Doja

L thuyt v phng php

L thuyt v phng php

Albert Doja

i vai ca nhng ngi khng l: Claude Levi-Strauss v di sn ca ng trong nhn hc ng i

Tm tt: Trong cc ph phn chng cu trc lun, s cng kch chnh ca tip cn nhn thc lun (epistemological approach) ca levi-Strauss dng nh b mt, nh hng khng tt cho ngnh nhn hc v cc ngnh khoa hc x hi. Vi mt c tnh bt h, nghin cu ca Levi-Strauss gi li nhng tnh cch ca mt s cha ngnh hc, ng thi, trong mi lin h ti vn ha, tm l, tin liu mt nn nhn hc l thuyt ra i, mun to dng mt phng php nghin cu chnh xc tin gn ti tri thc khoa hc. im c bn gi y l vic gii phng tip cn cu trc khi m hnh ngn ng v hng ti mt bi cnh mi v khoa hc v cng ngh, nh c minh ha trong ton hc, cng ngh thng tin, iu khin hc v l thuyt tr chi, nhng ngnh khoa hc lm cho nhn hc cu trc c th gii thch mt cch tn tin cc h thng x hi v tp qun ca thc tin quan trng v cnh tranh. T kha: L thuyt nhn hc, Claude Levi-Strauss, Lch s nhn hc.
Ngi dch: Nguyn Vn Su (i hc Quc gia H Ni). Tn gc v tc gi ca bi l: Albert Doja 2006. The shoudlers of our giants: Claude Levi-Strauss and his legacy in current anthropology. Social Science Information, Vol. 45 (1), pp. 79 - 107. Phn dch sang ting Vit khng km theo ti liu tham kho ca bi gc; c gi nn c bn gc ting Anh nu c nhu cu xem cc ti liu tham kho hay trch dn ni dung ca bi vit.

Gii thiu i khi ngi ta cho rng A.R. Radcliffe-Brown v Bronislaw Malinowski gn nh l nhng ngi ra nn nhn hc hin i. Nhn xt ny c th ng vo gia th k 20, khi m nhn hc M theo truyn thng Boas phn chia thnh nhiu chuyn ngnh, cn cc hc tr ca Marcel Mauss cn cha c nu danh trong nhn hc Php. Ngc li, nhng nghin cu thn tc ca ngi Anh dng nh li vn ng yn vi phng php do Malinowski xy dng v vi mt l thuyt m Radcliffe-Brown pht trin nh l mt khoa hc v x hi. Bin i quan trng din ra 1

Doja

L thuyt v phng php

trong nhn hc vo nhng nm 1950 v 1960, khi kinh t hc v chnh tr hc c ti khi nim, v nhng l thuyt mi v ngha biu tng lm chuyn i ngnh hc. Nh Ericksen v Nielsen (2001: 95) vit rng nhng bc pht trin Anh v Bc M khc nhau d cc vn m h nu ln ging nhau. Tuy nhin, nh l thuyt quan trng nht l ngi Php. Nu nh vo nhng nm sau chin tranh, Claude Levi-Strauss ni ln nh l mt nh l lun mu mc, mt nhn vt quan trng nht trong lch s nhn hc v l mt nh nhn hc th gii, mu mc (Diamond, 1974) trong na sau th k 20, ni nhiu v mt lnh vc tri thc ca thi i chng ta v ca nhn hc ni ring. Vo nhng nm 1950 v 1960, v nhiu l do, trong c khng t cng lao thc y ngnh hc ca Levi-Strauss (John, 2003: 29), nhn hc tr thnh mt trong nhng ngun tham kho quan trng ca cc cuc din ngn tri thc Php, qua vic s dng mt t tng chnh thng c nh ngha l cu trc lun, mt l thuyt c tham vng em li cho cc ngnh khoa hc x hi mt quyn lc v mc chnh xc khng km g cc ngnh khoa hc t nhin. Trong bi lun u tin v s ra i ca nhn hc hng bin trong lch s t tng (Doja, 2005), ti chng minh rng trong khi nhn hc cu trc ca Levi-Strauss l mt s phn khng chng li hin tng thin v ca trit hc Php trong nhng nm sau chin tranh, cng nh chng li ch ngha nhn vn c ca thuyt sinh tn, mt thuyt dng nh cn hn ch bi c s giam hm ca n trong mt truyn thng trit hc Phng Ty c th, v v s thiu ht mt cch tip cn khoa hc, ch ngha dng thc ca nhn hc cu trc khng th nh ng vi lnh vc cu trc lun, mt lnh vc tr thnh mt mt tri thc y tranh ci. Nhn hc cu trc c mt vai tr quan trng trong pht trin cc tng ca Levi-Strauss, v khng th khng nh gi ng mc nhng ng gp ca ngn ng hc i vi nhn hc cu trc. Nhng nguyn tc c bn rt gin n, v c th minh ha bng cc v d t bt k mt ngn ng no: bn cht v thc ca cc quy nh n sau pht m, tnh v on ca k hiu, v nguyn l va kt hp va phn bit ca ngha. Nhng im ny to nn nt chnh (vulgate) ca cu trc lun nh n c ging gii trong nhng nm 1950 v 1960 v nh n vn c ging dy ngy hm nay. Trong bi vit ny, ti mun ni rng i vi Levi-Strauss, cu trc lun l mt khung hp ca mt s u t li lc. V c bn, nghin cu ca ng rt khim tn, t m v ph hp vi tri thc nhn hc, song th loi vn cn l mt s trn ln k cc gia tnh hot bt v s cn bng d cu trc lun tng c vai tr tch cc, n cng tr thnh mt vt cn i vi s pht trin ton din cc tng m cui cng nhn hc mc n LeviStrauss. Tip cn ca ng khng phi xut pht t nhng nguyn tc ph 2

Doja

L thuyt v phng php

thng m t mt s i hi v t mt quan im hc thut to bo. Nh c quan im v mt s yu t khc, nghin cu l thuyt ca ng to ra mt c hi ng tm kim trt t n su trong nhng bt n v qua c mt phn ng gp quan trng i vi nhn hc. M hnh Cu trc Levi-Strauss l mt nh t tng c h thng, mt kin trc s tng bc to nn mt chui cc khi khi nim khc nhau to thnh cu trc lun trong nhn hc. T n, s kt thc c tnh cht ng sai cc quy trnh ca Levi-Strauss dng nh khng th chp nhn c v c th a n mt phn cn thit ca bt k mt qu trnh chng minh no nhm tm kim mt mc chnh xc no . iu ny lm cho mt s ngi tin rng trong nghin cu ca Levi-Strauss, cc gi thuyt m ng pht trin mang tnh khp kn v t to nn cc gi tr ti mc m qua cc ng nng hng ti, chng tr nn c lp vi bt k mt v d no bn ngoi s cng nhn c gi tr (Johnson, 2003: 186). Tnh v thc cu trc lun m LeviStrauss da vo loi b tnh ch quan dng nh tr nn cc k hu ch cho mt s k ph phn cu trc lun, nhng ngi coi l thuyt ny nh l mt s cu to gin n ca mt l thuyt (Steinmatz, 1984). Trong thc t, trong khi cc gi thuyt m ng xy dng dng nh c chc nng ca mt bn p hng bin cho php ng bc ti giai on tip theo chng minh iu dng nh c bn l mt qu trnh mt chiu, LeviStrauss khng ngng to dng cch tip cn ca mnh khng phi ch trn c s mu m ca s cm nhn trc quan ca ng m cn trn c s tnh ph hp hin nhin ca cc kt qu thu c, ng s dng phng php ca mnh nh mt dn dt linh hot cho nghin cu ca mnh ch khng phi nh kiu mt cng thc my mc c th chnh n to ra mt kt qu. Kt qu l t tng ca Levi-Strauss pht trin thng qua phn tch mt s ch (cu trc thn tc, ttem gio, huyn thoi) v mt qu trnh tch ly v bi t mt s cc v tr ngm c chp nhn c lin quan n vic vn hnh cc khi nim nh l mt s quyt nh cp su nguyn tc ph thuc ln nhau, ci bn cht chng i v kt hp ca nhn thc con ngi, v chc nng ca s i din v cc th ch x hi. Cc khi nim vn hnh nh c th hin r trong bi cnh s dng, song li rt kh hiu ng n, thng to nn cc cu hi v tranh lun gia cc nh ph bnh v bnh lun. Nh Levi-Strauss tin rng ngn ng hc l mt ngnh hc duy nht trong khoa hc x hi v nhn vn t c s kin nh trong phn tch tng ng vi cc ngnh khoa hc t nhin, nn 3

