101 Opowieści Zen

101 opowieci zen
Tumaczenie na jzyk polski:

Wojciech P. P. Zieliski
www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie
Spis treci
Wprowadzenie ........................................................................................................................6
Filianka herbaty ................................................................................................................7
Jak znale diament na zaboconej drodze ..........................................................................7
Doprawdy? .........................................................................................................................9
Posuszestwo ..................................................................................................................10
Jeli kochasz, kochaj otwarcie ..........................................................................................10
Uprzejmo pozbawiona mioci.......................................................................................11
Obwieszczenie ..................................................................................................................12
Wspaniae fale ..................................................................................................................12
Nie mona ukra ksiyca ...............................................................................................13
Ostatni wiersz Hoshina .....................................................................................................13
Historia Shunkai ...............................................................................................................15
Szczliwy Chiczyk ........................................................................................................16
Budda ...............................................................................................................................17
Botnista droga .................................................................................................................18
Shoun i jego matka ...........................................................................................................18
Niedaleko od stanu Buddy ................................................................................................20
Powcigliwy w nauczaniu ...............................................................................................20
Przypowie .....................................................................................................................22
Pierwsza Zasada ...............................................................................................................22
Rada matki .......................................................................................................................23
Dwik jednej doni ..........................................................................................................23
Moje serce ponie jak ogie ..............................................................................................25
Odejcie Eshun .................................................................................................................25

Recytowanie sutr ..............................................................................................................26
Trzy dni wicej .................................................................................................................26
Dyskusja o zakwaterowaniu ..............................................................................................27
Gos szczcia ..................................................................................................................28
Otwrz swj skarbiec .......................................................................................................29
Bez wody nie ma ksiyca ................................................................................................29
Wizytwka .......................................................................................................................30
Wszystko jest najlepsze ....................................................................................................30
Cal czas stopa klejnot .......................................................................................................31
Rka Mokusena ................................................................................................................31
Umiech jego ycia ...........................................................................................................32
Zen w kadej minucie .......................................................................................................32
Deszcz kwiatw................................................................................................................33
Publikacja sutr ..................................................................................................................33
Cika praca Gisho ...........................................................................................................34
Spanie w cigu dnia ..........................................................................................................35
W krainie snw .................................................................................................................35
Zen mistrza Joshu .............................................................................................................36
Odpowied martwego czowieka ......................................................................................36
Zen w yciu ebraka .........................................................................................................37
Zodziej, ktry zosta uczniem ..........................................................................................38
Dobro i zo .......................................................................................................................38
Jak trawa i drzewa zostan owiecone ...............................................................................39
Zachanny artysta..............................................................................................................40
Odpowiednie proporcje .....................................................................................................41
Czarnonosy Budda ............................................................................................................41
Czyste urzeczywistnienie Ryonen .....................................................................................42

Kwane miso ....................................................................................................................43
Twoje wiato moe zgasn .............................................................................................43
Darczyca powinien by wdziczny .................................................................................44
Ostatnia wola i testament ..................................................................................................44
Mistrz ceremonii parzenia herbaty i zabjca .....................................................................45
Prawdziwa cieka ............................................................................................................46
Wrota raju ........................................................................................................................46
Aresztowanie kamiennego Buddy .....................................................................................47
onierze ludzkoci...........................................................................................................48
Tunel ................................................................................................................................48
Gudo i cesarz ....................................................................................................................49
W rkach przeznaczenia ...................................................................................................50
Zabijanie ..........................................................................................................................50
Pot Kasana ........................................................................................................................51
Ujarzmienie ducha ............................................................................................................51
Dzieci cesarza ...................................................................................................................52
Co ty robisz! Co ty wygadujesz! .......................................................................................53
Jedna nuta zen ..................................................................................................................54
Zjadanie dowodu winy......................................................................................................54
Najcenniejsza rzecz na wiecie .........................................................................................55
Nauka milczenia ...............................................................................................................55
Gupi wadca ....................................................................................................................55
Dziesiciu nastpcw........................................................................................................56
Prawdziwa przemiana .......................................................................................................56
Temperament ....................................................................................................................57
Kamienny umys...............................................................................................................58
Nie przywizuj si do pyu................................................................................................58

Prawdziwa pomylno .....................................................................................................59
Producentka kadzielnic .....................................................................................................60
Prawdziwy cud .................................................................................................................60
Po prostu id spa .............................................................................................................61
Nic nie istnieje ..................................................................................................................61
Bez pracy nie ma jedzenia ................................................................................................62
Prawdziwi przyjaciele .......................................................................................................62
Czas umiera ....................................................................................................................63
ywy Budda i bednarz ......................................................................................................63
Trzy rodzaje uczniw .......................................................................................................64
Jak napisa chiski poemat ...............................................................................................64
Dialog zen ........................................................................................................................65
Ostatnie uderzenie w gow ..............................................................................................66
Smak miecza ....................................................................................................................66
Zen pogrzebacza ...............................................................................................................68
Zen gawdziarza ...............................................................................................................68
Wycieczka o pnocy........................................................................................................69
List do umierajcego czowieka ........................................................................................69
Kropla wody .....................................................................................................................70
Nauczanie ostatecznego ....................................................................................................70
Nieprzywizywanie si .....................................................................................................71
Ocet Tosui ........................................................................................................................72
Cicha witynia ................................................................................................................72
Zen Buddy ........................................................................................................................73
Wprowadzenie
Zbir Kamienia i Piasku to zbir ponad stu opowieci zen napisanych przez
japoskiego mnicha imieniem Muju Dokyo w 1283 roku oraz innych anegdot (pochodzcych
z XIX i XX wieku) zebranych przez Nyogena Senzaki. Opowieci weszy rwnie w skad
ksiki Zen z krwi i koci (1957), przygotowanej przez Paula Repsa. Ksika ta zostaa
wydana w Polsce w 1998 roku przez wydawnictwo Zysk i S-ka i w chwili obecnej nie jest ju
niestety dostpna na rynku.
Filianka herbaty
Nan-in, japoski mistrz yjcy w epoce Meiji 1, goci profesora z pobliskiego
uniwersytetu, ktry przyszed dowiedzie si czego o zen.
Nan-in zaproponowa mu herbat. Napenia swojemu gociowi filiank, lecz kiedy ta
bya ju pena, Nan-in nie przestawa nalewa.
Profesor patrzy jak napj rozlewa si po powierzchni stou, a w kocu nie
wytrzyma.
Filianka jest przepeniona powiedzia do mistrza. Wicej herbaty si nie
zmieci!
Podobnie jak ta filianka odpar Nan-in jeste przepeniony wasnymi opiniami i
rozwaaniami. Jak mog pokaza ci zen, jeli najpierw nie oprnisz filianki?
Jak znale diament na zaboconej drodze

W swoim czasie Gudo by nauczycielem samego cesarza, wola jednake prowadzi
ycie wdrownego ebraka. Pewnego razu, kiedy zmierza w kierunku Edo, kulturalnej i
politycznej stolicy szogunatu, zaszed do maej wioski o nazwie Takenaka. Nasta ju wieczr
i pada ulewny deszcz. Gudo by przemoczony do suchej nitki, a jego somiane sanday byy
w strzpach. W oknie jednej z chat na skraju wioski zauway cztery pary sandaw, wic
postanowi kupi jedn z nich, poniewa byy suche.
Kobieta, ktra sprzedaa sanday, widzc jak by mokry, zaproponowaa mu nocleg w
swoim domu. Gudo z wdzicznoci przyj zaproszenie. Po wejciu do rodka, wyrecytowa
sutr przed rodzinnym otarzem. Nastpnie przedstawiono go matce kobiety i jej dzieciom.
Zauwaywszy, e caa rodzina jest przygnbiona, Gudo zapyta, co takiego si wydarzyo.
Mj m jest hazardzist i pijakiem odpowiedziaa gospodyni. Jeli zdarzy mu
si wygra, upija si i bardzo le nas traktuje. Gdy natomiast przegrywa, zapoycza si u
Epoka Meiji przypadaa na lata 1868-1912.
innych. Czasami wypija tak duo wina, e w ogle nie wraca do domu na noc. Co mam
pocz?
Pomog mu powiedzia Gudo. We te pienidze. Kup mi galon najlepszego wina
i co dobrego do jedzenia. Potem moesz uda si na spoczynek. Ja bd medytowa przed
otarzem.
M kobiety wrci do domu okoo pnocy, oczywicie pijany, i wrzasn na cae
gardo:
Hej, ono, wrciem! Masz dla mnie co do jedzenia?
Ja mam co dla ciebie powiedzia Gudo. Zapa mnie deszcz, a twoja ona
askawie zaoferowaa mi gocin na noc. W zamian kupiem nieco wina i ryb, moesz si
zatem czstowa do woli.
Mczyzna bardzo si ucieszy. Wypi wino jednym haustem i uoy si na pododze
do snu. Gudo usiad przy nim i medytowa.
Nazajutrz mczyzna nie pamita poprzedniej nocy.
Kim jeste? Skd si tu wzie? zapyta zaraz po przebudzeniu wci
medytujcego Gudo.
Jestem Gudo z Kioto i zmierzam do Edo odpar mistrz zen.
Mczyzna spon ze wstydu. Wylewnie przeprosi czowieka, ktry by
nauczycielem samego cesarza.
Ten jedynie si umiechn.
Wszystko w yciu jest nietrwae wyjani. ycie jest bardzo krtkie. Jeli
bdziesz powica czas hazardowi i piciu, zabraknie ci czasu do wykonania czegokolwiek
innego. A przez to najbardziej ucierpi twoja rodzina.
W tym momencie mczyzn olnio, jakby obudzi si z dugiego snu.
Masz racj powiedzia do mistrza. Jak bd w stanie si kiedykolwiek
odwdziczy za tak wspania nauk? Pozwl, e kawaek ci odprowadz i ponios twoje
rzeczy.
Jeli chcesz zgodzi si Gudo.
Wyruszyli wic w drog. Gdy uszli trzy mile Gudo poprosi mczyzn, by ten wrci
do domu.
Jeszcze z pi mil baga mczyzna, wic kontynuowali swoj podr.
Moesz ju zawrci zasugerowa Gudo po przejciu tych piciu mil.
Zawrc po kolejnych dziesiciu milach odpowiedzia mczyzna.
Wracaj do domu powiedzia Gudo, gdy mieli za sob kolejne dziesi mil.
Bd za tob poda do koca swoich dni owiadczy mczyzna.
Wspczeni japoscy nauczyciele zen wywodz w prostej linii od sawnego mistrza,
ktry by nastpc Gudo. Nazywa si Munan czowiek, ktry nie zawrci.
Doprawdy?
Mistrz zen imieniem Hakuin by chwalony przez swoich ssiadw za prowadzenie
cnotliwego ycia.
W pobliu jego domu mieszkaa pikna dziewczyna, ktrej rodzice prowadzili sklep
spoywczy. Pewnego dnia, ni std, ni zowd, rodzice odkryli, e ich crka jest brzemienna.
Fakt ten bardzo ich rozzoci. Tym bardziej, e nie chciaa zdradzi, kim jest ojciec dziecka.
Dopiero po dugich namowach podaa imi Hakuina.
Jeszcze bardziej rozgniewani, rodzice udali si do domu mistrza.
Doprawdy? to byo jedyne, co mistrz mia do powiedzenia na ten temat.
Po narodzinach, dziecko zaniesiono Hakuinowi. Do tego czasu zdy ju utraci
dobre imi w okolicy, nie przeszkadzao mu to jednak i otoczy dziecko bardzo troskliw
opiek. Od ssiadw otrzyma mleko i wszystko, co tylko byo malestwu potrzebne.
Min rok. Matka dziecka nie moga ju duej znie caej sytuacji. Powiedziaa
rodzicom prawd ojcem dziecka by pewien mody czowiek, ktry pracowa na targu
rybnym.
Rodzice dziewczyny natychmiast udali si do Hakuina, by prosi go o wybaczenie i
zabra dziecko z powrotem.
Hakuin nie mia nic przeciwko temu. Kiedy rodzice przyznali, e dziecko nie jest jego,
przekazujc im niemowl, zapyta tylko:
Doprawdy?
10
Posuszestwo
W wykadach mistrza Bankei uczestniczyli nie tylko adepci zen, lecz osoby
wszystkich warstw spoecznych oraz wyzna. Mistrz nigdy nie recytowa sutr i nie pozwala
sobie na przeprowadzanie scholastycznych rozpraw. Zamiast tego, jego sowa pyny prosto
z serca, docierajc bezporednio do serc suchaczy.
Ogromna ilo suchaczy mistrza rozgniewaa kapana sekty nichiren 2, poniewa
wielu zwolennikw owej sekty odeszo, by posucha o zen u Bankeia. Egocentryczny
kapan nichiren przyszed do wityni, zdecydowany podj dyskusj z mistrzem.
Hej, nauczycielu zen zawoa. Poczekaj chwil. Kady czowiek darzcy ci
szacunkiem bdzie posuszny twemu sowu, lecz ja nie darz ci szacunkiem. Potrafisz
sprawi, bym i ja by ci posuszny?
Podejd tu do mnie, a udowodni ci powiedzia Bankei.
Przepeniony dum, kapan utorowa sobie drog przez tum do nauczyciela.
Bankei umiechn si.
Cho, usid po mojej lewej stronie.
Kapan zgodzi si.
Nie powiedzia Bankei lepiej bdzie nam si rozmawiao, jeli usidziesz po
mojej prawej stronie. Przejd tutaj.
Kapan z godnoci przeszed na praw stron.
Jak widzisz rzek Bankei jeste wobec mnie cakiem posuszny i mam wraenie,
e jeste bardzo uprzejmym czowiekiem. A teraz siadaj i suchaj.
Jeli kochasz, kochaj otwarcie

Dwudziestu mnichw i jedna mniszka, ktra nazywaa si Eshun, praktykowali
medytacj z pewnym mistrzem zen.
Nichiren jedna z japoskich szk buddyzmu. Jej zaoycielem by Nichiren Daishnin (1222-1285),
reformator buddyzmu, ktrego celem byo udostpnienie drogi do owiecenia szerszym krgom wyznawcw.
Opowiada si za likwidacj innych szk, a w szczeglnoci zen oraz Szkoy Czystej Krainy.
11
Mimo ogolonej gowy i skromnej sukienki, Eshun promieniowaa piknem. Kilku

mnichw potajemnie kochao si w niej. Jeden z nich napisa nawet list miosny, nalegajc na
spotkanie w cztery oczy.
Eshun nie odpisaa na list. Nastpnego dnia mistrz wygosi wykad dla swych
uczniw, a gdy ju byo po wszystkim, Eshun wstaa. Kierujc swoje sowa do autora listu,
powiedziaa:
Jeli naprawd kochasz mnie tak bardzo jak twierdzisz, podejd teraz i obejmij
mnie.
Uprzejmo pozbawiona mioci

ya w Chinach pewna stara kobieta, ktra przez dwadziecia lat utrzymywaa
mnicha. Kazaa wybudowa dla niego ma chatk i karmia go, kiedy medytowa. W kocu
zapragna si dowiedzie, jakie przez cay ten czas poczyni postpy.
By si przekona, skorzystaa z pomocy bardzo pontnej dziewczyny.
Id i obejmij go powiedziaa dziewczynie a potem zapytaj: Co teraz zrobimy?
Dziewczyna odwiedzia mnicha i bez wikszych ceregieli obsypaa go pieszczotami,
pytajc na koniec, co zamierza z tym zrobi.
Stare drzewo ronie zim na zimnym kamieniu odpar mnich nieco poetycko.
Nigdzie nie znajduje ciepa.
Dziewczyna wrcia do starej kobiety i zrelacjonowaa wypowied mnicha.
Pomyle, e karmiam tego czowieka przez dwadziecia lat! zawoaa
rozgniewana staruszka. Nie wykaza adnego zainteresowania twoimi potrzebami,
najmniejszej ochoty do zrozumienia twojego pooenia. Nie musia odpowiada podaniem
na namitno, powinien jednak okaza cho odrobin wspczucia.
Natychmiast posza do chaty mnicha i spalia j.
12
Obwieszczenie
W ostatnim dniu swojego ycia Tanzan napisa szedziesit kart pocztowych i
poprosi swego ucznia, by je rozesa. Potem umar.
Karty zawieray dwa krtkie zdania:
Opuszczam ten wiat.
To moje ostatnie ogoszenie.
Tanzan
27 lipca 1892 r.
Wspaniae fale
W pocztkowym okresie ery Meiji y znany zapanik imieniem O-nami, co znaczyo
Wspaniae Fale.
O-nami by nieludzko silny i doskonale zna sztuk zapanicz. Podczas walk
toczonych na prywatnym ringu pokona nawet swojego nauczyciela. Jednake publiczne
wystpy tak go oniemielay, e jego uczniowie z atwoci rzucali go na opatki.
O-nami uzna, e musi odwiedzi mistrza zen i poprosi o pomoc. Hakuju, wdrowny
nauczyciel, zatrzyma si ostatnio w pobliskiej wityni, wic O-nami odwiedzi go i
opowiedzia o swoim wielkim problemie.
Twoje imi brzmi Wspaniae Fale stwierdzi nauczyciel wic zosta na noc w tej
wityni. Wyobra sobie, e jeste takimi wanie falami. Nie jeste ju przeraonym
zapanikiem. Jeste olbrzymimi falami, ktre zmiataj wszystko na swojej drodze,
pochaniaj kad stojc przed nimi rzecz. Zrb jak mwi, a zostaniesz najwspanialszym
zapanikiem w kraju.
Nauczyciel uda si na spoczynek. O-nami usiad, by rozpocz medytacj. Prbowa
wyobrazi sobie siebie jako morskie fale. Rozmyla po drodze o wielu rnych rzeczach.
Stopniowo, coraz wyraniej zaczyna postrzega siebie jako fale. Im noc stawaa si gbsza,
tym fale bardziej rosy i rosy. Zmioty kwiaty w wazonach, ktre do tej pory stay w
13
wityni. Nawet posg Buddy uton w odmtach. Zanim nasta wit witynia bya ju tylko
jednym wielkim przypywem i odpywem ogromnego oceanu.
Rankiem nauczyciel znalaz O-namiego wci pogronego w medytacji z lekkim
umiechem na twarzy. Poklepa go po ramieniu.
Teraz nic ju nie moe ci pokona powiedzia. Jeste falami, o ktrych
rozmawialimy wczoraj. Bdziesz zmiata wszystko na swojej drodze.
Tego samego dnia O-nami wystartowa w zawodach zapaniczych i wygra. Od tej
pory nikt w caej Japonii nie by w stanie go pokona.
Nie mona ukra ksiyca

