Esbab Nzul PDF

AYETLERN
NZUL SEBEB
FATHA SURES
Kaynaklarda nzul sebebiyle ilgili zel bir olay yoktur. Mushafn ba tarafna konmak zere vahyedilmitir; Kur'an'n hem bir mukaddimesi
hem de zeti gibidir. Ayrca her mminin kld namazn btn rek'atlarnda rabbi ile konuurcasna okumas ve bu sayede O'na yaklamas
murat edilmitir.
Bu srenin nzlu hakknda limlerin grleri:
1- bn Abbas, Katde, Ebu'l-Aliye er-Riyahi (Rufey) bata olmak zere alimlerin ouna gre Kur'an'dan ilk nazil olan srelerden biri olarak
Mekke'de nazil olmutur.
a- Eb Osman Said b. Muhammed b. Ahmed ez-Zahid, dedesinden, o Eb Amr el-Hyer'den, o brahim b. el-Haris ve Ali b. Sehl b. elMuire'den, onlar da Yahya b. Eb Bkeyr'den, o srail'den, o Eb shak'tan, o da Eb Meysere'den bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) ortaya ktnda kendisine 'Ya Muhammed" diye nida eden bir mnadiyi iitti. Sesi iitince korka korka yrd. Varaka b.
Nevfel de kendisine dedi ki:
"Nida eden sesi iittiinde sana ne dediini iitinceye kadar salamca dur." Yine Rasulullah (s.a.v.) grnce "Ya Muhammed" diye ayn sesi
duydu ve:
"Emrine hazrm" buyurdu. Seslenen dedi ki:
"Allah'tan baka hibir ilah olmadna ve Muhammed'in Allah'n elisi olduuna ahidlik ederim de." Sonra ayn ses O'na Fatiha Sresi'ni
[1]
sonuna kadar okudu."
b- Eb shak Ahmed b. Muhammed el-Mfessir, Hasan b. Cafer el-Mfessir'den, o Ebu'l-Hasan b. Muhammed b. Mahmud el-Mervez'den, o
Abdullah b. Mahmud es-Sadi'den, o Eb Yahya el-Kasr'den, o Mervan b. Muaviye'den, o A'la b. el-Mseyyib'den, o Fudayl b. Amr'dan, o da
Ali b. Eb Talib'den Ali'nin yle dediini bize haber verdi:
[2]
"Fatiha-i Kitab, Ar'n altndaki bir hazineden Mekke'de nazil oldu."
Bu rivayete bakarak usulcler, Mcahid'in "Fatiha Sresi Medine'de nazil olmutur." szn hatal grrler.
c- Eb shak Ahmed b. Muhammed el-Mfessir, Hasan b. Cafer el-Mfessir'den, o Ebu'l-Hasan b. Muhammed b. Mahmud el-Mervez'den, o
Abdullah b. Mahmud es-Sadi'den, o Amr b. Salih'ten, o babasndan, o Kelb'den, o Eb Salih'ten, o da bn Abbas'tan yle dediini bize haber
verdi:
"Peygamber (s.a.v.) Mekke'de nbvveti tebli edince "Bismillahir-Rahmanir-Rahim, el-hamdu lillahi Rabbil-lemin" dedi. Bunun zerine
Kureyliler:
[3]
"Allah, azn kapatsn, krsn" veya bunun gibi birey syledi.
d- Sa'leb, senedi ile, Amr b. urahbilin yle dediini rivayet etmitir.
"Kur'ndan ilk nazil olan Fatiha Sres'dir."
e- Amr ibn urahbl yle anlatyor:
"Kur'n'dan ilk nazil olan "el-Hamdu lillhi Rabbi'l-lemn"dir. yle ki:
(Vahyin balangcnda) Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Hatce (r.a.)ye gizlice yle dedi:
"Bana bir eyin karmasndan (yani aklma bir halel gelmesinden) endieleniyorum." Bunun zerine, Hz. Hatice:
"O da ne ki? Nereden byle bir korkuya kapldn?" diye sorunca Hz. Peygamber (s.a.v.) yle dedi:
"Yalnz kaldmda, "oku" diye bir ses duyuyorum." Sonra Hz. Peygamber Varaka b. Nevfel'e gitti ve bu durumu ona sordu. O, Peygamber
(s.a.v.)'e yle dedi:
"Sana bu seslenme tekrar vukubulacak olursa olduun yerde kal, kap oray terketme, iyice dinle." Hz. Peygamber de yle yapt. Bylece
Cebrail (a.s.), Hz. Rasl'e geldi ve Ona
"Bismillahirrahmanirrahim, el-hamdulillahi Rabbil-alemn" de" dedi.
[4]
Bu haberin isnad Ebu Slih'den, o da bn Abbs'tan eklinde bn Abbs'a karlmaktadr.
Bu haber Ftiha'nn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ilk nazil olan vahyin Fatiha olduu anlamna gelmese bile herhalde Efendimiz (s.a.v.)'e ilk nazil
olanlar iinde Fatiha'nn da bulunduuna dellet etmektedir.
f- Beyhaki, "Delail'n-Nbvve" adl eserinde Ebu Meysere Amr b. erahbil'den unu nakletmektedir:
"Rasulullah (s.a.v.) Hz. Hadice'ye yle dedi:
"Yalnz kaldmda bir ses iittim. Allah'a yemin ederim bunun hoa gitmeyen bir i olacandan korktum." Hz. Hadice yle dedi:
"Bundan Allah'a snrm. Allah, sana byle birey yaplmasna izin vermez. Allah'a yemin ederim sen phesiz emaneti yerine getirirsin,
akrabalk bana riyet edersin ve doru sz syleyen bir kimsesin."
Rasulullah (s.a.v.)'n bulunmad bir srada Ebu Bekir (r.a.) eve gelir ve Hz. Hadice, Hz. Peygamber'in kendisine neler sylediini ona anlatr
ve devamla yle der:
"Ey Atik, Muhammed ile Varaka b. Nevfel'in yanna git." Rasulullah (s.a.v.) yanlarna girdiinde Hz. Ebu Bekir, Hz. Peygamber'in elinden tu
tar ve yle der:
"Seninle birlikte Varaka'ya gidelim." Hz. Peygamber ona:
"Sana durumu kim haber verdi?" diye sorunca Hz. Ebu Bekir:
"Hadice" dedi. kisi birlikte Varaka'nn yanna gittiler ve durumu ona anlattlar. Bu arada Hz. Peygamber yle dedi:
"Yalnz kaldm srada arkamdan ya Muhammed, ya Muhammed! diye birisinin seslendiini iitiyorum, ben de kamaya koyuluyorum."
Varaka:
"Hayr, byle yapma", dedi. "Bu sesi iittiin takdirde, sana ne syleyeceini iitmek zere yerinde dur, sonra yanma gel bana durumu bil
dir." Hz. Peygamber yalnz kald srada ona:
"Ya Muhammed!", diye seslenildi. Bil ki: "Rahman ve rahm olan Allah'n adyla, hamd alemlerin rabbi Allah'a mahsustur..." buyruunu
"sapanlarnkine deil" buyruuna kadar yani srenin sonuna kadar inzal buyurdu. "La ilahe illellah" de. Daha sonra Hz. Peygamber Varaka'ya
gitti ve bu durumu ona anlatnca Varaka ona yle dedi:

"Sana mjdeler olsun, sana mjdeler olsun. Ben tanklk ederim ki Meryem olu sa'nn geleceini mjdeledii kii sensin. Musa'ya gelen
Namus (vahy)'n benzeri sana da gelmitir. Sen Rasl bir peygambersin. Bundan sonra sana cihad emri verilecektir. Bu emir sana geldii
takdirde ben hayatta olursam phesiz seninle birlikte senin yannda cihad ederim." Varaka vefat ettiinde Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Andolsun o keii, cennette zerinde ipek elbiseler bulunduu halde grdm. nk, o bana iman etti ve beni tasdik etti." Hz. Peygamber bu
szleriyle Varaka'y kastediyor.
el-Beyhaki (Allah ondan raz olsun) der ki: "Bu (hadisin senedi) munkat'dr. Eer gerekten mahfuz bir rivayet ise bunun Hz. Peygamber'e:
[6]
[5]
buyruu ile "Ey rtlerine sarlp brnm olan"
buyruunun nzulnden sonra meydana gelmi bir
"Yaratan Rabbinin adyla oku"
[7]
olaya dair bir haber olma ihtimali vardr."
g- Kurtubi diyor ki: "Fatiha suresinin Mekkede indii gr daha sahihtir. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun ki biz sana
[8]
tekrarlanan yediyi ve u byk Kur'n' verdik."
(Bu yetin yer ald) Hicr sresinin Mekke'de indii ise icma ile kabul edilmitir. Yine
namazn Mekke'de farz klnd hususunda bir gr ayrl yoktur. slm tarihi boyunca "elhamdlillahi rabbi'l lemin (diye balayan Fatiha
sresi)" okunmakszn bir namaz klndna dair bir haber nakledilmemektedir. Buna da Hz. Peygamber'in: "Ftihat'l-Kitab okunmadka
[9]
buyruu delildir. Bu ifade, hkm haber vermektedir. Yoksa olan bir eyin haberi deildir. Dorusunu en iyi bilen
hibir namaz olmaz"
[10]
Allah'tr."
2- Eb Hureyre, Mchid, At b. Yesr, ez-Zhr bata olmak zere baz alimlere gre bu sre Medne'de nazil olmutur.
a- Sa'lebi senedi ile birlikte, Mchid'den, yle dediini rivayet etmitir:
[11]
"Fatiha Sresi, Medne'de nazil oldu."
b- Hseyn b. Fadl dedi ki:
"Her alim yanlabilir. Fatihann Medinede indii gr Mcahid'in bir yanlmasdr. Zira o bu szde yalnz kalmtr. Alimler aksini
sylyorlar. Fatiha'nn Mekke'de nazil olduuna kesin olarak hkm verilecek delillerden biri de "Andolsun biz sana tekrarlanan yediyi
[13]
[12]
yetidir."
(fatihay) ve yce Kuran verdik."
c- Muhammed b. Abdirrahman en-Nahv, Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Hyer'den, o Ahmed b. Ali b. el-Msenna'dan, o Yahya b.
Eyyub'dan, o smail b. Cafer'den, o el-A'la'dan, o babasndan, o da Eb Hureyre'nin yle dedini bize haber verdi:
"Ubeyy bn Ka'b, kendisine mm'I-Kur'an' okuduu esnada Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Hayatm kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki Allah bunun bir mislini, ne Tevrat'da, ne ncil'de, ne Zebur'da, ne de Kur'an'da
indirmitir. phesiz o bana verilen Seb'ul-Mesani (namazn her rekatnda tekrar tekrar okunan yedi yet) ve byk Kur'an'dr."
3- Rivayetler arasn te'lif sadedinde baz limler de, "Sre bir kere Mekke'de namaz farz klndnda, bir kere de Medine'de kble Beytu'l[14]
Makdis'den Ka'be'ye evrildiinde olmak zere iki defa nazil olmutur." derler.
Buna gre Fatiha Sresi hem Mekk, hem de Medendir. Bundan dolay Cenb- Allah, onu "Mesn" diye isimlendirmitir. nk, bu sreyi
iki defa indirmitir. Bu durum da ancak bu srenin ne kadar erefli olduunu gsterir. [15]
el-Hicr Sresi ittifakla Mekke'de nazil olmutur. [16] Bu yet de bu srenin iindedir. Dolaysyla Allah Teala Peygamberine Mekke'de
bulunurken Fatiha'y ihsan edip, sonra da onu Medine'de indirmitir. Rasulullah (s.a.v.)'n Fatiha'y okumakszn, namaz klarak Mekke'de on
[17]
ksur sene yaadn sylememiz mmkn deildir. Bu iddia akllarn kabul edemeyecei eyler cmlesindendir.
4- Yars Mekke'de, yars da Medine'de indii de sylenmitir. Ebu'1-Leys Nasr b. Muhammed b. brahim es-Semerkand bu gr kendi
[18]
tefsirinde nakletmektedir.
Ftiha'y ndiren Melek:
bn Atiyye der ki: "Baz ilim adamlar, Hz. Cebrail'in el-Hamd (Fatiha) sresini indirmediini sanmlardr. Buna sebep ise Mslim tarafndan
kaydedilen bn Abbas'tan yle dediine dair rivayettir:
"Hz. Cebrail Peygamber (s.a.v.)'n yannda oturuyor iken st taraftan bir ses iitti. Ban kaldrd ve yle dedi:
"Bu, u ana kadar almam ve bugn alan semadaki bir kapdr." O kapdan bir melek indi, bunun hakknda da yle dedi:
"Bu, u gne kadar nazil olmam ve ilk olarak bugn yeryzne nazil olan bir melektir." Bu melek selam verip yle dedi:
"Senden nce hibir peygambere verilmemi ve sana verilen iki nurun mjdesini sana getiriyorum. Bunlar, Ftihat'1-Kitab ile Bakara
[19]
sresinin son yetleridir. Bu srelerden okuduun her bir harfin mutlaka karl sana verilecektir."
bn Atiyye der ki: "Ancak bu durum sz geen ilim adamnn zannettii gibi deildir. Bu hadis-i erif, Hz. Cebrail'in Peygamber (s.a.v.)'e
sz geen melekten daha nce gelmi olduunu, o melein geliini ve onunla birlikte nazil olacak olan haber vermek zere geldiini
gstermektedir. Buna gre Hz. Cebrail, bu srenin indiriliinde ortak hareket etmi olur. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr."
Kurtubi der ki: "Hadisin zahiri Hz. Cebrail'in Peygamber (s.a.v.)'e bu konuda herhangi bir bilgi vermediini gstermektedir. Bizler bu yetin
nzulnn Mekke'de olduunu nceden aklam bulunuyoruz. Hz. Cebrail, yce Allah'n u buyruu sebebiyle bu sreyi indirmi
[20]
te bu buyruk, Hz. Cebrail'in bu sreyi indirdiini gstermektedir. nk bu yet-i
bulunmaktadr: "Onu emin olan ruh indirmitir."
kerime, btn Kur'n- Kerim'in Hz. Cebrail tarafndan indirilmi olmasn gerektirir. Bylelikle Hz. Cebrail bu srenin okunuunu Mekke'de
indirmi olup. Medine'de de bunun sevabn belirtmek zere sz geen melek tarafndan indirilmi olur. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr."
Bu srenin Mekk ve Meden olduu Hz. Cebrail tarafndan iki defa indirildii de sylenmitir. Bunu es-Sa'lebi nakletmitir. Ancak bizim
szn ettiimiz ekil daha uygundur. nk Kur'n- Kerim ile Snnet-i seniyyedeki haberlerin aras bylece telif edilmektedir. Hamdimiz
Allah'adr, minnet duygularmz O'nadr."
[21]
[1]
[2]
Mrsel hadistir. mam Vahidi, Esbab- Nzul.
Senedinde kopukluk var. Fudayl, Ali'den iitmemitir. Deylem; el-Firdevs: 6816, Kenzu'l-Ummal: 2521. Salebi, mam Vahidi, Esbab- Nzul. Sa'leb limlerin
ounun bu grte olduunu sylemitir.
[3]
Bu haberi Hasan ve Katade syledi. mam Vahidi, Esbab- Nzul.
[4]
el-Fahru'r-Rz, et-Tefsrul-Kebr, Tahran tarihsiz (Dru'l-Kutubi'l-lmiyye), 1/177.
[5]
el-Alak: 96/1.
[6]
el-Mddessir: 74/1.
[7]
mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 1/337-338.
[8]
el-Hicr: 15/87.
[9]
Tirmiz, Salt 69, 115; Nes, ftith 24; Msned, 2/428; Drim, Salt 36. Ayrca bk. Drakutn, 1/321 v.d.
[10]
mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 1/337
[11]
Kurtubi, Camiu li Ahkmil-Kuran.
[12]
Hicr: 15/87.
[13]
Senedi zayftr. mam Vahidi, Esbab- Nzul.
[14]
ihbuddn es-Seyyid Mahmd el-Alus el-Badd, Ruhu'l-Ma'n f Tefsri'i'l-Kur'ni'l-Azm ve's-Seb'i'l-Mesn, hyu't-Tursi'l-Arab, Beyrut tarihsiz, 1/33.
[15]
Fahruddin Er-Rzi, Tefsir-i Kebir Meftihul-Gayb, Aka Yaynlar: 1/252-253.
[16]
Nizamuddn el-Hasen ibn Muhammed en-Neysbr, aribu'l-Kur'n ve Raibu'l-Furkn (Taber Tefsiri kenarnda), Kahire, Bulak 1323, 1/72.
[17]
Timizi; Tefsir: 3125, Hakim; Mstedrek: 2/258, Abdullah b. Ahmed; Zevaidu'l-Msned: 5/114. mam Vahidi, Esbab- Nzul.
[18]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, Beyrut 1408/1988,1/82.
[19]
Mslim, Saltu'l-msfirin 248; Nes, ftith 25.
[20]
e-uara: 26/93.
[21]
mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 1/339-340.
2- BAKARA SURES
Mushafta ikinci, nzul sralamasnda 87. sredir. Medine'de nazil olmutur. inde Mekke'de nazil olan yet yoktur.
Kur'an'n en uzun sresidir. Tamamnn bir nzul sebebi olmamakla birlikte bir ok yeti iin zel ini sebepleri
vardr. Deiik srelerde inmitir. Nzul en uzun sren sredir.
Medine'de nazil olmu ilk sre olduu da sylenmitir. Ancak yce Allah'n: "Kendisinde Allah'a dndrleceiniz
[1]
bir gnden korkunuz."
buyruu semadan son nazil olan yet-i kerimedir. Bu yet-i kerime Mina'da, Veda
[2]
Haccnda Kurban bayramnn birinci gnnde nazil olmutur. Yine faizin yasan belirten yet-i kerimeler de
[3]
Kur'n- Kerim'in son nazil olmu yetleri arasndadr.
Ahmed b. Muhammed b. brahim, Abdullah b. Hamid'den, o Ahmed b. Muhammed b. Yusuftan, o Yakub b.
Sfyan el-Kebir'den, o Hiam b. Ammar'dan, o Velid b. Mslim'den, o uayb b, Zurayk'tan, o Ata el-Horasan'den,
o da krime'den yle dediini bize rivayet etmitir:
[4]
"Medine'de indirilen ilk sre Bakara Sresidir."
l-4. Elif. Lam. Mm. te bu kitab, onda hibir phe yoktur. Muttakler iin hidyetin t kendisidir. O muttakler ki
ayba iman eder, namaz ikame eder ve kendilerine rzk olarak verdiimizden infk ederler. Ve onlar sana
indirilmi olana da senden nce indirilmi olana da iman ederler. Ahirete de onlar kn sahibidirler.
Ayetlerin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:
1- Eb Osman es-Sakaf ez-Zaferan, Eb Amr b. Matar'dan, o Cafer b. Muhammed b. el-Leys'ten, o Eb
Huzeyfe'den, o ibl'den, o bnu Eb Necih'ten, o da Mcahid'den yle dediini bize rivayet etti:
"Bu srenin evvelinden ilk drt yet mminler, onlardan sonra gelen iki yet kfirler ve sonra gelen on yet de
[5]
mnafklar hakknda inmitir."
2- El-Firybi ve bn Cerir'in Mcahid'den rivayetle tahric ettiklerine gre Bakara Sresinin ilk drt yeti
[6]
m'minler, onlar takip eden iki yeti kfirler, ondan sonraki 13 yet de mnafklar hakknda nazil olmutur.
[7]
3- Rebi' b. Enes'ten de buna benzer bir rivayet nakledilmektedir.
4- Baz alimler de yle diyor:
"lk drt yet zellikle Ehl-i kitab m'minleri hakknda, Kur'na imanlar sebebiyle nazil olmutur. Allah Teal
Kur'n'da, onlarn gizlemekte olduklarn haber verince bu kitabn Hz. Muhammed'e Allah katndan indirilmekte
olduunu anlam, Hz. Muhammed'in peygamberliine iman etmi, Kur'n'da nazil olan hakikatleri de tasdik
[8]
etmilerdi."
5- Sddinin Ebu Mlikten, Ebu Salibin bn-i Abbastan, Mrrenin bn-i Mesuddan rivayet ettiklerine gre bu
yetlerde sfatlar zikredilen mminlerden maksat, ehl-i kitap olmayan mminlerdir. Bundan sonra gelen "Onlar,
sana indirilene ve senden nce indirilenlere iman ederler. hirete de kesinlikle onlar inanrlar." yeti ise ehl-i
kitabn iman edenlerini vasflandrmaktadr. Zira. Allah teala. Hz. Muhammedi Peygamber olarak gndermeden
nce ehl-i kitap olmayan Araplara kitap gndermemitir. Onlarn dndaki Yahudilere ve Hristiyanlara kitap
gndermitir. Bu sebeple Allah teala mminleri iki ksm olarak zikretmitir. Birinci ksmda olanlar daha nce
kendilerine kitap gelmeyen ve imani meselelerden haberdar olmayan mminlerdir ki onlar "Gayba iman edenler"
eklinde vasflandrmtr. kinci ksm ise, daha nce kendilerine kitap verilen ehl-i kitaptr ki onlar da "Sana ve
[9]
senden nce indirilenlere iman edenler." eklinde vasflandrmtr.
6- Dier bir ksm limlere gre bu surede zikredilen drt yette sfatlar anlatlan "Mmin"lerden maksat, sadece
ehl-i kitaptr. Zira bunlar, kendilerinin gzledikleri gaybla ilgili meseleleri, Kur'ann zikretmesi zerine, Kur'ana
da iman etmiler bu sebeple "Gayba iman edenler" diye vasflandrlmlardr. Daha nce indirilen ncil ve Tevrat'a
[10]
iman ettiklerinden dolay da "Senden nce indirilenlere iman edenler." diye vasflandrlmlardr.
7- Baka bir ksm limler ise bu surenin ba tarafndaki drt yette zikredilen "Mminler" ifadesine ehl-i kitap
olsun veya olmasn btn mminlerin girdiini sylemilerdir. Bunlar, cennet, cehennem, ldkten sonra dirilme
gibi "aybi hususlara iman etme" ifadesine, Rasulullaha btn indirilenler ve ondan ncekilere indirilenler
girmediinden dolay bunlar beyan eden yetin ayrca zikredilmesine ihtiya olduunu, bu nedenle zikredildiini,
yoksa mminleri iki snfa ayrma maksadyla zikredilmediini sylemilerdir. Mminler rablerini raz edecekleri
btn fiil ve davranlar bilmelidirler ki onlarn hepsini yaparak rablerini raz etsinler. Bu nedenle "Gayba iman
etme" yannda Rasulullaha indirilenlere ve ondan ncekilere indirilenlere iman etme ve dier sfatlarn hepsi
[11]
zikredilmitir.
8- Taberi, bu grlerden, drt yetin iki snf mmini beyan ettiini syleyen grn daha doru olduunu
sylemitir. Zira bu grte olanlarn beyan ettikleri deliller kuvvetlidir. Ayrca bunlardan sonra gelen yetlerde
kfirlerin de, kalbleri mhrlenen aka kfir olanlar, iman ettiklerini syledikleri halde iman etmeyen mnafklar.
eklinde iki ksma ayrlmalar, mminlerin de iki ksm olduklarn gsteren bir delildir. demitir.
6-7. uras muhakkak ki o kfretmi olanlar inzr etsen de inzr etmesen de birdir, iman etmezler, Allah, onlarn
kalblerini de kulaklarn da mhrlemitir. Gzlerinin zerinde de bir perde var. Onlaradr azb- azim.
1- Dahhak dedi ki:
[12]
"Bu yet Eb Cehl ve onun ehli beytinden be kii hakknda inmitir." Kelb de: "Yani yahudilerdir" demitir."
2- Kelbi kanalyla bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre bu yetler Huyey ibn Ahtab, Ka'b ibnu'l-Eref vb. Yahudi
ileri gelenleri hakknda nzil oldu.
3- krime ve Sad bni Cbeyr, onlardan Muhammed bni Ebu Muhammed, ondan bnu shak tarikndan bnu Cerr
anlatt.. bnu Abbas (r. a.) dedi ki:
[13]
"Bu yetler Medine Yahudileri hakknda nazil oldu."
Medine civarnda bulunan Yahudiler, Hz. Muhammed'in, Allah'n onlara ve btn insanlara gnderdii son eli
olduunu herkesten daha iyi bildikleri halde herkesten nce tasdik edip ona iman etmeleri gerekirken tam tersine
onu yalanladklar iin onlar azarlamak ve sulamak zere Allah Teal bu yeti indirmitir.
4- bn Abbas (ra.)'a gre bu ayet, kendilerini Allah'n, "hakk bile bile gizleyenler" diye vasf ettii inat yahud
[14]
reisleri hakknda inmitir.
5- krime veya Sad ibn Cbeyr'in bn Abbs'tan naklettiklerine gre Bakara Sresinin bandan itibaren 100 yet
birer birer isimlerini ve neseblerini sayd Yahudi hahamlar ile Evs ve Hazrec kabilelerinden mnafklar hakknda
[15]
inmitir. Taber, konuyu uzatmamak iin bu kimselerin isimlerini vermediini syler.
6- Reb hni Enes dedi ki:
[16]
"Bu yetler Ahzap (Hendek) harbinde nazil oldu."
7- Baz mfessirler ise, bu ayette kastedilenlerin Eb Leheb, Eb Cehil, Velid b. Mugre v.b. gibi bir gurub mrik
olduunu sylemilerdir. nk bunlar, delilin (Hz. Peygamber ve Kur'n'n) zuhurundan sonra, bile bile inkr
[17]
etmi, bilgi (marifet) hasl olduktan sonra kfre sapmlardr.
8- bn Cerir'in er-Rebi' bn Enes'den tahricine gre bu iki yet Bedr gazvesinde ldrlen mriklerin
[18]
kumandanlar (ileri gelenleri) hakknda inmitir.
Rebi' b. Enes bunlarn u yette de zikredildiklerini sylemitir.
"Kfirlerin, Allahn nimetlerine kredecekleri yerde, Allah inkr ettiklerini, kavimlerini helak yurduna
srklediklerini grmez misiniz?" "Helak yurdu cehennemdir. Onlar oraya gireceklerdir. O, ne kt bir
[19]
yerdir."
Rebi' b. Enes'in bu grnn dayana udur: Allah teala bu yette, ktleri uyarp uyarmamann, onlara hibir
fayda vermeyeceini, onlarn kalblerinin mhrlendiini beyan etmitir. Halbuki kfirlerden bir ksm, daha sonra,
Rasulullahn uyarsndan faydalanarak iman etmilerdir. Bundan anlalmtr ki, yette zikredilen kfirlerden
[20]
maksat, iman etmeden Bedirde ldrlen kfrn elebalardr.
9- Ali b. Ebi Talha'nn, Abdullah b. Abbastan naklettiine gre ise, Abdullah b. Abbas bu yeti yle izah etmitir:
"Rasulullah (s.a.v.) btn insanlarn iman etmelerini ve doru yolda kendisine tabi olmalarn ok arzuluyordu.
Onun bu iddetli arzusunu bilen Allah teala, daha nce iman edecekleri yazl olanlardan bakasnn iman
etmeyeceini ve daha nce iman etmeyecekleri yazl olanlardan bakasnn da sapkla dmeyeceini
[21]
bildirdi."
10- Taberi, Abdullah b. Abbastan nakledilen birinci grn tercihe ayan olduunu zikretmi ve gereke olarak
unlar zetle sylemitir.
"Allah teala bundan nceki yetlerde ehl-i kitabn iman edenlerini vmtr. Bu yetlerde de yine ehl-i kitabn
iman etmeyenlerinden haber vermesi ve onlar knamas uygundur. Zira onlarn sfatlar farkl olsa da hepsi de ehl-i
kitaptr. Bylece Allah teala, ehl-i kitabn iman edenleriyle iman etmeyenlerini karlatrarak birlikte zikretmitir.
Allah teala bu yetlerle, Rasulullahn hak peygamber olduunu gizleyen Yahudi hahamlarna kar onu
desteklemitir. Bunu bylece bilmi olsunlar ki, Tevrat Hz. Musaya gnderen Allah teala Hz. Muhammede de
bunlar retmitir. Zira, ne Muhammed ne de kavmi, Kur'an inmeden nce bu gibi eyleri biliyorlard. Bu hal de,
Yahudilerin, Hz. Muhammedin Peygamberlii hakknda pheye dmelerini bertaraf eder, Onun, Allah tarafndan
getirdiklerinin hak olduunu ortaya koyar. Zira onlar, okur yazarl olmayan bir millet ierisinde ortaya kan ve
okur yazarl olmayan bir kiinin onlarn gizlemi olduklar haberleri ortaya karmas durumunda onun
peygamberlii hakknda nasl pheye debilirler ki?
Rasulullahn okur yazarl yoktu. O bir takm hesaplar da bilmiyordu. Bu itibarla ona, "Kitaplar okudu da
rendi." Yahut: "Hesap yaparak khinlik yapt." Veya "Rasulullah ile ilgili bir ksm haberleri gizleyen
Hahamlardan okuyarak bu tr bilgilere sahip oldu." eklinde iddialar onun hakknda hi yakk almayan
iddialardr.
Taberi diyor ki:
"Bu yette zikredilen kfirlerden maksadn ehl-i kitap olan kfirler olduunun dier bir delili de udur ki: "Allah
teala, bundan sonra gelen yetlerle, mnafklara ve Hz. dem ve Havva kssasna deindikten sonra tekrar ehl-i
kitap'tan bahsetmitir. Madem ki nce ehl-i kitabn mminleri sz konusu edilmi ve yine ehl-i kitaba
dnlmtr. O halde bunlarn arasnda zikredilen kfirlerden maksat ta, ehl-i kitap olan kfirlerdir.
"Kfr" kelimesinin lgat mns "rtmek" demektir. Bundan dolaydr ki, karanl ile btn eyay rten geceye
de "Kfir" denmitir, Yahudiler de Rasulullahn hak Peygamber olduunu bildikleri halde o gerei gizlemeleri se
bebiyle kendilerine "Gerei rten" anlamna "Kfir" denmitir. Nitekim Allah teala bunlar hakknda baka bir
yette yle buyurmutur:
"ndirdiimiz apak delilleri ve hidayeti, biz, insanlara kitapta akladktan sonra onlar gizleyenlere, ite onlara
[22]
Allah lanet eder. Hem de btn lanet edenler lanet eder."
11- yet-i kerimede bunlarn hibiri ismen belirtilmemekle onlar ve tarih boyunca, kyamete kadar onlar gibi
[23]
olanlar hakknda bu yetler inmitir demek en toplayc gr olacaktr.
8. nsanlardan yleleri vardr ki iman etmi olmadklar halde "Allah'a ve hiret gnne iman ettik." derler. Halbuki
onlar m'minler deillerdir.
Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

1- Mfessirler bu yet-i kerimenin mnafklardan bir topluluk hakknda indiinde ve bu yette zikredilen sfatlarn
[24]
mnafklarn sfat olduunda ittifak etmilerdir.
2- bn Cerr Taber'nin Tefsirinde krime veya Sad ibn Cbeyr'in bn Abbs'dan rivayetine gre bu ayette Evs ve
Hazrec'den mnafklarla onlar gibi olanlar kastedilmektedir. bn Abbs, beyy bn Ka'b'den naklen bunlarn
[25]
isimlerini de zikretmitir.
3- Abdullah b. Abbas, Katade, Mcahid, Abdullah b. Mes'ud, Rebi' b. Enes ve bn-i Creyc bu insanlardan
maksadn Medinede, mslmanlardan korkarak mmin okluklarn syleyen mnafklar olduklarn sylemilerdir.
[26]
4- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette ise bu yetin, m'minlerle karlatklarnda iman ve tasdik zere
olduklarn aklayp "Biz, kitabmzda Muhammed'in vasflarn buluyoruz." diyen, birbirleriyle babaa kaldklar
zaman ise bunun aksi davranan ehl-i kitab mnafklar hakknda nazil olduu sylenmektedir ki Abdullah ibn
[27]
beyy, Muattib ibn Kueyr ve Cedd ibn Kays bunlardandr.
5- Esbatn es-Sddiden yce Allahn: "nsanlardan..." buyruu hakknda: "Onlar mnafklardr", dediini rivayet
[28]
etmektedir.
[29]
6- Sufi alimleri der ki: "en-Nas" bir cins ismidir. Veli (dost) edinilen kimselere ise cins ismiyle hitap edilmez.
7- Taberi diyor ki:
"Aziz ve Celil olan Allah, hicret yurdu olan Medine-i Mnevverede, Rasulullah yerletirip muzaffer klnca ve
onun davetini yayp mslmanlar oaltnca mslmanlar, putlara tapan mrikleri ve ehl-i kitap olan kfirleri
malup edince Yahudi hahamlar, srf kskanlklarndan ve azgnlklarndan dolay Rasulullaha kin ve dmanlk
beslediler. Allah, bunlar hakknda baka bir yet-i kerimede yle buyurdu:
"Kitap ehlinden bir ou, hak kendileri iin apak belli olduktan sonra, ilerindeki ekememezlikten dolay, iman
[30]
etmenizden sonra sizi tekrar kfirlie evirmek isterler."
Ehl-i kitap olan bu Yahudiler yannda Rasulullah
yurtlarnda barndran, onu destekleyen ve yardmna koan Ensar'n iinden bir ksm insanlar, irklerinde ve
cehaletlerinde devam ettiler. Aka kfir olduklarn sylemeleri halinde mslmanlar tarafndan
ldrleceklerinden veya esir edileceklerinden korktuklar iin iman ettiklerini syleyen fakat aslnda iman etmeyen
mnafklar ortaya kmlardr. Bunlar da ehl-i kitabn kfirleriyle ibirlii yaparak mminler aleyhine eitli
tuzaklar kurmaya girimilerdir. Bunlar, Rasulullah ve sahabileri grdklerinde
"Biz, Allaha, Peygamberine ve hiret gnne iman edenleriz." demiler, Yahudilerle babaa kaldklarnda da
"Biz, sizinle beraberiz. "Biz iman ettik" diyerek mminlerle alay ediyoruz." demilerdir. te Allah teala bu yet-i
kerimede bu tr insanlar zikretmekte ve onlarn gerekte iman etmediklerini aa vurmakta ve "Halbuki onlar
[31]
mmin deillerdir." buyurmaktadr.
11-12. Kendilerine "Yeryznde bozgunculuk yapmayn." denildii zaman "Biz ancak slah edicileriz." derler.
Dikkat ediniz! Onlar muhakkak bozguncularn ta kendileridir de durumlarnn uurunda deillerdir.

1- yette zikredilen "Onlar"dan maksat, Abdullah b. Abbas. Abdullah b. Mes'ud ve dier bir ksm sahabilere gre
"Mnafklar"dr. Yapmamalar istenen "Bozgunculuk" ise "nkarclklar ve gnah ilemeleridir."
Selman- Fris'den nakledilen baka bir rivayete gre ise "Onlar"dan maksat, o dneme kadar henz dnyaya
[32]
gelmemi olan insanlardr.
2- Taberi, "Onlar"dan maksadn. Rasulullahn dneminde bulunan mnafklar ve onlardan sonra gelip ayn sfat
tayan btn mnafklar olduunu sylemenin daha evla olacan zikretmi ve zetle unlar sylemitir.
"Selman- Faris, bu gryle Rasulullah dneminde bulunan daha sonra da lp giden mnafklar deil
Selmann yaad dnemlerde henz ortaya kmam olan ve kmalar beklenen kimseleri kastetmi olabilir.
[33]
Bizim, dier gr tercih etmemizin sebebi, bu hususta mfessirlerin ittifak etmeleridir."
13. Onlara, "Gelin insanlarn iman ettii gibi, siz de iman ediniz", denildiinde, onlar yle dediler: "O
beyinsizlerin inandklar gibi biz de mi inanalm!?" yi bilin ki, beyinsizlerin ta kendileri onlardr, ama bunu
bilmezler.

[34]
1- nsanlardan maksat, Hz. Peygamber ve ona iman edenlerdir.
2- nsanlardan maksat, Abdullah b. Selm ile onun gibi slm'a girenlerdir. nk bunlar da, Hz. Peygamberle
[35]
beraber iman edenler gibi, iman etmilerdir.
3- Mnafklarn burada, beyinsizlikle itham ettikleri kimselerden maksat, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Mes'ud,
[36]
Rebi' b. Enes ve Abdurrahman b. Zeyd'in de izah ettikleri gibi, Rasulullahn sahabileridir.
4- Evs ve Hazre'in ou mslman idiler. Bu mnafklar da Evs ve Hazre kabilesinden idiler, ama az idiler. Buna
[37]
gre, umum ifde eden lfzlar, bazan ekseriyyet iin de kullanlabilirler.
5- Gerekte insan olan, sadece mminlerdir. nk, onlara insan olmann gereklii verilmitir. Sebebiyse, gerek
[38]
insann dier canllar karsndaki stnl, doruya ileten akl ve hidayet eden fikir iledir.
14. Onlar, iman etmi olanlara kavutuklar zaman "man ettik." derler. eytanlaryla babaa kaldklarnda ise
"Emin olun biz (onlarla) alay edicileriz." derler.
1- Ahmed b. Muhammed b. brahim, eybe b. Muhammed'den, o Ali b. Muhammed b. Kurra'dan, o Ahmed b.

Muhammed b. Nasr'dan, o Yusuf b. Bilal'dan, o Muhammed b. Mervan'dan, o Kelb'den, o Salih'ten, o da bn
Abbas'tan bize unu rivayet etti:
"Bu yet Abdullah b. Ubey ve arkadalar hakknda nazil olmutur. Bu kiiler birgn kp, Rasulullah (s.a.v.)'n
ashabndan bir grupla karlamlard. Abdullah b. Ubeyy de:
"Bakn bu beyinsizleri sizin banzdan nasl savacam" demi ve mteakiben gidip Eb Bekr Sddk'n elini
tutarak ona yle demiti:
"Teyme Oullar'nn ulusu. slam'n by, maarada Allah Rasul'nn yannda bulunan iki kiinin ikincisi ve
cann maln Allah yolunda cmerte harcayan Sddk'a merhaba." Sonra mer'in elinden tutup ona da unlar
syledi:
"Adiy bn Ka'b Oullar'nn ulusu, hakla btln arasn ayran, Allah'n dini hususunda taviz vermeyen cann ve
maln Rasulullah (s.a.v.) iin harcayan kimse iin merhaba." Sonra da Ali'nin elini tutup dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n amcazadesi ve damad, Rasulullah (s.a.v.)'n ilerinden kt Haim Oullar'nn ulusu olan
kiiye merhaba." Sonra daldlar, Abdullah arkadalanna dedi ki:
"Grdnz m nasl yaptm. Siz de onlar grdnz zaman byle yapn." Onlar da ona vg yadrdlar,
[39]
mslmanlar Peygamber (s.a.v.)'e gelip bunu haber verdiler. Bunun zerine Allah Teala da bu yeti indirdi."
2- Kelb'nin Ebu Salih'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre ise bu yet yahudilerin durumu hakknda inmitir.
Buna gre "iman edin" emrinin muhatablar yahudiler, "insanlarn iman ettii gibi" ifadesindeki insanlar da
[40]
Abdullah ibn Selm ve ashab gibi mslman olan yahudilerdir.
3- bn Abbas (r.a.)'dan yle nakledilmitir:
"Bu yetler Abdullah b. Ubey b. Sell, Muattib b. Kueyr ve Cedd b. Kays gibi Ehl-i kitab mnafklar hakknda
inmitir. Onlar m'minlerle karlatklar zaman iman ve tasdik eden kimseler olarak grnyorlar ve: "Biz
Muhammed (s.a.v.)'in vasf ve zelliklerini kendi kitabmzda gryoruz", diyorlard. Ancak ileri byle deildi ki
[41]
birbirleriyle yalnz kaldklarnda aksini konuuyorlard."
4- Ayet-i kerimede zikredilen "Onlarn eytanlar"ndan maksat, Abdullah b. Abbas ve Abdullah b. Mes'ud'a gre,
mnafklarn inkrda nde giden elebalardr. Katade ve Rebi' b. Enes'e gre bunlar, mriklerdir. Mcahide gre
bu eytanlar, mnafklarn, kfirlerden, mriklerden ve dier mnafklardan olan arkadalardr. Katadeden
[42]
nakledilen dier bir gre gre bu eytanlardan maksat, mnafklarn elebalar ve er ilerde nderleridir.
17. Onlarn durumu, bir ate yakm olan kimsenin haline benzer: O ate, onun etrafn aydnlatnca, Allah onlarn
nurlarn giderir de, onlar, hibir ey grmez olduklar karanlklar iinde brakr.

1- Said b. Cbeyr dedi ki:
"Bu ayet, yahudlerin ve onlarn Hz. Peygamber'in zuhurunu gzlemeleri ve onlarn bu Peygamber vastasyla
mrik Arablara galib gelme beklentileri hakknda nazil olmutur. Hz. Peygamber gnderilince onlar, O'nun
nbvvetini kabul etmemilerdir. Bylece onlarn, Hz. Muhammed'i bekleyileri "ate tututurmak" gibi; onlarn,
[43]
Hz. Peygamberin ortaya kmasndan sonra O'nu inkr etmeleri de, bu nurun gitmesi gibi olmutur."
2- Taberi der ki:
"yet-i kerime, grnte iman ettiklerini syleyip te slamn dnyadaki nimetlerinden faydalanan ve gerekte
iman etmeyerek hirette Allah'n mminlere verecei nimetlerden mahrum edilecek olan mnafklar tasvir etmekte,
onlar, evresini aydnlatmak iin ate yakan, daha sonra da atei snerek karanlklar ierisinde kalan kimselere
[44]
benzetmitir."
19. Yahut onlarn hali gkten boanan yamura tutulmuun hali gibidir ki onda karanlklar, gk grlts ve
imek ak vardr. lm korkusuyla yldrmlardan parmaklarn kulaklarna tkarlar. Allah kfirleri epeevre
kuatandr.

1- bnu Cerr, Sdd'yi Kebir tarikndan anlatt. O, Ebu Mlik ve Ebu Salihten, onlar, bnu Abbas ve Mrre'den,
onlar, bnu Mesud ve sahabeden bazlarndan anlattlar:
"Medine mnafklarndan iki kii Allah'n Rasl'nden mriklere kamlard. Yolda Allah'n, iinde iddetli gk
grlts, imek ve yldrmlarla zikrettii yamura yakalandlar. Her yldrmda yldrm kulaklarna girecek de
kendilerini ldrecek korkusuyla parmaklaryla kulaklarn tkyorlar; her imek parldamasnda onun nda
yryorlar, imek akmayp da bir ey gremez olduklar zaman da yryerek eski yerlerine geliyorlard. Yldrm
ve imek korkusundan aran iki mnafk:
"Ah bir sabaha ksak! Hemen Muhammed'e gelip elimizi eline koyalm (tekrar O'na imanla biat edelim)." demeye
baladlar. Gerekten de sabah olunca Hz. Muhammed'e gelip yeniden iman ettiler, ellerini Efendimizin eline
koyup biat ettiler ve iyi mslmanlar oldular.
Allah Teal Medine'den Mriklere katlmak zere kan bu iki mnafn durumunu Medine'deki mnafklar iin
bir mesel kld: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisinde hazr bulunduklar zaman Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendileri
hakknda bir ey (vahiy) nazil olduunu sylemesinden veya herhangi bir eyle adlarnn anlmasndan ve
ldrlmelerinden korkarak Medine'den kan o iki mnafn parmaklaryla kulaklarn tkadklar gibi kulaklarn
parmaklaryla tkyorlard. imek nlerini aydnlattnda yani mallar, ocuklar oalp bir ganimet elde
ettiklerinde veya bir fetih ele geirdiklerinde o iki mnafk nasl imek aktnda onun aydnlnda yryor
idiyseler bunlar da o aydnlkta yryorlar; "Muhamed'in dini gerekten doru bir din imi" diyorlar ve o dinde
devam ediyorlar; nleri aydnlk olmayp karardnda da dikilekalyorlar yani mallar ve ocuklar helak olup
balarna bir bel geldiinde ise "Bu, Muhammed'in dini yznden." diyor ve imek akmayp da karanlkta kalan
[45]
iki mnafn yapt gibi bunlar da dinden dnp kfirler oluyorlard."
2- Sad bn Cubeyr diyor ki:
"Bu yet yahudiler hakknda nazil olmutur. Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn kn bekliyor ve onunla araplara kar
zafer kazanacaklar umudunu izhar ediyorlard ama knca onu inkr ettiler. te Hz. Peygamber'in kn
beklemeleri aydnlanmak zere ate yakmalarna, kndan sonra inkr etmeleri de yaktklar atein aydnlnn
[46]
zevaline benzetilmitir."
3- bn Abbastan gelen rivayete gre, bunlarla kastedilen yahudilerdir. Peygamber (s.a.v.) Bedirde muzaffer olunca
umutlandlar ve yle dediler:
"Allaha yemin ederiz, Musann bizlere geleceini mjdeledii peygamber budur. Bunun hibir sanca geri
dnmez." Ancak Uhudda bozgun szkonsu olunca irtidat ettiler ve pheye dtler.
4- Kurtubi diyor ki:
"Bu aklama ekli zayftr, yet mnafklar hakkndadr. Ancak, bn Abbastan bu rivayet daha sahih bir ekilde
gelmitir. Bununla birlikte mana hepsini (kfirleri de mnafklar da) kapsamaktadr."
21. "Ey insanlar sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbiniz'e ibadet ediniz..."

1- Said b. Muhammed b. ez-Zahid, Eb Ali b. Ahmed el-Fakih'ten, o Eb Turb el-Kuhstan'den, o Abdurrahman
b. Bir'den, o Ravh'tan, o u'be'den, o Sfyan-i Sevr'den, o A'me'ten, o brahim'den, o da Alkame'den unu
dediini bize haber verdi:
"erisinde "Ey insanlar" hitabnn indii herey Mekke'de nazil olmutur, "Ey iman edenler" hitabnn iinde nazil
olduu sreler de Medine'de nazil olmutur. Yani "ey insanlar" Mekke halkna, "ey iman edenler" hitab da Medine
halknadr. Allah Teala'nn "Ey insanlar sizi ve sizden evvelkileri yaratan Rabbiniz'e ibadet ediniz" yeti "man
[47]
edenleri mjdele" yetine kadar Mekke mriklerine hitaptr. Bu yetse M'minler hakknda nazil olmutur."
Mcahid de bu grtedir.
"Ancak bu gr reddeden birtakm hususlar vardr: Bu sre ve Nisa sresi, Medenidir yani Medinede inmitir ve
bunlarda da Ey insanlar hitab yer almaktadr. Ey iman edenler ile ilgili grleri ise dorudur. Urve b. ezZubeyr der ki: "Herhangi bir had (belli bir suun cezas) yahut bir farz belirten buyruklar Medinede inmitir.
Gemi mmetlerden ve azaptan sz eden buyruklar ise Mekkede inmitir." Bu da aktr."
3- Alkame ve Hasan Basr'den nakledildiine gre, onlar yle demilerdir:
"Kur'an'da "Ey insanlar" diye balayan her yet mekk; "Ey iman edenler" diye balayan ayetler medendir."
el-Kd Ebu Bekr ise yle demitir:
"Onlarn syledii bu sz, eer bir nakle (rivayete) dayanyor ise kabulmzdr. Yok eer byle sylemelerinin
sebebi, mminlerin Mekke'de deil de Medine'de ekseriyette olmalar ise, bu zayftr. nk Cenab- Allah'n
mminlere bir seferinde vasflar ile dier bir seferde ise cins isimleri ile hitab etmesi caizdir. Devaml ibadet edip
ibadetini artrmaya alan mmine bu emir verildii gibi bazan mmin olmayan kimseye de ibadet etmesi
[48]
emrolunabilir. Buna gre, bu ayetteki hitabn herkes hakknda olmas mmkndr."
[49]
4- yette zikredilen "Ey insanlar" ifadesinden maksat, Abdullah b. Abbasa gre "Kfir ve mnafik"lardr.
22. Yeryzn size bir dek, g de bir bina klan, gkten su indirip onunla size rzk olarak mahsuller karan
O'dur. O halde bile bile Allah'a benzerler nisbet etmeyin.

Burada "Allah'a bile bile benzerler isnad edenler"den kimlerin kastedildii hususunda iki gr zikredilmitir:
1- Abdullah b. Abbas, bu insanlardan maksadn, btn mrikler olduunu, Arap mriklerinin de ehl-i kitap
mriklerinin de bu ifadenin iinde bulunduklarn zikretmitir.
2- Mcahid ise bu ifadeden maksadn, Yahudi ve Hristiyanlardan iki gurup ehl-i kitap olduunu, zira bunlarn,
Tevrat ve ncil'den Allah'n birliini rendiklerini bu nedenle Allah'a bile bile denkler tutmaya altklarn
sylemitir.
3- Taberi birinci gr tercih ediyor ve zetle diyor ki:
"Mcahidi bu gre sevkeden sebep, Araplarn, rablerinin birliini inkr ederek onun kendilerinin yaratcs ve
rzk vereni olduunu bilmedikleri ve ibadette bir ksm putlar ona ortak kotuklar kanaatinde olmasdr. Halbuki
Allah teala, yet-i kerimede, Arap mriklerinin, yaratc olarak Allah'n birliini ikrar ettiklerini ancak Allah'a
ibadette bir takm putlar ona efaati yaparak ortak kotuklarn bildirmektedir. Nitekim yet-i kerimelerde yle
buyurulmaktadr:
"Ey Muhammed, yemin olsun ki, eer onlara kendilerini kimin yarattn sorsan, phesiz ki "Allah" derler.
[50]
yleyse nasl oluyor da dndrlyorlar?"
"Ey Muhammed, de ki: "Size gkten ve yerden rzk veren kimdir? Size kulak ve gzleri baheden kimdir? lden
diriyi karan, diriden de ly karan kimdir? Btn ileri dzene koyan kimdir?" "Allahtr" diyeceklerdir. De ki
[51]
"O halde Allah'tan korkmaz msnz?"
Grld gibi Arap mrikleri de ehl-i kitap gibi, Allah'n tek yaratc ve rzklandrc olduuna iman ediyorlard.
Bu nedenle yette geen "O halde bile bile Allah'a benzerler nisbet etmeyin." ifadesindeki muhataplarn sadece ehli kitap olmayp, Arap, Acem, Ehl-i kitap olan veya olmayan btn mrikler olduklarn sylemek daha isabetlidir.
[52]
23. Eer kulumuzun zerine indirdiimizden phe ediyorsanz haydi onun benzerinden siz de bir sre getirin.
Allah'n dnda hidlerinizi de arn eer (sznzde) sdklar iseniz.

1- Mrikler Kur'n' iittikleri zaman: "Bu, Allah'n szne benzemiyor. Biz dorusu onun Allah kelm
[53]
olduundan pheliyiz." demilerdi de yet bunun zerine nazil oldu.
2- Elbetteki bu mriklerin ilk rnekleri asr- saadette Kur'n'n ilk muhatablar olan Mekke mrikleri olmakla
[54]
birlikte Kur'n'n bu meydan okumas kyamete kadar btn inkarclar hakknda geerlidir.
3- Taberi diyor ki:
"Allah teala bu yet-i kerimeyi, kavminin mrik ve mnafklar ve ehl-i kitabn kfir ve sapklarna kar
[55]
Rasulullah'a bir delil ve bir hccet olarak zikretmitir."
25. Mminleri mjdele.

[56]
1- Allah Teala bir nceki yette kfirlerin cezasn zikretti bu ayette de m'minlerin mkafaatn zikretti.
26. Hi phesiz, bir sivrisinek olsun, daha stndeki olsun herhangi bir eyi Allah mesel getirmekten ekinmez.
Artk iman edenler onun, Rablerinden bir gerek olduunu bilirler. Kfirler ise "Allah bu misal ile neyi murad
etmitir?" derler. Allah onunla bir ounu dallette brakr. Yine onunla bir ounu hidyete ulatrr. Onunla
ancak fsklar dallette brakr.

1- bn Cerr'in kendi isnadlaryla Sdd'den tahricinde Abdullah ibn Mes'd ve dier baz sahabeden rivayetine gre
"Allah Teal, Bakara: 2/17-18'de mnafklarla ilgili iki misali verdiinde mnafklar: "Allah byle misaller
[57]
vermeyecek kadar ycedir." dediler de Bakara: 2/26-27 yetlerini indirdi."
2- Vhid'nin... bn Mes'd'dan rivayetine gre ise Allah Teal, mriklerin ilhlarn zikredip "Ey insanlar bir
misal verildi, imdi onu dinleyin. Allah' brakp da tapndklarniz bunun iin bir araya gelseler bir sinei bile
yaratamazlar. Sinek onlardan bir ey kapsa, bunu ondan geri de alamazlar. steyen de ciz, kendinden istenen
[58]
de."
ve mriklerin ilhlarnn tuzaklarm zikredip onlarn tuzaklarn rmcek yuvas gibi olmakla niteleyip
"Allah'n dnda dostlar edinmi olanlarn misali rmcein misali gibidir ki rmcek bir yuva edinmitir. Halbuki
[59]
yuvalarn en r hi kukusuz rmcein yuvasdr."
buyurunca mrikler:
"Gryor musunuz Muhammed'e indirdiklerinde Allah sinek ve rmcei misal veriyor. Acaba bu kadar deersiz
eyleri misal getiren tanr nasl bir tanrdr ki! Bir tanr bunu yapar m?" dediler de Allah Teal: "Hi phesiz
[60]
Allah, sivrisinek ve onun tesinde bir eyi misal getirmekten haya etmez..." yetini indirdi."
3- Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Mes'ud ve dier bir ksm sahabilere gre bu yet-i kerime, bundan nceki iki
yette misalleri zikredilen mnafklara cevaptr. yle ki: Allah teala mnafklar, ate yakp ta sonra atei snen ve
karanlk bir gecede yamura yakalanan kimseye benzetince mnafklar:
"Allah bu gibi misalleri vermekten beridir. O, bu seviyelere inmekten yce ve byktr." dediler. Allah teala da bu
yeti indirerek en zayf yaratklarndan olan sivrisinei dahi misal vermekten ekinmeyeceini beyan etmi ve
[61]
onlar susturmutur.
4- bn Abbas, Eb Salih'in rivayetinde dedi ki:
"Allah Teala, mnafklar iin bu iki misali verdiinde: "Onlarn misali bir ate yakan kimsenin misali gibidir" ve:
"Yahut onlar gkten boanan yamura tutulmu kimseye benzer..." yetlerini buyurduu zaman, mrikler: "Allah
[62]
darb-i meselleri getirmekten mnezzeh ve ok ycedir" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Ahmed b. Abdillah b. shak el-Hafiz, Sleyman b. Eyyub et-Taberan'den, o Bikr b. Sehl'den, o Abdu'1-Aziz b.
Said'den, o Musa b. Abdirrahman'dan, o bn Creyc'den, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda yle
"Bu yle oldu, Allah mriklerin ilahlarn zikredip "ayet sinek onlardan birey kapp gtrse onu ondan
kurtaramazlar..." ve bylece ilahlarn zaafetini zikredip rmcek ana benzetti. Bunun zerine mrikler:
"Allah'n Muhammed'e indirdii Kur'an'da zikrettii sinee, rmcee baknz. Bunlarla ne yapacakm?" dediler
[63]
de Allah Teala bu yeti indirdi."
6- bn Abbas (r.a.) yle demitir:
[64]
"Ey insanlar, size bir misal getirildi. imdi onu dinleyin..."
ayeti nazil olup mriklerin putlarna ta'n ederek,
sonra onlara ibadet etmeyi, rmcek ana benzetince, yahudiler yle dediler:
"Sinein ve rmcein ne deeri var ki Cenab- Hak, onlar misal getirmitir." te bu sz zerine, Bakara
[65]
sresindeki bu ayetler nazil olmutur."
7- Rebi' b. Enes yle diyor
"Allah teala bu yet-i kerimeyi dnya iin ve ondan bol pay alan yaratklar iin misal vermitir. yle ki, sivrisinek
a olduu srece yaar, yeyip doyunca da lr. Allah tealann, Kur'an- Kerimde, kendilerini misal vermek istedii
kavimler de byledir. Onlar dnyadan tam paylarn alnca, Allah onlar yakalayverir."
Rebi' b. Enes bu szlerden sonra u yeti okumutur:
"Kendilerine hatrlatlanlar unuttuklarnda onlara her eyin kapsn atk. Nihayet kendilerine verilen o nimetlerle
[66]
sevinip zevke dalnca onlar azabmzla anszn yakalayverdik. Hemen mitsizlie kaplp akna dndler."
8- Katde yle diyor:
"Allah Teal, Kurn'da sinek ve rmcei zikredince mrikler:
"Acaba sinek ve rmcein nesi var, zikredilmee deer mi ki(Kur'n'da) anlyorlar?" dediler de Allah Teal
[67]
bunun zerine bu yeti indirdi.
9- Hasen yle diyor:
"Ey insanlar bir misal verildi, imdi onu dinleyin. Allah' brakp da tapndklarnz bunun iin bir araya gelseler
[68]
bile bir sinei bile yaratamazlar..."
yeti nazil olunca mrikler:
"Bu ne biim misal?! Bu ve buna benzeyen misller, anlatlacak misl deildir " veya buna benzer bir eyler
[69]
sylediler de Allah Teal bunun zerine bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu.
10- Hasen ve Katde yle diyorlar:
"Allah Teal kitabnda sinek ve rmcei zikredip mriklerin yapmakta olduklarna bunlar misal getirince
Yahudiler gldler ve:
[70]
"Dorusu bu Allah kelmna hi benzemiyor." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
11- Katade bu yetin, Kur'anda zikredilen sinek ve rmcek misallerine kar kan sapklara ve mriklere cevap
olduunu, kendisinden bakalarn dost edinenlerin, an kendisine ev yapmaya kalkan rmcee
[71]
benzediklerini
Allah'tan baka kendilerine tapnlan putlarn, bir sinei bile yaratamayacaklarn, sinein
[72]
kendilerinden bir eyi kapp karmas halinde, onu yakalayp kard eyi almaktan bile ciz olduklarn
zikredince sapklar ve mrikler "rmcek ve sinek nasl olur da burada zikredilir? Allah bunlar zikretmekle neyi
kastetmi olabilir?" dediler. Bunun zerine Allah teala onlara cevaben bu yeti indirdi ve Allah'n, en zayf
[73]
varlklarndan sivri sinei dahi misal vermekten ekinmeyeceini beyan etti.
12- Kaffal, bu grlerin hepsinin de muhtemel olduunu syleyerek yle demitir:
"Bunlarn yahudiler olmasna gelince, bunun sebebi, ayetin sonunda, "Onunla fasklardan bakasn da artmaz."
denilmi olmasdr ki, bu yahudilerin sfatdr. nk bu ayetten sonra, ahde vefa etmeleri hususunda muhatab
tutulanlar srailoullardr. Ayetin sebebi nzulnn mnafklann ve kfirlerin szlerinin olmasna gelince, bu,
onlardan Mddessir sresinde:
"(Bunu biz) kalblerinde hastalk bulunan ve kfirler de, Allah bununla misal olarak neyi murad etmitir desinler
[74]
(diye yaptk). te Allah dilediini bylece artr, dilediine de hidayet eder"
ayetiyle bahsedilen husustur.
Kalblerinde hastalk bulunanlar mnafklardr. Ayette geen "kfirler" sz mrikleri de iine alabilir. nk
Mddessir sresi mekkdir. Her iki gurub da Mekke'de vard. Bunun byle olduu sabit olunca, bu ayette hepsinin
muhtemel olmas sz konusudur. nk kfirler, mnafklar ve yahudiler Hz.Peygamber (s.a.v.)'e eziyet etme
hususunda uyum iinde idiler.
Bakara sresinin bandan buraya kadar, yahudi, mnafk ve mriklerin bahsi gemitir ki bunlarn hepsi
kfirdirler.
Ayetin, sebeb-i nuzl olmadan indirilmi olmas da caizdir. nk ayetin sebeb-i nzul olmadan da manas
[75]
anlalmaktadr."
13- Bu rivayetlerden birincisi isnad asndan daha sahih olmas yannda srenin banda geenlere de daha
uygundur. Aslnda dier rivayetlerde Allah'n sinek ve rmcei misal getirmesine mriklerin kar kt ve
onlarn buna hayretlerini belirtmeleri zerine bu yetin indiinin sylenmesi yetin Medine'de nazil olmu
olmasyla da uyumamaktadr.
14- Yukardaki rivayetlerden en uygunu Vhid'nin rivayet etmi olduu sinek ve rmcek misallerine Yahudilerin
[76]
itiraz ve hayretlerini ifade eden rivayettir.
15- Taberi bu izahlardan, birinci grn tercihe ayan olduunu sylemi ve bundan nce gelen yetlerin de
mnafklarn halini, belli olaylara benzettiini, bu nedenle mnafklarn, bu benzetmelere kar ktklarn, Allah
tealann da bu yeti indirerek, en zayf varlklarndan biri olan sivrisinei dahi misal vermekten ekinmeyeceini
beyan etmi ve bylece yetin mnafklara cevap vermi olduunu aklamtr.
Taberi diyor ki:
"Bu surede zikredilen bir yet-i kerimenin, dier surelerde zikredilen yetlere kar kanlara cevap olduunu
[77]
sylemektense bu surede zikredilen yetlere kar kanlara cevap olduunu sylemek daha evladr."
27. Onlar ki Allah'm ahdini onu te'kidle smsk baladktan sonra bozarlar, Allah'n, birletirilmesini emrettiini
keser, koparrlar, yeryznde bozgunculuk yaparlar. te onlar hsrana uryanlarn ta kendileridir.

1- Bu yet, ehl-i kitabn kfirleri ve mnafklar, zellikle de Hz. Peygamber'in ashab muhacirler arasna karan
Yahudi hahamlar, onlara yakn duran srail oullar kalntlar ve irki zerinde srar eden mnafklar hakknda
[78]
inmitir.
2- Kaffl yle demitir:
"Bu ayetle kastedilmi olanlarn, Peygamberlerine indirilen kitablarda Hz.Muhammed (s.a.s.)'i tasdik etmelerine
dair kendilerinden ahd ve misak alnan; kendilerine, gerek Hz.Muhammed'in gerekse mmetinin durumu aklanan
Ehl-i kitabtan bir gurub olmas muhtemeldir. Bylece bu gurub, ahitlerini bozdular, ondan yz evirerek
[79]
Hz.Peygamberin nbvvetini inkar ettiler."
3- Ahdi bozanlar hakknda alimlerin grleri:
a- Bir ksm limlere gre, ahdi bozanlar, Allah'n itaatinden ayrlan ve fsk olarak sfatlandrlan mnafklardr.
b- Bir ksm limlere gre, ahdi bozanlar, ehl-i kitabn kfirleri ve mnafklardr.
c- Bir ksm limlere gre, ahdi bozanlar, mriklerin, kfirlerin ve mnafklarn hepsidir.
d- Bir ksm limlere gre, ahdi bozanlar, Hz. demin sulbnde iken verdikleri sz daha sonra yerine getirmeyen
insanlardr.
4- Taberi bu grlerden ikinci grn daha doru olduunu, yet-i kerimenin, Rasulullahn hicret ettii
Medine'nin evresinde yaayan srailoullarnn nesillerinden olan kfir Yahudi hahamlar hakknda ve mrik olan
mnafklar hakknda nazil olduunu sylemitir. Ancak yetin, kfir olan Yahudi hahamlar gibi herkesi ve
mnafk olan mrikler gibi her ferdi de kapsar mahiyette olduunu da bildirmitir. Ve bu gr tercih etmesinin
sebebinin Bakara suresinin beinci yetinden sonraki yetlerin, Tevratta verdikleri sz bozan Yahudi hahamlarn
anlatm olmalar ve u yetin de bunu aklam olmas olduunu sylemitir. yet-i kerimede yle
buyurulmaktadr:
"Bir zaman Allah, kendilerine kitap verilenlerden, onu insanlara aklayacaklarna, onda olanlar
gizlemeyeceklerine dair ahit almt. Onlar ise bunu arkalarna atarak az bir deere deitiler. Bu al verileri ne
[80]
ktdr."
Ayrca u yet-i kerimede de ehl-i kitabn, ahdi nasl bozduklar beyan edilmekledir:
"Nihayet onlarn ardndan yerlerine ktler gelip kitaba vris oldular. Onlar, u dnyann geici menfaatlerini
alrlar ve: "lerde affolunuruz." derler. Ayn menfaatla karlatklar zaman onu yine alrlar. "Allah hakknda
gerekten baka birey sylemeyin" diye Tevratta kendilerinden sz alnmam myd? Ve orada olanlar
[81]
okumam mydlar? Allah'tan korkanlar iin hiret yurdu daha hayrldr. Hi aklnz kullanmaz msnz?"
41. Yannzdakini dorultucu olarak gnderdiime iman edin, onu inkr edenlerin ilki siz olmayn. Ayetlerimizi az
bir baha ile deimeyin. Ancak bana korunun.

1- Hasen ve baz mfessirler diyorlar ki:
"Yahudi hahamlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Tevrat'taki vasflarn deitirip bunun iin bir cret yani rvet
alyorlard. Bu yetle bundan men'edildiler."
2- "Yahudi hahamlar dinlerini halka retme karlnda cret alrlard. Bu yetle bu yasakland" da denilmitir.
3- O'nu ilk inkr edenler, yahudilerdir; nk Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldiinde, orada yahudi olan
Kurayza ve Nadir kabileleri bulunmaktayd. Onlar Hz. Peygamberi inkr edince, dier yahudiler de onlara tabi
oldular. Buna gre ayette sanki, "Ehl-i kitabtan O'nu ilk inkr edenler olmayn!" denilmitir. Bu u ayette
buyurulduu gibidir:
[82]
[83]
"Ve benim sizi, alemlere stn kldm.."
Yani kendi alarndaki lemlere...
"Yahudilerin Ka'b bn Eref, Huyey bn Ahtab vb. liderleri fakir yahudilerden hediyeler alyorlard. Onlar, eer
Yahudiler, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e tabi olurlarsa, bu o hediyelerin arkasnn kesileceini biliyorlard. Bundan
[84]
dolay, bu deersiz hediyelerin kesilmemesi iin, kfrde srar ettiler."
5- Bu yet-i kerime her ne kadar srailoullarna mahsus ise de bu konuda onlar gibi davranan herkes bu yetin
hkmne girer. Yani bir hakk deitirmek veya iptal etmek iin rvet alan veya retmesi vacip olan bir eyi bir
cret almakszn retmekten veya kendisinden bir bakasnn ed edemiyecei bir ilmi yine cret almakszn ed
[85]
etmekten kanan kimseler bu yetin hkm ve tehdidi altna girer.
42. Sizler bilip dururken hakk btla kartrp hakk gizlemeyin.

1- Ebu'l-Aliye der ki:
"Yahudiler: "Muhammed peygamber olarak gnderilmitir ama bizden bakalarna." demilerdi. te onlarn
"Muhammed peygamber olarak gnderilmitir." szleri hak, "bizden bakalarna gnderilmitir." szleri ise
[86]
btldr."
43. Namaz dosdoru klnz, zekat veriniz ve rk edenlerle beraber rk ediniz.

1- Fahreddin er-Razi der ki:
"Yahudiler namazlarnda rkya varmyorlard, bu nedenle Cenab- Hak, onlar mslmanlarn namazn klmaya
[87]
tevik iin, zellikle rk kelimesini zikretti."
2- Taberi diyor ki:
"Yahudi hahamlar ve mnafklar, insanlarn namaz klmalarn ve zekat vermelerini emrettikleri halde kendilerinin
bunlar yapmadklar bu sebeple de Allah tealann, onlar bu yetle ikaz ettii zikredilmektedir. Ta ki
Mslmanlarla birlikte namaz klsnlar, onlar gibi mallarnn zekatn versinler ve yine onlar gibi, Allaha boyun
[88]
esinler."

44. Sizler insanlara iyilii emredersiniz de kendilerinizi unutur musunuz? Halbuk kitab da okuyorsunuz. Hal
akletmiyecek misiniz?

1- Kelbnin, Eb Salih'ten mezkr senedle gelen rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Bu yet Medine'li Yahudiler hakknda inmitir. Onlardan bir adam, kars, annesi tarafindan ve kendisiyle
aralarnda st emme cihetinden yaknlk bulunan Mslmanlar'a diyordu ki:
"zerinde bulunduun dinde ve Muhammed (s.a.v.)'in sana emretmekte olduu eyde sebat et, ayrlma. Zira O'nun
[89]
ii haktr." Bylece onlar bunu insanlara emrederler, halbuki kendileri yapmazlard."
2- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre ise yahudi hahamlar yahudilere Tevrat'a tabi olmalarn emreder fakat
kendileri Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Tevrat'taki vasflarn inkr etmek suretiyle Tevrat'a aykr davranrlard.
3- bn Cureyc der ki:
"Yahudi hahamlar, cemaatlerini Allah'a tate tevik eder, fakat kendileri ma'syetlerden saknmazlar, rahata gnah
ilerlerdi."
4- Sddi'ye gre, onlar, insanlara Allah'a itaati emrediyor, Allah'a isyan etmemelerini sylyorlard. Kendileri ise
[90]
Allah'a itaati brakyor gnahlar iliyorlard.
5- Baz alimler der ki:
[91]
"Yahudi hahamlar halk sadaka vermeye arp tevik eder, fakat kendileri cimri davranrlard."
6- Zeccac'a gre, onlar, herkese oka sadaka vermelerini emrediyor, kendileri ise bu hususta son derece cimri
[92]
davranyorlard. nk Cenb- Allah, onlar kat kalblilik, faiz ve rvet yeme ile tavsif etmitir.
7- bn Creyc'e gre, o yahudi alimler kendileri namaz klmadklar ve zekat vermedikleri halde kavimlerine
[93]
namaz ve zekat emrediyorlard.
8- Onlara, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in durumunu renmek iin birisi gizlice gelse, ona,
"O sylediklerinde sadk, Peygamberlii haktr. Binaenaleyh O (s.a.v.)'na uyunuz" derlerdi. Halbuki kendileri,
yahudi kavimlerinden kendilerine gelen hediye ve atiyyelere olan arzularndan dolay, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e tabi
[94]
olmuyorlard.
9- Hz. Peygamber (s.a.v.) henz Peygamber olmadan nce, bir yahudi gurubu, mrik Araplara
"Sizden bir Peygamber kacak ve Hakk'a davet edecek" diye haber verip o mrikleri O'na uymaya tevik
ediyorlard. Cenb- Allah Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Peygamber olarak gnderince, onlar hased edip O'nun
Peygamberliini inkr ettiler. te bunun zerine, onlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zuhurundan nce O'na uymay
emretmeleri; o Peygamber olunca O'nu brakp O'nun dininden yz evirmeleri sebebi ile Cenab- Allah bu ayetle
[95]
onlar susturdu. Bu Ebu Mslim'in de tercih ettii grtr.
10- Belki de yahudilerden mnafk olanlar zahiren Hz. Muhammed (s.a.s)'e uymay emrediyor, sonra da kendileri
[96]
kalben O'nu inkr ediyorlard. te bundan dolay Cenb- Hak onlar knam ve azarlamtr.
11- Yahudiler, bakalarna Tevrat'a uymay emrediyor, sonra kendileri Tevrat'ta Hz. Muhammed (s.a.s)'in
doruluuna delalet eden eyleri grnce; bu emre muhalefet ediyor ve O'nun Peygamberliine iman
[97]
etmiyorlard.
12- Btn bu vecihler netice itibariyle bir veya birbirine yakn, birbiriyle elimeyen sebeplerdir. Aslnda yet
Yahudi hahamlar (din adamlar) hakknda ise de onlarn bu ve benzeri kabilden ileri ile fiillerinin birbirini
[98]
tutmamas sfatnda onlara benzeyen herkes yetin hkmne dahildir.
13- yet-i kerimenin hitabettii kimselerin, bakalarna yapmalarn emredip te kendileri iin unuttuklar iyilikten
maksadn ne olduu, mfessirler tarafndan farkl ekillerde izah edilmitir.
a- Said b. Cbeyr, Abdullah b. Abbasn bu yeti yle izah ettiini sylemitir:
"Ey Yahudiler, sizler, insanlarn, elinizde bulunan Tevrat ve onun beyan ettii Peygamberlii yalanlamalarna
kar kyorsunuz. Halbuki kendiniz onda bulunan, Peygamberimi tasdik etmiyor, ahdimi inkr ediyor, bana
verdiiniz sz bozuyorsunuz. Ve kitabmdan, bildiiniz eyleri inkr ediyorsunuz."
b- Dahhak ise Abdullah b. Abbasn, bu yeti yle izah ettiini sylemitir.
"Siz, insanlara, Muhammedin dinine girmelerini, namaz klmalarn ve benzeri eyleri emrediyor, fakat kendinizi
unutuyorsunuz"
c- Sddi, Katade ve bn-i Creyc ise bu yeti yle izah etmilerdir:
"Ey kitap ehli olanlar ve mnafklar, siz, insanlara, Allaha itaat etmelerini, ondan korkmalarn ve oru tutup
namaz klmalarn emrediyor fakat kendiniz bunlar yapmyorsunuz."
d- Taberi diyor ki:
"Bu grler, birbirlerine yakn grlerdir. Hepsi de yetin hitabettii insanlarn, Allahn raz olaca eyleri,
dierlerine emredip kendilerinin bunlara uymadklarn ifade etmilerdir.
[99]
Allah teala, bu yette byle davranan insanlar knam ve bunun, kendilerine yakmayacan beyan etmitir.
45. "Bir de sabr ve namaz ile Allah'tan yardm isteyin."

1- ou ilim ehline gre bu yet-i kerime, Ehl-i Kitab'a hitaptr. Bununla beraber btn kullar iin bir edeptir.
2- Baz alimler der ki: "Bu hitapla mslmanlara hitap etmee dnlmtr."
[100]
3- mam Vahidi der ki: "Birinci gr daha kuvvetlidir."
"limlerden bir gurup, bunlarn Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman etmi olanlar olduunu sylemitir. nk namaz
asla kabul etmeyip, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in dininde sabr inkr eden kimselere hemen hemen namazla ve sabrla
yardm isteyiniz!" denilmi. Bu sebeple bu hitab, Hz. Muhammed (s.a.v.)'i kesinlikle tasdik eden kimselere
yneltmek gerekir. Hitabn nce srailoullar hakknda olmas, bundan sonra Hz. Muhammed (s.a.v.)'i tasdik eden
kimselere ynelmi olmas da imkansz deildir. Doruya en yakn olan gr, bu ayetle kendilerine hitap
edilenlerin, Ben srail olmasdr. nk hitab onlardan bakasna tevcih etmek, ilahi nazmn ifade dzenini
[101]
bozar."
48. Ve yle bir gnden korunun ki o gnde hi kimse hi kimse adna bir ey deyemez, ondan hibir efaat kabul
olunmaz, ondan bir fidye alnmaz, onlara yardm da edilmez.

1- Mfessirlerin kaydettiklerine gre bu yetin nzul sebebi udur:
''srail oullar: ''Bizler Allah'n oullar, dostlar ve peygamberlerinin ocuklaryz ve babalarmz bize efaati
olacaklardr." diyorlard. Allah Teal da onlara, kyamet gn onlardan fidyenin de efaatlerin de kabul
[102]
edilmeyeceini bildirdi.''
2- Bir rivayette de onlarn "Bizler Allah'n dostu olan brahim'in evltlaryz. O, Allah'n rzas iin kesmeye
yatrd shak'n babasdr. Bize efaat eder ve bizi azbdan kurtarr." dedikleri, babalar ile kimi kastettikleri ak
[103]
olarak belirtilmitir.
50. Hani Musa krk geceliine vaidlemi idik. Yine siz (yahudiler) onan arkasndan, zalimler olarak buzay (ilah
olarak) almtnz.
51. Daha sonra sizi, bu iinizin pei sra affetmitik, ki belki kredersiniz (diye).

1- Bunda, mrik Araplarda, yahudilerden ve hristiyanlardan grm olduu muhalefet hususunda, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e bir teselli bulunmaktadr. Sanki Cenb- Allah, Musa (a.s.)'nn bu kt olaya sabredii gibi, Hz.
Muhammed (s.a.v.)'in de sabretmesini emretmitir. nk srailoullar Allah onlar Firavn'dan kurtardktan ve
Musa (a.s.)'nn ilk kndan o vakte kadar harikulade mucizeler gsterdikten sonra bu zayf pheye kanmlardr.
Sonra Musa (a.s.) buna sabretmiti. Bundan dolay Hz. Muhammed (s.a.v.)'in bu iddetli eziyetlere sabretmesi,
[104]
daha da evldr.
2- Hz. Muhammed (s.a.v.)'le en fazla mcadele eden ve O'na en ok dmanlk besleyenler yahudiler idi. Bundan
dolay, Cenb- Allah sanki yle demektedir: Bunlar, selefleriyle iftihar ediyorlar. Oysaki onlarn selefleri,
[105]
ahmakln, cehaletin ve inadn ite bu derecesinde idiler. Ya onlarn halefleri nasl olur?
62. phe yok ki iman etmi olanlar, yahudiler, hristiyanlar ve sabiler; kim Allah'a ve hiret gnne iman eder,
bununla beraber slih amelde bulunursa elbette onlarn Rableri katnda ecirleri vardr. Hem onlara bir korku da
yoktur, onlar zlecek de deillerdir.

1- bn Eb Hatim ve el-Adennin bn Eb Nech kanalyla Mchid'den tahric ettiklerine gre O yle anlatm:
"Selman dedi ki:
"Raslullh (s.a.v.)'a daha nce birlikte bulunduum din sliklerini sordum. Onlarn dualarn, ibadetlerini zikrettim.
[106]
Bunun zerine bu yet indi."
2- bn Eb Hatim'in tahricinde Mchid'den gelen rivayette Selmn yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne, daha nce ilerinde bulunduum din mensuplarn sordum ve dedim ki:
"Ey Allah'n elisi, namaz klyorlar, oru tutuyorlar, sana iman ediyorlar ve senin peygamber olarak
[107]
gnderileceine ehadet ediyorlard." Bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
3- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Hafz, Abdullah b. Muhammed b. Cafer el-Hafiz'dan, o Eb Yahya erRaz'den, o Sehl b. Osman el-Asker'den, o Yahya b. Eb Zaide'den, o bn Creyc'den, o Abdullah b. Kesir'den, o
Mcahid'den unu dediini bize haber verdi:
"Selman, Peygamber (s.a.v.)'e kilise ashabnn hikyesini anlatnca, Rasulullah (s.a.v.):
"Onlar Cehennemdedir" buyurdu. Selmn dedi ki:
"Bu yzden yeryz bana kapkaranlk kesildi. Nihayet bu yet nazil oldu. Bu sebeple sanki zerimden bir da
[108]
kalkt."
4- Muhammed b. Abdu'1-Aziz el-Mervez, Muhammed b. el-Hseyn el-Haddad'den, o Eb Yezid'den, o shak b.
brahim'den, o Amr'dan, o Esbt'tan, o da Sddden bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet Selmn- Farisi'nin ashab hakknda nazil oldu. Selmn Rasulullah (s,a.v.)'a gelince kendi halknn
ibadetlerinden ve dini yorumlarndan haber vermee balad ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, onlar namaz klyorlard, oru tutuyorlard, sana inanyorlard ve senin Peygamber olarak gn
derildiine ahidlik yapyorlard." Bylece Selmn onlar vmeyi bitirince Rasulullah (s.a.v.):
[109]
"Ey Selmn onlar cehennem ehlindendir" buyurdu. Bunun zerine Allah Teala: bu yeti indirdi."
5- Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Cafer, Muhammed b. Abdillah b. Zekeriyya'dan, o Muhammed b.
Abdirrahman ed-Deuli'den, o Eb Bekr b. Eb Hayseme'den, o Amr b. Hammad'dan, o Esbat'tan, o Suddi'den, o
Eb Malik'den, o Eb Salih'den, o bn-i Abbas'tan, o Mrre'den, o bn-i Mesud'dan, o da Peygamber (s.a.v.)'in bir
gurup Ashabn'dan rivyeten bize haber verdi ki "bu yet Selmn- Farisi hakknda nazil olmutur. O, Cndeysbr
[110]
(veya Cndiapur) ahalisinin erafndand. Bu yetin devam ise Yahudiler hakknda nazil olmutur."
6- bn Cerr ve bn Eb Hatim de Sdd'den rivayet ederler ki bu yet Selman'n slm'dan nceki ashab hakknda
[111]
nazil olmutur.
7- Taber, tefsirinde Musa ibn Harun kanalyla Sdd'den rivayetle hadiseyi ok daha detayl bir biimde yle
vermektedir:
"Hi phesiz iman etmi olanlar; Yahudi, hristiyan ve sbilerden Allah'a ve hiret gnne iman etmi ve slih
amel ilemi olanlar..." yeti Selman Fris'nin arkadalar hakknda nazil olmutur. Selman (ran'da) Cundiapur
ehrinden ve ehrin ileri gelenlerinden idi. Kraln olu ile arkada idiler ve yedikleri ayr gitmez kardeler
gibiydiler. Birlikte ava da karlard. Bir gn yine ava kmlard. Av esnasnda gizlenmi bir eve rastladlar,
kapsndan baktklarnda ierde nndeki mushaf okuyan bir adam grdler. Adam hem okuyor, hem alyordu.
Sordular:
"Bu da nedir?" Adam:
"Bu kitapta ne olduunu renmek isteyen sizin durduunuz yerde durmaz. Eer renmek istiyorsanz, girin ieri,
size reteyim." dedi. Yanna girdiler, adam:
"Bu, Allah katndan gelmi bir kitaptr. Onda, kendisine itaati emretmi, kar gelinmesini yasaklam: Zina
etmiyeceksin, insanlarn mallarn btl yollarla almyacaksn, buyurmu" deyip kitapta olanlar anlatm. Bu kitap
Allah'n sa'ya indirdii ncil imi. ki gen bundan etkilenerek bu adama (rahibe) tab olmular. Rahib:
"Bundan sonra (putperest olan) kavminizin kestiklerini yemek size haramdr", demi. ki gen bu rahibe gelip
gitmeye ve renmeye devam etmiler.
Nihayet bir bayram gn yemekler yaplm, ileri gelenler ve halk kraln sofrasnda toplanm ve kralm olu da bu
sofraya davet edilip de gelmeyince kraln olunun hristiyan olduu ortaya km, kral olunu hristiyan yapan rahi
bi artm ve srgn etmi. Rahib iki gence:
"te ben gidiyorum. Musul'da bir manastrda 60 m'minle birlikte Allah'a kulluk ediyoruz. Eer imannzda sdk
iseniz siz de gelin." demi. ki gen de peinden gitmeye karar veriyorlar ancak kralm olunun yol hazrlklar
uzaynca Selman sabredemeyip yalnz bana yola kar Musul'daki o manastra gelir ve grr ki hristiyanlna
sebep olan rahib burada rahiplerin badr ve buradaki rahibler de dinlerinin emirlerini yerine getirmede ok titizler.
Selman da onlara uyar ve gnler byle geerken ba rahib Selman'a:

"Yavrum sen gensin. Bu kadar ok ibadet etme, korkarm usanrsn. Onun iin nefsine ibadeti biraz hafiflet." der.
Selman sorar:
"Benim yaptm m yoksa senin u emrettiin mi daha hayrl?" Barahib:
"Elbette senin yaptn" der ve Selman bu minval zere Allah'a ibadete devam eder.
Bir gn manastrn barahibi Beytu'l-Makdis'i ziyarete karar verir, onun teklifiyle Selman da onunla birlikte yola
kar. Yolda ktrm birine rastlarlar. Onun "Ey rahiblerin efendisi bana merhamet et ki Allah da sana merhamet
etsin" dileine iltifat etmezler ve yola devam ederler. Beytu'l-Makdis'e gelince barahib Selman' serbest brakr ve
"Bu mescide btn dnyadan limler gelirler, k, onlar dinle, onlardan ren" der. Selman bir gn barahibin
yanna zgn olarak dner. Sebebini sorunca da:
"Bizden ncekiler, peygamberler ve onlara tab olanlar btn hayrlar alp gtrmler." der. Barahib:
"Yok hayr yle deil, bir peygamber daha kald ki tbleri onun tblerinden daha hayrl bir peygamber yok.
kaca zaman da bu zamandr. Ben, ona yetieceimi sanmyorum ama sen gensin, belki sen ona yetiirsin. O,
Arap lkesinde kacaktr. Eer ona yetiirsen ona iman et, ona tab ol" der. Selman:
"Bana onun almetlerinden birini syler misin?" deyince barahib:
"Srtnda peygamberlik mhr vardr, kendisine hediye edileni yer, ama sadakay yemez." der.
Beytu'l-Makdis'ten karlar, dn yolunda o ktrme yine rastlarlar. Ktrmn: "Ey rahiblerin efendisi, bana
merhamet eyle ki Allah da sana merhamet eylesin" seslenii zerine merkebinden ona doru eilir, ktrm tutar
ve yere alar, onun iin dua eder, sonra da:
"Allah'n izniyle kalk." der, adam Selman'n gzleri nnde sapasalam ayaa kalkar. Selman akn akn
baknrken rahib yoluna devam eder ve gzden kaybolur gider. Selman aknlndan uyanp rahibi ararsa da
bulamaz. Yolda Kelb oullarndan iki arapla karlar, onlara kaybettii rahibi sorar, onlar da Selman' (yle
anlalyor ki kle olarak satmak zere) yanlarna alarak Medine'ye getirirler. Selman' Medine'de Cheyne
kabilesinden bir kadn hayvanlarna obanlk yapmas iin satn alr ve Selman, kadnn ikinci bir klesi ile
mnavebeyle obanlk yapmaya balarlar. Selman'n bir yandan da kula kmasn bekledii peygamberin
haberindedir. Bekledii haber bir gn oban arkadayla gelir:
"Bugn Medine'ye peygamber olduunu iddia eden birisi geldi" der. Hayvanlarn bana arkadan koyan Selman
hemen Medine'ye gelir, Efendimiz'in evresinde dolanmaya balar. Selman' gren ve niyyetini anlyan Efendimiz
elbisesini omuzundan aa brakr da nbvvet mhr meydana kar, mhr gren Selman Efendimiz'in yanna
gelir, onunla konuur, sonra kar gider, bir dinara bir kuzu ve bir miktar ekmek alr Efendimiz'e getirir. Allah'n
Rasl:
"Bu nedir?" diye sorunca da:
"Sadakadr." der. Efendimiz:
"Bizim ona ihtiyacmz yoktur, gtr, mslmanlar yesin." buyurur. Selman yine kar gider ve tekrar baka bir
dinarla bir miktar ekmek ve et satn alp Efendimiz'e getirir. Onun:
"Bu nedir?" sorusuna bu sefer
"Hediyedir" cevab verir. Efendimiz:
"Otur o halde." buyurur ve birlikte yerler.
Konuma srasnda Selman, arkadalarndan bahseder, onlar anlatr ve:
"Ey Allah'n rasl, namaz klar, oru tutar, sana iman eder ve senin peygamber olarak gnderileceine ehadet
ederlerdi." der. Selman'n, arkadalarna olan vgleri bitince Efendimiz:
"Ey Selman, onlar cehennem ehlindendir." buyurur da bu Selman'a ok ar gelir. Kald ki Efendimiz'e:
"Eer onlar sana yetimi olsalard mutlaka seni tasdik eder ve sana tab olurlard." da demiti. te bunun zerine
Alalh Teal "Hi phesiz iman etmi olanlar; Yahudi, hristiyan ve sabiilerden Allah'a ve hiret gnne iman etmi
ve slih amel ilemi olanlar..." yetini indirir.
8- Taber, tefsirinde Msenn kanalyla bn Abbs'tan gelen bir rivayete daha yer verir ki buna gre "Hi phesiz
iman etmi olanlar; Yahudi, hristiyan ve sbilerden Allah'a ve hiret gnne iman etmi ve slih amel ilemi
olanlar..." yetinden sonra Allah Teal "Her kim slm'dan baka bir din isterse asla ondan kabul
[112]
edilmeyecektir."
yetini indirmitir ki bu da birincisinin Selman'n, arkasnda brakp geldii ve Hz.
Muhammed'in bi'setini bekleyip de ona yetimeden len o hristiyanlar hakknda mjdeyi ihtiva etmekle birlikte
Efendimiz'in bi'setinden sonrakiler hakknda ikinci Alu mrn yetiyle nesholunduu dncesini akla
[113]
getirmektedir.
9- Mfessirler, bu ayette kimlerin kasd edildii konusunda ihtilf etmilerdir. Bunun sebebi, ayn yetin sonundaki:
"Kim Allaha ve hiret gnne iman ederse" ifadesidir. nk bu: "iman edenler..." ifadesindeki imandan
kastedilen eyin, "Kim Allaha ve hiret gnne iman ederse" ifadesindeki imandan kastedilen eyden baka
[114]
olmasn gerektirir. Mkil olma bakmndan bunun bir benzeri de: "Ey iman edenler, iman ediniz"
ayetidir.
[115]
te bu mkillikten tr limler birok gr zikretmilerdir:
10- bn Abbas (r..)n grne gre, bundan murad, Hz. Peygamber (s.a.v.) gnderilmezden nce, yahdilik ve
hristiyanln batl itikadlarndan ber olarak Hz. s (a.s.)ya inanm olan kimselerdir. Mesel, Kuss b. Side,
Rahib Bahr, Habibun-Neccr, Zeyd b. Amr b. Nfeyl, Varaka b. Nevfel, Selman- Frisi, Ebu Zerril-Gifri ve
Necnin heyetindeki kimseler gibi... Buna gre sanki Hak Tel yle demektedir:
"Hz. Muhammed Peygamber olarak gnderilmeden nce yahdilerin batl dini zere ve hristiyanlarn batl dini
zere olanlardan, Hz. Muhammed, Peygamber olarak gnderildikten sonra Allaha, hiret gnne ve Hz.
[116]
Peygambere iman eden herkes iin, Rableri katnda mkafaat vardr."
11- Allah Tel, bu srenin evvelinde, mnafklarn yolunu, sonra da yahudilerin yolunu anlatmtr. Buna gre
Allahn bu ayetteki "iman edenler" ifadesinden maksad, kalbten deil de "lisnen (zahiren) imn etmi" grnen
kimselerdir. Bunlar da mnafklardr. Buna gre Allah Tel, burada nce mnafklar, sonra yahdileri sonra
hristiyanlar, daha sonra da sabiileri saymtr. Bu nedenle sanki Cenab- Hak:
"Bu batlclardan kim hakiki olarak imn ederse, Allah katnda mminlerden olur" demektedir. Bu Sfyan es[117]
Sevrinin grdr.
12- Allahn "iman edenler" ifadesinden murad, Hz. Muhammed (s.a.v.)e gerekten inanan kimselerdir. Bu ifde
gemile alkaldr. Daha sonra gelen:
Kim Allaha imn ederse ifadesi ise gelecekle ilgilidir. Buna gre bunlarn manas,
"Bundan nce imn eden, imnn srdren ve gelecekte de srdrecek olan kimseler..." demektir. Bu, kelamclarn
[118]
grdr.
65. inizden, cumartesi yasan ineyenleri elbette biliyorsunuz. Biz onlara "Hor ve zelil olarak maymunlar
olun" demitik.
66. Biz onlarn bu hallerini, o zamanda bulunanlara ve gelecek olanlara bir ibret ve mttakiler iin de bir nasihat
yaptk.

1- Taberi diyor ki:
"Bu ayetler, Rasulullah'n zamannda Medine'nin evresinde bulunan Yahudileri uyarmakta, onlar, Allah'n emir ve
yasaklarna uyarak Hz. Muhammed (s.a.v.)in Peygamberliini kabul etmeye davet etmektedir. Aksi takdirde
Allah'n emir ve yasaklarna kar gelen atalar maymunlara dntrlerek cezalandrldklar gibi onlarn da Allah
[119]
tarafndan cezalandrlacaklarn bildirmektedir."
72. Hani sizi bir adam ldrm ve aranzda tartm da suu birbirinizin stne atmtnz. Halbuki Allah,
gizlemekte olduunuzu ortaya karr.

1- Abdullah b. Abas diyor ki:
"Hz. Musa'nn dneminde, srailoullarndan mal ok olan ihtiyar bir zat vard. Bunun fakir yeenleri vard.
htiyarn ocuu yoktu. ldkten sonra kendisine kardeinin oullar miras olacakt. Bunlar:
"Keke amcamz lse de kendisine miras olsak" diyorlard. Amcalar uzun sre yaaynca eytan onlara gidip u
vesveseyi verdi:
"Siz amcanz ldrp malna miras olsanz ve yabanc bir ehre gtrerek te orann halkndan diyetini alsanz
nasl olur." O dnemde bir insan ldrlr de mevcut olan iki ehirden hangisinde bulunursa diyeti o ehrin halk
dermi. ki ehirin arasnda bulunacak olursa mesafe llr, ceset hangi ehre daha yaknsa diyeti o ehir
dermi. Amcalar uzun sre yaaynca yeenleri, eytann vesvesesine kaplmlar ve amcalarn ldrp dier
ehre gtrmler ve oraya brakmlardr. Sabah olunca da amcalarn ldren bu yeenler, o ehir halkna gidip
"Amcamz sizin ehirin kapsnda ldrlm, Allah'a yemin olsun ki onun diyetini bize deyeceksiniz."
demilerdir. ehir halk:
"Allah'a yemin ederiz ki biz onu ldrmedik, onu ldreni de bilmiyoruz. ehrimizin kapsn kapadktan sonra
sabaha kadar da hi amadk." demilerdir. Bunun zerine iki taraf ta Hz. Musaya bavurmulardr. ldrlen
adamn yeenleri:
"Biz amcamz bunlarn ehirlerinin kapsnda l olarak bulduk." demiler, ehir halk ise "Allaha yemin olsun ki
biz onu ldrmedik, ehirin kapsn akamleyin kilitledikten sonra sabaha kadar hi amadk." demilerdir. te
bunun zerine Cebrail (a.s.) hereyi iiten ve bilen Allah tealann Hz. Musaya "Onlara de ki "Allah size bir sr
[120]
kesmenizi ve onun bir parasyla lye vurmanz emrediyor." yetini getirmitir.
2- Muhammed b. K'b el-Kurezi ve Muhammed b. Kays ise, ldrlen kii hakknda srailoullarnn ihtilafa
dmelerini yle nakletmilerdir:
"Torunlara ayrlan srailoullarndan bir torun, insanlar arasnda oka errin yayldn grnce, kendilerine
mahsus bir ehir kurmular ve insanlardan uzaklamlardr. Bunlar akam olunca orada yaayan herkesi ehirin
iine topluyor, kaplarn kapatyorlarm. Sabah olunca da reisleri ehri kontrol ediyor, herhangi bir ey
grmeyince kapy ayor ve insanlar akama kadar serbest brakyormu. Bylece bu insanlar gidip baka
yerlerdeki insanlarla al veri vb. mnasebetlerde bulunuyorlarm. Bu dnemde srailoullarnn iinde, mal ok
olan ve kardeinin olundan baka da mirass bulunmayan bir kimse varm. Adam uzun mddet yaam.
Kardeinin olu da, bir an evvel mirasn elde etmek iin onu ldrm ve gtrp ad geen ehirin kapsna
atm. Kendisi ve arkadalar ehrin kapsna gizlenmiler. ehirin reisi, ehirin iinde herhangi bir durum
olmadn rendikten sonra ehirin kapsn am. Kapnn nnde bir kiinin ldrldn grnce de kapy
kapatm. Bunun zerine ldrlen adamn kardeinin olu ve arkadalar:
"Dur bakalm onu hem ldrdnz hem de kapy kapatyorsunuz." demiler.
Bu srada oka cinayetler ileniyor, Hz. Musa da ehirlerinde cinayet ilenen insanlar cezalandryordu. Bu
yzden ldrlen kiinin kardeinin olu ile ehir halk arasnda neredeyse sava kacakt. Her iki taraf ta
silahlarn kuandlar fakat sonra savamaktan vazgeip Hz. Musaya bavurdular. Durumu anlattlar. ldrlen
kiinin yeenleri:
"Ey Allah'n Rasul, bunlar amcamz ldrdler sonra da kapy kapattlar." dediler. ehir halk ise:
"Ey Allah'n Rasul, sen bizim, insanlardan ayrlp zel bir ehir kurduumuzu biliyorsun. Sen bizim, erli
insanlardan uzak durduumuzu gryorsun. Biz o kiiyi ne ldrdk ne de ldreni biliyoruz." dediler. Bunun
zerine Allah teala, bir sr kesip parasyla lye vurmalarn emretti. Hz. Musa da onlara:
[121]
"Allah size bir sr kesmenizi emrediyor." dedi.
3- Ubeyde es-Selmani ve bn-i Zeyd de srailoullarnn, ldrlen kii hakkndaki ihtilaflar hususunda benzeri
[122]
grler zikretmilerdir.
74. Sonra, bunun peinden kalbleriniz yine katlat. imdi o ta gibi, hatta daha da kat. nk ylesi talar vardr
ki, ondan rmaklar kaynar. Ve yine ylesi vardr ki, yarlp ondan sular kar. ylesi de vardr ki, Allah korkusuyla
aaya der. Allah sizin yaptklarnzdan habersiz deildir.

1- Kffal diyor ki:
"Hak Tel'nn, ifdesine muhatap olanlarn, Hz. Muhammed (s.a.v.) zamannda bulunan ehl-i kitab olmas
mmkndr. Yani, kendilerinden ncekilere gelen mucizelerden, onlarn bana gelen ilerden, onlardan isyana
devam eden kimselere inen cezadan, onlara, Peygamberinin getirdii ayetlerden ve kendileri ve kendilerinin
dnda Tevrat'la amel eden kimselerden alnan ahidlerden sonra sizin kalbleriniz ok edd olup, katlaarak, adeta
ta kesildi, demektir. Bylece Allah, bununla, onlarn kalblerinin yumuayaca ayetlere dair bilgilerinin olmasna
[123]
ramen, onlarn isyan etmelerini ve katlklarn haber vermitir."
"Bu gr daha evldr nk Cenb- Hakk'n; buyruu, hitab- mafehe, szl bir hitaptr. Bu sebeple onu, Hz.
Muhammed (s.a.v.) zamannda olanlara hamletmek daha evldr. Yine bundan maksadn, hususiyle Hz. Musa (a.s.)
zamannda bulunan yahudler olmas da muhtemeldir. Allah'n Asr- Saadet'teki yahdlerden nce gemi olan
[124]
seleflerini kasd etmesi de caizdir."
75. Artk onlarn size inanacaklarn umar msnz? Halbuki onlardan bir zmre vard ki Allah'n kelmn
dinlerlerdi de akllar aldktan sonra onlar bunu bile bile tahrif ederlerdi.

1- bn Abbas ve Mukatil dediler ki:
"Bu yet Musa'nn, kendisiyle birlikte Allah Teala'ya gitmeleri iin setii yetmi kii hakknda inmitir. Bu yetmi
kii kendisiyle Mkat'a (Allah Teala'yla Musann mklemede bulunduklar yer ve zaman) gidip Allah Teala'nn
emir ve yasaklarna dair kelamn iitince kavimlerinin yanlarna dndler. Sadakatta olanlar iittikleri gibi ilahi
emaneti hakkyla eda ettiler. lerinden bir grup da dediler ki: "Biz Allah Teala'nn son sznde yle buyurduunu
[125]
iittik: "Bu eyleri yapmaa g yetirirseniz yapn. ayet isterseniz yapmayn, hi beis yok."
2- ou tefsircilere gre ise bu yet Tevrattaki recm yeti ile Hz. Muhammed (s.a.v.)'in vasflarn deitiren
[126]
yahudi limleri hakknda inmitir."
3- Bu yetler Ensar hakknda nazil olmutur. Ensarla Yahudiler arasnda dostluk, komuluk, st balar ve ittifak
vard. Dolaysyla onlarn mslman olmalarn istiyorlard. Bunun zerine "(Ey m'minler)! imdi onlarn size
[127]
inanacaklarn m umuyorsunuz?" mealindeki yet nazil oldu.
"Size inanmalar" ayetinde kastedilen kimseler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zamanndaki yahudilerdir. nk imann
umulmas ve umulmamas onlar hakknda muteber olur, zira tama (mid) imdiki durum iin olmayp gelecek iin
[128]
doru olur.
76. man edenlere kavutuklarnda inandk, derler. Birbirleriyle yalnz kaldklarnda ise Allah'n size at eyi,
m'minler onunla Rabbnz katnda kuvvetli delil getirsinler diye mi onlara syleyip duruyorsunuz? Buna aklnz
ermiyor mu? derler.

1- Mcahid'den rivayet ediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Kurayza oullarn kalelerinde kuatt zaman kalenin altndan yahudilere:
"Ey maymun ve domuzlarn kardeleri, ey tta tapanlar!" diye seslenmiti. Bunu duyan yahudiler:
"Bu adam bunlar nereden biliyor? Muhammed'e bunlar kim haber verdi? Bu sz, baka deil ancak sizden
[129]
kmtr." dediler de Allah Teal bu yetleri indirdi."
2- krime kanalyla bn Abbs'tan naklediliyor:
"Yahudiler m'minlere rastladklarnda,
"Biz de iman ettik, yani arkadanz Muhammed Allah'n elisidir ama sadece size." derler, birbirleriyle yalnz
kaldklarnda byle diyenlere kr:
"Araplara bunu sylemeyin. Siz, bu sr sadece kendilerine aklanan kimselersiniz. imdi o peygamber Araplardan
[130]
oldu", derlerdi. Allah Tel, bu yeti indirdi."
3- bn Humeyd kanalyla bn Abbs'tan naklediliyor:
"Yahudiler m'minlere rastladklarnda,
"Biz de iman ettik, yani arkadanz Muhammed Allah'n elisidir ama sadece size." derler, birbirleriyle yalnz
kaldklarnda byle diyenlere kr:
"Araplara bunu sylemeyin. Unuttunuz mu onlara kar bu peygamber hakk iin diye Allah'tan fetih ve zafer
dileinde bulunurdunuz. Meer bu peygamber bizden deil onlardanm." derlerdi. te bunun zerine Allah Teal
[131]
bu yeti indirdi."
4- Katde'den rivayet olunmutur:
"Yahudiler mminleri memnun etmek iin onlara yaltaklanyorlard. Ancak babaa kaldklarnda da, Allah'n
kendilerine rettii, aklad ve kitabnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sfat ve Peygamberliine dair beyan ettii
eyleri mminlere anlatmay birbirlerine yasaklyor ve "eer bunu yaparsanz onlar bunu size kar Rabbiniz
[132]
katnda delil olarak kullanrlar" diyorlard. Bunun zerine bu yet nazil oldu."
5- Sdd'den naklediliyor:
"Bu ayet Yahudilerden bir grup hakknda nzil oldu. Onlar nce inand sonra mnafk oldular. Araplardan
inananlara gelir, syleyecekleri eyleri sylerlerdi. Bzs bzsna:
"Allah Tel'nn size azaptan bildirdii srr, onlarn size, biz Allah'a sizden daha ok sevimli ve daha
[133]
mkerremiz diye sylemeleri iin mi konuuyorsunuz?" derlerdi."
6- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, "Ehl-i Kitab'n mnafklar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabyla
karlatklarnda onlara,
"Sizin iman ettiiniz eye, biz de iman ettik ve arkadanz Muhammed'in doru olduuna, sznn gerek
olduuna biz de ehdet ediyoruz. Kendi kitabmzda O'nun sfat ve niteliklerini bulmaktayz derlerdi. Sonra
birbirleriyle ba baa kaldklarnda, elebalar onlara:
"Allah'n kitabnda Muhammed'in sfatlaryla ilgili olarak size am olduu srr, size kar delil getirsinler diye mi
mslmanlara sylyorsunuz?" derlerdi. nk muhalif olan Tevrat'n doruluunu ve Tevratn, Hz. Muhammed
(s.a.v.)'in Peygamberliine ehdet ettiini itiraf ettiinde, bundan daha kuvvetli bir delil olmaz. phesiz onlar
[134]
birbirlerini, bu hususu Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashabnn yannda itiraf etmekten men ediyorlard."
79. Kitab elleriyle yazp da sonra onu az bir baha ile satabilmek iin "Bu Allah katndandr." diyenlere yuh olsun.
Vay ellerinin yazdklarndan balarna geleceklere, vay u kazanmakta olduklar yznden onlara!

Bu yet Peygamber (s.a.v.)'in sfatn, vasfn deitiren kimseler hakknda inmitir.
1- bn Abbas (r.a.) dedi ki:
[135]
"Bu yet, ehli kitap hakknda nazil oldu."
2- Kelb dedi ki:
"Rasulullh (s.a.v.)'n kitaplarndaki vasfn deitirdiler. Kitaplarnda o, orta boylu, esmer olarak zikredilirken onu
buday benizli dz (kvrck deil) sal ve uzun boylu yaptlar. Arkadalarna ve kendilerine tab olanlara da:
"Ahir zamanda gnderildiini iddia eden u peygambere bakn; kitabmzda zikredilen vasflara uymuyor." dediler.
Haham ve bilginlerin dier yahudiler iin olmyan bir takm menfaatleri vard ki eer te onlar, Peygamber
(s.a.v.)'in sfatn aklamalar halinde bu saltanatlar ellerinden gideceinden korkmulard da bundan dolay
[136]
deitirmilerdi."
3- bn Abbs'tan gelen rivayette o yle demitir:
"Bu yet yahudi hahamlar hakknda inmitir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Tevrat'taki vasflarn "Gzleri srmeli, orta
boylu, kvrck sal, gzel yzldr." eklinde bulmuken ekememezlikten ve azgnlklarndan bunlar elleriyle
[137]
silip yerine "o uzun boylu, mavi gzl, dz saldr." yazdlar."
4- Taberi der ki:

"Bu yet-i kerimede, Yahudilerin baka bir snfna iaret edilmektedir. Bunlar, haksz yere insanlarn mallarn
yemek iin Allah'a kar yalan uyduran ve kendi elleriyle yazdklarn Allah tarafndan gnderilmi gibi gstererek
bilgisiz insanlar sapkla srkleyen Yahudi ilim adamlardr. Bunlar, Hz. Muhammed (s.a.v.)in Tevrattaki
sfatlarn siliyor onun yerine insanlarn houna gidecek eyler yazyorlard. Ayrca kendi ictihadlarn, Allah
tarafndan indirilmi yetler gibi gsteriyorlard. Bylece Allah'a kar yalan ve iftirada bulunuyorlard. Bu yzden
[138]
veyl azabn hak etmilerdir."
80. "Sayl gnlerden baka bize kat'iyyen ate dokunmyacak." dediler. De ki; Allah katndan bir ahid mi elde
ettiniz? Ki Allah ahdinden asla caymaz. Yoksa Allah'a kar bilmeyeceiniz bir eyi mi sylyorsunuz?

1- smail b. Ebi'l-Kasm es-Sf, Ebu'l-Hseyn el-Attar'dan, o Ahmed b. el-Hasan b. Abdu'l-Cebbar'dan, o Ebu'lKasm Abdullah b. Sa'd ez-Zhr'den, o babas ve amcasndan, onlar babalarndan, o bn shak'tan, o Muhammed b.
Eb Muhammed'den, o krime'den, o da bn Abbas'tan unu sylediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye geldiinde, Yahudiler yle diyordu:
"u dnyann mr ancak yedi bin senedir. nsanlar Cehennem'de dnya gnlerinden her bin sene iin ahiret
gnlerinden bir gn kadar azab grecek. Zaten o ahiret de yedi gnlk olduuna gre, demek ki azab yedi gn
sonra kesilecek." Bu aslsz iddia zerine Allah Teala bu hususta o Yahudiler'in delilsiz szlerine iaret eden bu
[139]
yeti indirdi."
[140]
Bu, ayn zamanda Mchid'in de kavlidir.
2- bn Abbs (r.a.)'tan rivayet olunmutur:
"Yahdilerden bir ksm:
"Dnyann mr yedi bin senedir. Her bin sene iin sadece bir dnya gn cehennemde azap greceiz. Bu da
sayl yedi gnden ibarettir. Sonra azap sona erecek." derken dier bir ksm ise:
"Bize ate ancak krk gece dokunacaktr. nk bu, buzaya taptmz mddettir. Bu mddet geince, azap bizden
kalkm olacaktr. (Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashb (r.a.)'na iarette bulunarak) sonra da oradaki yerimizi bu
insanlar alacaktr." diyordu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara hitaben:
"Hayr yalan sylyorsunuz! Aksine orada ebediyyen kalacak sizlersiniz. Bizler de inaallah hibir zaman orada
[141]
sizin yerinizi almayacaz." buyurdu. te sz konusu yet bu kimseler hakknda nazil olmutur."
"Esm baz yahdilerden, buzaya sadece yedi gn tapm olduklarn, bundan dolay "Allah bize yedi gn azab
edecek" dediklerini nakletmitir. Her iki gr de zayftr. lkinin zayf olmasna gelince, dnyann mrnn
yedibin sene oluu ile onlarn azabnn yedi gn olmas arasnda kesinlikle birbirini gerektirecek bir alka yoktur.
[142]
kinci gre gelince, yedi gn isyan etmi olmalarndan dolay azablarnn da yedi gn olmas gerekmez."
4- Yahudilerin, hirette kendilerine dokunacak azabn ancak buzaya tapndklar gn saysnca yani sadece 40 gn
olacan iddia ettikleri ve bu yetin bu sebeple nazil olduu rivayeti de vardr ki Katde ve bn Abbs'tan rivayet
[143]
edilmitir.
5- Yine azabn krk gn olacan syleyen fakat bunu Tevrat'a dayandrdklarn belirten baka bir rivayet yledir:
Tevrat'ta, cehennemin 40 yllk yry geniliinde olduu ve yahudilerin bir gnde bir yllk yol kat'ederek
cehennemi krk gnde geecekleri ve bylece cehennemdeki kallarnn bitecei yazl imi. Bu da Dahhk
[144]
tarafndan bn Abbs'tan rivayet edilmitir.
6- Abdullah b. Abbas, Katade, Sddi, Ebul liye, krime, Dahhak ve ibn-i Zeyd'e gre, Yahudilerin syledikleri bu
sayl gnlerden maksat, buzaya tapma sresi olan krk gndr. Onlarn iddialarna gre Allah, onlara krk gn
azap edeceine dair yemin etmitir. Allah'n bu yemini yerine geldikten sonra onlar cehennemden karacak yerine
Muhammed mmetini koyacaktr. yet-i kerime, Yahudilerin bu iddialarn yalanlamaktadr.
Yahudilerin "Buzaya taptmz krk gnden baka biz atee girmeyeceiz." dedikleri eklindeki tefsir, bn-i
[145]
Abbastan rivayet edilmektedir.
7- Eb Bekr Ahmed b. Muhammed et-Temim, Abdullah b. Muhammed b. Hayyan'dan, o Muhammed b.
Abdirrahman er-Raz'den, o Sehl b. Osman'dan, o Mervan b. Muaviye'den, o Cveybir'den, o Dahhak'tan, o da bn
Abbas'tan bu yet hakknda unu sylediini bize haber verdi:
"Ehl-i Kitap, Cehennemin iki ucu aras yrme krk yl ektiini zannedip yle demilerdi:
"Biz Cehennem'de ancak Tevrat'ta bulup rendiimiz mddet kadar azab greceiz. Kyamet Gn olduunda
insanlar Cehennem'e atlacak. Sakar tabakasna varncaya kadar azab iinde yryecekler. O Sakarda Zakkum
Aac bulunmaktadr. Nihayet sayl gnlerin sonuna varm olacaklar." bn Abbas rivayetine devam ederek dedi
ki:
"Bu yzden Cehennem ehlinin bekileri o Yahudiler'e diyecekler ki:
"Ey Allah'n dmanlar, siz atete ancak sayl gnler azap greceinizi iddia ediyordunuz. te bakn say tkendi
[146]
de geriye ebedilik kald."
[147]
krime ve bakasndan da bu ekilde rivayet edildi.
[148]
8- Baz alimler, ayetteki "sayl" lfznn tpk, "O (Ysufu) az bir fiyata, sayl bir ka dirheme sattlar"
[149]
ayetinde de olduu gibi, "az" manasna geldii sylenmitir.
85. Sonra sizler, yine onlarsnz ki kendilerinizi ldryor, iinizden bir frkay, onlar yurtlarndan karmak size
haram klnm olduu halde (hem karyor, hem de) size esirler olarak geldiklerinde kendileriyle fidyeleir (esir
mbadelesi yapar, yine onlarn yurtlarnda kalmalarna msaade etmez)siniz. Yoksa siz kitabn bir ksmna
inanyorsunuz da bir ksmn inkr m ediyorsunuz?...

1- "Onlar yurtlarndan karmak size haram klnm olduu halde (hem karyor, hem de) size esirler olarak
geldiklerinde kendileriyle fdyeleir (esir mbadelesi yapar, yine onlarn yurtlarnda kalmalarna msaade
etmez)siniz." yeti yahudilerden Kaynuk, Kurayza ve Nadr oullar hakknda nazil olmutur. Kaynuk oullar,
Kurayzallarn dman idiler. Ensardan Evs kabilesi Kaynuk oullar ile antlamal; Hazrec kabilesi de
Kurayzallarn antlamals idiler. Nadr oullar Evs ve Hazrec ile karde iken Nadr oullar ile Kurayzallar da
kardetiler. Sonradan aralar bozuldu, aralarnda sava ve sonunda birbirlerinden esir olanlar oldu. Sava bitince
esirleri karlkl olarak fidye karl serbest braktlar da Allah Teal bundan dolay onlar knama sadedinde bu
[150]
yeti indirdi."
"Baz alimler yle demilerdir:
"Yurtlarndan karlan yahdiler ile, fidye verilip kurtarlan yahdiler ayn grubtur. Bu byledir. nk Kurayza
ve Nadiroullar, Evs ve Hazre kabileleri gibi iki karde (rkda) kabile idiler. Ama aralar ald. Bylece
Nadiroullar Hazre kabilesi ile Kureyzoullar ise Evs kabilesi ile ittifak ederek, her grub savalarda
mttefikinin yannda yer ald. ki taraftan biri galib geldiinde, br tarafn yurtlarn harab ediyor, oradan
sryorlard. Her iki grubtan birisi esir dtnde ise, onun iin iki yahdi kabilesi ile birleiyor, esir olanlar iin
fidye verip onlar kurtaryorlard. Araplar da onlarn bu halini ayplayp:
"Niin nce onlarla savap, sonra da onlar esaretten kurtarmak iin fidye veriyorsunuz?" Dediler. Bunun zerine
yahdiler:
"Biz onlar iin fidye vermekle emrolunduk. Onlarla savamamz bize haramdr. Fakat biz mttefikimiz olanlarn
yenilmesinden de ar duyuyoruz." dediler.
Bir ksm baka alimler ise, o yahdileri yurtlarndan karanlarn fidye veren yahdilerden baka yahdiler
[151]
olduunu, bu yzden onlar Allah'n knadn sylediler."
3- Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Allah teala, Yahudilere Tevratta birbirlerinin kanlarn dkmelerini haram klm ve esirlerini fidye vererek
kurtarmalarn da farz klmt. Yahudiler iki frkaya ayrlmaktaydlar. Bunlardan Kaynuka oullar, Araplardan,
mrik olan Hazre kabilesiyle muahade yapmlard. Bu mrik Arap kabileleri birbirleriyle savarken, herbiriyle
szleme yapan Yahudi kabileleri de onlara, dmanlarna kar yardm ediyorlard. Bylece Yahudiler, ellerindeki
Tevratta bulunan, Allah'n kan dkme yasan bilmelerine ramen, dolayl yollardan birbirlerinin kanlarn
dkyorlard. Evs ve Hazre kabileleri mrik olduklarndan putlara tapyorlard. Cennet ve cehenneme inanm
yorlard. ldkten sonra dirilip hesap vermeye de inanmyor, haram helal bilmiyorlard. Buna ramen, ehl-i kitap
olan Yahudiler onlara destek oluyorlard. Fakat Yahudiler, sava bittikten sonra, kendi dindalarndan esir denleri
fidye vererek kurtaryorlard. Bu davranlaryla da Tevratn hkmlerine uyduklarna inanyorlard. te bu
sebeple Allah teala onlar bu yette "Siz kitabn bir ksmna iman ediyor, bir ksmn inkr m ediyorsunuz?"
[152]
buyurarak knadn beyan etmektedir.
4- Sddi ise Kureyza oullarndan olan Yahudilerin, Araplarn mrik olan Evs kabilesiyle muahade yaptklarn
Nadr oullar Yahudilerinin de Hazre kabilesiyle Muahade yaptklarn bylece onlarn savalarna katlarak kendi
dinlerinden olan Yahudileri ldrdklerini, esir denlerini ise, kabile fark gzetmeden fidye vererek
kurtardklarn bu sebeple de yette knandklarn sylemitir.
Sddi szlerine devamla diyor ki:
"Arpalar Yahudilerin bu ekildeki davranlarndan dolay onlan ayplyor ve onlara:
"Hem kendi dindalarn ldryor hem de esir denlerinizi, iki Yahudi kabilesi birleerek kurtaryorsunuz, bu
nasl oluyor?" diyorlard. Yahudiler ise:
"Bize, onlar esaretten kurtarmak emredilmi ve birbirimizi ldrmemiz yasaklanmtr" diyorlard. Araplar da
"O halde niin onlar ldryorsunuz?" diye sorduklarnda onlar:
"Biz, kendileriyle antlama yaptmz dostlarmzn zelil dmelerinden utanyoruz ve bu sebeple savayoruz."
[153]
diyorlard.
5- Ebul liye ise bu yeti yle izah ediyor:
"srailoullar, ilerinden bir kavmi zayf grdkleri zaman onlar yurtlarmdan karp srgn ediyorlad. Halbuki
onlardan Tevratta, birbirlerinin kanlarn aktmayacaklarna ve birbirlerini yurtlarndan karmayacaklarna dair sz
[154]
alnmt. te yet-i kerime, Yahudilerin bu hallerini beyan etmektedir.
6- Taberi der ki:
"Allah teala, Yahudilerin birbirlerini ldrmelerini Tevratn bir blmn inkar etmek saym ve fidye vererek
esirlerini kurtarmalarn da Tevratn bir blmne iman etme kabul etmitir. Ve Yahudilerin, kendilerine
[155]
gnderilen kitaba, heva ve heveslerine gre uyduklarn beyan etmitir."
7- Hz. mer (r.a.) bu yeti izah ederken yle demitir:
[156]
"phesiz ki, artk srailoullar gitmitir. Bu yet imdi sizleri kastetmektedir."
89. Ne zaman ki onlara Allah katndan, yanlarnda olan tasdik edici bir kitab geldi, ki daha evvel kfirler aleyhine
Allah'tan bir fetih istiyorlard. te o tandklar ey (Kur'n veya Hz. Muhammed) kendilerine gelince onu inkr
ettiler. Artk Allah'n laneti kfirlerin tepesine.

1- bn Abbas dedi ki:
"Hayber Yahudiler'i Gatafan Kabilesi ile savayorlard. Ne zaman karlasalar Hayber Yahudileri hezimete
urard. Bunun zerine Yahudiler u duaya sndlar:
"Allah'm son zamanda bizim iin karacan bize vadettiin mm peygamberin hakk iin onlara kar bize
yardm etmeni senden niyaz ediyoruz."

Bu sefer karlatklar zaman bu duay yaptlar da Gatafan Kabilesi malup oldu. Nihayet Peygamber gnderilince
[157]
Hayber Yahudileri O'nu inkr ettiler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[158]
Yani ey Muhammed o Yahudiler seninle Gatafan'a kar fetih istiyorlard.
2- Sdd dedi ki:
"Araplar Yahudiler'e urarlard da Yahudiler, onlardan eza grrlerdi. Yahudiler de Tevrat'ta Muhammed (s.a.v)'n
sfatlarn bulur da Allah'tan O'nu peygamber gndermesini niyaz ediyorlard. Bylece O'nun duasyla Araplar'a
kar savarlard. Muhammed (s.a.v.) kendilerine gelince O'nu, kskanarak inkr ettiler. Dediler ki:
[159]
"Peygamberler, srail Oullar soyundan gelir. smail Oullar'ndan gelen u adam da kim oluyor peki?"
3- Sad veya krime kanalyla rivayet edildiine gre bn Abbas (r.a.) dedi ki:
"Raslullah (s.a.v.) peygamber olarak gnderilmeden nce Yahudiler, Medine'nin yerlisi olan Evs ve Hazrec
kabileleri ile harp ettiklerinde, Raslullah ile fetih talep ederlerdi. Raslullah, Araplardan olarak peygamber olarak
gnderilince, Raslullah'a kfrettiler, onun hakknda daha nce sylediklerini de inkar ettiler. Muaz bni Cebel,
Bir bni Bere ve Davut bni Seleme onlara:
"Ey Yahd milleti, Allah'tan korkun ve ona teslim olun. Biz irk ehli iken, siz Muhammed ile bize kar fetih talep
eder, onun peygamber olarak gnderileceini haber verir, onu sfatlar ile anlatrdnz." dediler. Ben Nadr'dan biri
olan Selm bni Mkem:
"Bizim bildiimiz ekilde bir ey bize gelmedi. Bizim size anlattmz o deildir." dedi, Allah Tel, bu
[160]
ayeti indirdi."
4- bn Humeyd kanalyla Asm ibn mer ibn Katde'den, onun da eyhlerinden rivayetinde yle anlatmlar:
"Bu yet vallahi bizim ve onlarn hakknda yani ensar ve onlarn komular olan yahudiler hakknda indi. Chiliye
devrinde bir sre biz onlara galip gelmitik, biz putperest, onlar ise kitab ehli idiler. "Bir peygamber gnderilmesi
zaman geldi, gnderilmesinin glgesi zerinize dt. O peygamberle birlikte Ad ve rem'in katledildii gibi sizi
katledeceiz, ldreceiz." derlerdi. Allah Teal Rasl'n Kurey'ten gnderip biz de ona iman edince yahudiler
[161]
peygamberi inkr ettiler."
5- bn Humeyd'in... bn Abbs'tan naklettiine gre "Hz. Peygamber peygamber olarak gnderiImezden nce
yahudiler Evs ve Hazrec'e kar onunla fetih umudu tayorlar; o gelince onunla birlikte Evs ve Hazrec'e galip
gelecekleri umudunu dile getiriyorlard. Ama Allah Teal onu kendilerinden deil de araplardan gnderince onu ve
hakknda daha nceden sylemekte olduklarn da inkr ettiler. Muz ibn Cebel ve Selime oullar kardei Bir ibn
el-Ber ibn Ma'rr:
"Ey yahudiler topluluu, Allah'tan korkun ve mslman olun. Siz daha nceden bize kar, bizler mriklerken
Muhammed ile stn gelme umudunuzu dile getiriyordunuz. Bize onun peygamber olarak gnderileceini siz haber
vermi, sfatlarn bize yine siz sylemitiniz." dediler. Nadr oullar kardei Selm ibn Mikem:
"Bize bildiimiz, tandmz bir ey getirmedi. O bizim size sylediimiz peygamber de deil." dedi de Allah
[162]
Teal bu ayeti indirdi."
6- Yahudiler, Hz. Muhammed (s.a.v.) Peygamber olarak gnderilmezden ve kendisine Kur'an nazil olmadan nce,
Allah'tan fetih ve muzafferiyeti isteyerek, yle diyorlard:
[163]
"Ey Rabbimiz, bize fetih nasb et ve bize mm olan Peygamberin yz suyu hrmetine yardm et!"
7- bn Abbas'dan rivayet edildiine gre, yahudiler savarken dmanlarna yle diyorlard:
[164]
"Zaman yaklaan u Peygamber bize, size kar yardm edecek."
8- Ebu Mslim'den rivayet edildiine gre, yahudiler, Arablardan, onun doumunu soruyor ve onu, "sfatlar yle
[165]
yledir." diye vasf ediyor ve aka kfirlere, yani mrik Arablara ondan sz ediyorlard.
9- Abdullah b. Abbas, Katade, Ebul liye, Sddi, Avf, Mcahid, Said b. Cbeyr, Ali el-Ezdi ve bn-i Zeydden
rivayet edildiine gre Yahudiler, Hz. Muhammedi vesile klarak yardm diliyor ve mriklerle savatklar zaman
yle diyorlard:
"Ey Allahm, sen, gnderilecek hir zaman Peygamberi hrmetine, mriklere kar bize yardm et." Fakat
Peygamber gnderilip te onun, kendi rklarnn dnda biri olduunu grnce, Araplar kskanarak Hz. Muhammed
[166]
(s.a.v.)'i inkr ettiler."
10- bn Abbas, Katde ve Sdd'den rivayet edildiine gre, bu ayet, Peygamber olarak gnderilmeden nce,
Allah'n elisiyle Evs ve Hazrec'e kar muzafferiyet isteyen Kurayza ve Nadroullar hakknda nazil
[167]
olmutur.
11- Bu ayet, yahudilerin limleri hakknda nazil olmutur. Onlar, Tevrat' okuyup, onda Hz. Muhammed'in isminin
getiini grp, O'nun Peygamber olacan ve Araplar iinden kacan anlaynca, mrik olan Araplardan, du
rumu Peygamber olarak gnderilecek olan kiinin durumuna uygun olan bir ahsn doup domadn renmek
[168]
iin, bu sfatlar sorup soruturuyorlard.
12- Yahudiler, srailoullarndan pek ok Peygamber gelmi olduu iin, gnderilecek bu son Peygamberin de
srailoullarndan kacan sanyorlard. Bu sebeple, insanlar bu Peygamberin dinine tevik ve ona davet
ediyorlard. Ama, Cenb- Hak, Araplardan, smail (a.s.)'in neslinden Hz. Muhammed (s.a.v.)'i Peygamber olarak
[169]
yollaynca, bu onlarn ok zoruna gitti. Bu sebeple onu yalanladlar ve ilk davranlarna muhalefet ettiler.
13- Onlarn, Hz. Muhammed'in nbvvetini itiraf etmi olmalar, bakanlklaryla mlk ve servetlerinin elden
[170]
gitmesi demekti. Bunun iin, tasdikten kandlar ve inkrda srar ettiler.
14- Belki de onlar, gnderilen Peygamberin sadece Araplara gnderilmi olduunu sandlar, bu sebeple de, onu
[171]
inkr etmi oldular.
94. De ki: Allah yannda hiret yurdu insanlarn deil de yalnz sizinse, sdklardan iseniz haydi lm temenni
edin.

1- Yahudiler, Allah Teal'nn cenneti yalnz srail oullar ve onlarn ocuklar iin yarattn sanyorlard. Bunun
[172]
zerine bu yet nazil oldu.
2- Ebu liye (r.a.) dedi ki:

[173]
"Yahudiler, Cennete ancak yahudi olanlar girer, dediler. Bunun zerine Allah Tel, bu yeti indirdi."
3- Taberi der ki:
"Allah teala bu yet-i kerimeyi Rasulullah'n hicret ettii blgede yaayan Yahudilere kar Rasulullah'a bir delil
[174]
olarak gndermitir."
"Ebu Cehil dedi ki:
"Allah'a yemin olsun ki ben Muhammedi Kbenin yannda namaz klarken grrsem mutlaka yanna gidip
ayam boynuna basacam." Bunun zerine Rasulullah buyurdu ki:
"ayet bunu yapm olsayd onu melekler aka yakalarlard. Eer Yahudiler lm temenni etmi olsalard
mutlaka lr ve cehennemdeki yerlerini grrlerdi. ayet Allah'n Rasulyle tartmaya davet edilen Hristiyanlar
[175]
mbahaleye km olsalard geriye dndklerinde ne mal ne de aile bulabilirlerdi."
5- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerime nazil olunca Yahudiler hakknda karar vermekte zorluk eken insanlar iin, onlarn yalanc,
iftirac ve Resulullah'a kar kindar ve haksz olduklar ortaya kt. Rasulullah'n ve sahabilerinin hakl olduklar
anlald. Bylece Rasulullah ve sahabileri, Yahudilere kar galip gelmi oldular. Allah'a hamdolsun, gnmze
[176]
kadar, Rasulullah'n izinden gidenler, Yahudilere ve dier dinlerde olanlara kar galip durumdadrlar.
97. De ki: Her kim Cebrail'e dman olursa (kahrndan gebersin!) nk kendinden ncekileri tasdik edici ve
m'minler iin srf bir hidayet ve mjde olan Kur'n Allah 'n izniyle senin kalbinin stne o indirmitir.
98. Kim Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e, Mkle dman olursa phesiz Allah da o kfirlerin
dmandr.

Mfessirler bu yetlerin yahudiler hakknda, srail oullarndan yahudilere cevap olarak nazil olduunda ittifak
halindedirler. Ancak yahudilerle mslmanlar arasnda bu yetlerin nzulne ilikin olarak rivayet edilen hadisenin
kahramanlar ile olu ekli ve yeri zerinde rivayetler arasnda baz farkllklar vardr. Bu rivayetleri ylece
sralyabiliriz:
1- Abdullah b. Abbas, ehr b. Haveb, bn-i Creyc ve Kasm Bezzeden nakledilen bir gre gre, Yahudilerin
byle bir iddiay ileri srmelerinin sebebi, Rasulullah'n Peygamberlii hakknda bizzat kendisiyle tartmaya
[177]
girimeleri ve ciz kaldklarnda da byle bir iddiay ileri srerek iman etmemekte diretmeleridir.
a- Said b. Muhammed b. Ahmed ez-Zahid, Hasan b. Muhammed e-eyban'den, o M'mel b. Hasan b. sa'dan, o
Muhammed b. smail b. Salim'den, o Eb Nuaym'dan, o Abdullah b. Veli'den, o Bkeyr'den, o bn ihab'dan, o
Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan yle dediini bize rivayet etti:
"Yahudiler, Peygamber (s.a.v.)'e gelerek dediler ki:
"Ya Ebe'l-Kasm, sana birtakm eyler soracaz, ayet o sorularda bize cevap verirsen sana tabi oluruz.
Meleklerden sana gelen kimdir? Bize haber ver. Zira hibir Peygamber yoktur ki an yce olan Rabbi tarafndan
kendisine Peygamberlik, vahiy getiren bir melek olmasn, o halde senin arkadan olan melek kim?" Rasulullah
(s.a.v.) da:
"Cebrail" buyurdu. Onlar da dediler ki:
"Sava indiren ite odur. O bizim dmanmzdr. Eer yamurlar, rahmeti indiren Mikaili deseydin sana
[178]
uyardk." Bunun zerine Allah Teala: bu yet-i kerimeleri indirdi."
b- Taber'deki bn Abbs rivayeti biraz deiik ve daha detayldr. ehr b. Haveb, Abdullah b. Abbasn unlar
sylediini rivayet etmektedir:
"Bir yahudi cemaati Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna geldiler ve:
"Ey Ebul-Kasm, sana baz eyler soracaz. Onlar ancak bir peygamber bilebilir." Dediler. Efendimiz:
"Ne isterseniz sorun fakat Yakub'un oullarndan ald Allah'n zimmetini kln, Allah adna sz verin: Ben size bir
ey sylerim de siz onu bilecek olursanz (sylediim ey sizin bildiinizle uyuursa) slm zere bana tab
olacaksnz." buyurdular. Onlar da kabul ettiler
"Tamam bu sz sana veriyoruz." dediler. Efendimiz tekrar:
"Sorun dilediinizi." buyurdular.
"Sana soracamz drt eyi bize haber ver: Tevrat indirilmezden nce srail'in kendisine haram kld yiyecek
hangisiydi? Bize haber ver. Kadnn suyu ile erkein suyu nasldr? Onlardan ocuk nasl erkek, nasl dii olur?
Bize haber ver. Uykudaki u mm peygamberi ve meleklerden dostunun kim olduunu bize haber ver." dediler.
Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Unutmayn Allah adna sz verdiniz. Size bunlar haber verirsem bana tab olacaksnz." diye tekrar hatrlatt da
onun istedii ahdi ve misak verdiler. Efendimiz yle cevap verdi:
"Tevrat' Musa'ya indiren Allah adna; biliyor musunuz srail hastalanm, hastal uzam ve eer Allah bu
hastalna ifa verirse en sevdii yiyecek ve iecei kendisine haram klaca adanda bulunmutu. En sevdii
yiyecek deve eti, en sevdii iecek de deve st idi, deil mi?" Yahudiler:
"Allah iin evet." dediler. Efendimiz:
"Allah' size ahit tutuyorum, yegne ilh olan, Musa'ya Tevrat' indiren Allah adna erkein suyunun beyaz ve
kaln, kadnn suyunun sar ve ince olduunu, hangisi stn gelirse ocuun o cinsten olup ona benzediini;
binaenaleyh erkein suyunun kadnn suyuna stn gelmesi halinde Allah'n izniyle ocuun erkek olacan,
kadnn suyunun erkein suyuna stn gelmesi halinde de Allah'n izniyle ocuun kz (dii) olacan biliyor
musunuz?" diye sordu,
"Ey Allahm, evet." dediler. Efendimiz:
"Allahm ahit ol!" buyurdu ve yle devam etti: "Musa'ya Tevrat' indiren Allah adna u mm peygamberin
gznn uyuduunu ama kalbinin uyumadn biliyor musunuz?" Onlar:
"Allah iin evet." dediler, Efendimiz de:
"Ey Allahm ahit ol!" dedi. Yahudiler:
"imdi de bize syle bakalm, meleklerden dostun kim? Buna cevabna gre sana uyacak, ya da senden
ayrlacaz." dediler. Efendimiz:
"Benim dostum Cibril'dir. Allah hangi peygamberi gndermise Cibril onun dostudur." buyurdular. Yahudiler:
"te imdi senden ayrlyoruz. ayet meleklerden dostun Cibril'den bir bakas olsayd sana uyar ve seni tasdik
ederdik." dediler. Efendimiz:
"Onu tasdikinizi engelleyen nedir?" diye sordu, yle dediler:
"O bizim dmanmzdr. O yle bir melek ki ancak iddeti, harbi, zorluu ve kan dkmeyi getirir." dediler de
Allah Teal "Kendilerine kitab verilenlerden bir gruh sanki onlar bilmiyorlarm gibi Allah'n kitabn srtlarnn
arkasna atmlardr." a kadar olmak zere "De ki: Her kim Cebrail'e dman olursa (kahrndan gebersin!) nk
kendinden ncekileri tasdik edici ve m'minler iin srf bir hidayet ve mjde olan Kur'n' Allah'n izniyle senin
[179]
kalbinin stne o indirmitir..." yetlerini indirdi.
Ebu Dvd et-Taylis'nin Msned'inde ayn rivayet vardr ve bu hdise zerine bu yetle birlikte bir de "Gazab
[180]
[181]
stne gazaba dndler."
yetinin indii ilvesi vardr.
c- bn Abbas dedi ki:
"Fedek Yahudileri alimlerinden Abdullah b. Sriya isminde bir alim Rasulullah (s.a.v.) ile mnakaa etti ve
kendisine baz sorular sordu. Delil kendi aleyhine dnnce dedi ki:
"Sana gkten hangi melek geliyor?" Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki;
"Cebrail geliyor. Zira Cebrail, Allah'n gnderdii peygamberlerinin hepsinin dostudur." bn Sriya dedi ki:
"Meleklerden dmanmz odur, eer onun yerine Mikail olsayd elbette sana iman ederdik. Zira Cebrail azab,
sava ve iddet indirir. O bize ok kereler dmanlk etmitir. Bu dmanln bize en iddetli olan u idi: Allah
bizim peygamberimize (Hz. Musa'ya) vahiy indirmiti ki; Beytu'l-Makdis, Buhtu'n-Nassar denilen bir adamn
elleriyle harab olunacak. Bize harab edilecei zaman da haber verdi. Bu vakit geldiinde Buhtu'n-Nassar' ldrme
isteiyle srail Oullar'nn gllerinden bir adam gnderdik. Bu adam onu aramak zre yola koyuldu. Nihayet
Babil'de miskin, hi mecali olmayan bir ocuk olarak ona rastlad. Arkadamz derhal onu ldrmek iin yakalad,
Cebrail arkadamz ocuun bandan defedip uzaklatrd ve arkadamza dedi ki:
"Eer sizin Rabbnz sizin helak olmanza izin verecek bir zat- kibriy ise elbette bu ocua gcn yetmeyecektir.
Yok eer byle deilse, bunu neye gre, hangi sebeple ldreceksin?" Arkadamz da Cebrail'i tasdik etti ve bizim
yanmza dnd, Buhtu'n-Nassar byd, kuvvetlendi ve bizimle savap Beytu'l-Makdis'i ykt. te bu yzden biz
[182]
[183]
Cebrail'i dman ediniyoruz.
Nihayet Allah Teala da bu yeti indirdi."
d- Mukatil'in rivayetine gre Yahudiler dediler ki:
"Cebrail gerekten bizim dmanmzdr. Nbvvet bize mahsus klnmken o bunu bizden alp bizden bakalarna
[184]
[185]
tahsis etti."
Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
e- Enes b. Malikten (r.a.) rivayet edildiine gre:

"Abdullah bni Selm Raslullah'n Medine'ye geldiini duydu. O, hurma toplanlan yerde bulunuyordu.
Raslullah'a geldi ve:
"Sana ancak Neb olann bilecei ey soracam, birincisi, kyametin meydana geliinin evveli nedir?. kincisi,
Cennet ehli ilk olarak hangi yemei yiyecek?. ncs, ocuu baba veya anaya eken ey nedir?" dedi.
Aleyhisselm:
"Biraz evvel Cebrl Aleyhisselm bunlar bana bildirdi." buyurdu. Abdullah bni Selm:
"Cebrl mi bildirdi?" dedi. Aleyhisselm:
"Evet, Cebrl bildirdi." buyurdu. Aleyhisselm:
[186]
"Bu, Yahudilerin dman olduu Meleklerdendir." buyurdu ve Bakara: 2/97 yetini okudu."
eyhl slm bnu Hacer, Fethu'l-Brde dedi ki:
"Siyakn zahirinden anlalan Raslullah'm yeti, Yahudilerin szn ret iin okumu olduudur. O zaman bu
durum, nzul sebebi olmay icap ettirmez, bu itimat olunandr."
[187]
Bu yetin sebebi nzul hakknda, Abdullah bni Selm'n kssasndan baka sahih olan kssalar da zikredildi.
f- Bekir bni ihap yoluyla Sad bni Cbeyr'den (r.a.) o, bnu Abbas'tan (r.a.) bildirdiine gre:
"Yahudiler Raslullah' karladlar ve:
"Ey Ksm'n babas, biz sana be eyden soracaz, eer onlardan bize haber verirsen, senin hak peygamber
olduunu bileceiz." dediler. Onlar srail'in kendilerine haram kldklar eyden, Nebi, imek ve onun sesinden,
kadnn erkek ve diiyi nasl dourduundan, semnn haberi ile kendisine kimin geldiinden, bize arkadandan
haber ver deyinceye kadar sordular ve:
"Arkadan kimdir?" dediler. Aleyhisselm:
"Arkadam Cebrail'dir." buyurdu. Onlar:
"O Cebrl, harp, ktal ve azap ile iner, o bizim dmanmzdr, eer rahmet, nebat ve yamur ile inen Mikl
[188]
deseydin, daha hayrl olurdu." dediler. Bunun zerine yet indi."
g- bn Abbs'tan gelen bir rivayette konu, "Sana ruhu soruyorlar, de ki: Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden
[189]
pek az bir ey verilmitir."
yetinin inmesiyle ilikilendiriliyor. yle ki:
Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bize ruhu haber ver; ruh nedir ve ruh, Allah'tan bir ey iken cesedde olan ruha nasl azb olunur?" diye sordular.
O zamana kadar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu hususta bir ey nazil olmam olduu iin Efendimiz (s.a.v.) bir cevap
vermediler. Bunun zerine Cibrl geldi ve:
"Sana ruhu soruyorlar, de ki: Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden pek az bir ey verilmitir." dedi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de onlara bunu haber verdi, yahudiler:
"Bunu sana kim getirdi?" diye sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara:
"Allah katndan bunu bana Cibrl getirdi," deyince onlar:
"Vallahi bunu sana ancak bizim dmanmz sylemi." dediler de bunun zerine Allah Teal: "De ki: Kim
Cebrail'e dman olursa (bilsin ki) kendinden evvelkileri tasdik edici ve m'minler iin bir hidayet ve mjde olan
[190]
Kur'n' Allah'n izni ile senin kalbine o indirmitir." yet-i kerimesini indirdi."
2- a'b, Katade, Sdd ve Mcahide gre ise, Yahudilerin, Cebrailin kendilerinin dman, srafilin ise dostlar
olduunu iddia etmelerinin sebebi, Rasulullah hakknda Hz. mer ile Yahudiler arasnda geen bir tartmadr.
[191]
a- Eb Bekr-i sfehan, Eb eyh el-Hafz'dan, o Eb Yahya er-Razi'den, o Sehl b. Osman'dan, o Ali b.
Mshir'den, o Davud'dan, o da a'bi'den unu dediini bize haber verdi; "mer b. Hattab yle dedi:
"Medine'nin yukarsnda bir bahem vard. Oraya arada bir giderdim. Yolumun zerinde yahudilerin Tevrat
okuduklar bir yer vard. Bir gn Tevrat' okuyup ders yaparlarken Yahudiler'e geldim, Kur'an'n Tevrat'a, Tevrat'n
da Kur'an'a uyum saladna hayret ettim. Bu yzden onlar:
"Ey mer bize senden daha sevimli kimse yoktur" dediler. Ben de:
"Neden dedim?" Dediler ki:
"nk senin arkadalarn bizi hor gryor, bize eziyet veriyorlar, sen ise bize geliyorsun ve bizi kaplyorsun.
Senin bizim dinimize girebileceini umuyoruz." Ben de dedim ki:
"Ben ancak Allah'n bir kitabnn dier bir kitabn dorulamasna, Tevrat'n Kur'an'a, Kur'an'n da Tevrat'a uyum
salamasna hayran kalmak iin geliyorum." te byle yine birgn ben onlarn yannda buluduum bir srada,
Rasulullah (s.a.v.) arkamda yryordu. Bana:
"u kimse senin arkadandr, haydi ona ayaa kalk" dediler. Ben de ona doru dndm. Bir de baktm ki Allah'n
Rasul Medine tarafndan kk bir kapdan girmiti. Onlara doru yneldim ve dedim ki:
"Allah akna ve size indirdii kitap akna bana haber verin. Siz gerekten O'nun Allah'n Rasul olduunu biliyor
musunuz?" Bunun zerine onlarn ulusu, efendisi:
"Sizi Allah'a sald, o halde ona haber verin" dedi. Onlarn:
"Sen bizim bymzsn, sen haber ver" demeleri zerine ulular dedi ki:
"Biz biliriz ki gerekten o Allah'n Rasuldr." Ben de dedim ki:
"Eer siz, O'nun Allah'n Rasul olduunu bilip de O'na uymadysanz, demek ki sen (saylr kii olman hasebiyle)
onlarn helake en layk olanlarsn." Bu sefer hepsi birden sze giriip:
"Ama senin arkadann dostu olan melek bizim dmanmz olandr. Meleklerden birisi bize dman, biri de
bizimle bark." dediler
"Peki dmannz kim, dostunuz kim?" dedim. Dediler ki:
"Dmanmz Cebrail'dir. Zira o kabalk ve sertlik, arlk ve zahmet meleidir. Dostumuz ise Mikil'dir. Zira o
efkat, yumuaklk ve kolaylk meleidir." Dedim ki:
"ahit olun, Allah'n sandakine dman olan solundakine de dmandr, solundakine dman olan sandakine de
dmandr. Her kim ikisine de dman ise Allah'a da dmandr. Size Allah adna ehadet ederim ki Cibril'in,
Mikl'le bark olana dmanlk etmesi; Mikl'in de Cibril'in dmanyla bar halinde olmas ona hell olmaz. O
ikisi ve onlarla beraber olan (dier melekler) hep birden dman olanlara dmandrlar, bar halinde olanla da
bar iindedirler."
Sonra kalktm da Rasulullah (s.a.v.)'n girdii kk kapdan girdim. Beni Rasulullah (s.a.v.) karlad da buyurdu
ki:
"Ey Hattab'n olu, bana az nce indirilen yetleri sana reteyim mi?" Ben de:
"Evet retin" dedim. Bunun zerine Bakara: 2/97-98. yetini sonuna kadar okudu. Dedim ki:
"Seni hak ile peygamber gnderen Allah'a yemin ederim ki, ben ancak Yahudiler'in szn sana haber vermek iin
geldim. Bir de grdm ki, gerek rfk ve ltuf sahibi hereyden haberdar olan Allah haber vermede beni gemi."
mer der ki:
[192]
"O andan itibaren grdm ki ben, Allah'n dini hakknda (Ona ballkta) tatan daha katym."
b- Rivayet edildiine gre "Hz. mer (r.a.)'in Medine'nin yukar tarafnda bir tarlas vard ve yolu yahdilerin
dershanelerinin nnden geerdi. Hz. mer ara sra onlarn yanna oturur ve onlar dinlerdi. Bir gn onlar:
"Ya mer! Seni sevdik. Senin hakknda ok mitliyiz" dediler. Hz. mer de:
"Allah'a yemin ederim ki, sizi sevdiim iin yannza gelmiyorum ve dinim hakknda phelendiim iin size
soruyor deilim. Ben sizin yannza Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Peygamberlii hususunda basiretim artsn ve O'nun
almetlerini sizin kitabnzda greyim diye geliyorum" dedi ve sonra onlara Cebrl (a.s.)'i sordu. Onlar:
"O. bizim dmanmzdr. Hz. Muhammed'i bizim srlarmzdan haberdar ediyor. O, her trl azab ve zelzelenin
sahibidir. Mikil (a.s.) ise bolluk ve bar getirir" dediler. Bunun zerine Hz. mer onlara:
"Bu iki melein Allah katnda dereceleri nedir?" diye sorunca onlar:
"Bu ikisi Allah'a en yakn makamdadrlar. Cebrail Allah'n sanda, Mikil ise solundadr. Mikil Cebrail'in
dmandr" dediler. Hz. mer de:
"ayet sizin dediiniz gibi ise o ikisi birbirine dman olmaz ve siz eekten daha ahmaksnz. Onlardan birine d
man olan dierine de dman olmu olur. Onlarn ikisine dman olan da Allah'a dmanlk beslemi olur" dedi,
sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanma dnd ve Cebrail (a.s.)'in kendisinden nce vahiy getirdiini grd. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.);
"Allah'a yemin olsun ki, ya mer, Rabbin sana muvafakat etti" dedi. Hz. mer de:
[193]
"Yemin olsun ki bundan sonra sen beni din hususunda tatan daha kuvvetli greceksin" dedi."
c- Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye hicret edince kendisine Abdullah b. Suriy (isimli yahdi limi) gelip yle
demitir:
"Ey Muhammed, uykun nasldr? nk bize hirzaman Peygamberinin uykusunun nasl olaca haber
verilmitir." Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Benim gzlerim uyur ama kalbim uyumaz" buyurmutur. Abdullah:
"Ey Muhammed, dorusun. O halde bana ocuun durumundan haber ver, o erkekten mi, kadndan m olur?" diye
sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Kemikler sinirler ve damarlar erkekten; et, kan, trnak ve salar kadndandr" cevbn verdi. Bunun zerine
Yahdi:
"Dorusun. yle ise syle bakaym, neden erkek ocuk amcalarna deil de daylarna benzer?" dedi. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Ana babadan hangisinin menisi dierine glib gelirse benzerlik o tarafa olur" cevabn verdi. Yahudi:
"Dorusun" dedi ve devamla:
"Bana syle, srail (Yakub) (a.s) hangi yiyecei kendisine haram klmt? Tevrat'ta mmi Peygamberin bunu
haber verebilecei belirtilmitir" diye sordu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Musa'ya Tevrat' indiren Allah adna sylerim, bilir misiniz, srail iddetli bir hastala tutulmu ve bu hastal
uzun srmt. O zaman, eer Allah kendisini bu hastalktan kurtarrsa, en sevdii yiyecei ve iecei kendisine
haram sayacan Allah'a nezretti. En sevdii yiyecek de deve eti ve st idi" cevabn verdi. Oradaki yahdiler
bunun zerine:
"Evet" dediler. Abdullah b. Suriy:
"Geriye tek ey kald, onu da sylersen sana imn ettim gitti. Hangi melek sana Allah'dan vahiy getiriyor?" dedi.
Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Cebrail" deyince, O:
"Bu melek bizim dmanmzdr. nk o sava ve iddet ile ilgili eyler indirir. Bize eli olan melek Mkil ise
mjde, ucuzluk ve bolluk getirir. Eer sana gelen melek de o olsayd biz sana imn ederdik" dedi. Bunun zerine
Hz. mer:
"Bu dmanlk ne zaman balad?" deyince, bn Suriy:
"Bu dmanln balangc yledir: Allah Tel, Peygamberimize, Buhtunnsr adnda bir kraln zamannda Beyti Makdis'in yklacan vahyetmi ve o adamn vasflarn bize bildirmiti. Biz onu aratrdk ve (bir ocuk olarak
onu) bulduk. Onu ldrmek iin adamlar gnderdik. Bunun zerine Cebrail (a.s.):
"Eer Allah sizi bunu ldrmeye musallat klm ise, Beyt-i Makdis'i harab edeceini haber verdii adam bu
olmam olur. Ki o zaman bunu ldrmede bir fayda yoktur" dedi. Sonra o ocuk byd, kuvvetlendi, kral oldu,
bize kar savat, Beyt-i Makdis'i ykt ve biroumuzu ldrd. te bundan tr Biz, Cebrail'i dmanmz
sayarz. Mikil'e gelince o da Cebrail'in dmandr" dedi. Bunun zerine Hz. mer:
"Ben ehdet ederim ki kim Cebrail'e dman ise, Mikil'e de dmandr. O ikisi de kendilerine dman olanlara
dmandrlar" dedi. Abdullah b. Suriy Hz. mer (r.a.)'in bu szn ho karlamad. Bylece Cenb- Allah bu iki
[194]
yeti indirdi."
d- Abdurrahman ibn Eb Leyl'dan gelen bir rivayette dierlerinden ok farkl bir ayrnt var ki o da yahudilerle
tartan Hz. mer'in, onlarn "Senin u arkadann bahsettii Cibril bizim dmanmzdr." demeleri zerine "Her
kim Allah'a, meleklere, rasullere, Cibril'e ve Mkle dmansa hi kukusuz Allah da kfirlerin dmandr."
[195]
dedii ve bu mealdeki yetin mer'in lisan zere indiidir.
e- Bir Yahd, mer bni Hattab'la karlat ve:

"Sizin sahibinizin (arkadanzn) syledii Cebrl, bizim dmanmzdr." dedi. mer (r.a.) Bakara: 2/97-98
ayetlerini okudu. mer'in lisan zerine bu yetler indi.
Bu bzs bzsn kuvvetlendiren tariktir.
[196]
bnu Cerr, bu yetin sebebi nzulnn, bu hdise olduuna dir icm olduunu nakletti.
3- Genel deerlendirme:
a- Bu rivayetlerden anlalyor ki bu ayetler yahudiler ve onlar gibi sudan bahanelerle Allah'n son peygamberinin
getirdii hakk kabul etmemekte direnenler hakknda ve bir eit onlarn imanlarna fazla tama etmemek gerektii
uyarsyla birlikte onlarn yalanlarn, sudan bahanelerini ve gerek durumlarn m'minlere haber vermek, bir de
[197]
onlarn imanszlkta zrleri olmadn beyanla onlar azarlamak zere nazil olmutur.
b- Fahreddin er-Razi der ki:
"Baz kimseler, yahdilerden bir grubun, Cebrilin kendilerinin dman olduunu sylemi olmalarn uzak bir
ihtimal olarak grmler ve yle demilerdir:
"Biz, zamanmzdaki yahdilerin bunu kabul etmeme hususunda mutabakata varp, atalarndan kimsenin byle bir
ey sylemediinde srar ettiklerini gryoruz."
Bu gr btldr. nk Allah'n nakli en doru ve onlarn da cahillii ok fazla olup Hz. Mus (a.s.)'ya:
[198]
"Onlarn ilhlar olduu gibi, bizim iin de ilhlar yap"
diyen kimseler olduklar iin bu gr btldr."
[199]
99. Andolsun ki Biz sana apak yetler indirdik. Onlar fsklardan bakas inkr etmez.

1- Sad veya krime yoluyla bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Yahudilerin limlerinden bn Sriy el-Katyn, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne:
"Bize bildiimiz bir ey getirmedin, sana bir yet nazil olmad ki onlarda sana tab olalm." demiti. te bunun
[200]
zerine bu ayet indi."
2- bn Abbas yle demitir:
"Yahudiler, Hz. Muhammed (s.a.v.) Peygamber olarak gnderilmezden nce, O'nun yz suyu hrmetine, Evs ve
Hazre kabilelerine galip gelmeyi arzuluyorlard. Son Peygamber Arablarn iinden gnderilince, onlar bunu
reddetmeye ve daha nce bu hususta sylemi olduklar sz inkra kalktlar. Bylece de, Muaz bn Cebel
onlara,
"Ey yahudi topluluu, Allah'dan korkun ve mslman olunuz; nk biz irk ehli iken, sizler Hz. Muhammed
adna, O'nun yz suyu hrmetine bize galip gelmeyi talep ediyor, bize O'nun Peygamber olarak gnderileceini
haber veriyor ve O'nun niteliklerini bize anlatyordunuz" dedi. Bunun zerine yahudilerin bazlar,
"O bize, mucize olarak hibir ey getirmemitir. Ve O, bizim size bahsettiimiz kimse de deildir" deyince, Allah
[201]
bu ayeti indirmitir."
100. Onlar ne zaman bir ahid ile balandlarsa onlardan bir grup onu bozup atvermedi mi? Hayr, aksine onlarn
ou iman etmezler.

1- bn Abbs'tan rivayet ediliyor ki "Bu yette kastedilen Mlik ibn es-Sayf (bnu's-Sayf)'dr. "Allah'a yemin olsun
ki kitabmzda Muhammed'e iman edeceimize dair bizden ne bir ahid alnmtr ne bir misak." demiti. Bunun
[202]
zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
"Rasulullah, Mlik b. Sayfa birini gnderip onlara, kendilerinden kesin sz alndn ve Allah'n, Rasulullah
hakknda kendilerine emirler verdiini hatrlatnca Mlik b. Sayf:
"Vallahi Muhammed hakknda bize hibir emir gelmedi ve onun hakknda bizden her hangi bir sz alnmad." dedi.
Bunun zerine Allah teala bu yeti indirdi ve buyurdu ki:
"Onlar her ne zaman bir ahitte bulunmularsa ilerinden bir ksm onu bozmam mdr? Zaten onlarn ou iman
[203]
etmezler."
3- Hz. Muhammed (s.a.v.) peygamber olarak gnderilip de yahudilere, gelecek peygamber (s.a.v.)'e iman
edeceklerine dair kendilerinden misk ve ahit alndn ve onlarn, Muhammed kacak olursa, "Allah'a kasem
olsun ki, ona iman edeceiz ve mrik araplara kar onunla birlik olacaz" diye Allah'a ahidde bulunduklarn
hatrlatnca, Mlik b. es-Sayf adl yahudi:
"Allah'a yemin ederim ki, Muhammed'e iman etmemiz hususunda, kitabmzda bizden ne ahd ne de misk
alnmamtr." dedi. Bylece yahudiler, ahd ve misk bozup Hz. Muhammed (s.a.v.)'i inkar ettiler. Bunun zerine
[204]
Allah bu yeti indirdi."
4- Mamafih bir kii yerine Hz. Peygamber gelince onun nbvvetini inkr eden btn yahudilerin bu yetin nzul
[205]
sebebi olduu da sylenmitir
"Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.) aleyhinde hibir kfire yardmc olmayacaklar hususunda sz vermiler, sonra
bu szlerinden dnerek Hendek savanda O'na kar Kurey mriklerine yardm etmilerdir."
Kd yle demitir:
"Bu rivayet eer doru ise, onun bu ayetin hkmne dhil olmas imkansz deildir, fakat ayeti srf bu olaya
vermek uygun deildir. Aksine doruya en yakn olan, bu ayetten kastedilenin daha nce bahsedildii gibi,
yahudilerin Allah'n ayetlerini inkr etmeleriyle ilgili olmasdr. Durum byle olunca ayetin manasn daha nceki
semav kitaplarn ihtiva etmi olduu ahdi ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'in sz ile nbvvetinin doruluuna dellet
[206]
eden akl delilleri nakzetmek, itibara almamak manasna hamledilmesi daha kuvvetlidir."
102. eytanlarn, Sleyman'n mlk aleyhine uydurup takip ettikleri eylere uydular. Halbuki Sleyman asla kfir
olmad. Fakat o eytanlar kfir idiler ki insanlara bycl ve Bbildeki iki melee, Hrt ve Mrt'a indirilen
eyleri retiyorlard...

1- Muhammed b. Abdu'1-Aziz el-Kantr, Ebu'1-Fadl el-Haddad'den, o Eb Yezid el-Halid'den, o shak b.
brahim'den, o Cerir'den, o Husayn b. Abdirrahman'dan, o da mran b. el-Haris'ten, rivyeten bize haber verdi:
"Biz bn Abbas'n yannda bulunduumuz bir srada dedi ki:
"phesiz eytanlar gkten yana kulak hrszl yaparlard da, bylece onlardan herhangi birisi hak bir sz
getirirdi. Bylece onlardan birisinin doru syledii snannca, dorunun yansra yetmi yalan uydurdu da, bu
yalanlar insanlarn kalplerine su gibi iirirlerdi. Nihayet Sleyman (a.s.) bu ie muttali olup, o sr ve yalanlarn
yazl olduu evraklar eline geirdi ve onlar tahtn altna gmd. Sleyman (a.s.) vefat edince, bir eytan yolun
zerinde dayanp:
"Ey insanlar Sleyman'n ei benzeri hi bulunmayan gizli hazinesini size gstereyim mi?" dedi.
"Evet gster" dediler. O da:
"Tahtn altndadr" dedi. Bunun zerine onu kardlar ve
[207]
"Bu bir sihirdir" dediler. Bylece bu sihir elden ele btn toplumlara intikal etti."
Bu sebeple Allah Teala Sleyman (a.s.)'n susuzluunu bu yetle bildirdi ve buyurdu ki. "Halbuki Sleyman asla
[208]
sihir yaparak kfir olmad."
2- Kelb dedi ki:
"eytanlar Asafn lisan zere sihir ve tlsmlar uydurdular ve dediler ki:
"Bu Asaf bn Berhiya'nn hkmdar Sleyman'a rettii sihirdir. Sonra da onlar Allah mlkn elinden ald
zaman Sleyman'n namazgahnn altna gmdler ve bunu Sleyman'a farkettirmediler. Sleyman lnce, sihirleri
namazgahnn altndan kardlar:
"Sizin hkmdarnz bununla kaimdi, o halde bunu renin" dediler. srail Oullar'nn alimleri ise:
"Bunun Sleyman'n ilmi olmasndan Allah'a snrz" demilerdi. Hafif mereb sahibi kimseler ise:
"Bu Sleyman'n ilmidir" dediler. Onu renmeye yneldiler ve peygamberlerinin kitaplarn terkettiler. Bylece
Sleyman' knama etrafa yayld. nsanlarn bu halleri Allah Muhammed'i peygamber gnderinceye kadar devam
etti."
Nihayet Allah Teala Peygamberimizin lisan ile Sleyman'n susuzluunu bildirdi ve urad iftiradan beraatn
[209]
aklad: "eytanlarn uydurduu eylerin ardna dtler." buyurdu."
3- Said b. Abbas el-Kure, Fadl b. Zekeriyya'dan, o Ahmed b. Necde'den, o Said b. Mansur'dan, o Attab b.
Beir'den, o Husayftan yle dediini bize haber verdi:
"Bir bitki bittii zaman Sleyman ona:
"Sen hangi derde devasn" derdi. O bitki de:
"u u hastalklar iin" diye dile gelirdi. Kei boynuzu (veya marib dikeni) bittiinde ona da:
"Sen neye yararsn?" dedi. O da:
"Senin mescidini ykmaa" diye cevap verdi. Sleyman:
"Ykacak msn?" dedi. O da:
"Evet" dedi. Bunun zerine Sleyman:
"Sen ne fena bitkisin" buyurdu. Sleyman ok srmedi vefat etti. Bunun zerine insanlar, hastalar hususunda:
"Keke Sleyman gibi bir adammz olsayd da hastalarmz tedavi etseydi" demeye baladlar. Nihayet cinler ie
koyuldular, bir kitap yazarak onu Sleyman'n namaz kld yerin altna sakladlar ve
"Sleyman'n tedavide kulland eyi size gstereceiz" dediler. Bunu mteakiben gidip o kitab ortaya kardlar.
Bir de grdler ki iinde, bir yapraklk sihir var. Bu sebeple Allah Teala eytanlarn Sleymann mlk hakknda
[210]
uydurduklarna tabi oldular yetini, "O halde kfir olma" ksmna kadar indirdi."
4- Sdd dedi ki:
"Sleyman'n zamannda insanlar sihir yazp onu renmekle mesul oldular. Sleyman sihir kitaplarn ele geirip
bir sanda koydu ve onlar tahtnn altna defnetti. nsanlar da bundan menetti. Sleyman lp o defnedilen
kitaplarn yerini bilenler de geip gidince bir eytan insan suretine brnp srail Oullar'ndan bir cemaate geldi
ve:
"Yiyip yiyip, asla bitiremeyeceiniz bir hazine size gstereyim mi?" dedi. Onlar da:
"Evet" dediler. O da:
"Tahtn altn ein" dedi. Onlar da eip kitaplar buldular. Onlar kardklarnda eytan dedi ki:
"Sleyman, cinleri, insanlar, eytanlar ve kular, bunlarla zaptedip idare ediyordu. srail Oullar da bu kitaplar
elde ettiler. te bu yzden sihirlerin ou Yahudiler'de bulunur. Nihayet Allah Teala Sleyman' bu iftiradan
[211]
temize kard ve bu yeti indirdi."
5- ehr bni Haveb dedi ki:
"Yahudiler dedi ki:
"Muhammed'e bakn, hakk btla kartryor, Sleyman' Peygamberlerle birlikte sylyor, halbuki o, sihirbazd,
[212]
rzgara binerdi." Bunun zerine Allah Tel bu ayeti indirdi."
"Yahudiler Aleyhisselm'a, zaman zaman Tevrat'tan baz eyler sorarlard. Sormak istedikleri bir eyi sorar sormaz
Allah Tel sorulan eyin cevabn Aleyhisselm'a indirirdi ve bundan dolay Aleyhisselm onlara galip gelirdi.
Yahudiler bunu grnce:
"Muhammed Aleyhisselm bize indirilen kitab bizden daha iyi biliyor." dediler. Yahudiler, Aleyhisselm'a
sihirden sordular ve Raslullah ile mcadeleye kalktlar, bunun zerine Allah Tel, Yahudilerin sorularna
[213]
cevaben bu yeti indirdi."
7- Yahudiler, bir sre Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Tevrat'taki hususlar sordular, ama baktlar ki Hz. Muhammed
onlarn Tevrat'ta bildiklerini onlardan daha iyi biliyor; Tevrat'takileri sormaktan vazgeip by ile ilgili eyler
[214]
sormaya ve bu konularda onunla tartmaya baladlar da Allah Teal bu ayeti indirdi.
8- mrn ibnu'l-Hris anlatyor:
"Bir gn bn Abbs'n yannda oturuyorduk. Bize yle anlatt: eytanlar gkten (gk ehlinden) baz haberleri
almaya alrlard. Onlardan birisi bir doru kelime yakalar ve onun doruluu tecrbe edilirse ona yetmi kelime
daha katar ve insanlarn kalblerine yayard. Hz. Sleyman buna muttali olunca o eytanlarn insanlara yayd
yalanlar toplatp oturduu krsnn altna gmdrd.
Hz. Sleyman lnce eytanlardan birisi insanlarn yoluna kp:
"Size Sleymann en iyi korunan, bir misli ve benzeri olmyan hazinesini gstereyim mi?" dedi. nsanlar
"Evet gster" deyince:
"te orada, krssnn altnda." dedi. Kazp o eytanlarn uydurduklar yalanlar kardlar ve:
"Bunlar Sleymann mmetleri byledii bydr." dediler. te Allah Teal Sleyman'n bu konuda mazur
olduunu, bu bynn ona deil de eytanlara ait olduunu bildirmek zere "Sleyman'n hkmranl hakknda
onlar eytanlarn uydurup sylediklerine tab oldular..." yetini indirdi.
Muhammed ibn shak der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), Hz. Sleyman (a.s.)'i Allah'n elileri arasnda zikredince baz yahudi hahamlar:
"Muhammed, Davud'un olunu peygamber sanyor. Halbuki o sadece bir bycyd." dediler de bunun zerine
[215]
Allah Teal: "Sleyman kfir olmad, fakat eytanlar kfirdiler" yetini indirdi."
9- Hz. Sleyman'dan hkmranlnn nasl alndna dair bilgiye de Taber'de raslyoruz. O yle zikrediyor:
bn Abbs'tan nakledildiine gre "Hz. Sleyman, bir keresinde ok sevdii hanm Cerde'nin kabilesi lehine bir
hkm vermi ve daha sonralar bu sebeple de mihnete duar olmu. O, tuvalete gideceinde veya bir hanm ile
birlikte olmak istediinde krallk mhrn hanm Cerde'ye emanet edermi. Bir gn yine mhr Cerde'ye brakp
tuvalete gitmi. eytan hemen Sleyman klnda Cerde'ye gelip "ver mhrm" demi ve mhr alp parmana
takm. Mhr parmana taknca btn ins, cin ve eytanlar ona boyun emiler. Biraz sonra gerek Sleyman
Cerde'ye gelip yzn isteyince Cerde:
"Yalan sylyorsun, sen Sleyman deilsin." demi ve Hz. Sleyman da bu ekilde kralln elinden gittiini
anlam.
te o gnlerde eytanlar:
"Bunlar Asaf ibn Berhy'nn kral Sleyman iin ilim hazinelerinden alarak yazdklardr." balyla by kitaplar
yazmlar, bunlar Sleyman'n mhr ile mhrleyip sonra da onun krssnn altna gmmler. Daha sonra Hz.
Sleyman bir ekilde hkmranln tekrar kazanm ve eytanlarn insanlar arasnda yaymaya altklar
bycl kaldrmsa da ok gemeden vefat etmi ve insanlar arasnda Hz. Sleyman'n byc olduu bilgisi
eytanlar tarafndan tekrar canlandrlarak Hz. Peygamber'in bi'setine ve bu konudaki "Sleyman'n hkmranl
[216]
hakknda onlar eytanlarn uydurup sylediklerine tbi oldular..." yetinin nzulne kadar devam etmitir.
10- Sdd yle demitir:
"Hz. Muhammed (s.a.v.) yahudilere geldiinde onlar Tevrat'la Hz. Muhammed'e kar koyarak O'nunla Tevrat
vastasyla cedelleip, Kur'an ile Tevrat da birbirini tutunca (muvafakat), onlar Tevrat' atp, Asaf bn Berhiya'nn
kitabyla Hrut ve Mrutun sihrine yaptlar. Bunlar da, Kur'an ile uyumayp mutabk olmadlar ki ite Cenb-
Hakk'n: "Onlara ne zaman Allah katndan, ellerindeki kitab (Tevrat) tasdik edici bir Peygamber gelse, Ehl-i
Kitaptan bir grup sanki (hakikati) bilmiyorlarm gibi Allah'in kitabn arkalarna atm (ona kulak asmam,
[217]
ondan yz evirmiler)dir"
ayeti bunu ifde eder. Mteakiben de Cenb- Hak, onlarn sihir kitaplarna tbi
[218]
olduklarn haber vermitir."
11- Ebu Miclez diyor ki.

"Hz. Sleyman, btn canl varlklardan, insanlara dokunmayacaklarna dair sz almt. Herhangi bir insan bir
varlktan ktlk grr ve o varln, Hz. Sleyman'a verdii sz hatrlatrsa o varlk o kiiye dokunmazd.
nsanlar iir ve sihir gibi eyleri grnce "Sleyman ite bunu yapyordu" demeye baladlar. Allah teala bu yeti
[219]
indirip Hz. Sleyman'n, sihir ve benzeri eylerle alakas olmadn beyan etti."
12- Rivayet edildiine gre, Hz. Sleyman, Allahu Tel'nn kendisine husus olarak vermi olduu ilimlerin pek
ounu, zahirleri kaybolursa bu gizlenilmi olan baki kalsn diye, hkmdarlk tahtnn altna saklamt. Bunun
zerinden bir mddet geince, mnafklardan bir grup insan, baz bakmlardan bu sihirli eylere uygun decek baz
hususlar bunlarn arasna yazmaya tevessl ettiler. Hz. Sleyman'n lmnden ve insanlarn bu kitaplara muttali
olmasndan sonra, bu iki yzl kimseler, insanlara bunun, Hz. Sleyman'n meslei olduunu ve O'nun, nail olduu
nimetleri ancak bu eyler vastasyla elde etmi olduu vehmini vermilerdir ki, ite bu Cenb- Hakk'n:
[220]
"eytanlarn okuduu ey" ayetinin mnsdr.
13- Baz yahudi din adamlarnn "sihirbazdan baka bir ey olmayan Sleyman'n Peygamber olduunu iddia eden
[221]
Muhammed'e amaz msnz?" dedikleri, bunun zerine Allah'n bu ayeti indirdii rivayet edilmitir.
14- Yahudi sihirbazlar sihri Hz. Sleyman'dan aldklarn iddia etmiler, ite bunun zerine Hak Tel, Hz.
[222]
Sleyman' sihirden tenzih etmitir.
15- Baz nsanlar, Hz. Sleyman (a.s.)'n mlknn sihirle ayakta durduunu iddia etmiler, ite bunun zerine Hak
Tel, onun bundan uzak olduunu belirtmitir. nk Sleyman (a.s.)'n Peygamber olmas sihirbaz ve kfir ol
masna mandir. Cenb- Hak daha sonra Hz. Sleyman' tebrie ettii sihri bakalarnn yaptn beyn etmek iin:
"Fakat eytanlar kfir oldular" buyurmu, bu ifade ile daha nce bahsedilen ve sihri kendisine sanat edinip de onu
Sleyman (a.s.)'a nisbet eden kimselere iaret etmitir. Daha sonra da onlarn, kfir olmalarna sebep olan eyi
aklam, onlarn evvel sihir yapmalar sebebiyle kfre dmedikleri dnlebilecei iin, "nsanlara sihri
[223]
retiyorlard" buyurmutur.
16- yet-i kerimenin banda "Onlar" eklinde zikredilen zamirden maksat:

a- Sddi, Rebi' b. Enes ve bn-i Zeyd'e gre Rasulullah'n hicret ettii Medine'nin evresinde bulunan Yahudi
hahamlar ve bilginleridir. Rasulullah, bunlar Mslman olmaya davet edince onlar, Rasulullaha kar Tevrata
dayanarak tartmaya girimilerdir. Fakat Tevratn yetleri, Hz. Muhammed'e uymay emretme bakmndan
Kur'ann yetleriyle ayn olunca bu defa Yahudiler Tevrat brakp eytanlarn, Hz. Sleymann mlk hakknda
uydurduklar yazlara dayanmlar, Rasulullah'a kar o yazlarla tartmaya girimilerdir. Ayet-i kerime bunu
yapan Yahudilerin gerek yzlerini gstermektedir.
eytanlarn uydurduklar eyler hakknda Sddi diyor ki:
"eytanlar gklere trmanyorlard. Oralarda meleklerin konutuklarn iitecekleri yerlerde oturup bekliyorlard.
Meleklerin, yeryznde meydana gelecek olan, lmler, yamurlar vb. eyleri konuunca eytanlar onlar dinleyip
yeryznde bulunan khinlere ulatryorlar, khinler bunlar insanlara anlatyorlard ve insanlar olaylarn,
kahinlerin anlattklar gibi ktn gryorlard. eytanlar khinlerin kendilerine gvendiklerini grnce bu defa
yalan sylemeye balyorlard. Meleklerden duyduklarna baka eyler sokuturuyorlard. yle ki, herbir kelimeye
yetmi kelime katyorlard. te insanlar, khinlerin syledikleri bu szleri yazarak kitap haline getirmilerdi.
srailoullarnn arasnda, cinlerin gayb bildikleri haberi yaylmt. Bunun zerine Hz. Sleyman her tarafa
insanlar gnderip bu hususta yazlan kitaplar toplatt. Bir sandn iine koyup tahtnn altna gmd. Hibir
eytan, Hz. Sleymann tahtna yaklaamyordu. Yaklat takdirde ise yanyordu. Hz. Sleyman,
"Kimin, "eytanlar gayb biliyor" dediini duyarsanz boynunu vurun." demiti. Nihayet Hz. Sleyman vefat etti.
Onun bu halini bilen limler de zamanla yok oldular. Arkadan baka nesiller geldi. eytan, insan suretine girerek
bu insanlara yaklat ve bunlara,
"Ben size, yeyip bitiremeyeceiniz bir hazineyi gstereyim mi?" dedi. srailoullar da
"Evet" dediler. eytan
"O halde siz, Sleymann tahtnn altn kazn." dedi. Kendisi de gidip yeri bizzat gsterdi ve ekilip bir kenarda
durdu. Kendisine
"Yakla" dediklerinde
"Hayr, ben burada nnzde bulunacam. ayet o defineyi bulamazsanz beni ldrn." dedi. srailoullar tahtn
altn kazdlar. nsanlarn yazd kitaplar buldular. eytan onlara
"Sleyman, insanlar, eytanlar ve kular ite bu sihirlerle kontrolne almt." dedi ve kaybolup gitti. Bunun
zerine, srailoullarnn arasnda, "Sleyman sihir yazd." gr yayld. srailoullar bu kitaplara inandlar. Hz.
Muhammed (s.a.v.) gelince bu kitaplara dayanarak onunla tartmaya giritiler. te yet-i kerime bu olay
[224]
zikretmektedir.
b- bn-i Creyc ve bn-i shak'a gre ise, yet-i kerimenin banda zikredilen "Onlar" kelimesinden maksat, Hz.
Sleymann dneminde bulunan Yahudilerdir. Zira o dnemde bulunan Yahudilere eytanlar sihiri retmiler
onlar da bu hususta eytanlara uymulardr. yet-i kerime o gnn Yahudilerini zikretmektedir.
Bu hususta bn-i shak diyor ki:
"eytanlar Davud (a.s.)n olu Sleymann lmn renince eitli sihirleri yazmaya giritiler. Onlar kitap ha
line getirdiler. zerini Hz. Sleymann mhr ile mhrlediler ve kitabn zerine unu yazdlar:
"Bu yazlar. Davudolu, Kral Sleymann arkada Berhiya olu Asfn yazd ilmi hazinelerdir." Sonra bu kitab
tahtn altna gmdler, srailoullarndan, sonra gelenler bu kitab kardlar. Onu okuyunca
"Davudolu Sleyman ite bunlarla eritii hallere erimitir." dediler. nsanlar arasnda sihiri yaydlar. Onu hem
kendileri rendi hem de insanlara rettiler. yleki sihir, Yahudilerde olduu kadar hi bir mmette reva
bulmamt. Kur'an Hz. Muhammede inip te onun, Hz. Sleyman da Peygamberlerden saymas zerine Medine'de
bulunan Yahudiler
"Muhammedin sylediklerine hayret etmiyor musunuz"? O, Davudolu Sleymann Peygamber olduunu
[225]
zannediyor. Halbuki o, sadece bir sihirbazd." dediler. te Allah teala bir ayeti indirerek onlara cevap verdi."
c- Taberi bu grlerden birinci grn tercihe ayan olduunu, yet-i kerimenin Rasulullah'n dneminde
yaayan Yahudiler olduunu, bunlarn Rasulullah'a kar ktklarn bu sebeple de yete muhatap olduklarn syle
mitir. Ayrca atalarnn izlerini takibeden insanlara, atalarnn iledikleri sular kendilerinin ilemi olduklarn
sylemek Arapa ifadede kullanlan bir slup eklidir. Bu bakmdan yetin sadece gemiteki Yahudileri
[226]
zikrettiini sylemek delilsiz bir iddiadr.
104. Ey iman edenler, "rin" demeyin, fakat "unzurn" deyin, kulak verin. Kfirler iin elim bir azb vardr.

