Arbitrazhi 1

Prof. Dr. Mehdi J.
Hetemi
KAPITULLI I PAR
I. NJOHURIT E PRGJITHSHME MBI ARBITRAZHIN
1. ARBITRAZHI GJITHNJ E M I PREFERUESHM N

ZGJIDHJEN E KONFLIKTEVE N HAPSIRN E TREGTIS
NDRKOMBTARE
sht konstatim i prgjithshm se marrdhniet tregtare ndrko-

mbtare jan duke u zhvilluar me nj hov dhe ritm t pareshtur. Ope-
racionet afariste tregtare po kryhen pr do dit n mes t subjekteve
juridike shteteve dhe kontinenteve t ndryshme, fal edhe mjeteve bash-
kkohse, si atyre t komunikimit dhe lidhjeve moderne t komunika-
cionit t ditve tona q zvogluan distancat e arritjes prej nj pike m t
largt t rruzullit toksor n pikn tjetr pr nj koh shum t shkurtr.
Praktikisht sot e tr bota sht br fqinj, fal ktyre komuni-
kimeve moderne. Operacionet afariste po inicohen, zhvillohen dhe po
materializohen po ashtu me nj shpejtsi t madhe dhe, ajo q sht
karakteristike, shpesh ndrmjet palve kontraktuese, t cilat gjenden n
distanca t largta, q n nj koh pak m t largt shum vshtir ka
mundur t merret me mend. Po ashtu, n ann tjetr, komplikueshmria e
punve dhe e afarizmit modern, prodhimtaris s modernizuar, tregtis
shum intensive dhe me nj shpejtsi tejet t madhe t lidhjes dhe reali-
zimit t transaksioneve afariste, si dhe jo rrall t mungess s prvojs
dhe aftsive profesionale t personave q lidhin, prcjelljen si dhe prm-
barimit t kontratave me objekt dhe problematik t tyre mjaft t komp-
likuar. Po ndikojn q edhe numri i kontesteve ndrmjet palve kontra-
ktuese t rritet. Kto jan edhe pasoj e mosnjohjes s strukturs dhe
teknologjis s funksionimit t s drejts ndrkombtare e cila krkon
njohje dhe aftsi t larta profesionale t kuadrit q bn lidhjen dhe krye-
rjen e ktyre punve. Andaj njohja dhe studimi i s drejts ndrkombtare
t shitblerjes (t gjitha llojeve) sht me rndsi t madhe pr t drejtn
3
ARBITRAZHI
tregtare ndrkombtare, sepse, n radh t par, sht duke u rritur numri

i transaksioneve moderne ndrkombtare t shitblerjes e pastaj edhe i
shrbimeve si shoqruese t domosdoshme t punve themelore, e q po
ndikojn n rritjen e mosmarrveshjeve dhe konflikteve, t cilat jan
imanente pr zgjidhjen e ktyre mosmarrveshjeve dhe kontesteve, t
cilat zakonisht jan me element t huaj. Edhe pse qllimi dhe dshira e
njerzve afarist sht t lidhin pun e jo t krijojn konteste me to, me-
gjithat duhet llogaritur edhe kontestet dhe zgjidhjen e tyre me an t
arbitrazhit, sepse kontestet lindin dhe ato nganjher, edhe prkundr
dshirs s mir, jan t paevitueshme.
Arbitrazhi konsiderohet mjet i shpejt i zgjidhjes s kontesteve, ai
sht ekonomik dhe mjaft i ndrgjegjshm. Arbitrazhi me t drejt thuhet
se sht shndrruar n institucion t njerzve afarist dhe lulzimi i tij i
plot mund t themi se u arrit sidomos pas Lufts s Dyt Botrore.
Ndryshe, arbitrazhi sht institucion i vjetr. Lindja dhe zhvillimi i saj u
paraqit qysh n shekullin e mesm, kur i pati t gjitha karakteristikat e
arbitrazhit tregtar,1 t cilat ai n esenc i mbajti dhe i ruajti deri sot. Kjo ka
t bj me prbrjen e arbitrazhit, si ishin qendrat tregtare n mesjet, ku
kryhej tregtia ndrkombtare, n azhuritetin dhe shpejtsin e procedurs
dhe, para s gjithash, me profesionalitetin e arbitrazhit, si dhe n
aplikimin e s drejts materiale (lex mercantoria) e cila sht manifestuar
n doket tregtare uzancat.2 Mirpo, shekulli i 18-t dhe i 19-t ishte
periudh e cila nuk u shkoi n dobi rregullave me karakter internacional,
por u tregua e kundrta. Ishte periudh e inkorporimit t s drejts
tregtare n kodifikimet nacionale, kshtu q e drejta tregtare n vend t
(lex mercantoria) e cila gjeti shprehje n doket e mira tregtare, ajo u
formsua n kodifikimet nacionale, kshtu q zhvillmi i mtejshm u
prcaktua dhe u orinetua n t drejtat nacionale,3 q trajtohet edhe si fund
i s drejts tregtare ndrkombtare t asaj kohe, e cila n disa shtete edhe
sot po ruhet me xhelozi. Ktu lindn edhe pasojat pr shkak t ktij
dezintegrimi dhe u paraqitn komplikimet sidomos me rastin e
prcaktimit se cila e drejt duhet t aplikohet n kontratn q prmban
elementin e huaj. Kto komplikime dhe konflikte ndrmjet t drejtave t
ndryshme kan mundur t mnjanohen duke u orientuar n doket e
pranuara t s drejts tregtare, ndrkombtare, kodifikimet nacionale
mbetn truall i prshtatshm q ndikuan n zhvillimin e s drejts
1 Gold{tajn, Konvencije i pravilnici o spoljnotrgovinskim arbitraàma,

Informator, Zgb, 1964, f. 7-16.
2 Ibid.
3 Gold{tajn, Medjunarodna trgava~ka arbitraà, Informator, Zgb, 1974 f. 3-34.
4
Prof. Dr. Mehdi J. Hetemi
ndrkombtare private t kuptuar si e drejt e normave t kolizionit.4

Zgjerimi i tregtis botrore ndikoi q t shtrohen pyetjet, t cilat ishin t
hapura me rastin e kodifikimeve nacionale, tani me ashprsin e mpreht,
sepse gjendja e tanishme sht gjithnj e m pak e durueshme dhe e
arsyeshme, edhe pse pengesa juridike t ortodoksis s disa sistemeve
nacionale nuk patn sukses q ta ndalin zhvillimin e kmbimit
ndrkombtar, por patn mundsi q at ta vshtirsojn dhe t krijojn
shpenzime t panevojshme, humbje t paparashikuara dhe viktima t
papritura.5
Kto dhe shkaqet tjera kan ndikuar q t shqyrtohet situata dhe t
analizohen rrethanat se a ka mundsi pr tregtin ndrkombtare kjo
gjendje e pavolitshme bile t prmirsohet. N koh t fundit hulumtimet
shkencore kan dhn rezultate inkurajuese, sepse pohuan mundsit
pozitive t krahasimit, afirmimit dhe t harmonizimit t t drejtave treg-
tare nacionale, kshtu q praktika me ndihmn e arbitrazhit ka dhn
shembuj inkurajues t aplikimit t Lex mercantoria t ditve tona. Ktyre
shtjeve t tregtis ndrkombtare, si jan problemi i zhvillimit,
zgjidhjes s kontesteve me an t arbitrazhit me iniciativn e forcave
progresive, ishte edhe objekt i shqyrtimit pran Kuvendit t prgjithshm
t Kombeve t Bashkuara. Kshtu, me vendimin 2102 n informatn q u
paraqit si e drejt ndrkombtare tregtare u definua si turm principesh
me t cilat rregullohen marrdhniet tregtare t natyrs private, n t cilat
prfshihen shtetet e ndryshme. Kjo sipas Prof. Schmittoff, ishte n
harmoni m arsyetimin e prgatitur n memorandumin e prfaqsuesit t
prhershm t Hungaris, n notn e paraqitur Sekretarit t Asambles s
Prgjithshme, nr.XX, n t cilin u cekn kto konstatime (apo raste) t s
drejts ndrkombtare tregtare (A/C.6/L, Pika 3)6
a) shitblerja ndrkombtare e t mirave materiale:
I) lidhja e kontratave,
II) kontratat e prfaqsimit,
III) kontratat mbi shitjen ekskluzive,
b) letrat me vler dhe akreditivi dokumentar,
c) dispozitat mbi afarizmin n tregtin ndrkombtare,
d) sigurimi,
e) transporti:
I) transporti detar,
4 Gold{tajn, Konvencije, f. 7. 1974, f. 3-34.

5 Po aty, fq. 7.
6 C. Schmittoff, Postupan razvoj medjunarodnog trgova~kog prava, Informator,
Zgb, 1972, f. 12-80.
5
ARBITRAZHI
II) transporti ajror,

III) transporti rrugor dhe hekurudhor i mallrave,
IV) pronsia industriale dhe t drejtat e autorit.
g) arbitrazhi tregtar.
Kt pun konkrete t organit t lart ndrkombtar prfaqsuesi
i Holands e shprehu kshtu: Kombet e Bashkuara tashm patn hyr n
dekadn e mesme t zhvillimit, kur Konferenca e Kombeve t bashkuara
pr Tregti dhe zhvillim inicoi nj program ambicioz pr bashkpunim n
fushn e zhvillimit ekonomik dhe rritjes s tregtis ndrkombtare. Kjo
ka qen me rndsi q t pengohet q zhvillimi i s drejts t mos ngec
n raport me prparimin teknik7 dhe arritjet materiale.
Tregtia ndrkombtare po i krijon vetes rregulla juridike autono-
me, t cilat n nj mas t madhe jan t pavarura nga sistemet nacionale.
T drejtn autonome tregtare mund ta gjejm n kushtet e prgjithshme t
shitjes, n kontratat e aderimit apo tipe, n uzancat dhe n doket tregtare.8
N kt prmbajtje e drejta ndrkombtare tregtare sht n zhvillim t
pareshtur, kshtu q t drejts s till i konvenon arbitrazhi. Bashksis
ndrkombtare afariste arbitrazhi i shrben q ti evitoj mosmarrve-
shjet afariste q gjat zgjidhjes s kontesteve sipas mundsis mos ta rr-
nojn bashkpunimin afarist. Pr at arsye arbitrazhi konsiderohet edhe
si institucion i paqes. Hulumtimet shkencore dhe praktika kan dshmuar
se ekzistojn lmenj t gjer pr t cilt sht i mundur rregullimi i ngja-
shm, sepse dallimet e sistemeve t ndryshme nacionale jan burim i
pasiguris n aspektin e komunikimit juridik ndrkombtar. P.sh., E
drejta e shitblerjes ndrkombtare, E drejta ndrkombtare e komuni-
kacionit, E drejta e pronsis industriale, E drejta e ekut dhe e kambialit
dhe shum t tjera jan lmenj ku afrimi ka qen i domosdoshm e ku kjo
edhe m par sht realizuar.9
E drejta ndrkombtare tregtare po tregon metoda t ngjashme t
puns, ka shikim t njjt t jashtm dhe ka t bj me aso teknike
juridike q sht trashgim kulturor i njerzimit, i cili u shrben njjt t
gjithve, pa marr parasysh sistemin apo rregullimin shtetror t shteteve
t ndryshme dhe se institucionet themelore t saj nuk jan krijimtari e
sistemeve shoqrore bashkkohse, por tradita e tyre sht m e vjetr.10
Krahas zhvillimit t s drejts tregtare ndrkombtare, sht zhvilluar
edhe arbitrazhi si institucion i rndsishm, i cili me shekuj e ka verifi-
7 Shih materialin 13.12. 1965 (A/C.6/sr-896, f. 4.

8 Gold{tajn, Konvencije, f. 8-10.
9 Ibid.
10 Schmittoff, v. c. f. 7-36.
6
kuar vendin e vet n ndarjen e s drejts aty edhe atyre qarqeve afariste q
kan pasur nevoj. Ai nuk ka qen e as q mund t jet ila pr t gjitha
smundjet n jetn afariste n ekonomi, por sht br mjeti m i dashur
dhe m i preferuar i qarqeve ekonomike q e kan n dispozicion at pr
eliminimin e konflikteve ndrmjet njerzve dhe qarqeve afariste.11 Mir-
po, Prof. Goldshtajn e cek: Pasi po prkufizohemi n arbitrazhin tregtar
ndrkombtar, nuk do t krkojm prparsi t arbitrazhit, para gjyqeve
kur kemi t bjm me transaksionin e brendshm afarist, do t thot
lidhur me kontestin q ngjan ndrmjet dy ndrmarrjeve tona.12
Edhe arbitri n lmin e tregtis ndrkombtare ka pr detyr, si
dhe gjykatsi, q ta zgjidh kontestin dhe ta ndaj t drejtn, pr dallim
nga gjykatsi, i cili at nuk e bn n emr t shtetit e as n suaz t sistemit
nacional juridik. Ktu bhet dallimi dhe ndrmjet arbitrazhit t jashtm
nacional i cili m s shpeshti sht i lidhur me ndonj sistem juridik
nacional (t shtetit t vet apo pr t drejtn q paln merren vesh si mund
t caktohet ndonj e drejt e sistemit neutral juridik). Kurse arbitrazhi
ndrkrombtar ose arbitri i saj nuk sht mbrojts i asnj rendi juridik
nacional, por ka liri m t madhe q tu largohet dispozitave shtetrore,
t cilat nuk ka mundsi t prjashtohen dhe kshtu bn kombinimin e t
drejtave t ndryshme dhe parimeve t s drejts tregtare, t cilat do t
ishin t pranueshme nga palt e nacionaliteteve t ndryshme.13
N literatur arbitrazhi definohet n mnyr t ndryshme. Pr
shembull, Prof. Triva e definon arbitrazhin Si trup t karakterit joshtet-
ror, i prbr nga (nj ose m tepr) persona pr zgjedhjen e t cilve
palt jan marr vesh, t cilit me marrveshje dhe vullnetarisht ia besojn
zgjidhjen prfundimtare t kontestit pronsoro-juridik.14 Kurse Domke
arbitrazhin e definon Si proces me t cilin palt vullnetarisht ia dorzoj
kontestin pr zgjidhje pals s tret t paanshme-arbitrit, t cilin ato vet
e zgjedhin, respektivisht s cils i drejtohen me qllim t marrjes s
vendimit prfundimtar.15 Do t thot se karakteristikat kryesore t arbit-
razhit tregtar ndrkombtar do t ishin kryesisht kto:
a) se arbitrin apo arbitrit i zgjedhin vet palt,
b) se arbitrit n aspektin profesional jan t aftsuar n tregtin
ndrkombtare,
c) se aplikohet e drejta e caktuar materiale,
11 Gold{tajn, Medjunarodna trgova~ka arbitraà, Zgb., 1975, f. 3.

12 Ibid.
13 Gold{tajn, v. c. f. 5.
14 S. Triva, Arbitra`na klauzula (u Op}im Uvjetima poslovanja), Informator, Zgb,
1970, f. 185-200.
15 A. Gold{tajn, v. c. f. 3-8.
7
ARBITRAZHI
d) se procedurn pr gjykim parimisht e prcaktojn palt,

e) sipas parimit, dominon njshkallsia,
f) gjykimi nuk sht publik,
g) mungesa e nots politike,
h) se gjykimi zhvillohet jasht aparatit shtetror, kshtu q arbit-
razhi ndrkombtar i zvendson, si alternativ, gjyqet shtetrore t shte-
teve t ndryshme.
i) dhe se dukshm sht m ndryshme ndrmjet palve dhe marr-
dhnia e tyre ndaj arbitrave.16 Nga kjo q u cek mund t konstatojm s
nga arbitri pritet m tepr se nga gjyqi, sepse ai nuk e aplikon vetm t
drejtn, por duhet ti shqyrtoj rrethanat q i kan sjell palt deri te
kontesti, t konstatoj se a kan qen sjelljet e tilla t pakuptimta n
kuptim t relacioneve apo asaj q sht e rndomt dhe ka mund t pritet
n prgjithsi n at situat. Arbitri, domethn, konstaton se ka konsi-
derohet si aksion i pranueshm, kontrollon se sa sht br prjashtim
nga kjo dhe kshtu kontribuon n riparimin e padrejtsis.17
Sa i prket arbitrazhit tregtar ndrkombtar, mund t merren
kritere t ndryshme. Kshtu do t merret parsisht n konsiderim fakti se
kemi t bjm me transaksionin afarist, i cili sht i lidhur me botn e
jashtme, pastaj shtetsia e arbitrave, selia e arbitrazhit n territorin e
shtetit t tret etj.
Konventa evropiane mbi arbitrazhin ndrkombtar tregtar para-
sheh aplikimin e dispozitave t saj n kontestet q shkaktohen n rela-
cionet e tregtis ndrkombtare, nse selia e palve sht n shtete t
ndryshme (neni I/1.a) Po ashtu rregullorja e gjyqit t arbitrazhit t Ods
Tregtare Ndrkombtare n Paris e prcakton funksionin e atij gjyqi me
qllim q ti zgjidh kontestet afariste t karakterit ndrkombtar.
Ligji Uniform mbi shitjen e sendeve t luajtshme parasheh se do
t aplikohet mundsia e arbitrazhit n kontratat e lidhura ndrmjet palve
t cilat i kan selit e tyre n territorin e shteteve t ndryshme (neni 1-a).
Po ashtu Konventa mbi parashkrimin n lmin e shitjes ndrkom-
btare trajton se kontrata ka karakter ndrkombtar, nse n kohn e
lidhjes blersi dhe shitsi i kan selit e tyre n shtete t ndryshme. Mir-
po, edhe pse zgjidhja e kontesteve ndrmjet palve t ndryshme paraqitet
pran arbitrazhit nacional, megjithat kto jan konteste ndrkombtare
tregtare.
N arbitrazhin tregtar ndrkombtar palt e ruajn anonimitetin e
tyre, sepse krkesn pr shqyrtim nuk e merr askush tjetr prve palve.
16 Gold{tajn, v.c. f. 11.

17 S. Triva, v.c. f. 184-187.
8
N koh t fundit pr njerzit afarist dhe udhheqsit prgjegjs i kan

mir t njohura prparsit e arbitrazhit tregtar ndrkombtar. Shumica e
nnshkruesve t kontratave ndrkombtare, pr tu mbrojtur (aspekti
preventiv) nga kontestet eventuale, tani e implementojn klauzoln
kontraktuese, n t ciln parashihet mundsia pr tiu drejtuar qendrs
ndrkombtare t arbitrazhit pr shrbime t caktuara. Mund t themi se
njra ndr qendrat m t respektuara pr shrbime t tilla sot sht ajo e
Ods Tregtare Ndrkombtare n Paris.18 sht me rndsi t ceket
shtja e caktimit t s drejts adekuate materiale, e cila n prgjithsi
mund t caktohet n dy mnyra:
1. ose vet palt e cekin n kontrat,
2. ose caktohet sipas norms s kolizionit, nse palt nuk e kan
caktuar.
Disa prej arbitrazheve, si sht ANT-re e Parisit i japin edhe
udhzimet konkrete pr shkak se gjat prvojs s tyre kan vrejtur palt
q nuk e bjn dallimin e s drejts, e cila aplikohet n procedur q
dallohet nga e drejta e q aplikohet n zgjidhjen e kontestit. Te palt t
cilat nuk jan mjaft t udhzuara mund t krijohet pasqyrimi i shtrembr,
se n kt rast ndonj e drejt materiale sht kontraktuar vetm pr rastin
e kontestit, q assesi nuk sht e pranueshme. Si n njrin ashtu edhe n t
dytin plan ANT i ka prcaktuar duke i prshtatur dispozitat prkatse
(ligjet ndrkombtare) t drejts private n kuptim t plot.
Pr kt arsye u preferohet palve se marrveshja duhet t jet e
vlefshme, n radh t par, si masa m e rndsishme e siguris. Andaj
preferohet q t aplikohet forma me shkrim. Efikasiteti i klauzols s
arbitrazhit, para s gjithash, varet nga ekzistimi i vet asaj, prandaj reko-
mandohet forma me shkrim. Prpilimi jo si duhet i klauzols s arbitra-
zhit gjithnj nuk ndikon n prdorshmrin e saj. Pr shembull, kur nuk
ekziston dyshimi n institucionin t cilin palt kishin pr qllim ta cak-
tojn, mirpo me kt do t zvarritet studimi i kontestit. Po ashtu prefe-
rohet q nuk duhet t kufizohet kompetenca e arbitrit (si jan disa
kufizime, p.sh., pengon kur arbitri autorizohet vetm t bj interpretimin
e kontrats, e q mos t ket mundsi t marr edhe vendimin prfun-
dimtar lidhur me rastin konkret).
Nuk duhet t multiplikohet kompetenca gjyqsore, do t thot nuk
bn t kombinohen ndrmjetsimi i m shum qendrave t arbitrazhit ose
i nj qendre t arbitrazhit dhe ndonj gjyqi.
18 N ATN: M shum se 92% t vendimeve t gjyqit vullnetarisht jan kryer edhe

mbi 250 raste shqyrtohen pr do vit, mbi 50% t rasteve kan t bjn me shuma
mbi 2.00.000 $ dhe sht e hapur pr t gjitha vendet e bots.
9
ARBITRAZHI
Klauzolat q prmbajn elemente q krijojn kundrthnie jan

shum t vshtira pr aplikim edhe ather kur nuk jan trsisht nule. Q
t mos ceken klauzolat pr t cilat pals tjetr nuk i jan t njohura dhe
nuk u sht trhequr sa duhet vrejtja. Pasi kompetenca gjyqsore varet
nga marrveshja q sht lidhur ndrmjet palve, duhet mnjanuar
situatn q njra pal t pohoj ose t mund t pohoj se nuk ka ditur pr
to. Ky qllim n disa sisteme ligjore sht i lejuar kur klauzola e arbitra-
zhit sht prfshir n kushtet e prgjithshme t shtypura (si jan kontra-
tat formulare). Andaj, sht e preferueshme q t shmanget (mnjanohet)
do mundsi e kontestimit, do t thot klauzola t paraqitet asisoji mos ti
shmanget kujdesit t pals tjetr. Kt e mundson dhe e parasheh edhe
neni II i Konvents s Nju-Jorkut mbi pranimin dhe prmbarimin
(ekzekutimin) e vendimeve t arbitrazheve t huaja19 kur thot: Me
kontrat me shkrim nnkuptohet klauzola e arbitrazhit e parapar n
kontrat ose kompromisi i nnshkruar nga palt, ose i parapar n letrat
kmbyese ose n telegramet e tyre. Edhe Konventa e Evrops20 mbi
arbitrazhin tregtar ndrkombtar, n nenin VII, parasheh: Palt jan t
autorizuara t caktojn t drejtn t ciln arbitrit duhet ta aplikojn n
zgjidhjen e konfliktit. N munges t marrveshjes s palve pr t
drejtn meritore, arbitrit do ta aplikojn ligjin t cilin e prcaktojn
rregullat e tij pr kt kontest, ligjin aplikimin e t cilit arbitrit e
konsiderojn t prshtatshm pr at kontest. N t dy rastet arbitrit do ti
ken parasysh dispozitat e kontrats dhe doket tregtare. Neni VII, al. 2,
m tutje, parasheh se: Arbitrit do t vendosin, duke iu prmbajtur eksk-
luzivisht parimeve t drejtshmris, nse kjo i prgjigjet dshirs s
palve dhe nse kjo sht e lejuar me ligjin q aplikohet n arbitrazh.
T analizojm edhe aspektin krahasues t ksaj shtjeje si e
parashohin disa shtete n dispozitat e tyre nacional rregullimin e ksaj
problematike. N Itali arbitrit duhet tu prmbahen dispozitave t s
drejts materiale, po qe se palt, sipas nenit 822 mbi Procedurn civile,
nuk i kan autorizuar q ato t gjykojn sipas drejtshmris. Mospr-
mbajtja e ktij parimi, sipas nenit 820 KPC, sht shkak I anulimit t
aktgjykimit.21
19 Shih Konventn e Nju Jorkut t 10 korrikut t vitit 1958.

20 Shih, Konventn e Evrops mbi arbitrazhin tregtar ndrkombtar t vitit 1961 (t
21 prillit).
21 Dr. M. Horvat, Odredjivanje materjalnog (nadle`nog) prava u odsustvu
autonomije volje (U SPOLNJOTRGOVINSKA ARBITRA@A, II, UP, Bgd,
1965, f. 53-63.
10
N Gjermani arbitrit me ligj nuk jan t kufizuar as pr dispozita

t procedurs e as t s drejts materiale pr zgjidhjen e kontestit.22 N
prgjithsi konsiderohet se kjo varet se ka kan dshiruar palt, por po
ashtu n prgjithsi prezumohet se palt kan dshiruar q tu japin
arbitrave autorizime t gjera. Te ekzekutimi sipas nenit 1044, te shqyr-
timi i mungesave t rndsishme shqyrtohet vetm shtja se a mos
aktgjykimi i arbitrazhit ka cenuar order public.
Sipas t drejts s Austris, n parim arbitrat duhet t vendosin
sipas dispozitave juridike, por edhe nse nuk u prmbahen atyre nuk ka
pasoja vendimi i marr, po qe se nuk ka cenuar order public. Sipas t
drejts zvicerane (t shumics s kantoneve: Ibernit, Lucernit, Hidwal-
den, Obw alden, Schwyz, Schaffizse, Zoud, Uri, Thurgovie, Zrich)
zakonisht arbitrat jan t autorizuar t vendosin sipas dispozitave ligjore,
po qe se palt nuk i kan autorizuar q t vendosin sipas drejtshmris. N
tri kantone si jan Hragau, Ticino, Wallis sht e kundrta. Arbitri duhet
t gjykoj sipas drejtshmris,23 nse palt nuk e kan autorizuar shpre-
himisht q t gjykoj sipas dispozitave ligjore.
N Angli arbitrat duhet t veprojn gjithmon sipas normave
juridike. Gjyqi e bn kontrollimin e aktgjykimeve t arbitrazhit aty ku
paraqiten gabime juridike.
N SHBA, sipas ligjit mbi arbitrazhin t vitit 1925 dhe t Ligjit
mbi arbitrazhin t shtetit t Nju-Jorkut t vitit 1920, sipas ktij t funti
arbitrat nuk jan t obliguar tu prmbahen normave juridike, nse kjo
nuk u sht kushtzuar me kontratn mbi arbitrazhin. Nuk ekzistojn
dispozita ligjore q aktvendimet e arbitrazhit t arsyetohen, kshtu q
zakonisht n rastet e kontesteve tregtare ato jan t paarsyetuara. Dalli-
met ndrmjet shteteve t ndryshme po mnjanohen me ndihmn e
institucionit American Arbitration Association, rregullat e s cils jan
shembull pr shumicn e organizatave tregtare, bursave dhe formave t
tjera t organizuara q kan interes pr kto udhzime.
N Danimark arbitrazhat gjykojn sipas parimit ex aequo et
bono, kshtu q nuk jan t lidhur n aplikimin e normave ligjore, megji-
that duhet ti respektojn disa norma t natyrs imperative t order pub-
lic; p ashtu edhe aktvendimet e tyre nuk sht e obligueshme t arsyeto-
hen.
22 Gaupp-Stein-Schanke, Komentar der Z.O.P.8 1034, N librin: Balladore-Pallieri,

Le arbitrage prive, Paris, 1935, f. 355.
23 F. E klein, Considerations sur 1, arbitrage rivate en droit international prive, Bale,
1955, f. 307-8.
11
ARBITRAZHI
Ksaj shtje i kushtojn rndsi t konsiderueshme edhe Rre-

gullat mbi arbitrazhin t Komisionit t Kombeve t bashkuara pr t
Drejtn Ndrkombtare Tregtare (UNCITRAL) t vitit 1976,24 ku n
nenin 3 t ktyre rregullave parashihet lajmrimi mbi arbitrazhin:
1. pala e cila krkon arbitrazhin (m tutje paditsi) e lajmron mbi
arbitrazhin paln tjetr (m tutje t paditurin):
2. konsiderohet se procedura e arbitrazhit ka filluar n ditn kur i
padituri ka marr lajmrimin mbi arbitrazhin:
3. lajmrimi mbi arbitrazhin duhet t prmbaj:
a) krkesn q kontesti ti drejtohet arbitrazhit,
b) emrat dhe adresat e palve,
c) klauzoln e arbitrazhit ose marrveshjen e posame mbi arbit-
razhin n t cilin pala thirret,
d) shenjn apo numrin e kontrats nga e cila ose pr t ciln
kontesti sht shkaktuar,
e) natyrn e padis dhe cekjen e shums t kontestuar nse ajo
ekziston,
f) ndihmn apo mjetin juridik q krkohet,
g) propozimin mbi numrin e arbitrave (do t thot nj apo tre),
nse palt lidhur me kt nuk jan marr vesh m par,
m) krkespadin nse padia nuk sht drguar me lajmrim t
arbitrazhit, paditsi sht i detyruar q n afatin t cilin e cakton gjyqi
arbitrues tia parashtroj padin me shkrim do arbitri vemas.
Padis duhet ti bashkngjitet prshkrimi i kontrats dhe marr-
veshja e arbitrazhit, po qe se ajo nuk sht e cekur n kontrat. Paditsi
mundet padis tia bashkangjes t gjitha dokumentet t cilat konsideron
se jan relevante ose mund ti cek dokumentet ose provat e tjera
dshmuese t cilat dshiron ti ofroj ai.
T gjitha kto rrethana jan me rndsi t kryhen me ekspedividet
t krkuar, sepse ekzistojn konventat si ajo e Nju Jorkut, e cila i ka
prcaktuar kushtet n t cilat mundet t lejohet pranimi dhe prmbarimi
ose sipas Konvents n fjal, kur nuk ekzistojn kushtet pr pranim dhe
prmbarimin25 e vendimit t arbitrazhit, do t refuzohet me krkesn e
pals kundr s cils krkohet prmbarimi. Mirpo, Konventa i v pr
detyr prmbaruesit q t dshmoj ekzistimin e shkaqeve pr refuzim.
Kryesisht shkaqet pr refuzimin e pranimit dhe t prmbarimit t vendi-
mit t trupit arbitrues jan kto:
24 A. Gold{tajn, Medjunarodna trgova~ka arbitraà, Zgb, 1977, f. 85, Po ashtu, J.

Vilues, Savremeni problemi spoljnotrgovinske arbitraè, f. 3-13.
25 Shih Nenin V t Konvents s Nju Jorkut t vitit 1958.
12
a) Q palt t cilat e kan lidhur marrveshjen e arbitrazhit t jen

t paafta, ose vet marrveshja e arbitrazhit t mos jet e vlefshme
aftsia e padive vlersohet me statut personal t pals n fjal (sipas ligjit
t shtetit apo domocilit t pals), kurse vlera e marrveshjes s arbitrazhit
sipas ligjit n baz t t cilit sht nxjerr vendimi i arbitazhit.
b) Q pala kundr t cils krkohet pranimi ose prmbarimi nuk
ka qen n rregull e informuar pr caktimin e arbitrazhit,26 ose procedurs
s arbitrazhit ose ka qen e pamundur q ti prdor mjetet e tij t
mbrojtjes pr shkaqet q jan evidente n lidhje me rendin publik, e t
cilat i parasheh edhe Konventa e Gjenevs (neni 2, pika b.)27
c) Q vendimi ka t bj me kontest i cili nuk ka qen i parapar
me marrveshje t arbitrazhit, q prmban dispozita t cilat i kalojn
kufijt e marrveshjes s arbitrazhit. Mirpo, pr dallim nga Konventa e
Gjenevs (neni 2, pika c), ktu parashihet munds e pranimit t pjesri-
shm ose t prmbarimit n pikpamje t pjess s vendimit, i cili sht i
mbuluar me marrveshjen e arbitrazhit.
d) Q formimi i gjyqit t arbitrazhit ose i procedurs s arbitrazhit
nuk ka qen n pajtim me t drejtn e shtetit ku sht kryer arbitrazhi.
e) Q vendimi t jet br i obligueshm pr palt ose at ta ket
anuluar ose ndaluar organi kompetent i shtetit n t cilin ose n baz t
cilit ligj sht nxjerr vendimi. Kurse sipas Konvents s Gjenevs (neni
1, al. 2 pika d.) krkohet q vendimi t jet definitiv ne vendin ku ai sht
marr e q n praktik ka krijuar nevojn q vendimi t shpallet prmba-
rues n vendin ku ai sht nxjerr, e m pastaj t filloj procedura e pr-
mbarimit n vendin e prmbarimit (q do t thot ekzekutimi i dyfisht).
Sipas Konvents s Nju-Jorkut, krkohet q vendimi i arbitrazhit t jet i
obligueshm pr palt (do t thot debitori tani duhet t dshmoj se nuk
sht i obligueshm) q do t thot se tani nuk mund t sulmohet me mjete
t rregullta juridike (goditse) dhe sa i plotson prezumimet pr lejen e
prmbarimit (ekzekutimit).
Krahas ktyre shkaqeve, Konventa e Nju Jorkut (neni V, al. 2.) i
parasheh edhe dy shkaqe pr shkak t t cilave vendimi i prmbarimit
(ekzekutimit), kur t konstatohet ekzistimi i tyre, mund ta refuzoj
pranimin dhe ekzekutimin e vendimit t arbitrazhit.
a) nse objekti i kontestit, sipas t drejts s atij shteti, nuk mund
t vendoset me an t arbitrazhit dhe
26 Shih Konventn e Gjenevs mbi prmbarimin e vendimeve t arbitrazhit

(arbitrazheve t huaja) t 26.09.1927.
27 Ibid.
13
ARBITRAZHI
b) Po qe se pranimi dhe ekzekutimi i vendimit t arbitrazhit do t

ishte n kundrshti me rendin publik t atij vendi.28
N fund t cekim se arbitrazhi sot sht pranuar n prgjithsi n
tregtin ndrkombtare. Shumica e kontesteve, edhe sipas shnimeve
statistikore, tregojn se kontestet nga lmi i tregtis ndrkombtare t
zgjidhura pran gjykatave t rregullta jan prjashtim, sidomos n vendet
me ekonomi t zhvilluar. Tregtia ndrkombtare ka ndikim t madh n
ngritjen e rejtingut (renomes) t arbitrazhit, por jo vetm kt. Ajo
gjithnj e m tepr po ka ndikim dhe rndsi reciproke n besimin dhe
bashkpunimin ndrmjet shteteve me sisteme t ndryshme ekonomike
dhe shoqrore. Arbitrazhi n praktikn e tij ka dshmuar tendencn e tij
internacionaliste n aspektin e qasjes problemeve dhe aplikimit m lib-
eral t normave juridike, sepse, si e cek prof. Goldshtajn29 kontesti me
element t huaj ka nevoj pr nj qasje m liberale n aplikimin e s
drejts.
Pr kt shkak do t duhet sa m tepr t stimulohen prpjekjet e
agjencive ndrkombtare q edhe m guximshm t bjn formimin e s
drejts autonome t tregtis ndrkombtare, t ndar nga veorit
historike dhe doktrinare t sistemeve nacionale juridike, t cilat n esenc
gjithkund jan t ngjashme dhe n prgjithsi sht pranuar n kufijt t
cilt i imponojn nevojat e rendit publik nacional (legis fori) dhe
eventualisht rendi publik ndrkombtar, e q me kt t gjitha pajtohen.30
Me krijimin e s drejts s re ndrkombtare tregtare, si e cek prof.
Goldshtajn, njhersh do ta ler anash problematikn e normave koli-
zive t s drejts dhe do ti jap t drejts ndrkombtare private
prmbajtje t re. N vend t s drejts kolizive, ajo do t shndrrohet n
t drejt mbi transaksionet me element t huaj n kuadr t s cils e
drejta ndrkombtare tregtare do t zn vend t posam. Kjo sht
rruga pr eliminimin e njrit nga problemet m t rnda t tregtis
ndrkombtare se si t gjendet e drejta adekuate, e cila do t duhej t
aplikohet n kontrat. E nse edhe sht parapar n kontrat, interpre-
timi i t drejts nacionale nga ana e gjykatsve ose arbitrave t huaj krijon
vshtirsi t konsiderueshme.31
Pr rndsin e ktyre pikpamjeve flet edhe Asambleja e
Prgjithshme e Kombeve t Bashkuara, n mbledhjen e saj XXXI, t vitit
28 Kto shkqe ekzistojn edhe n Konventn e Gjenevs (neni 1, al. 2 pika b. dhe
pika e.).
29 Gold{tajn, Konvencije, v.c. f. 12.
30 Schmittoff, v.c. f. 97.
31 Gold{tajn, v.c. f. 12.
14
1976, e cila miratoi rezolutn nr. 31/98, me t ciln Rregullat e arbitrazhit

(UNCITRAL-it) u rekomandohen q ti shfrytzojn me rastin e zgje-
dhjes s konflikteve n fushn e tregtis ndrkombtare, kurse nga
sekretari i prgjithshm krkohet q sa sht e mundur t bj distribui-
min e ktyre rregullave t shteteve antare t Kombeve t Bashkuara. Kjo
alternativ e rregullave t arbitrazhit do t ken plqim dhe do ti trheqin
sidomos vendet n zhvillim. Prve prparsive t prgjithshme q kan,
arbitrazhi paraqet edhe nj zgjidhje psikologjike, sepse vendeve si jan
kto (dikur t varura)32 do tu mundsohet zgjedhja ndrmjet gjyqeve
shtetrore t ish metropoleve dhe arbitrazhit, autoritetit i s cils sht aq
m i madh, sepse vet ndikimi i palve n prbrjen e tij dhe qasja e tij
zgjidhjes s problemeve n aspektin internacional dhe zbatimit t s
drejts jan n veanti t potencuar. Kshtu, arbitrazhi sht zhvilluar si
institucion i prshtatshm jo vetm pr qarqet afariste, por edhe pr
shtete, respektivisht pr persona publik, t cilt lidhin kontrata mbi
kryerjen e punve publike apo punve t ndryshme investuese,33
imuniteti i mnjanuar n punt transaksione pronsore-juridike tregtare
shtetet m me dshir po e pranojn arbitrazhin sesa gjyqin shtetror.
Pra, t gjitha kto jan motivim dhe arsye pse sot m s teprmi
edhe krkohen shrbimet e arbitrazhit n zgjidhjen e mosmarrveshjeve
dhe t konflikteve sidomos n relacionet e tregtis s jashtme, e q sht
me rndsi edhe pr ndrmarrjet tona, si dhe kuadrin e tyre profesional q
merret me pun t tregtis s jashtme. Ky kuadr duhet ti njoh kto
rregulla dhe parime t funksionimit t arbitrazheve ndrkombtare, pr
arsye se n kohn e fundit ktyre problemeve sht duke iu kushtuar
rndsi jo vetm praktika afariste dhe shkenca, por edhe organet m t
larta dhe m kompetente botrore.
32 Ibid.
33 Ibid.
15
ARBITRAZHI
16
KAPITULLI I DYT
I. HISTORIK I SHKURTR RRETH ZHVILLIMIT T
ARBITRAZHIT
Arbitrazhi si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve ndrmjet

palve n biznes mendohet se sht i vjetr sa edhe vet njerzimi.
Ekzistojn mendime t bazuara se arbitrazhi i paraprin gjyqsis. Prania e
arbitrazhit npr shtete me kultura t ndryshme dshmon se ai sht nj
fenomen interkulturor dhe se me rniet dhe ngritjet e tij u rezistoi t gjitha
fazave t historis q nga antika e vjetr e deri n ditt e sotme.
1.1. ABITRAZHI N KOHN E VJETR
N kohn e vjetr arbitrazhi si fenomen interkulturor, por edhe si

institucion alternativ pr zgjidhjen e kontesteve n transanksionet
biznesore, ishte i pranishm dhe u kultivua n Greqin Antike, Romn e
Lasht, Egjiptin e Vjetr etj.
a) Arbitrazhi n Greqin Antike. N Greqin e Vjetr arbitrazhi
shrbente si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve t shfaqura ndrmjet
poliseve greke qytetet-shtete t asaj kohe. Vendimet e arbitrazhit n
Greqin Antike gzonin nj reputacion t madh ku shpeshher ndodhte
q ato t gdhendeshin n pllaka mermeri dhe t vendoseshin npr shtylla
t faltoreve t njohura t asaj kohe. Pr reputacionin e arbitrazhit asokohe
dshmon edhe fakti se ai u prfshi edhe n reformat e Sollonit. Aristoteli
pr arbitrazhin thoshte se arbitrat angazhohen pr drejtshmri ndrsa
gjyqtart pr ligjshmri dhe se arbitrazhi sht krijuar q drejtshmria t
mund t aplikohet34. Sipas Aristotelit, dallimi ndrmjet arbitrazhit dhe
gjykats ishte i pranishm q n kohn antike.
b) Arbitrazhi n Romn e Lasht. Edhe te romakt instituti i
arbitrazhit si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve ishte i pranishm dhe
aplikohej. Ciceroni pr arbitrazhin thoshte se arbitrazhi sht nj
34 Aristoteli Retorika, 1.13.1374.6.42. Perovi} J., Ugovor o Me|unarodnoj

trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 9.
17
ARBITRAZHI
proces ku krejtsisht nuk mund t fitohet as krejtsisht nuk mund t

humbet35. Rregulla t shumta pr arbitrazhin ekzistonin edhe n
digesta ku sipas ktyre rregullave, arbitrazhi nuk mund t vepronte
jasht kontrats t lidhur pr t. N ato rregulla parashihej se, nse arbitri
gjat procedurs ka br ndonj gabim, ai at nuk mund ta korrigjonte m
von. Nga kjo nnkuptohet se nuk lejohej ndrhyrja n vendimin e
arbitrazhit qoft edhe pr ta korrigjuar at. Pra vendimi konsiderohej i
forms s prer dhe nuk lejohej ushtrimi i ankess kundr tij. Prkundr
ktyre rregullave rigoroze, kontrata pr arbitrazhin n Romn e Lasht,
juridikisht nuk ishte e sanksionuar dhe se me lidhjen e saj nuk derogohej
apo bartej kompetenca e gjykats s rregullt tek arbitrazhi. Nse ndonjra
prej palve kontraktuese i shmangej prmbushjes s vendimit t
arbitrazhit, ather ajo detyrohej q pals tjetr tia paguaj edhe nj sasi
shtes t parave, q quhej poena.
1.2. POZITA E ARBITRAZHIT N KOHN E MESME
Sipas t dhnave ekzistuese mund t konkludohet se arbitrazhi

fillimisht shrbeu si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve n nivel
nacional por me kalimin e kohs dhe zhvillimin e marrdhnieve
ndrmjet shteteve ai gradualisht filloi t marr edhe karakter
ndrkombtar. Sipas t dhnave ndikim t veant n zhvillimin e
arbitrazhit t kohs s mesme pati shfaqja e panaireve tregtare si n nivel
nacional, po ashtu edhe n nivel ndrkombtar. N kt faz t historis,
arbitrazhi vshtrohej me admirim edhe nga ana e sundimtarve t
ndryshm t asaj kohe dhe zinte vend t merituar n ordonansat dhe
ediktet e tyre. Arbitrazhi lulzimin e vrtet e prjetoi me rastin e shfaqjes
s ides pr lirin dhe barazin ndrmjet njerzve, prons private dhe
individualizmit t cilin e proklamonte revolucioni borgjez-francez.
Fryma e ksaj ideje krijoi kushte t volitshme pr zhvillimin e diturive
mbi lirin e kontraktimit dhe autonomin e shprehjes s lir t qytetarve.
N Francn e pasrevolucionit borgjez, arbitrazhi konsiderohej si institut i
s drejts natyrore dhe si mnyra m e mir e prfundimit t konflikteve
ndrmjet qytetarve 36. Kushtetuta franceze e vitit 1791, parashihte se
sht e drejt e do qytetari q kontestet ndrmjet tyre ti zgjidhen me
arbitrazh dhe se arbitrazhi n Franc nuk mund t rrezikohej me asnj lloj
35 Cicero-oratio pro q roscio i commoedo 4,5,6 sipas Aromak Minerva Florilegij,
Latinske Izreke, Zagreb, 1988, fq 52. Perovi} J., Ugovor o Me|unarodnoj
trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 10.
36 R. David, Larbitrage dans commerce international, Paris, 1982, fq. 126. Perovi}
J., Ugovor o Me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 11.
18
akti t pushtetit ligjvns francez. Qndrimi i ktill i Kushtetuts

franceze m s miri pasqyron pozitn e arbitrazhit gjat asaj periode si
dhe rndsin e respektin q ai kishte asokohe n Franc.
1.3. ZHVILLIMI I ARBITRAZHIT N KOHN E RE
Zhvillimi i arbitrazhit n kuadr t marrdhnieve tregtare e

posarisht n marrdhniet e tregtis ndrkombtare konsiderohet si
fenomen i kohs s re. N fillim t shek. XIX disa shoqata t njohura
tregtarsh dallohen pr themelimin e arbitrazheve institucionale me t
cilat do t zgjidhen kontestet e shfaqura nga marrdhnia e tregtis
ndrkombtare. Ndr m t dalluarat n kt shtje ishin shoqria e
sigurimeve Lloyd dhe shoqata e tregtarve me drithra London Corn
Trade Association, q t dyja me seli n Londr. Rregullat e ktyre
arbitrazheve gradualisht tejkaluan ligjet nacionale dhe u ngritn n nj
sistem autonom ndrkombtar, t cilin e imponuan korporatat e
fuqishme.
Arbitrazhi gjat historis sht prballur me rniet dhe ngritjet e
tij, por megjithat arriti t mbijetoj deri n ditt tona dhe tani e tutje si
duket do t mbetet si nj institucion mjaft i rndsishm dhe mir i
organizuar pr zgjidhjen e kontesteve si n tregtin e brendshme, po ashtu
edhe n at ndrkombtare.
2. NATYRA JURIDIKE DHE TEORIT MBI