Ryokan, mistrz zen, wid proste ycie w maym domku u podna gry. Pewnego
wieczoru zodziej odwiedzi chat tylko po to, by przekona si, e nie ma w niej nic, co
mgby ukra.
Ryokan akurat wrci do domu i przyapa go na gorcym uczynku.
Przebye dug drog, by mnie odwiedzi powiedzia do bandyty wic nie
powiniene odej z pustymi rkoma. Prosz, przyjmij moje ubranie w prezencie.
Zodziej by zszokowany. Wzi ubranie i ulotni si czym prdzej.
Nagi Ryokan usiad i przyjrza si ksiycowi.
Biedny czowiek westchn. Chciabym da mu ten pikny ksiyc.
Ostatni wiersz Hoshina

Mistrz zen Hoshin mieszka w Chinach przez wiele lat, po czym wrci do pnocno
wschodniej czci Japonii, gdzie naucza swoich uczniw. Pewnego dnia, opowiedzia im
zasyszan w Chinach opowie. Oto ta historia:
14
Pod koniec roku, dwudziestego pitego grudnia, Tokufu, ktry by ju bardzo stary,
rzek do swoich uczniw:
W przyszym roku nie bd ju y, wic w tym roku powinnicie mnie dobrze
traktowa.
Uczniowie pomyleli, e mistrz artuje. Skoro jednak by on nauczycielem o wielkim
sercu, kady z nich zaprasza go na uczt w kolejnych dniach mijajcego roku.
Tu przed rozpoczciem nowego roku Tokufu stwierdzi:
Bylicie dla mnie bardzo dobrzy. Opuszcz was jutro popoudniu, jak tylko nieg
przestanie pada.
Uczniowie miali si mylc, e stary mistrz mwi od rzeczy, poniewa nocne niebo
byo czyste i nie zanosio si na opady. Jednake o pnocy nieg zacz sypa, a nastpnego
dnia nikt nie mg odnale nauczyciela. W kocu kto zajrza do sali medytacyjnej i tam
znalaz jego ciao.
Hoshin, ktry opowiada t histori, rzek do swoich uczniw:
Dla mistrza zen wiedza na temat dnia swojej mierci nie jest niezbdna, ale jeli
naprawd mu na tym zaley moe si tego dowiedzie.
Czy ty rwnie to potrafisz? zapyta kto.
Tak odpowiedzia Hoshin. Poka wam, co potrafi za siedem dni.
aden z uczniw nie uwierzy mu, a cz z nich nawet zdya zapomnie ca
rozmow do czasu, gdy Hoshin znowu ich wezwa.
Przed siedmioma dniami rzek powiedziaem, e was opuszcz. Do dobrego
zwyczaju naley napisanie poegnalnego wiersza, ale nie jestem ani poet, ani kaligrafem.
Niech jeden z was spisze moje ostatnie sowa.
Uczniowie znowu pomyleli, e mistrz artuje, ale jeden z nich zacz pisa.
Jeste gotowy? zapyta Hoshin.
Tak, mistrzu odpar pisarz.
Nastpnie Hoshin podyktowa nastpujcy wiersz:
Pochodz od blasku
I powracam do blasku.
Co to jest?
Wiersz by krtszy o jeden wers od powszechnie przyjtej formy skadajcej si z
czterech wersw, dlatego ucze powiedzia:
15
Mistrzu brakuje jeszcze jednej linijki.

Hoshin, ryczc niczym zwyciski lew, krzykn:
Kaa!
I ju go nie byo.
Historia Shunkai
Pikna Shunkai, nazywana rwnie Suzu, wbrew swej woli zostaa w modoci
zmuszona do zampjcia. Pniej, kiedy maestwo ju si rozpado, uczszczaa na
uniwersytet, gdzie studiowaa filozofi.
Ludzie powiadali, e ujrze Shunkai oznacza zakocha si w niej. Co wicej,
dokdkolwiek si udaa, sama w kim si zakochiwaa. Mio towarzyszya jej na
uniwersytecie, a potem, gdy okazao si, e filozofia nie daa jej spenienia i odwiedzaa
witynie w celu poznania zen, zakochiwa si w niej jeden mnich po drugim. Cae ycie
Shunkai byo nasycone mioci.
Wreszcie w Kioto staa si prawdziw adeptk zen. Wspbracia ze wityni w Kennin
chwalili jej szczero. Jeden z nich okaza si bratni dusz kobiety i pomaga jej w
osigniciu mistrzostwa w zen.
Opat Kennin, Mokurai Milczcy Grom by bardzo wymagajcy. Przestrzega
wszystkich zakazw oraz obowizkw i oczekiwa tego samego od mnichw. We
wspczesnej Japonii cay zapa mnichw dla buddyzmu zdawa si przeksztaca w zapa do
posiadania on. Dlatego Mokurai na widok kobiet w swojej wityni zwyk chwyta za miot
i przegania je. Niestety wydawao si, e im wicej kobiet przegoni, tym wicej si
pojawiao.
W tej wanie wityni ona gwnego kapana staa si bardzo zazdrosna o
sumienno i urod Shunkai. Syszc jak uczniowie chwal jej gorliwo w studiowaniu zen,
ona cierpiaa niemiosiernie. W kocu zacza rozpowszechnia plotki o Shunkai i modym
czowieku, ktry by jej przyjacielem. W konsekwencji zarwno w modzieniec, jak i
Shunkai zostali wydaleni ze wityni
16
By moe popeniam bd budzc ponownie uczucie mioci mylaa Shunkai

ale rwnie ona gwnego kapana nie ma prawa pozostawa w wityni, skoro mj
przyjaciel zosta tak niesprawiedliwie potraktowany.
Tej samej nocy Shunkai spalia liczc piset lat wityni, niszczc j doszcztnie.
Rankiem zostaa aresztowana przez policj.
Mody prawnik zainteresowa si ni i prbowa wywalczy zagodzenie wyroku.
Nie pomagaj mi powiedziaa do niego Shunkai. Mogabym zrobi co, co
zaprowadzi mnie z powrotem do wizienia.
W kocu siedmioletni wyrok pozbawienia wolnoci zakoczy si i Shunkai zostaa
wypuszczona z wizienia. Take tutaj mio nie opuszczaa kobiety zakocha si w niej
bowiem szedziesicioletni naczelnik wizienia.
Teraz jednak kady traktowa j jak przestpc. Nikt nie chcia mie z ni do
czynienia. Nawet wyznawcy zen, ktrzy powinni wierzy w owiecenie w tym yciu i ciele,
unikali jej. Shunkai przekonaa si, e zen to jedno, a jego wyznawcy co zupenie innego. Jej
krewni rwnie nie chcieli jej przyj do siebie. W krtkim czasie rozchorowaa si, popada
w ndz i znacznie osaba.
Spotkaa kapana Shinshu, ktry nauczy jej imienia Buddy Mioci i w tym Shunkai
znalaza pewne ukojenie i spokj. Zmara liczc sobie zaledwie trzydzieci lat, wci bdc
pikn kobiet.
Spisaa histori swoich prnych wysikw zmierzajcych ku owieceniu, a cz z tej
historii opowiedziaa pewnej pisarce. Dziki temu o przeyciach Shunkai mogli dowiedzie
si wszyscy Japoczycy. Ci, ktrzy odrzucili j, ktrzy j oczerniali i nienawidzili, teraz
czytaj o jej yciu ze zami alu w oczach.
Szczliwy Chiczyk
Kady turysta odwiedzajcy chisk dzielnic w ktrym z amerykaskich miast
zobaczy posgi tgiego czowieka nioscego lniany worek. Chiscy kupcy nazywaj go
Szczliwym Chiczykiem lub Umiechnitym Budd.
17
Hotei y za czasw dynastii T'ang 3. By przeciwny nazywaniu siebie mistrzem i nie

chcia gromadzi wok siebie wielu uczniw. Zamiast tego wola spacerowa po ulicach z
duym workiem na plecach, do ktrego wkada otrzymywane dary gwnie sodycze,
owoce i przerne ciasta. Nastpnie rozdawa je napotykanym dzieciom, ktre z radoci si
wok niego zbieray. W kocu Hotei zaoy uliczne przedszkole.
Za kadym razem, gdy spotyka adepta zen, wyciga w jego kierunku rk i mwi:
Daj mi jeden grosz.
Pewnego razu, kiedy zajmowa si dziemi, podszed do mistrz zen i zapyta:
Jakie znaczenie ma zen?
W milczcej odpowiedzi Hotei natychmiast upuci swj worek na ziemi.
A zatem dopytywa si mistrz co oznacza praktyka zen?
Szczliwy Chiczyk od razu zarzuci worek na rami i poszed w swoj stron.
Budda
W epoce Meiji w Tokio mieszkao dwch wybitnych mistrzw zen, ktrzy
diametralnie rnili si w swoich charakterach. Jeden z nich, Unsho instruktor z Shingon 4,
bardzo skrupulatnie przestrzega zalece Buddy. Nigdy nie pi alkoholu, ani nie jad po
jedenastej rano. Drugi z nauczycieli, Tanzan, profesor filozofii Cesarskiego Uniwersytetu,
nigdy nie trzyma si buddyjskich regu. Kiedy robi si godny jad, kiedy mia ochot
zdrzemn si w cigu dnia robi to bez ogrdek.
Pewnego dnia Unsho odwiedzi Tanzana, akurat raczcego si winem napojem,
ktrego nawet kropla nie powinna przecie dotkn jzyka buddysty.
Witaj, bracie powita go Tanzan. Napijesz si ze mn?
Nigdy nie pij wina! Unsho oznajmi uroczycie.
Nie mona nazwa czowiekiem kogo, kto nie pije wina powiedzia Tanzan.
3
4
Dynastia sprawujca wadz w Chinach w latach 618-907 n. e.

Shingon to japoska odmiana buddyzmu ezoterycznego zaoona przez Kkai (774-835).
18
Czy to znaczy, e odmawiasz mi czowieczestwa tylko dlatego, e nie oddaj si

we wadanie napojom alkoholowym? zawoa rozgniewany Unsho. Skoro nie jestem
czowiekiem, czym jestem?
Budd odpar Tanzan.
Botnista droga
Pewnego razu Tanzan i Ekido podrowali botnist drog. Wci pada rzsisty
deszcz. Za zakrtem spotkali pikn dziewczyn w jedwabnym kimonie przepasanym szarf,
ktra nie moga przej na drug stron drogi.
Chod, dziewczyno powiedzia bez wahania Tanzan, biorc j na ramiona i
przenoszc przez boto.
Ekido nic nie mwi a do pnego wieczora, kiedy to dotarli do wityni. Wwczas
nie potrafi si ju duej powstrzymywa.
My mnisi nie powinnimy zblia si do kobiet powiedzia do Tanzana.
Zwaszcza modych i piknych. To niebezpieczne. Dlaczego to zrobie?
Zostawiem dziewczyn na skraju botnistej drogi odpar Tanzan. Ty
najwyraniej nadal j niesiesz.
Shoun i jego matka

Shoun zosta nauczycielem zen soto 5. Kiedy by jeszcze studentem, zmar jego ojciec,
czynic ze jedynego opiekuna starej matki.
Gdy Shoun chodzi do sali medytacyjnej, jego matka sza wraz z nim. Poniewa
towarzyszya mu rwnie wtedy, gdy odwiedza klasztory, nie mg mieszka z mnichami.
St jest jedn z trzech (obok Rinzai i baku) gwnych szk zen w Japonii, zrzeszajca najwiksz liczb
zwolennikw.
19
Wybudowa zatem may domek, w ktrym mg si ni opiekowa. Zajmowa si

kopiowaniem buddyjskich sutr, eby zarobi par monet na jedzenie.
Kiedy Shoun kupowa ryby dla matki, ludzie z niego szydzili. Mnich nie powinien
bowiem spoywa ryb. Shoun nie przejmowa si tym. Jednake jego matka nie pozostawaa
obojtna na to, jak inni drwili z jej syna. W kocu powiedziaa Shounowi:
Chyba zostan mniszk. Rwnie mog by wegetariank.
Tak zrobia i razem zaczli studiowa sutry.
Shoun bardzo lubi muzyk i by mistrzem gry na harfie, na ktrej jego matka rwnie
graa. Zwykli grywa razem podczas peni ksiyca.
Pewnej nocy moda dama przechodzia w pobliu ich chaty i usyszaa muzyk.
Gboko poruszona, poprosia Shouna, by ten odwiedzi j nastpnego wieczora i
zagra dla niej. Przyj zaproszenie.
Kilka dni pniej spotka przypadkiem mod dam na ulicy i podzikowa jej za
gocin. Inni ludzie miali si z niego, poniewa owa dama bya prostytutk.
Pewnego dnia Shoun wyjecha do odlegej wityni, by wygosi wykad. Gdy po
kilku miesicach wrci, dowiedzia si, e jego matka nie yje. Przyjaciele nie wiedzieli jak
si z nim skontaktowa, wic uroczystoci pogrzebowe ju trway.
Shoun podszed do trumny i uderzy j swoj lask.
Matko, twj syn powrci powiedzia.
Ciesz si z twojego powrotu, synu odpowiedzia zamiast matki.
Tak, ja rwnie si ciesz odpowiedzia Shoun w swoim imieniu, a nastpnie
zwrci si do zebranych osb:
Ceremonia wanie dobiega koca. Moecie pochowa ciao.
Kiedy Shoun by ju stary, wiedzia, e jego koniec jest bliski. Poprosi swoich
uczniw, by zebrali si wok niego nad ranem, jednoczenie informujc, e odejdzie w
poudnie. Palc kadzido przed obrazem matki i swojego starego mistrza, napisa wiersz:
Przez pidziesit sze lat yem najlepiej, jak potrafiem,
Kroczc swoj drog przez ten wiat.
Teraz deszcz przestaje pada, chmury rozstpuj si.
Na bkitnym niebie dostrzegam peni ksiyca.
20
Jego uczniowie zgromadzili si przy nim i rozpoczli recytowanie sutr. Shoun odszed
podczas inwokacji.
Niedaleko od stanu Buddy

Pewien student podczas wizyty u Gasana, zapyta go:
Czy czytae kiedykolwiek chrzecijask Bibli?
Nie odpar Gasan. Przeczytaj mi j.
Student otworzy Bibili i zacz czyta fragment z ewangelii wedug w. Mateusza:
A o odzienie czemu zbytnio si troszczycie? Przypatrzcie si liliom na polu, jak rosn: nie
pracuj ani przd. A powiadam wam: nawet Salomon w caym swoim przepychu nie by tak
ubrany jak jedna z nich. [] Nie troszczcie si wic zbytnio o jutro, bo jutrzejszy dzie sam o
siebie troszczy si bdzie 6.
Ten, kto wypowiedzia te sowa jest wedug mnie czowiekiem owieconym
stwierdzi Gasan.
Student czyta dalej: Procie, a bdzie wam dane; szukajcie, a znajdziecie; koaczcie,
a otworz wam. Albowiem kady, kto prosi, otrzymuje, kto szuka, znajduje; a koaczcemu
otwieraj 7.
To jest doskonae powiedzia Gasan. Ten, kto to powiedzia nie by daleko od
stanu Buddy.
Powcigliwy w nauczaniu
Mody tokijski lekarz o nazwisku Kusuda spotka koleg z czasw studiw, ktry
praktykowa zen. Mody doktor zapyta go, czym jest zen.
6
7
Biblia Tysiclecia, Ewangelia wg w. Mateusza 6, 28-29, 31, Pozna-Warszawa 1983 r.