1- Ata'nn rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Bu meselenin i yz udur: "Araplar, "raina" kelimesini "Bizi grp gzetin." anlamnda olmak zere
konumalarnda kullanrlard, Yahudiler, ashab- kiramn bu kelimeyi Hz. Peygamber'e sylediklerini iitince bu
onlarn ok houna gitti. nk bu kelimenin anlam "bizi gr gzet" demektir. Yahudiler'in konumalarnda bu
"it, iitmez olas!" mansnda irkin bir kfrd. Dediler ki:
"Biz Muhammed'e gizlice sverdik, imdi ise Muhammed'e artk aktan aa kfredin. nk bu onlarn
szlerindendir." Artk onlar bundan byle Allah'n Nebsi'ne gelip:
"Ya Muhammed Raina" diyor ve glyorlard. Derken Ensar'dan bir adam bu deyimin altnda yatan manay
[227]
kavrad, Bu zat Sa'd b. Ubade'dir. -baka bir rivayette Sa'd bn Muzdr
- Yahudiler'in lisann iyi bilirdi.
Dedi ki:
"Ey Allahn dmanlar, Allah'n laneti zerinize olsun. Muhammed (s.a.v.)'in hayat elinde olan Allah'a yemin
olsun ki, bu sz sizin birinizden iitirsem onun boynunu vururum." Yahudiler de:
[228]
"Siz bunu ona demiyor musunuz?" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
Taber, yahudilerden Hz. Peygamber (s.a.v.)'e "rin" diyerek alay edenin Kaynuk oullarndan Rifa ibn Zeyd ibn
[229]
et-Tbt olduunu kaydediyor.
2- Sddiyi Sair, Kelbi, Ebu Salih yoluyla bni Abbastan (r.a.) rivayet edilmitir:
"Yahudi lisan ile Raina, irkin bir kfr szdr. Yahudiler, bunu sylyorlard. Bu kelimeyi ashabnn
Peygamberimize aka sylediklerini iitince, aralarnda gltler. Bu ayet nazil oldu. Ashabdan Sad bn Muaz,
Yahudilerin glmelerini iitti, onlara:
[230]
"Ey Allahn dmanlar, bu meclisten sonra bu sz, kimden iitirsem boynunu vururum." dedi."
3- Rivayet edildiine gre Sa'd b. Mu'az (r.a.), onlarn bu szlerini iitti ve bunun zerine:
"Ey Allah'n dmanlar, Allah'n laneti sizin zerinize olsun. Canm kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki
sizden kimin bu sz Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kar sylediini iitirsem mutlaka boynunu vuracam." dedi.
Onlar,
[231]
"Siz de byle demiyor musunuz?" deyince, ite bu yet nazil oldu."
4- Sdd dedi ki:
"Yahudilerden Mlik bni Sayf ve Rufa bni Zeyd neb Aleyhisselm'la karlatklarnda:
"Kulan bize ynelt, dinle, dinlenilmeyesi." derlerdi. Mslmanlar, bu szleri ehli kitabn peygamberlerine hrmet
ettikleri bir sz zannederlerdi. Bu yzden onlar da Neb Aleyhisselm'a byle sylediler. Allah Tel bu yeti
[232]
indirdi."
5- Dahhak dedi ki:
[233]
"Kii kulan bana ynelt derdi. Bunun zerine bu yet indi."
6- Atyye dedi ki:
"Yahudilerden baz insanlar vard, kulan bize ynelt, derlerdi. Onu Mslmanlardan bazlar da syledi. Allah
[234]
Tel Mslmanlar iin bunu kerih grd ve bu yet nazil oldu."
7- Katde (r.a.) dedi ki:
"Mslmanlar kulan bize ynelt, derlerdi. Yahudiler de Mslmanlarn dedii gibi sylerlerdi, bu yet nazil
[235]
oldu."
8- At dedi ki:
[236]
"Chiliyet dneminde Ensar'n szleri arasnda bu kelime vard. Bu ayet nazil oldu."
[237]
"Araplar aralarnda konutuklarnda biri dierine, kulan bana ynelt derdi. Bundan nehyolundular."
10- Kutrub dedi ki:
"Bu kelimenin her nekadar manas doru ise de, Hicazllar bunu ancak istihza ve alay ederken kullanrlard. te bu
[238]
sebebten Cenb- Allah, m'minleri Peygambere byle hitab etmekten nehyetmitir"
11- Yahudilerin szlerinin manas, "Sen bizim koyunlarmzn obansn" demektir. te bundan dolay Allah,
[239]
mslmanlarn byle hitab etmesini yasaklamtr.
12- Bu lfz muhataplar arasnda bir msvaat olduunu hissettirir. Buna gre onlar sanki yle demilerdir:
"Sen bize kulak ver ki, biz de sana kulak verelim!" Bu sebeple Allahu Tel onlar bundan men ederek, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e hitap ederken mutlaka ta'zime riyet edilmesi gerektiini beyan etmitir. Nitekim Cenb- Hak
[240]
[241]
"Hz. Peygamberi aranzda, birbirinizi ardnz gibi armayn"
buyurmutur."
13- Mfessirler, Allah tealann, mminlere byle birey sylemelerini yasaklamas hakknda u grleri
zikretmilerdir:
a- Katade, Atyye, Abdullah b. Abbas ve bn-i Zeyd'e gre mminlere "Raina" demelerinin yasaklanmasnn
sebebi, Yahudilerin bu sz Rasulullah ile alay etmek ve ona hakaret etmek maksadyla sylemeleridir. Allah teala,
Yahudilerin bu maksadn bilmeyen mminleri uyarm ve byle sylememelerini emretmitir.
"Raina" kelimesi, Yahudilerin dilinde hem svmek hem de "Gzet ve koru" mnsna geliyordu. Yahudiler bu
kelimeyi kullanmakla Hz. Muhammed (s.a.v.)e hakaret etmek gayesini gdyorlard.
b- At, Ebul Aliye ve bn-i Creyc'e gre ise Allah tealann mminlere "Rin" demeyi yasaklamasnn sebebi bu
kelimeyi cahiliyye dneminde Medineli Ensarn birbirlerine kar kullanmalar, kk drc argo bir kelime ol
masndandr.
c- Sddiye gre ise Allah tealann, mminlere bunu yasaklamasnn sebebi, Rif'a b. Zeyd isimli bir Yahudinin bu
ifadeyi bir svme arac olarak kullanmasdr. Bu kii Peygambere geliyor, "Kulan bana ver iitmeyesice beni
dinle" diyordu. Mslmanlar da Peygambere kar byle konumann saygl olacan zannediyor ve onu tasdik
ediyorlard. Bu sebeple Allah teala onlara bu ifadeyi kullanmalarn yasaklad. Nitekim Yahudilerin, Rasulullaha
kar byle konutuklar u yette zikredilmektedir.
"Yahudilerden bir ksm, sz esas mnsndan kaydrp "ittik kar geldik. Dinle iitmez olas" derler. Yine dille
rini eerek ve dini ktleyerek "Rin" derler. Eer onlar "ittik itaat ettik. Dinle ve bizi gzet" deselerdi kendileri
iin daha hayrl ve daha doru olurdu. Fakat Allah onlara, inkrlarndan dolay lanet etmitir. Onlardan iman
[242]
eden ok azdr."
d- Taberi diyor ki:
"Doru olan gr udur ki, Allah teala mminlere "Rin" kelimesini kullanmalarn yasaklamtr. Nitekim
Resulullh da klelere "kulum" demeyi yasaklam, onlara "Gencim" denmesini emretmitir. "Rin" kelimesi, hem
"bizi koru biz de seni koruyalm. Bizi denetle biz de seni denetleyelim." mnsna gelmekte hem de "Kulan
sadece bize ver. Baka eyler dinleme" mnsna gelmektedir. Bu sebeple, Allah teala, mminlere.
Peygamberlerine tam sayg gstermeleri iin onlara bu tr eitli mnlara gelebilecek kelimeleri kullanmay
yasaklam ve sayg ifadelerini retmitir. Nitekim baka bir yette de mminlerin Peygamberle konuurken alak
sesle konumalarn, aksi halde amellerinin boa karlmasna sebep olacaklarn beyan etmi ve yle
buyurmutur:
"Ey iman edenler, seslerinizi, Peygamberin sesini bastracak ekilde ykseltmeyin. Birbirinizlc yksek sesle
konutuunuz gibi Peygamberle de yksek sesle konumayn. Yoksa amelleriniz boa gider de farknda bile
[243]
olmazsnz."
Taberi, mminlerin, byle bir ifadeyi Yahudilerden alarak kullandklarn sylemenin doru olmadn zira
mminlere byle bir sfatn yaktrlamayacan, aynca "Rin" kelimesinden maksadn "Muhalif sz" olduunu
sylemenin de doru olmadn zira Arapada "Rin" kelimesinin bu mnya gelmediini, sadece "Denetleme"
ve "Tam kulak verme" anlamna geldiini sylemitir. Ancak, Katadenin izah ettii ekilde "Rin" kelimesinin
Arapada hakaret anlam tamad, branicede hakaret anlam tad, Yahudilerin onu kendi dillerindeki
anlamda kullandklar, mminlerin de Arapadaki anlamnda kullandklar bu yzden karmaya vesile olduundan
[244]
mminlere bu gibi ifadeyi kullanmann yasakland sylenebilir.
105. Kitab ehlinden kfirler ve mrikler Rabbnzdan size hi bir hayr indirilmesini istemezler. Allah ise
rahmetiyle kimi dilerse onu mmtaz klar. Allah en byk ltuf ve inayet sahibidir.

1- Mfessirler dediler ki:
"Mslmanlar Yahudiler'den olan yeminli (anlamal) yardmc arkadalarna:
"Gelin Muhammed'e iman edin" dediklerinde, onlar da derlerdi ki:
"u bizi kendisine ardnz ey, bizim zerinde olduumuz eyden daha hayrl deildir. Eer hayrl olsayd
[245]
elbette isterdik." Bunun zerine Allah Teala onlar yalanc karmak iin bu yeti indirdi."
106. Biz Azman bir eyi nesheder ya da onu unutturursak mutlaka ondan daha hayrlsn veya bir mislini
getiririz. Bilmedin mi ki Allah her eye Kadir'dir!?

"Mrikler yle demilerdi:
"Muhammed'i grmyor musunuz? Arkadalarna bir eyi emrediyor, sonra da onlar o eyden nehyediyor, onlara
[246]
bunun aksini emrediyor, bugn bir sz sylyor, yarn o szden dnyor?
Bu Kur'an Muhammed'in
kendisinden uydurup syledii szden baka birey deildir, O Kur'an, bir ksm bir ksmn bozan bir szdr.
[247]
[248]
Bunun zerine Allah Teala bu yeti
ve en-Nahl: 16/101 yetlerini indirdi."
2- krime yoluyla bn Abbastan (r.a.) rivayet edildi:

"Neb Aleyhisselm'a vahy, ou zaman gece iner, o da gndz onu unuturdu. Allah Tel bu yeti
[249]
indirdi."
3- Bu yetin nzulne kblenin Beytu'l-Makdis'ten Ka'be'ye evrilmesi zerine, yahudilerin, mslmanlarn
namazlarnda baka bir yne dndrlmelerini ekemiyerek, hased, kin ve dmanlklarndan "Muhammed bugn
bir ey sylyor, yarn ondan dnyor, ashabna dilediini hell klyor, dilediini haram ediyor. Bu Kur'n filn
deil, tamamen Muhammed'in sz, onun iin birbirini nakzediyor, elikili bir sz" demelerinin sebep olduu da
[250]
rivayet edilmitir.
4- Yahudiler yle demilerdir:

"Ashabna nce birey emredip, sonra yasaklayp daha sonda da aksini emreden ve bugn sylediinden yarn
[251]
dnen Muhammed (s.a.v.)'e bakmaz msnz?" te bunun zerine bu yet nazil olmutur.
108. Daha nce Musa'dan istendii gibi Raslnzden (mucizeler) talebinde mi bulunmak istiyorsunuz? Her kim
kfr imanla deitirirse hi kukusuz en kt yola saparak dallete dm olur.

"Bu yet, Abdullah b. Eb Umeyye ve Kurey'ten bir cemaat hakknda inmitir. Bunlar demilerdi ki:
"Ey Muhammed, Safa Tepesini bize altn yap, bizim iin Mekke'nin yerini genilet ve geni yerin ilerinde
[252]
rmaklar fkrtp akt ki sana inanalm." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
"Yahudiler ve dier mrikler Rasulullah (s.a.v.)'a baz isteklerde bulunmutular. Onlardan bir ksm:
"Musa'ya Tevrat'n verildii gibi, gkten bize tek bir defada nazil olan bir kitap getir." Bir ksm da -ki o Abdullah
b. Eb Umeyye el-Mazm'dir-:
"Bize gkten bir kitap getir ki onda alemlerin Rabb'ndan bn Eb Umeyye'ye...: "Bil ki ben Muhammed'i insanlara
peygamber gnderdim" diye yazlsn" demiti. Kimisi de:
"Sana katiyyen inanmayz, yahut Allah' ve melekleri nbvvet iddiana ahid olarak kefil getirirsin. O halde
[253]
inanrz" demiti de Allah Teala bu yeti indirdi."
3- Abdullah ibn meyye el-Mahzm, Kurey'ten mteekkil bir topluluk iinde bulunduu hlde, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelerek yle demitir:
"Ey Muhammed, Allah'a yemin olsun ki, bizim iin yerden kaynaklar fkrtmadka senin hurmalklarn ve zm
balarn olmadka veyahut da senin altndan bir evin olmadka, ya da gkyzne kmadka sana imn etmeyiz.
Biz senin, Allah'tan Abdullah ibn meyyeye, "Muhammed Allah'n Resuldr, binaenaleyh O'na uyunuz!" diyen
bir kitab bize getirmediin srece, senin semya ykseldiine de inanmayz!" Geriye kalanlarsa Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e yle demitir:
"Eer buna gcn yetmezse, Hz.Musa (a.s.)'nn Allah katndan kavmine, iinde hell ve haramn, hadler ve
feraizin zikredildii levhalar getirmesi gibi, kendisinde hell ve haramn, hadler ve feraizin zikredildii bir kitab
toptan olarak Allah katndan bize getir! te ancak bu durumda sana imn ederiz!"
Bunun zerine Allahu Tel, bu yeti indirerek, "Yoksa sizler, rasulmz Hz. Muhammed (s.a.v.)'den size Allah
katndan yetler getirmesini mi istemeyi murad ediyorsunuz?" Nitekim, Hz.Msa ile beraber Tr dana kan
[254]
yetmi kii de, istekte bulunarak, "Allah' aka bize gster" demilerdi."
4- krime veya Sad yoluyla bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Raf bni Hreymile ve Vehb bni Zeyd Rasulullah'a:
"Sen, gkten bize indirilen bir kitap getir de okuyalm ve nehirler akt. Bylece sana uyalm ve seni tasdik
[255]
edelim.", dediler. Allah Tel bunun zerine bu yeti indirdi."
5- Mcahid diyor ki:
"Kurey kabilesi, Hz. Muhammed (s.a.v.)den. Safa tepesinin, kendileri iin altn yaplmasn istediler. O da
buyurdu ki:
"Safa tepesi sizin iin, srailoullarna inen sofra gibi olur. Eer altn yapld halde inkrnza devam ederseniz,
[256]
Allah'n, Yahudilere dedii gibi "lemlerden hibir kimseye yapmayaca azapla"
sizi cezalandrr." Bunun
[257]
zerine teklifi yapanlar ondan vazgetiler ve Allah teala ite bu yet-i kerimeyi indirdi.
6- Katade ve Sddiye gre ise bu yet-i kerimenin nzul sebebi, Yahudilerin Hz. Musa'dan, Allah' kendilerine
gstermesini istedikleri gibi Araplarn da Resulullah'tan, Allah' kendilerine aka gstennesini istemeliridir.
"Bir adam Rasulullah'a gelerek,
"Ey Allah'n Rasul, keke bizim keffaretlerimiz de srailoullarnn keffaretleri gibi olsayd." dedi. Rasulullah da
yle buyurdu:
"Ey Allah'm, biz bunu istemiyoruz. Allah'n size verdikleri, srailoullarna verdiklerinden daha hayrldr.
srailoullarndan biri bir gnah ilediinde gnah ve gnahnn keffareti kapsna yazlrd. Eer onun keffaretini
yerine getirecek olursa dnyada rezil olurdu. Getiremezse kendisi iin hirette rsvay olma sebebi olurdu. Halbuki
Allah size, srailoullarndan daha hayrlsn vermi ve yle buyurmutur:
"Kim bir ktlk iler veya nefsine zulmeder de sonra Allah'tan balanmasn dilerse Allah', mafiret ve
[258]
merhamet edici olarak bulur."
Rasulullah (s.a.v.) szlerine devamla yle buyurmutur:
"Be vakit namaz ve Cuma namaz, dier Cuma namazna kadar aralarnda ilenen gnahlarn keffaretdir. Yeter
[259]
ki byk gnah ilenmemi olsun."
"Kim bir iyilik yapmay ister de onu yapamayacak olursa Allah, katnda o
kimse iin tam bir iyilik mkfaat yazar. Kim de bir iyilii diler ve onu yapacak olursa Aziz ve Celil olan Allah,
kendi katnda on mkfaat yazar. Yedi yz mkfaata ve daha ok mkfaatlara ulatrabilir. Kim de bir ktlk
yapmaya niyet eder de onu yapmayacak olursa Allah, kendi katnda o kimse iin tam bir iyilik mkfaat yazar. Kim
de bir ktle niyet eder ve onu ileyecek olursa Allah onun iin sadece bir ktlk cezas yazar. (Btn
[260]
bunlardan sonra Allah'a kar, ancak kendisini helak etmek isteyen helak olur.)"
te o adamn Rasulullah'tan srailoullarnn keffareti gibi keffaret istemesi, Rasulullah'n da ona bu cevab
vermesi zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve Allah teala "Yoksa sz de Peygamberinize, daha nce Musaya
sorulduu gibi sormak m istiyorsunuz? Kim inkr imana deiirse phesiz doru yoldan sapmtr."
[261]
buyurmutur."
8- Rivayete gre Kurey mrikleri:
"Ey Muhammed, bizim iin Safa tepesini altna evir ve Mekke arazisini genilet (ki sana iman edelim)."
Demilerdi de Musa (a.s.)'nm kavminin ona "bize de onlarn ilh gibi bir ilh yap." tekliflerinde olduu gibi Hz.
[262]
Peygamber (s.a.v.)'den mucizeler istemelerinin yasaklama sadedinde olmak zere bu ayet indi.
9- bn Abbs'tan gelen bir rivayette Kurey mriklerinden Abdullah ibn Eb Ka'b ve onunla birlikte bir grubun Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e bu teklifi yaptklar, yukardaki tekliflere ilve olarak "Geniletilecek Mekke arazisinde nehirler
aktmasn" dedikleri belirtilmektedir.
bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette de yahudilerden Rfi' ibn Huzeyme (veya Hureymile) ve Vehb ibn Zeyd'in
Efendimiz (s.a.v.)'den gkten, okuyacaklar bir kitab getirmesini ve (Mekke vadisinde) nehirler aktmasn
[263]
istedikleri ve bu yetin bunun zerine nazil olduu belirtilmektedir.
10- yle anlalyor ki iman etmek iin, kendisine mucize geldiinde gereini yerine getirmek iin deil de Hz.
Peygamber (s.a.v.)'i ciz brakmak ve bylece onu insanlarn gznden drmek iin bu ve benzeri tekliflerde
[264]
bulunanlar bu yetin hkm altna girmektedirler.
11- Ayet-i kerime'den kasdolunan, srailoullarnn glk karmak, yalanlamak ve muhalefet etmek amacyla
Musa (a.s.)'dan (mucizeler) talep ettikleri gibi, glk karmak Hz. Peygamber (s.a.v.)'den birey talep eden
kimsenin zem edilmesidir.
12- Alimler, yetteki muhatap hususunda, birka gr uzere intilf etmilerdir:
a- Asmm, Cbba ve Eb Mslim'e gre bunlar mslmanlardr.
b- bn Abbas ve Mchide gre bu, Mekkelilere bir hitaptr.
c- Baz alimlere gre buradaki muhataplar, yahdilerdir. Bu gr, en doru olandr. nk bu sre, Hak
[265]
Tel'nn: "Ey srailoullar, benim nimetimi hatrlaynz..."
yetinden balamak zere, onlardan nakillerde
bulunmu ve onlara kar deliller ortaya koymutur. Bunu te'yid eden dier bir husus ise, yetin meden olmasdr.
Keza, buraya kadar sadece yahdilerden bahsedilmi, bakalarnn zikri gememitir. te yandan baka bir husus
da, Peygambere inananlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu kabil sorular neredeyse hi sormamalardr. Zira m'min,
[266]
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bylesi bir soru sorduu zaman, imna karlk kfr satn alm olur.
109. Kitab ehli olanlardan ou hak kendilerine besbelli olduktan sonra ilerindeki hasedden tr sizi imannzdan
sonra kfirlere evirmek istediler. Allah'n emri gelinceye kadar imdilik onlar brakn, serzeni de etmeyin. p
hesiz Allah hereye Kadir'dir.

"Bu yet Uhud vakasndan sonra mslmanlara:
"Banza gelenleri grmediniz mi? Eer siz hak zere olsaydnz bozguna uramazdnz. O halde bizim dinimize
[267]
dnn. Zira o, sizin iin daha hayrldr" diyen bir Yahudi cemaati hakknda nazil oldu."
2- Baka bir rivayette bu teklifi yapanlarn, ilerinde Finhs'n da bulunduu bir grup yahudi olduu ve Huzeyfe
[268]
ibnu'l-Yemn ile Ammr ibn Ysir'e bu teklifte bulunduklar belirtilmitir.

3- Bize, Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Fadl'dan rivayet etmitir.
Ahmed b. Muhammed b. Hasan, Muhammed b. Yahya'dan, o Ebu'l-Yemn'dan, o uayb'dan, o Zhri'den, o
Abdurrahman b. Abdillah b. Ka'b b. Malik'ten, o da babasndan bize haber verdi ki:
"Yahudi Ka'b b. Eref air bir kii idi. Neb (s.a.v.)'yi hicveder, iirinde, Kurey kafirlerini kendisine kar tahrik
ederdi. Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye geldii zaman, mrikler ve Medine'li Yahudiler, Peygamber (s.a.v.)'e ve
ashabna ok iddetli azap veriyorlard. Bu yzden Allah Teala, Peygamberine bu ezalara kar sabretmeyi ve
[269]
onlara aldr etmemesini emretti ve bu yet o Yahudiler hakknda nazil oldu."
4- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Allah Teal Rasl'n araplardan gnderdii iin araplar yahudiler iinde en ok hased edenler Huyey ibn Ahtab
ve Ebu Ysir ibn Ahtab idi ve gleri yettiince insanlar slm'dan evirmeye alrlard. te Allah Teal bu
[270]
yeti bu sebeple ve onlar hakknda indirmitir."
5- Rivayet edildiine gre Finhas ibn Azur, Zeyd ibn Kays ve yahdilerden bir grup, Uhud muharebesinden sonra
Huzeyfe ibn el-Yeman (r.a.) ile Ammr ibn Ysir (r.a.)'e yle demilerdir:
"Banza gelenleri grmediniz mi? ayet sizin yolunuz hak olsayd, siz hezimete uramazdnz; bu sebeple
dinimize dnn, bu sizin iin daha hayrl ve daha faziletli bir eydir. nk biz, sizden daha doru yoldayz.
Bunun zerine Ammr yle dedi:
"Sizin aranzda, birisinin ahdini bozmas nasl karlanr?" Onlar da,
"Bu, iddetli bir tepkiyle karlanr" dediler. Ammr da:
"Ben, yaadm srece Hz. Muhammed (s.a.v.)'i inkr etmiyeceim hususunda ahdetmitim" dedi. Buna karlk
yahdi,
"yi bilin ki, bu da saptm" dedi. Huzeyfe de yle dedi:
"Bana gelince, ben Allah' Rab, slm' din; Kur'an' imm, Ka'be'yi kble ve m'minleri de karde olarak setim."
Sonra Ammr ile Huzeyfe, Rasul-i Ekrem (s.a.v.)'in yanna gelerek, durumu anlattlar. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.) de,
[271]
"Siz hayra isabet ettiniz ve kurtulua nail oldunuz" buyurdu. te yet, bu hdise zerine nazil oldu.
6- Taberi diyor ki:
"Bu ve bundan nceki yet-i kerimeler, Rasulullah'n sahabilerine ve mminlere hitabetmekte, onlarn, Yahudileri
ve Yahudilerin benzeri olan mrikleri dinlemelerini, grlerini almalarn ayplamakta ve onlara, dinleri
hakknda, Yahudi ve mriklerden nasihat gibi grnen szlerini almalarn yasaklamaktadr. Bu ve bundan nceki
yetler gsteriyorlar ki, Rasulullah'n sahabileri ve mminler yahut ta onlarn bir ksm, Yahudilerin davranlarn
rnek alarak, Rasulullah'a layk olmayan bir ekilde, kat bir eda ile konuuyorlarlard. Allah onlar uyard: "Sizler
de Yahudiler gibi, Peygamberinize "Rina" demeyin. "Bize bak ve bizi dinle" deyin. Aksi takdirde Rasulullah'a
eziyet etmi olursunuz. Ona eziyet etmek ise beni inkr etmek ve benim, zerinizdeki haklarma kar nankrlk
etmek olur ki, bunun cezas da can yakc bir azaptr. Sizler, Yahudileri ve mrikleri dinlemeyin. nk onlar
sizin iin, rabbinizden herhangi bir hayrn gelmesini istemezler. Bilakis onlarn ou, Muhammed'in hak
Peygamber olduu ortaya ktktan sonra srf sizi kskanmalarndan dolay mmin olmanzdan sonra tekrar kfirler
[272]
olmanz isterler.
7- yette zikredilen ve mminlerin inkra dmesini arzuladklar belirtilen ehl-i kitaptan maksat, Zhri ve
Katadeye gre, K'b b. el-Ereftir. Said b. Cbeyr veya krimenin Abdullah b. Abbas'tan naklettiine gre ise
[273]
Huyey b. Ahtab ve Ebu Yasir b. Ahtab'dr.
8- Taberi, yet-i kerimenin oul eklindeki ifadesine ramen ehl-i kitap kelimesinden sadece K'b b. el-Erefin
[274]
kastedildiini sylemenin isabetli olmadn ifade etmitir.
113. Yahudiler: hristiyanlar bir eye sahip deiller, dediler. Hristiyanlar da: yahudiler bir eye sahip deiller,
dediler. Halbuki hepsi de kitab okuyorlar. Bilmeyenler de tpk onlarn dediklerini syledi. Artk Allah ayrla
dmekte olduklarnda kyamet gn aralarnda hkmn verecektir.

1- Bu yet, Medineli Yahudiler ve Necran'l Hristiyanlar hakknda nazil olmutur.
2- krime veya Sad yoluyla bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Necran Hristiyanlar Resulullah (s.a.v.)e geldiler. Sonra Yahudi bilginleri de onlarn bulunduu yere geldiler ve
Rasulullah'n huzurunda mnakaaya baladlar. Yahudilerden Rafi bni Hureymele onlara:
"Siz hibir dini hakikate sahip deilsiniz" dediler. Meryemolu say ve ncili inkr ettiler. Hristiyanlar da onlara:
"Siz asl hibir dini hakikate sahip deilsiniz" dediler. Onlar da Hz. Musa'nn Peygamberlii ve Tevrat inkar
[275]
ettiler. te bunun zerine bu yet nazil oldu."
3- limler bu ayette Allah Tel'nn kastettii insanlarn kimler olduu hususunda, "Bunlar Hz. s (a.s.)'nn
Peygamber olarak gnderilmesinden o gne kadar gelenler midir, yoksa sadece Hz. Peygamber (s.a.v.)
zamanndakiler midir?" diye ihtilf etmilerdir. Her nekadar ayeti Hz. s (a.s.)'nn Peygamberliinden beri mevcud
olan btn yahudi ve hristiyanlara hamletmek evl ise de, ak ve hak olan, yetin zahirinde bunu gsteren bir delil
bulunmaddr. Ayetin sebebi nzul olarak, bir yahudinin, hristiyanlara byle sylemesi zerine Allah Tel'nn bu
ayeti indirdii rivayeti, (ayeti zahirine hamletmek nmkn olduunda) ayetle sebeb-i nzul dndaki eylerin
murd edilmemesini gerektirmez.
Cenb- Allah'n, "Halbuki hepsi de kitab okuyorlar." ifdesi de umm ifde eder. Bunu tahsis etmenin, (Hz.
Peygamber zamanndaki yahudilere nahsus kabul etmenin) izah nedir? nk yahudi ve hristiyanlarn, t batan
[276]
beri herbirinin dieri hakkndaki szlerinin bu olduu bilinmektedir.
4- Burada zikredilen "Hibir ey bilmeyenler"den maksat,
a- Rebi' b. Enes ve Katadeye gre Hristiyanlar'dr. Buna gre yetin mns "Bir ey bilmeyen Hristiyanlar da
Yahudilerin szlerini sylemilerdir." eklindedir.
b- At'ya gre ise "Hibir ey bilmeyenler"den maksat, Yahudi ve Hristiyanlardan nce gnderilen mmetlerdir.
Bunlar da, Yahudi ve Hristiyanlar gibi birbirlerini hibir ey olmamakla sulamlardr.
c- Sddiye gre ise buradaki "Hibir ey bilmeyenler"den maksat, kendilerine kitap verilmeyen Arap
mrikleridir. Bunlar da Yahudi ve Hristiyanlarn birbirlerini suladklar gibi Rasulullah' hibir ey olmamakla
sulamlardr.
d- Taberi diyor ki: "Allah teala. yetin bu blmnde, ilimden nasibi olmayan cahillerin de Yahudi ve
Hristiyanlarn syledikleri gibi konutuklarn zikretmi ve bu cahillerin kimler olduklarn belirtmemitir. Bunlar,
[277]
Yahudi ve Hristiyanlardan nce gemi mmetler de olabilir, Arap mrikleri de olabilir."
114. Allah'n mescidlerinde O'nun adnn anlmasn men'edenden, onlarn harap olmasna koandan daha zlim
kimdir? Onlarn hakk oralara korkak korkak girmekten bakas deildir. Dnyada rsvaylk onlarndr, hirette de
yine onlarn azb- azm.

1- Kelb'den rivyete gre bn Abbas dedi ki:
"Bu yet, Tatls-i Rm ve arkadalar hakknda inmitir. Onlar srail Oullar ile savap onlarn savalarn
[278]
ldrmler, oluk ocuklarn esir almlar, Tevrat' yakmlar, Beytu'l-Makdis'i ykp iine leler atmlard.
"Hristiyanlardan bir hkmdar, Beyt-i Makdis'i istil ederek oray harap etmi, oray lelerle doldurmu, halkn
kuatm, bir ksmn ldrerek geriye kalanlar esir alm ve Tevrat' da yakmtr. Hz. mer (r.a.) zamannda,
[279]
mslmanlar onu onarncaya kadar Beyt-i Makdis harab bir haldeydi."
3- Hasan el- Basr, Katade ve Sdd yle demilerdir:
"Bu yeti kerime Buhtu'n-Nassar hakknda nazil olmutur. nk o, Beyt-i Makdis'i harab etmi, baz hristiyanlar
[280]
da yahudilere olan fkelerinden dolay Buhtu'n-Nassar'a yardmc olmulard."
4- Katade ve Sdd dedi ki:
"Bu zat (Bbil'li Mecsi) Buhtu'n-Nassar ve arkadalardr. Yahudiler'le harb etmiler, Beytu'l-Makdis'i
[281]
ykmlard. Bu ite Rm halk hristiyanlar da onlara yardm etmilerdi."
nk srailoullar, Zekeriyya
[282]
Peygamberin olu Yahya Peygamber (a.s.)'i ldrmlerdi.
Beytu'l-Makdis Hz. mer zamanna kadar byle tahrip edilmi halde kalm, Hz mer zamannda yeniden imar
edilmitir.
5- Ebu Bekr er-Raz, Ahkmu'l-Kur'an'nda yle demitir:
"Ayetin sebeb-i nzul olarak yukarda belirtilen bu iki gr de yanltr. nk siyer limleri arasnda Buhtu'nNassar'n zamannn, Hz. sa'nn doumundan ok nce olduu hususunda bir anlamazlk sz konusu deildir.
Hristiyanlk, Mesh'den sonra olmutur. O halde onlar Beyt-i Makdis'i tahrib konusunda, Buhtu'n-Nassar ile nasl
beraber olmu olabilirler? Hem yine hristiyanlar da yahudiler gibi, Beyt-i Makdis'e tazim gsterileceine inanrlar,
hatta onlardan daha fazla... Binaenaleyh, Beyt-i Makdis'in tahribi hususunda, onlar tahripilere nasl yardm etmi
[283]
olabilirler?"
6- bn Abbas, Ata'nn rivayetinde dedi ki:
"Bu yet Mekke mriklerinin, mslmanlar Mescid-i Haram'da Allah' zikretmekten engellemeleri hakknda nazil
[284]
olmutur."
"Ayet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Mekke'de Allah'a davetten men ederek, O'nu hicret etmeye zorlayan Arap
mrikleri hakknda nazil olmutur. Bylece o mrikler hem Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hem de O'nun ashabna
Mescid-i Haram'da, Allah' anma hususunda mni olmulardr. Hz. Ebu Bekr (r.a.) evinin yannda bir mescid
yapm, ancak buradan da men olunmutu.
Ona eziyyet edenler arasnda Kurey'in ocuklar ve kadnlar da bulunuyordu.
[285]
Cenb- Hakk'n "Namaznda sesini ykseltme, o kadar da ksma!"
ayetinin bu konuda nazil olduu da
sylenmitir. te bu sebepten tr kendisine eziyet edilmesin diye, Hz. Peygamber cehren Kur'an okumaktan men
edilmitir. Ebu Cehil de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in srtna insan pislikleri atyordu. te bunun zerine, Allah'
birleyen, O'na herhangi bir eyi ortak komayan, huu ve hud iinde O'nun iin namaz klan, O'nu tefekkr etmek
iin kalblerini Msivaullah'tan boaltan, dillerini Allah'n zikriyle, bedenlerini O'nun azamet ve saltanatndan
duyulacak lezzetle megul eden mslmanlar engelleyen u mriklerden daha zalim kim olabilir? denilmitir."
[286]
8- bnu Zeyd dedi ki:
"Mrikler, Hudeybiye gn Mekke'de Raslullah'a srt dndkleri zaman, mrikler hakknda bu ayet nazil
[287]
oldu."
9- Ebu Mslim yle demitir:
"Bundan maksat, Hudeybiye senesinde Medine'den Mescid-i Haram'a gittii zaman Hz. Peygamber (s.a.v.)'i
Mescid-i Haram'dan men eden kimselerdir." Ebu Mslim bu grne, Cenb- Hakk'n: "Onlardan inkr eden ve
[288]
sizi Mescid-i Haram'dan men edenler..."
ayetiyle: "Onlar Mescid-i Haram'dan men ediyorlarken, Allah
[289]
onlara niin azb etmesin?"
ayetini delil getirmi, Allah'n, "Ancak korkarak" buyurduunu da Allah'n
Peygamberin gcn yceltmesine ve kelimetullh stn klmasna hamletmitir. Nitekim Cenb- Hak,
mnafklar hakknda, "Andolsun ki biz seni onlara musallat klacaz; sonra da onlar seninle ancak az bir zaman
komu olabilirler. Lanetlenmi olarak... Nerede ele geirilirlerse yakalanrlar ve ldrldke de ldrlrler"
[290]
buyurmutur.
Hz. Peygamber (s.a.v.), yahudilerin Arap yarmadasndan kartlmasn emretmi, bylece ertesi yl galip ve hkim
olarak ziyaret etmi ve hibir mrik O'nun haccetmesine, Mescid-i Haram'a girmesine mani olamamtr. te bu,
Ebu Mslim'in "Mescidlerden men"i mriklerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Hudeybiye ylnda Mescid-i Haram'dan
[291]
men etmelerine hamletmesinin izah tarzdr."
"Kble Ka'be'ye evrilince, bu, yahudilere ok zor geldi. Bunun zerine onlar, insanlar Ka'be'ye ynelerek namaz
kilmaktan men etmeye yneldiler. yle ki baz kfirleri Kabe'yi tahrip etmeye kkrtmak suretiyle de, Kabe'yi
tahrip etmek hususunda aba harcamlardr. Yine onlar, iinde kbleye mteveccihen namaz klmasnlar diye, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in mescidini tahribe de almlardr. Bylece Allahu Tel onlar bu konuda knam ve
onlarn bu konudaki tutumlarnn ktln beyan etmitir.
Bu aklama, ncekinden daha uygundur. Bu byledir, nk Allahu Tel, bu ayetten nceki ayetlerde yahudi ve
hristiyanlarn fiillerinin irkinliinden bahsetmiti. Bu ayetten sonra da onlarn fiillerinin irkinliini bildirmitir. O
halde bu tek ayetle kastedilenin, mriklerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Mescid-i Haram'dan men etmeleri husu
sundaki kt fiilleri olmas nasl uygun olabilir? Ayeti, hristiyanlarn Beyt-i Makdis'i tahrip etme abalarna, Ebu
[292]
Bekr er-Razi'nin de izah ettii gibi; hamletmek zayftr. Binaenaleyh, geriye ancak bizim dediimiz kalr."
11- Aslnda yetin lafz genel olduu iin her ne zaman ve ekilde, hangi mescidden olursa olsun onlarda ibadeti
[293]
engelleyip madd ve manev harabiyetlerine sebep olanlar bu yetin hkm altna girerler.
Alimler, bu konuda yle demilerdir: Bu konuda en doru gr, yetin, Allah'n mescidlerde anlmasn
engelleyen ve tahrip edilmesine alan herkesin korkutulmas (herkese kar tedbir alnmas) hususunda umum
ifade etmesidir. Mescidlerin tahrip edilmesi, bazan Buht'n-Nasr'n Beyt-i Makdis'i ykmasnda olduu gibi hakiki,
mriklerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Mescid-i Haram' (tavaf etmekten) alkoyduklarnda, yani mslmanlar en
gellemelerinde olduu gibi, bazan da mecazi olur. nk, mescidlerde namaz klnmasnn ve oralarda slm
[294]
eairinin izhr edilmesinin engellenmesi onlarn tahribi demektir.
12- Mfessirler, yet-i kerimede zikredilen ve insanlar Allah'n mescitlerinde Allah'n adn anmaktan men eden ve
onlarn tahribi iin alan kiilerden kimlerin kestedildii hakknda farkl grler zikretmilerdir.
a- Abdullah b. Abbas ve Mcahide gre bunlardan maksat, Hristiyanlardr. Zira bunlar, Mescid-i Aksa'da
insanlarn, Allah'n adn anmalarna ve namaz klmalarna engel olmular ve oraya eziyet verici pis eyler
atmlardr.
b- Katade ve Sddiye gre ise "Mescitlerde Allah'n isminin anlmasna engel olan ve oralarn tahrip edilmesine
alan kiiler"den maksat, Babilde yaayan ve mecusi olan Buhtunnasr, ordusu ve ona yardmc olan
Hristiyanlardr. Yahudilerin Hz. Zekeriyya (a.s.)' ldrmelerinden dolay Hristiyanlar onlara kzmlar,
Buhtunnasr'a, Kudsn tahrib edilmesi hususunda yardm etmilerdir.
c- bn-i Zeyd'e gre ise bunlardan maksat, Hudeybiye vak'asnda Rasulullahn, Mekkeye girmesine engel olan
Kurey mrikleridir. Zira, Kureylilerin rflerine gre kii babasnn katilinin dahi Mekkeye girmesine engel
olmazken, onlar, Rasulullah' Kbeye sokmamlardr. Kurey mriklerinin Kbeyi harap etmeleri ise, Allah
zikrederek oray tamir eden mminlere engel olmalar, Hac ve Umre iin gelen kiileri oraya sokmamalardr.
d- Taberi, Mescitlerde Allah'n adnn anlmasna engel olan ve oralarn tahrip edilmeleri iin alan kiilerden
maksadn Hristiyanlar olduunu sylemenin daha doru olacan ifade etmitir. Zira Kudsn Buhtunnasr
tarafndan tahrib edilmesine Hristiyanlar yardm etmiler ve Buhtunnasr'dan sonra mmin olan Yahudilerin orada
ibadet etmelerine engel olmulardr,
yet-i kerimenin, Kurey mriklerine iaret ettiini sylemek te doru deildir. Zira, her ne kadar Kureyliler,
baz zamanlarda Rasulullah'n ve Sahabilerin Mescid-i Haramda ibadet etmelerine engel olmularsa da hibir
zaman onun tahribine almamlar bilakis oray tamir etmiler ve bununla da vnmlerdir.
Dier yandan, bu yetten nce zikredilen yet, Yahudi ve Hristiyanlarn yaptklarn knamaktadr. Bu yetin de
Hristiyanlara iaret ettiini sylemek, yetler arasnda irtibat salama bakamndan daha dorudur."
Taberi szlerine devamla diyor ki:
"Her ne kadar yet, zel bir ekilde, Kudsn yklmasna yardm eden ve orada mminlerin ibadetlerine engel
olan Hristiyanlardan bahsediyorsa da yetin genel ifadesi, Allah'n mescitlerinde, farz olsun nafile olsun ibadet
eden mminlere engel olanlar ve oralar tahrip edenleri kapsamaktadr. Bu sfatlar tayan herkes en byk
[295]
zalimlerdendir."
115. Allah'ndr dou da bat da. Nereye dnerseniz Allah'n vechi orasdr. Hi phesiz Allah Vsi'dir, Alm'dir.

1- Abdullah b. Abbas ve Cabir b. Abdullaha gre bu ayet, karanlkta kbleyi bulamayan bir seriyye hakknda
inmitir.
a- Eb Mansur el-Mansr, Ali b. mer el-Hafz'dan, o Eb Muhammed smail b. Ali'den, o Hasan b. Ali b. Sebib
el-mer'den, o Ahmed b. Ubeydullah b. Hasan el-Anber'den, o babasnn hadis kitabnda bularak babasndan,
babas Abdulmelik el-Arzem'den, o Ata b. Eb Rabah'tan, o da Cabir b. Abdillah'tan yle dediini bize haber
verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) benim de iinde bulunduum bir seriyye gnderdi. Derken karanlk gelip att ve kbleyi
bilemedik. Bunun zerine iimizden bir grup:
"Kbleyi rendik ite u kuzeye doru" deyip namaz kldlar ve birok izgiler izdiler. Bazmz da:
"Kble ite u gney tarafna doru" deyip de namaz kldlar ve onlar da bir takm izgiler izdiler. Sabaha
ktklarnda ve gne doduunda bu izgilerin kbleden baka yne doru izildii ortaya kt.
Yolculuumuzdan dndmzde bu meseleyi Hz. Peygamber'e sorduk da O skt buyurdu. Bu sebeple Allah
[296]
Teala bu yeti indirdi."
O zaman Hz. Peygamber (s.a.v.):
[297]
"Namaz geerlidir." buyurdu."
b- Kelbi, Ebu Salih yoluyla bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edilmitir:
"Raslullah (s.a.v.) asker bir mfrezeyi gnderdi. Onlar karanlkta kald, kbleyi bilemediler. Onlar, namazlarn
kldlar. Gne doduktan sonra onlarn kbleden baka tarafa namaz kldklar ortaya kt. Seferden gelince
[298]
Raslullah'a sordular. Allah Tel bu yeti indirdi."
c- Eb Mansur, Ali'den, o Yahya b. Said'den, o Muhammed b. smail el-Ahmes'den, o Veki'den, o E'as esSemman'dan, o Asm b. Ubeydullah'tan, o Abdullah b. Amir b. Rabia'dan, o da babasndan unu dediini bize haber
verdi;
"Karanlk bir gecede bir seferde Allah'n Rasl (s.a.v.) ile beraberdik. Kblenin neresi olduunu bilemedik de
herkes kendi hali zere namaz kld. Sabah olunca durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haber verdik de bu yet nazil
[299]
oldu. Ve herkesin kld namazn sahih olduu anlald."
d- Bir de denilmitir ki bir grup kblenin ne tarafta olduunu bulamamlar da farkl farkl taraflara ynelerek
namaz klmlard. Sabah olunca (kbleye gre) hatal ynlere doru namaz kldklar ortaya km ve bunda mazur
[300]
grlmlerdi.
2- Abdullah b. mere gre bu ayet, yolculukta nafile ibadet hakknda inmitir.
a- bn mer (r.a.) dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'den Medine'ye gelirken yolda binitinin zerinde biniti ne tarafa dnerse o tarafa
[301]
doru nafile namaz klyordu ite bu ayet bunun hakknda nazil oldu."
b- Abdullah bn mer'in gr udur:
[302]
"Bu yet nafile ibadete dair nazil olmutur. (Farz namazlar iin deil.)
c- Ebu'l-Kasm b. Abdan'dan, o Muhammed b. Abdillah el-Hafz'dan, o Muhammed b. Yakup'tan, o Ebu'l-Buhteri
Abdullah b. Muhammed b. akir'den, o Eb Usame'den, Abdul-Melik b. Sleyman'dan, o Said b. Cbeyr'den, o da
bn mer'den yle dediini bize haber verdi:
"O halde ne tarafa ynelirseniz Allah'n kblesi (zat) oradadr" Yani seferde hayvann ne tarafa dnerse, klman
[303]
iin nereye dnersen Allah'n zat oradadr. Bu yet nafile namaz hakknda indi."
d- bni mer (r.a.) dedi ki:
[304]
"Bu yet nfle namaz klarken, binein seni hangi tarafa yneltirse yneltsin namazn klasn diye indirildi."
3- Abdullah b. Abbas ve Katadeye gre bu ayet Necai hakknda inmitir.
a- Ata'nn rivayetinde bn Abbas unu dedi:
"Neca vefat etti de Cebrail, Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Neca vefat etti. Ona namaz kl" dedi. Bylece Rasulullah (s.a.v.) da ashabna hazr olmalarn emretti ve onlar
safa dizdi. Sonra Rasulullah (s.a.v.) ne geip buyurdu ki;
"Muhakkak ki Allah bana Neca'nin stne namaz klmam emretti. O lm, haydi ona namaz klalm." Sonra
Rasulullah (s.a.v.) ve ashab Neca'ye namaz kldlar. Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan yle diyenler oldu:
"Bizim kblemizden baka yne doru namaz kld halde len bir adama nasl namaz klyoruz?" Kble, Ka'be'ye
dndrld halde Neca lnceye kadar Beytu'l-Makdis'e doru namaz klmt. te bylece Allah Teala bu
[305]
yeti indirdi."
b- Katde (r.a.) dedi ki:
"Nebi Aleyhisselm,
Sizin bir kardeiniz ld, onun namazn kln, buyurdu. (Necai'yi kastetti). Ashab:
"Mslman olmayan biri zerine namaz klyoruz." dediler. phesiz Kitap ehlinden Allaha iman edenler vardr
yeti indi. Onlar:
[306]
"O, kbleye namaz klmazd." dediler. Allah Tel, bu yeti indirdi."
c- Katde (r.a.) dedi ki:
"Bu yet Nec hakknda inmitir. Nec ldnde Hz. Peygamber (s.a.v.) mslmanlar Medine dnda Nec
iin cenaze namaz klmaya ard. Dediler ki:
"Bizim kblemizden baka yne namaz klan ve o halde len biri zerine biz nasl cenaze namaz klarz!?" smi
Ashame -arapada Atyye- olan Habe kral Nec lnceye kadar Beytu'l-Makdis'e doru namaz klmt ve o
ldnde de mslmanlarn kblesi Beytu'l-Makdis'ten Ka'be'ye evrilmiti. te bu yet bunun zerine nazil oldu.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabna Nec zerine cenaze namaz kldrmas hicretin dokuzuncu senesi
[307]
olmutur.
d- Ayet-i kerime dounun da batnn da Allah'a ait olduunu, Necainin, Allah rzas iin douya ynelerek namaz
[308]
klmasnn, onun mmin olmasna mani olmadn beyan etmitir.
4- Ayetin inii hakknda:
a- Mchid (r.a.) dedi ki:
[309]
"Bana dua edin, duanza icabet edeyim."
yeti nazil oldu. Sahabeler:
"Nereye doru dua edelim?" dediler.
[310]
"O halde ne tarafa ynelirseniz Allah'n vechi oradadr" ayeti nazil oldu.
b- Bu yetin, Hudeybiye senesi Hz. Peygamber ve m'minlerin mrikler tarafndan Mekke'ye girmelerinin
engellendii srada ve "Allah'n mescidlerinde O'nun adnn anlmasn men'edenden, onlarn harap olmasna
[311]
koandan daha zlim kimdir?" yet-i kerimesi ile birlikte indii sylenmitir.
5- Nesh meselesi:
a- Katade'ye gre bu yet "Nerede bulunursanz yzlerinizi o Mescid-i Haram'a doru evirin" yeti ile
[312]
nesholunmutur.
b- Ata el-Horasan'nin rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Kur'an'dan hkm ilk kaldrlan kble meselesidir. Allah Teala buyurdu ki: Dou da bat da Allahndr
Rasulullah (s.a.v.), nceleri Beyt-i Makdis'e (Kudse) doru namaz klyordu. Beyt-i Atik (Kabe)'i terk etmiti.
[313]
Sonra Allah Tel kendisini Beyt-i Atik'e evirdi.
c- bn Abbas, Ali b. Eb Talha el-Valib'nin rivayetinde dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye hicret ettiinde -ki Medine halknn ou Yahudi idi- Allah Teala kendisine Beytu'lMakdis'e ynelip namaz klmasn emretti. Yahudiler bu ie pek sevinmiti. Bylece on ksur ay kadar oraya
yneldi. Rasulullah (s.a.v.) brahim'in kblesini (Ka'be'yi) seviyor, oraya ynelmek istiyordu. Allah Teala,
Peygamber (s.a.v.)'i Ka'be'ye evirince Yahudiler bundan pheye dtler ve: "daha nce zerinde olduklar
[314]
kblelerinden onlar eviren nedir?" dediler de Allah Teala bu yeti indirdi."
d- Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Kur'an- Kerimin ilk neshedilen hkm kble meselesidir. Rasulullah Medineye hicret ettiinde Medine halknn
ounluunu Yahudiler oluturuyordu. Aziz ve Celil olan Allah, Rasulullah'a Beytl Makdise doru ynelmesini
emretti. Yahudiler buna sevindiler. Rasulullah, on ay kadar bir zaman Kudse ynelerek namaz kld. Fakat o,
brahim (a.s.)n kblesi olan Kbeye ynelmeyi istiyordu. Bu hususta Allah'a yalvaryor ve ge doru bakyordu.
Bunun zerine Allah teala: "Ey Muhammed, yzn ge evirip durduunu gryoruz. Seni, sevdiin kbleye
mutlaka evireceiz. Hemen yzn Mescid-i Haram tarafna evir. Ey Mminler, siz de nerede olursanz olun
yznz onun tarafna evirin. phesiz kendilerine kitap verilenler, kblenin deimesinin, rableri tarafndan hak
[315]
bir emir olduunu bilirler. Allah onlarn yaptklarndan habersiz deildir."
yetini indirdi. Yahudiler bundan
tedirgin oldular ve,
"Bunlar, daha nce yneldikleri kbleden eviren nedir?" dediler. Bunun zerine Allah teala "Dou da bat da
Allah'ndr. Her nereye ynelirseniz Allah'n rzas oradadr. phesiz ki Allah, rahmeti bol olandr ve her eyi ok
[316]
iyi bilendir." yetini indirdi."
e- Katade ve bn-i Zeydden nakledilen dier bir gre gre ise bu yetin nzul sebebi, Mslmanlarn Kbeye
doru namaz klmalarnn farz klnmasndan nce her tarafa ynelerek namaz klabileceklerinin beyan edilmesidir.
Yani Allah teala mminlere, her tarafa ynelerek namaz klabileceklerini bu yetle serbest klmtr. Zira dou da
onundur bat da. Fakat daha sonra Rasulullah'n ve mminlerin Kbeye ynelmelerini emreden yet inince bu
[317]
yet-i kerime nesh edilmitir.
a- Fahreddin er-Razi der ki:
Alimler bu yetin sebeb-i nzul hususunda ihtilf etmilerdir. nemli olan husus udur:
Ekseri limler bu yetin, namazla ilgili bir hadiseden dolay nazil olduunu iddia etmilerdir.
Baz limler ise bu yetin, namazla ilgili olmayan bir hdiseden dolay nazil olduunu ileri srmlerdir.
Birinci gr, u iki bakmdan daha kuvvetlidir:
a) Bu, btn sahabe ve tabiinden rivayet edilen grtr. Selef-i Salihin'in szleri ise dinde hccet kabul edilir.
b) Allah Tel'nn: "Nereye dnersen" sznn zahiri, namazda kbleye ynelmeyi ifde eder. te bu sebebten
[318]
dolay, Allah'n: "Yzlerinizi.., evirin"
yetinden de ancak bu mna anlalr.
Bu grte olanlar da birka ekilde kendi aralarnda ihtilf etmilerdir:
1) Allah Tel bu yetle, m'minlerin Beyt-i Makdis'e ynelmeyi brakp Ka'be'ye dnmelerini istemitir. Bylece
Hak Tel, dounun, batnn ve btn yn ile taraflarn kendisinin mlk ve yaratt eyler olduunu beyn et
mitir. Binenaleyh Allah'n ynelmenizi emrettii yer kbledir. nk kble, zatndan dolay kble olmamtr.
Aksine Allah onu kble tayin ettii iin kble olmutur. Binaenaleyh eer Allah Ka'be'yi kble yapm ise bunu kabul
etmemezlik etmeyin. Zira Allah Tel kullarn diledii gibi ynetir. O, rahmeti geni olan ve kullarnn
menfaatlerini daha iyi bilendir. Cenb- Allah bu hususu, sanki kblenin neshedilip bir taraftan dier tarafa
deitirilebileceini beyn etmek iin zikretmitir. Bylece bu yet, Allah'n kbleyi deitirme hususundaki
muradnn bir mukaddimesi (hazrlamas) olmu olur.
2) Kble Beyt-i Makdis tarafndan evrilince, yahdiler bunu ho karlamamlardr. te bunun zerine,
yahdilerin grn reddetmek iin bu yet inmitir. Bu, Abdullah b. Abbas (r.a.)'n grdr. Bu yet, aynen u
yet gibidir:
[319]
"De ki "Dou da bat da Allah'ndr. O dilediini, dosdoru yola hidayet eder."
3) Eb Mslim'in grdr. Ona gre, yahdi ve hristiyanlardan her biri cennetin bakalarna deil kendilerine ait
olduunu iddia etmiler de bunun zerine, Allah Tel bu yet ile onlar reddetmitir. nk yahdiler, Allah'n
oradaki kayann zerinden ge ykseldiine inandklar iin, kble olarak ancak Beyt-i Makdis'e; hristiyanlar da,
[320]
Allah'n: "Ktap'ta Meryem'i de an. Hani o, ailesinden ayrlp dou tarafta bir yere ekilmiti"
yetinde de
naklettii gibi, Hz. s (a.s.) sadece douda doduu iin kble olarak o tarafa ynelmilerdir. Buna gre bu iki din
sahiplerinden herbiri, mbudlarnn bir mekna hulul ettiine inanmlardr. Mekna hulul etmi olan bir varlk ise,
yaratc deil mahlktur. Onlar Halik ile mahlku birbirinden ayramazken, nasl olur da cennet srf kendilerinin
olabilir?
4) Bir ksm limler yle demilerdir: Allahu Tel, bu yet ile, istedii bir yne ynelme hususunda insanlar
serbest brakmak suretiyle, Beyt-i Makdis'e ynelmelerini neshetmitir. Buna gre, mslmanlarn, namazda iste
dikleri yne dnebilecekleri ortaya kmtr. Ne var ki, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de diledii bir yne dnme
imkn olduu halde O, yine Beyt-i Makdis'e dnmeyi tercih ediyordu. Sonra Allah Tel, bu hususu da kble
olarak bizzat Ka'be'yi tyin etmekle neshetmitir. Bu, Katde ve bn Zeyd'in grdr.
5) yetten maksad, Ka'be'yi grmekte olan kimselerdir. Buna gre, bu durumda olan kimsenin Ka'be'nin istedii
ynne dnmesi caizdir.
6) Abdullah b. mir b. Rebi'a'nn yle dedii rivayet edilmitir:
"Biz, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte, karanlk bir gecede, savata idik. Dolaysyla kble ynn tyin edemedik.
Bu sebeble, herbirimiz nne rastlayan bir ta kblesi kabul etti. Sonra herbirimiz namazn kld. Sabah olunca
kbleye ynelmeden namaz klm olduumuzu anladk. Durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haber verince, Allah
Tel ite bu yeti indirdi."
Bu hadis, onlarn o esnada Ka'be'ye dnderilmi olduklarn gsterir. nk sava Beyt-i Makdis'in kble oluu
neshedildikten ve hicretten sonra farz klnmtr.
7) yet, bineinin yneldii tarafa doru, bineinin zerinde nafile namaz klmakta olan yolcu hakknda nazil
olmutur.
Sa'id b. Cbeyr'in bn mer (r.a.)'den rivayet ettiine gre, o yle demitir:
"Bu yet, yolculukta bineinin istedii yne dnen ve binein zerinde namaz klan kimse hakknda nazil
olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'den dndnde, bineinin zerinde, ba ile im ederek Medine'ye doru
nafile namaz klm idi."
Buna gre "nereye ynelirseniz," yetinin mnas, "Yolculukta nafile namaz klarken, yznz nereye evirirseniz
Allah'n yz (kblesi) oradadr. stediinize ulam olursunuz. phesiz Allah ltf geni ve zengin olandr. Bu
hususta size ruhsat vermesi de onun fazlnn geni oluundan ve zenginliindendir. Bu gibi durumlarda, ayet o,
kbleye ynelmenizi farz klsayd, u iki zarardan arkadalarnzdan ayrlmanz... Farz namazlar byle deildir.
nk bunlar vakitleri belli ve snrl olan namazlardr. Buna gre onlar ed ederken, bineklerinizden inmenizi ve
farz namazlarda kbleye ynelmenizi farz klmak herhangi bir gle gtrmez. Nafile namazlar byle deildir.
nk bunlarn vakti snrl deildir. Bu durumda kbleye ynelmenizi teklif etmek bir gle gtrr" demektir.
Eer, "Bu grlerden hangisi doruya daha yakndr?" denilirse, deriz ki:
"Allah Tel'nn, "nereye ynelirseniz, Allahn vechi oradadr" buyruu bir muhayyerlii im eder. Muhayyer
(serbest) brakmak ise ancak iki hususta olur.
a) Binek zerinde nafile namaz klma hususunda;
b) Karanlk vb. sebeblerden dolay, yolculukta kbleyi tayin etmede itihd etmek imknsz olunca. nk bu iki
durumda, namaz klan muhayyer olur. Bunlarn dndaki hallerde ise muhayyerlik sz konusu deildir" Allah
Tel, bu yetle mkellefleri istedikleri yne dnmede serbest brakmtr.
"Mslmanlar Beyt-i Makdis'i art olduu iin deil, efdal ve evl olduu iin, tercih etmilerdir" diyenlerin
gr, uzak bir ihtimaldir. nk Ka'be'ye dndrlmezden nce, Beyt-i Makdis'in eriatta nemli bir mevkii
olduunda bir ihtilf yoktur. Eer durum bu grte olanlarn dedii gibi olsayd, byle bir erefli mevkii olmam
olurdu. Yine yle denilmesi gerekirdi: Beyt-i Makdis, Ka'be'nin kble olmasyla neshedilmitir. Bu delil, yetin
nc ve drdnc gre hamledilmesini gerektirir. yeti birinci gre hamledenlerin ise yle demeleri
gerekir:
"Kble deitirilince, yahdiler, hem Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hem de m'minlerin daha nce Beyt-i Makdis'e
ynelmi olarak kldklar namazlar hakknda ileri geri konumaya baladlar. Allah Tel da bu yetle, o vakitte o
kbleye ynelmenin, bu vakitte ise Ka'be'ye ynelmenin doru olduunu beyn ederek, onlarn bu iki kbleden
herbirine ynelilerinin izinle olduunu ve o ynde Allah'n kblesinin olduunu aklamtr. Bu grte olanlar,
yeti bu mnaya hamletmenin daha evl olduunu sylemilerdir. nk bu her namaz klan iine alr. yet
birinci gre hamledilirse umm olmaz. nk o zaman, farzlar deil, sadece nafile namazlar ve mukim
olanlarn namazn deil, hussi bir durumda olan yolcularn namazn iine alr. Umm bir lafz, umm mnasna
hamletmek mmkn olduu zaman, byle yapmak onu tahsis etmekten daha uygundur.
Bu konuda sylenecek son sz udur: Bu te'vile gre, mutlaka birtakm kaytlar koymak gerekir. Bu da, yetin
tefsiri hususunda yle denilmesidir:
"Emredildiiniz ynlerden hangisine dnerseniz, Allah'n kblesi orasdr." Fakat byle bir takdir, her halkrda
gerekmektedir. nk Hak Tel'nn: "Kendi arzunuza gre nereye dnseniz, Allah'n kblesi orasdr" demesi
imknszdr. yle ise, bizim zikrettiimiz takdirin mutlaka yaplmas gerekir. Durum byle olunca, muhayyer
brakma yolu ortadan kalkm olur. Bunun bir benzeri de iimizden birisinin, birbirine bal birok ileri ocuuna
emretmi iken, ona ynelip, "Nasl hareket edersen, rzama uymu olursun" demesidir. Bu durumda, onun bu sz,
ocuuna sktrma veya serbest brakma gibi, emrettii slublara gre bir emir mnasnda anlalr. Bu sz,
mutlak muhayyer brakma mnasna hamledilemez. te burada da byledir.
kinci gr, bu yetin namazn dnda bir hdise sebebiyle nazil olduunu iddia edenlerin grdr. Bunlarn da
baz izahlar vardr.
a) yetin mnas udur:
"Kendisinde ismimin anlmasna man olmalar ve oralarn harab edilmesine gayret etmeleri sebebiyle,
mescidlerime engel olarak zlim olan u kimseler iin yle yle cezalar vardr. Hem onlar benden ve benim
hkmranlmdan kaarak nereye ynelirlerse ynelsinler, muhakkak benim hkmranlm onlarn yakasna
yapacak ve benim kudretim onlar aacaktr. Ben onlar bilirim, olduklar yer bana gizli deildir."
yetin byle anlalmasnda, gnahlardan sakndrma ve onlar ilemeden insanlar alkoyma vardr. Allah
Tel'nn: "Hi phesiz Allah vs ve limdir" buyruu tpk, "Gklerin ve yerin bucaklarndan geip gitmeye
[321]
gcnz yetiyorsa, haydi gein. Fakat bir kudret olmadka asla geemezsiniz"
yeti gibidir. Buna gre
yetten maksad, Allah'n ilminin geniliidir. Bu da Allah'n u yetlerinin bir benzeridir:
[322]
"Nerede olursanz olun, sizin yannzdadr."
[323]
" kiinin bir gizli konumas olsa, muhakkak O (Allah) onlarn drdncsdr."
[324]
"Ey Rabbimiz, sen hereyi rahmetin ve ilminle kuattn."
[325]
"O (Allah) hereyi ilmen kuatt"
Yani Allah ilmiyle, idaresiyle, kuatmasyla ve hereye stn oluu ile btn varlklar kaplamtr.
b) Katde yle demitir:
Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurmutur ki:
[326]
"Kardeiniz Nec ld. Onun iin cenaze namaz kln."
Ashab da:
"Mslman olmayan bir kimse iin cenaze namaz m klalm?" dediler. Bunun zerine u yet nazil oldu:
"Hakikaten Ehl-i Ktab arasnda Allah'a ve hem size hem de kendilerine indirilene, Allaha sayg gstererek inanan
kimseler vardr. Onlar Allah'n yetlerini verip az bir pahay almazlar. te onlar yledir. Onlara Rableri yannda
[327]
ecirler vardr. Muhakkak ki Allah hesab abuk grendir."
Sahabe,
"O, kblenin dndaki ynlere doru namaz klyordu" dediler. O zaman da Hak Tel, bu yeti indirdi. Buna gre
yetin mnas, "Dou, bat ve bunlar arasnda kalan milletlerin ynelip namaz kldklar btn ynler bana aittir.
Bu nedenle kim ynn benim rzam kastederek, bana itaat niyetiyle, bu ynlerden hangisine dnerse orada beni,
yani sevabm bulur" eklindedir. Bylece bu izah tarznda, douya ynelmi olarak ibdet edip len Nec ve
arkadalar iin bir mazeret kaps alm olur. Bu, Allah Tel'nn: "Allah sizin imnlarnz (namazlarnz) boa
[328]
karmaz"
yeti gibidir.
[329]
c) "Bana du edin, dunz kabul edeyim"
yeti nazil olduu zaman, insanlar,
"Ona nerede du edelim?" dediler. Bunun zerine bu yet nazil oldu. Bu Hasan el-Basri'nin, Mchid'in ve
Dahhk'n grdr.
d) Bu mslmanlara bir hitapdr. Mnas yledir:
"Allah'n mescidlerini tahrib edenlerin tahribi sizi, Allah'n yeryznn neresinde olursanz olun, Allah'
zikretmekten alkoymasn. nk dou da, bat da, btn ynler de Allah'ndr." Bu, Ali b. s'nn grdr.
e) Bazlar, bu yetin, itihadn artlarn yerine getirerek, ister namaz ister baka bir hususta olsun, ictihad yapan
kimseler hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Bundan murad, mctehid itihadn artlarna hiz olarak bir
hkm ortaya koymu ise, doruya isabet etmitir.
Eer yeti, "stenilen herhangi bir yne dnmenin caiz olduuna dellet ediyor" diye tefsir edersek, bu yet mensh
olur. Eer, "Kble'nin Beyt-i Makdis'den Ka'be'ye dndn gsteriyor" diye tefsir edersek, bu durumda da yet
[330]
nsih olur. Eer bu iki eklin dnda baka ekillerle aklarsak, yet ne nsih ne mensh olur.
116. Onlar, "Allah kendine ocuk edindi." dediler. H O bundan mnezzehtir. Tam tersine gklerde ve yerde ne
varsa O'nun. Hepsi de O'nun emrine rm olmulardr.

1- Bu yet "zeyr Allah'n oludur" diyen Yahudiler, "Mesih (sa) Allah'n oludur" diyen Necran Hristiyanlar ve
[331]
"melekler Allah'n kzlardr" diyen arap mrikleri hakkndadr.
2- bn Abbas (r.a.), bu yetin Kb b. Eref, Kb b. Esed ve Vehb b. Yahd hakknda nazil olduunu sylemitir.
[332]
nk bu , zeyr (a.s.)'in Allah'n olu olduuna inanyorlard.
3- Allah teala bu yet-i kerimesiyle kendisine ocuk isnad eden Hristiyanlar yalanlamakta, onlarn bu szleriyle
[333]
sadece bir iftirada bulunduklarn ortaya koymaktadr.
118. Bilmeyenler: "Ne olur, Allah bizimle sylese, konusa, yahut bize bir yet gelse." Dediler, Onlardan ncekiler
de tpk onlarn syledikleri gibi sylemilerdi. Kalbleri birbirine ne kadar da benzemitir. Biz Azman
gerekleri ikan sahibi olanlara yetleri apak gsterdik.

1- Bu yetin nzul sebebi olarak hristiyanlar, yahudiler ve arap mrikleri olmak zere grup gsterilmise de
Taber u rivayeti tercih ediyor:
krime veya Sad yoluyla bn Abbs'tan naklediliyor:
"Yahudi Raf' ibn Huzeyme (veya Hureymile), Raslullah (s.a.v.)'a:
"Eer sylediin gibi Allah katndan gnderilmi bir eli isen o seni gnderen Allah'a syle gelip bizimle konusun,
[334]
konutuunu (kelmn) duyalm." demiti. Bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi.
2- Mchid'den rivayet olunduuna gre, yet hristiyanlar hakkndadr. "Onlardan ncekiler" ise yahudlerdir.
yetin manas yledir: "Allah bize Muhammed (s.a.v.)'in peygamberlii hakknda konusayd da bylece onun
peygamber olduunu bilseydik ve ona inansaydk" veya "Bize, onun peygamber olduunu gsterecek bir yet
[335]
gelseydi."
3- yette zikredilen ve "Bilmeyenler" diye vasflandrlan insanlardan kimlerin kastedildii hakknda farkl grler
zikredilmitir.
a- Mcahide gre bunlar Hristiyanlardr.
b- Abdullah b. Abbas'a gre bunlar Yahudilerdir.
c- Katade, Rebi b. Enes ve Sddiye gre bunlar Arap mrikleridir.
Taberi, bu grlerden birinci grn daha doru olduunu, zira bu yetin, Hristiyanlar anlatan yetlerden sonra
geldiini, onlarn, Allah'a ocuk isnad ettiklerini ve Allah'n, kendileriyle konumasn istediklerini, dier grlerin
[336]
ise delillerinin bulunmadn sylemitir.
4- Ayette zikredilen ve "Bunlardan ncekiler" diye vasflandrlan insanlardan kimin kastedildii hususu da
ihtilafldr.
a- Mcahide gre bunlardan maksat, Yahudilerdir. Bu izaha gre yetin mns yle olur. "Bilgisiz olan
Hristiyanlar: "Allah bizimle konusa ya veya bize bir mucize gelse ya." demiler, onlardan nce gelen Yahudiler
de aynen onlarn bu szleri gibi szler sylemilerdir.
b- Katade, Sddi ve Rebi b. Enes'e gre ise bunlardan maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. Bu izaha gre ise yetin
mns yledir: "Arap mrikleri "Allah bizimle konusa ya veya bize bir mucize gelse ya." demiler, onlardan
nce gelen Yahudiler ve Hristiyanlar da aynen o mriklerin szleri gibi szler sylemilerdir."
Taberi diyor ki: "Daha nce de beyan ettiimiz gibi "Bilmeyenler"den maksat, Hristiyanlar, "Onlardan
ncekiler"den maksat ise Yahudilerdir. Hristiyanlar, Allah' bizzat gzleriyle grmeyi teklif etmiler, onlardan nce
gelen Yahudiler de Hz. Musadan, Allah' kendilerine plak gzle grlecek ekilde gstermesini istemilerdir. Her
iki frkann da Allah'a kar uydurduklar yalan ve iftiralar birbirinden farkl ise de sapklk ve inkrda kalbleri
[337]
birbirine benzemektedir.
5- yet-i kerimede: "Hepsinin kalbleri birbirine benzedi." buyurulmaktadr.
a- Mcahide gre kalbleri birbirine benzeyenler, Hristiyanlar ve Yahudilerdir.
b- Katade, Sddi ve Rebi' b. Enese gre ise, kalbleri birbirine benzeyelerden maksat Arap mrikleri ile Yahudi ve
[338]
Hristiyanlardr.
119. Muhakkak Biz azman seni mjdeleyici ve uyarc olarak o hak ile gnderdik Cahm ashabndan (onlarn
lmden sonra nasl olduklarn) sorma.

1- bn Abbas ve Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz dediler ki:
"Bir gn Rasulullah'n: "keke ebeveynimin u anda ne yaptklann bileydim" demesi zerine bu yet nazil oldu.
Bu ayet ile kafirlerin hallerini sormaktan men'edildi.
"Sen Cehennemliklerin halini sorma!" manas, lam meczm ve fiili ma'lum okuyan kimsenin kraatna
[339]
gredir."
2- Muhammed b. K'b el-Kurezi u hadisi rivayet etmitir:
"Bir gn Rasulullah (s.a.v.):
"Keke ben, babamn ve anamn ne durumda olduklarn bilmi olsam." dedi. Bunun zerine bu yet nazil oldu ve
Rasulullah'a:
[340]
"Sen, cehennemliklerin ne olduklarn sorma." dendi."
3- Abdurrezzak dedi ki: Bize Muhammed bni Ka'b- Karaz'den Musa bni Ubeyde, ondan Sevri haber verdi, dedi
ki:
"Raslullah:
"Keke ebeveynime yaplanlar bilmeseydim. buyurdu. Bu ayet indi. Allah Tel, anne ve babasn hatrlamadan
[341]
onlar vefat ettirdi."
"Rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Keke ana-babamn ne yaptklarn bilebilseydim" demi, bunun zerine kfir olanlarn durumunu renmek
istemekten nehyedilmitir. Bu rivayet akla uygun deildir. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), ebeveyninin kfir
olduklarn, kfirlerin ise azaba duar olacaklarn biliyordu. Buna ramen O'nun,
[342]
"Keke ana-babamn ne yaptklarn bilseydim" demesi nasl mmkn olur?"
5- bnu Creyh dedi ki: Bana, Davut bni Ebi Asm haber verdi.
"Raslullah, bir gn:
[343]
"Benim ebeveynim nerede?" buyurdu, bu yet nazil oldu."
6- Taber'deki rivayette Efendimiz (s.a.v.)'in bu temennisini kere syledii, ancak yet ile bundan men edilince
[344]
bir daha mrnn sonuna kadar ana-babasm hi zikretmedii de kaydedilmitir.
7- Mukatil dedi ki:
"Peygamber'in: "Allah Yahudiler'e azabn indirseydi elbette iman ederlerdi" demesi zerine Allah Teala bu yeti
[345]
indirdi."
8- Taberi, birinci kraat eklinin ve yete ona gre mn vermenin daha doru olduunu sylemi, Muhammed b.
K'bdan nakledilen haberin sahih olmadn, zira Rasulullah'n, cehennemde olan cehennemliklerin ne olacaklarn
[346]
sormasnn doru olmadn belirtmitir.
120. Ne yahudiler, ne hristiyanlar sen onlarn dinine uyuncaya kadar asla senden honut olacak deillerdir. De ki:
Allah'n hidayeti, doru yolun t kendisi odur. Eer sana gelen ilimden sonra onlarn hevlarna uyacak olursan
andolsun ki senin iin Allahtan ne gerek bir dost, ne de gerek bir yardmc yoktur.

"Yahudiler ve Hristiyanlar, Neb (s.a.v.)den sulh-u skn istemiler, ayet onlarla sulh edip kendilerine mhlet
[347]
verirse kendisine tbi olacaklarn ve uyuacaklarn arzu etmilerdi de Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Yahudiler ve hristiyanlar bar istiyorlar ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, mslman olacaklar va'dinde
bulunuyorlard. Allah Teal bu yet-i kerime ile onlarn, kendi dinlerine tab olunmadka asla honut
[348]
olmyacaklarn bildirip onlarla cihad emretti.
3- Mukatil yahudi ve hristiyanlarn, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'i kendi dinlerine tbi olmaya armalar zerine
[349]
nazil olduunu sylemitir.
4- Salebden bn Abbas (r.a.) dedi ki:

"Bu yet, kble hakknda nazil oldu. Medine Yahudileri ile Necran Hristiyanlar Peygamber'in kendi kblelerine
(Beyt-i Makdis'e) doru namaz klmasn umuyorlard. Allah Teala kbleyi Ka'be'ye evirince bu onlarn ok
arna gitti ve Peygamber'in dinleri zerine kendilerine uyum salamasndan mit kestiler. Nihayet Allah Teala da
[350]
bu yeti indirdi."
5- el-Kurtubi ise yle der:
"Bu yetin nzul sebebi; onlarn (o yahudi ve hristiyanlarn) bar isteyerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e slm dinine
gireceklerini vaadetmeleri, Allah'n ise ona, dinlerine tabi olmad mddete, kendisinden asla honut
[351]
kalmayacaklarn bildirmesi ve ona onlara kar cihad etmesini emretmesidir."
121. Kendilerine kitab verdiklerimiz onu bihakkn okurlar. te ona iman edenler bunlardr. Kim ona kfrederse
onlar da en byk zarara uryanlarn t kendileridir.

1- Ata ve Kelbnin rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Bu yet Cafer b. Eb Talib'le beraber, Habeistan seferinden dnen Ashab- Sefine hakknda nazil oldu. Bu kiiler,
[352]
otuz ikisi Habeler'den ve sekizi amllar'dan olmak zere toplam krk kii idiler."
[353]
2- bn Abbs'tan gelen ikinci bir rivayete gre ise yahudilerden mslman olanlar hakknda nazil olmutur.
3- Dahhak dedi ki:
[354]
"Bu yet Yahudiler'den iman eden kimseler hakknda nazil oldu."
4- Katade ve krime dedi ki:
[355]
"Bu yet Muhammed (s.a.v.) ashab hakknda indi."
5- Ayet-i kerimede zikredilen ve kendilerine kitap verildii beyan edilen insanlardan maksat:
a- Katadeye gre, Rasulullah'n sahabileri ve mminlerdir. Bu gre gre yetin mns yledir:
"Kendilerine kitap olarak Kur'an verdiimiz mminler o Kur'ana hakkyla uyarlar ve onu hakkyla okurlar. te o
Kur'ana hakkyla iman edenler de onlardr. Kim de onu inkr edecek olursa ite onlar, hsrana urayanlarn ta
kendileridir."
b- bn-i Zeyd'e gre ise kendilerine kitap verilenlerden maksat, hem Yahudilie hakkyla iman eden hem de slam
geldikten sonra Mslman olan srailoullarnn limleridir. Bu izaha gre ise yetin mns yledir:
"Kendilerine verdiimiz Tevrata hakkyla uyan ve onu hakkyla okuyan Yahudiler, ite onlar, Tevrata hakkyla
iman etmi olanlardr."
Taberi, bn-i Zeydden nakledilen bu son grn daha isabetli olduunu, zira bu yetten nce ve sonra gelen
yetlerin ehl-i kitaptan bahsettiklerini, Rasulullah'n sahabilerinin ismi gemediini bu itibarla yet-i kerimede
zikredilen "kendilerine kitap verilenler" den maksadn Yahudiler olduunu sylemenin daha doru olacan
[356]
zikretmitir.
125. Hani beyti insanlar iin bir toplant yeri ve emin bir yer yapmtk. "Siz de brahim'in makamndan bir
namazgah edinin." brahim ve smail'e: "Evimi, tavaf edenler, kalanlar, rk ve secde edenler iin titizlikle
temizleyin." diye kuvvetli emir vermitik.

1- brahim'in makam'nn neresi olduu konusunda farkl rivayetler olmakla birlikte Ka'be'nin yannda Hcr'deki
makam olduu konusundaki rivayetlerde adeta ittifak var gibidir. Sadece Taber'de "Bugn size dininizi
[357]
tamamladm."
yetinin nzul ile ilgili rivayette (rivayet a'b'dendir) bu yet Arafe'de brahim'in makam'nda
[358]
nazil oldu." denmektedir

ki a'b bu rivayette tek kalmtr.
2- Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet olunduuna gre Efendimiz Hz. mer (r.a.)'in elini tutmu ve:
"Bu (buras) brahim'in makamdr." buyurmutu. mer (r.a):
"Buray namazgah edinmeyelim mi?" diye sordu. Efendimiz (s.a.v.):
"Bununla emrolunmadm" buyurdu. Daha gne batmadan "Biz beyt'i insanlar iin bir toplanma yeri ve gvenli bir
[359]
yer kldk. Siz de brahim'in makamndan bir namaz yeri (namazgah) edinin..." yeti nazil oldu."
3- Hz. mer'den rivayetle haberi Tirmiz yle tahric etmitir:
"mer der ki:
"Ey Allah'n elisi, brahim'in makam arkasnda namaz klsak." dedim, hemen "Siz de brahim'in makamndan bir
[360]
namaz yeri (namazgah) edinin..." yeti nazil oldu."
4- Cbir (r.a.) dedi ki:
"Neb Aleyhisselm, tavaf ettii zaman mer, Aleyhisselm'a:
"Buras babamz brahim'in makam mdr?" diye sordu. Aleyhisselm:
"Evet" buyurdu. mer (r a.):
"Buray namaz klnacak yer semeyelim mi?" dedi. Allah Tel, Siz de Makam- brahim'den kendinize bir
[361]
namazgah edinin ayetini indirdi."
5- Amr bni Meymun yoluyla mer bni Hattab'tan rivayet edildi:
"Aleyhisselm, Makam brahim'den gemiti, mer, Aleyhisselm'a:
"Ey Allah'n Rasl, Rabbimizin dostunun makamnda namaz klmayalm m?" dedi. Aleyhisselm:
"Klalm" buyurdu. mer (r.a.):
"Buray namaz klnan yer yapmayalm m?" dedi. ok durmad: Siz de Makam- brahim'den kendinize bir
namazgah edinin yeti nazil oldu.
[362]
Bu rivayetlerin zahiri, yetin veda haccnda indiidir.
6- Ebu Davud et-Taylis'nin Msned'inde bu rivayet biraz daha genie yer alm olup yledir:
"mer der ki:
"Drt eyde Rabbma muvafakat ettim (ya da Rabbm benim arzuma muvafakat buyurdu):
"Ey Allah'n elisi, (brahim'in) makam arkasnda namaz klsan." dedim; "Siz de brahim'in makamndan bir
namaz yeri (namazgah) edinin..." yeti nazil oldu.
"Ey Allah'n elisi, kadnlarna rtnmelerini emretsen. nk yanlarna iyi insanlar da giriyor, gnahkrlar da."
[363]
dedim; "Onlardan bir meta istediinizde bir rt arkasndan isteyin."
yeti nazil oldu.
[364]
"Hi kukusuz Biz Azmn insan szlm bir hlsadan, amurdan yaratmzdir."
Ayeti nazil olduunda
[365]
"Yaratanlarn en gzeli Allah'n an ne ycedir!" dedim, "Yaratanlarn en gzeli Allah'n n ne ycedir!"
yeti nazil oldu.
Rasl-i Ekrem'in temiz elerinin yanna girdim ve:
"Ya Raslullh'tan (o dnya hayat ile ilgili) isteklerinize bir son verirsiniz ya da Allah sizleri, sizden daha hayrl
elerle deitirir." dedim, "Eer o sizi boarsa yerinize Rabbnn ona sizden daha hayrl eler vermesi
[366]
[367]
umulur."
yeti nazil oldu.
130. Kendini bilmeyenden baka kim brahim'in dininden yz evirir? Andolsun ki biz onu dnyada beenip
semiiz. O phe yok ki ahirette de slihlerdendir.

1- bnu Uyeyne rivayet etti:
"Abdullah bni Selm, kardeinin ocuklar Seleme ve Muhaciri mslman olmaya ard, onlara:
"Siz biliyorsunuz, Allah Tel, Tevrat'ta "Ben smail evladndan ismi Ahmet olan bir nebiyi gndereceim. Kim
ona inanrsa, hidyet bulur ve rde ular. Kim ona inanmaz ise, o lanet olunmutur" buyurdu, dedi. Seleme ve
[368]
Ebu Muhacir mslman oldular. Bunun hakknda yet nazil oldu."
2- Burada "Hanif dininden yzevirenler"den maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. nk onlar, Yahudilii ve
Hristiyanl slama tercih etmilerdir. Nitekim, Katade ve Rebi' b. Enes, yetin, Yahudi ve Hristiyanlar
[369]
kastettiini sylemilerdir.
133. "Yoksa lm Yakub 'un nne geldii vakit siz de orada hazr mydnz..."

1- Muktilden rivayet edildiine gre bu yet-i kerme yahudilerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e: "Biliyor musunuz,
[370]
Yakub (a.s.), ld gn oullarna yahudilii vasyyet etmiti." demeleri zerine nazil olmutur.
135. Dediler ki: Yahudi veya hristiyan olun ki hidayete eresiniz. De ki: "Hayr, muvahhid olarak brahim'in
dinindeyiz. O, Allah'a irk koanlardan deildi."

"Bu yet, Medine'li Yahudi reisleri, Ka'b b. Eref, Malik b. Sayf, Vehb bn Yehuza, Eb Yasir b. htab gibi
ahslarla, Necran ahalisinin Hristiyanlar hakknda inmitir. Onlar din hususunda mslmanlarla mcadele
etmilerdi. Herbir grup, Allah'n dinine, dierlerinden daha ok layk olduklarn iddia etmekteydi. Yahudiler:
"Peygamberimiz Musa, Peygamberlerin en stndr, Kitabmz Tevrat kitaplarn, dinimiz de dinlerin en
stndr" demi ve sa'ya, ncil'e, Muhammed ve Kur'an'a kfretmilerdi. Hristiyanlar:
"Peygamberimiz sa (a.s.) peygamberlerin en stn, kitabmz ncil kitaplarn en faziletlisi, dinimiz dinlerin en
stndr." dediler; Muhammed (s.a.v.)' ve Kur'n' inkr ettiler. ki gruptan her biri m'minlere:
"Brakn dininizi de bizim dinimiz zere olun, nk yegne hak din bu." dediler de bunun zerine bu yet
[371]
indi.
2- krime veya Sad yoluyla rivayet edildiine gre bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"bnu Sriy Neb Aleyhisselm'a:
"Hidyet, ancak bizim olduumuz eydedir. Bize tab ol, sen de doru yolu bul." dedi. Hristiyanlar da buna benzer
[372]
sylediler. Allah Tel onlar hakknda bu yeti indirdi."
3- Bu rivayette ad geen bn Sriy'nn, dierlerinin de bulunduu ve hem birbirleriyle ve hem de Hz.
Peygamber'le tarttklar mecliste bu szleri sylemi olmas ve birinci rivayette ad geen yahudi limlerinin
yannda bn Sriy'nn da bulunuyor olmas ihtimal dahilindedir. Yani rivayetin birinde hey'etin baz fertleri,
dierinde de kalanlar zikredilmitir. ahslar farkl olmakla birlikte meclis birdir.
Aslnda bugn de deien bir ey yoktur ve herhangi din zere olursa olsun, insanlar ancak kendi dinlerinin hak,
onun dndaki btn dinlerin btl olduuna inandklar iin kendi dinleri zerinde kalmakta srar eder ve
ounlukla btl olan dinde kalarak hakka direnirler. O halde yet, asr- saadetteki o tartma meclisindeki yahudi
ve hristiyan limlerle onlar gibi kendi dininde taassub sahibi her inkarc hakknda geneldir. En dorusunu Allah
[373]
bilir.
136. Deyin ki: Biz, Allah'a, bize indirilene, brahim'e, smail'e, shak'a, Yakub'a, ve torunlarna indirilenlere,
Musa'ya, sa'ya verilenlere ve peygamberlere Rableri katndan verilenlere iman ettik...

1- Ebu Hureyre (r.a.) diyor ki:
"Ehl-i Kitap, Tervat braniceden okuyor ve Mslmanlara Arapa izah ediyorlard. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurdu:
[374]
"Siz, ehl-i kitab ne tasdik edin ne de yalanlayn. Siz: "Biz, Allaha ve bize indirilene iman edenleriz." deyin."
"lerinde Ebu Ysir b. Ahtab, Rfi' b. Ebi Rfi', zur, Halid, Zeyd, zar b. Ebi zar ve Eya'n bulunduu bir
Yahudi topluluu Rasulullaha geldi ve ona:
"Peygamberlerden kimlere iman ettiini" sordular. Rasulullah da onlara:
"Ben, Allaha, bize indirilene, brahime, smaile, shaka, Yakuba ve torunlara indirilenlere, Musaya ve saya
verilene ve btn Peygamberlere rableri tarafndan verilenlere iman ettim. Biz, onlardan herhangi birisinin
arasnda ayrm gzetmeyiz. Biz, Allaha boyun eenleriz." dedi. Rasulullah say zikredince Yahudi topluluu
onun Peygamberliini inkr ettiler ve:
"Biz, saya da iman etmeyiz ona iman edene de iman etmeyiz." dediler. Bunun zerine Allah teala: "Ey
Muhammed, de ki: "Ey kitap ehli, sadece Allaha, bize indirilene ve daha nce indirilenlere iman ettiimizden ve
[375]
[376]
sizin de ounuzun fsklar olduunuzdan dolay m bize kzyorsunuz?"
yetini indirdi.
3- bn Abbs der ki:

"Bir grup yahudi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip hangi peygamberlere inandn sormulard. Bunun zerine bu yet
nazil oldu. Efendimiz (yeti okurken) Hz. sa'ya gelince: "Biz, sa'ya da ona inanana da iman etmeyiz." deyip geri
[377]
dndler, gittiler."
137. Eer sizin iman ettiiniz gibi onlar da iman ederlerse phesiz ki hidayete ermi olurlar. ayet yzevirirlerse,
bilin ki onlar ancak bir ayrlk iindedirler. Onlara kar Allah sana yetecektir. O, her eyi ok iyi iiten, ok iyi
bilendir.

1- Allah teala bu yet-i kerimede vaadettiklerini yerine getirdi. Peygamberini onlarn errinden kurtard. Peygamber
onlarn bir ksmn ldrd, bir ksmn srgn etti, bir ksmn ise zmmi yapp cizye ile vergiye balayarak zillete
drd.
Nitekim Rasulullah (s.a.v.) Hendek savanda, mriklerle birleerek Mslmanlara ihanet ettikleri iin Kureyza
Yahudilerinin savalarn ldrtt, kadn ve ocuklarn esir ald. Nadr oullarn ise am'a srgn etti. Hayber
[378]
Yahudilerini de cizyeye balayarak zmmi yapt.
138. Allah'n boyasyla (boyanmzdr). Allah'dan daha gzel boyas olan kim? Biz O'na kulluk edenleriz.

"Hristiyanlardan birisinin bir ocuu doup yedi gnlk olunca onu temizlemek iin -Ma'mud- denilen
kendilerine mahsus bir su ile boyatr, vaftiz ederlerdi ve "bu snnet olma yerine geen bir temizliktir" derlerdi. te
bunu yaptklar zaman: "Bu ocuk imdi gerek bir Hristiyan oldu" derlerdi. Bu sebeple Allah Teala bu yeti
[379]
indirdi."
139- Onlara de ki: "Allah hakknda bizimle mcadele mi ediyorsunuz? Halbuki o, bizim de rabbimiz sizin de
rabbinizdir. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz sizedir. Biz, Allaha kar samimi olanlarz."

[380]
1- Bu ayet-i kerime, din hususunda mminlerle mcadele eden Yahudileri knamaktadr.
140. Yoksa siz, brahim, smail, shak, Yakup ve torunlarn, Yahudi veya Hristiyan olduklarn m sylyorsunuz.
Onlara de ki: "Siz mi daha iyi biliyorsunuz yoksa Allah m? Allahn indirdii o yanndaki gerei gizleyenden
daha zalim kim vardr? Allah, yaptklarnzdan habersiz deildir."

1- Ayet-i kerimede "Yanmda bulunan gerei gizleyenden daha zalim kimse olmad" ifade edilmektedir.
Allahn gnderdii gerei gizleyenlerden maksat,
a- Mcahid, Hasan- Basri ve Rebi' b. Enes'e gre, Yahudi ve Hristiyanlardr. Zira bunlarn elinde Tevrat ve ncil
bulunmaktadr. Bu iki kitap ta Hz. brahim, smail, shak, Yakup ve torunlarn Yahudi ve Hristiyan olmadklarn,
Mslman olduklarn zikretmektedir. Fakat Yahudi ve Hristiyanlar, Allah katndan kendilerine gnderilen
kitaplardaki bu gerei gizleyerek ad geen Peygamberlerin Yahudi veya Hristiyan olduklarn iddia etmilerdir.
b- Katade ve bn-i Zeyde gre ise, yanlarnda Allah tarafndan bir gerek bulunan ve bu gerei saklayanlar,
Yahudilerdir. Allah katndan kendilerine bildirilen gerek Hz. Muhammedin hak Peygamber oluudur. Yahudiler
[381]
bunu bile bile gizlemilerdir. Ve Allah teala tarafndan "Zalimler" olarak vasflandrlmlardr.
142. nsanlardan bir takm beyinsizler: "zerinde durduklar kblelerinden eviren nedir?" diyeceklerdir. De ki:
"Dou da Allah'n bat da. O, kimi dilerse hidayete erdirir."
143. Bylece sizi vasat bir mmet yapmzdr ki insanlara kar hidler olasnz, bu peygamber de sizin zerinize
tam bir hid olsun. Senin, zerinde durageldiin (Ka'beyi) kble yapmamz; o peygambere uyanlar, ayann iki
kesi zerinde geri dneceklerden ayrdetmemiz iindir. Geri bu, (kblenin tahvili) elbette byktr ama Allah'n
doru yola ilettii kimseler hakknda deil. Allah imannz boa giderecek deildir. Hi phesiz Allah insanlara
Rauftur; Rahim'dir.

Bu yet kblenin dndrlmesi hakknda nazil oldu.
1- Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Zahir b. Ahmed'den, o Hasan b. Muhammed b. Mus'ab'dan, o Yahya b.
Hakim'den, o Abdullah b. Reca'dan, o srail'den, o Eb shak'tan, o da Bera'dan yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.), Medine'ye ayak basp on alt yahut on yedi ay Beytu'l-Makdis'e taraf namaz kldnda -ki
Rasulullah (s.a.v.) Ka'be'ye dnp klmay severdi- Allah Teala da "Habibm yznn semaya dndn gerekten
gryoruz." yetini sonuna kadar indirip insanlardan bir takm beyinsizler de: "Onlar zerinde bulunduklar
[382]
kbleden eviren sebep nedir?" deyince Allah Teala buyurdu ki: "De ki: Dou da Allah'ndr, Bat da."
2- bn Cerr'in Ebu Kreyb kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Kble am'dan (o zamanlarda am denilince btn bir Suriye ve Filistin'i iine alan blge kastedilmekteydi)
Ka'be'ye evrilince ki, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvere'ye geliinin 17. aynn ba olan Receb
aynda olmutu, Rifa ibn Kays, Krdm ibn Amr, Ka'b ibnu'l-Eref, Nfi' ibn Eb Nfi'; baka bir rivayette Raf'
ibn Raf', Ka'b ibnu'l-Erefin antlamals (dostu) Haccc ibn Amr, Reb' ibn Rebi ibnu'l-Hukayk ve Kinne ibn
Ebi'l-Hukayk, Raslullah (s.a.v.)a geldiler ve onu dininde fitneye drmek gayesiyle:
"Ey Muhammed, sen brahim'in milleti ve dini zere olduunu zannederken seni zerinde bulunduun kblenden
eviren nedir? Daha nceden zerinde bulunduun kbleye dnersen sana tbi olur ve seni tasdik ederiz." dediler
de Allah Teal "Senin, zerinde durageldiin (Ka'be'yi) kble yapmamz; o peygambere uyanlar, ayann iki
kesi zerinde geri dneceklerden ayrdetmemiz iindir..."e kadar olmak zere "nsanlardan bir takm beyinsizler:
[383]
"zerinde durduklar kblelerinden eviren nedir?" diyeceklerdir..." yetlerini indirdi."
"Kble Kudsten Kbeye evrilince Yahudiler dediler ki:
"Ey Muhammed, daha nce yneldiin kbleye dn sana uyalm ve seni tasdik edelim." Bu szleriyle Rasulullah
dininde bocalatmaya alyorlard. te bunun zerine "nsanlar iinden beyinsiz olanlar diyeceklerdir ki" yet-i
[384]
kerimesi nazil oldu."
4- Abdullah b. Abbas ve bn-i Creyc'e gre Allah teala, Rasulullaha, nce Kudse doru namaz klmasn
emretmiti. Rasulullah ve sahabileri Allah tealann emri gerei Kudse doru namaz klyorlard. Fakat Rasulullah
Hz. brahimin kblesi olan Kbeye doru namaz klmak istiyor, yzn ge doru evirip Allaha niyazda
[385]
bulunuyordu. Bunun zerine Allah teala Rasulullahn, Kbeye doru ynelmesini emreden yetleri indirdi.
5- Yahudi veya mnafklarn, Rasulullaha ve mminlere "Onlar, zerinde bulunduklar kbleden eviren nedir?"
demelerinin sebebi, Abdullah b. Abbas tarafndan yle izah edilmektedir:
"Kble Kudsten Kbeye evirilince Rasulullaha, Yahudilerden bir topluluk geldi ve ona:
"Ey Muhammed, sen, brahimin dini zere olduunu iddia ettiin halde bulunduun kbleden seni eviren nedir?
Tekrar eski kblene dn ki sana tabi olalm ve seni tasdik edelim." dediler. Yahudiler bu szleriyle Rasulullah
[386]
dininde bocalatmak istiyorlard. te bunun zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- Abdullah b. Abbastan nakledilen baka bir gre gre, Allah tealann Rasulullaha, Kbeye doru ynelmesini
emretmesi zerine Rasulullah Kbeye doru namaz klmaya balad. Bunun zerine bir ksm insanlar:
"Bunlar, zerinde bulunduklar kbleden eviren nedir? phesiz ki bu adam, doduu yeri zledi." dediler. Bunun
[387]
zerine Allah teala bu yeti indirdi."
[388]
7- Sddi de bu yetin mnafklarn dedi kodular zerine nazil olduunu sylemitir.
8- Katade diyor ki:
"Kble olay bir imtihan ve saflar netletirme oldu. Ensar, Rasulullahn hicretinden nce iki yl Kudse doru
namaz klmt. Rasulullahn Medineye geliinden sonra da on yedi ay yine Kudse doru namaz kldlar. Daha
sonra Allah teala kbleyi Beytullahil-Haram olan Kabe tarafna evirdi. Bunun zerine bir ksm insanlar:
"Bunlar daha nce bulunduklar kbleden eviren nedir?" "Bu adam mutlaka doduu yeri zledi." dediler. Bunun
zerine Allah teala: "Ey Muhammed, de ki: "Dou da Allahndr bat da. Allah, dilediini hidayete erdirir." yetini
[389]
indirdi."
9- nsanlardan sefihler: "Onlar zerinde olduklar kbleden hangi sebep evirdi?" dediler. Allah Tel, bu yeti
[390]
indirdi.
a- Taberi der ki:
"Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Medineye hicret ettikten sonra Kudse doru ynelerek namaz klm fakat bir
zaman sonra Allah teala, namaz klarken Kabe'ye ynelmesini emretmitir. Bu emir zerine Rasulullah (s.a.v.)
Kbeye doru ynelmi, fakat ehl-i kitap ve mnafklarn eletirilerine maruz kalmtr.
Bera b. zib diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Medineye ilk geldiinde Ensar'dan anne tarafndan olan ecdadna veya daylarna misafir oldu.
Medinede on alt veya on yedi ay Kudse doru ynelerek namaz kld. Kudse doru namaz klyor fakat gn
lnden kblesinin Kabe olmasn arzu ediyordu.
Rasulullahn Medinedeyken, Kbeye doru kld ilk namaz bir ikindi namazyd. Kendisiyle beraber baka
insanlar da namaz klmlard. Bu namaz klanlardan bir tanesi, dier bir mescide gitti. Orada namaz klmakta olan
cemaat rku halindeydi. Oraya giden kii:
"Allah ahidim olsun ki ben, Rasulullah ile birlikte Mekkeye (Kbeye) ynelerek namaz kldm." dedi. Bunun
zerine cemaat, durumlarn deitirmeden ayn vaziyette Kbeye doru dnd.
Rasulullahn, Kudse doru namaz klmas Yahudiler ve dier ehl-i kitabn houna gidiyordu. Rasulullah,
Kbeye doru ynelince bunu ho karlamadlar.
Ayrca, Kble Kbeye doru evirilmeden nce Kudse doru namaz klan fakat o gnden evvel lm olan
sahabiler vard. Bunlar hakknda ne diyeceimizi bilemez olduk. Bunun zerine Allah teala: "... Allah sizin
[391]
[392]
imannz (namaznz) zayi edecek deildir"
yetini indirdi.
Yani bu yet gelmeden nce Kudse
doru namaz klan ve bu yet gelmeden evvel vefat eden Mslmanlarn namazlar da sahihtir. Allah onlarn
[393]
namazlarn kabul etmitir. Kblenin sonradan deimesi onlarn namazlarn iptal etmez."
b- Taberi diyor ki:
"yet-i kerimede zikredilen "Beyinsiz insanlar"dan maksat,
a- Mcahid, Bera b. Azib ve Abdullah b. Abbasa gre Yahudiler,
[394]
b- Sddiye gre ise mnafklardr.
c- Fahreddin er-Razi der ki:
"Bu ismi, yahudilere, mriklere, mnafklara ayr ayr ve hepsine birden vermek mmkndr. Mfessirlerden bir
grub, bu grleri ayr ayr sylemilerdir:
1) bn Abbas (r.a.) ve Mchid'e gre, bunlar yahudilerdir. nk onlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendi kblelerine
yneldiine seviniyorlar ve O'nun kendileriyle ayn kbleye ynelmesinin, belki de btn hususlarda kendilerine
muvafakat etmeye ynelteceini zannediyorlard. Ne zaman ki kble deitirildi, onlar bunu yadrgadlar ve
kederlenerek: "Muhammed (putperest) atalarnn yoluna dnd, o onlarn dinine meyletti. ayet o, bizim kblemize
ynelmeye devam etseydi, onun beklenen ve Tevrat'ta mjdelenen Peygamber olduunu anlardk" dediler. Bunun
zerine, Allah Tel'nn bu tefsir ettiimiz ayette syleyeceklerini bildirdii sz sylediler.
2) bn Abbas (r.a.) Ber b. Azib (r.a.) ve Hasan el-Basr ile Esamm'n sylediine gre, bunlar mrik Araplardr.
Bu byledir, nk Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'de iken Beytu'l-Makdis'e ynelmitir. Mrikler bu sebeple
bundan sknt duyuyorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye gelip Kabe'ye ynelmeye balad zaman onlar,
"Bize muvafakat etmeye mecbur kald. Eer bu hal (kble) zere sebat ederse, onun iin daha iyi olur" dediler.
3) Sdd'ye gre bu ayette kastedilenler mnafklardr. Mnafklar bu sz ynlerden birinin, Kble'nin Kuds'e
evrilmesini gerektirecek makul bir sebeble dier ynlerden ayrlamayacan ileri srrek, alay etme gayesiyle
sylemilerdir. Buna gre kblenin deitirilmesi, srf abesle itigal ve ahs gr ve arzu ile hareket etmektir.
Biz "Sfeha" kelimesini mnafklara hamlettik. nk bu isim mnafklara has bir kelimedir. Nitekim Cenb- Hak
yle buyurmutur:
[395]
"yi bilin ki onlar (mnafklar)dr, sefihlerin t kendileri. Fakat bunu bilmezler..."
4) "Sfeha" kelimesine, bu saylanlarn hepsi dahildir. nk ayetteki bu lfz, banda umm ifde eden eliflm
bulunan mm bir lfzdr. Biz, bu kelimenin btn kfirler iin kullanlabileceini akl delil ile aklamtk. Ayet
de buna dellet eder. Bu da Cenb- Hakk'n, "Kendini bilmez (sefih)den baka kim brahim milletinden (dininden)
[396]
yz evirir?"
szdr. Buna gre, bu kelimenin btn bu kimselere mil olmas gerekir.
Kd ise yle demitir:
"Ayetten maksad, bu szn onlarn hepsinden ktn aklamaktr. Durum byle olunca, (sfeh) lfznn umm
olduunu sylemek uzak bir ihtimal saylmaz."
Fahreddin er-Razi der ki: "Bu kadar bir ey, lfzn ne umum olmasna manidir, ne de husus olmasn gerektirir.
Daha dorusu akla en yakn olan, bu gruplardan hepsinin bu sz sylemi olduudur. nk slam dmanlar,
[397]
dini yaralamak ve tenkid etmek karakterindedirler. Onlar frsat bulduka, syleyeceklerini mutlaka sylerler."
5- Fahreddin er-Razi der ki: "
Mfessirlern zerinde ittifak ettikleri mehur gre gre Kble, Beytl-Makdisden Kabe ynne evrilince,
kafirler mslmanlar knayarak yle dediler:
"Onlar zerinde olduklar kblelerinden dnderen sebep nedir?" Buna gre ayetteki, "kbletehu: kblelerinden"
ifdesindeki, "hu" zamiri Peygamber (s.a.v.) ve m'minlerin yerini tutmaktadr.
Mslmanlarn daha nce yneldikleri kble Beyt'l-Makdis idi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Medine'ye gittikten
sonra kbleyi ne zaman deitirdii hususundaki rivayetler ok eitlidir.
Enes b. Malk (r.a.)'den rivayet edildiine gre, hicretten dokuz veya on ay sonra; Muaz (r.a.)'dan rivayet edildiine
gre, on ay ay sonra; Katde'den rivayet edildiine gre onalt ay sonra ve bn Abbas (r.a.) ile Bera b. zib
(r.a.)'den rivayet edildiine gre onyedi ay sonradr. Bu son gr bizce, dierlerinden daha salam ve mazbuttur.
Baz kimselerden ise kblenin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine'ye hicretinden on-sekiz ay sonra tahvil edildii,
rivayet edilmitir. Vkd, kblenin onyedinci ayn balagcnda, Receb aynn ortasnda Pazartesi gn tahvil
edildiini sylemitir. Dier bazlar ise, hicretten iki sene sonra kblenin deitirildiini sylemilerdir.
Ebu Mslim'e gre, Hak Tel'nn kbleyi, Beyt'l-Makdis'den K'be'ye evirdiine dir haber sahih olunca,
kblenin deitirildiine hkmetmek gerekir. ayet bu olmasayd, ayetteki, "zerinde olduklar" ifdesi ile, "yani
sefihlerin zerinde olduklar" manas murad edilmi olabilirdi. nk onlar ancak yahudilerin ve hristiyanlarn
kblesini biliyorlard. Yahudilerin kblesi batya, hristiyanlarnki ise douya doru idi.
Herhangi bir yne ynelmedike, kendi namazlarn klmak adetleri deil idi. Onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
K'be'ye doru yzn evirdiini grnce, bu yadrgamakta olduklar birey olduu iin yle dediler:
"Bir kimse bizce kble olarak bilinen u iki ynden baka bir yne nasl ynelebilir?" Bunun zerine, Allah Tel
[398]
onlara cevaben "De ki: dou da Allah'ndr, bat da.."
buyurdu.
Fahreddin er-Razi der ki: "Ebu Mslim, gerekten doru sylemitir. nk bu zahir rivayetler olmasayd, bu ifde
[399]
baka manalara da gelebilirdi."
143. Bylece biz sizin, insanlara kar ahit olmanz, Peygamberin de size kar ahit olmas iin sizi, orta yolu
tutan bir mmet kldk. nceden zerinde bulunmu olduun kbleyi, sadece peygambere uyan kimseyi gerisingeri
dnenden ayrdetmik iin evirdik. Bu, Allahn hidayet ettiklerinin dndakilere ar gelir. Allah sizin imannz
zayi edecek deildir. phesiz Allah, insanlara ok efkatli ve ok merhametlidir.

1- bn Abbas, Kelb'nin rivayetinde dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan baz kimseler ilk kble zere olduklar halde (Medine'de kble'nin Beytu'lMakdis olduu zamanlarda) vefat etmilerdi. Esad bn Zrare, Neccar Oullar'ndan biri olan Eb Umame, Seleme
Oullar'ndan biri olan Bera bn Ma'rur ve dier bir grup insanlar bu kimselerdendir. Hz. Peygamber (s.a.v.)
namazlarda (Beytu'l-Makdis'ten) Ka'be'ye ynelince bunlarn kabileleri gelip:
"Ey Allah'n Rasul, kardelerimiz ilk kbleye doru namaz klyorken vefat ettiler. Halbuki Allah Teala seni
brahim'in kblesine evirdi. Peki imdi bizim kardelerimizin hali ne olacak?" demeleri zerine Allah Teala:
[400]
"Allah imannz zayi edecek deildir." eklindeki bu yeti indirdi."
2- Mslmanlardan biri:
"Biz, kble Kabeye dndrlmeden nce lenlerin ve Beyti Makdis tarafna kldmz namazlarn durumunu
[401]
renmek istiyoruz." dedi. Allah Tel, Allah imannz zayi edecek deildir yetini indirdi.
3- Bere'den rivayet edildiine gre: "Kble, Kabe ynne dndrlmeden nce, bir ok insan ld ve ldrld.
Onlar hakknda ne diyeceimizi bilemedik. Allah Tel, Allah, imannz zayi edecek deildir yetini
[402]
indirdi."
4- Katade diyor ki:
"Bir ksm insanlar, "Bizim, nceki kbleye ynelerek yaptmz ibadetler ne olacak?" dediler. Allah teala da:
[403]
"Allah sizin imannz (ibadetlerinizi) zayi edecek deildir." yetini indirdi."
5- Sddi diyor ki:
"Rasulullah daha nce Kudse doru ynelerek namaz klyordu. Kbeye ynelmeyi emreden yet Kulsn
kble olmasn neshetti. Rasulullah Mescid-i Harama ynelince insanlar ihtilaf ettiler. Ve bu hususta gruplara
ayrldlar. Mnafklar yle demeye baladlar:
"Bunlara ne oluyor? Bir zaman bir kbleye doru yneliyorlard imdi oray brakp baka yere ynelmeye
baladlar?" Mslmanlar da yle dediler:
"Hayattayken Kudse doru namaz kldklar sre iinde len kardelerimizin halini bir bilsek. Allah, bizim ve
onlarn namazlarn kabul etti mi, etmedi mi?" Yahudiler ise yle dediler:
"Muhammed, babasnn vatann ve doduu yeri zledi. ayet bizim kblemize ynelmeye devam etseydi onun,
bizim, gelmesini beklediimiz adammz olacan mit ederdik." Mekkeli mrikler ise yle dediler:
"Muhammed, dini hususunda ard. Ey insanlar, o imdi size yneldi ve sizin bulunduunuz yeri kble edindi. O
sizin daha doru yolda olduunuzu anlad. Yaknda sizin dininize girmesi beklenir." te Allah teala bunun zerine,
[404]
mnafklar hakknda bu yeti indirdi. Ve dier insanlar hakknda da dier yetleri indirdi."
6- Taberi der ki:
"Mnafklar, Yahudiler ve kfirler, Allah tealann herhangi bir eyi henz meydana gelmeden nce bilebileceini
inkr edyorlardi. Onlar: "Bunun byle olacan kim nasl bilecektir? Byle bir ey olmaz." demilerdir. Allah teala
kbleyi Kudsten Kbeye evirince ve bir ksm insanlar da dinden dnnce Allah teala onlara dedi ki:
"Biz kbleyi byle evirdik ki, bizim, kimin Peygambere tabi olacan kimin de dinden dneceini bildiimizi size
[405]
bildirmi olalm."
144. Biz azman ou kere yzn ge doru evirip evirdiini muhakkak gryoruz. imdi seni herhalde
honut olacan bir kbleye dndryoruz. (Namazda) yzn artk Mescid-i Haram tarafna evir. Siz de nerede
bulunursanz (namazda) yzlerinizi o yana dndrn. phe yok ki kendilerine kitab verilenler bunun, Rablerinden
gelen bir gerek olduunu ok iyi bilirler. Allah onlarn yapacaklarndan gafil deildir.

Bu ayetin nerede ve ne zaman indii, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvere'de ne kadar sreyle Beytu'lMakdis'e doru namaz kld, kblenin Beytu'l-Makdis'ten Ka'be'ye tahviline insanlarn tepkilerinin nasl olduu
konusunda farkl rivayetler vardr.
1- Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Cibril'e:
"Allah'n beni Ka'be'ye dndrmesini ok isterdim. nk oras babam (dedem) brahim'in kblesiydi." Demiti.
Cibrl:
"Ben, senin gibi bir kulum. Sen, Allah katnda en ereflisin, Allah katnda yerin herkesten yksek. Bunu Rabbndan
sen istesen ya." Dedi, sonra da ge urc edip gitti. Hz. Peygamber:
"Belki Cibril gelir ve ok istedii kblenin Ka'be'ye evrilii haberini getirir" umuduyla gzn hep gkyznde
[406]
dolatrrd. te bunun zerine Allah Teal b u yeti indirdi."
2- bn Abbas'dan Hz. Peygamberin yle dedii rivayet edilmitir:
"Ey Cebrail Allahn beni Yahudilerin kblesinden baka bir kbleye dndrmesini arzuluyorum. nk oraya
ynelmekten artk holanmyorum." Bunun zerine Cebral O'na,
"Ben de senin gibi bir kulum; bunu Rabbinden iste!" dedi. Artk bundan sonra Hz. Peygamber Cebrailin, istedii
[407]
eyi getireceini umarak, devaml gklere doru bakyordu. te bu sebeple Cenb- Hak bu ayeti indirdi."
3- bnu shak, smail bni Halid bni Eb shak kanalyla Berdan rivayet etti:
"Raslullah Beyti Makdis tarafna namaz klar ve ok defa gzlerini semaya kaldrr Allah'n emrini beklerdi.
[408]
Allah Tel Bakara: 2/144 ayetini indirdi. "
4- Sudd, insanlarn bu kble tahviline nasl tepki verdiklerini yle zetliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Beytu'l-Makdis'e doru namaz klarken bu Ka'be ile nesholundu. O, namazda Mescid-i
Haram'a dnnce insanlar ihtilfa dtler. Mnafklar:
"Bu adamlara ne oluyor. Bir zaman bir kbleye doru namaz klyorlar, sonra onu terkediyor ve bir bakasna
yneliyorlar." dediler. Mslmanlar:
"Beytu'l-Makdis'e doru namaz klarken (kble Ka'be'ye evrilmeden nce) vefat eden kardelerimizin hali nasl
olacak? Allah bizden ve onlardan o namazlar kabul edecek mi?" dediler. Yahudiler:
"Muhammed vatann zledi. Eer bizim kblemizde kalsayd, bizim beklemekte olduumuz peygamber olmasn
umardk." dediler. Mekke'deki mrikler de:
"Muhammed dini konusunda aknlk iinde ki kblesinde size doru dnd ve sizin ondan daha doru yolda
olduunuzu bildi. Hi merak etmeyin sizin dininize dnmesi de yakndr." Dediler de Allah Teal mnafklar
hakknda "Geri bu, (kblenin tahvili) elbette byktr"e kadar olmak zere "nsanlardan bir takm beyinsizler:
"zerinde durduklar kblelerinden eviren nedir?" diyeceklerdir..." yetlerini, dierleri hakknda da bunlar takip
eden yetleri indirdi.
Kblenin, Hz. Peygamber (s.a.v.), Seleme oullar mescidinde namaz klarken -bu sebeple bu mescide mescidu'lkbleteyn denilmitir-, le namaznda, ikindi namaznda, le namazndan nce, le namazn klp bitirmiken,
namaz dnda -ki bu sonuncu gr daha ok tercih edilmektedir- nazil olduu rivayet edilmektedir. Ayetin nzul
zaman olarak hicretin ikinci senesinde ittifak olmakla birlikte Receb veya aban aynda olduu ihtilf vardr.
Muvatta'da Bedr gazvesinden iki ay kadar nce kayd vardr. Ebu Hatim el-Bst de olduka kesin bilgiler
vermektedir ki buna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), 17 ay 3 gn Beytu'l-Makdis'e doru namaz klm, yetin inii
[409]
aban aynn yarsnda bir sal gn olmutur.
5- Katde'den gelen bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvere'ye geliinden itibaren 16 veya 17
ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz klmasnn yahudilerce yanl tefsir edildii, yahudilerin "Muhammed namaznda
ne tarafa dneceini bilemedi de bizim kblemize dnd, -baz rivayetlerde: Yaknda bizim dinimize de dner.-"
dedikleri ve bundan rahatsz olan Peygamber Efendimizin de devaml ban ge evirip kble konusunda
kendisine yahudilerin bu tr ta'rizlerinden onu kurtaracak bir k yolu bahetmesi iin Rabbna yakard ve ite
"Biz azman ou kere yzn ge evirdiini muhakkak gryoruz..." yetinin bunun zerine nazil olduu
[410]
zikredilmektedir
ki dorusu yahudilerden beklenen bir davrantr.
6- Katde'den gelen baka bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye gelmeden nce iki sene
[411]
kadar ensar'n da Beytu'l-Makdis'e doru namaz kldklar kayd vardr.
7- Mchid'den gelen bir rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in rahatsz olduu belirtilen yahudilerin konumalar
ve ta'rizleri farkl olarak veriliyor. Buna gre yahudler: "Muhammed bizim kblemize dnd halde bize
[412]
muhalefet ediyor. (Bize muhalefet ediyor ama bizim kblemize dnyor)" Demilerdi.
"Alimler Hz. Peygamberin Beyt-i Makdis'e doru kld namaz hususunda ihtilf etmilerdir.
Bir grup yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'de Kabe'ye doru namaz klard. Medine'ye gelince on yedi ay Beyt-i Makdis'e
ynelerek namaz klmas emrolundu." Baka bir grup,
"Daha dorusu O, Mekke'de Beyt-i Makdis'e doru namaz klyordu, fakat Kabe'yi kendisiyle Beyt-i Makdis
arasna alyordu" demitir. Bir nc grup ise,
"Aksine O, Mekke'de sadece Beyt-i Makdis'e doru namaz klyordu.. Medine'de ise balangta on yedi ay Beyt-i
Makdis'e doru namaz kld.. Sonra Cenb- Allah, birok faydas olduu iin, Kabe'ye ynelerek namaz klmasn
[413]
emretti" demitir."
"Alimler Hz. Peygamber (s.a.v.)in Beyt-i Makdis'e ynelmesinin, bakas caiz olmayan bir farz m, yoksa, Hz.
Peygamberin onunla beraber baka bir kbleye ynelmekte muhayyer brakld bir kble mi olduu hususunda
ihtilf etmilerdir.
er-Reb bn Enes: "Peygamber (s.a.v.), bu hususta muhayyer idi" der.
bn Abbas (r.a.) ise: "Ona ynelmek kendisinde muhayyerlik bulunmayan kesin bir farz idi" der.
Bu iki ihtimalden hangisi olursa olsun, birinci kble menshtur. Birinci gr benimseyenler, Kur'an ve hadisten
delil getirmilerdir. Kur'an'dan getirdikleri delil, "Dou da Allah'ndr, batda.. Ne tarafa ynelirseniz, Allahn
[414]
vechi oradadr"
ayetidir. Bu ayet, Hz. Peygamberin diledii yne tevecch etmekte muhayyer olmasn
gerektirir. Bu grte olanlarn hadisten getirdikleri delil ise, Ebu Bekr er-Raz'nin "Ahkmu'l-Kur'an" isimli
kitabnda rivayet ettii u haberdir:
"Medine'den bir grup insan, hicretten nce bat etmek zere Mekke'ye. Hz. Peygamberin yanna gitmek zere yola
ktlar. Bunlarn iinde Ber bn Ma'rr da vard. Yolda, namazn klarken bu zt Kabe'ye doru yneldi. Dierleri
ise, bundan kanarak,
"Hz. Peygamber Beyt-i Makdis'e ynelerek namaz klyor" dediler. Mekke'ye geldiklerinde, bunu Hz. Peygamber'e
sordular. Hz. Peygamber de:
"Ben (daha nce) bir kble, yani Beyt-i Makdis zerinde idim.. Eer sen ona ynelerek namaz kilmi olsaydn, o
sana yeterdi" buyurmu, fakat ona namazn yeniden klmasn emretmemitir.
Bu hadis o mslmanlarn kble hususunda muhayyer olduklarn gsterir. kinci gr benimseyenler, Cenb-
Allah'n Bakara: 2/144. ayetini delil getirmilerdir. Bu ayet, Hz. Peygamberin ilk kbleden honud olmadna
delildir. Eer Beyt-i Makdis ile Kabe arasnda muhayyer olsayd, Beyt-i Makdis'e ynelerek namaz klard. Ondan
honud olmad halde ona ynelerek namaz kldna gre, O'nun Beyt-i Makdis ile Kabe arasnda muhayyer
[415]
olmadn anlyoruz."
10- Yahudiler yle diyorlard:
"O, bize muhalefet ediyor, sonra da kalkp kblemize dnyor. Biz olmasaydk, nereye dneceini bilemeyecekti."
[416]
te bundan tr, Hz. Peygamber onlarn kblelerine ynelmeyi istemedi.
11- mam Mlik'in Abdullah ibn mer'den rivayetle tahric ettii bir haberde o yle demitir:
"nsanlar Kba mescidinde sabah namaznda iken birisi gelip: "Raslullh'a bu gece Kur'n nazil oldu ve o,
namazda Ka'be'ye ynelmekle emrolundu." dedi, onlar da Ka'be'ye dndler. Bu haber gelmezden nce yzleri
[417]
am'a doru idi, Ka'be'ye evirdiler."
12- Mslim'de Enes'den gelen ikinci bir rivayette haberi getirenin Seleme oullarndan birisi olduu, sabah
namaznn birinci rek'atn klm ve rkda olduklar ve ikinci rek'atte kblenin Ka'be'ye evrildii, saflarn ve
[418]
namaz bozmadan namaz iinde olduklar gibi Ka'be tarafna dndkleri fazlal vardr.
13- Hasan el-Basr yle demitir:
"Cebral (a.s.) Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Allahu Tel'nn kbleyi Beyt-i Makdis'den baka bir cihete tahvil
edeceini bildirmek zere gelmi, fakat O'na, kbleyi tahvil edecei yeri bildirmemiti. Hz. Peygamber'e ise, hibir
kble Kabe'den daha sevgili deildi, bu nedenle, vahyin geliini bekleyerek yzn gklere doru evirmeye
balad. nk O biliyordu ki Allah onu namazsz brakmayacakt. Derken Cebral gelerek O'na Kabe'ye doru
[419]
namaz klmasn emretti."
14- Mlik'in Sad ibnu'l-Museyyeb'den rivayetle tahric ettii bir haberde o yle demitir:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Medine'ye geldikten sonra 16 ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kld, sonra kble Bedr
[420]
gazvesinden iki ay nce (Ka'beye) evrildi.
15- Sad ibnu'l-Museyyeb'den mrsel olarak rivayet edilen bu haber iki kanaldan Ber ibn Azib'den de rivayet
edilmitir.
16- Ebu Bekr ibnu Eb eybe kanalyla gelen haberde Ber ibn Azib yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte 16 ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kldm. Nihayet Bakara'daki "Nerede
bulunursanz (namazda) yznz onun (Mescid-i Haram'n) tarafna evirin..." yeti nazil oldu. Ayet nazil
olduunda Hz. Peygamber namaz bitirmiti. imizden birisi gitti ve henz namazda olan ensardan bir gruba
[421]
rastlad da onlara bu yetin nazil olduunu nakletti. Onlar da yzlerini Beytullah'a evirdiler.
17- Ber'dan Muhammed ibnu'l-Musenn kanalyla gelen ikinci haberde ise rvinin 16 ay veya 17 ay eklinde bir
[422]
tereddd vardr.
Ayn tereddt Buhr'deki rivayette vardr ve yledir:
Abdullah ibn Raca kanalyla... Ber ibn Azib'den rivayet olunuyor ki o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) 16 veya 17 ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kld fakat o, Ka'be'ye yneltilmesini
istiyordu. Allah Teal: "Biz azman ou kere yzn ge evirdiini muhakkak gryoruz." yetini indirdi de
Ka'be tarafna dnd. nsanlardan bir takm beyinsizler -ki yahudilerdir- "mslmanlar, zerinde durduklar
(Beytu'l-Makdis'e doru olan) kblesinden eviren nedir?" dediler de "De ki Dou da Allah'ndr, bat da. O, kimi
dilerse onu dosdoru yola iletir." nazil oldu. Hz. Peygamber ile (yeni kbleye doru) namaz klm olan birisi
namazn bitiminde kt ve ensardan bir grup ikindi namazn Beytu'l-Makdis'e doru klarlarken onlara urad.
Ber anlatmaya yle devam eder: Allah' ahid tutarak Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte Ka'be'ye doru namaz
[423]
kldn syledi de onlar da Ka'be tarafna ynelinceye kadar dndler."
18- Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mansr, Ali b. mer el-Hafz'dan, o Abdu'l-Vehhab b. sa'dan, o
Eb Hiam er-Rufa'den, o Eb Bekr b. Ayya'tan, o Eb shak'tan, o da Bera'dan yle dediini bize haber verdi:
"Biz, Rasulullah (s.a.v.) ile beraber Medine'ye geliinden sonra on alt ay Beytu'l-Makdis cihetine namaz kldk.
Sonra an yce olan Allah Peygamberinin arzusunu bildi de: "Biz senin yzn ge evirip durduunu gryoruz.
[424]
imdi seni herhalde honut kalacan bir kbleye dndryoruz" yetini indirdi."
Bu hadisi Mslim Eb Bekr b. Eb eybe'den, o da Ebu'l-Ahvas'tan, Buhari de Eb Nuaym'dan, o Zheyr'den, her
[425]
ikisi de Eb shak'tan rivayet etmilerdir.
19- bn Abbs (r.a.)'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'den Medine'ye hicret ettii zaman, yce Allah, ona namaz klarken Beyt-i Makdis'e
ynelmesini emretmiti. Yahudiler buna ok sevinmilerdi. Bylece, Hz. Peygamber, on alt ya da onyedi ay kadar
namaz klarken Beyt-i Makdis'e ynelmiti. Ancak o, Hz. brahim'in kblesine ynelmeyi arzu ediyordu. Bu
yzden, gzlerini semaya dikip Allah'a dua ediyordu. Bunun zerine Yce Allah "phesiz senin yzn ge
evirip durduunu gryoruz." yetini inzal buyurdu. Yahudiler bu konuda pheye derek: "Ynelmekte
[426]
olduklar kble'den onlan eviren nedir?" dediler. O zaman yce Allah Bakara: 142-144 yetlerini indirdi."
20- Ebu Davud et-Taylis'nin Msned'inde Muz ibn Cebel'den gelen rivayette de Beytu'l-Makdis'e doru namaz
[427]
klma sresi 17 ay olarak verilmitir.
21- Rivayetlerin ou Hz. Peygamber'in, Medine'ye geldikten sonra Beytu'l-Makdis'e doru namaz klma sresini
16-17 ay olarak vermekle birlikte Taber'nin kaydettiine gre bu sreyi 9 veya 10 ay (Enes ibn Mlik rivayeti), 13
[428]
ay (Muz ibn Cebel rivayeti) olarak verenler de vardr.
22- Hz. Peygamber ve mslmanlarn namaz Mekke-i Mkerreme'de farz klndnda Ka'be'ye doru namaz
kldklarnda ise bir ihtilf yoktur. nk Ka'be, dedesi brahim'in kblesiydi. Medine-i Mnevvere'ye gelii zerine
kblenin Beytu'l-Makdis'e evriliinin Allah'n emri ile mi, yoksa Hz. Peygamber'in itihad ile mi olduunda ihtilf
vardr ki dorusu ibadet konularnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendi arzusuyla hareket etmesi beklenmediinden
bunda da ilh bir iaret olmas muhakkaktr. Belki bunun hikmetini, yahudi ve hristiyanlar slm'a sndrmak,
veya slm toplumu ve devletinin kurulu merhalesinde onlarn tepkilerini en azndan yumuatmak olarak tahmin
edebiliriz. Ama uras kesindir ki Allah Teal'dan bir iaret olmakszn Hz. Peygamber namazda ynn Ka'be'den
[429]
Beytu'l-Makdis'e evirmi olamaz.
18- Hz. Peygamber ve mslmanlar Mekke'de namaz farz klndnda namazlarnda Kbe'ye yneliyorlard. Ancak
Medine'ye hicret ettikleri zaman Yce Allah Peygamberine namazlarn Beyt-i Makdis'e ynelerek klmalarn
emretmiti. mam Beavnin dediine gre, bu yahudilerin Hz. Muhammed'in peygamberliini daha kolay tasdik
etmelerini salamak iindi; nk, yahudiler, onun sfatn Tevrat'ta bulmakla kalmyor, ayn zamanda onu kendi
kblelerine namaz klarken gryorlard. Bylece Hz. Peygamber, Hicretten sonra, Beyt-i Makdis'e doru onalt ya
da onyedi ay kadar namaz kldrmt. Ne var ki, o, Kbe'ye ynelmeyi arzuluyordu; nk o, ceddi brahim'in
kblesi idi ve yahudiler de "Muhammed kblemize tab olduu halde, dinimizde bize muhalefet ediyor!" diyorlard.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) Cibril (a.s)'e:
"Allah'n beni Kabe'ye yneltmesini arzu ediyorum; nk o, ceddim brahim'in kblesidir." dedi. Cibril O'na:
"phesiz ben de senin gibi bir kulum. Ama senin Allah katnda daha ok deerin var. Rabbin'den sen iste, nk
onun yannda senin yerin baka!" dedikten sonra semaya ykseldi. Hz. Peygamber de Cibril (a.s.)in kbleye dair
arzu ettii yeti kendisine indirecei midiyle gzlerini devaml bir ekilde semaya dikmeye balad. Bunun
zerine Allah, Bakara: 2/143 yet-i kerimesini inzal buyurdu. Ayetin manas yledir: "Senin yzn ge evirip
durduunu gryoruz. Elbette ki, seni Beyt-i Makdis'ten arzu ettiin, istek duyduun ve sevdiin bir kbleye
dndreceiz. Daha sonra Yce Allah Bakara: 2/144 yetini inzal buyurarak, ona namaznda Kabe'ye ynelmesini
emretti.
mm el-Bavi, "Melimu't-Tenzl" adl tefsirinde Bakara: 2/144 yeti ile ilgili olarak unlar syler:
"Bu yet, her ne kadar tilvet bakmndan sonra gelirse de, mana bakmndan ncedir; nk kblenin tahvili
(deitirilmesi) ile ilgili kssann ban oluturmaktadr. Kblenin deitirilmesi nesholunan er'i hkmlerin
[430]
ilkidir."
19- Taberi der ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Medineye hicret etmeden nce, namaz klarken, Kbeyi nne alarak, muhtemelen Rkn-i
m ile Rkn-i Yeman arasnda duruyor bylece hem Kbeye hem de Kudste bulunan Hacer-i Muallak'a
doru ynelmi oluyordu. Medineye hicret edince, bu ekilde iki kbleyi birden nne alma imkan kalmad. Bu
sefer sadece Kudse doru yneldi. Fakat iinde, Kbeye ynelmenin hasreti vard. Bu durum on ksur ay devam
[431]
ettikten sonra bu yet nazil oldu ve namazdayken Kbeye dnlmesi emredildi."
20- bn-i Zeyd diyor ki:
"Allah teala "Nereye ynelirseniz Allahn yz (rzas) oradadr." yetini indirdi. Bu sebeple Rasulullah:
"Bunlar, Allahn evlerinden biri olan Kudse doru ynelen bir kavimdir. Biz de oraya ynelsek nasl olur?"
demi ve on alt veya on yedi ay oraya doru ynelerek namaz klmt. Yahudiler ise:
"Vallahi Muhammed ve arkadalar kblelerinin neresi olduunu bilemediler. Onlara kblelerini biz gsterdik."
demeye balamlard. te bunun zerine Rasulullah Kudse doru ynelmeyi ho grmyor, yzn ge doru
[432]
evirip kblenin Kabe tarafna evirilmesini istiyordu. te bunun zerine Allah teala da bu yeti indirdi."
145. Yemin olsun ki, sen kendilerine kitab verilenlere her ayeti (mucizeyi) getirsen bile, senin kblene uymazlar.
Sen de onlarn kblesine uyacak deilsin. (Hatta) onlar birbirinin kblesine bile uymazlar. Cellim hakk iin, sana
gelen bunca ilimden sonra, onlarn hev ve heveslerine uyacak olursan, elbette o zaman zlimlerden olursun.

Alimler, Allahn "kendilerine kitab verilenler" ifdesi hususunda ihtilf etmilerdir.
1- Esamm yle demitir:
"Bundan maksad, Allah Tel'nn, "Kendilerine kitab verilenler, bunun Rablerinden gelen bir gerek olduunu
[433]
bilirler" ayetiyle haber verdii Ehl-i Kitab alimleridir."

2- Dier alimler yle demitir:
"Bu ayette kastedilen, yahud ve hristiyanlardan meydana gelen btn Ehl-i Kitap'tr." Bu alimler, bu grlerine
"kendilerine kitab verilenler" ifdesinin umm ifde eden bir sga olduunu, bu sebeple hepsini iine aldn,
[434]
syleyerek delil getirmilerdir."
3- Rivayet edildiine gre Medine yahudileri ile Necrn hristiyanlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e,
"Senden nceki Peygamberlerin getirdii gibi, sen de bize bir mucize getir!" demiler; bunun zerine Cenb- Hak
[435]
bu ayeti indirmitir.
4- Sddi diyor ki:
"Bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur: Kblenin Kudsten Kbeye evirilmesi zerine Yahudiler:
"Muhammed babasnn memleketini ve doduu yeri zledi. ayet bizim kblemize ynelmeye devam edecek ol
sayd biz onun, gelmesini beklediimiz adammz olduunu mit ederdik." demilerdi. te bunun zerine Allah
[436]
teala bu yet-i kerimeyi indirdi."
"Doruya en yakn olan, bu ayetin yeni balayan bir hdise hakknda nazil olmad, tam aksine bunun kblenin
[437]
deitirilmesiyle ilgili olan hkmlerin geriye kalanlarndan olmasdr."
146. "Kendilerine kitap verdiimiz kimseler onu kendi oullarn tanr gibi tanrlar."

1- Bu yet Abdullah b. Selam ve arkadalar gibi Ehl-i Kitab'n inananlar hakknda nazil oldu. Bu zatlar Rasulullah
(s.a.v.)' kitaplarnda zikrolunan sfat, meziyeti ve peygamberlii ile tanrlard. Tpk birgn onlardan biri
ocuklarla beraber grdnde, kendi ocuunu tand gibi.
Abdullah b. Selam demitir ki:
"Elbette ben bir gn Rasulullah' kendi olumdan daha kuvvetli ve daha iyi tanmtm." Bu sz zerine mer b.
Hattab ona:
"Bu nasl olur, ey bn Selam" dedi. O da:
"Vallahi ben Muhammed'in gerekten, yakn bir bilgi olarak Allah'n elisi olduuna muhakkak ahidlik ederim.
Halbuki kendi olum hakknda bu ahidlikte bulunamam. Zira ben kadnlarn ne getireceklerini bilemem" dedi.
mer de:
[438]
"Allah seni baarl klsn ey bn Selam" dedi."
2- Hz. mer (r.a.)'den rivayet edildiine gre O, Abdullah bn Selm (r.a.)'den Hz. Peygamber (s.a.v.)'i sordu.
Abdullah bni Selm cevaben yle dedi:
"Ben onu, olumdan daha iyi tanrm." Hz. mer:
"Niin?" deyince, O,
"nk ben Hz. Muhammed (s.a.v.)in Peygamber olduundan phe etmem. Fakat ocuumdan phe edebilirim;
[439]
nk annesi hainlik etmi olabilir." Bunun zerine Hz. mer onun ban pt.
3- Katade, Rebi' b. Enes, Abdullah b. Abbas, Sddi, bn-i Zeyd ve bn-i Creyc'e gre ehl-i kitabn, oullarn
tandklar gibi tandklar eyden maksat, Beytullahil-Haramn, Hz. brahimin ve Rasulullahtan nce gelen dier
Peygamberlerin kble olduunu bilmeleridir. Yahudi ve Hristiyanlar, Mescid-i Haramn kble olduunu,
kendilerine inen kitaplardan bilmelerine ramen onu gizlemiler, Yahudiler Kudse doru Hristiyanlar da douya
doru ynelmilerdir. Allah teala bu hususta Hz. Muhammed (s.a.v.)'i aydnlatyor ve Yahudilerin, bile bile hakk
[440]
gizlediklerini beyan ediyor.
150. Hangi yerden karsan yzn Mescid-i Harama doru evir. Nerede olursanz yzlerinizi o yana dndrn.
T ki aleyhinizde insanlarn, ilerindeki zalim olanlarndan bakasnn bir hcceti kalmasn. Artk onlardan
korkmayn, benden korkun. T ki size olan nimetimi tamamlyaym ve umulur ki siz de hidayete erersiniz.

1- Sdd dedi ki:
"Beyti Makdis'e doru namaz klmasndan sonra Neb Aleyhisselm, Kabe tarafna dndrlnce, Mekke ehlinden
olan Mrikler:
"Muhammed dini ard ve Muhammed, kblesini size evirdi, sizin yol bakmndan ondan daha hidyette
[441]
olduunuzu bildi, korkulur ki sizin dininize de girer," dediler. Allah Tel, bu yeti indirdi."
2- Katde'den rivayet ediliyor ki o yle demi:
"Mekke mriklerinin "Muhammed nasl kblemize dnmse yaknda dinimize de dnecektir." demeleri zerine
[442]
bu ve devamndaki yetler nazil oldu.
3- Katde'den mriklerin bu szleri zerine "Ey o iman etmi olanlar, sabr ve namazla Allah'tan istinede
[443]
[444]
bulunun..."
yetinin nazil olduu da rivayet edilmektedir.
4- yette zikredilen insanlardan maksat, ehl-i kitaptr. Taberi diyor ki:
"Eer denilecek olursa ki: "Ehl-i Kitabn, Rasulullaha ve sahabilerine kar ileri srebilecekleri ne gibi bir delilleri
bulunabilir ki Allah teala: "nsanlarn, aleyhinize bir delili olmasn." buyuruyor?" Bu soruya cevaben denilir ki:
"Rasulullah Kudse doru namaz kldnda, ehl-i kitap onun hakknda yle diyorlard:
"Muhammed ve arkadalar, kblelerinin neresi olacan bilemediler. Onlara, kblelerini biz gsterdik."
"Muhammed dinimize kar kyor fakat kblemize uyuyor." te bu szlerini delil olarak ileri sryorlard. Allah
teala, Rasulullahn, Kbeye doru ynelmesini emredince artk ehl-i kitabn ileri srecekleri delilleri kalmad."
[445]
5- yet-i kerimede: "Onlardan zalim olanlar mstesnadr." buyurulmaktadr. Buradaki "Zalim olanlar"dan maksat,
Mcahid, Sddi, Rebi' b. Enes, Katade ve Ataya gre, Arap mrikleridir. yette, Arap mriklerinin,
Rasulullahn, Kbeye ynelmesini emreden yete ramen yine de Rasulullaha kar bir ksm btl iddialar ileri
srebilecekleri, ancak bunlarn btl iddialarndan korkulmamas gerektii, bilakis Allah tealadan korkulmas
[446]
gerektii zikredilmektedir.
154. Allah yolunda ldrlm olanlar iin ller demeyin. Tam tersine onlar dirilerdir fakat siz uurunda
deilsiniz.

1- Bu yet, Bedir ehidleri olan mslmanlar hakknda nazil oldu. Bunlar on drt kadar kii idi. Sekizi Ensar'dan,
alts da Muhacirler'den idi. (Muhacirlerden: Ubeyde ibnu'l-Hris, Sa'd ibn Eb Vakks'n kardei Umeyr ibn Eb
Vakks, Zu'-imleyn diye mehur olmu olan Umeyr ibn Abdi Amr ibni'l-As, Sa'd ibn Leys oullarndan Akl
ibn Bukeyr Hz. mer'in klesi Mihca, Haris ibn Fihr oullarndan Safvn ibn Beyz; Ensar'dan: Sa'd ibn Hayseme,
Mubeir ibn Abd ibni'l-Munzir, Yezd ibnu'l-Hris ibn Kays, Umeyr ibnu'l-Humm, Rfi' ibnu'l-Muall, Harise
ibn Surka, Haris ibn Rifa'nn iki olu Avf ve Muavviz (ki anneleri Afr'ya nisbetle Afr'nn iki olu da
[447]
denilir).
nsanlar Allah yolunda ldrlen kii iin "Falan kimse ld de dnyann nimet ve lezzetleri elinden
[448]
kp gitti" derlerdi, Bunun iin Allah Teala bu yeti indirdi."
"Bu ayet Bedir ehidleri hakknda nazil olmutur. O gn mslmanlardan on drt kii ehid edilmiti. Bunlardan
alts muhacirlerden, sekizi ise ensardand. Muhacirlerden olan; Ubde b. el-Haris b. Abdul-Muttalib, mer b. Eb
Vakkas, Z'-imleyn, Amr b. Nufeyle, mir b. Bekr ve Mihca b. Abdullah idi. Ensardan olanlar; Sa'id b.
Hayseme, Kays b. Abdu'l-Mnzir, Zeyd b. el-Haris, Temim b. el-Hmm, Rfi b. el-Muall, Hrise b. Surka,
Muavviz b. Afra ve Avf b. Afra... Sahabe-i Kiram, "Falanca ld, falanca ld" diyorlard. Cenb- Allah, o
ehidler hakknda, "ldler" denilmesini nehyetti."
Dier mfessirlerden ise u gr rivayet edilmiir:
"Kfirler ile mnafklar,
"nsanlar, hibir fidesi olmakszn srf Muhammedin rzasn kazanmak iin kendilerini ldryorlar" demilerdi
[449]
de bu ayet bunun zerine nazil olmutur."
2- Sdd'yi Sair yoluyla Kelb'den, Ebu Salihten, bnu Abbas'tan (r.a.) dedi ki:
[450]
"Temim bni Humar Bedirde ldrld, o ve bakalar hakknda bu yet nazil oldu."
3- Ebu Nuaym dedi ki:
[451]
"Bu yetin Umeyr bni Humam hakknda nazil olduunda limler ittifak etiler. Sdd onu yazarken hata etti.
158. Hi phesiz Safa ve Merve Allah'n eirindendir. te her kim o Beyt'i hacc veya umre kast ile ziyaret
ederse bunlar tavafla sa'y etmesinde zerine bir beis yoktur. Kim de gnlnden koparak bir hayr ilerse mkfatn
grr. Hi kukusuz Allah kir'dir, Alm'dir.

1- Said b. Muhammed b. Ahmed ez-Zahid, Eb Ali b. Eb Bekr el-Fakih'ten, o Abdullah b. Muhammed b.
Abdulaziz'den, o Mus'ab b. Abdillah ez-Zbeyr'den, o Malik'ten, o Hiam'dan, o babasndan, o da Aie'den yle
"Bu yet, Ensar hakknda indi. Onlar Menat Putu'nu ziyaret ederlerdi. Menat Kudeyd'in hizasna derdi. Safa ile
Merve arasn tavaftan kanr. Bunu meakkatli bulurlard. Nihayet slam geldiinde bunu Rasulullah (s.a.v.)a
[452]
sordular da Allah Teala bu yeti indirdi."
[453]
Bu hadisi Buhar Abdullah b. Yusuf tan, o da Malik'ten rivayet etmitir.
2- Eb Bekr et-Temim, Ebu'-eyh el-Hafz'dan, o Eb Yahya er-Rad'den, o Sehl Asker'den, Yahya ve
Abdurrahman'dan, onlar Hiam'dan, o babasndan, o da Aie'den bize haber verdiine gre yle dedi:
"Bu yet cahiliyye devrinde Menat Putu'na kar ellerini kaldrp yksek sesle tekbir getirmekte olan Ensar'dan bir
grup insan hakknda nazil olmutur. Safa ile Merve arasn tavaf etmeleri henz onlara helal deildi. Rasulullah
(s.a.v.) ile beraber geldikleri zaman, hacc mevsiminde bu meseleyi kendisine sylediler. Bunun zerine Allah Teala
[454]
bu yeti indirdi."
Bu hadisi Mslim, Eb Bekr b. Ebi eybe'den, o Eb Usame'den, o Hiam'dan, o babasndan, o da Aie'den rivayet
[455]
etmitir.
3- Enes b. Malik dedi ki:
"Biz cahiliyye devrinde Kurey'in ibadet nianelerinden Safa ile Merve arasnda sa'y etmeyi ho karlamazdk.
[456]
Bylece bu tavaf slam'da da terkettik. te bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
4- Ahmed ibn Muhammed kanalyla Asm'dan rivayete gre o yle diyor: Enes ibn Mlik'e sordum:
"Safa ile Merve arasnda sa'yden holanmaz mydnz?",
"Evet, Allah Teal: "Safa ve Merve Allah'n eirindendir. Her kim hacceder veya umre yaparsa o ikisi arasnda
[457]
tavaf (sa'y) etmesinde bir gnah yoktur." yetini indirinceye kadar o ikisi chiliye eirindendi." dedi.
5- Amr b. Hub (veya Hseyin) dedi ki:
"bn mer'e bu yetin muhtevasndan sordum." O da:
"bn Abbas'a git de ona sor, Zira Muhammed'e indirileni hayatta kalanlardan en iyi bilen odur." Ben de ona gidip
sordum. O da dedi ki:
"Safa zerinde saf isminde erkek suretinde bir put vard. Merve zerinde de Naile diye arlan kadn suretinde bir
put vard. Ehl-i Kitab'n btl inancna gre bu iki kii Ka'be'nin iinde zina etmiler. Allah Teala da onlar taa
evirmi ve kendilerinden ibret alnsn diye Safa ve Merve zerine braklmlar. Aradan uzun mddet geince
Allah Teala'dan baka bu iki taa ibadet olundu. Cahiliyye devri halk Safa ve Merve arasnda tavaf ederken, bu iki
putu elleriyle svazlardlar. slam gelip putlar krlnca mslmanlar bu iki puttan tr bu iki tepe arasn tavaf
[458]
etmeyi kerih grdler. te bu yzden Allah Teala bu yeti inzal etti."
6- Sdd dedi ki:
"Cahiliyye devrinde eytanlar geceleyin Safa ile Merve arasnda barr, arr elenirlerdi. Bu iki tepe arasnda
onlarn ilahlar zannettikleri putlar vard. slam ortaya knca mslmanlar dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul biz Safa ile Merve arasn tavaf etmiyoruz. Zira bu tavaf bizim cahiliyye devrinde ilediimiz
[459]
bir irktir." Bu sebebe binaen Allah Teala bu yeti indirdi."
7- Mansur b. Abdu'l-Vehhab el-Bezzaz, Muhammed b. Ahmed b. Sinan'dan, o Hamid b. Muhammed b. uayb'dan,
o Muhammed b. Bekkr'dan, o smail b. Zekeriyya'dan, o Asm'dan, o da Enes b. Malik'ten yle dediini bize
haber verdi:
"Safa ve Merve arasnda tavaf etmekten kendilerini men ediyorlard. Zira bu iki tepe cahiliyye devrinin ibadet
[460]
sembollerindendi. Biz de bu iki tepeyi ziyaret etmekten saknyorduk. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
[461]
Bu hadisi Buhari Ahmed b. Muhammed'den, o da Asm'dan rivayet etmitir.
8- Urve b. Zubeyr (r.a.)'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Neb Aleyhisselm'n zevcesi, m'minlerin annesi ie'ye:
"Allah Tel'nn Bakara: 2/158 kavli hakknda dncen nedir, oray tavaf etmekte kimse zerine bir ey terettp
ettii grlmyor?" diye sordum. ie (r.a.) dedi ki:
"Ey kz kardeimin olu, ne kt syledin. Eer senin te'vil ettiin ey zerine olsayd: Safa ve Merveyi tavaf
etmemekte onlar zerine zorluk yoktur eklinde olurdu. Ancak Ensar, Mslman olmadan nce, tagyenin
Menatna (puta) kurban keserlerdi. Kim ona kurban keserse, Safa ve Merveyi tavaf iin kard, bu yetler onun
[462]
iin indirildi."
9- Yahya ibn Yahya kanalyla Urve'den onun da Hz. Aie'den rivayetinde yle diyor:
"Aie'ye dedim ki:
"Ben yle sanyorum ki bir kii Safa ile Merve arasnda sa'y yapmazsa bu ona (onun haccna) zarar vermez." Aie:
"Niin?" diye sordu, ben:
"nk Allah Teal: "Safa ve Merve Allah'n eirindendir. Her kim hacceder veya umre yaparsa o ikisi arasnda
tavaf (sa'y) etmesinde bir gnah yoktur." buyurmutur." Dedim. Aie:
"Allah, Safa ile Merve arasnda sa'y yapmayann haccn tamamlanm saymaz. Eer senin dediin gibi olsayd "o
ikisi arasnda sa'y etmesinde bir gnah yoktur." Deil "o ikisi arasnda haccetmemesinde bir gnah yoktur."
Buyururdu. Biliyor musun bu neden oldu? Bu yet geldi nk ensar chiliye devrinde deniz kenarndaki saf ve
Naile denilen iki put adna ihrama girerler, sonra gelir Safa ile Merve arasn tavaf eder, sonra da salarn tra
ederek ihramdan karlard. slm gelince chiliye devrinde Safa ile Merve arasnda tavaflar sebebiyle islmlarnda
Safa-Merve arasndaki tavaf kerih grdler de Allah Teal "Safa ve Merve Allah'n eirindendir. Her kim
hacceder veya umre yaparsa o ikisi arasnda tavaf (sa'y) etmesinde bir gnah yoktur!' yetini indirdi. Aie der ki:
[463]
"Bu yetin inmesi zerine Safa ile Merve arasnda sa'y yaptlar."
10- Urve'den gelen ikinci rivayette, yukardaki "Ensar'n, deniz kysndaki saf ve Naile putlar adna ihrama
girmeleri" yerine onlarn Ment adna ihrama girdikleri ve Hz. Aie'nin: "Allah'a yemin olsun ki Allah Saf-Merve
[464]
arasnda sa'y yapmyann haccn tamam klmaz." dedii belirtilmektedir.
11- Urve ibnu'z-Zubeyr'den Mslim'in tahric ettii nc rivayette Zuhr'nin ilvesine de yer veriliyor ki yledir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ei Aie'ye:

"Safa-Merve arasnda sa'y yapmayana bir ey gerekmediini sanyorum. kisi arasnda sa'y yapmamama aldrmam"
dedim.
"Ne kt syledin kz kardeim olu! Allah'n Rasl (s.a.v.) o ikisi arasnda sa'y yapt, mslmanlar da yaptlar ve
bu snnet oldu. Melleldeki o azgn Ment adna ihrama girenler Safa-Merve arasnda sa'y etmezlerdi. slm
gelince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bunu sorduk da Allah Teal "Safa ve Merve Allah'n eirindendir. Her kim
hacceder veya umre yaparsa o ikisi arasnda tavaf (sa'y) etmesinde bir gnah yoktur." yetini indirdi. Eer senin
dediin gibi olsayd "O ikisi arasnda sa'y yapmamasnda bir gnah yoktur." eklinde olurdu" dedi.
Zuhr der ki: Ebu Bekr ibn Abdurrahman ibn Haris ibn Him'a bunu zikrettim de ok beendi ve:
"te ilim budur." diye Hz. Aie'nin szn gzel ve yerinde bulduunu belirtip yle devam etti: "lim ehlinden
bazlarndan iittim: Safa-Merve arasnda sa'y yapmyan araplar:
"Bu iki ta arasnda sa'y yapmamz chiliye iindendir." diyor, ensar'dan olan dier bazlar da:
"Biz Beytullah' tavafla emrolunduk, Safa-Merve arasn tavafla emrolunmadk." diyorlard, bunun zerine Allah
Teal: "Safa ve Merve Allah'n eirindendir..." yetini indirdi. yle sanyorum Allah Teal hem onlar, hem bunlar
[465]
hakknda bu yeti indirdi.
12- Urve'den gelen drdnc rivayette ise yukardakilerden farkl olarak Hz. Aie'nin: "Allah'n Rasl (s.a.v.) SafMerve arasnda sa'yi meru kld. Hi kimsenin bu ikisi arasnda sa'yi terketme hakk yoktur." Dedii
[466]
kaydedilmektedir.
13- Humeyd'nin... Urve'den rivayetine gre o yle anlatyor:
"Aie'nin yannda "Safa ve Merve Allah'n eirindendir. Her kim hacceder veya umre yaparsa o ikisi arasnda
tavaf (sa'y) etmesinde bir gnah yoktur." yetini okudum ve: "O ikisi arasnda sa'y etmezsem aldrmam." dedim.
Aie:
[467]
"Ne kt syledin." dedi ve yle devam etti: "Ey kz kardeimin olu, Mellel
deki azgn Ment'a
tapnanlarn detinden biri de Safa ile Merve arasnda sa'y yapmamakt. Bunun zerine Allah Teal: "Safa ve
Merve Allah'n eirindendir. Binaenaleyh her kim hacceder veya umre yaparsa o ikisi arasnda sa'yetmesinde bir
gnah yoktur." yetini indirdi de Allah'n Rasl (s.a.v.) o ikisi arasnda sa'y yapt, mslmanlar da sa'y yaptlar.
Sfyn'n belirttiine gre Mchid: "(O ikisi arasnda sa'y yapmak snnet idi (veya snnet oldu)." demitir.
Zhr der ki: "Bunu Abdurrahman'n olu Ebu Bekr'e naklettim, yle dedi:
"te ilim budur: lim ehlinden baz kimselerdem iittim, yle dediler: Araplardan Safa ile Merve arasnda sa'y
yapmyanlar: "Bu iki ta arasnda sa'y yapmamz chiliye iindendir." diyorlard. Ensar'dan olan dierleri ise: "Biz
ancak Beytullah' tavaf etmekle emrolunduk; Safa ile Merve arasnda sa'y ile emrolunmadk." Demilerdi. Bunun
zerine Allah Teal: "Safa ve Merve Allah'n eirindendir..." yetini indirdi. Abdurrahman'n olu Ebu Bekr der
[468]
ki: "Herhalde bu yet hem bunlar, hem onlar (yukarda zikrolunan iki grup) hakknda nazil oldu."
14- Urveden bir baka rivayet yledir:
"Bu yet, ensar hakknda nazil olmutur. Mslman olmadan nce, Ment- Tye adl puta tapnmak zere
ihrama giriyorlard. te, chiliye devrinde bu put iin ihrama giren kimse Safa ile Merve'yi tavaf etmeyi gnah
addediyordu. Durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorarak:
"Ey Allah'n Elisi! Chiliyye devrinde, Safa ile Merve'yi tavaf etmek bize zor geliyordu." dediler. Bunun zerine
Allah bu yeti inzal buyurdu.
Hz. Aie (r.a.) devam ederek.
"Bylece Rasulullah Safa ile Merve'yi tavaf etmeyi (bu yete dayanarak) snnet klmtr. Bu sebeple bunlar tavaf
[469]
etmeyi terketmee hi kimsenin hakk yoktur."
15- Raslullah' a soruldu:
"Ey Allah'n Rasl, biz cahiliyet dneminde Safa ve Merve'yi tavaf iin kardk." Bunun zerine Allah Tel bu
[470]
yeti indirdi."
16- Asm bni Sleyman dedi ki:
"Ben Enes'e, Safa ve Merve'den sordum. Enes (r.a.) dedi ki:
"Biz onun cahiliyyet ii olduunu gryoruz, slam gelince biz onlardan kendimizi tuttuk." Allah Tel bu ayeti
[471]
indirdi."
17- bnu Abbas (r.a.) dedi ki:

"Cahiliyet dneminde eytanlar geceleri Safa ve Merve arasnda toplanr, oyun oynarlar, putlar da aralarnda
olurdu. slam gelince Mslmanlar:
"Ey Allah'n Rasl, biz Safa ve Merve arasn tavaf etmiyoruz, halbuki o bizim cahiliyet dneminde yaptmz
[472]
eydi." dediler. Alla Tel, bu yeti indirdi."
"Safa ve Merve tepelerinin zerinde birer put vard. Cahiliyye Araplar onlarn etrafnda tavaf ediyor, onlara ellerini
yzlerini sryorlard. slm gelince, mslman olanlar, bu iki put yznden onlar arasnda tavaf etmekten
[473]
holanmadlar. Cenb- Allah bunun zerine bu ayeti indirdi."
19- Hz. Aie (r.a.)'dan rivayet olunmutur. O der ki:
"Allah, Safa ile Merve arasnda sa'y etmeyen kimsenin ne haccn ne de umresini tam saymaz; nk Yce Allah
[474]
yle buyurmaktadr: "phesiz Safa ve Merve Allah'n nianelerindendir."
20- bn Abbas (r.a.)'dan Hz Peygamber (s.a.v.) 'in yle dedii rivayet olunmutur.
[475]
"Allah size say' farz klmtr. O halde say'edin"
21- a'bi ise bu konuda unlar der:
"Chiliyye devrinde Safa zerinde saf, Merve zerinde ise Naile adl birer put vard. Mrikler bu iki put arasnda
dolarken onlara ellerini srerlerdi. Bu sebeble mslmanlar onlar arasnda sa'y etmekten imtina etmilerdi. Bunun
[476]
zerine bu yeti kerime nazil oldu."
22- Ayetin nzul hakknda rivayet edilen bu sebepler farkl gibi grnseler de aslnda meali birdir ve
mslmanlarn, cahiliye devrinde, slm'n deerlerine aykr baz uygulamalar artrd iin Safa ile Merve
arasnda sa'ye scak bakmadklarn, ancak Allah Teal'nn, artk iman kalblere yerletii iin gemi hatralarn
inananlara zarar vermiyeceini, Safa ile Merve'nin bu olumsuz hatralar yannda gzel hatralar da saklad -baz
haberlerde geldii zere mesel Hz. smail'in annesi Hcer'in su bulma umuduyla bu iki tepe arasnda gidip gelmesi
gibi-, slm'n da eirinden olduu iin sa'y edilmesi gerektiini bildirdiini ve mslmanlarn da bu ilh emre
[477]
imtisaldeki titizliklerini anlatmaktadr.
23- Taberi der ki:
"Bu yet-i kerimenin nzul sebebi hakknda iki gr zikredilmitir: Onlardan birisi yledir:
a- Cahiliye dneminde Safa ve Merve'de birer put bulunuyormu. Safa'dakinin ismi "s'af" Merve'dekinin ismi de
"Naile" imi. Mrikler bu putlar ziyaret ederlermi. slamiyet hakim olunca bu putlar krlm ve o mbarek yerler
bunlardan temizlenmitir. Fakat daha nce burada putlarn bulunmasndan dolay baz Mslmanlar, burada sa'y
yapmann mahzurlu olup olmayaca hususunda tereddt geirmiler ve bunun zerine bu yet nazil olmu ve bu
iki tepe arasnda sa'y yapmann mahzurlu olmayacan beyan etmitir.
Bu gr, ab, Enes b. Mlik, Abdullah b. Abbas, Sdd, Mcahid ve bn-i Zeydden rivayet edilmitir.
b- Dier bir gre gre bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur:

"Cahiliye dneminde bir ksm insanlar. Safa ile Merve arasnda sa'y yapmyorlard. Bunlar, slam geldikten sonra
da Safa ile Merve arasnda sa'y yapmaktan ekiniyorlard. Bunun zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdi.
Safa ile Merve'nin, Allah'n nianelerinden olduunu, onlar arasnda sa'y yapmann herhangi bir mahzuru
bulunmadn, bilakis onlar arasnda sa'y yapmann gerekliliini beyan etti. Bu gr ise Katade, Urve b. Zbeyr
ve Hz. Aieden rivayet edilmitir. Bu hususta Urve b. Zbeyr diyor ki:
"Ben bu yeti okudum ve Aie'ye dedim ki:
"Vallahi Safa ile Merve arasnda sa'y yapmayan iin de bir mahzur yoktur." Bunun zerine Aie yle dedi:
"Bacmn olu ne kt bir sz syledin. Eer bu yet, senin yorumladn gibi olsayd: "Safa ile Merve'yi tavaf
etmemekte bir mahzur yoktur." eklinde olmas icabederdi. Halbuki yet, "Safa ile Merve'yi tavaf etmekte bir
mahzur yoktur." eklindedir."
Bu yet, Mslman olmadan nce Mellelde bulunan "Menat" putunu Hac yapmaya girien Ensar hakknda nazil
olmutur. Zira, Menat putunu Haccetmeye giritikten sonra Safa ile Merve arasnda sa'y yapmay mahzurlu gr
myorlard. Ensar Mslman olduktan sonra Rasulullah'tan bunu sordular ve dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, biz Safa ile Merve arasnda sa'y yapmay sakncal gryorduk. Bu hususta ne dersin?" te
bunun zerine Allah teala: "phesiz ki Safa ile Merve, Allah'n almetlerindendir..." "Kim Hac iin Kbeyi ziyaret
eder veya Umre yaparsa Safa ile Merve'yi tavaf etmesinde bir mahzur yoktur..." yetini indirdi. Aie devamla dedi
ki:
"Sonra Rasulullah bu ikisinin arasnda bizzat tavaf yapt. Artk o ikisinin arasnda tavaf terketmeye kimsenin hakk
[478]
yoktur."
Taberi diyor ki:
"yet-i kerimenin nzul sebebi, bu grlerden herhangi biri olabilir. Hangi gr alnrsa alnsn Safa ile Merve
[479]
arasnda sa'y yapmak gereklidir."
159. Hakikat, indirdiimiz o apak yetlerimizi ve hidayeti, Biz, insanlara kitapta onu pek aikr bir surette
bildirdikten sonra, gizleyenler, ite onlarn hali: Onlara hem Allah lanet eder ve hem lanet etmek anndan olanlar
lanet ederler.

1- Bu yet, Ehl-i Kitab'n alimleri ile onlarn, Tevrat'taki recm yetini ve Muhammed'in ann gizlemeleri haknda
[480]
nazil oldu.
2- Bu gerei gizleyenler'den maksat, Yahudi ve Hristiyan limleridir. nk bu kiiler, Allah tealamn, Tevrat ve
ncil'de aklad, Hz. Muhammed'in gelecei, Peygamberliini ve dier sfatlarn gizlemiler ve ona iman et
[481]
memilerdi. Bu yzden Allah'n rahmetinden uzaklatrlmlar ve lanete uratlmlardr.
3- krime veya Sad yoluyla bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Seleme oullar kardei Muz ibn Cebel, Abdu'l-Ehel oullar kardei Sa'd ibn Muz ve el-Hris ibnu'l-Hazrec
oullar kardei Hrice bni Zeyd, (r.a.) Yahudi limlerinden bir gruba Tevrat'ta olan baz eylerden sordular.
Alimler, Tevrat'ta olan onlardan gizlediler ve onlara Tevrat'ta olanlardan haber vermekten kandlar. Allahu Tel
[482]
onlar hakknda bu yeti indirdi."
4- bn Abbas yle demitir: Ensardan bir grup, yahudilerden bir toplulua Tevrat'ta Hz. Peygamberin sfatlar ve
baz hkmler hususunda sorduu zaman, onlar bunu sylemeyip gizlemiler, bunun zerine de bu ayet-i kerime
nazil olmutur.
5- Taberi der ki:
"yet, her ne kadar bu zel kiilere iaret etmekte ise de hkm, Allah'n insanlara aklanmasn farz kld
[483]
bilgileri saklayan herkesi iine almaktadr."
"Alimlerden bir ksm, bu ayetin yahudiler hakknda nazil olduunu ne srmlerdir.
bnu Abbas, Mcahid, Hasan el- Basri, Katde, Reb, Sddi ve Esamm'dan bunun, btn ehl-i kitap, yani yahud ve
hristiyanlar hakknda nazil olduu da sylenmitir.
Birinci gr, aadaki sebeplerden dolay doruya daha yakndr:
a) Lfz umumdir. Ayetin muayyen bir sebebe gre inmesi demek olan mevcut bir hadise, usl- fkhta yer alan,
"itibr lfzn umumliinedir, sebebin hususliine deil" eklindeki kaideye gre, hususlii gerektirmez.
b) Yine usl-i fkhta bulunan kaideye gre, hkmn bir vasfa dayanmas, o vasfn o hkmn illeti olduunu
gsterir; bilhassa vasf, hkme muvafk derse!.. phe yok ki dini gizlemeye uygun den ceza, Allah tarafndan
lanetlenmedir, buna mstehak olmadr. Bu vasf bu hkmn illeti olunca, vasf umm ifde ettii iin, u hkmn
de umm olmas gerekir.
c) Sahabeden bir grup insan, bu lfz umma hamletmilerdir.
Hz. Aie (r.anha)'nin ise yle dedii rivayet edilmitir:
"Kim Hz. Muhammedin vahye dair herhangi bireyi gizlediini iddia ederse, muhakkak ki o Allah'a en byk
iftiray atm olur. Halbuki Allah Tel, "Muhakkak ki bizim indirmi olduumuz apak delilleri ve hidyeti
[484]
gizleyenler yok mu?..."
buyurmutur. Bylece ayet-i kerime, umma hamledilir."
Ebu Hureyre (r.a.)'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Kendisi hakknda insanlar,
"Eb Hureyre ne ok hadis rivayet ediyor dedikten sonra, Ebu Hureyre,
"Allah'n kitabndaki iki ayet olmasayd, hibir sz sylemezdim" diyerek, "Muhakkak ki bizim indirmi olduumuz
[485]
apak delilleri ve hidyeti gizleyenler yok mu?..."
ayetini okur.
yetin hkmn ehl-i kitaba tahsis edenler yle demilerdir:
"Gizlemek, onlar hakknda ancak Hz. Muhammedin Peygamberliinin meruluu hususunda olur. Kur'an'a
gelince, Kur'an mtevtirdir. Binaenaleyh, O'nu gizlemek mmkn olamaz."
Fahreddin er-Razi der ki: "Bizim delilimiz de udur: Kur'an'n mtevtir olmadan nce gizlenmesi mmkndr.
Kur'an'daki mcmel ayetlerin izah tek bir kimsenin bilgisinde olunca, onun onu gizlemesi mmkndr, Mkellefin
muhta olduu akl deliller hususundaki sz de bunun gibidir."
160. Ancak tevbe edip kendilerini dzelten ve (Allah'n indirdiini) aklayanlar mstesna. te onlarn tevbelerini
kabul ederim. Ben, tevbeleri ok kabul eden ve ok merhamet edenim.

[486]
1- Ayet-i kerime, Abdullah b. Selam vb. Yahudilerden iman eden kiilere iaret etmektedir.
163. lhnz bir tek ilhtr. Yegne ilh O'dur, O Rahman ve Rahim.

1- bn Abbs anlatyor:
"Kurey kfirleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, bize Rabbn vasfet ve onun nesebini haber ver." dediler de Allah Teal hls Sresini ve bu yeti
[487]
indirdi."
164. phesiz gklerin ve yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardca geliinde, insanlara yarar eyleri
denizde aktan (tayan) o gemilerde, Allah'n yukardan indirip onunla yeryzn lmnden sonra dirilttii suda,
deprenen her canly orada retip yaymasnda, gkle yer arasnda msahhar rzgrlar ve bulutlar evirip
evirmesinde akleden bir kavim iin nice yetler vardr.

1- Abdu'1-Aziz b. Tahir et-Temim, Eb Amr b. Matar'dan, o Eb Abdillah ez-Ziyad'den, o Musa b. Mesud enNehd'den, o ibl'den, o bn Eb Necih'ten, o da Ata'dan yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.)'a Medine'de iken "Sizin ilahnz bir tek ilahtr. O'ndan baka hibir ilah yoktur. Rahman ve
Rahimdir." yeti indirildi. Bunun zerine Mekke'de Kurey kfirleri:
[488]
"nsanlara birtek ilah nasl yetiir?" dediler, Allah Teala da bu yeti indirdi."
2- Eb Bekr-i sfehan, Abdullah b. Muhammed el-Hafz'dan, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Osman elAsker'den, o Ebu'l-Ahvas'tan, o Said b. Mesruk'tan, o da Ubeyy ed-Duha'dan unu dediini bize haber verdi:
"Sizin ilahnz bir tek ilahtr. O'ndan baka hibir ilah yoktur. Rahman ve Rahimdir." yeti nazil olduunda,
mriklerin garibine gitti ve:
"Tek bir ilah ha! Eer O Muhammed doru sylyorsa bize bir yet getirsin" dediler. Bu yzden Allah Teala bu
[489]
yeti sonuna kadar indirdi."
3- Sfyn kanalyla Ebu Duha dedi ki:
"Ne zaman "Sizin ilahnz bir tek ilahtr. O'ndan baka hibir ilah yoktur. Rahman ve Rahimdir." yeti indi,
mrikler hayret ettiler ve:

[490]
"Bir ilah, eer doru ise bize bir yet getirsin." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi.
"Kurey, Neb Aleyhisselam'a:
"Allah'a, Safay altn yapmas iin dua et de onunla dmanlarmzdan korunalm." dediler Allah Tel onlara
"Ben onlara veririm, ancak bundan sonra onlar kfrederlerse leminden hi kimseyi azaplandrmadm bir azap
ile onlara azap ederim" buyurdu, Aleyhisselm:
"Rabbim beni ve kavmimi brak yevmen biyevmin (her gn) onlar davet ederim." buyurdu. Allah Tel, bu yeti
[491]
indirdi." Yani senden nasl Safay isterler, onlar bundan daha byk yetleri gryorlar."
"Kurey, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gelerek:
"Ey Muhammed! Bize Safa tepesini altn yapmas iin Rabbine dua etmeni istiyoruz. Bylece o altnlarla at ve
silah satn alr, sana iman eder, seninle birlikte savarz." dediler, Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara:
"Peki, eer Rabbime dua edersem, O da (duam, kabul edip de) Safa tepesini sizin iin altn yaparsa, bana iman
edeceinize dair sz verir misiniz?" dedi. Onlar da sz verdiler. Bunun zerine Rabbine dua etti. Cebrail (a.s.)
onun yanna gelerek:
"Rabbin Safa tepesini altn yapp onlara verecek, ama yine sana iman etmezlerse, onlar alemlerde hi kimseyi
azablandrmayaca ekilde azaplandracak." dedi. O zaman Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey Rabbim, yleyse hayr, (en iyisi) Sen beni kavmimle babaa brak da ben onlar gn be gn davet edeyim."
[492]
dedi. Buun zerine Allah bu yeti inzal buyurdu."
6- Taber'nin Sad'den rivayetinde ise o yle anlatyor:
"Kurey, yahudilere:
"Bize Musa'nn getirdii mucizeleri anlatsanz." dediler. Yahudiler de onun yed-i beyz ve as mucizelerini
anlattlar. Hristiyanlara:
"Bize sa'nn getirdii mucizeleri anlatsanz." dediler, hristiyanlar da Hz. sa'nn anadan doma kr ve alatenliyi
iyiletirdiini, lleri Allah'n izniyle dirilttiini haber verdiler. Mrikler bu sefer Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
dnerek:
"Allah'a dua et de Safa tepesini altna evirsin ki yaknimiz artsn ve onunla silhlar ve atlar satn alalm da
dmanlarmza kar daha bir glenelim ve onlara kar seninle birlikte savaalm." dediler. Hz. Peygamber
(s.a.v.) de Rabbndan bunu istedi de ona yle vahyolundu:
"Onlara istediklerini vereceim ve Safa'y altna evireceim. Fakat bundan sonra da yalanlamaya devam
ederlerse onlara yle bir azb edeceim ki lemlerde hi kimseye yle azb etmemiimdir." Hz. Peygamber de:
"Ey Rabbm, kavmimi benimle brak, onlar gn be gn hakka armaya devam edeyim." dedi de Allah Teal bu
[493]
yeti indirdi."
"Allah Tel bu ayeti, "Eer onlar yakin inanlar artsn diye Safa tepesini onlar iin altn klmam istiyorlarsa,
bilsinler ki gkleri, yeri ve ayette geen dier varlklar yaratmak yakin iman artrma bakmndan daha byktr"
[494]
diye aklamak iin indirmitir."
8- Taberi diyor ki: "Bu yet-i kerimenin nzul sebebi hakknda iki gr zikredilmektedir.
a- Ata b. Ebu Rebaha gre ayet-i kerimenin nzul sebebi udur:
"Rasulullah, mriklere, Allahtan baka hibir ilah olmadn ve Allah'n tek bir ilah olduunu bildirince onlar:
"Allah'n bir olduuna dair delil nedir? Biz bunu inkr ediyoruz. Biz, bir'den ok ilahmz olduunu sylyoruz."
dediler. Bunun zerine Allah teala bu yeti, putlara tapan mriklere kar Rasulullah'a bir delil olmas iin indirdi.
Zira yet, Allah'tan baka taplan putlarn hibir ey yapamadklarn, Allah tealann ise yette zikredilen her eyi
yaptn beyan ediyor ve bylece mrikleri susturuyor.
b- Ebud-Derda ve Said b. Cbeyr'e gre ise yet-i kerimenin nzul sebebi, mriklerin, Rasulullah'tan bir mucize
istemeleridir. Allah teala onlara, gelip geici olan bir mucizeyi gnderme yerine devaml kalan ve akl- selimlere
hitabedip ikna eden bu yet-i kerimeyi gndermitir ki dnsnler ve irklerinden vaz gesinler. Bu hususta Said
b. Cbeyr diyor ki:
"Kurey mrikleri, Yahudilere
"Bize Musa'nn getirdii mucizeleri anlatr msnz?" dediler. Yahudiler de onlara Hz. Musann asasn ve beyaz el
mucizesini anlattlar. Kurey mrikleri, Hristiyanlara da, Hz. sa'nn getirdii mucizeleri sorduhr. Hristiyanlar da
onlara, Hz. sa'nn, krleri ve alaca hastalna yakalananlar iyiletirdiini, Allah'n izniyle lleri dirilttiini
anlattlar. Kurey mrikleri bu defa da Rasulullah'a:
"Allah'a dua et de Safa tepesini bizim iin altn yapsn ve dmanlara kar glenmi olalm." dediler.Bunun
zerine Rasulullah da rabbinden bunu istedi. Allah teala da ona:
"Ben onlara istediklerini verir Safa tepesini altn yaparm fakat artk ondan sonra da yalanlamalarna devam
edecek olurlarsa ben onlar, lemlerden kimseyi uratmadn bir azaba uratrm" buyurdu. Rasulullah da:
"Kavmimi bana bala da ben onlar gn be gn davet edeyim." dedi. te bunun zerine Allah teala bu hayet-i
kerimeyi indirdi. Bu yette zikredilen hususlar, Rasulullah'a gveni salama bakmndan Safa tepesinin altna
dnmesinden daha byk ve daha etkilidir.
Taberi diyor ki:
"Doru olan gr udur ki: "Allah teala bu yet-i kerimeyle kullarn, birliine ve ilahlkta tek oluuna dair
uyarmtr. yetin asl nzul sebebi budur. At'mn da dedii gibi bu yet, Rasulullah'a mriklere kar bir delil de
olabilir. Said b. Cbeyr ve Ebud-Derda'nn dedii gibi, mriklerin Rasulullah'tan istedikleri bir mucizenin yerine
[495]
inmi te olabilir."
168. Ey insanlar, yeryzndeki eylerden hell ve tayyib olmak artyla yeyin. eytann admlarna uymayn.
nk o, gerekten size apak bir dmandr.

1- Bu yet Sakf, Huza ve Mdlic oullar'nn baz hayvanlar kendilerine haram klmalar zerine nazil olmutur.
[496]
Ancak yetin gerek lfz ve gerekse hkm geneldir.
2- Kelb Eb Salih'ten rivyeten dedi ki:
"Bu yet, Sakf, Huzaa ve Amir b. Sa'saa kabileleri'nin ekin ve davarlar kendilerine haram klmalar ve
[497]
[498]
[499]
[500]
[501]
Bahra
Saibe
Vasile
Hm
kendilerine haram klmalar sebebiyle nazil olmutur."
3- bn Abbs'tan gelen rivayette de Sakf, Amir ibn Sa'saa oullar, Mdlic oullar ve Huza'dan bazlarnn
[502]
Bahra, Sibe ve Vasle'yi kendilerine haram klmalar zerine onlar hakknda indii kaydedilmektedir.
170. Onlara: Allah'n indirdiine tab olun, denildii zaman onlar: Hayr, biz atalarmz zerinde bulduumuz eye
tab oluruz, derler. Ya atalar birey anlamam, doruyu da bulamam idiyseler!.

1- krime veya Sad yoluyla bn Abbs'tan rivayete gre Peygamber Efendimiz ehl-i kitabdan yahudileri slm'a
arm, onlar Hak yola tevik ve mslman olmadklar takdirde balarna gelecek Allah'n azab ve
cezalandrmasndan sakndrmt. lerinden Raf' ibn Hrice (Hureymele) ile Mlik ibn Avf:
"Senin davet ettiinin aksine biz ancak babalarmz zerinde bulduumuz dine tbi oluruz. Onlar senden ve bizden
[503]
daha bilgili ve daha hayrl idiler." dediler. te onlarn bu szleri zerine Allah bu yeti indirdi."
2- Bundan baka yetin Arap mrikleri ve Kurey kfirleri hakknda veya kendilerine "Yeryzndekilerden hell,
[504]
[505]
temiz ve ho olan yeyin."
denilenler hakknda nazil olduu grleri de vardr."
174. Allah'n indirdii kitabdan bir eyi gizleyip de onunla az bir bahay satn alanlar yok mu? Onlar, karnlarna
ateten baka bir ey yemi olmazlar. Kyamet gn Allah onlarla konumaz, onlar temize de karmaz. Onlaradr
azb- elim.

1- Eb Salih'in bn Abbas'tan rivayetinde Kelb dedi ki:
"Bu yet Ka'b ibnu'l-Eref, Ka'b ibn Esed, Malik ibnu's-Sayf, Huyey ibn Ahtab, Ebu Ysir ibn Ahtab gibi Yahudi
reisleri ve alimleri hakknda nazil oldu. Onlar ilerindeki zavalllardan hediyeler elde ediyorlar ve gnderilecek
peygamberin kendilerinden olmasn umuyorlard. Peygamber (s.a.v.) onlarn dndan gnderilince,
smrmelerinin ve saltanatlarnn elden kmasndan korktular ve bu yzden Muhammed (s.a.v.) ve eriatyla ilgili
emirleri gizlediler, Muhammed (a.s.)'in vasflarn insanlara karp gsterdiler ve:
"Ahir zamanda ortaya kacak olan peygamberin u vasf, Mekke'deki bu Peygamber'in vasfina benzemiyor"
dediler. Artk alak kimseler deitirilen bu vasfa baktklarnda onu Muhammed (s.a.v.)'in sfatna aykr buluyorlar
[506]
ve dolaysyla kendisine tbi olmuyorlard."
2- krimeden rivayet edildi:
"Allah Tel'mn Bakara: 2/174 yeti ve "Hakikat, Allah'a olan ahidlerine ve yeminlerine bedel az bir bahay satn
[507]
alanlar yok mu? te onlara; onlara hirette hibir nasib yoktur..."
yeti hepsi Yahudiler hakknda nazil
[508]
oldu.
3- Sddiden bu yetin yahudiler hakknda nazil olduu rivayet olunmutur. Yahudiler Reslullah (s.a.v.)'in
ellerindeki Tevrat'ta aklanm olan ismine, sfatna, nbvvetinin hak olduuna dair yetleri gizlemilerdi. Bunu
[509]
yapmak iin de ok az bir rvet almlard.
"Sebeb-i nzuln husus oluuna deil, lfzn umm manasna itibar edilir. Binaenaleyh ayet, her ne kadar
yahudiler hakknda nazil olmusa da, din konusunda aklanmas icb eden herhangi bir eyi gizleyen herkes
[510]
hakknda umm bir mna ifde eder."
177. Yzlerinizi dou ve bat ynne dndrmeniz birr deildir. Fakat birr, Allah'a, hiret gnne, meleklere,
kitaba ve peygamberlere iman eden, mal Allah sevgisiyle akrabaya, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara,
dilenenlere, kle ve esirlere veren, namaz ikame eden. zekt veren, ahidletikleri zaman szlerini yerine
getirenler, skntda ve hastalkta ve savan kzt zamanlarda sabr ve dayankllk gsterenler (in birridir).
Onlar, ite onlar sdklardr ve onlar takvaya erenlerin t kendileridir.

