Sadr zaj

1 Dimenzioniranje dosjeda steznog spoja 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 Ravnote za u steznom spoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Minimalni pritisak u spoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maksimalno dopu steni pritisak u spoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Relativna karakteristika maksimalne prisnosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maksimalno dopu steni preklop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Relativna karakteristika minimalne prisnosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Minimalni preklop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Izbor dosjeda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Minimalni potrebni preklop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2 2 3 3 4 4 4 5 6 6 6 7 7 8 8 10 10 10 10 10 11 12 12 13 13 14 14 14 15 15 15 15

1.10 Odabrane tolerancije glavine i cahure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.11 Deformacija unutarnjeg promjera cahure Du H11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.11.1 Minimalna deformacija Du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.11.2 Maksimalna deformacija Du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Kontrola naprezanja u zavaru 2.1 Istosmjerno promjenjivo optere cenje silom F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1 2.1.2 2.2 2.3 Horizontalna sila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vertikalna sila . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Momenti savijanja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naprezanja zavara u presjeku B-B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 Savojno naprezanje zavara oko osi x . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Savojno naprezanje zavara oko osi y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vla cno naprezanje zavara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Smi cno naprezanje zavara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.4

Ukupna normalna naprezanja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1 2.4.2 Naprezanja u to cki A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Naprezanja u to cki B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.5 2.6 2.7

Ukupna tangencijalna naprezanja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Reducirano naprezanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dopu steno naprezanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.1 2.7.2 2.7.3 Dopu steno naprezanje za r = 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Odnos grani cnih naprezanja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dopu steno naprezanje zavara za stvarni r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

List 1 1 Dimenzioniranje dosjeda steznog spoja

1.1

Ravnote za u steznom spoju

FT A A p = FA S Pri cemu su: FT A = sila trenja u uzdu znom smjeru [N ], A p = DF l povr sina nalijeganja [N/mm2 ], = pritisak na nale znim povr sinama [N/mm2 ],

= 0.1 faktor trenja prianjanja (Decker: Elementi strojeva, TK, 1980, tablica 28, str 80), S = 1.5 tra zena sigurnost steznog spoja za mirno optere cenje (Decker: Maschinenelemente, Carl Hanser Verlag Munchen Wien, 1985.).

FT A 5000 1.5 = 7500 N

FT A 7500 N

1.2

Minimalni pritisak u spoju

pmin = pmin = FA S , A [N/mm2 ]
N mm2

5000 1.5 = 1, 568 N/mm2 105 145 0.1

pmin = 1, 568

List 2
1.3 Maksimalno dopu steni pritisak u spoju
1 Q2 v pmax = Rev , 3 SP v [N/mm2 ]

za glavinu

1 0, 6362 pmax = 240 = 63, 424 N/mm2 3 1.3 1 Q2 u = Reu , 3 SP u pmax

u

pmax = 63, 424

N mm2

pmax

[N/mm2 ]

za cahuru

1 0, 812 = 140 = 23, 216 N/mm2 3 1.2 odnos promjera, odnos promjera,

pmax

N = 23, 22 mm 2

Qv = Qu =

105 DF = = 0, 636 Dv 165 Du 85 = = 0, 81 DF 105

Qv = 0, 636 Qu = 0, 81

SP v = 1.3 tra zena sigurnost prema plasti cnom naprezanju u glavini, SP u = 1.2 tra zena sigurnost prema plasti cnom naprezanju u cahuri, Rev = Re = granica te cenja za glavinu [N/mm2 ], Reu = Rp0.2 = granica te cenja za cahuru [N/mm2 ],

1.4

Relativna karakteristika maksimalne prisnosti

max = K pmax Ev
u

K=

Ev Eu

1 + Q2 1 + Q2 v u + + v u 2 1 Q2 1 Q u v

pomo cna veli cina

K=

210000 85000

1 + 0, 812 1 + 0, 6362 0 . 35 + + 0.3 = 13, 662 1 0, 812 1 0, 6362 23, 216 = 0, 00151 210000

K = 13, 662

max = 13, 662

max = 0, 00151

Ev = modul elasti cnosti za glavinu [N/mm2 ], Eu = modul elasti cnosti za cahuru [N/mm2 ],

List 3
v = Poissonov faktor za glavinu (0.3), u = Poissonov faktor za cahuru (0.35).