ARBITRAZHIN
2.1. NATYRA JURIDIKE E ARBITRAZHIT
Rreth natyrs juridike t arbitrazhit ekzistojn qndrime mjaft

kontradiktore ndrmjet autorve t ndryshm t ksaj lmie. Disa autor
mbajn qndrimin se prcaktimi i natyrs juridike t arbitrazhit nuk ka
ndonj rndsi t veant, por e rndsishme sht q ai t kryej
funksionin e tij pr t cilin edhe sht ngritur. N favor t ktij mendimi
ishte edhe konstatimi i udhheqsit t dikurshm kinez Deng Siao Ping i
cili thoshte se nuk sht e rndsishme se maca sht e bardh apo e
zez, e rndsishme sht se ajo gjuan minj. Sipas konstatimit t Pingut
e rndsishme sht q arbitrazhi t kryej funksionin e tij pr ka edhe
sht themeluar e jo problemi i prcaktimit t natyrs s tij juridike. N
ann tjetr, disa autor mendojn se prcaktimi i natyrs juridike t
19
ARBITRAZHI
arbitrazhit n mnyr vendimtare ndikon n prcaktimin e elementeve

qensore t ktij institucioni si dhe n rrjedhat e procedurs pran tij.
Kta autor thon se prcaktimi i natyrs juridike t arbitrazhit ndihmon
q sa m mir dhe m qart t kuptohet prejardhja dhe t prcaktohet
pozita e tij si n sistemin juridik-nacional, po ashtu edhe n at
ndrkombtar. T kuptuarit drejt dhe mir i natyrs juridike t arbitrazhit
ndihmon edhe n qartsimin e ngjashmrive dhe dallimeve ndrmjet
arbitrazhit n raport me institucionet tjera t ksaj natyre. Kontradiktat
dhe dallimet rreth rndsis s prcaktimit t natyrs juridike t
arbitrazhit jan t pranishme edhe n ditt tona.
2.2. TEORIT MBI ARBITRAZHIN
Natyra juridike e arbitrazhit m s miri do t qartsohej prmes

teorive mbi arbitrazhin. Teorit pr arbitrazhin jan: 1)teoria
jurisdikcionale apo publicistike, 2) teoria kontraktuale apo civilistike, 3)
teoria e przier apo hibride dhe teoria autonome sui iuris.
a) Teoria jurisdikcionale apo publicistike. Sipas ksaj teorie,
qllimi i arbitrazhit sht gjykimi, por dihet se monopolin pr gjykim n
duart e tij e mban shteti prmes gjykatave t tij kurse arbitrazhi mundet
dhe guxon t gjykoj jo pse dikush ka dshir, por se at e lejon shteti me
ligjet e tij. Pra, sipas ksaj teorie kuptohet se baz pr funksionimin e
arbitrazhit nuk sht kontrata e palve pr arbitrazhin, por leja e shtetit q
mundson kontraktimin dhe organizimin e tij n cilsin alternative apo
paralele37. Sipas ksaj teorie shteti jo vetm se lejon, por e ndihmon dhe
kontrollon at dhe se vendimet e tij i barazon me aktgjykimet e gjykats
shtetrore. Po ashtu sipas ksaj teorie arbitrat konsiderohen persona
publik dhe duhet t gzojn imunitet sikurse edhe gjyqtart dhe dihet
mirfilli se funksionet publike n nj shtet nuk mund ti ushtrojn
shtetasit e huaj. Sipas teoris jurisdikcionale arbitrazhi duhet t jet i
ndikuar nga ligjet e shtetit. Jurisdikcionalistt mendojn se cenimi i
fshehtsis s procedurs s arbitrazhit mund t kmbehet me ruajtjen e
interesave vitale t shtetit si fjala vjen tentimi i shplarjes s parave apo
ndonj veprim tjetr i ksaj natyre i kryer nga ndonjra prej palve.
b) Teoria kontraktuale apo civilistike. Sipas teoris
kontraktuale thelbi i organizimit t arbitrazhit sht kontrata e palve pr
arbitrazhin. Prkrahsit e ksaj teorie thon se kontrata pr arbitrazhin jo
vetm se themelon tribunalin e arbitrazhit, por prmes saj mund t
37 Kneievi} Ga{o. Me|unarodna trgovinska arbitraà, Beograd, 1999, fq. 26.
20
formsohet procedura, t zgjidhen arbitrat si dhe t prcaktohet e drejta

materiale dhe procedurale kompetente n baz t s cils arbitrazhi do t
rregulloj kontestin e shtruar pr zgjidhje etj. Kontraktualistt mendojn
se vendimi i arbitrazhit nuk mund t barazohet me aktgjykimin e gjykats
sepse prmbushja e vendimit prfundimtar t arbitrazhit realizohet n
mnyr vullnetare, ndrsa ai i gjykats me dhun. Gjithnj sipas
kontraktualistve, arbitrat nuk kryejn funksion publik por konsiderohen
si prfaqsues t palve, andaj shteti nuk bn t ndrhyj n punt e tyre
sepse ata autorizimin e nxjerrin nga autonomia e palve e cila sht e
pakufizuar. Pra, palt lidhin kontratn pr arbitrazhin ndrsa arbitrazhi
atyre ua dhuron nj kontrat tjetr, vendimin prfundimtar pr kontestin e
zgjidhur38.
c) Teoria hibride apo e przier. Praktika dshmon se nse
kundrshtohen dy teori mes vete, ather sht e pashmangshme pr tu
shfaqur teoria e tret e cila angazhohet pr ti zbutur kundrshtimet
ndrmjet tyre duke u ofruar nj qasje tjetr dhe m t arsyeshme. Sipas
teoris hibride arbitrazhi n vete prmban si elemente publiko-juridike,
po ashtu edhe elemente privato-juridike sepse puna e tij fillon me
kontratn si element privatojuridik dhe prfundon me nxjerrjen e
vendimit prfundimtar si akt publiko-juridik. Pra, n fazn fillestare t
arbitrazhit rolin kryesor e kan palt e n fazn prfundimtare rolin
kryesor e kan arbitrat. Teoris hibride n vitet e 50-ta t shek. XX i
kontribuoi Soser Hall me konstatimin e tij se ndrmjet teoris
jurisdikcionale dhe asaj kontraktuale ekziston nj lidhshmri e
prhershme dhe thot arbitrat jan organ kuazi gjyqsor, por edhe jo
dor e zgjatur e shtetit dhe se vendimi i tyre i barazuar me at t gjykats,
realizohet vetm ather kur vihet n ekzekutim. Kohve t fundit
dominon mendimi se teoria e przier m s miri prezanton pozitn e
sotme t arbitrazhit n burimet e s drejts s tij, si dhe n praktikn e tij39.
) Teoria autonome (sui iuris). Teoria e katrt dhe e fundit rreth
natyrs juridike pr arbitrazhin u shfaq nga autorja Rubelin Devishi, n
veprn e saj Larbitrage nature juridique en droit interne et en droit inter-
national prive, Lion viti 1965. Devishi pranon se arbitrazhi posedon si
elemente jurisdikcionale, po ashtu edhe elemente kontraktuale, por sipas
saj prania e ktyre elementeve fare nuk ka rndsi, por e rndsishme
sht se arbitrazhi sht instrument pr plotsimin e nevojave t
38 Kshtu funksionon arbitrazhi i lir italian, sipas nenit 1322, t ligjit civil italian.
Kneèvi} G., Pavi}. V., Arbitraà i ADR, Beograd, 2009, fq. 36.
39 J. Lea dhe I. Mistelis, S. KROL. Cit. i prgjithshm 80. Kneèvi} G., Pavi}. V.,
Arbitraà i ADR, Beograd, 2009, fq. 37.
21
ARBITRAZHI
komunitetit biznesor n t drejtn private. Teoria autonome arbitrazhin e

analizon m shum nga aspekti social sesa nga ai juridik dhe konsideron
se ligjet pozitive duhet ti krijojn kushte zhvillimit t tij t mtejm. N
fund do theksuar se secila prej ktyre teorive i ka prparsit dhe
mangsit e saj.
3. E DREJTA E ARBITRAZHIT DHE BURIMET

JURIDIKE T SAJ
Meqense e drejta e arbitrazhit gjithnj po vjen duke u formsuar

si nj e drejt specifike, ajo patjetr duhet q qenien e saj ta mbshtes n
burimet, t cilat i shrbejn si baz pr zhvillimin dhe aktivitetin e saj si
deg n vete. Burimet kryesore juridike n t cilat mbshtetet e drejta e
arbitrazhit jan: kontrata pr arbitrazhin, ligjet nacionale dhe konventat
ndrkombtare.
a) Kontrata pr arbitrazhin. Kontrata pr arbitrazhin sht
njra prej burimeve kryesore juridike t s drejts s arbitrazhit. Pa
kontrat nuk do t ket as arbitrazh, sepse prmes saj prezantohet sistemi
privat i arbitrazhit, shprehet vullneti i lir i palve, bhet przgjedhja e
arbitrave, przgjidhet e drejta kompetente (materiale dhe procedurale),
prcaktohet selia e arbitrazhit si dhe gjuha n t ciln do t zhvillohet
procedura pran tij. Sipas ksaj q u tha del se kontrata pr arbitrazhin me
t drejt konsiderohet si burim kryesor pr t drejtn e arbitrazhit, meq
palt vullnetarisht marrin mbi vete t drejtat dhe obligimet e dala nga ajo.
Rreth kontrats pr arbitrazhin do t bhet fjal m gjersisht n
kapitullin e tret t ktij punimi.
b) Ligjet nacionale. T dhnat rreth pranis s arbitrazhit npr
fazat e ndryshme t historis dshmojn se ligjet nacionale jan burimi
juridik m i vjetr q gjithher gzon prparsi n raport me burimet tjera
juridike pr t drejtn e arbitrazhit sepse edhe arbitrazhi ndrkombtar
aktivitetin e tij patjetr do ta zhvilloj n territorin e ndonjrit prej
shteteve si dhe do t ndikohet nga ligjet e tij n fuqi. Si dihet, fillimisht
arbitrazhi ka filluar t funksionoj n nivel nacional e me kalimin e kohs
shtrihet edhe n planin ndrkombtar. Vlen t theksohet se ligjet e para
pr arbitrazhin n nivel nacional jan nxjerr n Angli n vitin 1698,
pastaj n Franc n vitin 1808 etj. Kohve t fundit materia e arbitrazhit
rregullohet qoft me ligje t veanta (si n SHBA, Angli, Rusi dhe
Spanj, Kosov etj.) ose me rregullat e procedurs kontestimore (n
Gjermani) apo edhe n kuadr t s drejts private ndrkombtare (n
22
Zvicr) etj. Mund t konkludohet se sa m shum do t rritet nevoja pr

arbitrazhin si institucion pr zgjidhjen e kontesteve, aq m shum do t
ket kodifikime t reja t cilat do t hartohen si ligje t veanta pr
arbitrazhin.
c) Konventat ndrkombtare. Zhvillimi i hovshm i tregtis
ndrkombtare ndikoi drejtprsdrejti n rritjen e rolit dhe rndsis s
arbitrazhit ndrkombtar. Pr t i zgjidhur sa m drejt dhe m mir
problemet e shfaqura n lmin e tregtis ndrkombtare ishte e
nevojshme q t krijohen rregulla uniforme me karakter ndrkombtar. Si
probleme n marrdhniet e tregtis ndrkombtare identifikoheshin
plotvlershmria e kontrats pr arbitrazhin si dhe shtja e njohjes dhe
ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj. Si pasoj e ktyre dy
problemeve, lindi nevoja pr hartimin dhe aprovimin e konventave
ndrkombtare pr arbitrazhin. Konventat ndrkombtare pr arbitrazhin
jan t karakterit global dhe t karakterit regjional. Konventat
multilaterale pr arbitrazhin jan: Protokolli i Gjenevs pr klauzoln e
arbitrazhit i vitit 1923, Konventa e Gjenevs pr ekzekutimin e vendimit
t arbitrazhit t huaj e vitit 1927, Konventa e Nju Jorkut pr njohjen dhe
ekzekutimin e vendimit t arbitrazhit t huaj e vitit 1958, Konventa
Evropiane pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare e vitit 1961 (sepse n
kt konvent kan t drejt t aderojn edhe shtetet jasht Evrops) dhe
Konventa e Uashingtonit pr zgjidhjen e kontesteve investimore
ndrmjet shteteve antare t ksaj Konvente dhe shtetasve t shteteve
tjera po ashtu antare t ksaj Konvente t vitit 1965. Ndr konventat m
t avancuara konsiderohen Konventa e Nju Jorkut e ratifikuar nga 142
shtete dhe Konventa e Uashingtonit e ratifiuar nga 155 shtete, e cila
posedon nj sistem special dhe quhet ICSID-International Centre for the
Sentlement of Investment Disputes.
Ndrsa konventat regjionale t cilat shrbejn si burim i t drejts
s arbitrazhit ndrkombtar, pos konvents evropiane jan edhe
Konventa e Mercasur-it e shteteve t Ameriks Jugore e vitit 1998,
Konventa e OHADA-s n Afrik, Konventa Internacionale e Panamas e
vitit 1975 dhe Konventa e Amanit e vitit 1987 e lidhur ndrmjet shteteve
arabe. N fund vlen t theksohet se si burime juridike pr t drejtn e
arbitrazhit mund t shrbejn edhe rregulloret, praktika dhe doktrinat pr
arbitrazhin.
23
ARBITRAZHI
4. GJYKATA DHE ARBITRAZHI, NGJASHMRIT DHE

DALLIMET NDRMJET TYRE
Pr nga vshtrimi, si gjykata po ashtu edhe arbitrazhi kryejn

funksion t njjt juridiko-gjykimore dhe se vendimet e tyre
prfundimtare gzojn fuqi t njjt juridike. Edhe prkundr ksaj
ngjashmrie kto dy institucione thelbsisht dallojn mes vete. Dallimi
ndrmjet ktyre dy institucioneve sht se n gjykat t rregullt gjykimin
e kryen gjyqtari i zgjedhur apo i emruar n prputhje me ligjin e shtetit,
ndrsa n arbitrazh personi t cilit investiturn apo autorizimin ia jep pala
me kontratn pr arbitrazhin. Gjyqtari sht barts i funksionit publik,
ndrsa arbitri nuk sht barts i funksionit publik. Gjyqtari gzon besimin
e shtetit, ndrsa arbitri besimin e pals t cilin rendi juridik shtetror ia
respekton. Misioni i gjyqtarit sht i prhershm, ndrsa misioni i arbitrit
sht i kufizuar dhe prfundon me nxjerrjen e vendimit prfundimtar pr
shtjen. Dallimi tjetr dhe m thelbsor sht se gjyqtari sht i obliguar
t gjykoj vetm n baz t ligjit n fuqi, ndrsa arbitri mund t gjykoj n
baz t s drejts kompetente (materiale dhe procedurale) t ciln e
zgjedhin vet palt, por edhe sipas drejtshmris nse ashtu e krkojn
palt me kontratn e tyre pr arbitrazhin. Gjykatn e organizon dhe
koncipon shteti me ligjet e tij ndrsa arbitrazhin e iniciojn dhe
koncipojn vet palt me kontratn e tyre pr arbitrazhin. Kto jan disa
nga ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet gjykats dhe arbitrazhit.
5. ARGUMENTET PRO DHE KUNDR ARBITRAZHIT
Shkaqet t cilat i nxisin palt q kontestin e tyre ta zgjidhin pran

arbitrazhit apo gjykats jan t shumta. Prkrahsit e arbitrazhit japin
disa argumente nga t cilat palt motivohen pr tu prcaktuar q
kontestet e tyre ti zgjidhin me arbitrazh e ato jan se:
- arbitrazhi kontestet e parashtruara pran tij i zgjidh n mnyr
miqsore dhe pa i tronditur marrdhniet e bashkpunimit t mtejm
ndrmjet palve n kontest.
- arbitrazhi do t jet objektiv dhe i paanshm n trajtimin e palve
pavarsisht se cili sht nacionaliteti i tyre apo vlera e kontestit.
- arbitrazhi sht autonom gjat puns s tij dhe se palt jan
faktori kryesor n konstituimin dhe koncipimin e puns s tij, gj q nuk
mund t ndodh kshtu edhe me gjykatn.
24
- arbitrazhi sht m efikas, m i shpejt dhe me m pak

formalitete si dhe me shpenzime m t ulta pr zgjidhjen e kontesteve n
raport me gjykatn.
- arbitrazhi garanton fshehtsin e procedurs, prve nse palt
jan marr vesh ndryshe.
Pra kto ishin disa prej argumenteve t cilat palt i motivojn pr
tu prcaktuar pr arbitrazhin si mekanizm pr zgjidhjen e kontestit.
N ann tjetr, kritikt e arbitrazhit dobsit e tij i shohin n:
- njshkallshmrin e tij si dhe mohimin e t drejts s ushtrimit t
ankess ndaj vendimit t arbitrazhit.
- problemin e njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t
huaj.
- kufizimin e fushveprimit t arbitrazhit rreth shqyrtimit t
shtjeve tjera, t cilat do t ishin aktuale pr lndn kryesore n
shqyrtim, sepse kshtu e kufizon kontrata.
- mundsin q arbitri si gjyqtar privat leht mund t ndikohet nga
pala ekonomikisht m e fort n dm t pals m t dobt etj.
Vlen t ceket se edhe vet prkrahsit e arbitrazhit si pik t dobt
t tij e konsiderojn mungesn e fuqis s tij pr t aplikuar masat e
prkohshme t siguris. Pra, kto ishin disa prej prparsive dhe
mangsive t arbitrazhit si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve. Andaj
mbetet n vullnetin e palve q ato t prcaktohen se kontestin e tyre do ta
zgjidhin me arbitrazh apo prmes gjykats.
6. LLOJET E ARBITRAZHIT
Ndarja e arbitrazhit n lloje t ndryshme ndihmon q rreth tij t

kemi njohuri m t thukta si dhe ndihmon q palt t jen m mir t
informuara se cilit arbitrazh duhet drejtuar pr zgjidhjen e kontestit t
tyre. Pr ndarjen e arbitrazhit n lloje t caktuara ekzistojn edhe kritere,
n baz t t cilave klasifikohet se cili lloj i arbitrazhit nuk kufizohet
vetm n lmin civilo-juridike, por mund t zgjidh edhe konteste nga
lmia e s drejts publiko-juridike. Prandaj, arbitrazhi fillimisht ndahet
n arbitrazhin e t drejts publike dhe arbitrazhin e t drejts private.
6.1. ARBITRAZHI I T DREJTS PUBLIKE
Arbitrazhet e t drejts publike jan t gjitha ato arbitrazhe

prmes t cilave zgjidhen kontestet e natyrs publiko-juridike. Pal pran
25
ARBITRAZHI
ktij lloj arbitrazhi jan shteti dhe institucionet e tij. Arbitrazhi i t drejts
publike ndahet n arbitrazh publik nacional dhe n arbitrazhin publik
ndrkombtar.
a) Arbitrazhi i s drejts publike nacionale. Me kt lloj
arbitrazhi zgjidhen kontestet e natyrs publike brenda territorit t nj
shteti si fjala vjen kontestet ndrmjet pundhnsit dhe punmarrsit, apo
kontestet t cilat lindin nga mosrespektimi i kontrats kolektive t puns,
si dhe kontestet tjera t ksaj natyre t cilat jan arbitrabile pr tu
zgjidhur me arbitrazh.
b) Arbitrazhi i t drejts publike-ndrkombtare. Me ann e
ktij lloj arbitrazhi zgjidhen kontestet e shfaqura ndrmjet shteteve
sovrane, ku shtetet dhe institucionet e tyre prezantohen si pal n kontest.
Me arbitrazhin e t drejts publike ndrkombtare zgjidhen kontestet e
natyrave t ndryshme ndrmjet shteteve sovrane si kontesti rreth
prcaktimit t vijs kufitare apo si ishte rasti me pengjet amerikane n
Iran n vitin 1979, i cili u zgjodh prmes tribunalit t formuar nga kto dy
shtete n Hag.
6.2. ARBITRAZHI I T DREJTS PRIVATE
Arbitrazhet e t drejts private jan ai lloj i arbitrazheve, q

formohen mbi bazn e kontrats pr arbitrazhin. Pal apo subjekte pran
arbitrazhit t s drejts private zakonisht jan subjektet fizike dhe
juridike t s drejts civile, por n rrethana t caktuara subjekte t ktij
arbitrazhi mund t jen edhe shtetet sovrane me institucionet e tyre. Pr
shtetin si subjekt i ktij lloj arbitrazhi m s miri flet Konventa e
Uashingtonit pr ICSID arbitrazhin e vitit 1965.
Rreth prcaktimit t karakterit t arbitrazhit se sht arbitrazh
vendor, ndrkombtar apo anacional ndihmojn kriteret si: kriteri
gjeografik (selia e arbitrazhit), prania e elementit t huaj n kontest
(natyra e kontestit) dhe e drejta kompetente (materiale dhe procedurale)
e aplikuar gjat shqyrtimit dhe zgjidhjes s kontestit (marrjes s vendimit
prfundimtar).
Mbshtetur n kriteret e lartprmendura arbitrazhi i t drejts pri-
vate ndahet n disa grupe. N grupin e par bjn pjes kto lloje:
arbitrazhi nacional, arbitrazhi i huaj apo ndrkombtar dhe arbitrazhi
anacional. N grupin e dyt bjn pjes arbitrazhet civilo-juridike dhe
arbitrazhet tregtare. Ndrsa n grupin e tret bjn pjes arbitrazhet e
prkohshme ad-hoc dhe ato institucionale apo t prhershme. Ndrsa
arbitrazhet institucionale ndahen n arbitrazhe t prgjithshme dhe n
26
arbitrazhe t specializuara. Pos ktyre llojeve q u prmendn ekzistojn

edhe lloje t tjera t arbitrazheve pr t cilat do t bhet fjal m von dhe
me theks t veant pr arbitrazhin i cili gjykon sipas parimit t
drejtshmris.
6.2.1. ARBITRAZHET NACIONALE, NDRKOMBTARE DHE

ANACIONALE
a) Arbitrazhi nacional apo vendor. Arbitrazh nacional

konsiderohet ai i cili aktivitetin renda territorit t shtetit aktual dhe sht i
lidhur ngusht pr sistemin e tij pr kt shrben e drejta angleze pr
arbitrazhin ku thuhet se: arbitrazhi i brendshm sht ai selia e t cilit
gjendet brenda territorit anglez si dhe kur t dyja palt posedonin
shtetsin angleze n momentin e lidhjes s kontrats pr arbitrazhin.
Qndrim t ngjashm me t drejtn angleze mbajn edhe konkordatet
itrazhin t vitit 1969.
b) Arbitrazhi i huaj apo ndrkombtar. Pr identifikimin e
arbitrazhit se sht vendor tar ndihmojn kto dy kritere juridike, kriteri
subjektiv dhe kriteri
objektiv.
Kriteri subjektiv ka t bj me pjesmarrsit n procedurn e
arbitrazhit. Nse ndonjra prej palve kontraktuese sht5 me shtetsi t
huaj, arbitrazhi i cili shqyrton shtjen sht i karakterit ndrkombtar.
Ndrsa kriteri objektiv ka t bj me natyrn e kontestit, pra nse lnda e
kontestit sht e natyrs ndrkombtare, ather arbitrazhi i cili e
shqyrton at sht i karakterit ndrkombtar. Rreth identifikimit t
arbitrazhit se sht vendor apo ndrkombtar bhet fjal edhe n burimet
ndrkombtare pr arbitrazhin si, ligji-model i UNCITRAL-it si dhe
Konventa Evropiane e vitit 1961 ku n nenin l pika a thuhet se arbitrazhi
sht ndrkombtar nse palt n momentin e lidhjes s kontrats pr
arbitrazhin kishin shtetsi t ndryshme, m tej thuhet se nse palt
kontraktuese kan shtetsi t njjt, por lnda e kontestit sht e lidhur
ngusht me shtetin tjetr ku duhet t b rhen disa obligime t dala nga ajo
kontrat, ather arbitrazhi i cili shqyrton kt( lnd sht i karakterit
ndrkombtar .
c) Arbitrazhi anacional apo apatrid. N vitet e 80-ta t shek.
XX disa autor t s drejts s arbitrazhit u angazhuan pr shkputjen e
arbitrazhit nga sistemi juridik nacional. Arbitrazhin e shkputur nga
sistemi juridik nacional kta autor do ta konsideronin si arbitrazh
anacional apo supernacional. Angazhimi pr nj arbitrazh t ktill nuk
27
ARBITRAZHI
gjeti prkrahje sepse asnj shtet nuk do t pranonte q brenda territorit t

tij t ngritet padia pr anulimin e vendimit t nxjerr nga nj arbitrazh i
ktill pr arsye se pr nxjerrjen e atij vendimi nuk ishin aplikuar as e
drejta materiale e as ajo procedurale e sistemit t tij juridik, prandaj edhe
nuk dshirojn t marrin nj prgjegjsi t ktill mbi vete.
6.2.2. ARBITRAZHET E T DREJTS CIVILE DHE

ARBITRAZHET TREGTARE
Tek arbitrazhet e t drejts private ekziston edhe ndarja n

arbitrazhe civiloidike dhe n arbitrazhe tregtare.
a) Arbitrazhe civilo-juridike konsiderohen t gjitha ato
arbitrazhe, t cilat i zgjidhin kontestet e ksaj natyre dhe rregullohen me
ligjet e procedurs kontestimore si dhe jan arbitrale pr tu zgjidhur me
arbitrazh.
b) Arbitrazhet tregtare. N kt lloj arbitrazhi bjn pjes t
gjitha ato arbitrazhe t cilat zgjidhin kontestet e dala nga marrdhnia
tregtare ndrmjet palve n kontest. Thn shkurt, klasifikimi n arbitra-
zhe civilo-juridike dhe n arbitrazhe tregtare kryesisht bhet prmes
prmbajtjes s lnds s kontestit. Nse lnda e shtruar pr zgjidhje i
prket natyrs civilo-juridike, ather edhe arbitrazhi i cili zgjidh at
quhet arbitrazh civil, e nse prmbajtja e lnds sht e natyrs tregtare,
arbitrazhi i cili do ta zgjidh at quhet bitrazh tregtar.
6.2.3. ARBITRAZHET AD-HOC, INSTITUCIONALE DHE T

SPECIALIZUARA
N kuadr t llojeve t s drejts s arbitrazhit privat, ekziston

edhe ndarja n arbitrazhe t prkohshme, arbitrazhe t prhershme-
institucionale dhe t specializuara.
a) Ad-hoc arbitrazh (apo i prkohshm) quhet arbitrazhi i cili
shqyrton vetm nj rast t parashtruar pr zgjidhje. Organizimi dhe
koncipimi i ad-hoc arbitrazhit (arbitrazhit t prkohshm) trsisht u
takon palve n kontest. Ky lloj arbitrazhi pasi t nxjerr vendimin pr
rastin, automatikisht pushon s ekzistuari. Meqense prgjegjsia rreth
organizimit dhe koncipimit t tij u takon vetm palve, ather shtrohet
pyetja se a do t jen palt t zonja t bartin kt prgjegjsi. Prandaj
palve u rekomandohet q t przgjedhin rregullat e UNCITRAL-arbit-
razhit, t cilat apostafat jan t prgatitura pr ad-hoc arbitrazhet, apo pr
28
kshilla dhe udhzime tu drejtohen ekspertve juridik ose qendrave t

specializuara pr kt lmi.
b) Arbitrazhet e prhershme apo institucionale quhen ato
arbitrazhe t cilat posedojn nj aparat administrativ dhe jan t
organizuara pran Odave Ekonomike apo ndonj asociacioni tjetr t
brendshm apo ndrkombtar. Arbitrazhet institucionale edhe pse
posedojn nj organizim t mir administrativ si dhe rregulloret e tyre
prapseprap nuk mund t barazohen me gjykatat sepse edhe tribunalit t
ktij arbitrazhi pas nxjerrjes s vendimit prfundimtar i pushon misioni.
N bot veprojn nj numr i konsideruar i arbitrazheve institucionale t
tregtis ndrkombtare e ndr to m t njohurat jan ICC arbitrazhi me
seli n Paris dhe LCIA arbitrazhi me seli n Londr etj. Vlen t theksohet
se kto dy arbitrazhe si dhe disa tjera nuk jan t lidhura pr asnj
asociacion nacional por veprojn si t pavarura, ndrsa disa t tjera si ai i
Mosks, Stokholmit apo ndonj tjetr funksionojn pran Odave
Ekonomike t shteteve t tyre edhe pse jan t karakterit ndrkombtar.
N kuadr t arbitrazhit institucional veprojn edhe arbitrazhet e
specializuara andaj n vazhdim do t themi disa fjal pr to.
c) Arbitrazhe t specializuara quhen ai lloj i arbitrazheve t cilat
organizohen dhe funksionojn si pran asociacioneve nacionale, po ashtu
edhe t atyre ndrkombtare. Lnd shqyrtimi pran ktyre arbitrazheve
jan kontestet e dala nga mosmarrveshjet ndrmjet shoqrive, t cilat
merren me shrbime dhe transport t produkteve t caktuara. N radhn e
arbitrazheve t specializuara bjn pjes arbitrazhi detar n Londr (Lon-
don meritime arbitration) i cili merret me zgjidhjen e kontesteve n
transportin detar. Pastaj arbitrazhi GAFTA, po ashtu me seli n Londr
dhe zgjidh kontestet ndrmjet prodhuesve dhe tregtarve t drithrave
dhe ushqimeve. Arbitrazh i specializuar sht edhe ai i cili zgjidh
kontestet ndrmjet kompanive, t cilat merren me tregtin e kafes (Cafe
Trade Federation), gjithashtu me seli n Londr. Duhet theksuar se
arbitrazhet e specializuara mund t veprojn edhe sipas parimit t
dyshkallshmris dhe se secili prej tyre posedon specifikat e tija. Prpos
ktyre llojeve t arbitrazheve q u prmendn ekzistojn edhe lloje tjera
t arbitrazhit t s drejts ndrkombtare. N vazhdim do t prmendim
disa prej tyre.
6.2.4. LLOJET TJERA T ARBITRAZHIT
Sipas teoris dhe praktiks dihet se ekzistojn edhe lloje tjera t

arbitrazhit, por duhet theksuar se kto lloje t arbitrazheve, t cilat do t
29
ARBITRAZHI
prmenden n vazhdim nuk jan n lidhshmri t drejtprdrejt me

kriteret e prhershme dhe profesionale pr arbitrazhin. N lloje tjera
radhiten kto arbitrazhe: arbitrazhet formale dhe joformale, arbitrazhet e
administrara dhe jo t administruara, arbitrazhet rituale dhe jo rituale,
arbitrazhet e hapura dhe t mbyllura etj. Kohve t fundit vrehet edhe
ndarja n arbitrazhe t cilat respektojn afate dhe n ato t cilat nuk i
respektojn ato si dhe arbitrazhet e prshpejtuara (Fasr Trock Arbitra-
tion), t cilat veprojn sipas dshirs s palve. Po ashtu ekzistojn edhe
arbitrazhe, t cilat zgjidhin konteste ku n njrn apo t dyja palt shfaqen
m shum subjekte fizike apo juridike (multiparti) t dala nga kontratat
zingjirore t njohura me emrin konsorciume. Arbitrazhet gjithashtu
ndahen n arbitrazhe, t cilat njohin dhe ato t cilat nuk njohin apo nuk
prdorin rregullat e UNCITRAL-arbitrazhit. Arbitrazhet gjithashtu
ndahen n arbitrazhe t kontrolluara dhe m pak t kontrolluara nga
organet kompetente shtetrore. Po ashtu arbitrazhet ndahen n arbitrazhe,
t cilat funksionojn sipas t drejts s Common Law-it dhe atyre q
funksionojn sipas t
drejts kontinentale. N Angli ekzistojn arbitrazhe obligative
(compunsori arbitration) t cilat nuk respektojn vullnetin e palve dhe u
gjasojn gjykatave shtetrore. N lloje tjera t arbitrazhit bn pjes edhe
arbitrazhi, i cili merret me zgjidhjen e kontesteve sportive me seli n
Llozan t Zvicrs dhe prfaqsit e tij n Denver dhe Sidnej. N fund
ekziston edhe nj lloj i arbitrazhit, i cili sht mjaft interesant pr tu
trajtuar dhe quhet arbitrazhi i cili gjykon sipas parimit t drejtshmris.
6.2.5. ARBITRAZHI I CILI GJYKON SIPAS PARIMIT T

DREJTSHMRIS
Prania e arbitrazhit i cili gjykon sipas parimit t drejtshmris

sht mjaft e rrall n praktik, por n aspektin juridik sht mjaft
interesant pr tu njohur me mnyrn e funksionimit t tij. Arbitrat e ktij
lloj arbitrazhi vendimet prfundimtare pr shtjen n shqyrtim i nxjerrin
pa u mbshtetur as n ligjin nacional as n rregullat ndrkombtare e as
n normat autonome t arbitrazhit, por ato i nxjerrin duke u mbshtetur n
drejtshmri. Forma e ktill e nxjerrjes s vendimit pa u mbshtetur n
norma juridike konsiderohet si prjashtim, por sht e mundur nse palt
decidivisht kan krkuar q vendimi pr kontestin n fjal t nxirret n
baz t eh aequo et bona apo amiable compositeurs. Zgjidhjen e kontestit
sipas parimit t drejtshmris e arsyetojn krkesat e tregtis bashkko-
hore ndrkombtare.
30
Ithtart e arbitrazhit i cili vendos sipas parimit t drejtshmris,

prkrahjen e tyre e mbshtesin n thnien e Justinianit se n t gjitha
shtjet m mir sht t kihet kujdes pr t drejtn dhe drejtshmrin
sesa pr parimin e rrept juridik (pllacuit in omnibus reb praecipuam
esse iustitiae acuitatsque cuam stricti iuris rationem).
N ann tjetr kundrshtart e arbitrazhit, i cili gjykon sipas
parimit t drejtshmris mendojn se ky lloj gjykimi i pambshtetur n
burime juridike krijon hapsir pr keqprdorimin e autorizimit t palve
dhn arbitrave dhe mohon esencn e ekzistimit t institutit t arbitrazhit
si dhe rrnon autoritetin dhe perspektivn e tij.
Pa marr parasysh prkrahjen dhe kritikat q i adresohen, ky lloj
arbitrazhi z vend t merituar si n ligjet nacionale, po ashtu edhe n
konventat ndrkombtare pr arbitrazhin. Ndr ligjet nacionale t cilat e
njohin kt lloj arbitrazhi jan: ligji gjerman, zviceran dhe i SHBA-ve pr
arbitrazhin. Ndrsa prej rregullave ndrkombtare kt lloj arbitrazhi e
njohin ligji model i UNCIRAL-it i vitit 1985, ku n nenin 28 t tij thuhet
arbitrat do t vendosin sipas drejtshmris, n baz t zakoneve dhe
uzansave tregtare, nse palt decidivisht kshtu e kan autorizuar at.
Pr arbitrazhin i cili vendos sipas parimit t drejshmris bn fjal edhe
Konventa Evropiane pr arbitrazhin e vitit 1961 (neni 7 pika 2). Vlen t
theksohet edhe kjo se edhe arbitrazhi, i cili gjykon sipas parimit t
drejshmris, kontraktohet njsoj si edhe arbitrazhet tjera. Ky lloj
arbitrazhi m shum praktikohet n shtetet e t drejts kontinentale sesa
n ato t s drejts s Comon Law-it. Arbitrazhi i cili vendos sipas parimit
t drejshmris edhe pse vendimin prfundimtar nuk e mbshtet n
norma juridike, qoft n ato nacionale apo ndrkombtare, ai prapse-
prap nuk mund t vendos sipas vet dshirs, por patjetr duhet t
mbshtetet n Lex Mercatoria, burim i cili prmbledh zakonet dhe
uzansat e tregtis ndrkombtare.
Ligji model dhe rregullat e UNCITRAL-arbitrazhit, rekoman-
dojn q arbitrazhi i cili vendos sipas parimit t drejtshmris pos
respektimit t Lex Mercatorias ai patjetr duhet t veproj edhe n
prputhshmri me kontratn e palve pr arbitrazhin.
31
ARBITRAZHI
32
KAPITULLI I TRET
III. ARBITRAZHI I TREGTIS NDRKOMBTARE
1. NOCIONI DHE KONSTRUKTI JURIDIK I

ARBITRAZHIT T TREGTIS NDRKOMBTARE
1.1. NOCIONI I PRGJITHSHM
Njra ndr karakteristikat e shekullit t njzet n zhvillimin e

drejtsis dhe biznesit pa dyshim sht edhe afirmimi i arbitrazhit t
tregtis ndrkombtare si mekanizm alternativ pr zgjidhjen e konteste-
ve. N fondin e marrdhnieve ndrkombtare ekziston nj numr i
konsiderueshm kontratash rreth qarkullimit ndrkombtar t mallrave
dhe shrbimeve si: kontratat pr shitblerje, shpedicion, investime t
huaja, veprimtari bankare, sigurime, konsorciume, pronsi intelektuale
etj. I ith ky lloj kontratash me karakter ndrkombtar sht e pabesue-
shme se mund t realizohen pa klauzoln pr arbitrazhin.
Nxitja dhe zhvillimi i arbitrazhit t tregtis ndrkombtare n
cilsin e gjyqsis private si dhe me autonomin e tij n raport me
gjykatn e rregullt, shnon fillimin e nj oke t re n afirmimin e ktij
instituti te komuniteti i biznesit, si atij t brendshm po ashtu edhe atij
ndrkombtar. Ngritjen e popullaritetit t arbitrazhit ndrkombtar m s
iri e dshmon raporti vjetor mbi punn e ICC arbitrazhit n Paris pr vitin
1993, ku thuhet se jan shqyrtuar rreth 352 krkespadi, t cilat vinin nga
52 shtete t ndryshme t 6ots. N ann tjetr, ngritja e arbitrazheve
regjionale si dhe nxjerrja e disa ligjeve nacionale prkrah konventave
ndrkombtare pr arbitrazhin, gjithashtu jan dshmi e qart pr
prestigjin e arbitrazhit q po e fiton n botn e biznesit.
Rritja e popullaritetit t arbitrazhit t tregtis ndrkombtare
kohve t fundit u ndikua nga rritja e vrullshme e vllimit t marrdh-
nieve n ekonomin ndrkombtare, ku nj pjes e obligimeve t dala nga
kto marrdhnie nuk realizoheshin fare apo realizoheshin pjesrisht,
andaj edhe ishte e logjikshme q mosrealizimi i obligimeve t ktilla
duhej zgjidhur disi. Pra, internacionalizimi i ekonomive nacionale,
33
ARBITRAZHI
ndrvarsia e tregjeve nacionale dhe ndrkombtare si dhe shumlloj-

shmria e marrdhnieve kontraktuale ndrkombtare krkonin nj
mekanizm t forcuar juridik pr ti zgjidhur kontestet e dala nga ato
marrdhnie.
1.2. KONSTRUKTI JURIDIK I ARBITRAZHIT TREGTAR
Pr ta kuptuar sa m leht strukturn e arbitrazhit, autonomin e tij

n raport me gjykatn dhe organet tjera shtetrore si dhe lidhshmrin e
tij pr ligjet nacionale dhe konventat ndrkombtare sht e nevojshme t
shtrohet pyetja se, sht arbitrazhi. Pra, arbitrazhi sht gjyqsi
specifike t ciln e koncipojn vet palt duke u prcaktuar pr formn
m t shpejt dhe m t thjesht t zgjidhjes s kontestit t tyre n rrug
private. Megjithat, arbitrazhi si gjyqsi private dhe e zgjedhur nga palt
patjetr duhet t veproj n kuadr t ligjeve ekzistuese pr arbitrazhin t
shtetit n t cilin funksionon ai, por mundet t veproj edhe n kuadr t
ligjeve tjera (kompetente) apo edhe n prputhje me dispozitat e
konventave ndrkombtare pr arbitrazhin, meq vendimi i nxjerr ka
nevoj t njihet dhe ekzekutohet edhe n shtetin tjetr.
Tribunali i arbitrazhit mund t konstituohet vetm n baz t
marrveshjes s palve. Palt me kontratn e tyre pr arbitrazhin
prcaktojn edhe t drejtn kompetente (materiale dhe procedurale), e
cila aplikohet pr zgjidhjen e kontestit n fjal. Gjithashtu palt mund t
prcaktohen edhe pr gjuhn, e cila do t prdoret gjat zhvillimit t
procedurs pran arbitrazhit. Si ligjet nacionale, po ashtu edhe rregullat e
procedurs s arbitrazhit bjn fjal edhe rreth kompetencs s arbitrazhit
pr zgjidhjen e kontestit konkret. Ndrsa kompetenca e arbitrazhit t
tregtis ndrkombtare formulohet vetm ather kur palt n kontest
kan shtetsi t ndryshme.
Vendimi i arbitrazhit mund t ekzekutohet edhe n shtetin tjetr
nse i plotson kushtet pr njohje dhe ekzekutim n at shtet.
Karakteristikat e lartprmendura tregojn qart se mbi to ndrtohet dhe
qndron konstrukti juridik i arbitrazhit t tregtis ndrkombtare.
2. ELEMENTET T CILAT ARBITRAZHIT TREGTAR I