1- Katade dedi ki:
"Bize anlatldna gre: "Adamn biri Allah'n Neb'sine "birr" den sormas zerine Allah Teala bu yeti indirdi,
Dedi ki:
"Bir kimse farzlar eda etmee vakit bulamadan nce, Allah'tan baka hibir ilah olmadna Muhammed (s.a.v.)'in
de O'nun kulu ve elisi olduuna ahidlik eder de sonra bu hal zere lseydi, Cennet kendisine vacib olurdu."
[511]
Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
O zaman Hz. Peygamber (s.a.v.) onu ararak kendisine yeti
[512]
okudu."
2- Abdurrezzak dedi ki: "Ma'mer haber verdi, Katde (r.a.) dedi ki:
"Yahudiler gne batmadan nce, Hristiyanlar gne domadan nce namaz klarlard. Bu yet nazil oldu."
[513]
bnu Eb Hatim, Ebu liye'den (r.a.) bunun benzerini anlatt.
"Bu yet Rasulullah'n Mekke'den Medineye hicret etmesinden, btn farzlarn ve cezalarn inmesinden sonra
[514]
nazil olmutur. Bu bakmdan Allah teala, sadece namazn deil btn farzlarn eda edilmesini emretmitir.
"Yahudiler batya doru, hristiyanlar douya doru namaz klarlard. Bunlar mslmanlarn kblesinin Ka'be'ye
evrilmesi konusunda dedikodu edip her biri kendi kblesinin daha stn olduunu syledi de bunun zerine bu
[515]
ayet nazil oldu."
5- Taberi der ki:
"Yahudiler batya, Hristiyanlar da douya doru namaz klyorlard. Bu yet nazil oldu ve Allah teala, iyilik ve
hayrn, sadece yzn douya ve batya evrilmesiyle olmadn, iyiliin, Allah tealann beyan ettii, iman
gsteren u zelliklerde olacan aklad. O zellikler de: Allah'a, kitaplara, Peygamber'ine iman etmek, Allah
yolunda harcamak, onun yolunda cihad etmek ve dier amellerdir."
[516]
Taberi, bundan nceki yetlerin Yahudiler hakknda olmas nedeniyle bu gr tercih etmitir.
178. Ey iman edenler, ldrlenler hakknda size ksas yazld. Hr hr ile, kle kle ile, dii dii ile. Fakat kimin
lehinde kardei tarafndan bir ey affolunursa artk ma'rufa uymak ve ona gzellikle demek gerektir. Bu
Rabbnzdan bir hafifletme ve rahmettir. O halde kim bundan sonra tecvzde bulunursa onun iindir azb- elim.

1- Bu ayetin sebeb-i nzul, Hz. Peygamber (s.a.v.)in Peygamber olarak gnderilmesinden nce mevcud olan
hkmleri silmektir. Bu byledir, nk yahudiler sadece ldrmeyi, hristiyanlar da sadece diyet alp affetmeyi bu
ksas hususunda gerekli gryorlard. Araplar ise bazan kssen ldrmeyi, bazan da diyeti gerekli grrlerdi. Fakat
bunlar, her iki hkm hususunda da aka haddi ayorlard. ldrme hususunda haddi ayorlard. nk birinin
kabilesi dierinden daha erefli olan iki kii arasnda ldrme meydana geldiinde, erefli olanlar, "Bizden kle
olana kar, onlardan hr olan birisini; kadnmza kar onlarn erkeini, erkeimize kar da onlarn iki erkeini
ldrrz" diyorlard ve kendilerinden yaralananlara karlk, kar tarafa fazlas ile yara aarak ksas yapyorlard.
Onlar ou kez, bu kadarla da kalmyordu.
Rivayet edildiine gre birisi, eraftan saylan birisini ldrd zaman, katilin akrabalar maktuln babasnn
yannda toplanyor ve
"Ne istersin?" diyorlard. O da,
" eyden birini...?" diyordu. Onlar da,
" ey nedir?" diye soruyorlard. O,
"Ya ocuumu diriltirsiniz veya gn yldzlaryla evimi doldurursunuz veyahut da bana, ldrmem iin btn
kavminizi verirsiniz. Sonra ben bir diyet kabul edeceimi sanmyorum" derdi.
Diyet hususundaki haddi amalarna gelince, onlar ou kez erefli olann diyetini, erefli saylmayan kimsenin
diyetinin birka kat sayyorlard. Allah Tel, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Peygamber olarak gnderince, adalete
[517]
riayeti vcib klm, ksas hususunda kullar arasnda eitlii salam ve bu ayeti indirmitir.
2- Sdd'ye gre, Kurayza ve Nadir kabileleri, ayn kitaba (Tevrat'a) inanmalarna ramen, Araplar gibi bu hususta
[518]
haddi ayorlard.
3- Sddi, Ebu Mlik ve a'bi bu yetin nzul sebebi hakknda unlar sylemilerdir:
"Rasulullah'n dneminde iki gurup insan, erkekli kadnl olarak birbirleriyle savatlar. Rasulullah bunlarn
kadnlarn diyeterini birbirleriyle, erkeklerin diyetlerini biribirleriyle, klelerin diyetlerini de birbirleriyle takas yap
mak suretiyle barmalarm emretti. te yet-i kerime, Rasulullah'n teklif etmi olduu bu bara iaret
[519]
etmektedir."
[520]
4- Bu ayet, Hz. Hamza (r.a.)'nn ehid edilmesi hdisesi zerine nazil olmutur.
5- Muhammed b. Cerir et-Taber birisinden, o da bn Eb Talip ve Hasan el-Basr'den unu rivayet etmilerdir:
"Bu yetten maksat, iki hr, iki kle, iki erkek ve iki dii arasnda ksas yaplabileceini ve sadece bunun kfi
geleceini beyan etmektir. Kleyi ldren hr veya hr ldren kle olduu zaman, ksas ile beraber "terc"
(diyet iin karlkl olarak mracaat) gerekir. Hr olan kleyi ldrd zaman, bu hr kimseye, kleye mukabil
ksas tatbik edilir. Eer klenin efendisi, hrr ldrmelerini isterse, hrrn diyetinden klenin bedelinin
drlmesi ve diyetin geriye kalan ksmnn hrrn velilerine verilmesi artyla, hr kimseyi ldrrlerdi.
Eer kle hrr ldrrse, kle de hrre mukabil ksas edilir. Bu durumda hrrn velileri, isterlerse kleyi ldrr
ve hrrn diyetinden klenin diyetini drr ve onlar da diyetin geriye kalan ksmn hrrn velilerine derler.
sterlerse, diyetin tamamn alr, kleye ise ksas uygulamazlar.
Eer erkek kadn ldrrse, erkek de kadn mukabilinde ksas edilir. Bu durumda eer kadnn velileri isterlerse, o
erkei ldrr ve diyetin yarsn derler. Eer kadn erkei ldrrse, bu durumda kadn da erkee mukabil ksas
edilir. Bytece erkein velileri isterlerse, o kadn ldrr, diyetin yarsn alrlar, yine isterlerse diyetin tamam
onlara verilir ve kadn da ksas edilmez."
Rvler szlerine devamla yle dediler:
"te bundan tr Allah'u Tel, iki hr, iki kle, iki dii ve iki erkek arasnda ksas ile yetinmenin meru
olduunu; cinsler farkl olduu zaman ksas ile yetinmenin meru olmadn beyan etmek iin bu yeti
[521]
indirmitir."
6- Hz. Ali, Rebi b. Enes, Hasan- Basri ve a'biden nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, Allah
tealann, kastl cinayetlerde, hr'n, klenin, kadnn ve erkein diyetlerinin karlatrlp takas edilmelerini
emrettiini, bu itibarla diyeti daha fazla olan kii (mesela hr bir kii) diyeti daha az olan bir kiiyi (mesela bir
kleyi) ldrecek olur da klenin velisi tarafndan, hr olan katilin, ksas olarak ldrlmesi istenecek olursa,
klenin velisi ksas uygulatr. Bununla birlikte hr kiinin diyetinin, klenin diyetinden fazla olan ksmn, ksas
olarak ldrlen hr kiinin velisine der. Bu hususta Rebi' b. Enes, Ilz. Ali'nin unlar sylediini rivayet etmitir.
"Herhangi bir hr kii, bir kleyi ldrecek olursa o kii kle karlnda ksasa tabi tutulur. Klenin velileri diler
lerse hr'e ksas tatbik ettirirler ve hrn diyetinden klenin diyetini derek geriye kalan fark hrn velisine
derler. ayet bir kle hr' ldrecek olursa, kle hr'n karlnda ksasa tabidir. Hr'n velileri dilerlerse
kleye ksas uygulatrlar ve onun diyet miktarn hr'n diyetinden dtkten sonra geriye kalan fark klenin
velilerinden alrlar. Dilerlerse kleye ksas tatbik ettirmekten vaz geip bir hr'n diyetinin tamamn alrlar.
Herhangi bir hr erkek te hr bir kadn ldrecek olursa o erkek, ldrd kadna karlk ksasa tabidir. Eer l
drlen kadnn velileri dilerlerse erkee ksas uygulatrlar. Bu durumda hr bir kiinin diyetinin yarsn erkein
velilerine derler. Yine herhangi bir hr kadn hr bir erkei ldrecek olursa o kadn o erkek karlnda ksasa
tabidir. Eer ldrlen hr erkein velileri dilerlerse kadna ksas uygulatrlar. Bu durumda erkein diyetinin
yarsn da kadnn velilerinden alrlar. Dilerlerse erkein diyetinin tamamn kadnn velilerinden alr ve kadn
serbest brakrlar. Dilerlerse hibir ey almadan da onu affedebilirler.

a'bi diyor ki:
"Hz. Ali'ye, kastl olarak karsn ldren bir adam getirildi. Hz. Ali kadnn velilerine dedi ki:
[522]
"Dilerseniz bunu ldrn ve erkein kadndan fazla olan diyetini deyin."
7- a'b dedi ki:
"Arab Kabileleri'nden iki kabile arasnda bir sava vard. Bu iki kabilenin birisinin dierine stnl vard. Bu
sebeple dedi ki:
"Bizim klemize karlk sizin hr olannz, kadnmza karlk da erkeinizi ksas edeceiz. Bu sebeple Allah
[523]
8- Katade'den yle rivayet edilmitir:
"Chiliye devri insanlarnda zulm ve eytana itaat hkm sryordu. Onlardan, gl olan bir kabilenin klesini
baka bir kabilenin klesi ldrdnde, "buna karlk kesinlikle hr bir adamdan bakasn ldrmeyi kabul
etmeyiz" derlerdi. Dier kabilelerden bir kadn bunlardan bir kadn ldrdnde de "bunun yerine bir erkekten
bakasn ldrmeyi kabul etmeyiz" derlerdi. Yce Allah, bu hakszl ortadan kaldrmak iin bu yeti
[524]
indirdi."
9- a'b, Katade, Mcahid ve At, bu yetin izahnda zetle unlar sylemilerdir:

"Arap kabileleri arasnda kin ve dmanlk vard. Bu sebeple onlardan bir kadn ldrldnde, onun
mukabilinde: "ldrenin kabilesinden bir erkek ldreceiz.", bir kle ldrldnde ise "ldrenin kabilesinden
hr bir kimseyi ldreceiz." derlerdi. Bunu, gl olanlar zayflara kar yaparlard. te b sakat anlayn
uygulanamayacan bildiren bu yet nazil oldu ve ancak katilin ldrlebileceini, bunun dnda, cinayetle ilgisi
olmayan kiilere dokunulamayacan hkme balad. Sonra Allah teala, insanlarn tam olarak eit olduklarn
beyan eden u yeti indirdi:
"Biz Tcvratta onlara u hkmleri farz klmtk. Cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di ile
ksas yaplr. Yaralarda da ksas vardr. Fakat kim hakkndan vaz geerse bu onun gnahlarnn affna bir sebeptir.
[525]
Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse, ite onlar, zalimlerin ta kendileridir."
10- Sad bni Cbeyr'den (r.a.) bnu Eb Hatim anlatt:
"Araplardan iki kable chiliyet dneminde savatlar. Aralarnda ldrme ve yaralama vard. Mslman oluncaya
kadar, kleyi ve kadnlar ldrrler, birbirinden bir ey almazlard. ki kabileden biri dierinden mal ve adet
bakmndan oktu. Onlar bizden bir kle lnce, onlardan bir hr, bizden bir kadn lnce, onlardan bir erkek
[526]
lmedike raz olmayz diye yemin ettiler. Onlar hakknda, bu ayet indirildi."
11- Said b. Cbeyr'den rivayet olunmutur:
"Cahiliyye devrinde slm'n zuhurundan ksa bir mddet nce, iki arab kabilesi birbiriyle savamlard. Aralarnda
lenler, yaralananlar vard. lenler arasnda kleler, kadnlar bile bulunuyordu. slm gelene dek, aralarndaki bu
kan davasn zme balam deillerdi. Bu iki kabileden biri dierine nisbetle nfus bakmndan daha kalabalk,
eref bakmndan daha stn idi. yleki, kadnlarn mihir demeden nikahlyorlard. Bu sebeble, "Bizden bir
kleye karlk onlardan bir hr, bizden bir kadna karlk onlardan bir erkei, bizden bir erkee karlk onlardan
iki erkei ldreceiz" diye yemin ettiler ve yarallarnn diyetlerini de onlarnkinin iki katna kardlar.
Durumlarn da Hz. Peygamber (s.a.v.)'e havale ettiler. Bunun zerine Yce Allah bu yeti kerme'yi inzal
[527]
buyurarak, eitlii emretti. Onlar da Allah'n hkmne uyarak mslman oldular.
12- Ebu Mlik'ten rivayete gre ise ensardan iki aile arasnda bir atma olmu, iki taraftan da kadnl erkekli
lenler olmu, biri dierine stnlk taslyarak diyette fazlalk talep etmiler. Allah'n Rasl (s.a.v.) aralarn
[528]
dzeltmek iin gelmiler ve bu yet nazil olmu.
13- Ali b. Ebu Talha'nn, Abdullah b. Abbastan naklettiine gre ise o, bu yetin izahnda yle demitir:
"nce insanlar kadnn karlnda erkei ldrmyorlard, ancak erkein karlnda erkei, kadnn karlnda
da kadn ldryorlard. Daha sonra ise Allah teala, Maide suresinin krk beinci yetini indirerek kadnla erkei
[529]
ksasta eit kld."
14- Hasan- Basri diyor ki:
"Cahiliye dneminde bir adam baka birini ldrecek olursa kap kendi kavmine snrd. Kavmi de ldrlen
tarafa giderek diyet demek suretiyle barrlard. Bunun zerine kaan katil kendisini gven iinde hissederek
evine dnerdi. Fakat ldrlen kiinin velileri, bartklar halde katili ldrp diyeti geri verirlerdi. te yet-i
[530]
kerime byle bir hileyi yasaklamaktadr."
15- Taberi diyor ki:

"Grld gibi yetin nzul sebebi hakknda ihtilaf vardr. Bu sebeple bizlerin, yeti, kesin delillerin gsterdii
mnda anlamamz gerekmektedir. Rasulullah'tan, hr erkein hr kadn karlnda ksas yaplacana dair
birbirini destekleyen bir ok hadis rivayet edilmitir. Ancak slam mmeti, hr kadna karlk hr erkein ksas
yaplmas halinde erkein fazla olan diyetinin kadnn velilerinden alnp alnmayaca hususunda ihtilaf
etmilerdir. Bu sebeple kadna kar erkee ksas tatbik edilecei ve tatbik edildikten sonra da erkein arta kalan
diyetinin erkein velilerine verilecei hususunda icma olduunu iddia etmek fasit bir grtr.
u husus ta bilinmektedir ki: Bir insan belli bir bedel karlnda bir organn telef edip vcudunun dier ksmn
sa brakamaz. Bunu yapmas haramdr. Keza, bir bakasnn belli bir bedel karlnda dier bir insann herhangi
bir organn telef edemez bu da haramdr. (Bu da gsteriyor ki, kadnn karlnda erkein sadece bir blmnn
ksas yapldn sylemek doru deildir) Erkek, kadnn karlnda "Cana can" kaidesine gre ksasa tabi
tutulmutur. Bundan anlalyor ki yet-i kerimede zikredilen: "Hre hr, kleye kle, kadna kadn" ksas yaplr
ifadesinden maksat, hr'e karlk kle, erkee karlk kadn, kadna karlk ta erkek ksas yaplamaz" demek
deildir. yetin ifade ettii mn hakknda geriye iki ihtimal kalmtr. Bunlardan biri, bizim de izah ettiimiz gibi,
ksasta cinayeti ileyenin dna tamamaktr. Yani, ksas ancak katile tatbik edilir. Katilin, erkek, kadn, kle veya
hr olmas durumu deitirmedii gibi ldrlenin bunlardan biri olmas da durumu deitirmez. te yet-i kerime
bunlar beyan etmektedir.
yetin ifade ettii muhtemel ikinci mn ise yledir:
Bu yet, belli insanlar hakknda nazil olmutur. Onlar birbirleriyle savaarak birbirlerinden kadn, erkek, kle
ldrmlerdir. Rasulullah da bunlarn, karlkl olarak diyet demek suretiyle barmalarn emretmitir. Diyetler
de hr erkein diyeti hr erkee gre, hr kadnn diyeti hr kadna gre, klenin diyeti de kleye gre takdir
[531]
edilecek ve taraflar karlkl olarak takas yaptktan sonra fazlalklar deyeceklerdir."
16- yet-i kerimede geen "kim (katil) mmin kardei tarafndan (lenin velisi tarafndn) affedilirse, rfe uymak
ve diyeti gzellikle ona demek gerekir." cmlesi mfessirler tarafndan iki ekilde izah edilmitir:
a- Abdullah b. Abbas, Mcahid, Hasan- Basri, a'bi, Katade, Rebi b. Enes, At ve bn-i Zeyd, yet-i kerimenin
bu blmn mealde zikredildii ekliyle izah etmilerdir. Yani bir kimse haksz ve kastl olarak baka bir insan
ldrecek olursa onun karlnda ldrlmeyi hak eder. Bununla birlikte ldrlenin velisi dilerse katile ksas
yaptrmaktan vazgeer, onu affeder ve katilden diyet alr. Fakat byle bir affa muhatap olan katil, ldrd kiinin
diyetini gzellikle vermeli, diyet alacak olan veli de rfe uymaldr. yet-i kerimenin bu blm ite bunu ifade
etmektedir.
Taberi de yet-i kerimenin, cana kyan, herhangi bir organ kesen, yaralayan ve kran kiileri hakknda nazil
olduunu beyan ederek bu grte olanlara katlmtr. Zira yet, ksas beyan ettiine gre affedilme meselesi de
ksas konusundadr.
b- Sddi ve benzeri limler, yetin bu blmn yle izah etmilerdir:
"Kimin kardeinin diyetinden bir ey geri kalm olursa o kimse rfe uyarak geri kalan istesin. Diyeti vermekle
ykml olan da iyilikle diyeti desin." Bu grte olanlar "Ufiye" kelimesini "Affedilme" mnsna deil "Arta
kalma" mnsna almlardr. Taberi bu grn, "yet-i kerimenin nzul sebebi, Rasulullah'n birbiriyle savaan
[532]
iki topluluu uzlatrmasdr." diyenlerin gr olduunu sylemitir.
179. Ey akl sahipleri, ksasta sizin iin hayat vardr. Gerekir ki Allah'tan korkarsnz.

1- yet-i kerimede "Ksasta sizin iin hayat vardr." buyurulmaktadr. Mfessirler bu ifadeyi iki ekilde izah
etmilerdir:
a- Mcahid, Katade, Rebi' b. Enes, bn-i Creyc ve bn-i Zeyd bu ifadeyi "Ksas yapmak, cinayet ilemeyi nler.
ldrme niyetinde olanlarn cesaretini krar." eklinde izah etmilerdir. Bu hususta Katade diyor ki:
"Allah teala ksas, insanlarn beyinsizleri ve cahilleri iin bir ibret, bir t ve bir hayat klmtr. Nice insanlar
vardr ki ilerinde adam ldrme niyetini tarlar. Eer ksas yaplma korkusu olmasa bu niyetlerini yerine getirir,
insan ldrrler. Allah teala ksas farz klarak insanlarn birbirini ldrmelerine set ekmitir. Allah teala, insanlara
neyi emretmise o ey onlar iin hem dnyada hem de hirette faydaldr. Neyi de yasaklamsa o ey onlar iin
hem dnyada hem de hirette zararldr. Yaratklarna neyin uygun olduunu elbetteki Allah daha iyi bilir." Taberi
de bu gr tercih etmitir.
b- Sddiye gre ise "Ksasta sizin iin hayat vardr." ifadesinden maksat. "Ksas, birbirinizden intikam almanz
nler." demektir. Zira ksas yoluyla ldren katil ldrlr. Bylece masum insanlarn ldrlmesi nlenmi olur.
Nitekim, cahiliye dneminde kuvvetli bir kabileden bir kadn ldrlecek olsa asl katili brakp kar taraftan
mutlaka bir erkek ldrrlerdi. Klenin karlnda da mutlaka hr bir kimse ldrrlerdi. Bylece karlkl
intikam alma savalar devam edip giderdi. Ksas hkm gelince artk bizzat katil ldrlr, intikam almalar sona
erdi. Bylece insanlar iin ksasta hayat olduu anlald.
180. Sizden birine lm gelip att vakit eer mal brakacaksa anaya, babaya, yakn akrabaya meru bir surette
vasiyyette bulunmak takva sahipleri zerinde bir hak olarak farz klnd.

1- Kur'n- Kerim'de vasyyet yette gemektedir. Bakara: 2/180, Nisa: 4/12, Mide: 5/106 yeti. Bakara
sresindeki yet-i kerime feriz ve miras yetlerinden nce nazil olmutur ve vasyyet hakkndaki yetin en
[533]
kapsaml oandr.
2- Baz limler ana-babaya ve yakn akrabaya vasyyetin mensuh olduunu sylemekteseler de bir kavle gre de bu
yet-i kerime kfrleri (kfir olmalar) sebebiyle vris olamyan ana-baba ve yakn akrabalar hakknda nazil
olmutur. Zira zellikle slm'n ilk yllarnda yle oluyordu ki kii mslman olurken anas babas veya yakn
kendisine vris olabilecek bir akrabas slm'a girmiyor, kfir olarak kalyordu. Din ayrl aralarndaki verasete
engel olurken yet ite bunlara bir eit akrabalk hakkn muhafaza etmek zere vasiyette bulunulabileceini
[534]
bildirmektedir.
183. Ey iman edenler, oru sizden ncekilere farz klnd gibi sizin zerinize de farz klnd. Belki Allaha kar
gelmekten saknrsnz.

a- abi ve Sddiye gre bizden nce geen ve kendilerine oru farz klnan insanlardan maksat, Hristiyanlardr.
Onlara farz klnan oru ise say ve zaman bakmndan bizimki gibiydi.
a'bi diyor ki:
"Btn bir yl orula geirmi olsam dahi, Ramazan m yoksa aban m? diye phe edilen gnde oru tutmam.
Zira Hristiyanlara da, bize farz klnd gibi Ramazan aynda oru tutmalar farz klnmt. Fakat onlar, orucu,
scak olmayan mevsimlere kaydrdlar. Onlardan sonra gelen nesiller, kendilerine gven salamak iin otuz gnn
bir gn ncesinden bir gn de sonrasndan oru tutar oldular. Daha sonra gelen nesiller de kendilerinden nce gelen
nesillerin yolunu tuttular. Bylece orular elli gne kadar kt.
Hristiyanlarn orular gnde bir defa ve yatsdan sonra iftar edilmek suretiyle tutulan oru eklindeydi. Bu oru
ekli, mslmanlara nceleri farz klnan oru ekliydi. Bu bakmdan onlarn orular da bizimki gibiydi.
Sddi diyor ki:
"Hristiyaniara da Ramazan orucu tutmak farz klnmt. Onlarn, uyuduktan sonra yeyip imeleri ve kadnlarna
yaklamalar da yasaklanmt. Bu bakmdan Ramazan aynda oru tutmak Hristiyanlara ar gelmiti. Ay'a gre
oru tutmalarndan bugn bizim tuttuumuz gibi yaz ve k mevsimleri arasnda dolayordu. Hristiyanlar bu
duruma katlanamadlar ve orularn yaz ve k arasndaki bir mevsime denk getirdiler. Ve dediler ki:
"Orucu yirmi gn artralm da yaptmz bu hatay affettirelim." Bunun zerine oru gnlerini elliye kardlar.
nceleri Mslmanlar da orularn gnde sadece bir kere yemek yiyerek tutuyorlard. Bu duruma dayanamayan
baz sahabiler tarafndan baz olaylar yaand. Bunun zerine Allah teala, sabahleyin tan yeri aarncaya kadar
yemeyi imeyi ve cinsi yaklamda bulunmay helal kld."
b- Mcahide gre ise "Bizden nce kendilerine oru farz klnanlardan" maksat, ehl-i kitaptr.
c- Katadeye gre ise bunlardan maksat, Mslmanlardr. Ramazan orucu farz klnmadan nce her aydan gn
oru tutmak bunlara farz klnmtr. Daha sonra Ramazan orucu farz klnnca bu orular kaldrld.
Taberi diyor ki:
[535]
"Doru olan gre gre, bizden nce kendilerine oru farz klnan insanlardan maksat, ehl-i kitaptr."
184. Sayl gnler... inizden hasta olan veya seferde bulunan ise dier gnlerden saysnca; ona dayanp kalacaklar
zerine de fidye; bir miskin doyumu... Her kim de hayrna fidyeyi artrrsa hakknda daha hayrldr. Bununla
beraber oru tutmanz sizin iin daha hayrldr, eer bilirseniz.

1- Mchid (r.a.) dedi ki:
"Bakara: 2/184 yeti Kays bni Sib'in klesi hakknda nazil oldu. Her gn iin bir miskine iftar ettirdi ve onu
[536]
doyurdu."
185. O sayl gnler Ramazan aydr ki, insanlara doru yolu gsteren hidayeti ve hakk batldan ayrmay aklayan
Kur'an bu ayda indirildi. Sizden kim o aya eriirse, onu orula geirsin. Kim hasta olur veya yolculukta bulunur da
oru tutamazsa, tutamad gnler saysnca, baka gnlerde oru tutsun, Allah size kolaylk diler, zorluk dilemez ki
bylece sayy tamamlayasnz. Sizi doru yola ilettii iin Allah' yceltesiniz ve kredesiniz.

1- Seleme b. el-Ekva'dan rivayet edilmitir:
"Biz, Rasulullahn ilk dnemlerinde bulunduumuz zaman dileyen oru tutuyor, dileyen ise bir fakiri doyurma
fidyesi vererek oru tutmuyordu. Nihayet, "Sizden kim Ramazan ayna eriecek olursa onu orula geirsin." yeti
[537]
nazil oldu ve Bakara: 2/184. yeti neshetti."
2- Muaz b. Cebel diyor ki:
"Rasulullah Medineye geldiimle Are gnnde ve her ayn gnnde oru tutmaya balad. Sonra Aziz ve
Celil olan Allah, Ramazan aynda oru tutmay farz klarak "Ey iman edenler, oru size farz klnd." buyurdu. Bu
dnemde oru tutmaya gc yeten bir insan, dilerse oru tutuyor, dilerse bir fakiri doyurarak orucu yiyordu. Sonra
Aziz ve Celil olan Allah "Sizden kim Ramazan ayna eriirse onu orula geirsin. Kim de hasta olur veya
yolculukta bulunur da oru tutamazsa, tutamad gnler saysnca baka gnlerde oru tutsun." yetini indirdi. Ve
salkl ve mukim olan kimseye oru tutmay farz kld. Ancak oru tutmaya gc yetmeyen yallar iin fidye
[538]
verip orucu yiyebileceklerine ruhsat verdi."
186. Kullarm sana beni sorunca; te ben, muhakkak yaknmdr. Bana dua edince Ben o dua edenin davetine
icabet ederim. O halde onlar da benim davetime icabet ve bana iman etsinler t ki hidayete ereler.

1- Baz mfessirler, bu yet-i kerime ile oru gecesinde hanmlarla mbaeretin hell klndna dair yet-i
[539]
kerime
ile irtibat kurarak bu hell klmadan nce orulu olduu gnn gecesinde hanm ile yatan veya
yatsdan sonra yeyip ienlerin bu yaptklarndan nedametle Efendimiz (s.a.v.)'e gelmeleri ve bir k yolu sormalar
zerine onlarn bu yaptklarnn affedildiinin ve Rablerine bu husustaki tazarrlarnn makbul olduunun
[540]
bildirilmesi sadedinde bu yetin nazil olduu eklinde baz rivayetler kaydetmilerse de
sebep daha genel bir
ekilde Allah'a nasl, nerede, ne zaman duann daha makbul olduuna dair sorular olsa gerektir.
2- Cerr bni Abdlhamit yoluyla Abedei Secistan'den, o Salt bni Hakm bni Muaviye bni Hayde'den, o
babasndan anlatt:
"Arablardan biri, Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Rabbimiz yakn m, ona mncaat edelim. Yoksa uzak m ona nida edelim?" dedi. Aleyhisselm, skt etti.
[541]
Allah Tel bu ayeti indirdi."
3- Bir bedevi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek,
"Rabbimiz yakn mdr ki biz de O'na sessizce yakarta bulunalm, yoksa bize uzak mdr ki bylece biz O'na
[542]
yksek sesle yalvarp yakaralm?" der. Bunun zerine de Allah'u Tel bu ayeti indirir.
4- Hz. Peygamber (s.a.v.), ashabyla beraber tehll, tekbir ve duada seslerini ykselttikleri bir gazvede bulundu.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Sizler sar olan ve burada bulunmayan bir kimseye du etmiyorsunuz; siz ancak, her eyi duyan ve size yakn
[543]
[544]
olan bir Rabbe du ediyorsunuz"
buyurdu.
5- Hasan- Basri (r.a.) dedi ki:
"Raslullah'n arkadalar Neb Aleyhisselm'a:
[545]
"Rabbimiz nerede?" diye sordular. Allah Tel bu ayeti indirdi."
6- Ali (r.a.) dedi ki:
"Neb Aleyhisselm yle buyurdu:
"Dua etmekten geri kalmaynz. nk Allah Tel bana, Bakara: 2/186 yetini indirdi." Sahabelerden biri:
[546]
"Ey Allah'n Rasl, Rabbimiz duay iitir mi, veya bu nasl olur?" dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
7- At bni Ebi Rebah (r.a.) dedi ki:
"Bana ulatna gre, Bakara: 2/186 yetinin ba ksm nazil olunca, Mslmanlar:
"Hangi saatte dua edeceimizi bilemiyoruz" dediler. Bunun zerine Bakara: 2/186nn kalan ksm da nazil
oldu."
[547]
[548]
8- At'dan rivayete gre "Rabbnz buyurdu ki: Bana dua edin, size icabet edeyim."
yeti nazil olunca
"Ey Allah'n elisi, hangi saatlerde, ne zamanlar dua edelim?" diye sordular, ya da "Hangi saatte veya hangi
[549]
zamanlarda dua ettiimizde makbul olur bilsek." dediler de bu yet nazil oldu.
Yani "Kulum bana ne zaman
[550]
dua ederse ben ona yaknmdr, duasn kabul ederim, her zaman davetine icabet ederim." demektir.
9- Katadeye gre ise bu yet-i kerimenin nzul sebebi, bir ksm insanlarn
"Bana dua edin duanz kabul edeyim." yetinin inmesi zerine:
"Ey Allahn Peygamberi, biz, rabbimize ne ekilde dua edelim?" diye sormalar zerine bu yet-i kerime nazil
[551]
olmutur.
10- bn Abbstan rivayet edildiine gre:
"Medine halkndan baz yahudiler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Sen, bizimle gk arasnda beyz yllk yol var, her bir semann kalnl da bizim semamzn kalnl gibidir,
[552]
diyorsun. yleyse Rabbmz bizim dualarmz nasl iitiyor?" dediler de bu yet bunun zerine nazil oldu."
11- Kabul-Ahbar'dan rivayet edildiine gre, o yle demitir:
"Hz. Musa (a.s.),
"Ya Rabbi yakn msn, sana mnacaatta bulunalm (fslt ile yalvaralm). Yoksa uzak msn, yle ise sana
bararak dua edelim" demi. Bunun zerine Allah Tel,
"Ey Musa, ben beni zikreden kimselerin oturma arkadaym" dedi. Hz. Musa (a.s.) da,
"Ya Rbbi fakat biz bazan, cnb olma ve tuvalette bulunma gibi, zerinde bulunduumuzda, seni zikretmekten
tenzih edeceimiz bir hal zerinde oluyoruz?" dedi. Cenb- Allah,
"Ey Musa, beni her halde zikret" buyurdu." Emir bu ekilde olunca, Allah Tel kullarn kendisini zikretme ve
[553]
btn durumlarnda kendisine bavurmaya tevik etmi ve bu ayeti indirmitir."
12- Mcahidten rivayet edildiine gre:
"Bana dua edin duanz kabul edeyim." yeti inince bir ksm insanlar
"Nerede dua edelim?" demiler bunun zerine:
[554]
"Nereye ynelirseniz rabbinizin yz (rzas) oradadr."
yet-i kerimesi nazil olmu ve bu yetin nzul
[555]
sebebi de insanlarn bu sorular olmutur.
13- Oru gecelerinde yeme-ime ve kadnlara yaklama uyuduktan sonra yasak iken bu yasa bir ekilde ihll
edenler bundan piman olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
[556]
"Allah bizim tevbemizi kabul eder mi?" diye sormular da bunun zerine Allah Teal bu yeti indirmi.
14- Btn bunlar tek tek veya hepsi birden bu yetin nzulne sebep olmu olabilirler. Ancak bu mnferid
hadiselerin akabinde Allah'n tevbeleri kabul eden, tevbe eden kullarna hakikatte ve dualarna icabette onlara en
[557]
yakn olduu genel hkm indirilmitir.
187. Oru gecesinde kadnlarnza yaklamak size hell edildi. Onlar sizin iin bir elbise, siz de onlar iin bir
elbisesiniz. Allah nefislerinize kar zayflk gstermekte olduunuzu bildi de tevbenizi kabul buyurdu, sizi
balad. Artk onlara yaklan ve Allah'n hakknzda yazdn isteyin. Fecr olan ak iplik kara iplikten size
seilinceye kadar yeyin iin, sonra (gelecek) geceye kadar orucu tamamlayn. Mescidlerde i'tikfta bulunduunuz
zaman kadnlarnza yaklamayn. Bunlar Allah'n snrlardr, sakn onlara yaklamayn. te Allah yetlerini
bylece insanlara aklar ki takvaya ersinler.

1- Valib'nin rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Bu yle olmutur: mslmanlar Ramazan Ay'nda yats namazn kldklar zaman, o saatten itibaren gelecek ayn
vakte kadar kendilerine kadnlarla mnasebet ve yemek haram olurdu. Sonra mslmanlardan bir grup insan
Ramazan Ay'nda Yats'dan sonra yemek yemi, hanmlaryla mnasebette bulunmutu. mer b. Hattab da
[558]
bunlardand. Rasulullah (s.a.v.)a bu durumu ikyet ettiler de Allah Teala bu yeti indirdi."
2- bn Abbs'tan (r.a.) naklediliyor:
"nsanlar ilk mslman olduklarnda (Orucun ilk farz klnd zamanlarda) kii oru tutar, gndz orulu geirir,
akama ulanca da akamla yats arasnda yemek yer, yats klnnca bir sonraki akama kadar yemek haram
olurdu. mer (r.a.), yats namaz klndktan sonra uyudu, uykuda nefsi uyand ve hanmn arzulad da (onun
itirazlarna kulak asmayp iini bitirdi. Sudd rivayetinde cariyesini arzulad da onunla yatt). Gusl abdestini alnca
piman olarak alamaya ve kendini sulamaya balad, sonra Raslullh (s.a.v.)'a geldi ve:
"Ey Allah'n Rasl, Allah'a ve sana nefsimin bana yaptrd bir hatadan zrm sunuyorum (Nefsimin bana
yaptrdndan dolay Allah'tan ve senden zr dilerim). Nefsim bana gzel gsterdi de uyuduktan sonra hanmmla
yattm. Ey Allah'n elisi bana bir ruhsat bulabiliyor musun?" diye sordu. Hz. Peygamber:
"Ey mer, sen buna lyk deilsin." Buyurdular, ama bir cevap ve k yolu da sylemediler, mer dnp evine
gitti. mer evine yeni varmt ki Efendimiz arkasndan, Kur'n yetiyle mazur grld haberini gnderdi.
Bu hadisenin krime'den gelen rivayetinde yeme, ime ve hanmlarla yatma yasann yats ile deil de uyku ile
balad, Hz. mer'in bir akam, Hz. Peygamber'in meclisine gittii, oradan ge dneceini bildii iin hanmna:
"Ben Allah'n Rasl'nn yanndan dnnceye kadar sakn uyuma" diye tenbihte bulunduu, bu tenbihe ramen Hz.
mer'in hanmnn uyuduu, Hz. mer gelince de onun:
"Ben uyudum" szne kulak asmad,
"Yok hayr, sen uyumadn" deyip onunla yatt" ifade edilmektedir.
[559]
bn Cureyc rivayetinde bu olay Hz. mer'e deil ensardan ismi verilmiyen bir sahabye isnad edilmektedir."
3- K'b bni Mlik'in (r.a.) babas dedi ki:
"Ramazanda kii oru tuttuu zaman, geceleri uyur, ona ertesi gn iftar edinceye kadar yemek, imek ve kadnlar
haram olurdu. mer Raslullah'n yannda gece sohbet etmiti. Neb Aleyhisselm'n yanndan dnd. Evine
geldiinde hanmn uyur buldu. Onunla olmay istedi. Hanm:
"Ben uyudum" dedi.. mer (r.a.):
"Uyumadn" dedi ve onunla birleti. K'b da aynsn yapt. Ertesi gn mer (r.a.), Neb Aleyhisselm'a durumu
[560]
haber verdi. Bu yet indi."
4- K'b b. Mlik diyor ki:
"nceleri insanlar Ramazanda oru tuttuklarnda akam olur da uyuyacak olurlarsa ertesi gn akama kadar onlara
yeme ime ve hanmna yaklama haram klnmt. Bir gn Rasulullahm yannda gece sohbetinde bulunduktan
sonra evine gelen Hz. mer hanmnn uyuduunu grd. Onunla iliki kurmak istedi. Hanm da:
"Ben uyudum." dedi. mer (r.a.):
"Sen uyumadn." dedi. Ve onunla iliki kurdu. O gece K'b b. Mlik te ayn eyi yapmt. Sabahleyin Hz. mer
Rasulullaha gitti ve durumu ona anlatt. te bunun zerine Allah teala: "Sizin nefislerinize zulmettiinizi bildi.
[561]
Bunun zerine tevbenizi kabul edip sizi balad. imdi artk onlara yaklan." yetini indirdi."
[562]
5- Bu olay, Abdullah b. Abbas, Mcahid, krime ve dier mfessirlerden bazlarndan da nakledilmitir.
6- Eb Bekr-i sfehan, Ebu'-eyh el-Hafiz'dan, o Abdurrahman b. Muhammed er-Raz'den, o Sehl b. Osman elAskeri'den, o Yahya b. Eb Zaideden, o babas ve bakasndan, o Eb shak'tan, o da Bera bn Azib'den u rivayeti
bize haber verdi:
"Mslmanlar, akam iftar ettikleri zaman uyumadklar mddete yerler, ierler ve kadnlaryla buluurlard.
[563]
Uyuduklarnda ise, gelecek bu vakte kadar, bunlardan hi birisini yapamazlard. Ensar'dan Kays b. Srme
orulu idi. ftar vakti, hanmna geldi. Hanm ise bir ihtiyacn grmeye gitti. Bu arada Kays' uyku bast ve uyudu.
Ertesi gn leye doru gn yarlannca alk sebebiyle zerine baygnlk kt, mer de hanmna gelmiti de
fakat onu uyur bulmutu. Bu durum Peygamber (s.a.v.)'e arzolundu. Bunun zerine bu yet nazil oldu. Bylece
[564]
mslmanlar buna pek sevindiler."
7- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed e-eyban'den, o Muhammed b.
Abdirrahman ed-Del'den, o Za'feran'den, o ebabe'den, o srail'den, o Eb shak'tan, o da Bera'dan u rivayeti
bize haber verdi:
"Muhammed (s.a.v.)'in Ashab'ndan bir adam orulu iken iftara yetiip de yemeden nce uyursa, akama kncaya
dek ne gece ne de gndz bir ey yemezdi. Ensar'dan Kays bn Srme orulu idi. ftara yetiince hanmna geldi de:
"Yannda yiyecek birey var m?" dedi.
"Hayr yok, fakat gideyim de senin iin arayaym" dedi. Kays, gndzn alyordu. Derken gzlerine malup
oldu. Hanm kendisine gelip onu bu halde grnce:
"Zavall sana yazk oldu" dedi. Kays bu hal zere sabahlad. Gndz yar olunca (leye doru) zerine baygnlk
kt. Bu durum Peygamber (s.a.v.)'e sylendi de nihayet bu yet nazil oldu. Mslmanlar buna ar derecede
[565]
sevindiler."
[566]
Bu hadisi Buhari Ubeydullah b. Musa ve srail yoluyla rivayet etmitir.

8- Ber (r.a.) dedi ki:
"Ramazan orucu yeti nazil olunca, Mminler Ramazann tamamnda hanmlarna yaklamadlar. Bir oklar
[567]
nefislerine hyanet ediyordu. Allah Tel, bu yeti indirdi."
9- Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Fadl'dan, o Ahmed b. Muhammed b. Hasan el-Hafiz'dan, o
Muhammed b. Yahya'dan, o Hiam b. Ammar'dan, o Yahya b. Hamza'dan, o shak b. Eb Ferve'den, o Zhr'den, o
Kasm b. Muhammed'den yle dediini bize haber verdi:
"Orucun balangc yle olmutur: Kii, oruca Yats'da balar, br Yats'da bitirirdi. Uyuduu vakit bundan sonra
ailesiyle buluamaz yeyip iemezdi. Hatta bir gn mer hanmna geldi dedi ki:
"Ben uyudum." Mteakiben de hanmna cinsel ilikide bulundu.
Srme bn Enes orulu olarak akamlad ve iftardan nce uyudu, -onlar uyuduklarnda yiyemez iemezlerdi.Nihayet Srme orulu olarak sabahlad. Oru az kalsn kendisini ldrecekti. Bu yzden an yce Allah ruhsat
[568]
ifade eden "...Bylece size tevbe nasib etti de sizi balad..." yetini indirdi."
10- Said b. Muhammed ez-Zahid, dedesinden, o Eb mer el-Hbr'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o bn Eb
Meryem'den, o Eb Gassan'dan, o Eb Hazim'den, o da Sehl b. Sa'd'dan yle dediini bize haber verdi:
"beyaz iplik siyah iplikten sizce ayirdedilinceye kadar, yiyin iin..." yeti inmi "Tan yerinde" ksm inmemiti.
Baz kiiler oru tutmak istedikleri zaman, onlardan herhangi bir kimse iki ayana beyaz ve siyah ip balard. Bu
iki ipliin grnmesi kendisine belli oluncaya kadar yemeye imeye devam ederdi. Bu sebeple Allah Teala "Tan
yerinde" ksmn indirdi de bylece insanlar Cenab- Hakk'n bununla (beyaz ve siyah iplikle) gndz ve geceyi
[569]
murad buyurduunu bilmi oldular."
Bu hadisi Buhari bn Eb Meryem'den, Mslim de Muhammed b. Sehl ve ibn Eb Meryem'den rivayet
[570]
etmitir.
11- Muaz bni Cebel'den (r.a.) Abdurrahman bni Eb Leyla yoluyla rivayet edildi:
"nsanlar, uyumadklar mddete kadnlarla beraber olurlar, yerler ve ierlerdi. Uyuduklar zaman ise bunlardan
kendilerini men ederlerdi.. Sonra, Ensardan biri ki, ona Kays bni Srme denirdi. Yats'y kld sonra yemeden,
imeden sabaha kadar uyudu. Zorlukla sabahlad. mer (r.a.) da, uyuduktan sonra kadnlarndan biriyle
[571]
mnasebette bulunmutu. mer (r.a.) Neb Aleyhisselm'a geldi ve bunlar anlatt. Bu ayet indirildi.
12- Ebu Hreyre'den rivayete gre ise bu yet-i kerime Damre ibn Enes el-ensr'nin akam namazndan sonra
uykusu ar basp karnn doyurmadan uyuyakalmas, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yats namazn kldrmasndan sonra
kalkp yeyip imesi ve sabahleyin de gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e durumunu haber vermesi zerine nazil
[572]
olmutur.
"Biri mescidde itikafa girer de oradan karsa, itikafa niyetli de olsa, diledii takdirde eiyle mnasebette
bulunurdu. Bununla beraber siz mescidlerde itikf hlinde iken, onlara mbaerette bulunmayn! yeti nazil
[573]
oldu."
14- Katade diyor ki:
"Balangta Ramazan gecelerinde iftardan sonra uyumadan yemek imek ve cinsi mnasebette bulunmak helal
fakat bir sre uyuduktan sonra uyannca bunlar yapmak haramd. Daha sonra Allah teala, imsaka kadar yeme ime
[574]
ve cinsi mnasebette bulunmay helal kld."
15- "Oru gecesi uyuyan kimseye uyuduktan sonra hanmlarla birlemenin haramln bizim eriatmzda da
mevcud olduunu, fakat daha sonra nesh edildiini" syleyenler bu ayetin sebeb-i nzul konusunda unu
zikretmilerdir: slmn ilk yllarnda orulu iken, insan uyumad veya yats namazn klmad mddete
yemesi, imesi ve cinsi mnsebette bulunmas hell idi. nsan uyuduu ve yats namazn kld zaman, ertesi
gnn akamna kadar yeme, ime ve cinsi mnasebette bulunma haram oluyordu. Ensardan bir adam yats vakti,
orutan dolay iyice yorulmu olarak evine geldi. limler bu sahabenin isminin ne olduunda ihtilf etmilerdir.
Mu'az (r.a), bunun Ebu Srme; Ber (r.a.), Kays b. Srme; Kelb ise, Ebu Kays b. Srme olduunu sylemitir. Bu
ahsn adnn Srme bn Enes olduu da ileri srlmtr. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ona, yorgunluk ve
halsizliinin sebebini sorunca, o da,
"Ya Raslallah, btn gn akama kadar hurmalkta altm. Yemek yemek iin akamleyin evime geldiimde,
ailem yemei getirmekte gecikti. Bu arada ben de uyumuum. Derken beni uyandrdlar; bylece de bana, yemek
imek haram oldu" dedi. Bunu mteakiben Hz. mer de ayaa kalkarak,
"Ey Allah'n Rasul, ben de sana buna benzer bir mazeret beyan edeceim. Yats namazn kldktan sonra, eve
geldim ve zevcemle cins mnasebette bulundum" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Ey mer, bu sana yakmad" dedi. Daha sonra, pekok kimse de ayaa kalkarak, bu trden yaptklar eyleri
[575]
itiraf ettiler. te bunun zerine bu ayet nazil oldu."
16- te btn bu olaylar, mslmanlarn herhangi bir kayda bal kalmadan, Razaman aynn her gecesi
kadnlaryla cinsi mnasebette bulunmalarna cevaz veren, hi bir arta bal olmadan, gnein batndan fecrin
douuna kadar yemelerini mubah klan ve itikafa giren kimselerin ise, itikafa niyetli bulunduklar mddete,
[576]
hanmlaryla cinsi mnasebette bulunmalarn yasaklayan yetin indirilmesine neden olmutur.
17- Rivayet edildiine gre bu yet nazil olduunda Adiyy b. Hatim yle yaptn anlatmtr: Beyaz ve siyah iki
iplik aldm, onlar yastmn altna koydum. Geceleri ikide bir kalkyor onlara bakyordum. Fakat bir trl
beyazn siyahndan ayrdedemiyordum. Sabahleyin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip, durumu anlattm. Bunun zerine
o gld ve,
"Sen koca kafalsn. Bu, o manada deil gndzn beyazl (aydnl) ile gecenin siyahl (karanl)
[577]
manasnadr."
buyurdu.
Hz. Peygamber (s.a.v.) ona, "Koca kafalsn" demi. nk bu, insann ahmakln ifde eden szlerdendir. Biz
diyoruz ki: "Bu hadis, Allah Tel'nn bu ayetle gndzn balangcndaki beyazlk ile, gecenin sonundaki siyahl
[578]
kinayeli olarak kastettiine kesin olarak dellet eder."
188. Aranzda mallarnz haksz sebeplerle yemeyin ve kendiniz bilip dururken insanlarn mallarndan bir ksmn
gnahla yemeniz iin onlar hkimlere aktarma etmeyin.

1- Mukatil b. Hayyan dedi ki:
"Bu yet mru'1-Kays b. Abis el-Kind ve Abdan b. Eva el-Hadrem hakknda nazil oldu. Bu iki zat bir arazi
hususunda Peygamber (s.a.v.)'e bavurdular, mru'1-Kays bu davada daval, Abdan ise davac idi. Bu yzden Allah
[579]
Teala bu yeti indirdi de bylece Abdan arazisi hususunda hakim klnd ve kendisiyle dava grlmedi."
2- Sad bni Cbeyr (r.a.) dedi ki:
"mruu'1-Kays b. Abis el-Kind ile Abdan b. Eva el-Hadrem bir yer hakknda muhakeme olundular. mru'1-Kays,
[580]
Abdn'n yemin etmesini istedi. Bunun hakknda bu yet indi."
3- Mukatil ibn Hayyn anlatyor:
"Bu yet mruu'1-Kays ibn Abis el-Kind (Kinde'den Efendimize gelen hey'et iinde imi, Kinde'den olup da
irtidad etmiyenlerden imi) ve Abdan ibnu'1-Eva' el-Hadram hakknda nzil oldu. Bir arazi konusunda
anlamazla dp Abdan ikyeti, mruu'1-Kays daval olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hakemliine
bavurdular Hadram:
"Ey Allah'n elisi, bu adam babamdan bana intikal eden bir arazime el koydu." dedi. Kind:
"Oras benim elimdeki arazimdir. Ben oray ekip biiyorum ve onun hibir hakk yoktur." dedi. Allah'n Rasl
(s.a.v.): Hadram'ye:
"Bu arazinin sana ait olduuna dair ya bir delil getirirsin ya da hasmna yemin teklif edeceim." buyurur.
Hadram:
"Ey Allah'n elisi, yalan yere yemin eder ve arazimi alr gider." deyince Efendimiz nce:
"Madem delilin yok, senin iin onun yemininden baka yol yok." buyurdu, sonra da: "Her kim m'min kardeinin
malndan bir ksmnn zerine oturmak iin yalan yere yemin ederse Allah'a, Allah ona fkeli halde kavuur."
buyurdu. mruu'1-Kays:
"Ey Allah'n elisi, hak kendinin olduunu bile bile hakkn karsndakine brakana ne var?" diye sordu,
Efendimiz:
"Cennet." buyurdular da mruu'1-Kays:
"Seni hid tutuyorum ki ben o araziyi ona braktm." diyerek davadan vazgeti. Allah Teal da bu yeti
[581]
indirdi.
4- Ebu Hreyre (r.a.)'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e davalamay beceren birisiyle, bunu beceremeyen iki kii, davalamak zere geldiler.
Bylece Hz. Peygamber, davalamay iyi bilen kimsenin lehine karar verdi. Bunun zerine, aleyhine hkm verilen
kimse,
"Ya Rasulallah, kendisinden baka ilh olmayan zta yemin ederim ki, ben haklydm" deyince, Hz. Peygamber,
"stersen mahkemeyi tekrarlyaym" dedi ve mahkemeyi tekrarlad ve yine davalamay iyi bilen kimsenin lehine
karar verdi. Bunun zerine aleyhine hkm verilen kimse, nceki szn tekrarlad. Hz. Peygamber de, hkmn
nc kez gzden geirdi. Sonra da Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Mahkeme sonunda, kim mslman kardeinin hakkn gasbedip alkorsa, muhakkak ki o kimse, ateten bir paray
[582]
koparp alm demektir"
buyurmutur. Bunun zerine lehine hkmedilen kimse,
"Ya Raslallah, gerekten hak onundur" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Kim davalamas srasnda bakasnn hakkn alr ve onun hakkn kendine mal etmeye alrsa, o kimse ateteki
[583]
[584]
oturaca yere hazrlansn"
der."
5- Mslim'in tahric ettii hadiste bu yetin nzul zikredilmeksizin hadise anlatlr ve Abdan'm ismi Raba ibn
[585]
bdn veya ydn olarak verilir.
189. Sana hillleri sorarlar. De ki: O insanlarn faydas iin ve bir de hacc iin vakit lleridir.

1- Katade, Rebi' b. Enes, bn-i Creyc ve Abdullah b. Abbasa gre bu yetin nzul sebebi, bir ksm insanlarn
Rasulullahtan, ayn byyp, klerek deimesinin sebebini sormalardr. yet-i kerime, bu sorular zerine
nazil olmu, ayn maddeten deimesinin sebebine cevap verilmemi, deimesindeki hikmetin ne olduu
bildirilmitir. Bylece soru soranlara, asl sormalar icabeden eyin, ayn eklinin deiip deimemesi olmayp
onun deimesindeki hikmetin olduu bildirilmitir. Evet, ay, mslmnlarn ibadet ve muamelat vakitlerini tesbit
iin Allah teala tarafndan, grnm deiir bir halde yaratlmtr. Mslmanlar orularn, Haclarn,
boanmalarn, hayz srelerini, alacak ve verecek vakitlerini ay'a gre tesbit ederler. te ay bu hikmetlere binaen
[586]
gne gibi sabit olmayp deimektedir.
2- Muaz b. Cebel dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, Yahudiler, sohbetlerimize katlyorlar ve bize aylardan ok sual soruyorlar. Bunun zerine
[587]
Allah Teala bu yeti indirdi."
3- Katade dedi ki:
"Bize u zikrolundu; O Yahudiler Allah'n Peygamberine "bu aylar niin yaratld?" diye sordular da Allah Teala
[588]
bu yeti indirdi."
4- Kelb dedi ki:
[589]
"Bu yet Muaz b, Cebel ve Sa'lebe b. Aneme
hakknda nazil oldu. Bunlar Ensar'dan iki kii idiler, Dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, bu hilale ne oluyor ki ine gibi incecik douyor da sonra oalyor. Nihayet kocaman oluyor
ve tamtamna yusyuvarlak oluyor. Daha sonra tekrar azala azala inceliyor ve nihayet ilk hali gibi ipince oluyor da
[590]
tek bir hal zere kalmyor."
[591]
Bu rivayet Sdd'yi Sair yoluyla Kelb'den, Ebu Salih'ten, bnu Abbas'tan (r.a.) da rivayet edildi.
5- bnu Abbas'tan (r.a.) Avf yoluyla rivayet edildi:
[592]
"nsanlar Raslullah'a hilallerden sordular. Bu yet indi."
6- Katde, Eb'l-liye ve Rebi' b. Enes'ten rivayet olunmutur. Onlar derler ki:
"Bize ulatna gre sahabe:
[593]
"Ey Allah elisi, hillaler niin yaratld?" dedi. Bunun zerine Allah bu yet-i inzal buyurdu."
189. Birr (yilik ve tat), evlere arkalarndan gelmeniz deildir. Fakat birr takvaya erenindir. Evlere kaplarndan
gelin. Allah'tan takva zere olun ki felaha eresiniz.

1- Hasen ve Esamm derler ki:
"Cahiliye devrinde birisi bir ie niyyet edip de giritiinde isteine ve baarya ulamasnda bir zorlukla karlarsa
evine kapsndan girmez, arkadan girer ve tam bir sene bu halde kalrd, bir sene byle yapmaya devam ederdi. Bu
davran, karlat zorluun kaldrlmasnda bir uur olarak kabul edilirdi. te bu deti kaldrmak zere bu yet-i
[594]
kerime nazil olmutur.
2- Muhammed b. brahim el-Mzekk, Eb Amr b. Matar'dan, o Eb Halife'den, o Ebu'l-Velid ve el-Havd'den,
onlar u'be'den, o Eb shak'tan, o da Bera bn Azib'den u rivayeti bize haber verdi:

"Ensar haccedip geldikleri zaman evlerine kaplarndan girmeyip, arka ksmndan, bacadan girerlerdi. Derken
adamn biri gelip kap tarafndan girmi, bylece sanki o bu yanl inanc knamt. Nihayet bu yet nazil
[595]
oldu."
[596]
Bu hadisi Buhari Ebu'l-Velid'den, Mslim de Bndar, under ve u'be yoluyla rivayet etmitir.
3- Ber b. zib diyor ki:
"nsanlar cahiliye dneminde hac yapmak zere ihrama girdiklerinde bir takva davran olmak zere evlerine
kaplarndan girmiyorlar, arka taraftan (delik veya pencerelerden) giriyorlard. te onlarn bu davranlar zerine
[597]
bu yet nazil oldu ve evlere arka taraftan girmenin takva ile alakas olmadn beyan etti."
4- Eb Bekr et-Temim, Ebu'-eyh'ten, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Ubeyd'den, o Ubeydeden, o
A'me'ten, o Eb Sfyan'dan, o da Cabir'den u rivayeti bize haber verdi:
"Kurey, hrmet iddiasnda bulunurdu ve ihramda iken evlerine kaplardan girerlerdi. Oysa ki Ensar ve dier
Araplar ihramda iken hibir kapdan girmezlerdi. Rasulullah (s.a.v.) bir bostanda bulunduu srada bostann
kapsndan kmt ve kendisiyle birlikte Kutbe b. Amir el-Ensar de kmt. Bunun zerine dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, Kutbe b. Amir facir bir adamdr ve o seninle birlikte kapdan kt." Bunun zerine ona:
"Seni bu yaptn eye sevkeden nedir?" buyurdu. Kutbe de:
"Senin yaptn grdm de ben de senin yaptn gibi yaptm" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Ben dinde titizlik gsteriyorum" buyurdu. O da:
[598]
"O halde benim dinim senin dinindir" dedi ve nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
"Cahiliyye devrinde ve slmn ilk yllarnda insanlarn hali u idi: "Onlardan bir kii hacc veya umre iin ihrama
girdiinde hibir duvarn, evin ve itin kapsndan girmezdi. ayet bu kii ikamet eden yerli halktan biri ise, evinin
arkasndan ya bir delik ap oradan girer ve kar ya da bir merdiven alp ona trmanr idi, Eer gebe ahaliden
biri ise adrn arkasndan kard ve ihramdan kncaya kadar kapdan girmezdi. Bunu da bir dn emir olarak
grrlerdi. Ancak dinde tavizsiz olanlar mstesna, -ki bunlar Kurey, Kinane, Huzaa, Sakf, Has'am, Ben Amir b.
[599]
Sa'saa ve Benu'n-Nadir b. Muaviye- Bunlara dinlerinde gsterdikleri iddet sebebiyle humus
ismi verilmiti.
Derken birgn Rasulullah (s.a.v.) Ensar'dan birisinin evine girdi. Ensar'dan birisi de ihraml olduu halde
Rasulullah (s.a.v.)'in izi zere kapdan girdi. Bu sebeple insanlar bu zat yadrgadlar. Rasulullah (s.a.v.) bu zata:
"hraml olduun halde niin bu kapdan girdin?" buyurdu. O da:
"Senin kapdan girdiini grdm de ben de seni takip ettim" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Ben dinde iddet gsteriyorum" buyurdu. Adam da:
"Eer sen dinde titiz isen, ben de titizim. Dinimiz birdir. Ben senin rehberliine semtine ve dinine raz oldum" dedi
[600]
ve bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
6- bnu Cerr, bnu Abbas'tan (r.a.) bnu Avf tariki ile anlatt. Bunun benzerini Tayalis, Bere'den (r.a.)
Msnedinde anlatt:
[601]
"Ensr seferden dnd zaman evlerine kapsndan girmezlerdi. Bunun zerine bu yet nazil oldu."
7- Kays bni Cbeyr-i Nehel'den (r.a.) rivayet edildi:
"Dinde tavizsiz olanlar mstesna bir ksm insanlar ihraml olduklar zaman evlerine ve bahelerine kaplarndan
girmezlerdi. Allah'n Rasl ve ashab bir eve girdiler. Ensar'dan Rifa ibn Tbut -ki o, dinde tavizsiz olanlardan
deildi- duvara trmand ve evin zerinden (bacadan) girdi, Raslullh'n yanna vard. karken ise Allah'n Rasl
(s.a.) kapdan knca Rifa da peinden kapdan kt. Allah'n Rasl (s.a.v.). Rifa'ya:
"Seni bu yaptn yapmaya, yani kapdan kmaya sevkeden nedir?" diye sordu. Rifa:
"Senin kapdan ktn grdm, ben de sana tbi olarak kapdan ktm." dedi. Efendimiz:
"Ama ben Ahmes (dinde titizlik gsteren) bir adamm." buyurdu. Rifa:
[602]
"Sen Ahmes isen dinimiz bir." dedi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
8- Zhri rivayetinde Efendimizle birlikte eve giren (veya kan) sahab'nin ensar'dan ve Seleme oullarndan
[603]
olduu, olayn Hudeybiye senesi Efendimiz ve ashabnn umre iin ihrama girdikleri ayrntlar vardr.
9- Sdd'den gelen rivayet biraz daha farkl ve bunda sahabye, duvardan veya tavandan deil de kapdan girmesini
emreden bizzat Efendimiz ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu davran akabinde vahy ile te'yid edilmi oluyor. yle
ki: Baz insanlar haccettikleri zaman evlerine kaplarndan girmezler, arkadan atklar bir delikten girerlerdi. Hz.
Peygamber veda haccnda yryerek geldi. Yannda onlardan (haccettiinde kapdan girmeyenlerden) birisi vard ve
o mslman idi. Allah'n Rasl (s.a.v.) kapya ulanca adam orada duraklad, girmek istemedi ve
"Ey Allah'n Rasl, ben Ahmes'im (ihramlym)." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
[604]
"Ben de ahmesim, gir." buyurdular. Adam girdi de Allah Teal bu yeti indirdi."
10- Muhammed ibn Sa'd kanalyla bn Abbs'tan gelen baka bir rivayet daha baka ve arpc bir rivayettir. O
yle anlatyor:
"Medine halkndan bazlar dmanlarndan herhangi bir korkular olduunda ihrama girerler ve dmanlarndan
gelebilecek korkularndan emin olurlard. Bu ihramlar esnasnda da evinin kapsndan girmez, evinin tepesineden
bir delik deler, oradan girer kard. Hz. Peygamber Medine'ye geldii zaman orada ihraml birisi vard. Hz. Pey
gamber bir gn bir bostana gitti ve kapsndan girdi. O ihraml kii de peinden kapdan girdi. Bir bakas
arkalarndan bard:
"Ey filn sen ihramlsn ve kapdan girmemen gerekirken girdin." Hz. Peygamber:
"Ama ben ahmes'im." buyurunca adam:
"Ey Allah'n Rasl (s.a.v.), sen ihraml isen ben de ihramlym." dedi de Allah Teal, sonuna kadar olmak zere
[605]
bu yeti indirdi."

11- Bera b. zib, Kays b. Cbeyr, Mcahid, brahim en-Nehai, Zhri, Katade, Sddi, Abdullah b. Abbas, Rebi' b.
Enes ve At zetle unu zikretmilerdir:
"Ensarn hepsi veya onlardan bir ksm insanlar, Hac yapp evlerine dndkten sonra evlerine normal kaplarndan
girmiyor, evlerinin arkasndan duvar delerek oradan veya kk pencerelerden giriyorlard. Byle yapmalarnn
sebebi ise Zhriye gre Hacca giden insanlarn bir zaruretten dolay tekrar evlerine dnmeleri durumunda,
kendileriyle gk arasna herhangi bir eyin girmesini istememeleriydi. Kapnn buna engel olduunu kabul
ediyorlard.
Abdullah b. Abbasa gre ise, insanlardan birinin herhangi bir dmanndan korkmas halinde ihrama girmesi,
bylece dmann tecavznden emin olmasyd. hrama giren ise evinin normal kapsndan ieri girmez arkadan
kt bir delikten ieri girerdi.
At ve Mcahide gre ise, byle yapmalarnn sebebi, bunu bir takva saymalar idi. Rasulullahn da mensup
olduu Kurey kabilesine: "Dinlerine bal muhafazakrlar" anlamna gelen "Ahmesler" deniyordu.
Ahmes: Ahmesler, Hac veya Umre yaptklarnda evlerinin kapsn brakp baka tarafndan girme eklinde bir
dete sahip deillerdi. Resulullah Medineye hicret edince Ensarda grd bu gibi halleri yasaklamam ve onlar
bu detlerinde serbest brakmt. Bir keresinde Rasulullah bir yere normal kapsndan girerek Ensardan Hacdan
gelmi bir adam da Rasulullah gibi normal kapdan ieri girdi. Rasulullah ona "niin byle yaptn" sorunca o da
Resulullaha:
"Senin yaptn yaptm." cevabn vermiti. Rasulullah ona:
"Ben Ahmes'im" deyince o da
"Ben de Ahmesim" dedi. Yani "Senin dinine tabiyim." demek istemiti. te yet-i kerimenin bu blm nazil
oldu ve evlere normal kapsndan girilmesi gerektiini, kaplar braklp ta arkadan evlere girmenin takva ile bir il
[606]
gisinin olmadn bildirdi.
12- Mfessirler bu rivayetleri alarak onlardaki bir takm aklk ve eksiklikleri yle tamamlarlar:
"Chiliye devrinde ve slm'n ilk yllarnda kii hac veya umre iin ihrama girdiinde baa baheye ve eve
kapsndan girmez ehirli ise ya atdan bir delik aar, oradan girer kar, ya da bir merdiven edinir onunla atya
kar oradan girer kard. Bedevi ise adrn kapsndan girmez, adr arkasndan yrtar, oradan girer kard.
hramdan kncaya kadar byle yapar; "hums" denilen Kurey, Kinne, Huza, Sakf, Has'am, Amir ibn Sa'sa'
oullar ve Nadr ibn Muviye oullar kabilelerinden olanlar dnda kalanlar iin aksi davran ho
karlamazlard. Bu kabileler halkna "Hums" denilmesi -ki "ahmes" kelimesinin ouludur- onlarn dinlerinde
[607]
taassub sahibi olmalarndan, dinlerine daha bir sk sarlmalarndand."
190. Allah yolunda, sizinle savaanlarla siz de savan, ancak ileri gitmeyin (haddi amayn). phesiz ki Allah
haddi aanlar sevmez.

1- Kelbinin Ebu Salih'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre bu yet Hudeybiye bar hakknda nazil
olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashab Hudeybiye musalahas yl Mekke mrikleri tarafndan Beytullah('a
girmekten) engellenip kurbanlarn Hudeybiye'de keserek o sene umre yapmadan Medine'ye dnmek, bir sonraki yl
Mekke'ye gelmek, mrikler tarafndan boaltlacak Mekke'de gn kalmak, Beytullah' tavaf etmek, bu gn
iinde Mekke'de dilediini yapmak zere mriklerle antlama yaptlar. Bir sonraki sene olunca Allah'n Rasl
(s.a.v.) ve ashab bir nceki yl yapamadklar umrenin kazas iin hazrlandlar. Bir taraftan da mriklerin
szlerinde durmayp onlar Mescid-i Haram'a sokmyacaklarndan ve kendileriyle savaacaklarndan korkuyor,

Harem'de ve haram ayda savamay da kerih gryorlard. te bunun zerine Allah Teal "Allah yolunda, sizinle
savaanlarla siz de savan..." yetini indirdi. Ki bu yette kendileriyle savalacaklardan maksat
[608]
Kureylilerdir.
Yce Allah bu yeti inzal buyurarak, ihraml olduklar halde, haram aynda ve Harem'de
kendileriyle savaanlarla savamalarn mubah kld. Bylece ashabn bu konudaki gnah endiesi bertaraf edilmi
[609]
oldu."
2- Reb' ve bn Zeyd ise bu yetin Medine-i Mnevvere'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sava izni veren ilk yet
[610]
olduunu; Bere'deki "Mrikleri ldrn..."
yetu's-seyf nazil oluncaya kadar bu yete imtislen Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in, sadece kendisiyle savaanlarla savatn, savamyanlara kar ise savamaktan geri
[611]
durduunu sylemektedir.
3- Gerekten de Mekke-i Mkerreme'de Hz. Peygamber'e sava emredilmesi bir tarafa Fussilet, 41/34; Mide, 5/13;
Mzzemmil, 73/10; Giye, 88/22 ve benzeri yetlerle sava ona yasaklanmt bile. Ama Medine-i Mnevvere'ye
hicret edince savamakla emrolundu ve "Allah yolunda, sizinle savaanlarla siz de savan, ancak ileri gitmeyin..."
yeti nazil oldu. Hz. Ebu Bekr (r.a.)'den: "Sava hakknda ilk nazil olan "Kendileriyle savalanlara uradklar o
[612]
zulmden dolay savamalarna izin verildi..."
yetidir." eklinde bir rivayet varsa da herhalde bu Hacc yeti
sadece mslmanlarla savaanlarla sava eklinde snrl bir izin olmayp genel olarak savaa izin verilmesiyle
[613]
alkadar olmaldr.
191. Onlar, yakaladnz yerde ldrn.. Ve, onlarn sizi karm olduu yerden, siz de onlar karn. Fitne,
ldrmeden daha iddetlidir. Onlar sizinle orada arpmadka, siz de onlarla Mescid-i Haram yannda
savamayn. Eer sizlerle savarlarsa, onlar ldrn. Kfirlerin cezas, ite byledir.

1- Sahabeden birisi, kfirlerden birisini haram ayda ldrd. Bunun zerine mminler, bu mmini bundan dolay
knadlar. te bu sebeple de Cenb- Hak bu ayeti indirdi. Buna gre yetin mns yle olur: Sizin, haram aylarda
ldrmeye ynelmi olmay byk bir su saymanz gerekmez.. nk harm aylarda, kfirlerin kfre ynelmeleri,
[614]
bu yaptnzdan daha byk bir sutur.
193. Fitne kalmayncaya ve din (yalnz) Allah'n dini oluncaya kadar o (kfirlerle) savan. Eer vazgeerlerse,
zalimlerden bakasna hibir dmanlk beslenmez.

1- Kafirler Mekke'de Hz. Peygamberin ashabn dvp eziyet ediyorlard. Bundan dolay baz mslmanlar
Habeistan'a g etmek zorunda kaldlar. Sonra mrikler bu eziyetlerini, mslmanlardan bir ksmnn Medine'ye
hicretine sebebiyet verinceye kadar srdrdler. Mriklerin bu fitneyi karmalarndan maksadlar, mslmanlarn
slm' terkederek kfir olmalarm salamakt. te bundan dolay Allah Tel bu ayeti indirdi. Buna gre yetin
manas yledir: "Onlara glib gelinceye kadar, onlarla savan, sakn onlar sizi dininiz hususunda fitneye
[615]
drmesin; sakn irke dmeyin."
194. Haram ay, haram aya karlktr, hrmetler (haram olu) karlkldr. Onun iin kim, sizin zerinize saldrrsa,
siz de tpk onlarn stnze saldrdklar gibi ona saldrn. Allah'tan takva zere olun ve iyi bilin ki Allah
mttaklerle beraberdir.

1- Katde der ki:
"Hz. Peygamber ve ashab umre yapmak zere Mekke'ye doru Zilkade aynda yola kmlard. Hudeybiye'ye
gelince mrikler yollarn kestiler (ve Mekke'ye girmelerine, umre yapmalarna izin vermediler. Hudeybiye
antlamas yapld ve Hz. Peygamber ile ashab geri Medine'ye dndler). Bir sonraki sene Mekke'ye girdiler ve
yine Zikade aynda umre yaptlar, orada gece kaldlar. Mrikler, Hudeybiye senesi onlar geri evirdiklerinde
bununla vnmlerdi. Aliah Teal onlarn bu yaptnn karln bu ekilde verdi ve "Haram ay, haram aya
[616]
karlktr, hrmetler (haram olu) karlkldr..." yetini indirdi."
[617]
Ayet, hicretin yedinci senesi Umretu'l-kaz'da nazil olmutur.
2- bn Abbas, Mcahid ve Dahhk'tan rivayet edildiine gre, "Hz. Peygamber (s.a.v.), Hudeybiye senesinde umre
yapmak iin Medine'den hareket etti. Bu hdise, hicretin altnc senesinin zilkade aynda vuku buldu. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'i, Mekkeli mrikler umre yapmaktan alkoydular ve daha sonra O'nunla, imdilik geri dnp bu
umreyi gelecek yl yapmas ve umre yapmas iin Mekke'yi gn boaltmak zere anlatlar. Bunun zerine Al
lah'n Rasul ertesi sene hicretin yedinci yl zilkade aynda tekrar gelip, Mekke'ye girdi ve umresini yapt. te
Allah Tel bunun zerine bu ayeti indirdi."
Buna gre ayet, "Sen haram ayda Harem-i erife girdin. Mekkeliler geen sene bu ayda sana man olmulard. Bu
[618]
ay, geen seneki o aya denktir" manasndadr.
3- "Onun iin kim, sizin zerinize saldrrsa, siz de tpk onlarn stnze saldrdklar gibi ona saldrn." ksmnn
nerede ve kimler hakknda nazil olduu da mfessirler arasnda ihtilafldr. bn Abbs, bu ve bu mealdeki yetlerin
Mekke-i Mkerreme'de mslmanlar henz sayca az ve ok zayf, mriklere kar duracak gleri yok, mrikler
mslmanlara eziyet eder durumdalar iken nazil olduunu sylerken Mchid yetin Medine-i Mnevvere'de ve
[619]
Umretu'l-Kaza'dan sonra nazil olduunu sylemektedir.
Mekke-i Mkerreme'de inananlara cihad farz
klnmadna ve bu yette de velev nefsi mdafaa ve kendilerine yaplan saldr ile snrl olsa bile saldr emri
ihtiva ettiine gre Mcahid'den gelen rivayetin dierine tercih edilmesi daha makul grnmektedir.
4- Abdullah b. Abbas, bu yet-i kerimenin Mekke'de nazil olduunu bildirmi ve zetle unlar sylemitir:
"Bu yet-i kerime nzil olduu zaman Mslmanlarn says az idi. Onlarn, mrikleri ezecek gleri yoktu. Bu
sebeple mrikler mslmanlara svyorlar, onlara eitli ikencelerde bulunuyorlard, ite bu esnada yet-i kerime
nzil oldu ve Allah teala mslmanlara, kendilerine saldrda bulunanlara kar aynen mukabele etmelerini veya
sabredip affetmelerini emretti. Fakat Rasulullah Medine'ye hicret edip Allah onu glendirince bu dnemde Allah
teala mslmanlara, hakszla uradklar takdirde glerini kullanmalarn, ancak cahillerin birbirlerine
[620]
saldrdklar gibi birbirlerine saldrmamalarn emretti."
5- Mcahide gre bu yet-i kerime, Rasulullah'a, Hudeybiye sulhu artlarna gre umre yaptktan sonra Medine'de
nazil olmutur. Mns ise: "Ey mminler, mriklerden kim size kar savaacak olursa siz de onlarn sizinle sa
[621]
vatklar gibi onlarla savan." demektir.
6- Hasen'den gelen bir rivayette de mriklerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, haram ayda sana sava yasakland m?" diye sormular; Efendimiz (s.a.v.)'in:
"Evet" cevab zerine mslmanlarla savamak istemiler de bu yet nazil olmu yani mriklerin haram ayda
sava mubah grerek mslmanlarla savaa yeltenmeleri halinde mslmanlarn da kendilerini savunma sadedinde
[622]
haram ayda savamalarna bu yet-i kerime ile izin verilmitir.
7- Hasan el-Basr'den rivayet edildiine gre, "kfirler, Allah'u Tel'nn Hz. Peygamber (s.a.v.)'i haram aylarda
savamaktan nehyettiini duymulard. Bundan dolay, Hz. Peygamberin kendileri ile bu aylarda savaamayacan
zannederek, onunla savamak istediler. te bu husus, "Sana haram aylarda savamann (hkmn) sorarlar. De ki:
Onlarda savamak byk (gnahtr). Fakat Allah yolundan alkoymak, Allah' inkr etmek ve Mescid-i Haram'dan
[623]
menetmek... (daha byk gnahtr)"
ayetinde bahsettii husustur. Bundan dolay Cenb- Allah, bu
hadisedeki hkmn aklamak zere bu ayeti indirerek, "Haram ay, haram aya bedeldir" buyurdu. Yani,
"Mriklerden kim sizin kannz haram aylarda hell sayarsa, siz de o aylarda onun kann hell sayn" demektir.
[624]
8- Ayet-i kerimede geen: "Mukaddes olan haram ay mukaddes olan haram aya karlktr." ifadesinin, Hudeybiye
ylna ve Hudeybiye andlamasna iaret ettii beyan edilmektedir. Hicretin altnc ylnda yaplan Hudeybiye sulh
andlamasndan nce Rasulullah (s.a.v.)in ve mminlerin zilkade aynda Mekkeye girerek umre yapmalarna
mrikler engel olmulard. Fakat bu sulh andlamasndan sonra ertesi yl yine zilkade aynda Rasulullah ve
mminler umrelerini yapmlardr. Bylece bir senenin Mukaddes aynda yaplmayan umre. ertesi yln ayn aynda
yaplmtr. te yette geen ve "Karlktr" diye tercme edilen "Ksas" kelimesinden maksat budur. Allah teala
bu olaya iaretle mminlerin maneviyatn glendirmektedir.
Abdullah b. Abbas, Mcahid, Katade, Miksem, Sddi, Dehhak, Rebi' b. Enes bu yeti bu ekilde izah etmilerdir.
Taberi de bu yeti bu ekilde tefsir etmitir. Baka mfessirler ise bu yetin mnsnn yle okluunu
sylemilerdir:
"Mukaddes olan haram ay, mukaddes olan haram aya karlktr. Bu aylarn kudsiyeti ihlal edildii takdirde ihlal
edenlere ayn ekilde mukabele edilecektir, o halde bu aylarda sizinle savatklar takdirde siz de onlarla
savamaktan ekinmeyin." Ancak, bu izah ekline gre de yet-i kerimenin hkmnn mensuh olduu
zikredilmitir. Zira "Mriklerle haram aylarda savalmaz." diye bir hkm kalmamtr. Onlarla her yerde ve her
[625]
zaman savamak caizdir.
9- Taberi diyor ki:
"Bu yeti kerimenin Mcahidin dedii gibi Medine'de nazil olduunu sylemek daha dorudur. Zira bundan nce
ve sonra gelen yetlerin cihad etmeyi emrettiklerini, cihad etmenin ise hicretten sonra farz klndn, bu yetin de
cihadn bir eklini bildirdiini kabul etmek daha isabetlidir. Ancak bu yetin de: "Btn mriklere kar toplu
halde savan." yet-i kerimesiyle ve benzeri yetlerle neshedildii muhakkaktr. O yetlerden bazlar da unlardr:
"Kitap ehlinden, Allah'a ve hiret gnne iman etmeyen, Allah'n ve Peygamberinin haram kldn haram
saymayan ve hak din olan slam din edinmeyenlerle, boyun eip kendi elleriyle cizye verinceye kadar
[626]
savan."
"Ey iman edenler, evrenizde bulunan kfirlerle savan. Sizde bir sertlik bulsunlar. Bilin ki Allah, takva
[627]
sahipleriyle beraberdir."
195. Allah yolunda mallarnz harcayn ve kendilerinizi ellerinizle tehlikeye atmayn ve muhsinler olun. Allah
muhakkak muhsinleri sever.

1- Said b. Muhammed ez-Zahid, Eb Ali b. Eb Bekr-i Fakih'ten, o Ahmed b. el-Hseyn el-Cneyd'den, o
Abdullah b. Eyyub'dan, o Heym'den, o Davud'dan, o da a'bi'den, u rivayeti bize haber verdi:
[628]
"Bu yet Allah yolunda harcamaktan geri duran Ensar hakknda nazil oldu."
2- Ayn senedle Heym'den, o smail b. Eb Halid'den, o da krime'den bize haber verdi:
[629]
"Bu yet, Allah yolunda harcamalar hakknda inmitir."
3- Huzeyfe (r.a.) dedi ki:
[630]
"Bu yet nafaka-infak hakknda indirildi."
4- Bu yet, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Hudeybiye senesi umresini kaza etmek zere Mekke'ye gittiinde nazil
olmutur. ayet mrikler mslmanlara engel olmaya kalksalard, bu umre mutlaka savaa sebeb olacakt. Bu
itibarla, bu umre, hem umre hem de cihad olmutur. Bylece bunda, iki mana birlemitir. Durum byle olunca,
[631]
Cenb- Hak, "Cihad ve umre yolunda infak edin" demedi de, "Allah yolunda infk edin" buyurdu.
5- Eb Bekr-i Mihrecan, Eb Abdillah b. Batta'dan, o Ebl-Kasm el-Baav'den, o Hudbe b. Halid'den, o
Hammad b. Seleme'den, o Davud'dan, o a'bi'den, o Dahhak'tan, o da Eb Cbeyre'den unu dediini bize haber
verdi:
"Ensar Allah'n diledii, ellerinden geldii kadar tasadduk eder ve yedirirlerdi. Derken bir sene kendilerine ktlk
[632]
isabet etti de infak etmekten ellerini ektiler. Allah Teala da bu yeti indirdi."
6- Eb Mansur Badad, Ebu'l-Hasan es-Serrac'dan, o Muhammed b. Abdillah el-Hadrem'den, o Hudbe'den, o
Hammad b. Seleme'den, o Semmak b. Harb'dan, o da Numan b. Beir'den Aziz ve Celil olan Allah'n bu yeti
hakknda unu dediini bize haber verdi:
[633]
"Kii gnah iler de: "Ben balanmam" derdi. Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
[634]
Bunun iin Bere'den (r.a.) ahitler vardr ve bunu Hkim anlatmtr.
Sanki m'minin, balanmaktan umudunu keserek tevbe ve istifar terketmesi onun, kendisini kendi elleriyle
[635]
tehlikeye atmas olarak deerlendirilmi olmaktadr.
7- Ebu'l-Kasm b. Abdan, Muhammed b. Hamedeveyh'ten, o Muhammed b. Salih b. Han'den, o Ahmed b.
Muhammed b. Enes el-Kure'den, o Abdullah b. Yezid el-Mukri'den, o Hayat b. reyh'ten, o Yezid b. Eb
Hubeyb'den, o da Eslem b. Eb mran et-Tcb'den yle dediini bize haber verdi:
"Biz Kostantiniyye'de idik. Bu esnada Rasulullah (s.a.v.)'n sahabileri olan Ukbe b. Amir el-Chen Msr ahalisine
ve Fudala b. Ubeyd am ahalisine vali idiler. Bu srada ehirden byk bir Rm ordusunun saf kt. Biz de onlara
kar mslmanlardan byk bir saf oluturduk, mslmanlardan bir kii Rm safna kar kp hamle etti. Hatta
ilerine dald. Sonra da sasalim kp yanmza geldi. Bunun zerine insanlar barp:
"Subhanallah, kendisini tehlikeye att" dediler. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)'n sahabisi olan Eb Eyyub elEnsar ayaa kalkp dedi ki:
"Ey insanlar siz bu yeti yanl yorumluyorsunuz. Bu yet ancak biz Ensar topluluu hakknda nazil olmutur. Zira
biz, Allah Teala dinini kuvvetlendirip yardmclarn oaltnca Rasulullah (s.a.v.)'tan gizlice bazmz bazmza
dedik ki: "Mallarmz zayi oldu, Mallarmza sahip olsak da onlarn elden kp gidenlerini temin etsek" Bunun
zerine Allah Teala bizim kurduumuz niyetlerimizi reddederek Kitab'nda u yeti indirdi: "Allah yolunda
sarfedin, kendinizi kendi elinizle tehlikeye atmayn." Bylece mallarmz hakknda kurduumuz gzkulak olma, ve
slah etme niyetimizin tehlike olduunu bize ihtar edip, bize cihad emretti." Bundan byle Eb Eyyub el-Ensar
[636]
Allah onun ruhunu alncaya kadar Allah yolunda savamaya devam etmitir."
8- Rivayet edildiine gre muhacirlerden birisi, dman saflarna hcum etmiti. Bunun zerine insanlar onun
arkasndan, "Kendi kendini tehlikeye att!" diye grlt kopardlar. Bunun zerine Eb Eyyb el-Ensar:
"Biz bu yetten haberdarz; bu ayet sadece bizim hakkmzda nazil olmutur. Biz Allah'n Raslyle beraber
bulunduk; O'na yardm ettik ve O'nunla birlikte sava meydanlarnda bulunduk. slm kuvvet bulup, taraftarlar
oalnca, biz ailelerimize ve mallarmzn yanna dndk ve kendi rahatmza koyulduk.
Bylece esas tehlike, kiinin oluk ocuu ve mal yannda bulunarak, cihad terk etmesi ile meydana gelmi olur.
[637]
9- Ebu Eyyb El-Ensar dedi ki:
"Bu yet biz Ensar cemati hakknda nazil oldu. Allah Tel slm' aziz klp yardmclar oalnca, birbirimize
gizlice:
"Mallarmz zy oldu, Allah Tel slm' aziz kld, ki mallarmzn banda otursak ve onlardan zy olanlar
slah edip dzeltsek." dedik. Allah Tel, bizim sylediklerimizi reddederek bu yeti indirdi.
[638]
Tehlike, harbi terk etmek, mallarn banda oturup onlar slah etmek oldu."
10- bn Abbs'tan rivayete gre de Hz. Peygamber insanlar cihada kmaya davet etmi de o esnada Medine-i
Mnevvere'de bulunan baz bedeviler:
"Cihada ne ile hazrlanalm? Azmz yok, kimse de bize azk vermiyor." demilerdi. te bunun zerine "Allah
[639]
yolunda mallarnz harcayn ve kendilerinizi ellerinizle tehlikeye atmayn." yeti nazil oldu.
11- Rivayet olunduuna gre, "Allah Tel'nn, "Haram ay, haram aya bedeldir, haramlar karlkldr" ayeti nazil
olunca, hazr olanlardan biri:
"Ya Rasulallah, Allah'a yemin ederim ki bizim azmz yok. Hibir zengin de bize yardm etmiyor" dedi.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), mslmanlara, "Allah yolunda infk etmelerini, tasaddukta bulunmalarn ve
Allah yolunda tanan yarm bir hurma ile de olsa sadakadan el ekmemelerini" emretti. Mteakiben mslmanlar
[640]
hereylerini verdiler. te bu yet de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e muvafakat ederek nazil oldu.
12- mm afi (r.a.)'nin rivayet ettiine gre, Hz. Peygamber (s.a.s), cennetten bahsetti. Bunun zerine ensardan
birisi O'na,
Bana bildirir misin ya Reslallah, eer ben sabrederek ve sevabn da Allah'tan umarak ldrlrsem?.. der.
Bunun zerine Hz. Peygamber:
Sana cennet vardr dedi. Bunun zerine adam dman birliklerinin iine dald. Bylece dmanlar bu kimseyi,
Allah'n Resulnn gz nnde ldrdler. Yine Hz. Peygamber (s.a.s) cennetten bahsederken, ensardan birisi,
zerinde bulunan zrhn yere atar, daha sonra da dmann saflar arasna dalar.. Bunun zerine dmanlar onu
ldrrler.
13- Rivayet edildiine gre ensardan birisi, Muviyeoullarndan ayrlmt. Derken ldrlen arkadalarnn
zerinde bir kuun dolatn grd.. Hemen kendisiyle birlikte bulunan baz kimselere,
Dmann zerine atlacam.. Onlar beni ldrecekler, ama ben de arkadalarmn ldrld u harp
meydanndan geri kalmayacam dedi, dediini de yapt.. Bunun zerine geride kalanlar bunu Hz. Peygamber
(s.a.s)'e anlatnca, o da o kimse hakknda gzel eyler syledi..
14- Rivayet edildiine gre, bir topluluk bir kaleyi kuatr.. Adamlardan birisi de ldrlnceye kadar savar..
Bunun zerine o kimse hakknda kendi kendini tehlikeye att!.. dediler. Bu sz Hz. mer'e ulanca o, onlar
yalan sylediler. Allah't Tel,
[641]
nsanlardan bir ksm, Allah'n honutluunu taleb ederek, kendi nefislerini (Allah uruna) satarlar
buyurmam mdr? dedi.
15- Ber bn Azib'ten nakledilmitir. Ebu Hureyre (r.a.)'den, bu ayet hususunda syle dedii rivayet edilmitir:
[642]
"Bu ayetle kastedilen kimse, iki dman saf arasnda tek bana kalan kimsedir."
16- Baz alimlere gre kiinin kendisini dman iine atmas, onlar malp etmeyi tahmin edip ummayaca
durumda haramdr. Ama, galibiyyetin sz konusu olmas halinde, caizdir.
196. Hacc da umreyi de Allah iin tam yapn. Fakat alkonursanz o halde kolaynza gelen kurban gnderin.
Kurban yerine varncaya kadar balarnz tra etmeyin. Artk iinizden kim de hasta olur, yahud bandan bir
eziyeti bulunursa ona orutan, ya sadakadan, yahut ta kurbandan fidye vacip olur.

1- staz Eb Tahir ez-Ziyad, Eb Tahir Muhammed b. el-Hasan Muhammed Ebazden, o Abbas ed-Dr'den, o
Ubeydullah b. Musa'dan, o srail'den, o Abdurrahman sfehan'den, o Abdullah b. Ma'kil'den, o Ka'b b. Ucre'den
bize u rivayette bulundu:
"Bu yet benim hakkmda nazil oldu. Bamda bit peydah oldu. Bunu Peygamber (s.a.v,)'e syledim de buyurdu ki:
"Tra et ve gn oru tut veya kurban kes yahut herbir fakir iin bir sa' (yaklak 2,5-3 kg. aras) olmak kaydyla
[643]
alt fakiri doyurman zere fidye ver"
2- Muhammed b. brahim el-Mzekk, Eb Amr b. Matar'dan o imla ile Eb Halife'den, o Msedded'den, o
Bir'den, o bn Avn'dan, o Mchid'den, o da Abdurrahman bn Eb Leyla'dan bize unu rivayet etti:
"Ka'b bn cre dedi ki:
"Bu yet benim hakkmda indirildi. Rasulullah (s.a.v.)'a geldim.
"Yakla" buyurdu. Ben de iki veya kez yaklatm.
"Haeratn (bandaki bitler) sana eziyet veriyor mu?" buyurdu. bn Avn dedi ki:
"yle zannediyorum ki o Ka'b "evet" dedi. Ka'b devamla:
"Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) bana oru tutmay veya sadaka vermeyi yahut kolay gelecek bir kurban kesmeyi
[644]
emretti."
Bu hadisi Mslim, Eb Musa'dan, o da bn Adiy'den, Buhari de Ahmed b. Yunus'tan, o da bn ihab'dan, her iki
[645]
taraf da bn Avn'dan rivayet etmiler.
3- Eb Nasr Ahmed b. Abdillah el-Muhalledi, Ebu'l-Hasan es-Sirac'dan, o Muhammed b. Yahya b. Sleyman elMervez'den, o Asm b. Ali'den, o u'be'den, o Abdurrahman b. sfehni'den, Abdullah b. Ma'kil'in yle dediini
bize haber verdi.
"u mescid'de Kab b. cre'nin yanna oturdum da ona u: "Fidye olarak oru tutmas veya sadaka vermesi ya da
kurban kesmesi gerekir." yetinden sual ettim. O da dedi ki:
"Ben bitler yzm sarm olduu halde Rasulullah (s.a.v.)'a getirildim.
"Seni bu denli mecalsiz, meakkatli bir halde grmemitim. Herhangi bir koyun bulabilir misin?" buyurdu.
"Hayr" dedim. Bunun zerine bu yet nazil oldu. Rasulullah buyurdu ki:
" gn oru tut veya herbir fakir iin yarm sa' olmak zere alt fakiri doyur." Bylece bu yet benim hakkmda
[646]
hususi, sizin iin ise umm olarak inmitir."
Bu hadisi Buhari Adem b. Eb Iyaz ve Ebu'l-Velid'den, Mslim, Bndar'dan, o underden, hepsi de u'be'den
[647]
rivayet etmitir.
4- Eb brahim smail b. brahim es-Sf, Muhammed b. Ali el-far'den, o shak b. Muhammed'den, o
dedesinden, o Muire es-Sekalan'den, o mer b. Bir el-Mekk'den, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan yle dediini
bize haber verdi:
"Biz Hudeybiye'ye indiimizde Ka'b b. cre bann kelleri alnna yaylm bir vaziyette geldi ve;
"Ey Allah'n Rasul, u bitler beni yedi bitirdi" dedi, Rasulullah (s.a.v.) da:
"Ban tra et ve fidye ver" buyurdu. Ka'b da bir sr kesti. Allah Teala da bu yerde bu yeti indirdi."
bn Abbas Rasulullah (s.a.v.)'n "oru gndr, kurban bir koyundur, sadaka da her yoksula iki md (yaklak
[648]
l,5kg.) yiyecek olmak zere alt yoksul arasnda taksimdir" buyurduunu da rivayet etmitir."
5- Muhammed b. Muhammed el-Mansur, Ali b. mer el-Hafiz'dan, o Abdullah b. el-Mhted'den, o Tahir b. shak
et-Temim'den, o Zheyr b. Abbad'dan, o Mus'ab b. Mhan'dan, o Sfyan-i Sevr'den, o bn Eb Necih'ten, o
Mcahid'den, o Abdurrahman b. Eb Leyla'dan, o da Ka'b b. Ucre'den yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) Hudeybiye'de kendisine mahsus bir tencerenin altn yakarken Ka'b'a urad da:
"Bann kehleleri sana eziyet veriyor mu?" buyurdu. Ka'b'n da:
"Evet" demesi zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Ban tra et" buyurdu. Derken Allah Teala bu yetini indirdi. Hz. Peygamber de:
[649]
"Oru gndr, sadaka alt yoksul arasnda taksimdir, kurban da bir koyundur" buyurdu."
6- Abdullah b, Abbas el-Herev, Abbas b. el-Fadl b. Zekeriyya'dan, o Ahmed b. Necde'den, o Said b. Mansr'dan, o
Eb Avane'den, o Abdurrahman b. el-sfehan'den, o da Abdullah b. Malik'ten yle dediini bize haber verdi:
"Biz mescidde oturuyorduk. Ka'b b. Ucre gelip yanmza oturdu ve:
"Bu yet benim hakkmda nazil oldu" dedi. Abdullah b. Malik dedi ki:
"Ben de halin niceydi?" dedim. O da dedi ki:

"Biz ihraml olarak Rasulullah (s.a.v.) ile beraber sefere ktk. Bamda, sakalmda, bymda, hatta kalarmda bit
olutu. Bunu Rasulullah (s.a.v.)'a syledim de buyurdu ki:
"Senin bu kadar meakkat ektiini grmemitim. Berberi arn." Bu emir zere berber geldi ve bam tra etti.
Rasulullah (s.a.v.);
"Kurbanlk bir hayvan bulabilir misin?" buyurdu.
"Hayr" dedim. Halbuki o kurbanlk hayvan bir koyundan ibaretti. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki;
"O halde ya gn oru tut veya alt yoksula sa' (yaklak 9kg.) yiyecek yedir." Ka'b dedi ki:
[650]
"Bylece bu yet benim hakmda hsseten, insanlar iin ummi olarak indirildi."
8- K'b (r.a.) dedi ki:
"Hudeybiye antlamasnda Raslullah (s.a.v.) ile beraberdik. hraml idik. Mrikler bizi kuatt. Benim ok malm
vard, uyuz bcekleri yzmden dmeye balad, Neb Aleyhisselm benim yanma geldi ve:
[651]
"Bann uyuz bcekleri sana eziyet veriyor mu?" buyurdu ve bana tra olmam emretti. Sonra bu yet indi."
9- Ka'b ibn Ucre yle demitir:
"...Artk iinizden kim de hasta olur, yahud bandan bir eziyeti bulunursa ona orutan, ya sadakadan, yahut ta
kurbandan fidye vacip olur." yeti benim hakkmda indi. (Hasta ve) bamdan bitler yzme dklr halde Rasl-i
Ekrem (s.a.v.)in yanna getirildim.
"Gryorum skntn byk, iddetli, dayanmann snrna gelmisin. (Bitlerini temizle ve) bir koyun kurban et."
Buyurdu. Ben:
"Bir koyunu nereden bulaym ki!" dedim de gn oru veya herbir miskine yarm s' ile alt miskini yedirme
[652]
fidyesi benim hakkmda nazil oldu, ama O hepiniz hakknda geneldir."
[653]
Hadisi Buhari de tahric etmitir.
10- Ebu Davud'un Sneninde rivayet ettiine gre, Hz. Peygamber (s.a.v.), Ka'b b. Ucre'ye urayp banda oka
bit grnce, ona:
[654]
"Tra ol sonra kurban olarak bir koyun kes veya gn oru tut veyahut da alt fakire sa
hurma ver"
[655]
demitir.
11- Saffan bni meyye (r.a.) dedi ki:
"Bir kii Zferan koklayarak zerinde kaftan olduu halde Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ey Allah'n Rasl, umremi nasl yapacam hakknda bana ne emredersiniz?" dedi. Allah Tel bu ayeti indirdi.
Aleyhisselm:
"Umreden soran nerede?" buyurdu. Kendisine 'burada' denildi. Aleyhisselm soruyu sorana:
"zerinden elbiseni kar, sonra ykan, gcnn yettii kadar istinak et, sonra haccnda yaptn, umrende de
[656]
yap." buyurdu."
11- Mfessirler bu ayetin hacc hakknda nazil olan ilk ayet olduunu sylemilerdir. Binaenaleyh bu ayeti, hacc
vcib klma manasnda anlamak, hacca balam olmak art ile onu tamamlama manasna hamletmekten daha
[657]
evldr.
197. Hacc bilinen aylardr. te kim onlarda hacc kendine farz ederse artk hacda kadna yaklamak, gnah ilemek,
kavga etmek yoktur. Siz ne hayr ilerseniz Allah onu bilir. Bir de azklann. Muhakkak ki azn en hayrls
takvadr. Ey akl sahipleri benden takva zere olun.

1- Abdullah b. mer, Abdullah b. Abbas, Said b. Cbeyr, krime, Mcahid, Katade, Rebi' b. Enes, brahim enNehai, Sfyan es-Sevri ve bn-i Zeyd bu yet-i kerimenin nzul sebebinin u hadise olduunu zikretmilerdir:
"Bu hayet nazil olmadan nce bir ksm insanlar hac yoluna karken azk almazlard. Onlar
"Biz Allah'n misafirleriyiz. O bizi yedirir iirir." derlerdi. Dier bir ksm insanlar da ihrama girmeden nce
yanlarnda bulunan azklar, ihrama girince atarlar ve kendilerine yeniden azk edinmeye alrlard. te bu yet-i
[658]
kerime nazil oldu ve haclarn yanlarna azk almalarn emretti.
2- Mcahid diyor ki:
[659]
"Dardan gelen haclar azksz gelir, insanlardan dilenirlerdi. Allah teala onlara azk almalarn emretti."
"Yemen halkndan bir ksm insanlar hacca giderken ve yolculuk yaparken azk almazlard. Allah teala onlara,
[660]
Allah yolunda azk almalarn emretti ve onlara, azklarn en hayrlsnn da takva olduunu bildirdi."
4- Amr b. Amr el-Mzekk, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o Muhammed b. smail'den, o

Yahya b. Beir'den, o ebabe'den, o Verk'dan, o Amr b. Dinar'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan unu dediini
bize haber verdi:
"Yemenliler hacceder ve hacca gelirken yanlarna azk almazd. "Biz Allah'a tevekkl edenleriz" derler. Sonra da
[661]
Mekke'ye ayak basnca dilenirlerdi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Ata b. Eb Rabah dedi ki:
[662]
"Kii hacc iin yola kar da btn ihtiyalarn bakalarna yklerdi. Allah Teala da bu yeti indirdi."
198. (Hacc mevsiminde ticaret yaparak) Rabbnzdan rzk istemenizde bir gnah yoktur. Arafat'tan boanp
aktnz zaman Me'ar-i Haram'n yannda Allah zikredin. O size nasl hidayet ettiyse siz de O'nu ylece ann.
Siz bundan evvel ne yapacan bilmeyenlerdendiniz.

1- Mnsur b. Abdu'l-Vehhab el-Bezzar, Eb Amr b. Muhammed b. Ahmed b. el-Hyer'den, o uayb b. Ali ezZerra'dan, o sa b. Musavir'den, o Mervan b. Muaviye el-Fezar'den, o Ala b. el-Mseyyeb'den, o da Eb Umame
et-Teym'den yle dediini bize haber verdi:
"bn mer'e sual edip dedim ki:
"Biz u ekilde mal kiralayan bir topluluuz. Halbuki dier bir kavim bizim hi makbul haccmz olmadn iddia
ediyorlar" bn mer de dedi ki:
"Siz telbiyede bulunmuyor musunuz? (Lebbeyk Allahmme Lebbeyk..." demiyor musunuz?), siz, tavaf etmiyor
musunuz? Siz, Safa ve Merve arasnda sa'y etmiyor musunuz? unu yapmyor musunuz, bunu yapmyor musunuz?
" Ben de:
"Evet yapyoruz" dedim. O da dedi ki:
"u senin sorduun eyi adamn biri de Peygamber (s.a.v.)'e sormutu da Peygamber (s.a.v.) ona verecek cevap
bulamamt. Nihayet bu yet nazil oldu. Bunun zerine Neb (s.a.v.) o adam arp indii esnada bu yeti
[663]
kendisine okudu ve: "Sizler hacceden kimselersiniz" buyurdu."
[664]
[665]
Taber'deki rivayette Ebu mme et-Teym
'dir ki bn Kesr'deki rivayetler de bunu desteklemektedir.
Bir rivayette hayvanlarn kiraya veren ve ticaret yapanlar hakknda onlarn hac olmadklarn syleyenlerin
kafiyeli bir szle "Onlar hc deil dc!" diyerek alay ettikleri de kaydedilmektedir ki "Onlar hac deil, yle
[666]
debelenip yryorlar ite" demektir.
"Baz Araplar, hacc gnlerinde ticret yapmaktan kanyorlard. Zilhiccenin ilk on gn girdi mi, al verii
tamamen brakyor ve haccda ticaret yapanlar "dc" diye adlandryor ve "Bunlar hacc deil, dcdrlar" diyorlard.
"Dc"n mnas, "Rastlad hereyi kaparak mal edinen" kimsedir. Bu kelime, (Tavuk) lfzndan tremitir.
Yine bu insanlar, hacca dair olanlarn dnda her trl iten kanyor, hatta ii, aresiz ve gszlere yardm
etmekten, alar ve yoksullar doyurmaktan imtina etmeye kadar vardryorlard. te bylece Allah'u Tel bu
yanl inanc kaldrm ve ticret yapmada hibir gnah olmadn aklamtr. Sonra bu ayetten nceki ayetler
haccn ahkm; bu ayetten sonraki ayet de hacc hakknda olunca, bu durum bu hkmn hacc zamannda meydana
[667]
geldiine dellet eder. te bu sebepten dolay, "haccda" kelimesi zikredilmemitir.
3- Eb Bekr-i Temim, Abdullah b. Muhammed b. Honam'dan, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Osman'dan, o
Yahya b. Eb Zaide'den, o bn Creyc'den, o Amr b. Dinar'dan, o da bn Abbas'tan yle dediini bize rivayet etti:
"Z'1-Mecaz, Mecenne ve Ukaz Pazar mensuplar cahiliyye devrinde insanlara mal satar, ticaret ederlerdi. slam
geldiinde onlar bu ii kerih grr gibi oldular. Raslullah'a bundan sordular. Nihayet "Rabbiniz'den refah (ticaret)
[668]
istemenizde bir gnah yoktur." yeti indirildi."
4- bn Abbas'tan rivyeten Mcahid dedi ki:
"nsanlar: "Aziz ve Celil olan Allah'n anld gnlerdir" diyerek Hacc mevsiminde al-verilerden, ticaretten
[669]
kanrlard. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi de insanlar ticarete baladlar."
5- Mcahid dedi ki:
"Araplar chiliye devrinde hacc mevsiminde Arafat ve Mina'da al-veri ve ticaret yapmazlard, yet bunun
[670]
zerine nazil oldu."
199. Sonra siz de insanlarn (vakfeden) dnd (sel gibi akt) yerden dnn. Allahtan mafiret isteyin. Hi
kukusuz Allah Gafur'dur, Rahim'dir.

1- Temimi daha nce zikrettiimiz senedle Yahya b. Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da Aie'den yle dediini
bize rivayet etti:
"Arab topluluu Arafat'tan inerken Kurey ve onlarn dindalar da topyekn Me'ari'l-Haram'dan inerlerdi. te bu
[671]
yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi senediyle Hz. Aie'den rivayetinde o yle anlatyor.
"Kureyli haclar "Biz Beytullah'n sakinleriyiz. (Haremde ikamet edenleriz). Dolaysyla biz dier insanlarn
yapt gibi Arafat'tan deil Mina'da (vakfe yaparak oradan) dneriz." derlerdi. Bunun zerine Allah Teal bu yeti
[672]
indirdi."
3- bn Abbs (r.a.)tan yle dedii rivayet olunmutur:
"Araplar Arafat'a kar, orada vakfelerini yaparlard. Kurey ise Arafat'a kmaz Mzdelife'de vakfe yapard. Allah
[673]
bu yet-i kermeyi inzal buyurdu."
4- Ebu Bekir'in kz Esma (r.a.) dedi ki:
"Kureyliler, Mzdelifede, insanlar ise eybe bni Raba hari Arafatta vakfe yaparlard. Allah Tel, bu yeti
[674]
indirdi."
5- Muhammed b. Ahmed b. Cafer el-Mzekk, Muhammed Abdullah b. Zekeriyya'dan, o Muhammed b.
Abdirrahman es-Sarahs'den, o Eb Bekr b. Eb Hayseme'den, o Hamid b. Yahya'dan, o Sfyan b. Uyeyne'den, o
Amr b. Dinar'dan, o Muhammed b. Cbeyr b. Mut'im'den, o da babasndan u sz bize rivayet etti:
"Ben Arefe Gn bir devemi kaybetmi, Arafat'ta onu aramaa kmtm. Rasulullah (s.a.v.)' insanlarla Arafat'ta
vakfe yaparken grdm. Bu O'nun burada fa ettii dini iddettir, tavizsizliktir" dedim. Sfyan da "Ahmes, dini
zere sk olan, taviz vermeyen iddet gsteren kimsedir" dedi. Kurey Hums (dinde taviz vermeyen) ismiyle
arlrd. eytan onlara gelip onlar iirdi ve kendilerine dedi ki:
"ayet siz harem mntkanza ta'zim ederseniz, insanlar sizin harem mntkanz hafif grr." Bylece onlar
Harem'den kmaz oldular ve Mzdelife'de vakfe yaparlard. Vakta ki slm geldi. Allah Teala Arafat Da'n
[675]
kasdederek bu yetini indirdi."
[676]
Bu hadisi Mslim Amr en-Nakd, Sfyan b. Uyeyne yoluyla rivayet etmitir.
6- Mslim'in Him'dan onun da babasndan rivayetle tahric ettii bir haber hums (ahmesler) hakknda baka
bilgiler de veriyor ki bu da Kurey'in dier kabilelerden kendilerini stn ve ayrcalkl grdklerini gsteriyor. Bu
rivayete gre Hums dnda araplar Beytullah' plak olarak tavaf ederlerdi. Hums, Kurey ve onlardan doanlara
denirdi. Araplardan, Kurey'in elbise verdikleri dnda kalanlar plak tavaf ederlerdi. Kurey kadnlar kadnlara,
kurey erkekleri erkeklere elbise verirlerdi. Haclar vakfe iin hep Arafat'a karken Hums Mzdelife'den daha
yukar kmaz (orada vakfe yaparlard). te haklarnda Allah Teal'nn: "Sonra siz de insanlarn (vakfeden)
dnd (sel gibi akt) yerden dnn." yetini indirdii hums bunlardr. nsanlar, Arafat'ta vakfe yaptktan sonra
oradan ifza ederdi. Hums'un ifzas ise Mzdelife'den idi ve
"Biz ancak Haremden (Haram snrlar dna kmadan vakfe yaparak oradan) ifaza ederiz." diyorlard. "Siz de
insanlarn (vakfe yapp) ddkleri yerden dnn." yeti nazil olunca Arafat'a dndler ve orada vakfe yapp dier
[677]
haclarla birlikte oradan ifza ettiler.
7- bn shk da Ahmes (oulunda Hums) geleneinin ok eskilere dayanmadn, belki de fl hadisesinden bile
sonra ortaya ktn belirtirken bunun eytann vesvesesi ile olduuna temas etmez; Kureylilerin, kendilerini
[678]
dier insanlardan stn grmesinden ibaret olarak gsterir.
8- Kurey, Kinne, Huza'a, Sakif, Heysem, Ben Amir ve Benu Nasr kabileleri, sadece Mzdelife'de vakfe
yapyorlard. te bunun zerine, Hak Tel, onlara Araft'da vakfe yapmalarn ve dier insanlar gibi oradan sel
[679]
gibi akp gelmelerini emretmek iin bu ayeti indirmitir.
9- Hz. brahim, smail ve bunlara tab olanlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)in de getirdii gibi, gne domadan nce
Mzdelife'den hzla (Mina'ya doru) giderlerdi. Mzdelife'de vakfe yapan Araplar ise, gne doduktan sonra
Mzdelife'den hzla hareket ederlerdi. Bundan dolay Cenb- Allah mslmanlara, Hz. brahim ve smail (a.s.)in
[680]
hzla hareket ettii vakitte, Mzdelife'den sel gibi akmalarn emretmitir.
10- Mfessirler bu yette zikredilen "Akn edip dnme" emrinin kimlere verildii ve bu emre muhatap olanlarn,
kendilerine uymalar istenen insanlardan kimlerin kastedildii hususunda farkl grler zikretmilerdir.
a- Urve b. Zbeyr, Abdullah b. Abbas, Ata, Mcahid, Katade, Sddi, Rebi' b. Enes, Hz. Aie ve bn-i Ebi Neciyh'e
gre burada, dier insanlar gibi akp gitmeleri emredilenler Kureylilerdir. Dier insanlar ise Kureylilerin dndaki
insanlardr. Zira Kureyliler Mekkede yaamalar hasebiyle kendilerinin Beytullahn sakinleri olduklarn, bu
nedenle dier insanlardan daha stn olduklarn sanyorlar ve bu stnlklerini belirtmek iin de hac yaparken
Harem blgesinin dna kmyorlardi. Bu yzden Arafata varp orada vakfeye durmuyorlard. Allah teala onlar
uyard. Kendilerinin de dier insanlar gibi Haccn menasikini yapmalarn emretti. Bu hususta Hz. Aie (r.anh)
diyor ki:
"Kureyliler ve onlarn dinine tabi olanlar Hac srasnda Arafata kmayp Mzdelifede kalyorlar ve kendilerine
"Muhafazakrlar" mnsna gelen "Ahmes" ismini veriyorlard. Halbuki dier Araplar Arafata gidip orada vakfe
yapyorlard. slam dini gelince Allah teala, Peygamberine, Arafata gitmesini, orada vakfe yapmasn sonra da
[681]
oradan akp gelmesini emretti. te bu yet-i kerime bu hususa iaret ediyor."
b- Dahhaktan nakledilen bir rivayete gre ise burada kendilerine akp dnmeleri emredilenlerden maksat,
Mslmanlardr. Kendilerine uymalar emredilen insanlardan maksat ise, Hz. brahimdir. Buna gre yetin mns
yledir: "Ey Mslmanlar, siz de brahim gibi akn edip.dnn...."
Taberi, mfessirterin ittifak ettikleri bir gr olarak birinci gr tercih etmi ve yeti ona gre izah etmitir.
Eer byle bir ittifak olmasayd Dahhaktan nakledilen rivayetin daha evla olduunu sylemi olacan
[682]
zikretmitir.
200. (Hacc) mensikinizi bitirince atalarnz andnz gibi, hatt daha kuvvetli bir anla Allah ann.

1- Mcahid dedi ki:
"Cahiliyye devri halk belli mevsimde, Ka'be'nin yannda bir araya geldikleri zaman cahiliyye devrindeki
babalarnn fiiliyatlarn, devirlerini ve soylarn anp, bununla karlkl olarak vnrlerdi. Bu yzden Allah Teala
[683]
bu yeti indirdi."
[684]
Sad ibn Cbeyr'den gelen rivayette ise bu vnmelerinin Arafat'taki vakfe srasnda olduu sylenmektedir.
"Cahiliyye insanlar, hac mensiklerini yaptktan sonra, Akabe Cemrelerinin yannda durur, cahiliyye dnemindeki
[685]
gnlerini ve babalarnn yaptklarn anlatrlard. Allah Tel bu yeti indirdi."
"Chiliyye ehli hac mevsiminde vakfe yaparken: "Benim babam insanlar yedirir, iirir, ihtiya sahiplerinin
diyetlerini der." derdi. Babalarnn yaptklarndan baka anlatacaklar bir ey yoktu. Allah Tel bu ayeti indirdi."
[686]
Bu konuda Atdan rivayet vardr.
"Araplardan bir kavim vard. Onlar vakfeye gelir ve:
"Allah'm onu yamur senesi, bolluk senesi, vela ve gzellik senesi kl" derler, ahiret ileri iin bir ey
sylemezlerdi. Allah Tel Menasiklerinizi bitirdiinizde Allah ann yetini onlar hakknda indirdi. Onlardan
sonra mminlerden bakalar gelir: Rabbimiz! Bize dnyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver ve bizi ate
[687]
azabndan koru derlerdi."
5- bn Abbas (r.a.), unu rivayet etmitir:
"Araplar hacclarn tamamlaynca terik gnlerinden sonra Min Mescidi'yle da arasnda dururlar ve onlardan her
biri atalarnn cmertlik, kahramanlk ve sla-i rahim gibi faziletlerini sayp dkerler, bu hususta iirler okurlar ve
nesirler sylerlerdi. Byle yapmakla onlardan herbiri seleflerinin yaptklaryla hret ve stnlk elde etmek
isterlerdi. Cenb- Allah onlara slm dinini ltfedince, onlara daha nce nasl atalarn anyorlar idiyse, ayn
[688]
ekilde Rablarn anmalarn emretti."
6- Hasan dedi ki:
"Araplar rivayette bulunduklar veya konutuklar zaman: "Babann bana yemin olsun ki onlar yle yle
[689]
yaptlar" derlerdi. Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
7- Sudd dedi ki:

"Haclar hac mensikini bitirdikleri zaman Mina'da birisi kalkar ve:
"Allah ahid ki babam cmertti, ok mal vard, bana unlar unlar verdi." der, Allah' zikretmez, sadece babasn
[690]
anar, Allah'tan kendisine dnyalk vermesini isterdi. te bunun zerine bu yet nazil oldu."
8- Sdd'den rivayet edildiine gre, "Araplar Min'da iken hacc bitirdiklerinde, onlardan birisi,
"Allah'm, muhakkak ki benim babamn kazan ok byk, tenceresi geni ve mal ok idi. Ona verdiin gibi, bana
[691]
da ver" diye du ediyordu. Bunun zerine Cenb- Allah bu ayeti indirmitir."
9- Kaffl, tefsirinde bn mer (r.a.)'den yle dediini rivayet etmitir:

"Hz. Peygamber (s.a.v.), Fetih Gn, Kusv isimli devesi zerinde Kabe'yi tavaf etti, elindeki denei ile Hacer-i
Esved'i selmlad, sonra Cenb- Allah'a hamd sena edip,
"mdi Ey insanlar, Allah'u Tel sizden chiliyye taassubunu, tefrika ve zaafn gidermitir. Ey insanlar! nsanlar
ancak iki ksmdr: yi, muttaki ve Allah katnda deerli olanlar; bir de gnahkr, ak ve Allah katnda deersiz
[692]
olanlar" dedi ve sonra, "Ey insanlar biz sizi bir erkek ve diiden yarattk"
yetini okuyarak,
[693]
[694]
"te szm sylyor; hem kendim hem de sizler iin Allah'tan balanma diliyorum"
buyurdu."
10- Enes b. Mlik, Mcahid, Ebu Vil, Ebubekir b. Ayya, Katade, Said b. Cbeyr ve krimeye gre yetin
"Atalarnz andnz gibi veya daha fazlasyla Allah zikredin." bu ifadesinden maksat udur: Bir ksm insanlar
cahiliye dneminde hac ibadetini bitirdikten sonra bir araya toplanr, atalarnn yaptklarn sayarak vnrlerdi.
Mesela: "Benim babam yemek yedirendi." veya "Benim babam falan kimselerin kkllerini kesmitir. (Yani onlar
malup etmitir)" gibi szler syleyip vnrlerdi. slam gelince Allah teala bu gibi insanlara emretti ki, slamdan
nce atalarnz andnz kadar veya daha fazlasyla artk bu gnden sonra Allah zikredin, Onu ululayn
[695]
bakalaryla iftihar etmeyi brakn."
201. Artk o insanlardan kimi: "Ey Rabbmz, bize dyada ver." der ki onun hiretten nasibi yoktur.
202. te onlarn kazandklarndan nasbleri vardr. Allah, hesab pek abuk grendir.

"Araplardan bir topluluk Arafat'ta vakfeye gelir ve: "Ey Allahm bu senemizi bolluk, bereket ve hayr senesi kl."
derler, ahiret ileri iin bir ey sylemezlerdi. Allah Tel Menasiklerinizi bitirdiinizde Allah ann yetini
onlar hakknda indirdi. Onlardan sonra mminlerden bakalar gelir: "Ey Rabbmz, bize dnyada da iyi hal ver,
hirette de iyi hal ver ve bizi o ate azabndan koru." diye dua ederlerdi. O m'minler hakknda da "te onlarn
[696]
kazandklarndan nasbleri vardr. Allah, hesab pek abuk grendir." yetini indirdi."
2- bn Abbas (r.a.)'tan yle dedii rivayet olunmutur:
"Bedevilerden bir topluluk, durduklar bir yere gelip:
"Allah'm onu yamur yl, bolluk yl, hayr ve iyilik yl kl" der, Ahiret'ten ise hibir ekilde sz etmezlerdi. Bu
yzden, "nsanlar arasnda "Rabbimiz, bize bu dnyada ver." diyenler vardr, bylelerinin ise ahirette nasibi
yoktur." yet-i kerimesi onlar hakknda nazil olmutur. Hemen onlarn arkasndan, mminlerin zikri gelir ki onlar
yle derler:
"Rabbimiz, bize dnyada iyilik, ahirette de iyilik ver ve bizi atein azabndan koru." Allah "te, o kazandklarndan
nasibi olanlar bunlardr. Allah hesab abuk grendir." yet-i kerimesini de onlar hakknda inzal buyurmutur."
[697]
3- Ebu Bekr ibn Ayy'tan rivayet ediliyor:
"Chiliye devrinde hacc mensikini bitirdikten sonra "Ey Allahmz, bize develer ver, bize koyunlar ver." Diye dua
[698]
ederlermi. te bunun zerine Allah Teal bu yeti indirmi."
4- bn Abbs dedi ki:
"Birisi gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n elisi, babam haccedemeden vefat etti. Onun yerine haccedeyim mi?" diye sordu da Efendimiz:
"Babann bir borcu olsa da desen o borcu baban demi olmaz m?" eklinde bir soruyla cevap verdi. Adamn:
"Elbette yledir." Demesi zerine de:
"O halde Allah'n alaca denmeye daha lyktr." Buyurdu. Adam:
"Peki bana bundan bir ecir var m?" diye sorunca Allah Teal bu yeti indirdi ki hem haccedenin, hem de yerine
[699]
haccedilenin bu hacdan ecri vardr, ikisi bu haccn ecrinde ortaktrlar demektir."
203. Bir de sayl gnlerde Allah' zikredin. Kim iki gnde acele ederse ona gnah yoktur. Kim de geri kalrsa ona
da gnah yoktur. (Fakat bu gnah olmama) Takva sahibi iindir...

1- Chiliye halk Min'dan dnme hususunda iki blkt: Bir ksm acele ederek ilk nefir gn hemen oradan
Mekke'ye dnenleri kmar ve gnahkr sayar; ikinci bir ksm da ikinci nefir gn (yani bayramn nc gn)
dnmek zere dnmeyi geciktirenleri gnahkr grrlerdi. Allah Teal chiliye devrindeki her iki telkkiyi de
[700]
redddetmek zere bu yeti indirdi.
2- Baz mfessirler yle demilerdir: Bu haclardan acele edenler de bulunuyordu, acele etmeyip gecikenler de...
Sonra da bu iki gruptan bir ksm, dierinin yaptn knyordu. Gecikenler, acele edenlerin hareketinin haccn
rfne uymadn; acele edenler de gecikenlerin hareketlerinin haccn rfne ters dtn zannediyorlard. te
bunun zerine Allah'u Tel bu iki ksmn hibirinde herhangi bir kusur bulunmadn aklad. Buna gre isteyen
[701]
acele eder, isteyense etmez...
204. nsanlardan yle kimse vardr ki onun dnya hayatna ait sz hounuza gider ve o, kalbinde olana Allah'
ahid getirir. Halbuki o, dmanlarn en yamandr.
205. O, yeryznde i bana geti mi orada fesat karmaya, ekini ve zrriyyeti kknden kurutmaya koar. Allah
fesad sevmez.
206. Ona: 'Allah'tan kork (sakn) denildii zaman izzeti onu alr gnah ilemeye gtrr. te ylesine cehennem
yeter. Gerek u ki o ne kt yataktr.
Mfessirlerin bir ksmna gre bu ayet muayyen bir toplulua hastr; bazlarna gre de, bu ayette zikredilen sfat ile
[702]
vasf edilen herkes hakknda mmdr.
1- Sddiye gre bu ayet Ahnes b. urayk es-Sakafi hakknda nazil olmutur.
a- Sdd dedi ki:
"Bu ayet Ahnes b. urayk es-Sakafi hakknda nazil oldu. Bu zat Zhre Oullar ile yeminli dost idi. Medine'ye
Peygamber (s.a.v.)'e gelip kendisine mslman olduunu aklamt. Peygamber (s.a.v.) de onun bu iini ok
beenmiti. Bu zat:
"Ben ancak mslman olmay istemeye geldim. Allah bilir ki ben gerekten doru sylyorum" dedi. "Hem de
kalbinde olana Allah' ahid getirir." yeti onun bu halini aklamaktadr." Sonra Rasulullah'm yanndan kp
mslmanlardan bir grubun ekinine ve merkeplerine urad. Ekinleri yakp eekleri kesti. te bu sebeple Allah
Teala "Yeryznde bozgunculuk yapmaya, ekin ve nesli yok etmeye abalayan insanlar vardr." yetini indirdi.
[703]
Sddiye gre Hmeze suresi ve Kalem suresinin ba taraf da bu kii hakknda inmitir.
b- Ahnes, Bedr gazvesine klaca gn halfi olduu Zhre oullarna savaa kmayn diye iaret etti:
"Muhammed sizin kz kardeinizin oludur. Eer yalanc ise insanlarn ona kar gelmeleri size yeter. Eer
dvasnda sdk ise zaten size ihtiyac yoktur (Rabb onu muzaffer klacaktr ve siz onun zaferi ile) insanlarn en
mutlular olacaksnz." dedi. Zhre oullar da,
"Evet, dorusu hayr senin sylediindedir." dediler. Bedr'e klaca nida olununca bu mnafk Zuhre oullar
iinde kald ve 300 kii olduklar halde geri dndler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Zhre oullar ve Ahnes'in
dndkleri haber verilince zellikle Ahnes'in durumuna at ve asl ad Ubeyy ibn ureyk iken onu "dnc,
[704]
dnen, caydran, geri braktran" anlamna Ahnes diye isimlendirdi.
Fahreddin er-Razi der ki: Bu haber zayftr, nk bu hareket tarz knanmay ve zemmedilmeyi gerektirmez.
Halbuki Allah'u Tela'nn, "nsanlardan ylesi vardr ki onun dnya hayat hakkndaki sz senin houna gider. Ve
o, kalbindekine Allah' ahid tutar" sz zem makamnda getirilmi bir ifdedir. Binaenaleyh, sz yukardaki
[705]
mnaya hamletmek mmkn deildir. Hatta birinci gr daha dorudur.
2- bn Abbasa gre bu ayet Rec' seriyyesinde ehid olanlar hakknda konuan bir takm mnafklar hakknda nazil
olmutur.
a- krime veya Sad yoluyla bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"lerinde Asm b. Sabit ve Mersed'in de olduu bir askeri seriyye baskna urayp, seriyyedekiler katledilince
mnafklardan iki kii:
"Yazk oldu bu zavalllara helak olup gittiler! Ne ailelerinin yannda oturabildiler ne de arkadalarnn (Hz.
Peygamber'i kastediyorlar) verdii grevi yerine getirebildiler!." Bunun zerine yce Allah, bu yet-i kerimeleri bu
[706]
mnafklar hakknda inzal buyurdu."
b- bn Abbas ve Dahhak'tan rivayet edildiine gre "Kurey kfirleri, Hz. Peygamber'e,
"Biz mslman olduk! Bunun iin bize ashabndan bir grup alim gnder!" diye haber yolladlar. Bunun zerine Hz.
Peygamber onlara bir topluluk yollad. Onlar Batn- Rec'de konaklaynca, bu haber kfirlere ulat. Bunun zerine
onlardan yetmi kii at bindiler ve bu mslman topluluunu kuatarak, onlar ldrp astlar. te bunun zerine
de, onlar hakknda bu ayet nazil oldu.
te bu ayetin peine, burada ehid edilen kimselerin durumuna dikkat ekmek iin, Cenb- Hak, "nsanlardan
[707]
[708]
yleleri vardr ki, Allah'n honutluunu elde etmek iin, kendi cann satar"
ayetini getirmitir."
c- krime, Abdullah b. Abbasn bu hususta unlar sylediini rivayet ediyor:
"Rasulullahn, Hubeyb ve arkadalarndan oluan mfrezesi Mekke ile Medine arasnda "Usfan" denen yerde
mrikler tarafndan malup edilince mnafklardan bir ksm insanlar unlar sylemilerdir:
"Vay haline bu ldrlen zavalllarn. Bunlar ne evlerinde oturup sa kaldlar ne de arkadalarnn dvasn tebli
edebildiler." te bu yet, bu mnafklar hakknda, bundan sonra gelen yet de mfrezede bulunan mminler
[709]
hakknda nazil olmutur."
d- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre ise Rac' seriyyesinde ehid olanlar hakknda konuan bir takm mnafklar
hakknda nazil olmutur. yle ki:
[710]
"Kurey kfirleri (ya da Adal ve Kra kabileleri),
Medine'ye Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir hey'et gnderip,
"Biz mslman olduk. Bize arkadalarndan bir kan gndersen de bize dinimizi retseler." demilerdi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de onlara Hubeyb ibn Adiyy, Mersed ibn Eb Mersed el-Ganev, Hlid ibm'l-Bukeyr, Abdullah
ibn Trik, Zeyd ibnu'd-Desine'yi gnderdi. Asm ibn Sbit'i de balarna emr tayin etti. Bunlar Mekke'ye doru
yola ktlar. Mekke-Medine arasnda bir yerde (Mekke ile Usfn arasnda bir yerde) konakladklarnda yanlarnda
bulunan hurmalardan yeyip ekirdeklerini yere attlar. Onlar ayrldktan sonra oradan geen bir kadn hurma
ekirdeklerinden onlarn Medine'den geldiklerini anlayp hemen kabilesine kotu ve:
"Koun, Yesribliler u yoldan gitmiler." dedi. Hemen 70 kii silhlanp mslmanlarn peine dtler (Bir
rivayette bunlar Huzeyl kabilesinin Lihyan oullar kolundandr) ve onlara yetiip onlar kuattlar. Aralarnda
kan atmada Mersed, Hlid, bn Trik ldrld. Asm, sadan karp bakt ki yedi ok var. Her biriyle
kfirlerin ileri gelenlerinden biri olmak zere yedi kfiri ldrd, sonra:
"Ey Allahm, gnn banda dinini korumaya altm, sen de gnn sonunda benim etimi u kfirlerden koru."
diye dua etti. evresini kuattlar ve onu da ldrdler. Slfe bint Sa'd adndaki mrik kadna satmak zere
kafasn kesmek istediler. Asm, o kadnn ailesinden bazlarn ldrm de kadn:
"Eer Asm'n ban ele geirebilirsem kafatasndan iki ieceim." diye adakta bulunmu imi. Asm'n ban
kesmeye yeltendiklerinde Allah Teal bir eek ars srs gnderip onun ban korumu. Akam olunca nasl olsa
arlar gider, o zaman gelir keseriz demiler ama peinden yle bir yamur gelmi ki vadiyi sel gtrm, sel
Asm'n bedenini de srkleyip gtrm, bylece ban kesememiler.
Hubeyb ve Zeyd'i esir edip Mekke'ye gtrmler. Hubeyb'i ldrmek zere el-Hris ibn Amir oullar satn
almlar. Onu ldrmek zere aklk bir yere kardklarnda "Msaade edin iki rek'at namaz klaym." demi,
brakmlar iki rek'at namaz klm "Hubeyb lmden korktu da namaz uzatt." demiyeceklerini bilsem daha ok
klardm, demi, alm, diri diri armha germiler ve evresinde bekleerek ylece lmesini beklemiler, armhta
gerili haldeyken:
"Ey Allahm, biliyorsun benim bu halimi senin Rasl'ne haber verecek kimsem yok, selmm Rasl'ne ulatr."
[711]
demi, o haldeyken Ukbe bnu'l-Hris gelip mzrayla onu ldrm.
Zeyd'i de babasnn ldrlmesi karl olarak ldrmek zere Safvn ibn meyye satn alm. Safvn onu
ldrmek zere dar kardnda Ebu Sfyn ibn Harb gelmi ve:
"Ey Zeyd, Muhammed burada senin yerinde, sen de ailenin yannda olmak istemez misin?" demi. Zeyd:
"Allah'a yemin olsun ki ben ailemin yannda otururken Muhammed'in ayana bir diken batp da ona eziyet
vermesini dahi istemem." demi, onu da vurup ldrmler.
Bu hadiseyle ilgili haber Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulatrlnca Efendimiz (s.a.v.):
"Hanginiz Hubeyb'i gerili olduu aatan kurtarp getirir, ona cennet var." buyurdu da Zbeyr:
"Ben ve arkadam Mikdad" demi, yryerek yola kmlar, gece yryp gndzleri dinlenerek Mekke'ye
Hubeyb'in armha gerili olduu yere ulamlar. armhn evresinde 40 kadar mrik yatm uyuyorlarm.
Bakmlar, 40 gn gemesine ramen Hubeyb adeta ikiye katlanm gibi bir halde teni taze duruyor; hibir rme,
kokma yok. Zubeyr onu armhtan indirip atna yklemi ve yola kmlar. Mekke mrikleri durumun farkna
varr varmaz hemen yetmi kii pelerine dm ve onlara yetimiler, ama Zubeyr ve Mikdad olduklarn grnce
onlarla vurumaya cesaret edemeyip geri dnmler. Medine'de Efendimiz'in huzuruna girdiklerinde bir de
bakmlar ki Cibrl onlardan nce Efendimiz'e gelmi ve
"Ey Muhammed, melekler senin b iki arkadanla vnyorlar." demi.
te btn bunlardan sonra baz mnafklar Hubeyb ve arkadalar hakknda:
"u ldrlenlere yazk! Ne evlerinde oturabildiler ne de arkadalarna (Hz. Peygamber'i kastediyorlar) verdii
grevi yerine getirebildiler!." dediler de Allah Teal Zbeyr, Mikdad, Hubeyb ve arkadalar ve byle konuan o
mnafklar hakknda "nsanlardan yle kimse vardr ki onun dnya hayatna ait sz hounuza gider..." yeti ile
[712]
onu takip eden yeti indirmitir."
3- Muhammed b. K'b el-Kurazi, Katade, Mcahid, Rebi' b. Enes ve Ata'ya gre bu yet-i kerime, btn
mnafklar hakknda nzil olmutur.
a- Bir gn, Said el-Makberi, Muhammed b. K'b el-Kurazi ile konuurken Said ona, kendi ifadesiyle u hadisi
okumutur.
"Ahir zamanda, hirete alr gibi grnerek dnya maln kazanmak isteyen bir ksm insanlar ortaya kacaktr.
Bunlar insanlara kar yumuaklk bakmndan koyun postuna brnrler. Dilleri ekerden daha tatl, kalbleri ise
canavar kalbidir. Aziz ve Celil olan Allah, bir hadis-i kudside:
"Bana gvenerek mi kendilerini aldatyorlar? Yoksa bana kar kendilerini cesur mu hissediyorlar? Ben kendime
yemin ederim ki onlarn zerine, kendi aralarndan yle bir fitne gnderirim ki ilerinden halim selim olanlar bile
[713]
akna evirir." buyurdu.
Muhammed b. K'b da:
"Senin o okuduun ifadeler Allahn kitabnda mevcuttur." dedi. Said de:
"O, Allahn kitabnn neresinde?" diye sordu. Muhammed b. K'b da:
"nsanlardan ylesi vardr ki dnya hayat hakknda sz senin houna gider. Ve Allah kalbinde olana ahit tutar.
Halbuki o, en azl bir dmandr. O, i bana getii zaman yeryznde fesat karmak, ekini ve neslini helak
etmek iin alr. Allah, bozgunculuu sevmez." yetlerini okudu. Said de Muhammede,
"Ben bu yetin, kimin hakknda nazil olduunu iyi biliyorum." dedi. Muhammed de ona:
[714]
"Bir yet belli bir kii hakknda inmi olabilir. Fakat onun hkm herkes iin geerlidir." dedi.
"Bu yetin herkes hakknda geerli olduunu syleyenlere gelince, bu muhakkik grlerden pek ounun tercih
ettii grtr. nk ayet, zikredilen bu sfatlarla muttasf olan herkes hakknda umumidir.
Muhammed bn Ka'b el-Kurazden nakledildiine gre, bu ayet hakknda kendisiyle bakalar arasnda bir
konuma gemi; buna gre o,
"Bu ayet, zikredilen kimseler hakknda nazil olmusa da, onun bir adam hakknda inmesi, daha sonra da bu sfatlar
tayan herkes hakknda umum olmas imknsz deildir" demitir.
Bu meselenin hakikati udur: Allah'u Tela'nn "nsanlardan yle kimse vardr ki" sz insanlarn bir ksmna
iarettir. Buna gre bu lfz tek kimseye de muhtemeldir, ok kimseye de. Cenb- Hakk'n, "nsanlardan" ifdesi
de, bundan muradn, cemi olan mnaya deil de lfza rc olmasnn caiz olmas sebebiyle, tek bir insan olduuna
dellet etmez.
Ayet-i kerimenin, naklettiimiz olay zerine nazil olmasna gelince, bu hkmn umm olmasn imknsz klmaz.
Hatta biz, ayet-i kerimede umum manaya dellet eden bir durum bulunduunu da syleyebiliriz. Bu birka
yndendir:
a) Hkmn, mnasib vasfa terettb etmesi, sebebin ne olduunu hissettirir. Cenb- Hak, bir kavmi knayp, onlar
da knanmay hak ettirecek sfatlarla vasf edince, biz bu zemmi gerektiren eyin, bu sfatlar olduunu anlarz. Bu
sebeple, bu niteliklerle vasf edilen herkesin, knanmay hak etmi olmas gerekir.
b) Lfz umm manaya hamletmek, daha ok fayda temin etmektedir. Bu byledir, nk bu btn mkellefleri
bu knanm yoldan vaz geirir.
c) Bu, ihtiyatl olmaya daha yakndr. nk biz ayeti umm manaya hamledersek, bu ahs da bu hkmn iine
girmi olur. Ama, lfz bu ahsa tahsis edersek, hkm ondan bakas hakknda sabit olmaz. Bylece, anlattklar
[715]
mza gre, ayeti umm manaya hamletmenin daha evl olduu ortaya km oldu."
207. nsanlardan yle kimse de vardr ki Allahn rzasn isteyerek nefsini satn alr. Ve Allah kullarna Rauftur.

1- Katadeye gre bu yette zikredilen insanlardan maksat, Allah yolunda cihad eden muhacirler ve ensardr.
2- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre Abdullah ibn Ced'n'n klesi Suheyb ibn Sinan er-Rm, Ammr ibn
Ysir, Annesi Smeyye ve Babas Ysir, Ebu Bekr'in klesi Bill, Ebu Zerr el-far, Habbb ibnu'1-Eret ve
Huvaytb'n klesi Abis hakknda nazil olmutur. Nahl: 16/41 ve Nahl: 16/106 yetleri de bunlar hakknda inmitir.
Bunlardan Suheyb Mekke'deki mal ve mlknden vazgeerek bunun mukabilinde serbest kalm; Ebu Zerr ve
[716]
Habbb kamaya muvaffak olmu ve bylece Medine-i Mnevvere'ye gelebilmilerdir.
3- krimeye gre bu yette zikredilen insanlardan maksat, muhacirlerden belli kiilerdir. Bunlar da Suhayb ibn
Sinan er-Rm, Ebu Zer el-fr, Cndp bni Seken ve Ebu Zer'in ehlinden biridir.
a- krime dedi ki:
"Bu yet, Suhayb ibn Sinan er-Rm, Ebu Zer el-fr, Cndp bni Seken ve Ebu Zer'in ehlinden biri hakknda
[717]
indi."
Ebu Zerr el-Gfr mslman olduu iin ailesi tarafndan yakalanp hapsedilmiti. Ellerinden kurtulup kam ve
[718]
Medine-i Mnevvere'ye kendisi gelmiti.
b- Sheyb b. Sinan, Mekkeden Medineye hicret etmek istedii zaman kavmi ona engel oldu ve onu hapsettiler.
Bunun zerine Sheyb kavmine yle dedi:
"Evimi ve malm ve elimde bulunan her eyimi size vereyim yeter ki beni serbest brakn, gidip Hz. Muhammede
kavuaym." Bu teklifi kabul ettiler. Sheyb de evini ve maln onlara brakarak Allah ve Rasulne hicret etti. te
bunun zerine bu yet nazil oldu. Sheyb Medineye yaklatnda, shabe-i kiramdan bazlar kendisini karlad.
Hz. mer de onlarn ierisinde idi. Hz. mer, Sheybe dedi ki:
"Ticaretin kazan salad." Sheyb:
"Nedir o?" dedi. Hz. mer de bu yetin nazil olduunu ona haber verdi.
Ebu Zer de, kavminden kap Mekkede bulunan Rasulullahn yanna gitmitir. Mekkeden Medineye hicret
ederken de kavmi, "Merr-i Zahran" denen yerde karsna km fakat Ebu Zer kap kurtulmu ve Rasulullahn
[719]
yanna varmay baarmtr.
c- Said bnu'l-Mseyyeb dedi ki:
"Suhayb-i Rm hicret ederek Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. Kurey mriklerinden bir grup da ardna dmt.
Suhayb hayvanndan indi ve ok kabnda bulunan oklar ortaya dkp yayn eline ald ve yle syledi;
"Ey Kurey topluluu ok iyi bilirsiniz ki ben sizin en iyi ok atan kiinizim. Allah'a yemin olsun ki okluumdaki
btn oklar atp tketmedike, sonra da elimde en ufak bir paras kald mddet klcmla dmedike siz bana
ulaamayacaksnz. Sonra da istediinizi yapn." Onlar da:
"Mekke'deki evini ve maln bize bildir, biz de seni yoluna brakalm git" dediler ve bylece onlarn istedii eyi
onlara bildirmesi artyla kendisiyle anlatlar. O da bunu yapt. Nihayet Rusulullah (s.a.v.)'a gelince kendisine
buyurdu ki:
[720]
"Ey Yahya'nn babas bu krl bir al-veri."Allah Teala bu yeti kendisine indirdi."
d- Mfessirler dedi ki:
"Mrikler Suhayb'i yakalayp ona ikence yaptlar. Suhayb da onlara dedi ki:
"Sizden olaym veya bakalarndan olaym, ben size zarar dokunmayan ihtiyar bir kiiyim, Malm alarak beni
dinimle serbest brakmanza ne dersiniz." Onlar da byle yaptlar. Kendilerine bir deve ve nafakalk vermesi
artyla onlarla anlat ve Medine'ye doru yola kt. Eb Bekr ve mer bir grup kiiyle kendisini karlad. Eb
Bekr kendisine:
"Ey Yahya'nn babas al veriin krl oldu" dedi. Suhayb da;
"Senin al-veriin de yle" dedi. Eb Bekr
[721]
"Allah Teala senin hakknda da byle bir mjde indirdi" dedi ve bu yeti kendisine okudu"
e- Suheyb mriklerin elinden kurtulup Medine-i Mnevvere'ye geliini kendisi yle anlatyor:
Mekke'den Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hicret etmek istediimde onlara:
"Ben bir ihtiyar adamm. Sizden olmam size bir fayda salamyaca gibi dmanlarnzn yannda olmam da size
bir zarar vermez. Ben slm iin bir sz verdim, o szden dnmeyi kerih grrm, brakn Medine'ye gideyim."
dedim. Kurey:
"Ey Suheyb, sen bize geldiinde hibir eyin yoktu. Mal olarak ne kazandnsa burada kazandn. imdi bunlar alp
gitmene asla izin vermeyiz." dediler. Ben:
"Peki, malm sizlere verirsem, nefsimi malmla sizden satn alrsam beni gitmekte serbest brakr msnz?" dedim,
"Olur." dediler de malm onlara verdim, beni hicret etmemde serbest braktlar. Mekke'den kp Medine'ye
geldim. Benim byle yaptm Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulatrlnca:
"Suheyb kr etti, Suheyb kr etti." buyurmu.
f- Hadise Hammd ibn Seleme kanalyla Sad ibnu'l-Mseyyeb'den biraz daha farkl rivayet ediliyor:
"Suheyb Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hicret etmek zere Mekke'den ktnda Kurey'ten bir grup onu yakalayp
Mekke'ye geri gtrmek zere peine dmt. Suheyb takip edildiini farkedince binitinden inip mevzilendi,
sadandan bir ok karp yayna yerletirdi ve bekledi. Kureyliler bir ok atm mesafeye gelince onlara seslendi:
"Ey Kurey topluluu, biliyorsunuz sizin en iyi ok atcnz benim. Siz bana ulamadan sadamdaki btn oklar
zerinize yadrrm, sonra klcma el atar ve elimde en kk paras kalncaya kadar sizinle vuruurum, ancak
ondan sonra bana istediinizi yapabilirsiniz. Ama bunun yerine isterseniz size Mekke'de braktm mallarn
yerlerini syleyeyim, onlar aln ve karlnda yolumu an, brakn gideyim." dedi. Onlar da:
[722]
"Olur." deyip bu teklifi kabul ettiler...
g- Sheyb Medine'ye girince, Hz. Ebu Bekir onu karlayarak ona:

"Alveriin krl olsun!" dedi. Bunun zerine Sheyb ona,
"Senin alveriin de Sen de zarar etme ama, ne oldu ki?" dedi. Bunun zerine Hz. Ebu Bekir
"Allah senin hakknda, unu indirdi" dedi ve bu ayeti ona okudu.
Habbb bn el-Eret ve Ebu Zer'e gelince bunlar kaarak Medine'ye geldiler. Smeyye ise, iki devenin arasna
balanp, paraland. Sonra da, kargyla ldrld. Ysir de ldrld. Dierleri de, kendilerine yaplan ikence
sebebiyle, mriklerin istedikleri eylerin bir ksmn vererek, canlarn kurtardlar. Bunlar hakknda, Mekkelilerin
ikencesiyle,
"Azb edildikten sonra hicret edenler yok mu? Biz onlar dnyada muzafferiyyet ve ganimetler nasib etmek
[723]
suretiyle, gzellikle snayacaz. Ahiret ecri ise daha byktr."
ayeti nazil olmutur.
Yine bunlar hakknda,
[724]
[725]
"Kalbi iman ile dopdolu olduu halde, zorlanan kimse hari"
yeti nazil olmutur.
h- Reb'den rivayet ediliyor:
"Mekkelilerden birisi mslman olmu ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmek, Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek
istemiti. Mrikler onu bundan menedip hapsettiler. Mriklere:
"Brakn beni gideyim, karlnda evimi ve malm size vereyim." dedi. nce kabul etmedilerse de sonra bu
akllarna yatt ve evini, maln almalar karlnda onu serbest braktlar, O da Medine'ye doru yola kt. Allah
Teal da Medine'de Rasl'ne "nsanlardan yle kimse de vardr ki Allah'n rzasn isteyerek nefsini satn alr..."
yetini indirdi. Medine-i Mnevvere'ye yaklanca kendisini mer karlad ve:
"Satn kr etti" dedi. O da mer'e:
"Senin al-veriin de zarar etmesin." deyip mer'e bu szyle ne kastettiini sordu da Hz. mer,
[726]
"Senin hakknda yle yle yet nazil oldu." dedi.
4- Hz. mer, Hz. Ali, Abdullah b. Abbas, Ebu Hureyre ve Hasan- Basri'den nakledilen dier bir gre gre bu
yet-i kerime, cann Allah yoluna adayarak cihad eden ve iyilii emredip ktlkten sakndran herkesi ifade
etmektedir.
a- Hasan dedi ki:
"Biliyor musunuz bu yet kimin hakknda nazil oldu? yle diyen mslman hakknda nazil oldu," "Lailahe
illallah" de. Zira bunu dediin zaman maln ve cann korumu olursun." O kfir de bunu sylemekten kand da
mslman dedi ki:
[727]
"Vallahi ben canm Allah iin satyorum." Bunun ardndan ileri kt da ldrlnceye kadar savat."
b- Hz. mer, Hz. Ali ve bn Abbas (r.a)'a gre bu yet iyilii emredip, ktden uzaklatran kimse hakknda nazil
[728]
olmutur.
c- Eb Halil dedi ki:
"mer bnu'l-Hattab bu yeti okuyan bir insann iitip yetin methettii kimseyi kasdederek: "nna lillah: Biz
Allah'n kullaryz, yine O'na dneceiz." Adamn biri ma'rufu emredip mnkerden nehyetmee kalkm da bu
[729]
yzden ldrlm" demi."
d- Muire diyor ki:
"mer b. el-Hattab, bir ordu gnderip bir kaleyi kuatt. Becile kabilesinden bir adam, ordunun nne geip
dmanla savat ve ldrld. nsanlar onun hakknda oka konutular ve
"Kendisini eliyle tehlikeye att." dediler. Bu konumalar mer b. el-Hattaba ulat. O da:
"Yalan sylyorlar. Aziz ve Celil olan Allah: "nsanlardan ylesi de vardr ki Allahn rzasn kazanmak iin
[730]
cann verir. Allah kullarna kar ok merhametlidir." buyurmad m?" dedi.
e- Ebu Hureyre de, Hiam b. mirin, dmann saflarna hcum ederek onlarn saflarn yard zaman onun
[731]
hakknda "Kendisini eliyle tehlikeye att." diyen kimselere kar bu yet-i kerimeyi okumutur.
f- Hasan- Basri bu yeti okuduktan sonra unlar sylemitir:
"Bu yetin kimin hakknda indiini biliyor musunuz? Bu yet yle bir mslman hakknda inmitir. O, bir kfirle
karlar ve ona
"Lailahe llallah" de. Bunu sylediin takdirde, cann da maln da korumu olursan. Ancak cann ve maln
hakknda cezay hak etme durumun haritir..." der. Kfir ise bu sz sylememekte diretir. Mslman da
"Vallahi ben kendimi Allaha satyorum." der. lerler ve onunla ldrlnceye kadar savar. te bu yet bu gibi
[732]
mslmanlar hakknda nazil olmutur.
5- Baz alimlere gre Zbeyr ibnu'l-Avvm ve arkada Mikdad ibnu'l-Esved hakknda nazil olmutur.
a- Kev tefsirinde bu yetin Zubeyr ibnu'l-Avvm ve arkada Mikdad ibnu'l-Esved hakknda nazil olduu
zikrediliyor. Hz. Peygamber mrikler tarafndan ldrlerek armha gerilen Hubeyb'in cesedinin Medine'ye
getirilmesi sadedinde:
"Kim Hubeyb'i armha gerili olduu aatan indirirse ona cennet var." buyurmu da Zubeyr:
[733]
"Ben ve arkadam Mikdad bunu yaparz." demi
Nitekim yukarda bn Abbs'tan gelen rivayet iinde de
gemiti.
6- Baz alimlere gre bu ayet Hz. Ali hakknda nazil olmutur.
a- Zayf olmakla birlikte mmiyye tarafndan yetin Hz. Ali hakknda nazil olduu da ileri srlmtr. Hz.
Peygamber (s.a.v.), Medine'ye hicret etmek zere Sevr maarasna doru yola karken yatana Hz. Ali'yi
[734]
brakmas zerine bu yet nazil olmu.

"Bu ayet, Hz. Peygamber'in maaraya gittii gece, O'nun yatana yatp geceleyen Ali bn Eb Talib hakknda nazil
olmutur. Rivayet edildiine gre Hz. Ali, Hz. Peygamber'in yatanda uyurken Cebrail baucunda, Mikal ise
ayaklar tarafnda durdu. Cebrail:
"Ey Ebu Tlib'in olu Ali, senin gibilere hell olsun!.. Allah'u Tel, seninle meleklerine kar vnr" diye
[735]
seslenir. te bunun zerine bu yet nazil olur."
a- Taberi de yetin genel ifadesini gznnde bulundurarak drdnc izah eklini tercih etmi ve yetin her iyilii
emredip ktle mani olanlar ifade ettiini, bu itibarla Sheybin ve Ebu Zer'in de burada zikredilen insanlara
dahil olduklarn sylemitir.
Fakat limlerin ounluu bu yetin, Allah yolunda cihad eden her mcahidi iine aldn sylemilerdir. Nitekim
bu hususta dier bir yette de yle buyuruluyor:
"Elbette rabbin, bunlardan her birine, yaptklarnn karln verecektir. phesiz Allah, onlarn yaptklarndan
[736]
haberdardr."
b- Ayet, Taber'nin de belirttii gibi her ne kadar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan belli kimselerin Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in yanna hicret etmek zere mallarndan feragat etmeleri zerine nazil olmusa da Allah
[737]
yolunda hicret ve cihad etmek zere malndan mlknden vazgeen herkes hakknda geneldir.
208. Ey iman edenler hep birden sulh ve selma girin, eytann admlar ardna dmeyin. nk o, sizin iin
apak bir dmandr.

1- krimeye gre burada, slama ginneleri istenen insanlardan maksat, Hz. Muhammede iman eden mminlerdir.
Mminlerin slama girmelerini istemekten maksat ise, onlarn slamn btn emirlerini yaamalarn istemektir.
Yani, "Ey mminler, slamn btnn yaayn." demektir. Bu izaha gre "Hep birlikte" sfat "slam" diye tercme
edilen "Silm" kelimesine aittir.
a- krime'den, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre yahudilerden Sa'Iebe, Abdullah ibn Selm, bn Ymn, Ka'b'n
oullar Esed ve Useyd, u'be ibn Amr, Kays ibn Zeyd haklarnda nazil olmutur. Bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelip:
"Ey Allah'n elisi, bizler yahudi iken sebt gnne ta'zimde bulunurduk, bizi brak (bize msaade et) sebt gnne
ta'zimde devam edelim. Tevrat Allah'n kitabdr, bize msaade buyurun geceleri Tevrat'la ihya edelim." dediler de
[738]
Allah Teal bu yeti indirdi."
b- Eb Naim sfehan, Sleyman b. Ahmed'den, o Bekr b. Sehl'den, o Abdu'l-Gani b. Said'den, o Musa b.
Abdirrahman es-San'anden, o ibn Creyc'den, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan yle dediini bana haber verdi:
"Bu yet Abdullah b. Selam ve ashab hakknda inmitir. Onlar Peygamber (s.a.v.)'e iman ettikleri zaman O'nun
eriatiyle Musa'nn eriatini beraber yrtmeye baladlar. Bylece mslman olduktan sonra Cumartesi'ne tazim
gsterdiler ve devenin etleriyle stlerini kerih grdler. Mslmanlar ise onlarn bu tutumunu yadrgadlar da onlar:
"Bizim Muhammed (s.a.v.)'in de Musa (a.s.)'nn da eriatine gcmz yeter" dediler ve Peygamber (s.a.v.)'e dediler
ki:
"Muhakkak ki Tevrat Allah'n Kitab'dr. O halde bizi brak da onunla da amel edelim." Bunun zerine Allah Teala
[739]
bu yeti indirdi."
c- mam El-Baav ve dier mfessirler bu yetle ilgili olarak unlar sylerler:
"Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurarak, onlara bara, yani slm dinine onun btn hkmlerini kabul ederek
[740]
girmelerini, nesh olduu iin Tevrat'a balanmamalarn emretti."
d- Fahreddin er-Razi der ki:
"Bu ayet, Ehl-i Kitab'dan Abdullah b. Selm ve arkadalar gibi mslman olanlar hakknda nazil olmutur. nk
onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e iman ederken, bir taraftan da Hz. Musa (a.s.)'nn eriatna ta'zim etmeye devam
ediyorlard. Bundan dolay da "cumartesi" gnnn kutsiyetine sayg gsteriyor, deve etini ve stn mekruh kabul
ediyorlard ve yle sylyorlard:
"Bu eyleri brakmak slm'da da mbah, Tevratta ise vacibtir. Binaenaleyh biz bunu ihtiyaten terk ediyoruz." te
bylece Cenb- Hak, onlarn bu tutumumu kerih grerek, onlarn slam'a btnyle girmelerini, yani slm eriat
nn hepsine girmelerini ve gerek itikad, gerek amel bakmndan Tevrat'n hkmlerinden herhangi birine
sarlmamalarn emretmitir. nk Tevrat, artk menshtur. Buna gre, "eytann admlarna uymaynz" ayetini,
"Tevrat'n mensuh olduunu bildikten sonra, onun hkmlerine tutunarak eytana uymaynz" eklinde
aklamlardr. Bu grte olanlar, ayetteki, "kffeten" kelimesini, slm'n sfat kabul etmilerdir. Buna gre
[741]
sanki, "Gerek itikadi, gerek amel olsun, slam'n kanunlarnn hepsine giriniz" denilmitir."
2- Abdullah b. Abbas ve Dahhaka gre ise, bu yette slama girmeleri emredilen mminlerden maksat, daha
[742]
nceki Peygamberlere iman eden ehl-i kitaptr.
Taberi yet-i kerimenin btn iman edenlerin slam eriatna tm olarak girmelerini emrettiini, bu itibarla
Rasulullaha iman eden mminlerin de, ondan nceki peygamberlere iman edenlerin de yetin kapsamna girdiini
[743]
sylemitir.
209. Size bunca ak deliller geldikten sonra yine kayarsanz, bilin ki Allah azz ve hakmdir.

1- bn Abbas (r.a.)'n, ayeti u ekilde tefsir ettii rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) ve eriat size geldikten sonra, cumartesi almay ve deve eti yemeyi haram sayarsanz,
biliniz ki Allah Tel ceza vermede aziz ve fiillerinde hakimdir." Bu ayet karsnda ehl-i kitaptan mslman
olanlar,
"Ya Raslallah, istersen senin kitabndan baka her kitab brakrz dediler de, bunun zerine Cenb- Hak,
[744]
[745]
"Ey iman edenler, Allah'a ve Peygamberine imn (etmeye devam) ediniz"
ayetini indirdi."
212. Kfredenlere dnya hayat pek sslendi. man edenlerden kimiyle eleniyorlar. Halbuki takvaya erenler
kyamet gnnde onlarn stndedirler. Allah kimi dilerse ona hesapsz rzk verir.

1- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre yet Abdullah bn Mes'd, Ammr, Habbb ibnu'1-Eret, Eb Huzeyfe'nin
klesi Salim, Amir bn Fheyre ve Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh gibi mminlerin fakirlerini alaya alan ve:
"Muhammed gerekten peygamber olsayd bizden eraf ve ileri gelenler ona tbi olurdu." diyen ve Allah'n
[746]
kendilerine zenginlik verdii Ebu Cehl ve benzeri Kurey bykleri hakknda nazil olmutur.
2- Ayetin, yurtlarndan ve mallarndan uzaklatrlan fakir mslman muhacirlerle alay eden Kurayza, Nadr ve
[747]
Kaynuk' oullar yahudilerinin bykleri hakknda nazil olduu sylenmitir.
3- Muktil yle demitir:
"Bu yet-i kerime, Abdullah bn Ubeyy ve avenesi gibi mnafklar hakknda nazil olmutur. Bunlar, zayf
[748]
mslmanlar ve fakir muhacirler ile alay ediyorlard."
4- At da "Btn bu zikredilenler ve ayn davran sergileyenler hakknda nazil olmu olmasna bir engel yok."
[749]
diyor. Fahreddin er-Razi de bu grtedir.
213. nsanlar tek bir mmetti. Allah onlara, mjdeleyen ve uyaran Peygamberler gnderdi. nsanlarn ihtilafa
dtkleri hususlarda aralarnda hkm vermeleri iin, o peygamberlerle beraber hak kitap indirdi. Bu kitap
hakknda apak deliller geldikten sonra aralarnda kskanlk yznden ancak kendilerine kitap verilenler ihtilaf
etmilerdir. Allah, onlarn ihtilafa dtkleri gerekler hakknda man edenlere, izniyle doru olan gsterdi. Allah,
dilediini doru yola iletir.

"Ehl-i Kitap, kble hakknda ihtilaf ettiler. Bazlar douya doru bazlar da Kudse doru namaz klarlar. Bize
ise Allah kbleyi gsterdi. Onlar, oru hakknda da ihtilafa dtler. Bazlar gnn sadece bir ksmnda oru
tutarlar, bazlar da gecenin bir blmnde oru tutarlard. Allah bize, orucun ne olduunu gsterdi. Onlar, haftann
tatil gn olan cuma gnnde de ihtilafa dtler. Yahudiler, cumartesi gnn, Hristiyanlar da pazar gnn tatil
edindiler. Allah bize de o tatil gnnn cuma gn olduunu gsterdi. Ehl-i Kitap, Hz. brahim hakknda da ihtilf
ettiler. Yahudiler; "O Yahudidir." dediler. Hristiyanlar da "O Hristiyandr" dediler. Allah onu bu iftiralardan
arndrd. Onun, hakka ynelen bir Mslman olduunu ve iddia ettikleri gibi mriklerden olmadn bildirdi.
Ehl-i kitap, Hz. sa hakknda da ihtilafa dtler. Yahudiler onun Allahn bir sz deil bir iftira olduunu syle
diler. Hristiyanlar ise onun rab olduunu iddia ettiler. Allah bize, onun hakknda doruyu bildirdi. te ehl-i
[750]
kitabn, haklarnda ihtilaf ettikleri ve Allah'n da, biz iman edenlere bildirdii eyler bunlardr."
214. Yoksa siz, sizden nce geenlerin balarna gelenler sizin banza gelmeden cennete girivereceinizi mi
sandnz? Onlara yle yoksulluk ve skntlar gelip att ve sarsldlar ki, peygamber, beraberindeki m'minlerle
birlikte "Allah'n yardm ne zaman?" diyordu. Gznz an, Hi kukusuz Allah'n yardm ok yakndr.

1- Katade ve Sdd dediler ki:
"Bu yet mslmanlara meakkat, zorluk, scak, korku, souk, geim darl ve eitli eziyetler isabet ettiinde ve
[751]
Allah Teala'nn "Korkudan yrekleriniz aznza geldiinde"
buyurduu gibi Hendek Sava hakknda nazil
[752]
olmutur."
2- Ata dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) ve Ashab' Medine'ye girdikleri zaman skntlar ok iddetlenmiti. nk malsz olarak yola
kmlard ve yurtlarn, mallarn mriklerin ellerinde brakmlard. Bylece Allah'n ve Rasul'nn rzasn
tercih etmilerdir.
Yahudiler Rasulullah (s.a.v.)'a dmanlklarn aa vurdular, Zenginlerden bir grup da nafakalar gizlemilerdi.
[753]
Bunun zerine Allah Teala onlarn (m'minlerin) kalplerini ho tutmak iin bu yeti indirdi."
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldiinde, gerek kendisi, gerekse O'nunla birlikte olan muhacirler ok zarara
girmilerdi. nk onlar Mekke'den malsz mlksz kmlar, evlerini barklarn mriklerin ellerinde brakmlar,
bu arada yahdiler de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e olan dmanlklarn aka ortaya koymulard. te bunun zerine
Allah Tel gerek Peygamberimizin, gerekse onunla birlikte olan mslmanlarn kalblerini serinletmek iin bu yeti
[754]
indirmitir."
4- Katde'den (r.a.) Ma'mer haber verdi:
[755]
"Bu yet Ahzab gn indi. Neb Aleyhisselm ve ashabna o gn bel ve darlk isabet etti."
5- Mukatile gre ise Abdullah ibn Ubeyy ve dier mnafklar:
"Eer Muhammed gerekten peygamber olsayd bu esaret, katil ve ldrlme banza gelmezdi. Ne zamana kadar
btl umutlarn peinden komaya ve kendinizi ldrtmeye devam edeceksiniz?" demilerdi. Mslmanlar onlara
cevaben:
"Ama bizim llerimiz cennetteler." deyince mnafklar bu kez de:
"Amma btl eyler temenni ediyorsunuz." dediler de bunun zerine bu yet nazil oldu. Buna gre yet-i kerime
[756]
Uhud'da nazil olmu olmaldr.

6- Kays bn Eb Hazm, Habbb bn Eret'in yle dediini rivayet etmitir:
"Mriklerden grm olduumuz eziyyet ve skntlar Allah'n Rasulne ikyet etmitik. Bunun zerine O yle
buyurdu:
"Sizden nceki mmetler, eitli bellarla azb olunmulard. Ama bu, onlar dinlerinden evirmemiti. yle ki
adamn bann ortasna testere konulur, bylece iki paraya ayrlr: yine adamn etleri ve sinirleri demir
taraklarla kemiklerinden taranr; ama bu onu dininden eviremezdi. Allah'a yemin ederim ki bu i, mutlaka kemle
erecektir. yle ki, kervanc, Sna ile Hadramut arasnda seyahat ederken ancak Allah'tan ve koyunlarna kar
[757]
kurttan korkacaktr; baka hi kimseden korkmayacaktr. Ne var ki sizler, acele ediyorsunuz."
7- bn Cerir et-Taberi der ki:
"Bu yet-i kerime, Hendek savanda mminlerin, etin bir mcadele verdikleri srada, karlatklar bitkinlikle
beraber iddetli souk karsnda ve yiyecek darl ektikleri bir srada nazil oldu. Nitekim onlarn bu hali dier bir
yet-i kerimede de yle anlatlmaktadr:
[758]
"te orada mminler imtihan edilmiler ve iddetli bir sarsnt ile sarslmlard."
215. Onlar, neyi infak edecekleri (nafaka olarak verecekleri)ni sana sorarlar. De ki: Maldan vereceiniz ey
ncelikle anann, babann, akrabann, yetimlerin, yoksullarn, yolda kalmlarndr. Her ne hayr ilerseniz hi
phesiz Allah ona Alm'dir.

1- Eb Salih'in rivayetinde bn Abbas dedi ki:
[759]
"Bu yet Amir bn Cemh el-Ensar
hakknda indi. Bu zat ihtiyar, a gekin, ok mal olan birisiydi.
[760]
"Ey Allah'n Rasul, neyi, kime sadaka olarak infak edeyim" demesi zerine bu yet nazil oldu."
2- Ebu Hayyandan rivayet edildi:
[761]
"Amr bni Cemh
Neb Aleyhisselm'a:
"Mallarmzdan neleri infak edelim ve nerelere sarfedelim?" diye sordular. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[762]
oldu."
3- bn Abbas, Ata'nn rivayetinde dedi ki:
"Bu yet u kimse hakknda nazil oldu ki, bu zat Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Benim bir dinarm var" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Kendine harca" buyurdu. Adam bu sefer:
"ki dinarm var" dedi. Peygamber (s.a.v.) de;
"Onlar ailene harca" buyurdu. Bu sefer adam:
" dinarm var" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Hizmetine harca" buyurdu. Adam:
"Drt dinarm var" dedi, Peygamber (s.a.v.) de:
"Anne ve babana harca" buyurdu. Adam:
"Be dinarm var" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Akrabalarna harca" dedi. Adam:
"Alt dinarm var" dedi. Peygamber bu sefer:
[763]
"Allah yolunda harca, Harcamann en gzel yolu budur" buyurdu."
4- bn Creyc (r.a.) dedi ki:
[764]
"Mslmanlar, Raslullah'a mallarna ne yapmalarn sordular. Bunun zerine bu ayet indi."
5- Sddi bu yet-i kerimenin, Allah tealann, zekt farz klmasndan nce indiini, kiinin aile efradna
harcayaca nafakalar ve verecei sadakalar ihtiva ettiini, zekt farz klan emir gelince de bu yetin
[765]
neshedildiini sylemitir.
6- bn-i Creyc ise, mminlerin, Rasulullahtan mallarn nerelere harcamalar gerektiini sormalar zerine bu
yetin indiini ve mallarn nerelere verilmesinin daha faziletli olduunu belirttiini bu itibarla bu yetin, zekatn
[766]
haricinde teberru eklinde infakta bulunmay beyan ettiini sylemitir.
7- Taberi diyor ki:
"Sddinin "Bu yet zekat yetiyle neshedilmitir" sz isabetli de olabilir isabetsiz de. yet-i kerimede,
sylediinin doru olduuna dair herhangi bir iaret yoktur. Zira, bu yet-i kerimenin, teberru eklindeki infaklarn
yaplaca yerlerin daha faziletli olanlarn bildirmi olmas mmkndr. Nitekim bu hususta baka bir yette yle
buyurulmutur:
"yilik sevdii mallardan akrabalara, yetimlere, yoksullara, yolda kalana, dilencilere ve kle azad etmeye
[767]
verenin, namaz klann, zekat verenin... yaptdr."
217. Sana haram olan o ay, ondaki sava sorarlar. De ki: Onda savamak byktr. Ama Allah yolundan
men'etmek, onu inkr etmek, Mescid-i Haram'a gitmelerine engel olmak, onun halkn oradan karmak ise Allah
katnda en byktr. Fitne katilden daha beterdir. Kfirler, gleri yetse sizi dininizden dndrnceye kadar sizinle
savamalarnda devam edeceklerdir...

