Wykład 11

Prof. Krzysztof J.
Kaliski

Niskocyklowa wytrzymao zmczeniowa

W trakcie kadego cyklu zmian obcienia w zakresie zmczenia
niskocyklowego zachodz w materiale procesy nieodwracalne,
wynikajce z odksztace sprysto-plastycznych. Zmiany te bada si,
obserwujc zachowanie ptli histerezy w miar narastania cykli.
Wielkociami charakterystycznymi dla ptli histerezy s:
ac
,
apl
,
as

odpowiednio amplituda odksztacenia cakowitego, plastycznego,
sprystego,
m
odksztacenie rednie,
a
amplituda naprenia.

apl
as
ac

Prof. Krzysztof J. Kaliski

Gdy badanie prowadzimy z zachowaniem
ac
= const lub
apl
= const,
amplituda naprenia
a
moe w miar narastania liczby cykli N
wzrasta, male lub utrzymywa si na jednakowym poziomie.
Stosownie do tego mwi si, e materia ulega zmiennoodksztacenio-
wemu, cyklicznemu czy zmczeniowemu umocnieniu, osabieniu, albo
zachowuje pod tym wzgldem stabilno. Po okrelonej liczbie cykli
(najpniej od 0,33 do 0,5 niszczcej liczbie cykli) zmian odksztacenia
o
apl
= const amplituda naprenia osiga warto sta, zwan
napreniem nasycenia
a
. Dla staych, ale rnych wartoci
apl

uzyskuje si rne wartoci naprenia nasycenia. Mona teraz
narysowa wykres cyklicznego lub zmczeniowego odksztacenia
a
=
f(
apl
). W zalenoci od tego czy ley on nad, czy pod wykresem
statycznego rozcigania, materia ulega zmiennoodksztaceniowemu
umocnieniu lub osabieniu.


Wytrzymaociowe kryterium odksztaceniowe
dla przypadku odzerowottnicego rozcigania.
Wzr S.S. Mansona i L.P. Coffina (1954)

Zaleno midzy zakresem odksztacenia plastycznego
apl
= 2
apl
a
niszczc liczb cykli zmian tego odksztacenia N
f
:
k
f apl
A
A
N
0
5 , 0
ln
2
1
=

A
0
, A
k
pocztkowe i kocowe pole przekroju prbki podczas statycznej
prby rozcigania.

Kryterium odksztaceniowe Mansona (1965):
6 , 0
6 , 0
0
12 , 0
ln 5 , 3

|
|
\
|
+ = + =
f
k
f
m
apl as ac
N
A
A
N
E
R


Klasyczne kryteria wysokocyklowej wytrzymaoci zmczeniowej

Zmczeniowe obliczenia wytrzymaociowe maj zwykle charakter
sprawdzajcy, tzn. dotycz elementu o ksztacie i wymiarach ju
ustalonych. Wymaga si, aby rzeczywisty wspczynnik bezpieczestwa
by zawarty w okrelonych granicach:

od 1.3 do 1.5 znany rozkad napre i znane charakterystyki
zmczeniowe okrelone w warunkach obcie eksploatacyjnych, dla
bardzo starannego wykonania i z zastosowaniem dobrych metod
defektoskopowych do okresowego badania elementw ukadu

od 1.5 do 1.7 zwyka dokadno oblicze czy moliwo
okrelenia obcie i napre oraz staranne wykonanie i kontrola
elementw


od 1.7 do 2.0 elementy o wikszych wymiarach, dla ktrych nie
dysponujemy moliwociami bada zmczeniowych w postaci
naturalnej, elementy spawane o spodziewanym wikszym rozrzucie
waciwoci wytrzymaociowych i moliwymi wadami
spawalniczymi, przy redniej technologii wykonania

od 2.0 do 2.5 orientacyjne okreleniu obcie i napre dla sabo
znanych i specjalnie cikich warunkw pracy, elementy odlewane

Pomijane szczegowe omawianie wpywu karbu, wielkoci przedmiotu,
rodzaju obrbki i stanu warstwy powierzchniowej, korozji, temperatury,
frettingu i czstotliwoci zmian naprenia, na wytrzymao
zmczeniow.
Modele oblicze wytrzymaociowych dla przypadku obcie
zmiennych s znacznie mniej uniwersalne i pasujce do rzeczywistoci
ni dla obcie statycznych.


Decydujce znaczenie w ocenie wytrzymaoci czy trwaoci
zmczeniowej badania dowiadczalne rzeczywistych elementw
poddanych obcieniom eksploatacyjnym bd programowym.

