1 SDS

1) Krimi i vjedhjeve: nenkupton marrjen e sendit te huaj me qellim pervetesimit. Kjo forme e
kriminalitetit kunder pasurise dominon gati ne te gjitha vendet e botes.

Te dhenat statistikore te policise,gjykatave dhe prokurorise tregojne se vjedhjet pa mar parasysh

format e tyre ne kuader te ketij kriminalitetit qendrojne ne vend te pare.Ne vitin 1990 jane
regjistruar 2 milion e 600.000 vjedhje nga keto vjedhje ne ate vend eshte shkaktuar dem 3
miliarde e 500milion markash gjermane.

Konsiderohet qe numri i krimeve kunder pasurise si dhe kryeresve te tyre ne numer te madh
eshte i pazbuluar.

Sipas kriminologut M.Singer ne Kroaci ne vitin 1991 jane paraqitur 10868 persona per krime
kunder pasurise qe nenkupton 32% te gjithe personave te paraqitur per krimet e kryera ate
vit.Sipas ketij autori numri me i madh i rasteve te paraqitura jane:
Vjedhje te renda 33% , Vjedhje te zakonshme 22% , mashtrine 20,8% dhe vjedhje te
automjeteve 3,4% te rasteve.
Keto pasqyra te formave te krimit kunder pasurise pak a shume i hasim edhe ne shtetet tjera ku
hasim kombinim te vjedhjeve te zakonshme,vjedhjeve te renda,vjedhjeve te
automobileve,mashtrimet etj.

Kjo forme e kriminalitetit eshte ne rritje permanente kete e thekson edhe kriminologu gjerman
Kaiser i cili konstaton se perderisa ne vitin 1955 per krime kunder pasurise jane denuar 89.515
persona ne vitin 1990 ky numer arrin 158467 persona.

Vecorite e kryeresve te krimeve te vjedhjeve

Kerkimet kriminologjike lidhur me dukurine e kriminalitetit kunder pasurise e vecmas per

kryeresit e tyre tregojne se keta kryeres jane ne te shumten e rasteve persona te rinj,te mitur e ne
disa raste edhe femije.
Sipas ketyre kerkimeve femijet dhe te miturit marrin pjese 45,7% tek te gjitha rastet e
paraqitura per keto krime ne disa raste pjesemarrja e tyre eshte edhe me e madhe p.sh krimet e
vjedhjes se zakonshme,vjedhjes se imet,vjedhjes neper shitore,vjedhjes se autombilave ajo arrin
deri 50%.

Femrat si kryerese te ketyre krimeve paraqitenme teper te disa vjedhje te imta,mashtrime,vjedhje

te zakonshme e me pak te krimet e vjedhjeve te renda,vjedhjeve me arme apo plaqkitjeve.Ne
keto krime pjesemarrja e femrave sillet rreth 10% te personave te denuar.

Ne aktivitetet kunder pasurise konstatohet se me se shumti marrin pjese te ashtuquajturit tipa

delikuent nga shprehite,delikuent profesional dhe te specializuar.Recidivistet me se shpeshti
paraqiten tek vjedhjet e zakonshme,te renda,plaqkitjeve etj.Recidivistet ne numrin e
pergjithshem te krimeve kunder pasurise marrin pjese me 36,9%.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

2 SDS

Sipas kriminologut amerikan E.Sutherland ne vepren e vet ''Hajn Profesional'' ka permendur disa
veti te hajnit profesional.Sipas ti vjedhesi profesional vjedhjet i kryen si forme te nje biznesi apo
pune te perditshme qe i sjell fitim dhe ate pune e merr me seriozitet,perkushtim,shkathtesi e
mjeshtri te vecante.Sutherland thekson nje lloj rregulli qe i dallon vjedhesit profesional nga
vjedhesit ''amator''.Tek hajnat profesional ekziston nje bindje se ata nuk jane keqberes,nuk jane
kriminel dhe armiq te shoqerise ngase ata vet i urrejn kriminelet e vertete si vrasesit,dhunuesit
dhe kriminelet e tjere te cilet sipas tyre nuk jane 'fisinike'.Ata theksojn se veprimtaria e tyre eshte
nje biznes si cdo biznes tjeter vecse ju mungon leja.

Vjedhja e automjeteve

Vjedhja e automobilave dhe automjeteve te tjera ne shume shtete bashkohore po tregon nje rritje
rapide.Vjedhja e automobilave thuhet se eshte karakteristike e vendeve urbane,qendrave
industriale,motropoleve administrative dhe turistike.Zakonisht keto krime kryhen naten.Kryeresit
e ketij krimi zakonisht jane meshkuj te rinj.Personat e rinj perbejne 71% te kryeresve te ketij lloj
kriminaliteti.KPK ka inkriminuar plackitjen,vjedhjen e mjeteve motorike-automjeteve si veper
penale.Kjo forme e vjedhjes eshte e pranishme ne dhe aktuale kudo ne bote e tille eshte edhe ne
Kosove.
Ne literature kriminologjike behet fjale edhe per kriminalitetin e imte i cilin eshte me vlere te
vogel dhe per te perdoret shprehja:bagatell.Ky kriminalitet nuk ndiqet shume per arsye se
inicimi i proc.policore dhe gjyqesore do te kushtonte me shume se vet demi.

Kriminaliteti kompjuterik ose me kompjuter

Kompjuteri sot ka rendesi shume te madhe qofte per zhvillimin e shkences apo

se njerzimit.Aplikimi i kompjuterit dhe mundesit e medha qe ofron ai,fatkeqesisht po perdoren

per kryerjen e nje numri te madh te krimeve dhe sjelljeve delikuente qe me pare nuk jane kryer
aq shpejt dhe lehte.
Autori gjerman H.Goppinger thekson se kriminaliteti kompjuterik vecmas del ne pah ne kryerjen
e disa krimeve te cilat ai i ndan ne veprime: manipulimet kompjuterike te cilat manifestohen
permes input-output manipulimeve, spiunazh kompjuterik i cili kryhet me ane te programeve te
ndryshme te cilat kryeresve ju sjellin fitime financiare, sabotazhi kompjuterik me te cilen
behen nderhyrje ilegale dhe kunderligjore ne siteme dhe programe me qellim qe te
cregullohen,shkaterrohen ose tu shkaktohen deme te medha materiale pronareve te tyre.
KPK ka parapare veper te vecante penale 'Hyrje ne sistemet kompjuterike' -Kushdo qe ne
menyre te paautorizuar dhe me qellim qe vetes ose personit tjeter ti sjell dobi pasurore te
paligjshme apo ti shkaktoj dem personit tjeter ndryshon,publikon,shlyen apo asgjeson te dhena
kompjuterike apo ne cfardo menyre tjeter hyn ne sistem kompjuterik denohet me gjobe apo
burgim prej 3-5 vjet.
Kriminologu italian G.Ponti flet per format me te shpeshta te krimeve qe kryhen duke perdorur
kompjuterin si mjet te kryerjes: mashtrimet,pirateria,vjedhja e programeve,depertime te

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

3 SDS

paautorizuara ne programe,futja ne programe private dhe zbulimi i fshehtesive private

intime,manipulime te tjera te llojllojshme,spiunazh politik dhe industrial dhe shume forma
te tjera te aktiviteteve kriminale.
Sipas pohimeve te autorit Sesion agjencia federale e kerkimeve te SHBA-ve ka percaktuar tri
kategori te kryeresve qe perdorin kompjuterin per qellime kriminale:

Kategorine e pare: hyjn individe te cilet futen ne kompjuter te huaj vetem sa per te kenaqur
deshiren e tyre dhe per ti vertetuar gjoja aftesite qe kane ata lidhur me manipulimin dhe
perdorimin e kompjuterit.Zakonisht jane te rinj qe kane qellim te lavderohen te cilet nuk
vjedhin,nuk i shkatrrojne te dhenat dhe nuk kane qellime materiale.

Kategoria e dyte: hyjn personat te cilat ne menyre te pergaditur dhe te organizuar futen ne
sisteme dhe programe e kompjutereve te tjere apo qendrave kompjuterike me qellim qe ti
shkaterrojne,crregullojne,t'i ndryshoj programet,ti qesin jasht veprimit.Keto veprime kryhen per
qellim rivalitetit.Konsiderohet pirateri e vecante.Ne maj te vitit 2000 ne sistemin kompjuterik
boteror pirati informatik e futi virusin 'I LOVE YOU' i cili demtoi miliona kompjuter ne tere
boten.

Kategoria e trete: hyjn personat qe sjelljet kriminale me komjuter i kryejn me qellim te

perfitimt dhe realizimit te interesit material.Futen ne programe dhe marrin te dhena dhe shenime
te ndryshme qe konsiderohen sekrete te cilat i materializonin duke i shitur,publikuar ose kerkuar
per to shuma te medha parash.Kryeresit e ketyre krimeve quhen hacker ndersa depertimi i tyre
ne kompjuter me qellim te perfitimit quhet hacking. Ketyre personave kryerja e krimeve me ane
te kompjuterit u behet pasion,shprehi.
Kriminaliteti kompjuterik dallon nga format e tjera te kriminalitetit sepse veprimet kriminale
kryhen me nje shpejtesi me te madhe.Disa kerkime dhe studime theksojne se numri i erret i ketij
kriminalitetit sillet prej 80 deri 90% .
Format me te shpeshta te krimit me kompjuter jane:vjedhja e informatave,vjedhja e
programeve,futja e virusave-bombave logjike,shkaterrimi i bazes qe quhet ndryshe 'vandalizem
kompjuterik', plackitja,pirateria,vjedhja e bankave,vjedhja dhe mashtrimi neper bursa,vjedhja e
mashtrimi neper shitore dhe forma te tjera.
Lidhur me kriminalitetin kompjuterik permendet mendimi i autores sllovene Alenka Shelih e cila
thekson se kompjuteri dhe teknika kompjuterike eshte mjet i fuqishem i cili mund te keqperdoret
per depertimin,informimin dhe kontrollin e paautorizuar dhe kriminale te jetes private te
personave te tjere.Eshte i njohur rasi ''Severina'' ne Kroaci ku sistemi i internetit u shfrytezua per
prezantimin e skenave intime te pop yllit te estrades muzikore kroate. Ajo propozon qe te nxirren
norma ligjore shume rigoroze te cilat do te pengonin veprimet kriminale me ane te kompjuterit
ne lemin e shkeljes se lirise individuale dhe familjare te njeriut ne shoqerin bashkohore.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

