MEKAR MUL AHLAK

STN AHLAK R SALES

E#-&eyhul Ekber MUHY DD N BN. ARAB K.S.

H.560-638 / M.1164-1240

Tercme Vahdettin NCE

Bismillh ve Billah Ve inneke le al hulukin azm. &PHES Z SEN, OK BYK B R AHLAK ZER S N. Kalem/4

slam, Gzel Ahlkt(r.

"Tehallek bi ahlk (llah vettes(f bi s(ftillh"... "Allah ahlak(yla ahlklan(n ve O'nun s(fatlar(yla s(fatlan(n." H. &erif. "Innem buist li temmime mekrime'l ahlk" "&phesiz ben mekarim-i ahlk- ( hamideyi tamamlamak iin gnderildim." H. &erif. Tasarruf nedir? dersen deriz ki: Zahir ve bt (n olarak, #eriat adab(na vk(f olmakt(r ki, bu, mekrim-i ahlkt (r. Tahalli nedir? dersen deriz ki; ilh ahlk ile vasaflanmakt (r ki, tasavvuf yolunda tahal-luk bi'l esma beraberli )inde szlerin ve davran(#lar(n( sad(klar(n hallerine benzetmektir. nsan, elbetteki mbd olamaz fakat onun s (fatlar(yla s(fatlanabilir. Riyazet ahlak(n temizlenmesidir. bn.i Arabi.

De)erli Dostlar... Allah Rasl s.a.v. efendimize, line, ashab na tm Resullere, Nebilere, Ehlibeytine, Veliyullaha, onlar n dostu olma !erefine nali olanlara ve mmet-i Muhammed'e selam olsun. Bu eser Allah' n Sevgilisi, Efendimiz Resul-i Ekrem (s.a.v.) in hususi velayetine mazhar olmu!, ilm-i ledn sahihlerinden, tasavvuf erbab n n zirve isimlerinden, stadlarm nc stad , Dost'un dostu olma !erefine nail olmu! &eyhu'l Ekber Muhammed Muhyiddin ibn. (k.s.) hazretlerinin "Tehzibu'l ahlak", "el-Ahlak", "Siyasetu'l ahlak ve Tehzibu'n-nfus" , "Mekarimu'l Ahlak" gibi birok isim alt nda defalarca yay mlanm ! olan dnyan n birok nl ktphanelerinde gerek yazma gerekse bask olarak mevcut olan k ymetli eserin kudretimizin derecesinde yapt rabildi$imiz Trkeye tercmesidir. Bu k ymetli eserin sahibi olan 'eyhu'l Ekber (r.a) hazretleri gerek eserin ba!lang c nda gerekse di $er eserlerinde "Mekarimu'l ahlak" n yani stn "ilh" ahlak n ne oldu$unu ve gzel ahlak sahibi nas l olunaca$ n sade ve sade oldu $u kadar boyut boyut her kesimden insan tatmin edecek kadar zel bir !ekilde anlatmaktad r ki bu k ymetli eserin tan t m na bizlerin lisanlar yetersiz kalmaktad r. Dolay s yla eserin tan t m iin sz eserin sahibi olan 'eyhu'l Ekber hazretlerini siz okurlar m zla ba!ba!a b rakman n en do$ru bir davran ! oldu$u inanc nday z. Bizler ise ancak.. "Allah erlerinden zuhura gelen eserler; m-essir-i hakik olan Hazreti Allah C.C. d(r" inanc ve bu gibi eserlere hizmetin de Cenab- Hakk' n byk bir ltf oldu $u bilinciyle "Elhamdlillah" diyerek be !eri acziyetimizin sebebiyle olu !an her tr hata ve kusurlar m z n aff n ncelikle Cenab- Hakk'tan, Efendimiz s.a.v den ve eserin mellifi olan )bn-i Arabi (ks) dan, tm byklerimizden ve siz okurlar m zdan dileriz. Hakk n Rahmet ve ma$fireti mmeti Muhammedin, Cenab- 'eyh'in yak nlar n n, ailesinin, sevenlerinin ve okurlar n n temiz ruhlar na olsun. Ard ndan da Efendimizin tavsiyesine uyarak, Onun bizlere $retti$i gibi.. - Allahumme inni euzu bike mine ##ikak( ven-nifak( ve su-i ahlak(. Allah' m! Sana s $ n r m. 'ikaktan, nifaktan ve kt ahlaktan diyerek niyaz eder ard ndan da.. Hazreti 'eyh'in de dualar na uyarak biz de devamen acziyetimizin bilinciyle hamd ve !krle !yle deriz: Allah' m!. Ahlak m z gzel eyle. Bizlere hayr i!ittir ve hayra muttali k l. Bizi afiyetle r z kland r ve afiyetimizi devaml eyle. Allah' m!. Kalplerimizi takva zerinde birle !tir. Bizi, senin sevdi $in ve raz oldu$un !eyleri daima i !lemeye muvaffak eyle. Allah' m!. Bizlere ahlak m z takviye eden Dost'un dostu olma !erefine nail olanlarla beraberlik ihsan eyle. Ahlk Kur'n olan Efendimiz (s.a.v)e lay k eyle. O'nun boyas yla

boyanmay , )smi daim hay rlarla, gzelliklerle an lanlardan olmay cmlemize nasib eyle. Allah' m!, okurlar m za ve bizlere bu ve benzeri "ZEL" eserlerden, yay nlam ! oldu$umuz ve sonsuz kereminle ba $ ! n n lsnde yay nlayaca$ m z di$er eserlerden amac na uygun istifade etmekli $imizi !kryle, hazm yla ltfen nasib eyle. Allah' m!. Sevdi$in ve raz oldu$un Muhammedi "kul" olabilmeyi cmlemize ihsan eyle. Allah' m!. Bizlere nasip etti $in bu niyazdan mmet-i muhammedi hissedar eyle.. Allah' m!. Yaymevimize bu gibi zel eserleri daim yay nlamay , nasiblilerine ula!t rmay bah! eyle. Dostlar!.. Gnlleriniz Allah Celle Celaleh'nun, Allah Raslu'nn ve dostlar n n muhabbetiyle dolsun ve Allah Mun'niniz olsun. Bu eserleri yay nlamam za vesile olanlara, hizmet edenlere huzurunuzda te !ekkr ederiz. OKU'yanlara ve okurlar m za selm olsun. K TSAN YAYINEV

Vahdettin nce: 1961 y l nda Van/Erci ! Dinlence (Pertak) kynde do $du, ilk$retimini kynde tamamlad . )lkokula devam ederken bir yandan da kyn medresesinin mderrisi Molla Salih Kozi'den Sarf ve Nahiv derslerini ald . Sonra Erci! ilesinde orta okulu okudu. Arkas ndan Mu! )man Hatip Lisesine devam etti. Molla Abdurrahman Soskuni'den Hadis derslerini okudu. 1981 tarihinde girdi $i Atatrk niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Do $u Dilleri Arap Fars ve Edebiyatlar Blmnden 1985 tarihinde mezun oldu. Bugne kadar e!itli dergilerde yay mlanm ! makaleleri ve k rk n zerinde tercme eseri vard r. )slami ilimlerin hemen her alan nda tercme eserler vermi !tir. Yay mlanm ! ola tercme eserlerinden baz lar !unlard r: Fi Zilal'il -Kur'n 10 cild, El Mizan Fi Tefsiri'l Kur'n 20 cild, Et- Tef-siru'l Hadis 7 cild, Hz. Muhamrned'in Hayat 2 cild, Ehl-i Beyt Ahlk , Usul-u Kafi 3 cild, Mutezile ve )nsan n zgrl$ Sorunu, )slam D!ncesinde De$i!im.

Mtercimin'den )blis, varolu!unun gere$i olarak insanl k aleminin !a! rt c boyuttaki geni !li$ine ra$men istinas z her kese e!lik etme zelli$ine sahiptir. )nsan n dnya da varolu !undan ecelinin tamamlanaca $ ana defterinin drlece $i zaman kadar hep onunla beraber olur. Hatta lmden sonra da bir mddet sorular na cevap verinceye kadar onu yaln z b rakm yor. Onu srekli cehennemlik yap ncaya kadar -Allah muhafaza etsin- yolda ! olmaya gayret ediyor... Bizden biri ile birlikte oldu$u gibi, ayn anda ba!kas ile birlikte oluyor. Bu birliktelik a kta oldu$u gibi gizli de olabiliyor. )nsanlar n btn hareketlerinde e !lik etmeye gayret ediyor. Hatta zihninin en sakl k!elerindeki gizli hayallerine, i aleminin k vr mlar na saklad $ d!ncelerine bile s zabiliyor. Hibir !ey "Allah' n korumas hari" ona engel olam yor. Hibir !ey onun insan ihmal etmesine sebep olmuyor. )nsan da varolu!u itibariyle sahip oldu$u baz gleri nedeniyle )blis'in bu ak llara durgunluk veren etkinli $ine zemin haz rl yor, kendisini onun at ko !turdu$u bir meydan haline getirme hususunda pek istekli davran yor. Ku!kusuz dnya hayat insan iin bir s nav alan olmas hasebiyle, iblise bu zelliklerin verilmesi insana bah !edilen baz glerin s rf )blis'in i!inin kolayla!t r lmas amac na ynelik olarak z varl $ na yerle!tirdi$ini syleyemeyiz. Bu glerin ikram olunmas n n as l amac ; insan n tevhidi gerekle!tirerek yeryzn Allah' n iradesi do$rultusunda imar etmesinde kullanaca $ argmanlar olmas , Halifeli$ini a $a karmas Rabbini bilmesi iindir. As lda yarat l ! yasas n n mutlak gere$i olarak var olan her !ey z itibariyle mutlak iyi ve gzeldir. Yaln z bu varl klarla ba!ka varl klar aras nda bir ili!ki olu!ursa yani kesret alemine indikten sonra iyi veya ktden sz edilebilir. )!te kesrete indikten sonra )blis de grevinin gere $i olarak varl k alemindeki adil dzeni bozmaya al ! r ve bir grup varl $ iyilikten ve mutluluktan mahrum etmeye gayret eder.. )nsan n da z yarat l ! na yerle!tirilen gler, kendi ba!lar na mutlak iyilik ve gzellikten ibarettirler. Bunlar, )blis'in askerlerinin ve ba !ka varl klar n temas sonucu y k c birer unsura dn !rler. Varl k aleminin tm czleriyle temaslar sonucunda da byle bir olumsuzluk do$abilir. nk varl k alemi bir btndr, bir blmn varl $ hepsinin varl $ n gerektirir. Alemin paralar aras ndaki varolu!sal farkl l k, aralar nda ki ba$lant , ilahi hikmete gre paralar aras nda at !ma, eli!ki, kemal, eksiklik, var olma, yok olma, kavu!ma, mahrumiyet ili !kisinin ka n lmaz !ekilde bulunmas n gerektirir. Alemin bir paras olan insan da varl $ nda bu ba$lant lar , uyumlar , eli!kileri ve farkl l klar , z tlar bar nd rmaktad r. 'yle ki ktlk, karga !a, yorgunluk, eksiklik ve zaaf vb. !eylerin bulunmas asl nda iyili$in, sa$l $ n, huzurun, varl $ n, kemalin ve gcn gere $ince a $a kmay ! nda ortada olurlar. Yani ktlk olmasa iyilik, irkin olmasa gzelin anla ! lmas mmkn olmazd . yleyse ktlk iyili $in, irkinlik gzelli$in somut delilidir. Genel kural budur. Yanl ! olan bir davran !, bize do$ru olan davran ! daha iyi anlam m za yard mc d r. Gzel olarak kabul olunan do $ru davran ! d!nmemize ve uygulamam za yard mc olur. Bu ynden bak nca insan n temel glerini kullanarak do $ruya ula!abilmesi iin; ktl$e ve gnahkarl $a a$ ran )blis'in mevcudiyetinin zorunlulu $u ve insan n -ona uymad $ lde- kemalata ula !mas nda iblisin ve askerlerinin en byk etken olarak

varl $ n n gereklili$i ortaya kmaktad r. )nsan n kendi iinde, kendisini saran alemle mnasebetlerinde ve de )blis'in temas nda belirleyici rol oynayan temel gleri bn'i Arab'ye gre tanedir. Ona gre insan n btn yap p ettikleri bu glerden kaynaklan r ve bunlar !yle isimlendirir: Kuvve-i nat ka (ak l gc), Kuvve-i gazabiye (fke gc) ve Kuvve-i !eheviye (!ehvet gc). )bn-i Arabi ontolojisinde anlaml bir yere sahip olan bu tasnif, ba !ka )slam alimleri taraf ndan da yap lm !t r. Amac m z meseleyi geni ! anlamda ele almak olmad $ , sadece "Mekarimu'l Ahlak" risalesi ba $lam nda ve )bn-i Arabi zaviyesinde insan n yap p ettiklerinin dayand $ varolu!sal zemine i !aret etmek oldu$u iin di$er alimlerin de$erlendirmelerini aktarma gere$ini duymuyoruz. Tercmesini sundu$umuz bu Risalede )bn-i Arabi, nce insan n iyi ve kt davran !lar n n kayna$ n olu!turan bu temel gc ele al yor. Sonra bu glerin iyi ve kt yans malar n , nesnel alemde tekabl ettikleri hareket ve duru !lar inceliyor. Ahlak olgusu erevesinde, bu glerin kaynakl k etti$i iyi ve kt davran !lar n kavramsal olarak a klamas n n ard ndan, bunlar n varolu! yasas erevesinde yararl birer unsura dn!meleri iin nas l bir e$itim ve terbiye metodu izlenmesi gerekti $ini izah ediyor. Derin bir tefekkrn rn oldu$u ilk bak !ta gze arpan bu risalenin en belirgin zelli$i, meselenin ayr nt ya bo$ulmam ! olmas , saliklerin, taliplerin ve de okuyucular n bu ba$lamda ne yapmalar gerekti $inin en a k ve k sa ifadelerle dile getirilmi ! olmas d r. )nsan n dnya ve ahiret mutlulu $unun bu gleri terbiye etmesi oldu $u gere$i somut rneklerle, adeta bir ressam n tablosunu izmesindeki titizli $ine e! bir itinayla, en can al c noktalara temas edilerek anlat lm ! olmas d r. Pedagoloji a s ndan byle bir slubun ne denli etkili oldu$u erbab nca bilinmektedir. Ak lda kalma zelli$ine sahip rneklerle bir fikir, bir terbiye metodu anlat ld $ zaman ok daha verimli sonular al nabilir. Ahlaki ar nman n, nefis tezkiyesinin ihmal edildi $i bir a$da ya! yoruz. Btn abalar, yukar da szn etti $imiz insan n temel gcnn, iblisin i !ini kolayla!t racak tarzda tatmin edilmesine yneliktir. fke gcnn kitlesel !iddet, !ehvet gcnn tefessh etmi ! bir zevk d!knl$ ve ak l gcnn insanl $ felakete srkleyecek bir silaha dn !trld$ bir sreten geiyor insanl k. Sava!lar, y k mlar, katliamlarla an lan bir dnya var art k. Byle bir dnyada bu temel gcn kontrol alt na al nmas n n nemi ortadad r. Bu risalenin olumlu katk s n n olaca$ na inan yorum. Son olarak bu tercmeyi yaparken imkanlar ndan istifade etti$im )SAM ktphanesinin de$erli al !anlar na te!ekkr etmeyi bor bilirim. aba bizden ba !ar Allah'tand r. Vahdettin )NCE 1/7/200.

&EYHU'L EKBER A. MUHY DD N BN- ARAB HAZRETLER N N KISACA HAYATI, GR&LER ve ESERLER
simleri, Soyu: H.560-638/M. 1164-1240 y llar aras nda ya!am ! olan Cenab- 'eyh'in bilinen yce isimleri; Ebu-bekir Muhyiddin )bn. Muhammed bi Ali bin al-arab at-Ta al Hatem, )bn-u Sraka, Kibriti Ahmer, Rehberi lem, Kutbu'l-rifin, 'eyhu'l A'zam'd r. Abdullah Muhyiddin al-Arab ve 'eyhu'l Ekber, )bn'i Arab isimleri onun en tan nm ! olan isimleridir. Tasavvuf bykleri aras nda ise; Hazreti Muhammed'in velayet mhr mans na gelen "Hatmu'lVilyet el Mu-hammediyye" diye an lm !t r. Kendileri bu mevzuya ilgili olarak !yle buyurmaktad r: - "Ben Nebi de ilim, Resl'de de ilim, velkin ben vrisim. Verset-i Muhammediyye hasebiyle tecelli etmekteyim, Hakikat-i Muhammediyyeden mtecell olan mhiyeti, O'nun ilm hlini, kemlat #n#n btn suretini, evld- # sulbisi gibi vris olarak, verset-i klliyeyyi cem'iyyetim hasebiyle emr-i Hak ve emr-i Resul ile inzal ve tenzil ederim. Ve bu esrar#, sret-i Muhammediyyeden al #p emr-i Hak ile izhr etmekle merci'#m ve ak#betim yine Hazreti Muhammed'dir. h#retim iin ise harisim. Bilin ki ben, Rabbimin izniyle size nasihat ediciyim." nk ALLAH buyuruyor ki: "Benim kat#mdaki en sevimli amel, nasihattir. " Birgn huzur-# Hazret-i Seyyidi'l-be$er ve $efii'l-mem fi'l-mah $er Efendimize gelerek.. -"Din-i mbinin esas# nedir?"... diyerek sual eden bir $ah#sa taraf-# akdes hazret-i nbvvet-penhden defa -"Hsn'l-huluk/ Gzel hy"... buyrulmu $tur. Yine bize Yunus e$-'erif anlatt#; ona Ebu'l Vakt, ona Abdu'l a'la el-melihi, ona )smail b. )brahim, ona Ebu Ya'la el-Hasan ez-Zubeyri, ona Ebu Ali el-Kerabisi, ona Muhammed b. E$res, ona Abdu'ssamed b. Hassan, ona Sfyan es-Sevri, ona )bn elMnkedir, ona Cabir b. Abdullah rivayet etmi $ ki: Nebi (s.a.v) Cebrail'den, o da yce ALLAH'tan $yle nakletmi$: "Bu, zat#m iin raz# oldu um dindir. Bu dine ancak cmertlik ve gzel ahlak yara$#r. Siz de bu dine sahip oldu unuz srece, cmertlik ve gzel ahlakla onu yceltin. Cenab- 'eyh (r.a) Sahabe-i kiram n cmertli$iy-le me!hur Adiy b. Hatem et-Ta'nin karde!i Abdullah b. Htem et-Ta'nin neslinden zuhura gelmi !tir. Sahih rivayetlere gre kendileri orta boylu, orta ba !l , daima !efkatli bak !l , a k bu$day tenli, mnevver yzl, beyaz sakall bir zatt . Aln a k, hille yak n ka!l , orta ve ekme burunlu, mbarek vcudu zay f, mtenasib endaml , el ve ayaklar kk ve ltifti. Sab r ve metanette benzersiz, cmerdlikte e!sizdi. O, ahlk n en stn rneklerinden birisi olarak ahlk n n temelini daima !efkat ve merhamette grrd. Herkese en derin bir muhabbetle bakar hatta onu anlayamayan ve idraklarmm k tl $ sebebiyle ona d !man olanlar iin dahi:

