Symbole graficzne elementw napdw i sterowa

pneumatycznych

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

1. Symbole podstawowe
1

Przewd:

Przewd:

- roboczy
- zasilania sterowania
- powrotny
- elektryczny
- sygnau sterowania (wewntrzny i zewntrzny)
- odprowadzenia przeciekw wewntrznych (spustowy
albo odpowietrzajcy)

Filtr
Pooenie chwilowe
3
4

Obrysowanie dwch lub wicej symboli elementw funkcjonalnych

stanowicych zesp w obrbie jednego urzdzenia
Elementy mechaniczne (wa, dwignia, toczysko)

2. Symbole funkcjyjne
1

Trjkt rwnoboczny wskazuje kierunek przepywu

czynnika pneumatycznego

Strzaka prosta lub ukona wskazuje: - ruch prostoliniowy

- kierunek przepywu pynu przez
zawory
- kierunek przepywu ciepa

Ruch obrotowy w okrelonym kierunku

Strzaka ukona (duga) wskazuje moliw zmienno albo nastawialno

pompy, spryny, elektromagnesu itd.

Element elektryczny lub przewd elektryczny

Zamknicie kanau lub odcicie drogi przepywu

Oddziaywanie elektryczne liniowe w przeciwnych kierunkach

Wskanik temperatury lub kontrola temperatury

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

Napd gwny

10

Spryna

11

Dawienie czynnika roboczego

12

90

Miejsce dla uproszczonego symbolu zaworu zwrotnego

3. Przewody i czniki

Przykady poczenia przewodw lub kanaw

Skrzyowanie przewodw lub kanaw bez poczenia

Przewd gitki, elastyczny (zwykle czcy czci ruchome)

Odpowietrznik cigy

Odpowietrznik chwilowy

Odpowietrznik chwilowy o zadanej wartoci

Droga wylotowa powietrza nie przystosowana do cznika

Droga wylotowa powietrza z cznikiem

Szybkozczka bez mechanicznie otwieranych zaworw zwrotnych

- poczona
- rozczona

Nr
10

Symbol graficzny

Objanienie symbolu
Szybkozczka z mechanicznie otwieranymi zaworami zwrotnymi
- poczona
- rozczona

11

cznik ktowy obrotowy z jednym przewodem

12

cznik ktowy obrotowy z trzema przewodami wsprodkowymi

4. Mechanizmy i sposoby sterowania

Symbole sposobw sterowania zaworem mog by rysowane w dowolnym

dogodnym pooeniu, prostopadle do skrajnej cianki prostokta symbolu
zaworu

Czci mechaniczne
2

Toczysko - ruch liniowy w dwch kierunkach (strzaka nie jest obowizujca)

Wa - ruch obrotowy o dwch kierunkach (strzaka nie jest obowizujca)

Zapadka o dwch kierunkach dziaania - mechanizm do rcznego

utrzymywania okrelonego pooenia, staego do granicznej wartoci siy

Blokada o jednym kierunku dziaania - mechanizm do blokowania urzdzenia.

Odblokowanie dokonuje si za pomoc niezalenego sposobu sterowania.
Symbol sposobu sterowania jest umieszczony w prostokcie

Przerzutka o dwch kierunkach dziaania - mechanizm zabezpieczajcy

przed zatrzymywaniem w rodkowym martwym pooeniu

5. Sposoby sterowania
Sterowanie si mini

Symbol oglny, bez wskazania sposobu sterowania

Nieokrelona liczba kierunkw dziaania

Przycisk wciskany (jeden kierunek dziaania)

Przycisk wycigany (jeden kierunek dziaania)

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

Przycisk wciskany i wycigany (dwa kierunki dziaania)

Dwignia

Peda (jeden kierunek dziaania)

Peda dwukierunkowy (dwa kierunki dziaania)

Sterowanie mechaniczne

Popychacz lub trzpie (jeden kierunek dziaania)

Popychacz z nastawn dugoci (jeden kierunek dziaania)

10

Spryna (dwa kierunki dziaania)

