8.10.3.

Rozruch silników prądu stałego

W chwili rozruchu prędkość silnika jest równa zero, a więc silą
elektromotoryczna indukowana E ma wartość zero i równanie napięć
dla silnika (8.25) przyjmuje postać:
U = RacIr (8.37)
Napięcie doprowadzone do silnika w chwili rozruchu jest
równoważone przez spadek napięcia na rezystancji twornika, a więc
prąd rozruchowy pobierany przez silnik:

jest bardzo duży w porównaniu z prądem pobieranym w czasie pracy:

52
 Prąd rozruchowy jest wielokrotnie większy od prądu
znamionowego. Prąd rozruchowy można ograniczyć przez
zmniejszenie napięcia zasilającego lub włączenie w obwód twornika
dodatkowego opornika o rezystancji Rar , zwanego rozrusznikiem,
wówczas:

W przypadku silnika bocznikowego należy pamiętać, aby obwód

wzbudzenia w czasie rozruchu nie byt włączony za rozrusznikiem, ale
tak, aby był zasilany pełnym napięciem sieci. Rozrusznik jest zwykle
rezystorem kilkustopniowym, dostosowanym do pracy krótkotrwałej.
Przy załączeniu silnika bocznikowego z dodatkowym
rezystorem (rozrusznikiem) zgodnie z charakterystyką mechaniczną
zmniejsza się prąd (rys. 8.49), a więc i moment silnika. Aby moment ten
zmieniał się w określonych granicach, podczas rozruchu wyłącza się
kolejne sekcje rozrusznika, przechodząc tym samym na kolejne
charakterystyki, aż po całkowitym zwarciu rozrusznika osiąga się punkt
pracy na charakterystyce naturalnej 53
Schemat połączeń silnika
bocznikowego z rozrusznikiem
pokazano na rysunku 8.59, a
przebieg rozruchu tego silnika —
na rysunku 8.60.

Rys. 8.59. Schemat połączeń silnika

bocznikowego z rozrusznikiem
54
Rys. 8.60. Rozruch silnika bocznikowego
55
Rezystancję pierwszego stopnia rozrusznika należy dobierać tak, aby
prąd rozruchowy nie był zbyt duży, a jednocześnie, aby moment
rozruchowy nie był zbyt mały. Jeżeli moment rozruchowy będzie mały,
to moment dynamiczny Md = Mr-Mh będzie mały i rozruch będzie trwał
dłużej.
Rozruch silnika szeregowego przebiega podobnie, lecz należy
pamiętać, że nie może się on odbywać bez obciążenia, ponieważ silniki
szeregowe rozwijają w chwili rozruchu bardzo duży moment
rozruchowy i mogą się rozbiegać (rozwinąć nadmierną prędkość).
W silnikach szeregowo-bocznikowych korzystny wpływ na
właściwości rozruchowe ma dozwojenie. Powoduje ono zwiększenie
momentu rozruchowego, poza tym rozruch przeprowadza się w sposób
podobny.
Do ograniczania prądu rozruchowego w silniku obcowzbudnym
stosuje się takie same rozruszniki, jak w pozostałych typach silników.

56
8.10.4. Regulacja prędkości obrotowej
Przekształcając równanie napięć silnika, można wyprowadzić wzór
na prędkość silnika prądu stałego z dodatkową rezystancją w
obwodzie twornika Rar:

Z zależności tej widać, że na zmianę prędkości wirowania

wirnika mają wpływ: napięcie U, rezystancja R oraz strumień Φ.
Oznacza to, że prędkość obrotową można regulować przez zmianę:
•napięcia zasilania twornika U,
•rezystancji w obwodzie twornika Rar,
•strumienia Φ.
Wszystkie te możliwości są wykorzystywane w praktyce, a
różnią się one pod względem:
•zakresu regulacji,
•kierunku regulacji (wzrost, zmniejszanie prędkości),
•ekonomicznym.
57
Dobór sposobu regulacji zależy od wymagań układu napędowego.
 Regulacja szeregowa
Regulacja szeregowa polega na włączeniu rezystancji
regulacyjnej Rar w szereg z obwodem twornika. Sposób ten stosuje
się zarówno w silnikach bocznikowych, jak i szeregowych. Włączając
dodatkową rezystancję w obwód twornika, można regulować
prędkość obrotową w dół, a więc poniżej prędkości odpowiadającej
pracy na charakterystyce naturalnej (rys. 8.61). Zakres regulacji
zawiera się więc w granicach od prędkości znamionowej do zera.
Regulacja szeregowa jest nieekonomiczna. Przy zmniejszeniu
prędkości obrotowej do połowy, w oporniku regulacyjnym jest
tracone dodatkowo 50% mocy pobieranej z sieci. Z tego względu
regulacji szeregowej nie stosuje się w silnikach dużej i średniej mocy,
jeżeli układ napędowy pracuje ze zmniejszoną prędkością przez
dłuższy czas.
Regulator prędkości musi być tak wykonany pod względem
cieplnym, aby wytrzymywał pracę ciągłą. Z tego względu do regulacji
prędkości nie można wykorzystywać rozruszników. 58
Rys. 8.61a. Szeregowa regulacja prędkości obrotowej w silniku
bocznikowym 59
Rys. 8.61b. Szeregowa regulacja prędkości obrotowej w silniku
szeregowym 60
Regulacja bocznikowa
Regulacja bocznikowa polega na osłabieniu strumienia. W
silnikach bocznikowych i obcowzbudnych rezystancję regulacyjną
Rfr (w celu regulacji prądu wzbudzenia) włączamy w szereg z
obwodem wzbudzenia, a w silniku szeregowym bocznikujemy
obwód wzbudzenia.
Jak wynika z równania (8.41), włączenie dodatkowej rezystancji w
obwód wzbudzenia powoduje zmniejszenie strumienia i przy
określonym prądzie powoduje wzrost prędkości. Zwiększa się przy
tym prędkość biegu jałowego n0 oraz nachylenie charakterystyki
mechanicznej (rys. 8.62).
Regulacja bocznikowa jest regulacją w górę od wartości nN do ok.
3nN — jest przy tym regulacją ekonomiczną. Straty powstałe w
rezystancji Rfr są pomijalnie małe w bilansie energetycznym
maszyny.
61
Rys. 8.62a. Bocznikowa regulacja prędkości obrotowej w silniku
bocznikowym
62
Rys. 8.62b. Bocznikowa regulacja prędkości obrotowej w silniku
szeregowym 63
 Prowadząc regulację prędkości poprzez zmianę strumienia,
należy mieć świadomość, jakie skutki może wywołać nadmierne
osłabienie pola lub zanik prądu w obwodzie wzbudzenia silnika.
Jeżeli przy biegu jałowym strumień zmaleje do wartości
strumienia szczątkowego, a silnik się nie zatrzyma, to prędkość
obrotowa wielokrotnie wzrośnie (silnik rozbiega się). Z tego
względu nie wolno rozwierać obwodu wzbudzenia silnika
bocznikowego i obcowzbudnego (w silniku szeregowym nie wolno
zwierać obwodu wzbudzenia). Regulator wzbudzenia powinien być
tak wykonany, aby jego rozwarcie było niemożliwe.

64