JAPIN KARAKTER NDRKOMBTAR
Nga vet titulli arbitrazh i tregtis ndrkombtare kuptohet se

lnda, t ciln duhet ta shqyrtoj ky arbitrazh duhet t jet e natyrs
34
tregtare dhe duhet t prmbaj elemente t huaja. Teoria dhe praktika e t

drejts s arbitrazhit krkojn pranin e tri elementeve, t cilat arbitrazhit
i japin karakter ndrkombtar e ato jan: a) q kontesti t jet me karakter
ndrkombtar, b) kontesti t jet i karakterit tregtar dhe c) t ekzistoj
kontrata pr arbitrazhin.
a) Kontesti ndrkombtar. Elementet t cilat kontestit i japin
karakter ndrkombtar jan; shtetsia ndryshme e palve, vendi i lidhjes
dhe realizimit t kontrats, vendi i selis s arbitrazhit etj. T tria kto
elemente jan t nj rndsie t caktuar pr kua1ifikimin e kontestit se
sht me karakter ndrkombtar apo jo. Arbitrazhit pr ti dhn karakter
ndrkombtar nuk ekziston ndonj rregull administrativ por kjo varet nga
prania e elementit t huaj, i cili sht i pranishm n kontratn pr
arbitrazhin.
Rreth kualifikimit t termit ndrkombtar shtetet mbajn
qndrime t ndryshme. E drejta franceze konsideron se arbitrazhi pr t
qen me karakter ndrkombtar, kontesti i shtruar pran tij pr zgjidhje
duhet t rrjedh nga marrdhnia e tregtis s jashtme pa marr parasysh
shtetsin e palve. Ndrsa e drejta angleze krkon q njra prej palve pa
tjetr duhet t jet me shtetsi tjetr. Ky qndrim i t drejts angleze u
shrbeu si model shum shteteve tjera rreth ksaj shtjeje.
Pos ligjeve nacionale rreth termit ndrkombtar bjn fjal
edhe disa konventa ndrkombtare pr arbitrazhin si Konventa
Evropiane e vitit 1961 dhe Ligji Model i UNCITRAl-it i vitit 1985. N
ligjin model t UNCITRAL-it thuhet se kontesti sht ndrkombtar nse
palt kontraktuese kishin vendbanime apo shtetsi t ndryshme.
b) Kontesti tregtar. Rreth termit kontest tregtar autort disi
nuk jan unik. Disa prej tyre mendojn se kjo shprehje i takon s kaluars
dhe se dinamika e zhvillimeve takon nj interpretim m gjithprfshirs
ku do t prfshiheshin t gjitha ato konteste, t cilat burojn nga
veprimtaria ekonomike me element t huaja, e jo vetm nga veprimtaria
si mendon grupi tjetr i dijetarve. Termin tregtar n aspektin
gjithprfshirs e njeh edhe Ligji model i UNCITRAL-it i vitit 1985 i cili
u rekomandon shteteve shfrytzuese t ktij ligji se me interpretimin e
gjer apo gjithprfshirs t ktij termi prfshihet e tr materia, e cila
buron nga t gjitha marrdhniet e natyrs tregtare apo biznesore.
c) Kushti i tret pa t cilin nuk mund t ket themelim dhe
aktivizim t arbitrazhit t tregtis ndrkombtare sht edhe kontrata pr
arbitrazhin pr t ciln do t bhet fjal te kapitulli i tret i ktij punimi.
35
ARBITRAZHI
3. VSHTRIM I SHKURTR MBI ZHVILLIMIN E

ARBITRAZHIT TREGTAR NDRKOMBTAR
Arbitrazhi fillimisht ishte i themeluar dhe organizuar pr

zgjidhjen e kontesteve brenda shtetit, pra ishte me karakter nacional. Si
shenja t para pr veprimtarin e arbitrazhit n nivel ndrkombtar mund
t merren zgjidhjet e kontesteve t ndryshme, t shfaqeshin ndrmjet
poliseve greke (shtetet-qytete) n Greqin e Vjetr. Mbshtetur disa t
dhna t njohsve t historis s arbitrazhit del se edhe arbitrazhi i
tregtis kombtare z fillin q n kohn e historis s vjetr. Ata thon se
arbitri i sotm i is ndrkombtare e ka prejardhjen nga funksioneri
shtetror romak (praetor egrinos) detyra e t cilit ishte q me procedur
t shpejt t zgjidh kontestet n t t ishin pal edhe qytetart e huaj
joromak apo tregtart udhtar40.
Gjurmt e arbitrazhit ndrkombtar jan t pranishme edhe n
kohn e historis s mesme. Lulzimi i tregtis pos efektit dobiprurs
prcillej edhe me problemet, t cilat ej zgjidhur. Meqense gjyqet e kohs
me vshtirsi i prballonin zgjidhjet e ktyre problemeve, ather u ndie
nevoja pr fuqizimin e arbitrazhit si mekanizm alternativ pr zgjidhjen e
atyre kontesteve. Perioda e kohs s mesme shquhet me krijimin e
zakoneve uzansave tregtare, t cilat m von u bn burime juridike t
arbitrazhit t tregtis ndrkombtare. Shikuar nga aspekti zhvillimor
arbitrazhi q nga perioda e kohs s sme e kndej kaloi nj rrug t gjat e
plot sfida. Arbitrazhi i tregtis ndrkombtare ej drejtprdrejt nga
zhvillimi i tregtis ndrkombtare dhe marrdhniet e zhvillimit ekono-
mik me botn. Ky arbitrazh hovin m t madh t zhvillimit t tij e arriti
pas Lufts Dyt Botrore, ku edhe u themeluan arbitrazhet institucionale
dhe t specializuara ndrkombtare, gjegjsisht shtpit e arbitrazheve.
N disa shtete u themeluan arbitrazhet e prhershme sipas organizimit,
por ndrkombtare sipas natyr s funksionimit. Pr arbitrazhin interesim
treguan edhe ish-shtetet socialiste.
4. E DREJTA E ARBITRAZHIT T TREGTIS

NDRKOMBTARE DHE KARAKTERISTIKAT E SAJ
Shprehja e drejta e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare sht

shprehje relativisht e re dhe pak e prdorur n raport me shprehjen t
drejtat e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare e cila ishte e ambientuar n
40 Novelat e Justinianit 82,11,1 (vitit 539) dhe Kodex Justiniani, 2,55,5 (viti 530).
Rreth prejardhjes s arbitrazhit Homannat Arbitration in Anejet Grecce,
Arbitration International fq. 188. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo,
Beograd, 2000, fq. 20.
36
praktikn e arbitrazhit. Dallimi ndrmjet ktyre dy shprehjeve nuk sht

edhe aq i rndsishm, por shprehjen e dyt e prdorin numr m i madh i
autorve t ksaj lmie n veprat e tyre.
Shprehja e drejta e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare (le droit
commercial internationa darbitrage apo international commercial
atbitration la) n kuptimin e gjer t fjals nnkupton, prmbledhje
rregullash me t cilat rregullohet themelimi i tribunalit, zhvillimi i
procedurs si dhe nxjerrja, njohja dhe ekzekutimi i vendimit t arbitra-
zhit. Prkufizimi kaq i gjer pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare na
jep t besojm se ky arbitrazh pr dallim nga arbitrazhi nacional shfryt-
zon burime t shumfishta juridike si, ligjet nacionale, konventat ndrko-
mbtare si dhe nj burim t ri dhe specifik lex mercatoria i cili prbhet
prej zakoneve, uzansave, standardeve si dhe sjelljeve t komunitetit
punues n t drejtn e qarkullimit t tregtis ndrkombtare. Kjo ishte
karakteristika e par e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare.
Karakteristika e dyt e t drejts s arbitrazhit t tregtis ndr-
kombtare ka t bj kontestet e natyrs tregtare, t cilat do t zgjidhen
pran ktij arbitrazhi.
Ndrsa karakteristika e tret e t drejts s arbitrazhit t tregtis
ndrkombtare ka t bj me at se ky arbitrazh funksionon n baz t
dispozitave materiale dhe procedurale. Dispozitat materiale tribunalit i
shrbejn pr tu mbshtetur n to pr zgjidhjen e thelbit t kontestit,
ndrsa dispozitat procedurale i shrbejn pr t zhvilluar procedurn pr
shqyrtimin e shtjes si dhe nxjerrjen e vendimit prfundimtar. Przgje-
dhja e ktyre dy lloj dispozitave (kompetente) bhet nga vet palt apo
arbitrat e tvre ose jan t prcaktuara me ligjin e shtetit pr arbitrazhin
apo me rregulloret e arbitrazheve.
Si karakteristik e katrt e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare
sht se kjo e drejt konsiderohet si e drejt e re apo e drejt e cila sht n
formsim e sipr dhe se ende nuk posedon kornizat e saj juridike t
forcuara. E drejta e arbitrazhit ndrkombtar sit dihet shfrytzon si
burimet nacionale po ashtu edhe ato ndrkombtare andaj edhe angazho-
het pr unifikimin e ktyre burimeve. N kuadr t s drejts s arbitra-
zhit vazhdimisht zhvillohet nj luft ndrmjet burimeve nacionale dhe
atyre ndrkombtare sepse burimet e brendshme anojn kah e drejta
nacionale, ndrsa burimet ndrkombtare anojn kah e drejta universale.
Unifikimi i ktyre dy lloj burimeve do t ndikonte n formsimin e ksaj
t drejte si dhe n lehtsimin e njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t
arbitrazhit t tregtis ndrkombtare.
37
ARBITRAZHI
5. NATYRA JURIDIKE DHE PRKUFIZIMET PR

ARBITRAZHIN E TREGTIS NDRKOMBTARE
5.1. NATYRA JURIDIKE E ARBITRAZHIT TREGTAR
NDRKOMBTAR
Si kemi cekur m par prcaktimi i natyrs juridike t arbitrazhit

do t ndihmonte q t kemi nj pasqyr sa m komplete t ktij
institucioni. Disa autor mendojn se n inat e kohs prcaktimi i natyrs
juridike t arbitrazhit nuk ka fare rndsi. E n ann tjetr ekzistojn
autor, t cilt prcaktimin e natyrs juridike t arbitrazhit e shohin si
nevoj t prbashkt t teoris dhe praktiks dhe tek natyra juridike e
arbitrazhit hasin prgjigjen m t mir n shtjen e definimit,
specifikave si dhe prmbajtjes s nocionit t arbitrazhit. Prcaktimi i
natyrs juridike t arbitrazhit ndihmon n njohjen e prejardhjes n
prcaktimin e pozits s arbitrazhit n sistemin juridik nacional apo n t
drejtn ndrkombtare si dhe tregon n dallimet dhe ngjashmrit
ndrmjet institutit t arbitrazhit n raport me institucionet tjera t ksaj
natyre. N vazhdim, do t prmendim disa prkufizime t autorve t
ndryshm rreth arbitrazhit.
5.2. PRKUFIZIMET PR ARBITRAZHIN
Ph. Fouchard pr arbitrazhin thot se palt me marrveshje

kontestin e tyre ua besojn pr zgjidhje personave t cilt i zgjedhin ata
vet 41. Ndrsa Rene David pr arbitrazhin thot arbitrazhi sht nj
teknik pr zgjidhjen e nj problemi, i cili shfaqet mes dv apo m shum
personave me ndihmn e personit apo personave t tret, t cilt
autonomin e tyre e nxjerrin nga marrveshja private pa ndrhyrjen e
shtetit42. Prkufizim pr arbitrazhin jep edhe Ch. Jarresson ku thot
arbitrazhi sht Institucion prmes t cilit personat tjer zgjidhin
kontestin ndrmjet dy e m shum palve duke realizuar nj mision
gjyqsor t cilin palt ua kan besuar"43. Rreth natyrs definicione pr
arbitrazhin japin edhe A. Goldshtajn dhe S. Trivo ku thon se
41 Ph. Fouchard, 1arbitrage commercial international, Dalos, 1965, nr.11.

Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 13.
42 R. David. Larbitrage dans le commerce international, Economika 1982, fq 9.
43 Ch. Jarresson. La notion darbitrage LEDI 1997, nr 285, Trajkovi} M.,
Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 33.
38
arbitrazhi sht organ gjykimor, autonom dhe joshtetror i themeluar

me marrveshjen e palve, t cilat ia besojn atij nxjerrjen e nj vendimi
meritor pr kontestin e tyre"44. Pr arbitrazhin, por duke u mbshtetur n
teorin jurisdikcionale Mihailo Jezdiqi thot arbitrazhet jan ente t
themeluara nga individt apo shoqatat profesionale private me karakter
gjysmpublik pr t zgjidhur kontestet t cilat rrjedhin nga qarkullimi i
tregtis s jashtme apo ndrkombtare ku edhe sht kontraktuar
kompetenca e tyre"45. Si duket, rreth natyrs juridike t arbitrazhit t
tregtis ndrkombtare m i prafrti
prkufizimi i M. Jezdiqit. Prkufizimet e lartprmendura si duket
ndikuan q autort e t drejts s arbitrazhit t ndahen n dy grupe. N
grupin e par rreshtohen t gjith ata autor, t cilt mendojn se
arbitrazhi i tregtis ndrkombtare i prket natyrs gjykimore, ndrsa n
grupin e dyt bjn pjes autort t cilt mendojn se arbitrazhi sht
institucion kontraktual.
5.3. PRCAKTIMI I PALVE PR ARBITRAZHIN TREGTAR

NDRKOMBTAR
Ekzistojn disa arsye q palt i motivojn pr tu prcaktuar q

kontestet e tyre ti zgjidhin me arbitrazhin e tregtis ndrkombtare,
arsyet jan se:
- kontrata e tyre prmban elemente t huaja.
- palt dshirojn q kontesti i tyre t zgjidhet n mnyr sa m
objektive.
- palt kan dshir q kontestin e tyre ta zgjidhin n mnyr
miqsore dhe pa i tronditur marrdhniet e mtejme afariste ndrmjet
tyre.
- kontestet e rastit zgjidhen sipas praktiks fer dhe
marrdhnieve vepruese bona fides dhe
- palt shprehin nj doz mosbesimi ndaj gjykatave nacionale etj.
T gjitha kto shkaqe ndikojn q arbitrazhi t fitoj rolin
dominues n zgjidhjen e kontesteve t dala nga marrdhnia e tregtis
ndrkombtare.
44 Prof. Dr. Sini{a Trivo. Dr. Pozni} Borivoje, Dr. Vargi} N., Dr. Varadi Tibor,
Arbitra`no Re{avanje Sporova, Novi Sad, 1973 fq. 5.
45 Shif. Dr. Jezdi} Mihailo. E drejta Ndrkombtare Private. Libri II, fq 137,
Beograd, 1965, prkthyer n shqip aga Hamdi Vraniqi, Prishtin, 1976.
39
ARBITRAZHI
KAPITULLI I KATRT
IV. KONTRATA PR ARBITRAZHIN
1. KONTRATA-ELEMENT QENSOR PR
ARBITRAZHIN
Pr ta kuptuar m drejt dhe m mir kontratn si element qensor

pr arbitrazhin e nevojshme q t bhet fjal pr nocionin, llojet,
prmbajtjen, formn si dhe kushtet pr lidhjen e kontrats pr arbitrazhin.
1.1. NOCIONI I KONTRATS PR ARBITRAZHIN
Nse pals i shkelet ndonj e drejt subjektive pr ta mbrojtur at

ajo i drejtohet gjykats por pa ndonj prgatitje paraprake pr nj opsion
t till. E kur bhet fjal pr arbitrazhin si mekanizm pr zgjidhjen e
kontesteve situata qndron m ndryshe. Zgjidhja kontesteve me arbitrazh
mund t ndodh vetm ather kur palt paraprakisht e kan kontraktuar
at. Kontrata pr arbitrazhin sht aso lloj kontrate prmes s cils palt n
lirshm vullnetin e tyre se kontestet e dala nga ajo marrdhnie
pronsoro-juridike do tia besojn pr zgjidhje arbitrazhit.
Esenca e kontrats pr arbitrazhin qndron n faktin se ktu bhet
fjal pr nj marrdhnie privato-juridike ndrmjet palve prmes s
cils ato bartin zgjidhjen e kontestit n kompetencn e arbitrazhit, pra
duke mnjanuar kompetencn e gjykats s rregullt pr zgjidhjen e atij
kontesti.46 Nga ky prkufizim kuptohet se kontrata pr arbitrazhin sht
baza kryesore mbi t ciln mbshtetet themelimi i kompetencs s 1it me
t gjitha efektet juridike t cilat burojn nga ajo.
46 Rreth definicioneve te ndryshme te kontrats pr arbitrazhin shif. V.

Rueade-Hadenfeld. 37, Jaksi} Aleksandar, Me|unarodna trgovinska arbitraà,
Beograd, 2003, fq. 194.
40
1.2. LLOJET E KONTRATS PR ARBITRAZHIN
Kontrata pr arbitrazhin zakonisht shfaqet n dy forma standarde

e ato jan: klauzola kompromisore dhe kompromisi.
a) Klauzola kompromisore - (n gjuhn frnge) clause
compromisorie sht forma m pranishme e kontrats pr arbitrazhin e
lidhur ndrmjet palve. Palt me rastin e lidhjes kontrats kryesore qoft
pr shitblerje apo ofrim shrbimesh n kuadr t saj mund t instalojn
edhe dispozitn m t ciln parashohin se fardo kontesti, i cili do t
buroj ajo marrdhnie juridike do ti besohet pr zgjidhje arbitrazhit t
caktuar. Klauzola arbitrazhin si dispozit n vete zakonisht vendoset n
fund t kontrats kryesore.
Klauzola pr arbitrazhin do t ket kso prmbajtje se palt jan t
pajtimit q kontesti, i cili mund t rrjedh nga kjo kontrat do t zgjidhet
nga arbitrazhi institucional, i cili funksionon pran Ods Ekonomike t
Kosovs duke aplikuar rregulloren e tij. Pra me klauzoln kompromisore
zgjidhen t gjitha ato konteste, t cilat mund t shfaqen m von nga
marrdhnia juridike ekzistuese.
b) Kompromisi - (n gjuhn frnge) act de compromissi apo
compromiss darbitrage sht forma e dyt e kontrats pr arbitrazhin.
Kjo form e kontrats pr arbitrazhin lidhet vetm ather kur kontrata
kryesore sht futur n kriz pr tu realizuar dhe se kontestet t cilat
burojn nga ajo kontrat tanim ve jan shfaqur. Palt, pr t arritur tek
marrveshja apo kompromisi e kan paksa m t vshtir sepse tani
prmasat e kontesteve t shfaqura ve jan t dukshme.
Vlen t theksohet se, si klauzola kompromisore po ashtu edhe
kompromisi, si n burimet juridike nacionale po ashtu edhe n ato
ndrkombtare gzojn status t njjt.
M hert disa ligje nacionale pr arbitrazhin klauzoln
kompromisore nuk e njihnin fare, pro nj diskriminim i till ndrmjet
ktyre dy formave t kontrats tanim sht tejkaluar. N tejkalimin e
ktij diskriminimi kontribuan: Protokolli i Gjenevs i vitit 1923,
Konventa e Nju Jorkut e vitit 1958, Konventa Evropiane e vitit 1961 dhe
Ligji model i it i vitit 1985 i cili i barazon ato. Nga e tra kjo q u tha mund
t konkludohet se kontrata pr arbitrazhin sht akti m i rndsishm
sepse me t konstituohet kompetenca si dhe iniciohet procedura pran tij.
41
ARBITRAZHI
1.3. PRMBAJTJA E KONTRATS PR ARBITRAZHIN
Nse palt dshirojn q kontrata e tyre pr arbitrazhin t

prodhoj efektet e
juridike, ather ajo duhet t prmbaj n vete disa elemente t
rndsishme ashtu prmban do kontrat tjetr. Pr elementet t cilat
duhet ti prmbaj kontrata pr in palt duhet t merren vesh mes vete,
meq kto elemente nuk jan paraprakisht t parashikuara. Megjithat,
disa ligje nacionale, konventa ndrkombtare si rregullore t
arbitrazheve institucionale n mnyr direkte apo indirekte bjn fjal
elementeve, q duhet ti prmbaj nj kontrat pr arbitrazhin.
Kontrata pr arbitrazhin n vete duhet t prmbaj dy lloje
elementesh: elementet fakultative dhe elementet qensore ose obligative
pa t cilat nuk mund t ket kontrat t plotfuqishme pr arbitrazhin.
1.3.1. Elementet fakultative apo ansore
Elementet fakultative apo ansore jan ato elemente, mungesa e t

cilave nuk n plotfugishmrin e kontrats pr arbitrazhin, por prania e
tyre kontratn e bn t qart dhe m t plot. Si elemente fakultative
konsiderohen: przgjedhja e t drejts kompetente materiale dhe
procedurale e cila do t aplikohet n zgjidhjen e atij kontesti, afati i
kohzgjatjes s kontrats pr arbitrazhin, e drejta e palve pr tu trhequr
nga procedura e arbitrazhit etj.
1.3.2. Elementet qensore
Elementet qensore jan ato elemente mungesa e t cilave

kontratn pr arbitrazhin e bjn jofunksionale. N mesin e elementeve
qensore q duhet ti prmbaj ta pr arbitrazhin jan dy m t rndsi-
shme: prcaktimi i arbitrazhit dhe identifikimi i kontestit.
a) Prcaktimi i arbitrazhit sht elementi i par qensor me t
cilin bhet konstituimi kompetencs s arbitrazhit pran t cilit palt
dshirojn t zgjidhin kontestin e tyre. Prcaktimi pr arbitrazhin duhet t
jet i sakt dhe i qart. Rreth prcaktimit t arbitrazhit shpeshher mund
t ndodhin edhe lajthitje t natyrs patologjike si dhe t natyrs blanko.
Klauzola patologjike prcaktimi jo i sakt i palve pr arbitrazhin
e caktuar gj q shpeshher ndodh n praktik quhet clause
42
patolologiquels.47 Defekti patologjik ndodh kur palt n vend se t cekin

sakt emrin e arbitrazhit p.sh. arbitrazhi pran Ods s Tregtis
Ndrkombtare n Paris-ICC arbitrazhi,48 ceket vetm arbitrazhi n Paris
ose caktohet arbitrazhi, i cili tanim nuk ekziston apo arbitrat, t cilt nuk
pranojn kryerjen e nj misioni t till ose jan n mesin e t vdekurve etj.
Pra prcaktimet patologjike krijojn vshtirsi n realizimin e qllimit si
dhe len hapsir pr interpretime t ndryshme dhe mundsojn zvarri-
tjen e procedurs.
Praktika e arbitrazhit njeh edhe klauzoln blanko pr arbitra-
zhin. Te klauzola nuk kemi nj prcaktim t sakt por n marrveshje
thuhet se kontesti do t zgjidhet prmes arbitrazhit, pa prcaktuar
saktsisht se me cilin arbitrazh do t zgjidhet Klauzola blanko mund t
interpretohet pos tjerash edhe se ndoshta palt kan aluduar n arbitra-
zhin tek i cili i kan zgjidhur kontestet e mparshme. Edhe prkundr
ekzistimit t klauzolave t ktilla n praktikn e arbitrazhit, arbitrazhi
nuk do t nga kompetenca e tij por insiston q t konstatoj saktsisht
vullnetin e palve apo jo kompetent pr t zgjidhur kontestin e
parashtruar. E drejta e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare kohve t
fundit i njeh dhe i pranon t gjitha klauzolat blanko me interpretimin se
ato jan t kontraktuara pr ad-hoc arbitrazhin.
b) Identifikimi i kontestit elementi tjetr q duhet ta prmbaj
kontrata pr arbitrazhin sht edhe identifikimi i kontestit t cilin
arbitrazhi duhet ta zgjidh. Me rastin e identifikimit t kontestit palt
duhet t jen shum t sakta prmes nj prshkrimi t shkurtr qoft n
mosprmbushjen e kontrats kryesore apo kompensimin e dmit pr t
cilin arbitrazhi duhet t nxjerr vendim. Normalisht palt te klauzola
kompromisore e kan t vshtir pr identifikimin e kontestit, i cili ende
nuk sht shfaqur, ndrsa te kompromisi prshkrimi duhet t jet i sakt
sepse kontesti tanim ve sht i shfaqur dhe pr palt49. Mosidentifikimi
i kontestit mund t jet shkaktar i anulimit t kontrats pr arbitrazhin.
47 F. Eisman-Los Clouses compromisoire pathologique, Revue de Iarbitrage, 988,

p.119 dhe Ph. Fouhcard apo at p. 203, Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
pravo, Beograd, 2000, fq. 240.
48 ICC ose International Comercial Court.
49 Neni 1448 i Ligjit t ri francez t procedurs civile thot; Kompromisi nn
krcnimin e anulimit duhet t identifikoj apo prcaktoj lndn e kontestit.
43
ARBITRAZHI
1.4. FORMULIMI DHE 1NTERPRETIMI I KONTRATS PR

ARBITRAZHIN
Formulimi dhe interpretimi i kontrats pr arbitrazhin jan akte

mjaft t rndsishme n praktikn e arbitrazhit.
a) Formulimi i kontrats pr arbitrazhin si akt mjaft i
rndsishm duhet t jet i sakt dhe krkon kujdes t posam rreth
parashtrimit t elementeve qensore, t cilat duhet ti posedoj kontrata
pr arbitrazhin nse dshirohet shmangia nga komplikimet e panevoj-
shme lidhur me interpretimin e vullnetit real t palve. Kontrata e formu-
luar drejt ndikon n azhuritetin e puns s tribunalit. Pr nj formulim t
drejt dhe t sakt t kontrats pr arbitrazhin palve u rekomandohet
konsultimi me ekspertt e ksaj lmie apo shfrytzimi i klauzolave
standarde. Me aplikimin e klauzolave standarde palt n vend se t
sajojn vet elementet, t cilat duhet ti prmbaj kontrata pr arbitrazhin
ato vetm bjn marrveshje se kontesti i tyre p.sh. do t zgjidhet sipas
rregullores s ICC arbitrazhit n Paris apo rregullave t UNCITRAL-
arbitrazhit50 dhe ktu prfundon angazhimi i tyre rreth formulimit t
kontrats pr arbitrazhin, ndrsa shtjet tjera si konstituimin e tribunalit,
przgjedhja e t drejts materiale dhe procedurale si dhe elementet tjera
rregullohen ashtu si parashihen me rregullore e przgjedhur.
b) Interpretimi i kontrats. Interpretimi i kontrats pr
arbitrazhin si akt u prket gjykatsve apo arbitrave. Objekt pr interpre-
tim mund t jen: identifikimi i arbitrazhit t kantraktuar, mnyra e
przgjedhjes s arbitrave, przgjedhja e t drejts procedurale kompete-
nte, gjuha q duhet prdorur etj. Interpretimi i kontrats duhet t bhet me
nj hulumtim serioz pr t vrtetuar se far kan dshiruar palt t
arrijn me marrveshjen tyre pr arbitrazhin.
2. RELACIONI I KONTRATS PR ARBITRAZHIN N

RAPORT ME KONTRATN KRYESORE
Ndr shtjet q shkakton mjaft polarizime n t drejtn e

arbitrazhit sht edhe autonomia apo statusi i kontrats pr arbitrazhin n
raport me kontratn kryesore, e cila sht shpallur si e pavlefshme apo e
anuluar. Ktu fjala sht pr klauzoln krysore si pjes e kontrats
50 UNCITRAL-United Natrris Commission on Luter National Trade Law.
44
kryesore e jo pr kompromisin, i cili lidhet m von si n vete, pra ndaras

nga kontrata kryesore.
shtja e parimit t autonomin s kontrats pr arbitrazhin n
raport me kontratn shtrohet n dy aspekte, n aspektin teorik dhe n
aspektin praktik.
a) n aspektin teorik sht mjaft diskutabile se si sht e mundur
q nj pjes e kontrats, fjala vjen klauzola kompromisore t shkputet
nga trsia e kontrats kryesore dhe t bhet e pavarur prej saj n mnyr
q t vazhdoj rrugtimin e vet t pavarur dhe t prodhoj efekte juridike.
b) ndrsa n aspektin praktik shtja shtrohet se a sht i
mundur kunstituimi i arbitrazhit n baz t klauzols pr arbitrazhin si
pjes e kontrats kryesore, e cila shpallet e pavlefshme, apo kunstituimi i
tribunalit t arbitrazhit, n rrethana t ktilla, do t rrnohet bashk me
kontratn kryesore.
2.1. AUTONOMIA E KLAUZOLS S ARBITRAZHIT
Kohve t fundit n t drejtn e arbitrazhit dominon qndrimi se

klauzola pr arbitrazhin duhet t gzoj autonomin e saj n raport me
kontratn se validiteti juridik i saj vlersohet ndaras nga ajo.51 Doktrina
juridike rreth autonomis s kontrats pr arbitrazhin niset nga fakti se
kontrata pr arbitrazhin nga prmbajtja e sai nuk konsiderohet si kontrat
e pastr materialo-juridike sepse po t ishte e till automatikisht do t
psonte fatin e kontrats kryesore por n vete prmban t dyja kto
elemente materialo-juridike po ashtu edhe ato procedurale juridike.
Prania e ktyre dy elementeve mundson brjen e dallimit ndrmjet
kontrats pr arbitrazhin dhe kontrats kryesore dhe pr kt arsye
ekziston mundsia q njra kontrat t mbizotroj tjetrn. Deri n
Luftn e Dyt Botrore ka mbizotruar qndrimi se kontrata pr
arbitrazhin gjithher duhet t psoj fatin e kontrats kryesore, andaj
edhe arbitrazhet kur ndonjra prej palve kontestonte plotvlefshmrin e
kontrats kryesore, n raste t ktilla ato e shpallnin veten jokompetente
pr zgjidhjen e atij kontesti q buronte nga ajo kontrat.
Disa autor mendojn se autonomia e kontrats pr arbitrazhin
sht e mundur pr nga momenti i lidhjes s kontrats kryesore parimisht
ekzistojn dy kontrata njra si kontrat primare, e cila ka t bj me
51 Mbi mvetsin e klauzols pr arbitrazhin. Ph. Fochard, at auters, Troite de

larbitrage commercial internation, 1996, pp 213-259, si dhe A. Reidfern e M.
Hunter, la and praktice of international commercial arbitration, 1991, pp 174-176.
45
ARBITRAZHI
obligimet komerciale ndrmjet palve dhe tjetra si kontrat kolaterale, e

cila ka t bj me obligimet e palve q ndrmjet tyre do t zgjidhen
prmes arbitrazhit. Mendimi pr ndarjen e s arbitrazhit nga kontrata
kryesore pranohet me vshtirsi sepse edhe teoria edhe praktika e
arbitrazhit nuk e mohojn faktin se kontrata kryesore sht nj trsi edhe
pse n veten e saj prmban klauzoln e veant pr arbitrazhin.
Rreth autonomis s kontrats pr arbitrazhin n raport me
kontratn kryesore ekziston mendimi se arbitrazhi sht ai i cili mund ti
evitoj pasojat jonormale, t cilat rrjedhin nga kontrata jonormale por
t shkaktuara nga fugia mbinatyrore apo ndonj faktor tjetr. Kur flitet
pr autonomin e kontrats pr arbitrazhin shtrohet pyetja se far do t
ndodh nse kontratn kryesore e ka lidhur personi i paautorizuar nga
pala ndrsa klauzoln pr arbitrazhin e nnshkruan prfaqsuesi i pals
me autorizim t plot. N kt situat do t ishte jologjike thon praktikt
q kontrata pr arbitrazhin t shuhet bashk me kontratn kryesore sepse
detyra e kontrats pr arbitrazhin sht q ti korrigjoj mangsit e
kontrats kryesore.
Autonomia e kontrats prarbitrazhin si parim gjen mbshtetje si
n buimet juridike ndrkombtare, po ashtu edhe n ligjet nacionale pr
arbitrazhin.
a) Autonomia e kontrats pr arbitrazhin n burimet juridike
ndrkombtare. Kohve t fundit praktika e arbitrazhit t tregtis
ndrkombtare sht angazhuar q kontrata pr arbitrazhin t jet
autonome apo e pavarur nga kontrata kryesore. Nga burimet juridike
ndrkombtare ndr t parat q inkorporoi parimin e autonomis s
kontrats pr arbitrazhin nga kontrata kryesore sht rregullorja e
arbitrazhit pran Ods s Tregtis Ndrkombtare apo ICC arbitrazhi me
seli n Paris, n t ciln thuhet se klauzola pr arbitrazhin sht e pavarur
dhe se tribunali do t respektoj at edhe prkundr mosekzistimit t
kontrats kryesore, ka nnkupton se arbitrat n raste t ktilla nuk ta
shpallin veten jokompetent pr shkak t mosekzistimit t kontrats
kryesore.52 Autonomin e kontrats pr arbitrazhin ndrkombtar e
njohin edhe rregullat e UNCITRAL-it t vitit 1976, ku thuhet se kontrata
pr arbitrazhin sht kontrat n vete n raport me pjest tjera t kontrats
kryesore dhe se anulimi i kontrats kryesore nuk do t kushtzoj edhe
52 Neni 8, par. 4 i rregullores s ICC arbitrazhit i viteve 1975, ndrsa me ndryshimet

n vitin 1998, vetm i ndwrrohet vendi (p.sh. neni 6 parimi 4). Trajkovi} M.,
46
anulimin e kontrats pr arbitrazhin."53 Parimin e autonomis s

kontrats pr arbitrazhin n raport me kontratn kryesore e njohin edhe
gjyqi i LCIA54 arbitrazhi ndrkombtar me seli n Londr n rregulloren
e vitit 1985 si dhe Shoqata Amerikane e Arbitrazhit (AAA)55 n
rregulloren e saj t vitit 1992. Njohja e autonomis kontrats pr
arbitrazhin nga kto dy rregullore t arbitrazheve jep t kuptohet se
gradualisht po braktiset sistemi juridik i Common La-it pr arbitrazhin.
Rreth autonomis s kontrats pr arbitrazhin n raport me
kontratn kryesore, konventa ndrkombtare si ajo e Nju Jorkut po ashtu
edhe ajo Evropiane pr arbitrazhin disi n mnyr t trthort bjn fjal
pr kt shtje. M e qarta rreth autonomis s kontrats pr arbitrazhin
sht Konventa e Uashingtonit e vitit 1965 ku n nenin 41 t ksaj
rregulloreje thuhet se tribunali i arbitrazhit vendos vet pr kompetencn
e tij.
b) Autonomia e kontrats pr arbitrazhin n ligjet nacionale.
Edhe ligjet nacionale, shumica prej tyre e njohin autonomin e kontrats
pr arbitrazhin n raport me kontratn kryesore. Rreth njohjes s
autonomis s ksaj kontrate shumica prej tyre u ndikuan nga Ligji model
i UNCITRAL-it i vitit 1985. Ndr ligjet nacionale t cilat njohn
autonomin e ksaj kontrate jan: ligji belg pr arbitrazhin i vitit 1972,
ligji holandez i procedurs civile 1986, ligji zviceran i t drejts private
ndrkombtare etj. Pjesa tjetr e ligjeve pr njohjen e autonomis s
kontrats pr arbitrazhin n raport me kontratn kryesore u ndikuan nga
praktika gjyqsore apo praktika e arbitrazhit, kshtu vepruan ligji anglez,
i ShBA-ve dhe ai francez pr arbitrazhin.
2.2. PASOJAT JURIDIKE T AUTONOMIS S KONTRATS

PR ARBITRAZHIN
Pasojat apo efektet juridike t cilat i prodhon autonomia e

kontrats pr arbitrazhin veprojn n dy drejtime: drejtimi i par ka t
bj me pavarsin e kontrats arbitrazhin n raport me kontratn
kryesore dhe i dyti ka t bj me mundsin q kontrata pr arbitrazhin ti
nnshtrohet ndonj ligji tjetr e jo atij, i cili ishte aplikuar n kontratn
kryesore.
53 Neni 20.pika 2 i rregullores s UNCITRAL arbitrazhit. Trajkovi} M.,

54 LCIA.
55 AAA - Amerikan Associacioon Arbitration.
47
ARBITRAZHI
a) Autonomia e kontrats pr arbitrazhin n raport me

kontratn kryesore. Me autonomin e kontrats pr arbitrazhin
kuptojm se ekzistimi, plotvlefshmria si dhe efektet e tjera t kontrats
pr arbitrazhin nuk e kan t lidhur fatin e tyre juridik me fatin e kontrats
kryesore. Nga kjo kuptohet se nse konstatohet se kontrata kryesore sht
inekzistente, e anuluar, e ndrprer apo n t sht inkorporuar ndonj
risi, kjo nuk nnkupton q t gjitha kto veprime automatikisht do t
godasin edhe kontratn pr arbitrazhin. Shpallja e kontrats kryesore si
inekzistente, e anuluar, e shkputur etj., on drejt trajtimit t dy situatave.
Situata e par on drejt pozits q arbitrat t vendosin vet ekzistimit dhe
plotvflershmris s kontrats kryesore dhe nse konstatojn plotvlefsh-
mrin e saj, ather ata vazhdojn me procedurn pr zgjidhjen e
kontestit t nga ajo kontrat. Ndrsa situata e dyt krijohet ather kur
arbitrat konstatojn mosekzistimin apo anulimin e kontrats kryesore nga
shkaqe t arsyeshme ku dhe shtrohet pyetja se si t veprohet me tej me at
kontrat. Lidhur me situatn e dyt juridike ka kundrshtuar dhnien e
autorizimit t arbitrave q ata t vendosin pasojat juridike t kontrats, e
cila tanim sht inekzistente apo e anuluar. Nj qndrim t ktill dikur e
mbante edhe praktika gjyqsore franceze ku thuhej se kontrata pr
arbitrazhin pson fatin e njjt me at t kontrats kryesore prve nse
palt n kontratn pr arbitrazhin shprehimisht kan parapar se
arbitrat mund t vendosin edhe pasojat juridike t kontrats s asgj-
suar, ka nnkuptohet se mbijetueshmria e kontrats pr arbitrazhin n
raport me kontratn kryesore nuk do t ishte e kontestueshme n t
drejtn franceze.56 Qndrim identik me t drejtn franceze rreth autono-
mis s kontrats pr arbitrazhin mban edhe e drejta angleze.
Nse konstatohet mosekzistimi i kontrats kryesore ndrsa me
padi krkohet q t pr pasojat juridike t saj ather arbitrat jan t
autorizuar q t nxjerrin nj vendim pr t. Pavlefshmria e kontrats
kryesore drejtprdrejt godet dhe asgjson kontratn pr arbitrazhin. Nse
konstatohet se kontratn kryesore e ka lidhur pala t cils i mungonte
aftsia pr t kontraktuar, ather n kt situat arbitrazhi e shpall veten
jokompetent pr t zgjidhur kontestin e dal nga ajo kontrat. Kontrata
kryesore e lidhur n rrethanat e lajthitjes parimisht ajo sht inekzistente.
N ann tjetr nse kontrata pr arbitrazhin sht e lidhur n suaza
normale dhe kontesti i shfaqur sht sjell pran arbitrazhi pr shqyrtim,
n kt rast shtrohet pyetja se si t veproj arbitrazhi, t shpall veten
56 Matulsky, juris classeur periodique, 1956, fq. 9460. J. Perovi}, Ugovor o

me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, 2002, fq. 25.
48
kompetent pr zgjidhjen e atij kontesti apo jo. Fillimisht arbitrazhi duhet

konstatoj mosekzistimin e kontrats kryesore me nj vendim t
karakterit deklarativ, ndrsa mbi pasojat juridike do t vendos sipas
rregullave t prgjithshme varsisht nga krkespadia. Nse palt nuk
kan filluar me prmbushjen e obligimeve t dala nga kontrata kryesore,
ather nuk bhet fjal pr pasoja juridike, e nse i kan prmbushur ato
n trsi apo pjesrisht, arbitrazhi n kt situat do t aplikoj rregullat e
s drejts aplikative lidhur me restituimin (kthimin n gjendjen e
mparshme si dhe kompensimin e dmit).
b) Mundsia e aplikimit t ligjit tjetr n rregullimin e kont-
rats pr arbitrazhin. Pasoja apo efekti tjetr i parimit t autonomis s
kontrats pr arbitrazhin ka t bj me mundsin q kontrata pr
arbitrazhin t mos rregullohet me dispozitat e t njjtit ligj me t cilat
sht rregulluar kontrata kryesore. Thn shkurt, kontrata pr arbitrazhin
mund ti nnshtrohet ndonj ligji tjetr nga ai i aplikuar n kontratn
kryesore. Aplikimin e ligjit tjetr pr rregullimin e kontrats pr arbitra-
zhin shum qart e definon edhe Konventa e Roms57 n t ciln thuhet se
klauzola kompromisore paraqet pjesn distinktive t kontrats t ciln
palt apo arbitrat e tyre mund tia nnshtrojn ndonj ligji tjetr nga ai
me t cilin sht rregulluar pjesa tjetr e kontrats, (neni 3, paragrafi 1
dhe 4 i ksaj konvente), pra Konventa e Roms duke u mbshtetur n
parimin e autonomis s kontrats pr arbitrazhin, njeh mundsin e
rregullimit t kontrats pr arbitrazhin qoft edhe me ligjin kompetent (t
przgjedhur nga palt apo arbitrat e tyre).
N kuadr t efekteve t parimit t autonomis s kontrats pr
arbitrazhin shtrohet edhe pyetja se sipas cils s drejt tani duhet vler-
suar plotvlefshmrin e kontrats pr arbitrazhin. E drejta krahasimore
njeh tri metoda rreth prcaktimit t normave, t cilat do t aplikoheshin n
rregullimin e kontrats pr arbitrazhin e ato jan: metoda kolizive (e
konfliktit t ligjeve), metoda e rregullave materiale dhe metoda e kombi-
nuar kolizivo-materiale - in favorem validatis.
3. KONTRATA PR ARBITRAZHIN DHE KUSHTET PR