11

Rolka (dwa kierunki dziaania)

12

Rolka (jeden kierunek dziaania)

Sterowanie elektryczne

13

Element elektryczny liniowy, (np. elektromagnes) z jedna cewk

(jeden kierunek dziaania)

14

Element elektryczny liniowy, (np. elektromagnes) z dwoma cewkami

w jednym zespole, dziaajcymi w kierunkach przeciwnych

15

Element elektryczny liniowy, (np. silnik momentowy) z dwoma cewkami

o zmiennych charakterystykach w jednym zespole (dwa kierunki dziaania)
dziaajcymi w kierunkach przeciwnych

16

Silnik elektryczny

17

Element piezoelektryczny

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu
Sterowanie przez wzrost lub spadek cinienia
(jeden kierunek dziaania)
Sterowanie bezporednie
Sterowanie za pomoc cinienia

18

- oglnie
- przez wzrost cinienia pneumatycznego
- przez spadek cinienia pneumatycznego

Sterowanie ze wspomaganiem przez wzrost cinienia

(sterowanie hydrauliczne lub pneumatyczne)

19

Sterowanie ze wspomaganiem przez spadek cinienia

(sterowanie hydrauliczne lub pneumatyczne)

20

Sterowanie rnicowe (z wykorzystaniem rnicy powierzchni

przeciwlegych)
45

21

22

Wewntrzna droga sygnau sterujcego (sterowanie zaworu cinieniem

wasnym czynnika przepywajcego przez zawr)

Zewntrzna droga sygnau sterujcego

Sterowanie porednie (zaworem pomocniczym)

23

Sterowanie z wykorzystaniem wzrostu cinienia pneumatycznego

w sterowaniu jednostopniowym (z wewntrznym zasilaniem sterowania,
bez sterowania wstpnego)

24

Sterowanie z wykorzystaniem spadku cinienia pneumatycznego

w sterowaniu jednostopniowym (z wewntrznym zasilaniem sterowania,
bez sterowania wstpnego)

25

Sterowanie dwustopniowe (np.: elektromagnes i cinienie pneumatyczne,

zewntrzne zasilanie sterowania

26

27

Sterowanie dwustopniowe (np.: elektromagnes i cinienie pneumatyczne,

wewntrzne zasilanie sterowania
Sterowanie dwustopniowe (np.: kolejno cinienie pneumatyczne i cinienie
hydrauliczne), wewntrzne zasilanie sterowania, zewntrzne
odprowadzenie cieczy sterujcej, uprzednie sterowanie wstpne

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu
Sprzenie zwrotne

28

Sprzenie zwrotne zewntrzne (symbol oglny)

Warto zadana i warto mierzona wielkoci regulowanej s sprawdzane
poza zaworem
Zastosowanie symboli mechanizmw i sposobw sterowania zoonych,
w symbolach urzdze kompletnych

29

Symbole sposobw sterowania o jednym kierunku dziaania s rysowane

obok symbolu graficznego elementu, ktrym steruj, w taki sposb, jakby
urojone siy na symbolu graficznym elementu przesuway go w inne
pooenie

30

Dla zaworw o trzech lub wicej pooeniach sterowanie pooeniami

wewntrz symbolu moe by wyranie pokazane poprzez przecignicie
wewntrznych linii granicznych symbolu graficznego zaworu w gr lub
w d i przez dodanie do tych linii odpowiednich symboli sterowania

31

Jeeli objanienie nie jest wystarczajce, to dla zaworw o trzech

pooeniach symbole mechanizmw sterujcych dla pooenia rodkowego
mona umieszcza na skrajnych ciankach prostoktw symboli

32

Jeeli element sterowany jest ustalany w pooeniu rodkowym,

neutralnym za pomoc cinienia, to naley dorysowa dwa odrbne
trjkty na obu skrajnych ciankach symbolu