1.5

Maksimalno dopu steni preklop

Pst Pst
max

max

= max DF

[mm] [m]
P stmax = 158, 6 m

= 0, 00151 105 = 0, 15859 mm = 158, 6 m

1.6

Relativna karakteristika minimalne prisnosti

min = K min = 13, 662 pmin Ev min = 0, 000102

1, 568 = 0, 000102 210000

1.7

Minimalni preklop
Pst Pst
min

min

= min DF

[mm] [m]
P stmin = 10, 7 m

= 0, 000102 105 = 0, 01071 mm = 10, 7 m

List 4
1.8 Izbor dosjeda
m ag

105t8

54

ad

Rezerva za ugla canje 50 158 158,6

10,7 Ag

54

105H8

Ad 0 = DF Iz tablice 29, str. 82 (Decker) za zadani promjer DF i izra cunate vrijednost Pst max i Pst min odabran je dosjed u sustavu jedinstvenog provrta (polje H) koji zadovoljava slijede ce uvjete: Ps Ps
max(ISO)

Pst Pst

max

min(ISO)

min

Nakon izbora ISO-dosjeda treba provjeriti minimalni potrebni preklop uzimaju ci u obzir gubitak preklopa zbog ugla cavanja hrapavosti povr sine pri upre savanju.

List 5
1.9 Minimalni potrebni preklop
Psmin = Pst + 0, 8(Rzv + Rzu ) [mm] [m]

min

Rzv , Rzu = srednja visina neravnina Rzv Rzu = f (DF , ITglavine ) = 6, 3 m = f (DF , IT cahure ) = 6, 3 m

[mm] [m]

Mora biti zadovoljen uvjet: Psmin Ps

min(ISO)

Psmin = 10, 7 + 0, 8 (6, 3 + 6, 3) = 20, 8 m

Psmin = 20, 8 m

1.10

Odabrane tolerancije glavine i cahure

Rz 6,3

105H8
Rz 6,3

85H11

105t8

ISO-TOL.
105H8 105t8
+0.054 0 +0.145 +0.091

1.11

Deformacija unutarnjeg promjera cahure Du H11

Kako se cahura od bronce izraduje na denitivne mjere, a zeli se posti ci da unutarnji promjer Du nakon ugradnje ima toleranciju H11, potrebno je kontrolirati deformaciju promjera provrta kao posljedicu upre sanja u glavinu.

List 6
1.11.1 Minimalna deformacija Du Du 103 Eu (1 Q2 ) u

2min = 2pmin(ISO)

[m]

pmin(ISO) =

Ps

min(ISO)

0, 8 (Rzv + Rzu ) Ev K DF

[N/mm2 ]

pmin(ISO) =

[0, 05 0, 8 (6, 3 + 6, 3) 210000] = 5, 84 N/mm2 13, 662 105 85 103 = 33, 9 m 85000(1 0, 812 )

pmin(ISO) = = 5, 84 N/mm2

2min = 2 5, 84

2min = 33, 9 m

1.11.2

Maksimalna deformacija Du Du 103 Eu (1 Q2 ) u

2max = 2pmax(ISO)

[m]

pmax(ISO) =

Ps

max(ISO)

0, 8 (Rzv + Rzu ) Ev K DF

[N/mm2 ]

pmax(ISO) =

[0, 158 0, 8 (6, 3 + 6, 3) 210000] = 21, 65 N/mm2 13, 662 105 85 103 = 125, 7 m 85000(1 0, 812 )

pmax(ISO) = = 21, 65 N/mm2

2max = 2 21, 65

2max = 125, 7 m

List 7
Dijagram tolerancije i deformacije 40 85D10 220 85H11 120 0 = Du 33,9 126 140

Kako pokazuje prethodna skica, promjer Du ce radi upre sanja biti ekstremno umanjen za 2min , odnosno za 2max , sto zna ci da izradbena tolerancija ne ce imati polje H, pa treba tra ziti u tablicama ISO-tol. polje Tp slijede cih odstupanja: Ad 2max = 120 m Ag Tp + 2min = 260 m Ad = 120 m Ag = 260 m

Kontrola naprezanja u zavaru

2.1

Istosmjerno promjenjivo optere cenje silom F

F = 43200 N

F = F = 1.2 36000 = 43200 N Budu ci da sila F djeluje pod kutem potrebno je odrediti horizontalnu i vertikalnu komponentu ove sile.