Cykl wahadowy, czyli symetryczny, wspczynnik bezpieczestwa :

na
Z
=

Granica zmczenia Z jest rwna: dla wahadowego rozcigania i
ciskania Z
rc
, zginania Z
go
i skrcania Z
so
.
Wspczynnik wielkoci przekroju definuje si nastpujco:
Z
Z
d
=

gdzie: Z
d
, Z granica zmczenia dla prta o rednicy d oraz prbki z
tego samego materiau o rednicy od 7 do 10 mm.


Nominalna warto naprenia amplitudowego
na
(
na
) dla
wahadowego rozcigania i ciskania, zginania oraz skrcania prta:
A
F
a
na
=

W
M
ga
na
=

s
sa
na
W
M
=

gdzie: F
a
, M
ga
, M
sa
amplitudowa warto siy osiowej, momentu
gncego bd skrcajcego, A, W, W
s
pole, wskanik wytrzymaoci
na zginanie lub skrcanie przekroju prta w miejscu wystpowania
karbu.
Karb naga zmiana wymiarw przekroju prta, ktra powoduje
spitrzenie napre naprenia rozoone nierwnomiernie,
osigajce na dnie karbu warto
max
(
max a
).
Wspczynnik spitrzenia napre
k
(teoretyczny wspczynnik
dziaania karbu, wspczynnik ksztatu):
max
=
k
, czyli
na
a
k
max
=


Wspczynnik
k
zaley od ksztatu karbu i rodzaju obcienia, ale nie
zaley od wartoci obcienia. Oblicza si go analitycznymi lub
numerycznymi metodami teorii sprystoci bd wyznacza si
dowiadczalnie.
Zamiast , wspczynnik dziaania karbu
k
, wspczynnik stanu
powierzchni
p
, lub wspczynnik ulepszenia warstwy powierzchniowej
pz
:
k
k
Z
Z
=

p
p
Z
Z
=

pz
pz
Z
Z
=

gdzie: Z, Z
k
, Z
p
, Z
pz
granice zmczenia dla polerowanych prbek
gadkich, prbek z odpowiednim karbem, prbek o odpowiednim stanie
powierzchni (szlifowanych, toczonych, itp.), prbek z odpowiednio
ulepszon warstw powierzchniow (np. dogniatan przez rolowanie, co
wywouje w warstwie zewntrznej naprenia wasne ciskajce,
utrudniajce inicjacje pknicia zmczeniowego).


Wspczynnik dziaania karbu mona obliczy take ze wzoru:
( ) 1 1 + =
k k k

gdzie
k
wspczynnik wraliwoci materiau na dziaanie karbu, ktry
zwiksza si w miar wzrostu wytrzymaoci materiau na rozciganie i
zawiera si w przedziale od 0 do 1.
W przypadku koniecznoci jednoczesnego uwzgldnienia
k
i
p
albo
k

i
pz
wspczynnik oblicza si nastpujco:
1 + =
p k

pz k
=

Zaleno dowiadczalna granicy zmczenia od amplitud
a
,
a

jednoczesnego wahadowego wspfazowego zginania i skrcania prta
stalowego:

1
2
2
=
|
|
\
|
+
|
|
\
|
so
a
go
a
Z Z

Po wprowadzeniu wspczynnikw bezpieczestwa:


na
a
na
a
= =

na
go
Z
=

na
so
Z
=

i przeksztaceniach uzyskamy zaleno opisujc rzeczywisty
wspczynnik bezpieczestwa dla prta zginanego i skrcanego:
2 2

+
=

Dla elementw rzeczywistych wspczynniki dziaania karbu

,
i
wielkoci przedmiotu

,
.

Do okrelenia w zakresie trwaej wytrzymaoci zmczeniowej, w
przypadku cyklu niesymetrycznego (czyli innego ni wahadowy), jest
konieczna znajomo granic zmczenia dla rnych kombinacji
m
i
a
.

Wykresy Smitha, Haigha, Serensena-Kinoszwilego, Gudmena,
Soderberga, czy te Heywooda.


