POLITECHNIKA POZNASKA

Konspekt: Pomiar prdkoci obrotowej

LABORATORIUM MECHATRONIKI

1. Cel wiczenia:

zapoznanie sie z najczciej stosowanymi sposobami pomiaru prdkoci obrotowej oraz

uywanymi do tego czujnikami.
wyznaczenie zalenoci prdkoci obrotowej silnika elektrycznego:
o od czstotliwoci zasilania silnika elektrycznego,
o od czstotliwoci sygnau mierzonego na zaciskach czujnika indukcyjnego PCID,
o od napicia mierzonego na zaciskach przetwornika prdkoci SERIA EE65,
o od napicia mierzonego na zaciskach prdnicy tachometrycznej.

2. Schemat stanowiska pomiarowego

Przetwornik
czstotliwoci
Alspa VF

Silnik
elektryczny
z wentylatorem

Hz

Prdnica
tachometryczna

Czujnik
prdkoci
przepywu

Czujnik
indukcyjny

Hz

Tachometr
cyfrowy

Obr/
min

Wykaz aparatury:
Przetwornik czstotliwoci Alspa VF 2005,
Silnik elektryczny z wentylatorem,
Prdnica tachometryczna,
Czujnik indukcyjny PCID-2.5ZN,
Czujnik prdkoci przepywu E65,
Multimetr WENS 53,
Tachometr cyfrowy z moliwoci pomiaru laserowego i stykowego,
Oscyloskop OWON PDS 5022S.

Obr/
min

3. Budowa i zasada dziaania elementw uytych do budowy stanowiska

Silnik elektryczny asynchroniczny
Silnik elektryczny asynchroniczny jest maszyn elektryczn zmieniajc energi elektryczn w
energi mechaniczn, w ktrej wirnik obraca si z polizgiem w stosunku do wirujcego pola
magnetycznego wytworzonego przez uzwojenia stojana.
Silnik asynchroniczny skada si z 2 podstawowych czci: nieruchomego stojana i ruchomego
wirnika. Przemienny prd w symetrycznym trjfazowym uzwojeniu stojana powoduje powstanie
zmiennego pola magnetycznego dla kadej z faz w taki sposb, e wypadkowe pole jest polem
wirujcym. Pole to w wyniku indukcji elektromagnetycznej (std inna nazwa silnika silnik
1

indukcyjny) powoduje powstanie siy elektromotorycznej w uzwojeniach wirnika, pod wpywem

