Analitcka geometrija u ravni

Skripta za matematiku, III razred gimnazije

Sadrzaj
Uvod 2
1 Tacka i prava 3
1.2. Translacija i rotacija koordinatnog sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.2.1. Translacija koordinatnog sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.2.2. Rotacija koordinatnog sistema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3. Udaljenost izmedu tacaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.4. Podjela duzi u zadanom omjeru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.5. Povrsina trougla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.6. Jednacina prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.6.1. Eksplicitni oblik jednacine prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.6.2. Implicitni oblik jednacine prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.6.3. Segmentni oblik jednacine prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.6.4. Normalni (Hesseov) oblik jednacine prave . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.7. Ugao izmedu dvije prave, Uvjet okomitosti i paralelnosti . . . . . . . . . . . 11
1.8. Medusobni polozaj dvije prave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.9. Jednacina prave kroz jednu zadanu tacku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.10. Pramen pravih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.11. Jednacina prave kroz dvije zadane tacke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.12. Rastojanje date tacke od prave, Jednacina simetrale ugla . . . . . . . . . . . 13
2. Konusni presjeci - Krive drugog reda 14
2.1. Jedacina kruznice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.1.1. Medusobni polozaj prave i kruznice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.2. Jedacina elipse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2.1. Medusobni polozaj prave i elipse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.3. Jedacina hiperbole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.3.1. Medusobni polozaj prave i hiperbole . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.4. Jedacina parabole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.4.1. Medusobni polozaj prave i parabole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.5. Ugao presjeka izmedu dvije krive drugog reda . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.6. Zajednicka tangenta dvije krive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
1
Uvod
Kao sto smo bezbroj puta dosad vidjeli, brojevi imaju vrlo vaznu ulogu u geometriji. Uz
njihovu pomoc mi ocjenjujemo i razmjere predmeta. Tako se duzine, povrsine, zapremine,
poslije izbora jedinice mjere, izrazavaju brojevima. Logicno pitanje je, da li se uz pomoc
brojeva moze opisati oblik predmeta, odnosno oblik raznih geometrijskih gura? Znamo,
npr., da uglovi trougla odrediuju njegov oblik (dva trougla sa jednakim unutrasnjim uglo-
vima slicni su, tj,: imaju isti oblik). Ali, da li se oblik svake geometrijske gure moe opisati
pomocu brojeva? Pozitivan odgovor daje metod koordinata, metod kojeg su u matema-
tiku uveli (istovremeno i nezavisno jedan od drugog), u prvoj polovini XVII vijeka, poznati
francuski naucnici Pierre de Fermat (1601.-1665.) i Rene Dekart (1596.-1650.). To je
tzv.analiticki nacin izucavanja geometrijskih gura, tj. uz pomoc brojeva, koji su nazvani
koordinatne tacke. Grana geometrije koja izucava geometrijske likove i gure na ovaj nacin
zove se ANALITI

CKA GEOMETRIJA. Njene osnovne principe je formulisao Dekart.

Pocev od XVIII vijeka analiticka geometrija se znatno razvila i s obzirom na mjesto tre-
tiranja geometrijkog lika, odnosno gure, obraduju se :
1) Analiticka geometrija u ravni
2) Analiticka geometrija u prostoru
2
1. Tacka i prava
1.1. Koordinatni sistemi
Koordinatni sistem koji se sastoji od 2 proizvoljne medusobno okomite orijentirane prave
na kojima su izabrane, proizvoljno, jedinice za mjerenje duzine naziva se PRAVOUGLI
(DEKARTOV ILI KARTEZIJEV) KOORDINATNI SISTEM U RAVNI.
2 1 1 2 3 4 5 6 7
5
4
3
2
1
1
2
3
4
0
Prave se nazivaju koordinatnim osama.
x - osa apscisa
y - osa ordinata
Tacka u kojoj se sijeku ose oznacava se sa O i naziva se koordinatni pocetak ili ishodiste
koordinatnog sistema. Pored pravouglog imamo jos i : kosougli, polarni, trokutasti, itd.
3
1.2. Translacija i rotacija koordinatnog sistema
1.2.1. Translacija koordinatnog sistema
Translacija koordinatnog sistema je pomjeranje koordinatnog sistema za neki vektor v.
xOy O(0, 0) M(x, y)
x