Tame 7, 7-8.
21
Nie mog powiedzie ci czym jest zen odpowiedzia przyjaciel ale jedno jest
pewne. Jeli zrozumiesz zen, nigdy nie bdziesz obawia si mierci.
wietnie powiedzia Kusuda sprbuj tego. Gdzie mog znale nauczyciela?
Id do mistrza Nan-ina poradzi przyjaciel.
Kusuda uda si wic do wskazanego czowieka. Zabra ze sob sztylet o ostrzu
dugim na dziewi i p cala, by sprawdzi czy nauczyciel boi si mierci.
Ujrzawszy Kusud, Nan-in zawoa:
Witaj, przyjacielu. Jak si masz? Nie wiedzielimy si tyle czasu!
Przecie my si nigdy nie spotkalimy odpowiedzia zdumiony Kusuda.
Rzeczywicie odpar Nan-in. Pomyliem ci z innym lekarzem, ktry pobiera u
mnie nauki.
Po takim pocztku rozmowy Kusuda straci szans na poddanie nauczyciela
zaplanowanej prbie. Zapyta zatem niechtnie, czy moe otrzyma nauk zen.
Zen nie jest trudny powiedzia Nan-in. Skoro jeste lekarzem, dobrze traktuj
swoich pacjentw. To jest zen.
Kusuda odwiedzi Nan-ina trzy razy. Za kadym razem usysza to samo.
Lekarz nie powinien marnowa tutaj czasu. Wracaj do domu i zajmij si swoimi
pacjentami.
Dla Kusudy nie byo jeszcze jasne, jak taka nauka moe wybawi go od strachu przed
mierci.
Mj przyjaciel powiedzia mi, e osoba, ktra pozna zen, przestanie ba si mierci.
Ilekro tu przychodz, mwisz mi, ebym zaj si swoimi pacjentami. Tyle to sam wiem.
Jeli to jest twoje tak zwane zen, wicej ju tu nie przyjd.
Nan-in umiechn si i poklepa doktora po ramieniu.
Byem dla cieb ie zb yt su rowy. Pozwl, e d am ci k oan wrczy Kusudzie koan
zatytuowany Pies Joshu, by ten mg go przemyle. Jest to pierwsza owiecajca umys
amigwka wchodzca w skad ksigi zatytuowanej Bezbramna brama.
Kusuda rozmyla nad problemem psa Joshu przez dwa lata, a wreszcie uzna, e
osign pewno umysu. Jego nauczyciel odpowiedzia tylko, e jeszcze nie.
Kusuda kontynuowa kontemplacj w najwyszym skupieniu przez kolejne ptora
roku. Jego umys uspokoi si. Problemy znikny. Nico staa si prawd. Dobrze suy
swoim pacjentom i, nawet o tym nie wiedzc, uwolni si od zmartwie na temat ycia i
mierci.
22
Kiedy odwiedzi Nan-ina, stary nauczyciel umiechn si tylko.
Przypowie
Budda zawar w sutrze pewn histori:
Czowiek przechodzcy przez pole natkn si na tygrysa. Zacz ucieka, lecz tygrys
pody za nim. Kiedy mczyzna dobieg do przepaci, chwyci korze dzikiej winoroli i
zacz si zsuwa w d. Tygrys wszy za nim w grze. Drc ze strachu, mczyzna
spojrza w d. Daleko na dnie przepaci drugi tygrys czeka ju na niego. Jedyn nici
czc go z yciem bya winorol.
Dwie myszy, jedna biaa, druga czarna, zaczy powoli podgryza odyg winoroli.
To oznaczao koniec. Jednak mczyzna spostrzeg soczyst truskawk rosnc w pobliu.
Przytrzymujc si winoroli jedn rk, sign po owoc. Jake by sodki!
Pierwsza Zasada
Kiedy wchod zi si d o wityn i Obaku 8 w Kioto, mona zobaczy wyryte na bramie
sowa: Pierwsza Zasada. Niezwykych rozmiarw litery s bardzo cenione przez
mionikw kaligrafii, ktrzy uwaaj je za prawdziwe dzieo sztuki. Napis powsta dziki
Kosenowi, ponad dwiecie lat temu.
Mistrz wypisa litery na papierze, ktry posuy jako wzorzec dla robotnikw
wycinajcych je w powikszonej wersji w drewnie. Podczas szkicowania liter, Kosenowi
towarzyszy arogancki ucze, ktry na potrzeby mistrza przygotowa kilka litrw atramentu i
nie przestawa krytykowa jego pracy.
Ten napis nie jest dobry powiedzia Kosenowi po pierwszej prbie.
A jak ten wyglda?
8
Szkoa zen zaoona w Japonii w 1661 roku.
23
Kiepsko. Nawet gorzej ni poprzednia wersja owiadczy ucze.

Kosen cierpliwie zapisywa jeden arkusz papieru za drugim, a zebray si
osiemdziesit cztery Pierwsze Zasady. Nadal jednak adna nie zyskaa aprobaty ucznia.
Wwczas, gdy mody czowiek wyszed na kilka chwil, Kosen pomyla: Teraz mam
szans unikn jego bystrego oka i pospiesznie, z umysem wolnym od rozproszenia, napisa
Pierwsza Zasada.
Arcydzieo orzek ucze po powrocie.
Rada matki
Jiun, mistrz Shingon, by dobrze znanym uczonym sanskryckim w epoce Tokugawa9.
W modoci zwyk dawa wykady swoim kolegom studentom.
Usyszaa o tym jego matka, dlatego napisaa do list:
Synu, nie sdz, eby studiowa nauki Buddy po to tylko, by by dla innych
chodzcym sownikiem poj. Definicjom i komentarzom, podobnie jak chwale i honorowi,
nie ma koca. Wolaabym jednak, eby skoczy z tymi wykadami. Zamieszkaj w jakiej
maej wityni daleko w grach. Powi swj czas na medytacj i t drog osignij
prawdziwe urzeczywistnienie.
Dwik jednej doni

Mistrzem wityni Kennin 10 by Mokurai, Milczcy Grom. Opiekowa si maym,
zaledwie dwunastoletnim chopcem zwanym Toyo. Toyo widzia jak starsi uczniowie
odwiedzaj pokj mistrza kadego ranka i wieczora, by otrzyma nauki sanzen 11 lub osobist
Okres rzdw szogunw z rodu Tokugawa, przypadajcy na lata 1603-1868.

Pierwsza witynia zen jak wybudowano w Japonii. Powstaa w 1202 r. w Kioto.
11
Sanzen oznacza tyle, co uda si do mistrza zen po instrukcje.
9
10
24
porad. Za kadym razem dostawali oni od mistrza koany, by powstrzyma umysy od

bdzenia.
Toyo rwnie zapragn praktykowa sanzen.
Poczekaj jeszcze troch powiedzia Mokurai. Jeste za mody.
Jednake dziecko nalegao, wic nauczyciel ostatecznie wyrazi zgod.
Wieczorem, o odpowiedniej porze, may Toyo przekroczy prg pokoju mistrza.
Uderzy w g ong , b y obwieci swoje p rzyb ycie i skon i si z szacunkiem trzy razy za
drzwiami. Wszed i usiad w penym szacunku milczeniu.
Kiedy klaszczesz, syszysz dwik wydajcy przez dwie uderzajce o siebie donie
powiedzia Mokurai. A teraz, poka mi dwik, jaki wydaje jedna do.
Toyo pokoni si i wrci do swojego pokoju, by przemyle problem. Ze swojego
okna mg usysze muzyk gran przez gejsze.
Ach, ju wiem! oznajmi.
Nastpnego wieczoru, kiedy mistrz poprosi go o zademonstrowanie dwiku jednej
doni, Toyo zacz gra muzyk gejsz.
Nie, nie powiedzia Mokurai. To nie jest odpowiednie rozwizanie. To nie jest
dwik jednej doni. W ogle tego nie pojmujesz.
Uznajc, e muzyka moe mu przeszkadza, Toyo przeprowadzi si do innego
pokoju, o wiele cichszego. Po raz kolejny rozpocz medytacj.
Jaki dwik moe wydawa jedna do? zastanawia si, kiedy przypadkiem
usysza kapic wod. Ju wiem! pomyla.
Kiedy ponownie pojawi si u mistrza, zacz naladowa kapic wod.
Co to ma by? zapyta Mokurai. To dwik kapicej wody, a nie jednej doni.
Sprbuj jeszcze raz.
Na prno Toyo medytowa nad dwikiem jednej doni. Sysza westchnienia wiatru,
ale i ten zosta przez mistrza odrzucony. Usysza pohukiwania sowy, ale to rwnie nie
zostao zaakceptowane. Odgosem jednej doni nie by rwnie dwik wydawany przez
szaracz.
Ponad dziesi razy Toyo odwiedza mistrza z rnymi dwikami. Wszystkie byy
niewaciwe. Prawie przez rok zastanawia si jak moe brzmie dwik jednej doni.
W kocu Toyo wszed w prawdziwy stan medytacyjny i wykroczy poza wszystkie
dwiki.
25
Nie mogem znale ju wicej wyjania pniej wic signem po

bezdwiczny dwik.
Toyo urzeczywistni dwik jednej doni.
Moje serce ponie jak ogie

Soyen Shaku, pierwszy mistrz zen, ktry przyjecha do Ameryki, powiedzia:
Moje serce ponie jak ogie, ale oczy s zimne niczym popi.
To wanie on opracowa ponisze reguy i praktykowa je kadego dnia swojego
ycia.
Rano, zanim si ubierzesz, rozpalaj kadzido i medytuj;
Udawaj si na spoczynek o staej godzinie. Posiki spoywaj w rwnych odstpach
czasu. Jedz z umiarem i nigdy nie zaspokajaj godu w peni;
Zachowuj si tak samo zarwno, gdy jeste sam, jak i kiedy przyjmujesz goci;
Uwaaj na swoje sowa, a wszystko co mwisz realizuj w praktyce;
Nie przepuszczaj nadarzajcej si okazji, jednake zawsze pomyl dwa razy,
zanim cokolwiek zrobisz;
Nie auj przeszoci, patrz w przyszo;
Miej nieustraszone nastawienie bohatera i kochajce serce dziecka;
Ud ajc si n a sp oczyn ek , pij tak , jakb y to mia b y twj ostatn i sen. Gdy si
budzisz, wstawaj natychmiast. Zostawiaj ko tak, jakby wyrzuca par starych
butw.
Odejcie Eshun
Kiedy Eshun, mniszka zen, przekroczya ju szedziesitk i bya bliska odejcia z
tego wiata, poprosia mnichw, by zebrali troch drewna na podwrzu.
26
Usadowiwszy si porzdnie na szczycie pogrzebowego stosu, kazaa podoy na jego

skraju ogie.
Siostro krzykn jeden z mnichw. Czy tam jest gorco?
To moe zainteresowa tylko kogo tak gupiego, jak ty opowiedziaa Eshun.
Pomienie strzeliy w gr i mniszka odesza z tego wiata.
Recytowanie sutr
Pewien rolnik poprosi kapana Tendai 12 o wyrecytowanie sutr dla jego zmarej ony.
Po zakoczeniu recytacji, rolnik zapyta:
Mylisz, e moja ona zyska dziki temu ask?
Nie tylko twoja ona, ale wszelkie czujce istoty odnosz korzyci z recytacji sutr
odrzek kapan.
Skoro twierdzisz, e korzy odnios wszystkie czujce istoty powiedzia farmer
moja ona moe otrzyma mniej aski, na czym skorzystaj inni, gdy otrzymaj to, co ona
powinna. Prosz, wyrecytuj sutry tylko dla niej.
Kapan wyjani, e pragnieniem buddysty jest nie bogosawiestwo wszystkim
istotom yjcym.
To dobra nauka stwierdzi rolnik ale prosz, zrb ten jeden wyjtek. Mam
ssiada, ktry jest opryskliwy i zoliwy wobec mnie. Wystarczy wykluczy go z grona istot
czujcych.
Trzy dni wicej

Suiwo, szkolony przez Hakuina, by dobrym nauczycielem. Podczas jednego z
okresw letniego odosobnienia, odwiedzi go ucze z jednej z poudniowych wysp Japonii.
Japoska szkoa buddyzmu Mahayana wywodzca si z chiskiej szkoy Tiantai, zwanej rwnie Szko Sutry
Lotosu. Zostaa zaoona w 805 roku przez Saich.
12
27
Suiwo przedstawi mu koan Dwiku jednej doni.

Ucze pozosta przy Suiwo przez trzy lata, ale nie potrafi przej tego testu. Pewnej
nocy przyszed do nauczyciela zaamany.
Musz powrci na poudnie okryty hab i przepeniony wstydem powiedzia
poniewa nie potrafi rozwiza tego problemu.
Poczekaj jeszcze tydzie i cay czas medytuj poradzi Suiwo, lecz po siedmiu
dniach na ucznia nadal nie spyno owiecenie.
Sprbuj jeszcze przez tydzie powiedzia Suiwo. Ucze posucha, lecz na prno.
Jeszcze jeden tydzie.
To rwnie nie przynioso skutku, wic zrozpaczony ucze poprosi o zwolnienie.
Suiwo jednak poprosi o jeszcze pi dni medytacji. Przeminy bez rezultatu.
Pomedytuj jeszcze przez trzy dni powiedzia wwczas. Jeli ci si to nie uda, to
lepiej si zabij.
Drugiego dnia ucze dozna owiecenia.
Dyskusja o zakwaterowaniu
Kady wdrowny mnich, ktry rozpocznie i wygra dyskusj o buddyzmie z tymi,
ktrzy mieszkaj w wityni zen, moe w niej pozosta. Jeli jednak przegra pojedynek na
argumenty, musi i dalej.
W wityni w pnocnej czci Japonii mieszkali razem dwaj mnisi, ktrzy byli
brami. Starszy z nich by bardzo mdry, natomiast modszy by gupi i mia tylko jedno oko.
Pewnego dnia przyszed do nich wdrowny mnich i poprosi o gocin, wyzywajc ich
w przyjty zwyczajem sposb do rozpoczcia debaty o wzniosej nauce. Starszy z braci,
zmczony po caodziennych praktykach, kaza modszemu zaj swoje miejsce.
Id i popro o dialog w milczeniu ostrzeg go.
Mody mnich i p rzybysz u d ali si zatem d o wityni i usiedli. Po chwili podrnik
wsta i podszed do starszego z braci.
Twj modszy brat jest wspaniaym czowiekiem powiedzia. Pokona mnie.
28
Czy moesz opowiedzie mi o waszej dyskusji? zapyta starszy mnich ze

zdziwieniem.
No c wyjani podrny najpierw podniosem jeden palec, przedstawiajcy
Budd, owieconego. Wwczas on podnis dwa palce, wskazujc na Budd oraz jego nauki.
Podniosem trzy palce, ktre miay reprezentowa Budd, jego nauki oraz jego wyznawcw,
wiodcych harmonijne ycie. Wtedy on potrzsn mi przed oczyma zacinit pici,
wskazujc, e wszystkie trzy pochodz z jednego urzeczywistnienia. W ten sposb wygra,
dlatego nie mam prawa tutaj przebywa.
Po tych sowach podrny wyszed i ruszy w dalsz drog.
Gdzie si podzia ten czowiek? zapyta mody mnich, przybiegajc do starszego
brata.
Rozumiem, e zwyciye w dyskusji.
Nic nie wygraem. Zbij go na kwane jabko!
Powiedz mi, o czym rozmawialicie poprosi starszy.
Tak wic, jak tylko mnie zobaczy, podnis obraliwie jeden palec, drwic z
mojego jednego oka. Skoro by obcym, pomylaem, e bd uprzejmy i podniosem dwa
palce, gratulujc mu posiadania obojga oczu. Wtedy ten bezczelny kmiotek unis trzy palce,
wskazujc, e razem mamy tylko troje oczu. W tym momencie wciekem si i chciaem go
paln pici, ale on uciek. W ten sposb zakoczy wszystko.
Gos szczcia
Po mierci mistrza Bankei, mieszkajcy w pobliu wityni lepiec powiedzia do
przyjaciela:
Odkd jestem niewidomy, nie widz niczyjej twarzy i musz ocenia ludzki
charakter po brzmieniu gosu. Zazwyczaj, kiedy kto komu gratuluje sukcesu bd szczcia,
sysz w jego gosie rwnie gboko ukryty ton zazdroci. Kiedy kto skada wyrazy
wspczucia z powodu czyjego nieszczcia, ja sysz rado i satysfakcj, jakby skadajcy
kondolencje naprawd si cieszy i uwaa, e sam moe dziki temu co zyska. Jednake
gos Bankei by zawsze szczery, przez cay czas, jaki mieszkaem w ssiedztwie jego
29
wityni. Ilekro dowiadcza szczcia, w jego gosie nie syszaem niczego poza
szczciem. Ilekro wyraa smutek, smutek tylko syszaem.
Otwrz swj skarbiec