Btn mfessirler bu yet-i kerimenin, nzul sebebinin, Rasulullahn gnderdii bir mfrezenin, Recep aynn
birinci gnnde, mriklerden biri olan Amr b. el-Hadremi'yi ldrmesi ve iki mriki de esir etmesi hadisesi
olduunu sylemilerdir. Bu olay, Taberinin rivayetine gre, Urve b. Zbeyr, Sddi, Cndeb b. Abdullah,
Mcahid, Miksem, Abdullah b. Abbas, Ebu Mlik el-ifari, Katade, krime, Mcahid, Dahhak ve a'bi tarafndan
[768]
ksmen de olsa farkl ekillerde nakledilmitir.
1- Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah e-iraz, Ebu'1-Fadl Muhammed b. Abdillah b. Himeyruveyh elHerev'den, o Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Huza'den, o Ebu'l-Yeman Hakem b. Naf'den, o uayb b. Eb
Hamza'dan, o da Zhr'den yle dediini bize haber verdi:
"Zbeyr'in olu Urve bana haber verdi ki:
[769]
"Rasulullah (s.a.v.) mslmanlardan bir seriyye yola kard ve Abdullah b. Cah el-Esed'yi
zerlerine
komutan tayin etti. Ordu yollanp gitti. Nihayet bir hurmala indiler de orada Haram Ay'nn son gnnde Kurey'e
ait bir ticaret kafilesi iinde Amr b. el-Hadrem'yi buldular, mslmanlar anlamazla dtler. lerinden bir
szc dedi ki:
"Biz u gn ancak Haram Ay'nn gn olarak gryoruz. Meylettiiniz bir harislik yznden bu Haram Ay'n
helal saymanz doru bulmuyoruz." Fakat dnya hayatnn varln arzu edenlerin gr ar bast da bnu'lHadrem'ye hcum ettiler ve onu ldrp kervann ganimet aldlar. Bu haber Kurey Kfirlerine ulat. bnu'lHadrem, mslmanlarla, mrikler arasnda ldrlen ilk maktul idi. Kurey kfirlerinden bir eli heyeti atlanp
yola ktlar. Nihayet Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gelip:
[770]
"Sen Haram Ay'nda savamay helal mi sayyorsun?" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Eb Bekr Ahmed b. Muhammed el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Abdurrahman b. Muhammed
er-Razi'den, o Sehl b. Osman'dan, o Yahya b. Eb Zaide'den, o Muhammed b. shak'tan, o da Zhr'den u sz bize
rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.) Abdullah b. Cah', Muhacirlerden bir grup neferle gnderdi. Abdulah b. Vakit el-Leys, Amir
b. el-Hadremyi (Haram ay olan) Receb'in son gnnde ldrd ve iki adam esir alp kervan srdler. Bu
durumdan haberdar olan Peygamber (s.a.v.);
"Ben size Haram Ay'da savamay emretmemitim" buyurdu. Kurey'in:
[771]
"Muhammed Haram Ay'nn hrmetini ihlal etti" demesi zerine bu yet ndi."
3- Zhr dedi ki:
"Bu yet indii zaman Rasulullah (s.a.v.) kafileye el koydu ve iki esire bedel de fidye ald. Vakta ki Allah Teala u
seriyye hakknda iinde bulunduklar hzn giderdi. Allah'n katnda bulunan sevabn arzu ettiler ve dediler ki:
"Ey Allah'n Nebisi, bir gazve olsun da o gazve urunda bize, Allah yolunda cihad edenlerin ecri verilmesin, Bunu
arzu eder miyiz." Bunun zerine Allah Teala "nananlar, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler Allah'n
[772]
rahmetini umarlar." yetini indirdi.
4- Cndeb b. Abdullah (r.a.)'dan rivayet olunmutur:
"Reslullah (s.a.v) bir seriyye gndermi, Abdullah b. Cah' da balarna kumandan tayin etmiti. Yolda Amr b. elHadram ile karlaarak onu ldrmlerdi. Ancak, bn el-Hadramiyi ldrdkleri gnn, Cemziye'l hir aynn
son gn m yoksa Receb aynn ilk gn m olduu hususunda pheye dtler. Mriklerin, mslmanlara:
"Haram ayda ldrdnz." demeleri zerine, Yce Allah Bakara: 2/217 yeti inzal buyurdu. Bazlar ise:
"Seriyye'de bulunanlar herhangi bir meakkate maruz kalmamlarsa onlar iin herhangi bir ecir sz konusu
deildir." demilerdi. Bunun zerine Bakara: 2/218 yeti nazil oldu."
Bunu, bn Mendeh, Sahabe isimli kitabnda, Osman bni At tarikndan, o babasndan, o bn Abbas'tan (r.a.) anlatt.
[773]
5- Mfessirler dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Bedir Sava'ndan iki ay evvel Cemaziye'1-Ahir Ay'nda, Medine'ye geliinin on yedinci ay
balarnda, amcazadesi olan Abdullah b. Cah', Muhacirler'den, sekiz kiilik bir grupla, Sa'd b. Vakkas ez-Zhr,
Ukkae b. Muhsan el-Esed, Utbe b. azvan es-Slem, Eb Huzeyfe b. Utbe b. Rabia, Sheyl b. Beyda, Amir b.
Rabia, Vakit b. Abdillah ve Halid b. Bkeyr'le beraber gazaya gnderdi ve komutanlar Abdullah b. Cah iin bir
yaz yazd, eline verdi ve buyurdu ki:
"Allah'n ismi zere yr, iki gnlk yryene kadar mektuba bakma, iki konaklk mesafe katettiin zaman yazy a
ve onu arkadalarna oku. Sonra sana emrettiim ey iin yr git. Maiyyetinde bulunan bu yolculuk zere
ashabndan hi kimseyi sakn zorlama."
Abdullah iki gn yrdkten sonra konaklad ve mektubu at. Bir de bakt ki iinde unlar yazl:
"Bismillahirrahmanirrahim. imdi beni iyi dinle. Ashabndan sana tabi olanlarla beraber Allah'n bereketi zerine
yr. Nihayet Batn- Nahle'ye inesin ve Kurey kervann gzetleyesin. Belki bize o kervandan bir haber getirirsin."
Abdullah mektuba baknca:
"ittim itaat ettim" dedi ve sonra arkadalarna bunu syleyip dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) iinizden herhangi bir kiiyi zorlamamdan beni men etti." Nihayet Madin mevkiine gelince
oklar yaylara yerletirdi. Sa'd bn Ebi Vakkas ve Utbe b. azvan ardna dtkleri bir develerini kaybetmilerdi.
Bunlar develerini aramak iin ordudan ayrlp geriye kalmalar hususunda izin istediler. Abdullah da onlara izin
verdi. Bunlar deveyi aramak iin geride kalrlarken Abdullah dier arkadalaryla geip gitti. Nihayet Mekke ile
Taif arasnda bulunan Batn- Nahle'ye ulatlar.
Onlar bu haldeyken Taif ticaretinden dnen kuru zm, azk ve sermaye ykl Kurey kervan kendilerine urad.
Bu kervanda Amr b. Hadrem, Hakem b. Keysan, Osman b. Abdillah b. Muire el-Mahzum ile Nevfel b. Abdillah
el-Mahzum de bulunmaktaydlar. Bu zatlar Rasulullah (s.a.v.)'n Ashabn grnce heybetlerinden rktler,
Abdullah b. Cah dedi ki:
"Kavim gerekten sizden korktular. imdi iinizden birisinin ban tra edin de onlarn nne kn. Onu tral
grnce emin olurlar ve: "Bunlar, Umre yapm bir kavim" derler. Bylece Ukkae'nin ban tra ettiler. Sonra
yaklap onlara gzkt. Onlar da:
"Haydi gemi olsun. Bunlar Umre'den donen bir kavimmi" dediler. Bylece onlar emin
kldlar.
Bu olay Cumade'1-Ahir Ay'nn son gnnde olmutu. Bu ayn Cumada veya Recep olduu grndeydiler.
Kavim bu kiiler hakknda meveret ettiler ve dediler ki:
"Eer onlar bu gece brakrsanz elbette Harem'e dahil olacaklar ve mutlaka sizden imtina' edeceklerdir." Nihayet
bu topluluun bana me hususunda gr birliine vardlar. Temim Kabilesi'nden olan Vakit b. Abdillah, Amr
b. Hadremi'yi bir okla vurup ldrd. Bylece bu kii mriklerden ldrlen ilk kii oldu. Hakem ve Osman da
esir alndlar. Bunlar da slam'da alnan ilk esirlerdir. Nevfel ise ni bir hareketle ellerinden kurtuldu, mslmanlar
onu yakalamaktan aciz kaldlar; M'minler kervan ve iki esiri srp Medine'ye gelerek Rasulullah'n huzuruna
geldiler. Bunun zerine Kurey dedi ki:
"Muhammed korkan kiinin kendisinde emin olduu ve insanlarn maietleri iin abaladklar bir ay, Haram
Ay'n helal sayd da o ayda ashabna kan dktrd. Kendisiyle geinilen dnyalk mallar insanlarn ellerinden
ald. Mekkeliler bu propaganda ile Mekke'de bulunan mslmanlar aypladlar ve dediler ki:
"Ey atalarnn dininden dnen insanlar topluluu, siz Haram Ay helal saydnz da o ayda sava yaptnz."
Yahudiler de bu olayla fal tuttular. Dediler ki:
"Vkd: "harb tutuup kzt" demek, Amr: "harb ma'mur oldu" demek, Hadrem de: "harb hazr oldu" demektir."
Bu haber Rasulullah (s.a.v.)'a ulat. Abdullah b. Cah ve arkadalarna:
"Ben size Haram Ay'da savamay emretmedim" buyurdu ve kervanla iki esiri yannda alkoydu, fakat bu
ganimetten birey almaktan kand. Bu durum seriyyeye itirak edenlere pek byk geldi ve gnah ilediklerine
kanaat getirerek helak olduklarn zannettiler. Bylece bu ii yaptklarna ok piman oldular. Dediler ki:
"Biz bn Hadrem'yi ldrdkten sonra akamladmzda Receb Ay'nn hilaline baktk. Fakat bilemiyoruz ki onu
Receb'de mi yoksa Cumad m ldrdk." Bu hususta insanlar ok fazla teberi konumaa balad. Nihayet Allah
Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) kervana elkoydu ve bu ganimetten Humus miktarn ayrd.
slam'da ilk humus da budur. Geriye kalan ganimeti de seriyye ashabna taksim etti. slam'da ilk ganimet te budur.
Mekkeliler iki esirlerinin fidyesini verip serbest brakmalar hususunda eli yolladlar. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Hayr, Sa'd ve Utbe gelinceye kadar onlar tutukluyoruz. Eer onlar gelmezlerse bunlar bedel olarak
ldreceiz" buyurdu. Nihayet develerini aramaktan geri kalan Sa'd ve Utbe geri gelince bu iki esiri fidye karl
salverdi. Hakem b. Keysan'a gelince, o mslman olup Rasulullah (s.a.v.) ile beraber Medine'de kald. Nihayet Biri Maune Vakas gn ehid edildi.
Osman b. Abdillah'a gelince o da Mekke'ye dnm ve orada kfir olarak lmtr.
Nevfel'e gelince Ahzab Gn Hendek Sava'nda Hendei geip mslmanlara hcum etmek iin atnn karnna
zengi ile vurmu ve atyla beraber hendee dp, beraberce helk olmutur. Bylece Allah Teala onu ldrd.
Mrikler para karl onun leini istediler. Rasulullah (s.a.v.) da: "Aln onu. O lelerin en pisi diyeti de diyetlerin
[774]
en pisidir" buyurdu. te bu yetin ini sebebi bu vakadr."
6- bn shak'n tahricinde Urve ibnu'z-Zubeyr anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), birinci Bedr gazvesinden dnnde Receb aynda halasnn olu Abdullah ibn Cah ibn
Rib' bir seriyye'nin banda gnderdi. Seriyyede hepsi de muhacirlerden olmak zere sekiz kii daha vard.
lerinde ensardan kimse yoktu. Efendimiz Abdullah ibn Cah'a bir de mektup verdi ve: "ki gn yrmeden
mektuba bakmamasn, iki gn yrdkten sonra mektubu okumasn, onda yazlanlar yerine getirmesini ve
arkadalarndan kimseyi bunlar yapmaya zorlamamasn" emretti.
Abdullah ibn Cah'n seriyyedeki arkadalar:
1. Abdi ems oullarndan Ebu Huzeyfe ibn Utbe ibn Raba,
2. Esed ibn Huzeyme oullarndan Ukke ibn Mihsan ibn Hursn,
3. Nevfel ibn Abdimenf oullarndan Utbe ibn Gazvn ibn Cbir,
4. Zuhre ibn Kilb oullarndan Sa'd ibn Eb Vakks,
5. Adiyy ibn Ka'b oullarndan Amir ibn Raba,
6. Vkd ibn Abdillh ibn Abdi Menf ibn Amr bn Sa'lebe,
7. Sa'd ibn Leys oullarndan Hlid ibnu'l-Bukeyr,
8. Hris ibn Fihr oullarndan Sheyl ibn Beyz idiler.
Abdullah ibn Cah iki gn yol aldktan sonra mektubu at, okudu, unlar yazlyd:
"Bu mektubumu okuyunca Mekke ile Taif arasndaki Nahle'ye kadar yrmeye devam et. Orada mekkelileri gzetle
ve haberlerini ren." Abdullah mektubu okuyup bitirince "sem'an ve tten=iittim, itaat ettim, bastne" deyip
arkadalarna:
"Allah'n Rasl Nahle'ye kadar gitmemi, oradan Kurey'i gzetlememi, haberlerini renip kendisine gtrmemi
ve arkadalarmdan kimseyi bu ie zorlamamam emretmi. imdi sizden kim ehidlik mertebesine ulamak isterse
benimle gelsin, kim de bundan holanmazsa geri dnsn. Bana gelince; ben Raslullah'n emrini yerine getirmeye
gideceim." Dedi, yrd, arkadalarndan hibiri geri kalmad, hep birden hicaz yoluna girdiler. Fur'un stnde
(Buhran denilen) madene vardklarnda Sa'd ibn Eb Vakks ve Utbe ibn Gazvn nbetlee bindikleri develerini
kaybettiler ve onu aramak zere geri kaldlar. Abdullah ibn Cah ve kalan arkadalar ilerliyerek Batn- Nahle'ye
ulatlar ve orada konakladlar. Kurey'in bir kervan Batn- Nahle'ye urad. ra, deri ve Kurey'in ticaret
mallarn tayordu. Kervanda Amr ibnu'l-Hadram, Osman ibn Abdillh ibnu'l-Mura ve kardei Nevfel ibn
Abdillh ibnu'l-Mura, Him ibnu'l-Mura'nn klesi el-Hakem ibnu'l-Keysn vardlar. Kervandakiler,
yaknlarnda konakladklar mslman seriyyedekileri grnce nce korktularsa da Ukke ibn Muhsin ba tral
halde onlara grnd. Onu grnce emin oldular.
"Bunlar umreciler, onlardan bize bir zarar gelmez." deyip rahatladlar. Beri tarafta Abdullah ve arkadalar durumu
istiare ettiler, Cumde'l-hire'nin de son gn idi. Dediler ki:
"Eer biz bunlar bu gece brakrsak Mekke'ye girecekler ve bu kervann tadklaryla bize kar daha bir
glenecekler. Brakmaz ldrrseniz haram ayda onlar ldrm olacaksnz." Tereddt ettiler, saldrmaya
ekindiler ama sonunda birbirlerini tevik ederek glerinin yettiini ldrmeye ve mallarn almaya karar verdiler.
Vkd ibn Abdullah et-Temm bir ok atp Amr ibnu'l-Hadram'yi ldrd, Osman ibn Abdullah ve el-Hakem ibn
Keysn' esir ald, Nevfel ibn Abdullah ise ellerinden kurtulup kat, peinden gittilerse de yakalyamadlar.
Abdullah ibn Cah ve arkadalar kervan ve iki esiri Medine'ye Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdiler. Abdullah'n
ailesinden bazlarnn sylediine gre o srada henz ganimetlerin bete birinin Raslullah'a ait olduu hkm
gelmemiken Abdullah arkadalarna:
"Aldnz ganimetin bete biri Allah'n Raslnndr." demi, ganimetin bete birini Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
pay olarak ayrdktan sonda kalan arkadalar arasnda paylatrm. Raslullah'n huzuruna gelince Efendimiz:
"Ben size haram ayda savamanz emretmedim." buyurmu da kervan ve iki esiri orada tutup, onlardan hibir ey
almam. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in byle yapmas zerine Abdullah ve arkadalar:
"Ey Allah'n elisi, Hadram'yi ldrdmz akam Receb hilline baktk Hadram'yi Recebde mi yoksa
Cumdda m ldrp bu ganimetleri aldk bilemedik." deyip elleri yanlarna dm ve helak olduklarn
sanmlar. Mslmanlar da bu yaptklarndan dolay onlar knam ve
"Emrolunmadmz bir ey yaptnz, savamakla emrolunmadmz halde haram ayda savatnz." demilerdi.
Kureyliler:
"Muhammed haram ay hell sayd, haram ayda kan dktler, ganimet ve esir aldlar." dediler. Mekke'de bulunan
mslmanlar bunlara cevap verip:
"Hayr Muhammed haram ay hell saymad. Onlar yaptklarn Cumde'l-hire'de yaptlar, aldklarn bu ayda
aldlar." dediler. Yahudiler de:
"Arapadaki Amr, Hadram ve Vkd kelimelerinin anlamlar ile mtensib olarak fal atlar; "Amr harbi imar etti,
Hadram sava hazr oldu ve Vkd sava ateini ateledi." demektir dediler. nsanlarn szleri oald da oald ve
[775]
sonunda Allah Teal Rasl'ne bu yeti indirdi."
7- Abdullah b. Zbeyr diyor ki:
"Rasulullah Bedirden dndkten sonra (hicretin ikinci ylnda) Recep aynda Abdullah b. Cah'n komutasnda,
muhacirlerden oluan dokuz kiilik bir mfrezeyi bir greve gnderdi. Abdullah b. Cah'a bir de mektup verdi ve
ona:
"ki gn gitmeden mektubu amamasn ancak ondan sonra amasn, mektubu amasndan sonra da emredilen eyi
yapmaya devam etmesini, fakat arkadalarndan herhangi birini bu ie zorlamamasn" emretmiti. Abdullahn
arkadalar unlard:
Ebu Huzeyfe b. Rabia. Ukkae b. Mihsan, Utbe b. Gazvan, Sa'd b. Ebi Vakkas, Amr b. Rabia, Vakd b. Abdullah,
Halid b. el-Bekir ve Sheyl b. Beyda (Sddinin rivayetinde mir b. Rabia yerine, mir b. Fheyre, Ukkae b.
Mihsan yerine, Ammar b. Ysir zikredilmi ve Halid b. el-Bekir de zikredilmemitir.) Abdullah b. ah iki gn
yrdkten sonra mektubu at ve okudu. Bir de ne grsn onda:
"Sen benim bu mektubumu ap okuduktan sonra Mekke ile Taif arasndaki "Nahle" denen yere varncaya kadar
git, orada dur. Oradan Kureyi gzetle ve onlardan bize haber topla" diye yazl. Abdullah mektubu okuyunca
"Bastne, dinledim ve itaat ettim." dedi. Sonra arkadalarna
"Rasulullah (s.a.v.) bana, Nahleye gitmemi, haber almak iin oradan Kureyi gzetlememi emretti ve sizden
herhangi birinizi de buna zorlamam bana yasaklad. Sizden kim ehitlii istiyor ve onu arzuluyorsa benimle gelsin.
Kim de bunu istemiyorsa geri dnsn. Ben, Rasulullahn emri dorultusunda devam edeceim." dedi. Abdullah ve
arkadalar yola devam ettiler. Onlardan hibiri geri kalmad. Hicaz blgesinde yol almaya devam ettiler. "Necran"
denen yere varnca, Sa'd b. Ebi Vakkas ile Utbe b. Gazvan ortaklaa bindikleri develerini kaybettiler. Bunun
zerine Abdullahtan, geri kalp develerini aramaya koydular. Abdullah ile dier arkadalar ise yollarna devam
edip "Nahle"ye vardlar ve orada konakladlar. O srada yanlarndan Kureyin kuru zm ve dier yiyecek
maddeleri tayan bir ticaret kervan geti. (Mcahidin rivayetine gre ise bu kervan Taiften Mekkeye iki
tayordu.) Ve Rasulullah ile Kurey arasnda da bir saldrmazlk antlamas vard. Bu kervanda Amr b. elHadremi, Osman b. Abdullah, kardei Nevfel b. Abdullah, Hakem b. Keysan bulunuyordu. Kervanda olanlar
Mslmanlar grnce onlardan korktular. Zira kervan mslmanlarn yaknnda konaklamt. Mslmanlardan
Ukkae b. Mihsan, yukardan onlara bakt. O, ban tra etmiti. Mrikler onu grnce kendilerini emniyette
hissettiler ve dediler ki:
"Bunlar Umre yapan insanlar, bunlardan bize bir zarar gelmez." Mslmanlar bu mrikler hakknda istiare ettiler.
nk o gn, Cemaziyel hir aynn son gnyd. Dediler ki:
"Vallahi eer bu gece bu insanlara dokunmayacak olursanz onlar, yarn Haram ayna girecekler ve artk kendilerini
bizden korumu olacaklar. Onlar ldrm olursanz Haram aynda ldrm olacaksnz. Bylece bir tereddt
iinde kaldlar. Onlara hcum etmekten ekindiler. Daha sonra kendilerinde bir cesaret buldular ve onlardan
glerinin yettiini ldrmek ve ellerinde bulunanlar almak hususunda ittifak ettiler. Bunun zerine Vkd b.
Abdullah bir ok atarak Amr b. el-Hadremiyi ldrd. Osman b. Abdullah ile Hakem b. Keysan da esir aldlar.
Osmann kardei Nevfel b. Abdullah ise kap ellerinden kurtuldu. Onu yakalayamadlar. Abdullah b. Cah ve
arkadalar kervan ve iki esiri alp Medine'de Rasulullaha geldiler. Oraya gelince Rasulullah buyurdu ki:
"Ben size, haram aynda savamanz emretmemitim." Rasulullah, kervan ve iki esiri bekletti. Herhangi bir
muamele yapmad. Rasulullah, savamalarn emretmediini buyurunca mfrezede olan mslmanlar ok
zldler, helak olduklarn zannettiler. Dier mslmanlar da bu yaptklarndan dolay onlar knadlar ve onlara
dediler ki:
"Sizler emredilmeyen eyi yaptnz, savamanz emredilmedii halde savatnz." Kureyliler de Mslmanlar
aleyhinde propaganda yaparak
"Muhammed ve arkadalar haram ay' ihlal ettiler. O ayda kan aktp mallara el koydular ve insanlar esir ettiler."
dediler. Mekkede bulunan mslmanlar ise onlara cevaben
"Mslmanlar bunu Cemaziyel Ahir aynda yaptlar." dediler. Yahudiler de bu olaydan dolay Rasulullahn
aleyhine bir gelime beklentisine girerek u szleri sylediler:
"Amr b. el-Hadremiyi Vkd b. Abdullah ldrd. Amr savaa mr verdi. (Onun lmyle sava fikri tekrar
canland) Hadremi sava hazrlad. Vkd sava tututurdu. Allah onlar birbirlerine drd."
Urve diyor ki:
"nsanlar da bu hususta aka konuunca, Aziz ve Celil olan Allah, Peygamberine bu yet-i kerimeyi indirdi. Bu
[776]
yet inince ve Allah teala mslmanlardan sknty kaldrnca Rasulullah kervan ve iki esiri ald.
8- Sudd'den gelen rivayette Abdullah ibn Cah seriyyesinde olanlar: Ammr ibn Ysir, Ebu Huzeyfe ibn Utbe ibn
Raba, Sad ibn Eb Vakks, Utbe ibn Gazvn es-Sulem, Sheyl ibn Beyz, Amir ibn Fuheyre ve Vkd ibn
Abdullah el-Yerb olmak zere yedi kii olarak saylmakta, aldklar ganimetin slm'da ilk ganimet olduu,
Mekkelilerin iki esiri fidye vererek kurtardklar arkasndan da "Muhammed haram ay hell sayd arkadamz
ldrd." dediklerini; mslmanlarnsa "Hayr biz haram ay hell saymadk, biz onu Cumde'l-hire'de ldrdk
(veya Cumde'l-hirenin son gecesi ve Receb'in ilk gecesi de denilmi)" dedikleri ve mslmanlarn. Receb ay
[777]
girince kllarn knna koyduklar kaydedilmektedir.
9- Rivayet olunduuna gre bu ayet nazil olunca, bu seriyyenin komutan Abdullah b. Cah, Mekke'deki
Mminlere unu yazmtr:
"Mrikler sizi haram aylarda savamakla aypladklar zaman, siz de onlar inkr etmeleri, Allah'n Rasuln
[778]
Mekke'den karmalar ve mminleri Beytullah'tan alkoymalar ile ayplaynz."
10- bn shak'tan gelen rivayetlerden birinde de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Kurey'in, iki esiri fidye vererek
kurtarma taleplerine o srada Sa'd ibn Eb Vakks ve Utbe ibn Gazvn henz dnmedikleri iin hemen olumlu
cevap vermedii "Ne malm iki arkadamz sizin ldrmediiniz. Eer onlar ldrmseniz onlara karlk biz de
bu ikisini ldrrz." Buyurduu, daha sonra bu iki sahab'nin dnmesi zerine fidye ile iki esiri brakt fazlal
[779]
vardr.
"Allah Tel, o insanlar nazarnda haram aylarn ve Mescid-i Haram'n savatan alkoyma hususunda son derece
saygnl olduu halde onlara sava emredince, onlarca sava hakkndaki bu emrin haram aylarn ve Mescid-i
Haram'n dnda olmas gerektiinin zannedilmesi uzak bir ihtimal deildi. Bundan dolay bu durum onlar, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den bunu sormaya ve yle demeye sevketmitir:
"Bu aylarda ve Mescidi Haram'da onlarla savamamz hell midir?" te bunun zerine, bu yet nazil olmutur. Bu
[780]
izaha gre bu sorunun mslmanlar tarafndan sorulmu olaca aktr."
218. Hi kukusuz, iman edenler, bir de Allah yolunda hicret edip de savaanlar; ite onlar Allah'n rahmetini
umarlar ve Allah Gafurdur, Rahm'dir.

1- Cndeb ibn Abdullah'tan rivayet ediliyor:
"Abdullah ibn Cah ve arkadalarnn bnu'l-Hadram'yi ldrmeleri ile gelien olaylar zerine baz mslmanlar:
"Bu seferlerinden bir ecir kazanmadlarsa da bir gnaha da girmediler." demiti. Bunun zerine bu yet-i kerime
[781]
nazil oldu."
2- bn shak ise Abdullah ibn Cah ve arkadalarnn, Amr ibnu'l-Hadram'yi ldrp ganimet almalar hususunda
susuz olduklarna dair yet inmesi zerine bu sefer umuda kaplp "Ey Allah'n Rasl, bunun, bizim iin bize
Allah yolunda cihad edenlerin ecrinin verilecei bir gazve olmasn umabilir miyiz?" demiler de onlarn bu
[782]
umutlarn tasdik etmek zere bu yet nazil olmu."
3- Cndeb b. Abdullah (r.a.)'dan rivayet olunmutur:
"Reslullah (s.a.v) bir seriyye gndermi, Abdullah b. Cah' da balarna kumandan tayin etmiti. Yolda Amr b. elHadram ile karlaarak onu ldrmlerdi. Ancak, bn el-Hadramiyi ldrdkleri gnn, Cemziye'l hir aynn
son gn m yoksa Receb aynn ilk gn m olduu hususunda pheye dtler. Mriklerin, mslmanlara:
"Haram ayda ldrdnz." demeleri zerine, Yce Allah "Sana haram ayda savalmasn soruyorlar?" yetini
inzal buyurdu. Bazlar ise:
"Seriyye'de bulunanlar herhangi bir meakkate maruz kalmamlarsa onlar iin herhangi bir ecir sz konusu
[783]
deildir." demilerdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
219. Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: Onlarda hem byk gnah, hem de insanlara faydalar var. Gnahlar,
faydalarndan daha byktr.

1- Bu yet, Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Bize iki ve kumar hakknda fetva ver. Zira bunlar akln zayf olmas ve maln soyulup elden kmas demektir"
diyen mer bnu'l-Hattab, Muaz b. Cebel ve bir grup Ensar cemaati hakknda nazil olmutur. Bu zatlarn
[784]
temennisine binaen Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Abdullah ibn mer'den rivayetinde o yle anlatyor:
"ki hakknda Allah Teal yet indirdi. Bunlarn ilki olan "Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: Onlarda hem
byk gnah, hem de insanlara faydalar var. Gnahlar, faydalarndan daha byktr." yeti inince bazlar:
"ki haram klnd." dediler. Efendimiz (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n Rasl, brak ondan faydalanalm." denildi de o sustu, cevap vermedi.
[785]
Bir sre sonra "Sizler sarholar iken namaza yaklamayn."
yeti nazil olunca bazlar yine
"ki haram klnd." dediler. Bazlar da:
"Ey Allah'n elisi, namaz yaklanca imeyiveririz." dediler, Efendimiz yine sustu, cevap vermedi. Nihayet "Ey
[786]
iman edenler, iki, kumar, fal oklar eytann iinden bir pisliktir."
yeti gelince Allah'n Rasl (s.a.v.):
"ki haram klnd." buyurdu. O srada tccar'dan birinin am'dan bir iki kervan gelmiti. Efendimiz yannda Ebu
Bekr, mer -rvi der ki: yle sanyorum Hz. Osman da yannda idi- olduu halde o tccara geldiler ve:
"ekil yolumuzdan, iki kaplarn yaracaz." Buyurdular. Adam:
"Ey Allah'n Rasl, satmyalm m?" diye sorunca Efendimiz:
"Allah bu ikiye, onun aacn (meyvesinden iki yapmak zere) dikene, iene, rasn skana, alm satmnda vekil
olanna, idare edenine, sksine (iki sunan hizmeti veya garsona), satp parasn yiyene ve satanna lanet
[787]
etmitir." buyurdu.
3- krime veya Sad yoluyla bni Abbas (r.a.) dedi ki:
"Sahabe'den bir grup Allah yolunda infak ile emir olunduu zaman, Neb Aleyhisselm'a geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, bu bize emrolunan mallarmzdan Allah yolunda infak da ne demek? Mallarmzdan neyi infak
[788]
edeceiz?" dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
4- Yahya dedi ki.
"Bana ulat ki, Muaz bni Cebel ve Salebe, Raslullah'a geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi bizim (kalabalk) bir ailemiz ve klelerimiz var. Biz malmzdan neyi infak edelim?" diye sordu
[789]
lar da bunun zerine Allah Tel, bu yeti indirdi."
5- Bakara: 2/215 yeti gibi bu yetin de yine Amr ibnul-Camh hakknda nazil olduu da sylenmitir. Sanki
nce nereye infak edeceini, sonra da infakn keyfyyetini yani nasl infakta bulunacan sormu da bu iki sorunun
[790]
cevab olarak iki yet-i kerime nazil olmu gibidir.
6- Taberi bu yetin, iki ve kumarn kesin olarak haram klnmasndan nce indiini zikreden haberlerin tevatr
derecesine ulatn sylemi ve zetle unlar rivayet etmitir:
a- Said b. Cbeyr diyor ki:
"Bu yet-i kerime inince, bir ksm insanlar burada zikredilen: "Onlarda byk gnahlar vardr." ifadesini
gznnde bulundurarak iki imeyi ho grmemilerdir. Dier bir ksm insanlar ise:
"Faydalar da vardr." ifadesini gznnde bulundurarak iki imeye devam etmilerdir. Nihayet: "Ey iman
edenler, sarhoken ne sylediinizi bilinceye kadar namaza yaklamayn. Cnp iken de gusl edinceye kadar
namaz klmayn. Yolcu olanlar mstesnadr. Eer hasta iseniz veya yolculukta iseniz yahut biriniz tuvaletten
gelmise veya cinsi mnasebette bulunmusanz ve bu durumda da su bulamamsanz, tertemiz bir toprak ile
[791]
teyemmm edin, yzlerinize ve ellerinize srn. phesiz ki Allah, ok affeden, ok balayandr."
yeti
nazil oldu. Bu defa namaz klma zamanlarnda ikiyi brakyor onun dndaki zamanlarda iiyorlard. Nihayet: "Ey
iman edenler, iki, kumar, putlar ve fal oklar, sadece eytann iinden birer pisliktirler. Bu pislikten kann ki
[792]
kurtulua eresiniz."
yeti indi. Bunun zerine Hz. mer yle dedi:
"Bu gn senin vay haline iki kumarla birlikte anldn."
b- Abdullah b. mer diyor ki:
"Aziz ve Celil olan Allah, iki hakknda defa yet indirmitir. lk indirdii yet:
"Ey Muhammed, sana iki ve kumardan soruyorlar. De ki: Onlarda byk gnahlar vardr. nsanlar iin baz
dnyevi faydalar da vardr..." yetidir. Bu yet indikten sonra insanlar:
"Ey Allahn Rasul, biz iki ielim ve Allahn, kitabnda zikrettii gibi ondan faydalanalm m?" dediler. Bunun
zerine:
[793]
"Ey iman edenler, sarhoken ne sylediinizi bilinceye kadar namaza yaklamayn."
yeti nazil oldu. Bu defa
insanlar:
"Ey Allahn Rasul, biz ikiyi namaza yakn bir vakitte imeyiz." dediler. Bunun zerine:
"Ey iman edenler, iki, kumar, putlar ve fal oklar sadece eytann iinden birer pisliktirler. Bu pislikten kann ki
[794]
kurtulua eresiniz."
yeti indi. Rasulullah da buyurdu ki:
"Artk iki haram klnd."

c- krime ve Hasan- Basri demilerdir ki:
"Ey Muhammcd, sana iki ve kumardan soruyorlar" yetiyle "Ey iman edenler, sarhoken namaza yaklamayn."
yeti, Mide suresinin: "Ey iman edenler, iki, kumar, putlar ve fal oklar sadece eytann iinden birer pisliktirler.
Bu pislikten kann ki kurtulua eresiniz." yetiyle neshedilmitir.
d- Sddi diyor ki:
"Ey Muhammed, sana iki ve kumardan soruyorlar..." yet-i kerimesi nazil olduktan sonra da insanlar iki imeye
devam ettiler. Bir gn Abdurrahman b. Avf bir yemek hazrlayp ilerinde Ali b. Ebi Talibin de bulunduu
sahabileri davet etti. Ali b. Ebi Talib, Kfirun sresini okudu. Fakat okuduunun ne olduunu anlayacak durumda
deildi. Bunun zerine Allah teala iki hakknda daha sert davranarak Nisa suresinin krk nc yetini indirdi.
ki imek yasak deildi. Onlar onu, sabah namazndan sonra gnn ortalarna kadar iiyorlard. lende aylp
le namazn klyor yatsya kadar imiyorlard. Yatsdan sonra gecenin yarsna kadar iiyor ve yatyorlard.
Sabahleyin aylp namaz klyorlard. Bylece ikiye devam ediyorlard. Nihayet Sa'd b. Ebi Vakkas bir gn bir
yemek hazrlad. lerinde Ensar'dan bir kimsenin de bulunduu sahabileri davet etti. Sa'd devenin kellesini kebap
yapt ve onlar bu kebab yemeye davet etti. Onlar yediler ve iki ierek sarho oldular ve sohbete daldlar. Bu
srada Sa'd, Ensardan olan kiiyi kzdracak bir sz syledi. Bunun zerine Ensardan olan o kii, devenin ene
kemiini alarak Sa'd'n burnuna vurup krd. te bu olay zerine de Allah teala, iki imeyi tamamen yasaklayan
u yeti kerimeyi indirdi:
"Ey iman edenler, iki, kumar, putlar ve fal oklar sadece eytann iinden birer pisliktirler. Bu pislikten kann ki
[795]
kurtulua eresiniz."
e- kinin aamal bir ekilde yasaklandna dair Taberi, Zeyd b. Aliden, a'biden, Katadeden, Mcahidden,
Rebi' b. Enesten ve bn-i Zeydden de rivayetler nakletmitir. Ayrca bu hususta Ebu Meysereden de unlar
nakledilmitir. Ebu Meysere diyor ki:
"Hz. mer, ikinin haram olduunu beyan eden yetin inmesinden az bir mddet nce yle demi:
"Ey Allahm sen, iki hakknda bize ifa veren bir aklama gnder." bunun zerine:
"Ey Muhammed, sana iki ve kumardan soruyorlar. De ki: "Onlarda byk gnah vardr. nsanlar iin baz
dnyevi faydalar da vardr. Ancak gnahlar faydalarndan ok byktr..." yeti inmitir. mer arlm ve
kendisine bu yet okunmutur.
Yine mer:
"Ey Allahm sen, iki hakknda bize ifa veren bir aklama gnder." demi bunun zerine de:
[796]
yeti inmitir. Bu yetin
inmesinden sonra namaza balarken Rasulullahn bir davetisi (Bu i iin gnderdii birisi)
"Dikkat edin, sarho olan sakn namaza yaklamasn" diye baryordu. mer bu sefer de arld ve bu yet ona
okundu.
mer yine,
"Ey Allahm, sen iki hakknda bize ifa veren bir aklama gnder." demi. Bunun zerine de:
"Ey iman edenler, iki, kumar, putlar ve fal oklar, sadece eytann iinden birer pisliktirler. Bu pislikten kann ki
kurtulua eresiniz." "phesiz ki eytan, kumar ve iki ile aranza dmanlk ve kin sokmay, sizi Allahn zikrinden
[797]
ve namazdan men etmeyi ister. Artk bunlardan vaz gemez misiniz?"
yetleri inmitir. yetin sonunda
bulunan: "Artk bunlardan vaz gemez misiniz?" ifadesini iiten mer:
[798]
"Artk vaz getik." demitir."
"limler, iki hakknda drt yetin nazil olduunu sylemilerdir. Mekke'de, "Hurma aalarnn meyvesinden ve
[799]
zmlerden iki ve gzel bir rzk edinirsiniz"
yeti nazil oldu. Mslmanlar o srada iki iiyorlard ve iki
de onlara hell idi. Sonra Hz. mer, Muz ve bir grup sahabe, Hz. Peygamber'e,
"Ya Raslallah, bize ikinin hkmn syle. nk iki, bizim aklmz gideriyor, malmz, tketiyor" dediler.
[800]
Bunun zerine, "De ki: "Onlarda hem byk gnah, hem insanlar iin baz faydalar vardr"
yeti nazil oldu.
Bu yet nazil olunca, baz mslmanlar iki imeye devam etti, bir ksm ise ikiyi brakt. Sonra Abdurrahman bn
Avf, bir grup mslman yemee davet etti.. Yemek srasnda onlar iki iip sarho oldular. Bir ksm namaza kalkt
ve namazda, Kfirn sresini, "De ki: "Ey kfirler, ben sizin taptklarnza taparm" eklinde okudu. Bu hdise
[801]
zerine, "Ey iman edenler, sarho olduunuz durumda namaza yaklamayn"
yeti nazil oldu. Bu ayet nazil
olunca, iki ienlerin says azald. Sonra, ilerinde Sa'd bn Eb Vakkas'n bulunduu bir grup ensar, yemek yemek
iin biraraya geldiler.. ki iip sarho olunca, karlkl olarak vnmeye ve iirler okumaya baladlar. Bu srada
Sa'd bn Eb Vakkas, iinde, ensarn hicvedildii bir iir okudu. Bunun zerine ensrdan birisi devenin ene
kemiiyle ona vurdu ve banda byk bir yara at.. Bunun zerine Sa'd da onu Hz. Peygamber'e ikyet etti.
Hdiseden dolay Hz. mer,
"Allah'm, bize iki hakknda, skntmz giderecek bir aklama gnder" dedi. Bunun zerine,
"ki, kumar, dikili talar ve fal oklar, ancak eytann ameli olan birer pisliktirler. Bundan kannz ki, felaha
eresiniz. eytan, ikide ve kumarda ancak aranza dmanlk ve kin sokmak, sizi Allah' anmaktan ve namazdan
[802]
alkoymak ister. Artk, vazgeersiniz deil mi?"
yeti nazil oldu. Bu ayet inince Hz. mer,
"Vazgetik ya Rabbi!" demitir.
Kaffl (r.h.) yle demitir:
"kinin byle bir tertip zere haram klnmasnn hikmeti udur: Allah'u Tel, insanlarn ikiye alm olduklarn
ve bundan istifdelerinin de ok olduunu; binaenaleyh, ikiyi onlara bir seferde haram ederse, bunun onlara zor
geleceini biliyordu.. te bundan dolay, ikinin haram klnmasnda Cenb- Hak bu tedricilii ve yumuakl
gzetmitir."
Baz limler, Allah'u Tel'nn iki ve kumar bu ayetle haram kldn, "Sarho olduunuz durumda namaza yak
[803]
[804]
lamaynz
ayetinin ise daha sonra nazil olduunu sylemilerdir. Bu sonraki yet
iki imenin namaz
vaktinde haram olmasn iktiz eder. nk iki ien kimsenin, sarho olmakszn namaz klmas mmkn deildir.
Binaenaleyh sarhoken namaz klmaktan men etmek, zmnen iki imekten men etmektir. Daha sonra ise, ikinin
haramhn ifde etme hususunda en kat hkm ihtiva eden Maide: 5/90 ayeti nazil olmutur. Rebi' bn Enesden,
[805]
bu ayetin, ikinin haram klnmasndan sonra nazil olduu rivayet edilmitir."
219. Sana yine neyi infak edeceklerini sorarlar. De ki: Fazlasn (ihtiyacnzdan fazla olan) verin. Allah size
bylece yetlerini aklar ki dnya ve hiret iinde de iyice dnrsnz.

"Ey Muhammed, sana, (Allah yolunda) ne harcayacaklarn soruyorlar. De ki: "htiyatan fazla olan." yet-i
kerimesi nazil olmu, bu yet harcanacak eyler bakmndan farz olan belli bir miktar tayin etmemitir. Sonra: "Ey
[806]
Muhammed, sen af yolunu tut, iyilii emret ve cahillere aldr etme."
yeti nazil olmutur. Daha sonra ise
[807]
gelen yetlerle miktarlar belirtilerek farz olan miktarlar beyan edilmitir."
220. Olur ki dnya hususunda da hiret iinde de iyice dnrsnz. Bir de sana yetimleri sorarlar. De ki: "Onlar
yarar ve iyi bir hale getirmek hayrldr. ayet kendileriyle birlikte yaarsanz onlar sizin kardelerinizdir. Allah
onlarn yararna alanlarla fesat yapanlar bilir. Eer Allah dileseydi sizi muhakkak skntya sokard. Hi
kukusuz Allah Aziz'dir, Hakim'dir.

1- Abdullah b. Abbas, Said b. Cbeyr, Abdurrahman b. Ebi Leyla, Katade ve Rebi' b. Enese gre bu yetin nzul
sebebi, bundan nce inen Nisa suresinin onuncu yetinin, yetimlerin mallarna yaklalmasn yasaklamas zerine,
mminlerin skntya dmeleri ve Rasulullahtan are istemeleridir.
Ancak, Katade, Rebi' b. Enes ve Said b. Cbeyre gre, bundan nce inen ve inmesiyle mminlerin skntya
[808]
dtkleri yet: "Yetimin malna, rdne erinceye kadar yaklamayn. Sadece en gzel bir ekilde yaklan."
[809]
yetidir.
a- Eb Mansur Abdu'l-Kahir b. Tahir, Ebu'l-Hasan Muhammed b. Hasan es-Serrac'dan, o Hasan b. Msenna b.
Muaz'dan, o Eb Huzeyfe Musa b. Mes'ud'dan, o Sfyan es-Sevr'den, o Salim el-Evtas'tan, o da Said b.
Cbeyr'den yle dediini bize haber verdi:
"Gerekten yetimlerin mallarn zulmen, haksz yere yiyenler yok mu" yeti nazil olunca, m'minler kendi mallarn
yetimlerin mallarndan ayrdlar. Bu sebeple de bu yet nazil oldu. Bylece m'minler de onlarn mallarn kendi
[810]
mallarna kattlar."
b- Said b. Muhammed b. Ahmed ez-Zahid, Eb Ali el-Fakih'ten, o Abdullah b. Muhammed el-Beav'den, o
Osman b. Eb eybe'den, o Cerir'den, o Ata b. es-Said'den, o Said b. Cbeyr'den yle dediini bize haber verdi:
"Allah Teala: "Yetimin malna, erginlik ana erinceye kadar o en gzel olanndan baka bir ekilde
[811]
[812]
yaklamayn..."
ve "Yetimlerin mallarn haksz yollarla (zulmen) yiyenler yok mu?..."
yetlerini
indirince, yannda yetim mal bulunan kimseler, kendi yiyecek ve ieceklerini, yetimlerinkinden ayrdlar, kendi
yiyeceklerinden artrp onlarn hesabna kattlar. yle ki, onlar bunlar yese de, bu yiyecekler zayi olsa da bunlara
dokunmadlar. Bu durum kendilerine pek zor geldi de gidip bu durumu Rasulullah (s.a.v.)'a akladlar. Bunun
zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Yani yiyeceklerinizi onlarn yiyeceklerine, ieceklerinizi de onlarn
[813]
ieceklerine katp kartrsanz onlar sizin din kardelerinizdir. Bunda beis yoktur."
[814]
Bu hadisin bir benzeri bn Abbastan (r.a.) da rivayet edilmitir.
c- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Hi kukusuz yetimlerin mallarn haksz yere yiyenler karnlarna ancak bir ate yemi olurlar. Onlar Sar'e
[815]
(lgn alevli cehenneme) gireceklerdir."
yeti nazil olunca yannda yetim olanlar evlerine gidip yetimlerin
yemeini kendi yemeinden, yetimin ieceini kendi ieceinden ayrd. Yetimin yemeinden bir ey artarsa onu
yemeyip yetimin yemesi iin bir yerde sakladlar. Bazan oldu ki yetim yemedi de o yemekler bozulup atld. Bu,
ashaba ar gelmeye balad da gidip Haz. Peygamber (s.a.v.)'e durumu sylediler ve Allah Teal bu yeti indirdi
[816]
ve onlar yetimin yemeini yemekleriyle ieceini iecekleriyle kartrdlar.
2- Abdullah b. Abbas, Sddi ve Dahhaktan nakledilen dier bir gre gre bu yetin nzul sebebi, daha nce inen
bir yet deil, Araplarn, yetimlerin malna yaklamaktan uzak durma rfleri ve bu rflerinden dolay skntya d
[817]
memeleri iin istekte bulunmalardr.
a- Sudd'den gelen bir rivayete gre de araplar yetim konusunda ok titiz davranr, onunla birlikte bir kaptan
yemek yemez, onun bir devesine binmez, onun bir hizmetisini kullanmazlarm. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler
[818]
ve bu durumu sormular da Allah Teal bu yeti indirmi.
b- Dahhk'ten gelen rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yetimle ilgili soru sormaya gelmelerinin sebebi biraz daha
aktr:
"slm geldikten sonra bir ara iktisad ynden baz yetim velilerinin durumu bozuldu da yetimin malna muhta
oldular ve bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yetimin durumu ve onun malnn kendi mallarna
[819]
kartrlmasnn hkmn sordular. Bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
3- Rivayet edildiine gre yukarda geen yetimlerle ilgili yetler nazil olunca, mslmanlar yetimlerin mallarndan
uzak durmu ve her bakmdan onlara karmaktan ekinmilerdir. Hatta u hale gelmi: Yetim iin bir yemek
yaplr. Eer ondan bir ksm artarsa onu alp yemezler ve bylece o yemek bozulurdu. Yetimlere bakacak kimseler,
yetim iin mstakil ayr bir yer, ayr bir yiyecek-iecek hazrlyorlard. Bu da fakir mslmanlara zor geliyordu.
Bundan dolay Abdullah b. Revha (r.a.):
"Ya Rasulallah hepimizin yetimleri oturtacak evlerimiz ve yetimlere ayrca verecek yiyecek ieceklerimiz yok"
[820]
dedi. Bunun zerine, bu yet nazil oldu.
4- Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yetimlerin bu durumunu kimin sorduu konusunda da iki rivayet var:
a- Muktilin sylediine gre soran sahab Sabit ibn Rifa;
[821]
b- Ebu Sleyman ed-Dimak'nin sylediine gre de Abdullah ibn Revha'dr.
221. Allah'a irk koan kadnlarla onlar imana gelinceye kadar evlenmeyin. M'min bir cariye, mrik (ve hr) bir
kadndan, o mrik kadn hounuza gitse de, elbette daha hayrldr. Mrik erkeklere de onlar iman edinceye kadar
m'min kadnlar nikahlamayn. M'min bir kle, (hr) bir mrikten, o sizin hounuza gitse bile, daha hayrldr.
Onlar sizi cehenneme arrlar...

1- Eb Osman b. Eb Amr el-Hafiz, dedesinden, o Amr Ahmed b, Muhammed el-Cre'den, o smail b.
Kuteybe'den, o Eb Halid'den, o Bkeyr b. Ma'ruftan, o da Mukatil b. Hayyan'dan yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet Mersed el-Ganev hakknda indi. Bu zat Anak adndaki bir kadnla evlenmek iin Hz. Peygamber'den izin
istedi. Anak, Kurey Kabilesi'nden gzellikte hatr saylan fakat mrike olan miskin bir kadnd. Eb Mersed ise
mslmand. Dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, o kadn gerekten ok houma gidiyor." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi ve bu
[822]
evlilie msaade etmedi."
2- Kelb, Eb Salih'ten, o da bn Abbas'tan u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.), Haim Oullar'nn yeminli dostu olan, kendisine Mersed b. Eb Mersed denilen bir kiiyi,
oradaki esir mslmanlardan bir grubu karmas iin Mekke'ye gnderdi. Mekke'ye ayak bastnda Anak
ismindeki bir kadn onun geldiini iitti. Bu kadn, cahliyye devrinde onun dostu idi. Mersed mslman olunca bu
kadndan vaz gemiti. Kadn ona gelip:
"Zavall Mersed, seninle babaa kalalm m?" dedi. Mersed de ona dedi ki:
"slm seninle benim arama set ekti ve o beraberliimizi bize haram kld. Lakin eer istersen seninle evlenirim.
Rasulullah (s.a.v.)'a dndmde bu hususta O'ndan izin isterim. Sonra da seni e edinirim." Kadn da ona dedi ki:
"Benimle talih oyunu mu oynuyorsun?" Sonra Mersed'e kar kavminden meded istedi. Bunun zerine Mersed'i
fena halde dvdler, sonra da onu serbest braktlar. Mersed, Mekke'de iini bitirince Rasulullah (s.a.v.)'a dnd ve
kendisiyle Anak'n halini ve onun yznden karlat eyi kendisine haber verdi ve:
"Ey Allah'n Rasul, onu nikahlamam bana helal midir?" dedi. Bu sebeple Allah Teala bu yeti kerimeyi, onu bu
[823]
iten nehyetmek zere indirdi."
"Mekke-i Mkerremede'deki baz mslman esirleri kurtarp Medine-i Mnevvere'ye getirmesi iin Hz. Peygamber
(s.a.v.) Mersed ibn Eb Mersed Kennz el-Ganev'yi Mekke'ye gndermiti. Mersed'in Mekke'ye geldiini Ank
adnda chiliye devrinde onun dostu olan bir kadn da iitmi. Mersed mslman olunca Ank' brakm imi. Ank
bu sefer Mersed'e gelerek onunla tekrar beraber olmak istemi. Mersed:
"slm benimle senin aranda bir engeldir. Ama eer istiyorsan seninle evlenirim; Medine'ye varnca Allah'n
Rasl'ne sorar, seninle evlenmek iin ondan izin isterim." demi. Kadn:
"Ne o yoksa benden usandn m?" diyerek yksek sesle barp ararak Mersed'e kar (Gya ona tecavz etmek
istemi gibi gstererek) imdat istemi de Mersed evreden yetienlerden gzel bir dayak yemi. Mekke'deki iini
bitirip dnnce de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek Ank'tan ok holandn ve onunla evlenip evlenemiyeceini
[824]
sormu. Bunun zerine bu ayet nazil olmu."
4- bn Abbs'tan gelen bu rivayet Ebu Davud, Nese ve Tirmiz'de baka bir yetin (Nr: 24/3) nzul sebebi olarak
verilmitir ki yerinde zikredilecektir. O rivayete gre Mersedin Ank ile evliliine engel onun mrik olmas deil
fahie olmasdr.
5- bn Abbas'tan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.), mslmanlar oradan gizlice karsn diye,
Haimoullarnn mttefii olan Mersed bn Eb Mersed'i Mekke'ye yollamt. Bu zt Mekke'ye geldiinde
chiliyyede sevgilisi olan, mslman olunca kendisinden yz eviren, bylece inzivaya ekilen, Ank adndaki
kadn yanna geldi. Mersed, ona, slm'n buna msaade etmeyeceini, ama Allah'n Rasulnden msaade
isteyeceini ve onunla evleneceini ona vaad etti. Mersed, Hz. Peygamber'in yanna varnca, Ank ile ilgili
meseleyi O'na anlatt ve O'na, "Ank'la evlenmesinin caiz olup olmadn" sordu. Bunun zerine de Allah bu ayeti
[825]
indirdi.
6- Eb Osman, dedesinden, o Eb Amr'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o Amr b. Hammad'dan, o Esbat'tan, o
Sdd'den, o Eb Malik'ten, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet, Abdullah bn Revaha hakknda nazil oldu. Onun siyah bir cariyesi vard. Abdullah ona kzp onu
tokatlad. Sonra da bu yaptndan ok korktu ve Hz. Peygamber'e gelip cariyeye yaptn haber verdi. Peygamber
(s.a.v.) de ona:
"O nasl bir cariyedir, ey Abdullah?" buyurdu. Abdullah da dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, o oru tutar, namaz klar, gzel abdest alr, Allah'tan baka ilah olmadna senin de O'nun
elisi olduuna ahidlik eder." Peygamber (s.a.v.) de:
"Ey Abdullah, o m'min bir kadndr" buyurdu. Abdullah da:
"Seni hak ile Peygamber gnderene yemin ederim ki onu mutlaka azd edip, onunla evleneceim" dedi ve yle de
yapt. Bunun zerine mslmanlardan bir grup onu knadlar ve:
"Bir cariyeyi nikahlad ha" dediler. Zira mslmanlar soylarna soplarna heves ederek, hem kendilerinden onlara,
hem de onlardan kendilerine olmak zere mriklerle evlilik tesis etmek istiyorlard. Bunun zerine Allah Teala bu
[826]
yeti kerimesini indirdi."
[827]
Bu yetin sebebi nzuln bnu Cerr, munkat olarak Sdd'den anlatt.
7- Sddi diyor ki:
"Abdullah'n, siyah bir cariyesi bulunuyordu. Bir gn, Abdullah ona kzarak yzne bir tokat vardu. Sonra da koup
Rasulullah'a syledi. Rasulullah ona:
"Ey Abdullah o nasl bir cariye?" diye sordu. Abdullah da:
"Ey Allah'n Rasul, o orucunu tutuyor, namazn klyor, abdestini alyor ve Allah'tan baka hibir ilah
bulunmadna, senin de Allah'n Peygamberi olduuna dair ehadet getiriyor." dedi. Bunun zerine Rasulullah,
"Bu mmin bir kadndr." dedi. Abdullah,
"Seni hak Peygamber olarak gnderene yemin ederim ki, ben onu mutlaka azad edecek ve mutlaka onunla
evleneceim." dedi ve bu dediini de yapt. Bunun zerine baz mslmanlar onu ayplayarak dediler ki:
"Bu adam bir cariye ile evlendi." O zamanda mminler mriklerin soylarna rabet ederek kendi kadnlarn
mriklerle evlendirmeyi, kendileri de mrik kadnlarla evlenmeyi istiyorlard. te bunun zerine Allah teala
"Mmin bir cariye hr olan mrik bir kadndan daha hayrldr. Hr olan mrik kadn, hounuza gitse bile.
Mrik erkekleri de iman etmedike mmin kadnlarla evlendirmeyin. Mmin bir kle, hr olan mrik bir erkekten
daha hayrldr. Mrik olan erkek, hounuza gitsc bile." yetini indirdi. Ve mmin kadnlarn, mrik erkeklerle,
[828]
(ehl-i kitap olsun veya olmasn) evlenemeyeceklerini kesin olarak bildirdi."
8- Bu yetin Abdullah ibn Revha'nnkine benzer ekilde, Hansa adl zenci cariyesini azat ederek onunla evlenen
Huzeyfe ibnu'l-Yemn hakknda nazil olduu da sylenmitir. Huzeyfe:
"Ey Hansa, ksa boylu, siyah bir criye olmana ramen Mele-i a'l'da adn geiyor. Allah Teal senin zikrini
[829]
kitabnda inzal buyurdu." deyip onu azat etmi ve onunla evlenmi.
9- Baz mfessirler de Mersed hadisesi ile Abdullah ibn Revaha hadisesinin arasn bulmak zere yetin "Allah'a
irk koan kadnlarla onlar imana gelinceye kadar evlenmeyin." ksmnn Mersed'in Ank'la evlenme istei
zerine; "M'min bir cariye, mrik (ve hr) bir kadndan, o mrik kadn hounuza gitse de, elbette daha
hayrldr." ksmnn da Abdullah ibn Revha'nn, criyesiyle evlenmesi zerine nazil olduunu syleyerek iki
[830]
hdisenin arasn cem'etmilerdir.
222. Sana kadnlarn hayz halini sorarlar. De ki: O bir ezadr. Onun iin hayz halinde kadnlardan ayrln, iyice
temizleninceye kadar da kendilerine yaklamayn. yice temizlendiler mi o zaman Allah'n size emrettii yerden on
lara gidin. Hi kukusuz Allah o ok tevbe eden ve ok temizlenenleri sever.

1- Eb Abdirrahman Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Zekeriya'dan, o
Muhammed b. Abdirrahman ed-Deul'den, o Muhammed b. Miskn'dan, o Hayyan'dan, o Hammad'dan, o
Sabit'ten, o da Enes' ten bize u rivayette bulundu:
'Yahudiler, onlardan bir kadn hayzl olduu zaman onu evden karrlar, onunla beraber yemez, imez ve evlerde
bir araya gelmezlerdi. Bu husus Rasulullah (s.a.v.)'a soruldu da bu sebeple Allah Teala bu yeti sonuna kadar
[831]
indirdi."
2- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi isnadyla Enes ibn Mlik'ten rivayetinde o yle anlatyor:
"Yahudiler, kadnlar hayz olunca onlarla birlikte yemez, imez, onlarla birlikte oturup kalkmazlar, evlerde onlarla
bir arada bulunmazlard. Allah Teal bu yeti indirdi de Allah'n Rasl (s.a.v.) hayz halindeki kadnlarla yeyip
imelerini, evlerde bir arada bulunmalarn, cinsel iliki dnda onlarla yaplabilecek hereyi yapmalarn emretti.
Yahudiler:
"Bu adam, bize muhalefet etmedik hi bir ey brakmyacak." dediler de sahabeden seyd ibn Hudayr ve Abbd
ibn Bir, Efendimiz (s.a.v.)'e gelerek:
"Ey Allah'n elisi, (srf yahudilere muhalefet olsun diye) hayz halindeyken kadnlarla cinsel ilikide de bulunalm
m?" diye sordular. Efendimiz (s.a.v.)'in yz kpkrmz oldu. Biz zannettik ki o ikisine de ok kzdlar. ki sahab
Efendimiz'in huzurundan ktlar. O srada Hz. Peygamber'e hediye olarak bir miktar st geldi de Efendimiz bu st
[832]
o iki sahabiye gnderdi. Bylece Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o iki sahabiye kzmadn anladk."
3- Mfesirler dediler ki:
"Cahiliyye devrinde kadn hayz olduunda Araplar, Mecusler'in yapt gibi, o kadnla birlikte yemez imezlerdi
ve onunla bir evde oturmazlard. Bunun zerine Ebu'd-Dahdah bu hususu Rasulullah (s.a.v.)'a sordu da dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, hayz olduklar zaman kadnlara ne muamelede bulunalm?" Buna sebep Allah Teala bu yeti
[833]
indirdi."
4- Muchid (r.a.) dedi ki:
"Araplar, kadnlar hayzl olduu zamanlarda onlarla mutad yoldan cinsel ilikide bulunmaz, arka yoldan cinsel
[834]
ilikide bulunurlard. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bunu sordular da Allah Teal bu yeti indirdi."
5- Eb Bekr Muhammed b. mer el-Haab, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Eb mran Musa b. Abbas elCveyn'den, o Muhammed b. Ubeydullah b. Yezid el-Karduvan el-Harran'den, o babasndan, o Sabk b. Abdillah
er-Rakk'den, o Husayftan, o Muhammed b. el-Munkadir'den, o Cabir b. Abdillah'tan, o da Rasulullah (s.a.v.)'tan:
"Sana, kadnlarn ayba hali hakknda da sorarlar, de ki: "O bir ezadr"..." yeti hakknda yle buyurduunu bize
haber verdi:
"Yahudiler dediler ki:

"Her kim karsna arka tarafndan gelirse, ocuu a olur." Bunun zerine Ensar kadnlar kocalarn bu ekilde
kendilerine yaklamaa brakmaz oldular da kocalar Rasulullah (s.a.v.)'a gelip, kiinin hayzl olduu halde
hanmna yaklamasndan ve Yahudiler'in iddia ettikleri eyden kendisine sualde bulundular. Bunun zerine an
[835]
yce olan Allah bu ve sonraki yeti kerimeleri indirdi."
6- Taberi der ki:
"yeti kerimede: "Ey Muhammed, sana kadnlarn hayz halinden soruyorlar" buyurulmaktadr. Sahabilerin bu
hususu Rasulullahtan sormalarnn sebebi hakknda iki gr zikredilmitir.
a- Katade ve Rebi' b. Enese gre sahabilerin bunu Rasulullahtan sormalarnn sebebi, bu yet inmeden nce
insanlarn, det gren hanmlaryla det halindeyken ayn evde kalmamalar ve onlarla birlikte yeyip imemeleridir.
Onlarn bu sorusu zerine Allah teala bildirmi oldu ki, adetli olan kadnlarn adetli hallerinde onlarla sadece cima
etmek yasaktr. Onlarla birlikte oturup kalkmakta ve yeyip imekte herhangi bir saknca yoktur.
b- Mcahidden nakledilen dier bir gre gre, sahabilerin, det halinde bulunan kadnlardan sormalarnn sebebi
u idi. nsanlar, kadnlar adetli iken onlara detli olan n taraflarn brakp arkadan yaklayorlard. te bunun ze
rine Allah teala, insanlara, hayzl iken kadnlarna yaklamamalarn, onlara ancak hayzdan temizlendikten sonra
ve n taraflarndan yaklaabileceklerini beyan etti ve arkadan yaklamalarn haran kld. Sddi, bu yette soru
[836]
sorduu zikredilen kimsenin, Sabit b. Dahhak el-Ensari olduunu rivayet etmitir."
223. Kadnlarnz sizin iin tarladr. Tarlanza dilediiniz ekilde varn. Kendiniz iin nden (iyi ameller) gnderin.
Bir de Allahtan takva zere olun ve bilin ki siz, O'na kavuacaksnz. man edenleri mjdele.

1- Eb Bekr Ahmed b. el-Hasan el-Kd, Hacib b. Ahmed'den, o Abdurrahim b. Mnib'den, o Sfyan b.
Uyeyne'den, o bnu'l-Munkadir'den, Cabir b. Abdillah', unu sylerken iittiini bize haber verdi:
'Yahudiler, karsnn nne, arkasndan yaklaan kimse hakknda: "ocuk a olur" dediler de bu sebeple bu yet
[837]
nazil oldu."
2- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Said smail b. Ahmed el-Hall'den, o Abdullah b. Zeyd elBecel'den, o Eb Kreyb'den, o el-Muharib'den, o Muhammed b. shak'tan, o Ebn b. Mslim'den, o da
Mcahid'den yle dediini bize haber verdi:
"Ben Mushaf, Fatiha-i erife'den sonuna kadar kez bn Abbas'a arzettim. Onu, Mushaf- erifin her yetinde
durdurup o yeti kendisine soruyordum. Nihayet bu yete gelince bn Abbas dedi ki:
"Bu kabile Kurey'ten idi. Bunlar Mekke'de kadnlar hakknda geni davranrlar, nden ve arka taraftan onlarla
lezzetlenirlerdi. Bunlar, Medine'ye gelince, Ensar'dan olan kadnlarla evlendiler ve bunlara da Mekke'de iken
yaptklar gibi muamele etme yoluna gittiler. Ensar kadnlar ise bu ii ho karlamadlar ve:
"Bu daha nce bize yaplmayan bir muameledir" dediler. Bylece dedikodu yayld da nihayet Allah Rasul'nn
kulana vard. Bunun zerine Allah Teala bu hususta "Kadnlarnz sizin tarlanzdr, tarlanza istediiniz gibi
varn..." yetini indirdi. Yani ister nden, ister arkadan (ne doru), istersen kerek yakla. Byle buyurarak
[838]
"tarla" ile; ocuun doduu yer kasdolunmaktadr. Bylece: "tarlaya dilediin gibi gel" buyurmaktadr."
Hakim Eb Abdillah Sahihi'nde bu hadisi, Eb Zekeriyya el-Anber, Muhammed b. Abdusselam, shak b. brahim,
[839]
Muharibi yoluyla rivayet etmitir.
Yalnz buradaki "nden ve arkadan yaklama"y bir nceki yette verilen "yice temizlendiler mi o zaman Allah'n
size emrettii yerden onlara varn." lsyle birlikte mtala etmek gerekir ki "Allah'n emrettii yer; kazay
ehvet yeri deil kazay ehvetle birlikte ocuk ve neslin devam le ilgili olan yerdir" ki kadnn fercidir. likinin
fercden olmas artyla kadnn u veya bu pozisyonda olmasnn nemli olmad bildirilmi; chiliye devrinin o
irkin ve insann temiz yaratlna uymayan arka yoldan cinsel iliki ekli tamamen yasaklanmtr.
3- Said b. Muhammed el-Hayyan, Eb Ali b. Eb Bekr el-Fakih'ten, o Ebu'l-Kasm el-Baav'den, o Ali b.
Ca'd'den, o da u'be'den, o Muhammed b. el-Munkadir'den, o da Cabir'in yle dediini iittiini bize haber verdi:
'Yahudiler dediler ki:
"Kii karsna, kars diz kt halde gelirse, ocuk a olur." Bunun zerine Allah Teala bu yeti inzal
[840]
buyurdu."
4- Said b. Muhammed el-Hayyan, Muhammed b. Abdillah b. Hamdn'dan, o Ahmed b. el-Hasan b. e-arak'den,
o Ebu'l-Ezher'den, o Vehb b. Cerir'den, o Eb Kreyb'den, o Numan b. Raid'den, o Zhr'den, o Muhammed elMnkadir'den, o da Cabir b. Abdillah'tan yle dediini bize haber verdi;
"Yahudiler dediler ki:

"Kii hanmna, hanm ruka gider gibi belini edirdii halde ona arkasndan nne doru mnasebette bulunursa,
o kadnn ocuu a olarak dnyaya gelir." Bunun zerine bu yet nazil oldu. Yani ister hanmna iki bklm
[841]
olduu halde isterse baka ekilde yaklaabilir. u var ki fercinden olmas artyla."
[842]
Bu hadisi Mslim, Harun b. Ma'ruf, Vehb b. Cerir yoluyla rivayet etmitir.
eyh Eb Hamid b. arak dedi ki:
"u kadri yce hadis, yz hadis deerindedir. Zira, bu hadisi ez-Zhr'den, Numan b. Raid'den bakalar rivayet
[843]
edememitir."
5- Rivayet edildiine gre yahudiler yle diyorlard:
"Kim, hanmna arka taraftan olmak zere, fercine yaklarsa onun ocuunun gzleri a ve sakat olur." Ayrca
onlar bunun, Tevrat'ta bulunan bir hkm olduunu sylyorlard. Bu husus Hz, Peygamber'e anlatlnca O,
[844]
"Yahudiler yalan sylyor" dedi ve sonra bu ayet-i kerime nazil oldu."
6- Muhammed b. Abdirrahman el-Mutav, Eb Amr Hamdan'dan, o Eb Ali'den, o Zheyr'den, o Yunus b.
Muhammed'den, o Yakub el-Kumm'den, o Cafer'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan unu dediini bize
rivayet etti:
"mer b. Hattab, Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"Helak oldum" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Seni helak eden nedir ki?" buyurdu. O da
"Bu gece yolumu deitirdim, binitimi tersinden ykledim, hanmma nne arka taraftan yaklatm" dedi.
Rasulullah (s.a.v.) ona herhangi bir cevap vermedi. Bunun zerine bu yet Rasulullah (s.a.v.)'a vahyolundu.
[845]
Bu yetin manas udur: ster nden ister arkadan gel. Yeter ki dbrden ve hayz halinden sakn."
7- Eb Bekr Muhammed b. Muhammed sfehan, Abdullah b. Muhammed el-Hafiz'dan, o Eb Yahya er-Razi'den,
o Sehl b. Osman'dan, o Muharib'den, o Leys'ten, o Eb Salih'ten, o Said b. el-Mseyyeb'den, marun ileyh
hazretlerine bu yetten sual olunup, onun da: "Bu yet, azil (meniyi rahimden saknp darya dkme) hususunda
[846]
nazil oldu" dediini bize haber verdi."
8- bn Abbas, Kelb'den gelen rivayette unu dedi:
"Bu yet, Muhacirler hakknda nazil oldu. Onlar Medine'ye geldiklerinde, kadnn cinsel organndan olmas
artyla, kadnlara nlerinden ve arkalarndan mnasebette bulunma meselesini kendileriyle birlikte Ensar ve
Yahudiler arasnda zikretmilerdi de, Yahudiler yalnz nlerinden yaklamay tercih edip baka ekli ayplamlar
ve:
"Biz elbette Allah'n Kitab Tevrat'ta u hakikati gryoruz ki, kadnlarla yzyze olmayan cins yaklama Allah
katnda bir kirdir. Doan ocukta hasl olacak alk ve delilik de bundandr" demilerdi. Bunun zerine
mslmanlar bu meseleyi Rasulullah (s.a.v.)'a arzettiler ve dediler ki:
"Biz cahiliyye devrinde de, mslman olmamzdan sonra da kadnlara dilediimiz gibi yaklayorduk. Halbuki
Yahudiler bunu bize ayp grdler ve yle yle olacan bize iddia ettiler." te bu sebeple Allah Teala
Yahudiler'i yalanc karp, mslmanlara ruhsat vermek zere Kadnlarnz sizin tarlanzdr yetini indirdi.
Allah Teala bu yet-i kerimede cinsiyet mahallinin ocuk iin bir ekenek olduunu, Tarlanza dilediiniz yerden
gelin ksmnda da, cinsel organa nlerinden, arkalarndan istediiniz ekilde yaklan manasn beyan bu
[847]
yurmaktadr."
9- Ensr, kocann hanmyla, arka taraftan olmak zere, fercinden cins mnasebette bulunmay ho grmyorlard.
Bu dnceyi de, yahudilerden almlard. Muhacirler ise, bunu yapyorlard. te bunun zerine ensr bunu onlara
[848]
ok grd. Bu sebebten dolay da, bu ayet-i kerime nazil oldu.
10- Ata bni Yesr, Zeyd bni Eslem yoluyla Ebu Sad El-Hudr'den rivayet edildi:
"Bir kii hanmna arka tarafndan gelmiti, insanlar ona bu hareketi kt grdler, bunun zerine bu yet
[849]
indi."
11- bn mer (r.a.) dedi ki:
[850]
"Bu yet, hanmlarna arka taraflarndan nlerine yaklaanlar hakknda indi."
[851]
"Bu yet, kadnlarnn nne arka taraflarndan gelmesine ruhsat olmak iin, Rasl hakknda indi."
"Raslullah zamannda bir adam, hanmnn nne arka tarafndan ulamt. Bu hareket ona kt grld, Allah
[852]
teala bu yeti indirdi."
14- Abdullah bn Ali'den rivayet ediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bir grup bir yerde oturmular kendi aralarnda konuuyorlar, yaknlarnda da
bir yahudi var (onlarn konutuklarna kulak kabartyor). Birisi:
"Ben karmla o uzanm yatarken yatacam (cinsel ilikide bulunacam)." , baka birisi:
"Ben karma o ayakta iken varacam.", bir dieri:
"Ben karma o diz km haldeyken yan tarafndan varacam." dedi de yahudi dayanamayp:
"Sizler de insan msnz, hayvanlar gibisiniz. Ama biz yahudiler, kadna sadece bir hey'et zere, bir surette varr ve
[853]
onunla bir ekilde cinsel temasta bulunuruz." dedi ve bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
15- Said b. Cbeyr diyor ki:
"Ben ve Mcahid, Abdullah b. Abbasn yannda oturuyorduk. O anda ona bir adam geldi yanna dikildi ve dedi ki:
"Ey Ebul Fadl, sen benim, hayz yeti hakkndaki derdime ifa olmaz msn?" Abdullah b. Abbas da
"Evet olurum." dedi. Adam:
"Ey Muhammed, sana kadnlarn det (hayz) halinden soruyorlar." yetini sonuna kadar okudu. "Allahn size
emrettii yerden yaklan." ksmna gelince Abdullah b. Abbas:
"Buras kann geldii yerdir. Sen hanmna (detinden temizlendikten sonra) buradan yaklamakla emrolundun."
dedi. Bunun zerine adam:
"Ey Ebul Fadl, bundan sonra gelen: "Kadnlarnz sizin tarlanzdr. O halde tarlanza istediiniz ekilde yaklan."
yeti nasl olacaktr'?" dedi. Abdullah b. Abbas da
"Vay haline, hi makatta (anste) ekilecek bir tarla var m? ayet senin sylediin doru olmu olsayd, adetli iken
kadnlara yaklamay yasaklayan yet neshedilni olurdu. Zira kadnn uras megul olsa siz ona dier tarafndan
yaklardnz. Fakat buradaki "stediiniz ekilde" ifadesinden maksat, "Dilediiniz zaman yaklan" demektir."
[854]
eklinde olurdu." demitir."
16- Abdulaziz ibn Yahya kanalyla bn Abbs'tan rivayete gre o yle demitir:
"Ensar'dan (slm gelmezden nce) puta tapmakta olan u kabile, ehl-i kitabdan u yahudi kabilesiyle bir arada
yayorlard. Ensardan olan kabile yahudileri ilimde kendilerinden daha stn gryor ve birok ilerinde onlara
uyuyorlard. Ehl-i kitab, kadnlarla temasta bulunmada sadece bir ekilde onlarla temasta bulunuyordu ki o ekil de
kadnlar iin en rtl olan ekildi. te Ensar'dan olan o kabile bu kadnlara yaklama ve temas eklini
yahudilerden alm, uygulamaktayd. Kurey'ten u kabile de kadnlarla temasta onlar tamamen, hatt irkin bir e
kilde soyar, nden, arkadan, uzanm halde kadnlarla temasta bulunur, bundan lezzet alrlard. Muhacirler
Medine'ye gelip ilerinden birisi ensar'dan bir kadnla evlenip daha nceki detleri zere hanmyla temasta
bulunmaya kalknca hanm itirazla:
"Bize sadece bir ekilde yaklalr ve mnasebette bulunulur. Ya yle yap, ya da benden uzakla." dedi, i byd
ve nihayet Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulat da Allah Teal: "Kadnlarnz sizin iin tarladr. Tarlanza dilediiniz
[855]
ekilde varin..." yetini indirdi."
17- Abdurrahman b. Sabit diyor ki:
"Ben, Abdurrahmann kz Hafsann yanna vardm ve dedim ki:
"Ben senden bir ey soracam amma onu sormaktan utanyorum." Hafsa dedi ki:
"Ey kardeimin olu utanma." Ben de:
"Sorum, kadnlara tabii yoldan olmak zere arkadan yaklamaktr." dedim. Hafsa dedi ki:
"mm Seleme bana anlatt ki Ensar, kadnlar yzkoyun yatrarak onlara yaklamazlard. Zira Yahudiler:
"Kim karsn yzkoyun yatrarak ona yaklarsa ocuu a olur." diyorlard. Muhacirler Medineye gelince
Ensardan kadnlarla evlendiler. Onlar, hanmlarn yzkoyun yatrarak yaklamak istediler. Bir kadn bu hususta
kocasnn isteini reddetti ve ona dedi ki:
"Ben, Resulullaha varp bunu sormadka bunu yapamazsn," Kadn, mm Selemenin yanna varp meseleyi ona
anlatt. mm Seleme ona:
"Rasulullah gelinceye kadar otur bekle." dedi. Rasulullah gelince de o kadn sorusunu sormaktan utand ve dar
kt. Meseleyi Rasulullaha mm Seleme anlatt. Rasulullah
"Ensarl kadn ar." dedi. mm Seleme kadn ieri ard. Resulullah da ona:
"Kadnlar sizin tarlanzdr. O halde tarlanza istediiniz ekilde yaklan." yetini okudu ve "Tek yoldan."
[856]
dedi."
18- Buhar'nin erhinde Hafz bni Hacer dedi ki;
"bni mer'in anlatt sebep, yetin nzulnde mehurdur. Sanki Ebu Sad'in hadisi, bnu Abbas'a ulamad, bni
[857]
mer'in hadisi ulat da, o bunu anlad."
19- bn mer (iilerin de te'viline delil olmak zere) bu yetin "Kadnlarla arkalarndan cinsel temasta bulunma
[858]
ruhsat" olarak nazil olduunu sylemise de
burada itimad edilen Cabir rivayeti olduu limlerin cumhuru
[859]
tarafndan ifade edilmitir.
20- Bu yet-i kerime cinsi mnasebetin fercden olmas artyla, kadnla istenildii ekilde birlemenin mubah
olduuna delalet etmektedir. Buna gre, cimann tarla yerinde yani ferc'de olmas artyla, kocann eiyle, nden,
arkadan, ya da srtst yatar bir ekilde cimada bulunmas mubahtr. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de yle dedii
rivayet olunmutur:
[860]
"Kadna ister nden, isterse arkadan yana; ancak, onunla hayzl iken mnasebetten ve dbrnden sakn."
224. Allah', yeminlerinizden dolay iyilik etmenize, saknmanza, insanlarn arasn bulmaya engel yapmayn. Allah
Semidir, Alim'dir.

1- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Beir b. Numan'n damadyla alakay kesmekten kendisini nehyettii Abdullah b. Revaha hakknda nazil
olmutur. bn Revaha damadnn yanna hi girmeyeceine, onunla konumayacana ve onunla hanmnn arasn
bulmayacana dair yemin etmiti. O diyordu ki:
"Bunlar yapmayacama dair Allah'a yemin ettim, artk yeminimi gerekletirmekten bakas bana helal olmaz."
[861]
2- bn Cureyc'den nakledildiine gre ise bu yet-i kerime, Hz. Aie'nin bana gelen fk olaynda dedikodulara
katlmas sebebiyle ayn zamanda akrabas da olan Mistah'a bir daha iyilik yapmyacana yemin etmesi zerine
[862]
Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olmutur.
3- Muktil ibn Sleyman'dan gelen bir rivayette de "Mslman oluncaya kadar olum Abdurrahman'a sla-i
rahimde bulunmyacam, ona hibir iyilikte bulunmyacam." diye yemin ettii zaman Hz. Ebu Bekr hakknda
[863]
nazil olmutur.

"Bu ayetin nzul sebebi udur: Bir kimse, sla-i rahim, iki kimsenin arasn bulmak veyahut da evltlklarndan
birine ihsan ve ikramda bulunmak gibi hayrl ileri yapmamaya yemin ediyor, sonra da, "Yeminimi bozma
hususunda Allah'tan korkarm" diyor, bylece de yemini muhafaza etmek niyetiyle iyi ve gzel olan eyleri
yapamyordu. te bu sebeple, "Allah'n zikrini, yeminleriniz sebebiyle, birr'u takvada bulunmaya mni olan birer
sebep klmaynz" denilmitir. Mfessirlerin zikretmi olduu aklamalarn en gzeli budur.
[864]
Mfessirler, baka aklamalar da yapmlardr, ama, bunlarda fayda olmad iin biz onlar zikretmedik."
5- Tabidir ki burada Abdullah ibn Revaha ve Hz. Ebu Bekr birer rnektirler. Onlarn konumunda olan, ayn
[865]
artlarda benzer davran sergileyen m'minler bu yetin hkmne dahil olacaklardr.
"Bu ayet-i kerime u gibi insanlar beyan etmektedir. Kii, akrabalaryla konumayacana veya sadaka
vermeyeceine yahut kendisiyle dargn olan insanlarla konuup aralarn dzeltmeyeceine dair yemin eder.
Kendisinden bunlar istendiinde ise "Ben bunlar yapmayacama dair yemin etmitim." der. te bu kimsenin
[866]
yeminini bozmas ve yemininin keffaretini yerine getirmesi emredilmitir."
225. Allah sizi yeminlerinizdeki lav'dan dolay muhaze etmez. Fakat sizi kalblerinizin azmettii yeminler
yznden muhaze eder. Allah Gafur'dur, Halim'dir.

1- Buhr'nin Hz. Aie'den rivayetine gre "bu yet-i kerime konuma srasnda "Allah'a yemin olsun hayr, Allah'a
[867]
yemin olsun evet." diyen yani yemin kast olmakszn azndan yemin lafz kanlar hakknda nazil olmutur."
226. Kadnlarna yaklamamaya yemin edenler iin drt ay beklemek vardr. Eer erkekler dnerlerse phe yok ki
Allah afr'dur, Rahim'dir
227. Eer boanmaya kararl iseler, (bilsinler ki) Allah iitendir, bilendir.

1- Muhammed b. Musa b. Fadl, Muhammed b. Yakup'tan, o Amir el-Ahvel'den, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan
yle dediini bize haber verdi:
"Cahiliyye devri ahalisinin, kadnlara yaklamama yeminlerinin mddeti bir, iki ve daha ok sene idi. Bu sebeple
Allah, bu vaktin sresini drt ay olarak belirledi. Artk kimin yemini drt aydan az olursa o la (yemin)
[868]
saylmaz."
2- Said b. Mseyyeb dedi ki:

"la (yani mnasebette bulunmama yemini), cahiliyye halknn kadnlara dokunan zararlarndand. yle ki, kii
kadn istemez, bakasnn o kadnla evlenmesinden de holanmazd. Bylece ona ebediyyen yaklamamaa yemin
ederdi. Kadn ne kocasz, ne de kocal br halde brakrd. Bunun zerine Allah Teala bu mddeti kiinin,
hanmndan olan ocuunun belli olduu hamile kalma mddeti olan drt ay kld ve bunu beyan eden yetini
[869]
indirdi."
228. Boanm kadnlar kendi kendilerine hayz ve temizlenme sresi iddet beklerler. Eer onlar Allah'a ve
hiret gnne inanyorlarsa Allah'n, kendi rahimlerinde yarattm gizlemeleri onlara hell olmaz. Kocalar bu
(iddet) bekleme sresi iinde barmak isterlerse onlar geri almaya herkesten ok lyktrlar...

1- bn Eb Hatim'in ensar'dan Esma bint Yezd ibn es-Seken'den rivayetle tahricinde Esma demitir ki:
"Ben, Allah'n Rasl (s.a.v.) zamannda boandm. O zamanlar boanan kadnlar iin iddet beklemek yoktu. Allah
Teal bu yeti indirerek boanan kadnlarn beklemeleri gereken iddeti beyan buyurdu."
[870]
Ravi der ki: "lk iddet bekleyen de ite bu Esma bint Yezd'dir."
2- Sa'leb ve en-Nsih ve'1-Mensh'ta Hibetullah ibn Selme'nin Kelb ve Muktil'den rivayetlerine gre smail ibn
Abdullah, kars Kuteyleyi hmile olduunu bilmeden boam. Ancak hmile olduunu renince tekrar
mracaatla alm. ocuu doururken de hem ocuk, hem annesi lmler ve bunun zerine bu yet nazil
[871]
olmu.
"Bir kadn kocas tarafndan boandnda eer kocasn istiyor, yani boanmak istemiyorsa kocas ona mracaat
etsin diye hmile olmad halde "Ben hamileyim." der; eer kocasn istemiyor, yani iddeti iinde kocas ona
mracaat edemesin diye hmile idiyse bile "hmile deilim." derdi. slm gelince yine bu det zere devam etmek
istediler de Allah Teal nce: "Ey o Peygamber, kadnlar boadnzda onlar iddetlerine doru (hayz halde deil
[872]
[873]
de temiz iken) boayn ve iddeti sayn..." yetini
, sonra da bu yeti indirdi."
4- Katade diyor ki:
"Cahiliye dneminde kadnlar, kendilerini boayan kocalarnn tekrar kendilerine dnmesi korkusuyla hamile
olduklarn kocalarndan saklarlard. Bylece baka kocalarla evlenir, nceki kocalarndan hamile kaldklar
ocuklarn yeni evlendikleri kocalarna isnad ederlerdi. te Allah teala bu sebepten kadnlara, rahimlerindeki
[874]
hamilelii gizlemelerini yasaklad."
5- Sddi diyor ki:
"Kadnlarn, rahimlerindeki ocuklar gizlemelerinin yasaklanmasnn sebebi udur: Erkekler karlarn boamak
istediklerinde onlarn hamile olup olmadklarn sorarlard. Hamile olduklarn bilince karlarn boamak
istemezlerdi. nk bu takdirde hem kendileri hem de kadnlar, doacak ocuktan dolay zarar gryordu. te bu
[875]
sebeple kadnlarn, rhimlerindeki ocuklarn kocalarndan gizlemeleri yasakland."
"Bu ayetin sebebi nzul udur: Chiliyye devrinde Araplar, boadklar hanmlarna tekrar dnyor ve byle
yapmak ile onlara tekrar dnp onlar boadklarnda o kadnlara zarar vermek istiyorlard. nk boanan kadn,
bylece yeni bir iddet beklemeye mecbur kalyor idi. te bu sebeple, mslmanlar byle yapmaktan nehyedildiler
[876]
de, kadnlara mracaat (geri dnme) nin helallii art, aray dzeltme isteine baland."
229. Boama iki defadr. Ondan sonras ya iyilikle tutmak, ya da gzellikle serbest brakmaktr. Onlara verdiiniz
bir eyi (mehri) geri almanz size hell olmaz. Meer ki erkekle kadn Allah'n snrlarn ayakta
tutamyacaklarndan korkmu olsunlar. Eer bu ekilde siz de onlarn, Allah'n koyduu snrlar hakkyla yerine
getiremeyeceklerinden korkarsanz o halde kadnn fidye vermesinde (mehrinden vazgemesinde) ikisi zerinde de
bir vebal yoktur. Bunlar Allah'n snrlardr. Onlar gemeyin. Kim de Allah'n snrlarn aarsa ite onlar
zlimlerin t kendileridir.

1- Ahmed b. Hasan el-Kd, Muhammed b. Yakub'dan, o er-Rabi'den, o afi'den, o Malik'ten, o Hiam b.
Urve'den, o da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Kii, karsna talk verip sonra da kadnn iddeti bitmeden ona tekrar dnnce, bu onun iin bir avantaj olurdu.
Onu bin kere boasa bile. te byle bir adam, bir hanmn boayp, sonra da ona mhlet verip oyalamaa
kalkrd. Nihayet kadn iddetinin bitimine yaklanca, ona mracaat edip tekrar board ve: "Vallahi seni yanma
alp kendime yr etmeyeceim ve sen de asla iddet saymaktan kurtulamayacaksn" derdi. Bunun zerine Allah
[877]
2- Him ibn Urve'nin babasndan rivayetinde o yle anlatm:
"Kii karsn diledii kadar boar, iddetinin bitimine yakn onu tekrar almak ister ve mracaatta bulunursa bin kere
boam olsa da kadn yine onun kars olurdu. Kadn boama ve ona mracaatla tekrar alma konusunda herhangi
bir snr yoktu. Ensardan birisi karsna kzp
"Seni ne kendime tam hanm olarak tutacam, ne de benden tamamen bo olup bir bakasyla evlenmene imkn
vereceim." dedi. Kadn:
"Bunu nasl yapacaksn?" diye sordu. O:
"Seni boayacam, tam iddetin biterken mracaat edeceim, hemen peinden tekrar boyacam; byle devam
edip gideceim." dedi. Bunun zerine kadn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek ikyette bulundu da Allah Teal bu
[878]
yeti indirip erkein ric' talkla kadn boama hakkn iki talk ile snrlandrd."
3- Kuteybe kanalyla Aie'den rivayet ediliyor ki o yle anlatyor:
"nsanlar arasndaki uygulama yle idi: Erkek karsn diledii kadar boar; yz kere veya daha fazla boam olsa
da iddeti iindeyken mracaat etti mi yine onun kars saylrd. Bir adam karsna:
"Allah'a yemin olsun benden bin olacak ekilde seni boamyacam, ebediyyen seni kendime de almyacam."
dedi. Kars:
"Bu nasl olacak?" diye sorunca da:
"Seni boyacam, iddetin biterken de tekrar sana mracaat edeceim." dedi. Kadn Hz. Aie'ye gelip durumunu
anlatt da Hz. Aie sustu, cevap vermedi t Hz. Peygamber gelinceye kadar. Efendimiz gelir gelmez de ona bu
kadnn durumunu sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) de sustu, cevap vermedi t ki Kur'n, "Boama iki defadr. Ondan
[879]
sonras ya iyilikle tutmak, ya da gzellikle serbest brakmaktr.." yeti nazil oluncaya kadar cevap vermedi."
4- Eb Bekr-i Temimi, Eb Cafer Ahmed b. Muhammed b. el-Mirzabn (el-Ebher'den), o Muhammed b. brahim

el-Hazevver'den, o Muhammed b. Sleyman'dan, o Zbeyr hanedannn azatl klesi olan Yala el-Mekk'den, o
Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da Aie-i Sddka'dan bize u rivayette bulundu:
"Aie'ye bir kadn gelip talkla alakal bir ey sordu. ie validemiz de bu meseleyi Rasulullah (s.a.v.)'a syledi.
[880]
Bunun zerine bu yet nazil oldu."
"Daha nce erkekler kadnlarn talak ile boasalar bile kendilerini onlarla tekrar evlenmeye daha layk
gryorlard. te bunun zerine; "Boama iki defadr. Bundan sonra kadnlar ya iyilikle tutulur ya da gzellikle
[881]
braklr." yeti nazil oldu ve bu neshedildi (bu deti ortadan kaldrd.)"
"Adam karsna mihr olarak verdii maldan ve bakasndan yerdi fakat bundan dolay gnaha girdiini kabul
[882]
etmezdi. Bunun zerine Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."
bn Abbs (r.a.) der ki:
"Bu yet-i kermenin nzulnden sonra, hakl bir sebeb olmakszn, erkeklerin kadnlarn mallarndan herhangi
[883]
birey almalar caiz deildir."
7- Bu ayetin, Cemile binti Abdullah bn Ubey ile kocas Sabit bn Kays bn emms hakknda nazil olduu rivayet
edilmitir. Kadn, kocasn alabildiine sevmezken, kocas onu son derece seviyor... Bylece kadncaz Allah'n
Rasulne gelir ve,
"Beni ondan ayr. nk ben ona buzediyor, onu sevmiyorum. adrn ucunu kaldrdm zaman, onu baz
kimselerin arasnda gelirken grdm; o, o insanlarn en ksa boylusu, en irkin yzl olan ve en esmer olan idi.
te yandan ben, slm'a girdikten sonra, kfr de istemiyorum der. Bunun zerine Sabit:
"Ey Allah'n Rasul, ona emret de, kendisine verdiim bahemi bana iade etsin" der. Hz. Peygamber de Cemileye
dnerek:
"Ne diyorsun?" dediinde Cemile:
"Evet, fazlasn da veririm..." der. Bu cevap zerine Hz. Peygamber:
"Hayr, sadece bahesini geri ver..." dedi. Sonra da, Sbit'e dnerek:
"Ona ne verdinse geri al ve yolunu a..." buyurdu. Bunun zerine Sabit de byle yapt. Bylece bu hdise,
slm'daki ilk hul hdisesi oldu.
[884]
Ebu Davud'un Snen'inde bu kadnn Hafsa binti Sehl el-Ensriyye olduu zikredilmektedir.
8- Abdullah ibn Rebh'tan, onun da Cemle bint Ubeyy ibn Sellden rivayetine gre o Sabit ibn Kays ile evli iken
kocasna serkelik etmi. Kocas da (aralarnda hkm vermesi iin) onu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gndermi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) sormu:
"Ey Cemle, Sbit'in nesinden holanmadn?" Demi ki:
"Allah'a yemin olsun ne dini ne ahlk bakmndan holanmadm bir taraf yok. Sadece ksa boylu olmasndan
(veya gzme irkin grnyor onun iin) holanmadm." Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Sahip olduun baheyi ona verir misin?" diye sorunca Efendimiz (s.a.v.) onun, bahesini kocasna vermesiyle
aralarn ayrm (boam).
9- bn Cureyc'den rivayete gre ise yet, Habbe bint Sehl el-ensr ile Sabit ibn Kays ibn emms hakknda nazil
olmutur. Habbe kocasndan holanmyor, kocas ise onu seviyormu. Olay yle gelimi:
"Habbe bir gn babasna gelmi ve kocasndan ikyetle:
"Babama svyor ve beni dvyor." demi. Babas:
"Kocana dn, bir kadnn kocasndan ikyet etmek zere elini kaldrmasndan nefret ederim." demi. Habibe
kocasna dnmse de bir mddet sonra tekrar babasna gelmi ve bu sefer vcudundaki darb izlerini de gstermi.
Buna ramen babas:
"Kocana dn." demi de baka bir ey sylememi. Habbe, babasndan fayda olmadn grnce bu sefer Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelerek kocasndan ikyette bulunmu, ona da vcudundaki darb izlerini gstermi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) Sabit'i artm. Gelince:
"Ey Sabit, ailenle aranda neler oldu?" diye sormu. Sabit:
"Seni hak ile gnderene yemin ederim ki yeryznde, senden sonra, senin dnda, bana ondan (Habibe'den) daha
sevgili hibir ey yok." demi. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu sefer Habbe'ye dnm:
"Sen ne diyorsun?" buyurmu. Hz. Peygamber'e yalan sylemek istemeyen Habbe:
"Doru sylyor ey Allah'n Rasl, fakat beni helak etmesinden korkuyorum. Allah'n, benim syleyeceimin
aksini indirecei bir sz sana sylemem. nsanlarn, hanmn belki de en ok seveni odur, fakat ben ondan
holanmyorum (veya ona buzediyorum.) Bir gn adrn bir tarafn kaldrp baktm, birka kii iinde gelen
Sabit'i grdm. lerinde en karas, en ksa boylusu, yz en irkini olarak gzme grnd. Onun bayla benim
bam bir daha bir yastkta bir araya gelmez." demi. Sabit:
"Ben ona mehir olarak bir (bir rivayette iki) hurma bahesi vermitim. Onlar bana geri versin, yolunu aaym,
serbest brakaym." demi. Efendimiz ona:
"Emrini eline vermesi, boanma konusunda karar sana brakmas karlnda kocana bahesini geri verir misin?"
diye sorunca kadn:
"Evet, veririm." demi, Sabit:
"Bu benim de houma gider." deyip teklifi kabul etmi. Sabit'in:
"Tamam, kabul ettim." deyip onu bir talk ile boamas zerine de "Onlara verdiiniz bir eyi (mehri) geri almanz
size hell olmaz. Meer ki erkekle kadn Allah'n snrlarn ayakta tutamyacaklarndan korkmu olsunlar. Eer bu
ekilde siz de onlarn, Allah'n koyduu snrlar hakkyla yerine getiremiyeceklerinden korkarsanz o halde kadnn
[885]
fidye vermesinde (mehrinden vazgemesinde) ikisi zerinde de bir vebal yoktur." yeti nazil olmu.
Taber rivayetindeki eksik ayrntlar Abdulfetth el-Kd'nin Esbbu'n-Nuzlnden ve Kurtub'nin el-Cmiu li
Ahkmi'l-Kur'nndan tamamlanmtr. Kurtub'de kadnn ismi bir rivayette Cemile, dier bir rivayette de Zeyneb
[886]
olarak verilirken slm'da ilk hul yoluyla boanmann da bu olduu kaydedilmektedir.
Hadis, bu yetin nzul sebebi olduuna iaret edilmeksizin Tirmiz ve Ebu Davud tarafndan da tahric
[887]
edilmitir.
Suyt, Habbe'nin daha sonra Ubeyy ibn Ka'b ile evlendii, onunla am'a gittii ve orada vefat ettiini de
[888]
kaydeder.
10- Sabit'in, mehrinden vazgeerek hul' yoluyla boanan einin ismi bir rivayette Cumeyl bint Ubeyy ibn Sell,
dier rivayette Habbe bint Sehl olarak verilince ortaya bir mkil kyor acaba bu isimlerden hangisi doru? bn
Hacer her ikisinin de doru olduu, ayn veya ayr zamanlarda da olabilmek zere ikisinin de Sabit'in hanm olup
[889]
hul yoluyla ondan boandklar eklinde iki rivayetin arasn te'lif etmeye almtr.
Tabidir ki burada asl nemli olan bu zel sebep deil evliliin ekilmez hale gelmesi halinde hul (kadnn,
mehrini veya mehrinden bir ksmn kocasna vererek karlnda boanmay isteyebilmesi) messesesinin
konulmu olmasdr ki bunda da karar rivayetlerden aka anlalaca zere devlet bakannn veya tayin edecei
[890]
hkimindir.
11- Abdullah b. Mes'ud, Abdullah b. Abbas ve Mcahidin izahlarna gre ise bu yetin asl nzul sebebi, Allah
tealann, kullarna, karlarn nasl boayacaklarn retmesidir. Bunlara gre bu yette kocann, karsn ne kadar
talakla boarsa ona tekrar dnebileceini ve ne kadar talakla boarsa ona tekrar dnemeyeceini beyan eden bir
[891]
iaret yoktur.
12- Katade diyor ki:

"Cahiliye dneminde kii karsn talakla veya on talakla yahut daha fazlas ile bouyordu. Kars iddet sresi
iinde olduu srece kocas ona tekrar dnyordu. te bu sebeple Allah teala, boamann snrn talakla
[892]
belirledi."
13- Taberi der ki:
"Cahiliye dneminde bir erkek, hanmn diledii kadar bouyor ve tekrar geri alyordu. Bazan da erkek, bu durumu
ktye kullanarak hanmn bouyor, onu bekletiyor, o kadn bakasyla evlenmeye kalknca da onu tekrar geri
alyordu. Allah teala bu yeti indirerek boamann olduunu, talakla boadktan sonra o kadn baka bir
erkekle evlenip ondan da ayrlmadka ilk kocasna helal olmayacan hkme balad. Bylece erkeklerin,
[893]
haklarn ktye kullanmalarn nlemi oldu."
230. Erkek zevcesini (nc kere) boarsa ondan sonra kadn kendinden baka bir ere nikahlanp varncaya kadar
ona tekrar hell olmaz. Bununla beraber eer bu (ikinci koca) da onu boar ve onlar (kadn ile ilk kocas) Allah'm
snrlarn ayakta tutacaklarn zannederlerse tekrar birbirlerine dnmelerinde her ikisi iin de bir vebal yoktur.
Bunlar bilip anlyan bir kavim iin Allah'n aklad snrlardr.

1- Muktil bni Hayyn'dan rivayet edilmitir:
"Bu yet-i kerime Aie bint Abdurrahmn ibn Atk el-Kuraz hakknda nzil olmutur. nce amcas olu Rifa ibn
Vehb ibn Atk el-Kuraz ile evliyken ondan talk ile bo kalm, peinden de Abdurrahmn ibnu'z-Zubeyr ile
evlenmi. Onunla evli iken Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek ondan boanmak istediini ve boanmak istemesinin
sebebinin de onun letinin bir kuma paras gibi (yumuak ve ie yaramaz) olmasn gstermi. Efendimiz
tebessm ederek:
"yle anlalyor ki Rifaa'ya dnmek istiyorsun. Hayr; o senin, sen de onun balndan tadncaya kadar olmaz."
[894]
buyurmular."
Bu yet-i kerimenin nzulne sebep olan hadisenin kahraman olan bu Aie bint Abdurrahmn ibn Atk'in ismi baz
rivayetlerde Temme bint Vehb Eb Ubeyd el-Kuraz, Suheyme, Umeyme, Rumeys ve Gumeys olarak, Rifa'nn
[895]
ad da Rifaa ibn Semev'el olarak gemektedir ki ayn kii ve kadndr.
Bu hadis-i erif, ilgili yetin nzulne sebep olduu kayd olmakszn Buhr, Mslim ve Nese tarafndan da tahric
[896]
olunmutur.
Bunlardan en ayrntl olann Buhr'den nakledelim:
2- Muhammed ibn Ber kanalyla krime'den rivayete gre Rifa, karsn boam, kadnn iddetinin bitiminde
Abdurrahmn ibnu'z-Zubeyr el-Kuraz onu nikahlam. Hz. Aie der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikyetinden nce gelip bana ikyet etti. zerinde yeil bir bart vard. Bana
derisindeki bir yeillii gsterdi. M'min hanmlar iinde derisi byle bandaki yeil rtden daha yeil bir
bakasn grmedim." Rvi anlatmaya yle devam eder:
"Sonra kadn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi. Abdurrahman da yannda baka hanmdan olma iki oluyla geldi.
Kadn:
"Allah'a yemin ederim ki benim ona isnad edeceim bir gnah yok." deyip elbisesinin yumuak bir tarafn
gstererek "Ama onunkinin (erkeklik leti) bana u kadar bile faydas yok." deyince Abdurrahman:
"Yalan syledi, ey Allah'n elisi, Allah'a yemin ederim ben onu deri iirir gibi iiririm ama o serkelik ediyor,
(nceki kocas) Rifa'y istiyor." dedi. Efendimiz:
"Eer yle ise o senin balndan tatmadka sen eski kocana hell olmazsn." buyurdular. Sonra Abdurrahman'n
yanndaki iki olunu grp
"Bunlar senin oullarn m?" diye sordular. Onun, "evet", cevab zerine kadna dnp:
"Senin zannettiin ey sadece senin vehminden ibaret. Baksana, bunlar bir kargann bir kargaya benzediinden
[897]
daha ok babalarna benziyorlar." buyurdu."
3- Aie bint Abdurrahman ile ilgili bu hadise Suyt'nin ed-Durru'l-Mensr'unda, sonu itibariyle olduka farkl bir
ekilde anlatlyor. yle ki:
bnu'l-Munzir'in Muktil ibn Hayyn'dan rivayetine gre "Aie bint Abdurrahman amcas olu Rifaa ibn Vehb ibn
Atk ile evliyken Rifa onu boam, o da Abdurrahman ibnu'z-Zubeyr ile evlenmi fakat o da onunla zifaf olmadan
boam. Aie, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Abdurrahman bana dokunmadan beni boad, ilk kocama dneyim mi?" diye sormu, Efendimiz (s.a.v.):
"Hayr, dokununcaya kadar" yani onunla zifafa girip gerekten kar-koca olmadka olmaz, buyurmu. Aie,
Abdurrahman'la bir sre daha kaldktan sonra yine Efendimiz (s.a.v.)'e gelmi ve ilk ifadesini deitirerek:
"Kar-koca olduk, bana dokundu." demi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Birinci geliinde yalan sylemitin, bu imdiki sznde de seni doru kabul etmiyorum." buyurmu ve isteini geri
evirmi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatna kadar Abdurrahman'la birlikte kalm, Onun vefatyla bu sefer Hz. Ebu
Bekr'e gelmi ve:
"kinci kocamla kar-koca olduk, ondan ayrlp ilk kocama dnebilir miyim?" diye sormu. Hz. Ebu Bekr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sana: "lk kocana dnme." buyurduuna ahid oldum." deyip o da Aie'nin ilk kocasna
dnme isteini geri evirmi. Hz. Ebu Bekr lnce bu sefer Hz. mer'e gelmi ve isteini tekrarlam da Hz. mer:
"Eer bir daha gelirsen seni talarm." deyip ilk kocasna dnmesine mani olmu. te bu kadn hakknda "Erkek
zevcesini (nc kere) boarsa ondan sonra kadn kendinden baka bir ere nikahlanp varncaya kadar ona tekrar
[898]
hell olmaz." yeti nazil olmutur.
4- Rivayet edildiine gre "Temime binti Abdurrahman el-Kurazi, amcas olu Rifa'a b. Vehb el-Kurazi'nin nikh
altnda idi. Rifa'a bu hanmn talkla boad. Bunun zerine kadn da Abdurrahman b. Zbeyr el-Kurazi ile
evlendi. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip,
"Ben Rifaa'nn nikh altnda idim, o beni talkla boad. Sonra Abdurrahman b. Zbeyr el-Kurazi ile evlendim.
Onun uzvu elbisemin saa gibi. O benimle cinsi mnasabette bulunmadan beni boad. Ben amcam olu Rifa'a'ya
tekrar dnebilir miyim?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de tebessm ederek,
"Yani sen Rifa'a'ya dnmek mi istiyorsun? Hayr, sen onun balndan o da senin balndan tadmadkca olmaz
[899]
buyurmutur. Peygamberimizin ifdesindeki "balk" kelimesinden maksad, cinsi mnasebettir. O (s.a.v.),
cimdaki lezzeti bala benzetmitir. Bunun zerine Temime (r.anha), bir mddet bekleyip, yine Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelerek,
"Kocam yaldr" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onu doru kabul etmeyerek,
"Birinci defasnda yalan syledin. Onun iin ikinci szn de doru kabul etmiyorum." dedi. Bu kadn, Hz.
Peygamber (s.a.v.) vefat edinceye kadar bekledi. Sonra Hz. Ebu Bekir (r.a.)'e gelerek, bu hususta ondan izin istedi.
O da,
"Hayr. Rifa'a'ya dnemezsin" dedi. O, Hz. Ebu Bekir vefat edinceye kadar tekrar bekledi. Hz. mer (halife olunca
ona)'e gelip, bu hususta izin istedi. Hz. mer (r.a.) de,
[900]
"ayet ona dnersen seni recmederim" dedi. te bu yet Rifa'a hdisesi ile ilgili olarak indi."
231. Hem kadnlar boadnz da iddetlerini bitirdiler mi artk onlar ya iyilikle tutun, ya iyilikle brakn. Onlar, srf
zulmedebilmeniz iin zararlarna olarak tutmayn. Kim byle yaparsa muhakkak kendine yazk etmi olur. Allah'n
yetlerini oyuncak (elence) yerine koymayn. Allah'n, zerinizdeki nimetini ve size t vermek iin indirdii
kitab ve hikmeti dnn. Allah'tan takva zere olun ve bilin ki Allah hereye Alm'dir.

1- Rivayet edildiine gre "Chiliyye dneminde, koca karsn boar, onu yapayalnz brakr; nc kur'un
bitmesi yaklanca ona mracaat eder; kadn dokuz ay veya daha fazla bir sre iddet iinde tutarak, bu ii yapmaya
[901]
devam ederdi."
2- Sevr ibn Zeyd ed-Deyl'den:
"Bir adam karsn boar, sonra da onu ei olarak yannda tutmay istemedii halde kadnn iddetini uzatmak,
bylece ona zarar vermek maksadyla iddetinin bitimine yakn ona mracaat ederdi. te bunun zerine Allah bu
[902]
yeti indirdi."
3- Sevr ibn Zeyd rivayetinde ad geen kiinin adnn da zikredildii Sudd rivayeti yledir:
"Bu yet ensardan Sabit ibn Ber hakknda nazil oldu. O, karsn boam ve iddetinin bitimine iki veya gn
kala mracaatla tekrar alm ve hemen tekrar boam ve byle yapa yapa kadnn aleyhine olarak dokuz ay
[903]
gemiti. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
[904]
[905]
bn Hacer el-Askaln'nin el-sbe f Temyizi's-Sahbe'sinde
ve Suyt'nin Lubbu'n-Nuklnde
ismi
Sabit ibn Yesr olarak gemektedir ki dorusu da budur.
4- bnu Abbas'tan (r.a.) Avf yoluyla rivayet edildi:
"Kii karsn boar sonra iddetini tamamlamadan ona dner sonra tekrar boar ve bunu da o kadna zarar vermek
[906]
ve bakasyla evlenmesine engel olmak iin yapard. te bu yet bunun zerine nazil oldu."
5- Mesruk, Hasan- Basri, Zhri, Katade, Sevr b. Zeyd, Dahhak, Abdlaziz ve Atiyye de yet-i kerimenin nzul
[907]
sebebi olarak Abdullah b. Abbasn zikrettii hususu sylemilerdir.
6- Hasen'den rivayet ediliyor ki "Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda baz kimseler karsn boar veya klesini azat
eder, sonra da "Hayr, ben yle bir ey yapmadm, ben eleniyordum." derlerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e soruldu da
Efendimiz:
"Her kim elence olsun diye karsn boar veya klesini azat ederse bu onun aleyhine olmak zere geerli olur."
buyurdu ve bunun gibileri hakknda "Allah'n yetlerini oyuncak (elence) yerine koymayn." yeti nazil
[908]
oldu."
7- Ebud-Derd (r.a.) dedi ki:
"Kii hanmn boar, sonra "elendim", der. Tekrar boar, sonra yine "elendim", derdi. Allah Tel bu yetini
indirdi."
bnu Mnzir, Ubade bni Smit'ten; bn Merduyeh bnu Abbas'tan; bnu Cerr, Hasan'n mrselinden bunun
[909]
benzerini anlatt.
8- Ebu'd-Derd'dan yle dedii rivayet olunmutur:
"Bir kimse karsn boar, sonra da "aka yapmtm" derdi; klesini azad eder sonra da "aka yapmtm" derdi.
Yine bir kimse dierine "seni kzmla evlendirdim" der sonra da "aka yapmtm" derdi. Bunun zene Yce Allah
[910]
bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."
Hz. Peygamber (s.a.v.) ise bu konuda yle buyurmaktadr:
"u (nikah, boama, azat etme) hususda kim sz sylerse, ister aka niyetiyle sylemi olsun, ister olmasn,
syledii szler geerlidir."
Ebu Hureyre (r.a.)'den yle dedii rivayet olunmutur:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:
[911]
" ey vardr ki ciddisi de ciddidir, akas da ciddidir. Bu ey, Nikh, Boama ve Azat etmedir."
9- Ebu'd-Derd yle demitir:
"Chiliyye anda bir kimse hanmn bouyor ve,
"Boadm, oynuyorum!" diyordu. Azd ediyor, evleniyor, yine ayn eyi sylyordu. Bunun zerine Allah'u Tel
bu ayeti indirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de yeti okuyarak,
"Kim karsn boar, kim bir kle azad eder ve kim de nikhlar ve btn bu hususlarda elendiini iddia ederse,
[912]
[913]
bilsin ki btn bunlar ciddi olmutur."
buyurur."
10- Rebi b. Enes diyor ki:
"nceleri erkek karsn bir talakla bouyor ve onu serbest brakyordu. Kadnn iddetinin dolmas yaklanca da
ona dnyor, bir mddet sonra tekrar bouyordu. Yine iddetinin dolmas yaklanca, kadna ihtiyac olduu iin
deil srf ona zarar vermek iin tekrar ona dnyordu. te Allah teala bunu yasaklad ve buyurdu ki: "Kim byle
[914]
yaparsa nefsine zulmetmi olur."
232. Kadnlarnz boadnz da iddetlerini bitirdiler mi aralarnda meru bir ekilde anlatklar takdirde artk
kendilerini kocalarna nikh etmelerine engel olmayn...

1- Hasan- Basri, Katade, Bekr b. Abdullah el-Mceni, Mcahid, krime ve Ebu shak el-Hemedaniye gre bu
[915]
ayet-i kerime, Ma'kil b. Yesar hakknda nazil olmutur.

a- Eb Said b. Eb Bekr b. el-Gaz, Eb Ahmed b. Muhammed b. shak el-Hafz'dan, o Ahmed b. Muhammed b.
Hseyn'den, o Ahmed b. Hafs b. Abdillah'tan, o babasndan, o brahim b. Tahmn'dan, o Yunus b. Ubeyd'den, o da
Hasan'dan Allah Teala'nn bu yeti hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Ma'kil bn Yesar bana, bu yetin kendisi hakknda nazil olduunu anlatt. Dedi ki:
"Kzkardeimi adamn biriyle evlendirmitim. Bu kii kardeimi boad. Nihayet kardeimin iddeti bitince onu
istemeye geldi. Ben de ona dedim ki:
"Seni kzkardeimle evlendirdim, seni yatak arkada sahibi yaptm, sana iyilikte bulundum. Sen ise kardeimi
boadn. imdi de gelmi ona talip oluyorsun. Hayr, vallahi ona bir daha asla dnemeyeceksin." Bu kii fena bir
adam da deildi. Kadn da ona dnmek istiyordu. Nihayet an yce olan Allah bu yeti indirdi. Ben de:
[916]
"te imdi yaparm Ey Allah'n Rasul" dedim ve kzkardeimi o adama nikahladm."
[917]
Bu hadisi Buhari Ahmed b. Hafs'tan rivayet etmitir.
[918]
Bunu bni Merduyeh bir ok yoldan anlatt.
b- Hakim Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mansur, Ali b. mer b. Mehd'den, o Muhammed b. Amr b.
el-Buhterden, o Yahya b. Cafer'den, o Eb Amir el-Uked'den, o Abbad b. Raid'den, o Hasan'dan, o da Ma'kil b.
Yesar'dan yle dediini bize haber vedi:
"Benim bir kzkardeim vard. O benden istendi. Bense onu insanlardan men ediyor vermiyordum, Derken
amcazadem, bana gelip onu benden istedi, Ben de kardeimi ona nikahladm. Bylece onunla Allah'n diledii
kadar birlikte ho bir hayat yaadlar. Sonra bu adam kardeimi tekrar dnebilme yetkisi olan bir talkla boad.
Sonra kardeimi brakt. Nihayet kardeimin de iddeti bitti. Bunu mteakib kardeimi araclarla istetti. Ben de
dedim ki:
"Ben onu insanlara vermeyip sana nikahladm. Sonra sen onu rici (tekrar dnebilme imkn olan) bir talkla
boadn. Sonra da iddeti bitinceye kadar onu terkettin. O benden istenince de tekrar onu istemek zere bana geldin.
Hayr. Onu sana bir daha nikahlamam." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine ben de
[919]
yeminimden dolay keffaret deyip kardeimi ona nikahladm."
c- smail b. Ebi'l-Kasm en-Nasrabaz, Eb Muhammed Abdullah b. brahim b. Mas el-Bezzaz'dan, o Eb Mslim
brahim b. Abdillah el-Basr'den, o Haccac b. Minhal'dan, o Mbarek b. Fudale'den, o da Hasan'dan bize u
rivayette bulundu:
"Ma'kil b. Yesar kz-kardeini mslmanlardan bir kiiyle nikahlad. Onun yannda kald kadar kald. Nihayet bu
adam kadn bir talkla boad. Sonra da onu brakt ve iddeti de doldu. Artk bu kadn kendi insiyatifini
kullanmaa bakalarndan daha yetkili idi. Sonra bu zat araclarla onu tekrar istedi. Kadn da ona tekrar dnmeye
raz idi. Nihayet adam onu Ma'kil bn Yesar'dan istedi, Ma'kil de gazaba gelip dedi ki:
"Ben kardeim vastasyla sana ikramda bulundum. Sense onu boadn. Hayr, vallahi o bir daha sana dnmeyecek."
[920]
d- Hasan dedi ki:
"Allah Teala bu hadisede kiinin karsna kadnn da kocasna olan ihtiyac bildi de bu yeti sonuna kadar
[921]
indirdi."
e- Hasan dedi ki:
"Ma'kil bn Yesar bu yeti iitti ve:
"Rabbimin buyruunu iittim ve itaat ettim" dedi ve mteakiben kadnn kocasn arp:
[922]
"Onu tekrar sana nikahlyor ve sana iyilik ediyorum" diyerek kzkardeini ona yeniden nikahlad."
f- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi isnadyla Ma'kl ibn Yesr'dan rivayetinde o yle anlatyor.
"Bir kz kardeim vard. Birok kii onunla evlenmek zere bana dnr geldiler, ama hi birine vermedim. Bir gn
bir amca olum geldi ve kz kardeimle evlenmek istedi, kz kardeimi onunla evlendirdim. Allah'n diledii kadar
birlikte oldular (evli kaldlar), bir gn bu amcam olu kz kardeimi bir ric' talk ile boad ve iddeti bitip bin
oluncaya kadar da nikhna tekrar talip olmad. Kz kardeim talk- bin ile ondan boanm olduktan sonra talip
leri gelmeye balad. Bunu gren amca olum da gelip kzkardeimle yeniden evlenmek istedi. Ben:
"Alak herif, kz kardeimi birok kii istedi, vermedim, sen gelip istedin seni herkese tercih ettim ve kardeimi
sana nikahladm. Ama sen onu boadn, stelik iddeti bitinceye kadar da nikh yenileme talebinde bulunmadn. Ne
zaman ki bakalar onu istemeye geldiler (herhalde kskanlndan) gelip yeniden istedin. Yegne ilh olan Allah'a
yemin ederim ki sonsuza kadar asla kardeimi sana nikhlamyacam." dedim. Kzkardeime de:
"O seni boad, sen ona varmak istiyorsun. Eer sen ona varrsan yzm yzne haram olsun." diye kzdm."
Ma'kl yle devam eder:
"te bunun zerine benim hakkmda "Kadnlarnz boadnz da iddetlerini bitirdiler mi aralarnda meru bir
ekilde anlatklar takdirde artk kendilerini (eski) kocalarna nikh etmelerine engel olmayn..." yeti nazil oldu.
Elbette ki Allah, kz kardeimin eski kocasna, eski kocasnn da kz kardeime ihtiyacn bildi de bu yeti indirdi.
Allah'n Rasl (s.a.v.) beni arp bu yet-i kerimeyi okuyunca Ben:
"Rabbmn emriyle burnum srtld. ittim, itaat ettim." dedim ve kz kardeimi eski kocasyla nikahladm, ettiim
[923]
yeminin de keffretini verdim."
[924]
Bu rivayet ksa olarak Buhr ve Tirmiz tarafndan da tahric olunmutur.
bn Cerr, yukardaki rivayete ilve olarak Ma'kl ibn Yesr'n Mzeyne kabilesinden olduunu, kz kardeini, eski
kocasna geri dner korkusuyla bir eit gz hapsinde bulundurduunu, Ma'kl'in kz kardeinin adnn Cumeyl bint
[925]
Yesr veya Ftma bint Yesr olduunu kaydetmektedir.
Taber'de Ma'kl ibn Yesr olarak geen sahbinin isminin Ma'kl ibn Sinan olduu, kz kardei ile evlenen amca
[926]
olunun Ebu'l-Beddh ibn Asm ibn Adiyy olduu rivayetleri de vardr. Ancak dorusu Ma'kl ibn Yesr'dr.
[927]
Rz'de ise Ma'kln kz kardeinin kocasnn ismi Ceml ibn Abdullah ibn Asim olarak kaydedilmitir.
g- Rivayet edildiine gre Ma'kl bn Yesr, kzkardeini, Cemil bn Abdullah bn Asm ile evlendirir... Daha
sonra, Cemil hanmn boar. ddeti bitinceye kadar onu terkeder. Daha sonra ise yaptna piman olarak, kendisine
nikahlamak zere hanmna tekrar bavurur. Hanm da buna raz olur. Bunun zerine Ma'kl:
"O seni boad. imdiyse sen ona dnmek istiyorsun.. Eer ona tekrar dnersen, bir daha yanma gelme!" der.
Bunun zerine de Allah'u Tel bu ayeti indirir. Allah'n Rasul de Ma'kl' ararak kendisine bu yeti okur.
Makl da,
"Rabbimin emrinden dolay burnun srtlsn!... Ey Allah'm, raz oldum, emrine teslim oldum ve kzkardeimi
[928]
kocasyla tekrar evlendiriyorum" der.
2- Sddi ise bu yet-i kerimenin, Cabir b. Abdullah el-Ensari ile amcasnn kz hakknda nzi! olduunu
[929]
sylemitir.
a- Said b. Muhammed b. Ahmed e-ahid, dedesinden, o Eb Amr el-Hyeri'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o
Amr b. Hammad'dan, o Esbat'tan, o Sdd'den, o da kendi adamlarndan bize u rivayette bulundu:
"Bu yet Ensar'dan Cabir b. Abdillah hakknda nazil oldu. Onun bir amca kz vard. Bu kadn kocas bir talkla
boad. Kadnn iddeti bitince adam yeniden ona dnmek istedi. Fakat Cabir bundan kand. Dedi ki:
"Amcamzn kzn boadn, imdi de kalkm ikinci kez onu nikahlamak istiyorsun ha!" Halbuki kadn da kocasna
[930]
raz olup onu istiyordu. Nihayet bu yet onlar hakknda nazil oldu.
Suyt, bu yetin Ma'kl ibn Yesr hakknda nazil olduunu ifade eden rivayetin daha sahih ve kuvvetli olduunu
[931]
kaydeder.
b- Mchid ve Sdd'den rivayet edildiine gre, "Cbir bn Abdillh'n amcasnn bir kz vard. Onu, kocas
boamt. Daha sonra da, iddetin bitimini mteakip ona tekrar dnmeyi istemi, ama Cbir kabul etmemiti. Bunun
zerine de Allah'u Tel bu ayeti indirdi. Cbir,
[932]
"Bu yet benim hakkmda nazil oldu" demitir."
3- Abdullah b. Abbas, Mesruk, brahim en-Nehai, bn-i ihab ez-Zhri ve Dahhaka gre ise bu yet-i kerime,
karsn bir veya iki talakla boayp ta iddeti bittikten sonra tekrar onunla evlenmek isteyen kocas ile byle bir
evlilii isteyen, fakat velisi tarafndan engellenen kadn hakknda nazil olduunu sylemilerdir. te Allah teala
[933]
byle bir engellemeyi yasaklamtr.
a- Taberi diyor ki:
"Bu yetin izahnda doru olan gr udur: Allah teala bu yet-i kerimeyi, kocalarndan boanarak iddetlerini
bitirip onlardan ayrlan fakat talakla boanmadklar iin tekrar kocalarna dnebilen, kocalaryla yeniden
kendileriyle evlenilmek istenen ve kendilerinin de kocalaryla evlenmek istedikleri ancak velileri tarafndan
evlenmelerine engel olunan kadnlar hakknda indirmi ve byle bir engeli yasaklamtr. Bu yetin, Ma'kl b.
Yesar ve kzkardei hakknda nazil olmas da muhtemeldir. Cabir b. Abdullah ve amcasnn kz hakknda da.
[934]
Durum ne olursa olsun yet-i kerime zikrettiimiz mny ihtiva etmektedir."
236. Nikahtan sonra henz dokunmadan veya onlar iin belli bir mehir tayin etmeden kadnlar boarsanz, bunda
size mehir zorunluu yoktur. Bu durumda onlara mut'a verin. Zengin olan durumuna gre, fakir de durumuna gre
vermelidir. Mnasip bir mut'a vermek muhsinler iin bir bortur.

1- Rivayet edildiine gre "Ensardan bir adam Hanife oullarndan bir kadnla evlendi. Ancak kadn iin herhangi
bir mehir tayin etmedi. Sonra ona dokunmadan onu boad. Bunun zerine bu yet indi. Rasulullah (s.a.v.) o adama:
[935]
"Bandaki apkanla olsun onu faydalandr." dedi."
238. Namazlara ve orta namaza devam edin, Allah'n divanna tam bir huu ve tatle durun.

1- Zeberkan'dan rivayet ediliyor:
"Zeyd ibn Sabit Kurey'ten bir toplulua uramt. Ona "Salt- vust"nn hangi namaz olduunu sordular. O da
"le namazdr." dedi. lerinden iki kii kalkp sme ibn Zeyd'e vardlar ve ona da "salt- vust"nn hangi
namaz olduunu sordular. sme:
"O le namazdr." diye cevap verip yle devam etti:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) le namazn gnn ortasnda scan iddetli olduu zamanda kldrrken arkasnda ya
bir, ya iki saf olur; insanlar ya kaylle uykusunda ya da ticaretlerinde olurlard. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Dndm ki bu namaza gelmiyenlerin evlerini stlerine yakaym." buyurdu. Bunun zerine bu yet nzl
[936]
oldu."
2- Zeyd bni Sabit (r.a.) dedi ki:
"Neb Aleyhisselm, le namazn scan iddetli olduu gndzn yarsnda klard. Bu namaz, Raslullah'n
[937]
ashab zerine en ar gelendi. Bu yet indi."
3- Zeyd bni Sabit (r.a.) dedi ki:
"Neb Aleyhisselm, le namazn gndzn yarsnda scan en iddetli olduu zaman klard. Aleyhisselm'n
arkasnda ancak bir veya iki saf bulunur, insanlar kendi gailelerinde ve ticaretlerinde olurlard. Allah Tel, bu
[938]
yeti indirdi."
4- Zeyd ibn Erkam (r.a.) dedi ki:
"Biz Hz. Peygamber'in arkasnda namaz klarken konuurduk. Kii namazda, yanndaki arkada ile konuurdu. Ne
zaman ki "Allah'n divanna tam bir huu ve tatle durun." yeti nazil oldu, namazda susmakla emrolunduk,
[939]
konumamz da yasakland."
5- bn Mes'd ve Zeyd ibn Erkam'dan rivayete gre ise yle demilerdir:

"Biz, aynen kitab ehlinin yapt gibi namazda iken konuur, selm verir, selm alr, ka rek'at kldnz diye
sorardk. Allah Teal "Allah'n divanna tam bir huu ve tatle durun." yetini indirdi de susmakla emrolunduk,
[940]
konumamz yasakland."

[941]
"nsanlar namazda konuurlard. Kii arkadana ihtiycn emrederdi. Allah Tel, bu yeti indirdi."
240. Sizden zevceler brakp lecek olanlar elerinin karlmyarak ylna kadar faydalanmasn vasiyyet etsinler.
Bunun zerine onlar kendiliklerinden karlarsa artk onlarn bizzat yaptklar meru ilerden dolay size sorumluluk
yoktur. Allah Aziz'dir, Hakm'dir.

1- slm'n ilk yllarnda tatbik edilen hkm yleydi: Koca ld zaman, kadnn kocasnn malnda, nafaka ve
evinde bir yl durma hakkndan baka, herhangi bir hakk bulunmuyordu. Evlenme hususunda, kadnn kocasnn
evinde bir yl beklemesi ilah bir emir idi. Ne var ki o kadn, iddet bekleme hususunda serbest idi. Kadn isterse
kocasnn evinde iddetini tamamlar, isterse yl tamamlanmadan nce kocasnn evini terkederek, iddetini baka bir
[942]
yerde tamamlard. Ne var ki kadn kocasnn evinden kt m, nafaka hakkn kaybederdi.
2- Mchid'den rivayet ediliyor:
"(Bakara: 2/234) yeti nazil olduunda bu yete gre kocas len kadnn drt ay on gn iddetini len kocas evinde
beklemesi vcib idi. Bundan sonra Allah Teal bu yeti indirdi de iddeti, kadnn, len kocann ailesince
faydalandrlmasyla seneye tamamlamay (yedi ay 20 gn daha len koca evinde kalabilmeyi) vasiyyete balad.
[943]
Kadn, bu vasiyyetten sonra da dilerse len kocas evinde kalacak, dilerse kabilecekti."
3- Eb mer Muhammed b. Abdu'l-Aziz el-Mervez yaz yoluyla Ebu'1-Fadl Muhammed b. el-Hseyn elHaddad'den, o Muhammed b. Yahya b. Hafid'den, o shak b. brahim el-Hanzel'den, o Mukatil b. Hayyan'dan bu
yet hakknda bize unu rivayet etti;
"Bu yle oldu: Taif halkndan Hakm ibnu'l-Hris adnda bir adam Medine'ye gelmiti. Erkek, kadn bir hayli
ocuklar vard, ebeveyni ve kars da beraberinde idi. Bu zat Medine'de vefat etti. Onun durumu Peygamber
(s.a.v.)'e havale edildi. Peygamber (s.a.v.) de onun brakt maldan anne-babasna ve ocuklarna eri hisselerini
verdi ve karsna birey vermedi. Ne var ki bir seneliine kocasnn malndan o kadna infak etmelerini halka
[944]
emretmiti."
4- Ebu Mslim el-sfehan'ye gre ayetin mnas yledir:
"Sizden hanmlarn geriye brakp lecek olan kimseler, bir yl sreyle hanmlarnn nafaka almalarn ve evlerinde
oturmalarn vasiyyet etmilerse, (buna ramen) onlar bu sre bitmeden nce evden kar ve Allah'n kendileri iin
belirlemi olduu (iddet) mddetini tamamladktan sonra kocalarnn vasiyyetlerine muhalefet ederlerse, o
kadnlarn kendileri iin maruf eyi yapmalarnda, (yani sahh bir nikhla evlenmelerinde) bir gnh yoktur. nk
onlarn bu vasiyyeti yerine getirmeleri gerekli deildir. Bunun sebebi, kocalarn chiliyye dneminde bir tam yl
sreyle, hanmlarnn nafaka almalarn ve evlerinde oturmalarn vasiyyet etmeleridir. Bylece kadnn da, bir yl
iddet beklemesi gerekiyordu. te bunun zerine Cenb- Hak bu ayette, bu hkmn byle olmadn aklamtr.
Bu aklamaya gre nesh ihtimali de ortadan kalkar."
Ebu Mslim, grne unlar delil getirmitir:
a) Nesh, asln hilfna bir durumdur. Binaenaleyh, imknlar lsnde, neshin vaki olmad neticesine varmak
gerekir.
b) Nzul itibariyle nsihin, menshtan sonra olmas gerekir. Nasih olan ayet, nzul itibariyle sonra olunca, en gzel
olan durumun onun tilvet bakmndan da sonra olmasdr. Ama tilvet bakmndan nesh eden yetin, mensh olan
ayetten nce olmas, her ne kadar biraz caiz olsa bile, ne varki bu, gzel bir tertip saylmaz. lah kelm, imknlar
nisbetinde byle bir tertipten tenzih etmek vcibtir. Bu ayet, tilvet bakmndan nsih olan ayetten sonra olunca, bu
yetin o ayetle mensh olduuna hkmetmek evl olur.
c) Usl-i fkhta, "Nesh ile tahsis etme arasnda bir tearuz bulunursa, tahsis etmek evl olur" hkm yer almtr.
Burada biz bu iki yeti, Mchid'in dedii gibi iki ayr duruma tahsis ettiimizde, "nesh" hkm ortadan kalkm
olur. Binaenaleyh, delilsiz olarak, "nesh" vaki olduunu sylemektense, Mchid'in grn kabul etmek daha
[945]
uygun olur.
241. Boanan kadnlarn da meru ekilde faydalanmalar haklardr ki bu, Allah'tan takva zere olanlara bir
vazifedir.

1- Abdurrahman b. Zeyd b. Eslem'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Bakara: 2/236 yeti nazil olunca birileri:
"Eer ihsanda bulunmak istersem yaparm, boadm hanmma infakta bulunurum, yok bunu istemezsem
yapmam. nk Allah bu yet-i kerime ile ona infakta bulunmay benim istememe brakt." dediler de bunun
[946]
zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
243. Saylar binlerce olduu halde lm korkusuyla yurtlarndan kanlar grmedin mi? Allah onlara: "ln!"
dedi, sonra da kendilerini diriltti. uras muhakkak ki Allah insanlara kar ltuf sahibidir, fakat insanlarn pek ou
kretmezler.

1- E'as ibn Eslem el-Basr'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Hz. mer bir gn namaz klyorken arkasnda iki yahudiden birinin dierine:
"Bu o mu?" diye sorduunu duymu. Namaz bitirince onlara dnp:
"Neden aranzda bu o mu, diye konuuyordunuz?" diye sormu da,
"Biz, kitabmzda demirden bir boynuzun Allah'n izniyle lleri diriltmi olan Hazkyelin verdiini vereceini
buluyoruz." demiler. Hz. mer:
"Biz Allah'n kitabnda Hazkyel'i bulmuyoruz. lleri dirilten de ancak sa'dr," demi. Onlarn:
"Peki, Allah'n kitabnda "Ve daha baka rasuller de gnderdik ki kssalarn sana anlatmadk" denildiini
bulmuyor musunuz?" sorularna mer:

"Evet, buluyoruz." deyince yahudiler:
"Hazkyelin lleri diriltmesini sana anlatalm: srail oullarnda veba olmutu. Onlardan bir kavim veba olan
yerden ktlar, ancak daha bir mil gitmilerdi ki Allah onlar ldrd. Geride kalanlar onlarn zerine bir duvar
ina ettiler (evrelerini duvarla evirdiler) ve o kadar zaman geti ki kemikleri bile rd. Sonra Allah Hazkyel'i
peygamber olarak gnderdi, Hazkyel oraya geldi, balarnda dikildi ve:
"Allah'n dedii olur." dedi. Allah da onlar Hazkyel iin diriltti." Yahudilerin bu kssay anlatmalar zerine Allah
[947]
Teal bu yetlerini indirdi."
245. Kimdir o ki Allah'a gzel bir dn versin de Allah onu kat kat, birok katlar artrsn, Allah daraltr da
geniletir de. Siz ancak O'na dndrleceksiniz.

1- bn mer (r.a.) yle dedi:
[948]
"Mallarn Allah yolunda harcyanlarn misali bir dne gibidir ki o dne yedi baak bitirir..."
yeti nazil
olunca Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Rabbim mmetime artr." dedi de bu yet nazil oldu. Efendimiz (s.a.v.):
"Rabbim mmetime daha artr." dedi de bu sefer
[949]
[950]
"Sabredenlere ecirleri elbette hesapsz olarak verilecektir."
yeti nazil oldu.
2- Sfyn'dan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mmetine artrmay ifade eden yetlerin sras biraz
deiik olup yledir:
[951]
"Her kim bir hasene ilerse ona on misli var."
yeti nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Rabbim, mmetime artr." dedi,
"Kimdir o ki Allah'a gzel bir bor verir..." yeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) yine:
"Rabbim, mmetime artr." dedi de
[952]
yeti nazil oldu.
Hz. Peygamber (s.a.v.) tekrar:
"Rabbim mmetime artr." dedi de
[953]
[954]
yeti nazil oldu."
3- Abdullah b. Mes'ud diyor ki:

"Bu yet-i kerime inince Ebud-Derda dedi ki:
"Ey Allahn Rasul, Allah bizden dn m istiyor?" Rasulullah da,
"Evet ya Ebud-Derda" dedi. Ebud-Derda ise,
"Ver elini ya Rasulallah." dedi. Rasulullah da elini ona verdi. Ebud-Derda:
"Ben (hurma) bahemi rabbime karz- hasen olarak verdim. Onun iinde alt yz hurma aac bulunmaktadr."
dedi. Sonra yryerek bahesine geldi. Kars mm Dahdah ve ocuklar bahede bulunuyorlard. Ebud-Derda
hanmna,
"Ey mm Dahdah." diye seslendi. mm Dahdah:
"Buyur emrin nedir?" diye cevap verdi. Ebud-Derda,
"Baheden k zira ben iinde alt yz hurma aac bulunan baheyi rabbime karz- hasen olarak verdim." dedi.
Rasulullah, Ebud-Derda ldnde onun cenaze namazn kldrdktan sonra hakknda yle buyurmutur:
[955]
"Cennette Ebud-Derdann asl duran nice hurma salkmlar bulunmaktadr"
4- bn Abbs (r.a.) dedi ki:
"Bu yet Ebu'd-Dahdh hakknda nazil olmutur. Demiti ki:
"Ey Allah'n elisi, benim iki bahem var. Birini tasadduk etsem onun bir benzeri bana cennette var m? Cennette
bana bir benzeri verilecek mi?" Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Evet." buyurdular. O:
"Ummu'd-Dahdh da benimle beraber olacak m?" diye sordu, Efendimiz:
"Evet." buyurdular. Onun:
"ocuumuz da benimle beraber olacak m?" sorusuna Efendimiz (s.a.v.)'in:
"Evet." cevab vermesi zerine "Hanne" adndaki en gzel bahesini tasadduk etti. Ebu'd-Dahdh, tasadduk ettii
bahede olan ailesine varp bahenin kapsnda durdu ve hanmna yaptn haber verdi. Hanm:
"Yaptn al verii Allah mbarek klsn." dedi ve baheden kt da baheyi Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne teslim
[956]
ettiler.
Ancak dier rivayetler Ebu'd-Dahdh'n bu tasadduku zerine yetin indii eklinde deil de bu yetin nzul
zerine Ebu'd-Dahdh'n bahesini tasadduk ettiinde ak ve kesin ifadeler tamaktadr.
Fahreddin er-Razi der ki:
"Sen, yetin sebeb-i nzuln anladn zaman, burada karz (bor) ile, farz olan zektn deil, balanan infkn
[957]
(sadakann) kastedilmi olduunu anlarsn."
5- Bu yet-i kerime nazil olunca bazlar:
"Muhammed'in Rabb fakir, bizler zenginiz. Grmyor musunuz bizden bor istiyor!?" dediler de bunun zerine:
"Allah fakirdir, biz zenginiz." diyenlerin szn Allah mutlaka iitmitir. Sylediklerini, haksz yere peygamberleri
[958]
[959]
ldrmeleriyle beraber yazacaz ve diyeceiz ki: Tadn o yangn azabn!"
yeti nazil oldu.
Bu yetten de anlalyor ki bu sz syleyenler yahudilerdir. nk peygamberlerini ldrenlerin yahudiler
[960]
olduklar Kur'n- Kerim'de aka belirtilmitir. Nitekim tafsilt yerinde gelecektir.
246. Musadan sonra gelen srailoullarndan bir topluluu grmedin mi? Onlar Peygamberlerine yle demilerdi:
"Bize bir hkmdar gnder de Allah yolunda savaalm." Peygamber de "Ya sava size farz klnnca sa
vamazsanz?" dediinde "Memleketimizden ve ocuklarmzdan uzaklatrldmz halde niye Allah yolunda
savamayalm?" demilerdi. Fakat onlara sava farz klnnca da pek az mstesna, savatan yz evirdiler. Allah
zalimleri ok iyi bilir.

1- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerime, Peygamberimizin dneminde bulunan Yahudileri, Allahn Rasuln yalanlamalar ve rablerinin
[961]
emrine kar gelmeleri sebebiyle knamaktadr."
248. Peygamberleri onlara dedi ki: "Onun hkmdarlnn delili, Tabut denilen sandn size gelmesidir. Onun
iinde size, rabbinizden bir huzur ve Musa ailesi ve Harun ailesinin braktklarndan arta kalanlar vardr. Onu,
melekler tayacaktr. Eer iman ediyorsanz bunda sizin iin ibret vardr.

1- Taberi diyor ki:
"Her ne kadar bu yet-i kerime, gemiteki srailoullarnn, Peygamberlerine kar geldiklerini haber verir
mahiyette ise de aslnda yet-i kerime, Rasulullahn hicreti esnasnda evresinde bulunan Kurayza ve Nadr oullar
gibi Yahudileri uyarmaktadr. Bunlarn, daha nce Rasulullah vasta yaparak dmanlarna kar yardm dileinde
bulunmalarna ramen Rasulullah geldikten sonra ona kar kmalarn ve ona iman etmemelerini knamakla,
onlar atalarnn izini takibetmekle sulamaktadr.
Ayrca yet-i kerime, Hz. Muhammede iman eden samimi Mslmanlar da cihattan geri kalma, zevk safaya
dalp elenme gibi davranlarda Yahudilere uymamalar hususunda uyarmaktadr Onlar cihada tevik etmektedir.
[962]
"
255. Allah O'dur ki O'ndan baka hibir ilah yoktur. Hayy'dr, Kayym'dur. O'nu ne bir uyuklama tutabilir ne bir
uyku. Gklerde ne var, yerde ne var hepsi O'nundur. O'nun izni olmadka katnda efaat edecek kimmi?... O'nun
krss gkleri ve yeri kucaklam, o kadar genitir. Bunlarn hfz elbette Ona ar gelmez. O Aliyy'dir, Azm'dir.

1- Ammr kanalyla Reb'den rivayet edildiine gre "O'nun krss gkleri ve yeri kucaklam, o kadar genitir."
yeti nazil olduunda Hz. Peygamber (s.a.v)'in ashab:
"Ey Allah'n elisi, bu Krs gkleri ve yeri kuatacak kadar geni. Peki Ar nasldr?" diye sordular da bunun
zerine Allah Teal: "Allah' hakkyla takdir edemediler... O, mriklerin komakta olduklar ortaklardan
[963]
[964]
mnezzehtir, ok ycedir."
yetini indirdi."
256. Dinde zorlama yoktur. Gerekten iman ile kfr apak meydana kmtr. Artk kim ttu tanmayp da
Allah'a iman ederse o, muhakkak ki kopmas olmyan en salam kulpa yapmtr. Allah Sem'dir, Alm'dir.

1- Abdullah b. Abbas, Said b. Cbeyr, mir e-a'bi ve Mcahide gre bu yet-i kerime, Ensardan bir ksm
insanlar hakknda nazil olmutur. Bu insanlarn kadnlarnn ocuklar yaamadnda bu kadnlar, ocuklar
yaad takdirde onu Yahudi yapacaklarna dair adakta bulunurlard. nk bunlar mriktiler. Yahudiler ise ehl-i
kitaptand. Bu sebeple mrikler ehl-i kitabn stnlerini kabul ediyorlard.
Rasulullah (s.a.v.) Medineden Yahudi kabilesi Nadr oullarn uzaklatrd zaman bunlarn iinde, Ensarn,
Yahudilemi bu gibi oeuklar da bulunuyordu. Ensar,
"Biz ocuklarmz brakmayz." dediler. Bunun zerine Allah teala: "Dinde zorlama yoktur. Artk hak btldan
[965]
seilip belli olmutur." yetini indirdi.
Ensarn, ocuklarn zorla Yahudilikten evirip Mslman yapmalarnn
doru olmadn, onlar kendi iradelerine brakmalar gerektiini, onlar, slam gelmeden nce Yahudilii kabul
[966]
ettiklerinden, kendilerine ehl-i kitap muamelesi yaplacan beyan etti.
a- Muhammed b. Ahmed b. Cafer el-Mzekk, Zahir b. Ahmed'den, o Hseyn b. Muhammed b. Mus'ab'dan, o
Yahya b. Hakim'den, o bn Eb Adiy'den, o u'be'den, o Eb Bir'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan
"Ensar kadnlarndan bir kadn ocuklar yaamayan birisiydi. ayet bir ocuu olur ve yaarsa onu Yahudi
yapacan kendisine va'dediyordu. Ben Nadir Yahudileri ilerinde baz erkek ocuklar da bulunduu halde
srgn olunduklar zaman:
[967]
"Biz oullarnz brakamayz" demilerdi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
b- Muhammed b. Musa b. el-Fadl, Muhammed b. Yakup'tan, o brahim b. Merzuk'tan, o Vehb b. Cerir'den, o
u'be'den, o Eb Bir'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda yle dediini bize haber
verdi:
"Ensar'dan bir kadnn hemen hemen hi ocuu yaamyordu, Bu kadnn ayet bir ocuu yaarsa onu mutlaka
Yahudi yapacana yemin ediyordu. lerinde Ensar ocuklarndan bir grup olduu halde Ben Nadir Yahudileri
srgn edilince Ensar:
"Ey Allah'n Rasul, ya ocuklarmz" demiti. Bunun zerine Allah Teala bu yetini indirdi."
[968]
Said b. Cbeyr dedi ki: "Bu yete binaen artk dileyen o Yahudiler'e iltihak etti, dileyen de slam'a geti."
c- Eb shak Ahmed b. brahim el-Mukrr, Eb Bekr Muhammed b. Ahmed b. Abdus'tan, o Ebu'l-Hasan Ali b.
Ahmed b. Mahfuz'dan, o Abdullah b. Haim'den, o Abdurrahman b. Mehd'den, o Sfyan'dan, o Husayftan, o da
Mcahid'den yle dediini bize haber verdi:
"Yahudilerin ierisinde ocuklar st emen, bylece karlkl st ocuklar olan bir grup vard. Bunlar Kurayza ve
Nadir Oullar'yd. Neb (s.a.v.), Nadir Oullar'nn srgn edilmesini emir buyurunca onlarn Evs Kabilesi'nden
olan st oullar dediler ki:
"Elbette biz de onlarla beraber gideceiz ve onlarn dinine gireceiz. Aileleri ise onlar engellediler ve onlar
[969]
slm'a girmee zorladlar. Bu sebeple bu yet indi.
d- bn Abbs'tan gelen bu rivayet el-Musenn kanalyla Ebu Bir'den yle rivayet edilmektedir:
"Sad ibn Cubeyr'e:
"Dinde zorlama yoktur..." yetini sormutum.
"Ayet ensar hakknda nazil oldu." dedi. Ben:
"Onlara m mahsus?" diye sordum,
"Evet, onlara mahsus" deyip yle anlatt: Chiliye devrinde baz kadnlar ocuklarnn uzun mrl olmasn
dileyerek:
"Eer bir ocuum olursa onu yahudiler iinde brakacam" diye adakta bulunurlard. slm geldikten sonra da
yahudiler iinde ensardan bazlarnn ocuklar bu ekilde yahudiler arasnda idiler. Nadr oullar srgn edilirken
bu ocuklarn aileleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, onlar karyorsun ama onlar iinde bizim ocuklarmz ve kardelerimiz var. Onlar ne olacak?
" diye sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.) cevap vermedi de bu yet nazil oldu da Efendimiz (s.a.v.):
"Arkadalarnz muhayyer brakldlar: Eer sizi seerlerse sizdendirler, Yok onlar (yahudileri) seerlerse o zaman
[970]
da onlardandrlar." buyurdu ve yahudilerle kalmay tercih edenleri yahudilerle birlikte srgn etti.
Bu yet-i kerimenin mensuh olduunu syleyenlerin delillerinden birisi de bu rivayettir.

e- bn Abbs'tan gelen bu rivayete benzer, ancak srgn ayrntsna yer vermeyen a'b rivayeti ise yledir:
"Ensar'dan baz kadnlar:
"ocuum yaarsa onu kitab ehlinin iine brakacam." diye adakta bulunur ve doduktan sonra da gtrp
onlarn arasna brakrd. slm gelince ensar dediler ki:
"Ey Allah'n elisi, yahudiler iinde kalan ocuklar slm'a zorlamyalm m? Biz onlar yahudiler arasna, o
zamanda yahudilii dinlerin en hayrls olarak grdmz iin brakmtk. Madem ki Allah artk dinlerin en
hayrls olarak imdi slm' gnderdi, o halde onlar slm'a zorlamyalm m?" te bunun zerine Allah Teal bu
[971]
yetini indirdi."
f- Bir baka rivayette de yle denilmektedir:
"Ensr'dan baz kimseler, ocuklarn emzirmeleri iin Ben Kureyz yahudilerine brakrlard. Bylece bu ocuklar
da yahudi dininde kalyorlard. slm dini gelince, bu ocuklarn aileleri onlar slm dinine girmeye zorladlar.
[972]
Bunun zerine bu yet-i kerme nazil oldu."
2- Abdullah b. Abbas ve Sddiden nakledilen dier bir gre gre ise bu yet-i kerime, Ensarn Salim b. Avf
oullarndan Ebu'l-Husayn knyesi ile anlan bir kii hakknda nazil olmutur. Bu kii Mslmand ve onun,
Hristiyan olan iki de olu vard. Bu kii, oullarnn, kendi istekleriyle Hristiyanlktan dnmemeleri zerine,
[973]
Rasulullahtan, bunlarn zorla Mslman edilmelerini istedi. te bunun zerine de Allah tealabu yeti indirdi.
a- Musa ibn Harun kanalyla Sudd'den gelen rivayette o yle anlatm:
"Bu yet Ensar'dan, Ebu'l-Husayn knyesi ile anlan bir adam hakknda inmitir. Bu zatn iki olu vard. am
tacirleri, zeytinya yklemek zere Medine'ye gelmilerdi. Medine'den dnmek istedikleri vakit, Eb Husayn'n iki
olu onlara geldi. Onlar da bu iki ocuu Hristiyanla davet ettiler, Bu ocuklar Hristiyan olup am'a ktlar.
Eb Husayn da bu durumdan Rasulullah (s.a.v.)' haberdar etti:
"Onlar geri iste" dedi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) da:
[974]
"Allah o ocuklar rahmetinden uzaklatrsn, onlar kfir olan ilk kimselerdir" buyurdu.
Sdd dedi ki:
"Bu Rasulullah (s.a.v.)'n Ehl-i Kitab ile harb etmekle emrolunmadan nce idi. Sonra bu yet nesholundu ve
[975]
Peygamber (s.a.v.) Bere Sresi'nde Ehl-i Kitab'la savamakla emrolundu."
Ebu'l-Husayn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendisini ocuklarnn peinden onlar geri evirmek zere
gndermemesinden pek memnun olmamt. te bunun zerine de: "Rabbna yemin olsun ki aralarnda ortaya
kan anlamazlklarda seni hakem klp sonra da verdiin hkm yznden ilerinde bir sknt duymadan tam bir
[976]
[977]
teslimiyetle teslim olmadka gerekten iman etmi olmazlar."
yeti nazil oldu."
b- Mesrk dedi ki:
"Ensar'dan Salim b. Avf Oullar'ndan bir kiinin iki olu vard. Bu ocuklar, Peygamber (s.a.v.) gnderilmeden
nce Hristiyan olmulard. Sonra bunlar yiyecek yklenen bir Hristiyan cemaati ierisinde Medine'ye geldiler.
Babalar da bunlara gelip mtemadiyen bask yapt ve:
"Siz mslman oluncaya kadar vallahi yakanz brakmam" dedi. Onlar ise mslman olmaa yanamadlar.
Nihayet olay Rasulullah (s.a.v.)'a havale ettiler ve Ensar olan zat:
"Ey Allah'n Rasul, gzlerimin nnde benim param atee mi girsin?" dedi. Bunun zerine bu yet indi. Adam
[978]
da oullarn serbest brakt."
c- krime veya Sad yoluyla bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Bu ayet Ensar'dan Salim b. Avf Oullar'ndan kendisine Husayn denilen birisi hakknda indi. O mslman olduu
halde, onun iki tane Hristiyan olu vard. Aleyhisselm'a:
"Onlar kt grmiyeyim mi? Onlar mslman olmaktan kandlar, Hristiyan oldular." dedi. Allah Tel, bu
[979]
yeti indirdi."
3- Mcahid dedi ki:
"Bu yet Subeyh isminde siyah bir klesini slam'a girmeye zorlayan Ensar'dan bir kii hakknda nazil
[980]
olmutur."
4- Katade, Dahhak, Mcahid ve Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, cizye
verip boyun een ehl-i kitap hakknda nazil olmutur. Bu sebeple hkm bakidir, mensuh deildir. Zira bunlarla
"Kitap ehlinden Allaha ve hiret gnne iman etmeyenler, Allahn ve Peygamberinin haram kldn haram
saymayanlar ve hak din olan slam din edinmeyenlerle, boyun eip kendi elleriyle cizye verinceye kadar savan."
[981]
ayeti gereince Mslmanlara boyun eip cizye verdikleri takdirde zorla slam dinine sokulmalar iin
savalmaz. Taberi bu gr tercih etmektedir.
5- Zeyd b. Eslem'e gre ise bu yet-i kerime, kfirlere kar savamay emreden yetlerle neshedilmitir. Artk
btn insanlarn slam dinine davet edilmeleri gerekmektedir. nsanlar bu daveti kabul ederlerse Mslmanlarn
kardeleri olacaklarn, kabul etmezlerse ldrlmeleri gerektiini, ancak bu insanlardan ehl-i kitap olanlarn
mslmanlara boyun eerek cizye vermeleri halinde ldrlmeyeceklerini sylemitir.

Bu konuda yet-i kerimelerde yle buyrulmaktadr:
"Ey mminler, evrenizde bulunan kfirlerle savan. Sizi sert ve kuvvetli bulsunlar. yi bilin ki Allah, kendisinden
[982]
korkanlarn yanndadr."
"Ey Peygamber, kfir ve mnafklarla cihad et. Onlara kar sert davran. Onlarn varp kalacaklar yer
[983]
cehennemdir. Oras varlacak ne kt bir yerdir."
"Ey Muhammed, savaa katlmayp geride kalan bedevilere sen yle de: "Yaknda gl kuvvetli bir kavim'e
savaa arlacaksnz. Onlarla ya savaacaksnz veya mslman olacaklar. Eer bu davete uyarsanz Allah, size
gzel bir mkfaat verecektir. Eer daha nce yz evirdiiniz gibi yine de yz evirecek olursanz sizi, can yakc
[984]
ar bir azapla cezalandracaktr."
a- Taberi, yet-i kerimenin, cizye veren ehll-i kitap ve Mecusilerin hkmlerini beyan ettiini syleyen, bu nedenle
mensuh olmadn zikreden gr tercih etmi ve gereke olarak ta zetle unlar zikretmitir:
Bir nassn mensuh olabilmesi iin, onu nesheden dier nass ile tamamen elimesi ve aralarn te'lif etmenin
imknsz olmas halinde sz konusu olur. ayet iki nassn birini mm (genel) ifadeli dierini hss (zel ifadeli)
kabul etmek mmknse, yetlerin birbirlerini neshettiklerini sylemek isabetli deildir. Bu yet de bu kabilendir.
Yani, cizye vererek boyun een ehl-i kitab ve mecusileri zorla dine sokmak caiz deildir. Buna makabil cizye
vermeyen veya ehl-i kitap ve mecusi olmayan kfirleri zorla dine girmeye mecbur etmek caizdir. O halde bu
yetle, kfirleri ldrmeyi emreden yetlerin arasn te'lif etmek mmkndr. Bu da bu yetin, zel bir ksm
kfirlerin hkmn, yani ehl-i kitap olan Yahudi ve Hristiyanlarn bir de Mecusilerin hkmn beyan ettiini
[985]
gstermektedir.
b- Bu konuda ls de unlar sylemektedir.
"Kiiyi slam dinine sokmaya almak onu zorlamak deildir. Zira zorlamak, kt eyleri kabul ettirmeye
almakla olur. Mslman olmak ise btn insanlarn hayrnadr. Bu itibarla Mslman olmayan bir kiiyi klla
slama davet etmek, onu zorlamak deildir. Bilakis ona ikramda bulunmaktr. yet-i kerime bunu ifade
[986]
etmektedir."
c- Bu nzul sebepleri birbirlerinden farkl gibi grnseler de aslnda hepsi bir tek eye dellet ediyorlar: "Dinde
zorlama yoktur..," yetinden karlacak hkm bir gayr- mslim'in slm'a girmeye mecbur edilmemesi gerektii
hkmdr. Ki zaten tarih boyunca, bu yetin mensh olmadn syleyen slm limleri bu yet-i kerimeyi bu
ekilde anlam ve uygulamlardr. Mensh olduunu syleyenlerse hi nazar- itibara almamlar "ya kl, ya
[987]
cizye" demilerdir.
257. Allah iman edenlerin velisidir. Onlar karanlklardan nura karr. Kfredenlerin dostlar ise tttur. O da
kendilerini nurdan karanlklara karr. Onlar cehennem ashabdr. Onlar orada ebedlerdir.

1- Mchid ve Abde ibn Eb Lubbe der ki:
"Bu yet-i kerime Hz. sa'ya iman etmi, daha sonra Hz. Muhammed peygamber olarak gnderilince onu inkr
[988]
etmi olanlar hakknda nazil olmutur."
2- Mcahid ve Abede b. Ebi Lbabe bu yetin izahnda unlar sylemilerdir.
"Hz. sa gelince bir ksm insanlar, ona iman etmi, dierleri ise inkr etmilerdir. Hz. Muhammed gelince de Hz.
say inkr edenler, Hz. Muhammede iman etmi, Hz. saya iman etmi olan Hristiyanlar ise Hz. Muhammedi
inkr etmilerdir. te yet-i kerime bu iki snf beyan etmektedir. Yani Allah, Hz. Muhammede iman edenlerin
dostudur. Onlar, saya iman etmeyerek dtkleri inkrn karanlklarndan karr ve imann aydnlna
kavuturur. Muhammede iman etmeyen kfirlerin dostlar ise eytanlardr. eytanlar onlar, saya iman etmenin
nurundan karr. Muhammedi inkr etmek karanlklarna sokarlar.
Grld gibi, Mcahid ve Abede bu yeti, zellikle Hristiyanlara ve Hz, Muhammede iman eden putperestlere
[989]
yorumlamlardr."
3- Mchid yle demektedir:
"Bu yet, Hz. sa'ya iman edenlerle kfreden kimseler hakknda nazil olmutur. Binaenaleyh, Allahu Tel Hz.
Muhammed (s.a.v.)'i Peygamber olarak gnderince, Hz. sa'y Peygamber olarak kabuls etmeyenler Hz.
[990]
Muhammed'e iman etmiler; Hz. sa'ya iman edenler de Hz. Muhammed (s.a.v.)'i kabul etmemilerdir."
4- yet, hristiyanlarn usulne gre Hz. sa'ya iman edip, daha sonra da Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman eden
kimseler hakknda nazil olmutur. Bylece, onlar Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman ettiklerinde, Hz. sa'ya olan iman
lar bir zulmet ve bir kfr gibi olmu olur. nk Hz. sa'da hem beeriyyet, hem de ulhiyyet vasfnn
bulunduuna, ittihada inanmak kfrdr. Halbuki Allahu Tel, o kimseleri o zulmetten karp, slm'n nuruna
[991]
sokmutur.
[992]
5- yet, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman etmi olan, btn kfirler hakknda nazil olmutur.
258. Allahn kendisine mlk vermesi ile Rabbi hakknda brahimle tartan grmedin mi? brahim: "Rabbim
dirilten ve ldrendir." dedii zaman: "Ben de diriltir ve ldrrm!?" demiti. brahim: "Muhakkak Allah gnei
doudan getiriyor sen de onu batdan getirsene!" dedi de o kafir arp kald. Dorusu Allah zalimler topluluunu
hidayete erdirmez.
259. Ya da o kimse gibisini ki duvarlar, atlar stne km bir kasabaya urad da: "Allah buray lmnden
sonra nasl diriltecek?" dedi. Betinunun zerine Allah onu yz yl l brakt. Sonra dirilterek: "Ne kadar kaldn?"
buyurdu. O: "Bir gn veya gnn bir ksm kadar." dedi. Buyurdu ki: "Hayr! Yz sene kaldn; buna ramen
yiyeceine ve ieceine bak! Hi bozulmam. Bir de eeine bak! Seni insanlara ayet klmamz iin. Kemiklere
bak! Onlar nasl kaldryor, sonra da ona et giydiriyoruz!" Artk kendisine apak belli olunca: "Biliyorum ki,
phesiz Allah her eye kadirdir!" dedi.

Hz. brahim ile rabbi hakknda tartan bu adamn Nemrud b. Men'an adnda, yeryznde ilk zorbalk yapan bir
hkmdar olduu Mcahid, Katade, Rebi' b. Enes, Sddi ve bn-i Zeyd tarafndan rivayet edilmektedir.
1- Mcahid diyor ki:
"Bu zorba hkmdara iki adam getirildi. O, adamlarn birisini ldrd, dierini brakt ve dedi ki:
"te ben unu ldrdm, unu yaatyorum." Bu davran Nemrudun ahmakln, beyinsizliini ve anlamsz bir
demegojiye giritiini gsterir. nk yaatma ve ldrme, yok olan bir eyi var edip ona hayat verme, verdii cam
[993]
alp onu ldrmedir. Yoksa bir insan ldrp dierini affetme deildir."
2- Zeyd b. Eslem diyor ki:
"Yeryznde ortaya kan ilk zorba kii Nemruttu. nsanlar gelip yiyeceklerini ondan alyorlard. Hz. brahim de
bu insanlar gibi yiyecek almaya gelmiti. Nemrut, nnden geen herkese
"Rabbiniz kimdir?" diye sorar, onlar da
"Sensin" derlerdi. Nihayet nnden brahim geerken ona da:
"Rabbin kimdir?" diye sordu. brahim de:
"Rabbim, dirilten ve ldrendir." dedi. Nemrut
"Ben de diriltir ve ldrrm." dedi. brahim ona:
"phesiz ki Allah gnei doudan getiriyor sen de onu batdan getirsene." dedi. Bunun zerine inkarc Nemrut,
arp kald ve brahime yiyecek vermeden geri evirdi. brahim, ailesine dnerken boz renkli bir kum ynn
yanndan geti ve kendi kendine:
"Ben, bundan biraz alp aileme gtrsem de, onlarn yanna vardmda gnlleri honut olsa acaba nasl olur?"
dedi. Sonra o kumdan biraz alp ailesine gtrd. Eyasn yere koyduktan sonra yatp uyudu. Kars getirdii eye
bakt. Bir de ne grsn, o zamana kadar grd yiyeceklerin en gzelini getirmi. Ondan yemek yapp kocasna
ikram etti. Kocas, ailesinde yiyecek bir ey olmadn biliyordu. Bu sebeple
"Bunu nereden buldun?" dedi. Kars da:
"Senin getirdiinden yaptm." dedi. Bunun zerine brahim bu yiyeceklerin, Allahn verdii bir rzk olduunu
anlad ve ona hamdetti. Sonra Allah, bu zorba Nemruda bir melek gndererek
"Bana iman et, seni iktidarnda brakaym." diye emretti. Nemrud,
"Benden baka bir rab m var?" dedi. Melek ikinci defa ona geldi ve ayn eyleri syledi. Nemrud da ayn durumda
srar etti. Melek nc defa geldi. Nemrud yine srar etti bunun zerine Melek ona:
" gne kadar, toplayacan ne gcn varsa topla." dedi. Zorba Nemrud, gcn toplad. Allah melee emretti.
Melek, sivrisineklerin gelecekleri mnevi bir kap at. Sivrisineklerin havada youn bir ekilde bulunuundan
dolay gnein douunu dahi hissedemez oldular. Allah, bu sinekleri onlara musallat kld. Sinekler onlarn etlerini
yeyip kanlarn emdi. Kemiklerinden baka bir ey kalmad. Nemruda ise bir ey olmamt. Nihayet Allah teala
ona da bir sivrisinek gnderdi. Sinek onun burnundan girdi. Drt yz sene kafasnn iinde kald. Sinein verdii
rahatszl nlemek iin kafasna ekilerle vuruluyordu. Ona en ok merhamet eden, iki eliyle birlikte vuran
kimseydi. Bu kii drt yz sene zorbalk yapmt. Bu sebeple Allah teala ona, drt yz sene azap etti. Sonra da
onu ldrd. Nemrud, ykseke bir kule yaptrmt. Allah onun kulesini temelinden ykarak bana uurdu. u
yet-i kerime bu hususa iaret etmektedir.
"Kendilerinden nceki kfirler de tuzak kurdular. Fakat Allah, onlarn binalarn temelinden sarst. Tavanlar
[994]
balarna geti. Azap, beklemedikleri bir ynden kendilerine geldi."
3- Sddi de Hz. brahim ile tartan Nemrudun kssasn zetle yle anlatmaktadr:
"Hz. brahim, ateten kurtulup knca onu Kraln yanna gtrdler. Hz. brahim daha nce Kraln yanna hi
gitmemiti. Kral onunla konutu. Ve ona:
"Rabbin kimdir?" diye sordu. Hz. brahim,
"Rabbim, dirilten ve ldrendir." dedi. Bunun zerine Nemrud,
"Ben de diriltip ldrrm. Ayrca Drt kiiyi eve hapsederim. Onlara yiyecek iecek vermem. Alktan lecek
duruma gelince ikisine yemek ve su verip lmelerini nlerim yaarlar. kisini de brakrm lrler." dedi. Hz.
brahim, Nemrudun sahip olduu imknlarla bunu yapacan anlaynca ona u cevab verdi:
"Benim rabbim odur ki, gnei doudan getirir. Sen de onu batdan getirsene." Bunun zerine inkarc Nemrud
arp kald ve Hz. brahime
"Bu, deli bir kimse bunu buradan karn. Grmediniz mi bu, deliliinden dolay putlarnza kar gelme cesaretini
gsterdi ve onlar krd. Ve kendisini de ate yakmad." dedi. Nemrut, daha fazla tartrsa, kavminin huzurunda
rezil olacandan korktuu iin Hz. brahimi huzurundan kard. Allah teala bu hususta yle buyurmutur.
"Bu, brahime, kavmine kar verdiimiz delilimizdir. Biz, dilediimizin derecelerini ykseltiriz. phesiz ki rabbin,
[995]
hkm ve hikmet sahibidir. Her eyi iyi bilendir."
4- yetin sebeb-i nzul olarak bn Abbas (r.a.)'dan u rivayet gelmitir:
"Buhtunnasr, srailoullar ile savarken, onlarn ounu esir etmiti. Esirler arasnda srailoullarnn limlerinden
olan zeyir (a.s.) de bulunmakta idi. Buhtunnasr, esirleri Babil'e getirdi. Bylece zeyir eeine binmi olduu
halde yette bahsedilen kasabaya girdi ve bir aacn altnda konaklad. Eeini bir yere balayp kasabay
dolamaya balad. Fakat orada hi bir insan gremeyince bu duruma ap, Allah'n kudretinden phe ederek
deil, fakat deten bunu imknsz grerek,
"Allah burasn lmnden sonra nasl diriltecek?" dedi. Aalarda meyveler vard. O, meyvelerden incir ve zm
alp yedi ve zm suyu iip uyudu. Allah Tel da onu yz sene sren uykusunda bir gen olarak ldrd. Daha
sonra onun ldn insanlar, kular ve yrtc hayvanlar farkedemediler. Yz sene sonra Allah Tel onu diriltip,
gkten,
"Ey zeyir, lmn esnasnda ne kadar bekledin?" diye nida ettiinde o,
"Birgn" dedi. Daha sonra da gnein henz batmam ksmn grnce,
"Veya bir gnden az" dedi. Bunun zerine Hak Tel,
"Hayr, yz yl (yle) kaldn. Binaenaleyh yiyecein olan incir ile zme ve iecein olan zm suyuna bak.
Onlarn tad bozulmad" dedi. O da, onlara baknca incir ile zmn daha nceki gibi durduunu grd. Cenab-
Hak daha sonra da,
"Eeine bak" dediinde bakt ve birbirinden ayrlm, bembeyaz kemikler grd. Bu esnada,
"Ey rm kemikler, ben size can veriyorum" diyen bir ses duydu ve para para kemikler birleti; sonra her
uzuv yerli yerine geldi; daha sonra ba da yerine geldi. Derken sinirler ve damarlar olutu. Daha sonra da bu
iskeletin zerinde taze etler meydana geldi. Derken hepsini bir deri kaplad ve bu deriden kllar kmaya balad.
Daha sonra bu cansz vcda ruh flendi ve o anrmaya balad. O anda Hz. zeyir (a.s.) secdeye kapanarak,
"Biliyorum ki Allah phesiz hereye hakkyla kadirdir" dedi. Daha sonra Beyt'l-Makdis'e gelince, orada
bulunanlar,
"Babalarmz, zeyir b. erhiya'nn Babil'de ldn bize anlatmlard. Buhtunnasr, Beytu'l-Makdis'de Tevrat'
bilen krk bin kiiyi ldrmt. Onlarn arasnda zeyir de vard" dediler. Onlar, zeyir'in Tevrat' okuyabildiini
bilmiyorlard. O, onlara yz yl sonra bylece gelince, Tevrat' onlara yeniden bildirdi ve ezberinden hibir harf
eksik brakmakszn onu onlara yeniden yazd. Tevrat bir yerde gml idi. Tevrat oradan kartlarak, zeyir
(a.s.)'in yazd Tevrat ile karlatrld ve her ikisi btn harflerinde ayn idiler. Bunun zerine,
"zeyir Allah'n oludur" dediler.
[996]
Bu rivayet limler arasnda mehurdur. Bu da o kasabaya urayann bir Peygamber olduuna dellet eder.
260. Hani brahim: "Ey Rabbim lleri nasl dirilteceini bana gster" demiti.

Mfessirler, Hz. brahimin, rabbinden, lleri nasl dirilteceini sormasnn sebebinin ne olduu hakknda eitli
grler zikretmilerdir:
1- Bazlarna gre Hz. brahimin rabbinden bunu sormasnn sebebi, onun, lm bir hayvann, yrtc hayvanlar ve
kular tarafndan paralanp yenildiini grmesi ve rabbinden, gkteki kularn kursana ve yerdeki yrtc
hayvanlarn midesine giderek para para olan bu hayvan nasl dirilteceini kendisine gstermesini istemesidir Ta
ki ilmiyle bilmi olduu eyi bizzat gzyle de grm olsun ve kesin bilgisi pekimi olsun. Allah teala da ona,
zikrettii ekliyle istediini gstermitir. Katade, Dahhak, bn-i Creyc ve bn-i Zeyd, Hz. brahimin sorusunun
sebebini bu ekilde izah etmilerdir.
a- Said b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, u'be b. Muhammed'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Eb Ezher'den, o
Ravh'tan, o Said'den, o da Katade'den yle dediini bize haber verdi:
"Bize anlatldna gre: brahim (a.s.), l bir hayvann bana gelmiti. Kara ve deniz hayvanlar ne varsa bu lee
[997]
mt. Bunun zerine: "Rabbim lleri nasl diriltirsin bana gster?" dedi.
b- Hasan, Ata el-Horasan, Dahhak ve bn Creyc dediler ki:
"Allah'n dostu brahim bir hayvan lsne urad. -bn Creyc bunun deniz sahilinde bir eek lei olduunu
sylemitir. Ata da bu denizin Taberiyye Krfezi olduunu sylemitir-. O lei, kara ve deniz hayvanlarn bana
m bir halde grd. Deniz kabarnca balklar ve dier deniz hayvanlar gelip o leten yiyorlard. Ondan geri
kalan su iinde kalyordu. Deniz eklince kara canavarlar gelip, o leten yiyorlard. Ondan geriye kalan topraa
dnyordu. Canavarlar gidince, kular gelip ondan yiyorlard. Onlarn gagasndan deni de rzgr havada
paralyordu. brahim bu durumu grnce hayretler iinde kald ve dedi ki:
"Rabbim, gerekten pekla bildim ki sen elbette bu paralar bir araya getirirsin. O halde aikre grmem iin
[998]
bana lleri nasl diriltirsin gster."
c- bn-i Creyc diyor ki:
"Bize ulaan rivayetlere gre brahim (a.s.) bir yolda yrrken, lm bir merkebin leiyle karlam ve lein
evresinde yrtc hayvanlarn ve kularn bulunduunu grm, merkebin etlerinin didik didik edilip yendiini,
geriye sadece kemiklerinin kaldn grmtr. Kular semaya doru uup, yrtc hayvanlar da dalara ve
ormanlara gidince brahim orada durmu, hayret etmi ve kendi kendine
"Rabbim, ben biliyorum ki sen bu lein paralarn yrtc hayvanlarn ve kularn karnndan toparlayp bir araya
getireceksin. Rabbim sen bana, lleri nasl dirilteceini gster." demitir. Allah teala da:
"Sen buna inanmyor musun?" diye sormu brahim de:
[999]
"Evet inanyorum fakat haberden renme ile grme ayn deildir." demitir.
d- Hasan el-Basri, Dahhk, Katde, At ve bn Creyc yle demilerdir:
"Hz. brahim denizin kysnda bir le grr. Deniz kabardnda, lei gtrr ve bylece onu denizdeki canllar
yer. Med olmadnda onu vahi hayvanlar yer. Vahi hayvanlar ekip gittiinde de kular gelerek, onun geri kalan
ksmn yerler ve uar giderler... te bundan dolay Hz. brahim,
"Ya Rabbi, canllarn paralarn, yrtc hayvanlarn, kularn ve denizdeki canllarn karnndan toplayarak tekrar
nasl bir araya getireceini bana gster" dedi. Bunun zerine kendisine,
"man etmedin mi, yoksa?" denildiinde O;
"Evet, ettim; ancak benim bu sorumdan maksadm istidlal ile elde ettiim ilmimin zaruri bir bilgi hline
[1000]
dnmesini istemektir" dedi.
e- bn Zeyd dedi ki:
"brahim (a.s.) l bir bala uramt. Baln yars karada, yars da denizin iindeydi. Denizin iinde olanlar
deniz hayvanlar, karada olan ksmn da kara hayvanlar yiyordu. Mel'un eytan, brahim'e vesvese yoluyla dedi ki:
"Allah bu yenen paralar bu hayvanlarn karnndan ne zaman karp bir araya toplayacak da hayat bahedecek?"
brahim de:
"Ey Rabbim lleri nasl dirilteceksin bana gster" diye ricada bulundu. Allah Teala da:
"Yoksa sen buna inanmadn m?" buyurdu. brahim de:
[1001]
"Evet ya Rabbi inandm." Fakat kalbim iyice mutmain olsun dye rica ettim" dedi."
f- Eb Nuaym el-sfehan, ondan rivayet etme hususunda bana izin vererek, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den,
o Muhammed b. Sehl'den, o Selem b. ebb'den, o brahim b. Hakem b. Ebn'dan, o da babasndan yle dediini
bize haber verdi:
"krime ile beraber sahilde oturuyorduk, krime dedi ki:
"Denizlerde boulanlarn etlerini balklar paylar da onlardan sadece geriye kemikler kalr. O kemikleri de dalgalar
karaya atar. Bylece rm rpe dnrler, develer de onlara urayp onlar yerler, bylece sindirip
dklarlar, sonra bir grup insan gelir bu dklar alp yakarlar. Nihayet bu ate de sner ve bir rzgr gelip bu kl
yeryzne savurur. Sonunda Sra fleme zaman gelip de flenince, ite u sana anlattm denizde boulan
kimselerle kabirde yatanlar ayn ekilde canlanp ortaya kacaklardr. Bu gerek, Allah Teala'nn: "Sra flendi mi
[1002]
bir de ne grrsn. Onlar kabirlerinden kalkm bakyorlar" kavl-i erifinde irade buyurulan manadr"
2- Bir ksm mfessirlere gre ise, Hz. brahimin, rabbinden lleri nasl dirilteceini istemesinin sebebi, Hz.
[1003]
brahim ile Nemrud arasnda geen tartmadr.
a- Muhammed b. shak b. Yesar dedi ki:
"brahim (a.s.), Nemrud'a kar hccet getirdiinde:
"Benim Rabbim dirilten ve ldrendir" demiti. Nemrud da:
"Ben de diriltir ve ldrrm" demi ve mteakiben bir kiiyi ldrp, dier bir kiiyi de hrriyetine
kavuturmutu ve:
"te bak ben de u adam ldrdm, tekini de dirilttim" demiti. brahim ona:
"Allah, ruhu lnn cesedine dndrerek diriltir." dedi. Nemrud'un da kendisine:
"Sen bu dediini gznle grdn m?" demesi zerine brahim
"Evet grdm" diyemedi. Bylece baka bir hccete geti. Sonra da delil getirme esnasnda kalbi mutmain olsun
diye Rabbi'nden lleri diriltmeyi kendisine gstermesini istedi, Zira o mahede ve grmeden yana haber verici
[1004]
olacakt."
b- Muhammed bn shk ile Kd yle demilerdir:
"Bu sorunun sebebi udur: Hz. brahim,
[1005]
"Benim Rabbim, hem diriltir, hem ldrr"
dediinde, Nemrd da:
"Ben de diriltir ve ldrrm" diyerek, bir kiiyi salverip, bir kiiyi de ldrmek suretiyle mnazara ettiklerinde
Hz. brahim,
"Bu bir ldrme ve diriltme deildir dedi; bunu mteakiben de bu mesele hem Nemrd, hem de O'na bal olanlar
huzurunda ortaya ksn, aklk kazansn diye,
"Rabbim nasl dirilttiini bana gster." dedi. Rivayet edildiine gre Nemrd,
"Rabbine syle, diriltsin; aksi halde seni ldrrm." dedi. Bunun zerine Hz, brahim de Allahu Tel'dan bunu
istedi. Buna gre "Rabbim nasl dirilttiini bana gster." sznn manas,
"ldrlmekten kurtarlmam iin..." veyahut da;
"Delilim ve burhanm kuvvetli olsun diye" eklinde olur.
"phesiz benim bu delilden baka bir delile geiim, o delilin zayfl sebebiyle deil, aksine dinleyen kimsenin
[1006]
cehaleti sebebiyledir."
c- Muhammed b. shak dedi ki:
"Allah tealann Enbiya suresinde anlatt gibi Hz. brahim ile kavmi arasnda belli hadiseler olmu ve Nemrud,
brahime unlar sormutur:
"Ey brahim, senin kendisine taptn ve kendisine ibadet etmeye ardn ve kendisinin dier eylerden daha
byk olduunu anlattn ilahn nedir?" brahim de
"Benim rabbim dirilten ve ldrendir." demitir. Nemrud ta
"Ben de dirilitir ve ldrrm." demitir. brahim ona:
"Sen nasl diriltir ve ldrrsn?" diye sormu ve neticede yet-i kerimenin anlatt ekilde Nemrudu malup
etmitir. te o srada brahim:
"Rabbim gster bana lleri nasl dirilteceksin?" demi Allah teala da
"Sen inanmadn m?" diye sormu brahim de:
"Evet inandm fakat kalbim mutmain olsun diye bunu istiyorum." demitir. Hz. brahim bunu isterken Allah
tealann kuvvet ve kudretinden phe ettii iin istememi, fakat olay bizzat gzyle grp kesin bilgisinin
[1007]
pekimesini arzulad iin sormutur."
Taberi diyor ki:
"Bu iki gr te birbirine yakndr. Zira her ikisinde de Hz. brahimin bildii eyi bizzat gzyle grmesi iin
[1008]
sorduu nakledilmektedir."
3- Bir ksm limler ise Hz. brahimin rabbinden lleri nasl dirilteceini kendisine gstermesini istemesinin
sebebi, Allah tealann Hz. brahimi dost edindiini mjdelemesidir. Hz. brahim, dost edinildiinin derhal ortaya
[1009]
kmas iin rabbinden bunu istemi, ta ki kesin bilgisi pekisin ve kalbi mutmain olsun.
a- bn Abbas, Said b. Cbeyr ve Sdd dediler ki:
"Allah brahim'i dost edinince, lm melei brahim'e gelip, bu mjdeyi vermek iin Rabbi'nden izin istedi. Sonra
brahim'e geldi:
"Allah Teala'nn seni dost edindiini mjdelemek iin sana geldim" dedi. brahim de Aziz ve Celil olan Allah'a
hamd etti ve;

"Ya bunun alameti nedir?" dedi. Melek de:
"Allah'n senin duan kabul etmesi ve senin istemenle lleri diriltmesidir" dedi ve geip gitti. Bunun zerine
brahim dedi ki:
"Rabbim lleri nasl diriltirsin bana gster?" Allah Teala da buyurdu ki:
"Yoksa sen inanmam mydn?" brahim de dedi ki:
"Evet ya Rabbi inanmm. Lakin sana dua ettiimde duam kabul buyurduunu, senden istediimde bana verdiini
[1010]
ve beni dost edindiini bilmemle kalbim yatsn diye istedim."
b- Sddi diyor ki:
"Allah teala brahimi dost edinince lm melei rabbinden brahime bunu mjdelemesi iin izin istedi. Rabbi de
ona izin verdi. Melek brahime geldi. brahim evde bulunuyordu. Melek evden ieri girdi. brahim insanlarn en
kskan olan idi. yle ki evden dar ktnda kapy dtan kilitlerdi. brahim evine dnd. Evinde bir kii
bulunduunu grd. Onu yakalamak iin hamle yapt ve ona
"Benim evime girmen iin sana kim izin verdi?" dedi. lm melei:
"Bu eve girmeme dair rabbim bana izin verdi." dedi. brahim:
"Doru syledin" dedi ve onun lm melei olduunu anlad. Yine de ona:
"Sen kimsin?" dedi. O da:
"Ben lm meleiyim. Ben sana geldim ki Allahn seni dost edindiine dair seni mjdeliyeyim." dedi. Bunun
zerine brahim Allaha hamdetti ve dedi ki:
"Ey lm melei, sen bana kfirlerin ruhunu alrken grndn eklini gster." lm melei de:
"Ey brahim, sen buna tahamml edemezsin." dedi. brahim:
"Evet ederim." diye cevap verdi. Bunun zerine lm melei:
"Yzn evir." dedi. brahim yzn evirdi. Sonra dnp ona bakt bir de ne grsn, ba gklere deen
simsiyah bir adam, Azndan alevler kyor. Vcudundaki her ty siyah bir adam eklinde. Azlarndan ve
kulaklarndan ateler karyor. Bunu gren brahim baylp dt. Sonra ayld. Bu srada lm melei nceki
ekline girmiti. brahim ona:
"Ey lm melei, kfir olan insan, lm srasnda hibir bela ve zc ey gremese de sadece senin bu eklini
grse bu onun iin elbette ki kfidir. imdi sen bana mminlerin ruhlarn alrken hangi ekle girdiini gster."
dedi. lm melei ona:
"Yzn evir." dedi. brahim yzn evirdi. Sonra dnp ona bakt. Bir de ne grsn, nnde gen bir adam
yz. sanlarn en gzel olan. Kokusu en gzel olan ve beyaz bir elbise iinde bir kii. brahim,
"Ey lm melei, ayet mminlerin rablerinin katnda kendilerini sevindirecek eyler ve ikramlar bulunmasayd
sadece senin bu eklin bulunmu olsayd elbette ki onlar iin kafi gelirdi." dedi. Bundan sonra lm melei geip
gitti. brahim ayaa kalkp rabbine yalvarmaya ve ona
"Ey rabbim, sen bana gster, lleri nasl dirilteceksin? ta ki ben senin dostum olduunu bilmi olaym" diye niyaz
etti. Allah teala da ona
"Sen benim, senin dostun olduuma inanmyor musun?" dedi. brahim de
"Evet inanyorum. Fakat senin dostuluuna dair kalbim mutmain olsun diye bunu istiyorum." diye cevap
[1011]
verdi."
4- Bir ksm mfessirlere gre ise Hz. brahimin, Allah tealann, lleri nasl dirilteceini kendisine gstermesini
istemesinin sebebi, eytann, Hz. brahimin kalbine, Allahn, lleri dirilttiine dair kudreti hakknda ek ve
phe sokmasdr. Hz. brahimin kalbine doan bu pheyi bertaraf etmek iin Allah tealann, lleri nasl
[1012]
dirilteceini kendisine gstermesini istemitir.
a- Ata b. Ebi Rebah dedi ki:
"Hz. brahimin kalbine, bir ksm insanlarn hatrna gelen eyler gelmi, o da rabbinden
"Rabbim, gster bana sen lleri nasl dirilteceksin?" demitir. Rabbi de ona:
"nanmadn m?" demi o da
"Evet inandm fakat kalbim mutmain olsun diye bunu grmek istiyorum." demitir. Rabbi de ona, lleri nasl
dirilteceini gstermek iin
[1013]
"Drt ku al..." demitir.
b- Ebu Hureyre, Rasulullah (s.a.v.)in yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Biz, phe etmeye brahimden daha laykz. Zira brahim rabbine
"Ey rabbim, lleri nasl diriltirsin bana gster." demiti. Allah da
"nanmyor musun?" dedi. brahim
[1014]
"Evet inanyorum fakat kalbim iyice mutmain olsun istiyorum." dedi."

c- Abdullah b. Abbas da Hz. brahimin, Allahtan, lleri nasl dirilteceini gstermesini istemesinin sebebinin,
hatrna gelen bir phe olduuna iaret ederek bu yet hakknda unu sylemitir:
"Bana gre Kur'anda bu yetten daha ok mit verici bir yet yoktur." Yani kul, belli hususlarda pheye dse
dahi bu yet-i kerime kulun dinden km olmayacan, bu phesini giderme yollarn aramasnn gerektiini
beyan etmektedir ki bu da devaml olarak eytann vesvesesine maruz kalan insan iin en byk mit kaynadr."
Abdullah b. Abbasn bu kanaatini rivayet eden Said b. el-Mseyyeb diyor ki:
"Bir zaman bir araya geleceklerine dair Abdullah b. Abbasla Abdullah b. Amr b. el-Ass szletiler. Biz o zaman
gen ocuklardk. Onlardan biri dierine:
"Allah tealann kitabnda bu mmet iin en byk mit veren yet hangisidir?" diye sordu. Abdullah b. Amr dedi
ki:
"Ey Muhammed, kullarma yle dediimi syle. Ey kendi aleyhlerine haddi aan kullarm, Allahn rahmetinden
midinizi kesmeyin. phesiz k Allah, btn gnahlar balar. Muhakak ki o ok affeden ve ok merhamet
[1015]
edendir."
yetidir. Abdullah b. Abbas da:
"Sen mmet iin bu yetin en byk mit kayna olduunu sylyor isen de aslnda mmet iin ondan da daha
fazla mit verici yet u yetir.
"Bir zaman brahim, "Rabbim, lleri nasl diriltirsin?" demiti. Allah da, "nanmyor musun?" dedi. brahim:
[1016]
"Evet inanyorum. Fakat kalbim iyice mutmain olsun istiyorum." dedi."
Taberi diyor ki:
"Hz. brahimin sorusunun sebebinin, kalbine eytan tarafndan sokulan bir phe olduunu syleyen gr, tercihe
[1017]
ayan olan grtr. Zira bu hususta Rasulullahtan nakledilen sahih bir hadis rivayet edilmektedir.
261. Mallarm Allah yolunda harcyanlarn misali bir dne gibidir ki o dne yedi baak bitirir. Her baakta da 100
dne vardr. Allah dilediine kat kat artrr. Allah Vsi'dir, Alm'dir.

