Republika e Shqiperis

Universiteti i Tirans
Fakulteti i Ekonomis

Katastrofat Natyrore dhe

Sigurimet

Punoi:

Pranoi:

Lorenc Budina

Gentiana Sharku

Grupi MF10

Tirane, Nntor 2014

Katastrofat Natyrore dhe Sigurimet

1. Hyrje....................................................................................................................... 3
1.1 Llojet Kryesore t Katastrofave.........................................................................3
1.3 Historiku I katastrofave n Shqipri...................................................................5
1.4 Llojet kryesore t katastrofave n Shqipri.......................................................5
2. Sigurimi i katastrofave........................................................................................... 6
3. Efektet e katastrofave............................................................................................ 7
3.1 Efektet ekonomike............................................................................................. 7
4. Tregu i sigurimeve dhe shrbimet statistikore........................................................8
4.1 Efektet e katastrofave - Rasti i Shqipris........................................................9
4.2 Ballkani industria e sigurimeve dhe katastrofat............................................10
5. Konkluzione & Rekomandime...............................................................................13
6. Referencat............................................................................................................ 14

1. Hyrje
Katastrofat natyrore jan grupimi m i madh i katastrofave. Vetm 3 lloj prej tyre (trmetet,
prmbytjet dhe uraganet) shkaktojn rreth 90% t dmeve totale nga katastrofat. Katastrofat
natyrore jan ngjarje t shkaktuara nga elementet e natyrs (toka, ajri, uji, zjarri). Ekzistojn
klasifikime t ndryshme brenda grupit t katastrofave natyrore. Klasifikimi m kompleks dhe m
i detajuar i katastrofave jepet nga databazat e specializuara n kt drejtim. Sipas ktij
klasifikimi katastrofat natyrore grupohen n katastrofa me prejardhje gjeofizike, meteorologjike,
hidrologjike, klimatologjike, biologjike dhe jashttoksore.
Secila nga kto tipe katastrofash ka karakteristika t caktuara fizike. Gjithashtu ato ndryshojn si
nga niveli i ashprsis ashtu edhe nga frekuenca e ndodhjes. N vijim paraqiten katastrofat
kryesore natyrore pr nga ashprsia dhe niveli i dmeve q shkaktojn.

1.1 Llojet Kryesore t Katastrofave

Trmetet
Trmetet jan ndr ngjarjet katastrofike m shkatrrimtare. Trmeti prkufizohet si lkundje e
toks q vjen si pasoj e shkputjes s nj mase toke prgjat nj zone shkputjeje. Lvizja e
pllakave tektonike sht ajo q shkakton lshimin e energjis q shkakton trmete. Trmetet
vlersohen nga parametra t ndryshm, ku me rndsi t veant jan magnituda dhe intensiteti.
Vetm trmetet me intensitet t lart jan shkak pr katastrofa. Trmetet jan shum t
paparashikueshm n koh, ndons ka zona n t cilat ato ndodhin m shpesh. do vend ka
hartat e tij sizmike ku jan t prcaktuara zonat me risk m t lart. Trmetet prgjithsisht
njihen si katastrofa me njfar rregullsie, pasi zakonisht bien n t njjtat zona, n varsi t zons
tektonike dhe aktivitetit t pllakave tektonike.
Shprthimet vullkanike
Shprthimet vullkanike jan nga katastrofat m t dhunshme dhe me dme kolosale. Edhe nse
ndodhin n zona t pabanuara, hiri vullkanik mund t shkaktoj dme t konsiderueshme.
Shembull sht rasti i vullkanit q shprtheu n Island n vitin 2010 I cili paralizoi pr disa dit
trafikun ajror n Evrop. Prsa i prket karakteristikave t riskut, shprthimet vullkanike ngjajn
me trmetet. Ato ndodhin rrall, madje zonat ku ndodhen vullkanet aktiv jan t njohura. Por
sht e vshtir t prcaktohet me saktsi se kur mund t shprthej nj vullkan aktiv, ose kur
mund t riaktivizohet nj vullkan i fjetur.
Tsunami
N klasifikimin e katastrofave natyrore tsunami klasifikohet n grupin e trmeteve. Tsunami
sht nj dallg e fuqishme, disa metra e lart e shkaktuar prgjithsisht nga nj trmet nnujor.
Trmeti q ndodh n fund t detit/oqeanit, shkakton lkundje t cilat shkaktojn dallg q mund
t arrijn disa metra dhe q shkatrrojn n mas objektet n zonat bregdetare, e n raste t
caktuara mund t arrijn deri n disa kilometra n brendsi t toks. Zonat m t riskuara nga ky
lloj risku jan qytetet bregdetare. Si lloj risku sht mjaft i ngjashm me trmetet, sepse shpesh
ndodhin n t njjtn koh (tsunami pason trmetin).
Uraganet/ciklonet tropikal
Ciklonet tropikal njihen me emra t ndryshm n zona t ndryshme. N Amerikn e Veriut dhe
Qendrore quhen uragane (shpesh pagzohen me emra njerzish), n Azi dhe n ishujt e Paqsorit
prdoret termi tajfun, ndrsa n Indi dhe vendet q preken nga ciklonet n Oqeanin Indian
3

