu thnh l lun nhn thc v php bin chng kurz3), lch s ca nhn
_______________________________________
bin thnh Do 3) tm tt
1) 2)
NB V theo Lt-xan, Hp-p-crt d i n t chnh nhng t tng ca H-ra-clt, khi ni: rt quan "Tn gi l nhng quy lut ca gii t nhin". trng! "Bi v, i vi nh trit hc -phe-x y, quy lut cng ging nh tn gi... u ch l nhng sn vt v nhng s thc hin ca ci ph bin; i vi ng ta, ci n v ci kia, u l vic t n tn ti c tnh cht quan nim, thun tu ph bin, thot khi ci d bn ca hin thc cm tnh"... (394). Pla-tn phn tch v bc b trit hc ca H-ra-clt trong C r a - t i n v T - e - t - t . Hn na, ng ta nhm ln (nht l trong tc phm th hai) H-ra-clt (nh duy tm ch ngha khch quan v nh bin chng) vi nh duy tm ch ngha ch quan v nh ngu bin Pr-ta-g-rt (ngi l
376
V. I. L-nin
377
thc o ca mi vt). V Lt-xan chng minh rng trong s pht trin ca cc nim, H-ra-clt l ngun gc tht s (1) ca thut ngu bin (Pr-ta-g-rt) v (2) ca ch ngha Platn, ca nim (ch ngha duy tm khch quan). Ngi ta c cm tng rng nh duy tm Lt-xan trong bng ti ch ngha duy vt hay l nhng khuynh hng duy vt ca H-ra-clt, bng cch g p H-ra-clt theo H-ghen. (IV. Ethik, tr. 427 - 462.) Trong thin v lun l hc - nil1). Tr. 458 - 459, Lt-xan ni rng Nemesios ni l H-ra-clt v -m-crt ph nhn thin ( ); cn Xi-x-rng li ni (De fato2)) rng H-ra-clt, cng nh m-ct v nhng ngi khc (k c A-ri-xtt), tha nhn vn mnh - tnh tt yu. Naturnotwen..."Ci thin mnh ny ch c ngha l digkeit3) bn thn tnh tt yu t nhin bn trong Lt-xan ca i tng, quy lut t nhin ca n"... (459). (Theo Lt-xan, nhng ngi theo phi Xt-i-xing ly t t c H-ra-clt, h lm cho H-ra-clt tr thnh tm thng v phin din, tr. 461.) Bn ch dn ca quyn sch ca Lt-xan c xy dng mt cch thng thi, uyn bc, nhng ri rm: v vn tn ca cc nh trit hc thi c etc. etc.
Ni chung, 1), kin ca Mc l chnh xc. Quyn sch ca Lt-xan l khng ng c.
_______________________________________
khng c g "V thin mnh" 3) tnh tt yu ca gii t nhin
1) 2)
_______________________________________
1)
summa summarum tm li
378
V vn php bin chng
379
v vn php bin chng 164

S phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc b phn mu thun ca n (xem on trch dn Phi-lng v H-ra-clt u phn th III ( V nhn thc) trong H-ra-clt ca Lt-xan1), l t h c c h t (mt trong nhng "bn cht", mt trong nhng c tr ng hay c im c bn, nu khng phi l c tr ng hay c im c bn nht) ca php bin chng. H-ghen cng t vn chnh nh vy (A-ri-xtt, trong Php siu hnh ca ng ta, lun lun n t c v vn ny v u tranh chng li H-ra-clt respective chng li nhng t tng ca Hra-clt165). S ng n ca mt ny ca ni dung php bin chng cn c kim tra bi lch s ca khoa hc. Thng ngi ta khng ch y n mt ny ca php bin chng (Plkha-np chng hn): s ng nht ca cc mt i lp c coi nh mt tng s c c t h d chng hn, ci ht; chng hn, ch ngha cng sn nguyn thy. ng-ghen cng lm nh vy. Nhng l ph thng ha... , m khng c coi nh l q u y l u t c a n h n t h c (v nh l quy lut ca th gii khch quan). Trong ton hc + v . Vi phn v tch phn. " c hc, tc dng v phn tc dng. " vt l hc, in dng v in m. " ha hc, ha hp v phn gii ca cc nguyn t. " khoa hc x hi, u tranh giai cp.
_______________________________________
1)
Xem tp ny, tr. 372.
S ng nht ca cc mt i lp (s thng nht ca chng, ni nh vy c l ng hn? tuy y s phn bit gia cc t ng nht v thng nht khng quan trng lm. Theo mt ngha no , c hai u ng), l s tha nhn (s tm ra) nhng khuynh hng mu thun, bi tr ln nhau, i lp, trong t t c cc hin tng v qu trnh ca gii t nhin (k c tinh thn v x hi). iu kin ca mt s nhn thc v tt c cc qu trnh ca th gii trong s t vn ng ca chng, trong s pht trin t pht ca chng, trong i sng sinh ng ca chng l s nhn thc chng vi tnh cch l s thng nht ca cc mt i lp. S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp. Hai quan nim c bn (hay l hai quan nim c th c? hay l hai quan nim thy trong lch s?) v s pht trin (s tin ha): s pht trin coi nh l gim i v tng ln, nh l lp li, v s pht trin coi nh l s thng nht ca cc mt i lp (s phn i ca ci thng nht thnh nhng mt i lp bi tr ln nhau v mi quan h ln nhau gia cc mt i lp y). Vi quan nim th nht v s vn ng, s t vn ng, n g lc ca n, ngun gc ca n, ng c ca n nm trong bng ti (hay l ngi ta em ngun gc y t ra bn ngoi - Thng , ch th etc.). Vi quan nim th hai, s lu ch yu li hng chnh vo s nhn thc ngun gc ca t vn ng. Quan nim th nht l cht cng, ngho nn, kh khan. Quan nim th hai l sinh ng. C h c quan nim th hai mi cho ta cha kha ca s t vn ng ca tt thy mi ci ang tn ti; ch c n mi cho ta cha kha ca nhng bc nhy vt, ca s gin on ca tnh tim tin, ca s chuyn ha thnh mt i lp, ca s tiu dit ci c v s ny sinh ra ci mi. S thng nht (ph hp, ng nht, tc dng ngang nhau) ca cc mt i lp l c iu kin, tm thi, thong
380
V. I. L-nin
V vn php bin chng
381
qua, tng i. S u tranh ca cc mt i lp bi tr ln nhau l tuyt i, cng nh s pht trin, s vn ng l tuyt i.
NB: s khc nhau gia ch ngha ch quan (ch ngha hoi

nghi v thut ngu bin etc.) v php bin chng, ngoi nhng ci khc, l ch trong php bin chng (khch quan), s khc nhau gia ci tng i v ci tuyt i cng l tng i. i vi php bin chng khch quan, trong ci tng i c ci tuyt i. i vi ch ngha ch quan v thut ngu bin th ci tng i ch l tng i v loi tr ci tuyt i. Trong T bn, Mc phn tch tr c ht ci n gin nht, quen thuc nht, c bn nht, chung nht, thng thng nht, ci th ng gp n hng nghn triu ln, mi quan h ca x hi t sn (x hi hng ha): s trao i hng ha. S phn tch pht hin trong ci hin tng n gin nht y (trong ci t bo y ca x hi t sn) t t c nhng mu thun (respective mm mng ca t t c mi mu thun) ca x hi hin i. S trnh by tip theo vch cho chng ta thy s pht trin ( c s ln ln ln s vn ng) ca cc mu thun y v ci x hi y, trong 1) cc b phn ca n, t lc bt u cho n lc kt thc ca x hi . Phng php trnh by (respective nghin cu) php bin chng ni chung (bi v php bin chng ca x hi t sn i vi Mc ch l mt trng hp ring bit ca php bin chng) phi l nh vy. Bt u bng ci n gin nht, ci quen thuc nht, ci ph cp nht etc., bng bt c mnh no : l cy u xanh; I-van l mt ng i; Giu-ts-ca l mt con ch, v.v.. Ngay y (nh H-ghen
nhn xt mt cch thin ti) c php bin chng ri: ci ring l c h u n g (i chiu Aristoteles, Metaphysik, bn dch ca Svch-l. Bd.II, S. 40, 3. Buch, 4. Kapitel, 8-9: denn natrlich kann man nicht der Meinung sein, da es ein Haus - mt ci nh ni chung - gebe auer den sichtbaren Husern, 1). Nh vy, cc mt i lp (ci ring i lp vi ci chung) l ng nht: ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung. Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring. Bt c ci ring (no cng) l ci chung. Bt c ci chung no cng l (mt b phn, mt kha cnh, hay mt bn cht) ca ci ring. Bt c ci chung no cng ch bao qut mt cch i khi tt c mi vt ring l. Bt c ci ring no cng khng gia nhp y vo ci chung, v.v., v.v.. Bt c ci ring no cng thng qua hng nghn s chuyn ha m lin h vi nhng ci ring thuc loi khc (s vt, hin tng, qu trnh), v.v.. Ngay y c nhng yu t, nhng mm mng ca khi nim tnh tt yu, mi lin h khch quan ca gii t nhin etc. Ci ngu nhin v ci tt yu, hin tng v bn cht c y, bi v trong khi ni: I-van l mt ngi, Giu-ts-ca l mt con ch, ci ny l mt l cy, v.v., chng ta vt b mt lot nhng c trng coi nh l ngu nhin, chng ta phn bit ci bn cht vi ci hin ra v i chiu chng vi nhau. Nh vy, trong bt c mnh no, cng c th (v phi) tm ra, ging nh trong mt ci ngn t ong ( t bo ), nhng mm mng ca tt c nhng yu t ca php bin chng, do vch ra rng php bin chng l ci c hu ca mi nhn thc ca con ngi ni chung. V
_______________________________________
1) A-ri-xtt, Php siu hnh, bn dch ca Svch-l. T.II, tr. 40, quyn 3, chng 4, 8-9: "qu l chng ta khng th ngh rng c mt ci nh mt ci nh ni chung - ngoi nhng ci nh c bit".
_______________________________________
1)
tng s
382
V. I. L-nin
[383
khoa hc t nhin ch cho chng ta (v li l ci cn phi vch r bng bt c th d n gin nht no) gii t nhin khch quan vi cng nhng tnh cht nh vy ca n, s chuyn ha t ci ring thnh ci chung, t ngu nhin thnh tt yu, nhng chuyn ha, nhng chuyn hon, mi lin h ln nhau ca cc mt i lp. Php bin chng c h n h l l lun nhn thc (ca H-ghen v) ca ch ngha Mc: l mt mt (khng phi mt mt m l thc cht) m Pl-kha-np khng nhn thy, cn ni g n nhng ngi mc-xt khc. * * H-ghen (xem L-gch) cng nh nh chit trung Paul Volkmann, chuyn gia hin i v nhn thc lun p dng vo khoa hc t nhin, k th ca ch ngha H-ghen (m ng ta khng hiu!) (xem Erkenntnistheoretische Grundzge, S.166 ca ng ta) trnh by nhn thc di hnh thc mt lot nhng vng trn. Nhng vng trn trong trit hc: nin biu v cc nhn vt c bt buc khng? Khng! C i: t -m-crt n Pla-tn v n php bin chng ca H-ra-clt. Thi i Phc hng: -cc-t versus Gassendi (Spinoza?). Cn i: Hn-bch H-ghen (qua Bc-cli, Hi-um, Can-t). H-ghen Ph-bch Marx. Php bin chng vi tnh cch l nhn thc sinh ng, nhiu mt (s cc mt khng ngng tng ln mi mi) bao hm v s kha cnh trong cch tip cn, i gn ti hin thc (vi mt h thng trit hc i t mi kha cnh m pht trin thnh mt ton th) - l ni dung phong ph khng l ng c so vi ch ngha duy vt siu hnh Trang bn tho ca V. I. L-nin "V vn php bin chng". 1915 *
nh thu nh
V vn php bin chng
385
m tai ha chnh ca n l khng c nng lc p dng php bin chng vo Bildertheorie1), vo qu trnh v s pht trin ca nhn thc. Theo quan im ca mt ch ngha duy vt th l, n gin, siu hnh, th ch ngha duy tm trit hc ch l mt s ngu xun. Tri li, theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, th ch ngha duy tm trit hc l mt s pht trin (mt s thi phng, bm to) phin din, thi qu, berschwengliches (Dietzgen)167 ca mt trong nhng c trng, ca mt trong nhng mt, ca mt trong nhng kha cnh ca nhn thc thnh mt ci tuyt i, tch ri khi vt cht, khi gii t nhin, thn thnh ha. Ch ngha duy tm, l ch ngha thy tu. ng nh vy. Nhng ch ngha duy tm trit hc l (n i n g h n NB cch v n g o i r a) con ng dn n ch ngha ngn thy tu, qua m t t r o n g n h n g s c t h i ny ca n h n t h c (bin chng) v cng phc tp ca con ngi. Nhn thc ca con ngi khng phi l (respective khng i theo) mt ng thng, m l mt ng cong i gn v hn n mt lot nhng vng trn, n mt vng xoy c. Bt c on no, khc no, mnh no ca ng cong y cng c th chuyn ha (chuyn ha mt cch phin din) thnh mt ng thng c lp, y , ng thng ny (nu ch thy cy khng thy rng) s dn n vng bn, n ch ngha thy tu ( y n s b li ch giai cp ca cc giai cp thng tr c n g c li). Tnh ng thng v tnh phin din, s cht cng v cng nhc, ch ngha ch quan v s m qung ch quan voil2) nhng ngun gc v nhn thc lun ca ch ngha duy tm. V
_______________________________________
1) 2)
l lun phn nh l
386
V. I. L-nin
387
ch ngha thy tu (= ch ngha duy tm trit hc) ng nhin c nhng ngun gc v nhn thc lun, n khng phi l khng c c s; khng cn nghi ng g na, l mt a hoa khng kt qu, nhng l mt a hoa khng kt qu mc trn ci cy sng ca nhn thc sinh ng, phong ph, chn thc, kho mnh, ton nng, khch quan, tuyt i ca con ngi.
Vit nm 1915 ng ln u nm 1925 trn tp ch "Ngi bn-s-vch", s 5-6 Theo ng bn tho
Bn tM tt cun sch ca A-ri-xtt "Php siu hnh" 168
389
A-ri-xtt. "Php siu hnh" Bn dch ca Svch-l. Hai tp

Ti-u-bin-ghen, 1847
Xem trch dn trn kia v ci nh1). Rt nhiu nhn xt v cng th v, sinh ng, c h t p h c (ti tn) m u cho trit hc, nhng trong phn trnh by, nhng ci nhng ch cho trit hc kinh vin, cho kt lun khng c vn ng etc. Ch ngha thy tu git cht ci g l sinh ng A-ri-xtt v lm thnh bt t ci g cht ri. "Ngi v nga v.v. tn ti trong nhng c th ring bit, bn thn ci ph bin khng tn ti di hnh thc mt thc th n nht, nhng n ch l mt chnh th gm c Thng trit mt khi nim nht nh v mt vt cht nht nh" (tr. 1252) [128]3), quyn 7, chng 10, hc b lc vo 27 - 28). nhng nh ngha v t Ibidem, tr. 126 [128], 32 - 33 : etc. cp ti ..."Vt cht t n l khng th nhn t t c , tt c thc c. Mt phn n c tri gic bi cc phm tr. cc gic quan, mt phn n c l gii bi l tnh. N c gic quan tri gic nh l kim loi, g ni tm li nh l vt cht c th vn ng c; n c l tnh l
_______________________________________
1) 2) 3)
Xem tp ny, tr. 381. Aristoteles. Die Metaphysik, Bd. 2, Tbingen, 1847. A-ri-xtt. Php siu hnh, ting Nga, Mt-xc-va - L-nin-grt,
1934.
390
V. I. L-nin
Bn tm tt cun sch ca A-ri-xtt "Php siu hnh"
391
gii, khi n tn ti trong ci cm tnh, nhng khng phi vi tnh cch l ci cm tnh, cng nh vy, chng hn nh ci thuc v ton hc"... on bt chin chng li Pla-tn ( phn u ca Php siu hnh) tht l c sc v v cng th v; c nhng cu hi lng tng, ng yu bi tnh cht cht phc ca chng, v Bedenken1) v nhng ci di dt ca ch ngha duy tm cng nh vy. V tt c ci , trong mt s ln xn bt lc nht, xoay quanh ci c bn, khi nim v ci c bit. NB : on u ca Php siu hnh l s chin u k i n q u y t n h t chng li H-ra-clt, chng li t tng v tnh ng nht ca tn ti v khng tn ti (cc nh trit hc Hy-lp n gn t tng y, nhng h khng nm c t tng y, khng nm c php bin chng). Mt c trng in hnh l u u, passim2), ngi ta cng thy nhng mm mng sinh ng ca php bin chng v nhng nhu cu v php bin chng... A-ri-xtt, u u l-gch khch quan cng ln ln vi l-gch ch quan, v ln ln mt cch khin cho u u l-gch khch quan cng l r a . Khng cn nghi ng g v tnh khch quan ca nhn thc na. Lng tin cht phc vo sc mnh ca l tnh, vo sc mnh, vo nng lc, vo tnh chn l khch quan ca nhn thc. V s ln ln cht phc, s ln ln bt lc v ng thng trong p h p b i n c h n g ca ci chung v ci ring ca khi nim v tnh thc ti do gic quan tri gic c ca i tng c bit, ca s vt, ca hin tng. Ch ngha kinh vin v ch ngha thy tu ly A-ri-xtt ci cht, ch khng phi ci s n g: n h u c u, c gng tm ti, m l, con ngi lc li.
L-gch ca A-ri-xtt l nhu cu, l s c gng tm ti, l s n gn vi l-gch ca H-ghen, nhng t l-gch ny ca A-ri-xtt (ngi m bt c ni no, c mi bc, u t ra c h n h vn p h p b i n c h n g), ngi ta lm thnh mt trit hc kinh vin cht, bng cch vt b tt c ci g l tm ti, l dao ng, l cch t vn . Nhng ngi Hy-lp chnh c mt cch t vn , ta h nh nhng h thng a ra th nghim, mt s phn k kin cht phc, c phn nh rt hay A-ri-xtt. ..."T thy rng ci ph bin khng tn ti bn cnh v tch ri ci n nht. Cho nn nhng ngi ng h hc thuyt v nhng nim c l, theo mt ngha, khi h gn cho nhng nim ny mt s tn ti c lp, bi v chng l nhng thc th ring bit; nhng vi mt ngha khc, h sai lm, khi xem nim l s thng nht ca nhiu s vt. Nhng h lm th v rng h khng th ch ra ci g phi l nhng thc th vnh cu nh vy, bn cnh nhng vt th c bit c th cm gic c v bn ngoi ! nhng vt th y. Chnh v th m h coi nhng nim l ngang vi nhng vt th tm thi m chng ta bit, v h ni: ngi t n, nga t n, v h thm vo nhng vt ! cm tnh ci t t n # (tr. 136 [137], quyn 7, chng 16, 8 - 12) #. Tuy nhin, ngay d chng ta cha trng thy nhng thin th bao gi, nhng thc th vnh cu vn tn ti, ngoi nhng thc th m chng ta bit; ngay d chng ta khng th vch ra c bn tnh ca chng, chng tt nhin cng phi tn ti. Nh vy, hin nhin l khng mt ci g biu hin ph bin li l thc th n nht, v khng c mt thc th n nht no gm nhiu thc th n nht ()" ( 13 ht chng). Tuyt! Khng c nghi ng g v tnh thc ti ca th gii bn ngoi c. Con ng i b ri ln chnh l trong
_______________________________________
1) 2)
nhng s hoi nghi khp ni
392
V. I. L-nin
393
php bin chng ca ci chung v ci ring, ca khi nim v cm gic etc., ca bn cht v hin tng etc. (Tr. 146 [146], quyn 8 chc l sau mi thm vo chng 5, 2 - 3). ..."Mt vn () kh l: cht liu ca vt th ny hay l ca vt th n quan h nh th no vi mt i lp. NB Th d, nu mt thn th l kho mnh xt v tim nng, () v bnh tt l mt i lp ca sc kho, th th thn th xt v kh nng c th va l m yu va l kho mnh khng?... ... Sau na, phi chng ngi sng l mt xc cht trong kh nng ()?" (Tr. 181 [182]), quyn II, chng I, 12 - 14: ..."H" (cc nh trit hc) "coi nhng ci ton hc nh l mt ci g lm trung gian gia nhng nim v nhng vt tri gic c bng gic quan, nh l mt lp vt th th ba tn ti bn ngoi nhng nim v th gii bn ny. Th nhng khng c mt con ngi th ba hoc l mt con nga th ba, ngoi con ngi t n (hoc l con nga t n) v con ngi c bit hoc l con nga c bit. Nhng nu vn khng ging nh h ni, th th nh ton hc phi nghin cu ci g? Chc chn khng phi l nhng vt th gii ny, bi v khng mt vt no trong c nhng thuc tnh m khoa ton hc tm kim"... Ibidem, chng 2, 21 - 23: ..."Hn na, th hi, ngoi ci c th ra cn tn ti ci g na khng? Ti gi vt cht v ci g c tnh cht vt cht l ci c th. Nu khng c g c, th tt thy u l tm thi, v mi ci c tnh cht vt cht bt c th no cng l tm thi. Nu c ci g ngoi ci c th, th xem chng l hnh thc v hnh tng. Nhng v hnh thc v hnh tng, kh xc nh c chng tn ti trong nhng vt no v khng c trong nhng vt no"...
Tr. 185 - 186 [185 - 186], quyn II, chng 3, 12 nh ton hc nhit, trng lc, v "nhng mu thun cm tnh" khc sang mt bn v "ch" ch n "s lng"... "i vi ci tn ti th tnh hnh cng ng nh th". y c quan im ca ch ngha duy vt bin chng, nhng mt cch ngu nhin, khng trit , khng pht trin, ngn ngi. Trong Khi lun v lch s trit hc c i (M ller's Handbuch der Klassischen Altertumswissenschaft1), V, I, S. 265) ("Phng c sch" trong Th vin Bc-n), Windelband nhn mnh rng trong l-gch ca A-ri-xtt (die Logik) "ly tnh ng nht gia nhng hnh thc ca t duy v nhng hnh thc ca tn ti lm tin chung nht", v ng dn Metaphysik V, 7: " , ) 2). l 4. Svch-l dch: Denn so vielfach die Kategorien ausgesagt werden, so vielfach bezeichnen sie ein Sein 3). Dch ti! Dn ti Thng : Quyn 12, chng 6, 10 - 11: ..."Tht vy, lm th no c c vn ng, nu khng c ci g nng ng lm nguyn nhn? Qu l vt cht khng th t bn thn n m vn ng c, nhng n c ngh thut xy dng lm cho vn ng; cng ging nh vy, kinh nguyt v t ai khng th t chng vn ng, ht ging v s th tinh lm cho chng vn ng"...
_______________________________________
S tra cu ca Muy-l v lch s c i c in "nhng li pht biu khc nhau y c pht ra bng bao nhiu phng thc th chng ch ra ci tn ti bng by nhiu ng" 3) bi v cc phm tr c nu ln bao nhiu ln, th chng ch ra ci tn ti by nhiu ln
1) 2)
394
V. I. L-nin
NB NB
Ch ngha duy tm nguyn thy: ci chung (khi nim, nim) l mt t n t i c b i t. iu hnh nh k l, v l mt cch qui d (ni ng hn: mt cch u tr). Nhng ch ngha duy tm hin i, Can-t, H-ghen, nim v Thng , chng phi l cng cng mt loi y sao (ng l cng mt loi)? Nhng ci bn, nhng ci gh v nim v bn v v gh; th gii v nim v th gii (Thng ); vt v nu-men, vt t n khng nhn thc c; mi lin h ca mt tri v tri t, ca gii t nhin ni chung v quy lut, 1), Thng . S phn i ca nhn thc ca con ngi v tnh kh nng ca ch ngha duy tm (= ca tn gio) c trong ci tru tng u tin, ti s ci nh ni chung v nhng ci nh c bit
Khi tr tu (ca con ngi) tip xc vi mt vt c bit, sao chp hnh nh (= mt khi nim) ca n, k h n g p h i l mt hnh vi gin n, trc tip, cng nh
1)
l-g-x
Phng c ca Th vin Bc-n.
T r o n g q u y n 1 3, A-ri-xtt mt ln na tr li s ph phn hc thuyt ca Pi-ta-go v nhng s (v ca Pla-tn v nhng nim) thot ly nhng s vt cm tnh.
y, V. I. L-nin tng lm vic trong nhng nm 1914 - 1915
Leukipp (id., 14) tha nhn vn ng vnh cu, nhng khng gii thch ti sao ( 11). Chng 7, 11 - 19 T h n g (tr. 213 [211]). ..."Vn ng vnh cu phi xut pht t mt ci g ... vnh cu" (chng 8, 4)... Q u y n 1 2 , c h n g 1 0 li kho st cc vn trit hc c bn; c th ni l nhng du hi. Trnh by (thng thng m ch) rt ti, cht phc, y nhng hoi nghi, v nhng quan im khc nhau.
395
phn nh trong gng, m l mt hnh vi phc tp, c hai mt, khc khuu, bao hm kh nng ca o tng bay ra khi cuc sng; hn na: bao hm kh nng ca mt s chuyn bin (hn na, khng thy c, v ngi ta khng c thc v n) ca khi nim tru tng, ca nim thnh mt o tng (in letzter Instanz1) = Thng ). Bi v, ngay trong s khi qut n gin nht, trong nim chung s ng nht (ci bn ni chung) cng c mt phn nht nh ca o tng. (Vice versa: tht v l nu ph nhn vai tr ca o tng ngay trong khoa hc chnh xc nht: i chiu Pi-xa-rp v m c c ch coi nh l kch thch cho hnh ng v v s m mng trng rng169.) Biu hin cht phc ca nhng kh khn v trit hc ca ton hc (ni theo ngn ng hin i): quyn 13, chng 2, 23: ..."Tip na, vt th l mt thc th, bi v n c mt tnh hon chnh no . Nhng nhng ng k th lm sao m c th l thc th c? Chng s khng th l nh vy c theo ngha l hnh thc v hnh tng, ging nh linh hn chng hn, cng khng phi theo ngha l vt cht, ging nh thn th; v rng r rng khng mt ci g li c th gm nhng ng k hay nhng b mt hoc l nhng im"... (tr. 224 [220])...
Quyn 13, chng 3 gii quyt nhng kh khn ny mt cch rt hay, r rng, duy vt (ton hc v cc khoa hc khc tru tng ha mt trong nhng mt ca vt th, ca hin tng, ca s sng). Nhng tc gi khng gi vng quan im mt cch qun trit.
Svch-l vit trong bnh lun ca ng ta (t. IV, tr. 303): y, A-ri-xtt trnh by mt cch khng
1)
xt n cng
396
V. I. L-nin
397
nh "quan im ca ng ta v ci ton hc: ci ton hc l mt ci g tru tng ca ci cm tnh". Quyn 13, chng 10 bn n mt vn m ta thy trnh by hay hn trong bnh lun ca Svch-l (c lin quan ti Metaphysik, VII, 13, 5): khoa hc ch cp n ci chung (i chiu quyn 13, chng 10, 6), nhng ch c ci ring l hin thc (thc th). Nh vy phi chng c mt h su gia khoa hc v thc ti? Nh vy phi chng tn ti v t duy l khng th so snh c vi nhau? Phi chng s nhn thc chn chnh v ci hin thc l khng th c c? (Svch-l, t. IV, tr. 338). A-ri-xtt tr li: v tim nng m ni, th tri thc hng vo ci chung, cn trong hin thc th n hng vo mt ci c th. Svch-l (ib.) cho l hchst beachtenswert # tc phm ca F. Fischer: Die Metaphysik, von empirischem Standpunkte aus dargestellt1) nm xut bn (1847) , NB ? c ni ti thc ti lun ca A-ri-xtt. Quyn 14, chng 3, 7: ..."nu trong cc vt cm tnh hon ton khng c ci ton hc, th ti sao cc c tnh ca ton hc li thy c trong cc vt cm tnh?"... (tr.254 [245]). (Cu cui ca quyn sch c cng mt ngha nh vy, quyn 14, chng 6, 21).
NB
Biographie)1), t. 7, tr. 67), Prantl nhn xt mt cch khinh b v Phi-s v ni "do Phi-s hon ton c tuyt ch ngha duy tm ch quan, ng ta sut ri vo pha cc oan ngc li: ch ngha kinh nghim, xa l vi ci quan nim".
ha ha!!!
Ht Php siu hnh
# Friedrich Fischer (1801 - 1853), gio s trit hc Ba-l. Trong bi ni v ng ta (Allgemeine Deutsche
_______________________________________
1)
cho l c gi tr rt ln tc phm ca Ph. Phi-s "Siu hnh hc,
_______________________________________
1)
trnh by theo quan im kinh nghim ch ngha"
"Tiu s nhn vt ton nc c"
II nhng ghi ch v cc sch, cc bi bo v cc bi ph bnh
401
1903 ph. i-bc-vch. "khi lun v lch s trit hc" 170

(do mc-x hai-x hiu nh) 3 tp. 1876 - 1880. lai-pxch
Quyn sch hi k d mt cht: th rt ngn, mt vi cu ni v ni dung ca nhng hc thuyt v nhng li gii thch v cng di dng, vit ch nh, nhng li gii thch l tn ngi v tn tc phm hn na, c qu: ch c ti liu tham kho trc nhng nm 60 - 70 . Mt tc phm unleserliches!1) Mt lch s v tn ng i v tn sch!
ph. pn-sen. "nhp mn trit hc" 171

1899 Ci cch m phn m u dng t thng vn ra th tht l c sc: nhim v ca trit hc hin i l dung ha th gii quan tn gio vi s gii thch gii t nhin mt cch khoa hc (tr. IV2) [V]3)). Sic! V kin ny c pht trin qu t m: u tranh, theo ng ta, ang din ra trn hai mt trn chng ch ngha duy vt v chng gio ngha ca dng Gi-dut (va c tnh cht Thin cha gio
_______________________________________
kh c! F. Paulsen. "Einleitung in die Philosophie". Berlin, 1899. 3) Ph. Pn-sen. "Nhp mn trit hc", ting Nga, Mt-xc-va, 1899.
1) 2)
402
V. I. L-nin
Ph. Pn-sen. "Nhp mn trit hc"
403
ln tnh cht Tin lnh). ng nhin, ch ngha duy vt b hiu (b coi?) l rein mechanisch, physikalish u.s.w.1) Tc gi cng ni trng ra rng trit hc hin i da vo Can-t v i biu cho nht nguyn lun duy tm. Cho n tr. 10 [10] ..."Ha bnh gia tri thc v tn ngng"... V tr. 11 [11]: "Sng to ra s ha bnh " - " l im trung tm ca trit hc ca Can-t... nh gi y c hai: tri thc chng li ch ngha hoi nghi ca Hi-um, tn ngng chng li vic ch ngha duy vt ph nh n mt cch gio iu - l kt qu ca cng trnh ca ng ta" (12) [11]. "Ch c mt iu c th ph tan c ci vin cnh y hy vng y" (hy vng v s ha bnh y) " l ch ngha cp tin, ch th tuyt i ca tn gio, hin ang lan rng trong ng o qun chng nhn dn... Chng hn nh ch ngha v thn hin nay" (cng ging nh trc y trong giai cp t sn) "l gio iu ca phi dn ? ch - x hi" (tr. 14 - 15 [14]). " l sch gio l vn p o ngc li. V h gio l mi c tnh ph nh ny, cng nh h gio l c, l k th ca khoa hc, v n tri buc tinh thn ph phn v hoi nghi bng nhng gio iu ca n". (Nhc li u Antipfaffen 2) v khng nh rng o C-c khng thin v k giu v n cng s vn cn tn ti sau cuc u tranh m chu u ang tin n). Khi bc b ch ngha duy vt v bnh vc l lun Allbeseelung3) (l lun m ng ta gii thch theo kiu duy tm ), Pn-sen khng nhn thy 1) rng ng ta khng bc b ch ngha duy vt m ch bc b mt s lun c ca mt s ngi duy vt; 2) rng khi gii thch tm l hc hin i theo kiu duy tm, ng ta t mu thun vi mnh.
i chiu tr. 126 [125]. "Lc... khng phi l ci g khc m ch l khuynh hng i ti mt hot ng nht nh v, do , ng v thc cht chung ca n m ni, n ph hp vi ch v thc". (Ergo - Seelenvorgnge und Kraft hon ton khng phi l unberbrckbar1), nh tc gi nhn thy lc u, tr. 90 [88] u. ff.) Tr. 112 - 116 [111 - 115]: ti sao Weltall2) li khng th l k th hin des Weltgeistes3)? (V con ngi v b c ca con ngi l s pht trin cao nht ca tinh thn, nh bn thn tc gi tha nhn. Khi Pn-sen ph phn nhng ngi duy vt, ng ta em nhng hnh thc cao nht ca tinh thn i lp vi vt cht. Khi ng ta bnh vc ch ngha duy tm v gii NB thch tm l hc hin i theo kiu duy tm, ng ta li a nhng hnh thc thp ca tinh thn n gn st Krfte etc.4). l ch yu nht ca trit hc ca ng ta). c bit i chiu tr. 106 - 107 [105 - 106], Pn-sen chng li t tng cho rng vt cht l mt ci g cht cng. Contra tr. 86 [84]: "trong vn ng khng c mt t tng no c"... Hnh nh tc gi vt b mt cch qu d dng t tng cho rng Gedanke ist Bewegung5). Nhng lun c ca ng ta chung quy ch l "l phi thng thng ca con ngi: tht l v l", "t tng khng phi l mt vn ng,
_______________________________________
Do nhng hin tng tinh thn v lc hon ton khng phi l khng th kt hp c 2) v tr 3) tinh thn th gii 4) cc lc, v.v. 5) t tng l vn ng
1)
_______________________________________
c tnh cht thun tu my mc, vt l, v.v. chng bn thy tu 3) tt c mi vt u c linh hn
1) 2)
404
V. I. L-nin
405
m l mt t tng" (87) [85]. C l nhit cng khng phi l mt vn ng na, m l nhit?? Nhng lun c ca tc gi l hon ton ngu xun khi ng ta tuyn b rng nh sinh l hc s vn tip tc ni v t tng, ch khng ni v nhng vn ng tng ng vi cc t tng y na? V nhit cng vy, ngi ta s khng bao gi thi khng ni n n na. Khi yu mt ngi n b, ng ta s khng ni "vi nng v qu trnh vn ng mch mu tng ng... V iu s l mt s v l qu r rng" (86 - 87) [85]. Chnh th! S v l ca ng Pn-sen! Nu chng ta cm thy tri khng m, chng ta s khng ni n ci iu l nhit l mt loi vn ng, m chng ta s ni n cch lm th no tm c than. Pn-sen cho lun im: t tng l Bewegung, l mt lun im sinnlos1). Cn chnh ng chng li nh nguyn lun v ni n ci tng ng. (140 v 143 [139 v 143 - 144]) ci tng ng vt l ca ci tm l (hoc Begleiterscheinung2)). Phi chng y cng l cng mt begriffliche Konfusion3) lm cho ng ta tha m Buy-kh-n mt cch khinh b? Khi Pn-sen tuyn b rng ch ngha bnh hnh ca ng ta l khng cht hp, m l l tng (tr. 146 [145]), th tnh cht nh nguyn ca ch ngha hin ra cng r rng hn. khng phi l mt s gii thch, cng khng phi l mt l lun, m thun tu l mt mu mo t ng.
1904 Ghi ch v bi ph bnh cc cun sch ca E. Hch-ken "nhng ci k diu ca cuc sng" v "b mt ca v tr" 1 7 2
F r a n k f u r t e r Z e i t u n g. 1904, No 348 (15 thng Chp)
xut bn ln th I vo bui sng Tiu phm v nhng cun sch sinh vt hc mi E r n s t H a e c k e l . Lebenswunder (Gemeinverstndliche Studien ber biologische Philosophie). Stuttgart (Alfred Krner)1). (i vi Hch-ken, "tinh thn l chc nng sinh l ca v i no". Tr. 378 cun sch ca ng ta. C nhin, tc gi ca bi ph bnh chng li kin y.) Weltrtsel 2) cng ca ng ((ra sm hn)) ( y chng minh rng tht ra khng c nhng b mt ca v tr).
Vit nm 1904 In ln u nm 1958 trong V. I. L-nin. Ton tp, xut bn ln th 4, t. 38 Theo ng bn tho
_______________________________________
v l 2) hin tng song song 3) s ln ln v khi nim
1)
_______________________________________
E n g - x t H c h - k e n. "Nhng ci k diu ca cuc sng" (Khi lun ph thng v trit hc trong sinh vt hc). Stt-ga (An-ph-rt C-ri-o-ne-r) 2) "B mt ca v tr"
1)
406
Trch cc cun sch ca Th vin Xoc-bon
407
1909 Trch cc cun sch vit v khoa hc t nhin v trit hc ca th vin Xoc-bon 1 7 3
Xoc-bon. Nhng cun sch mi: C. 819 (7)1) Ri-sa Lu-ca-x. Th mc cc cht phng x. Hm-bua v o Lai-pxch. 1908. 8 . (A. 47. 191) Ma-kh. Lc kho vt l hc (do Hc-boc-t v Phi-s o chnh l). Lai-pxch. 1905 - 1908. 2 tp. 8 . (A. 46. 979). S. . . 587. Mc-x Plan-c. Nguyn l bo ton nng lng. o Lai-pxch. 1908. (Xut bn ln th 2). 12 . (A. 47. 232). S. . . 63. -u-a Rch-k. Ch nam v vt l hc. Xut bn ln th 4. o Lai-pxch. 1908. 2 tp. 8 . a (A. 47. 338). S. . . 301 . Ph-n-lng Xa-li-nhc. Nhng vn ca vt l hc i o cng v thin vn hc. Tu-lu-d. 1908. 4 . (D. 55. 745). C. 818 (2). Gi. Gi. Tm-xn. L thuyt nguyn t v vt cht. Bra-uno svy-g. 1908. 8 . S. D. e. 101 (25).
Trong Th vin Xoc-bon: I. Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie174. o P. 53 (8 ) (A. 16. 404). II. Archiv fr Philosophie. 2-te Abteilung. P. 48. (A. 17. 027). Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie. 1909. Heft I. Ph bnh ca Ra-un Rch-t (ng tnh, thm ch ca ngi) i vi Lt-vch Stanh. Nhng tro lu trit hc hin i. Stt-ga. 1908. (En-ke) XVI + 452 trang. (12 mc). Tr. 1 - 293 nhng Mi tro lu trit hc: tro lu trit hc 294 - 445 nhng 1) ch ngha duy tm mi (siu vn trit hc hnh hc duy ch) 2) ch ngha thc chng mi (ch ngha thc dng) ca W. James. 3) phong tro trit hc t nhin mi" (Ostwald v thng li" ca thuyt duy nng i vi ch ngha duy vt) 4) thuyt lng mn mi" (H. St. Chamberlain etc.) 5) hot lc lun mi 6) tin ha lun (Xpen-x) 7) ch ngha c nhn (Nt-x) 8) geisteswissenschaftliche Bewegung1) (Dilthey) 9) philosophiegeschichtliche2) 10) ch ngha thc ti mi (-u-a phn Hc-tman!!!).
_______________________________________
y v di, nhng ch ghi bng ch v s u l du cc sch ca th vin.
1)
_______________________________________
1) 2)
phong tro khoa hc - nhn vn lch s trit hc
408
V. I. L-nin
409
Trch cc sch mi: Mc-x Sin-tx. Chn l tn gio theo cc quan im ca o cc i biu hin i ca trit hc tn gio. Xuy-rch. 1908. 8 (307 trang. 6. 50 mc). Cr. Guyn-t. T ng vt nguyn thy n con ngi. (Tp tranh.) Stt-ga. 1909. (Tp 7-19 1 mc). A. P-lt-da. R. A-v-na-ri-t v ch ngha kinh nghim ph phn. 1908? 9? Tu-ranh (Bc-c). 130 trang. Xpa-ven-ta. Trit hc trong mi lin h ca n vi trit hc chu u. 1908? 9? Ba-ri (La-tc-xa). Trch cc sch mi (1909): L. Bn-tx-man. Nhng lun vn khoa hc Vin. Lai-pxch. (Bc-t) H. St-ra-khe. S thng nht gia vt cht, -te th gii v cc lc thin nhin. Vin (y-ti-ke). P. 48 Archiv
1913 trch tp bt k thng k nng nghip o v nhng ci khc

F. Raab. Die Philosophie von R. Avenarius. Systematische
Darstellung und immanente Kritik. Leipzig, 1912 (164 p.). 5 Mk.1) Perrin. Les atomes. Paris (Alcan)2) 176.
v bi ph bnh cun sch ca gi. plen-gh "mc v h-ghen" 177

Joh. Plenge. Marx und Hegel. Tbingen, 1911.
(184 SS.) (Mk. 4). Ph bnh ph nh ca . Bau- trong tp III, thin 3 Archiv fr Geschichte des Sozialismus.
Philosophie, thin 2 = Archiv fr s y s t e m a t i s c h e Philosophie. 1908. 4: bi t h h a i ca Vitalis Norstrm (tr. 447-496) ((hay; hu nh ton b ni v Ma-kh)). bi th nht u?? ch thch c phi ra chm khng 175??
Vit vo na u nm 1909 In ln u nm 1933 trong Vn tp L-nin, t. XXV Theo ng bn tho
f r
v bi ph bnh cun sch ca r. b. pe-ri "nhng khuynh hng trit hc hin i" 178
Mind. 1913. Thng T. Ph bnh ca F. C. S Schiller v cun sch ca Ralph Barton Perry. Present Philosophical
_______________________________________
Ph. Ra-p. "Trit hc ca R. A-v-na-ri-t". Trnh by c h thng v ph phn ni ti. Lai-pxch, 1912 (164 tr.). 5 mc. 2) Pe-ranh. "Nguyn t". Pa-ri (An-can).
1)
410
V. I. L-nin
Trch tp bt k "Thng k nng nghip o v nhng ci khc"
411
Tendencies: a critical survery of Naturalism, Idealism, Pragmatism & Realism, together with a Synopsis of the Philosophy of William James. London & New York (Longmans & Co). 1912. Pages 3831). Sin-l chng li ch ngha thc ti ca Pe-ri v buc ti ng rng "t tng ca ng thm nhun s i lp mt cch siu hnh ch ngha thc ti vi ch ngha duy tm n mc ng lun lun tm cch quy tt c mi vn khc vo ci ". Cn nu ln rng Sin-l trch dn on sau y ca Pe-ri: "C th ph hp vi mi trng, n pht trin ln t trong mi trng v tc ng vo mi trng. thc l s p li c tnh cch la chn i vi mi trng tn ti trc n v c lp vi n. Phi c mt ci g gy ra s p li, nu nh c mt s p li no y" (tr. 323 Pe-ri). V Sin-l phn i: c "Nu khng tin vn "mi trng tn ti c sc!! lp" (do Sin-l vit ng) "th y khng c ci g c chng minh, ngoi mi tng quan gia t tng v "mi trng" ca n"... (tr. 284).
v bi ph bnh cun sch ca a. a-li-t-ta "s phn ng duy tm chng li khoa hc" 179
Antonio Aliotta. La reazione idealistica contro la scienza. o I volume. 8 . XVI + 526 p. Palerme. Casa editrice Optima. 19122).
Bi ph bnh ng trong Revue Philosophique (Ribot). Pa-ri, 1912, s 12, tr. 644-646, ca J. Segond, ng ny ni rng: "ng" (A-li-t-ta) "ch ra cho chng ta thy tt c nhng ngun gc mi nht ca s phn ng hin nay trong bt kh tri lun; ng ch cho chng ta thy rng s phn ng y pht trin qua ch ngha ph phn mi ca c (Ri-l) v ca Php (R-nu-vi-), qua ch ngha kinh nghim ph phn ca Makh v A-v-na-ri-t, qua ch ngha H-ghen mi ca Anh; ng miu t v vch trn cho chng ta thy thuyt trc gic ca Bc-xng v Smt, ch ngha thc dng Anh - M ca U. Gim-x, i-uy v Sin-l, trit hc v cc gi tr v thuyt lch s ca Rch-kc, Crt-s, Muyn-xtc-bc v Ri-x", v.v. (645), v.v. cho n Schuppe, Cohen v nhng ngi khc. phn hai, tc gi phn tch c thuyt duy nng ca -xtvan- ln vt l hc mi des qualits1) ca uy-hem v l lun cc m hnh ca Hc-tx, Mc-x-oen v Pastore. c bit, tc gi cm th ch ngha thn b (k c ch ngha thn b ca Bc-xng) v.v.. Quan im ca tc gi, theo ng ta, l "tinh thn trung dung ca ch ngha tr tu tht s duy l, tinh thn ca ngi A-li-t-ta v ngi Ki-a-pen-li" (645).
Vit nm 1913 In ln u nm 1938 trong Vn tp L-nin, t. XXXI Theo ng bn tho
_______________________________________
1) Ran-ph Bc-tn Pe-ri. "Nhng khuynh hng trit hc hin i: bnh lun c ph phn v ch ngha t nhin, ch ngha duy tm, ch ngha thc dng v ch ngha thc ti cng vi khi lun v trit hc ca Uy-li-am Gim-x". Lun-n v Niu-oc. (Lng-g-men v Cng ty). 1912. 383 trang. 2) An-t-ni- A-li-t-ta. S phn ng duy tm chng li khoa hc. Tp I. 8o. XVI + 526 tr. Pa-lc-m. Nh xut bn p-ti-ma. 1912.
_______________________________________
1)
ca cc thuc tnh
412
Trch "Bt k v trit hc"
413
Log. I. 175
1914 - 1915 trch "bt k v trit hc"
Ton tp ca H-ghen III, IV v V. L-gch XIX, 1 v 2 nhng bc th ca H-ghen.

Vit vo thng Chn 1914 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t. XII Theo ng bn tho
ghi chp v cc tp trong ton tp ca ph-bch v h-ghen 180

Log. 536 Ton tp ca Ph-bch, do B-lin xut bn Tp I. Nhng suy ngh v ci cht v ci bt t II. Nhng kin ph phn v nhng quan im c bn v trit hc III. Lch s trit hc cn i IV. Trit hc ca Lai-bni-tx V. Pi-e By-l VI. Bn cht ca C-c gio VII. Gii thch v b sung vo cun sch y VIII. Nhng bi ging v bn cht ca tn gio IX. Thn h hc X. Nhng bc th v lun l v nhng cch ngn xut bn sau khi qua i.
v nhng ti liu mi nht ni v h-ghen 1 8 1

Phi H-ghen mi: C a i r d, B r a d l e y 182. J. B. B a i l l i e. The Origin & Significance of Hegel's Logic. L o n d o n. 1901. (375 pp.)1). Bi ph bnh trong t Revue Philosophique, 1902, 2, tr. 312. ng ta, tc gi ni, chng nhng lp li nhng thut ng ca H-ghen (nh Vra), m cn c theo di v gii thch v mt lch s. Ngoi nhng ch khc, chng X: thi ca l-gch i vi gii t nhin (H-ghen khng t c mc ch). Tm quan trng ca H-ghen l ch ng " chng minh tnh cht khch quan ca nhn thc"... (tr. 314). W i l l i a m W a l l a c e. Prolegomena to the Study of Hegel's Philosophy & Especially of His Logic. Oxford & London2). 1 8 9 4 . Bi ph bnh trong t R e v u e P h il o s o p h i q u e. 1 8 9 4 , 2, tr. 538. Xut bn ln th hai; ln th nht nm 1874. Tc gi dch L-gch ca H-ghen.
1) G i. B. B y - l i. "Ngun gc v ngha ca l-gch ca H-ghen". L u n - n . 1901. (375 tr.). 2) U y - l i - a m O a - l - x . "Nhp mn nghin cu trit hc ca H-ghen v nht l l-gch ca ng". c-pho v Lun-n.
_______________________________________
414
V. I. L-nin
415
Cng ca ngi y: 1894 bn dch Philosophy of Mind 183 vi mt chng gii thch. Bi ph bnh ibid.
"Ngi Oa-l-x trnh by hon ton chnh xc quan nim ca H-ghen v mn khoa hc (l-gch)... mn khoa hc chi phi c trit hc v t nhin ln trit hc v tinh thn, v t tng thun tu, hay nim, l c s chung ca hin thc vt cht cng nh ca hin thc tm l" (540).
Bi ph bnh tng bc nhng rng tuch v Wallace trong t Z e i t s c h r i f t f r P h i l o s o p h i e 184, t. III (1898), tr. 208.
P. R o t t a. La renaissance de Hegel et la philosophia perennis 1) trong tp ch nc Rivista di Filosophia 185, 1911, I (bi ph bnh trong t Revue Philosophique, 1911, 2, tr. 333). Rt-ta l ngi theo Ke- (C a i r d). Hnh nh nil. Ngoi nhng im khc... "quan nim theo gii thch ch ngha H-ghen mi ca Brt-li v nng duy tm lng v hnh, bc l ra thng xuyn, c mt v nng v c tc dng trong mi bin i v trong lng?? tng tc ng ring r" 186. J. G r i e r H i b b e n. Hegel's Logic, an Essay in Interpretation. New York. 1 9 0 2. (313 p.)2). Tc gi bi Bi ph bnh trong t Revue Philosoph bnh 187 phique, 1904, t. I, tr. 430: "Bt k u ni chung nhn ca n, tc phm ca ngi X. hon ton
NB
khng c nhng ch thch c tnh cht gii thch, m hu nh ch l mt bn tm tt". Tc gi son tho mt ci ging nh t in thut ng trong L-gch ca H-ghen. Nhng thc cht khng phi y: "Cc nh bnh lun vn cn tranh ci v bn thn lp trng ca H-ghen, v ngha c bn v mc ch tht s ca php bin chng ca ng. i lp vi nhng bi ph bnh ni ting ca X t l nhng s gii thch mi em li cho L-gch ni chung mt ngha hon ton khc, nht l nhng s gii thch ca M c T t g c v G i. N - e n" (431). Theo kin ca Hp-bn, L-gch ca Hghen "khng phi l mt h thng t bin thun tu, mt s kt hp t nhiu khoa hc cc khi nim tru tng; "n ng thi l s gii thch v i sng ton th gii vi tt c ngha c th ca n"" (tr. 430).
thy "s phc hng ch ngha H-ghen cc nc ng-gl-xcxng"... "trong nhng nm gn y ny". NB
NB
_______________________________________
P. R t - t a. "S phc hng H-ghen v "trit hc vnh cu"". G i. G r i - H p - b n. "L-gch ca H-ghen, th gii thch". Niu-oc. 1 9 0 2 . (313 tr.)
1) 2)
Preuische Jahrbcher 188 (T. 151), 1913, thng Ba, bi ca Dr. Ferd. J. Schmidt: Hegel und Marx 1). Tc gi ca ngi s quay tr li H-ghen, chi bi thuyt kinh vin v l lun nhn thc, trch dn ngi thuc phi H-ghen mi l Constantin Rssler v Adolf Lasson (trong Preuische Jahrbcher), v v cun sch ca Plenge 189 c ni rng Mc khng hiu c ngha ca nim dn tc vi tnh cch l mt hp . Cng lao ca Mc t chc cng nhn l ln lao, nhng... phin din. Mt kiu mu ca s ct xn Mc theo li t do ch ngha (ni ng hn, theo li yu cng NB
_______________________________________
1)
tin s Phc-. Gi. Smt. "H-ghen v Mc".
416
V. I. L-nin
417
nhn kiu t sn, v chc hn tc gi l mt ngi bo th).
Theo bi ny, tc gi bo v H-ghen chng Can-t. (Ni chung l tng bc.)
Mc Taggart Ellis Mc Taggart. Studies in the Hegelian

Dialectic. Cambridge, 1896 (259 pp.) 1). Bi ph bnh trong t Zeitschrift fr Philosophie, t. 119 (1902), tr. 185 . Theo bi ph bnh, tc gi l mt ngi thng hiu trit hc H-ghen, bo v n chng Seth, Balfour, Lotze, Trendelenburg, v.v. (tc gi, Tt-gc, xem chng l mt nh duy tm siu ng).
Stirling. Secret of Hegel1). Bi ph bnh cng y,

t. 53 (1868), tr. 268. Theo bi ny, tc gi l mt ngi ht sc nhit thnh sng bi H-ghen, gii thch H-ghen cho ngi Anh. Bertrando Spaventa: Da Socrate a Hegel. Bari, 1905. (432 pp. 4, 50 Lire) 2). Bi ph bnh ibid., t. 129 (1906) theo bi ny, l mt tp cc bi vit, ngoi nhng vn khc, c ni n H-ghen, ngi m Xpa-ven-ta ng h mt cch trung thnh.
Emil Hammacher. Die Bedeutung der Philosophie Hegels. (92 SS.) 1911. Leipzig 2). Bi ph bnh trong t Zeitschrift fr Philosophie, t. 148 (1912), tr. 95. Theo bi ny, tc gi c nhng nhn xt hay v s lp li ch ngha duy tm sau Can-t trong thi k hin nay, cho rng Vin-en-bng l nh bt kh tri (tr. 96) etc., nhng hon ton khng hiu ch ngha duy tm tuyt i ca H-ghen, cng ging nh Ri-l, in-y v nhng ngi sao khc. ng lm mt vic khng va sc mnh.
Andrew Seth. The Development from Kant to Hegel with Chapters on the Philosophy of Religion. London, 1882 3). Bi ph bnh trong t Zeitschrift fr Philosophie, t. 83, tr. 145 (1883).
Stirling. The Secret of Hegel. Bng ting : Spaventa. Da Socrate a Hegel. Raff. Mariano.
Bng ting c:
Michelet & Haring. Dialektische Methode Hegels

(1888).
Schmitt. Das Geheimnis der Hegelschen Dialektik

(1888) 3).
Vit vo thng Chp 1914 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t. XII
1) 2)
Theo ng bn tho
_______________________________________
Mc Tt-gc En-lt Mc Tt-gc. "Nghin cu php bin chng ca H-ghen". Cam-brt-gi, 1896 (259 tr.). 2) -mi-l Ham-ma-kh. " ngha ca trit hc H-ghen". (92 tr.) 1911. Lai-pxch. 3) En-riu Xt. "S pht trin t Can-t n H-ghen vi cc chng v trit hc tn gio". Lun-n, 1882.
1)
_______________________________________
Xtic-linh. "B quyt ca H-ghen". Bc-t-ran- Xpa-ven-ta. "T X-crt n H-ghen". Ba-ri, 1905. (432 tr. 4,50 lia). 3) Mi-s-l v Ha-rinh. "Phng php bin chng ca H-ghen" (1888). Smt. "B mt ca php bin chng H-ghen" (1888).
418
V. I. L-nin
419
l mt bn su tp nhng trch dn th cn c ch y, nhng cng vn l mt bn su tp cha y .
v bi ph bnh cun sch ca gi. pe-ranh "kho lun v ha l. nhng nguyn l" 190
Ch J. P e r r i n: Trait de chimie physique. Les principes (300 tr.). Pa-ri, 1903. Bi ph bnh ca A-ben R y trong R e v u e P h i l o s o p h i q u e, 1 9 0 4, 1, di u : "Nhng nguyn l trit hc ca ha l". (Pe-ranh phn tch nhng khi nim l c etc., n g u y n n h n etc., n n g l n g etc. chng li cch "xem n n g l n g nh l mt thc th huyn b" (tr.401)... A-ben Ry coi Pe-ranh l mt ch th ca "nhng h thng h o i n g h i l u n m i".)
Vit vo thng Chp 1914 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t. XII Theo ng bn tho
ch hon ton khng c tc gi pht trin Tc gi ch yu trch dn tp II, nht l Thesen und Grundstze, ri n Wider den Dualismus. X, nht l ber Spiritualismus und Materialismus 192. NB VIII, Vorlesungen ber das Wesen der Religion 1) (n m 1 8 4 8, bn thn Ph-bch cng vit rng tc phm ny chn chn hn "Bn cht ca C-c gio" xut bn nm 1841.) VIII, SS. 26, 29; 102-109; 288; 329 v.v. . VII. Das Wesen der Religion2) (1845: P h - b c h
coi tc phm ny l mt tc phm q u a n t r n g).

IV. Leibniz3) vi ch thch nm 1847. (NB) IV. SS. 261; 197; 190-191; 274 . VII. Phn b sung vo Wesen des Christentums 4). Tc gi dn chng (theo tinh thn ca Ph-bch): Ebbinghaus. Experimentelle Psychologie, SS. 110 und 45. F. Jodl. Lehrbuch der Psychologie, S. 403. A. Forel. Gehirn und Seele, X. Auflage, S. 14 5).
pi-t gh-np. "l lun nhn thc v thuyt siu hnh ca ph-bch" 191
xuy-rch. 1911 (lun n trnh by bc-n) (89 tr.)
_______________________________________
"Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" (xem tp ny, tr. 47-76). 2) "Bn cht ca tn gio" 3) "Lai-bni-tx" (xem tp ny, tr. 77-91). 4) Phn b sung vo "Bn cht ca C-c gio" 5) p-binh-hau-x. "Tm l hc thc nghim", tr. 110 v 45; Ph. Gitl. "Sch gio khoa tm l hc", tr. 403. A. Ph-ren. "B c v linh hn", xut bn ln th X, tr. 14.
1)
Landesbibliothek Cng trnh ny, thun tu c tnh cht hc sinh, h u n h c h gm nhng on trch dn cc tc phm ca Phbch, theo bn xut bn ca Git-l . Nu c h coi
420
V. I. L-nin
421
Lange (II. Buch, S. 104), theo tc gi, chng li Ph-bch (tr. 83 v 88), r rng l khng ng, ng ta xuyn tc (v ph nhn) ch ngha duy vt ca Ph-bch193. Thot u, tc gi trnh by mt cch khi qut qu trnh pht trin ca trit hc Ph-bch, Todesgedanken 1) (1830) lc ny Ph-bch cn l ngi theo H-ghen; Der Schriftsteller und der Mensch 2) (1834) * bt u on tuyt; Kritik des Antihegel 3) (1835) chng li nhng k th ca H-ghen, nhng khng bnh vc H-ghen (i chiu Grn, Bd. I, 390 v 398; II, 409194). Ph phn trit hc H-ghen (1839). Bn cht ca C-c gio (1841) on tuyt cng v Nguyn tc ca trit hc v tng lai (1842 v 1843). Bn cht ca tn gio (1845). Nhng bi ging v bn cht ca tn gio ( 1 8 4 7 ) .
pn phn-kman. "nhng c s l lun nhn thc trong cc khoa hc t nhin"

("khoa hc v gi thuyt", IX) xut bn ln th 2. lai-pxch, 1910
(Nat. IV. 171 trong Th vin Bc-n) Tc gi l mt nh trit hc chit trung v tm thng, nht l trong nhng bi vit chng Hch-ken, hoc l vit v Bc-cn etc. etc. Nhng khuynh hng ca ng cng vn l duy vt ch ngha, chng hn, tr. 351) [40]2) - "Vn l xem chng ta n nh cc khi nim cho gii t nhin hay l gii t nhin n nh cc khi nim cho chng ta" ng li em c hai quan im kt hp vi nhau. Ma-kh c l, tc gi vit, (tr. 38 [43]), nhng ti em quan im khch quan i lp li quan im y (quan im ca Ma-kh): "Nh vy ti cho rng l-gch chng ta bt ngun t tin trnh c tnh quy lut ca cc s vt bn ngoi chng ta, rng tnh tt yu bn ngoi ca cc qu trnh ca gii t nhin l thy gio u tin v chn chnh nht ca chng ta" (tr. 39 [43]). Tc gi phn i hin tng lun v nht nguyn lun hin i, nhng hon ton khng hiu thc cht ca trit hc duy vt v trit hc duy tm. Thc ra, ng quy tt c thnh nhng phng php ca khoa hc t nhin theo tinh thn chung ca ch ngha thc chng. ng khng bit
Vit ngy 16-17 (29-30) thng Chp 1914 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t.XII Theo ng bn tho
* y, tc gi "khng phi l ngi theo thuyt phim thn lun, m l theo thuyt a thn lun" (tr. 15); "theo Lai-bni-tx hn l theo Hghen" (tr. 15).
_______________________________________
"Nhng suy ngh v ci cht" 2) "Nh vn v con ngi" 3) "Ph phn nhng k chng H-ghen".
1)
_______________________________________
P. Volkmann. "Erkenntnistheoretische Grundzge der Naturwissenschaften". Leipzig - Berlin, 1910. 2) P. Phn-kman. "L lun nhn thc trong khoa hc t nhin", ting Nga, Xanh P-tc-bua, 1911.
1)
422
V. I. L-nin
423
n c cch t vn tnh thc ti khch quan ca gii t nhin bn ngoi thc (v cm gic) ca loi ngi.
mc-x phc-voc-n. "gi thuyt v cht nguyn sinh"

i--na, 1903
Mc ch ca tc gi - "phn tch mt cch c gii nhng hin tng ca s sng" (tr. 1, Li ta) dn chng chng cui quyn Allgemeine Physiologie1). Tc gi ch trng khng nn ni "cht an-bu-min sng" (tr. 25) ng ni l khi nim t r rng, cng khng nn ni "phn t an-bu-min sng" ("v phn t khng th l sng c"), m nn ni l "phn t - nguyn sinh" (25). S chuyn ha t ci ha hc thnh ci sng r rng y l thc cht ca vn . c th vn ng t do hn trong ci mi, cn cha r rng, cn c tnh cht l gi thit y, th o ch ngha duy vt, o nhng quan nim c k (phn t) rng buc chng ta, chng ta hy nu ra mt tn gi mi (cht nguyn sinh) c t do hn trong vic i tm nhng tri thc mi! N B . V vn nhng ngun gc v nhng nguyn nhn y sc sng v kch thch "ch ngha duy tm" hin i trong vt l hc v cc khoa hc t nhin ni chung.
(Med. 5218) Tc gi trnh by chuyn v thc th sng v v s trao i ha hc ca cc vt cht xy ra trong . Chuyn . C mt bng mc lc cc ti liu tham kho v vn ny. Tr. 112 gi thit cng tc, theo tc gi y l thc cht ca vn . Chng hn, tc gi ni, hi th k XIX, ch ngha duy vt gip ch rt nhiu cho cc khoa hc t nhin, nhng hin nay "khng mt nh trit hc t nhin no li c th coi quan im duy vt l thch hp na" (112). Khng c chn l vnh cu. ngha ca cc t tng, Fruchtbarkeit1) ca chng, vai tr ca chng nh l cht men, "cht men sng to v tc ng" (113). iu c sc y l din t mt cch ngy th quan im cho rng "ch ngha duy vt" gy tr ngi! Khng c mt khi nim no v ch ngha duy vt bin chng v hon ton khng bit phn bit c ch ngha duy vt, vi t cch l t r i t h c, vi mt s nhng quan im th l ca bn phi-li-xtanh ng thi t nhn l ngi duy vt. i chiu tr. 9, nh ngha v Enzyme195
ph. an-n-man. "bc tranh ca chng ta v th gii hnh thnh nh th no" 196
(v tr). stt-ga, 1912
(Nat. XII. 456) Trong sch nh ny, tc gi lm mt vic nh tm tt cng trnh gm 4 tp ca ng: N a t u r w i s s e n s c h a f t e n
_______________________________________
1)
hiu qu
_______________________________________
1)
"Sinh l hc i cng"
424
V. I. L-nin
425
i n i h r e r E n t w i c k l u n g u n d i n i h r e m Z u s a m m e nh a n g e"...1)
(((Nhiu ch
trnh by theo kiu ph cp t i ...))) Tc gi

lm ra v quan trng, ch ra mt cch l ng, nng cn nhng vn trit hc, tm thng. Quyn sch chng ra di cng chng ra chut: nu gi l sch trit hc th bi bc, cu k, nng cn, tm thng; nu l sch ph cp th hm hnh.
Gn 5000 nm pht trin vn ha k t Ai-cp c i n thi i chng ta. Theo H-me, tri t bao gm c a trung-hi v nhng nc xung quanh a-trung-hi, ch c th thi (tr. 8) 2). Ai-cp, nhng m sng tri to nhiu thun li cho cng vic nghin cu thin vn hc. Ngi ta quan st cc tinh t v s vn hnh ca chng, mt trng etc. Lc u, ngi ta tnh mt thng l
Pi-ta-go (th k VI trc cng nguyn) th gii l do s v chi phi... 4 nguyn t, vt th, theo cc nh trit hc c i: t, la, nc, khng kh...
30 ngy v mt nm 360 ngy (tr. 31

[19]3)). Nhng ngi Ai-cp c i tnh 365 ngy (tr. 32 [19]. -ra-t-xten
(276 trc cng nguyn) xc nh chu vi qu t l 250.000 xta- = 45.000 kil-mt (khng phi l 40.000). A-ri-xtc-c on l qu t quay xung quanh mt tri, tr. 37 [23] (1800 nm trc C-pc-nch, 1473 1543). (Th k III trc cng nguyn) ng tnh mt trng l 30 ln (khng phi l 48) b hn tri t, v mt tri l 300 ln (khng phi l 1.300.000) to hn tri t...
-m-crt (th k V trc cng nguyn): nguyn t... Th k XVII: nguyn t ha hc. Phn tch quang ph (1860). in etc. nh lut bo ton lc.
H thng Pt-l-m (th k II sau cng nguyn). Th k XV: hot ng si ni ca thin vn hc gn lin vi ngh hng hi. C-pc-nch (1473 - 1543): h nht tm. Hnh trn (khng phi bu dc). ((Ch n gia th k XIX, s ci tin cc dng c o c mi cho php chng minh s bin ha hnh thi ca cc nh tinh.)) Ga-li-l (1564 - 1642). K-pl (1571 - 1630). Niu-tn (1643 - 1727). knh vin vng, v..v. ((pht hin ra hn 20 triu tinh t etc. )) tri t dt hai cc, 1/229 ca ng knh khng phi l 1/299
"C c k h o a h c t n h i n t r o n g s p h t t r i n v l i n h l n n h a u c a c h n g"... 2) F. Dannemann. "Wie unser Weltbild entstand". Stuttgart, 1912. 3) Ph. an-n-man. "Bc tranh ca chng ta v th gii hnh thnh
1)
_______________________________________
nh th no", ting Nga, P-t-r-grt, 1920.
426
V. I. L-nin
427
lt-vch c-m-stt-t. "ch nam v lch s cc khoa hc t nhin v k thut"

bc-lanh, 1908, xut bn ln th 2
Trong mi trn chin u, c mt lc nhng ngi lnh dng cm nht, sau s cng thng nht, cm thy mun chy trn; cn hong ht y l do thiu lng tin vo s dng cm ca mnh sinh ra; ch cn mt c hi rt nh, mt ci c no l lm cho h ly li lng tin y: ngh thut cao l ch to ra nhng ci y" (tr. 79-80).
(Lesesaal in der Landesbibliothek)
Xc nh tc ca nh sng: 1 6 7 6 : Olaf Rmer (da trn

trng thi sao Mc b che khut): 40.000 hi l (t hn............ 300.000) km/giy. (t hn........... 298.000 km.) 1 8 4 9 : Fizeau (bnh xe rng ca v gng): 42.219 hi l................................................. = 313.000 km/giy. 1 8 5 4 : Foucault (2 tm gng quay etc.): 40.160 hi l.................................................. = 298.000 " " 1 8 7 4 : Alfred Cornu ( la 300.400 " " Fizeau).................................................. 300.330 " " 1 9 0 2 : Perrotin (id.).................................... 299.900 (80m.) "
c-tuya -rch ha-t. "tinh thn ca thi k vn ha hy-lp trong vt l hc hin i"198
lai-pxch, 1914 (32 tr.) (phy-t v cng ty)
Bi ph bnh trong Kantstudien, 1914, No 3 (t. XIX), tr. 391-392, vit rng tc gi l gio s dy lch s vt l hc (P.Volkmann ch rt nhiu n lch s ny) nhn mnh mi lin h c bit gia H-ra-clt v Thomson etc. etc.
t--o lp-x. "khoa hc t nhin v th gii quan"

(din vn c i hi 78 cc nh khoa hc t nhin c stt-ga) hy-en-bc, 1906
na-p-l-ng. "nhng suy ngh" 197

pa-ri, 1913. loi sch tiu phm s 14
(Th vin Bc-n. Nat. Varia. 160) Nh duy tm ch ngha theo kiu Can-t v Phch-t, nhn mnh rng hin tng lun (hin i "ch nhng
NB
(Landesbibliothek) "i bc git cht ch phong kin. Bt mc s git cht ch x hi hin nay (tr. 43)...
428
V. I. L-nin
429
hin tng", tr. 40), cng nh duy nng lun v hot lc lun (ib.) u hot ng theo tinh thn duy tm ch ngha. Vt cht x. "Tnh vt cht" "phng php c l din t"... (tr. 35). "Gii t nhin l mt sn vt ca tinh thn" (37) etc. "Tm li, ch ngha duy vt, trc ht, khng phi l g khc, m ch l mt tn gi mi gi nhim v ca khoa hc t nhin" (32).
1915 - 1916 trch "bt k v ch ngha quc" trch cc sch trit hc ca th vin bang xuy-rch199
Gideon Spicker. ber das Verhltnis schaft zur Philosophie1) (nht l versus s ch ngha duy vt ca Lan-gh).
der NaturwissenCan-t v Lch o 8 . Berlin, 1874.
IV. W. 57 K. Hegel. Phnomenologie (hrs. Bolland, 1907) 2). IV. W. 165 g.

* * ("Th vin bang Xuy-rch") (Signatur: K.b i .) Flugschriften des deutschen Monistenbundes. Heft 3: A l b r e c h t R a u. Fr. Paulsen ber E. Haeckel. 2-te Aufl. Brackwede. 1907 (48 SS.)3). Ph phn Pn-sen rt kch lit theo quan im ca PhNB bch. "Anh ti" ca phi khai sng t sn!
Vit nm 1915 In ln u nm 1933 trong Vn tp L-nin, t. XXII
1)
Theo ng bn tho
_______________________________________
Hi--n Xpch-c. "V quan h ca khoa hc t nhin vi trit hc" H-ghen. "Hin tng hc" (Nh xut bn Bn-lng, 1907) Nhng truyn n ca Lin minh nhng ngi theo thuyt nht nguyn c. Cun 3: A n - b r c h R a u "Phr. Pn-sen ni v E. Hchken". Xut bn ln th 2. B-rc-ve-e. 1907 (48 trang).
2) 3)
430
V. I. L-nin
Trch "Bt k v ch ngha quc"
431
tin s gi-han plen-gh. "mc v h-ghen"

tiu-bin-ghen, 1911
200
u c qu tm thng!
Plen-gh khng th hiu ch ngha duy vt lm th no m c th dung hp c vi t i n h t h n c c h m n g (m ng gi l ch ngha duy tm, v.v.) v ng p h t c u ln v vic chnh mnh khng hiu!!!
Mt v d rt tt v ci cch m cc gio s t sn tm thng ha nhng c s ca ch ngha Mc, nhng c s l lun ca n!! Ad notam1) cc nh kinh t hc quc201 v ng bn!! Sau mt bi ta hunh hoang: y, ti, ti, ti c H-ghen v Mc nh th no n mt on khi qut qu nng cn v hc thuyt ca H-ghen (ch ngha duy tm khng tch khi t bin, c rt t iu c nm vng; tuy nhin, trong on khi qut ny, c mt s nhn xt hay so vi ch ngha Can-t etc.) cn v Mc, "s ph phn" l hon ton v l. Mc b buc ti l c t tng thun tu, khi ng gii thch ngi v sn "hin thc" l i biu ca giai cp. "Khi th l ngn ng th b ca mt k bi gio kin quyt t b mi ch ngha duy tm... khi th l yu cu duy
Phng din
l lun
ca php bin chng khng c ch n!! Marx = nh t tng... !
tm ch ngha ca mt k cung nhit v chnh tr: l chn tng ca Cc Mc" (81 - 82). "iu kh l lng l v bc s cp tin ngi Do-thi ny c i ch bit c mt phng thuc vn nng cho tt c cc hnh thi x hi nur1)!! cn c iu tr: ph phn v u tranh chnh tr" (56). ... Ch ngha duy vt lch s ca Mc tht Marx!! ra "bt qu ch l mt c ch lm cm ng khng lng ngi", "mt hc thuyt duy l ch hiu Hghen 97 v ngha n cc ", "v thc cht su xa nht, mt quan im duy tm ch ngha v x hi" nhng trang etc. etc. ... (83). khc ..."ng c c ng"... (84) (id. 86, 92 v nhng trang khc) (1 1 5 v nhng trang khc). Marx bt chc "ci ch ngha kinh nghim y ca cc khoa hc t nhin" (88), "Mc t nhin ha khoa hc x hi" (ib). ..."Con ng ca ng" (ca Mc) "khng phi l con ng ca mt nh t tng, m l con ng... ca mt nh tin tri v t do"... !!! (94 - 95). Cch mng x hi ch ngha = hy vng ch quan, mun coi cch mng x hi ch ngha l mt nhn thc c tnh khoa hc v khch quan, " l o tng bin cht thnh s bp bm, ca mt ngi m mng !! trong trng thi hn m" (tr. 110). ..." ch say m ca mt k cp tin truyn b t do chi phi... Mc" ... (111). Mc, "k c ng kch thch mi bn nng th hn"... (115).
"ch"!! do m ni gin!!
!! inde ira!!2)
_______________________________________
1) 2)
_______________________________________
1)
bo cho
432
V. I. L-nin
Trch "Bt k v ch ngha quc"
433
"Ch ngha Mc... bin thnh mt lun l hc ca nhit tnh c tnh cht ph nh mt cch tru tng, cung nhit" (ging nh Hi gio theo cch ni ca H-ghen!)... (120). ...Kh cht cung nhit ca Mc (v "u c bc chy" ca ng) l thc cht ca vn (120). V. v. giu ct hn h! on trch dn ny ly u? tc gi khng ni r. "Khng c cch mng th ch ngha x hi khng th thc hin c. Ch ngha x hi cn n hnh ng chnh tr , trong chng mc n cn phi ph hoi v tn ph. Nhng ch no hot ng hu c ca n bt u, ch no mc ch tht s ca n bc l tm hn ca n, th ch ngha x hi vt b ci v chnh tr bn ngoi ca n i".
Mt kiu mu v vic Plen-gh ph phn Mehrwertstheorie:1) "Do cng iu mt cch th bo, n lm ni bt n qung mt ngi ta s kin tn bo ny ca ch !! ngha t bn, l lng tham lam li nhun h thp tin lng v lm cho iu kin lao ng thm nng n. Nhng tri li, n mc phi mt li s ng l nhn i cc khi nim, li ny c che y bng thut ng dng"... (157). ..."Do nhu cu c ng, hc thuyt ny la v gi tr thng d chim mt a v ni bt nht trong ton b h thng"... (164). ..."Mc ngi Do-thi cch mng ca th k XIX, Ht sa li b o mn ca trit hc v i ca chng ta ngc!! nhm nhng mc ch c nhn" (171). Tay Plen-gh ny tht l mt u c cc k tm thng, gi tr khoa hc ca quyn sch nh ng thng ca hn ch l con s 0.
NB
NB
Plen-gh trch dn on ny, nhng khng ni r ly u, sau ni tip: ""V chnh tr bn ngoi" b vt i , d nhin, l ton b ch ngha Mc" (129).
Vit chm nht l thng Su 1916
Tht qu thng minh
Plen-gh khm ph ra nhng "mu thun": Mc vit trong Rheinische Zeitung202: ""Cng vn ci tinh thn xy dng ng st bng cnh tay ca cng nghip, li xy dng nhng h thng trit hc trong u c nh trit hc" (tr. 143). Sau , nhng t liu sn xut ny t gii phng khi tinh thn sng to ra chng v li quyt nh tinh thn mt cch tuyt i".
In ln u nm 1933 trong Vn tp L-nin, t. XXII
Theo ng bn tho
_______________________________________
1)
hc thuyt v gi tr thng d
III Nhng kin v bt tch ghi trong cc sch
437
I--xp t-x-ghen. "Tp lun vn ngn v trit hc"203

Stt-ga, 1903
Ch ngha x hi khoa hc
("volkssttaat" 1873)
[2 - 8] Ch ngha x hi hin i c tnh cht khoa hc. Khoa hc t nhin khng ba ra nhng lun im ca mnh t trong u c, m rt ra nhng lun im y qua s quan st cm tnh i vi hin thc vt cht; cng y nh vy, cc hc thuyt x hi ch ngha v cng sn ch ngha thi nay khng phi l nhng d n, m ch l nhng s tha nhn cc s tht tn ti thc t... X hi m chng ta mong mun ch khc x hi ang tn ti thc t nhng bin i v hnh thc. iu c ngha l, th gii ca tng lai cng ang tn ti mt cch thc t, bng vt cht trong th gii hin nay ging nh con g con tn ti bng vt cht trong qu trng g. Ch ngha x hi cng sn ch ngha ca thi nay l mt trng phi khoa hc hn l mt chnh ng, tuy rng n trng thnh kh nhiu... Nhng khu sng vng v ca ngi xa l giai on tt yu i n nhng khu sng trng cc loi c ci tin hin nay; cng y nh vy, nhng s t bin siu hnh ca Lai-bni-tx, Can-t, Phch-t, Hghen ch l nhng iu kin hay nhng con ng tt yu cui cng t c nhn thc vt l: nim, khi nim, l-gch hay t duy khng
phi l gi nh, khng phi l tin , m trc ht l kt qu ca hin tng vt cht... i vi tn gio, nim l nguyn nhn u tin l ci to ra vt
cht v sp xp vt cht cho c trt t. Trit hc vi tnh cch l con gi ca thn hc, l t nhin, k tha nhiu dng mu ca m. Ch c s pht trin lch s ca n sut bao nhiu th h mi c th em li kt qu khoa hc chng tn gio, em li s nhn thc chnh xc khng th bc b c rng th gii khng phi l thuc tnh ca tinh thn,
438
V. I. L-nin
Nhng kin ghi trong cun sch ca t-x-ghen

vi cc i th chnh tr ca mnh, cc i th b chia r v hn, c rt nhiu mu sc t t n hu. Tn ngng tn gio ly gio iu lm c s vng chc cho trc, cn khoa hc ca ch ngha x hi quy np ly cc s tht vt cht lm c s, trong khi th quan im chnh tr ca ch ngha t do cng bng bnh nh nhng khi nim tinh thn, nh nhng nim "cng l" hay "t do" vnh cu m dng nh n ly lm ch da... Trong khi tha nhn li ch vt cht l nhng li ch thng tr trn th gii, chng ta ng thi khng ph nhn li ch ca tnh cm, ca tinh thn, ca ngh thut, ca khoa hc v cc l tng khc. Vn khng phi l s i lp b gt b gia phi duy tm v phi duy vt, m l s thng nht cao nht ca n... y, o C-c tm cch phn i bng cch thuyt l rng trong nhng iu kin khc nhau nht ca sn xut, o y truyn b chn l bt bin ca mnh. Nu bng cch , n mun chng minh s c lp ca tinh thn i vi vt cht, ca trit hc i vi kinh t, th n hon ton qun rng n thng thay i o lun... [10 - 11] C nhin, mt c nhn ring l c th vn cao hn thc giai cp ca mnh v phc tng li ch chung. Xi-t v Mi-rab tuy thuc v ng cp th nht, nhng vn bo v li ch ca ng cp th ba. Nhng nhng trng hp ngoi l ch xc nhn quy tc quy np cho rng trong khoa hc t nhin cng nh trong chnh tr, vt cht l tin ca tinh thn. C nhin, vic lm cho h thng H-ghen tr thnh im xut pht ca phng php duy vt, c th t ra l mu thun, v, nh ta bit, trong h thng " nim" cn gi v tr ln hn so vi bt c h thng t bin no khc. Nhng nim ca H-ghen mun v phi t thc hin do , n l duy vt ngu trang. V ngc li, hin thc hin ra y di ci mt n nim hay khi nim l-gch... Phng php quy np rt ra mt kt lun tinh thn t trong s tht vt cht. N ging mt cch tht k l vi quan im x hi ch ngha, l quan im coi quan nim tinh thn tu thuc vo nhu cu vt cht, tnh ng v chnh tr tu thuc
439
m tri li, tinh thn, t tng, nim l mt trong nhiu thuc tnh ca th gii vt cht y. H-ghen a khoa hc nu khng phi n nh cao nht th d sao cng l n mt nh cao m hai ngi trong s cc hc tr ca ng, Ph-bch v Mc, ln ti... Mc, ngi sng lp ra ch ngha x hi khoa hc, t c nhng kt qu tuyt vi nht, bng cch vn dng quy lut l-gch ca t nhin tha nhn rng phng php quy np c th p dng c mt cch tuyt i vo cc khoa hc m cho ti lc by gi b coi thng ch theo li t bin... ni no cp n cc hin tng c th, c th ni rng, n cc s vt s m c, th phng php y ca ch ngha duy vt ginh c thng li t lu... Nu chng ta n mt mnh trong phng tu kn t trong s suy tng su xa, c th ni, t trong ch su thm ca b c chng ta, tm ra con ng chn chnh m chng ta nh i qua ngy mai, th cn phi ch rng mt s cng thng nh vy ca t duy s d c th thnh cng ch l v trc chng ta chuyn, c l thm ch khng t gic, bng tr nh, nhng kinh nghim v nhng xc cm ca chng ta t th gii vo trong phng tu kn. Tht ra, chnh l ton b s k l ca s t bin v trit hc, hay s din dch: n gi nh kh nng nhn thc t trong ch su thm ca b c, l khng c c s vt cht, trong khi th trong thc t n ch l mt s quy np khng t gic s t duy v chng minh trn c s vt cht nhng khng xc nh v v vy ln xn. Mt khc, phng php quy np ch c c im l n din dch mt cch t gic. Cc nh lut ca khoa hc t nhin l nhng din dch m b c con ngi rt ra t ti liu c tnh cht kinh nghim. Ti liu l cn thit i vi ngi duy linh ch ngha, cn tinh thn l cn thit i vi ngi duy vt... Phri-rch ng-ghen ni: "Chng ta miu t hin thc ng nh n tn ti. Pru-ng ra cho x hi hin i yu cu phi t ci to khng phi l theo cc quy lut pht trin kinh t ca chnh n, m cn c vo cc mnh lnh ca cng l" 204. y, Pru-ng t ra l i biu in hnh ca li thng thi rm ph bin phn khoa hc. Ch ngha x hi hin i ng cao hn rt nhiu, chnh nh c ngun gc trit hc ca n. Trng phi y, mt trng phi nht tr, kin quyt v on kt v mt l lun, i lp
NB
440
V. I. L-nin
vo quan h vt cht ca sn xut. Con ng khoa hc y cng ph hp vi nhu cu ca qun chng; i vi qun chng, vn trc ht l ni n s tn ti vt cht, cn giai cp thng tr th nhn mnh nguyn tc din dch, nhn mnh thin kin phn khoa hc cho rng s pht trin tinh thn, s gio dc v hc vn phi i trc s gii quyt vn x hi v mt vt cht.
441
Tn gio ca phi dn ch - x hi
Su bi thuyt gio ("VOLKSSTAAT" 1870 - 1875)
[12 - 17] Cc ng bo yu mn! Nhng nguyn tc ca phi dn ch x hi bao hm ti liu c mt tn gio mi; tn gio ny, khc vi cc tn gio trc kia, mun c nhn thc v hiu bit chng nhng bng tnh cm v tri tim, m cn bng tr tu... "Cha", tc l Thin, M, Thnh, tr thnh con ngi, t trn tri ging th, nhng khng phi nh php mu nhim nh xa, m bng con ng t nhin, trn tc... Cho n nay, tn gio l cng vic ca giai cp v sn. Cn by gi, tri li, cng vic ca giai cp v sn bt u tr thnh c tnh cht tn gio, ngha l tr thnh nh sau: n xm chim tt c tri tim, tm hn, tnh cm v ngh ca cc tn ... Cc i th ca chng ta nhng k mt sch v o c gi ca phi Cu c n v i cng vi cc gio iu ca tn ngng ca h; h khng th i ti s gii phng tht s, h b kt n dt khot. Cn ngi no ng trn mnh t khoa hc, phn on cn c vo s tht th l mn ca Phc m mi. Mu thun gia tn ngng v tri thc, gia Cu c v Tn c tn ti chng nhng t thi phi dn ch - x hi... "Con ngi sinh ra ngay c trong xing xch cng vn c t do". Khng phi nh th! Con ngi sinh ra trong xing xch, nhng t do th h phi ginh ly cho mnh. Gii t nhin t cho h nhng xing xch nng nht, ci ch nng nht. Con ngi u tranh chng nhng tai ng ca gii t nhin ngay t khi h va mi sinh ra. Con ngi phi ginh ly qun o v thc n ca gii t nhin. Gii t nhin ng sau lng h vi ci roi nhu cu, tt c s v i ca h c to ra hay b sp tu theo s thng hi hay khng thng hi ca gii t nhin. V ch v ha hn gii phng khi ch n dch m tn gio c th c c nh hng y...
442
V. I. L-nin
443
Tn gio c vun trng v lm cho thing ling t xa xa n ni c nhng ngi t lu khng cn tin vo mt v cha c nhn cch ha no , mt ng ti cao no duy tr loi ngi, cng vn khng mun sng m khng c tn gio. Chiu lng nhng k bo th , chng ta ci tn gi c cho ci bn cht mi. chng nhng l mt s nhng b ca chng ta trc thnh kin u tranh chng li n d hn, m l ci tn gi c chnh bn cht chng thc. S khc nhau gia cc tn gio, chnh l s khc nhau gia tt c cc tn gio y vi nn dn ch chng tn gio. Tt c cc tn gio y u c mt nguyn vng chung - gii phng loi ngi ang au kh khi nhng ni bun trn tc ca h, a loi ngi n ch hiu c ci thin, ci m, quyn li, thn linh. Thc th, phi dn ch - x hi s d l mt tn gio chn chnh, mt gio hi duy nht em li hnh phc, chnh v n mong mun i ti mc ch chung khng phi bng nhng con ng hoang ng, khng phi bng nhng li cu nguyn, nhng nguyn, nhng s than th, m bng con ng hin thc, hot ng, thc t v chn chnh, con ng t chc lao ng chn tay v lao ng tr c trong x hi... Vn l gii phng loi ngi theo ngha chn chnh nht ca t y. Nu ni chung c mt ci g l thing ling th y l ci thing ling ca nhng ci thing ling trc mt chng ta. y khng phi l bi vt, khng phi l vt thing ling trong kinh thnh, khng phi l thnh ng cng khng phi l qui vt, m l hnh phc tht s, c th ca ton b loi ngi vn minh. Hnh phc y, hay l vt thing ling y, khng phi c ba ra, khng phi l linh bo, n pht trin ln t lao ng c tch lu ca lch s. Ging nh mt sn phm mi c to ra t trong bi ca cng xng, t vt liu tiu hao, t m hi ca cng nhn, v long lanh, sng ngi nh s v i ca n, ca ci thi nay cng th, n pht trin ln t trong bng ti ca s d man, t s n dch ca nhn dn, t s ngu dt, m tn v ngho kh, t tht v mu ca con ngi, long lanh v sng ngi nh nh sng ca nhn thc v khoa hc.
phng y, tht s mong mun i ti s gii phng y l sc sinh sn
l thng, l nng lc sn xut k l ca lao ng ca nhn dn...

[19] ng l con ngi cho n nay vn cn ph thuc vo thin nhin. Khng phi tt c mi tr ngi u c khc phc. i vi nn vn ha vn cn nhiu vic phi lm, thm ch c th ni rng nhim v ca n l khng c gii hn. Song mc nht nh, chng ta l nhng ngi lm ch tnh hnh: chng ta bit th v kh m c th dng n chin thng, chng ta bit phng php bin mt con d th thnh mt gia sc c ch. T cu nguyn v chu ng lu di, chng ta chuyn sang t duy v sng to... [21 - 22] C nhin, nhng nh my mi vn c m ra v nhng nh my hin c vn hot ng u n, c nhin, nhng ng st vn cn c xy dng, rung t c cy cy, nhng ng giao thng thy, nhng knh o, nhng th trng tiu th mi vn c m ra. Chn l cn b che giu di b mt ci i lp ca mnh. Con ch si khoc da cu. Nhng ngi no c mt nhn th u nhn thy khuynh hng chung, mc d c nhng mu thun ring bit, u nhn thy s sn xut tha, nhn thy nhng gin on trong hot ng ca cng nghip, mc d nhng ng khi vn hot ng. Ci g khng din ra vi tc m n tt phi din ra do bn cht ca n, th b khp khing. V ai c th ph nhn rng c nhu cu v sc mnh tng sn xut ln gp hai, gp ba, gp mi? D y nn nng nghip c ci thin, d mt chic my no y c ci tin, nhng ni chung v v ton b, s pht trin dng li trc vn tiu th... i, cc ngi, nhng k cn th v nhn tm, cc ngi khng th t b c ci tr d hi ca mnh s tin b n ha, c t chc! Phi chng cc ngi khng nhn thy rng tt c cc t do ch ngha ca cc ngi u bin thnh iu nhm nh nh mn, bi v s nghip v i gii phng x hi ang c t ra thnh vn trc mt? Phi chng cc ngi khng th hiu rng trc khi c ha bnh th phi c u tranh, trc khi sng to phi c s ph hoi, trc khi c mt t chc c k hoch th cc s vt phi cht ng mt cch ln xn, trc khi c bo tp th gi phi lng v trc khi c s ha du chung th phi c bo tp? S gii phng cc dn tc khc nhau, s gii phng ph n, s ci t tr ng hc v ch gio dc, s gim bt thu
Chnh ca ci y l nn mng vng chc cho nhng hy vng ca phi dn ch - x hi. Hy vng gii thot ca chng ta c t trn mt cn c vt
cht vng chc, ch khng phi trn mt l tng thn b... Ci em li cho nhn dn quyn chng nhng tin vo s gii phng khi nhng au kh hng nghn nm, m cn nhn thy s gii
444
V. I. L-nin
m v qun i, cng nh tt c cc yu sch ca thi i u khng th c thc hin trc khi cc xing xch tri buc ngi cng nhn vo cnh ngho nn, thiu thn, bn cng b cht t. Lch s dng li, v rng n ang tp trung lc lng trc tai ha ln... II
445
duy, i vi vic nghin cu, i vi nhn thc cn c mt khch th vt cht, mt i tng cm thy c... Khoa hc ca t tin trong a s trng hp u mang tnh cht t bin, ngha l t tin tm cch to ra n ch bng mt mnh t duy
m khng c s gip sc ca hin thc cm tnh, khng c s gip ca kinh nghim tch lu c... S xm nhp ln nhau ca hai hnh thc lao ng y trong hng th k, cui cng, a loi ngi n ni m trn t nay nn mng ca n th dn ch c t ln. Nn mng y l sc mnh ca nn sn xut vt cht ca chng ta, lc lng sn xut cng nghip hin i. Nhng y khng phi chng ta ch ni n sc mnh tinh thn. Nhng kt qu ca lao ng c tch lu bng con ng pht trin lch s cho n ngy nay, khng phi ch l nhng thnh tu tinh thn hay khoa hc, khng phi ch l mt mnh k nng, m ch yu l ca ci vt cht, bi v ca ci ny l cng c cn thit ca lao ng hin i... Song hy tr li hc thuyt ca gio hi dn ch - x hi ca chng ta; gio hi ny coi nhng ca ci tch lu c, nhng ca ci vt cht cng nh tinh thn, l hn tng ca mnh... Ging nh s khc nhau gia ci n nht v ci a dng trong bn cht ca s vt trn thc t tr thnh mt chnh th thng nht v c khc phc, i sng x hi ca tng lai cng vy, n cn phi em li cho con ngi a v x hi v ngha nh nhau, quyn nh nhau, quyn c sng mt cuc sng ring, song khng lm mt nhng s khc nhau ca con ngi, nhng s khc nhau ch cho mi ngi s mnh c bit ca mnh v cho php mi ngi c sng hnh phc theo kiu ca chnh mnh... [31 - 32] S n l di thi c i, thi phong kin v thi t sn hin nay l nhng bc tin b i ti t chc lao ng... Nu cho rng tn gio l s tn ngng vo nhng lc lng vt cht v thc th trn hay ngoi tri t, vo nhng cha v tinh thn ti cao, th nn dn ch khng c
[23 -28] Chng ti tm thy trong phong tro dn ch - x hi mt hnh thc mi ca tn gio trong chng mc hnh thc y c mt mc ch chung vi tn gio l gii phng loi ngi khi cnh ngho nn, m do cnh , loi ngi bt lc phi bt u cuc u tranh cho s tn ti ca mnh trong th gii au kh... Tn gio vun trng tinh thn. Nhng mt s vun trng nh vy c th c ngha g nu nh n khng c dng thng qua tinh thn vun trng th gii hin thc vt cht?! Ti tha bit, hi cc thnh gi ng yu ca ti, rng o C-c ph nhn ngha trn tc, chn chnh, duy nht ca s tn ti ca mnh; ti hiu r rng o C-c khng nh rng giang sn ca n khng phi th gii ny, rng nhim v ca n l cu vt linh hn bt t ca chng ta. Nhng chng ti cng bit r rng khng phi lc no ngi ta cng t c ci m mnh mun, v khng phi lc no ngi ta cng tht s lm ci vic m mnh d nh. Chng ta hiu s khc nhau gia con ngi chng ta trong thc t v con ngi m chng ta mun t ra. V c bit l nh duy vt - dn ch quen nh gi con ngi khng phi theo tn tch t tng ca chnh h, m cn c vo ch tht s h l nh th no trong hin thc thc t. Mc ch ca tn gio ch tr thnh thc t v c thc hin thng qua nn vn ha vt cht, nn vn ha ca vt cht. Chng ta gi lao ng l v cu tinh v ngi gii phng loi ngi. Khoa hc v th cng nghip, hot ng tinh thn v th lc ch l hai biu hin khc nhau ca cng mt bn cht. Khoa hc v th cng nghip, nh Cha Cha v Cha Con, ch l hai hnh nh ca mt chnh th. Ti gi chn l y l gio l cn bn ca gio hi dn ch, nu ni chung c th gi dn ch l gio hi v gi s nhn thc l tnh l nhng gio l. Khoa hc vn l mt s t bin trng rng, chng no n ch a thc c rng i vi t
tn gio...
Nn dn ch t tnh cht con ngi vo v tr ca tn gio...
446
V. I. L-nin

tinh thn ca chng ta... Bn nng t nhin sng to ra th gii, cng chnh n to ra trong lch s sn phm cao nht ca n l genus homo1) c l tnh. Nh ni, s pht trin y l ch lm cho nhng biu hin a dng ca t nhin v th gii tr thnh d hiu i vi l tnh ca con ngi... Khng phi l bn thn cc s vt c tn gio tn knh l ng khinh b, m ci ng khinh b l ci kiu cch tn gio khng h bit ranh gii trong s tn knh ca mnh... Trnh pht trin ca nim thn linh cng thp th n cng c th: v nhng hnh thc ca tn gio cng hin i th cc nim tn gio cng ri rm, cng lch lc. c im ca s pht trin lch s ca tn gio l n dn dn suy i... i vi nhng ng i c hc thc, tin b th ci tn cao c ca Cha tht chng khc g ch A, ch l b c u trong iu s ng ca th gii quan ca h. Mt khi vt qua bc u, th gii s t mnh vn ng tin ln mt cch d dng v u n. Mi ci trn th gii u c tnh cht t nhin, ch c b c u ca th gii l t ra khng t nhin hay l thing ling i vi nhng ngi C-c gio m khng tin theo o C-c y. V vy, h khng mun t b lng tin vo s tn ti ca Cha, lng tin m nh ni trn, c mc ch tt lnh l chi phi "nhng ng i khng c hc thc"... Ch da cui cng, v do , mnh m nht i vi nhng u c ni chung khng c nh kin l tnh hp l khng th ph nhn ca thin nhin hay ca v tr. Ai dm ph nhn trt t k l ca cc hin tng t nhin, s hi ha, s c t chc hay tnh k hoch ca chng? Cha ni g n v s th d n nht c, i loi nh trng xanh, trng lam hay trng sc s ca chim tu h bao gi cng hp v mu sc v kch th c vi trng ca nhng con
1)
447
III [33 - 43] Trong tn gio cng nh trong nn dn ch, chng ta u thy c nguyn vng chung l gii phng. Nhng chng ta thy rng v mt ny, nn dn ch i xa hn v tm s gii phng khng phi trong tinh thn, m chnh l trong xc tht, trong hin thc vt cht, thc t, nh tinh thn ca con ngi... "Nhng k c ca v c hc thc" ch chm lo n chn l v khoa hc trong chng mc nhng ci y phc v vic tch lu ca ci ca h v duy tr c quyn, thc t l nhng nh duy vt ti t m i vi h khng c g qu ngoi nhng s quan tm ch k n d dy v thn th bo tt ca chnh h... Song ch ngha t do cng c thi t nghim chnh i vi s tn ngng cng nh i vi s khng tn ngng. Do a v c quyn ca mnh trong x hi, n b ln n l th kh chu, l lnh m bng quan. Tnh cch phrngma-xng tn gio ca h, vic h phn i m tn mi tn ngng u l m tn khng th l chn thnh c, v s gio dc tn gio cho nhn dn l s ng h mnh m cho s thng tr v mt x hi ca n... Nu nhn dn khng tin g ht th ai s tn trng ti sn ca chng ta v cung cp bia n cho t quc? Ngi tiu th dn ng ght lm ngh th cng nhn thy v cm thy rng nhng i mi trong cng nghip y h ra ngoi l, th khng bit v khng mun bit g v cc pht minh v sng ch ca khoa hc. Tnh hnh cng y nh vy i vi "nhng k c ca v c hc thc" trong cc vn tn gio. H thng hay ni: nu khng th chng minh c chn l ca tn gio th chng minh iu ngc li cng kh hn. V li ch ca h tri ngc vi khoa hc y, cho nn h khng bit v khng mun bit rng gn na th k nay Ph-bch chng minh r rng v trit rng mi tn gio u l s thay th cho s ngu dt ca con ngi... Mc ch v yu cu ca s pht trin lch s l mong mun lm sao em tt c nhng nhn t v lc lng vt cht hin c phc v cc nhu cu ca con ngi, s dng thin nhin, to ra mt ch hon chnh trn th gii bng
loi ngi
448
V. I. L-nin
chim m tu h nh tro, bt c ch no chng ta cng thy mt tnh hp l ph bin; bt c ci g ang sng v ang th, ang b v ang bay, d l vt cht, ng vt hay con ngi, u do tnh hp l y chi phi nh mt khu hp l ca mt chnh th... Hin c mt kiu cch ngu dt song ht sc kh t b n, l o th gii bn ngoi bng kch thc ca th gii ni tm mnh. Do con ngi theo ui mc ch ca mnh bng ch v thc, cho nn con ngi tng rng sau ci tnh hp l ph bin ca thin nhin cng n giu mt thc th c thc v ch ging vi mnh. ni no m t tng t do pht trin n mc khng cn c th ni n thn linh nhn cch ha, th d sao con ngi cng khng th t b thuyt thn b trit hc, thuyt ny k l nhng cu chuyn v ch v quan nim ca cc vt v thc, v trit hc ca ci v thc. Khng th ph nhn mt s tht l trong vt cht v sinh vn tn ti mt xu hng si ng t t chc li, do , th gii vt cht khng phi l cht, m l sng. Ch c th ni n ch v mc ch ca n mt cch tng i thi. Song tnh hp l ph bin y ch biu hin m h trong bn nng ca ng vt, v n ch biu hin thun tu, r rt trong hot ng ca b c con ngi, ni cch khc, trong thc ca chng ta. Ging nh khng th gi hong hn l ban ngy sng sa d lc cn bao nhiu nh sng cng vy, ta cng khng th coi tnh hp l bn ngoi con ngi, coi ch, quan nim hay l tnh ca t nhin l xng ng vi nhng tn gi y. Nu trc y, tha cc ng bo ng knh, ti t cho php ni n iu th ch l vi mt nh nht nh mun cui cng lm mt tc dng ca ci kiu cch din t y. Khng nghi ng g na, l tnh tn ti trong cc s vt t nhin. Nu khng c s gip ca tn gio th con ngi c l tnh liu c cch g khc ra i khng? Ai tha nhn l tnh, ci n by ca mi h thng v ca tnh hp l y, l mt sn phm t nhin, th ngi khng th khng tha nhn tnh hp l c h thng

ca gii t nhin. Tuy nhin, tinh thn ca con ngi l tinh thn duy nht. Khng phi tnh hp l trong s vn ng ca cc v sao, khng phi tnh hp l trong trng con tu h, khng phi l phi trong cu trc ca t ong, ca u con kin hay con vn, m ch c mt lc lng ti cao, thc, tinh thn hay l tnh di dng cc chc nng ca b c con ngi mi xng ng vi ci tn gi .
449
Tinh thn ca chng ta l thc th tinh thn ti cao.

Song, tha cc v thnh gi tn knh, ngha l cc thnh gi chm ch, xin ng s rng chng ti t tinh thn y trn ci b cao ca thn linh trong tn gio. Ci cao c v ci thp km theo ngha ca hin thc ch l ci c t chc t hay nhiu m thi. Nhng b phn ca mt vt no cng t c tnh cht c lp, chng cng hot ng mnh vi tnh cch l cc kh quan ni lin vi cc b phn khc ca chnh th, th chnh th cng ng cao hn trong trt t t nhin ca s vt. thc ca chng ta l c quan trung ng chung, l phng tin giao dch ph bin. Nhng s d n l nh vy th khng phi do bn thn n, ging nh c Cha tri, m xt theo khi nim dn ch, n ch l nh vy trong mi lin h vi cc vt khc. Cc nh bc hc la Ph-gt tranh ci nhiu v vn : ci g khc nhau v mc v ci g tuyt i khc nhau, ngi v vn l hai loi t khc nhau hay l hai loi hon ton khc nhau... IV 1 [44 - 50] Ni tht ra, l th on kiu thy tu ng trn bc cao ca l ng ni vi cc ng ch, tha cc ng ch ng knh ca ti. L ng, o C-c, tn gio tt c u l nhng s vt v tn gi b ngi ta lm dng n mc con ngi chn thc tt phi kh chu khi c bt c s tip xc no y vi chng. Tuy nhin, cn phi tin st chng gn chng no hay chng y thanh ton trit tt c nhng ci y. Mun ui k ph hoi s yn tnh ra khi n th th phi m ly n. l bin chng ca cuc sng... Mong rng c o C-c ln ch ngha x hi u c
450
V. I. L-nin
kh nhiu im chung, tuy nhin, ngi no lm cho Cri-xt tr thnh ngi x hi ch ngha th ngi xng ng vi ci tn gi l k gy hn lon c hi. Ch bit s ging nhau chung ca cc s vt th cha cn cn phi hiu s khc nhau ca chng. i tng chng ta ch khng phi l ch ngi x hi ch ngha c g ging vi ngi theo o C-c, m l ci g l c bit trong ngi x hi ch ngha, ci g phn bit ngi vi ngi theo o C-c. Gn y, o C-c c gi l tn gio ca s n l. tht l nh ngha t nht ca n. Mi tn gio c nhin u c tnh cht n l, nhng tn gio C-c l tn gio n l nht trong s cc tn gio n l. Hy xt mt cch cu may mt li ni thng thng no ca o C-c. Trn ng ti i c mt cy thp c mang dng ch: "Ly Cha Gi-su rt nhn t, xin thng xt chng ti! Ly c m Ma-ri-a, xin nguyn cu cho chng ti!" y, trc mt chng ta l s quy phc qu ng ca o C-c vi tt c s hn h ng thng hi ca n. V rng ngi no t tt c hy vng ca mnh nh vy vo s thng hi th ngi qu tht l sinh vt ng thng hi... Chng ta, nhng ngi dn ch khng tn gio, chng ta c ci u th l nhn thc c r tnh hnh s vt... Phi chng nhng ngi theo o C-c u tin mun ri b th gii? Phi chng h khng mong i sm c ngy Cri-xt, v cha hng mnh, chin thng, s ging th, n vi h thay th trt t trn gian xu xa hin nay bng mt trt t khc, tt hn nhng vn c tnh cht trn gian? K ngy bin thuyt l sung ni nh vy, y chng cn m xa n s tht, m ch mun t im s t do t tng na vi v s hn nht ca mnh bng ci tn rt ku ca tn gio v o C-c... Chng ta khng mun tn thnh thi hn nht; n mun quan nim s xa ri tn ngng l s phc hi o C-c chn chnh, v nh vy, khng mun t b ci tn gi. Lm mt tc dng ca tn gi l cn thit tiu dit bn thn s vic...

Ci chn chnh m o C-c c, chng hn vic git cht th xc, coi nh thuc gii c tt chng nhng dc vng phi hn nhn, hay l tnh yu ton nhn loi, cao hn ch ngha dn tc, th ci , phi dn ch - x hi khng mun ph nhn. Tri li, n kin tr gi ci , d cho c th gii cn li ni khng ln v cm th ngi Php. N ch khng mun, ging nh o C-c hay ni chung ging nh tn gio, coi chn l trn tc l vt thing trn tri... Chng ta cng mun yu k th, lm iu tt cho nhng ai cm th chng ta, nhng ch khi no k th tr nn v hi, b nh tan. V cng vi Hc-vch, chng ta s ni: Ch ring tnh yu s khng cu c chng ta, Khng em li hnh phc cho chng ta, Hy cho lng cm th dng li kim Ph tan xing xch n l. i vi chng ta, tnh yu ri! N khng cu thot c chng ta: Lng y cm th, chng ta phi cha Li kim ca mnh chng k th. 2 [51-56] S t do khoa hc l s t do hon ton chng tn gio, n bt mi s vt v mi cht phi phc v hnh phc ca con ngi. Chn l tn gio chnh l ch n em mt cht t nhin, trn tc no cao ln tn my xanh mt cch khng t nhin, tch n ra khi dng sinh ng ca cuc sng v y n vo tnh trng ngng tr trong ci vng bn tn gio y. Nh vy, th a cc ng ch ng knh, khi ti th ng gi mt chn l n gin l chn l "khoa hc" th ti ch mun ni rng chn l khoa hc cng c gi l chn l trn tc, hay l n gin. im ny, cn phi r rng v ch ngha thy tu khoa hc c gng mt cch nghim chnh nht tip tay cho ch ngha thy tu tn gio. Chng ta s rt nhanh chng thanh ton c s m tn th bo nht,
451
452
V. I. L-nin
nu nh thi na vi xu xa khp mi ni khng c gng lp y ch trng ca khoa hc. Trc ht, ci ch trng y l s khng quen bit l lun nhn thc, s khng hiu bit tinh thn ca con ngi. Ci hin tng khng khip ca t nhin lm cho ngi La-p-ni hay ngi dn t la tr thnh m tn, cng ging nh vy, s thn k ni ti ca qu trnh t duy ca chng ta cng buc cc gio s phi phc tng s m tn. Nhng ngi c t tng t do v c hc thc nht t b tn gio v ci tn ngi theo o C-c, nhng h vn cn sa vo vng bn ca s ngu dt ca tn gio, chng no h cha phn bit c r chn l tn gio vi chn l n gin, chng no nng lc nhn thc, ci kh quan ca chn l y, cn l mt lnh vc ti tm i vi h. Sau khi tt c mi ci trn tri u c khoa hc vt cht ha th cc gio s chng cn c vic g hn l tng bc ngh nghip ca mnh khoa hc ln tn my xanh. Khoa hc hn lm vin, theo h, phi c mt c tnh, mt tnh cht khc so vi khoa hc ca ngi nng dn, ngi th nhum, ngi th rn chng hn. Nng nghip khoa hc khc vi nn kinh t thng thng ca nng dn ch ch cc bin php ca n, kin thc ca n v nhng ci gi l cc quy lut ca t nhin l rng hn v y hn... Chng ta ht sc coi khinh ci cu huynh hoang v "hc thc v khoa hc", nhng li l v "hnh phc l tng" ca ming nhng tn y t c bng cp ngy nay ang lm n n nhn dn bng ch ngha duy tm g p, ging nh khi xa nhng cha c ca a thn gio la gt nhn dn bng nhng b mt ca t nhin m h nhn thc c u tin... Cc gio s b tn gio tri buc ang bin x s ca cha thnh x s ca tinh thn khoa hc. Ging nh qu s l cc i lp ca cha, nh duy vt l cc i lp ca gio s kiu thy tu. Th gii quan duy vt cng lu i nh s khng tn ngng tn gio. th k chng ta, khi pht trin t nhng

hnh thc th s nht, nhng ci y dn dn t n s sng t khoa hc. Nhng gii bc hc hn lm vin khng mun tha nhn iu , v nhng kt lun dn ch cha ng trong ch ngha duy vt e da a v x hi v vang ca h. Ph-bch ni: "c im ni bt ca gio s trit hc l ch ng ta khng phi l nh trit hc, v tri li, nt ni bt ca nh trit hc l ch ng ta khng phi l gio s". Ngy nay, chng ta i xa hn na. Chng nhng trit hc, m khoa hc ni chung vt nhng ngi phc v chng. Ngay c ni m khoa hc duy vt chn chnh chim lnh c ging n, s phi l khng khoa hc ca tn gio vn cn tip tc bm vo n di dng tn d duy tm, chng khc g v trng cn cha tch ra khi con g con n... Nhu cu x hi ch ngha v vic phn phi sn phm mt cch cng bng cho nhn dn i hi phi c ch dn ch, i hi s thng tr v chnh tr ca nhn dn v khng dung th s thng tr ca b l chim ly cho mnh phn bo b, vi tham vng tiu biu cho l tnh. Mun t nhng gii hn hp l cho tnh v li to tn y, cn phi hiu r tng quan gia tinh thn v vt cht. Nh vy, trit hc tr thnh mt iu hon ton gn gi i vi giai cp cng nhn. Song, tha cc ng ch knh mn, nh vy ti hon ton khng mun ni rng mi cng nhn nht thit phi tr thnh nh trit hc v phi nghin cu mi tng quan gia t tng v vt cht. V rng tt c chng ta u n bnh m, nhng cha i hi l tt c chng ta phi bit xay bt v nng bnh. Nhng ging nh giai cp cng nhn cn c th xay v th lm bnh m, h cng cn c nhng nh nghin cu su sc, nhng ngi theo di nhng bin php b mt ca nhng k th phng Va-an v vch trn mnh kho ca chng. Nhng ngi lao ng chn tay thng cn nh gi thp ngha to ln ca lao ng tr c. Bn nng ng n gi cho h thy rng nhng k co giy cm cn ny mc ca thi i t sn chng ta l k th t nhin ca h. H nhn thy ci ngh bp bm c che giu nh th no bng chiu bi hp php ca lao ng tr c. Do m rt d hiu ci xu h ng nh gi thp
453
454 NB
V. I. L-nin
lao ng tr c v nh gi cao lao ng chn tay. Cn phi chng li ci th ch ngha duy vt th bo y... Vic gii phng giai cp cng nhn i hi giai cp cng nhn phi nm c y khoa hc ca th k chng ta. Ch c lng cm phn nhng s bt cng xy ra th cha gii phng, mc d chng ta c u th v s lng v th lc. Phi c s gip ca v kh l tnh. Trong s nhng ph ng tin a dng ca kho v kh y, l lun nhn thc, hay l hc thuyt v khoa hc, ngha l s hiu bit phng php t duy khoa hc, l v kh vn nng chng li tn ngng tn gio, v kh y s ui tn ngng tn gio ra khi ni tr n cui cng, khi chn thm sn cng cc ca n. Lng tin vo Thng v vo thn thnh, vo M-i-x v cc bc tin tri, lng tin vo gio hong, vo kinh thnh, vo hong vi Bi-xmc ca y v chnh ph ca y, tm li lng tin vo uy quyn ch c th b tiu dit hon ton bi khoa hc v tinh thn... Bng cch tiu dit nh vy nh nguyn lun v tinh thn v vt cht, khoa hc y tc b mt ch da l lun cui cng ca tnh trng phn i thnh k thng tr v ngi b tr, k p bc v ngi b p bc tn ti cho n lc by gi... Tinh thn khng phi l ci bng v hi th ca Cha. Phi duy tm v phi duy vt ging nhau ch cho rng tinh thn thuc v phm tr "s vt trn gian", trong u c con ngi v khng phi l ci g khc ngoi s biu hin tru tng, l ci tn chung ca cc t tng ni tip nhau ng thi v ci n sau ci kia... Ging nh ng k v im ch l nhng khi nim ton hc, cc mt i lp cng khng phi l thc ti, m ch l nhng khi nim l-gch, tc l chng ch tn ti tng i. Ln l nh v nh l ln, iu cng ch l tng i. Cng nh vy, thn th v tinh thn ch l nhng mt i lp l-gch, ch khng phi nhng mt i lp thc t. Thn th ca chng ta v tinh thn ca chng ta lin h cht ch
455
NB
NB
NB
vi nhau n mc l tuyt i khng th tng tng c lao ng chn tay nu khng c s tham gia ca lao ng tr c; lao ng bng tay n gin nht cng i hi c s tham gia ca l tr. Mt khc, lng tin vo siu hnh hc hay tnh phi th xc ca lao ng tr c ca chng ta l v ngha l. Ngay c s nghin cu tru tng nht cng l mt c gng no y ca ton c th. Mi lao ng ca con ngi va l lao ng chn tay, va l lao ng tr c. Ngi no, d ch cht t hiu c khoa hc v tinh thn, th ngi bit rng t tng chng nhng xut pht t khi c, do v mt ch quan xut pht t vt cht, m bao gi chng cng phi ly mt ti liu no y lm i tng hay ni dung ca mnh. Cht ca c, l ch th ca t tng, cn khch th ca n, l tnh vt cht v hn ca th gii... [58 - 59] Ging nh ngi th my gi gn mt ci inh nh cn thn hn so vi gi gn mt bnh xe ln, chng ta cng vy, chng ta i hi rng sn phm lao ng ca chng ta phi c phn phi theo nhu cu, rng ngi kho v ngi yu, ngi kho tay v ngi chm chp, tr lc v th lc, tt c u phi lao ng v c hng sn phm thu c trong mt s giao dch c tnh cch con ngi, v tt c u c tnh cch con ngi. Tn gio, tha cc ng ch knh mn, chng li yu cu . V chng nhng tn gio bnh thng, tht s, mi ngi u bit, ca cc cha c, m c th tn gio trong NB sch, cao c kiu gio s ca cc nh duy tm say sa cng chng li... o C-c mun cai qun th gii do tnh thn thnh ca n. Nguyn vng v ch! Bn thn n phc tng bn cht ca cc s vt mt cch khng t gic v tri vi mun... Chn l khoa hc, gin n khng ly c nhn lm c s. C s ca n l bn ngoi1), vt liu ca n, n l chn l khch quan... Khi dn on ny trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", V. I. L-nin gii thch trong ngoc kp nh sau: "ngha l ngoi c nhn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mtxc-va, t. 18, tr. 301).
1)
456
V. I. L-nin
Chng ta s trn trng nhng nhn vt v i dng nh sng ca nhn thc soi sng con ng ca chng ta, nhng chng ta s ch da vo li ni ca h chng no h cn c vo hin thc vt cht. V [60 - 67] Ging nh chng ta c mt nhu cu thc t chung l ginh c quyn lc i vi cc s vt ca th gii, chng ta cng c mt nhu cu l lun ph bin l quan st chng mt cch c h thng. Chng ta mun bit s khi u v s kt thc ca mi ci. C mt ci g ng n lm c s ca nhng ting ku d man v tn gio ph bin, vnh vin, tt yu. Ph nhn iu mt cch ngu xun s l ch ngha h v Nga, ci ch ngha xng ng b Quc t vt ra khi ca205... Con ngi i hi mt trnh t hp l trong u c

Cc nh duy vt trit hc c c im l h t th gii vt th ln trn ht, ln u, v coi t tng hay tinh thn l h qu, trong khi th cc i th ca h li lm theo kiu tn gio, rt s vt t li ni ("Cha ni, l nh th"), h rt th gii vt th t t tng ra. Cho n nay c nhng nh duy vt cng thiu mt s lun chng tht s khoa hc. By gi chng ta, nhng ngi dn ch - x hi, chng ta t gi l nhng nh duy vt ci tn gi m k th mun dng s nhc chng ta, d chng bit rng ci tn gi b hoen li tr thnh vinh d. Cng vi mt quyn hn nh vy, chng ta c th t gi l nhng ngi duy tm, v h thng ca chng ta da trn cc kt qu chung ca trit hc, trn s nghin cu mt cch khoa hc i vi t tng, trn s nhn thc chnh xc bn cht ca l tnh. K th c th hiu chng ta t nh th no, iu ny c th thy r qua nhng tn gi c tnh cht mu thun m h t cho chng ta. Lc th h ni chng ta l nhng nh duy vt th l ch mun hng phc li vt cht, lc th h bo chng ta l nhng ngi duy tm khng th sa cha c khi cp n tng lai cng sn ch ngha. V thc cht, chng ta va l th ny va l th n. Hin thc cm tnh, chn chnh l l tng ca chng ta. L tng ca phi dn ch x hi c c s vt cht... Th l chng ta bt u suy ngh v mt ci g , nhng khng bao gi chng ta suy ngh v bn thn ci khi u. Chng ta bit dt khot rng t duy cn phi xut pht t mt ci khi u hin c, t mt hin tng trn gian, v do , vn khi u ca khi u l mt vn v ngha l, tri vi quy lut chung ca t duy. Ai ni n s khi u ca th gii th gi nh rng th gii c khi u trong thi gian. y, c th hi: vy ci g c trc khi c th gii? "C khng" - l hai t, trong t n gt b t kia... Ton b siu hnh hc m Can-t xc nh l vn v Cha, v t do v bt t, th trong h thng ca chng ta b rt b hon ton nh c nhn thc cho rng l tr
457
mnh c th qun trit mt trnh t hp l trong cuc sng. Chng ta, nhng ngi dn ch v nhng ngi bo v Cng x Pa-ri, cng c nhu cu y. Nhng k trung gian n l v nhng k ni sung s c th cn c vo gn cho chng ta mt th tn gio. Chng ta kin quyt bc b li ni . Khng phi v chng ta khng tha nhn rng gia s thng thi ca tn gio v ca phi dn ch - x hi c mt ci g chung hay gn gi, m bi v chng ta mun nhn mnh s khc nhau, v chng nhng bn trong, m c t pha bn ngoi, trong hnh vi v trong tn gi, chng ta khng mun c mt ci g ging vi cng vic ca thy tu...
Tn gio nguyn thy ca ngi d man bin thnh tn gio vn hc theo kiu o C-c; trit hc pht trin vn ho, v sau nhiu h thng tm thi, khng n nh, cui cng t ti mt h thng khoa hc vng chc, h thng ca ch ngha duy vt dn ch... Chng ta t gi l nhng ngi duy vt. Ging nh tn gio l tn gi chung cho cc tn ngng a dng, ch ngha duy vt l mt khi nim co gin...
458
V. I. L-nin
459
v l tnh l nhng nng lc tuyt i c tnh cht quy np. Nh th c ngha l th gii tr thnh hon ton c th hiu c, nu chng ta sp xp v phn chia cc s vt c nghin cu thnh cc lp, cc loi, cc khi nim, cc ging, cn c theo thuc tnh chung ca chng. l mt chn l t nht n ni chng ng ni n, nu nh k tin vo php mu nhim, hay m tn, khng ba hoa v din dch... Nhng ngi sao trit hc ln lt thc y s vic n NB mc l chng ta, nhng ngi dn ch - x hi ng trn vai ca h, hon ton hiu r c bn cht c hc ca mi nhn thc nhn thc tn gio, t bin v ton hc. Quan nim cho rng mt kt qu khoa hc nh vy c mu sc ng phi, tuy hnh nh c tnh cht mu thun, song iu d hiu, v phi dn ch - x hi l mt phi bo v li ch chung, ch khng phi li ch ng phi hp hi... S thn b trit hc, l mt tn d cha tiu ha ca tn ngng tn gio. Mun xa sch c hai, cn thy r rng cc s tht khng phi da trn cc c s l-gch, m tri li, c s cui cng ca mi l-gch l s tht, l s vic, l tn ti. Ti phi xin li cc ng ch v lm phin cc ng ch do nhng chi tit y; ti bit rng ch c mt s t ng ch mun i su vo nhng gii thch chi tit y, nhng mt s t, nh vy l ri. Nu vic mi ngi tnh ton s vn ng ca cc hnh tinh l tha, th mt vic li cn thit l mt s ngi trong chng ta phi gii thiu vi cc i NB din cao c ca gii gio s chnh thc ci ti liu m h c th phi nt c suy ngh... Khi nhn dn tp hp li v pht biu nhng tnh cm v t tng ca mnh, th ngi ta x y sen m chng li h. l h thng, l-gch hay l trnh t? Vng, d sao cng l nh vy! l h thng ca s hn. Tt c nhng vic m h [cc nh t tng ca "trt t hin ang tn ti". BT.] lm v ni, u quy v mt t tng l-gch: chng ta l tinh tu ca x hi v mun mi mi l nh vy... VI
[67-70] Thi gian em li nhng hin tng ngy cng
mi, kinh nghim mi, nhng s vt mi khng c d
kin trc. Nhng ci y khng ph hp vi h thng hin ti, cho nn mi ln li phi to ra mt h thng mi, cho n khi, cui cng, nhng ngi dn ch - x hi chng ta t ra thng minh n mc c c mt h thng kh rng i vi tt c cc hin t ng hin ti v t ng lai... Ton b khoa hc khng th c tp trung mt c nhn ring l v cng khng th tp trung mt khi nim ring l no . Song ti khng nh rng chng ta c mt s tp trung nh vy. Phi chng khi nim vt cht khng bao qut ton b tnh vt cht ca th gii? Nh vy, mi s nhn thc u c mt hnh thc ph bin chung, tc l phng php quy np... Quy np l mt iu quen thuc trong khoa hc t nhin; nhng trong cha ng s thng thi c h thng ca th gii, s thng thi c s mnh loi b mi s nh d v tn gio, trit hc, chnh tr iu l mt thnh qu ca phi dn ch - x hi. c-uyn dy rng con ngi l t ng vt m ra. V ng cng phn bit ng vt v con ngi, nhng ch nh hai sn phm ca cng mt th vt cht, hai dng ca mt loi, hai kt qu ca cng mt h thng. K th ca chng ta khng bit mt s phn chia c h thng, qun trit nh vy, cng nh chng khng bit s thng nht hp l. y lm sao khng ca ngi s ngoan o trong tn gio c c! NB D sao y cng l mt h thng. Dng gian v m ph, k thng tr v ngi n l, tn ngng v kin thc tt c u t di s qun l thng nht ca ngi ni: "Ta l Cha ca ngi"... Qu s khi y ch l mt cng c, s tn ti trn gian ch l mt s th thch nht thi trc cuc sng vnh cu. Ci ny phc tng ci kia; c mt trng tm; c mt h thng. Khi y, ngi ta nhn thy mt tnh hon chnh no trong mi ci, t nht l so vi tnh na vi v tnh phrng-ma-xng hin nay... Lng cm tc c tnh cht phn ng thy nhng hu qu cch mng ca h thng quy np. Ngay thy gio H-ghen ly tro dp tt ngn la do chnh ng nhen ln...
460
V. I. L-nin

Vy th ci g c th ngn cn chng ta em tt c mi vt quy vo khi nim "chn l kinh nghim" hay "hin tng kinh nghim?" V ri sau chng ta c th phn loi chng thnh hu c v v c, vt l v tinh thn, thin v c, v.v., v.v.. Nh cng l mt loi, tt c cc mu thun u iu ha v kt hp vi nhau, mi ci u sng di cng mt mi nh. Khc nhau ch l hnh thc, cn v thc cht tt c u l hin tng cng mt loi. C s cui cng ca mi vt l hin tng kinh nghim. Cht u tin ph bin c gi l ti liu kinh nghim. N l tuyt i, vnh vin v tn ti khp ni. ni no n kt thc th mi l tr cng kt thc. Cng c th gi mt cch hon ton chnh ng h thng quy np l h thng bin chng. y, chng ta tm thy ci ang c khoa hc t nhin xc minh mt cch ngy cng y , tc l: s khc nhau cn bn ch l s khc nhau v mc . D c phn bit rnh rt n my nhng c trng ni ln s khc nhau gia hu c v v c, gia x s ng vt v x s thc vt, th gii t nhin cng chng t rng cc gii hn ang mt i, mi s khc nhau, mi s i lp u ha ln vi nhau. Nguyn nhn ang tc ng, v s tc ng ang gy ra nguyn nhn. Chn l biu hin ra v hin tng c tnh chn l. Ging nh nng l lnh, v lnh l nng, v c hai ch khc nhau v , tt v xu cng y nh vy, tt l tng i xu, v xu l tng i tt. Tt c u l nhng tng quan ca cng mt vt cht, l nhng hnh thc hay dng ca kinh nghim vt l... Cha, l tnh thun tu, trt t o c th gii v cn nhiu th khc na khng bao gm ti liu kinh nghim, chng khng phi l cc hnh thc ca cc hin tng vt l, v v vy chng ta ph nhn s tn ti ca chng. Song, cc khi nim v cc i tng t duy y xut hin mt cch t nhin, ang tn ti thc t. Chng ta hon ton c th ly cc khi nim y lm ti liu cho vic nghin cu quy np ca chng ta. Ngi ta thng gn cho cc t "th nghim, vt l", v.v. mt ngha hp hn, v vy ti b sung nhng t y bng t "kinh nghim"...
461
Theo h thng tn gio, Cha tri l "nguyn nhn u tin". Nhng hi vin phrng-ma-xng duy tm mun chng minh mi ci bng l tnh. Nhng nh duy vt hng hi tm NB trong cc nguyn t n giu nguyn nhn ca mi ci ang tn ti, cn nhng ngi dn ch - x hi th chng minh mi ci bng phng php quy np. V nguyn tc, chng ta ang i theo con ng quy np, ngha l chng ta bit rng bng phng php din dch, t l tnh, khng th rt ra c mt nhn thc no; ch c thng qua l tnh, t kinh nghim mi c th c c tri thc... [72-75] Thay cho tn gio, phi dn ch - x hi nu ra s thng thi c h thng ca th gii. S thng thi y tm thy cn c ca mnh, "nguyn nhn u tin" ca mnh trong cc hon cnh thc t. S thng thi ca nhng ngi tin b khc cng th hin y nh vy trong khoa hc t nhin; trong mi trng gia nh v mi trng lm vic, n cng hp l nh vy. Ch khi ni n cc cng vic ca nh nc, n mi c gng chng minh, nu khng phi bng li ni ca Cha th cng bng nhng linh bo ca l tnh... Vic dng cng mt t, ging nh "Ly Cha chng ti", s lm t lit l tr. V vy, cho c a dng, ti mun gi h thng ca chng ta l "h thng chn l kinh nghim". Nhng k ni sung ca cc ng khc cn ni n cc chn l thn linh, o c, l-gch v cc chn l khc. Nhng chng ta khng bit chn l thn linh cng nh chn l con ngi, chng ta ch bit mt chn l kinh nghim. Bng cc tn gi ring, chng ta c th xp loi chn l y, nhng c trng chung ca tt c th vn cn. Chn l, d gi nh th no, vn l da trn kinh nghim vt l, thc t, vt cht... D chng khc nhau n my ln hay nh, nng hay nh, thuc v tinh thn hay v th xc tt c cc s vt trn th gii u ging nhau ch chng u l nhng i tng kinh nghim ca nng lc nhn thc ca chng ta, u l ti liu kinh nghim ca tr tu...
NB
462
V. I. L-nin

trong nhng cuc nghin cu tng t, trc ht chng ta dng li ti liu, trong trng hp ny l ti liu o c. ng thi, chng ta s khng vt ra khi gii hn ca cc thut ng thng thng, c mi ngi tha nhn. Nhng cy d tht s l nhng cy m trn khp th gii c gi l cy d theo ngha thng dng ph bin ca n... Ch c ch ngha duy vt kinh t, ch c t chc cng sn ch ngha ca lao ng chn tay m phi dn ch - x hi mong mun, l tht s on kt c loi ngi... ca ming ngi x hi ch ngha, s pht trin ca con ngi khng phi l mt gi tr tinh thn no y, mt s hon ho v tinh thn m i vi n khng c mt thc o vt cht no, v c th gii thch n lch lc kiu. i vi chng ta, s pht trin ca con ngi l nng lc chinh phc thin nhin ngy cng tng ca chng ta. i vi mc ch v i y, tn gio, ngh thut, khoa hc v o c l nhng hnh ng n gin... [85-87] Nhng ngi suy ngh lnh mnh by gi u bit rng nhng nim v ng vt hay thc vt khng phi l mu mc cho i tng ca mnh, m ngc li, bn thn nhng nim y l bn sao hay nhng tru tng ca i tng y... i vi cc i th ca chng ta th chng ta, nhng ngi x hi ch ngha, l "nhng ngi duy vt", ngha l nhng ngi khng c tm vc tinh thn, ch qu lu mt cch ngy ng trc nhng ci c th n hay ung, hay t nht ch coi ci g c trng lng mi l ci ng c ch . hnh dung chng ta di ci v thm hi, h gn cho khi nim ch ngha duy vt mt ngha hp nht v kh nht. i lp vi th ch ngha duy tm tinh luyn y, chng ta a ra chn l o c ca mnh t tng hay l tng bng xng bng tht hay c xu hng th hin trong cuc sng. u, trn tri hay tri t, cc anh cn c th tm thy mt l tng tht s hp l, hp o c v cao c nh t tng dn ch quc t ch ngha? Trong t tng y, nhng li ni v tnh yu ca o C-c phi c th hin di cc hnh thc vt cht. Anh em au thng trong Cri-xt hy tr thnh anh em ca chin cng v u tranh cho n lc rt cuc x s ca s au thng tn gio s bin thnh x s tht s ca nhn dn. A-men!
463
o c ca phi dn ch - x hi
hai bi thuyt gio ("VOLKSSTAAT" 1875)
I
[77] ng chng ta, tha cc ng ch knh mn, cng mun ci iu m cc tr tu tin tin ca mi thi i v dn tc mong mun n mun chn l v cng bng. Chng ta bc b chn l v cng bng ca cc cha c. Chn l ca chng ta l chn l vt cht, vt th hay l kinh nghim ca mt khoa hc chnh xc, m ngay t u chng ta mun nhn thc v vn dng vo thc t mt cch ph hp vi iu ... Trong bi ging cui cng ca mnh, ti pht trin chi tit ci t tng ni rng chng ta, nhng ngi dn ch quc t, lun chng mt cch c h thng tt c cc t tng ca chng ta bng nhng s tht vt th hay l kinh nghim. Di nh sng ca o c hin i, bn thn "h thng" phi c chng thc. V rng chng ta ch coi trng quy lut o c trong chng mc n c th c lun chng mt cch duy vt...
NB
NB
confer1)
[79] V tht vy, "tnh yu t do" khng km o c so vi s hn ch ca o C-c l ch c mt v hp php, v trong ch a th, ci lm cho chng ta cm tc l s bn mnh ca ph n, s suy i ca con ngi, quyn lc ng h thn ca thn ti hn l s a dng phong ph ca tnh yu... [81 - 82] y ti cn trnh by vn tt v chnh xc vi cc ng ch xem bn cht ca o c l u v ci g l o c chn chnh. Gi vng h thng duy vt ca chng ta,
NB
_______________________________________
1)
i chiu
bis ()
464
V. I. L-nin
465
[93] Ngi no mun nhn thy mt c s thn linh trong s xut hin ca th gii, ngi no mun thu c chn l trong s thng thi tru tng, v rt ra ci thin v quyn li t trong th gii ni ti, th ngi i theo mt con ng din dch cng sai lm nh con ng ca nhng ngi c th ni l suy ngh bng bng m nhn thc bng tri tim...
trit hc ca phi dn ch - x hi
by bi ging ("volksstaat" 1876)
[94-97] Nhng ngi x hi ch ngha Anh v Php u tin bo trc dng t ngay t cui th k trc, h hiu rt r tnh cht tn bo v gi nhn gi ngha ca cc "hip s ca ch s hu t do" ca chng ta... Song, h hon ton khng hiu rng phng thuc duy nht cng hiu tr bnh x hi cha cht ngay trong chnh bn cht cc s vt, rng qu trnh th gii khng t gic chng nhng t ra nhim v cho chng ta, m cn cha ng trong bn thn n cha kha gii quyt nhim v y... V th l cc ng ch ca chng ta, Mc v ng-ghen, xut hin, cc ng kt hp trong bn thn mnh xu hng x hi ch ngha v lng trung thnh hng say i vi s nghip ca nhn dn vi mt trnh hc vn cn thit v trit hc, nh , c trong lnh vc cc khoa hc x hi, cc ng cng c th vn ln t nhng gi nh v phng on n nh cao ca nhn thc tch cc. Trit hc m ra cho cc ng ci nguyn tc c bn l trong giai on u, khng phi th gii phi ph hp vi cc t tng, m tri li, cc t tng phi ph hp vi th gii. T , cc ng rt ra kt lun rng khng th tm thy cc hnh thc nh nc v cc thit ch x hi chn chnh di dng c sn trong th gii ni tm con ngi bng con ng t bin, m cn phi rt ra mt cch duy vt t cc iu kin khch quan... NB
NB
NB
Mc l ngi u tin hiu rng hnh phc ca con ngi ni chung khng tu thuc vo mt chnh khch c hc thc no , m tu thuc vo sc sn xut ca lao ng x hi...
466
V. I. L-nin

cht to ra ni dung cc khi nim ca chng ta; chnh n quy nh l tht ra cn phi hiu nh th no v t do, cng bng v. v.. iu rt quan trng l chng ta quan nim r bn cht ca qu trnh y, v t qu trnh y ny ra phng php lm th no em li ni dung chnh xc cho cc khi nim ca chng ta. Vn : ci g c trc tinh thn hay vt cht, l vn chung rt ln v phng hng chn chnh v v con ng ng n ca chn l... [100-101] S nht tr v l lun ca phi dn ch - x hi m chng ta nhn mnh trn, l da trn c s: chng ta khng cn tm gii php cu thot cc k hoch ch quan, m chng ta thy rng gii php ny sinh mt cch tt yu t qu trnh th gii c coi l sn phm my mc ca qu trnh y. Chng ta ch cn hn ch hot ng ca chng ta s gip khi sinh . Qu trnh th gii tt yu to ra cc hnh tinh v t cc cht lng ang chy ca cc hnh tinh y dn dn to ra tinh th, thc vt, ng vt v con ngi, qu trnh cng tt yu y chng ta n ch s dng lao ng ca chng ta mt cch hp l v khng ngng pht trin lc lng sn xut... Lng tin ca phi dn ch - x hi da trn c ch ca s tin b. Chng ta nhn thc c s c lp ca chng ta i vi bt c ch tt lnh ca ngi no. Nguyn tc ca chng ta l thun tu my mc, trit hc ca chng ta l duy vt. [101] Song ch ngha duy vt ca phi dn ch x hi c cn c phong ph hn v su sc hn nhiu so vi tt c cc h thng duy vt c trc n. N tip nhn mt i lp ca mnh t tng bng mt s quan st r rng, n hon ton nm c th gii cc khi nim, n khc phc mu thun gia c hc v tinh thn. Tinh thn ph nh chng ta ng thi c tnh cht tch cc, nguyn t ca chng ta l php bin chng. Trong mt bc th ring, Mc vit: "Khi ti trt b c gnh nng kinh t, ti s vit "Php bin chng". Cc quy lut chn chnh ca php bin chng c H-ghen, tuy rng di hnh thc thn
467
ng nhn thc c v nhn thc ny l nn mng ca khoa hc x hi rng hnh phc ca con ngi ty thuc vo lao ng vt cht, ch khng tu thuc vo nhng o tng duy linh ch ngha. T nay tr i, chng ta khng cn tm hnh phc y trong cc linh bo tn gio, chnh tr hay php lut; chng ta thy rng hnh phc y tng ln mt cch my mc t s pht trin ca ci gi l kinh t chnh tr hc. Khng phi khoa hc v gio dc c th lm cho chng ta i gn ti hnh phc y, m chnh l lao ng sn xut; nhn tin ni thm, vi s gip sc ca khoa hc v gio dc, lao ng sn xut y ngy cng c nng sut cao hn. y, vn l: ci g ng v tr th nht: lao ng my mc hay khoa hc duy linh ch ngha? Vi thi hi ht, chng ta c th tng rng ch l mt li bin gii ngy bin, nhng tht ra vn y c ngha to ln i vi vic xc nh mt quan im ng n. Trc mt chng ta vn l vn c: nh duy tm hay nh duy vt? v hn na, by gi vn y tr nn r rng n mc khng th ny ra mt cht nghi ng no v cu tr li m cui cng chng ta phi a ra. Do chng ta, nhng ngi x hi ch ngha, coi trng lao ng "th s" hn, nn ngi ta bo chng ta l nhng k bi bc hc vn... Th hi, ci g c trc t duy hay tn ti, thn hc t bin hay khoa hc t nhin quy np? Con ngi t ho v c quyn t ho v tinh thn m h mang trong u c mnh, nhng h khng c lm theo li thun tu u tr cho rng ci l ch yu nht ch i vi bn thn h li c ngha ch yu trn th gii. Cc nh duy tm l nhng ngi khuych i gi tr ca l tr con ngi, thn thnh ha n v c xu hng cho rng n c th to ra k tch kiu tn gio hay siu hnh. Phi ngy cng t ngi theo hn; ngay c nhng tn cui cng ca n t lu vt b s m tn tn gio, nhng d sao h cng khng th t b "lng tin" rng nhng khi nim chng hn nh cng bng, t do, ci p, v.v. to ra th gii loi ngi. C nhin, mc nht nh, iu l ng, nh ng tr c ht l th gii vt
NB
NB NB
NB
NB
NB
NB
468
V. I. L-nin
b. Cn gii phng nhng quy lut y khi hnh thc "206. V v pha mnh, ti lo rng chng ta cn phi ch i lu mi n lc Mc em li nim vui mng cho chng ta bng tc phm ha, v v ngay t thu nh ti nghin cu i tng y nhiu v c lp, cho nn ti s c gng em li cho tr tu hiu k ci kh nng lm quen mt cht vi trit hc bin chng. Trit hc y l mt tri trung tm, t ta ra nh sng chiu ri cho chng ta thy chng nhng kinh t m c ton b s pht trin ca vn ha, v mt tri y, cui cng, s soi sng ton b khoa hc cho n "nhng cn c cui cng ca n". Cc ng ch ca ti bit rng ti khng c hc trng cao ng, ti ch l ngi th da bnh thng t hc trit hc. Ti ch c th dng th gi nhn ri vit nhng tc phm trit hc ca mnh. V vy ti s in nhng bi vit ca mnh vi nhng qung thi gian no , ng thi, ti ch lm sao c th c ring tng bi hn l ch n mi lin h bn trong ca cc bi y. V v ti t coi trng ci m thng thi v b cho nn ti s khng ni nhiu li; ti cng s b i tt c nhng g ch c th lm m ti ti ca chng ta... II [102-104] Trong li ta cho cun sch ca mnh "Tnh cnh giai cp cng nhn Anh", Phri-ch ng-ghen ni n vic Ph-bch khc phc trit hc 207. Nhng thn hc lm cho Ph-bch bn rn n mc ng cn qu t hng th v th gi hon ton v trit chin thng trit hc... ng gi mun lm li cuc i lp li n, tht ra khng phi mun lp li n, m mun sa cha n. ng tha nhn con ng qua l sai lm; tuy nhin, xem chng ng cn xu hng i ti mt kt lun mu thun l con ng y d sao cng dy ng c nhiu iu. ng gi y c thi ph phn nh th no i vi qu kh ca mnh th phi dn ch - x hi cng c thi nh th i vi trit hc. Trit hc chnh l con ng mn sai lm m tt yu phi lm lc tr c khi i ti hiu bit c con ng
469
chn chnh. Mun i theo con ng ng m khng cho bt c mt li ni nhm nh no ca tn gio v trit hc lm cho mnh lm lc, th cn phi nghin cu cn thn con ng khng ng ca nhng con ng khng ng, tc l trit hc. Ngi no nm c yu cu theo ngha en th c nhin s thy n l phi l... Mi ci ang tn ti thc t u lun lun bin i v
sehr gut!
NB
s vn ng ca th gii l v hn n mc mi s vt
mt lc no li khng cn nh trc y na... Phi dn ch - x hi ln ting phn i t "tn gio", v y ti kin tr i n cng cn ln ting phn i t "trit hc". Ti cho rng c th ni n "trit hc dn ch x hi", nhng ch i vi mt giai on qu m thi. Cn trong tng lai, php bin chng, hay l hc thuyt ph bin v khoa hc, s l tn gi hon ton thch hp cho ci i tng ph phn y... [106-108] mi ngi trong s h [cc gio s v ph gio s. BT.] c mt tn d t nhiu quan trng ca ch ngha thn b hoang ng, m tn lm cho tm mt ca h b lu m. Chng ta tm thy bng chng hng hn ca iu trong li l ca ngi phn Kic-sman; ng ny ni trong "Bi ging trit hc ph thng" (theo tng thut ca bo "Volkszeitung" ngy 13 thng Ging nm ny) ca mnh rng trit hc ch l khoa hc v cc khi nim cao cp nht ca tn ti v kin thc... NB
NB
NB
1876
Trc mt chng ta l th trit hc c, quen thuc, va mi tr li ca chng ta. By gi n c gi l "khoa hc v cc khi nim cao cp nht ca tn ti v kin thc". N c gi nh vy bng "ngn ng ph thng"... Gi s rng trit hc v khoa hc t nhin cng gii thch mt i tng nh nhau, s dng nhng phng tin nh nhau, nhng phng thc vn dng ca chng li khc nhau. V tnh chng ta t hi: vy ci g xy ra t s khc nhau y? Nhng kt qu ca khoa hc t nhin th ai cng
470
V. I. L-nin
bit. Nhng kt qu ca trit hc th biu hin u? Phn Kic-sman tit l b mt cho chng ta: trit hc bo v tn gio, nh nc, gia nh, o c. Nh vy, trit hc khng phi l khoa hc, m l phng tin bo v chng phi dn ch x hi. Nhng trong trng hp ny, chng c g ng ngc nhin nu nh nhng ngi dn ch - x hi c trit hc t bit ca chnh mnh... "Cc khoa hc chuyn mn", cng nh l tr lnh mnh ni chung, nh tr tu m thu c kin thc ca mnh t trong kinh nghim, t th gii vt cht...

vo mu tht cc dn tc ngay t bui th u ca h, v nc c y by gi cn ph bin trong cc tng lp dn c ht sc a dng. Gn y, gio s thng thi Bi-c-man , trong cuc bt chin vi cng nhn, em li cho chng ta mt kiu mu b ch. ng i hi nhng ngi x hi ch ngha phi "miu t r rng ci ch x hi m theo h v theo nguyn vng ca h, phi thng tr nc ta trong tng lai, thay cho nhng li ni bng gi mp m, khng r rng. c bit mun nhn c h nhng ch dn r rng xem tt c nhng ci s c thc hin ln lt trn thc tin nh th no"... Khi chng ta ngh n c cu tng lai ca x hi, th trc ht chng ta da vo ti liu bit. Chng ta suy ngh mt cch duy vt... IV
[116-123] Trong cc bi trc, trit hc c trnh by nh l ngi ni di tn gio; ging nh tn gio, n c nhiu m tng, tuy khng c nhiu i hi n th...
471
sehr gut!
Erfahrung = NB Material der Welt1)
Nhng ngi hin nay k tc v th phng trit hc c in c nhim v phi bo v tn gio, nh nc, gia nh, o c. Ch cn h phn bi s mnh y th h khng cn l nhng nh trit hc v tr thnh nhng ngi dn ch - x hi. Tt c nhng k t gi mnh l "nh trit hc", tt c cc gio s v ph gio s y, mc d b ngoi c t do t tng, u t nhiu b la gt bi s m tn v ch ngha thn b, tt c h, v thc cht, u khc nhau rt t v hp thnh in puncto puncti 2) mt m ng chung phn ng, khng c hc thc, i lp vi phi dn ch - x hi... III [109-110] Thng thng ngi ta a ra "phng php" coi nh mt c im phn bit trit hc vi cc khoa hc chuyn mn. Nhng phng php t bin ca trit hc khng
uy-rinh hn l cm thy trc tt c s v ch ca ci ngh trit hc, v ng cn ban cho n c "s vn dng thc tin". Theo ng, trit hc chng nhng cn phi l gii th gii v cuc sng mt cch khoa hc, m cn phi chng thc iu bng ton b ngh ca mnh, th gii
NB
NB
phi l ci g khc ngoi s hng mt cch ngu ngc v tnh v nh m h. Khng c mt ti liu no ging nh con nhn chng t bng vt liu t trong bn thn n, hn na, khng c c s, khng c bt c tin no, m nh trit hc li mun rt kin thc t bin ca mnh trc tip t u c ra...
quan v thi ca mnh i vi vic t chc cuc sng.

