Badania postkolonialne

Europa od wiekw hamuje rozwj innych ludw, podporzdkowuje je swoim

wasnym celom, swojej sawie; od wiekw, w imi rzekomej przygody duchowej, tumi oddech niemal caej ludzkoci ... [N]ajwyszy czas zrozumie,
e lepiej na zawsze odci si od Europy. ... [Z]erwijmy z obsesj dogonienia
Europy. ... [P]rzestamy naladowa Europ. ... [S]prbujmy odkry czowieka,
ktremu Europa nie potrafia zapewni zwycistwa. ... Trzeci wiat to olbrzym,
a jego celem powinno by rozwizanie problemw przerastajcych siy Europy.
... Zadaniem Trzeciego wiata jest napisanie na nowo historii czowieka obejmujcej wspaniae wytwory kultury europejskiej myli i europejskie zbrodnie.
Frantz Fanon, Wyklty lud ziemi1

ill Ashcroft we wprowadzeniu do

klasycznej dla studiw postkolonialnych ksice The Empire Writes Back
(1989) przypomina, e ycie ponad trzech czwartych ludzi mieszkajcych
dzisiaj na wiecie ksztatowane byo przez dowiadczenie kolonizacji2.
Kondycja (post)kolonialna, obok identyfikacji gatunkowej, rasowej, klasowej, kastowej i pciowej, moe by zatem traktowana jako jeden z podstawowych wyznacznikw wspczesnego rozumienia jednostkowej i grupowej podmiotowoci zarwno ludzkiej, jak i nieludzkiej3, a postkolonializm
1

Frantz Fanon, Wyklty lud ziemi, prze. Hanna Tygielska. Warszawa: PIW, 1985, s. 213-216.
Bill Ashcroft, Introduction, w: The Empire Writes Back: Theory and Practice in Post-Colonial Literatures, ed. by Bill Ashcroft, Gareth Griffiths, and Helen Tiffin. London: Routledge, 1989, s. 1.
3
Podkrela si, e ujmowane w kategoriach innoci zwierzta i rzeczy rwnie podlegaj rnym formom kolonizacji, dekolonizacji, globalizacji, wykluczania, hybrydyzacji itd.,
2

157

jako kondycja charakterystyczna dla epoki ponowoczesnej. Wychodzce

z takiego zaoenia studia postkolonialne s interdyscyplinarnie (czy multidyscyplinarnie) prowadzon interwencyjn krytyk spoeczn (i krytyk
zastanej wiedzy), powsta w odpowiedzi i jako opr wobec rnych przeszych i wspczesnych form kolonizacji, ktra identyfikuje i analizuje ich
nastpstwa. Kadc nacisk na performatywny aspekt studiw postkolonialnych, mona je te okreli jako zbir teoretycznych i kulturowych praktyk,
przedstawie i performansw zwizanych z dowiadczeniem kolonialnych
spotka (colonial encounters) Zachodu z reszt wiata.
Jako zrnicowana tendencja badawcza, studia postkolonialne obejmuj szerokie spektrum problematyki dotyczcej gwnie relacji kulturawadza (m.in. badania kultur imperialnych i wystpujcych przeciwko
nim kultur oporu, rozwaania na temat zwizku dominacjipodporzdkowania pomidzy imperium/centrum i peryferiami oraz kondycji kultur
zdekolonizowanych) i czerpi inspiracje z wielorakich nurtw rnych
teorii (marksizm, poststrukturalizm, dekonstrukcja, psychoanaliza). Wielu
postkolonialistw przestrzega przed prbami definiowania studiw postkolonialnych i ich przedmiotu i odegnuje si od okrelania ich mianem
nowej dyscypliny czy paradygmatu, podkrelajc jednak powinowactwo
z innymi, stale mnocymi si tendencjami istniejcymi w ramach nowej
humanistyki (midzy innymi badania kulturowe [cultural studies], etniczne
i regionalne [ethnic studies, area studies], genderowe [gender studies, gay/
lesbian studies, queer studies], studia nad wizualnoci [visual studies], do
ktrych doczyy ostatnio badania nad ludmi niepenosprawnymi [disability studies], przestrzeni miejsk [urban studies], rodowiskiem [environmental studies], zwierztami [animal studies] i rzeczami [thing studies])4.
Wobec tak szerokiej i rnorodnej problematyki, bezpieczniej jest zatem
mwi o perspektywie postkolonialnej, ktra uyteczna jest wszdzie tam,
gdzie istniej stosunki podporzdkowania i dominacji narzucane przez imperialne struktury wadzy5.