Daiju pewnego razu odwiedzi w Chinach mistrza Baso.
Czego poszukujesz? zapyta Baso.
Owiecenia odpar Daiju.
Masz wasny skarbiec. Dlaczego szukasz skarbw na zewntrz? zapyta Baso.
A gdzie jest mj skarbiec? dopytywa si Daiju.
To, o co pytasz, jest twoim skarbcem odpowiedzia Baso.
Daiju by zachwycony! Od tego czasu namawia swoich przyjaci:
Otwrzcie swoje skarbce i korzystajcie z ukrytych w nich bogactw.
Bez wody nie ma ksiyca

Kiedy mniszka Chiyono studiowaa zen pod okiem mistrza Bukkko z Engaku, przez
bardzo dugi czas nie potrafia uzyska dostpu do owocw medytacji.
Pewnej nocy, kiedy ksiyc by w peni, niosa wod w starym wiadrze, powizanym
pdami bambusa. Pdy zerway si i dno wiadra odpado. W tym momencie Chiyono
wyzwolia si!
Napisaa taki oto poemat, by upamitni ow chwil:
Prbowaam naprawi stare wiadro na rne sposoby,
Odkd bambusowe wizanie stawao si coraz sabsze i miao lada dzie pkn.
W kocu jednak dno wiadra odpado.
Nie bdzie wicej wody w wiadrze!
Nie bdzie wicej ksiyca w wodzie!
30
Wizytwka
Keichu, wielki nauczyciel zen z epoki Meiji, zarzdza Tofuku, katedr w Kioto.
Pewnego dnia przyby do niego gubernator Kioto. Nigdy wczeniej si nie spotkali.
Asystent mistrza przynis wizytwk, na ktrej byo napisane: Kitagaki, Gubernator
Kioto.
Nie chc mie nic wsplnego z takim czowiekiem powiedzia Keichu do swojego
ucznia. Powiedz mu, eby si std zabiera.
Asystent zwrci wizytwk z przeprosinami.
Nie przepraszaj, to moja wina powiedzia gubernator i owkiem skreli z
wizytwki sowa: Gubernator Kioto. Zapytaj swojego mistrza jeszcze raz.
O, czy to nie Kitagaki? zawoa nauczyciel ujrzawszy wizytwk. Z tym
czowiekiem chc si zobaczy.
Wszystko jest najlepsze

Kiedy Banzan szed przez rynek, podsucha przypadkiem rozmow midzy
rzenikiem, a jego klientem.
Daj mi najlepszy kawaek misa jaki masz powiedzia klient.
Wszystko w moim sklepie jest najlepsze odpar rzenik. Nie znajdziesz tutaj
kawaka misa, ktry nie byby najlepszy.
Usyszawszy te sowa, Banzan dozna owiecenia.
31
Cal czas stopa klejnot

Pewien monowadca poprosi Takuana, nauczyciela zen, by podsun mu pomys na
spdzanie wolnego czasu. Mia bowiem wraenie, e jego dni du si niemiosiernie.
Codziennie chodzi do biura, gdzie siedzia sztywno wyprostowany i przyjmowa skadane
hody.
Takuan napisa na kartce osiem chiskich symboli i da je lordowi.
aden dzie nie jest podwjny
Cal czas stopa klejnot
Ten dzie nie powtrzy si
Kada minuta jest warta tyle, co drogocenny klejnot.
Rka Mokusena
Mokusen Hiki mieszka w wityni w prowincji Tamba. Jeden z jego zwolennikw
skary si na skpstwo ony.
Mokusen odwiedzi szanown maonk i przystawi jej do twarzy zacinite pici.
Co masz na myli? zapytaa zaskoczona kobieta.
Przypumy, e moja pi zawsze taka bya. Jak by j nazwaa?
Zdeformowan odpowiedziaa kobieta.
Wwczas mistrz otworzy do na pasko.
Zamy, e zawsze byaby taka. Co wtedy?
Inny rodzaj deformacji powiedziaa ona.
Skoro to rozumiesz jeste dobr on Mokusen zakoczy rozmow i wyszed.
Po jego wizycie, ona pomagaa swojemu mowi wydawa pienidze na rwni z ich
oszczdzaniem.
32
Umiech jego ycia

Mokusen nigdy si nie umiecha, a do ostatniego dnia swojego ycia. Kiedy
nadszed jego czas, powiedzia do najwierniejszych spord swoich uczniw:
Studiowalicie pod moim okiem ponad dziesi lat. Pokacie mi prawdziwe
zrozumienie zen. Ten, ktry wyrazi to najbardziej klarownie, zostanie moim nastpc i
otrzyma moje szaty oraz misk.
Wszyscy przygldali si surowej twarzy Mokusena, ale nikt nic nie powiedzia.
Encho, dugoletni ucze mistrza, przysun si na skraj posania. Podsun ku
nauczycielowi kubek z lekarstwem. To bya jego odpowied.
Twarz Mokusena przybraa jeszcze bardziej surowy wyraz.
Tylko tyle pojmujesz? zapyta.
Encho przestawi kubek w poprzednie miejsce.
Na twarzy Mokusena pojawi si pikny umiech.
Ty draniu powiedzia do Encho. Spdzie ze mn dziesi lat, a jeszcze nie
widziae caego mojego ciaa. We szat i misk. Nale do ciebie.
Zen w kadej minucie

Adepci zen pozostaj ze swoimi mistrzami co najmniej przez dziesi lat, zanim
omiel si uczy innych. Nan-in zosta odwiedzony przez Tenno, ktry zakoczywszy okres
uczniowski, zosta nauczycielem. Dzie by deszczowy, wic Tenno zaoy drewniane
chodaki i wzi parasol.
Po powitaniu Nan-in zauway:
Przypuszczam, e zostawie swoje chodaki w przedpokoju. Chciabym wiedzie,
czy twj parasol znajduje si po prawej czy po lewej stronie chodakw.
Zakopotany Tenno, nie potrafi udzieli natychmiastowej odpowiedzi. Zrozumia, e
nie praktykowa swojego zen w kadej minucie ycia. Zosta uczniem Nan-ina i studiowa
jeszcze sze lat, by to osign.
33
Deszcz kwiatw
Subhuti by uczniem Buddy. Potrafi poj potencja pustki pogldu, wedug ktrego
nic nie istnieje inaczej, jak w swoim zwizku z subiektywnoci i obiektywnoci.
Pewnego dnia, w nastroju wzniosej pustki, Subhuti siedzia pod drzewem. Zaczy na
niego opada kwiaty.
Chwalimy ci za rozpraw o pustce szepnli do niego bogowie.
Ale ja przecie nic nie mwiem o pustce rzek Subhuti.
Ty nie mwie o pustce, a my nie syszelimy o pustce odpowiedzieli bogowie.
To jest prawdziwa pustka.
A kwiaty opaday niczym deszcz.
Publikacja sutr
Tetsugen, wielbiciel zen pochodzcy z Japonii, zdecydowa si opublikowa sutry,
ktre w tamtych czasach byy dostpne jedynie w Chinach. Ksiki miay zosta
wydrukowane przy uyciu drewnianych matryc w nakadzie siedmiu tysicy egzemplarzy. To
byo ogromne przedsiwzicie.
Tetsugen zacz od podry i zbierania datkw na ten cel. Kilku sympatykw dao mu
wprawdzie po sto sztuk zota, ale przez wikszo czasu otrzymywa jedynie drobne monety.
Kademu darczycy dzikowa z tak sam wdzicznoci. Po dziesiciu latach Tetsugen
mia wystarczajco duo pienidzy, by podj si realizacji swojego pomysu.
Tak si zoyo, e w tym czasie wylaa rzeka Uji. Ludzie zaczli godowa. Tetsugen
wyda wszystkie zebrane pienidze na uratowanie wszystkich od mierci godowej. Potem
zacz gromadzi pienidze od nowa.
Kilka lat pniej kraj ogarna epidemia. Tetsugen znowu wyda wszystkie zebrane
przez siebie pienidze, by pomc ludziom.
Zacz swoj prac po raz trzeci i po dwudziestu latach jego marzenie si spenio.
Matryce drukarskie, za pomoc ktrych powstao pierwsze japoskie wydanie sutr, mona
dzisiaj oglda w klasztorze Obaku w Kioto.
34
Japoczycy opowiadaj swoim dzieciom, e Tetsugen przygotowa trzy zestawy sutr i

e dwa pierwsze niewidzialne o niebo przewyszaj ten ostatni.
Cika praca Gisho

W wieku dziesiciu lat Gisho zostaa wywicona na mniszk. Otrzymaa takie samo
wyksztacenie, jak mali chopcy. Kiedy skoczya lat szesnacie, zacza podrowa od
jednego mistrza do drugiego, studiujc pod bacznym okiem kadego z nich.
Spdzia trzy lata z mistrzem Unzanem, sze lat z Gukei, ale nie moga dozna
czystej wizji. W kocu udaa si do mistrza Inzana.
Inzan nie wyrnia jej ze wzgldu na pe. Karci j z si huraganu. Poszturchiwa i
uderza, by przebudzi jej wewntrzn istot. Gisho przebywaa u Inzana przez trzynacie lat,
a wreszcie znalaza to, czego szukaa!
Na jej cze Inzan napisa poniszy poemat:
Pod moim kierunkiem mniszka ta studiowaa przez trzynacie lat.
Wieczorami kontemplowaa najgbsze koany,
Ranki spdzaa w objciach innych koanw.
Chiska mniszka Tetsuma przewyszaa wszystkich przed sob,
A od czasw Mujaku, nikt nie by tak prawdziwy jak Gisho!
Mimo tego, jeszcze wiele bram bdzie musiaa przej.
Nadal powinna otrzymywa ciosy mojej elaznej pici.
Po osigniciu owiecenia Gisho udaa si do prowincji Banshu, gdzie zaoya swoj
wasn wityni zen i nauczaa dwiecie innych mniszek, zanim odesza z tego wiata
pewnego roku w miesicu sierpniu.
35
Spanie w cigu dnia

Mistrz Soyen Shaku odszed z tego wiata w wieku szedziesiciu jeden lat.
Wypeniajc dzieo swego ycia, pozostawi wspania nauk, duo bogatsz ni nauki innych
mistrzw zen. Latem jego uczniowie mieli zwyczaj ucinania sobie drzemek w cigu dnia, na
co mistrz przymyka oko, cho sam nigdy nie traci chwili.
Ju w wieku dwunastu lat studiowa filozoficzne rozwaania Tendai. Pewnego
letniego dnia powietrze byo tak duszne, e may Soyen wycign nogi i zasn pod
nieobecno swojego nauczyciela.
Trzy godziny pniej, nagle przebudzony, usysza wchodzcego mistrza. Byo ju
jednak za pno. Lea tu przy wejciu.
Najmocniej przepraszam, najmocniej przepraszam wyszepta nauczyciel,
przechodzc ostronie nad Soyenem, jakby by on jakim wielce szanownym gociem. Od tej
pory Soyen nigdy nie spa po poudniu.
W krainie snw
Opowie jednego z uczniw mistrza Soyena Shaku:
Nasz mistrz zwyk ucina sobie drzemk kadego popoudnia. Zapytalimy go,
dlaczego to robi, a on odrzek:
- Udaj si do krainy snw, by spotka si z starymi mdrcami, jak robi to
Konfucjusz kiedy Konfucjusz spa, ni o staroytnych mdrcach, a potem opowiada o nich
swoim uczniom.
Pewnego dnia byo bardzo gorco, wic niektrzy z nas zdrzemnli si. Nauczyciel
skarci nas.
Udalimy si do krainy snw, eby spotka si ze staroytnymi mdrcami, podobnie
jak robi to Konfucjusz wyjanilimy.
Jak wiadomo przekazali wam ci mdrcy? zapyta mistrz.
36
Udalimy si do krainy snw, spotkalimy mdrcw i zapytalimy ich czy nasz

mistrz spdza tutaj kade popoudnie, a oni odpowiedzieli, e nigdy nie widzieli takiego
czowieka.
Zen mistrza Joshu

Joshu rozpocz studia nad zen w wieku szedziesiciu lat i kontynuowa je do
osiemdziesitego roku ycia, kiedy to urzeczywistni nauk. Odtd naucza a do chwili,
kiedy skoczy sto dwadziecia lat.
Jeli w moim umyle nic nie ma, co mam zrobi? zapyta go pewnego razu ucze.
Wyrzu to odpar Joshu.
Ale, skoro nic nie mam, jak mog to wyrzuci? docieka ucze.
No c powiedzia Joshu po prostu przesta to nosi.
Odpowied martwego czowieka

Kiedy Mamiya, ktry pniej zosta synnym kaznodziej, poszed do nauczyciela po
osobist porad, zosta poproszony o zademonstrowanie dwiku jednej doni. Mamiya
zastanowi si nad tym, jak mgby brzmie dwik jednej doni.
Nie pracujesz do ciko powiedzia mu nauczyciel. Jeste zbyt przywizany
do jedzenia, bogactwa, przedmiotw i tego dwiku. Lepiej by byo, gdyby umar. To
rozwizaoby problem.
Kiedy Mamiya znowu pojawi si przed swoim nauczycielem, ponownie poproszono
go o zademonstrowanie, co ma do pokazania w zwizku z dwikiem jednej doni. Mamiya
natychmiast upad, jakby by martwy.
No dobra, jeste martwy stwierdzi nauczyciel. Ale co z tym dwikiem?
Tego jeszcze nie rozwizaem odpowiedzia Mamiya, spogldajc w gr.
37
Martwi ludzie nie mwi powiedzia nauczyciel. Wyno si!
Zen w yciu ebraka

W swoich czasach Tosui by dobrze znanym nauczycielem zen. Mieszka w kilku
wityniach i naucza w rnych prowincjach.
Ostatnia z odwiedzonych przeze wity zgromadzia tak wielu wyznawcw, e
Tosui powiedzia im o swoim zamiarze cakowitego porzucenia nauczania. Poradzi im, eby
rozeszli si i udali w dowolnych kierunkach. Po tym wydarzeniu wszelki lad po nim zagin.
Trzy lata pniej jeden z jego uczniw odnalaz go yjcego z ebrakami pod mostem
w Kioto. Od razu zacz baga o przyjcie na nauki.
Jeli jeste w stanie y tak jak ja chocia przez kilka dni, moe bd ci uczy
odpar Tosui.
Byy ucze przebra si wic za ebraka i spdzi dzie z Tosui. Nastpnego dnia
zmar jeden z ebrakw. Tosui razem z uczniem o pnocy zanieli jego ciao na zbocze gry,
gdzie pochowali je. Nastpnie wrcili do swojego schronienia pod mostem.
Przez pozosta cz nocy Tosui spa jak zabity, natomiast jego ucze nie mg
zmruy oka.
Nie musimy dzisiaj ebra o jedzenie powiedzia Tosui, kiedy nasta ranek. Nasz
zmary przyjaciel zostawi troch.
Niestety ucze nie mg przekn nawet ksa.
Mwiem ci, e nie dasz rady y tak jak ja stwierdzi Tosui. Wyno si std i
nie zawracaj mi wicej gowy.
38
Zodziej, ktry zosta uczniem

Kiedy pewnego wieczoru Shichiri Kojun recytowa sutry, wdar si do jego domu
zodziej uzbrojony w ostry miecz i zada pienidzy albo ycia.
Nie przeszkadzaj mi. Pienidze znajdziesz w tamtej szufladzie rzek Shichiri i na
nowo podj recytacj. Po chwili przerwa jednak i krzykn:
Nie zabieraj wszystkiego. Potrzebuj troch, eby jutro zapaci podatki.
Intruz zabra wikszo i zacz zbiera si do wyjcia.
Powiniene podzikowa, kiedy dostajesz prezent doda Shichiri.
Mczyzna podzikowa i wyszed.
Kilka dni pniej zosta zapany i przyzna si, midzy innymi, do obrabowania
Shichiriego.
Ten czowiek nie jest zodziejem powiedzia Shichiri, kiedy zosta wezwany na
wiadka przynajmniej nic mi o tym nie wiadomo. Podarowaem mu pienidze i
podzikowa za nie.
Po odbyciu kary, zodziej uda si do Shichiriego i zosta jego uczniem.
Dobro i zo
Kiedy Bankei prowadzi swoje tygodniowe sesje medytacyjne w odosobnieniu,
odwiedzali go uczniowie z wielu czci Japonii. Podczas jednego z takich zgromadze
pewien ucze zosta przyapany na kradziey. O sprawie poinformowano mistrza Bankei i
poproszono go o usunicie winowajcy. Bankei zignorowa zdarzenie.
Pniej przyapano tego ucznia na podobnym uczynku, lecz Bankei znowu
zlekceway t kwesti. Rozzocio to pozostaych uczniw, ktrzy przygotowali petycj z
prob o wyrzucenie zodzieja, w przeciwnym razie oni sami odejd.
Kiedy Bankei przeczyta petycj, wezwa wszystkich do siebie.
Jestecie mdrymi mnichami powiedzia. Wiecie co jest dobre, a co dobre nie
jest. Moecie i studiowa gdzie indziej, skoro chcecie, ale ten biedny brat nawet nie
39
odrnia dobra od za. Kto go tego nauczy, jeli nie ja? Zamierzam go tutaj zatrzyma nawet
jeli wy wszyscy odejdziecie.
Strumie ez zala twarz brata, ktry dopuszcza si kradziey. Wszelkie pragnienie
kradziey znikno.
Jak trawa i drzewa zostan owiecone