V con ng y a n ch ngha dn ch - x hi. Nhng mt khi nh trit hc tin ln nh vy th chng bao lu h s i n ch nhn thc c y v s kin quyt bc b trit hc. Tht ra, con ngi ni chung khng th khng c mt th gii quan nht nh, nhng b qua trit hc vi tnh cch l mt dng c bit ca th gii quan y th rt d. Quan nim ca trit hc v th gii l mt ci g gia quan nim tn gio v quan nim khoa hc cht ch v th gii... Chng ti nhc li mt ln na: phng php l c tr ng ni bt ca tn gio, ca trit hc v khoa hc. Tt c
bien dit!
1) 2)
Nhng cun sch c nhng t tng su sc ch l nhng s tch t hin nhin ca chnh ci nc c n su
Kinh nghim = ti liu ca th gii cui cng
472
V. I. L-nin
u i tm o l. Phng php linh bo ca tn gio tm o l trn ni Xi-nai, ng sau nhng m my hay gia cc bng ma. Trit hc hng v l tnh con ngi, nhng chng no n cn b bao ph bi ln sng m tn gio th t n khng th hiu c mnh, n t hi v hnh ng lch lc, khng c cn c, t bin hay l may ri. Cui cng, phng php ca khoa hc chnh xc hot ng trn c s ti liu ca th gii cc hin tng cm tnh. V mt khi chng ta tha nhn phng php y l li hnh ng duy nht hp l ca tr tu th mi s hoang tng u mt ht c s. Nu nhng suy lun y hin ra trc mt mt nh trit hc thc th no th nh trit hc y s mm ci chm chc, v nu ng ta h c phn i chng ta th ng ta s tm cch chng minh rng nhng ngi ng h cc khoa hc chuyn mn l nhng nh duy vt khng ph phn coi th gii cm tnh, th gii kinh nghim l chn l m khng c mt s kim tra no... Nhng trong i sng ca nhn dn, ni c vn ch v y t, lao ng v li nhun, quyn li v ngha v, lut l, phong tc v trt t th cha c v gio s trit hc c ting ni rng ri v mi ngi trong h u c phng php ring ... che giu chn l. Tn gio v trit hc, trc y vn l nhng s lm ln v ti, th by gi, khi bn thng tr thit tha vi s phn ng, li tr thnh nhng phng tin tinh vi la bp v chnh tr. Bi hc m gio s Bi-c-man em li cho chng ta trong bi trc, dy chng ta rng khng nn da vo tnh bt nh m h ngay c trong vic tm ti chn l. y, trit hc i lp vi l tr sng sut ca con ngi. Khc vi tt c cc khoa hc chuyn mn, n khng i tm nhng chn l c tnh cht kinh nghim c xc nh, m ging nh tn gio,n c i tm mt dng hon ton c bit ca chn l chn l tuyt i, trn my xanh, khng da vo ci g ht, siu t nhin. Ci l thc t i vi th gii, ci m chng ta nhn thy, nghe thy, ngi thy, s thy, cc cm gic th xc ca chng ta, th li l khng thc t i vi n.
473
i vi n, cc hin tng ca t nhin ch l hin tng hay l "ci v b ngoi" m n khng h mun bit n... Nh trit hc b cc thnh kin nhy qua cc hin tng t nhin, th gii no khc y ca chn l hin tng m th gii hin tng bng th gii y... tn gio cm t, mun ng ta cn i tm mt ng sau ci th gii ny cn c gii thch
NB
NB
sehr gut!
Cn nhn thy rng ti gn cho -cc-t nhiu hn nhiu so vi ci ng lm trn thc t. Vn l nh sau: nh trit hc ca chng ta c hai tm hn mt tm hn thng thng, tn gio, v mt tm hn khc, tm hn khoa hc. Trit hc ca ng l sn phm hn hp ca hai ci . Tn gio buc ng ta tin rng th gii cm tnh chng l g ht; trong lc y, li suy ngh khoa hc vn c ca ng li c chng minh iu ngc li. ng bt u t trng thi h v, t s nghi ng chn l cm tnh, nhng cc cm gic th xc v s tn ti ca ng li chng minh iu ngc li. Song tro lu khoa hc khi y cha c th biu hin mt cch trit n th. Ch c nh t tng khng thin v, lp li kinh nghim ca -cc-t, mi thy rng nu trong u c xut hin nhng t tng v nhng hoi nghi th ch c cm gic th xc mi cho chng ta thy r c s tn ti ca qu trnh t duy. Nh trit hc xuyn tc s tht; ng ta mun chng minh s tn ti phi th xc ca t tng tru tng, ng ta tng rng c th chng minh mt cch khoa hc chn l siu t nhin ca tm hn tn gio v tm hn trit hc, trong khi th, trn thc t, ng ta ch xc nhn chn l thng thng ca cc cm gic th xc... Cc nh duy tm, theo ngha tt ca t y, u l nhng ngi chn tht. V nhng ngi dn ch - x hi li cng nh vy. Mc ch ca chng ta l l tng v i. Cn theo ngha trit hc th cc nh duy tm l nhng ngi khng c nng lc chu trch nhim. H khng nh rng dng nh tt c nhng ci chng ta nhn thy, nghe thy, s thy, v.v., dng nh ton b th gii cc hin tng chung quanh chng ta u hon ton
NB
NB
NB
474
V. I. L-nin
475
NB1)
khng tn ti, rng tt c nhng ci u ch l nhng mnh t tng. H khng nh rng tr tu ca chng ta l chn l duy nht, rng tt c nhng ci khc ch l nhng "biu tng", nhng o tng, nhng gic m m h, nhng hin tng theo ngha xu ca t y. Theo h, tt c nhng ci chng ta tri gic c t th gii bn ngoi khng phi l nhng chn l khch quan, nhng vt c tht, m ch l tr chi ch quan ca tr tu chng ta. V khi l tr sng sut ca con ngi d sao cng cm phn trc nhng li khng nh nh vy th h li chng minh cho l tr mt cch rt hng hn rng tuy con ngi hng ngy, bng chnh mt mnh nhn thy mt tri mc pha ng v ln pha ty nh th no, nhng khoa hc phi ging gii cho con ngi ti mc con ngi c th nhn thc c chn l y bng cc gic quan khng hon b ca mnh. V con g m, nh ngn ng ni, cng tm thy ht ni ny ni n. Con g m l ch ngha duy tm trit hc. V n v c ht, tc l t tng cho rng ci m chng ta nhn thy, nghe thy hay l s thy trong th gii khng phi l nhng i tng hay khch th c tht. n lt n, sinh l hc v gic quan trong khoa hc t nhin li cng ngy cng tin st hn n mt s tht l cc khch th a dng m mt chng ta nhn thy ch l nhng cm gic th gic a dng; tt c nhng ci th kch, tinh vi, nng n m chng ta cm thy ch l nhng cm gic cm tnh v s nng n, s tinh vi hay s th kch. Gia cc cm gic ch quan ca chng ta v cc i tng khch quan khng c mt ranh gii tuyt i no. Th gii l th gii ca cc cm gic ca chng ta...
Cc s vt trn th gii khng tn ti "t n", thng qua mi lin h ln nhau m c c tt c cc thuc tnh ca chng... Ch trong mi lin h vi mt nhit nht nh nc mi l mt cht lng; lnh i th n tr nn c v rn chc; c la th n bin thnh hi; thng thng n chy t ch cao xung ch thp, nhng nu trn ng chy n gp chng ngi th n li ln cao. Trong bn thn n khng c mt thuc tnh no, mt s tn ti no, n c c nhng ci ch trong mi lin h vi cc i tng khc.
Erscheinungen im bsen Sinne2) NB
NB
Tt c u ch l c tnh hay thuc tnh ca t nhin; gii t nhin bao quanh chng ta khng phi trong tnh khch quan hay tnh chn l siu t nhin ca n, m bao quanh khp mi ni bng cc hin tng a dng, nht thi ca mnh. Nhng vn nh th gii s c hnh dung ra sao nu khng c mt, khng c mt tri hay khng c khng gian, khng c nhit , khng c tr tu hay khng c cm gic l nhng vn phi l v ch nhng ngi ngu ngc mi suy ngh v cc vn . Qu tht, trong i sng v trong khoa hc, chng ta c th phn ranh gii, phn ranh gii v phn loi v cng tn, nhng ng thi chng ta khng c qun rng tt c u hp thnh mt chnh th thng nht v mi ci u c lin h vi nhau. Th gii l c th cm gic c, v cc cm gic ca chng ta, tr tu ca chng ta hon ton c tnh cht trn tc. cha phi l "ranh gii" ca con ngi, nhng ai mun vt qua n th i n phi l. Nu chng ta chng minh c rng linh hn bt t ca v cha c hay tr tu khng th nghi ng c ca nh trit hc u c cng mt bn cht thng thng nht, ging nh tt c cc hin tng khc ca th gii, th nh vy s chng minh c rng cc hin tng "khc" cng c tnh chn l v khng bc b c ging nh tr tu khng th nghi ng c ca -cc-t. Chng ta chng nhng tin tng, suy ngh, gi nh hay nghi ng rng cc cm gic ca chng ta ang tn ti, m chng ta ang thc t v tht s cm thy nhng ci y. V ngc li: ton b chn l v hin thc u ch da trn cm gic, trn cc cm gic th xc. Linh hn v
sehr gut!
1) V.I. L-nin vit nhng ghi ch c gch cho gc trang. V vy, y v sau y, nu khng th xc nh chnh xc ghi ch ca L-nin vo ch no th chng ti dn ra ton b vn bn ca trang ny. 2)
Nhng hin tng theo ngha xu ca t y
NB
476
V. I. L-nin

hc chuyn mn" v l lun nhn thc l ngh chuyn mn ca ngi ... ng sau vn : trong u c chng ta c mt tinh thn duy tm cao c no hay l c mt l tr thng thng, chnh xc ca con ngi, ang n giu mt vn thc tin l quyn lc v quyn li thuc v lp qu tc c c quyn hay thuc v dn thng... Cc gio s tr thnh cc v thng soi trong phe c. T-rai-tsk ch huy cnh hu, gia l phn Di-ben v cnh t l I-uc-ghen B-na May-, tin s v gio s trit hc Bon... Trong bi trc, chng ta ni n ci tr o thut kiu -cc-t m hu nh hng ngy cc gio s dy qu thut cao cp, hay trit hc, biu din trc cng chng lm cho h hon ton lc hng. Hi th ca Cha c biu din thnh mt chn l. Tht ra, ci tn y c ting l xu: trc phi t do c hc thc, khng th ni n linh hn bt t. V vy, h gi v l nhng nh duy vt tnh to, h ni n thc, n nng lc t duy hay nhn thc... Chng ta cm thy bn trong chng ta c s tn ti vt l ca l tnh ang t duy, v cng y nh vy, cng bng nhng cm gic y, chng ta cm thy bn ngoi chng ta c nhng cc t st, nhng cy, nhng bi cy. V ci m chng ta cm thy bn trong chng ta v ci ngoi chng ta khng khc nhau bao nhiu. C hai u thuc loi cc hin tng cm tnh, thuc v ti liu kinh nghim, v c hai u l cng vic ca cm gic. Vy th lm th no phn bit c cm gic ch quan v cm gic khch quan, phn bit ci bn trong v ci bn ngoi, phn bit mt trm ta-le c tht v mt trm ta-le tng tng v im ny chng ta s ni n khi thun tin. Cn y cn hiu rng c t tng bn trong ln s au n bn trong u tn ti khch quan nh nhau, v mt khc, th gii bn ngoi gn cht v mt ch quan vi cc kh quan ca chng ta... Hy nhng li cho bn thn I-uc-ghen: "v ngi khng tn ngng v nguyn tc li cng i n mt chn l c chng minh v mt trit hc, chn l y l: ton
477
thn th, hay l ch th v khch th, nh hin nay ngi ta thng ni, u cng c mt thuc tnh trn tc, cm tnh, kinh nghim nh nhau.
NB
Ngi c i ni: "cuc sng l gic ng"; by gi, cc nh trit hc bo cho chng ta mt tin mi: "th gii l biu tng ca chng ta"... t chn l khng phi trn c s "li ca Cha", khng phi trn c s cc "nguyn tc" c truyn, m ngc li, xy dng cc nguyn tc ca mnh trn cc cm gic th xc l thc cht ca trit hc dn ch - x hi... V [123-130] Cha tri to ra thn th con ngi bng mt cc t st v thi vo mt linh hn bt t. Ngay t lc by gi c nh nguyn lun hay l l lun hai th gii. Mt th gii l th gii vt l, vt cht, l ci b i; cn mt th gii khc l th gii tinh thn hay th gii tr tu ca cc thn linh, l hi th ca Cha. Cc nh trit hc vnh vin ha cu chuyn c tch y, ngha l lm cho n thch ng vi tinh thn ca thi i. Tt c nhng ci c th nhn thy, nghe thy v cm thy, ni tm li, tt c hin thc vt l vn b coi l u; nhng gn lin vi tinh thn ang t duy l mt quan nim v x s ca mt chn l siu t nhin no , ca t do, ca ci p. C trong kinh thnh cng nh trong trit hc, t ng "th gii" c mt mi v kh ngi. Trong tt c cc hin tng hay khch th ca gii t nhin, trit hc ch ch n mt ci, l tinh thn, l hi th ca Cha m ta bit; v nh vy ch v i vi tr tu m h ca trit hc, tinh thn y c quan nim l mt ci g cao c, siu t nhin, siu hnh... Nh trit hc no tnh to coi tinh thn con ngi cng vi cc s vt khc l mc ch ca nhn thc, th khng cn l nh trit hc, ngha l mt trong nhng ngi khi nghin cu cu v s tn ti ni chung, li sa vo mt s bt nh m h. Ngi tr thnh mt chuyn gia, v "khoa
NB
NB
sehr gut!!
NB
NB
478
V. I. L-nin
b tri thc ca chng ta rt cuc vn da trn mt lng tin no . C ngi duy vt cng mc nhin cng nhn bn thn s tn ti ca th gii cm tnh. Ngi khng c tri thc trc tip v th gii cm tnh; ngi ch trc tip bit ci quan nim v th gii y, c trong tr tng tng ca anh ta. Ngi y tin rng mt ci g c quan nim ph hp vi quan nim y ca anh ta, rng th gii c quan nim ng nh anh ta hnh dung n; do , ngi y tin vo th gii cm tnh bn ngoi trn c s nhng l l ca tinh thn mnh"... Lng tin ca May- c chng minh "v mt trit hc", tuy nhin ng ch bit rng ng khng bit g ht, v tt c u l lng tin. ng khim tn trong tri thc v khoa hc, nhng hon ton khng khim tn trong lng tin v tn gio. ng ta lun lun ln ln lng tin v khoa hc c hai r rng u khng c ngha quan trng i vi ng ta. Nh vy l, "v mt trit hc chng minh" rng "ton b tri thc ca chng ta i n tn cng". cho bn c tt bng c th hiu c iu , chng ta xin bo tin l gn y gii trit hc t chc mt cuc hp chung v trnh trng quyt nh rt b t khoa hc v t t lng tin thay vo . Mi tri thc by gi u c gi l lng tin. Khng cn c tri thc na... Song ngi gio s t sa cha mnh v ni nguyn vn nh sau: lng tin vo th gii cm tnh l lng tin vo tinh thn ca chnh mnh. Nh vy l, mi ci, c tinh thn ln gii t nhin, u li da trn lng tin. ng ch khng ng ch mun rng c chng ta, nhng ngi duy vt, cng phi phc tng quyt nh ca gii mnh. i vi chng ta, quyt nh y khng c sc bt buc no. Chng ta gi li thut ng c, chng ta duy tr tri thc v mc tn ngng cho cc cha c v cc tin s trit hc. C nhin, c "ton b tri thc ca chng ta" cng da trn tnh ch quan. Rt c th y l ci tng m ng vo n chng ta c th v u v v vy chng ta coi l khng th xuyn qua c, c th l, theo ti, bc t ng y b

vt qua d dng bi cc con qu ln, cc thin thn, cc ma qui v nhng th ma khc, c th l ton b ci khi t st ca th gii cm tnh hon ton khng tn ti i vi chng - th th c can g n chng ta? Ci th gii m chng ta khng cm gic, khng cm thy th can g n chng ta? C th ci m ngi ta gi l sng m v gi, v thc cht, c tnh cht thun tu khch quan hay "t n", l nhng chic so v n cng-t-r-bt thn. Nhng chnh v vy ci tnh khch quan phi l nh vy chng can h g n chng ta. Cc nh duy vt dn ch - x hi ch xt on xem con ngi tri gic ci g thng qua kinh nghim. C tinh thn ca chnh con ngi, nng lc t duy hay sc mnh tng tng ca con ngi cng lin quan ti iu . Ci m kinh nghim bit c, chng ta gi l chn l, v i vi chng ta ch ci mi l i tng ca khoa hc... K t khi Can-t ly s ph phn l tnh lm ngh chuyn mn ca mnh, ngi ta xc nh rng ch c nm gic quan ca chng ta th cha i vi kinh nghim, mun th cn phi c s tham gia ca tr tu... Song nh trit hc v i t ra khng sc hon ton qun cu chuyn c tch v t st, hon ton gii phng tinh thn khi ci ch sng m tinh thn, tch khoa hc khi tn gio. Quan im thp hn v vt cht, "vt t n" hay chn l siu t nhin lm cho tt c cc nh trit hc t hay nhiu b s la bp duy tm cm t, s la bp ny ch da trn lng tin vo tnh cht siu hnh ca tinh thn con ngi m thi. Cc nh trit hc ca chnh ph Ph li dng nhc im nh y ca cc nh ph phn v i ca chng ta, chun b mt vt thing ling tn gio mi tuy cc k thm hi. I-u. B. May- ni: "Lng tin duy tm vo Cha c nhin khng phi l tri thc v khng bao gi l nh vy; nhng cng r rng l s khng tin duy vt ch ngha, n lt n, cng khng phi l tri thc, m ch l lng tin duy vt ch ngha, lng tin y cng khng th mt lc no y bin thnh tri thc"...
479
NB NB NB NB
NB
sehr gut!
NB
NB
NB
NB
480
V. I. L-nin

ton khc vi bn thn hin tng? Ti sao vt "cho ta" v vt "t n", hay l hin tng v chn l li khng th t cng mt ti liu kinh nghim, cng mt c tnh m ra? Tr li: ti v thin kin v th gii siu hnh, lng tin vo t ma b vch trn hon ton v vo ci chn l siu t nhin, khc thng nht nh phi cha ng trong t ma , cng u n su ngay trong u c Can-t v i. Lun im: ni no c hin tng m chng ta c th nhn thy, nghe thy, s thy th ni y cng phi n giu mt ci g khc, ci gi l ci chn l hay ci cao c m ta khng th nhn thy, nghe thy, s thy, lun im y l khng l-gch, tri vi Can-t... Tr tu ch phi hot ng trong mi lin h t gic vi kinh nghim duy vt ch ngha, v tt c mi s s dng tnh bt nh m h u l v ch v v ngha. Nhng, theo li Hai-n, v gio s C-nch-xbe c mt y t, mt ngi dn thng tn l Lam-pe; i vi ngi ny, nh ngi ta khng nh, cc lu i trn khng l nhu cu ca tm hn. Nh trit hc t ra thng hi anh ta v suy l nh sau: v th gii ca kinh nghim gn cht vi tr tu, cho nn n ch em li nhng kinh nghim c tnh cht tr tu, ngha l hin tng hay l cc mnh ca t tng. Cc s vt vt cht c nhn thc bng kinh nghim khng phi l nhng chn l tht s, m ch l nhng hin tng theo ngha xu ca t y, ch l nhng bng ma hay l mt ci g tng t. Cn cc s vt thc t, cc vt "t n", chn l siu hnh th khng c nhn thc bng kinh nghim; phi tin vo nhng ci y, cn c theo mt l l ni ting: ni no c hin tng th phi c mt ci g (c tnh cht siu hnh) hin ra.
1)
481
VI [130 - 136] Mi ngi u ha nhp lp li ip khc: "quay v vi Can-t". Do , vn m chng ta quan tm c mt ngha vt xa gii hn c nhn nh b ca tng I-uc-ghen. Ngi ta mun quay v vi Can-t khng phi v nh t tng v i y ging mt n nng vo cu chuyn linh hn bt t nm trong cc t st bn thu, iu ny thc t ng lm, m chnh v h thng ca ng, mt mt khc, li mt k h m qua ngi ta li c th ln lt a vo mt t siu hnh...
NB
NB NB
Hon ton r rng l mi s khn ngoan lch lc u da trn vic s dng lch lc tr tu ca chng ta. V khng mt ai c gng nghin cu mt cch t gic v c kt qu tr tu, to ra mt khoa hc v l lun nhn thc nh Im-ma-nu-in Can-t, mt ngi c mi ngi ht sc knh trng. Nhng gia ng v nhng ca ng hin nay c mt s khc nhau cn bn. Trong cuc u tranh lch s v i, ng ng v pha s nghip chnh ngha chng li iu c; ng dng ti nng ca mnh pht trin khoa hc theo tinh thn cch mng, trong khi th cc nh trit hc ca chnh ph Ph chng ta em "khoa hc" ca mnh phc v chnh sch phn ng... Ci th on m Can-t dng ui siu hnh hc ra khi n th, trong khi vn ng ca sau cho n, c biu th r rng bng mt cu trong li ta hay li m u cun "Ph phn l tnh thun tu" ca mnh. V by gi ti khng c vn bn trong tay nn ti trch ra y theo tr nh. Cu nh sau: nhn thc ca chng ta b hn ch cc hin tng ca s vt. Cn bn thn chng l ci g th chng ta khng th bit... Khng th ph nhn: ni no c hin tng th cng c mt ci g hin ra. Nhng nu nh ci g y t n l hin tng, nu nh cc hin tng t chng hin ra th l th no? V rng s khng c g l phi l-gch hay phi l nu nh khp mi ni trong gii t nhin cc ch th v cc thuc tnh li thuc v cng mt loi. Vy th ti sao ci hin ra li nht nh phi c mt cht l ng hon
NB
NB
NB
Erscheinungen im bsen Sinne des Wortes1)
NB
NB
Nhng hin tng theo ngha xu ca t y
482
V. I. L-nin

Ging nh trong chnh tr, ph hp vi s pht trin kinh t nhm chn p cc giai cp trung gian v to ra ngi c ca v ngi khng c ca, cc ng ngy cng tp hp thnh hai phe: mt bn l ngi thu nhn cng v bn khc l ngi lm thu, trong khoa hc cng vy, ngi ta chia ra hai loi c bn: kia l phi siu hnh v y l phi vt l hay phi duy vt. Cc phn t trung gian v bn bp bm tha hip vi cc th tn gi phi duy linh, phi duy cm, phi thc ti, v.v. v v.v., trn ng i ca mnh, lc th sa vo tro lu ny, lc li sa vo tro lu khc. Chng ta i hi s kin quyt, chng ta mun s r rng. Bn phn ng thi hnh chnh sch ngu dn t gi l phi duy tm, cn tt c nhng ai mun gii phng tr tu con ngi khi nhng iu nhm nh siu hnh th phi c gi l phi duy vt. cho cc tn gi v cc nh ngha khi lm chng ta lc hng, chng ta cn phi nh k rng s rc ri chung trong vn ny cho n nay khng cho php xc nh c nhng thut ng chnh xc. Nu chng ta so snh hai ng vi cht c v cht lng th phi trung dung l mt ci g nh cho. Tnh bt nh m h nh vy l mt trong nhng c tnh ch yu ca mi s vt trn th gii. Ch c s thng minh hay l khoa hc l c th lm r s vic, ging nh xc nh nng v lnh, khoa hc to ra nhit k v ng coi im ng c l im gii hn chnh xc, y mi s a dng ca nhit u phn chia thnh hai loi khc nhau. Li ch ca phi dn ch - x hi i hi l n cng phi lm mt th thc nh vy i vi s thng thi ca th gii, i hi n phi phn chia mi t tng thnh hai loi: s hoang tng duy tm cn n tn ngng v hot ng t duy tnh to, duy vt ch ngha.
483
rt hay!
Nh vy, tn ngng c cu vt, ci siu t nhin c cu vt, v iu n rt ng lc chng nhng i vi ngi y t Lam-pe, m cn i vi cc gio s c trong cuc "u tranh vn ha" cho "nn gio dc nhn dn" chng nhng ngi dn ch - x hi v thn cp tin ng cm ght. Chnh y Im-ma-nu-in Can-t t ra l con ngi cn thit, ng gip h tm ra c quan im trung dung ng mong mun, nu khng phi c tnh cht khoa hc th cng c tnh cht rt thc t... Nhng ngi dn ch - x hi tin tng vng chc rng nhng tu s Gi-dut theo thuyt gio quyn t c hi hn nhiu so vi nhng tu s Gi-dut "t do ch ngha". Trong tt c cc ng, ng hn nht l ng trung dung. N dng hc vn v dn ch nh mt nhn hiu ngy to tiu th mi hng gi ca mnh trong nhn dn v lm mt uy tn ca nhng nguyn tc chn chnh. S tht, nhng ngi y t bin h bng cch ni rng h c x theo lng tm v theo mc hiu bit ca mnh; chng ta sn sng tin rng h hiu bit t, nhng nhng k ngu dt y khng mun bit g ht, khng mun hc tp g ht... T thi Can-t gn mt th k tri qua; Hghen v Ph-bch sng trong thi gian y; nn kinh t t sn xu xa chin thng, n cp bc nhn dn v vt b nhn dn khng c vic lm v khng tin cng ra l ng mt khi khng cn bp nn c h hn na... Cc hc sinh ca chng ta, nhng cng nhn lm thu hin i, c pht trin y cui cng hiu c trit hc dn ch - x hi, trit hc y bit phn bit mt bn l cc hin tng ca t nhin vi tnh cch l ti liu ca chn l l lun hay khoa hc, thc nghim, kinh nghim, duy vt, hay c th ni cng l chn l ch quan v mt bn khc l siu hnh hc y cao vng hay siu t nhin.
NB
NB
NB
rt hay!
NB 2 trng phi trong trit hc
vit nm 1876 ! ! NB sehr gut!
NB
NB
NB
484
V. I. L-nin
[485
VII NB Mc ch ca ng NB l iu ha NB
[136 - 142] Tuy chng ta, nhng ngi dn ch x hi, l nhng ngi v thn khng tn gio, nhng chng ta c lng tin, ngha l vc thm gia chng ta v nhng ngi c tn gio su v rng, song qua n cng c th bc mt chic cu ging nh qua mi vc thm. Ti c nh a cc ng ch dn ch ca mnh n chic cu y v t ch ra cho h thy s khc nhau gia ng vng m nhng ngi c tn ngng lc li , v ha a ca nh sng v chn l. iu rn cao c nht ca o C-c nu r: "Ngi hy thng yu Cha hn c v k ln cn nh thng yu mnh". Nh vy, Cha cao hn c, nhng Cha l g? Cha l khi u v tn cng, l ng lp nn tri v t. Chng ta khng tin s tn ti ca Cha, tuy nhin chng ta tm thy mt ngha hp l trong iu rn phi thng yu Cha hn c... Chng ta cn phi hiu rng tuy tinh thn c s mnh thng tr vt cht, song s thng tr y nht nh phi l ht sc hn ch. Bng tr tu ca chng ta, chng ta c th thng tr th gii vt cht ch mt cch hnh thc. Trong cc chi tit, c l chng ta c th tu ch o s thay i v vn ng ca n, nhng nhn chung, bn cht ca s vt vt cht en gnral1) cao hn tr tu con ngi. Khoa hc c th bin lc c gii thnh nhit, in, nh sng, lc ha hc, v.v., c l n c th bin lc thnh vt cht v vt cht thnh lc, v miu t c hai l nhng hnh thc khc nhau ca cng mt bn cht; nhng d sao, n ch c th thay i hnh thc, cn bn cht vn l vnh cu, bt bin, khng th ph hoi c. Tr tu c th theo di con
NB
NB t do v tt yu NB t do v tt yu
Mt trang cun sch ca I. t-x-ghen "Tp lun vn ngn v trit hc" c ghi ch ca V. I. L-nin
NB
1)
nh thu nh
ni chung
487
ng ca nhng bin i vt l, nhng vn ch l nhng con ng vt cht m tinh thn kiu hnh ch c th noi theo, nhng khng sc ch ra. L tr lnh mnh ca con ngi cn phi lun lun nh rng cng vi "linh hn bt t" v l tnh t ho v s nhn thc ca mnh, n ch l mt phn t nh ph thuc ca th gii, tuy rng cc "nh trit hc" hin i ca chng ta vn cn loay hoay vi ci tr qu thut: bin th gii thc t thnh "biu tng" ca con ngi. iu rn ca tn gio ngi hy thng yu Cha hn c - ca ming mt ngi dn ch - x hi tt c ngha l: hy thng yu v knh trng th gii vt cht, gii t nhin vt l hay l s tn ti cm tnh coi nh c s u tin ca mi vt, coi nh ci tn ti khng c khi u v tn cng, ci tn ti , ang v s c mi mi... Ci loi chung bao gm mi tn ti, ci cn c v ci khng cn c, thn th v tinh thn l hin t ng vt cht, c tnh cht th xc, vt l, cm tnh... Tuy chng ta i lp ci vt l vi ci tinh thn, nhng s khc nhau y ch l tng i; ch l hai dng ca ci tn ti c tnh cht i lp nhau chng khc g ch v mo, nhng con vt tuy th ch nhau m mi ngi u bit, nhng li thuc v cng mt lp hay ging ging vt nui trong nh. Khoa hc t nhin theo ngha hp m mi ngi u cng nhn ca t y, d c chng minh r rng n my ngun gc ca cc loi v s pht trin ca th gii hu c t th gii v c, cng khng th em li cho chng ta mt th gii quan nht nguyn (hc thuyt v s thng nht ca t nhin: thng nht ca "tinh thn" v "vt cht", ca hu c v v c, v.v.) m thi i chng ta ang ht sc thit tha mong mi t ti. Cc khoa hc t nhin t ti tt c cc pht minh ca mnh ch bng tr tu. Phn nhn thy, cn c v s thy ca kh quan
t do v tt yu
NB
NB
NB
488
V. I. L-nin
tht ra thuc v lnh vc khoa hc t nhin, nhng chc nng ca n, tc t duy, th l i tng ca mt khoa hc ring bit m ta c th gi l l-gch, l lun nhn thc hay l php bin chng. Nh vy, lnh vc cui cng ca khoa hc hiu hay khng hiu cc chc nng ca tinh thn l x s chung ca tn gio, ca siu hnh hc v ca s sng r phn siu hnh. y c mt chic cu dn t s n dch m tn thp hn n t do khim nhng; v trong lnh vc ca s t do t ho v nhn thc ca mnh, cng c s khim nhng; ngha l s phc tng tnh tt yu vt cht, vt l. Tn gio tt yu bin thnh siu hnh hc tt yu i vi cc "nh trit hc", bin thnh nhu cu l lun khng th gt b c ca th gii quan nht nguyn i vi l tr khoa hc lnh mnh ca con ngi. Lc - vt cht c thc, cng c gi l th gii hay tn ti, b cc nh thn hc v cc nh trit hc thn b ha, v h khng hiu rng vt cht v tr tu cng thuc v mt loi, v h quan nim sai lm mi tng quan gia hai ci. Ging nh quan nim ca chng ta v kinh t chnh tr hc, ch ngha duy vt ca chng ta cng l mt thnh qu lch s, khoa hc.
489
NB
yu nht. chnh l mt vn c phn chia phi duy tm v phi duy vt: ci g l "chnh" vt cht hay tr tu? Nhng vn y li khng phi l vn , m ch l mt cu, ch l nhng t. Cn s bt ng thc t gia cc phi l ch: mt phi mun bin th gii thnh mt ma thut no y, cn phi khc th khng mun bit g v iu ...
V mi hin tng ca t nhin u c th c chng ta tri gic ch bng tr tu, cho nn tt c cc tri gic ca chng ta u l hin tng c tnh cht tr tu. Hon ton ng. Nhng trong s cc tri gic y c mt tri gic hay hin tng c bit c coi l ch yu "c tnh cht tr tu", l l tr lnh mnh thng thng ca con ngi, l l tnh, tr tu hay nng lc nhn thc, cn tt c nhng ci cn li, ngha l ton khi lng, th c gi l vt cht. Do , mi ci u quy v ch: vt cht, lc v tr tu, ng ring hay cng li, u c cng mt ngun gc. Gi cc hin tng ca th gii l hin tng vt cht hay hin tng tr tu tc l lm mt cuc tranh lun thm hi. Vn l: mi s vt liu c cng mt loi khng, hay l th gii phi c phn chia thnh mt bn l ma thut b n, siu t nhin, v mt bn khc l t st t nhin, hi thi. lm r im ny m ch rt ra mi ci t cc nguyn t c th cn c nh phi duy vt c lm th khng . Vt cht chng nhng c th cn c m cn c hng thm, n sng r, n ku vang, ti sao n li khng c l tnh c?.. Ci thnh kin cho rng cc i tng ca xc gic d hiu hn l cc hin tng ca thnh gic hay ca cm gic ni chung, y phi duy vt c i n nhng s t bin theo li nguyn t lun ca h, a h n ch coi ci s thy l nguyn nhn u tin ca mi vt. Cn phi m rng khi nim vt cht. Vt cht bao gm tt c mi hin tng ca gii hin thc, do , bao gm c nng lc nhn thc, gii thch ca chng ta.
1)
Xem tr.142 1) ?))
Monistische Weltanschauung1) Cc phi trong trit hc
NB ? NB
NB
Chng ta khc hon ton r rng vi cc nh x hi ch ngha qu kh cng nh vi cc nh duy vt trc y. Chng ta ch c mt im ging vi cc nh duy vt ny ch: chng ta tha nhn vt cht l tin hay l c s u tin ca t t ng.
NB
Vt cht i vi chng ta l thc th, cn tinh thn ch l ngu nhin; hin tng kinh nghim i vi chng ta l mt loi, cn tr tu ch l mt dng hay hnh thc ca n... u c tr tu, tri thc, t duy, thc th y, n lt n, tt phi c khch th, ti liu c nhn thc v chnh l ci ch
_______________________________________
1)
th gii quan nht nguyn
Xem tp ny, tr. 490.
490
V. I. L-nin
491
Cn khi phi duy tm gi tt c cc hin tng ca t nhin l "biu tng" hay l "c tnh cht tr tu", th
chng ta vui lng tha nhn rng khng phi l vt "t n", m ch l cc i tng ca cm gic chng ta. n lt mnh, c nh duy tm cng ng rng trong cc cm gic c gi l th gii khch quan, [142] c mt vt c bit, mt hin tng c bit gi l cm gic ch quan, l linh hn hay thc. Ph hp vi iu , hon ton r rng l ci khch quan v ci ch quan thuc
ci khng th nhn thc c

vn c bn ca trit hc dn ch - x hi
("vorwrts" 1877) [143-147] Cc cha c v gio s ging nhau ch h ph nhn nng lc nhn thc tuyt i ca tr tu con ngi, kh nng t c mt s sng r tuyt i, v cho rng n ch c tnh cht l mt l tr hn ch, trung thc... Cc gio s chuyn nghip tin ln mt bc v thay th khoa hc trn tri bng khoa hc tri t; nhng y, rt cuc, h cng gi mt v tr hai mt ging nh "phi tin b" trong chnh tr. Cng ci cht hn tp bt ti v c ang km gi khng cho phi tin b c t do, ang km gi khng cho cc gio s c c s thng thi. H khng mun t b vic tm ti ci b n; nu khng phi trn tri, khng phi b tch thn thnh th t nht trong gii t nhin phi c mt ci g y thn b, khng nhn thc c; trong "bn cht ca s vt" v trong "cc cn c cui cng" phi c nhng gii hn tuyt i hay nhng "gii hn ca nhn thc ca chng ta v gii t nhin". Phi dn ch - x hi c ngha v phi chng li bn thn b khng sa cha c nh vy bo v tnh khng hn ch cn bn ca tr tu con ngi.
NB
v cng mt loi, linh hn v thn th l cng t mt ti liu kinh nghim m ra. i vi mt ngi khng c thin kin th khng th nghi ng rng ti liu tinh thn, hay ni chnh xc hn, hin tng ca nng lc nhn thc ca chng ta l mt b phn ca th gii, ch khng phi ngc li. Chnh th ch o b phn, vt cht ch o tinh thn, t nht v mt ch yu, tuy th gii i khi li c ch o bi tinh thn con ngi. Chnh theo ngha y m chng ta phi yu mn v knh trng th gii vt cht coi
NB
NB
NB
nh hnh phc cao nht, nh nguyn nhn u tin, nh ng sng to nn tri v t...
NB
Nu nhng ngi dn ch - x hi t gi mnh l nhng ngi duy vt th bng tn gi y h ch mun ni mt iu l: h khng tha nhn mt ci g vt ra khi gii hn ca l tr hot ng khoa hc ca con ngi, mi ma thut cn c chm dt...
C nhin, c nhiu ci cha nhn thc c, ai m tranh ci iu ?... Nng lc ca tr tu con ngi c tnh khng hn ch n mc l vi thi gian n c nhng pht minh ngy cng mi, di nh sng ca nhng pht minh y ton b kin thc trc y thng t ra l mt s ngu dt hon ton. V nh vy, tuy ti bo v ti nng tuyt i ca nng lc nhn thc ca chng ta, ti vn trn y thc v
492
V. I. L-nin

thnh gic...
493
tnh hn ch ca mi ngi v mi thi i, v do , mc d ti c ging ht sc t tin nhng, v thc cht, ti l con ngi hon ton khim tn... C l l tnh ch o, nhng ch trong mi lin h vi NB nm gic quan bnh thng ca chng ta v vi cc i tng vt cht ca th gii... "Trong th gii ny", khng ai v khng lc no nghe ni n ci tr tu s vt c tr tu ca con ngi. Nhng v vn tnh hnh cc thin thn, cc qu ln v cc tin n "th gii bn kia" nh th no th lch s im lng. V nu chng ta ng vi s ngy th y, nu thm ch chng ta cho rng trn mt trng v cc v sao lc nhc cc thn linh khng trn tc, th d sao cc thn linh y mt khi nng bnh m cng tt phi lm bnh bng bt m ch khng phi bng st ty hay g. Cng y nh vy, nu cc thn linh siu t nhin y c l tr, th l tr y tt phi c cng mt bn cht chung, cng mt cu to nh l tr ca chng ta... Nu trn tri v lnh vc trn my c nhng s vt vi c tnh hon ton khc vi cc s vt trn gian, th chng tt phi c nhng tn gi khc: v v chng ta khng bit ni bng th ting y (ting ca cc thin thn), cho nn cn phi im lng ni no cp n "mt ci g cao c", siu hnh hay b n. K l nhng ng! S lp lun nh vy hnh nh l cc "nh trit hc" cha tng nghe thy. Tip theo Can-t, cho n nay, h vn cn ba hoa: chng ta ch c th nhn thc c cc hin tng versus t nhin, nhng ci m tht ra n giu ng sau Kant cc hin tng y "vt t n" hay l iu b n th khng th nhn thc c. Tuy nhin, s thn b y, ton b ci b mt y chng qua ch l mt t tng in r v tr tu m cc ngi y to ra cho mnh... Tht ra, c ci khng hiu c v ci khng nhn thc c, c nhng gii hn ca nng lc nhn thc ca chng ta; nhng ch theo ngha thng thng, cng y nh c ci khng th nhn thy v ci khng th nghe thy, cng nh c cc gii hn i vi th gic v
Ti nhc li: quan nim phng i v tr tu, nhng yu cu khng hp l i vi nng lc nhn thc ca chng ta, ni mt cch khc, s ngu dt v l lun nhn thc l nguyn nhn ca mi s m tn, mi s siu hnh tn gio v trit hc... [149] Lc u cn phi khc phc siu hnh hc hay l nim siu t nhin, chng ta c th i n quan nim tnh to rng tr tu ca chng ta l nng lc thng thng, hnh thc, my mc...
494
V. I. L-nin

khng gn vi nhau. S tht, c th l mt ng vin tch cc ca ng v ng thi l mt "nh trit hc ph phn", thm ch c th l mt ngi C-c gio tt. Trn thc tin, chng ta cn phi ht sc rng lng,v chc chn l khng mt ngi dn ch - x hi no li ngh n vic khoc mt b o duy nht no y cho cc ng vin ca ng mnh. Nhng mi ngi tn trng khoa hc li phi khoc cho mnh b o l lun. S thng nht v l lun, s phi hp c h thng l mc ch thit tha v u th cao c ca mi khoa hc... ng dn ch - x hi khng phi mong mun i ti nhng quy lut vnh cu, nhng thit ch c quy nh dt khot, nhng hnh thc cht cng, m mong mun t ti hnh phc ca loi ngi ni chung. S gio dc v tinh thn l bin php cn thit nht cho iu . B my nhn thc c tnh cht hn ch, ngha l ph thuc khng; nhng s tm ti khoa hc c em li nhng khi nim chn chnh, c em li chn l hnh thc cao nht v cp tt cng khng, hay l ch em li nhng "th phm" thm hi m trn ng tr ci khng th nhn thc c - ni tm li, tt c nhng ci gi l l lun nhn thc, l s nghip x hi ch ngha c tm quan trng bc nht... [156-160] V Can-t ngi ta ni rng h thng ca ng " xc nh kh chnh xc ranh gii ca nhn thc hnh thc". Nhng chng ta tranh ci rt kch lit v chnh im ny, trong im ny trit hc dn ch - x hi hon ton khc vi trit hc chuyn nghip. Can-t xc nh thiu chnh xc ranh gii ca nhn thc hnh thc, v vi "vt t n" ni ting ca mnh, ng vn gi lng tin vo mt nhn thc khc, cao hn, vo l tnh siu nhn, siu t nhin. Nhn thc hnh thc! Nhn thc gii t nhin! "Cc nh trit hc" hy c khao kht mt nhn thc khc na, nhng h cn phi chng minh rng n u v n l ci g.
495
NB
nhng gii hn ca nhn thc

("vorwrts" 1877) [151-152] Ban bin tp t "Vorwrts" gn y mi nhn c mt bc th khng tn ni v mt vn m chng ta quan tm; bc th y thuc v ngi bt ca mt chuyn gia c kinh nghim mun chng minh hon ton khch quan rng trit hc v ng dn ch - x hi l hai s vt khc nhau, rng c th thuc v ng vi tt c tm hn ca mnh m vn khng ng vi "trit hc dn ch - x hi", v v vy r rng rng c quan ngn lun trung ng khng nn cho php em li cho cc vn trit hc mt tnh ng r rt.
NB NB
Ban bin tp t "Vorwrts" c nh n mc cho php ti c bc th y, bc th c quan h trc tip vi cc bi ca ti. S tht, tc gi t mun hon ton r rt l khng gy ra mt cuc tranh lun cng khai do nhng li phn i ca mnh, v rng, nh tc gi ni, cuc bt chin trn bo loi tr kh nng tho lun nghim tc nhng vn nh vy; cn ti th tri li, ti ngh rng tc gi v tt s thy l khng khim tn nu cc kin nhn xt v nhng li trch mc ca ng s gip chng ta lm sng t mt vn cc k gn gi c i vi ti ln i vi ng cng nh i vi ton b th h hin nay, nh ta thy cn c vo s quan tm ca mi ngi i vi vn y. Cn v tnh cn c th ti cho rng i vi mc tiu ny, nhng cun sch dy cp chng c ch hn nhng bi bo ngn. Tri li, c s ba hoa bng nhiu tp sch v vn ny n mc v th m phn ln cng chng hon ton mt hng th i vi n. Trc ht, ti khng ng rng trit hc v ng dn ch - x hi l hai s vt khc nhau,
NB
NB
496
V. I. L-nin
497
Phnomen1)
NB
V kin thc thc t m hng ngy chng ta s dng, h ni vi mt s khinh thng ging nh ng i C-c gio c i ni v "th xc m yu". Th gii hin thc l hin tng khng hon NB b, v bn cht chn chnh ca n l iu b mt... Nu khoa hc t nhin khp mi ni u va lng vi hin tng th ti sao li khng va lng vi hin tng hc tinh thn? ng sau "ranh gii ca nhn thc hnh thc" lun lun n giu mt l tnh cao cp, khng hn ch, siu hnh, ng sau nh trit hc chuyn nghip n giu nh thn hc v "ci khng th nhn thc c" vn c ca c hai ngi ...
Nhng ci khng th nhn thc c l g? y l cu hi t ra trong bc th ni trn gi cho ban bin tp t "Vorwrts"... V nh trit hc chuyn nghip tr li cu hi y, gii thch rng "tn ti" coi nh ng im tuyt i khng th no bin thnh s vn ng tuyt i ca t tng. Bng nhng li y, i th tip tc ni, ranh gii ca nhn thc, ngha l ci khng th nhn thc c, c xc nh. Nhng phi chng t y rt ra kt lun rng chng ta phi ph nhn s tn ti ca n, rng chng ta s khng bao gi i gn ti n? C nhin l khng. Mi mt mu toan ca khoa hc i gn ti n, hiu n hay t nht cm thy n, u a chng ta i gn n im ti v ri nh sng mi vo n, tuy rng chng ta chng bao gi c th hon ton soi sng n. Nhim v ca trit hc l theo ui mc ch , tri vi nhim v ca khoa hc t nhin l khoa hc ch xem xt ci hin c v ch gii thch nhng hin tng. Gii thch nhng hin tng: ph-n-men! h, h! Nh vy, i tng ca trit hc ci khng th nhn thc c l mt con chim, m bng nng lc nhn thc ca NB chng ta, chng ta c th nh mt chic lng ca n mt ch no , nhng khng bao gi c th nh tri ht lng ca n, v n vn mi mi l khng th nhn thc c. Nu nhn k hn vo nhng chic lng m cc nh trit hc nh th cn c vo
_______________________________________
1) hin tng
lng y, chng ta bit c bn thn con chim: y l ni n tinh thn con ngi. V th l chng ta li i n mt gii hn quyt nh phn chia phi duy vt vi phi duy tm: i vi chng ta, tinh thn l hin tng ca t nhin, i vi h, gii NB t nhin l hin tng ca tinh thn. V vn cn tt nu h va lng vi iu y. Nhng khng, ch no y cn che giu mt nh xu mun nng tinh thn ln thnh mt "thc cht" cao cp no y v h thp tt c nhng ci cn li xung trnh khng ng k... Tri li, chng ta khng nh: ci m trong nhng iu kin nht nh c th nhn thc c th khng phi l ci khng th nhn thc c. Ai mun hiu ci khng th nhn thc c th ch lm iu ngu xun. Ging nh bng mt ti ch c th nhn thy ci c th nhn thy, bng tai ti ch c th nghe thy ci c th nghe thy, bng nng lc nhn thc ti cng ch c th nhn thc ci c th nhn thc c. V tuy trit hc dn ch x hi dy rng mi ci ang tn ti u tuyt i c th nhn thc c, nhng iu hon ton khng h ph nhn rng c mt ci g khng th nhn thc c. C th tha nhn c iu , nhng ch c iu l khng phi theo "ngha trit hc" hai mt, phi l, ngha ny th u y, "trn my", li bin ci khng th nhn thc c thnh ci c th nhn thc c. Chng ta c thi nghim chnh i vi s vic ny, chng ta khng bit mt nhn thc cao cp no ngoi nhn thc thng thng ca con ngi, chng ta bit chc chn rng l tnh ca chng ta l l tnh chn chnh, rng khng th c s tn ti ca mt l tnh khc v cn bn so vi l tnh ca chng ta, ging nh khng th c vng trn bn gc. Chng ta t tr tu vo hng cc s vt thng thng m khng th thay i bn cht ca n nu khng thay i tn gi ca n. Trit hc dn ch - x hi hon ton nht tr vi trit hc "chuyn nghip" ch "tn ti", cng nh bt c b phn no ca n, "khng h bin thnh t duy". Nhng chng NB ti khng h coi nhim v ca t duy l lm bin ha tn ti; nhim v ca n ch l sp xp tn ti v mt hnh thc, tm ra cc loi, cc quy tc, cc quy lut, tm li, lm ci m chng ta gi l "nhn thc gii t nhin". Tt c nhng g c th phn loi c th c th nhn thc c, cn tt c nhng g khng th bin thnh t tng th l ci khng th nhn thc c. Chng ta khng th, khng nn v khng
498
V. I. L-nin
mun iu , v v vy t b n. Nhng chng ta c th
499
NB
lm c mt iu ngc li: bin t duy thnh tn ti, ni cch khc, chng ta c th phn loi nng lc t duy coi nh l mt trong nhiu dng ca tn ti... Chng ta cho rng tr tu cng l mt ci c tnh cht kinh nghim ging nh vt cht. T duy v tn ti, ch th v khch th u trong gii hn ca kinh nghim nh nhau. T khi khoa hc t nhin quy mi ci v vn ng m phn bit mt ci l ng im tuyt i vi mt ci khc l vn ng tuyt i th khng ng. Ci m ng ch "trit gia" ni l khng th nhn thc c, tc l mi mu toan ca khoa hc u lm cho chng ta i gn ti ci khng bit, tuy khng bao gi chng ta c th t c s sng r hon ton, ci cng thuc v i tng ca khoa hc t nhin, khng c bt c s thn b ha no, tc l thuc v ci ("vorwrts" 1878) I [162-164] Ti "i hi ln th nm mi ca cc nh khoa hc t nhin v bc s c" hp Muyn-khen, thng Chn 1877, gio s phn N-gh-li Muyn-khen li cp n mt bi ging ni ting c trc y ca mt ng ch ca mnh Bc-lanh uy-boa Ray-mng, v c mt bi din vn xut sc v "cc ranh gii ca nhn thc khoa hc". Cn phi nh gi cng bng ngi gio s Muyn-khen: v mt chn thc v sng r, ngi vt xa v tin bi ca mnh Bc-lanh, nhng d sao ngi vn khng th vn n trnh ca thi i mnh. ng hu nh gii thch vn ; nhng mt im kt thc nh m ng b qua li chnh l mt im cn bn n cp n ci vc thm ln chia cch vt l hc vi siu hnh hc, khoa hc sng sut vi lng tin lng mn. Nh bit, uy-boa Ray-mng, v tin bi ca ng, mun chng minh rng qu tht c mt ranh gii khng th vt qua c v bt k th no cng phi dnh mt lnh vc c bit cho lng tin. Bn bo co ca ng s d c ngha b ngoi v s ph bin ca n, ch v n ng vai tr mt hm tr n nh b cho thuyt lng mn tn gio. T , nhng k say m ci khng th nhn thc c rt h hng. Tht ra, gio s phn N-gh-li khng va lng lm vi s h hng , nhng a v gio s cao c ca ng khng cho php ng u tranh ht sc kin quyt. Sau khi chng minh vi v tin bi ca mnh mt cch r rng, chnh xc v dt khot rng ng ta khng hiu s nhn thc khoa hc t nhin, gio s kt lun nh sau: "Nu uy-boa Ray-mng kt thc bn bo co ca mnh bng nhng li kch lit: "Ignoramus et ignorabimus"1), th kt lun, ti mun
cc gio s ca chng ta ti cc ranh gii ca nhn thc
NB
cha nhn thc c. S nhn thc gii t nhin cng c

mc ch v hn ca n, v khng h c "ranh gii" b n no, chng ta ngy cng tin gn n ci cha bit, tuy khng bao gi t c s sng r hon ton; v nh th ngha l khoa hc khng c ranh gii...
_______________________________________
1)
"Chng ta khng bit v s khng bit"
500
V. I. L-nin

ng, gii t nhin cao hn tinh thn con ngi, n l i tng v tn ca tinh thn con ngi... ...Nng lc nghin cu ca chng ta ch b hn ch trong chng mc i tng ca n, tc gii t nhin, khng b hn ch...
501
pht biu mt quan im c iu kin nhng c tc dng an i rng cc thnh qu nghin cu ca chng ta khng n gin l kin thc, m cn l nhng nhn thc thc t, bao hm mm mng ca mt s trng thnh hu nh (!) v hn, m khng h c tham vng d rt nh mun hiu bit tt c. Nu chng ta t ra kim ch mt cch hp l, nu chng ta, vi tnh cch l nhng thc th hu t v nht thi tha mn vi s hiu bit ca con ngi m khng xm phm n s nhn thc c tnh cht thn thnh, th chng ta c quyn ni mt cch hon ton tin tng: "Chng ta bit v s bit"... Thuyt lng mn tn gio ca uy-boa Ray-mng gi tt c nhng thnh qu ca vic nghin cu khoa hc "n gin l nhng kin thc" ch khng phi l "nhng nhn thc thc t" m l tr ngho nn ca con ngi khng th i ti c...
NB NB
III
[168] Chng ta ch tha nhn mt th gii, mt th gii duy nht, "ci th gii m cc tri gic cm tnh bo cho chng ta bit". Chng ta nhc N-gh-li nh nhng li ca chnh ng ta ni rng u m chng ta khng th nhn thy, nghe thy, s thy, nm thy, ngi thy g ht th y chng ta cng khng th bit g ht... Ci khng th nhn thc c, ci m cm gic tuyt i khng th bit c l khng tn ti i vi chng ta v cng khng tn ti "t n", cho nn thm ch chng ta s khng th ni n iu m li khng sa vo lnh vc hoang ng...
versus Kant NB
II
[166-167] "Cn v nng lc ca ci Ti ca chng ta c th nhn thc c cc s vt t nhin th y, iu c ngha quyt nh l mt s tht khng th tranh ci c sau y: d nng lc t duy ca chng ta c t chc nh th no i na, th cng ch c cc tri gic cm tnh l em li cho chng ta nhng hiu bit v t nhin m thi. Nu nh chng ta khng th nhn thy v nghe thy, nm thy hay s thy g ht, th chng ta hon ton s khng bit c rng cn c mt ci g y ngoi chng ta, chng ta hon ton s khng bit c rng chnh chng ta ang tn ti vi th xc ca chng ta". l li ni to bo. Chng ta s gi vng li ni y v hy xem liu ngi gio s c cng gi vng n khng... "Nh vy, nng lc ca chng ta c th tri gic gii t nhin bng cc gic quan trc tip ca chng ta, b hn ch v hai mt. Chc (!) chng ta khng c cm gic cho c mt lot lnh vc sng ca gii t nhin (chng hn, cho qu ln, thn linh, v. v.? I..), cn trong chng mc chng ta c nhng cm gic y th nhng cm gic y v thi gian v khng gian ch lin quan n mt b phn v cng nh ca chnh th".
versus Kant
IV
[171] Ngi no b thu ht vo mt th gii khc, t th gii kinh nghim vo th gii cc linh cm hay thn linh, ngi no ch ni n iu th ngi hoc l k c on, hoc l k bp bm v la o... [173-174] Ti mun gip bn c hiu ci iu m, theo ti bit, cc gio s ca chng ta cn cha hiu, tc l, tr tu ca chng ta l mt cng c bin chng, mt cng c iu ha mi s i lp. Tr tu to ra s thng nht nh s a dng v nhn thc c s khc nhau trong s ging nhau...
NB
NB
1)
2)
"Nhng ci th gii ny, th gii phc tng tinh thn con ngi, l ci g? Thm ch khng phi l ht ct trong s vnh cu ca khng gian, thm ch khng phi l mt giy trong s vnh cu ca thi gian, m ch l mt phn khng ng k ca bn cht chn chnh ca V tr". Cha c
502
V. I. L-nin
503
NB
cng ni y nh vy. V hon ton ng, khi iu ch l s biu hin phn khi ca tnh cm trc s v i ca tn ti; nhng l s v ngha l hon ton, chng no gio s N-gh-li mun dng ci ni rng khng gian v thi gian ca chng ta khng phi l nhng b phn ca tnh v tn v tnh vnh cu, l s v ngha l hon ton, nu ci c ngha l "bn cht chn chnh ca V tr" b che giu bn ngoi cc hin tng, trong tn gio khng th nhn thc c hay trong siu hnh hc...
nhng s kho cu ca mt nh x hi ch ngha trong lnh vc l lun nhn thc

li ta [180-181] Chng ta mi mi phi l y t ca gii t nhin, nu khng phi l n l ca n. S nhn thc ch c th em li cho chng ta s t do c th c, s t do y ng thi cng l s t do duy nht hp l... Ai mun tr thnh ngi dn ch - x hi chn chnh th ng i y phi ci tin li suy ngh ca mnh. Phng php t duy c ci tin gip cho nhng nh sng lp c tha nhn, Mc v ng-ghen, nng ng dn ch - x hi ln n quan im khoa hc m ng ang c hin nay... I
NB
V
[178] S thng nht m N-gh-li bo v li b ng lm mt i, khi ng tin n "th gii linh cm" v "s hiu r tt c" ca thn thnh, cn gio s Vic-khp th lm mt n, khi ng cp n s khc nhau gia hu c v v c. i vi ng, mi lin h gia con ngi v ng vt li cng ng cm ght hn v vn s i lp gia thn th v linh hn l hon ton khng th tranh ci c, v rng s kt hp ca hai ci y c th gy ra trong "u c ca nh x hi ch ngha" mt s hn lon khng khip nht v nht nh s a n ch nh ton b s anh minh kiu gio s.
NB
Marx und Engel = anerkannte Stiftern1)
"khng mt tinh thn hu t no c th i su vo gii t nhin"

[183-186] Ging nh nhng ngi th thn tng thn thnh ha nhng vt thng thng nht v cy, lc u tn gio v sau trit hc gn cho "tinh thn hu t' mt ci g thing ling v b n. Ci m tn gio gi l lng tin v th gii siu t nhin th trit hc gi l siu hnh hc. Song chng ta khng c b qua ci u th ca siu hnh hc l n c nh tt mun bin i tng ca mnh thnh khoa hc, v cui cng n lm c vic y. Mt mn ring ca l lun nhn thc khim tn pht trin ln t trong
_______________________________________
1)
Mc v ng-ghen nhng nh sng lp c tha nhn
504
V. I. L-nin

Tinh thn hu t nh cc kin thc ca mnh m i vo nhng ch su xa nht ca gii t nhin, nhng n khng th vt ra khi gii hn ca t nhin khng phi v n b hn ch, m v b m l gii t nhin v tn, l s v tn ca t nhin m bn ngoi n khng c ci g tn ti c. a con t nhin ca b m k diu k tha thc ca b m y. Tinh thn hu t ra i vi nng lc c th nhn thc rng n l con ca b m tt gii t nhin ca mnh, b m y ph cho n nng lc to ra cho mnh nhng hnh nh tuyt diu ca tt c cc a con khc ca m mnh, tt c cc anh ch em ca mnh. Nh vy, "tinh thn hu t" c nhng hnh tng, nhng quan nim hay khi nim v khng kh v nc, v t v la, v.v. v ng thi c thc rng nhng hnh tng do n to ra l nhng hnh tng tuyt diu, chn chnh. Tht ra, qua kinh nghim, tinh thn y thy r rng nhng sn vt ca t nhin l c bin i, v nhn xt, chng hn, rng nc gm c cc dng khc nhau nht ca nc, trong khng mt git no li hon ton bng git khc, nhng c mt ci n k tha ca m mnh bn thn n t bit, a priori, rng nu n vn l nc th n khng th thay i bn cht ph bin, vn c ca n vi tnh cch l nc; v vy n bit, c th ni mt cch tin tri, rng mc d c tt c nhng bin i xy ra trong cc s vt, bn cht ph bin ca chng, thc cht ph bin ca chng khng th thay i. Tinh thn hu t khng bao gi c th bit rng b m bt t ca n c th hay khng c th c ci ny hay ci khc; nhng ci thc t l nc trong mi trng hp u t v tinh thn d c sng ng sau my m cng khng th thay i c bn cht ph bin ca n, th tinh thn hu t bit mt cch tuyt i do bn cht vn c mt cch bm sinh ca n... [189 - 190] Ging nh nng lc th gic gn cht vi nh sng v mu sc, hay l nng lc xc gic ca ch th gn cht vi c tnh khch quan l c th s m c, tinh thn hu t cng vy, n gn lin vi b n ca gii t nhin... Khng c cc s vt ca th gii bn ngoi m l tr c th
505
s thng thi siu hnh ca th gii v dng nh ng sau lng n. Trc khi trit hc c th i su vo bn cht ca tinh thn hu t, bng s vn dng thc t ca khoa hc t nhin, n phi ch ra rng b my tinh thn ca con ngi trong thc t c mt NB nng lc lm sng t bn cht bn trong ca gii t nhin, ci nng lc cho n nay vn b nghi ng... Nh c khi nim "ci ph bin" tn ti trong u c con ngi, nn con ngi bit a priori1), dng nh kin thc l bm sinh, rng mi vt v mi thin th u trong ci ph bin v c bn cht ph bin, chung cho mi vt. Tinh thn hu t khng phi l ngoi l ca quy lut khoa hc y... Lng tin vo tinh thn tn gio bt t, siu t nhin cn tr vic nhn thc rng tinh thn con ngi l do chnh gii t nhin to ra v ti sinh, do , n l con ca chnh gii t nhin, v i vi n, gii t nhin khng ngng ngng g c bit. Tuy nhin, gii t nhin c s ngng ngng: n khng bao gi t th hin ra ngay lp tc v hon ton. N khng th t th hin ra hon ton, v n l v cng tn v mt ti nng. V tinh thn hu t con y ca t nhin l ngn n chng nhng soi sng ci b ngoi ca t nhin, NB m cn soi sng c ci bn trong ca n. Tch ci bn trong vi ci bn ngoi i vi bn cht thng nht v cng v v tn v mt vt l ca t nhin th tc l gy ra s hn lon trong cc khi nim... "Tinh thn v i" ca tn gio l nguyn nhn lm cho tinh thn ca con ngi b h thp, y l li ca nh th NB ph nhn nng lc ca tinh thn l c th "i su vo gii t nhin". Cn tinh thn siu t nhin bt t th ch l s phn nh hoang ng ca tinh thn vt l hu t. NB L lun nhn thc, di dng pht trin nht ca n, c th hon ton chng minh lun im . N ch cho chng ta thy rng tinh thn hu t mn tt c cc quan nim, t tng v khi nim ca mnh th gii nht nguyn duy nht m cc khoa hc t nhin gi l "th gii vt l"... ??
NB
NB
? ?
_______________________________________
1)
t trc, trc kinh nghim
506
V. I. L-nin

vit v Lt-vch Ph-bch, Phri-ch ng-ghen, ngi c nhiu cng lao, ca ngi cc tc phm ca ti208. Trong nhng trng hp nh vy, ci bn cht c lin h cht ch vi c nhn n mc s khim tn qu ng c th lm hi vic lm sng t ci bn cht... Nm 1848 vi phi phn ng, phi lp hin, phi dn ch v phi x hi ch ngha trong nm khu gi trong tm hn khi y cn tr ca ti mt nhu cu cp bch l phi c mt quan im vng vng, chc chn theo tinh thn ph phn, mt kin khng nh v vn : tht ra, trong tt c nhng ci vit v nghe tn thnh hay phn i, th ci g l tt v ng n, l chn l chc chc v tuyt i. V ti rt nghi ng s tn ti ca Cha v khng c mt lng tin no vo nh th, cho nn ti rt kh phn tch c tt c nhng ci . Trong khi tm ti, ti gp Lt-vch Phbch v tm hiu hc thuyt ca ng; vic nghin cu k hc thuyt ny y ti tin ln nhiu. Vi mc cn ln hn, s khao kht hiu bit ca ti c bn "Tuyn ngn ca ng cng sn" tha mn, bn tuyn ngn ny n vi ti nh cc bo trong thi gian xy ra v n x nhng ngi cng sn C-l-nh. Song s pht trin hn na ca ti rt cuc chnh l nh bit c cun sch ca Mc "Gp phn ph phn kinh t chnh tr hc" ra mt nm 1859, sau khi ti tm hiu nhiu tc gi trit hc khc nhau trong thi gian ti sng n dt nng thn. Trong li ta cho cun sch c ni rng phng thc cu trch y gn ging nh vy m nh con ngi c c mu bnh m, v trnh vn ha m mt th h nht nh s dng lm vic bng th lc, quyt nh trnh tr tu hay cch m th h y suy ngh v phi suy ngh v chn l, v ci thin v quyn li, v Cha, v t do v bt t, v trit hc, chnh tr v php lut 209... Lun im dn ra a n con ng ng v dy chng ta bit r rng ni chung nhn thc ca con ngi v chn l tuyt i v tng i l nh th no. Ci m by gi ti truyn t nh mt cm xc c nhn th chnh l kinh nghim cng do loi ngi thu c trong bao nhiu th k. Nu nh ti l ngi u tin nu ra
507
bit c th khng mt l tr no trong u c li c th l hin thc... Trit hc pht hin ra ngh thut t duy; hn na, s d n ch nhiu n vic xem xt vn v ci thc th hon ho nht, v khi nim thn linh, v "thc th" ca Xpi-n-da, v "vt t n" ca Can-t, v "ci tuyt i" ca H-ghen, th chnh l v khi nim sng sut v ci ph bin, v ci thng nht chung m khng c ci g ht trn n, bn cnh n cng nh bn ngoi n, l yu cu u tin ca mt phng php t duy ng n, trit , n bit v n v v mi i tng c th c v khng th c rng mi ci u thuc v mt chnh th thng nht, vnh cu v v tn m chng ta gi l v tr, gii t nhin hay l ci ph bin... [192] Quy lut ca l-gch t nhin v ca "t nhin" l-gch ni rng mi s vt u thuc v ging ca mnh, rng ging v loi tht ra c tnh cht bin d, nhng khng mc qu ng chng c th vt ra khi gii hn ca ging ph bin, khi ranh gii ca ci t nhin. V vy, khng th c tinh thn i su vo bn cht ca t nhin n mc n dng nh c th xp v giu n vo ti. Phi chng lng tin y m gii t nhin truyn cho chng ta l mt ci g k diu? Phi chng khng th hiu rng ci b phn c t duy y ca gii t nhin k tha ca m NB mnh nim tin rng sc mnh vn nng ca gii t nhin l sc mnh vn nng ca l tnh? Liu c kh hiu hn khng nu nh a con gi li ngh v b m mnh nh th b m c sc mnh vn nng v c mt khp ni theo ngha tri vi l tr?.. II chn l tuyt i v cc biu hin t nhin ca n [192-204] l G-t hay Hai-n? Ti nh mt danh ngn ca mt trong hai ngi y: ch c ngi ngho l khim tn. Ti ph nhn bt c s khim tn kiu ngho i no, v ti ngh rng ti s c th gp mt cng hin nh vo s nghip v i ca khoa hc. S thng Nm 1886 ca t "Neue Zeit" cng c kin y ca ti; y, trong bi
NB
NB
1)
NB NB
2)
3)
NB
508
V. I. L-nin
nhng vn y v xu hng i ti chn l tuyt i y thnh mt s bt nh m h, th ti vn s l mt tn ngu ngc ch i mt cch v tn cu tr li. Nhng ti khng cn l mt tn ngu ngc, m c tr li mt cch tha ng, v c nh vy l nh tin trnh lch s ca cc s vt, tin trnh y thc y ti nu ra nhng vn ni trn vo lc m c mt lot nhng th h trc do nhng u c u t ca mnh lm i biu, nghin cu nhng vn y, do m chun b cho Ph-bch v Mc gii thch cho ti, nh ta thy cn c vo cu truyn trc y. Nh vy l ti mun ni rng ci m cc nh bc hc em li cho ti chng nhng l s nghip c nhn ca cc ng, m cn l sn phm cng sn ch ngha ca phong tro vn ha bt ngun t thi tin s... Mun nhn thc chnh xc hn bn tnh ca chn l tuyt i, trc ht cn khc phc mt thnh kin n su cho rng chn l y c c tnh tinh thn. Khng, chng ta c th nhn thy, nghe thy, ngi thy, s thy, chc chn cng c th nhn thc chn l tuyt i, nhng chn l y khng gia nhp hon ton vo nhn thc, n khng phi l tinh thn thun tu. Bn tnh ca n khng c tnh cht vt th, cng khng c tnh cht tinh thn, n khng phi tnh cht ny hay tnh cht kia, n c tnh cht bao trm ht thy, n va c tnh cht vt th, va c tnh cht tinh thn. Chn l tuyt i khng c bn tnh c bit, bn tnh ca n, ni ng hn, l bn tnh ca ci ph bin. Hay, ni mt cch thng thn: bn tnh t nhin ph bin v chn l tuyt i l ng nht vi nhau. Khng c hai bn tnh mt c tnh vt th v mt c tnh tinh thn; ch c mt bn tnh, trong cha ng mi ci c tnh vt th v mi ci c tnh tinh thn... Nhn thc ca con ngi, vn i, ni lin chng ta vi cc hin ca tn ti tuyt i. Song nng lc nhn thc cn phi c phn bit t n l chn l tng tng v quan h khc nhn thc, ch th ang vi khch th, nhng s

v rng ch th cng nh khch th chng nhng khc nhau m cn ging nhau ch chng l nhng b phn hay nhng hin tng ca ci bn cht ph bin m chng ta gi l ci ph bin... Ci m chng ta nhn thc l nhng chn l, nhng chn l tng i hay hin tng ca gii t nhin. Khng th trc tip nhn thc bn thn gii t nhin v chn l tuyt i, m ch thng qua cc hin tng ca n. Nhng ti sao chng ta c th bit rng ng sau cc hin tng y n giu chn l tuyt i, bn tnh ph bin? Phi chng y khng phi l s thn b mi? C nhin l phi. V nhn thc ca con ngi khng phi l mt ci g tuyt i, m ch l mt ha s to nn nhng hnh tng no y ca chn l, nhng hnh tng chn chnh, tht s v chn tht, cho nn l t nhin l bc tranh khng bao qut c ton b i tng, ha s vn cn li ng sau cc mu ca mnh. Ni v chn l, v nhn thc, khng bao gi c ci g v ngha l hn iu m ci l-gch lu hnh hng nghn nm nay vn ni: chn l, l s ph hp ca nhn thc ca chng ta vi i tng ca nhn thc. Bc tranh lm sao c th "ph hp" vi ci mu c? i th th c. Nhng bc tranh no khng
509
NB
NB
NB
NB
NB
NB
ph hp v i th vi i tng ca n? Bt c bc chn dung no cng t nhiu ging. Nhng mt bc chn dung hon ton ging th ch l mt ngh phi l. Nh vy l chng ta ch c th nhn thc gii t nhin v cc b phn ca n mt cch tng i; v rng bt c b phn no, tuy n ch l mt b phn tng i ca gii t nhin, d sao cng c bn tnh ca ci tuyt i, bn tnh NB ca ci chnh th t nhin ca bn thn n m nhn thc khng th bao qut ht c. Vy ti sao chng ta bit rng ng sau cc hin tng ca t nhin, ng sau cc chn l tng i li c mt bn tnh ph bin, khng hn ch, tuyt i, m con ngi khng hon ton pht hin
NB
NB
khc nhau y cn phi l s khc nhau hn ch, tng i,
510
V. I. L-nin

c khng tha nhn c gii hn th khng c ci g tng t nh vy. i vi thc nhn thc c bn cht ca mnh th bt c b phn nh no, d l b phn nh ca ht bi hay hn hay g, u l mt ci g khng c nhn thc trit , ngha l mi b phn nh u l mt ti liu v cng tn i vi nng lc nhn thc ca con ngi, do , l mt ci g vt ra khi gii hn ca kinh nghim. Khi ti ni rng thc v th gii vt l khng c khi u v khng c kt thc l thc bm sinh, ch khng phi thu c bng kinh nghim, rng n l thc tn ti a priori v c trc mi kinh nghim, th d sao ti phi ni thm rng lc u n ch nh mt mm mng v nh kinh nghim trong cuc u tranh sinh tn v nh s la chn c gii tnh, n pht trin thnh ci nh n tn ti hin nay...
511
thy? Th gic ca chng ta b hn ch; thnh gic, xc gic ca chng ta v c s nhn thc ca chng ta cng b hn ch, nhng d sao chng ta cng bit v tt c cc s vt y rng chng l nhng b phn c hn ca ci v hn. Ti sao chng ta bit c nh vy? S hiu bit y l bm sinh i vi chng ta. ? N c em li cng vi thc. thc ca con ngi l s hiu bit v c nhn mnh coi nh mt b phn ca ging ngi, ca loi ngi v ci ph bin. Hiu bit tc l v cho mnh nhng hnh tng v ng thi nhn thc c rng c hnh tng ln s vt m hnh tng sao chp li u c mt b m chung, tt c chng u t b m y m ra ri li tr v lng b m y. Lng b m y chnh l chn l tuyt i; n hon ton c tnh chn thc nhng vn c tnh cht thn b, ngha l n l ngun gc v cng tn ca nhn thc, do , n khng c nhn thc trit . Ci m chng ta nhn thc c trong th gii v v th gii, mc d c tnh chn l v tnh ng n n my, vn ch l chn l c nhn thc, ngha l mt bin dng, mt dng hay mt b phn ca chn l. Nu ti ni rng s hiu bit v chn l v tn, tuyt i l bm sinh i vi chng ta, rng n l s hiu bit thng nht v duy nht a priori, th d sao c kinh nghim cng chng thc s hiu bit bm sinh y. Chng ta bit rng mi ci khi u v mi ci kt thc ch l ci khi u tng i v ber die ci kt thc tng i m c s ca n l ci Erfahrung1) tuyt i m khng mt kinh nghim no c th bao qut ht c. Qua kinh nghim chng ta bit rng mi kinh nghim u l mt b phn ca ci versus m ni theo Can-t th vt ra khi gii hn ca Kant NB mi kinh nghim. Ngi theo thuyt thn b c l s ni: ngha l c mt ci g a chng ta ra khi gii hn ca kinh nghim vt l. Chng ta tr li iu l va c v va khng. i vi nh siu hnh
1)
NB
NB
Thuyt thn b khng lnh mnh tch mt cch versus NB khng khoa hc chn l tuyt i v chn l tng Kant i. N lm cho s vt biu hin ra v "vt t n", NB ngha l hin tng v chn l, tr thnh hai phm tr khc nhau toto caelo1) v khng "c cha ng NB di dng b lt b" trong bt c phm tr chung no. Thuyt thn b m h bin nhn thc ca chng ta v nng lc nhn thc ca chng ta thnh "nhng th phm" em li cho chng ta kh nng cm thy trong bu tri siu nghim mt chn l c hin thn, mt tinh thn siu nhn, siu nhin. S khim nhng bao gi cng thch hp vi con ngi. Song khng nh rng con ngi khng c nng lc nhn thc c chn l th li c ngha hai mt, xng ng v khng xng ng vi con ngi. Tt c nhng ci m chng ta nhn thc, tt c nhng kt lun khoa hc, tt c nhng hin tng u l nhng b phn ca chn l chn chnh, tht s v tuyt i. Tuy chn l ny l v tn
V kinh nghim
_______________________________________
1)
hon ton, v ton b, v nguyn tc
512
V. I. L-nin

Trit hc, cng nh tn gio, sng bng lng tin vo chn l tuyt i, v hn. Vic gii quyt vn nm trong nhn thc ni rng chn l tuyt i chng qua l chn l khi qut, rng chn l khi qut khng phi tn ti trong tinh thn, trong tinh thn th t nht cng khng hn g bt c ni no m trong i tng ca tinh thn m chng ta gi bng ci tn chung l ci ph bin. Chn l tuyt i, v hn m tn gio v trit hc gi bng ci tn l Cha, l s thn b ha tinh thn con ngi, tinh thn ny t thn b ha mnh bng hnh tng hoang ng . Nh trit hc Can-t ph phn nng lc nhn thc ca tinh thn chng ta, thy rng con ngi khng th nhn thc c chn l tuyt i, v hn. Chng ta ni thm rng: con ngi khng th nhn thc v hn c nhng i tng thng thng. Nhng nu con ngi s dng mt cch khim tn nng lc ca mnh v vn dng n mt cch tng i, v chnh phi i x vi mi ci nh vy, th i vi con ngi mi ci u c m ra v khng c g l b che giu c, v con ngi c th nhn thc v hiu c c chn l chung. Ging nh con mt ca chng ta c th nhn thy mi ci, d l phi dng knh, nhng d sao cng khng th thy ht thy, bi v n khng th nhn thy m thanh, mi v v ni chung khng th nhn thy ci g khng th nhn thy; ging nh vy, nng lc nhn thc ca chng ta c th nhn thc c mi ci, nhng cng khng phi ht thy. N khng th nhn thc c ci khng nhn thc c. Nhng iu cng l v hn, mun v hn. Nu chng ta tha nhn rng chn l tuyt i, m tn gio v trit hc tm trong ci v hn hay ci siu nghim, tn ti thc t nh mt ci ph bin vt cht, rng tinh thn con ngi ch l mt b phn vt th hay thc t, hin thc v hin tn ca chn
513
v khng th c ti hin chnh xc trong nhn thc hay quan nim, nhng d sao nhng bc tranh do khoa hc em li v n l nhng bc tranh tuyt p theo ngha con ngi, ngha tng i ca t y, cng y nh nhng cu m ti vit y u c mt ngha nht nh, chnh xc v ng thi li khng c ngha y, nu mt ngi no mun xuyn tc chng hay gii thch chng mt cch sai lm... Sa Xpi-n-da ni: ch c mt thc th; n c tnh cht ph bin, v hn hay l tuyt i. Tt c cc Xpi-n-da thc th khc, gi l thc th hu hn, u xut pht t n, ni trong n hay chm trong n; s tn ti ca nhng ci ny ch c tnh cht tng i, nht thi, ngu nhin. Xpi-n-da c y cn c cho rng tt c cc s vt hu hn ch l nhng dng ca mt thc th v hn, ging nh khoa hc t nhin hin i ca chng ta ang ng trn quan im tnh vnh cu ca vt cht v tnh v hn ca lc, ngha l hon ton chng minh lun im ni rng tt c cc vt hu hn l nhng dng ca mt thc th v hn. Trit hc sau ch cn phi sa Xpi-n-da mt ci g , tuy rt cn bn. Theo Xpi-n-da, thc th tuyt i, v hn c hai thuc tnh: n l v hn trong khng gian v c mt t duy v hn. T duy v qung tnh l hai NB thuc tnh ca thc th tuyt i ca Xpi-n-da. iu sai: chnh t duy tuyt i l hon ton khng c cn c... Ci m Xpi-n-da gi l thc th v hn, ci m chng ta gi l ci ph bin hay l chn l tuyt i cng ng nht vi cc hin tng hu hn, vi cc chn l tng i m chng ta gp thy trong V tr, NB ging nh rng ng nht vi cc cy ca n hay ni chung, ging ng nht vi cc loi ca n. Ci tng i v ci tuyt i khng cch xa nhau nh ci m cm gic khng pht trin v tnh v hn gi l tn gio, v ra cho con ngi...
Chn l tuyt i trong i tng NB versus Kant
NB
Chn l tuyt i
NB
514
V. I. L-nin
515
NB
l chung, b phn y c nhim v phn nh nhng b phn khc ca chn l chung, th nh vy vn ci c hn v ci v hn s c gii quyt hon ton. Ci tuyt i v ci tng i khng phn ranh gii mt cch qu ng, c hai u c lin h vi nhau nh th no ci v hn gm nhng ci c hn v tn, v mi mt hin tng c hn u bao hm bn cht ca ci v hn...
III ch ngha duy vt chng ch ngha duy vt
Anti Dhring, S.10
[204-215] Phri-rch ng-ghen ni: "L gii rng ch ngha duy tm c hin ang tn ti l hon ton sai lm th nht nh dn ti ch ngha duy vt, nhng cn nhn thy rng khng phi n thun a ti ch ngha duy vt siu hnh ca th k XVIII"210. Ci ch ngha duy vt hin i y ch ngha duy vt m y c rt ra t s v cn c hon ton ca ch ngha duy tm c v Phri-rch ngghen l mt trong nhng ngi sng lp ra n, thng thng b ngi ta hiu sai i, tuy n l cn c l lun chnh ca phi dn ch - x hi c. V vy chng ta hy xem xt n t m hn. C th nh gi tt nht ch ngha duy vt c bit c y, hay nu mun th gi l ch ngha duy vt dn ch - x hi cng c, bng cch i chiu n vi ch ngha duy vt siu hnh, hon ton my mc ca th k XVIII; v nu tip theo , chng ta i chiu n vi ch ngha duy tm c m do s v cn c ca ch ngha duy tm ny n xut hin, th tnh cht ca c s dn ch - x hi ca n s bc l ra mt cch hon ton r rng; c s dn ch x hi ny, do ci tn gi duy vt ca mnh, thng gy ra nhng s hiu lm.
NB
NB
Trc ht c vn : ti sao ng-ghen li gi ch ngha duy vt th k XVIII l ch ngha duy vt "siu hnh"? Nhng ngi siu hnh l nhng ngi khng va lng vi th gii vt l, hay th gii t nhin, m trong u c h lun lun c th gii siu t nhin, siu hnh; trong li ta vit cho cun "Ph phn l tnh thun tu", Can-t quy vn siu hnh hc vo ba ch: Cha, t do, bt t. Ai cng bit rng Cha cao c l tinh thn, tinh thn siu t nhin, tinh thn ny to ra th gii t nhin, th gii vt l, vt cht. Cc nh duy vt ni ting th k XVIII khng phi l nhng ngi bn hay nhng ngi sng bi ci cu chuyn trong kinh thnh y. Vn Cha, t do v bt t, do lin quan n th gii siu t nhin, nn hon ton khng c cc nh v thn y quan tm; h da vo th gii vt l v v vy h khng phi l nhng ngi siu hnh. Do , ng-ghen gi h l nhng ngi siu hnh theo ngha khc. Cc nh duy vt Php v Anh th k trc bng cch no khc phc c ci tinh thn v i c trc tin, sng ng sau m my m, nhng d sao h vn tip tc nghin cu ci tinh thn phi sinh, tinh thn con ngi. Hai quan nim i lp v tinh thn y, v bn cht, ngun gc v thc cht ca tinh thn phn bit phi duy vt vi phi duy tm. Phi duy tm coi tinh thn con ngi v t tng ca n l sn vt ca th gii siu t nhin, siu hnh. Song h khng ch va lng vi lng tin vo ci ngun gc xa xi y, m i vi n c thi nghim chnh hn nhiu ngay t thi X-crt v Pla-tn, c gng lun chng mt cch khoa hc lng tin ca mnh, chng minh v gii thch n cng y nh chng minh v gii thch cc s vt vt l ca th gii c th. Bng cch , phi duy tm em khoa hc v cc c tnh ca tinh thn con ngi chuyn t x s ca siu t nhin v siu hnh sang th gii thc t, NB vt l, vt cht, th gii ny biu hin ra l th gii vi nhng c tnh bin chng, y tinh thn v vt cht, mc d c tnh hai mt, li thng nht
516
V. I. L-nin

Ch ngha duy tm rt th gii vt th t trong tinh thn; n theo gt tn gio, m theo tn gio th ci tinh thn v i l lng trn mt nc ch cn ni: "s c" l tt c u xut hin. Thi duy tm c tnh cht siu hnh. Nhng nh ni, cc i biu ni ting cui cng ca ch ngha duy tm c khng cn l nhng nh siu hnh ht sc hng hi. mc ln, h thot khi tinh thn trn tri, tinh thn siu t nhin, ngoi th gii; nhng h khng thot khi nhng m c v tinh thn t nhin th gii bn ny. Nhng ngi C-c gio, nh ta bit, thn thnh ha tinh thn, v cc nh trit hc thm nhun s thn thnh ha y n mc h khng th gi c khi lm cho tr tu chng ta tr thnh ngi to ra hay sn sinh ra th gii vt cht ngay c khi tinh thn vt l, tinh thn con ngi tr thnh i tng sng sut ca s nghin cu ca h. H khng ngng nghin cu hiu r quan h gia cc quan nim tr tu ca chng ta vi cc s vt vt cht m chng ta quan nim, suy ngh v hiu. i vi chng ta, nhng nh duy vt bin chng hay dn ch - x hi, nng lc tinh thn ca t duy l sn vt pht trin ca gii t nhin vt cht, trong khi th theo ch ngha duy tm c, vn chnh l ngc li. V vy ng-ghen cng ni n "s lch lc" ca li t duy y. S say sa i vi tinh thn l tn d ca siu hnh hc c. C th ni, cc nh duy vt Anh v Php l nhng i th qu sm ca tnh m mng. S qu sm y ngn cn khng cho h hon ton thot khi tnh m mng y. H qu cp tin v sa vo mt sai lm tri ngc. Nu nh cc nh duy tm trit hc say sa vi tinh thn v ci thuc v tinh thn, th cc nh duy vt y li ch say sa vi thn th v ci thuc v thn th. Cc
517
lm mt, ngha l nh anh ch em cng mt dng mu, cng mt b m. Lc u phi duy tm l nhng ngi tn thnh mt cch y tin tng ci tin tn gio cho rng tinh thn to ra th gii, nhng y h khng NB ng, v rt cuc, nhng s tm ti ca chnh h a n hu qu l tri li, th gii vt cht t nhin l mt ci g c trc, khng do mt tinh thn no to ra, ni ng hn, bn thn n l ng sng to ra con ngi t bn thn mnh v pht trin con ngi vi tr tu ca con ngi. V nh vy l tinh thn cao cp khng phi c sng to ra, ch l s phn nh hoang ng ca ci tinh thn t nhin trng thnh ln cng vi u c con ngi v trong u c y. Ch ngha duy tm c c tn gi ca n v n coi t tng chung v nhng t tng xut hin trong u c con ngi l bn trn th gii vt cht v c trc th gii vt cht v mt thi gian cng nh v mt ngha, th ch ngha duy tm y gnh vc nhim v ca mnh mt cch ht sc m mng v siu hnh; nhng khi pht trin hn na, tnh m mng gim bt v ch ngha duy tm y tr nn ngy cng sng sut hn, cho nn nh trit hc Can-t nu ln vn t ra cho bn thn mnh: "Lm sao c th c siu ch ngha hnh hc vi tnh cch l mt khoa hc?", v tr duy vt li: siu hnh hc vi tnh cch mt khoa hc l bin chng khng th c c, ch c th hnh dung v nhn thc c mt th gii khc, ngha l siu t nhin, bng lng tin. Nh vy, tnh v cn c ca ch ngha duy tm c khc phc dn dn, v ch ngha duy vt hin i l sn phm ca s pht trin v trit hc cng nh s pht trin ca ton b khoa hc. V tnh cht v cn c ca ch ngha duy tm, m i biu ni ting cui cng ca n l Can-t, Phch-t, Sen-linh v H-ghen, l thun tu c, cho nn kt qu ca n ch ngha duy vt bin chng ch yu l sn phm ca ngun gc c.
NB
NB ! !
518
V. I. L-nin
nh duy tm say sa vi t tng, cc nh duy vt c say sa vi vt cht; c hai loi u l nhng ngi m mng, v do , l nhng ngi siu hnh; c hai loi u phn ranh gii qu ng gia tinh thn v vt cht. Khng mt phi no trong hai phi y vn ln n mc nhn thc c s thng nht v tnh thng nht, tnh chung v tnh ph bin ca gii t nhin; gii t nhin khng h hoc l c tnh cht vt cht, hoc l c tnh cht tinh thn m cng mt lc va l th ny va l th kia. Cc nh duy vt siu hnh ca th k trc v nhng ngi k tc cn sng hin nay ca h nh gi qu thp tinh thn ca con ngi, vic nghin cu bn cht ca tinh thn v s vn dng thc t ca n, cn cc nh duy tm th li nh gi n qu cao... i vi cc nh duy vt c, ch c vt cht l ch th ti cao, cn tt c nhng ci khc u l v t ph thuc vo n. Li t duy y cha ng s nh gi qu cao ch th v nh gi thp v t. Ngi ta khng thy rng quan h gia ch th v v t l hon ton c th bin i. Tinh thn con ngi c th hon ton t do lm cho mi v t tr thnh ch th, v ngc li, lm cho mi ch th tr thnh v t. Mu trng nh tuyt, tuy khng th s m c, nhng cng c tnh cht thc th ging nh tuyt mu trng. Cho rng vt cht l mt thc th hay l nguyn nhn chnh, cn cc v t ca n hay c tnh ca n ch l nhng vt ph thuc th yu, l mt li t duy c, hn ch, hon ton khng tnh n thnh qu ca cc nh bin chng c. Cui cng, cn phi hiu rng cc ch th ch do cc v t to thnh. Khng nh rng t tng l mt s tit dch, l sn phm hay l s tit ra ca b c, ging nh mt l do gan tit ra, khng nh nh vy th

khng gy ra nhng s tranh ci, nhng ng thi khng nn qun rng y l mt s so snh rt ti v khng y . Gan, ch th ca tri gic , l mt ci c th s m c v cn c; cng y nh vy, mt l mt ci do gan to ra, n l sn phm v kt qu ca gan. Trong v d ny, c ch th ln v t, ngha l c gan ln mt, u c th cn v s m c, nhng do m lm m i chnh ci m tht ra cc nh duy vt mun ni khi quan nim mt l kt qu, cn gan l nguyn nhn tc ng. V vy chng ta phi c bit nhn mnh ci m trong v d ny l hon ton khng th tranh ci, nhng li b b qua hon ton khi so snh b c v hot ng t duy. Tc l: mt khng hn ch l kt qu hot ng ca gan m ch yu l kt qu ca ton b qu trnh sng... Khi tuyn b rng mt l sn phm ca gan, cc nh duy vt khng h ph nhn v khng c ph nhn rng c hai khch th u l nhng khch th c gi tr ngang nhau ca vic nghin cu khoa hc. Nhng khi ngi ta ni rng thc, nng lc t duy l mt c tnh ca b c, th ch c ch th c th s m c mi l i tng duy nht xng ng, v do m on tuyt vi cc v t tinh thn. Chng ta gi li t duy y ca cc nh duy vt my mc l li t duy hn ch, v rng n lm cho mi ci c th s m v cn c, theo mt ngha no , tr thnh ch th, tr thnh ci tiu biu cho tt c cc c tnh khc, m khng nhn thy rng ci tnh cht c th s m c, c qu cao y li gi mt vai tr ph thuc, vai tr v t trong chnh th th gii, ging nh mi ch th b ph thuc khc ca gii t nhin ph bin. Quan h gia ch th v v t khng gii thch c vt cht cng nh t tng. Song gii
519
NB
NB
NB
NB
NB
NB
520
V. I. L-nin

ci v vn u l khi u ca ngn ng ting gi hay l ting ht yu thng ca con chim c phi l ngn ng khng, ngn ng nt mt v c ch c thuc v cng phm tr ging nh li ni cu m khng, ging nh vy, cc nh duy vt ca trng phi my mc c tranh ci v vn vt cht l g: khi nim y ch thch hp vi ci c th s thy v cn c hay l thch hp vi mi ci c th nhn thy, ngi thy, nghe thy; v cui cng, ton b gii t nhin l ti liu nghin cu, v ph hp vi iu , mi ci u c th gi l ci vt cht, thm ch c tinh thn con ngi, v rng c i tng y cng l ti liu cho l lun nhn thc. Nh vy, du hiu phn bit cc nh duy vt my mc th k trc vi cc nh duy vt dn ch - x hi tri qua trng hc ca cc nh duy tm c l: cc nh duy vt dn ch - x hi m rng khi nim b hn ch v vt cht, coi vt cht ch l ci c th s thy c, vo tt c ci g c tnh vt cht ni chung. Quyt khng th phn i vic cc nh duy vt cc oan phn bit ci c th cn c hay s thy c vi ci c th ngi thy, ci c th nghe thy hay, cui cng, vi th gii cc nim. Chng ta ch c th trch h l h qu lm dng s phn bit y, h b qua ci ging nhau, ci chung trong cc s vt hay cc c tnh v h phn bit vt cht c th cn c v s thy c "mt cch siu hnh", hay l toto caelo, v khng thy ngha ca ci lp chung bao hm cc mt i lp. Khoa hc t nhin hin i cho n nay v nhiu mt cn hon ton ng trn quan im ca cc nh duy vt th k trc. Cc nh duy vt y l nhng nh l lun chung, c th ni l nhng nh trit hc ca khoa hc t nhin, v khoa hc t nhin cho n nay cn hn ch s nghin cu ca mnh nhng ci c tnh cht my mc, ngha l c th, c th s thy v cn c. S tht, t lu khoa hc t nhin bt u khc phc quan im y; ngay ha hc vt khi gii hn tnh hn ch my mc, v th l xut hin nhng nhn thc mi v s thay i hnh thc ca lc, v s chuyn ha ca trng lc thnh nhit, in, v.v.. Nhng khoa hc t nhin vn cn b hn ch. Khoa hc t nhin loi tr ra khi phm vi nghin cu ca mnh
521
thch mi lin h gia b c v hot ng t duy, iu quan trng l hiu c mi lin h gia ch th v v t. C l chng ta tin gn n ch gii quyt c vn nu chng ta la chn mt v d khc, mt v d trong ch th c tnh vt cht, cn v t l nh sau: t ra cng ng nghi ng, NB n thuc v phm tr vt cht hay thuc v phm tr tinh thn. Chng hn, nu chn i, mt nhn, tai nghe, th ny ra vn : c ch th ln v t c thuc v phm tr vt cht khng, nh sng m chng ta nhn thy, m thanh m chng ta nghe thy, v s c ng ca chn c phi l mt ci g c tnh vt cht khng hay l mt ci g c tnh phi vt cht? Mt, tai, chn l nhng ch th c th s m v cn c, trong khi th cc v t th gic v nh sng, thnh gic v m thanh, c ng v bc i (cha ni n chn gy ra c ng ) l khng th s m v cn c. Vy ngoi din ca khi nim vt cht nh th no? Ci mu sc, nh sng, m thanh, khng gian, thi gian, nhit v in c thuc v khi nim y khng hay l cn tm cho chng mt phm tr khc? y, chng ta khng th bng lng vi mt mnh s phn bit ch th v v t, s vt v c tnh. Khi mt nhn th, trong mi trng hp, con mt m ta c th s m c, l ch th. Nhng cng y nh th, c th o ngc cu trn v ni rng th gic khng cn c, lc nh sng v th lc l nhng s tht chnh, nhng ch th, cn con mt vt cht ch l cng c, ch l vt th yu, l thuc tnh hay v t. C mt iu r rng: cht khng c ngha ln hn lc, lc NB khng c ngha ln hn cht. Ci ch ngha duy vt coi trng cht hn, say sa vi cht m coi nh lc, l th ch ngha duy vt hn ch. Ngi no lm cho lc tr thnh c tnh hay v t ca cht th ngi y khng thy r tnh tng i, tnh NB bin ng ca s phn bit thc th v c tnh. Khi nim vt cht v ci vt cht cho n nay vn l khi nim cc k m h. Ging nh cc nh lut hc khng th tho thun vi nhau c v khi u ca cuc sng ca em b trong bng m, hay l nh cc nh ngn ng hc tranh
NB
NB Vt cht v tinh thn NB NB
522
V. I. L-nin

Chng ta, nhng nh duy vt hin i, khng gi kin hn ch cho rng vt cht c th cn c v s thy c l vt cht par excellence1); chng ta ng trn quan im cho rng c mi ca hoa, c m thanh ln mi mi u l vt cht. Chng ta khng coi lc l mt vt ph thuc n gin, mt v t thun tu ca cht, v khng coi cht, cht c th s thy c, l "s vt" ang thng tr mi c tnh. Chng ta xem xt cht v lc mt cch bnh ng. C hai ci i vi chng ta u c mt gi tr nh nhau; nu xt ring th chng chng hn g cc c tnh, nhng vt ph thuc, nhng v t hay thuc tnh ca chnh th v i l gii t nhin. Khng th coi b c l ng ch v coi cc chc nng tinh thn l y t phi vng li ng ch. Khng, chng ta, nhng nh duy vt hin i, khng nh rng chc nng cng l mt ci c lp mc nh cht c c th s thy c hay bt c s vt vt cht no khc. V cc t tng, ngun gc v bn cht ca chng cng l vt cht thc t v cng l ti liu ng nghin cu ging nh mi ci khc. Chng ta l nhng nh duy vt v rng chng ta khng lm cho tinh thn tr thnh mt con qui vt "siu hnh" no. Lc t duy i vi chng ta chng c g l "vt t n", ging nh trng lc hay l khi t cng th. Mi vt ch l nhng khu ca mi lin h v i ph bin; ch c mi lin h y l vnh cu, chn chnh, thng xuyn, n khng phi l hin tng, m l "vt t n" duy nht v chn l tuyt i. V chng ta, nhng nh duy vt x hi ch ngha, c mt khi nim ni lin vt cht v tinh thn lm mt, cho nn i vi chng ta, c nhng ci gi l quan h tinh thn nh chnh tr, tn gio, o c v nhng ci khc cng l nhng quan h vt cht; v chng ta ch coi hot ng vt cht, cc cht ca n v cc vn d dy l h tng c s, l tin v c s ca mi s pht trin v tinh thn, trong chng mc ng vt, ng v thi gian, c trc loi ngi, v iu ny khng h cn tr chng ta nh gi cao con ngi v tr tu con ngi. c im ca ch ngha duy vt x hi ch ngha l n khng nh gi thp tinh thn con ngi, nh cc nh duy
1)
523
vic nghin cu tinh thn con ngi v tt c nhng mi quan h do tinh thn con ngi gy ra trong i sng ca loi ngi, ngha l nhng quan h v chnh tr, php lut, kinh t v tt c cc quan h khc; n cn chu nh hng ca thnh kin c cho rng tinh thn l mt ci g c tnh cht siu hnh, l con ca mt th gii khc no . Khoa hc t nhin ng b ch trch l b hn ch, khng phi v n phn ranh gii gia nhng nhn thc c gii, ha hc, k thut in v nhng nhn thc khc, nu bt chng thnh nhng lnh vc c bit, m v n khuch i s phn chia NB y, b qua mi lin h gia tinh thn v vt cht v cho n nay khng sc vt b li t duy "siu hnh"... Khng phi cc quan im khc nhau v cc v sao hay cc ng vt, thc vt hay phn bit con ngi thnh phi duy NB vt v phi duy tm; yu t quyt nh ch l v duy nht l quan im v mi quan h gia thn th v tinh thn. Lng tin rng ch ngha duy tm c hon ton sai lm, ch ngha ny vn coi tinh thn l c s u tin c tnh cht siu hnh dng nh to ra v sn sinh ra nhng vt cht c th s thy, nhn thy, ngi thy, v.v., lng tin tt yu a n ch ngha duy vt x hi ch ngha, ch ngha ny t xng l "x hi ch ngha" v rng cc nh x hi ch ngha Mc v ng-ghen ln u tin xc nh r rng v chnh xc rng nhng quan h vt cht v c th l nhng quan h kinh t ca x hi loi ngi to thnh ci c s m rt cuc quyt nh ton b kin trc thng tng cc thit ch php lut v chnh tr, cng nh cc quan nim tn gio, trit hc v cc quan nim khc ca mi thi k lch s. Thay v gii thch, nh trc kia, s tn ti ca con ngi t thc ca con ngi, by gi, tri li, ngi ta gii thch thc t tn ti v ch yu t a v kinh t ca con ng i, t ph ng thc con ng i lm ra c la go. Ch ngha duy vt x hi ch ngha hiu "vt cht" chng nhng l nhng ci cn c v s thy c, m cn l ton b tn ti thc t tt c nhng g cha ng trong ci ph bin, v chnh ci ph bin cha ng mi ci, v rng mi ci v ci ph bin ch l hai tn gi ca cng mt s vt; v ch ngha duy vt x hi ch ngha mun dng mt khi nim, mt tn gi, mt lp bao qut ht thy, d ci lp ph bin y gi l hin thc, thc ti, gii t nhin hay l vt cht th cng th.
NB NB
NB
ch yu
524
V. I. L-nin
525
vt trng phi c lm, nhng cng khng nh gi qu cao tinh thn con ngi, nh cc nh duy tm c lm, m trong s nh gi ca mnh, n bit mc , n nhn vo ch ngha c gii cng nh trit hc bng con mt bin chng - ph phn, coi l nhng khu ca mt qu trnh th gii khng kht v ca s tin b ca th gii... [218 - 226] V chng ta khng ging vi cc nh duy vt c l nhng ngi cho rng h gii thch y tr tu l g, sau khi gi n l c tnh ca b c, cho nn chng ta cng khng th tch ri tinh thn con ngi khi i tng ca chng ta, bng mt nht dao. Con ng t bin, con ng ch c dng nhng trit l ho tm hiu bn cht ca tinh thn trong nhng s tit ra bn trong ca u c, khng th l con ng ca chng ta, bi v bng cch , cc nh duy tm t bin t c nhng kt qu qu nh nht. V th l Hch-ken xut hin rt kp thi vi quan im ca mnh v phng php ng n ca khoa hc. ng xem xt tinh thn con ngi xem n hot ng trong lch s nh th no; v i vi chng ta, iu hnh nh l phng php hon ton ng n... Hch-ken tng rng s kt hp tinh thn u tin comme il faut l pht hin ch mi c cng b nm 1859 ca c-uyn v s la chn t nhin trong u tranh sinh tn, nhng chng ta t cho php c kin khc v vn ny. Mong rng bn c knh mn ng hiu sai v ti; chng ti khng mun ph nhn rng c-uyn v Hch-ken gn lin mt cch ng n v khoa hc tinh thn ca c nhn mnh vi th gii thc vt v ng vt v to ra nhng tinh th trong sut ca nhn thc, nhng chng ti ch mun vch ra rng ch ngha duy vt bin chng hin i ng trn quan im cho rng c-uyn v Hch-ken d c nhiu cng lao n my cng khng phi l nhng ngi u tin v duy nht c th to ra nhng tinh th y. Cc nh ng vt hc bo tng "ng thng" v cc nh thc vt hc thu thp mu cng li cho chng ta mt b phn nh ca khoa hc chn chnh...
Bng con ng tri gic v tp hp cc s Ch ngha vic v miu t chng, m t c mt nh sng duy vt c mi, hay ng hn, lm tng thm nh sng t c trc y. Cng lao ca c-uyn l v i, nhng khng phi v hn Hch-ken c cn c coi "khoa hc" l mt ci g cao hn s kt hp hng ngy ca tinh thn con ngi vi cc s vic vt cht. Trong phn u ca cng trnh nghin cu ny ch ra rng ch ngha duy vt hn ch chng nhng coi tinh thn NB con ngi l mt c tnh ca b c khng ai tranh ci im ny, m t trong mi lin h y cn trc tip hay gin tip rt ra rng ci v t ca s hp l hay ca nng lc nhn thc m ngi ta gn cho b c khng phi l NB mt i tng nghin cu c tnh cht thc th, m tri li, vic nghin cu b c vt cht c th em li ti liu gii thch cc c tnh ca tinh thn. Tri vi iu , ch ngha duy vt bin chng ca chng ta chng minh rng cn xem xt vn , theo ch dn ca Xpi-n-da, di gc ci ph bin, sub specie aeternitatis1). Trong ci ph bin v cng tn, vt cht ca cc nh duy vt c v li thi, vt cht c th s thy, khng h c php t cho mnh l c tnh cht thc th nhiu hn, ngha l trc tip, r rt hay xc nh hn bt c hin tng no khc ca gii t nhin... Nhng nh duy vt no bin vt cht c th s thy thnh thc th v bin chc nng khng th s thy ca b NB c ch thnh mt ci ngu nhin, th tc l k h thp () qu ng chc nng y. Mun c mt quan nim ng n hn v t hn v n th trc ht cn tr li s tht: l cc con ca mt b m, l hai hin tng ca gii t nhin, m chng ta soi sng, miu t chng, phn chng thnh cc lp, cc loi v phn loi. Nu chng ta nhn thy vt cht iu ny c nhin khng ai tranh ci c l mt hin tng ca t nhin, v chng ta cng ni nh vy v nng lc tinh thn ca con ngi, th chng ta cn bit rt t v
1)
theo gc tnh vnh cu
526
V. I. L-nin
527
c hai th ; nhng chng ta bit rng l hai anh em v khng mt ai li c th tch chng vi nhau mt cch qu ng; khng ai li c th phn bit chng toto genere, toto coelo1). Chng hn, nu chng ta mun hiu bit nhiu hn v vt cht th chng ta phi lm nh cc nh ng vt hc bo tng v cc nh thc vt hc thu thp mu lm trc y, chng ta phi bit cc lp khc nhau ca n, cc h, cc loi ca n, phi nghin cu chng, phi miu t s pht sinh, s tiu dit v s chuyn ha ln nhau ca chng. chnh l khoa hc v vt cht. Cng lao ca Ai mun nhiu hn th th tc l mun ci qu ng, khng hiu kin thc l g; ngi khng ch ngha hiu c quan ca khoa hc cng nh s vn dng duy tm n. Nu cc nh duy vt c nghin cu cc loi ring bit ca vt cht th h c thi hon ton khoa hc; nhng khi h nghin cu vt cht tru tng, khi nim ph bin v vt cht th h li NB hon ton bt lc trong mn khoa hc tru tng y. Cng lao ca cc nh duy tm l ch t nht h y k nng s dng s tru tng ha v cc khi nim chung tin ln n mc l ch ngha duy vt x hi ch ngha hin i, cui cng, c th hiu rng c cc loi vt cht ln cc khi nim u l nhng sn phm thng thng ca gii t nhin, v khng c ci g v khng th c ci g li khng thuc v phm tr thng nht v hn ca th gii t nhin. c im ca ch ngha duy vt ca chng L lun ti l s hiu bit c th v ci bn cht chung nhn thc ca tinh thn v vt cht. ni no m ch ngha duy vt duy vt hin i ny ly tinh thn con ngi lm i tng nghin cu ca mnh th n xem xt tinh thn con ngi nh bt c ti liu no khc nghin cu, ngha l cng ging nh cc nh ng vt hc bo tng, cc nh thc vt hc thu thp mu v phi c-uyn nghin cu v miu t cc i
tng ca mnh. Chc chn l cc nh ng vt hc v cc nh thc vt hc y, bng s phn loi ca mnh, ri nh sng vo hng nghn loi, song l nh sng khng mnh, v c-uyn tng cng n n mc l s soi sng thm che Miu t lp ci khi u; nhng c cc nh phn loi c v cng phi "nhn thc" trc khi phn loi, v vy gii thch c s nhn thc ca c-uyn cng ch l s phn loi t di khi nim pht trin; nh s miu t cc qu trnh ca gii t nhin, s phn loi y em li mt s miu t chnh xc hn i vi cc s kin thu thp c... L lun nhn thc duy vt quy v ch tha nhn Phn nh rng kh quan nhn thc ca con ngi khng pht cc b phn ra mt nh sng siu hnh no, m l mt mnh ca khc ca gii t nhin phn nh cc mnh khc ca gii t gii t nhin; bn cht sng to ca kh quan th hin ra nhin qua s miu t ca chng ta v n. S miu t y i hi nh l lun nhn thc hay nh trit hc phi xem xt i tng ca mnh mt cch chnh xc nh nh ng vt hc xem xt cc ng vt do ngi nghin cu. Nu nh trch ti rng ti sao ti khng t lm vic ngay, th khng nn qun rng thnh La M khng phi c xy dng trong mt ngy. Tht k l l cc nh khoa hc t nhin c hc thc y, nhng ngi hiu rt r rng s vn ng vnh vin ca gii t nhin, nh s thch ng, nh tnh di truyn, s chn lc t nhin v cuc u tranh sinh tn, v.v. m to ra nhng con voi v con vn t cht nguyn sinh v loi nhuyn th, - li khng th hiu rng chnh tinh NB thn cng pht trin bng con ng nh vy. Ti sao ci c th xy ra vi cc xng li khng th xy ra vi l tnh?... Cng ging nh nh ng vt hc bo tng nghin cu cc ng vt ca mnh bng cch miu t lp, loi, h m cc ng vt c sp xp theo , tinh thn con ngi cng phi c nghin cu bng cch nghin cu cc dng khc nhau ca tinh thn y. Mi c nhn u c tr tu c bit ca mnh, cn tt c cc tr tu cng li c th c coi l cc
_______________________________________
1)
NB S chuyn bin dn dn t vt cht n tinh thn
v mi mt; hon ton, v ton b, v nguyn tc
528
V. I. L-nin
nhnh ca mt tinh thn chung. Tinh thn chung y ca con ngi, cng nh tinh thn c nhn, mt phn c s pht trin trong qu kh, mt phn trong tng lai; n c nhng bin ha a dng khc nhau, v khi theo di chng, nu chng ta i n tn ch khi u ca loi ngi, th chng ta s tin n giai on m y tia sng ca Cha b h xung trnh mt bn nng ng vt. Nh vy, tinh thn con ngi tr thnh d th l chic cu dn ti nhng tinh thn ng vt tht s, v nh vy l chng ta i ti tinh thn ca cc thc vt, cc cy ci v ni non. iu c ngha l: nh vy chng ta i n ch hiu rng gia tinh thn v vt cht, cng nh gia mi b phn ca s thng nht ph bin ca gii t nhin, c nhng bc chuyn bin dn dn, c s khc nhau ch v mc ang mt dn, ch khng c s khc nhau siu hnh. V ch ngha duy vt c khng hiu cc s tht y, v n khng th hiu c vt cht v tinh thn l nhng hnh nh tru tng ca cc hin tng c th, v mc du n khng tin tng tn gio v n nh gi thp tinh thn thn thnh, n vn khng hiu c t u v lm sao li c tinh thn t nhin, v do s khng hiu bit y n khng th no khc phc c siu hnh hc, cho nn Phri-rch ng-ghen gi ch ngha duy vt bt lc, khng th hiu c khoa hc tru tng y l ch ngha duy vt siu hnh, v gi ch ngha duy vt ca phi dn ch - x hi phi ny nh ch ngha duy tm c c trc nn tri qua mt trng hc tt hn l ch ngha duy vt bin chng. Theo quan im ca ch ngha duy vt y, tinh thn l tn gi tp hp ca cc hin tng tinh thn, cng nh vt cht l tn gi tp hp ca cc hin tng vt cht, v c hai hp thnh mt khi nim v c gi bng mt tn cc hin tng ca gii t nhin. l mt phng php t duy mi thuc l lun nhn thc; phng thc t duy y xm nhp vo tt c cc khoa hc ring r, vo tt c cc t tng ring r v xc nh mt lun im ni rng mi vt trn th gii

u cn c xem xt sub specie aeternitatis, theo quan im ci ph bin. Ci ph bin vnh cu y thng nht vi cc hin tng tm thi ca n n mc l mi ci vnh cu u c tnh cht tm thi, v mi ci tm thi u c tnh cht vnh cu. V phng thc t duy c tnh cht thc th ca phi dn ch - x hi li soi sng vn y theo mt li mi; ch ngha duy tm vt v bit bao gii quyt vn ny, n t ra cu hi: t duy chn chnh l ch no, lm th no phn bit c cc t tng ch quan vi cc t tng khch quan? Cu tr li nh sau: khng nn vch ranh gii mt cch qu ng; c quan nim tt nht ln t tng chn chnh nht u ch c th em li hnh nh ca s a dng ph bin trong anh v ngoi anh. Phn bit cc bc tranh thc t vi cc bc tranh o tng th hon ton khng kh, v mi ha s u c th lm vic vi mt s chnh xc cao . Cc quan nim o tng c rt ra t hin thc, cn nhng quan nim chnh xc nht v hin thc th tt yu c sng li nh hi th ca s tng tng. Cc quan nim v khi nim ng n gip chng ta rt nhiu chnh v chng khng c s chnh xc l tng, m ch c s chnh xc tng i. Cc t tng ca chng ta khng th v khng c "n khp" vi cc i tng ca chng theo ngha siu hnh phng i ca t y. Chng ta mun, chng ta phi v c th ch t c mt t tng gn ng v hin thc. V vy, c hin thc cng ch c th i gn ti cc l tng ca chng ta. ngoi t tng th khng c im ton hc, cng khng c ng thng ton hc. Mi ng thng trong hin thc u vn c mt ng cong y mu thun, cng y nh s cng bng nht cng vn gn cht vi s bt cng. Bn cht ca chn l khng c tnh nim, m c tnh thc th; n c tnh vt cht; n c nhn thc khng phi bng t tng, m bng mt, tai v tay; n khng phi l sn vt ca t tng, m ng hn l ngc li: t tng l sn vt ca i sng ph bin. Ci ph bin sinh ng l chn l c th hin ra.
529
NB
a a a a
NB
NB
NB
530
V. I. L-nin
IV c-uyn v h-ghen
531
NB
NB
NB
[226-233] Nh vy chng ti mun ch ra rng trit hc v khoa hc t nhin hon ton khng cch qu xa nhau my. Tinh thn con ngi hot ng trong lnh vc ny cng nh trong lnh vc kia theo cng mt phng php nh nhau. Phng php khoa hc t nhin chnh xc hn, nhng ch v mc , ch khng phi v bn cht... Chng ta sn lng tha nhn H-ghen hu nh b lng qun, c ci vinh d l bc tin bi ca c-uyn. L-xinh1) thi trc y gi Xpi-n-da l "con ch cht". Cng y nh vy, H-ghen hin nay ht thi, tuy rng khi trc, theo li Hai-m, ngi vit tiu s ng, H-ghen c mt trng lng trong gii trc tc ging nh Na-p-lng I trong gii chnh tr. Xpi-n-da "con ch cht" y ti sinh t lu, v H-ghen cng s c cc th h sau tha nhn mt cch xng ng. Nu hin nay ng khng c nh vy, th ch l mt hin tng nht thi. Nh ta bit, v thy gio ni rng trong v s hc tr ca ng ch c mt hc tr hiu ng, nhng cng hiu khng ng. S khng hiu bit ph bin y, theo chng ti, l kt qu ca s khng r rng ca bn thn v thy gio hn l kt qu ca s n n ca cc hc tr v iu ny khng th c s nghi ng no. Khng th hon ton hiu H-ghen v chnh ng cng khng hon ton hiu ng. V mc d vy, ng l bc tin bi thin ti ca hc thuyt c-uyn v s pht trin; nu chng ta ni ngc li th cng s ng v chnh xc: c-uyn l ngi k tc thin ti l lun nhn thc ca H-ghen...
1)
Nhng cuc bay vo khng trung m cc nh khoa hc t nhin thnh thong tin hnh, v nhng tia sng ca mt li t duy chnh xc ca cc nh trit hc phi ch cho bn c thy rng ci chung v ci ring hi ha vi nhau... gii thch mi quan h gia c-uyn v H-ghen, chng ta cn phi cp n nhng vn su xa nht v ti tm nht ca khoa hc. Chnh i tng ca trit hc l thuc v s cc vn y. i tng ca c-uyn l hon ton r rng; ng bit i tng ca mnh; nhng ng thi cn thy rng c-uyn tuy bit i tng ca mnh song vn cn mun nghin cu n, ngha l d sao ng cng khng bit n mt cch trit . c-uyn nghin cu i tng ca mnh "ngun gc ca cc loi", nhng khng trit . Nh th ngha NB l i tng ca mi khoa hc l v hn. Nu Nguyn t c ai mun o s v hn hay l nguyn t nh l khng nht trong cc nguyn t th d sao ngi bao th o c, l gi cng ng n mt ci g khng th o n v hn cng c. Gii t nhin, xt v ton b cng nh v cc b phn ring ca n, l khng th nghin cu trit c, n l v hn, khng th Nguyn t nhn thc trit c, do , n khng c bt l v hn u v kt thc. Vic nhn thc s v tn thc t y l kt qu ca khoa hc, trong khi th s v tn siu t nhin, tn gio hay siu hnh l im xut pht ca khoa hc. i tng ca c-uyn cng l v hn v khng th nhn thc ht c, ging nh i tng ca H-ghen. c-uyn nghin cu vn ngun gc ca cc loi, H-ghen c gng gii thch qu trnh t duy ca con ngi. Kt qu ca c hai l hc thuyt v s pht trin. Trc mt chng ta l hai ngi v i v mt s nghip v i. Chng ta c gng chng minh rng c hai u hot ng khng phi theo hng i lp nhau, m cng lm mt cng vic chung. Hai ng nng th gii quan nht nguyn ln mt mc cao v cng c n bng nhng pht hin tch cc m tr c ch a tng bit...
Trong vn bn c ch khng chnh xc: t-x-ghen r rng c ni n Li ta ca H-ghen vit cho cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc" xut bn ln th hai; y ni rng: "L-xinh trc y ni rng ngi ta i x vi Xpi-n-da nh i vi con ch cht" (xem H-ghen. Ton tp, ting Nga, t.I, Mt-xc-va - L-ningrt, 1929, tr.352).
532
V. I. L-nin
533
H-ghen ca chng ta c cng lao xc nh s t pht trin ca gii t nhin trn mt c s ht sc rng ri v gii phng khoa hc di hnh thc chung nht khi quan im phn loi. c-uyn ng trn quan im ca ng vt hc ph phn quan im phn loi c truyn, cn H-ghen th ph phn theo quan im ci ph bin. Khoa hc tin t bng ti n nh sng. V trit hc m trung tm ch ca n l vic gii thch qu trnh t duy ca con ngi NB cng tin ln; vic trit hc dng li i tng ring ca n phn ln do bn nng, th iu r mc nht nh ngay trc H-ghen... H-ghen em li cho chng ta l lun v s pht trin; ng dy rng th gii khng c lm ra, khng c sng to ra, rng n khng phi l ci tn ti bt bin [233], m l ci sinh thnh t to ra mnh. Ging nh c-uyn, mi lp ng vt u chuyn ha ln nhau, H-ghen, mi phm tr ca th gii ci h v v ci vt no , tn ti v sinh thnh, lng v cht, thi gian v tnh vnh cu, t NB gic v khng t gic, tin b v nh tr u nht nh chuyn ha ln nhau... Khng ai dm khng nh rng H-ghen a mt cch xut sc s nghip ca mnh n cng. Hc thuyt ca ng, cng nh hc thuyt ca c-uyn, khng nhiu n mc lm cho s pht trin hn na tr thnh tha, nhng n to ra ci cho ton b khoa hc v ton b i sng con ngi, mt ci c tm quan trng ht sc ln. H-ghen l ngi i trc c-uyn, nhng ng tic rng c-uyn khng bit H-ghen, mt ngi rt gn vi ng. Chng ta khng mun ch trch nh khoa hc t nhin v i bng s "ng tic" ; qua vic ny, chng ta ch mun nhc rng s nghip ca nh chuyn mn ) c-uyn phi c b sung bng hot ng ca nh khi NB NB qut v i H-ghen, bng cch i xa hn cc ng ) v t c s r rng hn. Chng ta thy rng trit hc ca H-ghen m ti n mc v thy gio phi ni v ngi hc tr u t ca mnh rng ngi
hc tr hiu sai ng. Gp phn lm sng t s m ti y chng nhng l ngi k tha ng Ph-bch v nhng ngi khc thuc phi H-ghen, m l ton b s pht trin v khoa hc, chnh tr v kinh t ca th gii... [235-243] Cc nh th v nh t tng v i nht ca chng ta biu hin khuynh hng i ti "hnh thc nht nguyn, thun tu nht ca lng tin" v xu hng i ti quan im vt l v gii t nhin, quan im ny lm cho mi siu hnh hc khng th c c v gt b Cha siu t nhin cng tt c ci ng rc php l ra khi lnh vc khoa hc, v im ny, Hch-ken hon ton ng. Nhng khi ng qu say sa v ni rng khuynh hng y " t lu biu hin hon ho nht", th y, ng sai rt nghim trng, sai c vi bn thn mnh v vi tng trng lng tin ca chnh mnh. Ngay c Hch-ken cng cha bit suy ngh mt cch nht nguyn. By gi, chng ti lun chng mt cch t m hn li trch mc y, nhng s b chng ti mun nhn xt mt s tht l chng nhng Hch-ken, m ton b trng phi khoa hc t nhin hin i ca chng ta u ng b trch mc nh vy, v n coi thng nhng kt qu ca s pht trin gn ba nghn nm ca trit hc, m trit hc th c mt lch s lu di v phong ph v kinh nghim, mt lch s cng c ni dung phong ph nh khoa hc t nhin thc nghim... Trong nhng li y ca Hch-ken c ba im m chng ti mun nu bt, v ba im y s chng minh cho chng ta thy rng "th gii quan nht nguyn" cha c v i biu khoa hc t nhin cp tin nht ca n trnh by mt cch hon ho. Tn ngng c coi c s u tin chung ca mi tn ti l Cha ring ca mnh, Cha y l siu t nhin, khng th miu t c, khng th nhn thc c bng cc khi nim ca chng ta, Cha y l mt tinh thn, l mt ci g huyn b. Tn gio mi la Hch-ken cho rng gii t nhin NB m n gn cho ci tn c l Cha, chnh l c s u tin ca mi vt... S khc nhau gia ci thng thng, ci t nhin v ci siu t nhin, gia s linh bo vt l v linh bo siu hnh, gia tn gio v thn linh, ln n mc l quan im c ty ra khi mi yu t xa l v gii t nhin nh n hin ra i vi Hch-ken, mt ngi theo thuyt
534
V. I. L-nin

T rt ra kt lun rng hng ngy chng ta lnh hi c t "c s u tin" v tn "ca mi vt" chnh l bng b my nhn thc ca chng ta, m nng lc nghin cu ca b my y cng c tnh cht ph bin v v tn ging nh gii t nhin c nhng b mt thng thng phong ph v tn. "Vi t chc hin nay ca b c ta!" C nhin! Nh s la chn c gii tnh v cuc u tranh sinh tn, b c ta s cn pht trin vi tt c sc mnh ca n, v s ngy cng xm nhp su vo c s u tin ca gii t nhin. Nu nhng li y c ngha nh vy th chng ta sn sng ng . Nhng vn chnh l ch ngi theo thuyt c-uyn vn b bao ph bi siu hnh hc khng em li cho chng mt ngha nh vy. ng ta mun ni rng l tr con ngi qu thiu c th nghin cu th gii mt cch y ; v vy, chng ta phi tin vo s tn ti ca mt tinh thn siu t nhin, cn "cao hn" v khng u tranh "ph hoi" n... H-ghen trnh by hc thuyt v s pht trin mt cch ph bin hn nhiu so vi c-uyn. Ni nh vy, chng ta khng mun coi trng ngi ny hn ngi kia hay t ngi ny cao hn ngi kia, m ch cho l cn b sung ngi ny bng ngi kia. c-uyn dy chng ta rng loi lng th v loi chim khng phi l nhng loi c lp nhau, m l nhng sinh vt xut hin con n t con kia v chuyn ha ln nhau, cn H-ghen th dy rng tt c cc loi, ton b th gii l mt sinh vt khng u c ranh gii c nh; ci c th nhn thc c v ci khng th nhn thc c, ci vt l v ci siu hnh lun lun chuyn ha ln nhau; ci tuyt i khng th nhn thc c l mt ci g y khng thuc v th gii quan nht nguyn, m thuc v th gii quan tn gio, nh nguyn lun... Theo nht nguyn lun ca chng ta, gii t nhin l c s cui cng ca mi vt; n cng l c s ca nng lc nhn thc ca chng ta, nhng theo quan im ca Hchken, nng lc y b hn ch qu ng nn khng th nhn thc c c s cui cng. Kt hp nhng ci li vi
535
c-uyn, s c ton quyn t b cc tn gi c v t b ci tn gio thing ling da trn s linh bo, v c ton quyn hot ng "ph hoi" tn gio y vi tt c v kh ca th gii quan nht nguyn. Khi t b iu y, thuyt c-uyn ch bc l tnh cht hn ch ca hc thuyt ca mnh v s NB pht trin... Hch-ken, i biu xut sc nht ca nht nguyn lun khoa hc t nhin, vn cn ci con nga nh nguyn lun y; iu ny c chng minh r bi im th ba ca ng khng nh rng "vi t chc hin nay ca b c chng ta", ci khi nguyn ti cao ca mi hin tng l khng th nhn thc c. Khng th nhn thc c l g? Kein Atmchen Ton vn cc mnh , trong c s dng t ng , chng t r rng rng nh khoa hc t ist auszukennhin ca chng ta vn cn hon ton b bao bc nen 1) bi cc mng li siu hnh hc. Khng mt vt no, khng mt nguyn t no l c th nhn thc c n cng. Mi vt u l v tn v mt b NB mt ca n, l vnh cu v khng th b ph hu... Gii t nhin y nhng b mt; i vi tr tu ca ngi nghin cu, chng l nhng hin tng thng thng, n gin nht. Gii t nhin l v tn xt v s phong ph ca cc vn khoa hc. Chng ta nghin cu cc vn y, nhng khng bao gi i n cng trong cng cuc nghin cu ca mnh. L tr sng sut ca con ngi l hon ton ng khi n thy rng th gii v gii t nhin khng th c nghin cu n cng, nhng n cng khng km ng khi n bc b quan im siu hnh cho l khng th nhn thc c th gii, coi quan im y l mt s thiu suy ngh qu ng, mt s m tn. Trong vic nghin cu gii t nhin ca mnh, chng ta khng bao gi i n cng, song khoa hc t nhin cng i xa trong vic nghin cu ca mnh th cng thy r hn rng n quyt chng c g phi s nhng b mt v tn ca gii t nhin, rng y theo li HNB ghen chng c ci g m n li khng nhn thc c.
NB
NB NB
NB
1)
Khng mt nguyn t no l c th nhn thc c n cng
536
V. I. L-nin
537
nhau nh th no? Gii t nhin, c nhn thc nh l cn c cui cng, li ng thi l "khng th nhn thc c"!? Ni lo s trc cc khuynh hng ph hoi NB cng m nh c mt nh l lun kin quyt ca thuyt tin ha l Hch-ken; ng t b l lun ca Erscheinunmnh v coi trng lng tin rng tinh thn con ngi gen1) phi tha mn vi cc hin tng ca gii t nhin, rng n khng th i ti bn cht tht s ca gii t nhin; ci khi nguyn ti cao l mt i tng khng thuc v lnh vc khoa hc t nhin... Cn v nhng quan im phim thn lun ca cc nh th v nh t tng ht sc v i ca chng ta, nhng quan im kt thc bng nim tin vo s thng nht ca Cha v gii t nhin, th H-ghen li cho chng ta mt l lun c bit c sc. Theo l lun y, chng ta chng nhng bit s thng nht, m cn bit s khc nhau ca cc s vt. S-pt-x cng l ch nh Mp-x, nhng s thng nht y khng loi tr s khc nhau. Gii t nhin c nhiu im ging vi Cha rt nhn t: n ng tr vnh vin. V tr tu ca chng ta l cng c t nhin ca gii t nhin, cho nn gii t nhin ni chung bit tt c nhng g m kin thc c th bit c; n bit mi ci, song mc d th, s khn ngoan "t nhin" khc s khn ngoan thn thnh n mc l c kh nhng nguyn nhn khoa hc dn ti khuynh hng ph hoi nhm hon ton gt b cc khi nim Cha, tn gio, siu hnh hc, s gt b theo ngha hp l ca t y, trong chng mc c th c. Nhng t tng hn lon bao gi cng tn ti v s tn ti mi mi... V nu kin thc c v th gii ng vt ch em li mt bc tranh khng y , cn kin thc mi, do cuyn pht trin, em li mt bc tranh chn thc hn, y hn v tht s hn, th ci li rt t ra cho cc kin thc ca chng ta khng hn ch mt mnh i sng ng vt: chng ta ng thi c c kin thc v nng lc nhn thc ca chng ta, tc l: nng lc y khng phi l mt ngun gc siu t nhin no ca chn l, m l mt cng NB c ging nh mt chic gng phn nh cc s vt ca th gii, hay gii t nhin...
_______________________________________
1)
[248-249] Can-t lp lun nh sau: nu l tnh ca chng ta phi gii hn mt mnh s nhn thc cc hin tng t nhin, nu chng ta khng th bit c g hn na, th d sao chng ta cng phi tin mt ci g huyn b, ti cao, siu hnh. y phi c mt ci g n giu, "v u c hin tng th tt phi c mt ci g hin ra", Can-t kt thc nh vy; c im ca kt lun y ch l s chnh xc tng tng. Nu cc hin tng t nhin biu hin ra v ng sau cc hin tng y khng che giu mt ci g siu t nhin, mt ci g khng hiu c, mt ci g khng thuc bn cht ca chnh chng, th phi chng nh th l cha ? Nhng hy gc iu li. Can-t ui siu hnh hc, t nht l ui mt cch hnh thc, ra khi khoa hc n sa ly vo trong tn ng ng... [251] Can-t li cho nhng ngi k tc mnh mt t tng cc k khim tn ni rng ngn n nhn thc ca loi ngi qu nh nn khng th soi sng c con qui vt to ln. Sau khi chng minh rng n khng qu nh, rng nh sng ca chng ta khng nh hn cng khng ln hn, khng t k diu hn cng khng nhiu k diu hn i tng c chiu sng, chng ta s khng cn tin vo php l, vo qui vt, s chm dt siu hnh hc. Nh vy, con ngi mt s khim tn qu ng ca mnh, v H-ghen ca chng ta gp phn vo vic khng t. Siu hnh hc l g? Theo tn gi ca n, n l mt mn khoa hc ri bng ca mnh c vo hin ti. N tm ci g, n mun ci g? C nhin l s gio dc! Nhng v ci g? V Cha, t do v bt t, iu ny ngy nay vang ln hon ton theo kiu cha c. V thm ch nu chng ta gi ni dung ca ba khi nim y bng nhng tn c in l chn, thin, m, th d sao cng s c mt iu cc k quan trng l lm cho mnh v cho bn c thy r tht ra cc nh siu hnh tm v mun ci g; khng th th khng th nh gi y v trnh by c c-uyn ln H-ghen, c iu h lm ln iu h b qua, v v vy c vic m th h sau s cn phi lm...
versus Kant
NB
NB
NB
cc hin tng
538
V. I. L-nin
539
V nh sng ca nhn thc

[255-266] C th dn ra nhiu on trch dn sch bo hin nay cho thy vc thm tuyt i gia nhn thc chung v gii t nhin v nhu cu siu hnh, nh th tc l vn : "ly nh sng t u?" l mt vn v cng ri rm. Cun "Lch s ch ngha duy vt" ca Ph.A.Lan-gh l mu mc tht s kinh in v s ri rm y. Nu b qua NB nhiu mt xut sc v tuyt vi nhng th yu ca tc phm y, v nu b qua c s thn thuc v mt dn ch ca tc gi vi ng x hi ch ngha, chng ta rt hi lng nhn thy iu ny, th d sao quan im trit hc ca Langh cng l mt s giy gia thm thng nht t xa n NB nay trong cc cm by siu hnh. Chnh s do d thng xuyn v s khng tin tng l ci em li ngha cho tc phm, bi v mc d trong khng gii quyt nhim v v khng gii quyt ci g c, nhng vn c t ra r rng n mc vic gii quyt trit n tr thnh mt vic gn gi tt yu. Sau xut hin nhng i th nh loi tin s Hi--n Xpch-c ("V quan h ca khoa hc t nhin vi trit hc"), v khi ch ra s giy gia , h lm dng s ph phn chnh ng ca mnh cng vi Lan-gh lm mt uy tn c ca ch ngha duy vt... NB Ch ngha duy vt gii quyt thnh cng vic nhn thc v gii thch nhng lnh vc khc nhau nht ca khoa hc, nhng cho n nay n khng c gng gii thch lnh vc nhn thc, v v vy nh s hc tt bng ca n khng th hon ton chin thng c nhng tn d ca ch ngha duy tm... "C hai vn m tinh thn phi dng li y. Chng ta khng th hiu c cc nguyn t, v t cc nguyn t v s vn ng ca chng, chng ta khng th gii thch c ngay c hin tng nh nht ca thc... D c xoay chuyn khi nim vt cht v cc lc ca n nh th no th bao gi cng vp phi mt ci g khng hiu c. V vy, khng phi khng c cn c m uy-boa Ray-mng i xa n mc khng nh rng dng nh ton b nhn thc ca chng ta v gii t nhin thc t cha phi l nhn thc, n ch em li mt th phm ca s gii thch... chnh l im m cc nh phn
loi v cc mn ca th gii quan my mc b qua mt cch khinh thng nh vy l vn cc ranh gii ca nhn thc v gii t nhin" (Ph.Lan-gh. Lch s ch ngha duy vt, t.II. tr.148-150). S dn chng chnh xc y, v thc cht, l tha, v mi ngi u bit nhng li l nh vy. Chng nhng Lan-gh, m c I-uc-ghen B-na May- v phn Di-ben u tuyn b nh vy; Spph-le v Dm-t s pht biu nh vy nu h phi cp n ti y; ton b gii c thm quyn ni nh vy, v n vt qu phi Ca-pu-sin. Nhng Lan-gh khng hiu bit ng mc v phi dn ch - x hi, nu khng, ng ta bit rng c trong im ny, phi dn ch - x hi cng b sung th gii quan my mc. Lan-gh ni: "Khuyt im ln ca H-ghen so vi Cant l ch ng hon ton khng cn t tng v phng php nhn thc chung hn so vi phng php nhn thc ca con ngi i vi s vt". Nh vy, Lan-gh t tic rng H-ghen khng u c s nhn thc siu nhn, cn chng ti s tr li v iu nh sau: khu hiu NB phn ng "quay v vi Can-t!" m by gi ang vang ln t khp pha, xut pht t khuynh hng k qui o ngc khoa hc v lm cho nhn thc ca con ngi phc tng "phng php nhn thc chung hn". Khuynh hng biu hin r mun li t b s thng tr ca con ngi i vi gii t nhin m con ngi ginh c v giao ci vng min v ci vng trng trong kho cho con ngoo p c cho s m tn li ng tr. Khuynh hng NB trit hc ca thi i chng ta l s phn ng t gic hay khng t gic chng li quyn t do r rng ang tng ln ca nhn dn. Ch cn i su mt cht vo t tng siu hnh v "cc gii hn ca nhn thc", t tng ny ang l si ch xuyn sut ton b cun sch ni ting ca Lan-gh v rt thng c cc nh khoa hc hin i lp li, l c th thy ngay n l mt cu ni sung v ngha. "Nguyn t l khng th hiu c, v thc l khng th gii thch c". Nhng chnh l ton b th gii gm c cc nguyn t v thc, c vt cht v tinh thn. Nu c hai th NB u khng th hiu c th th hi l tr cn g na
540
V. I. L-nin
541
hiu v gii thch? Lan-gh c l: tht ra chng cn g na. V rng s hiu bit ca chng ta, nh h tng, hon ton khng phi l s hiu bit, m ch l mt th phm. C l, c nhng ng vt xm m ngi ta thng gi l con la cng ch l nhng th phm ca la, cn nhng con la tht th phi tm trong cc sinh vt c t chc cao hn... nh sng ca nhn thc lm cho con ngi tr thnh k thng tr gii t nhin. Nh nh sng , ma h, con NB ngi c nc , ma ng c qu v hoa ma h. Nhng bao gi s thng tr y cng vn c tnh hn ch. Mi ci m con ngi c th lm th con ngi ch c th lm bng cc lc lng v vt liu t nhin. [261] Ging nh trong ngnh k thut, cc hin tng t nhin biu hin ra di dng vt th ca chng, cng th, trong khoa hc, nhng bin i ca gii t nhin biu hin ra trc mt chng ta t kha cnh tinh thn ca chng. Ging nh sn xut, xt n cng, khng tha mn c nhu cu sng to tng thm, cng th, khoa hc, hay l "s nhn thc gii t nhin", khng tha mn c hon ton nhu cu tng thm ca chng ta v vic gii thch nguyn nhn. Nhng ging nh con ngi bit l phi s khng phn nn rng sng to chng ta mi mi cn c vt liu v chng ta khng th lm c g nu khng c g, nu ch xut pht t mun tt p, cng th, ngi no i su vo bn cht ca nhn thc th s khng mun vt ra khi ranh gii ca kinh nghim. Vt liu l cn thit i vi chng ta sng to cng nh nhn thc hay gii thch. V vy, khng mt s nhn thc no li c th gii thch r vt liu xut pht t u hay khi u t u. Th gii cc hin tng, hay l vt liu, l mt ci g th s, c tnh cht thc th, khng c khi u cng khng c kt thc, khng c ngun gc. Vt liu c sn, s tn ti ca n c tnh vt cht (theo ngha rng hn ca t y), v nng lc nhn thc hay l thc ca con ngi l mt b phn ca s tn NB ti vt cht y; cng nh mi b phn khc, s tn ti y ch c th thc hin mt chc nng nht nh, c hn, tc l nhn thc gii t nhin... K t khi ng cp th t a ra nhng tham vng ca mnh, cc nh bc hc chnh thc ca chng ta buc phi thi hnh mt chnh
sch bo th, phn ng. By gi h ang kin tr, ang mun hp php ha s lm ln ca mnh v i git li v Can-t. D rng vi Lan-gh qu c, iu xy ra trong thi gian c cuc kho cu v ti nhng y sai lm; nhng nhiu ngi k tc ng l nhng tu s Gi-dut xo quyt, h s dng tc phm ca v tin bi ca mnh lm mt phng tin tt chng li x hi mi v buc chng ta phi a s ph phn l tr n tn gc r ca n. Phi Can-t mi ni: tt c nhng g chng ta tri gic th ch c th tri gic qua cp knh thc. Tt c nhng g chng ta nhn thy, nghe thy, cm thy th phi i n chng ta qua cm gic, do , qua tm hn. V vy, chng ta khng th tri gic cc s vt di dng thun tu, tht s ca chng, m ch tri gic chng nh chng hin ra vi tnh ch quan ca chng ta. Theo Lan-gh, "cm gic l vt liu m NB t to ra th gii thc t bn ngoi". "C th xc nh hon ton chnh xc vn c bn c cp y (t.II, tr. 98). Theo Can-t, l mt loi qu to ti t tng: quan h gia ch th v khch th trong nhn thc". Nh vy l ngi ta ti ca chnh h cho trit hc sau Can-t. y l li Lan-gh ni: "Theo Can-t, nhn thc ca chng ta xut pht t s tc ng ln nhau ca c hai (ch th v khch th) - mt lun im v cng n gin nhng vn thng b coi thng. Quan im , Lan-gh ni tip, dn ti kt lun rng th gii cc hin tng ca chng ta chng nhng l sn phm ca biu tng ca chng ta, m cn l kt qu ca nhng tc ng khch quan v s miu t chng mt cch ch quan. Can-t gi l khch quan, Objectiv1) theo mt ngha nht nh, khng phi ci m mt ngi theo ring r, bng cch ny hay cch khc, nhn thc c nh Can-t mt tm trng ngu nhin hay nh mt t chc khng hon NB thin, m l ci m loi ngi ni chung cn phi nhn thc nh cm tnh v l tr ca mnh. ng gi kin thc y l khch quan v chng ta ch ni n kinh nghim ca chng ta; tri li, ng gi kin thc y l siu nghim, hay ni cch khc, l sai lm, nu chng ta m rng kin thc y vo vt t n, ngha l vo nhng vt tuyt i, tn ti c lp vi nhn thc ca chng ta"...
1)
- Khch quan
542
V. I. L-nin
ng, cc nh duy vt cho n nay vn khng b cng tnh n yu t ch quan ca nhn thc ca chng ta v tha nhn mt cch khng ph phn cc i tng cm tnh. Sai lm y cn c sa cha. Hy c coi th gii l ci nh Can-t quan nim: l s hn hp ca ch th v khch th, nhng chng ta s ch trng rng ton b th gii l mt s hn hp, mt s thng nht; chng ta cng tha nhn rng s thng nht y c tnh cht bin chng, ngha l gm c cc mt i lp ca n, c s hn hp hay nhiu v. V trong th gii nhiu v c nhng vt nh cc tm g, cc hn , cc cy v tng t st m ngi ta gi mt cch khng iu kin l khch th. Ti ni: "ngi ta gi chng", ch cha ni rng chng l cc khch th. C nhng s vt nh mu sc, mi, nhit, nh sng, v.v. m tnh khch quan ca chng ng nghi ng hn; sau l nhng s vt b gt ra xa hn, nh s au v th xc, s khao kht tnh yu v cc cm gic ma xun m chc chn l c tnh cht ch quan. Sau cng, cn c nhng khch th c tnh cht ch quan hn v ch quan nht, mc tng i v tuyt i, nh nhng tm trng ngu nhin, nhng gic m, nhng o gic, v.v.. y, chng ta tin gn n chnh bn cht ca vn . Ch ngha duy vt ginh c thng li, mt khi ngi ta phi tha nhn rng gic m l mt qu trnh thc t, chc chn, tuy c coi l ch quan. Trong trng hp ny, chng ta sn sng tn thnh cc nh trit hc "ph phn" khng nh rng nhng tm g v hn , tt c nhng vt c gi l khch th chc chn cng c cc th gic v xc gic ca chng ta cm thy, do chng khng phi l nhng khch th thun tu, m l nhng hin tng ch quan. Chng ta sn sng tha nhn rng ngay t tng v khch th thun tu, hay "vt t n", cng l mt t tng nhm nh, t tng ny, c th ni, lic mt nhn v mt th gii khc.
543
NB
NB
S khc nhau gia ch th v khch th l tng i. C hai u cng mt loi. Ci m chng ta tri gic bng nng lc nhn thc th chng ta tri gic nh mt b phn ca chnh th v nh l mt b phn hon chnh...
[268-272] Vic nhn thc c php bin chng y soi sng v hon ton gii thch c khuynh hng thn b mun tm chn l ng sau ci b ngoi, ngha l tm ch th ng sau mi mt v t. Ch khi khng bit vn dng cc khi nim mt cch bin chng th khuynh hng y mi c th c mt phng hng sai lm n mc s tm ch th bn ngoi v t, tm chn l bn ngoi cc hin tng. L lun nhn thc c tnh cht ph phn phi nhn thc bn thn cng c ca kinh nghim nh mt ci g c tnh cht kinh nghim, v v vy, nhng li ni v vn vt ra khi gii hn ca mi kinh nghim u tr thnh v ngha l. Nu cc nh trit hc hin i ng u l nh s hc ca ch ngha duy vt khi i gn ti chnh bn cht vn , tuyn b rng th gii - l cc hin tng, ngha l cc khch th ca nhn thc gii t nhin, rng nhn thc c lin quan n cc bin i nhng chng ta cn ang tm mt nhn thc cao hn hay l cc khch th vnh vin, cn bn, th r rng rng l nhng k bp bm hay nhng k ngu ngc khng t va lng vi vic nghin cu tt c cc ht ct ca ng ct, m cn ang tm mt ng ct no khng c cc ht ct, ng sau tt c cc ht ct. Ngi no on tuyt hon ton vi cuc i trn tc ca chng ta vi th gii cc hin tng, th hy cng vi tm hn bt t ca mnh ngi vo ci xe rc la v bay ln tri. Nhng ai mun li y v tin vo tnh hu ch ca nhn thc khoa hc v gii t nhin th ngi cn phi tin vo l-gch duy vt. V 1 ca l-gch ni: x s ca tr tu ch l t th gii ny m ra, v 2: hot ng m chng ta gi l s nhn thc, s hiu bit, s gii thch, c th l s sp xp ci th gii cm tnh ny thnh loi v ging, th gii cm tnh ny thm nhun tnh thng nht ca tn ti; n khng th lm g khc hn l nhn thc gii t nhin mt cch hnh thc. Khng c s nhn thc no khc. V th l xut hin khuynh hng siu hnh khng va lng vi "nhn thc hnh thc" v mun nhn thc, tuy t mnh khng bit nhn thc th no. i vi khuynh hng NB y, vic da vo tr tu phn loi chnh xc nhng ti liu ca kinh nghim hnh nh l khng . Ci m khoa hc t nhin gi l khoa hc th i vi n ch l mt th phm, mt tri thc hn ch, thm hi; n i hi mt s tinh thn ha khng hn ch, sao cho cc s vt hon ton ha vo
544
V. I. L-nin