a zatem studia postkolonialne ujawniajce te procesy stanowi odpowiednie pole badawcze

do analiz tych zjawisk. Zob.: Philip Armstrong, The Postcolonial Animal. Society and Animals.
Journal of Human-Animal Studies, vol. 10, nr 4, 2002.
4
Zob.: Peter Hallward, Postkolonialno absolutna. Midzy osobliwym i konkretnym,
prze. Jakub Maciejczyk. Recykling Idei, nr 10, wiosna/lato 2008, s. 45-46. Por. take dostpne
w jzyku polskim oglne omwienia problematyki studiw postkolonialnych: Micha Pawe
Markowski, Postkolonializm, w: Anna Burzyska, Micha Pawe Markowski, Teorie literatury
XX wieku. Podrcznik. Krakw: Znak, 2007; Dariusz Skrczewski, Postmodernizm, dekolonizacja i europocentryzm. O niektrych problemach teorii postkolonialnej i jej polskich perspektywach. Teksty drugie, nr 1/2, 2008.
5
Nawizuj tutaj do definicji literatury postkolonialnej, ktr sformuowali Vijay Mishra
i Bob Hodge w: What is Post(-)Colonialism? Textual Practice, vol. 5, nr 3, 1991, s. 407.

158

Nadrzdnym celem bada postkolonialnych jest, by uy okrelenia

kenijskiego pisarza Ngg wa Thiongo dekolonizacja umysw6. Owa
dekolonizacja zwizana jest z powszechn w studiach postkolonialnych,
aczkolwiek rnie prowadzon i rozumian, krytyk europocentryzmu
i z (niemoliwym do zrealizowania) projektem prowincjonalizowania
Europy, w czym pomaga promowanie (midzy innymi za pomoc postkolonialnej literatury, historii, sztuki, nauki), postkolonialnych rodzajw
wiedzy (wiedza oporu), ktre kontestuj europocentryczny sposb poznania z jego esencjalizmem, metanarracjami, uniwersalizmem, ide postpu
i celowoci oraz myleniem w kategoriach binarnych opozycji jako ideologi legalizujc imperialn dominacj7. Szczegln uwag powica si
analizom (stale istniejcego) poczucia nadrzdnoci Europy wobec skolonizowanych przez jej imperia kultur i terytoriw; efektw, jakie wywara kolonizacja zarwno na kolonizatorach, jak i skolonizowanych oraz kwestiom
przedstawiania i utrwalenia stereotypowych wyobrae innego, a take
roli, jak owe przedstawienia odegray w ksztatowaniu si postkolonialnego podmiotu. Takie rozumienie stawia studia postkolonialne w kontekcie
buntu przeciwko Zachodowi i cywilizacyjnej walki o dominacj w wiecie,
ktr przenika idea deterioryzacji Europy. Jak bowiem zauway Samuel
P. Huntington, ludzie spoza zachodniego krgu cywilizacyjnego dobrze
pamitaj, e Zachd nie podbi wiata dziki wyszoci swoich ideaw,
wartoci czy religii ..., lecz dziki przewadze w stosowaniu zorganizowanej
przemocy8.
Biorc pod uwag owe rewanystowskie tendencje, mona powiedzie,
e studia postkolonialne tworz spoecznie zaangaowan teori, ktra jest
narzdziem walki politycznej. Z zaoenia badania te miay wspomaga
budowanie wiadomoci opozycyjnej grup opresjonowanych i tworzenie
polityki emancypacyjnej, co prowadzi miao do konkretnych zmian spoecznych i politycznych. Wielu badaczy postkolonialnych zaangaowanych
byo/jest w ruchy narodowowyzwolecze oraz walk z rnymi formami
ucisku rasowego, klasowego, kastowego czy pciowego (Frantz Fanon,
Edward Said, Gayatri Chakravorty Spivak). W latach osiemdziesitych XX
wieku jednak, wraz ze zwrotem tekstualnym nastpio oddzielenie teorii
od praktyki i realiw trwajcej walki z kolonializmem i jego nastpstwami,
przez co jak zaznaczaj niektrzy krytycy badania te stay si rodzajem
6
Ngg wa Thiongo, Decolonising the Mind. The Politics of Language in African Literature.
London: James Currey, 1986.
7
Sanjay Seth, Leela Gandhi, Michael Dutton, Postcolonial Studies: A Beginning... Postcolonial Studies, vol. 1, nr 1, 1998, s. 8-9.
8
Samuel P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, prze. Hanna Jankowska. Warszawa: Muza,
2007, s. 66.