1- Kelb anlatyor:
"Bu yet-i kerime Osman ibn Affn ve Abdurrahman ibn Avf hakknda nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.)
Tebuk gazvesi hazrlklar srerken ashab- kiram Allah yolunda infakta bulunmaya armt. Abdurrahman ibn
Avf Hz. Peygamber (s.a.v.)'e drt bin dirhem getirdi ve:
"Ey Allah'n elisi, sekiz bin dirhemim vard. Drt bin dirhemi kendim ve ailem iin braktm, drt bin dirhemi de
Rabbma bor olarak verdim." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah braktn da verdiini de bereketli klsn." diye dua buyurdu. Osman'a gelince; o da:
"Tebuk gazvesine katlmak isteyip de cihaz (yol hazrl ve cihad iin gerekli olan levazmat) olmyanlarm cihaz
benden." dedi. Ebu Sad el-Hudr der ki:
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ellerini kaldrm Osman iin yle dua ettiini grdm:
"Ey Rabbm, Ben Osman'dan honudum, Sen de ondan honut ol." Grdm ki afak sknceye kadar byle ellerini
kaldrm dua etmeye devam ettiler de Allah Teal: "Mallarn Allah yolunda harcyanlarn misali bir dne gibidir
[1018]
ki..." yetini indirdi."
2- Kelb tarafndan bu yetin nzul sebebi olarak Tebuk Gazvesine kacak ordunun hazrlanmas iin klliyetli
miktarda infakta bulunan Hz. Osman ve Abdurrahman ibn Avfn bu infaklar zikredilirken bu iki sahabnin
infaklarnn bundan sonraki yetin nzul sebebi olduu da rivayet edilmektedir. Nitekim birazdan verilecektir.
3- bn mer (r.a.) yle demitir:
"Mallarn Allah yolunda harcyanlarn misali bir dne gibidir ki o dne yedi baak bitirir..." yeti nazil olunca
"Rabbim mmetime artr" dedi de
[1019]
"Kimdir o ki Allah'a gzel bir dn versin de Allah onu kat kat, birok katlar artrsn."
yeti nazil oldu.
Efendimiz (s.a.v.):
"Rabbm mmetime daha artr." dedi de bu sefer
[1020]
[1021]
yeti nazil oldu."
4- bnu'l-Munzir'in Sufyn'dan rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mmetine artrmay ifade eden yetlerin sras
biraz deiik olup yledir:
[1022]
"Kimdir o ki Allah'a gzel bir bor verir..." yeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) yine:
"Rabbim, mmetime artr." dedi de
[1023]
"Mallarn Allah yolunda harcyanlarm misali bir dne gibidir ki o dne yedi baak bitirir..."
yeti nazil
oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) tekrar:
[1024]
[1025]
yeti nazil oldu.
5- Bu yetin nafile sadakalar ve nafile Allah yolunda infakta bulunma hakknda nazil olduu; Zekt farz klan
yetten nce nazil olup zekt yeti ile neshedilmi olduu da sylenmitir. Aslnda nafile olarak sadaka vermek
[1026]
zektn farz klnmasndan sonra da devam ettii iin mensh olduunu sylemeye gerek de yoktur.
262. Onlar ki mallarn Allah yolunda infak ederler, infak etmelerinin peinden baa kakmaz ve eziyet de etmezler,
ite onlaradr Rableri katnda ecirleri ve onlara korku da yoktur, onlar mahzun olacak da deillerdir.

1- Kelb dedi ki:
"Bu yet Osman bn Affan ve Abdurrahman bn Avf hakknda nazil oldu. Abdurrahman b. Avfa gelince o
Rasulullah (s.a.v.)'a sadaka olarak drt bin dirhem (gm) getirmi ve:
"Yanmda sekiz bin derhem vard. O paradan drt bin dirhemini kendim ve oluk ocuum iin alkoydum. Drt
bin dirhemini de Rabbime bor verdim" demiti. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) ona:
"Tuttuunu da, verdiini de Allah sana mbarek klsn, kendine ve ailene ayrdn iin de, bize verdiin iin de Al
lah seni mbarek klsn!" buyurdu.
Osman'a gelince o da: "Tebk Gazvesinde donanm olmayann donatm bana aittir" demi ve ykleriyle birlikte
bin deve ile mslmanlar donatmt. Ayrca Osman kendisinin olan Rme kuyusunun suyunu da mslmanlara
[1027]
balamt. te bu yet bu iki zat hakknda indi."
2- bnu's-Sib ve Muktil'den rivayet edildi:
"Medine-i Mnevvere'deki en kymetli sulardan birisi olan Rme kuyusunu satn alarak umumun istifadesine
arzedilmek zere vakfetmesi ve Tebuk gazilerini tehiz etmesi zerine Hz. Osman ve malnn yars olan drt bin
[1028]
dirhemi yine ayn gazveye hazrlk srasnda infak eden Abdurrahman ibn Avf hakknda nazil olmutur."
3- Bu yet, Hz. Osman ve Abdurrahman b. Avf (r.ahm.) hakknda nazil olmutur. Hz. Osman Tebk Gazvesi "usre"
(zorluk ve meakkat) ordusunu, takmlar ile beraber bin deve ve bin dinar vererek tehiz etmi, bunun zerine
Raslullah (s.a.sv.) ellerini ge kaldrarak:
"Ey Osman'n Rabbi, ben Osman'dan raz oldum, sen de ol" demitir. Abdurrahman b. Avf ise, malnn yars olan
[1029]
drt bin dinar tasadduk etmiti, Bu hdiseler zerine, bu yet-i kerime nazil oldu.
4- Eb Said el-Hudri dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)' ellerini kaldrarak Osman iin yle dua etiini grdm:
"Ya Rabbi muhakkak ki ben Affan olu Osman'dan raz oldum, sen de ondan raz ol." Bylece fecir douncaya
[1030]
kadar mbarek elini mtemadiyen yukarda tutmutu. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Hz. Osman'n Tebuk gazvesi ile ilgili ve bu yetin nzulne sebep olan infak hakkndaki rivayetler Tirmiz
tarafndan tahric olunmutur. yle k:
Muhammed ibn Ber kanalyla Abdurrahman ibn Hubb'dan rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Tebk seferine kacak orduya yardm iin ashabn tevik ederken oradaydm. Osman ibn
Affn kalkt ve:
"Ey Allah'n elisi, Allah yolunda koumlaryla, rtleriyle yz deve benim zerimedir." dedi. Hz. Peygamber
orduya yardma tevik etmeye devam etti de yine Osman ibn Affn kalkt ve:
"Ey Allah'n Rasl, Allah yolunda koumlaryla, rtleriyle iki yz deve benim zerimedir." dedi. Sonra Hz.
Peygamber (s.a.v.) orduya yardma yine tevikte bulundu ve yine Osman bn Affn kalkt ve:
"Ey Allah'n Rasl, Allah yolunda koumlar ve rtleriyle beraber yz deve benim zerimedir." dedi. Allah'n
Rasl (s.a.v.)'ne bakyordum; minberden indi, inerken de yle diyordu:
"Bundan sonra Osman hibir amel ilemese de ona bir zarar yoktur, bundan sonra Osman hibir amel ilemese
[1031]
de Osman'a bir zarar yoktur."

6- Muhammed ibn smail kanalyla Abdurrahman ibn Semre'nin klesi Kuseyyir'den rivayet ediliyor ki o yle
anlatmtr:
"Hz. Peygamber Tebuk'e gidecek orduyu hazrlarken Osman ibn Affan eteinde O'na bin dinar getirdi ve Efendimiz
(s.a.v.)'in kucana brakt. Abdurrahman der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'n grdm; altnlar elinde evirip eviriyor ve iki kere: "Osman bundan sonra bir amel
[1032]
ilemese de bu ona zarar vermez." duyuruyordu."
266. Sizden herhangi biriniz istermi ki, altndan rmaklar akan, iinde her trl meyvenin de bulunduu zm ve
hurma bahesi olsun ve kendi zerine ihtiyarlk km olsun, ayrca ciz, zayf ocuklar da bulunsun. Sonra da
bu baheye ateli bir kasrga isabet etsin de yansn? te Allah size yetlerini byle aklar ki dnesiniz.

1- Sddiye gre bu yet-i kerime, yaptklarm gsteri iin yapan mnafk kimsenin, hiretteki durumuna bir
[1033]
misaldir.
2- Mcahide gre ise bu yet-i kerime, dnya hayatnda, Allaha itaatta kusur ileyen kimsenin hiretteki
[1034]
durumuna bir rnektir.
3- Hz. mer, Abdullah b. Abbas ve Mcahidden nakledilen dier bir gre gre bu ayet-i kerime, nce gzel
ameller ileyen daha sonra da eytann vesveselerine kaplarak isyankr olan ve yapt amellerinin yok olmasna
sebep olan kiiye misaldir. Bu hususta Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Bir gn Halife mer b. Hattab, Rasulullahn sahabelerine yle dedi:
"Bu yet-i kerimenin kim hakknda indii kanaatindesiniz?" Onlar:
"Allah daha iyi bilir." cevabn verdiler. Bunun zerine mer kzd ve yle dedi:
"Biliyoruz veya bilmiyoruz deyin." Bunun zerine kendisine ben yle dedim:
"Ey mminlerin emiri, bu yet hakknda benim bir kanaatim var." mer:
"Syle yeenim kendini kk grme." dedi. Dedim ki:
"yet, yaplan bir amele misal verilmitir." mer:
"Hangi amele misal verilmitir." dedi. Dedim ki:
"Herhangi bir amele misaldir." mer bunun zerine yle dedi:
"Bu yet, zengin bir adama misaldir ki, Allaha itaat urunda amel iler sonra Allah ona eytan gnderir. Adam
[1035]
gnah iler ve amellerini yok eder."
4- Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, dnyada iken bolluk iinde yaayan ve
[1036]
hirette hibir eye sahip olamayacak olan kfire bir rnektir.
5- Rebi' b. Enese gre bu yet, dnyadayken sapklk ve isyan iinde yaayan, hirette ise hibir ey bulamayacak
[1037]
olan kimseye rnektir.
6- bn-i Zeyde gre ise bu yet, verdii sadakay baa kakarak ve verdii kimseye eziyet ederek boa karan
[1038]
kimseye bir rnektir.
7- Dahhaka gre de bu yet, dnyada bolluk iinde yaayp hirette bir ey bulamayan kfire bir rnektir. O, sevap
[1039]
ve yardma en ok muhta olduu zaman hibir ey bulamayacak, bahesi yanan bir ihtiyara benzeyecektir.
Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerimenin, gsteri yapmak iin sadaka veren mnafkn halini beyan ettiini syleyen gr tercihe
ayandr. Zira Allah teala bundan nceki yette, mminlere verdikleri sadakay baa kakmalarn ve sadaka
verdikleri kimseye eziyet etmemelerini emretmitir. Bu yette de verdii sadakay baa kakan ve eziyet eden
kimseye misal olarak gsteri iin mallarn harcayan mnafk zikretmitir. Mnafk, verdii sadakadan, hirette
mkfaat beklemedii iin dnyada yeteri kadar mkfaat grmezse, sadaka verdii kiilerin bama kakar, onlara
[1040]
eziyet eder."
267. Ey iman edenler, kazandklarnzn en gzelinden ve sizin iin yerden kardklarmzdan infak edin.
Kendinizin de gznz yummadan alcs olmadnz baya eyleri infak etmeye, vermeye kalkmayn. Bilin ki
Allah aniyydir, Hamd'dir.

1- Abdurrahman b. Ahmed es-Saydelan, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Naim'den, o Ahmed b. Sehl b.
Hamdeveyh'ten, o Kays b. Uneyften, o Kuteybe b. Said'den, o Hatim b. smail'den, o Cafer b. Muhammed'den, o
babasndan, o da Cabir'den yle dediini bize haber verdi:
"Peygamber (s.a.v.) sadaka- ftr olarak hurmadan bir sa (yaklak 3 kg.) verilmesini emretti, bunun zerine bir
[1041]
adam deeri dk kalitesiz hurma getirdi. Bu hususta Kur'an'n bu yeti nazil oldu."
2- Eb shak Ahmed b. Muhammed el-Vaiz, Abdullah b. Hamid sfehan'den, o Muhammed b. smail el-Faris'den,
o Ahmed b. Musa el-Cemmar'dan, o Amr b. Hammad b. Talha'dan, o Esbat b. Nasr'dan, o Sdd'den, o Adiy b.
Sabit'ten, o da Bera'dan yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet Ensar haknda nazil oldu. Bunlar -hurma devirme vakti geldiinde- korunduklar yerden olgun ve koruk
hurma salkmlarn karr ve getirip Rasulullah (s.a.v.)'n mescidinde iki direk arasna bal olan ipten asarlard da
Muhacirler'in fakirleri onlardan yerlerdi. Kii caiz olduu, hakkn dedii zannyla rk bir hurma salkmn o ok
olan salkmlarn iine katmaa yeltenirdi. Bylece bu ii yapanlar hakknda bu yet indi. Yani: "Size hediye
[1042]
edildii takdirde kabul etmeyeceiniz, iinde rk hurma bulunan salkm vermeyin" demektir.
3- Sehl bni Hanften (r.a.) rivayet edildi:
"nsanlar meyvelerinin kt, rk ve bozuk olanlarn sadaka olarak verirlerdi. Bunun zerine bu yet-i kerime
[1043]
nazil oldu."
Ayetin manas yledir: ayet birbirinize sadaka olarak verdii eyin ayn verilmi olsayd, onu ancak gzlerini
yumarak ve utanarak alrd. Hadis-i erifin rvisi yle devam ediyor: "Ayetin nzulnden sonra, artk sadece iyi
[1044]
olan eyleri sadaka olarak veriyorduk."
4- bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
[1045]
"Raslullah'n ashab, ucuz yemek satn alr, onu sadaka olarak verirdi. Allah Tel bu yeti indirdi.
5- Ubeyde es-Selmn'den rivayet edildi:
"Hz. Ali'ye bu yeti sordum. Ali dedi ki:
"Bu, farz olan zekt hakknda nazil oldu. Bazlar hurma kesimi vaktinde hurma bahesine gider iyi hurma
hevenklerini keser, bir kyya ayrr. Zekt toplama grevlisi gelince de ona o iyi hevenklerden deil kt
[1046]
olanlarmdan verirdi. Allah Teal buuuu zerine bu ayeti indirdi."
6- Ubeyde es-Selmani dedi ki:
"Bu yet, zekat hakknda nazil olmutur. Kii teberruda bulunurken hurma da verebilir, deeri dk para da.
[1047]
Aslnda, deeri dk para hurmadan daha evladr."
7- At rivayetinde Mescid-i Nebevide o iki direk arasnda bulunan ipe asmak zere kt hurma getiren birisini Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in grd ve: "Nedir bu? Ne kt hurma astn!" buyurduu ve akabinde bu yetin nazil olduu
[1048]
kayd vardr.
8- Bunlardan Ber rivayetine gre yet-i kerime nafile sadakalar hakknda, Ubeyde rivayetine gre ise farz olan
zekt hakknda nazil olmutur.
9- Hasan el-Basr yle demitir: "Bundan murad, farz klnm olun zekttr."
Bakalar ise "Bundan murad, tatavv (gnll, nafile) olarak verilen sadakalardr demilerdir.
Bir nc gre greyse bu tbir, hem farz olan zekta, hem de nafile olan infaka amildir.
Bundan muradn, farz klnm olan zekt olduunu syleyenlerin delili udur:
"Cenab- Hakk'n, "nfk ediniz" buyruu bir emirdir. Emrin zahiri ise, vcb ifde eder. Vcib olan infk ise,
ancak zekt ile vcib olan dier infklardr."
Bundan muradn tatavv (nafile) sadaka olduunu syleyenlerin delilleri ise, Ali bn Eb Talib (k.v.) Hasan elBasr ve Mchid'den rivayet edilen u haberdir:
"Baz mslmanlar, meyvelerinin en ktlerini ve mallarnn da en dilerini tasadduk ediyorlard. Bunun zerine
Cenb- Hak bu yeti indirdi."
bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, bir gn bir adam di bir hurma salkm getirerek, onu sadakalarn
ierisine koydu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Bu salkmn sahibi ne kt i yapt!" buyurdular. Bundan dolay Cenb- Hak da bu yeti indirdi.
Bu yete, hem tarz olan zekt, hem de nafile olan sadakann dahil olduunu syleyenlerin delili ise udur:
Emirden anlalan, kendisinde, onu terk etmenin caiz olup olmadnn beyan bulunmakszn, yapma tarafnn
yapmama tarafna tercih edilmesidir. Anlalan bu mna ise, farz ile nafile arasnda mterek bir husustur.
[1049]
Binaenaleyh, her ikisinin de bu emre dahil olmas gerekir.
271. Eer sadakalar aktan verirseniz o ne gzeldir. Eer onlar gizler ve bu ekilde fakirlere verirseniz ite bu,
sizin iin en hayrldr, Allah, gnahlarnzdan bir ksmn balar, Allah yapmakta olduklarnza Habr'dir.

1- Kelb dedi ki:
[1050]
"Nafakadan ne harcadnz, yahut adaktan ne adadnzsa muhakkak Allah onu bilir"
yeti nazil olunca
sahabe dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, sadakann gizlisi mi iyidir yoksa aktan verileni mi?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti
[1051]
indirdi.
2- bnu's-Sib der ki:
"Nafakadan ne harcadnz, yahut adaktan ne adadnzsa muhakkak Allah onu bilir. Zlimlerin hi yardmclar
[1052]
yoktur."
yet-i kerimesi nazil olunca ashab- kiram:
"Ey Allah'n elisi, hangisi daha faziletli; gizli verilen sadaka m, yoksa aktan verilen mi?" diye sordular da bu
[1053]
yet-i kerime nazil oldu.
3- bn Eb Htim'in babas kanalyla Amir e-a'b'den rivayetine gre o, bu yet hakknda yle demitir:
"Bu ayet, Ebu Bekr ve mer hakknda nazil oldu. mer, malnn yarsn getirmi ve (Allah yolunda infak olunmak
zere) Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vermiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
"Arkanda ailen iin ne braktn ey mer?" diye sordu.
"Malmn yarsn braktm." dedi. Ebu Bekr ise malnn tamamn getirip neredeyse kendinden bile gizleyerek
(Allah yolunda infak edilmek zere) Hz. Peygamber (s.a.v.)'e verdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ona da:
"Ey Ebu Bekr, ailen iin arkanda ne braktn?" diye sordu. Ebu Bekr:
"Allah'n ve Rasl'nn va'dettiklerini braktm." dedi de mer alad ve:
[1054]
"Ey Ebu Bekr, babam sana feda olsun. Ne zaman seninle hayr konusunda yartysam sen beni getin." dedi.
4- Abdurrahman ibnu'-ureyh'den rivayete gre o, Yezd ibn Eb Hubeyb'i yle derken iitmi:
"Eer sadakalar aktan verirseniz o ne gzeldir." yeti yahudi ve hristiyanlara sadaka verme hakknda nazil
[1055]
olmutur.
5- Bu ayet, Hz. Peygamber ile sahabenin zekt vermemeden dolay itham edilmedikleri gnler esnasnda nazil
olmutur. Binaenaleyh hi phesiz, riyadan ve gsteriten daha uzak olduu iin, zekt gizlice vermek, onlar iin
daha evl olmutur. Ama u anda, insanlarn birbirlerini itham etmeleri sz konusu olunca, ite bu thmetin
[1056]
bulunmas sebebiyle zekt aktan vermek daha evl olur.
272. Onlar hidayete erdirmek senin zerine bor deil. Ancak Allah hidayeti kime dilerse ona verir. nfak
edeceiniz hayr, kendi yararnzadr. Zaten siz, Allah'n honutluunu aramaktan baka bir ekilde infakta
bulunmazsnz. nfak edeceiniz hayrn mkfat size tam olarak verilecek ve siz asla hakszla
uratlmyacaksnz.

1- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Abdurrahman b.
Muhammed b. Mslim'den, o Sehl b. Osman el-Asker'den, o Cerir'den, o E'as b. shak'tan, o Cafer b. Ebi'lMuire'den, o da Said b. Cbeyr'den unu dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.)'n ancak kendi dininizin mensubu olanlara sadaka veriniz buyurmas zerine Allah Teala bu
yeti indirdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
[1057]
"Btn din mensuplarna tasadduk ediniz" buyurdu.
2- Ahmed, Abdullah'tan, o Abdurrahman'dan, o Sehl'den, o bn Nmeyr'den, o Haccac'dan, o Selman- Mekk'den,
o da bnu'l-Hanefiyye'den bize u rivayette bulundu:
"Mslmanlar bu yet ininceye kadar fakir mriklere tasadduk etmeyi kerih gryorlard. Bu yet inince onlara da
[1058]
bata bulunmakla emrolundular."
3- Kelb dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) kaza umresi yapt. Bu umrede kendisiyle birlikte Eb Bekr'in kz Esma da vard. Annesi
Kuteyle ve ninesi birey istemek zere Esma'ya geldiler. Bu iki kadn mrik idiler. Esma dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) emretmedike size birey vermem. Zira siz benim dinime mensup deilsiniz." Esma bu hususta
Rasulullah (s.a.v.)'tan izin bekledi. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) da bu yet indikten
sonra Esma'ya annesiyle ninesine tasadduk etmesini emir buyurdu. O da onlara verdi ve akrabalk haklarm
[1059]
gzetti."
4- Hz. Ebu Bekir (r.a.)'in kz Esm'nn annesi Nfeyle ile Esma'nn byk annesi, mrik olarak Esma'dan bir
eyler istemek zere geldiler. O da,
"Hz. Peygamber ile mavere etmedike, size hibirey vermem. nk siz, benim dinimde deilsiniz" dedi. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ile bu hususta istiare edince, Allah Tel ite bu yeti indirdi ve Hz. Peygamber
[1060]
(s.a.v.) de Esma (r.anha)'ya, onlara tasaddukta bulunmasn emretti.
5- Kelb dedi ki:
"Bu yetin baka bir yn de var. Bir grup mslmann Yahudiler ierisinde yaknlar, kadn tarafndan akrabalar
ve st yaknlar vard. Bunlar mslman olmadan nce onlara menfaat salyorlard, mslman olunca onlara
menfaat salamay irkin buldular ve onlarn mslman olmalarn istediler de bu hususta Rasulullah (s.a.v.)'tan
[1061]
izin beklediler. Nihayet bu yet indi ve bundan sonra onlara sadaka verdiler.
"Neb Aleyhisselm, sdece slm ehli olanlara tatsadduk edilmesini emrederdi. Bakara: 2/272 yeti indi, bunun
[1062]
zerine her dinden isteyene tasaduk etmek emrolundu."
7- Abdlullah b. Abbas diyor ki:
"Mslmanlar, mrik olan akrabalarna sadaka vermek istemiyorlard. Rasulullahtan bu hususu sordular. Bunun
zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Onlara bu hususta ruhsat tand."
[1063]
Bu rivayet, Said b. Cbeyr, Katade, Rebi' b. Enes ve Sddiden de nakledilmektedir.
8- u'be'den rivayet ediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) mriklere sadaka vermezdi. Bunun zerine "Siz, Allah'n honutluunu aramaktan baka
[1064]
bir ekilde infakta bulunmazsnz." yeti nazil oldu da Efendimiz onlara da sadaka verdi."
9- u'be'den gelen bu rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mslman olmyanlara sadaka vermedii bilgisi bn Eb
Hatim'in ve bn Eb eybe'nin Sa'd ibn Cubeyr'den tahric ettii bir haberde "Mslman olmyanlara sadaka
verilmemesini emrederdi." eklindedir. yle ki: bn Eb Htim'in babas kanalyla bn Abbs'tan, onun da Hz.
Peygamber (s.a.v)'den rivayetine gre O, sadece mslman olanlara sadaka verilmesini emrederdi. Ta ki "Onlar
hidayete erdirmek senin zerine bor deil. Ancak Allah hidayeti kime dilerse ona verir. nfak edeceiniz hayr,
kendi yararnzadr." yet-i kerimesi nazil oluncaya kadar. Bu yet indikten sonra, hangi dinden olursa olsun,
[1065]
yardm ve sadaka isteyen herkese sadaka verilmesini emretti.
10- Nakka'n verdii haberde konu biraz daha sarihtir:

"Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, datmas iin sadaka getirilmiti. Bir yahudi geldi ve:
"Bana da ver." dedi. Efendimiz (s.a.v.):
"Mslmanlarn sadakasndan sana bir ey dmez." buyurdu. Yahudi ok uzaklamadan:
"Onlar hidayete erdirmek senin zerine bor deil..." yeti nazil oldu da Hz. Peygamber (s.a.v.) o yahudiyi ard
[1066]
ve ona verdi. Daha sonra Allah Teal zektn sarf yerlerini bildirdii yetle bunu da neshetmitir.
11- bn Abbs'tan gelen bir rivayette ise mriklerden akrabalarna sadaka vermeyen veya sadaka vermeye ekinen
sahabe hakknda nazil olduu, bu yetin nzul ile onlarn da mrik bile olsalar akrabalarna sadaka vermeye
baladklar bildirilmektedir.
12- Msenn kanalyla Reb'den gelen bir rivayette o yle diyor:
"Mslmanlardan birisinin mriklerden bir akrabas olur da o mrik yakn sadakaya muhta durumda olursa ona
sadaka vermez, buna gereke olarak da: "Benim dinimden deil." derdi. Allah Teal bunun zerine "Onlar
hidayete erdirmek senin zerine bor deil." yetini indirdi.
13- Bu yet-i kermenin nzulne u olay yol amtr:
"Mslmanlardan bir ksmnn yahudiler arasnda hsm ve akrabalklar ve st balar vard. Bu sebeble mslman
olmadan nce onlara yardm ediyor, infakta bulunuyorlard. Ancak mslman olunca, onlara infakta bulunmay
kerih grdler ve onlarn da mslman olmalarn istediler.
Said b. Cbeyr yle der:
"Mslmanlar zimmet ehlinin fakirlerine sadaka veriyorlard. Ancak, mslman fakirlerin oalmas zerine,
Rasulullah (s.a.v.) zimmet ehline sadaka verilmesini yasaklad. Dier taraftan Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn
mslman olmalarn ok arzu ediyordu. Yardmn kesilmesinin onlar slm dinine girmeye sevkedeceini
zannediyordu. Bunun zerine bu yet nazil oldu. Bu yetin nzulnden sonra, mslmanlar onlara yine sadaka
[1067]
vermeye baladlar.
14- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette ise o yle anlatyor:
"Ensar'dan bazlarnn Kurayza ve Nadr oullarndan akrabalar vard ve onlara sadaka vermek istemezler, onlara
sadaka vermek iin mslman olmalarn isterlerdi. te bunun zerine "Onlar hidayete erdirmek senin zerine
[1068]
bor deil. Ancak Allah hidayeti kime dilerse ona verir." yeti nazil oldu."
15- Bu yet-i kerimenin, ister mrik, ister ehl-i kitabdan olsun aralarnda din ihtilf olan akrabalara, ihtiya iinde
olmalar halinde, mslman ve fakir yaknlar ihmal edilmeksizin onlara da sadaka vermekte br beis olmad
hakknda genel bir hkm getirdii aklkla anlalmaktadr. te yandan herhalde ashabn muhta durumdaki
mrik akrabalarna tasaddukta bulunmamalar onlarn ihtiyalarnn kendilerini slm'a, mslman olmaya
sevkedebileceine dair zanlar idi. Baka bir ifadeyle onlara sadaka verilmemesi onlarn mslman olmalar
[1069]
hususundaki hrslarndan, bu ekilde de olsa slm'a bir eit mecbur etme gayesine ynelikti.
"Btn bu rivayetlere gre yetin mns, "Sana muhalif olanlara hidayet etmek senin grevin deildir ki, slm'a
girsinler diye onlara sadaka vermeyesin. O halde Allah rzas iin onlara da tasadduk et. Sadakay, onlarn
mslman olmalar artna balama" eklinde olur. Bunun bir benzeri de, "Allah sizi, din hususunda sizinle
[1070]
savamayan ve sizi yurtlarnzdan karmam olanlara iyilik etmekten men etmez"
yetidir. Allah Tel
[1071]
bu yette, mriklere iyilik yapma hususunda, bir nevi ruhsat vermitir.
273. (Sadakalar) kendilerini Allah yoluna vakfetmi fakirler iindir. Onlar yeryznde dolamaya g yetiremezler.
(Hallerini) bilmeyen de, iffet (utanma) ve istinalarndan dolay onlar zengin zanneder. Sen, o gibi kimseleri
simalarndan tanrsn. Onlar, yzszlk edip de insanlardan birey isteyemezler. Siz, ne mal infk ederseniz,
phesiz Allah onu hakkyla bilir.

1- yet-i kerime, muhacirlerin fakirleri hakknda nazil olmutur. Onlar krk kii kadar olan ve Medine'de ne
yurtlar, ne de akrabalar bulunan Ashab- Suffe idiler. Onlar Mescid-i Neb'den ayrlmyorlar, Kur'an- Kerim
[1072]
reniyorlar, oru tutuyorlar ve her gazveye de itirak ediyorlard.
2- bn Abbas'tan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Ashb- Suffe'nin yannda durur; onlarn
fakirliini ve buna ramen evklerini grnce onlarn gnllerini ho tutarak yle der:
"Ey Ashab- Suffe! Sevinin ve birbirinize mjdeleyin ki, benim mmetimden her kim raz olarak sizin
bulunduunuz sfat zerinde olduu halde benimle karlarsa, muhakkak ki o, benim kendisiyle dirsek dirsee
[1073]
olacam arkadalarmdan olacaktr."
274. Mallarn gece, gndz, gizli ve aktan infk edenler; ite onlarndr Rablar katnda mkfatlar. Onlara
hibir korku yoktur ve onlar mahzun olacak da deillerdir.

1- Yezid bni Abdullah bni Arb'ten, o babasndan, o dedesinden, o Nebi Aleyhisselm'dan anlatt:
[1074]
"Bu yet at sahipleri hakknda indi."
2- bn Abbs'tan rivayete gre yet-i kerimenin Allah yolunda cihad iin hazrlanan atlara yem veren, onlar
[1075]
yemleyenler hakknda nazil olmutur.
3- Bu yet-i kerime, atlar besleyip, onlar cihda hazrlama hakknda nazil olmutur. nk Ebu Hureyre, besili bir
[1076]
ata rastladnda bu yet-i kerimeyi okumutu.
4- Eb brahim smail b. brahim en-Nasrabaz, Amr b. Nceyd'den, o Muhammed b. Hasan b. Halil'den, o Hiam
b. Ammar'dan, o Muhammed b. uayb'dan, o bn Mehd'den, o Yezid b. Abdillah b. Arib'den, o babasndan, o
dedesinden, o da Rasulullah (s.a.v.)'tan yle buyurduunu bize haber verdi:
"Bu yet, ashabn atllar hakknda nazil oldu. eytanlar, evinde atlardan gzel bir yar at olan hibir kimseye
zarar veremezler."
u da Eb Umame, Ebu'd-Derda, Mekhul, Evza, ve Rabah b. Zeyd'in szdr.

Dediler ki:
"Bunlar, Allah yolunda at besleyen, o atlara gece-gndz, gizli-aikr harcayan kimselerdir. Bu yet, atlarna srf
[1077]
kibirlik taslama ve yara hazrlama asndan bal kalmayan kimseler hakknda indi."
5- Ahmed b. Muhammed b. brahim es-Sa'leb, Hseyn b. Muhammed ed-Dineveri'den, o mer b. Muhammed b.
Abdillah Nehravan'den, o Ali b. Muhammed b. Mehraveyh el-Kazvinden, o Ali b. Davud el-Kantar'den, o
Abdullah b. Salih'ten, o Eb urayh'tan, o Kays b. Haccac'dan, o Hane b. Abdillah es-San'anden, o da bn
Abbas'tan bu yet hakknda:
[1078]
"Bu yet, atlara verilen yiyecek hakknda inmitir" dediini bize haber verdi."
[1079]
u gelecek rivayet de bunun shhatine delalet eder:
6- Eb shak el-Mukrri, Eb Bekr Muhammed b. Ahmed b. Abds'tan, o Ebu'l-Abbas Abdullah b. Yakub-i
Kirman'den, o Muhammed b. Zekeriyya Kirman'den, o Veki'den, o Abdulhamid b. Behram'dan, o ehr b.
Haveb'den, o da Esma bint-i Yezid'den yle dediini bize haber verdi: "Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Kim, Allah yolunda bir at besler de, ecrini Allah'tan umarak o ata harcamada bulunursa, o atn tokluu da al
[1080]
da, suya kanmas da, susuzluu da, bevli de dks da Kyamet Gn o kiinin terazisine konur."
7- Eb shak, Eb Amr-i Furat'den, o Eb Musa mran b. Musa'dan, o Said b. Osman el-Cezer'den, o Faris b.
mer'den, o Salih b. Muhammed'den, o Sleyman b. Amr'dan, o Abdurrahman b. Yezid'den, o Mekhl'dan, o da
Cabir'den, Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize haber verdi:
[1081]
"Allah yolunda atna harcama yapan kimse bol bol sadaka veren kimse gibidir."
8- Eb Hamid Ahmed b. Hasan el-Ktib, Muhammed b. Ahmed b. zn er-Razi'den, o Abdurrahman b. Eb
Hatim'den, o Eb Said el-Eecc'den, o Zeyd b. el-Hubab'dan, o Reca b. Eb Seleme'den, o Sleyman b. Musa edDmek'den, o da Aclan b. Sehl el-Bahil'den bize unu rivayet etti: "Eb Umame el-Bahil'nin yle dediini iit
tim:
"Kim ki, gsteri ve insanlara duyurma maksadyla olmakszn, Allah yolunda bir sava at beslerse, o kimse bu
[1082]
yette zikrolunan kimselerdendir."
"Bu yet-i kerime Ali ibn Eb Tlib hakknda nazil olmutur. Drt dirhemi varm da bunun birini gece, birini
[1083]
gndz, birisini gizli ve birisini de aktan infak etmi."
10- Eb Bekr et-Temim, Eb Muhammed b. Hayyan'dan, o Muhammed b. Yahya b. Malik ed-Dbb'den, o
Muhammed b. smail. el-Crcan'den, o Abdurrezzak'tan, o Abdu'l-Vehhab b. Mcahid'den, o babasndan, o da bn
Abbas'tan bu yet hakknda yle dediini bize rivayet etti:
"Bu yet, Ali b. Eb Talib hakknda nazil oldu. Onun yannda drt dirhem vard. Birisini gece, birisini gndz,
[1084]
birisini gizli, birisini de aktan infak etmiti.
11- Ahmed b. Hasan el-Ktib, Muhammed b. Ahmed b. zn'dan, o Abdurrahman b. Eb Hatim'den, o Eb Said
el-Eecc'den, o Yahya b. Yeman'dan, o Abdulvehhab b. Mcahid'den, o da babasndan yle dediini bize haber
verdi;
"Ali'nin drt dirhemi vard. Birisini gece, birisini gndz, birisini gizli, birsini de aktan infak etmiti de bu
[1085]
sebeple bu yet nazil oldu."
12- bn Abbas (r.a.) yle der:
"Hz. Ali (r.a.)'nin sadece drt dirhemi vard. Bylece O, bunlarn birini geceleyin, birini gndzn, birini gizlice ve
dier birini de aikre olarak tasadduk etti. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Seni, bu ekilde hareket etmeye sevkeden nedir?" dedi. Hz. Ali:
"Rabbimin bana va'ad ettiini hak etmek istemem" der. Bunun zerine Hz. Peygamber,
[1086]
"Rabbinin sana va'adettiini hak ettin" dedi. Bunun zerine de Cenb- Hak, bu yet-i kerimeyi indirdi."
13- Kelb dedi ki:
"Bu yet Ali b. Eb Talib hakknda indi. Onun drt dirhemden baka bir eyi yoktu. Bir dirhemini gece, bir
dirhemini gndz, bir dirhemini gizlice, bir dirhemini de aktan tasadduk etmiti. Rasulullah (s.a.v.) da kendisine:
"Seni bu ie sevk eden nedir?" buyurdu, Ali yle cevap verdi:
"Allah'n bana vadettii eyi kazanmam beni bu ie evketti." Rasulullah (s.a.v.) da ona:
[1087]
"yi bil ki bu dediin senin oldu" buyurdu ve mteakiben Allah Teala bu yeti indirdi."
14- bn Cureyc ise isim vermeden byle yapan yani elindeki drt dirhemi gece, gndz, gizlide ve aktan olmak
[1088]
zere birer birer sadaka olarak datan birisi hakknda nazil olduunu sylemitir.
15- Dahhk'n bn Abbs'tan rivayetinde ise Hz. Ali ve Abdurrahmn ibn Avf haklarnda nazil olmutur. Hz. Ali
geceleyin bir vesak hurmay ehl-i suffaya gndermi, Abdurrahmn da bir miktar dinar onlara gndz gndermiti
[1089]
de onlarn ba davranlar zerine bu yet indi."
16- Hak Tel'nn, "(Sadakalar) kendilerini Allah yoluna vakfetmi fakirler iindir" yeti nazil olunca,
[1090]
Abdurrahman bn Avf, Suffe Ashabna birka dinar; Hz. Ali (r.a.) de yine suffe ashabna, geceleyin bir vesk
hurma gnderir. Bylece Allahu Tel nezdinde, bu iki sadakann en sevgilisi Hz. Ali (r.a.)'nin sadakas olmu olur.
Bunun zerine de bu yet-i kerime nazil olur. Bylece de geceleyin verilen sadaka daha mkemmel olmu olur.
[1091]
17- bn Mseyyib (r.a.) dedi ki:

"yet, Zorluk ordusuna infak etmelerinden dolay, Abdurrahman bni Avf ve Osman bni Affan hakknda
[1092]
indi."
18- Keaf sahibi yle demektedir:
"Bu yet-i kerime Hz. Ebu Bekir hakknda nazil olmutur. nk o, krkbin dinarn on binini gece; on binini
[1093]
gndz, on binini gizli, on binini de aktan tasadduk etmiti."
19- Krk bin dinar sadaka datan; bunun on binini gndz, on binini gece, on binini gizli ve on binini de aktan
[1094]
veren Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olduu kavlini Als zayf grmektedir.
20- Zaten Hz. Ali veya Abdurrahmn ibn Avf veya Hz. Ebu Bekr hakknda nzil olmu olsa bile yette belirli bir
kimsenin ad verilmediine gre hkm umum olup byle yapan herkes yetteki mjdenin kapsam iine
[1095]
girecektir.
21- Alimler yle demilerdir:
"Bu yet-i kerimede, gizli verilen sadakann aka verilen sadakadan efdal olduuna iaret vardr; nk yce
[1096]
Allah gece verilen sadakay gdz verilene, gizli olann ak olanna takdim etmitir."
"yet-i kerime her durum ve her vakitte sadakalarnn kendilerini hayra tevik etmi olduu kimseler hakknda
umumdir. Binaenaleyh, bu kimselere bir kimsenin ihtiya iinde olduu haberi ulatnda, onlar hemen bu ihtiyac
karlamaya alr, onu geciktirmeden, herhangi durum ve zamanla kaytlamazlard. te bu, bu hususta ileri
srlen grlerin en gzelidir. nk bu yet-i kerime, infk hkmnn beyn hususunda zikredilmi olan
yetlerin en sonuncusudur. te bu sebeple hi phesiz bu yet-i kerimede infk ekillerinin en mkemmeli
[1097]
zikredilmitir. Allah en iyi bilendir."
278. Ey iman edenler, m'minler iseniz Allah'tan takva zere olun ve faizden kalan brakn, almayn.
279. Byle yapmazsanz Allah'a ve peygamberine kar savaa girmi olduunuzu bilin. Eer tevbe ederseniz ana
mallarnz (ana paranz) yine sizindir. Ne hakszlk yapm, ne de hakszla uratlm olursunuz.

1- Muhammed b. Abdirrahman b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Eb Ya'la'dan, o
Ahmed b. Ahnes'ten, o Muhammed b. Fudayl'dan, o Kelb'den, o Eb Salih'ten, o da bn Abbas'tan bize u rivayette
bulundu:
"-Allah daha iyi bilir ya- bize gelen habere gre bu yet, Sakif Kabilesi'nden Amr b. Umeyr b. Avf Oullar ve
Mahzum Kabilesi'nden Muire Oullar hakknda inmitir: Muire Oullar, Sakif Oullar'na faiz dyordu. Allah
Teala Peygamberini Mekke'ye hakim klnca, faizin her cinsini yasaklad. Bunun zerine Amr b. Umeyr ve Muire
Oullar, Mekke Emiri olan Attab ibn Esd'e geldiler. Muire Oullar dediler ki:
"Riba hususunda bizi insanlarn en bahtsz yapan ey nedir ki, bizden baka btn insanlardan riba kaldrld (da
bizden kaldrlmad)." Amr b. Umeyr Oullar da dediler ki:
"Ribamzn bize ait olduuna dair sulh olunduk." Bunun zerine Attab Rasulullah (s.a.v.)'a bu hususta mektup
yazd. Nihayet bu yet ve ondan sonra gelen: "Byle yapmazsanz, bunun Allah'a ve peygamberine kar alm bir
sava olduunu bilin." yeti nazil oldu. Amr Oullar anladlar ki:
"Allah ve Rasul ile harb etmee gleri yetmeyecek." Allah Teala devamla buyuruyor ki:
[1098]
"Eer tevbe ederseniz sermayeniz sizindir. Bylece hakszlk etmemi ve hakszla uramam olursunuz."
2- bn Cureyc yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), gerek Sakflilerin dier insanlar zerinde, gerekse dier insanlarn Sakifliler zerinde olan
faiz borlar kaldrlmak zere Sakiflilerle antlama yapmt. Mekke'nin fethinden sonra Attb ibn Esd'in Mekke
emirlii zamannda Sakften Amr ibn Umeyr ibn Avf oullar, Mahzm oullarnn Mura oullar kolundan faiz
almakta devam ediyorlarm. Mura oullar chiliye devrinde onlara faiz vermekteler iken slm gelince Amr ibn
Umeyr oullar yine alacaklar olan faizleri istemeye gelince Mura oullar slm'da bu faizi vermek istememiler
ve dava Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke valisi Attb ibn Esd'e gelmi. Attb da Hz. Peygamber (s.a.v.)'e durumu
yazarak nasl hkmedeceini sormu. te bunun zerine bu yet nazil olmu. Efendimiz de Attb'a:
"Raz olurlarsa ne al, deilse onlara sava iln et." diye yazm.
3- krime'den rivayete gre Mura oullarndan faiz alaca olanlar Amr ibn Umeyr oullarndan Mes'd ibn Amr
ibn Abdi yleyl, Raba ibn Amr, Hubeyb ibn Umeyr imi. Bunlardan ibn Abdi y leyl, Hubeyb, Raba ve Hill
[1099]
mslman olmular.
4- krime dedi ki:
"Bu yet, Sakf kabilesi hakknda indi. Mesud, Hubeyb, Reba, Abdi Ya leyl, Beni Amr ve Ben Umeyr bu kabileye
[1100]
mensuptur."
5- Muktil, bu yetin Sakf Kablesi'nden drt karde: Mesd, Abdi Yleyl, Hubeyb ve Reba hakknda nazil
olduunu sylemitir. Bunlar, Amr bn Umeyr es Sakf'nin oullar olup, Mureoullar'ndan bor alp, onlara
bor veriyorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.) Taf'i hkm altna alnca bu kardelerin hepsi mslman oldu. Sonra da
Mureoullar'ndaki rib'dan elde ettikleri faizlerini istediler. te bunun zerine Allahu Tel bu yeti
[1101]
indirdi.
6- Zeyd ibn Eslem, Mukatil ibn Hayyn ve Sudd'den rivayet edildiine gre onlar alacaklar faizden vazgeerek:
[1102]
"Tevbe ederiz. Bizim ne Allah'a ne de Peygamberine sava aacak gcmz yok." demiler.
7- Baka bir rivayette Hz. Peygamber ile Sakf arasnda yaplan anlama farkl verilmekte. Buna gre Hz.
Peygamber onlarla: "Onlarn bakalar zerinde olup da alacaklar faizleri onlar alacaklar, fakat bakalarnn
onlardan alaca olan faizler kaldrlacak ve Sakfliler bu antlamadan sonra kimseye faiz demiyecekler." eklinde
[1103]
antlama yapmt.
8- Zayf bir ihtimal olmakla birlikte ayet byle tek tarafl bir indirimi ihtiva eden bir antlama yaplmsa dahi
[1104]
herhalde Sakflileri slm'a sndrmak iin yaplm olmaldr.
9- Ata ve krime dediler ki:
"Bu yet, Abbas b. Abdulmuttalib ve Osman b. Affan hakknda nazil oldu. Bunlar hurma hakknda Selem Akdi
yapmlard. (Paray pein verip, rnn bilahare teslimi hususunda anlamlard). Hasad zaman gelince hurma
sahibi onlara dedi ki:
"Siz btn paynz aldnz takdirde, elimde oluk ocuumuza yetecek kadar hurma kalmayacak. O halde rnn
yarsn alp, (gelecek mevsimde) size iki katn vermem artyla, dier yarsn bana brakmanza ne dersin?"
Bylece anlatlar. Tayin edilen vakit gelince, bunlar fazlal istediler? Bu haber Rasulullah (s.a.v.)'a ulat onlar
bundan nehyetti ve Allah Teala bu yeti indirdi. Onlar da iitip derhal itaat ettiler ve sadece maln asln
[1105]
aldlar."
10- Sdd dedi ki:
"Bu yet, Abbas ve Halid b. Velid hakknda indi. Bunlar cahiliyye devrinde faizle Selem Akdi (veresiye al-veri)
yapan iki ortaklard. slam geldiinde, faizden elde ettikleri byk miktarda mallar vard. Allah Teala bu yeti
indirince, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki;
"Dikkatle dinleyin, cahiliyye devri faizinden ne kadar varsa hepsi kaldrlmtr, hkmszdr. lk kaldrdm faiz
[1106]
de Abdulmuttalib'in olu Abbas'n faizidir."
11- Sdd dedi ki:
"Bu yet-i kerime Abbs ibn Abdulmuttalib ve Mura oullarndan bir adam hakknda nazil oldu. Chiliye
devrinde ikisi ortak olarak Sakfin Amr ibn Umeyr oullar koluna mensup baz kimselere faizle bor vermiler.
slm geldiinde de onlar zerinde klliyetli miktarda anapara ve faiz alacaklar varm. Allah Teal, onlar zerinde
henz almadnz faizleri almayn diye bu yet-i kerimeyi indirmi.
12- Bu yet-i kerme Sakf oullar kabilesinden drt karde hakknda nazil olmutur. Bu drt karde, Chiliyye
devrinde, Mure oullarndan faiz alyorlard. Onlar da onlara faiz veriyorlard. slm dini gelince, bu kardeler
mslman oldular. Ancak Mure oullarndan faizlerini taleb ettiler. Mure oullar:
"Allah'a yemin ederiz ki, Allah'n mminlere yasaklam olduu faizi biz size mslman iken asla vermeyiz."
dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke valisi Attb b. Useyd'e bavurdular. Attb iki tarafn da
meselesini Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yazd. Son derece byk bir mal sz konusuydu. Bunun zerine Allah Teal bu
yet-i kermeyi inzal buyurdu. Hz. Peygamber (s.a.v.) Attb'a gnderdii mektupda bu yet-i kerme'yi de yazarak
ona yle diyordu.
"Allah'n hkmne raz olurlarsa ne al! Aksi taktirde onlara harb ilan et!" Bunun zerine Attb her iki tarafa da
mektup yazarak, onlara Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendileri hakknda yazm olduu mektubu bildirdi. Onlar:
"yleyse Allah Tela'ya tevbe ederiz. nk bizim Allah ve Rasl ile savaacak gcmz yok." dediler ve
sermayelerini almaya raz oldular. Ancak Mure oullar bunu da demekten aciz kalnca, Sakf oullarna zor
durumda bulunduklarn bildirerek borlarnn, mahsul dnemine kadar tehir edilmesini istediler. Sakf oullar
borlarn tehir edilmesine kar kt. Bunun zerine yce Allah "Eer borlu darda ise, eli genileyinceye kadar
[1107]
ona mhlet verin..." yet-i kermesini inzal buyurdu."
13- Allahu Tel'nn, "Allah'a ve Peygamberine kar harbe (girmi olduunuzu) bilin" yeti kerimesi nazil
olunca, riba ile muamele eden Sakfli o drt karde,
"Hayr aksine, biz Allah'a dner, O'na tevbe ederiz. nk biz, Allah ve Raslyle harb edemeyiz" dediler. Bylece
de, sadece sermyelerini almaya raz olarak, Mureoullar'ndan sadece bunu istediler. Bunun zerine
Muireoullar, ellerinin darlndan ikyet ederek,
"cretleri alncaya kadar bize mhlet tanyn" dediler. Onlar, mhlet tanmay kabul etmeyince, Cenb- Hak,
[1108]
"Eer (borlu) darlk iinde bulunuyorsa, ona eli genileyinceye kadar mhlet verin" yetini indirdi.
14- Bu, rib ile alveri yapan Mekkelilere hitaptr. Mekke'nin fethi srasnda mslman olduklarnda, Allahu
[1109]
Tel onlara faizi deil de, sermayelerini geri almay emretmitir.
15- Sddi, bn-i Creyc ve krime, bu yet-i kerimenin, nzul sebebi hakknda unlar sylemilerdir:
"Bir ksm insanlar slama girmeden nce mallarn faize vermilerdi. Bunlar, faizin bir ksmn almlard dier
ksm duruyordu. Allah teala bu yet-i kerimeyi indirerek onlarn daha nce alm olduklar faizleri affettiini ve
geriye kalan faizi de almalarnn haram olduunu bildirdi."
Faize mal veren kiilerin, Abbas b. Abdul Muttalib ve Muire oullarndan bir kii olduu, faizle mal alanlarn da
Sakf kabilesinden Amr oullar olduu rivayet edilmitir. Dier bir rivayette ise mallarn faize verenlerin Amr
[1110]
oullar olduu, alanlarn da Muire oullar olduu bildirilmektedir.
280. Eer darlk iinde ise ona genilikte olaca zamana kadar sre verin. Almayp sadaka olarak balamanz ise
sizin iin en hayrldr. Eer bilirseniz.

1- Said b. el-Mseyyeb ve mir e-a'binin, Hz. merden, yine a'binin Abdullah b. Abbastan rivayet
ettiklerine gre Hz. mer ve Abdullah b. Abbas, faiz hkmlerini belirten bu yetlerin, Kur'an- Kerimin en son
[1111]
inen yetleri olduunu sylemilerdir.
2- Bu yet-i kerimenin de bir nceki yet-i kerime gibi Sakflilerin faiz alaca hakknda nazil olduu sylenir.
Sakfliler, Mura oullarna gelip de faiz alacaklarn isteyince mali ynden sknt iinde olan Mura oullar:
"Elimizde size verecek bir eyimiz yok. Hasat zamanna kadar bize mhlet verseniz." demiler de bu yet nazil
[1112]
olmu.
3- Ya'kb kanalyla Hz. mer'den rivayete gre o yle demitir:
"Kur'n'dan son nazil olan faiz yetidir. Hz. Peygamber (s.a.v.) onu bize tefsir etmeden vefat etti. Siz faizi de faiz
phesi olan da brakn."
4- Hz. mer'den Humeyd ibn Mes'ade kanalyla gelen rivayet biraz daha ayrntl. yle ki:
"mer (r.a.) kalkt, Allah'a hamd senadan sonra yle dedi:
"Tam olarak bilmiyorum, faiz konusunda belki biz, size uygun olmyan bir ey emreder, yine tam olarak
bilmiyorum belki size uygun olan bir eyi yasaklarz. Zira Kur'n'dan son nazil olan yetler faiz yetleri idi ve
Allah'n Rasl onlar bize beyan etmeden nce vefat eyledi. Faiz konusunda sizi phelendireni brakn,
[1113]
phelendirmeyeni aln."
5- Taberi diyor ki:

"Tercihe ayan olan gr, bu yet- kerimenin, Rasulullah dneminde mallarn faize verip sonra da mslman olan
ve mslman olduklarnda faiz alacaklarn henz tahsil edememi olanlar hakknda nazil olduunu syleyen
grtr. yet-i kerime, bu gibi insanlara faiz alacaklarn brakp sadece ana paralarn almalarn emretmi,
borlular, ana paralarn demekten ciz iseler, onlara mhlet vermelerini emretmitir. Bu itibarla, bu yet,
mslman olmadan nce, maln faize veren kimselere hitabetmektedir. Ancak, her ne kadar yet, faizli muamele
[1114]
yapan kimseler hakknda inmise de hkm her alacakl iin geerlidir."
281. yle bir gnden saknn ki o gn Allah'a dndrleceksiniz. Sonra herkese kazand tastamam verilecek,
onlara hi hakszlk edilmiyecektir.

1- Abdullah b. Abbas, Atyye, Sddi ve Said b. el-Mseyyebe gre Kuran- Kerimin en son inen yeti bu yettir.
bn-i Creyc, Rasulullahn, bu yetin inmesinden sonra dokuz gn yaadn, Cumartesi gn hastalanp pazartesi
[1115]
gn vefat ettiini sylemitir.
[1116]
2- bn Abbs'tan muhtelif kanallardan gelen rivayetlere gre Kur'ndan en son nazil olan yet budur.
3- bn Abbas (r.a.) bu yetin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e en son inen yet olduunu sylemitir. nk Hz.
Peygamber (s.a.v.) haccederken, Kelle yeti diye bilinen Nisa: 4/176. yeti nazil olmutur. Daha sonra O,
[1117]
Arafat'da vakfede iken "Bugn sizin dininizi kemle erdirdim, zerinizdeki nimetimi tamamladm"
yeti,
daha sonra da (tefsir ettiimiz) bu yet nazil olmu ve Cebrail (a.s.),
[1118]
"Ya Muhammed, bu yeti Bakara sresinin 280. yetinin peine koy" demitir.
4- bn Cureyc, Efendimiz (s.a.v.)'in bu yetin nzulnden sonra sadece dokuz gn yaadn kaydederken bu
yetin bir Cumartesi gn nazil olduunu, Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'in de bir pazartesi gn vefat ettiini
[1119]
syler.
5- Bu rivayet yannda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu yetin nzulnden sonra yedi gn, sadece saat, 21 gn, 81
[1120]
gn yaad rivayetleri de vardr.
6- Hz. mer'den gelen rivayetle bn Abbs'tan gelen rivayet arasn te'lif etmek mmkn. Bu srede "Ey iman
edenler..." (yet: 278) ile balyan yetten bu 281. yete kadar olan yetler hep faiz hakknda olup bu sonuncu da
sanki o yetlerin bir meyyidesi konumunda olarak onlarn bir tamamlaycs gibidir ve hepsinin birlikte nazil
[1121]
olmalar hi de uzak bir ihtimal deildir.
282. Ey iman edenler, belirlenmi bir zamana kadar birbirinize borlandnz zaman onu yazn...

1- Sfyn es-Sevr'nin, bn Abbs'tan rivayetine gre bu yet vadesi belirlenmi vadeli al veri (selem yani paray
pein verip karl olan mal ilerde belirlenmi bir vakitte almak zere yaplan al veri akitleri) hakknda nazil
[1122]
olmutur.
[1123]
"Bu yet-i kerime Selef akdi
hakknda nazil olmutur. nk Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldiinde,
Medineliler iki veya sene sreyle olmak zere, hurmada selef alverii yapyorlard. Bunun zerine Hz.
Peygamber:
[1124]
"Kim selef alverii yaparsa, belli bir l ve belli bir tartda belli bir mhlet iin bunu yapsn"
buyurur.
Allahu Tela sonra mkelleflere l, tart ve mhlet hususunda ihtiyatl davranmay reterek,
[1125]
"Belirlenmi bir vakte kadar birbirinize borlandnz zaman, onu yazn" buyurmutur."
3- Taber'nin Reb'den rivayetle tahricine gre bu mdyene yetinin "Ktib, Allah'n kendisine rettii gibi
yazmaktan ekinmesin (yz evirmesin), yazsn." ksm nazil olduunda birisi bir ktibe gelir ve kendisi iin
yazmasn ister, ktibin "Ben u anda megulm, bir bakasna yazdr," demesine bakmaz, onu yazmas iin
sktrr dururdu da bunun zerine ayn yet-i kerimenin "Yazana da ahidlik edene de asla zarar verilmesin."
[1126]
ksm nazil oldu.
284. Allah'ndr gklerdekiler de yerdekiler de. Siz, iinizdekileri aklasanz da gizeseniz de Allah onlarla sizi
hesaba eker. Sonra da kimi dilerse balar, kimi de dilerse azb eder. Allah her eye Kadir'dir.
285. Peygamber de, m'minler de O'na indirilene inand. Hepsi de Allah'a, meleklerine, kitablarna ve
peygamberlerine iman ettiler. "O'nun peygamberlerinden hibirinin arasn ayrmayz. ittik ve itaat ettik, affn
dileriz, ey Rabbmz dn ve var sanadr." dediler.
286. Allah bir nefse (kiiye) ancak gcnn yeteceini ykler. O nefsin kazand lehine, kazanp yklendii de
aleyhinedir. Ey Rabbmz, unuttuk veya yanldysak bizi bundan muhaze etme. Ey Rabbmz, bizden ncekilere
yklediin gibi bize de ar yk ykleme. Ey Rabbmz, bize gcmzn yetmiyeceini tatma, affet bizi, bala
bizi, rahmet eyle bize, Sen Mevl'mzsn. Kfirler gruhuna kar yardm et bizlere.

1- mam Eb Mansur Abdulkahir b. Tahir, Muhammed b. Abdillah b. Asi b. Ziyd'dan, o Muhammed b. brahim
el-Benc'den, o Umeyye b. Bestam'dan, o Yezid b. Zray'dan, o Ravh b. Kasm'dan, o A'la'dan, o babasndan, o
da Eb Hureyre'den yle dediini bize haber verdi;
"Allah Teala Peygamberi'ne: "Siz iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onunla sizi hesaba eker." yetini
indirince, bu Rasulullah (s.a.v.)'n ashabna pek ar geldi. Sonra Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dediler ki:
"Biz, namaz, oru, cihad ve zekt gibi gcmzn yettii amellerle sorumlu klndk imdi Allah sana u yeti
indirdi. Halbuki biz buna g yetiremeyiz." Rasulullah (s.a.v.) da buyurdu ki:
"Siz, sizden nce kendilerine kitap verilen Yahudi ve Hristiyanlar'n: "ittik fakat asi olduk" dedikleri gibi mi
demek istiyorsunuz? Siz: "ittik ve itaat ettik. Ey Rabbimiz senin balaman diliyoruz, dn de ancak sana'dr."
[1127]
deyiniz. Topluluk bu yeti okuyup dilleri ona alnca Allah Teala Anener-Rasul
yetinin tamamn
[1128]
indirdi. "Allah hi kimseye gcnn yeteceinden te ykyklemez"
yetini de indirerek, "Siz iinizdekileri
[1129]
aklasanz da gizleseniz de Allah onunla sizi hesaba eker." yetinin hkmn kaldrd."
[1130]
Mslim bu hadisi Umeyye b. Bestam yoluyla rivayet etmitir.
2- Ebu Kureyb kanalyla Ebu Hureyre'den rivayete gre o yle anlatyor:
"Allah'ndr gklerdekiler de yerdekiler de. Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onlarla sizi hesaba
eker." yet-i kerimesi nazil olunca bu mslmanlara ar geldi (zor geldi) de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip diz
kerek:
"Ey Allah'n elisi, biz imdiye kadar gcmzn yettii amellerle; namaz, oru, cihad, sadaka ile mkellef
klnmtk. imdi ise sana u yet nazil oldu ki bizim buna gcmz yetmez. Biz iimizden geirdiklerimiz
sebebiyle de cezalandrlacaksak mahvolduk." dediler. Hz. Peygamber:
"Siz de sizden nceki yahudi ve hristiyanlarn: "ittik, isyan ettik." dedikleri gibi mi demek istiyorsunuz? Siz
onlarn yaptklarnn aksine: "ittik, itaat ettik. Bizi bala Rabbmz, var Sana'dr." deyin." buyurdu. Onlar:
"ittik, itaat ettik, bala bizi Rabbmz, var Sana'dr." dediler ve dilleri de byle sylemeye alt. Bunun hemen
peinden Allah Teal
"O peygamber de kendisine Rabbndan indirilene iman etti, m'minler de... Allah bir nefse ancak gcnn
yeteceini ykler. Kazand kendi lehine, kazand er de kendi aleyhinedir. Ey Rabbmz unuttuk, yahut
yanldysak bizi tutup muhaze etme."ye kadar olan yetleri indirdi.
Ebu Hureyre der ki: Allah'n Rasl (s.a.v.) buyurdu ki:
"Allah Teal: "Evet." buyurdu."
"Ey Rabbmz, bizden evvelkilere yklediin gibi stmze ar bir yk ykleme." ksm nazil olunca Hz.
Peygamber, Allah Teal'nin yine "Evet." buyurduunu haber verdi.
"Ey Rabbmz, g yetiremiyeceimizi bize tatma, Bizi affet, bizi bala, bize merhamet eyle. Sen Mevlmzsn
bizim. Kfirler gruhuna kar da bize yardm eyle." ksm nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.) yine Allah Teal'nin
[1131]
"Evet." buyurduunu haber vermitir.
3- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, babasndan, o Muhammed b. shak es-Sakaf'den, o Abdullah b.
mer ve Yusuf b. Musa'dan, onlar Veki'den, o Sfyan'dan, o Adem b. Sleyman'dan, o Said b. Cbeyr'den, o da
bn Abbas'tan yle dediini bize haber verdi:
"Siz iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onunla sizi hesaba eker." yeti nazil olunca, o yet-i
kerimeden dolay hi ei grlmemi bir korku m'minlerin kalplerine dolmutu. Neb (s.a.v.): "Ya Rabbi, iittik
itaat ettik ve teslim olduk deyin" buyurdu. Allah Teala da bunun zerine onlarn kalplerine iman yerletirdi de:
"iittik ve boyun edik" dediler. Nihayet Allah Teala "Ev ehtana"ya kadar "L yukellifullahu" yetini inzal etti. Bu
srenin sonuna kadar bu dualarn her birinde kullarn yapt dualara karlk Allah Teala da: "Ben de yaptm
[1132]
(kabul ettim) gitti." buyurur."
[1133]
Bu hadisi Mslim, Eb Bekr b. Eb eybe, Veki yoluyla rivayet etmitir.
4- bn Abbs'tan rivayet edilmitir:
"Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onlarla sizi hesaba eker." yeti nazil olunca ashabn kalbine
o zamana kadar hissetmedikleri bir duygu ve korku girdi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip bu yetin arlndan
bahsettiler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"ittik, itaat ettik, teslim olduk." deyin" buyurdu. Allah Teal da onlarn kalblerine iman brakt ve
[1134]
"O peygamber de kendisine Rabbndan indirilene iman etti, m'minler de..." yetini indirdi.
Ravi Ebu Kureyb der ki: "Ey Rabbmz unuttuk, yahut yanldysak bizi tutup muhaze etme." yi okudu ve dedi ki:
(Allah Teal): "ylece yaptm." buyurdu. Hz. Peygamber:
"Ey Rabbmz, bizden evvelkilere yklediin gibi stmze ar bir yk ykleme." ksmn okuyup Allah Teal'nn
yine "ylece yaptm." buyurduunu,
"Ey Rabbmz, g yetiremiyeceimizi bize tatma" ksmn okuyup Allah Teal'nn "yle yaptm." buyurduunu,
"Bizi affet, bizi bala, bize merhamet eyle. Sen Mevlmzsn bizim. Kfirler gruhuna kar da bize yardm eyle."
[1135]
ksmn okuyup Allah Teal'nn: "yle yaptm." buyurduunu haber verdi."
5- Sad ibn Cubeyr'den gelen rivayetin sonunda "Bu mmete Bakara suresinin son yetleri verilmitir ki onlardan
[1136]
nceki mmetlere verilmemiti." fazlal vardr.
6- Rivayetlerden yle anlalyor ki ashabn bazlarnn "Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah
onlarla sizi hesaba eker." yeti ile "Allah bir nefse ancak gcnn yeteceini ykler." yeti arasndaki ilikiden
haberi yoktu.
7- Taber'nin Ebu'r-Radd el-Msr Abdullah ibn Abdusselm kanalyla Sad ibn Mercne'den rivayet ettii u
haber bunu gsteriyor: bn Mercne yle anlatyor:
"Bir gn bn mer'e gelmitim.
"Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onlarla sizi hesaba eker. O, dilediini balar, dilediine de
azab eder" yetini okudu ve
"Eer bizi bu yetle muhaze edecek olursa mahvolduk!" dedi ve alad, o kadar ki gzlerinden yalar akt."
bn Mercne anlatmaya yle devam eder:
"Sonra bn Abbs'n yanna geldim ve:
"Ey Ebu'l-Abbs, bn mer'e vardm "Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onlarla sizi hesaba
eker." yetini okudu ve
"Eer bizi bu yetle muhaze edecek olursa mahvolduk!" dedi ve alad, o kadar ki gzlerinden yalar akt." dedim,
bn Abbs:
"Allah Ebu Abdurrahmn (bn mer)'i balasn! Raslullh (s.a.v.)'m ashab da aynen bn mer'in korktuu gibi
bu yetten korkmulard da Allah Teal "Allah bir nefse ancak gcnn yeteceini ykler." yetini indirdi.
[1137]
Vesveseyi neshedip sadece kavil ve fiili brakt" dedi.
8- Mcahid de Abdullah b. mer ile Abdullah b. Abbasn arasnda geen olayda Said b. Mrcanenin deil de
[1138]
kendisinin bulunduunu rivayet etmitir.
9- bn Abbs'tan gelen bir rivayette o yle demi:
"Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onlarla sizi hesaba eker." yeti nazil olunca Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in ashab feryad ettiler ve:
"Ey Allah'n elisi, elimizle, ayamzla, dilimizle yaptklarmzdan tevbe edelim. Fakat vesveseden nasl tevbe
edeceiz, ondan nasl saknacaz? Bu mmkn deil" dediler de Cibril Raslullah (s.a.v.)'a "Allah bir nefse ancak
[1139]
gcnn yeteceini ykler." yetini indirdi."
10- Tefsirciler dediler ki: "Yukardaki yet nazil olunca Eb Bekr, mer, Abdurrahman b. Avf, Muaz b. Cebel ve
Ensar'dan bir grup cemaat Hz. Peygamber'e gelip nnde dizst kp dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, Allah'a yemin olsun ki bize bu yetten daha etin bir yet inmedi. Zira bizim herhangi birimiz
bazen iinden yle birey kuruyor ki, btn dnya onun olmas karlnda dahi olsa, o eyin kalbine yerlemesini
istemez. Demek biz iimizden geen, elimizde olmayan eylerle muaheze olunuyoruz. Vallahi helak olduk. Neb
(s.a.v.) de:
"Aynen byle indirildi" buyurdu, Onlar da:
"Mahvolduk, g yetiremeyeceimiz bir ile sorumlu tutulduk" dediler. Hz. Peygamber de buyurdu ki:
"Korkuyorum ki siz, srail oullar'nn, Musa (a.s.)'ya dedikleri gibi: "ittik, fakat asi olduk" dersiniz. Siz: "ittik
itaat ettik" deyin." Onlar bylece bu hal ierisinde bir yl beklediler. Nihayet Allah Teala:
"Allah herkese ancak g yetirecei yk ykler" yeti ile genilik ve rahatlk indirdi. Bylece bu yet, nceki yeti
neshetti. Peygamber (s.a.v.) de buyurdu ki:
[1140]
"Muhakkak Allah, mmetimin ilerinden geenleri -onlar o eyi konuup yapmadka- balamtr."
11- bn Abbas'n yle dedii rivayet edilmitir:

"Bu yet-i kerime nazil olunca, Hz. Ebu Bekir, Hz. mer, Abdurrahman bn Avf, Muz (r.a.) ve baz insanlar Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelerek,
"Ya Raslallah! Biz, g yetiremiyeceimiz amellerle mkellef tutulduk. nk, hi phe yok ki iimizden birisi,
kalbinde yer almasn istemedii eyleri hatrndan geirebilir. stelik o kimse dnyadadr..." derler. Bunun zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.),
[1141]
"Belki de sizler sriloullarnn, "iittik ama isyan ettik"
dedikleri gibi demek istiyorsunuz. Sizler, "ittik ve
[1142]
itaat ettik"
deyiniz." der. Bu cevap, onlara ar geldi. Onlar, bu konuda bir yl bekledi. te bunun zerine
[1143]
Allahu Tel: "Allah hi bir kimseye gcnn yeteceinden bakasn yklemez"
yetini indirmitir. Bylece
de, bu yet nesholunmutur. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.);
"Allahu Tel, yapmadklar veya onu sylemedikleri mddete mmetimin, nefislerine sylemi olduklar eyi
[1144]
balamtr" buyurmutur."
12- "Siz, iinizdekileri aklasanz da gizleseniz de Allah onlarla sizi hesaba eker." yetinin bir yl kadar
yrrlkte kaldktan sonra "Allah bir nefse ancak gcnn yeteceini ykler." yetinin indii ve ashabn bu
skntsnn giderildii, yani nesholunduu; kfirlere ilerinden dostluk besleyen m'minler hakknda indii (siz
kfirlere kar sevginizi ve dostluunuzu aktan yapsanz da gizleseniz de Allah bunu bilir ve sizi bundan dolay
[1145]
cezalandrr anlamna) ve neshedilmedii grleri de vardr.
13- Katade diyor ki
"Bize anlatldna gre, bu yet-i kerime nazil olunca Rasulullah "Peygambere, rabbi tarafndan kendisine
[1146]
indirilene iman etmek yarar." demitir."
14- Hakim b. Cabir diyor ki:
"Bu yet-i kerime Rasulullaha indirilince Cebrail dedi ki:
"Aziz ve Celil olan Allah, seni de mmetini de gzel bir ekilde vd. Sen rabbinden dile dilein sana verilir."
[1147]
Rtsulullah da rabbinden bundan sonra gelen yetin ifade ettii mny diledi."
15- Bu arada yine bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre de yet hidlik hakkndadr ve buna gre yet neshedilmi
de deildir. Yani "Ey inananlar siz herhangi bir hadiseye ahid olur, o hadiseye karanlar sizin hidliinize
muhta olurlar da "Biz hid olduk ama hkim nnde hidlik etmeyiz." derseniz, ya da "Biz bir ey grmedik,
[1148]
bilmiyoruz." derseniz Allah bununla sizi hesaba eker." demektir.
16- Bir ksm mfessirler ise bu yet-i kerimenin, ahitler hakknda nazil olmadn, bu yetin, Allah tealann,
kullarnn hem fiilen yaptklar amellerden hem de yapmay donp te fiilen yapmam olduklar amellerden
[1149]
hesaba ekeceini bildirmek iin nazil olduunu sylemilerdir.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
el-Bakara, 2/281.
el-Bakara, 2/275, 280.
mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 1/391.
Mrsel hadistir.
M'minler hakknda inen ilk drt ayet muflihun (5. ayet) kelimesine kadardr. bn Creyc, Kurtubi.
Kfirlerden kasdolunan, inkarclar, kfrlerini aka ilan edenlerdir. Mnafklardan kasdolunan ise, inanmadklar halde kendilerini inanm gsterenlerdir.
[6]
Celluddin Abdurrahman ibn Eb Bekr es-Suyt, Lubabu'n-Nukl f Esbbi'n-Nuzl, (Tefsru'l-Celleyn hamiinde), Kahire tarihsiz, 1/8; bn Cerir et-Taber,
Cmiu'I-Beyn: 1/80.
[7]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'I-Beyn: 1/80.
[8]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'i-Beyn, 1/79.
[9]
[10]
[11]
[12]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 20.
[13]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/13.

[14]
[15]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.

bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn: 1/84.
[16]
[17]
[18]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn: 1/84; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/9.
[19]
brahim: 14/28, 29
[20]
[21]
[22]
Bakara: 2/159; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[23]
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/14-15.
[24]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/90.
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
el-Fahru'r-Rz, et-Tefsru'l-Kebr, Tahran tarihsiz (Dru'l-Kutubi'l-lmiyye), 11/61.

Kurtubi, Tefsir.
Kurtubi, Tefsir.
[30]
Bakara: 2/109.
[31]
[32]
[33]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.

[34]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
snad gerekten ok zayftr. Salebi, Tefsir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 20-21.
Bu rivayeti Suyuti de rivayet etmitir. Suyuti dedi ki: Bu isnat cidden zayftr (vahidir). nk Sddi'yi Sair ve Kelb yalancdr, Ebu Salih zayftr.
Sddi'yi Sair: Ebu Abdurrahman Muhammed bni Mervan Kf'dir. Davut bni Eb Hind, Hiam bni Urve,Yezid bni Eb Zeyyad, Kelb ve dierlerinden rivayet
etmitir. lim ehli onu zayf kabul etmilerdir. Onun hakknda Yahya bni Mun: O gvenilir deildir, dedi. Baka bir defasnda, O bir ey deildir, dedi. Nes ve
Ebu Hatem-i Raz: Szleri terk olunandr dediler. Buhari: Onun szleri yazlmaz, dedi. Dare Kutn: Zayftr, dedi. bnu Hbban: Onun hadislerini yazmak
ancak itibarla helal olur, onunla ihticac, ancak bir hal ile helal olur, dedi.
Kelbi: Haber tefsirde Allame, Muhammed bni Saib bni Bir-i Kelb'dir. O Neseben Alim idi. O idir. Hadisleri terk olunandr.
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/14-15.
[40]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu Ii-Ahkmi'1-Kur'n, Beyrut 1408/1988,.1/143.
[41]
Fahr- Rzi, Tefsir-i Kebir, Meftfhu'1-ayb, 2/6.
[42]
[43]
[44]
[45]
Suyt, Lubbun-Nukl, 1/10-11; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/119.
[46]
el-Fahru'r-Rz, et-Tefsru'1-Kebr, 2/74.
[47]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 21.
[48]
[49]
[50]
Zuhruf: 43/87
[51]
Yunus: 10/31
[52]
[53]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, Beyrut 1408/1988. 1/161.
[54]
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/18.
[55]
[56]
Suyt, ed-Drr: 1/33. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 21.
[57]
[58]
[59]
[60]
Hacc: 22/73.
Ankebt: 29/41.
Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/11-12.

Bu rivayetin isnad zincirinde bulunan Abdulan gerekten vh bir rvidir.
[61]
[62]
Mrsel hadistir bn Cerir et-Taberi, Tefsir: Kurtubi, 1/244, Svi, 1/17; 1/138. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 2122; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/19.
[63]
snad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 22; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/19. Seneddeki Abdlgan, cidden zayftr. (Suyuti)
[64]
Hacc: 22/73.
[65]
[66]
En'am: 6/44
[67]
Abdurrezzk Tefsirinde.
[68]
Ankebut: 29/41.
[69]
bn Eb Hatim.
[70]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmil-Kur'n, Beyrut 1408/1988, 1/168; Abdullah ibn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl
ve Hakiku't-Te'vl, tahkik: Mervan Muhammed e-e'r, Beyrut 1416/1996,1/73.
[71]
Ankebt: 29/41.
[72]
Hacc: 22/73.
[73]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn.
[74]
Mddessir: 74/31.
[75]
[76]
Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/13.
[77]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 1/152-154.
[78]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 142-143.
[79]
[80]
l-i mran: 3/187
[81]
A'raf: 7/169; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn.
[82]
Bakara: 2/47.
[83]
[84]
[85]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 1/228-229.
[86]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li Ahkmi'l-Kur'n, 1/233.
[87]
[88]
[89]
snad Kelbi'den dolay zayftr. Sa'leb; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/13; el-Vhid, Esbbu'n-Nzul, Beyrut 1985 (kinci bask), s. 22.
[90]
[91]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed ei-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 1,248.
[92]
[93]
[94]
[95]

[96]
[97]
[98]
[99]
Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 1/199-201.
[100]
[101]
[102]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed d-Kurtub, el-Cmiu Ii-Ahkmi'1-Kur'n, 1/259.
[103]
H. Tahsin Emirolu, Esbab- Nzul, Konya, 1965. 1/43; Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/22.
[104]
[105]
[106]
bn Eb Hatim.
[107]
Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/323; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl ani's-Sahbe ve'-Mufessirn, Kahire tarihsiz (Birinci bask), s. 13.
[108]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 1/256, Hakim; Mstedrek; 3/599-602. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 23; mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/22.
[109]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 1/254, Suyuti bu hadisi, ed-Drr'de bn Cerir ve bn Ebi Hatim'e nisbet etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 23; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/22.
[110]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 1/254, Hakim; Mstedrek; 3/599-602. Ebu Salih bn Abbas'tan iitmemitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 23.
[111]
Suyt, Lbabu'n-Nukul, 1/13-14.
[112]
Alu mrn: 3/85.
[113]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/254-257; bn Him da Selman el-Fris'yi ihtidaya gtren hdiseleri bundan daha tafsiltl olarak bn shk'tan naklen
zikreder. Bak: es-Siretu'n-Nebeviyye, Tahkik: Mustafa es-Sak, brahim el-byr, Abdulhafz eleb, Kahire 1375/1955, 1,214-220.
[114]
Nisa: 4/136.
[115]
[116]
[117]
[118]
[119]
[120]
[121]
[122]
[123]
[124]
[125]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 25.
[126]
[127]
el-Bahru'1-Muhit, 1/271; Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar Neriyat: 1/126.
[128]
[129]
bnu Cerr, bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, tahkik: Muhammed brahim el-Benn, Muhammedi Ahmed Ar, Abdulaziz Cuneym, stanbul (Kahraman
Yaynlar), 1984,1,166.
[130]
[131]
[132]
Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 27.
[133]
[134]
[135]
Nes; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/25.
[136]
Senedinde Kelb vardr. Suyti; ed-Drr: 1/32. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 23-24.
[137]
Nese ve bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/25; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl ani'sSahbe ve'1-Mfessirn, Kahire tarihsiz (Birinci bask), s. 14.
[138]
[139]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l- Beyn, 1/303, bnu Eb Hatim, Tabern-Kebr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 25;
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/26; Muhtasar- bn Kesir, 1/82.
[140]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkm'1-Kur'n, 2/9-10.
[141]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l- Beyn, 1/382.
[142]
[143]
[144]
[145]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l- Beyn.
[146]
Senedinde kopukluk var. Dahhak bn Abbas'tan duymamtr. bn Cerir: /302. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
25.
[147]
[148]
Ysuf: 12/20.
[149]
[150]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkm'1-Kur'n, 2/16.
[151]
[152]
[153]
[154]
[155]
[156]
[157]
Senedi yoktur. Suyuti bunu Lbab'da ve ed-Drr'de Hakim ile Beyhaki'ye nisbet etmitir. Hakim: 2/263.
[158]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 25; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/27-28.
[159]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 1/326. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 25-26.
[160]
bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/28.
[161]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Tahkik: Mustafa es-Sak, brahim el-byn, Abdulhafz eleb, Kahire 1375/1955, 1/211; bn Mnzir; bn Cerir et-Taber,
Cmiu'l-Beyn, 1/325.
[162]
[163]
[164]
[165]
[166]
bnu Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[167]
[168]
[169]
[170]
[171]
[172]
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali bnul-Cevzi, Zadul-Mesir fi ilmit-Tefsir, Beyrut, 1384/1964, 1/116.
[173]
bnu Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/425; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/28-29.
[174]
bnu Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[175]
Ahned b. Hanbel, Msned, 1/48; bnu Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[176]
bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[177]
[178]
Tirmizi; Tefsir: 3117, bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn: 1/342, Ahmed; Msned: 1/247, Beyhaki; Delail; 6/266. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 26.
[179]
bn Cerir et-Taberi. Cmiu'l-Beyn, 1/342; Ahmed b. Hambel, Msned, 1/278, 465.
[180]
Bakara: 2/90.
[181]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd fi Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-IsImiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/11-12.
[182]
Senedi yoktur.
[183]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 27-28.
[184]
Senedi yoktur.
[185]
[186]
Buhari.
[187]
[188]
Ahmet, Tirmiz, Nes, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/31-32.
[189]
sr: 17/85.
[190]
[191]
[192]
Hadisi erifin a'b'ye isnad sahihtir. Ancak a'b mer'e ulamamtr. Bu sebeple hadisin isnadnda inkta' vardr. bnu Eb eybe ve bnu Eb Hatim
ab'den baka bir tarik ile bunu haber vermilerdir. bnu Cerr, mer'den (r.a.) Sdd yoluyla anlatmtr. mer'den (r.a.) Katde yoluyla anlatmtr. Bunlarn ikisi de
yukardaki gibi munkatdir. bnu Eb Hatim, bu hadisi erifi baka bir tark ile Abdurrahman Eb Leyladan anlatmtr. Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/343-345; mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 26-27; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/32-33.
[193]
[194]
[195]
bn Cerir et-Taberi Cmiu'l-Beyn, 1/348-349.
[196]
[197]
[198]
A'raf: 7/138.
[199]
[200]
Suyuti; Lbab; s. 18, bn Cerir: 1/350;.el-Vhid, Esbbu'n-Nzl, s. 26; Abdullah bn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't-Te'vl, 1/112.
[201]
[202]
[203]
bn Cerir et-Taberi Cmiu'l-Beyn.
[204]
Taber, Cmiu'l-- Beyn, I, 441; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 32.
[205]
el-Kurtub, Cmiu li Ahkmil-Kuran: 2/28; Taber, Cmiu'l-Beyn: 1/351.
[206]
[207]
Senedi sahihtir. Hakim; Mstedrek: 2/265, bn Cerir: 1/357.
[208]
[209]
Rivayette bulunan Kelb zayf birisidir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 28-29.
[210]
Suyuti: ed-Drr: 1/95; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 29.
[211]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 29.
[212]
bn shk; bn Eb Hatim; bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/36.
[213]
[214]
Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/353; Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/120.
[215]
el-Kurtub, Cmiu li Ahkmil-Kuran: 2/30.
[216]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/354, 357, 358.
[217]
Bakara: 2/101.
[218]
[219]
[220]
[221]
[222]
[223]
[224]
[225]
[226]
[227]
[228]
[229]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'i-Kur'n, 2/40.

Suyuti; Lbabu'n-Nkul: s. 19, ed-Drr: 1/103. Ebu Nuaym; bn Mnzir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 30.
Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/374-375.
[230]
Ebu Naim, Delail; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/38.
[231]
[232]
bnu Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/38.
[233]
bni Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/38.
[234]
[235]
[236]
[237]
[238]
[239]
[240]
[241]
Nur: 24/63.
[242]
Nisa: 4/46
[243]
Hucurat: 49/2
[244]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 1/292-294.
[245]
snad yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 30.
[246]
Abdullah bn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't-Te'vl, 1/116.
[247]
snad yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 30-31; Keaf, 1/131.
[248]
[249]
[250]
el-Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran: 1/451.

bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/39-40.
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/127; el-Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran, Beyrut 1408/1988.2/43.
[251]
[252]
[253]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 31. Taber, Cmm'i-Beyn, 1/385.
[254]
[255]
bn Eb Hatim; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/483. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/41.
[256]
[257]
Made: 5/115
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/385; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/41; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
[258]
Nisa: 4/110
[259]
Mslim, et-Taharet: 14 (233).
[260]
Mslim, el-man: 207, 208, (131).
[261]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/385-386; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/41-42.
[262]
Abdullah ibn Ahmed en-Nesefi, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't-Te'vl, 1,117.
[263]
el-Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran: 2/49; Abdu'l-Fetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl ani's-Sahbe ve'1-Mufessirin, Kahire tarihsiz, s. 17-18.
[264]
[265]
[266]
[267]

Bakara: 2/47.
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 31; Abdullah ibn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve
Hakiku't-Te'vl, 1/117.
[268]
Hasan Tahsin Emirolu, Esbb- Nzul, Konya 1965, 1/77.
[269]
Ebu Davud; Harac ve'l-mare: 3000. Suyuti; ed-Drr 1/107. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 31-32; Ebu'l-Ferec
Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/131.
[270]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/388-389; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/41.
[271]
[272]
[273]
[274]
[275]
bn shk; bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 32; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/43; Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/394; Muhtasar- bn Kesir, 1/108. Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Abdulfetth el-Kd,
Esbbu'n-Nuzl anis-Sahbe ve'l-Mufessirn, s. 18.
[276]
[277]
[278]
Kelbi rivayeti zayf bir kiidir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 32.
[279]
[280]
[281]
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 32.
[282]
[283]
[284]
bnu Eb Hatim; snad yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 32. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul
Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 44.
[285]
sra: 17/110.
[286]
[287]
bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/44. el-Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran: 2/53.
[288]
Feth: 48/25.
[289]
Enfl: 8/34.
[290]
Ahzb: 33/60-61.
[291]
[292]
[293]
[294]
[295]
[296]
Darekutn; Snen: 1/271, Beyhaki; Snen; 2/12; bnu Merduyeh; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 33. mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/47-48.
[297]
Tirmizi, Tefsir, 3.
[298]
bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/48.
[299]
Senedi zayftr. Tirmizi; es-Salat: 345, et-Tefsir: 2957, bn Mace; es-Salat: 1020. Tirmiz hadisin "arb" olduunu, ravilerinden E'as'in ise zayf grldn
kaydetmitir. bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/47. mam Ebul-Hasen Ali bin
Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 33.
[300]
Abdullah ibn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't-Te'vl, 1/120.
[301]
Mslim, Msfirun, 33, 37;.Tirmiz, Tefsirul-Kur'n, 2/4, hads no: 2958. Tirmiz bu hadisin hasen sahih olduunu kaydetmitir. Nesi; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/47.
[302]
[303]
[304]
Senedi sahihtir. Mslim; Salatil-Msafirin; (33, 34/700) 486. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 33.
Hkim; Bu hadsi erif, isnat bakmndan Mslim'in art zerine sahihtir.

snat bakmndan ayet hakknda varit olan eyin en sahih olan budur. Buna cemat itimat etmitir. Ancak bunda sebebin zikrinin aklanmas yoktur. Belki unun
hakknda indirildi denildi. Bununla alakal olan ey nce geti ve bu yetin nzul sebebinin aklanmas orada akland dedi.
[305]
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 34.
[306]
Cidden gariptir, mrsel veya muattaldr. bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/48.
[307]
el-Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran: 2/56.
[308]
[309]
Mmin: 40/60.
[310]
bn Creyc; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/402; 2/93.mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/48.
[311]
el-Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran:2/57.
[312]
[313]
Senedsiz olarak zikredilmitir. Hakim; Mstedrek: 2/267-268. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 34.
[314]
Senedi kesiktir. Beyhak: 2/12, bn Cerir: 1/399. bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 34. mam
[315]
Bakara: 2/144
[316]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 1/399.
[317]
[318]
Bakara: 2/144.
[319]
Bakara: 2/142.
[320]
Meryem: 19/17.
[321]
Rahman: 55/33.
[322]
Hadid: 57/4.
[323]
Mcdele: 58/7.
[324]
M'min: 40/7.
[325]
Th: 20/98.
[326]
Mslim, Ceniz, 66-67 (2/657); Tirmizi, Ceniz. 48 (3/357); Msned. 2/241.
[327]
Al-i mran: 3/199.
[328]
Bakara: 2/143.
[329]
Mmin: 40/60.
[330]
[331]
[332]
[333]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[334]
bnu Eb Hatim; bn shak; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/407; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/49.
[335]
[336]
[337]
[338]
[339]
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 35. el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/64; Abdullah bn
Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't-Te'vl 1/122.
[340]
[341]
Mrseldir. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/50.
[342]
Ayette bahsedilen cehennemlikler, tutumlar belirtilen yahudi ve hristiyanlardr. Ehl-i Fetret'ten olan ebeveyn- Rasulallah ve benzerlerinin bu siyakla ilgileri
yoktur. Onlarn necatlarn alimler tartm birok snn alim ehl-i necat olacaklar neticesine varmlardr. Mfessir Als (rh.a) bu konuda es-Sehvinin u
hkmn nakleder:
Benim inancma gre, en iyisi, onlarn (ebeveynin) meselesine girmemektir." Bunu naklettikten sonra kendisi de yle der: Benim inancma gre ise, onlar, kfr
zamannda muvahhid olarak vefat etmilerdir. Nitekim mam Ebu Hanife'nin -ayet sahih ise- bu konudaki sz de buna hamledilir. Hatta neredeyse diyebilirim ki
onlar Aliyy'l-Kari ve benzerlerinden daha efdaldirler (Ruhu'l-Maan Tefsiri, 1/371). Aliyyu'l-Kar ebeveyn konusunda bir risale telif ederek onlarn necat ehli
olmadn iddia etmesi sebebiyle ok tenkid edilmitir.
[343]
Mrseldir. bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/50.
[344]
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 1/409.
[345]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 35. el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/64.
[346]
[347]
[348]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 1/481.
[349]
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsir, 1/138.
[350]
Suyuti; Lbab: 24; ed-Drr: 1/111. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 35.
[351]
[352]
[353]
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz. Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/139.
[354]
Senedsiz ve mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 35.
[355]
[356]
[357]
Mide: 5/3.
[358]
[359]
Abdullah ibn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't-Te'vl, 1/124; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[360]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 2/6-7, hadis no: 2959, 2960.
[361]
bnu Merduyeh; bnu Eb Htim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/53.
[362]
bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/52-53.
[363]
Ahzb: 33/53.
[364]
M'minn: 23/12.
[365]
M'minn: 23/14.
[366]
Tahrm: 66/5.
[367]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/77. Ayrca bak; Buhr, Salt, 32. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/52.
[368]
[369]
[370]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 35-36. Ebul-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali bnu'l-Cevz, Zdu'lMesr f lmi't-Tefsr, 1/149.
[371]
[372]
bnu Eb Hatim; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 1/440; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/54-55.
[373]
[374]
Buhari, Tefsir el-Kur'an, 2/11; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn
[375]
Maide: 5/59
[376]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn
[377]
[378]
[379]
Suyuti; ed-Drr: 1/I4l. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 36; Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali bnu'lCevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1,151; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[380]
[381]
[382]
Senedi sahihtir. Buhari; Salat: 399, Ahbaru'1-Ahad: 7252. Buhari bunu Abdullah b. Reca'dan rivayet etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 36-37.
[383]

[384]
[385]
[386]
[387]
[388]
[389]
[390]
[391]
Bakara: 2/143
[392]
Buhar, el-man: 30, Tefsir el-Kur'an: 12, Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/283.
[393]
[394]
[395]
[396]
[397]
[398]
[399]
[400]
Bakara: 2/13.
Bakara: 2/130.
Bakara: 2/142.
Musannif bunu senedsiz zikretti. Tirmizi; Tefsir: 2964, Ebu Davud; es-Snne: 4680. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 37. Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'l-smiyye, (kinci bask) Beyrut 1400,
2/12.
[401]
[402]
Buhari, Mslim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/57.
[403]
[404]
[405]
[406]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 37. Aluddn Ali ibn Muhammed el-Badd el-Hzin, Lubbu't-Te'vl f
Mani't-Tenzl, Beyrut tarihsiz, 1/93. Beav, Melimu't-Tenzl, Abdulfetth el-Kdi.
[407]
[408]
[409]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 2/100-101.
[410]
[411]
[412]
[413]
[414]
Bakara: 2/115
[415]
[416]
[417]
Muvatta, el-Kble, 4, hadis no: 6. Ayrca bak: Buhr, Salt, 32; Mslim, Mescid, 13.
[418]
Mslim, Mescid, 15.
[419]
[420]
Muvatta, el-Kble, 4, hadis no: 7.
[421]
Mslim, Mescid, 11.
[422]
Mslim, Mescid, 12.
[423]
Buhr, Salt, 31.
[424]
bn Mace; Salat: 1010, bn Cerir: 2/3.
[425]
[426]

[427]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Msnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'l-slmiyye, (ikinci bask) Beyrut 1400, 2/12.
[428]
[429]
[430]
Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 41-42.
[431]
[432]
[433]
[434]
[435]
[436]
[437]
[438]
[439]
[440]
[441]
bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/57-58.
[442]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 2/20.
[443]
[444]
Bakara: 2/152.
Ebu'I-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz. Zadu'l-Mesr fi lmi't-Tefsr, 1/161.
[445]
[446]
[447]
[448]
Bak: Hzin, Lubbu't-Te'vl, 1/97.
Musannif bunu da senedsiz zikretmitir. Halbuki Suyuti her iki hadis iin sened zikretmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 38.
[449]
[450]
bni Mendeh, Mrifet'l-Ashab; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/58-59.
[451]
[452]
Buhar; Hacc: 1790, Tefsir: 4495, Ebu Davud; Hacc: 1901, Nesai; Tefsir: 29, Malik; Muvatta: s. 373, bn Cerir: 2/31.
[453]
[454]
Mslim; Hacc: 260/1277 s. 928, bn Mace: 2986.
[455]
[456]
Sahih hadistir. Buhari; Hacc: 1648, Tefsir: 2/21 (4496), Mslim; Hacc: 264/1278 s. 930, Tirmizi; Tefsir: 2966; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 39; Suyut ed- Drr'l-Mensr 1/159.
[457]
Buhr, Hacc, 8.
[458]
bn Cerir 2/28; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 39.
[459]
Musannif bu hadisi senedsiz zikretmi. Hakim: 2/271, bn Cerir: 2/28; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 39.
[460]
Sahih hadistir. Buhari; Hacc: 1648, Tefsir: 4496, Mslim; Hacc: 264/1278 s. 930, Tirmizi; Tefsir: 2966.
[461]
[462]
Buhari, Mslim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/60.
[463]
Mslim, Hacc, 259.
[464]
Mslim, Hacc, 260.
[465]
Mslim, Hacc, 261; Buhar, Hacc, 79.
[466]
Mslim, Hacc, 262.
[467]
Mellel Medine'ye yedi mil mesafede, deniz ynnden Kadd'e inilen bir dadr. Buradaki Ment oraya ilk diken Huza kabilesinden Amr ibn Luhayy imi.
Ezd ve Gassn bu putu ziyarete gelip haccederlermi.
[468]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Musned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1,107; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n,
2/120; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[469]
Buhri, Hacc, 79; Nese, Mensik, 168; bn Mce, Mensik, 43.
[470]
[471]
Buhr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/61.
[472]
Hakim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/61.
[473]
[474]
[475]
Buhri, Umre, 10; bn Mce, Mensik, 43.

Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/38.
[476]
Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 43..
[477]
[478]
Bkz. Ebu Davud, el-Menasik: 56 (1901)
[479]
[480]
bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn: 2/32.
[481]
[482]
bnu Eb Hatim; bnu Cerr Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/32; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 61-62.
[483]
[484]
[485]
[486]
[487]
[488]
Bakara: 2/159.
Bakara: 2/159.
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr fi lmi't-Tefsr, 1/167; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/128.
Mrsel hadistir. bn Cerir: 2/37; bnu Eb Hatim; Ebu eyh, Azamet; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 40;
Kurtub 2/191; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/63-64; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[489]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 2/37; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 40-41.
[490]
Beyhak, mnn ubeleri; Firyab, Tefsir; Sad bni Mansur, Snen; el-Vhid, Esbbun-Nuzl, s. 36; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/129; mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/63. Suyuti diyor ki: Bu hadis muattaldr, ancak bunun iin ahit vardr.
[491]
bni Merduyeh; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/64.
[492]
bn Merduyeh.
[493]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/37-38; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[494]
[495]
[496]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 2/139-140.
[497]
Be batn dourup son dourduu erkek olana binilmesi, salmas ve kullanlmas yasaklanp, salverilmek zere kula yarlan dii deve.
[498]
Bir adamn bana herhangi bir musibet gelmesinden tr hals olmak iin murad hasl olunca, salverip kendisinden faydalanmay haram sayd deve.
[499]
Koyun, dii dourursa bizim, erkek dourursa, putlarmzn olsun diye sz vermelerinden sonra koyun hem dii hem erkek dourunca, dii erkee kavutu deyip,
bu diiden dolay erkeini de kurban etmedikleri hayvan.
[500]
Dlnden on btn doan ve bu sebeple srtn ykten ve binmekten haram kldklar hibir su ve meradan men etmedikleri erkek deve.
[501]
[502]
Fahreddin er-Rz, Mefathul-ayb, Tahran tarihsiz, 5/2.
[503]
bnu Eb Hatim; Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/47; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/64-65; el-Kurtub, el-Cmiu
li-Ahkmi'l-Kur'n, 2/141; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[504]
Bakara: 2/168.
[505]
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/183.
[506]
Seneddeki Kelb zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 41; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/66-67; Fahri Rz, Mefthu'l-ayb, 5/25
[507]
Alu mrn: 3/77.
[508]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 2/53;.mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/66.
[509]
[510]

[511]
bnu Mnzir; bn Cerir: 2/56. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 42.
[512]
Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 48.
[513]
[514]
[515]
[516]

bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/55-56; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/160.
[517]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 5/46.
[518]
[519]
[520]
[521]
[522]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/6I.
[523]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 2/60. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 42.
[524]
Suyut, ed-Drru'l-Mensur 1/173.
[525]
Maide: 5/45; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/6I.
[526]
[527]
[528]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/6I.
[529]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/62.
[530]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/624.
[531]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/62-63.
[532]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn, 2/63-64.
[533]
el-Kurtub, el-Cmu li-Ahkm'l-Kur'n, 2/173.
[534]
Ebu'l-Berekt Abdullah ibn Ahmed en-Nesef, Medriku't-Tenzl ve Hakiku't Te'vl, Beyrut 1416/1996,1/150.
[535]
[536]
bn Sad, Tabakt; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/70-71.
[537]
[538]
[539]
[540]
Bkz. Buhari, Tefsir el-Kuran, sro 2; Miislim, es-Siyam: 149, 150 (1145).
Bakara: 2/187.
el-Kurtubi el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 2/206.
[541]
bni Cerr, bni Eb Hatim, bni Merduyeh, Ebu eyh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/72.
[542]
[543]
[544]
[545]
Buhri, Tevhid, 9; Mslim, Zikir, 44 (4/2076).

Abdrrezzak; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyn;.mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/72; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'l-ayb, 5/94.
[546]
bni Askr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/72-73.
[547]
bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/73.
[548]
Gfr: 40/60.
[549]
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 2/93; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 5/94.
[550]
[551]
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 2/93; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 5/94.
[552]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/189; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 5/94; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl ani's-Sahbe ve'1-Mufessirn, s. 26.
[553]
[554]
Bakara: 2/115.
[555]
[556]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 5/94-95.
[557]
[558]
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 2/96. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 42.
[559]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/96-98.
[560]
bnu Eb Hatim, bnu Cerr, Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/76-77.
[561]
[562]
[563]
Bu Ebu Kays ibn Eb Srme chiliye devrinde de putlar terkedip bir ara hristiyan olmaya niyetlenmi, sonra bundan vazgeip brahim'in dini zere olmay
yelemi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye gelince de hemen mslman olmu. Chiliye devrinde syledii, Allah' ta'zim eden iirleri de varm. Ad
iin: Ebu Kays ibn Mlik, Mlik ibnu'l-Hris, Kays ibn Srme de denilmitir. Dorusu Ebu Kays Srme ibn Eb Enes ibn Mlik'tir. (Bak: bnu'l-Esr, Usdu'l-be.
6/256.)
[564]
Buhari; es-Syam (Oru): 1915, Ebu Davud; Siyam: 3314. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 42-43; mam
[565]
Buhari; es-Syam (Oru): 1915, Ebu Davud; Siyam: 3314.
[566]
[567]
Buhar, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/76.
[568]
[569]
Buhari; Savm: 1917, Tefsir: 4511, Mslim; Siyam: 35/1091.
[570]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 43-44; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/77; bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn.
[571]
Hkim, Ebu Davud, Ahmet; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/75-76.
Bu hadisi erif, ibnu Eb Leyla'dan (r.a.) mehurdur. Ancak Muaz'dan (r.a.) iitilmedi. Bunun ahitleri vardr.
[572]
bnu'l-Esr, Usdu'1-be: 3/59.
[573]
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn; bn Ebi eybe; bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/77.
[574]
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn.
[575]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[576]
Abdulfettah el-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 51.
[577]
Buhri, Tefsir. 2 (28 bab).
[578]
[579]
[580]
[581]
el-Vhid, Esbbu'n-Nzl s. 39. Vahid rivayetindeki eksikler Mslim'den ve bnu'l-Esr'in Usdu'l-be'sinden tamamlanmtr. Bak: Usdu'1-be: 1/137.
[582]
Benzeri bir hadis iin bkz. Mslim, mn, 218-224 (1/122-124).
[583]
Ayn yer.
[584]
[585]
Mslim, man, 223-224.
[586]
[587]
[588]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 44; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[589]
Sa'lebe ibn Aneme bn Adiyy el-Hazrec. ki Akabe biatnda da bulunmu, Bedr'e katlm, Hendek muharebesinde ehid olmutur. Hayber harbinde ehid
olduu rivayeti de vardr. Bak: bnu'l-Esr, Usdul-be: 1/291-292.
[590]
Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 44; Fahreddin Rz, Tefsir-i Kebr, 5/132.
[591]
Ebu Nam; bnu Askr-Tarih'i Dmak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/80. Ebul-Ferec Cemaleddin
Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdul-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/195.
[592]
bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/80
[593]
bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/80
[594]
Fahreddin Rz, Mefthu'1-ayb, 5/124.
[595]
Buhari, Hacc: 1803; Mslim, Tefsir: 23/3026.
[596]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 45. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/80.
[597]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 2/29; bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn.
[598]
bnu Eb Hatim; Hakim; Mstedrek: 1/483. Hakim bu hadis iin sahih dedi. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 45;
[599]
Dinde edid olanlar, taviz vermeyenler.
[600]
Buhari, Hacc: 1803; Mslim, Tefsir: 23/3026; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 45-46; Fahreddin Rz,
Mefthu'1-ayb.
[601]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 81.
[602]
Abd bni Humeyd; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/108; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/81.
[603]
[604]
[605]
[606]
[607]
[608]
el-Vhid, Esbbu'n-Nzl, s. 40-41.
[609]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb;.Abdulfettah el-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 55.
[610]
Tevbe: 9/5.
[611]
[612]
Hacc: 22/39.
[613]
[614]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.
[615]
[616]
Suyuti, Lbab; s. 34, ed-Drr: 1/206, bn Cerir: 2/114. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 46.
[617]
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl, s. 29.
[618]
[619]
[620]
[621]
[622]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkm'l-Kur'n, 2/236.
[623]
Bakara: 2/217.
[624]
[625]
[626]
Tevbe: 9/29.
[627]
Tevbe: 9/36; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/117.
[628]
Senedi bn Ebi Cbeyre b. Dahhak'tan, a'bi yoluyla gelecek. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 46-47.
[629]
Mrsel hadistir. Buhari; Tefsir: 4516. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 47.
[630]
Buhri, Tefsir, 41; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/85.
[631]
[632]
Taberani Mu'cemu'l-Kebir: 22/390 rakam. 970, bn Hibban; Suyuti; Lbab: s. 75. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 47.
[633]
Tabern; Suyuti; Lbab: s. 35, el-Heysem; Mecmeu'z-Zevaid: 6/317; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 47.
[634]
[635]
[636]
Ebu Davud; Cihad: 2512, Tirmizi; Tefsir: 2972, Nesai; Tefsir: 48, Hakim; Mstedrek: 2/275. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 47; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/119; Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Msnedi't-Taylis Eb Dvd, elMektebetu'l-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/13.
[637]
[638]
Ebu Davut, Tefsir, 19; bnu Hbbn, Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/85.
[639]
el-Kunub, el-Cmiu li-Ahkmi'il-Kur'n, 2/241.
[640]
[641]
Bakara: 2/207.
[642]
[643]
Buhari; Hacc: 1816, Tefsir: 4517, Mslim: Hacc: 85, 86 (1201) s. 862; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 48.
[644]
Buhari, Hacc: 1814,1815,1817,1818, Meaz: 4159, 4190, 4191, Tbb: 5665.
[645]
[646]
Suyuti; ed-Drr; 1/214.
[647]
Yaynevi: 1/87.
[648]
Senedinde rivayete alnmayan mer b. Kays el-Mekk vardr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 49; mam
[649]
[650]
bn Cerir 2/135. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 49.
[651]
Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/87-88.
[652]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'I-sImiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/13.
[653]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 2/32; Muhsar, 7.
[654]
"3.333" kg.lk bir l birimi.
[655]
Ebu Davd, Mensik. 43 (2/172)
[656]
[657]
[658]
bn Cerir et-Taber, Camu'l-Beyn.
[659]
[660]
[661]
Buhar; Hacc: 6 (1723), Ebu Davud; Menasik: 1730, Nesai; Tefsir: 53; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 50; bn
Cerir et-Taber, Camu'l-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 188-89; Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn
Ali bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/212.
[662]
[663]
Ebu Davud; Hacc: 1733, Hakim; Mstedrek: 1/449, bn Cerir: 2/164; Ahmed; bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 50; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/90.
[664]
bn Cerir et-Taber, Camu'l-Beyn, 2/164.
[665]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, stanbul 1984, 1/349-350; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'i-Kur'n, 2/274-275.
[666]
Ebu'l-Berekt en-Nesefi, Medriku't-Tenzl, 1/162; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 5/l71.
[667]
[668]
Buhari; Hacc: 150 (1770), By': 36 (2050), 2098, Tefsir: 4519, bn Cerir: Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/116; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 50; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/90; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 5/171.
[669]
Eb Dvud, Menasik, 4; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 50-51.
[670]
[671]
Buhari; Tefsir: 4520, Mslim; Hacc; 151/1219 s. 893; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 51.
[672]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Msnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/13.
[673]
bnu Cerr et-Taber, Cmiul- Beyn, 2/292; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/91.
[674]
bni Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/91.
[675]
Buhari; Hacc: 1664, Mslim; Hacc: 153/1220 s. 894.
[676]
[677]
[678]
Mslim, Hacc, 152.
bn Him, es-Siretu'n-Nebeviyye, 1/199.
[679]
[680]
[681]
Buhar, Tefsir el-Kur'an: 2/35.
[682]
bnu Cerr et-Taber, Cmiul- Beyn.
[683]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 2/172, Suyuti; Lbab: s, 38. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 51.
[684]
[685]
[686]
Beyhki; bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/92.
[687]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/92-93.
[688]
[689]
[690]
[691]
[692]
[693]
Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman ibn Ali ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, 1/215.

Hucurat: 49/13.
Benzeri bir hadis iin bkz. Tirmizi, Tefsir, 50 (5/389).
[694]
[695]
[696]
[697]
bn Ebi Hatim.
[698]
[699]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmul-Kur'n, 2/288.
[700]
Ebu'l-Berekt en-Nesef, Medriku't-Tenzl, 1/165.
[701]
[702]
[703]
bn Cerir Taber, Cmiu'l-Beyn: 2/181-182; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 52; Fahreddin Razi, Mefatihulayb, 5/215; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/94.
[704]
Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, 5/215.
[705]
[706]
bnu Eb Hatim; bn shk; bn Mnzr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/94.
[707]
Bakara: 2/207.
[708]
[709]
[710]
bak: bnu'l-Esr, Usdu'l-be, Kahire tarihsiz, Dru'-a'b neri, 2/287.
[711]
Olayn buraya kadarki ksm Buhr'de de yer almaktadr. Bak: Buhr, Mez, 28.
[712]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/182; bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr fi lmi't-Tefsr, Beyrut 1384/1964, 1/219-220. Hubeyb ibn Adiy hakknda bilgi iin bak:
bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 2/120-122; Zeyd ibnu'd-Desine hakknda bilgi iin bak bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 2/286-287.
[713]
Tirmizi, ez-Zhd: 59 (2404)
[714]
[715]
Fahreddin Razi, Mefatihul-ayb, 5/215-216.
[716]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb, 5/204.
[717]
bnu Cerr; 2/187; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/96.
[718]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr fi lmi't-Tefsr 1/223. Suheyb'in hal tercmesi iin bak: bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 3/36-38; Ebu Zerr'in hal tercmesi iin bak: bnu'l-
Esr, Usdu'1-be, 6/99-101.

[719]
[720]
Haris bni Eb same, Msned; bnu Eb Hatim. Bu hadisi bn Kesir, bu ayetin tefsirinde zikretmitir. Hakim, Mstedrek: 3/400; mam Ebul-Hasen Ali bin
Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 52; Fahri Rz, 5/215; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/95.
Hkim Mstedrek'inde bunun benzerini bnu Mseyyib yoluyla Suhayb'e ulam olarak anlatt.
Hakim bunun benzerini krime'nin mrselinden anlatt.
Hkim Hammad bni Mesleme'den, Sabit'ten, Enes'ten anlatt. "Bunda yetin inmesinin aklanmas vardr, Mslim'in art zerine sahihtir." dedi.
[721]
Hakim; Mstedrek: 3/398. Beyhki; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 52-53.
[722]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr fi lmi't-Tefsr, 1/223; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, stanbul 1984 (Kahraman Yaynlar), 1/260-261.
[723]
Nahl: 16/41.
[724]
Nahl: 16/106
[725]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb.
[726]
bnu Cerr; 2/187; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/95-96.
[727]
Mrsel hadistir. bn Cerir; 2/187. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 53.
[728]
[729]
bn Cerir: 2/187. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 53.
[730]
[731]
[732]
[733]
Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/97.
[734]
Als, Rhu'-Mani, 2/97.
[735]
[736]
Hud: 11/111; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 2/188.
[737]
[738]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 2/189.
[739]
Bu hadisin senedinde tedlisi bn Creyh vardr. bn Cerir: 2/189. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 53.
[740]
[741]
[742]
[743]
[744]
Nisa: 4/136.
[745]
[746]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb; Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/100.
[747]
[748]
[749]
[750]
[751]
Ahzb: 33/10.
[752]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 2/198-199; Suyuti; Lbab: s. 39, ed-Drr: 1/243. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 53-54; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb, 6/19.
[753]
[754]
[755]
Abdrrezzak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/97.
[756]
bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/231-232; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb, 6/19.
[757]
Buhari, krah, 1.
[758]
Ahzab: 33/11; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 2/197.
[759]
Amr bnu'i-Cemh Uhud'da ehid olmutur. Hal tercmesi iin bak: bnul-Esr, Usdu'1-be, 4/206-208.
[760]
snad zayftr. Ebu Salih, bn Abbas'tan iitmemitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 54; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'l-Gayb
[761]
ok yal biri olan bu sahabe son derece zengin idi.
[762]
[763]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 54; Als, Rhul-Men, Beyrut, tarihsiz, 2/105; Fahreddin erRz, Mefthu'l-Gayb.
[764]
[765]
[766]
[767]
Bakara: 2/177; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 2/200.
[768]
[769]
Hal tercmesi iin bak: bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 3/194-196.
[770]
Mrsel hadistir. Taberan; 2/162, rakam. 1670, Ebu Yala: 3/102; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 54-55.
[771]
[772]
[773]
bni Cerr; bni Eb Hatim; Tabarn, Kebr; Beyhak, Snen; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/99-100.
[774]
Geen hadisle ittifak halindedir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 55-57.
[775]
Ebu Muhammed Abdulmelik bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, tahkik: Mustafa es-Saka, brahim el-byr, Abdulhafz eleb, Kahire 1375/1955, 1/601-604;
[776]
[777]
[778]
[779]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 1/371.
[780]
[781]
[782]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/605; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/207; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'1-Azm, 1/371.
[783]
[784]
Tirmizi; Tefsir: 3049-3049 mkerrer, Ebu Davud; Eribe: 3670; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 57; Alus,
Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/111.
[785]
Nisa: 4/43.
[786]
Maide: 5/90.
[787]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/14.
[788]
bn shak; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/101.
[789]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/101.
[790]
Als, Rhu'l-Men, Beyrut tarihsiz, 2/115.
[791]
Nisa: 4/43
[792]
Maide: 5/90
[793]
Nisa: 4/43
[794]
Maide: 5/90
[795]
Maide: 5/90
[796]
Nisa: 4/43.
[797]
Maide: 5/90-91.
[798]
Ebu Davud, el-Eribe: 1 (3670); Tirmizi, Tefsir el-Kur'an: 2/7; Nese, el-Eribe: 1; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/209-211.
[799]
Nahl: 16/67.
[800]
Bakara: 2/219.
[801]
Nisa: 4/43.
[802]
[803]
[804]
[805]
Maide: 5/90-91.
Nisa: 4/43.
Nisa: 4/43.
[806]
A'raf: 7/199.
[807]
[808]

sra suresi, 17/34
[809]
[810]
Hadis mrseldir. Ancak bir sonraki haberde mevsul olarak gelecektir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 58.
[811]
En'm: 6/152; sr: 17/34.
[812]
[813]
Nisa: 4/10.
Ebu Davud; Vesaya: 7 (3871), Nesai; Vesaya: 11 (3667-3668).4/256, Hakim; Mstedrek: 2/278; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 58.
[814]
[815]
Nisa: 4/10.
[816]
Ebu Davud; Vesaya: 7 (3871), Nesai; Vesaya: 11 (3699).4/256, bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/216.
[817]
[818]
[819]
[820]
[821]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesir fi lmi't-Tefsr, Beyrut 1384/1964,1/244.
[822]
Mrsel hadistir. Suyuti; Lbab: s. 41, ed-Drr: 1/256; bnu Mnzir, bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 58-59.
[823]
Kelb'den dolay isnad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 59.
[824]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmit-Tefsr, 1/245.
[825]
[826]
snad hasendir. bn Cerir: 2/223. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 59.
[827]
[828]
[829]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'an, Beyrut 1408/1988, 3/47.
[830]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/246..
[831]
Mslim, Hayz: 16/302 s. 246, Ebu Davud, Taharet: 258, Nikh: 2165; Tirmzi, Tefsir, 3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/132; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed
el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 60; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/224.
[832]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd fi Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 11,14; Ebu Davud, Nikh, 45-46, hadis no: 2165.
[833]
Mslim; Hayz: 16/302 s. 246, Ebu Davud; Taharet: 258, Nikh: 2165..mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 60.
[834]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/224; Suyt, Lubbu'n-Nukl, s. 1/56.
[835]
Buhari; Tefsir: 4528, Muslim; Nikh: 117/1435 s. 1058, Tirmizi; Tefsir: 2978; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
60.
[836]
[837]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahman el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 2/532, hadis no: 1263.; Buhari; Tefsir: 4528,
Mslim; Nikh: 117/1435 s. 1058, Talk, 117, 118; Tibb, 50; Ebu Dvud, Nikh, 45; Tirmizi, Tefsru'l-Kur'n, 2/25; bn Mce, Tahre, 122; Nikh, 29; Drim,
Vud 114; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/182, 210, 272, 344, 408, 444, 476, 479; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
61; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/107; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/233.
[838]
Senedi sahihtir. Ebu Davud; Nikh: 2164, Hakim; Mstedrek: 2/279; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 61; bn
Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/233.
[839]
[840]
Mslim; Nikh: 119/1435 s. 1059; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 61.
[841]
Mslim; Nikh: 119/1435 s. 1; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 61-62.
[842]
[843]
[844]
[845]
Tirmizi; Tefsir: 2980, Nesai; retu'n-Nisa: 94, Tefsir: 60; Ahmed, Msned; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 62;
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/107; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/233.
[846]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 2/234, Hakim; Mstedrek: 2/279; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 62.
[847]
Bir nceki hadis-i erife baknz. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 62.
[848]
[849]
bn Cerr, Ebu Yl, bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/107.
[850]
Buhari; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/107.
[851]
Tabern, Evsat; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/107-108.
[852]
[853]
[854]
[855]
Ebu Davud, Nikh, 44-45, hadis no: 2164; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/57-58.
[856]
Ahmed b Hanbel, Msned, 5/305; Tirmizi, Tefsiri el-Kuran: 2/25 (2979); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/232.
[857]
[858]
Suyt, Lbabun-Nukl, 1/56.
[859]
[860]
[861]
Kelb zayf bir kiidir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 63; Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/126; bn Cerir
et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/239.
[862]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/239; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/59.
[863]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/253.
[864]
[865]
[866]
[867]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 3/66.
[868]
Taberan; Mu'cemu'l-Kebir: 2/158, Beyhaki; Snen: 7/381, Said b. Mansr; Snen: 1884, Heysem; Mecmeu'z-Zevaid: 5/10; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed
el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 63.
[869]
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 63; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb.
[870]
Eb Dvud, Talk, 36; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'1-Azm, 1/296; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/110.
[871]
Suyt, Lubbu'n-Nukl, I/59.
[872]
Talk: 65/1.
[873]
bnu'i-Cevz, Zdul-Mesr, 1/258.
[874]
[875]
[876]
[877]
Timizi; Talk: 1192, Malik; Muvatta: s. 588, bn Cerir: 2/276; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 63-64.
[878]
Hakim; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/59-60.
[879]
Tirmiz, Talk, 16, hadis no: 1192; Hakim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/112.
[880]
Tirmizi; Talk: 1192; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 64.
[881]
Ebu Davud, et-Talak: 10 (2195); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[882]
Ebu Davud Nsih ve Mensh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/112.
[883]
[884]

[885]
[886]
[887]

Bak: Esbbu'n-Nuzl, s. 37; el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 3/92-93.
Bak: Ebu Davud, Talk, 17, hadis no: 2227-2229; Tirmiz, Talk, 10, hadis no: 1185
[888]
Celluddm Abdurrahmn es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr fi-Tefsri'1-Me'sr, Beyrut 1403/1983,1,670.
[889]
bnu'i-Cevz, Zdu'l-Mesr {Dip not), 1/264.
[890]
[891]
[892]
[893]
[894]
bnu Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/114; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl anis-Sahabe ve'lMfessirn, s. 38.
[895]
Bak: bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 2/233; 7/43-44.
[896]
Bak: Buhri, Talk. 73;.libs, 23; Mslim, Nikh, 111,112; Nese, Nikh, 43, hadis no: 3281
[897]
Buhri, Libs, 23.
[898]
Suyt, ed-Durru'l Mensur f't-Tefsri'l-Me'sr, 1/677-678.
[899]
bn Mce, Nikh, 32 (1/622).
[900]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 6/105;
[901]
[902]
bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/295.
[903]
[904]
bn Hacer el-Askaln, el-sbe f Temyizi's-Sahbe, Msr 1328, 1/197.
[905]
[906]
bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/296; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 115.
[907]
[908]
[909]
bn Merduyeh; bni Ebu mer- Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 115.
[910]
[911]
Tirmz, Talk, 9; Ebu Dvud, Talk, 9; bn Mce, Mukaddime, 7, Talk, 13.
[912]
Muvatta. Nikh. 56 (2/15).
[913]
[914]
[915]
[916]
Buhari; Tefsir: 4529, Nikh: 5130, Talk: 5330, 5331, Ebu Davud; Nikh: 2087.
[917]
[918]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/116-117; Tac, 4/63.
[919]
bn Cerir: 2/297. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 64-65.
[920]
[921]
[922]
Buhari; Tefsir: 4529, Nikh: 5130, Talk: 5330, 5331, Ebu Davud; Nikh: 2087; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
65.
[923]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd fi Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 11,14-15; Kurtub, el-Cmiu li-AhkmiM-Kur'n, 3/104-105.
[924]
Buhri, Tefsru'l-Kur'n, 2/40; Tirmiz, Tefsru'I-Kur'n, 2/28, hadis no: 2981.
[925]
[926]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 111,104-105: IbnuM-Esr, Usdu'1-be, V.232-233; VI.27,
[927]
Rz, Mefthu'l-ayb, 6/111.
[928]
[929]
[930]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/298; Suyuti; Lbab: s. 47; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 65.
[931]
Suyt, Lubbu'n-Nukul,1/63.
[932]
[933]
[934]
[935]
Sa'leb Tefsir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 65; Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 3/133.
[936]
Ahmed ibn Hanbel, Musned, 5/206; Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/348.
[937]
Ahmed, Buhar Tarih, Ebu Davud, Beyhak, bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/118.
[938]
Ahmed, Nesa, bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/118.
[939]
Mslim, Mescid, 35. Ayrca bak: Buhar, el-Amel fi's-Salt, 2; Tefsru'l-Kur'n, 2/43; Trmiz, Salt, 180, hadis no: 405; Tefsru'l-Kur'n, 2/33, hadis no:
2986.
[940]
Rz, Mefthu'1-ayb, 6/153; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/118.
[941]
[942]
[943]
Suyt, ed-Dum'i-Mensr, I,692.
[944]
Mrsel hadistir. Suyuti; Lbab: s. 48; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 66; bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/285;
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl ani's-Sahbe ve'1-Mufessirn, s. 39-40.
[945]
[946]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/364; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/120; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'1-ayb.
[947]
bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 2/366; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 1/742.
[948]
Bakara: 2/261.
[949]
Zmer: 39/10.
[950]
bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; bn Hbbn-Sahh; bn Merdye; Beyhak-uabu'l-man; Ebu Hatim el-Bust, Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/121.
[951]
En'm: 6/160.
[952]
Bakara: 2/261.
[953]
Zmer: 39/10.
[954]
bnu'l-Mnzir; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 15/197; Suyt, ed-Durru'l-Mensr fi't-Tefsri'1-Me'sr, 1/747; bnul-Cevzi, Zdu'l-Mesr, 1/747.
[955]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 146; Mslim, el-Cenaiz: 89 (965); bn-i Mace, el-Ticaret::27 (2200); bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn.
[956]
[957]
[958]
Alu mrn: 3/181.
[959]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'i-Kur'n, 3/156.
[960]
[961]
bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn.
[962]
bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn.
[963]
Zmer: 39/67.
[964]
bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, 3/7.
[965]
Ebu Davud: Cihad: 116 (2682).
[966]
bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, 3/10.
[967]
Ebu Davud: Cihad: 116 (2682), Nesai; Tefsir: 68, bn Cerir: 3/10; bn Hibban; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
66.
[968]
Bir nceki hadise bakn. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 66; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/122.
[969]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 3/11; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 67.
[970]
[971]
[972]
[973]
bn Mnzir; bn Ebi Hatim.

bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, 3/10; bn-i Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 1/310, 311
[974]
[975]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 3/10. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 67.
[976]
[977]
Nisa, 4/65.
[978]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 67; Kurtub, 3/280.
[979]
bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/122.
[980]
[981]
Tevbe: 9/29
[982]
Tevbe: 9/123
[983]
Tevbe: 9/73
[984]
Felih: 48/16; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/12.
[985]
[986]
[987]
[988]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 2/184; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/123.
[989]
[990]
[991]
[992]
[993]
[994]
[995]
Nahl: 16/26; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.

En'am: 6/83; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[996]
[997]
Mrsel hadistir, bn Cerir: 3/33; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 67-68.
[998]
[999]

[1000]
[1001]
[1002]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 68-69.
[1003]
[1004]
[1005]
Bakara: 2/258.
[1006]
[1007]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn,3/32.
[1008]
[1009]
[1010]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/33; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 69; Fahreddin erRz, Mefthu'1-ayb.
[1011]
[1012]
[1013]
[1014]

Bahari, Tefsir el-Kur'an, 2/46; Mslim, el-man: 238 (151); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/34.
[1015]
Zmer: 39/53.
[1016]
Bakara: 2/260; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/35.
[1017]
[1018]
el-Vhd en-Neysbr, Esbbu'n-Nuzl, s. 62.
[1019]
[1020]
[1021]
[1022]
[1023]
[1024]
[1025]
Bakara: 2/245.
Zmer: 39/10.
bnu'l-Mnzir, bn Eb Hatim, bn Hibbn-Sahh, bn Merdye, Beyhak-uabu'l-man, Ebu Hatim el-Bust-Msned.
En'm: 6/160.
Bakara: 2/261.
Zmer: 39/10.
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 2/197; Suyut, ed-Durrul-Mensur fi't-Tcfsril-Me'sur, 1/747.
[1026]
[1027]
Kelb zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 69-70.
[1028]
[1029]
[1030]
[1031]
Tirmiz, Menkb, 18, hadis no: 3700.
[1032]
Tirmiz, Menkb, 18, hadis no: 3701.
[1033]
[1034]
[1035]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 2/47; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn
[1036]
[1037]
[1038]
[1039]
[1040]
[1041]
Hakim; Mstedrek: 2/283-384, ed-Drr: 1/345; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 70; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/125.
[1042]
bn Mace; Zekat: 1822, Tirmizi; Tefsir: 2987, Hakim; Mstedrek: 2/285; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 70;
[1043]
Ebu Davut, Nes, Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/125.
[1044]
Nese, Zekt, 27; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 85.
[1045]
[1046]
[1047]
[1048]
[1049]
[1050]
Bakara: 2/270.
[1051]
Kelb yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 70-71.
[1052]
Bakara: 2/270.
[1053]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/325.
[1054]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 1/477-478.
[1055]
[1056]

[1057]
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 71; Kurtub, 3/337.
[1058]
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 71; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb, 3/76.
[1059]
[1060]
[1061]
Kelb yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 71.
[1062]
[1063]
[1064]
[1065]

bn Kesr, Tefsri'l-Kur'ni'l-Azm, 1/478-479.
[1066]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmil-Kur'n, 3/218-219.
[1067]
[1068]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 2/63; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb, 3/76.
[1069]
[1070]
[1071]
[1072]
[1073]
[1074]
Mmtehine: 60/8.
Tabern, bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/126.
Suyuti dedi ki: Yezd ve babalar, mehuldr.
[1075]
[1076]
[1077]
snad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 72.
[1078]
Senedi hasendir.
[1079]
[1080]
Senedi zayftr. bn Ebi eybe; Musannef: 12/482, Ahmed; Msned: 6/458; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 72.
[1081]
Senedinde kopukluk var. Mekhl, Cabir'den iitmemitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 72.
[1082]
Senedi zayftr. Suyuti; ed-Drr; 1/363. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 72.
[1083]
Abdrrezzak, bnu Cerr, bnu Eb Hatim ve Tabern, zayf senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/127.
[1084]
Senedi zayftr. Suyuti; ed-Drr; 1/363. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 73.
[1085]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 73.
[1086]
[1087]
Kelb zayftr. Suyuti,; Lbab: s. 51. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 73.
[1088]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi1-Kur'n, 3/225.
[1089]
[1090]
Kufelilere gre 200 kg.lk bir l birimi.
[1091]
[1092]
bn Mnzir; Hatim ve Tabern, zayf senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/127.
[1093]
[1094]
Als, Rhu'l-Man, 2/48.
[1095]
[1096]
[1097]
[1098]
Bakara: 2/279.
Senedi zayftr. Suyuti; Lbab: s. 51; Ebu Ya'l, Msned; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 73-74; Ebu Hayyan, elBahru'l-Muht 2/337.
[1099]
[1100]
[1101]
[1102]
[1103]
[1104]
[1105]

bn Kesr, Tefsru'l-Kur'nil-Azm, 1/489-490; Abdufetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl, s. 43.
ei-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmil-Kur'n, 3/234-235
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 74; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nuzl, s.42; Fahreddin erRz, Mefthu'l-Gayb.
[1106]
Suyuti; ed-Drr: 1/366. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 74; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb.
[1107]
[1108]
[1109]
[1110]
[1111]
[1112]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 3/239; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb.
[1113]
[1114]
[1115]
[1116]
Yalnz Buhr, bn Abbs'n "Hz. Peygamber (s.a.v.)'e son nazil olan yet faiz yetidir." szn Tefsru'l-Kur'n kitabnn "yle bir gnden saknn ki o gn
Allah'a dndrleceksiniz." yetine ait olan 53. bb'da vermektedir.
[1117]
Mide: 5/3.
[1118]
[1119]
[1120]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb; Als, Rhu'l-Man, 3/55.
[1121]
[1122]
bn Kesr, Tefsrul-Kur'nil-Azm, 1/495.
[1123]
Paray pein yatrp mal sonra almak suretinde yaplan bir alveri muamelesi.
[1124]
Mslim, Mskt, 128 (3/1227).
[1125]
[1126]
Als, Rhu'l-Man.
[1127]
Bakara: 2/285.
[1128]
Bakara: 2/286.
[1129]
Sahih hadistir. Mslim; Eyman: 125/199 s. 115, Ahmed; Msned: 2/412, Ebu Avane; Msned: 1/76, Suyuti; Lbab: s. 52.
[1130]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 75..
[1131]
Mslim, man, 199; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/412; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/96.
[1132]
Sahih hadistir. Mslim; Eyman: 126/200 s. 116, Tirmizi; Tefsir: 2992, Nesai; Tefsir: 79, Ahmed-Msned: 1/233, Hakim; Mstedrek: 2/286.
[1133]
[1134]
Ahmed ibn Hanbel, Musned, 1/233.
[1135]
Mslim, man, 200; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 2/40, hadis no: 2992; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/95.
[1136]
[1137]
[1138]
[1139]
[1140]
Sahih hadistir. Mslim; Eyman: 126/200 s. 116, Tirmizi; Tefsir: 2992, Nesai; Tefsir: 79, Ahmed; Msned: 1/233, Hakim; Mstedrek: 2/286; mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 75-76.
[1141]
Nisa: 4/46.
[1142]
[1143]
[1144]
Bakara: 2/285.
Bakara: 2/266.
[1145]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmn-Kur*n, 3/281, 283.
[1146]
[1147]
[1148]
[1149]

3- L- MRN SRES
Mushaf'taki sralamada 3, ini srasna gre 89. sredir. Enfl sresinden sonra Ahzb
sresinden nce Medine'de nazil olmutur.
Ayetlerinin says ittifakla 200 olan bu sure-i celile bn Abbs'tan bir oklarnn rivayetine
gre Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur. inde Mekke'de inmi olan yet yoktur.
Bandan itibaren 83 veya 85 yet1 Necran hey'eti hakknda inmitir ki mbhele yeti denilen
61. yetin nzul sebebini verirken geni olarak anlatlacaktr.2
Mfessirlerin ounluuna gre, srenin nemli bir blmnn geli sebebi, Necran
hristiyanlar adna Medine'ye gelen heyetle Hz. Peygamber arasnda geen Allah inanc
konusundaki tartmalardr. Bu vesileyle nazil olan yetlerin says ve srenin ini zaman
hakknda farkl grler vardr. Necran heyetiyle ilgili rivayetten sonra bunlara yer
verilecektir.
Coraf kaynaklar Yemen'de, Kfe civarnda ve Havran'da Necran adn tayan birden fazla
yerleim biriminin bulunduunu kaydeder. Burada sz konusu olan kiiler, Yemen
Necran'ndan heyet halinde gelen hristiyanlardr. Hristiyanlk asl ekliyle Arap
yarmadasnn nce bu kasabasnda yaylm ve balangta Yemen hkmdarlarnn sert
tepkileriyle karlamtr. Daha sonra buras Hristiyanln nemli merkezlerinden biri
olmutur. Nitekim tarih kaynaklar burada ina edilen ve Kbe-i Muazzama'ya karlk olmak
zere "Kbe-i Necran" adyla anlan grkemli kilisede ok sayda piskoposun grev yaptn
belirtmektedirler.
Aralarnda bu kiliseye mensup din adamlarnn da bulunduu altm kiilik bir Necran heyeti
(aada aklanaca zere hicretin 9. ylnda veya daha nceki bir tarihte) Medine'ye bir
ziyarette bulunmutu. Bu heyet iinde on drt kii temsilci konumundayd. Bunlardan
heyetin en yetkilileri idi: Bakan Abdlmesh (el-kb), bakan yardmcs Eyhem (esSeyyid) ve piskopos Eb Harise b. Alkame.
Bir gn ikindi namazn mteakip ssl ve ihtiaml elbiseler iinde mescide gelip Hz.
Peygamber'in huzuruna kan bu heyet mensuplar, kendi ibadet vakitleri geldiinde douya
doru dnp hristiyan usulne gre yin yapmak istediler. Reslullah onlara msaade etti.
Heyet birka gn Medine'de kald ve mslmanlar tarafndan arland. Bu sre iinde
heyetin ileri gelenleriyle Hz. Peygamber arasnda Allah inanc ve Hz. sa'nn durumuna dair
nemli tartmalar cereyan etti. Heyet mensuplar arasnda tam bir inan birlii olmad gibi,
sorulan sorulara verdikleri cevaplar da tutarl deildi. Hz. sa iin bazan "Allah" bazan
"Allah'n olu" bazan da "n ncs" diyorlard.
Hz. Peygamber onlarn iddialarn rttkten sonra, kendilerini balayacak sorular yneltti.
Sonunda skt etmek zorunda kaldlar. Bunun zerine Raslullah onlar slm'a davet etti. Bu
teklife kar direnme yollarn denediler:
"Ey Muhammed! Sen s'nn, Allah'n kelimesi ve O'ndan bir ruh olduunu sylemiyor
musun?" dediler. Reslullah:
"Evet" deyince:
"te bu bize yeter" dediler. Allah Tel rasulne onlar "mbhele"ye (ak biimde
lnetleme) davet etmesini vahyetti (bu konuda ayrntl aklamaya 61. yetin tefsirinde yer
verilecektir). Rasl-i Ekrem bu ary yapnca bir gn sre istediler.
Bu konuda ne ynde bir karar alabileceklerini kendi aralarnda mzakere ederlerken
ilerinden biri yle dedi:
"s efendimizle ilgili ekimeyi zme balayndan anlalm oldu ki Muhammed
gerekten Allah'n gnderdii bir peygamberdir. Bilirsiniz ki bir toplum peygamberle
lnetlemeye kalkrsa Allah, byyle kyle onlar mahveder. Dinimizde kalmaya
1
2
Veya 121. yete kadar. Bak: Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 4/79.

kararlysanz, bu zatla lnetlemeye girmeyiniz ve iyilikle ayrlnz." Sonunda Hz.

Peygamber'e gelip yle dediler:
"Ey Eb'l-Kasm! Seninle lnetlemeye girmemeye, seni dininle ba baa brakp kendi
dinimiz zere kalmaya karar verdik. Fakat biz senden honuduz ve sana gveniyoruz.
Ashabndan uygun birini aramzdaki mal ihtilflar zmek zere bize gnder."
Raslullah bu talep zerine Eb Ubeyde b. Cerrh' bu i iin grevlendirdi. Rivayete gre
Hz. mer, hibir zaman yneticilikten holanmad halde, Hz. Peygamber'in sz konusu
grev iin karar verdii gn, hayatnda ilk defa iinde bu arzuyu duyduunu ve kendisinin
tayin edileceini umduunu ifade etmitir.3
Necran heyetiyle yaplan tartmalar vesilesiyle nazil olan blmn 1-61, 1-82 ve 1-84.
yetler olduu ynnde grler vardr. 4 Necran heyetinin Medine'ye hicretin 9. ylnda
gelmi olduu ynndeki yaygn bilgiye mukabil, bn Him'n bu heyet hakkndaki bilgileri
tarih vermeksizin aktarmas, l-i mrn sresinin Medine'de inen ilk srelerden olduu
hususunda limler arasnda gr birliinin bulunmas ve srenin ierik ve slbu baz
mellifleri bu srenin ne zaman nazil olduu konusunda farkl deerlendirmeler yapmaya
sevketmitir.
bn r'un bu konudaki aklamalarn yle zetlemek mmkndr: 5
l-i mrn sresinin Medine'de inen ilk srelerden olduu ve baz yetlerinde Uhud
Sava'ndan sz edildii hususunda limler arasnda gr birlii vardr. Enfl sresinden
nce veya sonra indii konusu ise ihtilafldr. Fakat l-i mrn sresinin, Bedir Sava
srasnda indii ittifakla kabul edilen Enfl sresinden de nce nazil olduuna dair rivayetin
kabul halinde, bu srede Uhud Savandan sz edildiini ve Bedir'de mslmanlann
kazand zaferin hatrlatldn sylemek mmkn olmayacaktr. Daha nce akland
zere ayn sre iinde birden fazla srenin inmesi mmkndr ve tefsir kitaplarnda yer alan
"Bu sre filn sreden sonra inmitir" eklindeki ifadeler, "Bu iki sreden ilki tamamlanp
sonra dieri inmeye balad" anlamnda deil, "Birincinin nzul dierinin nzulnden nce
balamtr" anlamndadr. 6 ekli ve slbu Nccran heyetiyle ilgili blmn ini zamannn
da bu lye gre deerlendirilmesi uygun olur. u var ki, bu blmn hicretin 9. ylnda
inmi olduuna dair ifadelerin, bu yln "senet'1-vfd" (eliler yl) olarak tannmasndan
kaynakland ve l-i mrn sresinin Medine'de inen ilk srelerden olduu dikkate alnnca,
Necran heyetinin sz edilen eliler ylndan nce (muhtemelen hicretin 3. ylnda) gelmi
olduu sylenebilir.
Derveze, Necran heyetinin, mslmanlarn Bedir Sava'nda Krey mriklerine kar zafer
kazandklar haberini yerinde tahkik etmek iin -Uhud Sava ncesinde- Medine'ye gelmi
olabilecei ihtimali zerinde durur. Ayn mfessir, Eb Sfyn'n -Mekke'nin fethinden
sonraki bir zamanda- Hz. Peygamber'in Necran hristiyanlar iin yazl bir belge
dzenlediine tankl ile ilgili haberin doru olmas halinde ise hicretin 9. ylnda baka bir
Necran heyetinin daha gelmi olmasn muhtemel grr7 Abdlhamid Mahmd Tahmz ise
bunu zorlanm bir yaklam bulur ve bir srenin yetlerindeki sralamann daima nzul
sebebi ve srasna gre olmad noktasndan hareketle burada Necran heyeti hakknda
hicretin 9. ylnda inen ba ksmn Uhud Sava hakkndaki orta ksmdan sonra inmi
olduunu dnmeye br engelin bulunmadn savunur. 8
l-i mrn sresinin batan 120. yetine kadar olan blmn hicretin ilk yllarnda nazil
olduunu gsteren bir ierie sahip bulunduuna iaretle, srenin ilk seksen ksur yetinin
Bedir Sava'ndan bile nce nazil olduu, muhtemelen Hz. Peygamberin daha nce inen l-i
3
bk. bn Him, es-Sret'n-Nebeviyye, 2/222 vd.; bn Atyye, 1/396-397; Fahreddin er-Rz, 7/154-155; Elmall, 2/1011-1015; Necran'la
ilgili bilgi iin bk. A. Moberg, "Necrn", t A, 9/165-167
4
bk. evkn, 1/345; bn r, 3/143-144; Elmall, 2/1011
5
bn r, 3/143-144, 146
6
bu konuda bilgi in ayrca bk. "Tefsire Giri" blm
7
zzet Derveze, 8/70-71
8
et-Tevrt ve'l-ncil ve'l-Kur'n fi sureti li mrn, s. 9-10
mrn yetlerini Necran heyetine okuduu iin bunu duyan baz kiilerin bu yetlerin o zaman
(hicretin 9. yl) indiini zannettikleri de ileri srlmtr. Fakat bu grn sahibi olan
Sleyman Ate'in konuya ilikin aklamalar kendi iinde tutarl grnmemektedir. Zira Ate
"hicr 5. yldan sonra Medine'de yahudi kalmad" noktasndan hareketle "bu srede
yahudilerin yerinin bulunmad" tarznda ve kendisinin baka ifadeleriyle badamayan
kesin bir kanaat de ortaya koymaktadr.
te yandan baz yetlerin ierii ile tarih bilgiler arasnda uyum arama abasyla, mesel 64.
yetin bir Hudeybiye Antlamas'ndan nce, bir de Mekke fethinden sonra olmak zere iki
defa inmi olmasna ihtimal veren mfessirler de vardr. 9
Kanaatimize gre l-i mrn sresinde "Ehl-i kitap" olumlu ve olumsuz ynleriyle geni bir
biimde ele alnm, inan esaslar bakmndan hristiyanlara arlk verilmekle beraber birok
yerde yahudilere de atfta bulunulmutur. zellikle Hz. brahim hakkndaki tartmaya
gnderme yapan yetler10 bunun ak bir kantdr. Hatta 64. yetin tefsirinde aklanaca
zere Ehl-i kitaba yaplan diyalog arsn, asl ekliyle tevhid inancna dayal din
mensuplarna yaplm genel bir davet biiminde anlamak mmkndr. evkn'nin de
belirttii zere, bu srede geen Ehl-i kitap ifadelerinin sadece hristiyanlar hakknda
olduuna dair baz ilk dnem bilginlerinden nakledilen rivayeti mutlak biimde doru saymak
mmkn deildir. 11 Bu rivayeti, Bakara sresiyle karlatrldnda burada hristiyanlara
arlk verilmitir eklinde anlamak daha uygun olur. yetlerin sralamas konusunda
yukarda iaret edilen bilgiler dikkate alndnda, daima nzul srasna ilikin rivayetlerden
hareketle zaman tespiti yapmann isabetli olmayaca aktr. yetlerin anlalmasnda tarih
bilgiler ve nzul bilgileri nemli bir yardmc role sahip olmakla beraber, yorumu bu bilgiler
iine hapsetmeksizin ve ncelikle Kur'an'n ierdii mesajlar zerinde dikkatle durulduu
takdirde yorumun ufkunu geniletme ve salkl sonulara ulama ihtimali artar. Tabii ki, bu
yorumlarn da kesinlik tayan verilerle atmamasna zen gsterilmesi gerekir. Buna gre,
srede geen ifadelerin de kimlere uygun dt noktasnn esas alnmas, kesinlik
kazanmam rivayet veya ihtimaller dolaysyla yoruma kesin bir slp katlmamas uygun
olur.
Sonu olarak srenin nzul hakknda u sylenebilir: Bakara ve Enfl srelerinin ardndan
hicretin 3. ylnda Uhud Sava'ndan sonra nazil olmaya balayan srenin tamamlanmas
muhtemelen hicretin 9. ylna kadar srmtr. 12
1. Elif, Lm, Mim.
2. Allah, kendinden baka ilah olmayan, hep diri olan, her an yaratklarn gzetip durandr.
1- Tefsirciler dediler ki:
"Altm kiilik bir Necran svari kafilesi, Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler. lerinde, ileri
gelenlerinden on drt kii vard. On drt kiinin iinde de bu kafilenin ii kendilerine tevd
olunan fert vard. Bunlarn birincisine: el-kb (son sz konuan) denirdi. Bu zatn ismi
Abdul-mesih'ti. Kavmin emiri ve meveret yetkilisiydi. Onun gr alnmadan hibir ey
yapmaa yetkileri yoktu. kincisine: es-Seyyid denirdi. smi Eyhem idi. Kavmin yardmcs ve
seyru sefer yetkilisi idi. nc zatn ismi Eb Harise b. Alkame idi. Onlarn en irisi ve
alimleriydi. Dni liderleri ve ktphane yetkilileriydi. lerinde ycelii vard, kitaplarn okur
ve okuturdu. yle ki kendi dinleri hususunda ok gzel bilgisi vard. Rm hkmdarlar onu
mevki ve mal sahibi yapmlard. lmi ve itihad iin ona kiliseler ina etmilerdi. Nihayet
bunlar, Rasulullah (s.a.v.) ikindi Namaz'n kld bir srada mescidine girip huzuruna
9
bk. bn Kesr, 2/46

2/65-68
11
evkn, Fethul-Kadir, 1/391
12
Emin Ik, "l-i mrn Sresi", DA, 2/307
10
ktlar. zerlerinde dni kisveler, cbbeler ve ridalar vard. Haris b. Ka'b Oullar'nn en
gzel adamlarydlar. Rasulullah (s.a.v.)'in ashabndan onlar gren bazlar:
"Onlar gibi hibir eli kafilesi grmedik" demiti. Namaz vakitleri geldiinde kalkp,
Rasulullah (s.a.v.)'n mescidinde namaz kldlar. Rasulullah (s.a.v.):
"Onlar kendi hallerine brakn" buyurdu. Onlar da douya taraf kldlar. Seyyid ve Akb,
Rasulullah (s.a.v.)'la konutular. Rasulullah (s.a.v.) onlara:
"Mslman olun" buyurdu. Onlar da:
"Biz zaten senden nce mslman olmutuk" dediler. Rasulullah (s.a.v.) da buyurdu ki:
"Yalan sylediniz. Sizin, Allah'a ocuk nisbet etmeniz, haa tapmanz ve domuz eti yemeniz
sizi slam'dan men etmitir." Onlar da:
"Peki, ayet sa, Allah'n olu deilse ya onun babas kim?" dediler ve sa hakknda topyekn
Rasulullah (s.a.v.) ile tartmaa baladlar. Peygamber (s.a.v.) onlara buyurdu ki:
"Bir ocuun ancak babasna benzeyeceini bilmiyor muydunuz?"
"Evet" biliyorduk" dediler. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Peki Rabbimizin hi lmeyen bir diri olduunu halbuki sa'ya fanilik geleceini bilmemi
miydiniz?" Onlar da:
"Evet biliyoruz" dediler. Peygamber (s.a.v.):
"Rabbimizin hereye hakim olduunu gzetip ynettiini ve koruyup rzklandrdin bilmiyor
muydunuz?" buyurdu.
"Evet biliyoruz" dediler. Peygamber (s.a.v.):
"Peki sa bunlardan herhangi bir eye malik midir?" buyurdu
"Hayr" dediler. Peygamber:
"Bizim Rabbimiz sa'y dl yatanda diledii ekilde ekillendirdi, bizim Rabbimiz ne yer, ne
ier, ne de ondan hades vaki olur" buyurdu.
"Evet" dediler. Peygamber:
"sa'y annesinin, bir kadnn tad gibi tadn, sonra kadnn kendi ocuunu
dourduu gibi onu dourduunu, sonra da ocuun beslendii gibi, sa'nn da beslendiini
ve daha sonra yeyip itiini ve abdest bozduunu bilmiyor muydunuz?" buyurdu. Onlar da:
"Evet" dediler. Rasulullah (s.a.v.):
"yleyse sa nasl sizin iddia ettiiniz gibi Allah'n olu olabilir?" buyurmas zerine skt
ettiler.
Nihayet Allah Teala onlar hakknda l-i mrn Sresi'nin evvelinden itibaren seksen yeti
indirdi."13
2- Muhammed b. Cafer b. Zbeyr, Rasulullaha gelen Hristiyan Necranllarn heyetini yle
anlatmaktadr:
"Necranllarn heyeti altm binekli olarak Rasulullaha geldi. lerinden on drd ileri
gelenleriydi. Bu on drt kiiden de onlarn reisleri durumunda idi. Bunlar, Abdlmesih,
Eyhem ve Ebu Harise b. Alkame isimli ahslard. Abdlmesih, toplumun emiri, fikri nderi,
danman ve grnden ayrlnmayan kiisiydi. Bu kii, "kb" diye vasflandrlyordu.
Eyhem, toplumun kendisine snd, kervan reislii yapan, dini toplantlar yneten kiiydi.
Bu de "Seyyid" diye vasflandrlmt.
Ebu Harise b. Alkame ise toplumun Piskoposu, en bilgini, imam ve okullarnn yneticisi idi.
Ebu Harise, bunlarn iinde yksek mertebeler alm, kitaplarn okumu ve dinlerinde iyi bir
bilgi edinmiti. yle ki Hristiyan olan Rum Krallar ona itibar etmiler, maddi destekte
bulunmular, hizmetiler tahsis etmiler, kiliseler yapmlar ve ona bol bol ikramlarda
bulunmulardr. Zira bu Krallara, Ebu Harisenin ilmi ve dinde ictihad derecesine vard
haberi ulamt."
Muhammed b. Cafer diyor ki:
13
bn Kesir bunu, Al-i mrn Sresi'nin tefsirinin evvelinde zikretti; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 77-78; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 7/165.
"Bu heyet Medinede Rasulullaha geldi. Rasulullah ikindi namazn klarken Mecscid-i
Nebevide onun yanna girdiler. zerlerinde Yemen elbiseleri bulunuyordu. Onlar, Ebu
Harise b. K'b kabilesinin elbiselerini ve rtlerini giyinmilerdi. Onlar gren Rasulullahn
sahabilerinden bir ksm
"Biz bunlar gibi bir heyet grmedik" demilerdi. Onlarn namaz vakitleri gelince Rasulullahn Mescidinde namaz klmaya baladlar. Rasulullah sahabilerine:
"Brakn namazlarn klsnlar." dedi. Onlar douya ynelerek namazlarn kldlar. Onlarn
yneticileri durumunda olan on drt kiiydi ve isimeleri yleydi: Kendisine "kb" nvan
verilen Abdulmesih, "Seyyid" nvan verilen Eyhem, Ebu Harise b. Alkame, Evs, Haris,
Zeyd, Kays, Yezid, Nebih, Huveylid b. Anr, Halid, Abdullah ve Yuhanna." Bunlar altm
kiiyle birlikte gelmilerdi. Rasulullah bunlardan Ebu Harise b. Alkame, Abdullah el-kb ve
Eyhem es-Seyyid ile konutu. Eyhem, Kraln mezhebindeydi. Bazlar, Hz. sann Allah
olduunu, bazlar, Allahn olu olduunu, bazlar da onun, ilahtan ncs olduunu
sylyordu.
Bu heyette bulunan iki papaz Rasulullah ile konuunca Rasulullah onlara:
"Mslman olun." dedi. Onlar da:
"Biz Mslman olmuuz" dediler. Rasulullah tekrara onlara;
"Sizler Mslman olmadnz. O halde imdi mslman olun." dedi. Onlar:
"Biz, sen Mslman olmadan nce Mslman olduk" dediler. Rasulullah da:
"Yalan sylyorsunuz. Sizin Aziz ve Celil olan Allaha ocuk isnad etmeniz, Haa ibadet
etmeniz ve domuz eti yemeniz, Mslman olmanza engel oluyor." dedi. Onlar:
"O halde ey Muhammed, sann babas kim?" diye sordular. Rasulullah da onlara cevap
vemeyip bir mddet sustu, ite bu srada Allah teala, Hristiyanlarn ihtilafa dtkleri bu
konu hakknda, l-i mran suresinin bandan seksen ksur yeti indirdi ve buyurdu ki:
"Allah, kendisinden baka ilah olmayan, daima diri olan ve yarattklarn koruyup idare
edendir." Allah teala bu sureye, kendisini Hristiyanlarn iftiralarndan arndrarak balad. Bir
olduunu, yarattklarndan herhangi bir orta olmadn beyan etti. Bylece Hristiyalarm
uydurduklar inkarcl, ona denk ve emsaller isnad etmeyi reddetti ve onlarn, sapklk iinde
bulunduklarn beyan etti."14
3- Reb'i b. Enes de Necran heyetinin konumalarndan unlar rivayet etmitir.
"Bu Hristiyanlar Rasulullaha geldiler. Meryemolu sa hakknda onunla tarttlar.
Rasulullaha:
"sann babas kim?" diye sordular ve ei ve ocua olmayan Allah tealaya kar yalan szler
sylediler. Ve iftiralarda bulundular. Bunun zerine Rasulullah onlara:
"Sizler bilmiyor musunuz ki her ocuk babasna benzer?" diye sordu. Onlar da:
"Evet biliyoruz." dediler. Rasulullah:
"Rabbimizin, lmeyen, devaml hayatta kalan olduunu, sann ise sonunda lp gideceini
bilmiyor musunuz?" dedi. Onlar da:
"Rabbimizin her eyi sevk ve idare eden olduunu, onlar koruyup rzklandrdn bilmiyor
musunuz?" dedi. Onlar da:
"Evet biliyoruz." dediler. Rasulullah da:
"Sizce sa bunlardan herhangi birine malik midir?" diye sordu. Onlar da:
"Hayr" dediler. Rasulullah:
"Aziz ve Celil olan Allaha, yerde ve gkte herhangi bir eyin gizli kalmadn bilmiyor
musunuz?" dedi. Onlar da
"sa, Allahn bildirdii dnda, yerde ve gklerde olanlar hakknda bir ey bilir mi?" dedi.
Onlar da:
14
"Hayr" dediler. Rasulullah:

"Rabbimiz, say ana rahminde diledii gibi ekillendirdi siz bunu biliyor musunuz?" dedi.
Onlar da:
"Rabbimizin yemek yemediini, su imediini, bizim gibi bir takm beeri ihtiyalarnn
olmadn bilmiyor musunuz?" dedi. Onlar da:
"Evet" biliyoruz." dediler. Rasulullah:
"Annesi saya, dier kadnlarn hamile olmas gibi hamile olmad m? Dier kadnlarn
ocuk dourmalar gibi onu dourmad m? sa da dier ocuklarn beslendii gibi
beslenmedi mi? sa yemek yeyip su imiyor muydu? Ve benzeri ihtiyalarn grmyor
muydu?" diye sordu. Onlar da:
"Evet yleydi." dediler. Rasulullah da:
"Byle olan bir insan nasl olur da sizin dediiniz gibi olabilir?" dedi. Onlar, bu
konumalardan sonra gerei anladlar. Fakat inkrlarnda srar ettiler. te bunun zerine
Allah teala, I-i mran suresinin ba tarafndaki yetleri indirdi."15
4- Muhammed b. shak yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Necran'dan binitli yetmi kiilik bir heyet geldi. lerinden ondrd
onlarn erafndan idi. Bu ondrt kiinin de kavmin ileri gelenlerinden idi. Bunlardan
birisi bakanlar idi ve ad da Abdu'l-Mesh idi. kincisi danmanlar ve en ileri grl
olanlar idi. Ona "Seyyid" (Efendi) diyorlard ve ad el-Eyhem idi. ncs de, limleri,
piskoposlar ve mderrisleri idi ki ad Ebu Harise bn Alkame idi. O, Ben Bekir bn Vil
kabilesinden idi. Hristiyanlktaki eitim ve retimi, hristiyanta yapt hizmetleri,
almalar sebebi ile ve ilmi ile mehur olduu iin, ona Rum hkmdarlar tarafndan izzet
ve ikramlara mazhar klnarak, kendisine birok mallar verilmi ve idaresine birok kiliseler
balanmt. Necran'dan gelirken bir katra binmi, onun yularn da kardei Krz b. Alkame
ekmitir. Ebu Hrise'nin katr yrrken birden tkezler. Kardei Krz, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'i kastederek,
"O uzaktaki helak olsun" deyince, Ebu Harise,
"Aksine senin anan helak olsun" dedi. Bunun zerine Krz,
"Niin ey kardeim?" deyince, o cevaben,
"Vallahi o bizim beklemekte olduumuz Peygamberdir" der. Krz de,
"Bunu bildiin halde, ona inanmana mni olan nedir?" der. Ebu Harise,
"u krallar bize ok mallar verip, izzet- ikramda bulundular. Eer biz Muhammedi tasdik
edecek olursak, onlar btn verdiklerini geri alrlar" dedi. Bu cevap Krz'n kalbinde bir ukde
oldu. Mslman oluncaya kadar bunu gnlnde saklad. Mslman olunca, bu hadiseyi
anlatt.
Sonra bu ileri gelen reisleri, piskoposlar ve danmanlar Hz. Peygamber (s.a.v.) ile
dinlerindeki ihtilaflar zerinde konutular. Onlar bazan Hz. s (a.s)'nn Tanr olduunu,
bazan "Allah'n olu" olduunu, bazan da n (Baba-Oul-Ruhul-Kuds) ncs
olduunu sylyorlard.
"O, Allah'tr" demelerine, "nk lleri diriltir, anadan doma krleri, alaca hastalna
musab olanlar ve dier hastalar iyiletirir, gayblar haber verir, amurdan ku eklinde bir
ey yapar, ona fler, o da uard" diye delil getiriyorlard.
O'nun, "Allah'n olu" olduu iddiasna da, "nk O'nun bilinen bir babas yoktu" diye
istidlal ediyorlard.
Onun, "n ncs" olduu grlerine de, "nk Allah "Biz yaptk," "Biz kldk" diyor.
Eer Allah bir olsayd "Ben yaptm" derdi, diye istidlal etmilerdir.
Buna karlk Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara
"slam'a giriniz" deyince, onlar,
15
"Biz senden daha nce slm'a girdik" dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Yalan sylyorsunuz. Allah'a bir oul isnad edip duruyorken, haa taparken ve domuz eti
yiyip dururken, sizin mslmanlnz nasl doru olur" dedi. Onlar da:
"Eer O, Allah'n olu deil ise, onun babas kimdir?" dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) sustu
ve bunun zerine Allah Tel, l-i mrn sresinin bandan seksen kadar yeti indirdi.
Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarla mnazaraya balayarak, yle dedi:
"Bilmiyor musunuz, Allah lmsz olan bir Hayy'dr, diridir? Hz. sa ise, lmldr..."
"Evet biliyoruz."
"Bilmiyor musunuz ki, babasna benzemeyen hibir ocuk yoktur?"
"Evet biliyoruz."
"Bilmiyor musunuz ki, Rabb'imiz her eye hkim ve kayymdur? Onu korur, gzetir,
muhafaza eder ve rzklandrr. Halbuki sa, bunlarn herhangi birini yapabilir mi?"
"Hayr..."
"Bilmiyor musunuz, yerde ve gkte bulunan hibir ey Allah'a gizil kalmaz? sa ise, Allah'n
bildirdiinden baka herhangi bir eyi bilebilir mi?
"Hayr..."
"Rabb'imiz, sa'y anasnn rahminde diledii gibi ekillendirdi.. Bunu bilmiyor musunuz?..
Rabb'imizin ise yemez-imez ve abdest bozmaz olduunu bilmiyor musunuz?"
"Evet biliyoruz."
"sa'y anas, bir kadnn ocuunu tad gibi tam, yine bir kadnn ocuunu dourduu
gibi de dourmutur. O da, bir ocuun beslenmesi gibi beslenmi, gdalanmt."
"Evet."
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
"O halde sa, sizin iddia ettiiniz gibi, nasl bir ilh olabilir?" dedi. Onlar da, bunu anladlar;
ama sonra kfrn- nimette bulunarak, inkr srdrdler.
Yine onlar inadlarn srdrerek:
"Sen, sa'nn, Allah'n kelimesi ve Ondan bir ruh olduunu zannetmiyor musun?" dediler. Hz.
Peygamber de:
"Evet, yle biliyorum" deyince, bunun zerine onlar:
"Eh, bu da bize yeter" diye cevap verdiler.
Bunun zerine Allahu Tel,
"te kalblerinde bir erilik bulunanlar, srf fitne aramak, onun teviline yeltenmek iin, onun
mteabih olanna tbi olurlar. Halbuki onun tevilini ancak Allah bilir. limde derinlemi
olanlar ise, "Biz ona inandk. Hepsi Rabb'imiz kahrdandr" derler. Akl sahiplerinden
bakas bunu iyi dnemez" 16 yetini indirdi.
Sonra onlar, bu yeti kabul etmeyince Allahu Tel Hz. Muhammed (s.a.v.)'e onlarla
"mbhele"'yi (karlkl lanetlemeyi) emretti. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), onlar
"mbhele" ye davet edince, onlar:
"Ey Eb'l-Ksm, bizi brak da bir dnelim. Sonra, yapmamz istediin eyi yapmak iin
sana geliriz." dediler ve, ekip gittiler.
Daha sonra bu kii kendi aralarnda birbirlerine,
"Bu konuda ne diyorsunuz." deyince, ilerinden birisi,
"Ey, hristiyan topluluu, Allah'a yemin ederim ki, sizler hi phesiz Muhammed'in
Peygamber olduunu biliyorsunuz. Andolsun ki o size, Peygamberiniz hakkndaki meseleyi
ok gzel izah etti... Yine, yemin ederim ki, bir Peygamber ile lnetlemeye girmi olan her
kavmin, bynn knn ldn; eer siz de bunu yaparsanz, bunun sizin kknz
kurutacan biliyor musunuz. Mademki bu dinde kalmak istiyorsunuz, o halde o adamla bir
anlama yapn, sonra da lkenize dnn!" dedi. Bunun zerine onlar, Allah'n Rasl'ne
gelerek, yle dediler:
16
Al-i mran: 3/7.
"Ey Eb'l-Ksm, biz seninle lnetlememeye, seni kendi dininde brakmaya, kendimiz de
kendi dinimiz zre kalmaya karar verdik. O halde, malmz, mlkmz hususunda
anlamazla dtmzde aramzda hkmedecek ashabndan birisini beraberimizde yolla.
nk siz bizim nazarmzda kabule ayan kimselersiniz."
Bunun zerine Hz. Peygamber onlara:
"le sonu yanma geliniz de, ok kuvvetli ve gvenilir bir hakemi sizinle beraber
yollayaym." dedi. Hz. mer ise iinden yle diyormu:
"Ben hibir zaman emirlikten holanmadm. Fakat o gn, kendimin tayin edilmesini
umuyordum. le namazn Allah'n Rasul ile kldmzda, O, selmdan sonra, saa ve sola
bakmyordu. Ben de, beni grsn diye ileri atlyordum. O ise, srekli gz gezdiriyordu.
Nihayet Eb Ubeyde bnu'l-Cerrh' grd. Onu ard ve:
"Onlarla git; ihtilf ettikleri hususlarda aralarnda hak ile hkm ver" dedi. Hayatmda ilk
defa arzuladm emirlii, idarecilii de Ebu Ubeyde alp gtrd."17
5- Reb dedi ki:
"Hristiyanlar Neb Aleyhisselm'a geldi ve sa Aleyhisselm hakknda tarttlar. Allah
Tel, Allah Ondan baka ilah yoktur, Hayydr, Kayyumdur. kavlinden, seksen ikinci
yete kadar indirdi." 18
6- Muktil b. Sleyman'a gre, bu srenin bandaki baz yetler yahudler hakknda nazil
olmutur. 19
7- Muhammed b. shak'a gre, bu srenin bandan, mbhele yetine 20 kadar olan ksm
hristiyanlar hakkndadr. 21
8- bnu shak dedi ki: Bana Muhammed bni Sehl bni Ebu mame anlatt:
"Ehli Necran Raslullah'a gelip, sa bni Meryem hakknda sordular. Necran ehli hakknda,
Ali mrann bandan sekseninci yetin bana kadar olan yetler indi."22
9- Taberi der ki:
"Necran Hristiyanlar tarafndan gnderilen bir heyet Peygamber efendimizle tartm ve Hz.
sann Allah veya Allahn olu olduunu yahut da ilahn ncs olduunu iddia
etmilerdir. Peygamber efendimiz onlara hak dini tebli etmi, Hz. sann da kendileri gibi
insan ve Allahn Peygamberi olduunu sylemitir. te bu surenin bu yeti de Hristiyanlarn
bu btl iddialarn reddederek Allahn tek bir ilah olduunu, ondan baka hibir ilahn
bulunmadn beyan etmitir."23
7. Sana kitab indiren O'dur. Ondan bir ksm yetler muhkemdir ki bunlar kitabn anasdr.
Dier bir ksm da mtebihlerdir. te kalblerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve
onun te'viline yeltenmek iin onun mtebih olanna tbi olurlar...
1- Msenn kanalyla Reb'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Necran hristiyanlar hey'eti Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiklerinde onunla tarttlar ve
dediler ki:
"Sen zannetmiyor musun ki sa Allah'n kelimesidir ve O'ndan bir ruhtur?" Hz. Peygamber
(s.a.v.):
"Evet yledir." buyurunca
"te bu bize yeter." dediler de Allah Teal: "te kalblerinde erilik bulunanlar srf fitne
aramak ve onun te'viline yeltenmek iin onun mtebih olanna tbi olurlar." yetini, sonra
17
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 7/165-167.

19
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 7/165.
20
Al-i mran: 3/61.
21
22
bnu shak; Beyhak, Delil; bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/130-131.
23
18
da "Muhakkak sa'nn misali Allah katnda Adem'in misali gibidir..."24 yetini indirdi." 25
2- Baz kimseler de bu yetin Ebu Ysir ibn Ahtab, kardei Huyey ibn Ahtab ve yahudilerden
bir grup hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Buna gre onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
ve mmetinin eceli konusunda tartmlar ve Elif Lm Mm, Elif Lm Mm Sd, Elif Lm R
gibi yetlerden bunu renmek ve karmak istemiler de bunun zerine nazil olmu.26
3- Suyt ed-Durru'1-Mensr'unda bu rivayete biraz daha aklk getirmitir. yle ki:
"Bir yahudi, Hz. Peygamber (s.a.v.) Bakara Sresinin ilk yetlerini "Elif lm Mm, Bu kitab,
ite bu kitabda hi phe yoktur..." yetlerini okurken gelir, daha sonra da bu duyduklarn
yahudi Ebu Ysir ibn Ahtab'a syler. Ysir de kardei Huyey ibn Ahtab'n yanna geldiinde ki beraberinde yahudilerden bir topluluk da varm"Biliyor musun? kendisine indirilenler iinde Muhammed'in "Elif lm Mm, Bu kitab, ite bu
kitabda hi phe yoktur..." diye okuduunu duydum." der. Huyey:
"Gerekten byle okuduunu iittin m?" sorusuna "evet", cevab alnca kalkar ve yanndaki
yahudilerle birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelir.
"Sana indirilenler iinde "Elif lm Mm, Bu kitab, ite bu kitabda hi phe yoktur..." eklinde
bir eyler okuduun bize sylendi, gerekten yle mi?" diye sorarlar. Hz. Peygamber:
"Evet, doru duymusunuz." buyurur.
"Peygamberlerin bununla gnderildii kesindir ama senin dnda hibir peygambere
hkmranlnn sresi nedir, mmetinin mr ne kadardr aklandn bilmiyoruz. Elif
bir'dir, lm otuzdur, mm de krktr; toplam 71 sene eder." derler. Sonra Huyey Efendimiz
(s.a.v.)'e dner ve sorar:
"Ey Muhammed, yannda bu Elif Lm Mm'den bakas var m?" Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Evet, Elif Lm Mm Sd var." buyurur. Huyey:
"Bu daha uzun ve ar; Elif bir, Lm otuz, Mm krk, Sd doksan, toplam 131 (herhalde 161
demek istemitir) eder. Peki yannda bundan bakas var m?" der. Efendimiz (s.a.v.):
"Evet, Elif Lm R var." buyurur. Huyey:
"Bu daha uzun ve ar; Elif bir, Lm otuz, R ikiyz'dr, toplam 231 sene eder. Bunun
yannda bakas da var m?" der. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Evet, Elif Lm Mm R var." buyurur. Huyey:
"Bu daha uzun ve ar, 271 sene eder." der ve devam eder: "Senin durumun bize kark
grnd; bilemedik ki sana az m yoksa ok mu mr verildi?" Sonra da arkadalarna:
"Kalkn bu adamn yanndan." der. Ysir de kardeine ve yanndakilere:
"Nereden bileceksiniz ki, belki Muhammed'e bunlarn hepsi de verilmitir; 71, 131, 231, 271;
toplam 704 sene eder." deyince
"Bu adamn durumu dorusu bize kark geldi." derler. Onlar zannediyorlar ki "Sana kitab
indiren O'dur. Ondan bir ksm yetler muhkemdir ki bunlar kitabn anasdr. Dier bir ksm
da mtebihlerdir..." yet-i kerimesi onlar hakknda nazil olmutur.27
Taber bu iki nzul sebebini de zikrettikten sonra ikincisinin, yani yahudiler hakknda nazil
olduunu anlatan rivayetin daha ok tercihe ayan olduunu; Hz. sa'nn durumunun Allah
Teal tarafndan zaten peygamberine bildirilip beyan edildii iin aslnda mtebih
olmadn, halbuki bu mmetin ve peygamberinin ecelinin hi kimseye hibir ekilde
bildirilmedii iin mtebih, Hurf- mukattaa ile buna ulamaya almann da fitne
olmasnn daha uygun olduunu sylemektedir.
Taberi diyor ki:
"Ayetin zahiri gsteriyor ki bu yet, Allah tealann, Rasulullaha indirdii mteabih yetlere
dayanarak Rasulullah ile tartmaya girien kimseler hakknda inmitir. Bu tartma Hz. sa
24
Alu mrn: 3/59.

bn Cerr et-Taber, Cmiu'l-Beyn; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
26
27
Suyt, ed-Durru'l-Mensr fi't-Tefsri '1-Me'sr, 2/146-147.
25
hakknda veya Rasulullahn ve mmetinin mr hakkndaki tartmadr. nk "Bunlarn

aklamasn sadece Allah bilir." ifadesi gstermektedir ki, Rasulullah ile tartmaya girien
kimseler, mteabih yetlere dayanarak bilmek istedikleri zaman renmeye almlardr."
Taberi yetin kimler hakknda indii hususunda da zetle unlar sylemitir:
"Her ne kadar bu yet, yukarda zikrettiimiz mrikler hakknda inmise de, Kur'ann
mteabih yetlerini te'vil ederek hak ehline kar tartmaya girien, muhkem yetleri brakp
mteabih yetleri alarak mminlerin kafasn kartran, bylece Allahn dinine bid'at
sokmak isteyen her bid'at bu yetin kapsamna girmektedir. Bu bid'at ister Hristiyanla tabi
olanlar tarafndan ortaya atlm olsun, isterse Yahudilie tabi olanlar tarafndan, ister
Mecusiler tarafndan ortaya atlm olsun, isterse Sebeiler tarafndan, ister Hariciler tarafndan
ortaya atlm olsun isterse kaderi inkr eden Kaderiyeciler veya Cheymiler tarafndan.
Nitekim Rasulullah bu hususta:
"Ey Aie sen, kitabn mteabih yetlerine uyanlar grdn zaman bil ki ite Allahn
zikrettii kimseler onlardr. Siz onlardan kann." 28 buyurmutur."
"Fitne kelimesinin izahnda, bundan maksadn, phe sokmak ve insanlarn kafasn
kartrmak olduunu syleyen gr tercih edip te bundan maksadn Allaha ortak komak
olduunu syleyen gr tercih etmeyiimizin sebebi udur: Zaten bu yet-i kerime,
mrikler hakknda inmitir. Mriklerin, tekrar mriklie dnmek istemeleri sz konusu
deildir. Halbuki onlarn, mteabih yetleri yorumlayarak insanlarn kalbine baz pheleri
sokmalar ve mminlerin kafalarn kartrmalar, kendilerinden beklenen davranlardr. Bu
itibarla fitneyi bu son anlamda yorumlamak daha evladr."29
12. O kfredenlere de ki: "Yaknda malp olacaksnz ve cehenneme srleceksiniz. O, ne
kt dektir."
13. Karlaan o iki topluluk hakknda sizin iin muhakkak bir ibret vardr. Onlardan bir
topluluk Allah yolunda savayor, dieri ise kfir idi. Onlar brlerini gzleriyle kendilerinin
iki kat olarak gryorlard. Allah kimi dilerse onu yardmyla te'yid eder. Hi phesiz bunda
basiret sahipleri iin ibret vardr.
1- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas yoluyla rivayet ederek dedi ki:
"Medine'li Yahudiler, Bedir Gn'nde Allah mrikleri bozguna uratt zaman dediler ki:
"Vallahi Musa'nn kendisiyle bizi mjdeledii mm peygamber ite bu zattr. Biz O'nu,
vasfyla, sfatyla Kitabmz Tevrat'ta tanyoruz. O'na herhangi bir sancak da verilmeyecek."
Bylece O'nu tasdik etmeyi ve O'na uymay istediler. Sonra bir ksm bir ksmna dedi ki:
"O'nun baka bir olayn gzleyeceimiz vakte kadar acele etmeyin." Nihyet Uhud Gn
gelip Rasulullah (s.a.v.)'n ashab malub olunca bunlar pheye dtler ve:
"Vallahi bu zat o peygamber deil" dediler ve azgnlklar kendilerine galip gelip mslman
olmadlar. Bunlarla Rasulullah (s.a.v.) arasnda belli bir mddete kadar bir anlama oldu.
Nihayet onlar bu ahdi bozdular ve Ka'b b. Eref altm atl ierisinde olduu halde,
Mekkeliler'e, Eb Sfyan ve adamlarna gitti. Onlar da kendilerine muvafakat edip ibirlii
yaptlar:
"Konutuumuz sz mutlaka bir olacak" dediler ve sonra Medine'ye dndler. Bunun zerine
Allah Teala bu yeti onlar hakknda indirdi."30
2- Abdullah b. Abbas bu yet-i kerimenin, Bedir savanda mrikler malup edildikten sonra,
28
Buhari, Tefsir el-Kur'an 3/1

30
Kelbi zayf bir kimsedir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 78; Fahreddin er-Rz, Mefatihulayb.
29
kendilerine Mslman olmalar teklif edilen Yahudiler hakknda indiini sylemitir.31

"Rasulullah Bedir savanda Kureylilere ar kayplar verdirdikten sonra Medineye gelmi
btn Yahudileri Beni Kaynuka arsnda toplam ve onlara unu sylemiti:
"Ey Yahudi topluluu, Kureyin bana gelenler sizin de banza gelmeden Mslman olun."
Bunun zerine Yahudiler u cevab vermilerdir:
"Ey Muhammed, savmasn bilmeyen acemi Kureylilerden bir ka kiiyi ldrmen seni
gururlandrmasn. Eer sen, bizimle savaacak olsan bizim ne olduumuzu ve bizim
gibileriyle karlamam olduunu anlarsn." te bunun zerine bu yet nazil olmutur."32
4- Muhammed b. shak b. Yesar dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Bedir'de Kurey'in hakkndan gelip, Medine'ye dnnce, Yahudiler'i
Kaynuka' pazarnda toplayp buyurdu ki:
"Ey Yahudi topluluu, Bedir Gn Kurey'in bana gelen musibetin bir benzerinin de sizin
banza gelebileceinden dolay Allah'tan saknn ve onlarn bana gelen sizin banza
gelmeden nce gelin mslman olun. Zaten siz benim, Kitabnz'da bulduunuz ve Allah'n
size geleceini sz verdii ve sizden de inanacanza dair sz ald gnderilmi bir Neb olduumu renmi bulunmaktasnz." Yahudiler dediler ki:
"Ya Muhammed, harbe dair hibir bilgileri olmayan acemi, gafil bir kavme rastlayp da
haklarnda byk bir firsat ele geirmen sakn seni aldatmasn. Vallahi eer seninle savarsak
gerek savalarn biz olduunu renmi olacaksn."
Bu sebeple Allah Teala: "Kfr edenlere de ki: "Yaknda malub olacaksnz ve Cehennem'e
srleceksiniz." yetini indirdi."33
Bu, krime ve Said b. Cbeyr'in, bn Abbas'tan olan rivayetleridir.34
Hadisi Ebu Davud da Snen'inde Musarrif ibn Amr kanalyla bn Abbs'tan rivayetle tahric
etmitir.35
5- krime dedi ki:
"Bedir gn Yahudi Finhas:
"Kureye galip gelmek ve onlar ldrmek, Muhammed'i aldatmasn. nk Kurey kabilesi,
sava iyi bilmezlerdi." diye konutu. Allah Tel bu yeti indirdi." 36
6- Ebu Salih'ten gelen baka bir rivayette ise bu yet-i kerime, yahudilerin, mslmanlarn
Uhud'da malp olmasna sevinmeleri zerine nazil olmutur.37
7- Bu yet, Allah Tel'nn kfr zere leceklerini bildii bir gurup belli kfir hakknda
gelmitir. yette, onlarn kimler olduunu belirten bir aklama yoktur. 38
8- yette zikredilen iki topluluktan Allah yolunda savaanlardan maksat, Abdullah b Abbas,
krime ve Mcahide gre Bedir savanda, Kurey mriklerine kar savaan Rasulullah ve
sahabileridir. Kfir topluluktan maksat ise bu savata Rasulullaha kar savaan
mriklerdir.39
9- Abdullah b. Mes'ud bu yet-i kerimeyi okuduktan sonra unlar sylemitir:
"Bu durum, Bedir savanda olmutur. Biz, mriklere baktk. Onlarn bizim iki katmz
olduklarn grdk. Tekrar onlara baktk. Bu defa onlarn bizden tek bir kii dahi fazla
olmadklarn grdk. te bu son durum, Aziz ve Celil olan Allahn u yetinde
zikredilmektedir:
31

Ebu Davud, el-mara: 22 (3001); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/129.
Musannif bu hadisi senedsiz zikretti. Ebu Davud: 3001, bn Cerir: 3/128; Beyhak, Delil.
34
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 78; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/132; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
35
Ebu Davud, el-Harc ve'l-Fey' ve'l-mra, 22, hadis no: 3001.
36
bn Mnzir; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/129; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/132.
37
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/17.
38
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
39
32
33
"O gn dmanla karlatnzda Allah, olmas gereken emri yerine getirmek iin onlar
sizin gzlerinize az gsteriyor, sizi de onlarn gzlerinde azaltyordu. Btn iler Allaha
dndrlr." 40
10- Mcahid diyor ki:
"ki topluluun karlat gn, mslman ve kfir topluluklarn kar karya geldii Bedir
sava gndr." 41
14. Kadnlara, oullara, kantar kantar altn ve gmlere, besili atlara, hayvanlara ve ekinlere
kar duyulan ar istek, insanlara ssl gsterildi. Oysa bunlar, sadece dnya hayatnn geici
maldr. Varlacak gzel yer ise Allah kalndadr.
1- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerime, Rasulullahn, Allahn hak Peygamberi olduunu bildikleri halde ona tabi
olmayan Yahudileri knamaktadr." 42
15. De ki; "Size bunlardan daha hayrlsn haber vereyim mi? Takvaya erenler iin Rablar
katnda altndan rmaklar akan cennetler, ki orada sonsuz olacaklardr, tertemiz temizlenmi
eler ve Allah'tan da bir honutluk. Allah kullarna Basr'dir.
1- "Kadnlara, oullara, yn yn biriktirilmi altn ve gme, salma gzel atlara,
hayvanlara, ekinlere olan sevgi insanlar iin bezenip sslenmitir..."43 yet-i kerimesi nazil
olunca Hz. mer:
"Ey Rabbm, imdi, bunlar bize neden ssledin!?" dedi de bu yet-i kerime nazil oldu."44
18. Allah, kendinden baka hibir ilh olmadna, adaleti ayakta tutarak ehadet eyledi.
Melekler ve ilim sahipleri de. O, yegne ilhtr. O, Azz'dir, Hakim'dir.
1- Kelb dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Medine'de ortaya knca, am'l hahamlardan iki haham O'nun huzuruna
girdiler. Bunlar Medine'yi grnce, biri arkadana:
"Bu ehir hir zamanda ortaya kacak olan Neb'nin ehrine ne kadar da benziyor" dedi ve
mteakiben Peygamber (s.a.v.)'in yanna girdiklerinde O'nu malum olan sfat ve gzellikle tandlar. Kendisine:
"Sen Muhammed misin?" dediler.
"Evet" buyurdu, Yine onlar:
"Sen Ahmed misin?" dediler.
"Evet" buyurdu, Dediler ki
"Sana bir ahidlii soracaz. ayet o ahidlii sen bize haber verirsen, sana iman edeceiz ve
seni tasdik edeceiz." Rasulullah (s.a.v.) onlara:
"Bana sorun" buyurdu. Onlar da dediler ki:
"Bize Allah'n Kitab'nda bulunan en byk ahidlii haber ver." Bunun zerine Allah Teala
Peygamberine bu yet-i kerimeyi indirdi. Bu iki kii de derhal mslman oldular ve
40
Enfal: 8/44; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.