LIDHJEN E SAJ
Pr nga natyra e saj edhe kontrata pr arbitrazhin i prket t drejts

obligative-detyrimore. Kjo kontrat pr t qen e plotfuqishme si dhe
pr t prodhuar efekte juridike duhet ti plotsoj kushtet e prcaktuara
57 Konventa e Roms, shih neni 3, paragrafi 1 dhe 4.
49
ARBITRAZHI
nga e drejta obligative e ato jan: 1) aftsia e palve pr t kontraktuar, 2)

vullneti i palve pr t kontraktuar, 3) lnda apo objekti pr t ciln
kontraktohet dhe 4) forma n t cilin lidhet kontrata.
3.1. AFTSIA E PALVE PR T KONTRAKTUAR

ARBITRAZHIN
Kontrata pr arbitrazhin pr t qen e plotfuqishme si dhe pr t

prodhuar efekte juridike nevojitet q palt t posedojn aftsin pr t
kontraktuar (capacite de compromittre). Me aftsi kontraktuese
nnkuptohet se personi i cili dshiron t kontraktoj arbitrazhin patjetr
duhet t posedoj aftsin pr t vepruar, aftsi t ciln e prcaktojn
ligjet nacionale. Vet natyra juridike e kontrats pr arbitrazhin hap
dilemn pr t kontraktuar arbitrazhin palve u nevojitet posedimi vetm
i aftsis pr t vepruar apo edhe i aftsis kontestimore. Rreth aftsis s
palve pr t kontraktuar arbitrazhin ekzistojn dy mendime: mendimi
sipas teoris jurisdikcionale dhe mendimi teoris kontraktuale.
a) Aftsia e palve sipas teoris jurisdikcionale thuhet se t
gjitha sistemet juridike nacionale, t cilat jan prcaktuar pr karakterin
jurisdikcional t natyrs s arbitrazhit, n munges t rregullave precize
rreth prcaktimit t aftsis s palve pr t kontraktuar mbajn
qndrimin se palt kontraktuese duhet t posedojn aftsi edhe juridike
pr t vepruar (civilo-juridike) si dhe aftsin kontestimore (procedura-
lo-juridike). N kso lloj konkludimi on fakti se edhe kontrata
jashtprocedurale pr arbitrazhin prodhon efekte proceduralo-juridike.58
N favor t ksaj thuhet se aftsia juridike dhe aftsia pr t qen pal n
kontrat pr arbitrazhin si dhe aftsia pr t vepruar dhe ajo kontestimore
nuk prputhen n trsi, andaj pr lidhjen e kontrats nevojitet posedimi i
t dyja aftsive, si civilo-juridike po ashtu edhe asaj proceduralo-juri-
dike.59
b) Aftsia e palve sipas teoris kontraktuale, pr t kontraktuar
arbitrazhin sht e mjaftueshme q palt t posedojn vetm aftsin pr
t vepruar. Sipas Fouchardit dhe Davidit ky koncept burimin e gjen n
nenin 5059 t kodit civil francez ku thuhet se t gjith personat mund t
kontraktojn arbitrazhin n baz t s drejts, t ciln lirshm e
58 T. Varadi. O arbitraì i njenoj pravnoj prirodi i arbitra`nom ugovoru nav. delo str.,
25. Perovi}. J., Ugovor o Me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq.
88.
59 J. Juhart. Navedeni zbornik pod nazivom, Spolna trgovinska arbitraà, 1. Str. 122.
Perovi}. J., Ugovor o me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì. Beograd, 2002, fq. 88.
50
posedojn,60 ndrsa aftsia kontestimore e palve krkohet vetm

ather kur lidhja e kontrats pr arbitrazhin ka pr qllim kryerjen e
ndonj veprimi kontestimor.
Me rastin e konstatimit t aftsis s palve pr t kontraktuar
arbitrazhin duhet pasur kujdes se kjo aftsi nevojitet pr lidhjen e
kontrats apo pr ekzekutimin e saj. Nse kontrata pr arbitrazhin
kuptohet si kontrat materialo-juridike, e cila prodhon efekte
proceduralo-juridike pr lidhjen e saj palt duhet t posedojn vetm
aftsin pr t vepruar, ndrsa aftsia kontestimore krkohet vetm
ather kur vjen te ekzekutimi i saj. shtja e aftsis s palve pr t
kontraktuar m shum i prket teoris se sa praktiks. N planin praktik,
aftsia pr t vepruar aplikohet te personat fizik si pal kontraktuese,
ndrsa kur sht n pyetje personi juridik aftsia e tij shndrrohet n
autorizimin prfaqsim.
Prcaktimi i aftsis kontraktuese rregullohet m ligj dhe palt
nuk mund ta ndryshojn dhe as ta przgjedhin at. Pr prcaktimin e
aftsis s palve pr t vepruar kompetent ligji vendor - lex fori ose lex
causae - ligji i domicilit apo vendbanimit t palve.
N kuadr t aftsin pr t kontraktuar do t prmendim edhe
aftsin e pals pr t kontraktuar arbitrazhin n emr t ndonjrs prej
palve nse ajo sht e penguar pr ta br at. Zakonisht prfaqsimi
prdoret te personat juridik por - edhe te personat fizik. Aftsia e
prfaqsuesit rregullohet prmes autorizimit t dhn nga pala e
prfaqsuar. Sipas rregullave t s drejts obligative personi juridik
prfaqsohet nga prfaqsuesi i tij ligjor, ndrsa personi fizik nga avokati
i tij por jo sipas ligjit por me kontratn pr prfaqsim.
Si te kontratat tjera po ashtu edhe te kontrata pr arbitrazhin i
autorizuari vepron n emr dhe pr llogari t t autorizuarit, ku t drejtat
dhe obligimet e dala nga ajo kontrat bien n barrn e t prfaqsuarit,
qoft ai prfaqsim ligjor, qoft kontraktual. Autorizimi zakonisht jepet
n formn e shkruar.
3.2. VULLNETI I PALVE PR T KONTRAKTUAR

ARBITRAZHIN
Njri ndr kushtet thelbsore q kontrata pr arbitrazhin t jet e

plotfuqishme dhe t prodhoj efekte juridike sht edhe vullneti i
shprehur i palve pr t kontraktuar arbitrazhin. Vullneti dhe plqimi
60 Ph. Fouchard, F. Gailard, B. Golman, Op{ti citat str. 271. Perovi}. J., Ugovor o
me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 88.
51
ARBITRAZHI
duhet t jen serioz, konkret, i realizueshm dhe i lirshm. Mungesa e

ndonjrit prej ktyre kushteve e vn n pikpyetje ekzistimin dhe efektet
juridike t kontrats pr arbitrazhin. Shprehja e lir e vullnetit dhe
plqimit t palve pr t kontraktuar arbitrazhin vlejn si pr arbitrazhin
vendor, po ashtu pr at ndrkombtar. Praktika dshmon se kur ndonjra
prej palve synon ti shmanget kompetencs s arbitrazhit zakonisht
thirret n mungesn e vullnetit apo pr t kontraktuar arbitrazhin,
munges e cila e v n pikpyetje kontratn n fjal. Palt, pos lajthitjes
nganjher thirren edhe n faktin se lidhjen e kontrats e kan br nn
masat e krcnimit, gj q prania e ksaj mase on n anulimin e
kontrats pr arbitrazhin.
N fund vlen t theksohet se kur ndonjra nga palt kontraktuese
konteston
plotfuqishmrin e kontrats pr arbitrazhin pr shkak t
mungess s vullnetit pr t kontraktuar, ather shtrohet pyetja se a sht
n kompetencn e tribunalit pr t konstatuar at mangsi apo duhet
drejtuar gjykats. Sipas parimit competence-competence, vlersimi i
ktyre mangsive mbetet n kompetencn e tribunalit t arbitrazhit.
3.3. LNDA APO OBJEKTI I KONTRATS PR

ARBITRAZHIN
Kushti tjetr pr t qen e plotfuqishme kontrata pr arbitrazhin

ajo duhet t posedoj lndn apo objektin e saj. Lnda e kontratave
prbhet prej brjes, mosbrjes dhe durimit apo prestimit t dikas
(ndonj veprimi). Kontrata pr arbitrazhin pr t qen e plotfuqishme
sht rregull q lnda e saj t jet e mundshme, e prcaktuar dhe e
lejueshme pr tu realizuar. Ky rregull vlen si pr kontratn e arbitrazhit
vendor, po ashtu edhe t atij ndrkombtar. N vazhdim do t bhet fjal
rreth mundshmris, prcaktueshmris dhe lejueshmris s kontrats
pr arbitrazhin.
a) Mundshmria e lnds s kontrats pr tu realizuar. Nse
palt kontraktuese jan prcaktuar pr zgjidhien e kontestit t tyre pran
nj arbitrazhi, i cili ka ekzistuar dhe vazhdon t ekzistoj, ather lnda e
kontrats sht e mundshme pr tu zgjidhur, e nse palt jan prcaktuar
pr nj arbitrazh, i cili n momentin e kontraktimit ekzistonte por tanim
nuk ekziston apo nuk ka ekzistuar fare, n kt situat krijohet
pamundshmria pr realizimin e lnds s kontraktuar. N raste t ktilla
krijohen dy situata, n situatn e par kemi t bjm me ndrprerjen e
kontrats pr arbitrazhin pr shkak t pamundsis s realizimit t saj
52
sepse arbitrazhi i kontraktuar tanim nuk ekziston, ndrsa n situatn e

dyt
kontrata pr arbitrazhin shpallet inekzistente sepse pamundsia e
zbatimit t saj ishte e pranishme q n momentin e lidhjes s kontrats
sepse arbitrazhi i kontraktuar nuk ka ekzistuar fare. Sipas situats s par
e cila u krijua me shuarjen e funksionimit t t mvomnshm t
arbitrazhit t kontraktuar quhet pamundsi subsekvente. Ndrsa sipas
situats s dyt e cila ishte krijuar q n momentin e lidhjes s kontrats
pr arbitrazhin, i cili fare nuk ka ekzistuar, quhet pamundsi iniciale.
b) Prcaktueshmria e lnds pr arbitrazhin. Pr t qen
kontrata pr arbitrazhin e plotfuqishme si kusht parashihet edhe
prcaktueshmria e lnds s obligimeve. Kjo nnkupton se palt
kontraktuese saktsisht duhet t prcaktojn lndn e obligimeve rreth
kontestit t shfaqur apo q mund t shfaqet m von t cilin do tia
besojn arbitrazhit t caktuar. Rreth prcaktueshmris s lnds sht
br fjal te klauzola patologjike pr arbitrazhin, andaj ktu nuk do t
bhet fjal m tepr.
c) Arbitrabiliteti apo lejueshmria e lnds pr tu
kontraktuar dhe realizuar. Kontrata pr arbitrazhin prkatsisht lnda
e saj pr t prodhuar efekte juridike pos plotfuqishmris ajo duhet t jet
edhe e lejueshme apo arbitrabile pr tu realizuar. N njrn an ajo duhet
t jet e lidhur ndrmjet palve, t cilave u lejohet kontraktimi i
kompetencs s arbitrazhit (arbitrabiliteti ratione personae) dhe n ann
tjetr se shtja ka t bj me
materien e lnds, e cila sht e prshtatshme pr tu zgjidhur me
arbitrazh (arbitrabiliteti ragone materiae). Arbitrabiliteti, si ai subjektiv
(ratione personae) po ashtu dhe ai objektiv (ratione materiae), jan t
varur drejtprdrejt nga dispozitat e rendit publik shtetror, i cili me ann e
dispozitave ligjore e kufizon autonomin e vullnetit t palve duke
prcaktuar se kush mund t lidh kontrat pr arbitrazhin dhe cila mund
t jet lnda e asaj kontrate. Pra rregullat lidhur me arbitrabilitetin e
kontrats pr arbitrazhin jan t natyrs imperative (ius cogens), pjes e
rendit publik t shtetit dhe palt gjat kontraktimit duhet t ken kujdes
n moscenimin e tyre. N rast se arbitrazhi e nxjerr vendimin n rrethanat
e mosarbitrabilitetit t lnds s kontrats ai vendim do t jet i
kontestueshm.
N ann tjetr arbitrabiliteti objektiv ka t bj me lejueshmrin
apo prshtatshmrin e lnds s kontrats pr tu zgjidhur me arbitrazh.
Disa autor arbitrabilitetit objektiv i kushtojn kujdes m t madh se sa
atij subjektiv.
53
ARBITRAZHI
Pr arbitrabilitetin objektiv pos ligjeve nacionale bjn fjal edhe

konventat ndrkombtare pr arbitrazhin si, Protokolli i Gjenevs i vitit
1923, Konventa e Nju e vitit 1958 dhe Konventa Evropiane e vitit
1961etj. N Konventn e Nju Jorkut thuhet se: vendimit t arbitrazhit
mund ti refuzohet njohja dhe ekzekutimi nse lnda e kontrats pr
arbitrazhin nuk ishte arbitrabile pr tu zgjidhur me arbitrazh. Ndrsa
Konventa Evropiane shtjen e vlersimit t arbitrabilitetit t lnds s
kontrats ua l pr zgjidhje ligjeve nacionale pr arbitrazhin.
T drejtat nacionale arbitrabilitetin e lnds s kontrats pr
arbitrazhin e rregullojn secila n mnyrn e saj. Disa t drejta si ajo
gjermane, bullgare etj., n mnyr taksative prcaktojn se cilat konteste
jan arbitrabile e cilat jo, ndrsa e drejta zvicerane parasheh se t gjitha
kontestet pronsoro-juridike jan arbitrabile dhe mund t zgjidhen me
arbitrazh. N ann tjetr e drejta e arbitrazhit t tregtis ndrkombtare
njeh konteste, t cilat nuk jan arbitrabile, si: kontestet e dala nga
korrupsioni, antitrusti, patentet, vulat etj.
3.4. FORMA E LIDHJES S KONTRATS PR ARBITRAZHIN
N t drejtn e arbitrazhit dominon rregulla se kontrata pr

arbitrazhin zakonisht duhet t jet n formn e shkruar. Rreth forms s
shkruar t kontrats pr arbitrazhin bjn fjal si konventat ndrkom-
btare, po ashtu edhe ligjet nacionale si dhe rregulloret e arbitrazheve. Si
dihet ekzistojn dy lloje t forms s shkruar t kontrats pr arbitrazhin.
Forma e par quhet solemnitate ad validaten, form e cila konsiderohet si
kusht pr ekzekutimin e kontrats pr arbitrazhin dhe forma e dyt ad
probationem, form e cila konsiderohet si mjet pr t dshmuar
ekzistimin e kontrats pr arbitrazhin. Forma m e pranuar e kontrats s
shkruar sht ajo e cila sht shkruar me dor, makin shkrimi apo ndonj
mjet tjetr dhe e nnshkruar me vet dorn e palve. N praktik vrehet
se si konventat ndrkombtare po ashtu edhe ligjet nacionale rreth forms
s shkruar t kontrats gjithnj e m shum po vijn duke e zbutur
qndrimin e tyre sepse dinamika e zhvillimeve n shek. XX e posarisht
dinamika e zhvillimit t tregtis, si asaj nacionale po ashtu edhe asaj
ndrkombtare, e n ann tjetr zhvillimi i informatiks dhe telekomuni-
kacionit nuk durojn ngadalsim dhe formalizm t tepruar n lidhjen e
marrdhnieve juridike sepse prania e mjeteve moderne t komunikimit
ndrmjet palve pr t kontraktuar krkon thjeshtsi e jo formalizm.
- Konventat ndrkombtare. Prej konventave ndrkombtare t
cilat mbajn qndrim rreth forms s shkruar t kontrats pr arbitrazhin
54
jan: Konventa e Nju Jorkut e vitit 1958, Konventa Evropiane e vitit 1961
dhe Ligji model i Uncitral-it pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare i
vitit 1985.
- Ligjet nacionale ende mbajn qndrimin se kontrata pr
arbitrazhin duhet t jet n formn e shkruar por disa prej tyre kan filluar
ta zbusin kt qndrim. Ligji spanjoll dhe ai norvegjez n nj far mnyre
po e braktisin rigorozitetin e forms s shkruar t kontrats pr
arbitrazhin ndrsa disa ligje tjera si, ai francez i vitit 1988-91, hap debatin
se forma e shkruar e kontrats shrben si kusht qensor (ad solemnitatem)
pr ekzistimin e kontrats apo shrben si mjet dshmues pr ekzistencn e
saj (ad probationem). E drejta amerikane pr arbitrazhin ende ruan
formn e shkruar t kontrats pr arbitrazhin si element qensor, por disi
m t but ku parashihet se pr lidhjen e kontrats mund t shrbej edhe
porosia nse ajo sht realizuar.
4. EFEKTET JURIDIKE T KONTRATS PR ARBITRAZHIN
Edhe kontrata pr arbitrazhin njsoj sikurse edhe kontratat e tjera

prodhon efektet e saj juridike, andaj edhe me t drejt thuhet se kontrata
e lidhur ndrmjet palve sht 1gj pr palt.61 Kshtu thuhet n ligjin
francez t s drejts civile.
Kur bhet fjal pr efektet juridike t kontrats n prgjithsi
shtrohen dy shtje t cilave duhet dhn prgjigje e ato jan: e para, se
ndrmjet cilve persona kontrata prodhon efekte juridike dhe e dyta, se
far jan ato obligime t cilat i prodhon kontrata n raport me palt
kontraktuese. N parim kontratat prodhojn efekte juridike vetm
ndrmjet palve kontraktuese por n raste t caktuara ato efekte mund t
shtrihen edhe te personat e tret. Pr t shtrirje t efekteve do t bhet
fjal te ndrrimi i subjekteve n kontrat
Kontrata pr arbitrazhin sht aso lloj kontrate prmes s cils
palt obligohen q konteste, t cilat do t rrjedhin nga marrdhnia e tyre
juridike do ta besojn pr zgjidhje arbitrazhit e jo gjykats. Nga ky
prkufizim mund t kuptohet se kontrata pr prodhon efekte t dyfishta e
ato jan efektet pozitive dhe efektet negative.
61 Nj rregull i till gjendet n t drejtn civile franceze, neni 1134 ku thuhet se

kontrata e lidhur sipas ligjit ka vlern e ligjit pr palt. Perovi} J., Ugovor o
me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 153.
55
ARBITRAZHI
4.1. EFEKTET POZITIVE T KONTRATS PR

ARBITRAZHIN
Efektet pozitive t cilat dalin nga kontrata pr arbitrazhin jan: a)

dhnia e besimit, b) dhnia e kompetencs dhe c) akti i konstituimit t
tribunalit, i cili do t zgjidh at kontest.
a) Dhnia e besimit arbitrazhit pr t zgjidhur kontestin. Pr
tia besuar zgjidhjen e kontestit arbitrazhit t parapar me kontrat pos
ligjeve nacionale bjn fjal edhe disa konventa ndrkombtare pr
arbitrazhin si: Protokolli i Gjenevs i vitit 1923, Konventa e Jorkut e vitit
1958 etj. N nenin 2 pika 1 t Konvents s Nju Jorkut thuhet se secili
shtet nnshkrues i ksaj konvente njeh kontratn e shkruar me t ciln
palt obligohen q t ln n kompetencn e arbitrazhit t gjitha kontestet
apo disa prej tyre, t cilat jan shfaqur apo do t shfaqen m von nga
marrdhnia e tyre juridike pr zgjidhje. Si n t drejtn e arbitrazhit
vendor po ashtu edhe t atij ndrkombtar ndaj palve, t cilat refuzojn
respektimin e kontrats s lidhur pr arbitrazhin parashihen sanksione
dhe mekanizma t ndryshm pr t realizuar at.
b) Dhnia e kompetencs. Efekti i dyt pozitiv i kontrats pr
arbitrazhin ka t bj dhnien e kompetencs tribunalit t arbitrazhit pr
ta zgjidhur at kontest, i cili tanim besuar pr zgjidhje. N vazhdim do t
bhet fjal rreth kompetencs s arbitrazhit.
- Parimi competence-competence, q arbitrazhi t vendos pr
kompetencn e tij. Me parimin kompetenca e kompetencs kuptojm se
tribunali i arbitrazhit sht i autorizuar q t kualifikoj vetveten se sht
apo jo kompetent pr t zgjidhur kontestin e parashtruar pran tij pr
zgjidhje. Parimi q arbitrazhi t vendos pr kompetencn e tij n njfar
mnyr atij i mundson q t pavarsohet nga ndikimi i gjykats s
rregullt. Ky parim u krijua mu ather kur arbitrazhi kishte nevoj pr
forcimin e pozits s tij si trup i
gjyqtarve privat. T drejtn pr t vendosur pr kompetencn e
tij arbitrazhi e fitoi pas Lufts s Dyt Botrore, ndrsa para ksaj lufte
pr kompetencn e tij vendoste gjykata kompetente.
Shprehja competence-competence fillimisht rrodhi nga gjuha
gjermane q nkuptonte t drejtn e arbitrave q pr zgjidhjen e kontestit
t caktuar t vendosnin pa kurrfar kontrolli shtes gjyqsor. Kt
shprehje m von e prvetsoi edhe doktrina franceze pr arbitrazhin por
me nj interpretim m ndryshe nga ajo gjermane ku thuhej se vendimit t
arbitrazhit duhet shtuar edhe nj kontroll t mvonshm gjyqsor n
56
kompetencn e tij". Doktrina franceze prmes interpretimit t ksaj

shprehjeje i jep prparsi n koh q arbitrazhi i pari t vendos pr
kompetencn e tij por nn rezervn se pr nj kompetenc t till m von
do t deklarohet edhe gjykata e rregullt.
Parimi kompetenca e kompetencs prvese kontribuoi n
autonomin e tribunalit t arbitrazhit n njfar mnyre konsiderohet
edhe si penges evidente edhe pr paln, e cila synon kundrshtimin e
kompetencs s arbitrazhit si dhe zvarritjen e procedurs pr zgjidhjen e
kontestit.
Parimi i kompetencs s arbitrazhit pr t vendosur pr kompe-
tencn e tij gjen vend si n konventat ndrkombtare po ashtu edhe n
ligjet nacionale pr arbitrazhin.
- Parimi competence-competence n burimet ndrkombtare
pr arbitrazhin. Me parimin q arbitrazhi t vendos vet pr
kompetencn e tij jan marr edhe konventat ndrkombtare si, Konventa
Evropiane e vitit 1961, Konventa e Uashingtonit e vitit 1965 si dhe Ligji
model i UNCITRAL-it i vitit 1985.
N Konventn Evropiane rreth parimit competence-competence
thuhet nn rezervn e ndonj kontrolli gjyqsor t parapar sipas ligjit
vendor lex-forit, arbitri kompetenca e t cilit kontestohet, sht i
autorizuar q t vazhdoj arbitrimin sepse vet do t nxjerr vendimin
pr kompetencn e tij si dhe do t vendos pr plotfuqishmrin e
kontrats pr arbitrazhin62. Sipas ksaj kuptohet se kjo konvent
deklarohet n favor t s drejts s arbitrit q ai vet t vendos pr
kompetencn e tij.
Ndrsa n Konventn e Uashingtonit t vitit 1965 rreth parimit
competencecompetence thuhet se tribunali vendos vet pr kompeten-
cn e tij.63
Edhe Ligji model i UNCITRAL-it i vitit 1985 bn fjal rreth
parimit competencecompetence ku thuhet se arbitrat vet vendosin pr
kompetencn e tyre, pr plotvlefshmrin e kontrats pr arbitrazhin nse
ajo kontestohet si dhe pr thelbin e kontestit.64 sht interesant t
theksohet se Ligji-model i UNCITRAL-it shtjes s kompetencs i jep
karakter fakultativ dhe n njfar mnyre lejon q procedura rreth
62 Neni 5 pika 3 i Konvents Evropiane. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no

63 Neni 32 i Konvents s Uashingtonit. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
64 Neni 16 pika 1, 2 dhe 3 t ligjit model t UNCITRAL-it Trajkovi} M.,
57
ARBITRAZHI
kompetencs s tribunalit n t njjtn koh t zhvillohet edhe pran

gjykats s rregullt.65
- Parimi competence-competence n ligjet nacionale dhe rregu-
lloret e arbitrazheve. Nj numr i konsiderueshm i ligjeve nacionale
gjithashtu njeh parimet e kompetencs s tribunalit pr t vendosur pr
kompetencn e tij si e drejta franceze, ruse, zvicerane, algjeriane etj. E
drejta franceze parimin e kompetencs e njeh si pr arbitrazhin e
brendshm po ashtu edhe pr arbitrazhin ndrkombtar, i cili zhvillohet
sipas t drejts kompetente franceze.66 Ndrsa e drejta ruse rreth parimit
competence-competence disi sht m origjinale sepse dispozitat e ligjit
rus kompetencn e arbitrazhit nuk e shohin vetm si e drejt por edhe si
obligim pr t vendosur pr kompetencn e tij".67 E ligji kinez pr
arbitrazhin rreth parimit competence-competence ka nj qasje paksa m
ndryshe ku thuhet se kshilli i arbitrazhit ka autorizimin pr t vendosur
pr kompetencn e tij, por n rast se njra pal konteston vlefshmrin e
kontrats pr arbitrazhin dhe krkon q arbitrat t deklarohen pr at
pavlefshmri, ndrsa pala tjetr po t njjtn gj e krkon, pran gjykats
shtetrore, ather pr t dyja kto krkesa vendos gjykata shtetrore.68
Rreth parimit competence-competence si kemi theksuar m par
bjn fjal si rregullat e Uncitral arbitrazhit t vitit 1976, po ashtu edhe
rregulloret e disa arbitrazheve institucionale.
N rregullat e UNCITRAL-arbitrazhit thuhet se arbitrazhi sht i
autorizuar t vendos pr t gjitha kundrshtimet me t cilat kontestohet
kompetenca e tij duke prfshir edhe kontestimin e plotvlefshmris s
kontrats pr arbitrazhin. Ndrsa rregullorja e ICC arbitrazhit rreth
parimit competence-competence sht identike me at t UNCITRAL-
arbitrazhit. N kt rregullore thuhet se nse i padituri deponon kundr-
shtimin rreth plotvlefshmris s kontrats pr arbitrazhin, tribunali i
arbitrazhit vendos q ai t vazhdoj me procedimin nse sht i knaqur
me plotvlefshmrin e kontrats e nse nuk sht i knaqur ather
65 Argument pr t ashtuquajturin concurent control, sipas Redfemit do t ishte

nj inkurajim pr t paditurin q t zvarrit procedurn pran arbitrazhit, sepse ligji
model lejon q shtja e kompetencs t hapet njkohsisht edhe pran gjykats.
A. Redfern, op. cit. str. 281. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo,
Beograd, 2000, fq. 299.
66 Neni 1466 i ligjit t ri francez pr procedurn civile ku thuhet se; nse njra pal
konteston kompetencn e arbitrit, arbitrit i takon q vet t vendos pr kufijt e
autorizimit t tij. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000,
fq. 300.
67 Shif nenin 161 t ligjit rus pr arbitrazhin e tregtis s jashtme. Trajkovi} M.,
68 Neni 4 i rregullave t arbitrazhit kinez, pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare.
58
informon palt se nuk do t procedoj me shqyrtimin e shtjes, ndrsa

pala e paditur mban t drejtn pr tiu drejtuar gjykats kompetente q t
vendos rreth plotvlefshmris s asaj kontrate.69 Edhe rregullorja e
arbitrazhit ndrkombtar me seli n Londr. Prkundr qndrimit jostabil
t s drejts angleze rreth parimit competence-competence, kjo e drejt
decidivisht deklarohet se gjyqi i arbitrazhit e ka t drejtn pr t
vendosur rreth kompetencs s tij si dhe pr fardo kundrshtimi lidhur
me plotvlefshmrin e kontrats pr arbitrazhin".70 Qndrim gati t njjt
me rregulloren e ICC arbitrazhit rreth parimit competence-competence
mban edhe rregullorja e Shoqats Amerikane pr Arbitrazhin (AAA) si
dhe rregulloret e arbitrazheve tjera.
c) Konstituimi i tribunalit t arbitrazhit. Edhe akti i
konstituimit t tribunalit t arbitrazhit konsiderohet si njri ndr efektet
pozitive t kontrats pr arbitrazhin si dhe shnon fazn fillestare t
procedurs pr zgjidhjen e kontestit. Zhvillimi i procedurs s arbitrazhit
q nga konstituimi i tribunalit e deri tek prfundimi i shqyrtimit t
kontestit bhet vetm pr nj qllim, pra pr nxjenjen e nj vendimi
prfundimtar dhe meritor pr kontestin n fjal. Si dihet, gjykatat jan
organ i prhershm ndrsa tribunali i arbitrazhit duhet t konstituohet pr
secilin rast q do ta shqyrtoj. Lidhur me konstituimin e tribunalit t
arbitrazhit palt paraprakisht duhet t merren vesh pr disa shtje si,
caktimin e numrit t arbitrave, procedurn e emrimit t tyre, atributet
apo kualitetet e tyre etj
- Numri i arbitrave - palt me marrveshjen e tyre caktojn
numrin e prbrjes s tribunalit. Nse kontesti sht i nj vlere t vogl
ather at e zgjidh nj arbitr i vetm, e nse sht i nj vlere m t
madhe ather palt prcaktohen pr tribunal. Sipas praktiks tribunali i
arbitrazhit zakonisht prbhet prej numrit tek t arbitrave si tre, pes etj.,
sepse numrat dy, katr, gjasht mund t komplikojn situatn gjat
marrjes s vendimit me shumic votash. Vlen t ceket se e drejta angleze
parasheh edhe numrin qift t arbitrave, por nse vjen deri tek bllokimi i
nxjerrjes s vendimit me shumic votash, ather ftohet i tret i quajtur
umpire arbitri apo mbiarbitri dhe kshtu sigurohet shumica e votave
pr nxjerrjen e vendimit.
- Procedura rreth emrimit t arbitrave - rreth emrimit t
arbitrave palt gzojn autonomi t plot por gjithnj duke iu prmbajtur
69 Neni 6 pika 1 i rregullores s ICC arbitrazhit. Trajkovi} M., Me|unarodno

arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 301.
70 Neni 14 i rregullores s LCIA arbitrazhit n Londr. Trajkovi} M., Me|unarodno
59
ARBITRAZHI
kontrats pr arbitrazhin sepse at vet e kan lidhur. Sipas rregullave

secila pal emron arbitrin e saj, ndrsa dy arbitrat e zgjedhur emrojn
arbitrin e tret pr kryesues t tyre. Nse palt pr shkaqe t caktuara nuk
i kan emruar arbitrat ather kt e bn instituti i arbitrazhit n baz t
rregullores s tij. Autonomia e palve rreth emrimit t arbitrave njihet si
me konventat ndrkombtare po ashtu edhe me ligjet nacionale pr
arbitrazhin.
Konventat ndrkombtare t cilat njohin autonomin e palve
rreth emrimit t arbitrave jan: Protokolli i Gjenevs i vitit 1923,
Konventa e Gjenevs e vitit 1927, Konventa e Nju Jorkut e vitit 1958 etj.
N Konventn e Nju Jorkut n nenin 5/d, thuhet se njohja dhe ekzekutimi
i vendimit t arbitrazhit t huaj do t refuzohet nse themelimi i gjyqit t
arbitrazhit nuk sht br n prputhje me kontratn e palve pr
arbitrazhin, apo n prputhje me ligjin e shtetit t arbitrazhit. Sipas
ksaj konvente n themelimin e tribunalit prparsi ka autonomia e
palve e n munges t saj vjen n shprehje ligji i shtetit t selis s
arbitrazhit.
Si cekm m par autonomin e palve rreth themelimit t
tribunalit t arbitrazhit e njohin edhe ligjet nacionale si, ligji zviceran,
francez, holandez, italian etj. N ligjin zviceran t s drejts private
ndrkombtare n nenin 179 thuhet se: arbitrat emrohen, mnjanohen
dhe ndrrohen sipas marrveshjes s palve. Dispozita t ngjashme me
ligjin zviceran prmbajn edhe ligjet e shteteve t tjera pr arbitrazhin si
ai francez, italian etj.
- Aftsia vepruese dhe atributet e arbitrave. Ekziston nj parim i
prgjithshm se arbitr mund t jet secili person i cili sht i aft pr t
vepruar. Kt parim e njohin shumica e ligjeve nacionale si ai rumun,
portugez etj., ndrsa ligji ek ia shton edhe kushtin e t qenit moshplot.
Disa ligje tjera nacionale si ai hungarez, egjiptian, italian etj., vetm
prcaktojn kriteret se kush mund t ushtroj detyrn e arbitrit e disa t
tjera prcaktojn kritere rreth aftsis profesionale q duhet ta posedoj
arbitri si p.sh. jurist, ekspert i lmis s caktuar etj. Pra sipas natyrs s
kontestit duhet t jet edhe aftsia profesionale e arbitrit. Ndrsa n disa
ligje nacionale nuk parashihet si kriter prkatsia gjinore e arbitrit edhe
pse m hert gjinis femrore i ndalohej pr t arbitruar sepse konside-
rohej se asaj i mungonte aftsia pr t vepruar. Nj ndales e ktill pr
femrn ka ekzistuar n ligjin holandez deri n vitin 1954, n ligjin grek
deri n vitin 1971, si dhe n disa kantone zvicerane deri n nxjerrjen e
konkordats s vitit 1969. Ndalesa e ktill ekziston edhe sot n ligjin
indonezian t procedurs civile neni 617 edhe pse statusi i femrs ishte i
60
barabart me at t mashkullit. N ligjin e ri francez pr procedurn civile

parashihet se funksionin e arbitrit mund ta kryej vetm personi fizik
(neni 1451 pika 1) ndrsa personi juridik vetm mund ta autorizoj
arbitrin e jo t arbitroj (neni 1451 pika 2). Kjo mnyr e rregullimit t
ligjit francez ka pr qllim t dihet saktsisht se kush mban
prgjegjsin pr vendimin e nxjerr. Sipas disa ligjeve tjera nacionale
arbitrave u ndalohet ushtrimi i ndonj funksioni tjetr paralel me at t
arbitrit, kshtu parasheh ligji austriak, turk etj. Konsiderohet se atributet
t cilat duhet ti posedoj arbitri jan garanci e mjaftueshme pr palt q
gjykimi do t jet i drejt dhe objektiv. Romakt e vjetr kishin respekt t
veant ndaj personalitetit t arbitrit, ndrsa grekt e vjetr arbitrin e
quanin (istor - ai i cili di).71 Meqense arbitrat konsiderohen figura
qendrore n procedurn e arbitrazhit ata duhet t posedojn disa atribute
pr t qen t respektuar e ato jan: autonomia dhe paanshmria n
veprimtarin e tyre gjat arbitrimit.72
4.2. EFEKTET NEGATIVE T KONTRATS PR

ARBITRAZHIN
Ana tjetr e efekteve q i prodhon kontrata pr arbitrazhin jan

efektet negative. Me efekte negative kuptojm mohimin e kompetencs
s gjykats shtetrore pr zgjidhjen e kontestit t caktuar. Nse kontesti
sht kontraktuar q t zgjidhet me arbitrazh, e n ann tjetr lejohet
zgjidhja e tij edhe prmes gjykats shtetrore, ather gjyqsia e
arbitrazhit e humb kuptimin e ekzistimit t saj, ndrsa mohimi i
kompetencs s gjykats shtetrore e forcon edhe m shum autoritetin e
arbitrazhit si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve.
Nse gjykata shtetrore gjat zhvillimit t procedurs pr
zgjidhjen e kontestit t caktuar konstaton se paraprakisht ka ekzistuar nj
marrveshje ndrmjet palve q ai kontest t zgjidhet me arbitrazh,
ather gjykata e shpall veten jokompetente pr ta zgjidhur at. Gjykata
vendimin pr ta shpallur veten jokompetente nuk e ndrmerr sipas
detyrs zyrtare ex-lege por me arsyetimin se palt me vullnetin e tyre
zgjidhjen e atij kontesti ia kan besuar arbitrazhit, meq ato jan
zotruesit e kontrats s tyre andaj edhe mund ti drejtohen qoft
gjykats, qoft arbitrazhit pr zgjidhjen e kontestit.
71 Pr historin sht br fjal edhe n Iliadn e Homerit. Perovi}. J., Ugovor o

Me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 167.
72 Ph. Fouchard, E. Gailard dhe B. Goldman, cit. i prgjithshm, fq. 583. Perovi}. J.,
Ugovor o me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq. 172.
61
ARBITRAZHI
5. NDRRIMI I SUBJEKTEVE TE KONTRATA PR

ARBITRAZHIN
N praktikn e arbitrazhit nganjher mund t ndodh q pr

shkaqe t caktuara t bhet bartja e kontrats prej personit, i cili e ka
lidhur at tek personi tjetr. Veprimi i ktill quhet ndrrim i subjekteve
n marrdhnien kontraktuese. Me rastin e ndrrimit t subjekteve
automatikisht shtrohet pyetja se cili do t jet fati i mtejm i kontrats
pr arbitrazhin. Sipas rregulls edhe pas ndrrimit t ndonjrit prej
subjekteve kontraktuese kontrata pr arbitrazhin edhe m tej do t
prodhoj efekte juridike sepse marrsi mbi vete i kontrats me pranimin e
saj automatikisht bhet pal e kontrats s bartur tek ai edhe pse nuk e ka
lidhur vet at. Nse bartja e kontrats pr arbitrazhin nuk bhet
prnjher me kontratn kryesore, ather ajo do t anulohet sepse
mbetet pa lndn apo objektin e saj.
N teori dominon qndrimi se me bartjen e t drejtave dhe
obligimeve t dala nga kontrata kryesore njkohsisht barten edhe t
drejtat dhe obligimet t cilat dalin nga kontrata pr arbitrazhin tek personi
tjetr - pranuesi i kontrats, pra t gjitha t drejtat dhe obligimet e pals
barten te personi i cili pranon bartjen e kontrats mbi vete. Prof. B. Pozniq
thot se, bartja e t drejtave dhe obligimeve te personi tjetr mund t
pengohen vetm nse cesionari dhe cesusi me nj deklarat decidive jan
dakorduar se kontrata pr arbitrazhin nuk do t jet e vlefshme n t
ardhmen.73 Qndrim t njejt me Prof. Poznic mban edhe e drejta
franceze pr arbitrazhin ku thuhet se nse cesionari dhe cesusi jan
dakorduar se kontrata e lidhur pr arbitrazhin nga palt e mparshme
nuk do t vlej, ather zgjidhjen e kontesteve t dala nga kontrata
kryesore do ta kryejn pran gjykats shtetrore, sepse sipas tyre
kontrata pr arbitrazhin tanim nuk ekziston. E nse nuk ekziston nj
deklarim i till, ather kontrata pr arbitrazhin mbetet e plotfuqishme
dhe arbitrazhi kontestet e rastit t dala nga ajo marrdhnie juridike do
ti zgjidh vet.
shtje tjetr dhe mjaft e rndsishme te ndrrimi i subjekteve
kontraktuese sht edhe shtja e dhnies s plqimit t t dyja palve pr
bartjen e t drejtave dhe obligimeve tek personi tjetr, i cili nuk ishte
nnshkrues i kontrats s lidhur n fillim. N t kundrtn pala tjetr
73 Pozni} Borivoje, Ugovor o arbitraì i arbitra`ni postupak, aps cit. str. 252.
Perovi}. J., Ugovor o me|unarodnoj trgovinskoj arbitraì, Beograd, 2002, fq.
199.
62
kontraktuese ka t drejtn e refuzimit t bartjes s kontrats te personi i

tret.
Nse kreditori (huadhnsi) t drejtat dhe obligimet e tij t dala
nga kontrata i bart tek personi tjetr, n kt rast atij nuk i nevojitet edhe
plqimi i debitorit sepse pozita e debitorit nuk ndryshohet. E nse debitori
(borxhliu) t drejtat dhe obligimet e tij i bart te personi i tret, ai kt
bartje nuk mund ta bj edhe pa plqimin e kreditorit, sepse pr kreditorin
ka rndsi se kush do t jet borxhliu i tij i ardhshm.
Rreth ndrrimit t subjekteve n kontrat qndrimet e doktrins
ndahen n dysh. N njrn an theksohet se duke pasur parasysh
marrdhniet e palve me arbitrat e tyre, ather do t ishte e udhs t
zgjidheshin arbitra t rinj me nj marrveshje t re ndrmjet palve t
reja, e n ann tjetr theksohet se; me bartjen e kontrats pr arbitrazhin
bashk me kontratn kryesore te personi tjetr barten edhe t gjitha t
drejtat dhe obligimet e dala nga ajo kontrat dhe se nuk ka nevoj pr
lidhjen e nj kontrate t re.
6. NDRPRERJA E KONTRATS PR ARBITRAZHIN
Natyra juridike e kontrats pr arbitrazhin trheq pas vete pasoja

t veanta pas ndrprerjes s ekzistimit t saj. Ndrprerja e kontrats
kryesore vetvetiu imponon edhe shuarjen e kontrats pr arbitrazhin si
pjes prbrse e saj. Shuarja e ktill e kontrats pr arbitrazhin
automatikisht bie n kundrshtim me autonomin e kontrats pr
arbitarzhin. Ekzistojn dy forma t ndrprerjes s kontrats pr
arbitrazhin e ato jan: e para, ndrprerja e kontrats pr arbitrazhin e cila
vjen si pasoj e ndrprerjes s kontrats kryesore dhe e dyta ka t bj me
shuarjen e vet kontrats pr arbitrazhin.
a) Ndrprerja e kontrats kryesore. Kontrata kryesore pushon
s ekzistuari me rastin e prmbushjes s saj n mnyr t rregullt si dhe n
rastet e kyjes s risive n t me barazimin ndrmjet palve dhe me
anulimin si dhe shkputjen e saj. Kyja e risive apo elementeve t reja me
plqimin e t dyja palve kontraktuese shfuqizon t gjitha obligimet e
mparme t dala nga ajo marrdhnie juridike dhe zvendsohen m t
drejta dhe obligime t reja t cilat dalin nga kontrata e renovuar. T gjitha
kto shkaqe t ndrprerjes s kontrats kryesore n parim vetvetiu do t
onin edhe tek ndrprerja e kontrats pr arbitrazhin sepse tanim nuk
ekziston lnda pr shqyrtim me t ciln do t merrej arbitrazhi.
63
ARBITRAZHI
b) Ndrprerja e kontrats pr arbitrazhin. Ekzistojn disa

shkaqe pr ndrprerjen e kontrats pr arbitrazhin, e ato jan: nxjerrja e
vendimit prfundimtar, meritor pr kontestin, ndrprerja e funksionimit
t arbitrazhit t przgjedhur nga palt (pamundsia subsekvente),
trheqja e palve nga kontrata, goditja e kontrats me sanksion anulimi
etj.
6.1 KONTRATA PR ARBITRAZHIN DHE NDRPRERJA E

SAJ SIPAS LEGJISLACIONIT T SHQIPRIS
Ligji i fundit i nxjerr nga Kuvendi i Shqipris pr arbitrazhin nr.