V vy, xin hoan nghnh ci khuynh hng y, ci nhu cu siu hnh y mun tm bn cht ng sau mi ci b ngoi, nhng vi iu kin nu n tha nhn "s nhn thc hnh thc v gii t nhin" l thc tin duy nht hp l ca khoa hc. Khuynh hng vt ra khi gii hn cc hin tng i n chn l v bn cht l mt khuynh hng thn thnh, trn tri, ngha l khuynh hng khoa hc. Nhng n khng c vt qu gii hn; n phi bit gii hn ca mnh. N phi tm ci thn thnh v ci trn tri trong ci trn tc v ci nht thi, v khng tch cc chn l v bn cht ca mnh khi cc hin tng; n ch c tm cc khch th ch quan v chn l tng i. V im ny, c l c phi Can-t c ln phi Can-t mi u s ng ; chng ta khng th ch ng vi s quy phc bun ru ca h, vi cch h vng trm nhn vo th gii ti cao, cch h km theo hc thuyt ca h. Chng ta khng ng rng "gii hn ca nhn thc" d sao khng cn l cc gii hn, hn na lng tin lun lun i i vi l tr v hn. L tr ca h ni: " u c cc hin tng th tt cng phi c mt ci g siu nghim hin ra". Cn s ph phn ca chng ta ni: "Ci g hin ra cng chnh l hin tng; ch th v v t l cng mt loi"... Th gii quan nht nguyn ca cc nh khoa hc t nhin cc nh khoa hc t nhin theo ngha hp hn ca t y l khng y ... Quan nim ca chng ta ch c th tr thnh nht nguyn nh c l lun nhn thc duy vt. Khi chng ta hiu c i th quan h gia ch th v v t th s khng cn c th ph nhn rng tr tu ca chng ta l mt dng hay hnh thc ca hin thc kinh nghim. S tht, t lu ch ngha duy vt xc nh c lun im cn bn , nhng lun im vn l mt s khng nh n thun, ni ng hn, l mt s bo trc. chng minh, cn c mt quan im chung ni rng khoa hc ni chung khng mun v khng th mun mt ci g khc ngoi s phn loi cc s quan st cm tnh theo loi v ging. S phn chia hay l s thng nht c phn chia, l tt c nhng g m khoa hc c th lm v mong mun lm. Nhng ngi man r thn thnh ha mt tri, mt trng
545
trong khi nim. Nhng ti sao khuynh hng ng yu li khng mun hiu rng n ch t ra nhng yu sch qu ng? Th gii khng xut pht t tinh thn, m ngc li. Tn ti khng phi l mt dng ca tr tu, m ngc li, NB tr tu l mt dng ca tn ti c tnh cht kinh nghim. Tn ti l mt ci tuyt i, n c khp ni v vnh vin; t duy ch l mt hnh thc c bit, hn ch ca n... Khoa hc hay l nhn thc khng c thay th cuc sng; cuc sng khng th ch bao gm c khoa hc, v n cn l mt ci g ln hn. V vy, bng s nhn thc hay s gii thch khng th khc phc c mt s vt no. Khng mt vt no li c th c nhn thc hon ton: qu anh o NB ny cng khng y nh cm gic ny. Nu Erscheinungen ti nghin cu v hiu qu anh o theo tt c cc yu cu ca khoa hc - v mt thc vt hc, ha und Wesen1) hc, sinh l hc, v.v., th d sao ti cng ch tht s bit c n sau khi ti ng thi tri gic n: nhn thy, s thy v n n... Vi s ph phn ngho nn v trit hc ang honh hnh hin nay, l tr ca con ngi c miu t l mt k ngho nn ng thng hi ch c th gii thch c cc hin tng hi ht ca cc s vt, cn s gii thch tht s th i vi n hnh nh b ng kn, bn cht ca s vt i vi n l khng th nhn thc c. V ny ra vn : mi s vt liu c bn cht ring ca mnh, c v s cc bn cht y khng, hay l ton th gii ch l mt chnh th? y d thy rng u c chng ta c nng lc gn lin mi ci, tng hp mi b phn v phn chia mi chnh th. Tr tu lm cho mi hin tng tr thnh nhng bn cht, v nhn thc cc NB bn cht nh cc hin tng ca mt bn cht v i duy nht gii t nhin. Mu thun gia hin tng v bn cht hon ton khng phi l mu thun, m l mt thao tc l-gch, mt th tc bin chng. Bn cht ca V tr l hin tng, cn cc hin tng ca n th biu hin bn cht.
1)
NB
NB
NB
NB
Cc hin tng v bn cht
546
V. I. L-nin
v cc vt khc. Nhng ngi vn minh lm cho tinh thn tr thnh Cha, lm cho nng lc t duy tr thnh vt sng bi ca mnh. Trong x hi mi khng th c ci . y con ngi sng trong mi lin h bin chng, nh tnh nhiu v tn ti trong ci thng nht; v nh sng ca nhn thc cng s phi tr thnh mt cng c trong s cc cng c khc.
547
NB
g.v. pl-kha-np. "Nhng vn c bn ca ch ngha Mc" 211

xanh p-tc-bua, 1908
101: Marx ber Dialektik1) 256: Lange erbrmlichste Zappelei in metaphysischer Schlinge 233: H e g e l cao hn cuyn trong hc thuyt v s pht trin.
[101: Mc bn chng.]
php
bin [23-24] Cc nh duy tm lc u bin t duy thnh mt bn cht c lp, khng ph thuc vo con ngi ("ch th v mnh"), v sau tuyn b rng trong , trong bn cht y, mu thun gia tn ti v t duy c gii quyt. Chnh bi v n, bn cht khng ph thuc vo vt cht, vn c mt s tn ti ring r, c lp. V mu thun thc t c gii quyt trong bn cht , v bn cht l g? T d u y . V t duy y ang tn ti, a n g c , khng ph thuc vo bt c ci g khc. Nhng s gii quyt mu thun y l mt s gii quyt thun tu hnh thc. C c s gii quyt y ch l v, nh chng ta ni trn y, mt trong nhng yu t ca n, tc l ci tn ti c lp vi t duy, b gt b.
[256: Lan-gh s giy gia thm thng trong cm by siu hnh.] [233: H - g h e n cao hn c-uyn trong hc thuyt v s pht trin.]
NB
Nhng kin vit sm nht l thng Hai - chm nht l thng Mi 1908
In ln u, theo ng nguyn bn
Tn ti l mt c tnh n gin ca t duy, v khi chng ta ni rng mt s vt no tn ti, th ch c ngha l n ang tn ti trong t duy... Tn ti khng c ngha l tn ti trong t tng. V mt ny, trit hc ca Ph-bch r rng hn nhiu so vi trit hc ca I. t-x-ghen. "Chng minh rng c mt ci g ang tn ti, Ph-bch nhn xt, tc l chng minh rng n ang tn ti c h n g n h n g t r o n g t t n g"*... [28-31] S gii thch lch s mt cch duy vt trc ht c n g h a p h n g p h p l u n . ng-ghen hiu r iu khi vit: "chng ta cn c vic nghin cu (das Studium) hn l nhng kt qu n thun; nhng kt qu chng l g ht, nu xt chng mt cch c lp vi s pht trin a n chng"**... * Werke, X 187. ** Nachla, I, 477.
1) Vn bn pha tri ca trang l do V.I.L-nin vit ba cun sch ca I. t-x-ghen; cc con s ch cc trang cun sch ca t-x-ghen (xem tp ny, tr. 467 - 468, 538, 532).
548
V. I. L-nin
Nhng kin ghi trong cun sch ca Pl-kha-np
549
Ni chung, mt trong nhng cng lao ln nht ca Mc v ngghen i vi ch ngha duy vt l vic hai ng sng lp ra mt p h n g p h p n g n. Sau khi tp trung sc u tranh chng yu t t b i n trong trit hc ca H-ghen, Ph-bch t coi trng v s dng yu t b i n c h n g ca n. ng ni: "php bin chng chn chnh khng h l mt cuc i thoi ca mt nh t tng n c vi bn thn mnh; n l cuc i thoi gia ti v anh"*. Song, mt l, H-ghen, php bin chng cng khng c ngha l "cuc i thoi ca nh t tng n c vi bn thn mnh"; v hai l, nhn xt ca Ph-bch xc nh ng i m x u t p h t c a t r i t h c, n h n g k h n g x c n h p h n g p h p c a n . Thiu st y c Mc - ng-ghen b sung, cc ng hiu rng s sai lm nu trong khi u tranh chng trit hc t bin ca H-ghen li coi thng php bin chng ca ng ta... Nhiu ngi ln ln php bin chng vi hc thuyt v s pht trin, v php bin chng, thc t, l mt hc thuyt nh vy. Nhng php bin chng khc v cn bn vi "thuyt" tin ha tm thng, thuyt ny hon ton da trn nguyn tc: c g i i t n h i n l n l c h s u khng t o r a b c n h y v t, v m i s b i n i t r n t h g i i u c h d i n r a d n d n. Ngay H-ghen ch ra rng hc thuyt v s pht trin c hiu nh vy, l ng bun ci v khng c cn c... [33]... Ni chung, quyn ca t d u y b i n c h n g ng1) c xc nhn b i c c c t n h b i n
NB
c h n g c a t n t i . C y, tn ti cng quy nh t duy... [39] Nh vy, cc c tnh ca mi trng a l quy nh s pht trin ca lc lng sn xut; cn s pht trin ca lc lng sn xut th quy nh s pht trin ca cc quan h kinh t, v tip sau , ca tt c cc quan h x hi khc... [42] Ph hp vi mi mt giai on pht trin no ca lc lng sn xut l mt tnh cht nht nh ca t r a n g b , c a n g h * Werke, II, 345.
1)
ng-ghen
t h u t q u n s v, sau cng, ca php quyn q u c t ni ng hn, ca php quyn g i a c c x h i, ngha l k c php quyn gia cc b l c. C c b l c s n b n khng th to ra nhng t chc chnh tr ln chnh v trnh lc lng sn xut thp km ca h b t b u c h , theo li din t bng by ca nc Nga c, phi p h n t n r i n g ra thnh nhng tp on x hi nh tm kim phng tin sinh sng... [46 - 47] Theo Mc, mi trng a l nh hng n con ngi qua cc quan h sn xut xut hin mt ni no t r n c s c c l c l n g s n x u t h i n c , m iu kin pht trin u tin ca chng l cc c t n h c a m i t r n g ... [65 - 66] Tnh cht ca "c cu kinh t" v ci phng hng theo tnh cht y bin i, khng ph thuc vo ch ca con ngi, m ph thuc vo trng thi ca lc lng sn xut v vo chnh nhng bin i xut hin trong quan h sn xut v tr thnh cn thit cho x hi do s pht trin hn na ca cc lc lng y. ng-ghen gii thch iu nh sau: "Con ngi t mnh lm ra lch s ca mnh, nhng cho n nay, h lm ra lch s y - ngay c trong ni b cc x hi ring r - khng phi theo mt ch chung v khng phi theo mt k hoch chung. Cc nguyn vng ca h xon xut vo nhau, v chnh v vy m t n h t t y u ng tr trong tt c cc x hi y, m t n h n g u n h i n l s b sung v l hnh thc biu hin bn ngoi ca tnh tt yu y". y, hot ng ca con ngi c xc nh khng phi l hot ng t do, m l hot ng t t y u, ngha l h p q u y l u t, ngha l c t h t r t h n h i t n g c a v i c n g h i n c u k h o a h c. Nh vy, ch ngha duy vt lch s, trong khi khng ngng ch ra rng con ngi lm thay i hon cnh, ng thi ln u tin em li cho ta kh nng nhn vo qu trnhbin i y theo quan im k h o a h c. V v vy, chng ta hon ton c quyn ni rng vic gii thch lch s theo quan im duy vt em li n h n g t i n cn thit c h o m i h c t h u y t v x h i l o i n g i m u n t r t h n h m t k h o a h c... [68] Trong x hi nguyn thy, mt x hi khng c s phn chia giai cp, hot ng sn xut ca con ngi t r c t i p nh hng n th gii quan v khiu thm m ca h... [81 - 82] Nu chng ta mun din t vn tt quan im ca Mc ng-ghen i vi quan h gia "c s " ni ting by gi v "k i n t r c t h n g t n g" cng khng km ni ting, th chng ta s c c kt qu nh sau:
550
V. I. L-nin
551
1) T r n g t h i c a l c l n g s n x u t; 2) Q u a n h k i n h t do trng thi y quy nh; 3) C h c h n h t r - x hi pht trin trn "c s" kinh t y... 4) T m l c a c o n n g i x h i, mt phn do kinh t trc tip quyt nh, v mt phn do ton b ch chnh tr - x hi pht trin trn nn kinh t y quy nh; 5) C c h t t n g k h c n h a u phn nh trong n cc c tnh ca tm l y... [98] Hy ly vn rung t hin nay ca chng ta lm v d. i vi t n a c h thng minh tn dn ch - lp hin, "vic cng bc chuyn nhng rung t" c th t ra t hay nhiu, ngha l t l nghch vi s lng "n b cng bng", l mt tt yu lch s ng bun. Cn i vi n g i n n g d n mun c "cht rung", th ngc li, ch c "s n b cng bng" y mi l mt tt yu t nhiu ng bun, cn bn thn "vic cng bc chuyn nhng", i vi h, nht nh l mt biu hin ca ch t do ca h v l yu t c gi tr nht bo m t do ca h. Ni nh vy c l chng ta cp n im quan trng nht trong hc thuyt v t do, im ny ng-ghen khng nhc n, c nhin, ch v i vi con ngi qua trng hc ca H-ghen, th im y l d hiu v khng cn bt c s gii thch no... Ph-bch v t-x-ghen. 241).
V. Su-li-a-ti-cp. "S bin h cho ch ngha t bn trong trit hc ty u. T -cc-t n E. Ma-kh"212

mt-xc-va, 1908 [5 - 10] Trong cc gii tr thc xc nh mt thi c sic! truyn i vi trit hc... Nhng t tng trit hc t ra c lin h qu t v qu yu vi bt c mt c s giai cp no... Rt nhiu v rt nhiu nh mc-xt cng kin tr mt quan im nh vy. H tin tng rng trong hng ng i tin phong v sn c th cho php c nhng quan im trit hc mun mu nghn v, rng vic cc nh t tng ca giai cp v sn theo ch ngha duy vt hay thuyt duy nng, ch ngha Can-t mi hay ch ngha Ma-kh l vic khng c ngha quan trng... Kin tr quan im ni trn tc l sa vo mt sai lm ngy ng, ng bun nht... Tt thy nhng khng thut ng v cng thc trit hc m n1) vn dng... i vi n ch dng ch cc giai cp, cc tp on, ng cc t bo x hi v mi quan h qua li gia chng. Xt n h thng trit hc ca mt nh t tng khng t sn no , chng ta u thy mt bc tranh v ng! c cu giai cp ca x hi c miu t bng cc k hiu quy c v din t li profession de foi x hi ca mt tp on t sn no y... Khng th coi cc bc tranh y l mt ci g c th s dng v kt hp vi th gii quan v sn. Lm nh vy tc l ri vo ch ngha c hi, l tm cch kt hp nhng ci khng th kt hp c...
Nhng bt tch ghi sm nht l thng Nm 1908 In mt phn ln u nm 1933 trong Vn tp L-nin, t.XXV In ton vn nm 1958 trong V. I. L-nin. Ton tp, xut bn ln th 4, tp 38 Theo ng nguyn bn
_______________________________________
1)
_______________________________________
1)
ni tr. 24 cun sch ca Pl-kha-np (xem tp ny, tr. 547).
trit hc
552
V. I. L-nin
...Ngay trc y vi nm c s th nghim u tin, xut sc v vic nh gi li nh vy. Bi ca ng ch man
Nhng kin ghi trong cun sch ca V. Su-li-a-ti-cp

r nguyn thy bt c u cng bt u "...Ngi
553
sic!
nhn thy biu hin ca mt ch t chc
th l s phi l r!! Vn hoa v ni sung.
A. B-ga-np "T duy v on"* chc chn m ra mt k !! nguyn mi trong lch s trit hc: sau khi bi xut hin, phi l trit hc t bin mt i ci quyn vn dng hai khi nim c bn ca mnh l "tinh thn" v "th xc"; ngi ta xc bit nh rng hai ci y hnh thnh trn nn tng cc quan h bao! v on, v ci phn gia chng phn nh ci phn x hi phn ca "tng lp trn" t chc v "tng lp di" chp hnh. Vi mt s nht qun khc thng, gii ph bnh t sn lm l khng ni n tc phm ca nh mc-xt Nga... Trong nhng iu kin y, vic phn tch ngun gc x hi ca cc khi nim v h thng trit hc chng nhng l mt vic ng mong mun, m cn l mt vic tht s cn thit. y l mt nhim v trong cc nhim v ht sc kh v phc tp. ...Cc h thng thnh hnh hin nay, chng hn ch ngha Can-t mi hay ch ngha Ma-kh... Tiu lun ca chng ti khng phi dnh cho gii chuyn gia c hn... Ngi dn thng t ra quan tm n trit hc... S trnh by ca chng ti mang tnh cht s ng i cht... Quan im m chng ti bo v... c th d dng tip thu nu n c minh ho khng phi bng nhng ti liu la lit, m bng nhng ti liu c la chn tit kim...
chp hnh l ngi m cc cm gic bn ngoi c th bit c l mt c th sinh l, mt th xc; ngi t chc th cm gic y khng bit c, ngi y c tin bn trong th xc; l mt c nhn tinh thn"...
Tht qu chung chung!! Nhng li ni sung. Ngi man r v ch ngha cng sn nguyn thy b xa m. Ch ngha duy vt v Ch ngha duy tm Hy-lp cng vy.
Khi nim v tinh thn ngy cng c tnh cht tru tng hn. Khi mt vn ni ting c t ra trong lch s trit hc Hy-lp, vn : lm sao li c th t trong thc th thun tu, bt bin, phi vt cht xut hin v s cc hin tng nht thi ca th gii vt cht? "tn ti" c quan h nh th no vi "sinh thnh"? th bt chp nhng iu c quyt ca mi th nh nghin cu lch s trit hc, khng phi l s bay cao nht ca t tng cao c ca loi ngi, khng phi l c gng v t nht nhm khm ph ra ci b mt ln nht ca v tr v do nhm em li hnh phc vnh cu cho loi ngi. Vn gin n hn nhiu! Cch t vn nh vy ch ni n mt iu l trong cc thnh th Hy-lp, qu trnh phn ha x hi i xa ri, vc thm gia cc "tng lp trn" v cc "tng lp di" ca x hi tr nn su hn, v h t tng c ca cc nh t chc, vn ph hp vi cc quan h x hi t phn ha hn,
ch c ch ngha duy tm!
I "Nhng c s" t chc v c t chc

[11 - 14] S bt bnh ng v kinh t xut hin: nhng nh t chc dn dn bin thnh nhng k chim hu cng c sn xut** c lc thuc v x hi... Quan h sn xut ca x hi "v on" ... Ngi ?? * ng trong tp lun vn ca ng "Tm l hc ca x hi". ** Trong trng hp ny, chng ti c phn xa ri s gii thch do ng ch B-ga-np ngh: ng ch B-ga-np khng em li
nh th . Cn ch ngha duy vt Hy-lp? cn phi hoi nghi??
cho im ny ngha m chc chn n c, thm ch khng nu n ra. V vn ny, chng ta c dp ni n mt ch khc: "trch lch s v thc tin u tranh giai cp" ( cc chng ni v ngun gc ca cc giai cp ch huy). Nh xut bn ca X. -r-vt-xki v A. Tsa-ru-sni-cp.
554
V. I. L-nin
khng cn quyn tn ti na. Trc y, trong lc thc th v th gii cc hin tng rt khc nhau, th mi lin h trc tip gia chng l khng th nghi ng c. By gi, s tn ti ca mi lin h y b ph nhn. Thc th v th gii cc hin tng b coi l nhng i lng khng so snh vi nhau c. Gia chng ch c quan h thng qua mt lot khu trung gian. Hay nu din t bng ngn ng c tnh cht trit hc hn th chng ta khng th xc nh c mi quan h ln nhau ca chng bng cm gic cng nh bng t duy thng thng: mun th, phi c s tc ng ca mt "t tng" c bit no y, mt trc gic c bit.

c phn b che lp, cho nn ci phn ph hp vi n, trong lnh vc h t tng, ci phn c s tinh thn v th xc, tch cc v tiu cc khng th mang hnh thc kch lit... Trong xng ca ngi th th cng trung c khng c ch cho cc i biu ca ci gi l lao ng khng c hc ngh, khng lnh ngh. Trong xng cng trng th cng th h c vic lm. H l "tng lp di". Trn h c cc Li tng lp khc, cc nhm cng nhn khc, khc nhau v trnh ni lnh ngh. Ngay trong hng ng h, cng hnh thnh sung mt s lp ngi t chc. Tip tc leo cc nc thang i ln, chng ta nhn thy cc nhm nhng ngi ch o t chc k thut ca x nghip v cc nh qun l. Nh vy, ch x nghip "c gii phng" chng nhng khi mi lao ng chn tay, m cn khi nhiu chc trch c tnh cht thun tu t chc... [19] Tri vi cc nh t tng trung c, trong cc h thng ca mnh, cc "bc thy" ca trit hc mi rt ch n th gii cc hin tng nht thi, nghin cu mt cch chi tit cu to, s pht trin ca n, quy lut v mi tng quan gia cc b phn ca n, to ra trit hc t nhin. Cng ci lp trng "cao c" ca cc nh lnh o cc x nghip cng trng th cng gi cho cc bc thy ca trit hc mi ci t tng "thun tu" ca ch t chc, li cng gi nh vy cho h cch gii thch mt cch my mc cc qu trnh ca hin thc vt cht, ngha l cc qu trnh xy ra trong hng ng qun chng c t chc. Vn l ngi lnh o x nghip cng trng th cng ch l khu cui cng trong ci dy chuyn kh di cc khu t chc. i vi ngi , nhng ngi t chc cn li l nhng ngi ph thuc v, n lt h, i lp vi ngi y, vi tnh cch l nhng ngi c t chc. ...Nhng v vai tr ca h khc vi vai tr ngi lnh o ch yu, v vai tr y quy v ch tham gia cng vic k thut m ngi lnh o ch yu " c gii phng", cho nn tnh cht "tinh thn" ca h b xa m i, cho nn hot ng ca h c nh gi l hot ng ca "vt cht"...
555
chng hn,
ngi hc ngh v ngi ang hc ngh

bn cnh h xem thm tr. 19
II "Nhng c s" t chc v c t chc trong thi k sn xut cng trng th cng
[15 - 17] Cng vn y - vn cc "c s" tinh thn v vt cht l khng th so snh vi nhau c v gia chng khng c mi lin h trc tip - c cc thy hc u tin ca trit hc mi ra v gii quyt... Thng thng ngi ta ch nhc qua nhng cm tnh duy linh ch ngha ca thi Phc hng v cc thi k sau , nhng chng li rt c sc*... Ngi th th cng trung c l mt nh t chc nhng ng thi cng lm nhng chc nng chp hnh anh ta lm vic cng vi cc th ph ca mnh. Ngi t sn - cng trng th cng ch bit c mt loi chc nng: anh ta l nh t chc thun ty. Trong trng hp th nht, tht ra tht l c c s cho mt "phng thc trnh by cc s vic" phi l kiu nh nguyn lun, m ng ch B-ga-np gii thch, nhng d sao, ci phn nh t chc v ngi chp hnh
ai? Xem tr. 17
khng phi l theo tinh thn nh anh213
* Xin nhc li rng Mc trong tp I b "T bn" v C. Cau-xky nhn thy s ph thuc gia cc quan im tn gio tru tng v s pht trin ca sn xut hng ha.
phi l!
556
V. I. L-nin
[21 - 24] H thng t sn ni chung l tn I-a-nu-x hai mt... S tht, chng ta ch thy s din t kin quyt nh nguyn lun trong thuyt Cc-te-di, mt h thng c lp ra ng vo bui bnh minh ca k nguyn kinh t mi; s tht, cc h thng trit hc sau , k t h thng Xpin-da, tuyn b vic i lp Cha v th gii, tinh thn v th xc theo kiu Cc-te-di l c tnh cht mu thun. ...n lt mnh, cc h thng duy vt v thc chng ca trit hc t sn khng phi chng t thng li i vi quan im nh nguyn lun. S khc nhau gia siu hnh hc t
557
S vn ng ca vt cht l do chnh n quy nh, ni ng hn, X do lc ca chnh n quy nh (Hn-bch). Nh ta thy, ch t chc li rt bin i, nhng s tn ti ca n c nhn xt v tha nhn l tuyt i cn thit. ...Cc nh cng trng th cng khng phi l nhng ngi cch < ? mng "bo tp v tin cng"...
Cn cuc u tranh ca h chng ch ngha thy tu? Su-li-a-ti-cp xuyn tc lch s! III Thuyt Cc-te-di
[25 - 29] Nhng ngi c t chc cn c ngi t chc... Cc khu t chc trung gian - "cc linh hn c nhn" ch c th lm c vai tr t chc ca mnh khi c mt trung tm t chc ti cao. Ch c trung tm mi a cc khu tip xc vi giai cp v sn "vt cht" trong khun kh ci chnh th c t chc, xng cng trng th cng... Khi nim ca -cc-t v con ngi chng qua ch l s m rng hn na ca mt hnh thc t duy nht nh, ca mt "phng thc nht nh trnh by cc s vic, mt kiu nht nh kt hp chng trong tm l". Chng ta nhn thy rng th gii, trong h thng ca -cc-t, c t chc theo kiu mt x nghip cng trng th cng... Chng ta thy mt s sng bi lao ng tr c... Ti l mt ngi t chc v, vi tnh cch nh vy, ti c th tn ti ch bng cch thc hin cc chc nng t chc, ch khng phi cc chc nng chp hnh: l ngha ca lun im ca -cc-t, nu din t n theo cch din t cc quan h giai cp... Quan im ngy ng, thng thng hnh dung th gii bn ngoi y nh n c miu t qua lng knh ca cc cm gic...
NB
sn v "th gii quan thc chng" t sn khng n ni ln nh thot u ng i ta t ng... S tn cng ca ch ngha duy vt khng phi nhm chng tin c bn do siu hnh hc ra: khi nim v ch t chc khng b ch ngha duy vt xa b. Khi nim y ch tn ti di cc tn gi
NB tht l phi l!
khc: chng hn, "tinh thn" c thay th bng "lc"... Vo th k XVII, trong nhng ngy c Trong "nguyn vng mnh lit", giai cp t sn Anh s tm thng ha lch s trit tuyn truyn mt hc thuyt, theo , mi hc y, ngi ta ci trn th gii cn phi c gii thch l s vn ng ca cc ht vt cht din ra mt cch hon ton tt yu my mc. Khi , giai cp t sn Anh qun cuc u t nn mng ca nn kinh t i t tranh bn ch ngha... Ton th gii c h miu ca giai cp t t di dng l mt t chc ca cc ht sn chng ch phong kin. vt cht kt hp vi nhau theo cc quy lut ni ti... Vo na sau th k XVIII, giai cp t sn Php cng lm cho th trng sch bo trn ngp nhng s gii thch nh vy. ...Cn c cu bn trong ca cc x nghip l g th chng ta bit: l x s ca vt cht v
giai cp v sn = vt ch t
phi l
khng phi
t
cc qu trnh c gii. T c s khi qut nh sau: con ngi l mt ci my, gii t nhin l mt ci my...
558
V. I. L-nin
Khi nim v ngi cng nhn ch nh mt ngi th lm yn cng hay ch nh ngi th bc mt bn gh, nhng ch cho khi nim v ngi cng nhn ni chung. Ngh nghip khng cn l "bn cht" ca sc lao ng...

Th gii quan ca Xpi-n-da l bi ca ca t bn chin thng, t bn nut ht, tp trung ht. Khng c tn ti, khng c s vt bn ngoi thc th thng nht: nhng ngi sn xut khng th tn ti bn ngoi x nghip cng trng th cng ln...
559
cn nhng nim ca Pla-tn
tr tr con
[31 - 33] -cc-t gii thch: khng th coi thi gian l mt c tnh ca vt cht: n l "mt dng ca t duy", mt khi nim v loi, do t duy to ra... Trit hc t nay l y t trung thnh ca t bn. ...Vic nh gi li cc gi tr trit hc c quy nh bi s chuyn dch trong cc tng lp trn lm cng vic t chc v cc tng lp di c t chc. Nhng ngi t chc mi, nhng ngi c t chc mi nhng khi nim mi v Cha v linh hn, nhng khi nim mi v vt cht...
V Lai-bni-tx
[45] Cha ca Lai-bni-tx l ngi s hu mt x nghip c t chc mt cch mu mc, v bn cht l mt ngi t chc tuyt vi...
ni sung
VI Bc-cli
1) [51] Ch ngha duy vt ca H-b ph hp vi thi k Sturm und Drang ca giai cp t sn t bn ch ngha Anh. C s cho cng trng th cng c dn sch, thi k yn tnh hn n vi cc nh cng trng th cng: ch ngha duy vt ca H-b c thay th bi h thng na vi ca Lc-c. S cng c hn na v tr ca cng trng th cng quy nh kh nng u tranh chng ch ngha duy vt. [56] "S ht v s y cng nhn cn phi c tin hnh m khng c bt c tr ngi g": trong cc t hp c tip nhn, quyt khng c mt yu t tuyt i no. Mi ci u tng i.
IV Xpi-n-da
[37] Mi s giao dch gia linh hn v thn th ch thng qua Cha. Mi s giao dch gia cc khu t chc trung gian v qun chng c t chc ch c thc hin vi s ph chun ca ng t chc ti cao!... ...S vn ng ca vt cht v hot ng ca linh hn ch l hai mt ca cng mt qu trnh. Khng th ni n bt c s tc ng ln nhau no gia linh hn v vt cht. [41 - 42] Kinh nghim, tri gic cm tnh i vi ng l iu kin nht thit phi c nhn thc cc s vt... Nhng... khi Xpi-n-da mt, th nh ta bit, fine fleur ca giai cp t sn H Lan a xe tang ch thi hi ng mt cch ht sc lng ly. V nu nh chng ta tm hiu gn hn gii quen bit v nhng ngi trao i th t vi ng, th chng ta li gp fine fleur chng nhng giai cp t sn H Lan m c ca giai cp t sn ton th gii. ...Giai cp t sn t ng nh Xpi-n-da l ng i ca tng mnh. 2) 3)
gii thch! Ch ngha duy vt th s la
Loria
cn ch ngha tng i ca nhng ngi Hy Lp
VII Hi-um
[61] S gn gi ca ng vi tt c cc nh t tng c ni n trong cc chng trc l iu khng cn nghi ng g...
khng r v khng chnh xc
560
V. I. L-nin
Vic Hi-um theo lp trng ca ch ngha hoi nghi trit hc chnh l ph hp vi quan nim nh vy v c cu t bn ch ngha.

phn chia gia cc nhm khc nhau mi thnh lp. Mi nhm li phn chia, tch ra thnh nhng nhm mi. V nh t tng ca phi cng trng th cng tnh n qu trnh phn chia y nh mt qu trnh pht trin bn trong ca "c s" ny hay ca "c s" khc...
561
Cht thnh mt ng! c ch ngha duy tm ln ch ngha hoi nghi, mi ci p ng cng trng th cng! ng ch Su-li-a-ti-cp n gin, rt n gin. IX Phch-t, Sen-linh, H-ghen ? cn Phch-t? Phch-t? X phi l cn khi nim "vn ng"?
[81] Xut hin cc h thng ca ci gi l ch ngha duy tm khch quan... [88] Cc nh duy tm khch quan...
tht l phi l!
X s phc hi trit hc "cng trng th cng"

[100 - 102] Trit hc t bin mt uy tn trong # x hi t sn. S tht, iu khng din ra ngay lp tc. Nhng cng khng phi ngay lp tc my tht l mc chim c a bn ca cng nghip... phi l! Ti sao cc h thng t tng mi li c tnh cht tch cc? l do quy lut n gin ca nhng s t ng phn, do mun n gin "lm ngc li" vi ci l "tng trng ca
[94] Nhng chng ta bit rng trong tt c cc h thng ca th gii quan t sn, "vt cht" c coi l mt c s ph thuc (c cc nh duy vt, h, xin nhc li, vch ra a v ph thuc ca n khi a ra khi nim "lc")... [98-99] T phng php phn ca Phch-t v hc thuyt ca Sen-linh v tim nng ha, ch mt bc l tin ti php bin chng ca H-ghen. V v php bin chng ny, tht l sau tt c nhng iu ni trong chng ny v phng php phi l phn , chng ta ch cn phi a ra mt vi nhn xt b sung. "Un khc thc t" ca php bin chng, chng ti lm r ri. Phch-t H-ghen ch lun chng y hn l lun nh duy tm v s pht trin bng "cc mt i lp"; l lun khch quan!!! ny c hai nh duy tm khch quan khc ra... im mi ca H-ghen nhn mnh mt s tht sau y trong lnh vc cc quan h "thc t". S phn bit cc chc nng v vai tr trong cng trng th cng t n maximum ca n. ang c s phn ha ca mi nhm chp hnh ring r v ca mi nhm t chc ring r. Nhng chc nng thuc v mt nhm nht nh no , c
lng tin" ca ngy hm qua chng?.. "Nhng t hp" c nhn ha - I-van, Pi-t, I-a-cp khng cn na. Thay vo , xut hin ngi cng nhn ni chung trong cc xng. "Vt cht" c tr li "nhng c tnh" b tc ca n... Vt cht c khi phc danh d. X hi t sn a ra s sng bi mt thn tng mi - "mi trng"... S tht, y ngi ta vn thy rng vt cht d sao vn l vt cht, ngha l mt khi lng c t chc tht l v vi tnh cch nh vy, n khng th tn ti m khng phi l! c "ngi lnh o". V "lc" c gn vo vt cht vi t cch l chuyn gia v vn chc trch t chc. Ngi ta vit nhng lun vn v Stoff un Kraft (v "vt cht v lc")... [104] S so snh t chc mi nht ca cc cng xng vi c cu bn trong ca cng trng th cng tht l a priori quyt nh cu tr li: mt bin dng mi ca phi l th gii quan t sn tt phi ti sinh nhng c im cn bn ca th gii quan ca thi i cng tr ng th cng...
562
V. I. L-nin

Mi ci thuc th xc u nht thit phi c s tng quan tm l ca n. Khng mt ngi cng nhn no, d lm mt chc nng n gin no, li c th lm ra mt sn phm no, li c th tm ra vic s dng sc lao ng ca mnh, li c th tn ti m khng chu "s lnh o" trc tip, chi tit ca mt nh t chc no y... ...Nhng ci chui tm l l cc "nh t chc", v i vi "chui vt l" i vi cng nhn, "vic i
563
[106] Ch ngha Can-t mi c thay th bng "bc ngot" i n cc h thng ca t duy "trc Can-t".
XI V. Vun-t NB
[108] "...khng bao gi c tch i tng khi biu tng v tch biu tng khi i tng"... [113 - 114] Lp lun trn y miu t kh r Vun-t l mt nh trit hc t cho mnh nhim v u tranh chng ch ngha duy vt hay, ni theo thut ng thnh hnh "berwindung des Materialismus", "khc phc ch ngha duy vt", - ng thi khng t tuyn b ng v pha ci trng phi t cho l i th c truyn ca ch ngha duy vt... Trong lnh vc trit hc, chnh ci khuynh hng nh gi "ch th" v "khch th", "ci tm l" v "ci vt l" l mt ci g to thnh mt chnh th "khng th phn chia", khuynh hng quy ci phn gia cc hin tng ni trn thnh mt s ba t v nhn thc, ni ln s san bng nh vy i vi cc khu t chc trung gian v cc i biu ca lao ng "chn tay", "nhng ngi chp hnh thuc tng lp di". Hc thuyt ca A-v-na-ri-t v s phi hp v nguyn tc, hc thuyt ca Eng-xt Ma-kh v quan h gia ci tm l v ci vt l, hc thuyt ca Vun-t v cc biu tng i tng, tt c cc hc thuyt u cng mt loi... [116] Cho n nay khng th khng tha nhn rng cc quan im nht nguyn lun ca Vun-t c mt s nht qun nht nh. Cng nh vy, khng th nghi ng ng c nhng cm tnh duy tm ch ngha...
phi l
iu
ng nhng din t
khng ra sao c ha ha! mt nh chit trung khng ng
[118] Vun-t chnh l thc hin mt loi nhy vt nh vy khi, tip theo sau hc thuyt v cc "biu tng - i tng", ng a ra lp lun ca mnh v "ch ngha tm l vt l song song"... [121] "Cc thuc tnh" bin thnh cc "chui", nhng l mt ci cch, v thc cht, c tnh cht t ng hn...
theo" h chng qua ch l s ph thuc... [128 - 131] Tm li, theo Vun-t, trit hc cn phi vt qua gii hn ca kinh nghim, "b sung" cho kinh nghim. Cn phi tip tc s phn tch v trit hc cho n tn lc chng ta c c t tng v s thng nht bao qut c hai chui khng ph thuc vo nhau. Sau khi ni ln quan im nh vy, Vun-t vi a ra ngay mt s ro n quan trng i vi ng: ng tuyn b rng s thng nht ca th gii c th c chng ta quan nim hoc l s thng nht vt cht hoc l s thng nht tinh thn: khng c mt cch gii quyt th ba cho vn ... Vun-t t chi gi t tng ca mnh v s thng nht ph bin l thc th. ng xc nh n l t tng v l tnh thun tu, ngha l theo tinh thn ca Can-t. Cng nh Cha ca Can-t l t tng v c s ti cao, "ang hnh thnh", khng c tnh thc th, s thng nht ph bin ca Vun-t l t tng v mt chnh th khng c tnh thc th, nh m tt c cc hin tng u c mt ngha sng, mt gi tr chc chn. Di nh sng ca t tng , khng cn ci th gii quan "trng rng v su thm" nhn thy bn cht chn chnh ca cc hin tng trong trt t b ngoi ca chng, trong mi lin h my mc ca chng. Thay cho th gii quan y, chng ta hp th quan im coi c cu v tr l ci v bn ngoi ca hot ng tinh thn v sng to... ng thi, Vun-t ra sc nhn mnh yu t tnh cp bch. ng quy t tng v s thng nht ph bin, v "c s ca th gii" thnh t tng v ch ph bin... Chng ti xin php khng i vo phn tch cng thc do ng t, khng gii thch l thuyt "duy ch" ca ng...
ng
[123 - 124] C s tinh thn c u tin...
564
V. I. L-nin
...Do , cc nh t tng ca i tin phong hin nay ca giai cp t sn t bn ch ngha khng th ni n nhng c s c t chc "thng xuyn" no, m tri li, h phi nh gi nhng c s y l mt ci g ht sc bin i, mt ci g vnh vin trong trng thi vn ng...
565
phi l! Cn S-penhau-?
XII Ch ngha kinh nghim ph phn khng chnh xc

[133 - 142] S ph phn ca Vun-t khng c sc mnh ln, nh vo mt mc tiu tng tng. kin pht biu ca Vun-t v cu tr li sau ca phe hc tr A-v-na-ri-t * khng nh du s xung t ca cc th gii quan thuc v hai giai cp khc nhau hay hai tp on ln ca cng mt giai cp. Trong trng hp ny, bi cnh kinh t x hi ca s cnh tranh y v trit hc l mt s khc nhau tng i nh gia cc kiu tin tin nht v cc kiu c phn km tin tin hn ca cc t chc t bn ch ngha hin i... Chng ta cn ni thm na: cn hiu trit hc kinh nghim ph phn trc ht nh l s bin h cho t tng ni trn. Khi nim s ph thuc c tnh cht chc nng l s ph nhn s ph thuc c tnh cht nhn qu... Ni chung, cn tha nhn kt lun ca Hp-inh l ng. iu khng t ch l dn chng ca ng v "cc ng c ca tnh hp l": cc ng c y l mp m v khng xc nh.
tht th!
ng
ng th th phng?? C nhin, nhng khng nn v m cho rng tnh chc nng khng th l mt dng ca tnh nhn qu. Sau l Willy, Petzoldt (hai ln), Kleinpeter 214
A-v-na-ri-t, trong trng hp ny, ch nhng ng khng? b cc cu ch duy vt, mt s nhng b do lp trng x hi ca ng quyt nh. ...So vi ch ngha duy linh tm thng th quan im ca "phi song hnh" c th t ra l duy vt i vi nhiu ngi. V cc quan im ca ch ngha kinh nghim ph phn cng y nh vy. Kh nng cc quan im h? y gn vi ch ngha duy vt l c bit ln... V trong cc tng lp bn c ng o hnh di tr! thnh mt kin coi ch ngha kinh nghim ph phn nh mt trng phi duy vt. Hn na, c cc chuyn gia trit hc cng phn on lm v n: ti sao? chnh gio trng ca trit hc hin i Vin-hem anh khng Vun-t, gi n l "ch ngha duy vt". Sau cng, hiu iu ny! v iu ny l th hn c, c phi kinh nghim a ha! ph phn, trong lc xa lnh ch ngha duy vt, li i khi s dng cc thut ng ca n, v thm ch i khi bt u dng nh dao ng trong cc quan im phn duy vt ca h... l bi cnh thc t gi cho ch ngha kinh nghim ph phn t tng phn loi nhn thc ca con ngi da theo nguyn tc phn loi "sinh vt hc". Nhng xin nhc li, "sinh vt hc" nh vy khng c t g ging vi ch ngha duy vt... A-v-na-ri-t dy rng nh nguyn lun l kt qu ca mt qu trnh nht nh ca t duy tru tng ha ca chng ta "s khm nhp"... Nhng ci phn th gii "bn ngoi" v th gii "bn trong" l mt s ba t hon ton. S phn tch phn y l cc k quan trng, n phi a n s lun chng th gii quan nht nguyn lun. Nhng nh bnh lun h thng trit hc ca A-v-na-ri-t kin tr nhn mnh im . Mt ngi trong s h* tuyn b: "Bng vic pht hin l khng th tha nhn c s khm nhp, chng ta t c hai mc tiu..." * Ru-n-ph Vlt-xc; Ma-kh dn trong "Phn tch cc cm gic", tr. 52.
* Cc-xta-ni-en l ngi u tin tr li.
566
V. I. L-nin

[144-149] "Nh lnh o" ti cao khng c mt c di dng t tng v l tnh ca Can-t, "hnh thc" ca Can-t, ln di dng "s thng nht ph bin" ca Vun-t. Song vn c nh lnh o y, v ng ta vn l yu t chnh ca h thng trit hc. Tt c cc hin tng u c xem xt chnh l theo quan im ca ng ta. S c mt "v hnh" ca ng ta c chp nhn nh mt nh bi s nh gi cc k cao i vi c s t chc, s nh gi y c a ra cng vi quan nim v cc nh t chc c t chc. V trong cc bc tranh chung v th gii m cc lp lun trit hc ca A-v-na-ri-t a ra, ni bt ln hng u chnh l tnh cht t chc ca cc nhn t t chc... Th gii theo A-v-na-ri-t l mt tp hp cc h thng thn kinh trung ng. "Vt cht" tuyt i khng c mi "tnh cht" "c trc" cng nh "c sau", nhng tnh cht c lc c coi l ci khng tch ri ca n. Ht thy mi ci trong vt cht u do "tinh thn" quyt nh, hay nu dng thut ng ca tc gi "Ph phn kinh nghim thun tu", th do h thng thn kinh trung ng quyt nh... Quan im ca ch ngha duy tm kiu Bc-cli c tc gi cun "Ph phn kinh nghim thun tu" dn ra vi mt s nht qun ln... ...Hc thuyt ca Ma-kh v "ci ti" coi nh mt k hiu l-gch... Ging nh A-v-na-ri-t, Ma-kh bit hai "chui" - chui tm l v chui vt l (hai dng kt hp cc yu t). Ging nh A-v-na-ri-t, cc chui l khng th so snh c v ng thi chng qua ch l mt s ba t ca t duy chng ta. Lc th quan im nht nguyn, lc th quan im nh nguyn ln lt c a ra: cc khu t chc trung gian ln l t c nh gi
1)
567
...Mt nh t chc ph thuc, nu ng trn quan im "tuyt i" ca ng ta, ngha l nu coi ng ta l mt nh t chc khng ph thuc vo ci " ch" cai qun ng ta th cng ch thy ngi cng nhn trc mt l mt "vt" hay mt "thn th". Nhng hy xt trng hp th hai: nh t chc ph thuc, i vi " ch" ti cao, chng nhng l mt ngi b t chc, m cn l mt ngi t chc... Ci vn l "khch th" by gi bin thnh "ch th", "ang t chc" vt cht: con ngi c trong mnh mt cy g, nhng l cy g c ci to, "quan nim" v cy g... "...S y ca kinh nghim con ngi" cng c chng minh bng hc thuyt ca A-v-na-ri-t v s phi hp v nguyn tc... A-v-na-ri-t cng nh Vun-t, cc "chui", v thc cht, l "khng th so snh c". V thay cho th gii quan duy vt nh chng ta mong i, c tnh n nhng li tuyn b dt khot v "s y ca kinh nghim", ngi ta li a ln sn khu nhng quan im chng t cm tnh duy tm ca ch ngha kinh nghim ph phn... Nhng trn con ng lp lun duy tm, Vunt v A-v-na-ri-t li khc nhau. Tc gi "H thng trit hc" bc l s thin v i vi cc ti "kiu Can-t". Tc gi "Khi nim ca con ngi v th gii" pht biu nhng quan im lm cho ng gn vi lp trng m c lc Bc-cli gi. Xin ni d chng ngay. Chng ti hon ton khng c nh khng nh rng cc tc phm ca gim mc Cli-n quyt nh quan im ca A-v-na-ri-t, rng cc tc phm y c nh hng trc tip n ng ny. Nhng s ging nhau v lp trng duy tm ca c hai nh trit hc l khng cn g ng nghi ng. Hc thuyt v s phi hp v nguyn tc, xt ton b, m chng ta nhc n trn, chng t s ging nhau . Cng vi mt s thng thn nh Bc-cli, A-v-na-ri-t nu ra lun im: bn ngoi ch th, khng c khch th. Mi "vt" nht thit phi "thuc" v h thng thn kinh trung ng l h thng gi vai tr trung tm chc nng.
i, tht ng ng! Nhng s gii thch r tin m khng phn tch thc cht!
bien!1)
h? h?
hiu lm
tht th!
NB
tht th!
y, Suli-a-ti-cp c s hiu lm.
tt!
568
V. I. L-nin
lc th nh c s c t chc, lc th nh c s t chc. V cng ging nh A-v-na-ri-t, rt cuc, chuyn chnh ca " ch t chc" c nu ra. Mt bc tranh duy tm v th gii c v nn: th gii - l phc hp "cm gic". Khng th coi s phn i ca Ma-kh l thnh cng. Khi nim trung tm ca h thng trit hc ca ng, "cm gic" ni ting hon ton khng phi l s ph nhn chng nhng c s t chc m c c s t chc ti cao... Quan im coi cc nh t chc ph thuc nh l "qun chng" b t chc buc Ma-kh phi ph phn quan nim v "ci ti"...
569
hiu lm a ha!
cc thi k, cc hnh thi, cc h t tng l li ni sung v cc nh t chc v l nhng s so snh gng go n nc ci, khng ng n phi l. Mt s bim ha ch ngha duy vt trong lch s. Tht tic, v c xu hng i n ch ngha duy vt.
hiu lm
Nhng kin vit sm nht l nm 1908 ng ln u nm 1937 trong tp ch "Cch mng v sn", s 8 Theo ng nguyn bn
phi l!
NB
Bn cnh lp lun t bin ca Vun-t, A-v-na-ri-t, Ma-kh, chng ta c th, chng hn, phn tch quan im ca cc i biu ni ting ca trit hc Ty u hin i nh R-nuvi-, Brt-li hay Bc-xng... Lnh vc trit hc l "ngc Ba-xti" tht s ca h t tng t sn... Cn ch rng v pha mnh, cc nh t tng t sn khng phi m ng, h ang cng c v tr ca mnh. Thm ch by gi h c lng tin su sc rng v tr ca h l hon ton bt kh xm phm. Cm tnh "duy tm ch ngha" ca mt s nh vn ng di ngn c ch ngha Mc, n lt mnh, li to ra ming t c bit thun li cho mt lng tin nh vy...
mc lc
XI. Vun-t -xt-van- . . . . . . . . . . . 107 khng c trong sch
Ton b cun sch l mt v d v s tm thng ha qu ng ch ngha duy vt. Thay cho s phn tch c th
570
Nhng kin ghi trong cun sch ca A. Ry

hc. Trong trng hp kia, chng ta c nhng h thng thc dng ch ngha, tn ngng ch ngha, hay trc gic tch cc (nh h thng ca Bc-xng): ch ngha gio iu ca hnh ng. Theo cc h thng th nht, th phi hiu bit hnh ng: nhn thc sinh ra hnh ng. Theo cc h thng th hai, tri thc do nhu cu ca hnh ng hng dn: hnh ng sinh ra nhn thc. Nhng bn c ch nn tng rng nhng h thng th hai mun lm sng li s khinh mit i vi khoa hc v trit hc ngu mui. Khng, ch sau khi nghin cu nghim chnh, trn c s mt tri thc uyn bc khoa hc, thng thng l tuyt lun, sau nhng suy ngh mt cch c ph phn, su sc v khoa hc, thm ch, y l ni theo kiu ni quen thuc ca mt vi ngi trong nhng nh trit hc ny, - sau khi n lc "suy ngh v khoa hc" ri th h mi cho rng khoa hc l ny sinh ra t thc tin. Nu do m h lm gim gi tr ca khoa hc, th cng khng phi l c ; trong s h c nhiu ngi li tng ngc li rng nh th l lm r tt c gi tr ca n...
571
NB
a-ben ry. "trit hc hin i"215

pa-ri, 1908 li ta
[6-7] Khoa hc, thnh qu ca nhn thc v tr tu, ch dng bo m cho chng ta thc t chi phi c gii t nhin. N ch ni cho chng ta bit cch s dng s vt, nhng khng ni g ht v bn cht ca s vt...
NB
Do , nhim v ch yu ca ti trong cng trnh nghin cu ny l em i lp hai quan im: thc chng, "c v khoa hc" vi quan im "thc dng ch ngha". Ti c gng ht sc khng thin v trong khi trnh by...
NB
chng I trung tm hin nay ca cc cuc tranh lun v trit hc 5. mu thun c bn ca t tng trit hc hin nay
[28-29] Vi ci cch hin nay vn trit hc chung c t ra, th c th c nhng i sch no? Ch c th c mt thi, v ton b vn l phi gi khoa hc v hot ng thc tin trong mt s thng nht cht ch c chng no hay chng , m khng v ci n m hy sinh ci kia, khng i lp ci n vi ci kia. Tc l, hoc l hot ng thc tin s l kt qu ca khoa hc, hoc, tri li, khoa hc s l kt qu ca hot ng thc tin... Trong trng hp th nht, chng ta c nhng h thng duy l ch ngha, tr tu ch ngha v thc chng ch ngha: ch ngha gio iu ca khoa
6. ngha ca cc cuc tranh lun hin nay v trit hc

[33-35] Song, chng ta hy tm thi gi nh rng lun thc dng ch ngha l ng, v khoa hc ch l mt k ngh c bit, mt k thut tha mn nhng nhu cu nht nh. Nh vy, kt qu s ra sao? Trc ht, chn l ch cn l mt danh t trng rng. Mt lun im ng s l phng thuc cho mt th on k thut c hiu qu. Nhng do c vi th on c kh nng bo m thnh cng cho chng ta trong cng nhng tnh hung nh nhau, do cc c nhn khc nhau c nhng nhu cu rt khc nhau, cho nn chng ta s phi tha nhn lun thc dng ch ngha sau y: tt c nhng mnh no, tt c nhng lp lun no dn chng ta n cng nhng kt qu thc tin nh nhau th
572
V. I. L-nin
u c cng gi tr ngang nhau v u c cng tnh chn l nh nhau, v tt c nhng t tng dn n nhng kt qu thc tin, th u chnh ng nh nhau. ngha mi ny ca danh t "chn l" s dn n kt lun l: nhng khoa hc ca chng ta ch l nhng cu to thun tu ngu nhin, nhng khoa hc ny c th l khc hn so vi by gi, nhng cng vn c tnh chn l nh so vi by gi, tc l cng vn l nhng cng c hnh ng tt. S ph sn ca khoa hc, vi t cch l hnh thc thc t ca tri thc, l ngun gc ca chn l, l kt lun th nht. S hp l ca nhng phng php khc, rt khc vi nhng phng php ca tr tu v ca l tnh, nh cm gic thn b, l kt lun th hai. V thc cht, chnh ton b trit hc y c xy dng ln v nhng kt lun y, trit hc y tng chng kt thc nhng kt lun ny... Trong trng hp ny, dng v kh ca chnh nhng nh t tng t do chng li h, th tht d dng bit bao. Nhng chn l khoa hc! Nhng chng ch l chn l trn danh ngha thi. Nhng chn l ny cng l nhng tn ngng, v hn na, l nhng tn ngng cp thp, nhng tn ngng ch c th dng cho hnh ng vt cht; chng ch c gi tr nh mt cng c k thut thi. Tn ngng v tn ngng, gio iu tn gio, h t tng siu hnh hoc h t tng o c u cao hn chng
573
(1)
(2)
NB
[39-40] Vy l, quan im thc dng ch ngha, cng nh cc quan im khc, tc nhng quan im d khng c tnh trit hc, khng c c o v khng hay ho nh vy, nhng dn n nhng kt lun tng t, u lun lun mang li kt qu l khi phc li hnh thc tiu chun c ca t tng ca loi ngi, m ch ngha thc chng khoa hc y li mt cch thng li t gia th k XVIII: khi phc li tn gio, siu hnh hc, ch ngha gio iu o c, ngha l v thc cht khi phc li ch ngha quyn uy x hi. V th cho nn l mt trong hai cc m gia tt c t duy hin i, tt c trit hc hin i dao ng. l cc ca s phn ng gio iu ch ngha, ca tinh thn quyn uy, di ht thy mi hnh thc ca n. Tri li, c im ch yu ca cc i lp trong t tng trit hc hin i, ca thi thun tu khoa hc, coi thc tin l kt qu ca s hiu bit, do bt tt c phi ph thuc vo khoa hc, l mt s c gng gii phng v gii thot. Chnh y m ngi ta thy c nhng ngi cch tn. H l nhng ngi tha k tinh thn ca thi Phc hng; nhng ngi cha v nhng ngi thy trc tip ca h ch yu l nhng nh trit hc v nhng nh bc hc th k XVIII, tc th k v i ca s gii phng, th k m Ma-kh ni mt cch rt ng rng: "Ngi no c th tham gia vo s pht trin v vo cuc vn ng gii phng y, d ch qua sch v thi, th sut i vn cn l mt tm tnh luyn tic m bun i vi th !!? k XVIII".
NB
8. phng php. - tm tt v kt lun

[48-49] y s bn n ngha khch quan ca n [ca khoa hc]. Mt s ngi s ngh rng khoa hc khng nghin cu ht ton b thc ti, tc l i tng ca n, mc du v phng din no , h tha nhn tnh tt yu ca khoa hc...
rt nhiu. D sao h chng c g phi ngi ngng trc khoa hc c, v a v c quyn ca khoa hc sp ri. V thc t, i lp vi kinh nghim khoa hc, i b phn nhng ngi thc dng ch ngha phi vi vng khi phc NB li kinh nghim o c, kinh nghim siu hnh, v nht l kinh nghim tn gio... [37] i vi cc nh siu hnh, l thu hoch chn chnh. Bn cnh s khi phc li tn gio, ch ngha thc dng phc v cho s khi phc li siu hnh hc. Sau Can-t v Cng-t, ch ngha thc chng dn dn xm chim hu ht ton b lnh vc ca nhn thc, trong th k XIX...
chng II vn s v qung tnh. c tnh v lng ca vt cht 2. cuc tranh lun c gia ch ngha kinh nghim v ch ngha tin thin
[55] Nhng, phi chng s loi tr tt c mi nhn t kinh nghim cng l mt gii hn khng th t ti c? Nhng ngi duy l
574
V. I. L-nin

nht ca nh vt l hc. C cu bao trm tt c ca gii t nhin khng c ngha l trong vt cht ch c hnh hc thi. Theo cc gi thuyt hin i, n cng c th c ngha l cn c s gii phng nng lng hoc s chuyn ha ca nng lng, hoc khi tch in ang vn ng...
575
ch ngha cho rng nu th gii vt cht t nhin b tiu dit th nh ton hc vn c th tip tc lm phong ph thm khoa hc ca mnh. Phi, nu th gii vt cht b tiu dit ngay by gi th khng th bn ci g c; nhng liu nh ton hc c th sng to ra ton hc c khng, nu th gii vt cht cha bao gi tn ti?..
NB
3. hnh thc hin nay ca vn trit hc v s v v qung tnh. quan im "duy danh ch ngha" v "thc dng ch ngha"
[61-62] Bc-xng, c l l ngi hn ai ht gp phn truyn b cc t tng trong sch bo trit hc, cng s khng tip thu mt cch v iu kin danh t "th on gi to". Theo ng ta, i vi vt cht, khoa hc l mt ci g cn ln hn v cao hn mt th on. Nhng theo ng ta, vt cht khng phi l thc ti chn chnh; n l mt thc ti b mn, tht li v cht. Cn i vi thc ti chn chnh, sinh ng, tinh thn v sng to, th ton hc v khoa hc ni chung ch cn c th c mt tnh cht nhn to v tng trng thi. D sao, cng vn cn li mt iu l tr tu, cng c u tin do nhu cu ca hnh ng thc tin i vi vt cht ti luyn, sng to ra ton hc tc ng vo vt cht, ch khng phi nhn thc bn cht ca vt cht... Phi chng, trong tt c cc khoa hc, ton hc ngy nay lm cho mt s u c nghing mnh nht v ch ngha thc dng v v thut ngy bin ca ch ngha thc dng, tc l bt kh tri lun khoa hc? Tht vy, chnh trong ton hc, chng ta cm thy tch ri xa nht vi ci c th v ci thc ti, v gn nht vi ci tr chi tu v nhng cng thc, v k hiu, tr chi tru tng n ni tng nh l trng rng...
5. ngha chung ca vn lng: v c bn, y l vn l tnh

[74] Trc ht, khng th chi ci c rng l tnh, d c v t n th no i na, cng c mt chc nng cng li ch ngha. Cc nh bc hc khng phi l nhng ng quan, cng khng phi l nhng tay ti t. V ch ngha thc dng khng sai lm khi n nhn mnh tnh c ch ca l tnh, tnh c ch c bit cao ca n. Nhng khi khng nh l l tnh ch c mt chc nng cng li ch ngha th ch ngha thc dng c ng khng? Nhng ngi duy l ch ngha chng c th tr li mt cch rt c l rng tnh c ch ca l tnh, l ch khi n suy din t mnh ny ra mnh kia, th n cng suy din t nhng mi quan h ny ra nhng mi quan h kia gia cc s kin t nhin hay sao? Do , n cho php chng ta tc ng n cc s kin ny; nhng khng phi l mc ch ca n, m l kt qu do n sinh ra. Khi tr tu phn tch mt cch gin n nhng quan h m n bit c, th khoa hc l-gch v khoa hc v lng do n to ra, m rng quyn lc ca mnh vo chnh cc s vt, v nhng quan h v lng u l nhng quy lut ca s vt, cng nh ca tr tu. Nu bit tc l c th, th iu khng phi, nh nhng ngi thc dng ch ngha ngh, l v khoa hc c sng to ra v nhu cu thc tin ca chng ta v tha mn nhng nhu cu y, do l tnh ch c gi tr v n c tnh c ch m thi; m chnh v l tnh ca chng ta, khi tm cch nhn thc s vt, cho ta nhng cng c tc ng vo s vt...
NB
NB
6. nhng kin ca nh ton hc poanh-ca-r

4. ch ngha duy l, ch ngha l-gch, ch ngha tr tu
[65] Khng gian cng nhc v thun nht ca nh hnh hc l khng ; cn cn phi c khng gian di ng v khng thun [75-79] Nh ton hc v i Poanh-ca-r* c bit nhn mnh tnh cht c on y ca ton hc. * Poincar: La Science et l'Hypothse, livre I (Paris, Flammarion).
NB
576
V. I. L-nin
577
nh rng, ton hc ca chng ta rt ph hp vi thc ti, hiu theo ngha l n c thch ng tng trng cho nhng mi quan h qua li no trong ci thc ti; ni cho ng ra, ton hc khng phi do kinh nghim gi ra cho chng ta; nhng nhn kinh nghim m tr tu pht minh ra n. Nhng ton hc ca chng ta, ng nh n dn dn c hnh thnh din t mt cch thun li iu m chng ta cn din t, ch l mt trong s mun vn nhng mn ton hc c th c c, hoc ni cho ng hn, ch l mt trng hp c bit ca mt mn ton hc chung hn nhiu m cc nh khoa hc th k XIX c gng t ti. Khi ngi ta bit c nh vy, ngi ta nhn thy ngay rng ton hc, v thc cht v v bn tnh, u tuyt i c lp i vi vic ngi ta s dng n trong kinh nghim, v, Poanh- do , tuyt i c lp i vi kinh nghim. N l sng ca-r tc t do ca tr tu, s biu hin r rng nht ca kh nng sng to ca bn thn tr tu. Tin , nh , nh ngha, quy c, v thc cht, u l nhng t ng ngha. V vy, bt c mn no trong nhng mn ton hc m ngi ta c th tng tng ra, u c th a n nhng kt lun m nu c din t mt cch thch ng bng mt h thng nhng quy c thch hp, th c th cng hon ton ng dng c vo ci thc ti... L lun ny ph phn thch ng ch ngha duy l tuyt i v c ch ngha duy l n ha ca Can-t. N vch cho chng ta thy rng tr tu khng nht thit tuyt i phi pht trin mn ton hc no thch hp nht vi vic din t kinh nghim ca chng ta; ni mt cch khc, ton hc khng phi l biu hin ca mt quy lut ph bin no ca hin thc, bt k chng ta hiu hin thc theo li -cc-t, theo li Can-t, hay theo li khc no na (c nhin, hin thc y l hin thc ng y nh n xut hin ra i vi chng ta). Nhng Poanh-ca-r, kt lun ny c ngha hon ton khc vi
xuyn tc bng cch gii thch g p. V im ny, cng nh v nhng im khc m s sai lm ca h cn su sc hn, h bin Poanh-ca-r thnh mt nh thc dng ch ngha khng c ci tn thc dng ch ngha... i vi nh thc dng ch ngha, khng c t tng thun tu trc quan v v t, khng c l tnh thun tu. Ch c mt t tng mun nm ly s vt, v lm vic y mt cch thun li nht, n lm sai lc biu tng ca n v cc s vt y. Khoa hc v l tnh l nhng k phc v cho thc tin. Tri li, i vi Poanh-car, phi hiu t tng, theo tinh thn ca A-ri-xtt trong mt chng mc no . T tng t duy, l tnh suy t tha mn bn thn n; v sau , ngoi ci ra, chng ta cn thy rng mt s kt qu ca kh nng sng to v tn ca l tnh c th tr thnh c ch cho chng ta s dng vo nhng mc ch khc, ngoi vic tha mn c tnh cht thun tu tinh thn. Ngi ta c th khng tha nhn hon ton l lun ca Poanh-ca-r; nhng khng c xuyn tc l lun ca ng ta sau li vin dn uy tn ca Poanh-ca-r ng ta. Ngi ta ch cha y n mi lin v Can-t h ca l lun ca Poanh-ca-r vi ch ngha Can-t, l lun ca Poanh-ca-r mn y ch ngha Can-t ci l lun v nhng phn on tng hp a priori, vi iu kin l ( y, n thy ch ngha duy l ca Can-t cn qu cng nhc) nhng phn on tng hp a priori ny, c s ca ton b mn ton hc ca chng ta (ton hc -clt), khng c coi l nhng nh duy nht c th c v tt yu ca ton hc hp l... 7. tng quan gia nhng khoa hc ton hc vi nhng khoa hc t nhin khc [80] L lun ca Poanh-ca-r c gn cho kinh nghim ci ngha hnh nh n phi c khng? Tht l k l! Ti mun ni vi nhng nh thc dng ch ngha khng ngng ko l lun ca Poanh-ca-r dng cho cc mc tiu ca h NB
trong ch ngha thc dng.

Mt s nh thc dng ch ngha v ngay n tt c cc nh bnh lun Poanh-ca-r, m ti c dp c qua, th theo ti, u hon ton khng hiu c l lun ca ng. l mt th d tuyt diu v s
v s dng tn ca tc gi l lun y nh mt khu pho,
578
V. I. L-nin
rng theo ti, l lun ca Poanh-ca-r tht qu l t c tnh cht thc dng ch ngha...

v nh vo s pht trin hon thin ca nhng nguyn tc y, m ph hp vi nhng quy lut ca hon cnh xung quanh v phn nh nhng quy lut y. Chng ta cn thy rng vi c tnh hin c ca ci ti ca chng ta v ca hon cnh, l tnh khng th l ci g khc hn l l tnh hin c: vy n l tt yu v ph bin, ng nh ch trng ca phi duy l ch ngha. V mt ngha no , l tnh thm ch l tuyt i, nhng phi hiu ch ny mt cch khc vi ch ngha duy l truyn thng. i vi ch ngha duy l truyn thng, ch ny c ngha l cc s vt tn ti ng nh l tnh nhn thc chng. Nhng theo quan im ca chng ta th, tri li, chng ta khng bit c s vt tn ti t n nh th no, v trong chng mc thuyt tng i ca Can-t hoc l ca ch ngha thc chng khng nh nh vy th n c l theo cch ca n... Mc du tnh tru tng ca chng, s v qung tnh cng u c rt ra t bn tnh ca ci thc ti, v ci thc ti l c tnh nhiu v v c qung tnh, v v nhng
579
8. ch dn v s tin ha chung ca phng php khoa hc v ca nhng tri thc

[87] V nu sau , khoa hc nh s c ch vt cht ca n m pht trin ln, th khng nn qun rng ch do s c ch ca n i vi tr tu v tha mn mt cch v t ci l tnh mun hiu bit s vt, m ngay t u, n mi thot khi ch ngha kinh nghim th l tr thnh khoa hc chn chnh. u tin n lm cho chng ta nhn thc c hin thc, trc khi cho php chng ta tc ng vo hin thc. V trc ht n phi lm cho chng ta nhn thc c hin thc sau cho php chng ta c th hnh ng c...
!!
!!
9. nhng kin ca ma-kh, l tnh v s thch ng ca t tng

[90-91] iu ny phi chng khng cho chng ta mt s ch dn qu bu v bn cht v ngha ca l-gch v ca t tng l tnh (m ton hc th lun lun c coi l thun tu pht xut t l-gch v t tng l tnh)? v phi chng c l khng cho chng ta mt s ch dn v bn cht v ngha ca l tnh ri? Chng ta khng cn cch xa vic tm thy li t tng ca Ma-kh, ngi m ngi ta cng thng coi l mt nh thc dng ch ngha khng xng tn.
NB i chiu
quan h gia cc s vt l nhng quan h thc ti rt ra
93 - 94
NB
Chng ta cm thy hnh nh Ma-kh gn ch ngha duy l hn nhiu, ch ngha ny, theo chng ti, t nay v sau phi c quan nim nh l: mt ch ngha duy l hon ton khng loi tr mt lch s tm l ca l tnh vi nhng con ng quanh co ca n, v nht l khng h xem nh cht no vai tr ca kinh nghim, v l tnh chng qua ch l kinh nghim c xy dng thnh php quy, v ng thi l php quy tt yu v ph bin ca tt c mi kinh nghim, cho nn ng thi phi tnh n c nhn t ca s tin ha ln kt cu tm l ca con ngi... [93-96] Nh vy, chng ta thy rng l tnh, c phn tch mt cch tru tng trong thc ca sinh vt c l tnh, c th nh vo nhng nguyn tc tm thy trong bn thn n
t bn tnh ca cc s vt. Ton hc, trong khi xa dn nhng khng gian cm tnh tin n khng gian hnh hc, khng xa ri khng gian thc ti, tc l nhng quan h tht gia cc s vt. Tri li, n tin st dn ti nhng quan h . Theo nhng ti liu ca tm l hc hin i, mi cm gic ca chng ta hnh nh tu theo phng thc ring ca n m cung cp cho ta qung tnh v trng tnh (tc l nhng lin h hoc nhng quan h nht nh ca ci thc ti). Tri gic bt u loi tr ci yu t ch quan , yu t ph thuc vo c th hoc vo nhng c trng ngu nhin ca kt cu ca loi: n cu to nn mt khng gian thun nht v thng nht, cng nh mt trng tnh ng u, tc l nhng tng hp ca tt c nhng biu tng cm tnh nhiu v m chng ta c v ci qung tnh v ci lu tnh. Ti sao cng tc khoa hc li khng tip tc i theo con ng pht trin hng v tnh khch quan y? V lun th no, tnh nghim
NB
580
V. I. L-nin
mt, tnh chnh xc, tnh ph bin (hoc tnh tt yu, cng th) ca khoa hc u l nhng bng chng bnh vc cho tnh khch quan ca nhng kt qu ca n. Nh vy, s, th t, qung tnh, bt chp nhng thi quen c tnh cht ph phn v ch quan ca t tng ca chng ta, u c th coi nh nhng c tnh ca s vt, tc l nh nhng quan h thc ti; nhng quan h ny cng c tnh cht hin thc hn, v khoa hc dn dn gii thot cho chng khi nhng s xuyn tc ch quan v c nhn, nhng s xuyn tc n vi chng ta ngay t u trong nhng cm gic c th v trc tip. Nh vy phi chng khng c cn c y cho rng ci cn li sau tt c nhng tru tng l mt ni dung thc ti v vnh vin, m sinh vt ca tt c cc loi phi c mt cch tt yu nh nhau, v ni dung ny khng ph thuc vo c th, cng khng ph thuc vo nhn t thi gian, vo quan im?...

Nh phn tch nhng quan h thc ti tn ti gia cc s vt nn t nhin l tr tu ca chng ta s thng qua nhng lin tng v s ging nhau, m c c nng lc to ra nhng quan h tng t. Do tr tu c th xut pht t nhng kt hp c trong hin thc, m ngh ra nhng kt hp khng thy c trong hin thc. Sau khi to ra nhng biu tng sao chp li ci thc ti, chng ta c th to ra nhng biu tng lm kiu mu, nh Te-n ni, theo mt ngha hi khc.
581
!!!
11. tm tt v kt lun
[103-105] Ch ngha duy l tuyt i hnh nh c y l do da vo mt th ch ngha thc ti duy tm m cho rng nhng quy lut ca l tnh l ng nht vi nhng quy lut ca s vt. Nhng phi chng n phm sai lm khi tch ri l tnh khi s vt, v khi tng rng ch bn thn mt mnh l tnh, trong mt s c lp huy hong, m l tnh c c nhn thc v nhng quy lut chi phi s vt? ng, s phn tch l tnh, xt v mt phm vi, l ph hp vi s phn tch gii t nhin. ng, ton hc, khi phn tch l tnh, th ng thi cng phn tch gii t nhin, hoc, nu ngi ta a ni hn, cng ra mt vi nhn t cn thit cho vic phn tch gii t nhin. Nhng nu gii thch rng chnh l v hot ng tm l ca chng ta hnh thnh trong qu trnh thch nghi vi ngoi cnh v vi cc iu kin thc t trong n phi biu hin, th c phi n gin hn khng?.. Cho nn, nu c s khc nhau rt ln gia ch ngha duy l tuyt i vi ci l lun c phc ra y v vn ngun gc ca cc khi nim ton hc, th tri li, chng ta li t n nhng kt lun rt gn nhau v vn gi tr v tc dng ca ton hc: ni theo cch gii thch ca con ngi, gi tr y v tc dng y l tuyt i. Cn ni theo cch gii thch siu nhn v theo quan im tin nghim, th ti xin th tht l ti cha bit b mt ca cch ni , v ti cng khng cn bit lm g. Nu c th t ti s hiu bit s vt theo quan im ca con ngi, din gii mt cch trung thnh s vt bng ng ngn ca ngi, th i vi ti nh th l ...
NB
NB
10. ton hc dy chng ta ci g cm gic = ci cui cng

[97-98] V pha n, tm l hc ch ra rng tt c nhng cm gic ca chng ta (l nhng ti liu trc tip v cui cng ca kinh nghim) c mt c tnh: din trin tnh hay qung tnh...
NB
Khng gian hnh hc l kt qu ca vic gii thch khng gian quang hc mt cch tru tng, sao cho loi tr c tnh c bit, khi qut c nhng quan h bao hm trong ci khng gian quang hc v lm cho tr tu c th hiu mt cch d dng nhng quan h y. Chng ti sn sng thm vo t tng ca Ma-kh rng lm nh vy l c mc ch em li cho nhng quan h y mt Ma-kh biu hin nghim cch nht v chnh xc nht ca tnh khch chng, mt biu hin ph bin v tt yu, tc l quan biu hin khch quan ca chng... [100] Nh vy, ton hc vch ra cho chng ta thy nhng quan h gia cc s vt, v mt th t, s v qung tnh.
582
V. I. L-nin
Phi chng kt lun ny l nng cn v qu nh nhen? Theo ti, ch ngha thc dng hnh nh ri vo mt cc oan khc, hon ton i lp vi ch ngha duy l c truyn. Ch ngha duy l c truyn ny ly im ch lm khi im v em di chuyn c tnh ca kt qu n khi im. Tri li, ch ngha thc dng em im ch n st khi im, thm ch lm cho im ch nhp cc vi khi im, v gn cho kt qu nhng c tnh ca khi im. Phi chng hp l hn nu ngh rng sau khi sinh ra trn c s thuyt nhn hnh cng li ch ngha, th ton hc dn dn ph v gii hn cht hp ca nhn quan u tin y ca mnh? Ton hc nh s phn tch cng ngy cng hon thin, t ti mt s quan h thc ti, khch quan, ph bin v tt yu ca cc s vt.

ti; khoa hc v nhng s vt vt cht, n lt n, ch c th l mt khoa hc hon ton tng i, v ch c khoa hc v cc i tng tinh thn mi l khoa hc duy nht chn chnh. Nh vy l vn vt cht bt u c gii quyt bng chnh s th tiu vn y. Vt cht ch c th tn ti nh l mt gii hn khng th quy nh c ca tinh thn v ch tn ti ph thuc vo tinh thn, v tt c ci g c quan h n vt cht u l tn ti thuc loi cp thp... Do , vic tranh lun v tnh thc ti ca th gii bn ngoi, v ch ngha duy tm, ch ngha duy linh, ch ngha duy vt, thuyt c gii, thuyt ng lc, dn dn t ra l mt tr c rch v v b cn phi dnh cho trit hc c in, thut ng ny c dng theo ngha nh ngha m Ten cho n: trit hc dng cho cc lp trn ca trng trung hc... [113] Ch ngha duy vt tm thng mn ca n [ca vt l hc] tt c nhng ci g l vng chc, ng thi cng mn lun tt c nhng ci g l thi phng, l qui g. Tht l li cho tinh thn tn gio bit bao, nu n c th chng minh rng vt l hc khng bit mt cht g v nhng s vt m nh c vt l hc chng ta c th tc ng n, rng nhng s gii thch ca vt l hc hon ton khng phi l nhng s gii thch!
583
o trung dung!!
NB
[107] Ton hc cng ging nh l tnh v l-gch ca chng ta, c c s trong bn tnh ca s vt, ton hc ch l mt s ng dng c bit ca l tnh v l-gch, v l tnh v l-gch, v thc cht, cng c hnh thnh mt cch tng t. Chng ta i ti hin thc bng con ng no i na, iu khng quan trng, ch cn chng ta nghin cu tng bc hin thc cui cng nm c hin thc t tt c cc pha.
NB NB
2. khng hong ca vt l hc cui th k xIX: vt l hc duy nng lun chng III vn vt cht 1. lch s v v tr hin ti ca vn vt cht
[109-111] Trc ht, sau nhng tht bi ca cc nh trit hc "vt l hc", truyn thng trit hc Hy Lp v i, vi phi -l-t v Pla-tn ng u, hoi nghi bn thn s tn ti ca vt cht. Vt cht ch l mt b ngoi, hoc nhiu lm cng ch l mt gii hn ti thiu ca tn ng, trong khi nim hy vng trit hc y ny sinh ra v ln ln trong u c nhng tn c hc thc v chn thnh, th mi ci trong vt l hc u hnh nh c to ra chng thc v thc hin nim hy vng y... [114-117] i lp vi vt l hc c truyn v c gii y, l vt l hc mi, vt l hc duy nng lun. "i lp" ch ny c tht ng khng? i vi mt s ng nh vt l hc, c l s ng hn nu ni: "c s dng mt cch khng phn bit" (tu trng hp) ngang vi phng php c gii lun.
NB
NB
584
V. I. L-nin

Ni chung, c th ni rng, do thy c hc c in cha phi l mt c s y cho vt l hc, cho nn n [vt l hc] khng cn nhn thy trong cc hin tng vt l ci m ngi ta bao gi cng nhn thy t trc n nay, tc l: nhng phng thc vn ng khc nhau m mn c hc c in ly lm i tng nghin cu. Cho n by gi, gii thch mt hin tng vt l, nghin cu n, tc l quy n vo nhng hnh thc vn ng: vn ng ca nhng khi lng vt cht, ca nguyn t hoc l nhng rung ng ca mt mi trng truyn dn trong v tr: -te. Nh vy, tt c mi gii thch vt l hc u c th nh hnh hc ca vn ng m din t bng biu . Quan nim mi m by gi ngi ta ngh thay vo quan nim trc y, trc ht l vic hon ton gt b tt c nhng biu tng hnh tng, hay nh ngi Anh ni, nhng "m hnh c hc", m khng c nhng m hnh ny th trc y khng c vt l hc chn chnh. Ma-kh buc ti chng mt cch kht khe rng chng ch l mt "thn thoi". Ging nh mi thn thoi khc, thn thoi ny l mt ci g c tnh cht u tr; n c ch khi chng ta cha bit nhn thng vo s vt; nhng khi ngi ta c th i c mt mnh, th cn cn g n nng na. Chng ta hy vt nhng ci nng g: nguyn t lun v nhng cn lc -te y i. Vt l hc, trng thnh, khng cn n nhng hnh nh th s sng bi cc thn ca n na. Ch c ng ngn tru tng ca ton hc l xng ng din t mt cch thch ng nhng kt qu ca kinh nghim. Ch c ng ngn y mi khng cn thm tht hay giu gim g, m vn c th ni mt cch chnh xc ht sc cht ch cho chng ta v ci ang tn ti. Nhng lng xc nh bng i s hc, ch khng phi bng hnh hc, cng khng phi bng c hc; nhng bin i v s o bng mt thc o c l, ch khng phi bin i c th tri gic c, o bng nhng s di chuyn trong khng gian so vi mt nguyn im no l nhng ti liu ca vt l hc mi: l vt l hc khi nim, i lp vi vt l hc c gii lun hoc vt l hc hnh tng...
585
Tht th, nng lng khng phi l ci g khc hn m ch l nng lc c th sn sinh ra cng, l khi nim c hc, mt khi nim lun lun c th l gii c v phng din c hc, tc l bng vn ng v bng khoa hc v vn ng. Hem-hn-tx, Gp-x v nhiu ngi khc, khi thm vo c hc mt chng mi khi qut s ng dng ca c hc vo cc thc ti vt l, hon ton khng on tuyt vi truyn thng c gii lun. H khng mun ci g khc, NB v trn thc t khng lm ci g khc hn l sa i v tip tc pht trin quan nim c gii lun ph hp vi nhng thnh tu ca vt l hc, nh ngi ta vn lm t thi Gali-l v -cc-t... Nh vy, y c mt ngha th nht ca danh t "duy nng lun", n lm cho duy nng lun tr thnh mt b phn ca khoa hc vt l, ng nh khoa hc y c tt c cc nh bc hc tha nhn. Nn ni thm l Php, b phn ca vt l hc thng c gi l nhit ng lc hc, v mc du v t nguyn, danh t ny c mt ngha qu hp i vi ni dung n bao hm, nhng n vn em li ci ! li l trnh c tt c nhng nhm ln do cc cch s dng theo nhiu ngha danh t "duy nng lun" gy nn. Ngha th hai ca danh t ny khng phi l ch mt b phn
NB
NB
NB
ca vt l hc na, m ch mt l lun chung ca vt l hc xt
!!
trong ton b ca n...

Quy lut y khng phi l khng th dung ha c vi quan nim c gii lun. Quan nim c gii lun c th c y l do cho rng nhng biu hin khc nhau ca nng lng, v thc cht, ch l nhng hin tng khc nhau do cng mt thc ti c bn gy nn: vn ng... [120-123] ...Mt s nh vt l hc khng chu nhn nhn vt l hc ch l mt s k tc gin n ca c hc c in. H mun thot khi xing xch ca truyn thng v, ging nh tt c cc nh cch mng chn chnh, h thy truyn thng l qu cht hp v qu c on. Do m c vic ph phn nh nht, ri vic xt li nhng nguyn l c bn ca c hc. T nhng n lc y xut hin mt quan nim mi v vt l hc c l khng n ni i lp qu vi quan nim trc y, nh ngi ta i khi vn ni nhng d sao cng lm thay i su sc quan nim trc y.
586
V. I. L-nin
L lun chung mi ny v vt l hc, c Ran-kin

ca vt l hc y. V chnh y "ch ngha tn ngng" c c hi tt li dng. Khoa hc t ra bt lc khng th i qu gii hn cc cht; v vy, n nh phi t hn ch trong vic miu t cc cht y. N phi l mt s phn tch n gin cc cm gic, y l ni theo cch ni ca Ma-kh, mt cch ni m trit hc mi ca chng ta khng mun dng theo ng ngha chn chnh ca n, mt ngha hon ton "c v khoa hc". Ngi ta c th rt thng gp trong sch bo hin i vi nhng s khc nhau r rt trong cht lng ca cch trnh by nhng kin kiu ny: nhng khoa hc v vt cht khng lm cho chng ta hiu bit g v ci thc ti c, v vt cht, ng theo cch hiu ca cc khoa hc y, bn thn vt cht, theo ngha thng tc ca ch y, khng tn ti. Tri gic gin n thng thng xuyn tc thc ti bn ngoi ri. N ba ra ton b hin thc bn ngoi, tu theo nhu cu ca hot ng ca chng ta. Khoa hc li ch bin li mt ln na nhng nguyn liu cha ch bin y. Ci m khoa hc a ra cho chng ta di tn gi l vt cht, th ch l mt s th s cho ton b s phong ph sinh ng ca ci thc ti lt khi mng li nhng quy lut khoa hc, hoc l mt hn hp ln xn nhng nhn t tru tng, b tch ri hay b kt hp vi nhau mt cch tu tin, c ba t ra hon ton. Nh th l con ng c m rng cho vic bin h cho nhng hnh thc thn b nht ca ch ngha duy tm... Khng dng li ni nhiu v nhng sai lm cc oan ny, ngi ta cng c th nhn thy rng khng phi v th m ngay trong nhng u c ng n v hiu bit, khng c mt khuynh hng mun ph phn cc khoa hc vt l ging nh cch Poanh-ca-r ph phn ton hc, mc d ng ny phn i kch lit. Theo quan im , cng ging nh ton hc, vt l hc s l mt ngn ng tng trng ch dng lm cho s vt tr thnh d hiu hn, bng cch lm cho s vt tr thnh n gin hn v sng sa hn, d tip cn
587
NB
ch n t 1855, ch yu c Ma-kh, -xt-van- v uy-hem ch trng xy dng. Ma-kh ni: "Mi khoa hc u c mc ch l thay th kinh nghim bng nhng cng vic tr tu cng ngn cng tt"; cng thc ny c th lm t cho Duy nng lun khoa hc...
NB
3. cch gii thch trit hc i vi duy nng lun

NB
[127] Ngi ta thy r ci trit hc mun m i nhng lun c rt ra t khoa hc chng li mt s gio iu ring bit v chng li thi tn gio ni chung, c th li dng nh th no cch gii thch khn kho ny. Ngi ta em mt s chn l vt l hc no i lp vi mt s tn ngng no ? Nhng vt l hc mi ch mun c mt iu, tc l quay tr li nhng quan im ca thi i v i ca tn ngng. Sau mt cuc tn cng mnh lit ko di n ba th k, vt l hc, ging nh mt lng t, tm tr li c t m ca n trong lng ch ngha T-ma chnh thng nht. Nhng iu t hi hn na l c mt nh bc hc, ni ting v tnh chnh xc v tnh u m ton hc ca cc tc phm ca ng ta, ni ting nht l v ng ta tch cc truyn b vt l hc mi v trnh by vt l hc mi mt cch trong sng, theo kiu c bit Php, v nhng s khi qut u vit ca ng ta v c hc duy nng lun, cho l bn thn c th tip th cch gii thch trit hc nh th i vi nhng l lun khoa hc mi. l uy-hem. ng nhin, ng ta c gng vch ra gii hn ch xc gia quan im khoa hc ca ng ta v nhng quan im siu hnh ca ng ta... [130-134] Trit hc mi, trong khi pht trin quan im ny, c th gn nh suy on ngay t nhng mu toan ci cch ng thi trong vt l hc, ra tnh cht thun tu miu t, ch hon ton khng phi c tnh cht gii thch,
NB
!!
NB
588
V. I. L-nin
hn, v ch yu l d s dng hn trong thc tin. Lm cho d hiu hn, do , c ngha l bp mo mt cch c h thng nhng quan nim c th m hin thc trc tip cung cp cho chng ta, c th lm cho hin thc phc v tt hn s tha mn cc nhu cu ca chng ta.
589
NB
Tnh d hiu, tnh hp l khng lin quan g n bn tnh ca s vt; ch l nhng cng c hnh ng.
4. ph phn s ph phn hin i i vi vt l hc

Mc du tuyt i a s cc nh vt l hc c thi coi khinh v khng thm ni ti cch gii thch y v khoa hc vt l, nhng cch gii thch y cng khng th b s ph phn ca trit hc b ri c. Nu cc nh bc hc c quyn ni: ch c sa, on ngi c i, th s ph phn ca trit hc, tt nhin phi quan tm n tc dng x hi v gio dc ca cc ch ngha, cng bt buc phi ni n vn ny. [136-138] a s nhng ngi ng h trit hc mi, u ch hng v cc nh bc hc tn thnh vt l hc duy nng lun v kin quyt bc b vt l hc c gii lun. Th nhng, nhn chung trong s nhng nh vt l hc th s ngi tuyt i ng h vt l hc duy nng lun ch l mt ti thiu s. S ng trong o qun cc nh vt l hc vn l nhng ngi c gii lun; c nhin, h ci to nhng quan nim c gii lun iu ha chng vi nhng pht minh mi, v h khng phi l nhng nh kinh vin. Nhng h lun lun tm cch trnh by v gii thch nhng hin tng vt l bng nhng vn ng c th cm gic c. Mt khc, khng nn qun rng nu duy nng lun cung cp c nhng l lun v cch trnh by hay, th hu ht nhng pht hin ln thi gian qua u l cng lao ca cc nh vt l hc c gii lun v u gn lin vi nhng c gng hnh dung ra kt cu vt cht ca cc hin tng. Tnh hnh y ng cho ta suy ngh.
NB
NB
em li cho vt l hc l thuyt mt tnh cht ch ca hnh hc, duy nng lun mun n gin bin n thnh mt s trnh by ngn gn hn, tit kim hn, v nhng thnh qu ca thc nghim, nhng l lun ca vt l hc liu c th quy thnh mt cng c n gin trnh by mt cch tit kim c khng? Liu n c th hon ton loi tr gi thit khi mn khoa hc ch nh vo gi thit mi tr nn phong ph, c khng? Phi chng n cn phi nh nhng l lun (nhng l lun ny, cng ging nh nhng l lun c gii lun, bao gi cng l nhng d kin trc v thc nghim, nhng c gng hnh dung thc ti) khng ngng hng ti s pht hin ra ci thc ti? Nu ch nh cc nh vt l hc thun tu duy nng lun xy dng trit hc vt l th nh vy chng phi l thu hp mt cch kh hiu ci c s trn phi xy dng trit hc y hay sao? V thc cht, trit hc mi ch tm s xc nhn cho t tng ca n nhng ngi c th ng h n, m nhng ngi ny ch l mt thiu s nh. l mt th on c nhin tin li, nhng vn l th on. V li, h c ng h trit hc y n mc nh n tng tng hay khng? Ngi ta rt c th nghi ng iu . Hu ht cc nh bc hc c ch ngha thc dng hoc ci gi l ch ngha duy danh vin n, k c Poanh-ca-r, u c nhng iu ro n quan trng. Chng ta hy nghin cu h xem.
5. iu m cc nh vt l hc hin i ngh
[138-144] Do , vt l hc l mt khoa hc v ci thc ti, v nu n tm cch din t ci thc ti y mt cch "tin li", th ci m n din t d sao vn l ci thc ti. S "tin li" ch l cc th on din t. Nhng ci thc ra nm ng sau nhng th on y (nhng th on m tr tu c th em thay i i trong khi i tm nhng th on tin li nht), l "tnh tt yu" ca cc quy lut ca gii t nhin. Tnh tt yu y khng do tr tu tu tin kin lp ln c. Tri li, tnh tt yu y li khng ch tr tu, khp nhng th on din t ca tr tu vo nhng gii hn cht hp. Vi mt tnh chnh
590
V. I. L-nin

nht ca n, v trt t ca gii t nhin chng qua cng ch l trt t ca nhng cm gic ca chng ta thi... Trong nhng bi ca nhng ngi duy l ch ngha ph phn Ma-kh, i khi ngi ta trch Ma-kh c khuynh hng theo ch ngha thc dng. Ngi ta buc ti ng ta l c ch ngha tng i hoi nghi ch ngha.
591
xc c sai s ca thc nghim, v c nhng sai bit nh bao gi cng c gia cc hin tng vt l, do cng mt quy lut chi phi, v chng khng bao gi ng nht vi nhau, m ch l rt ging nhau, vi tnh chnh xc y quy lut ca gii t nhin l do chnh cc s vt p t cho chng ta t bn ngoi: quy lut y th hin quan h thc ti gia cc s vt. uy-hem cn c th ni vi chng ta rng khng nn coi thc nghim ca nh vt l hc l mt bn in li ci thc ti. Mi thc nghim vt l hc u l nhng s o lng, v nhng s o lng phi nh n v s nhng c l v l lun... Tnh chn l , uy-hem khng bao gi tc b ca nhng nh l vt l hc: nhng nh l ny l s miu t ci thc ti. Hn na, l lun vt l hc khng phi ch l mt s miu t chnh xc v ci thc ti; n l mt s miu t rt c trt t v ci thc ti; v n bao gi cng hng v mt s phn loi t nhin nhng hin tng vt ha ha!! l: phn loi t nhin, tc l s phn loi ti sinh trt t ca gii t nhin. Khng mt ngi gio iu ch ngha no, d l -cc-t, Niu-tn, hoc H-ghen li i hi nhiu hn... V li, ngay c khi ng ny [uy-hem] tin tnh tt yu ca mt siu hnh hc bn cnh khoa hc th ti sao ng ta li nht thit tn thnh siu hnh hc ca ch ngha T-ma? V ng ta thy hnh nh siu hnh hc ph hp vi nhng kt lun ca khoa hc vt l hc hn... "Ch ngha khoa hc" ca -xt-van- l rt gn vi lp trng ca Ma-kh, nh c hc ln ca thnh Vin, v chnh v vy m Ma-kh thm ch khng mun ngi ta coi mnh l nh trit hc. Cm gic l ci tuyt i. Thng qua cc cm gic ca chng ta, chng ta nhn thc c hin thc. Th nhng khoa hc li l s phn tch nhng cm gic ca chng ta. Phn tch nhng cm gic, tc l tm ra nhng quan h chnh xc gia nhng cm gic vi nhau, tm ra trt t ca gii t nhin, nu hiu cu ny theo ngha khch quan
NB
NB
D nhin, cm gic l mt ci g thuc v con ngi. Nhng cm gic cn l ci tuyt i, v chn l ca con ngi l chn l tuyt i, v i vi con ngi, n l chn l y v duy nht, chn l tt yu. [147] C th gi nh l c vi trng, tuy khng nhn thy vi trng, trc khi cha c mt cht phn ng no pht hin ra vi trng. Vy ti sao chng ta li khng c quyn gi nh mt kt cu no ca vt cht, kt cu m mt ngy kia thc nghim s c th pht hin ra?
6. vt cht theo quan im ca vt l hc hin i: khi lun

[148-150] Chin dch do Bruy-n-chi-e m u v c tip tc bi nhng ngi c tn ngng tn gio, nhng ngi tuy chn thnh nhng li mun xa b tt c ci g c th gy tr ngi cho h, chin dch y c ngha g khi n a n, nu khng phi ch ngha thc dng, th bt k th no cng l mt dng no ca ch ngha thc dng?... Cng nh trong ton hc, chng ta dng nhng t nh th t, s, khng gian ch mt s nhng nhm quan h quyt nh cm gic ca chng ta, v cc khoa ton hc ly nhng quan h y lm i tng ca mnh, chng ta cng dng danh t rt chung l vt cht ch mt s ln NB nhng quan h khc phc tp hn nhiu cng quyt nh cm gic ca chng ta. Vt l hc nghin cu nhng quan h y. Chng ta khng mun ni iu g khc th c khi chng ta ni vt l hc l khoa hc v vt cht... [152] Vt l hc ly nhng yu t c kh nng bao hm trong nhng quan h y lm i tng nghin cu bng cch em li cho
NB
592
V. I. L-nin

nhng quy lut m biu hin phc tp l khonh khc , rt ra nhng quan h lm cho khonh khc tn ti ng nh l n ang tn ti. Mi quy lut khoa hc, v thc cht, u vch cho ta bit ti sao v nh th no ci hin c li tn ti nh n ang tn ti, cho ta bit ci quy nh n v to ra n, v cc quy lut khoa hc phn tch nhng quan h chi phi ci hin c. Nhng quy lut ny s cho chng ta chn l tuyt i ca loi ngi, khi s phn tch c y (nu qu c s phn tch nh vy).
593
nhng quan h y mt ni dung thc t v c th ni l bng cch cht y vo nhng quan h y, iu ny c nhiu ngi coi l t nhin. Xpen-x chnh l ngh nh vy khi ng phn loi cc khoa hc. Tuy nhin, kin ny khng c tha nhn l thnh cng. Chng ta thy c nhng yu t ca hin thc mt cch trc tip, ng nh chng tn ti, ng nh chng khng th khng tn ti nh vy. Khng cn phi chng minh s tn ti ca chng. Khng cn phi t hi rng chng c th l ci g khc hn bn thn chng khng. Khng nh nh th, tc l khi phc li thn tng siu NB hnh c k v vt t n, v trn thc cht, l s Thc cht bn sung v v di hnh thc ny hay hnh thc c a b t k h khc. Kinh nghim phi c tip nhn. N l t r i l u n c a s chng minh i vi bn thn n, v, trong lnh vc khoa hc, th i vi mt ngi no c c Ry sng sut, n l s chng minh ca bt c s khng nh no. [154-155] Phi chng s ph phn ca bt kh tri lun i vi khoa hc d sao vn c l? V phi chng c mt NB vt t n m khoa hc khng th hiu c? v.v., v.v.. Trc mt chng ta li l siu hnh hc vi ci tr chi ch khng trnh khi ca n! Chng ta hy c gng phn tch vn ny cng r cng tt. Nu tng i c ngha l: c lin quan n nhng mi quan h, th vt l hc l tng i. Nhng nu tng i c ngha l khng th i su vo c s ca s vt, th vt l hc, nh chng ta hiu, khng cn l tng i, m l tuyt i, v c s ca s vt, ci m s phn tch tt nhin phi t ti gii thch s vt, l nhng mi quan h, hay ni cho ng hn, l h thng nhng mi quan h chi phi cm gic ca chng ta. Nhng cm gic, ci hin c, u tim nhim y tnh ch quan: l nhng chp sng vt qua, chng l do mt h thng nhng quan h to thnh, m h thng ny th chc chn s khng bao gi cn xut hin ra di mt hnh thi hon ton ng nht, v h thng ny quyt nh trng thi ca ti v trng thi ca hon cnh trong lc y. Nhng nh bc hc xut hin rt ra ci ph bin bao hm trong ci khonh khc c bit ny, rt ra
ha ha!
7. nhng ti liu c th ca vt l hc hin i

[156-161] Tt c mi quan h quyt nh nhng s chuyn ha, s gim st, s phn tn hay s khuch tn ca nng lng u c tp hp trong l lun vt l chung, gi l nng lng hc. L lun ny khng cho chng ta bit g v tnh cht ca nhng nng lng y, v do , cng khng cho chng ta bit g v tnh cht ca nhng hin tng vt l - ha hc. N ch miu t cho chng ta thy mt s bin i vt l hay ha hc ca mt trng thi vt th no c thc hin nh vo ci g, nh th no v theo hng no. Cc nh vt l duy nng lun c quyt rng khng th i xa hn na, rng nng lng hc em li cho chng ta cch gii thch hon ho, cn thit v y v nhng hin tng vt cht ri, ngha l v ton b nhng quan h quyt nh nhng hin tng vt cht ny. lm cho quan im ca mnh c khch quan hn, mt s ngi thm ch nng nng lng ln thnh mt th thc th, ta h thc th ny l thc th vt cht tht s, nguyn nhn tht s v tch cc ca mi cm gic ca chng ta, hnh tng m theo chng
NB
S S
tay thc chng ch ngha ny tht l mt tay khi hi
594
V. I. L-nin
595
ta phi xy dng biu tng ca chng ta v gii t nhin. y, nng lng thay th nhng ht nh ca cc l lun v nguyn t. Nng lng cng ng mt vai tr nh ht nh, cng c mt tn ti ng loi nh tn ti ca ht nh: nng lng l c s ca s vt, l bn tnh cui cng ca s vt, l ci tuyt i...
Cc nh c gii lun versus duy nng lun. NB. Plus loin1) duy nng lun c gii thch theo quan im duy vt (tr.157)! 216
Cc nh c gii lun, tri li, khng nh rng c th i xa hn na. Theo h, duy nng lun ta h nh ch dng li b mt ca s vt, v nhng quy lut ca n cn phi c hoc l quy thnh nhng quy lut khc su sc hn, hoc v lun nh th no phi ly nhng quy lut su sc hn lm c s v t mnh thnh ra ci b sung cho nhng quy lut . Nh ni, trng phi c gii lun bao gm tuyt i a s cc nh vt l hc, v nht l tuyt i a s cc nh vt
l hc thc nghim, tc l nhng ngi m nh h vt l hc c c nhng thnh tu mi nht. Nhng ngi tn thnh phi c gii lun trc ht ph phn khi nim nng lng v vch ra rng ngi ta khng th lm nh mt s ngi lm l nng khi nim nng lng ln thnh mt thc th vt l hay l siu hnh no . Nng lng ca mt h thng no ch c ngha l nng lc ca h thng sn sinh ra cng: khi nng lng cha sn sinh ra cng mt cch r rng th n l tim nng, trong trng hp ngc li, n l nng lng hin thc hoc l ng nng. Do , nng lng l mt khi nim c lin h vi khi nim cng, m khi nim cng l mt khi nim c hc. Nh vy, trong thc nghim, r rng l nng lng khng th biu hin ra c nu khng nh n c hc v vn
_______________________________________
1)
i xa hn
ng. Nh vy phi chng duy nng lun, phi kt hp vi c hc, phi c trnh by trong mi lin h k tha vi c hc, v do , phi nht tr vi s nghin cu nhng hin tng c hc, mi c th em li mt s gii thch sng t v nhng hin tng vt l ha hc?... Theo quan im , c hc, vt l hc v ha hc hp thnh mt h thng l lun rng ln, v cng nh vn ng l bn cht cui cng ca nhng hin tng vt l - ha hc, c hc l c s cn bn ca h thng rng ln . C nhin, nhng nh c gii lun hin i cng khng cn qu quyt rng c hc hin nay, cng nh nhng quy lut chi phi s chuyn ha ca nng lng, u t ti hnh thc hon b nht ca chng, rng khoa hc tm thy nhng c s khng th lay chuyn c ca n. Sau khi tip xc vi s ph phn duy nng lun, v khoa hc hin i c c nhng thnh tu chc chn l nh s ph phn , h ri b ch ngha gio iu hp hi ca quan im c gii lun v nguyn t lun thi c. H cho rng nhng pht minh mi phi m rng chn tri khoa hc v dn n nhng thay i lin tc trong quan nim v th gii bn ngoi. Chng phi l t nm mi nm nay, chng ta ang chng kin mt cuc ci to, hu nh mt cuc lt c hc c in sao? Trc ht l nguyn l bo tn nng lng (Hem-hn-tx) v nguyn l Ccn l nhng nguyn l ph v nhng khun kh c. Do cho php chng ta i su hn vo bn cht ca nguyn t, nhng hin tng phng x lm cho chng ta thy rng c th c mt cu to in ca vt cht, v thy cn thit phi em nhng nguyn l ca in t hc b sung vo cc nguyn l ca c NB hc c in. Thc ra, quan im c gii lun ngy nay c khuynh hng mang hnh thc m ngi ta gi Thuyt l thuyt in t. in t l nhng yu t cui in t = cng ca mi thc ti vt l. L nhng in tch c gii lun n gin, hay l bin thi ca -te, c phn b mt cch i xng chung quanh mt im, in t theo quy lut ca trng in t hon ton l qun tnh, tc c tnh c bn ca vt cht. Vy,
596
V. I. L-nin
597
vt cht ch l mt h thng nhng in t. Tu theo tnh cht ca nhng bin thi ca -te (bin thi hin nay cn cha ai bit), m cc in t c tnh dng hoc tnh m; mt nguyn t vt cht l gm c hai loi in t y vi s lng ngang nhau, hoc l t ra cng c nhng in tch dng v m ngang nhau, hn na in tch dng hnh nh trung tm ca h thng. Nhng in t m, hay c l khng phi l tt c, m ch mt phn trong s nhng in t m , vn hnh chung quanh tt c nhng in t cn li, ging nh cc hnh tinh chung quanh mt tri. Nhng lc phn t v nguyn t ch l s th hin ca s vn ng ca in t, ging nh nhng hnh thc khc nhau ca nng lng (nh sng, in, nhit) vy. Kt lun ng ch : khi nim bo ton khi lng (hay lng ca vt cht) cng vi khi nim qun tnh vn l c s ca c hc, t nay hnh nh khng th duy tr c trong c hc in t na: trong c hc in t, khi lng c trng lng ch c th khng thay i nhng tc trung bnh, di mt phn mi tc nh sng; nhng l hm s ca tc , n s tng ln nu tc tng ln v cng gn n tc nh sng th n cng tng nhanh. Vy gi thuyt ny gi nh l c hoc c nhng in tch khc du v c -te, hoc ch c -te thi, v in t ch l mt bin thi ca -te. Cui cng, ngy nay, nhng tc phm ca bc s L Bng* v ca mt s nh vt l hc ngi Anh hnh nh cho php chng ta kt lun rng: lng ca vt cht cng nh lng ca nng lng u khng phi l bt bin. C hai lng ch l nhng quan h ph thuc vo trng thi ca -te v vo vn ng ca -te **. * Gustave Le Bon: L' volution de la Matire. L' volution des Forces. (Flammarion, diteur.) ** C th c s bin i ca vt cht thnh nng lng v ca nng lng thnh vt cht. C nhin phi hiu vt cht ch l vt cht c trng lng, v nng lng ch l nng lc sn sinh ra cng c th thy c...
[163-171] Ngy nay khng cn g v cng khng th cn g l ca quan im ny na. Chng ta t n quan im hon ton i lp ri. Tt c cc nh vt l hc u sn sng xt li nhng nguyn l c bn ca khoa hc ca mnh, hoc hn ch vic p dng nhng nguyn l ny, mi khi c nhng ti liu th nghim mi, khin cho h thy cn lm nh th... Nhng, c nn t kt lun rng cc nh vt l hc t b nim hy vng t ti nhng nguyn l c bn v nhng yu t cng ngy cng su sc hn, gii thch v hiu c mt b phn ngy cng rng hn ca s vt khng? Ngay d c i lp vi sai lm ca nhng nh c gii lun thi xa, kt lun ny cng khng phi l mt sai lm t nguy him hn. Tinh thn hin nay ca cc khoa hc vt l - ha hc, tinh thn khoa hc hin i khng phi l li bc trc ci cha bit. Cc nh vt l hc tin phong, nh chng ta thy, khng cn s hoi nghi nhng nguyn l v bo ton khi lng hay vt cht c trng lng. Chn l cha phi hon thnh; n cng ngy cng hnh thnh dn dn. l kt lun phi lun lun nhc n. Mi ngy, nh hot ng khoa hc m tinh thn ca chng ta c th thch ng hn vi i tng ca n v i su thm mi vo i tng . Nhng khng nh m chng ta tng l c th nu ln sau khi nghin cu cc khoa ton hc, li xut hin y mt cch hu nh l tt yu v t nht cng l rt t nhin. S tin b khoa hc lun lun thit lp mt s nht tr va cht ch hn va su hn gia s vt v chng ta. Chng ta hiu c su hn v nhiu hn... V thc cht m ni, cuc tranh lun gia cc nh duy nng lun v cc nh c gii lun, thng rt si ni, nht l v pha cc nh duy nng lun, ch l mt nhn t tin b ca cc khoa hc vt l ha hc, v l mt nhn t tt yu.
Bt kh tri lun = ch ngha duy vt xu h217
NB
598
V. I. L-nin

"...Chng ta phi coi s ng dng nguyn t lun vo in hc l mt thnh tu xut sc ca thuyt ng hc... Nguyn t lun, do m rng mt cch k diu chn tri ca mnh, nn lm sng t mt cch hon ton mi rt nhiu qu trnh vt l hc v ha hc..."*
599
Trc ht, duy nng lun phng cho chng ta mt s hin tng lm dng nhng m hnh c gii, phng khuynh hng mun coi nhng m hnh ny l nhng thc ti khch quan. Sau , n li i su vo nhit ng hc v chng minh rt r rng gi tr ph bin ca nhng quy lut c bn ca mnh, nhng quy lut ny khng phi ch hn ch trong vic nghin cu nhit, m c p dng mt cch chnh ng v cn thit vo ton b phm vi ca khoa hc vt l - ha hc. Trong khi m rng ngha ca nhng quy lut y, duy nng lun ng gp rt nhiu vo vic lm cho cng thc ca nhng quy lut y c chnh xc hn. Hn th na: tuy duy nng lun khng c nhiu pht hin bng c gii lun, nhng n vn l mt cng c trnh by c sc: sng sut, p v l-gch. Cui cng, v iu ny ta thy r nht cc nh ha hc, nh Van-t Hp-ph, Van-e-Van v Neng-xt, v cng thy ngy cng nhiu cc nh vt l hc, ngi ta sn sng tha nhn c hai hc thuyt v tu theo mi trng hp, m chn mt hc thuyt no ph hp vi s nghin cu ca mnh. Ngi ta dng c hai; ngi ta xut pht t nhng phng trnh chung ca c hc hay t nhng phng trnh chung ca nhit ng hc tu theo ch ngi ta thy tin hnh theo cch no th gin n hn hoc t hn. Vn l ch cc l lun vt l th ch yu l nhng gi thit, nhng cng c nghin cu v trnh by hay t chc. Chng l nhng hnh thc, l nhng ci khung phi cha y nhng kt qu ca th nghim. V ch c nhng kt qu ny mi l ni dung chn thc, ni dung tht s ca cc khoa hc vt l. Chnh nhng kt qu ny l c s cho tt c cc nh vt l hc c th ng vi nhau; v s lng khng ngng tng thm, ngy cng ha hp v nht tr ca nhng kt qu , c nhin nh du bc tin ca vt l hc, tnh thng nht ca n, tnh trng cu ca n. Chng l hn th vng nh gi cc l lun, cc gii thit dng pht hin ra chng v c gng t chc chng li, m vn khng ng chm n i lc thc s ca chng, vn ht sc c gng th hin tht ng trt t ca gii t nhin. V tt c nhng l thuyt ny, mc du lun lun l gi thit, v do lun lun c kh nng mt i mt ci g v i khi mt i kh nhiu mi khi th nghim em li cho ta nhng pht minh mi, nhng khng bao gi chng li c th cht hn c. Chng ha hp, bin i thnh nhng l thuyt mi bao qut hn v thch hp hn.
NB
8. Tm tt v kt lun
Ci cha bit l bao la, nhng nu do m ngy nay ngi ta gi n l ci khng th bit c, nh ngi ta vn thng gi my nm trc y, th tht l sai lm. Nhng tht bi lin tip v khng th cu cha c ca cc siu hnh buc vt l hc phi t thit lp thnh khoa hc bng cch kin quyt loi tr vn vt cht. T nay n ch cn tm nhng quy lut ca nhng hin tng ring bit. l mt "vt l hc khng c vt cht"...
Ph hp vi lch s m tr tu con ngi khng ngng lp i lp li, t khi tr tu c gng tm hiu cc s vt, th khoa hc va mi ly c th gii cc o tng siu hnh mt i tng nghin cu mi. Bn tnh ca vt cht khng cn l mt vn siu hnh na, v vn ny tr thnh mt vn thuc loi thc nghim v thc chng. Tht ra, vn cha c gii quyt mt cch khoa hc; n cn c th em li nhiu iu bt ng; nhng ngy nay c mt iu c th coi l t c: khng phi thuyt siu hnh m chnh khoa hc s gii quyt vn . Nhng ti ngh, v mt ch khc ti c gng chng minh rng nhng quan nim ng hc bao gi cng s gn cht vi s tin b ca vt l hc, v chng l mt cng c ht sc c ch, nu khng phi l cn thit, i vi s pht hin, v chng c thch ng hn vi nhng iu kin ca s nhn thc ca chng ta. Chnh v vy m ti thy tng lai ca vt l hc phi l ch k tc pht trin cc l lun c hc. Chnh cng li v th m ti va ni rng duy nng lun, cng ging nh l lun c hc thi xa, chc s c * W. Nernst. Revue gnrale des Sciences, 15 mars 1908.
NB
NB
600
V. I. L-nin
thu ht vo trong ng hc mm do hn v nghim khc hn xt theo quan im tha nhn gi thit...

thc dng ch ngha, phn l tr ch ngha, hay bt kh tri lun i vi cc khoa hc ton hc v khoa hc vt l - ha hc. Chng ta tng l thay i vn khi chng ta bc t vt cht sang s sng. Nhng v thc cht, th nh chng ta cm thy ngay t u, chng ta li ng trc cng mt vn c bn, v vn ny lun lun vn l vn gi tr ca khoa hc, vi t cch l tri thc. Ch c nhng danh t ring
601
chng iv vn s sng 1. phn m u v lch s

[173-174] Vi vn s sng, chng ta i ti nhng im phn k c bn c th tch ri trit hc khi khoa hc. C th ni, t trc n nay, cuc tranh lun ch yu l trn mt l lun. S ng cc nh trit hc xng danh l nh trit hc u tha nhn rng nhng thnh qu khoa hc thc tin u c hiu lc i vi vt cht. Nu ng trn quan im t bin, h c th nu ln mt s kin phn i hiu lc , nhng h li vn tha nhn rng tt c u xy ra nh th l nhng kt lun ca khoa hc nu khng c chng minh mt cch chnh thc th t ra, trn thc t cng c th p dng c cho hin thc vt cht. Hin thc vt cht ny, trn mt mc no , c th din t bng nhng quan h ton hc, c hc, v vt l - ha hc... [177] Bc-t-d v hc phi Mng-pe-li- tip tc tin rng nhng hin tng ca s sng ch c th l do mt nguyn nhn c bit m c, h cho l do mt loi hot lc, va khc nhng lc lng vt cht, va khc c linh hn: do , l lun y c gi l hot lc lun...
NB
3. ranh gii gia c gii lun v hot lc lun mi

[189-190] Nu chng ta cn c vo nhng i biu chnh ca hot lc lun mi, tc l nhng nh bc hc hay nhng nh trit hc ca n, tng hp n li theo mt phng thc no , th i khi chng ta s t n kt lun nh sau: s ph phn ca cc nh hot lc lun i vi c gii lun sinh vt hc l gn lin mt thit vi s ph phn ca cc nh trit hc
NB
dng nu vn y v thc cht l thay i m thi. Tht vy, trong trit hc mi, ngi ta ch trch cc khoa hc ton hc v vt l - ha hc v ci g? Ch trch rng cc khoa hc ton hc v vt l - ha hc l mt ch ngha tng trng tu tin v cng li ch ngha c to ra tha mn nhng nhu cu thc tin ca tr tu, ca l tnh ca chng ta, tc l nhng nng lc hnh ng, ch khng phi l nhng nng lc nhn thc. Nh vy, khi chng ta a phng php vt l - ha hc vo vic nghin cu cc s kin sinh vt hc, th d nhin l chng ta cng a c nhng kt qu do phng php ny cho php chng ta t c, c nhng hu qu m phng php ny hm ng, cn c vo gi tr ca cc kt qu y. Do , c gii lun vt l - ha hc s l mt cng thc rt tt gip ta c kh nng thc t nm vng cc s vt ca s sng; nhng n hon ton khng c kh nng gip ta hiu c bn thn s sng l g. Cng ging nh nhng NB khoa hc vt l - ha hc trong lnh vc vt cht, c gii lun vt l - ha hc trong lnh vc s sng cho php chng ta hnh ng, m khng bao gi cho php chng ta hiu bit... [192-194] Nhng ngi theo ch ngha T-ma mi li a lc, khuynh hng, nguyn vng tr li vo trong vt cht, lm cho n sng li bng hi th tuy c tnh cht a thn gio ca vt hot lun, mt hc thuyt m nhng ngi Hy-lp, v A-ri-xtt ni ring, hnh nh khng bao gi c th hon ton thot khi c. Hn na, h xuyn tc hc thuyt ca nhng ngi Hy-lp. i vi h, vt cht khng c hot tnh no khc ngoi lc m ng sng to t vo trong n: lc ny, c th ni l vt k nim v s
602
V. I. L-nin
603
sng to ra n v l du hiu khng th phai m m vt cht mang theo... V li nhng ngi duy danh lun, tc l nhng ngi c quan h rt gn vi phong tro kinh vin ch ngha mi *, v nhng ngi thc dng ch ngha, tc l nhng ngi thng c thi ve vn cc trit hc ca tn ngng y (m ngi ta c th rt thng nh ngha l trit hc ca nhng ngi tn ngng), u tng l h c y cn c ni rng cc khoa hc v vt cht khng nm c ht ni dung ca i tng ca chng. bit tht s, phi "i su hn na"... i vi mt nh hot lc lun, s sng ng vai tr ca lc sng to; nhng, chnh v ngoi ra s sng cn ph thuc vo nhng iu kin vt cht, nn n tuyt i khng phi l c sng to ra t ci khng. Do kt qu ca tc dng ca n, s sng c nhin s em li mt ci g mi v khng th d kin trc c, nhng lm c iu , n s tc ng ln nhng nhn t c t trc m n em kt hp li vi nhau, v nht l bt u t nhng nhn t c t trc ri n thm vo nhng nhn t ca mnh. y, nhng t bin do nh NB thc vt hc Phri-d quan st thy (l mt nh c gii lun, ng ta gii thch chng khc i) s chnh l biu hin v l chng c ca nhng vt sng to thm vo y.
4. hot lc lun mi v c gii lun ch khc nhau nhng gi thit trit hc b sung cho khoa hc
[204] Nhng trong phng php hot lc lun, nhng ng-t-l-si v nhng ci thng tr u khng c g l ging vi nhng nhn t c din t mt cch bng gi: nhng mc ch khng th din t c, v chng khng c s tn ti vt cht, t ra, chng cng cha tn ti, v chng cn trong qu trnh sinh thnh v thc hin dn dn.
ng ta but ming ni ra!
6. c gii lun cng ch l mt gi thit

[216-218] Nhng s l tri ngc vi tt c mi bi hc ca kinh nghim, nu quyt on rng trong cc hin tng ca s sng, mi ci u c th quy thnh quy lut vt l - ha hc, v mi mt ca c gii lun u c kim nghim bng thc nghim. Ngc li, chng ta cn bit rt t v s sng... Cho nn c ngi i n ch ngh rng: vy ti sao li c phi nghin cu nhng l lun c gii lun? C nn loi tr ra khi khoa hc nhng gi thit rt chung , nhng gi thit m ch c thnh tu cui cng ca khoa hc mi c th kim nghim c khng? y, chng ta li thy tr li mt kin ca mt s nh vt l hc ch trng v vt l hc v cng chnh l v nhng l lun c gii lun trong vt l hc. Chng ta cn nh rng mt s nh duy nng lun mun trc xut ra khi vt l hc nhng gi thit c gii lun, coi l nhng s khi qut khng th kim nghim c, v dng v NB thm ch nguy him na. V trong s cc nh sinh vt hc, chng ta cng c th thy mt s nh bc hc c thi nh vy v ph ha trc tip vi cc nh vt l hc duy nng lun... Trong sinh vt hc, s khc nhau gia hc phi duy nng lun vi hc phi c gii lun t r rng hn trong vt l hc. ng ra duy nng lun ch l mt mt rt r ca c gii lun, v n
1)
NB
* Nhng ngi theo ch ngha kinh vin mi, hay theo ch ngha T-ma mi, c bit tm cch phc hi li nhng s gii thch kinh vin ch ngha ca ch ngha A-ri-xtt, vy l khi phc li nhng hc thuyt trit hc ca thnh T-ma. Nhng ngi duy danh lun nhn mnh vo tnh cht tng trng, nhn to v tru tng ca khoa hc, vo s cch bit khng l gia thc ti v cc cng thc khoa hc. Nhng ngi thc dng ch ngha cng c hc thuyt tng t, nhng da vo hc thuyt siu hnh chung hn. Mi nhn thc u hng v hot ng; do chng ta ch bit c c ci quan h n ph ng php hot ng ca chng ta. Tt c cc trit hc y u c tnh cht bt kh tri lun, hiu theo ngha l chng khng cng nhn rng chng ta c th nh nhng tr lc ca chng ta m nhn thc hin thc mt cch ng n v chnh xc...
un aspect timide du mcanisme1)
NB
mt mt rt r ca c gii lun
604
V. I. L-nin
i lp vi mc ch lun v gi nh mt s tng ng gia nhng hin tng ca s sng v nhng hin tng v c.
605
chng v vn tinh thn 2. ch ngha kinh nghim thi c v nhng quan im phn siu hnh thi c: ch ngha bnh hnh tm - sinh l
[242-246] Mc du ch ngha duy l siu hnh l truyn thng trit hc ln, nhng nhng khng nh c tin thin ca n khng th khng lm ny sinh ra nhng li phn i ca nhng ngi c c ph phn. V li, trong bt c thi i no, chng ta cng u thy c nhng nh trit hc c gng tm cch chng li nhng tro lu duy l v siu hnh. Trc ht l nhng nh cm gic lun v nhng nh duy vt ch ngha, ri n nhng nh lin tng ch ngha v nhng nh hin tng lun. Ni chung, ngi ta c th gi h l nhng nh kinh nghim lun. ng l em tinh thn i lp vi gii t nhin, h li c gng em tinh thn t vo trong gii t nhin. Nhng h vn tip tc coi tinh thn theo kiu n gin ha v l tr ch ngha nh nhng ngi m h ph phn... Kinh nghim lun hnh dung tinh thn cng gn ging nh nguyn t lun hnh dung vt cht. l mt nguyn t lun tm l, trong nhng nguyn t c thay th bng nhng trng thi ca thc: cm gic, biu tng, tnh cm, cm xc, cm gic thch th hay l au n, vn ng, nhng trng thi ca ch, v.v.. Nh vy, nhng trng thi tm l ca chng ta ch l ton b nhng thc c bn thch ng vi nhng nguyn t cu thnh cc trung khu thn kinh ca chng ta. Tinh thn song song vi vt cht. N biu hin, di hnh thc ring ca n, bng ng ngn ca n, ci m vt cht biu hin di mt hnh thc ring ca vt cht v bng mt ng ngn khc. Tinh thn mt bn, vt cht mt bn, hai bn dch ngc ln nhau ca cng mt vn bn. i vi nhng nh duy tm, vn bn u tin l tinh thn; i vi nhng nh duy vt, l vt cht; i vi nhng nh duy linh nh nguyn lun, c hai vn bn u l u tin nh nhau, v gii t nhin c vit cng mt lc bng hai th ngn ng; i vi nhng nh
7. nhng kt lun chung: nhng ch dn v sinh vt hc

[223-224] Vt cht sng bc l mt cch r rng nhng c tnh gn lin vi thi quen v tnh di truyn: tt c u xy ra nh th l vt cht nh li tt c cc trng thi trc kia ca n. Nhng ngi ta ni rng vt cht v c khng bao gi biu hin c tnh c. Tng tng l c mt ci nh vy, th tht l mu thun. Tt c cc hin tng vt cht u c th o ngc li c. Tt c nhng hin tng sinh vt hc u khng th o ngc li c. Trong nhng kt lun , ngi ta qun rng nguyn l th hai ca nhit ng hc cng c th gi l nguyn l tin ha hay nguyn l di truyn *... [227] Khoa hc khng th dm coi nhng loi
i gn n ch ngha duy vt bin chng
s kin khc nhau, khin cho n phn chia thnh nhng khoa hc chuyn mn, l nhng loi s kin c lp vnh vin c. S phn chia ny c nhng nguyn nhn hon ton ch quan v c tnh cht nhn loi hnh thi hc. S phn chia ch pht sinh t nhng nhu cu ca vic nghin cu l nhng nhu cu bt buc phi phn loi nhng vn , phi tp trung ch n mi vn , phi i t ci ring t ti ci chung. Gii t nhin, t bn thn n, l mt chnh th.
NB
* Clau-di-t gi nguyn l y l en-t-r-pi, ch ny n khp hon ton vi ch tin ha (evolutio), nhng mn ca ting Hy-lp ch khng phi t ting la-tinh.
606
V. I. L-nin
607
nht nguyn lun thun tu, th l hai bn dch ca mt vn bn u tin m chng ta khng nm c...
3. s ph phn hin i i vi ch ngha bnh hnh

[248-249] Khi ngi ta ni thc l duy nht v lin tc, th phi phng ng tin l ngi ta khi phc li l lun v s thng nht v v s ng nht ca "ci ti", l lun ny trc y l mt hn tng ca ch ngha duy l c. thc l duy nht, nhng n khng bao gi ng nht vi n, cng ging nh bt c sinh vt no. N lun lun thay i, khng ging nh mt vt c to ra mt ln l xong v gi nguyn mi trng thi m n ang tn ti, m ging nh mt sinh vt lun lun t to ra mnh: tin ha l c tnh cht sng to. Ngi ta ch cn n khi nim tnh ng nht v tnh vnh cu khi no, tm li c nhng b ngoi hin thc, ngi ta phi em mi lin h tng hp v thng nht chng ln nhng trng thi nhiu v m ngi ta tng tm thy di nhng b ngoi y. Nhng nu ngi ta gi thit rng hin thc, v bn cht, l lin tc, v nhng gin on trong hin thc ch l nhn to, th khng cn n mt nguyn tc v tnh thng nht v tnh vnh cu na. Nhng l lun ca ch ngha thc dng Anh - M l ht sc gn vi nhng lun im ni trn. Cc l lun ny c rt nhiu v, nht l trong nhng ng dng o c v l-gch m ngi ta tm cch rt ra t nhng l lun . Nhng ci to ra tnh thng nht ca chng v ci cho php tp hp chng li vi nhau, th chnh l nhng nt chung ca cch chng gii quyt vn thc. U. Gim-x, nh tm l hc ln ca ch ngha thc dng, em li cho cch gii quyt y ci hnh thc r rt nht v y nht ca n. Quan im ca ng ta i lp ng thi v gn nh do cng nhng l do nh nhau, vi quan im ca ch ngha duy l siu hnh ln quan im ca ch ngha kinh nghim... [251-252] U. Gim-x cn khng nh rng s d ng ta i n l lun ch l v ng ta Kinh tun theo mt cch cc k nghim tc nhng nghim bi hc ca kinh nghim: v vy ng ta gi lun ca l "l lun ca ch ngha kinh nghim cp tin" hay l ca "kinh nghim thun tu". i vi ng, Gim-x
ch ngha kinh nghim thi c cn nhim y nhng o tng siu hnh v duy l. ng ta c gng hon ton gii phng ch ngha kinh nghim khi nhng o tng y. Khng cn nghi ng g na, trong mt thi gian rt ngn, nhng l lun mi ny v vn thc, c nhiu ngi ng tnh: nhng ng i Anh nh Sin-l, Pic-x, nhng ng i M nh i-uy v Ri-x, Php v c l nhng NB nh bc hc i loi nh Poanh-ca-r, Hc-tx, Gim-x, Ma-kh, -xt-van-, v mt khc hu ht nhng ai mun i mi o Thin cha m vn trung Ma-kh v bn thy thnh vi n, u c th lin kt vi tro lu t tu tng m Bc-xng v Gim-x nu ln nhng quan im c h thng nht. Cng khng cn phi nghi ng g na, s ng tnh ny hnh nh l chnh ng trn mt mc ln... [254-255] V vn nhn thc v chn l, chng ta s thy rng tht ra ch ngha thc dng nhiu khi dn n nhng kt lun hoi nghi ch ngha, m nhng kt lun ny th cn xa mi c th gi l nhng kt lun cn thit c. Bn thn Gim-x, mc d i khi c v nh l rt gn mt ch ngha phi l hoi nghi ch ngha, cng c nu ln nhn xt rng, mun gii thch cht ch kinh nghim, th khng nn ch cho rng kinh nghim em li cho chng ta khi nim v nhng s kin c lp, m cn v nht l phi cho rng kinh nghim em li cho chng ta khi nim v nhng mi quan h tn ti gia cc s kin... Nh vy, phng hng mi, phng hng xut hin trong trit hc v c gi l ch ngha thc dng, hnh nh nh du mt s tin b khng cn nghi ng g na trong nhng quan im khoa hc v trit hc v tinh thn.
4. quan nim chung v hot ng tm l

[256-261] By gi cn xc nh nhng quan h to thnh th gii tm l l nhng g, v chng khc vi nhng quan h to thnh phn
608
V. I. L-nin

bt ngun t mt o tng nhn hnh l o tng lun lun em tinh thn i lp vi v tr. Khng cn ni l ti sao c kinh nghim, v kinh nghim l mt s tht, v vi t cch , n bt ngi ta phi cng nhn n...
609
cn li ca gii t nhin v ca kinh nghim nh th no. Nh vt l hc thnh Vin, Ma-kh, c l a ra nhng li ch dn r rng nht v vn ny*. Trong bt c kinh nghim no, ci hin c cng u ph thuc vo v s quan h, nhng quan h ny trc ht chia thnh hai nhm: nhng quan h c tt c nhng c th b ngoi tng t nh c th ca chng ta, tc l tt c nhng ngi quan st, kim nghim mt cch nht lut nh nhau, ri n nhng quan h khc nhau tu theo tng ngi quan st. i tng nghin cu ca tm l hc l tt c nhng quan h thuc nhm th hai ny, v ton b nhng quan h y to thnh ci m chng ta gi l hot ng tm l. Ni mt cch chnh xc hn, nhng quan h nhm th nht th c lp i vi c th chng ta v vi hot ng sinh vt. Cn nhng quan h nhm th hai li ph thuc vo mt cch cht ch v tt yu... Ton hc, c hc, vt l hc, ha hc, sinh vt hc, tt c u l nhng khoa hc m mi mn ct ly mt nhm nhng quan h trong ton b nhng quan h bao hm trong ci hin c, nhng quan h y tn ti c lp v phi c xem xt mt cch c lp i vi c th chng ta. l nhng quan h khch quan, i tng ca khoa hc v gii t nhin, l khoa hc m l tng l loi tr ra khi ci hin c, tt c mi quan h lm cho ci hin c phi ph thuc vo c th chng ta... Kinh nghim vch cho chng ta thy nh hng qua li gia ci sinh vt v ci tm l, thy h thng quan h gia chng. Ti sao khng xem mi loi trong hai loi s kin ny l hai loi s kin t nhin tc ng ln nhau ging nh tt c cc loi s kin t nhin khc: nhng hin tng nhit, in, quang, ha, v. v.? Gia tt c cc loi hin tng ny, khng c mt s khc nhau no hn hay km so vi s khc nhau gia loi hin tng sinh vt v loi hin tng tm l. Tt c cc hin tng u phi c xem xt trn cng mt bnh din v phi c coi l c th ch c ln nhau. Chc chn l ngi ta s phn i quan im ny, rng n khng gii thch ti sao li c kinh nghim v s nhn thc ca c th i vi kinh nghim y. Nhng chng phi l hnh nh ngi ta c th v phi tr li rng vn , cng ging nh tt c cc vn siu hnh, l mt vn t sai, khng tn ti sao? N * Anne psychologique 1906, XII-e anne (Paris, Schleicher.)
kinh nghim l mt s tht
Cho n by gi, i vi chng ta, kinh nghim, hay, nu dng thut ng t mp m hn, ci hin c, hnh nh vn ph thuc vo nhng quan h ton hc, c hc, vt l hc v nhng quan h khc. Khi chng ta phn tch cc iu kin ny th ngoi ra chng ta cm thy ci hin c cn ph thuc vo mt s quan h khc na, nhng quan h m trn i th c th ni l chng bp mo ci hin c, tu theo c nhn ngi quan st n: nhng s bp mo cu thnh ci ch quan, ci tm l. Liu chng ta c th xc nh c, c nhin l xc nh mt cch rt th s v mt cch khng hon thin, ngha chung ca nhng quan h mi y, ca nhng s bp mo y, tc l xc nh phng hng theo s phn tch khoa hc, trong khi tin trin dn dn trong hng bao th k, c th pht hin ra nhng quan h chung nht (nhng nguyn l) m nhng quan h ny bao hm, liu chng ta c th xc nh c nh th khng? Hay ni mt cch khc, ti sao i vi tt c mi c nhn, ci hin c li khng ng nht; ti sao n khng phi l mt ci hin c trc tip, lm thnh mt chnh th thng nht vi nhn thc ca ngi ta v n, m li b bp mo mt cch ch quan i? M b bp mo n ni khin cho nhiu nh trit hc v l phi thng thng i n ch ph v tnh thng nht ca kinh nghim v nu ln nh nguyn lun khng th khc phc c kinh nghim gia s vt vi tinh thn, nh nguyn lun ny ca nhng c khng phi l ci g khc hn l nh nguyn lun nhn c t v kinh nghim, mt bn l kinh nghim ng nh chc v mt n tn ti tt c mi ngi v c khoa hc x hi sa cha thm, v mt bn l kinh nghim ng nh n b bp mo trong thc ring bit... [271 - 272] Hnh nh khng phi, nh ch ngha ch quan vn khng nh, l ng nht vi cm gic, nu hiu danh t cm gic do ngha qu rng, nn danh t ny d gy hiu lm l nhng xc cm trc tip. S phn tch ca Bc-xng v im ny khng phi
610
V. I. L-nin
611
l khng c kt qu. Hnh nh l kt qu ca mt s quan h bao hm trong kinh nghim trc tip, ngha l trong cm gic. Nhng cm gic li bao hm nhiu quan h khc. Gi th ch c nhng quan h cu thnh h thng "hnh nh" (h thng b phn, nu ngi ta em so n vi h thng ton b ca cm gic v kinh nghim trc tip), ni cho r hn, gi th ch c nhng quan h no trong s nhng quan h ca h thng ton b lm cho ci hin c ph thuc vo c th, th lc l chng ta c chnh hnh nh, k c. nh ngha k c nh vy, chng ta chng qua ch phn nh nhng kt qu mi nht ca tm l hc thc nghim, ng thi cng phn nh nhng quan nim c nht ca l phi thng thng: k c l mt thi quen hu c. Ch c nhng iu kin hu c l ch ging nhau gia k c v cm gic u tin. K c thiu tt c nhng quan h v c bao hm trong cm NB gic, vi ci m chng ta gi l ngoi gii. Tnh ph thuc hon ton y ca hnh nh v tnh ph thuc cc b y ca cm gic i vi nhng iu kin hu c, c hai ci cng khin cho chng ta hiu c o tng, sai lm ca cm gic, mng m v o gic, khi m do ch nhng quan h vi bn ngoi b ct t mt cch khng bnh thng, nn kinh nghim ca mt c nhn lin b quy thnh ci xy ra bn trong c th ca c nhn , tc l b quy thnh nhng quan h ph thuc vo c th ca c nhn , tc l quy thnh ci tm l thun tu, thnh ci ch quan thun tu...
Theo mt s nh thc dng ch ngha, thc r rng, thc l tr v l tnh l b phn hi ht nht v khng ng k nht ca ton b hot ng ca chng ta...
6. Tm l hc v khi nim v tnh mc ch

[285 - 286] Nu nhn xt trc tip v hi ht, th hot ng tm l cao cp, c nhin, ta h nh l hon ton c tnh mc ch. Nu dng mt phng php quen thuc khi qut t bit n cha bit, th thy rng, t rt lu, ngi ta cng c gng dng mc ch lun gii thch ton b hot ng tm l cp thp. Hnh vi phn x n gin nht nh nhy mt trc nh sng qu gt, nhng thch th v au n thng thng nht ca xc tht, nhng xc cm th s, tt c nhng ci h chng phi u chu s chi phi ca s bo tn v s pht trin ca ging loi, hoc ca s bo tn v s pht trin ca c th sao? T a-mp (ci cc cht nguyn sinh phi thai y, ci cc cht nguyn sinh tm kim mt s bc x nh sng no v c gng ln trnh mt s bc x khc), h chng phi tt c mi hot ng m ngi ta tng c th coi l c thc, u lun lun thuc phm tr khuynh hng sao, v h chng phi mt khuynh hng l mt tnh mc ch trong hot ng sao? Cng khng c g phi ngc nhin, khi thy Gim-x, Tc- v nhiu ngi khc, cn c vo nhng s kin NB m kt lun rng nhng quy lut tm l hc c tnh cht hon ton khc vi nhng quy lut t nhin khc. l
NB
5. Vn V ci v thc
[280] Cuc sng hon ton c thc ca chng ta ch l mt b phn rt nh ca ton b hot ng tm l ca chng ta. N dng nh l mt trung tm ca mt lung nh sng, m chung quanh l mt vng tranh ti tranh sng rng hn ri dn dn n vng hon ton ti. Khuyt im rt ln ca tm l hc c l ch coi hot ng hon ton c thc, mi l hot ng tm l. Nhng nu ngi ta kh thi phng phm vi m ci v thc chim trong c th ca chng ta, th cng khng nn, nh tm l hc thc dng ch ngha no rt thng lm, thi phng tm quan trng v cht ca ci v thc y.
nhng quy lut mc ch lun...