"Benim !efaatim beni inkr edenlere" buyurarak tevhid inanc yla muhabbet besledi $ini duyurmu!tur. Onun iin byklerden birisi: Nefsani hislerden kendisini ar tm ! ve halk n aras nda Hakk ile olarak Fsebilillh "Allah iin" daim ir!d grevini yerine getirmi ! ve getirmektedir, demi !tir. Bir ba!kas : "Onun ahlk Kur'n'd r, ilmi ilm- ledndr, lisan Hakk' n lisan d r" demi!tir. H.560 / M. 1165 senesinin Ramazan ay n n on yedisine denk gelen Pazartesi gn Endls'n Mur-siya kentinde do $mu!tur. Arifler aras nda bugn "nimet gn" olarak an lm !t r. Cenab- 'eyh sekiz ya! na gelince babas Ali Mehmed efendi ile birlikte )!biliye'ye !imdiki Sevilla !ehrine ta! nm !t r. ok kk ya!ta olmas na ra$men oran n nl alimlerinden ders alarak Hadis ve f k h ilimlerinin yan s ra birok ilmi devrinin en nl alimlerinden tahsil etmi ! s-tadlar ndan icazet alm !t r. Daha sonralar Endsls'te ve Ma$rib(Fas) da birok yerlere gitmi !tir. Bu seyahatleri esnas nda gr!m! oldu$u birok alim ve mutasavv fla yakla! k eserlerinden edindi$imiz bilgiye gre yz kadar !eyh ile isti!arelerde bulunarak e !itli ilim dallar nda bilgi sahibi olmu!tur. Gr!m! oldu$u alimler aras nda; )bn-i R!d, )bn-i Asakir, Ebu'l Ferec )bn-i Cevz, )bn-i Sekine, )bn-i Ulvan, Cabir bin Eyyub'un yan s ra zellikle bat n ilim de sz sahibi olan Ce-mlleddin Yunus ibn Yahya al-Kassar, Ebu Abdullah al-Fas, Ebu al-Hasan bin al-Cami, 'eyh Abdulaziz el-Mehdevi ve 'eyh Ebu Medyen al-Ma $rib hazretlerinin isimlerini "El Futuhat- Mekkiye" adl eserinde ve zellikle "Ruhi'l Kuds fi mnasebetin nefs" eserinde bizzat bildirmi !tir. zellikle bunlardan nl mutasavv flardan olan 'eyh Ebu Medyen al- Ma $ribi ve 'eyh Abdulaziz el-Mehdevi hazretlerinden vgyle bahsetmi !tir. Beyaz d- Bestmi k.s hazretlerinden Hallac- Mansur hazretlerinden de sevgiyle, vgyle bahsederek, onlar n gr!lerine kitablarmda ok yer vermi !tir. Ayr ca bat nda Kutb'ul Azam 'eyh Abdul-kadir Geylni hazretleriyle gr !t$n ondan engin feyizler ald $ n ve manen derecelere nail oldu $unu sylemi ! ve yine H z r Aleyhisselm'la manev hususi arkada !l $ oldu$unu ve kendisine H z r aleyhis-selm taraf ndan h rka giydirildi$ini beyan etmi !tir. Eserlerinden $rendi$imize gre ilk Endls d ! seyahati Fas(Marake!)a olmu!tur. Oradan H.598 senesinde hac maksad yla Medine'ye ard ndan Mekke'ye gitmi ! Hicaz'da iki sene kalm !t r. Sonra H.601 tarihinde Ba $dat'a gitmi! orada 12 gn kalarak ulem ve me !ay !la gr!m! Abdulkadir Geylni taraf ndan yar m as r evvel kendisine b rak lan elbiseyi giymi !tir. Daha sonra nce Kuds'e oradan da H.607 tarihinde Kahire'ye gemi !, H.608 tarihinde bir kez daha Ba $dat'a gelmi !tir. H.611 tarihinde Mekke'ye bir kez daha gitmi ! sonra tekrar Musul'a ve Haleb'e sonra da Anadoluya geerek bir mddet Konya'da kalm !t r. Orada rivayete gre Sadreddin Konev hazretlerinin dul olan annesiyle evlenmi ! ve onu yeti !tirmi!tir. Daha sonra Sivas yoluyla Malatya'ya gelmi !tir. Orada iki o$lu Sadreddin k.s ve )madettin k.s ve kitablar nda da ola$anst zelliklerinden bahs etti $i tek k z Zeyneb dnyaya gelmi !tir. Bir mddet burada ailesiyle beraber ya !ayan Cenab- 'eyh ailesini de yan na alarak Konyaya ard ndan da 'am- 'erife giderek yerle!mi!tir. H. 638 tarihinde "Mate Kutbu Humam" ibaresinin remziyle yetmi ! sekiz ya! nda Hakk'm rahmetine kavu !mu!lard r. Cebel-i Kasiyun ete$inde Salihiyye ad verilen mahalde defn edilmi !lerdir. Kabri !eriflerinin yan nda evladlar da medfun bulunmaktad r. Kabri !erifleri bir mddet sonra kendisine muhalif olan baz ki!ilerce tahrib edilmi !se de Yavuz Sultan Selim Han taraf ndan 'am feth olununca Hazreti 'eyh'in ")z dehales siynu fi ! ! yn yazharu kabri muhyiddn / Sin s na girerse ben Muhyiddnin kabri meydana kar" sznn te-cellisiyle belirlenmi !tir. Padi!ah taraf ndan trbesi, camisi ve imareti yapt r lm !t r. Hala kabri !eriflerinin bulundu$u mevki etraf nda bulunan ar ! s ile bir bereket timsali olarak trbesiyle camisiyle huzur mevkidir. Dnyan n e!itli yerlerinden gelen ziyaretilerini zahiri ve bat n ikramlarla kar! lamaktad r.

Eserleri: Telif etti$i eserler, yine kendisinin kendisiyle ilgili olarak kaleme ald $ bir mzekkire de belirtti $ine gre toplam iki yz seksen dokuz (289) eser kaleme alm !t r. E!-'a'rani el Yevakit ve'1-cevahir adl eserde )bn-i Arabi'nin geride drt yz (400) bir ba !kas ise be! yz (500) eser b rakt $ n sylemi!tir. Bunlar n en mhimlerinden JDiri 37 cild olan Mekke'de ba !lay p Konya'da devam etti$i ve 'am'da bitirmi ! oldu$u "Futuhat- Mekkiye" ve 'am'da telif etti$i "Fususu'l Hikem" adl eseridir. Ftuhat, Cenab- 'eyh'in hayat n , stadlar n ve kendi tasavvuf gr !lerinin yan nda, telif etmi ! oldu$u di$er eserlerindeki konular a klayan blmleriyle birlikte, kendisini destekleyen mutasavv flar n gr!lerini ihtiva etmesiyle adeta bir nev tasavvuf ansiklopedesi mahiyetindedir. Fussu'l-Hikem ise; eserin nsznde )bn Arab, Hz. Rasulullah (s.a.v.) gr !t$n ve kendisine Fu-ss kitab n verdi$ini beyan ederek !yle syler: - ")mdi... Ben alt yz yirmi yedi senesinin Muharrem ay n n son on gnnde 'am blgesinde gerekle !tirdi$im bir riyazette Resulullah' (s.a.v) grdm. Elinde bir kitab vard . Bana dedi ki: "Bu Fussu'l-Hikem (Hikmetlerin Mahiyetleri) kitab d r. O'nu al ve insanlar n nne koy, ondan yararlans nlar" dedim ki: Allah' , Resuln ve bizden olan emir sahibini, bize emreddi$i gibi duyduk ve itaat ettik. Kendime gvenimi sa $lad m, niyetimi hlis k ld m, maksad m ar nd rarak kitab Reslullah' n (s.a.v) belirledi $i !ekilde insanlara duyurmaya karar verdim. Ne bir artt rmada bulundum, ne de eksiltmeye gittim. O, "Kemliylen ykseklere ula !t , gece karanl $ cemliyle a ld , btn ahlk gzeldi" ... O halde Allah' dinleyin ve Allah'a dnn." Allah kendisinden, ailesinden, sevenlerinden ve mmet-i muhammedden ho !nud ve raz olsun. Rabbim bizlerden onlar ho!nud eyleye...

MEKAR MU'L AHLAK STN AHLAK R SALES MUKADD ME

Bismillahirrahmanirrahim De i$tirme ve G Kayna # O'dur. Allah'#n salt ve selam# Efendimiz Hazreti Muhammed'in ve ehlibeytine olsun. Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun.
Bil ki!.. Sair canl lar iinde sadece insan fikir ve temyiz (ay rt etme) gcne sahiptir. Bu nedenle insan, serbest iradesine ba $l temyiz yetene$ini bozmad $ , hevasma yenik d!medi$i ve tutkulu arzular na tabi olmad $ srece, her zaman i !lerin en faziletlisini, mertebelerin en !ereflisini, giysilerin en gzelini takva elbisesini sever. )nsan n kendisi iin ilk seti $i, elde edinceye kadar yerinde duramad $ , eksikli$ini asla kabullenemedi $i, de$erinin tamamlan ! yani kemalidir. (*) )nsan n tamaml $mm ve kemal sahibi olu!unun gstergesi ve bir paras ; stn ve gzel ahlak zere bir hayat tarz na sahip olmas , kt ve irkin ahlaktan beri olmas , btn hallerinde ve davran !lar nda erdemler, faziletler kanunlar n benimsemesi; hal ve hareketlerinde alalt c rezil yollardan uzak durmas d r. O halde insan n amac , her trl kusur ve ay ptan beri btn seciyeleri kazanmak, himmetinin her trl !aibeden uzak, btn salim ve onurlu karakterleri edinmek ve abas n n btn tiksindirici ve alalt c hasletlerden uzak durmak olmas gerekir. )nsan, her tr imkanlar kullanarak a!a$ l k, yerilen btn olumsuzluklardan, ah!kanl k(huy)larmdan kurtulmaya gayret etmelidir. Ancak o vakit ahlak n ar nd rmak suretiyle kemal derecesine ula !abilir.
(*) Kemal: Kmillik, olgunluk, olgunla!ma, erginlik.Btn gzel s fatlarla muttas f olmak, fazilet, de$er, ahlk ve huy gzellikleri, edeb.

'ekil ve !email gzelli $inin zirvesinde olarak gzellik sslerini giyinebilir. Liderlik taslayan ve kibirlilik gsteren kimselere kar ! bu haliyle vnebilir. Parmakla gsterilen ululuk derecelerinin zirvelerine ula !abilir. Ancak bu mertebeyi elde etmek zere henz yola koyulan, bu menzile eri !me arzusuyla harekete geen ki !iye, bezenmekle ykml oldu $u gzel huylar, ka nmak durumunda oldu $u irkin karakterler gizli kalabilir. Bunun iin ahlak kavram ile ilgili a klay c !eyler sylememiz gerekir. Ahlak nedir? lleti nedir? Ka tr vard(r ve ka k(sma ayr(l(r? Raz( olunan ve ki#i onunla bezendi)i zaman ba#kalar(n(n g(pta etmelerine neden olan gzel ahlak hangisidir? Kt ahlak hangisidir? #leyenin ktlendi)i ve huy edinenin yerildi )i irkin ahlak hangisidir? vb.. Fazilet ehlinin yceliklerine ykselme himmetini ta ! yanlar n, alakl k ve noksanl k

ehlinin ktlklerinden yz eviren, dolay s yla onlara tenezzl etmeyen karakterlerin ayd nlat lmalar gerekir. Gzel ve vgye de $er ahlak trlerini edinme yollar ve irkin ahlaktan ka nma yntemleri gsterilmelidir. Ta ki gzel ahlak ki !inin seciyesi, al !kanl $ , karakteri ve do$as haline gelsin. Dolay s yla kt ahlak zere byyp onu al !kanl k edinen, a!a$ l k adetler zere byyp onlarla bir nsiyet kuran kimse de onu rnek alarak do$ru yolu bulsun. Bunun yan nda gzel ahlakla bezenmi !, vlen, btn gzel zellikleri zerinde ta ! yan kamil insan , ve kemale ve taml $a ula!man n, kemal vasf n koruman n yolunu da tavsif ederek tan tmak zorunday z. Ki yksek mertebeye zlem duyanlar, resmetti $imiz bu tabloya i !tiyakla bak p rnek als nlar. En yce hedefe ula !maya karar vermi ! kimseler, kendi hayat tarzlar n gzel rnekle kar! la!t rarak gzden geirip dzeltsinler. Bu sayede yapt $ m z a klamalar, baz ahlaki kusurlar olan, ama bu gne kadar bunlar n fark nda olmad $ iin kendini kemal derecesinin en son mertebesinde gren baz kimselerin uyanmas na vesile olabilir. nk bu halde olan bir kimseye durumu birka kez tekrarlanarak hat rlat ld $ zaman kt ahlak tan y p anlamaya ba!lar. )inde bulundu$u gafletten uyanarak, kt ahlak terk etmeye ba!lar ve ar nmaya ynelik abalar iine girer. te yandan vgy hakkeden gzel ahlak btn a kl $ yla ortaya kondu$u zaman, gzel ahlak n byk bir k sm na sahip olmakla beraber baz k s mlar na sahip olmayan kimse de, kendisinde bulunmayan bu k s mlarla ahlaklanma abas iine girer. Kendini gzel ahlak n tm unsurlar na sahip olmaya motive eder. Kemal derecesinin en son noktas na ula!m ! kimseler de bizim yapt $ m z a klamalardan yararlanabilir. nk irkinliklerden ar nm ! gzel ahlaka sahip, btn vgye de $er aralar ve vesileleri zerinde toplayan, ahlaki gzelliklerin tmyle bezenmi ! ki!i, kamil ve gzel ahlaktan sz edildi $ini, gz al c menk belerin anlat ld $ n duydu$unda, bunlar n kendisinin al !kanl klar ve seciyeleri oldu$unu fark eder. O zaman tarifsiz bir haz duyar, doyumsuz bir lezzet al r. Bunun kendisi iin gz kama !t r c bir f rsat oldu$unu d!nr. Nitekim bir kimse birini vd$ ve gzelliklerin; yayd $ zaman bu vlen ki !inin ho!una gider. Sonra bu kimse sahip oldu $u ahlak n kitaplarda yaz ld $ n , kitaplar n sayfalar nda gzellikle tasnif edildi$ini grd$nde bu, o ahlak srdrmesine, yolundan ayr lmamas na vesile olur. Bu de$erlendirmelerden sonra ahlaktan sz etmeye ba !lad $ m zda !unu sylyoruz: Ahlak, nefsin halidir; insan d !nmeksizin ve seim yapmaks z n fiillerini bu hal esas nda yapar. Ahlak, baz insanlarda igd, huy ve tabiat !eklinde var olurken, baz kimseler de ancak riyazet ve al !mayla sahip olabilir. rne$in cmertlik, bir ok insanda, bir n egzersiz, aba ve al !t rma olmaks z n vard r. Cesaret, a$ rba!l l k, iffet ve adalet duygusu da yle. Buna gzel ahlak n bir ok unsurunu rnek gsterebiliriz. Tekraren deriz ki: - Bir insan stn ahlak n gzel unsurlar na, riyazetle, egzersizle, al !mayla da sahip olabilir. Bir o$u da al !kanl $ zere devam eder, hayat tarz na ba$l kal r.

KT AHLAK
Kt ahlak n olu!mas na yol aan huylar bir ok insanda mevcuttur. Korkakl k, cimrilik, zulm, ktlk gibi.. Bu huylar insanlar n o$una hakimdir, onlar etkinlikleri alt na alm !lard r. Hatta !yle de diyebiliriz: - Kt huylardan tamamen uzak, ahlaki kusurlar n tamam ndan beri ok az insan vard r. Ku!kusuz, bu kt huylara sahip insanlar ktl $n farkl derecelerine sahiptirler. K saca aralar nda derece fark vard r. Ayn durum gzel ahlak iin de geerlidir. )nsanlar bu hususta farkl konumlarda bulunurlar ve mertebe ynnden birbirlerinden stnlkleri sz konusu olur. Ne yaz k ki... Do$u!tan gzel ahlak karakterine sahip olanlar n say s ok azd r. Do$u!tan kt huylara sahip olanlar ise, insanlar n o$unlu$unu olu!turacak kadar okturlar. Bunun nedeni: insan tabiat n n galip unsurunun ktlk olmas d r. 'yle ki: )nsan kendini tabiat na kapt rd $ , onun do$rultusunda kendini koyverdi $i; d!nce, ay rt etme, haya ve sak nma gibi unsurlar kullanmad $ zaman, hayvanlara zg huylar onu kaplar. Zira: insan( hayvanlardan ay(ran #ey, d#nce ve temyiz yetene )idir. )nsan bu unsurlar kullanmad $ zaman hayvanlar n al !kanl klar na, onlarda bask n olan !ehevi arzulara, onlar n hayas zl $ na, kontrolsz fkelerine, dinmek bilmeyen tedirginliklerine, bnyeyi yiyip bitiren, kemiren h rs ve kine, bir trl yakalar n b rakmayan ktlk hasletine ortak olur. nk; insanlar, d !k ahlak esasl bir tabiata sahiptirler. Dolay s yla bu tabiat n gere$i olarak adi, !ehevi arzular n pe!inde giderler.. )!te !eriata ve yasalara, vgye de $er ynetim dzenlerine ihtiya da buradan do $mu!tur. Zalimlerin zulmlerine engel olsunlar, gasp edicileri bu fiillerinden al koysunlar, su i!leyenin suuna kar! l k ceza versinler, bylece insanl k alemini her alanda mutedil orta izgiye getirsinler diye.. Gzel bir hayat tarz n esas alan meliklerin ilgi uyand r c menk belerinden yararlanman n nemi de buradan gelir. Evet!.. Kt ahlak, insan n do$as nda vard r. )nsanlar n bir k sm bu kt ahlak sergiler, ona uyarak hareket eder; i !te bunlar kt insanlard r. Buna kar! l k baz insanlar da d!nmenin nemini kavrar, temyiz gcnn etkisiy le bu huylar n ktl$n ay rt eder, onlardan yz evirir. Onlardan tamamen uzakla ! mak iin aba sarf eder. Ku !kusuz bu da; kerem sahibi bir soydan, onurlu bir nefisten kaynaklan r.' Kimi insan da bu gere$i kavrayamaz. Ancak bu hususta uyar ld $ nda ve davran ! n n, karakterinin irkinli $ini anlad $ nda, bunlar terk etme hususunda kendini zorlar. Kimi insan da iindeki eli !kilerin fark na vard $ zaman, ya da birileri taraf ndan uyar ld $ zaman bunlardan uzakla !may amalar. Bu kt huyundan uzakla !mak istese de,

bunun iin al !sa da bunu gerekle !tirmek kendisine a$ r gelir. Tabiat kendisine itaat etmez. Bu gruptan olan insanlara al !t rma yollar n n gsterilmesi, gzel ahlak kal c al !kanl $a dn!tren egzersizlerden geirilmesi gerekir ki, a !amal olarak bu davran ! kal c karaktere dn !sn. Baz insanlar, kendiliklerinden kt ahlak n fark na var rlar, ya da ba!kalar taraf ndan uyar l rlar. Bununla beraber bundan sak nma ynnde tek bir ad m atmaz, zerre kadar gayret gstermezler. Hatta nefislerine, kt huydan ayr lma ho!grsn dahi tan mazlar. Aksine kt huyu srdrmede srarc olurlar. irkinli$ini, adili$ini bildikleri halde. Byle kimseleri ar nd rman n, temizlemenin tek yolu:- !ayet uyar kar etmiyorsa-bask , korkutma ve cezaland rmad r.

STN AHLAK
stn, vlen ahlaka gelince.. Bu ahlak baz insanlarda do$u!tan var olur. Ancak btn insanlar iin bu durum byle de$ildir. )nsanlar n bir k sm ; al !t rma, riyazet ve al !mayla stn ahlaka sahip olabilirler, al !kanl k ve s nma ile bu dzeye ykselebilirler. Ancak bir k s m insanlar; tabiatlar gere$i gzel adet ve al !kanl klar , gzel ahlak kabul etmezler. Bunun nedeni; znn alakl $ ve temel maddesinin irkefli $idir.Bu gruptaki insanlar ktler(!akler)dir. Bunlar n dzelme ihtimalleri, umudu yoktur. )nsanlar n byk bir o$unlu$u vlen ahlak n, gzel huylar n o$unu kabul edecek t ynettedirler, ancak bu gzelliklerin baz s na meyletmezler. Bunlar ktler kategorisine girmezler. Ancak hay rdaki rtbeleri gzel ahlaklar n n derecesine gre belirginle !ir.

AHLAK VE NEF S L &K S NEFS N GLER

Ahlak n adam na gre farkl l k gstermesinin nedeni, nefistir. Nefsin gc vard r ve bunlara da nefis ad verilir. Bunlar s ras yla !unlard r: a) &ehvet nefsi. b) Gazap nefsi. c) Konu#an nefis. Btn huylar, ahlaklar bu glerden do $ar. Ancak kimi huylar bunlardan sadece birinden, baz lar ikisinden baz lar da nden birden kaynaklan r. Ayr ca nefsin sahip oldu $u glerin baz lar insanda bulundu $u gibi, di$er hayvanlarda da bulunur. Bir k sm ise; sadece insanda bulunur. 'imdi s ras yla bunlar inceleyelim..

&EHVAN NEF S
'ehvani nefis, hem insanda hem de hayvanda vard r. Btn cismani lezzetler ve !ehvetler bundan kaynaklan r. Yeme, ime ve cinsel arzular tatmin etme gibi. Bu nefis ok gldr. Bir insan !ehvani nefse galip gelmez, armd rmazsa, bu nefis, insan hakimiyeti alt na al r, btn glerini istila eder. )nsana hakim olup glerini istila edince de ar nd rma faaliyeti bir anda ker. Ezilmesi ve boyun e $dirilmesi zorla! r. 'ehvani nefis insan yenilgiye u$rat p hakimiyeti alt na al nca; insan ona boyun e $er. Bu durumda da insandan ok hayvanlara benzer. nk byle bir insan n amalar , istekleri ve himmeti her zaman iin sadece !ehvetlere ve lezzetlere ynelik olur. Bu da hayvanlara zg bir davran ! biimidir.