ktrej pynie przez uzwojenia wirnika prd elektryczny. Oddziaywanie pl magnetycznych stojana
i wirnika wywouje powstanie momentu elektromagnetycznego i ruch.
Uzwojenia wirnika mog by wewntrznie poczone (zwarte - silnik zwarty) lub ich kocwki
s przyczone do piercieni lizgowych przekazujcych przez szczotki prd na zewntrz silnika
(silnik piercieniowy). Wyprowadzone na zewntrz uzwojenia s poczone przez oporniki lub
zwarte. Oporniki podcza si na czas rozruchu silnika, nastpnie zmniejsza si opr i zwiera
uzwojenia. Oporniki ograniczajce prd uzwoje wirnika stosuje si w celu zwikszenia momentu
obrotowego i zmniejszenia prdu pobieranego przez silnik szczeglnie podczas rozruchu silnika
lub w celu uzyskania agodnego startu silnika.
W sieci energetycznej w Polsce prd elektryczny ma czstotliwo 50 Hz co odpowiada
prdkoci synchronicznej 3000 obrotw na minut, a obroty znamionowe silnika asynchronicznego
2800 - 2900 obr/min. Najpopularniejsze s silniki o dwch parach biegunw, ktrych obroty
synchroniczne wynosz 1500 obr/min, za znamionowe 1410-1480 obr/min.
Najwikszymi wadami silnika asynchronicznego jest brak bezporedniej moliwoci regulacji
prdkoci obrotowej, a w silnikach klatkowych take gwatowny rozruch.
Dlatego te dawniej stosowano silniki piercieniowe. Zastosowanie opornikw wczanych w
obwd uzwoje wirnika umoliwiao agodny rozruch. Obecnie powszechnie stosowanym
rozwizaniem, majcym na celu ograniczenie prdu podczas rozruchu, jest podczanie uzwoje
silnika na czas rozruchu w gwiazd, a po uzyskaniu waciwych obrotw - przeczenie w trjkt.
Poczenie w gwiazd zmniejsza moc silnika i moe by stosowane take podczas pracy silnika
jeeli nie ma zapotrzebowania na moc.
Regulacji prdkoci obrotowej dokonywano dawniej przez czenie silnikw piercieniowych z
prdnic i silnikiem prdu staego w ukady Leonarda. Rozwizanie to stosowane byo tylko w
silnikach duej mocy. Stosowano te ukady uzwoje, w ktrych w zalenoci od podczenia
uzyskiwano rn liczb biegunw, a tym samym i rne obroty. Silniki z takimi ukadami byy
stosowane w pralkach automatycznych, uzyskujc mae obroty podczas prania a due podczas
wirowania.
Wraz z rozwojem elektroniki, a w szczeglnoci tranzystorw mocy, triakw i
mikroprocesorw, zaczto stosowa ukady agodnego rozruchu (soft start) oraz regulowa
prdko obrotow przemiennikami czstotliwoci. Rozwj technologiczny i spadek kosztw
ukadw falownikowych s przyczyn coraz czstszego stosowania tego typu urzdze dla
silnikw klatkowych. Ukady z regulacj obrotw, umoliwiaj uzyskanie znacznych oszczdnoci
energii zastpujc ukady, w ktrych maszyna (pompa, wentylator) pracowaa cyklicznie, przepyw
by dawiony lub tracony.
Silniki piercieniowe dzisiaj s wobec tego coraz rzadziej stosowane.
Elektroniczna przetwornica czstotliwoci
Przetwornica czstotliwoci jest urzdzeniem elektronicznym sucym do zamiany jednego
rodzaju energii elektrycznej na inny (dany). Zbudowana jest z zasilacza-prostownika
jednofazowego (230V) lub trjfazowego (400V), czci sterujcej oraz elementw mocy.

Zasada dziaania: przemienne napicie zasilajce jest prostowane w zasilaczu (energia