(a, b) M(x

, y

)
x = a + x

x=x-a
y = b + y

y=y-b
1.2.2. Rotacija koordinatnog sistema
Pravougli koordinatni sistem rotiramo oko tacke O za unaprijed zadani ugao u pozitivnom
smjeru.
xOy O(0, 0) M(x, y)
x

(a, b) M(x

, y

)
x = x

cos y

sin x

= xcos + ysin
y = x

sin + y

cos y

= xsin + ycos
4
1.3. Udaljenost izmedu tacaka
Neka su zadane tacke sa koordinatama A(x
1
, y
1
) i B(x
2
, y
2
), gdje je d = |AB|.
Pitagorina teorema
d = |AB| hipotenuza
|AC| = x
2
x
1
i |BC| = y
2
y
1
katete
=> |AB|
2
= |AC|
2
+|BC|
2
d
2
= (x
2
x
1
)
2
+ (y
2
y
1
)
2
d =

(x
2
x
1
)
2
+ (y
2
y
1
)
2
1.4.Podjela duzi u zadanom omjeru
Neka je u pravouglom koordinatnom sistemu xOy data duz AB, cije su krajnje tackeA(x
1
, y
1
)
i B(x
2
, y
2
). Ako je M(x,y) proizvoljna tacka koja pripada toj duzi, onda ona dijeli tu duz na
dva dijela :AM i BM, koji stoje u nekom omjeru . To znaci da postoji realan broj , takav
da je:
|AM| : |BM| = =
m
n
U ovom slucaju radi se o tzv. unutrasnjoj podjeli duzi AB, danom tackom M, u omjeru .
Ukoliko tacka ne pripada duzi AB, vec jednoj od polupravih AB ili BA, onda se opet moze
naci takav realan broj , da je: =
m
n
. Onda se radi o vanjskoj podjeli duzi u zadanom
omjeru.
5
Treba razlikovati : 1) vanjsku podjelu ( > 0) 2) unutrasnju podjelu ( < 0) Koordinate
djelicne take M(x,y) racunamo po formulama:
x =
x
1
x
2
1
y =
y
1
y
2
1
1.5.Povrsina trougla
Neka je u ravni pravouglog koordinatnog sistema xOy zadan proizvoljan trougao ABC sa
svojim vrhovima : A(x
1
, y
1
), B(x
2
, y
2
), C(x
3
, y
3
) kao na slici.
Da bi smo povrsinu P trougla ABC izrazili kao funkciju koordinata njegovih vrhova, po-
smatrajmo pravougle trapeze : ACCA, CBBC, ABBA, te njihove povrsine P
1
, P
2
, P
3
napisane respektivno. Sa slike zakljucujemo da e povrsina trougla P jednaka zbiru povrsina
trapeza P
1
i P
2
umanjenom za povrsinu P
3
, tj:
P = P
1
+ P
2
P
3
Prema datoj slici lahko nalazimo:
P
1
=
(y
1
+y
2
)(x
3
x
1
)
2
za trapez ACCA
P
2
=
(y
2
+y
3
)(x
2
x
3
)
2
za trapez CBBC
P
3
=
(y
1
+y
3
)(x
2
x
1
)
2
za trapez ABBA
=> P =
(y
1
+y
2
)(x
3
x
1
)
2
+
(y
2
+y
3
)(x
2
x
3
)
2

