Normat tarifore proporcionale Norma tatimore proporcionale jan ato norma t cilat nuk ndryshojn me ndrrimin e bazs tatimore.

Pra, kur n shum baza tatimore aplikohet vazhdimisht norma e njjt e tatimit. Norma tarifore proporcionale mund t paraqitet n tarifat n vijim: Baza tatimore 1.000 2.000 3.000 4.000 Norma tatimore 20% 20% 20% 20%

Veti themelore e aplikimit t normave proporcionale sht fakti se ato veprojn n mnyr neutrale n raportet n mes t subjekteve ekonomike /tatimore nga t cilat bhet tatimimi.Kjo do t thot se raportet q kan ekzistuar n mes subjekteve ekonomike para tatimimit, kan mbet t pandryshuara edhe pas tatimimit dhe jan t pranishme gjat gjith procesit t tatimimit. Psh.Dy obligues tatimor ,njri A ka fuqin ek.-tatimore 1.000 Euro dhe B-2.000 EURO. Norma tatimore 10%. Ather kemi : A)1.000x 10%=100 tatim b)2.000x10%-200 tatim Mbetja tatimore te A-900 euro kurse te B-1800. Raporti pra nmbetet i njjt 1:2 si para ashtu edhe pas tatimimit me norm proporcionale prej 10% pr secilin nga obliguesit tatimor-1.000:2.000=100:200=900:1800=1:2.

Debati n lidhje me alternativn: tatim proporcional, apo tatim progresiv, n rrethanat aktuale krkon qndrimin e profesionistve t fushs (ata q respektojn dijet profesionale), me qllim q e vrteta, t mos ndikohet vetm (dhe krejtsisht) nga faktort politik. Tatimi proporcional, n teorin e financave publike, prshkruhet si raporti konstant i tatimit t paguar kundrejt t ardhurave, pavarsisht nga niveli i t ardhurave, ndrsa tatimi progresiv nuk sht aq i thjesht n prkufizimin e tij, pr shkak t paqartsive dhe pamundsis s prkufizimit t sakt dhe t qart t t ardhurave. Termi q, gjersisht, prdoret nga profesionistt e financave publike n mbar botn pr qllimet e prkufizimit t tatimit progresiv, sht: tarifa mesatare e tatimit, e cila prfaqson raportin e tatimit t