Quan nim mc ch lun v quy lut tm l hc, v thc cht, ch c mt ci v khoa hc khoc ngoi nhng quan nim siu hnh, tc l nhng quan nim em khuynh hng, mun c sng, bn nng, ch v hot ng lm thnh c s ca mi vt ang tn ti. Hn na, n c cc nh thc dng ch ngha, tc l nhng k ch trng rng hnh ng l trn ht, hp th, gii thch v pht trin. i vi h, tm l hc c nng v tm l hc mc ch lun u l nhng danh t ng ngha...
NB
612
V. I. L-nin
613
7. Vn bt t
[294 - 296] S i lp gia mt bn l hot ng, hin thc khng th phn tch c, v mt bn l quan h, tiu tan dn dn, v v lun i vi tinh thn hay l i vi vt cht, s i lp y cng u phi c vt vo ci ng siu hnh hc c k. Ton b ci hin c ch l mt tng hp m khoa hc phn tch, khi phc li trong nhng iu kin ca n v, sau , em phn thnh nhng quan h. Nhng nh vy th tnh bt t ca tinh thn s ra sao, nht l tnh bt t c nhn n, v, t hai nghn nm nay, chng ta coi vn ny l vn trng yu nht. Khng tun theo quy lut ca s vt, khng tun theo quy lut ca mi sinh vt, khng mt i, khng t tiu dit bin thnh ci khc! Xng vo s may ri tt p , ci s may ri do con ngi, mt tay nh bc ti, pht minh ra mt cch qu mun, mt tay nh bc ti nhng li hy vng chim c ngi con gi p v i ngi ta lm gi con sc sc c li cho n! Chc chn l mt h thng quan h v tt c th t ra l vnh cu hay bt t. Nhng y, khng c g l tuyt i khng c kh nng. Khng chc chn, th ng! Khng c kh nng, th khng ng! Chng qua l trn lp trng hin nay ca chng ta, th kinh nghim phi hu b s khng chc chn hay t nht cng phi bin n thnh s chc chn. N phi vch ra cho chng ta thy, ng sau ci ch quan, nhng iu kin cn tn ti sau khi c th tiu tan i, nhng quan h lm cho n ph thuc, tng phn, vo mt ci khc no , ch khng phi vo c th. Vn ny phi do kinh nghim quyt nh. Ch c kinh nghim l c kh nng xa b nhng s nghi ng. Ni mt cch tin thin, khng c g ngn cn chng ta pht hin ra mt s iu kin, mt s quan h s mang li tnh khng th b hu dit - t nht cng tng phn ca mt b phn ca ci hin c, chng hn ca thc. Nhng c cn ni n iu y khng? Kinh nghim cha bao gi cho chng ta thy mt ci g ging nh vy. Khng phi l ti khng bit rng nhng nh thng linh khng nh iu ngc li. Nhng ch l mt lun on. Trong tnh hnh hin nay, nhng th nghim ca h, t nht cng khng phi l nhng th nghim b gi mo v di tr (h khng phi l s t?) nhiu lm cng ch c th dn n mt t tng cho rng c nhng lc lng t nhin no , nhng vn ng c hc no m i vi nhng biu hin ca chng th chng
ta u bit rt t v i vi nhng iu kin v quy lut ca chng th li cng bit t hn na. Cng c th l chng ph thuc vo c th con ngi v ch c lin quan vi ci v thc v mt tm l v vi hot ng sinh vt ca c th m thi. V trc s ngho nn ca ci gi l s kim tnh bt t nghim bng thc nghim i vi cuc sng di m v bt kh cung thuyt linh hn bt t ch cn c th gi li hnh tri lun ca thc m X-crt v Pla-tn em li cho n: l Ry mt s mo him phi xng vo, l mt li ku gi i tm hiu iu khng bit, nhng l mt li ku gi hnh nh l khng bao gi c p li...
Chng VI Vn o c 1. o c phi l tnh: Ch ngha thn b hay ch ngha truyn thng
[301 - 306] Vy, nhng trit hc mi trc ht l nhng hc thuyt o c. V hnh nh ngi ta c th nh ngha cc hc thuyt y l: ch ngha thn b ca hnh ng. Lp trng ny khng phi l mi. l lp trng ca cc nh NB ngy bin cho rng khng c chn l, cng khng c sai lm, m ch c thnh cng thi. l lp trng ca nhng nh hoc nhin lun v ca nhng nh hoi nghi lun sau A-ri-xtt, l lp trng ca mt s nh duy danh lun thi trit hc NB kinh vin, l lp trng ca cc nh ch quan lun th k XVIII, tc l ca Bc-cli. Nhng hc thuyt ca nhng tr thc v chnh ph nh Stic-n v Nt-x, u da trn cng nhng tin . Nh vy, trong kho ti liu ca ch ngha duy danh v ca ch ngha thc dng hin nay, danh t l mi hn so vi s vt... Khi mt s nh hin i ch ngha, nh L-roa, rt t ch ngha thc dng ra mt cn c bin h cho o Thin cha, th c l
614
V. I. L-nin

v khoa hc ch ch trng n hot ng cng nghip, trit hc mi phi t n ch hp php ha mt o c phi l tnh: khch ng ni tm hay l khut phc trc quyn uy, ch ngha thn b hay l ch ngha truyn thng. Ch ngha truyn thng c khi thm ch i xa n ni mt s ngi (nh U. Gim-x chng hn), v mt o c, khng ngn ngi m tr li vi ci tuyt i ca nhng hc thuyt o c duy l ch ngha...
615
, h khng thy ci m mt s cc nh trit hc sng lp ra ch ngha thc dng mun rt ra. Nhng h mun t ch ngha thc dng rt ra nhng kt lun c th c rt ra mt cch hp l v tng c nhng nh thc dng ch ngha c tn tui nh U. Gimx v nhng nh trit hc ca hc phi Si-ca-g rt ra hoc l gn rt ra c. Ti tng l thm ch c th khng nh hn th na. Ti t ng rng L-roa rt ra nhng kt lun duy nht m phi c rt ra mt cch hp l t phng thc t tng y... c im ca ch ngha thc dng l ch cho rng, phm ci g thnh cng v, bng cch ny hay cch khc, c th thch nghi c ngay vi thi i nh: khoa hc, tn gio, o c, truyn thng, tp qun, th cu, u l chn l. Tt c phi c coi trng, v cng phi coi trng ci g lm cho ta thc hin c mt mc ch v cho php ta hnh ng... Cho n nay ci g ph hoi nhng truyn thng v gio iu? l khoa hc, hoc nu ngi ta thch ni n cng c hn l ni n sn phm, th l l tnh. Khoa hc sng bng t do; l tnh, ni cho cng, khng phi l ci g khc m l t do xem xt. V li, khoa hc v l tnh trc ht l c tnh cht cch mng, v nn vn minh Hy-lp - phng Ty da trn khoa hc v l tnh, , ang v s l mt nn vn minh ca nhng ngi bo ng. Cho n nay, bo ng vn l th on gii phng duy nht ca chng ta v l hnh thc duy nht trong chng ta c th nhn thc c t do. Bo ng, ti ni y l bo ng tinh thn ca mt l tnh t ch, m khng phi l bo ng th bo, tc l ci bo ng ch l ci v thng l c ch, i khi cn l cn thit na bao ngoi kim loi qu, tc l bo ng tinh thn. Vy, vin tr ch yu m ngi ta c th em li cho truyn thng, cho s bo tn nhng gi tr o c c, nu ni theo ng mt, l vic lm gim gi tr khoa hc xung. l l ti sao hu qu l-gch ca ch ngha thc dng, ch ngha duy danh, nh s ng trong nhng ngi tn thnh cc ch ngha ny nhn thy mt cch r rng, do hiu bit s vic mt cch thng minh, phi l s bin h cho mt s ng c hnh ng: ng c tn gio, tnh cm, bn nng, truyn thng. Trn cng mt bnh din vi nhng ng c hnh ng rt t trong nhn thc khoa hc, hay ni mt cch l-gch hn, trn mt gic cao hn,
NB
4. Khoa hc v nhng phong tc

[314] ...Mun cho quan nim ny v o c, vi t cch l mt ngh thut l tnh, c th c c, th d nhin l mt khoa hc v phong tc cng phi c th c c. Chnh y siu hnh hc li c hy vng. Tht vy, x hi hc, m khoa hc v phong tc ch l mt b mn ca n, cng va mi thnh hnh. X hi hc, cng ging nh tm l hc, m cn chm tin hn tm l hc na, vn cn trong thi k phi ginh ly phng php, i tng khoa hc v quyn sng cho mnh cc nh siu hnh hc. Nhng y cng nh ch khc, hnh nh vn ri cng s c gii quyt c li cho nhng c gng khoa hc. Khng th ngn cm cc nh siu hnh hc ba hoa c, nhng c th cho ni v lm. Th l x hi hc, nh cc cng trnh ca uycc-hem v trng phi ca ng, hot ng v pht huy c tc dng...
Chng VII Vn nhn thc v chn l 1. Nhng cch gii quyt c truyn
[325 - 326] Tht th m ni, cc nh bc hc, thun tu bc hc, cn t ch n vn chn l ny. H ch cn t n c nhng khng nh c mi ngi ng v do m coi nh l tt yu. i vi h, mi th nghim,
616
V. I. L-nin
c tin hnh mt cch c phng php v c kim nghim mt cch cn thn, u c tnh chn l. S kim nghim bng thc nghim, y l nh h ni tiu chun ca chn l. V cc nh bc hc hon ton c l, v thc tin lun lun chng thc cch xem xt . Gi nh rng khng phi bao gi thc tin cng chng thc cch xem xt , th s l tng tng iu v l, l hoi nghi hoi nghi... [328 - 332] Cc nh duy l hin i kin quyt t v chng li s tn cng ca ch ngha thc dng, khi ch ngha thc dng qu quyt rng l tnh ca cc nh duy l, cui cng, mang li kt qu l bo m cho tinh thn ca chng ta mt bn sao hin thc trung thnh. ng vy, ch ngha thc dng trch ch ngha duy l l em nhn thc phn thnh hai b phn cng pht sinh mt lc: nhng i tng hoc nhng vt t n v nhng biu tng m tinh thn t to cho mnh v nhng i tng v vt t n...
617
NB
NB
2. S ph phn phi thc dng ch ngha

...Gim-x cho rng phm ci g c kim nghim bng kinh nghim u c tnh chn l, nhng nhiu lc ng li cho rng phm ci g m bo mt thnh cng no cho hot ng ca chng ta u c tnh chn l. V, nu ngi ta tha nhn mnh sau, th hu nh tt yu phi kt lun l khng cn c chn l na. V ci ngy hm nay thnh cng, ngy mai c th khng thnh cng na: iu thng xy ra trong thc tin, ng nh c chng minh bng nhng s thay i ca nhng lut php, ca nhng quy tc o c v nhng tn ngng tn gio, ca nhng kin gii khoa hc. Hm nay l chn l, ngy mai l sai lm; bn ny dy ni Pi-r-n l chn l, bn kia l sai lm. Lun t nht. V nhng kt lun ny, nhng kt lun m ngi sng lp ra ch ngha thc dng, Pic-x, kin quyt gt b v cng kch, nhng kt lun m trit hc thc dng ch ngha v i - c bit l Gim-x tm mi cch trnh bng nhng ng vng t nh nht, nhng kt lun ny ngy nay l nhng kt lun c phn ln nhng ngi hu sinh ca h tha nhn trn nhng nt ln. Ngoi ra, v vn chn l, ch ngha thc dng tr thnh ng
ngha vi ch ngha hoi nghi, cng nh v vn o c hay l tn ngng, n tr thnh ng ngha vi ch ngha truyn thng phi l tnh. Tuy nhin, cng ging nh trong tt c mi s ph phn, chc chn l trong vic ch ngha thc dng ph phn ch ngha duy l, cng c mt phn chn l. i vi ch ngha thc dng, cng c th ni nh ngi ta thng ni i vi nhng l lun ph phn: b phn c tnh ph hoi th rt hay nhng b phn c tnh xy dng th d. Chc chn l l lun cho rng tinh thn l tm gng phn chiu s sic! vt, v chn l l bo sao chp li s vt, l cc k nng cn. B c tin ha ca nhng chn l khoa hc xuyn qua tt c nhng sai lm ri rc trn ng i ca khoa hc chng minh r iu . ha! Mt khc, khi chng ta coi bn thn chng ta l mt c th hot ng gia v tr, th ng l chng ta khng th tch lnh vc thc tin khi lnh vc chn l c, v cn c vo tt c mi iu m chng ta ni trn y v cn c vo tt c nhng bi hc do cc khoa hc em li, chng ta khng th tch chn l khi s kim nghim bng thc nghim c. Ch c nhng quan nim dn n thnh cng mi c tnh chn l. Nhng cn cn phi bit rng chng c tnh chn l v chng dn n thnh cng hay chng dn n thnh cng v chng c tnh chn l. Ch ngha thc dng bao gi cng c khuynh hng gii quyt hai cch ni ny theo hng th nht. L phi thng thng hnh nh ch c th gii quyt iu theo hng th hai...
3. Ch dn gin tip cch gii quyt vn chn l

[333 - 334] Mi kin thc m kinh nghim em li cho ta, u lin h vi nhau v h thng ha li. Nhng chng khng phi h thng ha nh trong ch ngha duy l, tc l khng phi h thng ha bng sc mnh ca mt hot ng cao hn chng v buc chng phi nhn nhng hnh thc ca n. Quan nim ny, trong khi mun m bo s vng chc ca khoa hc, th tri li, li dn n ch ngha hoi nghi, v n bin nhn thc thnh cng vic ca tinh thn, v nh nguyn lun nht nh phi nu ra vn xem nhn thc, cng
618
V. I. L-nin
619
vic ca tinh thn , c xuyn tc ci hin c khng? y, tri li nhng tri thc ca chng ta h thng ha hon ton ng theo cch chng t xut hin, v nhng quan h ca ci hin c cng c gi tr nh bn thn ci hin c. Tht ra, ci hin c trc tip v nhng quan h bao hm trong ci hin c ch l mt v khng th phn chia c. Tt c nhng hnh vi nhn thc u c cng mt bn tnh v cng mt gi tr nh nhau...
4. Vn sai lm ralisme absolu1) = ch ngha duy vt lch s

[336 - 347] Trong thc ti lun tuyt i ,
trong chng ta vn vn ng cho n nay, hnh nh khng c sai lm. Nhng chng ta cn nh rng, ch ti im xut pht, chng ta mi coi kinh nghim v tri thc l ng nht vi nhau. n lc cn ch r s hn ch ny c ngha nh th no. Mt s tht m kinh nghim nu ln l ch nhn thc ca nhng c nhn khc nhau khng bao gi ging ht nh nhau. Ngi ta c th gii thch iu ny theo hai cch: hoc l c bao nhiu c nhn th c by nhiu hin thc khc nhau (iu ny l v l: chng ta s ri vo ch ngha ch quan) hoc l, v y l con ng m chng ta bt buc phi theo, v ci hin c l duy nht v l mt i vi tt c mi ngi, nn nhng s khc nhau v nhn thc ca cc c nhn i vi ci hin c l do nhng iu kin tn ti ca h trong qu kh cng nh trong hin ti gy nn, ni mt cch khc, l do mt s quan h c nhn no gia h vi ci hin c, m s phn tch khoa hc c th vch ra c. l kt lun m chng ta t ti bng nhng l l khc khi tho lun vn thc. Chng ta thy rng ci hin c bao hm nhng quan h c lp i vi c nhn ang nhn thc nhng quan h khch c th ang nhn thc nhng quan h ch quan.
Sau khi tha nhn im , chng ta thy, trong kinh nghim, khng phi im xut pht na, m trong qu trnh chng ta phn tch n, din ra mt s phn chia gia nhn NB t nhn thc v i tng ca nhn thc. Theo nh chng ta ni, mi quan h ny v bn thn ci hin c u cng c gi tr nh nhau. Quan h c quyn c tn ti chng khc g ci hin c; do s phn bit gia tinh thn v i tng khng phi l vn c t u, m l mt sn phm ca s phn tch, nh hai quan h rt chung m s phn tch tm thy trong ci hin c (U. Gim-x); v s phn bit ny s d c gi tr l do ci gi tr m, ngay t u, ngi ta quy cho kinh nghim ton b, kinh nghim duy nht v khng th phn chia... l lun Chn l, l ci khch quan. Ci khch quan, l ton b cc quan h c lp i vi ngi nhn thc ca quan st. Trn thc t, l ci c mi ngi tha nhn, l ci lm i tng cho kinh nghim ph bin, cho s ng ph bin, nu hiu nhng danh t ny theo mt ngha khoa hc. Tip tc phn tch nhng iu kin ca s ng ph bin , tm sau nhn t ci quyn m n thu hi li, nguyn nhn lm cn c cho n, ngi ta i n kt lun rng: mc ch ca cng tc khoa hc l "tr b tnh ch quan", tr b tnh c th ca kinh nghim bng cch ko di v tip tc kinh nghim mt cch c phng php. Vy, kinh nghim khoa hc tip tc kinh nghim th s. V gia s kin khoa hc v s kin th s khng c s khc nhau v tnh cht. i khi ngi ta ni rng chn l khoa hc ch l mt s tru tng. Tt nhin, n ch l mt s tru tng, nu ngi ta xem xt kinh nghim th s, tc l kinh nghim ch quan v c nhn, v n loi tr khi kinh nghim tt c ci g ch ph thuc vo c nhn ang nhn thc thng qua kinh nghim. Nhng tri li, mc ch ca s tru tng ny l tm li ci hin c ng nh n tn ti, c lp vi nhng c nhn v nhng tnh
Ry = ch ngha duy vt xu h
quan v nhng quan h lm cho ci hin c ph thuc vo
1)
thc ti lun tuyt i
620
V. I. L-nin

Mt vn cui cng cn c th c t ra phi chng ng l tha mn vi ci hin ang tn ti, chng ta vn b m nh bi ci o tng siu hnh c k l phi tm xem ti sao cc s vt li tn ti. Ti sao kinh nghim li c nhng iu kin ch quan? Ti sao vic nhn thc kinh nghim li khng trc tip l mt v ng nht i vi mi ngi? Chng ta dng nh c quyn t chi khng tr li; nhng y, hnh nh c th nh vo tm l hc nu ln mt ch dn khng nh. Nu kinh nghim trn vn, trn mt mc no , c mt s hiu bit v bn thn n, ging nh v thn ca nhng ngi phim thn lun, th tht ra s hiu bit y s trc tip l mt v ng nht. Nhng trong kinh nghim, ng nh chng ta thy n, s hiu bit v kinh nghim c em li tng on, v ch v nhng on y m chng ta mi l bn thn chng ta. Sinh vt hc v tm l hc dy chng ta rng s d chng ta c cu thnh, hay ni ng hn, chng ta dn dn c cu thnh nh chng ta hin nay, l thng qua mt s thch ng, mt s thng bng lin tc vi mi trng. Do , c th i khi kt lun rng nhn thc ca chng ta trc ht phi p ng vi nhng nhu cu ca i sng hu c. Ngoi ra, lc u nhn thc ca chng ta cn hp, m h, rt ch quan, ging nh trong i sng bn nng. Nhng mt khi thc xut hin trong s hot ng ca cc nng lng ton th gii, th n ng vng v tng cng v n c ch li thc tin. Nhng sinh vt ngy cng phc tp tin ha v pht trin. thc tr thnh chnh xc hn, r rng hn. N tr thnh tr tu v l tr. V, ng thi, s thch ng, s ph hp vi k i n h n g h i m c n g y
1)
621
NB
hung lm sai lc n i, l tm ra ci khch quan,
ch yu l ci c th, ci thc t. Tht l l th nu c gng kim nghim l lun chung ny bng cch phn tch mt vi sai lm ni ting. H thng Pt-l-m, chng hn, cho chng ta thy kinh nghim y nhng biu tng c nhn ph thuc vo nhng iu kin quan st thin vn hc di t: l h thng tinh t nhn t tri t. H thng C-pc-nch Ga-li-l khch quan hn rt nhiu, v n th tiu c nhng iu kin ph thuc vo vic ngi quan st ng trn tri t. Ni mt cch chung hn, Panh-l-v nhn xt rng tnh nhn qu, trong c hc, trong khoa hc ca thi k Phc hng v trong khoa hc thi nay, bao gm nhng iu kin xut hin ca mt hin tng, nhng iu kin ny c lp i vi khng gian v thi gian. Nhng vn l nhng iu kin v v tr trong khng gian v thi gian bao gm, nht l trong c hc, hu ht nhng iu kin ch quan, l nhng iu kin khng cn th l n mc b s suy ngh s lc loi tr na. Kt lun quan trng: sai lm khng phi l chn l v phn tuyt i ca chn l. Nh rt nhiu nh sai lm trit hc qu quyt, sai lm khng c tnh cht (tin gn n khng nh, ni ng hn, n c tnh cht ph nh ch ngha v cc b theo mt ngha no , n l mt duy vt chn l nh. Khi nh vo kinh nghim, gt b bin chng) sai lm khi ci ch quan m n bao hm, ta s i dn n chn l. V chn l, theo ngha y ca ch , mt khi t c, l mt ci tuyt i v gii hn, v n l ci khch quan, ci tt yu v ci ph bin. Ch c iu l trong hu ht mi trng hp, ci gii hn ny cn cch xa chng ta. i vi chng ta, n ta h gn nh l mt gii hn ton hc m ngi ta ngy cng i gn n mi, mc du khng bao gi t ti. V li, lch s khoa hc cho chng ta thy chn l trong ci sinh thnh ca mt s pht trin; chn l cha ? hnh thnh, nhng n ang hnh thnh. C l chn l khng bao gi hnh thnh xong xui hn, m n s ngy cng hnh thnh thm mi.
ni dng di v kinh nghim
kinh nghim
l'exprience = le milieu?1)
kinh nghim = mi trng?
622
V. I. L-nin
623
hn. Khoa hc ch l hnh thc cao nht ca qu trnh . Khoa hc c quyn hy vng c mt nhn thc, ngay d cho khng bao gi t c nhn thc ng nht vi ci hin c v tuyt i ph hp vi i tng: nhn thc khch quan, tt yu v ph bin. V mt l lun, yu cu ca n l chnh ng, v yu cu i theo hng ca s tin ha din ra t trc ti nay. Nhng v mt thc tin, th yu cu ny chc chn l s khng bao gi c tha mn, v n nh du gii hn ca s tin ha, v mun t n gii hn ny, th phi c mt trng thi ca v tr hon ton khc vi trng thi hin nay v mt th ng nht gia v tr v kinh nghim ca nhn thc... Tru tng nhn to nht trong tt c cc tru tng, l tru tng loi tr nhng kt qu ca lao ng l tr v nhng thnh tu ca tin ha ra khi kinh nghim. S tin ha r rng l c ch o bi thc tin v hng vo thc tin, v n c th hin v thc hin nh mt s thch nghi lin tc ca sinh vt vi mi trng ca n. Ngy nay, liu cn c ai chi ci iu ny na khng? l mt trong nhng thng li quyt nh nht ca ch ngha thc dng i vi mt ch ngha duy l tr thnh ha thch. Nhng thng li ny khng c ngha l chn l l do ci c ch v s thnh cng quyt nh. Tri li, n c ngha l ci c ch, s thnh cng u l kt qu ca vic nm c chn l... din t mt cch r rng v chnh xc nhng mi quan h gia thc tin v chn l, th xem chng khng nn ni: ci g dn n thnh cng l c chn l; m nn ni: ci g c tnh ch ngha chn l, tc l ci g ph hp vi hin thc, th duy vt thnh cng, v y l vic c quan h vi hnh ng xu h nh lm. Hnh ng trc tip l kt qu ca mt nhn thc chnh xc v nhng thc ti trong n c tin hnh. Chng ta hnh ng ng n theo mc hiu bit thc t ca chng ta.
5. Nhn thc lun

Ti cho l mi ngi u ng rng chng ta tha nhn l c tnh chn l v khch quan, ci g khng ph thuc vo h s c nhn thng gp trong hnh ng nhn thc ca mi c nhn. Nhng u m nhng s bt ng biu hin ra th s phi ni lc no h s c nhn bin mt. Trc bt c mt lun on thc nghim no , liu ti c th phn bit c ci c xc nh mt cch ph bin vi ci ch do ti xc nh c khng? Chng ta ni, theo ngha chung, rng trong mi trng hp, khoa hc chnh l c gng tin hnh s phn bit . V thc cht, khoa hc khng c mc ch no khc. N c th t xc nh bng c trng c. Vy l trn thc t, chng ta c mt phng php th nht phn bit ci c tnh chn l v khch quan vi ci c tnh ch quan v o tng. Phm ci g t c bng nhng phng php khoa hc c p dng mt cch cht ch u c tnh chn l. Nhng phng php ny, cc nh bc hc u c trch nhim phi to ra, xc nh v quy nh. Tiu chun th nht ny cht ch hn so vi quy tc qu m h m chng ta nu ln t trc n nay: s ng ph bin. V s ng ph bin c th ch l mt thnh ln ln kin ph bin... Cn phi tha thun: chn l m con ngi c th t c l mt chn l ca con ngi. Vi ch ny, chng ta khng mun ni rng chn l l tng i, theo ngha hoi nghi ch tng i theo gha ngha ca ch y. M mun ni rng chn l ph hoi nghi thuc vo kt cu ca loi ngi v ch c gi ch ngha!!! tr i vi loi ngi m thi... V chng, cn phi trit loi tr mt s ngy bin: mt ) ha! chn l c gi tr i vi tt c loi ngi, mt chn l ca con ngi, l mt chn l tuyt i i vi ngi, v nu gi thit, nh nhng ng i tn thnh mt ci tuyt i ngoi con
624
V. I. L-nin
ngi, rng chn l khng phi l mt bn sao chp ci hin thc, th t ra, i vi con ngi, chn l vn l bn dch chnh xc, duy nht c th c, l vt tng ng tuyt i ca hin thc...

khoa phn loi cc h thng trit hc thnh ch ngha duy vt, ch ngha duy linh v ch ngha duy tm. V thc cht, nu xem xt s vt theo quan im rt chung ca chng ta y, tc l theo quan im "ci biu thc c bit o gi tr", m mi phng hng trn y cung cp cho chng ta, v ch ngha duy linh v ch ngha duy tm thng c nhng im ht sc ging nhau nn ngi ta c th ni rng siu hnh hc lun lun t chng ta trc hai biu thc ln o gi tr: biu thc o ca ch ngha duy vt v biu thc o ca ch ngha duy tm - duy linh. Hai biu thc o ny i lp vi nhau, v ci ny hu nh l hnh nh ln ngc ca ci kia. Trong biu thc o ca ch ngha duy tm duy linh, tinh thn ng bc cao nht; chnh tinh thn em li ngha v gi tr cho tt c ci cn li, hoc l cng vi ch ngha duy tm, tinh thn tiu biu cho thc ti duy nht, v nhng b ngoi vt cht l do n to ra hay ch v c n mi tn ti; hoc l cng vi ch ngha duy linh, tinh thn l thc ti cao nht thc ti ny l ni hon thnh ca gii t nhin v l cn c gii thch gii t nhin bn trn thc ti vt cht; thc ti vt cht ch l ch da hay l hon cnh bao quanh ca tinh thn. Trong biu thc o ca ch ngha duy vt, tri li, tt c xut pht t vt cht v tt c u tr li vt cht. Vt cht l k sng to vnh cu v bt bin ra tt c cc hin tng trong v tr, k c hin tng ca s sng v hin tng ca thc. S sng ch l mt loi t hp c bit trong v s nhng loi t hp khc m s ngu nhin m qung lm ny sinh ra t vt cht nguyn thy. thc, t tng ch l nhng hin tng ca s sng; c tit ra thc, ra t tng, nh gan tit ra mt... T tng, hay t nht mt ci g thuc loi tinh thn phi vt cht v t do, l cn thit, vi t cch va l mt nguyn tc ti cao gii thch,
625
[351 - 352] Mt nh bc hc hin i, Poanh-ca-r, khng nh... rng vt l hc khng bao gi nghin cu nhng s kin ng nht, m ch nghin cu nhng s kin rt ging nhau m thi. V nh vy th chng ta cn cn n khoa hc lm g, v nu khoa hc mun tht chnh xc, th mi s kin mi li i hi c mt quy lut mi? Li phn i cng cng mt loi vi li phn i sau y: mi s kin u bao hm ci v hn. Vy chng ta phi c mt mn khoa hc hon ho mi c th c c tri thc chnh xc nh nht i vi mi s vt nh b nht. Li phn i ny c gii quyt ng nh phng thc trn y, v hu nh l c gii quyt mt cch t nhin nh vy... Tm li ci hin c l i tng ca khoa hc, v ngi ta c th phn tch c n, v s phn tch vch cho chng ta thy nhng iu kin tn ti ca n. Khoa hc l ng tin cy, v bt c s phn tch khoa hc no cng dn dn dn cui cng = chng ta n nhng trc gic thc nghim c gi ch ngha tr ngang vi ci hin c; thnh th khoa hc cng duy vt c trnh ng tin cy nh s tn ti ca v xu h tr m n gii thch, v nh s tn ti ca bn thn ti, m ti cng ch nh vo mt trc gic thc nghim bit c.
NB
phn on v ch ngha duy tm v ch ngha duy vt
ni by!
Chng VIII Kt lun chung: Trit hc kinh nghim

[354 - 357] K t nhng t tng trit hc u tin Hy-lp, bao gi chng ta cng thng thy hai hay ba phng hng chung ca tinh thn siu hnh. Chnh nhng phng h ng ny vn th ng lm cn c cho tt c cc sch gio
626
V. I. L-nin
v va l mt nguyn tc ch yu ca tn ti v ca s sng to. Thit nh ra tinh thn th mi ci trong gii t nhin u tr thnh d hiu. Th tiu tinh thn i, gii t nhin tr thnh khng th hiu c. N tan bin vo trong h v. Ch ngha duy vt, tri li, ch trng nu ngi ta cho php ti dng mt phng php n gin nh trn rng mi mt kinh nghim khi gii thch cho chng ta mt s kin tm l, u quy s kin ny thnh nhng s kin hu c. Vt cht hu c c quy dn dn thnh vt cht v c. Lc chng qua ch l sc thc y; l mt vn ng kt hp vi mt vn ng khc.
627
3000 nm ch ngha duy tm v ch ngha duy vt
Vy trong c s ca s vt, chng ta ch thy c s vn ng th s v m qung. V th l gn ba nghn nm qua, nhng h thng gi tr nh vy u c dng li mi th h, c pht trin ln, i khi c lm cho chnh xc thm, nhng cng rt thng b nhng mnh kho ca mt t duy khng bao gi chu nhn l thua, lm cho kh hiu i. Cn chng ta th so vi lc u, chng ta c h khng tin ln c bao nhiu. Nh vy phi chng nhng vn tranh lun gia cc h thng mu thun y c t ra mt cch khng ng v khng c ngha g? Hy vng dng ln mt h thng cp bc gia cc s vt gii thch phi chng l mt thnh kin hon ton nhn hnh? V thnh kin ny h chng phi l thuc v phm vi nhng nguyn ca tnh cm c nhn nhiu hn l thuc phm vi mt cuc tranh lun l tnh? V thc cht, cc h thng ny c t ra v i lp vi nhau nhm nhng mc ch rt khc vi nhn thc khch quan, v s quan tm n chng hon ton khng c quan
Hoc l ti phm sai lm ln, hoc l trit hc hin i, trong nhng tro lu sinh ng v mnh m ca n, nh ch ngha thc chng v ch ngha thc dng, ang hng n kt lun y*... [358 - 362] Nu ngi ta hiu trit hc l nhng l lun t bin tm ti, bn kia hay l bn ny kinh nghim, s khi u, s kt thc v bn tnh ca cc s vt, nhng c s v ch ca khoa hc hoc ca hnh ng, bng cch cng thm vo tt c ci g c nhn thc trc tip, mt ci khng th nhn thc c c nhim v chng thc ci c nhn thc trc tip, ni tm li, nu ngi ta coi trit hc l nhng php bin chng thi c, bt lun l duy l ch ngha hay l hoi nghi ch ngha, duy tm ch ngha hay l duy vt ch ngha, c nhn ch ngha hay l phim thn ch ngha, th cc nh bc hc y hnh nh l thng. Tt c cc siu hnh hc ch cn c mt gi tr m hc, l ci gi tr c th lm say m nhng ai a thch cc ch ngha : l nhng m mng c nhn ca nhng b c cao siu v t thc t... Cc khoa hc va bao gm mt s kt qu thc nghim no li va bao gm nhng l lun khi qut, tng hp, nhng l lun ny mc no lun lun l nhng gi thuyt. Nhng nhng gi thuyt ny l cn thit i vi khoa hc, v i trc kinh nghim tng lai v i trc ci cha bit, chnh nh c chng mi c nhng tin b ca khoa hc. Chng h thng ha tt c ci bit li soi sng cho ci cha bit. Nh vy, ti sao trit hc li khng phi
cng l mt s tng hp chung tt c mi tri thc khoa hc, khng phi l mt c gng da vo ci
bit hnh dung ci cha bit nhm tm ra ci cha bit v gi tinh thn khoa hc trong phng hng chn chnh ca n? N s ch khc vi khoa hc ch gi thuyt ca n c tnh cht chung hn; l lun trit hc s khng phi l l lun v mt nhm * nh ngha ch ngha thc dng, U. Gim-x nhn mnh kin cho rng l h thng quay lng li vi nhng gii thch tin thin, vi php bin chng v php siu hnh lun lun hng v cc s kin v kinh nghim.
tn dc!
ha!!
h g n s tm ti chn l mt cch v t. V v chng khng thuc phm vi mt cuc tranh lun tch cc, nn chng ta khng cn tho lun v chng na.
W. James v ch ngha thc dng
628
V. I. L-nin
s kin c lp v c gii hn r rng, m l l lun v ton b nhng s kin m gii t nhin by ra trc mt chng ta, l h thng ca gii t nhin, nh ngi ta ni hi th k XVIII, hay t ra l mt s ng gp trc tip vo mt l lun thuc loi y. Quan im trit hc khng i lp vi quan im khoa hc; n chng ln quan im khoa hc. Ngay c khi nh bc hc ht sc c gng t n tri thc thc chng, ng ta cng l nh trit hc, v bn thn tri thc thc chng cng l mt trit hc... Khoa hc khng nn khc trit hc v i tng (i tng ca c hai u ging nhau: lm sng r kinh nghim) cng nh v phng php (phng php ca chng cng phi nh nhau, v mn khoa hc, theo chnh nh ngha ca n, phi l mn duy nht m nh n tr tu ca chng ta c th c tha mn). Khng, gia khoa hc v trit hc ch c mt ch khc nhau, l khc nhau v quan im, v ch khc nhau, ch khc nhau duy nht, gia quan im khoa hc v quan im trit hc, l quan im trit hc c tnh cht chung hn rt nhiu v lun lun biu hin ra gn nh l mt s mo him... [364-369] Lch s vch ra cho chng ta thy rng khi khoa hc tch ri qu xa nhng s quan tm chung nht ca con ngi (nhng s quan tm ny l thc cht ca phn ln cc vn trit hc), khi do bt buc, hoc do qu thn trng, khoa hc trao nhim v p ng nhng s quan tm cho nhng s nghin cu t bin khc hay l cho nhng tn ngng c truyn, th n s sng lay lt hoc tiu ma i. V vy, nhng thnh tu ca khoa hc v tinh thn khoa hc cn phi c tuyt i bo v, khi cn, chng li c bn thn chng, chng li s t ph qu , hay chng li s phiu lu, khi chng vt qu quyn hn ca chng. V s to bo qu mc nh chng ta thy chng hn mt s khi qut ca ch ngha duy vt ca nhng nh t t ng
629
ngu!
bim, bam!
phng th chng li ch ngha duy vt
lnh mnh v thng thn, cng nguy him cho khoa hc khng km g t tng rt r v tinh thn qu thn trng ca k tm thng. V vy, duy tr khng kh chung cn thit cho s pht trin ca khoa hc, cho vic duy tr mt cch bnh thng v truyn b tinh thn khoa hc, l mt trong nhng nhim v ch yu ca trit hc... Nhng c nhin, trit hc s c th hon chnh hai s mnh m chng ta thy hnh nh n phi m nhim: mt mt, phi hp nhng c gng ca cc nh bc hc v phc v s pht minh bng nhng gi thuyt c tnh cht gi , v mt khc, to ra khng kh cn thit cho s tin b ca khoa hc, vi iu kin l n ch tm cch tr thnh mt s tng hp c t chc ca cc khoa hc, nhng khoa hc ny c xem xt v hiu bit nh cc nh bc hc xem xt v hiu bit; ni tm li l tr thnh mt s tng hp c thc hin theo mt tinh thn hon ton khoa hc. Nhng iu lm cho ta d chu l: chng ta thy c nhin thy mt trnh thp hn trong ch ngha thc dng, nhng d sao cng l mt trnh cn kh cao rng nhng cng tc nghin cu trit hc hin nay, do cng quyt on tuyt vi nhng s m mm siu hnh ca thi k trc, theo rt st nhng cng trnh khoa hc, tm cch thch ng vi cng tc khoa hc v tm thy s c v trong cng tc . Khng chi ci c rng ngy nay, hnh thnh mt tnh cm khoa hc rt sinh ng v rt r rt, tnh cm , nhng ngi ny th pht trin song song vi tnh cm tn gio hay tnh cm o c v pht trin nh trn mt bnh din khc m s ng chm khng th xy ra, v nhng ngi khc, th thay th cho tnh cm tn gio y v hon ton tha mn mi yu cu ca h. i vi nhng ngi ny, theo nhng li ni hoa m ca R-nng, khoa hc cung cp cho h mt tng trng v mt quy lut. H c mt thi tht s thc chng, tc l thi gi li ca ch ngha duy l c lng tin tng khng th lay chuyn c ca n vo l tnh ca con ngi, ng thi tip th c thng li khng chi ci c ca phng php thc nghim ci kt qu khng chi ci c l l tnh ch l s c gng khng ngng ca tinh thn thch nghi vi kinh nghim, hiu kinh nghim ngy cng su hn, l s xm nhp ln nhau gia hin thc khch quan v t duy ch quan.
630
V. I. L-nin

bn tnh ca ci hin c. Nu ngi ta mun biu hin ci hin c trc tip, bng mt im, th c mt hnh nh v ci hin c hin thc, cn phi tng tng rng im ch l hnh chiu ca mt ng thng ko di sau im . n g thng ny c th ct ra lm nhiu on, v mi on, tuy khng b ngn cch bng mt bc tng khng th vt qua c, s bao gm nhng h quan h chi phi ci hin c trc tip. Mi mt h y s c cu to theo mt quy nh cn c vo nhng tnh cng ng t nhin gn lin
631
Ti thit tng rng tng lai ca trit hc chnh l mt th hai , v chn l l mt . Cng nh trong tt c cc li tin on, y ch c mt hnh vi tn ngng thi. Tng lai s cho bit l li tin on ng hay sai. V v l mt hnh vi tn ngng, nn ti cng cng nhn rng tt c mi hnh vi tn ngng khc u l hp l, vi iu kin l nhng ai c hnh vi y cng phi c thi nh vy i vi ti. Thm ch ti cng ngh rng mt tro lu t tng gp nhng tro lu t tng i lp vi n, l mt iu tt, v chnh nh c s ph bnh ca nhng k i lp m n tr thnh tinh vi hn, pht trin ln, c b khuyt v tr thnh chnh xc hn. Ngi ta c th gi quan im trit hc !! c pht ra trong nhng cng trnh nghin cu ch ngha thc ngn trn y l ch ngha thc chng duy l, chng, ch ngha
chose en soi?1)
thc nghim, ch ngha thc ti = ch ngha thc chng tuyt i hay duy l
ch ngha thc chng tuyt i hoc ch ngha khoa hc. trnh mi s nhm ln, c l nn gi n l ch ngha thc nghim: iu ch ra rng n va hon ton da vo kinh nghim nhng tri vi ch ngha kinh nghim thi xa, n da vo kinh nghim c kim tra, kt qu ca thc nghim khoa hc li va t chi, trong ch ngha thc ti tuyt i ca n v trong ch ngha nht nguyn thc nghim ca n, vt qu gii hn ca kinh nghim. Kinh nghim, trc ht v trc tip l ton b cm gic ca chng ta, tc l ci m chng ta gi l nhng hin tng. Nhng kinh nghim bt u t s phn tch bn thn n, khi s ch v s suy ngh c vn dng vo , v ton b nhng cm gic ch l mt hnh tng th thin v rt nng cn v ci hin c. V gn nh ngay lp tc, trong ci hin c v di ci hin c, mt vi quan h bao hm trong ci hin c v to thnh c s chn chnh ca ci hin c, c vch r ra. Khoa hc ra sc tin hnh dn dn s phn tch , s phn tch ny cng i su thm mi vo
kinh nghim = 1) cm gic
nhng quan h ny vi nhau. s l nhng quan h v s lng v v v tr, nhng quan h c hc, vt l hc, v.v., v sau cng cng l nhng quan h tm l, nhng quan h ny c xc nh bi s ph thuc ca chng vo c th c quan h vi ci hin c. C bao nhiu nhm quan h nh vy, th cng c by nhiu khoa hc ring bit. Trit hc, tri li, c gng hnh dung ng thng trong ton b chiu di v tnh lin tc ca n. Nhng bt lun ng thng trong tng th ca n, hay l im, tc hnh chiu ca ng thng, bt lun ci hin c trc tip, hay l nhng quan h c b sung dn dn cho ci hin c khi ngi ta phn tch n, u c cng mt tnh cht. l nhng ti liu ca kinh nghim. V ton b nhng ti liu ny ch l mt kinh nghim duy nht: kinh nghim ca con ngi. Chnh cu to tm l ca chng ta, ch khng phi bn tnh ca s vt, l ci phn bit th gii vi tri gic, v tr vi khoa hc; v s phn bit ny l tm thi v ngu nhin. Vy kinh nghim ch cn c gii thch thi. Gii thch kinh nghim, tc l vch ra mt cch n gin nhng quan h bao hm trong kinh nghim, nhng quan h m t bn thn kinh nghim em li cho nhn thc ca chng ta, nu chng ta bit tip thu nhng bi hc
1)
1)
tng s
"vt t n"?
632
V. I. L-nin
633
ca n. V khoa hc bt u lm nhng cng vic ny. Nhng v l ton b hin thc, nn kinh nghim khng cn phi c chng thc: n ang tn ti. Ht.
ni dung
. . . . .
6. Nhng t tng ca nh ton hc Poanh-ca-r.
Poanh-
a. -b-rin. "ch ngha duy vt bin chng" 218

[39-41] L mt th gii quan, ch ngha duy vt bin chng gii p d nhin khng phi l tuyt i vn cu to ca vt cht, cu to ca th gii; n l c s cho l lun lch s xut sc nht; trn c s ca ch ngha duy vt bin chng, chnh tr v o c, trn mt ngha no , tr thnh nhng khoa hc chnh xc. Ch ngha duy vt bin chng, tt nhin l c hiu mt cch ng n, em li khp ni mt lung khng kh mi ca ch ngha ph phn
c a - r .
. . . . . Tr. 6-7; 28-29 = hai ng li 33 = chn l = ? i vi ch ngha thc dng v 3 5 4 9 = gi tr khch quan ca khoa hc = trung tm Ton hc v ch ngha thc dng - 62 80: cc nh thc dng ch ngha ko Poanh-ca-r v pha h; v Ma-kh 90 Ry = ngi bt kh tri lun thun tu 94 (93) 98: Ma-kh + tnh khch quan = Ry?! 100: Khi nim = bn sao thc ti Tnh khch quan 105 113: ch ngha duy vt tm thng1)
Nhng kin vit nm 1909 In ln u nm 1933 trong cun "Bt k trit hc"
khng chnh xc
nhn thc lun m vn trnh c mi ch ngha gio iu.
dng nhng ch ca ngi khc v tch s!
Theo ng nguyn bn
_______________________________________
Do V. I. L-nin vit l t qung co sch mi ca nh xut bn, km theo cun sch ca A. Ry.
1)
Trong bi bo c a ra, chng ti c nh ch lu bn c n mt l lun nhn thc ca ch ngha duy vt bin chng; trong trng hp ny, vi tnh cch l mt phng php, mt nguyn tc ch o vic nghin cu, ch ngha duy vt bin chng khng em li cc cch gii quyt vn mt cch tuyt i, m trc ht gp phn t vn mt cch ng n. Ch ngha duy vt bin chng, vi tnh cch l l lun nhn thc, phn chia thnh b phn hnh thc hay l-gch v b phn thc t hay vt cht. i vi nhn thc nguyn thy, th s, cm xc ng nht vi i tng ca cm xc, hin tng ng nht vi tn ti, vi vt t n. Th gii cc cm xc ni tm i vi ngi nguyn thy cng l th gii cc s vt. N khng phn bit s khc nhau gia th gii bn trong v th gii bn ngoi. Hnh thc nhn thc th s y, n mt giai on pht trin no ca vn ha, mu thun vi nguyn
1) 2)
634
V. I. L-nin
Nhng kin ghi trong bi vit ca A. -b-rin
635
vng ca con ngi x hi mun chinh phc cc lc lng ca t nhin, vi giai on mi, cao hn ca vn ha. Nhu cu con ngi c m rng, ti liu kinh nghim c tng thm v c tch lu, cc xung t gia tri gic v th gii bn ngoi xy ra lun, th ngy cng bc l r s tng phn gia tri gic v s vt, gia th gii cc cm xc ni tm v th gii cc s vt. Th l n lc cn c nhng hnh thc nhn thc mi. ...iu trc tip lm chng ti quan tm l ci qu trnh l-gch, qu trnh , trong trit hc hin i, a n ch ngha duy vt bin chng. Ch ngha tm l ca Hi-um, Bc-cli v nhng ngi khc da ch yu v mt tm l vo th gii cm tnh. Nhng hnh nh cm tnh l nhng i tng ca nhn thc. Kt qu m s pht trin ca ch ngha kinh nghim Anh a n, nu r: Esse = percipi, ci ang tn ti l ci c em li trong tri gic, v tt c nhng g c em li trong tri gic th u c s tn ti khch quan, ang tn ti... Can-t hiu rng ch c nh vo "trc quan ton hc" mi c th c c nhn thc thc s khoa hc. Trc quan cm tnh khng bao hm nhng iu kin cn thit cho mt nhn thc bt buc mt cch ph bin. Nhng hnh nh cm tnh khng th bao gm ton b nhng hin tng cn nhn thc. V Can-t chuyn t ch ngha [43] Trit hc H-ghen l khu cui cng v kt thc ca dy chuyn y. Chng ta thy rng Hi-um, Can-t, Phch-t, ch th c t ln trn khch th, cn khch th c coi l mt ci khng tch ri ch th... [48-58] Cc phm tr, ngha l cc khi nim ph bin thun tu nh thi gian, khng gian, tnh nhn qu, xt theo quan im ch ngha duy vt bin chng, mt mt l nhng quy nh l-gch, mt khc l nhng hnh thc thc t ca s
? tm l n ch ngha tin nghim...
vt...
Tnh hn ch ca ch ngha tin nghim biu hin ch n khng m rng quyn ca n n lnh vc thc t ca cc s vt, m li coi cc phm tr ch l nhng hnh thc ch quan v hn na l nhng hnh thc tin thin ca thc. Cn cc hin tng th ch ngha tin nghim bao qut chng bng nhng hnh thc ca phm tr, tc l nhng hnh thc l-gch ph bin; cc hnh thc ny cho
php nu ln nhng quy lut ton hc cht ch ca gii t nhin, lm cho chng c c tnh cht ph bin. Nhng ch ngha tin nghim, cng ging nh ch ngha hin tng cm th xem xem! gic lun, ch c quan h n cc hin tng. i vi chng, tn ti, vt t n u l khng th nhn thc c... Ch ngha duy vt bin chng t c "tnh tuyt i" v tnh ph bin ca nhn thc l nh n tuyn b rng cc hnh thc l "nhng trc quan" ph bin, thc t khch quan. Kh nng nhn thc hin thc bng ton hc, hay nu mun, bng "hnh hc", ngha l nhn thc chnh xc, chnh l da trn c s y. Khng gian "hnh hc" v "thi gian thun tu" l nhng trc quan thc t ph bin, v l tin ca vic nhn thc th gii cm tnh bng "ton hc"... Nhng ng thi, thc bin chng c kh nng vn ln n "trc quan" gii t nhin nh mt "chnh th", n trc quan tnh tt yu, tnh quy nh ni ti ca trt t ph bin ca gii t nhin... Con ngi nhn thc trong chng mc n hnh ng v trong chng mc chnh n b s tc ng ca th gii bn ngoi. Ch ngha duy vt bin chng dy rng con ngi b thc y phi suy ngh ch yu l do nhng cm gic m n c c trong qu trnh n tc ng vo th gii bn ngoi... Ch ngha duy vt bin chng, xut pht t quan im cho rng ch c th thng tr gii t nhin bng cch phc tng n, i hi chng ta phi lm cho hot ng ca chng ta thch hp vi cc quy lut ph bin ca gii t nhin, vi trt t tt yu ca cc s vt, vi cc quy lut pht trin ph bin ca th gii... Nh vy, Pc-m-nt thy ci m t duy hay l tnh c th nhn thc c v ng sau nhng hin tng tm thi v bin i, l bn cht chn chnh ca s vt (ci "mt"). Chnh do , n tch nhng tri gic cm tnh khi c s ca chng, tch th gii hin tng khi th gii siu hin tng... ! Nu i vi cc nh siu hnh - duy l, thc ti chn chnh c a li trong khi nim, th i vi cc nh cm gic lun , ci c a li trong tri gic cm tnh hay trc quan mi l ci thc ti. Ci nm ngoi gii hn gic quan th khng th nhn thc c. i tng ca nhn thc l nhng hin tng c nng ln thnh hin thc tuyt i. Ni dung ca thc kinh nghim l c tnh cht bin i v lu ng. Hin tng lun bc b c cht thc t ca cc
636
V. I. L-nin

ngha Can-t) khng nhn thy im chung no gia cc c tnh ca s vt v "bn tnh" ca chng, ngha l vi th gii bn ngoi, th cc nh duy vt Php nhn mnh mt cch r rng rng vt t bn thn n, t nht mt phn, l c th nhn thc c chnh trn c s nhng n tng do chng gy ra cho chng ta, rng cc c tnh ca s vt, mt mc no , l nhng ci thc ti khch quan... [60 - 62] Ch ngha duy vt bin chng ly thc th vt cht, c cht thc t lm c s ca tn ti. Ch ngha duy vt bin chng coi th gii "nh mt qu trnh, mt cht ang pht trin khng ngng" (ng-ghen). Ci tn ti bt bin v tuyt i ca phi siu hnh bin thnh ci tn ti c bin i. Ci thc
637
cht lng. C s a dng, c v s hin tng, nhng khng c s thng nht v thc th... Can-t tm cch kt hp hc thuyt hin tng lun v vic khng th nhn thc c vt t bn thn n vi hc thuyt ca cc nh siu hnh - duy l v s tn ti ca mt tn ti thc t tuyt i, ca "vt t n" Cc nh duy vt Php, ng u l Hn-bch, em bn tnh, vi t cch l bn cht siu hnh ca s vt, i lp vi cc c tnh ca s vt. S i lp ny, theo mt ngha no , cng l mt nh ni di! nguyn lun ging nh nh nguyn lun gia "vt t n" v cc "hin tng" Can-t... Nhng chng ta s bt cng i vi ch ngha duy vt Php, nu chng ta coi n l ging vi ch
vng v n nec plus ultra1)
ngha Can-t. Ch ngha duy vt th k XVIII d sao cng tha nhn rng ngay c bn cht ca s vt cng l tng i c th nhn thc c... Ch ngha duy vt Php, tuy cng cho rng vt cht tc ng vo gic quan bn ngoi ca chng ta, nhng li tha nhn rng mt s c tnh no ca nhng vt t bn thn n l c th nhn thc c. Nhng ch ngha duy vt Php li khng c trit hn, v n cho rng ch c mt s c tnh no ca s vt l c th nhn thc c, cn "bn cht" ca s vt hoc l "bn tnh" ca chng th b che giu v ch c th nhn thc c mt phn thi... S i lp cc c tnh ca s vt vi "bn tnh" ca chng nh vy l do Can-t mn ca phi bt kh tri lun, phi hin tng lun - cm gic (mn trc tip ca Hi-um)... Tri vi hin tng lun v cm gic lun, ch ngha duy vt coi cc n tng m chng ta nhn c t cc vt t bn thn n, l nhng ci c ngha khch quan. Trong khi hin tng lun (v ch
ti c tnh cht thc th c tha nhn l c bin i; bin i v vn ng l nhng hnh thc thc
t ca tn ti. Ch ngha duy vt bin chng ang khc phc nh nguyn lun v ci "tn ti" v "khng tn ti", khc phc s i lp mt cch tuyt i siu hnh "ci ni ti" vi ci "siu nghim", cc c tnh ca s vt vi bn thn s vt. Trn c s ch ngha duy vt bin chng, ngi ta c kh nng gn lin mt cch khoa hc vt t n vi cc hin tng, ci ni ti vi ci siu nghim, v khc phc c, mt mt l tnh khng th nhn thc c cc vt t n v mt mt khc l "ch ngha ch quan" v cc cht lng, v "bn tnh ca s vt, nh Plkha-np nhn xt mt cch hon ton c l, chnh l bc l ra qua cc c tnh ca n". Chnh l trn c s nhng n tng do chng ta thu c t cc vt t bn thn n, m chng ta c kh nng xt on v cc c tnh ca vt t bn thn n, v tn ti thc ti khch quan... "Ci ni ti" mang mt tnh hin thc khch quan; "ci siu nghim" bn kia cc hin tng trong phm vi "ci khng th nhn thc c" bin i t bn cht
NB
Tht l hu ln
1)
tt
638
V. I. L-nin
thn b m gic quan chng ta khng th cm bit c thnh mt ni dung "ni ti" ca thc ca chng ta, thnh mt i tng ca tri gic cm tnh. "Ci ni ti" tr thnh "ci siu nghim" trong chng mc n c mt ngha thc ti khch quan v trong chng mc n em li kh nng phn on nhng c tnh ca s vt theo cc n tng; "ci siu nghim" tr thnh "ci ni ti" trong chng mc n trong phm vi ca ci c th nhn thc c, tuy n bn kia ch th. C Ben-tp cng pht biu theo ngha y. ng ni: "Theo l lun y, gii t nhin trc ht l ton b cc hin tng. Nhng v vt t n l iu kin cn thit ca cc hin tng, ni cch khc, v cc hin tng l do tc ng ca khch th vo ch th gy ra, cho nn chng ta bt buc phi tha nhn rng cc quy lut ca t nhin chng nhng c ngha ch quan, m cn c ngha khch quan, ngha l khi ngi ta khng sai lm th mi tng quan ca t tng trong ch th ph hp vi mi tng quan ca s vt bn ngoi n"*. Th l vn quan h ln nhau gia nhng hin tng v nhng vt t n vn nhn thc quan trng bc nht y lm cho Can-t, cc nh siu hnh hc v cc nh hin tng lun phi nt c, c gii quyt mt cch duy nht khoa hc v chnh xc... [62] S thng nht ca ci tn ti v ci khng tn ti l s sinh thnh php bin chng dy nh vy. Dch ra ngn ng duy vt c th, nguyn l y c ngha l: c s ca mi ci ang tn ti l cht, l vt cht, m ci ny ang trong qu trnh pht trin khng ngng... [64 - 65] Vt th, do , khng phi ch l c th tri gic nhng nh hin tng lun - cm gic

vn tng, m n tn ti hon ton c lp vi cc tri gic ca chng ta, tn ti "cho n", vi tnh cch l "ch th". Nhng nu vt th tn ti c lp vi cc tri gic ca chng ta, th tri gic li hon ton ph thuc vo vt th ang tc ng vo chng ta. Khng c vt th th khng c tri gic, khng c biu tng, khi nim v t tng. T duy ca chng ta l do tn ti quyt nh, ngha l do nhng n tng m chng ta thu nhn c t th gii bn ngoi quyt nh. Do m c t tng v khi nim ca chng ta u c ngha thc ti khch quan...
639
Nhng chn l ng n c trnh by mt cch rm r, abstrus1) n qui g. Ti sao ngghen li khng vit mt cch ln xn nh vy!
NB
NB
Vt th tc ng vo gic quan chng ta c coi nh l nguyn
nhn ca hnh ng do n gy nn, tc l ca tri gic. Nhng ngi

hin tng lun ph nhn ngay c kh nng t vn nh th. Nhng ngi ni ti lun gi nh rng gi th c mt th gii bn ngoi tht, th th gii bn ngoi l khng nhng khng th nhn thc c i vi tri gic, m c i vi t duy na... [67] Cng phi tha nhn rng tri gic ca chng ta, vi t cch l kt qu ca tc dng ca hai nhn t th gii bn ngoi v "cm tnh" ca chng ta l khng ng nht, ngay c v ni dung, vi cc s vt ca th gii bn ngoi, th gii m chng
?)
NB
ta khng th nhn thc c mt cch trc tip, bng trc gic... [69 - 75] Vt t n, theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, l mt i tng nh n tn ti t n, "cho n". Theo ngha y, Pl-kha-np cng nh ngha vt cht "l ton b cc vt t n, v nhng vt y l ngun gc cc cm gic ca chng ta"*. Vt t n hay l vt cht y khng phi l mt khi nim tru tng ng sau cc c tnh c th ca s vt, m l mt khi nim "c th". S tn ti ca vt cht khng tch ri bn cht ca n, hay ngc li, bn cht ca n khng tch ri tn ti ca n... * "Das Bild dieses Seins auer dem Denken ist die Materie, das Substrat der Realitt!", L. Feuerbach. "Werke", Bd. 2, S. 289. Du ny c ngha l nhng t "mt cch trc tip, bng trc gic" phi i ch cho nhau.
1)
NB
1)
c m thi, nh
* N. Ben-tp. "Ph phn cc nh ph phn nc ta", tr. 199.

1)
kh hiu
640
V. I. L-nin
Mt s vt hon ton khng c cht lng hoc c tnh no, th
641
thm ch chng ta cng khng th tng tng c, n khng th tn ti, khng c mt tn ti no. Th gii bn ngoi l do chng ta
??
to thnh
xut pht t nhng tri gic ca chng ta, cn c vo nhng
n tng m th gii bn ngoi, bn thn cc s vt, gy nn trong chng ta... Gia th gii bn ngoi v th gii bn trong c mt s khc nhau no y, nhng ng thi cng c mt s ging nhau nht nh, v vy m chng ta tin ti nhn thc c th gii bn ngoi trn c s cc n tng, nhng chnh l nhng n tng do cc s vt ca th gii bn ngoi gy ra. Trn c s nhng n tng m chng ta thu nhn c do tc ng ca s vt vo chng ta, chng ta gn cho s vt nhng c tnh nht nh. n tng l hp lc ca hai yu t, v vi tnh cch nh vy, n nht nh do bn tnh ca hai nhn t quy nh v cha ng trong n mt ci g y l bn tnh ca c hai nhn t, m c hai u c... Ch c trn c s ca ch ngha duy vt bin chng l ch ngha tha nhn s tn ti ca th gii bn ngoi, mi c th xy dng c mt nhn thc lun thun tu khoa hc. K no ph nhn th gii danh t bn ngoi, th cng ph nhn c nguyn nhn ca nhng vng v cm gic ca chng ta v i n ch ngha duy tm.
th li c kh nng d kin v d on chng nhng tc ng ca cc s vt vo chng ta, m c nhng quan h v tc ng khch quan, khng ph thuc vo chng ta, ca cc s vt y, ngha l cc c tnh khch quan ca s vt... Ch ngha duy vt bin chng khng h gii quyt trc vn cu to ca vt cht theo ngha nht thit tha nhn thuyt nguyn t hoc l thuyt ht nh hoc mt gi thuyt th ba no . V nu nhng l thuyt mi v cu to ca nguyn t thng li, th h! iu khng nhng c ngha l ch ngha duy vt Pl-kha-np bin chng khng b ph sn m tri li, ch ngha khng ni g ny li c chng minh mt cch rc r nht. Vy v tro lu th thc cht ca tro lu mi trong khoa hc t nhin
mi ny,
v v ngha!
Nhng th gii bn ngoi cng l mt
nguyn tc v
tnh quy lut. V nu chng ta nhn thy trong tri gic ca chng ta mt mi lin h nht nh, u n gia cc tri gic, th ch l v nguyn nhn ca cc cm gic ca chng ta, tc l th gii bn ngoi, l c s ca mi lin h c quy lut y...
l g? Trc ht thc cht l ch nguyn t, m cc nh vt l hc vn coi l bt bin v n gin nht, tc l coi l mt "vt th" c bn v khng th phn chia c, th ngy nay t ra l gm nhng n v c bn hay nhng ht nh hn na. Ngi ta gi thit rng in t l thnh phn cui cng ca tn ti. Nhng ch ngha duy vt bin chng c khng nh rng nguyn t l gii hn tuyt i ca tn ti u?... Tht l sai lm nu bt chc cc ngi theo ch ngha Ma-kh ca chng ta m ngh rng, vi vic tha nhn thuyt in t, th vt cht, vi t cch l thc ti, bin mt, ch ngha duy vt bin chng cng sp theo, v ch ngha duy vt bin chng cho rng
khng bit n.
-b-rin hnh dung n mt cch m h. ng!
vt cht l thc ti duy nht v
cng c duy nht
Khng c kh nng d kin th khng c kh nng nhn thc mt cch khoa hc cc hin tng ca gii t nhin v ca i sng con ngi... Nhng cc s vt ca th gii bn ngoi c lin h nhn qu chng nhng vi chng ta, m cn c lin h nhn qu vi nhau, ngha l gia chnh cc s vt ca th gii bn ngoi c s tc ng ln nhau nht nh; hiu bit c cc iu kin ca s tc ng ln nhau y
thch hp cho vic h thng ha kinh nghim... Phi chng tt c cc nguyn t u gm c nhng in t vn ny cha c gii quyt, l mt gi thuyt c th cng khng c chng minh. Nhng, ngoi iu ra, thuyt in t c loi tr nguyn t khng? N ch vch ra rng nguyn t l tng i n nh, khng th phn chia v bt bin... Nhng nguyn t, vi t cch l c cht hin thc, khng b thuyt in t loi tr...
Danh t ngu ngc!
642
V. I. L-nin
643
Chng ta hy tng kt li. V mt hnh thc, ch ngha duy vt bin chng, nh ta thy, em li kh nng nhn thc mt cch khch quan v bt buc i vi mi ngi nh ch cc hnh thc ca tn ti, theo quan im ca n, cng l nhng hnh thc ca t duy, v tng ng vi mi bin i trong th gii khch quan l mt bin i trong lnh vc cc tri gic. Cn v yu t vt cht, th ch ngha duy vt bin chng xut pht t s tha nhn vt t n hay l th gii bn ngoi hay l vt cht. "Vt t n" l c th nhn thc c. Ch ngha duy vt bin chng bc b ci khng iu kin v ci tuyt i. Mi vt trong t nhin u trong qu trnh bin i v vn ng, m nhng s kt hp nht nh ca vt cht l c s ca s bin i v vn ng y. Theo php bin chng, mt "dng" ca tn ti chuyn sang mt dng khc thng qua cc bc nhy vt. Cc l thuyt vt l hin i chng nhng khng bc b, m tri li cn hon ton xc nhn s ng n ca ch ngha duy vt bin chng.
g. V. pl-kha-np. "n. G. tsc-n-sp-xki" 219

nh xut bn "si-pp-nch". xanh p-tc-bua, 1910 nhp
[52-53] By gi mi ngi u bit kh r quan h ln nhau gia cc lc lng x hi ca chng ta trong thi k ch nng n b th tiu. V vy chng ta s ch ni v iu y mt cch lt qua, ch trong chng mc iu l cn thit lm r vai tr m gii bo ch tin tin ca chng ta, ng u khi y l N.G. Tscn-sp-xki, t gnh ly trong s nghip ny. Mi ngi u bit gii bo ch y hng hi bo v li ch ca nng dn. Tc gi ca chng ta ln lt vit cc bi bo trong ng bo v vic gii phng nng dn c chia rung t cho h v khng nh rng vic chuc li rung t chia cho nng dn khng th l mt kh khn no cho chnh ph. ng chng minh lun im y bng nhng l l c tnh cht l lun chung cng nh bng nhng tnh ton phng chng chi tit nht... Nu, khi gii phng nng dn, chnh ph nc ta khng mt pht no qun ci li ca quc kh th n ngh rt t n li ch ca nng dn. Khi tin hnh chuc li, ngi ta ch ngh n li ch ca quc kh v ca a ch...
1) Nhn xt km theo ng gch cho l do V. I. L-nin ghi gc bn trn trang. V vy, y v tip sau y, nu khng th xc nh chnh xc nhn xt ca L-nin thuc v ch no th dn ton b vn bn ca trang .
NB1)
Nhng kin vit sm nht l nm 1909 In mt phn nm 1930 trong Vn tp L-nin, t.XII In ton vn ln u nm 1958 trong V. I. L-nin. Ton tp, xut bn ln th 4, tp 38
Theo ng nguyn bn
644
V. I. L-nin
[57-59] Tsc-n-sp-xki phi bt chin kch lit khng phi ch ring v cc vn kinh t. V hn na, i th ca ng khng ch l phi kinh t t do. Nhm "Ngi ng thi" trong vn hc Nga cng c nh hng th cng c nhiu s cng kch t khp cc pha vo nhm y ni chung v vo tc gi ca chng ta ni ring. Ngi ta coi cc cng tc vin ca t "Ngi ng thi" l nhng ngi nguy him sn sng lt mi "c s" lng danh. Mt s "bn ca B-lin-xki", lc u cn cho l c th i cng Tsc-nsp-xki v nhng ngi cng t tng vi ng, xa ri t "Ngi ng thi", coi n nh mt c quan ngn lun ca "phi h v ch ngha", v h bt u la l B-lin-xki s khng bao gi tn thnh phng hng ca Tsc-n-sp-xki. I.X. Tuc-gh-np* c thi nh vy. Thm ch Ghc-txen cu nhu v "nhng tn h" trong t "Ci chung" ca mnh... Ni chung, r rng l cc bn b t do ch ngha ca Ghc-txen, nh Ca-v-lin, a ng n ch lm ln. "Nhng tn h", hay "nhng k hut gi", nh ngi ta gi h Nga, ch giu chng phi l nhng s t co, m l nhng ngi ngy ng khng th v khng mun i xa hn nhng s t co v ti v qun mt ngha ca cu chuyn ng ngn "Con mo v ngi nu bp" ca Cr-lp **. Bn thn Ghc-txen phi rt nhanh chng nhn thy rng cc bn b t do ch ngha ca
Nhng kin ghi trong cun sch ca G. V. Pl-kha-np
645
Ngi dn ch - x hi s 1, tr.152220 NB
Cho n ch ny Ngi dn ch - x hi, s 1, tr.152
NB
* Tsc-n-sp-xki k rng Tuc-gh-np cn c th chu ng c ng n mt mc nht nh, nhng hon ton khng th chu c -br-li-u-bp. "Anh l con rn thng, cn -br-li-u-bp l rn h mang" ng ni nh vy vi Tsc-n-sp-xki. (Xem bc th dn " t lng bit n". Ton tp, t.IX, tr.103.) ** V bi "Very dangerous" v v nhng hu qu t nhiu m h ca n, tin th, xin xem cun sch ca ng V-t-rin-xki nhan "Ghc-txen". Xanh P-tc-bua, 1908, tr. 354.
ng theo di quan h ca ng vi Tsc-n-sp-xki, l xu n mc no v mt chnh tr. Khi ng phi ct t vi C. . Ca-v-lin th c l ng t nh NB rng "nhng k kh tnh" khng hon ton l sai *. Nhn tin ni thm, a s cc bi vit trong t "Ting ci" gy ra s bt mn c bit trong phi t do c gio dc tt, khng phi l NB ca N. G. Tsc-n-sp-xki. ng ch thnh thong tham gia vo t tp ch , v ng rt bn cng tc khc. [61-66] Vo hi , tinh thn phn chn ln t nht l trong mt b phn no ca "x hi" Nga. Thanh nin hc sinh si ng ln, cc t chc cch mng b mt xut hin; h in nhng li ku gi v cng lnh ca mnh v ch i cuc khi ngha sp ti ca nng dn. Chng ta bit rng Tsc-n-sp-xki hon ton tha nhn l c th xy ra "mt thi k nghim trng" Nga, v chng ta s cn thy tinh thn x hi ln cao nh hng mnh nh th no n hot ng chnh NB lun ca ng. Nhng ng c lin h no khng vi cc hi b mt? V vn ny cha th tr li chc chn c, m ai bit liu lc no chng ta s c ti liu gii quyt vn ny? Theo ngi M. Lm-k, mt ngi nghin cu k v n N. G. Tsc-n-sp-xki, "c th gi nh (do ng ta vit ng) rng Tsc-n-sp-xki vit "li ku gi nng dn nng n" do m ta n kt ti ng". Ngi M. Lm-k xc nh s phng on ca mnh bng cch ch ra li vn v ni dung ca t truyn n . Chng ta cho rng nhng ch dn khng phi l khng c cn c. Nhng chng ta nhc li ngay cng vi ngi Lm-k rng "tt c nhng ci ch l nhng l l t nhiu ng tin v ch th thi" **. Chng ta cng coi l kh c cn c ci kin ca ngi Lm-k cho rng t truyn n "Ngi i Nga" ni ting, mt phn do Tsc-n -sp-xki vit. * C th theo di cu chuyn v s ct t ny qua cc bc th ca C. m. Ca-v-lin v I-v. X. Tuc-gh-np gi cho A-l. I-v. Ghctxen, do M. ra-g-ma-np xut bn Gi-ne-v nm 1892. ** M. C. Lm-k. "V n N. G. Tsc-n-sp-xki". D vng, 1906, s 4, tr.179.
646
V. I. L-nin

Chng ta khng cho rng tnh cm ca ch rung thuc b lc Ru-xin v vn ny li khc nhiu vi tnh cm ca ch rung Ba-lan. Nu chng ta khng nhm th gc r ca vn Ga-li-xi-a l cc quan h ng cp, ch khng phi quan h b lc". S th ch ln nhau gia cc b tc trong nc o li cng t ra khng t nh i vi Tscn-sp-xki, v chnh ph Vin khi y, cng nh trc kia, rt c li do s th ch y. Trong phn bnh lun chnh tr ca t "Ngi ng thi" t ny cng ng bi "S khng t nh v dn tc" ng vit: "Ch cn ngh k mt cht, ta s khng ly lm l v s tn ti lu di ca quc o, l no n chng ng vng c trong iu kin cc b tc sng trong bin cng ca n ht sc t nh v chnh tr". Theo Tsc-n-sp-xki, ngi c, ngi Tip, ngi Cr-t v, nh ta thy, c ngi Ru-xin sng o u l "khng thng minh" nh nhau. ng s rng "s khng thng minh" ca ngi Xla-v c th thch c bit vo nhng nm 1848 - 1849, li s i rt xa. u nhng nm 60, Hung-ga-ri u tranh bn b chng phi tp trung c tnh cht phn ng Vin. S bt mn ca ngi Hung-ga-ri ln n mc l c lc tng sp xy ra bng n cch mng nc h. Tc gi ca chng ta, trong cc bi bnh lun chnh tr ca mnh, nhiu ln t ra lo s rng nu c phong tro cch mng Hungga-ri th nhng ngi Xla-v o li s l cng c ngoan ngon ca bn phn ng. Sch lc khi y ca nhiu b tc Xla-v o ch c th lm tng thm nhng ni lo s y, v rng nhng ngi Xla-v o t cho php mnh ca ngi ci vai tr nhc nh m h gi trong cc s kin 1848 1849. Ln n nghim khc sch lc y, Tsc-nsp-xki chng minh rng l ra h s c li hn nu, ngc li, ng h nhng k th ca chnh ph Vin, nh vy h s c th ginh c nhng nhng b rt quan trng ca bn . ng ni nh vy v quan h ca ng i Cr-t vi ng i
647
Ngi Lm-k xc nh gi thuyt ca mnh bng nhng li l ca ngi Xta-kh-vch... Chng ta hon ton ng vi ngi Xta-kh-vch l: v li vn v ni dung, t truyn n "Ngi NB i Nga" qu tht rt ging vi nhng bi bo chnh lun ca Tsc-n-sp-xki... Ai cng bit rng nhng ngi theo ch ngha Ngi dn ch - x hi, Xla-v rt tn thnh cuc u tranh ca ngi s 1, tr. 157 Ru-xin Ga-li-xi-a chng ngi Ba-lan. Tsc-nsp-xki bao gi cng ng tnh vi nhng ngi Tiu Nga. ng coi thi ph nh ca B-lin-xki i vi vn hc Tiu Nga xut hin, l mt sai lm ln. Trong t "Ngi ng thi" xut bn thng Ging 1861, ng ng mt bi t rt ng tnh vi vic ra mt ca t "C s", mt c quan ngn lun Tiu Nga. Nhng ng khng th c thi tn thnh tuyt i cuc u tranh ca ngi Ru-xin Ga-li-xi-a chng ngi Ba-lan. Mt l, ng khng thch ngi Ru-xin tm kim s ng h ca chnh ph Vin. ng cng khng thch vai tr c nh hng ca gii thy tu trong phong tro ca ngi Ru-xin Ga-li-xi-a. ng vit: "Cc s vic trn tc phi do nhng ngi trn tc quan tm". Sau cng Tsc-n-sp-xki khng thch cch t vn thun tu c t n h c h t d n t c, vn m ng coi trc ht l mt vn k i n h t . Trong bi "S khng t nh v dn tc" ("Ngi ng thi", thng By 1861) nhm chng t "Li ni" Lvp, Tsc-n-sp-xki kch lit cng kch ch ngha dn tc qu ng ca c quan ngn lun . ng vit: "Rt c th l nu xem xt ht sc chnh xc cc quan h sinh ng th t "Li ni" Lvp s nhn thy mt vn cn bn hon ton xa l vi vn b lc, l vn ng cp. Rt c th l n s nhn c pha bn ny v pha bn kia c ngi Ru-xin ln ngi Ba-lan nhng ngi thuc cc b lc khc nhau nhng li cng mt a v x hi. Chng ta khng cho rng ngi nng dn Ba-lan li th ch vi vic gim bt ngha v v ni chung vic ci thin sinh hot ca dn Ru-xin.
648
V. I. L-nin
Hung-ga-ri, ng cng nhc li iu y c vi ngi Ru-xin. Trong bi "S khng t nh v dn tc" c on vit: "ng phi ng cp, th ch vi ngi Ru-xin, by gi ang sn sng nhng b... y l iu m t "Li ni" Lvp nn suy ngh n; c l nhng nhng b m nhng ngi b n cho l k th li sn sng thc hin mt cch thnh tht, c l, nhng nhng b y ln n mc s hon ton tha mn c ngi dn Ru-xin, v bt k th no, cng chc chn l nhng nhng b y ln hn nhiu v quan trng hn nhiu so vi tt c nhng g m ngi dn Ru-xin c th nhn c ca ngi o"... Sau cng, trong phn u cun tiu thuyt "M u" c miu t thi hu ngh ca Vn-ghin i vi X-c-lp-xki (X-ra-cp-xki?). Vn-ghin thch s trung thnh v hn ca X-c-lp-xki i vi nim tin ca mnh, thch ng khng t t nh nhen, bit t ch ng thi c s say sa nhit tnh ca mt nh c ng chn chnh. Vn-ghin gi ng l c o n n g i c h n c h n h v ngh rng phi t do ca chng ta c th hc c nhiu ng. Tt c nhng ci rt hay*, nhng nhng ci cng khng h gii thch c thi thc t ca Tsc-n-sp-xki i vi vn Ba-lan. Tsc-n-sp-xki khi gn 34 tui. Ti nng ca ng ang ny n rc r, v ai bit rng ng c th vn n nh cao nh th no trong s pht trin ca mnh! Nhng ng cn c sng t do chng bao lu. Ngi ta coi ng l ngi ng u mt ng phi cc oan, l ngi tuyn truyn cc k c nh hng cho ch ngha duy vt v

ch ngha x hi. Ngi ta coi ng l "k u tu" ca thanh nin cch mng, ngi ta buc ti ng v tt c nhng s bng n v u tranh ca thanh nin. Cng nh tnh hnh bao gi cng xy ra trong nhng trng hp nh vy, ting n bm to s vic v gn cho Tsc-n-sp-xki c nhng v hnh ng m khng bao gi ng c. Trong "M u ca m u", t ng miu t nhng cu chuyn thu dt c tnh cht ng tnh t do ch ngha, lu hnh P-tc-bua v nhng mi lin h ba t ca Vn-ghin (tc ca chnh ng) vi nhm nhng ngi Nga b trc xut Lunn... [71 - 73] u l b quyt thnh cng phi thng ca cun "Lm g?". Cng ging nh b quyt thnh cng ca cc tc phm vn hc, b quyt thnh cng ca cun sch ny l ch n tr li mt cch sinh ng v d hiu i vi mi ngi v nhng vn c s ng cng chng bn c ht sc quan tm. Bn thn nhng t tng nu trong khng phi l mi; Tsc-n-spxki hon ton ly t trong vn hc Ty u. Trc ng rt lu, Gioc-gi Xng Php* tuyn truyn nhng quan h t do, v nht l nhng quan h tht th, chn tht trong tnh yu ca nam v n. Lu-cr-xi-a Phlo-ri-ani, v yu cu o c do b ra trong tnh yu, chng khc g V-ra Pa-vlp-na L-pu-kh-va - Kic-xa-n-va. Cn v tiu thuyt "Gic-c" th s d dng rt ra t mt lot trch dn kh di ch r l trong tiu thuyt "Lm g?" hu nh hon ton din t li nhng t tng v suy lun ca nhn vt yu t do v qun mnh ca Gioc* Nhn tin ni rng Wahlverwandshaften ca G-t cng l li ni bnh vc nhng quan h y. Mt s ngi c nghin cu lch s vn hc c hiu r iu ; trong lc khng dm mt st mt nh vn c uy tn nh th v ng thi khng dm ng vi ng v c tnh phi-li-xtanh ca h, nhng ngi ny li thng ni p a p ng mt iu g hon ton kh hiu v nhng l l ng c i d ng nh k l ca mt ng i c v i.
649
Cho n ch ny Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 158
NB
NB
idem Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 165-166
* Vn-ghin nh gi c bit "s c h n c h n" ca X-c-lp-xki biu hin nm 1848 V-ln, khi mt mnh ng, gia tt c cc ng ch ca mnh, khng mt t ch v hon ton bnh tnh suy ngh v kh nng hu nh khng c ca cuc khi ngha v trang.
650
V. I. L-nin
gi Xng*. M cng khng phi mt mnh Gioc-gi Xng tuyn truyn s t do trong cc quan h loi y. Nh ta bit, c R-bc -oen v Phu-ri-, nhng ngi c nh hng quyt nh n th gii quan ca Tsc-n-spxki, cng tuyn truyn nh th**. V tt c nhng t tng y c chng ta nhit lit ng tnh ngay t

nhng nm 40... Nhng trc khi cun tiu thuyt "Lm g?" ra i, nhng nguyn tc y ch c mt dm "nhng k thng lu" tn thnh; cng chng bn c ng o hon ton khng hiu cc nguyn tc . Ngay c Ghc-txen cng khng dm pht biu nhng nguyn tc mt cch y v r rng trong cun tiu thuyt "Ai c li?" ca mnh. A. ru-gi-nin, trong cun truyn "P-lin-ca Xc-x"*, gii quyt vn mt cch r rt hn. Nhng cun truyn ny qu m nht, hn na, cc nhn vt trong y thuc v ci gi l x hi cao cp, quan li v chc sc, nn hon ton khng c "nhng ngi tr thc bnh dn" quan tm, nhng ngi ny l cnh t ca cng chng bn c sau khi ch ca Nic-lai sp . [75 - 77] Trong cc gic mng ca V-ra Pavlp-na, chng ta thy mt c im ca cc quan im x hi ch ngha ca Tsc-n-sp-xki; tic rng cho n tn gn y, nhng ngi x hi ch ngha Nga khng ch y n c im y. Trong cc gic mng y, ci hp dn chng ta l ci thc m Tsc-n-sp-xki hon ton thm nhun, cho rng ch x hi ch ngha ch c th da trn c s p dng rng ri vo sn xut nhng lc lng k thut c pht trin trong thi k t sn. Trong cc gic mng ca V-ra Pa-vlp-na, cc i qun lao ng ng o tin hnh sn xut chung, ng thi chuyn t Trung sang nc Nga, t cc nc c kh hu nng sang cc nc lnh. C nhin, cng c th hnh dung tt c nhng ci y nh c Phu-ri-, nhng cng chng bn c Nga khng bit ci y, iu ny cng c th thy c trong lch s sau ca ci gi l ch ngha x hi Nga. Trong cc quan nim ca mnh v x hi x hi ch ngha, cc nh cch mng ca chng ta thng khi i n ch
651
NB
211) 22 23 25
30
35
40 41 42
* Trong nht k ca mnh, ngy 26 thng Ba 1853, Tsc-n-sp-xki ghi li cu chuyn sau y vi v cha ci: ""L no anh ngh rng em s phn bi anh?" "Anh khng ngh th, anh khng ch i iu y, nhng anh cng ngh v trng hp y". "Vy th khi y anh s lm g?" Ti k cho c ta v Gic-c ca Gioc-gi Xng. "Vy th anh cng s t bn cht ?" "Anh khng ngh th", v ti ni rng ti s c kim cho c y cun tiu thuyt ca Gioc-gi Xng (c y cha c n, hay d sao cng khng nh cc t tng ca n)" (Ton tp, t. X, phn 2, chng 3, tr. 78). Chng ti cho rng nn trch mt on na trong cc cu chuyn ca Tsc-n-sp-xki vi v cha ci ca ng: "Cn nhng quan h y s nh th no ngy hm kia, c y ni: nh chng ta s c cc phng ring, v anh khng c n vi em nu khng c php; chnh ti cng mun sp xp nh vy, c l, ti ngh v iu cn nghim tc hn c ta; chc hn c ta ch hiu mt iu l c ta khng mun ti lm phin c, cn ti th hiu rng ni chung bt c ng i chng no cng phi cc k t nh trong quan h v chng vi ngi v" (sch dn, tr. 82). V-ra Pa-vlp-na cng c cu chuyn gn ging nh vy vi L-pu-khp trong tiu thuyt "Lm g?". ** V tt cn nhc li l R-bc -oen tuyn truyn hng hi nh th no theo hng . Cn v Phu-ri- th y xin trch nhng li l su sc sau y ca ng: "les coutumes en amour... ne sont que formes temporaires et variables, et non pas fond immuable" (Oeuvres compltes de Ch. Fourier, t. IV, p. 84).
NB
1) Nhng con s ny do V. I. L-nin vit l ch cc dng ca trang 72 cun sch ca G. V. Pl-kha-np.
* "Ngi ng thi", 1847, s 12.
652
V. I. L-nin
hnh dung n di dng mt lin hp cc cng x nng dn canh tc ng rung ca mnh cng bng chic cy c l s m ngi ta dng bi t ngay di thi Va-xi-li M mt. Song, l t nhin, th "ch ngha x hi" y quyt khng th c tha nhn l ch ngha x hi. Giai cp v sn ch c th c gii phng do gii phng c con ngi khi "q u y n l c c a r u n g t" v ni chung ca gii t nhin. M mun thc hin s gii phng cui cng th tuyt i cn c nhng i qun lao ng v vic vn dng rng ri vo sn xut nhng lc lng sn xut hin i m Tsc-n-sp-xki ni trong cc gic mng ca V-ra Pa-vlp-na, m chng ta hon ton qun mt khi mun t c "tnh thc tin". Tsc-n-sp-xki c mt khi nc ta ny 1 sinh mt kiu "ngi mi" mi. Kiu ngi y c ng nu ra qua Ra-khm-tp. Tc gi ca chng ta hn hoan cho mng s xut hin ca kiu mi y v khng th khng vui mng miu t chn dung ca kiu y d l khng r rng. ng thi, ng bun b nhn thy trc rng nh cch mng Nga s phi chu bit bao au kh; cuc sng ca h phi l cuc sng u tranh gian kh v hy sinh nng n. V th l Tsc-n-sp-xki nu ra trc chng ta mt con ngi tht s kh hnh l Ra-khm-tp. Rakhm-tp ra sc t giy v mnh. Anh ta hon ton "khng thng tic mnh", theo li b ch nh ca anh ta k. Thm ch anh ta dm th xem mnh c chu ng c tra tn hay khng, vi mc ch anh ta nm sut m trn mt tm pht c cm anh. Nhiu ngi, k c Pi-xa-rp, cho ch l mt tr lp d. Chng ti ng l mt s chi tit trong tnh cch ca Ra-khm-tp c th c miu t mt cch khc. Nhng ton b tnh cch y d sao vn l hon ton ng vi thc t: hu nh trong mi

2 nh x hi ch ngha xut sc ca chng ta nhng 3 khng nh
653
NB i chiu vi Ngi dn ch x hi, s 1
nm 60 v 70
u c mt phn
tnh cch Ra-khm-tp... Chng ti ly nhng li ni sau y ca tc gi ca chng ta trong bc th ca ng gi cho v, lm t cho bi bo u tin ca chng ti vit v Tsc-n-sp-xki, bi ny c vit di n tng cn nng hi v tin ng qua i v c sa i li hon ton trong ln xut bn ny: "Cuc sng ca hai chng ta thuc v lch s; hng trm nm s qua, nhng tn tui ca chng ta vn s ng yu i vi con ngi; v ngi ta s nh n cc tn tui vi lng bit n khi m khng cn nhng con ngi tng sng vi chng ta". Bc th vit ngy 5 thng Mi 1862, ngha l vo lc tc gi ca n b cm t.
2 nh cch mng Nga 3 ln (Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 174) NB
NB
1 nh cch mng trong Ngi dn ch - x hi (s 1, tr. 173)
654
V. I. L-nin

H1) thng rt cnh gic khng nu bt nhng cn c ngn cn h tha nhn nng lc tri gic l mt trong nhng c tnh ca vt cht, v h thch bc b ci m khng mt nh duy vt ni ting no ni, t nht l vo thi cn i, tc l: tri gic cng l ci vn ng *... [106- 108] V qu trnh chy ca g i i vi nhiu hin tng m qu trnh chy m ca n vn khng c. Song, gia hai qu trnh y khng c s khc nhau cn bn. Tri li, v bn cht, l cng mt qu trnh; nhng ch c iu l trong trng hp th nht, qu trnh y din ra rt nhanh, cn trong trng hp th hai th cc k chm. V vy, nhng c tnh vn c ca mt vt th ang trong qu trnh y, trong trng hp th nht, c mt sc mnh ln, cn trong trng hp th hai th "ht sc yu, khin trong sinh hot thng thng hon ton khng th nhn thy n". Vn dng vo vn cc hin tng tm l, iu c ngha l c di dng khng c t chc, vt cht khng mt ci nng lc c bn l "cm gic", nng lc y em li nhng thnh qu "tinh thn" phong ph cc ng vt cao cp. Nhng trong vt cht khng c t chc, nng lc y tn ti mc cc k yu. V vy, nh nghin cu hon ton khng th nhn thy n, v chng ta c th coi n l con s khng, m hon ton khng c nguy c sa vo mt sai lm r rt no. Nhng d sao khng c qun rng nng lc y ni chung l nng lc vn c ca vt cht v, do , khng c cn c
655
NB
Phn mt Cc quan im trit hc, lch s v vn hc ca N. G. tsc-n-sp-xki Thin mt Quan im trit hc ca N. G. Tsc-n-sp-xki
Chng mt
tsc-n-sp-xki v Ph-bch
[81] Trong ln xut bn u tc phm ny, bi u ca tc phm, ngoi nhng vn khc, cp n cc quan im trit hc ca Tsc-n-sp-xki, c vit vo cui nm 18 9 9, chng ti pht biu quan nim cho rng v cc quan im trit hc, tc gi ca chng ta l ngi k tc Ph-bch. C nhin, quan nim y ca chng ti trc ht da trn c s so snh nhng t tng ca Tsc-n-sp-xki c quan h t nhiu gn gi vi trit hc, vi cc quan im ca Ph-bch...
NB
Chng ba Bt chin vi I-ua-k-vch v nhng ngi khc

[102 - 103] "... Vic kt hp cc c tnh hon ton khc loi trong cng mt s vt l quy lut ph bin ca cc s vt". Cng c th ni nh vy v ci c tnh m chng ta gi l nng lc cm gic v t duy. Khong cch gia c tnh y v ci gi l nhng c tnh vt l ca c th sng tht ln qu mc. Nhng iu khng ngn cn n l c tnh cng ca ci c th ng thi c qung tnh v c nng lc vn ng...
khng phi l qu mc (tuy chng ta cha bit ci mc )
* Chng ti cho rng cc nh duy vt c i, chng hn -m-crt v -pi-quya, c th c nhng s khng r rng no v vn ny, tuy iu ny cn hon ton cha c chng minh: v cn nh rng chng ta cha bit c y quan im ca cc nh t tng y.
1)
NB
Nhng i th ca ch ngha duy vt
656
V. I. L-nin
nhn n nh nhn mt ci g k diu ni n biu hin ra vi mt sc mnh c bit, nh ta thy, chng hn, cc ng vt cao cp ni chung v ch yu ngi. Khi pht biu vi mt s thn trng cn thit trong iu kin lc by gi ca bo ch chng ta t tng y, Tsc-n-sp-xki xch li gn cc nh duy vt nh La M-t-ri v i--r; cc ng ny, n lt mnh, li ng trn quan im ca ch ngha Xpi-n-da c gii thot khi nhng phn ph thn hc khng cn thit... [107] I-ua-k-vch cng khng nh rng nhng khc nhau v s lng bin thnh nhng khc nhau v cht khng phi trong bn thn i tng, m trong quan h ca n vi ch th bit cm gic. Nhng l mt sai lm l-gch rt th bo. Mun thay i quan h ca n vi ch th bit cm gic th khch th phi thay i bn thn n trc ...

nh duy tm. Do , nhng li trch mc hon ton khng phi l i vi ti vi tnh cch mt nh vn ring bit, m tht ra l i vi mt th l lun m ti coi vic tuyn truyn n l mt vic c ch. Nu khng tin, anh hy nhn vo cun "T in trit hc", do ngi X. G. xut bn, cng thuc v mt khuynh hng ging nh ngi I-ua-k-vch, anh s thy rng cng ni nh vy v mi ngi khng phi l duy tm: no l ngi khng bit tm l hc, no l ngi khng bit cc khoa hc t nhin, no l ngi ph nhn kinh nghim ni ti v b cc s kin hon ton bc b, no l ngi y ln ln siu hnh hc vi cc khoa hc t nhin, v s nhc con ngi, v.v. v v.v...".
657
khng phi l-gch, m l nhn thc lun
Chng bn Hc thuyt v o c
[111 - 112] Ni chung, trong quan im ca Tsc-n sp-xki v tnh ch k hp l, biu hin rt r ci khuynh hng vn c ca tt c "cc thi k khai sng" (Aufklrungsperioden), khuynh hng i tm trong l tr ch da cho o c, v trong tnh chn chn t nhiu cn bn ca mt ngi ring r s gii thch v tnh cch v hnh vi ca ngi y. i khi, nhng suy lun thuc v im ny ca Tsc-n-spxki ging ht vi cc suy lun ca Hen-v-ti-t v nhng ngi cng t tng vi ng. Nhng suy lun y cng nhc ta hu nh mnh m nh vy nh n nhng suy lun ca mt i biu in hnh ca thi k khai sng c Hy-lp l X-crt; trong khi bo v tnh bn, X-crt chng minh rng vic c bn b l c l i, v bn b c th c ch lc ta b bt hnh. S d c nhng cc oan nh vy ca tnh l tr l v cc nh khai sng thng
NB
...Trong t "K s nc nh", sau khi lit k tng im nhng l l dng nh khng th bc b c ca I-ua-k-vch, u--skin hng v Tsc-n-sp-xki v vit rng: "Hnh nh r; y khng cn l ni v mt ngi no khc, m l ni v ng, khng phi ni v trit hc v sinh l hc ni chung, m l ni v vic ng khng bit cc khoa hc y. y cn g phi c ci ct thu li v th trit hc chng vin? Ti sao li ln ln nhng s vt hon ton khc nhau v ni rng ng bit tt c nhng ci ngay trong chng vin v thm ch by gi cn thuc lng?" V im ny, Tsc-n-sp-xki tr li rng do u--skin khng bit nhng quyn v chng vin cho nn ng ta khng th hiu c vn ra sao. ng ni tip: "Nu anh chu kh xem xt k nhng quyn v y th anh s thy rng tt c nhng khuyt im m ngi I-ua-k-vch khm ph thy ti th nhng quyn v y khm ph thy A-ri-xtt, B-cn, Gt-xen-i, Lc-c, v.v. v v.v., tt c cc nh trit hc khng phi l
NB
khng bit ng trn q u a n i m v s p h t t r i n*... * T m hn v im ny, xem trong cun sch ca chng ti: "Beitrge zur Geschichte des Materialismus - Holbach, Helvetius und Karl Marx". Stuttgart, 1896.
658
V. I. L-nin
659
Thin II Quan im lch s ca N. G. Tsc-n-sp-xki Chng hai Ch ngha duy vt trong cc quan im lch s ca Tsc-n-sp-xki
[159 - 161] Tsc-n-sp-xki vn dng quan im ca Ph-bch vo m hc, v y, nh ta s thy di y, ng t c nhng kt qu m theo mt ngha nht nh l rt xut sc. Nh ng c y, nhng kt lun ca ng khng hon ton tha ng, v rng khi nim hon ton ng n v s pht trin thm m ca loi ngi i hi phi ra trc mt quan nim chung v lch s. Cn i vi quan nim chung y v lch s, Tsc-n-sp-xki ch tin c mt vi bc, tuy rt chc chn, theo hng i ti ch ra quan nim . Nhng on trch di cc tc phm ca ng, m chng ta va lm, c th l nhng v d v cc bc y...
Chng ba
Ch ngha duy tm trong cc quan im lch s ca Tsc-n-sp-xki y l nhng iu chng ta c thy trong bi vit ca ng v mt cun sch ni ting ca V. P. Bt-kin: "Nhng bc th v Ty-bannha" (Ngi ng thi, 1857, s 2): "S phn chia nhn dn thnh cc ng cp th ch thng l mt trong nhng tr ngi ln nht cho vic ci thin tng lai ca nhn dn, Ty-ban-nha khng c s phn chia tai hi y, khng c s th ch khng th iu ha gia cc ng cp, trong mi mt ng cp sn sng hy sinh nhng thnh qu lch s qu gi nht min l lm hi c ng cp khc, Ty-ban-nha, ton dn tc t cm thy mnh l mt chnh th. c im y l c im khc thng trong cc dn tc Ty u n mc ng c ht sc ch , v c im y, bn thn n, c th c coi l ci bo m cho tng lai hnh phc ca t nc"*. * Ton tp, t. III, tr. 38.
y khng phi l mt s v vit sai, v rng sau vi trang, cng trong bi y, Tsc-n-sp-xki ni: "So vi phn ln cc dn tc vn minh, nhn dn Ty-ban-nha c ci u th khng th tranh ci c v mt mt cc k quan trng: cc ng cp Ty-ban-nha khng b phn chia vi nhau bi s hn th c hu hay bi s i lp cn bn v li ch; h khng phi l nhng ng cp th ch ln nhau nh ta thy nhiu mnh t khc ca Ty u; tri li, Ty-ban-nha, mi ng cp u c th cng hng ti mt mc tiu"*... [163 - 165] h1) c thin hng nhn theo quan im duy tm v c lch s qu kh ca loi ngi. Do , trong cc suy lun ca h v lch s y, chng ta rt thng gp nhng mu thun hin nhin nht v hnh nh r rng nht: nhng s vic xem chng c gii thch theo ngha hon ton duy vt bng nhin li c gii thch hon ton duy tm; v ngc li, nhng s gii thch duy tm li thng xen vo nhng li l hon ton duy vt. S khng vng vng , s chuyn t ch ngha duy vt sang ch ngha duy tm v t ch ngha duy tm sang ch ngha duy vt, mt s chuyn din ra lun lun m bn c hin nay nhn thy, nhng tc gi li khng nhn thy, cng biu hin c trong cc suy lun v lch s ca Tsc-n-sp-xki; v mt ny, ng rt ging cc nh khng tng v i ca phng Ty. Rt cuc, cng nh h, ng nghing, xin nhc li, v ch ngha duy tm. C th thy r iu cn c vo mt bi rt hay ca ng "V nguyn nhn sp ca La-m (phng theo Mng-te-xki-)" ng trong "Ngi ng thi", 1861 (s 5). Trong bi ny, ng cng quyt phn i kin lu hnh rt rng ri cho rng quc Ty La-m sp v ni b n khng c nng lc pht trin hn na, trong khi th nhng ngi d man tiu dit n li em n nhng ht ging mi ca tin b... y khng h ni n cc quan h x hi ni b ca La-m lm cho n suy yu v cng c chnh Ghi-d ch ra trong bi vit u tin ca ng "Essais sur l'histoire de France", cng khng h ni n nhng hnh thc sinh sng chung quyt nh sc mnh ca nhng ngi d man c trong thi k sp ca quc Ty La-m. Tsc-n-sp-xki thm ch qun c nhng li ni ni ting, cng do chnh ng dn ra mt ch khc, ca Pli-n; latifundia perdidere Italiam (cc i in trang git cht nc ). Trong "cng thc v * Ton tp, t. III, tr. 44.
1)
nhng ngi x hi ch ngha khng tng
660
V. I. L-nin
661
tin b" ca ng, nh cch din t nc ta sau ny, khng thy ni n nhng quan h ni b ca nc y. Mi ci u quy v s pht trin tr tu. Tsc-n-sp-xki kin quyt tuyn b rng s tin b l da trn s pht trin tr tu v "mt cn bn ca n chnh l nhng thnh tu v s pht trin ca kin thc". Thm ch ng khng h ngh rng "nhng thnh tu v s pht trin ca kin thc" c th tu thuc cc quan h x hi, cc quan h y trong nhng trng hp ny c th thc y thnh tu v s pht trin y, nhng trong trng hp khc li cn tr chng. Theo ng miu t, quan h x hi l kt qu n gin ca s truyn b nhng kin no . Chng ta va c thy iu : "kin thc lch s ang c to ra; nh m gim bt c nhng khi nim gi di cn tr con ngi xy dng cuc sng x hi ca mnh, v cuc sng y ang c xy dng c kt qu hn trc kia". iu ny rt khng ging vi iu m tc gi ca chng ta ni trong bi vit v cun sch ca R-s. y, ngoi nhng iu khc, chng ta thy ng ni rng khng th v thm ch ng nc ci nu xt on cc nh khoa hc nh cc hc sinh: khng bit mt khoa hc no v do to cho mnh mt quan im sai lm. y, ngoi nhng iu khc, chng ta thy ng ni rng vn khng phi l s lng kin thc mt nh khoa hc no , m l li ch ca tp on m nh khoa hc y i din. Tm li, qua y ta thy rng quan im x hi l do li ch x hi quyt nh, t tng x hi l do i sng x hi quyt nh. By gi li ngc li. By gi li thy rng i sng x hi do t tng x hi quyt nh v nu ch x hi c nhng khuyt im no y th l do x hi, ging nh ngi hc sinh hc km hay hc t v v vy to cho mnh nhng quan nim sai lm. Khng th tng tng ra mt mu thun no ng ngc nhin hn th... [170] Quan im ca Ghc-txen v quan h ca nc Nga vi "th gii c" hnh thnh di nh hng mnh m ca nhng ngi theo ch ngha Xla-v v l quan im sai lm. Nhng c th i n mt quan im sai lm m vn theo mt phng php t nhiu ng n, cng y nh c th c mt quan im ng n nh dng mt phng php t nhiu sai lm. V vy xin hi: ci phng php m Ghc-txen dng xy dng quan im sai lm ca mnh c quan h nh th no vi ci phng php a Tsc-n-sp-xki n s ph nh v ch riu mt cch hon ton ch ng i vi quan im y...
Chng nm Tsc-n-sp-xki v Mc
[188 - 190] Ngi ta c th nhc chng ti rng theo nhn xt ca chng ti, nhng bi ph bnh ca Tsc-n-sp-xki m chng ti phn tch, xut hin sau khi cc quan im lch s ca Mc v ng-ghen hnh thnh thnh mt chnh th cht ch. Chng ti cng khng qun iu . Song chng ti ngh rng vn y khng phi c gii quyt ch bng nhng t liu theo thi gian. Nhng tc phm chnh ca Lt-xan cng xut hin ngay sau khi cc quan im lch s ca Mc v ng-ghen hnh thnh hon chnh, th m v mt ni dung t tng, cc tc phm y cng thuc v thi k chuyn t ch ngha duy tm lch s sang ch ngha duy vt lch s. Vn khng phi l khi no mt tc phm no y xut hin, m l ni dung ca n ra sao... Chng ti s khng nhc li rng Tsc-n-sp-xki cn lu mi on tuyt vi ch ngha duy tm v quan nim ca ng v qu trnh pht trin tip theo ca x hi l hon ton c tnh cht duy tm. Chng ti ch xin bn c nhn thy rng ch ngha duy tm v lch s ca Tsc-n-spxki buc ng, trong cc kin v tng lai, phi dnh a v hng u cho nhng ngi "tin tin" n h n g t r t h c, nh chng ta ni by gi, - nhng ngi ny NB phi truyn b trong qun chng mt chn l x hi rt cuc pht hin c. ng dnh cho qun chng vai tr l nhng binh lnh lc hu ca mt i qun ang tin ln pha trc. C nhin, khng mt nh duy vt sng sut no li khng nh rng "ngi dn thng" trung bnh, ch v l dn thng, ngha l "ngi ca qun chng", nn hiu bit khng km "ngi tr thc" trung bnh. C nhin, ngi bit t hn. Nhng y khng phi l ni n kin thc ca "ngi dn thng", m l ni n hnh vi ca ngi y. M hnh vi ca ngi ta th khng phi lc no cng do kin thc ca h quyt nh, m bao gi cng c quyt nh c h n g n h n g bi kin thc NB ca h, m cn - v ch yu nht bi a v ca h, v kin thc vn c ca h ch lm r v l gii a v ca h m thi. y li phi nhc li nguyn l c bn ca ch ngha duy vt ni chung v ca cch gii thch duy vt i vi lch s ni ring: khng phi tn ti do
662
V. I. L-nin
thc quyt nh, m thc l do tn ti quyt nh. " thc" ca con ngi trong "gii tr thc" pht trin hn thc ca con ngi trong "qun chng". Nhng "tn ti" ca con ngi trong qun chng a li cho h mt phng thc hnh ng r rng hn nhiu so vi phng thc hnh ng m a v x hi ca ngi tr thc em li cho h. V vy, quan im duy vt v lch s ch cho php, theo mt ngha nht nh v rt hn ch, ni n s lc hu ca con ngi trong "qun chng" so vi con ngi trong gii tr thc: theo mt ngha nht nh, "ngi dn thng" chc chn lc hu hn "ngi tr thc", nhng theo mt ngha khc, h chc chn li hn ngi tr thc...
663
NB
Ci m trong quan im lch s ca Tsc-n-sp-xki l mt khuyt im do tnh trng cha hon thin ca ch ngha duy vt ca Ph-bch gy ra, th v sau tr thnh c s ca ch ngha ch quan ca chng ta, ch ngha ny chng c g l ging vi ch ngha duy vt v kin quyt chng li ch ngha duy vt chng nhng trong lnh vc lch s, m c trong lnh vc trit hc. Phi ch quan hunh hoang t gi mnh l nhng ngi k tc cc truyn thng tt p nht ca nhng nm 60. Thc t, h ch tip tc nhng mt yu ca th gii quan vn c ca thi i y...
ta. Nhng ng khng i ti quan im coi hot ng ca con ngi nh l hot ng v t t h . V Cun sch ca th, trong cun "Bn cht ca C-c gio", ng ch Pl-kha-np coi hot ng l lun l hot ng tht s ca vit v ngi"*... Ging nh ngi thy ca mnh, Tsc-nTsc-n-sp-xki sp-xki hu nh ch tp trung ch vo hot ng cng c "l lun" ca loi ngi, chnh do , trc mt khuyt im ng, s pht trin tr tu tr thnh nguyn nhn su nh vy xa nht ca s vn ng lch s... [205] Theo Tsc-n-sp-xki th trong lch s, t xu bao gi cng b trng pht ch ng. Trn thc t, nhng s kin lch s m ta bit khng em li mt cn c no cho ci quan im c l l ng mng nhng d sao vn l ngy ng y. Ch c mt vn c th lm cho chng ta quan tm, l: lm sao m quan im y c th xut hin tc gi ca chng ta c. V vn ny c th tr li bng cch ch ra thi i ca Tsc-n-sp-xki. l thi i x hi pht trin mnh m, c th ni, thi i y c mt yu cu o c l cn c nhng quan im cng c lng tin vo s tht bi khng trnh khi ca iu c...
Thin ba Quan im vn hc ca N. G. Tsc-n-sp-xki Chng mt ngha ca vn hc v ngh thut

[221] Quan im coi ngh thut nh mt t r c h i , c b sung bng quan im coi tr chi nh "con ca lao ng", soi sng cc k r bn cht v lch s ca ngh thut. Quan im y ln u tin cho php nhn vo nhng ci y theo quan im duy vt. Chng ta bit rng ngay t khi mi bt u hot ng vn hc, Tsc-n-sp-xki c mt c gng rt t, theo li ca mnh, vn dng trit hc duy vt ca Ph-bch vo m hc. Chng ti dnh mt tc phm ring ni v c gng y ca ng**. V vy, y, chng ti ch ni rng c gng y tuy rt t, theo li ca ng, nhng, cng nh quan im lch * Xem lun cng ca ng v Ph-bch, vit t ma xun 1845. ** Xem bi "L lun m hc ca Tsc-n-sp-xki" trong vn tp "Trong hai mi nm".
Chng su Nhng tc phm cui cng v lch s ca Tsc-n-sp-xki

[199] Tsc-n-sp-xki ni chung ht sc phn i l lun y1). Trong khi pht biu quan im duy tm v tin trnh pht trin lch s, ng tip tc t coi mnh l mt nh duy vt trit . ng lm. Nhng sai lm ca ng bt r mt trong nhng khuyt im chnh ca h thng duy vt ca Ph-bch. Mc nhn xt rt ng: "Ph-bch mun cp n cc khch th c th, thc t khc vi cc khch th ch tn ti trong t tng chng
1)
ch ngha duy tm
664
V. I. L-nin
665
s ca Tsc-n-sp-xki, n vn phn nh khuyt im c bn ca trit hc Ph-bch, tc l: mt lch s, hay ni ng hn, mt bin chng ca trit hc y cha c nghin cu y . V ch v mt y, trong th trit hc m ng tip th, cha c nghin cu y , cho nn Tsc-n-sp-xki c th khng ch n tm quan trng ca khi nim tr chi i vi vic gii thch ngh thut mt cch duy vt...
Chng hai B-lin-xki, Tsc-n-sp-xki, Pi-xa-rp NB

[236] "Ch c hin thc l em li cho con ngi khoi cm bn vng; ch nhng mun no ly hin thc lm cn c ca mnh th mi c ngha quan trng; ch c th mong i s thnh cng nhng hy vng no do hin thc gi nn v nhng s vic no c tin hnh bng cc lc lng v hon cnh do hin thc ra"*. Khi nim mi v "hin thc" l nh vy. Khi ni rng khi nim y l do cc nh t tng hin i ra t trong nhng m ch mp m ca trit hc tin nghim, th Tsc-n-sp-xki c ni n Ph-bch. V ng trnh by hon ton ng khi nim ca Ph-bch v hin thc. Phbch ni rng cm tnh hay l hin thc l ng nht vi chn l, ngha l i tng theo ngha chn chnh ca n ch do cm gic em li. Trit hc t bin cho rng cc quan nim v cc i tng ch da trn kinh nghim cm tnh l khng ph hp vi bn tnh tht s ca cc i tng v phi c kim tra bng t duy thun tu, tc l t duy khng da trn kinh nghim cm tnh. Ph-bch kin quyt chng li quan im duy tm y. ng khng nh rng cc quan nim v cc i tng da trn kinh nghim cm tnh ca chng ta l hon ton ph hp vi bn tnh ca cc i tng y. Ch khng may l tr tng tng ca chng ta thng xuyn tc cc quan nim y nn chng mi mu thun vi kinh nghim cm tnh ca chng ta. Trit hc cn phi ui ra khi cc quan nim ca chng ta ci yu t tng tng xuyn tc chng; n phi lm cho cc quan nim y ph hp vi kinh nghim cm tnh. N phi lm cho loi ngi quay tr li li trc quan cc i tng thc t, li trc quan ny chim u th Hy-lp c v khng b tr tng tng xuyn * Ton tp ca N. G. Tsc-n-sp-xki. T. II, tr. 206.
tc. V chng no loi ngi chuyn sang s trc quan y th n quay tr v vi bn thn mnh, v rng nhng ngi phc tng nhng iu ba t th t mnh ch c th l nhng thc th tng tng, ch khng phi l nhng thc th thc t. Theo li Ph-bch, bn cht ca con ngi l cm tnh, ngha l hin thc, ch khng phi l s ba t v s tru tng... [242 - 243] "Khi chng ta vo mt ni ng Ngi dn ngi th chng ta nhn thy chung quanh mnh ch - x hi, nhng con ngi mc u phc, ng phc hay mc s I, tr. 143 o ui tm; nhng ngi ny th cao nm phu-t ri hay su phu-t, cn nhng ngi khc th cao hn th; h ru hay co ru trn m, cm, ria hay co ria trn mi trn; v chng ta tng rng l nhng ngi n ng. l s lm ln hon ton, l s la bp v quang hc, l o nh, ch th thi. Khng c thi quen tham gia c o vo cc cng vic x hi, khng c nhng tnh cm ca ngi cng dn, mt em b nam, khi ln ln s tr thnh mt thc th nam tnh tui trung bnh v sau l tui ngi ln, nhng n khng tr thnh mt ngi n ng, hay t nht khng tr thnh mt ngi n ng c tnh cch cao thng"*. nhng ngi nhn o v c hc thc, s thiu lng dng cm cao thng bc l r hn nhng ngi khng c hc thc, v rng con ngi nhn o v c hc thc thch ni n nhng vn quan trng. Con ngi y ni mt cch say sa v hng hn, nhng ch cho n lc bt u ni n vic chuyn t li ni sang vic lm. "Trong lc cha ni n vic lm m ch cn lp thi gi nhn ri, u c trng rng hay tri tim trng rng bng nhng cu chuyn v m c, th nhn vt rt si ni; n lc phi din t trc tip v chnh xc tnh cm ca mnh th phn ln cc nhn vt bt u dao ng v cm thy lng tng trong li ni. Mt s t ngi dng cm nht kh khn lm mi tp trung c ton b sc lc ca mnh v lu li din * Ton tp, t. I, tr. 97 - 98.
666
V. I. L-nin

th khi y khng mt ai c th ni trc mt cch hon ton chnh xc: gii qu tc y s khng vt qua gii hn no theo phng hng nh vy. y, bao gi cng c th gi nh rng trong nhng hon cnh nht nh, n s i xa hn gii hn y mt t, t ra hiu bit ng n hn i cht v nhng ci li ca chnh n. Mt ngi thc tin nh Tsc-nsp-xki trong trng hp c chng ta quan tm ny, chng nhng c th m cn cn phi c gng thuyt phc lp qu tc h thy rng li ch ca bn thn h i hi phi c mt s nhng b cho nhng nng dn c gii phng. Nh vy, ci m trong bi ca ng c th t ra l mt mu thun, i hi mt bin php hp l v kin quyt nhng ngi m s khng kin quyt v khng hp l ca h li c tha nhn ngay v c gii thch nh l sn phm tt yu ca hon cnh, thc t li khng bao hm mu thun trong bn thn n. C th tm thy nhng mu thun tng tng nh vy c trong thc tin chnh tr ca nhng ngi ng trn c s vng chc ca li gii thch lch s mt cch duy vt. Song y phi c mt s d chng rt quan trng. Khi ngi duy vt, vi mt s thn trng nht nh, vn dng nhng kt lun l lun ca mnh vo thc tin, th d sao ngi c th bo m rng trong cc kt lun y ca mnh c mt yu t no y xc thc mt cch khng th tranh ci c. V iu l do khi ngi y ni: "mi ci tu thuc hon cnh" th ngi y bit cn phi ch i t pha no s xut hin ca nhng hon cnh mi lm thay i ch ca ngi ta theo hng ca ngi y mong mun; ngi y bit r rng rt cuc cn ch i nhng hon cnh y t pha "kinh t", v s phn tch ca ngi y v i sng kinh t - x hi ca x hi cng ng th d kin ca ngi y v s pht trin tng lai ca x hi cng xc thc. i vi ngi duy tm tin tng rng " kin iu khin th gii" th khng nh vy. Nu " kin" l nguyn nhn su xa nht ca s vn ng ca x hi, th nhng hon cnh quyt nh s pht trin sau ny ca x hi s ch yu c lin quan vi hot ng t gic ca con ng i, v kh nng nh h ng thc tin n hot
667
t mt ci g em li mt khi nim mp m v cc t tng ca h. Nhng nu bng nhin c ai nm ly mun ca h v ni: cc anh mun ci ny ; chng ti rt mng; hy bt u hnh ng i, chng ti s ng h cc anh, - th vi cch phn ng y, mt na nhng nhn vt dng cm nht s ngt ngay, nhng ngi khc s bt u trch mc cc anh mt cch rt th bo l cc anh t h vo tnh th kh x, s bt u ni l h khng ng cc anh ngh nh vy, l h hon ton mt bnh tnh, h khng th ngh g c na, bi v lm th no nhanh nh th c, v hn na h l nhng ngi chn tht, v chng nhng chn tht, m cn rt hin lnh, v h khng mun lm cho cc anh kh chu, v ni Ngi dn chung l no thc t c th lo lng n mi ci m ch - x hi, ngi ta ni n khi khng c vic g lm, v tt nht s 1, tr. 144 l chng lm g, v rng mi ci u gn vi lo u v mt s bt tin, v lc ny khng th c g tt c, v nh nh gi ni, h khng h ch i v mong i, v.v."*. c c v C th ni, bc chn dung c mt bn tay rt trng v thnh tho v ra. Nhng ngi thnh tho v n ch ngha t khng phi l mt nh ph bnh, m l mt nh chnh do Nga221 lun... [246 - 247] R rng v chng cn gii thch rng bt NB c kt lun l lun no v nng lc hnh ng thc tin NB nht nh ca mt giai cp hay tng lp x hi no bao gi cng cn c kim tra n mt mc nht nh bng kinh nghim v, do , kt lun y ch c th c coi l chnh xc a priori trong nhng gii hn nht nh, t nhiu rng ri. Chng hn, c th ni trc mt cch hon ton chnh xc rng c mt b phn c hc thc hn ca gii qu tc cng s khng ng hy sinh li ch ca mnh cho nng dn. S d kin y hon ton khng cn c s kim tra thc tin. Nhng khi cn phi xc nh xem gii qu tc c hc thc c th nhng b nng dn n mc no v nhng li ch ca c h n h n , * Ton tp, t. I, tr. 90 - 91.
NB
NB
668
V. I. L-nin
ng y t nhiu c quyt nh bi nng lc t duy l-gch ca con ngi v nng lc nm c nhng chn l mi do trit hc hay khoa hc pht hin. Nhng nng lc y t n tu thuc vo cc hon cnh. Do , ngi duy tm, khi tha nhn mt chn l duy vt ni rng tnh cch v, c nhin, c quan im ca con ngi u tu thuc hon cnh, th s sa vo ci vng lun qun: quan im tu thuc hon cnh; hon cnh li tu thuc quan im. V mt l lun, t tng ca "nh khai sng" khng bao gi thot khi c ci vng lun qun . Cn trong thc tin, mu thun c gii quyt thng thng bng s ku gi mnh m tt c nhng ngi bit suy ngh, bt k nhng ngi y sng v hot ng trong nhng hon cnh no. Ci m chng ta ni by gi c th t ra l khng cn thit, v v vy l mt s lc chn ngt. Nhng trong thc t, s lc y l cn thit i vi chng ta. N s gip chng ta hiu c tnh cht ca s ph phn kiu chnh lun ca nhng nm 60.
669
NB
[253 - 254] Nhng N. U-xpen-xki c dp pht biu cn kin quyt hn. Chng hn, ng vit: "Chng ch i g c nhng nng dn hin nay, nhng ngi mi y cn l nn nhn ca tnh trng nng n: h chng ti sinh c!... v tt c lc no y hc s cha c bnh teo c, v cn bnh do s thng tn h u c gy ra..."*. "Nhng ngi ca nhng nm 70" tht kh m c th ng vi kin y. Cho nn ch yu mi c thi khng c thin cm ca gii ph bnh thi k y i vi N. V. Uxpen-xki. Bn c c l s hi: th bn thn Tsc-n -sp-xki c d dng ng vi quan im hon ton tuyt vng ca N. V. U-xpen-xki v "nhng nng dn hin nay" khng, v khi xem chng Tsc-n -sp-xki cho l c th c NB mt phong tro rng ri trong nhn dn bt mn vi cc iu kin th tiu ch nng n. V im ny, chng ti tr li rng c nhin vic s khng d dng i vi ng, nu ng t cho mnh c trch nhim hon ton ng vi N. V. U-xpen-xki. Nh ng vn chnh l ch ng khng hon ton ng vi N. V. U-xpen-xki. "... Hy xem xt mt ng i tm th ng nht, v v, bc nhc, * Ton tp ca N. V. U-xpen-xki, t. II, 1883, tr. 202.
hn yu nht: d cuc sng ca ngi ny din ra nht nho NB v nh nhen n my th trong cuc sng y cng c nhng giy pht c mu sc hon ton khc, nhng giy pht c nhng c gng tch cc v nhng quyt nh dng cm. C trong lch s ca mi dn tc cng c tnh hnh nh vy"*... NB [262] Pi-xa-rp c mt ti nng vn chng rt ln. Nhng d cc bi vn hc xut sc ca ng c lm cho bn c khng c thin kin hng th n my th vn phi tha nhn rng "ch ngha Pi-xa-rp" l mt ci g ging nh vic a ch ngha duy tm ca cc "nh khai sng" ca chng ta n ch phi l... [266] Mt s bi x hi hc ca Mi-khai-lp-xki by gi c dch ra ting Php v, nu chng ti khng nhm, th c dch ra c ting c. Nhng cn cho rng nhng bi y s chng bao gi lm cho tn tui ng ni ting nhiu chu u. Nhng rt c th l cc bi y s xng ng vi li ca ngi ca nh t tng ny hay nh t tng khc chu u ang git li "quay v vi Can-t!" do cm th ch ngha Mc. Trong nhng li ca ngi , bt chp kin ca nh vn hc s hin i ca chng ta, chng c g l thch th c. Nhng iu ht sc ng ch l s chm bim y ca lch s em ci vn l NB mt sai lm l lun v ti trong ch ngha khng tng t nhiu tin b bin thnh mt cng c l lun ca bn phn ng.
* Ton tp ca N. G. Tsc-n-sp-xki, t. VIII, tr. 357.
670
V. I. L-nin

ng gii thch s lc hu ca "ngi dn thng" chu u l do nhng khi nim khoa hc no y cha n c tn nhn dn. Khi chng n c tn nhn dn, khi "ngi dn thng" bit c cc quan im trit hc "ph hp vi nhu cu ca h" th khi y thng li ca nhng nguyn tc mi trong sinh hot x hi phng Ty s khng cn xa na*. Tsc-n-sp-xki khng t hi mnh xem trong i sng y liu c nhng hin tng c th l mt bo m khch quan lm cho nhng t tng trit hc mi, cui cng, c th thc t n tn "ngi dn thng" khng. ng chng cn c s bo m n h v y, v rng, theo con mt ca ng, chnh bn tnh ca nhng nguyn tc y, v c bn tnh con ngi, l mt bo m hon ton y cho thng li ca nhng nguyn tc mi...
671
Phn hai Cc quan im chnh tr v kinh t - chnh tr ca N. G. Tsc-n-sp-xki Thin mt quan im chnh tr ca N. g. Tsc-n-sp-xki Chng mt Ch ngha x hi khng tng NB
[281 - 282] kt lun, Tsc-n-sp-xki ni n cc t tng ci cch: "Chng bao lu chng ta s thy cc t tng y bt u biu hin di cc hnh thc chn chn hn v i n tn nhng ngi m i vi h, chng khng cn l mt s mua vui ho hng, m tr thnh mt cng vic cn thit cho bn thn; v khi ci giai cp m phi Xanh - Xi-mng mun chi ci tr hi kch ma ri vi n, bt u chm lo mt cch chn chn n hnh phc ca mnh, th khi y chc hn giai cp y s sng d chu hn by gi trn th gian ny"*. l nhn xt ht sc quan trng. N chng t l trong cc suy lun ca mnh v tng lai ca ch ngha x hi Ty u, Tsc-n-sp-xki tin rt gn n l lun u tranh giai cp. Song chng ta bit l lun y gi vai tr nh th no trong cc quan im v lch s ca ng. i khi n gip ng gii thch rt t m t s h i n t n g l c h s r i n g b i t; nhng ng coi l lun y l mt tr ngi ht sc quan trng cho s tin b, hn l mt iu kin cn thit ca s tin b trong mt x hi phn chia thnh giai cp...
NB
Chng hai ch ngha x hi khng tng (Tip theo)

[289] Tsc-n-sp-xki ng trn quan im c h n g h a d u y t m xem xt vn ch ngha x hi cng nh tt c cc vn chung khc ca s pht trin lch s. V thi duy tm y i vi cc hin tng lch s quan trng nht l c im ca ch ngha x hi tt c cc nc trong thi k pht trin khng tng ca n. c im y ca ch ngha x hi khng tng c mt tm quan trng n mc cn phi cp n n m khng s rng rt c th c mt s s lp li trong trng hp ny...
NB
qu ng!
Chng ba k hoch "ring" ca tsc-n-sp-xki v vn cng x rung t

[313] Dng phng php gii thch bng cch "ni bng gi" mt phng php m ng a thch, ng ni: "Gi thit rng ti mun dng cc phng tin gi gn thc phm v dng thc phm * Ton tp, t. VI, tr. 205-206.
* Ton tp, t. VI, tr. 150.
672
V. I. L-nin
673
nu n cho anh. L t nhin l nu ti lm vic v c thin cm vi anh, th s st sng ca ti da trn gi thit rng thc phm l ca anh v ba n nu bng thc phm l ngon lnh v c li cho anh. Hy hnh dung tnh cm ca ti khi ti bit rng thc phm hon ton khng phi l ca anh, v c mi ba n nu bng thc phm y ngi ta li ly ca anh mt s tin chng nhng vt qu gi tr ba n, m cn lm cho anh ni chung khng th tr c nu khng ht sc hn ch. Nhng ngh g n vi ti trong nhng pht hin tht k l nh vy?... Ti ngu ngc bit bao khi lo lng mt vic m khng c iu kin bo m cho n c ch! Ai, nu khng phi l k ngu ngc, li c th lo lng gi gn ti sn trong nhng bn tay no y m li khng bit trc rng ti sn s vo nhng bn tay y v s c trao vi nhng iu kin c li?... Tt hn l c hng ht ton b s thc phm y, nu n ch lm hi ngi m ti yu mn! Tt hn l c hng ton b cng vic, nu n ch lm cho anh ph sn! Tht bc cho anh, tht h thn cho s ngu ngc ca mnh l tnh cm ca ti"*. [315-316] Cn phi nh gi ng Tsc-n-sp-xki: ngay t khi mi bt u hot ng vn hc, trong cc suy lun v cng x, ng t ra c nhiu suy ngh hn rt nhiu so vi nhiu "nh x hi ch ngha Nga" ngay c gia nhng nm 90; khi y, hnh nh ch c ngi m mi khng thy rng "cc c s lu i" ni ting ca chng ta ang lung lay t pha. Ngay vo thng T 1857, ng vit: nhng "khng nn t giu mnh rng nc Nga cho n nay t tham gia vo s vn ng kinh t, th nay nhanh chng b li cun vo , v sinh hot ca chng ta, cho n nay vn hu nh xa l vi nh hng ca cc quy lut kinh t ch bc l s hng mnh ca mnh trong tnh hnh hot ng kinh t v thng nghip c y mnh, th nay ang bt u nhanh chng phc tng sc mnh ca chng. V c l, chng bao lu c chng ta s b li cun vo phm vi tc ng hon ton ca quy lut cnh tranh"**... C nhin, khi nc chu t lu bit cu treo, s xut hin cc nh k thut chu u th h s d dng thuyt phc c vin quan li no rng cc cu treo mi nht khng phi l ci tr by t v thn. Nhng ch th thi. Mc d c cu treo, nc chu d sao vn l mt nc lc hu, cn chu u d sao vn s l thy gio ca n. V cng x Nga cng nh vy. C l, n s lm cho s nghip pht trin ca t quc chng ta c d dng hn; nhng * Ton tp, t. IV, tr. 307. ** Ton tp, t. III, tr. 185.
ci chnh cho s pht trin y d sao cng s t phng Ty n, v d sao chng ta cng s khng th i mi c loi ngi ngay c bng cng x...
Chng bn ch ngha x hi v chnh tr

[318-319] "Nhng mun cn bn, nhng ng c c bn ca phi t do v phi dn ch khc nhau mt cch ng k. Phi dn ch ch trng xa b, tu theo kh nng, u th ca cc giai cp bn trn i vi cc giai cp bn di trong c cu nh nc, mt mt, gim bt sc mnh v s giu c ca cc ng cp bn trn, v mt khc, em li nhiu sc nng v nhiu hnh phc hn cho cc ng cp bn di. Bng cch no thay i cc lut l theo ngha y v ng h c cu mi ca x hi, i vi h iu ny hu nh khng quan trng. Tri li, phi t do khng th no ng trao u th trong x hi cho cc ng cp bn di, v cc ng cp y, do khng c hc v do ngho nn v vt cht nn th i vi nhng i chiu li ch m ng t do cho l cao hn c, tc l i vi quyn Ngi t do ngn lun v ch lp hin. i vi ngi dn ch, Xidn ch bi-ri ca chng ta, ni ngi dn thng c hng phc x hi, li, li cao hn rt nhiu so vi nc Anh, ni a s nhn dn s 1, ang chu cnh rt thiu thn. Trong tt c cc thit ch chnh tr. 124 tr, ngi dn ch ch th ch khng iu ha vi mt thit ch l ch qu tc; cn ngi t do th hu nh lc no cng cho rng ch vi mt trnh nht nh ca ch qu tc, x hi mi c th i ti mt ch t do. V vy, phi t do thng nui dng s th ch khng i tri chung vi phi dn ch, h ni rng ch dn ch a n ch c ti v rt tai hi cho t do" *... Tip , Tsc-n-sp-xki gii thch t tng ca mnh bng nhng l l cng xc nhn gi nh ca chng ta rng ng hiu phi dn ch l phi x hi ch ngha. ng ni: "V mt l lun, ch ngha t do c th t ra l hp dn i vi mt ngi thot khi s thiu thn * Ton tp, t. IV, tr. 156-157.
674
V. I. L-nin

chng ta thy khi nghin cu cc quan im lch s ca Tscn-sp-xki: bn c cn nh l trong cc quan im y, v thc cht cng c tnh cht duy tm, cng c nhng mm mng ca quan im duy vt v lch s. By gi, chng ta hy gii thch bng hai v d xem cc bi bnh lun chnh tr ca Tsc-n-spxki c tnh cht nh th no di nh hng ca quan im ca ng v mi quan h ca chnh tr vi nhng nhim v chnh ca giai cp cng nhn, quan im chim u th ng v c chng ta va nu ra...
675
v vt cht nh s phn may mn: t do l mt ci rt d chu. Nhng ch ngha t do hiu t do mt cch rt hp, thun tu c tnh cht hnh thc. i vi n, t do l php lut tru tng, vic cho php trn giy t, ch khng c s cm on v php lut. N khng mun hiu rng i vi con ngi, s cho php v mt php lut ch c gi tr khi no con ngi c cc phng tin vt cht s dng s cho php y" *... [329-342] Trong bi bnh lun chnh tr ng trn "Ngi ng thi" s 6 nm 1859, sau khi bo tin l c ang pht trin mt phong tro i Lin bang c can thip c li cho nc o, ng nhn xt: "chng ta khng ni v ngi dn thng, m chnh l ni n cc giai cp tp NB trung d lun x hi; cc giai cp y lm cng vic chnh tr, c bo v bc l nh hng i vi din bin ca s vic, m ngi ny bt c u cng l mt th chi ca tnh v li v ca m mu"**. "Ngi dn thng" khng c bo, khng lm cc cng vic chnh tr v khng c nh hng i vi din bin ca cc cng vic y. Tnh hnh by gi l nh vy, chng no thc ca h cn ng say. V khi thc y thc tnh di nh hng ca i tin phong ca i qun lch s ang hot ng gm nhng "ngi u t" hp th c nhng kt lun ca khoa hc hin i, th khi y "ngi dn thng" s hiu rng nhim v ca h l ci t x hi mt NB cch cn bn, v khi y h s bt tay vo s nghip ci t y, mt s nghip khng c quan h trc tip vi cc vn hnh thc ca c cu chnh tr. l quan im chim u th ca Tsc-n-sp-xki, quan im y cng bc l trong phn ln cc bi bnh lun chnh tr nhiu v s ca ng***. Nu i khi quan im chnh tr y, mt quan im v thc cht c tnh cht duy tm, nhng ch cho mt quan im khc dng nh l mm mng ca quan nim duy vt, th ch l mt ngoi l, cng hon ton ging nh tnh hnh * Ton tp, t. IV, tr. 157. ** Ton tp, t. V, tr. 249. *** Nhng bi bnh lun y, v khi lng, t nht cng bng hai tp trong ton tp ca ng.
V s khc nhau v l lun gia quan im duy tm v quan im duy vt v lch s, Pl-kha-np khng nhn thy s khc nhau v chnh tr - thc tin v v giai cp gia ngi t do v ngi dn ch.
...Nhng l l nh vy a n kt lun ni rng chnh ph chuyn ch o c thi hon ton ng, nhng l l y tt phi lm cho v thc t lm cho rt nhiu bn c ca "Ngi ng thi" ngc nhin. Nhng l l y gy ra n tng, thm ch khng phi l th i vi cc vn t do chnh tr, m l trc tip ng tnh vi phi ngu dn. K th nhiu ln buc ti Tsc-n-sp-xki l ng tnh nh vy. Chnh v nhng li buc ti nh vy m cui bi bnh lun chnh tr thng Ba 1862 ca ng, ng tha nhn mt cch ma mai nh sau: "i vi chng ta khng c tr chi no tt hn l ch ngha t do, chnh l ci thc y chng ta i tm u nhng k t do ch ngha ch giu chng". Nhng thc t, ng vit nhng bi bnh lun ngc i, c nhin, khng phi ri "ch giu" phi t do, v khng phi ri bo v cc chnh ph chuyn ch. C s ca nhng bi y l t tng cho rng vi nhng quan h x hi hin ti th tnh hnh khng th din ra khc c, v ai mun
NB NB NB
i chiu Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 144 thay i!! 222
676
V. I. L-nin
tnh hnh y din ra khc by gi th phi hng cc c gng ca mnh vo vic ci t quan h x hi mt cch cn bn. Lm khc i th tc l ch lng ph thi gian ca mnh m thi. Phi t do gy ra nhng s ch giu ca Tsc-n-sp-xki chnh v h ngh nhng bin php na vi ni m cn c s iu tr cn bn*. V d th hai. Thng T cng nm y, v vn xung t gia chnh ph Ph v quc hi Ph, Tsc-n-sp-xki li dng nh ng v pha ch chuyn ch trong cuc u tranh ca n chng ch ngha t do. Theo ng, phi t do khng nn t ra ngc nhin l chnh ph Ph khng t nguyn nhng b h, m li thch lm cho t nc b xao xuyn v vic gii tn ngh vin. ng ni: "Chng ti thy rng chnh ph Ph cn lm nh vy"**. iu ny tt li lm cho bn c ngy th phi ngc nhin v i vi h hnh nh l mt s phn bi s nghip ca t do. Song, l t nhin l c y, tc gi ca chng ta cng khng h bo v ch chuyn ch, m ch mun dng cc s kin Ph truyn cho nhng bn c thng minh nht ca mnh bit mt quan im ng n v ci iu kin ch yu rt cuc quyt
[677
i chiu Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 144, ging!
NB
* Trong cun "Khi lun kinh t chnh tr hc" ca mnh, khi ch ra s khng ph hp ca ch kinh t hin nay vi "yu cu ca l lun lnh mnh", Tsc-n-sp-xki i khi lm gin on s trnh by ca mnh bng cu hi: "liu c nn tn ti mt kiu sinh hot trong c th c mt s khng ph hp nh vy khng?" (xem, chng hn, Ton tp, t. VII, tr. 513). Nhng bi bnh lun chnh tr ca ng tt cng phi a bn c ca ng n mt cu hi nh vy, nht l nhng bi dn n mt kt lun "khng thch hp", ni rng khng phi k th ca ch chuyn ch ng, m nhng k bo v ch y ng. Kt lun Tsc-n-sp-xki ch l thm mt c c h n g l i "s i n h h o t" h i n n a y. Nhng phi t do thng khng hiu iu . ** Ton tp, t. IX, tr. 236.
Mt trang cun sch ca G. V. Pl-kha-np "N. G. Tsc-n-sp-xki", c nhng ghi ch ca V. I. L-nin
nh thu nh

nh kt cc ca tt c cc cuc xung t x hi ln. y l li ng ni v vn ny: "Ging nh cc cuc tranh chp gia cc nc lc u din ra bng con ng ngoi giao, cuc u tranh v cc nguyn tc trong ni b bn thn mt nc lc u cng din ra bng cc phng tin gy nh hng dn s hay l bng ci gi l con ng hp php. Nhng cng ging nh cuc tranh chp gia cc nc, nu kh quan trng th bao gi cng a n nhng s e da v qun s, tnh hnh ni b ca mt nc cng nh vy, nu s vic kh quan trng...". ng xem xt cc s vic xy ra Ph khi y chnh theo quan im . ng bo v v ca ngi chnh ph Ph cn nhn thy im ny ch l v chnh ph "hnh ng tt hn ht v li ch ca s tin b ca dn tc" bng cch ph v nhng o tng chnh tr ca nhng ngi Ph ngy ng khng bit da vo cn c no m li tng rng h thng cai tr tht s theo ch lp hin s c t ng xy dng ln nc h, khng cn u tranh chng ch c. V nu nh ng t ra khng c cht ng tnh no vi phi t do Ph v thm ch ch giu h th l v h, theo kin ng n ca ng, cng mun t c cc mc tiu ca mnh m khng cn u tranh kin quyt chng cc k th chnh tr ca mnh. Ni n kt cc c th c ca cuc xung t gia ngh vin v chnh ph, ng rt sng sut nhn nh rng "xt theo tm trng hin nay ca d lun x hi Ph th cn cho rng k th ca ch hin nay t thy mnh qu yu c th u tranh v qun s, v sn sng cam chu mt khi chnh ph kin quyt e da s dng n cc bin php qun s"*. Tnh hnh din ra ng nh vy. Tsc* Ton tp, t. IX, tr. 241.
679
NB
NB
NB
680
V. I. L-nin

c n g. Di y l li Tsc-n-sp-xki ni v cc thi
681
n-sp-xki ng khi t ra khinh b phi t do Ph. Chng tht s mun rng ch lp hin c xc lp Ph mt cch t ng. Chng ? chng nhng khng dng nhng hnh ng kin quyt, v im ny khng th buc ti h, v vi so snh lc lng x hi khi y th khng th lm c vic , m v nguyn tc chng ln n mi ngha v cc hnh ng nh vy, ngha l chng cn tr, trong chng mc iu tu thuc vo chng, vic lm thay i cc lc lng x hi khin c th dng nhng hnh ng nh vy trong tng lai... Tri vi Lt-xan, trong cc lp lun ca mnh v NB tnh hnh Ph, ng t ra l mt nh duy tm trit hn nhiu so vi trong nhiu bi bo khc ca ng v ti chnh tr hay lch s. S khc nhau y cng cn phi c coi l hon ton do "so snh lc lng x hi" quy nh. Ph, d ch ngha t bn Ph c yu th no so vi tnh hnh ca n hin nay th d sao cng bt u c p h o n g t r o ngha l c n g n h n theo ngha mi nht ca t y; cn phong tro Nga ch mi bt u ny n p h o n g t r o t r dn ch t h c b n h d n m ngi ta thng gi l phong tro ca g i i t r t h c... Nhng bi bnh lun chnh tr ca Tsc-n-sp-xki dnh cho "nhng ngi u t", h cn c bit h phi dy qun chng lc hu nhng g. S nghip ca "nhng ngi u t" c h y u quy v s tuyn truyn. Song khng c h c th. "Ngi dn thng" ni chung khng c mt trn v i chnh tr. V nhng g din ra trn v i ny cng ni chung t lin quan n cc li ch ca h. Nhng c nhng thi k c bit, khi y qun chng nhn dn thc tnh khi gic ng thng thng ca mnh v c nhng NB c gng kin quyt, tuy thng t t gic, ci thin s phn ca mnh. Trong nhng thi k c bit nh vy, hot ng ca "nhng ngi u t" t hay nhiu mt tnh cht ch yu l t u y n t r u y n v tr thnh c t n h c h t NB
k y: "S tin b ca lch s din ra chm chp v nng n... chm chp n mc nu chng ta hn ch nhng thi k qu ngn, th nhng s dao ng do cc ngu nhin ca hon cnh gy ra trong qu trnh tin ln ca lch s, c th lm lu m tc ng ca quy lut chung trc mt chng ta. Mun thy r s bt bin ca n, cn phi hnh dung tin trnh cc s bin trong mt thi gian kh di... Hy so snh trng thi ca cc thit ch v lut l x hi ca Php nm 1700 v hin nay, s khc nhau l rt ln, v tt c s khc nhau y l c li cho hin ti; trong khi th hu nh c mt th k ri u rt nng n v ti tm. Anh, tnh hnh cng nh vy. V sao c s khc nhau y? S khc nhau y lun lun c chun b bi tnh hnh l nhng ngi u t ca mi th h u thy i sng ca thi i mnh cc k gian kh; dn dn t ra mt s t trong cc mun ca h tr thnh d hiu i vi x hi, v sau , n mt lc no , qua nhiu nm, trong trng hp may mn, trong na nm, mt nm, nhiu lm l ba bn nm, x hi thc hin c t ra l mt s trong mt s t mun do nhng ngi u t a vo x hi. Cng vic y khng khi no c kt qu: lm c mt na cng vic th nhit tnh ht, sc mnh ca x hi b kit qu, v i sng thc tin ca x hi li ri vo tnh trng nh n lu di, v nh trc kia, nhng ngi u t, nu sng lu hn cng vic do h gi ra, th h thy rng mun ca h hon ton khng c thc hin v nh trc kia, h tt phi au bun v s gian kh ca cuc sng. Nhng trong mt thi k ngn c nhit tnh cao c, nhiu vic c lm li. C nhin, vic lm li din ra nhanh chng; khng c thi gian ngh n s duyn dng ca cc ngi nh ph mi cha c dn dp sch s, khng c th gi chm lo n cc yu cu t nh ca s hi ha v mt kin trc ca cc b phn mi vi cc tn d cn st li, v thi k nh tr tip nhn ngi nh lm li y vi v s chi tit khng thch hp v khng p...". Nhng bi bnh lun chnh tr ca Tsc-n-sp-xki chnh l c mc ch ch ra cho "nhng ngi u t" thy rng ngi nh c ca ch x hi hin nay ngy cng p p v cn phi "li bt tay vo vic vi quy m rng ln". V nh tt c cc s vic cho thy r, n cui thi k th
682
V. I. L-nin
nht, ngha l thi k trc Xi-bi-ri, trong hot ng vn hc ca ng, ng t ng rng x hi ngy cng lng nghe kin ca ng v ngy cng ng vi ng. Ni cch khc, ng bt u ngh rng c trong lch s Nga, mt trong nhng bc nhy vt tt p, t din ra trong lch s nh ng li thc y qu trnh pht trin x hi tin ln xa, ang ti gn. Tht vy, tinh thn ca cc tng lp tin tin trong x hi Nga ang ln cao nhanh chng, v ng thi tinh thn ca Tsc-n -spxki cng ln cao. C lc ng thy c th v c ch nu gii thch cho chnh ph thy li ch ca chnh n trong vic gii phng nng dn, nh ng by gi ng khng cn mun h ng v chnh ph na. Mi s trng ch chnh ph, i vi ng, l mt s t ru ng c hi. Trong bi "Nh ci cch Nga" ("Ng i ng thi", nm 1861, thng M i) vit nhn dp xut bn cun sch ca M. Coc-ph: "Cuc sng ca b t c Xp-ran-xki", Tsc-n -sp-xki chng minh t m rng khng mt nh ci cch no n c ta c t ru ng bng nhng s tnh ton nh vy. K th gi Xp-ranxki l nh cch mng. Cch gi lm cho Tscn-sp-xki nc c i. Thc t, Xp-ran-xki c nhng k hoch ci to rt rng, nh ng tht l nc c i nu gi ng ta l nh cch mng xt theo quy m nhng ph ng tin m ng ta mun s dng thc hin cc nh ca mnh. ng ta ng vng c ch l nh tranh th c s tin cy ca hong A-lch-xan-r I. Da vo chnh s tin cy , ng ta mun thc hin cc k hoch y. V chnh v vy Tsc-n -sp-xki gi ng ta l nh m mng... Ch nhng ai lun lun nh rng tin trnh sinh hot x hi l do so snh lc lng x hi quyt nh th mi khng say sa mt cch c hi trong chnh tr. Ngi no mun hnh ng ph hp vi lun im c bn th i khi

phi chu ng mt cuc u tranh gian kh v mt o c... u nhng nm 60, chnh ph c nh gim bt phn no nhng s g b ca kim duyt. c quyt nh vit mt iu l kim duyt mi, v ngi ta cho php bo ch pht biu kin v vn chnh n b kim ch. V vn ny, Tsc-n-sp-xki pht biu ngay quan im ca chnh mnh, mt quan im thng rt khc quan im thng thng ca phi t do. Tsc-n-sp-xki tha nhn rng c nhng thi k m bo ch c th t ra l nguy him cho chnh ph nc no khng km vin n i bc. chnh l nhng thi k li ch ca chnh ph k h c v i l i c h c a x h i v s bng n cch mng ti gn. Trong mt tnh hnh nh vy, chnh ph c mi cn c chn p bo ch, v bo ch, ngang vi cc lc lng x hi khc, chun b lm cho n sp . Hu nh tt c cc chnh ph Php thay i lun trong th k ny, thng xuyn trong tnh hnh nh vy. Tt c nhng ci c Tsc-n-sp-xki trnh by rt t m v bnh tnh. Cho n cui bi bo vn khng h ni n chnh ph Nga. Nhng kt thc, Tsc-n-spxki bt ng hi bn c: tnh hnh s ra sao nu nh cc lut l v bo ch thc t cn thit cho nc ta? "Khi y chng ta li s xng ng vi ci tn nhng k ngu dn, nhng k th ca tin b, nhng k cm th t do, nhng k tn tng ch chuyn ch, v.v., nh nhiu ln chng ta b ch trch nh vy". V vy, ng khng mun nghin cu vn c cn hay khng cn cc lut l ring v bo ch nc ta. ng ni: "Chng ta s rng mt s nghin cu chn tht s a chng ta n cu tr li: vng, nhng lut l y l cn thit"*. Kt lun tht l r rt: cn thit v c nc Nga cng sp n thi k "nhy vt". * Ton tp, t. IX, tr. 130, 156.
683
NB
i chiu ch b st Ngi dn ch - x hi, s 1, tr.162224
i chiu Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 161
Ngi dn ch - x hi, tr. 161 thay i223
NB
684
V. I. L-nin
Cng trong s thng Ba "Ngi ng thi" c ng bi m chng ti va dn ra, xut hin mt bi bt chin: " hc tp c cha?" ni v cc v ln xn ca sinh vin nm 1861 m mi ngi u bit. Trong bi , Tsc-n-sp-xki bo v sinh vin chng li li trch h l khng mun hc tp, li trch ny do nhng k "bo v" ca chng ta a ra, v nhn tin Tsc-n-sp-xki cng pht biu nhiu chn l cay ng i vi chnh ph. L do gn nht a n cuc bt chin y l mt bi bo ca mt tc gi v danh trong "Tp san Vin hn lm Xanh P-tc-bua" di u : "Hc tp hay khng hc tp?". Tsc-n-sp-xki tr li rng i vi cc sinh vin, cu hi y khng c ngha, v h bao gi cng mun hc, nhng cc quy ch kht khe ca trng i hc cn tr h. Cc quy ch ca trng i hc mun t cc sinh vin, nhng ngi ang la tui m theo lut l ca chng ta con trai c th ci v, c th c nhn vo c quan nh nc v "c th l ngi ch huy mt n v qun i", vo a v nhng em b. Khng ly lm l l h phn i. Thm ch ngi ta cm h lp nhng t chc hon ton khng c hi nh cc hi tng tr l nhng hi tuyt i cn thit trong lc i sng vt cht ca a s hc sinh khng c bo m. Cc sinh vin khng th khng chng li nhng ch nh vy, v vn y l "ming bnh m v kh nng nghe ging. Ming bnh m , kh nng b tc mt". Tsc-n-sp-xki tuyn b thng rng nhng k t ra cc quy ch ca trng i hc mun tc b kh nng hc tp ca a s nhng ngi mun tr thnh sinh vin trng i hc. "Nu nh tc gi bi bo hay cc ng ch ca ng cho l cn thit phi chng minh rng khng h c mc ch y khi t ra cc quy ch, th mong rng h hy ng nhng vn kin thuc v cc cuc hi ngh a ra cc quy c h " . Tc gi v danh ca bi " H c t p h a y

khng hc tp?" cha li trch mc l khng mun hc tp chng nhng vo sinh vin m cn vo ton b x hi Nga. Tsc-n-sp-xki chnh li dng iu t cuc tranh ci v cc v ln xn trong trng i hc ln mt c s chung hn. i th ca ng cho rng c mt s triu chng chng t rng x hi Nga mun hc tp. Theo ca ngi ny th bng chng l nc ta xut hin "hng trm" tp ch mi v "hng chc" trng ngy ch nht. "Hng trm tp ch mi, nhng tc gi thy u c hng trm? Tsc-n-sp-xki tht ln nh vy. Th m qu tht cn c hng trm, v tc gi c mun bit ti sao li khng thnh lp hng trm tp ch mi nh mc cn thit khng? Ti v theo cc iu kin kim duyt nc ta, khng th c mt xut bn phm thng k sinh ng no bt c u, tr mt vi thnh ph ln. L ra mi mt thnh ph bun bn giu c cn c mt vi t bo d nh; mi mt tnh cn xut bn mt vi t bo a phng. Nhng li khng c v khng th c c... Hng chc trng ngy ch nht... Qu tht iu ny khng phi l phng i, khng ging nh hng trm tp ch mi: cc trng ngy ch nht mt quc c hn 60 triu dn m thc t ch c hng chc. L ra cn c hng chc nghn, v chc chn c th nhanh chng t chc hng chc nghn, v ngay by gi cng c th c t nht vi nghn. Vy ti sao li ch c vi chc? Ti v cc trng y b nghi ng, b chn p, b km hm, cho nn s hng th ging dy ca nhng ngi trung thnh nht vi s nghip gio dc cc trng cng b mt i". Sau khi dn chng "hng trm" tp ch mi v "hng chc" trng ngy ch nht coi nh du hiu b ngoi chng t x hi mun hc tp, tc gi bi bo m Tsc-n-sp-xki phn tch, vi ni thm rng nhng du hiu y c tnh cht la di. Anh ta k li mt cch bun b:
685
idem Ngi dn ch - x hi, s 1, tr. 163
686
V. I. L-nin
"Anh lng nghe nhng ting ku ngoi ng ph, ngi ta ni y xy ra vic ny vic n, v d mun hay khng anh s phi bun bc v tht vng"... Tsc-n-sp-xki phn i: "Xin hi, tha ngi tc gi bi bo, ngi nghe thy nhng ting ku g ngoi ng ph? Ting ku ca bn cnh st v hin binh th chng ti cng nghe thy. C phi ngi mun ni v nhng ting ku khng? Ngi ta s ni y xy ra vic ny vic n... chng hn vic g? Ch kia c trm cp, ch ny c s lng quyn, ch kia ngi yu b chn p, ch ny k mnh c khuyn khch, v nhng vic y ngi ta ni lun lun. V nhng ting ku m mi ngi u nghe thy v v nhng cu chuyn hng ngy , qu tht d mun hay khng cng phi bun bc v tht vng"... Ngi ta hiu r rng nhng bi bo nh vy ca Tsc-n-sp-xki tt phi gy mt n tng nh th no i vi gii sinh vin Nga. V sau, khi nhng v ln xn ca sinh vin ti din vo cui nhng nm 60, th bi bo " hc tp c cha?" c c trong cc bui hp ca sinh vin coi nh mt s bo v tt nht cho nhng yu sch ca h. Ngi ta cng hiu rng cc ngi "bo v" tt phi i x nh th no vi cc bi bo c tnh cht kch ng nh vy. nh hng "nguy him" ca nh vn v i i vi thanh nin hc sinh ngy cng tr thnh khng th nghi ng c i vi cc ngi ...

chnh ph s c sng kin gii quyt khng thin v vn nng dn. l mt hy vng khng th thc hin c, v Tsc-n-sp-xki t b n sm hn bt c ngi no khc. V nu trong l lun, c v sau ng vn khng thy r mi lin h gia kinh t v chnh tr, th trong hot ng thc tin ca mnh, ni iu ny, chng ti c ni n hot ng ca ng vi t cch l n h c h n h l u n, ng l k th khng iu ha ca ch c nc ta, tuy s chm bim c o ca ng tip tc lm cho nhiu c gi thuc phi t do phi lm ln v vn ny. Trong thc t, nu khng phi trong l lun, ng tr thnh mt con ngi u tranh chnh tr khng iu ha, v lng kht khao u tranh biu hin hu nh trong mi dng ca mi bi bo ca ng vit vo nm 1861, v nht l vo nm 1862 tai hi i vi ng.
687
idem Ngi dn ch x hi, s 1, 164
NB
NB
Nhng kin vit sm nht vo thng Mi 1909 chm nht vo thng T 1911 In mt phn ln u nm 1933 trong Vn tp L-nin, t. XXV In ton vn nm 1958 trong V. I. L-nin, Ton tp, xut bn ln th 4, t. 38
Cho n ch ny Ngi dn ch x hi, s 1, 164
Theo ng nguyn bn
ng trn quan im ch ngha x hi khng tng, Tscn-sp-xki thy rng nhng k hoch m cc ng ch ca ng phng Ty mun thc hin, c th thc hin c di cc hnh thc chnh tr ht sc khc nhau. L lun ni nh vy. V chng no Tsc-n-sp-xki cha ra khi lnh vc l lun th ng vn dt khot pht biu quan im y ca mnh. Lc ng mi bt u hot ng vn hc, i sng x hi ca chng ta dng nh ha hn em li mt s xc nhn no , d ch gin tip, v s ng n ca quan im y: khi y nhng ngi tin tin ca chng ta c hy vng rng
688
Nhng kin ghi trong cun sch ca I-u. M. Xt-clp

m say m nh vy i vi thi s, ging nh G-gn, p trong lng mnh s cm th mi ci thp hn, tin v tai hi, tuyn truyn lng yu ci thin v ci chn bng li ni th ch ph nh mi ci hn. "Ai vut ve mi ngi v mi ci, th ngi khng yu ai ht v khng yu g ht ngoi bn thn mnh; ngi no c mi ngi va lng th ngi y khng lm g tt c, bi v khng th c ci thin nu khng lng nhc ci c. Ngi no khng b ai cm th th ngi y cng khng c ai bit n v mt ci g c"... sp n lc th tiu ch nng n, v vn nng dn c t vo chng trnh ngh s. Li ch ca cc giai cp bn trn c chnh ph, cc t chc qu tc v phn ln gii trc tc bo v; ch c li ch ca qun chng nng dn l khng c ngi bo v chn tht v v t. V th l Tsc-n-sp-xki liu mng xng vo chin u chng nhng k bo v li ch ca bn ch nng n mt cch cng khai v gi nhn gi ngha, cng nh chng cc i biu ca cc khuynh hng t sn ang ny sinh... Vi mc ch y, Tsc-n-sp-xki vit mt lot bi xut sc, trong xin k ra cc bi: "Hot ng kinh t v php lut", "T bn v lao ng", "Nn qun ch thng By", "Ca-vai-nhc" v nhng bi khc. Cng trong nhng bi y v trong mt lot bi khc, Tsc-n-sp-xki c gng vch trn ch ngha t do t sn v ch ra rng thm ch n khng th tin hnh n cng cuc u tranh ca chnh n chng ch chuyn ch v tn d ca ch phong kin, v v thc cht, n i biu cho li ch ca bn i chim hu, v n th ch v nguyn tc vi li ch ca qun chng lao ng dn ch... t nn mng cho th gii quan ca phi dn ch non tr Nga ang hnh thnh, Tsc-n-sp-xki li dng s ra mt ca cun sch nh ca La-vrp "Phc tho nhng vn ca trit hc thc tin" v vit mt
1)
689
I-U. M. Xt-clp. "n. g. tsc-n -sp-xki, cuc i v hot ng ca ng (1828-1889)" 2 2 5

xanh p-tc-bua, 1909
chng i thi thanh nin ca tsc-n-sp-xki. trng i hc. - kt hn
[11] Nh ta s thy di y, Tsc-n-sp-xki ci bin mt cch c o v thc hin nhng lun im ca ch ngha x hi khng tng. Bng cch c gng kt hp nhng lun im y vi nhng kt lun ca trit hc H-ghen, vi th gii quan duy vt v vi vic ph phn quan h kinh t hin tn, Tsc-n-sp-xki t bc vo con ng a ng i gn n ch ra mt h thng ca ch ngha x hi khoa hc. Nhng ng khng th to ra c mt h thng hon chnh nh vy. Mt mt, do ng b bt v b y nn hot ng vn hc ca ng b bt buc phi gin on, v vy ng khng th lm c vic y; mt khc, tnh trng khng pht trin ca cc quan h x hi nc Nga khi y l mt gnh nng ln ng v khng cho php ng c th pht trin quan im ca mnh n kt cc l-gch. Cc Mc, ngi bc vo nghin cu cc h thng x hi (1843) ba nm trc Tsc-n-sp-xki, sng trong mt hon cnh khc v c th lm c ci m Tsc-n-sp-xki khng lm c. Cn v sc mnh ca tr tu v v kin thc a dng th "nh bc hc v nh ph bnh v i Nga", nh Mc gi ng, v tt thua km v sng lp ra ch ngha x hi khoa hc...
bien dit!1)
? NB
NB
chng II khi qut hot ng vn hc ca tsc-n-sp-xki

[30-35] ...Mt thi s tt bng khng bao gi c th c nhng ngi ngng m say m, m ch c s ngng
NB
ni hay!
690
V. I. L-nin
bi xut sc ca ng "Nguyn l nhn bn ch ngha trong trit hc", trong ng trnh by nhng lun im c bn ca ch ngha duy vt ca Ph-bch v ph phn khng thng tic th gii quan duy tm... C th ni khng qu ng rng khng c mt vn chnh tr ln no c x hi Nga quan tm m Tscn-sp-xki li khng nhanh chng hng ng bng ting ni hp l v c uy tn ca mnh... Pr-m-t ca cch mng Nga, nh Ru-xa-np* gi ng mt cch ng n, khng tic sc mnh bo v hnh phc ca nhn dn thn yu v dn ng cho cc chin s tng lai... [37-38] Bn phn ng th ch vi vic gii phng ph n cng nh gii phng c nhn ni chung, ba t ra rng trong cun "Lm g?", Tsc-n-sp-xki tuyn truyn ci gi l "tnh yu t do" **. C nhin, l s vu khng hay l s bt lc c hu khng th hiu c tm l ca nhng con ngi t do mi... Chng ta bit rng c lc Tsc-n-sp-xki m c lm mt ngh khoa hc. Nhng chng bao lu, ng thy r l mi trng hot ng khc, ng s c ch nhiu hn cho nhn dn Nga. Nh dn ch v nim tin v ngi chin s v nhit tnh y khng th lnh n cc nh cao lnh lng ca khoa hc hn lm vin trong

lc cuc sng ang si ni chung quanh v ang cm thy cn thit phi gii thch cho cc tng lp ng o trong x hi Nga v ngha ca cc s kin din ra xung quanh h v cc s kin ang c chun b... [42] T khi L-xinh bt u hot ng cho n khi Sin-l mt, sut 50 nm, phong tro vn hc quyt nh s pht trin ca mt trong nhng dn tc v i nht chu u v tng lai ca cc nc t bin Ban-tch n a-trung-hi, t sng Ranh n sng -e. Hu nh tt c cc nhn t x hi khc khng to iu kin thun li cho s pht trin ca dn tc c. Ch c vn hc l a dn tc tin ln trong lc u tranh chng v s tr ngi. y, Tsc-n-sp-xki biu hin ra l mt nh khai sng, y, lng tin ca ng vo sc mnh ca l tnh v ca kin thc chim u th so vi cc quan im duy vt ca ng trong x hi hc. Nh khai sng in hnh L-xinh l ngi c bit qu i vi Tsc-n-sp-xki cn l v ng lm cho Tsc-n-sp-xki nh n B-lin-xki v nhiu mt, v thi i L-xinh lm ng nh n nhng nm 40 v 50 ca lch s nc Nga. Trong c hai trng hp, l "thi k bo tp v tin cng", v s say m ca nh khai sng i vi cc nh khai sng khc l hon ton c th tha th c *... [45] Mun to cho mnh mt quan nim v th gii quan ca Tsc-n-sp-xki, cn phi (c l, gng p mt cht) kt hp nhng phn on v t tng ring r ca ng, c trnh by v cc l do khc nhau trong cc bi bo v cc tiu lun ri rc v v vy i khi mu thun vi nhau hay khng c suy ngh mt cch trit l-gch. Tuy nhin, vic nghin cu k ton tp ca Tsc-n-sp-xki a chng ta n mt nim tin su sc
691
khng hon ton!
NB
NB
NB
* N. Ru-xa-np Nhng ngi x hi ch ngha phng Ty v Nga, Xanh P-tc-bua, 1908, tr. 286. ** Chng hn xem cun sch nh tin ca P. P. Txi-t-vch, gio s Trng i hc tng hp -t-xa, xut bn nm 1879 di u "Ngi ta lm g trong tiu thuyt "Lm g?"". - Mt lot cun sch nh c tnh cht vu khng ca tn vit bi vu khng nhm chng li "ch ngha h v", c chnh ph ch n; nm 1880, chnh ph ph cp cho y xut bn t bo phn cch mng "Trn b". Nguyn mu ca t "Nc Nga" v "Ngn c nc Nga" khng t c mt thnh cng no, v vic xut bn chng bao lu b tht bi thm hi v hnh nh b phung ph. Nhng on trch, ng tic, rt khng y ca cun sch , xem trong cun sch ca N. -ni-xi-c - "Sch bo ph bnh ni v cc tc phm ca N.G. Tsc-n-sp-xki", Mt-xc-va, 1908.
* V mt ny, Tsc-n-sp-xki i khi i n phng i, iu ny vn khng c ch ngha thc ti thng thng nghim khc ca ng. V d, v s chng i ca bn quan li vi s tnh to ca nhn dn, ng gii thch rng l do "chng c gio dc ti v hc tp qu t" (Ton tp, IV, 396). Nhng nhng khng nh nh vy t thy c ng.
692
V. I. L-nin
rng ng c mt th gii quan duy vt kh hon chnh m ng c gng qun trit khi tho lun tt c cc vn v l lun cng nh v thc tin...