prdoret termi ciklon. Disa nga katastrofat m shkatrrimtare t viteve t fundit kan qen n
formn e uraganeve/cikloneve, si uragani Andrew (1992), uragani Katrina (2005) n SHBA si
dhe cikloni Nargis (1998) n Bangladesh. Jan ngjarje me natyr meteorologjike. Uragant
shkaktojn dme nga reshjet shum t forta t shiut, er e fuqishme me shpejtsi shum t madhe
si dhe nga prmbytje detare t shkaktuara nga dallg t forta prej stuhis.
Prmbytjet
Prmbytjet jan nga katastrofat me dendurin m t lart. Edhe prmbytjet kan karakter sezonal,
pasi pjesa m e madhe e tyre ndodhin n stinn e lagsht. Prgjithsisht jan ngjarje t
paparashikueshme prsa i prket kohs s ndodhjes dhe madhsis apo intensitetit. Por n do
vend mund t prcaktohen harta t zonave t riskuara nga prmbytjet. sht e qart q zonat me
rrezik m t lart jan ato pran lumenjve, liqeneve apo zonat bregdetare.
Karakteristik e prmbytjeve sht se zakonisht ato godasin nj zon t madhe duke paralizuar
jetesn pr disa dit.
Stuhit
Stuhit njihen ndryshe si ciklone ekstra-tropikale. Jan t ngjashme me uraganet/ciklonet dhe
ndodhin n zona me gjersi gjeografike t ndryshme. Prgjithsisht kan intensitet m t ult se
uraganet dhe prekin nj zon m t gjer. Dmet kryesore shkaktohen nga era e fort por edhe
nga reshjet e shiut, breshrit dhe bors. Stuhit e bors ndodhin prgjithsisht n zona me klim
kontinentale dhe shkaktojn bllokim t jetess normale n nj zon t gjer. Nj form tjetr e
stuhis sht tornado. Nj form tjetr e dmeve nga stuhit shkaktohen nga rrufet dhe
vettimat q mund t shkaktojn zjarr por dhe dmtime t pajisjeve t ndryshme.
Edhe stuhit jan ndr katastrofat q shkaktojn numrin m t lart t dmeve pr shkak t
frekuencs relativisht t lart.
Thatsira
Thatsira sht nj lloj i veant katastrofe natyrore, me natyr klimaterike. Ndonse nuk
shkakton dme t pastra n shkatrrimin fizik t elementve pronsore dhe n njerz shpesh
thatsira sht nj form katastrofe me dm t madh ekonomik. Efektet e saj jan indirekte dhe
mund t godas gjith ekonomin e nj vendi. Ndikimi n ekonomin kombtare dhe zhvillimin
ekonomik i thatsirave mund t jet shkatrrues, sidomos pr ekonomi t varura nga sektori i
bujqsis. Pr m tepr thatsira mund t ndikoj n disa vende njkohsisht duke shkaktuar nj
lloj efekti zinxhir.
T tjera
Katastrofa t tjera me origjin natyrore me ashprsi apo denduri m t vogl prfshijn
rrshkitjet e toks (t thata apo t lagshta), zjarret si edhe epidemit.
- Rrshkitjet e toks shkaktojn shkatrrim t ndrtesave, infrastrukturs (rrug, ura, etj)
dhe mund t shkaktojn viktima nse jan shum masive. Mund t jen n formn e
rnies s shkmbinjve, zhvendosjes s dheut, fundosjes s toks apo n formn e orteqeve
t bors. Jan ngjarje q mund t ndodhin edhe si pasoj e nj risku apo ngjarje tjetr si
trmeti, uragani apo prmbytjet.
- Zjarret jan br nj problem shqetsues sidomos vitet e fundit. Zjarret natyrore t
shkaktuara nga nxehtsia shkatrrojn shpesh zona shum t mdha. Problem pr shum
vende, jan br zjarret n pyje q shkaktojn nj dm ekonomik dhe ekologjik kolosal.
Nj lloj tjetr i zjarreve katastrofik jan zjarre aksidentale q mund t bien n zona
urbane t mbipopulluara dhe q mund t shkaktojn dme masive n prona dhe njerz.
4

Ndonse n shumicn e vendeve ka sisteme t mbrojtjes kundr zjarrit, srish nj zjarr

me prmasa t mdha n zona urbane prbn rrezik t konsiderueshm.
Epidemit kan qen dikur nga vrasset m t mdha. Epidemit me shkall t lart
vdekshmrie jan t rralla, por shfaqja e viruseve t rinj, apo baktereve t reja, sht nj
rrezik konstant. Globalizimi, zhvillimi i transportit t shpejt dhe lvizja e lir e njerzve
e kan shtuar s teprmi kt rrezik. Edhe n kt rast bhet fjal pr dme n njerz,
ndonse shpesh prhapja e panikut pr epidemi ka nj far kostoje indirekte n biznese.