W epoce Kamakura 13, Shinkan studiowa Tendai przez sze lat, a nastpnie przez
siedem lat powica si zen. Potem wyjecha do Chin, gdzie kontemplowa zen przez kolejne
trzynacie lat.
Po powrocie do Japonii, wielu ludzi chciao z nim porozmawia i zadawa
podchwytliwe pytania. Jednake przyjmujc goci, co nie zdarzao si czsto, Shinkan rzadko
udziela odpowiedzi na jakiekolwiek pytania.
Pewnego dnia pidziesicioletni poszukiwacz owiecenia powiedzia:
Studiowaem szko myli Tendai odkd byem maym chopcem, ale jednej rzeczy
nie mog w niej poj. W doktrynie Tendai utrzymuje si, e nawet trawa i drzewa zostan
owiecone. To wydaje mi si bardzo dziwne.
Jaki jest poytek z dyskusji o tym, w jaki sposb trawa i drzewa zostan owiecone?
zapyta Shinkan. Prawdziwe pytanie brzmi: w jaki sposb ty sam moesz dostpi
owiecenia. Zastanawiae si kiedy nad tym?
Nie mylaem o tym w ten sposb zdumia si starzec.
Id wic do domu i przemyl to zakoczy Shinkan.
13
Okres w historii Japonii, trwajcy od 1185 do 1333 roku.
40
Zachanny artysta
Gessen by mnichem, ale zajmowa si rwnie sztuk. By znanym artyst. Zanim
zaczyna rysowa bd malowa, zawsze domaga si zapaty z gry. Do tego jego honoraria
byy wysokie. By powszechnie znany jako Zachanny Artysta.
Pewnego razu gejsza zlecia mu namalowanie obrazu.
Ile moesz zapaci? zapyta Gessen.
Tyle, ile zadasz odpara dziewczyna ale chc, eby wykonywa prac w mojej
obecnoci.
Gessen zosta zatem wezwany przez gejsz w dniu, w ktrym wydawaa uczt dla
swojego patrona. Artysta wykona obraz z wielkim zaangaowaniem, a kiedy skoczy,
zada najwyszej sumy, jak kiedykolwiek wyznaczono za namalowanie obrazu.
Otrzyma zapat. Wtedy gejsza zwrcia si do swojego patrona, mwic:
Wszystko, czego chce ten artysta to pienidze. Jego obrazy s wspaniae, ale umys
ma brudny. Pienidze zamuliy go. Dzieo wykonane przez tak nieczysty umys nie nadaje si
do publicznego pokazywania. Z ledwoci nadaje si na jedn z moich halek.
Zdja spdnic i poprosia Gessena, by namalowa kolejny obraz na tylnej czci jej
halki.
Ile zapacisz? zapyta artysta.
Och, kad cen odpowiedziaa dziewczyna.
Gessen zada astronomicznej kwoty, namalowa obraz, jaki sobie zayczya, i
odszed.
Dopiero pniej dowiedziano si, z jakich powodw Gessen tak bardzo poda
pienidzy.
Ot prowincj, z ktrej pochodzi czsto nawiedza gd. Bogaci nie mieli ochoty
pomaga biednym, wic Gessen zbudowa ukryty magazyn, o ktrym nikt nie wiedzia.
Trzyma w nim peno ziarna przygotowanego na takie wanie wypadki.
Droga wiodca z jego wioski do sanktuarium bya w bardzo zym stanie i wielu
podrnych z tego powodu cierpiao straszne niewygody. Gessen pragn zbudowa lepsz
drog, lecz potrzebowa na ten cel duo pienidzy.
Jego nauczyciel zmar, zanim udao mu si zrealizowa swoje marzenie wzniesienia
wityni. Gessen chcia j dla niego ukoczy.
41
Po osigniciu tych trzech celw, wyrzuci swoje pdzle i materiay malarskie, po

czym wyruszy w gry i nigdy ju niczego nie namalowa.
Odpowiednie proporcje
Sen no Rikyu, mistrz ceremonii parzenia herbaty, chcia zawiesi na kolumnie kosz
kwiatw. Poprosi stolarza o pomoc, instruujc go cigle, by podnosi kosz to wyej, to
opuszcza niej, to przesun troch na prawo albo na lewo.
To jest ten punkt powiedzia w kocu, gdy znalaz waciwe miejsce.
Stolarz, chcc podda mistrza prbie, zaznaczy to miejsce, a potem udawa, e
zapomnia, gdzie ono jest.
Czy to byo tutaj? A moe to miao by tutaj? dopytywa si, wskazujc rne
punkty na kolumnie.
Jednak wyczucie proporcji mistrza ceremonii parzenia herbaty byo tak doskonae, e
dopiero kiedy stolarz wskaza waciwe miejsce, zostao ono zaakceptowane.
Czarnonosy Budda
Poszukujca owiecenia mniszka wykonaa posek Buddy i pokrya go zotem.
Dokdkolwiek sza, zabieraa zotego Budd ze sob.
Mijay lata i mniszka, wci noszca swojego Budd, zamieszkaa w maej wityni na
wsi, gdzie byo wielu Buddw, kady we wasnej kapliczce.
Mniszka chciaa zapali kadzido przed swoim zotym Budd. Poniewa nie miaa
ochoty kadzi jego woni innych, skonstruowaa specjalny przewd, przez ktry dym dociera
tylko do jej poska. To poczernio nos zotego Buddy tak bardzo, e sta si wyjtkowo
brzydki.
42
Czyste urzeczywistnienie Ryonen

Buddyjska mniszka, znana jako Ryonen, urodzia si 1797 roku. Bya wnuczk
sawnego japoskiego wojownika Shingena. Jej poetycki geniusz i powabna uroda sprawiy,
e w wieku siedemnastu lat rozpocza sub u cesarzowej jako jedna z dam dworu. Ju w
tak modym wieku sawa na ni czekaa.
Ukochana cesarzowa zmara niespodziewanie i pene nadziei marzenia Ryonen
rozpyny si. Zdaa sobie wwczas spraw z nietrwaoci ycia na tym wiecie. To wtedy
postanowia studiowa zen.
Niestety, jej krewni nie wyrazili na to zgody i zmusili j do zampjcia. Ryonen
zgodzia si, kiedy obiecano jej, e bdzie moga zosta mniszk po urodzeniu trjki dzieci.
Wypenia ten warunek zanim skoczya dwadziecia pi lat. Wtedy m i rodzina nie mogli
duej powstrzymywa realizacji jej zamiarw. Ogolia gow. Przyja imi Ryonen
oznaczajce czyste urzeczywistnienie i rozpocza swoj pielgrzymk.
Przybya do miasta Edo i poprosia Tetsugyu o przyjcie na uczennic. Jeden rzut oka
i mistrz odprawi j, poniewa bya zbyt pikna.
Ryonen posza wic do innego mistrza, Hakuo. Nie zostaa przyjta z tego samego
powodu. Hakuo stwierdzi, e jej uroda sprawiaaby same kopoty.
Ryonen rozgrzaa do czerwonoci kawaek elaza i przycisna go do twarzy. W kilka
chwil jej uroda znikna na zawsze.
Teraz Hakuo przyj j na nauki. eby utrwali pami o tym zdarzeniu, Ryonen
napisaa wiersz na tylnej stronie niewielkiego lusterka.
W subie cesarzowej paliam kadzido, by nasyci jego woni swoje wytworne stroje,
A teraz jako bezdomna ebraczka pal swoj twarz, by wej do wityni zen.
Kiedy zblia si moment zejcia z tego wiata, Ryonen napisaa kolejny wiersz.
Szedziesit sze razy te oczy podziwiay zmienny spektakl jesieni.
Do powiedziaam o ksiycowej powiacie,
Nie procie o wicej.
Wsuchajcie si tylko w gosy sosen i cedrw, kiedy wiatr nimi nie porusza.
43
Kwane miso
Dairyo, mnichkucharz w klasztorze Bankeia postanowi bardziej troszczy si o
zdrowie swojego starego nauczyciela. Zdecydowa, e bdzie podawa mu wycznie wiee
miso, past z soi zmieszanej z pszenic i drodami, ktra czsto fermentuje.
Bankei zauwaywszy, e dostaje lepsze miso ni jego uczniowie, zapyta:
Kto dzisiaj gotuje?
Przysano do niego Dairyo. Bankei dowiedzia si, e stosownie do jego wieku i
pozycji powinien jada tylko wiee miso.
W takim razie uwaasz, e w ogle nie powinienem je rzek do kucharza, po
czym poszed do swojego pokoju i zamkn za sob drzwi.
Dairyo, siedzc pod drzwiami, baga swojego nauczyciela o wybaczenie. Bankei nie
odpowiada. Przez siedem dni siedzieli w ten sposb.
W kocu zdesperowany ucze krzykn gono do Bankeia:
Tobie moe nic nie bdzie, stary nauczycielu, ale ten mody ucze musi je. Nie
moe obywa si bez jedzenia w nieskoczono!
Wtedy Bankei otworzy drzwi. Umiecha si.
Domagam si takiego samego jedzenia, jak najgorszy spord moich uczniw.
Kiedy ty zostaniesz nauczycielem, nie chc eby o tym zapomnia.
Twoje wiato moe zgasn

Student Tendai, buddyjskiej szkoy filozoficznej, przyby do siedziby Gasana jako
ucze. Kiedy kilka lat pniej wyjeda, Gasan ostrzeg go:
Spekulatywne studiowanie prawdy jest uyteczne, jako sposb na gromadzenie
materiaw do kaza. Jednak pamitaj, e jeli nie bdziesz stale medytowa, twoje wiato
prawdy moe zgasn.
44
Darczyca powinien by wdziczny

Kiedy Seisetsu by mistrzem Engaku 14 w Kamakurze, potrzebowa wikszego
pomieszczenia, poniewa dotychczasowe byo zbytnio zatoczone. Umezu Seibei, kupiec z
Edo, postanowi ofiarowa piset sztuk zota, zwanych ryo, na zbudowanie bardziej
przestronnej szkoy. Przynis pienidze nauczycielowi.
Dobrze. Przyjmuj je powiedzia Seisetsu.
Umezu wrczy mu sakw ze zotem, rozczarowao go jednak zachowanie
nauczyciela. Za trzy ryo czowiek moe przey cay rok, a on podarowa ich piset i nie
doczeka si nawet podzikowania.
W tej sakwie znajduje si piset ryo rzek Umezu.
Mwie ju o tym odpar Seisetsu.
Nawet dla bogatego kupca piset ryo to duo pienidzy powiedzia Umezu.
Chcesz, ebym ci za nie podzikowa? zapyta Seisetsu.
Powiniene, mistrzu odpowiedzia Umezu.
A to dlaczego? zapyta Seisetsu. Wdziczny powinien by darczyca.
Ostatnia wola i testament

Ikkyu, synny nauczyciel zen z epoki Ashikaga 15, by synem cesarza. Kiedy by bardzo
mody, jego matka opucia paac i powicia si studiom zen w wityni. Fakt ten rwnie
Ikkyu skoni do rozpoczcia studiw. Kiedy jego matka zmara, zostawia dla niego list
nastpujcej treci:
Do Ikkyu.
Swoj prac w tym yciu ju zakoczyam i teraz powracam do Wiecznoci. Pragn,
by pilnie studiowa i urzeczywistni natur Buddy w sobie. Bdziesz wiedzia, czy jestem w
piekle i czy zawsze jestem z tob, czy te nie.
14
15
Jeden z najwaniejszych kompleksw witynnych w Japonii.

Okres rzdw szogunatu Muromachi w latach 1336-1573.
45
Jeli staniesz si czowiekiem, ktry uwiadomi sobie, e Budda wraz ze swoim

wyznawc Bodhidharm s jego sugami, powiniene porzuci swoje studia i rozpocz prac
na rzecz ludzkoci. Budda naucza przez czterdzieci dziewi lat i przez cay ten czas nie
uzna za konieczne wypowiedzenia chociaby jednego sowa. Powiniene wiedzie dlaczego.
Jeli jednak nie wiesz, ale chciaby wiedzie, unikaj bezowocnego mylenia.
Twoja Matka,
Nie narodzona, nie bdca martw,
Pierwszy wrzenia.
PS. Gwnym celem nauk Buddy byo owiecanie innych. Jeli jeste uzaleniony od
ktrejkolwiek z tych metod, nie jeste niczym wicej jak kompletnym ignorantem. Napisano
osiemdziesit tysicy ksiek na temat buddyzmu. Gdyby przeczyta je wszystkie i nadal nie
uchwyci wasnej natury, nie zrozumiesz nawet tego listu. Oto moja ostatnia wola i testament.
Mistrz ceremonii parzenia herbaty i zabjca

Taiko, wojownik yjcy w Japonii przed epok Tokugawy, studiowa chanoyou
etykiet ceremonii parzenia herbaty u Sen no Rikyu, nauczyciela tego estetycznego wyrazu
spokoju i zadowolenia.
Giermek Taiko o imieniu Kato uwaa entuzjastyczne podejcie swojego pana do tej
ceremonii za powd zaniedbywania przez niego spraw pastwowych. Postanowi wic zabi
Sena no Rikyu. Uda, e skada mu towarzysk wizyt i zosta zaproszony na herbat.
Mistrz, ktry wspaniale opanowa swoj sztuk, natychmiast przejrza zamiary
giermka, wic poprosi Kato o pozostawienie miecza na zewntrz, zanim ten wejdzie do
pokoju na ceremoni. Wyjani, e chanoyu sama sob reprezentuje ycie w pokoju. Kato
nie chcia nawet o tym sysze.
Jestem wojownikiem powiedzia. Zawsze nosz miecz przy sobie. Chanoyu
czy nie chanoyu, nie odo miecza.
Dobrze. We zatem swj miecz i napij si herbaty zgodzi si Sen no Rikyu.
46
Na ogniu podsycanym wglem sta czajnik, w ktrym gotowaa si woda. Sen no

Rikyu nagle go przewrci. W powietrze wystrzelia syczca para, wypeniajc pokj dymem
i popioem. Przestraszony wojownik wybieg na zewntrz.
Mj bd przeprosi mistrz ceremonii. Wr i napij si herbaty. Tutaj jest twj
miecz, cay uwalany w popiele. Wyczyszcz go i oddam ci.
Wojownik uwiadomi sobie, e nie uda mu si zabi mistrza ceremonii parzenia
herbaty, wic zrezygnowa ze swoich zamierze.
Prawdziwa cieka
Tu przed mierci Ninakaw odwiedzi mistrz zen Ikkyu, ktry zapyta:
Czy mam ci poprowadzi?
Przyszedem tutaj sam i sam odejd odpowiedzia Ninakawa. W czym mgby
mi pomc?
Jeli mylisz, e naprawd przyszede i odchodzisz, to ulegasz zudzeniu rzek
Ikkyu. Pozwl, e poka ci ciek, na ktrej nie ma przychodzenia i odchodzenia.
Swoimi sowami Ikkyu objawi prawd o ciece tak wyranie, e Ninakawa
umiechn si i zmar.
Wrota raju
onierz o imieniu Nobushige przyszed do Hakuina i zapyta:
Czy naprawd istnieje raj i pieko?
Kim jeste? odpowiedzia pytaniem Hakuin.
Jestem samurajem odpar wojownik.
Ty? onierzem? wykrzykn Hakuin. Jaki wadca mgby chcie ci za swojego
stranika? Twoja twarz wyglda jak oblicze ebraka.
47
Nobushige tak si rozzoci, e sign po miecz, ale Hakuin kontynuowa:

Masz nawet miecz! Twoja bro jest zapewne zbyt tpa, eby odci mi gow.
Kiedy Nobushige wycign miecz, Hakui stwierdzi:
Tutaj otwieraj si bramy piekie!
Po tych sowach samuraj, zauwaywszy opanowanie mistrza, wsun miecz do
pochwy i pokoni si.
A teraz otwieraj si wrota raju zakoczy Hakuin.
Aresztowanie kamiennego Buddy

