Badanie alternatora

WICZENIE 1 BADANIE ALTERNATORA

Wprowadzenie W cigu ostatnich kilkunastu lat wymagania stawiane prdnicom samochodowym znacznie si zaostrzyy. Wpyw na to miay: zwikszone zapotrzebowanie na energi elektryczn, wynikajce ze wzrastajcej liczby i mocy odbiornikw elektrycznych samochodu zmusza do zwikszenia mocy prdnicy, wzrost maksymalnej prdkoci obrotowej silnikw spalinowych zwikszenie maksymalnej prdkoci obrotowej prdnicy, zmniejszenie redniej prdkoci w ruchu miejskim prdnica powinna wytwarza energi ju przy biegu jaowym silnika spalinowego, denie do zmniejszenia masy pojazdw zmniejszenie masy prdnicy. Wszystkie te wymagania spenia w zadowalajcym stopniu samochodowa prdnica prdu przemiennego alternator. Dziaa ona na tej samej zasadzie co trjfazowa prdnica synchroniczna.

Budowa i dziaanie alternatora Pole magnetyczne wytwarzane jest przez prd stay pyncy w uzwojeniu magnesujcym, nawinitym na wirniku (wzbudzenie elektromagnetyczne). Wirnik zoony jest z dwch tarcz z biegunami w ksztacie kw, przy czym ky tarcz wchodz midzy siebie. Strumie magnetyczny pochodzcy od uzwojenia wzbudzenia ma kierunek rwnolegy do osi wau, czyli biegunowo kw obu powek wirnika jest przeciwna. Uzwojenie wzbudzenia wykonane jest jako pojedyncza toroidalna cewka i umieszczone jest midzy kami. Zasilane jest ono prdem staym poprzez dwa piercienie lizgowe ze szczotkami. Prd wzbudzenia alternatora nie przekracza 10%

Badanie alternatora prdu znamionowego obcienia. W obkach stojana umieszczone jest trjfazowe uzwojenie twornika, zwykle poczone w gwiazd. Silnik spalinowy, napdzajc przez przekadni pasow wirnik prdnicy powoduje powstanie pola magnetycznego wirujcego wzgldem stojana i indukowanie si w uzwojeniach twornika si elektromotorycznych rotacji o ksztacie przebiegu zblionym do sinusoidy. Zarwno warto rednia si elektromotorycznych Eav , jak rwnie ich pulsacja s proporcjonalne do prdkoci ktowej wirnika m:

Eav = cEf m ,

= pm ,
gdzie: cE stay wspczynnik proporcjonalnoci,

(1.1)

f strumie magnetyczny wzbudzenia,

p liczba par biegunw. Aby utrzyma na zaciskach prdnicy sta warto napicia, musi ona wsppracowa z regulatorem napicia, ktry przy wzrocie prdkoci obrotowej zmniejsza strumie magnetyczny wirnika (poprzez zmian prdu wzbudzenia). Aby za prdnica moga wsppracowa z akumulatorem i odbiornikami samochodowymi, jej prd obcienia musi by wyprostowany, co pociga za sob konieczno wyposaenia prdnicy w prostownik. Ukad prostowniczy jest czsto integraln czci alternatora. Jest to prostownik diodowy szeciopulsowy mostkowy, zoony z diod krzemowych o spadku napicia w kierunku przewodzenia ok. 0,7 V. W alternatorach samowzbudnych stosuje si dodatkowy prostownik zoony z trzech diod. Wraz z trzema diodami o biegunowoci ujemnej prostownika szeciopulsowego tworzy on ukad zasilajcy uzwojenie wzbudzenia przez regulator napicia wyprostowanym napiciem twornika. Warunkiem koniecznym samowzbudzenia alternatora jest, aby napicie indukowane w tworniku miao warto wiksz od spadku napicia dwch diod poczonych szeregowo (diody D2 i D3 na rys. 1.1). Poniewa indukcja remanentu alternatora jest na og niewystarczajca do wyindukowania napicia o podanej wartoci (przy maych prdkociach alternatoraw czasie rozruchu), wic stosuje si wstpne wzbudzenie alternatora z akumulatora poprzez wycznik zaponu i lampk kontroln (rys.1.1). Prd wstpnego wzbudzenia wytwarza pole magnetyczne, ktre wystarcza do rozpoczcia procesu samowzbudzania si alternatora. 6

Badanie alternatora

Reg Nap
15

WZ

LK

67

D+

30 (B+)

D3 Rf

D1 B

Robc

Alternator

D2

Rys. 1.1. Schemat ideowy alternatora samowzbudnego zasilajcego samochodow instalacj elektryczn (WZ wycznik zaponu, LK lampka kontrolna adowania akumulatora, B akumulator, Rf uzwojenie wzbudzenia alternatora, RegNap regulator napicia alternatora, Robc rezystancja odbiornikw)