4 SDS

Kriminaliteti kunder ambientit-kriminaliteti ekologjik

Mbrojtja e ambientit te njeriut eshte paraqitur si nevoje e domosdoshme per tu zhvilluar nje jete e
shnedosh,te gjate dhe te sigurt te njeriut.Kriminologu i njohur gjerman G.Kajser ne librin
'Kriminologjia' thekson se perpjekjet e para per te penguar ndotjen e ajrit dhe te ujit i gjejme ne
disa akte dhe urdherave te mbreterve anglez si te Eduardit I .
Ekzistojne forma te veprimeve qe e ndotin dhe shkaterrojne ambientin e njeriut dhe sjellin deri te
katastrofa ekologjike sic jane: demtimi i mbeshtjellesit te ozonit, rritja eradioaktivitetit dhe
rrezatimit nga provat e ndryshe berthamore, shtimi i rasteve te fatkeqsive ne centrale
berthamore.Si raste te tilla jane: Cernobili ne Ukraine, rasti i helmimit masovik ne Bhopal te
indise,rastet e helmimit me gaz helmues ne Japoni, derdhjet ne lumenj te materieve radioaktive
dhe helmuese nga fabrika ne Rumani etj Veprimet e tilla shkaktojne shfarosjen masovike te
peshqve,shpezeve dhe gjallesave tjera, prerja e pakontrolluar e maleve gjate rjedhes se lumit
Amazona, perdorimin e mjeteve kimike e biologjike dhe pesticideve qe kane pembajtje
kancerogjene.Keshtu ndotja e ajrit,ujit,tokes po shkakton zhdukjen e flores dhe faunes me kete
rrezikohet edhe ekzistenca normale e njeriut.
Ne Kosove si ndotesit me te mdhenj kane qene: kombinati Trepqa, fabrika e
akumulatoreve,termoelektranat ne Kastriot,kombinati i Sharrit ne Elez Han etj.
KPK ka parapare disa V.P lidhur me ndotjen e mjedisit si psh: ndotja ose shkaterrimi i
mjedisit,ndotja e ushqimit dhe ujit te shtazeve,shkaterrimi i botes bimore me mjete te demshme
etj. G.Kaiser ne Gjermani thekson se per nje vit jane paraqitur ne polici mbi 20 mije raste per
krime ekologjike ku kryesisht kane te bejne me ndotjen e ujit e me pak me ndotjen ajrit dhe
tokes.
Me teper kontribojne ne luftimin dhe pengimin e krimeve te ndotjes se ambientit shoqata dhe
OJQ dhe shoqata tjera ekologjike qe quhen te gjelberit se sa shteti.
Ne nivel nderkombetar jane te njohura konferencat dhe tubimet e eksperteve te mbrojtjes se
ambientit: ne Rio,Berlin, Den Hag, Johanesburg dhe e fundit eshte mbajtur ne Paris ne vitin
2015. Ne kete drejtim vecmas shtrohet nevoja e realizimit te Protokollit te Kiotos me te cilin
kerkohen nga vendet qe konsiderohen si ndotese me te medhaja te ambientit te zvoglojne
emetimin e materieve te demshme.

Kriminaliteti ne trafik- ne komunikacion

Nje nder format e sjelljeve kriminale ne boten bashkohore konsiderohen edhe krimet apo
deliktet ne trafik perkatesisht ne komunikacion.Zhvillimi i hovshem i te gjitha formave te trafikut
ajror,detar,toksor si dhe qarkullimin e madh i njerezve dhe mallrave ne mes shteteve paraqet
nje sektor te rendsishem te zhvillimit te shoqerive bashkohore.Ne kete trafik shkaktohen vikima
te medha ne njerez dhe deme te konsiderueshme materiale.Sipas shenimeve qe i paraqesin disa
autor ne fatkeqesite qe ndodhin ne trafik qofte ai rrugor apo ajror humbin jeten rreth 100.000
persona ne vit.Shenimet statistikore te vendeve te zhvilluara flasin per kete forme te krimit ne
krye te listes te gjitha krimeve qe kryhen ne keto vende.
Ne Kosove krimet e trafikutjane te shpeshta sidomos ne fazen e pasluftes ku shebinet e policise
se UNMIK-ut gjate vitit 2000 kane ndodhur 8714 aksidente kryesisht ne qendrat e medha prej

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

5 SDS

tyre 137 me pasoja fatale.

Veprimet delikuente ne trafik ne disa vende trajtohen si vepra penale ndersa ne disa tjera si
kundervajtje por kryesisht njihen si delikte ne trafik.Me se shumti ka viktima ne te ashtuquajturin
trafik automobilistik apo rrugor.Shumica e ketyre veprave kryhen nga pakujdesia dhe jo me
dashje andaj shtrohet qeshtja e pergjegjesise dhe sanksionit qe duhet shqiptuar. KPK ka parapare
disa V.P lidhur me kriminalitetin ne trafik: rrezikimi i trafikut publik, rrezikimi i trafikut publik
per shkak te dashjes, mosdhenia e ndihmes personit te lenduar ne fatkeqesit e trafikut publik etj.

Faktoret qe ndikojne ne paraqitjen e krimeve ne trafik

Faktoret qe ndikojne ne paraqitjen e kriminalitetit ne trafik jane te shumte zakonisht ndahen ne
dy grupe: faktor objektiv dhe subjektiv.Pervec kesaj ndarje ne literature permenden edhe faktor
te tjere si faktor vis major,faktori teknik dhe faktori njeri.

Faktor objektiv: gjendja teknike e automjetit,gjendja dhe karakteri i rrugeve, paisja e rrugeve
me shenja dhe udhezime te ndryshme te trafikut, kushtet atmosferike dhe klimatike, dendesia e
qarkullimit te automjeteve, moskontrolli i rregult nga policia etj.

Faktor subjektiv: personaliteti i njeriut, gjendja psikofizike e pjesemarresve ne trafik, drejtimi i

automjetit ne gjendje te lodhur e te rraskapitur,gjendja emocionale,prania e frikes, demitmi i
shqisave,semundje dhe crregullime te tjera psikofizike etj. si faktor subjektiv paraqitet edhe
konsumimi i alkoolit dhe pijeve narkotike qe ndikon negativisht ne aftesite e koncentrimit te
vozitesve apo pjesemarresve te tjere ne trafik. Ne literature kriminologjike por edhe ne praktiken
gjyqesore kur trajtohet delikuenca ne trafik dhe vetit subjektive potencohet "sekonde e frikes" i
cili nese arrihet te perballohet dhe kontrollohet atehere ekzistojne gjasa reale te shmanget
fatkeqesia dhe pasojat e renda.
Si faktor theksohet edhe mungesa e kultures dhe edukates se trafikut qe nenkupton mosnjohjen
dhe mosrespektimin e shenjave dhe rregullave te trafikut.

Delikuenca e te miturve
Me delikuence te te miturve nenkuptojme sjelljet antishoqerore dhe antiligjore te personave te
moshes se mitur.Mosha e te miturve zakonisht perfshin moshen 14-18 vjet.Me kriminalitet te te
reinjeve ose sjellje kriminale te personave te rinj potencohet aktiviteti kriminal i te rinjeve ku
perfshihen edhe te miturit dhe personat e rritur,te rinj.Pra kriminaliteti i te rinjeve nenkupton
aktivitetin kriminal te gjithe te rinjeve pa marre parasysh moshen. Karakteristike themelore e
delikuences se te miturve ne shoqerin bashkohore eshte se ajo gjendet ne shtim te perhershem
dhe ne forma me te rrezikshme prandaj kjo delikuence sot eshte preokupim i madh i te gjitha
shoqerive dhe vendeve. Kodi i drejtesise per te mitur parasheh masa me qellim te parandalimit
dhe riedukimit te miturve qe kryejn sjellje delikuente. Masat ndaj te miturve ky kod i quan masa
te diversitetit ku ne kapitullin VII eshte parapare denimi me burg per te miturit dhe kushtet e
shqiptimit te tij.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

6 SDS

Klasifikimi,format e manifestimit dhe vecorite kryesore

Delikuentet e mitur klasifikohen ne disa grupe. Limitimi i moshes se personave te mitur ka
qellim te caktuar ngase varesisht nga mosha shtrohet edhe ceshtja e pergjegjesise penale,
shqiptimin e masave edukative-permiresuese, shqiptimin e denimeve te tjera dhe trajtimit neper
ente edukative-permiresuese. Si kufi me i ulet i moshes per pergjegjesi penale ne vende te
ndryshme te botes theksohen mosha te ndryshme ndersa ne Kosove, Kodi i Drejtesise per te
mitur i Kosoves ka percaktuar moshat e ndryshme te personave te mitur si pjesemarres ne
aktivitetet delikuente: femije (personi i cili nuk ka mbushur moshen 18 vjecare), i mitur (personi
ndermjet moshes 14-18 vjecare) dhe termi madhor (ndermjet moshes 18-21 vjecare).
Ne disa vende kufiri i ulet i moshes per pergjegjesi penale nuk caktohet me ligj po kjo ceshtje
lihet nen diskrecionin e gjykates gjate shqyrtimit te rasteve konkrete ( Belgjike, Holande,
Spanje). Problematike paraqitet edhe percaktimi i kufirit te larte te moshes dmth deri ne cfare
moshe personi trajtohet si i mitur edhe kjo dallon nga vendi ne vend.Spanja dhe Izraeli e
theksojn si kufi me te larte moshen 16 vjecare ndersa pjesa me e madhe e vendeve te Evropes e
marrin moshen 18 vjecare.
Nga te dhenat kriminologjike verehet se delikuentet e mitur marrin pjese dukshem ne
kriminalitetin kunder pasurise, kunder sigurise ne trafik, kryerjen e krimeve ne grupe dhe
shoqata te organizuara kriminale, ne aktivitete per shperndarjen dhe konsumimin e droges, krime
kunder jetes dhe trupit dhe delikte seksuale. Statistikat shenojne rritje te pjesemarrjes se femrave
te mitura ne kryerjen e aktiviteteve te ndryshme kriminale sidomos ne keto forma (marrja me
prostitucion, marrja me bixhoz, tregtia dhe kontrabanda me droge dhe forma te tjera te sjelljeve
kriminale).
Sipas te dhenave te vitit 2001 nga Departamenti i drejtesise del se ne Kosove ne shkalle vendi
jane kryer nga te miturit 1386 V.P shumica nga to ne qendra te medha urbane.
Nje numer i madh i krimeve te kryera nga te rinjet kryhen ne grupe te ashtuquajtura gangs dhe
banda te te miturve. Ne vende te ndryshme keto grupe emertohen me emra te ndryshem dhe
shpesh keto grupe dhe banda delikuente te miturve dallojn nga njera-tjetra per nga
stili,veshja,mjetet e kryerjes se veprave,automjetet me te cilat qarkullojne etj. Keto njihen me
emra te ndryshe psh ne Angli (Tedi boys ose Tedi girls), France (Bluzons Noir), Itali
(Viteloni), Poloni (Huligan), Japoni (Tojozaki), Gjermani (Halstarke) dhe ne SHBA (gangs).
Mendohet se shkaqet e delikuences se te miturve jane te ngjajshme me te rriturve por theksohen
disa faktor: ambienti familjar, edukata familjare, procesi i edukimit dhe arsimimit, ndikimi i
mjeteve te komunikimit masiv, ndikimi i shtypit,TV, filmit dhe literatures. Si shkak konsiderohet
edhe tretmani joadekua neper ente edukativo-permiresuese prandaj paraqitet edhe recidivizmi i te
miturve.

Recidivizmi
Recidivizmi apo perseritja e sjelljeve kriminale paraqet nje forme te vecante te manifestimit te
kriminalitetit me rrezikshmeri te posacme shoqerore. Problematika e recidivizmit ka qene objekt
trajtimi ne shume tubime shkencore nderkombetare: Kongresi i III Nderkombetar per
Kriminologji 1955, Kongresi i III-te Nderkombetare i Kombeve te Bashkuara ne Stokholm 1965,

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

7 SDS

Kursin e XVIII Nderkombetar per Kriminologji ne Beograd ku jane paraqitur punime dhe jane
dhene mendime te ndryshme per trajtimin e recidivizmit.
Recidivizmi apo perseritja e veprave penale dhe sjelljeve kriminale mund te veshtrohet nga
aspekti juridiko-penal, kriminologjik dhe penologjik.