Kupiec nioscy na plecach pidziesit rulonw baweny postanowi odpocz od aru
dnia. Zatrzyma si w miejscu, gdzie sta wielki kamienny Budda. Po chwili zasn, a kiedy
si obudzi, jego towaru nie byo. Natychmiast powiadomi o tym policj.
Sdzia zwany Ooka rozpocz dochodzenie.
Ten kamienny Budda musi mie skradzione dobra stwierdzi sdzia. Powinien
troszczy si o pomylno ludzi, ale nie dopeni swojego witego obowizku. Aresztowa
go.
Policjanci aresztowali kamiennego Budd i zanieli go do sdu. Za statu zebra si
haaliwy tum, zaciekawiony, jaki wyrok ogosi sdzia.
Kiedy Ooka pojawi si w sdzie, upomnia nieokrzesan publiczno.
Jakie macie prawo, ludzie, sta przed sdem i mia oraz artowa z toczcej si w
nim rozprawy? To obraza sdu, ktra podlega karze grzywny i pozbawienia wolnoci.
Ludzie pospiesznie przepraszali.
Powinienem naoy na was grzywn powiedzia sdzia ale zwolni was z tej
kary, jeli kady z was w cigu trzech dni przyniesie jedn bel baweny. Ten, kto tego nie
uczyni, zostanie aresztowany.
Jedna z przyniesionych rolek baweny zostaa szybko rozpoznana przez kupca, jako
jeg o wasna, wic zod zieja szyb k o wyk ryto. Ku piec od zysk a towar, a pozosta bawen
zwrcono ludziom.
48
onierze ludzkoci
Pewnego razu dywizja armii japoskiej prowadzia symulowan bitw. Niektrzy
oficerowie uznali za konieczne usytuowanie punktu dowodzenia w wityni Gasana.
Niech onierze otrzymaj takie same proste potrawy jak my rzek mistrz do
swojego kucharza.
Rozzocio to wojskowych, poniewa byli przyzwyczajeni do innego traktowania.
Jeden z nich podszed do Gasana.
Za kogo ty nas uwaasz? zapyta. Jestemy onierzami powicajcymi ycie
dla kraju. Dlaczego nie traktujesz nas odpowiednio?
Za kogo ty nas uwaasz? zapyta surowo Gasan. Jestemy onierzami ludzkoci
powicajcymi swoje ycie w imi ocalenia wszystkich czujcych istot.
Tunel
Zenkai, syn samuraja, uda si do Edo i zosta tam czonkiem wity wpywowego
urzdnika. Zakocha si w jego onie, co szybko wyszo na jaw. W samoobronie zabi tego
urzdnika, a potem uciek z ukochan.
Oboje zostali zodziejami. Kobieta bya jednak bardzo chciwa, co z czasem zaczo
budzi obrzydzenie u Zenkai'a. W kocu porzuci j i wyruszy do odlegej prowincji Buzen,
gdzie zosta wdrownym ebrakiem.
eby odpokutowa przeszo, Zenkai postanowi zrobi w yciu co dobrego.
Wiedzia o niebezpiecznej drodze nad urwiskiem, ktra bya przyczyn mierci i obrae
wielu ludzi. Zdecydowa si wic wykopa tunel pod gr, ktra si tam znajdowaa.
W cigu dnia ebra o jedzenie, noc kopa swj tunel. Po trzydziestu latach tunel
liczy sobie 2280 stp dugoci, 20 stp wysokoci i 30 stp szerokoci.
Dwa lata przed zakoczeniem pracy, Zenkaia odnalaz syn urzdnika, ktrego kiedy
zabi. Czowiek ten by wietnie wyszkolonym szermierzem i przyby si zemci.
Chtnie oddabym ci swoje ycie powiedzia Zenkai. Pozwl mi tylko
dokoczy t prac. W dniu, w ktrym tunel bdzie gotowy, moesz mnie zabi.
49
Syn urzdnika czeka wic na ten dzie. Mino kilka miesicy, ale Zenkai cigle
kopa. Po pewnym czasie przybysza zmczya bezczynno i zacz pomaga w kopaniu.
Kiedy pomaga tak ju ponad rok, zacz podziwia siln wol i charakter Zenkaia.
W kocu tunel zosta ukoczony i ludzie mogli z niego korzysta, podrujc
bezpiecznie.
Teraz zetnij mi gow powiedzia Zenkai. Moja praca jest skoczona.
Jak mgbym ci gow swojemu nauczycielowi? zapyta modszy mczyzna ze
zami w oczach.
Gudo i cesarz
Cesarz Goyozei studiowa zen u mistrza Gudo.
Wedug zen czysty umys jest Budd, zgadza si? zapyta.
Jeli powiem tak, pomylisz, e rozumiesz bez prawdziwego zrozumienia odpar
Gudo. Jeli powiem nie, zaprzecz faktowi, ktry mgby cakiem atwo zrozumie.
Innego dnia cesarz zapyta:
Dokd udaje si czowiek owiecony, gdy umiera?
Nie wiem odpowiedzia Gudo.
Dlaczego nie wiesz?
Poniewa jeszcze nie umarem.
Cesarz waha si czy dalej docieka spraw, ktrych jego umys nie potrafi poj.
Gudo uderzy wic rk w podog, jakby chcia go przebudzi i cesarz dozna owiecenia!
Po doznaniu owiecenia, cesarz szanowa zen oraz Gudo bardziej ni kiedykolwiek
przedtem. Pozwoli nawet staremu nauczycielowi nosi nakrycie gowy w paacu podczas
zimy. Kiedy Gudo przekroczy osiemdziesity rok ycia, zdarzao mu si zasypia w poowie
swojego wykadu. Cesarz wychodzi wwczas po cichu do innego pokoju, by jego ukochany
nauczyciel mg cieszy si odpoczynkiem, ktrego potrzebowao starzejce si ciao.
50
W rkach przeznaczenia
Wspaniay japoski wojownik zwany Nobunaga postanowi zaatakowa wroga, cho
liczba jego wojsk bya dziesiciokrotnie mniejsza. Wiedzia, e zwyciy, ale jego onierze
mieli wtpliwoci.
Po drodze na pole bitwy zatrzyma si przy wityni Shinto i powiedzia do swoich
ludzi:
Po wyjciu ze wityni rzuc monet. Jeli wypadnie reszka zwyciymy, jeli
orze przegramy. Przeznaczenie trzyma nas w swych rkach.
Nobunaga wszed do wityni i odmwi modlitw w milczeniu. Potem wyszed i
rzuci monet. Wypada reszka. Jego onierze byli tak chtni do walki, e z atwoci
zwyciyli.
Nikt nie moe zmieni swojego przeznaczenia powiedzia po bitwie jego adiutant.
Zaiste, nie moe odpar Nobunaga, pokazujc monet. Bya sfaszowana, miaa
reszk z obu stron.
Zabijanie
Gasan pouczy pewnego razu swoich uczniw:
Ci, ktrzy s przeciwni zabijaniu i pragn ocali ycie wszystkich wiadomych istot,
maj racj. Powinno si chroni nawet zwierzta i owady. Ale co z tymi, ktrzy marnuj czas,
ktrzy trwoni bogactwo i ktrzy destabilizuj polityk oraz ekonomi? Nie powinnimy o
nich zapomina. Idc dalej tym tropem, co z tym, ktry naucza nie bdc owieconym? On
zabija buddyzm.
51
Pot Kasana
Kasana poproszono o poprowadzenie ceremonii pogrzebowej pewnego wielmoy z
prowincji. Nie mia wczeniej do czynienia ze szlachetnie urodzonym towarzystwem, wic
sytuacja wielce go stresowaa. By cay spocony, kiedy uroczysto si rozpocza.
Pniej, kiedy wrci do wityni, zebra swoich uczniw. Wyzna im, e nie ma
jeszcze odpowiednich kwalifikacji, by by nauczycielem, skoro brakuje mu staoci
zachowania w wiecie wieckim, ktr z tak atwoci osiga w zaciszu wityni. Nastpnie
Kasan ustpi z pozycji nauczyciela i wstpi na nauk do innego mistrza. Osiem lat pniej
wrci do swych dawnych uczniw, owiecony.
Ujarzmienie ducha
Moda kobieta zachorowaa i miaa wkrtce umrze.
Bardzo ci kocham powiedziaa do swojego ma. Nie chc ci opuszcza. Nie
zapomnij o mnie i nie wi si z inn kobiet. Jeli to zrobisz, wrc jako duch i bd ci bez
koca sprawiaa kopoty.
Niedugo potem zmara. Przez pierwsze trzy miesice m szanowa jej wol, ale
potem spotka kobiet, w ktrej si zakocha. Zarczyli si.
Zaraz po zarczynach mczyzna zacz co noc widzie ducha, ktry oskara go o
zamanie obietnicy. Duch posiada bardzo duo informacji. Relacjonowa dokadnie, co dziao
si pomidzy mczyzn, a jego narzeczon. Ilekro mczyzna ofiarowywa jej prezent,
duch opisywa go ze szczegami. Potrafi nawet powtarza rozmowy. To tak irytowao
mczyzn, e nie mg spa. Kto poradzi mu, eby poszed ze swoim problemem do
mieszkajcego niedaleko wsi mistrza zen. W kocu zdesperowany biedak uda si po pomoc.
Twoja bya ona zostaa duchem i wie o wszystkim, co robisz skomentowa mistrz.
Cokolwiek zrobisz lub powiesz, czymkolwiek obdarowujesz swoj ukochan, duch o tym
wie. Musi by bardzo mdry. Naprawd powiniene podziwia takiego ducha. Kiedy pojawi
si nastpnym razem, potarguj si z nim. Powiedz, e wie tak duo, i nic nie moesz przed
52
nim ukry. Obiecaj, e jeli odpowie na jedno twoje pytanie, zerwiesz zarczyny i bdziesz
y w samotnoci.
Jakie pytanie mam jej zada? zapyta mczyzna.
We du gar soi i zapytaj ducha ile dokadnie ziaren trzymasz w rce odpar
mistrz. Jeli nie bdzie wiedzia to znaczy, e jest wytworem twojej wyobrani i ju nie
bdzie ci duej niepokoi.
Nastpnej nocy, kiedy duch si pojawi, mczyzna zacz mu schlebia i podziwia
jego ogromn wiedz.
Rzeczywicie odpar duch. Wiem rwnie, e odwiedzie dzisiaj mistrza zen.
A skoro wiesz ju tak duo zada mczyzna powiedz mi, ile ziaren trzymam
w rce!
Nie byo ju ducha, ktry mg odpowiedzie na to pytanie.
Dzieci cesarza
Yamaoka Tesshu by nauczycielem cesarza. By rwnie mistrzem szermierki i
dogbnie przestudiowa zen.
Swj dom uczyni schronieniem wczgw. Posiada tylko jedno ubranie, poniewa
jego gocie cigle wpdzali go w ubstwo. Cesarz, dostrzegajc jak znoszone s szaty
Yamaoki, da mu troch pienidzy, by ten kupi sobie nowe odzienie. Nastpnym razem
Yamaoka pojawi si w tej samej starej szacie.
Gdzie masz nowe ubranie, Yamaoka? zapyta cesarz.
Dostarczyem je dzieciom Waszej Cesarskiej Moci wyjani Yamaoka.
53
Co ty robisz! Co ty wygadujesz!
W dzisiejszych czasach wiele bzdur wygaduje si o mistrzach i ich uczniach oraz o
dziedziczeniu nauki mistrza przez jego ulubiecw, uprawniajcego ich do przekazywania
prawdy swoim zwolennikom. Oczywicie, zen powinien by przekazywany wanie w ten
sposb, z serca do serca, i w przeszoci rzeczywicie si to udawao. Rzdziy raczej
milczenie i pokora, ni tytuy i ideologie. Otrzymawszy tak nauk, ucze trzyma j w
ukryciu nawet po dwudziestu latach. Prdzej czy pniej pojawia si jednak kto, kto z
wasnej potrzeby odkrywa, e pod rk jest prawdziwy mistrz i mimo, i nie wiedziano o
przekazaniu nauki cakowicie naturalnie pojawiaa si sposobno, by owa nauka sama
znalaza drog do nowych umysw. W adnym wypadku nauczyciel nigdy nie twierdzi:
Jestem nastpc Takiego-a-takiego mistrza.
Podobne twierdzenie dowodzioby czego wrcz przeciwnego.
Mistrz zen Mu-nan mia tylko jednego nastpc. Jego imi brzmiao Shoju. Kiedy
Shoju zakoczy studiowanie zen, Mu-nan wezwa go do swojego pokoju.
Starzej si powiedzia i z tego, co wiem, jeste jedynym mogcym ponie dalej
nauk. We t ksik. Bya przekazywana przez kolejnych mistrzw przez siedem ostatnich
pokole. Ja rwnie dodaem do niej wiele punktw, zgodnie ze swoim rozumieniem.
Ksika jest bardzo cenna i daj j tobie mojemu nastpcy.
Skoro ksika jest taka wana, lepiej j zatrzymaj odpowiedzia Shoju.
Otrzymaem od ciebie zen bez sowa pisanego i odpowiada mi on taki, jaki jest.
Wiem o tym odpar Mu-nan. Niemniej, to dzieo byo przekazywane z rk do rk
przez siedem pokole, wic zatrzymaj je jako symbol otrzymania nauki. Masz.
Tak si zoyo, e rozmawiali przy ognisku. Jak tylko Shoju poczu w swoich rkach
ksik, rzuci j w ponce wgle. Nie byo w nim pragnienia posiadania czegokolwiek.
Co ty robisz! wrzasn Mu-nan, ktry nigdy przedtem si nie rozzoci.
Co ty mwisz! krzykn Shoju.
54
Jedna nuta zen

Po tym, jak Kakua odwiedzi cesarza, znikn i nikt nie wiedzia, co si z nim stao.
By pierwszym Japoczykiem, ktry studiowa zen w Chinach, ale poniewa nic, poza jedn
nut z niego nie przekaza nie pamita si, e to on przynis zen do ojczyzny.
Kakua odwiedzi Chiny i przyj nauk. Podczas pobytu w tym kraju nie podrowa,
lecz stale medytujc mieszka w odosobnionym miejscu na szczycie gry. Ilekro kto go
znajdowa i prosi o nauczanie, Kakua mwi par sw, a nastpnie przenosi si w inne
miejsce, w ktrym jeszcze trudniej byoby go znale.
Cesarz usysza o Kakui, kiedy ten wrci do Japonii, i poprosi go o wygoszenie
nauki o zen, by w ten sposb pozytywnie wpyn na niego i jego poddanych.
Kakua w milczeniu sta przed cesarzem. Z fadw szaty wydoby flet i zagra jedn,
krtk nut. Ukoniwszy si grzecznie, znikn.
Zjadanie dowodu winy

Pewnego dnia, z jakich przyczyn, przygotowanie obiadu dla mistrza zen soto Fukai i
jego uczniw opniao si. Kucharz w popiechu uda si do ogrodu ze swoim
zakrzywionym noem i ci wierzchoki zielonych warzyw, posieka je i przyrzdzi zup.
Nie wiedzia, e razem z warzywami wrzuci do garnka kawaek wa.
Ucznowie Fukaia stwierdzili, e nigdy nie jedli tak dobrej zupy. Jednake, kiedy sam
mistrz znalaz w swojej misce gow wa, wezwa kucharza.
Co to jest? zapyta, trzymajc w grze gadzi eb.
Och, dzikuj, mistrzu odpar kucharz, przyjmujc poczstunek i szybko go
zjadajc.
55
Najcenniejsza rzecz na wiecie