&EHVAN NEFS N HAK M YET ALTINDA OLAN K MSEN N DURUMU

Bu zelli$e sahip olan kimsenin utanmas az, yalan sylemesi ok olur. Faziletli kimselerden kaar, tenhalara, kuytulara meyleder. Toplu yerlerde bulunmamaya dikkat eder. )lim adamlar ndan nefret eder, takva ve ibadet ehline bu $zeder. Gnahkarlar sever, fuhu! ve hayas zl ktan ho!lan r. Gnah oka anar. Gnaha dair szler dinlemekten lezzet al r. Sefihlerle oturup kalkmaktan zevk al r. Srekli !aka eder, ok e$lenir ve bu hali onu birok gnaha kadar srkler.. irkin hayas zl klar i!lemeye ba!lar. Yasaklar i$ner. Nihayet lezzet d!knl$ onu en irkin, en rezil yoldan mal kazanmaya sevkeder.. Derken onu ba !kalar n n mal n gasp etmeye, h rs zl k yapmaya, ihanete zorlar. Nihayet... Hakk olmayan !eyi al r. nk.. Zevk duygusunun ne mal ile ne de e !ya ile tatmin olmas mmkndr. )!te bu sebeble zevk d !kn kimsenin, mal normal yollardan kazanmas zorla! nca, !ehevi arzular onu normal d ! yollardan mal edinmeye te !vik eder. Bir kimseyi !ehevi arzular bu noktaya kadar srklemi !se o, insanlar iinde durumu en kt olan d r. 'erli bir kimsedir. Byle kimselerin pisli $inden korkulur. Onlardan ka l r. Onlardan uzak kal nd ka huzur bulunur. Ynetim mevkiinde bulunanlar n bunlar ezmesi ve tedip etmesi, toplumdan uzakla !t r p srgn etmesi bir zorunluluktur. Ta ki normal insanlar n aras na kar !mas nlar. Bu zelliklere sahip olanlar di $er insanlara mutlaka zarar verir. zellikle gen nesillere. nk genler evrelerine abuk uyum gsterirler. Ayr ca gen insanlar n nefisleri,

!ehevi arzulara ynelik gl bir e $ilime sahiptirler. Bu gl e$ilime sahip bir gen, bir ba !kas n n !ehevi arzusunu gnah yollardan tatmin etti $ine, bunu normal kar ! layarak i !ledi$ine tan k oldu$unda hemen ona uymaya meyleder, onun lezzetinden pay almaya al ! r. Fakat !ehvani nefsine hakim olan, onu bask alt na alan, nefsini kontrol edip !ehevi arzular na kar! iffetli davranan, irkin hayas zl klardan kendini uzak tutan, yasaklardan, haramlardan sak nan kimse, lezzetler ba$lam nda btnyle vlen bir yol izler. 'ehvet ve lezzetler hususunda insanlar n al !kanl k ve davran !lar n n farkl olmas n n, kiminin iffetli, kiminin de hayas z gnahkarlar olmas n n illeti, !ehvani nefislerinin durumlar n n farkl olmas ndan dolay d r. 'yle ki: 'ehvani nefis ar nm ! ve terbiye edilmi ! oldu$unda sahibi; iffetli ve nefsini kontrol eden biri olur. 'ehvani nefis, ihmal edilmi !, koyverilmi!-se, sahibine hakim olur ve bu nefsin sahibi kt bir gnahkar olur. 'ehvani nefis orta halli ise, yani kimi zaman kontrol alt na al nabiliyor ise, bu nefsin sahibinin iffetteki mertebesi, nefsini edeplendirmesinin mertebesiyle orant l olur. )!te bu yzden insan n !ehvani nefsini edeplendirmesi, ar nd rmas , dolay s yla kendisine boyun e $mesini sa$lamas gerekir. O zaman kendisi nefsine sahip olur. Nefsini zorunlu ihtiyalarda kullan rken, zorunlu olmayan arzulardan, a !a$ lay c lezzetlerden, hayas z zevklerden da al koyar.

GAZAP NEFS
Gazap nefsi de hem insanda hem de hayvanda bulunur. fke, cesaret/cret ve galip gelme iste $i bu nefisten kaynaklan r. Bu nefis, !ehvani nefisten daha gldr. Ki!iye hakim oldu$unda ve ki !iyi boyunduru$u alt na ald $ nda !ehvani nefisten daha zararl ve daha y k c olur. nk., insan gazap nefsinin emrine girdi $inde ok fkelenir, deh !eti zuhur eder. Kini ok !iddetli olur ve kendisinde hilm/ a $ rba!l l k ve vakar nam na bir !ey kalmaz. Kstahl $ , cretkarl $ artar. fkelendi $i zaman hemen intikam almaya, fkelendi $i kimseye zarar vermeye yeltenir. Hasm n n zerine atlar, cezaland rmada a! r gider, ly ka r r. cn al rken s n r tan maz olur. ok sver, svmede irkefle !ir. Bir insanda bu al !kanl k sreklilik kazan nca insandan ok y rt c bir hayvana benzer. Bazen fke bir kavmi silahlanmaya, fkelendikleri kimseleri ldrp yaralamaya yneltir. Kimi zaman basit bir !eyden duyduklar fke yznden silahlar n alarak karde!lerinin, dostlar n n, klelerinin ve hizmetilerinin zerine at l rlar. Bazen de byle bir fkeye kap ld klar halde has mlar ndan intikam alamazlar. Bu durumda kendilerine zarar vermeye ba !larlar. Kendilerine sver, iten ie ac ekerler. Kimisi yzn dver, sakal n yolar, elini s r r, kendisine sver, kendi namusuna kfreder. Gazap nefsinin hakimiyeti alt na giren kimse, galip gelme arzuyla iten ie yan p tu-

tu!ur.. Kendisine eziyet edenlerin ba ! na ynetici olarak gemek iin f rsat kollar. Kendisine ktlk edenlerin nne, ba ! na gemek ister. Onlara lider olma arzusunu ta ! r. Normal yollardan ba!a geemeyince de i $ren hilelere, ayak oyunlar na ba! vurur. K saca.. )ktidar iin her trl ktl $ yapar. Bu fiiller ki !iyi byk badirelere atar, uurumlara, tehlikelere d !rr. Zira.. )nsanlara sald rana sald r rlar. D!manl k edene d!manl k ederler. Kt niyetle yakla !ana kt niyetle yakla ! l r. )nsanlar iin ktlk planlayana onlar da ktlk planlarlar. Bazen insan d!man na hile yapar, d!man ondan daha hilebaz kar, dolay s yla d!man na bir ktlk ili !tirirse, d!man ondan daha byk bir ktlkle kar ! l k verir. .. Hali bundan ibaret olan ki !inin belirgin zellikleri: K skanl k, kindarl k, k nay c l k/irkeflik, d!manl k ve zorbal k olur. Ve byle kimselerin galibiyet sevgisi ve ba !kanl k arzusu bu ki !ileri normal ve helal yollar n d ! nda mal kazanmaya, galibiyet ve zulmle mal edinmeye sevk eder. Galibiyet sevdas u$runa kendilerine direnenlerle sava ! rlar. Hatta baz zamanlar hi d!nmeden bu tr filler gerekle !tirirler. Bu da onlar felakete, yok olmaya srkler. Gazap nefsini idaresi alt (na alanlar: Ancak gazap nefsini idaresi alt na al p kontrol eden, edeplendirerek ezenler, a $ rba!l , vakur, adil ve izledikleri yol vlen kimselerdir. 'u halde insanlar n kin ve fkelerinin lszl $ hususunda farkl al !kanl klara sahip olmalar n n illeti, gazap nefislerinin durumunun farkl olmas d r. Gazap nefsi boyun e$dirilmi!, kontrol alt na al nm !sa, ki!i a$ r ba!l ve vakur olur. Gazap nefsi ihmal edilmi !, sal verilmi!se, dolay s yla ki!iyi kontrol alt na alm !sa, ki!i abart l bir fkeye, lsz bir k zg nl $a ve s n r tan mayan bir zorbal $a sahip olur. )nsan n fkesi orta halli ise, kendisi de orta halli olur. A$ rba!l l k mertebesi gazap nefsinin derecesiyle orant l olur. Ta ki nefsini kontrol alt na al p onu gerekli yerde kullanmaya ba !lay ncaya kadar. Bu nefsin de vlen erdemleri vard r. nk a!a$ l k !eylere tenezzl etmeme, gerek liderli$i, ba!kanl $ isteme, yksek mertebelere talip olma asl nda vlen ahlak n birer unsurlar d r ve bunlar gazap nefsinin fiilleri kapsam na girerler. Tedip ve ar nd rma yntemiyle gazap nefsine hakim olunup gzel i !lerde kullan m sa$land $ nda, deh!et verici eylemlerden al konuldu$unda; hali gzelle!ir ve yntemi de vgye de$er olur.

NEFS- NATIKA "KONU&AN NEFS: AKIL"

Nefs- Nat ka'ya gelince... )nsan di$er tm hayvanlardan ay ran, farkl , ayr cal kl k lan bu nefistir.

D!nme, ay rt etme ve anlama yetisi bundan kaynaklan r. )nsan n stnlk kayna$ , himmetinin byklk nedeni budur. )nsan bununla kendini be $enir. Bununla gzellikleri gzel, irkinlikleri irkin grr. )nsan bu yetene $iyle di$er iki nefsini yani !ehvani ve gazap nefislerini terbiye eder, ar nd r r, onlar s n rland r r, kontrol alt na al r. Olaylar n sonunu bununla d !nr ve bununla olaylara ba !lamaya karar verir. Bu nefsin de ok gzel erdemleri ve de tam bunlar n z dd olan ok kt rezillikleri vard r. Bu nefis, erdemlerini ilim ve adap yoluyla edinir. Bu sayede ki !i alakl klardan, irkin hayas zl klardan uzak durur. Di $er iki nefsi de kontrol alt na al r, edeplendirir. Gazap ve !ehvani nefsin sahibinin bunlar geimi, kazanc , ki!ili$i ve nezaketi u$runa kullanmas n sa$lar. Ki!iyi hay r i!lemeye, sevmeye, ac maya, iyi niyete, a$ rba!l l $a, utanmaya, ibadete, iffete, gzel yollardan liderlik talep etmeye te !vik eder. Bu nefsin rezillikleri ise, pislik, hile, aldatma, dalkavukluk, ayak oyunlar , k skanl k, ktlk ve riyakarl kt r. Bu nefis btn insanlarda vard r. Ancak baz insanlarda bu nefsin erdemleri bask nd r; bununla gzelli $i fark eder ve kullan rlar. Baz lar nda ise rezillikleri bask nd r; bunlar da al !kanl k haline getirerek srdrrler. Kimi insanlarda ise bu nefsin baz erdemleri ile birlikte baz rezillikleri de bulunabilir. Bu al !kanl klar bir ok insanda, d !ar dan bir zorlama olmaks z n do$u!tan gelen seciye ve tabiat mahiyetinde mevcuttur. Tabiat nda kt al !kanl klar bask n olan ki!inin durumu; nefs-i nat ka'smm zay fl $ ndan, cevherinin ktl $nden kaynaklan r. Erdemlerle birlikte rezilliklere de sahip olan ki !inin ise nefs-i nat ka's orta halli olur. )nsanlar n byk o$unlu$u bu al !kanl klar , gzeli ve irkiniyle btn ahlaklar , huylar kendi fiilleri sonucu edinirler. Bu hususta insan n byd$ ortam, iinde ya!ad $ , tan k oldu$u, yak n temasta bulundu$u evrenin, dneminin toplum liderlerinin, kendisini uyarma konumunda olan ki!ilerin, toplumsal mertebelerine g pta ile bakt $ kimselerin tavr belirleyici olur. zellikle ocuklar, ahlaklar n zamanlar n n o$unu beraber geirdikleri, i ie ya !ad klar kimseler yani anne ve babalar ndan, aile evrelerinden ve a !iretlerinden al rlar. 'ayet yukarda yak n evresi olarak an lanlar, kt ahlakl , irkin tav rl kimseler iseler, aralar nda bymekte olan ocuk da kt ahlakl ve irkin al !kanl klara sahip bir ki!i olur. Hat rdan kar lmamal d r ki ocuk, topluma liderlik edenleri, yksek mertebelerde olanlar alg lamaya ba!lad $ nda onlar n mertebelerine g pta ile bakaca$ iin onlara benzemeye, onlar n ahlak yla ahlaklanmaya k saca onlar rnek almaya ba!lar. E$er bu liderler temiz bir ahlaka, gzel bir hayat tarz na sahip iseler, onlara benzemeye al !an kimse de gzel ahlakl olur, ho!nut b rak c bir hayat tarz n benimser. Yok e$er cahil kt kimseler iseler, kendilerine g pta eden, yollar n izleyen kimse de kt bir cahil olarak ortaya kar. )nsanlar n byk o$unlu$unun ahlak n n durumu budur. nk onlar n tm davran !lar na cehalet, ktlk, pislik, utanmazl k, k skanl k egemendir.

)nsanlar do$alar gere$i birbirlerini taklit ederler, izlerler. Tabi konumunda olan her zaman metbu olan rnek edinerek ona benzemeye al ! r. Bu yzden insanlara egemen olan ki !i cahil ve kt biriyse, o zaman ocuklar n n, gen nesillerinin, izleyicilerinin onlar taklit etmeleri ka n lmaz olur. O halde nefsin gcnn farkl l k arzetme-sinin nedeni, insanlar n ynetimlerinin ve faziletlerinin farkl l k gstermesinden kaynaklan r. Hay r veya !errin galip gelmesinden de nefs-i nat ka'nm gcnn de$i!iklik gstermesi do$ar. Nefsi nat ka, hay rl ve erdemli oldu$unda di $er iki nefse de galip gelir. O zaman ki !i iyi, adil ve gzel davran !l olur. Nefs-i Nat ka kt olup di $er iki nefsi ihmal edip sal verdi$inde ki!i de kt, pis bir cahil olur. Bu nedenle insan n d!nce gcn kullanmas , ahlak n ay klamas , iyi huylar n , gzel davran !lar n belirleyip korumas , kt ve irkin olan huylar n da terk etmesi, kendini iyilere benzetmeye al !mas , ktlerin al !kanl klar ndan da kesinlikle uzakla !mas gerekir. Bunu yapt $ zaman insanl k erdemini gerekle!tirmi! ve zden gelen rnek nderli $i de hak etmi ! olur.

AHLAK TRLER VE KISIMLARI

Bu blmde.. Ahlak trleri ve k(s(mlar(, Bunlardan gzel (erdem) olanlar, Al (#kanl(k haline getirilmesi iyi kar#(lan(p erdem say(lanlar, irkin ve tiksindirici kabul edilenler, Noksanl (k ve ay(p say(lanlar hangileridir?.. 'imdi bunlar ayr nt l !ekilde sunaca$ z.

Erdem Kabul Edilen Ahlak Trleri

ffet: Nefsi !ehevi arzular kar! s nda kontrol etmek, bedenin varl $ n srdrmesi ve sa$l $ n korumas iin gerekli olan yla yetinmek, israftan ka nmak, btn lezzetlerde k smaya gitmek, bu hususta mutedil yolu izlemek demektir. Bu hususta yetinilmesi gereken !ehevi arzular n tatmini de iyi kar! lanan bir yolla gerekle!meli herkesin ho!nut oldu$u bir tarzda olmal d r. zellikle zorunlu ihtiya iin kullan lmal d r. Bunun fazlas ndan da ka n lmal d r. Nefis ve kuvvetler de bundan az ile ayakta duram yorsa gerekli olan miktar n kullanmak bir zorunluluktur. Burada vasfetti $imiz hal, iffetin en st derecesidir, en son noktas d r.

Kanaat: Geinme iin yeterli olana raz olmak, mai!eti kolayla!t ran k sma r za gstermek, mal kazanma, yksek mertebelere ykselme h rs n terk etme, btn bunlardan yz evirip onlara meyletme duygusundan ar nma, nefsi bu hususta bask alt nda tutma ve ok az yla yetinme demektir. Bu ahlak vasat ve s radan insanlar iin gzel kabul edilir. Krallar ve bykler a s ndan kanaat gstermek olumlu kar ! lanmaz. Kanaat gsterme onlar iin erdem say lmaz. Bo#bo)azl(k yapmamak: Bu ahlak, insan n kendisini gevezelikten korumas , a$ rl $ n muhafaza etmesi demektir. irkin !akalar yapmamak, irkin !akalar yapan kimselerle oturup kalkmamak, onlar n meclislerine kat lmamak, irkin szleri tela-fuz etmemek, mstehcen ifadeler kullanmamak, baya$ mizah yapmamak, zellikle toplu yerlerde bu tr davran !lardan ka nmak bu ahlak n bir zelli$idir. Zira.. Mizahta lsz davranan, irkin !akalarla mizah yapan kimsenin a $ rl $ , heybeti, vakar kalmaz. Adi insanlardan uzak durmak, onlarla arkada !l k etmemek, onlarla oturmamak, baya$ hayat tarz ndan ka nmak, mal kt yollardan kazanmaktan uzak durmak da bu ahlak n bir gere$idir. Vakar n, a$ rl $ n bir ifadesi de a!a$ l k insanlardan bir !ey istememek, de$ersiz insanlara tevazu gstermemek, ihtiya olmadan kimseden bir talepte bulunmamak, zorunlu olmadan ar ! ve pazarlarda ulu orta sayg s zca oturmamakt r. nk.. Bu gibi fiilleri yapmak insan n ki!ili$ini ihlal eder. Halk nezdinde insanlar n en de$erlisi: )smi iyilikle bilinen ama !ahs tan nmayan kimsedir. Hilm: 'iddetli fke an nda gc yetti $i halde intikam almaktan kendini tutabilmek, a$ rba!l davranarak, sakin olabilmektir. Bu ahlak, p s r kl $a, snepeli$e, mevki makam kar! s nda ezilmeye, idarenin ifsat olmas na kadar vard nlmad $ srece vlen bir huydur. Liderlerde ve krallarda bu ahlak n bulunmas ok daha gzeldir. nk onlar k zd klar ki!iden intikam almaya herkesten daha ok g kullanma imkan na sahibtirler. Oysa zay f, yani aciz olan bir kimsenin bir !ekilde kar! l k verme gc oldu$u halde byk olana kar ! sesini karmamas hilm say lmaz. nk bu kimse kendini tutarsa bu kar! smdakinden korkmas ndan dolay d r ki bu da hilm de$ildir. Vakar: )nsan n ok konu!maktan, ba!kalar nda kusur bulmaktan, el kol hareketi yapmaktan, hareket etme gere $i olmayan yerlerde hareket etmekten kendini al koymas , az fkelenmesi, soru sordu$unda kar! s ndakini dinlemesi, cevap ald $ nda tesine gememesi, kendisini ilgilendirmeyen !eylerle u$ra!mamas , acelecilikten ve her i !e at lmaktan ka nmas demektir. Haya: Bir vakar e!idi de haya (utanma duygusu)d r. )nsan n gzn haramdan sak nmas , utan verici szleri sylemekten ka nmas demektir. Acizlikten ve meram n anlatma beceriksizli $inden kaynaklanmad $ srece gzel bir huydur.