(y
1
+y
3
)(x
2
x
1
)
2
6
Nakon sredivanja dobijemo:
P =
1
2
[x
1
(y
2
y
3
) + x
2
(y
3
y
1
) + x
3
(y
1
y
2
)]
Posto P mora biti pozitivno:
P =
1
2
|x
1
(y
2
y
3
) + x
2
(y
3
y
1
) + x
3
(y
1
y
2
)|
1.6.Jednacina prave
Geometrijsko mjesto tacaka u ravni je takva geometrijska gura sastavljena od svih
tacaka ravni koje imaju jednu zajednicku osobinu, a istovremeno ne sadrzi niti jednu tacku
koje nema tu osobinu.
Jednacina neke linije( prave ili krive ) je odredeni zakon preko kojeg se zajednicka oso-
bina tacaka linije izrazava analiticki, tj.formulom. Pri izvodenju jednacina prave u ravni
treba voditi racuna i o elementima pomocu kojih je odreden polozaj te prave u pravouglom
koordinatnom sistemu. Taj se polozaj moze utvrditi na razne nacine , tj. pomocu raz-
nih elemenata od cega zavisi i oblik odgovarajuce linearne jednacine koja predstavlja
jednacinu prave.
1.6.1. Eksplicitni oblik jednacine prave
U ovom slucaju uzimamo kao elemente pomocu kojih je odreden polozaj prave u pravouglom
koordinatnom sistemu njen odsjecak na y-osi i ugao koji prava zatvara sa pozitivnim smjerom
ose x.
tan =
|MN|
|PN|
|MN| = y n
|PN| = x
n - odsjecak na y-osi.
- ugao koji prava zatvara sa pozitivnim smjerom ose x.
tan =
yn
x
x tan = y n
y = x tan + n
y = tan x + n
tan = k
y = kx + n
7
Specijalni slucajevi:
1.Ako je n = 0, k = 0 y = kx
2.Ako je n = 0, k = 0 y = n
3. Ako je n = 0, k = 0 y = 0(jednacina ose x)
4. Ako je prava paralelna osom y onda je njena jednacina x = a, specijalno x = 0(jednacina
ose y)
8
1.6.2. Implicitni oblik jednacine prave
Implicitni(opci, skriveni, nerjeseni) oblik jednacine prave glasi:
Ax + By + C = 0
A,B,C R; A,B=0 (bar jedan)
Prelazak sa implicitnog na eksplicitni oblik jednacine prave
Ax + By + C = 0
By = Ax C / : B
y =
A
B
x
C
B
y = kx + n
Specijalni slucajevi:
1) C = 0
Ax + By + C = 0 By = Ax y =
A
B
x (prava prolazi kroz koordinatni pocetak)
2) A = 0
By + C = 0 y =
C
B
x (prava je paralelna sa osom x)
3) B = 0
Ax + C = 0 x =
C
A
x (prava je paralelna sa osom y)
4) A = 0, C = 0
By = 0 y = 0 (jednacina ose x)
5) B = 0, C = 0
Ax = 0 x = 0 (jednacina ose y)
1.6.3. Segmentni oblik jednacine prave
Ax + By + C = 0
Ax + By = C / : (C)

A
C
x
B
C
y = 1
x

C
A
+
y

C
B
= 1
m =
C
A
, n =
C
B
(m,n - segmenti na koordinatnim osama)
x
m
+
y
n
= 1 - Segmentni oblik jednacine prave
9
1.6.4. Normalni (Hesseov) oblik jednacine prave
Neka je zadana proizvoljna tacka M(x,y) na pravoj (p
1
), a E je njena presjecna tacka sa
normalom (p
2
).
Neka je ugao sto ga normala (p
2
) zatvara sa pozitivnim smjerom ose x, a p udaljenost
prave (p
1
) od koordinatnog pocetka.
Imamo:
|OF| +|FE| = p
OM
1
M cos =
|OF|
x
|OF| = xcos
GM
1
M sin =
|GM
1
|
y
=
|FE|
y
|FE| = ysin
xcos + ysin = p -Normalni(Hesseov) oblik jednacine prave
10
1.7.Ugao izmedu dvije prave, Uvjet okomitosti i paralel-
nosti
Dvije prave koje se sijeku odreduju dva suplementarna neorjentirana ugla, ako prave nisu
okomite mjera jednog od uglova manja je od 90

, a drugog je veca od 90

. Ugao izmedu
pravih denisemo kao manji od dva ugla i uvjek je 0 90

.
Neka su zadane dvije prave jednacinama u eksplicitnom obliku:
(p
1
) . . . y = k
1
x + n
1
(p
2
) . . . y = k
2
x + n
2

1
-ugao sto ga prava (p
1
) zatvara sa pozitivnim smjerom ose x.