Kuptimi juridiko-penal: Recidivizmi d.m.th kryerjen e perseritur te v.p i cila ka qene me pare i
denuar per ndonje veper. Ne literaturen juridiko-penale flitet per recidivizmin ne kuptim te
ngushte dhe per recidivizmin ne kuptim te gjere (recidivizmin e pergjithshem). Recidivizmi ne
kuptim te ngushte d.m.th perseritjen e dy e me shume veprave te njejeta ose te ngjajshme penale
(konsiderohet si forme me e rrezikshme sepse kryersi krijon persosje dhe shprehi ne kryerjen e
krimeve te ngjajshme.
Recidivizmi ne kuptim te gjere: kemi te bejme me perseritjen e v.p ne pergjithesi.
Ne trajtimet juridiko-penale dhe kriminologjike flitet edhe per recidivizmin e zakonshem dhe te
shumefishte. Recidivizmi i zakonshem ekziston kur v.p perseritet me shume se nje here.
Recdivizmi i shumefisht kemi te bejme me perseritjen e dy apo me shume v.p disa here pernje
interval te caktuar kohor.

Kuptimi kriminologjik: recidivizmi nenkupton perseritjen e sjelljeve kriminale dhe delikuente

te nje personi pa marre parasysh se a ekziston me pare gjykim i plotfuqishem apo a eshte mbajtur
denimi per v.p te me parshme. Sipas ketij kuptimi recidivizmi shihet si nje smundje ndaj te ciles
duhet te nderremeren masa te tjera jo vetem juridiko-penale. Pra kerkohet te studiohet
personaliteti i ketyre personave te analizohen dhe ndriqohen vetit e ndryshme psikike dhe
sociale. Kerkohet te behen edhe studimi i te ashtuquajturve delikuent recidivist nga shprehit,
tendenca dhe recidivist profesional.

Kuptimi penologjik: me recdivizem nenkuptojme ardhjen e serishme te kryersit te v.p ne entet

ndeshkimore-permiresuese apo edukative-permiresuese. Pra keta persona vijne dy e me teper
here ne keto ente per shkak te perseritjes se v.p.

Faktoret qe ndikojne ne paraqitjen e recidivizmit

Keta faktor mund te jene te natyres objektive dhe subjektive.Vete fakti se personat recidiviste
perserisin disa here v.p dhe se masat e denimet eaplikuara ndaj tyre nuk kane dhene rezultat ne
permiresimin dhe risocializimin e tyre parashtron nevojen e theksimit te faktoreve subjektiv
ndersa si faktor te jashtem: rrethanat joadekuate familjare, konfliktet ne familje, papunesia,
varferia,konsumimi i alkoolit, droges, arsimimi joadekuat neper institucione shkollore, ndikimi
negativ i qendrimit ne burgje dhe ente ndeshkimore-permiresuese.
Recidivistet i kane keto cilesi: jane persona te frustruar, veshtire adaptohen, jane te prirur ti
nenshtrohen ndikimeve te llojllojshme, vuajne nga kompelse te ndryshme(inferioriteti), gjendje
jostabile emocionale etj.
Kriminologu i njohur francez Zhan Pinatel te gjithe recidivistet i ndan ne tri grupe: ne recidivist
profesional, te paadaptuar dhe te rastit.
Autori tjeter R.Cavan ne punimin e tij "Criminollogy" dallon kater tipe recidivistesh:

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

8 SDS

profesional, te jakes se bardhe, te lehte dhe te perzier.

Etiologjia kriminale
Etiologjia kriminale ose faktoret mbi kriminalitetin kane te bejne me njohjen e burimeve,rrenjeve
dhe rrethanave percaktuese te kriminalitetit.Keto ceshtje i studion dhe analizon etiologjia
kriminale, e cila deri vone eshte konsideruar si pjese kryesore e kriminologjise. Fjala eshte per
nje dege shkencore e cila angazhohet per njohjen, percaktimin dhe analizen e faktoreve,
shkaqeve, burimeve dhe rrenjet e dukurise se kriminalitetit ne nje vend.
Studimet etiologjike merren me faktoret objektive-egzogjen dhe subjektive-endogjene te cilat e
kushtezojne fenomenin e kriminalitetit dhe dukurive tjera antisociale dhe negative ne
shoqeri.Vete fjala etiologji d.m.th shkence mbi thelbin, esencen, rrenjen dhe shkaqet e nje
dukurie. Etiologjia kriminale angazhohet per shpjegimin dhe ndriqimin e rrugeve te cilat shpien
deri te kriminaliteti.
Problemet lidhur me shkaqet, burimet dhe rrenjet e kriminalitetit, ne etiologjine kriminale shpesh
emertohen me kuptimin faktore kriminogjen.

Pikepamjet mbi faktoret kriminogjene

Faktoret kriminogjene paraqesin dukurite, shkaqet qe kane ndikim ne kriminalitet. Varesisht se
cileve faktor u eshte dhene rendesi nga ana e shkollave dhe autoreve ka dallime nga
njeri-tjeteri. Nuk ka mendime te qarta dhe as definime te sigurta te cilat ne menyre decidive do te
percaktonin se cilet jane faktoret kriminogjen por sido qe te jene faktoret mund te jene te natyres
individuale ose subjektive dhe te natyres se pergjithshme, te jashtme ose objektive.
Ne literature kriminologjike lidhur me faktoret kriminogjene paraqiten tri pikepamje dhe teori:
teoria e faktorit, teoria funksionaliste dhe teoria e kauzalitetit.

Teoria e faktorit eshte pikepamja me e perhapur lidhur me faktoret kriminogjene. Kjo teori
shkaqet e kriminalitetit i shpjegon ne baze te dy versioneve:
Versioni monist ose teoria e nje qe d.m.th kriminalitetin ne nje shoqeri e shkakton nje faktor
kryesor. Te tilla teori lidhur me shkaqet e kriminalitetit ishin teoria antropologjike, biologjike
dhe psikologjike.
Versioni pluralist ose multifaktoreve thekson se ne paraqitjen e kriminalitetit ndikojne shume
faktor (teoria sociologjike).

Teoria funksionaliste shkaqet e kriminalitetit si dhe dukurit tjera ne shoqeri mund te shpjegohen
drejt vetem duke aplikuar metoden e analizes funksionale te institucioneve te ndryshme ne
shoqeri. Sipas kesaj teorie shoqerite bashkohore perbehen prej nje strukture te caktuar te
institucioneve politike, religjioze, ekonomike, kulturore, arsimore,policore etj.
Autori CI.R.Jeffery thekson se individi nuk eshte celesi i shpjegimit te kriminalitetit por
institucionet.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

9 SDS

Teoria e kauzaliteti si faktor te kriminalitetit duhet te cilesohen vetem rrethanat qe ndikojne

drejteperdrejte ne paraqitjen e kriminalitetit.Pra duhet te studiohen lidhjet e drejteperdrejta ne
mes veprimeve dhe pasojave, keto quhen lidhje kauzale. Sipas kesaj teorie si faktor kriminogjene
sipas kesaj teorie : shkaku apo shkaqet e sjelljes kriminale, kushtet e sjelljes kriminale dhe
shkasi.
Shkaqe te sjlljes kriminale konsiderohen te gjitha rrethanat dhe ndikimet qe e shtyjne individin
apo grupet ne veprime kriminale. Keto rrethana dhe ndikime jane me fuqi vendimtare dhe e
nxisin aktivitetin kriminal. Rrethana te tilla jane: kushtet ekonomike materiale, kundertheniet dhe
konfliktet politike dhe ideore, familja, arsimimi etj.
Kushtet te sjelljes kriminale konsiderohen ato rrethana dhe ndikime qe nuk e determinojne ne
menyre te drejteperdrejte aktivitetin kriminal por ato e lehtesojn kryerjen e tij. Pra kushtet e
sjelljes kriminale konsiderohen si rrethana ndihmese dhe plocuese per paraqitjen e kriminalitetit.
Te tilla jane papunesia, varferia, depresioni etj.

Shkasi paraqet nje rrethane te vecante e cila eshte e lidhur per nje situate dhe rast konkret. Ne
jeten e perditeshme ndodh qe disa veprime kriminale te nderrmiren aty per aty per shkak te
fyerjes, ofendimit apo kercnimit nga viktimat ky eshte shkas i sjelljes kriminale.

Faktoret e jashtem (objektive) te kriminalitetit

Sipas disa krimiologeve ndikimin me te madh ne paraqitjen e kriminalitetit e kane faktoret
jashtem kriminogjene. Faktoret e jashtem ose egzogjene paraqesin kushte dhe rrethana
determinuese te sjelljes kriminale si dhe ndikojne ndrejtepersedrejti ne paraqitjen e aktivitetit
kriminal ne shoqeri. Faktoret objektiv apo te jashtem kane ndikim me te madh se sa faktoret e
tjere. Si faktor me ndikim te dukshem ne paraqitjen e sjelljeve kriminale : faktoret
ekonomiko-shoqerore, ideopolitike, mikrogrupore, sociopatologjike etj.

Faktoret ekonomiko-shoqerore
Ne kriminologjine bashkohore lidhur me ndikimin e faktoreve objektiv ekonomiko-shoqerore ka
mendime dhe pikepamje te ndryshme. Ne kete drejtim theksohet zhvillimi i hovshem industrial,
te arriturat e medha teknike, zhvillimi i elektroteknikes, transformimet qe jane bere ne shoqeri
kane ndikuar edhe ne procesin e formimit te njeriut dhe personalitetit te tij. Keto ndryshime ne
njeren ane ka ndikuar ne mireqenien e njeriut ne anen tjeter me miliona njerez vuajn nga uria,
skamja, varferia dhe semundjet e ndryshme. Ne njeren ane shohim gara per dominim ekonomik,
teknologjik per armatim ne anen tjeter nese veshtrohet Afrika Juglindore ku me mijera femije,
gra, pleq cdo dite vdesin nga uria, semundjet, epidemit etj

Industrializimi, urbanizimi dhe kriminaliteti

Me industrializim te shoqerise nenkuptohet nje proces i zhvillimit te hovshem ekonomik e
material. Industrializimi nenkupton ngritjen e fabrikave, nderrmarjeve dhe zhvillimit te
infrastruktures, trafikut, qendrave tregtare etj. Fal industrializimit dhe urbanizmit disa vende
kane arritur standard te larte te qytetareve dhe mireqenie materiale mirepo ne disa nga keto
vende edhe edhe kriminaliteti ka gjetur shtrirje.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

10 SDS

Shkalle te larte te industrializimit dhe teknologji te persosur kane keto vende: SHBA, Gjermani,
Angli, shtetet skandinave, Japonia etj ne disa nga keto vende kriminaliteti shenon renie si:
Japonia, Zvicrra, Austria standardi jetesor eshte i larte. Industrializimi dhe urbanizimi i shpejtuar
ne disa vende ka pasur ndikime negative. Ne qendra te medha si Nju Jork, Londra, Parisi, Tokjo
etj verehet nje prani e madhe e kriminalitetit te organizuar dhe sjelljeve kriminale te te rinjeve.