159

pozbawionego sprawczoci dyskursu interwencyjnego. Czsto oskarani s

o to promotorzy tego zwrotu, midzy innymi Spivak i Bhabha, ktrzy jak
twierdzi Arif Dirlik, z walczcej inteligencji stali si inteligencj globalnego kapitalizmu; zostali przepracowani przez jzyk i kultur imperium
i przestali by uyteczni w walce z kolonizacj i jej nastpstwami toczonej
przez Trzeci wiat9. Jak pisze Ali Behdad, podczas gdy ojcowiezaoyciele
Fanon, Aim Csaire, Albert Memmi stworzyli nauk anty-imperializmu (science of anti-imperialism), to wspczeni postkolonialici wprowadzaj now praktyk filozofii, by upolityczni dyskusje akademickie na
temat rasy i pci kulturowej. Postkolonializm stanowi jednak wedug niego
opnion praktyk w akademii i powinien przesta koncentrowa si na
historycznych badaniach dotyczcych przejaww imperializmu, a skupi si
na krytyce wspczesnych form neoimperialnych relacji wadzy10.
Z racji politycznego zaangaowania bada postkolonialnych Robert
Young uwaa, e s one bardziej polityk czy ideologi ni teori i e w istocie nie ma postkolonialnej teorii jako takiej; istniej natomiast wsplne
polityczne cele i programy, ktre wykorzystuj do swoich celw szeroki
wachlarz teorii11. Studia postkolonialne same w sobie s bowiem form
dekolonizacji, manifestem wolnoci i rodzajem archiwum antykolonialnych
wystpie. Jako takie maj one zasadniczo lewicowy charakter i opieraj si
z jednej strony na rnych nurtach teorii marksistowskiej, a z drugiej na dekonstrukcji i poststrukturalizmie12. Podstaw teoretycznych dostarczaj im
koncepcje przede wszystkim Jacquesa Lacana, Michela Foucaulta i Jacquesa Derridy. Za za wielk trjk postkolonialnych teoretykw uznaje si
reprezentantw poststrukturalistycznego zwrotu w tej tendencji badawczej:
Saida, Spivak i Homi K. Bhabh.
Obserwowany od koca lat dziewidziesitych XX wieku odwrt od
postmodernizmu wyznaczy nowe trajektorie studiw postkolonialnych
i inne problemy badawcze, jak midzy innymi rekonceptualizacj problemu rnych nowoczesnoci (modernities) i ich alternatyw, oraz moliwoci
rozszerzenia bada na wewntrzne kolonializmy. Wraz za z widocznym
9
Arif Dirlik, The Postcolonial Aura: Third World Criticism in the Age of Global Capitalism. Critical Inquiry, vol. 20, nr 2, Winter 1994, s. 333-334 oraz 356.
10
Behdad porwnuje postkolonializm do marksizmu i buduje swoje interpretacje na
rozwaaniach Louisa Althussera. Zob.: Ali Behdad, Une Pratique Sauvage: Postcolonial Belatedness and Cultural Politics, w: The Pre-Occupation of Post-Colonial Studies, ed. by Fawzia
Afzal-Khan and Kalpana Seshadri-Crooks. Durham: Duke University Press, 2000, s. 73; Louis
Althusser, Lenin i filozofia, prze. Jacek Migasiski. Studia Filozoficzne, nr 11 (168), 1979.
11
Robert J.C. Young, Ideologies of the Postcolonial. Interventions: International Journal
of Postcolonial Studies, vol. 1, nr 1, 1998, s. 5.
12
Jak udowodnia jednak Ewa Thompson w Trubadurach imperium, mona krytyk
postkolonialn uprawia bez marksizmu.