paguar kundrejt t ardhurave; rritja e tarifs mesatare me rritjen e t ardhurave, tregon se kemi t bjm nj sistem tatimor progresiv. Por edhe n kt shtje ka paqartsi, mbasi progresivitetin disa e mendojn nprmjet tarifs shtes (margjinale) t tatimit, ose ndryshimit t tatimit t paguar n raport me ndryshimin e t ardhurave. Konceptet e sapoprmendura sqarohen me an t shembullit q vijon, ku kufiri i t ardhurave q nuk tatohen supozohet 30 000 lek dhe prqindja e tatimit t zbatuar mbi t ardhurat sht 20%. (Tabela). Tarifa mesatare (nga pjestimi i detyrimit tatimor me t ardhurat, pr shembull 4 000 : 50 000 = 0,08), me rritjen e t ardhurave, rritet (tarifa mesatare nga 0 pr nj t ardhur prej 30 000 lek n 0,18 pr nj t ardhur prej 300 000 lek), ndrsa tarifa shtes e tatimit mbetet konstante 0,2 sepse pr 1 lek shtes, tatimpaguesi paguan 0,2 lek. Sikundr duket nga shembulli i msiprm, problem nuk sht prkufizimi i progresivitetit, por matja e shkalls s tij, mbasi prirje t ndryshme pr matjen e sakt t progresivitetit mund t japin prgjigje t ndryshme. Kur debati fokusohet mbi tatimin progresiv, n sken dalin monopolet dhe oligopolet. Pr monopolet supozohet q, firmat q zotrojn tregun, mund tia kalojn leht t gjitha tatimet mbi kurriz konsumatorve, por analizat shkencore kan vrtetuar se sado t fuqishme dhe t pangopura t jen kto firma monopoliste, ato do t mbajn nj pjes t barrs s tatimit. Midis poleve ekstreme t konkurrencs s plot dhe monopolit, gjendet edhe struktura e tregut oligopol, ku ndodhen pak shits. Fatkeqsisht nuk ekziston ende nj teori e zhvilluar mir mbi bartjen e tatimit nga oligopoli pr arsyen e thjesht sepse, s pari, bartja e tatimit varet nga fakti se si ndryshojn mimet relative kur vendosen tatimet, ndrkoh q nuk ka ndonj teori t prgjithshme t pranuar gjersisht pr prcaktimin e mimit oligopolist. Rasti oligopol i OPEK ut ka vrtetuar q, edhe pse antart e tij bien n ujdi pr sasin e prodhimit dhe mimin e nafts, praktika vrteton t kundrtn me diferencat q rezultojn nga joshja q bn krkesa pr naft dhe prirja e firmave prodhuese t vendeve t veanta t pr t maksimalizuar fitimet. elsi pr t gjetur bartsin e vrtet t barrs s nj tatimi jan ndryshimet e mimit, por ndryshimet e mimit, si dihet, varen nga shum faktor: struktura e tregut, elasticiteti i krkess dhe oferts, lvizshmria e faktorve t biznesit, etj. Informacioni q nevojitet pr t kuptuar bartjen e tatimit dhe sidomos tatimit progresiv duhet t jet i sakt, por n kushtet e Shqipris, ku informacioni i sakt nuk sht n dispozicion t atyre q debatojn n lidhje me tatimin proporcional, apo tatimin progresiv, nuk ngelet gj tjetr vetm q ata t pranojn shkalln e padijes s tyre n kt aspekt. Pr ta br m t qart shtjen e tatimit progresiv duhet t sqarohet koncepti i bartjes s tatimit: bartja ligjore e tatimit prfaqson detyrimin ligjor pr t paguar nj tatim, ndrsa bartja ekonomike prfaqson barrn faktike t tatimit, ose prfaqson ndryshimin n shprndarjen e t ardhurave t vrteta private q shkakton vendosja e tatimit. Njohja e bartjes ligjore tregon pak pr bartjen ekonomike, mbasi bartja ekonomike e tatimit prcaktohet nga ndryshimet e mimit q shkakton tatimi si dhe nga burimet dhe nga prdorimet e t ardhurave t nj individi. Meqnse m lart kemi thn se prkufizimi i sakt i t ardhurave sht i vshtir, do t ishte me vend t rendisim m posht prkufizimet ligjore t t ardhurave n Shqipri dhe n SHBA, jo pr qllime krahasimi, por m shum pr qllime sqarimi. N nenin 4 t ligjit Pr tatimin mbi t ardhurat gjejm se, t ardhurat nga nj burim n Republikn e Shqipris, pa u kufizuar vetm n to, do t prfshijn t ardhurat nga marrdhniet e