Migrimi i njerezve dhe kriminaliteti i te huajve

Emigrimi dhe prania e te huajve ne shume vende po paraqitet si problematike.Autoret gjerman
Kajser, Goppinger flasin per kriminalitetin e te huajve. Me siguri se te huajt kryejn krime ne keto
vende por ka edhe tendenca qe ketyre personave tu mvishet kryerja e ketyre krimeve pa fakte dhe
prova.
Numri i refugjateve dhe azilkerkueseve per shkak te konflikteve politike, krizave ekonomike,
Katastrofave natyrore eshte rritur dhe keta individ largohen nga keto vende drejt vendeve te
zhvilluara. Autori Kajser ne veprene tij Kriminologjia thekson se nje nder arsyet e sjelljeve
kriminale te te huajve ne Gjermani eshte organizimi i tyre ne mjedise te vecanta geto dhe
perpjekja qe ti ruajn disa zakone te vendit nga kane ardhur.
Urrejtja dhe frika nga te huajt apo ksenofobia i percjellin perhere te huajt. Problem i vecante per
erdhacaket eshte vendstrehimi i tyre punesimi, sigurimi i ekzistences etj per shkak te
pengesave qe paraqiten per vendqendrim, punesim jepen pas aktiviteteve antisociale dhe
kriminale.

Krizat, depresionet ekonomike dhe kriminaliteti

Krizat dhe depresionet ekonomike paraqiten si faktor qe ndikojne ne paraqitjen e sjelljeve
kriminale. Depresionet dhe krizat ekonomike qojne ne rritjen e inflacionit e me kete edhe
paraqitjen e rrethanave qe ndihmojne ne kryerjen e veprimtarive kriminale. Papunesia qe eshte e
pranishme gjate krizave dhe depresioneve ekonomike, sjell me vete varferine dhe mungesen e
kushteve elementare per ekzistence. Krizat ndikojne edhe ne paraqitjen e crregullimeve dhe
depresioneve individuale. Disa individe dhe grupe keto kriza e tilla perpiqen ti tejkalojne duke u
marr me aktivitete antiligjore dhe kriminale.

Varferia dhe kriminaliteti

Varferia konsiderohet gjithashtu si faktor objektiv i sjelljeve kriminale.Per ndikimin e skamjes
dhe varferis ka folur edhe Aristoteli i cili thote " Varferia eshte nena e krimit ndersa begatia nena
e amoralitetit".
Eshte e vertete e pakontestueshme se kushtet materiale e sidomos skamja ndikojne fuqishem ne
sjelljet e individeve mirepo kriminaliteti i gjithembarshem ne shoqeri nuk vie vetem si rezultat i
varferise kete e deshmon edhe "kriminaliteti i jakes se bardhe" dhe "kriminaliteti i organizuar" i
cili nuk kryhet nga persona qe vuajne nga varferia.
Format me te shpeshta te sjelljeve kriminale te cilat kryhen per shkak te varferise dhe kushteve te
veshtira materiale jane: vjedhjet e imeta, grabitjet, mashtrimet, lemoshes, prodtitucionit dhe
alkoolizmit.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

11 SDS

Papunesia dhe kriminaliteti

Papunesia eshte e ngjajshme me dukurin e varferise dhe ka te beje me pamundesine e punesimit
dhe kycjes ne pune te njerezve e kjo sjell mungesen e mjeteve per ekzistence. Papunesia ushtron
efekte negative, si ne aspektin social ashtu edhe ne ate individual. Per shkak te pamundesise se
shkollimit, mbrojtjes shendetesore pason braktisja e shkolles, paraqitja e semundjeve dhe
sjelljeve kriminale. Disa njerez qe te dalin nga kjo gjendje e veshtire fillojn te merren me
aktivitete dhe veprime te demshme: prostuticioni, bredhje, lemoshe, braktisje te familjes dhe te
femijeve.
Kriminologu francez Konstant potencon se papunesia dhe problemet te cilat paraqiten tek
individet dhe familjet i konsideron si faktore dhe rrethana te cilat i paraprijne krimit.
Gati ne te gjitha vendet ku eshte shtuar papunesia verehet edhe rritja e formave te ndryshme te
kriminalitetit. Papunesia eshte e pranishme edhe ne SHBA si nje vend i zhvilluar dhe standard te
larte ne bote. Ne Japoni si nje nder vendet me te zhvilluara dhe me dinamiken me te hoveshme te
zhvillimit teknologjik per dallim nga vendet e tjera tek te cilat me rritjen e papunesise eshte rritur
edhe numri i kriminalitetit ne Japoni kriminaliteti ka renje.

Sipas Sherbimit Qendror per Punesim ne Kosove kah fundi i vitit 2001 shkalla e papunesise
ishte shume e larte ku per pune prisnin mbi 300.000 njerez te afte per pune prej tyre 105.448
femra. Nga te dhenat e MPMS shkalla e papunesise ka qene e madhe e shqetesuese eshte norma
e larte e papunesise se femrave dhe te rinjeve.

Kushtet e veshtira te banimit dhe kriminaliteti

Kushtet e veshtira te banimit si faktore kriminogjen gjithashtu zene vend te rendesishem ne
trajtimet dhe kerkimet empirike te etiologjise kriminale. Per shkak te levizjeve te medha te
popullesise dhe ardhjes neper qendra urbane industriale krijon mungese te hapsires banesore. Per
te zgjidhur problemet e banimit krijohen kuarte te ngritura shpejt e shpejt pa kurrfare plani
urbanistik.Ne keto kuarte kemi grumbullim te madh te popullesise, nje dendesi e madhe e cila i
ashperson raportet ne mes qytetareve dhe nxit kunderthenie te ndryshme. Kushtet e tilla te
veshtira te banimit ndikojne qe te rinjet te largohen nga familja dhe merren me sjllje dhe veprime
te ndryshme kriminale.

Profesioni- mjeshtria dhe kriminaliteti

Konsiderohen gjithashtu faktor qe ndikojn ne paraqitjen e kriminalitetit. Disa autor theksojn se
disa lloje te profesioneve dhe mjeshtrive parqiten si faktor te drejteperdrejte te kriminalitetit.
Disa personave vete mjeshtria ua mundeson qe me lehte ti kryejn disa forma te kriminalitetit dhe
ne kete menyre mund ta kryejn krimin pa veshtiresi. Nga te dhenat statistikore kriminale shihet
se punetore dhe personat qe punojne ne profesionin e kontabilisteve, llogaridhenesve,
furnizueseve etj paraqiten me shpesh si falsifikues te dokumenteve dhe librave financiar,
abuzues, keqperdorues, mashtrues.
Kriminologu i njohur Ernest Selig thekson se profesioni apo mjeshtria vetvetiu nuk e krijon nje
njeri si kriminel dhe delikuent nese ai vertet nuk eshte i prirur te kryej sjellje kriminale ose ne te
nuk ndikojn rrethana te tjera.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

12 SDS

Faktoret ideopolitik te kriminalitetit

Faktoret ideopolitike gjithashtu perfshijne nje numer te madh shkaktaresg dhe rrethanash qe
ndikojne ne paraqitjen e kriminalitetit ne nje shoqeri. Faktoret ideopolitike ose faktoret qe kane
te bejne me nje varg rrethanash te natyres ideore, politike, kulturore, arsimore etj ndahen ne
grupe ndyshme duke pasur parasysh disa karakteristika te vecanta.
Si faktore te ketille ne literaturen kriminologjike permenden konfliktet politike, konfliktet
kulturore, lufterat dhe rrethanat e luftes, shtypi, literatura, televizioni, filmi,arsimimi, religjioni
etj.

Konfliktet politike dhe kriminaliteti

Konfliktet politike ne literaturen bashkohore kriminologjike trajtohen si faktor te rendesishem
kriminogjene te cilet ne menyre te drejteperdrejte ndikojn ne paraqitjen e disa sjelljeve kriminale.
Konfliktet dhe kundertheniet ne dekadat e fundit jane ashpersuar shume ne disa regjione. Kjo
gjendje rrezik te madh ne rajon dhe po mxit konflikte politike, ne keto vende perhere jane te
pranishme kundertheniet te cilat po sjellin krime te llojllojshme. Lufta per pushtet mes partive
dhe grupeve te ndryshme e percjell me perkrahje per dominim ne disa vende ka krijuar gjendje
dhunes dhe terror gjendja e tille krijon ambient te pershtatshem per nxitjen e kriminalitetit dhe
sjelljeve tjera devijante.
Ne konfliktin qe ka ndodhur ne territorin e ish-Jugosllavise (Bosnje, Kosove, Serbi, Kosove etj)
keto konflikte jane shkaktuar dhe nxitur me qellim te spastrimit etnik dhe kryerjes se gjenocidit
ndaj popujve dhe grupeve nacionale. Regjime te ndryshme per te mbajtur aparatin e dhunes
sherbehen me metoda dhe menyra me te vrazhda te plaqkitjes dhe eksploatimit te popullsise ose
grupeve te ndryshme etnike. Per ti arsytuar keto sjellje regjime te tilla montojn raste te
aktiviteteve kriminale per keto qellime shpifin "armiq" dhe

Konfliktet kulturore dhe kriminaliteti

Konfliktet kulturore paraqesin rrethana te rendesishme qe ndikojne ne kriminalitet. Pjesa
derrmuese e shteteve dhe shoqerive bashkohore jane shoqeri heterogjene te perziera qe perbehen
prej nje strukture multikulturore. Ne keto kemi laramani individeve dhe grupe me pikepamje te
ndryshme ideore dhe politike. Ne rrethana te tilla vijne mosmarveshjet dhe kundertheniet ne mes
grupeve, asociacioneve, shoqatave dhe individeve. Disa grupe deshirojne te imponojne sjellje,
qendrime, doke, botkuptime etj ndersa grupet tjera perpiqen ti kundeshtojne keto imponime si
rezultat i kesaj vijn deri tek dukurite e mostolerances, paraqitja e urrejtjes dhe konflikteve te
hapura.
Kriminologu i njohur amerikan T.Selin ne vepren "Konfliktet kulturore dhe kriminaliteti" veren
se dallimet ne zakone, adete, vlera, botkuptime te caktuara morale, politike, religjioze ne mes
erdhacakeve dhe banoreve me te vjeter ne disa regjione te SHBA-ve kane shkaktuar
mosmarreveshje dhe konflikte te cilat jane manifestuar ne kryerjen e sjelljeve te ndryshme
kriminale.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

13 SDS

Lufta dhe kriminaliteti

Lufta dhe shkaqet e luftes si faktor kriminogjene kane ndikim ne paraqitjen e sjelljeve kriminale.
Ndikimi i rrethanave te luftes ne manifestimet e ndryshme kriminale, mund te shikohet ne tri
faza te aktiviteteve luftarake. Ndikimi i rrethanave ne: fazen e pergaditjes se luftes, fzen e
zhvillimit te luftes dhe fazen e pasluftes.

Faza e paraluftes: ne kete faze zakonisht nderrmiren veprime te drejtuar per pergaditjen e
lufterave dhe tere ekonomia e nje vendi orientohet ne prodhimtarine dhe krijimin e kushteve per
nevojat e luftes. Ne kete faze paraqiten mungesa te te mirave materiale, te artikujve elementar
ushqimore, verehen reduktime te furnizimit te popullsise me gjera elementare per ekzistence e po
ashtu verehet ngritje rapide e cmimeve.
Ne kete faze jane te pranishem disa dukuri negative dhe sjellje kriminale: shitja e mallrave ne
tregun e zi, marrja dhe dhenia e ryshfetit, keqperdorimi i ozites zyrtare, presioni dhe dhuna
politike, falsifikimi i dokumenteve, vjedhja, palckitja.
Pervec krimeve qe i takojne kriminalitetit te pergjithshem jane te pranishme edhe krimet me
motive politike. Kemi rritje te kriminalitetit politik, aktiviteteve terroriste, sabotimet.