Podstawowe charakterystyki alternatora Charakterystyki alternatora wynikaj ze zwizkw pomidzy podstawowymi wielkociami opisujcymi prac maszyny: prdem wzbudzenia If, prdem obcienia Iobc (po stronie napicia wyprostowanego), napiciem wyjciowym U (wyprostowanym) i prdkoci obrotow n. Do podstawowych charakterystyk alternatora nale: charakterystyka elektromechaniczna U = f(n), przy Iobc = const i If = =const (rys.1.2), charakterystyka prdowo-prdkociowa Iobc = f(n) dla U = const i If = const (rys.1.3), prdkociowa charakterystyka regulacyjna Iobc = const (rys.1.4). If = f(n) dla U = const i

Badanie alternatora

Iobc=0 Iobc=0

Iobc= IN

Napicie

R f = const

Prdko obrotowa

Rys. 1.2. Charakterystyka elektromechaniczna alternatora U = f(n)

Prd obcienia

If = const U = const

0 n0

Prdko obrotowa

Rys. 1.3. Charakterystyka prdowo-prdkociowa alternatora Iobc = f(n

Prd wzbudzenia

Iobc= IN

Iobc=0

U = const

Prdko obrotowa
Rys. 1.4. Prdkociowa charakterystyka regulacyjna alternatora If = f(n)

Badanie alternatora

Dodatkowo mona okreli: charakterystyk biegu jaowego E = f(If ) dla n = const, Iobc = 0 charakterystyk zewntrzn U = f(Iobc) przy n = const i If = const charakterystyk regulacji If = f(Iobc) dla U = const charakterystyk obcienia U = f(If ) dla Iobc = const.

Opis stanowiska laboratoryjnego Alternator zastosowany w stanowisku pochodzi z samochodu FIAT 126, oznaczony jest przez producenta (Elmot widnica) symbolem A115-34b. Jest to trjfazowa prdnica synchroniczna samowzbudna z szeciopulsowym prostownikiem napicia wyjciowego i osobnym prostownikiem do zasilania uzwojenia wzbudzenia. Alternator przeznaczony jest do instalacji jednoprzewodowej. Alternator wsppracuje z elektronicznym regulatorem napicia, zabudowanym na tylnej tarczy oyskowej. Regulator jest wyprodukowany przez tego samego producenta co alternator i oznaczony symbolem RNc-12. Napicie znamionowe regulatora rwne jest 14 V. Fabrycznie regulator napicia podczony jest zczami konektorowymi do uzwojenia wzbudzenia oraz poczony jest z mas alternatora. Dla potrzeb stanowiska przewody te rozczono i ich zaciski wyprowadzono na tablic stanowiska. Na tablicy tej umieszczono take zaciski wyjciowe twornika (za mostkiem diodowym) oraz zaciski akumulatora. Umieszczono tam take arwk 12 V oraz wycznik poczone szeregowo. Elementy te umoliwiaj peniejsz symulacj pracy ukadu w pojedzie. arwka odpowiada lampce kontroli adowania akumulatora, a wycznik wycznikowi zaponu silnika (rys. 1.5). Na stanowisku laboratoryjnym alternator napdzany jest przez silnik indukcyjny klatkowy, typ Sf80-28 o danych znamionowych: U = 3x380/220 V, IN = 4,25/2,45 A, nN = 2880 obr/min, cosN = 0,88. Przeoenie przekadni pasowej midzy silnikiem a alternatorem wynosi 1:1,43. Na wale alternatora po stronie przeciwnej do napdu umieszczony jest wentylator wymuszajcy przepyw powietrza chodzcego. Dla umoliwienia zmiany prdkoci obrotowej silnik indukcyjny zasilany jest z falownika (rys.1.5a) z moliwoci zmiany czstotliwoci napicia zasilajcego od 3 Hz do 60 Hz (dane falownika Iwy = 5 A, Swy = 2 kVA, UN = 3x380 V). 9

Badanie alternatora

a) 3x380V, 50Hz

U = var f = var

10A

M 3~
f

Alt
m=var

b)

R N

Rys. 1.5. Schemat stanowiska laboratoryjnego a) ukad napdowy, b) schemat elektryczny pocze (lini przerywan oznaczono tablic stanowiska z dostpnymi zaciskami)

Dla pomiaru prdkoci obrotowej wykorzystano fakt, e czstotliwo napicia twornika jest liniowo zalena od prdkoci obrotowej:

f =
gdzie:

pn , 60

(1.2)

p - liczba par biegunw alternatora, tutaj p = 6, n - prdko obrotowa alternatora.