puns; t ardhurat nga veprimtari kulturore apo sportive si dhe veprimtari t tjera personale n Republikn e Shqipris; t ardhurat nga veprimtaria e zhvilluar nga nj person jorezident, nprmjet nj personi me seli t prhershme n Republikn e Shqipris; t ardhurat nga kalimi i s drejts s pronsis mbi sendet e paluajtshme q i prfiton personi me seli t prhershme n Republikn e Shqipris; t ardhurat nga pronsia mbi pasurit e paluajtshme, aksesort dhe frytet e e tyre, si dhe t ardhurat nga t drejta t tjera, q rrjedhin nga pronsia mbi sendet e paluajtshme, n rast se kto sende ndodhen n territorin e Republiks s Shqipris; t ardhurat nga e drejta e autorit dhe pronsia intelektuale, t ardhurat nga dividentt e shprndar dhe fitimi i paguar ortakve; t ardhurat nga interesat e paguara dhe t ardhura t tjera q nuk identifikohen si t ardhurat e paraprmendura. Sipas ligjit amerikan burimet e tatueshme prfshijn, por nuk kufizohen vetm n to, pagat, dividentt, interesat, fitimet e firmave, qirat, t drejtat e autorit, shprblimet si dhe prfitimet q vijn nga shprdorime, ose prvetsime. T gjith profesionistt e njohur n fushn e financave publike n bot, kan pranuar gjrsisht dhe kan prdorur prkufizimin Haig Simons q, t ardhur, konsideron rritjen e fuqis neto t vlers n para, q nj person konsumon gjat nj periudhe. N kontekstin e prkufizimeve t msiprme, kuptohet qart arsyeja e debatit publik mbi tatimin progresiv dhe tatimin proporcional, mbasi tatimi mbi t ardhurat shkakton m shum paknaqsi, sidomos tatimi progresiv, i cili nnkupton faktin: sa m shum para t fitosh aq m shum tatim do t paguash. Ata q e kritikojn sistemin progresiv thon se tatimet progresive, n t vrtet, dnojn punn dhe suksesin. T tjer mendojn se ideja: pjesn m t madhe t tatimeve e paguajn t pasurit thjesht sht imagjinare, sepse ka t ngjar q t varfrit paguajn m shum tatime nga t ardhurat e tyre nprmjet tatimeve indirekte mbi mallrat dhe/ose shrbimet. Ligjvnsit amerikan pr t frenuar formimin e dinastive t pasura familjare, vite m par vendosn tatim mbi pronn. Kur nj i pasur vdes, tatimet marrin nj cop t majme nga pasuria q ka grumbulluar ai, duke br t mundur q kto t ardhura t prdoren pr qllime publike. Por nuk duhet harruar se, tatimpaguesit e pasur, kan zhvilluar strategji t shumta pr tiu shmangur sa m shum t jet e mundur pagimit t ktij tatimi. Tatimet progresive mbi t ardhurat jan nj prpjekje pr t zvogluar hendekun ndrmjet t pasurve dhe t varfrve; nga kndvshtrimi i prdorimit t t ardhurave, tatimi i rishprndan t ardhurat duke i larguar nga t varfrit, por nga kndvshtrimi i burimit, tatimi i rishprndan t ardhurat duke i larguar nga t pasurit. 1) Parimet e tatimimit proporcional Definimi dhe shpjegimi i parimit te tatimimit proporcional: Sistemi i tatimimit proporcional sht sygjeruar nga ekonomistt klasik. Sipas ktij sistemi individve, ju krkohet q t paguajn tatime n proporcion me t hyrat e tyre, q do t thot tarifa tatimore mbetet e njjt edhepse baza e tyre tatimore ndryshon. Nse p.sh. tarifa tatimore sht 5%, personi me t ardhura prej 1.200 euro do t paguaj 60 euro dhe nj person tjetr me t ardhura prej 5.000 euro do ti paguaj shtetit 250 euro.