Trjkt Soderberga najbardziej radykalne, ale zrobione na rzecz
zwikszenia pewnoci, uproszczenie zalenoci granicy zmczenia od
rodzaju cyklu. Mona go zbudowa, znajc Z
rc
i R
e
lub analogiczne
wasnoci dla zginania czy skrcania. Prosta granicznych napre AB
odpowiada = 1. Linia AB rwnolega do AB i przechodzca przez
punkt C, wyznaczajcy cykl o napreniach nominalnych
nm
,
na
,
odpowiada > 1.
Po uwzgldnieniu, e karb oraz wielko przedmiotu wpywaj na
na
, a
praktycznie nie wpywaj na
nm
, dla cyklu niesymetrycznego mona
zapisa:

e
nm
rc na
rc
R
Z
Z
+
=

a
Z

Z
/

A

B

A

B

R
e
R
e
/
=1
=const
L

C

O

nm
n
a


Analogicznie dla zginania oraz skrcania.
Dla materiaw kruchych zamiast granicy plastycznoci wytrzymao
na rozciganie, zginanie lub skrcanie (trjkty Goodmana).

Wspczynnik bezpieczestwa w zakresie ograniczonej wytrzymaoci
zmczeniowej dla cyklu wahadowego, przy staej wartoci nominalnej
naprenia amplitudalnego
na
i wymaganej trwaoci okrelonej liczb
cykli N
N
mona wyliczy nastpujco:
na
N
Z
=

Ograniczona wytrzymao zmczeniowa Z
N
ze wzoru Whlera:
m
N
G N
N
N
Z Z
1
0
|
|
\
|
=

Uproszczenia Soderberga dla cyklu niesymetrycznego:


e
nm
N na
rc
R
Z
Z
+
=

Z
N
dla wymaganej liczby cykli N
N
pochodzi z wykresu Whlera dla
cyklu wahadowego. Przy zginaniu lub skrcaniu wprowadza si
stosowne granice plastycznoci, a dla materiaw kruchych odpowiednie
wytrzymaoci.

Wspczynnik bezpieczestwa mona rwnie potraktowa jako iloraz
niszczcej oraz wymaganej (nominalnej) trwaoci (okrelonej liczb
cykli) przy danym poziomie
na
:
N
Z
N
N
=

Zaleno dowiadczalna napre granicznych od
m
i
a
(R.B. Heywood):


( ) [ ]
0 0
1 1 A A
R R
m
m
m
a
+
|
|
\
|
=

Stae A
0
i dla gadkich prbek stalowych (przy pewnych zaoeniach
upraszczajcych):

|
|
\
|
+ =
m
m
m
m
R R

2
3

( )
( )
4
4
0
log 008 , 0 1
log 0038 , 0 1
N
N
A
+
+
=

a gadkich prbek ze stopu aluminium:

( )
(
+
=
225
log
1
4
N R
R
m
m
m

( )
( )
( )
4
4
4
0
log 0031 , 0 1
log 003 , 0 1
log 0031 , 0
1
N
N
N
A
+
+
+
=


Przykad
Szlifowany waek z ulepszonej cieplnie stali C45 z odsadzeniem
podlega jednoczesnemu wspfazowemu, wahadowemu zginaniu i
skrcaniu. Dane: M
ga
= 500 Nm, M
sa
= 500 Nm, R
e
= 540 MPa, R
m
=
810 MPa, Z
go
= 380 MPa. Rzeczywisty wspczynnik bezpieczestwa
powinien si mieci w granicach od 1,5 do 1,7.

Obliczamy wspczynnik bezpieczestwa
w przypadku zginania
prta:
M
ga
M
sa
M
sa
M
ga
= 3mm

D =
60mm

d =
40mm


MPa
d
M
W
M
ga ga
na
78
1 , 0
3
= = =

Dla D/d = R/r = 1,5 i /r = 0,15 przyjmujemy
k
= 1,8
Dla Z
go
= 380 MPa, = 3 mm i
k
= 1,8 przyjmujemy
k
= 1,65
Dla R
m
= 810 MPa i powierzchni szlifowanej
p
= 1,06.
71 , 1 1= + =
p k

Dla d = 40 mm,
k
= 1,8 i Z
go
= 380 MPa przyjmujemy = 0,75, std:
14 , 2 = =
na
go
Z

Obliczamy wspczynnik bezpieczestwa
w przypadku skrcania
prta. Przyjmujemy Z
so
= 0,25R
m
= 203 MPa:
MPa
W
M
s
sa
na
39 = =

Dla D/d = R/r = 1,5 i /r = 0,15 przyjmujemy
k
= 1,7, dla Z
so
= 203
MPa, = 3 mm i
k
= 1,7
k
= 1,47, dla R
m
= 810 MPa i powierzchni
szlifowanej
p
= 1,05.