43
Alu mrn: 3/14.
44
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/I33; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/20.
41
42
Rasulullah (s.a.v.)' tasdik ettiler."45

2- Sad ibn Cubeyr'den rivayette o yle diyor:
"Ka'be'nin evresinde Arap kabilelerinden her birinin bir veya iki putu olmak zere 360 tane
put vard. Bu yet nazil olunca Allah'a secde ederek yerlere kapanmlar."46
3- Taberi der ki:
"Allah teala bu yet-i kerime ile, Hz. Muhammed (s.a.v.) ile tartmaya girien Hristiyan
Necran heyetinin, Hz. saya isnad etmi olduklar "Allahn olu" eklindeki iddialarn
reddetmi, kendisinden baka hibir ilah olmadn, ei, benzeri ve emsali bulunmadn
beyan etmitir. Buna hem bizzat kendisini hem de Meleklerinin ve lim kullarnn ahitlik
ettiklerini beyan etmitir. Bylece Rasulullah ile aslsz bir tartmaya girien Hristiyan
Necranllarn heyetine cevap vermi ve onlar susturmutur." 47
19. Hi phesiz Allah katnda din slm'dr...
1- Ebu Sleyman ed-Dimak der ki:
"Yahudiler yahudilikten daha stn bir din olmadn, hristiyanlar da hristiyanlktan daha
stn bir din olmadn iddia edince bu yet-i kerime nazil oldu." 48
2- Ayette "Kendilerine kitap verildii" zikredilen kimselerden maksat, Muhammed b. Cafer b.
Zbeyre gre, kendilerine ncil verilen Hristiyanlardr.
Rebi' b. Enese gre ise bu yette zikredilen "Kendilerine kitap verildii halde ihtilafa
denler"den maksat, Yahudilerdir.49
21. "Allah'n yetlerini inkr edenler, haksz yere Peygamberleri ldrenler ve insanlardan
adaleti emredenlerin canna kyanlar yok mu? Onlar ok ackl bir azb ile mjdele.
22. te onlar yle kimselerdir ki, yaptklar, dnyada da, hirette de boa gitmitir. Onlarn
hibir yardmcs da yoktur."
1- Bu yet-i kerime, her ne kadar zel olarak Yahudi ve Hristiyanlardan bir gurup hakknda
nazil olmusa da hkm geneldir. Yani, bu eit fiilleri ileyen herkes, sonunda can yakc bir
azaba urayacaktr. 50
2- Eb Ubeyde bn el-Cerrah (r.a.)'dan yle dedii rivayet edilmitir:
"Ya Raslallah, Kyamet gn en iddetli azb grecek olan kimdir? diye sorulduunda, Hz.
Peygamber (s.a.sv.):
Bir Peygamberi veya ma'rufa emredip ktlkten nehyeden bir insan ldren kimsedir
buyurdu, sonra da bu yet-i kerimeyi okudu. Daha sonra ise yle dedi:
"Ya Eba Ubeyde, sriloullar gnn evvelinde tek bir saatte krk Peygamber ldrdler.
Bunun zerine sriloullarnn zhidlerinden yz on iki kii kalkp, Peygamberleri
ldrenlere emr-i ma'ruf nehy-i mnker yapmlar, sriloullar da ayn gnn sonunda
onlarn hepsini katletmilerdir. te Allah Tel'nn yette bahsettii kimseler bunlardr." 51
Yine o yahudiler, Yahya bn Zekeriyya (a.s.)'yi ldrm ve Hz. sa'y ldrdklerini iddia
etmilerdir. te onlarn bu szne gre, kendilerinin Peygamberleri ldrdkleri sabit
45
Kelbi yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 79; el-Kurtub, 4/415
el- Bahru'l-Muht, 2/401.
el-Kurtub, 4/415.
47
48
bni Cevz, Zdul-Mesr, 1/362.
49
50
51
46
olmutur."52
23. Kendilerine kitabdan bir pay verilmi olanlar grmedin mi ki aralarnda hkm vermesi
iin Allah'n kitabna arlyorlar da sonra onlardan bir zmre arkasn evirip gidiyor. Onlar
byle yz evirmeyi det edinmi kimselerdir.
Bu yetin ini sebebinde alimler ihtilafa dtler.
1- Sdd dedi ki:
"Peygamber, Yahudiler'i slm'a davet etti. Bunun zerine Numan b. Evfa, kendisine:
"Ya Muhammed, gel bu davay hahamlara havale edelim" dedi, Rasulullah (s.a.v.) da:
"Hayr, Allah'n Kitab'na bavuralm" buyurdu. Adam da:
"Hayr, hahamlara bavuralm" dedi. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."53
2- Said b. Cbeyr ve krime, bn Abbas'n yle dediini rivayet ettiler:
"Rasulullah (s.a.v.), bir Yahudi cemaatinin bulunduu, Tevrat Kitab'nn okunup ders
yapld bir Yahudi Kitabevi'ne girdi ve onlar Allah'a davet etti. Bunun zerine Nuaym
(veya Nu'mn)54 b. Amr ve Haris b. Zeyd, kendisine:
"Sen hangi din zerine bulunuyorsun ey Muhammed?" dediler. Rasulullah (s.a.v.) da:
"brahim'in dini zere" buyurdu. Onlarn:
"phesiz brahim bir Yahudi idi" demeleri zerine Rasulullah (s.a.v.):
"yleyse Tevrat'a gelin. O Bizimle sizin aranzda hakemdir" buyurdu. Onlar da buna
yanamadlar. Bu sebeple Allah Teala bu yeti indirdi."55
3- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Hayber Yahudileri'nden zina eden iki kii ile, Yahudiler'in, Peygamber (s.a.v.)'e bu
iki zinakra uygulanacak cezadan sual etmeleri kssas hakknda nazil oldu."56
Bu mevzunun aklanmas inallah Maide Sresi'nde gelecektir. 57
4- Kelbinin bu kavli Rzide bn Abbs'tan daha geni br ekilde rivayetle yer almaktadr.
yle ki:
"Yahudilerden bir erkekle bir kadn zina etmilerdi. kisi de erefli kimselerdi. Kitablarnda
bu suun cezas da talanarak ldrlmekti. Ancak bu sefer zina edenler erefli kimseler
olunca recmetmek istemediler de belki recmi terketmek zere dininde bir ruhsat vardr
umuduyla mes'eleyi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdiler. Ama Hz. Peygamber (s.a.v.) de ikisi
hakknda recm ile hkmetti.
"Bu hkmnle bize zulmettin ey Muhammed, bizim zerimize recm yoktur." diyerek bu
hkm inkr ettiler de Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Aramzda Tevrat hakem olsun, onda recm var. inizde en bilgili kim?" diye sordu.
"Fedekli Abdullah ibn Sriy'dr." dediler. bn Sriyy getirdiler, bir de Tevrat hazr ettiler.
bn Sriy Tevrat' okurken recm yetine gelince oraya (zerine) elini koyarak okumadan
atlamak istedi de Abdullah ibn Selm:
"Recm yetinin yerini geti ey Allah'n Rasl." dedi ve bn Sriy'nn elini koyduu yerden
kaldrd ve recm yetini buldular. Hz. Peygamber (s.a.v.) o iki zina eden yahudinin recm
edilmesini emretti de recm olundular. Yahudilerin bu hadiseye ok fkelenmeleri zerine
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. 58
52

54
bak: Als, Rhu'l-Man, 2/110.
55
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn,.3/145, Suyuti; ed-Drr: 2/14. bn Mnzir, bn Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 79; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/133;
56
Kelb yalanclkla itham olunmutur.
57
58
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/366; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 7/216-217.
53
5- Buhr bu hadiseyi Alu mrn: 3/93 yetinin tefsirinde yle zikrediyor:

"Abdullah ibn mer'den rivayet ediliyor:
"Yahudiler, zina etmi olan bir erkekle bir kadn (haklarnda hkm vermesi iin) Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e getirmilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara:
"Sizden zina edenlere ne yaparsnz?" diye sordular. Onlar:
"kisinin de yzlerini siyaha boyarz ve dveriz." dediler.
"Tevrat'ta recmi bulmuyor musunuz?" buyurdular, onlarn:
"Hayr, onda bir ey bulmuyoruz." demeleri zerine Abdullah ibn Selm:
"Yalan sylediniz, eer doru szller iseniz getirin Tevrat' da okuyun." dedi. Tevrat'
getirdiler, atlar, Tevrat' okuyan hahamlar, elini recm yetinin zerine koyarak ncesindeki
ve sonrasndaki yeti okumaya balad, recm yetini ise okumad. Abdullah ibn Selm'n
iaretiyle elini recm yeti zerinden kaldrnca Abdullah ibn Selm:
"Bu nedir? Recm yeti deil mi?" dedi. Bunu grnce:
"Bu recm yetidir." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de o ikisinin recmedilmelerini emretti ve
Mescid-i Nebevi yannda cenazelerin konulup cenaze namaznn klnd yerin yaknnda
talanarak ldrldler. bn mer der ki:
"O iki yahudinin talanarak ldrldklerini grdm. Erkek, kadna doru eilmi onu
talardan korumaya alyordu."59
6- Nakka'n kaydettiine gre ise yahudilerden bir cemaat hakknda nazil olmutur. yle ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) onlar slm'a arm, onlar:
"Biz, hidayete senden daha lykz. Allah ancak srail oullarndan peygamber gndermitir."
diyerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamberliini inkr edince Efendimiz (s.a.v.):
"O halde Tevrat' karn bakalm, benim vasflarm onda var." buyurmu ta yahudiler bunu
kabul etmemiler ve yet bunun hakknda nazil olmu."60
7- Hz. Peygamberin Peygamberliinin almetleri Tevrat'ta zikredilmi, O'nun
Peygamberliinin shhatine dellet eden deliller de, ayn zamanda orada bulunmaktayd. te
bundan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.), onlar Tevrat'a ve Tevrat'ta kendisinin
Peygamberliine dellet eden szlere davet etti. Ama onlar bundan kandlar. Bunun zerine
de Cenb- Hak, bu yet-i kerimeyi indirdi.61
8- Bu hkm, yahudi ve hristiyanlar hakknda umm bir hkmdr. Bu byledir, nk Hz.
Muhammed'in nbvvetine dellet eden deliller, Tevrat ve ncil'de mevcut idi. Onlar da
Tevrat ve ncil'in hkmne davet olunmular, ama onlar bunu kabulden kanp diretmilerdi.
62
9- Katade diyor ki:

"Bu yette davet edildikleri zikredilenler, Allah dman Yahudilerdir. Onlar, aralarnda
hkme varlmak iin Allahn kitab Kur'ana ve aralarnda hkm vermesi iin Hz.
Muhammede arlmlardr. Fakat onlar, Hz. Muhammedi kendi ellerinde bulunan Tevrat
ve ncilde yazl olarak bulduklar halde onun davetinden yzevirmiler, kabul etmemilerdir." 63
26. De ki: "Ey hkmranln sahibi Allahm, sen hkmranl dilediine verirsin,
hkmranl dilediinden skp alrsn. Kimi dilersen aziz klar, kimi dilersen zelil klarsn.
Hayr yalnz Senin elindedir. Hi phesiz Sen her eye Kadr'sin.
1- bn Abbas ve Enes b. Malik dediler ki:
59
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 3/6.

bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/367; Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/33.
62
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/367; Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/33.
63
60
61
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'yi fethedip, mmetine Fars ve Rm mlkn vadedince,

mnafklar ve Yahudiler dediler ki:
"Heyhat, bu ne uzak birey! Fars ve Rm mlk nerden Muhammed'in olacakm? Onlar daha
gldrler ve ele geirilmeleri ok imknszdr. Muhammed'e Mekke ve Medine yetmemi
mi de gzn Fars ve Rm diyarna dikmi?" Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."64
2- Muhammed b. Abdulaziz Mervez kitabnda bana, Ebu'1-Fadl Muhammed b. Hseyn elHaddad'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o shak b. brahim'den, o Ravh b. Ubade'den, o
Said'den, o da Katade'den yle dediini bize haber verdi;
"Bize sylendi ki: "Rasulullah (s.a.v.) Rabbi'nden, Fars ve Rm mlkn mmetine nasib
buyurmasn istedi. Bunun zerine Allah Teala da bu yeti indirdi."65
3- Katade diyor ki:
"Bu ayeti kerime, Rasulullahn, rann ve Bizansn ynetiminin mmetine verilmesini
istemesi zerine nazil olmutur. Ve mlkn asl sahibinin Allah teala olduunu, onu
kullarndan dilediine verip dilediinden de ekip alacan beyan etmitir." 66
4- stad Eb shak es-Sealib, Abdullah b. Hamid el-Vezzan'dan, o Muhammed b. Cafer elMaytir'den, o Hammad b. Hasan'den, o Muhammed b. Halid b. Asme'den, o Kseyr b.
Abdillah b. Amr b. Avftan, o babasndan, o da kendi babasndan yle dediini bize haber
verdi:
Taber'nin tefsirinde bn Ber kanalyla Amr ibnu'1-Avf el-Muzen'den rivayetinde o yle
anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Ahzb Gazvesi (Hendek Sava) senesi hendei izdi: Harise oullar
tarafndan Ecmu'-eyhayn'den Mezz'a kadar hendek kazlacakt. Sonra her on kiiye 40
kula olmak zere kazma iini taksim etti. Selman el-Fris'nin hangi grupta olacanda
Muhacirin ve ensar ihtilf ettiler. Selman gl kuvvetli birisiydi ve Muhacirin
"Selman bizdendir." diyor, Ensar:
"Selman bizdendir." diyorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Selman bizden, ehl-i beyttendir." buyurdu. Amr ibn Avf der ki:
"Ben, Selman, Huzeyfe ibnu'l-Yemn, Nu'mn ibn Mukrin el-Muzen ve ensar'dan drt kii
birlikte bir krk kulac kazyorduk. katn altnda kazmaya devam ederken Allah hendein
iinden karmza beyaz, akmaktandan bir kaya kard. Klnklerimizi krd, biz onu
kramadk.
"Ey Selman, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne k, bu kayann durumunu ona haber ver. Hendein
yolunu mu deitirelim, yoksa ne yapmamz emreder? Biz, hendein izgisini deitirmek
istemiyoruz." dedik. Selman, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kt, Efendimiz zerine bir glgelik
kurmakla megul imi.
"Ey Allah'n elisi, babamz anamz sana feda olsun, hendein iinden beyaz akmaktandan
bir kaya kt, klnklerimizi krd, biz onu kramadk. Kk veya byk bir para bile
koparamadk. Bize o konuda emrin nedir? Dorusu biz hendek iin izmi olduun izgiden
kmak istemedik." dedi.
Allah'n Rasl, Selman'la birlikte hendee indi, biz dokuz kii hendein ucunda onlara
bakyorduk. Efendimiz (s.a.v.) Selman'dan kazmay aldlar ve kayaya yle bir vurdular ki
ondan bir imek akt sanki karanlk bir evin ortasndaki bir lmba gibi Medine vadisini
aydnlatt. Allah'n Rasl (s.a.v.) bir fetih tekbiri getirdi, mslmanlar da peinden tekbir
getirdiler. Sonra Raslullah (s.a.v.) kayaya ikinci kere vurdu. Kazmann kayaya arpmasyla
yine bir imek akt ki sanki karanlk bir evdeki lmba gibi Medine vadisini aydnlatt.
Raslullah (s.a.v.) bir fetih tekbiri getirdi, mslmanlar da peinden tekbir getirdiler. Sonra
64
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 80; Kurtub, 4/52; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'l-ayb.
Senedi zayftr, bn Cerir: 3/148, Suyuti; Lbab: s. 54, ed-Drr: 2/14; bn Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
66
bn Cerir Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 3/148.
65
Allah'n Rasl (s.a.v.) nc kez kayaya vurdu ve onu krd, ondan yine bir imek akp
Medine vadisini aydnlatt, sanki karanlk bir evin ortasndaki bir lmba gibi. Allah'n Rasl
(s.a.v.) yine bir fetih tekbiri getirdi. Rasulullah (s.a.v.) sonra Selman'n elinden tutarak
hendekten kt. Selman:
"Ey Allah'n elisi, anam babam sana feda olsun, imdiye kadar hi grmediim bir ey grdm." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.) kavme dnd ve:
"Selman'n sylediini sz de grdnz m?" diye sordu,
"Anamz babamz sana feda olsun ey Allah'n elisi, grdk ki kayaya vurdun, ondan dalga
gibi bir imek akt, senin tekbir getirdiini grnce biz de tekbir getirdik, bundan baka bir
ey de grmedik." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Doru sylediniz. lk vuruumda grdnz imek akt ve bana Hre saraylarn ve
Kisr'nn Medin'ini aydnlatt. Onlar sanki kpek dileri gibiydiler. Cibril bana haber verdi
ki mmetim onlara galip gelecek. Sonra ikinci vuruumda grdnz imek akt ve bana
Rum lkesindeki krmz saraylar aydnlatt. Kpek dileri gibiydiler. Cibril bana haber verdi
ki mmetim onlara galip gelecek ve onlar ele geirecek. Sonra nc vuruumda
grdnz imek akt ve bana San' saraylarn aydnlatt. Sanki kpek dileri gibiydiler.
Cibrl bana haber verdi ki mmetim onlar ele geirecek. "Mjdeler olsun, Allah onlar zafere
ulatracak, mkdeler olsun, Allah onlar zafere ulatracak." dedi," buyurdu. Mslmanlar
bu mjdeye sevindiler ve:
"Dosdoru, gerek bir va'd ile bize va'dde bulunan, bu kuatmadan sonra bize zaferi vadeden
Allah'a hamdolsun." dediler.
Medine'yi kuatan ahzb bozulup gidince mslmanlar:
"Bu, Allah'n ve Rasl'nn va'dettiidir..." dediler. Mnafklar da:
"Hi amyor musunuz? Size hikye anlatyor, sizi olmyacak umutlara sevkediyor, size btl
va'dlerde bulunuyor. Size Yesrib'den Hre saraylarn, Kisr'nn ehirlerini grdn ve siz
korkudan hendek kazar, yzyze savamaya g yetiremezken sizin bunlar fethedeceinizi
haber veriyor." dediler de "Hatrla o zaman ki mnafklar ve kalblerinde hastalk olanlar:
Allah ve Rasl'nn va'dettikleri bo bir aldatmadan ibaretmi, diyorlard..."67 ve "De ki: Ey
hkmranln sahibi olan Allahim..." yetleri nazil oldu."68
5- Rivayet edildiine gre, Hz. Peygamber (s.a.v.), Hendek Sava'nda, kazlacak hendein
snrlarn izip, her on kiilik gurubun "krk zira'lk bir yer kazmalarn" syledi.
Mslmanlar hendek kazarken, bir yerde kazmalarn gcnn yetmedii tepe gibi bir kaya
karlarna kt. Bunun zerine Selmn (r.a.)', Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gnderdiler, o da
durumu haber verdi. Hz. Peygamber (s.a.v.), Selmn'n elinden levyeyi alp, o taa yle bir
vuru vurdu ki ta yarld ve tatan karanlk gecenin ortasnda kandil gibi etraf aydnlatan bir
imek kt. Bunun zerine hem Hz. Peygamber, hem de mslmanlar tekbir getirdiler. Hz.
Peygamber (s.a.v.),
"Sanki kpeklerin az dii gibi (sra sra) Hre'nin kkleri bana grnd" dedi. kinci
vuruunda,
"Bana, Rum diyarnn krmz saraylar grnd"; nc vuruta da,
"Bana, San'ann saraylar grnd" dedi.
"Ve Cebrail (a.s) bana, mmetimin btn bu milletlere glib geleceini haber verdi, mjdeler
olsun" buyurdu.
Bunun zerine mnafklar,
"Peygamberinizin aslsz va'adlerde bulunuuna, Yesrib (Medine)'den, Hre'nin kklerini ve
Kisra'nn saraylarn size haber veriine ve buralarn elinize geeceine amyor musunuz?
Halbuki siz u anda, savaa kmaya bile kadir olamyorsunuz ve korkunuzdan hendek
67
68
Ahzb: 33/12.
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 21/85-86; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 4/303; el-Vhd en-Neysbr, Esbbu'n-Nuzl, s. 71-72.
kazyorsunuz" dediler. Bunun zerine ite bu yet-i kerime nazil oldu."69

6- Ebu Sleyman ed-Dimak der ki:
"Yahudiler: "Vallahi biz peygamberlii srail oullarndan bakasna nakleden birine asla itaat
etmiyeceiz." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."70
28. M'minler, m'minleri brakp da kfirleri kendilerine ok yakn dost edinmesin. Kim
bunu yaparsa ona Allah'tan hibir ey (yardm) yoktur.
'Yahudiler'den Ka'b ibnu'l-Erefin antlamals Haccac b. Amr, Kehmes b. Ebi'I-Hukayk ve
Kays b. Zeyd, dinlerinden tr kendilerini fitneye drmek maksadyla, Ensar'dan bir
grupla dostluk oluturmulard. Bunun zerine Rfae b. Mnzir ibnu'z-Zbeyr (dorusu Rifa
ibn Abdulmnzir ibn Zenber71), Abdullah72 b. Cbeyr ve Said b. Hayseme, bu gruba dediler
ki:
"u Yahudiler'den uzak durun, onlarla devaml buluup dostluk kurmaktan saknn ki sizi
dininizde fitneye drmesinler." Bu kimselerse o Yahudilerle dostluk kurup, meclislerine
devam etmekten kanmadlar. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."73
2- Kelb dedi ki:
"Bu yet, mnafklar; Abdullah b. Ubeyy ve adamlar hakknda nazil oldu. Bunlar Yahudi ve
mriklere dost oluyor, onlara haberler getiriyor ve Rasulullah (s.a.v.)'a kar, Yahudi ve
mriklerin stn gelmelerini mit ediyorlard. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirip,
M'minleri, onlar gibi yapmaktan men etti."74
3- Cveybir, Dahhak ve bn Abbas yoluyla u rivayette bulundu:
"Bu yet Ubade b. Samit el-Ensar hakknda nazil oldu. Bu zat, Bedir Harbine itirak etmi
sekin bir sahabi idi. Onun Yahudiler'den yeminli dostlar vard. Peygamber (s.a.v.) Ahzab
Gn harbe ktnda, Ubade dedi ki:
"Ey Allah'n Neb'si, benim Yahudiler'den beyz adamm var. Onlarn benimle birlikte harbe
kacaklar grndeyim. Haydi dmana kar onlardan yardm iste." Bunun zerine Allah
Teala bu yeti indirdi."75
4- Muktil ibn Sleyman ve Muktil ibn Hayyn'a gre ise bu yet Mekke kfirlerine dostluk
ve sevgi gsteren Htb ibn Beltea ve bakalar hakknda nazil olmutur. Allah Tel, onlar
bu sevgiden nehyetti.76
5- Bu yet-i kerimenin "mriklerin kendisinden sylemesini istedii baz kelimeleri syledii
zaman Ammr ibn Ysir hakknda" nazil olduu da sylenmitir.77
6- Bu yet-i kerimenin hkmnn nzul sebebi olarak zikredilen btn grup ve ahslar altna
aldnda elbette hi kuku yoktur.78
28. Meer ki onlardan gelebilecek bir tehlikeden dolay saknm olasnz. Asl Allah size
kendisinden korkmanz emrediyor. Nihayet Allah'adr var.
69

bnu'i-Cevz, Zdu'l-Mesr, 2/68..
71
bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 2/230.
72
Fahreddin er-Rznin rivayetinde Abdurrahman.
73
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/152, Syuti; Lbab: s. 54, ed-Drr: 2/16; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 82; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
74
Kelb yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 82; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'l-ayb.
75
Senedi ok zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 82; Reviu'l-beyn, 1/399; Fahreddin
er-Rz, Mefthu'l-ayb.
76
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/371; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
77
el-Kurtub, el-Camiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 4/38.
78
70

1- Hasan el-Basri yle demitir:
"Mseylemet'l-Kezzab, Hz. Peygamber'in ashabndan olan iki adam yakalad Onlardan
birisine,
"Sen, Muhammed'in Allah'n Rasul olduuna ehdet ediyor musun?" deyince, adam
"Evet, evet, evet!" dedi. Bunun zerine Mseyleme,
"Benim de Allah'n Rasul olduuma ehadet eder misin?" deyince, adam
"Evet" dedi. Mseyleme, kendisinin Beni Hanife Kabilesi'nin Peygamberi, Hz. Muhammed'in
de Kurey Kabilesi'nin Peygamberi olduunu iddia ediyordu. Bunun zerine o adam brakp
dierini ard ve ona, "Muhammed'in Allah'n Rasul olduuna ehdette bulunuyor
musun?" dedi. Adam,
"Evet" dedi. Daha sonra,
"Benim de Allah'n Rasul olduuma ehdette bulunuyor musun?" deyince, adam kere,
"Ben sarm." dedi. Mseyleme bunun zerine yanna gelerek onu katletti. Bu olay Hz.
Peygamber'e intikal ettii zaman O yle buyurdu:
"u ldrlen kimseye gelince, o yakn iman ve sdki zere gitti. Allah mbarek etsin. Dieri
ise, Allah'n tanm olduu ruhsat kulland. Bundan dolay ona bir gnah ve vebal yoktur."
Bu yetin bir benzeri de, Cenb- Hakk'n, "Kalbi iman zere mutmain olduu halde,
zorlananlar mstesna" 79 yetidir.80
31. De ki: Eer Allah' seviyor idiyseniz bana tbi olun ki Allah da sizi sevsin ve
gnahlarnz balasn. Allah afr'dur, Rahm'dir.
1- Hasan el-Basri ve bn Creyc dediler ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n devrinde baz kavimler, Allah' sevdiklerini iddia etmiler ve:
"Ey Muhammed, biz gerekten Rabbimizi seviyoruz" demilerdi. Allah Teala da bu yeti
indirdi."81
Allah teala bu yet-i kerimeyi indirmi ve Hz. Muhammede emretmitir ki "Biz rabbimizi
seviyoruz." diyenlere de ki "Eer sizler, gerekten Allah seviyorsanz onun Peygamberi olan
bana tabi olun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz affetsin." Bylece Allahu teala, Hz.
Muhammede uymay, sevgisi iin bir almet, ona kar kmay da azab iin bir niane yapmtr.
Taber, bu rivayette ad geen kavim'in Necran hey'eti olduunu syler.82
2- Cveybir, Dahhak ve bn Abbas yoluyla u rivayette bulundu:
"Peygamber (s.a.v.), Mescid-i Haram'da bulunduklar bir srada Kurey'in karsna dikildi.
Bunlar putlarn dikmiler, zerlerine deve kuu yumurtalar balam ve kulaklarna da
salkm salkm kpeler takmlard, onlara secde ediyorlard. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ey Kurey topluluu, siz gerekten babanz brahim ve smail'in dinine muhalefet ettiniz.
Zira onlar slm zere idiler." Kurey dedi ki:
"Ey Muhammed, biz bu putlara ancak Allah sevgisi, bizi derece derece Allah'a yaklatrsnlar
diye ibadet ediyoruz." 83 te bu sebeple Allah Teala bu yet-i kerimesini indirdi."84
3- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas yoluyla unu rivayet etti:
"Yahudiler:
79
Nahl: 16/106.
bn Mnzir; Suyuti; Lbab: s. 55, ed-Drr: 2/17, bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn, 3/155; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
82
bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn, 3/155.
83
Zmer: 39/3.
84
Cveybir gerekten ok zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 82-83; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'1-ayb, 8/17.
80
81
"Biz Allah'n ocuklar ve sevgilileriyiz" 85 deyince, Allah Teala bu yeti indirdi. Ayet nazil
olunca Rasulullah (s.a.v.) bu yeti Yahudiler'e bildirdi. Onlarsa bu yeti kabullenmekten
kandlar."86
4- Muhammed b. shak b. Yesar, Muhammed b. Cafer b.Zbeyr'in yle dediini rivayet etti:
"Bu yet, Rasulullah ile tartan Necran Hristiyanlar hakknda nazil oldu. Onlar:
"Biz ancak Allah'a olan sevgi ve ta'zimimizden dolay sa'ya ta'zimde bulunuyor ve ona ibadet
ediyoruz" dediler de bu yzden onlar reddetmek iin Allah Teala bu yeti indirdi."87
a- Taberi diyor ki:
"Bu son gr tercihe ayandr. Zira bu surenin bandan buraya kadar, dorudan veya dolayl
olarak Necran heyeti zikredilmitir. Surenin bandan buraya kadar, Rasulullah dneminde
yaayp ta "Biz Allah seviyoruz" diyen bir topluluktan bahsedilmemi, ayrca Hasan-
Basriden rivayet edilen bu haberin shhatine dair herhangi bir delil de bulunmamtr. Ancak
Hasan- Basri, bu toplulukla, Necran heyetini kastetmi olursa o zaman da yetin nzul
sebebi, bizim tercih ettiimiz sebep olur. Yani, Allah teala bu yet-i kerimesiyle kendisini
sevdiklerini iddia eden Necran heyeti Hristiyanlarna, Hz. Muhammede tabi olmalarn ve
ancak ona tabi olduklarnda kendisini sevmi olabileceklerini bildirmi, Allah rzas iin Hz.
say sevdikleri iddialarnn da ancak Hz. Muhammede tabi olmalaryla doru olabileceini
beyan etmitir." 88
"Hlsa olarak, bu insan gruplarndan herbiri Allah' sevdiini ve Allah'n rzas ile taatn
gzettiklerini iddia ederler. Bunun zerine Cenb- Hak, Peygamberi Hz. Muhammed
(s.a.s)'e, "Ey habibim, "Eer Allah' sevdiiniz iddianzda doru iseniz, O'nun emirlerine
boyun eip, O'na muhalefet etmekten kann" de" buyurmutur."89
32. De ki: "Allah'a ve Rasl'ne itaat edin." Eer yz evirirlerse hi phesiz Allah kfirleri
sevmez.
"De ki; eer Allah' seviyor idiyseniz..."90 yet- kerimesi nazil olunca Abdullah ibn Ubeyy:
"Muhammed kendine itaati Allah'a itaat gibi kld. Bize, hristiyanlarn sa'y sevdii gibi
kendisini sevmemizi emrediyor." dedi de bu yet-i kerime nazil oldu.91
2- Hz. Peygamber (s.a.v.) yahudileri slm'a ardnda onlar:
"Biz Allah'n oullar ve sevgilileriyiz. Biz Allah', senin ardndan daha ok severiz."
demiler de "De ki: Eer Allah' seviyor idiyseniz..." yeti ve bu yet-i- kerime nazil olmu.92
Bunun zerine Hz. Peygamber yahudilere bu yet-i kerimeyi arzetmi de kabulden imtina
etmiler.93
33. Hi phesiz Allah, Adem'i, Nuh'u, brahim hanedann ve mran ailesini lemler zerine
seip mmtaz kld.
85
Maide: 5/18.
Kelb yalanclkla itham olunmutur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 83; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'1-ayb, 8/17.
87
Mrsel hadistir. bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn, 3/155, Suyuti; ed-Drr; 2/17; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 83; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 8/17.
88
bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn, 3/156.
89
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 8/17.
90
Al-i mran: 3/31.
91
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/374; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 8/19.
92
bnu'i-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/374.
93
86

1- bn Abbs'tan rivayete gre yahudiler:
"Biz, brahim'in, shak'n, Yakub'un ocuklaryz ve onlarn dini zereyiz." demilerdi de bu
yet-i kerime nazil oldu."94
39. "O, mihrabda durup namaz klarken melekler ona yle nida ettiler: "Gerekten Allah
sana, kendisinden bir kelimeyi tasdik edici, efendi, hkim ve slihlerden bir Peygamber olan
Yahya'y mjdeler."
1- Sdd yle demitir:
"Birisi Yahya (a.s.)'ya. dieri de s (a.s.)'ya hamile iken, Hz. Yahya'nn annesi Hz. sa'nn
annesiyle karlar ve ona,
"Meryem, biliyor musun ben hamileyim?" dedi. Meryem de,
"Ben de hamileyim" dedi. Zekeriyy (a.s.)'nn hanm,
"Ben karnmdaki ocuun, senin karnndaki ocua secde ettiini hissediyorum" dedi.
te, "Allah'tan olan bir kelimeyi tasdik edici" yeti ile ifde edilen budur."95
"Yahya (a.s.). Hz. sa'dan alt ay daha byk idi ve Hz. sa (a.s.)nn Allah'n kelimesi ve
ruhullah (yani Allah'n fledii bir ruh) olduuna ilk iman eden ve tasdik eden Yahya (a.s.)
olmutu. Sonra Yahya (a.s.), sa (a.s.) ge kaldrlmazdan nce ldrld." 96
51. phesiz ki Allah, benim de rabbim, sizin de rabbinizdir. O halde ona kullak edin. te
dosdoru yol budur.
1- Taberi diyor ki:
"Her ne kadar bu ayet-i kerime, Hz. sadan bir haber nakletmekte ise de aslnda bu, Hz.
Muhammedle tartmaya girien Hristiyan Necran heyetine kar Rasulullaha bir delildir.
Zira onlar, Hz. sa hakknda, onu uluhiyet mertebesine ulatracak eitli iddialarda
bulunmular, yet-i kerime de onlarn bu iddialarn rtm, Hz. sann, Allah rab kabul
ettiini bildirmitir." 97
55. Hani Allah saya yle demiti: "Ey sa seni vefat ettirecek benim. Seni katma
ykseltecek, kafirlerden seni tertemiz olarak ayracak, sana tabi olanlar kyamet gnne
kadar kafirlerden stn klacak ta benim. Sonra dnnz yine banadr. htilaf ettiiniz
konularda aranzda hkmm vereceim.
1- Allah teala, yet-i kerimede, Hz. saya tabi olanlar, kyamet gnne kadar, kfirlerden
stn klacan beyan etmitir. "Hz. saya tabi olanlar"dan maksat, Katade, Rebi' b. Enes,
bn-i Creyc, Sddi ve Hasan- Basriye gre Mslmanlardr. Bu gre gre ayetin mns
yledir. "Ey sa, senin yolunda ve dinin olan slamda sana uyan mslmanlar, senin
Peygamberliini yalanlayan ve senin getirdiklerini reddeden kfirlerden kyamet gnne
kadar stn klacam."
bn-i Zeyde gre ise, Hz. saya tabi olanlardan maksat, Hristiyanlar, kfirlerden maksat ise
Yahudilerdir. Buna gre yetin mns "Ey sa, sana tabi olan Hristiyanlar, kyamet gnne
94

96
97
bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn.
95
kadar, seni inkr eden Yahudilerden stn klacam." eklindedir. 98

58. te bu sana okuduumuz (kssalar) yetlerden ve hikmet dolu zikirdendir.
1- Hasan (r.a.) dedi ki:
"Necrn rahibleri Raslullah'a geldi. Onlardan biri Raslullah'a:
"sa'nn babas kim?" diye sordu. Raslullah, Rabbi kendisine emredinceye kadar acele
etmezdi. Bunun zerine, Raslullaha Al-i mran: 3/58-60 ayetleri indi." 99
59. Muhakkak sa'nn misali Allah katnda Adem'in misali gibidir. Onu topraktan yaratt,
sonra ona: ol! dedi o da oluverir.
1- Mfessirler, bu yetin, Necrn heyeti Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda bulunuyorken nazil
olduunda ittifak etmilerdir.100
2- mir e-a'bi, Abdullah b. Abbas, Katade, Sddi, krime, Muhammed b. Cafer ve bn-i
Zeyd bu yet-i kerimenin, Rasulullah ile, Hz. sa hakknda tartmaya giren Necran
Hristiyanlar heyetine bir cevap olarak Rasulullaha indirildiini sylemilerdir. 101
3- Mfessirler dediler ki;
"Necran elileri gelip Rasulullah (s.a.v.)'a:
"Sana ne oluyor da sa'ya sebbedi(sv)yorsun?" dediler. Rasulullah (s.a.v.);
"Ne diyorum ki!?" buyurdu. Onlar da:
"Onun bir kul olduunu sylyorsun" dediler, Rasulullah (s.a.v.) da:
"Evet o Allah'n kulu ve elisi, erkeklere ihtiya hissetmeyen bakire Meryem'e brakt kimsedir" buyurdu. Bunun zerine eliler ok kzdlar ve dediler ki:
"Sen hi imdiye kadar babasz bir insan grdn m? Eer doru sylyorsan onun bir
benzerini bize gster" te bu sz zerine Allah Teala bu yeti indirdi."102
4- Eb Bekr Ahmed b. Muhammed el-Harisi, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o, Sehl
Eb Yahya er-Razi'den, o, Sehl b. Osman'dan, o, Yahya ve Veki'den, onlar, Mbarek'ten, o da
Hasan'dan yle dediini bize haber verdi:
"Necran'n iki rahibi, Neb'ye geldiler de onlara slam' arzetti. Onlarn biri:
"Biz zaten senden nce gerekten mslman olmutuk" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Yalan sylediniz, Zira husus sizi slm'dan men etmektedir. Haa tapmanz, domuz eti
yemeniz ve Allah'a ocuk nisbet etmeniz" buyurdu. Onlar da:
"sa'nn babas kim?" dediler. Rasulullah (s.a.v.), Rabbi kendisine emredinceye kadar acele
etmezdi. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."103
5- Erzak bni Kays dedi ki:
"Neb Aleyhisselm'a Necrn'n ileri geleni ve kib'i104 geldi. Aleyhisselm onlara slam' arz
etti. Onlar:
"Biz senden nce Mslman olduk." dediler. Aleyhisselm:
"Yalan sylediniz, nk ey slm' sizden men etti; Allah ocuk edindi sznz, domuz eti
yemeniz ve putlara tapmanz." buyurdu. Onlar:
"sa'nn babas kim?" dediler. Raslullah, Allah Tel, Al-i mran: 3/59-62 ayetlerini
indirinceye kadar onlara cevap vermedi. yet inince onlar Mlaaneye (lanet edimeye)
98

100
101
102
Senedsizdir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 83; Kurtub, 4/103.
103
Suyuti; Lbab: s. 55; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 83; Kurtub, 4/103.
104
Derece bakmndan ileri gelenden sonra gelen
99
ard, onlar bundan kandlar, cizyeyi kabul ettiler ve dndler." 105

6- Avf yoluyla bn Abbas (r.a.)tan rivayet edildi:
"Ehli Necrn'dan bir cemat, Neb Aleyhisselm'a geldiler. Onlarn iinde seyyit ve kip106
vard:
"Bizim sahibimiz hakknda ne dersin?" dediler. Aleyhisselm:
"O kim?" buyurdu. Onlar:
"sa'dr. Sen, onu Allah'n kulu zannediyorsun" dediler. Aleyhisselm:
"Evet, o Allah'n kuludur." buyurdu. Onlar:
"Sen, onun benzerini grdn m veya sana haber verildi mi?" dediler. Sonra Aleyhisselm'm
yanndan ktlar. Aleyhisselm'a Cibril geldi ve:
"Sana geldiklerinde onlara, Al-i mran: 3/59-60 ayetlerini oku" dedi." 107
7- Abdullah b. Abbas yle dedi:
"Necran halkndan bir heyet, Muhammed (s.a.v.)e geldi. lerinde "Seyyid" ve "kb" diye
vasflandrdklar iki kii de bulunuyordu. Onlar, Muhammed (s.a.v.)e:
"Sen niin bizim arkadamz sana yakmayacak ekilde anyorun?" dediler. Rasulullah:
"Arkadanz kimdir?" diye sordu. Onlar da:
"O, sadr, sen onun, Allahn kulu olduunu iddia ediyorsun." dediler. Rasulullah da:
"Evet, o Allahn kuludur." diye cevap verdi. Onlar da:
"Sen, hi babasz doan sann bir benzerini grdn m? Veya byle birisi sana bildirildi
mi?" diye sorup sonra Rasulullahn yanndan ktlar. Bunun zerine Cebrail Rasulullaha,
her eyi iiten ve bilen Allahn emrini getirdi ve Rasulullaha dedi ki:
"Onlar sana geldikleri zaman onlara de ki: "Allah katnda sann durumu da demin
durumu gibidir. Allah demi topraktan yaratt. Sonra ona "Ol" dedi ve o da oluverdi."
8- bn Abbs'tan rivayet olunuyor:
"Necran hritiyanlarndan bir hey'et gelmiti. Seyyid ve Akb da ilerindeydi. Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, dostumuzu (Hz. sa'y kastediyorlar) zikrediyormusun" dediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Nasl zikrediyomuum?" diye sordu.
"Onun Allah'n kulu olduunu iddia ediyormusun." dediler. Efendimiz (s.a.v.):
"Evet, O Allah'n kuludur." buyurdu.
"Hi sa gibisini grdn veya haber aldn m?" dediler, sonra yanndan ktlar. Onlarn
arkasndan Cibril Allah'n emrini getirdi: "Sana geldiklerinde onlara de ki: Allah katnda
sa'nn misali aynen Adem'in misali gibidir..."
9- Selem bni Abdi Yeu' tarikndan, o babasndan, o babasndan anlatt:
"Raslullah kendisine "T, Sin, Sleyman (Neml Suresi) inmeden nce Necrn ehline,
brahim, shak ve Yakubun ilhnn adyla; Allah'n Nebisi Muhammed'den" diye hadisin
sonuna kadar yazd. Orada yle anlatlr:
"Raslullah'a, erahbl bni Vedat'l Hemedn, Abdullah bni erahbl el-sbahn ve
Cebbar el-Hars gnderildi. Onlar Raslullah'a geldiler, Raslullah'a sorular sordular.
Raslullah onlara sordu. Raslullah ile onlar arsnda soru sorma devam etti ve:
"sa hakknda ne dersin?" sorusuna kadar geldiler. Aleyhisselm:
"Bu gn benim yanmda bir ey yok, yarn gelin size haber vereyim." dedi. Ertesi gn olunca
Allah Tel Al-i mran: 3/59-61 ayetlerini indirdi." 108
10- a'b rivayetinde ise Necran heybetinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bize Meryem olu sa'dan bahset, ondan haber ver." dedikleri, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
"O, Allah'n Meryem'e ilka eyledii (brakt) bir kelimesidir." buyurduu ve onlarn
105
bn Sa'd, Tabakat; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/138.
Seyyitten sonra gelen
107
108
Beyhak, Delil; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/137-138.
106
"sa'nn bunun stnde olmas gerekir." demeleri zerine

"Hi kukusuz sa'nn misali Adem'in misali gibidir..." yetinin;
"sa'ya, Adem gibi olmak yaramaz." demeleri zerine de
"Artk sana bu ilim geldikten sonra kim seninle onun hakknda tartrsa..." yet-i
kerimesinin nazil olduu kaydedilmitir.109
11- Bu hadise ile ilgili Katde rivayeti de yledir:
"Necran halknn iki efendisi ve papazlar Seyyid ve Akb Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve
Ona sa'y sordular:
"Her adem olunun bir babas var. sa'nn durumu nedir ki babas yok?" dediler de Allah
Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
12- Bu konudaki Sudd rivayeti biraz daha farkl olup Necrn'dan gelenleri drt kii olarak
vermektedir. Buna gre: Hz. Peygamber, kendisine peygamberlik verilip de risaletini etrafa
yaymaya balaynca Necranhlar da duydular ve onlarn en hayrllarndan drt kii Efendimiz
(s.a.v.)'e geldiler: Seyyid, Akb, Masergis ve Marihar. Bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sa
hakknda ne dediini sordular. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"O, Allah'n kulu, ruhu ve kelimesidir." buyurdu. Onlar,
"Hayr" dediler "Fakat o Allah'tr. Krallndan indi, Meryem'in iine girdi, sonra oradan kt,
bize kudretini ve emrini gsterdi. Sen hi babasz olarak yaratlm bir insan grdn m?"
Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."110
13- Aslnda yet-i kerime tamamen Necran hristiyanlar hey'eti ve onlarn Hz. Peygamber
(s.a.v.) ile mnakaalar etrafndaki konular ihtiva etmekle birlikte Sudd rivayeti sanki baka
bir sefer daha olmu, Necranllar hicretin dokuzuncu senesinde olan bu ziyaretleri dnda ve
daha nce bir kere daha gelmiler zehabn vermektedir. Seyyid ve Akb'n Medine-i
Mnevvere'ye daha nce bir kere daha gelmi olmalar caiz ise de aslnda hadise tarihi
kaytlara bir kere vukubulmu olarak gemitir. Sudd rivayetini bu erevede deerlendirmek
ve zikredilen dier iki Necranlnn da mnakaalara katlmamakla birlikte Seyyid ve Akb'la
birlikte bu seferde bulunduklarn kabul etmek rivayetler arasn birletirmek iin yeterlidir.
Yani bu yet-i kerime de dier Necran hey'eti hakknda inen 80 ksur yetten birisidir ve
mnakaa konularndan birine aklk getirmektedir ve aslnda Hz. sa konusunda bu
mealdeki iddia ve mnakaalar bitmediine ve hatt daha da alevlendiine gre Hz. sa'nn
ulhiyyetini iddia eden btn hristiyanlar bu yet-i kerimenin hkm altna girmektedir.111
61. Artk sana ilim geldikten sonra kim seninle onun hakknda ekiirse de ki: Gelin,
oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve kadnlarnz, kendimizi ve kendinizi aralm,
sonra da dua ve niyazda bulunup Allah'n lanetini yalanclarn zerine klalm.
1- Hz. sa ile ilgili bu yetlerin, Hristiyan olan Necranllarn, Rasulullaha gelen ve Hz. sa
hakknda onunla tartmak isteyen heyeti hakknda nazil olduklar rivayet edilmitir. 112
2- Necranllar Rasulullaha gelip onunla sa hakknda tartarak, o zamann detinden olan
"Lanetleme"yi teklif ettiler. te bunun zerine bu yetler nazil oldu. 113
3- Eb Said Abdurrahman b. Muhammed ez-Zimcar, Ahmed b. Cafer b. Malikten, o
Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o Hseyn'den, o Hammad b. Seleme'den, o
Yunus'tan, o da Hasan'den yle dediini bize haber verdi:
"Necran'n iki rahibi Peygamber (s.a.v.)'e geldiler. Rasulullah (s.a.v.) da onlara:
"Mslman olun, selamete erin" buyurdu. Onlar da:
109
Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/229.

112
113
110
111
"Biz senden nce zaten mslman olmutuk" dediler. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Yalan sylediniz. Sizi slm'dan men eden ey var; Haa secde etmeniz, "Allah ocuk
edindi" demeniz ve arap imeniz." Onlarn:
"sa hakknda ne dersin?" demeleri zerine Neb birey sylemeyip, skt etti. Sonra
Kur'an'dan u yetler nazil oldu:
"te bunu, biz sana Kur'an'n yetlerinden ve hikmet dolu zikirden peyderpey okuyoruz.
Dorusu Allah katnda, sa'nn misali, Adem'in misali gibidir. Onu topraktan yaratt, sonra
ona "ol" dedi, o da oluverdi. Bu hak ve hakikat, Rabbin'den gelen bir gerektir. Binaenaleyh
sen sakn phe edenlerden olma. Artk sana bu ilim geldikten sonra her kim seninle
mnakaaya kalkarsa yle de: "Gelin, oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve
kadnlarnz, kendilerimizi ve kendilerinizi aralm can gnlden, hepimiz birarada olarak
dua ve niyaz edelim de, Allah'n lanetini yalanclarn zerine okuyalm."114
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) onlar karlkl lanetlemee davet etti ve kendisi Hasan',
Hseyn'i, Fatma'y, ehlini ve ocuunu getirdi. Bunlar Rasulullah (s.a.v.)'n huzurundan
karlarken biri dierine:
"Cizye vermeyi kararlatr da O'nunla lanetleme" dedi. O da cizyeyi kararlatrd. Sonra
dnp:
"Cizyeyi kabul ediyor ve seninle lanetlemiyoruz" dediler, bylece cizye vermeyi kabul
ettiler."115
4- Hafz Abdurrahman b. Hasan, kendisinden rivayet etmem hususunda bazen izin vererek,
Eb Hafs mer b. Ahmed el-Vaiz'den, o Abdullah b. Sleyman b. E'as'tan, o Yahya b. Hatim
el-Asker'den, Bir b, Mihran'dan, o Muhammed b. Dinar'dan, o Davud Eb Hind'den, o
a'bi'den, o da Cabir b. Abdillah'tan yle dediini bana haber verdi:
"Necran ahalisinin elileri olan kb ve Seyyid denilen kiiler, Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna
geldiler. O da kendilerini slm'a davet etti. Onlar da:
"Biz zaten senden nce mslman olmutuk" dediler. Rasulullah (s,a.v.) da buyurdu ki:
"Yalan sylediniz. ayet istiyorsanz sizi slm'dan men eden eyi, size haber veririm." Onlar
da:
"Bize haber ver bakalm" dediler. Buyurdu ki:
"Ha sevgisi, arap ime ve domuz eti yeme." Sonra onlar karlkl lanet okumaya ard.
Onlar da sabahleyin kendisiyle bulumak zere Rasulullah (s.a.v.)'a sz verdiler. Rasulullah
(s.a.v.) Ali, Fatma, Hasan ve Hseyn'in ellerinden tutarak sabahleyin geldi, sonra o iki rahibe
haber yollad. Onlar davete gelmekten kandlar ve Rasulullah (s.a.v.)'a hara vermeyi
taahhd ettiler. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) de buyurdu ki:
"Beni hakla gnderen Allah'a yemin olsun ki eer o iki rahib bu lanetlemeyi yapsalard,
elbette vadiye ate yaacakt." Cabir dedi ki:
"te: "...De ki: "Gelin, oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve kadnlarnz,
kendilerimizi ve kendilerinizi aralm can gnlden, hepimiz birarada olarak dua ve niyaz
edelim de, Allah'n lanetini yalanclarn zerine okuyalm." yeti nazil oldu." 116
5- a'bi dedi ki:
"Ayette geen: "oullarmz" dan maksad Hasan ve Hseyn'dir, "kadnlarmz" dan maksad
Fatma'dr, "kendimiz" den maksad da Ali b. Eb Talib'dir."117
6- Bu hadise slm tarihinde Yemen Necran hristiyanlar Hey'etinin Medine-i Mnevvere'ye
gelmesi ve bu hey'et ile Hz. Peygamber arasnda yaplan tartmalarda kendilerine getirilen
btn delillere kar kfr ve inatlarnda srar edip slama gelmemeleri zerine Hz.
Peygamber tarafndan Allah'n emriyle karlkl lnetlemeye arlmalar (Mbhele) ve
onlarn da bundan ekinerek cizye vermeyi kabul edip kabilelerine dnmeleri hadisesi olarak
114
Al-i mran: 3/58-61.

116
117
Hakim; Mstedrek: 2/593, 594, Suyuti; ed-Drr: 2/38; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 85.
115
mehurdur ve hicretin dokuzuncu senesinde meydana gelmitir.

imdi zellikle bu yetin, genelde ise bu srenin bandan itibaren bir rivayete gre otuz
ksur, bir rivayete gre de 83 yetin nzulne sebep olan hadise ile ilgili rivayet ve ayrntlara
bakalm:
bn shk der ki:
"Necran hristiyanlar hey'eti altm binitli olarak Raslullh (s.a.v.)a geldiler. leri
gelenlerinden ondrd ilerindeydi. Bunlar: Akb olarak bilinen Abdulmesh, Seyyid olarak
bilinen el-Eyhem, Bekr ibn Vil oullarndan Ebu Harise ibn Alkame, Uveys (veya Evs),
Haris, Zeyd, Kays, Yezd, Nebh, Huveylid, Amr, Hlid, Abdullah ve Yuhannes idiler.
Bunlarn esas sz sahibi olanlar da u yd: l. Akb: Hey'etin bakan, grlerinin sahibi
ve her konuda kendisine danlan kiiydi. Ancak onun gr ile hareket ederlerdi. 2.
Seyyid: Vezirleri ve toplantlarnn sahibiydi. 3. Ebu Harise ibn Alkame: Piskoposlar,
imamlar ve medreselerinin sahibi idi.
Bekr ibn Vil oullar araplarndan olup hristiyanl kabul etmi, dininde salbeti ve ilminin
derinliini bildikleri iin rumlardan ve krallarndan ok ikram ve ihsanlara nail olmu, kendisi
iin kiliseler ve medreseler yaplm, kendisine mal ve hizmetiler verilmiti. Bu Ebu Harise,
okumu olduu eski kitablardan Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vasflarn ve durumunu ok iyi
bilmesine ramen bulunduu makam ve grd muamele sebebiyle slm'a gelmiyor,
hristiyanlkta kalmaya devam ediyordu. Bu hey'et iinde kardei Krz ibn Alkame de
bulunuyordu.
Bunlar ikindi namaz klnrken Medine-i Mnevvere'ye geldiler, zerlerinde yemenli ssl
elbiseleri, cbbeleri, ridlar vard. Mescid-i Nebev'de Raslullh (s.a.v.)'n yanna girdiler.
Onlar gren sahabeden bazlar diyorlar ki:
"O kadar gzel ve gsterili giyinmilerdi ki ne onlardan nce, ne de onlardan sonra onlardan
daha gsterili bir hey'et grmedik."
Kendi namaz (ibadet) vakitleri gelince Mescid-i Nebev'de namaz klmak zere kalktlar.
Efendimiz (s.a.v.):
"Braknz klsnlar." buyurdu. Mescid'de douya doru ynelerek namazlarn kldlar.
Allah'n Rasl (s.a.v.) onlardan Ebu Harise ibn Alkame ve Akb Abdulmesh ile veya Seyyid
el-Eyhem ile konutu. Onlar, hristiyanlktan melik'in dini zere (yani Melkn) idiler. Dediler
ki:
"sa Allah'tr, sa Allah'n oludur, sa n ncsdr." Bu szlerini yle delillendirdiler:
"O Allah'tr." sz hakknda: "O, lleri diriltir, hastalar iyiletirir, gibden haber verir,
amurdan ku ekli yapar, ona frr, o da ku olurdu." dediler.
"O Allah'n oludur." iddialar hakknda unlar sylediler: "Onun, bilinen bir babas yoktur.
Kendisinden nce Adem olundan hi kimsenin yapmad bir eyi yapm, beikte
konumutur."
"O, n ncsdr." iddialar hakknda da: "Allah Teal'nn: "Yaptk, ettik, emrettik,
yarattk, hkmettik." eklindeki szlerini delil getirerek "ayet bir olsayd yaptm, hkmettim,
emrettim, yarattm, derdi. Halbuki O, kendisi, sa ve Meryem'den ibarettir." dediler.
Hz. Peygamber bunlara:
"slm'a geliniz, mslman olunuz." buyurdu
"Biz zaten mslmanz." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Siz mslman deilsiniz, slm'a giriniz." buyurdular. Onlar yine:
"Hayr, biz senden nce mslma olduk." dediler. Efendimiz (s.a.v.):
"Yalan sylediniz, Allah'a oul isnad etmeniz, haa tapnmanz (veya secde etmeniz) ve
domuz eti yemeniz (Hasen'den gelen bir rivayette "domuz eti yemeniz" yerine "iki
imeniz"),118 slmnz engelliyor." buyurdular.
Btn bunlara ramen dinlerinde kalmakta inat ve srarla sorularna devam ettiler:
118
bak: Ahmed ibn Muhammed ibn Hanbel, Fedilu's-Sahbe, tahkik: Vasiyyullah ibn Muhammed Abbs, Mekke, 1403/1983, 2/776.
"Ey Muhammed madem yle sa'nn babas kim?" dediler. Hz. Peygamber sustu, cevap
vermedi de Allah Teal onlarn her bir szleri, iddialar hakknda Alu mrn sresinin
bandan itibaren seksen ksur yeti inzal buyurdu.
Hz. Peygamber (s.a.v.) ile aralarnda tartma yle devam etti:
Hz. Peygamber onlara sordu:
"Bilmiyor musunuz Allah asla lmeyecek olan Diri'dir, sa ise fnidir." Onlar:
"Evet biliyoruz, yledir." dediler. Efendimiz:
"Bilmiyor musunuz, babasna benzerlii olmyan hibir ocuk yoktur." buyurdu,
"Evet biliyoruz, yledir." dediler. Efendimiz (s.a.v.):
"Bilmiyor musunuz Rabbmz hereye Kayym'dur, onu korur, rzklandrr. Halbuki sa
bunlardan hibir eye mlik midir?" diye sordu, onlar:
"Hayr malik deildir." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bilmiyor musunuz, Allah Teal'ya yerde ve gkte hibir ey gizli deildir. sa ise Allah'n
kendisine bildirdiinden baka bunlardan bir ey bilir mi?" diye sordu, onlar:
"Hayr bilmez." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Rabbmz sa'y ana rahminde diledii gibi ekillendirdi, bunu biliyor musunuz?" diye sordu,
onlar yine:
"Evet biliyoruz." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Rabbmz yemez, imez, hadesten mnezzehtir, bunu da biliyor musunuz?" buyurdu, onlar:
"Evet, biliyoruz." dediler. Efendimiz (s.a.v.)'in:
"sa'ya anas, bir kadnn hmile olduu gibi hmile olmu, bir kadnn ocuunu dourmas
gibi onu dourmu, o da bir bebein gda ald, beslendii gibi beslenmiti ve hades te
yapard. Bunlar da biliyorsunuz deil mi?" sorusuna da
"Evet biliyoruz." diye cevap verince Efendimiz (s.a.v.):
"O halde sa, zannettiiniz gibi nasl (ilh ve Allah'n olu) olur?" buyurdu, sustular, cevap
veremediler. Ama sonra yine inat ettiler ve:
"Ey Muhammed, sen sa'nn Allah'n bir kelimesi ve O'ndan bir ruh olduunu sylemiyor
musun?" dediler. Efendimiz (s.a.v.)'in:
"Evet." cevab zerine:
"Eh, bu bize yeter." deyip inkrda devam ettiler. (Bunun zerine "Allah O Allah'tr ki yegne
ilh O'dur, Hayy'dr, Kayym'dur..." yet-i kerimesi nazil oldu.119
Nihayet Allah Teal: "Artk sana ilim geldikten sonra kim seninle onun hakknda ekiirse de
ki: Gelin, oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve kadnlarnz, kendimizi ve kendinizi
aralm, sonra da dua ve niyazda bulunup Allah'n lanetini yalanclarn zerine klalm."
yet-i kelimesiyle Rasl'n, onlar mbhele'ye, yani aktan karlkl lnetlemeye davet
etmesini emretti. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onlar mslman olmaya, deilse lnetlemeye
daveti zerine:
"Ey Ebu'l-Kasm, bizi brak, ne yapacamz konusunda bir dnelim, istiare edelim, sonra
gelir o dediini yaparz." dediler ve gittiler ve Akb ile babaa kaldlar. Onlarn gr sahibi
olanlar Akb idi. Akib'a:
"Ey Abdulmesh, ne dersin?" dediler. Akb (bir rivayette piskoposlar olan Ebu Harise):
"Ey hristiyanlar topluluu, muhakkak biliyorsunuz ki Muhammed Allah tarafndan
gnderilmi bir peygamberdir. sa'nn haberi konusunda kesin hkm ortaya koydu.
Biliyorsunuz hibir kavim yoktur ki peygamberi ile lnetlemi olsun da bykleri kalsn,
kkleri yetisin. Eer bunu yaparsanz kknz kaznr. Eer bundan (lnetlemeden)
vazgeerseniz ancak dininizi sevdiiniz ve sahibiniz (sa) hakknda sylediiniz szlerde
devam etmek iin byle yapm olacaksnz. Gidin onunla vedalan ve memleketinize
119
Bak: Als, Rhu'l-Man, 3/75.
dnn." dedi.120
Ertesi gn Hz. Peygamber damad Hz. Ali'yi, kz Hz. Ftma'y, torunlar Hz. Hasan ve Hz.
Hseyin'i ard ve:
"Ey Allahm, bunlar benim ehl-i beytimdir." buyurup121 Hseyin'i kucana alm, Hasan'n
elinden tutmu, arkasnda Ftma, onun da arkasnda Ali olduu halde Necrnllarla
mbhelede bulunacaklar yere geldiler ve Necranllar mbahele iin gelmeleri haberini
gnderdiler. Geldiler ve:
"Ey Ebu'l-Kasm, biz seninle lnetlememeye karar verdik." dediler. Efendimiz:
"O halde mslman olunuz. Mslman olursanz mslmanlarn lehine olan sizin de lehinize,
aleyhine olan sizin de aleyhinize olacaktr." buyurdular. Onlar bu teklifi kabul etmeyince
Efendimiz:
"O halde sizinle savatan baka yol kalmad." buyurdular. Onlar (bir rivayette Akb ve
Seyyid):
"Bizim araplarla savaacak gcmz yok. Bizimle savamaman, bizi dinimizde serbest
brakman karlnda sana her sene bini Safer'de, bini de Receb'de denmek zere iki bin
hlle ve demirden 30 zrh (cizye) vermek zere bizimle bar yapar msn?" dediler.
Efendimiz de bunu kabul ederek onlarla bar yapt. Bunun zerine onlar:
"Ashabndan senin honut olduun emn birini bizimle gnder de mallarmzda herhangi bir
konuda ihtilfmz olduunda bizim aramzda hkm versin. Biz sizlerden honuduz." dediler.
Hz. Peygamber:
"Size mutlaka gerekten emn olan birini gndereceim. leden sonra bana geliniz."
buyurdular. Onlar ayrlnca Efendimiz:
"Beni hak ile gnderene yemin ederim ki helak Necran halknn zerine sarkmt. Eer
lnetleselerdi maymun ve domuzlara evrilecekler, vadi onlar iin atele dolacak (ya da vadi
zerlerine ate yadracak), aalar zerindeki kulara (veya aalar zerindeki serelere)
varncaya kadar Necran ve halknn kkleri kurutulacakt." buyurdular."122
Aslnda lnetlememeleri konusunda bakanlar Akb tarafndan uyarlm olmalarna ilve
olarak piskoposlar da onlar uyarm. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i, Hasan, Hseyin, Ftma ve
Ali ile gelirken grnce:
"Ey hristiyanlar topluluu, ben yle yzler gryorum ki Allah'tan bir dan yerinden izale
edilmesini isteseler Allah onlarn bu isteiyle o da yerinden kaldrrd. Bununla mbahele
etmeyin, sonra helak olursunuz." demiti."123
7- Hz. Peygamber (s.a.v.) le namazndan sonra ilerinden emn olan birini semek zere
ashabna baktlar. Huzeyfe der ki:
"Ashabdan her biri kendisini semesi iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e grnmeye alyordu.
Efendimiz (s.a.v.) Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrh' grd ve:
"Ey Ebu Ubeyde kalk. Onlarla birlikte git ve ayrla dtkleri konularda onlar arasnda hak
ile hkm ver." buyurdular. O kalknca da:
"Her mmetin bir emni vardr. Bu mmetin emni Ebu Ubeyde'dir." buyurup Necran hey'eti
ile onu gnderdiler.124
Hz. mer yle dermi:
"O gn bu greve gnderilmeyi istediim kadar hibir grevi sevip istememitim. O gn
erkenden Mescid-i Nebevye gittim. Efendimiz namaz klp da kimi gndereceini tesbit iin
sana soluna bakarken beni grsn diye uzanyordum, ama O, Ebu Ubeyde'yi grnceye
kadar aranmaya devam etti ve onu grnce de arp Necrnllarla gitmek zere onu
120
Abdulmelik ibn Him el-Himyer, es-Sretn-Nebeviyye, tahkik: Mustafa es-Sak, brahim el-lbyr, Abdulhafz eleb, Kahire
1375/1955, 1/573-584; Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/108-109; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'1-Azm, 2/40-42 ve Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini
Kur'n Dili Trke Tefsir, stanbul 1960, 2/1011-10142'deki bilgiler birletirilerek verilmitir.
121
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 3/7, hadis no: 2999.
122
Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/211-213; Fahreddin Rz, Mefthu'1-ayb, 8/80.
123
Als, Rhu'l-Man, 3/188-189.
124
Buhri, Mez, 72.
grevlendirdi ve bylece ok istediim bu vazifeyi Ebu Ubeyde ald gitti."125

8- Evet, Necranllar bu davranlar ile aslnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamberliini ikrar
etmi oldular ve zerlerine konan cizyeyi kabul edip kabilelerine dndler. Ancak onlarla
birlikte gelmi olan piskoposlar Ebu Harise'nin kardei Krz mslman olup Medine-i
Mnevvere'de kalm. Anlattna gre daha yolda gelirken kardei Ebu Harise zaten Hz.
Muhammed'in hak peygamber olduunu biliyormu. O yle anlatm:
"Yolda gelirken benim bindiim katr bir hayvanlk etti de kzdm ve Muhammed'i kastederek
"Kahrolas o en uzak." dedim. Kardeim Ebu Harise:
"Hayr, aksine anan kahrolsun." dedi. Ben:
"Neden kardeim?" diye sordum. Cevaben:
"Vallahi o bizim beklemekte olduumuz peygamber." dedi. Ben:
"O halde bunu biliyorsun da ondan seni alakoyan nedir?" diye sordum,
"nk u krallar bize birok servetler verdiler, ikramlarda bulundular. imdi buna iman
etsek hepsini elimizden alrlar." dedi."126
9- Rivayet edildiine gre, "Hz. Peygamber (s.a.v.), Necrn hristiyanlarna deliller getirip,
sonra onlar da cehalet ve tanmamalarnda srar edince, Hz. Peygamber (s.a.v.), onlara
"Eer getirdiim delilleri kabul etmezseniz, unu biliniz ki Cenb- Hak bana, sizinle
lnetlememi emretmitir" dedi. Bunun zerine onlar,
"Ey Ebu'l-Ksm! Hele bir dur da, arkadalarmzn yanna varp, bu hususu aramzda
konutuktan sonra, tekrar sana gelelim." dediler. Gidip arkadalaryla grtklerinde kraldan
sonra gelen ve ilerinde sz sahibi olan kimseye:
"Ey Abdu'l-Mesih, syle bakalm ne dersin?" dediler. Bunun zerine o,
"Ey hristiyan topluluu, Allah'a yemin ederim ki, siz Hz. Muhammed'in gnderilmi bir
Peygamber olduunu anladnz. Yine O'nun, sizin sahibiniz (Hz. sa) hakknda hak olan sz
ve gr getirdiine de yemin ederim. Yine Allah'a yemin ederim ki, herhangi bir
Peygamberle lnetlemeye giren topluluun ne yals sa kalr, ne ocuklar byr (hepsi
mahvolur). Yine yemin ederim ki, eer siz bu ie giriirseniz, sizin soyunuz ve nesliniz kurur
ve tkenir: Ama, bundan kanr, dininiz zre yaamaya devam eder ve bulunduunuz hali
srdrmeye devam ederseniz, o adamla (Hz. Muhammed) anlan ve memleketlerinize geri
dnn!.." dedi.
Bu esnada, Hz. Peygamber (s.a.v.) de, zerinde siyah kldan bir rt, futa olduu halde
evinden dar kmt.. Hz. Hseyn'i kucana alm, Hz. Hasan' elinden tutmu, Hz. Fatma
Hz. Peygamberin, Hz. Ali de Hz. Fatma'nn peindeydi... Hz. Peygamber yle diyordu:
"Ben du ettiim zaman, siz amin! Deyiniz." Bunun zerine Necrn'n piskoposa,
"Ey hristiyanlar, ben karmda ylesine yzler gryorum ki, onlar Allah'tan, bir da
yerinden oynatp yok etmesini isteseler, muhakkak ki Allah o da yerinden gtrr.
Binenaleyh, lanetlemeyin, aksi halde helak olur, yok olursunuz.. Ve yeryznde, kyamete
kadar tek bir hristiyan kalmaz." dedi. Hristiyanlar sonra,
"Ey Ebu'l-Kasm, biz seninle lnetlememeye ve dinin hususunda sana mdahale etmemeye
karar verdik." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de,
"Lanetlemediinize gre mslman olunuz... Bylece de, mslmanlarn lehine olan, sizin
lehinize, aleyhlerine olan da sizin aleyhinize olur." deyince, onlar bunu kabul etmediler,
direttiler. Bunun zerine Hz. Peygamber,
"En ksa zamanda sizinle savap, iinizi bitireceim" deyince, onlar,
"Bizim, Araplarla savaacak gcmz yok. Fakat sana, bini safer bini de recep aynda olmak
zere, iki bin takm elbise ile, demirden yaplm normal otuz zrh vermek zere bizimle
savamaman ve bizi dinimizde serbest brakman konusunda seninle anlama yapmak
istiyoruz." Bunun zerine Hz. Peygamber onlarla, bu artlar altnda anlama yapt ve yle
125
126
bn Kesr, Tefsrul- Kur'ni'l-Azm, 2/42.

Abduimelik ibn Him el-Himyer, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/573-574; Elmall, Hak Dini Kur'n Dili, 2/1014.
dedi:
"Canm kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, helak o Necrnllara ylesine
yaklamt ki... Eer onlar lanetlemeye girmi olsalard, maymunlar ve domuzlar haline
getirilecekler, bu vadi ate olup onlar yakacak ve Allah Necrn ve halknn kkn
kurutacakt.. Aalarn tepelerinde kular bile... Bir yla kalmayacak btn hristiyanlar helak
olacaklard..." Yine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in siyah futa iinde evinden kp, Hz. Hasan
geldiinde onu, o futann iine soktuu; Hz, Hseyin, Hz. Fatma ve Hz. Ali (r.a.)
geldiklerinde de, ayn ekilde onlar da futann iine soktuu; daha sonra da "Ey ehl-i beyt,
Allah sizden her trl kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak diler" 127 yetini okuduu rivayet
edilmitir.
Razi der ki: Bu rivayet, gerek tefsir gerekse hadis limleri arasnda, shhati konusunda deta
zerinde ittifak edilmi gibidir.128
10- Huzeyfe el-Yeman diyor ki:
"Necrann reislerinden, kb ve Seyyid unvan verilen kiiler Rasulullaha geldiler. Onunla
mbahele yapmak istediler. Fakat bunlardan biri dier arkadana:
"Bunu yapma, Allaha yemin olsun ki eer o gerekten Peygamber ise ve biz de onunla
mbahele edersek bundan sonra ne biz kurtuluruz ne de soyumuz." dedi. Bunun zerine o iki
kii Rasulullaha dediler ki:
"Biz sana istediini vereceiz sen bizimle birlikte gvenilen bir kii gnder. Bizimle
gvenilmeyen bir kii gnderme." Bunun zerine Rasulullah:
"Ben sizinle beraber, gerekten gvenilir olan bir kii gndereceim." dedi. Sahabiler bu
erefe nail olmaya hazrlandlar. Rasulullah buyurdu ki:
"Kalk ey Ebu Ubeyde b. el-Cerrah." Ebu Ubeyde ayaa kalknca:
"te mmetin emin kiisi budur." buyurdu."129
11- Sa'd b. Ebi Vakkas diyor ki:
"Bu yet-i kerime nazil olunca, Rasulullah Aliyi, Fatmay, Hasan ve Hseyini ard ve
dedi ki:
"Ey Allahm, ite benim ehlim bunlardr." 130
"ayet Rasulullah mbahaleye aran insanlar mbahaleye km olsalard, geri
dndklerinde ne ailelerini ne de mallarn bulabilirlerdi." 131
64. De ki: Ey ehl-i kitab, hepiniz bizimle sizin aranzda msavi bir kelimeye gelin: Allah'tan
bakasna tapmyalm, O'na hibir eyi ortak komyalm, Allah' brakp da birbirimizi rabler
tanmyalm. Eer yine yz evirirlerse deyin ki: ahid olun, biz muhakkak mslmanlarz.
1- bn Abbs der ki:
"Bu yet-i kerime rahipler ve papazlar hakknda nazil olmutur. Hz. Peygamber bu yet-i
kerimeyi Habeistan'daki Ca'fer ibn Eb Tlib'e gndermi; o da Nec'nin de hazr
bulunduu bir mecliste Habeistan'n ileri gelenlerine bu yet-i kerimeyi okumutur."132
2- Katade, Rebi' b. Enes ve bn-i Creyce gre bu yet-i kerime, Medine-i Mnevverenin
evresinde bulunan Yahudiler hakknda nazil olmutur. 133 Yahudiler, Hz. brahim hakknda
Resulullah ile tartmaya giriince Allah teala bu yeti indirmi ve Rasulullaha, Yahudileri
127
Ahzb: 33/33.
Fahreddin Rz, Mefthu'1-ayb.
129
Buhari, el-Maazi: 72; Ahmed b. Hanhel, Msned, 1/414; bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn.
130
Tirmizi, Tefsir el-Kur'an: 3 (2999); bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn.
131
132
133
bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn; Fahreddin Rz, Mefthu'1-ayb.
128
ararak onlara, yette belirtilen hususlar bildirmesini emretmitir.134

3- Sudd, el-Hasenu'1-Basr, bn Zeyd ve Muhammed ibn Ca'fer ibnu'z-Zubeyr bu yet-i
kerimenin de dierleri gibi yine Necran hey'eti hakknda nazil olduu grndedirler. 135
Rasulullah onlar Mbahaleye davet ettiinde "Lanetlemekten" kanmalar zerine bu defa
onlar, daha kolay olan bu yetin beyan ettii eyleri kabul etmeye davet etmitir. Fakat onlar,
bunu da kabul etmemilerdir.136
4- Fahreddin Rz der ki:
"Bu ifde, her iki topluluu da iine almaktadr. Bunun her iki grup hakknda nazil olduuna
u husus da dellet etmektedir:
a- Lafzn zahiri, iki toplulua da amildir.
b- yet-i kerimenin sebeb-i nzul hakknda rivayet edilen u husustur:
Yahudiler Hz. Peygamber'e yle demiti:
"Hristiyanlarn Hz. sa'y Rab edinmeleri gibi, bizim de, sadece seni Rab edinmemizi
istiyorsun!..." Hristiyanlar da,
"Ey Muhammed! Sen, yahudilerin Uzeyr (a.s.) hakknda sylemi olduklar eyi senin
hakknda sylememizi istiyorsun" demilerdi. te bunun zerine Cenb- Hak da bu yeti
indirdi.
Bana gre, doruya en yakn olan, bu ifdeyi Necrn hristiyanlarna hamletmektir. nk biz,
Hz. Peygamber'in nce onlara deliller getirdiini, sonra da onlarla "mbhele" istediini; ama
bu srada insafl olup mcadeleyi ve onlar ilzam ederek susturmay arzulamay terke dayanan
sze getiini aklamtk. Bunun byle olduuna, Hz. Peygamberin burada onlara, Hak
Tel'nn, "Ey kitap ehli!" szyle hitap etmesi de dellet etmektedir."137
5- Taberiye gre ise, bu yette zikredilen ehl-i kitaptan maksat, hem Yahudiler hem de
Hristiyanlardr. Zira ehl-i kitap denince her ikisi de anlalmaktadr. Buradaki ehl-i kitabn,
sadece bir ksmna ait olduuna dair sahih bir delil yoktur. O hakle, yetin her iki ehl-i kitab
da kastederek, onlar tevhid inancna davet ettiini sylemek daha isabetlidir. nk Allahn
birliini ve sadece kendisine ibadet edileceini kabul etme, her yaratn vazifesidir. Ve ona
gnderilen bir emirdir.138
65. Ey ehl-i kitab, brahim hakknda neden ekiip duruyorsunuz? Tevrat da ncil de ancak
ondan sonra indirilmitir. Hi akletmiyor musunuz?
66. te siz onlarsnz ki hakknda bilginiz olan eyde ekitiniz, peki hi bilginiz olmyanlar
hakknda neden hal ekiip duruyorsunuz? Halbuki Allah bilir, siz bilmezsiniz.
67. brahim ne bir Yahudi, ne de bir hristiyand. Fakat o, Allah ' bir tanyan bir hanif;
dosdoru bir mslmand. Mriklerden de deildi.
1- Abdullah b. Abbas ve Katade bu yet-i kerimenin, Hz. brahim hakknda tartan ve her
birinin, brahimin kendi dininden olduunu iddia eden Yahudi ve Hristiyanlar hakknda nazil
olduunu zikretmilerdir. 139
a- bn Humeyd kanalyla bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Necran hristiyanlar heyeti ile yahudi hahamlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda
tartmlar; hahamlar:
"brahim ancak bir yahudi idi." demiler, hristiyanlar:
"brahim ancak bir hristiyand." demilerdi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i
134

bn Cerir, Taber, Cmiul-Beyn; Fahreddin Rz, Mefthu'1-ayb; Als, Rhu'l-Man, 3/193.
136
137
138
139
135
kerimeleri indirdi."140
Her iki guruba da, Hz. brahimin, onlarn dininden olmadn bildirdi."141
2- Rebi' b. Enes, Mcahid ve Katadeden nakledilen dier bir gre gre bu ayet, brahim
hakknda tartan Yahudiler hakknda inmitir.
a- Katade diyor ki:
"Bize nakledildiine gre Rasulullah, Medinede yaayan Yahudileri mminlerle Yahudiler
arasnda msavi bir sz olan kelime-i Tevhide ve yalnz Allaha kulluk etmeye davet etti.
Onlar, Hz. brahim hakknda, Rasulullah ile tarttlar ve onun Yahudi olarak ldn iddia
ettiler. Bunun zerine Allah teala onlar yalanlayarak bu ayeti indirdi." 142
68. Gerekten brahim'e insanlarn en yakn herhalde ona tbi olanlarla u Peygamber ve
iman edenlerdir. Allah o m'minlerin velsi, dostudur.
"Yahudi reislerinin: "Allah'a yemin olsun ki ey Muhammed, bizim, brahim'e senden ve
bakalarndan yakn olduumuzu ve brahim'in bir Yahudi olduunu gerekten bilmektesin,
sende kskanlktan baka birey yok" demeleri zerine Allah Teala bu yeti indirdi."143
2- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas yoluyla, ayn ekilde Abdurrahman b. unm, Rasulullah
(s.a.v.)'n ashabndan rivayet ettiler. Muhammed b, shak b. Yesar da bunu zikretti. Bylece
onlarn bir ksmnn hadisi, dier bir ksmnn rivayetine girmitir. Bunlar dediler ki:
"Cafer b. Eb Talib ve arkadalar Habeistan'a hicret edip oray yurt edindikleri ve Rasulullah
(s.a.v.) da Medineye hicret edip, Bedr meselesinden olan olduu zaman, Kurey Daru'nNedve'de toplandlar ve dediler ki:
"Bedir'de sizden ldrlenlere bedel olarak Necanin yannda bulunan Muhammed'in
ashabnda bizim iin ksas hakk vardr. Haydi imdi byk miktarda mal biriktirip onu
Necaye hediye verin. Belki kavminizden yannda bulunanlar size geri verir. Bu i iin
iinizden isabetli gr sahibi iki adam ngrlsn." Bylece Amr b. As ve Umare b. Eb
Muayt' azk ve daha baka hediyelerle gnderdiler. Bunlar deniz yolculuuna ktlar ve
Habee'ye geldiler. Neca'nin huzuruna knca ona secde ettiler ve dediler ki:
"Kavmimiz senin hayrn ister ve ilerini takdirle karlarlar, senin iyiliini isterler. Kavmimiz
bizi, sana gelen u toplulua (Muhammed'in Ashabna) kar seni uyarmamz, onlardan
sakndrmamz iin sana gnderdiler. Zira onlar, ar bir yalanc kiinin kavmidir. Bu kii
kendisinin Allah'n Peygamberi olduunu iddia ederek iimizde ortaya kt. Kendisine,
beyinsizlerden baka bizden hibir kimse uymamtr. Biz bunlara her ynden ambargo
uygulam ve onlar bir blgemizde yaamaa zorlamtk. yle ki ne yanlarna bir giren var,
ne de yanlarndan bir kan var. Alk ve susuzluk onlar helak etti. Durumlar iyice
zorlanca, senin dinini, mlkn ve tebaan bozmak iin amcazadesini sana gnderdi.
Binaenaleyh onlardan sakn ve haklarndan gelmemiz iin onlar bize geri ver. Bu
dediklerimizin delili de u ki onlar senin yanna girince sana secde etmezler ve insanlarn seni
selamladklar selamla seni selamlamazlar. Bunlar, senin dininden ve yolundan yz evirmek
iin yapyorlar."
Bunun zerine Neca onlar ard. Hazr bulunduklarnda Cafer:
"Allah'n bl huzuruna kmaa izin isterler" diye kapda bard. Neca de:
"u seslenene emredin de szn tekrar sylesin" dedi. Cafer de yle yapt. Neca:
140
bn shak; Beyhaki, Delil; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/216; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
Fatih Yaynevi: 1/139; Mecmau'l-beyan, 2/456.
141
142
143
Senedsizdir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 85; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n,
4/70.
"Peki yleyse Allah'n emnnda ve zimmetinde ieri girsinler" dedi, Amr b. As Neca'ye
bakarak:
"Allah'n grubu" diye nasl bir yabanc dil kullandklarn iitmiyor musun?" dedi. Neca ise
bu hususta onlara karlk vermedi. Bylece bu onlara fena dokundu. Ashab, Necanin huzuruna kt, fakat ona ta'zim ederek eilmediler. Bunu frsat bilen Amr b. As ve Umare b. Eb
Muayt dediler ki:
"Grmyor musun, senin nnde eilmeye kibrediyorlar?" Bunun zerine Neca, Cafer ve
arkadalarna dedi ki:
"Bana secde etmenizden ve uzaklardan gelenlerin beni selamladklar selamla beni
selamlamanzdan sizi men eden nedir?" Dediler ki:
"Biz, seni yaratp hkmdar klan, Allah'a secde ederiz, bu selam ancak bizim selammzdr,
biz putlara tapardk. Derken, Allah, iimizde bize doru szl Peygamber gnderdi. Bize,
Allah'n holand selam emretti ki o da Cennet Ehli'nin sz olan "Selm"dr."
Neca bildi ki bu zat Hak Peygamberdir ve Tevrat'la ncil'de zikrolunan Neb'dir.
"Allah'n grubu senden izin isterler" diye seslenen hanginizdi?" dedi. Cafer:
"Bendim" dedi. Neca:
"yleyse konu" dedi. Cafer dedi ki:
"Sen yeryz ahalisinin krallarndan bir kralsn ve Ehl-i Kitab'dansm. Senin yannda fazla sz
ve hakszlk yaramaz. Ben arkadalarm adna cevap vermeyi istiyorum. Sen de u iki adama
emret de onlarn birisi konusun ve dieri sussun. Bylece bizim mnakaamz iitebilesin."
Bunun zerine Amr, Cafer'e:
"Konu" dedi. Cafer de Neca'ye dedi ki:
"u adama sor. Bizler kleler miyiz, yoksa hr kimseler miyiz? ayet bizler kle kimseler
isek, efendilerimizden kamz demektir. O halde bizi onlara geri ver." Neca:
"Bunlar kle mi, yoksa hr m?" dedi, Amr:
"Bilakis, onlar deerli hr kimselerdir" dedi, Neca de:
"Klelikten kurtuldular" dedi. Cafer:
"Onlara sor; haksz yere bir kan m dktk de bizden ksas istiyor." Amr:
"Hayr, bir damla bile" dedi. Cafer dedi ki:
"Onlara sor; haksz yere insanlarn mallarn m ele geirdik ki demesiyle ykml olalm."
Neca dedi ki:
"Ey Amr eer bir ton borlar varsa, onun demesi bana ait." Amr:
"Hayr yoktur" dedi. Necai'nin:
"O halde banlardan ne istiyorsunuz?" demesi zerine Amr dedi ki:
"Biz ve onlar ayn dinin mensuplar idik, iimiz birdi, babalarmzn dini zere
bulunuyorlard. Onlar ite bu dini terkedip baka bir dine tabi oldular. Bizse dinimize sarldk.
te bu yzden onlar bize geri vermen iin, onlarn kavmi, bizi sana gnderdi." Bunun
zerine dedi ki:
"Sizin mensubu olduunuz dinin mahiyeti nedir? Bana doru syle." Cafer dedi ki:
"Daha nce mensubu olup sonra terkettiimiz dine gelince, o eytann dini ve iidir. Biz,
gl ve yce olan Allah inkr ediyor ve talara tapyorduk. Kendisine dn yaptmz
dine gelince o, Allah'n dini olan slam'dr. O dini bize, Allah tarafndan bir Peygamber ve
Meryem'in olu sa'nn kitabna uyum salayan, onun benzeri olan bir kitap getirdi." Bunun
zerine Neca yle dedi:
"Ey Cafer gerekten byk bir i konutun, artk msterih ol." Sonra Necai'nin emriyle an
alnd ve mteakiben her Hristiyan ilim adam ve dn lider Neca'ye gelip toplandlar.
Onun yannda toplandklannda Neca dedi ki:
"ncil'i sa'ya indiren Allah akna, syleyin, sa ile Kyametin kopmas arasnda gnderilecek
bir peygamber biliyor musunuz?" Onlar da:
"Allah iin evet. sa gerekten o peygamberle bizi mjdelemiti ve demiti ki:
"Kim O'na iman etmise bana iman etmi, kim de O'nu inkr etmise beni inkr etmitir"
dediler. Bunun zerine Neca, Cafer'e dedi ki:
"Bu zat, size neyi sylyor ve neyi emredip neyi yasaklyor?" Cafer dedi ki:
"O bize, Allah'n Kitab'n okuyor, ma'ruru emrediyor, mnkeri nehyediyor, komulara iyilik
yapmay, akrabay ziyaret etmeyi ve yetime iyilik yapmay emrediyor. Ayrca bize, hibir
orta olmayarak tek bana Allah'a ibadet etmemezi emrediyor." Bunun zerine Neca:
"Onun size okumu olduu eylerden bize birazck oku" dedi. Cafer de onlara Ankebt ve
Rum Srelerini okudu. Bundan dolay Neca ve adamlarnn gzleri yala dolup tat.
"Ey Cafer, bu ho, gzel sz bize artr" dediler. Cafer de onlara Kehf Sresi'ni okudu. Bu
sefer de Amr, Neca'yi gazaba getirmek istedi ve dedi ki:
"Onlar sa ile annesine sebbederler." Neca de:
"sa ve annesi hakknda ne diyorlar?" dedi. Bunun zerine Cafer onlara Meryem Sresini
okudu ve Meryem'le sa'nn bahsine gelince, Neca gze den kk p miktar kadar
misvaktan ince ince bir kymk koparp kaldrd ve dedi ki:
"Allah'a yemin olsun ki sa, sizin bu dediklerinize u kymk kadar birey ilave etmemitir,"
Sonra Cafer ve arkadalarna dnerek:
"Gidiniz, artk sizler benim memleketimde emniyet ierisindesiniz. Size kim sebbeder veya
eziyet verirse ona dettirilir" dedi. Sonra da dedi ki:
"Sevinin, korkmayn, bugn brahim'in grubuna hibir meakkat, bir aleyhtarlk yoktur."
Amr:
"Ey Neca, brahim'in grubu da kim oluyor?" dedi. O da:
"te baknz u cemaat ve onlarn, yanndan geldikleri arkadalar ile O zata (Muhammed'e)
tabi olanlardr" dedi. Bunun zerine mrikler bundan holanmadlar ve brahim'in dini
hususunda iddiada bulundular. Daha sonra Neca tadklar mal Amr ve arkadalarna geri
vererek dedi ki:
"Sizin bana hediye ettiiniz ey ancak bir rvettir, haydi onu aln. Zira Allah, bana mlk
verip beni melik yapt da benden hibir rvet almad."
Cafer dedi ki:
"Biz en hayrl bir diyarda ve komularn en kerimi olan bir zatn emnnda olduumuz halde
geri dndk. Allah Teala ite o gn, Medine'de bulunan Peygamberi'ne kar brahim
hakkndaki ekimelerine dair: "phesiz brahim'e insanlarn en yakn elbette ona tabi
olanlarla, u Neb ve iman edenlerdir. Allah m'minlerin yar ve yardimcsdr." yet-i
kerimesini indirdi."144
3- Eb Hamid Ahmed b, Hasan el-Varrak, Eb Ahmed Muhammed b. Ahmed el-Cezer'den,
o Abdurrahman b. Eb Hatim'den, o Eb Said el-Eecc'den, o Vkey'den, o Sfyan b.
Said'den, o babasndan, o Ebu'd-Duha'dan, o da Abdullah'tan yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Hi phesiz bir peygamber iin, Peygamberler'den bir veli vardr, bana gelince benim
onlarn iinden velim de (soyundan gelmem hasebiyle) babam (saylan) ve Rabbimin dostu
olan brahim'dir." Sonra da Rasulullah (s.a.v.) bu yeti okudu."145
69. Ehl-i kitabdan bir zmre arzu etti ki sizi dallete (sapkla) drseler. Halbuki onlar
kendilerinden bakasn saptramazlar da farkna bile varmazlar.
1- Daha nce Bakara: 2/109 yetinin nzul sebebinde de getii zere Nadr, Kurayza ve
Kaynuk oullar yahudileri Muz ibn Cebel, Huzeyfe ibnu'l-Yemn ve Ammr ibn Ysir'i
144
Kelb zayftr. Suyuti; ed-Drr: 2/41; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 85-87.
Tirnizi: 2995, Hakim; Mstedrek: 2/295, 553, bn Cerir: 3/218; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 88.
145
kendi dinlerine armlar, bir rivayete gre de "kendi dininizi brakp Muhammed'in dinine
tbi oldunuz." diye knamlard.. te bu yet-i kerime de bu hadise zerine nazil olan
yetlerdendir. Bu, bn Abbs kavlidir.146
71. Ey kitap ehli, niin hakk batl ile kartryor ve bile bile hakk gizliyorsunuz?
1- yette zikredilen "Hak"tan maksat, Abdullah b. Abbas, Katade, Rebi' b. Enes ve bn-i
Creyce gre slamdr. "Batl"dan maksat ise, Yahudilik ve Hristiyanlktr. Yahudi ve
Hristiyanlarn batl olan kendi dinlerini, hak olan slam dinine kartrmak istemeleri,
Abdullah b. Abbasn naklettii gibi u ekilde olmutur. Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Yahudilerden Abdullah b. Sayf, Adiy b. Zeyd, Haris b. Avf, birbirlerine yle dediler:
"Gelin Muhammed ve arkadalarna indirilene sabahleyin iman edelim. Akamleyin de onu
inkr edelim. Bylece onlarn dinlerini kartrr ve onlar, dinleri hakknda pheye
drrz. Umulur ki bu sayede onlar da bizim yaptmz eyi yaparlar ve dinlerinden dnerler." te bunun zerine Allah teala bu yeti indirdi." 147
2- bn-i Zeyde gre ise yette zikredilen "Hak"tan maksat, Allah tealann Hz. Musaya
indirdii Tevrattr. "Batl"dan maksat ise, Yahudilerin bizzat kendi elleriyle yazp ona
sokuturduklar eylerdir. 148
72. Kitab ehlinden bir gruh yle dedi: M'minlere indirilmi olana gnn evvelinde iman
edin, sonunda da kfredin. Belki onlar da dnerler.
1- Hasan ve Sdd dediler ki:
"Hayber ve Ureyne Beldeleri'nin Yahudileri'nden on iki din adam (haham) kendi aralarnda
anlaarak, bir ksm bir ksmna yle dedi:
"Gndzn balangcnda kalpten inanarak deil, sadece dil ile Muhammed'in dinine girin,
gndzn sonunda da o dini inkr edin ve deyin ki:
"Biz kitaplanmza baktk, alimlerimize dantk, bylece Muhammed'in Peygamber
olmadn rendik. Bylece onun yalan syledii ve dininin btl olduu bize ayan oldu."
te siz bunu yaptnz vakit O'nun ashab, dinleri hususunda pheye derler ve:
"Onlar Ehl-i Kitap'trlar, dolaysyla onlar O Muhammed'i bizden daha iyi bilirler" diyerek
kendi dinlerinden sizin dininize dnerler." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi ve bu
haince tuzaktan Nebisi Muhammed (s.a.v.)'i ve M'minler'i haberdar etti."149
Ebu Mlik el-Gfr'den gelen rivayette bu tuzak yahudilere nisbet edilirken kabilelerine iaret
edilmemektedir. Kurtub'de ise bunu syleyenlerin Ka'b ibnu'l-Eref ve Mlik ibnu's-Sayf ve
benzerleri olduu ayrnts verilmektedir.150
2- Mcahid, Mukatil ve Kelb dediler ki:
"Bu yet, kble meselesi hakkndadr: Kble, Ka'be'ye evrilince, bu kendilerine muhalefet
edilmesi sebebiyle Yahudiler'in ok arna gitti. Bu yzden Ka'b b. Eref ve arkadalar
dediler ki:
"Ka'be meselesinden yana Muhammed'e indirilene lisanen inann ve gndzn balangcnda
Ka'be'ye doru namaz kln, sonra da gndzn sonunda Ka'be'yi inkr edin ve kendi kbleniz
olan (Beytu'l-Makdis'teki) Mualla Ta'na doru dnn. Olur ki M'minler:
146
Senedsizdir. el-Vhd, Esbbu'n-Nuzl, s. 78; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1,404; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/71;
147
148
149
150
Taber, Cmiu'i-Beyn, 3/221; el-Kurtub, el-Camiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/71.
"u kimseler var ya onlar Kitap Ehli'dir. Dolaysyla onlar bizden daha iyi bilirler" derler ve
bylece zaman zaman bizim kblemize dnerler." te bu sebeple Allah Teala, Peygamber'ini
Yahudiler'in u hilesinden sakndrd ve onlarn srrna kendisini muttali klarak bu yeti
indirdi."151
3- bn Abbas, yet-i kerimedeki "gndzn evvelinde"n maksadn, sabah namaz; "sonunda"n
maksadn da len namaz olduunu sylemitir ki, bunun izah udur: Hz. Peygamber
(s.a.v.), Medine'ye geldikten sonra Beyt-i Makdis'e doru namaz klmaya balad. Yahudiler
bu durumdan son derece memnun olarak, bunun devam etmesini arzu ettiler. Allah Tel'nn,
Hz. Peygamberi, kble olarak Ka'be'ye evirmesi, bir le namaz esnasnda oldu. Bunun
zerine Ka'b bn Eref ve bakalar yle dedi:
"Mminlere indirilene gndzn evvelinde inann, gndzn sonunda ise inkr edin." Yani,
Muhammed'in ynetip sabah namazn kld kbleye inann. nk bu, haktr. Ynelip le
namazn kld kbleyi ise inkr edin" demilerdir ki yette bahsedilen inkr ettikleri
"gndzn sonu" ite budur." 152
"Abdullah bni Sayf, Adiy bni Zeyd ve Haris bni Avf, birbirlerine:
"Gelin Muhammed'e indirilene akam inanalm, sabah inkar edelim. Bylece onlarn dinleri
hakknda karklk yaparz, onlar da bizim yaptmz gibi yaparlar ve dinlerinden dnerler."
dediler. Allah Tel onlar hakknda Al-i mran: 3/71-73 yetlerini indirdi." 153
5- Ebu Mlikten Sdd, ondan bnu Eb Hatim anlatt:
"Yahudilerin din adamlar onlardan olmayanlara, Dininize tabi olandan bakasna
inanmayn derlerdi. Allahu Tel bu yeti indirdi." 154
6- Esamm yle der:
"Yahudiler birbirlerine, "Eer Muhammed'i her getirdii eyde yalanlarsanz, sizin
chilleriniz yalanc olduunuzu anlarlar. nk O'nun getirdii eylerin pek ou haktr.
Fakat O'nun getirdii eylerin bir ksmn kabul edip, bir ksmn inkr ederseniz, chil halk
sizin onu yalanlamanzn, inadnzdan dolay deil, adaletinizden dolay olduunu zanneder,
bylece de szlerinizi kabul ederler" demilerdir." 155
"Kble Ka'be'ye evrilince, bu yahidilere zor ve ar geldi. Bundan dolay birbirlerine,
"Gndzn evvelinde Ka'be'ye doru namaz kln, gndzn sonunda da bu kbleyi inkr
ederek, Beyt-i Makdis'e doru namaz kln. Bylece o mslmanlar:
"Ehl-i Kitap ilim sahibi insanlardr. Eer onlar bu kblenin btl olduunu anlamasalard,
bunu brakp Beyt-i Makdis'e dnmezlerdi" derler ve o kblelerini brakp Beyt-i Makdis'e
dnerler" diyorlard." 156
8- Yahudilerin, gndzn balangcnda iman ettiklerini, sonunda da inkr ettiklerini ortaya
koymalar, Katade, Ebu Mlik ve Sddiye gre, bizzat dilleriyle sylemeleri eklinde
oluyordu. Bu hususta Sddi diyor ki:
"Anne blgesinde bulunan kylerin on iki haham vard. Onlar birbirlerine yle demilerdi:
"Siz, gndzn banda Muhammedin dinine girin ve "ahadet ederim ki Muhammed haktr
ve doru syleyendir." deyin. Gndzn sonu olunca da inkr edin ve deyin ki:
"Biz, limlerimize ve hahamlarmza bavurarak bunu onlardan sorduk. Onlar da bize dediler
ki:
"Muhammed yalancdr ve siz mslmanlarn dayand herhangi bir ey yoktur." Bunun
zerine tekrar dinimize dndk. Bizim dinimiz bize, sizin dininizden daha sevimlidir."
151
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 88-89.
153
bn shak; bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/140.
154
155
156
152
Hahamlar, telkinlerine devam ederek dediler ki:

"Byle yaptnz takdirde belki onlar, pheye derler ve kendi kendilerine derler ki:
"Bunlar gndzn balangcnda bizimle beraberdiler. Acaba bunlar dinlerinden niin
dndler?"
Sddi diyor ki:
"te Allah teala Peygamberine bu yetle, Yahudilerin bu gibi davranlarn bildirdi." 157
9- Mcahid ve Abdullah b. Abbasa gre ise, Yahudilerin, gndzn balangcnda iman
ettiklerini, gndzn sonunda da inkr ettiklerini ortaya koymalar, Rasulullah ile birlikte
sabah namazn klp akamleyin dinden ktklarn belirtmek eklinde oluyordu. Veya,
sabahleyin dilleriyle iman ettiklerini sylyor akamleyin, Yahudilere ait olan ibadeti
yapyorlar ve bu ekilde iman edip tekrar dndklerini belirtiyorlard. 158
75. Ehl-i kitabdan ylesi vardr ki kendisine bir kantar emanet etsen onu sana eksiksiz der.
ylesi de vardr ki ona emaneten tek bir altn versen onu, sen, zerinde ayak direyip
durmadka sana demez. Bunun sebebi udur: Onlar: "mmler hakknda bizim aleyhimize
bir yol ve sorumluluk yoktur." demilerdir. Onlar, kendileri de bilip dururken Allah'a kar
yalan sylerler.
"Onlarn ehl- emnet olanlar, mslman olanlardr. Yahudilik zere devam edenleri ise,
hyanette srarl olanlardr. nk onlarn inanlarna gre, kendi dinlerinde olmayan
kimseleri ldrp onlarn mallarn almalar helldir. Bu yetin bir benzeri de,
"Hepsi bir deildirler. Ehl-i kitap iinde, (hakk) ayakta tutan bir cemaat vardr. Onlar gece
saatlerinde secdeye kapanarak Allah'n yetlerini okurlar" 159 yeti ile,
"lerinde iman edenler vardr. (Fakat) onlarn pek ou fasktrlar" 160 yetidir." 161
"Ehl-i kitaptan emnet ehli olanlar hristiyanlar, hyanet ehli olanlar ise yahudilerdir. Bunun
delili ise, bizim de sylemi olduumuz gibi yahudilerin kendi dinlerinden olmayanlarn
ldrlmesini ve hangi yolla olursa olsun, onlarn mallarn ele geirmelerini hell
saymalardr." 162
3- bn Abbs der ki:
"Kurey'ten bir adam Abdullah ibn Selm'a bin iki yz kyye altn emanet brakmt da
dnnde Abdullah tam olarak kendisine teslim etti. Bir dier Kureyli de Finhs ibn
Azr'ya bir dinar emanet brakt da o bu emanete hyanette bulundu, ite bunun zerine bu
yet-i kerime nazil oldu."163
4- Yahudiler, dinleri konusunda ok mutaassb idiler; ite bundan dolaydr ki, "bizim
dinimizde olmayanlarn ldrlmesi ve ne ekilde olursa olsun, mallarnn alnmas helldir
diyorlard.
Bir hadis-i erifte, bu yet nazil olduu zaman, Hz. Peygamberin yle dedii rivayet
edilmitir:
"Allah'n dmanlar (yahudiler) yalan sylyor. Cahiliyyedeki her ey, benim iki ayam
altndadr (hkmszdr). Ancak, emnet mstesna. Emnet, ister itaatkr olsun, ister
gnahkr olsun, sahibine verilmelidir." 164
157

Al-i mran: 3/113.
160
Al-i mran: 3/110.
161
162
163
164
Benzeri bir hadis iin bkz Tirmizi, Snen, By, 39 (3/565); Vesya, S (4/433).
158
159
5- Yahudiler, "Biz Allah'n oullar ve sevgilileriyiz" 165; bizim dmzda kalan insanlar ise,
bizim klelerimizdir. Biz klelerimizin mallarn yediimiz zaman hi kimse bundan dolay
bizi sorgulayamaz" diyorlard. 166
6- Yahudiler bu sz, mutlak mnda olmak zere, kendi dinlerine tbi olmayan herkes
hakknda sylemiyor, aksine Hz. Muhammed (s.a.s)'e iman etmi olan Araplar hakknda
sylyorlard. Yahudilerin chiliyyede bir takm insanlarla al-veri ettikleri, bu insanlar
mslman olunca, yahudilere vermi olduklar mallar istediklerinde, yahudilerin "Sizin bizde
herhangi bir hakknz yoktur. nk sizler dininizi terkettiniz" dedikleri rivayet edilmitir. 167
"Yahudilerin inanlarna gre, bir btl dinden btl dier dine giren kimselerin mrted
hkmnde olmas muhtemel ve caizdir. Binenaleyh onlar, Araplarn kfir olduklarna
inansalar bile, ancak ne var ki yahudiler slm'n bir kfr olduuna inandklar iin,
mslman olan o Araplarn mrted olduklarna hkmetmilerdir." 168
8- Taberi diyor ki:
"Allah teala bu yet-i kerime ile, ehli-i kitap olan Yahudilerden bir ksmnn, verilen emanete
ihanet etmeyen gvenilir kimseler olduklarn, dier bir ksmnn ise verdikleri szleri bozan
ve emanete ihanet eden kimseler olduklarn bildirmitir. Ta ki mminler mallarn onlara
teslim etmesinler ve onlara aldanmasnlar. nk onlardan ou, mminlerin mallarn
kendilerine helal grrler." 169
9- Katade, Sddi, Said b. Cbeyr ve Abdullah b. Abbastan nakledilen bir gre gre bu
ifadeden maksat udur
"Yahudiler dediler ki: "Okur yazarl olmayan ve mrik olan Araplarn mallarn almanzda
bir saknca yoktur. Zira Allah, onlarn mallarn bize helal klmtr." 170
a- Said b. Cbeyr diyor ki:
"Bu yet-i kerime inince Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur:
"Allah dmanlar yalan sylediler. Cahiliye dneminde olan her ey ayaklarmn altndadr.
Ancak verilen emanetler mstesnadr. Zira emanet, sahibine verilmelidir. Sahibi ister takva
sahibi olsun ister facir." 171
10- bn-i Creyc ve Abdullah b. Abbastan nakledilen baka bir gre gre Yahudilerin,
Mslmanlarn kendilerine emanet ettikleri mallara ihanet etmeyi caiz grmelerinin sebebi,
Yahudilerin, Mslmanlar dinlerini deitiren kiiler saymalar ve Tevratn, kendilerine
dinini deitirenlerin mallarna el koymalarnn caiz olduunu bildirmesidir. 172
a- bn-i Creyc diyor ki:
"Mslmanlardan bir ksm adamlar, cahiliye dneminde Yahudilerle al veri yapmlard.
Mslman olduktan sonra Yahudilere satp ta parasn almadklar eyann parasn istediler.
Bunun zerine Yahudiler:
"Sizin bizde ne bir emanetiniz vardr ne de bizim aleyhimize dvada bulunabilirsiniz. nk
siz, zerinde bulunduunuz dini terkettiniz. Biz, kitabmz olan Tevratta bunun byle olduunu gryoruz." 173
b- Sa'saa diyor k:
"Bir adam, Abdullah b. Abbastan unu sorarak dedi ki:
"Biz, Zmmilerin mallarndan tavuk, koyun gibi bir ksm hayvanlar alyoruz." (Bunun
hkm nedir?) Abdullah b. Abbas ta dedi ki:
165
Maide: 5/18.
167
168
169
170
171
172
173
166
"Onlar alrken ne diyorsunuz?" O da dedi ki:

"Bunda bizim iin bir mahzur yoktur." diyoruz. Abdullah b. Abbas dedi ki:
"Bu ehl-i kitabn "mmilere kar hibir mesuliyetimiz yoktur." demelerine benzemektedir.
Ehl-i kitap, cizyeyi verdikleri mddete onlarn mallar size helal deildir. Ancak gnl
holuu ile verdikleri helaldir." 174
77. Allah'a olan ahidlerine ve yeminlerine bedel olarak az bir bahay satn alanlar yok mu, ite
onlar; onlar iin hirette hibir nasib yoktur. Allah kyamet gn onlarla konumaz, onlara
(rahmet nazaryla) bakmaz ve onlar temize karmaz. Onlar iin elim bir azb vardr.
yetin sebeb-i nzul ile ilgili rivayetler deiiktir. Baz rivayetler, bunu, Allah'n daha
nceki yetlerde hallerini ortaya koyduu yahudilere has klarken, bazlar da baka kimselere
it saymtr. 175
1- krime ve Hasan- Basriye gre yahudi alimleri hakknda inmitir.
a- krime dedi ki:
"Bu yet, Yahudi reislerinden Eb Raf', Kinane b. Ebu'l-Hukayk, Huyey b. Ahtab, Ka'b
ibnu'l-Eref ve dierleri hakknda nazil oldu. Bunlar nceden, Muhammed (s.a.v.)'in
vasflaryla alakal Allah'n onlara Tevrat'ta szn verdii eyi, nbvvet alametlerini
yazmlard. Sonra onu deitirip, kendi elleriyle baka vasflar yazdlar ve kendilerine
uyanlarn srtna vurduklar rvetleri ve yiyilecek eyleri karmak iin, o kitabn Allah katndan geldiine yemin ettiler."176
b- krime dedi ki:
"Bu yet, yahudilerin limleri hakknda nazil olmutur. Onlar, Allahu Tel'nn Hz.
Muhammed'in Peygamberliiyle ilgili olarak Tevrat'ta emretmek suretiyle kendilerinden
alm olduu ahdi gizlemiler, elleriyle Tevrat'ta olmayan eyleri oraya yazmlar ve rveti
elden karmamak iin de, onun Allah katndan olduuna yemin etmilerdi. Bu grte
olanlar, Cenb- Hakk'n Bakara sresindeki, "Emirlerimi yerine getirin, ben de size kar
olan ahdimi yapaym" 177 yetiyle istidlal etmilerdir."178
c- krime dedi ki:
"yet, Huyey bni Ahtab, Ka'b bni Eref ve Yahudilerden bu kiilerden baka, Allah
Tel'nn Tevrat'ta indirdii eyi gizleyen, onu deitiren ve deitirdikleri eylerin, sanki
Allah tarafndann gibi olduuna dir yemin edenler hakknda indi." 179
d- Bu, Hasen-i Basr'nin de kavlidir. Bu yet-i kerimenin yahudiler hakknda nazil olduunu
bunu takip eden yet-i kerimede: "(Kitab ehlinden) yle bir gruh var ki dillerini kitaba
doru eip bkerler. Siz onu kitabdan sanasnz diye. Halbuki o kitabdan deildir..." ifadelerinin ak bir ekilde yahudileri anlatmasndan da anlyabiliriz.180
e- Hasan el-Basri'ye gre, "Bu yet, yahudi limlerinin, "mmler hakknda bize mes'uliyet
yoktur" eklindeki iddialar hakknda nazil olmutur. Onlar, bu konuda elleriyle bir kitap
yazmlar ve onun, Allah katndan olduuna dair yemin etmilerdir."181
f- krime'den rivayete gre bu yet ile "Allah'n indirdii kitabdan bir eyi gizleyip de onunla
az bir bahay satn alanlar yok mu? Onlar, karnlarna ateten baka bir ey yemi olmazlar.
Kyamet gn Allah onlarla konumaz, onlar temize de karmaz. Onlaradr azb- elm."182
174

176
Suyuti; Lbab: s. 58; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 91; Ali ibn Muhammed el-Hzin,
Lubbu't-Te'vl f Maani't-Tenzl, Beyrut, tarihsiz, 1/249.
177
Bakara: 2/40.
178
179
180
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 8/104, 106.
181
182
Bakara: 2/174.
175
yetinin nzul sebebi ayndr ve ikisi de yahudiler hakknda nazil olmutur.183

g- Kelb dedi ki:
"Yahudi ulemasndan fakir bir toplulua bir ktlk senesi gelip atmas zerine, Medine'de
bulunan Yahudi liderlerinden Ka'b b. Erefe can attlar. Ka'b da bunlara:
"Siz u adam -yani Rasulullah'- kitabnz olan Tevrat'ta bilip tanyor musunuz?" diye sordu.
Bunlar da:
"Evet, ya sen, O'nu bilmiyor musun?" dediler. O da:
"Hayr" dedi. Yahudiler ise:
"Biz O'nun, Allah'n kulu ve Rasul olduuna tanklk ederiz" dediler. Ka'b dedi ki:
"Demek ki Allah sizi birok hayrdan mahrum klm. Siz bana geldiniz ve ben size iyilikte,
ihsanda bulunmak ve oluk ocuunuzu giydirmek istiyorum. Ama Allah sizi ve ailenizi
mahrum klm." Bunlar:
"O Muhammed bize peygambermi gibi gsterildi. Hele yava olalm, O'na rastlayacamz
ana kadar ihtiyatl davranalm" dediler. Nihayet gidip Peygamber (s.a.v.)'in vasfndan baka
bir vasf ihtiva eden (bir kitap) yazdlar. Sonra Allah'n Nebsi'ne varp kendisiyle konutular
ve O'na baz sorular sordular. Daha sonra Ka'b'a gelip dediler ki:
"Biz gerekten O'nu Allah'n peygamberi gryorduk. Oysa ki O'na gittiimizde bir de baktk
ki, O bize vasf bildirilen ahsn nbvvet vasfn tamyor. Dolaysyla O'nun vasfn,
yanmzda bulunan Tevrat'taki zatn vasfna muhalif bulduk." Sonra yazdklar kitab
kardlar. Ka'b o kitaba bakp, oradaki uydurma vasfin Hz. Peygambere benzemediine
sevindi. Onlara yemek verdi ve yardmda bulundu. Allah Teala da bu yeti indirdi."184
2- Abdullah b. Mes'ud, Vil b. Hucr ve Adiy b. Umeyr'e gre bu yet-i kerime, E'as b. Kays
ile onun hasm olan bir Yahudi hakknda nazil olmutur.
a- Eb Bekr Ahmed b. Hasan et-Kd, Hacib b. Ahmed'den, o Muhammed b. Hammad'dan, o
Eb Muaviye'den, o A'me'ten, o efk'ten, o da Abdullah'tan yle dediini bize haber verdi:
"Her kim mslman bir kiinin maln gasbetmek iin yalan yere yemin ederse, o, kendisine
gazapl olduu halde Allah'a kavuacaktr." E'as b. Kays dedi ki:
"Vallahi bu yet benim hakkmda nazil oldu. Benimle, Yahudi bir adam arasnda bir arazi
vard da o, arazinin benim olduunu inkr etti. Ben de onu Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna
getirdim. Rasulullah (s.a.v.) bana:
"Her hangi bir delilin var m?" buyurdu.
"Hayr" dedim. Bu sefer Yahudi'ye dnp:
"Yemin eder misin?" buyurdu. Bunun zerine dedim ki:
"Ey Allah'n Rsul, bu durumda o, yemin ederek malm gtrecek." Nihayet Aziz ve Celil
olan Allah bu yeti indirdi."185
b- Ebu Bekr ibn Eb eybe kanalyla Abdullah ibn mer'den rivayete gre Allah'n Rasl
"Her kim bir mslman kardeinin maln kendine geirmek iin yalan yere yemin ederse
Allah'a, Allah ona gazabl olduu halde kavuur."
bn mer bu hadis-i erifi rivayet ederken ieri E'as ibn Kays girmi ve:
"Ebu Abdurrahman (yani bn mer) size ne rivayet etti?" diye sormu. Oradakiler de:
"yle yle rivayet etti." demiler. E'as:
"Ebu Abdurrahman doru sylemi. Benim hakkmda nazil oldu. Bir adamla aramda
Yemen'deki bir arazi yznden anlamazlk vard. Onu da alp Hz. Peygamber'e gittim ve
onun hkmne mracaat ettim. Allah'n Rasl (s.a.v.):
183
Taber, Cmiul-Beyn, 2/53.

Kelb zayf bir kiidir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 90-91.
Buhar; rb ve'1-Musakt: 2358, Ehas: 2417, Rehn: 2516, ehadat: 266, 2677, Tefsir: 4550; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 89; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/229; Kurtub, 4/120; mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/141.
184
185
"Bu arazinin sana ait olduuna dair elinde beyyine (delil) var m?" diye sordu. Ben:
"Hayr, yok." dedim.
"O halde onun yemini" buyurdular. Ben:
"O halde yemin eder." dedim de Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Her kim bir mslman kardeinin maln kendine geirmek iin yalan yere yemin ederse
Allah'a, Allah ona gazabl olduu halde kavuur." buyurdu ve hemen akabinde "Allah'a olan
ahidlerine ve yeminlerine bedel olarak az bir bahay satn alanlar yok mu..." yet-i kerimesi
nazil oldu."186
Baka bir rivayette tartmal olan yer bir arazi deil kuyu olarak gemektedir.187
c- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi isnadyla Ebu Vil'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Abdullah ibn Mes'd:
"Kardeinin malndan kendine bir pay edinmek (kardeinin maln haksz yere kendine
geirmek) iin her kim yalan yere yemin ederse Allah'a, Allah ona fkeli olduu halde
kavuur." demiti. Sonra da el-E'as ibn Kays bizim yanmza geldi ve:
"Ebu Abdurrahman size ne dedi?" diye sordu; bn Mes'd'un szlerini ona aktardk. O:
"Doru sylemi, "Allah'a olan ahidlerine ve yeminlerine bedel olarak az bir bahay satn
alanlar yok mu, ite onlar; onlar iin hirette hibir nasib yoktur." yeti benim hakkmda
nazil oldu. Bir kuyu hakknda bir adamla anlamazla dtm de Raslullh (s.a.v.)'a gittik.
Efendimiz bana:
"Ya kuyunun sana olduuna dair bir beyyine (delil) getirirsin ya da hasmna yemin teklif
edeceim." buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n Rasl, (ne olacak, onun iin zor deil ki yalan yere) yemin ediverir (de benim
malma sahip olur)" dedim. te bu yet bunun zerine nazil oldu.188
Buhr'deki rivayette el-E'as'n hak iddia ettii kuyunun amca oullarndan birinin arazisinde
olduu kayd vardr.189
Buhari'de, Tirmizide ve Taber'nin tefsirinde Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetle tahric olunan
haberde ise el-E'as ibn Kays'n hasm bir yahudi olarak gemektedir.190
d- Bu konudaki bn Cureyc hadisi biraz daha ayrntl, yle ki:
"E'as ibn Kays bir adamla, aslnda o adama ait olup da cahiliye devrinde o adam destekleme
artyla ald ve elinde tutmaya devam ettii bir arazi konusunda anlamazla derek Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e geldiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) adama:
"Bu arazinin sana ait olduuna dair elinde bir delilin var m?" diye sordu. Adam:
"Bu arazinin benim olduuna dair E'as aleyhinde bana ahitlik edecek kimse yok." dedi.
"O halde E'as'n yemini." buyurdu. E'as yemin etmek zere kalknca Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirdi de E'as yeminden geri durdu ve:
"Allah' ve sizi ahid tutuyorum ki hasmm doru sylyor." dedi, araziyi sahibine iade etti,
hatt onun hakkndan zerinde bir ey kalr korkusuyla kendi arazisinden de bir miktarn ona
verdi ve bu arazi ondan sonra da miraslarnn oldu."191
e- Ahmed b. Muhammed b, brahim Mihrican, Abdullah b. Muhammed b. Muhammed
Zahid'den, o Ebu'l-Kasm el-Beav'den, o Muhammed b. Sleyman'dan, o Salih b. mer'den,
o A'me'ten, o efik'ten, o da Abdullah'tan, Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize
rivayet etti:
"Her kim, bir mal kapmak iin yalan yere yemin ederse, kendisine gazapl olduu halde
Allah'a kavuur." Bunun zerine Allah Teala bu yeti tam olarak indirdi. Bunu mteakib E'as
186
Mslim, man, 220.

Mslim, man, 221.
188
189
Bak; Buhr, el-Mskt, 4; Tefsru'l-Kur'n, 3/3; Eymn, 17.
190
Buhr, ehdt, 19; Husmt, 4; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, hadis no: 2996; Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/229.
191
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/230; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
187
b. Kays gelip dedi ki:

"Eb Abdirrahman (Abdullah b. Mesud) size ne anlatyor?" Biz de:
"unu unu anlatyor" dedik. E'as da dedi ki:
"Bu yet, elbette benim hakkmda indi. Bir adamla ekiip Rasulullah (s.a.v.)'a bavurdum.
"Bir delilin var m?" buyurdu.
"Hayr" dedim.
"O halde o da yemin eder" buyurdu. Ben de dedim ki:
"O, yemin ederse..." Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Kim ki bir mal koparmak iin yalan yere yemin ederse, o kendisine gazapl olduu halde
Allah'a kavuur." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."192
Bu hadisi Buhari, Haccac b. Minhal ve Eb Avane yoluyla rivayet etti. Mslim de Eb Bekr
b. Eb eybe, Veki ve bn Numeyr, Eb Muaviye yoluyla, hepsi de A'meten rivayet
etmilerdir.193
f- Daha nce Bakara, 2/188 yetinin nzul sebebi olarak verilen Mukatil ibn Hayyn rivayeti
bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak verilen hadise ile ayn olup sadece ahs isimleri
deiiktir Mukatil ibn Hayyn yle anlatyor:
"Bu yet mruu'1-Kays ibn Abis el-Kind (Kinde'den Efendimize gelen hey'et iinde imi,
Kinde'den olup da irtidad etmiyenlerden imi) ve Abdan ibnu'1-Eva' el-Hadram hakknda
nazil oldu. Bir arazi konusunda anlamazla dp Abdan ikyeti, mruu'1-Kays daval
olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hakemliine bavurdular Hadram:
"Ey Allah'n elisi, bu adam babamdan bana intikal eden bir arazime el koydu." dedi. Kind:
"Oras benim elimdeki arazimdir, ben oray ekip biiyorum ve onun hibir hakk yoktur."
dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.) Hadram'ye:
"Bu arazinin sana ait olduuna dair ya bir delil getirirsin ya da hasmna yemin teklif
edeceim." buyurur. Hadram:
"Ey Allah'n elisi, yalan yere yemin eder ve arazimi alr gider." deyince Efendimiz nce:
"Madem delilin yok, senin iin onun yemininden baka yol yok." buyurdu, sonra da: "Her kim
m'min kardeinin malndan bir ksmnn zerine oturmak iin yalan yere yemin ederse
Allah'a, Allah ona fkeli halde kavuur." buyurdu. mruu'1-Kays:
"Ey Allah'n elisi, hak kendinin olduunu bile bile hakkn karsndakine brakana ne var?"
diye sordu, Efendimiz:
"Cennet." buyurdular da mruul-Kays:
"Seni hid tutuyorum ki ben o araziyi ona braktm." diyerek davadan vazgeti. Allah Teal
da bu yeti indirdi."194
Mslim'in tahric ettii hadiste bu yetin nzul zikredilmeksizin hadise anlatlr ve Abdann
ismi Raba ibn bdn veya ydn olarak verilir.195
g- Mslim rivayetinde bu yet-i kerimenin nzulne sebep olduu kayd olmamas yannda bu
eksiklii Taber rivayeti tamamlamaktadr. yle ki:
Taber'de Raca ibn Hayve ve Urs ibn Adiyy'in birlikte Urs'un babas Adiyy ibn Umeyr'den
rivayet ettikleri bir hadis yledir:
"mruu'1-Kays ile Hadramevtli bir adam arasnda bir anlamazlk olmu da Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelmilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Hadramevtliye:
"Ya delil getirirsin ya da hasmnn yemini." buyurunca Hadramevtli:
"Ey Allah'n elisi, yemin ederse arazimi alr gtrr." dedi. Efendimiz:
"Her kim kardeinin bir maln kendine geirmek iin yalan yere yemin ederse Allah'a, Allah
ona fkeli olduu halde kavuur." buyurdu. mruu'1-Kays:
192
Buhar; rb ve'1-Musakt: 2358, Ehas: 2417, Rehn: 2516, ehadat: 266,, 2677, Tefsir: 4550.
el-Vhid, Esbbu'n-Nzl, s. 39. Vahid rivayetindeki eksikler Mslim'den ve bnu'l-Esr'in Usdu'l-be'sinden tamamlanmtr. Bak:
Usdu'l-be, 1/137; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
195
193
194
"Ey Allah'n elisi, hak kendisinin olduunu bile bile hakkndan vazgeene ne var?" diye
sordu, Efendimiz (s.a.v.):
"Cennet var." deyince mruu'1-Kays:
"Seni hid tutuyorum ki ben hakkmdan vazgeiyorum." dedi. bn Cerr der ki:
"Bu hadisi Adiyy'den iittiimizde Eyyb es-Sahtiyn ile beraberdim. Eyyb:
"Adiyy, Urs ibn Umeyre hadisinde dedi ki: Bunun zerine sonuna kadar olmak zere "Allah'a
olan ahidlerine ve yeminlerine bedel olarak az bir bahay satn alanlar yok mu..." yet-i
kerimesi nazil oldu."196
Burada iki ihtimal var: Herhalde bu yet-i kerimenin nzulnden mukaddem bu iki hadise de
meydana geldi ve herbiri iin ayr yetler nazil oldu, ya da isimlerdeki ihtilfa ramen el-E'as
ibn Kays hadisesi ile Hadram hadisesi ayndr ve iki yet de bu hadise zerine nazil olmutur.
h- Bu yetin nzul sebebinin bir al-verite yalan yere yemin etme hadisesi olduu da rivayet
edilmektedir. yle ki:
Muhammed bnu'l-Musenn kanalyla Amir'den rivayete gre "Bir adam gnn balangcnda
bir mal satmak zere pazara karm, akama kadar mal satamam. Akama doru bir
mteri gelmi ve mal almak zere pazarla girimi. Satc:
"Sabahleyin bu mal filn filn fiyata satmadna, akam olmasaym o fiyata asla
satmyacana" dair yemin etmi de Allah Teal bunun zerine bu yet-i kerimeyi
indirmi."197
i- Eb Abdirrahman e-aziyah, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Zekeriyya'dan, o
Fakih Muhammed b. Abdirrahman'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o Abdurrezzak'tan, o
Sfyan'dan, o Mansur ve A'me'ten, onlar Eb Vaik'ten, o da Abdullah b. Mesud'dan yle
"Bir kii, birazck mal koparabilmek iin yalan yere Allah adna yemin ederse, o kendisine
gazapl olduu halde Allah'a kavuur." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Bunu
mteakib, bn Mesud, insanlara anlatrken E'as gelip dedi ki:
"Bu yet benim ve bir kuyu hakknda kendisiyle davalatm bir adam hakknda nazil oldu.
Peygamber (s.a.v:) bana:
"Herhangi bir delilin var m?" buyurdu.
"Hayr" dedim.
"yleyse yemin etsin" buyurdu. Bu yzden bu yet nazil oldu."198
3- Mcahid, Katade, mran b. Husayn, Said b. el-Mseyyeb ve mir'e gre bu yet, yalan
yere yemin eden kiiler hakknda inmitir.
a- Amr b, Eb Amr el-Mzekk, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o
Muhammed b. smail el-Buhar'den, o Ali b. Abdillah'tan, o Hseyin'den, o Avvan b.
Haveb'den, o brahim b. Abdirrahman'dan, o da Abdullah b. Eb Evfa'dan unu dediini bize
haber verdi:
"Adamn biri bir miktar kuma pazarda satla karm da, mslmanlardan bir kii o mala
trmek (ve onu satmak iin): "Vallahi benim vermediim fiyat insanlar tarafndan bu
mala verilmitir" diye yemin etmiti. Bu yzden bu yet nazil oldu."199
b- mir diyor ki:
"Bir adam maln satmak iin sabahleyin pazara gtrd. Akam olunca bir kii gelip onunla
pazarlk etmeye balad. Adam da:
"Sabahleyin yle yle fyat verilmesine ramen satmadna, akam olmasayd, syledii
196
Taber, Cmiui-Beyn, 3/229.

bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/230. Buhr de bunu Abdullah ibn Eb Evf'dan rivayetle tahric etmitir. Bak: Buhr, ehdt, 25.
Buhar; rb ve'1-Musakt: 2358, Ehas: 2417, Rehn: 2516, ehadat: 266, 267, Tefsir: 4550.
199
Buhar; Tefsir: 4551, ehadat: 2675, Suyuti; Lbab: s. 58, ed-Drr: 2/44; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 90; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/141-142.
197
198
fiyata satmayacana dair yemin etti. te bunun zerine Allah teala bu yeti indirdi."200
c- Mcahid dedi ki:
"Bu yet-i kerime, malna rabeti artrmak iin yalan yere yemin etmi olan bir adam
a- Buhar'nin erhinde Hafz bni Hacer dedi ki:
"Bu iki hadis arasnda ztlk yoktur. Belki yetin nzul iki sebebe haml olunur. yet
Muhtemildir (sylenenleri iine alcdr). Ancak yette asl olan, Sahihte sabit olandr."201
"Doruya en yakn olan, yetin mnasn hepsine hamletmektir."202
78. Ehl-i kitabdan yle bir grup var ki dillerini kitaba eip bkerler, siz onu kitabdan sanasnz
diye, halbuki o kitabdan deildir. "Bu Allah'n katndandr." derler, halbuki o Allah katndan
deildir. Allah'a kar bile bile yalan sylerler.
1- bn Abbs der ki:
"Bu yet-i kerime hem yahudiler ve hem de hristiyanlar hakknda nazil olmutur, nk her
ikisi de kitablarn, Tevrat ve ncil'i tahrif etmiler ve onlarda olmyanlar ilhak etmilerdir."203
2- Yahudi ve hristiyanlar hakknda olduu eklindeki bu genelleme yannda zellikle
Tevrat'ta, mslmanlar karsnda aleyhlerine olabilecek yerleri deitirip tahrif ettikleri iin
Ka'b ibnu'I-Eref, Mlik, Huyey ibn Ahtab, Ebu Ysir ve air u'be ibn Amr gibi yahudiler
hakknda nazil olduu rivayeti de yaygndr.204
"Bu yet, bir nceki yetin, kesinlikle yahudiler hakknda nazil olduunu gsterir. nk bu
yet, yahudiler hakknda nazil olmu olup bir nceki yete atfedilmistir. te bu atf, nceki
yetin de yahudiler hakknda nazil olmu olmasn gerektirir."205
79. Beerden hi kimseye yakmaz ki Allah ona kitab, hkm ve peygamberlii versin de
sonra o, insanlara: "Allah brakp da gelin bana kullar olun." desin. Fakat o: "retmekte ve
okuyup okutmakta olduunuz kitab sayesinde rabbaniler olun." der.
80. Sizin, melekleri ve peygamberleri ilhlar edinmenizi de emretmez. Ya size, siz
mslmanlar olduktan sonra hi kfr emreder mi?
Bu iki yet-i kerimenin nzul sebebine dair gelen rivayetler muhteliftir.
1- Dahhak ve Mukatil dediler ki:
"Bu yet sa (a.s.)'ya ibadet ettikleri zaman, Necran Hristiyanlar hakknda indi.
Bu yet-i kerimedeki Libeerin: nsanolu ksmnda kasdolunan ilahi murad sa (a.s.)'dr.
"Allah kendisne kitap versin de" ksmndaki kitaptan maksad ise ncil'dir."206
2- Kelb va Ata'nn rivayetlerinde bn Abbas dedi ki:
"Yahudi Eb Raf' el-Kurazi ile Necran Hristiyanlar'ndan Rbbs dediler ki:
"Ey Muhammed, sana ibadet etmemizi ve seni rab edinmemizi mi istiyorsun?" Rasulullah
(s.a.v.) buyurdu ki:
"Allah'tan bakasna ibadet edilmesinden veya Allah'tan bakasna ibadetle
200

202
203
el-Hzin, Lubabu't-Te'vl, 1/250.
204
Alus, Rhu'l-Man, 3/205-206.
205
206
201
emrolunmamzdan Allah'a snrz. O, ne beni bununla gndermi, ne de bana bunu

emretmitir." te bu sebeple Allah Teala bu yeti indirdi."207
"Raslullah'n yannda Necrn ehlinden olan Hristiyanlarla Yahudilerin ruhban toplandklar
ve Raslullah'n onlar slam'a davet ettii zaman, Ebu Raf' Kuraz:
"Ey Muhammed, sen bizim Hristiyanlarn sa'ya ibdet ettikleri gibi sana ibdet etmemizi mi
istiyorsun?" dedi Aleyhisselm:
"Allah'a snrm." buyurdu. Allah Tel bu yetleri indirdi."208
4- bn shak kanalyla bn Abbs'tan rivayet edilen bir haber yledir:
"Yahudi hahamlar ve Necran hey'eti Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda bir araya gelip de
Allah'n Rasl (s.a.v.) onlar slm'a davet ettiinde Kurayza oullar yahudilerinden Ebu
Rfi':
"Ey Muhammed, hristiyanlarn Meryem olu sa'ya ibadet ettikleri gibi sen de bizim sana
ibadet etmemizi mi istiyorsun?" dedi. Necranllardan, Reis dedikleri bir hristiyan da:
"Ey Muhammed, bizden bunu istiyor ve bizi buna m davet ediyorsun?" dedi. Allah'n Rasl
(s.a.v.):
"Allah korusun, Allah'tan bir bakasna ibadet etmemizden, ya da Allah'tan bir bakasna
ibadeti emretmemizden Allah bizi korusun. Allah beni bunun iin gndermedi, bana bunu da
emretmedi." buyurdu da Allah Teal bunun zerine bu iki yet-i kerimeyi inzal buyurdu."209
5- bn Abbs der ki:
"Yahudiler "Uzeyr Allah'n oludur.", hristiyanlar da "Mesh, Allah'n oludur." deyince bu
iki yet-i kerime nazil oldu."210
6- Hasan el-Basr dedi ki:
"Bana gelen habere gre, bir kii:
"Ey Allah'n Rasul, biz bazmz bazmza selam verdiimiz gibi sana selam veriyoruz. Peki
sana secde etmeyelim mi?" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da buyurdu ki:
"Allah'tan baka hibir kimseye secde olunmas mnasib dmez. Fakat siz peygamberinize
ikramda bulunun ve hakk ehline tanyn." Allah Teala da bu yeti indirdi."211
7- bn-i Creyce gre ise bu yet-i celilenin nzul sebebi udur:
"Yahudilerden bir ksm insanlar, Allahn, kendilerine gnderdii Tevrat tahrif ederek Allah brakp insanlara tapyorlard. te bu yet-i celile onlara iaret etmektedir."
"Yahudiler, kendilerinin elde ettii fazilet ve makamlara hi kimsenin ulaamayacan iddia
edince, Allah Tel onlara yle demitir:
"Eer durum sizin dediiniz gibi olsayd, sizlerin, insanlar kle ve hizmeti yapmaya
uramamanz, aksine insanlara Allah'a itaat edip, O'nun tekliflerine boyun emelerini
emretmeniz gerekirdi. Bu durumda da, insanlar Hz. Muhammed (s.a.s)'in nbvvetini tasdik
etmeye tevik etmeniz gerekirdi. nk Hz. Muhammed'in elinde mu'cizelerin zuhur etmesi,
byle yapmanz gerektirir."
Bu, yetin lafznn ihtimal tand bir izahtr. nk Cenb- Hakk'n, "Sonra dier insanlara
"Allah' brakp da bana kul olun" demesi..." ifdesi, tpk "Onlar, Allah' brakp bilginlerini
ve rahiblerini tanr edindiler" 212 yeti gibidir.213
207
bn Cerir 3/232, Suyuti; Lbab: s. 58, ed-Drr: 2/46, Beyhaki; Delail: 5/384; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 91; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 109.
208
Beyhak; bn shak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 142.
209
bn shak; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/232.
210
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 109.
211
Mrsel hadistir. Abdrrezzak; Suyuti; Lbab: s. 58, ed-Drr: 2/46; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 91; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 8/109-110.
212
Tevbe: 9/31.
213
83. imdi onlar Allah'n dininden bir bakasn m aryorlar? Halbuki gklerde ve yerde ne
varsa hepsi ister istemez O'na boyun emitir. Sonunda O'na dndrlp gtrleceksiniz.
"Her iki kitab ehli (Yahudi ve Hristiyanlar), brahim (a.s.)'in mensub olduu Hanif Dini'nden
tr aralarnda anlamazla dtler ve Rasulullah (s.a.v.)'a bavurdular. Her iki grup da,
brahim (a.s.)'n dinine kendilerinin daha layk olduunu iddia etmilerdi. Hz. Peygamber de:
"Her iki grup da brahim'in Dini'nden uzaktr" buyurdu. Bunun zerine bunlar kzdlar ve
dediler ki:
"Biz Senin hkmne raz olmayz, dinini de din edinmeyiz." te bu yzden Allah Teala bu
yeti indirdi."214
2- Fahreddin er-Rz der ki:
"Bence, bu yeti bu sebebe hamletmek uzak bir ihtimaldir. nk bu durumda yetin,
mkabliyle (ncesiyle) ilgisi kalmaz. Halbuki, istifhm- inkar, bu cmlenin kendisinden
ncesiyle irtibatl olmasn gerektirir."215
85. Kim slm'dan baka bir din ararsa ondan asla kabul olunmaz ve o hirette hsrana
urayanlardandr.
1- krime'den rivayete gre "Kim slm'dan baka bir din ararsa ondan asla kabul olunmaz..."
yet-i kerimesi nazil olunca yahudiler:
"Mslmanlar bizleriz." dediler de Allah Teal "Allah'n insanlar zerinde hakkdr ki
Beytullah'a yol bulabilenler onu haccetsinler. Her kim de kfrederse Allah lemlerden
mstandir." yetini indirdi de mslmanlar haccetti, kfirler de oturup hacca gitmediler."
2- krime, bu yetin izahnda unlar sylemitir:
"slamn dndaki bir dini, din kabul eden kimsenin bu dininin kabul edilemeyecei beyan
edilince btn din sahipleri "Mslman biziz" demilerdir. Bunun zerine Allah teala, Mslmanlarn Hac yapmalarn emrederek "Allah iin Kbeyi haccetmek farzdr. Kim inkr ederse
phesiz ki Allah, lemlere muhta deildir." 216 yetini indirmi, bylece Mslmanln
dndaki dinlere mensup olanlar Hac yapmamlar ve Mslman olmadklar ortaya km ve
bylece iddialar rmtr."217
3- Mchid ve Sudd "bu yet-i kerimenin ensar'dan el-Culs ibn Suveyd'in kardei el-Hris
ibn Suveyd'in on iki arkada ile birlikte irtidad ederek Mekke'de kfirlere iltihak etmeleri
zerine nazil olduunu" sylemilerdir.218 Biraz sonra gelecei zere 86-89 yetlerinin de bu
kiinin ve arkadalarnn irtidad ve sonra da tevbe yollar aramalar zerine nazil olduu
rivayetleri de vardr.
4- bn Abbs'tan gelen bir rivayette ise "Bakara, 2/62 yeti ile ilgi kurularak nce "Hi
phesiz iman edenler, yahudi olanlar, hristiyanlar ve sabiilerden Allah'a ve hirete iman
etmi olanlar... onlar mahzun olacak da deillerdir." yet-i kerimesi, sonra da "Kim slm'dan
baka bir din ararsa ondan asla kabul olunmaz,.." yet-i kerimesi nazil olmutur. Bylece,
slamdan baka herhangi bir dinin hak din saylmayaca beyan edilmitir."219
86. Kendilerine apak deliller gelmi, o peygamberin phesiz bir hak olduuna ahitlik te
214
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 4/82; Rz, Mefthu'1-ayb, 8/122.
216
l-i nran: 3/97
217
218
219
215
etmilerken imanlarnn arkasndan kfre sapan bir kavmi Allah nasl hidayete eritirir? Allah
zlimler gruhuna hidayet etmez.
87. Muhakkak Allah'n, meleklerin, btn insanlarn laneti onlarn tepesine. te onlar; onlarn
cezas budur.
88. Onlar bunun iinde temellidirler. Onlardan azb ne hafifletilir, ne de onlara baklr.
89. Bundan sonra tevbe ve slah edenler mstesna. Hi phesiz Allah Gafurdur; Rahim'dir.
Bu yet-i kerimelerin nzul sebebinde ve bunlarla kimin kastedildiine dair rivayetler
muhtelif olduu iin mfessirler de ihtilf etmilerdir. yle ki:
1- Abdullah b. Abbas krime, Mcahid ve Sddiden nakledilen bir gre gre, bu yet-i
kerime, Haris b. Sveyd el-Ensari isimli kii hakknda nazil olmutur. 220
a- Eb Bekr el-Harisi, Eb Muhammed b. Hayyan'dan, o Eb Yahya Abdurrahman b.
Muhammed'den, o Sehl b. Osman'dan, o Ali b. Asm'dan, o Halid ve Davud'dan, onlar
krime'den, o da bn Abbas'tan yle dediini bize haber verdi;
"Ensar'dan bir kii irtidad edip (dinden dnp) mriklere katld. Bunun zerine Allah Teala
bu yetleri indirdi. O zatn kavmi de bu yetleri kendisine gnderdi. Ayetler ona okununca
dedi ki:
"Vallahi kavmim Rasulullah (s.a.v.) aleyhine bana yalan sylemedi. Rasulullah (s.a.v.) da
Allah aleyhine yalan sylememitir. Gl ve yce olan Allah ise bu zatn en doru szl
olandr." Bunu mteakib tevbe ederek irkten slm'a dnd. Rasulullah (s.a.v.) da onun bu
halini kabul buyurup, onu kendi haline brakt.221
b- Eb Bekr, Eb Muhammed'den, o Eb Yahya'dan, o Sehl'den, o Yahya b. Eb Zaide'den, o
Davud b. Eb Hind'den, o krime'den, o da bn Abbas'n yle dediini bize haber verdi:
"Ensar'dan biri slam'dan dnp, mrik oldu ve derhal piman olup: "tevbe etsem olur mu?
Zira ben cidden piman oldum" diye Rasulullah (s.a.v.)'a sormalar iin kavmine haber
gnderdi. te bu yetler bu yzden nazil oldu. Kavmi de bu yetleri yazp kendisine gnderdi,
o da derhal dnp yeniden mslman oldu." 222
"Bu yet, Haris bn Sveyd hakknda nazil olmutur. Haris, ensrdan bir kimse idi. Mrted
olduuna piman olunca, kavmine, "Benim tevbem kabul olunur mu?" diye Hz. Peygamber'e
sormalar iin haber yollar. Kardei ona, hakknda yet nazil olduunu bildirince, bunun
zerine o da kalkp Medine'ye gelerek, Hz. Peygamber'in huzurunda tevbe eder. Hz.
Peygamber de onun tevbesini kabul eder."
d- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Eb Bekr b. Zekeriyya'dan, o Fakih Muhammed b.
Abdirrahman'dan, o Ahmed b. Seyyar'dan, o Msedded b. Mserhed'den, o Cafer b.
Sleyman'dan, o Hamid el-A'rec'den, o da Mcahidin yle dediini bize haber verdi:
"Haris b. Sveyd et-Teym mslman olmutu. O Rasulullah (s.a.v.) ile beraber bulunuyordu.
Sonra kendi kavmine katlp kafir oldu. Bu yzden Allah Teala bu yetleri indirdi. Bunu
mteakib onun kavminden bir adam bu yetleri gtrp kendisine okudu. Haris bunun zerine
dedi ki:
"Vallahi sen bildiim kadaryla gerekten ok doru szlsn. phesiz Rasulullah (s.a.v.) da
senden daha doru szldr. Gerekten Allah (c.c.) ise bu kiinin en doru szlsdr.
Sonra irkten dnp ok gzel bir mslman oldu."223
e- Yine Mchid bu irtidad edip kavmine geri dnen, bu yet-i kerimelerin nzul zerine
220

Sahih hadistir. Nesai; Snen-i Sura, Tahrimi'd-Dem: 7/108, Tefsir: 85, bn Cerir: 3/240, Hakim; Mstedrek: 2/142, Suyuti; Lbab: s. 58.
ed-Drr; 2/49; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 92; Kurtub, 4/129.
222
Sahih hadistir. bn Hibban; Nesai; Snen-i Sura, Tahrimi'd-Dem: 7/108, Tefsir: 85, bn Cerir: 3/240, Hakim; Mstedrek: 2/142, Suyuti;
Lbab: s. 58. ed-Drr; 2/49; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 92-93.
223
Suyuti; Lbab: s. 59, bn Cerir; 3/341; Msedded-Msned; Abdrrezzak; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 93.
221
tekrar slm'a dnen kiinin Amr ibn Avf oullarndan biri olduunu sylemektedir ki o da elCuls ibn Suveyd'in kardei olan el-Hris ibn Suveyd ibnu's-Smit'tir. Bu gr nakledenler
yukardaki el-Hris ibn Suveyd et-Teym'nin sahabi deil tabi olduunu sylemilerdir.224
f- Haris ibn Suveyd'in irtidadna sebebin ne olduu bu rivayetlerde grnmezken bn
Abbs'tan rivayetle bn shak ve bnu'l-Mnzir'in tahriclerine gre Haris ibn Suveyd Uhud
savanda el-Mecder ibn Ziyd' ve Dubey'a oullarndan Kays ibn Zeyd'i ldrp Kurey'e
katlm ve Mekke'ye gitmitir. Hadisenin bundan sonras yukardaki rivayette olduu gibidir.
Ancak mm Hni'nin klesi Ebu Salih'ten gelen bir rivayette Haris ibn Suveyd'in bu iki
mslman Uhud'da ldrmesi irtidadndan sonradr. Daha nceden irtidad edip Mekke'ye
gitmi, Kurey'e katlm; onlar Uhud'a gelirken mrik ordusunda yer alm ve
mslmanlarla mrikler safnda savamtr. Uhud'dan tekrar Mekke'ye dndkten bir sre
sonra elleri yanna dm, yani irtidadndan piman olarak tekrar slm'a dnme yollarn
aramya balam, kardei Culs ibn Suveyd'e:
"Ey kardeim, ben yaptklarma piman oldum, Allah'a tevbe edip slm'a dnmek istiyorum.
Bunu Raslullh'a bir zikrediver. Eer benim tevbemin kabul umudu doarsa bana yaz."
diye mektup gndermitir.225
Buna gre irtidad suuna bir de mslmanlarla savama ve onlardan bazlarn mriklerle
savata yani haksz yere ldrme suu da eklenmitir.
g- Yine Mchid'den gelen bir rivayet bu Amr ibn Avf oullarndan olup da irtidad eden
kiinin daha sonra am'a giderek hristiyan olduu, oradan kavmine:
"Benim iin tevbe imkn var m bana bildirin.!?" diye yazd ve bunun zerine bu yet-i
kerimenin inmesiyle Medine-i Mnevvere'ye dnerek yeniden mslman olduu
eklindedir.226
2- krimeden nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, Ebu mir er-Rahib, Haris b.
Sveyd ve bunlar gibi on iki kii hakknda nazil olmutur.227
a- krime'den rivayete gre Ebu Amir er-Rhib, el-Hris ibn Suveyd ibnu's-Smit, Vahvah
ibnu'l-Eslet'in de ilerinde bulunduu on iki kii irtidad edip Kurey'e katlmlar. Ancak daha
sonra piman olup Medine-i Mnevvere'de kalan ailelerine:
"Bizim iin tevbe var m?" diye yazmlar. Bunun zerine "Bundan sonra tevbe ve slah
edenler mstesna. Hi phesiz Allah afr'dur, Rahmdir." yetleri nazil olmu. 228
b- bn Abbas (r.a.) yle demitir:
"Bu yet, nce inanp da sonra irtidd ederek kap Mekkelilere snarak, Hz. Peygamber'in
bana zamann bellarnn gelmesini beklemeye balayan on kiilik bir topluluk hakknda
nazil olmutur. Cenb- Hak onlar hakknda, ite bu yeti indirmitir. Onlarn iinde tevbe
edenler bulunduu iin, bu tevbe etmi olan kimseleri "Bundan sonra tevbe edenler
mstesna..." ifadesiyle istisna etmitir."229
3- Abdullah b Abbas ve Hasan- Basriden nakledilen baka bir gre gre buradaki slama
girip tekrar kanlardan maksat, ehl-i kitap olan Yahudi ve Hristiyanlardr. nk bunlar,
kendilerine gelen Tevrat ve ncilde, Hz. Muhammedin sfatlarn bularak, gelmeden nce
ona iman etmiler fakat Hz. Muhammede Peygamberlik geldikten sonra da onu inkr
etmilerdir.
a- bn Abbas'n yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu yet, Kurayza, Nadr ve onlarn dininde olan yahudiler hakknda nazil olmutur ki, onlar,
Hz. Muhammed (s.a.v.) Peygamber olarak gnderilmeden nce, ona inanp, nbvvetine
ehadette bulunduktan sonra O'nu inkr etmilerdir. O, bizzat Peygamber olarak gnderilip,
224
bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 1/396-397.

Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/257-258.
226
Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/257.
227
228
229
225
onlara apak delil ve mu'cizeler getirince, srf haset ve kskanlklarndan dolay, O'nu inkr
etmilerdir."230
a- Taber bu rivayetlerin arasn bulma sadedinde aslnda Hz. Peygamber zamannda
ashabndan irtidad eden ve sonra piman olup tekrar slm'a dnenler hakknda nazil olduu
rivayetlerinin daha ok ve daha mehur olmas yannda yetlerin irtidad edip de sonra tekrar
slm'a dnmek isteyen herkese ve bu arada kitab ehline de mil olduunu syler.231
b- Kaffl (r.h) yle demitir:
"Bu yetler hakknda limler, u iki gr beyn etmilerdir: Bazlar, Hak Tel'nn l-i
mran: 3/85-90. yetlerinin ayn olay hakknda nazil olduunu; bazlar da, kssann
balangcnn l-i mran: 3/91. yeti olduunu sylemilerdir." 232
"Bu iki izaha gre de, burada u iki gr sz konusudur:
a) Bu yetler, Ehl-i kitap hakkndadr.
b) Bu yet, daha nce de akladmz gibi, iman edip de, sonra slam'dan dnen bir topluluk
hakkndadr." 233
90. Gerek u ki imanlarnn arkasndan kfretmi, sonra da kfrn artrm olanlarn tevbesi
asla kabul olunmaz. Onlar, ite onlar dallette olanlarn ta kendileridir.
1- Hasan, Katade, Ata-i Horasani ve Ebu'l-Aliyeye gre ehl-i kitap hakknda inmitir.
a- Hasan, Katade, Ata-i Horasani dediler ki:
"Bu yet, sa ve ncil'e kfredip sonra da Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliine ve Kur"an'a
kfrlerini artran Yahudiler hakknda indi."234
Bunlar nce Hz. Musaya iman etmiler sonra Hz. say inkr ederek kafir olmular, daha
sonra da Hz. Muhammedi inkr ederek inkrlarnda iyice ileri gitmilerdir. Bunlar, lm sarholuundan nce hakka boyun eip tevbe etmeyeceklerinden, lm anndaki tevbelerinin de
kendilerine fayda vermeyeceindendir ki yet-i kerime, tevbelerinin kabul edilmeyeceini
beyan etmitir. Nitekim dier bir yet-i kerimede "Gnah ileyip te kendisine lm gelince
"imdi tevbe ettim" diyenler ile kfir olarak lenlerin tevbesi kabul olunmaz. te bunlar iin
can yakc bir azap hazrladk." 235 buyurulmaktadr.236
b- Yahudiler, Hz. Musa (a.s)'y tasdik etmiler, sonra da Hz. sa'y ve ncil'i kabul etmeyerek
kfir olmular, daha sonra Hz. Muhammed (s.a.s) ile Kur'n- Kerim'i de inkr ederek
kfrlerini artrmlardr. 237
c- Ebu'l-Aliye dedi ki;
"Bu yet Yahudi ve Hristiyanlar hakknda nazil oldu. Onlar, meth edilmesine ve vasflarna
iman etmelerinin ardndan, Muhammed (s.a.v.)'e kfretmi, sonra da kfrlerinde srar
etmeleri sebebiyle, kfrlerini artrmlard."238
d- Ehl-i Kitap, Hz. Muhammed (s.a.v.) Peygamber olarak gnderilmeden nce, O'na
inanyorlard. O, Peygamber olarak gnderilince, O'nu inkr etmeye balamlar; daha sonra
da her an O'nu ta'n etmeleri, szlerinde durmamalar, Mminleri fitne ve fesatla yoldan
kartmaya almalar ve grdkleri her mu'cizeyi inkr etmeleri sebepleriyle kfrlerini
230
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 8/126-127.

232
233
234
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 93; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
235
Nisa: 4/18.
236
237
238
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 93; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1Kur'n, IV,84; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 8/130.
231
artrmlardr.239
2- Baz alimlere gre mrtedler hakknda inmitir.
a- Haris ibn Suveyd ile birlikte irtidad edip Mekke'ye giden; Haris'in piman olup tekrar
mslman olarak Medine'ye dnnden sonra da Mekke'de kfir olarak kalp "imdilik
uygun grdmz kadar Mekke'de kalalm, sonra Medine'ye dnmek istediimiz zaman
dneriz." diyenler hakknda nazil olduu da sylenir.240
b- Bir rivayette de isim verilmeksizin irtidad edip Mekke'ye giden ve Hz. Muhammed ve
daveti hakknda: "Burada duralm, oturalm da zamann gidiatn kollayalm." diyenler
hakknda nazil olmutur, denilmektedir.241
c- Hafz Ebu Bekr el-Bezzar, Muhammed b. Abdillah b. Bezi'den, o Yezid b. Zrey'den, o
Davud b. Ebi Hind'den, o krime'den, o da bn Abbas'tan rivayet ettiine gre: "Bir kavim
mslman oldu, sonra mrted oldular, sonra tekrar mslman oldular, daha sonra yine mrted
oldular ve bu durumlarn Rasulullah (s.a.v.)'a sormak iin kavimlerine haber gnderdiler.
Onlar da vaziyeti Rasulullah (s.a.v.)'a zikrettiler de bu ayet onun iin nazil oldu."242
d- "manlarnn arkasndan kfretmi, sonra da kfrn artrm olanlar"dan maksad. irtidd
edip, daha sonra da -mnafklk yaparak- slama dndklerini syleyen bir topluluktur. Allah
Tel, onlarn bu nifakn "kfr" olarak ifde etmitir. 243
3- Baz alimlere gre ise kafirler hakknda inmitir.
a- Mchid ise yle der:
"Bu yet-i kerime, Allah'a irk koan, Allah'n yaratclar olduuna iman ettikten sonra kfre
sapan btn kfirler hakknda nazil olmutur. Bunlar kfrlerinde son derece ar gitmilerdi.
yle ki, urunda lecek dereceye varmlard. Ya da ne zaman bir yet nazil olmusa onu
inkr etmilerdi ve bu yzden kfrleri artmt. Tevbelerinin kabul edilmemesi ise yce
Allah'tan u ayette buyuruduu gibi "Tevbe; ne ktlkleri yapp-edip de onlardan birine
lm atnca: "Ben imdi gerekten tevbe ettim" diyenler, ne de kafir olarak lenler iin
deil. Byleleri iin ac bir azap hazrlamzdr."244
b- Rebi ve Ebu liyeden nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilenler, daha
nceki Peygamberlere iman ettikleri halde Hz. Muhammedi inkr eden, sonra da gnahlarn
artran kimselerdir. Bunlar inkrlarna devam ettikleri mddete gnahlarndan tevbe etmeleri
kabul edilmeyecektir. 245
c- krime ve bn-i Creycden nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilenlerden
maksat, Peygamberlerine nce iman ettikten sonra kfir olan ve kfirliklerine devam ederek te
inkrlarm arttran kimselerdir. Bunlarn, kfir olarak lmeleri halinde daha nceki iman
etmeleri ve o hallerindeyken yapm olduklar tevbeleri kabul edilmeyecektir. nk onlar,
sonunda kfir olmular ve inkr zere lmlerdir. 246
d- Sddiye gre ise yette zikredilenlerden maksat, iman ettikten sonra kfir olan, daha sonra
da inkrlarna devam edip o inkr zere lerek inkrlarn artran kimselerdir. te bunlarn
lm anndaki tevbeleri kabul edilmeyecektir. 247
a- Taberi bu yetin izahnda, tercih edilen grn yle olduunu sylemitir.
"yet-i kerime, Hz. Muhammed (s.a.v.) in sfatlarn Tevratta bulduklar iin o
gnderilmeden nce ona iman eden, gnderildikten sonra da onu inkr eden ve bu
inkrlarnda devam ederlerken bir ksm gnahlar ileyen Yahudileri beyan etmektedir.
239

Als, Rhu'l-Man, 3/218; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 4/84; Rz, Mefthu'1-ayb, 8/130.
241
242
bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim.
243
244
Nis: 4/18; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 90.
245
246
247
240
Bunlarn, inkrlar halinde iledikleri gnahlarndan dolay yaptklar tevbeler kabul

edilmeyecektir. Ta ki Hz. Muhammedi inkrlarndan vaz geip tevbe etsinler."
Taberi devamla diyor ki:
"Bizim, bu yette zikredilen insanlardan maksadn, Yahudiler olduunu sylememizin nedeni,
bundan nceki ve sonraki yetlerin Yahudileri zikretmesindendir. yetleri, kendisinden
nceki ve sonraki yetlerin kapsad mnlarla yorumlamak daha evladr. Bizim burada
zikredilen "nkrlarn artrrlar" ifadesini "nkr halindeyken gnah ilerler" eklinde izah
etmemizin sebebi de kfirlerin, kfirlik halinde yaptklar tevbelerinin kabul edilmemesidir.
Zira, iman etmedike kfirin tevbesinin kabul edilmeyecei beyan edilmi, buna mukabil
iman ettii takdirde, herkesin tevbesinin kabul edilecei, Allah teala tarafndan vaad edilmi
ve buyurulmutur ki: "Kullarnn tevbesini kabul eden, gnahlarn affeden ve yaptklarn
bilen O'dur." 248
91. phesiz, kfredenler ve kfir olarak lenler var ya; ite onlardan hi birinin yer yzn
dolduracak kadar altn olsa da onu feda etse dahi ondan kesinlikle kabul olunmaz. te onlar;
onlaradr azb- elim. Kendilerinin hibir yardmclar da yoktur.
1- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre "Mekke fetholunup daha nce irtidad edip
Mekkelilere iltihak eden ve hal orada yaamakta olanlar yeniden slma girince onlardan
kfir olarak lenler hakknda bu yet-i kerime nazil olmutur." 249
92. "Siz, sevdiiniz eylerden infk etmedike, asla iyilie ulam olamazsnz... Her ne infk
ederseniz de, Allah onu hakkyla bilicidir."
1- Rivayet edildiine gre bu yet-i kerime nazil olduu zaman, Ebu Talha:
"Ya Raslallah, Medine'de benim duvarla evrili (bir hurmalm) var. Mallarm iinde en ok
houma giden odur. Onu Allah yolunda tasadduk edeyim mi?" deyince, Allah'n Rasul,
"ok gzel, ok gzel! Bu, gelir getiren bir maldr; sen onu akraban arasnda taksim edersen
bence daha iyi olur." buyurdular. Bunun zerine Ebu Talha:
"Ya Raslallah byle yapacam" dedi ve onu akrabalar arasnda taksim etti.
2- Rivayet olunduuna gre Eb Talha bu bahesini Hassan bn Sabit ile Ubey bn Ka'b
arasnda taksim etmitir.
3- Rivayete gre Zeyd bn Harise (r.a.), bu yet inince, ok sevdii bir at Hz. Muhammed
(s.a.v.)'e getirmi ve onu Allah yoluna vermitir. Hz. Peygamber (s.a.v.), bu atn zerine
(onun olu) Usame (r.a.)'yi bindirdi. Zeyd bn Harise, iinde bireyler hissedip zlnce, Hz.
Peygamber (s.a.v.)
"phesiz Allah onu kabul etti" buyurdu.
4- bn mer (r.a.) houna giden bir criye satn alp azd etmiti. Kendisine:
"Ona dokunmadan niin onu azd ettin?" denildiinde O,
"Siz, sevdiiniz eylerden infk etmedike, asla iyilie ulam olmazsnz..." yetini
okumutur."250
5- Enes b. Malik diyor ki:
"Sevdiiniz eylerden Allah iin harcamadka asla iyilie eriemezsiniz." yeti inince yahut
da: "O kimdir ki Allah iin gzel bir dn takdim etsin de Allah da ona karln kat kat
versin." 251 yeti inince, bir bahesi bulunan Ebu Talha dedi ki:
248
ura: 42/25; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.

bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1,419.
250
251
Bakara: 2/245
249
"Ey Allahn Rasul, benim bahem Allah iindir. ayet ben bunu gizli olarak tasadduk
edebilseydim aka sylemezdim." Rasulullah da buyurdu ki:
"Sen o baheyi akrabalarna ver." 252
6- Enes b. Mlik yle demitir:
"Sevdiiniz eylerden Allah iin harcamadka asla iyilie eriemezsiniz." yeti inince Ebu
Talha dedi ki:
"Ey Allahn Rasul, Allah buyuruyor ki: "Sevdiiniz eylerden Allah iin harcamadka asla
iyilie eriemezsiniz." Benim en sevgili malm Beyruha bahesidir. Bunu Allah iin tasadduk
ettim. Ben bu baheden, Allah katnda iyilie erimeyi ve sevabnn birikmesini mit
ediyorum. Ey Allahn Rasul, sen bu baheyi, Allahn sana gsterdii yere tahsis et." Bunun
zerine Rasulullah buyurdu ki:
"Ne gzel, bu gelip geici bir maldr. Ne sylediini iittim. Benim kanaatim u ki sen bu
baheyi akrabalarna ver." Enes diyor ki: Ebu Talha dedi ki:
"Ey Allahn Rasul, sylediini yapaym." Sonra Ebu Talha o baheyi akrabalar ve amca
oullar arasnda taksim etti." 253
7- Amr b. Dinar diyor ki:
"Sevdiiniz eylerden Allah iin harcamadka asla iyilie eriemezsiniz." yeti inince Zeyd
b. Harise "Sel" diye adlandrlan atn alp Rasulullaha getirdi ve:
"Ey Allahn Rasul, sen bunu sadaka olarak ver." dedi. Rasulullah, at alp Zeydin kendi
olu sameye verdi. Bunun zerine Zeyd:
"Ey Allahn Rasul, ben bunu sadaka vermenizi istemitim." dedi. Rasulullah da:
"Sadakan kabul edilmitir." buyurdu." 254
93. Tevrat indirilmeden nce srail'in (Ya'kub) nefsine haram kld yiyecekten baka
yiyeceklerin hepsi srailoullar'na haram klnmt. De ki: "Haydi Tevrat' getirin de onu
gzelce okuyun eer sadklardan iseniz."
1- Eb Ravk ve Kelb dediler ki:
"Bu yet u zaman nazil olmutu: Peygamber (s.a.v.):
"Biz brahim'in dini zereyiz" buyurmu, Yahudiler de:
"Nasl olur, halbuki sen hem develerin etlerini yer, hem de stlerini iersin" demilerdi.
Peygamber (s.a.v.):
"Bunlar brahim'e helal idi. Dolaysyla biz de onlar helal buluyoruz" buyurdu. Bunun
zerine Yahudiler dediler ki:
"Bugn bizim haram klmakta olduumuz herey, bize varncaya dek, Nh ve brahim'e de
haram klnmt." Nihayet Aziz ve Celil olan Allah onlar yalanlamak iin bu yeti
indirdi."255
2- Yahudiler:
"Biz kendimize deve etini haram klyoruz, nk onu Ya'kb haram klm, Allah da onun
haramln Tevrat'ta indirmiti." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."256
3- Bu rivayet bnul-Cevz'de biraz farkl olarak yle zikredilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn:
"Ben, brahim'in dini zereyim." demiti. Yahudiler:
"Sen nasl brahim'in dini zere olabilirsin ki, sen deve eti yiyor, stn iiyorsun?" dediler.
252
Tirmizi, Tefsir el-Kur'an: 3/5 (2997); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.

Buhar Tefsir el-Kur'an: 3/5; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
254
255
Senedsizdir. Hakim; Mstedrek: 2/292; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 93-94; Keaf,
1/301; Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar Neriyat: 1/409.
256
253
Efendimiz (s.a.v.):
"Bunlar brahim'e hell idi." dediler. Onlar:
"Bizim haram kldmz herey bize ulancaya kadar Nuh'a, brahim'e... haram idi." dediler
de onlar yalanlamak zere bu yet-i kerime nazil oldu."257
4- Daha nce bu srenin 23. yetinin nzul sebebi olarak verilen bir hadiseyi Buhr bu yet
hakknda yle zikrediyor:
Abdullah ibn mer'den rivayet ediliyor:
"Yahudiler, zina etmi olan bir erkekle bir kadn (haklarnda hkm vermesi iin) Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e getirmilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara:
"Sizden zina edenlere ne yaparsnz?" diye sordular. Onlar:
"kisinin de yzlerini siyaha boyarz ve dveriz." dediler.
"Tevrat'ta recmi bulmuyor musunuz?" buyurdular, onlarn:
"Hayr, onda bir ey bulmuyoruz." demeleri zerine Abdullah ibn Selm:
"Yalan sylediniz, eer doru szller iseniz getirin Tevrat' da okuyun." dedi. Tevrat'
getirdiler, atlar, Tevrat' okuyan hahamlar elini recm yetinin zerine koyarak ncesindeki
ve sonrasndaki yeti okumaya balad, recm yetini ise okumad. Abdullah ibn Selm'n
iaretiyle elini recm yeti zerinden kaldrnca Abdullah ibn Selm:
"Bu nedir, recm yeti deil mi!?" dedi. Bunu grnce:
"Bu recm yetidir." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de o ikisinin recmedilmelerini emretti ve
Mescid-i Nebev yannda cenazelerin konulup cenaze namaznn klnd yerin yaknnda
talanarak ldrldler." bn mer der ki:
"O iki yahudinin talanarak ldrldklerini grdm. Erkek, kadna doru eilmi onu
talardan korumaya alyordu."258
5- Yahudiler "Dinler, birbirlerinin getirdii hkmleri neshetmez" iddias ile Hz. Muhammed
(s.a.v.)in getirdii slam dinini kabul etmiyorlard. nk slam dini, Yahudilie ve
Hristiyanla ait bir takm hkmleri neshediyordu.
Bu yet-i celile onlara cevap vererek, kendilerinde de nesih hadisesinin bulunduunu beyan
etmektedir. nk daha nce btn srailoullarna helal olan yemeklerin bir ksmn, Hz.
Yakubun, kendisine haram kldn ve ondan sonra gelenlerin de ona uyduklarn beyan
etmektedir. 259
6- Yahudiler: "lahi dinlerin hkmlerinin birbirine uygun olmas gerektii" iddiasyla da
slam kabul etmiyorlard. Bunlar, Hz. Muhammed (s.a.v.)e "Sen, brahimin dininde
olduunu iddia ediyorsun. Nasl oluyor da brahimin yemedii deve etini yiyor ve imedii
deve stn iiyorsun?" diyorlard. Bu yet-i kerime nazil oldu ve onlara deve eti ve stnn,
brahime, smaile, shaka ve Yakuba helal olduunu, fakat Yakubun belli bir sebepten
dolay bu eti kendisine haram kldn, bylece bu detin, torunlarnda da devam ettiini
beyan etti ve Yahudilere "Aksini iddia ediyorsanz Tevrat getirip okuyun." dedi. 260
7- "Yahudilerin, zulmetmeleri ve bir ok kimseleri Allah yolundan alkoymalar,
yasakladklar halde faiz almalar ve insanlarn mallarn haksz yere yemeleri sebebiyle,
daha nce kendilerine helal klnan temiz eyleri onlara haram kldk." 261 yeti ve benzerleri
nazil olunca Yahudiler bunlara kzmlar ve kendilerine haram klnan eylerin, eskiden beri
haram olan eyler olduunu ve ilk defa kendilerine haram klnmadn iddia etmilerdir. te
bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve iddialarnda yalanc olduklarn ortaya koymu
ve kendi kitaplar olan Tevrata bavurularak gerein ortaya karlacan beyan etmitir. 262
257

Buhr, Tefsrul-Kur'n, 3/6.
259
260
261
Nisa suresi, 4 / 160, 161
262
258
94. Artk kim bundan sonra Allah'a kar yalan uydurursa ite onlar zlimlerin ta kendileridir.
1- a'b'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerime yahudiler hakknda nazil olmutur.263
96. phesiz lemler iin ok bereketli ve hidayetin ta kendisi olmak zere insanlar iin
konulan ilk ev elbette Mekke'de olandr.
1- Mcahid dedi ki:
"Mslmanlarla Yahudiler karlkl vnmlerdi de Yahudiler demilerdi ki:
"Beytu'l-Makdis, Ka'be'den daha faziletli ve daha byktr. Zira o, peygamberlerin hicret
ettikleri yerdir ve mukaddes bir yerde bulunmaktadr." Mslmanlar da:
"Bilakis, Ka'be daha stndr" demilerdi. te bu sebebe binaen Allah Teala bu yeti
indirdi."264
97. Orada apak almetler, brahim'in makam vardr. Kim oraya girerse emin olur. Ona bir
yol bulabilenlerin Beyt'i haccetmesi Allah'n insanlar zerinde bir hakkdr. Kim de kfrederse
phesiz ki Allah lemlerden mstanidir.
1- krime'den rivayet ediliyor:
"Her kim slm'dan baka bir din isterse bu ondan asla kabul olunmyacaktr."265 yet-i
kerimesi nazil olunca hangi dinden olurlarsa olsunlar herkes:
"Biz mslmanlarz." dediler bu yet nazil oldu. (Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman etmi olan)
mslmanlar haccetti, mrikler terketti, yahudiler de:
"Bize farz klnmad ve biz asla haccetmiyeceiz." dediler. Bylece msman olanla olmyan
birbirinden ayrdedild."266
2- krime dedi ki:
"Her kim slm'dan baka bir din isterse bu ondan asla kabul olunmyacaktr."267 yet-i
kerimesi nazil olunca yahudiler:
"Biz Mslmanz." dediler. Neb Aleyhisselm onlara:
"Allah Tel, Mslmanlara beyti hac etmelerini farz kld." buyurdu. Onlar:
"Bize farz klnmad." dediler ve hac etmekten kandlar. Allah Tel bu yetini indirdi." 268
3- Taber'de Dahhk'tan rivayetle tahric edilen bir habere gre ise: Hacc yeti nazil olduunda
Hz. Peygamber (s.a.v.) evresindeki btn din mensuplarn; Arap mriklerini, hristiyanlar,
yahudileri, mecusileri ve sabiileri toplayp:
"Ey insanlar, Allah Teal size hacc farz kld, haccedin." buyurdu. Bir tek millet; Hz.
Peygamber (s.a.v.)'i tasdik edip iman etti, kalan be dinin mensuplar ise kfrettiler ve:
"Ona iman da etmiyeceiz, ona doru ynelerek namaz da klmayacaz." dediler Allah
Teal: "Kim de kfrederse phesiz ki Allah lemlerden mstanidir." yet-i kerimesini
indirdi."269
4- Rivayet edildiine gre, bu yet nazil olunca,
"Ya Raslallah, hacc bize her sene mi farzdr?" diye soruldu ve bu soru defa tekrar edildi.
263

Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 94; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'lKur'n, 4/88.
265
Al-i mran: 3/85.
266
Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/15; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/427-428.
267
Al-i mran: 3/85.
268
Sad bni Mansur; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/145.
269
Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/14; Als, Rhu'l-Man, 4/13.
264
Hz. Peygamber (s.a.v.) her nde de skt etti ve drdncsnde:

"Eer "evet" deseydim, (hacc size her sene) vacib olurdu. Eer byle vacib olsayd, yerine
getiremezdiniz. Yerine getirmeyince de kfir olurdunuz. Dikkat edin, ben sizi braktm
srece, siz de beni brakn (Bana birey sormayn). Size birey emrettiimde ise, onu elinizden
geldii kadar yapn. Size bireyi nehyettiimde de ondan vazgein. nk sizden nceki
mmetler, Peygamberlerine ok kar geldikleri ve ona muhalefet ettikleri iin helak
olmulardr"270 diye cevap vermitir."271
5- Hz. Ali diyor ki:
"Bu yet nazil olunca:
"Ey Allahn Rasul! Hac yapmak her yl m gereklidir?" diye sordular. Rasulullah cevap
vermedi. Tekrar:
"Her yl m gereklidir?" diye sordular. Rasulullah cevap vermedi. Tekrar:
"Her yl m gereklidir?" diye sordular. Rasulullah:
"Hayr. ayet "Evet" diyecek olsaydm her yl farz olurdu." cevabn verdi. 272
Bu hadis-i erifin benzerini, Nesai, Ebu Hureyre ve bn-i Abbastan 273 bn-i Mace bn-i
Abbas, Hz. Ali ve Enes b. Mlikten274 rivayet etmilerdir.275
98. De ki: "Ey ehl-i kitab, Allah ne yaparsanz hakkyla hid iken niin Allah'n yetlerini
inkr ediyorsunuz?"
99. De ki: "Ey ehl-i kitab, kendiniz hidler iken neden iman edenleri Allah yolundan,
kendiniz onda bir erilik aramya yeltenerek dndrmeye alyorsunuz? Allah yapmakta
olduklarnzdan gafil deildir.
1- Muhammed ibn shak kanalyla Zeyd ibn Eslem'den rivayete gre s276 ibn Kays, Rasl-i
Ekrem (s.a.v.)'in ashabndan Evs ve Hazrec'e mensup birlikte bir mecliste oturup sohbet eden
bir grubun yanma urad. s, chiliye devrinde de fitneci, byk bir kfir olup mslmanlara
kar iddetli kini olan bir ihtiyard. Daha nce chiliye devrinde aralarndaki dmanlktan
sonra slm'n onlarda yaratt bu birbirine lfet ve muhabbet, birlik ve beraberlik manzaras
onu daha da bir kin ve fkeyle doldurdu. Kendi kendine:
"Kayle oullar (Evs ve Hazrec) topluluu bu lkede toplanmlar. Onlar byle birlik halinde
olurlarsa bize bu lkede karar yok." dedi ve yannda bulunan gen bir yahudiye:
"Git unlarn yanna, yanlarna otur, onlara Bus gnn ve ondan nce vukubulmu sava ve
ayrlk gnlerini hatrlat, o gnler hakknda sylemi olduklar iirlerden onlara oku." dedi.
Bus gn, Evs ve Hazrec arasnda sava olmu ve Evs galip gelmiti.
O yahudi gen, o mslman grubun yanna gidip s'in istediini yapt. ki kabileden birinin
irlerinden o savatklar gnlerden biri hakknda sylemi olduu bir iiri okudu. Kar taraf
ta kendi irlerinin o gnler hakknda syledii iirlerinden okumaya baladlar, hatralar
canland, tartma kt, birbirlerine kar vnmeye baladlar, i ilerledi ve iki kabileden iki
kii; Evs ibn Kayz ibn Amr (Evs'den) ve Cebbar ibn Sahr ibn Umeyye (Hazrec'den) nce
birbirlerine svmeye, sonra kavgaya baladlar da birbirlerine hcum ettiler.
"sterseniz o gn tekrarlarz!" dediler. daha da byd ve ikisi de kabilelerini "Ey Evs
oullar, ey Hazrec oullar!" diye imdada ardlar ve kavgay darda devam ettirmek
zere iki grup da taraftarlarna "silha, silha." diye ardlar; Evsliler ve Hazrecliler
toplanarak Medine dnda talk bir yere (Zhira) ktlar. i duyan Hz. Peygamber
270
bn Mce, Mensik, 2 (2/963).