1.3 Historiku I katastrofave n Shqipri

Shqipria bn pjes n nj zon t kontinentit Europian q konsiderohet me risk mesatar-t lart
nga katastrofat natyrore. Vendi sht i ekspozuar ndaj disa lloj katastrofash natyrore q lidhen si
me vendndodhjen gjeografike ashtu dhe me klimn. Historiku I katastrofave n Shqipri tregon
se ngjarjet q kan shkaktuar dme m t mdha dhe viktima n t kaluarn kan qen
prmbytjet dhe trmetet. Kshtu q mbas vitit 1945 kur ka t dhna m t sakta mbi kto ngjarje
numrohen t paktn 9 prmbytje t mdha, kryesisht n veriperndim t vendit (Shkodr,
Lezh), 7 trmete t mdha (magnitud mbi 5.7 ball) dhe nj sr ngjarjesh me prmasa m t
vogla si temperatura ekstreme (vitet 1985 dhe 2012), thatsira (1989-1991) apo stuhi (2002,
2005).

1.4 Llojet kryesore t katastrofave n Shqipri

Ngjarjet natyrore me mundsi m t madhe pr t ndodhur n vendin ton jan trmetet dhe
prmbytjet. Katastrofa t tjera me prmasa m t vogla prfshijn zjarret, rrshkitjet e dheut,
stuhit e bors etj.
Trmeti
Trmetet prbjn riskun kryesor t ngjarjeve natyrore n Shqipri. Vendi sht goditur shpesh
nga trmete t fuqishme. Gjat shekullit XX Shqipria sht goditur nga 10 trmete m
magnidut mbi 6 ball. M i forti ka qen trmeti i dats 15 prill 1979 n zonn e Shkodrs me
magnitud 6.9 ball. Raporti i prodhuar nga UNDP (2003) vlerson se Shqipria karakterizohet
nga rnia pothuaj vjetore e nj trmeti me magnidut t paktn 6.5 ball. Po n kt raport
vlersohet se jan 8 zona t burimit sizmik n Shqipri.
Prmbytjet
Prmbytjet jan nj tjetr risk natyror i rndsishm n Shqipri. Ndonse pr nga ashprsia nuk
mund t krahasohen me trmetet, ato kan denduri m t madhe, jan m tepr prezente n zona
t ndryshme t vendit. Sipas UNDP (2003) Sistemi lumor prbn rrezikun m t madh pr
prmbytjet n vend. Prmbytjet zakonisht jan me prejardhje lumore dhe ndodhin n periudhn
nntor-mars, kur n vend bien afrsisht 80- 85% e reshjeve vjetore. Prmbytjet m t mdha n
Shqipri kan ndodhur n vitet 1962-63, n vitin 1971, n vitin 1992, n vitin 2002 dhe n vitet
2009-2010. Zona m e rrezikuar e vendit sht ultsira Perndimore, sidomos rajoni ShkodrLezh i cili sht dhe m i godituri nga prmbytjet.

2. Sigurimi i katastrofave
Produket pr sigurimin e katastrofave ofrohen n mnyr t ngjashme me produktet e tjera t
sigurimeve. N shumicn e rasteve nuk ka polica t veanta pr ngjarjet katastrofike, por kto
lloj risqesh jan t prfshira n policat e sigurimit ndaj risqeve t ngjarjeve natyrore, zjarrit, etj.
5

N mnyr tipike kontratat e sigurimit jan vjetore, me prjashtim t disa llojeve t kontratave t
sigurimit t jets, t cilat mund t ken kohzgjatje m t madhe.
Sigurimi i plot synon t transferoj sa m shum risk t jet e mundur nga i siguruari tek
siguruesi. Shuma e siguruar sht e lart, zakonisht tentohet t sigurohet vlera e plot e objektit
t riskuar. Pjest e zbritshme jan t vogla ose nuk prdoren fare dhe nuk aplikohet vetsigurimi.
Prjashtimet nga sigurimi jan minimale dhe prfshijn vetm raste t veanta t cilsuara si t
pasigurueshme. Sigurimet e pjesshme ofrojn mbulim pr nj pjes t riskut nprmjet pagimit t
nj primi m t ult. N varsi t pjess s riskut q krkohet t transferohet prcaktohet edhe
pjesa e zbritshme. N shumn e siguruar paraqesin rndsi t madhe studimore dhe analitike
vlerat tavan. N qoft se tek pjest e zbritshme, n nj kontrat klasike sigurimi, i siguruari mban
pjesn e par t dmeve dhe siguruesi mbulon pjesn mbi nj vler kufi t caktuar, tek tavani i
shums s siguruar ndodh e kundrta. Ktu siguruesi mbulon dmet fillestare deri n nj vler t
caktuar dhe mbi kt vler mbulohen nga vet i siguruari.
Prjashtimet apo kufizimet e llojeve t mbulimit n kontrat jan gjithashtu nj form e sigurimit
pjesor. Duke prjashtuar nj pjes t risqeve katastrofike nga mbulimi me sigurim mund t
ofrohet nj mbulim me kosto m t ult. Sigurimet nga katastrofat mbulojn kto element:

Sigurimi i banesave. Pr banesat ofrohet mbulim nga ngjarje katastrofike si trmetet,

uraganet, prmbytjet, ciklonet, etj. Zakonisht prdoret kosto e zvendsimit si baz pr
dmshprblimin. N rastet kur prona sht e shkatrruar totalisht dhe nuk rindrtohet ose
zvendsohet, prdoret vlera aktuale monetare (vlera e zvendsimit minus amortizimin).
Shpesh prdoren sigurime pjesore n formn e prjashtimeve ose pjesve t zbritshme.
Sigurimi i pronave t karakterit tregtar dhe industrial. sht i ngjashm me sigurimin e
banesave por ka specifika dhe zakonisht bhet fjal pr sigurim n vlera t mdha.
Sigurimi i pronave tregtare dhe industriale dhe i ndrtesave publike sht shum m
kompleks se sigurimi i banesave, i cili ka zakonisht kontrat standarde.
Sigurimi i automjeteve. N mnyr tipike, kontratat e sigurimit t automjeteve t tipit
kasko (all-risk) prfshijn edhe mbulime pjesore pr ngjarje katastrofike si prmbytjet,
uraganet, etj. Aplikimi i pjesve t zbritshme sht tipik n kt lloj sigurimi.
Sigurimi i ndrprerjes s biznesit. sht nj lloj mbulimi q dmshprblen bizneset pr t
ardhurat e munguara si pasoj e ndrprerjes s plot ose t pjesshme t aktivitetit normal
n rastet kur ndodh nj katastrof. N shumicn e rasteve shuma e mbuluar sht e
kufizuar dhe e prcaktuar n kontrat.
Sigurimi i jets. N mnyr tipike policat e sigurimit t jets ofrojn mbulim edhe pr
rastet e humbjes s jets si pasoj e ngjarjeve katastrofike. Zakonisht policat e sigurimit
t jets jan individuale, ndonse aplikohen edhe polica t sigurimit t jets n grup. Pr
ngjarjet katastrofike kjo mund t prbj shtes risku pr siguruesin nse t siguruarit
ndodhen t gjith n t njjtn zon t riskuar nga katastrofat.
Sigurimi i shndetit dhe sigurimi i punonjsve. Ky lloj sigurimi mbulon risqet e dmtimit
t shndetit nga katastrofat dhe ofron mbulim pr shpenzimet mjeksore t
diagnostikimit, shrbimit spitalor, medikamenteve, etj. N rastet kur personi I dmtuar ka
dmtime t prkohshme ose t prhershme q kufizojn aftsin e tij pr pun, sigurimi
mund t mbuloj edhe t ardhurat e humbura nga paaftsia pr pun.
Sigurimi i prgjegjsis. Edhe sigurimi i prgjegjsis mund t ken brenda mbulim pr
element nga ngjarjet katastrofike. Bhet fjal kryesisht pr prgjegjsin n ndrtim dhe
n ndrtesat e dhna me qera por edhe pr element t tjer. Nse dmet ndodhin si
pasoj e mungess s masave mbrojtse apo neglizhencs n respektimin e normave
teknike, kto raste mbulohen nga policat e sigurimit t prgjegjsis.
6

Sigurimet n bujqsi. Jan nj klas m vete e sigurimeve t cilat jan specifike pr

veprimtarin bujqsore, blegtorin, frutikulturn etj. Bujqsia sht nj sektor q mund t
preket fort nga katastrofa t ndryshme si prmbytjet, uraganet, stuhit, breshri,
temperaturat ekstreme, etj. Sigurimi n bujqsi ofron mbulim pr kto ngjarje.
Forma mbizotruese e kontratave t sigurimit edhe sot vazhdon t jet ajo e kontratave
njvjeare t sigurimit.

3. Efektet e katastrofave
Efektet e katastrofave jan t rnda dhe impakti i tyre i konsiderueshm. Ka studime q
konkludojn se shpesh shumica e dmeve q vijn nga nj ngjarje e rnd jan m tepr nga
kolapsi shoqror q pason ngjarjen se sa nga dmet direkte t ngjarjes. Kjo bn q shum
studiues dhe ekspert t fokusohen mjaft jo vetm n mekanizmat parandalues dhe mbrojts ndaj
ngjarjeve katastrofike, por edhe n manaxhimin e situatave post-katastrof. Efektet e nj
katastrofe ndahen n efekte ekonomike (apo kosto ekonomike) dhe efekte sociale. Efektet
ekonomike prbhen nga dmet n prona, nga viktimat n njerz dhe nga ndalimi i aktivitetit
normal t jets q sjell paksim t shitjeve dhe fitimeve t bizneseve dhe ulje t t ardhurave.
Nga ana sociale katastrofat shkaktojn panik, probleme t administrimit publik, emergjenca
civile dhe shndetsore si dhe mundsi pr trazira sociale.
Efektet e katastrofave kategorizohen dhe n efekte t menjhershme dhe efekte me pasoja
afatgjata. Shumica e efekteve jan t menjhershme, madje kjo sht nj nga karakteristikat e
ngjarjeve katastrofike, por shpesh injorohen efektet afatgjata t nj katastrofe. Pasojat mund t
ndihen ndonjher dhe pr vite me radh, ose dhe t jen t pakthyeshme.