Sevgi (el-Vedd): 'ehvetten kaynaklanmayan mutedil muhabbetdir.. )nsan fazilet ve !eref ehli, vakar ve heybet sahibi, insanlar aras nda ahlaken sekin kimseleri sevdi $i zaman bu sevgisi gzeldir. )nsanlar n rezil olanlar n , de$ersiz baya$ adamlar , o$lan ve kad nlar , e$lence ve keyif ehlini sevmekse ok ktdr. Sevginin en gzeli birbirine s nan ki!iler aras nda erdemli mnasebetlerin geli!mesine sebep olan d r. Sevginin en sa$lam , en kal c s budur. Fakat !aka yapmaya ve e $lenip lezzet almaya dayanan sevgi vlen bir husus de$ildir. stelik devaml ve kal c da olmaz. Merhamet: Sevgi ve ac man n kar ! m ndan ibaret bir duygudur. Merhamet ancak, merhamet edilen kimsede gze ho ! gelmeyen bir bozuklu $a, noksanl $a kar! sergilenir. Bir eksiklik ya da ar z olan bir s k nt , bir mihnet gibi. Dolay s yla merhamet merhamet edilene ynelik bir sevgidir, ama beraberinde merhameti gerektiren halden kaynaklanan bir ac ma duygusu da vard r. Bu hal, ki!iyi adalet duygusunun d ! na karmad $ , zulme sevketmedi $i, ynetimin bozulmas na neden olmad $ srece gzeldir. rne$in: Katile k sas uygulan rken merhamet etmek, caniye cezas n verirken ac mak gzel ve vlen bir davran ! de$ildir. Vefa: )nsan n kendinden adad $ !eyi gerekle!tirme, diliyle syleyip kendini ba $lad $ sz yerine getirme hususunda sab r gstermesi, kendisini yoksul d !rme pahas na da olsa adad $ n vermesi demektir. Az da olsa szn yerine getirirken zorluk ekmeyen kimse vefal say lmaz. Bir kimsenin, kendi hakk nda verdi$i hkm yerine getirme hususunda aba sarfederken s k nt ekti$i oranda vefahl $ n n oran da ykselir. Yani szn yerine getirirken ne kadar zahmet ekerse o s k nt lar onun vefas n n de$erini art r r. Bu, gzel bir davran !t r ve btn insanlar n yarar nad r. nk: Vefakarl $ yla bilinen kimsenin sz kabul edilir, makam yksek olur. zellikle krallar n, reislerin bu ahlaka sahip olmalar ok daha nemlidir. Krallar n, liderlerin buna ihtiyalar ok daha fazlad r. nk krallar n vefa duygular n n !ayet az oldu$u emrindekiler taraf ndan bilinirse szlerine gvenilmez dolay s yla da istekleri de yerine getirilmez. Ne askerleri ne de yard mc lar onlara itimat etmez. Emaneti sahibine vermek de vefan n bir gere$idir. Bu; insan n tasarrufuna verilen mal ve benzeri !eylerde insan n kendilerine ait olmayan bir !eyi almaktan ka nmas d r. Ki!i kend'sine tevcih edilen gveni ne pahas na olursa olsun hibir vakit bo !a karmamal , emanetleri elinden geldi $ince kusursuz ve eksiksiz bir !ekilde sahiplerine vermeli, ait olduklar yere koymal d r. S(r Saklamak: Bu huy, vakar ve emanete riayet etme duygular n n kar ! m ndan ibarettir. nk.. S rr if!a etmek bo!bo$azl kt r. Bo!bo$az olan kimse de vakur olmaz. Ayn !ekilde kendisine bir mal emanet edilen kimse, bu mal sahibinden ba!kas na verirse emanete ihanet etmi ! olur. Bunun gibi kendisine bir s r, emanet sz verilen ki !i, bu s rr sahibinden ba!kas na

aarsa emanete ihanet etmi ! say l r. S r saklamak btn insanlar a s ndan vlen bir davran !t r. zellikle sultanlar n, liderlerin yan nda olan kimseler iin. nk sultanlar n s rlar n yaymak -irkin bir davran ! olman n yan s ra sultan nadolay s yla memlekete byk bir zarar n dokunmas na neden olur. Tevazu: Riyaseti ve bbrlenmeyi terk etmek, byklenmekten ve gere $inden fazla ikram etmekten ka nmak demektir. Ayr ca bu duygunun bir gere $i olarak insan faziletlerini sergilemekten, makam ve mal gibi sahip oldu$u !eylerle vnmekten de uzak durmal d r. Ki!inin kendini be$enmi!likten ve kibirden uzak durmas da tevazudur. Tevazu, ancak byk insanlarda, liderlerde, fazilet ve ilim ehlinde gzel ve yerindedir. D!k dzeyli kimseler, mtevaz olamazlar. Zira, konumlar zaten d!ktr, ondan daha da d !emezler. Gler Yzllk: )nsan n kar! la!t $ karde!lerine, sevenlerine, arkada !lar na, dostlar na ve tan d klar na sevincini gstermesi, kar! la!ma s ras nda tebessm etmesi demektir. Bu al !kanl k btn insanlar a s ndan gzeldir. Krallarda ve ileri gelenlerde daha da gzeldir. nk krallar n, liderlerin gler yzl olmalar halk n, yard mc lar n n ve yak n evresinin kendisine s nmas n sa$lar. Onlara daha sevimli gelir. Halk na fkeli olan hibir kral mutlu olamaz. Hatta bu tebessmszl $ i!lerinin bozulmas na ve saltanat n n yok olmas na da neden olabilir. Do)ru Szllk: Bir olay oldu$u gibi haber vermektir. Bu ahlak byk bir zarara yol amad $ srece gzeldir. Yani baz durumlarda do$ru sz sylenmemesi gerekebilir. rne$in bir insana i !ledi$i bir irkin hayas zl k hakk nda soru soruldu$u zaman do$ru sylemesi gzel bir davran ! de$ildir. nk bu kimsenin o anda do $ruyu sylemesi, bu irkin hayas zl $ i!lemesinden dolay ya!ad $ silinmez utanc ortadan kald rmayacak belki de kar ! s ndakine kt rnek olmas na onun kendisi hakk nda yanl ! bir hkm vermesine sebeb olabilecektir. Ayn !ekilde bir kimseye kendisine s $ nan, saklad $ biri soruldu$unda do$ru sylemesi de gzel bir davran ! de$ildir. Yine do$ruyu sylemesi durumunda a $ r bir ceza alaca$ bir suu sylemesi de bazen gerekmeyebilir. rne$in; Vatan n kurtarmak iin yapm ! oldu$u bir!ey soruldu$unda o fiilini saklamak iin do$ru sylememesi gibi.. Ancak.. Yukarda belirtti $imiz baz zel durumlar haricinde.. Do$ru szlolmak, btn insanlar a s ndan gzeldir. Krallar n ve ileri gelenlerin do$ru szl olmalar ise ok daha gzeldir. Daha do$rusu bu kesimden olan kimselerin yalan sylemeleri hibir !ekilde do$ru de$ildir.

Ancak.. Baz durumlarda krallar n veya lider konumunda olanlar n, do$ruyu sylemeleri lkesinin menfaati veya emri alt nda olanlar iin alt ndan kalk lamaz bir zarara yol aacaksa o vakit durum ba !kad r.. yi Niyet: Btn insanlar hakk nda hay r d!nmek, pislikten, g ybetten, hile ve aldatmadan uzak durmak demektir. Bu huy, btn insanlar a s ndan gzel ve vlendir. Krallar n her zaman bu duyguyu beslemeleri do $ru olmaz. )ktidar ancak d!manlara hile yapmak, tuzak kurmak, onlar faka bast rmakla sa$lamla! r. Krallar n bu davran !lar dostlar na, samimi ba$l lar na ve kendilerine itaat edenlere kar! kullanmalar ise do$ru olmaz. Cmertlik: Biri istemeden ve kar ! l ks z olarak mal verebilmektir. Bu davran !, israfa ve savurganl $a vard -r lmad $ srece gzeldir. Ancak bir insan n sahip oldu$u mal n hakketmeyen birine harcamas cmertlik say lmaz. Aksine savurganl k ve mal zayi etme olarak nitelendirilir. )nsanlar n geneli a s ndan cmertlik; ok gzel ve erdemli bir davran !t r. Krallar, liderler a s ndan ise bir zorunluluktur. Krallar n, liderlerin cimri olmalar saltanatlar na byk zarar verir. Cmert olarak mal da$ tmalar ise; halk n, askerlerin ve yard mc lar n n kalplerini kazanmalar na sebeb olur. Dolay s yla krallar veya liderler bu !ekil emrinde olan kimselerden daha ok yararlan rlar. Cesaret: )htiya duyuldu$unda olumsuz ve tehlikeli !eylerin zerine gitmektir. Korkular kar! s nda sebat etmek, lm hie saymakt r. Bu duygu btn insanlar a s ndan gzeldir. Krallara, liderlere ve yard mc lar na daha yara! r ve onlarda oldu$u zaman daha gzel kabul edilir. Daha do$rusu bu duygudan yoksun biri krall $a, liderli$e mstahak de $ildir. )nsanlar iinde en ok tehlikelerle kar ! kar! ya kalanlar, byk olaylar n iine at lmak durumunda kalanlar krallard r, liderlerdir. Dolay s yla.. Cesaret, onlara zg bir ahlakt r. Rekabet: Ki!inin kendisine lay k grd$ bir !eyde ba!kalar yla mcadele etmesi, onlar gibi aba sarfetme gere $ini duymas . Sahip oldu$u dereceden daha yukar bir dereceye ykselme kavgas n vermesi rekabet duygusudur. Rekabet, erdemlerle ve yksek mertebelere kmayla ilgili oldu$u zaman gzel ve v-lendir. Rekabetin !eref ve liderlik kazand ran makbuldr. Ancak !ehevi arzular n pe!inde rekabet etmek, lezzetler, ssler ve k l k k yafetler iin ba!kalar yla kavga etmek, didi !mek, rekabet etmek ok kt bir davran !t r. Zorluklar kar#(s(nda sabretmek: Bu duygu vakar ve cesaret kar ! m ndan ibarettir. Feryat etmek yararl , znt ve huzursuzluk kurtar c , hile ve rpm ! zarar sav -c olmad $ zaman sabrederek beklemek, her zaman gzel ve vlen bir davran !t r. Feryat etmek, bir fayda vermeyecekse ok irkin bir davran !t r. Byk himmet sahibi olmak: Yksek gayeler pe!inde olma, i !lerin en ykse$inden a!a$ da olanlara kadar zor grmeme, onlara tenezzl etmeme, ba $ !lad $ !eyi

az msama, orta dzeyli !eyleri nemsememe, sahip oldu $u !eyleri basit grme, isteyene ba!a kakmadan, minnet etmeden imkan dahilinde olan !eyi verme duygusudur. Bu, zellikle krallar n, liderlerin sahip olmak zorunda olduklar bir ahlakt r. Reisler, ileri gelenler ve kendini onlar n dzeyinde gren kimseler a s ndan gzel ve vlen bir davran !t r. Tenezzl etmeme, hamiyet sahibi ve gayretli olma da byk himmet say l rlar. Tenezzl etmeme, insan n kendini adi !eylerden uzak tutmas d r. Hamiyet ve gayret ise, insan n kendinde bir eksiklik grnce fkelenmesi demektir. )nsan haramlara kar ! gayrete gelir. nk haram i !lemek bir utan ve kusurdur. Haram i!leyen kimse arkada!lar na zulmeder. Onlar n hakk nda olumsuz tasarrufta bulunur. Kendine (nefisen) zulmetme ise bunun tam z dd d r. Bir insan n haks zl ktan yz evirmesi, zulmetmektense eksikli $e tahamml etmesi gzel bir davran !t r. Bu, btn insanlar a s ndan vlen bir ahlakt r. Adalet: Dengenin gerektirdi $i orta yolu izlemek. Olgular yerinde, zaman nda, amac na uygun olarak ve de lsnde kullanmak, a ! r ya gitmemek, eksiklik gstermemek, ne almamak ve ertelememektir.

NSAN N KUSUR VE AYIP SAYILAN BAYA,I HUYLAR, KT AHLAKLAR

)nsan iin kusur olan ve ay p say lan ba!l ca baya$ huylar ve bu huylarla bezenmi ! olan kt ahlaklar s ras yla !unlard r: Gnahkarl(k: 'ehevi arzular n pe!inde ko!mak, btn vakti onlar tatmin etmekle geirmek. Lezzet almay gaye edinmek, hep lezzet pe !inde ko!mak. irkin hayas zl klar i!lemek ve bunlar ftursuzca sergilemektir. K sacas btn !ehevi arzularda a! r gitmektir. Bu huy; haya duygusunu yok eder, insan n yznn suyunu ortadan kald r r. Ar perdesini y rtar. A Gzllk: Mal kazanma h rs , her trl yolu kullanarak mal biriktirmek, mal kazanmak iin her trl irkinli $i gze almak, mala d !kn olmak, mal n zerine !!mek, servet biriktirmek ve mal depolamakt r. Bu huy btn insanlar a s ndan ktdr. Ancak.. Krallar, liderler iin durum byle de$ildir. nk mal n oklu$u, g da maddelerinin depolanmas ve madenlerin el alt nda bulunmas saltanatanm devam na ve gl olmas na destek olur. Liderlik gcn kuvvetlendirir, mlk gzelle !tirir, halk n, yard mc lar n, d!manlar n ve de mlkn muhaliflerinin gznde liderin heybetli olmas n sa$lar.

Utanmazl(k: Bu duygu ar damar n n atlamas , lsz !aka ve e$lenceye dalmak, sefahat ehliyle d !p kalkmak, oyun, e $lence ve gnah meclislerine kat lmak, mstehcen szler sylemek demektir. )nsanlar n rz n , namusunu diline dolamak. Buna dayal !akalar yapmak, ar ! pazarlarda aylak aylak dola !mak, sokaklarda, k!e ba!lar nda oturup harama bakmak, a!a$ lay c yollardan geinmek ve bir lokma ekmek iin baya $ insanlar n nnde e$ilmek anlam n ifade eder. Utanmazl ktan dolay olan bu tip davran !lar btn insanlar a s ndan irkindir. Hafiflik de utanmazl $ n s n rlar na girer. Hafiflik, a$ rba!l l $ n, hilmir z dd d r. abucak k z p parlamak, basit bir !eyden dolay hemen hiddetlenip, z play p eziyet etmeye kalkmak. Cezada a ! r gitmek, ac ve zarar kar! s nda hemen paniklemek, irkin kfrler etmek hafiflik huyunun gstergeleridir. Bu davran ! btn insanlarda irkindir, ancak krallarda ve liderlerde ok daha irkindir. ok konu#mak, yalan sylemek: Gereksiz yere ok konu!mak, ok glmek, durmadan hemen meselelere dalmak, d !nmeden cevap vermek irkin bir davran !t r. Bu davran ! btn insanlarda irkindir. )lim adamlar ve rnek konumundaki insanlarda ok daha irkindir. Bunun bir rne$i de utan lmas gereken kimselerden utanmamakt r. Kaba ve irkin szlerle cevap vermekten haya etmemektir. Son derece irkin olan bu davran ! zellikle vakar sahibi olmas gereken kimselerde ok daha irkin grnr. A#k/ ihtiras: Birini a! r ve lsz tutku !eklinde sevmektir. Bu her durumda irkin bir duygudur. Ancak bizim burada bahs etti $imiz a!k n en irkini tutku haline gelen, lezzete ve baya $ !ehevi duygular n tatminine ynelik olan d r. Bu tr olan a!k, ihtiras ki!iyi gnaha ve irkin hayas zl klara sevk eder. Onun helakma sebep olur. Bo#bo)azl(k: Bo!bo$azl k, utanmazl k insan adi al !kanl klar edinmeye zorlar. Bu davran !lar her insan iin irkindir. Ancak ocuklarda bir lde tlere edilebilir. Kat( kalplilik: Bu karakter kin ve cesaretin kar ! m ndan ibarettir. Kat kalplilik, ba!kalar n n ac duymas na, eziyet grmesine ald rmamak, ac mamakt r. Bu davran ! her insanda irkindir. Ancak askerlerde, silahl kuvvetlerde ve sava! larda yerinde kullan ld $ zaman irkin say lmaz. Kalle#lik: )nsan n verdi$i bir garantiyi i $nemesi, vadini tutmamas , sznden dnmesi demektir. irkin bir huydur. Ki!i kalle!lik ederek bir kar, bir maslahat elde etse bile ktdr. zellikle krallarda, lider olan kimselerde irkinli $i bir kat daha artar ve onlara ynelik zarar ok daha fazlad r. Bir kral veya lider kalle!li$iyle bilinirse hi kimse ona gvenmez, ii s nmaz. Kimsenin ii s nmay nca, kimse gvenmeyince de dzeni ve saltanat bozulur.

Hainlik: )nsanlar n emanet ettikleri mallara, e !yaya ve mahremiyete el koymak, emanet edilen !eyleri sahiplenmek ve bir !eyi ait oldu$u yere koymamak. Gizli bir haberi yaymak, ya da yap lmas insanlar n yarar na olan bir haberi gizlemek, bir yere ula!t r lmas iin verilen mektubu tahrif etmek, adresinden ba !kas na gtrmek de hainliktir. Hainlik, her insan a s ndan irkin bir huydur. )nsan n makam n d!rr ve r z k sebeplerinin kesilmesine neden olur. S(rlar( f#a etmek: Bu irkin davran ! bo!bo$azl $ n ve hainli$in birle!iminden ibarettir. Dilini tutamayan bir insan vakur olmaz. G $s de iine konulan !eyi tutamaz. S r bir emanettir. S rr if!a etmek sahibinin emanetini eksiltmek demektir. Dolay s yla s rr if!a eden kimse haindir. Bu, ok irkin bir davran !t r. zellikle sultanlar n yan nda olan, onlar n mekanlar na girip kan kimselerde bulunmas ok daha irkindir. Ko)uculuk da bir tr s r if!a etmektir. Ko$uculuk, bir insandan di $erine kt bir sz ta! mak demektir. Bu ok kt bir huydur. Bir insana duydu$u !eyin s r oldu$u sylenmemi ! olsa bile, irkin bir sz ba!kas na ta! mak ktdr. nk sz syleyen ile sz duyan kimse aras nda so$ukluk ve nefret olu!turur. Bu ise; ktlk yayman n en korkun yoludur. Kibir: Kt huylardan bir di $eri de kibirdir. Kibir, bir insan n kendi nefsini byk grmesi, sahip oldu$u stnlkleri yceltip ba!ka insanlar a!a$ lamas , kmsemesi-dir. Tevazu gsterilmesi gereken kimseler kar ! s nda byklk taslamas d r. Bu davran !, ktdr ve ki !iye zarar verir. nk kendini be$enen kimse terbiye ve edep edinmede bir ilerleme kaydedemez. )ler-leyemeyen kimse de eksikli $iyle yerinde sayar. )nsan, hibir zaman eksikliklerden hali olamaz. )nsan n kemal derecesinin sonuna vard $ ok az grlm!tr. Ayr ca bu davran !lar, insanlar n o ki!iden nefret etmelerine neden olur. Bu durum da o ki!inin maddi ve manevi durumunun ktle !mesine sebep te !kil eder. As(k Suratl( Olmak: Kt huylardan bir di $eri de as k suratl l kt r. Biriyle kar! la! nca yzn ek!itmek, glmsememek ve ho !nutsuzlu$u belli etmektir. Bu huy; kibir ve kaba tabiatl l $m kar ! m ndan ibarettir. Bir insan n tebessm az ise, bunun anlam insanlar a!a$ lamakt r. )nsanlar a!a$ lamak da kendini be$enmekten ve kibirden kaynaklan r. Ayr ca tebessmn azl $ -zellikle karde!lerle bulu!ma an nda- insan n tabiat n n kabal $ ndan ileri gelir. Bu ise, zellikle liderlerde ve erdem sahiplerinde ok irkin bir huydur. Yalan: Yalan da bu kt huylardan biridir. Yalan, bir !eyi oldu$undan farkl haber vermektir. Bir zarar savmaya -ki bu zarar ancak yalan sylemekle sav lan trden olmal d r-, bir

yarar celbetmeye - ki bu yarar ancak yalan sylemekle edinebilen trden olmal d r -ynelik olmad $ srece yalan sylemek irkin bir huydur. )stisnai olan bu gibi hallerde yalan sylemek irkin olmaz. Ancak gereksiz yere veya nemsiz bir !ey iin bu durum sz konusu de $ildir. Yalan sylemek, o irkinli$ini i!lemeye de$meyecek basit bir yarar elde etmek iin tevessl edildi $i zaman irkin olur. Bu irkinlik krallarda ve liderlerde daha da belirgin olur. nk kk bir noksanl k bile onlar a s ndan byk bir leke say l r. Kt Niyet: Bu irkin huylardan biri de kt niyetli olmakt r. 'yle ki.. )nsanlar hakk nda iinden kt d !nceler beslerken onlar n yzlerine kar! iyilik istedi$ini izhar etmek, muamelelerde hileye, tuza $a ve aldatmaya ba !vurmakt r. Bu huy btn insanlarda irkindir. Ancak baz durumda krallar ve liderler iin bu huy irkin say lmaz. nk onlar bu !ekilde d!nmeye baz zamanlarda mecbur kal rlar. Dolay s yla.. Krallar n veya lider olan kimselerin muhaliflerine veya d !manlar na kar! bu !ekilde davranmalar irkin say lmaz. Ancak.. Krallar n ve liderlerin yard mc lar n n bu !ekilde hareket etmeleri, bu huyun onlarda bulunmas gzel de$ildir. Kin: Kt niyetlili $in bir !ekli de kindarl kt r. Kin, bir insan n kendisine kar! bir su i!leyen kimseden intikam alamad $ durumlarda ona kar ! iinden k zmas h n beslemesi ve f rsat n buluncaya kadar bu duygusunu iinde saklamas ndan ibarettir. Bu huy, ktlerin zelli $idir. ok ktdr ve yerilmi !tir. Cimrilik: Cimrilik, bir !eyi bah!etme gcne sahip olmas na ra$men insan n bu ba$ ! yapmamas demektir. Cimrilik de ktlerin zelliklerinden birisidir. Bu huy btn insanlarda irkindir. Ancak.. Kad nlar da -a! rt olmamak !art yla-olumlu kabul edilir, zira o takdirde ona cimrilik denmez tutumluluk ad verilir. Bu da kad nlar a s ndan bir mkemmellik belirtisidir. Kad nlar n d ! ndaki insanlar n cimri olmalar onlar ay pl k lar. zellikle krallar ve ileri gelenler.. nk, onlar n cimri olmalar , reayan n ve avam n cimri olmas ndan ok daha irkin grnr, mlkleri iin bir kusur, bir ay p say l r. )nsanlar n onlara ynelik beklentilerini keser, dolay s yla reayalar n n onlardan nefret etmelerine neden olur. Korkakl(k: Kt huylardan biri de korkakl kt r. Korkakl k, korkulu durumlar kar ! s nda deh!ete d!p pani$e kap lmak, ak betinden korkulan ve sonundan emin olunmayan durumlar gere$inden fazla byterek n al nmaz bir endi !eye korkuya kap lmakt r.