skadowana jest w kondensatorach elektrolitycznych duej pojemnoci), nastpnie napicie to
przekazywane jest do ukadw wykonawczych-tranzystorw lub czciej zespow tranzystorw
IGBT.
Ukad sterujcy ma za zadanie: regulowa czstotliwo wyjciow przetwornicy impulsowej
nadzorowa takie parametry pracy jak prd obcienia, czas narastania i opadania czstotliwoci i
napicia wyjciowego oraz wspczynnik mocy odbiornika.
Zastosowanie: regulacja prdkoci obrotowej silnikw elektrycznych, ukady nagrzewania
powierzchniowego metali, wzmacniacze klasy D
Przetwornica powinna posiada funkcje, ktre umoliwiaj prac w najtrudniejszych
warunkach, takich jak niskie czstotliwoci wyjciowe i zmienne obcienie silnika, aby moliwa
bya praca w caym zakresie prdkoci obrotowych. Takie funkcje nazywamy kompensacjami, np.:
- kompensacja rozruchu i napicia rozruchu,
- kompensacja czstotliwoci pocztkowej,
- kompensacja polizgu,
- kompensacja napicia wyjciowego w funkcji obcienia,
- kompensacja strumienia w niedowzbudzonym silniku,
- kompensacja skadowej magnesujcej prdu obwodowego wirnika.
Kompensacja rozruchu i napicia rozruchu ma za zadanie zapewni optymalny strumie
magnesujcy wirnika lub strumie w szczelinie i maksymalny moment pocztkowy przy pracy z
niskimi prdkociami za pomoc zwikszenia wartoci napicia wyjciowego przy niskich
czstotliwociach. Kompensacja polizgu jest funkcj, ktra umoliwia stabiln prac ukadu
napdowego w caym zakresie prdkoci obrotowej z wykluczeniem czstotliwoci
rezonansowych. Polega kontrolowaniu polizgu przez zwikszanie czstotliwoci, proporcjonalnie
do skadowej czynnej. Kompensacja napicia wyjciowego w funkcji obcienia polega na
dopasowaniu napicia wyjciowego przetwornicy do zmieniajcych si warunkw obcienia.
Metoda ta powinna by stosowana tylko w czasie rozruchu silnika, gdy czstotliwo jest niska.
Kompensacja pozwala na maksymalne wykorzystanie waciwoci dynamicznych silnika.
Prdnica tachometryczna
Prdnice tachometryczne generuj napicie proporcjonalne do prdkoci obrotowej. Zasada
dziaania opiera si na klasycznej prdnicy prdu staego, z t rnic, e w prdnicach
tachometrycznych stosuje si szczotki o maej rezystancji przejciowej (w normalnych prdnicach
szczotki powoduj nieliniowo) - dziki temu uzyskuje si bd nieliniowoci rzdu 1%. Prdnice
tachometryczne sprzgnite s z waem silnika, a napicie wyjciowe porwnywane jest z
napiciem zadajcym regulatora.
Pomiary przy pomocy prdnic tachometrycznych s jednak zakcone przez szumy (dziaanie
komutatora, zakcenia zewntrzne) szczeglnie niekorzystne przy maych wartociach prdkoci
obrotowej, a co za tym idzie niskich napiciach wyjciowych.
Szumy niejednokrotnie dominuj nad sygnaem pomiarowym czynic go bezuytecznym.
Rozwizaniem moe by zastosowanie magnesw trwaych na wirniku, a uzwojenia umieci
na stojanie. Jednak nie unikniemy problemw zwizanych z prostownikami i filtrami (ktre
dodatkowo wprowadzaj opnienia). Znowu przy niskich czstotliwociach trudno uzyska
napicie stae na wyjciu.
Czujnik indukcyjny
W indukcyjnych czujnikach zblieniowych obwd drgajcy wraz z cewk tworzy przed
aktywn powierzchni czujnika zmienne pole elektromagnetyczne. Pojawienie si metalowego
przedmiotu w tym polu powoduje tumienie sygnau w obwodzie drgajcym. Jeeli tumienie to
przekroczy okrelon warto progow, na wyjcie ukadu podawany jest sygna przeczajcy.

Budowa czujnika indukcyjnego

Cz aktywn czujnika indukcyjnego stanowi cewka nawinita na ferrytowym rdzeniu
kubkowym, wytwarzajca zmienne pole magnetyczne. Zadaniem rdzenia kubkowego, o otwartym
obwodzie magnetycznym, jest wzmocnienie strumienia magnetycznego cewki oraz skierowanie go
w kierunku strefy pomiarowej czujnika.
Ukad elektroniczny czujnika okrela odlego przedmiotu od cewki, na podstawie stopnia
tumienia amplitudy i generuje sygna wyjciowy. Najczciej jest to sygna dwustanowy: obiekt
jest w zasigu czujnika lub go nie ma. Moe te by to sygna analogowy, wwczas jest on
odwrotnie proporcjonalny do odlegoci przedmiotu.
Zasada pomiaru prdkoci obrotowej przy uyciu czujnika indukcyjnego.