2
-ugao sto ga prava (p
2
) zatvara sa pozitivnim smjerom ose x.
- ostri ugao izmedu (p
1
) i (p
2
)
NMP

2
je vanjski ugao
Imamo:
2
=
1
+ =
2

1
tg = tg(
2

1
) =
tg
2
tg
1
1+tg
2
tg
1
(1 + tg
2
tg
1
= 0)
tg
1
= k
1
tg
2
= k
2
tg =
k
2
k
1
1+k
2
k
1
, 1 +k
2
k
1
= 0
Specijalno za 0 90

:
1) = 0

tg0

=
k
2
k
1
1+k
2
k
1
0 =
k
2
k
1
1+k
2
k
1
k
2
k
1
= 0
k
2
= k
1
- UVJET PARALELNOSTI 2 PRAVE
2) = 90

tg0

=
k
2
k
1
1+k
2
k
1
+=
k
2
k
1
1+k
2
k
1
1 + k
2
k
1
= 0
k
1
k
2
= 1 - UVJET OKOMITOSTI 2 PRAVE
11
1.8. Medusobni polozaj dvije prave
Neka su zadane jednacinama u implicitnom obliku prave:
(l
1
) . . . A
1
x + B
1
y + C
1
= 0
(l
2
) . . . A
2
x + B
2
y + C
2
= 0
Promotrimo medusobni polozaj(odnos) te dvije prave. Imamo 3 karakteristicna slucaja:
1) Dvije prave u ravni imaju jednu i samo jednu zajednicku tacku, pa kazemo da se
sijeku u toj tacki.
UVJET :
A
1
A
2
=
B
1
B
2
2) Dvije prave u ravni nemaju niti jednu zajednicku tacku pa kazemo da su paralelne.
UVJET:
A
1
A
2
=
B
1
B
2
=
C
1
C
2
3) Dvije prave u ravni imaju sve tacke zajednicke pa kazemo da se poklapaju, tj. da pred-
stavljaju istu pravu.
UVJET:
A
1
A
2
=
B
1
B
2
=
C
1
C
2
1.9. Jednacina prave kroz jednu zadanu tacku
y = kx + n
M
1
NM pravougli
tg =
|MN|
|M
1
N|
|MN| = y y
1
|M
1
N| = x x
1
M(x, y) - proizvoljna tacka,
- ugao sto ga prava zatvara sa pozitivnim smjerom ose x
Imamo:
y = kx + n
tg =
yy
1
xx
1
/ x x
1
(x x
1
) tg = y y
1
y y
1
= (x x
1
) tg
y y
1
= k (x x
1
)- Jednacina prave kroz jednu zadanu tacku
12
1.10. Pramen pravih
Neka su zadane dvije prave u implicitnom obliku:
A
1
x + B
1
y + C
1
= 0 . . . (p
1
)
A
2
x + B
2
y + C
2
= 0 . . . (p
2
)
Jednacina pramena pravih je:
A
1
x + B
1
y + C
1
+ (A
2
x + B
2
y + C
2
) = 0
1.11. Jednacina prave kroz dvije zadane tacke
Analognim radom kao i kod jednacine prave kroz jednu zadanu tacku, mozemo napisati
formulu za racunanje jednacine prave kroz dvije zadane tacke, a ona glasi:
(y y
1
) =
y
2
y
1
x
2
x
1
(x x
1
)
1.12. Rastojanje date tacke od prave, Jednacina sime-
trale ugla
Neka su zadane prava (p) . . . Ax+By+C=0 i tacka M(x
1
, y
1
). Rastojanje prave od date tacke
racuna se po formuli:
d(M, p) = |
Ax
1
+ By
1
+ C