Bu huy btn insanlar iin ktdr. zellikle.. Krallar n, liderlerin, askerlerin ve sava ! lar n korkak olmalar ise ok daha irkin ve daha zararl d r. K(skanl(k: Bir di$er kt huy da k skanl kt r. K skanl k, bir insan n ba!kas nda grd$ iyi bir zellikten, faziletten ac duymas ve bu ba!kas nda bulunan iyili $i, fazileti yok etmeye al !mas demektir. Bu huy ok ktdr ve her insan iin irkindir. Panik, feryat etmek: Her hangi bir zorluk kar! s nda hemen pani $e kap l p feryad basmak da irkin bir huydur. Bu huy, hafiflik ve korkakl $ n kar ! m ndan ibarettir. )nsan zorluktan kurtar c ve fayda sa$lay c olmad $ zamanlar irkindir. Ancak.. nemli bir zorluk an nda, hile olarak ba! vurulursa, ya da yard m etme gcne sahip birini yard ma a$ rmaya ynelik olursa, yahut bir deste$in gelmesini sa$lamaya dnk olursa ve de ancak birinin yard m yla bu zorluktan kurtulmak mmkn ise byle bir durumda feryat etmek irkin say l-mad $ gibi kusur da de$ildir. Himmetin Azl()(: )nsan n himmetinin kk olmas da ktdr. Bu, yksek mertebeler talep etmekten aciz olman n, amalara ula!ma emelinin yetersiz olmas n n, sahip olunan basit erdemleri ok grmenin, az c k ba$ ! byk kabul etmenin, bununla oyalan p al !kanl k haline getirmenin, i !lerin vasat ve kklerinden ho!nut olman n ifadesidir. Bu huy herkes iin irkindir. zellikle krallarda, lider olan kimselerde ok daha irkindir. Himmeti kk olan biri krall $a lay k de$ildir. Zorbal(k: Zorbal k da kt huydur. Zorbal k, her i!te dengeli davran ! n d ! na kmak, ifrat ve tefrite kamak, mal makul ve me!ru yollar n d ! nda zor kullanarak almak, gerekli olmayan haklar talep etmek, i !leri yeri ve zaman olmadan ve de gerekli lye ve !ekle riayet etmeden yapmak demektir. Keramet: Baz huylar kimi insanlarda erdem say l rken kimisinde de rezillik say l r.. Bunlardan biri olan keramet, sayg nl k sevgisidir. Bu, bir insan n sayg grmekten, ululanmaktan, a $ rlanmaktan, vlmekten ve gzellikle an lmaktan ho!lanmas demektir. Kklerde ve ocuklarda bu huy gzeldir, vlendir. Sayg grme sevgisi, onlar erdemli i !ler yapmaya te!vik eder. nk kkler ve ocuklar i !ledikleri bir faziletten dolay vldklerinde bu, onlar daha ok faziletli i !ler yapmaya sevk eder. Ancak yeti !kin fazilet sahipleri a s ndan byle bir huy kusurdur. nk bir insan, kendisinden beklenmeyen, hatta garipsenen bir fazilet i !ledi$i zaman vlr. Ki!i e$er fazilet ehli ise; byle bir vg ve sayg dan dolay sevinmemesi gerekir. nk bu, i !ledi$i faziletin, venlerce garipsendi $i-ni ifade eder. Ayr ca ikram ve sayg ki!inin hakketti$inden fazla olursa, bu dalkavukluk, ya $c l k say l r. Dalkavukluktan memnun olmak ise vlen bir huy de $ildir. nk dalkavukluk bir tr aldatmad r. Ss d!knl$ de yledir. Gzel giysilere, gzel bineklere, aletlere, hizmeti ve yard mc lara sahip olma ve bunlar sergileme iste$i; sse d!kn olman n belirtileridir.

Bu davran ! krallar, ileri gelenler, kk ocuklar, zengin, kibar insanlar ve kad nlar iin gzeldir. Rahipler, !eyhler, ilim ehli, zellikle hatipler, vaizler, din reisleri iin sslenmek, tasannu yapmak irkindir. Bu gibi insanlar n k ldan retilmi !, kaba elbiseler giymeleri, yaya ve yal n ayak yrmeleri Kiliselerinden ve Havralar ndan ayr lmamalar , nimetlerden ho !nut olmamalar gerekir. vme, vlme ve vlen ki#inin te#ekkr etmesi: Bunlardan bir di $er huy da vme ve vlmedir. )nsan n bir mecliste ve toplant da kendisini ven birine te !ekkr etmesi ve dllendirmesi:Bu davran ! krallar ve liderler iin gzeldir. Bu, insanlar onlar vmeye te!vik eder, vlen kimse de gzel bir nam b rak r ve zaman durduka bu gzel nam devam eder. Krallar n ve liderlerin faziletlerinden biri de gzel bir isim ve nam b rakmalar d r. Ancak yzlerine kar! vlmeyi sevmeleri gzel de $ildir, bu dalkavuklu$a girer. Dalkavuklu$u sevmekse irkin bir davran !t r. nk dalkavukluk bir tr aldatmad r. Ancak isimlerinin ve vglerinin yay lmas n , insanlar n bununla me!gul olmas n ve gzel namlar n n kendilerinden sonra baki kalmas n istemeleri vlen bir davran !t r. O halde krallar n kendilerini venleri dllendirmeleri gzeldir. Onlar bundan al koymalar ise hem kt hem de zararl d r. Byle davranmalar insanlar onlar yermeye sevk eder. Yerilmeleri de zaman boyunca devam eder. Yani geride kt bir nam b rakm ! olurlar. Dolay s yla bu krallar ve liderler iin kt bir durumdur. Kk insanlar n veni dllendirmeyi sevmeleri ise vlen bir davran !t r. nk alak bir insan vld $ zaman aldat lm ! olur. Ona d Yi verirse, bu sefer ondan bu dl ald $ na inan r. )nsanlar n byk o$unlu$u kendilerinde olmayan bir !eyden dolay vldkleri zaman, derhal ven kimseye dl verirler. Bylece bir !eyi ait olmad $ yere koymu! olurlar. Oysa bu !eyi zay flara ve miskinlere vermi ! olsalard bu kendileri iin daha gzel ve daha yararl olurdu. Zhd: Bu huylardan biri de zhddr. Zhd, mala, e !yaya, mal biriktirmeye, giysiye kar! iste$in azl $ , hayatta kalmay sa$layacak kadar na kanaat getirmek, dnyay , gzelliklerini ve lezzetlerini kmsemek, yksek mertebelere ula !ma arzusundan uzak olmak demektir. Gerekten bu, gzel bir huydur. Ancak.. Alimler, rahipler, din reisleri, hatipler, vaizler, insanlar ahireti ve lmden sonraki ebedi hayat arzulamaya te!vik edenler iin ok daha gzeldir. Oysa.. Krallar ve ileri gelenler iin gzel bir davran ! de$ildir ve onlara yara!maz. nk saltanat zhdle belirginle !ince eksik grnr. Bir saltanat ancak mal, k ymetli e!ya toplamak, biriktirmekle tamamlan r. Aksi takdirde mlk erir ve do $ru siyaset yolundan ayr lan eksik krallardan say l rlar. Bu sayd(klar(m(z, btn insanlarda bulunan "huy" dedi )imiz ahlak( meydana getiren unsurlard(r.

Bunlardan vlenleri, erdem say (lanlard(r. Ancak.. Bir kimsede bu iyi huylar(n tmnn birden bulunmas( ender grlr. Yerilenleri ise; kusur ve ay (p say(lanlard(r. Bir insan n bunlar n tmnden uzak olmas , kendisinde hibir olumsuzlu $un ve kt hasletin bulunmamas da az rastlan r bir durumdur. Nefsini e$itmeyen, terbiye etmeyen, nefsini kontrol etmeye al !mayan, onun kusurlar n ara!t r p edeplendirmeyen kimse, bir ok ay ptan hali olamaz. Bir kimsenin bunlardan kurtulabilmesi iin; ncelikle bunlar n fark nda olmas gerekir. Durum bizim anlatt $ m z gibi oldu$una gre.. )nsan iin uygun olan ; kendi ahlak n denetlemesi, ara!t rmas d r. Kusurlar n , ay plar n d!nmesi, onlar slah etmeye, dzeltmeye al !mas d r. Olumsuzluklar kendinden uzakla!t r p vlen stn, gzel ahlak aramas d r. Kendini gzel ahlak edinmeye, gzel ahlak al !kanl k haline getirmeye, onunla ahlaklanmaya al !mas d r. nk.. )nsanlar aras ndaki stnlk unsuru gerekte faziletlerdir. Yoksa cahillerin sand $ gibi, insanlar halleri, mallar , birikimlerinin, de$erli e!yalar n n oklu$u itibariyle birbirlerinden stn olmazlar, OLAMAZLAR. Malesef insanlar n byk o$unlu$u birikimleri, mallar , sahip olduklar ara gereleriyle vnrler. Her zaman zenginlere ve hali vakti yerinde olanlara sayg gsterirler. Aralar nda mertebeleri mal oklu $una gre belirlerler. Birinin mal ile kazand $ makam nemserler. Oysa.. Mal n oklu$u insanlar aras nda gerek anlamda bir stnlk vesilesi de $ildir. Mallar olanlar n, grnrde ba !ka insanlar taraf ndan stn say lmalar sz konusu olsa da, mallar n n oklu$u ile nefisleri ba!ka insanlar n nefislerinden stn olmaz. Sefih, cahil ve irkef birisi, byk bir servete sahip olmakla hikmetli, derin ilim sahibi zay f ve yoksul birinden daha stn ve faziletli de $ildir. Aksine mal n n oklu$uyla sadece ona muhta de $ildir. Ama fazilette bir insan n bir ba!kas ndan stn olmas ; ancak erdemlerinin daha fazla olmas yla mmkndr. 'ayet bir insan gzel ahlak n n ve iyi al !kanl klar n n yan s ra zenginlik ve servete de sahip olursa, mrme andolsun ki, erdemli ama muhta insandan daha gzel bir halde olur. nk.. Mal ve servet de insan iin mutluluk kayna $ d r, zellikle erdemli, adil, iffetli, mal n yerli yerinde kullanan, mali ykmllklerini yerine getirip hak sahiplerine infak eden, bu mal kullanarak ara!t r lmas gereken !eyleri ara!t ran, d!knlere yard m eden, ki !iden ayr lmas gereken, insan n halk n nazarmdaki de $erini d!ren huylarda srar etmeyen, avam ve ileri gelenleri e !it gren biri olursa... Yukardaki durumun aksine bir insan, mal yla reis olursa, onu byten, ycelten mal d r, kendisi de$ildir. Bu mal tkenirse, art k kendisini yceltecek bir !eyi kalmaz. Oysa..

Nefsi erdemli ve ahlak ar nm ! kimsede durum yle de $ildir. Bir insan n reisli$i faziletinden gelir. Faziletler ise; insan ya!ad ka onunla birlikte olurlar. Ayr ca bu tip kimselerin lezzet ald $ !eylerin o$u d !tan !eyler de$ildir. Nefsini idare etmeyi arzu eden, ahlak n ar nd rmay ye$leyen insan, kt bir ahlak n fark na vard $ zaman, onu kendisinde de bulur ve ondan ka nmaya al ! r. Bundan uzakla!mak ilk anda zor olabilir.. Bazen de bundan tamamen kurtulmas gerekle!meyebilir. Tabiat kendisine boyun e$meyebilir. Yine bu insan gzel bir ahlak n fark na var r da bunu kendisinde bulamayabilir. Bu takdirde ona sahip olmay istedi$i halde al !kanl klar ndan kurtulamad $ iin maksad na ula!mayabilir. )!te bu yzden vgye de $er bir hayat tarz arzu edenler iin bir e$itim yolu belirlememiz, o yolu takip etmelerini sa $lamam z gerekir. Ta ki gzel ahlaklar al !kanl k haline getirme ile ilgili muratlar n gerekle!tir-sinler, onlar kal c bir huy haline getirsinler. Kt ahlaktan ka ns nlar, ondan ar ns nlar. Bunun iin diyoruz ki:

AHLAK ED NMEN N GZEL AHLAKI ALI&KANLIK HAL NE GET RMEN N YOLU

Bundan nce demi !tik ki: - )nsanlar n ahlaklar n n, huylar n n farkl olmas , nefsin kuvvetinin, !ehvani, gazap ve nefs- nat ka gcnn herkeste farkl zellikte olmas ndan kaynaklan r. Ahlak n z.. 'ehvani ve gazap gcnn boyun e $diril-mesidir. Nefs-i nat kan n al !kanl klar n n ayr !t r larak bunlardan vgye de $er olanlarla amel edilmesidir. Gzel al !kanl klar edinme ve irkin al !kanl klardan uzakla!man n a!amal yolu ise; szn etti $imiz bu iki gc a!amal olarak uyumlu hale getirmektir. 'imdi s ras yla bunlara boyun e $dirmenin yolunu a klayal m..

&EHVAN NEFS EZ P BOYUN E,D RMEN N YOLU

'ehvani nefsi ezmenin yolu, insan n, !ehvetinin ayakland $ , lezzet almaya yneldi $i, kabard $ s rada, !ehvetini uysalla!t r p boyun e$dirmek istedi $ini hat rlamas ve nefsini yneldi$i baya$ !ehevi lezzetlerden gzel lezzetlere yneltmesidir. nk.. 'ehvetin ynelebilece $i gzel lezzetler de ayn trdendir ve !ehveti yat !t rmada etkilidir.

Ki!i bununla yetinmek durumundad r. Yani bunu yapt $ zaman; nce !ehveti k r l r. Sonra bu fiile ili !kin gerekeler bulur ve !ehvetine yat !t r c vaatlerde bulunur. 'ehvet, bu davran !la yat ! rsa ne ala. Aksi sz konusu oldu $u olursa ki!i fiili gzel ynden yeniden i !ler. Bunu yaparsa ve bu fiili tekrarlarsa o vakit nefis isteklerinden vazgeer. Bu duruma devam ederse nefis de bu al !kanl $a al ! r. Ondan ba!kas n ise garipser. 'ehvani nefsini ezmek isteyen kimsenin zahitlerle, rahiplerle, kendilerini ibadete verenlerle, takva ehliyle ve vaizlerle oka oturup kalkmas gerekir. Reislerle ve ilim ehliyle oturmak onur vericidir. nk reisler, zellikle din liderleri iffetiyle tan nan kimselere sayg gsterirler, gnahkar ve ahlaks z kimseleri ise sularlar. )nsan n bu meclislere devam etmesi onu sak nmaya, yzszlk etmemeye ve sz konusu reislere kar! gzel davran !lar sergilemeye zorlar. Ki onu sulamasmlar, azarlamas nlar. Ve toplant larda sayg gsterilen bir mertebeye yerle !tirsinler. Ayr ca ahlak ve siyaset kitaplar n incelemesi, zahitlerin, rahiplerin, kendilerini ibadete verenlerin, takva ehlinin menk belerini okumas gerekir. Ars zlar n ve rezillerin, pervas zca gnah i !leyenlerin, ok !aka yap p e$lenenlerin meclislerinden de uzak durmas gerekir. En ok da sarho! olmaktan ka nmas gerekir. nk !arap iip sarho! oldu$unda !ehvani nefsi kabar r, onu gnah i !lemeye, irkin hayas zl klara, bunlar a ka anlatmaya sevkeder. nsan irkin #eylerden ancak ak (l ve temyiz gcyle korunabilir. )nsan sarho! oldu$u zaman, kendisini irkinliklerden koruyan z rh n yitirmi! olur. Ay kken ka nd $ hibir !eyi i!lemekten sak nmaz. )ffetli olmak isteyen kimsenin ba ! vuraca$ en iyi yol, !arap imeyi bir kerede terk etmesidir. E$er bu mmkn olam yorsa, ok az ve de gizlice imelidir. Yahut de $er vermedi $i kimselerle beraber imelidir. A ktan !arap iip sarho! olanlar n, sonras nda utanmazl k edenlerin meclislerinden uzak durmal d r. Bu meclislere kat l p az !arap iti$inde bunun kendisine zarar vermeyece $ini sanmamal d r. Byle sanmas hata olur. )ki meclislerine kat lan bir kimse, az ime hususunda nefsine sz geiremez. Bilakis iki meclisine kat ld $ nda, son derece iffetli biri de olsa, ikiyi terk etmi ! de olsa, takvaya sar lm ! da olsa !ehveti onu sz konusu meclisin ehline benzemeye zorlar. Nefsi, daha fazlas n i!leme hususunda onu ikna eder. Bylece gizlenme ve korunma sonras nda perdeyi y rt p gnaha dalar. 'u halde iffetli olmak isteyenin en belirleyici zelli $i !arap meclislerine kat lmamas , !arap lara kar !mamas , onlarla ok oturup kalkmamas d r. 'ehvani nefsini ezmek isteyen kimsenin mzik dinlemeyi azaltmas , zellikle kad nlar , onlardan da ekici, etkileyici makamlarla !ark syleyen genleri dinlememesi gerekir. nk mzik, !ehveti uyand rma hususunda gl bir etkiye sahiptir. zellikle dinlenen mzik ba!tan kar c , gnah $retici ve de dikkatleri ekici olursa. Mzikten bir ok olay kaynaklan r. Bazen insan mzik dinleme iste $ini btnyle ortadan kald rmayabilir. 'ehvetini bast rmaya niyetlenen kimsenin bu tr mzikten uzak durmas , e$er bundan kamam yorsa, mzi $i btnyle terk etme hususunda nefsine sz geiremiyorsa, o zaman sadece erkekleri dinlemesi ve de ekici, !ehevi duygular kabart c olmayan

mzikleri dinlemesi gerekir. Bunu da azaltmak iffetli bir hayat ya !amak isteyen kimse iin daha iyi ve daha koruyucudur. Yeme$e gelince.. Yemekten maksad n, al k ac s n dindirerek doymak oldu $unu bilmek gerekir. Yeme$in iyisi de kts de doyurucudur. Gzel yemekler yemek iin fazla abartman n pek bir fark yoktur. En iyisi btn yemeklerde vasat bir yolu izlemektir. Yiyeceklerin insan n bymesini sa$layan, al !t $ !eylerden olmas gerekir. Yemek d!knl$ ve oburluk kt ahlaklardan olsa da kt ahlaklar n en basiti ve en ehvenidir. Yemek d!kn bir kimsenin iine d !t$ utan, !arap ien, zina eden, kad nlarla d!p kalkan, fahi !elerle beraber olan kimsenin iine d !t$ utan kadar de $ildir. Yemek d!knl$ irkinlik bak m ndan daha hafif, daha basittir. Bu huya sahip kimse iin daha hafif de olsa yine de irkindir. K saca !yle dememiz daha do $ru olur: - Yemek d!knl$, oburluk ktdr. Buraya kadar sayd klar m z en irkin, en utan verici davran !lard r. Yemekte tedrici olarak orta yolu al !kanl k edinmenin yolu ise !udur: Yemek d!kn kimsenin i !tah ekici bir yiyecek grd$ zaman, o yiyece$in grevini yapabilecek ondan daha az ekici olan ba !ka bir yiyece$e ynelmesidir. ekici bir !ey de$ilse de bu sefer, onun yerine geebilecek ba !ka bir yiyece$e ynelerek nefsini tatmin etmesidir. )!te bylece yemek d !kn olan nefis, ekici yiyeceklerden yava ! yava! vazgeer. ffetli kalmak isteyen kimsenin dikkat etmesi gereken #eyler: )ffetli kalmak isteyen kimsenin her zaman uyan k olmas , gnahkarlar n, yemek d!knlerinin, oburlar n, i$ren karakterlilerin, utan verici !eyleri i!leyenlerin ak betlerini d!nmesi gerekir. Bu onun iin bir uyar ve i!aret olmal d r. O zaman nefsi !ehevi arzulara bu$zeder, iffetlili $e, kanaatkarl $a zlem duyar. )!lemeye gc yetti $i halde irkin hayas zl klardan uzakla!t $ zaman bir sevin duyar ve sergiledi $i fiillerden dolay huzura kavu!ur. Dolay s yla bu !ekilde davran ! n n neticesin de: )nsanlar onun hakk nda iyi kanaate sahip olur, onu vgyle yad ederler. Bu anlatt $ m z, !ehvani nefsi e $itmenin, boyun e $dirmenin ve ezmenin yoludur. Bu.. 'ehvetler ve lezzetlerle ilgili olarak ho !nut olunan, vgye mahzar olan fiilleri al !kanl k haline getirme riyazetini esas alan bir yoldur.