[53] Tsc-n-sp-xki ni rng cc l lun trc y ca cc khoa hc o c khng c bt c ngha khoa hc no do coi thng nguyn l nhn bn ch ngha. Vy nguyn l nhn bn ch ngha l g? Tsc-n-sp-xki tr li: "Nhn chng hc l mt mn khoa hc, m d ni n b phn no ca qu trnh sng ca con ngi cng vy, bao gi cng phi nh rng ton b qu trnh y v mi mt b phn ca n u din ra trong c th con ngi, rng c th y l mt vt liu sn sinh ra cc hin tng m khoa hc nghin cu, rng cht
693
NB
chng III quan im trit hc ca tsc-n-sp-xki o c ca ch ngha ch k hp l.

[47-50] phng Ty, s tin ha ca ch ngha H-ghen cnh t a n Ph-bch l ngi t c s cho trit hc duy vt. Tsc-n-sp-xki ni: "Nh vy l kt thc s pht trin ca trit hc c, by gi trit hc y ln u tin t c nhng gii php tch cc, vt b c hnh thc kinh vin trc y ca n, tc l tnh tin nghim siu hnh, v sau khi tha nhn s ng nht ca cc kt qu ca n vi hc thuyt ca cc khoa hc t nhin, n ha hp vi l lun chung ca khoa
i chiu Engels
lng ca cc hin tng l do c tnh ca vt liu quyt nh, cn cc quy lut, m theo hin tng xut hin, ch l nhng trng hp ring c bit ca s tc ng ca cc quy lut t nhin" (do chng ti vit ng)...
[58-60] l mt bi ni ting, ln u tin trong vn hc Nga n trnh by r rng nhng nguyn tc c bn ca ch ngha duy vt Ph-bch m Tsc-n-sp-xki a n nhng kt lun ht sc l-gch... Bi y l mt tuyn ngn v trit hc ca nhng "ngi mi", ca gii tr thc bnh dn y l cch nhn ca k th ca phi dn ch cch mng i vi n... "K s nc nh" tp hp nhng li phn i ca I-uak-vch i vi Tsc-n-sp-xki *. Nhng li phn i y l: 1) Tsc-n-sp-xki khng bit trit hc; 2) ng ln ln vic p dng phng php khoa hc t nhin vo vic nghin cu cc hin tng tm l vi chnh s gii thch cc hin tng tinh thn; 3) ng khng hiu tm quan trng ca s t quan st c coi l mt ngun c bit ca cc nhn thc tm l hc; 4) ng "o ln (?) hc thuyt siu hnh v s thng nht ca vt cht"; 5) ng cho rng c th bin nhng s khc nhau v lng thnh nhng s khc nhau v cht; 6) cui cng, "ngi cho rng mi quan im u l s kin ca khoa hc,
NB
hc t nhin v nhn chng hc" *. Vi nhng li y, Tsc-n-sp-xki hon ton dt khot tn thnh "nguyn l nhn bn ch ngha" v "ch ngha nhn o" ca Ph-bch. Vn c bn ca trit hc l vn quan h gia
Feuerbach versus 1) 226
NB
NB
khng chnh xc! NB i chiu Feuerbach227
t duy v tn ti. Ch ngha duy tm tha nhn tnh c trc ca tinh thn so vi gii t nhin, ch ngha duy vt khng nh tnh c trc ca gii t nhin hay vt cht. V mt ny, Ph-bch nghing v ch ngha duy vt, bc b ch ngha duy tm ca H-
ghen vi nim tuyt i ca n **... * K s ca thi k G-gn. Ton tp, II, 162. ** ca Lan-gh chng minh rng Ph-bch khng phi l nh duy vt ("Lch s ch ngha duy vt", Xanh P-tc-bua, 1899, t. 2, tr. 394 v cc trang sau) khng ng vng c trc s ph phn. Xem P l - k h a - n p Nhng vn c bn ca ch ngha Mc, Xanh P-tc-bua, 1908, tr. 7 v cc trang sau; cng ca tc gi y
1)
Hy i chiu ng-ghen. Ph-bch i vi kt qu chung.
Trong hai mi nm, xut bn ln th 3, Xanh P-tc-bua, 1909, tr. 271 v cc trang sau. * Vi bi ca mnh chng Tsc-n-sp-xki, v gio s "khim tn" ca Hc vin tn gio Ki-p I-ua-k-vch cng thnh danh toi: Ct-cp v L-ng-chi-p chng bao lu iu ng ta n ging trit hc Mt-xc-va. ng thi, bng cch y con ngi bt hnh ny lm cho tn tui ca mnh tr thnh bt t. Liu c th thm mun s bt t y khng?
694
V. I. L-nin
v nh vy ngi lm mt s khc nhau gia i sng con ngi v i sng ng vt. Ngi tiu dit c tnh o c ca con ngi v ch tha nhn nhng ng c ch k ca ng vt" *. V im ny, Tsc-n-sp-xki tr li rng tt c nhng trng ti m I-ua-k-vch pht hin thy ng th nhng quyn v chng vin cng pht hin thy A-ri-xtt, B-cn, Gt-xen-i, Lc-c, v.v. - tm li l tt c cc nh trit hc khng c vinh d thuc v phi cc nh duy tm... [63] Ch ngha duy tm, xt v thc cht ca n, l c tnh cht trc quan; cn ch ngha duy vt l mt h thng ng, ph hp vi cc thi k cao tro ca x hi v vi cc giai cp c tinh thn cch mng. Cng vi tt c th h ca mnh, Tsc-n-sp-xki l t nhin ng trn quan im ca ch ngha nht nguyn duy vt... [66] Tsc-n-sp-xki gn th gii quan trit hc vi nhng nguyn vng thc t nht nh, hiu rng ch ngha duy vt hin i l trit hc ca giai cp cng nhn... [71] Lun l hc ca Tsc-n-sp-xki rt ging lun l hc ca Ph-bch; v vy hy ni t li v n. Nh ng-ghen nhn xt**, lun l hc ca Ph-bch v hnh thc l hin thc, nhng v thc cht l hon ton tru tng... [74] Tsc-n-sp-xki tip tc lp lun ca mnh. Mt ngi tc trc hng tun bn ging mt ngi bn m, hy sinh thi gi v t do ca mnh cho tnh bn ca mnh: ci tnh cm "ca mnh" anh ta mnh n mc khi tha mn n, anh ta thy khoan khoi hn so vi khi c c bt c nim vui no khc v thm ch khi c t do; v khi vi phm n, khng

tha mn n, anh ta s cm thy kh tm hn so vi khi t do ca mnh tm thi b hn ch. Cng c th ni nh vy v cc nh khoa hc t b cuc sng ring v li ch ca khoa hc, hay v cc nh hot ng chnh tr "thng gi l nhng ngi cung tn", Tsc-n-sp-xki gii thch, tc l v cc nh cch mng... [82] L lun ca ch ngha ch k hp l khng th lm cho chng ta lm ln. Thot nhn hc thuyt c tnh cht c nhn ch ngha trn thc t thm nhun su sc tnh cht x hi. Quan trng khng phi l hnh thc, m l ni dung ca "ch ngha ch k hp l" v, nh chng ta thy trn kia, Tsc-n-sp-xki v nhng ngi k tc ng gii quyt tt c nhng vn tranh chp c lin quan ti iu theo tinh thn x hi, theo ngha phc v cc li ch x hi v li ch chung ca con ngi. C s o c ca ch ngha ch k hp l l quan nim v bn phn, nhng l bn phn t do, quan nim v s la chn ph hp vi mt s cao c hu c bn trong. "L ngi bo v nhng ai b chn p hay l ngi bo v nhng s chn p, s la chn y khng kh i vi mt ngi chn tht"*. L lun ca ch ngha ch k hp l chnh l o c ca nhng ngi chn tht, o c ca th h cch mng nhng nm 60...
695
NB
<
NB
x?
chng IV m hc v s ph phn ca tsc-n-sp-xki

[93] V i biu y sc lc v hy vng ca phi dn ch cch mng, mt phi ang bt u con ng cng danh lch s ca mnh, kin quyt t chi khng tha nhn quan im duy tm cho rng bi thm l mt quy lut ca v tr. V y ng c gng ng trn quan im "nhn bn ch ngha"... [104] Cc vn m hc i vi ng ch l chin trng, nh cch mng t tng tr chin u trn u chng ci th gii c ng cm ght, ng cm ght cng vi tt c cc thit ch chnh * Ton tp, IV, 475.
* Nh ta thy di y, ngi I-va-np, gn bn mi nm sau, cng dn ra mt l l tng t trong cun sch ca mnh nhan "Lch s s ph bnh ca Nga". Kh lm, ch sao? ** n g - g h e n. T ch ngha duy tm c in, v.v.228, tr. 35 v cc trang sau. ng-ghen giu ct cay ng lun l hc ca Phbch, khng nh rng theo o l ca ng ta th s giao dch l ci n ti cao ca o c, min l s u c c tin hnh vi mt s tnh ton ng n. C nhin, y l mt cch tranh lun, nhng n ? vch ra mt cch kh t tnh tru tng v phi lch s ca o c ca Ph-bch.
696
V. I. L-nin

c? Khi cng nghip pht trin, s tin b s c bo
697
tr v kinh t ca n v cng vi ton b h t tng v o c ca n. Trong lun n ca mnh, " y lng khao kht cuc sng, ham m cng vic v hnh phc trn gian biu hin si ni di hnh thc c phn kinh vin"*, Tsc-n-sp-xki t ra l ngi tiu biu cho t tng v tm trng ca gii tr thc bnh dn, lc (sau chin tranh Crm) mnh bo bc ln v i lch s vi ngn c phn i ging cao...
m. Chnh vi quan im y, chng ta ch yu l vui mng trc s pht trin ca phong tro cng nghip n c ta".
NB
chng V trit hc lch s ca tsc-n-sp-xki

[135] Nu nh li rng Tsc-n-sp-xki sng trong thi k phn ng en ti chu u, bt u sau khi phong tro cch mng nm 1848 - 49 b trn p, rng Php Na-p-l-ng III chin thng, o ch chuyn ch c phc hi, nc Ph ang rn xit trong gng km ca bn phn ng phong kin, nc ung cng i tm s gii phng cho mnh, nc Nga ch mi bt u thot khi ch nng n, nu nh li rng chu u, s si ng v chnh tr ch mi bt u din ra sau cuc chin tranh o - nm 1859, v Tsc-n-sp-xki, nh ta thy di y, khng tin l Nga c nhng lc lng cch mng quan trng, th chng ta s hiu rng ch ngha khch quan ca ng tt phi lun lun a ng n ch ngha bi quan ng bun. Tuy nhin, Tsc-n-sp-xki cho rng bn phn danh d ca mnh l khng giu gim mnh v giu gim bn c ca mnh ton b s tht, d n cay ng n my, v ng khng bao gi tha nhn lun im: "i vi chng ta, s di la no nng chng ta ln, cn qu hn mun vn chn l thp hn"... [145-147] Nh vy, Tsc-n-sp-xki a ra mt thi lc quan i vi cuc sng chnh l trn c s cho rng thi i
V tip theo,Tsc-n-sp-xki phn khi nhn thy mt vi s kin mi trong lnh vc pht trin cng nghip: lp mt hng vn ti ng thy mi trn sng Vn-ga v cc chi lu ca n, trin lm nng nghip Ki-p, v.v.*... Sau nhng iu ni trn, c nhin, chng ta khng ly lm l khi nghe thy Tsc-n-sp-xki ni rng c s ca s bt bnh v chnh tr thng l s bt mn v mt x hi**. Chng ta khng ngc nhin v cu ni ca ng, hnh nh trch t cc cun sch ca Mc nm 1848 - 49, ni rng "mui v ru tham gia vo s sp ca Na-p-l-ng, dng h Buc-bng v triu i Oc-l-ng"***. V chng ta khng ly lm l khi thy i chiu ng suy lun v nguyn nhn sp ca La-m, m tip Pl-khatheo Pli-n, ng gii thch l c s thay i ca cc quan np 229 h rung t: "cc i in trang lm ph sn nc latifundia perdidere Italiam"****... [152] Trong bi "T bn v lao ng", Tsc-n-spxki ch ra rng c s ca lch s c i l u tranh giai cp. A-ten, theo ng, yu t chnh tr thun tu chim u th trong cuc u tranh y: qu tc v bnh dn u tranh hu nh ch tn thnh hay phn i vic m rng cc quyn chnh tr vo qun chng bnh dn*****. La-m, cuc u tranh v li * Bnh lun thi i (thng Mi mt 1857). Ton tp, III, 561-2. i chiu "Bt k v cc tp ch" (thng Mi mt 1856), y, Tsc-n-spxki tha nhn "vic p dng cc bin php xy dng mt mng li ng st rng ln" l "s ci thin quan trng nht trong tt c cc s ci thin" sau chin tranh Crm. Ton tp, II, tr. 653. ** Ch qun ch thng By. Ton tp, VI, 63. *** C a - v a i - n h c. Ton tp, IV, 33. **** "T bn v lao ng". Ton tp, VI, 15. ***** Hon ton r rng l y, Tsc-n-sp-xki lm, nhng sai lm y l ngu nhin, v ng cng thng chng minh rng c s ca cuc u tranh chnh tr l s xung t v li ch kinh t. V chng,
chng ta, ng lc chnh ca lch s l phng hng cng nghip... "... Cc thng li ca Na-p-l-ng Ty-ban-nha v c
em li mt li ch no cho cc nc y, vy lm sao cc thng li ca cc ch x nghip v cc k s, cc thng nhn v cc nh k thut hc li khng em li mt li ch no * An-r--vch Th bn v trit hc trong vn hc Nga. Xanh P-tc-bua, 1905, tr. 249.
698
V. I. L-nin
ch kinh t ni ln hng u mt cch mnh hn nhiu...

Nhng ngi v sn l g? Phi chng Tsc-n-sp-xki hiu ch l mt ng i ngho hay l "ng i dn th ng"? Ta hy nghe chnh li ng ni. Khi ch giu Vc-nt-xki v Vcnt-xki ni rng Php "v s ng i v sn c bt ng sn", Tsc-n -sp-xki vit: "Chng ti dm hi: lm th no m li c th xut hin s k l ? Chng ti nhiu ln c sch ca cc nh kinh t, h u ni rng ng i v sn bao gi cng l ng i khng c ti sn; nh th hon ton khng ch n gin l ng i ngho; ng th, cc nh kinh t phn bit rnh mch khi nim y: ng i ngho ch l ng i c ph ng tin sinh sng ngho nn, cn ng i v sn l ng i khng c ti sn. Ng i ngho i lp vi ng i giu, ng i v sn i lp vi ng i hu sn. Ng i nng dn Php c 5 hc-ta rung t c th sng rt ngho, nu rung t ca anh ta cn ci hay gia nh qu ng, nh ng d sao anh ta khng phi l ng i v sn , tri li, mt ng i cng nhn lm x ng Pa-ri hay Ling c th sng mt cn phng m hn v nhiu tin nghi hn, c th n ngon hn v mc tt hn ng i nng dn Php ni trn, nh ng d sao anh ta cng l ng i v sn, nu anh ta khng c bt ng sn cng khng c t bn, v s phn ca anh ta ch tu thuc vo tin cng"*. Nhng li ni y ca v sng lp ch ngha dn tu chng t ng ng cao hn n mc no so vi nhng ngi hu bi ca ch ngha dn tu, chng hn V. Tsc-np, ngi m cho n nay khng mun nm vng s khc nhau gia ngi ngho v ngi v sn. Nhng li ni y cng chng t ti sao ng coi "tnh trng v sn... l mt ung nht nng hn i vi i sng nhn dn so vi s ngho nn n thun". Tsc-n-sp-xki mun ni n s sinh sng khng c bo m m trong trng hp tht nghip, m au hay gi yu y ngi v sn i n ch cht i... ng ni: "Chng ti khng h nghi ng rng nhng s au kh y s c tr b, rng cn bnh khng a n ci cht m a n s kho mnh" **. Nhng ngi v sn s khng yn tm chng no cha tha mn c cc yu sch ca mnh, v v vy, * V ch s hu rung t. Ton tp, III, 418 (1857). ** Ton tp, III, 303 (1857).
699
? i chiu Marx Das Kapital, III, 7 230
gi di!
[154 - 155] Nh vy, i vi Tsc-n-sp-xki th r rng rng cc giai cp x hi hin i hnh thnh trong qu trnh sn xut: tng ng vi ba yu t ca sn xut rung t, t bn v lao ng l ba giai cp c bn ca x hi hin i: a ch, giai cp t sn v cng nhn. Trong cc ch thch v Min-l, ng ch ra mt cch r rng rng ni chung v v ton b, quan h ln nhau gia ba giai cp y l do s phn chia sn phm thnh ba thnh phn: a t, li nhun v tin cng, quyt nh... [157 - 160] Qu tht, ta thy Tsc-n-sp-xki thnh ng "ung nht ca giai cp v sn", nhng chnh ra ng dng thnh ng y trong lc lun chin vi nhng tn t sn tn sng phng Ty, bn ny c xu hng coi Ty u chng khc g thin ng v khng mun c thi ph phn i vi cc mt tiu cc ca cc quan h Ty u*... Tsc-n-sp-xki c th v li ch bo v chc chn hn ch rung t cng x, m lu x hi Nga v tnh trng v sn ha ang e da nhn dn. Nhng chnh nhng ngi dn ch - x hi phn i cc bin php rung t ca Xt-l-pin cng dng n l l tng t (c nhin khng phi v hnh thc, m v thc cht)...
NB
>?
c ng-ghen, chng ta cng thy c cu: "t nht, trong lch s hin i, nh nc, ch chnh tr l mt yu t ph thuc, cn x hi cng dn, lnh vc quan h kinh t c ngha quyt nh" (loc. cit., 57). Ch l "trong lch s hin i" thi ? C nhin, l mt s l li. Chng ta cng s khng qu nghim khc i vi nhng s l li tng t ca Tsc-n-sp-xki. * Bt k v cc tp ch ("Cuc i thoi Nga" v ch ngha Xla-v), thng Ba, 1857, Ton tp, III, 151. Lc y, Tsc-n-sp-xki cn hy vng rng "nhng i biu u t" ca ch ngha Xla-v m chnh ph khng a lm, s st cnh cng vi nhng ngi dn ch v mt s vn (nht l vn t do chnh tr v bo m phc li ca nhn dn). Chng bao lu, ng tht vng v iu ny.
NB
700
V. I. L-nin
cc quc gia t bn ch ngha s gp phi nhng cuc ni lon mi gh gm hn tr c. Tsc-n -sp-xki ni: "Mt khc, s ngi v sn ngy cng tng, v ci chnh l thc ca h v lc lng ca mnh ngy cng tng v quan nim ca h

Liu c th ph nhn rng quan im y l gn vi ch ngha duy vt lch s ca Mc v ng-ghen ? khng? Th gii quan ca Tsc-n -sp-xki ch khc h thng ca cc v sng lp ch ngha x hi khoa hc hin i ch thiu h thng ha v mt vi thut ng khng c r rng. Khuyt im nghim trng duy nht trong cc quan im lch s - trit hc ca ng l ch, ng khng ch ra r rng ngha quyt nh ca s pht trin cc lc l ng sn xut coi nh nhn t c bn ca qu trnh lch s...
701
NB
v cc nhu cu ca mnh cng r hn"*. Hy ni thng thn, tha bn c, cu y c lm cho bn nh n iu g trong "Tuyn ngn ca ng cng sn" khng?
qu ng
[174 - 176] B phn c tinh thn dn tu trong cng chng nc ta t quan tm hn c n vic phn tch cc quan im ca Tsc-n-sp-xki, xt theo kha cnh ng gn gi vi ch ngha x hi khoa hc; v rt c th l h coi vic xc nh s gn gi y l mt s xc phm n k c v nh t tng v i. Tri li, trong a s nhng ngi mc-xt, quan im ch o l quan im coi Tsc-n-sp-xki l mt nh vn rt d c cm tnh, c ch trong thi i mnh, nhng rt xa vi th gii quan duy vt hin i. Ci c nh hng mnh n thi ca h i vi Tsc-n-sp-xki l s bt thng ca lch s, do NB s bt thng ny m nh khch quan ch ngha v nh duy vt y li tr thnh ngi sng lp ch ngha dn tu. Cn ni chung, a s cng chng ch hiu v Tsc-n-sp-xki l ngi vit tiu thuyt khng tng "Lm g?" v hnh nh m tng a nc Nga t cng x ln ngay ch ngha x hi bng m mu ca mt nhm nh tr thc cch mng. B mt khoa hc tht s ca Tsc-n-sp-xki rt t ging vi hnh nh hoang ng y... Tsc-n-sp-xki nhn lch s loi ngi bng con mt ca mt nh khch quan ch ngha nghim khc. ng coi lch s loi ngi l mt qu trnh pht trin bin chng thng qua cc mu thun, cc bc nhy vt m bn thn chng l kt qu ca nhng thay i dn dn v lng. Kt qu ca qu trnh bin chng khng ngng l c s chuyn bin t cc hnh thc thp n cc hnh thc cao. Nhng nhn vt hot ng trong lch s l cc giai cp x hi m cuc u tranh ca h do cc nguyn nhn kinh t quy nh. C s ca qu trnh lch s l nhn t kinh t quyt nh cc quan h chnh tr v php lut v c h t tng ca x hi. * V ch s hu rung t. Ton tp, III, 455 (1857).
Chng VII Kinh t chnh tr hc v ch ngha x hi

[275 - 280] Trong cc lp lun ca Tsc-n-sp-xki v vn NB ny, chng ta li gp phi s ln ln k quc cc vin kin thin ti v cc huynh hng khng tng, s ln ln ny c gii thch, ging nh tt c cc trng hp khc, bi tnh cht chung ca h thng kinh t ca ng m ta ni n nhiu ln. ng trch Min-l l ch hn ch i li nhn xt v "hng ha ch yu nht lao ng", trong khi th "lao ng l hng ha duy nht hay l quan trng nht i vi i a s ng i"*. Tsc-n sp-xki gii thch rng s d c tnh hnh l do Min-l tin hnh ton b s phn tch theo quan im ca mt nh t bn, v "ci quan im dn ti t t ng v gi tr ca sn xut l quan im ca ng i sn xut, v thc ra ch ca ng i sn xut mua lao ng ca cng nhn lm thu"**. Nu khng nu ra vn cn bn v th "hng ha k l" y th cng s khng ni c g c bit v gi tr trao i ca n: hng ha vi tnh cch l hng ha phc tng s cn bng gia cung v cu ch nh vy thi. "Nh ng vn cn bn l: lao ng c phi l hng ha khng, n c phi c gi tr trao i khng?"... Vic mua lao ng ch khc vic mua n l thi hn bn v mc quyn lc i vi bn thn mnh m ngi bn dnh cho * Ch thch v Min-l, tr. 436 v cc trang sau. ** Ibid., tr. 492.
702
V. I. L-nin

hin tng khc trong cc hin tng y ca i sng kinh t s i hi mt thi gian rt lu v i hi nhng c gng rt ln; nhng d thi hn cha mt cn bnh kinh t no c v xa xi n my i vi n th n cng khng phi khng hnh dung c tnh hnh lnh mnh ca s vt phi nh th no"*. Cn tnh hnh lnh mnh ca s vt l ch x hi ch ngha, trong sn xut c t chc c k hoch theo cc nhu cu ca x hi, lao ng khng cn l hng ha, v "gi tr trao i ph hp vi gi tr bn trong". S phn phi lc lng sn xut gia cc ngnh ngh khc nhau trong h thng sn xut da trn c s trao i hay trong nn sn xut bn, l do s phn phi sc mua trong x hi quyt nh; cn trong h thng sn xut da "trc tip vo nhu cu ca ngi sn xut" th n do chnh cc nhu cu y quyt nh. Tnh hnh giai on pht trin thp l nh vy, c im ca giai on ny l c s tn ti ca nn kinh t nh bit lp; nhng tnh hnh cng s nh vy c trong giai on kinh t pht trin cao, trong nn kinh t tp th c t chc s thng tr**... [282 - 283] Trong h thng y, "gi tr trao i ca sn phm khng h c ch ; sn phm trc tip phc v nhu cu ca con ngi, ngi ta ch xem xt s thch hp ca n trong vic tho mn nhu cu y tc l xem xt gi tr bn trong ca n; vic sn phm c gi tr trao i c coi l mt vic ngu nhin, c bit, bi v phn ln sn phm khng c a ra bn hay trao i, m trc tip phc v s tiu dng ca ngi sn xut; cn nu nh mt phn sn phm dng trao i ly sn phm ca cc ngi sn xut khc***, th gi tr trao i khng phi l mt ci g
703
ngi mua. y, c im c bn vn ch l mt: quyn lc ca mt t nhn i vi sc mnh kinh t ca ngi khc. "Nh lut hc v nh ng cc c th quan tm n s khc nhau gia vic mua lao ng v s n l; nhng nh kinh t chnh tr hc th khng th"...
NB
"Lao ng khng phi l mt sn phm. N ch mi l sc sn xut, n ch l mt ngun gc ca sn phm. N khc sn

phm, ging nh bp tht khc vi trng lng do n nng ln, nh ngi khc vi ming d hay ming bnh m"*...
khng!
Tip theo kinh t hc c in, Tsc-n-sp-xki phn bit hai dng gi tr: gi tr bn trong v gi tr trao i. ng hiu gi tr bn trong l gi tr s dng** v khc vi kinh t hc t sn, ng tp trung s ch ch yu chnh l vo s phn tch gi tr bn trong y. iu l hon ton t nhin, nu nh li rng Tsc-n-sp-xki ph phn ch t bn ch ngha theo kha cnh n i lp vi li ch ca x hi, ca nhn dn, NB ca qun chng hn l theo kha cnh cc khuynh hng khch quan bn trong ca n... ng kt lun: "Chng ta thy rng v thc cht ca s vic, gi tr trao i cn phi ph hp vi gi tr bn trong v nu c s khng n khp th ch do tha nhn sai lm lao ng l hng ha m lao ng th quyt khng th no l nh vy c. V vy, kh nng phn bit gi tr NB trao i vi gi tr bn trong ch chng t rng sinh hot khng c tha mn v kinh t, m trong sinh hot th c s khc nhau gia hai ci. L lun cn phi xem xt s phn bit gia gi tr trao i vi gi tr bn trong cng y nh xem xt s n l, s c quyn, chnh sch bo h mu dch. N c th v cn phi nghin cu cc hin tng y vi mi th chi tit c th c, nhng khng c qun NB rng y n m t nhng s i chch khi trt t t nhin. N c th thy rng vic gt b hin tng ny hay * Ch thch v Min-l, tr. 493. ** "Mun cho mt vt c gi tr trao i th n cn phi... thch hp vi mt s s dng no , theo ngi mua... Ni theo ngn ng ca kinh t chnh tr hc, iu l nh sau: ch nhng vt no c gi tr bn trong th mi c gi tr trao i". Ch thch v Min-l, tr. 420.
NB
* Ch thch v Min-l, 440 - 441. ** Ch thch v Min-l, 449 - 450. By gi c th hiu c nhng iu b sung ca Tsc-n-sp-xki vo 17 lun cng ca Min-l v gi tr (xem trn, tr. 232); trong cc iu b sung, ng i lp cc nguyn tc ca kinh t t bn ch ngha v kinh t x hi ch ngha theo quan im s i lp gia hai dng gi tr. *** y, nh ta thy, Tsc-n -sp-xki tha nhn c s trao i cc b c trong x hi t ng lai. Vn , nh ta s thy d i y,
NB
704
V. I. L-nin
khc vi gi tr bn trong, gi tr bn trong trc tip bin thnh gi tr trao i m khng c bt c s tng hay gim no"*... [295 - 296] T s trnh by trn y, bn c c th c quan nim v tnh cht ca h thng kinh t ca Tsc-n-spxki, v phng php v mc tiu nghin cu ca ng. Mc tiu y l thng qua s ph phn cc quan h kinh t hin tn, pht hin ra s tai hi ca ch ngha t bn i vi qun chng nhn dn ng o, nhn mnh tnh cht nht thi ca n v lm r nhng c im c bn ca ch x hi ch ngha tng lai. ng thi, trng tm l t nhin chuyn sang lnh vc ph phn ci hin tn theo kha cnh ci sp ti, v sang lnh vc nh gi ch tng lai d l vi nhng nt chung nht. Do , vic phn tch cc quan h kinh t hin tn c phn khng t v, nh ta thy trn kia, vic xc nh mt s khi nim c bn ca kinh t chnh tr hc Tsc-n-sp-xki t ra khng ng vng c xt theo quan im lch s v bin chng.
705
ch th thi?1)
l ch ng tha nhn kh nng c giai on trung gian gia ch ngha t bn v ch ngha x hi. * T tt c nhng iu trnh by trn, ta thy r rng nu nh gia cc quan im v gi tr ca Tsc-n-sp-xki v Pru-ng c th xc nh mt s ging nhau chung nht no , th s ging nhau y thun tu c tnh cht hnh thc. Theo Pru-ng, "gi tr c xc nh (hay c cu to)" ca ng ch c th c thc hin trong x hi ca nhng ngi sn xut nh c lp, t do trao i cc sn phm - hng ha ca mnh; cn "tiu chun" cc gi tr ca Tsc-n-sp-xki th chnh l ngc li, i hi phi c mt x hi c t chc theo cc nguyn tc lao ng tp th v chim hu tp th cc cng c sn xut, mt x hi ch trao i mt b phn khng ng k cc sn phm ca mnh. im xut pht ca Tsc-n-sp-xki l c tnh cht x hi ch ngha, cn ca Pru-ng l c tnh cht tiu t sn, c nhn ch ngha. u m "tiu chun cc gi tr" ca Tsc-n-sp-xki bt u c tc dng th y khng c ch cho "gi tr c xc nh" ca Pru-ng.
1)
Ch "ch th thi", L-nin vit gc tri bn trn trang.
Nhng nu nhng thiu st ca phng php do Tsc-n-sp-xki p dng c nh hng tai hi n ngha chung ca h thng ca ng v lm cho h thng y khng tn ti lu, nu nh h thng y gi c mt vai tr lch s nht nh nhng ngy nay phi c tha nhn l li thi, th nhng thiu st chung y v s thiu chnh xc ca mt vi nh ngha khng ngn cn tc gi ca chng ta pht biu c mt lot kin ph phn su sc i vi ton b ch t bn ch ngha. V trong lnh vc ny, ti nng v s sng sut ca tc gi ca chng ta biu hin ht sc xut sc... [320] Ch ngha x hi ca Tsc-n-sp-xki c nhin khng thot khi mt s yu t khng tng, nhng chng ta khng n cn c vo coi Tsc-n-sp-xki ch l v n gin NB l mt nh khng tng. Nh chng ta ni, Tsc-n-sp-xki ng giai on trung gian gia ch ngha x hi khng tng v ch ngha x hi khoa hc, trong phn ln cc trng hp, ng ng gn ch ngha x hi khoa hc hn... [324] Xin nhc li, cn phi ni v ch ngha khng tng ca Tsc-n-sp-xki cum grano salis. L ngi theo ch ngha hin thc nghim khc, ng ly ca cc h thng khng tng ch yu l s ph phn ca cc h thng i vi ch s hu t nhn v ch t bn ch ngha, v c nhng nguyn tc chung ca ch tng lai, chng hn, s lin hip, s kt hp cng nghip v nng nghip, t chc sn xut, v.v.; nhng ng nhn thy r nhng khuyt im ca cc h thng khng tng v ph phn mt cch xut sc nhiu lun im ca cc h thng y... [328 - 330] Nhng liu tt c nhng ci c cho php ta lit Tsc-n-sp-xki vo hng ng phi khng tng tout court khng? Chng ta hon ton khng ngh th. Khng th lit Tsc-n-sp-xki vo hng nhng i biu ca "ch ngha x hi tiu t sn", iu ny c th thy r qua tt c s trnh by trc y... Tt c nhng c im tiu cc y ca ch ngha x hi tiu t sn l xa l hn vi Tsc-n-sp-xki ca chng ? ta. ng hon ton thot khi s l tng ha tnh trng d man kiu gia trng; ng dt khot ph nhn sc sng ca nn sn xut nh; cn ch ng trnh tch cc ca ng khng
706
V. I. L-nin
h quy v vic khi phc tiu th cng nghip hay nng nghip, m quy v vic t chc sn xut x hi mt cch c k hoch theo nhng nguyn tc ca ch ngha tp th. Nhng liu c cn c xp tc gi ca chng ta vo hng cc i biu ca ch ngha x hi khng tng - ph phn khng? Ta hy xem...

cht qu c bit ca ngi sng ch ra im kim thch, ca nh t tng phng giy, m tng gia n cho loi ngi ngu mui bng nhng iu ba t ti tnh ca mnh v kiu ngo nhn vo m qun chng ngu dt ang giy gia mt cch bt lc trong nhng cn lc ca lch s, tm li, s t tin c tnh cht bit phi v s thng thi rm l tuyt i xa l i vi ng*. V nu trong lnh vc ph phn ch ngha t bn mt cch khoa hc, Tsc-n-sp-xki l hc tr ca Phu-ri-, -oen v Xanh - Xi-mng, th trong lnh vc cc hnh ng thc tin v cc phng php u tranh chnh tr, ni ng hn, ng thuc v phi Blng-ki v phi Hin chng... Song Tsc-n-sp-xki khng tin l ch ngha x hi sp ti gn. V mt ny, ng nhn s vt mt cch hin thc hn so vi Mc v ng-ghen cui nhng nm 40 chng hn. Trong bi "Hot ng kinh t v php lut" (1859), ng ni rng chng ta cn cch rt xa ch ngha x hi, "c l, khng phi mt nghn nm, nhng chc l phi hn mt trm nm hay l mt trm nm mi nm"**. V vy khng nn gii thch nhng hy vng ca Tsc-n-sp-xki i vi cng x (lc ny ng cn c nhng hy vng y) theo ngha l hnh nh ng tha nhn kh nng nhy vt bt thnh lnh t tnh
707
Mc c thi rt nghim khc i vi cc tc phm v hot ng ca nhng i biu ca ch ngha x hi chu u nh Prung v Lt-xan (trong hai ngi , Lt-xan l hc tr ca chnh ng) v ca nhng i biu ca ch ngha x hi Nga nh Ghc-txen, Ba-cu-nin v N-tsa-p, nhng Mc c thi ht sc knh trng v c cm tnh su sc i vi Tsc-n-sp-xki. Tuy cc k thn trng trong vic ca ngi v d dt trong vic nhn xt tn dng, v sng lp ra ch ngha x hi khoa hc tha nhn tc gi ca chng ta l mt nh bc hc v nh ph bnh v i pht hin ra mt cch ti tnh s ph sn ca kinh t hc t sn. R rng hu nh l li nhn xt c tnh cht tn dng duy nht m ng Mc nghim khc pht biu; n c nhng cn c quan trng no , nht l nu so snh li nhn xt y vi nhng nhn xt nghim khc ca Mc v nhng i biu ln khc ca t tng x hi ch ngha. V nhng cn c nh vy chc chn l c... [332 - 336] Nhng c im ca phi khng tng l hon ton xa l vi Tsc-n-sp-xki, tr mt im: ng cng coi vic thnh lp cc hi lin hip sn xut l mt phng thc chng minh u th ca kinh t tp th so vi kinh t t bn ch ngha, v l cng c tuyn truyn cc t tng mi. Nhng gia ng v phi khng tng, v mt ny c s khc nhau to ln bit chng no! Mt l, ng khng bao gi tuyn b vic thnh lp cc hi lin hip l bin php duy nht ca cng cuc ci to x hi, khng tm cch p t mt cch gio iu cc hnh thc duy nht y cho giai cp cng nhn v khng i lp n vi cc hnh thc lch s ca phong tro cng nhn; hai l, ng chng nhng khng ph nhn u tranh chnh tr v cc nhim v chnh tr ca giai cp v sn, m tri li, nh ta thy trn y (cc chng V v VI), ng trch phi x hi NB ch ngha l d dt v khng trit trong vic thc hin cc nhim v y, nht l v vn ginh chnh quyn v thit lp chuyn chnh cch mng. Thi bng quan v chnh tr, tnh
NB
NB
* Nhn tin ni thm, ng cng ln n phi Xanh - Xi-mng l c thi bng quan v chnh tr, l ra i n Gi-ru-xa-lem mi theo kiu bit phi: "Vic phi Xanh - Xi-mng long trng bc vo trt t mi ca i sng din ra ngy 6 thng Su 1832, vo ng ngy m cc khu ln cn ca Pa-ri l ni n ra cuc khi ngha cng ha do m tang La-mc-c gy ra. Khi bnh tnh bt tay vo vic t chc ni b ca mnh gia ting sng i bc git hi cc i ng nh b ca nhng ngi ni lon, phi Xanh - Xi-mng dng nh t ra rng h chng c lin quan g vi cc ng cp tin c l cc ng i ti ci to x hi bng bin php m phi Xanh - Xi-mng cho l sai lm, v thm ch khng bit x hi cn c nhng ci cch nh th no; trong khi t b th gii c, h t b c nhng ngi mun lm iu hay cho ngi dn thng nhiu hn tt c nhng ai khc" (Ch qun ch thng By, 1. c., 146). ** Ton tp, IV, 450.
708
V. I. L-nin

Chng ta s khng phn xt ng mt cch nghim khc v iu . Hy nh li rng c Cau-xky trong cun sch nh ca mnh. "Ngy hm sau cuc cch mng" cng ni n vic thc hin dn dn ch ngha x hi, mc d l sau khi giai cp v sn ginh c chnh quyn. Hn na, nu xt thi k gn hn vi Tsc-n-sp-xki th phi nh rng cc i hi ca Quc t m chnh Mc c nh hng n cng vic ca chng, cng tha nhn vic thc hin tng phn ch ngha x hi nh vy ngay trong khun kh ch t sn (theo cc i hi y, l quc hu ha rung t, quc hu ha ng st, knh o v m v chuyn nhng th vo tay cc hi lin hip cng nhn, v.v.).
709
trng d man ca nc Nga vi nn m ch v nhng bnh xe bng g ca n sang thin nin k cng sn ch ngha. Chc hn ng cho rng nu lch s "ging nh ngi b yu tha thit cc chu nh ca mnh"* tin trin c bit thun li i vi nhn dn Nga, th s c mt ci g ging nh ci m trong nhng nm va qua nc ta gi l "nn NB cng ha lao ng", v trong trng hp ny, vic duy tr ch ngha cng x s em li kh nng dn dn chuyn sang nn thc ti?? nng nghip tht s tp th vi vic s dng my mc. Tm li, Tsc-n-sp-xki khng tin l ch ngha x hi sp ti gn, nhng cho rng ngay by gi cn phi nghin cu ch x hi ch ngha trong nhng nt ch yu ca n, "nu khng, chng ta s b lc ng"**. Nhng nu by gi khng th thc hin c hon ton v trit ch x hi ch ngha, th c th thc hin ch ngha x hi tng phn. ng ni: "Phi chng khng xy ra tnh hnh l mt nh t tng, khi pht trin t tng ca mnh trong cc tc phm thun tu l lun, c quan tm n tnh cht ng n v trit ca h thng, li bit hn ch nhng li khuyn ca mnh trong cc cng vic thc t ca hin ti ch mt phn ca h thng ca mnh, ci phn d thc hin c trong thi k hin ti?" V vy Tsc-n-sp-xki cho l s c ch nu, trong khi duy tr tnh hon chnh ca cc nguyn vng x hi ch ngha ca mnh, vn "ni n ci c th lm c trong thc t hin nay". V tip theo, ng nhc li k hoch ca mnh v cc hi lin hip sn xut c lp ra theo Phu-ri- v Lu-i Blng, nhng ng ni d chng rng ch l mt trong "nhng ngh v cc gii hn ca ci c th lm c trong thi k hin ti"***. * Ton tp, IV, 329. ** Ch thch v Min-l, 634 v cc trang sau. *** V mt ny, chc chn l hc thuyt ca Phu-ri- v ch bo m vi tnh cch l giai on trung gian gia ch t bn ch ngha (nn vn minh) v ch x hi ch ngha (ch cng ng x hi, s hi ha) c nh hng n Tsc-n-sp-xki. Ch bo m Phu-ri-, l mt c cu x hi trong cc li ch c nhn thng tr trong nn vn minh, s phc tng nhng bo m cho li ch x hi. Quyn t hu tuyt i s b hn ch; cc hi c phn cng x s t chc sn xut v bun bn theo nguyn tc tp th; ch bo him rng ri ca nh nc cho cc cng dn khc phc mi trng hp ri ro, s c thi hnh; s t chc mt s gip rng ri ca
h! ng ch Xt-clp ni di thi ui
??
Chng VIII Tsc-n-sp-xki v x hi Nga lc by gi

[340 - 354] Tsc-n-sp-xki nhn vo x hi Nga ng thi mt cch cc k bi quan; ng cho rng x hi khng c tinh thn u tranh kin quyt v khng c nhng lc lng c th tin hnh cuc u tranh n cng. Nhn vt ca cun truyn va "Ting ni thm" ni: "Ci to cuc sng ca x hi Nga theo cc quan im ca chng ta ! tui tr l t nhin ngi ta ngh n mi chuyn hoang ng. Nhng tui ca ti s h thn nu cn ngy ng... Ti trng thnh t lu, thy t lu rng ti ang sng trong mt x hi nh th no, ti l a con ca mt nc, mt dn tc nh th no. Lo lng p dng nhng quan im ca ti vo cuc sng ca t nc th tc l c lm cho con b hiu c cc khi nim ca ti v ci ch"*. ng cho rng ng ang sng trong mt thi k "x hi ang ng m mt cch tuyt vng"**... x hi cho nhng ngi tht nghip, v. v.. Tm li, ch cnh tranh khng hn ch s b gt b, cn s can thip ca nh nc vo cc quan h kinh t s c pht trin c bit v li ch ca qun chng lao ng, min l loi ngi s khng th chuyn ngay t nn vn minh sang s hi ha, b qua giai on ch bo m. * "Ting ni thm". Ton tp, X, phn 1, 63. ** Ibid., 70.
710
V. I. L-nin
711
L-vi-tx-ki thut li n tng sau khi ni chuyn vi Tsc-nsp-xki nh sau*. Cn c vo nhng iu ng ni th nhiu ci t ra l qu m m, qu tuyt vng. Nhng li ni ca ng lm cho ngi nghe ht sc khinh b hin ti v khinh b mi hot ng trong hin ti. Ngi dn ch chn tht chng cn g phi ni nng ln bi v mi hot ng x hi ca chng ta u ch l nhng ci nh nht v phi l. X hi ca chng ta chng lm g ht, ngoi nhng iu v b. Chng hn by gi**, x hi ang ni nng ch v vic th tiu ch nng n. Ch nng n l g? l iu nh nht. chu M, ch n l khng phi l iu nh nht: s khc nhau v quyn v phc li ca ngi lm cng da en cc bang min Nam v ngi lm cng da trng cc bang min Bc, l ht sc ln; so snh ngi n l vi ngi lm cng min Bc l iu rt c ch. Cn nc ta khng phi th. Nhng ngi nng dn t do c sng tt hn nhiu so vi ngi nng n khng? a v x hi ca h c cao hn nhiu khng? S khc nhau nh b n mc chng ng ni n lm g. Vic th tiu ch nng n l mt iu nh nht, mt khi rung t vn nm trong tay qu tc. Cuc ci cch ch lm li cho mt phn trm nng dn, s cn li ch c th b thit. V thc cht, tt c u ch l nh nht v phi l. So vi tnh cht chung ca c cu quc gia th tt c u l phi l. Gi th rng cuc ci cch cc b y s c thc hin. Vy tip theo s l ci g? Ta n hi thm chng? "Cng l vic quan trng khi khng cn phi chu nh hng ca ci c cu quc gia chung, trong bt c hnh thc xt x no cng khng th hot ng km hn nhiu so vi to n hi thm". Hai iu nh nht l ton b chng trnh lo lng v phn khi ca x hi Nga trong mt thi gian kh di, nu khng xy ra ci g c bit; m by gi th cha nhn thy ci g c bit c... L-vi-tx-ki (-br-li-u-bp) khng th ng vi nhng kt lun m m y ca Vn-ghin (Tsc-n-sp-xki), tuy trong cc cuc ni chuyn chu nh hng mnh m ca tr tu to ln v nht qun y. ng tha nhn Vn-ghin l ngi ton * "Nht k ca L-vi-tx-ki" (phn hai, khng vit xong ca cun "M u"). Ton tp, X, ph. 1, tr. 210 v cc trang sau. ** Ngha l cui nhng nm 50.
tm ton trung thnh vi li ch ca nhn dn, nhng ng cng thy r khuyt im ca Vn-ghin: Vn-ghin khng tin
nhn dn...
Chng ti dn ra t trong cun nht k rt hay (khng nn qun rng cun nht k do chnh Tsc-n-sp-xki vit) mt cu chuyn na ni ln tm trng ca ng khi y (na sau nhng nm 50). Khi sng mt tnh ho lnh, L-vi-tx-ki nh li nhng cuc ni chuyn vi thy hc ca mnh. " trong u lun lun l P-tc-bua, l ngnh bo ch, l phi t do ca chng ta v Vn-ghin, ngi ang ni vi n ci mm u oi: "i, cc ng bn! Cng tc g vi m v li y c?". Ti phn i Vnghin: " u, khi no x hi li khng l m v li? Nhng trong khi th nhng ngi ng n bao gi v u cng lm vic". "ng nhin l lm vic v ngu xun; bao gi v u nhng ngi thng minh cng u l ngu ngc, Vla-i-mia A-lch-x--vch . Lm ci vic d trng xe ct th vui v g? Vn-ghin tip tc ni chm chc u oi. Lch s khng phi vn ng nh vy, khng phi vn ng nh nhng t tng v cng vic ca nhng ngi thng minh, m bi nhng s ngu ngc ca nhng k ngu ngc v dt nt. Nhng ngi thng minh chng vic g phi can thip vo y; can thip vo cng vic ca ngi khc l ngu xun, hy tin nh vy!". V im ny, ti cng tr li ng ta: "Vn khng phi l can thip th c thng minh khng, m l c th khng can thip khng? Thn th ti run ln v lnh th c thng minh khng, ngc ti cm thy kh th v hi ngt th c phi thng minh khng? Ngu xun. i vi ti c l s tt hn, nu khc th; nhng bn tnh ca ti nh vy: ti run v lnh, ti cm ght s hn, v nu khng th chc thng bc tng ca nh t ngt ngt, ti s p u vo tng y, nu nh bc tng y s khng b lung lay th t nht cng v u, d sao ti cng c li". Ti nhn thy mt n ci u oi, ti nhn thy ci u lc: "i, Vla-i-mia A-lchx--vch, theo ngha ny, l t nhin, anh ni ng, nhng hy tin, khng ng c nhng tnh cm nh vy". "Vn khng phi l ng c khng, m l c nhng tnh cm y""*. * "Nht k ca L-vi-tx-ki" (phn hai, khng vit xong ca cun "M u"). Ton tp, X, ph. 1, 239.
712
V. I. L-nin
713
Lm vic cho nhng ngi m h khng hiu nhng ngi ang lm vic cho mnh l iu rt khng thun tin cho nhng ngi lm vic v khng li cho thnh cng ca cng vic, Tsc-n-sp-xki ni nh vy trong "Nhng bc th khng a ch". y l tn bi kch ca Tsc-n-sp-xki v nhng ngi cng thi ng. Vi so snh lc lng x hi hnh thnh lc by gi, tnh hnh din bin mt cch khng trnh khi nhm chng li li ch ca nhn dn... Cn phi t do? Tsc-n-sp-xki t t hy vng vo h hn c. Khng tin cy phi t do l cn thit i vi nh cch mng, v phi t do t ngh n hnh phc ca nhn dn hn c, m theo ui nhng li ch thun tu t sn. Nhng ng s tha th cho mt na li lm lch s ca h, nu nh h t ra d ch phn no s kin quyt v s bn b c trong khi theo ui cc mc tiu giai cp ca h, nu nh h hiu rng bt c ci cch no cng u khng c ngha g Nga chng no nhng c im c bn ca ch c vn cn nguyn vn... Trong x hi Nga khng c n ng, Tsc-n-sp-xki ni nh vy. Khng c thi quen t lc tham gia vo cc cng vic x hi, khng c nhng tnh cm ca ngi cng dn, mt em b nam, khi ln ln s tr thnh mt thc th nam tnh tui trung bnh v sau tui ngi ln, nhng n khng tr thnh mt ngi n ng, hay t nht khng tr thnh mt ngi n ng c tnh cch cao thng. S nh nht ca cc quan im v cc li ch phn nh vo tnh cch v ch: "quan im rng nh th no th cc gii php cng rng nh th y". iu ny quyt nh tnh cch ca cc nhn vt Nga hot ng mt cch nh nhau tt c cc nh vn ca chng ta, nh Tsc-n-sp-xki nhn xt. "Trong lc cha ni n vic lm m ch cn tiu ph thi gi nhn ri, lp u c trng rng hay tri tim trng rng bng nhng cu chuyn v m c, th nhn vt rt si ni; n lc phi din t trc tip v chnh xc tnh cm v nguyn vng ca mnh th phn ln cc nhn vt bt u dao ng v cm thy lng tng trong li ni. Mt s t nhng ngi dng cm nht, kh khn lm mi tp trung c ton b sc lc ca mnh v lu li din t mt ci g em li mt khi nim mp m v cc t tng ca h, nhng nu bng nhin c ai nm ly mun ca h v ni: "Cc anh mun ci ny , chng ti rt mng; hy bt u hnh ng i, chng ti s ng h cc anh", th vi cch phn ng y, mt na nhng nhn vt dng cm nht s ngt
ngay, nhng ngi khc s bt u trch mc cc anh mt cch rt th bo l cc anh t h vo tnh th kh x, s bt u ni l h khng ng cc anh ngh nh vy, l h hon ton mt bnh tnh, h khng th ngh g c na, bi v "lm th no nhanh nh th c", v "hn na h l nhng ngi chn tht", v chng nhng chn tht, m cn rt hin lnh, v h khng mun lm cho cc anh kh chu, v ni chung, l no thc t c th lo lng n mi ci m ngi ta ni n khi khng c vic g lm, v tt nht l chng lm g, v rng mi ci u gn vi lo u v bt tin, v lc ny khng th c g tt c, v nh ni, h "khng h ch i v mong i", v.v."*. Tsc-n-sp-xki vit bi v "A-xi-a" ca Tuc-gh-np vch trn nhng "o tng t do ch ngha". ng lun lun u tranh chnh vi nhng o tng y trong tt c cc tc phm ca mnh, ng thi vch trn trong tnh hp hi v tnh cht giai cp ca cc xu hng t do ch ngha. L t nhin, phi t do p li chin dch ca ng bng s cm th su sc, so snh ng vi Gr-ts, Bun-ga-rin, Xen-cp-xki. Nhng Tsc-n-sp-xki v nhm ca ng khng b bi ri v s vu khng ca phi t do v tip tc vch trn khng thng tic ci tm hn cao p kiu t do ch ngha, nhng li ba hoa ho nhong trnh trng v s tin b ca nc Nga; cc ng chng minh rng con thuyn ca s tin b ca nc Nga chng nhng khng tin ln mnh m, m cn tip tc ng bnh an trong vng ly lch s c. Cn trong ph trng c tnh cht chm bim ca t "Ngi ng thi", trong t "Ting ci" ni ting, chnh Tsc-n-sp-xki vit t thi (lm vic y ch yu l -br-li-u-bp) nhng li c nh hng ln n phng hng v ni dung ca n, th ngi ta ch giu khng thng tic s phn khi, s n ha v s cn thn ca phi t do v "s cng khai" rt ng yu vi tri tim ca phi t do. Thi ca Tsc-n-sp-xki i vi phi t do Nga biu hin rt r qua tiu thuyt "M u". V bn quan liu t do ch ngha th chng cn phi ni: Tsc-n-sp-xki khinh chng v cm th chng n tn xng tu, v c l cn cm th hn s cm th bn phn ng trng trn v ngoan c... * Ngi Nga trong rendez-vous. Ton tp, I, 90 - 91 (1858).
714
V. I. L-nin

v a thnh n ch chi ra*. Hn na, theo li ng, h phng i mt cch qu t tin mi ci trn i, v khng phi ni a, m lm bun phin, khin cho nhng ngi tt bng cng khng th chu c. Mi khi nghe ni l phi dng "nhng chic chai rt ln", h a ra mt cu bun thm: "khng phi nhng chic chai ln, m l nhng chic thng s!". Ghc-txen t an i vi hy vng rng ci kiu ngi kh tnh s tn ti khng lu. ng ni, cuc sng khng th chu ng lu nhng a-ni-en N-va, nhng k gy ra s chn nn, nhng k trch mc ngi khc mt cch bun b l ti sao ngi ta n m li khng nghin rng v trong khi khm phc bc tranh hoc m nhc li qun ht mi s bt hnh trn i ny. Thay th cho nhng k ph nh thng cnh , nhng k c lng t i d b kch thch v "co li", thay th cho nhng k mc chng nghi bnh, cho nhng ti nng khng pht trin y v nhng thin ti khng thnh cng y, tt phi l mt th h mi y sc sng v lnh mnh m nhng ngi gi la Ghctxen, c l, s cha bn tay ra bt, vt qua u ci th h nhng k kh tnh au m v tinh thn v th xc. Nh ta thy, ngay c mt i biu chn tht v c hc thc ca ch ngha t do, nh Ghc-txen, cng hon ton khng th hiu r th h u tin nhng nh dn ch cch mng Nga**. ng thy ging m khng thy bn cht * Nh ta bit, ngi ta thng ni n ging ca i phng khi khng th a ra nhng l l nghim chnh hn chng li i phng. ** Ngi B-gu-tsc-xki, trong cun sch ca mnh "T qu kh ca x hi Nga" (tr. 250), sau khi trnh by cuc xung t y gia hai khuynh hng, kt lun: "hon ton r l Tsc-n-sp-xki v thc cht l khng ng". S tht, ng ta tnh ng v nh ra rng "chng ta ch c bng chng v vn (cuc ni chuyn Lunn) ca mt bn", nhng mt l, cn nh n iu trc khi rt ra mt kt lun dt khot nh vy, v hai l, ton b hot ng vn hc v x hi ca c hai nh vn v i l bng chng v vn . Tsc-n-sp-xki cho n cng vn trung thnh vi cc quan im ca mnh v lch s chng t s ng n trong thi ca ng i vi ch ngha t do Nga; cn Ghc-txen th chng bao lu
715
Trn t "Ci chung" s 44 nm 1859 c bi ca Ghc-txen "Very dangerous!" ("Rt nguy him!") trc tip chng li nhm ca Tsc-n-spxki. Ghc-txen vit: "Thi gian gn y, trong bo ch ca chng ta bt u xut hin mt dng c hi no , mt s sa a no ca t tng". Ghc-txen khng chu tha nhn quan im ca Tsc-n-sp-xki v -br-li-u-bp l biu hin ca d lun x hi, m li gi nh rng cc bi ca cc ng y l do chnh ph gi ... NB Ci bi tai ting ca Ghc-txen, trong Tsc-nsp-xki v -br-li-u-bp c trnh by gn nh l tay sai khiu khch v y t ca bn phn ng, v trong ni rng hai nn nhn tng lai ca ch chuyn ch ng c tng thng hun chng Xta-ni-xlp, gy ra mt n tng cc k kh chu cho nhm "Ngi ng thi". Thng Su 1859, Tsc-n-sp-xki ra nc ngoi, v Lunn, ng v Ghc-txen gii thch cho nhau v vn ny. Nh d kin, s gii thch khng i n u: lc , hai bn i thoi ng trn cc cc i lp nhau. Tsc-n-sp-xki l i biu ca tro lu dn ch - cch mng ca t tng x hi, cn Ghc-txen th lc vn ng NB trn quan im ca ch ngha t do khai sng v thm ch vn cn mt s hy vng i vi bn quan liu t do ch ngha... Trong bi "Nhng ngi tha v nhng k kh tnh"*, Ghc-txen k li cuc gp g vi Tsc-n-sp-xki mt cch cc k thin v v phin din. Nghe ng ta th ton b cu chuyn ca cc i biu hai khuynh hng ca t tng x hi Nga dng nh xoay quanh cc cuc kho cu c tnh cht lch s nhng nm 30 v 40. Trn thc t khng th nghi ng c rng cuc tranh ci ca Tscn-sp-xki vi Ghc-txen tt phi l cuc tranh lun v thi i vi
ch ngha t do Nga khi y v cc cuc ci cch nhng nm 60...

Sau khi bin bch vi Tsc-n-sp-xki, Ghc-txen bt buc phi t b nhng s vu khng ca mnh i vi phi cp tin m ng cho l hot ng theo gi ca chnh ph. By gi ng tha nhn rng h l nhng ngi tt bng nht v c khuynh hng cao c nht, nhng li ni thm l vi ging ca h, h c th a thin thn n ch nh nhau * Ghc-txen. Ton tp, t. V, tr. 241 - 248.
NB
716
V. I. L-nin
cc nguyn vng ca h, ng thy cy m khng thy rng. Ngay lc , phi t do v phi dn ch tht s xa l nhau nh th y. V rng y, vn khng phi l s xung t gia hai th h, hay ni ng hn, vn l s xung t gia hai tro l u x hi, hai ng, i din cho cc li ch giai cp cn bn khc nhau v th ch nhau, hn l s xung t gia hai th h*. Phi t do i din cho li ch ca giai cp t sn v lp qu tc tin b; Tsc-n -sp-xki v nhm ca ng bo v li ch ca nhng ng i lao ng, hay ni theo li ni ca ng, ca ng i dn th ng, trong giai cp cng nhn v nng dn ha hp lm mt trong nhng iu kin x hi lc by gi. ng thi khng nn qun rng nng dn khi hu nh l qun chng lao ng duy nht; giai cp v sn ch a c th tch ra khi qun chng y n mc tr thnh mt nhn t lch s quan trng khin cc nh dn ch phi tnh ton n. V v vy, trong cc tnh ton ca nhng ng i x hi ch ngha khi y ni chung, v ca Tsc-n -sp-xki ni ring, nng dn gi vai tr ch yu, cn giai cp v sn ch c nhc n qua loa
[717
NB
NB
NB
phi t b tm hn cao p ca mnh v phn nhiu ng trn quan im ca Tsc-n-sp-xki. Vy ti sao ngi B-gu-tsc-xki vn coi Tscn-sp-xki "v thc cht l khng ng"? V thc cht no v s vic g? C phi trong thi ca ng i vi phi t do Nga khng? hay l i vi bn quan liu t do ch ngha? y, tri qua trng hc ca phi dn ch - lp hin - gii phng l nh th y! * iu c bit l Tuc-gh-np (c nhin, ng l con ngi ca nhng nm 40), sau khi on tuyt vi t "Ngi ng thi" cp tin chy sang t "Truyn tin nc Nga" ca Ct-cp l ngi khi y c th bc l y nhng xu hng tht s ca mnh. Cun tiu thuyt "Cha v con" ca Tuc-gh-np c ng trn t "Truyn tin nc Nga" nm 1862; v d sao i na cun tiu thuyt ny cng nhm chng li "phi h v ch ngha" (tuy nh c s chn tht v mt ngh thut ca tc gi, nhn vt h v ch ngha Ba-da-rp vn t ra d c cm tnh hn tt c cc nhn vt khc ca tiu thuyt). Th m lc , Ct-cp trong tp ch ca mnh m mt chin dch t gic cc nh dn ch, v chng bao lu cng kch c Ghc-txen (bn ring ca Tuc-gh-np) v ra sc bi nh ng.
Mt trang trong cun sch ca I-u. M. Xt-clp "N. G. Tsc-n-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng" c nhng ghi ch ca V. I. L-nin
nh thu nh

v bng nhng li m ch xa xi (chng hn, cc x ng may trong tiu thuyt "Lm g?"). Chnh l v ch nng n l c s ca ci ch bp nght mi ci chn tht v sinh ng Nga, chnh v vy m nhng ng i Nga tin tin lc by gi ht sc phn khi n ch nhng vn kin u tin m qua chnh ph bo tin l quyt tm bt u thc hin vic gii phng nng dn. V c Tsc-n -sp-xki v i ca chng ta cng c lc b li cun bi s say s a chung, cho nn trong bi ca mnh "V cc iu kin mi ca sinh hot nng thn" ("Ng i ng thi", 1858, s 2),
719
1858
song song vi cu ca Ghc-txen: "Ngi thng, hi ng i Ga-li-l!", ng vit mt t nhm tng A-lchxan-r II: "Ngi tng mn s cng ngha, ght s bt php, cho nn c cha Tri l c cha Tri ca cha, ly du xc cho cha (Thnh thi XLV, bi 8)"*... Ngun gc ch yu nht ca mi khuyt im ca i sng n c Nga l ch nng n**. "Vi vic tiu dit ci t nn ch yu y ca i sng n c ta, mi mt t nn khc ca n u s mt 9/10 hiu lc ca n". Ch nng n lm t lit "mi s chm lo ca chnh ph, mi c gng ca c nhn nhm m u hnh phc cho n c Nga". D i ch nng n th khng th c php ch, khng th c hot ng bnh th ng ca c cu nh n c, cng khng th c c quan hnh chnh quy c, khng c ngn sch hp l v s pht trin ca lc l ng sn xut. Lao ng c ng bc ca nng dn l khng c li tr c ht cho chnh a ch. Vic th tiu ch nng n s c li cho ton dn, cho c n c, nh ng c li hn c v tr c ht cho giai cp a ch, sau cho cc nh cng, th ng nghip: v vy, c n c phi gnh vc cc chi ph v vic gii phng nng dn***. Nh ng tt c nhng mt tch cc s ch biu hin trong tr ng hp nu cuc ci cch s c tin hnh su sc v nghim * Ton tp, IV, 50 v ss. ** V sau, nh ta bit, Tsc-n-sp-xki c thay i i cht quan im ca mnh; s tht bi ca cuc ci cch nng thn buc ng phi tm hiu nguyn nhn c bn y mt cch su hn v ng tm thy nguyn nhn trong c cu chnh tr ca nc Nga, m ng tha nhn ch nng n l mt trong nhng biu hin ca n. *** Ton tp, IV, 62, 66, 67, 94, 99, 112, 387.
720
V. I. L-nin
721
chnh, nu nng dn s c chia ton b rung t cn cho h, hn na ch phi tr mt t tin chuc*. V trong tr ng hp gii quyt hp l vn nng dn th n c Nga s tin ln nhanh chng; hn na, ch chim hu rung t cng x s gip cho n c Nga dn dn chuyn mt cch m thm sang cc hnh thc lao ng c t chc cao. V vy, nhng bc u tin ca chnh ph trong lnh vc ci cch nng thn lm cho Tsc-n-sp-xki phn khi n th, c v ng bng nhng hy vng thn thit nh th. V v th, t ngi bt ca ng tot ra li ca ngi A-lch-xan-r II, li ca ngi ny hon ton khng hp vi th gii quan chung ca nh vn. "Phc lnh ha hn cho cc nh kin to ha bnh v du hin, n vi A-lch-xan-r II vi nim hnh phc m cha mt v hong no chu u c hng, l hnh phc c mt mnh bt u v tin hnh vic gii phng thn dn ca mnh". Nhng chng bao lu, cng ngay nm 1858 y, Tsc-n-sp-xki thay i thi vi chnh ph, khi ng thy rng chnh ph lm bin i cuc ci cch v i theo hng phc v li ch ca a ch**. [ 356 - 362 ] Tsc-n -sp-xki c thi bun bc v cm tc mt cch bt lc i vi tnh hnh: cuc ci cch nng thn, sau khi ri vo tay bn quan liu v bn ch nng n, b xuyn tc mt cch c h thng v c tin hnh c hi cho li ch ca nhn dn. Khng ai hi kin nhn dn, v Tsc-n -sp-xki t nhn ly trch nhim by t quan im ca nng dn. ng ni: nhn dn ch i cuc ci cch em li rung t v t do, ngha l chng nhng ch gii phng c nhn, m cn ch i chuyn giao ton b rung t
NB
tr. 357
1858 N012
* V thc cht, Tsc-n-sp-xki ch trng tc ot hon ton rung t ca a ch v chia rung t cho nng dn m khng c bt c khon tin chuc no; nhng v iu kin kim duyt, ng khng th ni cng khai iu trong cc bi ca mnh. Hy i chiu on trch cun tiu thuyt "M u" (cuc ni chuyn vi X-c-lp-xki) dn ra di y trong vn bn. ** Bi ni ting "Ph phn nhng thin kin trit hc chng ch chim hu rung t cng x", trong Tscn-sp-xki t ch giu mnh v tm thi c nhng hy vng lc quan, c ng trong s 12 t "Ngi ng thi", nm 1858.
h ang s dng m ch phi tr mt khon tin chuc va phi (nh ta ch ra, lc v iu kin kim duyt khng th ni n vic gii phng m khng phi tr tin chuc). ng cnh co chnh ph l vic tm thi duy tr cc quan h bt buc v tin chuc nng n s lm cho nhn dn c ngh l h b la bp, v nh vy, t nc s gp phi nhng th thch ht sc gay go*. Do cm phn khi thy cuc ci cch nng thn b xuyn tc, Tsc-n-sp-xki bt u nghing v t tng cho rng tt nht l khng c cuc ci cch no. Vn-ghin ni: "Ti khng mun c ci cch khi khng c iu kin cn thit cho cuc ci cch c tin hnh mt cch tha ng"**. "Ngi ta ni: chng ta s gii phng nng dn, ng nhn xt mt ch khc. Sc u m lm vic y? Cha c sc. Tht l phi l khi bt tay vo mt vic m khng c sc lm. V hy nhn xem cng vic i n u. Ngi ta s gii phng. Kt qu th no? hy t suy ngh xem kt qu ra sao khi ngi ta bt tay lm mt vic m khng th lm c. L t nhin l lm hng vic, kt qu l s hn h... Vn-ghin lng thinh, cau my v lc u. i, cc ngi gii phng ca chng ta, tt c nhng Ri-a-dan-txp y v ng bn ca cc ngi! tht l nhng k khoc lc, tht l nhng k hunh hoang, tht l nhng k ngu ngc! ng li lc u". Trong khi thuyt phc nh cch mng X-c-lp-xki (X-ra-cp-xki) ng tin vo phi t do nc ta v nn hoi nghi nhng li ni trng rng v nhng cuc ci cch nghim chnh ang c tr tnh, Vn-ghin khng nh rng, theo ng, s khng phi l tai ho nu s gii phng nng dn c trao vo tay ng ca a ch. S khc nhau khng ln, m rt nh thi. S khc nhau s ln, nu nng dn nhn c rung t m khng phi chuc (y l ch Tsc-nsp-xki t bc l: trong cun tiu thuyt vit Xi-bi-ri; trong NB cc bi vit c c quan kim duyt cho php, ng khng th ni v iu ny c). K hoch ca ng ca a ch ch khc vi k hoch ca phi tin b ch n n gin hn v ngn hn, v vy thm ch n tt hn. Nu ni s tht
th tt hn l s c gii phng m khng c rung t.

* T chc sinh hot. Ton tp, IV, 545 - 47. ** "M u", loc. cit., 91, 116, 120, 121.
722
V. I. L-nin

Tsc-n-sp-xki gii thch rng iu l do trong tm l ca nng dn Nga c s bin chuyn theo hng tt hn... "Quyt tm ca ngi U-xpen-xki miu t nhn dn theo tinh thn t tng bc nhn dn, chng t c s bin chuyn ln trong cc hon cnh, chng t c s khc nhau ln gia thi k hin nay v thi k mi y, khi khng c ai gi tay ln vch trn nhn dn... Trong nhng gi pht lch s v i, khi li ch thit thn v nguyn vng ca qun chng b ng chm, nhn dn s bin i. "Hy xem mt ngi tm thng nht, v v nht, nhu nhc nht, tin nht: d cuc i ca ngi y u oi v nh nhen n my, trong cuc i y cng c nhng giy pht c mu sc hon ton khc, nhng giy pht c gng gh gm, quyt nh dng cm. Trong lch s mi dn tc cng c tnh hnh nh vy".
723
"Vn c t ra nh th ny: ti khng thy c nguyn nhn phi ni nng v nng dn c s c gii phng hay khng; li cng khng ni nng v ai s gii phng h phi t do hay a ch. Theo ti, ng no cng th. C khi a ch thm ch cn tt hn"*. Vy ti sao Tsc-n-sp-xki li cho rng vic gii phng nng dn m khng cp cho h rung th tt hn? Ti v, theo ng, l phng tin duy nht thc tnh qun chng nhn dn bo th v dy ln trong h mt phong tro s qut sch ch c v em li cho nhn dn rung t v t do tht s. Sut thi gian y, ng dao ng gia s chn nn hon ton v s hy vng vo cuc cch mng nng dn NB sp bng n. Ti bui chiu i ca phi t do, Vn-ghin dng cuc cch mng nhn dn e do bn a ch phn ng; nhng sau mt pht, ng li t ch giu mnh. Dng khi ngha nng dn, cch mng nng dn e do! "iu khng ng nc ci hay sao? Ai s tin, ai s khng ci ln? M cng s khng hon ton chn tht nu e da bng iu m chnh mnh l ngi u tin t tin hn c"**... Tsc-n-sp-xki dn ra cuc bo lon Ba Lan, cc cuc khi ngha ca nng dn trong nc Nga, s xut hin ca cc truyn n cch mng ("Ngi i Nga", "Gi th h tr"), s si ng trong thanh nin cc trng i hc P-tc-bua v phong tro lp hin trong qu tc***. Nh vy, d ng c thi bi quan i vi s gic ng v tnh tch cc ca nhn dn Nga, n cui nm 1861, Tsc-n -sp-xki xem chng bt u tha nhn kh nng c mt phong tro nng dn rng ri. V mt ny, rt tiu biu l bi "Liu bt u bin chuyn ch a?" do ng vit nhn nhng truyn ngn ca N. V. U-xpen-xki, v ng trong s XI nm 1861 ca t "Ng i ng thi". ng ch r rng N. U-xpen-xki vit s tht v nhn dn m khng c s t im no v cc truyn ngn ca N. U-xpen-xki khng h l t ng ha mt cch ngt ngo i sng nhn dn; * "M u", loc. cit., 163 - 164. ** Ibid., 181. *** "Nhng bc th khng a ch", l. c., 304.
NB
NB
V Tsc-n-sp-xki kt thc bi ca mnh bng li ku gi gii tr thc hy i vo nhn dn, m mun gn gi vi nhn dn th khng cn c bt c tr o thut hoang ng no theo tinh thn ch ngha Xla-v, m ch cn ni mt cch n gin v thoi mi v li ch ca nhn dn*. Lm cho nhn dn quen vi cc t tng ca ch dn ch v ch ngha x hi, l nhim v lch s v i ca th h thanh nin mi, bc ln v i sau khi ch c b nh tan trong thi gian chin tranh Crm, phi thc hin. Tsc-n-sp-xki t tt c hy vng ca mnh vo th h kho mnh v dng cm y, ng v br-li-u-bp vit bi cho h, ku gi h i vo nhn dn. Cun tiu thuyt "Lm g?" do Tsc-n-sp-xki vit ti pho i P-t-r-pavlp-xcai-a, l dnh miu t nhng con ngi mi y. Trong li ta ca cun tiu thuyt, ng ni vi h: "Hi anh ch em nhn hu v kho mnh, chn tht v c nng lc, cc anh ch em va mi xut hin trong chng ti, nhng hng ng cc anh ch em ngy cng ng v pht trin ngy cng nhanh chng". V khi tht ng th s rt tt... nhng con ngi y, xu hng i ln ch ngha x NB hi, i n thit lp giang sn ca lao ng l mt xu hng t nhin ca con ngi. V hn th ca h, n hong ca t do v bnh ng, gi cho h nhng li ni thn k c tc dng li ko v pha h mi ngi b * "Liu bt u bin chuyn cha?". Ton tp, VIII, 339 - 359.
724
V. I. L-nin
725
xc phm v bun ti. H tc ng n nhng ngi xung quanh, "bi dng" h, ngha l gi cho h tnh cm v phm gi con ngi v tnh yu i vi nhng ngi ang au kh (i vi Tsc-n-sp-xki, tiu biu l L-pu-khp, trong khi bi dng V-ra Pavlp-na li cho nhn vt ny c cc tc phm ca Phu-ri- v Ph-bch). H khc vi phi t do v cn NB bn; h l nhng ngi tuyn truyn cc t tng dn ch v x hi ch ngha mi: h coi -oen l "ng gi thn thnh". H chm ch theo di khoa hc, quan tm n trit hc nhn bn, n cc l thuyt ha hc ca Li-bch, n cc quy lut ca tin b lch s v cc vn chnh tr trc mt, h t chc nhm gm i ba ngi th th cng v tiu thng, i ba s quan, thy gio v sinh vin; h t chc cc xng may theo cc nguyn tc cng sn ch ngha. Nhng v thc cht, l tng ca h l hnh phc ca ngi tiu t sn; hot ng ca h ch yu mang tnh cht vn ha, h vn cn trnh v thm ch s u tranh chnh tr trc tip v vic tham gia cc hot ng cch mng. i biu chn chnh ca nhng con ngi mi v v tin khu ca cc chin s nhn dn l Ra-khm-tp, "mt con ngi c bit", nh Tsc-n-sp-xki gi ng. Ra-khm-tp, ci l-gch tn nhn ca chnh Tsc-n-sp-xki kt hp vi nng khiu ca mt nh c ng cch mng chn chnh, nng khiu m xem chng NB Tsc-n-sp-xki khng c. V mt ny, Ra-khm-tp ging vi ngi bn ca Tsc-n-sp-xki l nh cch mng Ba-lan ni ting X-ra-cp-xki, m trong "M u" Ni-c-lai Ga-vri-l-vch a ra di ci tn X-c-lp-xki; ch c iu l Ra-khm-tp khng c nhng s say m t do ch ngha ca X-c-lp-xki. Vn-ghin ni: "Nhng nh c ng l ng nc ci i vi ti", nhng tht ra, ng bi phc h, ng cm thy rng h c bn nng ca nhng nh hot ng chnh tr chn chnh v ngh lc thc t ca cc chin s u tranh cho s nghip ca nhn dn*. * X-ra-cp-xki l mt ngi thn cn ca nhm "Ngi ng thi"; nhng ti liu v tiu s ca ng c ng mt phn trong tiu thuyt "M u", mt phn trong cun sch nh ca Sa-ga-np
[365 - 375] Nu nhng L-pu-khp v Kic-xa-np l kiu ngi mi th Ra-khm-tp l mt kiu c th ni l mi nht, cao nht ca s "N. G. Tsc-n-sp-xki khi b kh sai v b y", vit theo li k ca Nic-lai Ga-vri-l-vch. Nm 1848, X-ra-cp-xki, khi y l sinh vin, c ngh hc nhn dp l N-en, i v qu hng tnh P--li-. Lc y, nhng qu tc Ba-lan nh a phng chun b mt cuc khi ngha do c tin n v phong tro bt u Ga-li-xi-a. X-ra-cp-xki ngh vi nhng ngi nng ny ang say sa ng vi u tranh quyt lit khi ng cha i n bin gii v cha tm hiu xem tnh hnh ra sao. Trn ng i, ng b bt, v do b nghi l "c nh trn ra nc ngoi" ngi ta a ng vo tiu on ch lc -ren-bua lm lnh thng ch yu l do ng ni chuyn thng thn v mnh bo vi cc d thm qun s. u triu i mi, ng c bt lm s quan, i n P-tc-bua v hc ti hc vin qun s; ng tt nghip hc vin ny mt cch xut sc v sau c chnh ph c ra nc ngoi thc hin mt nhim v k thut qun s no y. Anh, ng lm quen vi Pan-mc-xtn, ng ny gii thiu ng vi n hong Vch-t-ri-a. Nm 1863, ng tham gia cuc khi ngha Ba-lan, ch huy i cch mng C-vn, b bt lm t binh v b Mu-ra-vi-p treo c. Tsc-n-spxki a ra chnh con ngi xut sc y di ci tn X-c-lp-xki trong cun "M u". Trong tiu thuyt ny, Tsc-n-sp-xki, vn nghim khc i vi bn thn mnh, ch giu mt cch hin lnh i cht c i vi con ngi bng bt X-c-lp-xki v ch ngha lc quan ca ng ta: "Chng ti vi B-l-xlp I-va-n-vch rt bun ci... chng ti ch i cn bo trong m ly", ng ni nh vy. Nhng xem chng ng li rt yu v knh trng con ngi xanh xao y nhit tnh y, con ngi c ci nhn nng bng xuyn vo tm hn ngi ta, mt hip s khng bit s v khng th trch mc, mt ngi c ng c nng khiu thc tin, mt tri tim nng chy, nhng l mt u c bnh tnh, khng hoang mang trong nhng gi pht nguy him nht v bao gi cng sn sng hy sinh i mnh cho s nghip gii phng nhn dn. Nhng trang dnh miu t X-c-lp-xki l nhng trang hay nht trong cun tiu thuyt v c sc mnh ngh thut ng ngc nhin. Trong tiu thuyt, Vn-ghin khng nhn gn gi vi X-c-lp-xki, v X-c-lp-xki, vn l ngi kin quyt v qun mnh, chng bao lu s b chi phi bi nhng o tng t do ch ngha v nht nh s tham gia vo nhng hnh ng cch mng no ; lm quen vi mt con ngi nh
726
V. I. L-nin

Nh vy, n cui i hot ng vn hc ca mnh, d c thi ph nh i vi x hi Nga v khng tin vo
727
pht trin x hi Nga. Nhng ngi nh vy, theo li Tsc-n-sp-xki c t thi; cho n by gi, ng mi ch gp 8 mu thuc loi y, trong c hai ph n. Tsc-n-sp-xki kt thc vic miu t Ra-khm-tp: "Nhng ngi nh vy c t thi, nhng h lm cho i sng ca tt c mi ngi phn vinh; khng c h, cuc sng y s im lm, s b hu hoi; nhng ngi nh vy c t thi, nhng h em li hi th cho mi ngi, khng c h, con ngi s b nght th. Khi ngi chn tht v tt th ng, nhng nhng ngi nh vy c t thi; trong khi ngi chn tht , h nh l cht cht trong ch, nh l hng v trong ru qu; nh h m khi ngi chn tht y c sc mnh v c hng v; l tinh hoa ca nhng ngi u t, l ng lc ca cc ng lc, l tinh hoa ca tinh hoa trn tri t"*.
NB
th th khng phi l khng nguy him. C nhin, trong thc t, tnh hnh khng phi nh vy. Nhng iu c bit i vi Tsc-n-sp-xki l ng gi c b mt c trong tiu thuyt do ng vit khi b y ni xa xi, trong mt thi gian di sau khi xy ra nhng s kin c miu t . * Ngi ta cho rng qua nhn vt Ra-khm-tp, Tsc-n-sp-xki a ra mt Ba-khm-chi-p no , m Ghc-txen ("Qu chung". Vn tp xut bn sau khi tc gi cht. Gi-ne-v, 1874, tr. 181 v cc trang sau) c miu t mt cch hon ton khc. Ghc-txen gp ng Lun n nm 1858: vo khong thi gian y, Tsc-n-sp-xki, Ra-khm-tp i ra nc ngoi. tc gi ca chng ta, khi nc ngoi, Ra-khm-tp n Ph-bch xut vic cp tin cho Ph-bch xut bn cc tc phm ca ng, (nhn tin ni thm, mt ln na iu chng t Tsc-n-sp-xki nh gi cao Ph-bch nh th no, ng coi Ph-bch l "ngi v i nht trong cc nh t tng chu u th k XIX, cha ca trit hc mi". "Lm g?", l.c., 194); cn Bakhm-chi-p th n Lun n gp Ghc-txen xut vic a cho ng mt phn vn ca mnh tuyn truyn cho nc Nga. Di y l on Ghc-txen miu t Ba-khm-chi-p: "Mt thanh nin vi hnh dng mt hc sinh trng v b, ngng nghu, rt u su v c dng dp c bit, kh th kch, ca ngi con th by, th tm ca a ch vng tho nguyn. Rt t ni, hu nh lc no cng im lng; r rng l anh ta c ci g trong tm hn nhng khng th no ni ln c. Ti ra v, sau khi mi anh ta n n cm sau hai - ba ngy. Trc ngy , ti gp anh ta ngoi ph.
C th i vi ngi c khng? anh ta hi. c, i vi anh khng phi l nguy him cho ti, m i vi ti s nguy him cho anh. Nhng Lun-n rng. Ti khng s, v th l bng nhin, anh ta liu lnh ni: Ti s khng bao gi tr li nc Nga, khng, khng, ti quyt s khng tr li nc Nga... Sao th, anh cn tr lm. Ti yu nc Nga, rt yu; nhng t nhng ngi... y, ti khng sng c. Ti mun xy dng mt cng ng theo nhng nguyn tc hon ton cng cng; tt c nhng ci y ti ngh k v by gi ti i thng n y. Vy l i n u? n o Mc-ki-d". Trong s 50 000 phrng m anh ta c, Ba-khm-chi-p em theo mnh 30 000 n o Mc-ki-d, buc s tin trong khn tay, "tht ging nh ngi ta buc mt phun-t qu phc bn t hay qu h o", cn 20 000 th li cho Ghc-txen dng vo vic tuyn truyn: chnh l "qu chung" m v sau gy ra bit bao s bt ha trong nhng ngi Nga lu vong. V sau, s phn ca Ba-khm-chi-p nh th no th hon ton khng bit: anh ta bin mt khng li du vt g. Theo s miu t ca Ghc-txen, anh ta l mt k gn d no y hay ni nng, hu nh in r, rt t ging vi b mt khc kh d s ca Ra-khm-tp. Nhng phi ni: Ghc-txen tht s khng th hiu c cc nh cch mng Nga thi by gi; chnh trn c s y ny sinh tt c nhng s hiu lm, u c nhng ngy cui cng ca i ng. Nhng nu Ghc-txen c th hiu sai lch n th v cc nh vn Tsc-n-sp-xki v -br-li-u-bp, th c g l l nu ng hon ton khng hiu c ngi i biu vng v v nghim khc ca thanh nin cch mng? Song, mt khc, rt c th l mt trong hai gi nh khc: hoc l Ba-khm-chip hon ton khng phi l nguyn mu ca Ra-khm-tp, hoc l Tscn-sp-xki l tng ha anh ta qu nhiu v to ra mt hnh tng khng c g ging vi nguyn hnh, hoc l kt hp trong nhng c im trong tnh cch ca -br-li-u-bp (tinh thn nghim khc v bn phn cng dn), ca Ba-cu-nin (i khp cc vng t ai Xla-v, cng so snh Ken-xi-p), ca X-ra-cp-xki (gn gi vi tt c cc giai cp) v.v..
728
V. I. L-nin
729
tnh tch cc ca qun chng nhn dn, Tsc-n-sp-xki bt u tha nhn kh nng c mt phong tro cch mng rng ri do s tht vng ca nng dn i vi cuc ci cch nm 1861 gy ra. Mt khc, ng c th quan st thy c nhng con ngi mi, nhng nh cch mng trong gii tr thc sn sng lnh o nhn dn trong cuc u tranh ca nhn dn chng ch bc lt v p bc... Vy, theo quan im ca Tsc-n-sp-xki, phong tro cch mng Nga phi i theo con ng no? Trn kia (chng VI), chng ta thy rng xt theo quan im chnh tr chung ca ng, Tsc-n-sp-xki gn vi ch ngha Blng-ki, vi ch ngha Blng-ki, khng phi theo ngha m v sau t ng y c v cho n nay vn c dng trong ngn ng hi thoi *, m ng
NB
NB
* Nhng lp lun ca ngi Ni-c-la-p v cc quan im chnh tr ca Tsc-n-sp-xki l mt mu mc v s hiu bit hi ht nh vy i vi ch ngha Blng-ki. Sau khi k li cuc ni chuyn ca mnh vi Tsc-n-sp-xki ti ni kh sai, khi y Ni-c-lai Ga-vri-l-vch pht biu kin cho rng l ra s tt hn nhiu nu trong thi gian ci cch nng thn, ng qu tc ca bn ch nng n trng trn thng v nng dn c gii phng m khng c rung, v rng khi y s xy ra tai ha ngay lp tc, ngi Ni-c-la-p kt lun: "Nh ta thy, y l ch ngha Blng-ki thun tu: cng xu li cng tt (!). iu ny hon ton khng ging cc l thuyt v sau ca cc nh mcxt tm thng ca chng ta (nhn tin xin ni thm, cc ngi kiu Nic-la-p chnh l c lc gn cho cc nh mc-xt y ci nguyn tc "cng xu cng tt" v buc ti h l ng tnh vi vic lm cho nng dn mt rung t. I-u. X.). Khng phi s tin ha, khng phi s gii phng nng dn mt cch dn dn khi t liu sn xut, khng phi s rn luyn ngi nng dn trong l nu ca cng xng, khng phi l bin h dn dn thnh c nng, m l hon ton v lp tc lm cho h mt ht rung t. Khng phi s tin ha, ti xin nhc li, N.G. cm ght s tin ha (? ), m l tai ho. Khng phi ch ngha Mc, m l ch ngha Blng-ki" ("Hi k c nhn", 21-22). Chng cn phi ni cng thy r rng c th c mt quan nim tt lm sao v cc quan im ca Tsc-n-sp-xki qua on vn trng giang i hi !
hn l theo ngha nh Mc hiu khi ng tha nhn phi Blng-ki l nhng i biu chn chnh ca giai cp v sn cch mng... Phi Blngki kin tr quan im cho rng thiu s ch mnh chng no n phn nh chnh xc nu khng phi l nguyn vng th t nht cng l li ch ca a s nhng ngi lao ng. Xem chng, c Tsc-n-sp-xki cng ng trn quan im y, quan im duy nht c th c i vi cc NB thi i c c im l qun chng nhn dn t ra tiu cc. ng nhn mnh r rng rng nu khng c s tham gia ca qun chng nhn dn th khng th t c nhng kt qu thc tin quan trng; ng ni rng ch c s ng tnh ca qun chng ng o mi c th bo m thnh cng cho mt cng lnh chnh tr no v nu khng khi ng nhit tnh trong qun chng th nhng cch mng nht nh s b tht bi thm hi. Nh ta bit, ng t tin tng vo tnh tch cc ca qun chng, vo nng lc ca h c th ch ng hot ng chnh tr rng ri. Nhng ng cho rng trong nhng thi k lch s khi li ch thit thn ca qun chng y ch yu l li ch kinh t, c bit gn gi, d cm thy v d hiu i vi h b ng chm, th h c th vng dy hot ng v d sao i na cng c th l ch da cho thiu s t gic, c khuynh hng ch ng hot ng kin quyt... Trong mt lot bi xut sc vit bo v nguyn tc cng x chng li s cng kch ca phi kinh t t sn*, Tsc-n-sp-xki pht trin tt c nhng l l m v NB sau tr thnh kho v kh ca phi dn tu l phi ch nm ly cu ch, ch khng nm ly tinh thn ca ngi thy v i... * Hy nu nhng bi ch yu nht trong s : 1) Bnh lun bi "Nhn li s pht trin lch s ca cng x nng thn Nga" ca Tsi-ts-rin, "Ngi ng thi", 1856, 4; 2) Nhng ngi theo ch ngha Xla-v v vn cng x, "Ngi ng thi", 1857, 5; 3) "Studien" ca Gc-xthao-den, "Ngi ng thi", 1857, 7; 4) V ch s hu rung t, "Ngi ng thi", 1857, 9 v 11; 5) Ph phn nhng thin kin trit hc chng ch chim hu rung t cng x, "Ngi ng thi", 1858, 12; 6) M tn v cc quy tc l-gch, "Ngi ng thi", 1859, 10.
730
V. I. L-nin
phng Ty, tm l v tp qun ca nng dn lm kh khn cho vic thc hin ch ngha x hi, tuy ngi nng dn sng ngho kh trn mnh t ca mnh, nhng h li bm cht ly ch t hu: y, mun t chc nn kinh t quc dn theo nguyn tc ch ngha tp th, cn phi "gio dc li hng lot dn tc". nc Nga chng ta ch c 1/15 hay 1/20 rung t c cy cy theo ch "s hu ton quyn", cn tuyt i a s rung t hoc l c phn phi cy cy v s dng theo nguyn tc cng x, hoc thuc v nh nc, ngha l v c dn tc. Qun chng nhn dn cho n nay vn coi rung t l ti sn cng x... Mt trong nhng bi xut sc nht ca Tsc-n-spxki, c th l bi "Ph phn nhng thin kin trit hc chng ch chim hu rung t cng x", dnh phn tch kh nng l lun ca s qu y. Ni tht ra, khi vit bi ny, Tsc-n-sp-xki rt tht vng v kh nng thc hin s qu y trn thc tin do s i hng ca cuc ci cch nng thn... Nhng khi Tsc-n-sp-xki thy r l khng mt bo m "cp thp" no m ng cho l nhng tin cn thit pht trin hn na nguyn tc cng x, c thc hin, khi ng thy rng ch chnh tr c vn hon ton khng b ng chm, rng vic thi hnh cuc ci cch nng thn chuyn vo tay lp quan liu v qu tc, rng nhn dn chng nhng khng nhn c ton b rung t, m thm ch cn b mt phn ln cc mnh t trc y ca mnh v li phi tr khon tin chuc cao khi c chia rung t, tm li, khi ng hiu rng cuc "ci cch v i" e do lm xu thm, ch khng ci thin tnh cnh ca qun chng nhn dn, khng gii phng h, khng pht huy y lc lng sng to ca h, m li km ch h bng nhng xing xch nng n hn, th khi y ng tha nhn rng nhng hy vng ca ng l khng c cn c, l lun ca ng l tru tng, v ton b chin dch bnh vc cng x coi nh mm mng c th c ca ch x hi ch ngha, l mt s hiu lm trm phn trm. V do tnh chn tht ca mnh, ng vi vng cng khai tha nhn iu .
731
NB
NB
1858, 12
Dng "phng php gii thch a thch" ca mnh, ng ni: "Gi thit rng ti mun dng cc phng tin gi gn thc phm v dng thc phm nu n cho anh. L t nhin l nu ti lm vic v c thin cm vi anh th s st sng ca ti da trn gi thit rng thc phm l ca anh v ba n nu bng thc phm l ngon lnh v c li cho anh. Hy hnh dung tnh cm ca ti khi ti bit rng thc phm hon ton khng phi l ca anh, v c mi ba n nu bng thc phm y ngi ta li ly ca anh mt s tin m chng nhng vt qu gi tr ba n, m cn lm cho anh ni chung khng th tr c nu khng ht sc hn ch. Nhng ngh g n vi ti trong nhng pht hin tht k l nh vy? Con ngi c t i, v ngh u tin ny ra trong ti l thuc v bn thn ti. Ti ngu ngc bit bao khi lo lng mt vic m khng c iu kin bo m cho n c ch! Ai, nu khng phi l k ngu ngc, li c th lo lng gi gn ti sn trong nhng bn tay no y m li khng bit trc rng ti sn s vo nhng bn tay y v s c trao vi nhng iu kin c li? T tng th hai ca ti v anh, i tng lo lng ca ti, v v ci cng vic m mt trong nhng hon cnh ca n c ti quan tm n th, l: tt hn l c hng ht ton b s thc phm y, nu n ch lm hi ngi m ti yu mn! tt hn l c hng ton b cng vic, nu n ch lm cho anh ph sn! Tht bc cho anh, tht h thn cho s ngu ngc ca mnh l tnh cm ca ti!" *... Trong nhng iu kin nht nh, cng x Nga liu c th chuyn thng sang giai on cao, khng qua giai on trung gian l ch ngha t bn khng? l "vn ng nguyn ra" trong i sng Nga lc by gi, khin cho Tsc-n-sp-xki v th h NB cc nh x hi ch ngha v dn ch cng thi vi ng phi au u quan tm n... [378-392] Bt buc phi xy dng lu i l lun ca mnh bng nhng vt liu v trn mt nn mng do tnh hnh thc t khi y ra cho h, nhng ngi x hi ch ngha nhng nm 60 vi nhng nguyn vng
NB
* Cu chuyn ng ngn c ngha r rng: mun gii quyt vn rung t c li cho qun chng, th trc phi thc hin cuc cch mng chnh tr . Sau cuc ci cch 1861, t tng y tr thnh s hu chung ca tt c nhng ng i c tinh thn dn ch.
732
V. I. L-nin
v hy vng ca mnh v cuc khi ngha nng dn sp ti, v thc cht phn nh nhng nguyn vng v hy vng m h ca hng triu qun chng nng dn v c th ni, ch biu hin nhng ci mt cch khi qut... n cui nm 1861, mt cuc khi ngha nh vy ca qun chng nng dn c coi l c th xy ra, v chng nhng ch ring nhng thanh nin hng hi mi nui nhng hy vng nh th. Nhng iu kin trong din ra vic gii phng nng n, xem chng to ra ming t thun li cho mt s bng n t pht nh vy v, theo s chng kin ca nhng ngi ng thi, cuc tng khi ngha ca nng dn chng ch nh nc khi y v chng cc giai cp thng tr khi y c mi ngi tha nhn, k t chnh ph cho n cc nh cch mng, "cc nh h v ch ngha". Ghc-txen vit: "B. (Ba-cu-nin) tin vo kh nng c mt cuc khi ngha qun s - nng dn Nga, v chng ti cng tin mt phn; m bn thn chnh ph cng tin, nh v sau thy qua mt lot bin php, bi bo vit theo yu cu ca chnh ph v cc n t hnh theo lnh ca chnh ph. S cng thng, s si ng trong tinh thn l iu khng th chi ci c, khi y khng ai thy trc rng n s tr thnh tinh thn yu nc mnh lit" *. Mt ngi tham gia phong tro cch mng khi y l L. Pan-t-l-p cng chng kin mt tm trng nh vy: "Tm trng ca x hi (cui nm 1861) ln cao ht sc; i u cng thy n o, ni chuyn, tranh ci si ni, v ci chnh l mi ngi ch i mt ci g ln s xy ra thm ch trong tng lai gn" **.
733
chng nhng th NB
mnh vo R-ma. Ph c cuc xung t v hin php, cuc xung t ny c v nh phi a n cuc bng n cch mng. o, ch chuyn ch, sau khi b tht bi trong cuc chin tranh nm 1859, cha ly li c sc v lc li bt u c s si ng cch mng Hungga-ri. ngay nc Php m Tsc-n-sp-xki gi l "ni la ca chu u", chnh ph bt buc phi ni dy cng, ng t do c tng cng, v c nhng triu chng u tin chng t s c ng cho ch cng ha ang phc hi. Ba-lan si ng, li chun b ni dy ginh s tn ti ca dn tc mnh. Tm li, hnh nh ci m nng n ca ch phn ng trm xung chu u sau khi cch mng 1848 tht bi, bt u nhng ch cho mt bnh minh mi. Tuy cn ht sc hoi nghi, nhng Tsc-n-sp-xki c mt tnh cm rt lnh mnh, khin ng khng th khng tha nhn kh nng c mt cn ging ti mt m ln ny nht nh phi lan n c nc Nga. Nu tt c cc cuc cch mng trc y chu u u vp phi bin gii nc Nga v ch a n tng cng th lc phn ng trong ni b nc Nga, th by gi, khi ngay nc Nga xut hin mt s ngi cch mng tch cc, v iu ch yu l khi bn thn qun chng nhn dn bn di xem chng bt u t ra bt bnh v tnh cnh ca mnh, th tnh hnh tt phi thay i. Khng th ni v iu mt cch chc chn, nhng phn no chc s l nh vy*. Trc mt c: mt bn l mt chnh ph mnh v khng mun chia s quyn lc vi bt c ai, chnh ph y c gio dc theo nhng truyn thng ca thi Ni-c-lai; v bn khc l s si ng khp ni phng Ty, s bt mn ngm ngm ca qun chng nng dn v ca gii t do ch ngha Nga, sau cng l nhng mm mng u tin ca ng cch mng Nga. Do nhng iu kin y nn cn phi lm th. Kt cc ca vic , mc ln, s tu thuc vo "s * Ngi Ni-c-la-p tm cch nhn nh v tm trng khi y ca Tscn-sp-xki qua nhng li l sau y: "Tai ho nhanh chng tr nn khng th tng tng c (ni ng hn l: t chc chn. I-u. X.), nhng ngha v ca mt ngi bit suy ngh v nht qun l phi mong mun iu v lm mi vic c th lm c lm cho n chng ti gn. Hy t li ni sung v l thuyt hn v nhiu hnh ng hn" (l. c.,23). Ch c v "l thuyt", chng ta mi c phn hoi nghi: nh l lun Tsc-n-sp-xki v tt coi thng "l thuyt" nh ngi Ni-c-la-p. Nhng qu tht ng khuyn cn c ngh lc... mt khi cn bt tay vo vic.
V y thm ch khng phi ch c cc iu kin thun tu Nga. khp chu u, khng kh u y in. Ga-ri-ban-i, thn tng ca phi cp tin Nga lc by gi, chun b cuc thp t chinh ca * Vn tp xut bn sau khi tc gi cht, tr. 212. Ghc-txen c ni n s bng n ca ch ngha s-vanh, bao trm x hi Nga trong thi k cuc khi ngha Ba-lan, do gii ngoi giao chu u mu m can thip vo cng vic . ** "Trch hi k v qu kh", ph. 1. Xanh P-tc-bua, 1905, 188, 228.
NB
734
V. I. L-nin

Nh vy, phong tro nhn dn l c th c; khu hiu ca n l rung t v t do; bin php l: cc nh cch mng nm ly chnh quyn vi s ng h tch cc v s ng tnh ca qun chng nhn dn; kt qu l: ch cng ha lao ng, v trong trng hp cc nh cch mng tht bi th d sao i sng ca nhn dn cng c ci thin nhiu. l cng lnh m Tscn-sp-xki ra trc nhng ngi cng thi vi mnh, l con ng m ng ngh h i theo, hay ni ng hn, ng y h vo con ng y bng cc tc phm ca mnh. Nhng c nhn ng c tham gia cht no vo cc hot ng cch mng thi by gi khng? l vn tranh ci rt gay gt m cho n nay chng ta khng th tr li khng nh c. Tsc-n-sp-xki em theo b mt ca mnh xung m, nu y c mt b mt no . V trong trng hp ny, phi tht s tha nhn ng l ngi hot ng b mt v i. Theo li Sen-gu-np,
735
tp hp khc nhau ca cc phn t trong chnh quyn" *. Nu ng cch mng c th li dng c s bi ri ca chnh ph v s bt mn ca qun chng ng o, th vi cuc cch mng ton chu u cuc cch mng ny vi mc nhiu hay t s c t im mu sc x hi ch ngha v vi s tn ti ca ch s hu rung t cng x, c l nc Nga s c th tin mnh n gn ch ngha x hi. Cn nu ng cch mng khng th t c mc tiu ca mnh, nu kt qu ca cch mng s ch l ginh c t do chnh tr, th c trong trng hp nh vy cng s c li ln **. * S a - g a - n p Tsc-n-sp-xki khi b kh sai v b y, tr. 8. ** Cui nm 1871, khi t bit cc ng ch tr cng b kh sai, Tsc-n-sp-xki trnh by vi h mt ci g y nh profession de foi chnh tr [382] ca mnh, m Sa-ga-np din t nh sau: "ng ni vi chng ti rng t thi Rt-x Php v sau cc nc chu u khc, cc ng dn ch quen l tng ha nhn dn, t cho nhn dn nhng hy vng m khng bao gi thc hin c, m ch a n s tht vng ln hn. Ch chuyn ch ca nhn dn ch a n chuyn s chuyn ch vo tay Na-p-l-ng I chng hn, v do khng hc c qua sai lm , nn nhiu ln thng qua nhng cuc trng cu dn, chuyn n vo tay Na-p-l-ng III. Bt c ng no c lc lng qun s ng v pha mnh th u c th c chim quyn ti cao ca nhn dn lm li cho mnh, v nh ngn gian ln khn kho, c th tr thnh hnh nh ngi i biu duy nht v ngi bo v cc nhu cu ca nhn dn, tr thnh ng ca nhng ngi dn tu c c quyn. ng Tsc-n-sp-xki bit rng trng tm chnh l nhn dn, cc nhu cu ca nhn dn m nu coi thng th chnh nhn dn, vi tnh cch l dn tc hay l nh nc, s cht. Nhng ch c iu l, khng mt dn tc no cho n nay t cu mnh (c B-lin-xki cng pht biu mt t tng nh vy khng lu trc khi mt. I-u. X.) v thm ch, trong nhng trng hp may mn, khi ginh c ch chuyn ch, li chuyn ch chuyn ch y cho k bp bm u tin. Ch chuyn ch y chuyn hay khng chuyn, nhng ginh c t lu khng cn d dng chuyn sang mt ngi no khc na. Sau khi tr thnh ngi c giao ph thc hin di chc ca nhn dn mnh, ch chuyn ch y tht s chi phi nhn dn nh chi phi mt xc cht, v tu mnh i x vi ti sn ca nhn dn. V khi y s tai hi cho ngi no mun thc tnh ci xc cht gi , can thip vo cng vic kinh t ca n! Trn ng, c li ni ln l ng tm u b bp nght, v t nhng
NB
s vt y tot ra cc th xu xa cho chnh quyn... V ngi b cm t lm th no m trnh c ngi cai t? L no trc ht ngi t ch phi i ph c vi tn ny ? C ngi cai t no t nguyn cho php ngi b t ku gi ph nh t khng? C nhin, hnh thc l vt khng vng chc. Vi bt c hnh thc no cng c th to ra mt ci nh t vng chc i vi ngi nng dn yu lao ng. Mt khc, c l cng tt nu cc hnh thc l khng vng chc. Vi cc hnh thc y, bao gi cng c th c cuc u tranh ca cc ng v c thng li ca mt ng i vi mt ng khc, v trn thc tin, thng li bao gi cng l tin b. Gh s
hn c l con qui vt khng hnh, con L-vi-a-phan nut chng mi th.