A
2
B
2
|
Neka su zadane dvije prave u implicitnom obliku:
(p
1
) . . . A
1
x + B
1
y + C
1
= 0
(p
2
) . . . A
2
x + B
2
y + C
2
= 0
Jednacinu simetrale ugla koju grade date prave racunamo po formuli:
|
A
1
x + B
1
y + C
1

A
2
1
B
2
1
| = |
A
2
x + B
2
y + C
2

A
2
2
B
2
2
|
13
2. Konusni presjeci - Krive drugog
reda
U daljnem radu upoznat cemo cetri osnovne krive linije drugog reda, poznate pod zajednickim
nazivom KONUSNI PRESJECI ili KONIKE. One predstavljaju presjek ravni i dvostrukog,
uspravog konusa (stosca, kupe) odnosno dvostruke uspravne konusne povrsi. Na slici istak-
nuta su cetiri karakterisitcna polozaja ravni koje sijeku dvostruku konusnu povrs.

Cetiri osnovne konike su:

a) PARABOLA
b) ELIPSA
c) KRU

ZNICA
d) HIPERBOLA
14
2.1. Jednacina kruznice
Kruznica je skup svih tacaka ravni jednako udaljenih od jedne cvrste tacke (centra kruznice).
Neka je S(p,q) srediste kruznice i neka je r poluprecnik, T(x,y) je neka proizvoljna tacka na
kruznici.
|ST| = r
|ST| =

(x p)
2
+ (y q)
2

(x p)
2
+ (y q)
2
= r /
2
(x p)
2
+ (y q)
2
= r
2
- Opca jednacina kruznice sa centrom S(p,q) i poluprecnikom r
Ukoliko zadana kruznica ima srediste u koordinatnom pocetku, tj. S(0,0) onda njena jednacina
glasi:
x
2
+ y
2
= r
2
- Centralna jednacina kruznice
Podrucje ravni odredeno kruznicom naziva se krug, neka je d udaljenost bilo koje tacke
T od sredista kruznice . Tada imamo 3 mogucnosti:
1) d < r tacka lezi u krugu
2) d = r tacka lezi na kruznici
3) d > r tacka lezi izvan kruga
Krug sa sredistem S(p,q) je skup svih tacaka (x,y) ravni za koje vrijedi:
(x p)
2
+ (y q)
2
r
2
- Jednacina zatvorenog kruga
(x p)
2
+ (y q)
2
< r
2
- Jednacina otvorenog kruga
Imamo i jednacinu kruznice u razvijenom obliku: Ax
2
+ Ay
2
+ Dx + Ey + F = 0. Odavde
mozemo izracunati p,q i r:
p =
D
2A
q =
E
2A
r
2
=
D
2
+E
2
4AF
4A
2
15
2.1.1. Medusobni polozaj prave i kruznice
Prava i kruznica mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece kruznicu u dvije tacke
2) Prava dira kruznicu
3) Prava i kruznica nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i kruznica svojim jednacinama:
(p) . . . y = kx + n
(k) . . . (x p)
2
+ (y q)
2
= r
2
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = 4[r
2
(k
2
+ 1) (kp q + n)
2
]
Medusobni polozaj prave i kruznice analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece kruznicu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem
sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine kruznice.
UVJET: r
2
(k
2
+ 1) > (kp q + n)
2
D > 0 - rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira kruznicu (tangenta)
UVJET: r
2
(k
2
+ 1) = (kp q + n)
2
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : (x
1
p)(x p) + (y
1
q)(y q) = r
2
, gdje su (x
1
, y
1
) koordinate
dodirne tacke
3) Prava i kruznica se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: r
2
(k
2
+ 1) < (kp q + n)
2
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna
16
2.2. Jednacina elipse
Za proizvoljne tacke F
1
i F
2
ravni oznacimo njihovu udaljenost sa 2e = F
1
F
2
. Neka je T
proizvoljna tacka ravni i neka je r
1
= |F
1
T| i r
2
= |F
2
T|, i neka je a R, a > 0 i a > e.
Elipsa je skup svih tacaka ravni za koje vrijedi : r
1
+ r
2
= 2a.
F
1
i F
2
su zize, zarista ili fokusi elipse. Njihove koordinate su F
1
(e, 0) i F
2
(e, 0), gdje je
e > 0.