160

odejciem od tekstualizmu i dyskursywizmu, coraz czciej mwi si obecnie o powrocie mocnego, sprawczego podmiotu (oporny podmiot performatywny), ktry jest w stanie przeciwstawi si wielorakim systemom
represyjnych systemw wadzy (i wiedzy), a wszechobecn do niedawna
Foucaultowsk wiedzwadz zastpuje si pojciami oporu, sprawczoci
i praktykowania (egzekwowania) wolnoci. Praktyczny (preskrypcyjny
czy performatywny) charakter jest wanym aspektem studiw postkolonialnych, ktre w ten sposb wczaj si w widoczn od jakiego czasu
we wszystkich dziedzinach wiedzy tendencj okrelan mianem tworzenia
nauki jako praktyki (science as practice).
Jeeli chodzi o histori pojcia, to po II wojnie wiatowej historycy
zaczli uywa sowa post-kolonializm, okrelajc w ten sposb kondycj
pastw dotknitych zachodnioeuropejsk kolonizacj, ktre uzyskay niepodlego. Wzrost zainteresowania postkolonializmem przypada na lata
pidziesite i szedziesite, kiedy nasiliy si ruchy narodowowyzwolecze (dekolonizacja przebiegaa w trzech fazach: 1. lata czterdzieste pastwa
azjatyckie Filipiny 1946, Indie 1947, Indonezja 1945, Izrael 1948,
Jordania 1946, Birma 1948, Pakistan 1947, Sri Lanka 1958; 2. przeom
lat pidziesitych i szedziesitych wyzwolenie kolonii brytyjskich oraz
francuskich, w Afryce powstao wtedy 49 pastw; 3. lata siedemdziesite
wyzwolenie kolonii portugalskich). Na fali tych przemian, w 1961 roku
ukazaa si gloryfikujca walk wyzwolecz i przemoc z ni zwizan,
synna ksikamanifest ideologa algierskiego zrywu antykolonialnego
Frantza Fanona Wyklty lud ziemi. Punkt zwrotny bada postkolonialnych
znaczy jednak opublikowanie w roku 1978 mniej rewolucyjnego (praktyka)
od pracy Fanona, a bardziej nastawionego na dyskursywn analiz romantycznej i egzotycznej reprezentacji Wschodu, dziea Saida Orientalizm.
Said ukazywa tam, jak zachodnie techniki przedstawiania z jednej strony
umacniay stereotypowy obraz Orientu i obcego, a z drugiej legitymizoway
imperialn polityk i dominujc pozycj Europy w wiecie. Esencjalizujca
Orient i obarczona totalizujc wizj Foucaultowskiej relacji wiedzywadzy, ksika Saida przez wiele lat stanowia punkt odniesienia dla inspirowanych jego dyskursywnym podejciem badaczy. Bya impulsem dla
rozkwitu bada postkolonialnych w latach osiemdziesitych, co zawdzicza
si przede wszystkim literaturoznawcom13.
Termin postkolonializm i jego rozumienie od pocztku budzi wiele
kontrowersji. Wskazuj na to problemy z samym zapisem: podczas gdy jedni uywaj zwartej formuy (postcolonialism), inni konsekwentnie stosuj
mylnik (post-colonialism), a jeszcze inni uywaj nawiasu (post)colonialism.
13
Dorota Koodziejczyk, Postkolonialny zamach stanu w literaturze. Literatura na wiecie, nr 1-2, 2008.