Faza e zhvillimit te luftes: ne kete faze jane te pranishme nje varg sjelljesh kriminale.Ketu flitet
per krimet qe kane te bejne me aktivitetin kriminal qe kryhen nga popullsia civile ne mes vete
ose ndaj popullsis civile nga ana e forcave te armatosura te pales kundeshtare. Nga te dhenat
kriminologjike del se lufterat dhe konfliktet sjellin rritjen dhe shtimin e krimeve te vrajeve,
vjedhjeve, plackitjeve, dhunimeve seksuale dhe delikteve tjera. Shembull tipik luftra qe u
zhviluan ne Kosove, Bosnje, Kroaci ku verehet shtimi i kriminalitetit te dhunes, krimit kunder
njerzimit, krimet e gjenocidit dhe spastrimet etnike nga ana e forcave paramilitare dhe grupet
policore.

Faza e pasluftes: pasojat e luftes dhe rrethanat e luftes jane te renda per popullesine qe ka
perjetuar apo eshte duke perjetuar luften. Pas luftes shume njerez ngelin invalid dhe te paafte per
pune. Ne kete faze per shkak te shkatrrimeve te ekonomise dhe te mirave materiale paraqitet
skamja, varferia, papunesia dhe dukuri te tjera ne keto kushte paraqitet edhe kriminaliteti. Jane te
njohura pasojat e luftes ne Kosove: vasjet masive te popullsise civile, krimet e gjenocidit,
shkaterrimet dhe demet e medha materiale, zhdukja e nje numri te madh njerzish, marrja e
pengjeve etj.

Arsimimi dhe kriminaliteti

Arsimimi eshte mjet i fuqishem per pengimin e sjelljeve devijante dhe kriminale. Qysh ne kohet
e mendimtareve iluministe eshte theksuar se me ane te arsimimit te njerezve luftohen shume te
kqia ne shoqeri. Njeriu i arsimuar eshte i afte per te dalluar te keqen nga e mira. Personat e
arsimuar gati cdo here sillen ne pajtim me normal ligjore dhe morale. Enriko Ferri ne
hulumtimet e tjera thekson se kriminaliteti zvoglohet ne shoqeri krahas rritjes se shkalles se
arsimimit te popullsise.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

14 SDS

Personat e paarsimuar me veshtire kyqen ne shume procese jetesore, atyre u mungon aftesia per
ti kuptuar pasojat e veprimeve te ndryshme. Rendesin e arsimimit e thekson Victor Ygo i cili
thote se " Hapja e nje shkolle do te thote mbyllja e nje burgu".
I perhapur eshte mendimi sipas te cilit arsimimi nuk ka ndonje ndikim te vecante ne pengimin e
kriminalitetit bile ne disa raste e nxit. Per kete mendim permendet Rafaelo Garafalo i cili
thekson se arsimimi i armatos me dijeni dhe i afteson individet delikuentet qe me lehte dhe pa
veshtiresi ti kryejn sjelljet kriminale.

Kuptimi dhe roli i mjeteve te informimit

Si mjete te komunikimit masiv ne literature kriminologjike konsiderohen: shtypi i perditshem,
revyal, i ilustruar, zbavires, literatura, tv, radio, filmi etj. Mjetet e ndryshme te komunikimit
masiv jane ne gjendje qe ne nje kohe te shkurter te orjentojne opinionin ne kahje te ndryshme.
Sot ne boten bashkohore behet lufte e madhe per kontrollin, dominimin dhe pushtetin mbi mjetet
e informimit. Shpeshhere duke shfrytezuar masmediat grupe te caktuara kane qellim orientimin e
mases ne objektivin e deshiruar. Dhuna ne masmedia manifestohet me nje lufte te rrepte dhe
mjaft te paskrupullt ne mes grupeve te ndryshme politike dhe grupeve te interesit per kontrollin
dhe orientimin e opinionit. Mjetet e komunikimit masiv qe nder qytetare te percillen permbajtje
te shumta te karakterit informativ, edukativ, zbavites, shkencor etj.

Mjetet e informimit dhe kriminalitetit

Ne literature flitet per ndikimin e mejeteve te komunikimit masovik ne paraqitjen e kriminalitetit.
Pra shtypi, tv, filmi literatura etj kane ndikim e vecanerisht tek gjeneratat e reja. Eshte fakt i
pamohueshem se mjetet e komunikimit masiv mund te ndikojne ne formimine drejte dhe te
gjithanshem te personalitetit kur kultivohen vlera te shendosha morale, ligjore, edukative,
shkencore, artistike, zbavitese etj. Ne anen tjeter paraqitja e shkrimeve, veprave, emisioneve,
filmave te cilat kane permbajtje te dyshimta morale, vlera te dyshimta artistike, pseudovlera
shkencore, vlera destruktive muzikore kontribojne ne nxitjen dhe kryerjen e sjelljeve delikuente
dhe kriminale. Ka raste kur ne media paraqiten ne menyre te detaiuar kryerja e krimeve apo
sjelljeve delikuente si vendin, menyren, kohen, mjetet, menyrat e shmangies se policise, menyren
e ikjes nga pergjegjesia penale keto veprime kane ndikim te fuqishem tek nje kategori e lexuesve
sic jane te miturit.

Mediat e shkruara- shtypi dhe kriminaliteti

Shtypi i perditshem, ai revial, gazetat e ilustruara zbavitese, fotografi dhe ilustrime te rasteve
kriminale sidomos pershkrimin e detajuar tengjarjeve, rasteve, biografive te personaliteteve te
ndryshme sidomos atyre problematike kane ndikim tek grupet te caktuara te shoqerise. Sot
ofrohen nje numer i madh i gazetave te ilustruara, shtypit revyal, revista zbavitese sidomos atyre
me permbajtje pornografike shpesh keto permbajtje jane ne kundeshtim me moralin e shendosh
familjar ndaj tyre jane te ekspozuar edhe femijet. Krej keto veprime kryhen per te joshur lexuesit
dhe mbajtjen e tirazhit me te madh.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

15 SDS

Televizioni dhe kriminaliteti

Tv eshte bere faktor i rendesishem ne shoqeri si mjet informimi dhe komunikimit masovik. Tv
me programet e veta informative dhe programet vizuale ne menyre te shpejt ofron opinionit te
dhena te llojllojshme lidhur me ngjarjet aktuale: politike, kulturore, ekonomike, shkencore dhe
info te tjera. Tv satelitor dhe kabllor ka mundesuar informimin e qytetareve me info nga i gjithe
rruzulli boteror. Por edhe Tv sikurse mediat tjera ka mundesi te nxisin dhe shtytin ne veprime
delikuente dhe kriminale. Sidomos kur paraqiten metoda dhe mjete te kryerjes se v.p, kur ne
menyre indirekte reklamohet biografia e delikuenteve dhe krimineleve te njohur. Sidomos
programe dhe shfaqje TV ku prezantohet dhuna, prostitucioni, bixhozi, konsumimi i droges dhe
aktivitete tjera antisociale.

Literatura dhe kriminaliteti

Literatura soi faktor kriminogjen gjithashtu ka ndikim ne paraqitjen e sjelljeve kriminale ne nje
vend. Literatura perfshin forma te krijimtarise, informimit dhe botimeve te ndryshme qe
sherbejne qe sherbejne per ngritjen dhe formimin e gjeneratave te reja. Literatura mund te jete
artistike, shkencore, beletristike, zbavitese, fantastiko-shkencore, informatike-kompjuterike etj.
Ndikim negativ tek te rinjet kane te ashtuquajturat strip romane, romane erotike-dashurie,
pornografike te cilat jane te preferueshme dhe kane ndikim tek te rinjet dhe te miturit.
Fitimi material eshte i vetmi motiv per botimin e literatures se tille. Shume krime qe kryhen sipas
praktikes gjyqesore jane te inspiruara ose kryera ne menyre identike sikurse pershkruhet ne
literaturen e dyshimt. Ne literature te tille dominon: rrahja, dhuna, sadizmi, maltretimi, epshet
seksuale, shkaktimi i gjakderdhjes dhe skena tjera qe lene pershtypje te thelle emocionale
sidomos tek te rinjet te cilet jane te luhatshem dhe jostabil ne pikepamje morale, psikike dhe
familjare.

Filmi dhe kriminaliteti

FIlmi si forme e shprehjes artistike gjithashtu ka ndikim te ngjajshem si dhe literatura, tv apon
mjetet tjera te komunikimit masiv. Filmi per shkak te parqitjes se ngjarjes ne menyre vizuale dhe
te gjalle tek shikuesi ka ndikim me te fuqishem dhe me te dukshem. Kjo manifestohet vecmas
tek te rinjet. Filmat me permbajtje joadekuate ku dominojne skena te dhunes, epshit, grabitjes
dhe skena te uleta kane ndikim negativ tek te rinjet. Nje kategori e individeve sidomos te rinjet
ne menyre te drejteperdrejte imitojne sjelljet, gjestet e heronjeve te filmave. Ne praktike
gjyqesore permenden disa raste te sjelljeve dhe veprimeve kriminale sidomos te dhunes,
plackitjes, vjedhjeve dhe ndelikteve seksuale te kryera me mjete dhe metoda te ngjajshme apo
identike me ato te filmave. Autoret Teeters dhe Reineman ne nje studim te tyre kane vertetuar se:
49% te te rinjeve te anketuaar kane dashur te disponojne dhe perdorin arme zjarri sikurse ato qe
perdoren ne filma, 28% te anketuarve te mitur qe jane marr me vjedhje tregojne se menyren e
vjedhjes e kane mesuar nga filmat, 20% e delikuenteve te anketuar per delikte dhune sidomos
dhune seksuale theksojne se kane qene te inspiruar nga permbajtja e filmave qe i kane shikuar.
Filmi vetvetiu nuk mund te cilesohet si faktor kriminogjen, si i tille cilesohet vetem filmi qe ka
permbajtje dhe porosi qe nuk jane ne pajtim me formimin dhe orientimin e drejte dhe konstruktiv

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

16 SDS

te rinjeve dhe qytetareve.

Kuptimi dhe roli i religjionit ne paraqitjen e kriminalitetit

Gati ne te gjitha libat e shenjte te religjioneve me te medha ne bote sic jane: Kur'an, Bibla,
Talmud, Veda indase etj eshte kerkuar nga besimtaret qe te mos kryejn sjellje dhe veprime te
ndaluara e keqberese. Mesimet religjioze dhe botekuptimet fetare shpeshehere kane percaktuar
orientimin dhe rrugen jetesore te njerezve. Sipas te dhneave kriminologjike ata te cilet nuk jane
besimtar kryejn me teper krime. Kjo arsyetohet me faktin se meismet elementare fetare i ftojne
besimtaret qe : mos te vrasin, mos te vjedhin, mos te genjejne, te duan te afermit, te
ndihmojne te paaftit dhe tvarferit etj.
Mirepo ne anen tjeter kerkimet qe jane bere ne popullaten e denuar ne ente
ndeshkimore-permiresues dhe edukative-permiresuese p.sh ne SHBA, Britani, Gjermani etj
tregojne se gati 75% e te denuarve te rritur dhe delikuenteve te mitur u perkasin besimeve te
caktuara fetare ose rrjedhin nga familje ku kultivohet feja. Ne kete drejtim me arsye flitet dhe
diskutohet per dukurine e keqperdorimit te besimit, botekuptimeve religjioze, per fanatizmin
fetar, per konfliktet fetare dhe ekstremizmin ne predikim religjioze.
Konfliktet politike dhe shfrytezimi i dallimeve religjioze per keto qellime sot ne boten
bashkohore po shkakton konflikte te pergjakshme, aktvitete terroriste e kriminalitet te rende.
Eshte i njohur rasti i gjykimit dhe ndekjes se autorit Salman Rushide ekstremist religjioz per
shkak te botimit te vepres "Vargjet satanike".