Ngay trc y, Tsc-n-sp-xki ni rng lch s t quc chng ta khng din ra nh vy, nu nh di s cai tr ca An-na, ng phi ca cc bc b trn thng li. Khng mt ng no li c th khng chia quyn cu chnh mnh... Vi chnh quyn ca cc ng d sao vn c nhiu kh nng hn lm mt ci g y c li cho nhn dn so vi khi khng c bt c hnh thc chnh tr no, v do , khng c bt c kh nng no lm mt ci g y theo phng hng ch ra" (S a - g a - n p, l. c., 28-29). iu ny khng hon ton ging vi ch ngha dn tu cng vi thi bng quan chnh tr ca n v cng vi s khinh b cc hnh thc lp hin.
736
V. I. L-nin
N. Ru-xa-np k rng sau mt thi gian di dao ng v cn nhc cn thn cc l l tn thnh v phn i, Tsc-n-sp-xki quyt nh tch cc can thip vo s din bin ca tnh hnh, tha nhn rng khng c li thot no khc khi s xung t lch s, m c mt vi kh nng s nghip ca nhn dn chin thng*. Nhng s tham gia ca Tsc-n-sp-xki vo cng vic cch mng biu hin c th chnh ch no, iu ny Ru-xa-np khng ni r, nu khng k iu ng ch ra l c kh nng Tsc-n-sp-xki l tc gi t truyn n "Gi nng dn nng n"...
737
k hoch y, nhng vn kn o; ng thi ng c kin tt v "ngi eo knh khng gng" v k cu chuyn ng ngn ca -dp v con gu ct t tnh bn vi mt ngi v ngi lc th thi cho la bng ln, lc li lm cho n tt *. D sao, tuy kin v vai tr lnh o c th c ca Tsc-n-sp-xki trong hi "Rung t v t do" "khuyn khch" rt nhiu cc hi vin tr tui ca hi y, nhng lc y cng nh v sau, Pan-t-l-p, mt trong nhng hi vin tch cc nht, khng c mt ti liu no cho thy chc chn l Ni-c-lai Ga-vri-l-vch tham gia t chc y. Cng ng nghi ng vic Tsc-n-sp-xki l mt trong cc tc gi ca t bo b mt theo tinh thn lp hin "Ngi i Nga". Tt c ch c ba s ca t bo ny ra khong gia thng By v thng Chn 1861. ... Nhng ngi tn thnh quan im cho rng Ni-c-lai Ga-vri-lvch hu nh l tng bin tp ca t "Ngi i Nga", phi a ra nhng chng c thc t no chng minh cho li khng nh ca mnh, nhng cho n nay cha lm c vic , v lp lun ca h khng vt ra khi lnh vc cc phng on **... * Pan-t-l-p khng gii thch cu chuyn ng ngn khi y c ngha g. C th l Tsc-n-sp-xki mun lm cho thanh nin hiu rng nu trc y ng ngn h ng hot ng cch mng b mt th by gi ng khng c nh lm th na. ** Trong bi "V n nhng ngi i Nga" ("D vng", 1906, s 7), Lm-k dn ra bng chng ca Xta-kh-vch, cng b y vo u nhng nm 60 v mt v n chnh tr khc v sng vi Tsc-n-sp-xki vi nm Xi-bi-ri. "Ti nhn thy, Xta-kh-vch bo tin ("Tp ch Da-ca-xpin", 1905, s 143), rng Tsc-n-sp-xki r rng ng tnh vi cc t bo xut bn khng nh k di ci tn "Ngi i Nga"; ti nh ra 3 s. Khi nghe nhng cu chuyn ca Ni-c-lai Ga-vri-l-vch, i khi ti nhn thy rng ni dung cc t tng v phng thc din t chng ht sc ging nh t "Ngi i Nga", v ti t c quyt rng ng l tc gi hay t nht l ng tc gi ca cc t bo y, t bo tuyn truyn s cn thit ca cc cuc ci to theo tinh thn lp hin". V im ny, Pan-t-lp pht biu kh thn trng. Nhc n mt Da-kha-rin no , ngi m "theo mt vi ch dn hnh nh tham gia trc tip vo t "Ngi i Nga", ng ghi ch thm: "S gn gi ca Da-kha-rin vi Tsc-n-sp-xki cho ti cn c ngh rng Ni-c-lai Ga-vri-l-vch c l khng hon ton
iu ng ng l c phi Tsc-n-sp-xki tham gia hi "Rung t v t do" khng; t nht v im ny cng khng c mt ch dn no trc tip. Nh ta bit, hi ny xut hin vo cui nm 1861 hay u nm 1862. Thnh phn nhng ngi sng lp n ban u nh th no, cho n nay chng ta khng bit; c th l N. Xc-n X-l-vi--vch l mt trong nhng ngi sng lp . Nm 1862, mt vi sinh vin, trong c N. U-tin v L. Pan-t-l-p, tc gi nhng hi k rt khng y v t chc , tham gia hi . V chng, rt c th l hi "Rung t v t do" vi tnh cch l mt t chc nht nh, chnh l xut hin sau cuc hp cn nh ca U-tin hi ma xun nm 1862 nh Pan-t-l-p k **. Ng i khi x ng cuc hp, m Tsc-n sp-xki rt quen bit ("ngi eo knh khng gng"), bo tin cho cc hi vin mi l c mt ban chp hnh trung ng, nhng rt c th chng qua ch l cu chuyn hoang ng by t ra cho c v quan trng, ch khng c mt ban chp hnh no. D sao, iu rt tiu biu l khi kt thc cuc hp, U-tin hi Pan-t-l-p: "Anh ngh th no, Ni-c-lai Ga-vri-l-vch l u vin ban chp hnh ch?", Pan-t-l-p khng do d tr li: "Ti khng ngh nh vy, ng ta l con ngi qu xa ri thc t". Qua mt thi gian, c hai thanh nin i theo cch mng quyt nh thm d chnh Tsc-n-sp-xki. Khng tuyn b cng khai vi ng rng h tham gia hi, h ni nhng li bng gi, ni l cn thit phi t chc cc nhm trong thanh nin, v hn na, cc nhm c khuynh hng x hi. Song, Tsc-n-sp-xki tuy t ra tn thnh cc * "Nhng ngi x hi ch ngha phng Ty v Nga", tr. 294. ** "Trch hi k v qu kh", ph. I, tr. 252 v cc trang sau.
NB
NB
738
V. I. L-nin
739
Tsc-n-sp-xki c thi trc tip ph nh i vi nhm "nhng ngi Gia-c-banh" Mt-xc-va ca Dai-ts-np-xki v c-ghir-pu-l, ra t truyn n "Nc Nga tr"* mang ch k "y ban cch mng trung ng". Mc d t truyn n gy ra d lun ht sc xn xao hi c ni dung chng t sn, mc d n vch trn nhng o tng t do ch ngha ca Ghc-txen v ca t "Ngi i Nga", mc d n bc b bt c s tha hip no vi ch chnh tr v kinh t ng thi, mc d n c tnh cht cch mng r rt v thm ch tnh cht x hi ch ngha, Tsc-n-sp-xki vn kin quyt khng tn thnh t truyn n y. Chc hn ng khng bng lng vi tnh cht khng nghim chnh ca n, vi ci ging hunh hoang v kht mu ca n; hn na, sau khi xut hin ng thi vi cc m chy P-tc-bua, n em li cho k th ca dn ch ci c buc ti cc nh cch mng l gy ra cc m chy nhm gy ri. Tsc-n -sp-xki tip n cc k lnh nht ngi i biu ca nhm Mt-xc-va n gp ng, v khng nhn nhng t truyn n gi cho ng truyn b. Nhng sau , hnh nh ng t ra tic l y i nhng ngi c l l bng bt v say sa, nhng ht lng trung thnh vi li ch xa l vi cng vic ca t "Ngi i Nga". Hn na, kiu cch ni trc cng chng, phong cch ca t "Ngi i Nga" rt ging vi phong cch ca N. G. Vo nhng nm 90, A. A. Rch-t qu c ni vi ti rng, theo ti liu ca ng ta, Lu-ghi-nin, ngi mt t lu, l mt trong nhng hi vin chnh ca nhm xut bn t "Ngi i Nga". Hnh nh ng c Tsc-n-sp-xki nu ra trong cun "M u ca m u" di ci tn Ni-ven-din" ("Trch hi k", ph. I, 327). V. -bru-tsp, mt s quan tr b kt n kh sai v v n "Ngi i Nga", rt gn gi vi Tsc-n-sp-xki; theo li Pan-t-l-p th thm ch ng c Ni-c-lai Ga-vri-l-vch rt yu mn. Cn c vo nhng s vic dn ra trn, ngi Cun-tsi-xki kin quyt khng nh rng "khng phi ai khc, m chnh Tsc-n-sp-xki l ngi khi xng, l tng bin tp v ngi lnh o t "Ngi i Nga"" (Lch s phong tro cch mng, tr. 256). S khng nh qu mnh bo v liu lnh. * T truyn n ny c ng ph trng th hai ca vn tp "Nhng ti quc s Nga", do V. Ba-di-lp-xki (B-gu-tsc-xki) xut bn nc ngoi, "Ti liu v lch s phong tro cch mng Nga nhng nm 60", Pa-ri, 1905, tr. 56-63; mt phn Lm-k "Cc v n chnh tr", 94-104.
ca nhn dn, kin quyt v gn gi vi ng v mt t tng. ng quyt nh ra t truyn n "Gi nhng ngi bn tt nht ca chng ta", t truyn n ny tt phi lm tiu tan s hiu nhm gia ng v nhng ngi Mt-xc-va; song, do chng bao lu sau b bt nn ng khng th thc hin c nh y. Pan-t-l-p k li nh vy theo li N. U-tin *. Cn Lm-k, theo li X. I-u-gia-cp, ngi nghe cu chuyn k ca I. Gn-tx - Min-le, thnh vin nhm Mtxc-va, cho bit rng Tsc-n-sp-xki mt phn thc hin nh y. C th l ng gi n Mt-xc-va mt nh hot ng cch mng ni ting lc by gi, mt trong nhng ngi sng lp hi "Rung t v t do", tn l A. A. Xlp-txp ** thuyt phc u ban dng cch no xa m n tng cc k khng li do t "Nc Nga tr" gy ra cho hi. V s gi liu c thnh cng trong s mnh ca mnh khng, iu ny khng bit chnh xc, nhng c th l nhng s thuyt phc ca Tsc-n-sp-xki c nh hng n ngi Mt-xcva. t nht, khi lc sot nh Ban-lt, ngi ta tm thy mt bn tho t truyn n vi u "Cnh co", dng nh t truyn n ny tha mn mun ca Tsc-n-sp-xki. Nhng t truyn n y c tht s l ca cc nh hot ng trong y ban cch mng trung ng khng, th cho n nay khng th xc nh chnh xc c ***. Vn thi ca Tsc-n-sp-xki i vi M. Mi-khai-lp v c bit l i vi hot ng cch mng ca ng, ngha l vic truyn b t truyn n "Gi th h tr", cng vn cha c r rng. Vn bn t truyn n y l do N. Sen-gu-np vit, cn Mi-khai-lp th in t truyn n Lun-n ti nh in ca Ghc-txen, ri dn y va-li a v Nga. Liu Tsc-n-sp-xki c bit nh ny ca Sen-gu-np v Mi-khai-lp khng, iu ny khng r; nhng Pan-t-l-p khng nh dt khot rng sau khi n P-tc-bua, ng bit vic ny... ...D sao cng c mt iu r rng l: nu bn thn Tsc-n-sp-xki khng tham gia tch cc cc hot ng NB khc nhau ca phong tro cch mng bt u khi y, th ng ht sc quan tm n tt c nhng hot ng * "Trch hi k", ph. I, 269-270. ** Liu c phi ngi Pan-t-l-p miu t ng ta di ci tn "ngi eo knh khng gng" khng? Xem "Trch hi k", ph. I, chng XXIV: "Rung t v t do". *** L m - k . "Cc v n chnh tr", tr. 109 v cc trang sau.
NB
740
V. I. L-nin
y, bit nhiu hot ng y*, v thm ch lnh o v t tng mt s hot ng y.
741
Tsc-n-sp-xki c phi l tc gi li ku gi "Gi nng dn nng n" khng? Lm-k v Ru-xa-np cho rng Tsc-n-sp-xki l tc gi li ku gi y**. Chng ti ni: c m Tri bit! Theo li Mi-khailp-xki, ngi nghe cu chuyn y do Sen-gu-np k th Pan-t-l-p a tin rng vo ma ng nm 1861, Tsc-n-sp-xki vit t truyn n "Gi nhn dn"; Sen-gu-np chp li t truyn n ny bng mt kiu ch khc v giao n cho M. Mi-khai-lp, ng ny chuyn cho V-xe-v-lt C-xt-ma-rp (v ng ny s ni di y) in ***. C l y l ni v t truyn n "Gi nng dn nng n". Nu cho rng Tsc-n-sp-xki vit na u ca t truyn n y (tuy c Lm-k ln Ru-xa-np u khng a ra c mt ch dn trc tip no v iu ; s ging nhau v li hnh vn v ni dung khng chng minh c g ht, nh ta ni trn), nu cho rng na u ca t truyn n l do Tsc-n-sp-xki son, th na sau chc hn khng phi do ng vit. Khng bao gi Tsc-n-sp-xki li cho php mnh k vi nhn dn rng Php v Anh (nm 1861), cc tng t li xun xoe trc ngi ng u cng x, v nhn dn thay th nhng ng vua khng va h; hn l ng cng khng ni ngi Anh v ngi Php sng tt p, ta n y cng bng v bnh ng i vi mi ng i v.v. **** * Mt s vic sau y, do Pan-t-l-p a ra, tuy khng ng k nhng cng chng t s hiu bit rng ca Tsc-n-sp-xki trong lnh vc ny: "C mt ln ti ht sc ngc nhin l c l vo thng T (1862), ng hi ti: v l do g m thng Chn 1861, trong u ban sinh vin, ti phn i mt s ngh qu kch lit?" ("Trch hi k", ph. 2, 179). ** L m - k . "Cc v n chnh tr", 194, 335-6; R u - x a - n p, loc. cit., 327. *** P a n - t - l - p. "Trch hi k", ph. 2, 181. **** Vn bn li ku gi, xem Lm-k, l, c., tr. 336 - 346. N bt u bng nhng li sau y: "Nhng ngi c thin gi li cho ti cc bn nng dn nng n. Cc bn ch i hong s em li cho cc bn t do, v y l t do ca hong ban cho cc bn". Tip l s ph phn kch lit cuc ci cch nm 1861 xt v mt li ch ca nng dn, v dn dn tc gi chun b cho bn c i n ph phn ch chuyn ch, coi l nhn t c bn gy ra
V chng c Ru-xa-np chc hn cng v nhng l do cho rng li ku gi "Gi nng dn nng n" khng hon ton do Tsc-n-sp-xki vit. So snh tt c nhng iu ta bit c v cuc sng ca Tscn-sp-xki, v tnh cch v cc quan im ca ng, cui cng chng ta khng dm dt khot tr li cu hi: ng c tham gia trc tip ?? vo phong tro cch mng khng? Chc chn hn c l ng khng tham gia trc tip vo phong tro ; nhng ng bit tt c 1) nhng biu hin quan trng ca phong tro cch mng khi y, nhng ngi trc tip tham gia phong tro y hi kin ng v 2) ch n nhng ch dn ca ng, v trong mi trng hp, h 3) rt ra c t cc cuc ni chuyn vi ng v t cc tc phm ca ng nim tin l cn c nhng th nghim thc t m chnh Tsc-n- 4) sp-xki c l khng th lm c do tnh do d v thiu hot bt ca ng, do ng khng c tnh thc t v nng v sch v*; iu ny v tt c th nghi ng c... D Tsc-n-sp-xki c NB mun iu hay khng, c trnh c mt s xi gic no y khng, nh Pan-t-l-p k, v c li dng c mi c hi thun tin hay khng nhn mnh cc kh khn ang ch i cc nh cch mng v nhn mnh sc mnh v s xo tr ca k th, th cc tc phm ca ng vn thc tnh lng tm v thc y mnh m ngi ta tham gia cuc u tranh gii nhng tai ho cho nhn dn. Tc gi t truyn n c gng da vo cc s kin nh tan "cu chuyn hoang ng v hong ", lm r ngha ca t do chnh tr v s cn thit phi u tranh ginh ly n. Tip , tc gi chng minh s nht tr v li ch gia tt c cc tng lp nng dn, nht l nng dn thuc a ch v thuc nh nc, v s nht tr v li ch gia nhn dn v binh lnh l nhng ngi tt phi c li nhiu v cch mng. Tc gi ch ra s cn thit phi t chc qun chng nhn dn, "ton th nng dn cn phi c s tha thun vi nhau kt thnh mt khi khi thi c n". V chng no thi c cha n th cn trnh nhng cuc u tranh cc b v lng ph sc mt cch v ch... * i vi Tsc-n-sp-xki, c th p dng nhng li l do chnh ng ni v Nch-k: "Tm mt ca ng cng nhn xa thy rng th ng li cng do d v lng tng: s do d l mt yu ca s sng sut" ("Tuyc-g", l, c., 231).
742
V. I. L-nin
743
phng nhn dn. Theo ngha y, c th ni rng Tsc-n-spxki l lnh t v t tng v l ngi c v phong tro cch mng lc by gi. C l chnh ph cn c th buc ti ng l bit m khng t gic. V c nhin, ng bit nhiu, c l bit tt c.
chng IX tsc-n-sp-xki b bt, b xt x v b y

ng ni rng: "ng khng thn trng. Chnh ng l ngi s chu trch nhim v s phn ca bn thn". Sao c th lm nhng iu lnh m li qun ngi hy sinh, iu ng thy r rng u km chng ta. Ci ng hng yu qu l ci cao c hn v rng ln bao la hn, Tm hn ng chng gn cht g l tm thng trn tc. ng c th sng cho mnh ch trn ci th, Nhng c th cht v ci ngha v tha. ng ngh nh vy, v i vi ng ng yu l ci cht. ng chng ni: i vi ng s sng l cn thit, Cn ci cht l v ch i vi ng, T lu ri ng r s phn ca mnh... By gi cha b ng inh trn cy thnh gi; Nhng s n lc h treo trn tm thn ng. Cha ca lng cm phn v ti bun gi ng n vi cc n l trn gian m lun nh n Cha.
N-cra-xp*.
[393 - 396] Chnh ph coi Tsc-n-sp-xki l ngi lnh o chnh v t tng v c l c v vt cht ca ln sng bt bnh c tnh cht cch mng bt u. ng khng thn trng ng chm n li ch vt cht ca cc giai cp thng tr, v t lc , c th coi l ng b kt ti cht ri. Vn ch l khi no chnh ph thy cn * V kim duyt, N-cra-xp t tn nhng vn th ny l "Nh tin tri" (ly ca Bc-bi-), lc u (1874) c u : "N. G. Tsc-n-spxki". Xem L m - k , l. c., 195.
bt v sng lp ra ch ngha x hi Nga. Sau nhng v ln xn ca sinh vin nm 1861, sau s bt bnh bt u Ba-lan v nhng v chy ni ting P-tc-bua, chnh ph thy thun li bt tay hnh ng, v ngy 12 thng Su 1862 Tsc-n-sp-xki b bt. Trc v bt ny c cuc cng kch kch lit Tscn-sp-xki trn bo ch phn ng v t do ch ngha, khin NB cho chnh ph c rnh tay hnh ng quyt lit v i ti nhng bin php trn p v lnh t tinh thn ca "phi h v". Ct-cp co gic t "Ng i ng thi" l ci t ca cch mng, v t "Tin tc Mt-xc-va", sau v t ch Su-kin, qu quyt rng v t ny l do ngi Ba-lan v phi h v Nga, hot ng theo ch dn ca Tsc-n-sp-xki, gy ra. Sau nhng v chy hi thng Nm, P-tc-bua b bao trm trong cn in ca bn phn ng. Nhng ngi hm qua cn ca ngi nhng bi ca Tscn-sp-xki bnh vc nng dn, hm nay li t b ng, vo ha vi ting h la chung ca bn phn ng: "Hy ng inh ng trn cy thnh gi!"... Tt c u tha nhn Tsc-n-sp-xki l mt ngi c nh hng ln trong cc gii cch mng. Trong "Nht k ca nh vn" ca mnh, -xt-p-xki bo tin l nm 1862, chnh ng n gp Tsc-n-spxki v thuyt phc ng gy nh hng i vi nhng ngi vit t truyn n "Gi th h tr" v khuyn h khng nn c nhng hnh ng cch mng cc oan. Trong tiu thuyt "M u ca m u", vi mt s chm bim hin lnh, chnh Tsc-n-sp-xki k rng nhng k hay t iu kiu t do ch ngha (Ri-a-dan-txp - Ca-v-lin) gii thch hnh vi thng thng nht ca ng theo ngha l mt hot ng cch mng quan trng (nh vic gi phi vin n Ghc-txen, mt vic khng c). C gii cm quyn cng coi Tsc-n -sp-xki nh vy... [395 - 396] Ngoi nhng s co gic v vn hc, Tsc-n-spxki cn nhn c nhng bc th nc danh e do. Mt trong nhng bc th , ca mt tn a ch no , y ry nhng li chi ra c c v e do ngi truyn b "ch dn ch bn thu" v mt th "ch ngha x hi c khoa hc tha nhn l sn NB phm bt hnh ca mt tr c bnh hon". i vi b c b kch ng ca mt tn ch nng n hong s, Tsc-n-sp-xki hin ra ch nh l mt ngi tay cm dao, mu nhum n khuu tay; v bc th kt thc bng li tuyn b ng ch sau y: "Chng ti thy cn phi ch ra cho ngi Tsc-n -sp-xki bit rng chng
744
V. I. L-nin
745
sic!
ti khng mun c trn ngai vng mt tn An-tn P-t-rp no , v nu qu tht s xy ra mt ln sng cng phn m mu, th chng ti s n tm ngi, tm I-xcan-e hay mt ngi no trong gia nh ngi, v chc hn cc ngi s chng kp chun b ngi bo v u"*. L t nhin, ngoi nhng s co gic v vn hc v nhng bc th e do, cn c mt lot nhng co gic khc v Tsc-n-sp-xki gi cho Phng III. Ngy 5 thng Su 1862, c mt th co gic nc danh gi n y v chc hn l khng phi khng c nh hng n v bt Tsc-n-sp-xki. Xin dn ra mt vi on trch ti liu lch s ng ch y. "Cc ngi ang lm g? Hy thng xt nc Nga, thng xt hong ! l cu chuyn ti nghe thy hm qua trong gii gio s. Chnh ph ngn cm vic in mi s phi l, nhng khng thy Tsc-nsp-xki truyn b nhng t tng g; l mt tn d d thanh nin; hn ra phng hng cho nhng ngi thanh nin cc trng v b; l mt ngi x hi ch ngha xo quyt; chnh hn ni vi ti (mt gio s ni): "ti thng minh khng bao gi ngi ta vch mt ti c". V chuyn chng u vo u, cc ngi a Pa-vlp i y, v cc ngi phm nhiu sai lm khc, cn ci k c ng nguy him y th cc ngi li yn. Chng l cc ngi khng tm c phng tin cu chng ti khi ci con ngi c hi y hay sao!... By gi, thy khuynh hng ca hn khng cn trn li ni na m th hin trong hnh ng, tt c nhng ngi c khuynh hng ht sc t do ch ngha, bit iu n mc nhn r l nc ta cn c ch qun ch, lnh xa hn v tin rng nu cc ngi khng trc c hn i th s l tai ho mu s chy; hn khng c ch ng Nga ch no hn cng nguy him, tr phi B-r-dp hay Ghigi-ghin-xc; khng phi l ti ni iu u, chnh cc nh khoa hc, nhng ngi thit thc, nhng ngi ht sc mun c hin php ni iu **... D sao cc ngi cng s khng trnh c mu * L m - k . "Cc v n chnh tr", 198 - 99. Cn nhn thy rng nhng ti liu gc v v Tsc-n-sp-xki ln u tin c ngi Lmk lm vin lu tr h s, cng b. ** C nhin, y l li ni ca mt tn t gic hn, v khng th cho rng s t co ca y c thc t chnh xc. Nhng y nhn thy ng n thi th ch ca phi t do i vi nh x hi ch ngha v i.
u, v cc ngi s git tt c chng ti l mt b l nhng k m dn in cung, nhng u c liu lnh, chnh "Nc Nga tr", qua cng lnh ca n, bc l cho cc ngi thy tt c cc xu hng d man ca n; c l ngi ta s git sch chng, nhng bit bao mu v ti s v chng! Ti c nghe thy ni V-r-ne-gi, Xa-ra-tp, Tam-bp, bt c u cng c nhng u ban ca nhng ngi x hi ch ngha nh vy, v bt c u, chng cng kch ng thanh nin... X hi ang lm nguy, nhng k cn quy khng nh khng ca sn sng lm mi vic, v cc ngi khng th m ng c; ti li s ln u cc ngi nu cc ngi cho chng thm st, v cuc thm st s din ra nu cc ngi m ng hay t mn vi nhng bin php na vi... Ci b l in cung y ang kht mu v mong mun nhng s khng khip, v chng s liu mng tin ti, ng coi thng chng. Hy loi tr Tsc-n-sp-xki i v s yn n chung". S t gic li mt ln na nhc nh chnh ph ch n Tsc-nsp-xki m Phng III t lu r lng quan tm n... [398 - 400] Theo s t gic bng in tn ca mt tn c v, mt trong nhng k n thm Ghc-txen, V-t-s-ni-cp b bt bin gii, hn na tm thy trong ngi ng tt c nhng bc th ca Ghctxen. i vi Phng III, ch on ti bt ni trn trong bc th gi Xc-n X-l-vi--vch ngay ngy hm sau, ngy 7 thng By, bt gi Tsc-n-sp-xki. Tt c cc giy t v mt phn cc cun sch ca Tscn-sp-xki b tch thu v bn thn ng b a n pho i A-lchx-p... Vic bt Tsc-n-sp-xki gy ra mt n tng cc k mnh i vi gii tr thc dn ch... Thanh nin cch mng, c nhin, b xc ng v vic bt v lnh t t tng ca mnh. Bn phn ng hn hoan, chng vui mng v k th nguy him nht ca chng b gt b mi mi nh chng hy vng. Nhng c phi t do trong thm tm cng vui mng v s dit vong ca Tsc-n-sp-xki, NB v ng ht sc khinh b chng v vch trn mt cch khng thng tic bn cht tht s ca chng. V d, mt trong nhng lnh t ca ch ngha t do lc y v mt ngi rt quen ca Tsc-n-sp-xki, l Ca-v-lin, trong bc th gi Ghc-txen, khng giu gim tnh cm tht s ca mnh: "Nhng tin tc t Nga, theo quan im ca ti, khng n ni ti... Nhng v bt b khng lm cho ti ngc nhin, v xin th nhn vi anh, nhng v khng ng cm phn...
746
V. I. L-nin
747
Ti rt yu Tsc-n-sp-xki, nhng ti cha bao gi thy mt ngi gy ri, khng t nh v qu t tin n th. V nh vy th tht ng ti cht! By gi khng cn cht nghi ng g l cc v chy c lin quan vi cc t truyn n*. l ci hn kiu Giu-a ca mt tn theo phi t do m cho n by gi vn rc nh ho quang trc mt nhng tn t sn "dn ch - lp hin" nc ta. Bng cch nhc li chuyn hn ca cnh st v s lin quan gia cc v chy P-tc-bua v cc t truyn n cch mng, cc ngi y bo cha v tinh thn cho cc v trn p ba bi ca bn phn ng i vi cc nh dn ch. Trong khi th nu c th gn bnh dch chy hi y vi nhng khuynh hng chnh tr no y, th bt c th no cng khng th gn n vi hot ng ca cc nh cch mng c. y vin Php vin ti cao Gi-a-np, qua hai nm c phi n P-vn-gi iu tra cc v chy xy ra NB Xa-ra-tp, Xim-bic-xc, v. v., xc nh rng cc v chy y gn lin vi m mu ca bn phn ng v bn ch nng n khi y, bn chng mun do dm chnh ph, khng b x hi v bng cch ngn cn cc cuc ci cch... Phng III khng mun mi ca chng tut ra khi nanh vut ca chng. Ngy 1 thng Tm, P-ta-pp trnh t iu trn ln tiu ban, y l t iu trn cn c vo nhng li t co ca cc nhn vin cnh st (cn c vo t iu trn ny, nhn NB tin ni thm rng t ma thu 1861, Tsc-n-sp-xki b bn mt v thng xuyn gim st)... Ngi ta khng hi cung Tsc-n-sp-xki. ng kin nhn ngi trong pho i, ngy ny qua ngy khc ch lc c gii phng, v ng tin chc rng chnh ph khng c bng chng no quan trng buc ti ng. ng chuyn cn lm vic v trao i th t vi v. Trong th ngy 5 thng Mi m tiu ban cho l khng nn chuyn cho v ng v em ghp vo h s, c mt cu sau y m bn mt thm cho l khng khip: "Cuc sng ca hai chng ta thuc v lch s; hng trm nm s qua, nhng tn tui ca chng ta vn s ng yu i vi lng bit n khi khng cn nhng ngi tng sng vi chng ! * R u - x a - n p, l. c., tr. 276.
ta. Vy th chng ta khng th no mt s phn khi v tnh cch ca chng ta trc mt nhng ngi s nghin cu cuc sng ca chng ta", (sau l k hoch cc cng vic tng lai m chng ti ni ch ng I). Tiu ban coi nhng li ca Tsc-n -sp-xki l mt s t ph khc thng v t ho mt cch ti li. V mt tr tu v tinh thn, cc thnh vin ca tiu ban iu tra, nh NB ta thy, khng km tn t do ch ngha Ca-v-lin... [402] C-xt-ma-rp ngi vit th cho ngi thn. Tsun-cp nhn thy y c mt bc th dy, c n v tht bt ng! ha ra l bc th ny c quan h trc tip vi Tsc-n-sp-xki. Bc th c gi ngay cho P-ta-pp, v P-ta-pp gi in ngay cho Tsun-cp ni v vic Tsun-cp cng vi C-xt-ma-rp phi lp tc tr v P-tc-bua. Tn tr din ra d nh chi. Bc th ny l c mt cun sch nh dy hn mt t in, y ry nhng li trch dn bng mi th ting, trn ngp nhng li ni a gng go v nhng li ba hoa gh tm, nhng li cha ng tt c nhng g cn cho Phng III git cht Tsc-n-sp-xki. Cxt-ma-rp vit cho mt ngi tng tng l nu c dp y s k cho ngi y v hot ng vn hc ca Tsc-n-sp-xki "b mt v r rt, chng t cho anh thy t u c ngn gi thi ti khin cho bit bao nn nhn ng thng hi phi vo x lim ca cc pho i Nga v b y n nhng ni vui th theo s tha thun ca b trng B ni v cng vi ngi cm u s hin binh,... khi y anh s thy t u xut hin trn ngn c thing ling ca t do ci phng chm xu xa, m v n cc nh c ng th s ca NB chng ta ang hot ng v ngi ta ang vit tt c nhng t "Ngi i Nga" v "Nc Nga tr" y, tt c nhng t truyn n v ch c du mu v xanh y"... [405 - 406] Nhng tt c nhng giy t lin quan n v n y r rng l cn t, cho nn Phng III quyt nh tung ra th on cui cng. Ngy 2 thng By, b trng B t php Da-mi-a-tin gi cho Php vin ti cao mt bn iu trn dy "V hot ng vn hc ca Tsc-n-sp-xki", mt bn iu trn r rng l do mt v nn ra. N nhm gy mt sc p nht nh i vi quan to, trnh by Tscn-sp-xki l ngi ch yu truyn b ch ngha duy vt v ch ngha cng sn, phn tch mt cch c dng cc tc phm ca ng v xc nh s ging nhau b ngoi gia cc tc phm vn hc ca ng v ni dung cc t truyn n cch mng c phn pht lc . Bn iu
748
V. I. L-nin
749
trn kt thc bng nhng li sau y: "Cc t truyn n hnh nh l kt lun rt ra t cc bi ca Tsc-n-sp-xki, v cc bi ca ng ta l s bnh lun t m cc t truyn n "... Xta-kh-vch, ngi quen bit Tsc-n-sp-xki Xi-bi-ri, trong hi k ca mnh k rng t lu trc khi Tsc-n-spxki b bt, X-ra-cp-xki k cho ng v cu chuyn ca mnh vi tng Cau-phman, khi y l chnh vn phng B chin tranh. Tn tng c v can m cho rng Tsc-n-sp-xki phi b a i y v c nh hng tai hi i vi thanh nin: v sau, chnh ph lm ng nh vy y Tsc-n-sp-xki i lao ng kh sai ch v gy "nh hng c hi". Cng Xta-khvch k li rng khng lu trc khi Tsc-n-sp-xki b bt, vin s quan tu tng ca cng tc Xu-v-rp n thm ng NB v thay mt vin cng tc ny khuyn ng nn ra nc ngoi ngay. Khi Tsc-n-sp-xki hi ti sao vin cng tc li quan tm n ng n th, vin s quan tu tng tr li: "Nu ngi ta bt ngi th tc l ngi ta s y ngi, y, v thc cht, khng phi v ti li g, m v cc bi ca ngi, tuy cc bi y c kim duyt cho php in. V vy, ngi cng tc khng mun rng vt nh li ri vo hong , ngi bn ring ca ngi y vt nh y mt nh vn v ti". Nhng Tsc-n-sp-xki dt khot c tuyt khng i ra nc ngoi, ng t ho n ch s phn ca mnh, v mt phn cng khng tin l c kh nng xy ra mt hnh ng phi php l y mt nh vn v nhng bi c c quan kim duyt cho php... [411] Ghc-txen tr li bn n kt ti Tsc-n-sp-xki, mt bn n ng cm phn, bng cch nguyn ra bn ao ph v x v bo ch t do ch ngha v bo ch bo th bn mnh dng nhng s t gic v hm hi gy ra nhng hnh ng truy n d man ca chnh ph i vi nhng ngi tin b v cch mng. Chng ti dn ra mt on trch trong bi do Ghc-txen vit trn bo "Ci chung" s 186, nm 1864, in trong cun sch ca Lm-k: "Tsc-n-sp-xki b kt n by nm lao ng kh sai v b y bit x chung thn. Mong sao hnh ng c c v s l mt s nguyn ra i vi chnh ph, i vi x hi v gii bo ch hn, bn mnh gy ra s truy n , thi phng n v c nhn. Bo ch lm cho chnh ph quen nhng v git cc t binh Ba-lan, cn Nga quen xc lp nhng chm ngn ca nhng k ngu
dt man r trong Php vin ti cao v nhng tn hung th bc u trong Hi ng nh nc... Th m nhng con ngi ng khinh, nhng con ngi nh cy c, nh sn c ang ni rng khng nn chi ra ci l n cp v v li ang cai qun chng ta !.. Tsc-n-sp-xki b cc ngi a ln i bu xu trong mi lm pht..., cn cc ngi, cn nc Nga s b bu xu trong bao nhiu nm! Cc ngi tht ng nguyn ra, tht ng nguyn ra v, nu c th, th s b tr th!"...
Nhng kin ghi sm nht l thng Mi 1909 - chm nht l thng T 1911 In ln u nm 1959 trong "Di sn vn hc", tp 67 Theo ng nguyn bn
751
Ch thch cc bn ch dn
753
Ch thch
1
Bn tm tt cun sch ca C. Mc v Ph. ng-ghen "Gia nh thn thnh, hay Ph phn s ph phn c tnh cht ph phn"
do V. I. L-nin vit vo nm 1895, trong thi gian Ngi ra c tr ln u tin nc ngoi bt lin lc vi nhm "Gii phng lao ng". Bn tm tt c ghi vo trong mt v ring dy 45 trang bn tho ca L-nin; nhng on trch trong cun sch c ghi li bng ting c. Tc gi khng ghi thi gian son Bn tm tt, nhng chn chn l Ngi son n vo thng Tm 1895, trong thi k L-nin lm vic trong th vin hong gia Bc-lanh l ni m Ngi c nhng bn in rt him cc tc phm ca Mc v ng-ghen. Trong bn tm tt, L-nin nghin cu t m s hnh thnh th gii quan ca nhng nh sng lp ra ch ngha Mc, ghi li nhn xt ca hai ng v x hi t sn, ghi li s ph phn ca hai ng i vi phi H-ghen tr, v.v.. Ln u tin L-nin ni n cun "Gia nh thn thnh" trong bi bo tng nim "Phri-rch ng-ghen" (ma thu 1895) v nhn xt rng trong cun sch ny hai ng trnh by nhng nguyn l ca "ch ngha x hi duy vt cch mng" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 2, tr. 9). L-nin nhiu ln s dng trong cc tc phm ca mnh nhng lun im ring bit trong cun "Gia nh thn thnh", c bit l kin cho rng hot ng lch s cng vng chc th khi lng qun chng hot ng lch s l s nghip ca h cng tng ln. 3.
"Gia nh thn thnh, hay Ph phn s ph phn c tnh cht ph phn" tc phm vit chung u tin ca C. Mc v
Ph. ng-ghen; tc phm ny c vit trong thi gian thng Chn thng Mi mt 1844, xut bn vo thng Hai 1845. "Gia nh
754
Ch thch
Ch thch
755
thn thnh" l tn gi hi hc anh em Bru-n v t-ga Bau- cng nhng ngi theo ui h tp hp xung quanh t nguyt bo "Allgemeine Literatur-Zeitung" ("Bo vn hc ph thng". Sal-ten-buc, thng Chp 1843 - thng Mi 1844). Trn cc trang bo ny, h tuyn truyn "l lun" duy tm - ch quan phn ng v qu trnh lch s, theo l lun ny th nhng ngi sng to ra lch s l nhng c nhn siu phm, nhng i biu ca "tinh thn" ca "s ph phn thun tu", cn qun chng, nhn dn ch l cht liu th ng, mt vt trong s pht trin lch s. "L lun" ny ca nhng i biu cnh t dn ch - t sn trong trng phi trit hc H-ghen (phi H-ghen tr) sau ny c nhng ngi dn tu t do ch ngha Nga v ngay ly (v nhng kin ph phn h, xem cun "Nhng "ngi bn dn" l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao?". V. I. Lnin. Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 1, tr. 149- 427). Thi gian vit cun sch ny l lc Mc v ng-ghen chuyn hn t ch ngha duy tm v ch ngha dn ch cch mng sang quan im duy vt v cng sn ch ngha. Nhng quan im ny c tip tc pht trin trong cun "Gia nh thn thnh". Phn ln tc phm l do Mc vit; y ng nh L-nin nhn xt trong Bn tm tt i ti t tng c bn ca ch ngha duy vt lch s v vai tr quyt nh ca phng thc sn xut trong s pht trin ca x hi. Cun sch chng minh tnh tt yu ca "lc lng thc tin" thc hin t tng, a ra lun im cho rng qun chng nhn dn l ngi sng to ra lch s loi ngi, rng nhng cuc cch mng xy ra trong x hi cng rng ln th s lng qun chng thc hin nhng cuc cch mng y cng ng; cun sch trnh by quan im hu nh hnh thnh xong xui v vai tr lch s ton th gii ca giai cp v sn; cun sch ch ra rng ch ngha cng sn l iu khng th trnh khi khng nhng v mt l-gch l kt lun rt ra c t ton b s pht trin trc y ca trit hc duy vt, m c v lch s na v trong s vn ng kinh t ca n, ch t hu t a mnh ti ch dit vong. Khi chng li phi H-ghen tr, Mc v ng-ghen ph phn c trit hc duy tm ca chnh H-ghen. Cun sch tuy chu nh hng rt nhiu ca trit hc duy vt ca Ph-bch song cng c nhng yu t ph phn trit hc ny. nh gi v tr ca cun sch trong lch s ca ch ngha Mc, v sau Ph. ng-ghen vit: "Cn phi thay th s tn sng con ngi tru tng, l ht
nhn tn gio mi ca Ph-bch bng khoa hc v nhng con ngi thc t v s pht trin lch s ca h. S pht trin hn na quan im ca Ph-bch nh vy vt ra ngoi gii hn trit hc ca Ph-bch, v c Mc bt u vo nm 1845 trong cun "Gia nh thn thnh"" (C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 299). 7.
3
Chng III ca cun "Gia nh thn thnh" ni v bi "Ngi Nau-vcc v khoa trit hc", bi ny c ng trong s VI ca t "Allgemeine Literatur-Zeitung" (thng Nm 1844), c ch k "J". y l ch ci u ca h ca nh chnh lun c thuc phi Hghen tr l I-u-nt-x (Jungnitz). 8. Trong phn ny ca cun "Gia nh thn thnh", C. Mc ph phn bi bo ca E. Bau- nhan "Pru-ng" ni v cun sch ca P. Gi. Pru-ng nhan "Qu'est-ce que la proprit? ou Recherches sur le principe du droit et du gouvernement", 1840 ("Th no l s hu? hay l Nghin cu v nguyn tc php quyn v chnh quyn"). Trong bi "V Pru-ng" (th gi Gi. B. Svai-tx) Mc nh gi ton din cun sch ny cng nh nhng quan im ca Pru-ng ni chung (xem C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 16, tr. 24 - 31). 8. V. I. L-nin mun ni n nhn xt ca C. Mc vit rng: "Prung cha nghin cu nhng hnh thc tip theo ca t hu: tin cng, thng nghip, gi tr, gi c, tin t, v.v. chnh vi tnh cch l nhng hnh thc t hu, iu ny c tin hnh, chng hn, trn tp ch "Deutsch-Franzsische Jahrbcher" (xem "i cng ph phn v kinh t chnh tr hc" ca Ph. ng-ghen) (C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 2, tr. 34). Bi ny l tc phm kinh t u tin ca Ph. ng-ghen; trong bi ny, ng-ghen ng trn lp trng ca giai cp v sn cch mng m xem xt ch kinh t ca x hi t sn v nhng phm tr c bn ca kinh t chnh tr hc t sn. Tp ch "Deutsch-Franzsische Jahrbcher" cng b c mt bi khc ca ng-ghen nhan "Tnh hnh nc Anh. T-mt Cc-ly-l. "Qu kh v hin ti"" v c nhng tc phm ca C. Mc "V vn Do-thi" v "Gp phn ph phn trit hc php quyn ca H-ghen. Li ni u" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 1, tr. 544 - 571, 572 - 597, 382 - 413, 414 - 429). Nhng tc phm ny chng t Mc v ng-ghen chuyn hn t
756
Ch thch
12
Ch thch
757
ch ngha duy tm v ch ngha dn ch cch mng sang ch ngha duy vt v ch ngha cng sn.
mun ni n tc phm ca Gi. V. Ph. H-ghen "Phnomenologie des Geistes" ("Hin tng hc tinh thn"); cun sch ny c xut bn ln u tin vo nm 1807. Khi vit cun "Gia nh thn thnh", C. Mc s dng tp II Ton tp ca H-ghen, xut bn ln th 2 (Bc-lanh, 1841). y l tc phm ln u tin ca H-ghen, trong ng trnh by h thng trit hc ca mnh; tc phm c Mc gi l "ngun gc thc v b mt ca trit hc H-ghen" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Trch cc tc phm lc thiu thi, ting Nga, 1956, tr. 624). Cun "Hin tng hc tinh thn" c dch ra ting Nga ln u tin vo nm 1913; nm 1959, tc phm ca H-ghen c xut bn theo bn dch mi (xem Gi. V. Ph. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. IV). 20.
"Deutsch-Franzsische Jahrbcher" ("Nin gim Php - c")

xut bn Pa-ri di s ch bin ca C. Mc v A. Ru-gh. Ch ra c s u tin, s kp, vo thng Hai 1844; nguyn nhn chnh khin tp ch phi nh bn l s bt ng v nguyn tc gia Mc v Ru-gh, mt ngi cp tin t sn. 8.
6
" mun ni n bi ca S-li-ga ph bnh cun tiu thuyt ca -gien Xuy "Nhng b mt thnh Pa-ri" (xem ch thch 8), bi ny ng trong s VII ca t "Allgemeine Literatur - Zeitung" (thng Su 1844). 17.
13
U. Sch-xpia. "Hay d cui cng s r", hi I, mn th ba (xem Ton tp gm 8 tp, ting Nga, t. 5, Mt-xc-va, 1959, tr. 486). 18. mun ni n cun tiu thuyt ca -gien Xuy "Les mystres de Paris" ("Nhng b mt thnh Pa-ri"), tiu thuyt ny c vit theo tinh thn bc i - tnh cm tiu t sn; cun tiu thuyt ny c xut bn Pa-ri trong nhng nm 1842 - 1843 v rt ni ting Php v nhng nc khc; nm 1844, c dch ra ting Nga. 19. Mc mun ni n bi ca Phau-kh "Englische Tagesfragen" ("Nhng vn thi s Anh") ng trong cc s VII - IX ca t "Allgemeine Literatur-Zeitung" (thng Su - thng Tm 1844); chng II cun "Gia nh thn thnh" do Ph. ng-ghen vit, c dnh ph phn bi ny. 19. y trch dn bi ca B. Bau- "Nhng tc phm mi nht v vn Do-thi" ng trong s I ca t "Allgemeine Literatur-Zeitung" (thng Chp 1843); bi ny l s tr li ca Bau- i vi vic ph phn trn bo ch i vi cun sch ca ng ta nhan "Die Judenfrage", 1843 ("Vn Do-thi"). 20.
Phi khng lun nhm nhng nh hot ng chnh tr t sn

Php thi k Phc tch (1815 - 1830); l nhng phn t qun ch lp hin v l k th ca phong tro dn ch v cch mng, phi khng lun mu toan xy dng Php khi lin minh gia giai cp t sn v tng lp qu tc theo kiu nc Anh. Nhng nhn vt ni ting nht ca phi ny l nh s hc Ph. Ghi-d v nh trit hc P. - P. Ri-e - C-la-r. 23.
14
Nhng quan im ca Bru-n Bau- c trnh by trong cun sch ca ng ta "Die Judenfrage", 1843 ("Vn Do-thi") b C. Mc bc b trong bi "Zur Judenfrage" ("V vn Do-thi") ng trn t "Deutsch-Franzsische Jahrbcher" nm 1844 (xem C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 1, tr. 382 - 413). 23. on ny trch bi th hai ca B. Bau- "Nhng tc phm mi nht v vn Do-thi" ng trong s IV ca t "Allgemeine Literatur - Zeitung" (thng Ba 1844). 26. "Nhng quyn ph bin ca con ngi" nhng nguyn tc c tuyn b trong "Tuyn ngn v quyn ca con ngi v ca cng dn" do Quc hi lp hin Php son tho trong iu kin cch mng t sn bt u v c Quc hi thng qua ngy 26 thng Tm 1789. Ngun gc t tng ca bn "Tuyn ngn" ny l trit hc ca nhng nh khai sng Php th k XVIII. 29.
15
10
16
11
T bo ca Lu-xtan-l - t "Rvolutions de Paris" ("Nhng cuc cch mng Pa-ri"), mt t bo hng tun xut bn Pa-ri t thng By 1789 n thng Hai 1794. T thng Chn 1790 tr v trc, bo ny do mt nh chnh lun, mt ngi dn ch l E-li-d Lu-xtan-l ch bin. 20.
17
Ngy 18 thng Sng m (9 thng Mi mt 1799) ngy Na-pl-ng B-na-pc-t lm o chnh lt ch c chnh v thit lp nn chuyn chnh ca mnh. 31.
758
18
Ch thch
Ch thch
759
Ch ngha duy vt Cc-te-di hc thuyt ca nhng mn ca mn vt l duy vt ch ngha ca R-n -cc-t (tn la-tinh ha l Cc-te-di (Renatus Cartesius)). Cun sch c ni n l cun "Rapports du physique et du morale de l'homme" ca P. - Gi. - Gi. Ca-ba-nt, xut bn Pa-ri nm 1802; c xut bn bng ting Nga vo nhng nm 1865 - 1866 di u "Quan h gia bn cht th xc v tinh thn ca con ngi". 34. Ch ngha duy vt -pi-quya hc thuyt ca nh trit hc duy
vt Hy-lp c i -pi-quya th k IV - III trc cng nguyn v nhng mn ca ng ta; h xut pht t ch tha nhn s thng nht vt cht ca th gii, "s tn ti ca nhng s vt b n n g o i thc ca con ngi v c l p i vi thc" (V. I. L-nin. Tp ny, tr. 315). Hc thuyt duy vt ca -pi-quya c ph bin rng ri trong th gii c i, v sau b gio hi C-c v trit hc duy tm cng kch kch lit. Tuy khi phc nhng quan im duy vt ca -pi-quya trong thi k mi trn cc lnh vc vt l v o c, tuy tha nhn theo -pi-quya rng trong thc t ch c cc nguyn t v chn khng, tuy chng minh rng khng gian v thi gian l vnh cu v v tn, nhng Pi-e Gt-xen-i ng thi li l mt nh duy vt khng trit , khi ng ta cho rng nguyn t l do Thng to ra v s lng nguyn t l c gii hn. Trong lun n tin s ca mnh, Mc vit rng Gt-xen-i c gng "...dung ha lng tm Thin cha gio ca mnh vi tri thc a thn gio ca mnh, dung ha -pi-quya vi gio hi" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Trch cc tc phm lc thiu thi, ting Nga, 1956 tr. 23). 34.
chng li nhn thc hp l, v i n ch bnh vc o C-c trn c s cm gic. Vo th k XVIII, ch ngha hoi nghi c phc hi qua thuyt bt kh tri ca a-vt Hi-um v Im-ma-nu-in Can-t; Gt-lp Engxt Sun-tx (E-ne-di--mu-x) mu toan hin i ha ch ngha hoi nghi c i. Khc vi ch ngha hoi nghi c i, ch ngha hoi nghi mi tuyn b l khng th c nhn thc khoa hc c. Phi Ma-kh, phi Can-t mi v nhng trng phi trit hc duy tm ch ngha khc gia th k XIX - u th k XX s dng nhng l l ca ch ngha hoi nghi. V. I. L-nin gi ch ngha hoi nghi t sn thnh hnh lc by gi l "trit hc kinh vin cht cng v cn ci" v ch ra rng ngha giai cp ca n c biu hin qua "ni tht vng v kh nng phn tch hin ti mt cch khoa hc, thi t b khoa hc, bt chp mi s khi qut, ln trn mi "quy lut" ca s pht trin lch s..." (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 25, tr. 52). Trit hc t sn hin nay li dng ch ngha hoi nghi nhm mc ch u tranh chng li th gii quan duy vt - bin chng trit . 34.
21
19
Ch ngha duy danh mt khuynh hng trong trit hc thi

trung c, coi nhng khi nim chung ch l nhng tn gi ca nhng vt th n nht, tri vi "thuyt thc ti" thi trung c l thuyt cho rng nhng khi nim chung l ci c trc so vi nhng vt c th v chng tn ti "thc s", khng ph thuc vo nhng vt . Cuc u tranh gia ch ngha duy danh v thuyt thc ti l mt biu hin c o ca cuc u tranh gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm trong trit hc thi trung c. 35.
20
Trong lch s trit hc, ch ngha hoi nghi ng vai tr khc nhau tu theo n th hin li ch ca giai cp no. Vi t cch l mt trng phi trit hc c bit, ch ngha hoi nghi xut hin vo thi k khng hong ca x hi n l c Hy-lp th k IV III trc Cng nguyn; ngi sng lp ra ch ngha hoi nghi l Pi-rng, nhng i biu c ting tm nht ca n l E-ne-di--mux v Xch-tt Em-pi-ri-qut (xem tp ny, tr. 322 - 328). Ch ngha hoi nghi c i chng li khuynh hng duy vt ch ngha trong s pht trin ca trit hc. Thi k Phc hng, nhng nh trit hc Php nh: Mi-sen Mng-tanh, Pi-e Sa-rng v Pi-e By-l s dng ch ngha hoi nghi u tranh chng li trit hc kinh vin trung c v gio hi. Ngc li, Ble-d Pa-xcan hng ch ngha hoi nghi vo vic
22
Ch ngha cm gic mt khuynh hng trit hc; nhng ngi

theo khuynh hng ny coi cm gic, tri gic, dc vng v.v. l c s duy nht v l ngun gc ca nhn thc. Gi. Lc-c nghin cu nhn thc lun ca ch ngha cm gic xut pht t nguyn tc: "s chng c g c trong tr tu nu trc ci cha c trong cm gic" trong tc phm "An Essay concerning Human Understanding", 1690 ("Th bn v l tnh con ngi"). Theo phi cm gic c c nhng mn ca ch ngha duy vt (Gi. Lc-c, E. B. Cng-i-i-c, C. A. Hen-v-ti-t) ln nhng mn ca ch ngha duy tm (Gi. Bc-cli). V. I. L-nin vit: "C ngi duy ng, tc l ngi duy tm ch quan, cng nh ngi duy vt u c th cho cm gic l ngun gc sn sinh ra cc hiu bit ca chng ta. Bc-cli v i--r, c hai u xut pht t Lc-c"
760
Ch thch
Ch thch
761
(Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 147). 35.
23
mun ni n tc phm ca E. B. Cng-i-i-c "Trait des systmes...", 1749 (Trnh by v nhng h thng..."); cun sch ny c xut bn bng ting Nga nm 1938. 36.
29
xut bn nm 1843 Xuy-rch. Trong tuyn tp c cng b nhng bi chnh lun u tin ca C. Mc nh: "Nhn xt v quy ch kim duyt mi nht Ph" v "Luy-t l trng trng ti gia St-raux v Ph-bch" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 1, tr. 3 - 29). 42.
24
Nhng ngi theo ch ngha Ba-bp nhng ngi ng h Grckh Ba-bp, lnh t ca phong tro cng sn ch ngha - khng tng ca "phi bnh ng" trong nhng nm 1795 - 1796 Php. 36.
"Impuissance, mise en action" ("s bt lc trong hnh ng") nhng t rt trong cun sch ca S. Phu-ri- "Thorie des quatre mouvements et des destines gnrales", 1808 ("Hc thuyt v bn s vn ng v v vn mnh chung"), phn II, on kt. 45. Nhng ngi t thin thuc ng t-ri nhm nhng nh hot ng chnh tr Anh v cc tc gia "Nc Anh tr" xut hin vo u nhng nm 40 th k XIX v thuc ng t-ri. T thi bt bnh ca gii qu tc rung t trc vic sc mnh kinh t v chnh tr ca giai cp t sn ngy cng tng, nhng nh hot ng ca hi "Nc Anh tr" p dng nhng th on m dn v nhng s b th nh nht khin giai cp cng nhn phi chu nh hng ca mnh v s dng giai cp cng nhn trong cuc u tranh ca mnh chng giai cp t sn. Trong "Tuyn ngn ca ng cng sn", C. Mc v Ph. ng-ghen gi nhng quan im ca h l "ch ngha x hi phong kin". Lut 10 gi lut v ngy lao ng 10 gi i vi n cng nhn v nhng ngi cha n tui trng thnh c ngh vin Anh thng qua nm 1847. 46.
30
25
V. I. L-nin c mun ni n tc phm ca L. Ph-bch "Grundstze der Philosophie der Zukunft", 1843 ("Nhng nguyn l c bn ca trit hc v tng lai"), tc phm ny l s tip tc nhng chm ngn ca Ph-bch "Vorlufige Thesen zur Reform der Philosophie", 1842 ("Lun cng s b v vic ci cch trit hc"), trong Ph-bch a ra nhng nguyn l ca trit hc duy vt ca mnh v ph phn trit hc duy tm ca H-ghen (xem L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, Mt-xc-va, 1955, tr. 134 - 204, 114 - 133). 38.
26
Fleur de Marie (Phl Ma-ri) mt n nhn vt trong tiu thuyt ca -gien Xuy "Nhng b mt thnh Pa-ri". 40.
ch ni, C. Mc trch dn nhng tc phm sau y ca S. Phu-ri-: "Thorie des quatre mouvements et des destines gnrales", 1808 ("Hc thuyt v bn s vn ng v v vn mnh chung"); "Le nouveau monde industriel et socitaire", 1829 ("Th gii cng nghip v hng hi mi") v "Thorie de l'unit universelle", 1822 ("L lun v s thng nht ca th gii"). Pha di, V. I. L-nin c ghi nhng on trch ny (xem tp ny, tr. 43 - 45). 40. V. I. L-nin mun ni n cun "Anekdota zur neuesten deutschen
27
31
Bn tm tt cun sch ca L. Ph-bch "Vorlesungen ber das Wesen der Reiligion", 1851 ("Nhng bi ging v bn cht ca tn gio")
c vit trn nhng t giy ri gp i li nh mt quyn v; trang u c ghi k hiu ca Th vin quc gia Pa-ri. Khng c ti liu chnh xc v thi gian son Bn tm tt ny. Ch bit rng V. I. L-nin lm vic Th vin quc gia t thng Ging n thng Su 1909, nhng Ngi sng Pa-ri n thng Su 1912 v ln cui cng Ngi i sang Pa-ri l thng Ging 1914, v vy Bn tm tt cng c th c son sau nm 1909. Ni dung bn tm tt khng cho php ta gii p dt khot c vn l n c vit vo thi gian no, song ni dung cho php ta cho rng rt c th L-nin xp Bn tm tt ny vo loi "Bt k v trit hc. H-ghen, Ph-bch v nhng tc gia khc"; bng chng ni ln iu l trong cc bt k khc thuc loi ny c nhng on vin dn cun "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio"
28
Philosophie und Publicistik von Bruno Bauer, Ludwig Feuerbach, Friedrich Kppen, Karl Nauwerk, Arnold Ruge und einigen Ungenannten" ("Nhng tc phm khng xut bn trong lnh vc trit hc
hin i ca c v chnh lun ca B. Bau-, L. Ph-bch, Ph. Kppen, C. Nau-vc-c, A. Ru-gh v mt s tc gi khuyt danh khc") tuyn tp nhng bi bo b c quan kim duyt khng cho xut bn trn cc tp ch c; tuyn tp ny c A. Ru-gh
762
Ch thch
Ch thch
763
cng nh dng ch "Ph-bch. Tp 8" m r rng l sau mi c ghi vo bng bt ch xanh trang u ca Bn tm tt v cng ging nh nhng u trong cc tp bt k khc.
"Bt k v trit hc. H-ghen, Ph-bch v nhng tc gia khc" bao gm nhng ti liu khc nhau c v tnh cht ln ngha.
C l L-nin bt u vit nhng bt k ny vo thng Chn 1914, sau khi Ngi t P-r-nin di n Bc-n. Ngi c v vit tm tt cc sch trit hc ch yu l phng c ca Th vin Bcn; nhng k hiu ghi trong cc bn tho v c nhng phiu yu cu ca th vin cn gi li c ch r nh vy. Trong hi k v thi k ny, N. C. Crp-xcai-a vit: "...I-lch... ngay sau khi ti Bc-n, vit bi "Cc Mc" cho T in bch khoa ca Grant. Trong bi ny, khi ni v hc thuyt ca Mc, Ngi bt u t phn trnh by khi qut th gii quan ca Mc, cc phn "ch ngha duy vt trit hc" v "php bin chng"... Nhn vit cc chng v ch ngha duy vt trit hc v php bin chng, I-lch li chm ch c li H-ghen v nhng nh trit hc khc, v Ngi vn tip tc cng vic ny ngay c sau khi vit xong bi v Mc" (N. C. Crp-xcai-a. Hi k v L-nin, ting Nga, Mt-xc-va, 1957, tr. 238 - 239). C l "Tp th trao i gia C. Mc v Ph. ng-ghen" m L-nin nghin cu cn thn v tm tt vo cui nm 1913 c nh hng n vic la chn nhng tc phm chnh c tm tt (xem V. I. L-nin. Bn tm tt "Tp th trao i gia C. Mc v Ph. ng-ghen 1844 - 1883", ting Nga, Mt-xc-va, 1959). Nhn xt ni dung ca tp th ny, L-nin ni rng "tiu im" ca tp th, "im trung tm quy t tt c nhng t tng c pht biu v c tho lun" l php bin chng (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 24, tr. 326). Trong cc bn tm tt trit hc, trong cc on trch, trong cc ghi ch vit vo nhng nm 1914 - 1915, L-nin cng ch ch yu n php bin chng. Vic nghin cu nhng vn c bn ca bin chng duy vt trong "Bt k v trit hc" c ngha quan trng i vi vic phn tch theo quan im ch ngha Mc tnh cht ca chin tranh th gii th nht, i vi vic xy dng l lun v ch ngha quc, i vi vic pht trin l lun v cch mng x hi ch ngha, hc thuyt v nh nc, chin lc v sch lc ca ng l nhng vn m L-nin cp trong nhng tc phm khc ca Ngi vit trong thi k ny.
Khng r ch xc mi bt k c vit vo thi gian no; L-nin ch ghi ngy vit xong Bn tm tt cun sch "Khoa hc l-gch" (ngy 17 thng Chp 1914), ngoi ra, trn c s nhng phiu yu cu ca Th vin Bc-n cn gi li c, ngi ta xc nh c ch xc thi gian vit nhng ghi ch v cun sch ca Gh-np. Di y l danh mc "Bt k" xp theo trnh t m rt c th l tc gi theo khi vit nhng bt k (tr Bn tm tt cun sch ca Ph-bch v trit hc ca Lai-bni-tx xem ch thch 51). 1. Bn tm tt cun sch ca Phbch "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio". Tp bt k "Ph-bch" 2. Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca Lai-bni-tx". Tp bt k "Hegel. 3. Bn tm tt cun sch ca H-ghen L-gch I" "Khoa hc l-gch". Phn u. Tp bt k "Hegel. 4. Bn tm tt cun sch ca H-ghen L-gch II". "Khoa hc l-gch". Tip theo. Tp bt k "Hegel. 5. Bn tm tt cun sch ca H-ghen L-gch III" "Khoa hc l-gch". Phn cui. 6. Nhng ghi ch "V nhng ti liu mi nht ni v H-ghen". 7. Ghi ch v bi ph bnh cun sch ca Gi. Pe-ranh "Kho lun v ha l. Nhng nguyn l". Tp bt k "(nhng tc 8. Ghi ch v cun sch ca P. Gh-np gia khc +) Hegel". "L lun nhn thc v thuyt siu hnh ca Ph-bch". 9. Ghi ch v cun sch ca P. Phnkman "Nhng c s l lun nhn thc trong cc khoa hc t nhin". 10. Ghi ch v cun sch ca M. Phcvoc-n "Gi thuyt v cht nguyn sinh". 11. Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc". Phn u. Tp bt k "Hegel" 12. Bn tm tt cun sch ca H-ghen
764
Ch thch
"Nhng bi ging v lch s trit hc". Phn cui. 13. Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v trit hc ca lch s". 14. Ghi ch v cun sch ca Ph. ann-man "Bc tranh ca chng ta v th gii hnh thnh nh th no". 15. Nhng on trch cun sch ca L. c-m-stt-t "Ch nam v lch s cc khoa hc t nhin v k thut". 16. Nhng on trch cun sch ca Nap-l-ng "Nhng suy ngh". 17. Bn tm tt cun sch ca Gi. N-en "L-gch hc ca H-ghen". 18. on "Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen". 19. Ghi ch v bi ph bnh cun sch ca A. . Ha-t "Tinh thn ca thi k vn ha Hy-lp trong vt l hc hin i". 20. Ghi ch v cun sch ca T. Lp-x "Khoa hc t nhin v th gii quan". 21. Bn tm tt cun sch ca Ph. Ltxan "Trit hc ca H-ra-clt B n -phe-x". 22. on "V vn php bin chng". 23. Bn tm tt cun sch ca A-ri-xtt "Php siu hnh".
32
Ch thch
765
Tp bt k "Hegel"
Tp bt k "Trit hc"
"Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" (c s ca nhng bi ging ny l tc phm "Das Wesen der Religion", 1845 ("Bn cht ca tn gio")) do Ph-bch thuyt trnh Hy-en-bc t ngy 1 thng Chp 1848 n ngy 2 thng Ba 1849; nhng bi ging ny c ging ti ta th chnh, v ban gim c trng i hc khng cho php nh trit hc t chn n trng i hc. "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" c cng b ln u vo nm 1851, c xut bn bng ting Nga nm 1926; c a vo Nhng tc phm trit hc chn lc ca Ph-bch, ting Nga, t. II, 1955, tr. 490 - 894. 49. mun ni n nhng tc phm sau y ca L. Ph-bch: "Geschichte der neuern Philosophie von Bacon von Verulam bis Benedict Spinoza", 1833 ("Lch s trit hc cn i t B-cn Ve-ru-lam n B-n-ch Xpi-n-da") v "Darstellung, Entwicklung und Kritik der Leibnizschen Philosophie", 1837 ("Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca Lai-bni-tx"); Bn tm tt ca L-nin v tc phm th hai xem trong tp ny, tr. 77 - 91. di, khi tm tt bi ging th hai, V. I. L-nin c nhc n tc phm ca Ph-bch "Pierre Bayle...", 1838 ("Pi-e By-l..."). 50. mun ni n tc phm ca L. Ph-bch "Die Gedanken ber Tod und Unsterblichkeit" ("Nhng suy ngh v ci cht v ci bt t") xut bn nm 1830 khng ghi tn tc gi. Ni dung c bn ca tc phm ny tri vi gio l chnh thc ca o C-c; cun sch bc b s bt t ca c nhn. Khi tn tc gi ca cun sch ny b l th cun sch b tch thu, cn Ph-bch th b theo di v b ui ra khi Trng i hc tng hp c-lan-ghen, ng l ph gio s ca trng ny t nm 1828. 50. "Bn cht ca C-c gio" ("Das Wesen des Christentums") tc phm trit hc chnh ca L. Ph-bch; xut bn ln u tin Lai-pxch nm 1841. Cun sch tuyn co "s thng li ca ch ngha duy vt" (ng-ghen) v c nh hng to ln n s pht trin t tng ca gii tr thc tin tin c cng nh cc nc khc, trong c nc Nga. Cun "Bn cht ca C-c gio" c xut bn ln u tin bng ting Nga vo nm 1861. 51. V. I. L-nin so snh nh ngha ca L. Ph-bch v vn c bn ca trit hc vi nh ngha ca C. Mc v Ph. ng-ghen v vn . di (tp ny, tr. 54 v 59-60), Ngi trc tip vin
33
34
35
Trong tp "Bt k trit hc" xut bn ln ny, nhng ti liu ca "Bt k v trit hc" c in lm hai phn: cc bn tm tt v cc on trch c in phn u (tr. 47 - 397); nhng ghi ch v cc sch, cc bi bo v cc bi ph bnh c in phn th hai (tr. 412 - 428); trong c hai phn, cc ti liu u gi nguyn trnh t thi gian m rt c th l tc gi theo, tr Bn tm tt cun sch ca Ph-bch v trit hc ca Lai-bni-tx nh ni trn. 47.
36.
766
Ch thch
Ch thch
767
dn cng thc ni ting v vn c bn ca trit hc m ngghen a ra trong tc phm "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 282 - 285). 51.
37
thc chng, phi thc ti, v.v.) v "phi Ma-kh" hin i" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 23, tr. 150). 61.
41
V. I. L-nin mun ni n kin sau y ca Ph-bch: "Ti quan nim tnh ch k l tnh yu ca con ngi i vi chnh bn thn mnh, tc l tnh yu i vi con ngi, tnh yu y l s kch thch lm tha mn v lm pht trin tt c nhng ham m v nng khiu m nu khng c tha mn v khng c pht trin th con ngi khng phi l v khng th l mt con ngi tht s v hon thin c" (L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. II, 1955, tr. 546-547). 52. Trc nhng cu ny, Ph-bch vit: "...Mi cm gic u ch thn thnh ha bn thn mnh. Tm li, chn l ca tn gio t nhin hon ton da vo chn l ca nhng cm gic" (L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. II, 1955, tr. 588). Nhng t tng ca Ph-bch cho rng cm tnh l c s ca s thn thnh ha cc hin tng t nhin c nu ln ngay trong tc phm "Grundstze der Philosophie der Zukunft", 1843 ("Nhng nguyn l c bn ca trit hc v tng lai") v c pht trin y trong tc phm "Das Wesen der Religion", 1846 ("Bn cht ca tn gio"). 54. V. I. L-nin mun ni n nh ngha ca Ph. ng-ghen v vn c bn ca trit hc m ng-ghen nu ln trong tc phm ca ng nhan : "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 282 - 285); phn di, L-nin cng c ni n on ny (xem tp ny, tr. 59 - 60). 54. Thut ng "bt kh tri lun" do nh khoa hc t nhin Anh T. H-xli a ra nm 1869. Trong bi "K nim hai mi nhm nm ngy I--xp t-x-ghen t trn" (1913), V. I. L-nin gii thch r ngha ca t ny nh sau: "Thuyt bt kh tri agnostisism (t ch Hy-lp "a" l khng, v "gnosis" l hiu bit) l s nghing ng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, ngha l, trn thc tin, nghing ng gia khoa hc duy vt ch ngha v ch ngha thy tu. Trong s nhng ngi theo thuyt bt kh tri, c nhng ca Can-t (phi Can-t), ca Hi-um (phi
y, V. I. L-nin i chiu thi i vi khoa hc t nhin ca nh duy vt L. Ph-bch vi thi i vi khoa hc t nhin ca nh duy tm ch quan E. Ma-kh. L-nin nghin cu thi ca trit hc Ma-kh i vi khoa hc t nhin trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18).
61.
42
38
I. t-x-ghen pht trin nhng t tng tng t. Th d, trong cun "Thc cht hot ng tr c ca con ngi", trong mc "Tinh thn v vt cht", ng vit: " t lu, c bit t thi k c o C-c, ngi ta quen c thi khinh b i vi ci c tnh vt cht, c th cm thy c, bng xng bng tht thng b mi v cht g lm h hng" (xem Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, 1941, tr. 57). 61. V. I. L-nin so snh kin sai lm ca L. Ph-bch cho rng "ngay c hot ng tinh thn cng c tnh cht nhc th" vi nhng t tng tng t ca I. t-x-ghen trong mt s tc phm ca ng ta. Ln ting phn i vic tch mt cch duy tm t duy ra khi bn th vt cht ca n l b no, t-x-ghen c nh sai lm l mun "m rng" khi nim vt cht bng cch coi c t duy cng l vt cht. Khi nghin cu bn tho cun sch ca tx-ghen "Thc cht hot ng tr c ca con ngi", C. Mc ch ra "mt s ln ln" v khi nim ca ng (xem th gi L. Cughen-man ngy 5 thng Chp 1868 C. Mc v Ph. ng-ghen Ton tp, ting Nga, t. XXV, 1936, tr. 544). Khi c cun sch ca t-x-ghen "Tp lun vn ngn v trit hc", V. I. L-nin cng ch r l t-x-ghen ln ln mt cch sai lm nhng phm tr c bn ca trit hc (xem tp ny, tr. 454, 456 - 457, 460 - 461, v. v.). Trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", L-nin ch r rng nh mun m rng khi nim vt cht l khng c cn c (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 299 - 307). "Cho rng c t tng ln vt cht u l "hin thc", ngha l u tn ti, th iu l ng, L-nin vit. Nhng gi t tng l c tnh vt cht, th tc l bc mt bc sai lm n ch ln ln ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm. V thc cht, ch l cch din t khng chnh xc ca t-x-ghen..." (nh trn, tr. 300). 62.
43
39
40
768
44
Ch thch
Ch thch
769
"Mm mng", "phi thai" ca ch ngha duy vt lch s ca Ph-bch m V. I. L-nin nh du y v phn di (xem tp ny, tr. 68) khng c pht trin tip trong trit hc ca ng. Nh Ph. ng-ghen nhn xt, trong quan nim v i sng x hi, Ph-bch "cn cha thot khi nhng s tri buc c ca ch ngha duy tm, iu ny chnh bn thn ng tha nhn khi ng ni: "Li li th ti theo nhng ngi duy vt; tin ln th ti khng theo h"" (C. Mc v Ph. ngghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 289).
62.
45
Cun sch ca G. V. Pl-kha-np "N. G. Tsc-n-sp-xki" cng c ni n nhng phi thai ca ch ngha duy vt lch s ca Tsc-n-sp-xki; khi c cun sch ny, V. I. L-nin nh du nhng ch thch hp (chng hn xem tp ny, tr. 661 - 662, 673 675). 68. "Tuyn ngn ca ng cng sn" vit xong vo cui nm 1847 v xut bn thng Hai 1848; nh gi ngha ca "Tuyn ngn", V. I. L-nin vit: "Tc phm ny trnh by mt cch ht sc sng sa v r rng th gii quan mi, ch ngha duy vt trit ch ngha duy vt ny bao qut c lnh vc sinh hot x hi, php bin chng vi t cch l hc thuyt ton din nht v su sc nht v s pht trin, l lun u tranh giai cp v vai tr cch mng - trong lch s ton th gii ca giai cp v sn, tc l giai cp sng to ra mt x hi mi, x hi cng sn" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 26, tr. 57). "Neue Rheinische Zeitung" ("Bo sng Ranh mi") do C. Mc v Ph. ng-ghen thnh lp, ra hng ngy C-l-nh t 1 thng Su 1848 n 19 thng Nm 1849. u tranh di ngn c dn ch, t bo th hin cc quyn li ca tt c nhng lc lng tin b trong nhn dn c v trc ht l quyn li ca giai cp cng nhn. Nhng tc phm ca Mc v ng-ghen ng trn t bo ny nu ln mt lot nhng lun im l lun ht sc quan trng c vch ra trn c s kinh nghim ca cuc cch mng 1848 1849 (v nhng hnh thi ca nh nc t sn, v chuyn chnh cch mng ca nhn dn, v s on kt ca giai cp cng nhn v vic li cun qun chng nng dn rng ri tham gia cuc u tranh cch mng, v.v.). Cun sch ca ng-ghen "Die Lage der arbeitenden Klasse in England" ("Tnh cnh ca giai cp cng nhn Anh"), c xut bn
47
46
nm 1845 (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 2, tr. 231 - 517). Trong cun sch ny, ngghen nghin cu nhng iu kin hnh thnh v pht trin ca giai cp v sn cng nghip, ch r s bn cng ha ngy cng trm trng ca n, m t r rng nhng cuc khng hong kinh t, vch r vai tr lch s ton th gii ca giai cp v sn trong cng cuc lt ch ngha t bn. Khi nhn xt nhng lun im c bn ca cun sch ny, L-nin vit: "ng-ghen l ngi u tin ni rng giai cp v sn khng phi ch l giai cp au kh; rng chnh a v kinh t nhc nh ca giai cp v sn thc y, mt cch khng g ngn cn ni, n tin ln v buc n phi u tranh cho s gii phng cui cng ca n. V giai cp v sn u tranh s t mnh gip bn thn mnh. Phong tro chnh tr ca giai cp cng nhn nht nh s dn cng nhn n ch hiu rng i vi h, khng c li thot no khc hn l ch ngha x hi" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 2, tr. 7 - 8) 69. V.I. L-nin c mun ni n nhng li sau y ca Ph-bch: "...c th ni rng Thng bao gm hai b phn cu thnh, trong mt b phn thuc v c tng tng ca con ngi, cn b phn kia th thuc v gii t nhin. Hy cu nguyn i! mt b phn ni nh th, c ngha l Thng khc vi gii t nhin; hy lm vic i! b phn kia ni nh th, c ngha l Thng chng khc g gii t nhin, n ch th hin bn cht ca gii t nhin thi; v gii t nhin l con ong th, cn cc Thng l nhng con ong c" (Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. II, 1955, tr. 846). 70. mun ni n on trch trong tc phm ca P. Gt-xen-i "Exercitationum paradoxicarum adversus Aristoteleos", 1624 ("Nhng bi tp nghch l chng li A-ri-xtt") m Ph-bch vin dn (xem L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. II, 1955, tr. 865 - 866). 72.
48
49
Nguyn l nhn bn ch ngha lun im c bn ca trit hc Ph-bch; theo lun im ny th con ngi c coi nh l mt b phn ca gii t nhin, mt sinh vt t nhin. Nguyn l nhn bn ch ngha c dng chng li tn gio v ch ngha duy tm. Song, xem xt con ngi mt cch tch bit vi nhng quan h x hi lch s c th, nguyn l nhn bn ch ngha khng vch ra c bn cht x hi thc s ca n, v dn ti ch ngha
770
Ch thch
52
Ch thch
771
duy tm trong vic nhn thc nhng quy lut pht trin lch s. Trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, N. G. Tsc-n-sp-xki cng xut pht t nguyn l nhn bn ch ngha; ng dnh ring mt tc phm ni v vn ny nhan "Nguyn l nhn bn ch ngha trong trit hc" (xem N. G. Tsc-n-sp-xki. Ton tp, ting Nga, t. VII, Mt-xc-va, 1950, tr. 222 - 295). 76.
50
ch ny, Ph-bch vit: "Trit hc ca Xpi-n-da l mt ng vin knh gip cho mt ngi c th nhn thy c nhng vt m xa ngi ta khng nhn thy c; trit hc ca Lai-bni-tx l mt knh hin vi gip cho ngi ta c th nhn thy c nhng vt m ngi ta khng nhn thy c do chng nh b v mng manh" (Smtliche Werke, Bd. IV, 1910, S. 34). 79.
Trong tc phm "Theogonie nach den Quellen des klassischen, hebrischen und christlichen Altertums", 1857 ("Thn h xt theo cc ngun ti liu ca cc di tch c in, Do-thi v C-c thi c"), L. Ph-bch nghin cu ngun gc nhng quan nim Thng . Nhng mc 34 v 36 m V. I. L-nin nhc n mang nhan l "Khoa hc t nhin "ca o C-c"" v "Nhng c s l lun ca thuyt hu thn". 76.
53
V. I. L-nin c mun ni n bc th ca C. Mc gi Ph. ngghen ngy 10 thng Nm 1870 trong Mc ni l ng "khm phc Lai-bni-tx"; ch ny L-nin ghi li trong Bn tm tt "Tp th" (xem V. I. L-nin. Bn tm tt "Tp th trao i gia C. Mc v Ph. ng-ghen 1844 - 1883", ting Nga, 1959, tr. 129). 80.
54
ng-t-l-si thut ng ca trit hc duy tm ch ngha; theo

A-ri-xtt th n l mc ch vn c bn trong ca vt, v thng qua hot ng ca mnh, mc ch chuyn ha t kh nng thnh hin thc. Theo Lai-bni-tx, ng-t-l-si l huynh hng ca n t mun lm cho ci hon thin tim tng trong n t tr thnh hin thc. 82.
51
Bn tm tt cun sch ca L. Ph-bch "Darstellung, Entwicklung und Kritik der Leibnizschen Philosophie" ("Trnh by, phn tch v
ph phn trit hc ca Lai-bni-tx") c vit trong mt tp bt k ring vi u l "Ph-bch"; Bn tm tt c vit da vo Ph-bch Ton tp, ting c, xut bn ln th 2, tp IV. y, L-nin ch yu ch n s trnh by ca Ph-bch v h thng trit hc ca Lai-bni-tx; khi nghin cu h thng ny, L-nin ch r tnh cht duy tm ch ngha ca n v ng thi nhn xt nhng t tng bin chng su sc ca nh trit hc. Nu so snh phn u ca Bn tm tt vi phn u ca bi "Cc Mc", trong qua vic so snh vn bn chnh vi nhng b sung ca nm 1847, V. I. L-nin ni v s pht trin nhng quan im ca Ph-bch, th c c s cho rng Bn tm tt ny c vit xong trc khi vit xong bi , bn tho bi ny c gi t Bc-n v Nga (cho ban bin tp T in bch khoa ca Grant) ngy 4 (17) thng Mi mt 1914. Trong ln xut bn ny, Bn tm tt cun sch ca Ph-bch v trit hc ca Lai-bni-tx c trnh by trc Bn tm tt cun sch "Khoa hc l-gch", mc d r rng n c bt u vit sau Bn tm tt ny (xem ch thch 31). S d phi trnh by nh vy l gn lin hai bn tm tt hai tc phm ca Ph-bch li v khi lm gin on nhng bn tm tt cc tc phm ca H-ghen. Tc phm ca Ph-bch v trit hc ca Lai-bni-tx vit xong nm 1836, v c b sung vo nm 1847 (cun sch xut bn ln u bng ting c nm 1837, cun sch b sung c xut bn vo nm 1848, trong tp V, Ton tp ca Ph-bch, xut bn ln th nht). 77.
55
V.I. L-nin c mun ni n kin sau y ca Ph-bch: "S ha hp tin nh, tuy l a con yu du ca ng ta, nhng li l mt yu ca Lai-bni-tx... S ha hp tin nh, hiu theo ngha thun tu b ngoi so vi n t, hon ton tri ngc vi tinh thn trit hc ca Lai-bni-tx" (Smtliche Werke, Bd. IV, 1910, S. 95). Lai-bni-tx a ra khi nim thn hc "s ha hp tin nh" gii thch ti sao tuy mi n t u l mt c th v ch tun theo quy lut pht trin bn trong ca n, nhng ng thi mi thi im nht nh cc n t li ph hp vi nhau mt cch chnh xc, ha hp vi nhau. Theo kin ca Lai-bni-tx, s d nh vy l do ngay khi to ra cc n t, Thng m bo s thng nht ca chng, nh trc s ha hp ca chng. 83.
56
Ngu nhin lun mt khuynh hng duy tm mang tnh cht

tn gio trong trit hc th k XVII; c s ca n l t tng thuyt nh nguyn ca linh hn v th xc do R. -cc-t a ra. Nhng ngi theo ngu nhin lun chng minh rng linh hn v th xc l nhng thc th c bit, c lp, rng tt c mi tc ng (c th xc ln tm l) v mi lin h qua li gia chng vi nhau u do Thng thc hin, rng con ngi hon ton ph
772
Ch thch
Ch thch
773
thuc vo " ca Thng ", v.v.. Nhng i biu chnh ca ngu nhin lun l Gi. Clau-bc, A. Hai-lin-cx, N. Ma-l-brng-s. 83.
57
"Thodice" ("thuyt bin thn") tn gi tt cun sch ca Laibni-tx "Essais de Thodice sur la bont de Dieu, la libert de l'homme et l'origine du mal", 1710 ("Th bn theo thuyt bin thn v lng nhn t ca Thng , v t do ca con ngi v v ngun gc ca iu c"); bn dch ting Nga ca cun sch ny c xut bn vo nhng nm 1887 - 1892.
gic: "nihil est intellectu, quod non prius fuerit in sensu" ("khng c ci g trong l tr, nu trc n khng c trong cm gic"), Lai-bni-tx, mt ngi bo v ch ngha duy l, vit thm: "nisi intellectus ipse" ("tr bn thn l tr"). 84.
59
Lun c bn th lun v s tn ti ca Thng (s chng minh theo bn th lun v s tn ti ca Thng ) l mt trong nhng mu toan ph bin nht trong thn hc nhm chng minh mt cch l-gch s tn ti ca Thng v do lun chng mt cch duy l cho lng tin vo Thng ; s chng minh ny c mt trong nhng "cha ca nh th" l p-gu-xtin "Hnh phc" (354-430) a ra ln u tin v c nh thn hc kinh vin trung c l An-xen-m Ken-te-be-ri-xki (1033 - 1109) pht trin. "Dn chng ny Ph. ng-ghen vit, nu r: "Khi chng ta ngh n Thng th chng ta ngh n nh l mt s tng hp ca tt c nhng ci hon thin. Nhng trong s tng hp ca tt c nhng ci hon thin ny trc ht c s tn ti, v thc th m khng c s tn ti th tt yu l khng hon thin. Do , trong s nhng ci hon thin ca Thng , chng ta phi k n c s tn ti. V vy, Thng phi tn ti"" (C.Mc v Ph.ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 42). Mt s nh trit hc thi trung c cng nh thi cn i (trong c Gi. Lc-c, Vn-te v.v.) ph phn s chng minh theo bn th lun. Trit hc duy vt ch ngha bc b hon ton s chng minh theo bn th lun cng nh nhng s chng minh khc v s tn ti ca Thng , nhng s chng minh ny, theo li Mc, "chng qua ch l s trng lp trng rng m thi" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Trch cc tc phm lc thiu thi, ting Nga, 1956, tr. 97). 84.
58
V.I. L-nin c mun ni n vic Can-t ch tha nhn nhng tri thc tin thin, khng ph thuc vo kinh nghim l tt yu, v iu kin v c thc, l mt trong nhng lun im c bn trong nhn thc lun duy tm ch ngha ca Can-t. di, L-nin nh du ch Ph-bch so snh nhng tc phm ch yu ca Lai-bni-tx vi nhng tc phm ch yu ca Can-t (xem tp ny, tr. 86). 84. mun ni n tc phm ca Gi. Clau-bc, mt nh trit hc c thuc phi Cc-te-di, nhan "Defensio Cartesiana", 1652 ("Bo v thuyt Cc-te-di"). 86.
60
61
Lun vn ca Ph-bch "De Ratione una, universali, infinita", trnh by nm 1828 c quyn ging dy trong Trng i hc tng hp c-lan-ghen, c in bng ting c di nhan : "ber die Vernunft; ihre Einheit, Allgemeinheit, Unbegrenztheit" ("Bn v l tnh; v s thng nht, tnh ph bin, tnh v hn ca n") trong t. IV Ton tp ca Ph-bch, xut bn ln th hai. 90.
V. I. L-nin c mun ni n tc phm ca Ph-bch "Xpin-da v Hc-bc" (1836) in trong t. IV Ton tp ca Ph-bch, xut bn ln th hai. 90. mun ni n bc th ca L. Ph-bch vit cho C. Mc nm 1843, trong c ph phn trit hc ca Sen-linh (xem L. Feuerbach. Smtliche Werke, Bd. IV, 1910, S.434-440). Bc th ny Ph-bch vit tr li bc th ca Mc gi cho ng ngy 3 thng Mi 1843 (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 27, tr. 375 - 377. 91.
62
63
Tc phm ca Lai-bni-tx "Nouveaux essais sur l'entendement humain", 1764 ("Nhng bi lc kho mi v l tnh con ngi") c vit ra nhm chng li cun sch ca Gi. Lc-c "An Essay concerning Human Understanding", 1690 ("Th bn v l tnh con ngi") l cun sch pht trin l lun cm gic ch ngha v nhn thc. b sung cho lun im c bn ca ch ngha cm
64
Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch", vit trong

ba tp bt k c nh s trang lin t 1 n 115 v c u tng tp l: "Hegel. L-gch I", "Hegel. L-gch II" v "Hegel. L-gch III". Trn ba tp bt k th nht, L-nin cng vit mt u chung cho tt c cc tp: "Bt k v trit hc. H-ghen,
774
Ch thch
Ch thch
775
Ph-bch v nhng tc gia khc", cn mt trong t ba th Ngi vit ni dung cc tp trong Ton tp ca H-ghen (xem tp ny, tr. 94); bn trang u ca bn tho vit trn nhng t c k vung nh vo tp bt k, kh nh hn tp bt k v tng t nh t giy m Ngi ghi ni dung cc tp trong Ton tp ca Ph-bch v H-ghen (xem tr. 412-413); iu chng t rng tp bt k "Hegel. L-gch I" vit trc cc "Bt k v trit hc" khc, cc bt k ny c vit trong nhng nm 1914 - 1915 (xem ch thch 31). Trn ba ca tp bt k th hai c ghi: "NB tr. 76" ( trang ny, tc gi bt u ghi tm tt thin th ba ca "Hc thuyt v khi nim" " nim" xem tp ny, tr. 204). Cui trang 111 (tp bt k th ba) c ghi r ngy L-nin vit xong Bn tm tt: "Ht cun "L-gch". 17. XII. 1914". Sau trang 115, trang kt thc Bn tm tt, l nhng t giy trng, cn trn hai trang cui cng ca tp bt k "Hegel. L-gch III" c nhng ghi ch "V nhng ti liu mi nht ni v H-ghen" (xem tr. 413 - 417). Song song vi tc phm "Khoa hc l-gch" L-nin cn tm tt mt s chng ca phn u cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc". Bn tm tt tc phm chnh ca H-ghen gi v tr trung tm trong s cc bn tm tt v trit hc ca L-nin trong nhng nm 1914 - 1915. Trong bn tm tt ny, L-nin vch r ch ngha duy tm v tnh hn ch lch s ca l-gch ca H-ghen, ng thi ch ra rng H-ghen nghin cu, di hnh thc thn b, "s phn nh ca vn ng ca th gii khch quan vo trong vn ng ca nhng khi nim" (tr. 188). L-nin nghin cu tt c nhng quy lut, nhng phm tr v nhng yu t c bn ca php bin chng, mi lin h ca chng vi thc tin, quan h qua li gia bin chng, l-gch v nhn thc lun, tnh cht bin chng ca s pht trin trit hc, khoa hc t nhin, k thut. Trong Bn tm tt c mt on ht sc quan trng ca L-nin ni v cc yu t ca php bin chng (xem tr. 239 - 240). 93.
65
tn ti v t duy l ng nht, tc phm ny nghin cu nhng phm tr l-gch vi tnh cch l nhng yu t ca nim tuyt i, ci nim m H-ghen coi l bn cht ca thc t. Trong cun "Khoa hc l-gch", php bin chng duy tm ch ngha ca H-ghen c trnh by mt cch c h thng, di hnh thc t pht trin ca cc khi nim. Tc phm gm 3 cun sch: cun th nht ("Hc thuyt v tn ti") c xut bn vo u nm 1812, cun th hai ("Hc thuyt v bn cht") c xut bn nm 1813, cun th ba ("Hc thuyt v khi nim") c xut bn nm 1816 Nuyn-bc. Nm 1831, H-ghen chun b cho ti bn nhng ch kp sa li cun th nht v vit li ta cho ln xut bn th hai ( ngy 7 thng Mi mt 1831). Tc phm "Khoa hc l-gch" c xut bn ln u bng ting Nga nm 1916, v c dch li mi in vo Ton tp ca H-ghen (nhng tp V - VI, 1937 1939). 95.
67
Xem A-ri-xtt. Php siu hnh, ting Nga, quyn I, chng I (Mt-xc-va - L-nin-grt, 1934, tr. 20). 98. "Pc-m-nt" thin i thoi ca Pla-tn, c gi theo tn ca i biu chnh ca trng phi -l-t (xem ch thch 110). Trong thin i thoi ny, tc gi pht trin php bin chng duy tm ch ngha v p dng php bin chng ny vo hc thuyt ca mnh v nhng nim. Trong cun "Nhng bi ging v lch s trit hc" (V. I. L-nin ghi ch ny xem tp ny, tr. 331), H-ghen gi thin i thoi ny l "kit tc ni ting nht ca php bin chng ca Pla-tn" v ng thi nhn xt rng trong "Pc-m-nt", php bin chng ca Pla-tn cn mang tnh cht tiu cc nhiu hn l tch cc, bi v khi ni v cc mu thun, nh trit hc cha khng nh y s thng nht ca chng. Bn dch ting Nga thin i thoi ny xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, ting Nga, t. IV, L-nin-grt, 1929, tr. 15 - 89. 106. mun ni n kin ni ting ca Can-t: "Ti cn phi hn ch phm vi tri thc ly ch cho lng tin" (I. Can-t. "Ph phn l tnh thun tu", ting Nga, P-t-r-grt, 1915, tr. 18). Cng thc ny th hin s mu thun trong h thng ca Can-t, ca ng mun "iu ha" hai mt khng th iu ha c gia: lng tin v tri thc, khoa hc v tn gio. V. I. L-nin vit thm trong Bn tm tt ca mnh: "Can-t h thp tri thc dn sch ng cho lng tin" (tp ny, tr. 179). 109.
68
mun ni n Ton tp ca H-ghen xut bn ln u bng ting c; cc tp 1 - 18 xut bn t nm 1832 n 1845, tp 19 (tp b sung) gm hai phn, xut bn nm 1887. V. I. L-nin ghi ni dung ca nhng tp ny trn ba ca tp bt k "Hegel. Lgch I" (xem tp ny, tr. 94); Ton tp ca H-ghen c xut bn bng ting Nga gm 14 tp (tp I - XIV, 1929 - 1959). 95.
69
66
"Khoa hc l-gch" ("Wissenschaft der Logik") tc phm chnh ca H-ghen. Trn c s nguyn tc duy tm ch ngha cho rng
776
70
Ch thch
Ch thch
777
Xem Ph. ng-ghen. "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 285). 111. Khi ni v phm tr tn ti, khng phi ngu nhin H-ghen nhc n phi -l-t (v phi ny xem ch thch 110). Nu nh ng coi l-gch l s pht trin ca nim tuyt i di dng thun tu th ng li coi lch s trit hc l qu trnh lch s ca s pht trin . V vy, theo H-ghen th v mt lch s, mi phm tr l-gch u phi c mt h thng trit hc nht nh th hin (phi -lt th hin tn ti, Pht gio th hin h v, H-ra-clt th hin sinh thnh v.v.). "Ci g l u tin trong khoa hc, ng ta vit, th nht nh cng l u tin v mt lch s". Khi ghi li lun im ny, L-nin nhn xt: "C mt ging rt duy vt!", cn ch khc, Ngi vit: "Xem chng, H-ghen xem xt s t pht trin ca nhng khi nim, phm tr ca ng ta trong s lin h vi ton b lch s trit hc. iu em li mt mt mi na ca ton b L-gch hc" (xem tp ny, tr. 113 v 124). 112. "Abstrakte und abstruse Hegelei" ("ch ngha H-ghen tru tng v ti ngha") nhng li ca Ph. ng-ghen (xem "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" C.Mc v Ph.ngghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 281). 115. Xem Ph. ng-ghen. "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (C.Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 284). 116. T tng v tnh v hn ca vt cht v ca qu trnh nhn thc n c V. I. L-nin pht trin trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (Xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 319-323). 120. berschwenglich (v hn, khuch i, qu chng) thut ng m I. t-x-ghen s dng khi nhn xt mi quan h gia chn l tuyt i v chn l tng i, gia vt cht v tinh thn v. v. (xem, chng hn, tp ny, tr. 513 - 514, 518). Khi vch r quan nim duy vt v bin chng ca cc khi nim, V.I. L-nin s dng thut ng ny trong mt s tc phm ca mnh. Chng hn, trong tc phm "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", khi pht trin cng thc do Ph. ng-ghen a ra v vn c
71
72
bn ca trit hc, L-nin vit nh sau: "S l mt iu h , nu cho rng khi nim vt cht phi bao gm c t tng, nh t-x-ghen lp li trong cun "Nhng s kho cu" (xem tp ny, tr. 522 - 523. BT.), v nh vy th s i lp v mt nhn thc lun gia vt cht v tinh thn, gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm (s i lp m chnh t-x-ghen kin quyt gi) s mt l do tn ti ca n. S i lp khng c "v hn", khuch i v siu hnh, iu khng cn nghi ng g na (v cng lao ln ca nh duy vt bin chng t-x-ghen l ch nhn mnh im ny). Nhng gii hn ca tnh tt yu tuyt i v ca tnh chn l tuyt i ca s i lp tng i chnh l nhng gii hn xc nh khuynh hng ca nhng cng trnh nghin cu v mt nhn thc lun. ngoi nhng gii hn , m vn dng s i lp gia vt cht v tinh thn, gia ci vt l v ci tm l, nh l s i lp tuyt i, th s mc sai lm nghim trng" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 302). Xem c nhn xt ca V. I. L-nin v tnh cht bin chng ca chn l trong tc phm "Bnh u tr "t khuynh" trong phong tro cng sn" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, tr.41, tr. 58). 124.
76
V. I. L-nin cng ni n nhng n t ca Lai-bni-tx trong Bn tm tt cun sch ca L. Ph-bch "Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca Lai-bni-tx" (xem tp ny, tr. 80 - 84). 124.
73
77
Antinmi mu thun gia hai nguyn l c chng minh nh

nhau v mt l-gch. Can-t cho rng l tnh con ngi tt yu ri vo antinmi, vo ch t mu thun vi bn thn, khi l tnh nh vt ra khi gii hn ca kinh nghim cm tnh v nhn thc th gii nh l mt chnh th. Can-t cho l c bn antinmi: 1) Th gii c im khi u v thi gian v khng gian, nhng th gii l v hn; 2) Mi thc th phc tp u gm nhng vt n gin, nhng trong th gii khng c ci g l n gin; 3) Trong th gii c t do, nhng mi vt u ch l thuc vo cc quy lut ca t nhin; 4) C thc th tt yu no (Thng ) vi t cch l mt b phn hay nguyn nhn ca th gii, nhng khng c mt thc th tt yu tuyt i no c. Nhng antinmi ny l lp lun quan trng ca thuyt bt kh tri ca Can-t, v chng, theo Can-t, ch ra cho l tnh gii hn ca nhng kh nng ca l tnh v do bo v cho lng tin khi b l tnh xm phm. ng thi trong hc thuyt v nhng antinmi,
74
75
778
Ch thch
83
Ch thch
779
Can-t xc nhn tnh khch quan ca cc mu thun trong t duy nhn thc, iu gp phn pht trin hn na php bin chng. Ngay H-ghen cng ch ra tnh cht hnh thc, hn ch ca nhng antinmi ca Can-t v ng ph phn nhng antinmi ny. Gii thch mt cch khoa hc nhn thc ca con ngi, php bin chng duy vt ch r cc antinmi c gii quyt nh th no trong qu trnh i ti chn l khch quan. 126.
78
C l V. I. L-nin mun ni n nhng lp lun ca Ph. ng-ghen trong cun "Chng uy-rinh" v tnh v hn trong ton hc v tnh cht bin chng ca nhng chng minh trong ton hc cao cp (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 50 -51, 138 - 139). 128. m ch hai cu th "Vn quyn" trong bi th tro phng ca Ph. Sin-l "Cc nh trit hc": "Ti dng mi ca mnh ngi t lu, Liu ti c th chng minh c quyn y ca mnh chng?" (Ph. Sin-l. Ton tp, ting Nga, t. 1, Mt-xc-va, 1955, tr. 243). 128. V. I. L-nin hnh nh mun ni n nhng kin ca Ph. ngghen v cc php tnh vi phn v tch phn trong cun "Chng uy-rinh" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 88 - 89, 123, 138 - 139, 141 - 142, 145 146). 128. V. I. L-nin c mun ni n nhn xt ca L. Ph-bch trong tc phm "Vorlufige Thesen zur Reform der Philosophie", 1842 ("Lun cng s b v vic ci cch trit hc"): "Nh trit hc phi a vo bn thn trit hc ci mt thc th con ngi, tc l ci mt khng suy t trit l, ci mt ni ng ra l ng i lp vi trit hc, vi t duy tru tng, ni tm li, tc l ci m H-ghen a xung hng ch thch" (L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1955, tr. 124) 133. C ni n tc phm ca I. Can-t "Kritik der Urteilskraft", 1790 ("Ph phn nng lc phn on"); cun sch ny c xut bn bng ting Nga nm 1898. 141.
T "hinberretten" ("cu") ly trong Li ta vit cho ln xut bn th hai cun "Chng uy-rinh", trong Ph. ng-ghen vit: "C l hu nh ch c Mc v ti l nhng ngi duy nht cu php bin chng t gic thot khi trit hc duy tm c a n vo trong quan im duy vt v t nhin v v lch s" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 10). Trong bi "Cc Mc", V. I. L-nin trch dn on ny (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 26, tr. 63). 150. V. I. L-nin mun ni n s xut hin ba cun sch sau y: Gi. V. Ph. H-ghen. "Khoa hc l-gch" (hai cun u tin xut bn nm 1812 v 1813); C. Mc v Ph. ng-ghen. "Tuyn ngn ca ng cng sn" (vit xong cui nm 1847, xut bn thng Hai 1848); S. c-uyn. "Ngun gc cc loi" (xut bn nm 1859). 150.
84
79
85
Mc ch lun (hc thuyt v mc ch) mt thuyt duy tm,

theo khng nhng hnh ng ca con ngi m tt c mi s pht trin ca t nhin v lch s, xt v ton b cng nh xt v tng chi tit, u c hng vo mc ch xc nh t trc; m hn na mc ch cao nht cui cng ca s pht trin li rt thng hay l Thng . 153.
80
86
on ny trong chng "Sc mnh v l tr, hin tng v th gii siu cm gic" (xem Gi. V. Ph. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. IV, 1959, tr. 86 v cc trang sau). 162. V. I. L-nin nhn xt nhng quan im ca C. Pic-xn v cun sch ca Pic-xn nhan "The Grammar of Science", 1892 ("Khoa hc nhp mn") m Ngi nhc n y, trong tc phm "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18); cun sch ca Pic-xn c xut bn bng ting Nga P-tc-bua nm 1911. 163. C l V. I. L-nin mun ni n nhng ch trong cun "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" m trong Ph-bch coi Thng l gii t nhin "tru tng", "tch ri khi tnh vt cht v tnh th xc ca n"; L-nin nh du nhng ch ny trong Bn tm tt cun sch ca Ph-bch (xem, chng hn, tp ny, tr. 56 58). 164.
87 81
88
82
780
89
Ch thch
Ch thch
781
V. I. L-nin gi phn th nht cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc" l "tiu l-gch" phn bit vi "i" "Khoa hc l-gch" (xem Gi. V. Ph. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. I, 1929). Ph. ng-ghen ni v tnh i chng ca tc phm "Bch khoa ton th" ca H-ghen trong bc th gi C. Mc ngy 21 thng Chn 1874; khi c Tp th trao i gia Mc v ng-ghen xut bn bng ting c gm 4 tp, L-nin tm tt bc th ny v ghi li ch tng ng (xem "Bn tm tt "Tp th trao i gia C. Mc v Ph. ng-ghen 1844 - 1883"", ting Nga, 1959, tr. 144 v 419). C. Phi-s trnh by l-gch ca H-ghen trong tc phm ca mnh nhan "Lch s trit hc mi" (xem t. VIII, "H-ghen, cuc sng, cc tc phm v hc thuyt ca ng", ting Nga, na tp u, 1933, tr. 330 - 442); bn di, L-nin ch r nhng nhc im trong s trnh by ca ng ta (xem tp ny, tr. 185 186). 166. Xem G. V. Pl-kha-np. "K nim 60 nm ngy H-ghen t trn" (Cc tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1956, tr. 422 450). 169. Xem Ph. ng-ghen. "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (C.Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 284). 177. C. Mc vit v vic ng "phng theo H-ghen", trong Li bt cho ln xut bn th hai tp mt b "T bn", rng tr li s coi khinh H-ghen "nc c c hc vn" thi by gi, ng "cng khai t nhn l hc tr ca nh t tng v i y v thm ch trong chng ni v thuyt gi tr, i khi cn lm duyn lm dng hc i ci li din t c bit ca H-ghen na" (C. Mc v Ph.ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 23, tr. 21 - 22). di (xem tp ny, tr. 190 - 191), V. I. L-nin nhn mnh tnh cht quan trng ca l-gch ca H-ghen i vi vic hiu b "T bn" ca Mc. 187. V. I. L-nin em i lp quan nim bin chng v vn ng vi nhng quan im siu hnh ca V. M. Tsc-np m Ngi ph phn trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xcva, t. 18). y, mun ni n lp lun ca Tsc-np v bn cht ca s vn ng c hc trong tc phm "Ch ngha Mc v
trit hc tin nghim" m trong Tsc-np phn i Ph. ngghen v vn ny (xem V. M. Tsc-np. "Nghin cu trit hc v x hi hc", ting Nga, Mt-xc-va, 1907, tr. 65 - 66). V. I. Lnin ch r tnh cht v cn c ca s phn i ny trong Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc" (xem tp ny, tr. 274). 214.
94
Vai tr ca thc tin v k thut trong qu trnh nhn thc c ni n trong bn tm tt thin trc ca cun sch "Khoa hc l-gch" (xem tp ny, tr. 199 - 203). 215. C. Ph. Gau-x gii quyt phng trnh ny trong tc phm "Disquisitiones arithmeticae", 1801 ("Nhng cng trnh nghin cu s hc"). 225. V. I. L-nin mun ni n ch dn ca H-ghen c nu ra nhng th d rt ra t hai tc phm ca C. Vn-ph: "Anfangsgrnde der Baukunst" ("Nhng nguyn l ca kin trc hc") v "Anfangsgrnde der Fortifikation" ("Nhng nguyn l ca khoa xy dng cng s") (xem Gi. V. Ph. H-ghen. Ton tp, ting Nga, t. VI, 1939, tr. 286 - 287). 226. Trong "Lun cng v Ph-bch", khi ch ra tnh cht trc quan ca ch ngha duy vt trc , C. Mc vit rng "mt tch cc c ch ngha duy tm pht trin mt cch i lp vi ch ngha duy vt, nhng n ch c pht trin mt cch tru tng, v tt nhin l ch ngha duy tm khng hiu c hot ng thc t, cm xc c ng nh hot ng trong thc t" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 3, tr. 1). 228. i--gien La-c-x ni ti vic Pla-tn nghin cu php bin chng, trong quyn III tc phm ca mnh nhan "De vitis, dogmatibus et apophthegmatibus clarorum philosophorum" ("Thn th v hc thuyt ca nhng ngi ni ting trong trit hc"). Tc phm ny, gm mi cun, l mt ngun ti liu quan trng nghin cu nhng quan im ca cc nh trit hc Hy-lp c i. Bn dch ra ting Nga cun I v II c xut bn vo nhng nm 1898 1899 trn tp ch "Trng trung hc". 241. mun ni n i--gien Xi-n-p, i din ca trng phi xi-nch, c gi bit danh l "con ch" v sng theo li lm than v c thi xem thng nhng i hi ca o c x hi. 243.
95
96
90
91
97
92
98
93
99
782
100
Ch thch
Ch thch
783
Tc l tc ca nh sng tc ti a ca bt c s vn ng c th c no. Mt s phng php xc nh tc ca nh sng c ni n trong li ghi ch ca V. I. L-nin v cun sch ca L. c-m-stt-t "Ch nam v lch s cc khoa hc t nhin v k thut" (xem tp ny, tr. 426). 247. Xem Ph. ng-ghen. "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 285). 254. V. I. L-nin c mun ni n ch thch th hai cho chng nm tp I b "T bn", trong C. Mc trch mt on sau y trong phn th nht cun "Bch khoa ton th" ca H-ghen: "L tr va mnh li va mu. Mu ni chung l trong hot ng mi gii; bng cch bt cc i tng tc ng ln nhau v ch bin ln nhau theo ng bn cht ca chng, m khng cn can thip trc tip vo qu trnh , hot ng ny thc hin ci mc ch ca n" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 23, tr. 190). 256.
101
102
ng ging do C. L. Mi-s-l bin son. Trong "Nhng bi ging", ln u tin H-ghen tm cch trnh by lch s trit hc nh l mt qu trnh hp quy lut ca s vn ng tnh tin ti chn l tuyt i. C. Mc v Ph. ng-ghen nh gi cao "Nhng bi ging v lch s trit hc" ca H-ghen; khi nhn xt mi lin h m H-ghen ch ra gia nhng phm tr l-gch vi lch s trit hc, ng-ghen gi "Nhng bi ging" l "mt trong nhng tc phm thin ti bc nht" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Nhng bc th chn lc, ting Nga, 1953, tr. 442). "Nhng bi ging v lch s trit hc" c xut bn ln u bng ting Nga vo nhng nm 1932 - 1935 trong cc tp IX - XI ca Ton tp H-ghen; dch t bn ting c xut bn ln th hai (1840 - 1841); bn ny khc vi bn xut bn ln th nht m V. I. L-nin s dng, c v cch sp xp ti liu cng nh v vn bn. 261.
105
Phi Pi-ta-go nhng mn ca hc thuyt duy tm ch ngha

khch quan ca nh trit hc c Hy-lp Pi-ta-go; nhng ngi ny tp hp thnh mt lin minh phn ng v chnh tr v trit hc tn gio; vo th k VI trc cng nguyn, lin minh ny c cc chi nhnh mt s thnh ph min Nam nc . Coi nhng con s to nn mt "trt t v tr" no tc l hnh mu ca "trt t" x hi qu tc l bn cht ca nhng hin tng t nhin, phi Pi-ta-go coi nhng con s l nhng thc th c lp, tuyt i ha, thn thnh ha chng. Chng hn h coi con s 10 l con s thing ling, h coi con s ny l c s ca php tnh v hnh nh ca V tr. 263.
103
Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc" c son sau khi vit xong Bn tm tt cun sch "Khoa
hc l-gch", c l vo u nm 1915; vit thnh hai tp bt k vi u mt tp l "(nhng tc gia khc +) Hegel" v tp kia l "Hegel". Trn ba trang u ca tp bt k th nht c vit nhng ghi ch v nhng cun sch ca P. Gh-np, P. Phn-kman v M. Phc-voc-n (xem tp ny, tr. 421 - 423); u tp bt k ny c ghi bng bt ch mu dng ch "Xem tr. 4" (Bn tm tt "Nhng bi ging v lch s trit hc" bt u c ghi trang 4). Khi tm tt "Nhng bi ging", V. I. L-nin nhn xt nhng c im ca phng php lch s - trit hc ca H-ghen nh: mi lin h gia lch s v l-gch, yu cu phi c "tnh lch s nghim ngt", vic nghin cu ch yu l lch s php bin chng, v.v.. ng thi L-nin ph phn nhng tin duy tm ch ngha trong quan im lch s - trit hc ca H-ghen, ch cho thy Hghen coi thng hoc xuyn tc s pht trin ca ch ngha duy vt nh th no khi trnh by lch s trit hc. 259.
106
"De coelo" ("V bu tri") tc phm ca A-ri-xtt, thuc loi nhng tc phm trit hc t nhin; gm bn cun chia thnh cc chng. Trong nhng ln xut bn hin nay, nhng cun ny c nh s La-m, cn cc chng th c nh s A-rp. 264. "De anima" ("V linh hn") bi lun vn ca A-ri-xtt, thuc loi nhng tc phm trit hc t nhin v gm ba cun chia thnh cc chng. Khi nhn xt quan nim ca phi Pi-ta-go v linh hn, A-ri-xtt vit: "Mt s ngi trong bn h ni rng chnh nhng ht bi bay trong khng kh to ra linh hn; cn nhng ngi khc th ni rng linh hn l ci lm chng chuyn ng" (A-ri-xtt. "V linh hn", ting Nga, Mt-xc-va, 1937, tr. 9). S so snh linh hn vi bu tri m V. I. L-nin nhn xt di l do A-ri-xtt
107
104
"Nhng bi ging v lch s trit hc" ca H-ghen c xut bn

ln u vo nhng nm 1833 - 1836, sau khi ng mt; ngun ti liu l nhng ghi chp ca chnh H-ghen v nhng ngi nghe
784
Ch thch
Ch thch
785
rt trong thin i thoi ca Pla-tn "Ti-my" (xem ch thch 146).
265.
108
"Metaphysik" ("Php siu hnh") tp lun vn ca A-ri-xtt v "trit hc u tin" nghin cu bn thn ci tn ti, nhng nguyn nhn u tin v khi u ca cc s vt. Ngi xut bn v bnh lun nhng tc phm ca A-ri-xtt l An-r-nch R-c-xki (th k I trc cng nguyn) ng nhm lun vn ny sau nhng tc phm v vt l, v th sau ny n c gi l "Php siu hnh" (nguyn vn tng ch: "Nhng tc phm i sau cc tc phm vt l hc"). Tm tt cun "Php siu hnh", V. I. L-nin nhn mnh ngha ca s ph phn ca tc phm ny i vi hc thuyt duy tm ch ngha ca Pla-tn v cc nim, vch r "nhng nhu cu, c gng tm ti" ca A-ri-xtt, vic ng ta i n gn ch ngha duy vt v php bin chng (xem tp ny, tr. 390 - 393). Cun "Php siu hnh" c dch tng phn ra ting Nga vo nhng nm 1890 - 1895; bn dch hon chnh c xut bn nm 1934.
266.
111 109
c nhng yu t ca ch ngha duy vt, nhng trong quan im ca Pc-m-nt, i biu chnh ca trng phi , v ca hc tr ca ng ta l D-nng th ci ng tr li l ch ngha duy tm. i lp vi nhng khi nim bin chng ca mt s nh trit hc Hy-lp c i, c bit l H-ra-clt, v c s ban u hay thay i ca cc s vt, v tnh mu thun trong s pht trin ca t nhin, trng phi -l a ra hc thuyt v ci tn ti c tnh thng nht, bt ng, bt bin, ng nht, lin tc, vnh cu. Pcm-nt khng nh: "C ci tn ti, khng c ci khng tn ti"; chnh ng ta ph nhn ngha ca cm gic l ngun gc ca tri thc. Tuy nhin, mc d phi -l-t a ra nhng kt lun siu hnh, nhng mt vi lun im ca phi ny v c bit l lun c ca D-nng v nhng mu thun ca vn ng (ci gi l php thc nghi D-nng) ng vai tr tch cc trong s pht trin ca php bin chng thi c, v chng t vn biu hin tnh cht mu thun ca qu trnh vn ng trong nhng khi nim l-gch. 266.
Phng on v -te do trit hc c Hy-lp a ra c pht trin thm ngay trong thi k cn i. Th k XVII, ngi ta a ra t tng cho rng -te l mt mi trng vt cht c bit chon ton b khng gian v l vt mang nh sng, lc ht, v.v.. V sau, gii thch cc hin tng khc nhau, ngi ta p dng cc khi nim v nhng dng -te khc nhau, khng ph thuc vo nhau (in trng, t trng, v.v.). Mt khi nim c pht trin nhiu hn c, nh nhng thnh tu ca l thuyt sng nh sng, l khi nim -te nh sng (H. Huy-ghen-x, . Phr-nen v nhng ngi khc); v sau, ngi ta a ra gi thit v mt -te thng nht. Ngay cui th k XIX - u th k XX, khi nim -te c mi ngi tha nhn trong vt l hc, song theo pht trin ca khoa hc, khi nim -te tr nn mu thun vi nhng chng c mi. Thuyt tng i chng minh rng gi thit coi -te l mt mi trng c hc ph bin l mt gi thit khng xc ng; nhng yu t hp l trong gi thuyt v -te c phn nh trong l thuyt lng t v trng (khi nim chn khng). 266.
Quy nh khi nim m rng v i tng, ni ln nhng mt

cn bn v mi lin h ca n vi th gii xung quanh, ni ln quy lut pht trin ca n. Trong trng hp ny, nh ngha l quy nh tru tng, c tnh cht l-gch hnh thc, ch ch n nhng c trng bn ngoi ca i tng. 267.
112
V. I. L-nin dn li ca Ph. ng-ghen trong Li ta vit cho ln xut bn th hai cun "Chng uy-rinh" (xem C. Mc v Ph. ngghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 14). di, L-nin trnh by ch ny mt cch chi tit hn (xem tp ny, tr. 279 - 280). 267. ni n tit 39 trong cun VI tc phm ca i--gien La-c-x "Thn th v hc thuyt ca nhng ngi ni ting trong trit hc" (xem ch thch 98) v tit 8 trong cun III tc phm ca Xch-tt Em-pi-ri-qut "Pyrronische hypotyposen" ("Nhng nguyn l ca Pi-rng"); bn dch ra ting Nga tc phm ny c xut bn thnh sch ring vo nm 1913. Trong cun "Nhng bi ging v lch s trit hc" xut bn ln th hai ca H-ghen, ngi ta lc b on tip ca giai thoi. 272. mun ni n tc phm ca P. By-l "Dictionnaire historique et critique" ("T in lch s v ph phn"); xut bn ln u nm 1697. 272.
113
110
Trng phi -l-t, hay -l (cui th k VI - V trc cng

nguyn) ly tn ca mt thnh ph min Nam nc l -l. Trong quan im ca X-n-phan, ngi sng lp ra trng phi,
114
786
115
Ch thch
Ch thch
787
V. I. L-nin mun ni n bn dch ra ting Php tp u tc phm ca T. Gm-pc-x "Griechische Denker", 1896; trong bn dch ting Nga ("Nhng nh t tng Hy-lp", t. 1, Xanh P-tc-bua, 1911), ch c nhc n vo cc trang 170 - 175. 273. V. I. L-nin mun ni n tit u tin trong tc phm ca V. M. Tsc-np "Ch ngha Mc v trit hc tin nghim" (xem ch thch 93). 274.
120
116
tinh thn ny i lp vi th gii bin i v nht thi ca nhng vt cm tnh. Pla-tn phn i quan im bin chng ca Hca-clt thng qua li ca bc s E-rch-xi-ma-kh, mt trong nhng din gi pht biu trong i thoi (xem Pla-tn. Ton tp, ting Nga, t. 5, P-tc-bua, 1922, tr. 30). 277. Xem Li ta vit cho ln xut bn th hai cun "Chng uy-rinh" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20. tr. 140). 280. ni n tc phm ca Xch-tt Em-pi-ri-qut "Chng li cc nh ton hc", gm 11 cun, trong s , su cun l nhm ph phn ng php hc, tu t hc, hnh hc, s hc, thin vn hc v m nhc, cn nm cun ("Chng nhng ngi gio iu") th ph phn l-gch hc, vt l hc v o c hc. 283. V. I. L-nin ph phn hc thuyt duy tm ch quan ca Ma-kh v cm gic trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", chng I, 1 v 2 (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 36 - 71). 283.
117
H-ra-clt (khong nhng nm 530 - 470 trc cng nguyn) sng

trc D-nng -l (khong nhng nm 490 - 430 trc cng nguyn). H-ghen nghin cu H-ra-clt sau phi -l-t v trit hc ca H-ra-clt, nht l php bin chng, cao hn trit hc -l, c th l cao hn php bin chng ca D-nng. Theo H-ghen, nu trong trit hc ca phi -l-t, phm tr tn ti c th hin th trit hc ca H-ra-clt l s biu hin lch s ca mt phm tr cao hn, c th hn, xc thc hn: phm tr sinh thnh. l mt trong nhng th d v vic H-ghen "g p" lch s trit hc cho hp vi nhng phm tr l-gch ca mnh. Nhng ng thi, y, H-ghen nhn thy tnh quy lut thc s ca lch s trit hc vi t cch l mt khoa hc. S o ln v thi gian nh vy l hon ton hp l khi nghin cu lch s hnh thnh mt ny hay mt khc, phm tr ny hay phm tr khc ca tri thc trit hc hin nay, v y qu trnh pht trin ca n biu hin di dng hon ton khng c lin quan g n nhng ngu nhin lch s. Khi ni v "nhng vng trn" trong trit hc, trong on "V vn php bin chng", V. I. L-nin vit: "C i: t -m-crt n Pla-tn v n php bin chng ca H-raclt" v ng thi nhn xt: "Nin biu v cc nhn vt c bt buc khng? Khng!" (tp ny, tr. 382). 276.
121
122
123
Chng t mt thut ng m theo xc nhn ca A-ri-xtt th

A-na-xa-go dng ch nhng phn t vt cht ht sc nh, nhng phn t ny c hnh thnh t v s nhng ht nh hn, v nhng phn t c tnh v tn ca tt c nhng cht ang tn ti ("tt c trong tt c"). Bn thn nhng phn t y c tnh ; (tr tu, l tnh) lm cho chng chuyn ng. A-na-xago quan nim di dng vt cht mnh v nh no . ng gii thch mi s xut hin v ph hu l s kt hp v phn tn ca nhng phn t ny. Trong nhng on trch cc tc phm ca A-na-xa-go hin cn gi c th nhng phn t ny c gi l nhng "ht ging" hay "vt". A-ri-xtt ln u tin s dng thut ng "chng t" gi chng. 284.
118
Tc phm "De mundo" ("V th gii") ng trong ton tp ca A-rixtt, do mt tc gi v danh vit vo cui th k I hay u th k II sau cng nguyn, sau khi A-ri-xtt mt. 277.
124
Phi ngu bin tn gi (t na sau ca th k V trc cng

nguyn) nhng nh trit hc chuyn nghip, nhng gio vin trit hc v khoa hng bin. Phi ngu bin khng phi l mt trng phi thng nht; nt tiu biu nht, chung ca phi ngu bin l quan im ca h v tnh tng i ca tt c cc quan nim ca con ngi, ca nhng tiu chun v gi tr v o c; quan im c Prta-g-rt th hin trong lun ni ting: "Con ngi l thc o ca
119
"Xim-p-xi-n" ("D tic") i thoi v vn bn cht ca tnh

yu; xt v mt gi tr ngh thut th l mt trong nhng tc phm xut sc nht ca Pla-tn. Bn cnh nhng vn trit hc khc, trong i thoi ny cn pht trin c hc thuyt duy tm khch quan v nhng nim vi tnh cch l nhng thc th tinh thn bt ng, bt bin, tuyt i, m th gii ca nhng thc th
788
Ch thch
Ch thch
789
mi vt tn ti khi chng tn ti, v khng tn ti khi chng khng tn ti". Na u th k IV trc cng nguyn, thut ngu bin b tn li v suy i, bin thnh tr chi v ch v nhng khi nim l-gch. 287.
125
(xem G. V. Pl-kha-np. Cc tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1956, tr. 507 - 730; t. III, 1957, tr. 202 - 301; t. II, 1956, tr. 346 - 361, 403 - 422, 374 - 402; t. III, tr. 124 - 196). 294.
130
Hin tng lun mt bin tng ca ch ngha duy tm ch

quan, tch hin tng khi bn cht v coi hin tng ch l s tng hp nhng cm gic ca con ngi. Phi Ma-kh chng hn l nhng ngi theo hin tng lun. Tc phm ca V. I. L-nin "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" ng vai tr quan trng trong vic ph phn theo quan im mc-xt hin tng lun (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18). 288.
126
Xem L. Ph-bch. "Nhng nguyn l c bn ca trit hc v tng lai". Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1955, tr. 173 - 174. 291. V. I. L-nin mun ni n lun im sau y ca Ph-bch: "M u hin tng lun chng ta gp ngay mu thun gia t ch mt ci g c tnh cht chung vi vt m bao gi cng c tnh cht c bit" ("Nhng nguyn l c bn ca trit hc v tng lai". Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1955, tr. 174).
ni n tc phm ca X-n-phn "Bin h cho X-crt", vit di dng hi k v hnh vi ca X-crt trc, trong v sau v n, trong ng b buc ti l "khng tha nhn nhng v thnh m nh nc tha nhn, v a ra nhng v thnh mi v lm tru lc thanh nin". Tc phm ca X-n-phn nhm mc ch bin h cho X-crt; bn dch ting Nga ca tc phm ny, hy xem trong cun: Pla-tn. Nhng sng tc, t. 2, Mt-xc-va, 1903, tr. 367 - 373. Bi pht biu ca X-crt ti ta n cng c miu t trong tc phm ca Pla-tn "Bin h cho X-crt" (nh trn, tr. 291 - 323, bn dch gn y nht, xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, ting Nga, t. I, P-tc-bua, 1923, tr. 51 - 82). 294.
131
Phi Ki-r-na-ch trng phi trit hc hc Hy-lp c, do A-ri-xtp

thnh lp vo th k V trc cng nguyn Ki-r-na (Bc Phi). Tha nhn s tn ti khch quan ca cc s vt, phi Ki-r-na-ch cho l khng th nhn thc c cc s vt y, khng nh rng ch c th ni chnh xc v nhng cm gic ch quan thi. Nhn thc lun duy cm ca phi Ki-r-na-ch c b sung bng o c hc duy cm l hc thuyt v khoi cm coi nh c s hnh vi ca con ngi. Trng phi Ki-r-na-ch cung cp mt s i biu ca ch ngha v thn c i. 296.
127
291.
128
"M-nng" - i thoi ca Pla-tn chng li phi ngu bin. c coi l mt trong nhng tc phm u tin ca nh trit hc, trong nghin cu khi nim v c hnh v ch mi nu ra "thuyt hi tng" thn b. Bn dch ting Nga li i thoi, hy xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, ph. II, Xanh P-tc-bua, 1863, tr. 156 208. 293. y, V. I. L-nin nhc n nhng tc phm trit hc sau y ca G. V. Pl-kha-np: "Bn v s pht trin ca quan im nht nguyn v lch s" (1895); "Materialismus militans. Tr li ng B-ganp" (1908 - 1910); nhng bi bo chng phi Can-t: "Bc-stanh v ch ngha duy vt" (1898), "Cn-rt Smt chng li Cc Mc v Phri-rch ng-ghen" (1898), "Cant chng li Can-t hay l li di chc tinh thn ca ng Bc-stanh" (1901), v.v. m sau ny in trong vn tp "Ph phn cc nh ph phn nc ta", Xanh Ptc-bua, 1906; "Nhng vn c bn ca ch ngha Mc" (1908)
132
ni n tit "Trng phi A-ri-xtp v Ki-r-na-ch, hay trng phi khoi lc" trong phn u cun sch ca Ph. I-bc-vch "Grundri der Geschichte der Philosophie", 1909 ("Khi lun v lch s trit hc") c M. Hai-x sa li. "T-e-t-t" mt trong nhng i thoi chnh ca Pla-tn, trong ng pht trin l lun nhn thc thn b ca mnh v ph phn nhng quan im ca H-ra-clt, -m-crt v nhng nh duy vt Hy-lp c khc; ng thi Pla-tn cn xuyn tc quan nim ca h v qu trnh nhn thc, quy cho h l ng nht tri thc vi cm gic, l theo thuyt tng i tuyt i, v.v.. Mt trong nhng ngi tham gia cuc i thoi l i biu trng phi Ki-r-na-ch, nh ton hc Ph-- l ngi dy Pla-tn v ton hc trong cuc hnh trnh ca ng sau khi X-crt b hnh hnh. Bn dch ting Nga ca i thoi, hy xem trong cun: Platn. "T-e-t-t", Mt-xc-va - L-nin-grt, 1936. 297.
129
790
133
Ch thch
138
Ch thch
791
Khi chng li nn dn ch c i, c bit l nn dn ch A-ten, Pla-tn bo v v c lun chng v mt l lun cho hnh thc qu tc ca nh nc n l. Theo Pla-tn, trong "nh nc l tng", x hi cn phi chia lm ba ng cp: cc nh trit hc hay l nhng ngi cm quyn, m ton b chnh quyn nh nc l thuc v h, cc v binh (qun i), nng dn v th th cng. C. Mc vit trong tp I b "T bn" v "nh nc l tng" ca Pla-tn nh sau: "V trong ch cng ha ca Pla-tn, vic phn cng lao ng l nguyn tc c bn ca c cu nh nc, nn ch ch l l tng ha kiu A-ten ch ng cp Ai-cp" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 23, tr. 379). 297.
Xem L. Ph-bch. "Chng nh nguyn lun v th xc v linh hn, thn th v tinh thn" (Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1955, tr. 238). 305. V. I. L-nin mun ni n cch Ph. ng-ghen t vn ngun gc ca t duy v thc trong cun "Chng uy-rinh" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 34 - 35). 305.
139
140
Phi Xt-i-xing nhng i biu ca huynh hng trit hc do

D-nng Ki-ti-ng lp ra A-ten hi u th k III trc cng nguyn v tn ti cho ti th k VI sau cng nguyn. Lch s ca ch ngha Xt-i-xing chia lm ba thi k: ch ngha Xti-xing thi c, ch ngha Xt-i-xng thi k gia v ch ngha Xt-i-xing mi. Quan im ca ch ngha Xt-i-xing v gii t nhin chu nh hng ca hc thuyt ca H-ra-clt v c ca Ari-xtt v mt phn ca Pla-tn. Phi Xt-i-xing phn bit hai loi khi nguyn trong th gii: khi nguyn b ng vt cht khng c cht lng, v khi nguyn ch ng l tnh, l-g-x, Thng , "ngn la sng to" xm nhp vo ton b vt cht. Trong l lun nhn thc, phi Xt-i-xing xut pht t nhng tin duy cm, coi biu tng cm tnh l ngun gc ca mi tri thc; h cho rng tiu chun ca tri thc chn chnh l biu tng "c th nm c", biu tng ny l du vt ng n v y ca vt th. Phi Xt-i-xing hiu tnh quy nh nhn qu ca cc s kin theo tinh thn ca thuyt nh mnh v mc ch lun, iu , mc ln, biu hin hc thuyt v o c ca h, hc thuyt ny a khi nim ngha v ln hng u v coi chnh phm hnh cuc sng ph hp vi gii t nhin, vi "l tnh ph bin" l phc li cao nht. o c hc bo th, i dung ha vi thc t, ca phi Xt-i-xing ng vai tr quan trng trong s ra i ca o C-c. 311.
134
"Phaedo" ("Ph-n") i thoi ca Pla-tn, trong ng miu

t nhng gi pht cui cng v ci cht ca X-crt v trnh by hc thuyt ca Pla-tn v cc nim ("thuyt hi tng") v v s bt t ca linh hn. Thi gian vit i thoi vo khong nhng nm 80 - 70 th k IV trc cng nguyn, lc y Pla-tn nghin cu trit hc Pi-ta-go l trit hc nh hng n "Ph-n". Bn dch ting Nga ca i thoi, hy xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, t. I, P-tc-bua, 1923, tr. 123 - 210. 298.
135
"Ngi ngu bin" - i thoi ca Pla-tn, trong ng ph phn

cc quan im ca phi ngu bin v phi -l-t, pht trin quan nim duy tm khch quan v php bin chng v hc thuyt thn b ca mnh v nhng nim. Bn dch ting Nga ca i thoi hy xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, ph. V, Mt-xc-va, 1879, tr. 479 - 574. 299.
136
Lun im ca H-ghen "phm ci g l hp l u l hin thc; v phm ci g l hin thc u l hp l" c pht trin trong li ta vit cho cun "Trit hc php quyn"; Ph. ng-ghen phn tch lun im ny trong tc phm "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 274 - 279). 301. Trong Bn tm tt cun "Php siu hnh" ca A-ri-xtt (xem tp ny, tr. 387 - 397), V. I. L-nin cng nghin cu s ph phn ca A-ri-xtt i vi hc thuyt ca Pla-tn v nhng nim. 301.
141
137
V. I. L-nin so snh t tng ca -pi-quya vi lun im ca Ph-bch: bn cht ca Thng chng qua ch l bn cht ca con ngi c thn thnh ha; lun im ny c trnh by trong mt s tc phm ca ng. L-nin nu ra t tng tng t, chng hn, trong Bn tm tt "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" (xem tp ny, tr. 66). 322.
142
Nhng t-rp nhng lun c m nhng ngi hoi nghi lun

c i nh dng chng minh tnh tng i hon ton ca
792
Ch thch
Ch thch
793
nhng tri gic cm tnh v vic khng th nhn thc c cc s vt. Mi t-rp u tin hnh nh do nh hoi nghi lun c i E-ne-xi--mu-x (E-ne-di--mu-x) Cn-x (cui th k I trc cng nguyn - u th k I sau cng nguyn) nu ra; v sau nh trit hc c La M A-grp-pa (th k I - II sau cng nguyn) b sung thm 5 t-rp mi. V ch ngha hoi nghi, hy xem c ch thch 20. 325.
143
Phi Pla-tn mi - nhng ngi theo hc thuyt trit hc thn

b m c s ca n l ch ngha duy tm ca Pla-tn. Pht trin sut trong thi gian t th k III n th k V sau cng nguyn, thuyt Pla-tn mi (ng u trng phi l Pl-tin) l s kt hp cc hc thuyt Xt-i-xing, -pi-quya v ch ngha hoi nghi vi trit hc ca Pla-tn v A-ri-xtt (xem C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 3, tr. 129). Thuyt Pla-tn mi c nh hng mnh m vo thi trung c. nh hng th hin trong cc hc thuyt ca nhng nh thn hc ln nht thi trung c cng nh trong mt s tro lu trit hc t sn hin i. 329.
147
"Phi-le-b" mt trong nhng i thoi cui cng ca Pla-tn, nghin cu nim v phc li (bn dch ra ting Nga, hy xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, t. IV, L-nin-grt, 1929, tr. 105 185). Trong "Ti-my", Pla-tn ch yu pht trin hc thuyt thn b ca mnh v t nhin (bn dch ra ting Nga, hy xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, ph. VI, Mt-xc-va, 1879, tr. 371 - 488). V cc i thoi "Ngi ngu bin" v "Pc-m-nt", hy xem cc ch thch 135 v 68. 331.
Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v trit hc ca lch s" c l c vit sau khi vit xong Bn tm tt
"Nhng bi ging v lch s trit hc" vo na u nm 1915; Bn tm tt ny c vit thnh mt tp bt k ring v ly u l "Hegel". trang th hai ca ba c ghi bng bt ch bng k nhng i thoi ca Pla-tn, c vin dn nhng trang ca tp XIV Ton tp ca H-ghen, xut bn ln th nht, trong c cun sch th hai ca "Nhng bi ging v lch s trit hc". Bn tm tt "Nhng bi ging v trit hc ca lch s" ngn hn hai bn trc rt nhiu; "Phn m u" c tm tt t m hn c; theo li L-nin th trong phn ny c "nhiu iu rt hay trong cch t vn " (tp ny, tr. 344 - 345). L-nin khng nghin cu t m quan im duy tm ca H-ghen v s pht trin lch s, v " y, H-ghen t ra gi ci nht, tr thnh mt c" (nh trn), m ch yu nu ra "nhng phi thai ca ch ngha duy vt lch s" ca H-ghen, v c nhng s nh gi ca ng v mt s bin c lch s (ci cch tn gio c, cch mng Php, v.v.). 333.
144
Cp-ba-l - hc thuyt tn gio thn b thi trung c, l s hn

hp nhng t tng ca thuyt G-n-xti-c, thuyt Pi-ta-go v thuyt Pla-tn mi; xut hin vo th k II trong s nhng i biu cung tn nht ca o Do-thi, n thi trung c th ph bin rng c trong nhng ngi theo o C-c v o Hi. T tng c bn ca hc thuyt ny l s gii thch c tnh cht tng trng kinh thnh, mi t, mi con s ca n u c phi Cp-ba-l gn cho mt ngha thn b c bit. 330.
145
Phi G-n-xti-c - nhng i biu ca tro lu trit hc - tn

gio chit trung ch ngha hi th k I - II sau cng nguyn; c s ca tro lu ny l hc thuyt thn b v tri thc t c bng linh bo; tri thc ny cng vi li sng kh hnh s cu c con ngi ra khi th gii vt cht "ti li". Hc thuyt ca phi G-n-xti-c mu thun vi nhng gio l ca nh th C-c gio, nh th chng li thuyt ny v do thuyt G-n-xti-c mt ht tc dng ca n. 330.
148
146
Dng ghi chp ny do V. I. L-nin vit bng ting c, trang th hai ba tp bt k c Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v trit hc ca lch s".
"Nhng bi ging v trit hc ca lch s" ca H-ghen c xut bn ln u tin vo nm 1837, sau khi ng mt; nhng ti liu gc l nhng ghi chp ca chnh H-ghen (c bit l phn ln phn m u do ng vit nm 1830) cng nh cc ghi chp ca nhng ngi nghe ng ging; nhng ghi chp ny c . Ganx son li. Nm 1840, con trai ca nh trit hc l Cc-l Hghen ti bn "Nhng bi ging" c m rng thm. Trong "Trit hc ca lch s", H-ghen ch r l cn phi lm sng t tnh quy lut ca qu trnh lch s; nhng bn thn ng hiu bn cht ca qu trnh theo li duy tm, coi l s tin b trong nhn thc v t do. V. I. L-nin nh gi chung
794
Ch thch
153
Ch thch
795
tc phm "Trit hc ca lch s" trong Bn tm tt ca mnh (xem tp ny, tr. 344 - 345). "Nhng bi ging v trit hc ca lch s" c xut bn ln u bng ting Nga nm 1935 trong tp VIII Ton tp ca H-ghen; bn dch ny cn c vo bn ting c xut bn ln th hai, l ln xut bn c khc so vi ln xut bn th nht m V. I. L-nin s dng, c v s sp xp ti liu cng nh l v vn bn. 335.
149
Bn tm tt cun sch ca Gi. N-en "La logique de Hegel", 1897

("L-gch hc ca H-ghen") vit trong tp bt k "Trit hc" tp cui cng ca lot "Bt k v trit hc" 1914 - 1915 sau on trch cun sch ca L. c-m-stt-t: "Ch nam v lch s cc khoa hc t nhin v k thut" (xem tp ny, tr. 426). 347.
154
"Revue de Mtaphysique et de Morale" ("Tp ch siu hnh hc v o c") xut bn Pa-ri t nm 1893; tc phm ca Gi. N-en c ng trn tp ch ny trong nhng nm 1894 - 1896. 347. on "Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen" vit trong tp bt k "Trit hc", sau Bn tm tt cun sch ca Gi. N-en "L-gch hc ca H-ghen"; sau on ny, trong tp bt k c nhng ghi ch v bi ph bnh cun sch ca A. . Ha-t "Tinh thn ca thi k vn ha Hy-lp trong vt l hc hin i" v cun sch ca T. Lp-x "Khoa hc t nhin v th gii quan" (xem tp ny, tr. 427 - 428). on ny c vit trong giai on cui cng ca cng tc nghin cu cc vn trit hc ca V. I. L-nin trong nhng nm 1914 - 1915 v c nhng lun im ht sc quan trng ca nhn thc lun duy vt bin chng (c bit l v mi quan h ln nhau gia php bin chng, l-gch v nhn thc lun). V sau, c l L-nin cng tr li nghin cu on ny; mt s ch b sung trong vn bn bn tho chng minh iu . 355.
C l V. I. L-nin mun ni n tc phm ca Ph. ng-ghen "Ltvch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 305 - 308). 337. V. I. L-nin mun ni n nhng kin ca G. V. Pl-kha-np v nh hng ca mi trng a l n s pht trin ca lc lng sn xut, m ngi ta gp trong mt s tc phm ca ng; L-nin ch ra nhng ch nh vy, chng hn trong tc phm ca Pl-kha-np "Nhng vn c bn ca ch ngha Mc" (xem tp ny, tr. 548 - 550). 339. V. I. L-nin c l mun ni n s trng hp no trong nhng lun im ca H-ghen v Ph-bch, hai ng ny cp n vn ngun gc ca tn gio trn nhng lp trng tri ngc nhau. Xem, chng hn, tp ny, tr. 66. Cng i chiu c lun im ca Ph-bch: "trong bn cht ca Thng , con ngi nhn thy bn cht ca bn thn mnh" ("Nhng bi ging v bn cht ca tn gio". Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. II, 1955, tr. 797). 341. V. I. L-nin mun ni n lun im sau y trong tc phm ca C. Mc "Ni chin Php": "Khng cn tnh hnh c ba nm hoc su nm mt ln phi quyt nh c nhn no trong giai cp thng tr c i din v ch p nhn dn ti ngh vin, m thay vo l ch u phiu ph thng phi phc v cho nhn dn t chc thnh cng x..." (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 17, tr. 344). L-nin s dng on ny trong nhng tc phm ca mnh: "Li gii thch mi ca Php vin ti cao", "V i dn cnh v sn", "Nh nc v cch mng" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 14, tr. 184; t. 31, tr. 354 - 358; t. 33, tr. 55 - 56) v nhng tc phm khc. 344.
155
150
151
156
Bn tm tt cun sch ca Ph. Lt-xan "Die Philosophie Herakleitos des Dunklen von Ephesos", 1858 ("Trit hc ca H-ra-clt
B n -phe-x") c vit trong tp bt k "Trit hc" sau ghi ch v cun sch ca T. Lp-x "Khoa hc t nhin v th gii quan" (xem tp ny, tr. 427 - 428); tip sau Bn tm tt trong tp bt k ny l on "V vn php bin chng". Ph phn nhng thiu st trong cun sch ca Lt-xan, ph phn ch ngha duy tm trit hc ca ng, ph phn ng v "s sao chp hon ton, s nhc li mt cch n l nhng lun im ca H-ghen" (tp ny, tr. 364), L-nin nghin cu t m nhng t tng bin chng ca H-ra-clt l ngi, m theo L-nin, "trnh by rt hay nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng" (tr. 371). Trong Bn tm tt c on ca L-nin ni v "nhng lnh vc ca tri thc" "phi cu thnh l lun nhn thc v php bin chng" (tr. 371). 361.
152
796
157
Ch thch
164
Ch thch
797
V. I. L-nin mun ni n Bn tm tt ca mnh "Nhng bi ging v lch s trit hc" ca H-ghen, m trong Ngi a vo cu trch dn ny (xem tp ny, tr. 276 - 277). 363. V. I. L-nin mun ni n bc th ca Mc gi ng-ghen ngy 1 thng Hai 1858 (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 29, tr. 221 - 224). L-nin tm tt bc th ny khi c Tp th trao i gia Mc v ng-ghen gm 4 tp bng ting c (xem V. I. L-nin. Bn tm tt "Tp th trao i gia C. Mc v Ph. ng-ghen 1844 - 1883", ting Nga, Mt-xc-va, 1959, tr. 33). 363. on vn ca Pluy-tc-c m V. I. L-nin nhc n y c in bng ting Nga trong Vn tp L-nin, t. XII, 1930, tr. 320. 366.
158
159
160
A-ri-man - tn gi bng ting Hy Lp ca mt v thn trong tn

gio Ba T c i, tng trng cho khi nguyn c, k th truyn kip v khng th dung ha ca ngi anh em mnh l thn thin Oc-mu-d. 369.
on "V vn php bin chng" c vit trong tp bt k "Trit hc" gia Bn tm tt cun sch ca Lt-xan v trit hc ca H-ra-clt v Bn tm tt cun "Php siu hnh" ca A-ri-xtt; nhng trong vn bn, on ny c nhng ch vin dn cun "Php siu hnh", iu lm cho ta c c s cho rng on ny c vit sau khi V. I. L-nin c xong tc phm ca A-ri-xtt. Do , c th coi on "V vn php bin chng" nh l mt s tng kt cng tc nghin cu cc vn trit hc ca V. I. L-nin trong nhng nm 1914 - 1915. Trong on ny, L-nin phn tch quy lut bin chng v s thng nht v u tranh ca cc mt i lp, phn tch quan nim siu hnh v quan nim bin chng v s pht trin, nhng phm tr tng i v tuyt i, tru tng v c th, ph bin, c th v n nht, l-gch v lch s, v.v., vch r tnh cht bin chng ca qu trnh nhn thc, ch r ngun gc giai cp v ngun gc nhn thc lun ca ch ngha duy tm. 378. Xem c Bn tm tt ca V. I. L-nin v cun "Php siu hnh" ca A-ri-xtt (tp ny, tr. 390 - 391). 378. V. I. L-nin mun ni n cun sch ca P. Phn-kman "Erkenntnistheoretische Grundz ge der Naturwissenschaften und ihre Beziehungen zum Geistesleben der Gegenwart" ("Nhng c s l lun nhn thc trong cc khoa hc t nhin v mi lin h ca chng vi cuc sng tinh thn trong thi i chng ta"); ch c ni n l tr. 35 ca cun sch xut bn ln th hai m L-nin c (xem tp ny, tr. 421); L-nin ch ra nhng ch tng t c khi tm tt "Nhng bi ging v lch s trit hc" ca Hghen (xem tp ny, tr. 261 v 275). 382. Xem ch thch 75. 385.
165
161
Den - A-ve-xta hay A-ve-xta tn gi nhng cun sch tn gio

Ba-t c i, trong c trnh by tn gio, theo truyn thuyt do nh tin tri Da-ra-tu-xt-ra (Do-roa-xt-r) lp ra. 370.
166
162
y, V. I. L-nin em i lp quan im ca C. Mc vi quan nim duy tm ca Ph. Lt-xan v tiu chun ca chn l; trong tc phm "Lun cng v Ph-bch", Mc a ra quan nim duy vt bin chng v tiu chun tnh chn l ca tri thc: "Vn tm hiu xem t duy ca con ngi c i n mt chn l khch quan hay khng, hon ton khng phi l mt vn l lun m l mt vn thc tin. Chnh trong thc tin m con ngi phi chng minh chn l, ngha l chng minh tnh hin thc v sc mnh, tnh bn ny ca t duy ca mnh" (C. Mc v Ph.ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 3, tr. 1). 373. di (xem tr. 376), V. I. L-nin ni v vic Pla-tn trn ln mt cch sai tri hc thuyt ca H-ra-clt vi nhng quan im ca phi ngu bin v v thi khng ph phn ca Ph. Lt-xan i vi vn ny. Bn dch ra ting Nga li i thoi "Cra-tin", hy xem trong cun: Pla-tn. Ton tp, ting Nga, ph. V, Mtxc-va, 1879, tr. 198 - 286. 374.
167 168
Bn tm tt cun sch ca A-ri-xtt "Php siu hnh" do A. Svchl xut bn nm 1847 bng ting Hy-lp vi bn dch ra ting c v cc ch gii - c V. I. L-nin ghi ti phng c ca Th vin Bc-n nm 1915. Bn tm tt ny kt thc nhng ghi chp trong tp bt k "Trit hc". Khi tm tt cun "Php siu hnh", trong , theo li ca Ngi, " cp ti t t c , tt c cc phm tr" (tp ny, tr. 389), L-nin nhn mnh ngha vic ph phn hc thuyt duy tm ca Pla-tn v cc nim trong cun sch ny, nu ln nhng "nhu cu, c gng tm ti" ca A-ri-xtt, thi ca
163
798
Ch thch
173
Ch thch
799
ng i vi ch ngha duy vt v php bin chng. Trong Bn tm tt, L-nin so snh nhng hnh thc khc nhau ca ch ngha duy tm trit hc, vch r ngun gc nhn thc lun ca n; ngun gc c quyt nh bi "kh nng ca o tng bay ra khi cuc sng", v ng thi ch r vai tr ca s tng tng "trong khoa hc chnh xc nht" (xem tr. 395). V "Php siu hnh", xem ch thch 108. 387.
169
Ghi ch v nhng cun sch vit v khoa hc t nhin v trit hc Th vin Xoc-bon c vit bng bt ch trn hai t giy ri vo na u nm 1909. Trong bn tho, tn cc cun sch vit bng ting ca nguyn bn; trong tp ny, chng c dch ra ting Vit; v tn tht ca cc cun sch , xem trong Bn ch dn cc sch bo v ti liu gc m V. I. L-nin trch dn v ni n. 406. "Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie" ("Tp ch trit hc khoa hc hng qu") - tp ch ca phi kinh nghim ph phn (phi Ma-kh); xut bn Lai-pxch t nm 1876 n nm 1916 (t nm 1902 mang tn "Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie und Soziologie" ("Tp ch trit hc v x hi hc khoa hc hng qu")). Tp ch ny do R. A-v-na-ri-t lp ra v lm ch bin cho n nm 1896; sau nm 1896 xut bn vi s gip ca E. Ma-kh. Cng tc vi tp ch ny c V. Vun-t, A. Ril, V. Sp-p v nhng ngi khc. V. I. L-nin nh gi tp ch ny trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (xem V. I. L-nin. Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 393). 407. "Archiv fr systematische Philosophie" ("T liu trit hc c h thng") mt tp ch c xu hng duy tm; xut bn Bc-lanh t nm 1895 n nm 1931 vi t cch l chi nhnh c lp th hai ca tp ch "Archiv fr Philosophie" ("T liu trit hc"). Ch bin u tin ca tp ch ny l P. Na-toc-p. T nm 1925, tp ch ny bt u xut bn vi tn "Archiv fr systematische Philosophie und Soziologie" ("T liu trit hc v x hi hc c h thng"). Phn u bi bo ca V. Noc-st-rm "Naives und wissenschaftliches Weltbild" ("Bc tranh ngy th v khoa hc ca th gii") ng trong s 4 ca tp ch xut bn nm 1907. 408. Ghi chp v cc cun sch ca Ph. Ra-p v Gi. Pe-ranh c vit trong tp bt k "Thng k nng nghip o v nhng ci khc" sm nht l nm 1913. 409. Ghi ch v bi ph bnh ca . Bau- i vi cun sch ca Gi. Plen-gh "Marx und Hegel", 1911 ("Mc v H-ghen") vit nm 1913 bn cnh nhng ghi chp th mc v nhng vn
Xem . I. Pi-xa-rp. "Nhng tht bi ca mt t tng non di" (Ton tp, ting Nga, t. 3, 1956, tr. 147 - 151); chnh t tng ny v ch tng t trong tc phm ca ng ta c V. I. L-nin dn ra trong cun "Lm g? " (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 6, tr. 219 - 220). 395. Ghi ch v cun sch ca Ph. I-bc-vch "Grundri der Geschichte der Philosophie", 1876 - 1880 ("Khi lun v lch s trit hc") c vit trong quyn v ring bn cnh nhng ghi chp v ni dung ca mt s cun sch v kinh t. Ghi chp ny vit nm 1903 Gi-ne-v. 401. Nhng nhn xt v cun sch ca Ph. Pn-sen "Einleitung in die Philosophie", 1899 ("Nhp mn trit hc") c vit trong cng quyn v c ghi ch v cun sch ca I-bc-vch. Sau nhng nhn xt v cun sch ca Pn-sen, trong quyn v ny l "Phc qua lp trng ca bo "Tia la" mi" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 8, tr. 119 - 121). 401. Ghi ch v bi ph bnh cun sch ca E. Hch-ken "Lebenswunder" ("Nhng ci k diu ca cuc sng") v cun "Weltrtsel", 1899 ("B mt ca v tr") ng trn t "Frankfurter Zeitung", c vit trn mt t ring; bn ghi chp ny c vit sau ngy 2 (15) thng Chp 1904. V. I. L-nin nh gi cun sch ca E. Hch-ken "B mt ca v tr" trong tc phm "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18, tr. 433 - 443). "Frankfurter Zeitung" ("Bo Phran-pho") - c quan ngn lun ca cc nh kinh doanh ln ca s giao dch c, ra hng ngy t nm 1836 n 1943 Phran-pho trn sng Manh; bo ny ti bn vo nm 1949 di tn "Frankfurter Allgemeine Zeitung" ("Bo ton Phran-pho"). 405.
174
170
171
175
172
176
177
800
Ch thch
Ch thch
801
khc nhau trong tp bt k "Thng k nng nghip o v nhng ci khc"; L-nin c cun sch ca Plen-gh mun hn (xem tp ny tr. 430 - 433). Bi ph bnh ca Bau- ng trn tp ch "Archiv fr die Geschichte des Sozialismus und der Arbeiterbewegung", 1913, s 3 ("Lu tr ti liu v lch s ca ch ngha x hi v phong tro cng nhn") do mt ngi dn ch - x hi, nh kinh t hc v s hc o tn l C. Gruyn-bc xut bn Laipxch trong nhng nm 1910 - 1930; ra c tt c 15 tp. 409.
178
trang cui cng ca tp bt k v tip tc trang gn cht, gia phn cui ca Bn tm tt cun "Khoa hc l-gch" v phn u ca nhng ghi ch, trong tp bt k ny c nhng trang b trng. c im ca bn ghi chp cho php chng ta gi thit rng V. I. L-nin bt u vit nhng ghi ch ny trc khi kt thc Bn tm tt cun sch "Khoa hc l-gch". 413.
182
Ghi ch v bi ph bnh ca Ph. C. X. Sin-l ng trn tp ch "Mind", s 86, nm 1913, i vi cun sch ca R. B. Pe-ri "Nhng khuynh hng trit hc hin i", c vit sm nht vo thng T 1913 trong tp bt k "Thng k nng nghip o v nhng ci khc". "Mind" ("T tng") - tp ch theo huynh hng duy tm vit v nhng vn trit hc v tm l hc; xut bn t nm 1876 Lun-n, hin nay xut bn -in-buc; tng bin tp u tin ca tp ch l gio s C. R-bc-xn. 409.
179
Ghi ch v bi ph bnh ca Gi. X-gng ng trn t "Revue philosophique", s 12, nm 1912, i vi cun sch ca A. A-lit-ta "S phn ng duy tm chng li khoa hc", vit nm 1913 cui tp bt k "Thng k nng nghip o v nhng ci khc". "Revue Philosophique de la France et de l'tranger" ("Tp ch trit hc nc Php v nc ngoi") - tp ch ra hng thng, do nh tm l hc Php T. Ri-b lp ra Pa-ri nm 1876. 410.
180
Ghi chp v ni dung cc tp trong Ton tp ca Ph-bch (do V. A. B-lin v Ph. Git-l xut bn) v ca H-ghen (xut bn ln th nht bng ting c) do V. I. L-nin vit bng ting c trn t giy ring c cht lng v hnh dng ging nhng t giy vit phn u Bn tm tt cun "Khoa hc l-gch" ca H-ghen v c dn vo tp bt k "Hegel. L-gch I" mun hn. iu lm cho chng ta c c s cho rng ghi chp v ni dung cc tp trong Ton tp ca Ph-bch v H-ghen c vit trc khi V. I. L-nin bt tay vo vic tm tt cun "Khoa hc l-gch", tc l vo thng Chn 1914. 412. Nhng ghi ch "V nhng ti liu mi nht ni v H-ghen" c vit cui tp bt k "Hegel. L-gch III". Bn ghi chp bt u
181
V. I. L-nin nu tn cc i biu ca phi H-ghen mi Anh (hay "phi H-ghen Anh") nh: Ph. Brt-li v c l c -u-a Ke- l nhng ngi cng vi T. Grin, Gin Ke- v nhng ngi khc s dng ch ngha duy tm tuyt i ca H-ghen lun chng v l lun cho tn gio, u tranh chng ch ngha duy vt v khoa hc t nhin, c bit l chng li thuyt c-uyn. Vo na cui th k XIX, trong s pht trin ca trit hc mt s nc chu u v M c s "quay tr li H-ghen" (Lnin). Anh, vic quay tr li bt u bng vic xut bn vo nm 1865 cun sch ca Gi. G. Xtic-linh "The Secret of Hegel" ("B quyt ca H-ghen"). Vo thi k ch ngha t bn trc c quyn chuyn thnh ch ngha quc, trit hc kinh nghim (I. Ben-tam, Gi. Xt. Min-l, H. Xpen-x) vi nguyn tc ca n v ch ngha c nhn o c khng tha mn c nhng li ch ca gii bo th trong giai cp t sn Anh; v vy, nhng nh t tng ca giai cp t sn ny ch n ch ngha duy tm tuyt i ca H-ghen. "Phi H-ghen Anh" s dng nhng mt phn ng trong hc thuyt ca H-ghen, c bit l khi nim v tinh thn tuyt i, ci tuyt i. Do nh hng ca truyn thng duy tm ch quan ca Bc-cli v Hi-um, h t b ch ngha duy l ca H-ghen v t tng v s pht trin ca ng; nhng yu t ca php bin chng ca H-ghen ch c s dng ngu bin cho thuyt bt kh tri. Trong lnh vc x hi hc, phi H-ghen mi chng minh s cn thit phi thit lp mt nh nc tp trung hng mnh, m li ch ca nhng cng dn ring bit phi hon ton phc v nh nc ny. S pht trin sau ca ch ngha H-ghen mi vi t cch l mt trong nhng khuynh hng ca trit hc t sn phn ng trong thi i quc ch ngha, gn lin vi nc c (G. Ltxn, R. Cr-ne, v.v.) v nc (B. Crt-s, Gi. Gien-ti-le, v.v.) l ni m phi H-ghen mi mun lm cho trit hc ca H-ghen thch ng vi h t tng pht-xt. 413.
802
183
Ch thch
191
Ch thch
803
"Philosophy of Mind" ("Trit hc tinh thn") bn dch ra ting Anh phn th ba cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc" ca H-ghen, tc phm ny xut bn ln u bng ting c nm 1817. "Trit hc tinh thn" c dch ra ting Nga nm 1864; in trong tp III Ton tp ca H-ghen (Mt-xc-va, 1956). 414. ni n tp ch "Zeitschrift fr Philosophie und philosophische Kritik" ("Tp ch trit hc v ph phn trit hc") do nh trit hc duy tm c Im-ma-nu-in Hc-man Phch-t sng lp nm 1837. Trc nm 1846, tp ch c gi l "Zeitschrift fr Philosophie und spekulative Theologie" ("Tp ch trit hc v thn hc t bin"). Xut bn cho n nm 1918 do mt nhm cc gio s trit hc c theo khuynh hng duy tm, bin tp. 414.
184
185
"Rivista di filosofia" ("Tp ch trit hc") c quan ngn lun ca