10

Badanie alternatora Tabela 1 Dane znamionowe alternatora Napicie znamionowe UN Prd maksymalny IN Prdko maksymalna trwaa nmax Prdko maksymalna chwilowa (przez 15 min) Prdko, przy ktrej alternator osiga napicie 12 V 14 V 34 A 14 000 obr/min 15 000 obr/min 1250 obr/min

Prdko, przy ktrej alternator osiga napicie 13,5 V 1350 obr/min (w stanie nagrzanym) Rezystancja uzwojenia wzbudzenia, mierzona midzy (3,27 0,16) piercieniami lizgowymi (w temperaturze 20C)

Tabela 2 Wartoci kontroli badanego alternatora Wydatek prdu przy parametrach: prdko obrotowa napicie napiciu midzy (B+) i (D+) Napicie regulowane przy parametrach: prdko obrotowa prd obcienia Warunki, w ktrych ganie lampka kontrolna prdko obrotowa (wzbudzenie) prd z (B+) do (D+) prdko obrotowa (odwzbudzenie) Masa 1850 obr/min (0,21 0,22) A 1300 obr/min 4,2 kg 11 4250 obr/min (6 6,5) A 4250 obr/min (13,4 13,5) V 0,3 V (14.3 14.7) V 33 A

Badanie alternatora Napicie midzyfazowe alternatora wyprowadzono przewodami gitkimi. Pomiaru czstotliwoci mona dokona np. za pomoc oscyloskopu. Dla zabezpieczenia ukadu napdowego przed skutkami zwar i przecie uyto wyczniko bezpiecznika S-193B, IN = 10 A. Jako obcienie alternatora wykorzystano spirale oporowe. Kolejne sekcje posiadaj rezystancje rwne 13,4 , 6,7 , 3,4 , 1,7 oraz 0,84 . Mona rwnie wczy opornice suwakowe.

Program wiczenia a) Ogldziny zewntrzne Zidentyfikowa poszczeglne czci alternatora (alternator przeznaczony do demonstracji znajduje si na stanowisku, mona go rozoy). Naley zwrci uwag na: stopie skorodowania, pknicia pokryw, zuycie waka i nakrtek, stan oysk - czy wirnik daje si lekko obraca, stan piercieni lizgowych, szczotek i ich docisku, stan zaciskw. Uwaga: Na stanowisku laboratoryjnym alternator nie rozwija dostatecznej prdkoci, aby przeprowadzi pomiary charakterystyk alternatora pracujcego w ukadzie samowzbudnym. Dlatego wikszo pomiarw przeprowadza si przy wzbudzeniu obcym. b) Praca alternatora w ukadzie obcowzbudnym (odczony regulator napicia) Uzwojenie wzbudzenia alternatora naley zasila z akumulatora poprzez odpowiednio dobran opornic suwakow tak, aby prd wzbudzenia mona byo regulowa w jak najszerszym zakresie. Schemat ideowy ukad pomiarowego alternatora pracujcego ze wzbudzeniem obcym pokazano na rys. 1.6.

12

Badanie alternatora

Robc Rf
V A f

Rys. 1.6. Ukad do pomiaru charakterystyk alternatora przy wzbudzeniu obcym

b1) Charakterystyka elektromechaniczna U = f(n) przy If = const i Iobc = const Charakterystyka ta okrela wpyw prdkoci obrotowej na napicie wytwarzane przez alternator. Kolejno czynnoci: Zmontowa ukad pomiarowy wg rys. 1.6. Ustali prd wzbudzenia (np. If = 0,7 A). Przy odczonej rezystancji obcienia zaczy silnik napdowy. Przy prdkoci minimalnej odczyta napicie wyjciowe U. Nastpnie zwikszajc prdko obrotow, np. co 200 obr/min a do prdkoci maksymalnej odczytywa napicie wyjciowe alternatora U. Powtrzy cykl pomiarw przy zaczonej rezystancji obcienia, przy czym prd obcienia Iobc powinien by stay, np. 5 A (naley przy kadorazowej zmianie prdkoci obrotowej regulowa warto prdu). Powtrzy cay cykl dla innej wartoci prdu obcienia. b2) Charakterystyka biegu jaowego E = f (If ) i charakterystyki obcienia U = f(If ) przy Iobc = const i n = const Charakterystyki te okrelaj wpyw prdu wzbudzenia na napicie wytwarzane przez alternator.