Doja

L thuyt v phng php

tham vng ca ng l to ra mt mc chnh xc tng t trong nhn hc. Nhng y l mt yu t c tnh ph hp lch s hn l bn cht l thuyt. T mt quan im l thuyt, ch tp trung vo s nh hng ny dn ti mt bc tranh mt chiu trong t duy ca Levi-Strauss, c bit l trong vn ng khi nim ho huyn thoi nh th no. bt u, khi ng tuyn b trong lun vn Ngn ng v phn tch quy lut x hi th kt qu phn tch ca ng l ch c th t c bng vic coi cc quy nh hn nhn v h thn tc nh l mt loi ngn ng (1958d [1951]: 69 [61]), iu ny r rng l chng i din ci g khc ngoi mt php loi suy gin n. D nhin, trong qa trnh hnh thnh dng thc v trao i hn nhn, m hnh ngn ng ng mt vai tr quan trng. cp phng php lun, d n chnh, m vic tch mt s cu trc bt bin c bn sn sinh ra cc cu trc thn tc c th quan st c, trc tip truyn cm hng t nghin cu ca Roman Jakobson v Nicolai Trubetzkoy trong vt hu hc (phenology). cp khi nim, thut ng vn hnh v thc ca cc chun mc x hi c to nn bi php loi suy cng vi cc quy lut v hnh v ngn ng. Php loi suy c hnh thnh t lu trong nhn hc, t nht k t thi Franz Boas, mt ngi m Levi-Strauss quy chiu, song ng hiu r cc pht trin ng i trong ngn ng hc (Levi-Strauss, 1967 [1949]: 126-7 [108-9]). Hn th na, m hnh ngn ng khng c cp n trong cc trao i vt cht nh nhng tn hiu phn bit v ty , nhng c lp lun cho rng ph n l cc tn hiu hn l cc gi tr v bin th khc nhau ca ci c th v khng th biu l gia k cho v ngi nhn u r rng l da trn khi nim ngn ng hc v s i lp nh nguyn (binary opposition). Cui cng, tng v x hi ha vn ha c th ca cc c nhn nh mt s la chn thoi lui v s kt hp ca cc c im ph qut c so snh vi qa trnh tip thu ngn ng. Tuy nhin, d c cm hng t h thng m v cu trc, Levis-Strauss xut mt phng php hon ton mi l gii cc c ch ca h thng x hi v biu tng. V c bn, n l mt m hnh trao i, m nh Harris (1968: 494) vit tc phm Gifts ca Marcel Mauss (1950) i vi LeviStrauss c xem l quan trng hn c s l thuyt ca The Elementary Structures. Trao cho ngi khc, mt hnh ng cn thit to ra mt mn n, c tc dng to nn cc quan h x hi thng qua vic ti to v duy tr chng. N l mt hnh ng nn cho chc nng ca trt t x hi. Trao i l mt c ch nhn mnh n cc quy nh khc nhau v ngoi hn: y l mt kha cnh tch cc ca tc ngn cm lon lun, c xem nh l mt nhn t c bn gn kt x hi, th hin thng qua s chuyn dch t t 4

Doja

L thuyt v phng php

nhin n vn ha, t mi quan h sinh hc n nht ca cc c th ti mi quan h x hi ca h. Nu khng c sublation bin chng chun mc ny ca t nhin trong x hi th x hi khng th tn ti. Mt khi nam gii b cm khng c th hng nhng ngi ph n ca mnh m phi trao i cho ngi khc, th h b p buc phi thit lp mt h thng trao i to nn c s cho t chc x hi. Theo ngha ny, J. P. B. Josselin de Jong (1952: 28) ng khi lp lun rng cc nguyn tc phng php lun ca The Elementary Structures of Kinship r rng l khng quy chiu n ngn ng hc, trong khi Dan Sperber (1982: 94) li cho rng s ng ha ca cc h thng thn tc i vi ngn ng phi c hiu l mt php n d nht da trn nn tng ca mt kiu php ci dung m h (dubious sunecdoche). Mi quan h n d gia thn tc v ngn ng c th i km vi mt quy trnh v trt t hon d, song Levi-Strauss cha bao gi ngh ng b g b bi nhng lp lun tinh t ca cc nh ng php (cf. 1962b: 271-2 [205]). M hnh ngn ng thng c coi l mt thnh t quan trng ca nhn hc cu trc, ch ph hp vi m hnh trao i khi tr li cu hi v ngun gc ca cc cu trc tinh thn ph qut nh tnh ph thuc ln nhau trong khi qut ha sau ny ca Levi-Strauss v nguyn tc ph thuc ln nhau bn di ta lin lc. D Levi-Strauss cp n cm hng ca Jakobson trong li ta ca cun sch, m hnh ngn ng ch c tha nhn mt cch y trong chng cui cng, khi ng c gng tp hp cc hp phn khc nhau ca l thuyt m ng xy dng vo trong mt li tuyn b v phng php, mt yu t to nn lun c cho ton b nghin cu. Php loi suy ngn ng phi c din gii nh l mt gi thuyt phng php lun. V c bn, nh Johnson (2003: 59-60) tm tt, c hai m hnh to nn nn tng khi nim cho The Elementary Structures. M hnh th nht v quan trng nht l m hnh trao i ca Mauss c ngun gc t x hi hc. l mt cu trc c sn c Levi-Strauss tip nhn v iu chnh. M hnh th hai khng dnh dng g n x hi hc, m c ngun gc t ngn ng hc m Levi-Straus c l coi nh l mt ngnh khoa hc x hi khc. Vy trong khi m hnh kiu Mauss v trao i c th c xc nh nh l mt trt t th nht, v n c ngun gc t quan st v so snh v cc hin tng x hi a dng, m hnh m v ngn ng c th l trt t th hai ch cho ti nay mc tiu c bn ca n khng phi l vn x hi, m l mt tp hp nh cc vn x hi v l mt tp hp nh quan trng. Nhng trong khi vic p dng m hnh th nht ca Levi-Strauss b gii hn trong chc nng c bn n nht ca cc h thng x hi, trao i v s ph thuc ln nhau, th trt t th hai, bn cnh ngun cm hng 5

Doja

L thuyt v phng php

phng php lun m n to ra, li c p dng vi cc cp khc nhau i vi cc h thng ny, cc chun mc v thc, trao i gia cc i tc khc nhau, s pht trin tm l v s x hi ha vn ha chuyn bit. Trong thc t, s chng cho ca hai m hnh ny c Levi-Strauss trnh by nh l mt sc thi quan trng. Thay v gi hai lnh vc ny tch bit, LeviStrauss c nh kt hp chng li thnh mt l thuyt thng nht v lin lc x hi nhm t c mt m hnh lgic trong ngn ng nghin cu cc c im lin lc ca i sng x hi. xut din gii ny cho thy ng khng ni rng vn ha ha c ngun gc t ngn ng hay ngn ng v vn ha c th thay th nhau hoc quy li thnh mt, hay ng c gng lin h ngn ng vi ng x. Vi Levi-Strauss, c hai cch song hnh gip phn loi cng mt ti liu v c ngn ng v cu trc x thnh nhng biu t ng nht v cc n v to thnh c t chc li trong mt h thng n nht.
Ngn ng c th coi l mt iu kin ca vn ha, v ti liu khng to nn ngn ng th cng ging nh mt loi ti liu khng to ra vn ha: cc quan h lgic, i lp, lin h, v tng t. T quan im ny, ngn ng c th c coi l to nn nn tng cho cc cu trc phc tp hn c mi lin h vi cc kha cnh khc nhau ca vn ha. (Levi-Strauss, 1958e [1953]: 78-9 [68-9])

Trc tnh hnh khng th gii quyt cu hi v mi quan h u tin gia hai h thng biu tng ny, Levi-Strauss ch n gin lm cho vic kho st ny khng ph hp thng qua vic cho thy rng tht v ch khi mun to ra bt k mt s u i no gia th ch hn nhn v ngn ng ni. Mi quan h ca chng khng phi l mi quan h nhn qa, khng phi ci ny l tin ca ci kia, cng khng phi l nguyn nhn hay h qa ca ci khc. Mi quan h phng php lun cn thit c l r rng l v, theo Levi-Strauss, thc tin c i x trong c hai trng hp ny khng c khc bit nh l ngi ta vn mong i theo ngha c ngn ng v ngoi hn chia s cng c chc nng lin h v gn kt x hi (1976 [1949]: 565 [493]). Quan h ca chng l mi quan h n d theo ngha c hai u c mt phng thc vn hnh ging nhau, mt kin trc ging nhau l mt du hiu ca mt ngun nng lng hay ng nng c bn trong tm tr cp v thc. Nh Johnson (2003: 57-8) ch ra gch ngm ca s hp l ny dng nh l mt c s ti thng cho nguyn tc ph thuc ln nhau nm u su thm trong cu trc tm tr ca con ngi, v ngn ng, mt phng tin c bn ca hn phi x hi l mt sn phm ca quyt nh lun cp su. V th, vic cng tn ti hai s tip ni ca chng cp cu trc su cho thy s lgic v chnh xc khi gi thit rng bn sc ca chng t kha cnh ph qut hn ca lin lc. 6