3.1 Efektet ekonomike

Kostot q shkaktohen nga nj katastrof natyrore kategorizohen n kosto direkte dhe indirekte.
Kostot direkte jan ato q mund t maten direkt si pasoj e katastrofs dhe jan m t lehta pr tu
vlersuar. Zakonisht n stastistikat pr katastrofat paraqiten kryesisht kostot direkte.
Kostot direkte
Kostot direkte jan kosto t prekshme t katastrofave, q lidhen me dmet fizike n prona,
viktimat n njerz si dhe dmet n asete publike. Zakonisht burimet m t besueshme t matjes
s ktyre kostove jan shoqrit e sigurimit t cilat mund t ken marr n sigurim nj pjes t
inventarit t objekteve t dmtuara nga katastrofa. N raste t tjera dmet vlersohen nga agjensi
publike t specializuara. N do rast duhet t merret n konsiderat procedura e prdorur pr
vlersimin e dmeve, t cilat mund t jen t nnvlersuara nga ato reale.
Dmet n njerz Nj pjes e mir e katastrofave shkaktojn humbje jetsh, t cilat ndonjher
mund t jen mjaft t mdha, si rasti i trmeteve, shprthimeve vullkanike, apo uraganve.
Ekzistenca e nj tregu t zhvilluar sigurimesh t jets dhe dmet e paguara nga kto kompani
mund t japin nj vlersim t prafrt t ktyre lloj dmeve. Gjithsesi ato paraqesin vetm rastet
e siguruara dhe pr shumat q jan siguruar.
Dmet n prona prbjn pjesn m t rndsishme t kostove t nj katastrofe. Dmtime t
banesave, ndrtesave t biznesit (prona tregtare), infrastrukturs, etj; jan pamje tipike postkatastrof. Kostot per rindrtimin e banesave jan n shumicn e rasteve t paprballueshme pr
familjet, t cilat shpesh krkojn ndrhyrjen e shtetit. Nj biznes i pasiguruar mund t shkoj
drejt falimentimit nga efektet shkatrruese t nj katastrofe natyrore.
Dmet n infrastruktur prbjn gjithashtu nj element t rndsishm t kostove direkte t
nj katastrofe. Dmtimet n rrug, ura, porte, aeroporte, linja elektrike, telefonike, gazsjells,
naftsjells, diga hidrocentralesh, etj; jan elemente t dmeve n infrastruktur. Jan kosto q
7

mund t sjellin probleme t mdha ekonomike n rastet kur infrastruktura e dmtuar sht
jetsore pr ekonomin e vendit.

4. Tregu i sigurimeve dhe shrbimet statistikore

N nj vend t vogl si Shqipria, me pak koh dhe eksperienc n modelin ekonomi tregu, sfida
e par pr vlersimin e riskut t katastrofave vjen prej nnzhvillimit t tregut t sigurimeve.
Tregu i sigurimeve sht i ri dhe shumica e kompanive private q operojn n t nuk kan m
shum se 10 - 15 vjet eksperienc. Pr m tepr industria e sigurimeve n Shqipri sht e
fokusuar n sigurimet e detyrueshme t prgjegjsis s automjeteve dhe ka nj penetrim t ult
n sigurimet vullnetare t pronave. Pr shkak t ktij zhvillimi t kufizuar, ka pak ose aspak
interes nga kompanit e sigurimit pr t zhvilluar ose bler modele t manaxhimit t riskut t
katastrofave, t cilat mund t jen tepr t shtrenjt pr buxhetet e ktyre kompanive. Megjithse
ngjarje katastrofike si trmetet apo prmbytjet jan t prfshira shpesh n policat e sigurimit t
prons q shiten n Shqipri, numri i policave t shitura sht ende i kufizuar (dominojn pronat
tregtare t siguruara dhe jo banesat). Siguruesit kan gjetur si mnyr m t thjesht e t
prshtatshme t manaxhojn kt risk duke e transferuar riskun e katastrofave drejt risiguruesve
nprmjet cedimit t ktyre risqeve n kontrata risigurimi. M s shumti sht qeveria q mund
t jet e interesuar n manaxhimin e ktij lloj risku dhe zhvillimit t ktyre modeleve.
Statistikat e lidhura me tregun e sigurimeve jan ende n faza fillestare. Kompanit e sigurimit
kan bazat e tyre t t dhnave mbi ngjarjet q ato trajtojn (pretendimet pr dme) si dhe pr
dmet e paguara, t grupuara sipas klasave t sigurimeve. Por pr shkak t moshs tepr t re t
kompanive n tregun shqiptar, kto baza t dhnash nuk jan t mjaftueshme pr tu prdorur n
studime t mirfillta aktuaristike. Kompanit e para private datojn n vitin 1999 (SIGAL dhe
SIGMA) dhe kompanit e tjera jan liensuar mbas vitit 2000. Nuk mund t flitet pr t dhna
pr katastrofat nga tregu i sigurimeve. Prsa i prket statistikave t prodhuara nga institucionet
zyrtare, statistikat kryesore q shrbejn n kt fush jan ato t prodhuara nga INSTAT,
Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare (AMF) si dhe nga institucione t specializuara si Drejtoria e
Emergjencave Civile etj. AMF publikon t dhnat pr tregun e sigurimeve duke prfshir primet
e shkruara dhe dmet e paguara sipas klasave t ndryshme t sigurimeve si dhe sipas qarqeve. N
ligjin shqiptar t sigurimeve nuk ka nj klas t veant pr riskun e katastrofave natyrore.
Zakonisht ngjarjet katastrofike natyrore prfshihen n produktet e sigurimit (zjarri dhe forcat e
natyrs).
N kt kuadr nj rishikim i mnyrs s grupimit t statistikave nga AMF, me fokus
raportimin vemas t statistikave pr katastrofat do t ishte me rndsi pr vlersimin e riskut
t katastrofave n Shqipri.