Sozan, chiski mistrz zen, zosta zapytany przez studenta:
Co jest najcenniejsz rzecz na wiecie?
Gowa zdechego kota odpar mistrz.
Dlaczego gowa zdechego kota jest najcenniejsz rzecz na wiecie? dopytywa
si student.
Poniewa nikt nie potrafi okreli jej wartoci stwierdzi Sozan.
Nauka milczenia
Uczniowie szkoy Tendai studiowali medytacj, zanim jeszcze zen dotar do Japonii.
Czterej z nich, bliscy przyjaciele, obiecali sobie zachowa milczenie przez siedem dni.
Pierwszego dnia milczeli wszyscy. Ich medytacja rozpocza si pomylnie, ale kiedy
nastaa noc i lampy zaczy przygasa, jeden z uczniw nie wytrzyma:
Zajmij si tymi lampami nakaza sucemu.
Drugi ucze by zaskoczony wypowiedzi pierwszego.
Mielimy nie odzywa si ani sowem zaznaczy.
Oboje jestecie gupi. Dlaczego si odezwalicie? zapyta trzeci.
Tylko ja jeden si nie odezwaem stwierdzi czwarty ucze.
Gupi wadca
Dwaj nauczyciele zen, Daigu i Gudo, zostali zaproszeni przez wadc pewnej
prowincji. Kiedy przybyli, Gudo rzek do niego:
Jeste mdry z natury i masz wrodzone zdolnoci do studiowania zen.
56
Nonsens powiedzia Daigu. Dlaczego schlebiasz temu gupcowi? Moe i jest

wadc, ale nic nie wie o zen.
Zamiast zatem wznie wityni dla mistrza Gudo, wadca zbudowa j dla Daigu i
studiowa zen razem z nim.
Dziesiciu nastpcw
Uczniowie zen skadaj przysig, e nawet gdyby mieli zosta zabici przez swojego
nauczyciela, nie przestan uczy si zen. Zazwyczaj rani swj palec i krwaw pieczci
potwierdzaj to zobowizanie. Z czasem przysiga ta staa si czyst formalnoci, dlatego
ucze pozbawiony ycia rk Ekido zosta uznany za mczennika.
Ekido by bardzo surowym nauczycielem. Uczniowie bali si go. Jeden z nich mia
dyur, jego zadaniem byo uderzanie w gong o odpowiedniej porze dnia. Kiedy jednak jego
wzrok przycigna pikna dziewczyna, wchodzca przez witynn bram, zapomnia o
swoim obowizku.
W tym momencie Ekido, ktry sta tu za nim, uderzy go swoj lask, a uderzenie to
pozbawio ucznia ycia.
Opiekun ucznia, syszc o wypadku, poszed wprost do Ekido. Wiedzc, e nie mona
go wini, pochwali mistrza za surowo jego nauki. Ekido zachowywa si tak samo, jakby
ucze nadal y.
Po tym wydarzeniu, pod jego przewodnictwem wyszkolio si ponad dziesiciu
owieconych nastpcw, co byo nadzwyczaj du liczb.
Prawdziwa przemiana
Ryokan powici swoje ycie studiom nad zen. Pewnego dnia dowiedzia si, e jego
bratanek, pomimo napomnie krewnych, wydawa due sumy pienidzy na kurtyzan.
57
Poniewa w bratanek zosta po Ryokanie zarzdc rodzinnego majtku, przyszo rodu bya
zagroona. Krewni poprosili wic Ryokana o ingerencj w tej sprawie.
Ryokan musia odby dug podr, by odwiedzi bratanka, ktrego nie widzia od
wielu lat. Bratanek wydawa si uradowany ze spotkania z wujem i zaprosi go na noc.
Przez ca noc Ryokan siedzia i medytowa. Kiedy rano wyrusza w drog, rzek do
modego mczyzny:
Pewnie si starzej, tak mi dr rce. Czy pomoesz mi zawiza sanday?
Bratanek chtnie mu pomg.
Dzikuj ci powiedzia Ryokan. Widzisz, czowiek starzeje si i sabnie z
kadym dniem. Dbaj o siebie.
Nastpnie wyszed, nie wspominajc nawet sowem o kurtyzanie ani skargach
krewnych. Jednake, od tego poranka, bratanek skoczy z hulaszczym trybem ycia.
Temperament
Student zen przyszed do Bankei i poskary si:
Mistrzu, mam nieposkromiony temperament. Jak mog go zmieni?
To zaiste bardzo dziwne odpar Bankei. Pozwl, e si przyjrz.
W tej chwili nie mog ci go pokaza odpowiedzia student.
A kiedy bdziesz mg? zapyta Bankei.
Pojawia si nieoczekiwanie odpowiedzia student.
W takim razie podsumowa Bankei nie moe by twoj prawdziw natur.
Gdyby ni by, mgby mi go pokaza w kadej chwili. Nie miae go, kiedy si urodzie i
nie dali ci go twoi rodzice. Przemyl to.
58
Kamienny umys
Hogen, chiski nauczyciel zen, y samotnie w maej wityni na wsi. Pewnego dnia
pojawio si u niego czterech wdrownych mnichw, ktrzy poprosili o zgod na rozpalenie
ogniska na jego podwrzu, by si ogrza.
Kiedy przygotowywali ognisko, Hogen sysza jak spierali si na temat subiektywizmu
i obiektywizmu. Przyczy si do nich i rzek:
Spjrzcie na ten wielki kamie. Jak sdzicie, czy znajduje si on wewntrz czy na
zewntrz waszych umysw?
Z buddyjskiego punktu widzenia odpar jeden z nich wszystko jest projekcj
umysu. Powiedziabym zatem, e ten kamie znajduje si wewntrz mojego umysu.
Twoja gowa musi by zatem bardzo cika zauway Hogen skoro dwigasz w
swoim umyle taki wielki kamie.
Nie przywizuj si do pyu

Zengetsu, chiski mnich yjcy za czasw dynastii Tang, zapisa nastpujce rady dla
swoich uczniw:
1. Prawdziw drog adepta zen jest ycie w wiecie, ale nie przywizywanie si do jego
miakiej materii, ktra jest niczym innym jak pyem.
2. Bdc wiadkiem dobrego uczynku jakiego czowieka, zachcaj si do podania za
jego przykadem. Syszc o zym postpku, odradzaj sobie naladowania go.
3. Nawet przebywajc samemu w ciemnym pokoju, zachowuj si tak, jakby mia przed
sob szlachetnego gocia. Wyraaj swoje uczucia, ale tylko adekwatnie do twojej
prawdziwej natury.
4. Ubstwo jest twoim skarbem. Nigdy nie zamieniaj go na wygodne ycie.
5. Kto moe wyglda na gupca, ale nim nie by. By moe po prostu troskliwie
strzee swojej mdroci.
6. Cnoty s owocem samodyscypliny, nie spadaj same z nieba, jak deszcz czy nieg.
59
7. Skromno jest podstaw wszelkich cnt. Pozwl swoim ssiadom odkry siebie,
zanim sam si im ujawnisz.
8. Szlachetne serce nigdy si nie narzuca. Jego sowa s niczym rzadkie klejnoty,
nieczsto pokazywane i o wielkiej wartoci.
9. Dla solidnego ucznia kady dzie jest dniem pomylnym. Czas mija, lecz on nigdy nie
pozostaje w tyle. Ani chwaa ani wstyd nie robi na nim wraenia.
10. Potpiaj siebie, nigdy innych. Nie dyskutuj o tym, co dobre, a co ze.
11. Pewne rzeczy, chocia dobre, przez wiele pokole byo uznawane za ze. Skoro
warto sprawiedliwoci moe zosta doceniona po upywie wiekw, nie ma potrzeby,
aby pragn natychmiastowego uznania.
12. yj, majc cel i pozostaw po sobie rezultaty dziaa dla wspaniaego prawa
wszechwiata. Przeywaj kady dzie w spokojnej kontemplacji.
Prawdziwa pomylno
Pewien bogaty czowiek poprosi Sengaia o napisanie tekstu zapewniajcego
nieprzerwan pomylno jego rodzinie. Chodzio mu o co, co mogoby by pilnie strzeone
przez cae pokolenia.
Sengai wycign du kart papieru i napisa: Ojciec umiera, syn umiera, wnuk
umiera.
Bogacz rozzoci si.
Prosiem, eby napisa co, co przyniesie szczcie mojej rodzinie! Dlaczego robisz
sobie z tego taki okrutny art?
To aden art wyjani Sengai. Jeeli twj syn umrze przed tob, to ci bardzo
zasmuci. Jeeli twj wnuk umrze przed twoim synem, obaj bdziecie mieli zamane serca.
Jeeli twoja rodzina, pokolenie za pokoleniem, bdzie umiera w takim porzdku, w jakim
napisaem, to bdzie to naturalna kolej rzeczy. Ja nazywam to prawdziw pomylnoci.
60
Producentka kadzielnic
Pewna kobieta z Nagasaki zwana Kame bya jedn z nielicznych w Japonii osb
produkujcych kadzielnice. Taka kadzielnica jest dzieem sztuki, uywanym tylko w pokoju
przeznaczonym do picia herbaty albo przed rodzinnym otarzem.
Kame, ktrej ojciec rwnie by tego rodzaju artyst, lubia sobie wypi. Poza tym
palia i wikszo czasu spdzaa w towarzystwie mczyzn. Ilekro zarobia par groszy,
organizowaa uczt, zapraszajc artystw, poetw, stolarzy, robotnikw, ludzi wielu
zawodw i powoa. W ich towarzystwie wymylaa swoje kolejne projekty.
Kame tworzya niezwykle powoli, ale kiedy koczya, jej produkt by zawsze
arcydzieem. Jej kadzielnice bardzo ceniono w domach kobiet, ktre nigdy nie piy, nie paliy
i nie utrzymyway swobodnych stosunkw z mczyznami.
Burmistrz Nagasaki poprosi pewnego razu Kame o wykonanie kadzielnicy.
Odwlekaa prac tak dugo, e mino prawie p roku. Wwczas burmistrz, ktry wanie
otrzyma awans na stanowisko w odlegym miecie, odwiedzi j. Nalega, eby Kame
rozpocza wreszcie prac nad jego kadzielnic.
W kocu Kame, doznawszy natchnienia, zrobia t kadzielnic. Po zakoczeniu pracy,
postawia j na stole. Przygldaa si jej dugo i uwanie. Palia przy niej i pia, jakby
zastpowaa jej towarzystwo. Obserwowaa j przez cay dzie.
Wieczorem wzia do rki motek i rozbia swoje dzieo na drobne kawaki. Kame
uwiadomia sobie, e kadzielnica nie bya tworem doskonaym, jakiego zada jej umys.
Prawdziwy cud
Kiedy Bankei naucza w wityni Ryumon, kapan Shinshu, wierzcy w osignicie
owiecenia przez powtarzanie imienia Buddy Mioci, zazdroci mu licznych suchaczy.
Postanowi przeprowadzi dyskusj z Bankeiem, by w ten sposb go pokona.
Bankei wanie prowadzi wykad, kiedy pojawi si kapan. Ten narobi takiego
zamieszania, e Bankei przerwa swj wywd i zapyta o haas.
61
Zaoyciel naszej sekty przechwala si kapan posiada tak cudowne zdolnoci,

e potrafi pisa na odlego. Stojc na jednym brzegu rzeki, mg pdzelkiem napisa
wite imi Amidy na papierze, ktrzy trzyma jego sucy, stojcy na drugim brzegu. Czy
ty potrafisz zrobi co tak wspaniaego?
By moe odpar pogodnie Bankei twj lis moe dokona takiej sztuczki, ale to
n ei jest w stylu zen. Mj cu d p oleg a na tym, e g dy jestem god n y jem, gdy czuj
pragnienie pij.
Po prostu id spa
Gasan siedzia przy ku Tekisui trzy dni przed odejciem swojego nauczyciela z
tego wiata. Tekisui ju wybra go na swojego nastpc.
Niedawno spona witynia i Gasan nadzorowa jej odbudow.
Co zamierzasz zrobi, jak ju odbudujesz wityni? zapyta Tekisui.
Kiedy wyzdrowiejesz, chcemy, eby tam przemawia powiedzia Gasan.
A jeli tego nie doyj?
Wtedy znajdziemy kogo innego odpar Gasan.
A jeli nie uda wam si nikogo znale? kontynuowa Tekisui.
Nie zadawaj takich gupich pyta odpowiedzia gono Gasan. Po prostu id
spa.
Nic nie istnieje

Yamaoka Tesshu jako mody student zen, odwiedza jednego mistrza po drugim. W
kocu dotar do Dokuona z Shokoku. Pragnc wykaza si swoimi osigniciami, powiedzia:
62
Umys, Budda i wszystkie czujce istoty tak naprawd nie istniej. Prawdziw
natur wszelkich zjawisk jest pustka. Nie ma adnego urzeczywistnienia, adnej iluzji, adnej
mdroci, adnej przecitnoci. Nie ma adnego dawania i niczego, co mona by otrzyma.
Dokuon, ktry spokojnie sobie pali, nic nie powiedzia. Nagle uderzy Yanaok swoj
bambusow fajk. Strasznie rozzocio to modzieca.
Skoro nic nie istnieje zapyta Dokuon to skd bierze si ten gniew?
Bez pracy nie ma jedzenia

Hyakujo, chiski mistrz zen, zwyk pracowa razem ze swoimi uczniami, nawet bdc
w wieku osiemdziesiciu lat. Przycina ogrody, sprzta teren i pielgnowa drzewa.
Uczniom byo przykro, kiedy widzieli swojego mistrza ciko pracujcego. Wiedzieli
jednak, e nie posucha ich rad zaprzestania pracy. Schowali wic jego narzdzia.
Tego dnia mistrz nie jad. Nastpnego dnia rwnie nie jad, tak jak i nastpnego.
Moe jest zy, e schowalimy mu narzdzia domylali si uczniowie. Lepiej
odmy je na miejsce.
W dniu, w ktrym to zrobili, nauczyciel pracowa i jad tak, jak przedtem. Wieczorem
pouczy ich:
Bez pracy, nie ma jedzenia.
Prawdziwi przyjaciele
Dawno temu w Chinach yo dwch przyjaci. Jeden z nich wspaniale gra na harfie,
natomiast drugi wspaniale sucha.
Kiedy pierwszy gra lub piewa o grze, drugi mwi:
Widz gr przed nami.
Kiedy pierwszy gra o wodzie, drugi woa:
63
Oto wartki strumie!

Niestety suchacz zachorowa i zmar. Pierwszy z przyjaci wyci ze swojej harfy
struny i nigdy ju nie zagra. Od tej pory wycinanie strun harfy zawsze byo oznak wielkiej
przyjani.
Czas umiera
Ikkyu, mistrz zen, by bardzo bystry ju jako may chopiec. Jego nauczyciel mia
cenn filiank, rzadki antyk. Ikkyu niechccy potuk t filiank i bardzo si przestraszy.
Syszc kroki nauczyciela, schowa kawaki filianki za siebie. Kiedy mistrz si pojawi,
Ikkyu zapyta:
Dlaczego ludzie musz umiera?
To naturalne wyjani starszy mczyzna. Wszystko musi umrze i ma
ograniczony czas ycia.
Ikkyu pokaza potuczon filiank.
Nadszed czas mierci twojej filianki oznajmi.
ywy Budda i bednarz

Mistrzowie zen udzielaj osobistych porad w oddzielnych pokojach. Nikt nie wchodzi
do nich, kiedy nauczyciel i ucze przebywaj tam razem.
Mokurai, mistrz zen ze wityni Kennin w Kioto, czerpa przyjemno z rozmw z
kupcami i przedstawicielami prasy tak samo, jak ze swoimi uczniami. Pewien bednarz, ktry
by niemal analfabet, zadawa mistrzowi gupie pytania, wypija herbat, a potem odchodzi.
Jednego dnia Mokurai chcia udzieli osobistej porady uczniowi, wic poprosi
bednarza o zaczekanie w innym pokoju.
64
Rozumiem, e jeste ywym Budd zaprotestowa mczyzna. Nawet kamienni

Buddowie w wityni nigdy nie odmawiaj tumom ludzi, ktrzy do nich przychodz.
Dlaczego zatem ja miabym by wyproszony?
Mokurai musia wyj na zewntrz, eby zobaczy si ze swoim uczniem.
Trzy rodzaje uczniw

Mistrz zen zwany Gettan y w drugiej poowie ery Tokugawa.
Istniej trzy rodzaje uczniw zwyk mawia ci, ktrzy nios zen do innych oraz
ci, ktrzy utrzymuj witynie i kapliczki, poza tym s jeszcze pojemniki na ry i wieszaki na
ubrania.
Gasan wyrazi t sam ide. Kiedy studiowa pod okiem Tekisui, jego nauczyciel by
bardzo surowy. Czasami nawet go bi. Inni uczniowie nie mogli znie takiego sposobu
nauczania i odchodzili. Gasan pozosta.
Saby ucze mwi korzysta z wpywu nauczyciela. Uczciwy ucze podziwia
dobro nauczyciela. Dobry ucze umacnia si dziki dyscyplinie wprowadzonej przez
nauczyciela.
Jak napisa chiski poemat

Synnego japoskiego poet zapytano, jak napisa chiski wiersz.
Typowy chiski wiersz skada si z czterech wersw wyjani. Pierwszy wers
zawiera faz inicjujc; druga linia to kontynuacja tej fazy; trzeci wers odwraca si od tematu
i wprowadza nowy, a ostatni czy trzy poprzednie w jedn cao. Ilustruje to popularna
japoska piosenka.
Dwie crki handlarza jedwabiem mieszkaj w Kioto.
65
Starsza ma dwadziecia lat, modsza osiemnacie.

onierz moe zabi czowieka swoim mieczem,
Ale te dziewczyny wycinaj mczyzn w pie swoim sodkim spojrzeniem.
Dialog zen
Nauczyciele zen trenuj swoich uczniw w sztuce wyraania opinii. Dwie witynie
zen miay pod opiek dzieci. Jedno, chodzc codziennie rano po warzywa, spotykao drugie
po drodze.
Dokd idziesz? zapytao pierwsze dziecko pewnego dnia.
Tam, gdzie ponios mnie nogi odpowiedziao drugie.
Odpowied zaintrygowaa pierwsze dziecko, ktre udao si do swojego nauczyciela
po pomoc w tej kwestii.
Jutro rano poinstruowa nauczyciel kiedy spotkasz tego malca, zadaj mu to samo
pytanie. Udzieli ci tej samej odpowiedzi, a wtedy zapytaj: Przypumy, e nie masz ng,
dokd wic idziesz? To da mu nauczk.
Dzieci spotkay si znowu nastpnego ranka.
Dokd idziesz? zapytao pierwsze dziecko.
Id, dokdkolwiek zawieje wiatr odparo drugie.
Ta odpowied znowu wprawia modzieca w zakopotanie. Wrci zatem pokonany
do swojego nauczyciela.
Zapytaj go dokd idzie, kiedy wiatr nie wieje zasugerowa nauczyciel.
Nastpnego dnia dzieci spotkay si po raz trzeci.
Dokd idziesz? zapytao pierwsze dziecko.
Id na targ kupi warzywa odparo drugie.
66
Ostatnie uderzenie w gow

Tangen studiowa u Sengaia od dziecka. Kiedy skoczy dwadziecia lat, postanowi
opuci swojego nauczyciela i odwiedzi innych, by przeprowadzi studia porwnawcze.
Sengai jednak nie wyrazi na to zgody. Ilekro Tangen o tym wspomina, Sengai uderza go w
gow.
W kocu Tangen poprosi starszego brata, eby pochlebstwem przekona nauczyciela
do wyraenia zgody. Brat zrobi to.
Zaatwione przekaza Tangenowi. Ustaliem z mistrzem, e rozpoczniesz swoj
pielgrzymk natychmiast.
Tangen poszed do Sengaia, podzikowa za jego zgod. Ten jednak tylko uderzy go
w gow.
Tangen powiedzia o tym starszemu bratu.
O co tu chodzi? tamten zapyta. Sengai nic nie zyska na tym, e najpierw udzieli
mu pozwolenia, a potem zmieni zdanie. Powiem mu to po czym poszed zobaczy si z
nauczycielem.
Nie zmieniem swojego zdania powiedzia Sengai. Po p rostu chciaem p o raz
ostatni uderzy go w gow, poniewa kiedy wrci bdzie owiecony, a ja nie bd mg go
ju gani.
Smak miecza
Matajuro Yagyu by synem synnego szermierza. Jego ojciec uwaa, e syn jest
przecitnie uzdolniony i nigdy nie osignie mistrzostwa, wic wydziedziczy go.
Matajuro poszed wic na gr Futara i odnalaz tam innego synnego szermierza,
Banzo. Ten jednak potwierdzi osd ojca Matajuro.
Pragniesz uczy si szermierki pod moim przewodnictwem? zapyta Banzo. Nie
potrafisz speni wymogw.
A jeeli bd ciko pracowa, ile lat zajmie mi zostanie mistrzem? nalega
modzieniec.
67
Reszt twojego ycia odpar Banzo.