F
1
T i

F
2
T su radijus vektori elipse.
r
1
i r
2
su duzine radijus vektora.
O - centar elipse (poloviste F
1
F
2
).
Tacke A, B, C i D su vrhovi ili tjemena elipse, njihove koordinate su: A(-a,0), B(a,0), C(0,-b),
D(0,b).
AB je velika, fokalna ili glavna os elipse.
OA i OB se nazivaju velika poluos elipse.
2a - je duzina velike osi elipse
a - je duzina velike poluosi elipse
CD je mala os elipse, naziva se jos i sporedna os elipse.
OC i OD su male poluosi elipse ili sporedne poluosi.
2b - je duzina male osi elipse.
b - je duzina male poluosi elipse.
e - je polovina F
1
F
2
, a zove se linearni ekscentricitet.
(EF) i (GH) su ravnalice ili direktrise elipse.
Duzina tetive elipse koja prolazi fokusom zove se parametar elipse i duzina joj je 2p (duzina
PP
1
). Duzinu polutetive PF
2
= P
1
F
2
= p zovemo poluparametrom elipse i vrijedi: p =
b
2
a
.
Kolicnik
e
a
dviju duzina (linearnog ekscenticiteta i velike poluosi elipse) je obican broj koji
se zove NUMERI

CKI EKSCENTRICITET elipse i oznacavamo ga sa , tj: =

e
a
< 1.
Jednacina elipse sa centrom u koordinatnom pocetku i osama koje leze na koor-
dinatnim osama glasi:
b
2
x
2
+ a
2
y
2
= a
2
b
2
(osna jednacina)
ili
x
2
a
2
+
y
2
b
2
= 1 (Kanonski oblik jednacine elipse)
Kod elipse vrijedi : e
2
= a
2
b
2
17
2.2.1. Medusobni polozaj prave i elipse
Prava i elipse mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece elipsu u dvije tacke
2) Prava dira elipsu
3) Prava i elipsa nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i elipsa svojim jednacinama:
(p) . . . y = kx + n
(e) . . . b
2
x
2
+ a
2
y
2
= a
2
b
2
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = a
2
k
2
+ b
2
n
2
Medusobni polozaj prave i elipse analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece elipsu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem sis-
tema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine elipse.
UVJET: a
2
k
2
+ b
2
> n
2
D > 0- rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira elipsu (tangenta)
UVJET: a
2
k
2
+ b
2
= n
2
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : b
2
x
1
x + a
2
y
1
y = a
2
b
2
, gdje su (x
1
, y
1
) koordinate dodirne tacke
3) Prava i elipsa se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: a
2
k
2
+ b
2
< n
2
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna
18
2.3. Jednacina hiperbole
Za proizvoljnu tacku F
1
i F
2
ravni oznacimo njihovu udaljenost sa 2e, gdje je 2e = |F
1
F
2
|.
Neka je T proizvoljna tacka ravni i neka je r
1
= |F
1
T| i r
2
= |F
2
T|, i neka je a neki realni i
pozitivan broj , te je a < e.
Hiperbola je skup svih tacaka u ravni za koje vrijedi: |r
1
r
2
| = 2a.
F
1
i F
2
su zize, zarista ili fokusi hiperbole. Njihove koordinate su F
1
(e, 0) i F
2
(e, 0), gdje je
e > 0.