Sektet e ndryshme fetare dhe kriminaliteti

Pas L2B ne bote por edhe ne hapesirat ballkanike verehet nje ekspansion i sekteve te ndryshme
fetare, grupeve dhe levizjeve ilegale dhe gjysme ilegale qe predikojne mendime te ndryshme
religjioze. Si me te perhapurat jane: nazarenet, babtistet, adventistet, deshmitaret e Jehovajt,
mormonet etj.
Ne ish-Jugosllavi mendohet se ekzistonin me teper se 60 sekte fetare e grupe te tjera sataniste,
okuliste, magjistare dhe persona te tjere qe predikonin botkuptime te te ndryshme per shume
ceshtje
Ne SHBA mendohet se ekzistojne me teper se 3000 bashkesi apo sekte fetare. Nje nder sektet
me te njohura fetare qe jane kyqur ne aktivitete kriminale gjate dekadave te fundit pemrendet
sekti japonez "AUM" me te cilen udheheqte lideri i saj Shoko Asahara nje i verber budist. Kjo
ka vepruar ne tere Japonin por i ka patur deget edhe ne Evrope, Rusi, Amerike etj. Kjo
organizate merrej me forma te ndryshme biznesi dhe transaksione kriminale dhe para bankrotimit
dispononte nje pasuri me teper se 22 milion dollar. Me urdherin e Shoko Asahares me 1995
aktivistet e saj e kane sulmuar me gaz helmues "sarin" metron e Tokios ku vdicen 12 persona dhe
6000 te tjere u helmuan rende. Shoku Asahara me vone eshte denuar me denim me vdekje ndersa
kjo organizate ka falimetuar para gjykates ne Tokio per shkak se i eshte konfiskuar tere pasuria
me qellim demshperblimi te viktimave te saj, ajo edhe me tutje konsiderohet e rrezikshme.
Lidhur me aktivitetin e saj studiuesit e njohur D. Kaplan dhe A. Marshall kane shkruar librin
"Kulti per fundin e botes" .

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

17 SDS

Eshte i njohur edhe sekti "Tempulli i diellit", e cila propagandon fundin e botes(apokalipsin),
kataklizmen e pergjitheshme dhe absurditetin e jetes. Ne baze te urdherave te udheheqesve te
ketij sekti fetar jane kryer disa vetevrasj kolektive gjate viteve te fundit. Te tilla kane qene ne
France ku kane pesuar 16 persona, ne Zvicerr 58 dhe ne Kanada 28 persona.

Ne Ugande sekti fetar me emer "Ripertrirja e dhjete urdherave te Zotit" urdheroi kryerjen e
disa vetevrasjeve kolektive te prira nga idet e shpetimit te besimtareve nga apokalipsi apo fundi i
botes. Nr i besimtareve qe kane kryer vetevrasje arrin shifren prej 900 personave.

Edhe ne SHBA veprojne sekte te cilat zhvillojne aktivitete te ndaluar me ligj i tille eshte edhe
setki "Haberd" e themeluar ne Amerike por vepron ne 150 shtete. Kapitali i ketij sekti matet me
miliarda dollar.

Rastet e krimeve te kryera nga disa antare te sekteve fetare ekstreme islame nga i ashtuquajturi
fundamentalizem ekstrem jane te shumeta. Te tilla jane aksionet terroriste ndaj perfaqesive
diplomatike, objekteve, civile, qytetareve te pafajshem, turisteve dhe shtetaseve te huaj pastaj
marrja peng e civileve nga "Abu Sayaf" ne Filipine, marrja peng dhe vrasja e gazetarit ne
Pakistan. Rastet e sulmeve terroriste nga rrjeti "Al Qaida" ne SHBA, Turqi, Spanje, Pakistan etj
po shkaktojne viktima dhe deme te medha. E gjitha kjo si pasojhe e keqeperdorimit te fese dhe
shfrytezimit te saj per qellime politike qe nxit kriminalitetin.

Faktoret mikrogrupor te kriminalitetit

Ndikim ne sjelljet kriminale dhe delikuente kane edhe bashkesi dhe themelata te vecanta
shoqerore qe kane ndikim te madh ne formimin dhe zhvillimin e personalitetit te njeriut. Keta
faktore qe ndikojne ne keto sjellje kane te bjene me disa institucione, bashkesi apo celula
shoqerore. Te tilla jane familja, shkolla, lagjia dhe mjedisi shoqeror. Ne shumicen e rasteve keto
institucione kane ndikim pozitiv tek njeriu por ka raste kur te disa individ keto bashkesi dhe
institucione kane lene pasoja negative si shkak paraqiten sjelljet negative, traumat, konfliktet,
perjetimet tragjike dhe te pakendeshme qe i kane pesuar ne keto ambiente.

Familja si faktor kriminogjen

Familja si institucion i vecante shoqeror perhere ka pasur dhe ka funksione dhe detyra te
shumefishta ne formimin, edukimin, ngritjen, zhvillimin dhe afirmimin e anetareve te vet e
sidomos femijeve dhe te rinjeve. Ne familje zakonisht krijohen kushtet qe femijet dhe te rinjet te
aftesohen per jete si personalitet te pavaruar. Ne literature theksohet se rrethi familjar, ambienti i
familjes percakton orientimet e para, jep udhezime mbi sjelljet e lejuara dhe te palejuara, mbi
normat morale, mbi ndalesat e ndryshme. Varesisht nga shkalla e realizimit te funksioneve te
ndryshme qe ka familja, varet edhe suksesi apo mossuksesi i formimit dhe zhvillimit normal te
antareve te rinj te familjes.
Leon Tolstoji nga romani tij "Ana Karenina" thote: Te gjitha familjet fatlume i ngjajne
njera-tjetres, ndersa familjet fatkeqe jane te tilla ne menyren e vet. Ne kete menyre deshirohet te
theksohet roli i raorteve te mira ne familje sidomos per femijet.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

18 SDS

Familjet ne t cilat jane prezente mosmarveshjet, konfliktet e perhereshme, problemet e autoritetit

te prinderve, rrenimi material dhe moral nuk kane aftesi qe t'i mposhtin atakimet dhe provokimet
e rethit. Familjet e tilla nuk jane ne gjendej ti mbrojne te miturit dhe femijet nga sjelljet devijante
dhe kriminale.
Familja si bashkesi mikrosociale gjendet ne nje proces permanent te zhvillimt dhe
transformimit. Familja patriarkale dalengadale po i'a leshon vendin familjes bashkohore. Ky
shendrrim po percillet me kriza, konflikte dhe trauma te ndryshme.

Familjet e degraduara dhe kriminaliteti

Familjet e tilla emertohen me emra te ndryshem si familje problematike, te rena, te
shkatrruara, te degraduara. Ne keto familje paraqiten problem te adoptimit te femijeve, kushte
te krizes dhe skamjes. Keto rrethana nxisin konflikte ne mes antareve te familjes qe pasojne me
shthurjen e bashkesive familjare, ndarjen e prinderve, braktisjen e femijeve, ikjen e femijeve nga
familja. Ne keto familje krijohet klime e padurueshme qe ndikon qeprinderit, femijet ose te rinjet
te jepen pas veprimeve negative sic jane: ikja nga shtepia, ikja nga shkolla, konsumimi i
droges,alkoolit, marrja me prostitucion si dhe marrja me aktivitete kriminale te renda. Kriza e
banimit percjelle me skamje drejtperdrejte ndikon ne stabilitetin e familjes.Familjet e tilla
shendrrohen ne vatra dhe burime te sjelljeve delikuente. Te "degraduara", "te shkatrruara" dhe
"te crregulluara" fjala eshte pe familje ne te cilat disa veti etike, morale, shoqerore dhe religjioze
nuk vijne ne shprehje ne komunikimin e perditshem ne mes antareve te familjes. Keto familje
zakonisht nuk gezojne perkrahje, gjykohen, izolohe, braktisen nga rrethi i caktuar shoqeror.
Familjet e tilla konsiderohen si faktor i fuqishem kriminogjene.

Familjet deficente- te mangeta

Ne paraqitjen e disa sjelljeve delikuente te te rinjeve dhe te miturve ndikojne edhe ambientet
familjare me strukture jo te plote. Keto njihen si familje te mangeta apo deficite. Si te tilla
trajtohen familjet ne te cilat mungojne dy prinderit apo njeri nga ta. Statisitkat tregojne se si
pasoje e luftes ne Kosove kane mbetur pa njerin apo te dy prinderit mbi 22 mije femije. Shumica
e ketyre femijeve nuk kane kushte normale edukimi. Gjate vitit 2003 ne KS jane braktisur 73
femije. Kjo mungese e prinderve ndikon ne paraqitjen e traumave, crregullimeve dhe tronditjeve
psikike. Te dhenat statistikore te praktikes gjyqesore theksojne se ne mesin e femijeve e te
miturve delikuen qe jane marr me sjellje kriminale nje numer i caktuar i tyre rrjedhin nga familje
te mangeta.

Familjet me shume anetare

Ne literature kriminologjike flitet edhe per ndikimin kriminal te familjeve me nje numer te madh
te femijeve te mitur. Ne keto familje edhe femijet edhe prinderit jane te ngarkuar me ngarkese
per sigurimin e ekzistences. Prandaj ne keto familje, femijet shume heret fillojne te merren me
veprimtari per sigurimin e ekzistences dhe ne te shumten e rasteve keto jane aktivitete
delikuente. Mirepo ne praktike nuk jane te rralla rastet ne te cilat vertetojne se edhe ne familjet e
vogla, me pak antare, me femije te hastretit paraqiten probleme te cilat sjellin aktivitete kriminale
te antareve te tyre.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

19 SDS

Punesimi i prinderve
Punesimi i prinderve dhe obligimet qe ata kane jashte familjes ne vendin e punes dhe fakti qe nje
kohe te gjate gjenden te ndare nga femijet ne literaturen kriminologjike eshte permendur si faktor
i mundshem i parqitjes sjelleve devijante dhe negative te rinjeve. Konsiderohe se 30% e
delikuenteve te mitur rrjedhin nga familjet qe e kane njerin apo dy prinder te punesuar.

Raporti ne mes prinderve dhe femijeve

Raporti prind-femije ka rendesi te vecante dhe ne disa raste konsiderohet si faktor primar ne
pengimin e sjelljeve negative te femijeve. Kerkimet kriminologjike flasin per perqindje te madhe
te madhe te miturve delikuent te cilet rrjedhin nga familjet ku ka pasur raporte te keqija mes
prinderve dhe femijeve. Sjelljet teper rigoroze, denimet e vrazhda ndaj femijeve, aplikimi i
rrafjes, denimi fizik, torturat dhe presionet psikike ndaj femijeve kane ndikuar ne menyre
negative ne formimine femijeve dhe te miturve. Femijet dhe te miturit rendom i braktisin familjet
e tilla, keta femije jane agresiv dhe jepen pas vjedhjeve, perdorimit te alkoolit, droges etj.
Familjet te cilat per shkaqe te ndryshme nuk i kryejne keto funksione dhe detyra behen faktor te
fuqishem kriminogjen.