Doja

L thuyt v phng php

i vi Levi-Strauss, iu quan trng l lm sng t vn h thng tn hiu m vic sn sinh ra n phi cng lc to nn h thng ca x hi. V vy, m hnh ngn ng, hn c l mt m hnh gin n c th ng dng vo mt hin tng x hi nht nh no , l mt m hnh cn thit theo ngha mc tiu chnh (ngn ng) chia s cng mt s tim tin tinh thn ging nhau nh mc tiu th hai ca n (cc quan h x hi). Levi-Straus cng khai xy dng tng v s tip ni ca cc chc nng trong bi vit Linguistics and Anthropology (1958e [1953]), cc phng thc song hnh ca mt hot ng c bn hn ca tm tr con ngi, mt yu t m phi xem chng ging nhau c gc nghi thc v chc nng. Trong bi cnh ca s pht trin t tng ca Levi-Strauss cui nhng nm 1940, u nhng nm 1950, ng c gng nm bt c m hnh lin lc ngn ng i vi m hnh trao i, kt hp vi tin nim ca ng v kha cnh tm l v s ph thuc ln nhau, cho php ng lp lun v bn cht biu tng ca cc th ch x hi. Nhng cu thnh tp th lm trung gian cho cc mi quan h gia cc thnh vin khc nhau trong mt cng ng mang tnh biu tng ti mc m s to thnh ca chng l mt vn quy c v on v chng cng vi nhau to thnh mt h thng theo nhiu cch khc nhau c lp vi cc cp bn di ca c s h tng x hi. Nu chng ta chp nhn nh ngha ny v x hi th s p dng cc phng php phn tch tng t c pht trin trong ngn ng cu trc c th p dng vo cc kha cnh khc nhau ca i sng x hi. Theo nh khi nim m Levi-Strauss bo v ngay t u trong cun Introduction to the Work of Marcel Mauss (1950), tt c cc sn phm x hi l cc h thng biu tng. Theo ngha ny, phn tch cu trc l mt cng c hc thut v mt phng php khoa hc gip cho Levi-Strauss vt qua nhng nm 1960 m khng gp phi mt s t on no trong lnh vc chuyn mn th hai ca ng. Tuy nhin, trong mt bi cnh rng ln hn ca nhn hc v cc phn loi x hi v ch ngha biu tng, khi nim v huyn thoi ca Levi-Strauss khng c duyn n g vi m hnh m v hc ca ngn ng. Ngay t u, vi s ra i ca Structural Study of Myth (1958g [1955] hay Gest of Asdiwal (1973a [1959]), Levi-Strauss chinh phc huyn thoi cng bng cch phn tch cu trc ging vi m hnh ng thm thu c t ngn ng hc, chnh xc hn l t m v hc, m ng p dng mt cch rt thng minh vo trong nghin cu cc h thng thn tc. Tuy nhin, s din gii ca ng v bn cht v chc nng ca huyn thoi khng th hiu c nu khng c s quy chiu vi m hnh ngn ng. Nu chng ta chuyn t cu hi v bn cht ca huyn thoi sang cu hi v bn cht ca chc nng ca n, v mt ln na m hnh ngn ng hc c th to 7

Doja

L thuyt v phng php

ra mt phn hi c gii hn v phin din. ni huyn thoi l mt loi ngn ng th hai, nh Roland Barthes (1993 [1957] lp lun, gip chng ta c th tip cn phn tch n, song li khng cho bit l loi hnh huyn thoi no. Hn th na, lgic ca nhm chuyn i v chc nng trung gian ca chng, vn c i din bi ci m Levi-Strauss quy chiu ti mt s biu t ph hp vi cc quy chun ni v mt s ha hp nng ng gia cc yu t ngha v cho php hiu tnh ng nng ca cu trc thng qua cc chuyn i ca n, l khng th bo v c v ngn ng v thm ch khng th nhn thc c cp m v hc. Khi Levi-Strauss gii thiu cng thc chun v huyn thoi (1958g [1955]: 252-3 [228]), ng khng gn n vi m hnh ngn ng. Ngc li, t tp sch u tin v chu k Mythologiques, ng c mt n lc kinh ngc, c th y trong tp cui, vt qua m hnh m nhc. ng da vo m nhc nh l mt m hnh th hin v din gii, mt phng tin ph hp hn ni v ci m khi nim ngn ng hc v ng ngha hc khng cho php ng to thnh cng thc mt cch rch ri. Mt khc, Levi-Strauss ngh hiu huyn thoi theo chiu dc, theo cc m s a dng ca chng ging nh ghi im m nhc, song ng c bit l gii r hn v sao huyn thoi, ging nh m nhc, khng th chuyn dch thnh mt ci g khc. Nu mt huyn thoi c cng khai trong mt s bin i, ging nh mt giai iu m nhc trong mt s pht trin, cc huyn thoi ch c th dch t ci ny sang ci kia theo mt cch ging nhau nh kiu mt m iu ch c th dch sang mt m iu khc song vn duy tr mi quan h hi ho vi phin bn c (1971: 577 [646]. Thc t, ging nh huyn thoi, mt nhc c l mt huyn thoi c m ha v m thanh thay v li to ra mt h thng ng dy din gii, mt ma trn ca cc mi quan h (1971: 589 [659], m tn hiu ca n c Levi-Strauss cho thy trong trng hp Bolero ca Maurice Ravel. Khng hn g mt t tng huyn hoi, N khng th nhn thc c rng nn c bt k mt nhc c no khng c bt u t mt vn v c xu hng hng ti gii php cho n (1971: 590 [660]). Chnh xc hn, cng thc chung v huyn thoi ngh thut ca nhc Fuga (the art of the fugue). N ph hp vi Spiegelbild ni ting, hay chi gng (mirror play), tng lm hng th cc nh son nhc u chu cho ti tn thi Johann Sebastian Bach. Trong khi dch chuyn ngha ca huyn thoi hay ca m nhc t cc biu hin ca chng sang khung biu hin lm nn trt t ca chng, Levi-Strauss gip chng ta xc nh mt tm im tht cho chng. m nhc v huyn thoi khng th quy np v mt h thng cc ngha; chng phi c tip nhn theo trt t ca chng m cc vn hnh ca chng c

Doja

L thuyt v phng php

quy np theo nhng cch ring ca chng. Chi gng thay th biu hin ti cao ca c m nhc v huyn thoi.
Bt k mt huyn thoi no cng phi i mt vi mt vn v n gii quyt vn bng vic cho thy rng n tng t vi cc vn khc, hay n cng mt lc gii quyt vi mt vi vn v cho thy chng tng t nhau. Tp hp cc hnh nh v phn nh ny phn nh ln nhau, tr chi gng ny khng bao gi phn nh mt s vt tht. (Levi-Strauss, 1985: 227 [171]).

iu ny cho thy ti sao nh phn tch phi xc nh ng hay chnh ng vo mt s th hin m s khng bao gi tit l cc thit b huyn b theo cch mt ngi thc hin mt bui ha nhc c im v i n s phn quyt. V th, n khng phi l mt cu hi to nn mt vi ngha sn c m l thc hin mt bui trnh din. Theo cch ny, ngi c c mi gi t cho mnh hay chnh mnh chuyn ti ti m nhc c tm thy trong huyn thoi (Levi-Strauss, 1964: 40 [32]). Mt cch tip cn t Vic khp li phng php lun ca Levi-Strauss c th bao gm mt s gii hn cc phn ng v cc v tr cn thiu theo cch mt s p dng lin phn loi cc m hnh khc nhau trong phn tch v lp li cc phng php lun, vn l mt phn ca li ku gi lin hi ca Levi-Straus thng nht cc hp phn khc nhau trong h thng ca ng v m bo tnh gn kt l thuyt tng th ca n (Johnson, 2003: 186-7). Tuy nhin, trong mt trng hp, nh Geertz (1988: 32) vit, khng t chc theo chui pht trin cc quan im, m cng khng phi l mt chui cc s ti to cc cng thc v mt quan im c nh v n nht, m l mt s tng t ca cc hnh nh ca chnh ng v cc tng c th. Theo ngha ny, ngha tng th ca n c cu to mt cch kho lo trong mt mi lin kt vi cc thnh t ring bit thng qua vic chiu sng mt trc cc thay th dng thc rt ra t ci m Jakonson (1981 [1960]) gi l mt bng ca nt tng ng, hay php n d, i vi trc s ca s kt hp c php rt ra t ci m ng gi l mt bng tip din, hay php hon d. iu ny lm cho ci nhn tng qut ca Levi-Strauss ging nh mt bn th hon d lin tip. y l m hnh phn tch trong bt k mt kha cnh c phn tch no u ng k nhau, trong ngha ca tng th nm trong mt th loi cu trc c lin h vi cc phn kt ni nh th c php ca c php, hnh thc ng, tru tng i din v iu khin c h thng. 9