4.1 Efektet e katastrofave - Rasti i Shqipris

Shqipria paraqitet me nj profil risku t katastrofave natyrore si vend me risk mesatar-t lart.
Ngjarjet q paraqesin risk m t lart jan trmetet dhe prmbytjet. Financimi i efekteve t
katastrofave sht br kryesisht nga ndrhyrja publike e qeveris e cila ka marr prsipr
dmshprblimin n shumicn e rasteve. Pr fat deri tani nuk kan ndodhur ngjarje katastrofike
me prmasa t mdha t cilat do t dilnin jasht mundsive t qeveris pr t prballuar
dmshprblimin. Financimi sht prballuar nga fondet pr shpenzimet operative t buxhetit.
Megjithat jo t gjitha efektet e katastrofave t ndodhura jan dmshprblyer plotsisht, ndonse
ky konkluzion sht vshtir t mbshtetet nga shifra. Vlersimi I dmeve sht br nga qeveria
e cila ka br dhe dmshprblimin. Ndrkoh nuk mund t flitet pr prllogaritje t efekteve
indirekte nga prmbytjet e viteve t fundit.
8

Tregu i sigurimeve luan rol t vogl n kt aspekt. Shqipria ka nj treg t vogl dhe t
pazhvilluar sigurimesh, krahasuar madje dhe me vendet fqinj n rajon. Ky treg, I fokusuar n
sigurimet e detyrueshme, realizon aktualisht nj prim bruto vjetor rreth 8.54 miliard lek (AMF
raporti vjetor 2013). Primi bruto pr frym t popullsis sht rreth 2,900 LEK n vit, vler tepr
e vogl. N qoft se marrim parasysh vetm sigurimet e prons nga ngjarje katastrofike (policat e
sigurimit q mbulojn riskun nga zjarri, forcat e natyrs dhe dmtime t tjera n pron) primi i
paguar pr frym rezulton n nivelin rreth 700 Lek n vit pr mbrojtjen ndaj ktyre ngjarjeve.
Megjithat shprndarja gjeografike e sigurimeve si dhe sipas nivelit t t ardhurave t popullsis
sht tepr e zhbalancuar. Sigurimet jan t prqendruara n Tiran (67% e primeve t paguara)
dhe n pak qytete kryesore (Durrs, Fier, Kor, Vlor, Lezh, Berat). Primi pr frym n Tiran
sht mbi dyfishin e mesatares s vendit (n nivelin rreth 7,200 LEK pr frym), dhe vetm pr
risqet nga zjarri dhe katastrofat natyrore shkon deri n 1700 LEK pr frym. Ndrsa n pjesn
tjetr t vendit statistikat jan shum t ulta. Kompanit e sigurimeve n Shqipri kan paguar
rreth 167 milion Lek dme pr risqe t prons nga zjarri dhe forcat e natyrs dhe risqe t tjera t
prons pr vitin 2013 (AMF Raporti vjetor 2013).
N Shqipri, tregu i sigurimeve ofron produkte vullnetare t sigurimit t prons, prfshi edhe
sigurimin e risqeve nga trmetet. Por sigurimi nga kto ngjarje mbetet sporadik dhe m tepr i
diktuar nga kredia bankare q mbshtet me kolateral ndrtesn. N totalin e t ardhurave t tregut
t sigurimeve, sigurimi i pronave nga zjarri dhe trmetet z 13.6%. Nga vlersimet e bra, vetm
1-2 banesa n 100 kan mbulim privat pr sigurimin nga katastrofa. Pra, penetrimi i produktit t
sigurimit t prons nga trmetet, n formn e sigurimit vullnetar, mbetet tepr i ult. Qartsisht
lind nevoja pr ndrtimin e nj programi n rang vendi, q pjes t tij t ket edhe zhvillimin e
produkteve t sigurimeve
nga katastrofat
dhe n veanti nga trmetet.
Hapat n kt drejtim jan hedhur. Institucionet qeveritare jan duke shqyrtuar projektet pilote t
ofrimit t produkteve t sigurimit pr bujqsin, prfshi edhe sigurimin nga katastrofat natyrore.
N muajin mars 2014, Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare miratoi produkte t reja t sigurimit
nga trmeti. Kto produkte jan dizenjuar pr t mbuluar riskun e dmtimit t drejtprdrejt fizik
apo humbjes fizike t prons s siguruar, si banesave apo godina t siprmarrjeve t vogla dhe t
mesme, dmtim q vjen si pasoj e rnies s trmetit apo zjarrit t shkaktuar nga rnia e trmetit.
Kto produkte mbshteten nga modele t sigurimit dhe risigurimit t riskut t katastrofave t
dizenjuara
specifikisht
pr
tregjet
e
Europs
Juglindore.