F
1
T i

F
2
T su radijus vektori hiperbole.
r
1
i r
2
su duzine radijus vektora.
O - centar hiperbole (poloviste F
1
F
2
).
Tacke A i B su vrhovi ili tjemena hiperbole, njihove koordinate su: A(-a,0), B(a,0).
AB je glavna ili realna os hiperbole.
OA i OB se nazivaju realnim poluosima hiperbole.
2a - je duzina glavne osi hiperbole.
a - je duzina glavne poluosi hiperbole.
CD je imaginarna ili nepresjecna os hiperbole.
OC i OD su imaginarne poluosi hiperbole.
2b - je duzina imaginarne osi hiperbole.
b - je duzina imaginarne poluosi hiperbole.
e - je polovina F
1
F
2
, a zove se linearni ekscentricitet.
Duzina tetive hiperbole koja prolazi fokusom okomito na realnu os hiperbole zove se para-
metar hiperbole i duzina joj je 2p (duzina PP
1
), a polovinu te duzine zovemo polupara-
metrom p hiperbole.
Kolicnik
e
a
dviju duzina (linearnog ekscenticiteta i realne poluosi hiperbole) je obican broj
koji se zove NUMERI

CKI EKSCENTRICITET hiperbole i oznacavamo ga sa , tj: =

e
a
> 1.
Hiperbola kojoj srediste lezi u koordinatnom pocetku, a realna os na osi apscisa,
odnosno osi x ima jednacinu:
b
2
x
2
a
2
y
2
= a
2
b
2
(osna jednacina)
ili
x
2
a
2

y
2
b
2
= 1 (Kanonski oblik jednacine hiperbole)
Kod hiperbole vrijedi : e
2
= a
2
+ b
2
19
2.2.1. Medusobni polozaj prave i hiperbole
Prava i hiperbola mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece hiperbolu u dvije tacke
2) Prava dira hiperbolu
3) Prava i hiperbola nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i hiperbola svojim jednacinama:
(p) . . . y = kx + n
(h) . . . b
2
x
2
a
2
y
2
= a
2
b
2
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = (a
2
k
2
b
2
n
2
)
Medusobni polozaj prave i hiperbole analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece hiperbolu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem
sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine hiperbole.
UVJET: a
2
k
2
b
2
< n
2
D > 0- rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira hiperbolu (tangenta)
UVJET: a
2
k
2
b
2
= n
2
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : b
2
x
1
x a
2
y
1
y = a
2
b
2
, gdje su (x
1
, y
1
) koordinate dodirne tacke
3) Prava i hiperbola se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: a
2
k
2
b
2
> n
2
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna
20
2.4. Jednacina parabole
Parabola je skup svih tacaka ravni koje su jednako udaljene od jedne cvrste prave d i jedne
cvrste tacke F u toj ravni koja ne lezi na toj pravoj.
F(
p
2
, 0) - ziza ili zariste parabole.
d - direktrisa ili ravnalica parabole,
Udaljenost zarista od ravnalice ili direktrise nazivamo poluparametar parabole, p.

TF - radijus vektor parabole

r - duzina prabole
O - vrh parabole
x =
p
2
- ravnalica
Postavili smo koordinatni sistem tako da se tjeme ili vrh podudara sa koordinatnim pocetkom,
os sa osi apscisa, a zariste lezi na pozitivnoj strani ose apscisa, takvu parabolu cemo nazvati
vrsna parabola.
Vrh O polovi udaljenost od zarista do ravnalice, ta udaljenost jednaka je poluparametru
p parabole.
Parabola kojoj tjeme lezi u O, a zariste na pozitivnom dijelu ose x ima jednacinu:
y
2
= 2px
21
2.4.1. Medusobni polozaj prave i parabole
Prava i parabola mogu biti u tri razlicita polozaja:
1) Prava sijece parabolu u dvije tacke
2) Prava dira parabolu
3) Prava i parabola nemaju zajednickih tacaka
Neka su zadane prava i parabola svojim jednacinama:
(l) . . . y = kx + n
(p) . . . y
2
= 2px
Rjesavanjem ovog sistema dobit cemo kvadratnu jednacinum, a njena diskriminanta D je
jednaka:
D = 4p(p 2kn)
Medusobni polozaj prave i parabole analiticki odredujemo na slijedeci nacin:
1) Prava sijece parabolu u dvije tacke (sekanta) cije koordinate odredujemo rjesavanjem
sistema jednacina koje se sastoje od jednacine prave i jednacine parabole.
UVJET: p > 2kn
D > 0- rjesenja su realna i razlicita
2) Prava dira parabolu (tangenta)
UVJET: p = 2kn
D = 0 - rjesenja su realna i jednostruka
Jednacina tangente : y
1
y = p(x + x
1
) , gdje su (x
1
, y
1
) koordinate dodirne tacke
3) Prava i parabola se ne sijeku, tj. nema zajednickih tacaka.
UVJET: p < 2kn
D < 0 - rjesenja su konjugirano kompleksna
22
2.5. Ugao presjeka izmedu dvije krive drugog reda
Imamo dva slucaja:
1) Ugao pod kojim se sijeku dana prava i dana kriva drugog reda denira se kao ugao
izmedu te prave i tangente dane krive povucene u presjecnoj tacki s danom pravom.
Postupak odredivanja ugla je slijedeci:
a) ODREDITI TA