Doja

L thuyt v phng php

Nh vy, trong khi c hai m hnh ngn ng v m nhc c th theo cch no l gii bn cht lin kt v phn bit ca huyn thoi, tip cn phn tch ca Levi-Strauss v huyn thoi cn c hiu trong bi cnh mt nn khoa hc v cng ngh ca giai on , nh c minh ha trong ton hc, cng ngh thng tin, iu khin hc, l thuyt tr chi v thuyt tai bin, k c mt mc ln hn l dng thc thng tin, m Levi-Strauss cho l cha ng nhiu ha hn cho khoa hc x hi c bit l trong trng hp cc tin on ca chnh ng v kh nng cng thc ha trong nhn hc, trong thc t c trung gian qua ngn ng hc nh ng y cho thy trong bi vit u tin ca mnh Language and the Analysis of Social Laws (1985d [1951]). Khi Levi-Strauss chuyn sang lnh vc chuyn mn th hai, phn tch cu trc v huyn thoi, l thuyt thng tin t nht cng khng km phn quan trng so vi ngn ng hc theo ngha ng khi nim ha i tng nghin cu ca mnh. Ngn ng hc v vn ha ca ng, nh Leach (2000) ni, phn nh rt r cc k thut v tin nh lgic v l thuyt thng tin v lp chng trnh ng thng. V th, Levi-Strauss c coi l mt phn ca phong tro hc thut quan trng c gi l cuc cch mng nhn thc, ti mc phn tch cu trc cho thy huyn thoi v cc hnh thc ng x cha ng trong v chuyn ti cc thng tin quan trng ging nh l cc rp xic in t trong my tnh. Mt kha cnh quan trng khc ca qui trnh phn tch huyn thoi ca Levi-Strauss l khng ch xem xt mt phin bn n chic ca huyn thoi m phi nghin cu tt c cc bin th ca n (1958g [1955]: 240-2 [217-18]). Tip cn phng php lun ny mc n l thuyt thng tin hn l ngn ng hc, nh Johnson cho thy trong vi chng sch ca ng v nhng nm to thnh ca Levi-Strauss (2003). M hnh thng tin cung cp mt s cc khi nim kh quan trng cho phn tch huyn thoi ca Levi-Strauss, nh l mt bc thng ip, m s, ting n, s d tha, ng gp thng k, v quan trng hn l entropi (entropy). Quy lut th hai ca ng nhit hc tuyn b rng entropi l mc bt n hay mt t chc ca mt h thng ng, tng ln cng vi thi gian. Ni theo thut ng thng tin, iu ny c ngha l mt thng ip v mt cu trc c th mt i ci trt t trong qa trnh chuyn ti m khng bao gi c th ly li. Nu huyn thoi l mt ngn ng, n cng l mt thng tin c bn v nhn chung c m ha v qa trnh hay nguyn tc lp li trong t s huyn thoi c th c so snh vi cc nguyn l c bn ca l thuyt thng tin. Huyn thoi l mt bc thng ip m ni dung ca n khng hn ch trong mt s truyn dn n nht m phn b ri rc trong mt chui cc truyn dn trong cc huyn thoi c lin h vi nhau. y l vic coi 10

Doja

L thuyt v phng php

huyn thoi nh mt chui thi gian. Thng ip ca huyn thoi l mt chui lin tip hay t on cc s kin c th o m c, c phn b theo thi gian, r rng l ci cc nh thng k gi l chui (series) thi gian, kt ni cc qa trnh trong mt v d ln hp l l i din cho mt chun nh l tng th. c truyn cm hng t iu khin hc v l thuyt lin lc, Levi-Strauss din t khi nim v s ti to thng k ca thng tin vi cc v d c trch dn kho lo t cc lnh vc phn b th gic (1958g [1955]: 242 [218]) hay lin lc truyn thng (1966: 106). Vy, k c chui thi gian m l huyn thoi chp v, n c th ti to thng ip ca n thng qua vic x l thng k mt s lng nht nh cc bin th. Cho d c mc bin dng hay n o nh th no m tn hiu huyn thoi ty thuc vo, v nguyn tc n c th loi b entropi v ti cu trc nhiu hay t thng ip gc mt cch chnh xc. Levi-Strauss th hin kh nng phc hi ny qua cc thut ng thng tin:
Quy lut th hai ca ng nhit hc khng chnh xc trong trng hp cc vn hnh huyn thoi: trong lnh vc ny, cc qa trnh c th o ngc v thng tin m chng chuyn ti khng b mt i; n gin l v n c chuyn thnh mt trnh trng ngm ngm m . N c th ti to v vai tr ca phn tch cu trc l xem xt ng sau s bt n hin hin ca hin tng v ti to trt t ca n (1971: 190).

Mt nh phn tch v huyn thoi c so snh vi mt nh quan st bn ngoi c gng ti cu trc mt bc thng ip hay thc tin no cho n khi m anh hay ch ta khng l im n cui cng ca bc thng ip m l mt ci chn ca mt thng ip c dng cho ci khc. Trong thc t, trong bi cnh gc ca n, thng tin c m ha ca huyn thoi c th c coi l c chc nng iu khin hc ti mc m n l mt thng ip say ru t mt x hi nht nh ti chnh n, mt thng ip phn b qua thi gian v khng gian m khng c mt trung tm c th nh v c v pht m, mt loi ngn thuyt n d m theo nh Levi-Straus th c chc nng quy nh v gii quyt cc mu thun (1958e: 254). Thm vo , ngun gc ca khi nim x hi ca Levi-Strauss nh lin lc v tnh lc quan ban u ca ng v s hnh thnh c th c ca ng x x hi t kha cnh ny dng nh trc tip gi li tip cn cng c i vi tri thc, kin nh vi vn iu khin hc trong thit k cc my mc nh l mt hin thn c th ca cc qa trnh lgic. Trong thc t, n dng nh l mt khi nim v tm tr con ngi, nh Levi-Strauss hiu v s dng n c ngun gc t cc phn nh ca Wiener (1948) v cc gii hn ca lgic v v nhng ng dng c th c ca iu khin hc m c th quy np vo mt v d cui cng i vi cc hot ng ca tm tr con ngi. c bit, phn tch v huyn thoi ca Levi-Strauss hot ng n mc m 11

Doja

L thuyt v phng php

huyn thoi c xem l mt m hnh hot ng ca cc qa trnh t duy ca con ngi. Trnh by ca ng trong chui Mythologiques l mt kiu th nghim m rng trong phng th nghim l khu vc a l c bao bc bi hai nc M v mc tiu ti thng ca th nghim l nhm khm ph lgic bn trong ca tm tr con ngi. Trong cuc tranh lun, Levi-Strauss tm cch chng minh rng cc bin s lin tip ca mt huyn thoi khng th b vt b v khng c lin h g. Tt c cc t s lin quan l mt s tng hp sng, mt m s ca s ti din gii vn ha trong cc yu t n c ti hp thnh nhm v khng b mt i. Php loi suy l lnh vc ca a hnh hc ton nghin cu v cc mi quan h cn tn ti dai dng cho d cc cu hnh bin i. Bt k mt thc th phc hp no, t cc quan h x hi hay thn tc n vn ha v vn minh, ngh thut, cng ngh, h ttem, huyn thoi hay tri thc khoa hc, u c i x nh l mt khc ng din ca cc c im, hay thnh t ty thuc vo cc quy nh gn kt c th, nhng quy nh c quy np li trong mt chui cc quan h i lp theo mt m hnh phn tch c rt ra t c l thuyt thng tin v ngn ng hc. Cho d m t ca Levi-Strauss v cn nguyn ca mt h thng cho thy mt bc chuyn dch t t on sang tip din bng vic s dng cc khi nim ca vt l v ha hc, chng hn nh kt ta, s kt tinh hay s kt dnh ca cc thnh t phn tn, gii php ca ng v mu thun hay cc quan h ng cp i vi cc quan h ph thuc ln nhau hay b tr c gn kt vi cc khi nim trung gian, quy nh v homeostasis hay phn hi tiu cc c ngun gc t l thuyt kt dnh x hi ca Durkhiem, l thuyt ph thuc ln nhau ca Mauss v iu khin hc. Cho d l cc h thng x hi, vn ha hay huyn thoi, mi quan h gia cc h phc hp ring bit cn c coi l mi quan h ca chuyn i theo m hnh khi nim ha c nn tng t ton hc, sinh hc v l thuyt tai ng. Quan im ton hc ca Levi-Strauss kh ph bin vi Piaget, Chomsky v mt s nh t tng khc p dng khi nim ton hc v nhm. Tuy nhin, tnh gc trong ng gp ca levi-Strauss phi c xem xt trong mt hiu bit phn tch v lc n by ca phng php lun m ng trit xut t cc khi nim ny, chng hn nh trong m t v s pht trin lch s ca mt h thng phc hp, khi nhim v vic liu rng s la chn v thc hay c thc t mt dy cc con ng pht trin c nhn thc ng thi vi khi nim c hi hay vui chi trong s pht trin ca cc h thng stochastic him khi c quyt nh. im quan trng vn l s gii phng tip cn cu trc khi m hnh ngn ng, ngha l mt s chuyn dch t ng ngha hc xoay quanh tn 12