4.2 Ballkani industria e sigurimeve dhe katastrofat

Rajoni i Ballkanit konsiderohet nj zon me nivel t riskut t katastrofave. Risku kryesor i
katastrofave n kt zon sht risku I trmeteve. Gjithashtu sht prezent n mas t
rndsishme dhe risku i prmbytjeve, zjarreve dhe stuhive dimrore.
Industria e sigurimeve n Ballkan ka filluar t zhvillohet kryesisht pas vitit 1990, koh gjat t
cils, n kto vende kishte rn sistemi i bazuar n ekonomin e tregut. T dhnat e studiuara pr
kt zon (prjashtuar Greqin q ka nj historik m t hershm t sigurimeve) tregojn q
shumica e vendeve ndodhen n nj faz t hert t zhvillimit t tregut t sigurimeve. Prjashtim
bn Sllovenia q ka nj nivel t m t avancuar t zhvillimit t ktij tregu. Kroacia, Rumania dhe
Bullgaria gjithashtu kan njfar progresi n kt industri krahasuar me mesataren e rajonit,
ndrkoh q vendet e tjera kan nivel t ult t zhvillimit t tregut t sigurimeve dhe t
risigurimeve.

Grafiku 1. Niveli i primeve dhe i dmeve n rajonin e Ballkanit, 2011

Burimi: www.xprimm.com

N grafikun e msiprm sht prezantuar niveli i primeve t shkruara dhe dmeve t paguara pr
t gjith tregun e sigurimeve n 10 vende t Ballkanit. Karakteristika kryesore e evidentuar n
mnyr t menjhershme dhe q vihet re tek t gjith kto vende sht q niveli i dmeve t
paguara sht prgjithsisht i ult, m pak se gjysma e nivelit t primeve t shkruara (me
prjashtim t Sllovenis 61% dhe Rumanis 55%). Kjo shpjegohet me nivelin ende t ult t
shrbimit nga kompanit e sigurimit, mentalitetin dhe faktin q tregu dominohet nga sigurimet e
detyrueshme t mjeteve motorike.
Situata prkeqsohet m tepr nse vrehet i njjti raport vetm pr pjesn e sigurimit t prons
nga zjarri dhe risqet natyrore (grafiku 2). Klasa e sigurimeve t prons nga zjarri dhe fatkeqsit
natyrore z rreth 17% t totalit t primeve dhe dmet e paguara rreth 31.5% t totalit t dmeve
t paguara kan nivelin m t lart t dmeve t paguara ndaj primeve t shkruara pr kt klas
sigurimi. N Bullgari (31%) dhe Serbi (22%) primet e shkruara pr kt klass zn pjes m t
rndsishme n totalin e primeve. Ndrsa n Serbi (17%), Kroaci (16%) dhe Maqedoni (16%)
dmet e paguara pr kto lloj risqesh zn peshn m t madhe ndaj totalit ndrmjet gjith
vendeve. Nuk ka nj uniformitet t raporteve brenda tregut sigurimeve n vende t ndryshme.
Prgjithsisht n vendet me zhvillim m t lart ekonomik (Slloveni, Kroaci, Bullgari, Rumani)
kemi dhe nj pjesmarrje m t madhe t sigurimit t jets dhe prons. I gjith tregu i sigurimit t
prons nga zjarri dhe fatkeqsit natyrore n Ballkan (prjashtuar Greqin) sht rreth 1.17
miliard Euro n vit prime t paguara.

10

Grafiku 2. Niveli i primeve dhe i dmeve pr sigurimin e prons nga zjarri dhe fatkeqsit natyrore n rajonin e
Ballkanit, 2011

Burimi: www.xprimm.com

N t gjitha vendet, densiteti i sigurimeve (grafiku 3) sht shum i ult. Prjashtim n kt

rregull, apo ligjsi t prbashkt, prbn Sllovenia, n t ciln parametri prim/banor prej 1046
Euro, sht i krahasueshm me vendet e zhvilluara. Niveli mesatar i primeve t sigurimit n
Ballkan sht rreth 250 Euro/banor. Ndrkoh, po t prjashtojm nga kto llogaritje Sllovenin,
ky nivel zbret deri n 80 Euro/banor. Shqipria sht vendi me densitetin m t ult n t gjith
rajonin, me rreth 20 Euro/banor. Nuk ka t dhna t sakta pr Ballkanin prsa i prket dmeve t
shkaktuara nga katastrofat. N dy dekadat e fundit n kto vende t marra n shqyrtim nuk jan
vrtetuar ngjarje t mdha katastrofike. Ngjarjet m t rnda t ksaj periudhe kan qn
prmbytjet n vitet 2002 dhe 2010 si dhe nj trmet n Serbi/Slloveni n vitin 2010.
Grafiku 3. Densiteti i sigurimeve (primi/banor) n rajonin e Ballkanit, 2011