Nie mog czeka tak dugo wyjani Matajuro. Jestem gotw przej przez
wszelkie trudnoci, jeli tylko bdziesz mnie uczy. Jeli zostan twoim oddanym sug, ile
moe to zaj?
Och, moe z dziesi lat ustpi Banzo.
Mj ojciec si starzeje i wkrtce bd musia si nim zaj kontynuowa Matajuro.
Jeli bd trenowa o wiele intensywniej, ile zajmie mi to czasu?
Och, z trzydzieci lat powiedzia Banzo.
Jak to? zapyta Matajuro. Najpierw mwisz dziesi lat, a potem trzydzieci.
Jestem gotw znie wszelkie trudy, by tylko opanowa t sztuk w jak najkrtszym czasie!
No c powiedzia Banzo w takim razie bdziesz musia zosta u mnie przez
siedemdziesit lat. Czowiek bdcy w takim popiechu jak ty, rzadko uczy si szybko.
Bardzo dobrze owiadczy modzieniec, zrozumiawszy w kocu, e by karcony za
niecierpliwo zgadzam si.
Matajuro mia nie wspomina o szermierce i nigdy nie dotyka miecza. Gotowa
posiki dla swojego mistrza, zmywa naczynia, przygotowywa posanie, sprzta podwrze,
zajmowa si ogrodem. Wszystko to bez sowa na temat szermierki.
Miny trzy lata. Matajuro nadal ciko pracowa. Myli o p rzyszo smu ciy g o.
Nawet nie zacz si uczy sztuki, ktrej chcia powici ycie.
Jednak pewnego dnia Banzo podkrad si do niego i wymierzy mu potworny cios
drewnianym mieczem.
Nastpnego dnia, kiedy Matajuro gotowa ry, Banzo znowu niespodziewanie wyrs
obok niego.
Matajuro dniem i noc musia broni si przed niespodziewanymi pchniciami. Nawet
jednej chwili w cigu dnia nie byo, eby nie myla o smaku miecza Banzo.
Uczy si tak szybko, e wywoywa umiech na twarzy mistrza. Matajuro sta si
najwspanialszym szermierzem w kraju.
68
Zen pogrzebacza
Hakuin mia zwyczaj opowiada swoim uczniom o starej kobiecie, wacicielce
herbaciarni, chwalc jej rozumienie zen. Uczniom nie chciao si w to wierzy i zaczli
odwiedza herbaciarni, by przekona si na wasne oczy.
Ilekro kobieta widziaa ich nadchodzcych, od razu wiedziaa czy przyszli na
filiank herbaty, czy te przejrze jej pojmowanie zen. W pierwszym przypadku askawie im
usugiwaa. W tym drugim natomiast, skinieniem gowy polecaa im przej za parawan. Jak
tylko jej posuchali, uderzaa ich pogrzebaczem.
Dziewiciu na dziesiciu nie udawao si unikn pobicia.
Zen gawdziarza
Encho by synnym gawdziarzem. Jego opowieci o mioci poruszay serca
suchaczy. Kiedy opowiada o wojnie mieli wraenie, e sami znajduj si na polu bitwy.
Pewnego dnia Encho spotka Yamaok Tesshu, laika, ktry w zen osign niemal
mistrzostwo.
Rozumiem powiedzia Yamaoka e jeste najlepszym gawdziarzem w kraju i e
doprowadzasz ludzi do ez lub miechu, wedle swojej woli. Opowiedz mi moj ulubion
histori o Brzoskwiniowym Chopcu. Kiedy byem maym brzdcem, spaem u boku mojej
matki, a ona czsto opowiadaa t legend. Zawsze zasypiaem w rodku opowieci.
Opowiedz mi j w taki sposb, jak robia to matka.
Encho nie omieli si tego uczyni. Poprosi o czas na przygotowanie. Kilka miesicy
pniej przyszed do Yamaoki.
Prosz powiedzia pozwl mi opowiedzie t histori.
Kiedy indziej odpowiedzia Yamaoka.
Encho by szczerze rozczarowany. Dopracowywa wic opowie dalej i prbowa
ponownie. Yamaoka odmawia mu wiele razy. Kiedy Encho zaczyna mwi, Yamaoka
powstrzymywa go.
Jeszcze nie jeste taki, jak moja matka.
69
Encho potrzebowa piciu lat, eby mc opowiedzie Yamaoce legend, jak robia to
jego matka.
W taki sposb Yamaoka przekaza zen gawdziarzowi.
Wycieczka o pnocy
Wielu uczniw studiowao medytacj pod okiem mistrza zen Sengaia. Jeden z nich
mia zwyczaj wstawa w nocy, przechodzi przez witynny mur i udawa si na pen
przyjemnoci wycieczk do miasta.
Sengai, przeprowadzajc inspekcj kwater sypialnych, zorientowa si, e brakuje
jednego ucznia. Odkry take wysoki stoek, ktrego ucze uywa do wspinania si na mur.
Sengai schowa stoek i sam stan na jego miejscu.
Kiedy wczykij wrci nie wiedzc, e Sengai zastpi stoek postawi stop na
gowie mistrza i zeskoczy na ziemi. Kiedy zorientowa si, co zrobi, przerazi si nie na
arty.
Jest bardzo chodno powiedzia Sengai tak wczenie rano. Uwaaj, eby si nie
przezibi.
Ucze nigdy wicej ju nie wyszed w nocy.
List do umierajcego czowieka

Bassui napisa poniszy list do jednego ze swoich uczniw, ktry wkrtce mia
umrze.
Istota twojego umysu nie jest zrodzona, wic nigdy nie umrze. Nie jest istnieniem
ulegajcym rozkadowi. Nie jest pustk bdc pozbawion znaczenia otchani. Nie ma ani
koloru ani ksztatu. Nie raduje si przyjemnociami i nie cierpi blu.
70
Wiem, e jeste bardzo chory. Jako dobry student zen, miao stawiasz czoa chorobie.
Moesz nie wiedzie dokadnie, kto cierpi. Zadaj sobie jednak pytanie: Co jest istot tego
umysu? Myl tylko o tym. Nic wicej nie bdziesz potrzebowa. Nie pragnij niczego. Twj
kres, ktry jest bezkresny, jest jak patek niegu rozpuszczajcy si w czystym powietrzu.
Kropla wody
Mistrz zen zwany Gisan poprosi modego studenta o przyniesienie wiadra wody do
schodzenia kpieli.
Ucze przynis wod i po schodzeniu kpieli wyla reszt wody, ktra zostaa na
dnie wiadra na ziemi.
Ty gupcze! skarci go mistrz. Dlaczego nie podlae rolin t resztk wody?
Jakim prawem marnujesz choby kropl wody w tej wityni?
Ucze natychmiast urzeczywistni zen. Zmieni swoje imi na Tekisui, co znaczy
kropla wody.
Nauczanie ostatecznego
W dawnych czasach w Japonii, do lampionw wykonanych z bambusa i papieru
wstawiano wiece. Pewnemu lepcowi, ktry odwiedzi wieczorem przyjaciela, zaoferowano
lampion na drog powrotn do domu.
Nie potrzebuj lampionu powiedzia. Ciemno i wiato niczym si dla mnie nie
rni.
Wiem, e nie potrzebujesz lampionu do znalezienia drogi do domu odpar jego
przyjaciel jeli jednak nie bdziesz go mia, kto inny moe wpa na ciebie. Musisz wic
go wzi.
71
lepiec wyruszy z lampionem, lecz nie zdy odej zbyt daleko, gdy kto wpad
wprost na niego.
Patrz jak idziesz! krzykn do nieznajomego. Nie widzisz mojego lampionu?
wieca w nim zgasa, bracie odpowiedzia tamten.
Nieprzywizywanie si
Kitano Gemp o, op at wityn i Eihei 16, liczy sobie dziewidziesit dwa lata, kiedy
zmar. Przez cae ycie stara si do niczego nie przywizywa. W wieku dwudziestu lat,
kiedy to by wdrownym ebrakiem, spotka przypadkiem podrnego palcego tyto. Oboje
zatrzymali si, eby odpocz troch pod drzewem rosncym przy grskiej drodze.
Nieznajomy zaproponowa modemu Kitano, eby sobie zapali, na co ten si zgodzi,
poniewa by bardzo godny i w ten sposb chcia zaguszy woanie odka.
Jakie przyjemne jest to palenie zauway. Nieznajomy podarowa mu fajk oraz
tyto i rozstali si.
Kitano pomyla: Jakie przyjemne rzeczy mog przeszkadza w medytacji. Zanim
zabrn w to za daleko, lepiej skocz teraz. Wyrzuci wic przybory do palenia.
W wieku dwudziestu trzech lat, studiowa IChing, najgbsz teori wszechwiata.
Bya wtedy zima i potrzebowa cieplejszego ubrania. Napisa do swojego nauczyciela, ktry
mieszka w odlegoci stu mil, i poinformowa o swoich potrzebach. Wrczy list
podrnemu, eby ten go dostarczy. Zima prawie si skoczya, a odpowied nie
nadchodzia. Ubranie rwnie nie dotaro. Kitano uciek si wic do mdroci IChing, ktra
uczy rwnie sztuki wrenia, eby dowiedzie si, czy jego list dotar. Okazao si, e w tym
wanie tkwi problem. Niedugo potem dosta bowiem list od swojego nauczyciela, w ktrym
nie byo wzmianki o ubraniu.
Jeli jestem w stanie dokonywa tak precyzyjnego przewidywania za pomoc I
Ching, mog zacz zaniedbywa swoj medytacj pomyla Kitano. Porzuci wic t
cudown nauk i ju nigdy nie odwoywa si do jej mocy.
witynia znajdujca si okoo 10 km na wschd od miasta Fukui w Japonii. Jej zaoycielem by Eihei Dgen
i jest uwaana za jedn z dwch gwnych wity zen St.
16
72
W wieku dwudziestu omiu lat, studiowa chisk kaligrafi i poezj. Osign w tych
sztukach tak biego, e jego nauczyciel cigle go chwali.
Jeli teraz nie przestan pomyla Kitano zostan poet, a nie nauczycielem zen.
Nie napisa ju wic ani jednego wiersza.
Ocet Tosui
Tosui by mistrzem zen, ktry porzuci formalizm wity, eby y z ebrakami pod
mostem. Kiedy by ju bardzo stary, przyjaciel pomaga mu zarabia na ycie bez ebractwa.
Nauczy starego mistrza, jak zbiera ry i wytwarza z niego ocet. Tosui zajmowa si tym
wic a do mierci.
Kiedy Tosui produkowa ocet, jeden z ebrakw da mu obrazek Buddy. Tosui
powiesi go na cianie swojego szaasu i umieci obok niego napis nastpujcej treci:
Panie Buddo Amida: ten may pokoik jest raczej wski. Pozwalam ci tu jednak
chwilowo zosta. Nie sdz jednak, ebym prosi ci o odrodzenie w twoim raju.
Cicha witynia
Shoichi by jednookim nauczycielem zen, z ktrego owiecenie a promieniowao.
Naucza swoich uczniw w wityni Tofuku 17.
Dzie i noc witynia bya pogrona w ciszy. Nie byo w niej nawet jednego
dwiku. Nawet recytowanie sutr byo zakazane przez nauczyciela. Uczniowie nie mogli
robi nic, jak tylko medytowa.
Kiedy mistrz odszed, stary ssiad usysza bicie dzwonw i recytacj sutr. Po tym
rozpozna, e Shoichi zmar.
Buddyjska witynia znajdujca si w okrgu Higashiyama-ku w Kioto, zaoona przez cesarskiego kanclerza
Kuj Michiie w 1236 roku.
17
73
Zen Buddy
Budda powiedzia:
Uwaam, e pozycja krlw i wadcw to nic innego, jak drobinki pyu. Skarbce
pene zota i klejnotw, widz jako magazyny wypenione cegami i kamieniami. Pikne
jedwabne szaty s dla mnie tym samym, co achmany. Wszystkie liczne planety wszechwiata
postrzegam jako nasiona owocw, a najwiksze jezioro w Indiach to kropla oliwy na mojej
stopie. Nauki tego wiata to dla mnie jedynie iluzja magikw. Najwysza koncepcja
wyzwolenia to zoty brokat we nie, a wita cieka owieconych jest jak kwiaty pojawiajce
si przed naszymi oczyma. Medytacja jest jak podne gry, a nirwana jak senny koszmar
przeywany w wietle dnia. Osdzanie, co jest dobre, a co ze, postrzegam jako wijcy si
taniec smoka, a powstawanie i upadanie wierze to tylko lady pozostawione przez
zmieniajce si pory roku.
Zapraszam na:
8segment.pl
Znajdziesz tutaj wicej tekstw pomocnych w rozwoju duchowym.

101 Opowieści Zen

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

101 Opowieści Zen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

101 opowieci zen

Tumaczenie na jzyk polski:

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Odejcie Eshun .................................................................................................................25

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Czyste urzeczywistnienie Ryonen .....................................................................................42

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Nie przywizuj si do pyu................................................................................................58

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Jak znale diament na zaboconej drodze

Epoka Meiji przypadaa na lata 1868-1912.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Jeli kochasz, kochaj otwarcie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Mimo ogolonej gowy i skromnej sukienki, Eshun promieniowaa piknem. Kilku

Uprzejmo pozbawiona mioci

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Nie mona ukra ksiyca

Ostatni wiersz Hoshina

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Mistrzu brakuje jeszcze jednej linijki.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

By moe popeniam bd budzc ponownie uczucie mioci mylaa Shunkai

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Hotei y za czasw dynastii T'ang 3. By przeciwny nazywaniu siebie mistrzem i nie

Dynastia sprawujca wadz w Chinach w latach 618-907 n. e.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Czy to znaczy, e odmawiasz mi czowieczestwa tylko dlatego, e nie oddaj si

Shoun i jego matka

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Wybudowa zatem may domek, w ktrym mg si ni opiekowa. Zajmowa si

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Niedaleko od stanu Buddy

Biblia Tysiclecia, Ewangelia wg w. Mateusza 6, 28-29, 31, Pozna-Warszawa 1983 r.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Kiedy odwiedzi Nan-ina, stary nauczyciel umiechn si tylko.

Szkoa zen zaoona w Japonii w 1661 roku.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Kiepsko. Nawet gorzej ni poprzednia wersja owiadczy ucze.

Dwik jednej doni

Okres rzdw szogunw z rodu Tokugawa, przypadajcy na lata 1603-1868.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

porad. Za kadym razem dostawali oni od mistrza koany, by powstrzyma umysy od

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Nie mogem znale ju wicej wyjania pniej wic signem po

Moje serce ponie jak ogie

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Usadowiwszy si porzdnie na szczycie pogrzebowego stosu, kazaa podoy na jego

Trzy dni wicej

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Suiwo przedstawi mu koan Dwiku jednej doni.

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Czy moesz opowiedzie mi o waszej dyskusji? zapyta starszy mnich ze

www.8segment.pl zajrzyj w gb siebie

Otwrz swj skarbiec

Bez wody nie ma ksiyca