33

Przy sterowaniu rwnolegym (OR) symbole mechanizmw i sposobw

sterowania powinny by rysowane jeden obok drugiego, np.: elektromagnes
albo przycisk bd uruchamiay zawr gwny niezalenie od siebie
Przy sterowaniu szeregowym (AND) symbole kolejnych stopni sterowania s
przedstawiane w jednej linii np.: elektromagnes uruchamia zawr sterujcy,
ktry nastpnie uruchamia zawr gwny

34

Listwy mechanizmu zapadkowego powinny by tak rysowane, aby byy

podzielone na taka sam liczb segmentw i umieszczone w tej samej
kolejnoci jak w elemencie sterowanym. Wycicia powinny by zaznaczone
tylko w tych pooeniach, w ktrych nastpuje ustalanie. Linia obrazujca
zapadk powinna by rysowana na segmencie listwy odpowiednim do
przedstawionego na symbolu graficznym pooenia zaworu sterujcego

6. Przetwarzanie i gromadzenie energii

Obrotowe przetworniki energii

Silnik pneumatyczny

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

2
Silnik pneumatyczny o zmiennej objtoci roboczej

Silnik pneumatyczny o dwch kierunkach przepywu, o staej objtoci

roboczej

Silnik pneumatyczny o dwch kierunkach przepywu, o zmiennej objtoci

roboczej

Sprarka

Silnik pneumatyczny o ruchu wahadowym, o ograniczonym kcie obrotu

(np.: cylinder obrotowy), o dwch kierunkach obrotw

7. Liniowe przetworniki energii

Szczegowy

Uproszczony

1
Siownik pneumatyczny jednostronnego dziaania pchajcy

Siownik pneumatyczny jednostronnego dziaania cigncy ze spryn

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania z dwustronnym

toczyskiem, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania z jednostronnym

hamowaniem o staej wartoci

Nr
5

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania, z hamowaniem

dwustronnym nastawialnym, z bezstykow sygnalizacj pooenia toka

Cylinder (siownik) teleskopowy pneumatyczny jednostronnego

dziaania

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania z dwustronnym

toczyskiem

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania z dwustronnym

wydronym toczyskiem i tokiem

Beztoczyskowy siownik pneumatyczny ze sprzeniem

mechanicznym, z hamowaniem dwustronnym nastawialnym,
z bezstykow sygnalizacj pooenia toka

10

Siownik pneumatyczny udarowy

11

Siownik pneumatyczny tandem dwustronnego dziaania

z jednostronnym toczyskiem i bezstykow sygnalizacja pooenia toka

12

Siownik pneumatyczny czteropooeniowy i bezstykow

sygnalizacja pooenia toka

13

Siownik pneumatyczny beztoczyskowy ze sprzeniem

magnetycznym i hamowaniem dwustronnym nastawialnym

14

Siownik cignowy pneumatyczny z hamowaniem dwustronnym

o staej wartoci

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

15

Siownik pneumatyczny podwjny (twin) dwustronnego dziaania

i bezstykow sygnalizacja pooenia toka

16

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania z jednostronnym

toczyskiem, z zintegrowanym prowadzeniem

17

Siownik pneumatyczny dwustronnego dziaania z jednostronnym

toczyskiem, z blokad pneumatyczn toczyska

18

Siownik mieszkowy

19

Musku pneumatyczny

20

Siownik membranowy mocujcy

8. Specjalne przetworniki energii

Przemiennik pneumatyczno-hydrauliczny przetwarzajcy cinienie
pneumatyczne na rwne co do wartoci cinienie hydrauliczne lub na odwrt
1

- jednostronnego dziaania
- cigego dziaania

Wzmacniacz cinienia, manipulator. Element przetwarzajcy cinienie X na

cinienie Y, dla dwch rodzajw pynw
Y

- jednostronnego dziaania

2
X Y

- cigego dziaania

Nr

Symbol graficzny

Objanienie symbolu

9. Gromadzenie energii

Zbiornik pneumatyczny pomocniczy, rezerwowa objto gazu do

uzupenienia poczonych akumulatorw

Zbiornik pneumatyczny

10. rda energii

1
2

rdo energii pneumatycznej, symbol oglny uproszczony

Silnik elektryczny

3
Napd gwny nieelektryczny

11. Sterowanie i regulacja energii

Zawory sterujce kierunkiem przepywu
(zawory rozdzielajce)