Hi trit hc , xut bn Ph-lo-ren-xi-a, R-ma v nhng thnh ph khc t nm 1870 n 1943 (c tn gi nh vy t nm 1909); nm 1945, tp ch ny c tc bn. 414.
192
Ghi ch v cun sch ca P. Gh-np "Feuerbachs Erkenntnistheorie und Metaphysik", 1911 ("L lun nhn thc v thuyt siu hnh ca Ph-bch") vit trn trang u ca tp bt k "(nhng tc gia khc +) Hegel". Hin cn gi c phiu yu cu ngy 29 thng Chp 1914 do V.I. L-nin ghi phng c ca Th vin Bc-n v cun sch ca Gh-np vi ghi ch l ngy 30 thng Chp cun sch ny c tr li. Trn cc trang hai - ba ca tp bt k ny c nhng ghi ch v cc cun sch ca P. Phn-kman "Erkenntnistheoretische Grundzge der Naturwissenschaften", 1910 ("Nhng c s l lun nhn thc trong cc khoa hc t nhin") v ca M. Phc-voc-n "Die Biogenhypothese", 1903 ("Gi thuyt v cht nguyn sinh"); t trang bn bt u Bn tm tt "Nhng bi ging v lch s trit hc" ca H-ghen (xem tp ny, tr. 261). 418. V. I. L-nin dng tn gi tt ca bn tc phm sau y ng trong tp II v X Ton tp ca Ph-bch, xut bn ln th hai: "Vorlufige Thesen zur Reform der Philosophie", 1842 ("Lun cng s b v vic ci cch trit hc"); "Grundstze der Philosophie der Zukunft", 1843 ("Nhng nguyn l c bn ca trit hc v tng lai"); "Wider den Dualismus von Leib und Seele, Fleisch und Geist", 1846 ("Chng nh nguyn lun v th xc v linh hn, thn th v tinh thn"); "ber Spiritualismus und Materialismus, besonders in Beziehung auf die Willensfreiheit", 1863 - 1866 ("V thuyt duy linh v ch ngha duy vt, c bit l thi ca chng i vi t do ch") (xem L. Ph-bch. Nhng tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. I, 1955, tr. 114 - 133, 134 - 204, 211 - 238, 442 - 577). 419. V.I. L-nin mun ni n cun sch ca Ph. A. Lan-gh "Geschichte des Materialismus und Kritik seiner Bedeutung in der Gegenwart", 1866 ("Lch s ch ngha duy vt v s ph phn ngha ca n trong hin ti"), trong lch s trit hc duy vt ch ngha b xuyn tc. 420. V. I. L-nin mun ni n tp u di sn trc tc ca Ph-bch do Cc-l Gruyn xut bn gm 2 tp: "Ludwig Feuerbach in seinem Briefwechsel und Nachla sowie in seinem philosophischen Charakterentwicklung", 1874 ("Lt-vch Ph-bch, qua cc th t v di co v v s pht trin trit hc ca ng"), v c tp th hai xut bn ln th 2 Ton tp ca nh trit hc. 420.
186
on trch dn ly trong bi ph bnh cun sch ca A. Ki-apen-li "Le pluralisme moderne et le monisme" ("Thuyt a nguyn hin i v thuyt nht nguyn"), ng trn tp ch "Revue philosophique", 1911, s 9, tr. 333. 414. Tc gi bi ng trn t "Revue philosophique" ph bnh cun sch ca Gi. G. Hp-bn "L-gch ca H-ghen", l L. V-b. 414. "Preuische Jahrbcher" ("Nin gim Ph") - tp ch bo th c, ra hng thng, vit v nhng vn chnh tr, trit hc, lch s v vn hc; xut bn Bc-lin t nm 1858 n nm 1935. 415. V. I. L-nin mun ni n cun sch ca Gi. Plen-gh "Marx und Hegel", 1911 ("Mc v H-ghen"). Ghi ch ca L-nin v cun sch ny, xem tp ny, tr. 430-433). 415. Ghi ch v bi ph bnh ca A. Ry i vi cun sch ca Gi. P-ranh "Trait de chimie physique: Les principes", 1903 ("Kho lun v ha l. Nhng nguyn l") vit cui tp bt k "Hegel. L-gch III" bn cnh nhng ghi ch v cc bi ph bnh cc tc phm ni v L-gch ca H-ghen (sau ghi ch v bi ph bnh cun sch ca Gi. G. Hp-bn, bi ny ng trong cng tp ch - xem tp ny, tr. 414). 418.
194
187
188
193
189
190
804
195
Ch thch
199
Ch thch
805
tr. 9 cun sch ca mnh, M. Phc-voc-n a ra nh ngha sau y v khi nim "Enzyme": "En-di-m l nhng sn phm ca thc th sng, c im ca chng l ch chng c th phn gii s lng ln nhng hp cht ha hc nht nh, m ng thi bn thn khng b ph hu". 422. Ghi ch v cun sch ca Ph. an-n-man "Wie unser Weltbild entstand", 1912 ("Bc tranh ca chng ta v th gii hnh thnh nh th no") vit trang th nht tp bt k "Trit hc"; cng trn trang ny c nhng ghi chp t cun sch ca L. cm-stt-t "Handbuch zur Geschichte der Naturwissenschaften und der Technik", 1908 ("Ch nam v lch s cc khoa hc t nhin v k thut"). T trang hai ca tp bt k ny bt u Bn tm tt cun sch ca Gi. N-en "L-gch hc ca H-ghen" (xem tp ny, tr. 347). 423. Nhng on trch cun sch ca Na-p-l-ng "Penses", 1913 ("Nhng suy ngh") vit cui trang hai ca tp bt k "Trit hc", trong bt u Bn tm tt cun sch ca Gi. N-en "Lgch hc ca H-ghen" (xem tp ny, tr. 347). 426. Ghi ch v bi ph bnh ng trn t "Kantstudien" i vi cun sch ca A. . Ha-t "Der Geist des Hellenentums in der modernen Physik", 1914 ("Tinh thn ca thi k vn ha Hy Lp trong vt l hc hin i") vit trong tp bt k "Trit hc" tip theo sau on "Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen" (xem tp ny, tr. 355 - 360); cng trn trang ny c c ghi ch v cun sch ca T. Lp-x "Naturwissenschaft und Weltanschauung", 1906 ("Khoa hc t nhin v th gii quan"). Trn trang tip theo ca tp bt k ny bt u Bn tm tt cun sch ca Lt-xan v trit hc ca H-ra-clt (xem tp ny, tr. 363). "Kantstudien" ("Nghin cu v Can-t") tp ch trit hc c, c quan ngn lun ca phi Can-t mi; do H. Phai-hin-g sng lp, xut bn t nm 1897 n nm 1944 nhng c nhng thi k gin on (Hm-bua Bc-lanh C-l-nh). Nm 1954, tp ch c tc bn. Trong tp ch, phn ln l nhng bi bnh lun trit hc Can-t; bn cnh phi Can-t mi, trong tp ch ny cn c nhng i din cc khuynh hng duy tm khc tham gia. 427.
Ghi ch "Trch cc sch trit hc ca Th vin bang Xuy-rch" vit trong tp bt k u v ch ngha quc (tp bt k "") nm 1915. 429. Nhng nhn xt v cun sch ca Gi. Plen-gh "Marx und Hegel", 1911 ("Mc v H-ghen") vit trong tp bt k th hai v ch ngha quc (tp bt k ""), chm nht l thng Su 1916; L-nin c bi ph bnh ca . Bau- i vi cun sch ny nm 1913 (xem tp ny, tr. 409). 430. V "cc nh kinh t hc quc", xem tc phm ca V. I. L-nin "V mt s bim ha ch ngha Mc v v "ch ngha kinh t quc"" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 30, tr. 99 - 169). 430. ni n t "Rheinische Zeitung fr Politik, Handel und Gewerbe" ("Bo sng Ranh v vn chnh tr, thng nghip v cng nghip"). T bo ny do cc i biu ca giai cp t sn vng sng Ranh c thi i lp vi ch chuyn ch Ph, sng lp; bo ra hng ngy C-l-nh t 1 thng Ging 1842 n 31 thng Ba 1843. T thng T 1842, C. Mc tr thnh cng tc vin v t thng Mi nm y l mt trong nhng bin tp vin ca t bo; mt lot bi bo ca Mc v nhng bi ca Ph. ng-ghen c ng trn t bo ny. V c s bin tp ca Mc nn t bo ngy cng mang tnh cht dn ch cch mng v n b chnh ph Ph cm. di, Gi. Plen-gh trch dn khng chnh xc bi bo ca Mc "X lun s 179 "Klnische Zeitung"" ng trn ph trng t "Rheinische Zeitung" (Xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 1, tr. 105). 432. Trong cun sch ca I. t-x-ghen "Kleinere philosophische Schriften. Eine Auswahl", 1903 ("Tp lun vn ngn v trit hc. Tuyn chn") c 7 bi bo ng trong nhng nm 1870 - 1878 trn cc bo "Volksstaat" ("Nh nc nhn dn") v "Vorwrts" ("Tin ln"), v c tc phm "Streifzge eines Sozialisten in das Gebiet der Erkenntnistheorie" ("Nhng s kho cu ca mt nh x hi ch ngha trong lnh vc l lun v nhn thc") xut bn nm 1887 thnh cun sch ring. Nhng kin v bt tch trong cun sch ca I. t-x-ghen do V. I. L-nin vit bng bt ch mu khc nhau v c l khng phi
200
196
201
202
197
198
203
806
Ch thch
Ch thch
807
trong cng mt thi gian. Phn ln nhng nhn xt ca L-nin c vit trong thi gian vit cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn", v nhiu nhn xt c s dng trong tc phm (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18); c l L-nin tr li nghin cu cun sch ca t-x-ghen nm 1913, khi vit bi "K nim hai mi nhm nm ngy I--xp t-x-ghen t trn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 23, tr. 148 - 152). Trong mt s trng hp, L-nin nh du nhng t tng ng n ca t-x-ghen bng ch "", cn nhng ch xa ri ch ngha duy vt bin chng bng ch "". L-nin dng nhng k hiu ca mnh nu bt nhng nhn xt ca t-x-ghen v tnh ng trong trit hc, nhng mi quan h ca trit hc v khoa hc t nhin, i tng ca trit hc, nhng phm tr c bn ca trit hc, vn v tnh c th nhn thc c ca th gii, vic nh gi Cant, H-ghen, Ph-bch, thi i vi C. Mc v Ph. ng-ghen, ch ngha v thn chin u ca I--xp t-x-ghen. Ngoi ra, Lnin cn nu ra s lm ln ca t-x-ghen trong cc phm tr trit hc, nh ca t-x-ghen mun "m rng" khi nim vt cht, coi "tt c nhng hin tng thc t, do , c kh nng nhn thc ca chng ta" cng thuc khi nim vt cht, v.v. (xem c ch thch 43 v 75). 437.
204
mt lc no li c thi gi tin hnh nhng cng vic y, ti s sn sng trnh by khong hai hoc ba t in, di mt hnh thc d hiu i vi l tr sng sut ca con ngi, ci hp l trong phng php m H-ghen pht hin ra, nhng ng thi li thn b ha n" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 29, tr. 212). 468.
207
I. t-x-ghen truyn t khng chnh xc t tng ca Ph. ngghen: trong Li ta vit cho cun "Tnh cnh giai cp cng nhn Anh", ng-ghen ni v "vic Ph-bch khc phc li t bin ca H-ghen". 468. ni n tc phm ca Ph. ng-ghen "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c", trong nh gi cao cun sch ca I. t-x-ghen "Thc cht hot ng tr c ca con ngi". Ph. ng-ghen vit: "V tht l tuyt khi khng phi mt mnh chng ti pht hin ra php bin chng duy vt , ci m nhiu nm nay l cng c lao ng tt nht ca chng ti v l mt v kh sc bn nht ca chng ti: ngi cng nhn c I--xp t-x-ghen cng pht hin ra n m khng cn chng ti, thm ch khng cn c H-ghen na" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 302). 507. Xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 13, tr. 7 - 8. 507. Xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 24. Trong on trch ca t-x-ghen sau t "ch ngha duy vt siu hnh" b mt ch "hon ton my mc"; di, ng ta trch dn y ch ny. 514. Tc phm ca G. V. Pl-kha-np "Nhng vn c bn ca ch ngha Mc" vit vo thng Mi mt - thng Chp 1907, do nh xut bn "i sng chng ta" xut bn vo thng Nm 1908. Trong nhng ti liu dng vit bi "Cc Mc (S lc tiu s, km theo s trnh by ch ngha Mc)", V. I. L-nin nu tn cun sch ny trong s nhng cun trnh by hay nht v trit hc ca ch ngha Mc (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 26, tr. 105). Ln xut bn cui cng ca tc phm ny, xem trong cun: G. V. Pl-kha-np. Cc tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. III, 1957, tr. 124 - 196. 547.
208
209
I. t-x-ghen trch dn khng chnh xc tc phm ca Ph. ngghen "V vn nh " (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 18, tr. 269). 438. Chc l mun ni n quyt nh ca i hi La Hay ca Quc t I (1872), l i hi ph phn "ng minh dn ch - x hi ch ngha" v chnh ph b mt v khai tr cc th lnh ca lin minh ny, ng u l M. A. Ba-cu-nin, ra khi Quc t (ngh quyt ca i hi, xem trong cun C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 18, tr. 149 - 150). 456. C l mun ni n bc th m n nay cha tm thy gi I. tx-ghen ngy 9 thng Nm 1868, trong C. Mc ngh ng ta vit mt bi ph bnh tp u b "T bn". t-x-ghen cng nhc n nh ca Mc vit "Php bin chng" mt trong nhng bc th ca ng gi Mc (xem "Vn trit hc", ting Nga, 1958, s 3, tr. 141). Mc nu ra kin tng t trong bc th gi Ph. ng-ghen ngy 14 thng Ging 1858. ng vit: "Nu
210
205
211
206
808
212
Ch thch
Ch thch
809
Cun sch ca V. M. Su-li-a-ti-cp "S bin h cho ch ngha t bn trong trit hc Ty u" do "Nh xut bn sch Mt-xc-va" xut bn nm 1908, l bn lc kho lch s cc h thng trit hc chnh trong sut giai on trn 250 nm. Tc gi coi nhim v ca mnh l "phn tch ngun gc x hi ca cc khi nim v h thng trit hc", ch r s ph thuc ca trit hc vo "c s giai cp". Song, ng ta nghin cu lch s trit hc xut pht t quan im my mc, duy vt tm thng, do , theo li L-nin, dn ti ch xuyn tc lch s v "tm thng ha lch s trit hc" (tp ny, tr. 556). Mt trong nhng thiu st c bn v phng php lun ca cun sch l nh chng minh rng s pht trin ca nhng hin tng t tng, c bit l trit hc, l trc tip do nhng hnh thc t chc sn xut m ra. V. I. L-nin nh gi chung cun sch ca Su-li-a-ti-cp phn cui nhng kin ca mnh (xem tp ny, tr. 568 - 569). Ni dung nhng kin ca L-nin ghi trong cun sch ca Suli-a-ti-cp lm cho chng ta c c s cho rng nhng kin ny c ghi vo cui thi k vit tc phm "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" hoc l sau khi vit xong tc phm ny (thng Mi 1908). Nhng kin ca L-nin c ngha quan trng i vi cuc u tranh chng vic tm thng ha ch ngha duy vt lch s v lch s trit hc. 551.
nghim") - vi ch ngha duy vt. Ph. Cc-xta-nien l ngi u tin phn i Vun-t trong bi "Der Empiriokritizismus...", 1898 ("Ch ngha kinh nghim ph phn..."). V vn ny, xem c cun sch ca V. I. L-nin "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18). 564.
215
Nhng kin v bt tch do V. I. L-nin ghi trong cun sch ca A. Ry "La philosophie moderne" 1908 ("Trit hc hin i") l s tip tc trc tip vic ph phn ca L-nin trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (xem Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18) i vi nhng quan im m Ry nu ln trong cun "La thorie de la physique chez les physiciens contemporains", 1907 ("L lun ca cc nh vt l hc hin i v vt l hc"). 570. V vic L-nin ph phn duy nng lun v i biu chnh ca n l V. -xt-van-, xem trong cun "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 18). A. Ry gi nhng nh vt l hc gii thch mt cch duy vt nhng hin tng vt l c bn l "nhng nh c gii lun" (xem tc phm trn, tr. 316 - 317, 325 - 327). 594. V. I. L-nin mun ni n nhn xt ni ting v bt kh tri lun m Ph. ng-ghen a ra trong tc phm "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 284). 597. Bi "Ch ngha duy vt bin chng", ca A. M. -b-rin ng trong vn tp "Trn ranh gii", Xanh P-tc-bua, 1909. 633. Tc phm u tin ca G. V. Pl-kha-np v N. G. Tsc-n-sp-xki ng trong nhng nm 1890 - 1892, di dng cc bi bo, trong cc tp 1 - 4 ca tp ch vn hc - chnh tr "Ngi dn ch - x hi". Nm 1894, Stt-ga c xut bn b sung tc phm ny bng ting c. V cun sch ny, V. I. L-nin c vit trong bi "Mt khuynh hng tht li trong phong tro dn ch - x hi Nga": "Trong cun sch vit v Tsc-n-sp-xki (cc bi trong vn tp "Ngi dn ch x hi", in thnh tp ring, bng ting c), Pl-kha-np nh gi hon ton r rng v vai tr ca Tsc-n-sp-xki v xc nh
216
217
213
V s ph thuc ca cc quan im tn gio v s pht trin phng thc sn xut, C. Mc ni trong chng I, t. I b bn" (Xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut ln th 2, t. 23, tr. 89 - 91), v c trong chng XIII, thch 89 (nh trn, tr. 383). 554.
ca "T bn ch
218
214
C l mun ni n nhng tc phm sau y ca cc tc gi nu ra: R. Vin-ly. "Gegen die Schulweisheit", 1905 ("Phn i tr tu nh trng"); I. Pt-txn-t. "Einfhrung in die Philosophie der reinen Erfahrung", 1900 - 1904 ("Gii thiu trit hc v kinh nghim thun tu"); H. Clanh-p-t. "Die Erkenntnistheorie der Naturforschung der Gegenwart", 1905 ("L lun nhn thc trong khoa hc t nhin hin i"). Trong nhng tc phm ny c ph phn V. Vun-t l ngi trong bi bo "ber naiven und kritischen Realismus", 1895 1897 ("Thuyt thc ti ngy th v thuyt thc ti ph phn") nu ra s gn gi ca mt s lun im ca ch ngha kinh nghim ph phn vi trit hc ni ti duy tm cng khai, v ca mt s lun im khc (chng hn hc thuyt v "chui c lp ca kinh
219
810
Ch thch
Ch thch
811
quan h ca ng ny i vi hc thuyt ca Mc v ng-ghen" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 4, tr. 327). Thng Mi 1909, nh xut bn "Si-pp-nch" xut bn cun sch mi ca Pl-kha-np v Tsc-n-sp-xki, sau khi c sa cha v b sung nhiu. Cun sch ny c vit vo thi k m Pl-kha-np ng theo lp trng ca ch ngha men-s-vch; trong nhiu lun im ht sc quan trng, ng t b nhng s nh gi trc y ca mnh v Tsc-n-sp-xki, lm lu m ch ngha dn ch cch mng ca Tsc-n-sp-xki, cuc u tranh khng khoan nhng ca Tsc-n-sp-xki chng ch ngha t do, ng h cch mng nng dn. V. I. L-nin c cun sch ny sm nht l thng Mi 1909 - chm nht l thng T 1911, Ngi ghi mt s bt tch v kin vo vn bn v l cc trang. L-nin i chiu cn thn vn bn cun sch vi bi bo u ca Pl-kha-np trong t "Ngi dn ch - x hi", ch ra nhng cch din t quan trng khng thay i hoc thay i so vi vn bn bi bo. Nhng kin ca V. I. L-nin c ngha quan trng i vi vic nh gi s tin trin ca Pl-kha-np, ch r nhng quan im mens-vch ca ng ta nh hng nh th no n vic nh gi di sn ca nh dn ch - cch mng Nga v i. Nhng kin v bt tch ca L-nin trong cun sch ca Plkha-np c lin quan n nhng kin ca Ngi trong cun sch ca I-u. M. Xt-clp "N. G. Tsc-n-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng" (xem tp ny, tr. 688 -749) v cng lin quan vi nhiu kin v Tsc-n-sp-xki - c trong nhng tc phm ng trc khi Ngi c cun sch ca Pl-kha-np ("Nhng "ngi bn dn" l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao?", "Chng ta t b di sn no?", "Bn v tp "Nhng ci mc"", "Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn"), cng nh trong nhng tc phm vit thi gian sau ("Cuc "ci cch nng dn" v cuc cch mng v sn - nng dn", "K nim Ghc-txen", "Lch s bo ch cng nhn Nga", v.v.). 643.
220
n-sp-xki, ng trn t "Ngi dn ch - x hi". Khi c cun sch ny ca Pl-kha-np, L-nin ch n ch ni rng bi bo ny c vit di "n tng cn nng hi" v tin Tscn-sp-xki qua i v bi bo "c sa i li hon ton trong ln xut bn ny" (xem tp ny, tr. 653). Bi bo ny c ng trong tp IV Cc tc phm trit hc chn lc ca G. V. Pl-kha-np (ting Nga, Mt-xc-va, 1958, tr. 70 - 167); chng ti dn ra y nhng trang m L-nin nhc ti ca tp u t "Ngi dn ch - x hi" v nhng trang tng ng ca tp IV (t trong ngoc v in ng): 124 (110 - 111), 143 - 144 (131 - 133), 152 (141 - 142), 157 - 158 (147 - 149), 161 - 166 (151 - 157), 173 - 174 (165 - 166). 643.
221
V. I. L-nin ghi li s nh gi ca Pl-kha-np trong bi bo u trn t "Ngi dn ch - x hi", v nhn xt ca Tsc-n-sp-xki i vi ch ngha t do Nga; trong bn in nm 1909, s nh gi ny b b i. 666. y v bn di, V. I. L-nin vch ra rng, so vi bi bo ng trn t "Ngi dn ch - x hi" th trong bn in nm 1909, Pl-kha-np du ging, lm nh s ph phn ca Tsc-nsp-xki i vi ch ngha t do Nga; c bit Pl-kha-np b cu: "Phi t do Nga thay i rt t t khi t "Ngi ng thi" dn dp chm chc h" (xem G. V. Pl-kha-np. Cc tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. IV, 1958, tr. 133). 675. Thay cho ba cu u ca on ny, trn t "Ngi dn ch - x hi" c vit: "Khi m ch rng thanh nin cn phi c phng php hnh ng cch mng, Tsc-n-sp-xki ng thi cng gii thch cho h rng t c mc ch ca mnh, ngi cch mng thng phi lm vo nhng tnh cnh m mt con ngi chn tht theo ui nhng nhim v hon ton ring t, khng khi no li cho mnh b ri vo" (xem G. V. Pl-kha-np. Cc tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. IV, 1958, tr. 152). 683. V. I. L-nin ch ra rng trong bn in nm 1909, Pl-kha-np b cu: "i vi chnh ph Nga, ging ca Tsc-n-sp-xki ngy cng c tnh cht khiu khch", tc l cu u ca on ny trn t "Ngi dn ch - x hi" (xem G. V. Pl-kha-np. Cc tc phm trit hc chn lc, ting Nga, t. IV, 1958, tr. 152). 683. Nhng kin ca V. I. L-nin trong cun sch ca I-u. M. Xtclp "N. G. Tsc-n-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng (1828 -
222
223
224
"Ngi dn ch - x hi" - tp ch vn hc - chnh tr do nhm

"Gii phng lao ng" xut bn; ra tt c c 4 tp (tp 1 Lun-n nm 1890, cc tp 2 - 4 ra nm 1890, 1892 Gi-ne-v); xut bn phm ny ng vai tr to ln trong vic truyn b ch ngha Mc Nga. y v tip , V. I. L-nin so snh cun sch ca Pl-khanp vi vn bn bi bo u nhn xt v th gii quan ca Tsc-
225
812
Ch thch
227
Ch thch
813
1889)" (1909) c vit vo khong thng Mi 1909 v thng T

1911, chc l sau nhng kin ghi trong cun sch ca G. V. Plkha-np vit v Tsc-n-sp-xki (xem tp ny, tr. 643 - 687). Ni chung, L-nin nhn xt tt v cun sch ca Xt-clp: trong th gi A. M. Goc-ki, Ngi gi Xt-clp l "tc gi mt cun sch hay ni v Tsc-n-sp-xki" (Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 48, tr. 44). Song, qua nhng kin nhn xt, ta thy r l L-nin phn i mt s lun im ca cun sch; trc ht l nh ca Xt-clp mun xo b ranh gii gia hc thuyt ca Tsc-n-sp-xki v ch ngha Mc. Chng hn, L-nin ch ra li Xt-clp nh sau: "th gii quan ca Tsc-n-sp-xki ch khc h thng cc v sng lp ch ngha x hi khoa hc hin i ch thiu h thng ha v mt vi thut ng khng c r rng"; Ngi nh du hi ch "ch" v vit ngoi l: "qu ng" (xem tp ny, tr. 701). Nhn xt ca L-nin v s pht trin ca t tng x hi Nga c a ra trong cc bi "Cuc "ci cch nng dn" v cuc cch mng v sn - nng dn" (1911), "K nim Ghc-txen" (1912), v.v. v nhm chng li sch bo phn ng v t do ch ngha, nhn xt d nhin cng ni v c cun sch ca Xt-clp ln cun sch ca Pl-kha-np (1909) l ngi xo nha ni dung dn ch - cch mng trong t tng ca Tsc-nsp-xki. 688.
226
C l V. I. L-nin mun ni n nh ngha ca Ph. ng-ghen v s khc nhau gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm c ng-ghen nu ra trong tc phm "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C.Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 282- 284). 692. Di u "T ch ngha duy tm c in n ch ngha duy vt bin chng", nm 1905 -t-xa xut bn tc phm ca Ph. ng-ghen "Lt-vch Ph-bch v s co chung ca trit hc c in c" (xem C.Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 21, tr. 269 - 317). 694. G. V. Pl-kha-np, trong tc phm ca mnh "N. G. Tsc-n-sp-xki", cng a ra kin ny ca Tsc-n-sp-xki v nhng nguyn nhn sp ca La-m (xem "Ngi dn ch - x hi" s I, Lun-n, 1890, tr. 109 v cun sch xut bn nm 1909, tr. 164 (tp ny, tr. 659 - 660)). 697. V. I. L-nin mun ni n phn by trong tp III b "T bn" l "Cc loi thu nhp v nhng ngun ca chng" (xem C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, tp 25, phn II, tr. 380 - 458). u chng cui cng ca phn ny, Mc vit: "Nhng ngi ch c sc lao ng, nhng k s hu t bn v nhng k s hu rung t, m cc ngun thu nhp tng ng l tin cng, li nhun v a t, tc l nhng ngi lao ng lm thu, nh t bn v a ch, l ba giai cp ln ca x hi hin i xy dng trn c s phng thc sn xut t bn ch ngha" (nh trn, tr. 457). 698.
228
229
230
C l, y, V. I. L-nin so snh quan im ca Ph-bch do Tscn-sp-xki trnh by, v tin trnh pht trin ca trit hc vi nhng t tng ca Ph. ng-ghen l ngi, d nhin, hon ton khng cho rng bt u t L. Ph-bch, trit hc "ha vo l lun chung ca khoa hc t nhin v nhn chng hc". Khi ch ra rng "ch ngha duy vt hin i v thc cht l ch ngha duy vt bin chng v n khng cn bt c th trit hc no ng trn cc khoa hc khc", ng-ghen vit trong cun "Chng uy-rinh" nh sau: "Ngay sau khi mi khoa hc ring bit c yu cu phi lm sng t v tr ca mnh trong mi lin h ph bin ca cc vt v tri thc v cc vt, th bt c th khoa hc c bit no v mi lin h ph bin cng tr nn tha. V khi y, trong ton b trit hc c, ch c hc thuyt v t duy v nhng quy lut ca t duy l-gch hnh thc v php bin chng, l cn duy tr c s tn ti c lp ca n. Ton b phn cn li u thuc khoa hc thc nghim v t nhin v lch s" (C. Mc v Ph. ng-ghen. Ton tp, ting Nga, xut bn ln th 2, t. 20, tr. 25). 692.
814
Bn ch dn cc sch bo v ti liu gc
815
B-gu-tsc-xki, V. I-a. T mt qu kh ca x hi Nga. , . . . ., , 1904. [8], 406, XII . 715. "Ci chung", Lun-n. "", , 1859, 44,1 , . 363 364. 644, 714.
bn ch dn cc sch bo v ti liu gc m V. I. L-nin trch dn v ni n

A-v-na-ri-t, R. Khi nim ca con ngi v th gii. A, . oe nomue o upe. . . o, . .. ., , 1901. 91 cp. 566. Ph phn kinh nghim thun tu. pumua ucmo nma. . . . . T.1. . co 2-ro . ., . . , . ., , 1907, XVIII, 124 . 567. An- r- -vch xem X-l-vi-p, . A. ng-ghen, Ph. Chng uy-rinh. ng -gi-ni uy-rinh o ln khoa hc. , . -. , e . 1876 . 1876 . 128, 305, 692.
1864, 186, 15 , . 1. 748. Cau-xky, C. Cch mng x hi , . u u. . . . Ha co . C . . c. . . . . H. . . pycc. pe. co. , . , 1903. 204, 4 . (). 709. Cu-n Phi-s xem Fischer, K Cun-tsi-xki, L. Lch s phong tro cch mng Nga. , . peo . B 2-x ., c . pycc. pex . . c py, .. pycc. ., . c. . 1. (1810 70 .). C., 1908. 395 c. .: . (Ma). 738. Den-A-ve-xta. -A. 370. "D vng", Xanh P-tc-bua. "", ., 1906, 7, . 81 103. 737. * -b-rin, A. M. Ch ngha duy vt bin chng. , A. M. . B .: Ha py. (K xapa cox ). . C., "H ", 1909, . 38 75. 633-642. -ni-xi-c, N. Sch bo ph bnh ni v cc tc phm ca N.G. Tscn-sp-xki. , H. Kpumu o npou . . . C ., . o . . . B. 1. ., , 1908. IX, 336 . 690. -xt-p-xki, Ph. M. Nht k ca nh vn. , . M. . 743. * Mt hoa th ch nhng sch v bi vit trong c bt tch ca V. I. L-nin. Nhng sch bo ny c lu ti Cc lu tr trung ng ca ng thuc Vin nghin cu ca ch ngha Mc-L-nin trc thuc Ban chp hnh trung ng ng cng sn Lin-x.
T ch ngha duy tm c in n ch ngha duy vt bin chng

u . . 11 . . . c . . . , . . . , , 1905. VII, 72 . 694. "Bnh minh", Stuttgart. "", Stuttgart, 1901, 2 3, , . 204 225. 293. B-ga-np, A. T duy v on. , . . .: , . xoo o. ( 1901 1904 r.). C., , 1904, . 95 156. 552.
816
817
ru-gi-nin, A. V. P-lin-ca Xc-x. , A. B. . 651. Ghc-txen, A. I. Ai c li? , A. . ? 651.
( . )... ., , 1907. 421, [2] c. 738, 739, 740, 744, 747-749.
V n "Nhng ngi i Nga". "Be". 1861 r.

( ). : "", ., 1906, 7, . 81 103. 737. Mc, C. Ni chin Php. M, . a . . 1871 . 344.
N. G. Tsc-n-sp-xki. H. . . "", , 1864, 186, 15 , .1. 748.
Nhng ngi tha v nhng k kh tnh.

. B .: , A. . . . . B. 7- . ., 8 . . V. ., , 1905, . 314 348. 644-645, 714-715.
T bn. Ph phn khoa kinh t chnh tr, t. I. 1867. a. , . I. 1867 . 255, 554. T bn. Ph phn khoa kinh t chnh tr. T. I-III. 1867-1894.
a. 1894 . 108, 154, 190, 359, 380. , . I-III. 1867
Vn tp ca A-lch-xan-r I-va-n-vch Ghc-txen xut bn sau khi ng cht. aoua

. . o. , . , 1870. [8], 299 . . . . . . 732.
Very dangerous!!! "", , 1859, 44, 1 ,

. 363 364. : p. 644, 714. Gi th h tr. [Truyn n]. . []. ., 1861. 722, 743. Hc tp hay khng hc tp? e ? ".- ", 1861. 684-687. Hp-inh, H. Nhng . 1902 . . ., , 1907. 4-). 564. nh trit hc hin i , . p, . . c . . ., . , pe. A. . . ., 211 . ( -. VII,
N-cra-xp, N. A. N. G. Tsc-n-sp-xki. Hepaco, H. A. H. . . 742. "Ngi dn ch-x hi", Lun-n. "-m", , 1890, .1, , . 88 175. 644, 646-648, 652, 653, 665666, 675, 676, 682, 683, 684, 685-686. "Ngi i Nga". "", . ., 1861, 1 3, ce. 722, 737, 738, 747. "Ngi ng thi", Xanh P-tc-bua. "Co", . 674. 1858, . LXVII, . 393 441. 719. 1858, . LXXII, 12, . 575 614. 720, 730. 1861, . LXXXVI, 4 . 419 435. 660-661. 1861, . LXXXVII, 5, . 89 117. 659, 672. Ni-c-la-p, P. Ph. Hi k c nhn v vic Ni-c-lai Ga-vri-l-vch Tscn-sp-xki b y kh sai. H, . . o npe mp. (B A ). 1867 1872 . M., "", 1906. 52 . ( -...9). 728, 733. "Nc Nga tr". [Truyn n]. " ". []. ., 1862. 747.
L-nin, V. I. Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc". , B. . " ". 1915 . 363.
V vn php bin chng o m. 1915 . 389.

Lm-k, M. C. Cc v n chnh tr ca M. I. Mi-khai-lp, . I. Pi-xarp v N. G. Tsc-n-sp-xki. , M. K. npo M. . Muxa, . . u H. . .
818
819
Pan-t-l-p, L. Ph. Trch hi k v qu kh. , . . o. ., . , 1905. IV, 340 . 732, 736-739, 740. Ph-bch, L. Phn b sung cho Wesen des Christentums , . Wesen des Christentums xem Feuerbach, L. Zur Beurteilung der Schrift: "Das Wesen des Christentums". Phc m. . 343. Pi-xa-rp, . I. Nhng tht bi ca mt t tng non di. , . . e . 395. [Pl-kha-np, G. V.] Bn v s pht trin ca quan im nht nguyn v lch s. [, . B. ] . . x, . ., . , 1895. 288 . . .: . . 294. Cant chng li Can-t hay l li di chc tinh thn ca ng Bc-stanh. Cant npomu . . "", Stuttgart, 1901, 2 3, , . 204 225. 294.
Ph phn cc nh ph phn nc ta. Kumu u umu.

C., 1906, VII, 400 . 294.
Tr li ng
A. B-ga-np. (Bc th th ba). Omem . A. .( ). .: , . . . . . , c. ., [1910], .70 111. 294.
Ru-xa-np, N.X. Nhng ngi x hi ch ngha phng Ty v Nga. P, . C. uum n u Puu. C., . C, 1908. IV, 393 . . .: . C. Py (. . y.). 690, 736, 470, 745-746. Sa-ga-np, V.N. Ni-c-lai Ga-vri-l-vch Tsc-n-sp-xki khi b kh sai v b y . , B. H. uko u m . Bo. . ., , 1907. V, 42 . 725, 734. S-li-ga xem Zychlinski, F. Sch-xpia, U. Hay d cui cng s r. n, . . 18. Sinl, Ph. Cc nh trit hc. , . . 128. *Su-li-a-ti-cp, V. M. S bin h cho ch ngha t bn trong trit hc Ty u. T -cc-t n E. Ma-kh. m, . M. n ma . . Maxa. M., " -", 1908. 151 c. 551-569.
Materialismus militans. Tr li ng B-ga-np. (Bc th th nht).

Materialismus militans. . . ( ). " C-", [], 1908, 6 7, , . 3 14. 294.
Materialismus militans. Tr li ng B-ga-np. Bc th th hai.

Materialismus militans. . . o. " C-", [], 1908, 8 9, ce, . 3 26. 294. * N. G. Tsc-n-sp-xki. H. . cu. C., "", [1909 ]. 537 . H . . .: 1910. 339, 643-687, 697.
T l lun v thc tin ca cuc u tranh giai cp meo

nm . ., , 1907. 80 . 553. "Ting ci", Xanh P-tc-bua. "m", . 645. "Ting ni ngi dn ch-x hi", [Gi-ne-v]. " -ma", [], 1908, 6 7, , .3 14. 293. 1908, 8 9, cep, . 3 26. 293. Tsc-np, V. M. Ch ngha Mc v trit hc tin nghim. , . . mm . .: , .. o . ., "Co", 1907, . 29 72. 214.
N. G. Tsc-n-sp-xki. (Bi th nht). H. . cu. (C

). "Co - ", , 1890, . 1, , 88 175. 644, 645-649, 652, 653, 665-666, 673, 675, 676, 682-683, 684, 685-686. * Nhng vn c bn ca ch ngha Mc. O npoc u.. C., "H ", 1908. 107 . 294, 339, 547-550.
820
821
Tsc-np, V. M. Nghin cu trit hc v x hi hc. co m. ., "C", 1907. 380 . 214, 274. Tsc-n-sp-xki, N. G . [Bi ph bnh sch:] Nhng nguyn tc ca kinh t quc dn. Sch hng dn ca Vin- hem R-s dnh cho hc sinh v gii kinh doanh. Bn dch ca I. Bp-xt....T.I. Phn th nht. Mt-xc-va. Nm 1860. u, . . [ : ] a p . P Po. . .....T. I. O . . 1860 . "", ., 1861, . L X X X VI, 4 , . 419 453, .: . 661.
10 ..... X. ., , 1906, . 128 156. 683.
t lng bit n . n..
. . .: , . . co 10 ..... , ., . , 1906, . 100 104. 644.
Hot ng kinh t v php lut. u . B .: , . . co 10 ..... IV. ., . , 1906, . 422 463. 707.
Bnh lun thi i. . .: , . . 10 .... III. ., . p, 1906, . 555 563. 697.
Khi nim v kinh t chnh tr hc (theo Min-l). nu (n ). .: ,

. . 10 .... VII. ., . , 1906, . 305 664. 701-703.
Bt k v cc tp ch. Thng Ba 1857. m

1857. , . III, . 148 158. 698.
Lm g ? e? 652, 653, 723, 724 - 726. Liu bt u bin chuyn cha? n?

( . . . . . 1861 .). .: , . . 10 ... . VIII. C., . , 1906, . 339359. 669, 723.
Bt k v cc tp ch. Thng T 1857. .

1857. , . III , . 180 200. 672.
Ch qun ch thng By. . ,

. VI, . 53 150. 670.
Chnh tr. Thng Ba 1862. . 1862. .: , . . 10 .... . , ., . , 1906, . 225 234. 675, 676.
Li ku gi gi nng dn nng n. Nhng
Chnh tr. Thng T 1862. . A 1862.

. , . 235 246. 679.
Cuc u tranh ca cc ng Php di thi Lu-i XVIII v Cc-l X. n n u VIII u K . .: , . .

10 .... . V, ., . , 1906, . 154 219. 673.
ngi c thin gi li cho ti cc bn nng dn nng n! p . ! .: , . . . . , . . . . . ( . )... ., , 1907, . 336 346. 736, 740.
Lc kho nn vn hc Nga thi k G-gn. no . ,: , . .

10 ...... . ., . , 1906, . 1 276. 664, 688 - 689.
hc tp c cha? ? .: ,
. . 10 ... IX. ., . , 1906, . 174 185. 684-686.
M u. . .
, . , . 1, . 1 312. 648, 649, 710 - 713, 720, 722, 724, 738, 743.
o lut v xut bn Php. no n. .: p, . .
Nguyn l nhn bn ch ngha trong trit hc. An nn . .: , . .
822
823
10 .... VI. ., . , 1906, . 179 239. 76, 693, 694. Tsc-n-sp-xki-, N. G. Nhng bc th khng a ch . . .: , . . 10 ..... . ., . , 1906, . 293 318. 722.
T.IV. "Coe" 1858-1859. ( . ). 583 . 672, 673, 707, 708, 719. T. V. "" 1859. "". 526 . 674, 681682. T. VI. " " 1860. ( . . ""). 757 . 76, 670, 693, 694695, 697. T. VII. ( . 1859 .). "" 1860 1861. . . . . . V, 664 . 701-703. T. VIII. "e" 1861. ( . . ""). XXII, 530 . 669, 723.
Nhng bc th v Ty-ban-nha.
n. . . . ., 1875 . , . , . 2546, .: . 658-659.
Ph phn nhng thin kin trit hc chng ch chim hu rung t cng x. a c n n . .: , . .

o 10 .... . V. ., . , 1906, . 304 333. 672.
Ph phn nhng thin kin trit hc chng ch chim hu rung t cng x. n n . "", ., 1858, . L,
12, . 575 614. 720, 729.
T. IX. "" 1862 1863. . "". " ?". II, 246, 317 . 644, 676, 679, 683, 684 - 687. T. X, . 1. ( . 1864 .). , . . . "". III, 445, 312 . 648, 649, 709, 710-713, 720, 721, 722, 724. T. X, . 2. ( . 1888 .). (1849 1863). . (1885-1889). 1080 . . . 722.
Thng Ging 1859. 1859. .: , . .

co 10 ... . V. ., . T, 1906, . 484 526. 681-682.
Thng Su 1859.
1859. .: , . . co 10 ... . V. ., . , 1906, . 209 250. 674. . . , . , . 1, . 33 133. : . . 709. . . . . . . ., 1906. 10. . II. "" 1856. . . 1856 . IV, 658 . 664, 688 - 689. . III. "" 1857. . o 1857 . . . V, 780 . 658 - 659, 672, 697, 698, 699, 700.
T chc sinh hot ca cc nng dn thuc a ch.

. XI. p . B .: , . . 10 .... IV. ., . Ba , 1906, . 526 564. 721.
Ting ni thm. Cu chuyn v mt c gi.
Ton tp gm 10 tp... 10 ...
T bn v lao ng. .
150. 697.
, . VI, .
V cc iu kin mi ca sinh hot nng thn. . "", ., 1858, . LXVII, . 393

441. : . 719.
V ch s hu rung t. n .
.: p, . . 10 ... T. III. ., . , 1906, . 405 504. 699.
824
825
Nguyn nhn sp ca La-m (phng theo Mng-t-xki-). n n (n )."", ., 1861, . L X X X VI I, 5, . 89 117, .: . 659. Vun-t, V. H thng trit hc . , . . . . A. . . ., , 1902. VIII, 436 . 562-564. [X-l-vi-p, . A. ] Th bn v trit hc trong vn hc Nga. [, E. A. ] n . ., "", 1905. XI, 535, I I . . .: A. 696. *Xt-clp, I-u. M. N. G. Tsc-n-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng. , . . . . , . (1828-1889). ., . " ", 1909. 427 . 688-749.
Hrsg. von A. Ruge. Bd. 2. Zrich Winterthur, Literarisches Comptoir , 1843. IV, 288 S. 42. Anti-Dhring xem Engels, F. Herrn Eugen Dhring's Umwlzung der Wissenschaft. [Die Antwort der Redaktion der "Allgemeinen Literatur-Zeitung"]. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. I, Hft. VI, Mai, S. 26 28. 38, 39 - 40. "Archiv fr die Geschichte des Sozialismus und der Arbeiterbewegung", Leipzig, 1913, Bd.3, Htf. 3, S. 528530. 409. Archiv fr Philosophie". 2. Abt xem "Archiv fr systematische Philosophie". "Archiv fr systematische Philosophie", Berlin. 407.
1907, Bd. XIII, Hft. 3, S. 491510; 1908, Bd. XIV, Hft. 4,

S. 477 496. 408. Aristoteles. De anima. 265, 284, 307, 309, 310, 311.
Aliotta, A. La reazione idealistica contro la scienza. Opera premiata dalla Societ Reale di Napoli. Palermo, "Optima", 1912. XVI, 526 p. 410 - 411. Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 7. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1878, 796 S. 396 - 397. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, Dezember 1843 Juli 1844, Bd. 1 2, Hft. I VIII. 7 - 8, 11, 26, 40. 1843, Bd.1, Hft. I, Dezember, S. 117, 1729; 1844, Hft. II, Januar, S. 1 23, 7 - 8, 19, 21, 22, 23. 1843 1844, Bd. 1, Hft. IV, Mrz, S. 1019. 25 - 26. 1844, Bd. 1, Hft. V, April, S. 1823, 2325, 3752. 8, 11, 14, 15, 17 - 18, 26. 1844, Bd. 1, Hft. VI, Mai, S.17 20, 2326, 2628. 8, 38, 39. 1844, Bd. 2, Hft. VII, Juni, S. 18, 848; Hft. VIII, Juli, S. 18 26, 2838; Hft. IX, August, S. 3032. 7, 18 - 19, 20, 30, 4445. Anekdota zur neuesten deutschen Philosophie und Publicistik von B. Bauer, L. Feuerbach, F. Kppen, K. Nauwerck, A. Ruge u. einigen Ungenannten.
De coelo. 264. Die Metaphysik... Grundtext, bersetzung und Commentar nebst erluternden Abhandlungen von A. Schwegler. Bd. 1 4. Tbingen, Fues, 18471848. 4. Bde. 98, 266, 303, 378, 381, 389 - 397. Baillie, J. B. The Origin and Significance of Hegel's Logik, a General Introduction to Hegel's System. London, Macmillan, 1901, XVIII, 375 p. 413. Bauch, B. [Ph bnh sch:] Haas, A. E. Der Geist des Hellenentums in der modernen Physik. Antrittsvorlesung, gehalten, am 17. Januar 1914 in der Aula der Universitt Leipzig. Verlag von Veit und Comp., Leipzig 1914. (32 S.). "Kantstudien". Berlin, 1914, Bd. 19, Hft. 3, S. 391 392, trong mc: Rezensionen. 427. Bauer, B. Bremisches Magazin fr evangelische Wahrheit gegenber dem modernen Pietismus. In: Anekdota zur neuesten deutschen Philosophie und Publicistik von B. Bauer, L. Feuerbach, F. Kppen, K. Nauwerck, A. Ruge u. einigen Ungenannten. Hrsg. von A. Ruge. Bd. 2. Zrich Winterthur, Literarisches Comptoir, 1834, S. 113 134. 40.
Die Judenfrage. Braunschweig, Otto, 1843. 115 S. 23, 26.
826
827
Bauer, B. Neueste Schriften ber die Judenfrage. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. I, Hft. IV, Mrz, S. 10 19. 26.
[Ph bnh sch:]
Hinrichs, politische Vorlesungen. Zweiter Band. Halle, 1843. 489 S. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 1, Hft. V, April, S. 23 25. 24 - 25. Zeitung", Charlottenburg, 1843, Bd. 1 Hft 1. Dezember, S. 1 17. 19 - 20, 21, 22, 23.
[Der Brief an die Redaktion der "Allgemeinen Literatur-Zeitung". Februar 1844 ]. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 1, Hft. VI, S. 2326. Di u chung: Correspondenz aus der Provinz. 4. 38, 39. Bchner, L. Vorwort [zum Buch: "Kraft und Stoff"]. In: Bchner, , L. Kraft und Stoff. Empirisch-naturphilosophische Studien. In allgemein-verstndlicher Darstellung, Frankfurt a. M., Meidinger, 1855, S. VII XVI. 373. Busse, L. Jahresbericht ber die Erscheinungen der anglo-amerikanischen Literatur der Jahre 1893/94. (Falckenberg Armstrong, Fullerton, Wallace, Flint, Ladd, Ormond). "Zeitschrift fr Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 111, Leipzig, 1898, S. 205213. 414.
Von den neuesten Schriften ber die Judenfrage, "Allgemeine Literatur-
Was ist jetzt der Gegenstand der Kritik? "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 2, Hft. VIII, Juli, S. 18 26. 30. Bauer, E. Proudhon. "Allgemeine Literatur-Zeitung". Charlottenburg, 1844, Bd. 1, Hft. V, April, S. 37 52. 8, 11, 14, 15, 17 - 18.
Jahresbericht ber die Erscheinungen der anglo-amerikanischen Literatur der

Jahre 1896/1897. (Berenson Caldwell McTaggart Carus Fraser Lindsay Wenley Seth). "Zeitschrift fr Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 119, Leipzig, 1902, S. 182 204. 416. Cabanis, P.-J.-G. Rapports du physique et du morale de l'homme. T. 12. Paris, Crapart, 1802. 2 vol. 34. Carnot, L.-N. Rflexions sur la Mtaphysique du calcul infinitsimal. Paris, Duprat, 1797. 80 p. 129. Carstanjen, F. Der Empiriokritizismus, zugleich eine Erwiderung auf W. Wundts Aufstze: "Der nave und kritische Realismus" II u. III. "Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie", Leipzig, 1898, Jg. 22, Hft. I, S. 45 95; Hft. 2,S. 190 214; Hft. 3, S. 267 293. 564. Cicero, M. De fato. 376. Clavbergii, J. Defensio cartesiana. Amstelodami, Elzevirius, 1652. [12], 631 p. 86. [Clemens, A.] Clementis Alexandrini opera. Ex recensione Gulielmi Dindorfii. Vol. III. Stromatum VVIII. Scripta minora. Fragmenta. Oxonii, e typ. Clarendoniano, 1869. 694 p. 371, 374. Dannemann, F. Die Naturwissenschaften in ihrer Entwicklung und in ihrem Zusammenhange. Dargest. von F. Dannemann. Bd. 14. Leipzig Berlin, Engelmann, 1910 1913. 4. Bde. 423-424.
[Ph bnh sch:] Union ouvrire. Par Mme. Flora Tristan. Edition populaire. Paris. 1843. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 1, Hft. V, April, S. 18 23. 8.
Bauer, O. [Ph bnh sch:] Dr. Johann Plenge, Marx und Hegel. Tbingen, Laupp 1911. 80. 184 S. (4M.). "Archiv fr die Geschichte des Sozialismus und der Arbeiterbewegung", Leipzig, 1913, Bd. 3, Hft. 3, S. 528 530, trong mc: Literaturbericht. 409. Bayle, P. Dictionnaire historique et critique. T. 1 2. Rotterdam, chez Reiner Leers, 1697. 3 vol. 272 - 273. Beaussire, E. Antcdents de l' Hglianisme dans la philosophie franaise. Dom Deschamps, son systme et son cole. D'aprs un manuscrit et des correspondances indites du XVIIIe sicle. Paris Londres New York, Baillire, 1865. XVI, 233, 3 p. (Bibliothque de philosophie contemporaine. N 3). 353. Bentham, J. Thorie des peines et des rcompenses, ouvrage extrait des manuscrits de M. Jrmie Bentham. Par E. Dumont. T. II. 3 ed. Paris, Bossange, 1826. XI, 429 p. 36. Boltzmann, L. Wissenschaftliche Abhandlungen. Im Auftrage und mit Untersttzung der Akademien der Wissenschaften zu Berlin, Gttingen, Leipzig, Mnchen, Wien. Hrsg. von. Dr. F, Hasenhrl, Bd. 13. Leipzing, Barth, 1909. 3 Bde. 408.
828
829
Dannemann, F. Wie unser Weltbild entstand. Die Anschauungen vom Altertum bis zur Gegenwart ber den Bau des Kosmos. Mit einem Titelbild nach der Rembrandtschen Radierung "Der Astrolog" u. vielen Textbildern. Stuttgart, Franckhsche Verlagsh., [1912]. 99 S. 423-425. Darmstaedter, L. Handbuch zur Geschichte der Naturwissenschaften und der Technik. In chronologischer Darstellung. 2., umgearb. und verm. Aufl. Unter Mitwirkung von R. du Bois-Reymond und C. Schaefer hrsg. von L. Darmstaedter. Berlin, Springer, 1908. X, 1263 S. 426. Darwin, Ch. On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life. London, Murray, 1859. IX, 502 S. 150. De mundo. 277. Dclaration des Droits de l'homme et du citoyen. 27 aot 1789. 28 - 29, 30 - 32. "Deutsch-Franzsische Jahrbcher", Paris, 1844, Lfrg, 1 2, S. 86 114, 182 214. 8, 23, 26, 27. * Dietzgen, J. Die Grenzen der Erkenntnis. (Vorwrts 1877). In: Dietzgen, J. Kleinere philosophische Schriften. Eine Auswahl. Stuttgart, Dietz, 1903, S. 151 161. 494 - 498. * Kleinere philosophische Schriften. Eine Auswahl. Stuttgrt, Dietz, 1903. 4, 272 S. 437 - 546. * Die Moral der Sozialdemokratie. Zwei Kanzelreden. (Volksstaat 1875). In: Dietzgen, J. Kleinere philosophische Schriften. Eine Auswahl. Stuttgart, Dietz, 1903, S. 77 93. 462 - 464. * Die Religion der Sozialdemokratie. Sechs Kanzelreden. (Volksstaat 1870 bis 1875). In: Dietzgen, J. Kleinere philosophische Schriften. Eine Auswahl. Stuttgart, Dietz, 1903, S. 12 76. 441 - 461. * Sozialdemokratische Philosophie. Sieben Kapitel. (Volksstaat 1876). Ibid., S. 94 142. 465 - 490. * Streifzge eines Sozialisten in das Erkenntnistheorie. (Sozialdemokratische Bibliothek, Hottingen Zrich 1887). Ibid., S. 179 272. 503 - 546.
* Das Unbegreifliche. Ein Hauptstck aus der sozialdemokratischen Philosophie. (Vorwrts 1877). Ibid., S. 143 150. 491 - 493. * Unsere Professoren auf den Grenzen der Erkenntnis. (Vorwrts 1878). Ibid., S. 162 178. 499 - 502. Das Wesen der menschlichen Kopfarbeit. Dargest. von einem Handarbeiter. Eine abermalige Kritik der reinen und praktischen Vernunft. Hamburg, Meiner, 1869. VIII, 129 S. 61. * Der wissenschaftliche Sozialismus. (Volksstaat 1873). In: Dietzgen, J. Kleinere philosophische Schriften. Eine Auswahl. Stuttgart, Dietz, 1903, S. 1 11. 437 - 440. Diogenes Laertius. De vitis, dogmatibus et apophthegmatibus clarorum philosophorum. 241, 272, 282, 313 - 314, 322, 324. Du Bois-Reymond, E. ber die Grenzen des Naturerkennens. Ein Vortrag in der zweiten ffentlichen Sitzung der 45. Versammlung deutscher Naturforscher uhd rzte zu Leipzig, am 14. August 1872. Leipzig, Veit, 1872. 39 S. 499 - 500. Ebbinghaus. Experimentelle Psychologie xem Gedchtnis. Ebbinghaus, H. ber das
Ebbinghaus, H. ber das Gedchtnis. Untersuchungen zur experimentellen Psychologie. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1885. IX, 169 S. 419. Engel, B. C. [ph bnh sch:] Hammacher, E. Die Bedeutung der Philosophie Hegels. VIII u. 92 S. Leipzig, 1911. Duncker und Humblot. "Zeitschrift fr Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 148, Leipzig, 1912, S. 9597. 416. Engels, F. [Brief an K. Marx]. 21. September 1874. In: Der Briefwechsel zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844 bis 1883. Hrsg. on A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 4. Stuttgart, Dietz, 1913, S. 366 369. 165.
Herrn Eugen Dhring's Umwlzung der Wissenschaft. 3., durchges. und

verm. Aufl. Stuttgart, Diezt, 1894. XX, 354 S. 548.
Herrn Eugen Dhring's Umwlzung der Wissenschaft. Philosophie.

Politische konomie. Sozialismus. Leipzig, Genossenschaft Buchdruckerei, 1878. VIII, 274 S. 514.
830
831
Engels, F. Die Lage der arbeitenden Klasse in England. Nach eigner Anschauung und authentischen Quellen. Leipzig, Wigand, 1845. 358 S. 69, 468.
Bd. 4. Geschichte der neuern Philosophie von Bacon von Verulam bis Benedict Spinoza. 1847. 392 S. 50. Bd. 5. Darstellung, Entwicklung und Kritik der Leibnizschen Philosophie. 1848. X, 291 S. 50. Bd. 6. Pierre Bayle. Ein Beitrag zur Geschichte der Philosophie und Menscheit. 2., umgearb. und verm. Aufl. 1848. VIII, 308 S. 50. Bd. 8. Vorlesungen ber das Wesen der Religion. Nebst Zuztzen und Anmerkungen. 1851. VIII, 463 S. 49-76, 164. Bd. 9. Theogonie nach den Quellen des classischen, hebrischen un christlichen Altertums. 1857. 447 S. 76. Bd. 10. Gottheit, Freiheit und Unsterblichkeit vom Standpunkte der Anthropologie, Leipzig, Wigand, 1866. VIII, 293 S. 547. Smtliche Werke. Neu hrsg. von W. Bolin u. F. Jodl. Bd. 1 10. Stuttgart, Frommann, 1903 1911. 10 Bde. 412, 419. Bd. 1. Gedanken ber Tod und Unsterblichkeit. neu hrgs. von. F. Jodl. XV, 375 S. 412, 420. Durchges. und
Die Lage Englands. Past and Present By Thomas Carlyle. London

1843. In: Aus dem literarischen Nachla von, K. Marx, F.Engels und F. Lassalle. Hrsg. von. F. Mehring. Bd. I. Gesammelte Schriften von K. Marx ind F. Engels. Von Mrz 1841 bis Mrz 1844. Stuttgart, Deitz, 1902, S. 461 490. 547.
Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philosophie. "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1886, Jg. 4, Nr.4, S. 145-157; Nr. 5, S. 193 209. 507.
Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philosophie.

Revidierter Sonderadbr. aus der "Neuen Zeit". Mit Anhang: Karl Marx ber Feuerbach vom Jahre 1845. Stuttgart, Diezt, 1888. VII, 72 S. 55, 59, 111, 115, 177, 228, 254, 337, 373, 597, 692.
Umrisse zu einer Kritik der Nationalkonomie. "Deutsch-Franzsische Jahrbcher", Paris, 1844, Lfrg, 1 2, S. 86 114. 8.
Vorwort [zur Arbiet: "Die Lage der arbeitenden Klasse in England". 15. Mrz 1845]. In: Engels, F. Die Lage der arbeitenden Klasse in England. Nach eigner Anschauung und authentischen Quellen, Leipzig, Wigand, 1845, S. 7 10. 468.
Bd. 2. Philosophische Kritiken und Grundstze. Durchges. und neu hrsg. von. F. Jodl. 1904. XI, 412 S. 133, 305, 412, 419, 420. Bd. 3. Geschite der Neueren Philosophie von Banco von Verulam bis Benedikt Spinoza. Durchges. und neu hrsg. von F. Jodl. 1906. XI, 388 S. 412. Bd. 4. Darstellung, Entwicklung und Kritik der Leibnizschen Philosophie. Zur neueren Philosophie und ihrer Geschichte. Durchges. und neu hrsg. von F. Jodl. 1910. XII, 448 S. 79-91, 412, 420. Bd. 5. Pierre Bayle. Ein Beitrag zur Geschichte der Philosophie und Menschheit. Mit einer Biogr. Bayles vom Hrsg. Neu hrsg. und biogr. eingeleitet von. W. Bolin. 1905. X, 436 S. 412. Bd. 6. Das Wesen des Christentums. Durchges. und neu hrgs. von W. Bolin. 1903. X, 411 S. 412, 420. Bd. 7. Erluterungen und Ergnzungen zum Wesen des Christentums. Durchges. und neu hrsg. von W. Bolin. 1903. XII, 521 S. 412, 419, 420.
Vorwort zur zweiten Auflage [des Buches: "Herrn Eugen Dhring's

Umwlzung der Wissenschaft"].In: Engels, F. Herrn Eugen Dhring's Umwlzung der Wissenschaft. 2. Aufl. Hottingen Zrich, Verl. der Volksbuchh., 1886, S. IX XVI. 150, 267, 279-280.
Zur Wohnungsfrage. Separatabdruck aus dem "Volksstaat". [Hft. 1 3]. Leipzig, Exped . des "Volksstaat", 1872. 23, 32, 24 S. 438.
Euler, L. Institutiones calculi differentialis cum eius usu in analysi finitorum ac doctrina serierum. Vol. 1 2. Ticini, typ. Galeatii, 1787. 2 vol. 128. Faucher, J. Englische Tagesfragen. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 2, Hft. VII, Juni, S. 1 8; Hft. VIII, Juli, S. 28 38; Hft. IX, August, S. 30 32. 7 -8, 19s. Feuerbach, L. Smtliche Werke. Bd. 4 6, 8 10. Leipzig, Wigand, 1847 1866. 6 Bde.
832
833
Bd. 8. Vorlesungen ber das Wesen der Religion. Nebst Zustzen und Anmerkungen. Durchges. Und neu hrsg. von W. Bolin. 1908. VIII, 459 S. 322, 341, 412, 419, 420. Bd. 9. Theogonie nach den Quellen des klassischen, hebrichen und christlichen Altertums. Durchges. und neu hrsg. von W. Bolin. 1907. IX, 417 S. 412. Bd. 10. Schriften zur Ethik und nachgelassene Aphorismen. Durchges. und. neu hrsg. von F. Jodl. 1911. X, 385 S. 412, 419.
ber Spiritualismus und Materialismus, besonders in Beziehung auf die Willensfreiheit. In: Feuerbach, L. Smtliche Werke. Bd. 10. Gottheit, Freiheit und Unsterblichkeit vom Standpunkte der Anthropologie, Leipzig, Wigand, 1866, S. 37 240. 547.
ber
Darstellung, Entwicklung und Kritik der Leibnizschen Philosophie. Ausbach, 1837. 295 S. 79, 84. Die Gedanken ber Tod und Unsterblichkeit aus den Papieren eines Denkers,
nebst einem Anhang theologisch-satyrischer Xenien, hrsg. von einem seiner Freunde. Nrnberg, Stein, 1830. VIII, 248 S. 50.
Spiritualismus und Materialismus, besonders in auf die Willensfreiheit. 18631866. In: Feuerbach, L. Werke. Neu hrsg. von W. Bolin u. F. Jodl. Bd. 10. zur Ethik und nachgelassene Aphorismen. Duchges. Und von F. Jodl. Stuttgart, Frommann, 1911, S. 91 229. 419.
Beziehung Smtliche Schriften neu hrsg.
Verhltnis zu Hegel. 1840, mit spteren Zustzen. Ibid, Bd. 4, S. 417 424. 90. Vorlufige Thesen zur Reform der Philosophie, 1842. Ibid., Bd. 4, S.
222 244.133, 419, 420.
Grundstze der Philosophie der Zukunft.1843. In: Feuerbach, L.

Smtliche Werke. Neu hrsg. von W. Bolin u. F. Jodl. Bd. 2. Philosophische Kritiken und Grundstze. und neu hrsg. von F. Jold. Stuttgart, Frommann, 1940, S. 245 320. 419, 420.
Vorwort [zu 8. Bd. der Smtlichen Werken]. 1. Januar 1851. In:

Feuerbach, L. Smtliche Werke. Bd. 8. Vorlesungen ber das Wesen der Religion. Nebst Zustzen und Anmerkungen. Leipzig, Wigand, 1851, S. V VIII. 49, 69.
Grundstze der Philosophie der Zukunft. Zrich u. Winterthur, Literarisches Comptoir, 184. IV, 84 S. 38, 54, 291. Herr von Schelling. 1843. Brief an K. Marx. (Nach dem Brouillon). In: Feuerbach, L. Smtliche Werke. Neu hrsg. von W. Bolin u. F. Jodl. Bd. 4. Darstellung, Entwicklung und Kritik der Leibnizschen Philosophie. Zur neueren Philosophie und ihrer Geschichte. Durchges. und neu hrsg. von F. Jodl. Stuttgart, Frommann, 1910, S. 434 440. 90.
Das Wesen der Religion. 1845. In: Feuerbach, L. Smtliche Werke. Neu hrsg. von W. Bolin u. F. Jodl. Bd. 7. Erluterungen und Ergnzungen zun Wesen des Chiristentums. Durchges. und neu hrsg. von W. Bolin. Stuttgart, Frommann, 1903, S. 433505. 54, 419, 420.
Das Wesen des Christentums. Leipzig, Wigand, 1841. XII, 450. S.

50, 51, 419.
Wider den Dualismus von Leib und Seele, Fleisch und Geist. In: Feuerbach, L. Smtliche Werke. Neu hrsg. von W. Bolin u. F. Jodl. Bd. 2. Philosophische Keitiken und Grundstze. Durchges. und neu hrsg. von F. Jodl. Stuttgart, Frommann, 1904, S. 326357. 305, 491.
Kritik des "Antihegel". 1835. Ibid., Bd. 2, S. 17 80. 420. Der Schriftsteller und der Mensch. Eine Reihe humoristischphilosophischer Aphorismen. 1834. Ibid., Bd. 1, S. 236 366. 420.
Spinoza und Herbart. 1836. Ibid., Bd. 4, S. 400 416. 90. Todesgedanken. 1830. Ibid., Bd. 1, S. 1 90. 420. ber die Vernunft; ihre Einheit, Allgemeinheit, Unbegrenztheit. Dissertaion
zur Erlangung des philosophischen Doktorates. Ibid., Bd. 4, S. 299 356. 90.
Zur Beurteilung der Schrift: "Das Wesen des Chritentums".1842. Ibid., Bd. 7, S. 265 275. 419. Zur Kritik der Hegelschen Philosophie. 1839. Ibid., Bd. 2, S. 158
204. 420. Fischer, F. Die Metaphysik, von empirischem Standpunkte aus dargestellt Zur Verwirklichung der Aristotelischen Metaphysik. Basel, Schweighauser'sche Buchh., 1847. VIII, 152 S. 396 .
834
mit besonderer Rcksicht auf Geschichte und Methodik einzelnen Disziplinen. Hrsg. von I. Mller. Bd. 5, Abt. 1). 393.
835 der
Fischer, K. Hegels Leben, Werke und Lehre. Th. 1. Mit dem Bildnis des Verfassers in Heliogravre. Heidelberg, Winter, 1901. XX, 576 S. (Geschichte der neuern Philosophie von K. Fischer. Jubilumsausgabe. 8. Bd.). 166, 185 - 186. Forel, A. Gehirn und Seele. Vortrag gahalten bei der 66. Versammlung deutscher Naturforscher und rzte in Wien am 26. September 1894. 10. Aufl. Stuttgart, Krner, 1907. 45 S. 419. Fourier, Ch. Le nouveau monde industriel et socitaire, ou invention du procd d'industrie attrayante et naturelle distribue en sries passionnes. Paris, Bossange et Mongie, 1892. XVI, 576 p. 40, 44.
Gomperz, Th. Les penseurs de la Grce. Histoire de la philosophie antique. Ouvrage traduit de la deuxime d. allemande par A. Reymond... et prcd d'une prface de M. A. Croiset. Vol. 1. Paris, Alcan, 1904. XVI, 545 p. 273. Grn, K.. Ludwig Feuerbach in seinem Briefwechsel und Nachla sowie in seiner Philosophischen Charakterentwicklung. Bd. 1 2. Leipzig Heidelberg, Winter, 1874. 2 Bde. 420 . Guenther, K. Vom Urtier zum Menschen. Ein Bilderatlas zur Abstammungsund Entwicklungsgeschichte des Menschen. Zugest. Und erlutert von K. Guenther. Bd. 12. Stuttgart, Deutsche Verlags-Anstalt, 1909. 2. Bde. 408. Haas, A.E. Der Geist des Hellenentums in der modernen Physik. Antrittsvorlesung, gehalten am 19. Januar 1914 in der Aula der Universitt Leipzig. Leipzig, Veit, 1914. 32 S. 427. Haeckel, E. Die Lebenswunder. Gemeinverstndliche Studien ber biologische Philosophie, Ergnzungsband zu dem Buche ber die Weltrtsel. Stuttgart, Krner, 1904. XIV, 568 S. 405.
Thorie des quatre mouvemens et des destines gnrales. Prospectus et

annonce de la dcouverte. Leipzig, 1808. [4], 425, 3 p. 40, 44, 45.
Trait de l'association domestique-agricole. T. 1 2. Paris Londres,

Bossange et Mongie, 1822. 2 vol. 40, 44. "Frankfurter Zeitung", Frankfurt a. M., 1904, Nr. 348. 1. Morgenblatt, 15. Dezember, S. 1 3. 405. Gans, E. Vorrede des Herausgebers [zum Buch von G. W. F. Hegel "Vorlesungen ber die Philosophie der Geschichte"]. 8. Juni 1837. In: Hegel, G. W. F. Werke. Vollst. Ausg. durch einen Verein von Freunden des Verewigten: Ph. Marheineke u. a. Bd. 9. Vorlesungen ber die Philosophie der Geschichte. Hrsg. von E. Gans. Berlin, Duncker u. Humblot, 1837, S. V XVII. 346. Gassendi, P. Exercitationum paradoxicarum adversus Aristoteleos libri septem, in puibus praecipua totius peripateticae doctrinae fundamenta excutiuntur, opiniones ver aut Novae, aut ex vetustioribus obsoletae stabiliuntur, authore Petro Gassendo... Grafianopoli, ex typ. P. Verdirii, 1624. 220 p. 72. Gauss, C. F. Disquisitiones arithmeticae. Lipsiae, 1801. 478 S. 225. Genoff, P. Feuerbachs Erkenntnistheorie und Metaphysik. Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doktorwrde der hohen philosophischen Fakultt der Universitt Bern vorgelegt von P. Genoff. Zrich Selnau, Leemann, 1911. 89 S. 418 - 420. Geschichte der antiken Naturwissenschaft und Philosophie. Bearb. von S. Gnther unh W. Windelband. Nrdlingen. Beck, 1888. VII, 337 S. (Handbuch der klassischen Altertums-Wissenschaft in systematischer Darstellung
Die Weltrtsel, gemeinverstndliche Studien ber monistische Philosophie.

Bonn, Strauss, 1899. X, 473 S. 405. Hammacher, E. Die Bedeutung der Philosophie Hegels fr die Gegenwart. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1911. VIII, 92 S. 416. Hegel, G. W. F. Werke. Vollst, Ausg. durch einen Verein von Freunden des Verewigten: Ph. Marheineke u. a. Bd. 1 19. Berlin Leipzig, Duncker u. Humblot, 1832 1845, 1887. 22 Bde. 94, 95. Bd. 1. Philosophische Abhandlungen. Hrsg. von K. L. Michelet. 1832. XXXIV, 424 S. 94. Bd. 2. Phnomenologie des Geistes. Hrsg. von J.Schulze. 1832. XII, 612 S. 94, 104, 160, 233. Bd. 3. Wissenschaft der Logik. Hrsg. von L. von Henning. Th. 1. Die objektive Logick. Abt. 1. Die Lehre vom Sein, 1833. VIII, 468 S. 94, 95 - 135, 136, 175, 190, 382, 413.
836
837
Bd. 4 Wissenschaft der Logik. Hrsg. von L. von Henning. Th. 1. Die objektive Logik. Abt. 2. Die Lehre vom Wesen. 1834. VIII, 244 S. 94, 134 - 175, 190, 382, 413. Bd. 5. Wissenschaft der Logik. Hrsg. von L. von Henning. Th. 2. Die subfektive Logik, oder; die Lehre vom Begriff. 1834. VIII, 354 S. 94, 175 - 191, 196 - 203, 204 - 208, 215, 216 - 255, 256, 257, 382, 413. Bd. 6. Enzyklopdie der philosophischen Wissenschaften im grundrisse. Th. 1. Die Logik. Hrsg. und nach Anleitung der vom Verfasser gehaltenen Vorlesungen mit Erluterungen und Zustzen versehen von L. von Henning. 1840. XL, 416 S. 94, 166, 168, 172, 183 184, 185, 191 - 195, 204, 208 - 216, 217, 218, 224, 254 - 258, 335 - 360. Bd. 7. Abt. 1. Vorlesungen ber die Naturphilosophie, als der Enzyklopdie der philosophischen Wissenschaften im Grundrisse.Th. 2. Hrsg. von K. L. Michelet. 1842. XXX, 2, 696 S. 94. Bd. 7. Abt. 2. Enzyklopdie der philosophischen Wissenschaften im Grundrisse. Th. 3. Die Philosophie des Geistes. Hrsg. von L. Boumann. 1845. X. 470 S. 94. Bd. 8. Grundlinien der Philosophie des Rechts, oder Naturrecht und Staatswissenschaft im Grundrisse. Hrsg. von E. Gans. 1833. XX, 440 S. 94. Bd. 9. Vorlesungen ber die Philosophie der Geschichte. Hrsg. von E. Gans. 1837. XXIV, 446 S. 94, 335 - 346. Bd. 10. Vorlesungen ber die sthetik. Hrsg. von H. G. Hotho. Abt. 1. Bd. 1. 1835. XX, 548 S. 94. Abt. 2. Bd. 2. 1837. X, 466 S. 94. Abt. 3. Bd. 3. 1838. VIII, 582 S. 94. Bd. 11. vorlesungen ber die Philosophie der Religion. Nebst einer Schrift ber die Beweise von Dasein Gottes. Hrsg. von Ph. Marheineke. Bd. 1. 1832. XVI, 376 S. 94. Bd. 12. Vorlesungen ber die Philosophie der Religion. Nebst einer Schrift ber die Beweise vom Dasein Gottes. Hrsg. von Ph. Marheineke. Bd. 2. 1832. VI, 483 S. 94. Bd. 13. Vorlesungen ber die Geschichte der Philosophie, Hrsg. von K. L. Michelet. Bd. 1. 1833. XX, 419 S. 94, 261 - 286, 363.
Bd. 14. Vorlesungen ber die Geschichte der Philosophie. Hrsg. von K. L. Michelet. Bd. 2. 1833. VI, 586 S. 94, 287 - 328. Bd. 15. Vorlesungen ber die Geschichte der Philosophie. Hrsg. von K. L. Michelet. Bd. 3. 1836. VIII, 692 S. 94, 329 - 331. Bd . 16. Vermischte Schriften. Hrsg. von F. Frster u. L. Boumann. Bd. 1. 1834. VI, 406 S. 94. Bd. 17. Vermischte Schriften. Hrsg. von F. Frster u. L. Boumann. Bd. 2. 1835. VI, 470 S. 94. Bd. 18. Philosophische Propdeutik. 1840. XXII, 2, 205 S. 94. Hrsg. von K. Rosenkranz.
Bd. 19. Briefe von und an Hegel. Hrsg. von K. Hegel. Th. 1. 1887. XII, 430 S.; Th. 2. 1887. 399 S. 94, 413. Werke. Vollst. Ausg. durch einen Verein von Freunden des Verewigten: Ph. Marheineke u. a. 2. unvernd. Aufl. Bd. II. Phnomenologie des Geistes. Hrsg. von J. Schulze. Berlin, Dunker u. Humblot, 1841. XII, 591 S. 12, 20, 37 - 38, 41, 42 - 43
Cours d'esthtique. Analys et trad. En partie, par. Ch. Bnard. T. 1 3. Paris Nancy, 1840 1848. 3 vol. 353.
Einleitung [zum Buch; "Vorlesungen ber die Philosophie der Geschichte"]. In: Hegel, G. W. F. Werke. Vollst. Ausg. durch einen Verein von Freunden des Verewigten: Ph. Marheineke u. a. Bd. 9. Vorlesungen ber die Philosophie der Geschichte. Hrsg. von E. Gans. Berlin, Duncker u. Humblot, 1837, S. 3 74. 335 - 339, 344.
Einleitung [zur Arbeit: "Wissenschaft der Logik"]. Ibid., Bd. 3. Wissenschaft der Logik. Hrsg. von L. von Henning. Th. 1. Die objektive Logik. Abt. 1. Die Lehre vom Sein. Berlin, Duncker u. Humblot, 1833, S. 26 48. 104 - 109. Hegel's Phylosophy of Mind. Transl. from the Encyclopaedia of the Philosophical Sciences with five Introductory Essays by W. Wallace. Oxford, Clarendon Press, 1894. 320 p. 414.
The Logic of Hegel. Transl. from the Encyclopaedia of the philosophical Sciences by W. Wallace., 2-d ed., rev. and augm. Oxford, Clarendon Press, 1892. XXVI, 440 p. 413.
838
839
Hegel, G. W. F. Logique de Hegel.Trad. pour la premire fois et accompagne d'une introd. et. d'un comment. perptuel par A. Vra. T. 1. Paris, Ladrange, 1859. VII, 356 p. 348, 353.
Holbach, P.- H. Systme social, ou Principes naturels de la morale et de la politique... T. 1-2. Paris, Niogret, 1822. 2 vol. 35. Janet, P. tudes sur la dialectique dans Platon et dans Hgel. Paris, Ladrange, 1861. LVI, 396 p. Trn ba c nm xut bn: 1860. 353. Jodl, F. Lehrbuch der Psychologie. Stuttgart, Cotta, 1896. XXIV, 768 p. 419. [Jungnitz, E.] Herr Nauwerk und die philosophische Facultt. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 1, Hft. VI, Mai, S. 17-20. K tn: J. 8. Kant, I. Kritik der reinen Vernunft. 2. hin und weinder verbesserte Aufl. Riga, Hartknoch, 1787. XLIV, 884 S. 86, 109, 182-183, 480-481, 492, 515, 536-537
Phnomenologie des Geistes.
Mit einer Einleitung und einigen erluternden Anmerkungen am Fusse der Seinten fr der akademischen Gebrauch hrsg. von G. J. P. J. Bolland. Leiden, Adriani, 1907. XXXVIII, [2], 752 S. 429.
Philosophie de la nature. Trad. pour la premire fois et accompagne

d'une introd. et d'un comment. perptuel par A. Vra. T. 1. Paris, Ladrange, 1863. XII, 628 p. 353.
Philosophie de la religion. Trad. pour la premire fois et accompagne

de plusieurs introd. et d'un comment. perptuel par A. Vra. T. 1-2. Paris, Baillire. 1876 - 1878. 2 vol. 353.
Philosophie de l'esprit. Trad. pour la premire fois et accompagne

de deux introd. et d'un comment. perptuel par A. Vra. T. 1-2. Paris, Baillire. 1867 - 1869. 2 vol. 353.
Kritik der Urteilskraft. 3. Aufl. Berlin, Lagarde, 1799. LX, 482

S. 141.
Vorrede zur zweiten Auflage [der Arbeit: "Kritik der reiner Vernunft"].
In: Kant, I. Kritik der reinen Vernunft. 2. hin und wieder verbesserte Aufl. Riga, Hartknoch, 1787, S. VII XLIV. 109, 480-481, 492, 515, 536-537. "Kantstudien", Berlin, 1914, Bd. 19, Hft. 3, S. 391 392. 427. Kleinpeter, H. Die Erkenntnistheorie der Naturforschung der Gegenwart. Unter Zugrundelegung der Anschauungen von Mach, Stallo, Clifford, Kirchhoff, Hertz, Pearson und Ostwaltd. Leipzig, Barth, 1905. XII, 156 S. 564. Lagrange, J. -L. Thorie des fonctions analytiques, conten. les pricipes du calcul differentiel... 3 d., rev. et suiv. d'une note, par J. -A. Serret. Paris, Bachelier, 1847. XII, 399 p. 128.
Vorbericht [zur Arbei: "Wissenschaft der Logik"]. 21. Juli 1816.

In: Hegel, G. W. F. Werke. Vollst. Ausg. durch einen Verein von Freunden des Verewigten: Ph. Marheineke u. a. Bd. 5. Wissen schaft der Logik. Hrsg. von L. von Henning. Th. 2. Die subjektive Logik, oder: die Lehre vom Begriff. Berlin, Duncker u. Humblot, 1834, S. 3-4. 202.
Vorrede zur ersten Ausgabe [der
Arbeit: "Wissenschaft der Logik"]. 22. Mrz 1812. Ibit., Bd. 3. Wissenschaft der Logik. Hrsg. von L. von Henning. Th. 1. Die objektive Logik. Abt. 1. Die Lehre vom Sein. Berlin, Ducker u. Humblot, 1833, S. 3-9, 95-96. Arbeit: "Wissenschaft der Logik"]. 7. November 1831. Ibit., S. 10-25. 97-103.
Vorrede zur zweiten Ausgabe [der
Trait de la rsolution des quations numriques de tous les degrs...

Nouv. d., rev. XII, 312 p. 128. et augm. par l'auteur. Paris, Courcier, 1808.
Wissenschaft der Logik. Bd. 1. Die objecketive Logik. Buch 1-2. Nrnberg, Schrag, 1812-1813, 2 Bde. 150.
Helvtius, C.-A. De 1822. 2 vol. 36. l'Esprit. Nouv. d. T. I-II. Paris, Chasseriau,
Lange, F. A. Geschichte des Materialismus und Kritik seiner Bedeutung in der Gegenwart. Iserlohn, Baedeker, 1866. XVI, 564 S. 420, 538, 540-542. Lassalle, F.Die Philosophie Herakleitos de Dunklen von Ephesos. Nach einer neusen Sammlung seiner Bruchstcke und der Zeugnisse de Alten dargestellt. Bd. 12. Berlin, Duncker, 1858. 2 Bde. 363-377, 378.
Herwegh, G. Das Lied vom Hasse. 451. Hibben, J. G. Hegel's Logic, an Essay in Interpretation. New York, Scribner, 1902. 313 p. 414.
840
841
Lassalle, F. Vorwort [zur Arbeit: "Die Philosophie Herakleitos des Dunklen von Ephesos"]. August 1857. In: Lassalle, F. Die Philosophie Herakleitos des Dunklen von Ephesos. Nach einer neuen Sammlung seiner Bruchstcke und der Zeugnisse der Alten dargestellt. Bd. 1. Berlin, Duncker, 1858, S. IIIXV. K tn: Der Verfasser. 364-366. Le Bon, G. L'volution de la matire. Avec 62 fig. Photographies au laboratoire de l'auteur. Paris, Flammarion, 1905. 389 p. (Bibliothque de philosophie scientifique). 596.
Rsolutions relatives l'Alliance. In: Rsolutions du congrs gnral

tenu la Haye du 2 au 7 septembre 1872. Londres, Graag, 1872, p. 12 14. (Association internationale des travailleurs). 456.
Vorrede [zur Arbeit: "Die heilige Familie, oder Kritik der kritischen
Kritik"]. September 1844. In: Marx, K. u. Engels, F. Die heilige Familie, oder Kritik der kritischen Kritik. Gegen Bruno Bauer und C0. Frankfurt a. M., Literarische Anstalt (J. Rtten), 1845, S. III IV. 7. Marx, K. [Brief an F. Engels]. 1. Februar 1858. In: Der Briefwechsel zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844 bis 1883. Hrgs. von A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 2. Stuttgart, Dietz, 1913, S. 241 243. 363, 377.
L'volution des forces. Avec 42 fig. photographies au laboratoire de

I'auteur. Paris, Flammarion, 1907. 386 p. (Bibliothque de philosophie scientifique). 596. Leibniz, G. W. Essais de Thodice sur la bont de Dieu, la libert de l'homme, et l'origine du mal. Amsterdam, Troyel, 1710. 854 p. 84.
[Brief an F. Engels]. 10. Mai 1870. Ibid., Bd. 4, S. 283 284.

80.
Nouveaux essais sur l'entendement humain par l'auteur du systme de

l'harmonie pretablie. In: Leibniz, G. W. Oeuvres philosophiques en latin et en franais, tires de ses manuscrits et publies par M. Rud. ric Raspe, avec une prface de Kaestner. Hanovre, Pockwitz, 1764, p. 1 496. 84, 85-86, 87. Lipps, T. Naturwissenschaft und Weltanschauung. Vortrag gahalten auf der 78. Versammlung deutscher Naturforscher un rzte in Stuttgart. Heidelberg, Winter, 1906. 40 S. 429. Lucas, R. Bibliographie der radioaktiven Stoffe. Hamburg Leipzig, Voss, 1908. 92 S. 406. Mach, E. Grundri der Physick fr die hheren Schulen des Deutschen Reiches bearb. von F. Harbordt und M. Fischer. T. 1 2. 2. Aufl. Leipzig Wien, Freytag Tempsky, 1905 - 1908. 2. Bde. 406. Mariano, R. La philosophie contemporaine en Italie. Essai de philosophie hglienne... Paris Londres New York, Baillire, 1868. VIII, 162, 12 p. 354. Marx, K. u. Engels, F. Die heilige Familie, oder Kritik der kritischen Kritik. Gegen Bruno Bauer un C0. Frankfurt a. M., Literarische Anstalt (J. Rtten), 1845. VIII, 336 S. 7-46.
Das Kapital. Kritik der politischen konomie. Bd. III. T. 2.

Buch III: Der Gasamtproze der kapitalistischen Produktion. Kapitel XXIX bis LII. Hrsg. von F. Engels. Hamburg, Meiner, 1894. IV, 422 S. 698.
Der leitende Artikel in Nr. 179 der Klnischen Zeitung. "Rheinische

Zeitung fr Politik, Handel 10. Juli. Beiblatt zu Nr. 191 12. Juli. Beiblatt zu Nr. Nr. 195, 14. Juli. Beiblatt zu 2. 432. und Gewerbe", Kln, 1842, Nr. 191, der Rheinischen Zeitung, S. 1; Nr. 193, 193 der Rheinischen Zeitung, S. 2; Nr. 195 der Rheinischen Zeitung, S. 1
Marx ber Feuerbach (niedergeschrieben in Brssel im Frhjahr 1845).

In: Engels, F. Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philosophie. Revidierter Sonderabdr. aus der "Neuen Zeit". Mit Anhang: Karl Marx ber Feuerbach vom Jahre 1845. Stuttgart, Dietz, 1888, S. 69 72. 228, 373, 663.
Nachwort [zur 2. Auflage des 1. Band "Des Kapitals"]. In: Marx, K.

Das Kapital. Kritik der politischen konomie. Bd. I. Buch I: Der Produktionsproze des Kapitals. 2. verbesserte Aufl. Hamburg, Meiner, 1872, S. 813 822. 187, 688.
Manifest der Kommunistischen Partei. Verffentlicht im Februar 1848.

London, "Bildungs-Gesellschaft fr Arbeiter", 1848. 30 S. 69, 150, 507, 698.
Vorwort [zur Arbeit: "Zur Kritik der politischen konomie"]. In:

Marx, K. Zur Kritik der politischen konomie. Hft. 1. Berlin, Duncker, 1859, S. III VIII. 507-508.
842
Nol, G. La logique de Hegel. Paris, Alcan, 354.
843
Marx, K. Zur Judenfrage. "Deutsch-Franzsische Jahrbcher", Paris, 1844, Lfrg. 1 2, S. 182 214. 23, 26-27, 28.
1897. VIII, 189 p. 347-
Zur Kritik der politischen konomie. Hft. 1. Berlin, Duncker, 1859.

VIII, 170 S. 507-508. McTaggart, J. E Studies in the Hegelian Dialektik. Cambridge, at the University Press, 1896. XVI, 259 p. 416. Michelet, K. L. u. Haring, G. H. Historisch-kritische Darstellung der dialektischen Methode Hegels. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1888. XVI, 174 S. 417. "Mind", London, 1913, vol. XXII, No. 86, April, p. 280 284. 409410. Ngeli, K. W. Die Schranken der naturwissenschaftlichen Erkenntnis. Vortrag..., gehalten in der zweiten allgemeinen Sitzung. In: Tageblatt der 50. Versammlung deutscher Naturforscher und rzte in Mnchen 1877. Bielage. Mnchen, September 1877, S. 3 18. 499-502. Napolon. Penses de Napolon. Paris, Payot, [1913]. 120 p. (Bibliothque miniature. 14). 426-427. Nernst, W. Le dveloppment de la chimie gnrale et de la chimie physique "Revue gnrale des Sciences pures et appliques", Paris, 1908, N 5, 15 mars, p. 180184. Di u chung: Les Progrs les plus importants des disciplines chimiques dans les quarante dernires annes. 599. "Neue Rheinische Zeitung", Kln. 69. "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1886, Jg. 4, Nr. 4, S. 145 157; Nr. 5, S. 193 209. 506.
La logique de Hegel. "Revue de Mtaphysique et de Morale",

Paris, 1894, t. II, p. 36 57, 270 298, 644 675; 1895, t. III. p. 184 210, 503 526; 1896, t. IV, p. 62 85, 585 614. 347.
[Ph bnh sch:] William Wallace. Hegel's Philosophy of Mind.

Transl. From the Encyclopaedia of the Philosophical Sciences with five Introductory Essays. Oxford, at the Clarendon Press, 1894; Henry Frowde, London. "Reuve philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1894, T. XXXVIII, novembre, p. 540. K tn: G. N. 413.
[Ph bnh sch:] William Wallace. Prolegomena to the Study of

Hegel's Philosophy and Especially of his Logic. Oxford, at the Clarendon Press, 1894; London, Henry Frowde. "Reuve Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1894, T. XXXVIII, novembre, p. 538 540. 413. Norstrm, V. Naives und wissenschaftliches Weltbild. "Archiv fr systematische Philosophie", Berlin, 1907, Bd. XIII, Hft. 3, S. 491 510; 1908, Bd. XIV, Hft. 4, S. 447 496. 408. Paulsen, F. Einleitung in die Philosophie. 6. Aufl. Berlin, Hertz, 1899. XVI, 448 S. 401-404.
Vorwort zur ersten Auflage [der Arbeit: "Einleitung in die Philosophie"]. In: Paulsen, F. Einleitung in die Philosophie. 6. Aufl. Berlin, Hertz, 1899, S. III XI. 401. Pearson, K. The Grammar of Science. London, Scott, 1892. XVI, 493 S. 163. Pelazza, A. R. Avenarius e l'empiriocriticismo. Torino, Bocca, 1909. 129 p. 408. Prs, J. Rivista di Filosofia. 1911, janvier juin. "Revue Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1911, T. LXXII, septembre, p. 332 335. 414. Perrin, J. Les atomes. Avec 13 fig. Paris, Alcan, 1913. XVI, 296 p. (Nouvelle collection scientifique). 409.
18911892, Jg. X, Bd. I, Nr. 7, S. 198 203; Nr. 8, S. 236 243;

Nr. 9, S. 273 282. 170.
18971898, Jg. XVI, Bd. II, Nr. 4, S. 545 555. 293-294.

18981899, Jg. XVII, Bd. I, Nr. 5, S. 133 145. 293-294. 18981899, Jg. XVII, Bd. I, Nr. 19, S. 589 596; Nr. 20, S. 626 632. 293 - 294. Newton, I. Principes mathmatiques de la philosophie naturelle. T. 1 2. Paris, Desaint et Saillant, Lambert, 1759. 2 vol. 128.
Trait de chimique physique. Les principes. Paris, Gauthier Villars, 1903. XXVI, 300 p. 418.
844
845
Perry, R. B. Present Philosophical Tendencies: a Critical Survey of Naturalism, Idealism, Pragmatism und Realism, together with a Synopsis of the Philosophy of William James. London New York, Longmans a. Green, 1912. XV, 383 p. 409-410. Petzoldt, J. Einfhrung in die Philosophie der reinen Erfahrung. Bd. 1 2. Leipzig, Teubner, 1900 1904. 2 Bde. 564. Pflaum, Ch. D. Bericht ber die italienische philosophische Literatur des Jahres 1950. "Zeitschrift f Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 129, Leipzig, 1906, S. 94 105. 417. "Philosophische Studien", Leipzig, 1895 1896, Bd. 12, Hft. 3, S. 307 408; 1896 1897, Bd. 13, Hft. 1, S. 1 105; Hft. 3, S. 323 433. 564-565. Planck, M. Das Prinzip der Erhaltung der Energie. 2. Aufl. Leipzig Berlin, Teubner, 1908. XVI, 280 S. (Wissenschaft und Hypothese. VI). 406. Plato. Kratylos. 374 - 376.
Zu Hegel's sechzigstem Todestag. "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1891

1892, Jg. X, Bd. I, Nr. 7, S. 198203; Nr. 8, S. 236243; Nr. 9, S. 273282. 169. Plenge, J. Marx und 430 -433. Hegel. Tbingen, Laupp, 1911. 184 S. 409, 415,
Vorwort [zur Arbeit: "Marx und Hegel". 18 Januar 1911]. In: Plenge, J. Marx und Hegel. Tbingen, Laupp, 1911, S. 36.
430. Poincar, H. La Science et l'hypothse. Paris, Flammarion [1902]. 284 p. (Bibliothque de philosophie scientifique). 575. Prantl, K. Fischer Friedrich. In: Allgemeine Deutsche Biographie. Bd.7. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1878, S. 66 67. 397. " Preuische Jahrbcher", Berlin. 415.
1913, Bd. 151, Hft. 3, S. 415 436. 415.

Proudhon, P.-J. Qu'est - ce que la proprit? ou Recherches sur le principe du droit et du gouvernement. 1-er mmoir. Paris, Brocard, 1840. 244 p. 8, 10, 11, 15 - 18. Raab, F. Die Philosophie von Richard Avenarius. Systematische Darstellung und immanente Kritik. Leipzig, Meiner, 1912. IV, 164 S. 409. Rau, A. Friedrich Paulsen ber Ernst Haeckel. Eine kritische Untersuchung ber Naturforschung und moderne Kathederphilosophie. 2. Aufl. Berlin, Breitenbach u. Brackwede, 1907. 48 S. (Flugschriften des Deutschen Monistenbundes. Hft. 3). 429. Reichardt, C. Schriften ber den Pauperismus. "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1843, Bd. I, Hft. I, December, S. 1729; 1844, Bd. I, Hft. II, Januar, S. 1 23. 7-8. "Rvolutions de Paris", Paris. 20. "Revue de Mtaphysique et de Morale", Paris. 347.
Meno. 293. Parmenides. 106, 114, 331. Phaedo. 298. Phileb. 331. Sophista. 299, 311. Symposion. 277. Theaetetes. 291, 370, 375. Timaeus. 265, 331, 371, 373.
Plechanow, G. Bernstein und der Materialismus. "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1897 1899, Jg. XVI, Bd. II, Nr. 44, S. 545 555. 294.
Konrad Schmidt gegen Karl Marx un Friedrich Engels. "Die Neue

Zeit", Stuttgart, 1898 1899, Jg. XVII, Bd. I, Nr. 5, S. 133 145. 294.
Materialismus oder Kantianismus? "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1898

1899, Jg. XVII, Bd. I, Nr. 19, S. 589 596; Nr. 20, S. 626 632. 294.
1894, t. II, p. 3657, 270298, 644675; 1895, t. III, p. 184 210, 503526; 1896, t. IV, p. 6285, 585614. 347.
"Revue gnrale des Sciences pures et appliques", Paris, 1908, N 5, 15 mars, p. 180 184. 599.
846
847
"Revue Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1894, T. XXXVIII, novembre, p. 538 540. 413.
1902, T. LIV, septembre, p. 312 314. 413. 1904, T. LVII, avril, p. 393 409, 430 431. 414, 418. 1911, T. LXXII, septembre, p. 332 335. 414. 1912, T. LXXIV, dcembre , p. 644 646. 411.
*Rey, A. La Philosophie Moderne. Paris, Flammarion, 1908. 372 p. (Bibliothque de philosophie scientifique). 570 -632.
Schiller, F. C. S. [Ph bnh sch:] Present Philosophical Tendencies: a Critical Survey of Naturalism, Idealism, pragmatism and Realism, together with a Synopsis of the Phylosophy of William James. By Ralph Barton Perry. New York and London: Longmans. Green and C0, 1912. Pp. XV, 383. "Mind", London, 1913, vol. XXII, No. 86, April, p. 280 284, trong mc: Critical Notices. 409-410. Schinz, M. Die Wahrheit der Religion nach den neuesten Vertretern der Religionsphilosophie. Dargest. und beurteilt von M. Schinz. Zrich, Leehmann, 1908. XI, 307 S. 408. Schleiermacher, F. Harakleitos der dunkle, von Ephesos, dargestellt aus Trmmern seines Werkes und den Zeugnissen der Alten. In: Museum der Alterthums-Wissenschaft. Hrsg. von F. A. Wolf u. Ph. Buttmann. Bd. I. Berlin, Realschulbuch., 1807, S. 313 533. 369. Schmidt, F. J. Hegel und Marx. "Preuische Jahrbcher", Berlin, 1913, Bd. 151, Hft. 3, S. 415 436. 415. Schmitt, E. H. Das Geheimnis der Hegelschen Dialektik, beleuchtet vom konkretsinnlichen Standpunkte. Halle a. S., Pfeffer, 1888. XIV, 144 S. 417. Segond, J. [Ph bnh sch:] Antonio Aliotta. La reazione idealistica contro la scienza. 1 vol. grand in 80, XVI 526 pp. Palerme, Casa editrice Optima, 1912. "Revue Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1912., T. LXXIV, dcembre, p. 644 646, trong mc: Notices bibliographiques. 411.
Les principes philosophique de la chimie physique. "Revue Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1904, T. LVII, avril, p. 393 409, trong mc: Revue critique. 418. "Rheinische Zeitung fr Politik, Handel und Gewerbe", Kln, 1842, Nr. 191, 10. Juli. Beiblatt zu Nr. 191 der Rheinischen Zeitung, S. 1; Nr. 193, 12. Juli. Beiblatt zu Nr. 195 der Rheinischen Zeitung, S. 1 2. 432. Richter, R. [Ph bnh sch:] Stein, Ludwig. Philosophische Strmungen der Gegenwart. Stuttgart, 1908. Verlag von Enke. XVI und 452 S. "Vierteljahrsschift fr wissenschaftliche Philosophie un Soziologie", Leipzig, 1909, Jg, 33, Hft. 1, S. 105 110. 407. Riecke, E. Handbuch der Physik xem Riecke, E. Lehrbuch der Physik zu eigenem Studium und zum Gebrauche bei Vorlesungen.
Lehrbuch der Physik zu eigenem Studium und zum Gebrauche bei Vorlesungen. Bd. 1 2. 4., verb. u. verm. Aufl. Leipzig, Veit, 1908. 2 Bde. 406. Ritter, H. Geschichte der Jonischen Philosophie, Berlin, Trautwein, 1821, VII, 326 S. 369. "Rivista di Filosofia", Genova, Anno III, 1911, giugno, p. 387 401. 414. Rotta, P. La rinascita dell' Hegel e la filosofia perenne. "Rivista di Filosofia", Genova, Anno III, 1911, giugno, p. 387 401. 414. Salignac, F. Questions de physique gnrale et d'astronomie. Toulouse, Privat, 1908. 62p. 406.
[Ph bnh sch:] J. B. Baillie. The Origin and Significance of

Hegel's Logic, a General Introduction to Hegel's Sytem. 1 vol. in 8 de XVIII, 375 p., London, Macmillan and C0, 1901. "Revue Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1902, T. LIV, septembre, p. 312 314. 413. Seneca, L. De beneficiis. 70. Seth, A.. The Development from Kant to Hegel with Chapters on the Philosophy of Religion. London, Williams a. Norgate, 1882. IV, 170 p. 416-417. Sextus Empiricus. Adversus Mathematicos. 268, 278, 283, 291, 328.
Pyrronische Hypotyposen. 272, 325, 326.
848
849
Simon, T. C. [Ph bnh sch:] Stirling, J. H. The Secret of Hegel: being the Hegelian system in Origin, Principle, Form and Matter. "Zeitschrift fr Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 53, Halle, 1868, S. 268 270, in: Simon, C. ber den gegenwrtigen Zustand der metaphysischen Forschung in Britannien. 417. Spaventa, B. Da Socrate a Hegel. Bari, Laterza, 1905. XVI, 432 S. (Biblioteca di cultura moderna. N. 17). 417.
Grundri der Geschichte der Philosophie fortgefhrt von M. Heinze.

T.1. Das Altertum. 10., mit Namen-und Sachverzeichnis versehene Aufl., bearb. und hrsg. von. K. Praechter. Berlin, Mittler, 1909. XV, 362, 178 S. 273, 297. Ulrici, H. [Ph bnh sch:] The Development from Kant to Hegel with Chapters on the Philosophy of Religion. By A. Seth. Published by the Hibbert Trustees. London, Williams a. Norgate. 1882. "Zeitschrift fr Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 83, Halle, 1883, S. 145 150. 416-417. Vra, A. Introduction la philosophie de Hegel. Paris Londres, Franck, Jeff, 1855.VII, 306 p. 354. Verworn, M. Allgemeine Physiologie. Ein Grundri der Lehre vom Leben. Jena, Fischer, 1895. XL, 584 S. 423.
La filosofia itialiana nelle sue relazioni con la filosofia europiea. Nouva

ed. con note e appendice di documenti a cura di G. Gentile. Bari, Laterza, 1908. XXII, 317 p. 408. Spicker, G. ber das Verhltnis der Naturwissenschaft zur Philosophie. Mit besonderer Bercksichtigung der Kantischen Kritik der reinen Vernunft und der Geschichte des Materialismus von Albert Lange. Berlin, Duncker, 1874. 94 S. 429, 538. Stein, L. Philosophische Strmungen der Gegenwart. Stuttgart, Enke, 1908. XVI, 456. S. 407. Stirling, J. H. The Secret of Hegel: being the Hegelian System in Origin, Principle, Form and Matter. Vol. I II. London, Longmanns, Green..., 1865. 2 vol. 417. Strache, H. Die Einheit der Materie des Waltthers und der Naturkrfte. Wien, Deuticke, 1909. XIII, 142 S. 408. Sue, E. Les mystres de Paris. 19,39, 43-46. Szeliga xem Zychlinski, F. Teichmann, E. Betrachtungen zu einigen neuen biologischen Werken. "Frankfurter Zeitung", Frankfurt a. M., 1904, Nr. 348. 1. Morgenblatt, 15. Dezember, S. 1 3, trong mc: Feuilleton. 405. Tiedemann, D. Geist der spekulatives Philosophie von Thales bis Sokrates. Bd. 1. Marburg, Neue Akademische Buchh., 1791. XL, 392 S. 289. Thomson, J. J. Die Korpuskulartheorie der Materie. Autoris. bers. von G. Siebert. Braunschweig, Vieweg, 1908. VII, 166 S. (Die Wissenchaft. Sammlung naturwissenschaftlicher und mathematischer Monographien. Hft. 25). 406. Ueberweg, F. Grundri der Geschichte der Philosophie. T. 1 3. 5., mit einem Philosophen-und Literatoren-Register versehene Aufl., bearb. und hrsg. von M. Heinze. Berlin, Mittler, 1876 1880. 3. Bde. 401.
Die Biogenhypothese. Eine kritisch-experime telle Studie ber die

Vorgnge in der 114 S. 422-423. lebendigen Substanz. Jena, Fischer, 1903. IV,
Vorwort [zur Arbeit: "Die Biogenhypothese"]. In: Verworn, M. Die

Biogenhypothese. Eine kritische-experimentelle Studie ber die Vorgnge in der lebendigen Substanz. Jena, Fischer, 1903, S. III-IV. 423. "Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie und Soziologie", Leipzig 407. 1898, Jg. 22, Hft. 1. S. 45 95; Hft. 2, S. 190 214; Hft. 3, S. 267 293. 564. 1909, Jg. 33, Hft. 1, S. 105 110. 407. Virchow, R. Die Freiheit der Wissenschaft im modernen Staat. Rede, gehalten in der dritten allgemeinen Sitzung der fnfzigsten Versammlung deutscher Naturforscher und rzte zu Mnchen am 22. September 1877... Berlin, Wiegandt, Hempel u. Parey, 1877. 32 S.. 502. Volkmann, P. Erkenntnistheoretische Grundzge der Naturwissenschaften und ihre Bezeihungen zum Geistesleben der Gegenwart. Allgemein wissenschaftliche Vortrge.2., vollst. Umgearb. Und erw. Aufl. Leipzig Berlin, Teubner, 1910. XXIII, 454 S. (Wissenschaft und Hypothese. IX). 382, 421.
850
851
"Volkszeitung", Berlin, 1876, 13. Januar 469. Wallace, W. Prolegomena to the Study of Hegel's Philosophy and Especially of his Logic. 2-d ed., rev. and augm. Oxford, Clarendon Press, 1894. XVI, 366 p. 413. Weber, L. [Ph bnh sch:] J. Grier Hibben. Hegel's Logic, an Essay in Interpretation, 313 p., Scribner's Sons, New York, 1902. "Revue Philosophique de la France et de l'tranger", Paris, 1904, T.LVII, avril, p. 430 431. 414. Willy, R. Gegen die Schulweisheit. Eine Kritik der Philosophie, Mnchen, Langen Verl. fr Literatur u. Kunst, 1905. 219 S. 564. Windelband, W. Geschichte der alten Philosophie In: Geschichte der antiken Naturwissenschaft und Philosophie. Bearb. von S. Gnther und W. Windelband. Nrdlingen, Beck, 1888, S. 115 337. (Handbuch der klassischen Altertums-Wissenschaft in systematischer Darstellung mit besonderer Rcksicht auf Geschichte und Methodik der einzelnen Disziplinen. Hrsg. I. Mller. Bd. 5, Abt. 1). 393. Wolf, Ch. Anfangsgrnde der Baukunst. 226.
bn ch dn tn ngi
A
A-lch-xan-r Ma-x-oan (356 - 325 trc cng nguyn) thng soi v nh hot ng nh nc ni ting thi c i. 302. A-li-t-ta (Aliota), An-t-ni- (sinh nm 1881) nh trit hc , tc
gi ca mt s tc phm v tm l hc thc nghim v thm m hc; ph phn ch ngha kinh nghim ph phn v ch ngha thc dng. 410 - 411.
Anfangsgrnde der Fortifikation. 226.

Wundt, W. ber naiven und kritischen Realismus. "Philosophische Studien", Leipzig, 1895 1896, Bd. 12, Hft. 3, S. 307408; 18961897, Bd. 13, Hft. 1, S. 1 105; Hft. 3, S 323 433. 564 - 565. Xenophon. Xenophontis memorabilia. Nova ed. stereotypa. Lipsiae, Tauchnitius typ., 1839. V, 155 p. (Xenophontis operum. T. II). 294. "Zeitschrift fr Philosophie und Philosophische Kritik", Bd. 53, Halle, 1868, S. 268 270. 417. Bd. 83, Halle, 1883, S. 145 150 416. Bd. 111, Leipzig, 1898, S. 205 213. 414. Bd. 119, Leipzig, 1902, S. 182 204. 416. Bd. 129, Leipzig, 1906, S. 94 105. 417. Bd. 148, Leipzig, 1912, S. 95 97. 416. [Zychlinski, F.] Eugen Sue: die Geheimnisse von Paris.. Kritik von Szeliga, "Allgemeine Literatur-Zeitung", Charlottenburg, 1844, Bd. 2, Hft. VII, Juni, S. 8 48. 17-19, 44-45.
A-na-xa-go Cla-d-men (khong 500 - 428 trc cng nguyn) nh trit hc c Hy-lp, nh duy vt khng trit . 284 - 285. A-na-xi-man-r Mi-lt (khong 610 - 546 trc cng nguyn) nh
trit hc c Hy-lp theo trng phi Mi-lt, nh duy vt v bin chng t pht. 263.
A-ri-xtc-c Xa-mt ( khong 320 - khong 250 trc cng nguyn)

nh thin vn hc v ton hc c Hy-lp; trong trit hc, theo quan im ca ch ngha Pi-ta-go. 424.
A-ri-xtt (384 - 322 trc cng nguyn) nh bc hc v trit hc c

Hy-lp, nhng tc phm ca ng bao gm hu ht nhng tri thc t c thi by gi; trong trit hc, ng dao ng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. 98, 183, 191, 216, 264, 265, 272,
273, 275, 277, 284, 302 - 311, 318, 376, 387, 381, 389 - 396, 656. A-v-na-ri-t, (Avenarius), Ri-sa (1843 - 1896) nh trit hc t sn
ngi c, mt trong nhng nh sng lp ra ch ngha kinh nghim ph phn. 411, 563 - 567.
c-ghi-r-pu-l, P. E. (1839 - 1863) nh cch mng Nga, gc Hy-lp;

mt trong nhng nh t chc nhm sinh vin Trng i hc tng hp Mt-cx-va; nm 1861 b bt v tuyn truyn cch mng, cht trong t. 738.
852
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
853
ch ngha ci lng v ch ngha xt li, mu toan kt hp ch ngha Mc vi thuyt Can-t trong trit hc. 409.
ng-ghen (Engels), Phri-rch (1820 - 1895) mt trong nhng ngi

sng lp ra ch ngha cng sn khoa hc, lnh t ca giai cp v sn th gii, ngi bn v bn chin u ca C. Mc (xem bi ca V. I. L-nin "Phri-rch ng-ghen" Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 2, tr. 1-14). 7- 8, 24 - 26, 51, 54,
By-li (Baillie), Gim-x Bl-c (1872 - 1940) i biu ca phi Hghen mi Anh, tc gi cun sch v l-gch hc ca H-ghen v l ngi dch tc phm "Hin tng hc tinh thn" ca H-ghen ra ting Anh. 413.
59, 69, 111, 115, 128, 150, 166, 177, 254, 274, 279, 305, 337, 344, 345, 363, 378, 438, 465, 468, 503, 507, 514, 522, 528, 547, 548, 549, 637.
B
By-l (Bayle), Pi-e (1647 - 1706) nh chnh lun v nh trit hc

Php theo ch ngha hoi nghi, mt trong nhng nh khai sng u tin; ph phn ch ngha gio iu tn gio. 34, 272 - 273.
Bc-cli
Ba-bp (Babeuf), Grc-kh (tn tht l Phrng-xoa N-en) (1760 - 1797)

nh cch mng Php, i din ca ch ngha cng sn bnh qun khng tng, ngi lnh o phong tro "nhng ngi bnh ng". 30, 36.
(Berkeley), Gioc-gi (1685 - 1753) nh trit hc phn ng Anh, nh duy tm ch quan. 382, 566, 567, 613, 634. v nh khong vt hc Thu-in; pht trin nguyn t lun v thc y vic truyn b hc thuyt trong ho hc. 133.
Bc-d-li-t (Berzelius), I-n-x I-a-cp (1779 - 1848) nh ho hc
Ba-cu-nin, M. A. (1814 - 1876) nh cch mng Nga, mt trong nhng nh t tng ca ch ngha v chnh ph. 732. Ba-khm-chi-p (Ba-khm-chp*), P. A. (sinh nm 1828 - cht nm no khng r). 726. Bc-t- (Barthez), Pn - Gi-dp (1734 - 1806) bc s v nh sinh l hc Php, ngi theo hot lc lun. 600. Ban-phua (Balfour), c-tuya Gim-x (1848 - 1930) nh hot ng nh
nc Anh, th lnh ca phi bo th; trong cc tc phm trit hc, ng ph phn nhng quan im ca H-ghen. 416.
Bc-xng (Bergson), Hng-ri (1859 - 1941) nh trit hc duy tm phn

ng Php, ngi theo ch ngha phi l; ng coi trc gic l hnh thc cao nht ca nhn thc v trit hc v thm m; nh t tng ca giai cp t sn quc. 411, 568, 574, 607, 609.
Ben-tam (Bentham), I-e-r-mi-a (1748 - 1832) nh nghin cu lut hc v nh x hi hc t sn Anh, i biu ca ch ngha v li. 36. Ben-tp xem Pl-kha-np, G. V. B-cn (Bacon), Phran-xi (1561 - 1626) nh trit hc, nh khoa hc
t nhin, nh s hc v nh hot ng nh nc Anh, ngi sng lp ra ch ngha duy vt Anh. 35, 656.
Bau- (Bauer), Bru-n (1809 - 1882) nh trit hc duy tm c,

mt trong nhng nhn vt ni ting ca phi H-ghen tr, mt phn t cp tin t sn; sau nm 1866 l ngi theo ch ngha t do dn tc; tc gi ca mt s tc phm v lch s o Cc. 7, 14, 19, 22 - 23, 26 - 28, 30, 37 - 38, 43.
B-lin-xki, V. G. (1811 - 1848) nh ph bnh vn hc Nga, nh chnh

lun v nh trit hc, nh dn ch cch mng; ng vai tr xut sc trong lch s t tng x hi v thm m. 644.
Bau- (Bauer), t-ga (1820-1886) nh chnh lun ngi c, thuc phi H-ghen tr; em ca B. Bau-. 11, 14 - 15. Bau- (Bauer), t-t (1882 - 1938) mt trong nhng th lnh ca
ng dn ch - x hi o v ca Quc t II, nh t tng ca * Ch vit ng t trong ngoc l ch h tht.
B-na (Bnard), Sc-l (1807 - 1898) nh trit hc Php, dch sang ting Php v xut bn mt s tc phm ca H-ghen. 353. Bi-c-man (Biedermann), A-l-i-d E-ma-nu-en (1819 - 1885) nh
thn hc v trit hc Thu-s; tm cch lun chng o C-c theo tinh thn ca trit hc H-ghen v tn gio. 471, 472.
B-ga-np, A. (Ma-li-np-xki, A. A.) (1873 - 1928) nh trit hc,

x hi hc v nh kinh t; trc nm 1907 l ng vin bn-s-
854
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
855
vch, sau tch khi ng; xt li ch ngha Mc, to ra mt trong nhng bin tng ca ch ngha kinh nghim ph phn ch ngha kinh nghim nht nguyn. 294, 552, 554.
Buy-kh-n (Bchner), Phri-rch Cc-l Khri-xti-an Lt-vch (1824 1899) nh sinh l hc v nh trit hc c, i biu ca ch ngha duy vt tm thng; chng li cc t tng ca ch ngha x hi khoa hc. 190, 373, 404.
B-gu-tsc-xki (I-a-c-vlp), V. I-a. (1861 - 1915) nh hot ng t

sn - t do ch ngha v nh nghin cu lch s ca phong tro dn tu Nga. 715.
Ca-ba-nt (Cabanis), Pi-e - Ging - Goc-gi (1757 - 1808) bc s, nh

trit hc v chnh khch Php; mt trong nhng nh tin bi ca ch ngha duy vt tm thng. 33, 34.
B-lin (Bolin), Vin-hem An-r-t (1835 - 1924) nh s hc v nh

trit hc duy vt Phn-lan, mn ca L. Ph-bch; cng vi Ph. Git-l xut bn ln th hai Ton tp ca Ph-bch. 412.
Ca-b (Cabet), -chin (1788 - 1856) nh chnh lun Php, i biu

ni ting ca khuynh hng ho bnh trong ch ngha cng sn khng tng. 36.
B-na-pc-t xem Na-p-l-ng I B-na-pc-t. Bn-lng (Bolland), Gh-ra-u-x (1854 - 1922) nh trit hc thuc
phi H-ghen mi H-lan; dch mt s tc phm ca H-ghen sang ting H-lan. 429.
Ca-v-lin, C. . (1818 - 1885) nh chnh lun t sn - t do ch ngha, nh s hc v nh trit hc thc chng Nga. 644, 743, 746, 747. Cc-n (Carnot), La-da - Ni-c-la (1753 - 1823) nh ton hc, nh hot 128. Cc-xta-ni-en (Carstanjen), Phri-rch nh trit hc Thy-s theo phi
Ma-kh, hc tr ca R. A-v-na-ri-t, sau khi A-v-na-ri-t cht, ng bin tp tp ch "Vierteljahrsschrift fr wissenschaftliche Philosophie". 564. ng chnh tr v qun s Php, ngi theo phi cng ho t sn.
Bn-tx-man (Boltzmann), Lt-vch (1844 - 1906) nh vt l hc ngi

o; trong trit hc, ng trn lp trng ch ngha duy vt my mc, ph phn ch ngha duy tm ch quan ca phi Ma-kh v duy nng lun ca V. -xt-van-. 408.
Bt-xi-r (Beaussire), -mi-l - Gic-c - c-mng (1824 - 1889) nh trit hc Php, tc gi mt s tc phm v vn o c. 353. B-m (Bhme), I-a-cp (1575 - 1624) nh trit hc phim thn lun
c, ngi theo thuyt thn b; trong hc thuyt ca B-m cn c c nhng t tng bin chng v duy vt su sc. 62.
Can-t (Cant), Im-ma-nu-in (1724 - 1804) nh trit hc c, ngi

sng lp ra ch ngha duy tm c in c; c trng trong l lun nhn thc ca Can-t l s mu thun, s kt hp nhng yu t ca ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm, th hin trong vic tha nhn "vt t n" tn ti mt cch khch quan. 39,84 -
Bc-cn (Buckle), Hen-ri T-mt
(1821 - 1862) nh s hc t sn t do ch ngha Anh v nh x hi hc theo ch ngha thc chng. 421.
Brt-li (Bradley), Phren-xt Hc-bc (1846 - 1924) nh trit hc phn

ng Anh, nh duy tm tuyt i, ngi ng u phi H-ghen mi Anh. 413, 414, 568.
86, 100, 107, 109, 123, 126, 127, 139, 142, 176 - 183, 188, 189, 204, 206, 219 - 225, 226, 241, 243, 251, 257, 275, 287, 288, 290, 295, 302, 306, 347, 351, 352, 382, 394, 402, 417, 429, 480 - 482, 495, 501, 510, 511, 513, 514, 536, 539, 541 - 524, 572, 575, 636, 637.
197, 292, 492, 634,
Bru-n xem Bau-, Bru-n. Bruy-n-chi-e

(Brunetire), Phc-i-nng (1849 -1906) nh ph bnh v nh nghin cu vn hc ngi Php, mu toan p dng nhng phng php ca khoa hc t nhin v trc ht l thuyt tin ho ca c-uyn vo lch s vn hc. 591.
Can-xi-i-t (Chalcidius) (th k IV) ngi theo phi Pla-tn mi,

dch ra ting la-tinh i thoi ca Pla-tn "Ti-my" v vit li bnh lun tc phm ny. 371, 373.
Cau-xky (Cautsky), Cc-l (1854 - 1938) mt trong nhng th lnh

ca ng dn ch - x hi c v ca Quc t II, lc u l ngi
856
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
857
mc-xt, v sau phn bi ch ngha Mc, l nh t tng ca ch ngha phi gia (ch ngha Cau-xky). 554, 709.
Clanh-p-t (Kleinpeter), Han-x (1869 - 1916) nh trit hc o, theo

ch ngha duy tm ch quan, ngi truyn b ch ngha kinh nghim ph phn. 564.
mt s tc phm, ng gii thch php bin chng ca H-ghen theo tinh thn ch ngha duy tm ch quan; chng li ch ngha Mc. 411.
Clau-bc (Clauberg), Gi-han (1622 - 1665) nh trit hc c, thuc phi Cc-te-di, gn gi vi thuyt ngu nhin. 86. Cl-mng A-lch-xan-ri (khong 150 - 215) nh thn hc C-c gio, nh trit hc duy tm. 371, 374. Coc-nuy (Cornu), Ma-ri - An-phrt (1841 - 1902) nh vt l hc Php,
ni ting v nhng tc phm trong lnh vc quang hc; hon thin nhng th nghim ca Phi-d v vic xc nh tc nh sng.
Dai-ts-np-xki (Da-i-ts-np-xki), P. G. (1842 - 1896) nh cch mng

Nga; nm 1861 b bt; khi trong t, ng vit t truyn n "Nc Nga tr"; b kt n kh sai v b y i Xi-bi-ri; khi tr v phn nc Nga thuc chu u, li tip tc hot ng cch mng. 738.
427. C-hen (Cohen), Hc-man (1842 -1918) nh trit hc duy tm c,

ngi sng lp ra trng phi Mc-bua theo ch ngha Can-t mi. 411.
D-nng -l (khong 490 - 430 trc cng nguyn) nh trit hc c Hy-lp thuc trng phi -l, hc tr ca Pc-m-nt. 268, 271 - 276. Di-ben (Sybel), Hen-rch (1817 - 1895) nh s hc v chnh khch t sn c. 477.
C-oc (Coward), Uy-li-am (1656 - 1725) bc s, nh trit hc thn lun Anh. 35. C-pc-nch (Kopernik), Ni-c-lai (1473 - 1543) nh thin vn hc Ba-lan, ngi sng lp ra h thng nht tm ca v tr. 389, 424, 425, 620. Cn-lin-x (Collins), Gin En-t-ni (1676 - 1729) nh trit hc thn lun Anh, mn ca Lc-c. 35. Cng-i-i-c (Condillac), E-chin Bn-n (1715 - 1780) nh trit hc duy cm v nh thn lun Php, linh mc o Thin cha. 34, 35. Cng-t (Comte), -guy-xt (1798 - 1857) nh trit hc v nh x hi hc t sn Php, ngi sng lp ra thc chng lun. 352, 572. Cra-tin (th k V trc cng nguyn) nh trit hc duy tm c Hylp, hc tr ca H-ra-clt v l ngi thy ca Pla-tn; ng rt ra nhng kt lun c tnh cht tng i cc oan t php bin chng ca H-ra-clt, i ti php ngu bin. 367, 374.
c-m-stt-t (Darmstaedter),
Lt-vch (1846 - 1927) nh ho hc c, ni ting v nhng tc phm v lch s ho hc. 426.

vt Anh, ngi sng lp ra hc thuyt khoa hc v s pht trin ca th gii hu c. 150, 524, 530 - 532, 535 - 546.
c-uyn (Darwin), Sc-l R-bc (1809 - 1882) nh sinh vt hc duy
an-n-man (Dannemann), Phri-rch
(sinh nm 1859) nh nghin cu lch s khoa hc t nhin ngi c. 424 - 425.
-b-rin (I-p-ph), A. M. (1881 - 1963) nh trit hc x-vit, vin

s chnh thc ca Vin hn lm khoa hc Lin-x; t nm 1903 l ng vin bn-s-vch, trong nhng nm 1907 - 1917 theo phi mens-vch, ng vin ng cng sn Lin-x t nm 1928; trong nhng nm 30 ng trn lp trng ca ch ngha duy tm men-s-vch; tc gi ca mt s tc phm v lch s trit hc v v ch ngha duy vt bin chng. 633 - 642.
-cc-t (Descartes), R-n (ting la-tinh Cartesius) (1596 - 1650) nh

trit hc theo thuyt nh nguyn , nh ton hc v nh khoa hc t nhin Php. 32 - 34, 80, 351, 382, 473, 557, 558, 590.
Crt-s (Croce), B-n-t-t (1866 - 1952) nh trit hc t sn, nh

s hc, nh ph bnh vn hc v nh hot ng chnh tr ; trong
858
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
859
-da-mi (Dzamy), T--o (1803 - 1850) nh chnh lun Php, i

biu ni ting ca khuynh hng cch mng trong ch ngha cng sn khng tng. 36.
t-oen (Dodwell), Hen-ri (khong 1700-1784) nh trit hc thn lun Anh. 35. un Xct (Duns Scotus), Gi-han (1265/66-1308) nh trit hc Sct35. uy-boa - Ray-mng (Du Bois-Reymond), -mi-l (1818-1896) nh
sinh l hc c, ni ting v nhng tc phm v in sinh l hc; i biu ca ch ngha duy vt my mc, ngi theo thuyt bt kh tri. 499 - 500. len thi trung c, nh kinh vin, i biu ca thuyt duy danh.
-m-crt A-b--ra (khong 460 - 370 trc cng nguyn) nh

trit hc duy vt c Hy-lp, mt trong nhng ngi sng lp ra nguyn t lun. 283, 285 - 286, 301, 368, 376, 382, 425.
-ni-xi-c, N. 690. -xtut T-ra-xi (Destutt de Tracy), An-tu-an - Lu-i - Clt (1754 1836) chnh khch t sn Php, nh kinh t hc tm thng, nh trit hc chit trung. 10. (1713 - 1784) nh trit hc duy vt Php, nh v thn, mt trong nhng nh t tng ca giai cp t sn cch mng Php th k XVIII, ngi cm u phi bch khoa ton th. 656. cu lch s trit hc ngi Hy-lp thi c i, tc gi tc phm vit v cc nh trit hc c i (gm 10 cun). 241, 272, 282, 313,
uy-hem (Duhem), Pi-e - M-rt - Ma-ri (1861 - 1916) nh vt l l

thuyt Php, nh trit hc v nh nghin cu lch s khoa hc t nhin. 411, 586, 590.
i--r (Diderot), -ni
uy-rinh (Dhring), -gi-ni (1833 - 1921) nh trit hc chit trung

v nh kinh t hc tm thng c, nh x hi ch ngha tiu t sn. 471.
i--gien La-c-x (na u th k III sau cng nguyn) nh nghin
314, 322, 324. i--gien Xi-n-p (khong 404 - 323 trc cng nguyn) nh trit
hc c Hy-lp, mt trong nhng ngi sng lp ra trng phi xi-nch. 243, 271.
uyc-c-hem (Durkheim), -mi-l (1858 - 1917) nh x hi hc thc chng t sn Php 615.
i-uy (Dewey), Gin (1859 - 1952) nh trit hc phn ng, nh x

hi hc v nh s phm M, i biu chnh ca ch ngha thc dng. 411, 607.
p-binh-hau-x (Ebbinghaus), Hc-man (1850 - 1909) nh tm l hc

t sn c, mt trong nhng i biu ch yu ca tm l hc thc nghim. 419.
in-ty (Dilthey), Vin-hem (1833 - 1911) nh trit hc duy tm c,
mt trong nhng ngi sng lp ra "trit hc cuc sng" mt khuynh hng c tnh cht phi l phn ng trong trit hc t sn. 407, 416. ch-x hi, nh trit hc t mnh i n nhng nguyn l c bn ca ch ngha duy vt bin chng. 61, 385, 437 - 440, 441 -
t-ga xem Bau-, t-ga.
t-x-ghen (Dietzgen), I--xp (1828-1888) cng nhn c, nh dn
461, 462 - 464, 465 - 490, 491 - 493, 494 - 498, 499 - 502, 503 - 546, 547, 550. -br-li-u-bp, N. A. (1836-1861) nh ph bnh vn hc v nh 644, 723.
chnh lun Nga, nh trit hc duy vt, nh dn ch cch mng.
-pi-quya (khong 341 - 270 trc cng nguyn) nh trit hc duy vt c Hy-lp, nh v thn, mn ca -m-crt. 312 - 322, 368, 655. -ra-t-xten (khong 276 - 194 trc cng nguyn) nh ton hc,
nh thin vn hc v a l c Hy-lp; ngi u tin xc nh, gn ng di cung kinh tuyn ca qu t. 424.
860
Bn ch dn tn ngi
G
Bn ch dn tn ngi Git-l
861
Ga-li-l (Galilei),
Ga-li-l- (1564 - 1642) nh bc hc , mt trong nhng ngi sng lp ra khoa hc t nhin ton hc thc nghim v ch ngha duy vt my mc. 132, 425, 620.
c, thuc phi H-ghen; bin tp cc tc phm "Trit hc php quyn" v "Nhng bi ging v lch s trit hc" trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi H-ghen mt. 41, 95, 335, 346.
(Jodl), Phri-rch (1849 - 1914) gio s trit hc Pra-ha v Vin, mn ca L. Ph-bch; cng vi V. B-lin xut bn ln th hai Ton tp ca Ph-bch. 418, 419.
Gan-x (Gans), -u-a (1798 - 1839) nh lut hc v nh trit hc
Goc-gi-t L-n-ti-um (khong 483 - 375 trc cng nguyn ) nh trit hc ngy bin c Hy-lp, ngi ng h phi dn ch ch n. 288, 290. Gm-pc-x (Gomperz), T--o (1832 - 1912) nh trit hc thc
chng v nh ng vn hc t sn c, nh nghin cu lch s trit hc c i. 273.
Gt-xen-i (Gassendi), Pi-e (1592 - 1655) nh trit hc duy vt Php,

ngi pht trin nhng t tng ca nguyn t lun v o c hc ca -pi-quya; ng cng ni ting nh cc tc phm nghin cu cc lnh vc thin vn hc, ton hc, c hc v lch s khoa hc. 34, 72, 382, 656.
Gruyn (Grn), Cc-l (1817 - 1887) nh chnh lun tiu t sn c,

mt trong nhng i biu ch yu ca "ch ngha x hi chn chnh". 420.
Gau-x (Gauss), Cc-l Phri-rch (1777 - 1855) nh ton hc c,

tc gi ca nhng tc phm xut sc v ton hc, thin vn hc l thuyt, trc a hc, vt l hc v a t tnh. 225.
Guyn-t (Guenther), Cn-rt (1874 - 1955) nh ng vt hc c. 408.