8812 i dats 17.05.2001, pos tjerash rregullon edhe marrveshjen pr
arbitrazhin si dhe pavlefshmrin e ksaj marrveshjeje apo kontrate. N
nenin 403 t kreut t par t ktij ligji pr marrveshjen e arbitrazhit
thuhet se; kontesti i dal nga kontrata kryesore mund t gjykohet n
procedur arbitrazhi, vetm nse ekziston nj marrveshje e palve
(kontrata pr arbitrazhin), prmes s cils ato kan pranuar q kontestin
e shfaqur apo at i cili mund t shfaqet n t ardhmen, tia parashtrojn
pr zgjidhje arbitrazhit.74 Neni n fjal sht mjaft i qart dhe
prmbajtsor rreth kontrats pr arbitrazhin. Ndrsa rreth ndrprerjes apo
si thuhet pavlershmris s kontrats flitet n nenin 404 t ktij ligji pr
arbitrazhin ku thuhet se sht i pavlefshm kushti pr gjykimin e
kontestit me arbitrazh kur nuk pasqyrohet me shkrim n vet
marrveshjen e palve apo me ndonj dokument tjetr t shkruar q i
referohet asaj marrveshjeje, si jan: telegrami, teleksi apo ndonj mjet
tjetr i sakt q prmban prov shkresore.75 Sipas nenit n fjal
marrveshja e palve pr arbitrazhin sht e pavlefshme nse n t nuk
parashihet mnyra e zgjedhjes s arbitrave si dhe caktimi apo identifikimi
i kontestit pr zgjidhje. Marrveshja pr arbitrazhin mund t shfuqizohet
edhe nse ndonjri prej arbitrave t emruar nuk pranon misionin e
besuar pr ta kryer at. Me fjal t tjera, ligji pr arbitrazhin i Republiks
s Shqipris duket mjaft prmbajtsor dhe i avancuar n krahasim me
prvojn e pakt q posedon.
74 Kodi i Procedurs Civile i Republiks s Shqipris neni 403 fq 148. Botim i

qendrs s publikimeve zyrtare, Tiran. Qershor, 2010.
75 Kodi i Procedurs Civile i Republiks s Shqipris neni 404, fq. 148. Botim i
qendrs s publikimeve zyrtare, Tiran, Qershor, 2010.
64
6.2. KONTRATA PR ARBITRAZHIN SIPAS

LEGJISLACIONIT T KOSOVS
N ligjin e Kosovs pr arbitrazhin76 , pos tjerash definohet edhe

shtja e marrveshjes apo kontrats pr arbitrazhin. N nenin 2 t kreut
t par t ktij ligji thuhet se, me marrveshjen pr arbitrazhin
nnkuptohet se marrveshja e arritur ndrmjet palve q disa apo t
gjitha kontestet juridike, t cilat jan shfaqur apo mund t shfaqen n t
ardhmen nga kontrata e tyre kryesore do t zgjidhen me arbitrazh.77
Ndrsa n nenin 5 t kreut t dyt thuhet se nj mosmarrveshje apo
kontest mund t zgjidhet me arbitrazh, vetm nse ekziston marrveshja
apo kontrata e palve pr arbitrazhin. Gjithashtu n paragrafin e dyt t
ktij neni thuhet se t gjitha kontestet q kan t bjn me krkesat
civilo-juridike apo pronsoro-juridike mund ti nnshtrohen arbitrazhit,
prve nse kjo sht e ndaluar me ligj.78 Ky ligj pos tjerash vrehet se
bn fjal edhe pr arbitrabilitetin e kontestit pr zgjidhje pran
arbitrazhit. Po ashtu n nenin 6 t ktij ligji bhet fjal edhe pr formn e
shkruar t kontrats, por n njfar mnyre duke iu shmangur formalitetit
rigoroz t saj ku thuhet se; marrveshja pr arbitrazhin duhet t lidhet
n formn e shkruar79 ku n vijim theksohet se kontrata pr arbitrazhin
konsiderohet e lidhur edhe prmes mjeteve t komunikimit si jan letrat,
telegramet, teletekstet, bile edhe konosmanet, padit dhe kundrpadit t
ushtruara nga ndonjra prej palve me t cilat dshmohet se ka ekzistuar
nj marrveshje pr arbitrazhin nse kt pala tjetr nuk e mohon. Ligji i
Kosovs pr arbitrazhin n prmbajtjen e tij nuk parasheh asnj rregull
rreth ndrprerjes s kontrats pr arbitrazhin.
76 Ligji pr Arbitrazhin 02/L-75 i nxjerr me datn 15.05.2001. Kuvendi i Kosovs.

77 Neni 2 i Ligjit pr Arbitrazhin i aprovuar n Kuvendin e Kosovs, nr.02/L-75 i
dats 15.05.2001.
78 Neni 5 paragrafi 1 dhe 2 i Ligjit pr Arbitrazhin i Kosovs, nr. 02/L-75.
79 Neni 6 paragrafi l dhe 2 i Ligjit pr Arbitrazhin i Kosovs, nr. 02/L-75.
65
ARBITRAZHI
66
KAPITULLI I PEST
V. PROCEDURA DHE VENDIMET E ARBITRAZHIT
1. PROCEDURA E ARBITRAZHIT
Gjykata shtetrore kur i qaset ndonj problemi pr ta zgjidhur e ka

m leht sepse ekzistojn rregulla procedurale mbi t cilat ajo e mbshtet
veprimin e saj. sht rregull se pran gjykatave shtetrore gjithher
aplikohet e drejta procedurale e shtetit t gjykats dhe se ky rregull
kurrsesi nuk mund t anashkalohet.
Kur bhet fjal pr arbitrazhin si mekanizm pr zgjidhjen e
kontesteve ndrmjet palve, situata sht m ndryshe. Si kemi theksuar
m par natyra juridike e vet arbitrazhit sht dualiste sepse n njrn
an arbitrazhi sht krijes e marrveshjes s palve t cilin ato e
formojn dhe e koncipojn at e n an tjetr arbitrazhi ekziston dhe
funksionon vetm duke iu falnderuar ligjdhnsit sepse ligjdhnsi
sht ai i cili e lejon dhe ia prcakton kufijt e veprimtaris s tij. Pra
ligjdhnsi sht ai i cili prcakton fuqin e vendimit t arbitrazhit,
kufijt e autonomis s palve si dhe raportet ndrmjet arbitrazhit dhe
gjykats shtetrore. Si dihet arbitrazhi si gjyqsi private formalisht nuk
sht pjes e ndonj sistemi juridik nacional dhe se baz pr ta vn n
funksion at sht autonomia e vullnetit t palve, andaj edhe sht
logjike q t thuhet se korniza procedurale brenda s cils funksionon
arbitrazhi dallon nga ajo e cila zhvillohet pran gjykatave shtetrore.
Prandaj n pyetjen se cila e drejt procedurale aplikohet pran gjykats
shtetrore prgjigjja sht se e drejta procedurale vendore (lex fori),
ndrsa n pyetjen se cila e drejt procedurale aplikohet pran arbitrazhit,
prgjigjja do t ishte paksa m e komplikuar.
1.1. NOCIONI I T DREJTS KOMPETENTE N

PROCEDURN E ARBITRAZHIT
Me nocionin e drejta procedurale kuptojm prmbledhje rregu-

llash, t cilat shrbejn pr organizimin e gjykatave apo arbitrazheve,
67
ARBITRAZHI
konstatimin e kompetencs s tyre, rregullimin e sjelljes s palve dhe

arbitrave gjat shqyrtimit t shtjes, rregullimin e mnyrs s nxjerrjes
s vendimit, rregullimin e caktimit t afateve si dhe shtje tjera, t cilat
mund t shfaqen gjat shqyrtimit t kontestit. Shkurt, me nocionin e
drejta procedurale kuptojm se bhet fjal pr aso lloj normash juridike
n baz t t cilave themelohet kompetenca e gjyqit t arbitrazhit dhe
konstatohet e vrteta rreth gjykimit t atij kontesti. E drejta procedurale
ndryshe mund t quhet edhe e drejt formale sepse prcakton formn n
t ciln mund t shfaqen disa pjes t s drejts materiale si p.sh. shkresat
e palve, veprimet e caktuara t gjyqtarve apo arbitrave etj. Forma apo
procedura e aplikuar ka pr qllim ruajtjen e t drejts s palve si dhe
ruajtjen e sinqeritetit dhe dinjitetit t gjyqtarve apo arbitrave gjat
zhvillimit t procedurs.
Ndrmjet t drejts procedurale dhe t drejts materiale ekziston
nj lidhshmri e pandrprer duke i shrbyer njra tjetrs. Por, ndikimi i
t drejts materiale sht disi m i dukshm n raport me t drejtn
procedurale. Ndervartsia ndrmjet ktyre dy t drejtave ka pr qllim
realizimin e funksionimit themelor t gjyqsis shtetrore apo gjyqsis
private (arbitrazhit).
Si e drejta proceduarale, po ashtu edhe ajo materiale m s miri u
prshtatet gjykatave shtetrore si dhe arbitrazheve t brendshme sepse
ato jan t rregulluara n harmoni me natyrn juridike t normave ligjore
nacionale. Ndrsa arbitrazhi i tregtis ndrkombtare nuk e posedon nj
t drejt procedurale t fiksuar dhe t aplikueshme, gjithashtu nuk e
posedon edhe t drejtn materiale t prhershme. Prandaj, nuk mund t
flitet pr rregulla procedurale t arbitrazhit ndrkombtar sepse aso lloj
rregullash nuk ekzistojn fare ose ekzistojn pjesrisht te konventat
ndrkombtare si te ajo e Nju Jorkut po ashtu edhe te rregullat e
UNCITRAL-arbitrazhit. Pra, arbitrazhi ndrkombtar pr do rast
shrbehet me rregulla procedurale t marra nga burime t ndryshme
juridike, si nga konventat ndrkombtare, dokumentet e UNCITRAL
arbitrazhit, rregulloret e arbitrazheve t tregtis ndrkombtare, praktiks
gjyqsore etj.
1.2. AUTONOMIA E RREGULLAVE T PROCEDURS S

ARBITRAZHIT
Kohve t fundit ne teorin e s drejts s arbitrazhit prdoret

shprehja autonomia e rregullave t procedurs s arbitrazhit. Rreth
autonomis s procedurs s arbitrazhit ekzistojn tri lloj interpretimesh.
68
Sipas interpretimit t par, me autonomin e rregullave procedurale

nnkuptojm lidhshmrin e dispozitave proceduralo-juridike pr
vullnetin e shprehur t palve n marrveshjen e tyre pr arbitrazhin pr
t nxjerr nj vendim pr kontestin e shqyrtuar. Me interpretimin e dyt
rreth autonomis s rregullave t procedurs s arbitrazhit kuptojm
mvetsin e ksaj procedure n raport me dispozitat ligjore t proce-
durs, e cila zhvillohet pran gjykats shtetrore rreth zgjidhjes s ndonj
kontesti. Ndrsa, sipas interpretimit t tret, autonomia e rregullave t
procedurs s arbitrazhit ka t bj me lirin e palve dhe arbitrave t tyre
nga fardo kriteri pr t vlersuar rregullat e procedurs sipas mass s
tyre. Shprehja autonomi rrjedh nga e drejta franceze (autonomie du droit
applicaple a la procedure), e cila bn fjal pr lirin e vlersimit t
procedurs s arbitrazhit por pa ndonj lidhshmri automatike pr ndonj
ligj nacional apo burim tjetr juridik.
a) Roli i palve n przgjedhjen e t drejts procedurale. Palt
n arbitrazh duhet t prcaktohen pr t drejtn procedurale kompetente
gjat lidhjes s kontrats pr arbitrazhin. Ashtu si prcaktohen pr t
drejtn materiale kompetente. Pra, me rastin e przgjedhjes t s drejts
procedurale palt mund t prcaktohen qoft pr ndonj t drejt
procedurale nacionale apo pr ndonjrn prej rregulloreve t arbitrazhit
institucional t tregtis ndrkombtare. e cila ne vete prmban edhe
rregullat procedurale si p.sh rregullat e UNCITRAL arbitrazhit apo te
ndonj arbitrazhi tjetr me renome botrore. Rregulloret e arbitrazheve
edhe pse jan mjaft t kompletuara ato prapseprap palve u lejojn q
t prcaktohen rreth selis s arbitrazhit dhe gjuhs, e cila do t prdoret
pran tij. N fund, parimi rreth autonomis s rregullave t procedurs
palve u lejon q ato t prcaktohen pr ndonj t drejt procedurale
nacionale, nse ajo u prgjigjet specifikave t kontestit t tyre (t
prcaktohen pr ligjin e procedurs civile t ndonj shteti) apo
kombinimin n mes t disa t drejtave procedurale si ndodh me
procedurn lexmercatoria.80
b) Prcaktimi i t drejts procedurale kompetente nga ana e
arbitrave. Nse rregullat procedurale pr arsye t ndryshme nuk jan
przgjedhur nga vet palt, ather ato i przgjedhin arbitrat e tyre.
Przgjedhja e t drejts procedurale sht paksa m e leht se sa
przgjedhja e t drejts materiale kompetente sepse pr aktin e
80 Mbi t drejtn e palve qe t mendojn apo konoeptojn procedurn vetjake,

shkruar B. Goldman, n artikullin La valente das parties et le re de le arbter dans
larbitre international. Revue de 1arbitrage, 1981, p. 474. Trajkovi} M.,
69
ARBITRAZHI
przgjedhjes nuk ekzistojn kritere, t cilave duhet prmbajtur patjetr si

dhe nuk ekzistojn norma kolizive t cilat duhet respektuar. Nse
arbitrave u mbetet przgjedhja e t drejts procedurale, ather ata jan t
pavarur n kt przgjedhje. Ata mund t prcaktohen pr rregullore t
ndonj arbitrazhi institucional, pr t drejtn procedurale t selis s
arbitrazhit apo edhe t ndonj shteti tjetr. Po ashtu arbitrat mund t
prcaktohen edhe pr rregulla t nxjerra nga konventat dhe burimet tjera
juridike ndrkombtare etj.
Nse arbitrat prcaktohen pr rregulla procedurale aplikimi i t
cilave sht i gabuar vendimi i nxjerr sipas ktyre rregullave mund t
anulohet. E nse arbitrat do t prcaktoheshin pr aplikimin e nj t drejte
procedurale tjetr nga ajo e selis s arbitrazhit, ather shtrohet pyetja se
si do t trajtohet vendimi i nxjerr n kso rrethana. E drejta e arbitrazhit
ndrkombtar nj aplikim t till e lejon, por Konventa e Nju Jorkut e vitit
1958 vendimin e nxjerr n kso rrethana e trajton si vendim t arbitrazhit
t huaj pr shtetin e selis s arbitrazhit, t cilit do ti nevojitej njohja pr
tu ekzekutuar edhe n shtetin ku sht nxjerr ai. Sipas parimit t
autonomis s rregullave procedurale, nse palt jan prcaktuar pr
aplikimin e nj t drejte kompetente materiale gjat lidhjes s kontrats
pr arbitrazhin, ndrsa przgjedhjen e t drejts procedurale ka mbetur ta
bjn arbitrat ather ata jan t lir dhe mund t prcaktohen pr
aplikimin e ndonj t drejte procedurale, e cila nuk vjen nga burimi i
njjt juridik me t drejtn materiale kompetente. E drejta franceze njeh
dy momente t przgjedhjes s t drejts procedurale nga arbitrat. Nj
grup autorsh mendojn se przgjedhja e t drejts procedurale duhet t
kryhet q n fillim sepse m leht do tu jepej prgjigje t gjitha shtjeve
q do t shfaqen gjat zhvillimit t procedurs s arbitrazhit. Ndrsa grupi
tjetr mendon se nuk sht racionale q arbitrat ne fillim t puns t
lidhen pr rregullat e procedurs s caktuar sepse pastaj do t jet e
vshtir pr tu dhn prgjigje situatave specifike, t cilat mund t
shfaqen.
Teoria e t drejts s arbitrazhit duke u mbshtetur n parimin e
autonomis s rregullave procedurale, palve apo arbitrave t tyre pr
shkaqe praktike u garanton lirin e przgjedhjes s t drejts procedurale
pr ta aplikuar at nse ajo u prgjigjet interesave t tyre. Pra, nse
arbitrave u prgjigjet m s miri marrja n pyetje e palve apo
dshmitarve sipas procedurs angleze, ather le ta prdorin at
procedur e nse nuk u prshtatet le t prcaktohen pr ndonj procedur
tjetr meq praktika ua lejon kt
70
1.3. BURIMET JURIDIKE RRETH AUTONOMIS S

PROCEDURS S ARBITRAZHIT
Prcaktimi i palve si pr t drejtn procedurale po ashtu edhe pr

t drejtn materiale kompetente mbshtetjen e gjejn si n burimet
juridike ndrkombtare po ashtu edhe n burimet nacionale t s drejts
s arbitrazhit.
a) Burimet juridike ndrkombtare. Rreth autonomis s
rregullave procedurale rol t rndsishm luan Konventa e Nju Jorkut e
vitit 1958 ku theksohet se refuzimi i njohjes dhe ekzekutimit t vendimit
t arbitrazhit t huaj mund t ndodh edhe pr arsye t pranis s disa
gabimeve procedurale, t cilat ndodhin gjat przgjedhjes apo aplikimit
t gabuar t s drejts procedurale kompetente.81 Sipas ksaj konvente,
shkaqet pr refuzimin e njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit
t huaj jan pavlefshmria e kontrats pr arbitrazhin, pamundsia e pals
pr t prezantuar pikpamjet e saj rreth rastit n shqyrtim, mosinformimi
n mnyr t rregullt pr emrimin e arbitrave dhe przgjedhjen e s
drejts procedurale kompetente. mosprputhja e vendimit me kontratn
pr arbitrazhin, anulimi i vendimit t arbitrazhit n baz t ligjit t shtetit
n territorin e t cilit sht nxjerr ai si dhe gabime tjera t ksaj natyre.
Me autonomin e rregullave procedurale merret edhe Konventa
Evropiane e vitit 1961, ku thuhet se arbitrat mund t konfirmojn vet
rregullat e procedurs.82 Pra kjo nnkupton se nse palt nuk jan
prcaktuar pr rregullat procedurale, kt mund ta bjn arbitrat e tyre.
Ligji model i UNCITRAL-it i cili u shrben si model shum
ligjeve nacionale pr arbitrazhin lidhur me autonomin e rregullave
procedurale thot se palt sipas vullnetit t tyre dhe varsisht nga
specifikat e kontestit mund t prcaktohen pr rregullat procedurale t
ndonj arbitrazhi institucional, apo kt prcaktim ua ln arbitrave.
Rregullat procedurale t przgjedhura nga vet palt apo arbitrat e tyre
duhet t sigurojn barazin ndrmjet palve, lirin e palve rreth
prcaktimit t selis s arbitrazhit, lirin e prcaktimit t gjuhs, e cila do
t prdoret n procedur si dhe lirin e angazhimit t ekspertve etj.83
81 Neni V i Konvents s Nju Jorkut. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo,

Beograd, 2000, fq. 455.
82 Neni IV pika 2 dhe neni IV pika 4 (d). Konventa Evropiane. Trajkovi} M.,
83 Nenet 18.19.20.21.22.24 dhe 26 t ligjit-model.t Uncitral-it.Trajkovi} M.,
71
ARBITRAZHI
Rregullat e UNCITRAL arbitrazhit duket t jen m t avancuara

lidhur me
autonomin e rregullave procedurale t aplikuara n punn e
arbitrazhit t tregtis ndrkombtare. Rregullat e Uncitral-arbitrazhit
zakonisht u dedikohen ad-hoc arbitrazheve, por efikasiteti dhe praktici-
teti i tyre i bn t pranuara edhe tek arbitrazhet institucionale t tregtis
ndrkombtare. Aplikimi i rregullave t UNCITRAL arbitrazhit vjen n
shprehje vetm nse palt nuk jan marr vesh ndryshe (si p.sh rreth
selis s arbitrazhit, t drejts kompetente, gjuhs etj.84
N kuadr t burimeve juridike ndrkombtare pr autonomin e
rregullave procedurale bjn fjal edhe rregulloret e disa arbitrazheve
institucionale duke filluar q nga formimi i tribunalit, shqyrtimi i shtjes
e deri te nxjerrja e vendimit final. Edhe n rregulloret e ktyre arbitra-
zheve parashihet se n munges t prcaktimit nga palt rregullat
procedurale mund ti prcaktojn edhe vet arbitrat duke u prcaktuar pr
ndonj t drejt procedurale.85
b) Ligjet nacionale. Pr autonomin e rregullave procedurale
bjn fjal edhe ligjet nacionale pr arbitrazhin si, ligji francez, italian,
zviceran, anglez, rus, gjerman, spanjoll etj. Disa prej ktyre ligjeve bjn
fjal pr lirin e palve dhe arbitrave t tyre rreth prcaktimit t s drejts
procedurale kompetente e disa t tjera parashohin kufizime n kt
shtje duke precizuar se far duhet t siguroj nj e drejt e ktill.
1. 4. NDIKIMI I SELIS S ARBITRAZHIT N PRCAKTIMIN

E T DREJTS PROCEDURALE
N t kaluarn e drejta procedurale e shtetit t selis s arbitrazhit

me automatizm aplikohej pr zgjidhjen e kontestit n fjal. Nj praktik
e ktill aplikohej n shtetet e t drejts anglo-saksone (quid indicion
fonim elegit ius - przgjedhja e forumit sht edhe przgjedhje e s
drejts) kshtu thoshin anglezt. Mirpo, me kalimin e kohs nj rregull e
ktill u braktis dhe dominoi parimi i autonomis s rregullave
procedurale ku n plan t par vihej vullneti i palve si rreth przgjedhjes
s selis po ashtu edhe rreth przgjedhjes s t drejts procedurale. E
drejta e autonomis s palve rreth przgjedhjes s selis dhe t drejts
procedurale mundsonte q arbitrazhi si mekanizm pr zgjidhjen e
kontesteve t ngritet mbi rregullativn nacionale dhe kshtu tu
84 Nenet 15.16.17.33 etj. Rregullat e UNCITRAL-arbitrazhit. Trajkovi} M.,

85 Neni 15 I rregullores s I.C.C. arbitrazhit n Paris. Trajkovi} M., Me|unarodno
72
mundsohet palve q t zgjedhin nj t drejt n mesin e shum t

drejtave pr rregullimin e kontestit t tyre.
Braktisja e parimit t automatizmit dhe aplikimi i autonomis s
palve n przgjedhjen e selis dhe procedurs s arbitrazhit nuk
konsiderohet edhe si hap aq i qlluar sepse prcaktimi i palve pr
aplikimin e nj t drejte procedurale tjetr nga ajo e selis s arbitrazhit
sepse vendimi i axjerr n kso rrethana do t konsiderohet si vendim i
arbitrazhit t huaj edhe pr shtetin e selis s arbitrazhit. Po ashtu edhe
aplikimi i t drejts procedurale tjetr nga ajo e shtetit t selis s
arbitrazhit, shtetin e selis s arbitrazhit e liron nga obligimet t cilat
duhej ti ofronte arbitrazhit si masat e siguris s prkohshme po ashtu
edhe ndihmat tjera. Pra. si po vrehet braktisja e parimit t automatizmit
dhe afirmimi i autonomis s palve pr przgjedhjen e selis dhe t
drejts procedurale tjetr pas vete bart edhe rreziqe, t cilat u cekn m
par. Pr tiu shmangur rreziqeve t prmendura palve u rekomandohet
q me rastin e prcaktimit t s drejts procedurale kompetente t
prcaktohen pr ndonj t drejt q vjen nga burimet ndrkombtare e jo
pr ndonj t drejt t huaj nacionale sepse e drejta e przgjedhur nga
burimet ndrkombtare do t denacionalizonte apo do t deterritoriali-
zonte arbitrazhin e tregtis ndrkombtare.
Rreth. shkputjes nga parimii autorizimit t aplikimit t s drejts
procedurale t shtetit t selis s arbitrazhit kontribuan edhe konventat
ndrkombtare si: Protokolli i Gjenevs (1923), Konventa e Gjenevs
(1927), Konventa e Nju Jorkut (1958) si dhe Konventa Evropiane (1961
por n njfar mnyre duke e ruajtur edhe parimin e automatizmitp.sh. n
Konventn e Nju Jorkut thuhet se refuzimi i njohjes dhe ekzekutimit t
vendimit t arbitrazhit t huaj ndodh nse procedura pran arbitrazhit nuk
sht zhvilluar n prputhje me t drejtn procedurale t shtetit t
selis s arbitrazhit.86
Prkrahsit e teoris pr aplikimin e t drejts procedurale dhe
materiale me
automatizm t shtetit t selis s arbitrazhit thon se nj sistem
juridik si gjykatn po ashtu edhe arbitrazhin mund ti mbaj nn kontroll
vetm prmes selis s tyre.
86 Neni V.1.d i Konvents s Nju Jorkut. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no

73
ARBITRAZHI
1.5. PRKUEIZIMET, KARAKTERISTIKAT DHE PARIMET E

PROCEDURS S ARBITRAZHIT
- Prkufizimet e procedurs s arbitrazhit. Rreth procedurs s

arbitrazhit ekzistojn prkufizime t ndryshme, por formulimi m i plot
duket t jet ky n t cilin thuhet se me procedurn e arbitrazhit kuptojm
` prmbledhje rregullash me t cilat rregullohet sjellja e palve dhe
arbitrave t tyre q nga momenti i parashtrimit t padis e gjer tek nxjerrja
e vendimit prfundimtar pr kontestin e caktuar". Procedura e arbitrazhit
vshtrohet n dy koncepte: konceptin e gjer dhe n konceptin e ngusht.
Sipas konceptit t gjer procedura e arbitrazhit zhvillohet n tri faza e ato
jan: faza e ngritjes s padis, faza e shqyrtimit kryesor t shtjes dhe
faza e nxjerrjes s vendimit prfundimtar pr kontestin. Ndrsa koncepti i
ngusht prmban vetm dy faza dhe at fazn e parashtrimit t padis dhe
fazn e shqyrtimit kryesor t shtjes, e cila prmbledh n vete edhe
vendimin prfundimtar, kurse veprimet tjera si, anulimi, njohja dhe
ekzekutimi i vendimit jan aktivitete shtes dhe i prkasin procedurs
gjyqsore e jo arbitrazhit. Pra, duket qart se koncepti i par sqaron m
mir trsin e veprimtaris s arbitrazhit rreth zgjidhjes s nj kontesti i
cili m von ose do t pranohet ose do t kontestohet.
- Karakteristikat e procedurs s arbitrazhit. Procedura e
arbitrazhit posedon dy karakteristika e ato jan: lidhmria pr shprehjen e
lir t vullnetit t palve dhe arbitrave t tyre dhe efikasiteti dhe
joformaliteti i procedurs. Kto dy karakteristika jan t pranishme tek
procedurat e t gjitha llojeve t arbitrazhit. Karakteristika e par e
procedurs, pra lidhshmria pr shprehjen e lir t vullnetit t palve apo
arbitrave t tyre vjen si rrjedhoj e autonomis dhe karakterit privat t
arbitrazhit, ndrsa karakteristika e dyt e procedurs, joformaliteti dhe
efikasiteti e bjn arbitrazhin specifik duke i dhn prparsi n raport
me gjykatn
- Parimet themelore t procedurs s arbitrazhit. Procedura e
arbitrazhit vepron mbi kto parime si, trajtimi i barabart i palve gjat
zhvillimit t procedurs, mosshqyrtimi i shtjeve t cilat nuk jan
arbitrabile apo jan n kundrshtim me rendin publik t shtetit t selis s
arbitrazhit, ruajtja e fshehtsis s procedurs, e cila mund t publikohet
vetm me plqimin e palve si dhe efikasiteti dhe joformaliteti i
procedurs, t cilat edhe ndikojn n koston e ult t shpenzimeve pr
zgjidhjen e kontestit t caktuar. Ndrsa tubimi i dshmive dhe fakteve
nuk dallon nga procedura e zhvilluar pran gjykats prpos asaj se
74
arbitrat shfrytzojn burimet juridike nacionale dhe ndrkombtare

ndrsa gjyqtart shfrytzojn vetm ato nacionale. Po ashtu tribunali pos
ofrimit t fakteve nga palt ai edhe vet mund ti hulumtoj, hetoj dhe
vlersoj ato. Tribunali i arbitrazhit me lutje mund ti drejtohet gjykats
s huaj pr marrjen n pyetje t dshmitarit i cili posedon shtetsin e asaj
gjykate. Pra kto ishin disa prej parimeve t procedurs t cilat arbitrazhit
i japin vendin e merituar dhe prparsin n raport me gjykatn.
- Shqiptimi i masave t prkohshme t siguris. Njra prej
specifikave t arbitrazhit sht edhe shqiptimi i masave t prkohshme t
siguris nga ky mekanizm. N raste t caktuara dhe sipas nevojs masat i
shqipton tribunali i arbitrazhit n bashkpunim me gjykatn kompetente
dhe i realizon ato. Masat e prkohshme t siguris, arbitrazhi i shqipton
me arsyetimin e mbrojtjes s interesit t palve, ruajtjen e fakteve t cilat
shrbejn pr konstatimin e s vrtets pr shtjen si dhe ruajtjen e
kushteve pr zbatimin e mvonshm t vendimit t arbitrazhit etj.
Si konventat ndrkombtare po ashtu edhe ligjet nacionale pr
arbitrazhin shqiptimin e masave t prkohshme t siguris si te arbitrazhi
po ashtu edhe te gjykata nuk konsiderojn se ato bien n kundrshtim me
kontratn pr arbitrazhin. T njjtin qndrim rreth shqiptimit t masave t
siguris e mbajn edhe rregulloret e arbitrazheve institucionale.
1.6. PROCEDURA E ARBITRAZHIT SIPAS LEGJISLACIONIT

T REPUBLIKS S SHQIPRIS DHE REPUBLIKS S
KOSOVS
1.6.1. PROCEDURA E ARBITRAZHIT SIPAS LEGJISLACIONIT

T REPUBLIKS S SHQIPRIS
Me braktisjen e rendit socialist Republika e Shqipris orientohet

drejt organizimit t rendit shoqror demokratik dhe ekonomis s tregut.
N kt faz transicioni pos transformimit t institucioneve shtetrore u
transformua edhe institucioni i arbitrazhit, prej nj arbitrazhi shtetror si
pjes e administrats n nj arbitrazh autonom dhe sipas standardeve
ndrkombtare. sht me interes t dim mnyrn e organizimit t
arbitrazhit n rrethanat e demokracis shqiptare. Legjislatura e
Republiks s Shqipris ligjin e fundit pr arbitrazhin nr. 8812 e nxori
m 17.05.2001. N kt ligj pos tjerash trajtohet edhe procedura pr
arbitrazhin ku thuhet se n procedurn e arbitrazhit pr t zgjidhur
kontestin e tyre mund t paraqiten si pal t gjith ata persona, t cilt
vendbanimin e tyre e kan n Republikn e Shqipris si dhe procedura t
75
ARBITRAZHI
zhvillohet brenda territorit t shtetit shqiptar.87 Sipas ksaj dispozite del

se ligji n fjal shrben pr organizimin e arbitrazhit t brendshm, kurse
neni 439 i po ktij ligji parasheh se arbitrazhi ndrkombtar do t
rregullohet me ligj t veant n nj t ardhme t afrt. N ligjin e
Shqipris rreth procedurs s arbitrazhit flitet n kapitullin e tret, m
saktsisht prej nenit 415 e gjer tek neni 427. N kt ligj parashihet se
procedura e arbitrazhit fillon q nga momenti i konstituimit t tribunalit.
Przgjedhjen e procedurs kompetente e bjn vet palt e n munges t
tyre ather przgjedhja u mbetet arbitrave. N nenin 417 t ktij ligji
thuhet se tribunali i arbitrazhit mund t vendos edhe pr kompetencn e
tij si dhe pr vlefshmrin e kontrats pr arbitrazhin.
Gjykata e arbitrazhit palve n procedur u siguron prezantimin e
provave dhe fakteve t nevojshme, t cilat ndihmojn n zgjidhjen
objektive t kontestit. Po ashtu, gjykata e arbitrazhit sipas ligjit shqiptar
mund t angazhohet edhe vet n tubimin e provave dhe fakteve si dhe
pr tubimin e tyre mund ti drejtohet edhe gjykats kompetente. N nenin
422 t ktij ligji thuhet se procedura pran arbitrazhit mund t zhvillohet
edhe n munges t ndonjrs prej palve n kontest. Procedura
prfundon pas mbledhjes s fakteve dhe provave, mbylljes s hetimit dhe
mbajtjes s seancs s fundit ku edhe nxirret vendimi prfundimtar pr
kontestin (neni 427) dhe krejt n fund n nenin 427 t ktij ligji thuhet se
ligj i zbatueshm pr gjykatn e arbitrazhit n Shqipri sht ai i
legjislaturs shqiptare.
1.6.2. PROCEDURA E ARBITRAZHIT SIPAS LIGJIT T

REPUBLIKS S KOSOVS
Kosova me statusin e Krahins Autonome ne kuadr t

ish-Jugosllavis s athershme deri n vitin 1974 nuk gzonte t drejtn e
themelimit dhe zhvillimit t arbitrazhit, sepse kjo e drejt ishte e
rezervuar vetm pr republikat dhe federatn e athershme jugosllave.
Me shprbrjen e ish-Jugosllavis t gjitha republikat u shndrruan n
shtete t pavarura dhe sovrane. Kosovs, pr tu pavarsuar nga Serbia,
pas nj lufte t prgjakshme iu desh q t futet nn protektoratin
ndrkombtar. Gjat periudhs s protektoratit n Kosov u inaugurua
nj qeverisje e prkohshme e prbr nga tri pushtete, pushteti legjislativ,
ekzekutiv dhe ai gjyqsor. Bashk me konsolidimin e institucioneve filloi
87 Neni 400 i ligjit pr arbitrazhin nr. 8812 i dats 17.05.2001. Kodi i Procedurs
Civile i Republiks s Shqipris. Botimi i Qendrs s Publikimeve Zyrtare.
Tiran, Qershor, 2010.
76
edhe organizimi i jets ekonomike, por jo m n baz t ekonomis s

planifikuar por n baza t nj ekonomie t lir apo ekonomis s tregut.
Prkrah zhvillimit t nj ekonomie t till shfaqen edhe probleme, t cilat
krkojn zgjidhje urgjente. Pr zgjidhjen urgjente t ktyre problemeve
Kuvendi i Qeverisjes s Prkohshme t Kosovs e pa t nevojshme pr t
nxjerr ligjin pr arbitrazhin, i cili konsiderohet ligji i par i ksaj nat.re
pas shprbrjes s ish-Jugosllavis. Duke u mbshtetur n kornizn e
athershme kushtetuese (kreu 5.1. dhe 9.1.26.a ) si dhe n rregulloren e
UNMIK-ut nr. 2001 9 me datn 09.05.2001 Kuvendi i Kosovs nxori
ligjin pr arbitrazhin nr. 02/I /75. N kt ligj pos tjerash bhet fjal edhe
pr procedurn e arbitrazhit dhe at prej nenit 16 e deri tek neni 28 t
kreut t V. Sipas dispozitave t ktij ligji procedurn e zgjedhin vet palt
e n munges t przgjedhjes s palve procedurn e przgjedh tribunali.
Dispozitat e ktij ligji parashohin trajtimin e barabart t palve duke ua
mundsuar lirshm prezantimin e krkesave t tyre rreth kontestit n
fjal. Vendin apo selin e arbitrazhit sipas dispozitave t ktij ligji e
przgjedhin vet palt e n munges t marrveshjes s tyre e cakton
tribunali i arbitrazhit. Nse palt nuk jan marr vesh rreth gjuhs e cila
do t prdoret gjat procedurs, ather kt e cakton vet tribunali. Po
ashtu dispozitat e ktij ligji rregullojn edhe shtjen e afateve nse pr
kt palt nuk jan marr vesh. Ligji u mundson palve n kontest q
padin, kundrpadin apo prgjigjen n padi ta ndryshojn apo plot-
sojn at prve nse tribunali konstaton se ai ndryshim dhe plotsim nuk
sht i lejuar.
Sipas dispozitave t ktij ligji palt duhet t jen mir t
informuara rreth ecuris s procedurs pran arbitrazhit po ashtu dispo-
zitat e ktij ligji pr arbitrazhin mundsojn q palt t vendosin se
seancat t jen t hapura apo t mbyllura pr publikun. Nga kjo kuptohet
se pikrisht jan palt ato t cilat n duart e tyre kan przgjedhjen e
procedurs s arbitrazhit.
Tribunali i arbitrazhit gjat shqyrtimit t shtjes mban proces-
verbal dhe siguron prkthimin e dokumenteve t nevojshme. Me prfun-
dimin e prezantimit t provave dhe fakteve, dgjimin e palve si dhe
veprimet tjera, tribunali e mbyll seancn dgjimore. Seanca e mbyllur
rihapet vetm n raste t jashtzakonshme dhe me krkesn e ndonjrs
prej palve. Provat sipas ktij ligji pr arbitrazhin i prezantojn vet palt
ndrsa tribunali i verifikon dhe i vlerson ato. Tribunali mund t
angazhohet edhe vet n mbledhjen e provave apo t krkoj prova shtes
nga palt. Dispozitat e ktij ligji parashohin edhe dgjimin dshmitarve
t cilt dshmit e tyre mund t i ofrojn me goj ose me shkrim.
77
ARBITRAZHI
Tribunali pr shtjen n shqyrtim mund t caktoj edhe ekspert

e nse ndonjra prej palve nuk pajtohet me mendimin e atij eksperti, ajo
mund ta angazhoj ekspertin e saj. Sipas rregullave t procedurs s ktij
ligji nse paditsi nuk e ngrit padin n afatin e caktuar pa ndonj arsye,
procedura mbyllet. Nse i padituri brenda afatit t parapar nuk e
kundrshton padin e parashtruar nga paditsi, procedura vazhdon.
Procedura e arbitrazhit fillon me paraqitjen e krkespadis nga pala e
caktuar. Kto ishin disa prej karakteristikave t procedurs sipas ligjit pr
arbitrazhin t Republiks s Kosovs, ka vrehet qart se jan mjaft t
prafrta me procedurat e ligjeve pr arbitrazhin t shteteve tjera.
II. VENDIMET E ARBITRAZHIT

2.1. NOCIONI DHE PRKUFIZIMI I VENDINEVE T
ARBITRAZHIT
Pr t formuluar nj prkufizim prmbajtsor dhe unik rreth

nocionit t vendimit t arbitrazhit sht shtje bukur e vshtir. sepse
shumica e burimeve juridike si e atyre nacionale po ashtu edhe e atyre
ndrkombtare pr arbitrazhin disi jan t prmbajtura n kualifikimin
dhe definimin e rezultateve t kshillimit t arbitrave ku do t
prfshiheshin t gjitha shtjet apo ato m t rndsishmet n nj vendim
t nxjerr nga tribunali i arbitrazhit. Megjithat me nxjerrjen e vendimit
kuptohet prfundimi i procedurs si dhe shpallja e rezultatit prfundimtar
t puns s tribunalit apo arbitrit t vetm pr lndn e shqyrtuar. Mendoj
se n njfar mnyre do t ishte nocioni m i prafrt rreth prkufizimit t
vendimit t arbitrazhit.
Si u cek m par se sht e pamundur q t gjitha shtjet apo ato
m t rndsishmet t prfshihen me nj vendim t vetm, ather pr ta
prmbushur kt detyr arbitrazhi detyrohet q pos vendimit prfundim-
tar t nxjerr edhe vendime tjera. N vijim do t bhet fjal pr llojet,
formn dhe prmbajtjen pastaj efektet, procedurn dhe afatet e nxjerrjes
s vendimeve, si t arbitrazhit t brendshm po ashtu edhe t atij ndrko-
mbtar.
2.2. LLOJET E VENDIMEV E T ARBITRAZHIT
Fillimisht vendimet e arbitrazhit ndahen n dy grupe. N grupin e

par bjn pjes t gjitha ato vendime. t cilat kan t bjn me drejtimin
78
e rrjedhave t procedurs, ndrsa grupit t dyt i prket vendimi

prfundimtar. i cili ka t bj me zgjidhjen e kontestit n fjal.
2.3. VENDIMET E ARBITRAZHIT T NXJERRA GJAT