CKE PRESJEKA DANE PRAVE I DANE KRIVE DRUGOG REDA

b) U ODABRANOJ PRESJE

CNOJ TA

CKI KAO TA

CKI DODIRA ODREDITI JEDNA

CINU
TANGENTE DANE KRIVE
c) IZRA

CUNATI UGAO IZMEDU DANE PRAVE I DOBIVENE TANGENTE

2) Ugao pod kojim se sijeku dvije krive drugog reda denira se kao ugao izmedu
tangenti povucenih na dane krive u istoj presjecnoj tacki.
Postupak odredivanja ugla je slijedeci:
a) ODREDITI TA

CKE PRESJEKA DANIH KONIKA

b) U ODABRANOJ PRESJE

CNOJ TA

CKI KAO TA

CKI DODIRA ODREDITI JEDNA

CINE
TANGENTI DANIH KONIKA
c) IZRA

CUNATI UGAO IZMEDU TAKO DOBIVENIH TANGENTI

2.6. Zajednicka tangenta dvije krive
Prava linija koja istovremeno dodiruje dvije krive drugog reda zove se ZAJEDNI

CKOM
TANGENTOM tih krivih.
Obicno se za jednacinu zajednicke tangente dviju krivih uzima njen eksplicitni oblik y =
kx + n. Ukoliko se uzme ovaj oblik jednacine zajednicke tangente, onda ostaje jos da se
provjeri da li posmatrane krive imaju zajednicku tangentu cija je jednacina oblika x = a.
Prema tome, problem odredivanja jednacine zajednicke tangente (nije paralelna y-osom)
svodi se na problem odredivanja parametara k i n. S obzirom da prava data sa y = kx + n,
istovremeno dodiruje obje krive drugog reda, to ona istovremeno zadovoljava uvjet dodira sa
jednom i uvjet dodira sa drugom krivom.
Kako uvjet dodira prave y = kx + n, sa bilo kojom od navedenih krivih drugog reda pred-
stavlja vezu u kojoj su prisutni parametri k i n, onda je jasno da neophodne dvije jednacine
za njihovo odredivanje predstavljaju upravo dva uvjeta dodira koje prava y = kx + n zado-
voljavaju i sa jednom i sa drugom krivom.
Postupak odredivanja jednacine zajednicke tangente je slijedeci:
a) POSTAVITI UVJET DODIRA PRAVE y = kx + n I SA JEDNOM I SA DRUGOM
KONIKOM, UVRAVAJU

CI PRITOM SVE POZNATE ELEMENTE. TAKO SE DOBIJA

SISTEM OD DVIJE JEDNA

CINE SA DVIJE NEPOZNATE PO k I n.

b) RIJETI DOBIJENI SISTEM JEDNA

CINA PO k I n, TE JEDNA

CINU ZAJEDNI

CKE
TANGENTE NAPISATI U EKSPLICITNOM OBLIKU y = kx + n.
23