Badanie silnika jednofazowego indukcyjnego

1. Wiadomości wstępne
Silniki jednofazowe indukcyjne znalazły szerokie zastosowanie w napędach małej mocy, ze
względu na dogodne warunki zasilania z ogólnie dostępnej sieci jednofazowej. Są one
budowane na moce od kilkudziesięciu watów do kilkunastu kilowatów. Rdzenie stojanów
wykonywane są z blach składanych z wytłoczonymi żłobkami na uzwojenia. Wirniki buduje
się z uzwojeniami klatkowymi.
Rozpatrzmy obecnie pracę silnika jednofazowego zasilanego napięciem przemiennym o
częstotliwości f1 i wartości U1. Przyjmując założenia upraszczające: uzwojenia wykonano o
okładzie sinusoidalnym (istnieje tylko pierwsza harmoniczna rozkładu przestrzennego
indukcji), pomijamy wpływ zmian częstotliwości na zmiany rezystancji wirnika R2, oraz
pomijamy straty w rdzeniu wirnika.
Zmieniający się z częstotliwością f1 strumień stojana można rozłożyć na dwa pola wirujące w
przeciwnych kierunkach z prędkością synchroniczną n1. Amplitudy tych pól są równe połowie
amplitudy pola przemiennego. Można zatem przyjąć, że każde wytwarzane jest przez połowę
prądu stojana I1.
Jeżeli wirnik wiruje z prędkością n, to składowa pola stojana wirująca zgodnie z nim (pole
współbieżne) przecina pręty wirnika z prędkością /n1-n/. Analogicznie składowa pola
przeciwbieżna przecina pręty wirnika z prędkością /n1+n/. Stąd poślizgi wynoszą:

gdzie:

Dla dalszych rozważań przyjmiemy:

W wirniku przecinanym przez pole magnetyczne indukują się prądy Iw o częstotliwości fw=f1s,
oraz Ip o częstotliwości fp=f1(2-s). Wartości tych prądów i ich fazy są różne i zależą od
prędkości obrotowej wirnika.
Ponieważ klatka stanowi uzwojenia wielofazowe, to wokół wirnika powstają od prądów Ip i Iw
pola o różnych amplitudach. Pole od prądu Iw (pole współbieżne) wiruje względem wirnika z
prędkością nw=sn1, a pole od prądu Ip (pole przeciwbieżne) z prędkością np=(2-s)n1.
Obliczając prędkości wirowania tych pól względem nieruchomego stojana otrzymujemy:

Widać zatem, że oba pola wirują względem stojana z prędkością synchroniczną lecz w
przeciwnych kierunkach i indukują w nim sem. o częstotliwości wynoszącej f1. Na podstawie
powyższych rozważań możemy stwierdzić, że w obracającym się silniku jednofazowym
działają:
- współbieżne pola stojana oraz wirnika, które dają wypadkowe pole współbieżne Φw,
- przeciwbieżne pola stojana i wirnika dające wypadkowe pole Φp.
 ponieważ amplitudy pól współ- i przeciwbieżnego są różne a nierówność ta zwiększa się
w miarę wzrostu prędkości obrotowej (dla Φw=Φp n=0) wypadkowe pole maszyny jest
polem eliptycznym o zgodnym z wirnikiem kierunku wirowania. Pole to zmienia swój
kształt z przemiennego dla n=0 do kołowego dla n=n1.
Rozpatrując napięcia działające w silniku możemy ułożyć następujący zestaw sem. i
spadków napięcia:
a)dla stojana
- sem. wywołane prądem stojana I1Xμ
Xμ- reaktancja strumienia głównego
- spadek napięcia na reaktancji rozproszenia uzwojenia stojana I1XS1
- spadek napięcia na rezystancji uzwojenia stojana I1R1
- sem. wywołana prądem /Iw-Iw’/ oraz /Ip-Ip’/ gdzie Iw’ i Ip’ prądy wirnika sprowadzone
na stronę stojana
- napięcia równoważy przyłożone do uzwojenia stojana napięcie U1.
b) dla wirnika
Działające w wirniku napięcia mają częstotliwości fw i fp w związku z tym otrzymamy dwa
układy równań. Wartości reaktancji wirnika są podawane zwykle dla częstotliwości f1 należy
przeliczyć dla częstotliwości fwXw=Xs, oraz fpXp=Xμ(2-s).
Stąd napięcia w wirniku:
- sem. wywołane prądem wirnika Iw’Xμs oraz Ip’Xμ(2-s),
- sem. od oddziaływania stojana na wirnik 0.5I1 Xμs i 0.5I1 Xμ(2-s),
- spadek napięcia na reaktancji rozproszenia wirnika Iw’Xs2s i I’s2(2-s),
- spadek napięcia na rezystancji wirnika Iw’R’w2 i Ip’R’p2,
- zgodnie z przyjętą zasadą R’w2= R’p2=R’2
Na podstawie tego równanie silnika przyjmuje postać:

Po podstawieniu możemy na podstawie tych równań określić schemat

zastępczy:
Rozpatrując moment rozwiany przez silnik stwierdzić można że jest on wypadkowym
działania momentów od pola współ- i przeciwbieżnego.