GAZAP NEFS N EZ P BOYUN E,D RMEN N YOLU

Gazap nefsini ezmek, ona boyun e $dirmek isteyen bir insan zellikle ilgisinin byk bir blmn abucak k zan cahil sefihlerin fkeden ld rm ! irkin hallerine ay rmal d r. S k s k onlar gznn nne getirmelidir.. fkelendikleri zamanlar, iyice beyinsizle- !ip has mlar n n zerine deli gibi sald r !lar n , hizmetilerini ve klelerini i !ledikleri sulardan dolay cezaland rd klar an ki halleri zerinde d!ncelerini vakit vakit yo$unla!t rmal d r. 'phesiz sefih cahillerin bu halini ara s ra da olsa bir kimse gzlerinin nne getirdi $i zaman ok i $ren bir manzara grecektir. Hizmeti ve klelerinin su i !lemelerinden, karde !lerinin ve sevenlerinin bir kusurda bulunmalar ndan dolay fkelendikleri s radaki deh!etli manzaralar n , hatta btn diyalog ve muamelelerini d!nd$nde, o zaman cahil ahmaklar irkin gsteren !eyin ne oldu$unu daha da iyi anlayacakt r. Bylece kabaran ve kendisini de harekete geiren fkesi dinecek, svmek ve dvmek suretiyle sald rmak niyetinden vazgeecektir. Bunu ba !lang ta tamamen yapamazsa, git gide en aza indirecektir. Asl nda bu kadar bile insana fkelenmenin, gazablann anm irkinli$ini gstermeye yeter. Gazap nefsini ezmek isteyen insan, kendisine eziyet eden ve ya kendisine kar ! su i!leyen birine fkelendi $inde, su i !leyenin kendisi olmas ihtimalini d!nsn!.. Byle bir durumda kendisine i !ledi$i bu sutan dolay ne laz m geldi$ini tasavvur etsin? )!te.. Bunu yapt $ zaman suu rtbas etmenin ya da verilen eziyeti diyetle gidermenin ok daha kolay oldu $unu anlayacakt r. Bu kanaate sahip oldu $unda da; suluya ve eziyet edene verece $i kar! l k bu kanaatine gre belirginle !ecektir. Dolay s yla intikam almada a! r ya gitmeyece$i gibi, fkelendi $inde de irkin bir cinnet haline brnmeyecektir. Bunu srekli yapt $ nda, byle davranmay kendine itiyat edindi$inde, bu arada cahil beyinsizlerin kusurlar n ara!t rd $ nda, fke an nda, bu kimsenin gazap nefsini k r p boyun e$dirmesi uzak bir ihtimal de $ildir. Bunu bir sre devam ettirdi $inde ise bu, art k bir ahlaka ve al !kanl $a dn!r. Gazap nefsine boyun e $dirmek isteyen kimsenin silah ta ! maktan, kavga olan yerlerden, fitne blgelerinden, ktlerin meclislerinden, ahmak beyinsizlerin arkada !l $ ndan, beki ve polislerle ha !ir ne!ir olmaktan uzak durmas gerekir. nk.. Bu gibi yerler kalbi kat la!t r r, ac mas z-la!t r r. 'efkat ve rahmet duygusunu kalpten sker kar r. Bunun neticesinde gazap nefsi kat la! r. Gazap nefsine boyun e $dirmek ve sakinle!tirmek isteyen kimse, ilim ehliyle, vakar sahibi a$ rba!l kimselerle, ya!l larla, liderlerle, erdemli !ahsiyetlerle, ok az fkelenen, buna kar! l k ok sab rl , vakarl ve halim kimselerle oturup kalkmal d r. Ayr ca sarho! edici ikiden uzakla !mas !artt r. nk.. Sarho!luk, !ehvani nefisten ok gazap nefsini galeyana getirir.

Hatta bazen bir anda arbede kmas na neden olur. Sarho ! olan kimse, asl nda samimiyetle ba$l oldu$u ve sevdi $i sofra arkada!lar na sald r r, onlar a!a$ lar, onlara sver. Namuslar na dil uzat r. Ki!inin nceki sevgi ve !efkati ile sald rmas ve svp saymas aras nda ikinin iilip sarho!lu$un belirtilerini gstermesi kadar bir zaman vard r. )ki, insan bu !ekilde ters yz eder. Sarho!luk, fke gcn ve fke sylemini harekete geirir. )!te bu sebebden gazap nefsini sakinle !tirmek isteyen kimsenin; sarho !luk veren ikilerden uzak durmas !artt r. 'ayet !arab tamamen terk etmek mmkn ise, bu, hem gazap nefsini hem !ehvani nefsi ezmenin en iyi yoludur. Gazap gcne ve !ehvet gcne boyun e $dirmek isteyen bir kimse, yapt $ her i!te d!nceyi kullanmal d r. Bir i! zerinde iyice d !nmeden onu yapmaya kalkmamal d r. D!nceyi ve zerinde tefekkr edilmi ! gr! al !kanl $ , adeti haline getirmelidir. Tefekkre dayanan gr ! ve iyi bir d!nce, ahmakl $ , beyinsizli$i, abuk fkelenmeyi, !ehevi arzular n pe!ine d!meyi, lezzetlerin ard s ra gitmeyi ona irkin gstereceklerdir. Bunlar irkin grnce de do$al olarak ka nacakt r, tefekkr esasl gr!n ve fikrin gerektirdi$i eylemlere ynelecektir. 'ayet bu istenenleri yapt ktan sonra yine de tamamen sakmam yorsa, mutlaka bunun onun zerinde bir etkisi olacakt r. Bylece ba!lamak istedi $i bu tr fiiller gittike s n rl olacakt r. Ahlak ar nd rmaya, !ehvani ve gazap nefislerinin kontrol alt na al nmas na ili!kin emrin z, nefs- nat ka'y1 (ak l gcn) takviye etmektir. nsan(n hayat(ndaki btn i#lerin ynetimi bu g "nefs-i nat (ka AKIL" sayesinde olur.

NEFS-I NATIKA "KONU&AN NEFS , AKL'I" GLEND RMEN N YOLU

Nefs- Nat ka (ak l) glendi $i, ki!inin !ahsiyetinde belirleyici bir konum kazand $ zaman, bununla di $er iki gcn idare etmesi de mmkn olur. Nefsini her trl irkinlikten al koyar ve her zaman gzel ahlaka uyar. Ki!inin nefs- nat kas gl de$ilse, ezik ve silik olursa, bu takdirde ki !inin yapmas gereken ilk i !, ahlak n do$ru yne kanalize etmek iin bu gcn e $itimle glendirmesidir. Bu gcn, yani nefs- nat kan n glendirilmesi de ancak akli ilimlerle olur. )nsan akli ilimleri inceledi $inde, iyice ara!t rd $ nda, ahlak ve siyaset kitaplar n okudu$unda ve bunu srekli hale getirdi $inde nefsi uyan r, kendine gelir, uyu!uklu$undan silkinir, erdemlerinin fark na var r, rezilliklerinden yz evirir.

nk.. Ak l gc dedi $imiz nefs- nat ka, erdem ve iyiliklerin yok oldu $u, rezilliklerin bnyeyi istila etti $i durumlarda zay flar, silikle!ir. Ama.. Nefis, erdemlerle bezendi $i, edep edindi $i zaman gafletinden uyan r, sarho!lu$undan ay k r, zay fl $ ndan sonra glenir. Bu nefsin erdemleri; akli ilimlerdir, zellikle byk bir titizlikle ara !t r lm ! olanlar .. Bir insan, akli ilimleri $renmeye ba!lad $ zaman s ras yla.. Nefsi !ereflenir, Himmeti ycelir, D!ncesi kuvvetlenir, Nefsine kar! g kazan r, Nihayetinde de.. Gzel ahlaka kavu !ur. Nefsini slah edecek gce sahip olur, Do$as , mizac kendisine boyun e$er, Nefsini ar nd rmas kolayla! r, Gazap ve !ehvet nefsi kendisine boyun e $meye ba!lar.. Dolay s yla da bu iki nefsini ezmesi ve boyun e $dirmesi kendisine kolayla! r. O halde.. Ahlak n ynetip gzelli $e yneltmek isteyen ki !inin ncelikle yapmas gereken !ey, ahlak ve siyaset kitaplar n incelemesidir. Sonra da.. Hakikat ilimleri zerinde yo$unla!mas gerekir. nk.. Nefsin gelebilece)i en #erefli dzey; e#yan(n hakikatini idrak etmesi, varl(klar(n mahiyetlerini gzlemleyecek kapasiteye ula #mas(d(r. nsan, nefsi #eref kazan(p, himmeti ycelince, fazilet ehlinin mertebelerine ykselir. Nefs- Nat ka'y slah eden, onu glendiren bir husus da ilim ehliyle oturup kalkmak, onlar n aras na kar !mak, onlar n ahlaklar na ve adetlerine uymakt r. zellikle.. Hakikat ilmine sahip, son derece uyan k ve dikkatli olanlar n, i!lerinde ilimlerinin gerektirdi$i ve ak llar n n ilham etti $i gibi hareket edenlerin yolunu izlemektir. Nefs-( Nat(ka'n(n ahlak(n( ayr(#t(rman(n yolu: Nefs- Nat ka'n n ahlak n ayr !t r p gzel huylar yla amel etme ve irkin huylar n bir kenara atmaya gelince, bu da insan n nefs- nat kas n e$itmesiyle mmkn olur. nk.. Nefs- nat ka hakikat ilimleriyle e$itilip uyand r ld $mda !ereflenir, irkin adetlere tenezzl etmez, irkinliklerle kirlenmeyi kendisine yak !t rmaz. Bu durumda da s ras yla.. Ki!inin irkin olan adetlerden ka nmas kolayla! r.

Bask n karakteri, gzel ahlak ye$lemek, onunla ahlaklanmak olur. Buraya kadar anlatt klar m zdan anla! l yor ki; nefsi terbiye etmenin, evrenin ho !nut oldu$u vgye de $er ahlaklara sahip olmas n n, gzel ahlak al !kanl k haline getirmek iin i!lenmesinin, ahlak n gzel olan na uyman n, yerilmi! ve irkin huylardan ka nman n... !ehvet ve gazap glerine boyun e $dirmenin, onlar ezmenin yolu: Nefs-( Nat(ka'y( (slah edip glendirmek, onu faziletlerle, edeple ve gzelliklerle bezemektir. Siyasetin arac ve riyazetin bine$i budur.

Akli limleri )renme mkan( Olmayan Kimselerin Takip Edece)i Yol

Akli ilimleri $renme ve onlarda derinlik kazanma imkan na sahip olmayan ya da bu hususta zorluk eken kimsenin yapmas gerekenler s ras yla !unlard r: Btn abas n d!nme melekesini duyarl la!t rma.. Nefisle mcadele etme, Nefsin irkin al !kanl klar ile gzel al !kanl klar n birbirinden ay rma, Sonra da.. Bunlardan hangisinin kendisine daha uygun, daha faydal , sonucu daha vgye de$er ve daha kal c oldu$u hususunda boyun e $-dirmelidir. Zira.. Bir insan nefsini tasdik eder, !ehvetini ve lezzetlerini ciddiye al rsa, alaca$ lezzet sadece o an iin geerlidir. O andan sonra bu lezzetin izi kalmaz. Sonra bundan hibir fayda da grmez. Buna kar! l k bu irkinli$in utanc ve i$renli$i de her zaman devam eder. )nsanlar aras nda dilden dile anlat l r. Ay plan r, irkinli$inden dolay a!a$ lan r, lanetle an l r. 'iddetli fke, derhal intikam almaya kalkma, svme, irkefle !me de yledir. nk fkenin !iddeti dindi $inde, kabarmas skunete dnd $nde, insan yapt $ n d!nmeye ba!lar. O zaman yapt $ n n irkin oldu$unu anlar. Byle bir !eyi yapman n gerekli olmad $ gibi faydal da olmad $ n kavrar. fke an nda i!ledi$i !eyler, her zaman nitelendi $i bir nak sa damgas olarak aln na yap !t r l r ve bir utan olarak svlmesinin vesilesi k l n r. Bazen insan fke an nda cinayet de i !ler. Bundan dolay cezaland r l r ve terbiye edilmek durumunda kal r. Sonra insan nefs- nat kan n al !kanl klar ndan irkin olanlar n n da yararl ve i!lemeye de$er olmad klar n anlar. nk.. K skanl k, kin, hainlik gibi huylar insana hibir fayda sa $lamazlar. E$er insan hainlikten ve ktlkten fayda sa $l yorsa, bu, en i $ren faydad r. Kald ki fayda olarak alg lad $ !ey asl nda kendisine zararl d r. nk.. Ktlk eden, bununla bilinen bir insana kar ! insanlar nlem almaya ba !larlar, ona eziyet etmeye haz rlan r, ona zarar vermeye yeltenirler. Ondan sak n r ve ka n rlar. Ona yarar dokundurmaktan imtina ederler. )yiliklerin ona ynelmesine engel olurlar. Bunun iin

aba sarf ederler. Bu nitelikte olan bir insan n hali ne kadar ktdr!.. )nsanlarla ili !kilerinde ktlk ve irkefi esas alan kimse en kt haldeki kimsedir. Ktl$nn ona verdi $i zarar, ona sa$lad $ faydadan ok daha fazlad r. )nsan nefsini hesaba ekti $i, fikrini geni! kapsaml olarak al !t rd $ , ay rt etme (temyiz) melekesini kulland $ zaman, kt ahlak n kendine verdi $i zararlar n sa$lad $ faydalardan ok daha fazla oldu $unu, ayr ca fayda olarak nitelendirilen !eylerin gerekte fayda olmad klar n , ok basit !eyler olup hibir kal c l klar ve sreklilikleri olmad $ n bilir. Fayda olarak nitelendirilen bu basit !ey, u$ran lan byk zarar , her zaman ta! nacak utanc kar! lamaz. 'unu da bilir: Ktlk ve hainlik, ktl $ insan n zerine eker. )nsanlar ondan ka rt r, rktr. )!te bir kimse.. Bu ara!t rmas n srdrr ve artt r rsa, gzel ahlaka tabi olma hususunda nefsine g vermi! olur. Ktlklerini ve irkinliklerini atmas da kolayla! r. Hay r ve do$ruluk ona hakim olur, ay plardan ve utanlardan ar n r. Bunu srekli hale getirdi $inde ise.. ok gemeden ahlak dzelir, Yolu gzelle!ir, Grnts berrakla ! r, Fazilet ehlinin mertebesine kar, irkinlik ve noksanl k ehlinden ay rt edilir. Ahlak(n( gzel bir yne kanalize etmek isteyen kimsenin amac (: Her faziletin zirvesine, en son derecesine varmak olmal (d(r. Ve.. Zirveden, yani en son dereceden a #a)(-s(yla yetinmemelidir. Ancak en yksek dereceye raz( olmal(d(r. Bunu ama edinirse, erdemlerde en yksek mertebeye varmasa da ortada bir yer edinir, ho#nut olunan bir mertebeye var(r. Ama.. )!in ba! ndan itibaren orta mertebeyle yetinirse, buna da ula !amamaktan emin olamaz. O zaman da en a !a$ mertebelerde kal r. Maksad n gerekle!tiremedi$i gibi hibir zaman tamamlanmay umamaz. )!te bu anlatt klar m z gzel ahlak edinmenin yolu, btn vlen al !kanl klara a!amal olarak sahip olman n yntemidir. )nsan nefsini buna ba$l hale getirdi $inde ve bu yolu ve yntemi oka gzetti $inde, onu al !kanl k haline getirdi$inde, faziletler onun karakteri, gzellikler onun ahlak ve tabiat olurlar.

KAM L NSANIN VASIFLARI KEMALATA ERMEK N ZLED , YOL

Bu blmde btn gzel huylar zerinde toplayan tam "kamil" insan n vas flar n ve taml $a "kemalata" ermek iin izledi $i yolu k saca anlatmak iin ncelikle diyoruz ki: Taml()a "kemale" eren insan; hibir fazileti ka (rmayan ve hibir rezilli )e ilgi duymayan kimsedir. Ancak.. ok az insan bu s n ra ula!abilir. )nsan bu s n ra vard $ zaman, insanlardan ok meleklere benzer. Oysa insan n bir ok kusuru vard r, onu ve tabiat n bir ok ktlk istila eder. Nefsini btn ay p ve noksanl klardan kurtaracak ve btn fazilet ve iyilikler taraf ndan ku!at lacak !ekilde bu ktlklerden kurtulan ok az insan vard r. Ancak bu tamaml k "kemal" -ula! lmas olduka zor ve uzak da olsa -mmkndr. Bu, insan n ula!aca$ son hedef, varaca $ en son noktad r. nsan samimi bir niyet ve azimetle harekete geip al (#ma ve aban(n hakk(n( verdi)inde, varl()(n(n amac( k(l(nan bu son noktaya varmay(, nefsinin ycelece )i bu mertebeye ula#may( hakkeder.

TAM NSANIN VASIFLARININ TAFS LATI

Bir insan n tam "kamil" olmas iin ilk nce ahlak n iyice kontrol etmesi yani z ele!tirisini drste yapmas gerekir. Bundan sonra da.. Btn ay plar kar! s nda son derece uyan k olmal d r.. Her trl noksanl $ n kendisine sirayet etmesinden sak nmal d r. Her fazileti i !lemeli, gayeye ermek iin al !mal d r. Kemal suretine a! k olmal d r. Gzel ahlaktan lezzet almal d r. Kt al !kanl klar kar! s nda uyan k bulunmal d r. Nefsini ar nd rmaya nem vermelidir. Sahip oldu$u erdemleri ok grmemelidir. )!ledi$i en kk bir rezilli $i dahi byk grmelidir. Yksek rtbeleri kmsemeli, en yukar hedefleri dahi az msamal d r. Tamaml $m !u anda bulundu $u yerin tesinde oldu $unu d!nmelidir. Kemalin en eksik niteli$i oldu$unu d!nerek daha mkemmel olmaya al !mal d r.

NSANI KEMAL MERTEBES NE ULA&TIRAN KEMAL N MUHAFAZA ETMES N SA,LAYAN YOL

)nsan tamaml k "kemal" mertebesine ula !t ran, kemalini muhafaza etmesini sa $layan yola gelince.. Bu yol, insan n btn dikkatini hakikat ilimleri zerinde yo $unla!t rmas n gerektirir. Bu yol da insan(n amac(: Mevcut varl klar n mahiyetlerini ihata etmek, )llet ve sebeplerini ke !fetmek, Varolu! amalar n ara!t rmak olmal d r. Bilgi itibariyle hibir hedefte durmamal d r. Mutlaka gzn bu hedefin tesine dik-melidir. Bu yol da insan(n #iar(: Gece gndz ahlak kitaplar n okumak, Siyer kitaplar n ara!t rmak, Siyaset kitaplar n anlamaya al !mak olmal d r. Fazilet ehlinin yap lmas n emrettikleri !eyleri yapmak, Kadim hkemanm i !aret ettikleri davran !lar al !kanl k haline getirmek olmal d r. Beyan ve belagat adab ndan da pay sahibi olmas gerekir. Belli oranda fesahat ve hitabet ssyle bezenmesi laz m gelir. Her zaman ilim ve hikmet meclislerinde bulunmas , vakar ve iffet ehliyle ili d !l olmas ka n lmazd r. Bu.. S(radan vatanda#(n, sokaktaki insan(n tamaml()a, mkemmelli)e varmas(n( sa)layan yoldur.

KRALLAR ve RE SLER N GEREKL OLAN DAVRANI&LAR

Kral ve reisler iin gerekli olan davran !lara gelince.. Kral ve reislerin meclis arkada !lar n n, yak n evrelerinin, etraf nda dnp i !lerini gren kimseler, iyilik ve do $rulukla bilinen, tan nan kimseler olmalar !artt r. Edep ve vakar vasf na sahip olmalar , )lim ve hikmette zel bir mertebelerinin olmas , Gerek bir anlay ! ve zekaya haiz bulunmalar gerekir. )lim ehlinin meclislerine yak n durmalar , Onlar ilmi ara!t rmalara te!vik etmeleri, Onlarla oka oturup nsiyet kurmalar laz md r.

)lim ve ilim dallar ile ilgili a klamalar onlar iin bir rahatlama ve lezzet vesilesi olmal d r. Mlkn idaresi ve trenleri, hkemaya dair haberler ve ahlaklar , iyi krallar n haberleri ve al !kanl klar onlar n ilgisini ekmelidir.