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 2/2 (dwie drogi przepywu,

dwa niezalene pooenia) sterowany dwigni
Zawr odcinajcy

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 2/2 (dwie drogi przepywu, dwa

niezalene pooenia) sterowany dwigni, powrt wymuszony spryn

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 3/2 (trzy drogi przepywu,

dwa niezalene pooenia) sterowany mechanicznie za pomoc rolki,
powrt wymuszony spryn

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 4/2 (cztery drogi przepywu,

dwa niezalene pooenia) sterowany rcznie za pomoc przycisku,
powrt wymuszony spryn

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 5/2 (pi drg przepywu, dwa

niezalene pooenia) sterowany za pomoc cinienia w obu kierunkach

Symbol graficzny

Zastosowanie i objanienie symbolu

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 3/3 (trzy drogi przepywu,

trzy niezalene pooenia) sterowany za pomoc elektromagnesw,
ustalany w pooeniu rodkowym sprynami

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 4/3 (cztery drogi przepywu,

trzy niezalene pooenia) sterowany rcznie za pomoc przycisku,
ustalany w pooeniu rodkowym sprynami

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 5/3 (pi drg przepywu, trzy

niezalene pooenia) dwustopniowe sterowanie za pomoc
elektromagnesw oraz wzrostu cinienia, ustalany w pooeniu
rodkowym sprynami

10

11

Serwozawr z przekryciem dodatnim w pooeniu rodkowym, ustalany

w pooeniu rodkowym sprynami, sterowany elektromagnesem z dwoma
cewkami

Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 4/3 zamknity w pooeniu

rodkowym, z przekryciem dodatnim (w pooeniu rodkowym wszystkie
drogi przepywu odcite), z nieskoczon liczb pooe porednich
Zawr sterujcy kierunkiem przepywu 4/3 zamknity w pooeniu
rodkowym, z przekryciem ujemnym (w pooeniu rodkowym wszystkie
drogi przepywu poczone wewntrznie), z nieskoczon liczb pooe
porednich

12. Zawory zwrotne, przeczniki obiegu

(zawory logiczne)

Zawr zwrotny nie obciony, otwiera si wwczas , gdy cinienie

wejciowe jest wysze ni cinienie wyjciowe

Zawr zwrotny obciony spryn, otwiera si wwczas, gdy cinienie

wejciowe jest wysze od sumy cinienia wyjciowego i cinienia
wynikajcego z siy spryny

Zawr zwrotny sterowany zamykany cinieniem, otwiera si wwczas,

gdy cinienie wejciowe jest wysze ni cinienie wyjciowe, przy sterowaniu
wstpnym moe nastpowa sterowanie zamykaniem zaworu bez spryny
powodujcej powrt

Zawr zwrotny sterowany otwierany cinieniem, obciony spryn,

sterowanie otwieraniem zaworu ze spryna wymuszajc powrt

Nr

Symbol graficzny

Zastosowanie i objanienie symbolu

Przecznik obiegu (zawr logiczny LUB). Droga wejciowa poczona

z wyszym cinieniem jest automatycznie czona z drog wyjciow
w chwili, gdy druga droga wejciowa jest zamykana

Zawr podwjnego sygnau (zawr logiczny I). Droga wyjciowa jest

otwarta tylko wwczas, gdy obydwie drogi wejciowe s pod cinieniem.