Po obliczeniu prądów I2w i I2p otrzymamy:

gdzie

Na rysunku przedstawiono przebieg momentów składowych i wypadkowych:

M

MI
M

-n s 0 ns n

M II

MI=Mw
MII=Mp

Charakterystyki mechaniczne silnika M=f(n) zależą od wartości R2 i X2s wpływ zmian tych
parametrów obrazują rysunki:
Z punktu widzenia zasady działania maszyn elektrycznych podstawowe znaczenie ma rozkład
pola magnetycznego w szczelinie głównej, gdyż pod wpływem tego pola znajduje się
twornik, w którym indukują się napięcia na które działają siły elektrodynamiczne. Wyróżnia
się pola stałe tzn. pola których kierunki i wartości są stałe, pola przemienne, których osie
względem pewnego punktu odniesienia są stałe, a zmienia się amplituda, wreszcie pola
wirujące względem pewnego punktu odniesienia. W tym przypadku amplituda pola może być
stała (pole kołowe) lub zmienna (pole eliptyczne).
Tylko pole wirujące jest w stanie wytworzyć moment rozruchowy.
Silnik jednofazowy posiada jedynie jedną fazę główną wytwarzającą tylko pole przemienne,
które nie jest w stanie wytworzyć momentu rozruchowego. W celu wytworzenia momentu
rozruchowego należy wprowadzić drugie pole w stojanie, aby powstało wypadkowe pole
wirujące. Źródłem drugiego pola magnetycznego stojana w silniku jednofazowym jest
uzwojenie rozruchowe włączone tylko na czas rozruchu. Najkorzystniejsze warunki rozruchu
wystąpią gdy osie magnetyczne uzwojenia głównego i rozruchowego tworzą kąt i

jednocześnie prądy w tych uzwojeniach są przesunięte o kąt . O ile pierwszy warunek

może być realizowany prostymi środkami to drugi przy zasilaniu jednofazowym obu uzwojeń
jest trudno realizowalny przy pomocy prostych środków.
Przesunięcie fazowe prądów można uzyskać przez zastosowanie uzwojenia rozruchowego o
dużej rezystancji, zastosowanie indukcyjności lub kondensatora jak pokazują rysunki:
Rozwiązanie z cewką nie jest stosowane w praktyce ze względu na duży koszt dławika i
powiększenie całego układu napędowego.
Moment rozruchowy wyraża się wzorem:
indeksy jak na rysunku
Można wykazać, że dla kondensatora włączonego szeregowo z uzwojeniem rozruchowym
moment rozruchowy będzie miał wartość max. W przypadku stosowania uzwojenia
rozruchowego o dużej rezystancji nie da się uzyskać przesunięcia między prądami równego
π/2 w skutek tego pobierany jest duży prąd rozruchowy Ir/In = 5÷7 przy uzyskaniu
Mr/Mn = 0,8÷1,3. W celu uzyskania max. przesunięcia uzwojenie rozruchowe nawija się
cieńszym drutem (wzrost rezystancji) i część tego uzwojenia nawija się bifilarnie. W
przypadku wymagania dużej wartości momentu rozruchowego stosuje się uzwojenie
rozruchowe z kondensatorem szeregowym. Pojemność kondensatora jest tak dobrana aby
uzyskać przesunięcie fazowe β = π/2.
Pojemność można wyliczyć ze wzoru:

Uwaga !!!
W czasie rozruchu na kondensatorze może wystąpić napięcie większe od napięcia zasilania
wyrażone wzorem:
...
Ze względu na bezpieczeństwo PN zakazują produkcji silników, w których Uc jest większe od
600 [V].
Dzięki zastosowaniu kondensatora rozruchowego można osiągnąć Mr/Mn = 1,67÷2 przy
Ir/In=2.5÷5.

Charakterystykę M=f(s) dla silnika z kondensatorem rozruchowym przedstawia rysunek:

Włączanie i wyłączanie uzwojenia rozruchowego odbywa się za pomocą wyłącznika

odśrodkowego umieszczonego w silniku. Wyłączanie odbywa się zanim silnik osiągnie
poślizg krytyczny. Na ogół wyłączanie odbywa się przy prędkości około 0,75n1 ± 10%.
2. Pomiary
2.1. Na wstępie ćwiczenia należy wynotować z tabliczek znamionowych dane silnika
jednofazowego, oraz prądnicy;
typ, Pn, Un, In, nn, cosφn, ηn, f, C, rodzaj pracy, oraz dla prądnicy Pn, Un, In, rodzaj pracy.
2.2. Pomiar rezystancji uzwojeń
Pomiar rezystancji uzwojeń dokonuje się metodą techniczną pomiaru oporności, lub też
przy pomocy mostka Wheatstone’a, lub miernika uniwersalnego. Należy pamiętać, że
przy pomiarze oporności uzwojenia głównego konieczne jest rozwarcie zacisków X,V.
2.3. Pomiar maksymalnego prądu fazy rozruchowej.
W miejsce zwory pomiędzy zaciskami Y i W włączamy amperomierz do pomiaru prądu
rozruchowego. Napięcie zasilające z autotransformatora doprowadzamy do zacisków U,
V poprzez zaciski Us. Obok pulpitu pomiarowego znajduje się bateria kondensatorów z
wyprowadzonymi wartościami 20, 60, 100μF, oraz z wyprowadzonymi zaciskami
woltomierza, który służy do pomiaru napięcia na kondensatorach rozruchowych.
Kondensatory te łączymy kolejno w wartości 100, 120, 160 μF i zapinamy na zaciski U, Y
mierząc dla tych trzech wartości maksymalny prąd rozruchowy. Wyniki notujemy w
tabeli:
C Irmax Ucmax
μF A V

2.4. Pomiar prędkości odłączania fazy rozruchowej.

Pomiaru dokonujemy przy pomocy tachometru, a jako wskaźnik zadziałania wyłącznika
traktujemy amperomierz włączony w fazę rozruchową. Wyłącznik ten jest wyłącznikiem
odśrodkowym zamontowanym na stałe wewnątrz silnika. Po osiągnięciu około 75%
znamionowej prędkości obrotowej uzwojenie rozruchowe i kondensator są wyłączane
samoczynnie. Należy wykonać kilka pomiarów prędkości w celu wyznaczenia prędkości
średniej. Wyniki notujemy w tabeli:
np npśr
obr/min obr/min

2.5. Wyznaczanie charakterystyk obciążeniowych silnika jednofazowego.

Załączamy na napięcie zmienne silnik a następnie prądnicę. Następnie ustawiamy
maksymalny prąd wzbudzenia. Zmniejszając prąd wzbudzenia odczytujemy parametry silnika
oraz prądnicy wpisując je w tabele pomiarowe:
Lp. U1 I1 P1 n Ip Up η cosφ s P2
V A W obr/min A V - - - W
W pomiarach korzystamy z następujących wzorów:

gdzie
moc wydzielana na obciążeniu prądnicy,
moc na wale silnika,
sprawność prądnicy.

Na podstawie pomiarów i obliczeń wykonać wykresy charakterystyk n=f(P2), I1=f(P2),

P1=f(P2), cosφ=f(P2), η=f(P2).

2.6. Wyznaczanie charakterystyk biegu jałowego.

Pomiary winne być dokonane przy zwartych zaciskach Z, X, czyli przy zamkniętym na
stałe wyłączniku odśrodkowym, lecz spowodowałoby to popłynięcie zbyt dużego prądu I1.
Dlatego też pomiary dokonuje się tak jak przy zdejmowaniu charakterystyk obciążeniowych,
lecz z wyłączoną prądnicą. Należy ustawić napięcie zasilania równe 240V, po czym należy
zmniejszać je co 20V a wyniki notować w tabeli pomiarowej; na podstawie pomiarów
wykreślić charakterystyki biegu jałowego:
I1=f(U1), P1=f(U1), cosφ=f(U1), n=f(U1), s=f(U1).

Tabela pomiarowa
Lp. U1 I1 P1 cosφ n s
V A W - obr/min -
2.7. Opis stanowiska pomiarowego.
Stanowisko pomiarowe zawiera pulpit pomiarowy z wmontowanymi na stałe
przyrządami, oraz baterię kondensatorów z oddzielnym woltomierzem. Po prawej stronie
pulpitu znajdują się przyrządy prądnicy: amperomierz A, woltomierz V, oraz
miliamperomierz mA (do pomiaru prądu wzbudzenia) są one na stałe wmontowane w pulpit
pomiarowy i na stałe podpięte do układu. Wewnątrz pulpitu pomiarowego znajduje się
mostek prostowniczy, który prostuje napięcie zasilania podawane z autotransformatora na
zaciski Up. Na zaciskach E1, E2 zostało podpięte uzwojenie wzbudzenia, natomiast do
zacisków R zapięto oporności obciążenia. Po lewej stronie pulpitu znajdują się przyrządy
silnika: woltomierz V1, amperomierz A1, są one na stałe połączone w pulpicie pomiarowym.
W miejsce zwory Z można podłączyć dokładniejszy amperomierz, lub cewkę prądową
watomierza. Napięcie zasilające z autotransformatora doprowadzamy do zacisków U,V przez
zaciski U~s . W środku pulpitu znajdują się wyprowadzone wraz ze schematem zaciski silnika
jednofazowego.

2.8. Spis dodatkowych przyrządów.

- watomierz zakres 200V/10A
- amperomierz zakres 12A
- woltomierz zakres 300V
- miernik cosφ
- tachometr
 Schemat ideowo-montażowy do badania silnika
Połączenia wykonywane przez badającego narysowano linią przerywaną.
Schemat ideowy do badania silnika