Shkolla dhe ambienti shkollor si faktor kriminogjen

Shkolla si institucion dhe si faktor mikrosocial ka rendesi te madhe per formimin dhe ngritjen e
personalitetit te njeriut. Gjate procesit shkollor femijet jo vetem qe fitojne njohuri te reja por
krijojne dhe shprehi per pune, sjellje e qendrime kulturore. Arsimimi dhe shkollimi ka rendesi te
madhe per zhdukjen e injorances, mosdijes, privitivizmit dhe dukurive negative tradicionale.
Mirepo edhe ne shkolle paraqiten disa probleme dhe veshtiresi qe ndikojne negativisht ne
formimin e te rinjeve. Keto probleme kane te bejne me stimulimin joadekuat material dhe moral
te punetoreve te arsimit.
Autori dhe studiuesi i njohur i delikuences se te miturve Josef Rauk ne vepre "Delikuenca e te
miturve" permend 29 faktor qe jane lidhur me ambientin shkollor te cilat ndikojne ne paraqitjen
delikuente te femijeve dhe nxenesve. Te dhenat e ndryshme statistikore konsiderohet se
delikuentet e mitur ne 20-30% jane persona qe kane pasur sukses te dobet ne shkolle. Si faktor
kriminogjen konsiderohet edhe kalimi prej nje shkolle ne shkolle tjeter dhe mungesa e adaptimit.
Prandaj ne disa raste shkolla mund te konsiderohet si faktor kriminogjen.

Mjedisi shoqeror-ambienti social si faktor kriminogjen

Pas familjes dhe shkolles, njeriu nje kohe te gjate te jetes e kalon ne nje mjedis shoqeror, ne nje
lagje, kuart apo rruge te caktuar.
Femijet, te miturit dhe te rinjet nje kohe te konsiderueshme te aktivitetit te tyre te lire e kalojne
jashte shtepise: ne rruge, lagje, nje mjedis dhe kuart te caktuar. Aty kane rastin te kontaktojne
te shoqerohen me moshatare te tyre raporte te cilat jane te mireseardhura. Mirepo ka raste kur
kontaktojne me persona te tjere qe jane problematike dhe te rrezikshem qe ndikojn negativisht.
Keto grupe te femijeve problematik i kane "shefat" e tyre qe parqiten si te mitur me pervoje.
Ne disa qendra te medha ne kuarte dhe lagje te vecanta veprojne grupe dhe banda delikuente te
personave te mitur dhe te rinj. Keto grupe perpiqen me cdo kusht qe ti joshin femijet dhe ti fusin

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

20 SDS

ne radhet e veta. Viktime zakonisht jane femijet dhe te rinjet qe rrjedhin nga familje
problematike, te shkatrruara dhe te degraduara. Pra mjedisi i caktuar shoqeror,rruga, lagjia,
kuarti si faktor mikrosocial mund te ndikojne ne paraqitjen e disa sjelljeve delikuente.

Faktoret socio-patologjik te kriminalitetit

Ne paraqitjen e kriminalitetit ne nje shoqeri ndikojne edhe faktoret socio-patologjik. Keto dukuri
kane te bejne me atakimet dhe cenimet e vlerave morale, njerezore, sociale qe kontribojne ne
paraqitjen e sjelljeve delikuente dhe kriminale ne nje vende. Paraqiten si nje lloj semundje apo
patologjie shoqerore e cila perhapet sikur semundje ngjitese.
Si dukuri sociopatologjike: prostitucioni, alkoolizmi, narkomania, bixhozi, bredhja dhe
lemosha, dukuria e vetevrasjeve, AIDS-i etj.

Prostitucioni dhe kriminaliteti

Prostitucioni eshte dukuri socio-patologjike me histori te gjate. Disa autor theksojne se
prostitucioni eshte me i vjeter se vete shoqeria njerezore. Disa si zanatin me te vjeter por si
dukuri ka pesuar transformime te medha.
Prostitucioni paraqet sjellje devijante -negative shoqerore e cila crregullon raportin normal mes
gjinive ne shoqeri dhe si e tille eshte demshme dhe e papranueshme.
Vete prostitucioni ka te beje me dukurin e mardhenieve seksuale te nje femre me nje numer te
pacaktuar te gjinise tjeter me qellim perfitimi. Por ne boten bashkohore me prostitucion merren
edhe personat e gjinise mashkullore. Prostitucioni duhet te dallohet nga homoseksualizmi-
mardhenie seksuale ne mes personave te gjinse mashkullore dhe lezbialiteti- (Safo-dashurise)
mardhenie intime mes peronave te gjinise femrore. Personat qe merren me keto veprime kane
probleme shpirtrore dhe seksuale.
Per prostitucioni si faktor socio-patologjik mendohet per formen e tij mete shpeshte te
shtuquajturin prostitucion profesional karakteristike e se cilit eshte kryerja e mardhenieve
seksuale ne forme mjeshtrie, zanati me qellim perfitimi. Ne literature kriminologjike permenden
disa forma ose tipe prostitucioni: ritual, religjioz, supstitucional, kompensacional dhe
profesional.

Prostitucioni ritual
Konsiderohet si tipi mi lashte i prostitucionit. Ketu kemi te bejme me dukurine e mardhenieve te
para intime ne mes meshkujve dhe femrave ne kohera te caktuara. Sipas botekuptimeve,
zakoneve dhe traditave te popujve te ndryshem ka qene ne rregull qe here pas here ne dite te
caktuar gjate viti femrat ne menyre masovike te kene kontakte seksuale tepakufizuara,
pandaluara me meshkuj. Kjo eshte manifestuar ne forme riti ne vende si Kina e vjeter, Tibeti,
Mongolia, Greqia e vjeter dhe Afrika.
Prostitucioni ritual konsiderohej si kryerje e nje obligimi qe cdo vajze e pamartuar duhet ta
permbushte para marteses. Vajzat jane derguar ne tempuj per te kryer kete ritual dhe pas tij
konsiderohej se ishin te gatshme per martese. Ne disa vende eshte konsideruar si flijim i
virgjerise ne nder te perendive te ndryshme. Marko Polo nje udhepershkrues nga Venediku ka
vizituar vendet e lindje se larget si Kina, Mongolia, Tibeti dhe theksonte se meshkujt nuk

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

21 SDS

martoheshin me femra te virgjera sepse konsideroheshin si te paafta ne dashuri. Gjithashtu ai

konstaton se udhetareve dhe kalimtareve ju mundesohej kontakt intim ne forme mirseardhje me
femrat e vendit.

Prostitucioni religjioz
Prostitucioni religjioz eshte i ngjajshem me ate ritual. Manifestohej me mardhenie intime te
femrave te cilat kane sherbyer neper tempuj dhe pagoda religjioze. Te cilat pervec puneve te tjera
kane ofruar edhe kontakte seksuale. Per kete forme te prostitucionit flitet ne disa vende te
Lindjes se larget dhe te mesme, Greqis se vjeter ku ka qene praktike qe disa femra te betohen qe
ti perkushtohen punes si prostitute ne tmpuj te ndryshem religjioz. Jane te njohura permendoret
dhe tempujt qe ju jane perkushtuar prostitutave si tempujt e: Artmides ne Efes, Aferdites ne
Korint, Dionisit ne Sparte etj . Kjo forme fillimisht ka qene publike e hapur dhe masovike me
vone kufizohet mbrenda mureve te tempujve ne fshehtesi.
Ne feudalizem ka qene e njohur si "e drejta e nates se pare" Ku feudali apo aristokrati ka
shfrytezuar gruan e bujkerobit apo te nenshtruarat e tij.

Prostitucioni kompensacional dhe substitucional

Prostitucioni kompensacional manifestohet si mardhenie seksuale e femrave te martuara me
meshkuj te tjere per arsye: jetes dhe mardhenieve te crregulluara seksuale ne martese, per shkak
te impotences dhe frigjiditetit ne bashkshortesi apo per shkak te keqtrajtimeve dhe vrazhdesise
seksuale ne martese. Kjo forme kryhet per shkak te mungeses se gjate te partnerit e
cilakonsiderohet si kompensim per shkak te mungeses se kontakteve normale seksuale.
Prostitucioni substitucional manifestohet si mardhenie intime te personave me partnere tjere si
nje lloj zevendesimi i bashkeshortit apo bashkeshortes. Paraqitej zakonisht kur njeri nga
bashkeshortet gjendet nje kohe te gjate jashte vendit: ushtri apo mbajtjen e denimit me burg. Ka
qene e njohur qysh ne kohen e vjeter.
Te dya keto forma te prostitucionit nuk kane motive materiale por permbushjen e nevojes
seksuale por kjo nuk d.m.th se ne raste te caktuara nuk kryhej per arsye materiale.

Prostitucioni Profesional
Eshte forma me shpeshte dhe me e perhapur ne shoqerine bashkohore. Zakonisht kur flitet per
prostitucionin mendohet per kete forme te prostitucionit dmth profesional.Prostitucioni si
profesion, mjeshteri ka qene e njohur heret, permenden shtepit publike ne Greqine evjeter ne
kohen e Solonit te cilat jane quajtur "Diktiron" dhe ka qene nen kujdesine shtetit. Ketu femrat
ju kane ofruar sherbime seksuale te interesuarve. Fillimisht keto sherbime i kane kryer femrat e
zena rob e me vone edhe qytetaret greke. Ne Greqi prostitutat qe kane rrjedh prej shtresave te
uleta quheshin diktiraide. Ato te shtrese se mesme qe trajtoheshin si kengetare dhe zbavitese te
meshkujve auletride dhe ato qe ishin skllave dhe keto sherbime i kryenin neper shtepia
konkubina. Ndersa ato te shtrenjtat dhe me me renome hetere.
Ne Rome dukuria e prostitucionit ka qene shume e perhapur jo vetem ne shtresat e uleta por
edhe ne qarqe te larta.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

22 SDS

Ne mesjete problemi i prostitucionit dhe shtepive publike ka pasur trajtim tjeter. Gjate
dominimit te pushtetit religjioz dukuria e prostitucionit eshte gjykuar pavaresisht kesaj thekson
se prostitucioni duhet te lejohet per disa besimtar duke gjykuar tradhtine ne martese.
Prostitucioni ne boten bashkohore zakonisht organizohet neper shtepi publike por organizohet
edhe neper klube te nates, kafe, restorane, motele, lokale. Ku pervec sherbimeve tjera u ofrohen
edhe sherbime seksuale ne kete menyre realizohen fitime te medha per pronaret e lokaleve
ndersa prostitutat marrin nje perqindje te vogel.
B. Retman prostitutat bashkohore i ndane: te mitura, amatore, profesionale, rrugaqe, te harbuara,
te bulevardit, te martuara, te ndara dhe kolgerla.
W. Reckles i ndan: te shtepive publike, sipas thirrjes, te rruges dhe profesionale.

Shkaqet e prostitucionit
Faktoret qe e kushtezojne prostitucionin jane te shumte dhe deri diku te ngjajshme me faktoret qe
e kushtezojne kriminalitetin ne nje vend. Si skamja, papunesia dhe krizat ekonomike vecmas
permendet faktori i migrimit dhe levizjes se popullsise. Verehet se prostitutat rendom rrjedhin
nga shtresat e uleta shoqerore dhe fshatrat por edhe nga familjet ardhacake. Disa autor mendojne
se ne paraqitjen e prostitucionit ndikojne edhe vetit individuale te personave qe merren me
prostitucion: prania e psikozave dhe crregullimeve mentale, jane inferiore, intelegjenca e tyre
eshte e ulet.
Marrja me prostitucion ne disa vende konsiderohet si veper penale e ne disa te tjera si
kundervajtje.