161

Przedrostek post wskazuje na chronologiczne nastpstwo; okres, ktry nastpi po kolonializmie, co mogoby sugerowa zamknicie kolonialnego
okresu w historii i pragnienie odcicia si czy/i wyparcia traumatycznej
przeszoci. Postkolonialici podkrelaj jednak, e nie ma tutaj miejsca na
mylenie w kategoriach postpu i na przewiadczenie, e po latach opresji
nadejd lepsze czasy. Teoria postkolonialna zwraca szczegln uwag
na kolonialne nastpstwa (colonial aftermath), na trwao kolonialnego
systemu i pitno kolonialnej przeszoci, ktra rezonuje we wspczesnej
kulturze niepodlegych ju pastw i stanowi powany problem dla ich tosamoci, oraz na przejawy nowych, neokolonialnych form podporzdkowania, wywoanych ekspansj kapitalizmu i procesami globalizacji. Napicie
istnieje zatem midzy tymi, ktrzy uwaaj postkolonializm za zjawisko
geohistoryczne, a tymi, ktrzy widz w nim teori oferujc obarczone ideologi dyrektywy badawcze wypywajce przede wszystkim z rnych form
marksizmu, poststrukturalizmu i dekonstrukcji. Zwraca na to uwag Leela
Gandhi, zaznaczajc, e czym innym jest postkolonialno rozumiana jako
historyczna kondycja, a czym innym postkolonializm jako terapeutyczna
teoria, ktra leczy rany przeszoci.
Wielu badaczy chciaoby widzie okrelenie postkolonialny jako kategori opisow, a nie wartociujc14. Jest to jednak mao realistyczne ze
wzgldu na lewicowy charakter studiw postkolonialnych, ich afiliacj
z marksizmem i feminizmem oraz zaangaowan teori poznania, ktr
okrela si jako epistemologi bez niewinnoci (epistemology without innocence), a take na awersj wobec uywania tego terminu w odniesieniu do
przeszoci (m.in. Polski). Dla wielu sowo postkolonializm obarczone jest
negatywnym znaczeniem, ktry wiza mona z kolonialnymi kompleksami, poczuciem upokorzenia i wstydem za kolonialn przeszo.
Studia postkolonialne skupiaj si przede wszystkim na nastpstwach
europejskiej kolonizacji od XVI wieku do czasw wspczesnych, jednak
wzrasta zainteresowanie wczeniejszymi przejawami kolonializmu, jak
i wewntrznymi formami kolonizacji, a m.in. wewntrznym kolonializmem
europejskim15. Mimo dyskusji o zasadnoci uywania pojcia kolonializm
w tym kontekcie, zasadniczych rnic pomidzy wewntrznym kolonializmem (na przykad radziecka polityka kolonizacyjna wobec pastw satelitarnych) a kolonializmem zewntrznym (na przykad brytyjska kolonizacja
14

Peter Hulme, Including America. Ariel: A Review of International English Literature, nr

26, nr 1, January 1995, s. 120.
15
Postcolonial Middle Ages, ed. by Jerome Cohen. New York: St. Martins Press, 2000. Klasyczna dla zagadnienia wewntrznego kolonializmu jest ksika Michaela Hechtera, Internal
Colonialism: The Celtic Fringe in British National Development 1536-1966. London: Routledge
& Kegan Paul, 1975. Zob. take: John Stone, Internal Colonialism in Comparative Perspective.
Ethnic and Racial Studies, vol. 2, 1979.