H
Gay (Gay), Giuy-l (1807 - sau 1876) ngi theo ch ngha cng sn khng tng Php. 36. Ghc-txen, A. I. (1812 - 1870) nh dn ch cch mng, nh trit hc duy vt, nh vn v nh chnh lun Nga. 644, 660, 714 715, 726, 732, 748. Gh-np, Pi-t nh nghin cu lch s trit hc ngi Bun-ga-ri. 418 - 420. Gia-c-by (Jacobi), Phri-rch Hen-rch (1743 - 1819) nh trit hc
c, nh duy tm v nh siu hnh, ngi theo thuyt hu thn; chng li ch ngha duy l, bo v tn ngng v trc gic cm tnh, coi l phng php nhn thc chc chn nht. 226.
Ha-t (Haas), c-tuya -rch (1884 - 1941) nh vt l hc o, chuyn gia trong lnh vc vt l nguyn t. 427. Ha-rinh (Haring), Gioc-gi Vin-hem Hen-rch nh trit hc c,
cng vi C. L. Mi-s-l vit cun "Trnh by theo quan im lch s ph phn phng php bin chng ca H-ghen". 417.
Hc-boc-t (Harbordt), Ph. nh bc hc c. 406. Hc-tli (Hartley), -vt (1705 - 1757) nh tm l hc t sn v nh trit hc duy vt Anh, v ngh nghip l bc s. 35. Hc-tman (Hartmann), -u-a (1842 - 1906) nh trit hc duy tm phn 407. Hai-m (Haym), Ru-n-ph (1821 - 1901) nh nghin cu lch s vn hc v trit hc c, ngi theo thuyt thc chng. 90. Hai-x (Heinze), Mc-x (1835 - 1909) nh nghin cu lch s trit
hc ngi c; bin tp cun "Khi lun v lch s trit hc" ca Ph. I-bc-vch (xut bn ln th 5 - 9). 273, 297, 401. ng c, mt ngi theo ch ngha phi l v thuyt thn b.
Gia-n (Janet), Pn (1823 - 1899) nh trit hc chit trung t sn Php. 353. Gim-x (James), Uy-li-am (1842 - 1910) nh trit hc v nh tm
l hc M, theo ch ngha duy tm ch quan, mt trong nhng ngi sng lp ra ch ngha thc dng. 407, 411, 606, 607, 611,
614, 616, 627.
Ham-ma-kh (Hammacher), -mi-l (1885 - 1916), nh trit hc phn ng c, nh duy tm khch quan. 416.
862
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
863
Hc-bc (Herbart), Gi-han Phri-rch (1776 - 1841) nh trit hc duy tm phn ng, nh tm l hc v s phm c. 90. Hc-tx (Hertz), Hen-rch Ru-n-ph (1857 - 1894) nh vt l hc
c, chuyn gia trong lnh vc in ng hc; xt theo quan im trit hc, l nh duy vt khng trit . 411, 607.
Hi- um (Hume), a-vt (1711 - 1776) nh trit hc t sn Anh, nh

duy tm ch quan, ngi theo thuyt bt kh tri; nh s hc v nh kinh t hc. 142, 220, 328, 402, 560, 634, 636.
Hp-bn (Hibben), Gin Gri- (1861 - 1933) nh l-gch hc M. 414 415. Hp-p-crt (khong 460 - 377 trc cng nguyn) thy thuc v nh
khoa hc t nhin c Hy-lp, mt trong nhng ngi sng lp ra y hc c i. 375.
Hc-vch (Herwegh), Gioc-gi (1817 - 1875) nh th c, ngi dn ch tiu t sn. 451. Hen-ninh (Henning), L--pn (1791-1866) nh trit hc c thuc
phi H-ghen; bin tp cun "Khoa hc l-gch" v phn u cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc" ("L-gch hc") trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi H-ghen mt. 95.
H-b (Hobbes), T-mt (1588 - 1679) nh trit hc Anh, mt trong nhng nh sng lp ra ch ngha duy vt my mc. 34, 35, 559. H-me nh th s thi c tnh cht na thn thoi ca Hy-lp c
i, tc gi ca tp "I-li-t" v "-i-x"; sng vo gia th k XII v VIII trc cng nguyn. 339, 424.
Hen-v-ti-t (Helvtius), Cl--A-ri-an (1715 - 1771) nh trit

hc duy vt Php, nh v thn, mt trong nhng nh t tng ca giai cp t sn cch mng Php th k XVIII. 34, 36, 37.
H-ghen (Hegel), Gioc-gi Vin-hem Phri-rich (1770 - 1831) nh

trit hc c, nh duy tm cp t sn c; cng lao c xy dng mt cch ton din nhng ngun gc l lun ca khch quan, nh t tng ca giai ngha lch s ca H-ghen l php bin chng duy tm, mt trong ch ngha duy vt bin chng. 12,
H-t (Hotho), Hen-rch
Gu-xta-v (1802 - 1873) nh nghin cu lch s ngh thut v nh thm m hc thuc trng phi H-ghen; bin tp cun "Nhng bi ging v m hc" trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi H-ghen mt. 95.
hc duy vt Php, nh v thn, mt trong nhng nh t tng ca giai cp t sn cch mng Php th k XVIII. 37, 382, 556.
Hn-bch (Holbach), Pn - Hng-ri - i-t-rch (1723 - 1789) nh trit
18, 20, 22 - 23, 29, 33, 37 - 38, 40 - 43, 58, 72, 90, 94, 95 - 96, 98 - 103, 104 - 109, 110 - 111, 113 - 124, 126 - 128, 130 - 135, 136156, 157 - 164, 165 - 174, 175 - 184, 185 - 195, 196 - 203, 204238, 241 - 258, 261 - 262, 263 - 286, 287 - 328, 329 - 331, 335 - 346, 347 - 352, 355, 356, 359, 363, 364, 365, 367, 368, 369, 371, 372, 373, 376, 378, 381, 382, 390, 393, 412, 413 - 417, 420, 429, 430, 432, 459, 467, 482, 530 - 532, 535, 545, 560, 590. H-gh-di-t (Hegesias) (cui th k IV - u th k III trc cng
nguyn) nh trit hc c Hy-lp thuc trng phi Ki-r-na-ch hay l trng phi khoi lc 297. trit hc duy vt c Hy-lp, mt trong nhng ngi sng lp ra php bin chng. 112, 276 - 280, 285, 363 - 377, 378, 382, 390, 427.
Hp-inh (Hffding), Ha-ran (1843 - 1931) nh trit hc v tm l hc t sn an-mch, ngi theo thuyt thc chng. 546.
I
I-a-c-vlp, V. I-a. xem B-gu-tsc-xki, V. I-a. I-bc-vch (Ueberweg), Phri-rch (1826 - 1871) nh trit hc t sn v nh nghin cu lch s trit hc ngi c. 271, 297, 401.
H-ra-clt -phe-x (khong 530 - 470 trc cng nguyn) nh
K
Ke- (Caird), -u-a (1835 - 1908) nh trit hc Anh, thuc phi H-ghen mi. 413, 414. K-pl
(Kepler), Gi-han (1571 - 1630) nh thin vn hc c; trn c s hc thuyt C-pc-nch, ng pht hin ra nhng
Hch-ken (Haeckel) , Eng-xt (1834-1919) nh nghin cu khoa hc t

nhin ngi c, nh sinh vt hc ni ting theo thuyt c-uyn; ng u tranh chng ch ngha duy tm trong khoa hc t nhin, tch cc chin u chng ch ngha thn b v ch ngha thy tu.
405, 421,524, 533, 536.
864
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
865
quy lut vn ng ca cc hnh tinh, hon thnh vic lun chng cho h thng nht tm ca v tr. 132, 425.
Ki-a-pen-li (Chiapelli), A-lch-xan-r (1857 - 1931) nh trit hc t sn ,

thuc phi Can-t mi, l tc gi ca mt s tc phm v lch s trit hc, vn hc, ngh thut v tn gio; ph phn ch ngha x hi khoa hc. 411. L
Lp-kp-p (khong 500 - 440 trc cng nguyn) nh trit hc duy vt c Hy-lp, ngi sng lp ra nguyn t lun. 276, 281 - 282, 303, 394. Li-bch (Liebig), I-u-xtt (1803 - 1873) nh bc hc c, mt trong nhng ngi sng lp ra mn nng ho hc. 61. Lp-x (Lipps), T--o (1851 - 1914) nh tm l hc v nh trit
hc t sn c, nh duy tm ch quan, ngi ng h hin tng hc. 427.
La-grng-gi (Lagrange), Gi-dp - Lu-i (1736 - 1813) nh ton hc v nh c hc Php. 128. La M-t-ri (La Mettrie), Giuy-ling - -phr (1709 - 1751) bc s, nh
trit hc Php, i biu ni ting ca ch ngha duy vt my mc.
L (Law), Gin (1671 - 1729) nh kinh t v ti chnh t sn Anh,

b trng B ti chnh Php (1719 - 1720); ni ting v hot ng u c trong vic pht hnh tin giy, hot ng ny b ph sn hon ton. 34.
33, 36, 656. Lai-bni-tx (Leibniz), Gt-phrt Vin-hem (1646 - 1716) nh bc hc v

nh trit hc duy l c, nh duy tm khch quan; trit hc ca Lai-bni-tx cha ng nhng t tng bin chng nh hng nhiu n s pht trin ca trit hc c in c. 32, 34, 36,
L-ri-a (Loria), A-ki-l (1857 - 1943) nh x hi hc v kinh t hc tm thng , k xuyn tc ch ngha Mc. 559. Lc-c (Locke), Gin (1632 - 1704) nh trit hc duy vt Anh; xy dng nhn thc lun duy cm. 33, 35, 36, 84, 255, 316, 559, 656. Lt-tx (Lotze), Ru-n-ph Hc-man (1817 - 1881) nh sinh l hc t sn v nh trit hc duy tm c. 416. L Bng (Le Bon), Guy-xta-v (1841 - 1931) bc s, nh tm l hc v nh x hi hc Php, ngi theo ch ngha duy tm. 596. L-roa (Le Roy), -u-a (1870 - 1954) nh trit hc phn ng, nh
ton hc Php; nh thc dng v thc chng mi, mt trong nhng lnh t ca ch ngha hin i Thin cha gio. 613.
79 - 89, 119, 124, 128, 139 - 140, 153, 165, 350, 559. Lan-gh (Lange), Phri-rch An-bc (1828 - 1875) nh trit hc t sn
c, mt trong nhng i biu u tin ca ch ngha Can-t mi. 420, 429, 538, 541, 546.
Lt-xan (Lassalle), Phc-i-nng (1825 - 1864) nh x hi ch ngha

tiu t sn c, ngi sng lp ra mt trong nhng bin tng ca ch ngha c hi trong phong tro cng nhn c (ch ngha Lt-xan); xt theo quan im trit hc, l ngi duy tm v l ngi theo ch ngha chit trung. 80, 363 - 377, 378, 661, 680.
L-roa (Le Roy), Hen-rch (ting H-lan: De Roy, ting la-tinh: Regius)
Lt-xn (Lasson), A-n-ph (1832 - 1917) nh trit hc c, i biu ni ting ca ch ngha H-ghen mi. 415. L-ng (Lon), Kxa-vi- (1868 - 1935) ch tch hi trit hc Php,
tng bin tp tp ch "Revue de Mtaphysique et de Morale"; nh trit hc duy tm, tc gi mt s tc phm v trit hc Phch-t.
(1598 - 1679) bc s v nh trit hc H-lan, theo ch ngha duy vt my mc v theo thuyt duy cm, ngi sng lp trng phi ca nhng mn duy vt ca -cc-t. 33 - 34.
Lu-ca-x (Lucas), Ri-sa tc gi cun sch "Th mc cc cht phng x". 406. Lu-ghi-nin, V. Ph. (1834 - 1911) nh ho nhit Nga; trong nhng nm 60 tham gia phong tro cch mng. 738. Lu-xtan-l (Loustallot), E-li-d (1762 - 1790) nh chnh lun Php,
nh dn ch cch mng, nh hot ng cch mng t sn Php cui th k XVIII. 20.
347. Lm-k, M. C. (1872 - 1923) nh s hc ngi Nga, tc gi cc tc

phm v lch s phong tro cch mng Nga, v lch s vn hc v bo ch Nga. 645, 739, 740, 744.
866
Bn ch dn tn ngi
M
Bn ch dn tn ngi
867
Mi-khai-lp-xki, N. C. (1842 - 1904) nh x hi hc Nga, nh chnh

lun v nh ph bnh vn hc, nh t tng ca ch ngha dn tu t do ch ngha. 66.
Ma-kh (Mach), Eng-xt (1838 - 1916) nh vt l hc v nh trit

hc o, nh duy tm ch quan, mt trong nhng ngi sng lp ra ch ngha kinh nghim ph phn. 59, 286, 288, 406, 408, 411,
Mi-s-l (Michelet), Cc-l Lt-vch (1801 - 1893) nh trit hc c

thuc phi H-ghen; bin tp cun "Nhng bi vit v trit hc", phn th hai cun "Bch khoa ton th cc b mn trit hc" ("Trit hc t nhin") v "Nhng bi ging v lch s trit hc" trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi H-ghen mt 95, 417.
421, 567 - 568, 573, 578, 580, 586, 590, 591, 607, 632. Ma-l-brng-s (Malebranche), Ni-c-la (1638 - 1715) nh trit hc
duy tm Php, nh siu hnh hc, mt trong nhng i biu ca thuyt ngu nhin. 32, 34, 36.
Ma-ri-a-n (Mariano), Ra-pha-en (1840 - 1912) nh chnh lun v nh trit hc thuc phi H-ghen. 354, 417. Mc (Marx), Cc (1818 - 1883) ngi sng lp ra ch ngha cng sn
khoa hc, nh t tng thin ti v lnh t ca giai cp v sn quc t (xem bi ca V. I. L-nin "Cc Mc (S lc tiu s, km theo s trnh by ch ngha Mc)" Ton tp, ting Vit, Nh xut bn Tin b, Mt-xc-va, t. 26, tr. 51 - 111). 7 - 46, 51, 69,
Mu-ra-vi-p, M.N. (1796 - 1866) nh hot ng nh nc phn ng

ca nc Nga Nga hong; tham gia n p cc cuc khi ngha gii phng Ba-lan nhng nm 1830 - 1831 v 1863 - 1864. 725.
Muy-l (Mller), I-van (1830 - 1917) nh ng vn hc c, gio s 393. Muyn-xtc-bc (Mnsterberg), Hu-g (1863 - 1916) nh tm l hc c
gio s Trng i hc tng hp Ha-vt (M); bo v ch lun trong cc tc phm ca mnh vit v tm l hc. 411.
khoa ng vn c in ca trng i hc tng hp c-lan-ghen.
80, 91, 150, 156, 187, 190, 228, 255, 303, 342, 344, 345, 359, 363, 364, 366, 373, 377, 380, 382, 415, 430 - 433, 438, 465,467, 503, 507, 522, 546, 547, 548 - 549, 554, 661, 698, 706, 707, 709, 728. Mc-hai-n-k (Marheineke), Phi-lip Cn-rt (1780 - 1846) nh thn hc
c theo o Tin lnh v nh nghin cu lch s o C-c, ngi thuc phi H-ghen; bin tp cun "Nhng bi ging v trit hc tn gio" trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi H-ghen mt. 95.
N
Na-p-l-ng I
B-na-pc-t (1769 - 1821) hong Php (1804 1814 v 1815). 31, 342, 426.
Nau-vc-c (Nawerk), Cc-l (1810 - 1891) nh chnh lun c,

ngi thuc nhm "Nhng ngi t do" theo phi H-ghen tr Bc-lanh. 8.
Mc Tt-gc (Mc-tt-gc) (McTaggart), Gin En-lt (1866-1925) nh trit hc Anh thuc phi H-ghen mi. 415, 416. Mc-x-oen (Maxwell), Gim-x Clc (1831 - 1879) nh vt l hc Anh;
xy dng nn thuyt trng in t v thuyt in t ca nh sng. 411.
Neng-xt (Nernst), Van-te Hc-man (1864 - 1941) nh vt l v nh ho l ngi c. 598. N-cra-xp, N. A. (1821 - 1878) nh th Nga, nh dn ch cch mng. 742. N-gh-li (Ngeli), Cc-l Vin-hem (1817 - 1891) nh thc vt hc
c, k th ca hc thuyt c-uyn, mt ngi theo thuyt bt kh tri v siu hnh hc. 499 - 500.
May- (Meyer), I-uc-ghen B-na (1829 - 1897) nh trit hc t sn c, nh duy tm ch quan. 477 - 478, 479. Mi-khai-lp, M. L. (1829 - 1865) nh vn v nh chnh lun, nh dn
ch cch mng; v ph bin t truyn n "Gi th h tr" do ng cng vi N. V. Sen-gu-np vit, nn b kt n kh sai v b y chung thn Xi-bi-ri; ng cht . 739.
N-m-di (Nemesios) (khong th k IV) gio ch -mc-x Phini-ki; trong cc tc phm ca mnh nhan "Bn v bn cht con ngi" c kt hp ch ngha Pla-tn mi vi hc thuyt C-c
868
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
P
869
gio v s bt t ca linh hn, v t do ch, v Cha , v. v..
368, 376. Ni-c-la-p, P. Ph. (1844-1910) nh cch mng v nh chnh lun

Nga; nm 1866 b bt, b kt n kh sai v b y i Xi-bi-ri; trong nhng nm 1867-1872, lao ng kh sai A-lch-xan-rpxki Da-vt cng vi N. G. Tsc-n-s-sp-xki; v sau, gia nhp ng x hi ch ngha-cch mng. 728, 733.
Pc-m-nt -l (cui th k VI - u th k V trc cng nguyn)

nh trit hc c Hy-lp, thuc trng phi -l, hc tr ca Xn-phan. 112, 113.
Pa-xt-r (Pastore), An-ni-ban (1868 - 1956) nh trit hc , nghin cu nhng vn v l-gch ton hc. 411. Pan-t-l-p, L. Ph. (1840 - 1919) nh vn, nh chnh lun v nh
hot ng x hi, ngi tham gia phong tro cch mng trong nhng nm 60; v sau, gia nhp ng dn ch - lp hin. 732,
Nt-s (Nietzsche), Phri-rch (1844-1900) nh trit hc phn ng

c, mt ngi theo ch lun v ch ngha phi l, mt trong nhng bc tin bi v mt t tng ca ch ngha pht-xt. 407.
736, 737, 738, 739. Pe-ranh (Perrin), Ging - Ba-ti-xt (1870 - 1942) nh vt l v ho l
Php; nhng tc phm chnh nhm nghin cu thc nghim s chuyn ng Brao. 409, 418.
Niu-tn (Newton), I-xa-c (1642 - 1727) nh vt l hc, nh thin 128, 425, 590. Noc-st-rm (Norstrm), Vi-ta-li (1856 - 1916) nh trit hc Thyin, ngi theo ch ngha duy tm ch quan. 408. N-en (Nol), Gioc-gi nh trit hc duy tm Php. 347 - 354, 415.
O
vn hc v nh ton hc ngi Anh, ngi sng lp c hc c in.
Pe-ri (Perry), Ran-ph Bc-tn (1876 - 1957) nh trit hc duy tm M, theo ch ngha thc ti mi. 409, 410. Pe-r-tanh (Perrotin), Hng-ri - Gi-dp - A-na -xta -x (1845 - 1904)
nh thin vn hc Php, ni ting v quan st cc "knh" trn sao Ho v quang hon ca sao Th. 426.
Oa-l-x (Wallace), Uy-li-am (1844 - 1897) nh trit hc Anh, i biu ni ting ca phi H-ghen mi Anh. 413. Oi-l (Euler), L--na (1707 - 1783) nh ton hc, vt l hc v thin
vn hc, vin s Vin hn lm khoa hc P-tc-bua v Bc-lanh; phn ln cuc i ng sng Nga. 128.
P-lt-da (Pelazza), A-vr-li (1878 - 1915) nh trit hc . 408. Pt-txn-t (Petzoldt), I--xp (1862 - 1929) nh trit hc phn ng
c, nh duy tm ch quan, hc tr ca E. Ma-kh v R. A-vna-ri-t; chng li ch ngha x hi khoa hc. 564.
Phau-x (Faucher), Giuy-l (Giuy-li-t) (1820 - 1878) nh chnh lun c, ngi thuc phi H-ghen tr. 19. Phc-voc-n (Verworn), Mc-x (1863 - 1921) nh sinh l hc v sinh
vt hc c; v trit hc l ngi theo ch ngha chit trung, gn gi vi ch ngha Ma-kh. 422 - 423.
-bru-tsp, V. A. (1836 - 1912) ngi tham gia phong tro dn chcch mng trong nhng nm 60, nh chnh lun; nm 1861, v tham gia vic ph bin t truyn n "Ngi i Nga" nn b bt v nm 1862 b kt n ba nm kh sai. 738.
-oen (Owen), R-bc (1771 - 1858) nh x hi ch ngha khng tng v i Anh. 21, 36, 650, 707. -xt-van- (Ostwald), Vin-hem Phri-rch (1853 - 1932) nh khoa
hc t nhin v nh trit hc duy tm c; tc gi thuyt "duy nng" mt trong nhng bin th ca ch ngha duy tm "vt l". 407, 411, 568, 586.
Phi-d (Fizeau), Hp-p-lt - Lu-i (1819 - 1896) nh vt l hc Php,

ni ting v c nhng tc phm v quang hc; ln u tin dng phng php a rng ca xoay trn o tc nh sng trong iu kin trn tri t. 426.
Phi-lng A-lch-xan-ri (Philo) (khong nm 25 trc cng nguyn -
nm 50 sau cng nguyn) nh trit hc c i, ngi cm u trng phi Do-thi - A-lch-xan-ri, nh kt hp tn ngng Do-
870
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
871
thi vi ch ngha Pla-tn v ch ngha Xt-i-xing; ch ngha thn b ca Phi-lng c nh hng nhiu n thn hc ca o Cc. 329, 368, 372, 378.
Phu-c (Foucault), Ging-Bc-na-L-ng (1819 - 1868) nh vt l

hc Php; lm th nghim v qu lc ch r s quay ca qu t trong mt ngy m; o tc nh sng trong khng kh v trong nc bng phng php gng quay nhanh. 426.
Phi-s (Fischer), Cu-n (1824 - 1907) nh nghin cu lch s trit

hc t sn c, ngi theo phi H-ghen, tc gi ca tc phm ln "lch s trit hc mi". 166, 185.
Phi-s (Fischer), M. 406. Phi-s (Fischer), Phri-rch (1801 - 1853) gio s trit hc Ba-l. 396 - 397. Phch-t (Fichte),Gi-han Gt-lp (1762 - 1814) nh trit hc c, nh duy tm ch quan, i biu ca trit hc c in c. 37, 89, 104, 123, 139, 257, 351, 560, 634. Ph-gt (Vogt), Cc-l (1817 - 1895) nh khoa hc t nhin c,
nh duy vt tm thng; tc gi mt s tc phm v ng vt hc, a cht hc v sinh l hc. 449.
Phu-ri- (Fourier), Sc-l (1772 - 1837) nh x hi ch ngha khng tng v i Php. 20, 21, 36, 40, 44, 46, 650, 707. Pi-rng (khong 365 - 275 trc cng nguyn) nh trit hc c Hylp, ngi sng lp ra ch ngha hoi nghi c i. 324. Pi-ta-go (Pythagoras) (khong 580 - 500 trc cng nguyn) nh ton
hc v trit hc c Hy-Lp, ngi duy tm khch quan, nh t tng ca gii qu tc ch n. 125, 263 - 266, 394, 425.
Pi-xa-rp, . I. (1840 - 1868) nh ph bnh vn hc Nga, nh trit hc duy vt , nh dn ch cch mng. 395, 669. Pic-x (Peirce), Sc-l Xan-chi-a-g Xan-c-x (1839 - 1914) nh
trit hc duy tm, nh l-gch hc v tm l hc M; nm 1878 nu ra nhng nguyn tc c bn ca ch ngha thc dng
Ph-ren (Forel), Au-gu-xt (1848 - 1831) ngi nghin cu bnh hc

thn kinh, bnh hc tm thn v nh cn trng hc ngi Thys. 419.
Phn-kman (Volkmann), Pn (1856 - khong 1938) gio s vt l

l thuyt C-nch-xbe; v trit hc l ngi theo ch ngha duy tm v chit trung. 382, 421, 427.
607, 616 Pic-xn (Pearson), Cc-l (1857 - 1936) nh ton hc, nh sinh vt hc v nh trit hc duy tm Anh 163. Pla-tn (tn tht l A-ri-xtn) (khong 427 - 347 trc cng nguyn)
nh trit hc c Hy-lp, nh duy tm khch quan, nh t tng ca gii qu tc ch n 41, 98, 106, 114, 153, 241, 242, 277,
Ph-bch (Feuerbach), Lt-vch An-r-t (1804 - 1872) nh trit hc

duy vt v v thn ngi c; mc d ch ngha duy vt ca Ph-bch cn mang tnh cht trc quan v hn ch, nhng n vn l mt trong nhng ngun gc l lun ca trit hc mc-xt. 15,
17, 24 - 25, 32, 37, 49 - 76, 79 - 91, 133, 164, 190, 291, 305, 322, 341, 359, 363, 364, 368, 382, 412, 418 - 420, 429, 438, 446, 453, 468, 482, 507, 508, 533, 547, 550, 662, 663, 665, 692, 694, 726. Phc-xt (Frster), Phri-rch Khri-xt-pho (1791 - 1868) nh vn
v nh s hc c, ngi thuc phi H-ghen; cng vi B-u-man bin tp tp XVI v XVII trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi ng mt, trong c ng nhng bi vit v cc vn khc nhau. 95.
292, 294, 297-301, 302, 305, 329, 330, 350, 351, 370, 371, 375-376, 382, 390, 582. Plan-c (Planck), Mc-x Cc-l Eng-xt Lt-vch (1858 - 1947) nh
vt l l thuyt xut sc c, ngi sng lp ra thuyt lng t; v mt quan im trit hc, l ngi duy vt khng trit . 406.
Plen-gh (Plenge), Gi-han (sinh nm 1874) nh x hi hc phn ng, nh kinh t hc v nh trit hc duy tm c. 409, 415, 430 433. Pl-kha-np, G.V. (1856 - 1918) nh hot ng ni ting ca phong
tro cng nhn Nga v quc t, nh trit hc mc-xt, ngi u tin truyn b ch ngha Mc Nga; sau nm 1903, chuyn sang lp trng men-s-vch, c hi ch ngha; trong trit hc c lc xa ri ch ngha duy vt bin chng. 169, 189, 294, 339, 378,
Phri-d (de-Vries), Hu-g (1848 - 1935) nh thc vt hc H-lan,

ngi chng li thuyt c-uyn, xy dng thuyt phim ti sinh v thuyt t bin. 602.
382, 547 - 550, 641, 643 - 653, 654 - 669, 670 - 687, 697.
872
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
873
Pli-n (Plinius) Trng, Cai-t X-cun-t (23 - 79) nh vn v nh bc hc La-m. 659, 697. Pluy-tc-c (khong nm 46 - 126) nh vn, nh s hc v nh trit hc duy tm c Hy-lp. 365, 366. Poanh-ca-r (Poincar), Hng-ri (1854 - 1912) nh ton hc v nh
vt l Php, trong trit hc gn gi vi ch ngha Ma-kh, l ngi theo thuyt quy c. 575 - 576, 607, 632.
Ri-b (Ribot), T--uy-l (1839 - 1916) nh trit hc v nh tm l

hc Php, ngi sng lp v ch bin tp ch " Revue Philloso phique". 411.
Ri-cc- (Ricardo), a-vt (1772 - 1823) nh kinh t hc Anh, mt

trong nhng i biu ln nht ca kinh t chnh tr hc t sn c in. 10.
Pn-sen (Paulsen), Phri-rch (1846 - 1908) nh s phm v nh trit

hc c theo phi Can-t mi, tc gi cc tc phm v o c hc, s phm v lch s gio dc nhn dn c 401 - 404, 429.
Ri-l (Riehl), A-li-d (1844 - 1924) nh trit hc c, thuc phi Can-t mi 411, 416. Ri--me (Remer), -l Cri-xten-xen (1644 - 1710) nh thin vn hc
an-mch; ln u tin trong lch s khoa hc xc nh c tc ca nh sng, sng ch mt s dng c nghin cu thin vn. 426.
Pran -tl (Prantl), Cc-l (1820 - 1888) nh trit hc duy tm c, tc gi mt s tc phm v lch s trit hc v l-gch hc. 397. Pri-xt-li (Priestley), Gi-dp (1733 - 1804) nh ton hc v nh trit hc duy vt Anh. 35 Pr-ta-g-rt A-b--ra (khong 481 - 411 trc cng nguyn)
nh trit hc ngy bin c Hy-lp, nh t tng ca phi dn ch ch n. 287, 288, 294, 375.
Rch-kc (Rickert), Hen-rich (1863 - 1936) nh trit hc v x hi

hc t sn c, mt trong nhng i biu ch yu ca trng phi Can-t mi Ba-en (Phry-buc). 411
Rich-k (Riecke), -u-a ( 1845 - 1915) nh vt l hc c. 406. Rch-t (Richter), Ra-un Hc-man (1871 - 1912) nh trit hc duy tm c, hc tr ca V. Vun-t. 407. Rt-t (Ritter), Hen-rich (1791 - 1869) nh trit hc theo hu thn lun c, nh nghin cu lch s trit hc. 369. R-be-xpi-e (Robespierre), Mc-xi-mi-ling - Ma-ri - I-di- (1758 - 1794)
nh hot ng ca cch mng t sn Php cui th k XVIII, lnh t ca phi Gia-c-banh, trn thc t l ngi ng u chnh ph cch mng vo nhng nm 1793 - 1794. 31, 32.
Pru-ng (Proudhon), Pi-e-Gi-dp ( 1809 - 1865) nh chnh lun,

nh kinh t hc v nh x hi hc tm th ng Php, nh t tng ca giai cp tiu t sn, mt trong nhng ngi sng lp ra ch ngha v chnh ph. 8, 10, 11, 16 - 17.
Pt-l-m (Ptolemaeus), Cl- (th k II) nh ton hc, nh thin

vn hc v nh a l c Hy-lp, ngi xy dng thuyt v h thng a tm ca v tr. 425. R
R-bi-n (Robinet), Ging-Ba-ti-xt-R-n (1735 - 1820) nh trit hc duy vt Php, ngi theo thn lun. 34. Ri-x (Royce), Gi-dai-i-a (1855 - 1916) nh trit hc phn ng
M, nh duy tm khch quan, i biu ca ch ngha H-ghen mi M. 411, 607.
Ra-p (Raab), Phri-rch (sinh nm 1890) nh kinh t hc v nh trit

hc c, t nm 1926 l gio s khoa kinh t chnh tr Phranpho. 409.
Rau (Rau), An-brch (1843 - 1920) nh trit hc v nh khoa hc t nhin c, mn ca L. Ph-bch. 429 Ry (Rey), A-ben (1873 - 1940) nh trit hc thc chng Php, trong
nhng vn khoa hc t nhin, l mt ngi duy vt t pht khng trit . 418, 570 - 632.
Rt-ta (Rotta), Pao-l (sinh nm 1873) nh trit hc thuc phi Hghen , gn gi vi thuyt kinh vin mi. 414. R-nu-vi- (Renouvier), Sc-l -Bc-na (1815 - 1903) nh trit hc t
sn Php, nh duy tm v nh chit trung, ngi ng u trng phi trit hc ph phn mi. 353, 411, 568.
874
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
875
Rt-xl (Rssler), Cn-xtan-tin (1820 - 1896) nh chnh lun v nh trit hc c thuc phi H-ghen. 415. Ru-xa-np. N. X. (sinh nm 1859) nh chnh lun Nga, ngi thuc
phi "Dn ", v sau l phn t x hi ch ngha-cch mng; sau Cch mng x hi ch ngha thng Mi l tn bch v lu vong.
Sch-xpia (Shakespeare), Uy-li-am (1564 - 1616) nh vn v i Anh. 18. Sin-l (Schiller), Phc-i-nng Can-ninh Xct-t (1864 - 1937) nh trit hc t sn Anh, i biu ni ting ca ch ngha thc dng. 409 410, 411, 607. Sin-tx (Schinz), Mc-x (sinh nm 1864) ph gio s, sau l gio
s trit hc Trng i hc tng hp Xuy-rich (cho n nm 1926). 408.
736, 740.
S
Sa-en (Schaden), -mi-l Au-gu-xt (1814-1852) gio s trit hc
Trng i hc tng hp c-lan-ghen, ngi theo ch ngha thn b, ph phn H-ghen v Ph-bch. 75.
Slai-c-ma-kh (Schleiemacher), Phri-rch a-ni-en Eng-xt (17681834) nh thn hc v nh trit hc duy tm c, ngi theo ch ngha lng man. 369.
Sa-ga-np, V. N. (1839 - 1902) ngi tham gia phong tro cch mng
trong nhng nm 60; nm 1866 b bt, b kt n kh sai v b a i y Xi-bi-ri; trong nhng nm 1867 - 1871 lao ng kh sai A-lch-xan-rp-xki Da-vt cng vi N. G. Tsc-n-sp-xki. 725, 734.
Smt (Schmitt), -gien Hen-rch (1851 - 1916) tc gi ca tc phm

"B mt ca php bin chng H-ghen c gii thch theo quan im cm tnh c th" c vit p li vic Hi trit hc theo phi H-ghen Bc-lanh tuyn b t gii thng cho tc phm vit v phng php ca H-ghen; tc phm ny c tha nhn l xut sc, song khng c nhn gii thng v trong c cha ng "ch ngha duy vt v thuyt duy cm"; v sau, ng chuyn sang lp trng ca ch ngha thn b v thuyt G-n-xtic. 411, 417.
San-l (Schaller), Giuy-li-t (1807 - 1868) gio s trit hc Trng

i hc tng hp Han-l, ngi theo phi H-ghen, ph phn ch ngha duy vt ca Ph-bch. 75.
Sem-bc-lin (Chamberlain), Hau-xtn Xtiu-c (1855 - 1927) nh trit

hc phn ng thuc phi Can-t mi, nh x hi hc theo ch ngha chng tc, ngi tuyn truyn t tng v s thng tr th gii ca bn quc c, l mt trong nhng bc tin bi chnh ca h t tng pht-xt. 407.
Smt (Schmidt), Phc-i-nng Gia-cp (1860 - 1939) nh trit hc t

sn v nh s phm c, ngi theo ch ngha tn ngng; v l lun nhn thc, gn gi vi trng phi Mc-bua ca ch ngha Can-t mi v vi phi ni ti lun. 415.
Sen-gu-np, N.V. (1824-1891) nh chnh lun v nh trit hc

duy vt Nga, nh dn ch cch mng, ngi k tc v bn chin u ca N.G. Tsc-n-sp-xki. 736.
S-pen-hau- (Schopenhauer), c-tuya (1788 - 1860) nh trit hc duy

tm c; ch ngha ch phn ng ca S-pen-hau- c nh hng nhiu ti s pht trin ca trit hc t sn trong thi i quc ch ngha. 564.
Sen-linh (Schelling), Phri-rich Vin-hem Gi-dp (1775 - 1854) nh

trit hc duy tm c, i biu ca trit hc c in c; xy dng "trit hc ng nht" duy tm khch quan; vo giai on hot ng cui cng truyn b trit hc v s linh bo c tnh cht tn gio - thn b v tr thnh nh t tng chnh thc ca Vng quc Ph. 91, 256, 560.
Stanh (Stein), Lt-vch (1859 - 1930) nh x hi hc v nh trit hc

c, tng bin tp tp ch " archiv fr Geschichte der Philosophie", tc gi ca mt s tc phm v lch s trit hc. 407.
S-li-ga (Szeliga) b danh ca Phran-xt Tx-khlin-xki (Zychlincki)

(1816-1900) l s quan Ph, ngi theo phi H-ghen tr, cng tc vin ca nhng xut bn phm nh k ca B.Bau-. 17 - 18.
St-ra-khe (Strache), Hu-g (1865 - 1925) nh ton hc v k s ngi o. 408. St-rau-xe (Strau), a-vt Phri-rch (1808 - 1874) nh thn hc v
nh trit hc duy tm c, ngi thuc phi H-ghen tr, tc gi
876
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
877
cun sch "Cuc i ca Gi-su" ph phn nhng gio l ca o C-c. 37 - 38.
ca trit hc t bin..." l mt trong nhng ngun ti liu gip H-ghen son nhng bi ging v lch s trit hc. 289.
Su-li-a-ti-cp, V. M. (1872 - 1912) nh ph bnh vn hc Nga, ngi

bn-s-vch; ng trn quan im x hi hc tm th ng chng li ch ngha duy tm v do xuyn tc ch ngha Mc. 551 - 569.
Tm-xn (Thomson), Gi-dp Gin (1856 - 1940) nh vt l hc Anh,

ni ting do nhng cng trnh nghin cu trong lnh vc in v t, khm ph ra in t (1897) v a ra mt trong nhng m hnh u tin ca nguyn t; v quan im trit hc l nh duy vt t pht. 406, 427.
Sun-tx (Schulze), Gt- lp Eng-xt (1761 - 1833) nh trit hc duy

tm c, mn ca . Hi-um; ng mu toan phc hi v hin i ho ch ngha hoi nghi c i; trong lch s trit hc, ng c gi l Sun-tx - E-ne-di--mu-x. 324
T-rai-tsk (Treitschke), Hen-rch (1834 - 1896) nh s hc v nh chnh lun phn ng c. 477. T-ren--len-buc (Trendelenburg), Phri-rch A-n-ph (1802 - 1872)
nh trit hc v l-gch hc c, nh duy tm; ph phn trit hc ca H-ghen, c bit l php bin chng ca Hghen. 416.
Sun-tx (Schulze), I--ha-nt (1786 - 1869) nh s phm c, ngi

theo phi H-ghen; bin tp tc phm "Hin tng hc tinh thn" trong Ton tp ca H-ghen xut bn sau khi H-ghen mt
95. Sp-p (Schuppe), Vin-hem (1836 - 1913) nh trit hc c, ngi

duy tm ch quan, cm u trng phi ni ti phn ng.
Tsc-np, V. M. (1876 - 1952) mt trong nhng th lnh v nh l lun

ca ng x hi ch ngha- cch mng, v trit hc l ngi theo ch ngha chit trung v ch ngha bt kh tri. 214, 274, 699.
411. Svch-l (Schwegler), An-bc (1819 - 1857) nh thn hc, nh trit hc, nh ng vn hc v nh s hc c. 381, 389, 393, 395.
Tsc-n-sp-xki, N. G. (1828 - 1889) nh dn ch cch mng v i

Nga, nh x hi ch ngha khng tng, nh trit hc duy vt, nh vn v nh ph bnh hc, lnh t ca phong tro dn ch cch mng trong nhng nm 60 Nga; nhng quan im trit hc ca Tsc-n-sp-xki l nh cao ca trit hc duy vt trc Mc.
T
Tc- (Tarde), Ga-bri-en (1843 - 1904) nh x hi hc t sn, nh hnh php hc v nh tm l hc php. 611. Tt-gc xem Mc Tt-gc. Te-n (Taine), Hp-p-lt-A-n-ph (1828 - 1893) nh nghin cu
vn hc t sn, nh nghin cu ngh thut, nh s hc v nh trit hc thc chng ngi Php. 583.
68, 76, 643 - 653, 654 - 669, 670 - 687, 688 - 749. Tuc-gh-np. I. X. (1818 - 1883) nh vn Nga, xt theo quan im chnh tr l ngi thuc phi t do. 644.
U
U-tin, N. I. (1840/41 - 1883) nh cch mng Nga, nm 1862 gia nhp
trung tm "Rungt v t do", lin h vi N. G. Tsc-n-spxki; nm 1863 i ra nc ngoi, nm 1867 tham gia Quc t I, trc tip bit C.Mc v trao i th t vi ng. 736.
Tha-lt Mi-l (khong 624 - 547 trc cng nguyn) nh trit hc

duy vt c Hy-lp, ngi sng lp trng phi Mi-l (I-ning). 241, 262.
V
Van-e-Van (van der Waals), I-an i--rich (1837 - 1923) nh vt
l hc H-lan, ni ting v cc tc phm ca mnh v thuyt ng lc hc cc cht kh. 598.
Ti--man (Tiedemann), i-t-rch (1748 - 1803) nh nghin cu lch

s trit hc ngi c, tc phm gm su tp ca ng "Tinh thn
878
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
879
Van-t Hp-ph (van't Hoff), Gia-cp Hen-rch (1852 - 1911) nh

ho hc H-lan, mt trong nhng ngi sng lp ra mn ho l v ho hc lp th hin i. 598.
ng ca cch mng t sn Php cui th k XVIII, mt trong nhng lnh t ca phi Gia-c-banh, 31.
V-ra (Vera), -gu-xt (1813 - 1885) nh trit hc , mt trong nhng

mn u tin ca trit hc H-ghen ; ni ting v cc bn dch tc phm ca H-ghen ra ting v ting Php. 353 - 354,
Xanh-Xi-mng (Saint-Simon), Hng-ri Cl- (1760 - 1825) nh x hi ch ngha khng tng v i Php. 707. Xc-n X-l-vi--vch, N.A. (1834 - 1866) nh dn ch cch mng
Nga, mt trong nhng ngi t chc ra hi cch mng b mt "Rung t v t do"; nm 1862. b bt cng vi N. G. Tsc-nsp-xki v b giam trong pho i P-t-r-pa-vlp-xcai-a; b kt n 12 nm kh sai v b a i y chung thn Xi-bi-ri, sau khi tin hnh th tc "tc quyn cng dn" P-tc-bua.
414. Vic-khp (Virchow), Ru-n-ph (1821 - 1902) nh khoa hc t

nhin v nh hot ng chnh tr t sn c, ngi sng lp ra thuyt t bo, k th ca thuyt c-uyn. 502
Vin-en-bng (Windelband), Vin-hem (1848 - 1915) nh trit hc

duy tm c, nh nghin cu lch s trit hc; ngi sng lp ra trng phi Ba-en (Phry-buc) ca phi Can-t mi. 393,
736. X-da (Caesar), Cai-t Giuy-li-t (khong 100 - 44 trc cng nguyn) vin tng v nh hot ng nh nc La-m. 342. X-gng (Segond), Gi-dp - Lu-i - Pn (1872 - 1954) nh trit hc
duy tm, nh tm l hc Php, tc gi mt s tc phm v thm m hc. 411, 413.
416. Vin-ly (Willy), Ru-n-ph (1855 - 1920) nh trit hc c theo phi Ma-kh, hc tr ca R. A-v-na-ri-t. 564. Vlt-xc (Wlassak), Ru-n-ph (1865 - 1930) nh sinh l hc o. 565. Vn-ph (Wolf), Crt-chi-an (1679 - 1754) nh trit hc c, mt
nh duy tm v siu hnh, ngi truyn b v h thng ho trit hc ca Lai-bni-tx, mt ngi ng h mc ch lun, 105, 226.
X-n-ca (Seneca), Lu-xi-t An-n-t (khong nm 4 trc cng nguyn nm 65 sau cng nguyn) nh trit hc thuc trng phi Xt-ixing, nh hot ng chnh tr v l nh vn La-m; thy dy N-rng. 70.
X-n-phan C-l-phn (khong 580 - 470 trc cng nguyn ) nh

trit hc v nh th c Hy-lp, ngi sng to ra trng phi -l. 268 - 269.
Vn-te (Voltaire) (A-ru-, Phrng-xoa-Ma-ri) (1694 - 1778) nh

vn, nh chnh lun v nh trit hc - thn lun Php, mt trong nhng lnh t ca phong tro Khai sng Php, mt chin s nhit thnh u tranh chng chnh sch ngu dn tn gio v ch chuyn ch. 34.
X-n-phn (Xenophon) (khong 430 - 355/4 trc cng nguyn ) nh

s hc v nh hot ng chnh tr c Hy-lp; v quan im chnh tr l ch th ca phi dn ch A-ten, ngi ng h Xpc-ta qu tc. 294.
Vun-t (Wundt), Vin-hem Mc-x (1832 - 1920) nh tm l hc t sn, nh sinh l hc v nh trit hc duy tm c. 562 - 564, 565 - 566.
X-ra-cp-xki (Sierakowski), Dch-mung (1826 - 1863) ngi tham gia

phong tro cch mng Ba-lan, Nga v Lt-va; ng tn thnh nhng quan im ca N. G. Tsc-n-sp-xki, cng tc vi t "Ngi ng thi", nm 1863 lnh o cuc khi ngha nng dn Lt-va. 724 - 725.
X
Xa-li-nhc (Salignac), Ph-n-lng nh bc hc Php, 406. Xanh Giuy-xt (Saint- Just), Lu-i-ng-toan (1767 - 1794) nh hot
Xch-tt Em-pi-ri-qut (Sextus Empiricus) (th k II) thy thuc v

nh trit hc theo ch ngha hoi nghi c Hy-lp; nhng tc phm
880
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
881
ca ng cn gi li n ngy nay l : "Nhng nguyn l ca Pi-rng" v "Phn i nhng nh ton hc"; cc tc phm ny cha ng nhng ti liu phong ph v lch s trit hc. 266,
32, 34, 36, 37, 55, 79, 105, 113, 115, 165, 175 - 176, 256, 350, 382, 512, 558. Xpich-c (Spicker), Hi--n ( 1840 - 1912) nh trit hc duy tm c, tc gi ca mt s tc phm v lch s trit hc. 429, 538. Xta-kh-vich, X.G. (1843 - 1918) ngi tham gia phong tro cch
mng trong nhng nm 60; nm 1863 b bt, b kt n kh sai v b i y chung thn Xi-bi-ri, ng sng vi N.G. Tsc-n-sp-xki mt vi nm. 646, 737, 748.
268, 272, 278, 283, 291, 325, 326, 328. Xt (Seth), En-riu (1856 - 1931) nh trit hc Anh, tc gi ca mt s tc phm v lch s trit hc. 415, 416 - 417. Xi-x-rng (Cicero), Mc-c Tun-li (106 - 43 trc cng nguyn) nh
hot ng nh nc La-m, nh hng bin xut sc, nh trit hc chit trung. 370, 376.
Xt-clp, I-u. M. (1873 - 1941) nh cch mng chuyn nghip, tc

gi mt s tc phm v lch s phong tro cch mng Nga.
Xi-xmn-i (Sismondi), Ging - Sc-l - L--na - Xi-mng (1773 1842) nh kinh t hc Thy-s, mt ngi ng trn quan im tiu t sn ph phn ch ngha t bn. 10.
688 - 749. Xtic-linh (Stirling), Gim-x Ght-sin-xn (1820 - 1909) nh trit hc Anh, ngi sng lp ra phi H-ghen mi Anh; v hc vn l bc s. 417.
Xlp-txp, A. A. (1835 - 1906) ngi tham gia phong tro cch mng
trong nhng nm 60, mt trong nhng ngi t chc ra t chc dn ch - cch mng "Rung t v t do". 739.
Xmt (Smith), A-am (1723 - 1790) nh kinh t hc Anh, mt trong

nhng i biu ln nht ca kinh t chnh tr hc c in t sn.
Xt-by (Stobaeus), Gi-han (khong th k V) nh vn Hy-lp, ngi son b su tp tc phm ca cc tc gi c i. 369. Xuy (Sue), -gien (1804 - 1857) nh vn Php, tc gi ca nhng tiu thuyt tnh cm tiu th dn v ti x hi. 19, 40 44 - 46.
10. X-crt (khong 469 - 399 trc cng nguyn) nh trit hc duy tm c Hy-lp, nh t tng ca gii qu tc ch n. 155, 241, 291 - 294. Xpa-ven-ta (Spaventa), Bc-t-ran- (1817 - 1883) nh trit hc duy tm , i biu ni ting ca phi H-ghen mi . 408, 417. Xpen-x (Spencer), Hc-bc (1820 - 1903) nh trit hc v nh x hi
hc t sn Anh, mt trong s nhng ngi sng lp ra ch ngha thc chng. 407.
A
Aristoteles xem A-ri-xtt
B
Balfour xem Ban-phua, c-tuya Gim-x Bauer, Bruno xem Bau-, Bru-n Bayle, Pierre xem By-l, Pi-e Benard, Ch. xem B-na, Sc -l Bentham xem Ben-tam, I-e-r-mi-a
Xp-ran-xki, M.M. (1772 - 1839) nh hot ng nh nc; nm 1809

c A-lch-xan-r I u nhim son tho "K hoch ci cch nh nc..." nhm tin hnh Nga mt s ci cch c tnh cht lp hin. 682.
Xpi-n-da (Spinoza), Ba-rc (B-n-ch) (1632 - 1677) nh trit hc

duy vt H-lan, ngi theo ch ngha duy l, ngi v thn.
882
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
883
Berzelius xem Bc-d-li-t, I-n-x I-a-cp Bradley xem Brt-li, Phren-xt Hc-bc Bruno xem Bau-, Bru-n
G
Gay xem Gay, Giuy-l Gomperz xem Gm-pc-x, T--o Grn xem Gruyn, Cc-l
C
Caird xem Ke-, -u-a Carnot xem Cc-n, La-da-Ni-c-la Csar xem X-da, Cai-t Giuy-li-t Chamberlain, H. St. xem Sem-bc-lin, Hau-xtn Xtiu-c Cicero xem Xi-x-rng, Mc-c Tun-li Clauberg xem Clau-bc, Gi-han Clemens xem Cl-mng A-lch-xan-ri Cohen xem C-hen, Hc-man Collins xem Cn-lin-x, En-t-ni Cornu, Alfred xem Coc-nuy, An-phrt Coward xem C-oc, Uy-li-am
H
Hartley xem Hc-tli, -vt Hegel xem H-ghen, Gioc-gi Vin-hem Phri-rch Hegesias xem H-gh-di-t Helvtius xem Hen-v-ti-t, Cl- - A-ri-an Herbart xem Hc-bc, Gi-han Phri-rch Holbach xem Hn-bch, Pn - Hng-ri - i-t-rch
J
Jacobi xem Gia-c-by, Phri-rch Hen-rch James, W. xem Gim-x, Uy-li-am
D
Dzamy xem -da-mi, T--o Dietzgen xem t-x-ghen, I--xp Dilthey xem in-ty, Vin-hem Diogenes Laertius xem i--gien La-c-x Dodwell xem t-oen, Hen-ri Duns Scotus xem un Xct
L
Lagrange xem La-grng-gi, Gi-dp - Lu-i Lamettrie xem La M-t-ri, Giuy-ling - -phr Lasson, Adolf xem Lt-xn, A-n-ph Law xem L, Gin Leibniz xem Lai-bni-tx-, Gt-phrt Vin hem Lon, Xavier xem L-ng, Kxa-vi- Leroy xem L-roa, Hen-rch Leukipp xem Lp-kp-p Lotze xem Lt-tx, Ru-n-ph Hc-man Loustalot xem Lu-xtan-l, E-li-
E
Engenls xem ng-ghen, Phri-rch Euler xem Oi-l, L--na
F
Fischer, Friedrich xem Phi-s, Phri-rch Fizeau xem Phi-, Hp-p-lt - Lu-i Foucault xem Phu-c, Ging-Bc-na- L-ng
M
Mariano, Raff. xem Ma-ri-a-n, Ra-pha-en Marx, K. xem Mc, Cc
884
Bn ch dn tn ngi
Bn ch dn tn ngi
885
N
Nauwerk xem Nau-vc-c, Cc-l Nemesios xem N-m-di Newton xem Niu-tn, I-xa-c Norstrm, Vitalis - xem Noc-st-rm, Vi-ta-li
T
Thomson xem Tm-xn, Gi-dp Gin Trendelenburg xem T-ren- -len-buc, A-n-ph
U
Ueberweg Heinze xem I-bc-vch, Phri-rch v Hai-x, Mc-x
O
Ostwald xem -xt-van-, Vin-hem
P
Pastore xem Pa-xt-r, An-ni-ban Perrotin xem Pe-r-tanh, Hng-ri-Gi-dp-A-na-xta-x Plenge xem Plen-gh, Gi-han Prantl xem Pran-tl, Cc-l Priestley xem Pri-xt-li, Gi-dp Proudhon xem Pru-ng, Pie - Gi-dp Pythagoras xem Pi-ta-go
V
Vra xem V-ra, -gu-xt Volkmann, P. xem Phn-kman, Pn
W
Windelband xem Vin-en- bng, Vin-hem Wolf xem Vn-ph, Crt-chi-an.
R
Renouvier xem R-nu-vi-, Sc-l - Bc-na Ribot xem Ri-b, T--uy-l Robinet xem R-bi-n, Ging - Ba-ti-xt Rmer, Olaf xem Ri--me, -l Cri-xten-xen Rssler, Konstantin xem Rt-xl, Cn-xtan-tin
S
Schaen xem Sa-en, -mi-l Au-gu-xt Schaller xem San-l, Giuy-li-t Schelling xem Sen-linh, Phri-rch Vin-hem Gi-dp Schuppe xem Sp-p, Vin-hem Segond, J. xem X-gng, Gi-dp - Lu-i - Pn Seth xem Xt, En-riu Sextus Empiricus xem Xch-tt Em-pi-ri-qut Spinoza xem Xpi-n-da, Ba-rc (B-n-ch) Stobaeus xem Xt-by Szeliga xem S-li-ga
886
Mc lc vn
887
B
Ba-bp (Ch ngha) 30, 35. Bn cht 140 - 141, 143, 159, 200, 378. v b ngoi xem B ngoi. v ci thin c 142.
v cn c 144. v "ci chung" 286. v (trong cun "Khoa hc l-gch") 130. v hin tng xem Hin tng v bn cht. v hnh thc 153. v mu thun 147, 266. v quy lut xem Quy lut. v tn ti xem Tn ti v bn cht. v tuyt i. 137. v t thc 219. Bt u 110 - 111, 113, 164, 180, 221, 250 - 251, 313, 457. trong kinh t chnh tr hc 360, 380. ca nhn thc xem Nhn thc. Bt kh tri lun 61, 163, 189, 329, 411, 491. ca Can-t xem Can-t I. v ch ngha Can-t. ca phi Can-t mi 189, 416. l "ch ngha duy vt" xu h 597. v ch ngha thc chng 352 - 353. ca cc nh khoa hc t nhin 499 - 502, 533, 574. ca A. Ry 592, 613, 632. B ngoi 10, 30, 137 - 142, 159, 171, 201. v bn cht 137, 140 - 141. b ngoi l phn nh ca bn cht trong bn thn bn cht
Mc lc vn * A
A-ri-xt 301-311, 389 - 396.
ni v s bt u ca nhn thc khoa hc 98. nhng do d ca ng gia ch ngha duy tm v ch ngha duy vt 304 - 311, 391 - 393. v H-ra-clt 378, 390. s ph phn hc thuyt ca Pla-tn v nhng nim 301 - 302,
390 - 391.
vai tr ca ng trong s pht trin ca l-gch 183, 191, 390 -
391. Antinmi 126 - 124, 187, 197 - 198, 226, 275. nh sng 318. tc ca nh sng 315, 426. o tng xem T duy v o tng.
ng-t-l-si 82, 149.
141.
m nhc 133, 277-278.

* Mc lc c ghi tt c cc vn ca phn I v II trong tp ny v cc vn c gch di trong phn III; nhng s trang c nhng khi nim hoc gp trong vn bn ca V.I. L-nin, hoc Ngi ghi nhn xt th u c in ng.
hot ng ca con ngi lm bin i hin thc bn ngoi v ly mt ca n nhng c trng bn ngoi 235. tnh khch quan ca ci b ngoi 89, 138 - 139, 142. v khng tn ti 137, 140. c nhn tnh trong nhng quan h t hu 8 - 14. B ngoi v bn trong 167,179, 199, 249. v s bt u 164. Bin i xem Pht trin, Vn ng.
888
Mc lc vn
Mc lc vn
889
Bin chng 90, 126, 204, 238 - 251, 356, 378 - 382, 358 - 368, 430, 449, 467 - 469, 515, 532, 534, 546. duy tm 24, 79 - 81, 83 199 - 201, 208 - 210, 249, 275 - 276, 349, 363 - 364, 414 - 415, 528. trong trit hc ca Can-t 107, 226, 241, 243 - 244, 276. duy vt 163, 199 - 201, 209 - 210, 213, 270, 303, 317, 347, 356 360, 363, 378 - 386.
ca nhn thc xem Nhn thc. v phn bin chng 247, 273. v siu hnh (phn bin chng) 247, 293, 303, 379 - 380, 382 -
386.
ca s vt sn sinh ra bin chng ca nim, ch khng phi ngc li 209. "tnh tam on thc" ca php bin chng l mt bn ngoi, nng cn ca n 249. v s tin ho 270 - 271, 378 - 379. tiu chun ca php bin chng 164, 378. tinh thn v thc cht ca bin chng: khng phi l tru tng, m l c th 109. nhng yu t ca php bin chng 239 - 240, 381. Cng xem Cht v lng, i lp, n nht, c th v ph bin, Mu thun, Pht trin, Ph nh ca ph nh, Tru tng, Vn ng.
s k tc s nghip ca H-ghen v ca Mc phi l s xy dng mt cch bin chng lch s ca t tng loi ngi, ca khoa hc v k thut 156. nhng nh ngha v php bin chng 107, 238 - 241, 250 - 251,
263, 266 - 268, 276 - 277, 289, 293, 328, 548.
php bin chng l hc thuyt vch ra rng nhng mt i lp lm th no m tr thnh ng nht 116. php bin chng l hc thuyt v s thng nht ca cc mt i lp 240. php bin chng l s nghin cu mu thun trong ngay bn cht ca cc i tng 268. php bin chng l s phn nh chnh xc s pht trin vnh vin ca th gii 118. ca H-ghen l s khi qut ca lch s t tng 356. khch quan v ch quan 106 - 107, 119, 209 - 210, 213 - 214,
Biu tng 65, 85, 176, 581. v cm gic 311 - 313.

v chn l 303 - 304, 311. v l phi thng thng 242 - 244. v mu thun 147 - 152. v t duy 99 - 100, 151 - 152, 243 - 244, 247, 314. v khi nim 188, 204 - 205, 220 - 221, 304 - 306. Bnh ng 15. Bnh thn (Tm trng) 324. B c 285, 405, 535. l s pht trin cao nht ca tinh thn 403. l sn phm cao nht ca vt cht 175, 193. v t duy 518 - 519, 523 - 525. s phn nh ca gii t nhin trong b c ca ngi 193, 215; cng xem Phn nh, T duy. B phn xem Ton th v b phn. Bc nhy vt 548, 682, 683. t ci chung trong gii t nhin n linh hn, t khch quan n ch quan, t ch ngha duy vt n ch ngha duy tm 284.
222 - 224, 241, 245 - 246, 269 - 271, 276 - 277, 290, 299, 303304, 380. ca nhng khi nim 318. v nhng ngun gc duy vt ca n 213; cng xem Khi nim. v khoa hc t nhin xem Khoa hc t nhin. v kinh t chnh tr hc xem Kinh t chnh tr hc. v lch s ca khoa hc 378. lch s ca php bin chng 241 - 243, 247, 266 - 280, 288 289, 328, 365 - 368, 378, 381, 382, 390 - 391. l l-gch v l lun nhn thc 96, 131 - 132, 204, 241, 254, 356 - 360, 374 - 375, 378 - 381, 382 - 386, 393 - 395, 488.
php bin chng chnh l l lun nhn thc (ca H-ghen v) ca ch ngha Mc 382. trong "T bn", Mc p dng l-gch, php bin chng v l lun nhn thc (khng cn ba t: l cng mt ci duy nht) vo mt khoa hc duy nht 359. v ngy bin 114, 241, 269, 291 - 292, 367, 376, 380. s khc nhau gia ch ngha ch quan (ch ngha hoi nghi v thut ngy bin) v php bin chng 380.
890
Mc lc vn
Mc lc vn Cm tnh 18, 35, 50, 53, 56, 66, 85, 181, 330, 663 - 665. v hp l 359 - 360.
tnh xc thc cm tnh 242-243, 272, 280, 295.
891
Bc nhy vt (tip theo)

gin on ca tnh tim tin 133, 303, 379. Cng xem Chuyn ho.
C nhn xem Lch s. Vai tr ca qun chng v c nhn trong

lch s.
Cc -te-di (Ch Ngha) 32 - 36. v Can-t 86 - 87. Cch mng 431 - 432, 443 - 444, 722 - 723, 734 - 736.
nm 1848 v Ph-bch 49. ca nng dn 721 - 723, 743 - 744. Php cui th k XVIII 20, 28, 30 - 32, 186, 339. 342 - 344. Ci hin c (ci cho ta, ci cho) 139, 142, 201, 281, 609, 618, 631. v bn cht 142. Ci Ti 88-89, 295. khng th bt u trit hc t ci Ti 111. trong trit hc ca Can-t 219 - 220. trong trit hc ca Phch-t 139 - 140. Ci cch tn gio 343. Cm gic 85 - 86, 176, 283, 291, 310 - 315, 472, 580, 590 - 592, 609 610, 664. v biu tng 311 - 314. v cht 86, 359. v khi nim 275, 300, 304 - 305, 313 - 314, 390. ca phi Ki-r-na-ch 296 - 297. v ngn ng 89 - 90. coi nh l nguyn tc ca l lun nhn thc v nh l nguyn tc lun l hc 297. tnh trc tip ca cm gic 300. v t duy 53, 60, 71, 86 - 90, 151 - 152, 275, 305 - 310, 389, 479, 492, 529, 654. s chuyn ho t cm gic n t tng l bin chng 303. H-ghen thay th ch ngha duy tm ca cm gic bng ch ngha duy tm ca t tng 308. v vt cht 655. Cng xem Biu tng, Tri gic, Trc quan. Cm gic (Ch ngha) 35 - 36.
Can-t I. v ch ngha Can-t 163, 172, 176 - 177, 353, 429, 480 - 481, 515, 541. bt kh tri lun ca Can-t 99 - 100, 109, 137 - 138, 158 - 159, 351.
Can-t, nhn thc chia r gii t nhin v con ngi v php bin chng 107, 226, 241, 243, 275 - 276. v ch ngha Cc-te-di 86 - 87. ch ngha ch quan v ch ngha hoi nghi ca Can-t 105, 137 - 138, 142, 159, 219 - 222, 243, 257, 276, 287 - 290, 292, 295, 306. v dng thi 130. ch ngha gio iu ca Can-t 327, 351 - 352. v H-gen xem H-ghen Gi.Ph. Ph phn ch ngha Cant. v Lai-bni-tx 84 - 86. v l-gch hnh thc 182 - 183; cng xem L-gch hnh thc. ph phn Can-t v ch ngha Can-t 99 - 100, 109, 176 - 180, 182 - 183, 187 - 189, 204 - 207, 219 - 226, 251 - 252, 349 - 352, 394,
100.
492, 495, 501, 510 - 513, 536 - 537.

v H. Poanh-ca-r 576 - 577. v siu hnh hc 116. ch ngha tin thin ca Can-t 84 - 86. v tn ngng (lng tin) v tri thc 109, 402. Cng xem Antinmi, Can-t mi (Ch ngha), Siu nghim, Tin nghim, Vt t n. Can t mi (Ch ngha) 411, 480, 538 - 540. bt kh tri lun ca phi Can-t mi 189, 416. Cng xem Can-t I. v ch ngha Can-t. Cn c 54 - 55, 125, 144, 152 - 155, 166, 171, 187, 192, 312. v tnh nhn qu 153, 235. quy lut cn c y 152 - 153. Chn l 105, 181 - 184, 198 - 199, 270, 359, 619, 632, 664. v biu tng 303 - 304, 311. chn l c hp thnh t ton b ca tt c cc mt ca hin tng, ca hin thc v cc quan h ln nhau ca chng 209. con ng bin chng ca s nhn thc chn l 179, 215.
892
Mc lc vn
Mc lc vn Chit trung (Ch ngha) 245, 303, 330, 353, 382, 421. v ngy bin 118. Ch quan xem Khch quan v ch quan. Ch quan (Ch ngha) 104, 158 - 159, 176, 222 - 223.
893
Chn l (tip theo)
tnh c th ca chn l xem Tru tng v c th. nh ngha v chn l 182 - 183, 311. l i tng ca khi nim 176. v s chnh xc 210. nhng giai on pht trin ca chn l 214 - 215. v hin thc 232 - 236. chn l ch c thc hin trong ton b cc mt ca hin thc 208 - 209. khch quan 204, 215 - 216, 227, 233 - 237, 455, 462, 529. v hin tng 220. t khi nim ch quan v t mc ch ch quan n chn l khch quan 203. tin trnh ca nhn thc a n n chn l khch quan 222. v khch th 145, 196, 205 - 206, 513 - 514. l qu trnh 215. v quy lut ng nht 143. v sai lm 620. v thc tin xem Thc tin. tiu chun ca chn l 203, 206 - 207, 215 - 216, 232 - 236,
chng ch ngha ch quan v tnh phin din 226. v ch ngha hoi nghi ca Can-t xem Can-t I. v ch ngha Can-t. s khc nhau gia ch ngha ch quan (ch ngha hoi nghi v thut ngy bin) v php bin chng 380. l thiu ch ngha khch quan 287. Ch th v khch th 102, 104 - 105, 123, 158, 175 - 177, 194, 211, 216 - 217, 222, 227 - 232, 248, 359, 374 - 375, 455, 500 - 501, 508 - 509, 542 - 543. s vn ng ca nhn thc hng n khch th bao gi cng ch c th thc hin mt cch bin chng 298. Ch th v v t xem L-gch hnh thc. Chung xem Ring v chung.
s ng n ca nhng phn nh gii t nhin ca con ngi c kim nghim trong thc tin v k thut. 215. khi a tiu chun thc tin vo l lun nhn thc, Mc trc tip gn vi H-ghen 228. thc tin ca con ngi v ca loi ngi l tiu chun ca tnh khch quan ca nhn thc 227. trong trit hc ca Can-t xem Can-t I. v ch ngha Can -t. v ci trc tip 136, 225 - 253, 300. tru tng 257, 261; cng xem Tru tng. tuyt i v tng i 193, 211 - 212, 269 - 271, 507 - 509, 593, 623 - 624. tnh tng i ca mi tri thc v ni dung tuyt i trong mi bc tin ln ca nhn thc 190. Cng xem Nhn thc. Cht 115, 235. v cm gic 86, 359. v lng 126 - 127, 130, 359. s chuyn ho ca cht thnh lng v ngc li 123 - 124, 127, 131 - 135, 240, 294; cng xem Bc nhy vt, . v s quy nh 112, 359.
248, 315, 373.
Chng t 284 - 285. Chuyn ho 116, 123, 209, 285, 299, 382.
bin chng v khng bin chng 303. cht thnh lng v ngc li 123 - 124, 127, 131 - 135, 240, s chuyn ho qua li ca nhng phm tr 224. ca hin tng v bn cht 267 - 268. t s khc nhau n mu thun 150 - 152. nhng khi nim do bn tnh chng = chuyn ho 244; cng xem Khi nim. v lin h 191. ca nhng mt i lp 212. mi ci u c lin h vi nhau bi nhng s chuyn ho
294.
110, 191, 381.

ca ph nh ci th nht sang ci th hai 245. v sinh thnh 113, 244-246. t tn ti n bn cht (trong "Khoa hc l-gch") 135. t vt cht n thc, t cm gic n t tng l bin chng 303. t nim l-gch n gii t nhin (trong "Khoa hc l-gch")
254.
894
Mc lc vn Cng xem Bc nhy vt.
Mc lc vn C th xem Tru tng v c th. Cc hn xem Gii hn.
895
Chng minh theo bn th lun v s tn ti ca Thng xem

Thng (Cha, Thn).
D
Dng thi 130. Dn ch (t sn) 66. Dn tu (Phi) 668-669, 700, 723-724, 729, 735-739.
t do ch ngha. 66.
Con ngi 37, 39, 150, 164, 210, 218, 287, 294, 664 - 665.
ci v b ngoi c nhn tnh trong cc quan h t hu 8 - 14. v b c ca con ngi l s pht trin cao nht ca tinh thn 403. hot ng c mc ch ca con ngi 199-203, 229-230, 235. mc ch ca con ngi l do th gii khch quan sn sinh ra, v ly th gii khch qan lm tin 201. ph thuc vo th gii khch quan, cho th gii khch quan y quy nh hot ng ca mnh 199. ti sinh sn ca con ngi 217 - 218. v tn gio 51 - 52, 55 - 56, 59 - 60, 63 - 64, 66, 70 - 71, 322,
Din dch xem Quy np v din dch. Duy danh ( ch ngha) 35. Duy nng lun 407, 411, 428, 594. Duy tm (Ch ngha) 8 - 9, 18 - 19, 302 - 303, 311, 316, 322, 347, 385 - 386, 390 - 391, 393 - 395, 403 - 404, 407, 410 - 411, 427 - 428, 455 - 456, 473 - 475; 479, 515, 526, 553, 560, 587, 613 - 614.
bin chng 293; cng xem Bin chng duy tm. ca Can-t xem Can-t I. v ch ngha Can-t.
341.
tn ti ca con ngi 216 - 217, 661 - 662. trong trit hc ca H-ghen 37, 40 - 43. trong trit hc ca Ph-bch 53, 58, 67 - 68, 75 - 76. v t gii t nhin 50 - 52, 54 - 55, 59 - 61, 155 - 156, 199 - 200, 202 - 203, 216, 228 - 230, 341, 500 - 501. con ngi bn nng, ngi man r, khng t tch khi gii t nhin, ngi c thc t tch khi gii t nhin 102. s t tha ho ca con ngi 12 - 14, 16 - 17. s t thc ca con ngi 15, 42 - 43. trong x hi t sn 28 - 30.
ch ngha duy tm trit hc l con ng dn n ch ngha thy tu 385.

v ch ngha duy vt xem Duy vt (Ch ngha) v ch ngha duy tm. ch quan 223, 283 - 284, 287, 290, 296, 308, 397, 560, 613. ca phi H-ghen tr 19, 22 - 24, 37 - 38. khch quan 176 - 177, 296, 561. v khi nim v nng lng 414. ca Lai-bni-xt 80, 82 - 84, 89, 139. nhng ngun gc v nhn thc lun v giai cp ca ch ngha duy tm 302, 385-386, 393-394, 423. tnh kh nng ca ch ngha duy tm (= ca tn gio) c trong ci tru tng u tin, ti s 394
Con s 127, 207, 322, 394, 579. ca phi Pi-ta-go 263, 265. Cng c 201, 341. Cng l 203, 234. Cng sn (L lun) 8, 17, 21 - 22, 26, 30, 33, 36 - 37, 39, 44; cng xem X hi (Ch ngha) khoa hc. ch ngha cng sn nguyn thu 378. Cng xem X hi cng sn ch ngha. C hc 199 - 200, 367, 378. C th v mi trng 410.
ca phi Pla-tn mi v bt kh tri lun hin i 329. tuyt i xem H-gen Gi. V. Ph. Cng xem Ph phn trit hc t sn. Duy tm "vt l" (Ch ngha) 172, 423.
896
Mc lc vn
Mc lc vn
897
Duy vt (Ch ngha) 76, 110 - 111, 233, 289, 304 - 305, 307 - 311, 315, 317 - 318, 421 - 422, 427 - 428, 431, 472, 489 - 490, 514, 526 527, 538, 542, 545, 568 - 569, 605, 628. Anh 33 - 36. c i 34, 553, 655. ca -m-crt 283, 655. ca -pi-quya 312 - 322, 655. ca H-ra-clt 278, 369 - 371, 373 - 376. ca Lp-kp-p 280 - 282. trong trit hc ca A-ri-xtt 301 - 302, 304 - 311, 391 - 395. v ch ngha duy tm 25 - 26, 54, 60, 179, 189, 284, 295 296, 302, 304 - 312, 315, 317 - 318, 348 - 351, 385 - 386, 393 - 394, 397, 401 - 402, 409 - 410, 421, 438 - 439, 454, 456 - 457, 460 - 461, 466 - 467, 476, 482, 483, 497, 522, 605, 624 - 626, 656 - 657, 692,
694 - 695. nhng do d ca A-ri-xtt gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm 304 - 311, 391 - 393. ch ngha duy tm thng minh gn vi ch ngha duy vt thng minh hn ch ngha duy vt ngu xun 293. trong "Khoa hc l-gch" ca H-ghen 245 - 255; cng xem H-ghen v ch ngha duy vt . s ph phn ln nhau ca cc nh duy tm lm li cho ch ngha duy vt 302. ch ngha duy vt "xu h" ca A. Ry 597, 619, 622 - 624. my mc 33 - 35, 402. v nguyn t lun 282; cng xem Nguyn t, Nguyn t lun. Php 32 - 37, 636. hai khuynh hng trong ch ngha duy vt Php 33. v khoa hc t nhin 33, 36. v ch ngha x hi 33, 36 - 37. siu hnh 293, 514 - 515, 517 - 521, 524 - 525, 528, 542. tm thng 124, 189, 373, 404, 422, 446, 449, 518 - 519, 551 - 569, 583, 625, 632.
v H-ghen 295 - 296, 327, 359 - 360. v khoa hc t nhin 422 - 423. nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng (ca Hra-clt) 371. v s ph phn trit hc duy tm 189. v A. Ry 604, 620. Cng xem Bin chng duy vt. Duy vt lch s (Ch ngha) 11 - 14, 150, 280 - 281, 345, 444 - 445, 465 - 466, 522, 547 - 550, 568 - 569, 618, 667 - 668. nhng phi thai ca ch ngha duy vt lch s H-ghen 98, 130, 201 - 202, 336, 341 - 343. Ph-bch 62, 68 Tsc-n-sp-xki 68, 659, 661 - 662, 670 - 671, 691,
697 - 701.
vi t cch l mt trong nhng s p dng v nhng s pht trin ca nhng t tng thin ti nhng ht ging ang trng thi mm mng H-ghen 202.
Duy vt bin chng (Ch ngha) 100 - 101, 103, 118, 293, 313, 359 - 360, 385, 459, 488 - 489, 513 - 514, 516 - 517, 525 - 528, 633,
635 - 637, 639 - 642. v A-rixtt 393. hu nh l i st ti ch ngha duy vt bin chng (-piquya) 321.
c-uyn (Thuyt) 150, 524 - 525, 526 - 527, 533 - 535, 546. o C-c xem Tn gio. o c 45, 134 - 135, 210, 241, 238 - 339, 353, 462 - 464, 614, 695. ca o C-c 63. v tnh ch k (theo quan im ca Ph-bch) 68. c th xem n nht, c th v ph bin. in 154, 378, 600. in t 81, 119, 316, 596. in t (Thuyt) 595, 641. iu kin 155 - 156. nh ngha xem Quy nh. 124, 130 - 135, 367 - 368, 385, 513 - 514, 518. ng nt ca nhng quan h v 133, 217.
nhng phm tr v bn cht (trong cun "Khoa hc lgch") 130.
898
Mc lc vn
Mc lc vn -pi-quya v thuyt -pi-quya 312 - 322. l lun nhn thc ca -pi-quya 312 - 316. v nguyn t 315 - 317, 322.
899
(tip theo)
v quy lut 132. i khng 12 - 13. i lp 22, 83, 97 - 98, 107, 135, 142, 176, 195, 197, 321 - 232, 266 268, 281 - 282, 392, 454. v mu thun xem Mu thun v i lp. s thng nht (ng nht) v s u tranh gia cc mt i lp 116 - 118, 120 - 123, 144 - 145, 155 - 156, 186, 209 - 210, 211213, 239 - 240, 248 - 250, 275, 367, 378 - 381. chuyn ho thnh ci i lp l quy lut c bn ca th gii (theo H-ra-clt) 368, 372. s ng nht ca cc mt i lp c coi nh l quy lut ca nhn thc (v nh quy lut ca th gii khch quan) 378. s ng nht (s thng nht) ca cc mt i lp l s tha nhn (s tm ra) nhng khuynh hng mu thun, bi tr ln nhau, i lp, trong tt c cc hin tng v qu trnh ca gii t nhin (k c tinh thn v x hi) 379. tnh nng ng ca cc mt i lp 116 - 117, 151. s pht trin thnh ci i lp ca n 212, 278. nhng tru tng v tnh "thng nht c th" ca cc i lp 213. tnh tng i ca s thng nht ca cc mt i lp v tnh tuyt i ca u tranh ca chng 379 - 380. Cng xem i khng. ng nht (Tnh) 142 - 143, 147 - 148, 160, 171 - 172, 181, 206 - 207, 214, 303, 356, 359, 375, 390. ca cc mt i lp xem i lp. quy lut ng nht xem L-gch hnh thc tru tng 149. n nht, c th v ph bin 108, 132, 155 - 156, 158 - 159, 212 213, 245, 250 - 251, 257, 318 - 321, 368, 375, 391 - 392. ci ph bin v tnh tt yu 86, 280. Cng xem Ring v chung. n t lun (ca Lai-bni-tx) 80 - 84, 124, 139, 149. n t = linh hn theo kiu ring 81.
tnh cht thin ti ca c on ca -pi-quya v tc ca nh sng 315. -te 154, 408, 585, 595 - 596. phng on v -te c hng nghn nm nay, v cho mi n nay vn l mt phng on 266. ca phi Pi-ta-go 266. trong trit hc ca -pi-quya 317 - 318.
Gi tr xem Kinh t chnh tr hc. Gi thit 251, 265 - 266, 321, 422, 598.
v kinh nghim 180, 226. v quy np 190.
Giai cp v u tranh giai cp 11 - 14, 44 - 45, 68 - 69, 343, 378, 385,

670, 689, 715 - 719.
Giai cp v sn 11 - 14, 16 - 17, 22, 453, 698 - 700, 716 - 719. v trit hc 453. Gin on v lin tc 76, 83, 127, 273 - 275, 281.
s vn ng l s thng nht ca tnh lin tc v ca tnh gin on (ca thi gian v ca khng gian) 273.
Gin tip xem Lin h, Quan h, Trc tip v gin tip. Gio iu (Ch ngha) 326 - 328, 402.
ca Can-t 327, 351 - 353. ca l phi thng thng 326.
Gii hn 107, 117 - 119, 127, 131, 140, 273 - 274. G-n-xti-c (Thuyt) 330.
H
-l-t (Phi) 112, 242 - 243, 266 - 276 .
Hng ho xem Kinh t chnh tr hc.
900
Mc lc vn
Mc lc vn
901
H-ghen Gi. V. Ph.

bin chng ca H-ghen xem Bin chng duy tm. ch ngha duy tm v ch ngha thn b trong trit hc ca H-ghen 18, 22 - 24, 33, 37 - 38, 40, 42 - 43, 72, 96, 101, 105,
"ch ngha H-ghen tru tng v ti ngha" (ng-ghen) H-ghen khoe khoang v nhai li ch ngha thn b ch ngha duy tm trong lch s trit hc 301. H-ghen khng th hiu bit s chuyn ho bin chng t vt cht n vn ng v thc 303. ngi ta khng th p dng nguyn xi l-gch ca H-ghen s nhng b ca H-ghen i vi l-gch hnh thc Thng trong trit hc ca H-ghen xem Thng (Cha, Thn). v ch ngha duy vt 108, 111, 113, 160, 167, 177, 217, 223,
111, 120 - 125, 133, 135, 136, 156, 162 - 164, 165, 176 - 184, 185 187, 196 - 198, 217 - 218, 219, 234, 247, 262, 281 - 283, 300 - 313, 315 - 321, 329, 336 - 338, 340 - 341, 342 - 343, 345, 350 - 351, 356, 393, 530 - 531. 115, 150.
hiu ton b L-gch ca H-ghen 190. trong lch s trit hc, H-ghen ch trc nht n ci bin chng 263. s ph phn ch ngha Can-t 99 - 101, 104 - 106, 109, 126 127, 130, 142, 158 - 159, 176 - 180, 182 - 187, 196 - 198, 204 - 206,
219 - 223, 224 - 226, 243, 251 - 253, 257, 275 - 276, 287 - 290, 292, 302, 327, 349 - 350, 352.
H-ghen bc b Can-t chnh v mt nhn thc lun 177. quan im lch s ca H-ghen 22 - 23, 29, 40, 335 - 346. Cng xem H-ghen mi (Ch ngha). H-ghen mi (Ch ngha) 411, 413 - 417. H-ghen tr (Phi) xem Mc C. v ng-ghen Ph. Ph phn phi Hghen tr.
281.
Hi-um (Ch ngha) 190.

ch ngha hoi nghi ca Hi-um 219 - 220, 402, 559 - 560. Hin thc 58, 156 - 167, 211, 342, 391 - 392, 475 - 476, 622, 664 - 665. v o tng 395, 529. v bn cht 137. v php bin chng 213. v cm tnh 50, 53. v chn l xem Chn l. v ch th 228 - 233. v kh nng xem Kh nng v hin thc. nhng mt, nhng vng khu ca hin thc 166, 208 - 209,
186.
233, 254 - 255, 282, 293, 300 - 301, 305, 308 - 310, 315 - 321.
mm mng ca ch ngha duy vt bin chng H-ghen 327 nhng phi thai ca ch ngha duy vt lch s H-ghen 98 - 99,
ci hp l trong trit hc H-ghen 18, 29, 33, 40, 42, 100 -
130, 169 - 170, 201 - 202, 341 - 342.
ht chn l su sc trong ci v thn b ca ch ngha H-ghen H-ghen on c mt cch ti tnh bin chng ca s vt trong bin chng ca khi nim 209 - 210. H-ghen on thy mt cch ti tnh rng nhng hnh thc l-gch v nhng quy lut l-gch l phn nh ca th gii khch quan 191. H-ghen xem xt s t pht trin ca nhng khi nim, phm tr ca ng ta trong s lin h vi ton b lch s trit hc 124. khng th hon ton hiu c "T bn" ca Mc, nu ch a
101, 142, 156, 169 - 170, 181, 188 - 191, 204 - 205, 212 - 213, 216 - 217, 226 - 228, 234, 241, 254 - 258, 281, 284, 297, 321, 322, 335 - 337, 338 - 339, 342 - 343, 344 - 345, 349 - 350, 352, 356 - 359, 382, 530 - 531, 546. 150, 163 - 164.
275.
v mc ch 230 - 231. v ngh thut 63. nhn thc hin thc 167, 381 - 382, 590, 629 - 630; cng xem Nhn thc. nht thi v ngu nhin 205. v quan h 157. v tnh tt yu 166 - 167. v thc tin 230, 235. v thc tn 166. v t duy 71 - 72, 76, 343 - 344. v cc nim (theo Can-t) 205. Cng xem Th gii, Thc ti, Tn ti.
902
Mc lc vn
Mc lc vn Hoi nghi (Ch ngha) 137 - 139, 268, 553. v php bin chng 242, 244 - 246.
903
Hin tng 102, 106, 125, 167 - 168, 176, 182, 205 - 207, 275 - 726, 288, 380 - 381, 390. v bn cht 89, 106 - 107, 157, 162 - 163, 223 - 224, 235, 359 360, 391 - 392, 461, 472 - 474, 481, 496 - 497, 502, 536, 544 - 545. bn cht hin ra, hin tng l c tnh bn cht 268. hin tng l biu hin ca bn cht 181.
nhn thc trong nhng hin tng trc tip tm thy bn cht 356. qu trnh v hn ca s i su ca nhn thc i t hin tng n bn cht 240, 268. Can-t t gii hn nhng hin tng 221, 292, 492, 511, 537. nhng lc lng v nhng khuynh hng mu thun trong mi hin tng 238, 378 - 379. mi s vt (hin tng, qu trnh) u lin h vi mi s vt khc 239. v quy lut 159 - 163. hin tng phong ph hn quy lut 161. v thc tn 166. ton b ca tt c cc mt ca hin tng, ca hin thc v cc quan h ln nhau ca chng 209. v vt t n 123, 157 - 159, 219 - 220, 267 - 268, 511. Cng xem B ngoi, Hin tng lun. Hin tng lun 288, 297, 353, 427, 638 - 639. Hnh thc 161, 219. v bn cht 153. v ni dung 101 - 103, 105, 152, 158, 237, 257 - 258. u tranh ca ni dung vi hnh thc v ngc li 240. ca s phn nh gii t nhin vo trong nhn thc ca con ngi l nhng khi nim, nhng quy lut, nhng phm tr
php bin chng ca ch ngha hoi nghi l "ngu nhin" 323. s khc nhau gia ch ngha ch quan (ch ngha hoi nghi v thut ngy bin) v php bin chng 380. v ch ngha Can-t xem Can-t I. v ch ngha Can-t. c i 126, 288, 322 - 328. v ch ngha duy tm 560. v H-ghen 350 - 351. ca Hi-um xem Hi-um (Ch ngha). khng phi l mt s nghi ng 324. v siu hnh hc th k XVII 34 - 35. v ch ngha thc dng 606 - 607, 616 - 617. trong trit hc hin i 34 - 35, 273, 295, 323 - 324, 418. nhng t-rp ca ch ngha hoi nghi 325 - 328. vai tr ca ch ngha hoi nghi trong lch s trit hc 126. Hot lc lun 407, 428, 600 - 601. H v 103, 111, 114 - 116 - 149. Hu hn 114, 221 - 222, 226, 328. v tuyt i 221 - 222. v v hn 117 - 120, 211 - 214, 242, 245, 272 - 273, 328, 513 -
514, 624.
l nhng b phn, nhng giai on ca cng mt th gii 114.
I
I--ning (Phi) 262, 263. ch k (Tnh) 68 - 69, 336. l nguyn l trit hc ca s ph hp vi gii t nhin, vi hp l (ca Tsc-n-sp-xki) 695 - 696.
l tnh ca con ngi (theo Ph-bch) 52.
193.
v t duy xem T duy. v vt cht 153 - 154, 309, 392. Ho hc 133, 199 - 200, 378, 418, 422 - 423, 425, 521, 579 - 599. phn tch trong ho hc 255 - 256. Ha iu 277 - 278. ca v tr (ca phi Pi-ta-go) 264. Ho hp tin nh 21, 83.
K
Kt qu xem Nguyn nhn v kt qu. Kh nng 165, 245 - 246, 394 - 395. ca o tng bay ra khi cuc sng 395. v hin thc 165 - 166, 211, 392.
904
Mc lc vn
Mc lc vn
905
Kh nng. Kh nng v hin thc (tip theo) trong lch s 342. v ngu nhin 342. Khc nhau 107, 142 -143, 356, 359.
s u tranh ca nhng s khc nhau, ca cc cc 106. s kho st khoa hc i hi phi ch ra s khc nhau, mi lin h, s chuyn ho 246. v mu thun 147. ch khi nng ln n chp nh ca mu thun th nhng ci nhiu hnh nhiu v mi tr nn ng 152. Khch quan 56, 196, 200 - 203, 218, 227, 236, 621 - 622. v ch quan 65, 145, 185, 194 - 195, 198, 203, 206, 211 - 212, 213, 216 - 217, 218, 223 - 224, 228 - 234, 251, 256 - 257, 264, 284 291 - 292, 304, 477, 490, 619 - 620. tnh tng i trong s khc nhau ca chng 107, 211 - 212. thc ch quan v s chm ngp ca n vo trong tnh khch quan 218. tnh khch quan ca ci b ngoi 107-108, 138 - 139, 142. tnh khch quan ca s xem xt (khng phi th d, khng phi di dng, m bn thn s vt t n) 239. Cng xem Thc ti, Vt cht v quan nim. Khi nim 103, 131 - 132, 159 - 160, 172 - 174, 175 - 179, 181 - 182, 184, 197, 202, 204 - 205, 211-212, 218, 227 - 229, 235, 238, 250, 256, 279 - 280, 285, 298, 300, 304 - 305, 394 - 395. bin chng ca nhng khi nim 105, 116 - 118, 156, 162, 185 - 186, 187 - 189, 209 - 210, 223 - 225, 227, 242, 247, 270 - 275, 317, 366 - 376, 403. v bin chng ca nhn thc 270 - 271. mi mt khi nim nm trong mt mi quan h no , trong mt mi lin h no vi tt c cc khi nim khc nhng khi nim ca con ngi phi c mi sc, gt gia, mm do, nng ng, tng i, lin h vi nhau, thng nht trong nhng i lp, c th bao qut v tr 155 - 156. nhng ngun gc duy vt ca n 213. t nhin c phn nh mt cch c o v bin chng trong nhng khi nim ca con ngi 305. v biu tng 188, 204 - 205, 220 - 221, 247, 303 - 305. v cm gic 275, 300, 304 - 305, 313 - 314, 390. s hnh thnh ca nhng khi nim 188 - 189, 192, 302.
210.
ngun gc ca nhn thc v khi nim 223 - 224, 312. l hnh thc ca s phn nh gii t nhin vo trong nhn thc ca con ngi 193. nhng khi nim khng bt ng, nhng do bn thn chng, do bn tnh chng = chuyn ho 224, 267. nhng khi nim l ch quan trong tnh tru tng ca chng, trong s tch ri ca chng, nhng l khch quan trong chnh th, trong qu trnh, trong kt cuc, trong khuynh hng, trong ngun gc 223 - 224. nhng khi nim nht tr vi "s tng hp", vi tng s, vi tng kt ca kinh nghim 305. nhng khi nim (v nhng quan h, chuyn ho v mu thun ca chng) l nhng phn nh ca th gii khch quan 209. v kinh nghim 85 - 86, 205 - 206. tnh linh hot ph bin ca cc khi nim 117. v mu thun 151 - 152. s phn tch nhng khi nim 117 - 118. bao gi cng i hi vic nghin cu s vn ng ca cc khi nim, mi lin h gia chng, s chuyn ho ln nhau gia chng 267. l sn phm cao nht ca b c, m bn thn b c li l sn phm cao nht ca vt cht 175. v thc ti 248. trong tn ti (nhng hin tng trc tip) tm thy bn cht 356. mt tng s v hn nhng khi nim chung em li ci c th trong tnh ton th ca n 298. s t pht trin ca nhng khi nim trong l-gch ca H-ghen v lch s trit hc 124. v vn ng xem Vn ng. v ngha tng trng 129. Cng xem Phm tr. Khi qut xem Tru tng, Tin ln. Khng nh v ph nh 144 - 146, 162, 245 - 246. Khoa hc 225 - 226, 252 - 253, 472, 570 - 571, 577 - 578, 604, 608, 624. v o tng 265. tht v l nu ph nhn vai tr ca o tng ngay trong khoa hc chnh xc nht 395.
906
Mc lc vn
Mc lc vn
907
bao qut mt cch c iu kin, gn ng tnh quy lut ph bin ca gii t nhin vnh vin vn ng v pht trin 192. con ngi chng minh bng thc tin ca mnh s ng n khch quan ca khoa hc 203. i tng ca mi khoa hc l v hn 531. v giai cp v sn 22. s kho st khoa hc i hi phi ch ra s khc nhau, mi lin h, s chuyn ho 246. cc khoa hc c th v l-gch xem L-gch. v kinh nghim 470, 589 - 591. lch s ca khoa hc 156, 264 - 265, 316, 356, 374 - 375, 378 379, 444 - 445. phn nh bn cht, thc th ca gii t nhin 200. v tn gio 265, 316, 451 - 453, 455, 571 - 572, 583, 586 - 587; cng xem Tri thc v tn ngng (lng tin). x hi 378. Cng xem Khoa hc t nhin. Khoa hc t nhin 38 - 39, 421 - 425, 427 - 428, 429, 439. bt kh tri lun ca cc nh khoa hc t nhin 499 - 502, 534, 574. v php bin chng 279 - 280, 356, 379, 382. v cc khoa hc x hi 378, 431, 437 - 438. lch s khoa hc t nhin 168, 315 - 321. v nguyn t lun xem Nguyn t lun. v trit hc 32 - 33, 35 - 36, 95, 105 - 106, 154, 421 - 423, 423 425, 487 - 488, 522, 530, 532 - 533, 656 - 657, 692. Cng xem Khoa hc. Khng gian 82, 232, 265. v im 328. v thi gian 57 - 59, 83, 242, 246 - 247, 272 - 274, 457. s vn ng l bn cht ca thi gian v ca khng gian 273. Khng tn ti xem Tn ti v khng tn ti.
v mu thun 148. v quy lut 318 - 321. v quy np 190 - 191. ca cc nh thc dng 627. vai tr ca n trong nhn thc 125, 226, 444 - 445, 510 - 511, 666. Cng xem Thc tin. Kinh nghim (Ch ngha) 84, 132, 177, 204 - 205, 219 - 220, 255, 317. nhng khi nim nht tr vi "s tng hp", vi tng s, vi tng kt ca kinh nghim 305. ch ngha kinh nghim mi 172. Kinh t chnh tr hc 8-17, 188, 356, 365 - 366. gi tr 9 - 10, 179, 188, 360, 365. nhng hnh thc ca gi tr 360. lao ng 17, 702. phm tr gi tr c tnh chn l hn quy lut cung cu
181.
thng d 360, 433. hng ho 188 - 189, 380. nh l quan h x hi 360. mc-xt 11-14, 188 - 189, 359 - 360, 380. t sn 8-11, 16 - 17, 226.
Kinh vin (Ch ngha) 390 - 391. K thut 199 - 201, 299, 425 - 426. lch s ca k thut 156, 168. v thc tin l tiu chun ca chn l 215.
L
Lao ng 702. tr c v chn tay 453 - 455. L phi thng thng 289.
ch ngha gio iu ca l phi thng thng 326. v tnh hin nhin cm tnh 243. s khng ph hp vi l phi thng thng l mt s ngng tng thi nt ca k duy tm 312. Cng xem L tr.
Ki-r-na-ch (Phi) 296 - 297. Kinh nghim 385, 608 - 610, 619 - 621, 629 - 632.
v gi thit 180 - 181, 226. v khi nim 84 - 86, 205 - 206. v khoa hc 470, 589 - 591. v l tnh 460, 481, 543 - 544.
908
Mc lc vn
Mc lc vn
909
Lch s 7 - 8, 18 - 20, 85, 297 - 299, 335 - 346, 356, 669, 682.
v s phn nh ca mi lin h y trong nhng khi nim
l cn c, l c s, l tn ti m thc bt ngun t 281. tnh kh nng v tnh hin thc trong lch s 342. v li ch xem Li ch. nhng mu thun trong lch s 144, 342. v tnh nhn qu 169 - 170. "tinh thn bn trong" ca H-ghen l mt s ch dn duy tm, thn b, nhng rt su sc v nhng nguyn nhn lch s ca cc s bin 169 - 170. quan im lch s ca H-ghen xem H-ghen Gi. V. Ph. quan nim duy vt ch ngha v lch s 13 - 14, 17 - 19, 20, 22 - 23, 24 - 26, 26 - 29, 30, 34 - 35, 37 - 39, 359 - 360; cng xem Duy vt lch s (Ch ngha). quy lut ca lch s v nhng mc ch ring 297. tin b v thoi b trong lch s 20 - 23. v t tng v s chuyn ho t ci quan nim thnh ci thc ti
155, 186, 188 - 189, 209 - 210.

mi lin h tt yu, khch quan ca tt c cc mt, cc lc lng, cc xu hng ca mt lnh vc nht nh nhng hin tng 106. v tnh nhn qu 168 - 174, 188. v quy lut 159, 285, 306. tnh quy lut ca mi lin h khch quan ca th gii 188189. ca ci ring v ci chung 380 - 381. tc ng qua li 159, 173 - 174. ca tt c cc b phn ca s tin trin v hn 120. tnh ton din v tnh bao trm ton b ca s lin h ph bin 169. gia vt cht v vn ng 79, 303. vng khu ca lin h 156, 245. Cng xem Nguyn nhn, Quan h, Trc tip v gin tip.
v gii t nhin 338. vai tr ca qun chng v c nhn trong lch s 19 - 20, 21 - 26, 337, 680 - 681. s vn ng ca lch s 169 - 171. Lch s (Tnh) 85, 262, 280 - 281. Lch s trit hc 32 - 37, 168, 287 - 288, 364 - 368, 374 - 375, 382 386, 389 - 391, 512 - 518, 551 - 569, 582 - 583, 625 - 627, 634 - 635. php bin chng trong lch s trit hc xem Bin chng. cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm 300 - 301; cng xem Duy vt (Ch ngha) v ch ngha duy tm. nh l mt khoa hc 34 - 35, 85, 185, 189, 261 - 262, 263,
124.
Lin tc xem Gin on v lin tc. Linh hn (tinh thn ) 85, 96, 107, 139-140, 196 - 198. v thn th 61 - 62, 66 - 67, 88 - 90, 211, 213, 445 - 455. trong trit hc ca A-ri-xtt 309 - 310. trong trit hc ca H-ra-clt 373. trong trit hc ca -pi-quya 316, 322. v vt cht xem Vt cht v tinh thn. Loi t (tnh tng t) 190 - 191, 193 - 194, 317 - 318, 375, 568 - 569. v quy np 190 - 191. L-gch 95 - 96, 98 - 99, 104, 155 - 156, 188 - 191, 211 - 212, 245, 356,
413 - 414. ca A-ri-xtt l nhu cu, l s c gng tm ti, l s n gn vi l-gch ca H-ghen 391. v php bin chng xem Bin chng l l-gch v l lun nhn thc. i tng ca l-gch 103. khng phi l hc thuyt v nhng hnh thc bn ngoi ca t duy, m l hc thuyt v nhng quy lut pht trin ca ton b ni dung c th ca th gii v nhn thc th gii 101. khch quan v ch quan 222 - 224, 374, 390, 421. v cc khoa hc c th 107 - 109, 177, 182, 215 - 216, 356.
275, 301, 363 - 366, 370, 382 - 385, 389, 401, 418 - 420, 468 469, 551 - 569. v l-gch 124, 261 - 262, 279 - 280; cng xem L-gch v
lch s. v s pht trin ca nhng phm tr 124, 186, 261 - 262. ng h tnh lch s nghim khc trong lch s trit hc 262. v vai tr ca ch ngha hoi nghi trong lch s trit hc 126. v vn c bn trong trit hc 59.
Lin h 216 - 217, 245 - 246, 280, 370, 640. cng l chuyn ho 110, 189, 381.
mi lin h ln nhau trong gii t nhin 60, 83, 110, 113, 160.
910
Mc lc vn
Mc lc vn
911
L-gch (tip theo)
v lch s nhn thc th gii 101, 183 - 184, 186. l-gch v lch s trit hc 124, 261 - 262, 279 - 281. trong l-gch, lch s t tng, ni chug v ni v ton b, phi ph hp vi nhng quy lut ca t duy 365; cng xem L-gch v lch s . ngh thut vn dng nhng khi nim khng phi l bm sinh, n l kt qu ca s pht trin ca khoa hc t nhin v ca trit hc trong 2000 nm 280. v l lun nhn thc 96, 110, 183, 192 - 193, 241, 281, 356 s ng nht, nu c th ni c nh vy, gia l-gch v nhn thc lun. 204. l gch l hc thuyt v nhn thc, l l lun nhn thc
quy lut ng nht 86 - 87, 102, 142 - 143, 246 - 247, 356. quy lut loi tr ci th ba 146 - 147. quy lut mu thun 147. suy l 185 - 187, 189 - 192, 201 - 202, 225, 233 - 234, 237. L-gch v lch s 101, 112, 113, 124, 186, 261 - 262, 175 - 176, 280 -
360.
trong "T bn", Mc p dng l-gch, php bin chng v l lun nhn thc (khng cn ba t: l cng mt ci duy nht) vo mt khoa hc duy nht 359 - 360. v ng php 107 - 108. ni dung ch yu ca l-gch l nhng quan h (= chuyn ho = mu thun) ca nhng khi nim 209. phm tr l-gch 202 - 203, 211; cng xem Phm tr. nhng quy lut ca l-gch 191, 194, 356. v s sng 96, 216 - 217, 457 - 458. ci kin a s sng vo trong l-gch l d hiu v thin ti 216. v thc tin 202 - 203. thc tin ca con ngi lp i lp li hng nghn triu ln c in vo thc bng nhng hnh tng l-gch 234; cng xem Thc tin. l tri thc vi tt c tm vc pht trin ca n 110. v vn ng xem Vn ng. Cng xem Bin chng, L lun nhn thc, Nhn thc, T duy. L-gch hnh thc 102, 124 - 125, 183 - 184, 186, 192, 194. ch th v v t 518 - 520. tnh hn ch ca l-gch hnh thc 100 - 101, 105 - 106, 152 154, 182 - 183, 186, 194, 215 - 216, 224. nhng hnh tng ca l-gch hnh thc 187. tnh cht cng l ca chng 202 - 203, 234. phn on 185 - 186, 189, 213, 216, 238, 380 - 382. quy lut cn c y 152 - 154.
192.
281, 356, 360, 370, 374 - 375, 378, 382. Lt b (th tiu, mt i) 62, 114, 120, 134, 175, 212, 235, 248, 328. Li ch trong lch s 297, 337, 345 - 346. v nim 19 - 20, 297. Ln ln xem Pht trin v ln ln. Lun l hc 297; cng xem o c, Thin. Lut 40 - 42. Lng xem Cht v lng. L lun nhn thc 136, 370, 452, 454, 477, 503, 526, 543, 545 - 546. ca A-ri-xtt 390 - 391, 396.
cm gic coi nh l nguyn tc ca l lun nhn thc v nh l nguyn tc lun l hc 297. ca -pi-quya 312 - 316, 318 - 321. H-ghen b qua l lun nhn thc ca -pi-quya 316. H-ghen bc b Can-t chnh v mt nhn thc lun 177. ca H-ra-clt 373 - 374. ca phi Ki-r-na-ch 296 - 297. v lch s nhn thc xem L-gch v lch s. nhng lnh vc ca tri thc phi cu thnh l lun nhn thc v php bin chng 374 - 375. v l-gch 110, 188, 192, 240, 359 - 360, 656 - 657. iu kin nht tr ca l-gch vi l lun nhn thc 183; cng xem Bin chng l l-gch v l lun nhn thc. l-gch v l lun nhn thc phi c suy din t "s pht trin ca ton b i sng ca t nhin v tinh thn"
96.
ca A. Ry = ch ngha duy vt xu h 619. s thng nht ca nhn thc v ca thc tin trong l lun nhn thc 237.
912
Mc lc vn
Mc lc vn
913
Cng xem L-gch, Nhn thc. L tnh 23, 85, 118 - 119, 178, 181, 187, 193, 198, 206- 207, 211 - 212, 241, 310, 336, 346, 348, 373, 389 - 390, 492 - 493, 497 - 498, 501,
506, 575, 581, 629 . antinmi ca l tnh xem Antinmi. v cm gic 53, 86 - 90, 151 - 152, 389, 478 - 479, 492. v kinh nghim 460, 481, 543 - 544. v l tr 96, 180, 191, 277, 283 - 284, 306. Cng xem T duy. L tr 135, 177, 178, 182, 211 - 213, 264, 306, 311, 321, 657. v l tnh xem L tnh v l tr. trong trit hc ca Pi-ta-go 264. Cng xem L phi thng thng. M
trong lch s 144, 341. nhng lc lng v nhng khuynh hng mu thun trong mi hin tng 238, 378 - 379. nhng mu thun ca ch ngha t bn xem X hi t sn. v quan h 146 - 147, 151 - 152, 209, 239 - 240. v s sng 147, 151 - 152, 248. v tnh tt yu 106. s thng nht v cuc u tranh ca cc mu thun 144, 239,
298.
v t duy xem T duy v mu thun. v vn ng 147 - 152, 227, 366 - 367, 380. vn ng l mt mu thun, l cuc u tranh ca cc mu thun 273 - 274. Cng xem Antinmi.
Ma-kh (ch ngha) 52, 139, 142, 163, 189, 283, 288, 297, 408, 409, 410 - 411, 421, 564 - 568, 578, 580, 591, 632. Mc C. v ng-ghen Ph. 188 - 190, 344 - 345, 359 - 360, 363, 373, 380, 638, 692.
I. t-x-ghen ni v Mc v ng-ghen 437 - 438, 465, 503, 506 - 508, 514, 522. v H-ghen 8, 107 - 109, 111, 127 - 129, 150 - 151, 155 -156,
M tn xem Tn gio v m tn. Mi trng xem C th v mi trng. Mc ch 14, 153, 174, 206, 230 - 236, 256 - 257, 285, 603. hot ng c mc ch ca con ngi xem Con ngi. trong lch s 200 - 202, 297, 336 - 337, 341 - 342, 345 - 346. v nguyn nhn, quy lut, lin h, l tnh 306. ca nhn thc lc u l c tnh cht ch quan 221. v th on 201, 217, 234, 306. Cng xem Mc ch lun. Mc ch lun 60, 153, 197, 202 - 203, 306, 447 - 448, 611; cng xem
Mc ch . N
202, 254 - 256, 303, 306, 341 - 342, 344 - 345, 356 - 359, 409, 431432, 439, 467 - 468.
khi a tiu chun thc tin vo l lun nhn thc, Mc trc tip gn vi H-ghen 228. khng th hon ton hiu c "T bn" ca Mc, nu cha hiu ton b L-gch ca H-ghen 190. Mc p dng php bin chng ca H-ghen, trong hnh thc hp l ca n, vo kinh t chnh tr hc 188. s hnh thnh th gii quan 8, 11 - 14, 16 - 17, 25 - 30, 364. ph phn phi H-ghen tr 7 - 46. ph phn kinh t chnh tr hc t sn 8 - 11, 12 , 16. Mu thun 9 - 12, 29, 72, 104, 171, 207 - 209, 212, 218, 232, 246 - 248, 256 - 257, 266, 281, 378, 544. v bn cht 147, 266 - 267. v i lp 142, 147, 151 - 152, 238 - 239, 378 - 379. v s khc nhau 147, 151 - 152 . v kinh nghim 148.
Nng lng 52 - 53, 414, 418, 575, 583 - 584, 594 - 595. v vn ng 53. Ngu nhin 198, 205, 206. v kh nng 342. v tt yu 171 - 172, 381 - 382. Ngu nhin lun 82 - 83. Ngh thut
v hin thc 63.
914
Mc lc vn
Mc lc vn
915
Cng xem m nhc. Nghin cu v trnh by 380. Ngn ng 107 - 108, 291, 335, 338, 374 - 375.
v biu tng 299. v cm gic 89 - 90. lch s ca ngn ng 97, 374 - 375. trong ngn ng ch c ci chung 294. v t duy 89 - 90, 97, 921, 294. Cng xem T.
Ngun gc giai cp ca ch ngha duy tm xem Duy tm (Ch ngha). Ngun gc v nhn thc lun ca ch ngha duy tm xem Duy tm
(Ch ngha).
Ngu bin 155, 287, 310, 374, 380, 623 - 624. v bin chng xem Bin chng v ngu bin. v ch ngha chit trung 118.
ca ch ngha thc dng 574.
Ngu bin (Phi) 276, 286, 287 - 291, 613. Nguyn c xem Nguyn nhn v nguyn c. Nguyn l nhn bn ch ngha trong trit hc 76, 693. Nguyn nhn (tnh nhn qu) 64, 168 - 173, 187 - 188, 199, 262, 356359, 370, 393, 418. v cn c 152 - 153, 235. v tnh chc nng 564. v kt qu 60, 461.
ch l nhng vng khu ca s ph thuc ln nhau ph bin, ca lin h, ch l nhng mt khu trong si dy chuyn pht trin ca vt cht 168 - 169. trong lch s 169 - 170. v mc ch 360. v nguyn c 169. tnh nhn qu ch l mt trong nhng quy nh ca mi lin h ph bin 172. nhn thc hin thc v nguyn nhn l s i su thm ca nhn thc t b mt cc hin tng n thc th 168. quan h nhn qu 170 - 173. tnh cht c iu kin ca tnh nhn qu 222.
v s trung gian 173. Cng xem Lin h. Nguyn t 80, 490, 534, 595, 641. v chn khng 123, 283. ca -m-crt 425. ca -pi-quya 315 - 316, 322. ca Lp-kp-p 280 - 282. ca phi Pi-ta-go 265. v s thng nht ca ci hu hn v ci v hn 119. tnh v hn ca nguyn t 531. Nguyn t lun 282, 406, 599, 605. Ng ngn xem Ngn ng. Nh nc 29 - 32, 338, 343 - 344, 734 - 735. cng ho ca Pla-tn 297, 301. Nhn o (Ch ngha ) 33, 36. Nhn qu (Tnh) xem Nguyn nhn (tnh nhn qu). Nhn thc 100, 116 - 117, 125, 196, 206 - 208, 214 - 217, 218 - 224, 233 - 238, 243 - 244, 249 - 256, 348, 359 - 360, 413, 457 - 458, 491, 495 - 498, 501 - 502, 504 - 505, 507 - 511, 512 -513, 526 - 527, 531, 534 - 540, 575, 578, 590, 618 - 619, 629. bn cht ca nhn thc bin chng l s trin khai ca ton b nhng vng khu ca hin thc 167. s bt u ca nhn thc 76, 98, 113, 221, 250- 252, 313. v cm gic (ca A-ri-xtt) 307. ch th ca nhn thc 101 - 102, 374. iu kin ca mt s nhn thc v tt c cc qu trnh ca th gii trong "s t vn ng" ca chng, trong s pht trin t pht ca chng, trong i sng sinh ng ca chng l s nhn thc chng vi tnh cch l s thng nht ca cc mt i lp 379. tnh khch quan ca nhn thc 222, 390. mc ch ca nhn thc lc u l c tnh cht ch quan 221. ngun gc ca nhn thc v khi nim 223 - 224, 312. nhn thc l lun phi trnh by khch th trong tnh tt yu ca n 227. l s ph hp ca khi nim vi tnh khch quan 206. phng php nhn thc xem Bin chng, Phng php.
916
Mc lc vn
Mc lc vn Nhn thc lun xem L lun nhn thc. Nht nguyn lun (ca I. t-x-ghen) 487 - 488, 531 - 533, 545. Nh nguyn lun 123, 404, 454. Ni dung xem Hnh thc v ni dung. Nng n (Ch ) 643, 668, 720 - 722, 728, 730.
917
Nhn thc (tip theo)
qu trnh nhn thc 95 - 96, 100 - 101, 111, 136 - 137, 161, con ng bin chng ca s nhn thc thc ti khch quan t trc quan sinh ng n t duy tru tng, v t t duy tru tng n thc tin 179. tnh cht bin chng ca qu trnh nhn thc 179, 215, v kh nng ca ch ngha duy tm xem Duy tm (Ch ngha). nhn thc l s phn nh gii t nhin bi con ngi, l mt qu trnh c mt chui nhng s tru tng, s cu thnh ra cc khi nim, quy lut 192. phn tch qu trnh nhn thc 219, 228. qu trnh nhn thc bao hm thc tin ca con ngi v k thut 214 - 215. v thc tin 214 - 215, 226 - 230, 233 - 237, 359. vai tr ca tru tng trong qu trnh nhn thc xem Tru tng, Tin ln. s vn ng ca nhn thc hng n khch th bao gi cng ch c th thc hin mt cch bin chng 298. nhng vng khu, giai on ca qu trnh nhn thc 132,
190, 250 - 252, 271.
382 - 385, 390, 394.
P
Phm tr 24 - 25, 130, 180, 389, 634 - 637.
tnh antinmi ca nhng phm tr 126. s chuyn ho ln nhau ca nhng phm tr 224. l hnh thc ca s phn nh thc ti khch quan 98 - 102, 193. nhng phm tr ca l-gch l nhng vng khu ca nhn thc ca con ngi v gii t nhin 211. nhng phm tr ca t duy l s biu hin ca tnh quy lut ca gii t nhin cng nh ca con ngi 99. nhng phm tr l nhng giai on ca s nhn thc th gii 102. l-gch ca H-ghen 347 - 349, 355 - 356. s pht trin cc phm tr 270 - 271. v lch s trit hc 142, 186, 261 - 262. l nhng quy nh ca tn ti 142. s rt ra nhng phm tr 103. v thc tin 98 - 99, 202, 207 - 208. tnh cht tng i ca cc phm tr 222. Cng xem Khi nim, L-gch, Nhn thc, T duy. Phn on xem L-gch hnh thc. Phn nh 58 - 59, 141, 191, 193 - 194, 200, 206 - 209, 228, 247, 463 466 - 467, 527, 536, 616 - 617, 632. hnh thc ca s phn nh ca gii t nhin vo trong nhn thc con ngi l nhng khi nim, nhng quy lut, nhng phm tr 192. ca th gii khch quan vo thc ca con ngi v kim nghim n bng thc tin 216. tnh cht bin chng ca qu trnh phn nh 117 - 118, 155, s phn nh chnh xc s pht trin vnh vin ca th gii l php bin chng 118. t nhin c phn nh mt cch c o v bin chng trong nhng khi nim ca con ngi 305.
l s tin gn mi mi v v tn ca t duy n khch th 207. trong tn ti (trong nhng hin tng trc tip) tm thy bn cht 356. v trc quan 176 - 177, 179. tnh tuyt i v tng i ca n 222. tnh tng i ca mi tri thc v ni dung tuyt i trong mi bc tin ln ca nhn thc 190. v gii t nhin 96, 167, 179 - 182, 209 - 210, 215, 222, 229,
159 - 162, 179, 192 - 193, 211, 214 - 215, 298, 318, 359.
304 - 305, 381, 382 - 385, 413, 590. 179.
ngi duy vt cao tri thc v vt cht, gii t nhin
nhn thc ni lin gii t nhin v con ngi 100. v cc phm tr ca l-gch 99 - 102, 177 - 179, 211. v tnh xc thc cm tnh 271 - 272. Cng xem Khi nim, L-gch, L lun nhn thc, Phn nh, Tin ln, T duy.
188, 207 - 208, 382 - 385, 395.
918
Mc lc vn
Mc lc vn
919
Cng xem Nhn thc, T duy. Phn nh lun xem Phn nh. Phn t 95, 114, 136, 140, 141 - 148, 151 - 153, 158 - 159, 160 - 162,
166, 196, 213, 218, 227 - 228, 242, 248, 287. nhng dng ca s phn t 143 - 144.
Phch-t (Thuyt) 37, 104, 123, 138 - 139, 257, 560. Phim thn lun 350. Phong tro dn ch - cch mng Nga 650 - 651, 680, 689, 693, 695,
714 - 719, 723 - 729, 730 - 742.
Pht trin 270 - 271, 359.

l mt cuc "u tranh" gia cc mt i lp 379. hai quan nim v s pht trin 378 - 379. v ln ln 270, 285, 380. ca t tng con ngi 261; cng xem T duy. v s t pht trin 124, 239, 278. nguyn tc chung v s pht trin 271. ca nhn thc xem Nhn thc. ca cc phm tr xem Phm tr. s ph nh coi nh l vng khu lin h, ca s pht trin 245. ca th gii xem Th gii. ca ton b ni dung c th ca th gii v nhn thc th gii 101.
Ph bin xem n nht, c th v ph bin. Ph-bch L. A. 305, 418 - 419, 506 - 508, 664 - 665.
v cch mng nm 1848 49. tnh hn ch ca ch ngha duy vt Ph-bch 49, 54, 69, 662. mm mng ca ch ngha duy vt lch s Ph-bch 62, 68. nguyn l nhn bn ch ngha ca trit hc Ph-bch 76. s ph phn ca ng i vi ch ngha duy tm 32 - 33, 37-
38, 50, 60, 66, 70 - 72, 76, 83 - 86, 89 - 90, 133.

ni v Thng xem Thng (Cha, Thn). s tin ho ca cc quan im 79, 84, 90, 164, 420. ch ngha v thn "khai sng" ca ng 67. "ch ngha x hi" ca Ph-bch 67 - 69. ngha lch s trit hc ca ng 15, 24 - 25, 38, 438, 446 - 447, 468 - 469.
Phn tch 223, 250, 566, 568 - 569.

din dch v quy np, l-gch v lch s 360. trong ho hc 255 - 256. nhng khi nim 117 - 118. bao gi cng i hi vic nghin cu s vn ng ca cc khi nim, mi lin h gia chng, s chuyn ho ln nhau gia chng 267. kim tra bng s vic, bng thc tin trong mi bc phn tch 306. qu trnh nhn thc 219, 228; cng xem Nhn thc. v tng hp 225 - 227, 238, 250, 255 - 256, 258, 305. trong b "T bn" 255 - 256, 359 - 360, 380. Phn t 154, 423.
Ph thuc ln nhau (lin h ln nhau) xem Lin h. Ph nh 38, 106 - 107, 115, 147, 244 - 245, 396.
coi nh l vng khu ca lin h, ca s pht trin 245. ca ph nh 115 - 117, 119, 240, 244 - 246, 248 - 250. ci ph nh v khng nh 106, 224 - 245. tru tng 247 - 248.
Phng php
bin chng 172, 253 - 254, 380. v tn ti c th 253; cng xem Bin chng. v h thng 250. nhn thc 237 - 238. v ni dung 105, 258. phn tch v tng hp xem Phn tch v tng hp. ca trit hc xem Trit hc. tuyt i 250.
Ph phn ca giai cp t sn i vi ch ngha Mc 402, 415, 430 - 433. Ph phn mi (Ch ngha) 353, 411. Ph phn trit hc t sn 162 - 163, 188 - 189, 214, 273, 274 - 275, 283, 297, 300 - 301, 347 - 354, 393 - 394, 401 - 404, 407, 410 - 411, 415 - 416, 423 - 424, 429, 477 - 478, 482, 483, 539.
Phng php bin chng xem Bin chng, Phng php. Pi-ta-go v phi Pi-ta-go 263 - 266, 330. Pla-tn mi (Ch ngha) 329 - 330.
920
Mc lc vn
Mc lc vn
921
Q
Quan h 116, 120 - 123, 129, 155 - 156, 166, 238 - 240, 579 - 581, 590,
618 - 619. ca nhng bn cht l quy lut 163. gia tnh ch quan v tnh khch quan 206. l chuyn ho v mu thun 209. v hin thc 157. v mu thun 151 - 152, 209. bt c vt c th no cng nm trong nhng mi quan h khc nhau v thng l mu thun vi tt c ci cn li
ca lch s 297. nhng quy lut chung ca vn ng ca th gii v t duy nhng quy lut t duy xem L-gch, T duy. v tnh tt yu 196 - 198, 285, 297, 302. ca gii t nhin 167, 198 - 201, 284, 306, 394, 589 - 590. ca vn ng ca cc s vt 103. l vng khu, giai on ca qu trnh nhn thc 132, 159 -160,
101, 184, 368, 378.
179, 192 - 193, 298, 318 - 319. Quy lut (Tnh) 99, 167, 192 - 193, 348, 371, 640. ca mi lin h khch quan ca th gii 188 - 189. ph bin ca gii t nhin vnh vin vn ng v pht trin 192 - 193. Quy np 86, 459 - 460. v din dch 156, 224, 360, 438 - 439. trong b "T bn" 156. v gi thit 190 - 191.
v kinh nghim 190. v loi t 190 - 191.
146 - 147, 239 - 240. ca tnh nhn qu 170 - 173. v quy nh 127, 150.
v thuc tnh 159. ca nhng s vt v l-gch 187, 209 - 210, 223, 227. Cng xem Chuyn ho, Lin h, Trc tip v gin tip. Quan h sn xut 17. Quan nim xem Vt cht v quan nim . Quy nh 186, 193, 226, 240, 252. A-ri-xt trit hc thng b lc vo nhng nh ngha v t 389. v cht 112, 359. c th c nhiu nh ngha, bi v i tng c nhiu mt nh ngha v php bin chng xem Bin chng. nh ngha v chn l xem Chn l. nh ngha v nhng khi nim 129, 186 - 188. phi dn n tnh quy nh 146. v quan h 127, 150.
R
Ring v chung 75, 82 - 83, 85 - 87, 190 - 191, 220, 284 - 286, 291, 294 - 296. l cc mt i lp 380 - 382. mi lin h qua li ca chng 380 - 381.
trong kinh t chnh tr hc 9 - 11. trong lch s 335 - 336, 339 - 340. trong trit hc ca A-ri-xtt 216, 381, 389 - 396. Cng xem n nht, c th v ph bin.
256.
Quy lut 159 - 163, 179, 196, 226, 255, 284 - 285, 375, 394. v bn cht 161 - 163, 356. quy lut l quan h ca nhng bn cht 163. v 132. v hin tng 159 - 163. hin tng phong ph hn quy lut 161.
l hnh thc ca s phn nh gii t nhin vo trong nhn thc ca con ngi 193. v kinh nghim 318.
Siu hnh hc 136, 221, 241, 274, 546. v php bin chng xem Bin chng. ca ch ngha Can-t 115 - 116. th k XVII 32 - 36. ca C. Vn-ph 226. Cng xem Duy vt siu hnh (Ch ngha).
922
Mc lc vn
Mc lc vn
923
Siu nghim 204 - 205. Sinh l hc 373 - 375, 404. Sinh thnh 103, 112, 115, 141, 175, 277 - 278, 292, 359, 366.
v chuyn ho 113, 244 - 246.
nhng yu t, nhng mm mng ca khi nim tnh tt yu
Sinh vt hc 150 - 151, 367, 405, 407 - 408, 602 - 604; cng xem cuyn (Thuyt).
381. Tha ho 12 - 14, 16 - 17, 19 - 20, 42. Thc nghi (Php) 131, 271 - 276. Thn hc 9, 37, 38, 60, 408.
thng qua thn hc, Lai-bni-tx tin gn n nguyn tc lin h khng th tch ri gia vt cht v vn ng 79. Thn lun 446 - 447.
Suy din (rt ra) 75, 96, 250, 252, 256. s rt ra nhng phm tr 103. Suy l xem L-gch hnh thc. S sng 116, 141, 215 - 217, 239, 395, 423. v php bin chng 213. v b c 215.
v s ng nht tru tng 149. l giai on pht trin ca chn l 214 - 215. v khi nim (trong l-gch ca H-ghen) 177 - 178. v l-gch v l lun nhn thc 96, 215 - 217, 336 - 337. ci kin a s sng vo trong l-gch l d hiu v thin ti 216. v mu thun 147, 151 - 152, 248. v t vn ng 248. v kin v s vn ng ph bin 150.
Th gii 113, 155 - 156, 161 - 162, 264, 282, 368 - 369, 391 - 392, 474 475, 490, 515, 593. v b ngoi 107, 139. v con ngi 60, 199 - 201, 228 - 232. theo H-ra-clt 371.
s lin h c tnh quy lut ca ton th (qu trnh) th gii 110, 188. nguyn tc chung v s thng nht ca th gii, ca gii t nhin, ca vn ng, ca vt cht 271. nhn thc th gii 101, 108, 117 - 118, 188 - 189, 193, 209,
221, 228 - 229, 573 - 574.

s phn nh ca vn ng ca th gii khch quan vo trong vn ng ca nhng khi nim 188. th gii hin tng v th gii t n l nhng vng khu ca vic con ngi nhn thc gii t nhin. 162, 288. th gii t nhin v th gii cng dn (theo Ph-bch) 62. tnh thng nht v mi lin h, s ph thuc ln nhau v tnh chnh th ca qu trnh th gii 160. v thi gian v khng gian 57 - 58, 457. v Thng 60 - 61, cng xem Thng (Cha, Thn). v t duy 184, 280. v tr v m v v tr vi m 265. v nim (theo H-ghen) 195, 205 - 206. Cng xem Hin thc, Tn ti, T nhin.
T
Tc ng qua li xem Lin h. Tm l hc 76, 184, 375, 402, 403, 611. Tt yu 14, 31, 165, 225, 227.
v hin thc 166-167. ca mu thun xem Mu thun. v ngu nhin 171, 381-382. v ph bin 86, 280. v quy lut 197, 285, 297, 302. v t do 167, 171 - 172, 191, 197, 201 - 202, 484 - 487, 539. tnh tt yu khng bin i khi tr thnh tnh t do 172. t do coi nh s hiu bit tt yu 353. ca gii t nhin 62 - 64, 198, 376.
Thin vn hc 367, 406, 423 - 425. Thin 68, 227 - 228, 230 - 236. Thng nht
v s u tranh ca cc mt i lp xem i lp.
924
Mc lc vn
Mc lc vn
925
Thng nht (tip theo)

v lin h, s ph thuc ln nhau v tnh chnh th ca qu trnh th gii 160. nguyn tc chung v s thng nht ca th gii, ca gii t nhin, ca vn ng, ca vt cht 271. v tnh nhiu v 225, 246, 501.
Thc th 37, 79 - 80, 84, 163, 165, 167 - 168, 171 - 172, 191 - 192, 200.
221.
l mt giai on quan trng trong qu trnh pht trin ca nhn thc ca con ngi v gii t nhin v v vt cht 167.
v thuc tnh 175 - 176, 512 - 513, 520.
Thi gian 57, 58, 275, 278, 369.

l mt hnh thc tn ti ca thc ti khch quan 247. khi nim thi gian suy ra t vn ng 59. v khng gian 57- 58, 83, 242, 246 - 247, 272 - 274, 457. vn ng l bn cht ca thi gian v ca khng gian
Thc tin 199, 231, 235 - 237, 367. v hin thc 230, 235. trong l lun nhn thc 228 - 230, 232 - 237.
con ngi chng minh bng thc tin ca mnh s ng n khch quan ca nhng nim, khi nim, tri thc ca mnh, ca khoa hc ca mnh 203. l mt giai on pht trin ca chn l 214 - 215. kt qu ca hot ng l s kim nghim nhn thc ch quan v l tiu chun ca tnh khch quan thc s tn ti. 236. s kim tra bng s vic, bng thc tin, c thc hin qua mi bc phn tch. 360. phi c s kt hp gia nhn thc v thc tin 233. v nhng phm tr ca l-gch 98 - 99, 202 - 203, 207 - 208. s thng nht ca nhn thc v ca thc tin trong l lun nhn thc 237. thc tin ca con ngi v ca loi ngi l tiu chun, l s kim nghim ca tnh khch quan ca nhn thc 227. thc tin v k thut l tiu chun ca chn l 215. l tiu chun khch quan ca nhn thc 215 - 216, 234, 298, 359 - 360, 616. v l lun 30 - 31, 34 - 35, 38 - 39, 224, 228 - 230, 343 - 344, 550. thc tin cao hn nhn thc (l lun) 230. v nhng nim 30. Cng xem Kinh nghim. Thc tn 114, 152, 156, 157, 165 - 166, 178. v khi nim 285.
273. Th on xem Mc ch v th on. Thut ng 441 - 442, 463. Thuc tnh xem Thc th v thuc tnh, Vt cht v thuc tnh. Thc chng (Ch ngha) 421, 570 - 632. v bt kh tri lun 352 - 353. v ch ngha thc chng mi 407. Thc chng mi (Ch ngha) xem Thc chng (Ch ngha). Thc dng (Ch ngha) 411, 570 - 571, 589, 606 - 607, 613 - 617, 627, 629. v bt kh tri lun 574. v ch ngha duy l 581- 582, 616. v ch ngha hoi nghi 606 - 607, 616 - 617. thut ngy bin ca ch ngha thc dng 574. v H. Poanh-ca-r 576 - 578, 632. v ch ngha thc chng mi 407. v tn gio 572. v ci v thc 610 - 611. Thc ti 178, 182, 235. khch quan 176, 179, 247, 422. v quan nim 211, 298, 343 - 344.
t tng v s chuyn ho t ci quan nim thnh ci thc ti l mt t tng su sc: rt quan trng i vi lch s. 124. Cng xem Hin thc, Vt cht v quan nim.
Thng (Cha, Thn) 157, 179, 305, 317, 379, 393 - 395.
chng minh theo bn th lun v s tn ti ca Thng
84, 195.
I. t-x-ghen ni v Cha 461, 484 - 487, 533 - 534.
926
Mc lc vn
Mc lc vn
v trit hc 95, 105. vi phn v tch phn 128 - 129, 225, 378. ci v hn trong ton hc 114, 127 - 129. Cng xem Con s.
927
Thng (Cha, Thn) (tip theo)

s pht trin nhng biu tng v Thng 268 - 269, 322, 341 - 342, 545 - 546. ca phi Pla-tn mi 329 - 330. Ph-bch ni v Thng 51, 56 - 68, 70 - 71, 75, 164, 322. trong trit hc ca A-ri-xtt 302 - 303. trong trit hc ca H-ghen 111, 164, 178, 254, 302 - 303, 317 -
Ton th v b phn 87 - 90, 113 - 114, 120 - 121, 161 - 162, 174, 277, 372, 380 - 381.
s phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc b phn mu thun ca n 378. T-ma mi (Ch ngha) 590, 601 - 602. Tn gio 9, 26 - 30, 51 - 52, 62 - 66, 70 - 71, 109, 257, 338, 389, 408, 446 - 447, 449 - 450, 459, 533 - 534, 554. Ba-t 369 - 370. v phi dn ch - x hi 441 - 446, 450 - 451, 463. o C-c 342 - 343, 449 - 451, 455, 484, 613 - 614. v khoa hc xem Khoa hc v tn gio. v m tn 64, 70, 321, 446. nhng ngun gc giai cp ca tn gio 385, 446. nhng ngun gc v nhn thc lun ca tn gio 385, 393 - 395. tnh kh nng ca ch ngha duy tm (= ca tn gio) c trong ci tru tng u tin, ti s 394. v trit hc xem Trit hc v tn gio. v ch ngha v thn xem V thn (Ch ngha) v tn gio. Cng xem Thn hc, Thng (Cha, Thn). Tn ti 17, 103, 110 - 111, 112 - 116, 120 - 123, 125, 126, 134, 136 - 138, 140 - 141, 147 - 148, 165, 168, 171 - 172, 175, 177, 185, 194, 285,
321, 338.
trong trit hc ca H-ra-clt 368 - 369, 371, 373 - 375. trong trit hc ca Lai-bni-tx 89. Cng xem Tn gio. Tch phn xem Ton hc.
Tim tin (Tnh) 131 - 135. t on ca tnh tim tin xem Bc nhy vt, Chuyn ho. Tin nghim 128, 197, 219. Tin thin (Ch ngha) 84 - 85, 318 - 321, 504, 511 - 512. Tin b 120.
v thoi b trong lch s 20 - 22.
Tin ho 118, 536, 548, 604. v php bin chng 270, 378 - 379.
l-gch bn trong khch quan ca s tin ho v ca s u tranh ca nhng s khc nhau, ca cc cc. 106.
Tin ln
t ci c th n ci tru tng 132, 179, 220, 255 - 256,
310, 375.
v bn cht 136 - 137, 175 - 177, 194, 356. s chuyn ha t tn ti n bn cht (trong tc phm "Khoa hc l-gch") 135. tnh tng i trong s khc nhau gia chng 211. ca con ngi 216, 661 - 662. c th v phng php bin chng 253. hin c 17, 112, 115, 120, 218. v khng tn ti 111, 113, 117, 131, 140, 231, 277, 292, 330, 369. tnh thng nht (ng nht) ca tn ti v khng tn ti
356 - 359.
khi tin ln t ci c th n ci tru tng, t duy khng xa ri chn l, m n gn chn l 179. t ci tru tng n ci c th 108 - 109, 188 - 189, 207- 208,
250 - 252, 258, 298, 321, 356 - 359. Cng xem Tru tng. Tn ngng (lng tin) xem Tri thc v tn ngng (lng tin),
Tn gio.
Ton hc 127- 129, 225, 263, 378, 392, 395 - 396, 574 - 576, 580 - 582, 587, 632.
v siu hnh hc th k XVII 34.
303, 390. tn ti ni chung ngha l mt tnh khng quy nh sao cho tn ti = khng tn ti 117.
928
Mc lc vn
Mc lc vn
929
Tn ti. Tn ti v khng tn ti (tip theo) vi tnh cch l "nhng vng khu ang mt i" 289, 299. tn ti v n 227 - 230. v t duy 39, 57, 72, 75 - 76, 130, 179, 194, 214, 247, 266, 271, 274 - 276, 393, 396, 466, 497, 543 - 544, 547- 548. v vt t n 157 - 158.
v thc 13 - 14, 35, 88 - 89, 286, 288. lch s hin thc l cn c, l c s, l tn ti m thc bt ngun t 281. s tn ti ca nhng s vt bn ngoi thc ca con ngi v c lp i vi thc 315. Cng xem Hin thc, Khch quan, Th gii, Thc ti.
phng php ca trit hc 95, 105, 249, 258; cng xem Phng php. tnh ng ca trit hc 458, 466-467,488, 494-495. v tn gio 262, 385-386, 391, 393-394, 401, 472-473, 572. v ci tru tng 15, 261. vn c bn ca trit hc 51, 54-55, 59, 305, 310, 315, 421, 466, 497, 522. Cng xem Bin chng, Duy tm (Ch ngha), Duy vt (Ch ngha).
Tng gic s thng nht tin nghim ca tng gic 176. Tng hp - xem Phn tch v tng hp. Tri gic 86 - 87, 177, 190, 313, 500, 655. Tri thc 203, 374 - 375, 396, 460, 618. v tn ngng (lng tin) 109, 402, 441, 454, 477 - 479; cng xem Khoa hc v tn gio.
tnh tng i ca mi tri thc v ni dung tuyt i trong mi bc tin ln ca nhn thc 190. s vn ng ca thc ti tri thc tuyt i (trong cun "Hin tng hc tinh thn") 105. Cng xem Nhn thc. Tr nh 176. Tr tu xem T duy. trit hc 95 - 96, 111, 180 - 181, 211, 221, 280, 296, 453, 469 - 470, 568, 627 - 629, 631, 633. bc b mt h thng trit hc khng c ngha l vt b n i, m l pht trin n 175 - 176. php bin chng coi nh l khoa hc trit hc 294. v giai cp v sn 453. v khoa hc v t nhin xem Khoa hc t nhin v trit hc. l khoa hc v t duy 296 v lch s trit hc xem lch s trit hc, L-gch v lch s. nhng nhim v ca trit hc 155 - 156, 172, 188, 476. phi chng minh v suy din mi iu, ch khng th t hn ch nh ngha 256.
trit hc t nhin 194, 241, 318, 407. ca A-ri-xtt 302. ca H-ra-clt 277- 280, 373 - 374. ca Pla-tn 300 - 301, 302. Trng 135, 143, 154, 226. Trc gic (Thuyt) 411. Trc quan 87, 181-182.
t trc quan n nhn thc thc ti khch quan 176. t trc quan sinh ng n t duy tru tng, v t t duy tru tng n thc tin l con ng bin chng ca s nhn thc 179. Trc tip v gin tip 114, 152, 171, 192 - 193, 236, 244, 280, 356. v chn l 136, 252 - 254, 299 - 300. mi ci u lm trung gian cho nhau, lin h vi nhau bi nhng s chuyn ho 110. s trung gian v tnh nhn qu 173. Cng xem Chuyn ho, Lin h, Quan h.
Tru tng 41, 58, 115 - 116, 143, 149, 153, 178 - 181, 185, 207 - 208, 245, 257, 277 - 278, 302, 322, 348, 367, 394 - 395, 463, 473. v c th 75-76, 100, 108 - 109, 115, 132, 157, 178 - 179, 194, 212 - 113, 216, 219 - 221, 223, 225 - 226, 249, 250 - 256, 261, 298, 356 - 359, 392, 415, 568 - 569.
bt c vt c th no, bt c mt ci g c th cng l bn thn n v l ci khc 146 - 147. c th v tuyt i 248 - 249. ci phong ph hn c l ci c th nht 251.
930
Mc lc vn
Mc lc vn
931
Tru tng. Tru tng v c th (tip theo)
mt tng s v hn nhng khi nim chung em li ci c th trong tnh ton th ca n 298. nhng tru tng v tnh "thng nht c th" ca cc i lp 212. s hnh thnh nhng tru tng 55 - 56, 188 - 189, 192 - 193, bao hm thc v tnh quy lut ca mi lin h khch quan ca th gii 189. v tnh kh nng ca ch ngha duy tm (= ca tn gio) 394. v trit hc 15, 261. tru tng "trng rng" 18, 21, 75, 100, 109, 115, 158 - 159. nhng s tru tng khoa hc phn nh gii t nhin su sc hn, chnh xc hn, y hn 179. nhng tru tng phi ph hp vi s i su thc s ca s nhn thc ca chng ta v th gii 100. Cng xem Tin ln.
220 - 221, 255 - 256.
Tuyt i 111, 156, 165, 221 - 222, 257, 327, 385 - 386.
v bn cht 137. v c th 249. v hu hn 221, 222. v tng i 155 - 156, 190, 380, 512 - 514, 535. l nhng b phn, nhng giai on ca cng mt th gii 114. Cng xem Chn l tuyt i v chn l tng i, Tng i (Ch ngha). T bn (Ch ngha) xem X hi t sn. T bin xem Duy tm (Ch ngha). t duy t bin xem T duy. T duy 15, 76, 98 - 99, 109, 127 - 128, 155, 176, 179 - 182, 192 - 194, 205 - 208, 223, 247, 258, 275 - 276, 280, 356, 437, 455, 488, 512, 518 - 519, 523 - 526, 529. v o tng 63, 304, 529. kh nng ca o tng bay ra khi cuc sng 395. mi lin h gia nhng mm mng ca t duy khoa hc vi o tng 265. bao qut mt cch c iu kin, gn ng tnh quy lut ph bin ca gii t nhin vnh vin vn ng v pht trin 192 v biu tng xem Biu tng v t duy. v cm gic xem Cm gic v t duy.
nhng ngi chit trung ch ngha khng c ci l-gch ca t duy 330. v hin thc 72, 76, 344. hnh thc xem L-gch hnh thc. cc hnh thc ca t duy 98 - 103, 104, 183, 192 - 193, 216. lch s ca t duy 155, 183, 280, 356, 370 - 371. mi kha cnh ring bit ca t tng = mt vng trn trn vng trn ln (xoy c) ca s pht trin ca t tng con ngi ni chung 261. v mu thun 117, 120, 144, 147 - 152, 207 - 208, 246 - 247. v ngn ng 89 - 90, 98. s pht trin ca t duy 103, 105 - 106, 261, 303. nhng quy lut chung ca vn ng ca th gii v t duy 184. tnh tch cc ca t duy 228 - 229, 343 - 344, 359. v tn ti xem Tn ti v t duy. t bin 120, 328. t tng ca ngi ta i su mt cch v hn, t hin tng n bn cht 268. Cng xem L-gch, L tnh, L tr, Nhn thc, Phm tr, Phn nh, thc. T hu (Ch ) 9 - 15, 28.
T 67, 160, 389.

mi t (ngn ng) l khi qut ri 291. Cng xem Ngn ng. T do 119, 336, 343 - 345, 741. v tnh ch quan 174. coi nh s hiu bit tnh tt yu xem Tt yu v t do. T do (Ch ngha) 344, 644 - 645, 647 - 648, 666, 675 - 680, 689, 711 - 719, 723 - 724; cng xem Dn tu t do ch ngha (Phi). T nhin 37 - 38, 62, 80 - 81, 83, 89, 141, 155, 192, 278 - 282, 317 321, 348 - 349, 535 - 536, 604. bin chng ca t nhin 119, 133 - 134, 144 - 145, 164, 209 - 210,
217, 222, 270 - 271, 378 - 380, 381 - 382.

nhng bc nhy vt trong gii t nhin 133 - 134. cuc u tranh ca cc mu thun 144 - 145, 378 - 379. v nguyn tc v s thng nht 271.
193.
932
Mc lc vn

Mc lc vn
933
T nhin (tip theo)

v con ngi 51, 54 - 55, 60 - 61, 155 - 156, 198 - 200, 201 - 203, 215 - 217, 228 - 230, 341 - 342, 500 - 501. va l c th va l tru tng, va l hin tng va l bn cht, va l khonh khc va l quan h 223. H-ghen dn gii t nhin vo cc ch thch (Ph-bch) 133. v lch s 338. nhn thc v gii t nhin xem Nhn thc. cc quy lut ca gii t nhin 167, 198 - 201, 284, 306, 394, 589 - 590. nhng quy lut ca th gii bn ngoi, ca gii t nhin l nhng c s ca hot ng c mc ch ca con ngi 199. l ci tt c, tr ci g siu t nhin (theo Ph-bch) 54. tnh tt yu ca gii t nhin 62 - 65, 197 - 198, 376. v Thng 50 - 51, 55 - 62, 64 - 65, 70 - 71, 75, 164, 282. v tinh thn 98, 110, 177, 219, 253 - 254, 428, 605. Cng xem Hin thc, th gii, Vt cht. T nhin (Ch ngha) 76, 89. ch l s m t ch ngha duy vt mt cch khng chnh xc v yu t 76. T pht trin xem pht trin. T tha ho xem Tha ho. T vn ng xem Vn ng v t vn ng. Tng i xem Tuyt i v tng i. Tng i (Ch ngha) 288, 380, 559, 623; cng xem Tuyt i v tng i. Tng trng 587. v khi nim 129. Tng tng 65, 176.
l bn cht ca thi gian v ca khng gian 273. ca cc khi nim xem Khi nim. ca lch s 171. v mu thun 147 - 152, 227, 273 - 275, 366 - 367, 380 - 381. vn ng l mt mu thun, l mt s thng nht ca cc mu thun 273. v nng lng 52 - 53. ca nguyn t (theo quan nim ca -pi-quya) 316. v tnh nhn qu 170 - 171. ca nhn thc xem Nhn thc. cc quy lut ca s vn ng ca cc s vt 103. ca th gii v t duy 184. th hin s vn ng trong l-gch ca nhng khi nim 117 118, 155 - 156, 188 - 189, 227, 242 - 245, 246 - 247, 270 - 275, 366 - 367, 403 - 404. nhng khi nim, coi l bn tng k nhng mt ring bit ca vn ng 156. vic t duy hnh dung s vn ng bao gi cng lm th l 275. l s thng nht ca tnh lin tc v ca tnh gin on (ca thi gian v ca khng gian) 273. v thi gian 58 - 59. trong trit hc ca A-ri-xtt 393 - 394. trong trit hc ca H-ra-clt 367, 369 - 370, 373. v t vn ng 105, 147-152, 161, 197-198, 239, 248, 379. iu kin ca mt s nhn thc v tt c cc qu trnh ca th gii trong "s t vn ng" ca chng l s nhn thc chng vi tnh cch l s thng nht ca cc mt i lp 379. v vt cht xem vt cht. v vng khu 214, 274, 299. Cng xem Pht trin.
Vt cht 33, 179, 408, 428, 444, 459, 461, 488 - 490, 522 - 523, 525 526, 591, 596, 599, 625 - 626, 638 - 639. v b c 175, 193. v cm gic 655. s chuyn ho t vt cht n thc l bin chng 309. v hnh thc 153 - 154, 309, 392. kt cu ca vt cht 591, 633, 641. phi Pi-ta-go m ch kt cu ca vt cht 264. v mi lin h nhn qu 168 - 171.
v
Vn ho 424. Vn c bn ca trit hc xem Trit hc. Vn ng 116, 141, 155 - 156, 250, 257 - 258, 271 - 276, 303, 469, 560,
594 - 595.
934
Mc lc vn Vi phn xem Ton hc. Vng khu 223, 359.
Mc lc vn
935
Vt cht (tip theo)
nguyn tc chung v s thng nht ca th gii, ca gii t nhin, ca vn ng, ca vt cht 271. nhng nh duy tm ni v vt cht 80 - 82, 385, 479, 574, 582 - 583, 587, 601. Lai-bni-tx quan nim vt cht l ci g m ging nh mt tn ti khc ca linh hn 81. v thuc tnh 159. v thc th 167. v tinh thn 22, 54 - 56, 61 - 62, 403, 405, 439 - 440, 452 - 454, 466, 484 - 487, 488 - 489, 496 - 497, 504 - 505, 517 - 518, 520 - 522, 526 - 528, 605. s tru tng v vt cht 178. v vn ng 35, 82, 154, 170 - 171, 393 - 394, 560. s chuyn ho bin chng t vt cht n vn ng, t vt cht n thc 303. mi lin h khng th tch ri (ph bin, tuyt i) ca chng 79. tnh v hn ca vt cht 119 - 120. Cng xem Hin thc, Th gii, T nhin. s phn bit gia ci quan nim v ci vt cht cng khng phi l tuyt i 124. v tm l 55.
ca b ngoi 137, 140 - 141. bin chng 238, 328, 359. H-ghen ch vng khu thng c hiu theo ngha l vng khu ca lin h, vng khu trong mi lin kt 156. ca hin thc 166, 274. ca ci hu hn 118. ca khi nim 163, 192. v mi lin h nhn qu 168. ca lng 127. ca nhn thc 162, 211, 221, 223, 359. s ph nh coi nh l vng khu ca lin h, ca s pht trin 245. tn ti v khng tn ti vi tnh cch l "nhng vng khu ang mt i" 289, 299. ca s vn ng 214, 274, 299. v hu hn xem Hu hn v v hn. ca nguyn t 531. trong ton hc 114, 128-129. ca vt cht 119-120. xu 119, 235.
V hn
Vt cht v quan nim 19 - 20, 21, 322, 488 - 489.
Vt l 66.
V thn (Ch ngha) 35, 61.
Vt l hc 33 - 34, 85, 98, 134, 154, 160, 225 - 226, 378, 406, 408, 425 427, 582 - 590, 593 - 600, 603 - 604, 640 - 642; cng xem in,
in t, in t (Thuyt), Nguyn t, Nguyn t lun.
"khai sng" ca Ph-bch 67. v tn gio 63, 70, 402, 456-457, 484-487.
V thc 610. V tr 82, 264, 373-374.
Vt no 112, 117.
bt k vt no u c gii hn ca n 117.
Vt t n 104, 115 - 116, 394, 631, 639.
v s chuyn ho ca n thnh vt v nhng ci khc 116. I. t-x-ghen ni v vt t n 479, 495, 511, 541 - 542. H-ghen ni v vt t n 99 - 100, 109, 138, 152, 181 - 182, 219 - 223. H-ghen bnh vc tnh c th nhn thc ca vt t n 181. v hin tng 123, 157 - 159, 219 - 220, 267 - 268, 511. ni chung, l mt tru tng trng rng v cht 100, 109, 116. v tn ti 157 - 158.
x
X hi 150, 379.
nh hng ca mi trng a l n s pht trin ca x hi 339-341, 548-549. c i 28, 31. cng dn 28, 31, 130. cng sn ch ngha 444 - 445.
936
Mc lc vn
Mc lc vn
937
X hi (tip theo)
t sn 11 - 14, 18 - 19, 28 - 30, 30 - 31, 39, 360, 442 - 444, 701 702. nhng mu thun ca n 188 - 189, 380. trng thi v chnh ph ca n 30. X hi (ch ngha) 13 - 14, 21, 722 - 724. khoa hc 8, 11 - 14, 17, 26, 33, 35 - 37, 44 - 45, 437, 705, 709. khng tng 20, 21, 36 - 37, 43 - 45, 651 - 652, 669, 700, 703, 707 - 708. "ch ngha x hi" ca Ph-bch 67 - 69. tiu t sn 10 - 11, 15 - 18, 26, 40, 43 - 45, 66, 704 - 705. X hi hc 615. Xi-nch (Phi) 243. X-crt (Phi) 294 - 297. phng php ca X-crt 291 - 293. Xpi-n-da (Thuyt) 37, 79 - 80, 175 - 176, 512, 558 - 559.
ca con ngi bn ngoi th gii t nhin (khng ph hp vi n ngay t u v mt cch n gin) 200. v lch s 281. phn nh bn cht, thc th ca gii t nhin 200. v tnh quy lut ca mi lin h khch quan ca th gii 188. v tn ti xem Tn ti v thc. t thc 14-15, 38, 42-43, 105, 179-180, 196, 224. v thc th 37. s vn ng ca thc cho n tri thc tuyt i (trong cun "Hin tng hc tinh thn") 104 - 105. v ci v thc 610. thc ch quan v s chm ngp ca n vo trong tnh khch quan 218.
Xt-i-xing (Ch ngha) 311 - 312, 376.
y
ch 224, 233. ch lun 407. nim (t tng) 19 - 21, 35, 85 - 86, 300, 393 - 395.
bin chng ca s vt sn sinh ra bin chng ca nim, ch khng phi ngc li 209. l-gch 192 - 193. v li ch 19 - 20, 297. v thc tin 30. trong trit hc ca H-ghen 177 - 178, 182, 184, 194 - 195, 203, 204 - 205, 206 - 209, 211 - 212, 214 - 215, 253 - 254, 346. trong trit hc ca Pla-tn 297, 300 - 303, 329 - 330, 390 - 391. tuyt i 214 - 215, 228, 236 - 237, 257. Cng xem Khi nim, Phm tr, Tru tng. thc 88, 131, 174, 176, 194, 202 - 203, 216, 234, 242, 410. s chuyn ho t vt cht n thc l bin chng 303. ca con ngi khng phi ch phn nh th gii khch quan, m cn to ra th gii khch quan 228 - 229.
938
Mc lc
Li m u: Khi nim chung v l-gch ...................................... Cn bt u khoa hc t u? .................................................
939 104 110 112 126
H c t h u y t v t n t i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 - 136 Thin th nht: Tnh quy nh (cht)...................................... Thin th hai: i lng (lng)............................................. Thin th ba: ........................................................................ Thin th nht: Bn cht vi tnh cch s phn t t thn.............................................................................................. Thin th hai: Hin tng ........................................................ Thin th ba: Hin thc ............................................................
Mc lc
Li Nh xut bn Li ta.................................................................................................
130 H c t h u y t v b n c h t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 - 174 VII 136 157 165
I
Cc bn tm tt v cc on trch
1895
* Bn tm tt cun sch ca mc v ngghen "gia nh thn thnh" ................................... 3 - 46
L-gch ch quan hay l hc thuyt v khi n i m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 - 258 Bn v khi nim ni chung..................................................... Thin th nht: Tnh ch quan ................................................ Thin th hai: Tnh khch quan............................................... Thin th ba: nim ................................................................. 77-91 47 - 76 175 185 196 204
1909
* Bn tm tt cun sch ca ph-bch "Trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca lai-bni-tx" ............................................................. * Bn tm tt cun sch ca ph-bch "nhng bi ging v bn cht ca tn gio"
* Bn tm tt cun sch ca h-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc"...................... 259 - 331 Nhp mn lch s trit hc.............................................................. 261 Tp XIII. Tp th nht ca lch s trit h c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 - 286 Trit hc ca phi I--ning ..................................................... 263 263 266 276 280 283 284 287 - 328 287 291 Pi-ta-go v phi Pi-ta-go ........................................................... Trng phi -l-t ................................................................... Trit hc ca H-ra-clt ............................................................. Lp-kp-p .................................................................................. -m-crt .................................................................................. Trit hc ca A-na-xa-go .......................................................... Tp XIV. Tp th hai ca lch s trit hc Trit hc ca phi ngy bin.................................................... Trit hc ca X-crt .................................................................
1914 - 1915
* Bn tm tt cun sch ca ph-bch "trnh by, phn tch v ph phn trit hc ca lai-bni-tx" ..................................................................
77-91
* Bn tm tt cun sch ca h-ghen "Khoa hc l-gch" ................................................................................ 93 - 258 Li ta cho ln xut bn th nht .................................................. Li ta cho ln xut bn th hai .................................................... 95 97
* Du hoa th l ch nhng u do Vin nghin cu ch ngha Mc - L-nin trc thuc Ban chp hnh trung ng ng cng sn Lin-x, t ra.
940
Mc lc
Phi X-crt................................................................................. Trit hc ca Pla-tn .................................................................. Trit hc ca A-ri-xtt................................................................ Trit hc ca phi Xt-i-xing................................................... Trit hc ca -pi-quya ............................................................. Trit hc ca nhng nh hoi nghi lun ................................. 294 297 301 311 312 322
Mc lc
941
1904
* Ghi ch v bi ph bnh cc cun sch ca E. hch-ken "nhng ci k diu ca cuc sng" v "b mt ca v tr".............................................
405
1909
Trch cc cun sch vit v khoa hc t nhin v trit hc ca th vin xoc-bon ............ 406 - 408
T p X V . T p t h b a c a l c h s t r i t h c . 329 - 331 Phi Pla-tn mi ......................................................................... H-ghen ni v nhng i thoi ca Pla-tn.......................... 329 331
1913
* Trch tp bt k "thng k nng nghip o v nhng ci khc"........................................................ 409 - 411
* V bi ph bnh cun sch ca gi. plen-gh "mc v h-ghen"................................................................ * V bi ph bnh cun sch ca r. b. pe-ri "nhng khuynh hng trit hc hin i" * V bi ph bnh cun sch ca a. a-li-t-ta "s phn ng duy tm chng li khoa hc" 409
* Bn tm tt cun sch ca h-ghen "Nhng bi ging v trit hc ca lch s" ............ 333 - 346 H-ghen ni v lch s ton th gii ........................................ * Bn tm tt cun sch ca n-en "l-gch hc ca h-ghen" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347 - 354 dN MC CA PHP BIN CHNG (L-GCH) CA H-GHEN (Mc lc ca tiu L-gch (Bch khoa ton th))...... 355 - 360 * Bn tm tt cun sch ca lt-xan "trit hc ca h-ra-clt b n -phe-x"............................. 361 - 377 V vn php bin chng................................................. 378 - 386 * Bn tm tt cun sch ca A-ri-xtt "php siu hnh"....................................................................................... 387 - 397 345
409 - 410
410 - 411
1914 - 1915
* Trch "bt k v trit hc"............................................... 412 - 428
* ghi chp v cc tp trong ton tp ca ph-bch v h-ghen....................................................... 412 - 413 v nhng ti liu mi nht ni v h-ghen * v bi ph bnh cun sch ca gi. pe-ranh "kho lun v ha l. nhng nguyn l".......... pi-t gh-np. "l lun nhn thc v thuyt siu hnh ca ph-bch" ................................................ 413 418 418 421
II
nhng Ghi ch v cc sch, cc bi bo v cc bi ph bnh
1903
PH. i-bc-vch. "khi lun v lch s trit hc" .................................................................................................. 401 PH. Pn-sen. "nhp mn trit hc" ................................. 401 - 404
pn phn-kman. "nhng c s l lun nhn thc trong cc khoa hc t nhin" ....................
942
Mc lc
Mc lc
943
mc-x phc-voc-n. "gi thuyt v cht nguyn sinh" .............................................................................. ph. an-n-man. "bc tranh ca chng ta v th gii hnh thnh nh th no" ....................... lt-vch c-m-stt-t. "ch nam v lch s cc khoa hc t nhin v k thut"................... na-p-l-ng. "nhng suy ngh"..................................... c-tuya -rch ha-t. "tinh thn ca thi k vn ha hy-lp trong vt l hc hin i" .......... T--o lp-x. "khoa hc t nhin v th gii quan" ..................................................................................
g. v. pl-kha-np. "n. g. tsc-n-sp-xki" ...................... 643 - 687 422 423 426 426 427 427 Ch thch ........................................................................................... 753 - 813 Bn ch dn cc sch bo v ti liu gc m V. I. L-nin trch dn v ni n........................................................................................ 814 - 850 Bn ch dn tn ngi ...................................................................... 851 - 885 Mc lc vn .................................................................................. 886 - 937 I-u. m. xt-clp. "n. g. tsc-n-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng (1828 - 1889)" ....................... 688 - 749
1915 - 1916
* trch "bt k v ch ngha quc" ........................ 429 - 433
trch cc sch trit hc ca th vin bang xuy-rch......................................................................................... tin s gi-han plen-gh. "mc v H-ghen" ............ 429 430
Ph bn
Trang u bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh". 1895 ................ Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio". 1909 Ba ca tp bt k u tin c Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914 Trang mi by bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914 ..........................................................................................
5 73 94 - 95
III
nhng kin v bt tch ghi trong cc sch
1908 - 1911
I--xp t-x-ghen. "tp lun vn ngn v trit hc" ..................................................................................... 437 - 546 g.v. pl-kha-np. "nhng vn c bn ca ch ngha mc" ........................................................................ 547 - 550 v. su-li-a-ti-cp. "S bin h cho ch ngha t bn trong trit hc ty u. T -cct n e. ma-kh"..................................................................... 551 - 569 a. ry. "trit hc hin i"................................................. 570 - 632 a. -b-rin. "ch ngha duy vt bin chng" ....... 633 - 642
121
Trang su mi lm bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn thng Chp 1914 ............................................................................... 186 - 187 Trang mt trm bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Khoa hc l-gch". Thng Chn - thng Chp 1914 Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca 240 - 241
944
Mc lc
H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc". 1915............. 302 - 303 Trang bn tho ca V. I. L-nin Bn tm tt cun sch ca H-ghen "Nhng bi ging v lch s trit hc". 1915............. Trang bn tho ca V. I. L-nin "Dn mc ca php bin chng (l-gch) ca H-ghen". 1915 ........................................... Trang bn tho ca V. I. L-nin "V vn php bin chng". 1915.................................................................................. 319 357 383
Chu trch nhim xut bn: Trnh Thc Hunh Chu trch nhim ni dung: mai phi nga Bin tp ni dung: Nguyn th thy v nht minh Nguyn thnh trung Bin tp k, m thut: Trnh by ba: Ch bn vi tnh: Sa bn in: c sch mu: ng hng mai Phng Minh Trang Hong Th Nga ban sch kinh in ban sch kinh in
Phng c ca Th vin Bc-n...................................................... 394 - 395 Mt trang cun sch ca I. t-x-ghen "Tp lun vn ngn v trit hc" c ghi ch ca V. I. L-nin ............................... Mt trang cun sch ca G. V. Pl-kha-np "N. G. Tsc-nsp-xki" c nhng ghi ch ca V. I. L-nin .................................... Mt trang trong cun sch ca I-u. M. Xt-clp "N. G. Tscn-sp-xki, cuc i v hot ng ca ng (1828 - 1889)" c nhng ghi ch ca V. I. L-nin........................................................ 485 677
717
M s:
3 K2 CTQG - 2006
In 1000 cun, kh 14,5 x 20,5 cm, ti Cng ty In & Vn ha phm Giy php xut bn s: 161-37/CXB - QLXB, cp ngy 14 - 1 - 2005. In xong v np lu chiu thng 3 nm 2006.

Lenin 29

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lenin 29

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

V sn tt c cc n c, on kt li !

Nh xut bn Chnh tr Quc gia H Ni - 2006

Nh xut bn Tin b, 1981

10102742 014 (01)81

qu trnh phn nh ca th gii khch quan vo thc

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh" 1

Gia nh thn thnh, hay ph phn s ph phn c tnh cht ph phn2

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

sinh vin hay cng nhn "ngay t u"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

c s t nhin ca nh nc hin i, l x hi cng dn cng nh con ngi ca x hi cng dn,

- khng hiu mu thun chung ca ch ngha lp hin

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

"y th m ta lm ra ci y". bo t v tn cng

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

d) Cuc chin u ph phn chng li ch ngha duy vt Php

vng quc siu hnh ph bin dn thng n ch ngha x hi

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

nhng ngun gc c nhiu ngi bit nht, mc du l nng cn nht

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

ng i duy vt ca qun chng

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

nhng nguyn vng n ha ca s ph phn v ca Ru-nph, - mt nhn vt ca -gien Xuy?

ngi. 3 0 9 [212]: Vic lm t thin coi nh Spiel giu (3 0 9 - 3 1 0) [212 - 213].

312 - 313 [214]: Trch dn mt s on vn rt ni bt ca P h u - r i - ni v s khinh mit ph n27 contra

lut hnh v lut h! tr tiu khin

lut trng pht tng ng

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

Bn tm tt cun sch ca Mc v ng-ghen "Gia nh thn thnh"

qu tit kim t vic thit lp

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio" 3 1

Vit sm nht nm 1909 In ln u nm 1930 trong Vn tp L-nin, t.XII Theo ng bn tho

L. Ph-bch. Ton tp, T. 8, 1851. "Nhng bi ging v bn cht ca tn gio"32

Ph-bch khng hiu cch mng nm 48

t. II, Mt-xc-va, 1955. 3) cm gic v a im v thi gian 4) ca ng ch

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 51

B i 1 (1-11) [493 - 502].

B i 3 (21 - 30) [510 - 518].

cm tnh cm tnh khng ch l d dy, m cn c u c

"s s hi" confer - i chiu

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 53

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 55

thc th nguyn thu, khng t ci khc m ra

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 57

objectiv = auer uns 1)

khch quan = ngoi chng ta

ci ti cao o c (= l tng), cng nh ci ti cao t nhin (= gii t nhin)

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 59

kh nng bp mo (149 cui), lm tr nn c lp

cf. Engles idem trong Ltvch Ph-bch

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 61

quan nim qu cao, qu tt p (!!) c vn chnh ph

Bn tm tt cun sch ca Ph-bch "Nhng bi ging v bn cht..." 63

Tn gio = s u tr, thi th u ca nhn loi (269)