272
Tirmizi, Tefsir el-Kur'an: 5/15 (3055)
273
Bkz. Ncsa, el-Menasik: 1
274
Bkz. Ncsa, el-Menasik: 2 (2884, 2885, 2886)
275
276
Als, Rhu'l-Man, 4/16 ve Elmall, Hak Dini Kur'n Dili, stanbul 1960, 2/1149'da emms ise de dorusu s'dr.
271
beraberinde muhacirlerden bazlar olduu halde hemen oraya gitti;

"Ey mslmanlar Allah adna Allah adna sakin olun, bu ne chiliyet davas! Ben
aranzdayken, Allah sizi slm'a hidayet etmiken, size slm ile ikramda bulunmuken, sizi
chiliye ilerinden ayrp kfrden kurtarm ve aranza bir lfet vermiken Hal chiliyet
davas m gdecek ve eskiden zerinde olduunuz kfre mi dneceksiniz?" buyurdu. Topluluk
o anda anlad ki bu eytann bir drtmesi, vesvesesidir, dmanlarnn bir hilesidir; silhlarn
atp Evs ve Hazrecliler alaarak birbirlerine sarldlar ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte
ona itaatle, onu dinleyerek Medine'ye dndler. Allah, s ibn Kays'n uyandrm olduu
ilerindeki o fitne ateini sndrmt. te bunun zerine Allah Teal s ibn Kays ve
yakt bu fitne atei hakknda bu yet-i kerimeleri; s ibn Kays'm tahrikine aldanp
kabilelerini savan eiine getirmi olan Evs ve Cebbar hakknda da bu yet-i kerimeleri
indirdi."277
2- bn Abbs'tan gelen rivayetlerden birinde Evs ile Hazrec arasnda chiliye devrinde her ay
bir kavga ve akabinde adeta bir sava olduu ilvesi vardr.278
3- Vahid de hadiseyi krime ve Zeyd ibn Eslem'den rivayetle tahric etmitir. Rivayetlerin
sonunda yle bir ilve var:
Cbir ibn Abdillah demi ki:
"Balangc o gnden daha irkin ve korkun, sonu da ondan daha gzel baka bir gn
grmedim."279
100. Ey iman edenler, eer kendilerine kitab verilenlerden herhangi bir zmreye itaat edecek
olursanz sizi imannzdan sonra dndrp kfirler yaparlar.
1- Eb Amr el-Kantar, kendisinden rivayet etme hususunda bana izin vererek, o Muhammed
b. Hseyn el-Haddad'den, o Muhammed b. Yahya b. Halid'den, o shak b. brahim'den, o
Memmil b. smail'den, o Hammad b. Zeyd'den, o Eyyub'dan, o da krime'den yle dediini
bize haber verdi:
"u iki kabile; Evs ve Hazrec Oullar arasnda cahiliyye devrinden kalma bir sava vard.
slm.gelince sulh oldular, Allah da kalplerini birbirlerine sevdirdi. Bir gn yahudinin biri,
ierisinde Evs ve Hazrec'den bir grubun bulunduu bir toplant yerinde, bu iki kabileden
birisinin, harp ettikleri esnada syledii bir iiri oturup ind etti. Gyaki onlar bu iirden
tr brlerinin ierisine girmilerdi. Bunun zerine dier kabile dedi ki:
"Bizim airimiz u gn, u u iirleri sylemiti." brleri de dediler ki:
"Bizim airimiz de u gn yle yle iir sylemiti." Bunu mteakib hepsi birden:
"Gelin, daha nce olduu gibi feryad edip, harbe balayalm" dediler ve u kabile:
"Ey Evs Kabilesi" diye, unlar da:
"Ey Hazrec Slalesi" diye bardlar ve bunun ardndan birikip ellerine silah aldlar ve sava
iin saf oldular. Bu sebeple bu yet nazil oldu. Peygamber (s.a.v.) derhal gelip iki saf arasnda
durdu ve bu yeti okudu, sesini ykseltti. O'nun sesini duyunca sustular ve kendisini
dinlemeye baladlar. Peygamber (s.a.v.) nasihatini bitirince silahlar attlar ve birbirleriyle
kucaklatlar, sonra da alayarak diz ktler."280
2- Zeyd b. Eslem dedi ki:
"Cahiliyye Davas'nda bulunan, byk bir kfir, mslmanlara kar son derece kinli ve hased
bir ihtiyar olan Yahudi s b. Kays, bir mecliste topluca sohbet eden, teden beri konuan
277
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/16-18. Evs ibn Kayz ve Cebbar ibn Sahr hakknda bilgi iin ayrca bak: bnu'l-Esr, Usdu'l-be,
1/175-176, 316.
278
Taber, Camiu'l-Beyn, 4/19.
279
Esbbun-Nuzl, s.82-83.
280
Mrsel hadistir, Suyuti, bu hadisi ed-Drr'de, bnu'l-Mnzir'e nisbet etmitir. (2/58), Lbab: s. 59; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 94-95.
Evs ve Hazrec kabileleri'nden oluan, Rasulullah (s.a.v.)n bir grup ashabna uram, onlarn
toplu bir halde lfet ve muhabbetlerini Cahiliyye Dnemi'nde aralarnda mevcud olan
dmanln ardndan, slm Devri'nde aralarnn iyi olduunu grmesi, onu fkelendirmiti.
Dedi ki:
"Ben Kayle (Hmyer Arablar) Kabilesi'nin birbiriyle iki ks topluluu u beldelerde imdi
bark olarak topluca oturmular. Hayr, vallahi onlar buralarda topluca bulunduklar zaman
biz onlarla beraber karar klamayz," Bunu mteakip kendisiyle beraber bulunan Yahudi bir
gence emredip dedi ki:
"Onlara doru ynel, git de meclislerine katl. Sonra Buas Gn'n281 ve ncesini onlara
hatrlat, evvelden karlkl olarak sylemi olduklar baz iirleri onlara oku." O gen de yle
yapt. Bunun zerine topluluk bu iirlerin okunmas esnasnda ileri geri konumaa baladlar,
karlkl ekiip vndler, hatta iki kabileden iki kii: Evs'ten, Harise Oullar'nn birisi olan
Evs b. Kayz ile, Hazrec'den, Seleme Oullar'nn birisi olan Cebbar b. Sahr yerlerinden
srayp kar karya geldiler de karlkl olarak konumaa baladlar. Onlarn birisi,
arkadana dedi ki:
"Vallahi eer istesem, feryad edip, imdada ararak o gnleri imdi geri getiririm." Sonra iki
grup topyekn gazaba gelip dediler ki:
"Gerekten byle yapmtk. Haydi silah bana, silah bana. Buluacanz yer Zahire (Harre
mevkii)dir." Bunu mteakib o yere ktlar ve Evs ile Hazrec, daha nce cahiliyye devrindeki
adetleri zere davalatklar gibi bir ksm, bir ksmna katlp kar karya geldiler. Bu haber
Rasulullah (s.a.v.)'a ulat, o da derhal beraberindeki Mcahidler'le yola kp onlarn yanna
geldi. Buyurdu ki:
"Ey mslmanlar topluluu, ben sizin aranzda iken, Allah'n sizi slm'la aziz klmasndan, o
slm sayesinde Cahiliyyet adetini sizden bertaraf etmesinden ve aranz sevgiyle
birletirmesinden sonra Cahiliyye davas gdp, kfirler olarak eski halinize mi
dnyorsunuz? Bu nasl itir?"
Artk topluluk anlad ki bu durum, dmanlar olan eytann bir fitnesi ve hilesidir. Derhal
ellerinden silah braktlar, birbirlerinin boynuna sarlp aladlar, sonra da sz tutup itaat
ederek Rasulullah (s.a.v.) ile beraber dndler. Allah Teala da bu yeti indirdi.282
3- Cabir b. Abdillah dedi ki:
"Gelip halimize muttali olan hibir kimse bize Rasulullah (s.a.v.)'tan daha ok dediini
yaptrc olamamtr. Zira O, bize eliyle iarette bulundu da biz derhal geri durduk, Allah
Teala aramz dzeltti. Dolaysyla hibir ahs, bize Rasulullah (s.a.v.)'tan daha sevgili
olmamtr. imdiye kadar bu gnden balangc daha irkin ve daha kt, sonu ise daha ho
olan bir gn grmedim."283
4- Zeyd bni Eslem'den Ebu eyh ve bn shak anlatt:
"Yahd as bni Evs, Evs ve Hazrecten bir cemate urad. Onlar konuuyorlard.
Adavetten ve dmanlktan sonra onlarda grd eye fkelendi. Kendisi ile birlikte olan bir
gence, onlarn arasnda oturup Buas gnn onlara hatrlatmasn emretti. Gen bunu yapt.
Kabileler, az kavgas yapmaya ve birbirlerine bbrlenmeye baladlar. Evs'den Evs bni
Kayz ile Hazrecten Cebbar bni Sahr, birbirlerine svdler. ki taraf fkelendi ve vurumaya
baladlar. Durum Raslullah'a ulat. Aleyhisselm geldi vaaz etti ve aralarn sulh etti. Onlar
Raslullah' dinledi ve ona itaat ettiler. Allah Tel, Evs, Cebbar ve onlarla birlikte olanlar
hakknda, Al-i mran: 3/100 yetini indirdi. s bni Kays hakknda, Al-i mran: 3/99 yetini
indirdi ."284
281
Evs ve Hazrec Oullarnn cahiliyye devrinde yapm olduklar yz yllk harptir ve o gn Evsliler'in, Hazrecliler'e kar zaferleri
olmutu.
282
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 95-96; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.
283
Mrsel hadistir. bn Cerir: 4/16; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 96.
284
101. Halbuki karnzda Allah'n yetleri okunup durur ve Rasl de aranzda iken siz nasl
kfirler olursunuz? Her kim Allah'a smsk sarlrsa muhakkak ki o dosdoru yola iletilmitir.
1- Ahmed b. Hasan el-Hyer, Muhammed b. Yakub'dan, o Abbas Dr'den, o Eb Nuaym
Fadl b. Dkeyn'den, o Kays b. Rabi'den, o Earr'dan, o Halife b. Hseyn'den, o Eb Nasr'dan,
o da bn Abbas'm yle dediini bize haber verdi:
"Cahiliyye Devri'nde Evs ve Hazrec arasnda byk bir er vard. Onlar, aralarnda bulunan
bir erri dile getirdiler. Bunu mteakib onlarn bazs bazsnn zerine kllarla firladlar.
Nihayet Rasulullah (s.a.v.)'a gelinip bu husus O'na zikrolundu. O da derhal onlarn yanna
gitti. te bu sebeple Al-i mran: 3/101-103 yeti kerimeleri nazil oldu."285
2- erif smail b. Hasan b. Muhammed b. Hseyn en-Nakb, dedesi Muhammed b.
Hseyn'den, o Ahmed b. Muhammed b. Hasan el-Hafz'dan, o Hatim b. Yunus elCrcan'den, o brahim b. Ebu'l-Leys'ten, o Eca'den, o Sfyan'dan, o Halife b. Hseyn'den, o
Eb Nasr'dan, o da bn Abbas'tan yle dediini bize haber verdi:
"Evs ve Hazrec eski haberlerden konuuyorlard. Derken kzgnlatlar. yle ki neredeyse
aralarnda harb olacakt. Derhal silaha sarldlar ve bazs, bazsnn stne yrd, te bu
sebepten dolay Al-i mran: 3/101-103 yeti kerimeleri nazil oldu."286
3- bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Hazrec ile Evs arasnda cahiliyye dneminde er vard. Otururlarken aralarnda olan
hatrladlar ve fkelenip birbirlerine silahla kalktlar. te bu sebeple Al-i mran: 3/101-103
yetleri indi." 287
4- Abdullah b. Abbas bu yetin de, slama girdikten sonra tekrar birbirleriyle dvmeye ve
savamaya girimek isteyen Evs ve Hazre kabileleri hakknda nazil olduunu sylemitir. 288
5- Bu yet-i kerimelerin de yukarda anlan s ibn Kays'n tahriklerine kaplan Evs ibnu'lKayz ve Cebbar ibn Sahr hakknda nazil olduu rivayeti yannda Taber ikinci bir rivayet
daha zikreder: Sudd'den rivayete gre "Sa'lebe ibn aneme el-ensr hakknda nazil
olmutur.
Sa'lebe ile ensardan bir grup arasnda bir anlamazlk vard. Kaynuk oullarndan bir yahudi
aralarnda nemmmlkla sz getirip gtrmeye balad da i rndan kp geniledi, Evs ve
Hazrec arasnda bir kavgaya dnerek silhlarna sarldlar. Az daha birbirlerini
ldreceklerdi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."289
102. Ey iman edenler, Allah'tan nasl takva zere olmak gerekiyorsa yle mttakiler olun ve
ancak mslmanlar olarak ln.
1- Sad ibn Cubeyr'den rivayet edildiine gre "Allah'tan nasl takva zere olmak gerekiyorsa
yle mttakiler olun." yeti nazil olunca bu mslmanlara ok ar geldi; geceleri hep kyamla
geirmeye baladlar. O kadar ok namaz kldlar ki bacaklar uyutu, neredeyse alnlar
delindi (yara oldu). Bunun zerine onlara hafifletmek zere Allah Teal "Allah'tan, gcnz
yettii kadar takva zere olun." 290 yetini indirdi."291
2- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Bu yet nazil olduu zaman, mslmanlara zor geldi. nk "Allah'tan nasl takva zere
olmak gerekiyorsa yle mttakiler olun." yeti, "Allah'a mutlak manada itaat edip, bir an bile
285
Bu hadisin senedinde kopukluk var. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 96.
Bu hadisin senedinde kopukluk var. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 96.
287
bni Eb Hatim; Firyab; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/146-147.
288
289
290
Tebun: 64/16
291
bn Eb Hatim.
286
olsa, isyan etmemeyi; daima kredip nankrlk etmemeyi ve dima O'nu anp, hi
unutmamay" ifde eder. nsanlarn ise buna gc yetmez. Bunun zerine Cenb- Hak, bu
yetten sonra "Allah'tan, gcnz yettii kadar takva zere olun." 292 yetini indirmitir.
Bylece o yet, bu yetin ban neshetmi fakat, "Siz, ancak mslman olarak can veriniz"
ksmn nesh etmemitir."293
3- krime'den rivayet edildiine gre ise "bu yet-i kerime Evs ve Hazrec kabileleri hakknda
nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevere'yi ereflendirmeden ksa bir sre
nce aralarnda Bus gn sava olmu, Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye
gelilerinde aralarn dzeltmi, Allah Teal da bunun zerine bu yet-i kerimeyi
indirmitir."294
Aslnda nzul sebebini beyanda yetin siyakna uygun olan da budur.295
4- Katade, Rebi' b. Enes, Sddi ve bn-i Zeyde gre ise nce bu yet-i kerime gelmi, kullar,
Allahtan hakkyla korkmakla ykml klnmlar ve bu onlara pek ar gelmitir. Daha
sonra yaratklarnn acizliini bilen Allah teala, ltfu ve rahmetiyle bu emri hafifletmi ve
"Allahtan gcnzn yettii kadar korkun" yetini indirmitir.296
103. Hepiniz toptan smsk Allah'n ipine sarln, paralanp ayrlmayn. Allah'n zerinizdeki
nimetini dnn. Hani siz dmanlar idiniz de O, kalblerinizi birletirmiti. te O'nun bu
nimeti sayesinde kardeler olmutunuz. Yine siz bir ate ukurunun tam kenarnda iken
oradan da sizi O kurtarmt. te Allah size yetlerini bylece apak bildiriyor ki hidayete
eresiniz.
1- Mukatil ibn Hayyn'dan rivayet edildiine gre bu yet-i kerime ensar'dan iki kabile,
onlardan da birisi Evs'den, dieri Hazrecden olmak zere iki kii hakknda nazil olmutur.
Chiliye devrinde uzun zaman birbirleriyle savamlar, Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye
gelince aralarn dzeltmi. Ama daha sonra bir mecliste aralarnda konuurken birbirlerine
kar vnmeye, daha sonra da birbirlerine svmeye balamlar. , birbirlerine kar
mzraklarn dorultmaya kadar varm ve ite bunlar hakknda bu yet-i kerime nazil
olmutur.297
2- Baz tefsirlerde, biraz nce anlatlan Evs ve Hazrec'den bir grubun, s ibn Kays tarafndan
grevlendirilen bir yahudi gen tarafndan eski dmanlklar ve aralarnda chiliye devrinde
vukubulan savalar hatrlatlarak tahrik edilmeleri zerine bu tuzaa derek savan eiine
gelmeleri hadisesi bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak da zikredilmektedir298 ki anlan
yetlerle birlikte bu hadise hakknda bir deil bir ka yet-i kerime nazil olmu olmaldr.
Yani bu srenin 98. yetinden buraya kadar alt yet-i kerime bu hadise akabinde inananlar
arasna fitne tohumlar ekmeye alan yahudileri azarlamak ve onlarn kurduu tuzaa den
safdil m'minleri knamak ve bu tuzaktan kurtularak yeniden hakka tab olmaya davet etmek
zere inmitir.299
"Denildiine gre, bu yahudi Evs ve Hazreliler arasna fitne atp bu iki kabileye mensup
olanlardan her biri arkadayla savamay dnnce, Hz. Peygamber onlarn yanna gelir ve,
aralarndaki fitne sknete kavuuncaya kadar onlar yumuatmaya alr. Evs ve Hazre
ayn ana-babadan olan iki karde idiler. Ama aralarna bir dmanlk girdi. Cenb- Hak onu
292
Tebun: 64/16
bn Humeyd, bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/283.
295
296
297
bnu'l-Munzir; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/287.
298
299
293
294
slam ile sndrnceye kadar, aralarndaki savalar yzyirmi sene srd. te bu yet-i kerime
onlara ve onlarn hallerine iaret etmektedir. nk onlar, slam'dan nce birbirleriyle
savayorlar ve birbirlerine buzediyorlard. Cenb- Hak onlara slam ile ikramda bulununca,
birbirlerine merhamet eden, birbirleri hakknda iyi dnen kardeler haline ektiler, Allah
rzas iin karde oldular. Bunun bir benzeri de Cenb- Hakk'n, "Sen yeryznde olan her
eyi toptan harcam olsan, yine de onlarn kalblerini birletiremezdin. Fakat Allah onlarn
aralarn bulup kaynatrd" 300 yetidir."301
4- Evs ve Hazre kabilelerinin nasl mslman olduklar hakknda, zetle unlar
zikredilmektedir:
bn-i shak bu hususta unlar rivayet etmitir:
"Evs kabilesinden olan Sveyd b. Samit, Hac veya umre yapmak iin Mekkeye gelmiti.
Sveyd sabrl ve metanetli, air, erefli ve soylu bir kimse olduu iin kavmi ona
"Mkemmel" mnsna gelen "Kmil" adn vermiti. Onun Mekkeye geldiini duyan
Rasulullah onun nne kt, onu Allaha ve slama davet etti. Bunun zerine Sveyd:
"Ey Muhammed, belki de sende bulunan ey bende bulunan gibidir." dedi. Rasulullah ona:
"Sende ne var?" diye sordu. O da:
"Bende Lokmann sahifeleri (Yani ona verilen hikmetler) mevcuttur." dedi. Rasulullah:
"Onu bana gsterir misin?" dedi. Sveyd, sahifeleri Rasulullaha gsterdi. Rasulullah:
"Bu, gzel bir szdr. Fakat bende bulunan bandan daha stndr. O, Allahn bana
gnderdii Kur'andr. O, bir hidayet ve bir nurdur." dedi. Rasulullah ona, Kur'andan yetler
okudu ve onu slama davet etti. Sveyd slama souk bakmad ve:
"phesiz bu gzel bir sz." dedi. Sonra ayrlp gitti. Medinede kavminin yanna varnca ok
zaman gemeden, Hazre kabilesinden olanlar onu ldrdler. Sveydin kavminden olan bir
ksm insanlar, onun hakknda yle diyorlard:
"Bize gre Sveyd, mslman olarak ldrld." Sveydin ldrl, Evs ile Hazre
arasnda geen Buas harbinden nce idi. 302
5- bn-i shak, Hazrelilerin, Mekkeye gelip Rasulullah ile grmelerini ise yle izah
etmitir:
Enes b. Raf', Abdl Ehel oullarndan, ilerinde lyas b. Muazn da bulunduu baz
genlerle birlikte Mekkeye gelmilerdi. Bunlar, kavimleri Hazrein aleyhine, Kurey
kabilesiyle anlama yapmak istiyorlard. Rasulullah bunlarn geldiini duyunca yanlarna
varp oturdu ve onlara:
"Siz, elde etmek iin geldiiniz eyden daha hayrlsn ister misiniz?" dedi. Onlar da:
"O nedir?" diye sordular. Rasulullah:
"Ben, Allahn peygamberiyim. O beni, kullarna gnderdi. Ben, kullar, yalnzca Allaha
kulluk etmeye, her hangi bir eyi ona ortak komamaya davet ediyorum. Allah bana kitap
indirdi." dedi. Rasulullah, szlerine devam ederek onlara slam anlatt ve Kur'andan yetler
okudu. Bunun zerine yeni yetien genlerden, lyas b. Muaz unlar syledi.
"Ey kavim, vallahi davet edildiiniz bu eyler, elde etmek iin geldiiniz eyden daha hayrldr." Bunun zerine Enes b. Rafi', Batha'nn topraklarndan bir avu alarak lyasn yzne
serpti ve ona:
"Sen bu ilere karma. Yemin olsun ki biz, bundan baka bir ey iin geldik." dedi. Bunun
zerine lyas sustu. Rasulullah kalkp gitti. Medineliler de oradan ayrlarak Medineye
dndler. te bundan sonra Evs ile Hazre kabileleri arasnda Buas sava meydana geldi.
Aradan ok zaman gemeden lyas b. Muaz ld. lrken tehlil ve tekbir getirdii, Allaha
hamdedip tesbih ettii nakledilmektedir. Onun Mslman olarak lmesinde kavmi phe
etmemektedir. Evet, bylece lyas, bulunduu mecliste Rasulullahtan duyduu szler
300
Enfal: 8/63.
302
Bkz. bn-i Hiam, Siret, 1/425-427; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
301
sayesinde slam hissetmiti.303

6- bn-i shak diyor ki:
"Aziz ve Celil olan Allah, dinini aa karmay, Peygamberini Aziz klmay ve vaadini
yerine getirmeyi dileyince Rasulullah Ensarla karlat dnemde Mekkede, dardan gelen
insanlara dini tebli etmeye balad. Her mevsimde yapt gibi, Ensar ile grt
mevsimde de Arap kabilelerini dine davet etti. O, Akabe mevkiinde bulunurken Hazre kabilesinden, Allahn kendileri iin hayr diledii bir toplulukla karlat. Rasulullah onlara:
"Sizler kimlersiniz?" diye sordu. Onlar da:
"Bizler Hazre kabilesinden bir topluluuz" dediler. Rasulullah:
"Sizler, Yahudilerle anlamas bulunan kimselerden misiniz?" diye sordu. Onlar da:
"Evet" dediler. Rasulullah:
"Oturmaz msnz?, sizinle biraz konualm." dedi." Onlar da:
"Evet olur." dediler. Rasulullah ile birlikte oturdular. Rasulullah onlar, Aziz ve Celil olan
Allaha davet etti. Onlara slam teklif etti ve Kur'an okudu. Allah tealann, onlarn slama
girmeleri iin sebep kld meselelerden biri de uydu: Hazreliler memleketlerinde
Yahudilerle birlikte yayorlard. Yahudiler, kitap ehli ve bilgi sahibiydiler. Hazreliler ise
Allaha ortak koan ve putlara tapan kimselerdi. Bunlar memleketlerinde, Yahudilere galip
durumdaydlar. Aralarnda bir olay ktnda Yahudiler onlar tehdit ederek yle diyorlard:
"phesiz ki pek yaknda bir Peygamber gnderilecek, onun zaman gelmitir. Biz ona tabi
olacaz. Onunla birlikte sizleri d ve rem gibi ldreceiz." Rasulullah bu toplulua
konuup onlar Allaha davet edince onlar birbirlerine yle demilerdi:
"Ey kavim, vallahi sizler biliyorsunuz ki ite bu Yahudilerin sizi kendisiyle tehdit ettikleri
Peygamberdir. Buna sizden nce Yahudiler iman etmi olmasnlar." Bunun zerine Rasulullahn davetini kabul ettiler. Onu tasdik ettiler ve Rasulullahn kendilerine teklif ettii slam
kabullendiler. Ve yle dediler:
"Biz, geride yle bir kavim braktk ki onlarn arasndaki dmanlk ve ktlk hibir kavmin
arasnda yoktur. Umulur ki senin sayende Allah onlar birletirir. imdi biz, onlarn yanna
dneceiz. Onlar senin emrine aracaz ve senin davetinle kabul ettiimiz bu dini onlara
da arzedeceiz. ayet onlar da bu din zerinde birleecek olurlarsa artk senden daha gl bir
kimse olamaz." Bundan sonra Hazreliler, mmin olarak Rasulullahn yanndan ayrlp
gittiler. Onlar alt kiiydiler. Bunlar Medineye gidip kavimlerinin yanna varnca onlara
Rasulullah anlattlar ve kendilerini slama davet ettiler. Bylece aralarnda slam yaylmaya
balad. yle ki, Ensarn evlerinden hibir ev kalmad ki orada Rasulullah anlm olmasn.
Ertesi yl olunca ayn mevsimde Ensardan on iki kii geldi. Rasulullah ile "Akabe" denen
yerde bulutular. Burada birinci Akabe biatn yaptlar. Medineli Ensar, Rasulullah ile
"Kadnlarn biati" diye adlandrlan bir biatta bulundular. Bu da Mslmanlara henz savan
farz klnmad bir zamanda idi." 304
110. Siz, insanlar iin karlm en hayrl mmetsiniz. yilii emreder, ktl
yasaklarsnz, Allah'a iman edersiniz. Ehl-i kitab da iman etmi olsalard elbette kendileri iin
hayrl olurdu. lerinden iman edenler vardr ama pek ou fsklardr.
1- krime ve Mukatil'in dediine gre, bu yet bn Mesud, Ubeyy bn Ka'b, Muaz b. Cebel ve
Eb Huzeyfe'nin azadls Salim hakknda nazil olmutur. (Bu zatlar, ayn zamanda Kur'an
tilavetini bizzat Peygamberimiz (s.a.v.)'den alan Kur'an stadlardr.) ki Yahudi olan Malik b.
Dayf ve Vehb b. Yehuza, bu Sahabler'e dediler ki:
"Bizim dinimiz, bizi kendisine ardnz dinden daha hayrldr. Dolaysyla da biz sizden
303
304

daha hayrlyz ve daha stnz." Bu sebeple Allah Teala bu yeti indirdi."305

2- bn Cureyc'den gelen rivayette ise mslman olan bu yahudilerin isimleri Abdullah ibn
Selm, kardei Sa'lebe bn Selm, a'ye, Mubeir ve Ka'b'in oullar Esed ve Useyd olarak
verilmektedir.306
111. Onlar size eza vermekten baka hibir zarar yapamazlar. Eer sizinle savarlarsa size
arkalarn dnp kaarlar. Sonra onlara yardm da olunmaz.
1- Mukatil dedi ki:
"Yahudi reisleri olan Ka'b b. Eref, Bahri, Numan, Eb Raf', Eb Yasir, Adiyy, Yahr,
Kinne ve bn Sriya, ilerinden m'min olan Abdullah b. Selam ve onun arkadalarna
kasdedip, mslmanlklar sebebiyle onlara eziyet vermilerdi. Allah Teala da bu yeti indirdi."307
113. Hepsi bir deildirler. Ehl-i kitabdan, secdeye vararak geceleri Allah'n yetlerini okuyup
duran bir topluluk vardr.
114. Onlar Allah'a ve hiret gnne iman ederler, iyilii emreder, ktl yasaklar, hayr
ilerinde birbirleriyle yarrlar. te onlar slihlerdendir.
115. Onlar ne hayr ilerlerse elbette ondan mahrum braklmyacaklardr. Allah muttakileri
ok iyi bilendir.
1- Abdullah b. Abbas, Katade ve bn-i Creyce gre bu yet-i kerime, bundan nce, iki snfa
ayrldklar belirtilen ehl-i kitab beyan etmekte, onlardan, mmin olanlarn sfatlarn
zikretmektedir. Zira, yz onuncu yette ehl-i kitabn bir ksmnn mmin olduu,
ounluunun ise slam kabul etmeyerek kendi dinlerinden dahi ktklar beyan edilmi, bu
yet-i kerimede de ehl-i kitabn mminlerinin sfatlar zikredilmi ve vlmlerdir.308
a- bn Abbas ve Mukatil dediler ki;
"Abdullah b. Selam, Salebe b. Sa'ye, seyd b. Sa'ye, Esad b. Ubeyd ve Yahudiler'den
mslman olanlar slm'a girince, Yahudi hahamlar demilerdi ki:
"Muhammed'e ancak bizim erlilerimiz iman etmitir. Eer onlar, bizim hayrllarmzdan
olsaydlar, elbette atalarnn dinini terk etmezlerdi." Sonra onlara dediler ki:
"Dininizi baka bir dinle deitirdiiniz zaman gerekten zarar ettiniz." Allah Teala da bu
yeti indirdi."
bn Mesud da bu yetin, mslmanlarn ge vakitlerde klp, kendilerinden baka Ehl-i
Kitab'dan hi kimsenin klmad Yats Namaz hakknda nazil olduunu, sylemitir.309
b- bn Cureyc'den rivayete gre ise mslman olan bu yahudiler: Abdullah ibn Selm ve
kardei Sa'lebe ibn Selm, Sa'ye, Mubeir, Ka'b'n oullar Esed ve Useyd'dir.310
c- Rivayet olunduuna gre, Abdullah bn Selm (r.a) ile arkadalar mslman olunca,
yahudilerin baz ileri gelenleri onlara,
Siz kfir oldunuz ve hsrana uradnz dediler. te bunun zerine Cenb- Hak, onlarn
faziletini beyn etmek iin bu yeti indirmitir. 311
305
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/63; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 96-97;
Taberi, Cmiul-Beyn, 4/35.
307
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 97; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'lKur'n, 4/112.
308
309
Suyuti; Lbab: s. 60, bn Cerir: 4/35, ed-Drr: 2/64; bn Mendeh-Sahabe; Tabern; bn Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 97.
310
311
306
2- Abdullah b. Mes'ud ve Sddiye gre ise bu yet-i kerime, slam kabul etmeyen ehl-i kitap
ile Muhammed mmetini anlatmaktadr. Ehl-i kitabn, Muhammed mmetine eit
olmayacan ve Muhammed mmetinin, yette zikredilen sfatlar tadklarn beyan
etmektedir.
a- Eb Said Muhammed b. Abdirrahman el-Gaz, Eb Amr Muhammed b. Ahmed elHyer'den, o Ahmed b. Ali b. el-Msenna'dan, o Eb Hayseme'den, o Haim b. Kasm'dan, o
eyhan'dan, o Asm'dan, o Zirr'den, o da bn Abbas'tan yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) bir gece Yats Namaz'n geciktirdi. Sonra mescide kt, Bir de bakt ki
insanlar oturmu namaz bekliyorlar. Bunun zerine buyurdu ki:
"u saatte sizden baka din ehli olanlardan hibir kimse Allah Teala'y zikretmemektedir."
te bu sebeple: bu yet-i kerimeler indirildi."312
b- Said b. Muhammed b. Ahmed b. Nuh, Eb li b. Ahmed el-Fakih'ten, o Muhammed b. elMseyyeb'den, o Yunus b. Abdu'l-A'la'dan, o Abdullah b. Vehb'den, o Yahya b. Eyyub'dan, o
bn Zahr'dan, o Sleyman'dan, o Zirr b. Hubey'ten, o da Abdullah b. Mesud'dan yle
"Bir gece Rasulullah (s.a.v.) bizim yanmza kmam, Ehl-i Beytinden yahut hanmlarndan
birisinin yannda kalarak, gecenin te biri geinceye kadar bize namaz kldrmaa
gelmemiti. Nihayet geldi. Bu esnada bizden namaz klanlar ve yatanlar vard. Bu hal zere
bizi mjdeleyip buyurdu ki:
"Dikkat edin, u bir gerek ki u Yats Namaz'n Kitab Ehli'nden hibir kimse klamaz" Sonra
bu yet nazil oldu.313
Hz. Aie'den gelen bir rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)in, Hz. mer'in "Namaz!" diye
seslenmesi zerine Mescid-i Nebev'ye indii ayrntsna yer verilmektedir.314
c- Sevr yle demitir:
"Bu yetin, akam ile yats arasnda namaz klan bir topluluk hakknda indii haberi bana
ulamt." 315
d- yle de denilmitir:
Allah Tel nceki yette, ehl-i kitab mezmm (kt) birtakm sfatlarla tavsif edince, btn
ehl-i kitabn ayn olmayp, ilerinde iyi sfatlarla ve beenilen hasletlerle mevsf kimseler
bulunduunu beyn etmek iin, bu yeti zikretmitir. 316
e- At'dan rivayete gre Hz. sa'nn dini zere iken Hz. Muhammed (s.a.v.)'i tasdik eden 40
Necranl, 32 Habeli ve 3 (bir rivayette 8) Rum hakknda nazil olmutur Bu kimselerin ayn
srenin 199. yetinin de nzul sebebi olduu sylenir.317
f- Raslullh (s.a.v.)'n Medine-i Mnevvere'ye gelmesinden nce ensar arasnda Es'ad ibn
Zrre, Ber ibn Ma'rr, Muhammed ibn Mesleme ve Ebu Kays ibn Srme ibn Enes gibi
muvahhidler vard. Bunlar cnblkten gusleder ve bildikleri kadar hanflikle amel ederlerdi.
Allah'n Rasl (s.a.v.) Medine'ye gelince hemen iman ettiler.318
g- Kaff (r.h.) yle dedi:
"yle denilmesi uzak bir ihtimal deildir: Orada bulunanlar, ehl-i kitap'tan imn etmi olan
bir ksm idi. te bundan dolay "Ehl-i kitap'tan, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e imn eden, bu
kimselere denk hi kimse yoktur" denilmi ve onlar da, ehl-i kitap'tan imn etmeyenlerin
uykuda olduu bir saatte yats namazn klmlardr." 319
h- yle de denilebilir: "Bu tabirden murad, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e inanan herkestir. Allah
312
Senedi hasendir. Nesai; Tefsir: 93, Ahmed; Msned: 1/396, bn Cerir; 3/36; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 97-98.
313
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/396; Nes; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 98; mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/148; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 8/187..
314
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 6/199.
315
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 8/187..
316
317
318
Elmalh Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'n Dili, stanbul 1960, 2/1160.
319
Tel onlar "ehl-i kitap" diye adlandrmtr. Sanki yle dedi:

"Kendilerini ehl-i kitap diye adlandran o kimselerin halleri, o kt hallerdir. Fakat Allah'n
"Ehl-i kitap" dedii mslmanlarn durumlar ve halleri yle yledir: Bu ikisi hi denk olur
mu?" Buna gre, bu yetten maksad, "Sizler... en hayrl bir mmetsiniz" yetini te'kid etmek
iin ehl-i slm'n faziletini beyan etmektir. Bu tpk, "Mmin olan kimse, imandan km
olan kimse gibi midir? Onlar (hibir zaman) denk olamazlar" 320 yetine benzer." 321
Taberi, daha nceki yetlerle irtibatl olmas bakmndan birinci grn tercihe ayan
olduunu sylemitir. nk yz onuncu yette ehl-i kitabn, mmin ve dinden ayrlan
fasklar olarak iki snfa ayrldklar zikredildikten sonra bu yette de ehl-i kitabn hepsinin
eit olmad, mmin olanlarnn, zikredilen sfatlarla kfirlerden stn olduklar beyan
edilmitir. 322
116. Hi phesiz o kfredenlerin ne mallar, ne evltlar Allah'a kar kendilerine hibir
fayda salamyacaktr. Onlar cehennemliktirler, onlar orada temelli kalcdrlar.
"Cenb- Hak bu tabirle Kurayza ve Nadr kabilelerini kastetmitir. nk Hz. Peygambere
kar gelme hususunda yahudilerin liderlerinin maksatlar, sadece maldr. Bunun delili Cenb Hakk'n Bakara sresindeki, "yetlerimi az bir paha ile deimeyin..." 323 yetidir." 324
2- Bu ayet, Kurey mrikleri hakknda nazil olmutur. nk Ebu Cehil, mal ile ok iftihar
ediyordu. te bundan dolay hakknda u ayetler nazil olmutur:
"Biz, onlardan nce nice nesilleri helak ettik ki onlar mal ve gsterie daha gzeldiler" 325
"yleyse (durmasn) meclisini davet edip (toplasn). Biz de zebanileri arrz.326" 327
3- Bu yet-i kerime gerek Bedr ve gerekse Uhud Gazvelerinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
dmanlk yolunda ok mal harcayan Ebu Sfyn hakknda nazil olmutur.328
4- Ayet, btn kfirler hakknda ummdir. nk onlarn hepsi, mallarnn okluu ile
stnlk taslyor, Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashabn fakir olduklar iin ayplyorlard.
Onlarn ortaya attklar phelerden birisi de yle demeleridir:
"Eer Muhammed hak zere olsayd, Rabbi onu byle fakirlik ve sknt iinde brakmazd."
329
5- Ayetin lfz ummdir ve onu tahsis edip (snrlayacak) herhangibir delil yoktur. Lfz
umm manas zere brakmak gerekir. Birinci grte olanlar yle diyebilirler:
"Allah Tel bu yetten sonra, "Onlarn infklarnn misali" 330 buyurmutur. Ayetteki "infk
ederler" ifdesindeki Cem zamiri, "nkr edenler..." tabirinden anlalan kimselere rcdir.
yetteki "Keferu" kelimesi, kfirlerin bir ksmna hastr. Binenaleyh bu ifdenin de, "hs"
olmas gerekir. 331
117. "Onlarn bu dnya hayatnda infak ettikleri eyin misali, kendilerine zulmeden kavmin
ekinlerini vurup mahveden kavurucu ve souk bir rzgarn hli gibidir. Onlara Allah
320
Secde: 32/18.
322
323
Bakara: 2/41
324
325
Meryem: 19/75.
326
Alak: 96/17-18.
327
328
329
330
Al-i mran: 3/117.
331
321
zulmetmedi. Fakat kendileri kendilerine zulmediyorlar."

1- "nfk edenlerden" murad, btn kfirlerdir. nk hepsinin intak da ya dnya ya da
hiret menfaatndan dolay olur. 332
2- Mnafklar mallarn Allah yolunda harcyorlar, ama bu takiyye yoluyla ve m sl mani
ardan korktuklar iin oluyordu.. Bylece mslmanlara mdr yapyorlard. te yet,
onlar hakknda nazil olmutur. 333
3- yet-i kerime, Bedir gnnde, Allah'n Resul (s.a.v.) aleyhine dayanma iine girdikleri
zaman Ebu Sfyn ve yandalar hakknda nazil olmutur. 334
4- yet-i kerime, yahudilerin en adi ve sefil tabakasnn, tahrifte bulunmalar iin kendi
limlerine harcamada, intakta bulunmalar hakknda nazil olmutur. 335
118. Ey iman edenler, kendilerinizden bakasn yakn dost ve srda edinmeyin. Onlar, size
er ve fesad yapmakta hi kusur etmezler, size sknt verecek eyleri arzu ederler. Gerek u
ki onlarn kin ve dmanlklar azlarndan dar vurmutur, lerinde gizlemekte olduklar
ise daha byktr. Eer aklederseniz size yetlerimizi bylece beyan etmiizdir.
1- Abdullah b. Abbas, Mcahid, Katade, Rebi b. Enes, Sddi, bn-i Creyc ve bn-i Zeyde
gre bu yet-i kerime, mminlere, mnafklar yakn dost edinmemelerini emretmektedir. Zira
mslmanlardan bazlar, slam gelmeden nce Yahudi ve mnafklarla olan dostluklarn
srdrmek istemiler ve onlarla ili dl olmaya devam etmilerdir. Allah teala, bu yeti
indirerek mminlerin, Yahudi ve mnafklar yakn dost edinmelerini yasaklamtr.336
2- bn Abbas ve Mcahid dediler ki:
"Bu yet aralarnda olan yaknlk, dostluk, yemine dayanan yardm, komuluk ve st yaknl
mnasebetiyle m'minlerden mnafklara samimi bir sevgi besleyen ve Yahudiler'den baz
kiilerle buluup alaka kuran bir grup insan hakknda indi." te Allah Teala bu yeti, mnafk
ve Yahudiler'den, M'minlere fitne isabet edecei endiesiyle onlar sevip, srda edinmeden
men etmek zere inzal buyurdu."337
"Cahiliyye dneminde aralarnda kardelik ve komuluk bulunduu iin Yahudilerle
mnsebeti olan Mslmanlar vard. Allah Tel onlar hakknda bu yetini indirdi. Onlar
gizli bulumalarndan nehyetti ve fitnelemelerinden korkuttu." 338
4- Bunlar, mnafklardr. M'minler, mnafklarn szlerinin zahirine aldanyor ve onlarn
doru sylediklerini zannederek, onlara kendi srlarn ifa ediyor ve onlar, kendi gizli
hallerine muttali klyorlard. te bundan dolay Allahu Tel onlar, bundan men etmitir. Bu
gr sahiplerinin delili ise, Hak Tel'nn, bu yetten sonra gelen, "Sizinle bulutuklar
zaman, "inandk" derler. Aralarnda babaa kaldklar zaman da, size olan kinlerinden
dolay parmaklarnn ucunu srrlar"339 yetidir. Malumdur ki bu hal, yahudilere uygun
dmez. Bilakis bu, mnafklarn sfatdr. Bunun bir benzeri de, Bakara sresindeki, "Onlar
iman edenlerle karlatklar zaman, "inandk" derler. eytanlaryla babaa
kaldklarndaysa, "iyi biliniz ki biz sizinle beraberiz. Biz ancak alay ediyoruz" derler." 340
332

334
335
336
337
bn Cerir: 4/40, Syuti; ed-Drr: 2/66; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 98.
338
bn shak; bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/149.
339
Al-i mran: 3/119.
340
Bakara: 2/14.
333
yetidir."341
5- Bunlar, yahudilerdir. nk (Medine'li) mslmanlar, yahudilerle kendileri arasnda st
kardelii ve eitli andlamalar bulunduu iin her ne kadar din konusunda kendilerine
muhalefet etseler bile, geim meselelerinde kendilerinin iyiliklerini isterler zannyle, onlarla
maverede bulunuyorlar ve onlara yaknlk duyuyorlard. te bundan dolay Cenb- Hak, bu
yetle onlar bundan nehyetmitir. Bu gr benimseyenlerin delili udur: "Btn bu yetler,
batan sona kadar yahudilere hitap etmektedir. te bunun gibi, bu yet de byledir." 342
6- Bundan murad, kfirlerin btn nevileridir. Bunun delili de, Cenb- Hakk'n, "Kendinizden
bakasn" buyurmasdr. Bylece Cenb- Hak, m'minleri, m'minlerden bakasn srda
edinmekten men etmitir. Buna gre bu, btn kfirlerden nehyetmek olmu ve Cenb- Hak,
"Ey iman edenler, benim de dmanm, sizin de dmannz olanlar dost edinmeyin" 343
buyurmutur. Bu hususu u rivayet de tekid etmektedir:
mer bnu'l-Hattab (r.a.)'a yle denilmitir:
"Burada, hfz bakmndan kendisinden daha kuvvetli ve daha gzel yaz yazan bir kimse,
bilinmeyen Hre'li bir hristiyan bulunmaktadr. Eer mnsib bulursan, biz onu kendimize
ktib edineceiz.." Hz. mer bunu kabul etmeyerek,
"Bu durumda sen, m'minlerden bakasn srda edinmi olursun" dedi ve bu yeti,
mslmanlardan bakalarn dost edinmekten nehyetmeye bir delil kabul etti.
Baz limlerin bu yetten sonraki ksmn mnafklardan bahsettiini delil getirerek bu gr
reddetmeleri, yetin ba tarafnn umum ifde etmesine mni deildir. nk Usl- fkhta
u kaide bulunmaktadr: yetin evveli umum, sonu da husus olursa, yetin sonunun husus
olmas, bann umm olmasna mani deildir. " 344
7- Ezher b. Raid diyor ki.
"Enes b. Malik, Resulullahn u hadisini rivayet etti.
"Siz, mriklerin ateiyle aydnlanmayn ve yzklerinize Arapa yaz iletmeyin." 345 Ezher
b. Rait diyor ki: "Biz, bunun ne demek olduunu anlamadk. Nihayet Hasan- Basri yanmza
geldi. nsanlar bunun mnsn ondan sordular. O da u cevab verdi:
"Yzkleriniz Arapa iletmeyin" ifadesinin manisi "Yzklerinize "Muhammed" ismini
kazdrmayn." demektir. irk ehlinin ateiyle aydnlanmayn." demek ise "lerinizde onlarla
istiare etmeyin." demektir. Sonra Hasan- Basri "Allann kitabnda bu izahn doruluunu
beyan eten yet udur." dedi ve "Ey iman edenler, sizden olmayanlar yakn dost edinmeyin."
yetini okudu.
8- Taberi diyor ki:
Bu yette zikredilenlerden maksat, sadece mnafklar deil, msl umanlarn Medinede,
evrelerinde bulunan ve slama kar kinleriyle tannan Yahudilerdir. Zira, mminlere kar
aka savaan mrikler, mminler tarafndan dost edinilmiyorlar, sadece mminlerle
anlama yapp onlara dost grnmeye alan Yahudileri dost ediniyorlard. Bu nedenle yet,
mminleri, onlar yakn dost edinmekten men etti. 346
121. Hatrla o zaman ki sen, m'minleri savaa elverili yerlere yerletirmek zere ailenden
erkenden ayrlp kmtn. Allah Sem'dir, Alimdir.
1- Mcahid, Katade, Reb'i b. Enes, Abdullah b. Abbas, Sddi, bn shk, Esamm, Ebu
Mslim ve siyer limlerinin ouna gre bu yet Uhud sava hakknda indirilmitir. 347
341

343
Mmtehine: 60/1.
344
345
Nesa, ez-Ziynet: 51; Ahmed b. Hanbel, Msed, 3/99
346
347
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
342
a- Said b. Muhammed Zahid, Fakih Eb Ali'den, o Ebu'l-Kasm el-Baav'den, o Yahya b.

Abdu'l-Hamid el-Haman'den, o Abdullah b. Cafer el-Mahrem'den, o bn Avn'dan, o Misver
b. Mahreme'den yle dediini bize haber verdi:
"Abdurrahman b. Avfa dedim ki:
"Ey benim daym, Uhud Gn hikyenizden bana haber ver." O da dedi ki:
"l-i mrn Sresi'nden yz yirmi drt yet oku bulursun. O da Al-i mran: 3/121 yetinden,
"Sonra o kederin ardndan Allah zerinize yle bir emnlik indirdi ki..." Al-i mran: 3/154
yetine kadar devam eder."348
b- Misver b. Mahrame dedi ki:
"Abdurrahman b. Avfa dedim ki:
"Uhud Gn hikyenizden bana haber ver." Abdurrahman bana:
"Al-i mran: 3/120den sonrasn oku. Bizim kssamz bulursun.
Al-i mran: 3/121-122. Bunlar mriklerden eman isteyenlerdir.
Al-i mran: 3/143. Bu Mminlerin dmana likay temennisidir.
Al-i mran: 3/144. Bu eytann Uhud gn "Muhammed ldrld" diye barmasdr.
Al-i mran: 3/154. "Emeneten nusen" zerlerine uyku atld." 349
c- Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) sabah erkenden Hz. Aie'nin hanesinden
ayrlm ve yaya olarak Uhud'a kadar gitmitir. Ashabndan bazlar O'na, "Medine'de kal!"
bazlar da, "Medine dna k" demilerdi. 350
2- Hasan el-Basrye gre bu ayet Bedir sava hakknda indirilmitir. 351
3- Mcahid ve Mukatil'e gre bu ayet Ahzb (Hendek) gn hakknda indirilmitir.352
Hasan- Basriden gelen bir baka gre gre de bu sava Hendek savadr.353
Taberi, birinci grn tercihe ayan olduunu sylemitir. Zira bundan sonra gelen yetteki
"Nerdeyse bozguna urayacak" olan iki topluluktan maksat, btn mfessirlere gre
Ensardan, Beni Seleme ve Beni Harise kabileleridir. Bunlarn, neredeyse bozguna urama
halleri, Abdullah b. bey b. Seluln, Uhud savanda, Rasulullahn ordusundan ayrlp
gitmesi zerine ortaya kmtr. Bu da gstermektedir ki bu yet-i kerime, Uhud savana
iaret etmektedir.
"Eer denecek olursa ki bu yette, iaret edilen savatan maksadn, Uhud sava olduunu
nasl syleyebilirsin? nk bu ayette, Rasulullahn sabahleyin erkenden ailesinden ayrlp
gittii ve mminleri savaacaklar yerlere yerletirdii zikredilmektedir. Halbuki Rasulullah
Uhudda Cuma namaz kldrdktan sonra mminleri, savamak iin alp gtrmtr. Nitekim
bu hususta bn-i shak, Muhammed b. Mesleme, Muhammed b. Yahya, Asm b. mer ve
Husayn b. Abdurrahmann, Rasulullahn Cuma gn namaz kldrdktan sonra, Ensardan
vefat eden bir kiinin de cenaze namazn kldrp zrhn giyerek Uhud savana gittiini
rivayet ettiklerini zikretmitir. O halde nasl olur da Rasulullah sabahleyin erkenden Uhuda
gitmi olabilir? Cevaben denilir ki "Rasulullahn, mminleri, savaacaklar yerlere yerletirmesinden maksat, sahabileriyle, nasl savaacan istiare etmesidir. Zira, Kureyliler,
aramba gn gelip Uhud dann eteinde karargh kurmular, perembe ve cuma gnlerini
orada geirmiler, Rasulullah da cuma gn leden sonra kp cumartesi gn Uhud dann
eteine varmtr. Rasulullah, Kureylilerin Uhuda geldiklerini duyunca sahabeleriyle
Medinenin iinde kalarak, kendilerini savunarak m yoksa Uhuda gidip dmanla sahada
arparak m sava yaplmas hususunda sahabileriyle istiare etmitir. te yet-i kerime
348
Senedinde kopukluk var. Zira bn Avn, onuncu tabakadan olup Misver b. Mahreme'den iitmemitir. Bu hadisi Suyuti, Lbab'da, bn Ebi
Hatim'e Ebu Ya'la'ya nisbet etmitir, s. 6; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 98-99.
349
Ebu Ya'l; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/150-151.
350
351
352
353
Rasulullahn, sabahleyin erkenden yapt bir istiareye iaret etmektedir. 354

122. O zaman iinizden iki grup az kald bozuluyorlard. Halbuki onlarn yardmcs Allah't.
M'minler ancak Allah'a tevekkl etmelidirler.
1- Cabir ibn Abdullah'tan rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Bu yet bizim hakkmzda; Hazrec'den Seleme oullar ile Evs'den bakanlar Abdullah ibn
Ubeyy ibn Sell olan Harise Oullar hakknda nazil olmutur. Bu yetin bizler hakknda
nazil olmay beni sevindirmezdi. nk yetin devamnda "Halbuki Allah her ikisinin de
yardmcsdr" buyurulmaktadr." 355
2- Muchid'den rivayete gre sava iin yerletirilmede bunlardan Harise oullar
Uhud, Seleme oullar da Sel tarafnda idiler.356
3- yette bahsedilen iki taifeden maksat, Ensrdan olan iki kabiledir ki bunlar da, Hazre'ten
Ben Seleme ve Evs'ten Ben Harise'dir. Abdullah bn Ubey mnaf ordudan ayrlnca, bu
iki grup da bn Ubeyy'e tabi olmay gnllerinden geirmilerdi. Ama Cenb- Hak onlar
korudu da, bylece onlar Rasulullah'n yannda kaldlar. Alimlerden bazlar yle
demilerdir: Allahu Tel bu iki cemaatn kim olduunu aka sylemeyip mphem brakm
ve bunu gizli tutmutur. Binaenaleyh bizim, Allah'n sakl ve gizli tuttuu eyin perdesini
kaldrmamz caiz olmaz. 357
4- Bu yet nazil olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yle dedii rivayet edilmitir:
"Allah'a yemin olsun ki, Allah bize o iki grubun dostu ve yardmcs olduunu haber
vermiken, o iki gurubun kasdetmi olduu eye bizim kastetmemi olmamz bizi
sevindirmedi?" 358
123. Andolsun ki, siz daha zayf olduunuz halde Allah size "Bedir"de kati bir zafer verdi.
Binenaleyh Allah'tan ittik edin, t ki kretmi olasnz.
1- Mslmanlar Bedir gn, alabildiine fakir ve gsz idiler. Kfirler ise, bunun aksine son
derece gl ve kuvvetli idiler. Daha sonra Allah Tel bu mslmanlar, mriklere galip
kld ve bu, insann maksad ve gayesine ancak Allah'a tevekkl ve O'nun yardmn
dilemesiyle ulaabileceine dellet eden en kuvvetli delillerden biri oldu. 359
124. Hatrla o zaman ki sen mminlere: "ndirilen bin melekle Rabbnzn size imdad
etmesi yetimez mi size?" diyordun.
125. Evet, siz sabreder, mttakiler olursanz, onlar da anszn zerinize gelecek olurlarsa
Rabbnz size be bin nianlanm melekle imdad edecektir.
1- Amir e-a'b'den rivayet ediliyor:
"Bedr'de mslmanlar arasnda Krz ibn Cbir el-Muhrib'nin mriklerin yardmna
gelecei sylentisi kt ve bu mslmanlara ar geldi de Allah Teal bu yetleri indirdi.
Ancak Krz, kendisine mriklerin bozguna uradklar haberi geldii iin onlarn imdadna
gelmedi, mslmanlara da bebin melekle imdada gerek kalmad."360
354
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 2/348-349.

Buhr, Megz, 18; Tefsru'l-Kur'n, 3/8; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/81; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
356
357
358
359
360
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 4/50; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/151.
355
2- bn Abbs'tan rivayet ediliyor ki "Bedr Gazvesi gn Allah'n Rasl (s.a.v.) kalkt ve:
"Ey Allahm, ey Rabbmz! Bana kitab indirdin ve bana sava emredip bana zafer va'dettin.
Elbette sen va'dinden dnmezsin." diye dua etmeye balad da Cibril ona geldi ve Allah Teal
bu yetleri indirdi."361
3- Mfessirler, bu va'adin Bedir gnnde mi, yoksa Uhud gnnde mi meydana geldii
hususunda ihtilf etmilerdir.
a- Mfessirlerin ouna gre bu va'adin tahakkuk ettii gn, Bedir gndr.
Allah Tel, yle buyurmutur:
"Andolsun ki siz daha zayf olduunuz halde, Allah size Bedir'de kati bir zafer verdi."362
"O vakit sen m'minlere, .., diyordun" 363
Bu ifdelerin zahiri, Allahu Tel'nn onlara, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in m'minlere bu sz
sylediinde yardm etmi olmasn gerektirir ki bu da, Hz. Peygamber'in bu sz Bedir
gnnde sylemi olmasn gerektirir.
b- bn Abbas, Kelb, Vahid, Muktil ve Muhammed bn shk'a gre bu va'adin tahakkuk
ettii gn, Uhud gndr.
Vakd'nin Mchid'den rivayet ettiine gre o yle demitir:
"Uhud gn melekler geldiler, ama savamadlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) sanca Mus'ab bn
Umeyr'e verdi, Mus'ab ehid edilince onu, Mus'ab'n suretinde olan bir melek ald, bunun
zerine Hz. Peygamber:
"leri ge, ya Mus'ab" dedi, bunun zerine melek:
"Ben Mus'ab deilim!" cevabn verdi, bylece Hz. Peygamber (s.a.v.) bunun, kendisine
yardm eden bir melek olduunu anlad.
Sa'd bn Eb Vakkas (r a.)n yle dedii rivayet edilmitir:
"O gn ben ok atyordum; attm oku bana, beyaz ve gzel yzl bir adam geri getiriyordu.
Ben, onun kim olduunu bilmiyordum. Bunun zerine ben onun bir melek olduunu
zannettim, (anladm)" 364
Taberi diyor ki:
"Bu konuda yle denilmesi daha isabetlidir: "Allah teala bu yetlerde, Peygamberine
emretmitir ki, o, mminlere desin ki: "Rabbinizin sizi bin melekle desteklemesi size
yetmez mi? ayet sabreder ve Allahtan korkarsanz, Allah sizi be bin melekle desteklemi
olacaktr."
"yetlerin bu ifadelerinde mminlerin bin veya be bin melekle desteklenip
desteklenmediklerini ortaya koyan bir delil yoktur. htimaldir ki bir ksm ravilerin izah
ettikleri gibi, Allah, mminleri, meleklerle fiilen desteklemitir. Yine muhtemeldir ki baka
bir ksm ravilerin zikrettikleri gibi Allah mminleri meleklerle fiilen desteklememitir.
Mminlerin veya be bin melekle desteklendiini beyan eden sahih bir haber sabit deildir.
Bu bakmdan bu konuda delilsiz konumak caiz olmadndan iki grten birini kabul etmek
mmkn deildir. Buna mukabil, Allah tealann mminleri Bedir savanda bin melekle
desteklendii u yet-i kerimede sabittir. "Hani bir zaman rabbinizden yardm dilemitiniz de,
o, "Ben size pepee bin melekle yadm edeceim." diye dileinizi kabul etmiti." 365
Uhud savama gelince onda mminlerin, melekler tarafndan desteklendiini sylemektense
desteklenmediini sylemek daha evladr. Zira melekler tarafndan desteklenmi olsalard
kesin bir galibiyet elde ederlerdi.366
361
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 9/127.

l-i mran: 3/123.
363
l-i mran: 3/124.
364
365
Enfal: 8/9
366
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan.
362
127. Bylece Allah, kfirlerden bir blmnn kkn kessin veya onlar rsvay etsin de
mitsiz olarak geri dnsnler.
1- Sddi, bu yeti Bedir savana deil Uhud savana yorumlam ve yetin, orada ldrlen
on sekiz mrik'e iaret ettiini sylemitir. 367
128. den hi bir ey sana ait deildir. Allah ya onlarn tevbesini kabul eder, yahut onlar,
kendileri zlimler olduklar iin azblandrr.
1- Enes b. Malik, Hasan- Basri, Katade, Rebi' b. Enes, Miksem ve Abdullah b. Abbastan
nakledilen bir gre gre bu yet-i kerime, Rasulullahn Uhud savanda yznn
yaralanmas ve diinin krlmas sebebiyle, mriklerin iman edeceklerinden mit keserek
syledii szler zerine nazil olmutur.368
a- Eb Bekr Ahmed b. Muhammed et-Temim, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o
Abdurrahman b. Muhammed er-Razi'den, o Sehl b. Osman el-Asker'den, o Abide b.
Humeyd'den, o Humeyd-i Tavil'den, o da Enes b. Malik'ten yle dediini bize haber verdi:
"Uhud Gn Rasulullah (s.a.v.)'n rabaiyye (sa alt n ksmn az yanna den) dii krlm,
yz de kanamt. Kan, yznden aa akmaa balamt. O ise yle diyordu:
"Kendilerini Rablerine davet edip dururken Peygamberleri'nin yzn kana boyayan bir
kavim nasl felah bulur?" Bu sebeple Allah Teala bu yeti indirdi."369
b- Eb Bekr Muhammed b, brahim el-Farisi, Muhammed b. sa b. Amraveyh'ten, o brahim
b. Muhammed'den, o Mslim b. Haccac'dan, o el-Ka'neb'den, o Hammad b. Seleme'den, o
Sabit'ten, o da Enes'ten bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.)'n n yan dii Uhud Gn krlm, ba yarlm ve bandan kan akmaa
balamt, O ise diyordu ki:
"Kendilerini Rableri'ne davet edip dururken, Peygamberleri'nin ban yaran, diini kran, bir
kavim nasl felah bulur?" Bunun zerine gl ve yce olan Allah bu yeti indirdi."370
c- Utbe bn Eb Vakkas, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ban yard ve diini krd. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.)'in yznden kanlar akmaya balad. Ebu Huzeyfe'nin klesi Salim (r.a.)
ise, bir taraftan Hz. Peygamber'in yzndeki kanlar ykarken, bir taraftan da,
"Kendilerini yaratclarna inanmaya aran Peygamberlerinin yzn kanlara boyayan bir
kavim nasl iflah olur!" diyordu. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) o kfirlere beddua etmek
isteyince, bu yet nazil oldu.371
d- Katde'den gelen rivayette Ebu Huzeyfe'nin klesi Salim (bir rivayette de Hz. Ali),
Efendimiz (s.a.v.)'in yzndeki kanlar silerken O'nun byle syledii; yine ondan gelen bir
rivayette Efendimiz (s.a.v.)'in kann ald ve yzne kan akt, ald darbenin
iddetinden zerinde iki zrh olduu halde yere dt; Rebi ibn Enes'ten gelen bir rivayette
de bu yetin orada (Uhud'da) nazil olduu ve kendisine bu muameleyi reva grenlere beddua
etmek istediini ve fakat bu yetin nzul ile beddua etmedii; Miksem rivayetinde
Efendimiz (s.a.v.)'e vurarak n yan diinin krlmasna sebep olann Utbe ibn Eb Vakks
olduu ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ona "Allahm zerinden bir yl gemesin, kfir olarak
lsn." bedduas zerine bir yl bile yaamadan kfir olarak ld ayrntlarna yer
367

369
Sahih hadistir. Mslim; Ahmed; Tirmizi, Tefsru'l-Kur'n: 3002, 3003, bn Cerir et-Taber: 4/57; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 99; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/152.
370
Mslim: K. Cihad ves-Siyer 104/1791 s. 1417; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 99;
Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar Neriyat: 1/427.
371
368
verilmektedir.372
e- Bir rivayete gre Allah'n Rasl (s.a.v.) Uhud Gazvesi gn ehid olan amcas Hamza ibn
Abdulmuttalib'in lsnn baz organlar kesilmi ve ikence yaplm olduunu grnce:
"Onlardan otuzuna ben de mutlaka ikence yapacam." demi de bu yet-i kerime nazil
olmutur.373
2- Abdullah b. mer, Ebu Hureyre ve Ebubekir b. Abdurrahmana gre ise bu yetin nzul
sebebi, Rasulullahn bir ksm insanlar aleyhine bedduada bulunmasdr.
a- Bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak Uhud'daki bu yaralanmas hadisesi dnda bir de
Efendimiz (s.a.v.)'in baz mriklere bedduas ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu yet-i kerime
ile bedduadan men'edildii de rivayet edilmektedir. yle ki: Salim'in babasndan rivayetine
gre O Allah'n Rasl (s.a.v.)'n sabah namaznn son rek'atinin rkundan dorulduunda
"Semiallahu limen hamideh Rabbena ve lekelhamd" dedikten sonra "Allah'm filna, filna ve
filna lanet et." derken iitmi. te bunun zerine Allah Teal bu yetini indirmitir.374
Salim ibn Abdullah rivayetinde ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Safvn ibn Umeyye, Sheyl ibn
Amr ve el-Hris ibn Him'a beddua etmesi zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu
belirtilmektedir.375
b- Salim bn Abdullah'n babas bn mer (r.a.)'den rivayet ettiine gre, Hz. Muhammed
(s.a.v.), mrik topluluklara lanet ederek yle demitir:
"Allah'm Ebu Sfyan'a lanet et; Haris bn Hiam'a lanet et; Safvan bn meyye'ye lanet et!"
te bunun zerine, o yet nazil olmutur.
yetteki "(Allah) ister onlarn tevbesini kabul eder" buyruunun de gsterdii gibi, Cenb-
Hak bu kimselerin tevbesini kabul etmi ve bunlar ok gzel mslmanlar olmulardr. 376
c- Muhammed b. Abdirrahman el-Gazi, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Ahmed b. Ali b. elMsenna'dan, o shak b. Eb srail'den, o Abdu'1-Aziz b. Muhammed'den, o Ma'mer'den, o
Zhr'den, o Salim'den, o da babasndan unu dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) sabah namaznda, mnafklardan falan falan bir gruba lanet okumutu da
Allah Teala bu yeti indirdi."377
Buhar bu hadisi Hayyan, bn Mbarek, Ma'mer yoluyla Mslim de Sabit ve Enes yoluyla
rivayet etmitir.378
d- Eb shak es-Sealibi, Abdullah b. Hamid el-Vezzan'dan, o Eb Hamid b. e-ark'den, o
Muhammed b. Yahya'dan, o Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Zhr'den, o Salim'den, o da
babasndan Rasulullah'n sabah namaznda ban rukdan kaldrd vakit u duada
bulunduunu iitmi olduunu bize haber verdi:
"Rabbimiz, btn vgler sana mahsustur. Falan ve falan kimselere lanet et." Rasulullah
(s.a.v.) mnafklardan bir gruba bu ekilde beddua etti de nihayet Aziz ve Celil olan Allah bu
yeti indirdi."379
Bu hadisi Buhar, Zhr, Said b. el-Mseyyeb yoluyla rivayet etmitir. Onun oradaki hadisi
sevk edii undan daha gzeldir:380
e- Kad Eb Bekr Ahmed b. Hasan, Ebu'l-Abbas Yunus b. Yezid'den, o bn ihab(Zhr)'dan,
o Said b. el-Mseyyeb ve Eb Seleme b. Abdirrahman'dan, bu ikisi de Eb Hureyre'den yle
"Rasulullah (s.a.v.) sabah namaznda okumay bitirdikten sonra tekbir alarak ban
kaldrnca;
372
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 4/57-58.

374
Buhn, Megz, 21; Tefsru'i-Kur'n, 3/9.
375
Buhari, Mez, 21.
376
377
Buhari; Meazi: 21 (4069), Tefsir 4559, 'tisam: 7346, Nesai; Salat: 2/203.
378
379
Mslim; Mescidler ile Namaz: 294/675 s. 466.
380
373
"Semiallahu Iimen hamideh. Rabbena velekelhamd" der, sonra da ayakta iken yle dua
ederdi:
"Allah'm Velid b. Velid'i, Selem b. Hiam', Ayya b. Eb Rebia'y ve arkas olmayan zayf
m'minleri kurtar. Allah'm, Mudar soyunun ekinlerini kurut, onlara Yusufun ktlk seneleri
gibi seneleri musallat et. Allah'm, Lihyan, Ri'l, Zekvan ve Allah'la, Rasul'ne asi olan Useyye
Kabileleri'ne lanet et?" Sonra bize gelen habere gre bu yet inince Rasulullah (s.a.v.) bu
bedduay terk etti."381
Buhar bu hadisi, Musa b. smail, brahim b. Sa'd, Zhr yoluyla rivayet etmitir.382
Mslim'de Ebu Hureyre'den gelen ikinci bir rivayet'te Hz. Peygamber'in bedduas Mudar zerine tahsis edilmi olup dier kabilelerden bahsedilmemektedir.383
f- Aslnda Hz. Peygamber (s.a.v.)in Bi'ru Mane vak'as zerine Lihyn, Ri'l, Zekvn ve
Usayye'ye laneti bahs-i dierdir ve Mudar'a Allah'n basknn dileyen, zayf m'minlerin
kurtarlmasn isteyen duas bundan ayrdr. Zaten Razi de bu yet-i kerimenin Bi'ru Mane
vak'as zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in 30 veya 40 gn sren lanetini yasaklamak zere
inmi olduunu belirten Mukatil kavlini deil Uhud Gazvesinde kavmi Kurey hakkndaki
bedduas zerine nazil olduunu ifade eden rivayetleri tercih etmitir.384
g- Mslim'deki bir rivayet bu hususa biraz daha aklk getirmektedir. Enes ibn Mlik'ten
gelen bu rivayet srf Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Bi'ru Mane'de ehid edilen 40 (bir rivayette
70) kurrnn katillerine 30 gn sabah namaznda kunt'unda lanet ettiine tahsis edilmi olup
bu hususta "Kavmimize bizden iletin ki biz Rabbmza kavutuk; O bizden raz oldu, biz de
O'ndan raz olduk..." eklinde Kur'n'dan yetler nazil olduu, bu yetlerin bir sre okunduktan sonra nesholunduu da belirtilmektedir.385
h- bn mer (r.a.) dedi ki:
"Ben Raslullah' dinledim. Raslullah buyurdu ki:
"Allah'm falana lanet et. Allah'm Haris bni Him'a lanet et. Allah'm, Sehl bni Amr'a lanet
et. Allah'm, Saffan bni meyye'ye lanet et." Bu yet indi. Onlarn hepsi zerine tvbe
edildi."
Buhr, bunun benzerini Ebu Hureyre'den rivayet etti. 386
i- bn mer'den rivayete gre Efendimiz (s.a.v.)'in Uhud gn beddua ettikleri "Ebu Sfyn,
el-Hris ibn Him ve Safvn ibn Umeyye"dir ve daha sonra nn de tevbesini Allah Teal
kabul buyurmu, slm'a girmiler, hem de iyi mslmanlar olmulardr.387
j- bn mer'den gelen bir rivayette de (Uhud gn) Efendimiz (s.a.v.)'in drt kiiye beddua
ettii sylenirken isimleri zikredilmemekte, drdne de daha sonra Allah'n hidayet nasib
ettii kaydedilmektedir.388
k- bn mer'den rivayetle zikredilen bir haberde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in beddua ettii drt
isim: "Ebu Sufyn, el-Hris ibn Him, Sheyl ibn Amr ve Safvn ibn Umeyye" olarak
saylmaktadr ki herhalde Suyt, rivayetleri birletirerek tek rivayet olarak vermi
olmaldr.389
l- Kaffl (r.h.) yle demitir:
"Btn bunlar Uhud savanda olmutur. Binaenaleyh yet, hepsi hakknda birden nazil olmu
381
Buhari; Tefsir: 4560, Mslim, Mescid, 294; Taber, 4/58; Beyhaki; Snen: 2/197, Humeydi: 939. Bunlarnn hepsi Zhr yoluyla rivayet
etmilerdir. Hafz (bn Hacer) bu haber hakknda: "Bu haber sahih olamaz, zira Ri'l ve Zekvan Kabileleri kssas, Uhud'dan sonra olmutur.
Bu ayetin nzul ise Uhud kssas hakkndadr. O halde sebebi nzul, nzldan sonraya nasl kalr?" diyerek endie ediyor.
Bu ve benzeri beddualar, Rasulullah (s.a.v.)'in sabah namaznda ikinci rekatta, rukudan kalknca okumu olduklar kunut duas
cmlesindendir. Bu kunut, Hanefler'e gre mensh, afiler'e gre ise mesnndur.
382
383
Muslm, Mescid, 295.
384
385
Mslim, Mescid, 297. Mslim'de Kitbu'l-Mescid'in 294-308 arasndaki hadis-i erifleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kavmi Kurey
(Mudar) ve Bi'ru Mane vak'asna katlan katiller hakkndaki bedduasn anlatan farkl rivayetlerden ibarettir
386
Buhari, Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/152-153.
387
Tirmiz, Tefsru'I-Kur'n, 3/12, hadis no: 3004; Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/58.
388
Tirmiz, Tefsnr-Kur'n, 3/13, hadis no: 3005.
389
Buhr; Tirmiz; Nese; bn Cerr; Beyhak, Delilu'n-Nubuvve; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/312.
olup, btn ihtimallere hamletmek imkansz deildir." 390

3- Mukatile gre Bir-i Maune hakknda inmitir.
Muktil'e gre "yet-i kerime baka bir hdise hakknda nazil olmutur, o da udur: Hz.
Peygamber (s.a.v.), ashabnn sekinlerinden bir topluluu, Kur'an retmeleri iin Bi'r-i
Ma'ne halkna gndermiti. mir bn Tufeyl, askerleriyle birlikte onlarn zerine gitti ve
onlar yakalayp ldrd. Hz. Peygamber (s.a.v.) buna ok zld ve kfirlere krk gn
beddua etti. te yet, bunun zerine nazil olmutur."
Bu uzak bir ihtimaldir. nk ekseri limler, bu yet-i kerimenin Uhud kssas hakknda
olduunda ittifak etmilerdir. Szn gelii de buna dellet eder. Burada szn ba ve sonuyla
ilgisi olmayan bir kssa anlatmak uygun deildir. 391
4- bn Abbasa gre okular hakknda inmitir.
a- bn Abbas (r.a)'a gre bu yet, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emrine muhaletet eden ve
mevzilerini terkeden mslman okulara lanet etmek istemesi sebebiyle nazil olmutur.
Bylece Hak Tel, onu bundan menetmitir.392
b- Hz. Peygamber (s.a.v.), emrine muhalefet eden, bozguna sebep olan ve kendilerine beddua
ettii mslmanlar iin istifar dilemek istedi de bu yet nazil oldu. 393
5- Kureyten biri hakknda inmitir.
a- Bu yet-i kerimenin nzul sebebindeki rivayetlerin en garibi Suyt tarafndan zikrediliyor.
Abdullah ibn mer'den:
"Kurey'den bir adam Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi ve:
"Sen svmeyi yasaklyorsun, deil mi?" dedi, sonra dnd, ensesini Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
evirdi, kn at, ona lanet etti ve beddua etti. Bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi.
Bu adam daha sonra slm'a geldi ve iyi bir mslman oldu." 394
a- Hafz bni Hacer der ki:
"Bu iki hadis arasn birletirmenin yolu: Aleyhisselm, Uhud gn kendisine olan mezkr
eyden sonra namaznda, mezkr kiiler aleyhinde dua etti. Ayet bu iki emir hakknda
kendisine olan ey ile duada kendisinden neet eden ey hakknda beraberce indi."
b- Suyuti der ki:
Mslimde geen Ebu Hureyre hadisi mkildir. nk Hadisi erifte anlatldna gre
Aleyhisselm, Sabah namaznda:
"Allah'm Ri'l, Zekvn ve Asyye'ye lanet et," buyurdu. Allah Tel, Aleyhisselm'a Al-i
mran: 3/128 ayetini indirdi.
Zorluun vechi: yet Uhut kssas hakknda indi. Ri'l ve Zekvn kssas bundan sonradr.
Sonra benim iin zahir oldu ki burada idrac (birinin dierinden stn olmas) var, nk
'hatta enzelellah' sz Zhri'nin rivayetinden ona ulatran zerine munkatdir. Bunu Mslim
aklad. Bu ulama benim zikrettiim ey iin sahih olmaz, dedi.
yle sylemek te ihtimal dahilindedir. Onlarn kssalar Uhud'un akabinde idi. yetin
nzul, sebebinden biraz teahhr etti, sonra bunlarn hepsi iin indi. 395
c- Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Uhud savanda bana gelenlerden ve yukarda
ad geen ahslara beddua etmesinden sonra nazil olmutur. Bylece her iki olay da yetin
nzulne sebeb tekil etmi olmaktadr.396
130. Ey iman edenler, faizi kat kat artrlm olarak yemeyin. Allah'tan takva zere olun ki
390

393
394
Buhr, Tarih; bn shak; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/83.
Suyt, bu haberin mrsel ve arb olduunu kaydediyor.
395
396
391
392
felaha eresiniz.
1- Mchid'den (r.a.) rivayet ediliyor:
"nsanlar veresiye satarlar, zaman gelince onlar paraya, alacakllar da zamana ziyde
ederlerdi, Yoksa insanlar Allahn onlara fadlndan verdiklerine hased ediyorlar. Muhakkak
ki Allah brahim ailesine Kitap, hikmet verdi. Ve onlara byk bir mlk verdi yeti indi." 397
2- At'dan rivayet ediliyor:
"Sakf kabilesi, chiliye devrinde Mura oullarna bor verir, borcun denme zaman
gelince de "eer deyemiyorsanz zarar yok, isterseniz deyeceinizi artrarak gelecek sene
deyin." derlerdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."398
3- Ata'dan rivayet olunmutur. O der ki:
"Arablar veresiye alveri yapyorlard. Borcun vakti geldiinde, -denmedii takdirdealacakllar borcun miktarn artrr, mddeti de uzatrlard. Cahiliyye devrinde Sakif oullar
kabilesi, Nadir oullar kabilesine bor verirdi. Borcun vakti gelince, Nadir oullar:
"Biz size faiz vereceiz, siz de borcumuzu erteleyceksiniz." derledi. Bunun zerine bu yet-i
kerime nazil oldu."399
4- Chiliyye dneminde bir kimsenin bir bakas zerinde, belirli bir zamana kadar yz
dirhem alaca olduunda, borcun denme zaman gelip de, borlu kimse o borcu
deyemediinde alacakl olan kimse, "Benim iin, sen mal artr; ben de sana deme
mhletini uzataym" derdi. ou kez, bu yz dirhemi ikiye katlayarak, iki yz dirhem
yapard. Daha sonra, bu ikinci deme zaman gelince, ayn eyi yapard. Bu i, pekok kereler
yaplrd. Bylece alacakl olan kimse, o yz dirheme mukabil, onun kat kat fazlasn alrd.
te, "Kat kat" tabirinden murat budur. 400
132. Allah'a ve Peygamber'e itat edin. Umulurki, merhamet edilirsiniz.
1- Muhammed bn shk bn Yesr, bu yetin, Hz. Peygamber (s.a.v.) Uhud gn
mslmanlara emirlerini verdii zaman, ona isyan eden kimselere bir itb olarak indiini
sylemitir.401
133. Rabbnzn mafiretine ve mttakler iin hazrlanm, eni gklerle yer kadar olan
cennete kouun.
134. O mttakler ki bollukta ve darlkta infak ederler, fkelerini yutarlar, insanlardan af ile
geerler. Allah muhsinleri sever.
135. Ve irkin bir gnah iledikleri yahut kendilerine zulmettikleri zaman Allah' hatrlyarak
hemen gnahlarnn balanmasn isterler. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balar. Bir
de onlar iledikleri zerinde bile bile srar etmezler.
1- Ata'nn rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Bu yet hurma satcs olan Nebhn hakknda nazil oldu. Ona, kendisinden hurma satn
almak zere gzel bir kadn geldi. Kadn kendisine doru ekip onu pt, sonra da bu
yaptna piman oldu. Derhal Peygamber (s.a.v.)'e gelip durumu kendisine arzetti, te bu
397
Firyb; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/154.

bn Cerir et-Taber: 4/59; Firyb; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/154.
bn Cerir et-Taber: 4/59; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 97.
400
401
bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
398
399
sebeple bu yet nazil oldu."402

2- Muktil'in Dahhk'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre o yle anlatm:
"Bir hurma tccar olan Ebu Mukbil Nebhn et-Temmr'a, hurma satn almak zere gzel bir
kadn gelmiti. Kadnn kalasna vurdu (imdiki ifadeyle kadna cinsel tacizde bulundu).
Meer kadn gazvede olan bir mslman kardeinin hanm imi. Kadn:
"Kardeinin gazveye karken arkasnda brakt emanetini muhafaza etmedin, muradna da
ermedin." deyince elleri yanna dverdi, piman oldu ve Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelerek
yaptn O'na bildirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bir gazinin hanmna dokunmaktan sakn!" buyurdu. Nebhn alyarak oradan ayrld;
gn gndzleri orulu, geceleri ibadet ve tevbe ile geirdi. Drdnc gn Allah Teal: "Ve
irkin bir gnah iledikleri, yahut kendilerine zulmettikleri zaman Allah' hatrlyarak hemen
gnahlarnn balanmasn isterler..." yet-i kerimesini indirdi. Allah'n Rasl (s.a.v.) ona
haber gndererek hakknda nazil olan yet-i kerimeyi kendisine bildirdi. Allah'a hamdedip
krettikten sonra:
"Ey Allah'n elisi, bu, tevbemin kabul, peki krmn kabul iin ne yapmalym?" diye
sordu. Bunun zerine de "Gnn iki ucunda namaz kl..."403 yet-i kerimesi nazil oldu."404
Bu Hd: 11/114 yetinin baka bir sahbnin benzer bir davran sebebiyle nazil olduu da
nakledilir ki yerinde anlatlacaktr.
3- bn Abbas, Kelb'nin rivayetinde dedi ki:
"Ensar ve Sakaf Kabilesi'nden iki kii arasnda Rasulullah (s.a.v.) kardelik kurmutu. Bunlar
artk birbirlerinden ayrlmaz olmulard. Derken, Rasulullah (s.a.v.) gazalarndan birine
kmt. Sakaf Kabilesine mensub olan zat da kendisiyle beraber bu sefere km, Ensar
olan ise ailesi ve haceti sebebiyle geride kalp yola kmamt. O, Sakaf arkadann ailesini
grp gzetiyordu. Derken bir gn Ensar olan zat geldi de, arkadann karsn ykanm ve
salar dank bir vaziyette grd. Kadn, annda Ensar'nin gnlne dt. Ensar, derhal
ieri girdi ve izin talebinde bulunmayarak t kadnn yanna kadar vard. Onu pmek iin gitti.
Kadn da korunmak iin avucunu yzne koydu. Adam da kadnn elinin arka yzn pt.
Sonra piman olup utand ve derhal geriye dnd. Kadn da dedi ki:
"Subhanallah, alacak ey. Sen, emanete hainlik ettin. Rabbine asi oldun, stelik ihtiyacna
da nail olamadn." Adam da yaptna o an piman oldu ve kp dalarda dolamaa,
gnahndan dolay Allah Teala'ya tevbe etmeye balad.
Nihayet Sakaf zat kp geldi. Ailesi de Ensar'nin yaptn kendisine haber verdi. O da
hemen onu aramak iin kt. Nihayet onun izini buldu. Ona, secde halinde:
"Ey Rabbim, gnahm var, gnahm var, bala beni. Din kardeime hainlik ettim" derken
rastlad. Sakaf ona:
"Ey falan kii, kalk da Rasulullah (s.a.v.)'a git ve O'na gnahndan sual et. Belki Allah senin
iin bir k kaps ve tevbe klar" dedi ve o da mteakiben kendisiyle beraber gelip, nihayet
Medine'ye dnd. Bir gn ikindi namaz esnasnda idi ki Cebrail (a.s.) Ensar'nin tevbesini
ihtiva eden yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) da bu yeti: "Amel edenlerin creti ne gzeldir."
ksmna kadar okudu. Bunun zerine mer (r.a.):
"Ey Allah'n Rasul, bu yet bu adama m mahsus yoksa btn insanlara m?" diye sordu.
Rasulullah (s.a.v.) da:
"Hayr, tevbe etme hususunda btn insanlara mahsustur" buyurdu."405
4- bn Abbas (r.a.) unu rivayet etmitir:
"Bu yet, birisi ensardan, birisi de Sakif kabilesinden olan iki adam hakknda nazil olmutur.
Hz. Peygamber (s.a.v.), bu iki mslman birbirlerine karde klmt ve bunlar hi birbirlerinden ayrlmyorlard. Sakf'li olan, kur'a neticesinde Hz. Peygamber (s.a.v.) ile bir
402
Hd: 11/114.
404
bnu'l-Esr, Usdu'l-Gbe, 5/301.
405
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 100-101; Als, Rhu'l-Man, 4/59-60.
403
sefere gitti. Aralarnda anlama olduu iin ensardan olan, onun ailesine bakmay zerine ald
ve bunu yerine getirdi. Sonra onu, hanmn pmeye yeltendi. Kadncaz ellerini yzne
kapad. Bunun zerine adam piman oldu. Sakf'li olan Hz. Peygamber (s.a.s) ile seferden
dnnce, ensarl olan gremedi. Ensarl, tevbe etmek iin ban alp dalara gitmiti. Hz.
Peygamber (s.a.v.) durumu renince, bu yet nazil oluncaya kadar bekledi, hi birey
sylemedi."406
5- Bana icazet yoluyla Eb Amr Muhammed b. Abdu'1-Aziz el-Mervez, Muhammed b.
Hseyn el-Haddad'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o shak b. brahim'den, o Ravh'tan. o
Muhammed'den, o babasndan, o da Ata'dan u rivayette bulundu:
"Mslmanlar, Peygamber'e dediler ki:
"srail Oullar Allah katnda bizden daha m deerlidirler ki onlardan biri gnah iledii
zaman: "Kulan kes, burnunu kes, yle yle yap" diye gnahnn keffareti, kapsnn
eiinde sabahleyin yazl bulunurdu?" Peygamber (s.a.v.) skt buyurdu da bu yet nazil
oldu. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
"Bana bakn, size bundan daha hayrlsn haber vereyim mi?" buyurdu ve mteakiben bu
yetleri okudu."407
6- bn Mes'd (r.a.) da yle demitir:
"M'minler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, "sriloullar Allah katnda bizden daha kymetli.
nk onlardan biri bir gnah ilediinde, gnahnn keffreti, evinin eiine, (mesela),
"Burnunu kes, yle yle yap..." diye yazlmas idi." dediler. te bunun zerine Hak Tel,
bu yeti indirip, bylece mmet-i Muhammedin gnahlarnn keffretinin tevbe olduunu
bildirerek, onlarn sriloullarndan daha erefli olduunu beyn buyurmutur."408
7- Ata b. Ebi Rebah ve Abdullah b. Mes'uda gre bu yet-i kerime mslmanlara, gnahlarn
affedilmesi hususunda srailoullarna tannan imkndan daha byk bir imknn tanndn
beyan etmek iin indirilmitir. Zira srailoullar gnah iledikleri zaman, sabahleyin
kaplarna, iledikleri gnah ve keffareti yazlrd. srailoullar, kendilerinden istenen
keffareti yerine getirerek gnahlarn affettirme imknna sahib oluyorlard. Halbuki,
mslmanlarn, gnahlarn affettirmeleri, sadece dilleriyle, rablerinden af dilemeleri eklinde
olmaktadr. te yet-i kerime, mslmanlara verilen bu zellii beyan etmektedir.409
137. Sizden nce de Allahn nice kanunlar gelip gemitir. Yeryznde dolan da
yalanlayanlarn hali nice olmu bir grn.
1- Bu yet-i kerime, Uhud savanda mriklere galip gelemeyen mslmanlar teselli etmekte ve mriklerin akibetlerinin kt olacan bildirmektedir.410
138. Bu Kur'n insanlar iin bir beyandr, mttakler iin de bir hidayet, bir ttr.
1- Sad ibn Cbeyr'den yle rivayet edilmitir:
"Alu mrn Sresinden ilk nazil olan bu yet-i kerimedir. Sonra geri kalan Uhud gn nazil
olmutur."411
2- Sad ibn Cbeyrin "Geri kalan Uhud'da nazil olmutur." demesi herhalde srenin bu yet
dnda kalan tamam olarak deil de Uhud ile ilgili olanlar hakknda olmaldr. Deilse
406

Mrsel hadistir. bn Cerir: 4/62, mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 101.
408
409
410
411
bn Eb eybe, Kitbu'l-Meshif; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/329.
407
mesel Mbhele yeti ile buna konu olan yetlerin Necrn Heyetinin Medine'ye gelii
zerine nazil olduu hakkndaki rivayetler ak ve mehurdur.412
139. Gevemeyin, zlmeyin, inanmsanz, mutlaka siz en stnsnzdr.
"Uhud Gn'nde Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab bozguna urad. Onlar bu haldeyken, Halid b.
Velid, mslmanlarn zerine dadan inerek, mrik atllarla geldi. Peygamber (s.a.v.)
buyurdu ki:
"Allah'm, bize stn gelmeyecekler, Allah'm, senin sayende olmas hari bizim hibir
kuvvetimiz yoktur. Allah'm, u beldede, u birka kiilik mslman cemaattan baka sana
kimse ibadet etmeyecektir." Bunun zerine Allah Teala bu yetleri indirdi." Mslmanlardan
bir grup, ok atmak zere tekrar toparlanp geri dndler ve daa kp, mriklerin atllarn
ok yamuruna tuttular da nihayet onlar bozguna urattlar. te Allah Teala'mn: "Siz daha
stnsnz" buyurduu hal budur."413
2- bn-i Creyc diyor ki:
"Rasulullahn sahbileri Uhud vadisinde yenilgiye uradlar. Onlar birbirlerine:
"Filan ne yapt, falan ne yapt?" dediler. Birbirlerine lenleri bildirdiler. Ve Rasulullahn
ldrldn de birbirlerine anlattlar. Bu sebeple byk bir znt iine dtler. Onlar bu
haldeyken Halid b. Veid, mriklerin svarileriyle birlikte Uhud dann stne kt. Mslmanlar ise dan eteinde idiler. O srada mslmanlar, Rasulullahn sa olduunu grdler
ve ok sevindiler. Rasulullah, Allaha dua ederek:
"Ey Allahm bizim senden baka hibir gcmz yoktur. Bu beldede u topluluk dnda sana
kulluk edecek hibir kimse de yoktur." dedi. Bunun zerine mslmanlarn okularndan bir
topluluk harekete geip daa ktlar. Mriklerin svarilerine ok attlar. Bylece Allah onlar
malup etti ve dan stne mslmanlar km oldular. te ayet-i kerimenin "Eer
inanyorsanz en stnsnz" blm bu olaya iaret etmektedir.414
140. Eer size (Uhud'da) bir yara isabet etti ise Bedir savanda da kfirler kavmine o kadar
bir yara isabet etmiti. O sevinli ve kederli gnleri, insanlar arasnda evirip eviririz. Bunu
Allah, iman edenler bilsin ve sizden ahitler edinsin diye yapar. Allah zalimleri sevmez.
1- Raid b. Sa'd dedi ki:
"Uhud Gn, Rasulullah (s.a.v.) gnl krk ve mahzun olarak geri dndnde, bir kadn
dvnp alayarak, ldrlm olan kocasn ve olunu yad etmee balad. Bunun zerine
Rasulullah (s.a.v.): "Peygamberine byle mi yaplr?" buyurdu da Allah Teala bu yeti
indirdi."415
2- krime'den, o yle anlatyor:
"Uhud Gazvesi gn Medine-i Mnevvere'ye savan gidiat hakknda haber gecikince baz
kadnlar belki bir haber alrz diye Medine dna kmlard. Bir hayvan veya bir deve
zerinde iki ldrlm adam grdler. Ensar'dan bir kadn:
"Kim bunlar?" diye sordu,
"Filn, filndr" dediler ki ya kocas ile kardei, ya da kocasyla olu imi.
"Allah'n Rasl ne yapt?" diye sordu,
412

bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 4/67, Suyuti; ed-Drr: 2/78; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/466; el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1Kur'n, 4/140; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 101-102.
414
415
413
"O hayatta." dediler,

"O hayatta olduktan sonra Allah'n kullarndan ehidler edinmesine aldrmam," dedi de bunun
zerine bu yet-i kerime nazil oldu."416
"Uhud gn mslmanlar yaralanm olarak, yaralaryla (Allah'n onlara ltfundan olarak
verdii bir uyku ile) uyudular. te onlar hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."417
"Uhud gn olanlar olup mslmanlarn bana gelenlerden sonra Rasl-i Ekrem kalan ashab
ile daa snmlard. Aadan Ebu Sfyn gelip
"Ey Muhammed, ey Muhammed, kmaz msn, kmaz msn? Sava byle srayladr; bir gn
bize, bir gn size." diye seslendi. Allah'n Rasl (s.a.v.) ashabna:
"Ona cevap verin." buyurdu
"Ama eit deilsiniz; bizim llerimiz cennette diridirler, rzklanyorlar, sizinkiler
cehennemde azb olunuyorlar." dediler. Ebu Sfyn:
"Bizim Uzz'mz var, sizin ise Uzz'nz yok." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Bizim Mevl'mz var, sizin ise Mevl'nz yok." deyiniz." buyurdu. Ebu Sfyn:
"Ycel ey Hbel!" dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Allah en ycedir." deyiniz." buyurdu. Ebu Sfyn:
"Gelecek buluma yerimiz Bedr es-Sur olsun." dedi ve ite bu yet onlar hakknda nazil
oldu."418
5- Rivayet edildiine gre "Eb Sfyan Uhud gnnde hem daa trmanyor, hem de
"Nerede bn Eb Kebe (Hz. Peygamber); nerede bn Eb Kuhfe (Hz. Ebu Bekir) ve nerede
bnul-Hattb (Hz. mer)?" diyordu. Bunun zerine Hz. mer,
"u, Allah'n Rasul, u Eb Bekir; ben mer de ite!" dedi. Buna karlk Eb Sfyan,
"Gn, gne mukabildir. Gnler, insanlar arasnda dnp dolar. Harb (de muzafferiyet),
nbetleedir" dedi. Buna mukabil, Hz. mer,
"Hayr, bunlar birbirine denk deildir. Bizim llerimiz cennette, sizinkiler ise
cehennemdedir" dedi. Eb Sfyan da,
"Eer durum sizin iddia ettiiniz gibiyse, biz muhakkak ki umduumuzu bulamadk ve
hsrana uradk demektir." dedi."419
143. Andolsun ki siz lmle karlamadan nce onu arzulamtnz. te onu gerekten
grdnz de siz bakyordunuz.
1- Mcahid, Katade, Rebi' b. Enes. Hasan- Basri, Sddi ve bn-i shaka gre bu yet-i
kerime. Bedir savanda bulunmayp ta kfirlerle savamak isteyen ve Uhud savana
katldklarnda da istedikleri gibi savamayan mslmanlara iaret etmekte ve savata
bozguna urayanlara sitem etmektedir.420
2- Avf yoluyla bn Abbastan (r.a.) rivayet edildi:
"Sahabeden baz erkekler:
"Keke biz de Bedir ashab gibi ldrlseydik. Bizim iin de Bedir gn gibi bir gn olsayd.
O gn mriklerle savar, hayra ular veya ehid olur Cenneti kazanr hayat ve rzka
ulardk." derlerdi. Allah Tel onlara Uhud'u nasib etti. Onlardan sdece Allah'n
diledikleri szlerinde durabildiler. Allah Tel onlar hakknda bu yeti indirdi." 421
416
Als, Rhu'i-Man, 4/69; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/155.
418
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 4/69; Suyt, ed-Durrul-Mensr, 2/345.
419
420
421
417
3- Reb'den rivayet ediliyor:

"M'minlerden Bedr'de bulunmam ve Bedr ehline Allah tarafndan verilen stnlkten
nasibini almam olan bazlar bir sava olsa da savasak (ve Bedr ehlinin kazandklarn biz
de kazansak) diye temennide bulunuyorlard. Uhud'a klrken ite o temenni ettikleri sava
onlarn nne srlverdi de yola ktlar. Daha onlar Uhud gn Medine'den ayrlmamlar,
Medine'nin bir kesindelerken Allah Teal bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu." 422
4- Hasen'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bazlar "Hz. Peygamber'le
birlikte dmanla karlarsak yle yaparz, yle yaparz." diyorlard. Bu temenni
ettikleriyle imtihan edildiler. Vallahi onlarn hepsi bu imtihanda Allah'a verdikleri szde sdk
olamadlar da Allah Teal bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."423
5- Katade diyor ki:
"Mminler, mriklerle kar karya gelip savamay istiyorlard. Uhud savanda dmanla
karlanca bozguna uradlar. Bu sebeple kaanlara sitem edildi ve sabredip direnenler
vld."424
144. Muhammed ancak bir peygamberdir. Ondan nce de peygamberler gemiti. lr veya
ldrlrse geriye mi dneceksiniz? Geriye dnen, Allah'a hibir zarar vermez. Allah
kredenlerin mkfatn verecektir.
1- Mfessirler diyorlar ki:
"Mrikler, Uhud savanda Rasulullahn ldrldne dair yalan haberi yaynca
mminlerin kalbine bir geveme ve zafiyet inmiti. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu
ve gevekliklerinden dolay mminlere sitem etti." 425
2- Atiyye el-Avf dedi ki:
"Uhud Gn vuku bulunca mslmanlar hezimete uramt. Bunun zerine insanlarn bir
ksm yle dediler:
"Muhammed gerekten musibete dr oldu, o halde Kurey mrikleriyle anlan. Zira onlar,
ancak sizin ayn soydan gelen kardelerinizdir." Bir ksm da dedi ki:
"ayet Muhammmed (s.a.v.) musibete uradysa, sizler kendisine kavuacanz na kadar
Peygamberinizin yryp gittii yolda gitmeyecek misiniz?" Bunun zerine Allah Teala Al-i
mran: 3/144, 146, 148 yetlerini indirdi."426
3- Hz. mer'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Uhud gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'den ayr dmtk, daa ktm, yahudilerin
"Muhammed ldrld" dediklerini duydum. Kendi kendime
"Kimi, Muhammed ld derken duyacak olursam boynunu vuracam!" dedim. Etrafma bir
gz attm. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i grdm. nsanlar yava yava yanna dnyorlard. Biri:
"Bilin ki Muhammed ldrld. yleyse tekrar eski dininize dnn." diye bard. Bunun
4- Rebi' b. Enesden (r.a.) rivayet edildi:
"Uhud gn, mslmanlardan birok kii yaraland. Birok kii de Raslullah yalnz brakt,
kat. Bir ksm:
"Muhammed ldrld." dedi. Bir ksm da:
"Eer Neb olsayd ldrlmezdi." dedi. Bir ksm da:
422
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 4/71-72.

bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 4/71-72.
425
426
Senedde ismi geen Atiyye, hadisiyle hccet getirilemeyeceini bn Hibban el-Mecruhun isimli eserinde zikretmitir. (2/176). nsanlar,
Ebu Said el-Hudri olduu vehmine kaplsn diye Kelbi'ye Ebu Said knyesini takt da zikrolunmaktadr.
427
423
424
"Nebinizin savat ey zerine sava yapn. Allah size fetih nasip eder veya ona ularsnz."
dedi. Allah Tel, bu yeti indirdi." 428
5- Rebi' b. Enes der ki: Bize anlatldna gre -en dorusunu Allah bilir"Muhacirlerden birisi ensardan kana bulanm halde olan birisine urad ve:
"Ey filn, Muhammed'in ldrldn hissettin mi?" diye sordu. Ensardan olan adam:
"Eer Muhammed lmse Allah'n dinini tebli etmitir. Siz de dininiz iin savan." dedi ve
Allah Teal da bu yet-i kerimeyi indirdi."429
6- Zhr'den (r.a.) rivayet edildi:
"Uhud gn eytan, "Muhammed ldrld", diye bard. K'b bni Mlik:
"Ben, Raslullah' tanyanlarn birincisiyim. Gzlerini miferinin altndan grdm ve en
yksek sesimle, bu Allah'n rasldr diye nida ettim." dedi. Allah Tel, bu yetini
indirdi." 430
7- Mslmanlar bozulup aldklarnda, "Muhammed ldrld." nidas ile O'nun yannda
kalan ok az sayda ashab dnda btn mslmanlr daldklarnda Hz. Peygamber
(s.a.v.)'i grp de ilk tanyan Ka'b ibn Mlik olmu. O yle anlatyor:
"Toz toprak iinde (veya miferinin altndan) parldyan gzlerinden tandm ve en yksek
sesimle:
"Ey mslmanlr topluluu, mjdeler olsun bu Allah'n Rasl." diye bardm. Bana "sus"
diye iaret etti ve ashabndan bazlar hemen O'nun evresinde toplandlar, yerlerini aldlar.
Alp daldklar iin onlar ayplaynca:
"Ey Allah'n Elisi, babalarmz, ocuklarmz sana feda olsun. Bize senin ldrldn
haberi geldi de kalblerimize bir korku girdi, arkamz dnp katk." dediler de Allah Teal bu
yet-i kerimeyi indirdi."431
8- Katade diyor ki:
"Bu yet, Uhud savanda yaralanan ve arkadalar ldrlen mminlere iaret etmektedir.
Zira bunlar Rasulullah hakknda tartmaya girimilerdir. Bir ksm insanlar,
"Eer bu hak Peygamber olmu olsayd ldrlmezdi." dediler. Sahabilerin ileri gelenleri ise,
"Sizler, Peygamberiniz Muhammedin savat gibi savan. Ta ki, Allah size fethi ihsan
etsin veya siz de Peygamberinize kavumu olasnz." dediler. te bunun zerine bu yet-i
celile nazil oldu."432
9- bn Cerir'in Sudd'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Rasulullah, Uhud gnnde mrikleri grnce, okulara, mriklerin svarilerinin
karsnda, Uhud dann altnda mevzilenmelerini emretti ve onlara:
"Bizim onlara galip geldiimizi grseniz dahi yerinizden ayrlmayn. Zira sizler, yerinizde
kaldnz mddete bizim onlara galip gelmemiz devam eder." dedi. Okularn bana da,
Havvat b. Cbeyrin kardei Abdullah b. Cbeyri emir tayin etti. Zbeyr b. el-Avvam ve
Mikdat b. el-Esved mriklerin zerine hamle yaparak onlar hezimete urattlar. Rasulullah
ve dier sahabileri de hamle yaparak Ebu Sfyan malup ettiler. Mriklerin svarilerinin
banda bulunan Halid b. Velid, mriklerin malubiyetini grnce ilerlemeye alt. Fakat
mslmanlarn okularnn ok atmalar zerine ilerleyemedi. Fakat mslman okular,
Rasulullahn ve sahabilerinin, mriklerin ordusunun iinden ganimet topladklarn grnce
bazlar,
"Biz buradan ayrlmayalm, Rasulullahn emrine kar gelmeyelim." dedilerse de ounluk
yerlerini terkedip ordunun iine gittiler. Halid b. Velid, okularn ayrldn grnce atllara
seslendi, hcuma getiler. Okular ldrdler ve Rasulullahn dier sahabilerine kar hcuma getiler. Mrikler de svarilerinin savatklarn grnce onlar da savaa giritiler.
428

bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 4/73.
bnu Rahuyeh-Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/158.
431
432
429
430
Mslmanlara kar youn bir saldr balattlar. Onlarn bir ksmn ldrerek malup ettiler.
Haris oullarndan "bn-i Kamie" diye adlandrlan Abdullah gelip Rasulullaha bir ta att.
Onun n dilerinden birini ve burnunu krd. Yzn yaralad. O anda Rasulullahn sahabileri
dalp eitli yerlere gitmilerdi. Bazlar Medineye dnm bazlar da dan yamacndaki
kayann zerine km bakyorlard. Rasulullah da mminleri kendisine aryor ve:
"Ey Allahn kullar bana ynelin, ey Allahn kullar bana ynelin." diyordu. Bunun zerine
Rasulullahn etrafnda otuz kadar insan topland. Onlar Rasulullahn nnde gidiyorlard.
Fakat Rasulullahn nnde ancak Talha ve Sehl b. Huneyf durabilmilerdi. Talha,
Rasulullah atlan oklara kar koruyordu. Koluna isabet eden bir ok'tan dolay daha sonra
kolu olak kalmt. Bir ara mriklerden bey b. Halef el-Cumahi kp geldi. Bu kii,
Rasulullah ldreceine dair yemin etmiti. Rasulullah da ona:
"Bilakis ben seni ldreceim." dedi. O da:
"Ey yalanc nereye kayorsun?" dedi. Bunun zerine Rasulullah ona hamle yapt. Zrhnn
kenarndan onu hafife yaralad. bey yere dt ve kz gibi brmeye balad. Onu alp
gtrdler ve ona:
"Sende yara yok." dediler. O da:
"O demedi mi ki "Ben seni ldreceim." Vallahi bu yara, btn Rabia ve Mudar
kabilelerinde bulunacak olsa onlarn hepsini ldrr." dedi. Ve bir gn veya daha az bir
zaman sonra, mrikler Mekkeye dnerken "Serif" denen yerde bu yaradan ld.
Sava srasnda Rasulullahn ld haberi yaylmt. Uhuddaki kayaya snan insanlardan
bazlar:
"Bizim, Abdullah b. beye gndereceimiz bir elimiz olsa da gelip bizim iin Ebu
Sfyandan eman alsa. Ey kavim phesiz ki Muhammed ldrld. Gelip sizi de
ldrmelerinden nce geri dnp kavminize gidin." dediler. Enes b. Nadr ise:
"Ey kavim, ayet Muhammed ldrldyse onun rabbi de ldrlmedi ya. Muhammed (s.a.v.)
niin savatysa siz de onun iin savan. Ey Allahm, ben unlarn sylediklerinden beriyim.
Ve u mriklerin de yaptklarndan beriyim." dedi. Sonra da klcyla savaa giriti ve
ldrlnceye kadar savat Rasulullah, insanlar armaya devam etti. Nihayet kayann
zerinde bulunan insanlarn yanna vard. Onlar Rasulullah grnce tanyamadlar.
lerinden biri yayna ok yerletirerek Rasulullaha atmak istedi. Rasulullah da:
"Ben Allahn Rasulym." dedi. Bunun zerine kayann stnde bulunan mslmanlar
Rasulullahn sa olduunu grnce ok sevindiler. Rasulullah da sahabilerinden, dmana
teslim olmayanlar grnce o da buna sevindi. Onlar, Rasulullahn etrafnda toplannca
zntleri gitti. Ve onlar, zaferden, ona ulamaktan ve sahabilerin ldrlmelerinden
konumaya baladlar. Allah teala da: "Muhammed ldrld, artk kavminize dnn."
diyenlere kar "Muhammed ancak bir peygamberdir. Ondan nce de peygamberler gelip
geti. imdi o lr veya ldrlrse kelerinizin zerine geri mi dneceksiniz?" yetini
indirdi." 433
10- bn Abbas, Mchid ve Dahhk yle demilerdir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Uhud'a varnca, okulara dan eteinde kalmalarn, durum
(mslmanlarn) ister lehine isterse aleyhine olsun, oradan ayrlmamalarn emretti. Okular
orada kalp, mslmanlar kfirlere hcum edip, onlar hezimete uratp Hz. Ali kfirlerin
sancaktar olan Talha bn Ebi Talha'y ldrp; Zbeyr ve Mikdd da mrikler zerine iyice
yklenip, daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) ashabyla beraber hcuma geip, Ebu Sfyan'
yenince, sonra okulardan bazlar kfirlerin hezimete uradklarn grnce hepsi birden
ganimet elde etmek iin yerlerini terk ederek sava meydanna kotular. Halid bn Velid,
kfirlerin ordusunun sa kanadn tekil ediyordu. Okularn yerlerini terk ettiklerini grnce
mslmanlarn zerine hcum ederek onlar hezimete uratt, birliklerini datt ve
mslmanlara ar zayiatlar verdirdi.
433
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/335-336.
Abdullah bn Kumey'e el-Haris, Allah'n Rasulne ta atarak, onun mbarek diini krp
yzn yaralad. Onu ldrmeye yeltendi. Gerek Bedir'de gerekse Uhud'da sancaktar olan
Mus'ab bn Umeyr (r.a.) Hz. Peygamberi savundu. Derken bn Kumey'e, Mus'ab' ldrd.
Allah'n Rasuln ldrdn sanarak,
"Muhammed'i ldrdm!" dedi. O esnada bir kimse,
"yi bilin ki Muhammed ldrld" diye baryordu. Bu, eytan idi. Bunun zerine, insanlar
arasnda Hz. Muhammed'in ldrld haberi yayld. O zaman orada, mslmanlardan
birisi,
"Keke Abdullah bn Ubey, Ebu Sfyan'dan bizim iin bir emn alsa." dedi. Mnafklardan
bir ksm da,
"ayet o Peygamber olsayd, ldrlmezdi. O halde, kardelerinize, dininize dnnz" dedi.
Bunun zerine Enes bn Mlik'in amcas, Enes bn Nadr (r.a.), yle dedi:
"Ey mslman topluluu! Eer Hz. Muhammed ldrld ise, phesiz Muhammed'in Rabbi
lmeyen bir Hayy (diri)dir. Allah'n Rasulnden sonra, yaayp da ne yapacaksnz? O halde,
O'nun savat dava urunda savanz ve O'nun ld dava urunda lnz!" Daha sonra
da:
"Allah'm, onlarn syledii eylerden dolay, sana zr beyn ederim." dedi, sonra klcn
ekti, ehid edilinceye kadar savat. Derken muhacirlerden birisi, kanlar iinde kvranp
duran bir ensriye rastlayarak,
"Ey falanca, Hz. Muhammed'in ldrldn duydun mu?" deyince, o kimse
"Eer o ldrldyse, muhakkak ki tebliini yapt. O halde siz, dininiz urunda savan" dedi.
bn Kumey'e Hz. Peygamber'in yzn yaralayp, diini krnca, O'nu Talha bn Ubeydullah
srtna ald. Hz. Ebu Bekr, Hz. Ali ve onlarla beraber olan bir topluluk ise onu mdfa ettiler.
Sonra Hz. Peygamber nida etmeye balayarak,
"Ey Allah'n kullar, bana geliniz, bana." dedi. Bunun zerine ashabndan bir grup, derhal
O'nun etrafnda topland. O da onlar, bu kalarndan dolay knad. Bunun zerine onlar da,
"Ya Raslallah! Babamz annemiz sana feda olsun. Bize, senin ldrldn haberi geldi.
Bunun iin korku kalblerimizi istila etti de, biz de korkup gerisin geriye katk" dediler.
Buna gre yetin manas yledir:
"Muhammed sadece bir Peygamberdir. Ondan nce daha nice Peygamberler gelip gemitir."
Binaenaleyh, o gelip geen Peygamberler gibi, Muhammed de gelip geecektir. O
Peygamberlerden sonra onlara tbi olanlar, nasl onlarn dinlerine sarlp kalmlarsa, sizin de
Hz. Muhammed'in gelip gemesinden sonra, O'nun dinine smsk sarlmanz gerekir. nk
Peygamber gndermenin maksad, risleti tebli ve gerekli olan hcceti getirmektir; yoksa o
Peygamberlerin, kavimleri arasnda ebed olarak bulunmalar deil.
Allah Tel Hz. Peygamber'in ldrlmesinin, iki delilden dolay, O'nun dininde bir
zayfl gerektirmediini beyan etmitir: Birincisi, dier Peygamberlerin lmleri ve
ldrlmelerine kyas ile ikincisi ise udur: Peygambere, dini tebli iin ihtiya vardr.
Bunun dnda O'na ihtiya yoktur. Bundan dolay Peygamberin ldrlmesinden, dinin
bozulup deimesi gerekmez."434
9- Muhammed bn Cerr et-Taber'nin Hz. Ali (r.a)'den rivayet ettiine gre, o,
"Allah'n bu yetinde bahsedilen krederlerden murad, Hz. Eb Bekir ve onun
arkadalardr" demitir.
Hz. Ali'nin,
"Eb Bekir, kredenlerdendir. O, Allah dostlarndandr" dedii de rivayet edilmitir."435
147. Onlarn sz sadece: "Rabbimiz, gnahlarmz ve ilerimizde ar davranmz
bala. Ayaklarmz yerinde sabit tut. Kfir kavme kar bize yardm et." demektir.
434
435

bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.

1- Bu yet-i kerime, gemi mmetlerin sabr ve metanetlerini anlatarak Uhud savanda
dmann nnden kaan mminleri knamakta ve sabredenleri ise vmektedir. 436
149. Ey iman edenler, eer kfredenlere itaat ederseniz sizi keleriniz zerine gerisin geri
kfre dndrrler de byk zarara urayanlarn haline dnersiniz.
1- Hz. Ali'den rivayete gre "Uhud bozgunu zerine m'minlere: "Kardelerinize dnn ve
dinlerine girin." diyen mnafklar hakknda nazil olmutur." 437
2- bn Creyc ise bu yet-i kerimenin yahudiler hakknda nazil olduu grndedir. Uhud
yenilgisi zerine mslmanlarn kafalarn kartrp onlar dinerinde pheye drmek
zere: "ayet Muhammed iddia ettii gibi gerekten peygamber olsayd yenilmez, onun ve
ashabnn bu bana gelenler balarna gelmezdi. Onun durumu aynen dier insanlarn durumu
gibidir ki bir gn lehine olursa bir gn de aleyhinedir." demilerdi.438
3- Bu ifdede kastedilen kfirlerin "Eb Sfyan" olduu sylenmitir. nk Eb Sfyan
(r.a.), o gn kfirlerin by ve reisi idi. Sdd de, bu ifdeden maksadn, Eb Sfyan
olduunu, nk onun, o zamanda fitne aac olduunu sylemitir. 439
4- Baka limler ise, buradaki "inkr edenler" tabirinden maksadn, Abdullah bn bey ve
onun mnafk arkadalar olduunu, bunlarn zayf inanl kimselerin kalplerine phe sokan
ve "ayet Muhammed, Allah'n Peygamberi olsayd, bana byle birey gelmezdi. O, dier
insanlar gibi bir insandr. Baz gnler lehine, baz gnler aleyhine olur. Binenaleyh daha
nceki dininize dnn" diyenler olduunu sylemilerdir. 440
5- Bir ktsm limler de bundan muradn yahudiler olduunu, nk Medine'de bir grup
yahudinin mevcut olduunu ve bunlarn, zellikle Uhud hdisesinden sonra mslmanlarn
kalplerine phe attklarn sylemilerdir. 441
6- Doruya en yakn olan, bu ifdenin btn kfirlere amil olmasdr. nk yetin lfz
ummidir, sebebin (sebeb-i nzuln) husus olmas, yetin umm manaya gelmesine mni
deildir. 442
151. Hakknda Allah'n hibir delil indirmedii eyleri O'na ortak kotuklarndan dolay
kfredenlerin kalblerine korku salacaz. Onlarn yurtlar cehennemdir. Zlimlerin dnp
varaca yer ne ktdr.
1- Sdd dedi ki:
"Uhud Gn Eb Sfyan ve mrikler Mekkeye doru yolculuk ederlerken, yolun bir
ksmna varncaya kadar gittiler. Sonra piman oldular ve dediler ki:
"Ne kt bir i yaptk. Onlarn tamamna yaknn katlettik. Nihayet onlardan geriye ancak
dalm bir grup kalnca da onlar braktk. Geri dnn de onlarn kkn kesin." te onlar
bu ie azmedince, Allah onlarn kalplerine korku sald da, azmettikleri eyden dndler. Allah
Teala da bu yeti indirdi."443
2- Suddden rivayet ediliyor:
436

439
440
441
442
443
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/83; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 103.
437
438
"Ebu Sfyn ve mrikler Uhud gn sava sahasndan ayrlp Mekke'ye doru yola
kmlard. Bir miktar yol almlard ki mslmanlarn iini tam bitirmeden oradan
ayrldklarna piman oldular ve dediler ki:
"Ne kt yaptnz; onlar ldrdnz, ldrdnz, sonunda azck kalmtlar ki onlar
haklamayp braktnz. Dnn ve onlarn da kkn kazyn." te o anda Allah onlarn
kalblerine bir korku sald da Uhud'a dnme yerine bozgun halde yollarna devam ettiler.
Yolda bir bedeviye rastladlar.
"Yolda Muhammed'e rastlarsan ona bizim kendisi iin yeniden kuvvet topladmz haber
ver." dediler ve bunu yapmas iin ona hediyeler verdiler. Ancak onlarn durumunu Allah
Teal, Rasl (s.a.v.)'ne haber verdi de pelerinden onlar takibe kt ve hatt Hamru'lEsed'e kadar da geldiler. te Allah Teal bu hadise hakknda bu yet-i kerimeyi indirdi."444
3- limler, bu ilahi va'adin sadece Uhud gn iin mi olduu yoksa btn zamanlar iin
umum bir va'ad mi olduu hususunda ihtilf etmilerdir. Mfessirlerden pek ou, bunun bu
gne, yani Uhud gnne has olduunu, nk daha nce gemi yetlerin Uhud sava
hakknda olduunu sylemilerdir. Sonra, bu grte olan limler, Allah Tel'nn Uhud gn
mriklerin kalbine korku salnn nasl olduu hususunda iki izah yapmlardr:
a) Kfirler, mslmanlara (balangta) stn gelip onlar hezimete uratnca. Hak Tel,
kfirlerin kalplerine bir korku drm ve onlar mslmanlar brakp, hi sebep yokken
onlardan kamlardr. Hatta rivayet edildiine gre, Eb Sfyan daa kp,
"bn Eb Kebe (Hz. Peygamber) nerede! bn Eb Kuhfe (Hz. Ebu Bekir) nerede? bnu'lHattb nerede? diye barmt. Hz. mer (r.a.)'de ona karlk vermi ve aralarnda szler
gemi, ama Eb Sfyan dadan inip onlarn yanna varmaya cesaret edememiti.
b) Kfirler, Mekke'ye dnerlerken, yolun yarsnda,
"Biz, hibirey yapmadk. Onlarn pekounu ldrdk ve sonra tam galibken onlar braktk.
Haydi dnp, bunlarn kkn tamamen kazyalm" dediler. Onlar tam bunu
kararlatrrlarken, Allah Tel, kalplerine bir korku att.
Bu husustaki dier gre gre, bu va'ad sadece Uhud gn ile ilgili olmayp, ummdir.
Kaffl (r.h.) yle demitir:
"Sanki yle denilmek istenmektedir: Bu hadise, her nekadar sizin iin Uhud gnnde vuku
bulmu ise de, Allahu Tel, kfirleri ezmek ve dininizi dier dinlere stn getirmek iin,
bundan sonra da kfirlerin kalplerine siz mslmanlarn korkusunu atacaktr. Allah Tel,
bunu yapmtr. Bylece slm dini, btn din ve milletlere stn gelmitir." Bu yetin bir
benzeri de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in,
"Bir aylk mesafede iken, (Allah'n, kfirlere) korkumu vermesiyle yardm olundum" 445 hadis-i
erifidir. 446
152. Andolsun ki Allah'n size olan va'di O'nun izni ile onlar ldregeldiiniz, hatt sevmekte
olduunuz zaferi size de size gsterdii zamana kadar yerine gelmiti. Sonra siz ylgnlk
gsterdiniz, isyan ettiniz, emir hakknda ekitiniz. inizden kimi dnyay istiyor, iinizden
kimi de hireti diliyordu. Sonra Allah sizi imtihan etmek iin sizi onlardan geri evirdi, ama
sizi muhakkak ki balad. Allah m'minlere byk ltuf sahibidir.
1- Dahhk der ki:
"Hz. Peygamber Uhud gn bir grup mslmana:
"Burada silhl olarak oklarnzla mslmanlar koruyunuz. Yerinizde sebat etmek suretiyle
onlarn iinin dzgn olmasn salaynz." deyip bizzat kendisi izin vermedike yerlerinden
444
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 4/81

Buhr, Teyemmm 1; Mslim, Mescid, 3, 5 (1/371).
446
445
ayrlmamalarn emretti. Hz. Peygamber, o Uhud gn Ebu Sfyn ve beraberindeki

mriklerle karlap onlar bozguna uratnca o yerletirdii okular bu durumu grdler ve
ilerinden bazs:
"Ganimet, ganimet, ganimetleri karmayn." diye bararak yerlerinden ayrldlar. Bazs da
yerlerinden ayrlmyarak
"Hz. Peygamber bize izin verinceye kadar yerimizi terketmiyeceiz." dediler te bunun
hakknda "inizden kimi dnyay istiyor, iinizden kimi de hireti diliyordu." yet-i kerimesi
nzi oldu.
bn Mes'd der ki:
"Uhud gnne kadar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab iinde herhangi bir kimsenin dnyay
ve dnyal ister olduunu hissetmemitim."447
2- Muhammed b. Ka'b el-Kuraz dedi ki:
"Uhud Gn, Ashab- Kiram ho olmayan akibete uradklar halde, Rasulullah (s.a.v.)'la
Medine'ye dnnce, ashabndan bir grup dedi ki:
"Allah bize mutlaka yardm va'dinde bulunduu halde bu malubiyet nereden bamza
geldi?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi.
"inizden kimi dnyay istiyor, iinizden kimi de hireti diliyordu." ile kastedilenler bu
bozgunda etkileri olan ve Hz. Peygamber'in, dman atllarn engellemek zere yerletirmi
olduu okulard."448
3- Hz. Peygamber ve ashab, Uhud'da balarna gelen musibetle Medine'ye dnnce, ashbtan
bazlar,
"Bu, bizim bamza nereden geldi? Halbuki Allah bize yardm edeceini va'adetmiti."
dediler. te bunun zerine Allah Tel bu yeti inzal etti." 449
4- Ashbtan bazlar yle demilerdi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) ryasnda bir ko kestiini grmt. Cenb- Hak O'nun ryasn,
Uhud gnnde mriklerin sancaktar olan Talha bn Osman ile bundan sonra yine
sancaktarlk yapan dokuz kiinin ldrlmesiyle gerekletirmiti ki, bu Cenb- Hakk'n
"Andolsun ki, Allah'n size olan vaadi yerine geldi" buyruunun manasdr. Cenb- Hak bu
ifdeyle, Rasul Hz. Muhammed (s.a.v.)'in ryasn dorulayp gerekletirmeyi kastetmitir."
450
5- Buradaki va'adin, Hz. Peygamber (s.a.v.)n okulara, "Buradan ayrlmayn; nk biz, siz
buradan ayrlmadnz srece mutlaka galip geleceiz" eklindeki szleri olduu da
sylenmitir. 451
6- Eb Mslim yle demitir:
"Cenb- Hak, nceki yette onlara, kfirlerin kalplerine korku salacan va'adedince, bu
hususu, Uhud vakasnda onlara yardm va'adini gerekletirdiini hatrlatmakta te'kid etmitir.
nk Cenb- Hak, onlara, sabredip muttaki olmalar artyla yardm edeceini va'adedip
onlar da bu arta harfiyyen uyunca, phesiz Cenb- Hak merutu yerine getirmi, onlara
yardmn yapmt. Vakt ki onlar art ihll ettiler, merut olan (yardm da) ellerinden kat."
452
7- Mrikler savaa yneldiinde okular onlara ok atmaya baladlar. Dier mslmanlar da

onlara kl darbeleri indiriyordu. Derken, mrikler yenilgiye uradlar. Mslmanlar da
onlarn kkn kazmak (hiss) iin, onlar takib ediyorlard. 453
8- Bu ekimeden murad, udur:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, okulara yerlerinden kesinlikte ayrlmamalarm emredip, Abdullah
447
Taber, 4/85
Mrsel hadistir; Taber, 4/86; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 103.
449
450
451
452
453
448
bn Cbeyr (r.a.)'i onlara reis tayin edip mrikler ortaya knca, bunlar da onlar bozguna
urayncaya kadar ok yamuruna tutmulard. Sonra bu okular, mriklerin kadnlarnn
daa trmanp -ayaklarndaki halhallar grnecek ekilde- bacaklarnn aldn
grdklerinde,
"Ganimet, Ganimet!" dediler. Bunun zerine reisleri Abdullah (r.a),
"Allah'n Rasul bize buradan ayrlmamamz tenbih etti" deyince, onlar onu dinlememi ve
ganimet elde etmek iin koup gitmilerdi. Geride Abdullah ile birlikte on kiiden daha az bir
grup kalmt ki onlarn hepsini de mrikler ldrmlerdi." 454
153. "O vakit siz, boyuna uzaklayor, hi kimseye dnp bakmyordunuz. Peygamber ise,
arkanzdan sizi aryordu. Bunun zerine (Allah), sizi keder stne kederle cezalandrd.
(Bu), ne elinizden gidene, ne de banza gelene esef etmemeniz iindir. Allah, ne yaparsanz
hakkyla haberdardr."
"Cenb- Hak bu ifdeyle, Uhud gnnde mslmanlarda meydana gelen gammn, Bedir
gnnde mrikler hakknda meydana gelen gamma bedel olduunu kastetmitir ki, O'nun
bundan maksad, "sizin kalbinizde dnyaya karlk herhangi bir meyil ve iltifat
brakmamasdr..." 455
"Allah, sizin kfirleri Bedir gnnde gaml ve mkedder klmanza karlk, dnya ileri
gznzde nemsiz olsun, bylece de onlar elinizden karmanzdan dolay hznlenmeyip;
elde ettiinizden dolay sevinip marmayasnz diye, Uhud gnnde de sizi gaml ve
mkedder yapmtr." 456
154. Sonra o kederin ardndan zerinize yle bir emniyet, yle bir uyku indirdi ki o, iinizden
bir zmreyi rtp bryordu. Bir zmre de canlar sevdasna dm, Allah'a kar chiliyet
zann gibi hak olmyan bir zan besliyorlar ve: "Bu iten bize ne?" diyorlard. De ki; "Btn
iler Allah'ndr." Onlar, sana aklyamyacaklarn ilerinde saklyorlar. Diyorlar ki: "Bize
bu iten bir ey olsayd burada ldrlmezdik." De ki: "Siz evlerinizde olsaydnz bile
zerlerine ldrlmesi yazlm olanlar yine muhakkak yatacaklar yerlere kp gideceklerdi.
Gslerinizin iindekini yoklamak, yreklerinizdekileri temizlemek iin. Allah,
gslerdeki z hakkyla bilendir."
1- bn shak ve bn Cerr'in Zbeyr'den rivayetle tahriclerinde o yle anlatyor:
"Uhud gn korku iddetlendiinde Raslullh'la birlikte kendimi gryordum ki Allah
zerimize bir uyku gndermi; iimizden enesi gsne dmeyen kalmamt. Allah'a
yemin ederim ki Muattib ibn Kueyr'in szn iitiyorum ama iittiim sanki bir rya gibiydi.
Onun "Bize bu iten bir ey olsayd burada ldrlmezdik." dediini duydum ve bu sz
ondan ezberledim. Sonra bunun hakknda Allah Teal bu yeti indirdi."457
2- Eb Talha (r.a) yle demitir:
"Biz saf halinde beklerken, zerimize bir arlk geldi. Bundan dolay mesel birimizin
elindeki kl dyor, o onu atyor, derken tekrar dyor, tekrar alyordu." 458
454

456
457
Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb; Als, Rhul-Man, IV,96; bn Rahaveyh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
458
455
3- Abdurrahman bn Avf (r.a.) yle demitir:

"Uhud gn stmze bir uyku atld." 459
4- bn Mes'ud (r.a) yle demitir:
"Savata uyumak bir emniyet, namazda uyuklama ise eytandan olan bir itir." 460
5- Bu yette bahsedilenler, Abdullah bn bey, Mu'teb bn Kueyr ve taraftarlar gibi
mnafklardr. Bunlarn btn endieleri, canlarn kurtarmakt.
M'minlerin gaye ve dnceleri, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile dier m'min kardeleridir.
Mnafklarn gaye ve dnceleri ise sadece kendi canlandr. 461
6- Sddi diyor ki:
"Mrikler Uhud savanda ayrlp giderken, gelecek yl Bedir mevkiinde tekrar
mslmanlarla kar karya geleceklerini sylediler. Rasulullah da,
"Evet, olur." dedi. Bunun zerine Mslmanlar, mriklerin, Medineye baskn
yapacaklarndan korktular. Rasulullah, mriklerin arkasndan birini gnderdi ve ona yle
tenbih etti:
"Git bak, eer onlarn, yklerinin yannda oturduklarn ve atlarndan uzak olduklarn
grrsen bil ki, onlar ekilip gitmekteler. ayet onlar, atlarna binmi ve yklerinden uzakta
grrsen bil ki onlar Medineye baskn yapacaklardr." Mminlere de,
"Allahtan korkun, sabredin." dedi ve onlar, savata sabrl olmaya tevik etti. Rasulullah,
mriklerin, hemen gidip yklerinin yannda oturduklarn renince sesinin kabildii en
yksek sesiyle, mriklerin geip gittiklerini ilan etti. Bunu iiten mminler, Peygambere
inanarak rahatladlar ve uykuya daldr. Mnafklar ise Rasulullaha inanmadklarndan,
mriklerin, kendilerine baskn yapaca korkusuyla canlarnn derdine dtler."
Grld gibi mnafklar, Rasulullaha inanmadklarndan dolay Uhud savandan sonra
korku iinde kalmlar ve kendi kendilerine "ayet, savamaya dair bizim grmz
alnsayd bu ekilde malup olmazdk." demeye balamlard. Bu sz syleyenlerden biri de
Muattp b. Kueyr idi. Allah teala ise mnafklar bu ekilde rsvay etmi, ilerinde
gizledikleri eyleri Rasulullaha ve mmetine bildirmitir. 462
155. ki ordu karlat gn iinizden geri dnenler yok mu; irtikb etmi olduklar baz
eyler yznden eytan onlarn ayaklarn kaydrmak istedi. phesiz Allah yine de onlar
affetti. Hi kukusuz Allah Gafurdur, Halm'dir.
1- Asm ibn Kuleyb'in babasndan rivayetinde o yle anlatyor:
"Hz. mer Cuma gn hutbede Alu mrn' okudu. Hutbede bu sreyi okumay da severdi.
"ki ordu karlat gn iinizden geri dnenler yok mu..." yetine gelince yle dedi:
"Uhud gn bozulduk. Ben de kaanlar arasndaydm. Daa ktm, adeta da keileri gibi
srayarak ktm gryordum. "Muhammed ldrld." diyorlard. Ben:
"Kim Muhammed ld derse ldrrm." dedim. Nihayet hepimiz dada toplandk, bir araya
geldik bu yet nazil oldu."463
2- krime'den gelen rivayette "Bu yetin belli kimseler hakknda nazil olduu belirtiliyor.
Bunlar: Rfi' ibnu'l-Muall ve ensar'dan dierleri ile Ebu Huzeyfe ibn Utbe ve dier bir sahabi
imiler.464 Ancak o gn bozulan ve Hz. Peygamber (s.a.v.)in yanndan kaan btn ashab
hakknda olmas daha mehurdur.465
3- Hz. Peygamber (s.a.v.), Uhud hadisesi ncesinde Abdullah bn bey ile mavere edince,
459

461
462
463
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/95-96.
464
465
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/176
460
O, Medine'den kmama grn beyn etmiti. Daha sonra (gen) sahabe-i kiram,
mrikleri ehrin dnda karlama hususunda srar edince, Abdullah bn bey buna kzd ve,
"Benim szm dinlemedi de ocuklara uydu" dedi, daha sonra Hazre kabilesinden ok kii
ldrlp, Abdullah bn bey geri dnnce, ona,
"Hazrecoullar ldrld" denildi. O da bunun zerine,
"Bu iten bize ne?" yani, "Muhammed, ben ona Medine'de kalp oradan kmamasn
emrettiim zaman benim szm kabul etmedi" dedi. Bunun bir benzeri de, Cenb- Hakk'n
mnafklardan nakletmi olduu, "Eer bizi dinleselerdi lmeyeceklerdi" 466 szdr. Bunun
manas, "Bizim itaat edeceimiz bir i mi var!" demektir. Bu, inkr slubuyla gelmi olan bir
istifhamdr. 467
4- Hz. mer, Katade ve Rebi' b. Enesten nakledilen bir gre gre bu yette, katklar
zikredilen insanlardan maksat, Uhud sava esnasnda kaan btn mminlerdir. 468
5- Sddiye gre ise bu yette, katklar zikredilen kiiler, Uhud savandan kaarak
Medineye gidenlerdir. Zira, Uhud savandan kaanlarn bazlar dadaki kayann zerine
kmlar, dier bazlar ise Medineye gitmilerdir. yet-i kerime bu sonuncular
zikretmektedir. 469
6- Uhud gn, iki ordu karlat zaman geri dnen ve yerlerinden ayrlarak uzaklaan
kimseleri Allah Tel affetmitir. 470
7- Uhud gn kimlerin sebat edip, kimlerin yz evirdii hususunda deiik haberler vardr.
Muhammed bn shk, o gn insanlarn te birinin yaralandn, te birinin bozularak
yerlerini braktklarn, te birinin ise sebat ettiklerini zikretmitir. 471
8- limler, bozularak yerlerini terkeden kimseler hakknda ihtilaf etmilerdir.
Bunlardan birinin Medine'ye gelip, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ldrldn haber verdii
sylenmitir ki bu Sa'd bn Osman'dr. Bu adamdan sonra yine baz adamlarn geldii,
hanmlarnn yanna girdii ve hanmlarnn onlara "Allah'n Rasl'nn yanndan m
kayorsunuz?" dedikleri, onlarn yzlerine toprak satklar ve,
"te ip bkecei, al (bari kadnlar gibi) ip bk!" dedikleri sylenmitir. 472
9- limlerden bazs da yle demitir:
"Mslmanlar da te gememilerdir, (kamamlard)." 473
10- Kaffl ise yle demitir:
"Genel olarak haberlerin dellet ettii husus udur ki, onlardan bir grup geri dnp
uzaklam; bir ksm Medine'ye girmi; bir ksm da baka taraflara gitmitir. Ama,
mslmanlarn ou, dan yannda kalm ve orada toplanmlardr. Hz. mer de bozguna
urayanlardand; ama o ilk bozguna urayanlardan olmayp, oradan uzaklamam, aksine Hz.
Peygamber daa trmanana kadar orada kalmt. Hz. Osman da bunlardand. O, ensardan Sa'd
ve Ukbe adndaki iki adamla beraber bozguna urayarak kamt. ok uzak bir yere
varncaya kadar onlar uzaklamlar; mteakiben gn sonra da geri dnmlerdi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de,
"Andolsun ki ok uzak gittiniz!" buyurmutu. 474
11- Hz. Fatma, Hz. Ali'ye,
"Osman ne yapt?" diye sorunca, o da Hz. Osman' tenkid ederek kusurlu grmt. Bunun
zerine Hz. Peygamber,
"Ya Ali, kzkardelerin kocalar, birbirlerini sevmek konusunda beni yordular" buyurdu. 475
466
Al-i mran: 3/168.

468
469
470
471
472
473
474
475
467
12- Hz. Peygamber'in yannda kalanlar ise, yedisi ensardan yedisi de muhacirlerden olmak
zere ondrt kiiydiler. Muhacirden olanlar Hz. Eb Bekir, Hz. Ali, Abdurrahman bn Avf,
Sa'd bn Eb Vakkas, Talha bn Ubeydullah. Eb Ubeyde bnu'l-Cerrah ve Zbeyr bn elAvvm (r.anhm) idiler. Ensardan olanlar ise, el-Habbb bnu'l-Mnzir, Ebu Dcne, sim
bn Sabit, el-Haris bn es-Smme, Sehl bn Huneyf, Useyd bn Hudayr ve Sa'd bn Muz
(r.anhm) idiler. 476
13- Rivayete gre bunlardan sekiz tanesi, o gn lnceye kadar savamak zere
szlemilerdi: Bunlardan muhacirden olup, Hz. Ali, Talha ve Zbeyr idiler. Be tanesi
ise ensardan olup bunlar da, Ebu Dcane, el-Hars bn es-Smme, Habbb bnu'l-Mnzir, sim
bn Sabit ve Sehl bn Haneyf idiler. Bunlardan hibiri ldrlmedi. bn Uyeyne, Hz.
Peygamber (s.a.v.) ile beraber otuz kadar mslmann yaralandn, herbirinin gelip Hz.
Peygamber'in nnde diz kerek,
"Yzm yzne, canm canna feda olsun; ve, ebed selam ve esenlik senin zerine olsun"
dediklerini rivayet etmitir. 477
14- Rivayet edildiine gre Hz. Osman (r.a.), Uhud gn bozulup dalmasndan dolay
azarland da, bunun zerine o
"Bu, geri bir hata idi, ama ne var ki Allah bunu balamtr" dedi ve bu yeti okudu." 478
156. Ey iman edenler, siz, o kfir olup da yeryznde seyahat ve seferde yahut gazada
bulunduklar zaman len kardeleri hakknda: "Bizim yanmzda olsalard lmezler,
ldrlmezlerdi" diyenler gibi olmayn. Allah bunu onlarn yreklerinde bir hasret, i yaras
yapt. Allah hem diriltir, hem ldrr. Allah ne yaparsanz hakkyla grendir.
157. Andolsun, eer Allah yolunda ldrlr veya lrseniz, Allah'dan olan bir balama ve
merhamet onlarn toplayacaklar eylerden muhakkak daha hayrldr.
158. Andolsun, lseniz de yahut ldrlseniz de, muhakkak ki hepiniz ancak Allah'n
huzuruna toplanacaksnz.
1- limler, Hak Tel'nn "O inkr edenler gibi" buyruu ile kimlerin kastedildii hususunda
ihtilf etmilerdir.
Bazlar, bu ifdenin mutlak olduunu, binenaleyh ister mnafk olsun isterse olmasn, bu
sz syleyen herkesin bu szn muhtevasna girebileceini sylemitir.
Dier bazlar ise, bunun mnafklara has bir ifde olduunu, nk yetin bandan sonuna
kadar onlarn hallerini aklamaya tahsis edildiini sylerlerken, dier bazlar da bu szn,
Abdullah bn Ubey bn Sell ile Mu'teb bn Kueyr ve dier arkadalarna has olduunu
sylemilerdir. 479
2- Bu yette zikredilen ve mminlerin, kendilerine benzememeleri emredilen kiilerden
maksat, Sddi ve Mcahide gre, Abdullah b. bey b. Selul'dr. bn-i shaka gre ise btn
mnafklardr. 480
159. Sen, Allah'tan bir rahmet ile onlara yumuak davrandn. Eer kaba, kat yrekli olsaydn
etrafndan dalp gitmilerdi. Artk onlar bala, gnahlarnn yarlanmasn iste, i
hakknda onlarla istiare et. Bir kere de azmettin mi artk Allah'a tevekkl et. nk Allah
mtevekkil olanlar sever.
476

479
480
477
478
1- Kelb'nin Ebu Salih'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre "bu yet-i kerime Hz. Ebu
Bekr ve Hz. mer hakknda nazil olmutur."481
2- KaffaI (r.h.) bu yetin Uhud gazvesi ile ilgili olduunu ileri srm ve bu yetin, "Sen,
Uhud gn hezimete urayp daldktan sonra sana geri dndkleri zaman, Allah'tan olan bir
rahmet sayesinde, o mslmanlara yumuak davrandn. Eer kaba ve kat yrekli olsaydn ve
bu bozgundan dolay onlara ar konusaydn, senden ekinecekleri ve uradklar hezimetten
dolay utanacaklar iin, etrafndan dalp giderlerdi. Bu ise, dmannn, senin ve
mslmanlar hakknda hi beklemedii birey olurdu" manasnda olduunu sylemitir. 482
3- Hz. Peygamber (s.a.v.) Uhud hadisesinde onlarla mavere etti, onlar da Medine'den kma
tarafna iaret ettiler. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.) kma taraftar deildi. ktklar zaman
olan oldu.
Bedir gn Habbb bn el-Mnzir, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile, orduyu suyun yannda
konaklatma hususunda istiare etmi, Hz. Peygamber (s.a.s) de onun bu re'yini kabul etmiti.
Yine iki Sa'd, yani Sa'd bn Mu'z (r.a) ile Sa'd bn Ubde, Hendek muharebesinde, savaa
katlmamalarna karlk Medine'nin meyvelerinin bir ksmn vererek Gatafan Kabilesi ile
yaplmak istenen anlamay brakma grnde olduklarn Hz. Peygamber'e arzetmiler, Hz.
Peygamber (s.a.v.) de onlarn bu grlerini kabul etmi, anlama sahifesini yrtntr. 483
4- Vahid, "el-Vsit" adl tefsirinde Amr bn Dinar'dan, bn Abbas'n yle dediini rivayet
etmitir:
"Bu yette, Hz. Peygamber (s.a.s)'in, mavere etmekle emrolunduu kimseler, Hz. Ebu Bekir
(r.a.) ile Hz. mer (r.a.)'dir." 484
160. Allah size yardm ederse, artk sizi yenecek yoktur. Sizi yardmsz brakrsa, ondan sonra
size yardm edebilecek kimdir? M'minler, ancak Allah'a gvenip dayanmaldr.
1- bn Abbas yle demektedir:
"Size, Bedir gnnde yardm ettii gibi yardm ederse, size hi kimse galip gelemez. Uhud
gnnde sizi yardmsz brakt gibi yardmsz brakrsa, size hi kimse yardm edemez..." 485
161. Bir peygamber iin emanete ihanet etmek olacak ey deil. Kim byle hainlik ederse
kyamet gn hainlik ettii o eyi yklenerek gelir. Sonra herkes ne kazandysa ona eksiksiz
denir ve onlar asla hakszla uratlmazlar.
1- Muhammed b. Abdirrahman el-Mutavv, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hyer'den, o
Eb Ya'la'dan, o Eb Abdillah b. mer b. Ebn'dan, o bn Mbarek'ten, o erik'ten, o
Husayftan, o krime'den, o da bn Abbas'tan yle dediini bize haber verdi:
"Bedir Gn mriklerden ele geirilen ganimetlerin ierisinde krmz bir kadife kaybolmutu. Bu yzden baz insanlarn:
"Belki onu Peygamber (s.a.v.) almtr" demeleri zerine Allah Teala bu yeti indirdi."486
Kaybolan ganimetin bir kl olduu da rivayet edilmitir.487
2- Husayf dedi ki:
481

483
484
485
486
Tirmiz, Tefsru'I-Kur'n, 3/17, hadis no: 3009; Ebu Davud, el-Hurf ve'1-Krt, 1, hadis no: 397; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan,
4/102, Senedi hasen derecesindedir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 103; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/160; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.
487
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkm'1-Kur'n, 4/164.
482
"Said b. Cbeyr'e:
"Hibir peygambere ganimet hainlii nisbet edilmesi caiz deildir yle mi?" dedim. O da:
"Bilakis, hainlik nisbet edilmesi ve ldrlmesi de vuku bulmutur" dedi."488
3- Ebu'l-Hasan Ahmed b. brahim en-Neccar, Ebu'l-Kasm Sleyman b. Eyyub-i
Taberan'den, o Muhammed b. Ahmed b. Yezid en-Ners'den, o Eb mer Hafs b. mer
Dr'den, o Eb Muhammed el-Yezid'den, o Eb Amr b. A'la'dan, o Mcahid'den, o da bn
Abbas'tan marun ileyhin "En yeulle"yi mehul sasyla okuyan kimseyi yadrgadn ve
yle dediini bize rivayet etti:
"Herhangi bir peygamberin daha nce ldrlmesi vuku bulmuken ona, ganimete hainlik
nisbet edilmesi nasl olur? Allah Teala; "Onlar (Yahudiler) peygamberleri de haksz yere
ldryorlard." buyurmutur. Fakat mnafklar, birazck ganimet hususunda Peygamber
(s.a.v.)'e ithamda bulundular. Allah Teala da bu yeti bu yzden indirdi."489
4- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed Isfehan, Abdullah b. Muhammed Isfehan'den, o Eb
Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Osman'dan, o Veki'den, o Seleme'den, o da Dahhak'tan yle
"Rasulullah (s.a.v.) nc birlikleri gndermi ve sonra bir ganimet elde ederek o ganimeti
insanlar arasnda paylatrm, nc kuvvetlere ise herhangi bir pay ayrmamt. ncler
gelince:
"Rasulullah (s.a.v.) ganimeti paylatrm da bize birey ayrmam" dediler. Bunun zerine
bu yet nazil oldu." Seleme dedi ki:
"Dahhak "En yeulle"yi mehul okumutur."490
5- bn Abbas, Dahhak'n rivayetinde dedi ki;
"Huneyn Gn, Hevazin Ganimetleri Rasulullah (s.a.v.)'n eline dnce, adamn biri
Peygamber (s.a.v.)'e ganimetlerden kk bir inenin arlmasn iftira etti de Allah Teala bu
yeti indirdi."491
6- Katade dedi ki:
"Bu yet Rasulullah (s.a.v.)'n Ashabndan baz zmrelerin ihanetlik iddiasnda bulunduklar
bir halde iken nazil oldu." 492
7- Katde'den rivayete gre Bedr gn ashabndan Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ihanet eden baz
gruplar hakknda nazil olmutur ve buna gre man "Bir peygambere ashabnn ihanet etmesi
olacak ey deil." eklindedir. Bu gr Reb ibn Enes'den de rivayet edilmitir.493
8- Kelb, bnu's-Sib ve Mukatil dediler ki:
"Okular, Uhud Gn ganimete talip olmak iin nemli noktay terk ettikleri zaman bu yet
nazil oldu. Okular dediler ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n: "Kim birey almsa o, onundur" buyurup, ganimetleri Bedir Gn'nde
taksim etmedii gibi, ayn ekilde taksim etmeyeceinden korkuyoruz." Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ganimetten hainlik yaparak, size pay ayrmayacamz zannettiniz yle mi?" Allah Teala da
bu sebebe binaen bu yeti indirdi. 494
9- bn Abbas'tan rivayet olunduuna gre: "nsanlarn ileri gelenleri Rasulullah (s.a.v.)'a
mracaat edip, ganimetlerden kendilerine ayrca birey tahsis buyurmasn istemilerdi de bu
488
Taberani; M. Kebir: 2/101. bn Abbas'n En yeulleyi mehul okumay yadrgamas anlalr ey deildir. Bunu ma'lum okuyan bn
Kesir, Eb Amr ve Asm'dan baka tm kraat alimleri mehul okumutur.
490
Mrsel hadistir. bn Cerir: 4/103, ed-Drr: 2/91. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 104;
491
Dahhak, bn Abbas'tan iitmemitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 104.
492
493
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 4/103-104.
494
Kelbi yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 104; bnul-Cevz,
Zdul-Mesr; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.
489
yet nazil oldu."495

10- bnu Abbas'tan (r.a.) ricali mtemed olan senetle Tabern, Kebrinde anlatt:
"Nebi Aleyhisselm, asker gnderdi ve sancan ona verdi. Sonra gnderdii kii sanca,
altndan bir geyik yavrusu ba gululu496 ile verdi. Allah Tel, bu yeti indirdi."497
11- Hz. Peygamber (s.a.v.) gazvelerinden birinde ganimetler alm, bu ganimetlerin taksimi
baz engeller yznden gecikmiti. Ashabndan bir grup:
"Ganimetlerimizi bltrmiyecek misin?" dediler. Efendimiz (s.a.v.):
"Uhud da kadar altnnz olsa ondan bir dirhemi bile yanmda tutmam. Ganimetinize hainlik
edeceimi mi sandnz?" buyurdu da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi.498
12- bn Abbs'tan rivayete gre Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan kavimlerinin ileri
gelenleri konumunda olan bazlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ganimet datmasnda
kendilerine bir ayrcalk yapp dier insanlardan fazla verecei zannna kapldlar da bunun
zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
13- Bu yet, vahyin teblii hususunda nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.), mriklerin
dinlerini knayan ve ilahlarna hakaret eden ifdelerin yer ald Kur'n yetlerini onlara
okuyordu. Onlar da, ondan bunu yapmamasn isteyince, ite bu yet nazil oldu. 499
14- Rivayet edildiine gre Huneyn gn, Hevzin ganimetleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
eline geince, bir adam ganimet iinden bir ineyi gizlice alr. te yet, bunun zerine nazil
olmutur. 500
15- Bu yetin sebeb-i nzul olarak rivayet edilen haberlerin ouna gre, o kimseler Hz.
Peygamberi hiynet etmekle sulamlard. Bundan dolay Allah Tel, bu yetle bu
hususiyetin Peygambere yakmayacan beyn buyurmutur. 501
16- bn-i shak, Sddi ve Mcahide gre Allah teala bu yet-i kerimede Hz. Muhammedin,
kendisine vahyedilen eylerden herhangi bir eye ihanet etmediini bildirmektedir. 502
17- Hasan- Basri, Katade ve Rebi' b. Enese gre bu yet-i kerime, Bedir savanda elde
edilen ganimet mallarndan bir ksmn saklayan sahabiler hakknda nazil olmu ve onlar
Peygambere kar olan bu davranlarndan dolay uyarlmlar. 503
162. Ya Allah'n rzasna tbi olan kimse Allah'n hmna urayan ve dura cehennem olan
gibi midir? O ne kt dn yeridir.
1- Allah'n Rasl (s.a.v.) Uhud'a kmay emredince mnafklar oturup savaa kmadlar,
sadece m'minler O'nun emrine uydular ve savaa ktlar. te Allah Teal bunun zerine bu
yet-i kerimeyi indirdi.504
"yet, muayyen bir hadise hakknda nazil olmutur. Ancak ne var ki sen, sebebin husus
olmasnn, hkmn umumliine mni olmayacan biliyorsun." 505
165. Size, (Bedr'de) onlarn bana iki katn getirdiiniz bir musibet gelip atnca m "Bu
nereden geldi?" dediniz? De ki: "O, kendi katnzdandr." Hi phesiz Allah her eye
hakkyla kadirdir.
495
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 104; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.
Harbde elde edilen eylerden gizlice alnan.
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/ 160.
498
499
500
501
502
503
504
Als, Rhul-Man, 4/111.
505
496
497

1- bn Abbas'n rivayetinde mer b. Hattab ona anlatarak demi ki:
"Bedir Harbi'nin gelecek senesi Uhud Gn olunca mslmanlar, Bedir Gn fidye
almalaryla alakal yaptklar ey sebebiyle cezalandrldlar. Bylece m'minlerden yetmi
kii ldrld. Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab savatan katlar, Rasulullah (s.a.v.)'n ndii
krld, banda miferi paraland ve kan yzne akt. te bu sebebe binaen Allah Tel bu
ayeti indirdi."506
2- Bedr Gazvesi olduunda henz Hz. Peygamber ve mslmanlara esir alma ve onlar fidye
karlnda serbest brakma izni verilmemi ve hatt esir almalar o zaman Enfal: 8/67 yeti
ile knanmt ki inaallah yerinde gelecektir.
3- Hz. Ali (r.a.) dedi ki:
"Bedir gnnde Cibril-i Emin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek yle dedi:
"Ey Muhammed, hi phe yok ki Cenb- Hak, kavminin (ashabnn), esirlerden fidye almak
hususunda yapm olduu hareket tarzn ho grmedi ve ashabn u iki ey arasnda
muhayyer brakt: Esirleri alp boyunlarn vuracaklar veyahut esirlerden fidye alacaklar, fakat
onlarn saysnca kendilerinden ehid alnmasna raz olacaklar." Bunun zerine Hz.
Peygamber bunu kavmine hatrlatnca, onlar yle dediler:
"Biz kabilelerimizden ve kardelerimizden fidye alyoruz, bununla dmanla sava konusunda
g kuvvet kazanyoruz; bizden, onlarn saysnca ehit dmesine de razyz." Bylece, Uhud
gnnde, Bedir'deki esirler saysnca yetmi kii ldrlm oldu ki, bu Hak Tel'nn, "Deki
"O, sizin kendinizdendir" buyruunun manasdr. Yani, "Fidye almanz ve ldrlmeyi
semeniz sebebiyle..." demektir."507
4- Sahabe, Allah'n kfiri m'mine musallat ve stn klmas hususunda arm, bunun
zerine de Allah Tel da, "Sizin fiilinizin ktl sebebiyle bylesi kt bir duruma
dtnz" diyerek, onlarn bu hayret ve aknlklarn izle etmitir. 508
5- Hz. Ali (r.a.) dedi ki:
"Mslmanlar Bedir savanda mriklerden yetmi kii ldrm, yetmi kiiyi de esir
almlard. Rasulullah (s.a.v.) bu esirler hakknda sahabileri ile istiare etmi, Allah tealann,
kendisine, bunlarn ya boyunlarnn vurulmasn veya ilerde bunlarn says kadar l vermek
karlnda fidye alarak serbest brakabileceklerini emrettiini sylemitir.
Sahabilerden bazlar, bunlarn boyunlarnn vurulmasn isterken dierleri "Ey Allahn
Rasul, bunlar bizim akrabalarmz ve kardelerimizdir. Biz bunlardan fidye alp serbest
braksak, aldmz fidye ile de dmana kar glensek, iimizden ilerde bunlarn says
kadar da ehit vermi olsak olmaz m?" dediler. Ve sonuta esirlerden fidye alnarak serbest
brakld.
Daha sonra Uhud savanda mslmanlardan yetmi kii ldrld. Bylece Bedirde serbest
braklan yetmi esire karlk yetmi mslman ldrlm oldu. yet-i kerime buna iaretle
"Bu banza gelen kendinizdendir." demektedir."509
166. ki ordu karlat gn size gelen musibet Allah'n izniyle idi. (Bu, Allah'n) m'minleri
ve mnafklar bilmesi (ayrd etmesi) iindi.
167. Onlara, "Gelin, Allah yolunda muharebe edin, yahut mdafaa yapn" denildi onlar, "Biz
muharebeyi bilseydik, elbette arkanzdan gelirdik" dediler. Onlar, o gn imandan ziyde kfre
yakn idiler. Azlaryla, kalplerinde olmayan sylyorlard. Onlarn gizlediini, Allah pek
506
Bu hadisi bn Kesir, bu ayetin tefsirinde zikretmi ve aynen Suyuti'nin Lbab'da (s. 65) yapt gibi bn Ebi Hatim'e nisbet etmitir;
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/31-33; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 105; mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/161.
507
508
509
iyi bilmektedir.
1- yetteki "ki ordu karlat gn..." tabirinden murad, Uhud gndr. ki ordudan birisi,
Hz. Muhammed (s.a.v.)'in ashab olan slm ordusu; dieri de Eb Sfyan komutasndaki
mrik ordusudur. 510
2- Abdullah bn beyy bn Sell mnafnn, askeriyle Uhud'a doru hareket ederken,
"Biz kendimizi niin savan iine atalm?" deyip, geri dndkleri rivayet edilmitir. Bunlar,
Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte savaa km olan bin kiinin iinde idiler ve yz
kiiydiler. Bunun zerine onlara, Eb Cbir bn Abdullah el-Ensri knyesiyle anlan
Abdullah b. Amr bn Haram (r.a.),
"Dmann karsnda Peygamberinizi ve milletinizi tek bana brakp gittiiniz iin, size
Allah' hatrlatrm!" demitir. te yetteki "Onlara., denildi" ifdesinden murad, Abdullah
(r.a.)'n bu szdr. 511
3- Bu yet-i kerimenin, Abdullah b. bey b. Selul ve benzerleri hakknda nazil olduu
sylenmektedir. Bilindii gibi bn-i Selul, daha Uhud'a varmadan "evt" denen yerde,
kendisine tabi olan yz kiiyle birlikte Rasulullahn ordusundan ayrld.512
168. Kendileri oturarak kardelerine: "Eer bizi dinleselerdi lmiyeceklerdi," diyen o
adamlara de ki: "yleyse kendi nefislerinizden lm geri evirin, eer sdklarsamz."
1- Reb'den rivayete gre "Allah'n dman Abdullah ibn Ubeyy ibn Sell hakknda nazil
olmutur."513
2- Mfessirler, bu yetteki "diyenler"den muradn, Abdullah bn Ubeyy ve onun taraftarlar
olduunu sylemilerdir. Esamm, bunun caiz olmayacan syleyerek yle demitir:
"Abdullah bn Ubeyy, Uhud gn Hz. Peygamber'le beraber cihada kmt. Bu sz ise
savaa katlmayanlar hakkndadr. nk Cenb- Hak, "Kendi (evlerinde) oturduklar halde,
kardelerine.., eer oturma hususunda bizi dinleselerdi, ldrlmezlerdi" buyurmutur ki, bu
sz savaa kanlar ile, bundan sonra onlar cihaddan evirme konusunda bir phe meydana
getirmek iin, cihada kmaya niyetli ve azimli olan kimseler iin, cihada katlmayanlarn
cihaddan sonra sylemi olduklar bir szdr." 514
169. Allah yolunda ldrlenleri sakn ller sanma. Tam tersine onlar Rablar katnda
dirilerdir. Lutfundan onlara verdii ile hepsi de ad olarak rzklanrlar.
170. Arkalarndan henz onlara katlmayanlar hakknda da: "Onlara hibir korku yoktur.
Onlar mahzun olacak da deillerdir." diye mjde vermek isterler.
1- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Said smail b. Ahmed el-Hilal'den, o
Abdullah b. Zeydan b. Yezid eI-Beceli'den, o Eb Kreyb'den, o Abdullah b. dris'ten, o
Muhammed b. shak'tan, o smail b. Eb meyye'den, o Eb Zbeyr'den, o Said b.
Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan, Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize haber verdi:
"Kardeleriniz Uhud'da musibete uraynca, Allah onlarn ruhlarn yeil kularn karnlarna
yerletirdi, Artk onlar Cennet nehirlerine urarlar, Cennet meyvelerinden yerler ve Ar'n
glgesine aslm olan altn kandillere yerleirler. Yiyecekleri, iecekleri ve isitirahat
510

bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
513
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/112.
514
511
512
edecekleri yerin ho ve gzelliini bulduklar zaman derler ki:

"Cihada rabet etmeleri ve harbde geveklik gstermemeleri iin kardelerimize bizim
Cennet'te rzklandmz kim haber verecek?" Allah Teala:
"Onlara sizden ben haber ulatracam" deyince, onlar buna son derece sevinirler ve mutlu
olurlar. te bunun zerine Cenb- Hak, bu yeti indirdi."515
Bu hadisi Hakim Eb Abdillah, Sahihi'nde, Osman b. Eb eybe yoluyla rivayet etmitir.516
Bu, Dahhk'ten de rivayet olunmutur.517
2- Muhammed b. Abdirrahman Gazi, Muhammed b. Ahmed b. Hamdan'dan, o Hamid b.
Muhammed b. uayb-i Belh'den, o Osman b. Eb eybe'den, o Abdullah b. dris'ten... (aynen
bir nce geen hadisin senedini) zikretti. Bu senedi de (ayn hadisle beraber) Hakim,
Sahih'inde Ali b. sa el-Hyer, Mseddid, Osman b. Eb eybe yoluyla rivayet etmitir.518
3- Abdullah bn Mesd (r.a.)'a bu yet hakknda sorulduunda o yle dedi:
"Onu biz de sorduk, bunun zerine bize yle denildi:
"ehidler, yeil bir kubbe altnda, cennet kapsnda bir nehir kenarndadrlar." Baka bir
rivayete gre ise, "yeil bir bahe iindedirler."519
4- Eb Bekr el-Harisi, Hafiz Eb-eyh'ten, o Ahmed b. Hseyn el-Hazza'dan, o Ali b. elMedyen'den, o Musa b. brahim b. Beir b. el-Fkih-i Ensar'den, o Talha b. Hra'n, Cabir b.
Abdillah'n yle dediini iitmi olduunu bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) bana bakt da buyurdu ki:
"Seni zntl grmemin sebebi nedir?" Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, babam ldrld, geriye byk bir bor ve oluk ocuk brakt."
Buyurdu ki:
"Bak sana ne haber vereyim. Allah, perde arkasndan olmakszn hibir kimseye hitaben asla
konumamtr. Halbuki senin babanla yzyze konutu da: "Ey kulum, benden iste sana
vereyim" buyurdu. O da dedi ki;
"Senden beni yeniden dnyaya dndrmeni, bylece senin yolunda ikinci kez ldrlmemi
istiyorum." Cenab- Hak da:
"u bir gerek ki; onlarn o dnyaya tekrar dndrlmeyeceklerine dair tarafmdan evvelce
hkm verilmitir" buyurdu. O da dedi ki:
"Ey Rabbim, yleyse benden arkaya kalanlara benim bu derecemi bildir." Bunun zerine
5- Kbi, bu rivayetleri tenkid ederek yle demitir:
"Bu caiz deildir; nk ruhlar nimetlenmezler. Nimetlenecek olan, kendisinde ruh
bulunduu zaman, ancak bedendir, ruh deildir. Bedene nisbetle ruhun yeri, bedenin kuvveti
durumundadr. Yine, rivayet edilen haberin zahiri, bu ruhlarn kularn kursaklarnda
bulunmasn gerektirir. Yine bu haberin zahiri, o ruhlarn cennet nehirlerinin kenarnda
bulunmalarn, cennetin meyvelerinden yemelerini ve istedikleri yerlerde gezip dolamalarn
gerektirir. Bu ise, onlarn kularn kursaklarnda bulunmas keyfiyyetine ters der."521
"Buna u ekilde cevap verilir: Birinci tenkidiniz, ruhun cisimle kaim olan bir araz olduu
grne bina edilmitir. Biz durumun byle olmadn beyn edeceiz. kinci tenkidinize
gelince, bu da kabul edilemez. nk, bu gibi kelimelerden maksad, eitli rahatlk ve
515
Senedi sahihtir. Mslim, maret, 121; Ebu Davud; Cihad: 27 (2520), Tirmz, Tefsir, 19; bn Mce, Ceniz, 4; Hakim; Mstedrek: 2/88,
297, Ahmed; Msned: 1/26, 4/386.
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/162-163; Kurtub, 4/268.
517
518
Senedi sahihtir. Ebu Davud; Cihad: 2520, Hakim; Mstedrek: 2/88, 297, Ahmed; Msned: 1/266; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 105.
519
520
Tirmizi; Tefsir: 4 (3010); bn Mace, Mukaddime 13; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 106;
Kurtub 4/268; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb.
521
516
srrlarn bulunmasn; hibir korku ve fetin mevcut olmamasn kinaye yoluyla anlatmaktr.
Bu ihtimal hakknda szn z budur." 522
7- Kitabet yoluyla Eb Amr el-Kantari bana, Muhammed b. Hseyn'den, o Muhammed b,
Yahya'dan, o shak b. brahim'den, o Veki'den, o Sfyan'dan, o Salim el-Eftas'tan, o da Sadi b.
Cseyr'in bu yet hakknda yle dediini haber verdi:
"Uhud Gn, Hamza b. Abdu'l-Muttalib ve Mus'ab b. Umeyr ehid dp, hayrdan yana ne
derece rzklandrldklarn grdklerinde dediler ki:
"Cihada fazlasyla rabetli olsunlar diye kazandmz hayr (Cennet'i) keke dnyadaki
kardelerimiz de bilselerdi." Bunun zerine Allah Teala: "Ben sizden yana onlara haber
ulatrrm" buyurarak bu yeti "...ve Allah'n, m'minlere olan mkafaatn zayi etmeyecei
(mjdesiyle sevinirler)" yetine kadar inzal etti."523
Ebu'd-Duha bu yetin hususi olarak Ehl-i Uhud hakknda nazil olduunu sylemitir.524
8- Mfessirlerden bir cemaat, bu yetin, Bir-i Maune ehidleri hakknda indiini sylemitir
ki onlarn kssas mehur olup, Muhammed b. shak b. Yesar, Meaz bahsinde zikretmitir.525
9- Bakalar da dediler ki: "heda veller, kendilerine Cennette bir nimet veya bir sevinme
isabet ettii zaman ileri yanar ve derler ki:
"Biz nimet ve srr iindeyiz. Halbuki babalarmz, oullarmz, kardelerimiz kabirlerdeler."
Bunun zerine Allah Teala, onlar tarafndan bir sevindirme ve onlarn sava hallerinden haber
vermek zere bu yeti indirdi."526
10- Katde'den gelen rivayet geride kalanlarn, Uhud'da ehid olanlarn durumlarn merak
edip sormalar zerine bu yet-i kerime inmitir.527
11- Reb'den gelen rivayette ise "Bedr ve Uhud'da ehid olanlar hakknda nazil olduu"
kaydedilir.528
12- Abdullah b. Mes'ud, Katade, Rebi b. Enes ve Dahhaka gre bu yet-i kerime, Uhud
savanda ehit denlerin nerede olduklarn soran kiilere cevap olarak inmitir.529
13- Sad ibn Cubeyr'in bn Abbs'tan rivayetine gre ise bu iki yet-i kerime Bedr Gazvesinde
ehid olanlar hakknda nazil olmutur. Mukatil de byle sylemitir.530
"Bu yet, Bedir ve Uhud ehidleri hakknda nazil olmutur. nk bu yet nazil olduunda,
bu iki mehur gnde ldrlenlerin dnda baka bir ehid yok idi. Mnafklar da,
mslmanlardan bu iki gnde ldrlenler gibi ldrlmesinler diye, mcahidleri cihaddan
uzaklatrmak, nefret ettirmek istiyorlard. Halbuki Allahu Tel, mslmanlar bu iki gnde
cihad edip ldrlen kimselere benzemeye, onlar gibi olmaya davet etsin diye, bu iki gnde
ldrlenlerin fazilet ve mertebelerini beyan etmitir. Szn z udur: Cihad terk eden
kimse, dnya nimetlerine bazan ular, bazan da ulaamaz. Ulatnn farz edilmesi halinde
bile, bu dnya nimetleri nemsiz ve geicidir. Savaa ynelen kimseler ise, kesinlikle hiret
nimetlerine nail olur. Bu nimet byk bir nimettir. Byklnn yannda da, devaml ve
ebeddir. Durum byle olunca, cihada katlmann, onu brakp katlmamaktan daha efdal
olduu ortaya km olur." 531
15- Enes ibn Mlik'ten rivayete gre ise Bi'ru Mane vak'asnda ehid edilenler hakknda
inmitir. yle ki:
Hz. Peygamber (s.a.v.) Bi'ru Mane halkna ashabndan (bir rivayette ashab- suffa'dan) 40
veya yetmi kii gndermiti. Bu kuyunun banda Amir ibnu't-Tufeyl el-Ca'fer el-Kilb
522

Mrsel hadistir. Suyuti; ed-Drr: 2/95.
524
525
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/115. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 106.
526
527
528
529
530
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/499-500.
531
523
vard. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gnderdii sahabler bu kuyuya hkim bir maaraya geldiler,
orada oturup
"Bu su halkna Hz. Peygamber (s.a.v.)'in risaletini kimin ilk tebli edeceini" istiare ettiler.
Haram ibn Milhan el-ensr kalkt ve
"Raslullah (s.a.v.)'n risaletini ben onlara tebli ederim." dedi. kt, vadide onlar gren
yksek bir yere kt ve oradan seslendi:
"Ben, Raslullh (s.a.v.)'m size elisiyim. Bana emn verin ki gelip sizinle konuaym. Ona
eman verdiler de onlardan bir aileye geldi, evlerin nne yaklat sonra seslendi:
"Ey Bi'ru Mane halk, ben size Raslullhn elisiyim. Ben ehadet ederim ki Allah yegne
ilhtr ve Muhammed O'nun kulu ve elisidir. Allah'a ve Rasl'ne iman ediniz." Evin nne
(girie) aslm olan rtnn arkasndan elinde mzrak olan birisi kt, mzra ona frlatt;
mzrak bir yanndan girdi, br yanndan kt. Yere yklrken
"Allahu ekber, Ka'be'nin Rabbna yemin olsun ki kazandm." dedi. Amir ibn Tufeyl (oullar)
onun izini srerek maaraya geldiler ve hepsini ldrdler. Enes ibn Mlik der ki:
"te onlar hakknda Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. Bi'ru Mane'de ilk ldrlen
Haram ibn Milhn, Enes ibn Mlik'in days imi. Enes der ki:
"Onlar hakknda nce "Bizden kavmimize ulatrn; biz Rabbmza kavutuk. O bizden raz
oldu, biz de O'ndan." yetleri nazil oldu. Biz bir sre bunlar okuduk, sonra ref olundu ve
"Allah yolunda ldrlenleri sakn ller sanma. Tam tersine onlar Rablar katnda
dirilerdir. Lutfundan onlara verdii ile hepsi de d olarak rzklanrlar..." yetleri nazil
oldu."532
172. Kendilerine yara isabet ettikten sonra yine Allahn ve Rasl'nn davetine icabet
edenler, ilerinden iyilik yapanlar ve takvaya erenler iin ecr-i azm vardr.
1- Ahmed b. brahim el-Makam, uayb b. Muhammed'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Ebu'lEzher'den, o Ravh'tan, o Eb Yunus el-Kurey'den, o da Amr bn Dinar'dan bize u rivayette
bulundu:
"Mrikler dnp gittikleri zaman, Uhud Harbi'nden sonra mslmanlar korkup katlar da
Rasulullah (s.a,v.)'a yetmi kii icabet etti. Peygamber (s.a.v.) derhal toparlanp mriklerin
ardna dt. Bu esnada Eb Sfyan da Huza Kabilesi'nden bir kafileye rastlad. Onlara
dediler ki:
"ayet siz, Muhammed beni ararken, O'na rastlarsanz, benim byk bir kalabalk iinde
bulunduumu O'na haber verin." Nihayet Peygamber (s.a.v.) bu kafileye rastlad ve onlara
Eb Sfyan' sordu. Onlar da:
"Ona, kalabalk bir cemaat ierisinde olduu halde rastladk, seni ise az bir topluluk ierisinde
gryoruz ve bu haliyle seni ondan emin gremiyoruz (o, seni yener)" dediler. Rasulullah
(s.a.v.) ise onu takib etmekten asla ekinmedi. Nihayet Eb Sfyan O'nu geerek Mekke'ye
vard. Allah Teala da onlar hakknda Al-i mran: 3/173-175 yetlerini indirdi."533
2- mer b. Eb Amr, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o Muhammed b.
smail'den, o Muhammed'den, o Eb Muaviye'den, o Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da
Aie'den bu yet hakknda (yeeni) Urve'ye yle dediini bize naber verdi:
"Ey kzkardeimin olu534 senin babalarn olan Zbeyr ve Eb Bekr de bu yette metholunan
bahtiyarlardandr. Uhud Gn Rasulullah (s.a.v.)'n bana gelen gelip, mrikler, kendisinden
savuup dndklerinde, onlarn tekrar geri dnmelerinden endielenmi ve:
"Onlarn izini takib etmeye kim gider?" buyurmutu da bunun zerine Ashabndan yetmi kii
532
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/115; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/500; bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 1/473.
534
Aie'nin kzkardei Esma, Zbeyr bn Avvam'n zevcesi olup Urve'nin de annesidir. Rasulullah ile Zbeyr bn Avvam bacanaklardr.
533
bu teklifi derhal kabul etmiti ki Eb Bekr ve Zbeyr de onlardand."535

3- Eb shak es-Sealib, Eb Salih uayb b. Muhammed'den, o Eb Hatim et-Temim'den, o
Ahmed b. Ezher'den, o Ravh b. Ubade'den, o Said'den, o da Katade'den yle dediini bize
haber verdi:
"u Uhud Gn katletme ve yaralamadan sonra mrikler, Eb Sfyan ve adamlar dnp
gittikten sonra Allah'n Neb'si Ashab'na buyurdu ki:
"Allah'n ii iin hazrlanp dmannzn ardna decek bir grup yok mu? Zira bu, dman
iin en iddetli cezalandrma ve onlarn szlerini iitmek iin en uzak yoldur."
Bunun zerine bir grup, ancak Allah Teala'nn bildii bir meakkat zere yryp gitti.
Nihayet bunlar Z'l-Huleyfe'de olduklar srada insanlar bunlara gelip:
"u Eb Sfyan, insanlar sizin zerinize kkrtmaktadr" demeye baladlar. Onlarsa:
"Allah bize yeter, O, ne gzel bir vekildir" dediler. Bu sebeple Allah Teala Al-i mran: 3/173174 yetlerini onlar hakknda indirdi."536
4- Sudd'den rivayete gre Uhud'da olanlar olduktan sonra Hz. Peygamber, Rabbinin
iaretiyle ashabn yaral yaral, yorgun argn Mekke'ye dnmekte olan Ebu Sfyn' takibe
ard. Bu sefere sadece Uhud'a katlanlarn gelmesi istendi ve sadece onlara gelme izni
verildi. Hamru'l-Esed'e537 kadar gittiler ve Ebu Sfyn'n Mekke ynnde uzaklatndan
emin olunca Medine-i Mnevvere'ye geri dndler. te bu sefere katlanlar hakknda Allah
Teal bu yet-i kerimeyi indirmitir.538
5- Taberan'nin sahih bir senedle bn Abbs'tan rivayetine gre "mrikler Uhud'dan
dnlerinde:
"Ne Muhammedi ldrdnz ne de gen kzlar terkinize atp geldiniz, ne kt yaptnz,
dnn." dediler. Bu haber Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulanca ashabn mrikleri takibe ard,
bu arya uyarak mrikleri takibe ktlar Hamru'l-Esed'e veya Ebu Utbe kuyusuna kadar
geldiler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."539
6- Bu husustaki bn Abbs rivayeti biraz daha ayrntl. yle ki:
"Uhud gn olanlar olup bittikten sonra Allah Ebu Sfyan'n kalbine bir korku sald da
Mekke'ye geri dnd. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ebu Sfyn sizden kk bir ey elde etti ve dnd. Allah da kalbine bir korku sald."
buyurdu. Uhud gazvesi evvalde olmutu ve ticaret kervanlar senede sadece bir kere Zilkade
aynda Medine-i Mnevvere'ye gelirler, Bedr es-Sur'ya iner, orada konaklarlard. Bu sene
gelmeleri Uhud gazvesinden sonraya rastlad. Mslmanlar yaralydlar, yaralarndan Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e ikyette bulunuyorlard. Balarna gelen bu musibet onlara ok ar
gelmiti. Hz. Peygamber insanlar kendisiyle birlikte gitmeye, daha nce yaptklarn yapmaya
davet etti ve:
"imdi onlar konakladklar yerden ayrlp hacca gidecekler ve ikinci bir kere ancak bir yl
sonra gelecekler." buyurdu. eytan gelip ashabdan bazlarnn kalblerine korku sald,
"nsanlar sizin iinizi bitirmek zere yeniden kuvvet topladlar." dedi ve insanlarn ou Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in peinden gitmek istemediler. O:
"Hi kimse peimden gelmese bile yalnz bama giderim." buyurdu ve artk insanlar kendisiyle gelmeye tevik de etmedi. Ebu Bekr, mer, Osman, Ali, Zubeyr, Sa'd, Talha,
Abdurrahman ibn Avf, Abdullah ibn Mes'd, Huzeyfe ibnu'l-Yemn ve Ebu Ubeyde ibnu'lCerrh 70 kii iinde onun peinden geldiler. Ebu Sfyan' takip etmek zere yrdler, esSafr'ya ulatklarnda Allah Teal bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."540
7- bn Cureyc rivayetinde "Hz. Peygamber'in, Ebu Sfyn'n, mslmanlarda hal kuvvet
535
Buhari; Meaz: 4077; bn Mace; es-Snne: 124. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 107.
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/103. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 107-108.
537
Hamru'1-Esed, Medine-i Mnevvere'ye mil mesafededir.
538
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/111
539
Taberan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/165.
540
536
olduunu grmesi iin ashabn bu sefere kmaya davet ettii, O'nun ve ashabnn Ebu
Sfyan' takip etmek zere iki veya gece yrdkleri ve ondan sonra bu yet-i kerimenin
nazil olduu" ayrntsna yer verilmektedir.541
"Allah Tel, biri "Hamru'l-Esed", dieri de "Bedru's-Sura" diye bilinen iki savatan dolay
m'minleri medhetmitir ki, bunlarn ikisi de Uhud savayla irtibatldr. Bu yette kastedilen
Hamru'l-Esed Gazvesidir.
Ebu Sfyan ve arkadalar, Uhud'dan dnp Revh denilen yere vardklar zaman piman
olarak yle demilerdir:
"Biz onlarn pekounu ldrdk. Onlardan geriye pek az kimse kald. O halde ne diye biz
onlarn yakasn braktk? Aksine, bizim yapmamz gereken, geriye dnp onlarn kkn
kazmaktr." Bylece onlar, geri dnmeye niyetlendiler. Bu haber Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
ulanca, kfirleri korkutmak ve onlara, gerek kendisinin gerekse ashabnn son derece gl
olduunu gstermek istedi. Bunun zerine O, ashabn Ebu Sfyan' takibe kmaya tevik
etti. Ve yle dedi:
"Ben u anda ancak, savata benimle beraber olanlarla takibe kmay istiyorum..." Bylece
Hz. Rasul (s.a.v.) ashabndan bir toplulukla, Kurey'i takibe kt. Rivayete gre bu
topluluun says yetmi kii kadard. Mslmanlar, Medine'ye mil mesafede olan
Hamru'l-Esed mevkiine varnca, Allah Tel mriklerin kalbine bir korku sald da, bylece
mrikler daldlar. Rivayet edildiine gre, ashabn iinde, birbirlerini birer saat sreyle
omuzlarnda tayan kimseler vard; btn bunlar, yaralarnn ok ve ar olmasndand. Yine
onlarn iinde, birer saat sreyle birbirlerine dayanarak yryen kimseler de vard."542
9- Ebu Bekr el-Esamm yle demitir:
"Bu yet, Uhud gnnde nazil olmutur. Ashb, bozguna uradktan sonra, Hz. Peygamber'in
yanna dnnce, Hz. Peygamber mslmanlar, takib konusunda mriklere kar tevik etti.
Zaten Hz. Hamza (r.a.)'nn mbarek na'na msle (ikence) yaplm olduunu grdkten
sonra onlar da "msle" yapmaya niyetliydiler, ama Hz. Peygamber onlar bundan men etmiti.
Derken Allahu Tel mriklerin kalbine korku salm, bylece dalp gitmilerdi. Hz.
Peygamber, Uhud'da ehid olanlarn cenaze namazn klm ve onlar, kanlaryla defnetmiti.
Alimlerin rivayet ettiine gre Safiyye, kardei Hamza'nn durumunu grmek iin geldiinde,
Hz. Peygamber (s.a.v.) Zbeyr'e,
"Onu brakma da, kardeine yaplm olan "msle"den dolay feryd figan etmesin" demi,
bunun zerine Safiyye de,
"Ona ne yapldna dair haber bana geldi. Bu, Allah'a itaat etmenin yannda nemsiz bir
eydir" deyince de, Hz. Peygamber Zbeyr'e,
"Ona msaade et de, kardeine baksn" demitir. Safiyye de,
"Hayr!" dedi ve Hz. Hamza iin Allah'tan mafiret talebinde bulundu. Yine kocas, babas,
kardei ve olu ldrlm bir kadn gelip de, Hz. Peygamber'in hayatta olduunu grnce,
"Artk bundan sonra hibir musbetin nemi yoktur!" dedi." 543
"Burada zikredilen mminler, Uhud sava bittikten sonra "Hamraul-Esed" denilen yerde
tekrar Rasulullahn arsna uyup ona tabi olanlardr.
Uhud savanda Peygamber efendimiz yaralandktan sonra, mrikler oradan uzaklanca,
Peygamber efendimiz dmann tekrar geri dnebileceini dnerek
"Bunlarn izini kim takibedecek?" dedi. Hz. Ebubekir ve Zbeyr b. Avvamn da iinde
bulunduu yetmi kii kadar olan bir gurup Rasulullahn bu arsna uydular ve HamraulEsede kadar yrdler. Bunlar gren mriklerin kalbine Allah bir korku sald ve malup bir
541

543
542
ekilde kap gittiler. Ve Mslmanlar emniyet iinde Medineye dndler."544

173. Onlar yle kimselerdir ki insanlar kendilerine: "nsanlar size kar ordu hazrladlar, o
halde onlardan korkun." dedi de bu, onlarn imann artrd ve: "Allah bize yeter, O ne gzel
Vekil'dir." dediler.
174. Bunun zerine kendilerine hibir ktlk dokunmadan Allah'dan nimet ve ltufla geri
geldiler. Allah'n rzasna da uymu oldular. Allah; O en byk ltuf sahibidir.
Bu yet-i kerimeler bir kavle gre Hamru'1-Esed, dier bir kavle gre de Kk Bedr (Bedr
es-Sur) Gazvesi hakknda nazil olan yet-i kerimelerdendir. yle ki:
1- bn-i shak, Sddi, Abdullah b. Abbas ve Katadeden nakledilen bir gre gre sahabilere
bu sz Uhud savandan sonra, mriklerin takibine kan Rasulullaha Hamraul-Esed
mevkiinde, Abd-i Kays oullarna ait kervan tarafndan sylenmitir.
a- Abdullah ibn Eb bekr ibn Muhammed'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Hamru'l-Esed'de iken Huza kabilesinden Ma'bed Efendimiz
(s.a.v.)'e urad. Huzallar Allah'n Rasl ile antlamal idiler; mslman ve mrii ile
btn kabile Hz. Peygamber (s.a.v.)'le antlamalarna sadk, mslmanlardan yana, onlara
kar gizli sakllar olmyan bir kabile idiler. Ma'bed o gnlerde henz mslman olmamt,
mrikti.
"Vallahi ey Muhammed, senin ve ashabnn bu bana gelenler bize de ar gelmi ve bizi de
zmtr. Allah'tan dileimiz onlarn size verdii bu zarardan sizi kurtarmasdr." dedi, ve Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in yanndan kp Hamru'l-Esed'den ayrld. Daha sonra Ravh'da Ebu
Sfyn ve beraberindekilere rastlad. Onlar,
"Uhud'da Muhammed'in ashabnn ileri gelenlerini, komutanlarn, onun arkadalarn
hakladk, ama kklerini kazmadan dndk geldik. Kalanlar zerine yeniden hcum edelim,
ilerini bitirelim." diyerek Medine'ye dnmeye ve mslmanlarn kkn kazmaya, onlar
toptan yok etmeye karar vermilerdi. Ebu Sfyan (kendileri gibi mrik olan) Ma'bed'i
grnce ona:
"Arkanda ne var, yolda neler grdn ey Ma'bed?" diye sordu. Ma'bed:
"Muhammed'i grdm; ashab iinde sizi takip etmek zere km. yle kalabalklar ki
bugne kadar bylesini grmedim. Size kar kin ve fke ile yanp tutuuyorlar. Bugnk
savanzdan geri kalm olanlar da savaa katlmadklarna piman olmular ve bu sefer
onlara katlmlar ve size kar yle fkeliler ki bu fke gibisini hi grmedim." dedi. Ebu
Sfyn:
"Vay sana, ne diyorsun?" dedi. Ma'bed:
"Allah'a yemin olsun, ya imdi hemen buradan ayrlp Mekke'ye doru yola karsnz, ya da
birazdan atlarnn alnlarn karnzda bulursunuz." dedi. Ebu Sfyn:
"Biz de kalanlarnn da kkn kazmak zere onlara tekrar hcum etmeye karar vermitik."
dedi. Ma'bed:
"Bunu hi tavsiye etmem ve seni bundan men'ederim. Allah'a yemin olsun, grdklerim beni
u beyitleri sylemeye sevketti." deyip Hz. Peygamber ve ordusunu vp ycelten bir iir
syledi de bu Ebu Sfyn ve yanndakileri geri dndrd.
Ebu Sfyn Mekke'ye dn yolunda bu sefer Abdu'1-Kays oullarndan bir gruba rastlad.
Onlara nereye gittiklerini sordu, sebebini sorduunda yiyecek bireyler bulmak zere oraya
gitmekte olduklarn renince
"Muhammed'e bir mektubum var. Bunu ona gtrrseniz bunun karlnda yarn gelirsiniz
bu develerinize Ukz'da ra ykleriz." dedi. Onlar da kabul ettiler. Onlara yle dedi:
"Muhammed'e vardnzda ona haber verin ki biz, kalanlarnn da kkn kazmak zere
544
Muhammed ve ashabnn zerine yrmeye karar verdik." Abdu'1-Kays'llar Hz. Peygamber

henz Hamru'l-Esed'de iken ona gelip Ebu Sfyn'n sylediklerini ona haber verdiler de
"Allah bize yeter, O ne gzel Vekl'dir." dedi."545
b- Eb Rfi'den rivayet edildiine gre ise "Hz. Peygamber (s.a.v.) Hz. Ali'yi bir grup sahb
ile Ebu Sfyn' takibe yollad ve bunlar yolda Huza'dan bir bedeviye rastlayp Ebu Sfyn
hakknda bilgisi olup olmadn sordular. O da Ebu Sfyn'n toparlanp yeniden zerlerine
gelmekte olduunu syleyince "Allah bize yeter, O ne gzel Vekl'dir." dediler de bu yet-i
c- Sudd rivayetinde ise "Ebu Sfyn ve arkadalar Uhud'dan, mslmanlarn iini tam olarak
bitirmeden ayrldklarna piman olup
"Dnn ve onlarn kkn kazyn." dediklerinde Allah onlarn kalblerine bir korku sald da
bozuldular, bir bedeviye rastladlar, ona bir hediye vererek
"Muhammed ve ashabna rastlarsan onlara bizim onlar iin yeniden ordu topladmz haber
ver." dediler. Ancak o bedevi gelmeden Allah Teal, Rasl (s.a.v.)'ne bu durumu haber verdi
de Allah'n Rasl onlar takip iin kt ve Hamru'l-Esed'e kadar geldi. Yolda iken Ebu
Sfyn'n haber gnderdii bedeviye rastladlar. Bedevi onlara Ebu Sfyan'n sylediklerini
haber verdi de onlar
"Allah bize yeter, O ne gzel Vekildir." dediler. Sonra Hamru'l-Esed'den dnerlerken Allah
Teal onlar ve onlara Ebu Sfyn'n haberini getiren bedevi hakknda "nsanlar kendilerine:
"nsanlar size kar ordu hazrladlar, o halde onlardan korkun." dedi de bu, onlarn imann
artrd ve: "Allah bize yeter, O ne gzel Vekl'dir." dediler." yet-i kerimesini indirdi." 547
d- Sdd rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashabnn, Ebu Sfyn' takip iin
ktklarnda Ebu Sfyan'n kendilerinin kkn kazmak zere byk bir ordu toplad
haberini Zulhuleyfe'de aldklar; bn Abbs rivayetinde ise bu haberi bir bedevinin deil
Medine'ye mal satmak zere giden bir kervan'n getirdii, kervandakilerin: "Ey Muhammed,
Ebu Sfyn size kar byk bir ordu toplam, Medine zerine yrmekte, istersen geri dn."
dedikleri kaydedilmektedir.548
e- bn Abbas'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Mrikler, Uhud'dan geri dndkleri srada birbirlerine:
"Ne Muhammed'i ldrebildik, ne de gen cariye kzlar ele geirebildik. Ne kt i yaptk!
Haydi geri dnp unlarn kkn kazyalm." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu duyunca,
mslmanlar onlar karlamaa tevik etti. Mslmanlar Hz. Peygamber'in arsna uyup
yola ktlar ve Hamru'l-Esed denilen yere vardlar. Ancak, mrikler:
"nmzdeki yl karlaalm", diyerek geri dndler. Bu durum karsnda Hz. Peygamber
(s.a.v.) de Ashb' ile birlikte Medine'ye avdet etti. Her ne kadar sava olmadysa da, bu sefer
de bir gazve addedildi. Bu olay zerine Allah Tel bu yetleri inzal buyurdu."
Hbu Sfyn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e;
"Seninle Bedir mevsiminde kar karya geleceiz, nk arkadalarmz o zaman
ldrmtnz. Korkak olan, geri dner, cesur olan ise, silahlarn ve ticaret mallarn alp
gelir." diye vaatte bulunmutu. Ancak mslmanlar vaat edilen yere geldiklerinde orada
kimseyi bulamaynca, yanlarndaki mallarla al-verite bulundular. Bunun zerine Allah
teala bu yet-i kerimesini inzal buyurdu."549
2- Mcahid ve krimeye gre ise, dmanlarnn bir araya gelerek kendilerine saldraca
haberi, Rasulullaha ve sahabilerine, Uhud savandan bir sene sonra gittikleri kk Bedir
mevkiinde sylenmitir.
545
Muhammed ibn shak; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/119.