162

Indii) oraz sporw, czy i jak mona mwi na przykad o postkolonialnoci

krajw Europy rodkowo-Wschodniej, pojawia si coraz wicej publikacji
na temat postkolonialnej Europy, a w tym batyckiego postkolonializmu,
bakaskiego postkolonializmu czy polskiego postkolonializmu16.
Simon Gikandi definiuje postkolonializm jako kod dla pastwa ambiwalentnoci, w ktrym kultura kolonializmu stale rezonuje w tym, co
powinno by jej negacj17. Definicja ta zachca do wykorzystania tej teorii do badania charakterystycznych dla kondycji postkolonialnej zjawisk
w odniesieniu do, na przykad, wewntrznego kolonializmu europejskiego,
ze szczeglnym uwzgldnieniem badania ambiwalentnych relacji pomidzy
byymi skolonizowanymi i kolonizatorami. Czytajc ksik Gandhi, musimy
jednak pamita, e teoria postkolonialna nie dostarczy nam dyrektyw metodologicznych, jak bada przeszo Polski, ale buduje kontekst, punkt odniesienia dla rozwaa, pozwala sformuowa problemy badawcze i pytania,
ktre nie pojawiaj si w innych opcjach (jak na przykad w paradygmacie
totalitarnym)18. Perspektywa ta moe okaza si przydatna nie tylko do badania charakterystycznych dla dowiadczenia (post)kolonialnego wymiaru
zjawisk historii powojennej (midzy innymi kwestia powracajcych do Polski
emigrantw, mieszkacw pogranicz czy rnego rodzaju mniejszoci), lecz
take do badania przejaww polskiej kolonizacji. Jak twierdzi Aleksander
Fiut, rekonstrukcja polskiego dyskursu kolonialnego za pomoc teorii postkolonialnej zaoferowaaby radykalne odwrcenie perspektywy i zbudowanie
alternatywy wobec toposu Polskiofiary, za Bogusaw Bakua uwaa za nieodzowne przyoenie perspektywy postkolonialnej do historii Kresw19.
Teoria ta pokazuje, e tradycyjne narodowo-nacjonalistyczne sposoby badania historii, literatury i sztuki ze swoim biao-czarnym obrazem
naszych i obcych, okazuj si niewystarczajce dla ukazania ambiwalentnych relacji kolonizator/skolonizowany oraz dla badania hybrydycznych
podmiotowoci, diasporycznych kultur i zwizanych z nimi transnarodo16
Zob. bibliografia: Studia postkolonialne w Polsce (w tym tomie, s. 199). Por. take:
Alison Rice, Francophone Postcolonialism From Eastern Europe. International Journal of
Francophone Studies, vol. 10, nr 3, 2007; David Chioni Moore, Is the Post- in Postcolonial the
Post- in Post-Soviet? Toward a Global Postcolonial Critique. PMLA, vol. 116, nr 1, January
2001; Henry F. Carey and Rafal Raciborski, Postcolonialism: A Valid Paradigm for the Former
Sovietized States and Yugoslavia? East European Politics and Societies, vol. 18, nr 2, 2004.
17
Simon Gikandi, Maps of Englishness: Writing Identity in the Culture of Colonization. New
York: Columbia University Press, 1996, s. 14.
18
Szerzej pisz o tym w: Obrazy PRL-u w perspektywie postkolonialnej, w: Obrazy PRLu, pod red. Krzysztofa Brzechczyna. Pozna: IPN, 2008.
19
Aleksander Fiut, Polonizacja? Kolonizacja?. Teksty drugie, nr 6, 2003, s. 152; Bogusaw
Bakua, Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki). Teksty drugie, nr 6, 2006, s. 20. Por.: German Ritz, Kresy polskie w perspektywie
postkolonialnej, w: (Nie)obecno. Pominicia i przemilczenia w narracjach XX wieku, pod red.
Hanny Gosk i Boeny Karwowskiej. Warszawa: Elipsa, 2008.

