Prof. Krzysztof J.

Kaliski

Pkanie i zmczenie materiau

Mechanika pkania badanie rwnowagi oraz nagego wzrostu szczelin
w ciaach liniowo-sprystych oraz sprysto-
plastycznych
Badania Griffitha szczelina w jednorodnej liniowo-sprystej tarczy
o jednostkowej gruboci













2l


y
x
2l r


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Formua Inglisa przemieszcze szczeliny
2 2
2
x l
E
=

Praca niezbdna do zwarcia szczeliny
E
l
dx x l
E
dx V
l
l
l
l
2 2
2 2
2
2
2
1
2

= =
|
|

\
|
=



Rniczka pracy wzdu dugoci szczeliny
( )
E
ldl
V d
2
2
=


Energia napicia powierzchniowego
dl dE
p
4 =


Aby nie wystpio kruche pkanie
( )
p
dE V d <


czyli
dl
E
ldl

4
2
2
<

- energia na jednostk
powierzchni
swobodnej
(okrelana
dowiadczalnie)


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Energetyczne kryterium pkania Griffitha
paski stan naprenia
E l 2 <

paski stan odksztacenia
( ) E l 2 1
2
<


Wg Inglisa
2 2 2
2 r lr
r l
l x
x
y
+
+
=

=
(naprenia w odlegoci r od
wierzchoka szczeliny)
Wspczynnik intensywnoci napre
r K
y
r
2 lim
0
=

Siowe kryterium pkania (wg Irwina)
paski stan napre C
K K <

paski stan odksztace OC O
K K <

Dla badanej tarczy
l K =
,
( ) l v K
O

2
1 =

Dla przypadku I:
K
C
=K
IC
, K
IC
stablicowane dla rnych materiaw
I. Oderwanie
(najwiksze
znaczenie
praktyczne)
II. cinanie
wzdu osi
prta
III. cinanie
poprzeczne


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Prdko uwalniania energii sprystej, czyli energia waciwa
propagacji szczeliny
( )
l
V
G

=
2
1

Dla paskiego stanu napre
E
l
G
2

=

a dla paskiego stanu odksztace
( )
E
l v
G
I
2 2
1
=


Energetyczne kryterium pkania
dla paskiego stanu napre
C
G G <


dla paskiego stanu odksztace IC I
G G <


gdzie
E
K
G
C
C
2
=
,
( )
E
K v
G
IC
IC
2 2
1
=



Prof. Krzysztof J. Kaliski

Mechanika pkania dla cia sprysto-plastycznych






Odksztaceniowe kryterium pkania, na bazie rozwarcia wierzchoka
szczeliny
C
<

C
COD crack opening displacement
CTOD crack tip opening displacement
Dla maych uplastycznie e
R 6 , 0 <
mamy
e
ER
l
2

=


Strefa
uplastyczniona
2l


Prof. Krzysztof J. Kaliski

a nastpnie
e e
R
G
ER
K
= =
2

Dla wikszych uplastycznie, ale e
R <
mamy
(
(

|
|

\
|
+ =
2
2 2
24
1
e e
R ER
K

Dla paskiego stanu odksztacenia
2

=
o


Dla wikszych uplastycznie, gdy e
R >


prdko uwalniania energii sprystej

caka Ricea

\
|

= ds
x
dy J
u
T




Prof. Krzysztof J. Kaliski

praca si obciajcych na jednostk objtoci
T skadowa normalna wektora napre
u wektor przemieszcze






Caka Ricea dla cia liniowo-sprystych (stosowana zarwno w
badaniach dowiadczalnych, jak i w obliczeniach np. metod elementw
skoczonych)
paski stan napre
G
E
K
J = =
2

paski stan odksztace
( )
I I
G
E
K v
J =

=
2 2
1

szczelina

y
x
ds
T


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Zmczenie materiau

Jest to zjawisko powstawania zomu (pkania) pod wpywem zmiennego
w czasie naprenia, przy znacznym czasie trwania zmiennoci

Zmczeniu towarzysz dwa zjawiska:
inicjacja (pocztek) szczeliny zmczeniowej lokalne
mikropkniecia
propagacja (rozwj) szczeliny zmczeniowej nage wystpienie
zomu kruchego, bez wczeniejszego stanu odksztacenia trwaego

Naprenia sinusoidalnie zmienne

( ) t t
a m
sin + =





Prof. Krzysztof J. Kaliski

gdzie:
m

,
a

- naprenie rednie i amplitudalne

- czsto koowa zmian naprenia

t
- czas.





2
min max

+
=
m
,
2
min max

=
a

a m
=
min
,
a m
+ =
max

Wspczynnik staoci obcienia:
a
m

=

Wspczynnik amplitudy:
max
min

= R


T

min

max

t


Prof. Krzysztof J. Kaliski

powizania:
R
R

+
=
1
1

+
=
1
1
R


Rodzaje cykli zmian naprenia:

naprenia stae
1 , , 0 ,
max min
= = = = = R
a m


cykl odzerowottnicy
dodatni
,
2
1
, 0 , 0
max min max
= = = >
a m

0 , 1 = = R

ujemny
1 , 0 ,
2
1
, 0 , 0
min min max
= = = < = R
a


cykl wahadowy, czyli symetryczny
1 , 0 , , 0 , 0
min max min max
= = = = = > = R
a m