List 8
2.1.1 Horizontalna sila Fh = F cos() = 43200 cos(25) = 39152, 5 N Fh = 39152, 5 N

2.1.2

Vertikalna sila Fv = F sin() = 43200 sin(25) = 18257, 11 N Fv = 18257, 11 N

U presjeku BB zavar je optere cen na: savijanje vlak smik (sile Fh i FA ) (sila Fv ) (sile Fh i FA )

2.2

Momenti savijanja
Mf1 = FA (h1 1 ), Mf2 = Fh (h1 1 ) [N mm]
Mf 1 = 2250 N m Mf 2 = 17618, 6 N m

Mf1 = 5000 (475 25) = 2250000 N mm Mf2 = 39152, 5 (475 25) = 17618623, 38 N mm

2.3

Naprezanja zavara u presjeku B-B

345 y 10 x 5

110 120

355 2.3.1 Savojno naprezanje zavara oko osi x Mf1 , Wzavx

f zav1 =

[N/mm2 ]

List 9
W zavx = Izavx , e1 [mm3 ] moment otpora

Izavx

(c + 2a1 )(b + 2a1 )3 c b3 = , 12 12

[mm4 ] moment tromosti

e1 =

b + 2 a1 2

[mm] najve ca udaljenost presjeka od promatrane osi

e1 =

110 + 5 = 60 mm 2 (345 + 2 5)(110 + 2 5)3 345 1103 = 12853750 mm4 12 12 12853750 = 214229, 17 mm3 60 2250000 = 10, 5 N/mm2 214229, 17

e1 = 60 mm

Izavx =

Izavx = 12853750 mm4

Wzavx =

Wzavx = 214229, 17 mm3

f zav1 =

f zav1 = 10, 5

N mm2

2.3.2

Savojno naprezanje zavara oko osi y Mf2 , Wzavy

f zav2 =

[N/mm2 ]

W zavy =

Izavy , e2

[mm3 ] moment otpora

Izavy

(b + 2a1 )(c + 2a1 )3 b c3 = , 12 12

[mm4 ] moment tromosti

e2 =

c + 2 a1 2

[mm] najve ca udaljenost presjeka od promatrane osi

e2 =

345 + 5 = 177, 5 mm 2

e2 = 177, 5 mm

List 10
Izavy = (110 + 2 5)(345 + 2 5)3 110 3453 = 70972187, 5 mm4 12 12 70972187, 5 = 399843, 31 mm3 177, 5 17618623, 38 = 44, 06 N/mm2 399843, 31
Izavy = 70972187, 5 mm4

Wzavy =

Wzavy = 399843, 31 mm3

f zav2 =

f zav2 = 44, 06

N mm2

f zav1 predstavlja jedino naprezanje u zavaru u trenutku kad je sila F = 0, sto zna ci da su Fh = 0 i Fv = 0 (istosmjerno promjenjivo optere cenje). 2.3.3 Vla cno naprezanje zavara Fv , Azav

zav =

[N/mm2 ]

Azav = (c + 2a1 )(b + 2a1 ) c b,

[mm2 ] presjek zavara Azav = 4650 mm2

Azav = (345 + 2 5)(110 + 2 5) 345 110 = 4650 mm2 18257, 11 = 3, 93 N/mm2 4650

zav =

zav = 3, 93

N mm2

2.3.4

Smi cno naprezanje zavara

Prema tehni ckim odredbama uzima se kako je smi cno naprezanje jednoliko rasporedeno po presjeku zavara i kako ga preuzimaju samo zavari usporedni sa smjerom djelovanja smi cne sile (srednje naprezanje). 2.3.4.1 Radi horizontalne komponente sile F IIzav1 = Fh AIIzav1 , [N/mm2 ]