Koo zbate zmienia warto indukcyjnoci - zmiany napicia wyjciowego (ich czstotliwo
jest proporcjonalna do prdkoci obrotowej).
Termoprzepywomierz (termoanemometr)
V

Termorezystor RJ wczony w ukad mostka, ogrzewany jest prdem elektrycznym

przepywajcym przez niego. Natomiast chodzony jest przepywajcym materiaem (gaz, ciecz).
Przy braku natenia przepywu temperatura termorezystora ma warto powyej temperatury
otoczenia. Przepywajcy czynnik powoduje obnienie temperatury termorezystora, co spowoduje
zachwianie stabilnoci mostka.
Te zmiany moemy obserwowa mierzc napicie przy staej wartoci prdu lub przyrost prdu
potrzebnego do stabilizacji temperatury termorezystora.

4. Przebieg wiczenia:

Zadajc za pomoc przetwornika Alspa VF (potencjometru) czstotliwoci zasilania silnika

elektrycznego z zakresu fc = 10 50 Hz dokona pomiaru nastpujcych parametrw:
- napicie na zaciskach prdnicy tachometrycznej ( Ut)
- napicie na zaciskach czujnika prdkoci przepywu (Up)
- czstotliwo sygnau na zaciskach czujnika indukcyjnego (fi)
- prdkoci obrotowej za pomoc tachometru laserowego (Tl)
- prdkoci obrotowej za pomoc tachometru stykowego (Ts)
Przebieg pomiarw:
1. Uruchomi oscyloskop przyciskiem POWER a nastpnie przycisn dowolny przycisk.
Podczy przewody oscyloskopu do odpowiednich zaciskw pomiarowych.
2. Uruchomi multimetr przyciskiem POWER podczy przewody czarny do gniazd COM w
multimetrze oraz czerwony do gniazda V. Przeczy rodzaj pomiaru na napicie stae DC
za pomoc przycisku AC/DC. Podczy przewody multimetru do zaciskw pomiarowych.
3. Podczy stanowisko pomiarowe do zasilania (240V) oraz zaczy urzdzenie
przecznikiem znajdujcym si na panelu obok zaciskw pomiarowych.
4. Ustawi czstotliwo na przetworniku Alspa VF np. 12 Hz (za pomoc potencjometru
znajdujcego si na panelu pomiarowym) oraz
a. odczyta czstotliwo sygnau z czujnika indukcyjnego za pomoc oscyloskopu,
b. odczyta napicie na zaciskach prdnicy tachometrycznej,
c. odczyta napicie na zaciskach czujnika prdkoci przepywu,
d. odczyta wskazania tachometru cyfrowego laserowego,
e. odczyta wskazania tachometru cyfrowego stykowego
5. Punkt 4 powtrzy 20 razy w caym zakresie czstotliwoci.
6. Po wykonaniu pomiarw nastawi czstotliwo przetwornika Alspa VF na 0 Hz oraz
wyczy urzdzenie przecznikiem znajdujcym si na panelu obok zaciskw pomiarowych.
7. Wyczy oscyloskop i multimetr oraz rozczy przewody pomiarowe.

5. Opracowanie wynikw
Na podstawie dokonanych pomiarw wykona wykresy zalenoci t(fc), r(fc), r(Ut), r(Up).
Tl(fc), Ts(fc). Obliczy wspczynniki korelacji dla otrzymanych charakterystyk.
Prdko obrotowa (teoretyczna z uwzgldnieniem polizgu) obliczamy ze wzoru:
f c 60 obr
, fi [Hz], m ilo par biegunw w silniku elektrycznym (w tym
t =
1,07142 m min
przypadku: 1)
f 60 obr
Prdko obrotowa rzeczywista - obliczamy ze wzoru r = i
, n ilo impulsw
n min
generowanych przez czujnik indukcyjny w czasie jednego obrotu wau (w tym przypadku 2).
6. Sprawozdanie
Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera:
opisan, w formie schematu blokowego struktur stanowiska badawczego
wyniki pomiarw, obliczenia prdkoci oraz wykresy charakterystyk z wartociami
wspczynnikw korelacji
wnioski z przeprowadzonych pomiarw