KEMALATA ERMEN N YOLUNU ARAYAN K MSEN N YAPMASI GEREKENLER

Tam "kmil" insan n, tamaml $a "kemal-ta" ermenin yolunu arayan insan n ncelikle !ehvetlerini ve lezzetlerini belli bir kanun dairesinde tatmin etmesi, bu hususta itidal izgisini izlemesi, a! r l ktan, ifrattan ka nmas gerekir. Kendisi a s ndan tatmin edilmesi gerekli olan !ehvetlerin ve lezzetlerin kar ! lanmas hususunda; gzel ve iyi kar ! lanan yntemleri, yollar esas almas , nefsini buna ba $l tutmas , tabiat n buna te!vik etmesi, lezzet ehlinden ve onlarla ili d !l olmaktan uzak durmas , ktlk halifelerinden, onlara kar !maktan ka nmas gerekir. Nefsine !ehvetin, lmcl darbeyi kendisine indirecek kadar yak n bir d!man ve kavgay asla b rakmayan, sonuna kadar zarar ve eziyet etmeyi amalayan bir has m oldu$unu hissettirmesi, azg n !ehveti ktlemesi ve de !ifre etmesi, !ehveti d!man bilip kar! s na dikilmesi, ona kar! diren gstermesi, azg nl $ n sonsuza kadar ezmeye al !mas , keskinli$ini her zaman iin kreltmeye al !mas , egemenli $ini y kmas , a!amal bir terbiye yntemiyle kibrini k rmas , boyun e$dirmesi, belli bir tertip dahilinde fevrili $ini dinginle!tirmesi gerekir. )!te.. Bir kimse ancak bunlar yapt $ zaman, art k nefsine hakim olabilir, !ehvetine boyun e$direbilir; iffet karakterini kazanabilir, gzel bir hayat tarz na yak nl k hissedebilir. Ancak.. Yukarda bahs etti $imiz davran !lar n tersine !ehvetinin dizginlerini sal verirse, btn isteklerini yerine getirmesi hususunda msamaha gsterirse, onu idare etmeyi ve gzetmeyi ihmal ederse, nefsi azgmla ! r, kibirlenir. ok gemeden ki !iyi kmser, a!a$ lar, onu gder, ktl $ne olan i !lere yneltir, utan verici durumlara d !rr. Btn bunlar n neticesinde de o ki !i, ta-maml ktan uzakla! r, kemale ermesi midi kalmaz. Tamaml $ isteyen insan n kesinlikle bilmesi gerekir ki; lezzetler, taliplerine ula ! lmas zor, elle tutulmas ihtimali uzak grnd $ srece, amac na ula!mas na imkan yoktur. Bu durum, krallar ve reisler iin hem daha zor hem de daha uzakt r. nk krallar ve reisler lezzetlere ula!mak bak m ndan di $er insanlara gre daha muktedirdirler. )mkanlar daha oktur, gldr. 'ehevi lezzetler onlar n nlerine serilmi !tir. Bu onlar n karakteri ve adetidir. Bu yzden lezzetlerden ayr lmak onlara daha a $ r gelir. Lezzetlerden yz evirmesi neredeyse imkans z gibi bir !eydir. zellikle de kkl$nden beri !ehevi arzular n en st dzeyde ve en geni ! biimde tatmin edildi $i ortamlarda yeti !enler iin.. Ancak krallar n lezzetlere ula!ma gleri daha fazla, lezzet alma imkanlar daha

geni ! olsa da, onlar n himmetleri daha byk, nefisleri daha onurludur. K sacas .. Onlardan biri nefsini insani tamaml k mertebesine yceltti $inde, gerek liderli$i arzu etti$inde, gerek mlkn, insan n zaman ndaki insanlar n en tamam , yak nlar n n ve reayas n n en faziletlisi olmas oldu$unu bilir. Byle olunca !ehevi arzulardan ayr lmak, dnyevi lezzetleri terk etmek ona basit gelir.

CMERTL , N FAYDALARI
Ahlak n iyi yne kanalize etmek, !ehvetlerde itidal yolunu izlemek isteyen bir kimsenin bir kanun edinmesi, yeme ve imesini ve cmertlik hususiyetini bar nd racak !ekilde bu kanuna gre dzenlemesi gerekir. Yani.. Byle bir kimse yaln z ba! na yemeye ve imeye kalkmamal d r. Aksine mal na karde!lerinin ve sevenlerinin ortak olmas n amalamal d r. Bu, s radan insanlar n ve reayan n sokaktaki insanlar n izleyece$i yoldur. Kral ya da reis olursa, o zamanda yeme ve imede yak nlar n ve meclis arkada!lar n etraf na toplamas , arkada!lar n , yard mc lar n a$ rmas , fakir ve miskin ama erdemli kimseleri ara !t r p bulmas , zellikle daha nce tan d $ ya da kendisine daha nce hizmet eden kimseleri davet etmesi, ihtiyalar n gidermesi gerekir. Bu gibi kimselere, yak nlar na ve arkada!lar na yapt $ yard mlardan daha fazlas n sunmay al !kanl k haline getirmesi laz md r. E$er kralsa, liderse sofras nda toplanan, yeme $ine ve iece$ine ortak olan karde!lerine, dostlar na, reayas na nsiyet (dostluk) gstermesi, kendileriyle beraber olmaktan memnun oldu$unu ifade etmesi, kendilerine yemek ve iecek ikram etti $inden, ya da bunu yapacak gce sahip oldu $undan de$il, onlarla beraber oldu $undan dolay mutlu oldu$unu ihsas yani onlara hissettirmesi laz m gelir. Yemek ve iecek sundu$u iin minnet etmekten, ba !a kakmaktan ya da kibirlenmekten nemle ka nmal d r. nk bu ki !iyi alaltan bir davran !t r. )nsanlar so$utur. Byle bir karaktere sahip olanlardan halk uzakla ! r ve o ki !i yaln z kal r. Bir insan n-eti darda bile olsa- buna ok ihtiyac da olsa, yiyece$ini karde!leriyle bl!mesi gzel bir davran !t r. zellikle fakirlerle ve zay flarla bl!mesi iyidir. )nsan n !iddetli ihtiya duymas na ve yerine koyacak ba !ka bir !eyi olmamas na ra$men yiyece$i iece$i hususunda ba !kas n kendisine tercih etmesi bunlardan ok daha gzel bir davran !t r.

DNYA MALI HAKKINDA

Kusursuz bir siyaset gtmek isteyen bir kimsenin mal a!a$ lamas , kmsemesi, mala hakketti$i gzle bakmas laz m gelir. Mal, ancak ba!ka bir !ey iin istenir, kendisi iin bizzat istenmez. nk.. Mal n kendisinin hibir faydas yoktur. Mal ile elde edilen !eylerin yarar vard r.

Buna gre.. Mal, e!itli amalara ula!mak iin kullan lan bir arat r. )!te bu sebebten mal biriktirmenin ve depolaman n faydal oldu$u san lmas n. Bir kimse mal biriktirip h rsla zerine d!t$ zaman, bu mal sahibinin gerekte muhta oldu$u hibir amac n gerekle!tir-mez. Dolay s yla mal, ba!ka bir !ey iin istenir. O halde gr ! isabetli, himmeti yksek bir kimse, mal gerek de$eriyle lmeli, tartmal d r. Mal as l amac iin kazanmal ve amac u$runa harcamal d r. Bununla beraber insan, mal kazanma hususunda gev !eklik gstermemeli, tembellik etmemelidir. Ama.. Mal kazanma hususunda s n rs z bir h rsla ileri de at lmamal d r. Ancak mal kazanmaya da gerekli oldu $u kadar nem vermelidir. nk insan n mal yoksa, onu, muhta oldu $u !ey hususun-da-onda oldu $u iin- kendisinden erdem olarak a!a$ olanlar n nnde e $ilmesine neden olur. Mal n varl $ da insan , erdemlik menzili a!a$ oldu$u halde, kendisinden erdemce yukar da olanlardan msta $ni k lar. )nsan mal biriktirmemeli, yan nda tutmamal d r. Aksine ihtiyalar iin harcamah, as l grevleri iin infak etmelidir. Ancak.. Mal da$ t rken itidal izgisini gzetmek de nemlidir. )sraftan, sa p savurmaktan ka nmak gerekir. zerindeki mal , bir hakk , vermemezlik de etmemek gerekir. Gerekmeyen ve te !ekkrle kar! lanmayan bir alanda da harcama yapmak yanl !t r. Ki!i ihtiyalar n giderdi$i, infak etmesi gereken miktar da$ tt $ , eksi$ini gedi$ini kapatt $ zaman dnp durumuna bakar. E $er mal nda nemli ihtiyalar d ! nda fazla bir !ey kalm !sa, ondan bir pay zorluklar, felaketler iin ay r r. Sonra geri kalan ailesinden, akrabalar ndan, karde!lerinden ve sevdiklerinden ihtiya sahipleri iin ay r r. Ondan bir pay da zay flara, miskinlere ve engelli muhtalara ay r r. )htiyalar ndan ok erdemine ve iyili$ine ihtimam gsterir. nk ihtiyalar onu istemeden byle bir infaka yneltir. Nafile ibadetlerin o $u, ki!i taraf ndan nemsenmedi $i ve kendisini zorunlu hissetmedi$i zaman yerine getirilmez, yerine getirilmesi kolay olmaz. Nefsin zay fl $ ve kt zan insan bundan al koyar. Nefsi i!e kar !masa bile bu sefer fazla nemsemez, gev !eklik gsterir. Bir kimse iyilik ve fazilette gev!eklik gsterdi$i zaman mkemmel ve tam bir insan de$il ancak a!a$ l k bir cimri olur. Asl nda bilinen bir iyili$i yoksa, vas-fedilece$i iyi vas flar bulunmuyorsa insan bile say lmaz. Bu durum btn insanlar iin geerlidir. Krallar ve Reisler: Krallar ve reislere gelince, onlar n bu siyaseti izlemeleri ok daha gereklidir. Buna herkesten ok onlar itina gstermek durumundad rlar. Mal ile ilgili hak ve grevlerin eksiksiz yerine getirmeleri zorunludur. Mal n bir k sm n kendi harcamalar na ve ihtiyalar na, askerlerinin erzak na ve arkada!lar na vermekle ykmldrler, ki bunun da yeterli miktarda olmas gerekir.

)srafa ka lmas ya da eksik olmas do$ru de$ildir. Mal n bir k sm n da kt bir olay kar! s nda kullanmak zere ay rmalar gerekir. Geri kalan ise, kerem ve cmertlik yolunda harcarlar. )yilik yaparlar, hay r i!lerinde kullan rlar. )lim ehline derecelerine gre ba $ !ta bulunurlar. zel mallar ndan onlara maa ! ba$larlar. Kendilerini ilim ve edebiyata verenlere in-fak ederler. Zay flara ve miskinlere yard m ederler. Yabanc lar ara!t r rlar. Zahitlere, kendilerini ibadete verenlere ihtimam gsterirler. Fazla kalan mallar ndan onlara pay ay r rlar. Byk kk herkesi gzetirler. Mallar n n bir k sm n onlar n ihtiyalar iin ay r rlar. nk krallar, reisler reayadan daha fazla kerem sahibidirler. Avamdan ok daha cmert olmalar gerekmektedir. Sevgi gsteren ve yak n duran kimselerle, e $er muhta durumda iseler, mal payla!t rmak ve onlar infakta tercih etmek gzel bir davran !t r. )htiyalar !iddetlendike bu yard m yapmak ok daha gzel olur ve bu davran ! insanlar taraf ndan gzel kar ! lan r. Bir kimse bir karde!ini ya da yak n bir arkada! n grr de ihtiya onu i !lerinden birini slah edememe durumuna getirmi !se, ya da iine d !t$ bir s k nt y savamayacaksa, kendisi de bunu mmkn k lacak miktarda mala sahipse, derhal ona yard m etmeye ko!mal d r ve onun kendisinden istemesine izin vermemelidir. Bu davran ! tan mad $ bir yabanc ya, nceden bir sayg s n ve sevgisini grmedi $i birine kar! yaparsa bu ok daha gzel olur.

FKE HAKKINDA
Kemal sahibi olmay isteyen kimse nefsine ncelikle !unu $retmelidir: fkeli insan hayvanlar ve y(rt(c( canavarlar konumundad (r. O da t(pk( onlar gibi yapt(klar(n( bilerek ya da grerek yapmaz. Kemal sevgisiyle dolan kimse, biriyle tart ! r da bu tart !ma onu hasm na fkelenmesine ve aleyhine szlere sylemeye iterse, !unu d!nmelidir ki, bu haliyle hayvanlar ve y rt c canavarlar konumundad r. O zaman derhal ona kar ! l k vermekten ka ns n, ona misliyle mukabelede bulunmaktan vazgesin. Acaba kpek kendisine havlarsa, kpe $in havlamas na kar! l k vermesi do$ru olur mu? Yine.. Bir hayvan kendisini boynuzlarsa, o hayvana ceza vermesi de iyi bir davran ! say l r m ?.. Say lmaz!.. nk hayvan; yapt $ n bilerek yapmaz, tam tersine bilmeden hareket eder.

Ancak.. Baz ahmaklar kendilerini boynuzlayan, inciten, eziyet eden hayvanlara k zar da k l lar yla onlar drterler. Bu sefer hayvan drtmenin ac s yla ona ifte atar. Ama.. A$ r ba!l vakur adam, bu davran !lardan hibirini gzel kar ! lamaz. Hasm nda hayvanl k belirtilerini sezdi$i zaman, bu sezgi onu gazap nefsini tutmaya sevk eder, dizginlerini s kar. 'ayet bir kimse, ahmakl k eseri olmaks z n kendisine eziyet eder ve bu eziyet onu fkelendirirse, yine de fkelenmekten yz evirir. nk.. fkeli insan ile hayvan aras (nda hibir fark yoktur. Dolay s yla ak ll kimse, d!ncesinin gere$i olarak, kendisine eziyet eden kimseye eziyet etmekten vazgeer. Yani.. Ne fkesini belirtir, ne de ahmaka bir grnt sergiler.

NSANLARI SEVMEK HAKKINDA

Kemal derecesine ula!mak isteyen kimse, nefsini btn insanlar sevmeye, muhabbet beslemeye al !t rmal d r. Onlara ac may , !efkat ve merhamet gstermeyi nefsine $tlemelidir. Btn insanlar ayn soydan gelen bir kabile gibidirler, hepsi birbiri ile nesep ba $ yla ba$l d r. Onlar, insanl k noktas nda birle!irler. )lahi kudret ss hepsinde mevcuttur. Her birinde ayr ayr vard r. O da ak l nefsidir. Zaten.. )nsan bu nefisle insan olmu !tur. )nsan n iki cznn, yani ruh ve bedeninin en !erefli paras ak ld r. )nsan, gerekte ak l nefsinden ibarettir. O btn insanlarda de $i!meyen tek cevherdir. Btn insanlar gerekte birdirler, sadece !ah slar farkl d r. Btn insanlar bir ise ve sevgi de nefsin bir zelli $i ise, o zaman btn insanlar n birbirlerini sevmesi gerekir. Bu, insanlarda ortak bir tabiatt r, tabi ki gazap nefsi bask n kmazsa.. nk.. Gazap nefsi, ki !iye ba!kanl k makam n sevdirir. Bu da onu kibirlenmeye, kendini be$enmeye ve zay f olanlara musallat olmaya, kkleri ezmeye, zenginleri ve faziletlileri k skanmaya iter. Bu zelliklere sahip olanlardan da, d !manl k do$ar.

)nsanlar aras nda bu$z yayg nla! r. )nsan gazap nefsini kontrol ederse, gazap nefsini ak l nefsinin emrine verirse btn insanlar birbirlerini seven karde !ler olurlar. )nsan fikrini kullan rsa, bunun zorunlu oldu $unu grr. )nsanlar ya erdemli ya da noksan olurlar. Erdemlileri erdemlerinden dolay sevmek, noksan olanlara da noksanl klar ndan dolay ac mak gerekir. Kemal derecesini seven insana, btn insanlar sevmek, onlara ac mak, !efkat gstermek yara! r. zellikle krallar ve reisler iin.. Kral reayas n sevmedike, onlara !efkat gstermedike kral olamaz. Kral ve reayas hane reisi ve hane halk mesabesindedirler. Hane reisinin hane halk na bu$zetmesi, onlara ac mamas , onlar n maslahatlar n gzetmemesi ne ktdr! Kemal mertebesini seven, arzulayan kimsenin btn himmeti, btn insanlara iyilik etmek, -mal n n ihtiya fazlas n - onlara in-fak olmal d r. Bu da lmnden sonra iyilikle an lmas n sa$lar. Bu d!ncede olan bir kimse, insanlara ktlk etmekten uzak durmal d r. nk.. Nefsini muhasebe etti $i zaman, yapt $ n n ktlk oldu$unu anlar. Ula!amayaca$ n d!nd$ bir iyilik iin bu ktl$ yapt $ n anlar. Yapt $ n n yanl ! olabilece$i ihtimalini gz nnde bulundurarak vazgeer. Meseleyi bu !ekilde $rendi$i zaman, istedi $i hayr ktlk yolundan ba !ka bir yoldan i!lemeye koyulur. nk ama hay rd r, ktlk etmek de $il. 'ayet ktlk etmesi fke ve kinden kaynaklan yorsa, bilmesi gerekir ki, kini dindi $i zaman, bu ktl $n maksat olmad $ n bilir. Maksad ktlk olmayan byle bir fiil i !lenmeye de mstahak de $ildir. Ktlk fiili irkindir. zellikle.. Erdemleri zerinde toplayan bir kimse iin ok daha ktdr. Ancak yap lan ktl$n bir suun kar! l $ olmas ya da bir caniye k sas uygulanmas !eklinde olmas ba!kad r. O zaman mstahap ve vlen bir fiil olur, hatta ktlk bile say lmaz. nk bu ktlk sadece caniye ili !ir. Ama di$er tm insanlar iin de hay r ve menfaat olur. Benzeri cinayetleri cayd r r. Bylece faydas ok daha fazla olur. )!te bu yzden buna ktlk demek do $ru de$ildir. )nsan hay r i!lemeyi al !kanl k haline getirir, iyili$e s n r, ktlkten kaar, uzak durursa, kt huylardan tiksinmeye ba !lar. Kt huylar serdirler. K skanl k, kindarl k, hainlik, aldat c l k, ko$uculuk ve g ybet ve iftira gibi.. Bu gibi fiilleri i!lemek durumunda kalan ak l sahibi bir kimse d!nd$ zaman, bunlar n kendisine bir fayda sa $lamad $ gibi onu irkinle!tirdi$ini ve s fat n i$renle!tirdi$ini anlar. Ak l sahibi insan, tamaml $ seven, kemal derecesini en byk !eref kabul eden biri

ise, bu gibi huylardan uzak durmal d r. Kemal derecesini seven kimse bilmelidir ki, hibir ay p ve kusur insanlardan gizli kalmaz, ki!i bunlar gizlemek iin istedi $i kadar u$ra!s n, saklayamaz. O halde insanlardan gizleyece $ini, hi kimsenin kendisi gremeyece $ini sanarak irkin fiiller i!lemeye kalkmas n. Kesinlikle !u bilinmelidir: )nsanlar tabiatlar gere$i, ba!kalar n n kusurlar n ara!t rmaya merakl d rlar ve bu kusurlar kullanarak da onlar ay plamaya e$ilimlidirler. Bu insanlar n karakteridir. Oysa.. )nsan tamama "kemalata" ermedi $i srece ay planaca$ bir kusurdan hali olamaz. Dolay s yla ba!kas n n kendisinden daha az kusurlu olmas n ve kendisini ay plamas n hazmedemez. )nsanlar n tmnn noksan olmas ndan, noksanl kta e!itlenmelerinden ho!lan r. )!te bu yzden her zaman insanlar n ay plar n ara!t r r, onlar bu ay plar ndan dolay ele!tirir. Ki insanlar bu ay p hususunda onun kendilerinden daha iyi oldu $unu d!nsnler. O da bunun etkisinde kalarak kendisini yle grr. Kendisinde var olan di $er ay plardan dolay da kendisine bahane bulmu ! olur. Asla unutulmamal d r ki; insan ok u$-ra!sa da hibir ay p insanlardan gizli kalmaz. Bir ok kral ve reis, ay plar n n insanlardan gizli kald $ n , a $a kmad $ n d!nr. Heybetlerinin, glerinin azametinin buna engel oldu $unu san r. Yak nlar ve has adamlar kusurlar ndan birine vak f olsalar da onlar a $a vurmaya cesaret edemeyeceklerini d!nrler. nk krallar n has adamlar ve yak nlar kral n gvenilir adamlar olduklar gibi, onlardan her birinin de gvendi $i bir adam vard r, ona gvenir, s rr n ona aar. Asla hat rdan kar lmamal d r ki.. Kendi s rr n de$ildir. saklamayan bir kimsenin ba!kas n n s rlar n saklamas mmkn

S rlar n n gizli oldu$unu sanan krallar n ay plar n n yay lmas n n yolu budur. Krallar n bu ay plar n n gizli oldu$unu sanmalar n n sebebi, bunlar anlatan birini duymam ! olmalar , kimsenin bu durumu onlara a klamamas d r. Bu yzden ay plar n n gizli oldu$unu san rlar. )nsan ay plar n n gizli kalmad $ n bildi$ine gre, nefsine dnmeli ve bakmal d r: acaba birine ait bildi $i ve gizleyip saklad $ bir ay p var m d r? .. )nsanlar n bir ok ay b n bildi$ini ve insanlar n da bunlar saklamak iin ok abalad klar n , canla ba!la gizlemeye u$ra!t klar n grecektir. Baz lar bu ay plar n hala sakl kald $ n d!nmekte!!!.. Baz lar da gizlendikten sonra a $a kt klar n bilmektedir. Bir kimse, ba!kalar n n bir ok gizli s rr n bildi$ine gre, kendi ay plar n n da gizli kalmad $ n , saklanmad $ n , kendisinin insanlar n ay plar n bilmesinden ok daha fazla insanlar n kendisinin ay plar n bildiklerini anlamas gerekir. O halde kemal mertebesine ula !may isteyen kimse, gizlemeye al !sa da ay plar n n a kta oldu$unu bilmelidir. Ay plar n n oldu$unu bilen biri de tam de $ildir. Tam olman(n yolu da btn ay(plardan ka(nmak, di)er btn hususlarda

erdemlere sar(lmakt(r. Bu mertebe, insan tamaml ()(n son hedefi, be#eri faziletin nihayetidir. Her insan(n bu mertebe ula#mak iin abalamas (, buna varmak iin btn gcn seferber etmesi gerekir. nk.. Tamaml k kendisi "nefs"i iin istenir, noksanl k ise ayniyle ktdr. )nsanlar iinde bu mertebeyi talep etmeyi en ok hakkedenler, bu menzile eri !menin zorluklar na tahamml etmeye en lay k olanlar, krallar, reisler, insanlar n !ereflileri ve yksek mertebelerde olanlar d r. Byk ve !erefli bir kimsenin noksan ve ay pl olmas ne irkindir. 'u halde.. Bir kral n, reisin kemal mertebesine ula !mak hususunda herkesten daha h rsl ve istekli olmas gerekir. )nsanlar n kamili ve faziletlerin tmn zerinde ta ! yan , tabiat itibariyle noksan insanlardan ncedir. O halde tam insan, tabiat itibariyle Reistir. Kral tam, gzel ahlaka sahip, btn iyilikleri ku !att $ zaman tabii olarak krald r. Eksik ise, o zaman zorla kral olmu !tur. Bir kral n, zorla elde edilmeyen, aksine !ahsi !erefle kazan lan, ba!kalar taraf ndan vaz edilmeyen gerek riyaseti arzu etmesi ne gzel. Buna gre kral, himmetini faziletler edinmeye, gzellikleri bezenmeye yneltmelidir. Gzel ahlak n zirvesini talep etmelidir. Gzel ahlak n o$una sahip olmay dahi kmsemelidir ki tmne sahip olsun. Hibir mertebeyi son kabul etmemelidir ki daha fazlas n elde edebilsin. E$er stnde bir mertebe daha bulunan bulundu $u mertebeye raz olursa, hibir zaman tamamhk mertebesine ula !amaz. Zira insanlar iinde tamaml ktan en uzak olan kimse, nefsi iin noksanl $a raz olan kimsedir. Kral kemal istiyorsa, en ba!ta byk himmeti al !kanl k haline getirmek zorundad r. nk byk himmet sahibi olmas btn alakl klar onun gznde kltr ve btn erdemleri gzelle!tirir. Kral n himmeti byk olursa mlkyle vnme hastal $ ndan kurtulur ve nefsinin ve himmetinin mlkn o $altmaktan ok daha de $erli oldu$unu grr. Bir kral stnlk ve azamet payesine sahip olmas n sa$layan mlkn hakir grd $ zaman, kendisi iin gerek anlamda ondan daha byk olan !eyi ister. Bir nefsi de ancak faziletler yceltir. Sonra bir kral n dalkavukluktan ve dalkavukluk yapanlardan tiksinmesi, onlar kendisine dalkavukluk etmekten al koymas gerekir. )!in z !udur: Kral veya reis ay plar n bilsin ki onlardan sak n p ka nmas mmkn olsun. Ama bu, krallar iin ok zordur. nk.. )nsan zaten tabiat gere$i ay plar n n o$unu gremez.