Burimi: www.xprimm.com

11

Sipas bazs s t dhnave EM-DAT (2011), pr rajonin e Ballkanit, raportohen dme vetm pr
rreth 20% t trmeteve t regjistuara n Ballkan. Vetem me kto t dhna, pr kt periudh,
rezulton nj vler dmesh prej rreth 10.25 miliard USD. Ndrsa n qoft se llogarisim dhe
prfshijm n nj parametr t vetm, t gjitha llojet e katastrofave t ndodhura n Ballkan
prgjat saj periudhs (1900-2011) vlera e dmeve shkon n 20.88 miliard USD. Por numri i
katastrofave pr t ciln ka dme t raportuara sht i ult, vetm 17.75% (71 nga 400 gjithsej t
raportuara). Dmet m mdha shkaktohen nga trmetet, m pas nga prmbytjet dhe zjarret. N
tabeln 1 paraqiten t dhnat pr dmet n secilin vend nga katastrofat e ndryshme, pr ato vlera
q jan t raportuara. Vendet bosh n tabel tregojn pr mungesn e t dhnave pr vendet dhe
periudhat prkatse. Greqia dhe Rumania rezultojn vendet m t prekura n Ballkan nga
katastrofat. Ndrkoh, nse prdorim si parametr referimi dmet, krahasuar me popullsin e do
vendi, apo nivelin ekonomik t matur nga PBB, athere nnvizohet se Greqia, Shqipria dhe
Maqedonia jan vendet me vulnerabilitet m t lart nga katastrofat natyrore. Nse Greqia sht
nj vend i mbuluar relativisht mir nga industria e sigurimeve (460 Euro/banor primi vjetor pr
vitin 2011), Shqipria dhe Maqedonia jan tepr t ekspozuara ekonomikisht ndaj pasojave t nj
katastrofe natyrore.
Tabela 1. Dmet e raportuara nga katastrofat n Ballkan 1900-2011, milion USD

Burimi: EM-DAT, The OFDA/CRED International Disaster Database, www.emdat.be

5. Konkluzione & Rekomandime

Shqipria paraqet nj risk t lart ndaj katastrofave natyrore. Risku i lart vjen jo vetm si pasoj
e nj hazardi t lart natyror, por edhe e nj vulnerabiliteti t lart. Risqet kryesore natyrore n
Shqipri jan trmetet dhe prmbytjet, n mas m t vogl stuhit dhe ngricat (temperaturat e
ulta).
Tregu i sigurimeve n Shqipri nuk mundson aktualisht prballimin e pasojave t riskut t
katastrofave natyrore. Risku i katastrofave nuk sht br objekt mbulimi prej ktij segmenti t
tregut t sigurimeve deri m sot, dhe pothuaj e njjta panoram sht edhe n disa vende t tjera
t rajonit. Penetrimi i sigurimeve n treg sht i ult dhe pr mbrojtjen nga katastrofat nuk
12

ofrohen produkte t veanta, por pjesrisht dhe vetm n kuadr t mbulimit nga zjarri dhe risqet
natyrore. N Shqipri, sht przgjedhur forma nprmjet pjesmarrjes n nj fond rajonal
(SEEC-CRIF), duke par edhe zhvillimin jo t madh t tregut t sigurimeve n vend. Vnia n
efienc dhe funksionimi operacional i ktij fondi n t ardhmen mund t ndikoj mjaft n
transferimin e riskut t katastrofave n Shqipri.
Statistikat e lidhura me tregun e sigurimeve jan ende n faza fillestare. Kompanit e sigurimit
kan bazat e tyre t t dhnave mbi ngjarjet q ato trajtojn (pretendimet pr dme) si dhe pr
dmet e paguara, t grupuara sipas klasave t sigurimeve.Prsa i prket statistikave t prodhuara
nga institucionet zyrtare, statistikat kryesore q shrbejn n kt fush jan ato t prodhuara nga
INSTAT, Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare (AMF) si dhe nga institucione t specializuara si
Drejtoria e Emergjencave Civile etj.
Prmirsimi i raportimit nga kompanit e sigurimit me synim prfshirjen e raportimit pr
katastrofat n paraqitjen e dmeve t paguara nga kto kompani. Prgjegjs pr formatet e
raportimit t kompanive t sigurimit sht AMF. Vlersojm se hartimi i nj pasqyre
prmbledhse pr dmet e shkaktuara nga ngjarje katastrofike dhe prfshirja e saj brenda
raportimit mujor pr tregun e katastrofave do t ndihmonte mjaft n krijimin e nj baze t
dhnash q mund t prmirsoj ndjeshm n t ardhmen vlersimin dhe matjen e riskut t
katastrofave.
Edukimi i publikut pr tregun e sigurimeve n prgjithsi dhe sidomos pr ndrgjegjsimin mbi
riskun e katastrofave natyrore n veanti. Veanrisht nj vmendje e veant duhet ti kushtohet
n kt pik bizneseve, sidomos atyre t vogla e t mesme, por edhe fermerve t vetpunsuar.

6. Referencat
Banks E. (2005) Catastrophic Risk, Analysis and Management, Wiley, faqe 18
Lito G. (2013) Manaxhimi I riskut t katastrofave, rasti I Shqipris
NatCatService, Munich Re (2002) Annual Review of Natural Disasters, Munich Re
EM-DAT, The OFDA/CRED International Disaster Database
Raporti Vjetor Autoriteti Mbikqyrjes Financiare Viti 2012, 2013
UNDP (2003), Vlersimi i rreziqeve n Shqipri, faqe 26,50
Hanson J. (2007) Catastrophe, social collapse and human extinction, working paper
Q trmeti t mos shemb financat, Rinald Guri, Teuta Baleta, Revista Monitor
Faqe web
www.amf.gov.al
www.xprimm.com
www.emdat.be
13

www.munichre.com
www.monitor.al

14