ZHVILLIMIT T PROCEDURS
Pr mbarvajtjen e procedurs gjat shqyrtimit t shtjes si dhe

pr ta nxjerr nj vendim prfundimtar sa m objektiv. Arbitrazhi gjat
zhvillimit t procedurs e sipas nevojs mund t nxjerr vendime t
ndryshme si: a) vendime preliminare dhe mesovendime, b) vendime t
pjesshme, c) vendime n rast t mungess s ndonjrs nga palt dhe )
vendime n baz t barazimit t palve.
a) Vendimet preliminare dhe mesovendimet. Vendim prelimi-
nar (internim or preliminari avard) quhet ai vendim, t cilin arbitrat e
nxjerrin para apo gjat zhvillimit t procedurs. Vendimi preliminar me
t cilin zgjidhet nj pjes e kontestit ndihmon dhe lehtson punn n
nxjerrjen e vendimit prfundimtar.
Mesovendimet (interlokutari avard) jan aso lloj vendimesh, t
cilat tribunali i arbitrazhit i nxjerr sipas modelit t mesovendimeve
gjyqsore dhe shrbejn pr t konstatuar bazueshmrin e krkespadis
e jo lartsin e saj. Pala t cils i shqiptohet mesovendimi mund t kuptoj
se pozita e saj n procedur sht tejet e dobt dhe se rrugdalja e saj nga
kjo situat sht gjetja e nj kompromisi me paln tjetr. Mesovendimet
zakonisht i nxjerr arbitrazhi dyshkallsh.
Rregullat e Uncitral arbitrazhit vendimet preliminare dhe
mesovendimet i barazojn mes tyre.88 Mesovendimi palve u shrben si
udhrrfyes pr sjelljet e tyre t mtejme n raport me kontestin si dhe u
qartson atyre se cili do t jet vendimi prfundimtar.
b) Vendimet e pjesshme. Vendim i pjesshm (sentence partiale
apo avard partial) quhet ai me t cilin zgjidhet ndonjra prej pjesve t
kontestit t shtruar pr zgjidhje. Vendimi i pjesshm i paraprin nxjerrjes
s vendimit prfundimtar edhe pse konsiderohet si vendim i veant.
Nxjerrja e vendimit t pjesshm sht n kompetencn dhe vlersimin e
arbitrave.
Disa t drejta nacionale si ajo zvicerane n mnyr decidive
autorizon arbitrat pr nxjerrjen e vendimit t pjesshm nse palt nuk
88 Neni 32 i rregullave t UNCITRAL arbitrazhit. Trajkovi} M., Me|unarodno

79
ARBITRAZHI
jan marr vesh ndryshe.89 Ngjashm me ligjin zviceran veprojn edhe

ligji holandez dhe ai anglez pr arbitrazhin. Ndrsa ligji francez fare nuk
bn fjal pr vendimin e pjesshm t arbitrazhit.
N ann tjetr praktika dshmon se vendimi i pjesshm nuk mund
t nxirret te do kontest, por vetm te ato konteste t cilat jan juridikisht
t ndashme" pra ato t cilat konsiderohen si trsi ne vete dhe jan t
prshtatshme pr tu zgjidhur me vendime t ktilla. Vendimet e
pjesshme zakonisht nxirren para vendimit prfundimtar.90
c) Vendimi i nxjerr me rastin e mungess s ndonjrs prej
palve n procedur (sentence par de foult ose de foult avard). Mungesa
e ndonjrs nga palt gjat zhvillimit t procedurs nuk e pengon
tribunalin e arbitrazhit pr t nxjerr vendimin. Pr nxjerrjen e nj
vendimi t ktill tribunali motivohet nga arsyeja q pals tjetr t mos i
pengohet e drejta e realizimit t interesave t saj. Rregullat e arbitrazhit
nuk jan deklaruar rreth shtjes s mungess s ndonjrs nga palt n
procedur por sipas praktiks s arbitrazhit mospjesmarrja n procedur
dhe mosprgjigjja n padi brenda afatit t parapar konsiderohen si
mosrespektim pr shqyrtimin e lnds.91
) Vendimet e nxjerra n baz t barazimit t palve. Tribunali
i arbitrazhit mund t nxjerr edhe vendimin duke u bazuar n barazimin
apo marrveshjen e palve (sentence daccor apo sentenc avard). Ky lloj
vendimi nxirret ather kur palt gjat zhvillimit t procedurs arrijn
marrveshjen pr tu barazuar para se tribunali t nxjerr vendimin
prfundimtar pr kontestin. Vendimi i nxjerr n baz t barazimit t
palve mund t formsohet nga tribunali n vendim prfundimtar me t
gjitha karakteristikat e tij, por ky lloj vendimi dallon nga vendimi
prfundimtar i tribunalit se n dispozitivin e tij shnohet marrveshja e
palve pr barazim e jo dispozitat e t drejts materiale kompetente n
baz t s cilave do t ishte zgjidhur ai kontest. Palt n kontest
marrveshjen pr barazim mund ta arrijn edhe jasht procedurs s
arbitrazhit por nj marrveshje e ktill nuk posedon karakteristikat e
89 Neni 188 i Ligjit zviceran pr arbitrazhin. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no

90 Sipas Glosnerit n praktlikn e arbitrazhit gjerman vendimi i pjesshm mund t
jet i ekzekutueshm njsoj si edhe vendimi prfundimtar. Glosner, Feaeral
Republic of Germany LCCA, Internationale Handbeoc on Commercial
Arbitration, e cituar te A. Redfern fq. 380. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
91 Kshtu thuhet n nenin 21.1 t rregullores s UNCITRAL arbitrazhit, n nenin
23. t rregullores s institutit t arbitrazhit pran Ods Tregtare n Stokhollm dhe
n nenin 21.1 t rregullores s ICC arbitrazhit n Paris. Trajkovi} M.,
80
vendimit prfundimtar t arbitrazhit. Vendimi i nxjerr n baz t

barazimit dhe i formsuar nga tribunali gzon t drejtn e njohjes dhe
ekzekutimit njsoj si edhe vendimet tjera prfundimtare t arbitrazhit. Ky
lloj vendimi duhet t jet patjetr i nnshkruar si nga vet palt po ashtu
edhe nga t gjith arbitrat e atij tribunali, sepse n t kundrtn do t
konsiderohet si marrveshje privato-juridike.
Vendimi i nxjerr n baz t barazimit t palve konsiderohet m
racional dhe m pak i kushtueshm, prandaj pos ligjeve nacionale at e
favaorizojn edhe rregulloret e arbitrazheve institucionale t tregtis
ndrkombtare. Kshtu ligji model i Uncitral-it dhe rregullat e Uncitral
arbitrazhit gjithnj stimulojn marrveshjen e palve pr barazim gjat
procedurs s arbitrazhit.92 ndrsa Konventa e Nju Jorkut edhe pse m
hert nuk e njihte kt lloj vendimi kohve t fundit at e trajton njsoj si
edhe vendimet tjera t arbitrazhit t huaj nse ai sht i formsuar nga
tribunali i arbitrazhit. Tribunali e refuzon legalizimin e vendimit t
nxjerr n baz t barazimit t palve nse konstaton se me at vendim
sht arritur ndonj efekt i kundrligjshm.93
2.4. VENDIMI PRFUNDIMTAR I ARBITRAZHIT
Grupit t dyt t vendimeve i prket vendimi prfundimtar i

arbitrazhit. Me termin vendim prfundimtar (sentence definive apo final
avard) kuptojm se fjala sht pr vendimin e nxjerr nga arbitrat si
rezultat i dal nga shqyrtimi i lnds n kontest. Sipas fjalorit procedu-
ralo-juridik me vendimin prfundimtar vendoset si pr bazueshmrin po
ashtu edhe pr lartsin e krkespadis. Vendimi prfundimtar i
arbitrazhit duhet tu jap zgjidhje t gjitha shtjeve kontestuese, t cilat
burojn nga ajo marrdhnie kontraktuese ndrmjet palve sepse pr kt
qllim edhe ishte konstituar tribunali i arbitrazhit. Me nxjerrjen e
vendimit prfundimtar n parim prfundon si ekzistimi i mtejm i
kontestit po ashtu edhe misioni i arbitrave, kshtu parashihet edhe n
ligjin model t UNCITRALIT ku thuhet se; me nxjerrjen e vendimit
prfundimtar prfundon edhe procedura e arbitrazhit.94 Pra vendim
92 Neni 30 i Ligjit model t UNCITRAL-it dhe neni 34.1 i rregullave t

UNCITRAL-arbitrazhit Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd,
2000, fq. 494.
93 Shih. Graig and others. Anotakd Gui de to the 1998. ICC Arbitration on Rules eith
Commentari, Ocean Publication, fq. 149. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
94 Neni 32.1 i ligjit model t UNCITRAL-it. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
81
ARBITRAZHI
prfundimtar quhet akti i cili deklarohet pr t gjitha shtjet kontestuese

dhe merret qndrimin pr thelbin e kontestit n fjal. Ky ndoshta do t
ishte prkufizimi m i prafrt si pr vendimin prfundimtar t arbitrazhit
nacional po ashtu edhe t atij ndrkombtar. Karakteristik kryesore e
vendimit sht obligimi i palve q ta respektojn at, ndrsa termi
prfundimtar nnkupton mohimin e dyshkallshmris dhe pamund-
sin e ushtrimit t ankess kundr atij vendimi. Prandaj me termin
prfundimtar nnkuptohet edhe gatishmria e palve pr ta pranuar dhe
zbatuar at vendim n prpikmri.95
Vendimet e arbitrazhit njsoj sikurse edhe aktgjykimet e gjyka-
tave mund t jen vendime (kondemnatore) q urdhrojn plotsimin e
krkess s paditsit apo kundrshtimin e tij dhe vendime deklarative apo
transformuese, varsisht nga ajo se konstatojn ekzistimin e ndonj
marrdhnieje juridike apo imponojn ndryshime n at marrdhnie
juridike ekzistuese ndrmjet palve.
2.5. FORMA DHE PRMBAJTJA E VENDISIIT T

ARBITRAZHIT
2.5.1. FORMA E VENDIMIT T ARBITRAZHIT
Vendimi i arbitrazhit si akt prfundimtar pos tjerash duhet t

posedoj edhe formn e tij. N rast t mungess s forms vendimi n
fjal nuk do t mund t prodhonte efekte juridike si dhe nuk do t mund t
ekzekutohej dhunshm n rast nevoje. Po ashtu mungesa e forms
vendimin do ta onte drejt anulimit n territorin e shtetit ku sht nxjerr
si dhe do t mund ti refuzohej njohja dhe ekzekutimi n shtetin tjetr.
Kufijt brenda t cilve prcaktohet forma e vendimit jan:
kontrata pr arbitrazhin dhe e drejta procedurale kompetente e przgje-
dhur nga vet palt apo arbitrat e tyre. Formn duhet ta posedoj si vendi-
mi i arbitrazhit t brendshm po ashtu edhe ai i arbitrazhit ndrkombtar.
Sipas rregullave t UNCITRAL arbitrazhit vendimi duhet t jet i
shkruar, i arsyetuar, i nnshkruar nga t gjith arbitrat si dhe duhet t
prmbaj datn dhe vendin e nxjerrjes s tij.96 Rregulla t ngjashme rreth
95 S. Trivo. A Gold{tajn, vepra e cituar fq. 328, formulim m tipik t vendimit

prfundimtar e gjejm n rregulloren e ICC Arbitrazhit n Paris, ku n nenin 6
thuhet se palt obligohen q pa zvarritje do ta zbatojn at vendim si dhe
konsiderohet se ato jan trhequr nga e drejta e fardo forme t ushtrimit t
ankess. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 488;
96 Neni 32 i rregullave t UNCITRAL-arbitrazhit. Trajkovi} M., Me|unarodno
82
forms s vendimit me ato t UNCITRAL arbitrazhit permban edhe

rregullorja e qendrs s arbitrazhit pr zgjidhjen e kontesteve investimore
ndrmjet shtetit dhe shtetasit t shtetit tjetr (neni 17) e nxjerr n
Uashington. Forma e vendimit t arbitrazhit mund t rregullohet sipas
sistemit juridik kontinental dhe sistemit juridik anglo-sakson. Sipas
sistemit juridik kontinental elementet e forms s vendimit konsiderohen
t domosdoshme si pr vendimin nacional po ashtu edhe pr vendimin e
arbitrazhit. Ndrsa sistemi juridik anglo-sakson forms s vendimit i
kushton pak rndsi. Ekzistojn t dhna se e drejta angleze pr arbitra-
zhin pos forms s shkruar ka aplikuar edhe formn gojore (verbale) t
vendimit por me kushtin q palve ky lloj vendimi tu komunikohet
menjher.97 Me kalimin e kohs dallimi rreth forms s vendimit ndr-
mjet sistemit juridik kontinental dhe atij anglo-sakson gati sht eliminu-
ar n favor t sistemit juridik kontinental.
2.5.2. PRMIBAJTJA E VENDIMIT
Pr t qen i plotfuqishmprve forms vendimi i arbitrazhit

duhet t posedoj edhe prmbajtjen e tij. Si forma poashtu edhe prm-
bajtja e vendimit jan t varura drejtprdrejt nga kontrata pr arbitrazhin
si dhe nga e drejta procedurale kompetente e przgjedhur nga vet palt.
Elementet kryesore q duhet ti prmbaj vendimi jan: dispozitivi dhe
arsyetimi.
a) Dispozitivi apo masa e shqiptuar - konsiderohet pjesa m e
rndsishme e vendimeve n prgjithsi, kjo vlen edhe pr vendimin e
arbitrazhit. Dispozitivi i vendimit t arbitrazhit n vete prmban thelbin e
qndrimit t arbitrave rreth shtjes s zgjidhur. N dispozitivin e vendi-
mit prcaktohen obligimet e palve si dhe prmbushja e tyre n mnyr
vullnetare nse palt nuk dshirojn t prballen me ekzekutitn t
dhunshm. Dispozitivi i vendimit duhet t jet i sakt, i qart dhe t mos
lejoj hapsir pr interpretim sipas dshirs dhe interesit t palve.
Dispozitivi i vendimit nuk guxon t jet i kundrligjshm apo palve tu
urdhroj dika q sht n kundrshtim me normat imperative t rendit
publik, nacional apo ndrkombtar.
b) Arsyetimi i vendimit (motivation reasoning) sht elementi
tjetr t cilin duhet ta posedoj vendimi i arbitrazhit. Prmes arsyetimit
arbitrat sqarojn dhe argumentojn qndrimin e tyre me rastin e nxjerrjes
s dispozitivit t vendimit n fjal.
97 A. Redfern, M. Hunter, vepra e cituar fq. 386. Trajkovi} M., Me|unarodno
83
ARBITRAZHI
Arsyetimi i vendimit duhet t prmbaj krkesat e palve,

kronologjin e kontestit, prezantimin e fakteve t parashtruara si nga
palt po ashtu edhe nga dshmitart dhe ekspertt si dhe prshkrimin e
rregullave dhe shkaqeve n baz t t cilave sht nxjerr dispozitivi i atij
vendimi. Pr sa i prket prpilimit t arsyetimit t vendimit nuk ekziston
ndonj standard t cilit duhet prmbajtur. M thelbsorja sht se
arsyetimi duhet t qartsoj dispozitivin e vendimit dhe palve tu
prezantoj argumentet pr qndrimin e marr t arbitrave. Arsyetimi
mund t jet binds, m pak binds dhe fare jobinds. Arsyetimin e
vendimit disa ligje nacionale pr arbitrazhin si ai francez fare nuk e
trajtojn si pjes t vendimit. Ndrsa disa ligje tjera. si ai zviceran dhe rus
u krkojn arbitrave q t arsyetojn vendimin e nxjerr.98
Po ashtu edhe ligji model i Uncitralit si burim juridik
ndrkombtar, i cili u shrben si model shum ligjeve nacionale pr
arbitrazhin parasheh se vendimi i arbitrazhit duhet t jet i arsyetuar
prve nse palt jan marr vesh ndryshe.99 Kohve t fundit dominon
qndrimi se vendimi duhet t jet i arsyetuar.
2.6. EFEKTET JURIDIKE T VENDIMIT T ARBITRAZHIT
Vendimi i arbitrazhit q nga momenti i nxjerrjes shkputet nga

arbitrazhi dhe fillon rrugtimin e tij te pavarur. Vendimi i nxjerr
menjher fillon ti prodhoj efektet e tij juridike si ndaj palve t cilat e
prmbylln kontestin po ashtu edhe ndaj arbitrave, t cilt prfunduan
misionin e tyre por gjithashtu edhe ndaj organeve, t cilave u krkohet
njohja dhe ekzekutimi i tij. Secila prej ktyre efekteve gjen vendin e vet
n t drejtn e arbitrazhit. N vijim do te bhet fjal rreth efekteve t
vendimit si ai res iudicata - shtje e gjykuar po ashtu edhe efekti tjetr
inter partes - veprimi ndrmjet palve pjesmarrsve n kontest.
a) Res iudicata apo shtja esht efekti i par dhe shum i
rndsishm
i vendimit pas shkputjes s tij nga arbitrazhi. Q nga momenti i nxjerrjes
vendimi fiton plotfugishmrin juridie dhe se kontesti i shtruar pr
zgjidhje tanim sht prmbyllur. Sipas efektit res iudicata lnda e cila
ishte n shqyrtim pr t ciln tanim u nxor nj vendim prfundimtar n
arbitrazhi nuk mund t jet objekt shqyrtimi pr arbitrazhin tjetr apo
98 Neni 189 i ligjit zviceran t drejts private ndrkombtare i viti 1987 dhe neni 31 i
lgijit rus pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare i vitit 1996. Trajkovi} M.,
99 Neni 31 i ligjit model te UMNCITRAL-it Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
84
gjykatn kompetente (ne bin is idem res iudicata). E n ann tjetr

shtrohet pyetja se si do te trajtohet vendimi i arbitrazhit i cili sht anuluar
nga gjykata kompetente pr shkaqe t arsyeshme, si res iudicata apo jo.100
Sipas ksaj q u tha nse vendimi i arbitrazhit sht anuluar nga gjykata
kompetente ather ai nuk prodhon efekte juridike dhe se kontesti n fjal
nuk konsiderohet si shtje e gjykuar dhe si i till mund t parashtrohet
pr zgjidhje pran nj arbitrazhi tjetr apo gjykats kompetente.
b) Efekti inter partes apo i veprimit ndrmjet palve n kontest.
Efekti i dyt i vendimit t arbitrazhit ka t bj me obligimin e palve pr
ta prmbushur at. Palt pr ta prmbushur vendimin e arbitrazhit jan
pajtuar q n momentin e lidhjes s kontrats pr arbitrazhin, kurse me
zgjidhjen e kontestit obligimi i till merr formn e materializuar dhe
vetm duhet zbatuar at. Praktika dshmon se shumica e vendimeve t
arbitrazhit realizohen vullnetarisht por ka raste kur duhet t realizohen
dhunshm.
Vendimi i arbitrazhit parimisht vepron vetm ndrmjet palve
kontraktuese (inter partes) e jo edhe ndaj personave t tret. Ky parim
buron nga kontrata pr arbitrazhin, sepse t gjitha pasojat e asaj
marrdhnieje juridike i bartin vetm palt nnshkruese t kontrats e jo
edhe personat e tret si ndodh me aktgjykimet e gjykats. Megjithat
mund t ndodh q vendimi i arbitrazhit t shtrij efektin e tij edhe te
personi i tret psh. te pala nnkontraktuese. Kritikt e efekteve t vendi-
mit t arbitrazhit thon se efekti i vendimit nuk bn t godas personin e
tret sepse ai nuk e ka kontraktuar dhe as q i ka dhn kompetenc
arbitrazhit pr ta nxjerr at vendim.
2.7. PROCEDUR4 DHE AFATET E NXJERRJES S

VENDIMIT
Edhe pse arbitrat posedojn autorizimin dhe lirin e plot nga

palt pr t vepruar ata prapseprap duhet tu prmbahen disa rregullave
procedurale si dhe respektimit t afatit brenda t cilit duhet nxjerr
100 Shembull pr kt shtje shrben rasti Piramids, ku paditsi inicion zgjidhjen e

kontestit pran qendrs s arbitrazhit ndrkombtare pr konteste investimore n
Uashington, meq paraprakisht para gjykats kompetente franceze ishte anuluar
vendimi i nxjerr nga ICC arbitrazhi n Paris, pr shkak t pavlefshmris s
kontrats pr arbitrazhin. Duke pasur parasysh se vendimi i ICC arbitrazhit nuk u
konsiderua si res iudicata, kontesti me baz dhe pal t njjta ishte e mundur t
zgjidhej pran arbitrazhit t lartprmendur. The Arab Republic of Egipt US.
Sauofherm Pacifec Properites et al cour deapeale de Paris, July 12. 1984. A.
Redeform Juridiction denied the piramind cold, ses 1986, Journal 1986, of Busines
Law. p. 15. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 503.
85
ARBITRAZHI
vendimin prfundimtar. N vazhdim do t bhet fjal rreth procedurs s

nxjerrjes s vendimit dhe afatit brenda t cilit duhet nxjerr ai.
2.7.1. PREOCEDURAT PR NXJERRJEN E VENDIMIT T

ARBITRAZHIT
Procedura pr nxjerrjen e vendimit prfundimtar zhvillohet n dy

faza dhe at faza e kshillimit dhe faza e votimit.
a) faza e kshillimit - kjo faz i paraprin nxjerrjes s vendimit dhe
sht e rezervuar vetm pr arbitrat por pa pranin e palve. T gjith
arbitrat pjes e atij tribunali jan te obliguar t marrin pjese n kshillim
dhe t japin kontributin e tyre pr zgjidhjen e shtjes. Debati i cili
zhvillohet gjat kshillimit nuk guxon t publikohet, sepse kshtu e do
parimi i ruajtjes s fshehtsis s procedurs s arbitrazhit.
b) faza e votimit - pas prfundimit t fazs s kshillimit arbitrat
prmes vots s tyre t lir deklarohen pr formn dhe prmbajtjen e
vendimit. Vendimi zakonisht merret me shumic votash. Forma e
nxjerrjes s vendimit t arbitrazhit me shumic votash rregullohet si me
dispozitat e ligjeve nacionale po ashtu edhe me dispozitat e burimeve
juridike ndrkombtare pr arbitrazhin.
Ndr ligjet nacionale pr arbitrazhin t cilat njohin nxjerrjen e
vendimit me shumic votash jan e drejta franceze, eke, egjiptiane,
kineze, ruse etj. N procedurn e votimit krkohet pjesmarrja e t gjith
arbitrave t tribunalit. Vendimi duhet t merret pa asnj vot kundr,101
kshtu parashohin dispozitat e ligjit pr arbitrazhin si ai brazilian, peruan
etj. Nse nuk arrihet shumica e nevojshme e votave pr nxjerrjen e
vendimit, ather palt i drejtohen gjykats kompetente pr ta shfuqi-
zuar kontratn pr arbitrazhin.102 Pr t mos komplikuar situatn rreth
nxjerrjes s vendimit me shumic votash, tribunali zakonisht prbhet
prej numrit tek t arbitrave si: 3,5 etj.
Nse ndonjri prej arbitrave trhiqet nga misioni i tij gjat
zhvillimit t procedurs para kshillimit dhe votimit ai zvendsohet me
nj arbitr tjetr. E nse trhiqet n fazn e kshillimit dhe votimit ai nuk
mund t zvendsohet por punn e vazhdojn arbitrat e mbetur n tribu-
nal por me prbrje t mangt (truncate tribunale).
101 Shif Bemar Divi Labitrage internationale cit. i prgjithshm fq. 133. Trajkovi}
M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 217.
102 Neni 475 i ligjit t procedurs kontestimore jugosllave si dhe nenit 473. i
rregullores s arbitrazhit t tregtis s jashtme. Trajkovi} M., Me|unarodno
86
Si e kemi theksuar m park edhe burimet ndrkombtare me

dispozitat e tyre bjn fjal rreth nxjerrjes s vendimit me shumic votash
si ligji model i Uncitral-it,103 i cili u shrben si model ligjeve nacionale
pr arbitrazhin. Gjat zhvillimit t procedurs s kshillimit dhe votimit
mund t ndodh q ndonjri prej arbitrave t ndaj mendimin nga t tjert
andaj t shohim n vijim se si trajtohet kjo shtje.
c) mendimi ndryshe lopinione ex prime e se pare ment.
Rregulla se vendimin e arbitrazhit duhet ta nnshkruajn t gjith
arbitrat nganjher bn prjashtim kur ndonjri prej tyre refuzon ta
nnshkruaj at. Me mendimin ndryshe nnkuptojm kur ndonjri prej
arbitrave mban qndrim ndryshe nga arbitrat tjer rreth dispozitivit t
vendimit n trsi apo ndonj pjese t tij. Mendimin ndryshe arbitri mund
ta shpreh n mnyr t ashpr apo m t bute. Forma e ashpr e ndarjes
s mendimit ndryshe konsiderohet ather kur arbitri nuk pajtohet me
vendimin n trsi dhe nuk e nnshkruan at. Ndrsa forma m e but e
mendimit ndryshe konsiderohet ather kur arbitri n parim pajtohet me
vendimin e nxjerre por vetm shpreh paknaqsin e tij verbalisht
(gojarisht) ndrsa ne fund e nnshkruan at. Pra mendimin ndryshe arbitri
mund ta shpreh me goj dhe me shkrim. Disa autor mendojn se
mendimi ndryshe nuk bn t shnohet n arsvetimin e vendimit sepse do
t cenohej fshehtsia e procedurs s arbitrazhit. Mendimi ndryshe i
arbitrit konsiderohet si akt i tolerueshm dhe normal. Disa ligje nacionale
mendimin ndryshe t arbitrit e krkojn e disa tjera nuk e tolerojn at.
Ndrsa disa ligje tjera nacionale as nuk e krkojn e as nuk e ndalojn
shfaqjen e tij, por e ln n ndrgjegjen e arbitrave.104 Ekzistojn ligje
nacionale, t cilat fare nuk e trajtojn kt shtje.
Lidhur me mendim-ndryshe shtrohet pyetja se cili sht ndikimi i
ktij akti n fatin e mtejm t atij vendimi dhe se a duhet njoftuar palt
rreth mendimit ndryshe t ndonjrit prej arbitrave. N pyetjen e par
prgjigjja do t ishte se mendimi ndryshe do t ndikonte pozitivisht nse
prmban ndonj element konstruktiv pr at vendim e n t kundrtn do
t shrbej si baz e fort pr anulimin e tij nga organi kompetent si dhe
ndonjrs prej palve do ti shrbej si shkas pr t mos e respektuar at
vendim nse sht e informuar rreth mendimit ndryshe. N doktrin
dominon mendimi se arbitri mund t mendoj ndryshe dhe t mos e nn-
103 Neni 3 i 1igjit model t UNCITRAL-it. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no

104 Neni 458 bis13. Iurdhress kontestimore si dhe neni 54 i ligjit kinez pr
arbitrazhin. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 524.
87
ARBITRAZHI
shkruaj vendimin e nxjerr por mendimi i tij ndryshe si dhe mosnnsh-

krimi i vendimit nuk mund t jen penges pr nxjerrjes e atij vendimi.105
2.7.2. AFATI BRENDA T CILIT NXIRRET VENDIMI I

ARBITRAZHIT
Me shprehjen afat kuptojm intervalin kohor brenda t cilit

duhet t kryhet apo moskryhet ndonj veprim. Afati si interval kohor z
vendin e merituar edhe n t drejtn e arbitrazhit. N vijim do t bhet
fjal rreth afatit t parapar brenda t cilit duhet t nxirret vendimi
prfundimtar i arbitrazhit.
Fillimisht, afatin e caktojn palt n kontratn e tyre pr arbitra-
zhin. Prve palve afati prcaktohet me ligje dhe me rregulloret e
arbitrazheve. Afatin mund ta caktojn edhe arbitrat e zgjedhur duke u
mbshtetur n parimin afati i kuptueshm.
Meq fillimisht prcaktimi i afatit pr nxjerrjen e vendimit t
arbitrazhit u prket palve, ather atyre u rekomandohet q prcaktimin
e tyre ta mbshtesin n ligjin n fuqi apo n ndonjrn prej rregulloreve t
arbitrazhit sepse shtja e afatit n to sht e studiuar dhe analizuar mir.
Fillimi i rrjedhjes s afatit do t duhej llogaritur nga prfundimi i seancs
s fundit t tribunalit pr shtjen e jo nga momenti i emrimit t
arbitrave sepse ky variant u mundson palve joserioze pr t zvarritur
procedurn e nxjerrjes s vendimit.
Burimet e s drejts ndrkombtare pr arbitrazhin fare pak
merren me trajtimin e shtjes s prcaktimit t afateve. N ann tjetr
ligjet nacionale pr arbitrazhin, shtjen e prcaktimit t afateve e
trajtojn mjaft mir, por secili n baz t specifikave t tij. Kshtu, ligji
francez parasheh afatin prej 6 muajsh brenda t cilit tribunali duhet t
nxjerr vendimin. Ngjashm me ligjin francez veprojn edhe ligji
holandez dhe ai zviceran pr arbitrazhin. E drejta indiane parasheh afatin
prej 4 muajsh, ndrsa ajo izraelite prej 3 muajsh etj. Thn shkurt, afati
sipas ligjeve nacionale oscilon prej shtetit n shtet, duke filluar prej 30
ditsh n SHBA e gjer n dy vite n shtetin e Kilit. Si theksuam m par
prcaktimin e afatit e parashohin edhe rregulloret e arbitrazheve si
rregullorja e ICC arbitrazhit me seli n Paris e cila parasheh afatin prej 6
muajsh etj.
105 Ph. Fouchard, vepra e cituar fq. 781, poashtu J. Robert larbitrage. Dalas 1983, fq.
310, dhe D. Bredlin, Lsecret du de libers arbitra cit. i prgjithshm fq. 71.
88
Afati i prcaktuar pr nxjerrjen e vendimit mund t prolongohet

apo shtyhet nse ekzistojn shkaqet e arsyeshme pr kt si dhe krkesa e
palve apo arbitrave t tyre. N disa sisteme juridike nacionale pr
shtyrjen e afateve vendosin arbitrat e n disa tjera vendosin gjykatat.
2.7. PROCEDURA PR NXJERRJEN E VENDIMIT T

ARBITRAZHIT SIPAS LIGJIT T SHQIPRIS DHE
KOSOVS
2.7.1. PROCEDURA PR NXJERRJEN E VENDIMIT T

ARBITRAZHIT SIPAS LIGJIT T SHQIPRIS
N kreun e katrt t ktij ligji bhet fjal rreth procedurs s

nxjerrjes s vendimit t arbitrazhit. Sipas ligjit t Shqipris pr
arbitrazhin nxjerrjes s vendimit i paraprin kshillimi e pastaj vihet deri
te votimi. N nenin 428 t ktij ligji thuhet se diskutimi pr nxjerrjen e
vendimit nga tribunali bhet pa pranin e palve si dhe personave tjer,106
duke respektuar parimin e fshehtsis s procedurs. Sipas ligjit shqiptar
pr arbitrazhin vendimi nxirret me shumic votash dhe nnshkruhet nga
t gjith arbitrat. Gjat zhvillimit t procedurs s kshillimit dhe votimit
arbitri ka t drejt t ndaj mendimin, t votoj kundr si dhe t mos e
nnshkruaj at. Mendimin ndryshe arbitri e prezanton me shkrim.
Vendimi i nxjerr me shumic votash prodhon efekte juridike edhe pse
nuk sht i nnshkruar nga t gjith arbitrat.
Vendimi prfundimtar i arbitrazhit sipas ktij ligji duhet ti
prmbaj kto elemente si prbrjen e tribunalit, vendin dhe datn e
nxjerrjes, identitetin e palve dhe prfaqsuesve t tyre, lndn e shtruar
pr zgjidhje, dispozitivin dhe arsyetimin. Interpretimi dhe korrigjimi i
gabimeve n at vendim i takon vetm tribunalit i cili e ka nxjerr at. N
rast nevoje, tribunali ka t drejtn t nxjerr edhe vendime plotsuese pr
shtjet t cilat jan ln pa u trajtuar me koh. Ligji parasheh se n
pamundsi pr tu tubuar tribunali korrigjimet teknike n at vendim
mund ti kryej edhe gjykata kompetente shtetrore.
Si vrehet procedura pr nxjerrjen e vendimit prfundimtar t
arbitrazhit sipas ktij ligji i plotson t gjitha standardet e parapara n
raport me shtetet demokratike t regjionit, por njkohsisht edhe i
respekton specifikat e shtetit shqiptar.
106 Neni 428 i kodit t procedurs civile t Republiks s Shqipris. Botim i Qendrs
s Publikimeve Zyrtare, Qershor 2010.
89
ARBITRAZHI
2.7.2. PROCEDURA PR NXJERRJEN E VENDIMIT T

ARBITRAZHIT SIPAS LIGJIT T KOSOVS
N kt ligj, pos tjerash rregullohet edhe procedura pr nxjerrjen e

vendimit t arbitrazhit. Sipas ktij ligji tribunali vendimin e nxjerr n
pajtim me dispozitat e kontrats pr arbitrazhin si dhe duke marr
parasysh uzansat dhe zakonet tregtare. t cilat vlejn pr rastin konkret.
Fillimisht, nxjerrjes s vendimit i paraprin kshillimi e pastaj
votimi. Gjat kshillimit arbitrat kan t drejtn e shprehjes s mendimit
ndryshe. Vendimi merret me shumic votash dhe prpilohet n formn e
shkruar. Pos dispozitivit, vendimi duhet t prmbaj edhe arsyetimin si
dhe datn dhe vendin e nxjerrjes. Sipas ligjit pr arbitrazhin, vendimi
sht prfundimtar, i obligueshm pr palt, i forms s prer dhe palve
u dorzohet pasi t ken paguar shpenzimet pr arbitrazhin.
90
KAPITULLI I GJASHT
VI. FUQIZIMI, ANULIMI, NJOHJA DHE EKZEKUTIMI I

VENDIMIT T ARBITRAZHIT
1. FUQIZIMI, EKZEKUTIMI DHE ANULIMI I VENDIMIT

T ARBITRAZHIT
Me nxjerrjen e vendimit prfundimtar mund t thuhet se u

prmbyll faza rreth zgjidhjes s kontestit n fjal, por tani hapet faza
tjetr e cila do t krijoj mundsit pr zbatimin e tij n praktik. Gjat
atij rrugtimi vendimi do t prballet me sfida t shumta deri n zbatimin
e tij. Ndr sfidat m t rndsishme me t cilat mund t prballet vendimi
jan ekzekutimi i tij pa t cilin ai nuk do t kishte asnj vler si dhe
anulimi apo goditja me mas sanksionuese e cila shkakton asgjsimin e
tij. N vijim do t bhet fjal si pr ekzekutimin, po ashtu edhe pr
anulimin e vendimit t arbitrazhit.
1.1. FUQIZIMI I VENDIMIT T ARBITRAZHIT PR

EKZEKUTIM
Palt me lidhjen e kontrats pr arbitrazhin kishin pr qllim q t

gjitha kontestet e dala nga marrdhnia e tyre juridike ti zgjidhnin me
arbitrazh. Me kontratn e lidhur pr arbitrazhin palt gjithashtu merren
vesh se vendimin e shqiptuar nga arbitrazhi do ta pranojn si dhe do ta
prmbushin ate posa ai t bhet i plotfuqishm (final and binding).
Obligimi pr prmbushjen e atij vendimi nga palt burimin e ka nga vet
natyra juridike e arbitrazhit si dhe nga rregulloret e arbitrazheve
institucionale t tregtis ndrkombtare. Rregulloret n fjal ua
prkujtojn palve se edhe nse n kontaratn e tyre pr arbitrazhin nuk
e kan parapar pranimin dhe prmbushjen e vendimit si obligim,
91
ARBITRAZHI
obligimi i till ndaj atij vendimi vetvetiu ekziston.107 Pr obligimin e

palve rreth prmbushjes s vendimit t arbitrazhit bhet fjal edhe n
rregullat e Uncitral arbitrazhit ku thuhet se vendimi i arbitrazhit sht
prfundimtar dhe obligues pr palt dhe se ato marrin mbi vete obligimin
se at do ta prmbushin pa vones.108
Mbshtetur n natyrn e arbitrazhit vetvetiu kuptohet se palt jan
t obliguara q at vendim ta prmbushin pa hezitim. Prmbushja e
vendimit zakonisht bhet n mnyr vullnetare nga palt, por n raste t
caktuara vendimi prmbushet edhe n mnyr t dhunshme.
a) Prmbushja e vendimit n mnyr vullnetare. Praktika
dshmon se shumica e vendimeve t arbitrazhit prmbushen n mnyr
vullnetare nga palt sepse kshtu e krkon edhe natyra e arbitrazhit si
gjyqsi miqsore. Prmbushja vullnetare e vendimit ndodh n mos pr
shkak t korrektsis ather pr disa shkaqe tjera si pr shkak t kostos
m t ult t zgjidhjes s kontestit n raport me gjykatn si dhe pr shkak
t dshirs pr ruajtjen e mtejme t marrdhnieve afariste ndrmjet
palve n kontest etj.
Prmbushja vullnetare e vendimit t arbitrazhit mund t shtyhet
apo prolongohet nse ligji i shtetit t selis s arbitrazhit apo marrveshja
e palve i japin mundsi pals s paknaqur me vendimin q t ushtroj
ankes n instancat m t larta t arbitrazhit apo gjykats kompetente.
b) Prmbushja e vendimit t arbitrazhit n mnyr t
dhunshme. Pala fituese e kontestit fillimisht angazhohet q paln tjetr
ta bind q ajo vullnetarisht t prmbush obligimet e dala nga vendimi i
arbitrazhit. Nse nuk arrin ta bind ather at do ta krcnoj me
ndrprerje t bashkpunimit t mtejm afarist si dhe me publikimin e
mosseriozitetit t saj si pal afariste. Po ashtu e krcnon edhe me vnie
n listn e zez si pal joserioze. Nse edhe krcnimet e ktilla nuk japin
rezultate, ather pala fituese i drejtohet gjykats kompetente me krke-
sn q prmbushja e vendimit n fjal t realizohet n mnyr t
dhunshme.
N ligjet e disa shteteve vendimi i arbitrazhit sht i ekzekutu-
eshm menjher pas nxjerrjes s tij meqense nuk lejohet ushtrimi i
ankess ndaj atij vendimi. N grupin e dyt t shteteve ekzekutimi i ven-
dimit t arbitrazhit paraprakisht duhet t deponohet te gjykata kompete-
nte apo t regjistrohet te organet kompetente me qllim t barazimit t tij
107 Neni 16.8. i rregullores s arbitrazhit ndrkombtar me seli n Londr (LCIA).