Doja

L thuyt v phng php

hiu sang ci m chng ta c th gi l mt bt chin ph qut (general agonistics), thut ng m Jean-Francois Lyotard s dng m t cc tr chi ngn ng trong tc phm Postmodern Condition (1979: 23), song y hiu l mt l thuyt tr chi v cc h thng x hi v nh mt thi quen ca cc thc hnh chin lc v cnh tranh. Khi nim tr chi, m tm quan trng ca n khng c nhng ngi ph bnh nhn thc mt cch y , nhm vo tnh thng minh ca cc thi quen, v th to cho nhn hc c kh nng t c mt hnh thc hp l mi. Nh n c chng minh l vt qua cp ng ngha hc trong gii quyt vn tnh trc hay sau ca ngn ng hn nhn lin quan n ngn ng pht m trong thc tin l vic chuyn dch t t nhin sang vn ha, cng khng phi l khng cp thit phi vt qua cp thc gii quyt s tin thoi lng nan c tnh nhn thc lun v nh nguyn lun gia ch th v khch th. R rng l vn l thuyt ca tr chi v cc quy nh phc ha bc vt qua mt s phn i khc y tranh lun ny. Levi-Strauss to dng nghin cu khoa hc ca mnh thng qua s khc bit ca ci cn thit v ngu nhin, ca s kin v cu trc. Trong vic ny, php ng lp (parataxis) nhn mnh n tnh t on v on tuyt th hin mt cch biu tng v tai ng. Hn na, s pht trin ca mt s khuynh hng mi v mi c tip thm sinh lc v dng thc cu trc, c gp li trong khi nim v s biu t ph hp ca Levi-Strauss to nn mt nguyn tc quy nh v d n nhn thc lun cu trc v ng nng hnh thi hc (Scubla, 1998; Marandam, 2001), cho thy c hi v mt dn tc ch ci tin lm cho vic s dng tt hn l do quy np v gi thuyt, s phn nh v tnh c c th din dch c ca cc m s c th chuyn i lin quan n cc thc tin lin vn ha v xuyn bin gii. D n l thuyt c cm hng t cng thc quy chun c th cho thy rng nhn hc cu trc cng quan tm n cc qa trnh xung t x hi, bin i, thi quen v tc nhn, nhng vn tng nh b cc kha cnh c bn trong l thuyt ca Levi-Straus b qun. Phm vi ca Nhn hc Ly cc nh t tng Hy Lp v La M lm nn tng, cc nh trit hc thi k Khai sng v Phc hng dng nn nhng nn tng m cho n hm nay vn cn l cc nh hng t tng. Decartes to dng quan im tm l (mentalist position), lp lun rng tr c con ngi vn hnh theo cc nguyn tc ring ca n v i ti tch tr trong cc tng bm sinh. m hng ca quan im ny cn c tm thy trong cc ghi chp ca Noam Chomsky v Jerry Fodor, t nhn l nhng ngi nativists. 13

Doja

L thuyt v phng php

Nhng nh thc nghim hc (empiricists) ngi Anh do Locke dn u a ra mt quan im tri ngc, cho rng ban u tr c ca con ngi nh l mt t giy trng, tri nghim khc cc tng vo v cc tng ny c lin h vi nhau. Cc nh t tng theo thuyt ng x (behaviourists) th k 20 nh nh vt l hc ngi Nga, Ivan Pavlov, v cc nh tm l hc ngi M hay nhng ngi theo l thuyt hc tp (learning theorists) t B. F. Skinner n Jerome Bruner v Howard Gardner cng gn vi quan im thc nghim ny. Vo th k 18, mt quan im l thuyt khc hnh thnh. Immanuel Kant m t cc loi nhn thc lun (epistemological), nh thi gian, khng gian, s v quan h nhn qa m con ngi cn thit p t vo nhn thc v tnh cm ca h. Cc c nhn c nhn bit t tri nghim, song tri nghim c tnh tm thi, b mt v c tnh nhn qa. Vn ca nhng ngi theo ch ngha Kant c nhiu nh hng n chng trnh nghin cu ca nh tm l hc pht trin th k 20, Jean Piaget, ngi tm cch m t s pht trin ca cc th loi tri nghim tr nh. Ging nh JeanJacques Rousseau, ng hng ca Kant v l ngi cng thi vi Kant, phn bit r ti nng trong tr c ca tr em v tin rng i vi a tr tri thc l ra t bn trong hn l p t t bn ngoi. Kant cng nht tr cao vi nghin cu ca Rousseau v ci c thng bo l kh nng ha hp ca t nhin v vn ha thng qua phng tin ca l do thc hnh nh mt ngun thay th trong mt th gii cn cc quy lut ca t nhin song khng th trch rt quy lut t t nhin (Cassirer, 1954). Lm nh vy, Rousseau ni n mi bn tm c bn ca nhn hc th k 20 v trong tm nhn ca Levi-Strauss cuc Ngn thuyt th hai l khng cn nghi ng g lun thuyt nhn hc u tin trong vn hc Php. Trong thc t, theo hu ht cc thut ng hin i, Rousseau nu ln mt vn trng tm ca nhn hc, c gi l bc chuyn dch t t nhin sang vn ha: Ch th ca cuc ngn thuyt ny chng rng giy pht trong tin b ca s vt khi, vi bo lc k tip, t nhin cn ty thuc vo quy lut (Rouseau, 1967: 62). Chc chn c mt nh hng ln c gn vi s pht trin ca t tng tin ha, gii phng ch t cc tri thc ca Charles Darwin, ngi nhn mnh cc tip ni gia loi ngi v ng vt v tm quan trng ca kh nng tm l i vi ci cho php cc c quan c th tn ti cho n khi ti sn sinh. Ngay khi cc n trong cc nghin cu ca Darwin c lm r, cch ngh ca ng thng tr cc l thuyt v nghin cu thc nghim ca cc nh khoa hc quan tm n hc tp v vn ha. Th h th nht cc hc gi hin i khng li bc trc vic tham gia vo cc hnh thc l l phc tp v loi ngi v cc loi ng vt khc. Nhng vo u 14

Doja

L thuyt v phng php

th k 20, lnh a gn nh c nhng li ht cho cc nh nghin cu nhn mnh n s tip ni tt c cc vng quc loi vt bt chp cc vn ngn ng, thc v suy lun c trt t cao v c gng l gii bt k mt thnh tu hc thut no trong khuynh hng quy np v r xn. Trong thc t, cch tip cn ny, nh c biu hin trong cc nghin cu ca cc nh tm l hc tin ha v cc nh ng x gen, c th vn cn c nh hng n s pht trin my tnh tc cao v cc chng trnh phc tp, cho php cc thc th in t tnh ton v gii quyt nhiu vn ca con ngi. Mt khi my tnh c th bt chc cc qa trnh t duy ca con ngi, v trong quan im ca nhiu ngi, t thc y theo thi gian n cp hot ng cao hn, th cc nh khoa hc khng th gi li cc ti nng tr tu ca ring con ngi. V th lm sn sinh mt cuc cch mng nhn thc, mt phong tro tri thc quan trng trong s cc nh khai sng l cc nh khoa hc my tnh nh Herbert Simon v Marvin Minsky, nh tm l hc George Miller v Jerome Bruner, nh ngn ng hc Noam Chomsky v nh nhn hc Claude Levi-Strauss. Cuc cch mng nhn thc gi y l mt lnh vc lin ngnh c gng cung cp cu tr li khoa hc i vi cc vn nhn thc lun. Trong nhn hc, s cng kch chnh i vi nhn thc lun kiu Levi-Strauss cho rng qa trnh t duy din ra theo cc loi hnh v yu cu to ra cc phn bit, v rng khng phi l ni dung m l cc loi hnh v s khc bit bp mo bn cht tht ca i tng t duy. Nu, nh Levi-Strauss tin th, hot ng v thc trung gian ca tr c bao gm cc hnh thc p t ln ni hm (1958b: 28), vic Ricoeur c tnh ha nhn hc cu trc l mt ch ngha Kant khng c ch th siu vit (Ricoeur, 1969: 55) l mt on c th chnh Levi-Strauss nhanh chng hoan nghnh (Levi-Strauss, 1964: 19). Ging nh Kant, ng khng nh rng th gii c quan st thng qua cc cnh tng tin cu trc. Khng c g c quan st nh n vn c, m n ch c cu to mt cch khi nim trong mi quan h vi cc s vt khc m qua n khc bit, v t duy ty thuc vo ngn ng v v th ty thuc vo cc loi hnh m mt nn vn ha chn ra. Cc lp lun ny hnh thnh nn tm tr ca Levi-Strauss cn thit p dng vi cc s vt nh th l gii hn v ph qut nh cc loi hnh t duy ca Kant, chng va l lch s va l vn ha v chng v c bn ging nhau gia cc tr c, c i v hin i, nguyn thy v vn minh, nh nghin cu v chc nng ca biu tng c th hin trong ngn ng ch ra rt r (Levi-Strauss, 1958b: 28). Theo ngha no , chng cng trng rng nh cc hnh thc c ngha, nh Levi-Strauss cho thy trong mi tng quan vi tnh hiu qa ca biu tng: 15