Prparsia kryesore, pr sistemin proporcional t tatimimit, sht metoda e rritjes s njjt t t hyrave t shtetit. Kur individt paguajn tatime qeveris, pozita e tyre relative mbeten t njjta para dhe pas aplikimit t tatimit. Pr m tepr, ky sistem sht shum i thjesht. Sipas Say: "Merit e sistemit t tatimimit proporcional sht se sht shum i thjesht". Meculoch ishte prkrahs i parimit t principit t tatimimit proporcioanal. Pr kt sistem ai shkruan: "Kur t largoheni nga parimet proporcionale, ju ather jeni n nj det pa radar dhe busoll dhe aty nuk ka asnj sasi t padrejtsis q ju nuk do ta shkaktoni". (2) Parimet e tatimimit progresiv: Definimi dhe shpjegimi i parimit t tatimit progresiv: Tatimi sht progresiv, kur tarifa tatimore rritet me rritjen e bazs tatimore. Pr shembull, t ardhurat mujore t nj individi jan 9.000 euro dhe ai duhet t paguaj 2% tatim, qeveris pr kto t ardhura. Supozojm m tej se t ardhurat e tij mujore rriten nga 9.000 n 15.000 euro n muaj. Qeveria n vend t 2% krkon nga ky individ, q pr kt diference prej 6.000 eurosh krkon t paguhen 6%, e t ardhurave t tij. Argumentet n favor t tatimit progresiv: (i) Argumenti m i fuqishm i tatimimit progresiv, sht se ai shpien drejt barabartsis s sakrifics, gjersa tatimimi proporcional kt nuk e bn. Kshtu nse, nj individ me t ardhura t larta paguan tatime m t larta, kjo nuk sht e padrejt, prkundrazi do t jet n ujdi me parimet e drejtsis. (ii) Tatimimi progresiv, justifikohet poashtu, me t hyrat m t larta q i sjell shtetit se sa tatimimi proporcional. (iii) Merita e tatimimit progresiv, qndron n faktin, se ndihmon n mas t madhe n reduktimin e jobarazis n t ardhura, n tatimimin m t lart t klass s pasur. (iv) Tatimimi progresiv, n praktik krijon m pak shpenzime n mbledhje t tatimit. Tatimi sht ekonomik, sepse kur tarifa e tatimit rritet me rritjen e t t ardhurave, mjetet e shpenzuara n administrimin dhe mbledhjen e tatimeve, nuk rriten ose edhe nse rriten nuk rriten me t njjtin nivel. (v) Argument tjetr n ann e tatimimit progresiv sht se sht konform ligjit t elasticitetit. Shteti mund t rris shum leht t hyrat duke rritur tarifat tatimore. (vi) J.M. Keynes, mendonte se, nse duam t arrijm punsim t plot n vend, ather tatimimi progresiv sht nj imperativ i domosdoshm. Tatimimi progresiv ndihmon n zvoglimin e jobarazive n t hyra duke bartur pasurin nga t pasurit n t varfrit. Kur jobarazia n shprndarjen e pasuris sht e zvogluar preferenca e popullit pr t shpenzuar rritet. Rritja n krkesn agregate pr mallra e shrbime stimulon investimet dhe mundson rritje t punsimit.

Argumentet kundr tatimimit progresiv: Principet e tatimimit progresiv, q sht m i popullarizuar dhe m i drejt n teorin e tatimeve, nuk i ka shptuar kritikave. Kritikat kryesore kundr ktij parimi jan si vijon: (i) N prpjekje q t sigurojn drejtsi n tatimim, sht shum e vshtir t formulojm nj skem racionale t progresionit. Ministria e financave vendos nivelin progresiv n mnyr arbitrare. Gjersa tarifat e tatimit jan t vendosura thjesht n vlersim personal, ato nuk mund t qojn n sakrific t njjt. Sipas J.S. Mill: "Nj tatim i shkallzuar sht nj form jo e drejt e tatimimit dhe n t vrtet sht nj vjedhj e shkallzuar". (ii) Tjetr vrejtje kundr ksaj teorie sht se nse tarifa e progresionit sht shum e lart, kjo do t dekurajoj kursimet, do t ngadalsoj akumulimin e kapitalit dhe n kt mnyr do t kufizoj zhvillimin ekonomik t vendit. (iii) Nj progresion i pjerrt inkurajon evazionin e tatimit. Kur njerzit kuptojn se me rritjen e t ardhurave t tyre, ata do t tatimohen me tarifa t pjerrta ata do t prpiqen t mshefin t ardhurat e tyre, duke dhn deklarata t rreme. N kt mnyr shtetit i sht mohuar nj pjes e t hyrave. (iv) Nse studiojm me kujdes vrejtjet kundr parimit t tatimimit progresiv, ne do t arrijm s shpejti n nj prfundim se ato nuk jan shum bindse. Vrejtja e par, sht e vrtet se tarifat jan t vendosura n mnyr arbitrare nga ana e ministris s financave, por antart e Asambles jan aty pr t par se nse kto tarifa progresive nuk tejkalojn kufijt e drejtsis. Pr m tepr, kjo vrejtje nuk sht n parime me vetveten. sht vetm shkalla e tatimit q ka vrejtje. Poashtu edhe vrejtja e dyt dhe e tret sikurse e para jan pr shkalln e progresionit. Pra, ktu ne pajtohemi me kritikn nse njerzit tatimohen n nj shkall t pjerrt, kjo do ti dekurajoj kursimet dhe inkurajoj evazionet tatimore. Por nse shkalla e progresionit nuk kalon kufijt e arsyeshm, ather tatimimi progresiv sht i justifikuar n cdo aspekt, pr shkak se prshtatet me rregullat e barazis, produktivitetit elastik dhe te ekonomis.