52 , 1 1= + =
p k

Dla R
m
= 810 MPa i d = 40 mm przyjmujemy = 0,78:
67 , 2 = =
na
so
Z

Wspczynnik bezpieczestwa dla waka zginanego i skrcanego
wynosi:

67 , 1
2 2
=
+
=

tak wic kryterium trwaej wytrzymaoci zmczeniowej jest spenione.

Kumulacja uszkodze zmczeniowych

Zasygnalizujemy problem wyznaczania trwaoci zmczeniowej, gdy
naprenia amplitudowe
ai
(np. dla cyklu wahadowego) zmieniaj si
w sposb stopniowy (schodkowy).


W najprostszej liniowej hipotezie sumowania, czyli kumulacji uszkodze
Palmgrena-Minera, przyjmuje si, e zniszczeniu zmczeniowemu w
takim przypadku odpowiada nastpujcy warunek:
1
1
=
=
q
i
i
i
N
n

gdzie: q liczba poziomw naprenia
ai
, n
i
, N
i
liczba cykli oraz
liczba cykli niszczcych odpowiadajcych napreniu
ai
.

Lepsz zgodno z dowiadczeniem uzyskamy, modyfikujc powyszy
warunek:
a
N
n
q
i
i
i
=
=1

Zakadajc, e amplitudy
ai
< 0,5Z
G
nie wpywaj na proces
zniszczenia zmczeniowego, mona wyliczy a ze wzoru Serensena:
G aq
G aq
Z
Z Z
a
5 , 0
5 , 0


gdzie:
aq
najwiksza warto naprenia amplitudowego
ai
,

=
=
q
i
C
i
ai
aq
N
n
Z
1
1
- wspczynnik wypenienia przebiegu,

N
C
cakowita liczba cykli okrelajca trwao zmczeniow.

Prawdopodobiestwo zniszczenia zmczeniowego

Okrelenie prawdopodobiestwa zniszczenia zmczeniowego P wymaga
znajomoci rozkadu granicy zmczenia Z
G
oraz napre
amplitudowych
ai
. Metoda Ranicyna, w ktrej dla uproszczenia
oblicze zakada si, e obydwa wspomniane rozkady s normalne.
Zniszczenie zmczeniowe nastpi, gdy naprenie
a
osignie warto
granicy zmczenia Z
G
, albo:
0 = = M Z
a G


Jeli Z
G
i
a
s niezalenymi zmiennymi losowymi o rozkadach
normalnych, to ich rnica M musi mie rwnie rozkad normalny.
Mona zatem zapisa:
a G
Z M =
wartoci rednie
2 2
a G
s s s
Z M
+ =
odchylenia standardowe
Zaleno M od kwantyla u
p
, odpowiadajcemu poszukiwanemu
prawdopodobiestwu P, ma posta:
2 2
a G
s s
Z
s
M
u s u M M
Z
a G
M
p M p
= + =

Po wprowadzeniu wspczynnika bezpieczestwa oraz wspczynnikw
zmiennoci naprenia amplitudowego
a
i granicy zmczenia
ZG
,
ktre s zdefiniowane nastpujco:

a
G
Z
=

a
a
a
s
=

G
Z
Z
Z
s
G
G
=

otrzymamy ostateczn posta wzoru okrelajcego u
p
:


2 2 2
1
a G
Z
p
u
=

Prawdopodobiestwo zniszczenia zmczeniowego P na podstawie
tablic rozkadu normalnego.

Prdko rozwoju pknicia zmczeniowego

Znajomo prdkoci pkania dl/dN, czyli przyrostu dugoci l
pknicia w mm, w trakcie jednego cyklu zmian obcienia czy
naprenia umoliwia okrelenie trwaoci (ywotnoci) elementu
maszyny od chwili powstania (inicjacji) pknicia do zomu
zmczeniowego. W praktyce mona dziki temu wyznaczy okresy
midzy naprawami lub wymian odpowiedzialnych elementw czy
zasobw.


Najczciej w zagadnieniach propagacji pknicia zmczeniowego
bywa stosowany wzr Parisa:
( )
m
K C
dN
dl
=

gdzie: dl/dN prdko pkania, w mm/cykl

l K K K
a
2
min max
= =
zakres wspczynnika intensywnoci
napre
C, m stae materiaowe
np. dla stali 18G2A, R
m
= 560 MPa, C = 210
-12
, m = 3.

Wykład 11

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wykład 11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof. Krzysztof J.

- wspczynnik wypenienia przebiegu,

You might also like