Doja

L thuyt v phng php

Ci v thc lun trng rng, hay chnh xc hn, n xa l i vi cc hnh nh tinh thn nh l d dy i vi thc phm tri qua n. L mt c quan c mt chc nng c th, ci v thc ch p t cc quy lut cu trc ln cc thnh t cm c ngun gc u khc, xung lc, tinh thn, s trnh by v tr nh. (Levi-Strauss, 1958c: 224).

Chc nng biu tng ny c nhn dng mt cch r rng vi ci v thc, l c quan ca n, mt s v thc khng phi l tm l m c tnh loi hnh hn, m vai tr ca n bao hm vic p t cc quy lut cu trc ln mt vn c th no . Cho d cm v v hnh, cc thnh t vn ti tr c con ngi to ra ngha, t c tm quan trng v tr nn thng minh nh c hot ng m tr c cu trc ln chng. Nh c gi thuyt cho rng cc hnh thc to nn s quan trng ny tr nn ph qut v khng thay i. Levi-Strauss phc ha mt nguyn tc phng php lun theo m bt k mt s tm kim ngha no v bt k mt th ch con ngi no phi c kh nng khm ph chng. Hin r trong tt c cc vn hnh m tr c con ngi kim sot, cc quy lut bt bin v ph qut tt c cc cp ca lnh vc biu tng, cng nh trong cc h thng thn tc v huyn thoi. Trong thc t, ng sau din mo ca tnh v on v sng to, chng che giu cc quy lut hon ton c gii hn nh bt k mt s sn sinh no ca con ngi. i vi Levi-Strauss, trung thnh vi Taylor, nu tr c con ngi m kin nh k c trong lnh vc huyn thoi th n phi kin nh trong tt c cc lnh vc hot ng khc (Levi-Strauss, 1964: 18). y l s chuyn v trong trit hc Kant i vi nhn hc d cc khc bit to nn nhng kt lun khng ging nhau. L mt nh nhn hc, cng nh Kant l mt nh trit hc, Levi-Strauss khng cm thy bt buc phi quan tm n mt ch phn nh c bn no c cc iu kin cho t duy ca ng hot ng hay mt khoa hc no ring bit i vi x hi ca ng v giai on ng sng m rng cc pht hin bn a i vi mt hnh thc hiu bit m tnh ph qut ca n khng bao gi vt qa gii hn l cc gii thuyt v tim nng. Thay v gi thuyt mt hnh thc ph qut v s am hiu, nh nhn hc thch nghin cu cc hnh thc thc nghim tp th v s hiu bit m ti sn ca chng c cng c nh n vn th v c biu l trc nh nhn hc di cc h thng c th khng th m c v nhng s trnh by vn ha. Tin sang cc hn ch ch quan v qa t trong cc ti liu dn tc hc qua vic tm kin ci c th chia s bi mt tnh nhn vn dn n xa l vi chng ta v vi cch m tr c ca chng ta vn hnh, nh nhn hc c gng khm ph mt hnh thi ca cc gii hn c bn v ph qut chung cho tt c mi tr c mi ni. V th, i vi Levi-Strauss, khi tham vng ca ng l:

16

Doja

L thuyt v phng php

pht hin cc iu kin trong cc h thng ca chn l tr nn cng lc c th chuyn dch v v th chp nhn c i vi mt s cc ch th khc nhau, hnh thc ca cc iu kin to thnh tnh cch ca mt ch th t ch vi mt thc tin ca chnh n m khng ph thuc vo bt k mt ch th no khc. (1964: 19).

Vn trng tm trong nhn hc ca Levi-Strauss l ti sao tt c mi ni trn th gii con ngi li k mt s huyn thoi c chn lc, th cng mt s ttem, v cho php hay ngn cm mt s cc hnh thc hn nhn. Nu chng tn ti mi ni theo cch , chng phi c mt cng c tr c a chng n ch hnh ng theo cch . Mt tng trng tm c ngha rt quan trng trong nghin cu ca Levi-Strauss l khi nim cho rng ng x x hi lun c thc hin trong s quy chiu ti mt k hoch khi nim, mt m hnh trong tr c ca ngi hnh ng v vic s vt l g v chng phi l g. Hng li t ch ngha Marx v chp nhn tnh u vit khng th chi ci ca c s h tng v thi quen ca cc nhm x hi, ng mun quy np nhn hc vo mt l thuyt v thng tng c vn ch th khng i v t tng song cc lc tinh thn trung gian gia thi quen c s h tng (hnh ng ca con ngi) v cc thc hnh thng tng (cc th ch vn ha) qua vic lm sng t mt h thng khi nim l mt yu t vn hnh tng hp gia cc tng v thc tin (Levi-Strauss, 1962b: 173-4). Durkheim hu thun loi hnh l gii x hi hc ny, v cc hin tng x hi l cc h thng ch quan ca cc tng. Nhng cng lc, ng cng ng h thc nghim c phng php tm hiu v cc thc t x hi nh th chng l cc s vt (Durkheim, 1988). Nhng kh khn v l thuyt m Durkheim gp phi khi ng da vo cc trng thi tnh cm tp th nh l mt thc t l gii cui cng ch l mt s biu t ca mt cng thc ha khng ph hp v vn . Cc thnh tu biu tng m Durkheim tm kim l gii t gc x hi hc ch n gin khng th ln theo cc thc t x hi v chng lm gia tng yu t x hi ngay t u. Levi-Strauss o ngc v tr ca Durkheim bng cch t ngun gc ca kha cnh biu tng ca cc hin tng vn ha trong cc hot ng bin chng ca tr c con ngi v khng phi theo cch m x hi c t chc. Levi-Strauss lp lun rng bng nh ngha h thng biu tng l mt chui cc quy lut lm cho i sng x hi c th v cn thit, rng n iu khin bn cht ca con ngi v cc sn phm vn ha ca h, v tm li l iu kin ca ngha. V th, n phi l nghim nhin nh hnh thc ca Kant. Tin tng rng cc hnh thc t tng biu tng l c trao cho ch khng th gii thch hn v gc x hi, ng coi c tnh kt ni

17

Doja

L thuyt v phng php

lin ch th v cc biu tng chung thng qua mt trt t x hi c to thnh nh gn kt vo trong cc thc t tin x hi, c xc nh mt cch c chng trnh nh l hnh ng v thc ca tr c con ngi c th to ra tip cn l thuyt. To nn mt cuc chuyn i nhn thc trong nhn hc, Levi-Strauss gii quyt s t mu thun ca Durkheim gia cc phng php bin chng v th nghim bng vic lp lun rng thng qua trung gian ca cc lc khi nim, tng v thc t c bin thnh cc tn hiu v hon thnh nh l cc cu trc, l cc s vt c v thc nghim v d hiu (1962b: 173). Cc h thng tng khch quan ca Durkheim l v thc hay c t di cc cu trc tm l v thc, ci lm cho chng c th gii thch cc hin tng x hi, c th trnh by c tnh ngha ca ton th v cc h thng cu trc nh th no. Levi-Strauss cho rng v con ngi lin lc vi nhau bng cc phng tin biu tng v tn hiu v v cc hin tng x hi c lm cho c th thng qua trung gian c bn ca cc lc khi nim, cc lnh vc vn ha l c cha vi ngha, m l gii ph hp nht phi bin chng nh i lp vi ci c hc. V th, cc hin tng x hi th hin c tnh ca s vt song cng lc c th c coi l cc tng c xem li trt t lgic ca chng. i vi Levi-Strauss, trong cc x hi ng nghin cu, dng nh khng c mi lin h cht ch gia cc chi tit ca i sng vt cht v s a dng ca thc tin x hi. C cc nhn t kinh t v mi trng u khng th l gii cho s a dng ca cc h thng thn tc c nhn hay cc nt c th ca hnh ng vn ha. K c nu n c th th tnh ph qut ca cc hnh thi cu trc vn c th cn phi gii thch. Chi b mi lin h mt thit gia cc chi tit ca i sng vt cht vi cc tng, ng nh mt du mc bng vic cho rng cht lng ca s chn lc tr tu l mt vn tt ngh n (1962a: 132). Cc h thng thn tc c hnh thnh thng qua cc nn vn ha l iu l tng ging nh kiu ngn ng tn ti trc c nhn con ngi. V th, cc lp lun ny l mt chui cc quy nh m trt t lgic v thc ca chng phi c con ngi s dng to nn th gii ca h. Ni cch khc, cc loi hnh tinh thn v kh nng tr c ca con ngi c xem l cc hot ng tinh thn u thai, c hin hin trong cc h thng biu tng vn ha v th gii x hi trong hu ht cc x hi khc nhau. Nu nh chng ta tin th, hnh ng v thc ca tr c bao gm vic p t cc hnh thc ln ni hm v nu cc hnh thc ny c bn ging nhau trong tt c mi tr c, nh c i v hin i, nguyn thy v vn minh, th n tht cn thit v c c s nm bt c cu trc v thc