Prof. Krzysztof J. Kaliski

min
= 0

m
= 0
= const > 0
t

max
=
a

max
= 0

max
= -|
a
|

m
=
a

m
= -|
a
|
= const < 0


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Wykres Whlera











Z
G
granica zmczenia, N
G
umowna graniczna liczba cykli



a m
+ =
max

Z
G
N
G
N
const
m
=
lub
const =
,
czy 0
min
=
Wraz ze wzrostem liczby cykli obcienia maleje
granica wytrzymaoci


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Peny wykres Whlera odzerowottnice rozciganie, materia
plastyczny













N 14

I
II
III
Z
G

N
14
I
II
III
R
m

10
3
10
4

10
4
10
5
10
5
10
7

jednorazowe
obcienie
statyczne


Prof. Krzysztof J. Kaliski

I. Zakres wytrzymaoci quasi-statycznej, zom spowodowany
wysokimi napreniami jest poprzedzony znacznym
makroskopowym odksztaceniem trwaym prbki , czyli ma
charakter plastyczny

II. Zakres zmczenia niskocyklowego (wytrzymaoci niskocyklowej),
stosunkowo wysokie naprenia okresowo zmienne wywouj
mniejsze ni w zakresie wytrzymaoci quasi-statycznej
makroskopowe odksztacenie trwae przed zomem.

III. Zakres zmczenia wysokocyklowego (wytrzymaoci
wysokocyklowej), niskie naprenia okresowo zmienne wywouj
mikroodksztacenia trwae w poszczeglnych przecionych
krystalitach; kumulacja odksztace trwaych koczy si zomem
kruchym, przy bardzo maym odksztaceniu plastycznym prbki.



Prof. Krzysztof J. Kaliski

Wykres Whlera we wsprzdnych logarytmicznych dla stali
aproksymuje si dwiema prostymi o rwnaniach:
0 max
log log log log N Z m N m
G
+ = +

czyli:

m
G
N
N
Z
1
0
max
|

\
|
=

G G
Z Z = =
max max
log log

gdzie: N
0
liczba cykli odpowiadajcych punktowi przecicia si
prostych, m kotangens nachylenia pierwszej z prostych, rwny:
G
Z
N
N
m
max
0
log
log

=

Wykres zmczenia dla stali C45 w stanie znormalizowanym przy
wahadowym zginaniu (
m
= 0,
max
=
a
, Z
G
= Z
go
), z ktrego wynika, e
N
0
= 1,2 10
6
, Z
G
= 280 MPa, a przy
a
= 350 MPa liczba cykli N = 10
5
,
std m = 11. Oglnie warto m zaley od rodzaju materiau, ksztatu


Prof. Krzysztof J. Kaliski

elementu karbu oraz zabiegw technologicznych. Dla polerowanych i
szlifowanych elementw ze stali m przyjmuje wartoci od 8 do 12, dla
elementw z karbem od 4 do 10, dla elementw powierzchniowo
ulepszonych od 16 do 20 i dla elementw spawanych od 2 do 4.
W przypadku stopu aluminium lub magnezu, niektrych gatunkw
wysokowytrzymaych stali stopowych oraz wszystkich metali
poddanych dziaaniu podwyszonej temperatury albo orodka
korozyjnego, wykres zmczenia nie ma poziomej asymptoty (nie istnieje
granica zmczenia Z
G
). Mona go wtedy aproksymowa dwiema
prostymi, rnicymi si wykadnikiem m.
Rozrzut wynikw bada zmczeniowych jest bardzo duy. Iloraz
maksymalnej i minimalnej wartoci liczby cykli powodujcych zom w
badaniu serii prbek na jednym poziomie naprenia dochodzi do 10, a
nawet do 30. Dlatego gdy jest wymagana wiksza dokadno,
wykonuje si badania zmczeniowe serii kilkudziesiciu prbek i
opracowuje statystyczn form wykresu Whlera jako rodzin


Prof. Krzysztof J. Kaliski

krzywych, z ktrych kada odpowiada okrelonemu
prawdopodobiestwu zniszczenia P.

Wykres dla zginania wahadowego (obrotowego) prbek z karbem (
K
=
1,65) z normalizowanej stali C45.










10
4
10
5
10
6
10
7
N
4 5 6
7
logN
400
350
300
250

a
MPa

2,60
log
a

2,55
2,50
2,45
2,40
Z
G
= 280 MPa
N
O
O
10
4
10
5
10
6
10
7
N
300
250
200
150

a
MPa

10
3

350
1%
5%
10%
50%
90%
95%
P = 99%


Prof. Krzysztof J. Kaliski

Pitting uszczenie powierzchni spowodowane zmiennymi
napreniami stykowymi (kontaktowymi). Wystpuje na powierzchni
wsppracujcych ze sob k przekadni lub elementw oysk
tocznych.

Fretting zesp zoonych zjawisk, ktre wystpuj na
powierzchniach styku elementw oraz na nieruchomych
powierzchniach osadzenia oysk tocznych. Uwarunkowany jest
wzajemnym ruchem poczonych elementw wzgldem siebie o
charakterze pulsacyjnym. W wyniku korozji intensyfikowanej
odksztaceniami plastycznymi w strefie mikropolizgw pojawiaj si
brzowe plamy (proszek kakaowy).

Wibropezanie narastajce odksztacenia trwae w przypadku
napre okresowo zmiennych o
m a m m
R 1 . 0 ,
.