108 Neni 32.2 i rregullave t UNCITRAL arbitrazhit. Trajkovi} M., Me|unarodno
92
me aktvendimin e gjykats pr t fituar ekzegvaturn e pastaj t

ekzekutohet. Kshtu parashihet n t drejtn private ndrkombtare
zvicerane, n t drejtn italiane pr arbitrazhin etj. Ndrsa n grupin e
tret bjn pjes ato shtete e drejta e t cilave parasheh se pala fituese e
kontestit nga gjykata kompetente fillimisht duhet t krkoj lejen pr
ekzekutim t dhunshm pr vendimin n fjal. Nj rregull e ktill
parashihet n t drejtn franceze pr arbitrazhin. Ekziston edhe grupi i
katrt i shteteve, ku t drejtat e tyre pr arbitrazhin parashohin se vendimi
i arbitrazhit shrben vetm si dshmi pr borgjin e dal nga kontrata. Nj
qndrim i ktill parashihet n t drejtn italiane pr arbitrazhin e
ashtuquajtur arbitrazhi i lir-libera a irrituale, ku pr ekzekutimin e
vendimit t ktij lloji t arbitrazhit parashihet nj procedur e veant
gjyqsore. Vlen t theksohet se ekzekutimi i vendimit t arbitrazhit nuk
mund t kryhet mbi pronn publike t shtetit por mbi disa fonde
ekonomike dhe tregtare t tij.
1.2. ANULIMI I VENDIMIT T ARBITRAZHIT DHE

SHKAQET PR ANULIMIN E TIJ
a) Anulimi i vendimit t arbitrazhit. Kur ndonjra prej palve

sht e paknaqur me vendimin e arbitrazhit dhe e konteston at, ather
mund t ndodh q ai vendim t anulohet nse ekzistojn shkaqet e
arsyeshme pr anulimin e tij. Pos anulimit, vendimi i arbitrazhit mund t
prballet edhe me pasoja tjera si rikthimi i tij te tribunali pr tu korrigjuar
apo pr tiu nnshtruar nj revizioni varsisht nga qndrimi i sistemit
juridik t atij shteti etj. shtja e anulimit t vendimit t arbitrazhit me
dekada ka trhequr vmendjen e teoris s ksaj t drejte.
Pr ta prkufizuar nocionin e anulimit t vendimit t arbitrazhit
nuk sht e leht sepse ligjet nacionale secila sipas mnyrs s vet e
trajton dhe e prkufizon anulimin si fenomen. Kshtu, ligji francez
anulimin e konsideron si mjet juridik i cili prdoret kundr vendimit t
arbitrazhit le recours en anulation me t cilin arrihet jo vetm anulimi
por edhe revizioni i atij vendimi.109 Ndrsa n t drejtn angleze prdoret
shprehja challenge" ka nnkupton kontestimin apo mohimin e
vendimit t arbitrazhit. Kontestimi apo mohimi i vendimit t arbitrazhit
109 Neni 1485 i ligjit t ri francez pr procedurn civile ku thuhet kur jurisprudenca t
cils i sht parashtruar krkesa pr anulimin e vendimit t arbitrazhit ajo vendos
pr meritumin brenda msimeve t arbitrazhit. Gjithashtu neni 1491 i po ktij ligji
thot: mjeti juridik pr revizionin sht i hapur kundr vendimit t arbitrazhit n
rastet pr kushtet e parapara pr aktvendimin. Trajkovi} M., Me|unarodno
93
ARBITRAZHI
sipas t drejts angleze mund t bhet prmes ankess s ushtruar ap-

peal e cila ka pr qllim anulimin e vendimit pr arsye se n mnyr
joadekuate me t sht zgjidhur shtja apo prmes forms tjetr appli-
cation krkesa e cila i parashtrohet gjykats kompetente pr ta anuluar
at vendim, sepse ekzistojn shkaqe t arsyeshme pr anulimin e tij apo
pr tia kthyer t njjtin tribunalit n rigjykim.110 Sipas ksaj q u tha
kuptohet se krkesa e pals s paknaqur jo gjithher vendimin mund ta
oj n anulim por at mund ta kthej n rigjykim, n trsi apo ndonj
pjes t tij. Duhet theksuar se kontestimi i suksesshm i vendimit brenda
territorit t nj shteti nuk nnkupton se do t prodhoj efekte t njjta
juridike edhe n shtetin tjetr. Kjo ndodh pr arsye se ndonjri prej
shteteve konventn ndrkombtare pr arbitrazhin e ratifikon ashtu si
sht ajo ndrsa tjetri e ratifikon duke i vn rezerv.
Kur bhet fjal rreth anulimit t vendimit t arbitrazhit, t drejts
krahasimore i intereson t dij se cilat jan gjykatat kompetente pr
anulimin e atij vendimi. Praktika dshmon se llojet dhe nivelet e
gjykatave t cilat ushtrojn t drejtn e kontrollit mbi vendimet e
arbitrazhit ndryshojn prej shtetit n shtet. Ky ndryshim varet kryesisht
prej karakterit organizativ t jurisprudencs s tyre. Kshtu n t drejtn
zvicerane kompetente pr anulimin e vendimit t arbitrazhit sht gjykata
supreme me seli n Llozan, n Franc gjyqi i apelit, n Angli gjyqi pr
tregti, n Rusi gjykata supreme, n SHBA gjykata federale, n Shqipri
gjykata e apelit e kshtu me radh. Nga rregulla e lartprmendur rreth
kompetencs s gjykatave pr anulimin e vendimit t arbitrazhit t
brendshm bhet prjashtim n rast se palt jan prcaktuar pr aplikimin
e ndonj t drejte t huaj procedurale dhe materiale pr zgjidhjen e
kontestit t tyre. N raste t ktilla anulimin e atij vendimi mund ta bj
gjykata e shtetit e drejta procedurale dhe materiale e t cilit sht aplikuar
si e drejt kompetente pr nxjerrjen e atij vendimi. Shembull pr kt na
shrben e drejta gjermane pr arbitrazhin ku dispozitat e saj parashohin
110 Neni 68 i aktit anglez pr arbitrazhin ku thuhet se: nse konstatohet se ekzistojn
parregullsi serioze t cilat i prkasin tribunalit, procedurs apo vendimit t
arbitrazhit gjykata mundet a) vendimin tia kthej tribunalit n trsi apo
pjesrisht n rigjykim, b) q vendimin ta anuloj n trsi apo n ndonj pjes t
tij. N nenin 69 po t ktij ligji prpunohet n trsi shtja e ankess s palve
drejtuar gjykats kompetente n baz t shtjeve juridike t cilat jan iniciuar n
at vendim t arbitrazhit (appeal an point of lae) dhe parasheh zgjidhje t ktilla,
a) q vendimi t vrtetohet apo fuqizohet, b) q vendimi t ndryshohet, c) q
vendimi ti kthehet tribunalit n trsi apo ndonj pjes e tij n rishqyrtim sipas
vrejtjeve t dhna nga gjykata dhe d) q vendimin t anulohet n trsi apo
ndonj pjes e tij. Merkin 99-109. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo,
Beograd, 2000, fq. 542.
94
anulimin e vendimit t arbitrazhit edhe pse ai sht nxjerr nga arbitrazhi

i shtetit tjetr.111 Qndrim t ngjashm rreth anulimit me ligjin gjerman
mban edhe ligji francez ku thuhet se gjykatat kompetente franceze kan
t drejtn pr t shqyrtuar dhe anuluar t gjitha vendimet e arbitrazhit t
brendshm dhe arbitrazhit t huaj nse ato jan nxjerr brenda territorit t
Francs apo sipas t drejts kompetente franceze.
Rreth anulimit t vendimit bjn fjal edhe rregullat e ligjit model
t Uncitrali-it ku thuhet se gjykata e shtetit posedon kompetencn pr t
anuluar vendimin e arbitrazhit nse ai sht nxjerr brenda territorit t
tij.112 Si dihet vendimi i anuluar nga gjykata kompetente nuk mund t
prodhoj efekte juridike si brenda shtetit ku sht nxjerr po ashtu edhe
n shtetet tjera nnshkruese t Konvents s Nju Jorkut n t cilat
krkohet njohja dhe ekzekutimi i tij. Shpeshher shtrohet pyetja se cili do
t jet fati i kontestit i cili ishte zgjidhur me at vendim tani t anuluar.
Disa autor mendojn se ai kontest prap mund t zgjidhet me arbitrazh e
disa t tjer thon se pr zgjidhjen e tij tani sht kompetente gjykata
shtetrore. shtjen e vendimit t anuluar n mnyra t ndryshme e
rregullojn edhe ligjet nacionale ku disa prej tyre si Austria, Turqia, Aus-
tralia etj., e lejojn rigjykimin e atij vendimi pran arbitrazhit e disa t
tjera si Gjermania, Holanda, Italia etj., fare nuk e lejojn rigjykimin e atij
kontesti me arbitrazh por t njjtin pr gjykim ia drgojn gjykats
kompetente t shtetit.
b) Shkaqet e anulimit t vendimit t arbitrazhit. Pr t anuluar
nj vendim t
arbitrazhit duhet t ekzistojn arsyet apo shkaqet e parapara pr
nj akt t ktill. Ligjet nacionale, si dhe burimet tjera juridike n mnyr
t detajuar i prshkruajn shkaqet mbi t cilat pala e paknaqur me
vendimin mund t mbshtes krkesn e saj pr anulimin e tij.
Shkaqet mbi t cilat mund t mbshtetet anulimi i vendimit t
arbitrazhit mund t klasifikohen sipas karakteristikave t tyre t prbash-
kta n kto grupe: 1) mangsit formale 2) mangsit jurisdikcionale 3)
mangsit procedurale si dhe 4) cenimi i rendit publik nacional dhe atij
ndrkombtar me at vendim.
1. Mangsit formale shkak pr anulimin e vendimit t arbitra-
zhit. Kur bhet fjal rreth forms s vendimit t arbitrazhit m hert sht
thn se vendimi i arbitrazhit duhet t posedoj formn e tij pa t ciln
111 Van der Berg, Nju Jork, Convetion of 1958 (1981) fq. 27, dhe R. Aidfern, cit. i
prgjithshm, fq. 432, Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd,
2000, fq. 543.
112 Neni 34.2 i ligjit model t UNCITRAL-it pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare i
vitit 1985. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq. 544.
95
ARBITRAZHI
nuk do t mund t prodhonte efekte juridike. Elementet e forms s

vendimit jan se vendimi duhet t jet n formn e shkruar, duhet t
prmbaj emrat e palve dhe arbitrave t tyre, duhet t jet i nnshkruar
nga t gjith arbitrat e atij tribunali, duhet t prmbaj arsyetimin si dhe
datn dhe vendin e nxjerrjes s tij. Mungesa e ndonjrs prej ktyre
elementeve formale vendimin do ta onte drejt anulimit t tij. Mangsit
formale t vendimit rregullohen si me ligje nacionale po ashtu edhe me
rregulla ndrkombtare.
2. Mangsit jurisdikcionale shkak pr anulimin e vendimit t
arbitrazhit. N grupin e shkaqeve jurisdikcionale pr anulimin e
vendimit t arbitrazhit bjn pjes t gjitha ato mangsi, t cilat kan t
bjn me kontratn pr arbitrazhin si dhe me kompetencn e dhn
arbitrave dhe shfrytzimin e saj nga ata gjat shqyrtimit t kontestit. Si
dihet kontrata pr arbitrazhin duhet t jet e plotvlefshme dhe se
plotvlefshmria e saj varet nga aftsia dhe vullneti i palve pr t kontrak-
tuar at si dhe objekti (lnda) dhe forma e kontrats. Nse ndonjri nga
kto kushte i mungon kontrats pr arbitrazhin, kontrata do t shpallet e
pavlefshme dhe vendimi i nxjerr n kto rrethana sht i anulueshm. E
nse kontrata pr arbitrazhin sht e plotvlefshme ku prmes saj u sht
dhn kompetenca arbitrave pr ta zgjidhur kontestin e caktuar por nse
dhnia e kompetencs arbitrave nuk sht e plot apo arbitrat qoft e kan
tejkaluar ose nuk e kan shfrytzuar at gjat shqyrtimit t shtjes dhe
nxjerrjes s vendimit, ather vendimi i nxjerr n kso rrethana shpallet i
pavlershm si dhe nuk do t prodhoj efekte juridike si brenda shtetit ku
sht nxjerr, po ashtu edhe n shtetet tjera ku krkohet njohja dhe
ekzekutimi i tij.
3. Mosrespektimi i procedurs shkaktar i anulimit t vendimit t
arbitrazhit. N kt grup t shkaqeve pr anulimin e vendimit t arbit-
razhit bjn pjes t gjitha ato lshime, t cilat vijn si pasoj e mosres-
pektimit t dispozitave procedurale si me rastin e konstituimit t
tribunalit po ashtu edhe me rastin e rrjedhave t procedurs gjat shqyrti-
mit t shtjes. Mosrespektimi i procedurs n kto raste do t dmtonte
fillimisht interesin e palve si dhe do t ndikonte negativisht n objektivi-
tetin e vendimit t nxjerr. sht rregull se rregullat procedurale patjetr
duhet t zhvillohen qoft n prputhje me kontratn e palve pr arbitra-
zhin, qoft n prputhje me t drejtn kompetente t przgjedhur nga vet
palt apo arbitrat e tyre. N t kundrtn vendimi i nxjerr nga arbitrazhi
do t anulohet nse konstatohet mosrespektimi i rregullave procedurale.
Mosrrespektimi i rregullave procedurale mund t ndodh si n
punn e arbitrazhit nacional po ashtu edhe n punn e arbitrazhit
96
ndrkombtar. Prandaj kohve t fundit po krkohet aplikimi i

standardit fer pr shqyrtimin e shtjes nga arbitrat.
Ligjet nacionale mosrespektimin e rregullave procedurale e
sanksionojn me anulim t vendimit si p.sh. SHBA-t mosrespektimin e
forms orale (gojore) t prezantimit t qndrimit t palve pr shtjen n
shqyrtim e konsiderojn si lndim i procedurs dhe lshim i arbitrave ka
gjykats kompetente i jep shkas pr anulimin e atij vendimi, ndrsa
vendimit t arbitrazhit t huaj i refuzohet njohja dhe ekzekutimi. E drejta
franceze pr mosrespektimin e procedurave thot n kt situat shkelet
barazia ndrmjet palve si dhe u pamundsohet atyre prezantimi i qndri-
meve t tyre rreth kontestit n fjal.113 E drejta angleze mosrespektimin e
procedurs e konsideron si miscondukt" apo shkelje t atributit t
arbitrit dhe si shkak t anulimit t vendimit t arbitrazhit e konsideron
edhe keqdrejtimin e procedurs me ka krijohet hapsir pr keqinter-
pretimin e se drejts.114
4. Cenimi i rendit publik shkak pr anulimin e vendimit t
arbitrazhit. Vendimi i arbitrazhit mund t anulohet nse me t cenohen
normat e rendit publik si t shtetit nacional po ashtu edhe normat e rendit
publik ndrkombtar. Dispozitat e rendit publik nacional secili shtet i
rregullon me normat e tij imperative dhe nuk lejon q arbitrazhi me
vendimin e tij ti lndoj ato. T gjitha vendimet e arbitrazhit t cilat bien
n kundrshtim me rendin publik t shtetit n territorin e t cilit nxirren
vendimet, gjykata kompetente i anulon ato. Si cenim i rendit publik
konsiderohet edhe mosarbitrabiliteti i lnds pr tu zgjidhur me arbit-
razh. Termi rend publik te anglezet shqiptohet si public policy ndrsa
tek francezt ordre public.
Rreth cenimit t rendit publik si shkak pr anulimin e vendimit t
arbitrazhit, pos ligjeve nacionale bn fjal edhe ligji model i
UNCITRAL-it, ku thuhet se anulimi i vendimit t arbitrazhit mund t
ndodh nse ai sht n kundrshtim me rendin publik t shtetit n
territorin e t cilit sht nxjerr115. Vlen t theksohet se ligji model i
UNCITRAL-it edhe pse sht me karakter ndrkombtar fare nuk bn
fjal pr cenimin e rendit publik ndrkombtar sepse rendi publik
113 C. Kersedion, principe de la contadictione et arbitrage. Revue de larbitrage, 1995.

p.381, dhe droit et practicue de larbitrage internacianale en France. Ph. Fouchard,
cit. i prgjithshm, fq 961. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd,
2000, fq. 555.
114 Neni 21.1 dhe 23.1 i arbitration act-it anglez i vitit 1950. Trajkovi} M.,
115 Neni 34.6 i ligjit-model t UNCITRAL-it.Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
97
ARBITRAZHI
ndrkombtar ende konsiderohet si abstrakcion dhe postulat i nj t

ardhmeje t s drejts ndrkombtare.
1.3. SHKAQET E ANULIMIT T VENDIMIT T

ARBITRAZHIT SIPAS LIGJEVE T SHQIPRIS DHE
KOSOVS PR ARBITRAZHIN
1.3.1. Shkaqet pr anulimin e vendimit t arbitrazhit sipas ligjit t

Republiks s Shqipris
Ligji i fundit i Shqipris pr arbitrazhin pos tjerash parasheh

edhe shkaqet pr anulimin e vendimit t arbitrazhit. Sipas ktij ligji
vendimi i arbitrazhit mund t anulohet nse:
- tribunali shpall veten pa t drejt se sht kompetent apo jo pr
zgjidhjen e kontestit.
- tribunali sht konstituar n mnyr jo t rregullt.
- tribunali tejkalon kompetencat apo nuk i shfrytzon ato gjat
gjykimit t shtjes.
- tribunali nuk i trajton palt n mnyr t barabart.
- vendimi prfundimtar i tribunalit cenon rendin publik t
Shqipris etj.116
Nse konstatohet prania e shkaqeve t lartprmendura, ather
gjykats s apelit i hapet rruga pr anulimin e atij vendimi. Krkesa pr
anulimin e vendimit duhet t parashtrohet n afat prej tridhjet ditsh nga
pala e paknaqur me vendimin.
1.3.2. Shkaqet pr anulimin e vendimit t arbitrazhit sipas ligjit t

Republiks s Kosovs
Edhe ligji i Kosovs pr arbitrazhin n nenin 36 kreu VIII thot se

gjykata kompetente anulon vendimin e arbitrazhit nse konstatohet se:
- n momentin e lidhjes s kontrats ndonjra prej palve nuk
posedonte aftsin pr t vepruar.
- marrveshja pr arbitrazhin nuk ishte e plotvlefshme sipas t
drejts kompetente apo ligjit t zbatueshm t Kosovs.
- jan shkelur rregullat procedurale gjat shqyrtimit t kontestit, si
mosinformimi i palve pr ecurin e procedurs apo trajtimi jo i barabart
i tyre.
116 Neni 437 i Kodit t Procedurs Civile i Republiks s Shqipris, Botim i Qendrs
s Publikimeve Zyrtare, Qershor 2010.
98
- me vendimin e nxjerr nuk sht zgjidhur shtja e shtruar apo

tribunali i ka tejkaluar kompetencat e tij.
- tribunali nuk sht konstituar sipas marrveshjes s palve apo
n prputhje me ligjin n fuqi.
- veprimtaria e arbitrazhit ishte e ndaluar me ligjin n fuqi apo
vendimi i nxjerr cenon rendin publik t Kosovs etj.
Krkesa pr anulimin e vendimit duhet t parashtrohet n afatin
brenda nntmbdhjet ditsh pran gjykats kompetente pas shpalljes s
vendimit. Gjykata kompetente pos anulimit vendimin mund ta kthej n
prpunim te arbitrazhi pr ti eliminuar shkaqet q e ojn te anulimi at
(neni 36.2 dhe 3 i ktij ligji). Gjykata kompetente, sipas ktij ligji nuk
merret me zgjidhjen e kontestit si vepron gjykata e apelit n Shqipri.
Ky sht njri prej dallimeve ndrmjet ligjit pr arbitrazhin e Shqipris
dhe ligjit pr arbitrazhin e Kosovs.
5.2. NJOHJA DHE EKZEKUTIMI I VENDIMIT T

ARBITRAZHIT T HUAJ
5.2.1 NOCIONI I NJOHJES DHE EKZEKUTIMIT T VENDIMIT

T ARBITRAZHIT T HUAJ
N praktikn e arbitrazhit ekzistojn plot raste kur vendimi i

arbitrazhit i nxjerr n nj shtet duhet t realizohet n shtetin tjetr. Nj
praktik e ktill disi e komplikon punn dhe perspektivn e arbitrazhit si
mekanizm alternativ pr zgjidhjen e kontesteve, duke pasur parasysh
parimet e t drejts ndrkombtare ku secilit shtet sovran i garantohet
ushtrimi i papenguar i pushtetit gjyqsor brenda territorit t tij. Me
nocionin sovranitet shtetror kuptohet se asnj lloj vendimi i nxjerr n
territorin e shtetit tjetr nuk mund t prodhoj efekte juridike n shtetin
aktual. Ky parim duhet t vlej edhe pr vendimin e nxjerr nga arbitrazhi i
huaj. Ndrsa n ann tjetr njerzimi ka nevoj pr nj zhvillim t
marrdhnieve ekonomike me prmasa ndrkombtare me qllim t
krijimit t kushteve pr nj jet sa m t begatshme dhe prosperuese.
Natyrisht se zhvillimi i ktyre marrdhnieve ekonomike me karakter
ndrkombtar ndodh q t prcillet me probleme t caktuara, t cilat
duhet evituar sa m shpejt. Pengesat apo kontestet e shfaqura t cilat
rrjedhin nga kto marrdhnie motivuan bashksin ndrkombtare q t
angazhohej pr nxjerrjen e rregullave juridike me t cilat do t bhej
njfar lloj prjashtimi n raport me kompetencn ekskluzive t
99
ARBITRAZHI
gjykatave shtetrore dhe t formohet nj lloj rregulli n favor t

ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit n shtetin tjetr. Ky angazhim i
bashksis ndrkombtare rreth ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t
huaj gjeti mbshtetje edhe n vet natyrn e arbitrazhit sepse arbitrazhi si
mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve n punn e tij shfrytzon dy lloj
burimesh juridike, si burimet nacionale po ashtu edhe ato ndrkombtare.
Kur bhet fjal rreth termave njohje dhe ekzekutim i vendimit t
arbitrazhit t huaj ekziston bindja se kto dy terme jan t ngjashme dhe
nuk kan ndonj dallim qensor ndrmjet tyre. Megjithat dallimi
ndrmjet ktyre dy termave sht mjaft i theksuar por megjithat ekziston
njfar varshmrie ndrmjet tyre.
Me termin njohje e vendimit t arbitrazhit t huaj kuptojm
fuqizimin juridik t atij vendimi nga organi kompetent i shtetit nga i cili
krkohet njohja e atij vendimi. N praktik mund t ndodh q vendimit
t arbitrazhit t huaj ti jepet njohja por jo edhe ekzekutimi.
Termi ekzekutim i vendimit t arbitrazhit t huaj edhe pse
prezantohet si shprehje n vete ajo sht e lidhur ngusht me termin
njohje sepse nuk mund t ket ekzekutim t vendimit t arbitrazhit t huaj
pa njohjen paraprake t tij.
Krkesa pr njohje dhe ekzekutim u drejtohet organeve
kompetente t shtetit n territorin e t cilit gjendet pasuria e pals e cila ka
humbur kontestin. Nse pasuria e pals humbse t kontestit gjendet n
disa shtete, ather pala fituese e kontestit zgjedh se cilit prej atyre
shteteve do ti drejtohet me krkesn pr njohje dhe ekzekutim t atij
vendimi (forum shoping).117 Nse malli i pals humbse t kontestit gjat
transportimit t tij bllokohet n ndonj shtet, ather krkesa pr njohje
dhe ekzekutim i drgohet atij shteti
ku malli gjendet i bllokuar. Sipas ksaj q u tha m lart mund t
konkludohet se procedura rreth njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t
arbitrazhit t huaj konsiderohet si nj lloj kontrolli mbi vendimin e
arbitrazhit t huaj .Vendimi i arbitrazhit t huaj pr t fituar njohjen dhe
ekzekutimin paraprakisht duhet ti plotsoj disa kushte t parapara n
ligjin e shtetit t cilit i krkohet njohja dhe ekzekutimi.
117 M. Hulean, Janez N., Gould International Commercial Arbitration. A. Hand Book
London 1996. p 106-107. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo,
Beograd, 2000, fq. 571.
100
5.2.2. KUSHTET PR NJOHJEN DHE EKZEKUTIMIN E

VENDIMIT T ARBITRAZHIT T HUAJ.
Vendimi i arbitrazhit pr t fituar njohjen dhe ekzekutimin n

shtetin tjetr duhet ti plotsoj disa kushte t caktuara. Rreth kushteve t
parashtruara pr njohje dhe ekzekutim t vendimit t arbitrazhit t huaj
bhet fjal si n ligjet nacionale po ashtu edhe n konventat
ndrkombtare pr arbitrazhin.
a) Kushtet sipas ligjeve nacionale - kushtet pr njohje dhe
ekzekutim t vendimit t arbitrazhit t huaj i prcaktojn secili shtet ve e
ve duke u mbshtetur n specifikat e tija. Prcaktimi i kushteve pr
njohje dhe ekzekutim t vendimit t arbitrazhit t huaj tek shtetet
nacionale fillojn q nga themelimi i arbitrazhit, zhvillimi i procedurs e
deri tek sanksionimi i vendimit. Pra pr njohje dhe ekzekutim t vendimit
t arbitrazhit t huaj sipas ligjeve nacionale vlejn t gjitha ato kushte t
cilat vlenin pr fuqizimin apo anulimin e vendimit t arbitrazhit nacional.
Rreth njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj n kuadr
t rregullave nacionale ekziston edhe nj metod tjetr e bazuar n
kriteret e shkolls s vjetr dhe shkolls s re t s drejts ndrkombtare
private. Sipas parimeve t shkolls s vjetr t s drejts private
ekzistojn tri sisteme pr njohje dhe ekzekutim t vendimit t arbitrazhit
t huaj. Sipas sistemit t par vendimi i arbitrazhit t huaj trajtohet njsoj
si vendimi i arbitrazhit t brendshm. Sipas sistemit t dyt vendimi i
arbitrazhit t huaj trajtohet njsoj si aktgjykimi i gjykats s huaj. Ndrsa
sipas sistemit t tret t ksaj shkolle njohja dhe ekzekutimi i vendimit t
arbitrazhit t huaj mund t bhet vetm me plotsimin e kushteve t
veanta t cilat nuk krkohen as pr njohjen e aktgjykimit t gjykats s
huaj.118 Kohve t fundit metoda e shkolls s vjetr t s drejts
ndrkombtare private disi sht braktisur sepse n nj far mnyre m
shum favorizonte t drejtn e shtetit t njohjes sesa t drejtn e shtetit
sipas t cils ishte nxjerr vendimi i arbitrazhit. Edhe metoda e shkolls
s re t s drejts ndrkombtare private rreth njohjes dhe ekzekutimit t
vendimit t arbitrazhit t huaj nuk solli ndonj ndryshim thelbsor pr
kt shtje. Njsoj sikurse shkolla e vjetr edhe shkolla e re parasheh tri
sisteme rreth njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj.
Sipas sistemit t par, vendimi i arbitrazhit t huaj vshtrohet n kuptimin
118 Milan Pak, Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd,1986, fq. 224-231.
101
ARBITRAZHI
e kontrats materialo-juridike, ka nnkupton se m par duhej t

verifikohej nga gjykata nacionale e pastaj t fitoj njohjen dhe
ekzekutimin n shtetin tjetr. Kt sistem t njohjes dhe ekzekutimit t
vendimit t arbitrazhit t huaj e aplikonin shumica e shteteve anglo-
saksone, por me kushtin q palt n kontratn e tyre pr arbitrazhin
shprehimisht t kishin parapar edhe obligimin pr ekzekutim t atij
vendimi. Duke u mbshtetur n kt rregull gjykatat angleze nj koh t
caktuar kishin refuzuar t njihnin dhe ekzekutonin vendimet e
arbitrazheve t huaja, t cilat vinin nga shtetet evropiane t sistemit
juridik kontinental nse paditsit nuk ishin n gjendje t dshmonin se n
kontratn e tyre pr arbitrazhin figuronte marrveshja e veant pr
ekzekutimin e atij vendimi.119 Ndrsa sipas sistemit t dyt t shkolls s
re t s drejts private ndrkombtare, vendimi i arbitrazhit t huaj
trajtohet njsoj si edhe aktgjykimi i gjykats s huaj. Sistemit t dyt t
ksaj shkolle i prmbahen e drejta zvicerane, spanjolle, argjentinase,
turke, egjiptiane, iraniane etj. Sipas ktij sistemi gjykatave kompetente u
mundsohet q gjat procedurs s njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t
arbitrazhit t huaj t verifikojn si ann formale po ashtu edhe ate
materiale t atij vendimi si dhe t bjn revizionin e tij. N disa shtete t
tjera njohja dhe ekzekutimi i vendimit t arbitrazhit t huaj kryhet prmes
parimit t reciprocitetit, por fillimisht duhej vrtetuar se ai vendim
konsiderohet i plotfuqishm n shtetin ku sht nxjerr apo jo, por pa u
lshuar n mnyrn se si sht arritur plotfuqishmria e tij n at shtet.120
Sipas sistemit t tret t shkolls s re njohja dhe ekzekutimi i vendimit t
arbitrazhit t huaj kryhet duke e asimiluar at n vendim t arbitrazhit
vendor por me specifika apo regjim t veant. Me fjal tjera, sipas
sistemit t tret vendimi i arbitrazhit t huaj tani m nuk shikohet as si
kontrat e as si aktgjykim i gjykats s huaj, por si nj vendim specifik
(sui generis) i arbitrazhit i cili sipas natyrs s tij sht i afrt me
vendimin e arbitrazhit vendor. Sistemi i tret i shkolls s re rreth njohjes
dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj vjen si inspirim nga
konventat ndrkombtare pr arbitrazhin. Ky sistem prkrahet nga e
drejta franceze, finlandeze, belge, norvegjeze pr arbitrazhin etj.
b) Kushtet sipas konventave ndrkombtare rreth njohjes dhe
ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj. Si kemi theksuar m par
119 Nj praktik e till n gjykatat angleze sht vrejtur pr here t pare n kontestin
Merifild Ziegler and co. vs. Liverpol Conton Assotiation. Ltd e Loe Times
1911-97. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd, 2000, fq.
571-578
120 R. David vepra e prmendur fq. 537-538. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no
102
pos ligjeve nacionale edhe konventat ndrkombtare parashohin kriteret

rreth njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj. Vet
natyra juridike e arbitrazhit si dhe procedura, e cila zhvillohet rreth
njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj n raste te
caktuara rrezikonin t komprometonin vendimin e nxjerr nga gjyqsia
private ndrkombtare. E nxitur nga nj frik e ktill bashksia
ndrkombtare u angazhua pr krijimin e kushteve sa m t volitshme
rreth njohjes dhe ekzekutimin t vendimit t arbitrazhit t huaj.
Dokumenti i par ndrkombtar i angazhuar n kt drejtim ishte
konventa e Gjenevs pr ekzekutimin e vendimit t arbitrazhit t huaj e
vitit 1927. Pastaj vjen Konventa e Nju Jorkut e vitit 1958 pr njohje dhe
ekzekutim t vendimit t arbitrazhit t huaj si dhe Konventa Evropiane
pr arbitrazhin e tregtis ndrkombtare e vitit 1961 dhe ligji model i
Uncitral-it i vitit 1985. Meqense Konventa e Nju Jorkut konsiderohet
m e avancuara n raport me konventat tjera rreth prcaktimit t kushteve
pr njohje dhe ekzekutim t vendimit t arbitrazhit t huaj, ather n
vazhdim do t cekim kushtet q i parasheh kjo konvent. Sipas
Konvents s Nju Jorkut kushtet pr njohje dhe ekzekutim t vendimit t
arbitrazhit t huaj jan se:
1 - vendimi i arbitrazhit t huaj pr t fituar njohjen dhe ekzeku-
timin duhet t jet i nxjerr n prputhje me kontratn e plotvlershme
pr arbitrazhin apo n prputhje me ligjin e shtetit n territorin e t cilit
sht nxjerr ai vendim.
2 - procedura pran arbitrazhit t jet zhvilluar n mnyr t
rregullt si dhe palt t jen trajtuar n mnyr t barabart.
3 - vendimi i nxjerr t ket t bj me lndn e kontestit t
parapar n kontratn pr arbitrazhin si dhe t mos jen tejkaluar kufijt e
prcaktuar me at kontrat.
4 - konstituimi dhe funksionimi i tribunalit t jen zhvilluar sipas
rregullave t prcaktuara n kontratn e palve pr arbitrazhin apo sipas
ligjit t shtetit n t cilin ka funksionuar arbitrazhi.
5 - vendimi i arbitrazhit t huaj t jet obligues pr palt, me fjal
tjera vendimi t jet i plotfuqishm dhe t mos ushtrohet ankes ndaj tij.
6 - vendimi i arbitrazhit t huaj pr tu njohur dhe ekzekutuar n
shtetin tjetr duhet t mos jet i anuluar, i ndaluar apo prolonguar nga
organet e shtetit ku sht nxjerr ai apo nga organet kompetente t shtetit e
drejta e t cilit ishte przgjedhur pr tu nxjerr ai vendim.
7 - lnda e kontestit t ket qen e prshtatshme apo arbitrabile pr
tu zgjidhur me arbitrazh n raport me ligjin e shtetit nga i cili krkohet
njohja dhe ekzekutimi i atij vendimi dhe
103
ARBITRAZHI
8 - vendimi t mos jet n kundrshtim me rendin publik nacional

apo edhe me rendin publik ndrkombtar.
Sipas ksaj konvente nse konstatohet se ndonjri prej kushteve t
prmendura nuk sht respektuar gjat nxjerrjes s vendimit, ather atij
vendimi mund ti refuzohet njohja dhe ekzekutimi n shtetin tjetr. Pos
kushteve t prmendura, Konventa e Nju Jorkut parasheh edhe nj
mundsi tjetr rreth dhnies s njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t
arbitrazhit t huaj t ashtuquajturn e drejta e prshtatshme. Me
shprehjen e drejta e prshtatshme kuptojm se krkesa pr njohje dhe
ekzekutim t atij vendimi mund t bazohet n marrveshjen bilaterale apo
edhe multilaterale, e cila sht n fuqi ndrmjet shteteve t caktura, nse
ajo marrveshje n fuqi sht m e favorshme pr palt sesa Konventa e
Nju Jorkut.121
2.3. NJOHJA DHE EKZEKUTIMI I VENDIMIT T

ARBITRAZHIT T HUAJ SIPAS LEGJISLACIONIT T
REPUBLIKS S SHQIPRIS DHE REPUBLIKS S
KOSOVS
2.3.1. Njohja dhe ekzekutimi i vendimit t arbitrazhit t huaj sipas

ligjit t Republiks s Shqipris.
Lidhur me njohjen dhe ekzekutimin e vendimit t arbitrazhit t

huaj ligji pr arbitrazhin i Republiks s Shqipris nr. 8812 i dats
17.05.2001, nuk parasheh ndonj kapitull t veant, por kt shtje e
rregullon n kuadr t ligjit pr njohje dhe ekzekutim t vendimit t
gjykats s huaj. N kodin e procedurs civile t Shqipris thuhet se
vendimi i gjykats s huaj zbatohet n Shqipri vetm n baz t
vendimit t Gjykats s Apelit e cila i jep fuqin ekzekutuese n prputhje
me dispozitat prkatse t ktij kodi.122 Por n vijim t tij thuhet se
121 N t drejtn e arbitrazhit ndrkombtar m s paku sht diskutabile se kjo e

drejt i takon edhe pals humbse n kontest apo vetm pals fituese e cila
zakonisht inicion procedurn e njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit
t huaj. Nse kjo e drejt i takon edhe pals humbse t kontestit mendojn disa
autor kjo nnkupton se asaj i mundsohet t mos e aplikoj Konventn e Nju
Jorkut. S. Trivo, A. Gold{tajn, vepra e cituar fq. 330. Trajkovi} M., Me|unarodno
122 Neni 398 i Kodit t Procedurs Civile t Republiks s Shqipris, Botim i
Qendrs s Publikimeve Zyrtare, Qershor 2010, faqe 146.
104
dispozitat e tij zbatohen edhe pr njohjen dhe ekzekutimin e vendimit t

arbitrazhit t huaj.123
N baz t ksaj q u tha kuptohet se pr njohjen dhe ekzekutimin
e vendimit t arbitrazhit t huaj n Republikn e Shqipris vlejn
rregullat e procedurs civile t cilat jan n fugi pr njohje dhe ekzekutim
t vendimit t gjykats s huaj.
2.3.2. Njohja dhe ekzekutimi i vendimit t arbitrazhit t huaj sipas

ligjit t Republiks s Kosovs
Ligji pr arbitrazhin i Republiks s Kosovs nr. 02/L-75 i vitit

2001 rreth njohjes dhe ekzekutimit t vendimit t arbitrazhit t huaj bn
fjal n kreun VIII t tij ku thuhet se gjykatat e Kosovs njohin vendimet
e arbitrazheve t nxjerra jasht Kosovs si t plotfuqishme si dhe i
ekzekutojn ato nse jan shpallur t ekzekutueshme sipas paragrafeve
2,3,4 dhe 5 t nenit 39 t ktij ligja. Pala e interesuar krkesn pr njohje
dhe ekzekutim ia parashtron gjykats kompetente bashk me vendimin
origjinal t arbitrazhit apo kopjen e vrtetuar t tij si dhe origjinalin e
kontrats pr arbitrazhin apo kopjen e vrtetuar t saj dhe t prkthyer n
ndonjrn prej gjuhve zyrtare t Kosovs.
123 Neni 399 I Kodit t Procedurs Civile t Republiks s Shqipris, Botim i Qendrs
s Publikimeve Zyrtare, Qershor 2010, faqe 146.
105
ARBITRAZHI
106
Ligji Nr. 02/L-75
LIGJI PR ARBITRAZHIN
Kuvendi i Kosovs,
N mbshtetje t Kreut 5.1 () dhe 9.1.26 (a) t Kornizs
Kushtetuese pr Vetqeverisje t Prkohshme n Kosov (Rregullorja e
UNMIK-ut nr. 2001/9 dat 15 maj 2001), dhe
Me qllim t rregullimit t lnds s arbitrazhit dhe t ekzekutimit
t vendimeve t arbitrazhit t nxjerra brenda dhe jasht Kosovs n
pajtim me standardet bashkkohore Evropiane dhe ndrkombtare,
Miraton:
LIGJIN PR ARBITRAZHIN
Kreu I
DISPOZITAT E PRGJITHSHME
Neni 1
Fushveprimi
Me kt ligj prcaktohen rregullat q zbatohen pr marrveshjet e

arbitrazhit, procedurat e arbitrazhit si dhe njohjen dhe ekzekutimin e
vendimeve t arbitrazhit t nxjerra brenda dhe jasht Kosovs.
Neni 2
Prkufizimet
Marrveshja e Arbitrazhit nnkupton marrveshjen e arritur

ndrmjet dy ose m shum personave, q disa ose t gjitha kontestet
juridike, t cilat kan lindur ose q mund t Iindin ndrmjet tyre, do ti
nnshtrohen arbitrazhit.
Vendim prfshin t gjitha urdhrat e nxjerra nga tribunali i
arbitrazhit, qofshin ato t prkohshme, t pjesshme, procedurale, merito-
107
ARBITRAZHI
re ose prfundimtare, lidhur me t gjitha shtjet, prfshir ktu edhe

shpenzimet.
Konsumator do t thot do person fizik i cili lidh kontrat
pr qllime q nuk kan t bjn me tregti, afarizmin ose profesionin e tij.
Person prfshin t gjithe personat fizik dhe juridik. N
kuader t personave juridike bjn pjes personat juridike t s drejts
private si dhe personat juridik t s drejts publ ike.
Gjykat n kt ligj i referohet gjykats se caktuar n
marrveshjen e arbitrazhit ose, n munges t nj percaktimi t till,
Gjykates Ekonomike.
Tribunal nnkupton tribunalin e arbitrazhit.
Neni 3
Kompetencat e gjykats
Asnj gjykat n Kosov nuk ka t drejt t ndrhyj n

procedurn e arbitrazhit, prve nse sht prcaktuar ndryshe me kt
ligj.
Neni 4
Njoftimi dhe llogaritja e afateve kohore
4.1. T gjitha njoftimet, kumtesat ose parashtresat konsiderohen

se jan pranuar nse ato i jan dorzuar personalisht personit t adresuar,
ose nse i dergohen personit t adresuar prmes posts s regjistruar n
vendbanimin e tij, n vendin ku ai e ushtron afarizmin ose n adresn e tij
postare. Nse asnjra nga lokacionet e lartprmendura nuk mund t
gjinden, njoftimi konsiderohet s sht pranuar nse ai i drgohet
personit t adresuar n vendbanimin ose vendin e ushtrimit t afarizmit t
fundit t njohur. Njoftimi konsiderohet se sht pranuar n ditn kur sht
br dorzimi i tij. Dispozitat e ktij paragrafi nuk zbatohen lidhur me
njoftimet dhe parashtresat e dorzuara gjat procedurave gjyqsore.
4.2. T gjitha afatet kohore t parapara n kt ligj fillojn t ecin
nj dit pas pranimit t njoftimit. Nse dita e fundit e ktij afati kohor
sht fest zyrtare ose nuk sht dit pune n vendbanimin ose vendin e
afarizmit t personit t adresuar, ather afati kohor prfundon n ditn e
par vijuese t puns. Festat zyrtare ose ditt q nuk jan dit pune duhet
t prfshihen n llogaritjen e afatet kohor.
108
Kreu II
MARRVESHJA E ARBITRAZHIT
Neni 5
Arbitrabiliteti
5.1. Nj mosmarrveshje mund t zgjidhet prmes arbitrazhit

vetm nse ekziston nj marrveshje e palve, me an t s cils ato
pranojn q mosmarrveshja t zgjidhet prmes arbitrazhit.
5.2. T gjitha mosmarrveshjet q kan t bjn me krkesa
civile-juridike dhe ekonomike-juridike mund ti nnshtrohen arbitrazhit,
prve nse sht e ndaluar me ligj.
Neni 6
Marrveshja e arbitrazhit
6.1. Marrveshja e arbitrazhit lidhet ne forme te shkruar.