163

wych tekstw, artystycznych przedstawie i historycznych narracji, ktre

uaktywniaj si i uwydatniaj swe istnienie w przeszoci i obecnie midzy
innymi w wyniku procesw globalizacji. Teoria postkolonialna redefiniuje znane kategorie badawcze i oferuje nowe (ambiwalencja, etniczno,
diaspora, hybryda, inny/inno, kreolizacja, margines, migracja, mimikra,
nard, nacjonalizm, granica/pogranicze, obecno, podmiotowo, subaltern, synkretyzm, wygnanie itd.)20, ktre jednak nie mog by aplikowane
instrumentalnie, lecz raczej poddawane testom i przekraczane w swych
definicjach i rozumieniach przez zastosowanie ich do analiz polskiego
materiau badawczego. Spivak, przestrzegajc przed takimi prbami, pisze,
e nie mona myle o Ameryce aciskiej wedug Azji Poudniowej ani
te o tym, co stao si w wiecie post-sowieckim, przykadajc model poudniowoazjatycki. ... Moemy jedynie zaoferowa model w bardzo szerokim
sensie tego, co Said okreli jako mwienie wadzy prawdy (speaking truth
to power)21. Aplikowanie teorii postkolonialnej od gry (narzucanie jej
na materia badawczy jak siatk) moe przynie tylko szkody zarwno samej teorii, jak i materiaowi, moe bowiem spowodowa karykaturalne interpretacje22. Jeeli zatem chcemy mwi o Polsce (post)kolonialnej, jako
imperium i jako kolonii, to musimy take podj si wyzwania zbudowania
teoretycznego instrumentarium do jej badania.
Studia postkolonialne s w staym procesie stawania si. Nie chodzi
w nich o to, by kolejne obszary geograficzne aplikoway wypracowane dla
innych terenw metodologie, teorie i podejcia, ale by wnosiy w t sfer
bada wasne problemy badawcze i wypracowane na podstawie analiz
rodzimego materiau kategorie analityczne i teorie. W ten sposb badania
te przyczyniaj si do trwajcej walki z rnymi przejawami kolonialnych
nastpstw i z nowymi prbami podporzdkowywania. Prowadzone w ramach studiw postkolonialnych badania nad wewntrznym kolonializmem
europejskim mog stanowi przeciwwag dla promowanych przez nieeuropejskich postkolonialistw projektw prowincjonalizacji starego kontynentu. Popularyzacja tej tendencji badawczej w Europie moe by zatem
traktowana jako kontratak imperium. Warto rozwaa te procesy w kategoriach kreatywnego konfliktu i dialogu midzy rnymi wizjami wiata,
ktre wsptworz wiedz przyjazn przyszoci.
20
Zob.: Bill Ashcroft, Gareth Griffiths and Helen Tiffin, Post-Colonial Studies. The Key
Concepts. London and New York: Routledge, 2000.
21
Yan Hairong, Positions without Identity: An Interview with Gayatri Chakravorty Spivak. Positions, vol. 15, nr 2, Fall 2007, s. 444.
22
Zgubne efekty takiej karykaturalnej interpretacji pokazaa Aleksandra Chomiuk,
piszc o dokonanej przez Maksima Weldsteina postkolonialnej analizie Imperium Ryszarda
Kapuciskiego. Aleksandra Chomiuk, Nowy Markiz de Custine albo o pewnej manipulacji.
Teksty drugie, nr 1/2, 2006.

164

*
Polecam Pastwu ksik Teoria postkolonialna: wprowadzenie krytyczne, ktra jest pierwszym w Polsce podrcznikiem omawiajcym teoretyczne
aspekty dziedziny stanowicej jedn z podstawowych tendencji badawczych
we wspczesnej humanistyce studiw postkolonialnych, autorstwa Leeli
Gandhi prawnuczki charyzmatycznego przywdcy indyjskiego ruchu
narodowowyzwoleczego Mahatmy Gandhiego.
Ewa Domaska