AIIzav1 = 2(c + 2a1 )a1 , AIIzav1 = 2(345 + 2 5) 5 = 3550 mm2 39152, 5 = 11, 03 N/mm2 3550

[mm2 ]

AIIzav1 = 3550 mm2

IIzav1 =

IIzav1 = 11, 03

N mm2

List 11
2.3.4.2 Radi aksijalne sile na le zaj FA IIzav2 = FA AIIzav2 , [N/mm2 ]

AIIzav2 = 2(b + 2a1 )a1 , AIIzav2 = 2(110 + 2 5) 5 = 1200 mm2 5000 = 4, 17 N/mm2 1200

[mm2 ]

AIIzav2 = 1200 mm2

IIzav2 =

IIzav2 = 4, 17

N mm2

2.4

Ukupna normalna naprezanja

F =0
44,06 x A
+

58,49
+ +

F = Fmax

3,93 10,5

y
+

y
-

10,5

B
-

y
-

B
-

Kako prikazuje prostorna slika presjeka zavara u to ckama A i B javljaju se najve ca vla cna odnosno tla cna naprezanja. VAZNA NAPOMENA: Daljnji tok prora cuna vrijedi samo onda ako se po stuju odnosi izmedu zadanih sila u tablici ulaznih podataka (FA << F ).

2.4.1

Naprezanja u to cki A

zavA = zav + f zav1 + f zav2 , zavA = 3, 93 + 10, 5 + 44, 06 = 58, 49 N/mm2

[N/mm2 ] zavA = 58, 49

N mm2

List 11
2.4.2 Naprezanja u to cki B

zavB = zav f zav1 f zav2 , zavB = 3, 93 10, 5 44, 06 = 50, 64 N/mm2

[N/mm2 ]
zavB = 50, 64
N mm2

2.5

Ukupna tangencijalna naprezanja

IIzav =
2 2 IIzav + IIzav , 1 2

[N/mm2 ] IIzav = 11, 79

N mm2

IIzav =

11, 032 + 4, 172 = 11, 79 N/mm2

4,17 1200
5

F =0

4,17

11,03

F = Fmax

3550

120

355

2.6

Reducirano naprezanje
red1 =
2 2 f zav1 + 3IIzav 2 = min zav ,

[N/mm2 ]

red1 =

10, 52 + 3 4, 172 = 12, 74 N/mm2 = min zav

red1 = 12, 74

N mm2

= min zav

red2 =

2 2 zav + 3IIzav = max zav Dv(r)dop A

[N/mm2 ]

red2 =

58, 492 + 3 11, 792 = 61, 95 N/mm2 = max zav Dv(r)dop

red2 = 61, 95

N mm2

= max zav Dv(r)dop

List 12
2.7 Dopu steno naprezanje

2.7.1

Dopu steno naprezanje za r = 1

D(1)dop = 63, 6
N mm2

D(1)dop = 63, 6 N/mm2

2.7.2

Odnos grani cnih naprezanja min zav max zav

r= gdje je:

min zav apsolutno najmanje naprezanje max zav apsolutno najve ce naprezanje 12, 74 = 0, 206 61, 95

r=

r = 0, 206

2.7.3

Dopu steno naprezanje zavara za stvarni r Rm = 410 N/mm2 Dv(0)dop Dv(0)dop 1 1 r 0.75 Rm

Odabrano:

Dv(r)dop =

5 Dv(0)dop = D(1)dop 3 Dv(0)dop = 5 63, 6 = 106 N/mm2 3 106 106 1 1 0.75 410 = 114, 09 N/mm2 0, 206
Dv(0)dop = 106
N mm2

Dv(r)dop =

Dv(r)dop = 114, 09

N mm2

List 12
Dt(0)dop = 2 D(1)dop Dt(0)dop = 2 63, 6 = 127, 2 N/mm2
Dt(0)dop = 127, 2
N mm2

red2 Dv(r)dop

61, 95

N N 114, 09 2 mm mm2

Uvjet je ostvaren.