13

Badanie alternatora Kolejno czynnoci: Odczy rezystancj obcienia (bieg jaowy alternatora). Zaczy silnik napdowy i ustawi maksymaln prdko obrotow. Prd wzbudzenia zwiksza od 0 do wartoci maksymalnej (ok.1,5 A) w sposb monotoniczny, a nastpnie zmniejsza go stopniowo do zera. Wyczy silnik napdowy. Doczy rezystancj obcienia o maksymalnej wartoci. Zaczy silnik napdowy i ustawi maksymaln prdko obrotow. Wyregulowa prd wzbudzenia If tak, by osign wymagan warto Iobc, np. 5 A Zmniejszy rezystancj i zmieni prd wzbudzenia tak, by utrzyma stay prd obcienia. Pomiary powtrzy dla innej wartoci prdu obcienia, np. Iobc = 10 A. b3) Charakterystyki zewntrzne U = f(Iobc) Charakterystyki te okrelaj wpyw prdu twornika na napicie wytwarzane przez alternator. Kolejno czynnoci: Zaczy silnik napdowy przy odczonej rezystancji obcienia, ustawi maksymaln prdko obrotow, ustawi prd wzbudzenia np. If = 0,8 A, zmierzy napicie. Wyczy silnik napdowy. Wczy rezystancj obcienia o maksymalnej wartoci i ponownie zaczy napd alternatora, ustawi maksymaln prdko obrotow. Utrzymujc sta warto prdu wzbudzenia, mierzy prd obcienia i napicie wyjciowe, zmieniajc rezystancj obcienia. b4) Charakterystyki prdowo prdkociowe Iobc = f(n) przy U = const Charakterystyki te okrelaj, jaki prd mona pobra z alternatora przy okrelonej prdkoci obrotowej. Kolejno czynnoci: Odczy obcienie alternatora. 14

Badanie alternatora Zaczy silnik napdowy, ustawi prd wzbudzenia, np. If = 1 A, zwiksza prdko obrotow a do osignicia zaoonego napicia wyjciowego U, np. U = 14 V. Wyczy silnik, wczy rezystancj obcienia. Zaczy silnik ponownie, dla ustawionej wartoci rezystancji obcienia zmienia prdko obrotow tak by uzyska stae napicie wyjciowe. Powtrzy ten pomiar dla innych wartoci rezystancji. Cay cykl wykona dla trzech rnych wartoci prdw wzbudzenia, np. If = 1 A, If = 1,5 A i If = 2 A. c) Wsppraca alternatora z regulatorem napicia c1) Prdkociowe charakterystyki regulacyjne Charakterystyki te mierzy si, by okreli wymagane parametry regulatora napicia alternatora. Kolejno czynnoci: Odczy rezystancj obcienia. Zaczy silnik napdowy, przy maej prdkoci ustawi prd wzbudzenia If tak by napicie wyjciowe wynosio np. U = 10 V. Zwiksza prdko obrotow i zmienia prd wzbudzenia tak, by napicie wyjciowe byo stae. Wyczy silnik napdowy, wczy rezystancj obcienia. Cykl pomiarw powtrzy przy alternatorze obcionym prdem, np. dla Iobc = 5 A i Iobc = 10 A. d) Wsppraca alternatora z akumulatorem (praca alternatora w ukadzie

samowzbudnym) Kolejno czynnoci: Poczy alternator w ukadzie samowzbudnym wg schematu ideowego podanego na rys.1.7. Przy odczonej rezystancji obcienia zaczy silnik napdowy, ustawi niewielk prdko obrotow. 15

Badanie alternatora Wczy wycznik symulujcy wycznik zaponu. Zwiksza powoli prdko obrotow silnika napdowego i alternatora, zanotowa, przy jakiej prdkoci lampka kontrolna adowania akumulatora ganie (alternator wzbudza si poprzez regulator napicia). Nastpnie zmniejsza prdko obrotow, zanotowa, przy jakiej prdkoci lampka kontrolna zapala si ponownie.

Robc

RN

A V

Rf

Rys. 1.7. Schemat ukadu do pomiaru wsppracy alternatora z akumulatorem.

Ustawi maksymaln prdko obrotow. Zmierzy rozpyw prdw w obwodzie. Wyczy silnik, podczy rezystancj obcienia, ponownie zaczy silnik napdowy. Zmienia obcienie ukadu i mierzy rozpyw prdw. Przy staym obcieniu alternatora, np. Iobc = 5 A sprawdzi, czy napicie alternatora utrzymuje si w granicach okrelonych przez producenta.

Opracowanie wynikw pomiarw Wykreli pomierzone charakterystyki i wycign wnioski.

16

Badanie alternatora Literatura 1. 2. 3. Koziej E.: Maszyny elektryczne pojazdw samochodowych. WNT, Warszawa 1996. Ocioszyski J.: Zespoy elektryczne i elektroniczne w samochodach. WNT, Warszawa 1999. ISBN 83-204-2298-1. PN-S-73025:1994. Wyposaenie elektryczne pojazdw silnikowych. Alternatory: Wymagania i badania.

17