6.2. Kushti i msiprm konsiderohet se sht prmbushur edhe
nse lidhja e marrveshjes se arbitrazhit dokumentohet ne forme te
kembimit t letrave, telefaksit, telegramit ose mnyrave t tjera t
telekomunikimit ose komunikimit elektronik, n form t konosmanit,
nse konosmani prmban shprehimisht nj klauzol t arbitrazhit, ose n
rast t paraqitjes s padis dhe t prgjigjes n padi, n kuadr t s cils
njra pal pretendon se ekziston nj marrveshje arbitrazhi dhe pala tjetr
nuk e konteston kt.
6.3. Nse nj konsumator sht pal n marrveshjen e arbitrazhit,
marrveshja e arbitrazhit konsiderohet t jet lidhur n formn e shkruar
vetm nse t gjitha palt n marrveshjen e arbitrazhit e nnshkruajn
personalisht dokumentin q prmban klauzoln e arbitrazhit. Nnshkrimi
i cekur n kt paragraf mund t zvendsohet me nnshkrimin
elektronik n prputhje me legjislacionin prkats pr nnshkrimet
elektronike.
6.4. Mosprmbushja e kushteve t prcaktuara n paragrafin 2 dhe
3 t ktij neni nuk merret parasysh nga tribunali i arbitrazhit, nse palt e
kan iniciuar procedurn e arbitrazhit.
109
ARBITRAZHI
Neni 7
Padit para Gjykatave
Gjykata, para s cils sht ngritur nj padi lidhur me nj shtje,

e cila i nnshtrohet arbitrazhit, e hedh posht padin, nse i padituri n
prgjigjen e tij ndaj padis thirret n marrveshjen e arbitrazhit, prve
nse gjykata konstaton se marrveshja e arbitrazhit sht e pavlefshme
ose q shtja kontestuese nuk mbulohet nga marrveshja e arbitrazhit.
Neni 8
Masat e prkohshme t gjykats
Pa marr parasysh marrveshjen e arbitrazhit ose fillimin e

procedurs s arbitrazhit, gjykata kompetente mund t merr masa t
prkohshme, nse kjo krkohet nga njra pal e cila paraget prova t
besueshme se asaj mund ti shkaktohet dm ose humbje e menjhershme
ose e pariparueshme nse nuk merret masa e prkohshme.
Kreu III
PRBRJA E TRIBUNALIT T ARBITRAZHIT
Neni 9
Numri dhe emrimi i arbitrve
9.1. Tribunali i arbitrazhit prbhet nga nj arbitr i vetm ose nga

nj trup arbitrash, me kusht q numri i arbitrave t ktij trupi t jet nj
numr tek.
9.2. Palt mund t merren vesh pr procedurn e emrimit t
arbitrit ose t arbitrave.
9.3. Nse palt nuk merren vesh pr numrin e arbitrave ose pr
procedurn e emrimit t tyre brenda 15 ditve pasi q i padituri t ket
pranuar njoftimin pr arbitrazh, tribunali i arbitrazhit do t prbhet nga
nj trup prej 3 arbitrve t cilt emrohen sipas paragrafit 4 t ktij neni.
9.4. N rastin e prcaktuar n paragrafin 3 t ktij neni, secila pal
emron nj arbitr. Dy arbitrat e emruar, e emrojn arbitrin e tret i cili
do t jet drejtues i tribunalit t arbitrazhit. Nse njra pala nuk e emron
arbitrin brenda tridhjet (30) ditve nga pranimi i krkess pr ta br
kt, ose nse dy arbitrat nuk merren vesh pr emrimin e arbitrit t tret
brenda tridhjet ditve nga emrimi i tyre, ather me krkesn e njrs
pal arbitri prkats emrohet nga Gjykata.
110
9.5. Prve nse palt pajtohen ndryshe, pala, e cila e ka bere

emrimin e arbitrit, sht e lidhur pr ket emrim prej momentit, kur
pala tjetr ta ket pranuar njoftimin pr emrimin e arbitrit.
9.6. Kur Gjykata e emron arbitrin, ajo i merr parasysh
kualifikimet t cilat arbitri duhet ti plotsoj sipas marrveshjes s
arbitrazhit dhe duhet t siguroj q arbitri t jet i pavarur, i paanshm
dhe t mos ket ndonj konflikt interesi.
Neni 10
Prjashtimi i arbitrit
10.1. Personi, t cilit njra pal ose Gjykata i drejtohet pr emrim

si arbitr, ka pr detyr ti bj publike t gjitha rrethanat t cilat mund t
shkaktojn dyshime lidhur me pa-ansin ose pavarsin e tij. Arbitri, pas
emrimit, duhet ti bj publike rrethanat e tilla para palve nse palt
nuk jan njoftuar paraprakisht pr kto rrethana.
10.2. Secila pal mund t krkoj prjashtimin e cilitdo arbitr,
nse ajo ka dyshime t arsyeshme lidhur me pa-ansin ose pavarsin e
arbitrit, ose nse arbitri nuk i posedon kualiflkimet pr t cilat palt jan
pajtuar. Pala mund t krkoj prjashtimin e arbitrit t cilin e ka emruar
ajo, vetm nse arsyet pr prjashtimin e tij kan lindur pas emrimit t
arbitrit. Pala gjegjse ka pr detyr t krkoj prjashtimin e arbitrit
menjher pasi t njoftohet pr rrethanat t cilat e arsyetojn prjashti-
min.
Neni 11
Procedura pr prjashtimin e arbitrve
11.1. Palt mund t merren vesh pr procedurn e prjashtimit t

nj arbitri. Paragraft 2, 3 dhe 4 t ktij neni zbatohen, nse palt nuk jan
pajtuar pr nj procedur t till.
11.2. Brenda pesmbdhjet ditve nga emrimi i arbitrit ose pasi
t jet njoftuar pr rrethanat e prcaktuara me nenin 10, paragrafi 2, pala e
cila krkon prjashtimin e nj arbitri ka pr detyr, ti drgoj pals tjetr
dhe antarve tjer t tribunalit nj njoftim pr prjashtimin. Njoftimi
duhet t bhet me shkrim dhe n t duhet t theksohen arsyet pr
prjashtim.
11.3. Nse arbitri nuk jep dorheqje ose pala tjetr nuk pajtohet
me prjashtimin, tribunali i arbitrazhit vendos mbi krkesn pr prjash-
timin e arbitrit.
111
ARBITRAZHI
11.4. Nse krkesa pr prjashtimin e arbitrit nuk sht e

suksesshme sipas procedurs pr t ciln jan pajtuar palt ose sipas
procedurs s parapar n paragrafin 2 dhe 3 t ktij neni, ather pala
prkatse mund t paraqes krkesn pr prjashtimin e arbitrit para
Gjykats brenda 15 ditve prej dits s pranimit t njoftimit pr refuzimin
e krkess pr prjashtim. Kundr vendimit t Gjykats nuk lejohet
ankesa. Prderisa Gjykata nuk ka vendosur pr krkesn, tribunali i
arbitrazhit, duke prfshir edhe arbitrin prjashtimi i t cilit krkohet,
mund t vazhdoj me procedurn e arbitrazhit dhe t nxjerr vendim.
Neni 12
Moskryerja e detyrs
12.1. Nse arbitri pr arsye juridike ose faktike nuk mund ti

ushtroj detyrat e tij ose pr shkaqe tjera nuk i ndrmerr veprimet pa
vones t arsyeshme, mandati i tij prfundon nse jep dorheqje ose kur
palt pajtohen pr prfundimin e mandatit t tij. Nse arbitri nuk jep
dorheqje ose nse palt nuk pajtohen lidhur me prfundimin e mandatit,
me krkesn e njrs pal ose t ndonj antari t tribunalit, Gjykata
vendos pr prfundimin e mandatit t arbitrit. Kundr vendimit t
Gjykats nuk sht e lejuar ankesa.
12.2. Nse sipas paragrafit 1 t ktij neni ose nenit 11, paragrafi 2,
arbitri jep dorheqje ose palt pajtohen pr prfundimin e mandatit t
arbitrit, kjo nuk nnkupton se ekziston njra prej arsyeve t parapara n
kt nen ose n nenin 11, paragrafi 2.
Neni 13
Zvendsimi i arbitrit
N rast se mandati i nj arbitri prfundon sipas nenit 11 ose 12 ose

pr shkak t dorhegjes s tij, ather emrohet nj zvends arbitr sipas
dispozitave pr emrimin e arbitrave, prve ns palt dakordohen pr
nj procedur tjetr.
112
Kreu IV
KOMPETENCA E TRIBUNALIT T ARBITRAZHIT
Neni 14
Kompetenca
14.1. Tribunali i arbitrazhit vendos mbi vlefshmrin e marrve-

shjes s arbitrazhit dhe se a sht kompetent pr zgjidhjen e kontestit i cili
i sht parashtruar. N kt kontekst, klauzola e arbitrazhit, e cila sht
pjes e nj kontrate, trajtohet si marrveshje e veant dhe e pavarur prej
kontrats.
14.2. Kundrshtimin, se tribunali i arbitrazhit nuk sht kompe-
tent, pala duhet ta dorzoj m s voni deri n momentin e dorzimit t
prgjigjes n padi. Pala nuk mund t privohet nga e drejta e paraqitjes s
kundrshtimit n fjal, pr shkak se e ka emruar ose ka marr pjes n
emrimin e nj arbitri.
14.3. Kundrshtimi, se tribunali i arbitrazhit e ka tejkaluar kompe-
tencn e vet, duhet t paraqitet nga pala menjher pasi t vihet n dijeni
pr kt.
14.4. N rastet e parapara me paragrafin 2 dhe 3 t ktij neni,
tribunali i arbitrazhit mund t pranoj nj kundrshtim t paraqitur me
vones, nse konstaton se pala ka arsyetim t pranueshm pr kt
vones.
14.5. Secila pal mund t krkoj nga gjykata q t shqyrtoj
vendimin e tribunalit t arbitrazhit lidhur me kompetencn e tij mbi
kontestin prkats. Kjo krkes duhet t dorzohet ne gjykat brenda
tridhjet ditve prej dits s pranimit t njoftimit me shkrim mbi
vendimin. Paraqitja e krkess nuk e ndalon tribunalin e arbitrazhit q t
vazhdoj me procedurn e arbitrazhit dhe t nxjerr vendim.
Neni 15
Masat e prkohshme
15.1. Prve nse palt pajtohen ndryshe, tribunali i arbitrazhit,

me krkesn e njrs pale, mund t urdhroj marrjen e mass s
prkohshme, nse pala paraget prova t besueshme se asaj mund ti
shkaktohet dm ose humbje e menjhershme ose e pariparueshme n rast
se nuk merret nj mas e ktill. Tribunali i arbitrazhit mund t krkoj
nga secila pal q t deponoj mjete siguruese lidhur me masat e tilla t
prkohshme.
113
ARBITRAZHI
15.2. Me krkesn e pals, gjykata mund t urdhroj ekzekuti-

min e mass s prkohshme t urdhruar nga tribunali i arbitrazhit sipas
paragrafit 1 t ktij neni, prve kur sipas nenit 8, pr shtjen e njjt,
pala e ka krkuar masn e prkohshme.
15.3. Nse konstatohet se masa e prkohshme e urdhruar nga
tribunali i arbitrazhit sipas paragrafit 1 t ktij neni ka qen e paarsyesh-
me, pala n dobi t s cils sht urdhruar masa e prkohshme ka pr
detyr ta kompensoj dmin t cilin e ka psuar pala tjetr si pasoj e
ekzekutimit t mass s prkohshme. Tribunali i arbitrazhit sht kompe-
tent pr t vendosur lidhur me arsyeshmrin e mass s prkohshme dhe
pr shtjet q kan t bjn me kompensimin e dmit t lartprmendur.
Kreu V
PROCEDURAT E ARBITRAZHIT
Neni 16
Rregullat e prgjithshme
16.1. Palt trajtohen n mnyr t barabart dhe secila pal duhet
t ket mundsin e plot q t paraqes rastin e saj n seciln faz t
procedurs s arbitrazhit.
16.2. Palt jan t Iira n zgjedhjen e prfaqsuesve t tyre, t cilt
do ti prfaqsojn ato n procedurn e arbitrazhit. Asnj prfaqsues i
autorizuar nga pala, nuk mund t prjashtohet nga procedura e arbitrazhit.
16.3. Pa cenuar dispozitat e detyrueshme t ktij ligji, palt mund
t pajtohen mbi procedurn e arbitrazhit.
16.4. Nse palt nuk jan pajtuar pr procedurn e arbitrazhit dhe
n munges t dispozitave prkatse n kt ligj, tribunali i arbitrazhit i
prcakton vet rregullat c arbitrazhit duke i zbatuar prshtatshmrisht
rregullat e procedurs kontestimore ose duke i zbatuar rregullat e
arbitrazhit t nj institucioni t arbitrazhit t prhershm.
Neni 17
Vendi i arbitrazhit
17.1. Nse palt nuk jan pajtuar mbi vendin ku duhet t mbahet
arbitrazhi, tribunali i arbitrazhit e cakton vendin e mbajtjes s arbitrazhit
duke marr parasysh rrethanat e rastit dhe prshtatshmrin e vendit pr
palt dhe tribunalin.
17.2. Pa cenuar paragrafin 1 t ktij neni, dhe nse palt nuk jan
marr vesh ndryshe, tribunali i arbitrazhit mund t takohet n cilindo
114
vend q e konsideron t prshtatshm pr mbajtjen e dgjimit t palve, t

dshmitarve, ose t ekspertve, mbajtjen e konsultimeve ndrmjet
antarve t tribunalit t arbitrazhit dhe pr shiqimin e sendeve ose
dokumenteve.
Neni 18
Fillimi i procedurs s arbitrazhit
Nse palt nuk jan pajtuar ndryshe, procedura e arbitrazhit lidhur

me nj kontest t caktuar fillon n diten kur krkesa q kontesti ti
nnshtrohet arbitrazhit pranohet nga pala e paditur.
Neni 19
Gjuha
19.1. Nse palt nuk jan pajtuar ndryshe, tribunali i arbitrazhit,

menjher pas themelimit t tij, e prcakton gjuhn ose gjuht t cilat do
t prdoren gjat procedurs s arbitrazhit. Marrveshja ndrmjet palve,
respektivisht, vendimi i tribunalit vlejn pr t gjitha deklaratat dhe
parashtresat me shkrim q dorzohen nga palt, seancat e dgjimit, si dhe
vendimet ose kumtesat tjera t tribunalit t arbitrazhit.
19.2. Tribunali i arbitrazhit mund t urdhroj q t gjitha doku-
menteve t dorzuara gjat procedurs s arbitrazhit tu bashkngjitet nj
prkthim n gjuhn ose gjuht pr t cilat jan pajtuar palt ose t cilat i
ka caktuar tribunali i arbitrazhit. Tribunali i arbitrazhit i pranon vetm
prkthimet e bra nga nj prkthyes i certifikuar ose i aprovuar nga
gjykata.
Neni 20
Padia, prgjigjja n padi dhe kundr-padia
20.1. Brenda afatit t dakorduar nga palt ose, n munges t nj

dakordimi t till, brenda afatit t caktuar nga tribunali i arbitrazhit, padi-
tsi ka pr detyr t paraqes padin e tij dhe provat n t cilat mbshtetet
padia, dhe i padituri ka pr detyr t paraqes prgjigjen n padi dhe
provat n t cilat mbshtetet ajo. S bashku me padin, prkatsisht, n
prgjigjen n padi, palt mund ti paraqesin t gjitha dokumentet tjera t
cilat i konsiderojn t nevojshme dhe prcaktojn se cilat prova tjera do
ti paraqesin.
115
ARBITRAZHI
20.2. Nse palt nuk jan pajtuar ndryshe, secila pal gjat
procedurs s arbitrazhit mund ta ndryshoj ose ta plotsoj padin e vet,
respektivisht prgjigjen e vet n padi, prve nse tribunali i arbitrazhit
konsideron se ndryshimet ose plotsimet jan t palejueshme pr shkak
se jan paraqitur me vones.
20.3. S bashku me prgjigjen n padi, ose n nj faz t mvon-
shme t procedurs, kur tribunali i arbitrazhit, duke marr parasysh
rrethanat e rastit, vendos se vonesa sht e arsyeshme, i padituri mund t
paraqes kundr-padin e cila mbshtetet n t njjtn kontrat ose n nj
krkes t bazuar n t njjtn kontrat me qllim t kompensimit t
ndrsjellt t krkesave. Paragrafi 1 dhe 2 i ktij neni zbatohen prshtat-
shmrisht pr kundr-padit.
Neni 21
Dgjimi i palve dhe procedura me shkrim
21.1. N munges t marrveshjes ndrmjet palve, tribunali i

arbitrazhit vendos se a do t mbahet seanca e dgjimit ose procedura do
t zhvillohet n baz t dokumenteve dhe materialeve t tjera t shkruara,
ose nse do t kombinohen t dy kto procedura. Nse palt nuk e kan
prjashtuar mbajtjen e seancave t dgjimit, tribunali i arbitrazhit mban
seancat e dgjimit n nj faz t prshtatshme t procedurs, nse nj gj
e till krkohet nga pala. Seancat e dgjimit nuk jan publike, prve nse
palt jan dakorduar ndryshe.
21.2. Palt duhet t informohen paraprakisht dhe n koh t duhur
n lidhje me do seanc t dgjimit dhe do mbledhje t tribunalit t
arbitrazhit e cila ka pr qllim nxjerrjen e provave.
21.3. T gjitha deklaratat, dokumentet ose informatat e tjera t
cilat njra pal ia dorzon tribunalit t arbitrazhit u drgohen edhe t
gjitha palve tjera. Kjo vlen edhe pr raportet e ekspertve ose provave
tjera n form t shkruar n t cilat tribunali i arbitrazhit mund ta
mbshtes vendimin e tij.
21.4. Tribunali i arbitrazhit bn prgatitjen e prkthimeve t
deklaratave gojore gjat seancave t dgjimit si dhe mbajtjen e procesver-
balit gjat seancs, nse nj gj e till konsiderohet e nevojshme nga
tribunali i arbitrazhit duke marr parasysh rrethanat e rastit, ose nse palt
jan pajtuar pr kt dhe e kan njoftuar tribunalin e arbitrazhit s paku
15 dit para mbajtjes s seancs s dgjimit. Palt i bartin shpenzimet e
prkthimit.
116
Neni 22
Mbyllja e seancs s dgjimit
22.1. Pas paraqitjes s provave sipas nenit 20, paragrafi 1,

tribunali i arbitrazhit mund t krkoj nga palt se a kan pr t paraqitur
prova shtes ose dshmitar plotsues. Nse nuk ka paraqitje t tilla,
seanca e dgjimit mbyllet.
22.2. Me iniciativ t vetn, ose n baz t krkess s njrs pal,
tribunali i arbitrazhit mundet, n raste t jashtzakonshme dhe kur kt e
konsideron t domosdoshme, ta caktoj rihapjen e seancs s dgjimit n
do koh para marrjes s vendimit meritor.
Neni 23
Provat
23.1. Secila pal e ka barrn e t provuarit pr faktet te cilat e

mbshtesin padin, prkatsisht, prgjigjen n padi.
23.2. Tribunali i arbitrazhit prcakton pranueshmrin, relevan-
cn, vrtetsin dhe peshn e provave t paraqitura.
23.3 Tribunali i arbitrazhit vendos mbi pranimin ose hedhjen
posht t krkesave pr nxjerrjen e provave. Tribunali i arbitrazhit mund
t nxjerr prova, nse kt e konsideron t nevojshme, dhe bn vlersi-
min tyre n mnyr t lir dhe t paanshme..
23.4. N do koh gjat procedurs, tribunali i arbitrazhit mund t
krkoj nga palt q t paraqesin dokumente ose prova tjera brenda afatit
t caktuar nga ai.
Neni 24
Dshmitart
24.1. Nse duhet t dgjohet nj dshmitar, s paku 15 dite para

mbajtjes s seancs s dgjimit, secila pal duhet tia dorzoj tribunalit
t arbitrazhit dhe pals tjetr emrin edhe adresn e dshmitarit t cilin e
fton t deklarohet, shtjen pr t ciln do t dshmoj dhe gjuhn ne t
ciln do ta paraqes dshmin.
24.2. Deklaratat e dshmitarve mund t paraqiten edhe n form
t deklaratave t shkruara, t nnshkruara nga dshmitari, me kusht q
dshmitari t jet n dispozicion pr palt, nse njra pal e krkon
ekzaminimin e dshmitarit.
117
ARBITRAZHI
Neni 25
Ekspertt
25.1. Prve nse palt jan pajtuar ndryshe, tribunali i arbitrazhit

mund t emroj nj ose m shum ekspert t cilt do ti raportojn atij
me shkrim pr shtje t caktuara nga tribunali i arbitrazhit.
25.2. Tribunali i arbitrazhit mund ta urdhroj nj pal q
ekspertit ti jep do informat t nevojshme, t prgatis ose ti ofroj
qasje n dokumente ose sende pr shikim. Pas pranimit t raportit t
ekspertit, tribunali i arbitrazhit ua drgon palve nga nj kopje t raportit
me rast palve u jepet mundsia q me shkrim ta shprehin mendimin e
tyre lidhur me raportin.
25.3. Prve nse palt jan pajtuar ndryshe, me krkes t pals
ose nse tribunali i arbitrazhit kt e konsideron t nevojshme, eksperti,
pasi t ket dorzuar raportin me shkrim, dgjohet n seanc, gjat s
cils palt kan mundsi ta marrin ekspertin n pyetje. Gjat ksaj seance
t dgjimit, palt mund t paraqesin ekspertt e tyre pr t dhn
mendimin e tyre n lidhje me shtjet e ngritura.
Neni 26
Mosveprimi i pals
26.1. Nse paditsi nuk e paraqet padin e tij n pajtim me nenin

20, paragrafi 1 dhe nuk ka arsyetim t mjaftueshm pr kt, tribunali i
arbitrazhit e mbyll procedurn e arbitrazhit.
26.2. Nse i padituri nuk e paraqet prgjigjen e tij n padi sipas
nenit 20, paragrafi 1, tribunali i arbitrazhit vazhdon me procedurn.
Mungesa e paraqitjes s prgjigjes n padi nga i padituri nuk do t
konsiderohet si pranim i pretendimeve t paditsit.
26.3. Nse njra pal, edhe pse ka gen e njoftuar me rregull sipas
ktij ligji, nuk merr pjes n seancn e dgjimit ose nuk i dorzon provat
brenda afatit t caktuar, tribunali i arbitrazhit mund ta vazhdoj procedu-
rn e arbitrazhit dhe ta nxjerr vendimin n baz t provave me t cilat
disponon.
Neni 27
Heqja dor nga kundrshtimi
Pala e cila sht n dijeni pr nj shkelje t ndonj dispozite t

ktij ligji ose t marrveshjes me paln tjetr por e cila prapseprap
118
vazhdon procedurn e arbitrazhit pa kundrshtuar menjher shkeljen n

fjal, konsiderohet se ka hequr dor nga e drejta pr t parashtruar
kundrshtimin.
Neni 28
Ndihma e gjykats
28.1. Tribunali i arbitrazhit, ose pala q ka marr miratimin
paraprak nga tribunali i arbitrazhit, mund t krkoj ndihm nga gjykata,
me qllim t nxjerrjes s provave ose pr kryerjen e punve tjera juridike
t cilat tribunali i arbitrazhit nuk sht kompetent pr ti kryer.
28.2. Nse gjykata konstaton se krkesa e till sht e pranuesh-
me, ajo e zbaton krkesn n pajtim me rregullat e saja procedurale.
Kreu VI
VENDIMET
Neni 29
E drejta kompetente
29.1. N rastet me element ndrkombtar, tribunali i arbitrazhit

zbaton t drejtn t ciln palt e kane caktuar si t drejtn kompetente pr
aspektet materiale t kontestit. N munges t nj caktimi t till nga
palt, tribunali i arbitrazhit zbaton t drejtn e prcaktuar nga rregullat e
se drejts ndrkombtare private. N t gjitha rastet tjera, tribunali i
arbitrazhit e zbaton legjislacionin e Kosovs.
29.2. Tribunali vendos ex aequo et bono ose si amiable compo-
siteur vetm nse palt shprehimisht e kan autorizuar pr kt.
29.3. N t gjitha rastet, tribunali i arbitrazhit vendos n pajtim me
dispozitat e kontrats duke marre parasysh uzancat tregtare q vlejn pr
rastin konkret.
Neni 30
Marrja e vendimeve
30.1. N procedurn e arbitrazhit me m shum se nj arbitr, do

vendim i tribunalit t arbitrazhit merret me shumic votash t t gjith
antarve t tribunalit t arbitrazhit, prve nse palt pajtohen ndryshe.
30.2. Pr shtjet procedurale drejtuesi i tribunalit t arbitrazhit
vendos vet, nse pr kt sht i autorizuar nga palt ose nga t gjith
antart e tribunalit t arbitrazhit.
119
ARBITRAZHI
Neni 31
Forma dhe prmbajtja e vendimit
31.1. Vendimi i tribunalit t arbitrazhit nxirret n form t shkruar

dhe sht prfundimtar dhe i detyrueshm pr palt. Vendimi pr palt e
ka efektin e njjt juridik sikurse nj aktgjykim i plotfuqishm dhe
detyrues i gjykats.
31.2. N vendim ceken arsyet mbi t cilat mbshtetet vendimi,
prve nse palt jan pajtuar q arsyet t mos ceken.
31.3. Vendimi nnshkruhet nga arbitri ose arbitrat, dhe mban
datn dhe vendin kur sht nxjerr. N procedurn e arbitrazhit me m
shum se nj arbitr, nnshkrimet e shumics s antarve t tribunalit
jan t mjaftueshme, me kusht q n vendim t shpjegohen arsyet pr
mungesn e nnshkrimeve t tjera.
31.4. Nga nj kopje e vendimit t nnshkruar nga arbitrat u
dorzohet t dyja palve, pasi q t jen paguar t gjitha taksat.
31.5. Vendimi bhet publik vetm me plgimin e t gjitha palve.
Neni 32
Pajtimi
32.1. Nse para nxjerrjes s vendimit palt pajtohen pr zgjidhjen

e kontestit, tribunali e ndrpren procedurn e arbitrazhit.
32.2. Nse krkohet nga palt, tribunali i arbitrazhit mund t
dokumentoj pajtimin e palve n form te nj vendimi t arbitrazhit
sipas kushteve pr t cilat jan pajtuar palt, prve nse prmbajtja e
pajtimit cenon ose sht n kundrshtim me rendin publik (ordre public).
Vendimi i till e ka efektin e njjt sikur nj vendim meritor.
Neni 33
Prfundimi i procedurs s arbitrazhit
33.1. Procedura e arbitrazhit prfundon me nxjerrjen e vendimit

prfundimtar ose t nj urdhri t tribunalit t arbitrazhit sipas paragrafit 2
t ktij neni.
33.2. Tribunali i arbitrazhit nxjerr urdhr pr ndrprerjen e
procedurs s arbitrazhit nse:
1. paditsi:
a) nuk e dorzon padin e tij sipas nenit 20, paragrafi 1;
120
b) e trheq padin, prve nse i padituri e kundrshton kt dhe

tribunali i arbitrazhit konstaton se i padituri ka interes legjitim q t
nxirret vendimi prfundimtar mbi kontestin;
2. palt pajtohen pr prfundimin e procedurs; ose
3. palt nuk vazhdojn procedurn e arbitrazhit edhe pse vazhdimi
i procedurs sht krkuar nga tribunali i arbitrazhit ose nse vazhdimi i
procedurs s arbitrazhit sht br i pamundshm ose i panevojshm pr
arsye t tjera.
33.3. Mandati i tribunalit t arbitrazhit prfundon me ndrprerjen
e procedurs, prve nse me ligj parashihet ndryshe.
Neni 34
Shpenzimet e procedurs
34.1. Prve nse palt jan pajtuar ndryshe, tribunali i arbitrazhit

cakton shpenzimet n vendimin e tij prfundimtar. Shpenzimet n fjal
prfshijn:
a. taksn e tribunalit t arbitrazhit;
b. shpenzimet e arbitrave;
c. shpenzimet pr ekspert dhe ndihmn tjetr t ciln e ka krkuar
tribunali i arbitrazhit dhe pr t ciln jan pajtuar palt;
d. shpenzimet e udhtimit dhe shpenzimet e tjera t dshmitarve,
deri n masn e miratuar nga tribunali i arbitrazhit;
e. shpenzimet pr prfaqsimin dhe ndihmn pr paln e sukses-
shme, nse kompensimi i ktyre shpenzimeve sht krkuar gjat proce-
durs s arbitrazhit, dhe vetm deri n at mas q tribunali i arbitrazhit e
cakton t arsyeshm; dhe
f. t gjitha taksat dhe shpenzimet e gjykats kur kjo bn emri-
min e arbitrve.
34.2. Taksat e tribunalit t arbitrazhit duhet t jen t arsyeshme,
duke marre parasysh vlern e kontestit, kompleksitetin e lnds, kohn e
shpenzuar nga arbitrat dhe rrethanat e tjera t rastit. N rast se shfagen
mosmarrveshje n lidhje me shumn e taksave q duhet paguar
tribunalit t arbitrazhit, gjykata sht kompetente q t vendos mbi kt
shtje.
34.3. Perve nse palt jan pajtuar ndryshe, shpenzimet e arbit-
razhit i ngarkohen pals humbse. Tribunali i arbitrazhit mund t ndaj
shpenzimet e parapara n paragrafin 1 t ktij neni ndrmjet palve, nse
konstaton se nj ndarje e till sht e arsyeshme duke marr parasysh
rrethanat e rastit.
121
ARBITRAZHI
Neni 35
Korrigjimi, interpretimi dhe plotsimi i vendimit
35.1. Prve nse palt jan pajtuar ndryshe, brenda tridhjet

ditve nga marrja e vendimit, secila pal, duke e njoftuar edhe paln
tjetr, mund t krkoj nga tribunali i arbitrazhit:
a. ta interpretoj vendimin;
b. ta korrigjoj ndonj gabim n llogaritje, gabim shtypi ose
fardo gabimi tjetr t ksaj natyre; ose
c. ta nxjerr nj vendim plotsues n lidhje me padit e ngritura
para tribunalit t arbitrazhit, por t cilat nuk jan prfshir n vendimin
prfundimtar.
35.2. Brenda tridhjet ditve nga drgimi i vendimit, tribunali i
arbitrazhit mund t bj korrigjime t tilla me iniciativ t vetn.
Tribunali i arbitrazhit i bn korrigjimet ose jep interpretimin brenda
tridhjet ditve nga pranimi i krkess pr ta br kt.
35.3. Nse tribunali i arbitrazhit konsideron se krkesa pr
nxjerrjen e vendimit plotsues sht e arsyeshme dhe konsideron se
vendimi plotsues mund t nxirret pa mbajtjen e seancs s dgjimit ose
nxjerrjes s provave, tribunali i arbitrazhit e plotson vendimin brenda
gjashtdhjet ditve nga pranimi i krkess. Neni 30 vlen prshtatshm-
risht edhe pr vendimet plotsuese.
Kreu VII
PROCEDURA GJYQSORE
Neni 36
Mjetet juridike
36.1. N rastet e parapara n paragrafin 2 dhe 3 t ktij neni, secila

pal mund t krkoj nga gjykata q t anuloj nj vendim t tribunalit t
arbitrazhit.
36.2. Gjykata anulon vendimin e tribunalit nse: a). Paditsi
dshmon se:
(i) njra pal n marrveshjen e arbitrazhit nuk ka patur zotsin
pr t vepruar;
(ii) marrveshja e arbitrazhit nuk sht e vlefshme sipas s drejts
s caktuar nga palt ose nga tribunali i arbitrazhit ose, n munges t nj
caktimi t till, sipas ligjit t zbatueshm n Kosov;
122
(iii)paditsi nuk sht njoftuar me rregull n lidhje me emrimin e

nj arbitri ose mbi procedurn e arbitrazhit, ose pr arsye tjera nuk ka
qen n gjendje t paraqes rastin e tij;
(iv)vendimi nuk ka t bj me shtjen e shqyrtuar nga tribunali i
arbitrazhit ose ka t bj me nje shtje pr t ciln nuk sht kompetent
tribunali i arbitrazhit, ose vendimi prfshin shtje pr t cilat nuk sht
kompetent tribunali i arbitrazhit. N kto raste, nse vendimi mbi shtjet
pr t cilat sht kompetent tribunali i arbitrazhit mund t ndahet nga
shtjet tjera, ather kjo pjes e vendimit mund t ekzekutohet;
(v) prbrja e tribunalit t arbitrazhit ose procedura e arbitrazhit
nuk ka qen n pajtim me dispozitat e ktij ligji ose me marrveshjen e
arbitrazhit, me kusht q mangsia e till t ket patur ndikim n vendimin
e tribunalit; ose
b). Gjykata konstaton se:
(i) arbitrazhi n fjal sht i ndaluar me ligj; ose
(ii) ekzekutimi i vendimit do t cenonte ose do ishte n
kundrshtim me rendin publik (ordre public).
36.3. Prve nse palt jan pajtuar ndryshe, padia pr anulimin e
vendimit t tribunalit t arbitrazhit i dorzohet gjykats jo m von se
nntdhjet dit pas pranimit t vendimit t tribunalit t arbitrazhit nga
pala prkatse.
36.4. Kur krkohet anulimi i vendimit t tribunalit t arbitrazhit,
Gjykata mundet, nse kjo sht e arsyeshme, ta anuloj vendimin dhe tia
kthej lndn tribunalit t arbitrazhit q ta inicioj srish procedurn e
arbitrazhit ose q ti merr ato veprime, t cilat sipas vlersimit t
tribunalit t arbitrazhit do t mnjanojn arsyet pr anulimin e vendimit.
Neni 37
Dispozitat e prgjithshme t procedurs
37.1. Gjykata vendos me aktvendim. Para nxjerrjes s aktven-

dimit Gjykata ka pr detyr ta dgjoj paln kundrshtare.
37.2. N rastin e ngritjes s padis, sipas nenit 36, pr anulimin e
vendimit t tribunalit t arbitrazhit, Gjykata ka pr detyr ti dgjoj t
gjitha palt.
37.3. Kundr aktvendimit t Gjykats n rastet e parapara n
nenin 36, paragrafi 2, lejohet ankesa. Pr t gjitha aktvendimet tjera t
nxjerra nga Gjykata n pajtim me kt ligj nuk lejohet ankesa.
123
ARBITRAZHI
Kreu VIII
NJOHJA DHE EKZEKUTIMI I VENDIMEVE
T TRIBUNALIT T ARBITRAZHIT
Neni 38
Vendimet e arbitrazhit t nxjerra brenda Kosoves
38.1. Vendimi i arbitrazhit i cili sht nxjerre nga nj tribunal i

arbitrazhit brenda Kosovs ekzekutohet pasi q t shpallet i ekzekutu-
eshm nga Gjykata.
38.2. Krkesa q vendimi i arbitrazhit t shpallet i ekzekutueshm
hidhet posht nse Gjykata konstaton se ekzistojn nj ose me shum
arsye pr anulimin e vendimit sipas nenit 36, paragrafi 2. Krkess pr
ekzekutimin e vendimit t arbitrazhit sipas ktij neni i bashkngjitet
vendimi i tribunalit t arbitrazhit ose nj kopje e vrtetuar e tij.
Neni 39
Vendimet e arbitrazhit t nxjerra jasht Kosovs
39.1. Gjykatat e Kosovs i njohin vendimet e arbitrazhit t nxjerra

jasht Kosovs si t plotfuqishme dhe i ekzekutojn ato nse vendimet n
fjal jan njohur dhe jan shpallur t ekzekutueshm sipas paragrafve 2
deri 5 t ktij neni.
39.2. Krkesa pr njohjen dhe ekzekutimin e nj vendimi t
arbitrazhit t nxjerrur jasht Kosovs i paraqitet Gjykats Ekonomike.
39.3. Krkess pr njohjen dhe ekzekutimin e vendimit t arbitra-
zhit pala e interesuar ia bashkngjet:
a). origjinalin e vendimit ose nj kopje te vrtetuar t vendimit;
b). origjinalin e marrveshjes s arbitrazhit ose nj kopje t vrte-
tuar t saj; dhe
c). nj prkthim t certifikuar te marrveshjes s arbitrazhit dhe t
vendimit t arbitrazhit n njrn prej gjuhve zyrtare t Kosovs, nse
marrveshja ose vendimi nuk sht prpiluar n njrn prej gjuhve
zyrtare t Kosovs.
39.4. Krkesa pr njohjen dhe ekzekutimin e vendimit t arbitra-
zhit refuzohet n baz t krkess s pals tjetr, nse ajo dshmon se:
a). njra pal n marrveshjen e arbitrazhit, sipas s drejts
kompetente pr at marrveshje, nuk ka pasur zotsi pr t vepruar; ose
nse marrveshja e arbitrazhit nuk ka qen e vlefshme sipas s drejts s
caktuar nga palt ose, n munges t nj caktimi t till, sipas s drejts n
territorin ku sht marr vendimi;
124
b). pala, ndaj s cils krkohet ekzekutimi i vendimit, nuk sht

njoftuar me rregull n lidhje me caktimin e nj arbitri ose pr procedurn
e arbitrazhit, ose pr arsye tjera nuk ka qen n gjendje t parages rastin
e saj;
c). vendimi nuk ka t bj me shtjen e shqyrtuar nga tribunali i
arbitrazhit ose ka t bj me nj shtje e pr t ciln nuk sht kompetent
tribunali i arbitrazhit, ose vendimi prfshin shtje pr t cilat nuk sht
kompetent tribunali i arbitrazhit. N kto raste, nse vendimi mbi shtjet
pr t cilat sht kompetent tribunali i arbitrazhit mund t ndahet nga
shtjet tjera, ather kjo pjes e vendimit mund t njihet dhe t ekzeku-
tohet;
d). prbrja e tribunalit t arbitrazhit ose procedura e arbitrazhit
nuk ka qen n pajtim me dispozitat e ligjit t zbatueshm n at rast; dhe
e). vendimi ende nuk sht br i plotfuqishm pr palt, ose sht
shfuqizuar ose pezulluar nga nj organ kompetent n territorin ku sht
nxjerr vendimi, respektivisht sipas drejts n baz t se cils sht
nxjerr vendimi.
39.5. Krkesa pr njohjen dhe ekzekutimin e vendimit t tribunalit
t arbitrazhit refuzohet, nse Gjykata konstaton se:
a). sipas ligjit n fuqi n Kosov, kontesti prkats nuk mund t
zgjidhet prmes arbitrazhit, ose
b). njohja ose ekzekutimi i vendimit do t cenonte ose do t ishte
n kundrshtim me rendin publik (ordre public) t Kosovs.
Kreu IX
DISPOZITAT PRFUNDIMTARE
Neni 40
Ligji n fuqi
Me hyrjen n fuqi t ktij ligji shfuqizohen t gjitha dispozitat e

ligjit n fuqi t cilat nuk jan n pajtim me kt ligj.
Neni 41
Hyrja n fuqi
Ky ligj hyn n fuqi nj muaj pas miratimit nga Kuvendi i Kosovs

dhe pas shpalljes nga Prfaqsuesi Special i Sekretarit t Prgjithshm.
Ligji Nr. 02/L-75 Kryetari i Kuvendit t Kosovs,

26 janar 2007 Kol Berisha
125
ARBITRAZHI
126
LITERATURA E KONSULTUAR
Prof. Dr. Brestofci F., E Drejta e Procedurs Civile Ndrkomb-

tare, Fakulteti Juridik, Prishtin, 2000.
Fullani J., Hasani S., Arbitrazhi dhe Kontratat, Shtpia Botuese 8
Nntori, Tiran, 1987.
Prof. Dr. Hetemi M., E Drejta Ndrkombtare Tregtare-Afariste,
Prishtin, 2007.
Prof. Dr. Gruda Z., E Drejta Ndrkombtare Publike, Prishtin,
2002.
Prof. Dr. Bilalli A., Prof. Dr. Kuqi H., E drejta Ndrkombtare
private, Universiteti i Prishtins, Prishtin, 2008.
Kodi i Procedurs Civile i Republiks s Shqipris, Botim i
Qendrs s Publikimeve zyrtare, Tiran, Qershor 2010.
Kodi i Procedurs Civile i Republiks s Shqipris, Tiran,
2002.
Prof. Dr Jezdi} M., E drejta ndrkombtare private, Libri i par,
prkthyer n gjuhn shqipe nga Hamdi Vraniqi, Prishtin, 1976.
Prof. Dr Jezdi} M., E Drejta Ndrkombtare Private, Libri i dyt,
prkthyer n gjuhn shqipe nga Hamdi Vraniqi, Prishtin, 1976.
Jezdi} M., Pak M., E drejta ndrkombtare private, Libri i tret,
prkthyer n shqip nga Avni Gjakova, Prishtin, 1977.
Prof. Dr. Trajkovi} M., Me|unarodno arbitra`no pravo, Beograd,
2000.
Aleksandar J., Me|unarodna trgovinska arbitraà, Beograd, 2003.
Prof. Dr. Knezevi} G., Doc. Dr Pavi} V., Arbitraà i ADR,
Beograd, 2009.
Prof. Dr. Trivo S., Prof. Dr. Pozni} B., Prof. Dr. Vargi} N., Doc.
Dr. Varadi T., Arbitra`no re{avanje sporova, Novi Sad, 1973.
Mr. Perovi}. J., Ugovor o Medjunarodnoj trgovinskoj arbitraì,
Beograd, 2002.
Arbitra`na Odluka, Hrvatska akademska i istraìva~ka mreà,
Carnet, Zagreb, 2008.
127
ARBITRAZHI
Ligji pr aderimin e Republiks s Shqipris n Konventn

Evropiane t Arbitrazhit nr. 8687 data 09.11.2000.
Ligji nr. 7424, data 14.11.1990 pr Arbitrazhin Shtetror,
Kuvendi i Republiks s Shqipris
Ligji nr. 03/L-57 pr Ndrmjetsim. Kuvendi i Republiks s
Kosovs, 18.09.2008.
Arbitrazhi USAID, tetor 2008, Prishtin, nga Vjosa Osmani.
Vendimi pr pagesn e shpenzimeve administrative t arbitrazhit
ndrkombtar pr shtjen S. Saranda, 28.08.2009.
Vendimi pr dhnien fuqi vendimit t arbitrazhin ndrkombtar
data 13.07.1993, gjykata e apelit, Tiran.
Ligji nr. 9090, data 26.06.2003 pr Ndrmjetsim n zgjidhjen e
mosmarrveshjeve, Kuvendi i Republiks s Shqipris.
Ligji pr arbitrazhin i Republiks s Kosovs nr. 02/L-75 i dats
15.05.2001.
128

Arbitrazhi 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arbitrazhi 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof. Dr. Mehdi J.

I. NJOHURIT E PRGJITHSHME MBI ARBITRAZHIN

1. ARBITRAZHI GJITHNJ E M I PREFERUESHM N

sht konstatim i prgjithshm se marrdhniet tregtare ndrko-

tregtare ndrkombtare, sepse, n radh t par, sht duke u rritur numri

1 Gold{tajn, Konvencije i pravilnici o spoljnotrgovinskim arbitra`ama,

ndrkombtare private t kuptuar si e drejt e normave t kolizionit.4

4 Gold{tajn, Konvencije, f. 7. 1974, f. 3-34.

II) transporti ajror,

7 Shih materialin 13.12. 1965 (A/C.6/sr-896, f. 4.

11 Gold{tajn, Medjunarodna trgova~ka arbitra`a, Zgb., 1975, f. 3.

d) se procedurn pr gjykim parimisht e prcaktojn palt,

16 Gold{tajn, v.c. f. 11.

N koh t fundit pr njerzit afarist dhe udhheqsit prgjegjs i kan

18 N ATN: M shum se 92% t vendimeve t gjyqit vullnetarisht jan kryer edhe

Klauzolat q prmbajn elemente q krijojn kundrthnie jan

19 Shih Konventn e Nju Jorkut t 10 korrikut t vitit 1958.

N Gjermani arbitrit me ligj nuk jan t kufizuar as pr dispozita

22 Gaupp-Stein-Schanke, Komentar der Z.O.P.8 1034, N librin: Balladore-Pallieri,

Ksaj shtje i kushtojn rndsi t konsiderueshme edhe Rre-

24 A. Gold{tajn, Medjunarodna trgova~ka arbitra`a, Zgb, 1977, f. 85, Po ashtu, J.

a) Q palt t cilat e kan lidhur marrveshjen e arbitrazhit t jen

26 Shih Konventn e Gjenevs mbi prmbarimin e vendimeve t arbitrazhit

b) Po qe se pranimi dhe ekzekutimi i vendimit t arbitrazhit do t

1976, e cila miratoi rezolutn nr. 31/98, me t ciln Rregullat e arbitrazhit

Arbitrazhi si mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve ndrmjet

1.1. ABITRAZHI N KOHN E VJETR

N kohn e vjetr arbitrazhi si fenomen interkulturor, por edhe si

34 Aristoteli Retorika, 1.13.1374.6.42. Perovi} J., Ugovor o Me|unarodnoj

proces ku krejtsisht nuk mund t fitohet as krejtsisht nuk mund t

1.2. POZITA E ARBITRAZHIT N KOHN E MESME

Sipas t dhnave ekzistuese mund t konkludohet se arbitrazhi

akti t pushtetit ligjvns francez. Qndrimi i ktill i Kushtetuts

1.3. ZHVILLIMI I ARBITRAZHIT N KOHN E RE

Zhvillimi i arbitrazhit n kuadr t marrdhnieve tregtare e

2. NATYRA JURIDIKE DHE TEORIT MBI

Rreth natyrs juridike t arbitrazhit ekzistojn qndrime mjaft

arbitrazhit n mnyr vendimtare ndikon n prcaktimin e elementeve

2.2. TEORIT MBI ARBITRAZHIN

Natyra juridike e arbitrazhit m s miri do t qartsohej prmes

37 Kneievi} Ga{o. Me|unarodna trgovinska arbitra`a, Beograd, 1999, fq. 26.

formsohet procedura, t zgjidhen arbitrat si dhe t prcaktohet e drejta

komunitetit biznesor n t drejtn private. Teoria autonome arbitrazhin e

3. E DREJTA E ARBITRAZHIT DHE BURIMET

Meqense e drejta e arbitrazhit gjithnj po vjen duke u formsuar

Zvicr) etj. Mund t konkludohet se sa m shum do t rritet nevoja pr

4. GJYKATA DHE ARBITRAZHI, NGJASHMRIT DHE

Pr nga vshtrimi, si gjykata po ashtu edhe arbitrazhi kryejn

5. ARGUMENTET PRO DHE KUNDR ARBITRAZHIT

Shkaqet t cilat i nxisin palt q kontestin e tyre ta zgjidhin pran

- arbitrazhi sht m efikas, m i shpejt dhe me m pak

Ndarja e arbitrazhit n lloje t ndryshme ndihmon q rreth tij t

6.1. ARBITRAZHI I T DREJTS PUBLIKE

Arbitrazhet e t drejts publike jan t gjitha ato arbitrazhe

6.2. ARBITRAZHI I T DREJTS PRIVATE

Arbitrazhet e t drejts private jan ai lloj i arbitrazheve, q

arbitrazhe t specializuara. Pos ktyre llojeve q u prmendn ekzistojn

6.2.1. ARBITRAZHET NACIONALE, NDRKOMBTARE DHE

a) Arbitrazhi nacional apo vendor. Arbitrazh nacional

gjeti prkrahje sepse asnj shtet nuk do t pranonte q brenda territorit t

6.2.2. ARBITRAZHET E T DREJTS CIVILE DHE

Tek arbitrazhet e t drejts private ekziston edhe ndarja n

6.2.3. ARBITRAZHET AD-HOC, INSTITUCIONALE DHE T