18

Doja

L thuyt v phng php

tim n bn di mi th ch v mi tp tc nhm mc ch t c mt nguyn tc l gii chn xc v cc th ch v tp tc khc. (1958b: 28). D quan tm n cc cu trc tinh thn, Levi-Strauss cha bao gi b qua cc mi quan tm thc nghim, m thay vo , ng h vic nh nhn hc phi tm cch khm ph cc c ch ca t duy khch quan v thc trn c s dn tc ch (1962b: 63, 1964: 10-11; 1971: 562). Phn tch cu trc cho thy ng sau hin tng l mt s thng nht v mt s c kt c th khng c nhn bit thng qua mt m t n gin v thc tin, c th ni l c bi tr ngang bng v c trnh by vi mt trt t ngu nhin t c tinh thn. Bng vic thay i cp quan st v xem xt ng sau cc s kin thc nghim i vi cc mi quan h gia chng, n tit l v khng nh rng cc mi quan h ny n gin hn v d hiu hn cc s vt chng kt ni, v bn cht ti thng ca chng c th vn cn khng th d c m khng c s ti ngha xc nh hay tm thi l mt vt cn i vi din gii (Levi-Strauss 1971: 614). Nhn thc nh th hiu c cc loi hnh ca nhng ci c cm gic (ci chn v sng, ti v thi, luc v nng) hay cc thc tin tm l v tr tu; n gp phn lm cho tr thng minh gii m cc mng li cho bit thc tin trong cu trc m mt ngi theo ch ngha thc nghim ngy th c th khng c kh nng khm ph. Theo cch tng t, d n l huyn thoi hc, nhn hc hay x hi hc u qun l tt c cc vn hnh ca tr c con ngi. V th, c th khng nh v mt gi thuyt c bn c hnh thnh t nm 1955. Chng li mnh lit cc cm d ca ch ngha thc nghim, khi nim ha trong thc t bit n mt m hnh n nht ch khi cc ch th ca n khc i: Nhng s ging nhau khng cn thuc v lnh vc quan st thun ty, m chng c hiu nh l cc thc th hp l. Chng khng cn ch l quan st c m tr thnh c th chng minh c (Levi-Strauss, 1971: 32-2). Levi-Strauss cng nhn rng ng x thc t ca cc c nhn c th hm cha tnh bt quy tc v ng bin. Nhng trong quan nim ca ng, cc thc hnh ny l mt s biu t ca cc k hoch l tng c trt t ca cc tc nhn, ging nh k hoch l tng chnh n l mt chng trnh cho hnh ng c to nn bi thi quen ca ton th x hi. Chng ta c th thng hay so snh hnh thi cc quan h kt ni cc chui ng x ca con ngi, song chng ta s khng nhn bit c iu g nu ch n gin so snh cc thnh t vn ha n nht nh l cc thc th tch bit. Bt k mt trng hp thc nghim c th no cng ch l mt hnh thc thay th t mt tng th cc kh nng, l mt h thng tng th, vi mt ch v cc bin i. Nghin cu v cc hin tng thc nghim v th l mt phn

19

Doja

L thuyt v phng php

quan trng ca mt qa trnh khm ph song n ch l mt phng tin i n kt qa. Nhn mnh n ci thc nghim qa thc t nghch l hn n vn tng, v n hnh thnh di kt ni gia s cng kch ch ngha vt cht i vi nghin cu u ca Levi-Strauss v thn tc v sau l v s pht trin tr tu. Nhn hc ch hin nhin l mt nghin cu v phong tc, nim tin v th ch. V c bn, kho st nhn hc l mt nghin cu v t duy. i vi Levi-Strauss, nhn hc phi khm ph cc cu trc n mnh di s a dng ca vn ha con ngi, tc mc m cc cu trc quy chiu n cc c tnh ca tr c loi ngi v cc chc nng biu tng to nn c tnh ca cu trc. Trong khun kh d n ny, mc tiu ca nhn hc cu trc l tin n cc cu trc chung mc ph qut cho tt c mi x hi, tuyt i ti mc chng l cc loi hnh ph qut ca tr c con ngi, ngha l cc bin cu trc c t chc thnh cc h thng ngha. Tuy nhin, kho st kha cnh v thc ca hnh ng x hi v chng trnh cu trc vn cha c thc hin trn c s cc tm hiu da trn c s vt cht nhiu hn. S cng kch vt cht ca Levi-Strauss ch c thay th v iu chnh trng tm vo cc cu trc c bn ca tr c con ngi, lm cho ng ta khng cn n cc buc ti ca c ch ngha l tng ln ch ngha vt cht th thin. Tri nghim thc nghim v phn tch v cc quy trnh cu trc trong nhn hc trong bt k mt lnh vc no, vn c th c cc tin on trit hc v siu hnh k tc, t c li th ng gp vo mt s si mn thoi lui ca tt c mi trit hc c bit n (Levi-Strauss, 1971: 570) theo mt cch a cc nh trit hc tr li ci m Nietzsche tng gi l o nh ca chng. Levi-Strauss sau c th duy tr cc mi quan tm thc nghim ca ng v ngoi tm vi chi b cc ph bnh c thc hin theo cch ny, m cc quan tm thc nghim ny l gii v sao ng li khng mn m vi hu ch ngha cu trc (poststructural thought) cho d ng l mt trong nhng k ch mu u tin (Doja, sp ng, 2006). Cc c tnh ca ci m Levi-Strauss gi l tr c mng mui/savage mind cng lc c cu trc v ang c cu trc. Tnh u vit ca cc hnh thc v thc c ngun gc t thc t l chng th hin mt cch thc ci tri cho v sn sinh ra mt th gii. Chi b cc din gii theo kiu s hc, chc nng v nt c th vn ha, Levi-Strauss m ra mt lnh vc ngha. V vn ngha c nh v trong mt s a dng ca vn ha, v tr khng th gin lc v bn sc con ngi c sc lp. Nu c cc quy lut v tm quan trng ph qut to nn ngha ng sau s a dng vn ha hin nhin th r rng l phi c mt cu trc tinh thn ph qut.