Tatimi progresiv apo proporcional? Kriza financiare globale solli me vete, nj rritje t deficitit buxhetor tek nj mori vendesh t ndryshme n bot, kshtu q shum qeveri jan drejtuar masave te reja dhe mnyrave t reja pr mbushjen e buxhetit. Por ekziston nj mnyr e cila nuk sht e re dhe q aplikohet n shum vende t bots n mnyr aktive. Fjala sht pr tatimin progresiv.

Vende t ndryshme t bots cfrytzojn mnyra t ndryshme t aplikimit t ktij tatimi. N rastin e Britanis s Madhe, kjo duket ksisoj: tatimi n t hyra vilet nga tre nivele t ndryshme me dy shkall t ndryshme tatimore: shkalla baz, vlen pr vlern prej 1 gjer m 37.400 funta, gjersa shkalla e rritur pr vlern prej 37.400 funta. Shkalla baz pr dividend sht 10% gjersa ajo e rritur sht 32.5%. Pr t hyra tjera kapitale dhe t ardhura tjera, shkalla baz sht 20% gjersa ajo e rritur sht 40%. N SHBA ekzistojn 6 tarifa tatimore. Shkalla m e ult tatimore sht 10% dhe ka t bj me t hyrat gjer n 8.350 dollar, gjersa shkalla m e lart sht 35% dhe ka t bj me t hyrat m t mdha se 372.951 dollar. Prpos, ktyre dy vendeve t cekura m lart, tatimi progresiv aplikohet n shumicn e vendeve t bots siq jan Gjermania, Franca, Australia, Zelanda e Re, bile edhe ne Zvicr e cila vlen si mekpr depozite parash. Kjo mnyr e tatimimit sht shum e popullarizuar dhe i prhapur pr shkak se zvoglon pabarazit n shoqri. Nga arsyet e cekura m lart shtrohet pyetja, pse t aplikohet tatimi proporcional me shkall fikse p.sh. 10%, pa marr parasysh t ardhurat, si n ato prej 1.000 euro si n ato prej 1 milion euro. Nj mnyr t till t tatimimit, shum ekonomist e quajn shrbim ndaj t pasurve, pr shkak se ju imponon t njjtn shkall ngarkese t gjith qytetarve. Esht e drejt e secils qeveri, q vet t prcaktoj mnyrn m t mir t tatimimit, pr zhvillim m t madh t ekonomis, pr shkak se tatimi proporcional, n teori, sht m joshs pr kapitalin e huaj. Por n kt situat t tashme krize tatimimi progresiv do t bartte barrn m t lart t krizs n ata t cilt kan m shum, do t sillte mbushjen m t shpejt dhe m t leht t buxhetit dhe me t edhe stabilizimin e gjendjes ekonomike.