Zawr szybkiego spustu. Jeeli na drodze wejciowej nastpi spadek

cinienia, to droga wyjciowa samoczynnie otwiera si do atmosfery
i nastpuje swobodny wylot czynnika

13. Zawory sterujce cinieniem

Zawr ograniczajcy cinienie, maksymalny jednostopniowy. Cinienie

wejciowe jest regulowane przez otwarcie drogi obiegu powrotnego albo
drogi wylotowej, pooonej naprzeciwko przyoonej siy (np. spryny)

Regulator cinienia (zawr redukcyjny) dwudrogowy jednostopniowy,

nastawiany spryn

Regulator cinienia (zawr redukcyjny) trjdrogowy jednostopniowy,

nastawiany spryn

Zawr redukcyjny z upustem, jeeli cinienie wyjciowe przewyszy

cinienie nastawiane to nastpi swobodny wylot powietrza do atmosfery

Nr

Symbol graficzny

Zastosowanie i objanienie symbolu

14. Zawory sterujce nateniem przepywu

Zawr dawicy nastawialny, bez wskazania sposobu sterowania albo

stanu zaworu, normalnie bez pooenia cakowicie zamknitego

Zawr zasuwowy odcinajcy, normalnie z jednym pooeniem cakowicie

zamknitym

Zawr dawicy nastawialny, sterowany mechanicznie za pomoc rolki,

obciony spryn

Zawr dawico-zwrotny jednokierunkowy, z nastawialnym dawieniem,

ze swobodnym przepywem w jednym kierunku i dawionym przepywem
w przeciwnym kierunku

Regulator przepywu dwudrogowy ze zmiennym wyjciowym nateniem

przepywu, strzaka na drodze przepywu w symbolu uproszczonym
oznacza wyrwnanie cinie bez wyrwnania temperatury

Regulator przepywu dwudrogowy z wyrwnaniem temperatury

ze zmiennym wyjciowym nateniem przepywu, strzaka na drodze
przepywu w symbolu uproszczonym oznacza wyrwnanie cinie
z wyrwnaniem temperatury

Dzielnik strumienia. Przepyw jest dzielony na dwa strumienie przy

ustalonym nateniu przepywu, zalenym od zmian cinienia, groty
strzaek wskazuj wyrwnanie cinienia

Nr

Symbol graficzny

Zastosowanie i objanienie symbolu

15. Gromadzenie, przygotowanie i utrzymanie waciwoci pynu

Elementy przygotowujce i utrzymujce waciwoci pynu

Filtr symbol oglny

Filtr z dodatkow przegrod filtracyjn, magnetyczn

Filtr ze wskanikiem zanieczyszcze

Zawr spustowy oddzielacza, ze spustem si mini

Zawr spustowy oddzielacza, ze spustem automatycznym

Filtr z oddzielaczem, ze spustem si mini

Osuszacz powietrza (do osuszania spronego powietrza, np. za pomoc

rodkw chemicznych)

Smarownica. Olej jest wprowadzany do powietrza w celu smarowania

urzdzenia, do ktrego jest doprowadzane powietrze

Zespl elementw przygotowujcych pyn, moe skada si np. z filtru

z oddzielaczem, zaworu redukcyjnego, manometru, smarownicy

Nr

10

Zastosowanie i objanienie symbolu

Symbol graficzny

Zespl elementw przygotowujcych pyn, moe skada si np. z filtru

z oddzielaczem, zaworu redukcyjnego, manometru

11

Chodnica (wymiennik ciepa), bez pokazania linii przepywu czynnika

chodzcego

12

Chodnica (wymiennik ciepa), z pokazaniem linii przepywu czynnika

chodzcego

13

14

Nagrzewnica

Regulator temperatury. Ciepo moe by doprowadzane lub odprowadzane

16. Przyrzdy pomiarowe i czujniki

1
Wskanik cinienia

Manometr

3
Manometr rnicowy

4
Termometr

Wskanik poziomu cieczy

Nr
6

Symbol graficzny

Zastosowanie i objanienie symbolu

Wskanik przepywu

Przepywomierz

Przepywomierz cakujcy

Obrotomierz do pomiaru czstoci obrotw

10

Miernik momentu obrotowego

11

Przetwornik analogowo cinieniowy, generujcy sygna elektryczny

odpowiednio do wartoci cinienia wejciowego

12

Przetwornik cinienia (np.: przetwornik pneumo-elektryczny), generujcy

sygna elektryczny po przekroczeniu uprzednio nastawionego cinienia
(o staej wartoci lub nastawialny)