20

Doja

L thuyt v phng php

Chn tri hng bin: Hng ti nn nhn hc tng lai Khng nghi ng g na, i vi Levi-Strauss, ci v thc c hiu l ang tn ti khch quan c mi lin h vi bn cht sinh hc ca loi ngi, ti cu trc ca tr c v cc th thc cu trc ring bit ca n. Khc vi v thc phn tm hc, v thc cu trc tit l mt khung chnh thc hay mt kin thc nhn thc m Levi-Strauss va ku gi va tin on. Nu chng ta n nh tnh ni tri ca c tnh loi hnh ca ci v thc th ci biu tng s phi by s khc bit rng nht i vi con ngi theo mt cch lm gn kt tt c cc kha cnh khc li. Tuy nhin, ngun gc ca ci khc bit li ch c tm thy trong chnh kin trc ca no nh mt b phn gn kt vi thc tin thi gian v khng gian. Cc gi thuyt cu trc v th c nhng tc ng khng th chi ci, thm ch nu chng khng phi lun c tip t v lun mu m. Nhn hc cu trc to nn mt chui nguyn gc cc phn nh v cc kha cnh vn ha v x hi ca i sng con ngi v phng php lun cu trc da trn cc gi nh khng phi lp tha m cng khng phi th yu song lin quan n bn cht ca thc t nhn tnh. Vi c tnh bt h ca n, nghin cu ca Levi-Strauss khu gi cc c tnh ca nhng cha ca nn nhn hc (Sperber, 1982: 125), t L. H. Morgan n Sir James Franzer, trong khi theo cch m ng cn i gia khng gian vi tinh thn v vt cht, ng tin on v mt i hi chng trnh mnh lit i vi mt tip cn khoa hc m rng v mt nn nhn hc l thuyt s ra i. Nhn hc ca Levi-Strauss l mt ngnh hc theo m hnh l thuyt, mt khoa hc quy np v chnh xc. i tng ca n vn l tm l, vn l i tng ca E. B. Taylor. Tuy nhin, s tm kim ca n ln n cc im khng ch trong ti cu to gi thuyt ca con ng cch mng tin n ch ngha hin i k nguyn nh sng m thay vo l trong s gii thch v ng php ph qut, cc ngha cu trc v ang cu trc ca chnh tr c. Levi-Strauss xut pht trin mt phn tch v cc thao tc ca tr c con ngi, nhng khng gii quyt n cc cu trc tm l ca cc c nhn hay thm ch tng th cc cu trc ca mt x hi, m i xa hn gii quyt lc t chc ca bt k mt x hi no. Vi s th mu ca Levi-Strauss, tip cn nhn hc c th tha hip ba cp theo mi quan h kp ca phng php lun v ch th phn tch, i t cc nghin cu trng hp n m t cc quy lut ph qut. Gi ln mt cch thn trng t d n theo thuyt ph qut c v nhn hc trit hc, nhn hc cu trc ng rng mt ng cp cc phng thc v i tng ca tri thc trong khi dn tc ch v dn tc hc l cc thut ng khc, khng phi theo mt trt t thoi b v phm gi, song theo biu t bn trong ca 21

Doja

L thuyt v phng php

chng trong khun kh cc giai on khc nhau ca tip cn khoa hc. Vi bc chuyn dch t ci c th sang ci chung, mt qa trnh tng hp chnh thc c bo ton cho x hi hc, Levi-Strauss thit lp tnh hp php ca mt nn nhn hc l thuyt c nhiu khc bit v ng thi b tr cho dn tc ch nh vt l hc l thuyt khc bit v b tr cho vt l hc th nghim. Thm vo , trong n lc vt qua mu thun gia ch ngha c nhn v ch ngha tng th, ng cho thy x hi hc trong nghin cu tng th cc c nhn s dng cc m hnh thng k v nhn hc trong nghin cu tnh gn kt ca cc cu trc x hi s dng cc m hnh c ch (1958f: 311-13) p cng mt loi quan h vi nhau nh th ng nhit hc vi c hc lng t trong vt l hc hin i, nh chng nghin cu ng x tp th v cu trc bn trong ca nguyn t v phn t. Cc nghin cu ban u ca Levi-Strauss khng ch to nn mt bc i u tin trong nghin cu cu trc v thn tc. iu th v v tc phm The Elementary Structures of Kinship (1967) l ng gp ca n i vi chuyn ngnh c bit chuyn su ca nhn hc i km vi mt ng gp ph qut hn i vi l thuyt x hi. Levi-Strauss khng ch n gin quan tm n vic truyn ti mt loi hnh trt t v v s cc ti liu tch t trong cc quan h thn tc, l cn c nhiu tranh lun trong lnh vc chuyn ngnh v nghin cu thn tc, m cng quyt nh cc nn tng l thuyt ca ng gp khoa hc ca ng i vi nhn hc ni chung. Cc loi hnh lin minh c bn cung cp mt mu hnh u tin v cc nguyn tc t chc ca vn ha v kh nng ca cc nguyn tc ny trong vic to ra mt s lng c hn cc hnh thc c kt. Trn c s , dng nh nhn hc c dp rt ra mt danh mc c h thng cc hnh thc x hi n nh v mt cu trc (Scubla, 1998). Cc nguyn tc ca nhn hc cu trc c v ging vi cc nguyn tc ca vt l lng t cung cp cha kha cho cc cu trc nguyn t. Hn th na, Levi-Strauss trong khoa hc x hi, ging nh Eistein trong khoa hc t nhin, qua vic to ra hnh thi chnh xc v cu trc chuyn i ca huyn thoi v tnh tng i ca s ph qut, quy chiu n nhng im ny mt a v ging nhau ca cc i tng tuyt i. Nm 1676, Isaac Newton quy chiu nghin cu ca chnh mnh v quang hc bng vic tuyn b rng Nu ti nhn xa hn th l do ti ng trn vai ca nhng ngi khng l. Tht khng may v c hi i cc ngnh khoa hc x hi v nhn hc, song khc vi cc ngnh khoa hc t nhin m Stephen Hawking (2002) gn y rt tn knh, tt c chng ta thng c xu hng lng qun i vai ca nhng ngi khng l, khng phi l v khng tn knh h m l v s gia tng ca th gii c nhn ch ngha trong chng ta. C l Levi-Strauss cha hn l Enstein (1958h: 180) 22

Doja

L thuyt v phng php

m ng tin rng nhn hc ang tm kim, hay l nh v tr hc Mendeleyev trong khoa hc x hi m ng phn u tr thnh (1955: 203). Tuy nhin, bng vic s ha mt bng thi gian v cc ngnh hc trong nhn hc tm thy v tr ca mnh (1973c: 350-1) qua vic to nn nguyn t thn tc c cho n theo tinh thn vt l mi (1958a: 58) v bng vic quy chiu n cc lc huyn thoi a v ca cc i tng tuyt i, (1964: 21) m ch c th tr thnh d hiu thng qua vic s dng mt cng thc chun (1958h: 252-3), ng cm hng iu ny trong cc nghin cu ca mnh vi mt thc v thin hng nhn hc, cm gic tham gia mt cuc mo him tri thc mi rt sng lng v y ha hn. Hn bt k iu g khc, Levi-Strauss lm sng r mt khng gian tng tng cho cc th h nh nhn hc sau v tm quan trng hc thut ca ng gi y khng cn g phi bn ci. Danh ting ca nhn hc mang n ng nhiu v danh ting ca ng trong cc nh nhn hc cng vn cn ang c tn dng. D nghin cu ca ng khng phi d dng hiu ht i vi nhng k ngoi o, m cng khng hon ton c xc nhn mt cch chc chn, cn lu mi c nh th, v bt chp tt c cc li ch trch lin quan n nghin cu ca ng, uy tn v s li lc trong cc vn m ng t ra trong cc khu vc trng tm nh thn tc, phn loi huyn thoi lm thay i c bn cch thc m cc nh nhn hc nu vn v xc nh vn ch th ca h. Th h ca ng t ti cc quy m ln m h dng nh to ra mt mc tiu d dng cho cc ph phn th ch v c th mt vi mnh v yu t trong lp lun ca Levi-Strauss. Tht d dng chng minh rng ng i khi sai nhng vn c th, song iu ny khng lm gim gi tr s ca ng trong cc khi qut c bn m ng nu ra. Cho d tc ng tng lai ca nghin cu do ng thc hin v thm ch nu thi gian gi ln cc vn v gii hn trong phn tch cu trc, phng php c bn ca l thuyt ca Levi-Strauss v th c th c phn tch, thm ch cn t nh hng hn nhng nm 1960, n s khng bao gi b mt i. N l mt thnh tu tr tu vn cha th vt qua v c th c i mi. Nhn hc ca Levi-Strauss trc ht l mt phng php tri thc gc, c pht trin cng lc vi x l cc vn c bit i vi ngnh hc song i tng ca n v nguyn tc rt ln v tnh sinh sn ca n tht ng kinh ngc lm cho n nhanh chng c nh hng vt qua gii hn ca lnh vc nghin cu ban u. Theo nhiu cch, chng trnh m ng to dng cho nhn hc tr thnh mt mt ngnh khoa hc bnh thng cho ngnh hc nh l mt tng th n mc nh vn ban u ng lit k cng nh s a dng ca hin tng m ng c gng lm sng t, ng l mt im quy chiu khng th thiu di gc tt c cc th h nh nhn hc 23

Doja

L thuyt v phng php

k tip bt chp lnh vc hay nh hng chuyn mn u gi vic xc nh tip cn, cho d h c gn kt vi cc im ny hay khng. Tuy nhin, ch c mt s t cc nh nhn hc thc hnh nhng phng php ny mt cch c hiu qa m vn c chnh Levi-Straus kim nghim. Nhng ngi khc, thm ch t hn, thnh cng trong vic m rng gi tr ca lnh vc mnh bng vic ti cng thc ha cc gi thuyt ca mnh. Song iu ny chnh n ng rng tc ng ca nhn hc cu trc khng ch gii hn cc thnh tu kinh ngc c to dng tnh chnh ng ban u ca n.

24