Pengimi i prostitucionit
Qysh ne kohet me te hershme eshte shtruar ceshtja se a duhet te legalizohet apo te lejohet
prostitucioni ne nje vend. Nje numer i madh autoreve kane qene per legalizimin e prostitucionit
ndersa nje numer tjeter e kane kundeshtuar kete. Ne shume vende te botes kjo veprimtari eshte e
legalizuar dhe jane te njohura vendet dhe shtepit publike ku kryhet prostitucioni. Autoret te cilet
e perkrahin legalizimin e prostitucionit japin disa perparesi: mund te kontrollohet nga shteti,
niveli higjenik dhe shendetsor i shtepive publike dhe prostitutave mund te kontrollohet nga
institucionet perkatese, shteti mund te mbledh tatime dhe taksa qe mund te perdoren per qellime
sociale. Autoret qe e kundeshtojne legalizimine prostitucionit theksojne se lejimi i tij eshte
amoral, kryerja e tij ne menyre publike nxit rinin ne mosrespektimin e rregullave dhe dobeson
interesimine te rinjeve per lidhjen e bashkesise martesore.
Disa autore permendin sisteme te ndryshme te qendrimit te shoqerise ndaj prostitucionit ne boten
bashkohore:
Sistemi i telorimit: shteti nuk e pengon kete dukuri negative. Prostitucioni kryhet haptas dhe pa
kurrfare kontrolli nga shteti.
Sistemi i legalizimit: prostitucioni mbikqyret dhe rregullohet nga ana e shtetit. Lejon hapjen e
shtepive publike i kontrollon ato si dhe prostitutat i nenshtrohen kontrollit mjeksore.
Sistemi i abolicionit: shteti vetem formalisht e ndalon prostitucionin publiki neper shtepi
publike nga ana tjeter e toleron te ashtuqprostitucion faktik.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

23 SDS

Sistemi i prohibicionit: prostitucioni ndalohet plotesisht. Personat qe e organizojne dhe vete

prostitutat sipas ketij sistemi ndiqen, ndeshkohen dhe ndaj tyre nderrmiren masa represive.
KPK ka parapare v.p "mundesim i prostitucionit".

Raporti i prostitucionit me kriminalitetin

Me prostitucion jane te lidhura nje mori sjelljesh kriminale si vrasjet, mashtrimet, vjedhjet,
plaqkitjet, dhunimet, nxitjet dhe joshjet ne veprime amorale dhe perversione te tjera te te rinjeve
dhe te miturve. Ne boten bashkohore thuhet se me dukurine e prostitucionit eshte e lidhur
ngushte marrja me shperndarjen dhe shitblerjen e drogave deheese, tregtia me rober te bardh,
shantazhet, kontrabanda, spiunazhi dhe veprime te tjera kriminale. Ne hulumtimet
kriminologjike thuhet se ne te ashtuquajturat llampa te kuqe dhe shtepi te dashurise zakonisht
paraqesin vendtubime te bandave dhe grupeve te cilat kryejne nje varg transaksionesh kriminale.
Markot apo mbrojtesit e prostitutave zakonisht rekrutohen nga kriminelet e njohur. Pra
prostitucioni si dukuri socio-patologjike eshte e demshme dhe errezikshme.

Patologjia seksuale dhe kriminaliteti

Ne literaturen kriminologjike flitet per crregullimet apo patologjite seksuale si faktor
kriminogjen. Keto devijime jane te natyrave te ndryshme qe ndikojne ne paraqitjen e disa
sjelljeve kriminale. Crregullimet seksuale jane te llojellojeshme, permenden crregullimet
kuantitative: qe nenkuptojne shtyrjen e tepruar e instiktit dhe deshires seksuale. ( tek meshkujt
ky crregullim quhet satirijaza ndersa te femrat nimfomani). Personat e gjinise mashkullore me
kete crregullimparaqiten si dhunues ndersa femrat si prostituta. Si crregullim konsiderohet edhe
dobesimi i aftesise seksuale (impotence tek meshkujt ndersa tek femrat frigjiditet).
Permenden edhe crregullimet kualitative te motivit dhe epshit seksual te cilat kane ndikim ne
paraqitjen e sjelljeve kriminale keto paraqiten ne forme te deformimeve seksuale : inversive dhe
perversive.

Deformime seksuale Inversive jane ato te cilat ne knaqjen e epshot seksual jane te drejtuar ndaj
personave te se njejtes gjini, ndaj personave me lidhje gjaku -incesti ndaj femijeve, te moshuarve
etj. pra interesi seksual i panatyrshem.
Si crregullim inversiv permendet edhe homoseksualizmi kontakti seksual me te njejtes gjini.
Pedofilia paraqet nje deformim tjeter inversiv qe manifestohet ne kontakte seksuale me femije.
Si viktima jane zakonisht adoleshentet dhe femijet, viktima mund te jene dy gjinit por te dhenat
tregojne se femrat jane me te rrezikuara. Eshte i njohur rasti i skandaleve te shumta ku si abuzues
paraqite prifter dhe zyrtar te kishes katolike.
Viktimat e pedofilise zakonisht vriten ose mbesin me trauma gjate gjithe jetes. Ne disa vende te
Evrope, Afrikes,Amerikes latine etj po permendet i ashtuquajturi seks-turizem me femije dhe
adoleshent per knaqjen e nevojave seksuale te pedofileve te pasur keta femije perdoren edhe ne
porno-industri. Eshte i njohur rasti "Ditry" ku pedofili Ditry ne Belgjike abuzonte me femijet
duke i inqizuar ne filma dhe kaseta me permbajtje pornografike te cilat i shiste me pas ne
shumicen e rasteve i vriste viktimat.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

24 SDS

Gerontofilia: dukurin e deformuar te deshires dhe kontaktit seksual me te moshuar. Geront-plak

ndersa filia-aderim dmth deshire perlidhje intime me te moshuar, Kjo dukuri manifestohet
vecmas tek adoleshentet tek te cilet dominojne komplekset e Epidit apo Elektres. Shpesh pas
ketyre veprimeve fshihen edhe interese materiale.
Zoofilia: deformim qe ka te beje me knaqjen e epshit seksual me kafshe. Kjo lidhje eshte
patologjike dhe personat e tillejane te prirur te kryejne edhe veprime delikuente te tjera.
Transvestizmi: paraqet kenaqjen e deshires seksuale me ane te veshjes se rrobave apo
gjesendeve te personit te gjinise tjeter. Keta persona kane crregullime emocionale dhe
karakterizohen me veprime devijante. Femrat transversite me teper i joshin uniformat e
meshkujve. Ndersa transversitet meshkuj te mbrendshmet e femrave.
Metatropizmi: parqet crregullim inversiv te kontaktit seksual ku partneret e dy gjinive i
nderrojne rolet mes vete. Tek keto deformime burri luan rolin e gruas ndaj gruas se vet ndersa
gruaja luan rolin e mashkullit.
Narcisoizmi: dukuri e knaqjes seksuale te nje individi duke veshtruar veten. Sipas Frojdit keta
persona kane crregullime emocionale dhe shpesh paraqiten si kryeres te v.p.Fjala narcist vjen
nga greqishtja qe ka kuptimin e emrit te djalit i cili duke e veshtruar veten ne uj dashurohet ne
vetveten.

Crregullimet perversive te motivit- epshit seksual quhen deformimet seksuale qe paraqiten si

devijim nga menyra normale dhe e natyrshme e kontaktit seksual ne mes personave te dy gjinive.
Te tilla jane: ekzibicionizmi, mazohizmi, sadizmi, fetishizmi, voajerizmi.
Ekzibicionizmi: eshte crregullim i epshit seksual qe qendron ne arritjen e knaqesis seksuale
duke ekspozuar organin gjeital dhe duke manipuluar me te para personave te panjohur ose para
personit te gjinise tjeter. Keta kryejn veprime te turpshme dhe sjellje te ngjajshme delikuente.
Mazohizmi: eshte deformim seksual i cili qendron ne kenaqjen e epshit seksual duke i shkaktuar
vetes dhimbje fizike me ane te partnerit. Personat e tille shpehs lajmrohen si kryeres te krimeve
te ndryshme, dhunes ne familje etj.
Sadizmi: paraqet deformimin seksual i cili manifestohet me arritjen e knaqesise seksuale duke i
shkaktuar partnerit dhimbje fizike.E ka marr emrin nga markizi De Sad i cili kishe shume
aventura me femra e cilave ju shkaktonte dhimbje fizike.
Fetishizmi: deformim seksual qe manifestohet duke prekur ose imagjinuar disa pjese te trupit
apo rroba qe u perkasin personave te gjinise tjeter. Me shpesh paraqitet te femrat. Per disa si
fetish behet syri, dora, kemba ky ehste fetish normal ndersa fetish patologjik eshte kur ky
interesim perqendrohet ne veshje te mbrendshme, kepuce etj.
Voajerizmi: qendron ne arritjen e knaqesise seksuale duke i veshtruar personat e tjere gjate aktit
seksual pa u diktuar ose vetem duke i shkiuar lakuriq personat e gjinis tjeter. Keta persona
implikohen ne dhunime, tentim dhunime sksuale, vrasje etj.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj

25 SDS

Alkoolizmi dhe kriminaliteti

Alkoolizmi si dukuri socio-patologjike gjithashtu eshte mjaft i perhapur ne boten bashkohore.
Me alkoolizem nenkuptohet konsumimi i tepert i pijeve alkoolike dhe krijimi gjendjes se
varshmerise tek personat qe e konsumojne. Alkoolizmi si dukuri mund te veshtrohet nga aspekti
medicinal dhe kriminal.
Konsumimi i alkoolit mund te paraqitet ne dy menyra: Dehje akute dhe dehje kronike. Ne
literaturen kriminologjike lidhur me konsumimin e alkoolit dhe ndikimin e tij ne jeten e individit
ka mendime te ndryshme. Permendet rruga qe kalon njeriu prej momentit kur fillon te
konsumoj alkoolin e deri sa shendrrohet ne alkoolistkronik apo i varur. Faza e pare: fillon te
konsumoje alkool kohe pas kohe. Faza e dyte konsumimine alkoolit e sheh si stimulant ne
kryerjen e aktiviteteve dhe puneve.Faza tjeter eshte kur e humb kontrollin se ne qfare mase ka
konsumuar alkoolin.Faza e fundit ajo kronike paraqe dehjen e rende ku verehet dobesimi i
proceseve mendore,shakterrimi i organizmit etj.
Alkoolizmi si problem medicinal paraqe semundje e cila e shkaterron shendetin psikik dhe fizik
te njeriut.
Alkoolizmi paraqet nje te keqe te madhe ne shoqerine bashkohore si pasoje e se ciles vin:
papunesia, braktisja e familjes, shkurorezimi, prostitucioni etj. dhe ne kete menyre lidhet me
kryerjen e nje varg delikteve seksuale si : dhunimet, plkackitjet, shpifjet, aksidentet ne
komunikacion etj.

PËRMBLEDHJE – KRIMINOLOGJI PJESA E DYTË | Skenderbe Sadikaj