Krallardan gizli olan ay plar ise di$er insanlara gre ok daha fazlad r. nk onlar iyilikleriyle vnr ve mertebeleriyle byk-lenirler. Oysa s radan insanlar, sokak adamlar , ay plar ndan dolay azarlan r, k nan rlar. Dolay s yla bu sayede kusurlar ndan haberdar olurlar. Krallara, reislere gelince, hi kimse onlar azarlamaya cesaret edemez. )!ledikleri bir kusurdan dolay kimse onlar k namaya kalkmaz. nk btn insanlar krallara, reislere yak n olmak ister, onlara sevgi gsterisinde bulunurlar. Bu yzden onlara sevdikleri !eylerden ba!ka bir sz sylemezler ki, onlar n nezdinde bir paye edinsinler. Bu yzden krallar n, reislerin ay plar halk taraf ndan bilinse de kendilerine her zaman gizli kal r. Bir kral veya reis ay plardan ar nmak istiyorsa, kirlerden ar nmay amal yorsa, has adamlar ndan, gvendi $i kimselerden, akl na, zekas na gvendi $i hizmetilerinden ve yak n evresinden baz kimselere yakla! p onlara, kendisinin kusurlar n , noksanl klar n ara!t r p $renmelerini ve neticeyi kendisine bildirmelerini emretmesi gerekir. Sonra kusurlar n birini bulup kendisine gsteren kimseleri gler yzle ve kusurunu kabul eden bir edayla kar ! lamas , bu yzden sevindi$ini ve memnun oldu$unu gstermelidir. Daha do$rusu, kusurlar n kendisine gsteren kimseye, noksanl klar ndan dolay kendisini venlerden ok daha fazla dl vermesi gerekir. Yapt $ i!ten dolay kendisini k namas na tahamml etmelidir. Kral bu yoldan ayr lmaz, bu zelli $iyle bilinirse, arkada!lar ve yak n adamlar ay plar ndan dolay onu uyarmaya ba !larlar. Kral bylece kusurunun fark na vard $ zaman da ondan yz evirir. nce insanlar n bundan dolay kendisini ay playaca$ n , bundan dolay kendisini kk greceklerini fark eder.. O zaman da nefsini, ay plardan ar nmaya yneltir, kirlerden temizlenmeye zorlar. Bunu yaparsa: Faziletlerle donanmaya imkan bulur. Kendisini gzelliklerle ahlaklanmaya mecbur b rak r. Bir iyi meziyetin de ancak en yksek mertebesine raz olur ve bu noktaya varmad ka durmaz. Bir an nce nefsini e $itme hususunda en gzel siyaseti esas al r. Bylece de.. Gzellikle an l r. ok gemeden de.. Tamaml k mertebesine eri !ir, kemalin son noktas na ykselir. Hem mutlulu$u, Hem insanl $ hem de gerek Reisli $i elde eder. Ebediyen gzellikle an l r. lmsz gzel bir nam b rak r.

AHLAK LE LG L AYETLER VE HAD SLERDEN B R DEMET

"Rabbinin yoluna hikmetle, gzel $tle d'vet et ve onlarla en gzel olan neyse o yolla mcadele et." (Nahl, 125) ,,, "Nefsini tehzib ve tezkiyye eden, felah ve saadet buldu. Ve onu fenal klara gmen de, hsran ve haybette kald ." ('ems/9-10) ,,, "'phesiz Rabbinin makam nda nefsinin hevas ndan dolay hesaba ekilece$inden dolay korkarak ve nefsini !er'an yasak ve bt l olan !eylerden men eyleyen kimsenin varaca$ yer !phesiz Cennet-i l'd r." (Naziat/40-41) ,,, Ahsenkm imnen ahsenekm ahlaken "Hanginizin ahlk daha gzel ise, onun imn daha gzel ve daha faziletlidir." ,,, Kudsi Hadisde Cenb- Hak'tan vrid olmu!tur: "Bu, kendim iin raz olup seti$im bir dindir, onu ancak cmertlik ve gzel ahlk do$rultur. Ona sahib oldu$unuz srece bu ikisi ile ona ikramda bulunun."
Bu hadis-i Rfi, Enes (r.a.) dan rivayet etmi!tir.

,,, )nnem buist li'temmime mekrime'l ahlk" (Hadis-i !erif) "Ben stn ahlk tamamlamak iin gnderildim"... ,,, Sallallah Aleyhi ve'sellem Efendimiz hazretlerine bir gn sahabe-i gzin rad yal-lah anhm ecme yn hazart ndan biri mracaat ederek: - Y Rasulallah Din nedir? sualini sordu. Server-i lem ve hce-i azam sallallah tel aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretleri derhal: - HSN-) HULUK GZEL AHLK buyurdu. ,,, Tehalleku bi-ahlk llhi ve't-tes fu bi s ftillahi. "Ahlk- ilhiyye ahlklanm z ve s fat- Rabbaniyye ile ittisaf ediniz." ,,, Hassin ahlkakm"

"Ahlk n z her cihetten gzelle !tiriniz." ,,, Efendimiz (s.a.v.)e bir gn ashab- gzin efendilerimizden (r.a.) birisinin.. -"Y Nebiyyallah, mminler aras nda ima-nen efdal ve ahsen olan kimlerdir?"... sualine mukabeleten: Efendimiz (s.a.v.) "Ahlk cihetinden en gzel oland r." buyurdu. ,,, )nne min kemlil-imn hsn'l-huluk "Gzel huy, keml-i imndan bir parad r." "Amellerin tart laca$ o gnde mizanda, gzel ahlakdan daha a $ r gelen bir amelin olmayacakt r." ,,, "Bir !ey ki insan n vicdan n azaba duar eder. Bir hal ki ona insanlar n bak ! kt ve irkin grnr. )!te gnh ve kabahat odur."... ,,, Leyse lilmmini !ey'n ahsen min hs-ni'l-huluk (H. 'erif) "Ak l sahibi olan mmin iin gzel ahlktan daha gzel bir !ey yoktur." ,,, )nne min h yarikm ahsenekm ahlaken "Gruh- fa' ire-i msliminin en hay rl ve en de$erlileri, hsn-i ahlkta isbat- imtiyaz edenleridir. H.'erif ,,, )nsanlar n Nebilerden $renegeldikleri szlerden biri de : "Utanmad ktan sonra diledi$ini yap" szdr. ,,, "Hsni'l-huluk yemenn" "Hsn-i ahlk bereket ve saadettir." H.'erif ,,, )nne'l-mmine leydrik bi-hsn-i hulk h derecete'l-kimi ve's-simi -"Kendisinde imn tahakkuk eden bir mmin, ahlk- hamide ve iyi zellikleriyle nezdi ilhide gndzleri devaml orulu ve geceleri namaz ve ibadetle geiren zahidlerin yce makamlar na nail olur." H.'erif ,,, Evvel m ydau fi'1-mizn hsn'l-huluk (H. 'erif) "K yamet gnnde evvela mizana konacak !ey gzel huydur."

H.'erif ,,, "Ahiretde mizana konacak !eylerin en a$ r ve en de$erlisi Allah Teala Hazretlerinin korkusuyla ahlk gzelli $idir." H.'erif Ehabbu badillahi illlhi ehsanehm ahlken Allah indinde kullar n en sevgilisi gzel ahlaka sahib olanlar d r. H.'erif ,,, El hulukul hasen yedhul sahibuhul-cennete Ahlk- hamide, sahibini Cennet-i lya dahil eder. H.'erif ,,, Rufek minkum fil cenneti ehasinukum ahlken fid dunya Sizden Cennet-i lda Bana refik olan mminler, dnyada ahlkolan n zd r. ,,, ")nne men ehabbekm ileyye ve akrabekm minni meclisen yevmel-k ymeti ehasinkm ahlaken" "Ruz- cezada benim en sevdi $im ve en yak n m, ahlka en gzel olan n zd r." H.'erif ,,, "L hasebeke hsni'l huluk" "Hsn-i huluk gibi asalet ve pakl k yoktur." H.'erif ,,, "Su-u'1-hulk yfsid'l-amele kem yf-sid'l-hall'l-asele." "Sirke bal ifsad ve ihlal etti $i gibi kt ahlk da amel ve ibdeti ifsad eder." H. 'erif ,,, "Su-l-hulk !umun ve esveekm ahlaken" "Kt ahlk, insan iin sermaye-i !eamet ve mucib-i felkettir. Ve sizin en fenan z, ahlk- seyyie ve evsaf- rede sahibi olan n zd r." "Suu'1-hulk zenbn l yu $fer." "Fena ahlk bir thmet ve bir kabahattir ki asla afv ve ma $firet kabul etmez." H.'erif ,,, sahibi H.'erif

Asr- saadet- hasr Hazret-i Fahr-i kinat da Efendimize bir kad n hakk nda... - Gece ve gndz btn me !guliyeti ibadet ve taatt r. Yaln z kt me!reblidir. Kt lisan yla kom!ular n tazib ve tacizden hli de $ildir. Buna ne ferman buyurusunuz? Y Raslullah?"... dediler. O vakit rislet- meb Efendimiz Hazretleri (s.a.v.); -"L hayra fiha hiye min ehli'n-nr." Yani... -"Onun ibadat ve taatinden hi hayr yoktur. Ve kendisi de cehennem ehlidir." buyurdular. H.'erif Efendimiz (s.a.v.) buyurdular ki: -El-mslim men seleme'l-mslimne min lisanihi ve yedini."... "Hakiktte mslim o kimsedir ki, onun dilinden ve elinden sair mslimin emin ve salim bulunurlar." H. 'erif ,,, "Y Eba Zer, sana iki haslet iin delalet edeyim ki, bunlar bedene hafif mizanda ise di$er amellerden a$ rd r" deyince: - Buyurunuz y Reslullah, dedim; buyurdular ki: "Gzel huya ve yerinde sukuta uy ve buna devam eyle. Nefsim yed-i kudretinde olan Hak celle ve lya yemin ederim ki, btn mahlukat bu iki amelin misli gibi amel edemezler."
Bu Hadis-i 'erif Ebu Zer (r.a.) taraf ndan rivayet olunmu!tur. Bir ba!ka !ekilde de a!a$ da ki gibi rivayet olunmu!tur:

A$h ve mtenebbih olunuz ki sizlere ibadetin kolay n ve bedene de faydal olan bildireyim mi, bunlar; Sekine, edeb ve vekr dairesinde skta mlzemet ve gzel ahlakt r" Abdullah )bn-i Amr ibn. As (r.a) dan rivayet olunmu !tur ki: Muaz ibni Cebel (r.a) sefere kmak isteyince Efendimiz (s.a.v) den vasiyyet istemi !lerdir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de: "Allahu teala hazretlerine hibir #eyle #irk ko#madan kulluk eyle. Bir kusur ve kabahat i #ledi)inde derhal arkas (ndan bir iyilik yap. stikamet zere hareket et ve ahlak (n( da gzel eyle."
)mam Malik'in Mu'z (r.a.) dan bir rivayetinde Reslullah (s.a.v.) Efendimizin hayvana binece$im s rada, zengiye aya$ n koydu$um zaman bana son nasihati !u olmu!tur:

"Ey Mu'z, insanlarla iyi geinecek kadar gzel ahlka sahib ol." ,,, "Gzel huy, dinin kab d r." (Feyzu'l-Kadir c.3, s.507) ,,, "Hakikat m'minlerin imanca en kmil olan , ahlka en gzel olan ve ehli beytine en ltufkr muamelede bulunan d r."

"Drt !ey sende toplanm ! olursa, dnya mal ndan senden ayr lm ! olsan senin aleyhine olmaz, verdi $in haberin do$ru olmas , emnetin korunmas , gzel huylu olman ve yiyeceklerin haramdan korunmas " ,,, "Do$ru ol ve insanlar iin huyun gzel olsun." ,,, "Ademo$lu namaz k lmaktan, ara bulmaktan ve gzel ahlaktan daha faziletli bir !ey yapabilmi! de$ildir." ,,, "Gzel huylar, cennet i !lerindendir." ,,, "Sana gzel konu !mak ve yemek ziyafeti vermek gerekir." ,,, ")badetin en kolay n ve vcuda en hafif gelenini size haber vereyim mi.. Skt ve gzel huydur." ,,, ")ktisad etmek, geinmeyi sa $laman n yar s , gzel huy da dinin yar s d r." ,,, Ebu Hureyre (r.a.) den Efendimiz (s.a.v.) !yle buyurdu$u rivayet edilmi !tir: Resulullah (s.a.v.) Efendimize insanlar en fazla cennete sokacak !eyden sorulmu!tu. ResuluEkrem (s.a.v.) Efendimiz de: "Allah'dan sak nmak ve gzel huydur." cevab n verdi. Halk en ok cehenneme sokan !eyden soruldu. Efendimiz (s.a.v.) de: "A$ z ve rz n korumakt r." buyurdu. ,,, "Allah'a imandan sonra, akl n ba! ; utanma ve gzel huydur." ,,, "Mslman karde!ine hakaret etmek, ki !iye !er olmak bak m ndan yeter." ,,, "Ak l gibi tedbir olamaz. Nefsini ktlkten al koymak gibi ver yoktur. Gzel huy gibi !eref mevcut de $ildir." ,,, "Huyun ktl$, bir e!it u$ursuzluktur." ,,, Haya imandand r" ,,, "Kimin huyu kt olursa, kendini azaba u $rat r. Kimin znts o$al rsa vcudu hasta olur. Kim bir tak m adamlarla mnaka !aya tutu!ursa kerameti gider, insanl $ n n derecesi d!er."

,,, ")ki haslet; cimrilik ve kt huyluluk m'minde toplanamaz." ,,, "Yce Allah, kerem sahibidir, cmertli $i ve yksek ahlak sever. Kt huylardan asla ho!lanmaz." ,,, "Sevap bak m ndan hibir yutkunma, Allah n r zas n kazanmak iin bir kulun fkesini yutmas ndan daha byk de $ildir." ,,, "Hayan n hepsi hay rd r." ,,, "Her din iin stn tutulan bir huy vard r. )slmm huyu da utanma hissidir." ,,, "Utanma, imandan bir dald r. )man ehli cennettedir. Kt sz, cefa veren !eylerdendir. Cef veren kimse ise ate !tedir." ,,, "Aziz ve Celil olan Allah, sizin alak gnll olman z , hatta hibir ferdin hibir !ahsa stnlk taslamamas n bana vahy yolu ile emretti." ,,, "Biriniz k zd $ zaman.skut etsin." ,,, "Akrabaya ihsan, gzel huy, gzel kom !uluk yurtlar mamur eder, mrleri feyiz ve berekete mazhar k lar." ,,, "Dilini muhafaza et lzumsuz !eyler syleme." ,,, "dem o$lunun hatalar n n biro$u dilinden ileri gelmektedir."

BAZI BYKLER M Z N AHLAK HAKKINDA SYLEM & OLDUKLARI Z'L SZLER

Ahlk iledir kemal-i adem Ahlk iledir nizam- alem Ahlka nazar edilmeyince Semt-i edebe gidilmeyince lemde nice maarif ehli Tercih ediyor uluma cehli ,,, Tasavvuf gzel ahlaktan ibarettir. Tasavvuf kalbin tasviyesidir. Tasavvuf kalbe asl safiyetini temin etmektir. Tasavvuf kt ve d !k huylardan beri olmakt r. Tasavvuf be!eri s fatlar skp atmakt r. Tasavvuf nefsn, yersiz iddalardan beri durmakt r. Tasavvuf hakikt ilmine yap !makt r. Tasavvuf btn mmetlere nasihattir. Tasavvuf abd-i hss olmakt r. Tasavvuf !eratte durmakt r. Tasavvuf !er' hkmlerde bizzat Efendimiz (s.a.v)in snnetine uymakt r. Tasavvuf Hak r zas n bulmakt r. Tasavvuf harama bakmamakt r. Tasavvuf Hak'tan ayr lmamakt r. Tasavvuf yr olup br olmamakt r. Tasavvuf Hak'tan raz olmakt r. Tasavvuf hem de cmert olmakt r. Tasavvuf tarikate girmektir. Tasavvuf nefsi pak eylemektir. Tasavvuf kendi nefsin bilmektir. Tasavvuf mahlkata hizmettir. Tasavvuf davay terk eylemektir. Tasavvuf hatay setr eylemektir. Tasavvuf hem gnle girmektir. Tasavvuf hakikate ermektir.

Tasavvuf zikre devam eylemektir. Tasavvuf esrar gizlemektir. Tasavvuf ilm-i lednn bilmektir. Tasavvuf marifete ermektir. Tasavvuf nur ile nur olmakt r. Tasavvuf vecd halin bulmakt r. Tasavvuf kutbiyete varmakt r. Tasavvuf gavs- a'zam olmakt r. Tasavvuf kurbiyet ubudiyettir. Tasavvuf ibadeti sevmektir. Tasavvuf Hak yolunda lmektir. Tasavvuf Hak Cemlin grmektir. Hak ile dirilmektir. Tasavvuf gzel ahlak, itirazdan yz evirmektir. Teslimdir. Kulun nefsini yok edib, Hak ile hak olarak Hakk n iradesiyle hareket etmesidir. Tasavvuf Allahu tealan n seni senden ldrmesi ve seni kendisiyle diriltmesidir. Hz. Pr Cneyd-i Ba$dad (k.s.) Tasavvuf sekiz !ey zerine kurulmu!tur: Cmertlik: R za: Sab r: )!aret: Gurbet: Seyahat: Fakr hali: )brahim (a.s.) n haliydi. )shak (a.s.) n haliydi. Eyyub (a.s.) n haliydi. Zekeriya (a.s.) n haliydi. Yahya (a.s.) n haliydi. )s (a.s.) n haliydi. Server-i Kinat Resulullah (s.a.v.) Efendimizin iftihar etti $i halidir. ,,, Tasavvuf, nefsi pak eylemektir. Fena ile an Hakk eylemektir. Hz. Pir Aziz Mahmud Hday

Saf (yn elbise): Musa (a.s.) n haliydi.

Y Rabbi izzetin hakk iin Kurtar bizi nefs elinden Keml-i nusretin hakk iin Kurtar bizi nefs elinden Mukirrim zt na candan Ay rma cn cnandan H fzeyle nefs-i !eytandan Kurtar bizi nefs elinden Varay m ben senden yana Gster beni bensiz bana Mest oluben kalam tana Kurtar bizi nefs elinden Ademim a$latma beni Tevbem kabul et y Gani Al beni bana ver seni Kurtar bizi nefs elinden Adem Dede

, ,,, , MSL M DEY NCE GZEL HUY SAH B D R DEMEYE LZUM YOKTUR.

SLAM YET NSAN YYETLE KA MD R YEK VCUTTUR. , ,,, ,