bn Merdye; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/89-90.
548
549
Nesa, bn Mce.
546
547
a- Mchid'den rivayete gre "Ebu Sfyn, Uhud sava gn Hz. Muhammed (s.a.v.)'e:
"Bir sene sonra buluma yerimiz, daha nce arkadalarmz ldrdnz Bedr olsun.
Gelecek sene kozumuzu orada paylaalm." demi, Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Umarz yle olur." buyurdu. Bir sene sonra Allah'n Rasl (s.a.v.) va'dine uyarak yola kt
ve Bedr'e gelerek orada konaklad. Bu gelileri orada kurulmakta olan panayra rastlamt.
Orada al verilerini yaptlar; Allah'n ltfu ve fazl ile geri dndler, orada onlara bir ktlk
ve zarar dokunmad." 550
b- bn Cureyc'den gelen rivayette u fazlalklar vardr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Ebu Sfyn'la va'dletikleri buluma yerine doru yola ktnda
baz mriklere rastladlar. Onlara Kurey'in haberlerini sorduklarnda o mrikler, Hz.
Peygamber ve ashabn kandrmak ve mriklerden korkutmak zere:
"Size kar byk bir ordu topladlar." dediler. Bu haber karsnda m'minler sadece
"Allah bize yeter, O ne gzel Vekl'dir." dediler, bu onlarn sadece iman ve yaknlerini artrd
da Bedr'e kadar geldiler. Orada panayr sakin buldular, kimse onlarla karlap ekimedi,
atmad. Orada panayrda bulunan bir mrik Mekke'ye giderek Bedr'de Muhammed'in
atllarn grdn Mekkelilere haber verdi." 551
c- krime'den gelen rivayette ise "Hz. Peygamber ve ashabna, mriklerin kendilerine kar
byk bir ordu hazrlad haberi onlar henz Medine'den hareket etmezden nce ulam; bu
haber zerine bazlar korkup bu seferden geri dururken cesaretliler hem savaa, hem de
Bedr'de bulacaklar panayrda al verie hazrlanarak yola kmlar; Bedr'e varnca da orada
sakin bir panayrdan baka bir ey grmemiler. nk mriklerin byk bir ordu toplayp
gelmekte olduklar haberi bir balondan baka bir ey deilmi."
d- bn Abbs'tan gelen rivayette baz farkl ayrntlara yer veriliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'le va'dletikleri zaman gelince Ebu Sfyn kavmiyle beraber
Mekke'den Bedr'e doru yola kt. Merru'z-Zahrn denilen mevkiye gelip konakladklarnda
Allah kalbine bir korku sald da geri dnmeye karar verdi. Orada umre yapmak zere
Mekke'ye gelmi olan Nuaym ibn Mes'd el-Eca'ye rastladlar. Ebu Sfyn ona:
"Ey Nuaym, ben Muhammed'e Bedr mevsiminde bulumay va'detmitim. Ama bu sene kurak
geti. Oraya gitmek bizim iin bolluk senesi uygun olur ki hayvanlarmz otlatalm, stlerini
ielim. Bana, bu va'd yerine getirmeden geri dnmemiz daha uygun grnd. Ama imdi
bizim dndmz Muhammed duyarsa bu onun bize kar cr'etini artrr. imdi sen
Medine'ye git ve onlar Bedr'e kmalarn engelle, eer bunu yaparsan sana 10 deve var."
dedi. Nuaym bu teklifi kabul ederek Medine-i Mnevvere'ye geldi ve mslmanlarn yola
kmaya hazrlandklarn grd. Onlara:
"Bu, bana hi de doru bir gr gibi gelmiyor; onlar sizin beldenize geldiler, ounuzu
ldrdler. imdi onlara gidecek olursanz gidenlerden birisi dahi geri gelmiyecektir." dedi.
Bu, baz mslmanlarn kalbine kurt drd. Hz. Peygamber bunu hissedince:
"Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki yalnz bama olsam da yine kacam."
buyurdu. Sonra Allah'n Rasl (s.a.v.), ilerinde bn Mes'd'un da bulunduu 70 kii iinde
yola kt. Bedr es-Sur denilen yere kadar gittiler. Burada Kinne oullarna ait bir su
(kuyu) vard. Bu suyun etrafnda senede bir defa olmak zere 8 gn panayr kurulurdu.
Allah'n Rasl (s.a.v.) ve ashab hibir mrikle karlamadklar gibi oraya gelmeleri bu
panayra tesadf etti. Yanlarnda bulunan ticaret mallarn sattlar, elde ettikleriyle de deri, ra
gibi eyler satn aldlar kr ettiler, bir de stne para kazandlar, bylece Medine-i
Mnevvere'ye salimen ve ganimetle dndler. Ebu Sfyn da Mekke'ye dndnde Mekke
halk bu sefere kan ordusuyla "Sevk ordusu" diye alay ettiler. nk yola kmlar,
konakladklar yerlerde bol bol sevk (orba) imiler; Muhammed ve ashabyla savamadan,
gayelerine ulamadan geri dnmtler. te bu yet-i kerime bu hadise hakknda nazil
550
551

olmutur."552
e- bn Abbas ile Muhammed bn shak'a gre "Abdu'l-Kays kabilesinden bir topluluk Ebu
Sfyan'a rastladlar. Ebu Sfyan onlar, mslmanlar korkutmak iin araya soktu ve buna
karlk kendilerine bir cret vermeye sz verdi." 553
f- Sdd yle demitir;
"Bunlar, mnafklardr. Mslmanlar, Ebu Sfyan'a verdikleri szlerinden dolay, Bedr-i
Sura'ya hareket etmek iin hazrlanrlarken, mnafklar,
"Onlar daha nce sizin diyarnza gelip savatklar halde, ounuzu ldrdler. Eer siz,
onlarn diyarna gidecek olursanz, hibiriniz geri dnemezsiniz" demilerdir." 554
a- Taber bu iki deiik nzul sebebine dair rivayetleri verdikten sonra yapt
deerlendirmede bu yetlerin Hamru'1-Esed Gazvesi hakknda nazil olduuna dair
rivayetleri daha sahih ve yet-i kerimelerin nazmna daha uygun buluyor. Bir kere bir nceki
yet-i kerimede "Kendilerine yara isabet ettikten sonra yine Allah'n ve Rasl'nn davetine
icabet edenler..." denilerek ashabn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sefere kma davetine zor
koullarda icabet ettikleri ima edilerek vlmekte.
Bu ifade bu yet-i kerimede kastedilenlerin hemen Uhud'dan sonra yorgun argn ve yaral
halde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in davetine icabet edenler olmasn gerektirmektedir. Kk
Bedr Gazvesinde ise m'minlerin yaral olmalar durumu yoktur; m'minlerin Uhud'da
aldklar yaralar iyilemitir. Uhud Gazvesi hicretin nc senesi evval aynn ortalarnda
meydana gelmi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kk Bedr Gazvesine k ise yaklak bir sene
sonra hicretin drdnc senesi aban aynda olmutur. Bu bir senelik srede Hz. Peygamber
(s.a.v.)'le mrikler arasnda baka bir sava olmamakla Uhud'un kt izleri silinmi ve gl
bir ekilde sefere klmtr ki "Kendilerine yara isabet ettikten sonra yine Allah'n ve
Rasl'nn davetine icabet edenler..." vgs bu duruma pek uymamaktadr.555
"Buradaki, "insanlar"dan maksad, Nu'aym bn Mes'ud el-Eca''dir. Tek kiiye, "insanlar"
denebilir. nk bir kii bir sz syledii zaman ve onun ayn sz syleyip, o sze raz olan
taraftarlar olduu zaman, bu sz ve fiili hepsine nisbet etmek yerinde olur. Nitekim Cenb-
Hak yle buyurmutur:
"Hani siz bir kii ldrmtnz ve onun (katili) hakknda birbirinizle atmtnz." 556
"Hani siz, "Ey Musa, Allah' aka grmedike sana katiyyen imn etmeyiz" demitiniz..." 557
Halbuki bu ii yapanlar, onlarn kendileri deil, atalardr. Fakat, onlar atalarna uyup, bu
ilerinde onlar tasvib etmek suretiyle uyduklar iin, bu fiil onlara nisbet edilmitir. Burada
da, bu szn o tek kiinin szne raz olan bir cemaata nisbet edilmi olmas caizdir." 558
"Siyer ve slm tarihi limleri bu ve nceki ayetin nzul sebebi hakknda ihtilf etmilerdir.
Mesela Vkid, nceki yetin Hamr-ul-Esed hdisesine, ikincisinin de Bedr-i Sura hdisesi
ile ilgili olduu kanaatindedir. Bu limlerden, her iki yetin de Bedr-i Sur hdisesi ile ilgili
olduunu syleyenler de vardr. lk gr daha uygundur. nk Hak Tel'nn, "Kendilerine
yara isabet ettikten sonra" 559 buyruu, bu yaralanmann sanki yakn bir zamanda olduuna
dellet etmektedir. Binaenaleyh bundaki medih, yara onlara dokunduu zaman dmana kar
kmalarna mukabil medihten daha oktur." 560
552

554
555
556
Bakara: 2/72.
557
Bakara: 2/55.
558
559
Al-i mran: 3/172.
560
553
175. te O, ancak (sizi) kendi dostlarndan korkutmakta olan eytandr. yle ise siz, onlardan
korkmayn, benden korkun, eer m'minlerseniz...
1- Buradaki eytandan murad, Ebu Sfyan'a rastlayan o topluluktur.561
2- Bunun Nu'ym bn Mes'ud olduu da sylenmitir. Nu'aym kfirlikte ileri gidip azd iin,
"eytan" diye ifde edilmitir. Bu, Hak Tel'nn "nsan ve cin eytanlar" 562 yetinde
belirtildii gibidir. 563
3- Bunun eytann kendisi olup, mslmanlar vesveseleriyle korkuttuu da sylenmitir. 564
176. O kfre kouanlar seni zmesin. Onlar, Allah'a hibir eyle zarar veremezler. Allah,
onlara hirette bir pay vermemeyi murad eder. te onlaradr azb- azm.
1- Bu yet, Kurey kfirleri hakknda nazil olmutur. Allah, Peygamberi Hz. Muhammed'i
onlarn errinden emin klmtr. Buna gre mana, "Seninle savamak iin, ordular toplayarak
kfrde yaranlar, seni mahzun etmesin. nk onlar, bu hareketleriyle Allah'a deil, sadece
kendilerine zarar verirler." eklindedir. Bunu, onlarn Peygabere ve m'min ashabna hibir
ekilde zarar veremeyecekleri manasna anlamak gerekir. Bu ifde, bu ekilde anlaldnda,
mutlaka belli bir zarara hamledilmesi gerekir. nk bundan sonra onlarn, Hz. Peygamber
(s.a.s)'e birtakm zararlar verdikleri mehurdur. Evl olan, bunun: "Kfirlerin ordular
toplamaktan maksatlarnn, bu dini yok etmek ve bu eriat silmektir. Onlarn bu maksatlar
hibir zaman tahakkuk etmeyecek, aksine kendi ileri bozulacak, gleri gidecek, senin iin
ycelip, ismin duyulacak" manasna hamledilmesidir. 565
2- Bu yet, mnafklar hakknda nazil olmutur. Onlarn kfre kouup yarlar da,
m'minleri Uhud hadisesi ile korkutmalar ve ilh yardm ile muzafferiyetten mitsiz
brakmaya gayret etmeleridir. Veyahut da onlarn, "Muhammed, mlk peinde kouyor.
Bundan dolay durum bazan lehine, bazan aleyhine oluyor. Eer o, Allah'tan bir Peygamber
olsayd, hi malup olmazd" demeleridir. Bu da, mslmanlar (nerede ise) slm'a kar
soutuyordu ve Hz. Peygamber (s.a.v.) bundan dolay zlyordu. 566
3- Baz limler de yle demilerdir:
"Bir ksm kfirler, mslman olmular, fakat Kurey'ten ekindikleri iin sonra irtidad etmi
(slm'dan geri kmlard. te bundan dolay, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gnlne bir znt
dmt. nk O, onlarn bu irtidadlar ile kendisine bir zarar verebileceklerini sanyordu.
te bundan dolay Cenb- Allah, onlarn mrted olmalarnn, O'na bir zarar veremeyeceini
beyan buyurmutur."
Kd yle der:
"Bu izah, unlarla da glendirilebilir:
a) Kfr zere devam eden kimse iin, "kfre kouyor" denilemez. Fakat bu ifde ile,
imandan sonra kfir olan kimse tavsif edilir.
b) Allah Tel'nn, "Allah, onlara hirette bir nasib vermemeyi murad eder" buyruu ancak
daha nce iman etmi olan kimseler iin uygun der. Binenaleyh bu iman bir nasib
gerektirmi ama, sonra irtidad sebebi ile boa gitmitir.
c) Hzn, ancak arzu edilen bireyi elde edememeden dolay olur. Hz. Peygamber (s.a.v.),
561

Enam: 6/112.
563
564
565
566
562
onlarn imn etmelerinden istifade etmeye muktedir olup, sonra onlar kfir olduklar iin,
mmetinin saysnn oalmam olmasndan tr hznlenmitir. te bundan dolay Allah
Tel, O'nu bundan emin klm ve kendisinin durumunun deimemesi konusunda onlarn
iman etmeleriyle etmemelerinin msavi olduunu bildirmitir." 567
4- Bunlardan murad, dnya mal elde etmek iin, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in Tevrat'ta
bahsedilen sfatlarn saklayan, Ka'b bn Eref ve taraftarlar gibi yahudi ileri gelenleridir. 568
5- Bir rivayete gre de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, ehl-i kitabn mslman olmamas ok ar
geliyormu. nk dier mrikler onlara bakyor ve ''Bunlar kitab ehlidir, ayet sz hak
olsayd nce onlar ona tbi olurlard." diyorlarm. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil
olmu.569
6- Kaffal (r.h.) yle demitir:
''yeti, Hak Tel'nn, ''Ey Peygamber, kalpleriyle inanmadklan halde azlaryla ''inandk''
diyen (mnafklarla yahudilerden o kfr iinde (olabildiine) kouanlar seni mahzun
etmesin'' 570 yetinin de delleti ile btn kfir snflar manasna hamletmek uzak bir ihtimal
deildir. Buna gre yet, Hz. Peygamber (s.a.s)'in hznnn, btn bu kfirlerden dolay
olduuna dellet eder."571
177. mana karlk kfr satn alanlar, Allah'a hibir zarar veremezler. Onlar iin elem veren
bir azap vardr.
"Eer biz bundan nceki yetin mnafklar ile yahudiler hakknda olduunu sylersek, bu
yetin de mrtedler hakknda olduunu syleriz. "
2- "Ayn ekilde birinci yetin mrtedler hakknda, bu yetin de yahudiler hakknda olduunu
sylemek de uzak bir ihtimal saylmaz. Yahudilerin imana karlk kfr satn almalarnn
manas udur: Onlar, Hz. Peygamber (s.a.s)'i, henz Peygamber olarak gnderilmezden nce
de biliyor, O'na inanyor ve dmanlarna kar O'na yardm edeceklerini sylyorlard. Fakat
bizzat Peygamber olarak gnderilince, O'nu inkr edip, nceki hallerini braktlar ve bylece
sanki iman verip, karlnda kfr satn alan kimseler gibi oldular. Bu, birey satn alan
kimsenin, ona karlk satana bir bedel vermesi gibidir."
3- "Bu yeti mnafklara hamletmek de uzak bir ihtimal deildir. nk mnafklar,
m'minlerin yannda iken iman ettiklerini sylyorlar, eytan gibi olan reisleri ile babaa
kaldklarnda, kfir olup, iman brakyorlard. Bylece onlar sanki kfr, imn mukabilinde
satn alm oluyorlard." 572
178. O kfredenler, onlara zaman vermemizi kendileri iin sakn hayrl sanmasnlar. Onlara
frsat vermemiz ancak gnahlarn artrmalar iindir. Onlara horlayc ve aalayc bir azb
vardr.
1- Mukatilden rivayete gre Mekke mrikleri hakknda nazil olmutur.573
2- At'dan rivayete gre Kurayza ve Nadr oullar yahudileri hakknda nazil olmutur.574
567

570
Mide: 5/41.
571
572
573
Als, Rhu'l-Maan, 4/135.
574
Als, Rhu'l-Maan, 4/135.
568
569
"Bu yet, daha nceki yetlerde de izah edildii gibi, Uhud hdisesi ve mnafklarn
m'minleri cihaddan geri koymalar hakkndadr. Binenaleyh Cenb- Hak, kfirlerin bu
dnyada bir mddet daha yaatlmalarnn ve kendilerine mhlet tannmasnn, ehidler gibi
lmelerinden onlar iin daha hayrl olmadn beyn etmektedir."575
179. Allah, mminleri sizin zerinde bulunduunuz halde brakacak deildir. Nihayet
murdar temizden ayracaktr. Allah sizi gayba muttali klacak ve size gayb bildirecek de
deildir. Fakat Allah, peygamberlerinden dilediini seer. O halde siz Allah'a ve Rasllerine
iman edin. Eer iman eder ve mttakler olursanz sizedir ecr-i azm.
1- Sdd dedi ki: "Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"mmetim, Adem'e arzolunduu gibi kendi suretlerinde bana arzolundular ve bana iman
edenlerle, beni inkr edenler bana bildirildi." Bu haber mnafklara ulanca alay ettiler ve
dediler ki:
"Muhammed kendisine inanan ve inkr edeni bildiini iddia ediyor. Halbuki biz kendisiyle
beraber bulunduumuz halde bizi tanyamyor." te bu sebebe binaen Allah Teala bu yeti
indirdi."576
2- Kelbnin bn Abbs'dan rivayetine gre "Kurey demi ki:
"Ey Muhammed, sen, sana uymayan kimsenin Cehennem'de bulunduunu, Allah'n da o
kimseye kar gazapl olduunu, senin dinin zere uyan kimseninse Cennet ehlinden olup,
Allah'n da ondan honut olduunu iddia ediyorsun. Peki o halde sana iman eden ve etmeyen
kimseleri de bize haber ver." Bu sebeple Allah Teala bu yeti indirdi."577
3- Ebu'l-Aliye dedi ki:
"M'minler kendilerine, onunla m'min ve mnafk kimseyi birbirinden ayrd edebilecekleri
bir alamet verilmesini istediler. Allah Teala da bu yeti indirdi."578
4- Sudd'den rivayete gre "Bir takm kimseler: "Muhammed gerekten doru szl ise bize
kimin gerekten m'min, kimin kfir olduunu haber versin bakalm." dediler de Allah Teal
bu yet-i kerimeyi indirdi."579
5- Gafra'nn klesi mer dedi ki:
"Yahudiler: "Ey Muhammed, siz daha nceden bizim dinimizden honut idiniz. Kitabnz
inmeden nce sizden bazlar lm olsayd onun hali nasl olacakt?" dediler de bu yet-i
"Bu yet, Uhud hadisesi ile ilgili yetlerin en son ksmdr."581
180. Allah'n, ltfundan kendilerine verdiinde cimrilik edenler sakn bunun kendileri iin bir
hayr olduunu sanmasnlar. Tam tersine bu, onlar iin bir erdir. Onlarn cimrilik ettikleri
kyamet gn boyunlarna dolanacaktr. Gklerin ve yerin miras Allah'ndr, Allah yapmakta
olduklarnza Habr'dir.
1- Mfessirlerin byk ounluu (bn Mes'd, Ebu Hreyre, Ebu Salih rivayetinde bn
Abbs, a'b, Mchid) bu yetin, zekt men edenler, mallarnn zektn vermede cimri
575

Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 108; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/510.
577
578
579
580
581
576
davranan mslmanlar hakknda indii zere gr birliindedirler.582

2- Atiyye el-Avf'nin, bn Abbas'tan, bn Cureycin Mchid ve Zecccdan rivayetine gre
bu yet, Muhammed (s.a.v.)'in vasfin ve peygamberliini gizleyen Yahudi alimleri hakknda
nazil oldu. Cenab- Hakk, bu yet-i kerimedeki "cimrilik" ile, Allah Teala'nn o Yahudi
hahamlar'na vermi olduu ilmi gizlemeyi murad etmitir."583
181. "Gerekten Allah fakirdir, biz zenginleriz." diyenlerin szn Allah mutlaka iitmitir. O
sylediklerini haksz yere peygamberlerini ldrmeleriyle birlikte yazacaz ve "Tadn o
iddetli yangn azabn!" diyeceiz.
1- Abdullah b. Abbas, Sddi, Mcahid, Hasan- Basri, Katade ve bn-i Zeyd bu yet-i
kerimenin ve bundan sonra gelen bir ksm yetlerin, Rasulullahn dneminde bulunan
Yahudiler hakknda nazil olduunu sylemilerdir.584
2- krime, Sdd, Mukatil ve Muhammed bn shak dediler ki:
"Eb Bekr-i Sddk (r.a.) birgn Yahudiler'in bir dershanesine girdi. Yahudiler'den bir grup
insan, ilerinden Fihnas b. zr isminde bir adamn bana toplanm olduklar bir halde
buldu. Bu zat onlarn ulemasndand. Finhasn yannda ad Eya' olan bir haham daha vard.
Eb Bekr, Fihnas'a dedi ki:
"Yazk sana ey Finhs, Allah'tan kork da mslman ol. Zira vallahi sen elbette ok iyi
biliyorsun ki Muhammed (s.a.v.) Allah'n Rasul'dr. Allah katndan size gerekten hak ile
gelmi bir peygamberdir. O'nu yannzdaki Tevrat ve ncil'de yazl olarak bulmaktasnz. O
halde O'na iman et ve O'nun peygamberliini tasdik et, Allah'a gzel bir dn ver ki seni
Cennet'e koysun ve sana kat kat sevap versin." Fihnas da dedi ki:
"Vallahi ey Ebu Bekr, bizim Allah'a ihtiyacmz yok, tam tersine onun bize ihtiyac var. Ey
Eb Bekr, sen Rabbimizin bizden mallarmz bor istediini iddia ediyorsun. Halbuki
zenginden, ancak fakir bor ister. Biz, onun bize yalvard gibi ona yalvarmyoruz. Biz ondan mstaniyiz. Bizden mstani olsa, zengin olsa arkadann zannettii gibi bizden bor
istemezdi. imdi senin dediin ey ayet doru ise, o halde Allah gerekten fakir, bizlerse
zenginiz, Eer zenginse bizden mallarmz bor istemez. Ayrca baksana size faizi
yasaklyor, bize veriyor. Eer zengin olsa bize faiz verir miydi?!" Bunun zerine Eb Bekr
gazaba geldi ve Fihnas'n suratna kuvvetli bir amar indirdi ve dedi ki:
"Hayatm, kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki seninle aramzda anlama (baka bir
rivayette: Mersed oullaryla Hz. Peygamber arasndaki antlama) olmasayd elbette boynunu
vururdum ey Allah'n dman! Eer szlerinizde sdk iseniz gcnz yettiince bizi yalanlayn bakalm." Bunu mteakib Fihnas Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Muhammed, u arkadann bana yaptna bak." Rasulullah (s.a.v.) Eb Bekr'e:
"Bu yaptna seni sevk eden ne idi?" buyurdu. Eb Bekr de dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, bu Allah'n dman gerekten ok byk bir sz konutu; Allah'n fakir,
kendilerininse zengin olduunu iddia etti. Ben de Allah iin gazaba gelip suratna vurdum."
Fihnas ise bunu inkr etti. Nihayet Allah Teala, Fihnas' red Eb Bekr'i ise tasdik etmek zere
bu yeti ve yine Hz. Ebu Bekr'in sz ve onu sinirlendiren hadise hakknda bir de "Sizden
evvel kendilerine kitab verilenlerden ve mriklerden herhalde incitici birok szler
iiteceksiniz. Eer katlanr mttakler olursanz ite bu, hadiselere kar bir azimdendir."585
yet-i kerimesini indirdi."586
582
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/126; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/512; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
584
585
Al-i mran: 3/186.
586
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/129, ed-Drr: 2/105; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
109; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/166; Muhtasar- bn Kesir, 1/342.
583
Bu rivayet biraz sonra 186. yet- kerimenin nzul sebebinde zde ayn, fakat ayrntlarda
biraz daha farkl olarak tekrar gelecektir.
3- Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), Ben Kaynuka yahudilerine, slm'a,
namaza, zekata ve Allah iin gzel bir bor vermeye davet eden bir mektup yazp, bunu Hz.
Ebu Bekir'le gnderince, Yahudi Finhas,
"Demek ki Allah fakir ki bizden bor para istiyor" dedi. Bunun zerine Hz. Ebu Bekir ona bir
tokat atarak,
"Eer aramzda bir anlama olmasayd, boynunu uururdum" dedi. Binenaleyh Hz. Ebu
Bekir onu, Hz. Peygambere ikayet edip, Finhas da syledii sz inkr edince, ite bu yet
Hz. Ebu Bekir'i dorulamak iin indi.587
4- Abdu'l-Kahir b. Tahir, Eb Amr b. Matar'dan, o Cafer b. el-Leys ez-Ziyad'den, o Eb
Huzeyfe Musa b. Mesud'dan, o ibl'den, o bn Eb Ncayh'tan, o da Mcahid'den unu
"Bu yet Yahudiler hakknda inmitir. Eb Bekr onlardan bir adamn suratna tokat att. Bu
adam: "Allah fakirdir, bizlerse zenginiz" diyen kimsedir."
ibl dedi ki: "Bana gelen habere gre bu kii Yahudi Fihnas'tr. Allah'n eli kapaldr, skdr,
diyen kii de budur."588
"Yahudiler, Allah Tel, Kim Allaha bor verecek yetini indirdii zaman, Neb
Aleyhisselm'a geldiler ve:
"Ey Muhammed, senin Rabbin fakir mi ki, kullarndan istiyor?" dediler. Allah Tel bu yeti
indirdi." 589
6- bn Abbas'tan (r.a.) hasen bir senetle rivayet edildi:
"Allahu Tel'nn Al-i mran: 3/181 ayeti, Ebu Bekir ile Finhas arasnda olan ey hakknda
indi." 590
7- Hasen'den rivayete gre "Kimdir o ki Allah'a gzel bir bor verir..."591 yet-i kerimesi nazil
olunca yahudiler taaccb ettiler ve alay yollu: "Rabbnz fakir ki bizden bor istiyor." dediler
de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi.
Katde rivayetinde bu sz syleyenin yahudilerden Huyey ibn Ahtab olduu, "Rabbmz
bizden bor istiyor, ancak bir fakir zenginden bor ister." dedii kaydedilmitir.592
Ebu Sleyman ed-Dimak ise bu yahudinin en-Nebb ibn Amr olduunu sylyor.593
8- Allah, "Kimdir ki Allah'a gzel bir bor versin de, (Allah) onu kat kat, ok ok artrsn" 594
yetini indirince, Yahudiler:
"Biz, Muhammed'in ilhnn bizden bor istediini gryoruz, demek ki biz zenginiz O fakir.
Bir taraftan faizi (ribay) bize yasaklarken, br taraftan bize faiz veriyor" dediler. Bu
szleriyle bu yeti kasdediyorlard. 595
183. "Dorusu, atein yiyecei bir kurban getirmedike hibir peygambere inanmamamz
hususunda Allah bize and verdi." diyenlere de ki: "Benden nce nice peygamberler size
apak delilleri ve dediiniz eyi getirmiti. Eer doru szller idiyseniz onlar neden
ldrdnz?"
587

bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/130, ed-Drr: 2/106. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
109-110.
589
590
bn Mnzir; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/168.
591
Bakara: 2/245.
592
593
594
Bakara: 2/245.
595
588
1- Kelb dedi ki:

"Bu yet Ka'b b. Eref, Malik b. Sayf (veya Dayf), Vehb b. Yehuza, Zeyd b. Tabuh, Fihnas b.
zur ve Huyey b. Ahtab hakknda nazil oldu. Bunlar Rasulullah (s.a.v.)a gelip dediler ki:
"Allah'n, seni bize bir peygamber olarak gnderdiini, sonra bir kitap indirdiini iddia
ediyorsun. Oysa ki Allah, Tevrat'ta, atein yiyecei bir kurban bize getirmedike, Allah
katndan gnderildiini iddia eden hibir peygambere inanmamamz emretmitir. O halde
sen, o kurban bize getirirsen seni tasdik ederiz." Bunun zerine Allah Teala bu yeti
indirdi."596
"Bu yet, Ka'b bn el-Eref, Ka'b bn Esed, Malik bn es-Sayf, Vehb bn Yahuza, Zeyd bn
Tbb, Finhs bn zr ve benzerleri hakknda nazil olmutur. Onlar, Hz. Muhammed
(s.a.v.)'e gelerek
"Ey Muhammed, Allah'n Peygamberi olduunu ve Allah'n sana bir kitap indirdiini iddia
ediyorsun. Halbuki Allah bize Tevrat'ta, hibir Peygambere, atein yiyecei bir kurban
getirmedike, imn etmememizi emretti. O atein hafif bir sesi olur ve gkten iner. Eer sen
bize bu atei getirirsen, seni tasdik ederiz" dedikleri zaman, ite bu yet-i kerime nazil
olmutur." 597
3- At yle demitir:
"srailoullar Allah iin kurban kesiyor, onun i yalar ile etinin en gzel yerlerini alp,
bunlar tavan ak bir evin ortasna koyuyorlard. Peygamberleri evin iinde durup,
Rabb'isine dua ediyordu. srailoullar da darda, evin etrafnda bekleiyorlard. Derken
gkten hafif bir sesi olan, dumansz beyaz bir ate iniyor ve o kurban yakp bitiriyordu." 598
4- Sdd dedi ki:
"Cenb- Hak Tevrat'ta, "Size Peygamber olduunu iddia eden birisi gelince, Mesh ve
Muhammed hri, size bir atein yiyip bitirecei bir kurban getirmedike ona inanmayn.
Fakat Mesh sa ile Muhammed geldiklerinde, onlar hemen tasdik edin. nk onlar, atein
yiyip bitirecei bir kurban olmadan gelirler." buyurmutur. Bu det Hz. sa (a.s.)
gnderilinceye kadar devam etmitir. Allah Tel, Hz. sa'y Peygamber olarak gnderince,
bu sona ermitir." 599
5- Abdullah b. Abbas ve Dahhak diyorlar ki:
"nceki mmetlerde bir kii, tasaddukta bulunur da, sadakas kabul edilirse, gkten bir ate
iner onun sadakasn yerdi. Bu da o kiinin, iddiasnda hakl olduunu gsterirdi. Yahudiler,
bu yet-i kerimede zikredildii gibi, Rasulullahtan byle bir mucize istemilerdir. Fakat
Allah teala, Yahudilere, bu gibi mucizelerle gelen Peygamberleri de ldrdklerini
hatrlatarak istediklerinde samimi olmadklarn, sadece Hz. Muhammedi yalanlamak iin bu
gibi eyleri ile srdklerini beyan etmitir." 600
185. Her nefis (canl) lm tadcdr ve kyamet gn ecirleriniz size tastamam verilecektir.
O zaman kim ateten uzaklatrlp cennete konursa artk o muradna ermi olur. Bu dnya
hayat aldatc bir geimlikten baka bir ey deildir.
1- "De ki: Size mvekkel lm melei cannz alacak..."601 yeti nazil olunca
"Ey Allah'n elisi, Adem olunun lm ile ilgili bu yet geldi. Peki cinlerin, kularn
hayvanlarn lmnn zikri nerede? Onlar nasl lrler?" dediler de bu yet-i kerime nazil
596
Kelbi zayftr. Suyuti; ed-Drr: 2/106; bn Ebi Hatim; bnu'l-Mnzr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 110; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 1/516; Fahreddin er-Rz, Tefsir-i Kebir, 9/121.
597
598
599
600
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn,.
601
Secde: 32/11.
oldu.602
"Yeryznde bulunan herey fnidir" 603 yeti nazil olunca, melekler:
"Yeryzndekiler ld" dedi.
"Her nefis lm tadcdr" yeti nazil olunca da,
"Biz de ldk" dediler." 604
186. Mallarnz ve canlarnz hususunda imtihana ekilecek ve sizden nce kendilerine kitab
verilenlerden ve mriklerden de herhalde incitici birok ey iiteceksiniz. Eer bunlara
katlanr, saknrsanz ite bu, hadiselere kar bir azim ve metanettendir.
1- Zhriye gre bu yet-i kerime, K'b b. el-Eref hakknda nazil olmutur.
a- Eb Muhammed Hasan b. Muhammed Faris, Muhammed b. Abdillah b. Hamdn'dan, o
Eb Hamid Ahmed b. Hasan'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o Ebu'l-Yemn'dan, o
uayb'dan, o Zhr'den, o Abdurrahman b. Abdillah b. Ka'b b. Malik'ten, o da babasndan -ki
bu zat yani Ka'b, Tebk Seferi'ne itirak etmedii iin tevbesi kabul olunan kiiden
birisidir- bize u rivayette bulundu:
"Yahudi Ka'b b. Eref air birisiydi. Peygamber (s.a.v.)'i hicveder ve iirinde Kurey'i O'na
kar kkrtrd. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldii srada Medine ahalisi kark, muhtelif
bir yap arzediyordu. mslman, mrik, Yahudi olanlar vard. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.) bunlarn hepsini sulha kavuturmak istedi. Mrikler ve Yahudiler O'na ve Ashab'na
iddetli eziyet veriyorlard. te Allah Teala Peygamberi (s.a.v.)'ne bu ezalara sabretmeyi
emredip onlar hakknda bu yeti indirdi."605
b- Abdrrezzak M'mer'den, o Zhriden, o Abdurrahman bni K'b bni Mlik'ten anlatt.
"yet K'b bni Eref, Neb Aleyhisselm' ve onun ashabn iir ile hiciv etmesinden dolay
onun hakknda indi." 606
c- Yahya ibn Fris kanalyla Ka'b ibn Mlik'ten o da babasndan rivayet eder ki:
"Ka'b ibnul-Eref, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i hicveder ve Kurey mriklerini aleyhine tahrik
ederdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye geldiinde orann ahalisi
mslmanlardan, puta tapanlardan ve yahudilerden olmak zere karkt. Yahudiler, Hz.
Peygamber (s.a.v.) ve ashabna eziyet ederlerken Allah Teal Rasl'ne sabr ve aff
emretmiti. te onlar hakknda "sizden nce kendilerine kitab verilenlerden ve mriklerden
de herhalde incitici birok ey iiteceksiniz.." yetini indirdi de Ka'b ibnu'l-Eref, Hz.
Peygambere eziyetinden vazgemeyince Efendimiz (s.a.v.), Sa'd ibn Muz'a "Ka'b' ldrmek
zere bir grubun gnderilmesini" emretti. O da Muhammed ibn Mesleme'yi gnderdi ve onlar
da Ka'b ibnu'l-Erefi ldrdler. Ka'b ibnu'l-Erefin ldrlmesi zerine yahudiler ve
mrikler korkup Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve
"Arkadamzn kaps alnd ve hile ile ldrld." dediler. Efendimiz de onlara, daha
nceki szn hatrlatt ve mslmanlara eziyetten vazgemelerine, yahudlerle mslmanlar
arasnda bir antlama yapmaya davet etti. Kabul etmeleri zerine bir sayfaya yahudiler ve
mslmanlar balyacak bir antlama yazld."607
d- Taber'nin tefsirinde Ka'b ibnu'l-Erefin ldrl ile ilgili Zuhr'den rivayetle tahric
olunan haberde baz ayrntlara da yer verilmektedir. Bu kii, iirleriyle mrikleri,
Rasulullaha ve sahabilerine kar kkrtyor ve Rasulullah kotlyordu. Bu sebeple,
602
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 1/517.

Rahman: 55/26.
604
605
Ebu Davud; el-Harac ve'1-mare ve'l-Fey: 3000, Suyuti; Lbab: s. 67. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 110.
606
607
Ebu Davud, el-Harc ve'I-Fey' ve'1-mra, 22, hadis no: 3000.
603
ilerinde Muhammed b. Mesleme, Ebu Abs'n da bulunduu, Ensardan be kii, Kb b. elErefe gittiler. K'b, Medinenin st tarafnda, kavminin meclisinde bulunuyordu. Gelenleri
grnce iine korku dt ve hallerini beenmedi. Onlar,
"Biz sana bir ihtiya iin geldik." dediler. K'b:
"Biriniz bana yaklasn ve ihtiyacnz anlatsn." dedi. lerinden biri ona yaklaarak,
"Biz sana, zrhlarmz satarak bedellerini alp infak edelim diye geldik." dedi. K'b da dedi ki:
"Vallahi eer bunu yapacak olursanz, bu adam gelip size konakladndan beri byk bir
skntya dtnz belli" dedi. Onlar, geceleyin ortaln sakinletii bir vakitte K'bn
yanna tekrar gideceklerine dair szletiler. Sonra gelip K'ba seslendiler. Kars ona:
"Bunlar bu saatte sana, houna gidecek bir ey iin gelmi olamazlar" dedi. K'b:
"Onlar bana meselelerini anlatmlard." dedi, ve kp onlarla konutu. Onlara:
"Size vereceim hurma karlnda rehin olarak ocuklarnz bana verir misiniz?" dedi.
Onlar,
"Bizler, ocuklarmz hakknda "Bu bir vesk karlnda rehin verilmitir." "u iki vesk
karlnda rehin verilmitir." eklinde sylenilerek ayplanmalarndan utanrz." dediler.
K'b,
"Kadnlarnz bana rehin olarak verir misiniz?" dedi. Onlar,
"Sen insanlarn en yakkl olansn. Biz sana gvenemeyiz. Bu yakklln karsnda
hangi kadn sana kar diretebilir ki? Fakat biz sana silahlarmz rehin verebiliriz. Bizim
bugn silahlara da ne kadar ihtiyacmz olduunu biliyorsun." dediler. K'b
"Haydi silahlarnz getirin ve istediinizi yklenip gtrn." dedi. Onlar,
"Aa in de sen bizden teslim al biz de senden teslim alalm." dediler. K'b inmek isterken
kars ona yapt ve ona
"Kavmine bir kii gnder de senin de bunlar gibi adamlarn gelip yannda bulunsunlar." dedi
K'b
"Bunlar, benim uyuduumu grseler beni uyandrmazlar." dedi. Kars:
"Sen onlara evin iinden konu" dedi. K'b dinlemedi, onlarn yanna indi. Ondan gzel
kokular salyordu. Mslmanlar
"Nedir bu kokular?" dediler. K'b
"Bu, (Karsn kastederek) filann annesine ait olan kokudur." dedi. Mslmanlardan biri onun
kokusunu koklamak gerekesiyle ona yaklat ve onu kucaklad. Sonra arkadalarna:
"ldrn bu Allah dmann." dedi. Bunun zerine Ebu Abs, K'bn brne mzran
saplad. Muhammed b. Mesleme de klla boynunu vurdu ve dnp gittiler. Bunun zerine
Yahudiler korkuya kapldlar. Rasulullaha varp
"Bizim efendimiz, suikastla ldrld." dediler. Rasulullah da onlara, K'bn yaptklarn,
mrikleri mslmanlarin aleyhine kkrttn ve onlara eziyet ettiini anlatt."608
e- Ka'b ibnu'l-Erefin ldrlmesi hadisesi Bedr Gazvesinden ksa bir sre sonradr ve
ldrlmesi ile ilgili birok ayrnt ile onun iirinden, ldrlmesi zerine sylenen iirlerden
rnekler bn Him'n Sre'sinde yer almaktadr. Buradaki arpc ayrntlardan biri, onu
ldrmeye giden sahablerin iinde Ka'b'in bir st kardeinin de yer almasdr. Silkn ibn
Selme ibn Vak adndaki bu sahabnin hey'ette yer almas Ka'b'n bu hey'etin yanna gelmeye
raz olmasnda byk rol oynam grnyor.609
2- same b. Zeyde gre bu yet-i kerime, Abdullah b. bey vb. mrikler ve ehl-i kitab
hakknda nazil olmutur.
a- Amr b. Ubeyy Amr el-Mzekk, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o
Muhammed b. smail el-Buhar'den, o Ebu'l-Yeman'dan, o uayb'dan, o Zhr'den, o Urve b.
Zbeyr'den, o da Usame b. Zeyd'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.), Fedek Kabilesi'nden palan olan bir merkebe bindi ve Usame b. Zeyd'i de
608
609

Bak: bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Kahire 1375/1955, 2/51-58.
arkasna ald. Sonra Haris b. Hazrec Oullar'nn iinde bulunan Sa'd b. Ubade'yi ziyarete
gitti. Bu, Bedir Vakas'ndan nce idi. Nihayet ierisinde Abdullah b. Ubeyy'in de bulunduu
bir meclise urad. Bu, Abdullah b. Ubeyy'in mslman olmasndan nce idi. Meclisde,
mslmanlar, mrikler, putperestler ve Yahudiler'den oluan gruplar vard. Abdullah b.
Revaha da o meclisteydi. Rasulullah (s.a.v.)'n bindii hayvann tozu meclisi brynce,
Abdullah b. Ubeyy ridasyla burnunu kapatarak:
"Bize tozutmayn" dedi. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) selam verdi, sonra durdu. Merkeb'den indi
ve onlar Allah'a davet etti, onlara Kur'an okudu. Bunun zerine Abdullah b. Ubeyy dedi ki:
"Ey kii, eer gerekse dediklerinden daha gzel birey yoktur. yleyse meclislerimizde bu
szlerinle bize eza verme, yoluna dn. Sana kim gelirse ona anlat." Abdullah b. Revaha dedi
ki;
"Evet ey Allah'n Rasul, bizi o szlerinle meclislerimizde mest et. Zira biz, bunu severiz."
Sonra mslmanlar, mrikler ve Yahudiler birbirlerine kfrettiler. Hatta az kald ki
birbirlerinin stne atlacaklard. Peygamber (s.a.v.) onlar devaml yattrmaa alyordu.
Nihayet sustular. Sonra Peygamber (s.a.v.) hayvanna binip gitti. Nihayet Sa'd b. Ubade'nin
yanna girdi ve ona dedi ki:
"Ey Sa'd -Abdullah b. Ubeyy'i kasdederek- Eb Hubb (eytan'n babasn)'in ne dediini
duymadn m? O, yle yle dedi." Sa'd b. Ubade dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, onu affet, vazge, bover. Sana Kitab' indirene yemin ederim ki sana
inen Hakk Allah getirmitir. u krfez ahalisi (Arabistan halk) o nbvvet hakikatini
balarna tc etmeleri zere sulh oldular. Nihayet Allah sana verdii Hak'la bunu reddedince,
O buna zld. te onun, senin grdn eyi yapmas bundandr." Bu sz zere Rasulullah
(s.a.v.) onu affetti. Allah Teala da bu yeti indirdi."610
Allah'n Rasl (s.a.v.) ve ashab, ktal yetinin nzulnden nce mriklerden ve ehl-i
kitabdan grdkleri bu nevi eziyetlerden dolay onlar, emrolunduklar zere affederlerdi.611
3- krime ve bn Abbasa gre bu yet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ebu Bekr ve
Kaynuk oullar'nn efendisi yahudi Finhs hakknda nazil olmutur.
a- bn Abbs'tan rivayetle Bu srenin 181. yetinin nzul sebebi olarak anlatlan ve Hz. Ebu
Bekr ile Yahudi Finhs arasnda geen hadisenin ayn zamanda bu yet-i kerimenin de nzul
sebebi olduu biraz nce gemiti.
b- Taber bu yet-i kerimenin nzul sebebi sadedinde olmak zere hadiseyi krime'den
rivayetle yle zikrediyor:
"Bu yet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ebu Bekr ve Kaynuk oullar'nn efendisi
yahudi Finhs hakknda nazil olmutur. yle ki: Hz. Peygamber (s.a.v.), Ebu Bekr'i yardm
istemek zere Finhs'a gndermi, bu hususta yazd bir mektubu da ona vererek:
"Bana dnp istiare etmeden sakn bir ey yapma." diye de tembihlemiti. Hz. Ebu Bekr
klcn kuanm olarak Finhs'a gidip Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mektubunu verdi. Finhs
mektubu okuyunca:
"Demek Rabbnz bizim kendisine yardm etmemize muhta oldu." dedi. Hz. Ebu Bekr,
klcyla ona vurmaya niyyetlendiyse de Hz. Peygamber (s.a.v.)in "benimle istiare etmeden
bir ey yapma." tenbihini hatrlyarak vazgeti ve "Allah'n, ltfundan kendilerine verdiinde
cimrilik edenler sakn bunun kendileri iin bir hayr olduunu sanmasnlar. Tam tersine bu
onlar iin bir erdir. Onlarn cimrilik ettikleri ey kyamet gn boyunlarna dolanacaktr..."
612
yeti, bir de bu yet-i kerime ile onun arasndaki yetler nazil oldu."613
c- Mfessirler yle demilerdir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ebu Bekir'i, yahudi Finhs'a yardm istemek iin gndermiti.
Finhas da,
610
Buhari; Cihad: 2987, Tefsir: 4566, Merda: 5663. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 110-111.
Buhari; Tefsru'l-Kur'n, 3/15; bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/518.
612
Alu mrn, 3/180.
613
611
Rabb'in, bizim kendisine yardm etmemize muhta oldu" deyince, Ebu Bekir (r.a.), onu
klla vurmak istedi. Halbuki Hz. Peygamber (s.a.v.) gnderirken ona,
"Bana dnp gelinceye kadar, hibir eyi zorla alma" demiti. Hz. Ebu Bekir bunu
hatrlaynca, kendine hkim olup vurmad ve bunun zerine bu yet nazil oldu." 614
Ayet-i kerime ister Ka'b ibnu'l-Eref, isterse Finhs ibn Azr hakknda gelmi olsun neticede
ikisi de yahudilerin bu yet-i kerime karsndaki tavrn temsil etmektedirler.
187. Hani Allah, kendilerine kitap verilenlerden, "Onu, mutlaka insanlara aklayp
anlatacaksnz ve onu gizlemiyeceksiniz" diye misk (sz) almt. Onlar ise onu srtlarnn
arkasna attlar ve onunla az bir menfaat satn aldlar. Satn aldklar o ey ne kt...
1- Mfessirler bu yet-i kerimede zikredilen ehi-i kitaptan kimlerin kastedildii hususunda
farkl grler zikretmilerdir.
a- Abdullah b. Abbas, Sddi, Said b. Cbeyr ve bn-i Creyce gre bu yette zikredilen ehl-i
kitaptan maksat, sadece Yahudilerdir. yet, Finhas ve Eya' gibi Yahudi Hahamlarna iaret
etmektedir.
b- Katadeye gre ise bu yet-i kerime, kendisine dn ilimler verilen herkesi kapsamaktadr.
Bu hususta Katadenin unlar syledii rivayet edilmektedir.
"te Allah, ilim ehlinden bu ahdi almtr. Kim, bir ey bilir ise, onu bakasna retsin.
Sizler ilmi gizlemekten kann. Zira ilmi gizlemek, helak olmaktr. Hibir kimse de
kendisini, bilmedii bir eyi sylemeye zorlamasn. Aksi takdirde Allahn dininden dar
kar ve kendisini zorlayanlardan olur." Denilir ki:
"Sylenilmeyen ilim, harcanmayan hazineye benzer. nsanlara aktarlmayan hikmet, yeyip
imeyen bir puta benzer." Yine denilir ki:
"Ne mutlu konuan lime ve ne mutlu dinlediini tutan dinleyiciye. Birincisi ilmi bilen, onu
reten ve insanlar ona arandr. kincisi ise, hayr iiten, onu koruyan ve ondan
faydalanandr."
c- Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre, yetin bu blmnn mns
yledir: "Ey Muhammed, bir zaman Allah, Peygamberlerden, kavimlerine kar ahit almt."
Buna gre burada zikredilen ehl-i kitaptan maksat, Peygamberlerdir. 615
2- Bu yet zahiren, her nekadar yahudi ve hristiyanlarla ilgili ise de, mslmanlarn da bunun
muhtevasna girmesi uzak bir ihtimal deildir. nk mslmanlar da Ehl-i Kur'n'dr. Kur'n
ise, Allah'n kitaplarnn en ereflisidir. 616
188. O yaptklarna sevinen ve yapmadklar eylerle de vlmek isteyenlerin azaptan
kurtulacaklarn sanma. Onlar iin can yakc azap vardr.
Bu yet-i kerimenin mnafklar ve yahudiler hakknda nazil olduuna dair iki rivayet vardr.
1- Ebu Said el-Hudri ve bn-i Zeyde gre bu yet-i kerime baz mnafklar hakknda inmitir.
Rasulullah, savaa ktnda, bunlar savaa gitmeyip yerlerinde kalrlard. Rasulullah
dndkten sonra da ondan zr dilerler ve savamadklar halde, insanlarn, zrlerini kabul
ederek kendilerini vmelerini isterlerdi.617
a- Bu yet mnafklar hakknda nazil olmutur. nk onlar, mslmanlara kar iman
ettiklerini mnafka ifde etmelerinden dolay seviniyorlard. nk onlar bylece, dnyevi
614

616
617
615
menfaatlerini elde edebiliyorlard. Daha sonra da, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kalplerinde
olmayan imanlar ile kendilerini vmesini bekliyorlard. 618
b- Eb Abdirrahman Muhammed b. Ahmed b. Cafer'den, o Ebu'1-Heysem-i Mervez'den, o
Muhammed b. Yusuftan, o Muhammed b. smail el-Buhar'den, o Said b. Eb Meryem'den, o
Muhammed b. Cafer'den, o Zeyd b. Eslem'den, o Ata b. Yesar'dan, o Eb Said el-Hudr'den
"Rasulullah (s.a.v.)'n devrinde baz adamlar, Rasulullah (s.a.v.) gazveye ktnda O'ndan
ayrlp geride otururlard. Rasulullah (s.a.v.) gelince de kendisine zr beyan ederler, ve
yapmadklar eyle vlmelerini isterlerdi. te bu yet bu sebepten dolay nazil oldu."619
Bu hadisi Mslim, Hasan b. Ali el-Hulvan, bn Eb Meryem yoluyla rivayet etmitir.620
c- Ebu S'd el-Hudr (r.a.) yle demitir:
"Bu yet, bir savaa Hz. Peygamber (s.a.s) ile birlikte kmayan ve savaa katlmadklar iin
sevinen bir grup mnafk hakknda nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.s) savatan dnnce,
ona mazeret beyn etmiler, O da onlarn mazeretlerini kabul etmi, daha sonra da O'nun
mslman mcahidleri mdh- sena edii gibi, kendilerini de medh- sena etmesini
ummulard." 621
d- Eb Abdirrahman ziyah, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Zekeriyya'dan, o
Muhammed b. Abdirrahman ed-Del'den, o Muhammed b. Chm'den, o Cafer b. Avn'dan, o
Hiam b. Said'den, o da Zeyd b. Eslem'den bize u rivayette bulunmutur:
"Mervan b. Hakem Medine valisi iken, Eb Said el-Hudri, Zeyd b. Sabit ve Raf' b. Hudeyc,
kendisinin yannda bulunduklar bir gnd. Mervan dedi ki:
"Ey Eb Sa'd Allah Teala'nn Al-i mran: 3/188 yetini grdn m? Vallahi biz
yaptklarmzla vnrz, yapmadklarmzla da vlmemizi isteriz." Eb Said dedi ki:
"Bu, senin dediin manaya gelmez. Ancak Rasulullah (s.a.v.)'n zamannda baz adamlar vard
ki bunlar, Rasulullah ve shabyla gazalara kmayp geri dururlard. Ashab ierisinde harbde
meakkat, yara ve o mnafklarn holanmadklar ey vukua gelince, onlardan geri
kalmalarna sevinirler, sevdikleri ey vukua gelince de onlara (katlmadklarna mazeret
uydurmak iin) yemin ederler ve yapmadklar ile de vlmelerini arzu ederlerdi. (te
kasdolunan mana budur.)"622
2- Dier bir ksm mfessirler ise bu yet-i kerimenin, Yahudiler hakknda nazil olduunu
sylemiler ancak, Yahudilerin, hangi ameli ileyenleri hakknda nazil olduu hususunda
farkl izahlarda bulunmulardr.623
a- Abdullah b. Abbasa gre bu yet, Rasulullahn, kendilerine bir ey sormas zerine onu
gizleyen, bu gizlemelerinden dolay da sevinen ve ayn zamanda Rasulullaha verdikleri
yanl cevap ile de Rasulullah ve mminler tarafndan vlmelerini isteyen Yahudiler
hakknda nazil olmutur.624
b- Said b. Muhammed ez-Zahid, Eb Said b. Hamdn'dan, o Eb Hamid b. ark'den, o Ebu'lEzher'den, o Abdurrezzak'tan, o bn Creyc'den, o bn Eb Mleyke'den, o Alkame b.
Vakkas'tan bize u haberi verdi:
"Mervan ibnu'l-Hakem kapcs Rafi'e dedi ki:
"bn Abbas'a git ve ona de ki:
"Eer bizden bir kii yaptyla bbrlenip, yapmadyla da vlmesini istedii iin azab
grecekse, bu durumda elbette hepimiz azab greceiz." bn Abbas da dedi ki:
"Sizin bu yetle ne alakanz var? Ancak bu yet ehli kitap hakknda indi. Peygamber (s.a.v.)
Yahudiler'i arp onlara birey sormutu da onlar bu eyi O'ndan gizlemiler ve O'na bu
618

Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 3/16 (4567); Mslim, Sfatul-Mnfkn, 7; bn Cerir: 4/136, Suyuti; Lbab: s. 68.
620
621
622
Suyuti; Lbab: s. 58, ed-Drr: 2/108.
623
624
619
eyin aksini haber vermilerdi. Bylece onlar, bunu Peygamber (s.a.v.)'e kar, onlara sorduu
ey hususunda haber vermeleri sebebiyle vlme, o eyi gizlemeleri sebebiyle de
bbrlenmeyi istediler." Sonra bn Abbas: "Allah, Kitab verilenlerden, onu insanlara
aklayacaksnz ve gizlemeyeceksiniz, diye ahid almt..." 197. yetini okudu."625
Bu hadisi Buhar, brahim b. Musa, Hiam yoluyla, Mslim, Zheyr b. Harb, Haccac yoluyla,
her iki taraf da bn Creyc'den rivayet etmilerdir.626
Bu hadis Humeyd bni Abdurrahman bni Avf tarikndan da rivayet edilmitir. 627
c- Dahhak, Sddi ve Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime,
Rasulullah yalanlamada ittifak iinde olmaktan dolay sevinen, ayn zamanda insanlarn,
kendilerine "Namaz klanlar, oru tutanlar" diyerek vmelerini isteyen Yahudiler hakknda
nazil olmutur. 628
d- Sudd ve Dahhak dedi ki:
"Medine Yahudiler'i, Irak ve Yemen Yahudileri'ne ve ayrca yazlar kendilerine ulaacak
olan yeryzndeki tm Yahudiler'e unu yazdlar:
"Hakikaten Muhammed, Allah'n Peygamberi deildir. Binaenaleyh siz, kendi dininiz zere
sabit kalp ayrlmayn ve bu hususta sz birlii yapn." Bylece Muhammed (s.a.v.)'e ve
Kur'an'a kfretmede sz birlii yaptlar da bu tutumlaryla bbrlenip:
"O Allah'a hamd.olsun ki, szmz bir yapt da bu sayede ayrla dmedik, dinimizi terk
etmedik. Biz namaz ve oru erbabyz ve biz, Allah'n dostlaryz." dediler. te Allah
Teala'nn: "Ettiklerine sevinen ve yapmadklanyla vlmekten holananlarn, sakn onlarn
azabdan kurtulacaklarn sanma; elem verici azab onlaradr." yetinin sebebi nzul
budur."629
e- Sudd'den rivayet edildi:
"Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in (Tevrat'ta zikredildiini bulduklar) ismini gizlediler ve
buna sevindiler, bir de kendilerini tezkiye ediyor ve "Biz oru, namaz ve zekt ehliyiz, biz
brahim'in dini zereyiz." diyorlar, kendilerini bununla avutarak Muhammed (s.a.v.)'in
peygamberliini inkrda az birlii ettiklerine seviniyor, bu vasflaryla vlmek istiyorlard.
te bunlar hakknda Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. Dahhk te bu grtedir."630
f- Zeyd bni Eslem'den Abdrrezzak, tefsirinde anlatt:
"Rf bni Hadc ve Zeyd bni Sabit, Mervn'm yanndayd. Mervn:
"Ey Rafi, Al-i mran: 3/188 yeti hangi ey hakknda indi?" dedi. Rf dedi ki:
"Mnafklardan baz insanlar hakknda indi. nk onlar, Raslullah harbe kt zaman
zr beyan ederler ve:
"Bizi sizden ancak meguliyet alkoydu, sizinle olmay severiz." derlerdi. Allah Tel bu
yeti onlar hakknda indirdi." Mervn, sanki bunu kabul etmedi. Rfi zorlad. Zeyd bni
Sabite:
"Allah iin syle, bu benim sylediimi biliyor mu?" dedi. Zeyd:
"Evet" dedi." 631
g- Katde'den rivayete gre de Allah dman Hayber yahudileri Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne
gelmiler; sapklklarna sk skya yapm, yahudiliklerinde devam ettikleri halde O'ndan
ve getirdiklerinden raz olduklarn ve O'na tbi olduklarn iddia etmiler; bu tebeiyyet
iddiasndan dolay Efendimiz (s.a.v.)'den vg beklemilerdi de Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirdi.632
625
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 3/16 (4567); Mslim, el-Mnfikn, 8; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 3/23 (3014); Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/298.
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 111-112; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, 9/132.
627
628
629
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/109; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 1/523; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 112.
630
631
632
626
h- Said b. Cbeyr ve krimeye gre bu yet-i kerime, Finhas ve Eya' gibi, insanlar
saptrmakla sevinen ve ayn zamanda insanlarn kendilerini, lim olarak vmelerini isteyen
Yahudi Hahamlar hakknda nazil olmutur.
i- Mcahide gre ise bu yet-i kerime Allahn, kendilerine verdii Tevrat deitirmekten
dolay sevinen ve insanlarn bu deitirmeden dolay kendilerini vmesini isteyen Yahudiler
j- Said b. Cbeyre gre bu yet-i kerime, Allahn brahim (a.s.)n ailesine verdii
stnlklerle sevinen ve bunlarn gereini yapmadklar halde insanlarn kendilerini vmesini
isteyen Yahudiler hakknda nzil olmutur.
k- Ferr dedi ki:
"Bu yet, Yahudilerin biz ilk kitab, namaz ve tat ehliyiz szn sylemeleri hakknda indi.
Bununla birlikte onlar, Muhammed'in Peygamberliini ikrar etmezlerdi." 633
l- O yahudiler, Tevrat'n yetlerini tahrif ediyor, onlar yanl ekillerde tefsir edip, bunu
bilmeyenlere ho gstermeye gayret ediyor ve bu yaptklar ilerden sevin duyuyorlard.
Sonra da kendilerinin din, diyanet, iffet, sadakat sahibi, yalandan uzak kimselermi gibi
vlmelerini arzu ediyorlard. Bu, bn Abbas (r.a.)'n grdr. Sen insaflca dnrsen,
ou insanlarn bu durumda olduklarn grrsn. nk onlar, dnyevi menfaatlar elde
etmek iin her hileye bavuruyor ve gayelerine ulamalar sebebiyle seviniyorlar. Daha sonra
da, iffetli, sadakatli ve dindar kimseler olarak vlmelerini arzuluyorlar. 634
m- Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), yahudilerden Tevrat'ta bulunan bir
hususu sormu, onlar da gerei gizlemi, onun aksini haber verip, ona Kendilerinin doru
sylediklerini ifde etmiler, bu tersyz edileri sebebi ile sevinmiler ve Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in, bundan dolay kendilerini medh- sena etmesini istemilerdi. Bu yetle Cenb-
Allah, Peygamberini ite bu srra muttali klmt. Buna gre mana, "O yahudiler, yaptklar o
tersyz edi ile seviniyor ve senin, kendilerini doru ve vefal kimseler diye vmeni
bekliyorlar" eklindedir. 635
n- Onlar, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in hak Peygamber olduuna dellet eden nasslar
gizlemelerinden dolay seviniyor ve aslnda tab olmadklar halde, Hz. brahim'in dinine tbi
olmakla vlmelerini arzu ediyorlard. nk onlar Hz. brahim'in yahudi olduunu ve
kendilerinin de O'nun dini zere olduklarn iddia ediyorlard. 636
o- Bundan maksad, yahudilerin, Tevrat'ta Hz. Muhammed (s.a.v.)'i kabul etmelerine ve O'nun
nbvvet ile dinine inanmaya dir kendilerinden alnm olan msk (ahdi) gizlemi
olmalardr. Sonra onlar, bu gizlemelerinden ve Allah'n emirlerinden yz evirmelerinden
dolay sevinmiler, hem de Allah'n evlatlar ve sevgili kullar olduklarn iddia ederek, "Sayl
gnler dnda cehennem bize katiyyen dokunmayacak" 637 demilerdir. 638
"Evl olan, yeti bu manalarn hepsine birden hamletmektir. nk hepsi ortak bir noktada
birleirler ki bu da, insanolunun uygunsuz bir fiili yapp, ondan dolay sevinmesi, sonra da
insanlardan, kendisini gidiat dzgn, yolu mstakim, zhid, kendisini Allah'n yoluna
adam bir kimse gibi tavsif etmelerini beklemesidir."639
b- Taber bu iki grle ilgili rivayetleri zikrettikten sonra yet-i kerimenin, yahudileri
zemmetme siyaknda olduunu ve bu yzden yahudiler hakknda indiini belirten rivayetlerin
daha ok tercihe ayan olduunu sylemektedir.640
633

636
637
Bakara: 2/80.
638
639
640
634
635
c- Hafz bni Hacer dedi ki:

"Bu iki sz ile bn Abbas'n szn birletirmek, yetin her iki frka hakknda indirilmesi
iledir." 641
d- Tabiinden bir cemat tarikndan, bn Eb Hatim, bunun benzerini rivayet etti. bnu Cerr
bunu seti. Bunlarn hepsi hakknda indirilmesine bir mni yoktur, dedi. 642
e- Byk mfessir Kurtub bu iki farkl rivayet hakknda unlar sylemitir:
"Bu iki hadis-i erif birbirinden farkl iki olayla ilgilidir. Ancak, iki olayn da ayn zamanda
vuku bulmasndan tr, yet-i kerimenin inmesine bu iki olayn birlikte yol amas
muhtemeldir. Buna gre yet, her iki guruba da cevap tekil etmi olmaktadr."643
f- Hafz bn Kesr ise, bu konuda unlar sylemitir:
"bn Abbs'n zikrettiiyle onlarn syledikleri arasnda herhangi bir eliki szkonusu
deildir, nk yet-i kerime tm zikredilenlere amildir." 644
190. Gerekten gklerin ve yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca geliinde
selim akl sahipleri iin yetler vardr.
1- Eb shak el-Makarr, Abdullah b. Hamid'den, o Ahmed b. Muhammed b. Yahya elAnber'den, o Ahmed b. Necdet'ten, o Yahya b. Abdu'l-Hamid el-Haman'den, Yakub-i
Kum'den, o Cafer b. Ebi'l-Muira'dan, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bize unu
dediini haber verdi:
"Kureyliler, Yahudiler'e gelip, Musa size ne gibi mucizeler getirmitir?" dediler. Onlar da:
"Asas ve bakanlara gzken bembeyaz eli" dediler. Sonra Kureyliler, Hristiyanlar'a gelip
onlara da:
"inizde sa (a.s.)'nn durumu ne idi?" diye sordular, Onlar da:
"Kr ve alacalk hastalna mbtela olan iyiletiriyor, lleri diriltiyordu." dediler. Bu sefer
Kurey, Neb (s.a.v.)'ye gelip dediler ki:
"Rabbine bizim iin dua et de Safa Tepesi'ni bize altn yapsn." Allah Teala da bu yeti
indirdi."645
bn Abbs der ki:
"O halde bu yet zerinde tefekkr etsinler!"646
2- At'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Hz. Aie'ye:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'nden grdn en artc eyi bana haber verir misin?" dedim.
"Hangi hali artc deidi ki!" dedi ve yle devam etti:
"Bir gece bana geldi, benimle birlikte yataa girdi, sonra:
"Msaade edersen kalkp Rabbma ibadet edeyim." dedi, kalkt, abdest ald, sonra namaza
durdu ve alad. O kadar alad ki gz yalar gsne akt. Sonra rka vard, yine alad,
sonra secdeye vard, secdede alad, sonra secdeden ban kaldrd yine alad ve ta Bill
gelip sabah ezann okuyuncaya kadar bu byle devam etti. Ben:
"Ey Allah'n elisi, senin gemi ve gelecek btn gnahlarn balanmken seni alatan
nedir?" diye sordum,
"kreden bir kul olmyaym m? Hem neden byle yapmyaym ki; bu gece Allah bana "ve
bizi o atein (cehennemin) azabndan koru"ya kadar olmak zere "Gerekten gklerin ve
yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca geliinde selim akl sahipleri iin
641

643
644
645
Senedinde, hadis hrszl ile damgalanm Yahya Hamani var. Nesai; Tefsir: 310, bn Eb Hatim; Tabern; Suyuti; Liibab: s. 59; mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 113; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 1/526.
646
642
yetler vardr..." yetlerini indirdi. Yuh olsun o kimseye ki bu yetleri okur da bunlar
zerinde tefekkr etmez." buyurdu."647
3- Yine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Bu yeti iki enesi arasnda telaffuz edip de, zerinde dnmeyen kimseye yazklar olsun"
dedii rivayet edilmitir.648
195. "Rableri dualarn kabul etti: "Birbirinizden meydana gelen sizlerden, erkek olsun, kadn
olsun, amel yapann amelini boa karmam."
1- smail b. brahim Nasrabad, Eb Amr smail b. Necid'den, o Cafer b. Muhammed b.
Svar'dan, o Kuteybe b. Said'den, o Sfyan'dan, o Amr bn Dinar'dan, o Seleme b. mer b.
Eb Seleme'den -ki bu zat mm-i Seleme'nin ocuklarndan birisidir- yle dediini bize
rivayet etti:
"mm-i Seleme dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, Allah'n, hicret hususunda herhangi bireyle kadnlar zikrettiini
iitmiyorum." te bu sebeple Allah Teala Al-i mran: 3/195 yetini ve Al-i mran: 3/199
yetini indirdi."649
Bu hadisi Hakim, Sahih'inde Eb Avn Muhammed b. Ahmed b. Mahan, Muhammed b. Ali b.
Zeyd, Yakub b. Humeyd, Sfyan yoluyla rivayet etmitir.650
mm Seleme'nin bu szleri zerine ayn zamanda Nisa: 4/32 yetinin nazil olduu rivayeti
de ilerde ve yerinde verilecektir.651
196. Kfirlerin bolluk iinde diyar diyar dolamalar sakn seni aldatmasn.
197. Azck bir geimlik, sonunda varp snacaklar yer cehennemdir ve o ne kt dektir.
1- Bu yet Mekke mrikleri hakknda inmitir. Onlar geni imknl, tatl, ho bir yaam
iindeydiler. Ticaret yapyor ve nimet sahibi oluyorlard. Bu sebeple baz m'minlerin:
"Allah'n dmanlar, u grdmz servet ierisinde yzp giderken, bizler alk ve
skntdan helak olduk" demeleri zerine bu yet indi.652
2- Ebu Sleyman ed-Dimak'nin zikrettiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), birisinden bedeli
daha sonra verilmek zere bir miktar arpa istemiti. O da ancak bir rehin karl arpa
verebileceini syleyince Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Vermi olsayd hakkn tam olarak kendisine derdim. O bilmiyor mu ki ben gkte de
kendisine gvenilen (emn)im, yeryznde de kendisine gvenilenim." buyurdu ve bu yet-i
3- Ferr yle demektedir:
"Yahudiler, yeryznde ticaret iin dolayor mal kazanyorlard. yet, bundan dolay nazil
oldu. Buna gre, "nkr edenlerin diyar diyar dnp dolamas..." ifdesi ile kastedilen,
onlarn ticaret ve kr iin yaptklar eitli faaliyetleridir. Yani, "Ey m'minler topluluu,
sizler korku iinde ve mahsurken, onlarn kendilerini emniyette hissedip, beldelerde
647
bn Hibbn-Sahih, bn Askir; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb; Als, Rhu'l-Man, 4/157.

Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/9, hadis no: 3023; Hakim; Mstedrek: 2/300; bnu Eb Hatim, Sad bni Mensur, Abdrrezzak; Ebu Bekr
Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1,144, hadis no: 301; Fahreddin er-Rz,
Mefthu'l-ayb.
650
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/172; Taber, 7/488.
651
652
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 113; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb,
9/132.
653
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 1/531.
648
649
istedikleri gibi dolamalar sizi aldatmasn. nk bu az bir zaman devam edecek, sonra onlar
en iddetli azaba gireceklerdir" denilmektedir."654
199. Gerekten ehl-i kitabdan Allah'a ve hem size indirilene, hem de kendilerine indirilenlere,
Allah'a huu duyarak iman edenler vardr. Onlar, Allah'n yetlerine karlk az bir bahay
satn almazlar. te onlara; onlara rablar katnda ecirler vardr. Hi phesiz Allah hesab ok
abuk olandr.
1- Cabir b. Abdillah, Enes, bn Abbas Katade ve bn-i Creyce gre bu yet-i kerime,
Rasulullahn dneminde Habeistan Kral olan Necai hakknda nazil olmutur.
a- Cabir b. Abdillah, Enes, bn Abbas ve Katade dediler ki:
"Bu yet Nec Ashame ve arkadalarndan baz insanlar hakknda nazil olmutur. Onlar Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in peygamberliine iman edip onu tasdik etmilerdi. Necai ld vakit
Cebrail (a.s.), onun lm haberini Rasulullah (s.a.v.)'a duyurdu. Rasulullah (s.a.v.) bunun
zerine Ashab'na buyurdu ki:
"Sizin memleketinizden baka bir yerde len kardeinizin namazn klmaa knz." Onlarn:
"O kimdir?" demeleri zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Necai b. Ashame" buyurdu. Bunu mteakib Rasulullah (s.a.v.) Bak' Kabristan'na kt.
Kendisine Medine'den, Habeistan'a varncaya dek ayb perdesi ald da bylece Neca'nin
tabutunu grp onun zerine namaz kld. Drt tekbir ald ve onun iin istifarda bulundu.
Ashabna da:
"Onun iin istifarda bulunun" buyurdu. Bunun zerine mnafklar dediler ki:
"una bakn, kendisi hi grmedii vahi bir Hristiyan zenciye, kendi dininden olmad
halde namazn klyor." te bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."655
b- Ebu'1-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Abdillah b. Yusuf, Eb Amr Muhammed b. Cafer b.
Matar'dan imla tarikiyle, o Cafer b. Muhammed b. Sina el-Vasiti'den, o Eb Han Muhammed
b. Bekkr el-Bahil'den, o Mu'temir b. Sleyman'dan, o Humeyd'den, o da Enes'ten bize unu
rivayet etti:
"Rasulllah (s.a.v.) Ashabna buyurdu ki:
"Kalkn da kardeiniz Neca'ye namaz kln." Bunun zerine insanlarn bir ksm bir ksmna:
"Muhammed (s.a.v.) bize, Habee diyarndan bir yabancya namaz klmamz emrediyor" dedi
de Allah Teala bu yeti indirdi."656
c- bnu Cerr, bunun benzerini Cbir'den (r.a.) rivayet etti. Mstedrekte Abdullah bni
Zbeyr'den anlatld Abdullah dedi ki: "Bu yet, Nec hakknda indi." 657
d- Nec Ashame'nin vefat hicretin dokuzuncu senesinde olduuna gre bu yet-i kerimenin
nzul de o sene olmu demektir. Daha nce At'dan rivayetle Hz. sa'nn dini zere iken Hz.
Muhammed (s.a.v.)'i tasdik eden 40 Necranl, 32 Habeli ve 8 Rum hakknda bu srenin 113.
ayetinin nazil olduu gemiti.658 Bu yet-i kerimenin de ayn kimseler hakknda nazil olduu
sylenmitir.
2- bn Creyc ve bn Zeyd ise, bu yetin Abdullah bn Selm (r.a.) ve arkadalar hakknda
nazil olduunu sylemilerdir.659
3- Mcahide gre ise bu yet-i kerime, Yahudi ve Hristiyanlardan mslman olan btn
insanlar hakknda nazil olmutur.
a- Mcahid, bn Creyc ve bn Zeyd dediler ki:
654

bn Cerir: 4/146. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 114; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
656
Taberani; Evsat; 2688, Bezzar: 832, Nesai; Tefsir: 108. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
114; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/173.
657
658
659
655
"Bu yet btn Ehl-i Kitab m'minleri hakknda inmitir."660

a- Taberi ve Rz de yet-i kerimenin genel ifadesini gznnde bulundurarak Mcahidin
gr tercih etmitir. Zira Cenb- Hak, kfirlerin varacaklar yerlerinin cehennem olduunu
bildirince, ehl-i kitaptan imn edenlerin varacaklar yerlerinin cennet olduunu beyn
buyurmutur.661
b- Taberi der ki:
"Necai hakknda nazil oldu" diyenlerin grlerinin buna ters dmeyeceini sylemitir.
Zira, zel bir mesele hakknda inmi olsa da yetin mnsnn genel olduu muhakkaktr. 662
200. Ey nananlar! Sabredin, dmanlarnzdan daha sabrl olun, cihada hazr bulunun,
Allah'a kar gelmekten saknn ki baarya eriebilesiniz.
1- Said b. Eb Amr el-Hafz, Eb Ali el-Fakih'ten, o Muhammed b. Muaz el-Malin'den, o
Hseyn b. Hasan b. Harb el-Mervez'den, o bn Mbarek'ten, o Mus'ab b. Sabit b. Abdillah b.
Zbeyr'den, o Davud b. Salih'ten bize u sz rivayet etti:
"Eb Seleme b. Abdirrahman dedi ki:
"Kardeim biliyor musun, bu yet hangi ey hakknda indi?" Ben de:
"Bilmiyorum" dedim. Dedi ki:
"Kardeimin olu! Peygamber (s.a.v.)'in zamannda hakknda nevbet olunan (veya at
beslenen) herhangi bir gazve olmamtr, nbet bekliyecek hudut gedikleri yoktu ki oralarda
nbet beklensin. Fakat namazn arkasndan baka bir namaz beklemek (ribat) vard."663
Bu hadisi Hakim Eb Abdillah, Sahihi'nde, Eb Muhammed el-Mzen'den, o Ahmed b.
Necdet'ten, o Said b. Mansur'dan, o da bn Mbarek'ten rivayet etmitir.664
2- Ebu Seleme bn Abdurrahman'n yle dedii rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda, murbata yaplan (hudut nbeti beklenen ve kendisi iin
husus atlar hazrlanan) bir sava yoktu. Binenaleyh bu yet ancak, bir namaz kldktan
sonra dier namaz bekleme hakknda nazil olmutur."665
3- Ebu Hureyre (r.a.)'nin, namazdan sonra dier namaz beklemeden bahsedip, sonra kere,
"Dikkat edin, ribt ite budur!" dedii rivayet edilmitir. "666
660
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 114;
662
663
Mrsel hadistir. bn Cerir: 4/148, Hakim; Mistedrek: 2/301, Suyuti; ed-Drr: 2/113.
664
665
666
661
4- NSA SURES
Mushaftaki sralamada drdnc, ini srasna gre doksan ikinci suredir. Mmtehine sresinden sonra Zilzl'den
nce inmitir. Bakara, Enfl, l-i mrn, Ahzb ve Mmtehine sreleri Medine'de Nisa'dan nce nazil olmutur.
Uzun bir sre olduu iin eitli sebeplerle veya Allah Tel baz hkmleri aklamak istediinde dorudan ve
[1]
farkl zamanlarda gelmitir. Buhr'de yer alan bir rivayete gre 176. yet Kur'an'n son yetidir. Sre teyemmm
yetini ihtiva etmektedir; teyemmmn ise hicretten sonra 5 veya 6. ylda, Mreys Gazvesi'nde, din hkmler ve
uygulamalar arasna girdii bilinmektedir.
Srenin hicret gnlerinde veya Mekke'de nazil olduunu ifade eden rivayetler zayf bulunmutur. "Ey insanlar!"
hitabyla balayan srelerin Mekke'de vahyedildii genel hkmne dayanlarak ileri srlen son iddia rtlrken
bu hitabn, Mekke'de ini iareti olmadna, Medine'de geldii bilinen birok yette benzer hitaplarn bulunduuna,
Medine'de "ey insanlar!" denildiinde bundan, yalnzca Medineliler deil, ayn zamanda Mekkeliler'in de
[2]
kastedilmi olduuna iaret edilmitir.
Nisa Sresi cumhur kavline gre Medine'de nazil olmutur.
bn Abbs'tan gelen rivayetlerden birinde (Atyye rivayeti) Mekke'de nazil olduu syleniyorsa da mehur olan
srenin Meden olmasdr. Ancak 58. "Allah, emanetleri ehline vermenizi emreder..." yetinin nzul yeri olarak
Mekke'de nazil olduu sylenmitir. Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.) Abbs'a vermek zere Ka'be'nin
[3]
anahtarn Osman bn Talha'dan istediinde onun hakknda nazil olmutur.
Mekk-Medennin tayininde yeri
deil de Hicret'i esas alan gr ulemann cumhuru tarafndan kabul edildiine gre bu yet-i kerime de aslnda
Mekk deil Meden saylmaktadr. Ayrca Buhr'de zikredildiine gre Hz. Aie "Bakara ve Nisa Sreleri ancak
ben, Raslullh'n yanndayken -yani onunla zifaf olunduktan sonra- nazil olmutur." diyor ki Hz. Peygamber
[4]
(s.a.v.) ile Hz. Aie'nin zifafnn Medine'de olduu konusunda limler arasnda hibir ihtilf yoktur.
Bu arada
[5]
srenin hicret esnasnda nazil olduuna dair de bir gr nakledilmektedir.
Srenin son yeti olan Kelle
[6]
yetinin Kur'n'dan en son nazil olan yet olduu rivayet edilmektedir.
2- "Yetimlere mallarn veriniz..."
1- Mukatil ve Kelb dediler ki:
"Bu yet, Gatafan Oullar'ndan bir kii hakknda indi. Bu adamn yannda kardeinin yetim ocuuna mahsus fazla
miktarda bir mal mevcuttu. Bu yetim byyp ergenlik ana gelince kendi maln istedi. Amcas ise mal ondan
men etti. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)'e bavurdular da bu yet nazil oldu. Amca bu yeti iitince dedi ki:
"Biz Allah'a ve Rasl'e itaat ettik, (yetim mal yemekten hasl olan) byk gnahtan Allah'a snrz." Mteakiben
de ocua, maln verdi, Neb (s.a.v.) de buyurdu ki:
"Kim nefsinin cimriliinden korunur ve ite bu ekilde onu geri evirirse o, evine yani Cennet'e girecektir." Nihayet
delikanl maln ele geirince onu Allah Teala'nn yolunda harcad. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki;
"Ecir gerekleti, geriye vebal kald." Dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, ecrin gerekletiini anladk. Peki ocuk Allah yolunda harcama yaparken nasl oluyor da
geriye vebal kalyor?" Buyurdu ki:
"Ecir (sevap), ocuk iin gerekleti, vebal da (hellinden mi yoksa haram yoldan m kazand belli olmadndan)
[7]
babasnn boynuna kald."
[8]
2- Hadiseyi bn Eb Hatim de Sad ibn Cubeyr'den rivayetle tahric etmitir.
3- Sa'id bn Cbeyr, bn Abbas (r.a.)'dan yle dediini rivayet etmitir:
"Cenb- Hak, "Yetim, erginlik ana erinceye kadar malna yaklamayn, ancak bunun en iyi bir suretle olan
[9]
[10]
mstesna..."
ve "Gerekten, yetimlerin mallarn haksz olarak yiyenler"
yetlerini indirince, uhdesinde
yetim bulunan herkes varp yetimin yiyeceini kendi yiyeceinden, ieceini de kendi ieceinden ayrmlard.
Ama bu durum, yetimlere ok g ve zor gelmiti. Bylece yetimler bu durumu Hz. Peygamber (s.a.v)'e anlatnca,
Hak Tel, "Bir de sana yetimleri sorarlar. De ki: "Onlar yararl ve iyi bir hale getirmek hayrldr. ayet
[11]
kendileri ile bir arada yaarsanz, onlar sizin kardelerinizdir"
yetini indirdi. Bylece de ashb, bu
[12]
durumda onlarn yiyeceklerini kendi yiyeceklerine, ieceklerini de kendi ieceklerine kartrdlar."
3- Hasen'den rivayete gre bu yet-i kerime "Temizi murdarla deimeyin. Onlarn mallarn kendi mallarnza
katarak yemeyin." yeti nazil olunca yetim velileri yetimlerinin mallarn kendi mallarndan ayrmaya baladlar.
Ama bu onlara ar geldi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikyet ettiler. Bunun zerine
"Sana yetimleri sorarlar. De ki: Onlar iin slah en hayrldr. Eer onlarn mallarn kendi mallarnza katarsanz
[13]
[14]
onlar sizin dinde kardelerinizdir..."
yet-i kerimesini indirdi.
4- Ebu Bekir er-Rzi, Ahkmu'l-Kur'n'nda, Hasan el-Basrnin yle dediini nakletmitir:
"Yetimlerin mallar hakknda bu yet nazil olunca, ashb, onlarn mallarn kendi mallaryla birlikte tutmay uygun
grmemi ve onlar kendi mallarndan ayrmlard. Onlar bu hususu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikayet ve arzedince
Cenb- Hak, "Bir de sana yetimleri sorarlar. De ki: "Onlar yararl ve iyi bir hale getirmek hayrldr. ayet
[15]
kendileri ile bir arada yaarsanz, onlar sizin kardelerinizdir..."
yetini indirmitir.
Ebu Bekir er-Rzi yle demitir:
"Ben, bunun rvinin bir hatas olduunu sanyorum. nk bu yetten maksad, yetimlere bula erdikten sonra
[16]
mallarn vermektir. Rvi bunu baka bir yetle kartrmtr."
3. Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan kadnlardan ikier,
er, drder olmak zere nikahlayn. Eer adalet yapamyacanzdan korkarsanz o zaman bir tane nikahlayn,
yahut sahip olduunuz (cariye) ile yetinin. Bu, sizin erilip sapmamanza daha yakndr.

1- Hz. Aie'den rivayete gre o yle demitir:
"Eer yetim kzlar hakknda korkarsanz." yet-i kerimesi yetim kzlar hakkndadr. yle ki: Yetim kz bir kiinin
yannda olur, o kii o kz beenmedii halde malna tama ederek onu nikhlar sonra ona zarar verir ve onunla
[17]
muaereti gzel olmaz. te yet-i kerime byle durumlar hakknda nazil olmutur."
[18]
2- Bu haberin Buhr'deki rivayetinde yetin nzul kayd yoktur ve yetin bir tefsiri gibi takdim edilmitir.
3- Mslim'deki rivayette ise nzul kayd ile birlikte baz fazlalklar vardr, yle ki:
"Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz..." yeti hakknda Hz. Aie yle
demitir:
"Bir adam hakknda nazil oldu ki yannda yetim bir kz vardr, onun hem velisi, hem varisidir. O yetim kzn mal
vardr ve o kz hakknda onunla ekiecek konumda kimse de yoktur. Mal iin onu nikahlamaz, ona zarar verir ve
[19]
kt muaerette bulunur."
4- Bunu takip eden hadiste yetim kza verilen zarar biraz daha net ifade edilmitir:
"Yetim kz, malna ortak olduu bir adamn yanndadr da o adam kz kendisi nikahlamak istemez, bir bakasyla
da evlenmesinden de holanmaz ki malna bir bakas ortak olmasn. Onu evlenmekten alakor. Yani ne onunla
[20]
evlenir, ne de bir bakasyla evlendirir."
5- Taber'de Hz. Aie'den gelen baka bir rivayette "Yannda bulunduu velisinden baka ona sahip kacak kimsesi
olmyan yetim kz, mal bakasna gitmesin diye bir bakasyla da nikahlamaz, ona bylece zarar verir, ona kt
[21]
muamele eder." ayrntlar vardr.
6- Mslim'de Hz. Aie'den, yukardakilerden biraz daha ayrntl bir rivayet daha vardr. yle ki:
"Urve ibnu'z-Zubeyr Hz. Aie'ye "Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin
iin hell olan kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn." yetini sormu da o yle demitir:
"Ey kz kardeimin olu o, yle yetim bir kzdr ki velisinin yannda olup malnda velisine ortaktr. Mal ve
gzellii velisinin houna gider de bir bakasnn o kza verecei kadar mehir vermekten kanarak onun mehrinde
adaletli davranmadan onunla evlenmek ister. te mslmanlar, o kza verilebilecek en yksek mehri vererek
mehirlerinde adalete riayetle evlenmeleri dnda onlar nikhlamaktan men'edildiler ve onlar dnda holarna
giden kadnlarla evlenmekle emrolundular.
Sonra insanlar bu yet-i kerimenin inmesinden sonra yine Hz. Peygamber (s.a.v.)'den kadnlar hakknda fetva
istemeye devam ettiler de Allah Teal "Senden kadnlar hakknda fetva isterler. De ki: "Onlar hakknda fetvay size
Allah veriyor: Kendilerine yazlm olan vermediiniz ve nikhlamay istemediiniz yetim kzlar hakknda, madur
ocuklar hakknda ve yetimlere insafla bakmanz hakknda kitabda sizlere okunup duran yetler var. Hayr olarak
[22]
ne ilerseniz phesiz Allah onu Alm'dir."
yetini indirdi. Bu yetteki "kitabda sizlere okunup duran yetler"
Allah Teal'nn "Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan
kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn." buyurduu ilk yettir. Allah Teal'nn dier yetteki
"nikhlamay istemediiniz yetim kzlar." kavlindeki istememezlik sizden birinin korumas altndaki yetim kzn
malnn az olmas ve kendince yeteri kadar gzel bulmamas halinde onu nikahlamak istememesidir. Yetim kzlarn
velilerinin mal ve gzellii az olan yetim kzlar nikhlamaktaki isteksizlikleri sebebiyle, mal ve gzellii
sebebiyle nikahlamak istedikleri yetim kzlarn adalete riayet etmeleri artyla olan dnda nikhlamaktan
[23]
men'edildiler.
7- Urve'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Aie (r.anha)'ye, Eer yetimler hakknda adaleti yerine getiremiyeceinizden korkarsanz.. yetinin manas
nedir? diye sorunca, o yle dedi:
"Yeenim, bu yetim kzdr. O, velsinin evinde bulunur, velisi onun malna ve gzelliine kaplr. Ancak ne var ki,
en dk bir mehirle onu kendine nikahlamak ister. Sonra onu kendine nikahlaynca, onu kendisine kar mdafaa
edecek ve ktln ondan savuturacak bir kimsenin bulunmadn bildii iin, ona ad bir ekilde davranr. te
bunun iin Cenb- Hak, "Eer, nikahladnz zaman yetimlere zulmetmekten korkarsanz, onlarn dnda size
hell olan kadnlardan nikahlaynz." buyurmutur. Hz. Aie szne devamla yle demitir:
"Sonra insanlar, bu yetin peinden, yetimler hakknda Hz. Peygamber'den fetva istediler. Bunun zerine de Cenb Hak, "Senden kadnlar hakknda fetva isterler. De ki: "Onlara dair fetvay Allah veriyor: Kitapta yetim kadnlar
[24]
hakknda size okunan..."
yetini inzal buyurmutur. Buradaki, "Kitapta, yetim kadnlar hakknda size
okunan..." ifdesinden murad, bu yetteki Eer yetimler hakknda adaleti yerine getiremiyeceinizden
[25]
[26]
korkarsanz
ifadesidir."
8- Hz. Aie'den gelen bir rivayette o, durumu mahhas hale getirerek yle demitir:
"Bir adamn yannda yetim bir kz vard. Bu kzn bir hurma bahesi vard ve o adam o kzdan e olarak bir
[27]
bekledii yokken srf o bahesi iin onu nikahlad da onun hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."
9- Hz. Aie der ki:
"Bu yet-i kerimenin nzulnden sonra insanlar kadnlar hakknda fetva istemeye ve sorularna devam ettiler de
[28]
[29]
Allah Teal "Senden kadnlar hakknda fetva isterler..."
yetini indirdi.
10- Sad ibn Cubeyr'den rivayet edildi:
"Allah Teal, Muhammed (s.a.v.)'i peygamber olarak gnderdiinde bir eyle emrolunup onu yapmalar, br ey
kendilerine yasaklanp da onu terketmeleri dnda mslmanlar dier hallerinde chiliye detleri ne ise onlar
[30]
zerinde idiler. Nihayet yetimler (hakknda ne yapmalar gerektiini) sordular da Allah Teal bu yeti indirdi."
11- Eb Bekr et-Temm, Abdullah b. Muhammed'den, o, Eb Yahya'dan, o, Sehl b. Osman'dan, o, Yahya b, Eb
Zide'den, o Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da Aie (r.a.)'den bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet yetim bir kza vasilik yapan kii hakknda indirildi. Yetim kzn mal vard. Davasn stlenecek kimsesi
yoktu. Vsisi olan adam da bunu frsat bilerek yetimin maln sevdii iin onu kocaya vermemekte, bylece ona
zarar verip, fena sahiplik yapmaktayd. Bunun zerine Allah Teala: "Eer velisi olduunuz mal sahibi yetim kzlarla
evlenmekle onlara hakszlk yapmaktan korkarsanz onlarla deil, hounuza giden baka kadnlarla iki, ve drde
kadar evlenebilirsiniz..." buyurdu. Bylece Allah Teala: "Size helal kldm kadnlardan evlenin. Ey kii sen de u
[31]
yetim kz brak" buyuruyordu."
12- Said b. Cbeyr, Katade, Rabi', Dahhak ve Sdd dediler ki:

"Erkekler yetimlerin mallarna bakmaktan kanrlar ve kadnlar hususunda ruhsat bulup diledikleri kadar
evlenirlerdi. Bylece baz kereler adaleti gzetir, baz kereler de gzetmezlerdi. Bunlar yetimlerden sual edip
[32]
yetimlerle ilgili Yetimlere mallarn veriniz yeti inince, Allah Teala ayn ekilde Nisa: 4/3 yetini indirdi."
13- Sddi diyor ki:
"Bu yet inmeden nce, insanlar, yetimler hakknda titiz davranyorlard fakat kadnlar hakknda bu titizlii
gstermiyorlar, ok kadnla evleniyorlar ve onlarn da aralarnda adaletli davranmyorlard. Bu sebeple Allah teala
bu yet-i kerimeyi indirdi ve erkeklere, yetimlere gsterdikleri titizlii kadnlar arasnda da gstermelerini emretti.
Ancak drde kadar evlenebileceklerini, adalet yapamayacaklarndan korkarlarsa sadece bir kadnla veya sahip ol
[33]
duklar cariyelerle evlenmelerini emretti."
14- krime diyor ki:
"Kureylilerden baz kiiler, ok kadnla evlenirlerdi. Bunlarn velayetleri altnda yetimler de bulunuyordu. Bunlar,
yeteri kadar harcayacak mal bulamaynca, yetimlerin mallarndan alp kendi ailelerine harcarlard. Bu yet-i kerime
[34]
geldi ve erkeklerin oka evlenerek yetimlerin mallarn ailelerine haracamalar yasakland."
15- Vlib rivayetinde bn Abbs der ki:

"Allah Teal burada yle buyuruyor:
"Yetimler hakknda nasl adaletli davranamamaktan korkuyorsanz ayn ekilde kadnlar hakknda adalete riayet
edememekten korkun ve hakkn tam olarak yerine getirebileceinizden fazlasyla evlenmeyin. nk acizlik ve
[35]
zayflkta kadnlar da yetimler gibidirler."
"Yetimler hakknda olan ve onlarn maln yemenin byk gnah olduunu ifde eden nceki yet nzil olunca,
yetimlerin velileri, yetimlerin haklarnda adaleti terk etmeleri sebebiyle kendilerine bir gnahn isabet etmesinden
korktular, bu sebeple de onlar velayetlerine almaktan kandlar. Bazan onlardan bir kimsenin nikh altnda on
veya daha fazla kadn bulunuyor, onlarsa onlarn haklarn yerine getiremiyor, aralarnda adaleti yerine
gevremiyorlard. Bundan dolay onlara,
"Eer yetimlerin haklarnda adaleti yerine getirememekten korkup, onlara vel olmaktan ekiniyorsanz, ayn
ekilde btn kadnlara da dil davranmamaktan korkun ve hanmlarn saysn azaltn. nk, onun bir benzerini
[36]
ilerken, bir gnahtan saknan veya ondan tevbe eden kimse, hi saknmam gibidir" denilmitir."
"Onlar, yetimleri velayetlerine almaktan saknyorlard. te bundan dolay onlara yle denilmitir:
"Yetimler hakknda korkuyorsanz, zinadan da saknn. yleyse, kadnlardan size hell olanlar nikahlayn ve
[37]
haram olan kadnlarn etrafnda dolamayn."
18- krime'den rivayet edildiine gre o, yle demitir:
"Bir adamn yannda hem hanmlar, hem de yetimler bulunurdu. Kendi maln hanmlarna harcayp, hi mal
kalmayarak muhta duruma dnce, bu sefer hanmlarna yetimlerin mallarn harcamaya balar. te bundan
dolay Cenb- Hak,
"Zevceler ok olduu zaman, eer yetimler hakknda adaleti yerine getiremiyeceinizden korkarsanz, biliniz ki bu
korkunun yok olmas iin, drtten fazla kadn nikahlamanz size haram klnmtr. Drt kadnn hukukuna riyet
edememekten de korkarsanzr o zaman bir kadn kafidir" buyurmutur. Allahu Tel burada fazla taraf, yani drd;
eksik taraf, yani biri zikretmitir. Bylece de, bu iki say arasndaki saylara dikkati ekmi ve adeta, "Eer drtten
korkarsanz ; ten korkarsanz iki; ikiden korkarsanz bir hanm size yeter" demitir. Bu, en uygun grtr.
Buna gre Allah Tel, ok kadnla evlenmesi halinde daha fazla harcamada bulunmak zorunda kalacandan, bu
[38]
sebeple de yetimin malna el uzatmas muhtemel olacandan, veliyi ok kadnla evlenmekten sakndrmtr."
19- Bu ayetlerden kastedilen udur: Yetimlere adaletsiz davranmaktan nasl korkuyorsanz, ayn ekilde kadnlara
da adaletsiz davranmaktan korkun ve bu sebeple haklarn veremeyeceiniz kadar ok sayda kadnla evlenmeyin;
[39]
nk kadnlar da zayflk ve acz bakmndan tpk yetimler gibidir.
4. Kadnlarn mehirlerini yrekten istiyerek ve bir ba olarak verin. Bununla beraber eer ondan bir ksmn gnl
holuu ile size balam olurlarsa onu da iinize sine sine yeyin.

1- Ebu Salih'ten rivayet edildiine gre o yle demitir:
"(Chiliye devrinde) Kii, kzn nikahlad zaman mehrini kzna vermez, kendisi alrd. Allah mslmanlara bunu
[40]
yasaklad ve bu yeti indirdi."
2- Mukatil der ki:
"Chiliye devrinde erkek kadna mehir vermeden onunla evlenirdi. Mesel: "Sen bana, ben de sana miras olalm."
[41]
dediinde kadn olur derse ayrca bir mehir vermezdi. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
3- Hadram'den rivayet edildiine gre "nsanlar (baz mslmanlar) karsna (kadnna) vermi olduu maldan
herhangi bir eye dnecek ve ona verdii mehrin herhangi bir ksmndan vazgeecek olursa bunu gnah sayarlard.
[42]
te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
6- Yetimleri nikha erdikleri zamana kadar deneyin, o vakit kendilerinde bir akl ve salh grdnz m mallarn
onlara teslim edin. Byyecekler de mallarn alacaklar diye onlarn mallarn israf ile tez elden yemeyin. Kim
zengin ise iffetli davranp yemesin, kim de fakir ise o halde ma'rf zere ondan yesin

1- Hz. Aie'den rivayet ediliyor:
[43]
"Kim zengin ise iffetli davranp yemesin." yet-i kerimesi yetim mal hakknda nazil olmutur.
"Kim zengin ise iffetli davranp yemesin, kim de fakir ise o halde ma'rf zere ondan yesin." yeti yetimin velisi
[44]
hakknda; eer muhta durumda ise yetimin ilerine bakt kadar onun malndan yemesi hakknda nazil oldu.
[45]
3- Katde'den mrsel olarak rivayet edildiine gre "ensardan Sabit ibn Rifa
ve amcas hakknda nazil
olmutur. Rifaa vefatnda kk olu Sabit'i arkasnda brakm, Sabit'in amcas, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Kardeimin olu yanmda (kucamda) yetimdir. Onun malndan bana hell olan nedir ve ona maln ne zaman
[46]
geri vereyim?" diye sormu ve Allah Teal da bu yet-i kerimeyi indirmitir."
7- "Ana babann ve yaknlarn braktklarndan, erkeklere hisse vardr. Ana babann ve yaknlarn braktklarndan
kadnlara da hisse vardr. Bunlar, az veya ok, belirli br hissedir."

"Ensar'dan Evs b. Sabit vefat edip, geriye mm-i Hccet isminde bir kadn ve bu kadndan olan kzn
brakmt. Bunun zerine len kiinin amcazadeleri ve vasileri olan Sveyd ve Arfece isminde iki adam kalkp,
len Evs b. Sabit'in maln aldlar da ne karsna ve ne de kzlarna birey vermediler. Cahiliyye Devri'nde kadnlara
ve erkek olsa bile kk ocua miras hakk tanmazlard. Bu hakk ancak byk adamlara tanrlard. "Miras mal,
ancak at srtnda savaan ve ganimet biriktiren kimseye verilir" derlerdi. Bu yzden mm-i Hccet Rasulullah
(s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, Evs b. Sabit lp zerimde kz ocuklar brakt. Ben onun karsym, yanmda onlara nafaka
verebileceim birey de yok. Geri babalar geriye gzel bir mal brakt ama bu mal, Sveyd ve Afrece'nin yanna
kald. Ne bana ne de Evs'in kzlarna maldan birey verdi. Kzlar ise benim evimde bulunuyorlar. Ne beni yedirip
iiriyorlar, ne de kzlara bakyorlar." Rasulullah (s.a.v.) derhal o iki kiiyi ard. Bunlar da gelip dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, bu kadnn ocuu ne bir ata binebilir, ne bir yk tayabilir, ne de dman yaralayabilir."
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Dnn gidin de, onlar hakknda Allah'n, bana indirecei yeni bir vahyi bekleyeyim" buyurdu. Onlar da dnp
[47]
gittiler. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Ebu eyh bni Hbban Feriz isimli kitabnda Kelb tarikndan Ebu Salih'ten o, bnu Abbas'tan (r.a.) anlatt. bnu
Abbas (r.a.) dedi ki:
"Cahiliyyet ehli, kz ocuklarn ve bulua erinceye kadar kk erkek ocuklarn vris yapmazlard. Ensardan
kendisine Evs bni Sabit denilen birisi vefat ett. ki kz ve kk bir erkek ocuu brakt. Asabe olan amcasnn
oullar, Hlid ve Arfata geldiler ve mirasn tammn aldlar. Sabitin hanm Raslullah'a geldi ve durumu anlatt.
Aleyhisselm ona:
[48]
"Ne syleyeceimi bilemiyorum." buyurdu, bunun zerine bu yet indi."
3- bn Abbas (r.a), yetin sebeb-i nzul hakknda yle demitir:
"Evs bn Sabit el-Ensr, geriye kz ve bir hanm brakarak lmt. Vasileri olan amcaoullarndan Sveyd ve
Arfece isminde iki adam gelip, Evs'in malna el koymulard. Bunun zerine Evs'in hanm Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelip, durumu ona arzederek, vasi olan bu iki kiinin, ne kendisine ne de kzlarna hibir mal vermediklerini
sylemiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) de ona:
"Haydi evine git, ben Allah'n senin bu iin hususunda ne buyuracana bakaym." demiti. te bunun zerine Hz.
Peygamber'e bu yet nazil oldu ve erkeklerin de, kadnlarn da mirastan paylar olduunu bildirdi. Fakat Hak Tel,
bu yette paylarn ne kadar olduunu beyn etmedi. Bundan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.) o iki vasiye haber
gndererek,
"Evs'in malndan hibir eye dokunmaynz" dedi. Daha sonra Allah Tel'nn, "Allah size, evlatlarnz hakknda
[49]
(...) emreder"
yetleri nazil oldu ve bylece kocann ve kadnn hisselerinin miktar belirtildi. Bunun zerine
Allah'n Rasul, o iki vas'ye Evs'in hanmna mirastan sekizde bir hisse verip, kzlarn hisselerini ellerinde
tutmalarn emretti. Daha sonra da Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara, kzlarn hisselerini de kzlara vermelerini bildirdi.
[50]
O iki vas de, onlarn hisselerini kendilerine verdi."
4- Katade der ki:
"slamdan nce, cahiliyye devrinde kadnlara mirastan pay verilmiyordu. Bu yet-i kerime indi ve bu deti
[51]
kaldrarak onlara da miras haklarnn verilmesini hkme balad."
5- krime'den rivayette o yle diyor:
"Bu yet-i kerime ensar'dan mm Kcce ve Kcce'nin kz, Sa'lebe ve Evs ibn Suveyd haklarnda nazil oldu. Bu
son ikisinden biri kocas, dieri de ocuunun amcas idiler. mm Kcce, Hz, Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Ey Allah'n elisi, kocam ld, arkasnda beni ve kzn brakt ama biz ikimize kocamn mirasndan bir ey
verilmedi." diye ikyette bulundu. ocuun amcas:
"Ama ey Allah'n elisi bu kz ocuu ne ata binebilir, ne bir yk tayabilir, ne de bir dman geri pskrtebilir.
[52]
Onun iin kazanlr ama o bir ey kazanmaz." dedi de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
Bu hadise biraz sonra gelecek miras yetinde biraz daha farkl ve daha ayrntl olarak gelecektir.
"Cahiliyye insanlar, kadnlara ve ocuklara miras vermezler ve: "Mzraklaryla vurumayan, yurdunu mdafa
edemeyen ve ganimet elde edemeyen kimseler vris olamazlar" derlerdi. te bundan dolay Cenb- Hak, vris
olmann erkeklere has olmayp, erkeklerle kadnlar arasnda ortak bir husus olduunu beyn buyurmu, bu yette
sadece bu kadarn zikredip, bundan sonra tafsilatn bildirmitir. Cahiliyye insannn, ocuklar ve kadnlar deil
de, yetikin erkekleri vris sayma eklinde bir rfleri olduu iin, Cenb- Hakk'n, onlar tedricen bu rflerinden,
baka bir eye geirmesi imknsz deildir. nk rf ve detlerden vazgemek, insan tabiatna ar ve g gelir.
Binenaleyh bu geirme bir defada olursa, bunun gl kalpte artar. Ama bu tedricen olursa, kolaylar. te
[53]
bundan dolay Hak Tel, hkm nce mcmel olarak (ksaca) zikretmi, peinden tafsilatn getirmitir."
8. "Miras taksim olunurken, akraba, yetimler ve yoksullar hazr bulunursa, kendilerini ondan (bir ey vererek)
rzklandrn ve onlara gzel szler syleyin."

1- Rivayet olunduuna gre, "Hz. Aie hayatta iken, Abdullah bn Abdurrahman bn Eb Bekr es-Sddk, babasnn
mirasn taksim etti ve orada bulunan hi kimseyi miras d brakmakszn herkese bir eyler verdi, sonra da bu
[54]
yeti okudu."
10. "Yetimlerin mallann haksz yere yiyenler, karnlarna ancak ate doldurmu olurlar, zaten onlar lgn aleve
atlacaklardr."

"Bu yet Gatafan soyundan Mersed b. Zeyd isminde bir adam hakknda inmitir. Bu zat, kardeinin kk yetim
[55]
olunun malnn bakmn stne alm ve o mal yemiti, Allah Teala da onun hakknda bu yeti indirdi."
2- Baz mfessirler de bir yetimin velisi olan ve yetiminin maln yiyen Hanzala ibnu'-emerdel hakknda nazil
[56]
olduunu sylemilerdir.
3- bn-i Zeyd bu yetin, yetimleri miras klmayan ve onlarn mallarn yiyen mrikler hakknda nazil olduunu
[57]
sylemitir.
4- bn Zeyd'den rivayette de kadnlara ve kk ocuklara mirastan hibir pay vermeyen kfirler hakknda nazil
[58]
olduu kaydedilmitir.
5- Rivayet olunduuna gre "bu yet nazil olunca, ifde ettii hkm insanlara ar geldi ve bundan dolay
Mslmanlar yetimlerle birlikte yaamaktan tamamen uzaklatlar. Bu durum yetimlere zor geldi. te bunun
[59]
zerine Cenb- Hakk'n, "ayet kendileriyle birarada yaarsanz, onlar sizin kardeinizdir..."
yeti nazil
[60]
oldu."
11. Allah size yle emreder: Evltlarnz hakknda erkee, (mirastan) iki diinin pay kadar vardr. Fakat onlar
ikiden fazla kadnlar ise terikenin te ikisi onlarndr. Bir tek ise o zaman yars onundur. lenin ocuu varsa ana
babadan her birine altda birdir. ocuu olmayp da ana-babas ona miras olmusa te biri anasnndr. lenin
kardeleri varsa o vakit altda bir anasnndr...

[61]
1- Bu yet-i kerime'nin nzul sebebi de biraz nce geen yedinci yetin inmesine sebep olan hadisedir.
2- Sudd der ki:

"Chiliye halk kzlara, kk erkek ocuklara mirastan pay vermezler, kiiye ancak savaabilecek durumdaki
erkek ocuklar miras olurdu. air Hassan'n kardei Abdurrahman ibn Sabit vefat etti ve arkasnda Umm Kcce
adndaki ei ile be kz brakt. Varisler Abdurrahman'n maln almaya gelince mm Kcce Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e ikyete geldi de Allah Teal "Eer kadnlar ikinin stnde iseler braklan mallarn te ikisi
onlarndr..." yet-i kerimesi, mm Kcce hakknda da "ocuunuz yoksa sizin braktklarnzn drtte biri
[62]
elerinizindir. ayet ocuunuz varsa braktklarnzn sekizde biri onlarndr." yet-i kerimesini indirdi."
3- Kelb, bn Abbs'tan yle rivayet ediyor:
"Ensar'dan Evs ibn Sabit vefat etti ve arkasnda kz ile mm Kcce adndaki hanm kald. Amcas
oullarndan ikisi, Suveyd ve Arface geldiler, Evs'in brakt mal aldlar, karsna ve kzlarna bir ey vermediler.
nk onlar chiliye devrinde kadnlara ve erkek bile olsalar ocuklara mirastan bir ey vermezler, sadece byk
erkekleri miras yaparak: "Ancak atlar zerinde savaan, ganimet kazanana verilir." derlerdi. mm Kcce,
Raslullah (s.a.v.)'a gelip durumu arzetti:
"Ey Allah'n elisi, Evs ibn Sabit ld ve kzlar arkasnda bana brakt. Benim onlara harcyacak malm yok.
Babalar ok mal brakt ama Suveyd ve Arface ne bana ne de kucamdaki ocuklarna hi bir ey vermiyorlar;
beni yedirmiyorlar, iirmiyorlar, ocuklara hi dnp bakmyorlar." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Suveyd ve
Arface'yi arp durumu sordu da onlar:
"Ey Allah'n elisi, Evs'in ocuu ne ata biner, ne bir yk yklenir, ne de bir dman geri evirir." dediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"imdi gidin bakalm Allah onlar hakknda ne buyuracak bekleyeyim." dedi. Onlar ayrlp gittiler de Allah Teal bu
[63]
yet-i kerimeyi indirdi."
4- Sddi ve Abdullah b. Abbastan nakledilen bir gre gre "Cahiliye dneminde, kk ocuklara ve kadnlara
mirastan pay vermiyorlar ve onlar iin yle diyorlard:
"Ata binmeyene, eli kl tutmayana ve dmanla savamayana nasl mal verebiliriz?"
slam geldikten sonra bu yet nazil oldu, kn, byn, kadnn ve erkein mirasta paylar olduunu
[64]
aklad."
5- Mcahid ve Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir rivayete gre "bu yetin nzul sebebi, lenin malnn,
sadece ocuklarna verilmesi, vasiyetin de sadece anne ve babaya yaplmasdr. Allah teala, bu yet-i kerimeyi
gndererek, anne baba dahil btn miraslarn paylarn belirtmi ve daha nce yaplanlardan dilediini
[65]
neshetmitir."
6- Cbir rivayetinde mm Kcce'nin kzlarnn says iki, nazil olan yetler de Allah Teal: "Allah size yle
emreder: Evltlarnz hakknda erkee, (mirastan) iki diinin pay kadar vardr..." iki yeti indirdi eklinde
[66]
verilmektedir.
7- Evs bn Sbit'in amcas oullarnn adlar "Katde ve Arfeta", "krime ve Arfeta", "Hlid ve Arfeta" olarak da
[67]
gemektedir.
[68]
8- bn Abbs rivayetinde ise Evs'in, arkasnda brakt kz ocuklarnn says olarak
verilirken yine ondan
[69]
gelen baka bir rivayette iki kz bir erkek ocuk olarak zikredilmektedir.
9- Suyt ve Als, mm Kcce'nin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeden nce kzlarnn amca oullarna: "Madem
btn mal alyorsunuz, bu kzlar mallar olmadan kimse nikahlamaz, siz bari onlar nikahlayn ve onlarla evlenin."
diye ricada bulunduu, ancak kzlar biraz irkin olduu iin yeenlerinin onlarla evlenmekten imtina ettikleri."
[70]
ayrntsna da yer vermektedirler.
10- Cabir'den rivayet ediliyor:
"Ben Seleme oullar iindeyken bir hastalmda Allah'n Rasl (s.a.v.) ve Ebu Bekr yryerek beni ziyarete
gelmiler. Ben aklm ermez bir halde imiim. Raslullah (s.a.v.) bir su isteyip abdest almlar, kalan suyu da benim
zerime serpmiler. Ben bununla ayldm ve:
[71]
"Ey Allah'n elisi, malm ne yapmam emredersin?" diye sordum da bu yet-i kerime nazil oldu."
11- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Hasan b. Ahmed el-Muhalled'den, o Memmil b. Hasan b. sa'dan,
o Hasan b. Muhammed b. Sbah'tan, o Haccac'dan, o bn Creyc'den, o bnu'l-Munkadir'den u sz bize rivayet
etti:
"Rasulullah (s.a.v.) ve Eb Bekr, Ben Seleme yurdunda yrrlerken bana gemi olsuna geldiler. Rasulullah
(s.a.v.) beni, hastalmdan dolay uursuz bir halde buldu. Birazck su isteyip abdest ald, sonra o abdest suyundan
zerime serpti de kendime geldim.
[72]
"Ey Allah'n Rasul, malm hususunda nasl muamele edeyim?" dedim de bu yet nazil oldu."
Buhari bu hadisi, brahim b. Musa, Hiam yoluyla, Mslim de Muhammed b. Hatim, Haccac yoluyla, her iki taraf
[73]
da bn Creyc'den rivayet etmilerdir.
12- Hadisin bn Mce'deki rivayetinde ise bu srenin 12 ve 176. kelle'nin mirasn dzenleyen yet-i kerimelerin
[74]
nazil olduu zikredilmektedir
ki bunlar hepsi mirasla ilgili yetlerdir.
13- Taber'deki rivayette ise Cbir'in:
"Ey Allah'n elisi, bana kelle olarak miras olacaklar (benim erkek ocuum da yok, babam da yok), mirasm
[75]
nasl taksim olacak?" diye sorduu ve bunun zerine miras yetinin nazil olduu zikrediliyor.
14- Ancak Cbir'in sorusuna uygun olan -ki o kendisine kelle olarak miras olunacan sylyor- bu srenin son
yeti ve "Kelle yeti" adyla mehur olan yetin veya bu yetin Kelle'nin mirasndan bahseden son ksmnn
inmi olmasdr. Ancak neticede hepsi miras yetleri iinde mtala edildiinden rivayetler arasnda ihtilf
[76]
yoktur.
15- Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mansur, Ali b. mer b. Mehdi'den, o Yahya b. Sa'd'dan, o Ahmed
b. Mikdam'dan, o Bir b. Mufaddal'dan, o Abdullah b. Muhammed b. Ukayl'dan, o da Cabir b. Abdillah'tan u sz
bize haber verdi:
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte kmtk. Biz Esvtta (Medine Haremi'nde) iken ensardan bir kadn iki
kzyla Rasulullah (s.a.v.)'a gelip yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, bunlar Sabit b. Kays'n kzlardr. -Yahut kadn Sa'd b. Rabi' demiti-. Sabit seninle
beraberken Uhud Gn ldrld. Amcalar bu kzlarn mallarn, miraslarn ald da onlara hibir mal brakmad.
imdi bu hususta sizin grnz nedir? Allah'a yemin ederim ki mallar olmakszn asla evlenemezler." Bunun
zerine Peygamber (s.a.v.):
"Senin bu dediin hususta Allah hkmn verecektir" buyurdu. ve bu yet-i kerime nazil oldu. Mteakiben
Rasulullah (s.a.v,) bana:
"Kadn ve velisini bana ar" buyurdu. Kzlarn amcasna da buyurdu ki:
[77]
"Kzlara te iki, annelerine sekizde bir ver. Kalan da senindir."
16- Ata unu rivayet etmitir:
"Sa'd bn Reb ehit edildi ve geriye iki kzn, hanmn ve kardeini brakt. Kardei maln tamamn alnca, Sa'd'n
hanm Hz. Peygamber'e gelerek:
"Ya Raslallah, u iki kz Sa'd'n kzlardr. Sa'd ehit edildi; kzlarn amcas ise, onlarn mallarn ald." dedi.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Dn, umulur ki Allah bu hususta hkmedecektir" dedi. Bir mddet sonra kadn geldi ve alamaya balad. te
bylece bu yet-i kerime nazil oldu. Bunun zerine de Allah'n Rasul, o iki kzn amcasn ard ve:
"Sa'dn iki kzna te iki, annelerine ise sekizde bir mal ver, geriye kalan ise senindir." buyurdu. te slm'da
[78]
taksim edilen ilk miras budur."
17- Bu Sa'd ibnu'r-Reb' kssas Kad smail'in Ahkmu'l-Kur'n'nda Abdulmelik ibn Muhammed ibn Hazm
kanalyla yer almakta ve bunda Sa'd'n karsnn ismi Amre olarak verilirken o ve kz hakknda bu yet yerine bu
[79]
srenin 127. yeti olan "Senden kadnlar hakknda fetva isterler..." yetinin nazil olduu kaydedilmektedir.
18- Hafz ibn Hacer der ki:
"Bazlar bu yet-i kerimenin Cbir ibn Abdullah hakknda deil de Sa'd'n iki kz hakknda indiini sylemekte ve
o tarihte Cbir'in ocuklar olmadn sylemekte iseler de aslnda her iki kssa hakknda nazil olmu olmas
mmkndr. yle ki: Ayet-i kerimenin ba taraf Sa'd'n kzlar hakknda, Kelle'nin mirasn dzenleyen son
[80]
taraf da o gnlerde henz ocuu olmyan Cbir hakknda nazil olmutur."
"Cahiliyye Araplar kadnlar deil de sadece erkekleri miras klyorlard. te bu yetin sebeb-i nzul budur.
Bundan dolay yle denilmitir:
"Erkein mirastaki paynn, kadnn paynn iki kat olmas ona yeter. Binaenaleyh erkein kadn mirastan tamamen
[81]
mahrum etmeyi arzulamas uygun deildir." Allah en iyi bilendir.
20- Aslnda btn bu rivayetlerin ortak ynleri alnarak "Ayet-i kerime, cahiliye halknn ocuk ve kadnlara
mirastan pay vermemeleri detini ilga edip kk olsun byk olsun, kadn olsun erkek olsun varislerin mirastan
paylarn ve o zamana kadar bilinmeyen ve bir esasa balanmyan Kelle'nin mirasn dzenlemek zere anlatlan
hadiselerin hepsinden sonra hepsine ve kyamete kadar benzerlerine mil olmak zere nazil olmutur." denilmesi
[82]
en uygun olandr.
11. "Siz, babalarnzdan ve oullarnzdan hangisinin, size faidece daha yakn olduunu bilmezsiniz."

"Allah sizi birbirinize efaati klar. Binaenaleyh, ey oullar ve babalar! Sizin hanginiz Allah'a daha ok itaat
ediyorsa, cennette en yksek derece onun olur. Eer cennette, babann derecesi ocuunun derecesinden daha
yksek olursa, gz aydn olsun diye, babasnn istei zerine Allah, onun ocuunu babasnn yanna ykseltir.
Ama, ocuun derecesi babasnnkinden daha yksek olursa, Allah o ocuun anne-babasn onun yanma ykseltir.
te bu sebeple Cenb- Hak, "Siz, babalarnzdan ve oullarnzdan hangisinin size faidece daha yakn olduunu
bilmezsiniz" buyurmutur. nk, baba ve evlddan biri, kendisinin cennetteki istifdesinin, babasyla m veyahut
[83]
da evladyla m daha fazla olacan bilemez."
12. Eer hanmlarnzn ocuklar yoksa, braktklar mirasn yars sizindir. ayet ocuklar varsa, braktklar
mirasn drtte biri sizindir. Bu paylar, lenin vasiyeti yerine getirildikten ve varsa borcu dendikten sonra verilir.
Eer siz, ocuk brakmadan lrseniz, geriye braktnz mirasn drtte biri hanmlarnzndr. ayet ocuklarnz
varsa, braktnz mirasn sekizde biri hanmlarnzndr. Bu paylar, yaptnz vasiyetler yerine getirilip ve varsa
borcunuz dendikten sonra verilir. Eer len bir erkek veya kadn, usul ve fruu olmayp zayf bir derece ile varis
olunuyorsa, kendisinin bir erkek veya kz kardei bulunuyorsa, bunlardan herbirinin miras pay, terekenin altda
biridir. Eer mevcut olan kardeler bundan daha ok iseler, bu takdirde kardeler mirasn te birini, eit olarak
taksim ederler. Bu paylar, lenin vasiyeti yerine getirilip ve varsa borcu dendikten sonra verilir. Ancak miraslar
zarara uratlmamaldr. Bunlar, Allah tarafndan bir emirdir. Allah, her eyi bilen ve yarattklarna ok yumuak
davranandr.

1- Cabir b. Abdullah diyor ki:
"Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, mirasn kime ait olacak? Zira bana ancak "Kelale" durumundaki kimseler miras oluyorlar."
[84]
Bunun zerine miraslarn paylarn bildiren bu yet nazil oldu."
15. "Kadnlarnzdan fuhu irtikab edenlere kar iinizden drt ahid getirin. Eer ehdet ederlerse, o kadnlar
lm alp gtrnceye kadar, yahut Allah onlara bir yol amcaya kadar, kendilerini evlerde alkoyun."

"Cumhura gre bu ayet zina eden kadnlar hakknda inmitir. Ebu Mslim el-sfehanye gre ise srtk ve ahlaksz
[85]
kimseler hakknda inmitir."
2- Ubade b. Samit unlar sylemitir:
"Rasulullah yet indiinde sknt iine girerdi. Yznn rengi deiirdi. Yine bir gn ona yet indirildi. Kendisinin
o hale girdii grld. Daha sonra bu skntdan alnca yle buyurdu:
"(u hkm) benden aln; Allah; zina eden kadnlar iin yol belirledi. Evlinin evli ile zina etmesi cezasn da,
bekrn bekr ile zina etmesinin cezasn da belirtti. Evli olarak zina edene nce yz sopa vurulur daha sonra
[86]
talanarak ldrlr. Bekr olarak zina edene ise yz sopa vurulur sonra bir yl srgn edilir."
"slamn ilk zamanlarnda kadn zina edince lnceye kadar eve hapsedilirdi. Sonra Allah teala "Zina eden erkekle
zina eden kadndan herbirine yzer sopa vurun." yetini gnderince Rasulullah, evli olduu halde zina edenleri
[87]
recmederek ldrtt. Bylece Allah teala, zina edenlere verilecek cezay gstermi oldu."
16. "Sizlerden fuhu irtikb edenlerin her ikisine de eziyet edin. Eer tevbe edip, (hallerini) dzeltirlerse, artk
onlardan elinizi ekin. nk Allah tevvb ve rahmdir."

"Cumhura gre bu ayet zina eden kadnlar hakknda inmitir. Ebu Mslim el-sfehanye gre ise livata yapanlar
[88]
hakknda inmitir."
2- Sdd ylu demitir:
"Bu yetle kastedilen, kadn ve erkeklerden bekr olanlar; nceki yetle kastedilen ise evli veya dul olanlardr.
[89]
Buna gre iki yet arasndaki fark ortaya kmaktadr."
"Zina cezasyla ilgili olarak inen ilk yet budur. Bu yet, zina yapanlara sadece eziyet edilmesini emretmektedir.
Bundan nceki on beinci yet ise hapis cezas verilmesini hkme balamaktadr. Nur suresinin ikinci yetinden
onuncu yetine kadar olan yetler ise fuhu hakknda inen en son yetlerdir. Bu itibarla zina yapanlar bekr iseler,
kendilerine yz sopa vurulur. Eer biri evli dieri bekr ise evliye recm bekra sopa cezas tatbik edilir. Bu sebeple
[90] [91]
bu surenin on beinci ve on altnc yetleri mensuhtur.
"
4- Hasan el-Basr yle demektedir:
"Bu yet, nceki yetten daha nce nzil olmutur ve bunun takdiri u ekildedir:
"Kadn ve erkeklerinizden fuhu irtikb edenlere eziyet edin. Eer onlar tevbe eder ve hallerini dzeltirlerse, artk
[92]
onlardan elinizi ekin." Daha sonra Cenb- Hakk'n, "Kendilerini evlerde alkoyun."
yeti nazil olmutur. Bu,
"Eer onlar tevbe etmez ve bu irkin fiilde srar ederlerse, onlarn gerek durumlarn anlayncaya kadar, onlar
evlerde alkoyun" demektir.
Fahreddin er-Razi der ki: "Bu gr, bana gre son derece uzak bir ihtimaldir. Zira bu, bu yetlerdeki tertibin
[93]
bozulmasn gerektirir."
17. Allah, ancak bilmeyerek ktlk ileyip de hemen tevbe edenlerin tevbesini kabul eder. Allah Alm'dir,
Hakim'dir.
18. Ktlkleri ileyip dururken lm gelip atnca "imdi ite gerekten tevbe ettim." diyenlerin ve kfirler olarak
lenlerin tevbesi kabul edilecek deildir, ite onlar iin Biz, elim bir azb hazrladk.

1- Reb'den rivayette o yle diyor:
"Bu yetlerin ba m'minler, ortas mnafklar, sonu da kfirler hakknda nazil olmutur. Yani "Allah, ancak
bilmeyerek ktlk ileyip de hemen tevbe edenlerin tevbesini kabul eder." m'minler hakknda; "Ktlkleri
ileyip dururken lm gelip atnca ite imdi gerekten tevbe ettim, diyenlerin tevbesi kabul edilecek deildir"
[94]
mnafklar hakknda; "Kfirler olarak lenlerin tevbesi kabul edilecek deildir" de kfirler hakknda inmitir."
2- Mfessirler "Gnah ileyip te kendisine lm gelince 'imdi tevbe ettim' diyenler." ifadesinde zikredilen
kiilerden kimlerin kastedildii hususunda eitli grler zikretmilerdir.
a- Rebi' b. Enese gre burada iaret edilen kimseler mnafklardr. Zira bundan nceki yette mminlerin, yetin
bu blmnde mnafklarn ve sonunda da kfirlerin tevbe etme durumlar zikredilmitir.
b- Sfyan es-Sevriye gre ise burada iaret edilen kiilerden maksat, mslmanlardr. Zira mnafklarn da dahil
olduklar kfirlerin tevbe etme durumlar yetin sonunda zikredilmitir.
c- Abdullah b. Abbasa gre ise yetin bu blmnde zikredilen kiilerden maksat, mslmanlardr. Ancak yetin
bu blm neshedilmitir. Zira Allah teala bu yetten sonra "phesiz ki Allah, kendisine ortak koanlar
[95]
balamaz. Bunun dnda dilediini balar."
yetini indirmitir. Kfir olarak lenlere affedilmeyi haram
klm, tevhid ehlinin tevbesini ise kendi iradesine balamtr. Onlar, af hususunda mitsizlie drmemitir.
Taberi bu grlerden ikinci gr olan Sfyan es-Sevrinin grnn tercihe ayan olduunu, yet-i kerimenin,
can verme sarholuundaki mslmanlarn tevbelerinin kabul edilemeyeceini beyan ettiini sylemitir. Zira
mnafklarn da gerekten kfir olduklarndan yetin sonunda, tevbeleri kabul edilmedii beyan edilen kfirlere
dahil olduklarn bu nedenle yetin bu blmnden maksadn mnafklar olduu sylendii takdirde yette yersiz
[96]
tekrar olduu kabul edileceini zikretmitir.
19. Ey iman edenler, kadnlara zorla varis olmanz size hell deildir. Aka hayszlk etmedike onlara
verdiiniz mehrin bir ksmn alp gtrmeniz iin onlar sktrmayn, onlarla ma'rf zere muaerette bulunun.
Onlardan holanmyorsanz olabilir ki bir ey sizin hounuza gitmez de Allah onda ok hayrlar klar.

a- "Chiliye devrinde Medine halknn adetine gre bir adam lr de kars ondan sonraya kalrsa o adamn baka
kadndan olan olu veya asabesinden baka bir erkek akrabas gelir, elbisesini lenin kars zerine atar, "O adamn
malna varis olduum gibi, karsna da varis oldum." derdi. Bylece o kadna kadndan ve bir bakasndan daha ok
hak sahibi olurdu. Artk dilerse len kocasnn verdii mehirden bakaca bir mehir vermeksizin onunla evlenir,
dilerse onu evlenmekten alakor kocasndan kalan mirasn (veya mehrini) kadn fidye olarak kendisine versin, ya da
lsn de maln miras olarak alsn diye kadn sktrrd. te bunun zerine Allah Tel bu yeti indirip, bunun ve
herhangi bir kimsenin len kiinin hanmna bu yolla varis olmasnn haram olduunu beyn buyurmutur. Bu
gre gre Cenb- Hakk'n, "Kadnlara miras olmanz.." ifadesiyle kastedilen, kadnlarn bizzat kendileri ve
[97]
kocalarnn lmnden tr onlarn kendilerine varis olunamayaca hususudur."
b- "Bu verasetin, kadnn malyla ilgili olmasdr. Bu byledir, zira lnn varislerinin, kadn lnceye ve onlar
onun malna varis oluncaya kadar, o kadn evlenmekten men etme haklar vard. te bunun zerine Cenb- Hak,
[98]
"Onlar istemedikleri halde, sizin onlarn mallarna varis olmanz hell olmaz" buyurdu."
2- Eb Bekr-i sfehan, Abdullah b. Muhammed sfehan'den, o Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Esbat b.
Muhammed'den, o eyban'den, o krime'den, o bn Abbas'tan bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Kii ldrldnde, onun velileri, onun kars hakknda en geni yetkiye sahiplerdi. Onlarn bazs dilerseler o
kadnla evlenirler, dilerlerse o kadn bakasyla evlendirirler, dilerseler o kadn evlendirmezlerdi. Onlar, kadna
[99]
kendi ailesinden daha ok hak sahibi idiler. te bu yet bu hususta nazil oldu."
Bu hadisi Buhari Tefsir blmnde Muhammed b. Mukatil'den, krah blmnde de Hseyn b. Mansur'dan, her iki
[100]
taraf da Esbat'tan rivayet etmilerdir.
"slamdan nceki cahiliye dneminde bir erkek lr de geride hanm kalrsa, len kiinin akrabalar kendilerini, o
kadn almaya daha layk kabul ediyorlard. sterlerse kendileri o kadnlarla evleniyorlar veya bakalaryla
evlendiriyorlar, isterlerse de o kadnn, lnceye kadar bakalaryla evlenmesine mni oluyorlard. te bunun
[101]
zerine bu yet nazil oldu ve bu deti yasaklad."
"Kii lr de geriye kars kalacak olursa, len adamn akrabas gelir, elbisesini o kadnn zerine atar bylece
bakalarna engel olurdu. Eer kadn gzel ise onunla evlenirdi. irkin ise, ldnde malna miras olmak iin
[102]
onu evinde hapsederdi."
5- Ebu Davud'da bn Abbs'tan rivayet edilen bir haber de yledir:
"Birisi, akrabalarndan birisinin karsn miras olarak aldnda (Onun nikhna sahip olduunda) kadn lnceye
veya len kocasnn verdii mehri kendisine verinceye kadar kadnn evlenmesini engellerdi. te bu yet-i kerime
[103]
ile Allah Teal onlara bunu yasaklad."
6- Ebu Kays Sayf ibnu'l-Eslet ld, ardnda kars Evs'ten Kbeye bint Ma'n ibn Asm el-ensriyyeyi brakt. Ebu
[104]
Kays'n bir baka hanmndan Hsn denilen olu.
geldi, elbisesini Kbeye'nin zerine brakt, kadnn
nikhna varis oldu, sonra da onu terketti, yaklamad, ona harcamada da bulunmad (ihtiyalarn karlamad) ki
kadn elindeki mal kendisini ondan kurtarmak iin fidye olarak versin. Kbeye, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi
ve:
"Ey Allah'n elisi, Ebu Kays ld, olu nikhna varis oldu, uzun zaman geti benim hibir ihtiyacm karlamad,
benimle kar-koca olmad, benim yolumu ap (nikhm) serbest de brakmad." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Senin hakknda Allah'n emri gelinceye kadar evinde otur." buyurdular. O da dnd, evine gitti. Bunu Medine
kadnlar duydular, Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Biz de Kbeye'nin durumundayz. Ne var ki bizi len kocamzn ocuklar deil amca ocuklar nikahlyor."
[105]
dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
7- bnu'1-Esr, Usdu'1-be'sinde yine bu Kbeye'nin, len kocas Ebu Kays'in baka bir hanmndan olan olu
Kays onun zerine elbisesini atp sahiplenmeye kalknca:
"Sen elbette kavminin hayrllarndansn ama ben seni ocuk (yani ocuum) sayyorum. Fakat gideyim Allah'n
Rasl'ne soraym." dedii; Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Allah'n Rasl, Ebu Kays ld, olu Kays nikhma talip oldu, evet o, kabilesinin hayrllarndan ama ben onu
olum sayyorum." dedii ve o ve len kocasnn olu bu Kays hakknda "Babalarnzn nikahlad kadnlar
[106]
nikahlamayn..."
yetinin de nazil olduunu, Kbeye'nin bylece len kocasnn oluna nikhlanmas haram
[107]
klnan ilk kadn olduunu zikretmektedir
8- Sudd rivayetine gre kadn zerinde len kocasnn ailesinin veya baka bir kadndan olma erkek ocuunun
hak sahibi olmas, kadnn, kendi ailesine gitmemesi halindedir. Yani kadn abuk davranr da kocasnn ailesinden
bir erkek veya kocasnn en byk olu gelip elbisesini stne atmadan nce kendi ailesine kaabilirse bu durumda
[108]
len kocasnn ailesinin onun zerinde bir hakk kalmazm.
9- Mchid de kocas len kadnn nikhna varis olma hakknn kocann ailesine deil, sadece onun baka
[109]
kadndan olma en byk erkek ocuuna ait olduunu sylemitir.
10- Sudd'den gelen ikinci bir rivayet biraz daha farkl:
"Chiliye devrinde bir erkein hanm kocayp da koca, daha gen bir hanmla evlenmek ister, mal ve zenginlii
sebebiyle kocam karsn boamak da istemezse bu durumda kadn boamamakla birlikte malndan vazgeerek
boanma talebinde bulunsun veya olsun de mal kendisine kalsn diye ona yaklamazd. te yet-i kerime byleleri
[110]
11- Ebu mme bni Sehl bni Hanften rivayet edildiine gre o dedi ki:
[111]
"Kays bni Eslet vefat edince, olu babasnn hanmyla
evlenmek istedi. Chiliyye dneminde bu onlar iin
[112]
caizdi. Allah Tel, bu yeti indirdi."
12- Muhammed bni K'b bni Kuraz'den rivayet edildi:
"Kii ld zaman, onun olu, eer lenin hanm, olunun asl anas deil ise veya onu nikahlayan olmaz ise,
babasnn hanmn kendisine nikahlama hakkna sahip idi. Ebu Kays bni Eslet vefat edince, olu Mahsan Ebu
Kays, babasnn hanmnn nikhna vris oldu. Hanm, maldan hibir eye vris olmad. Ebu Kays'n hanm,
Raslullah'a geldi ve ona durumu anlatt. Aleyhisselm:
"Evine dn, umulur ki Allah Tel senin hakknda bir ey indirir." buyurdu. Nisa: 4/22 ve Nisa: 4/19 yeti
[113]
indi."
13- Zhr (r.a.) dedi ki:
"Bu yet ensardan bazlar hakknda indi. Onlardan bir erkek ld zaman, onun hanmna insanlardan en mlik
[114]
olan, onun velisi idi. Vel onu lnceye kadar tutard."
20. "Eer bir zevceyi brakp da yerine baka bir zevce almak isterseniz, brne yklerle vermi olsanz bile,
iinden bir ey almayn. Bir iftira ve ak bir gnah olarak alr msnz onu?
21. Onu nasl alrsnz ki, birbirinize karlp katldnz? Onlar sizden kuvvetli bir teminat da aldlar..."

1- Rivayet olunduuna gre, "Chiliyyede bir kimse baka bir kadnla evlenmeyi arzu ettiinde, bizzat kendi
hanmna fuhu iftiras atard. Bylece kocas o kadn, yeni evlenmek istedii kadnla evlenme masrafn
karlamak iin, ona daha nce mihir olarak verdii eyi fidye olarak geri vermeye (kadn "hull" yapmaya)
zorlard. te bunun zerine Cenb- Hak, "Eer bir zevceyi brakp da yerine baka bir zevce almak isterseniz..."
[115]
buyurmutur."
2- Rivayet olunduuna gre Hz. mer (r.a.) minberde iken:
"Dikkat ediniz. Kadnlarn mihirlerini yksek tutmayn" demi, bunun zerine bir kadn ayaa kalkarak:
"Ey bnul-Hattb, Allah bize veriyor, sen ise mani oluyorsun.." diyerek bu yeti okumu. Bunun zerine Hz.
mer,
"Herkes mer'den daha fakh!" demi ve mihrin fiatlarnn artrlmasnn uygun olmayaca grnden
[116]
vazgemitir."
"Cahiliye dneminde, karlarn boamak isteyen baz erkekler, evlendikleri zaman, tamamn vermeyip bir ksmn
zerlerinde braktklar mehirini vermekten kurtulmak iin, kadna zina isnad eder bylece ona iftirada bulunurlard.
te bu yet-i kerime, bu davrann irkinliine iaret etmektedir."
[117]
22. Babalarnzn nikahlad kadnlar nikahlamayn. Gemite olanlar artk gemitir. nk o, ok irkin ve
iren bir eydi ve o kt bir detti.
1- bn Abbas (r.a.) ve mfessirlerin ekserisi yle demilerdir:
"Chiliyye devri insanlar, babalarnn hanmlar ile evlenirlerdi. Bundan dolay Cenb- Hak, bu yetle onlar bu
[118]
iten nehy etti."
2- bn Abbs der ki:
"Chiliye halk Allah'n (Kur'n'da nikhlanmasn) haram kldklarn haram sayarlard. Bunun iki istisnas vard:
len babalarnn hanm ve iki kzkardei ayn anda nikh altnda bulundurmak. te yet-i kerime bunlar hakknda
[119]
nazil oldu."
3- krime'den rivayete gre "bu yet-i kerime, chiliye deti zere len babalarnn hanmlaryla evlenmek isteyen;
babasnn kars Kbeye bint Ma'n ile evlenmek isteyen Hsn ibn Eb Kays (bir rivayette babas el-Eslet'in kars
mm Ubeyd bint Damre ile evlenmek isteyen Ebu Kay s ibnu'l-Eslet,) Babas Halefin kars Ebu Talha ibn
Abdu'l-Uzz'nn kz ile evlenmek isteyen el-Esved ibn Halef, Babas Umeyye ibn Halefin kars Fhte bintu'lEsved ibnu'l-Muttalib ile evlenmek isteyen Safvn ibn Umeyye ibn Halef, Babas Zebbn ibn Seyyar'n kars
Muleyke bint Hrice ile evlenmek isteyen Manzr ibn Zebbn ibn Seyyar el-Fezr haklarnda nazil
[120]
olmutur."
4- Bunlardan Hsn (Kays) ibn Eb Kays'n, len babas Ebu Kays'n hanm Kbeye ile evlenmeye kalkmas ve bu
yet-i kerimenin inmesiyle Kbeye ile evlenmesinin haram klnmas kssas biraz nce (Nisa: 4/19 yetinin nzul
[121]
sebebinde) gemiti.
5- E'as b. Sevvar dedi ki:
"Ensar'n salih zatlarndan olan Eb Kays vefat etmiti. Olu Kays, babasnn karsna (analna) evlenme
teklifinde bulundu. Kadn ise dedi ki:
"Ben seni kendi evladm sayyorum. Lakin Rasulullah (s.a,v.)'a gidip emirlerini bekleyeceim." Mteakiben
[122]
Rasulullah (s.a.v.)'a gelip durumu kandisine haber verdi. Allah Teala da bu yeti indirdi."
6- Adiy bni Sabit ensardan birinden anlatt:
"Ensarn slihlerinden olan Ebu Kays bni Eslet vefat etti. Onun baka hanmndan olan olu Kays, babasnn
hanmna talip oldu. Ebu Kays'n hanm:
"Ben, seni olum sayarm, sen kavminin slihlerindensin." dedi ve Neb Aleyhisselm'a geldi, durumu bildirdi.
Aleyhisselm kadna:
[123]
"Evine dn." Buyurdu. Sonra bu yet nazil oldu."
7- "Halll-Akd" kitabnn mellifi es-Seyyd ayetteki "Ancak daha nce geenler mstesna.." istisnas hakknda
yle der:
"Bu, mana yoluyla yaplm bir istisnadr. nk "Babalarnzla evlenmi olan kadnlarla evlenmeyin. Ancak daha
nce geenler mstesna.." yeti, tahrm yetinden, Nisa: 4/23'den nce nazil olmutur. Binenaleyh daha nce
[124]
olanlar affolunmutur."
23.... z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr.
1- bnu Cerr, bn Cureyc'den rivayette o yle demitir:
"At'ya "z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr." yetini sordum. Dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) oulluu Zeyd ibn Hrise'nin kars olup da boad Zeyneb bint Cah ile evlenince
Mekke'de mrikler Efendimiz aleyhinde ileri geri konuup dedikodu ettiler de Allah Teal bu "z oullarnzn
[125]
karlar ile evlenmeniz... haramdr." yet-i kerimesini ve "Evltlklarnz da z oullarnz gibi tanmad."
"T ki evltlklarnn kendilerinden ilikilerini kestikleri zevcelerini almakta m'minler zerine bir gnah
[126]
olmasn."
"Muhammed adamlarnzdan hibirinin babas deildir. Fakat Allah'n Rasl ve peygamberlerin
[127]
[128]
sonuncusudur."
yetlerini indirdi."
Hadise Ahzb Sresinin ilgili yetlerinde inaallah daha geni olarak verilecektir.
24. Sa ellerinizin malik olduu kadnlar (cariyeler) mstesna olmak zere dier btn kocal (evli) kadnlarla
evlenmenizin haraml, zerinize Allah'n farz olarak yazlmtr. Onlardan madas ise namuskr ve zinaya
sapmam halinde mallarnzla arayp nikahlamanz iin size hell klnd. O halde onlardan hangisiyle
faydalandysanz cretlerini takdir edildii ekilde verin. Kararlatrdktan (takdir ettikten) sonra aranzda
anlatnz hususta size bir sorumluluk yoktur. phesiz ki Allah Alm, Hakim olandr.

1- Nese'nin Muhammed ibn Abdul-A'l kanalyla Ebu Sad el-Hudriden rivayetle tahricine gre "Allah'n Rasl
(s.a.v.) Evtas'a bir ordu gndermi; dmanla karlap onlar yenmiler ve mriklerden kocalar olan baz
kadnlar da esir almlar. Mriklerle evli o esir kadnlarla mnasebette bulunma konusunda sknt iindelerken
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirerek iddetlerinin bitiminde bu cariye kadnlarn sahiplerine hell olduklarn
[129]
bildirmi."
2- Tirmiz'deki bir rivayette bu durumdaki ashabn, gelerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ne yapacaklarn sormalar
[130]
zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.
3- Muhammed b. Abdirrahman b. Bnan, Muhammed b. Ahmed b. Hamdan'dan, o Eb Ya'la'dan, o Amr enNakd'dan, o Eb Ahmed Zbeyri'den, o Sfyan'dan, o Osman el-Bett'den, o Ebu'l-Halil'den, o da Eb Said elHudr'den yle dediini bize rivayet etti:
"Evtas Gazvesi'nin olduu gn kocalar olan esir kadnlar ele geirmitik. Onlarla cima yapmay irkin bulmutuk.
[131]
Peygamber (s.a.v.)'e bunu sorduk da bu yet nazil oldu. Biz de o kadnlar bylece helal bulduk."
4- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb Yahya'dan, o Sehl b.
Osman'dan, o Abdurrahim'den, o E'as b. Sevvar'dan, o Osman b. Bett'den, o Ebu'l-Halil'den, o da Eb Said elHudr'den bize yle dediini haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) Evtas ahalisini esir alnca dedik ki:
"Ey Allah'n Rasul, soylarn, kocalarn tandmz esir kadnlarla nasl cimada bulunabiliriz?" Bunun zerine bu
[132]
yet nazil oldu."
5- Ebu Said el-Hudri diyor ki:
"Rasulullah "Huneyn" savandan sonra "Evtas" denen yere asker gnderdi. Dmanla karlap savatlar.
Neticede galip geldiler. Ganimetler ve cariyeler aldlar. Fakat bu sahabiler, aldklar cariyelerin, mriklerden
kocalar bulunmas sebebiyle onlara yaklamaktan kandlar. Bunun zerine Allah teala "Evli kadnlarla
evlenmeniz de haram klnd. Ele geirdiiniz cariyeler mstesna." yetini indirdi. Bylece cariyeler, iddetleri
[133]
bittikten sonra, esir dmeden nce evli olmalarna baklmakszn mminlere helal klnd."
6- Eb Bekr Muhammed b. brahim el-Faris, Muhammed b. sa b. Amraveyh'ten, o brahim b. Muhammed b.
Sfyan'dan, o Mslim b. Haccac'dan, o Ubeydullah b. mer el-Kavarir'den, o Yezid b. Zuray'dan, o Said b. Eb
Arube'den, o Katade'den, o Eb Salih Eb Halil'den, o Eb Alkame el-Haim'den, o da Eb Said el-Hudr'den bize
u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) Huneyn Gn, Evtas Kabilesi'ne bir grup ordu gnderdi. Bu grup bir dman birliine rastlayp
onlarla savatlar da onlara galip gelerek, kadn esirler elde ettiler. Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'ndan bir grup,
mrik kocalarndan dolay o esir kadnlarla mnasebette bulunmaktan sakndlar. Allah Teala da bu yeti
[134]
indirdi,"
"Bu ayet Huneyn gnnde indi. Allah Tel, Huneyn gn Mslmanlara fetih myesser klnca, ehli kitabn
kadnlarndan mslmanlara kadnlar isabet etti. Onlarn kocalar vard. Bir erkek, kadnlardan biri ile olmak
istediinde, Kadn:
[135]
"Benim kocam var." derdi. Bundan Raslullah'a soruldu. Allah Tel bu yeti indirdi."
8- Bu rivayetlere nazaran yet-i kerime Hicretin sekizinci yl gazvelerinden olup evval aynda vukubulan Huneyn
[136]
gazvesinden sonra nazil olmu demektir.
9- Abd ibn Humeyd'in krime'den rivayetine gre yet-i kerime Muze adndaki bir kadn hakknda nazil olmutur.
Ayetin nzulne sebep olan hdise yle gelimitir:
"Bu Muze Seds oullarndan c' ibnu'l-Hris adnda bir ihtiyarn hanm imi. c'n ondan daha gen bir
kars daha varm ve bu gen hanm ona erkek ocuklar dourmu. c' bir gn baz ileri iin evden darda
olduu srada Muze'nin bir amcas olu eve gelmi. Muze ona:
"Beni aileme geri gtr, bu c'da hayr yok." demi, amcas olu da onu alp kadnn kabilesine gtrm. c',
eve dnp de karsn bulamaynca durumu renmi ve Medine-i Mnevvere'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek
bana gelenleri anlatm Hz. Peygamber (s.a.v.).
"O kadn bana getirin; eer beraberinde gittii adamla cins mnasebette bulunmusa kadn recmedin, yok eer
ona dokunmamlarsa kadn kocasna iade edin." buyurmu. c' ve gen karsndan olma olu birlikte kadnn
kabilesine giderek Muze'yi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emriyle isteyip getirmiler ve kadn da kocas c'n evine
[137]
geri dnm."
10- Taber, bu yet-i kerimenin "Mrik kocalarn terkederek Medine-i Mnevvere'ye hicret eden, burada
mslmanlarla Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan evlendirilen, daha sonra da mrik kocalar mslman olup
Medine-i Mnevvere'ye hicret eden kadnlar hakknda nazil olup bununla bu kadnlarn, kocalarnn da mslman
ve muhacir olmalar halinde baka mslmanlara haram klnd" eklinde bir gr olduunu zikretmise de bu
[138]
gr sahiplerinin kimler olduunu belirtmemitir.
11- Ma'mer ibn Sleyman kanalyla rivayet edildiine gre el-Hadram der ki:
"Bazlar evlenecekleri hanm iin bir mehir kararlatrp sonra da mali ynden bir darla duar olur, bir skntya
derdi. te bunun zerine "Kararlatrdktan (takdir ettikten) sonra aranzda anlatnz hususta size bir
[139]
sorumluluk yoktur." yet-i kerimesi nazil oldu."
27. Allah sizin tevbelerinizi kabul etmek ister. ehvetlerine uyanlar da sizin byk bir sapkla dmenizi isterler.

1- Mecsiler kz kardelerle, kz ve erkek kardelerin kzlaryla evlenmeyi hell sayarlard. Allah Teal bunlarn
nikhn haram klnca:
"Teyze ve hala'y nikahlamanz haram iken onlarn kzlarn nikhlamay hell gryorsunuz. O halde kz ve erkek
[140]
kardelerin kzlarnn nikhlanmasn da hell grn." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Mfessirler bu yette zikredilen "evhetlerine uyanlar"dan kimlerin kastedildii hususunda farkl grler
zikretmilerdir.
a- Mcahide gre bunlar, zina edenlerdir. Zina edenler, mminlerin de kendileri gibi zina etmelerini ve ayn
seviyeye dmelerini isterler.
b- Sddiye gre ise "ehvetlerine uyanlar"dan maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. Bunlar, mminlerin, Hak din
olan slamdan sapp baka yollara kaymalarn isterler.
c- Baz limlere gre bunlardan maksat, Yahudilerdir. Yahudiler mslmanlarn, anne ayr baba bir kzkardeleriyle
evlenmelerini isterlerdi. Zira onlar kendileri byle kardeleriyle evlenmeyi helal grrler.
d- bn-i Zeyde gre ise "ehvetlerine uyanlar"dan maksat, dinin hkmlerine ters olarak ehvani arzusuna uyan
kimsedir. Byle olan insanlar, mslmanlarn, dinlerinin hkmlerini brakarak onlarn ehvani arzularna
uymalarn isterler.
Taberi yet-i kerimenin genel ifadesinin, bu zikredilen grlerden hepsini kapsar mahiyette olduunu, bu nedenle
yeti sadece belli kimselere tahsis etmenin doru olmayacan sylemitir. Bu itibarla Yahudilerin de
Hristiyanlarn da, zina edenlerin de ve her btl yola tabi olanlarn da, mminleri, hak yol olan dinlerinden
[141]
saptrmak istedikleri muhakkaktr. te yet-i kerime bunu ifade etmektedir.
32. Allah'n sizi birbirinizden stn kld eyleri temenni etmeyin. Erkeklere kazandklarndan bir pay vardr.
Kadnlara da kazandklarndan bir pay vardr. Allah'n ltfundan isteyin. Muhakkak ki Allah hereye Almdir.

[142]
1- Mcahid ve krimeye gre bu yet-i kerime, mm Seleme hakknda nazil olmutur.
a- smail b. Ebu'l-Kasm, es-Sfiden, o smail b. Nceyd'den, o Cafer b. Muhammed b. Sevvar'dan, o Kuteybe'den,
o Sfyan b. Uyeyne'den, o bn Eb Nceyh'ten, o da Mcahid'den, mm-i Seleme'nin yle dediini bize haber
verdi:
"Ey Allah'n Rasul, erkekler gazaya kyorlar, bizse kamyoruz. Bize ancak mirasn yars dmektedir." Bu
[143]
yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
b- Mcahd'in rivayetine gre mm Seleme:
"Ya Raslallah, erkekler savaa katlp savayor, biz ise savamyoruz. Onlarn mirastaki paylarysa bizimkinin iki
[144]
kat! Keke biz de erkek olsaydk!" deyince, bu yet-i kerime nazil olmutur."
c- Tirmiz'deki rivayette bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak mm Selemenin bu szleri verilirken onun
[145]
byle sylemesi zerine bir de Alu mrn: 3/195 yetinin nazil olduu kaydedilmektedir.
d- Baka bir rivayette de "Mslman erkeklerle mslman kadnlar, m'min erkeklerle m'min kadnlar... ite
[146]
bunlar iin Allah mafiret ve byk bir mkfat hazrlamtr."
yet-i kerimesinin nazil olduu da
[147]
kaydedilmektedir.
e- Muhammed b. Abdu'1-Aziz, Muhammed b. Hseyn'den, o Muhammed b. Yahya b. Yezid'den, o shak b.
brahim'den, o Attab b. Beir'den, o Husayftan, o da krime'den bize unu haber verdi:
"Kadnlar cihad etmeyi istediler de bu yzden dediler ki:
"Arzu ettik ki Allah, (c.c.) bize gaza etmeyi farz klsn da bu sebeple erkeklerin ecrine biz de nail olalm." Allah
[148]
Teala da bu yeti indirdi."
2- Katade ve Sddye gre baz kadnlar hakknda inmitir.
a- Katade ve Sdd dediler ki:
"Erkee iki dii hissesi kadar pay vardr" yeti nazil olunca erkekler dediler ki:
"Mirasta onlara stn klndmz gibi Ahirette de iyi amellerimiz sebebiyle kadnlara stn klnacamz ve
dolaysyla da bizim sevabmzn kadnlarn sevabnn iki kat olacan muhakkak mit ediyoruz." Kadnlarsa yle
dedi:
"Muhakkak ki biz de, dnyada iken onlarn nasibine den payn yars kadar miras paymz olduu gibi, Ahirette
de erkeklerin tayaca gnah yknn yarsnn bize ykleneceini umuyoruz." Bu sebepten dolay Allah Teala bu
[149]
yeti indirdi."
b- Sudd'den gelen baka bir rivayette kadnlarn yukardaki szleri yerine: "Bizim ecrimizin de erkeklerin ecri kadar
olmasn isteriz. Elbette biz savaamyoruz. Fakat ayet savamak zerimize farz klnm olsayd biz de Allah yo
[150]
lunda savardk." dedikleri;
c- Katde'den gelen baka bir rivayette de kadnlarn kendilerine cahiliye devrinde mirastan hi pay verilmezken
slm'n, erkeklerin paylarndan eksik verilmesine raz olmyarak: "Bizim de mirastan paylarmz erkeklerin paylar
gibi olsayd."; erkeklerin de "hirette iyiliklerimizle de kadnlardan stn tutulacamz umarz." dedikleri ve
[151]
bunun zerine Allah Teal'nm bu yet-i kerimeyi indirdii kaydedilmektedir.
d- Ebu Leyl rivayet ediyor: Ebu Cerr'i yle derken iittim:
[152]
"Allah size emrediyor: Erkee iki diinin pay vardr..."
yet-i kerimesi nazil olunca kadnlar:
"Madem ki mirasta bir erkee iki kadnn pay kadar miras veriliyor, gnahlar da kadnlardan ikisinin pay kadar
[153]
olmal." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."
[154]
e- Yine "Allah size emrediyor: Erkee iki diinin pay vardr..."
yet-i kerimesi ile ilgili olarak bir kadnn
"Ey Allah'n elisi, biz kadnlar daha muhta durumdayz, nk bizler daha zayfz. Erkekler ise hayatlarn
[155]
kazanmada bizden daha gller." demiler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu.
f- Baka bir rivayet kadnlarla erkeklerin eitlii davasna gtryor.
"Bir kadn Hz. Peygamber'e gelerek:
"Erkeklerin ve kadnlarn Allah' birdir. Sen, hem bize hem de onlara gnderilmi bir Peygambersin. Babamz
Adem, annemiz ise Havva'dr. O halde Allah Tel'nn erkeklerden bahsedip, bizden bahsetmemesinin sebebi
nedir?" deyince, o zaman ite bu yet-i kerime nazil oldu.
Yine bu kadn:
"Erkekler, cihad etmekle bizi getiler. Binenaleyh bizim ne yapmamz gerekir?" deyince, Hz. Peygamber yle
buyurdu:
"Sizden, hamile olan bir kadna, oru tutan ve namaz klan kimsenin mkfaat kadar bir mkfaat vardr. Doum
sanclar ona ac verdii zaman, Cenb- Hakkn o kadna verecei ecri ve mkfaat hi kimse bilemez. Bu kadn
ocuunu emzirdii zaman, ocuunun memesinden her emmesine mukabil, o kadna bir can diriltmenin mkfaat
[156]
kadar mkfaat vardr."
g- bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Bir kadn Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ey Allah'n Nebisi, erkee kadnn nasibinin iki misli var, iki kadnn ahdeti bir erkekle e deerde, Biz amelde
[157]
de byle olmayalm, kadn iyilik yaparsa yarm hasene mi yazlr?" dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
Taberi diyor ki:
"Tercihe ayan olan gr, bu yetin, erkek ve kadn btn insanlara, bazlarna verilen stnlklere dierlerinin
[158]
tamah etmemesini emrettiini syleyen grtr."
33. Ana-babann ve akrabann geriye braktklarndan her birine varisler kldk. Yeminlerinizin balad kimselere
paylarn verin. Muhakkak ki Allah hereye ahid olandr.

1- bn Abbs'tan "Yeminlerinizin balad kimselere paylarn verin..." yet-i kerimesi hakknda rivayet ediliyor:
"Cahiliye devrinde insanlar
"Hangimiz nce lrse arkada kalan ona miras olacak?" diye birbirleriyle antlama yaparlard. Allah Teal bunun
hakknda "Akrabalar Allah'n kitabnda birbirlerine dier m'minlerden ve muhacirlerden daha yakndrlar. u
[159]
kadar var ki dostlarnz iin herhangi bir iyilikte bulunmanz mstesnadr. Bu, kitabda yazldr."
yetini
[160]
indirdi.
2- Avf kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Cahiliye devrinde birisi, gidip bir dierinin nesebine katlr ve ona tbi olurdu. Tbi olduu kii lnce de lenin
vrisleri gelir miras aralarnda paylar ve o lene tbi olana lenin mirasndan hibir ey vermezler, ortada
kalakalrd. te bunun zerine Allah Teal "Yeminlerinizin balad kimselere paylarn verin." yet-i kerimesini
[161]
indirdi."
3- Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Hameveyh el-Herev'den, o Ali b.
Muhammed el-Huza'den, o Ebu'l-Yeman Hakem b. Naf'den, o uayb b. Eb Hamza'dan, o Zhr'den, o da Said
bnu'l-Mseyyeb'den unu dediini bize haber verdi:
"Bu yet, kendi z oullarndan baka kiileri oul edinip onlar varis klanlar hakknda indi. Bylece Allah Teala
onlar hakknda kendileri iin vasiyet yoluyla bir nasib klnmas hkmn indirdi ve miras, Zevi'l-Erham ve Asabe
(anne ve baba tarafndan gelen yakn kimseler) den olan varislere verdi ve evlatla nisbet edip oul edinen kimse
[162]
tarafndan miras verilmesini men etti. u var ki onlara vasiyetle bir pay ayrlmas hakkn tanmtr."
4- Ebu Davud'un mm Sa'd bintu'r-Reb'den rivayetle tahricinde o yle demitir:

"Bu yet-i kerime Hz. Ebu Bekr ve olu Abdurrahman hakknda nazil oldu. Hz. Ebu Bekr olu Abdurrahman
mslman olmamakta direnince ona hibir ekilde infakta bulunmyacana ve mirasndan ona bir ey
brakmyacama yemin etmiti. Ancak olu Abdurrahman mslman olunca Allah Teal bu yet-i kerime ile Hz.
[163]
Peygamber (s.a.v.)'e, ona mirastan payn vermesini emretmitir."
34. "Allah'n kimini kimine stn klmasndan tr ve erkeklerin, mallarndan sarfetmelerinden dolay erkekler
kadnlar zerine hakimdirler."

1- Mukatil dedi ki:
"Bu yet, Ensar'n ileri gelen sekinlerinden Sa'd b. Rabi' ve yine Ensar'dan hanm Habibe bint-i Zeyd b. Eb
Zheyr hakknda nazil oldu. Kadn, Sa'd'a kar saygszlk etti de o da kadn tokatlad. Bunun zerine babas
kadnla birlikte Peygamber (s,a.v.)'e gidip:
"Kzm ona yatak arkada yapaym da o da kzm tokatlasn ha!" dedi. Peygamber (s.a.v.) de buyurdu ki:
"Kadn kocasna ksasta bulunsun." Kadn da kocasna ksas uygulamak iin babasyla birlikte dnd. Bunun
ardndan Peygamber (s.a.v.) derhal buyurdu ki:
"Ksastan vazgein. Bu bana gelen Cebrail (a.s.)'dir. Allah Teala bu yeti indirdi." Mteakiben Rasulullah (s.a.v.)
buyurdu ki:
"Biz bir i murad ettik, Allah da baka bir i murad etti. Allah'n murad ettii daha hayrldr." Bylece Raslullah
[164]
(s.a.v.) ksas kaldrd."
2- bn Abbas (r.a.), bu yetin Muhammed bn Seleme'nin kz ile ensrn ileri gelenlerinden biri olan kocas Sa'd b.
Rebi' hakknda nazil olduunu sylemitir. Zira Sa'd ona bir tokat atm, o da kocasnn yatan hemen terkederek,
kocasnn tokadnn izi yznde olarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip, kocasnn kendisini tokatladn ikayet
etmitir. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ondan ksas iste" dedi, sonra da: "Sabret, (vahiy) bekliyorum" dedi. te bunun zerine, bu yet nazil olmutur.
Bu, "Erkekler kadnlar terbiye etme ve onlara mdahale etme hususunda hakimdirler" demektir. Bylece Cenb-
Hak sanki erkei, kars zerinde bir reis ve hkm geen birisi kabul etmitir. Bu yet nazil olunca Hz. Peygamber
(s.a.v.):
"Biz birey istedik, Allah da birey istedi. Allah'n istedii daha hayrldr" buyurdu. Bylece Cenb- Allah, Hz.
[165]
Peygamber (s.a.v.)in syledii ksas hkmn kaldrm oldu."
3- Said b. Muhammed b. Ahmed ez-Zahid, Zahir b. Ahmed'den, o Ahmed b. Hseyn b. Cneyd'den, o Ziyad b.
Eyyub'dan, o Heym'den, o Yunus'tan, o da Hasan el-Basr'den bize u rivayette bulundu:
"Bir adam karsn tokatlad, kadn da kocasn Peygamber (s.a.v.)'e ikyet etti. Kadnn ailesi kendisiyle beraber
gelip:
"Ey Allah'n Rasul, falan kimse bizim adammz tokatlad" dediler. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Ksas, ksas" demeye balad. Baka bir hkm de vermiyordu. Nihayet bu yet nazil oldu. Peygamber (s.a.v.)
buyurdu ki:
[166]
"Biz bir i murad ettik, Allah baka birey murad etti."
4- Eb Bekr el-Haris, hafz Ebu'-eyh'ten, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl el-Asker'den, o Ali b. Haim'den, o
da Hasan el-Basr'den u sz bize haber verdi:
"Mslmanlar arasnda ksas yaplmasyla ilgili yet indiinde, adamn biri karsna tokat atmt. Kadn da
Peygamber (s.a.v.)'e gidip:
"Kocam beni tokatlad, ksas istiyorum" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Doru, ksas gerekir" buyurdu. O, bu sz syledii esnada Allah Teala bu yeti indirdi. Peygamber (s.a.v.) de
buyurdu ki:
[167]
"Biz bir i murad ettik, Allah Teala ise baka bir i murad etti. Ey kii, hanmnn elini tut."
"Bir kadn Neb Aleyhisselm'a geldi ve kocasnn kendisine tokat vurduunu iddia etti. Raslullah:
[168]
"Ksas" buyurdu. Allah Tel bu ayeti indirdi. Kadn ksassz geri dnd."
6- Sdd'den rivayet edildi:
"Ensardan bir erkek hanmna tokat vurdu. Hanm Rasulullaha geldi, ksas yapmasn istedi. Neb Aleyhisselm
[169]
aralarnda ksas yaplmasna hkmetti. Bunun zerine bu ayet indi."
7- Katde'den rivayette o yle diyor:
"Bize Hasen rivayet etti ki Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda bir adam karsna bir tokat atm, kadn da Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelerek kocasnn bu davrann ikyet etmi. Hz. Peygamber (s.a.v.) kocas hakknda ksas
yapmak istemi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi. Kadn arp bu yet-i kerimeyi okuyan Hz.
Peygamber (s.a.v.): "Sen bir ey diledin ama Allah da ondan bakasn diledi ve Allah'n diledii en hayrldr"
[170]
buyurmu."
8- Hasen'den gelen baka bir rivayet yledir:
"Ensardan bir adam karsna bir tokat atmt. Kocasna bu tokata karlk ksas yaplmas arzusuyla kadn Allah'n
Rasl (s.a.v.)'ne gelmi ve Efendimiz de ksas uygulamak zereyken Allah Teal: "Sana O'nun vahyi
[171]
tamamlanmazdan nce Kur'n'da acele etme..."
yetini indirmi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
Sa'd'n karsn veya onunla birlikte gelenleri ksas yaplmak zere gndermeyip, ilh hkm beklemek zere bu
yet-i kerimenin nzulne kadar yannda tuttu ve kendiliinden bir hkm vermedi de Allah Teal bu yet-i
[172]
kerimeyi indirdi."
9- Sudd rivayetinde ise ksas talebiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kadnn deil, ailesinin gittii
[173]
zikredilmektedir.
"Ensardan bir kii hanm ile geldi. Kadn:
"Ey Allah'n elisi, kocam beni yzmde iz brakacak ekilde dvyor." dedi. Raslullah:
[174]
"Buna hakkn yok." buyurdu. Allahu Tel bu ayeti indirdi."
[175]
11- Suyuti der ki: "Bunlar, bzs bzsn kuvvetlendiren ahitlerdir."
[176]
12- Kurtub Tefsirinde Sa'd'n karsnn ismi Habbe bint Zeyd ibn Hrice ibn Eb Zuheyr olarak gemektedir.
13- Kelb'den gelen bir rivayette de Sa'd'n karsnn Muhammed ibn Mesleme'nin kz Umeyre olduu
[177]
belirtilir.
14- Ebu Ravk'tan gelen bir rivayette de yet-i kerimenin Ubeyy'in kz Cemile ile kocas Sabit ibn Kays ibn
[178]
emms hakknda nazil olduu belirtilir.
15- bn Merdye'nin Hz. Ali'den rivayetinde de kadn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getiren yaknnn "Ey Allah'n
[179]
elisi, bunun kocas, yznde iz brakacak ekilde dvm." dedii ayrntsna yer verilmektedir.
16- Btn bu rivayetlerde ahslar farkl, ayrntlarda kk farklar olsa da aslnda birbirini tamamlyan ve
[180]
destekleyen rivayetlerdir ve man itibariyle aralarnda ihtilf yoktur.
17- Hz. mer (r.a) dedi ki:
"Ey Kureyliler, erkeklerimiz kadnlarna hkimdir. Medine'ye geldiimizde, onlarn kadnlarnn erkeklerine hkim
olduunu grdk. Kadnlarmz onlarn kadnlar ile ili-dl oldular. Bundan dolay da kocalarna kar serkelik
edip ba kaldrdlar. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s)'e gelip:
"Kadnlar, kocalarna ba kaldryorlar" dedim. O da, kadnlar dvmeye msaade etti. Derken Hz. Peygamber'in
hanmlarnn odalarnn etrafnda, kocalarndan ikayet eden birok kadn grnmeye balad. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.s) yle buyurdu:
"Yemin olsun ki btn gece Muhammed ailesinin etrafnda, herbiri kocasn ikayet eden, yetmi kadn dnp
[181]
dolat. Halbuki sizler, o kadnlarn dvenlerin, hayrllarnz olduunu gremezsiniz"
bu, "Hanmlarn
[182]
dvenler, dvmeyenlerden daha hayrl deillerdir" demektir."
37. Onlar ki hem cimrilik ederler, hem de insanlara cimrilii tavsiye ederler ve Allah'n, kendilerine ltfundan
verdii eyleri saklarlar. Biz, kfirlere hor ve rsvay edici bir azb hazrladk.

1- Hadremi, Mcahid, Katade ve Sddi bu yet-i kerimenin Yahudiler hakknda indiini, burada ifade edilen
cimrilikten maksadn ise Rasulullahn isim ve sfatlarn insanlardan gizlemeleri olduunu sylemilerdir. Bunlara
gre yet-i kerimenin bu blmnn izah yledir:
"phesiz ki Allah, bbrlenen ve vnen kiileri sevmez. Onlar o kimselerdir ki Muhammedin isim ve sfatlar
hakkndaki bilgileri insanlara retme hususunda cimri davranrlar ve bu bilgilere sahip olan insanlara da cimri
davranmalarn emrederler. Bunlar, Allahn, kendilerine ltfundan verdii Tevrattaki bu gibi isimleri
[183]
gizlerler."
2- bn-i Zeyd ve Abdullah b. Abbas ise bu yet-i kerimenin Yahudiler hakknda indiini ancak burada zikredilen
cimriliklerinden maksadn, mallarn harcamada cimrilik etmeleri olduunu ve gizlediklerinden maksadn da
[184]
Rasulullahn sfatlarn gizlemeleri olduunu sylemilerdir.
3- Taberi diyor ki:
"yetin izahnda tercihe ayan olan gr birinci grtr. Zira yet-i kerimede onlarn hem cimrilik ettikleri hem
de bakalarna cimri davranmay emrettikleri beyan edilmektedir. Buradaki cimrilikten maksadn mali ynden
cimrilik olduu sylenecek olursa bu takdirde hibir mmette grlmeyen ve herkes tarafndan yadrganan bir ey
yapm olduklar sylenir ki o gnn toplumu iinde yaayan insanlarn bu hale dm olmalar beklenmez. Zira
insanlar bizzat kendileri cimri olsalar da bakalarna mali ynden cimri davranmay emredemezler. nk cimrilik
her topluluk ve her fert tarafndan knanan cmertlik ise herkes tarafndan vlen ve takdir edilen bir haslettir. Bu
nedenlerle bu yette zikredilen cimrilikten maksadn "Bilgileri saklama cimrilii" olduunu sylemek daha
isabetlidir. Ancak buradaki cimrilik, mallarn Allah yolunda harcamaya kar cimri davranma olarak alnrsa,
Abdullah b. Abbastan da nakledildii zere byle bir cimriliin olmas beklenir. yeti bu ekilde yorumlamaya da
yol alm olabilir.
Hz. Ebubekir (r.a.) demitir ki:
[185]
"Cimrilikten daha byk bir hastalk ne vardr?
Rasulullah efendimiz de bir hadis-i eriflerinde: "Cimrilikten kann zira cimrilik, sizden ncekileri helak etmitir.
[186]
O cimrilik onlarn, kanlarn aktmaya ve kendilerine haram klnanlar helal saymaya sevketmitir."
[187]
buyurmutur.
4- Mfessirlerin ou dediler ki:
"Bu yet, Muhammed (s.a.v.)'in sfatn, vasfn kendi yanlarnda, kitaplarnda yazl olarak bulduklar halde, bunu
[188]
insanlara aklamayp, gizledikleri iin Yahudiler hakknda nazil oldu."
5- Kelb dedi ki:
"Ayette zikredilen kimseler Yahudiler'dir. Muhammed (s.a.v.)'in, kendi kitaplarnda bulunan vasf ve methini,
[189]
kendilerine gelen kimselere doruca sylemekte cimrilik ettiler."
6- Mcahid dedi ki:
"Bu yetle beraber "Bunlar Allah'a, ahiret gnne inanm, Allah'n verdii nzklardan sarfetmi olsalard ne
[190]
zarar olurdu? Oysa Allah onlar bilir." yetine kadar yet Yahudiler hakknda inmitir."
7- bn Abbas ve bn Zeyd dediler ki:
"Bu yet, bir Yahudi cemaati hakknda nazil olmutur. Bunlar, Ensar'dan baz kiilere gelip ilerine katlr ve onlara
nasihatte bulunup: "Mallarnz Allah yolunda harcamayn. Zira, sizin fakir deceinizden endie ediyoruz"
[191]
derlerdi. Allah Teala ite bu yzden bu yeti indirdi."
[192]
"Ben srail'in limleri, yanlarndaki ilimden cimrilik ederlerdi. Allah Tel bu yeti indirdi."
9- Muhammed bni Eb Muhammed, krime, Sad b. Cbeyr tarikndan Abdullah bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet
edildiine gre o dedi ki:
"Ka'b ibnu'l-Erefin dostu ve antlamals Kerdem ibn Zeyd, Usme ibn Habb, Nfi' ibn Eb Rfi (ve Nfi),
Bahr ibn Amr, Huyey ibn Ahtab ve Rifa ibn Zeyd ibn Tbut adl yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan
ensardan bazlarna gelir, onlara t verir bir havaya girerek:
"Mallarnz byle infak etmeyin. Bu mallarnzn tkenerek fakirlemenizden korkarz. Bu kadar hzl ve ok
sadaka datmayn. Yarn neler olacan bilemezsiniz." derlerdi. Allah Teal bunun zerine bu yet-i kerimeyi
[193]
indirdi."
10- bn Abbas (r.a) dedi ki:
"Bu yette bahsedilenler, yahudilerdir. nk onlar, Tevrat'ta Hz. Muhammed ve sfatlar hakknda bulunan eyleri
itiraf etme hususunda cimrilik edip, milletlerine de bunlar gizli tutmay emretmilerdir. Cenb- Hakk'n,
"Allah'n ltfu inayetinden kendilerine verdii eyleri gizleyenlerdir" ifdesi, "Kitaplarnda, Hz. Muhammed'in
sfatlar hakkndaki bilgiyi gizleyenler" manasna;
"Biz, o kfirlere hor ve hakir edici bir azab hazrladk" buyruu da, "Biz hirette, o yahudiler iin hor ve hakr
klc bir azab hazrladk" manasnadr" demitir.
Bu gr destekleyenler. "yetin sonunda "Kfirler"in zikredilii, yetin ba taraf ile de kfirlerin kastedilmi
[194]
olduunu gstermektedir" diyerek istidlal etmilerdir.
38. Mallarn, insanlara gsteri iin harcayan, Allah'a ve hiret gnne iman etmeyenleri de Allah sevmez. eytan
kime arkada olursa o, ne kt bir arkadatr.

1- Sa'leb tefsirinde, Bu ayetin Bedr gn mslmanlarla savamak zere kan Kurey ordusunun iaesini salyan
[195]
Mekkeli mriklerin ileri gelenleri hakknda nazil olduunu zikreder.
2- Sudd ve Zeccca gre bn Abbs, Mchid ve Mukatilden rivayetle yahudiler veya mnafklar hakknda nazil
[196]
olduu sylenmitir.
3- Ancak yet-i kerimedeki "insanlara gsteri iin" kayd sanki yetin mnafklar hakknda indiinin bir karinesi
[197]
gibidir ki en dorusunu Allah bilir.
4- Vahid yle demitir:
[198]
"Bu yet-i kerime, mnafklar hakknda nazil olmutur."
"Burada "riya (gsteri)" kelimesi getii iin, bu, kabule ayan olan bir izahtr. nk riya, bir eit nifaktr."
[199]
6- Taberi diyor ki:
"Mcahid bu yeti kerimenin Yahudilere ait sfatlar beyan ettiini sylemitir. Ancak bu yette zikredilen sfatlarn
Yahudilerden daha ok, Rasulullahn ve mminlerin korkusuyla Mslman olduklarn syleyen fakat aslnda
mrikliklerinde devam eden mnafklarn sfat olmaya daha uygundur. Zira Yahudiler, Allaha ve hiret gnne
iman ediyorlard. Onlar, Hz. Muhammedin Peygamberliini yalanlayarak inkra dmlerdi. Halbuki bu yette
zikredilenlerin, Allaha ve hiret gnne iman etmedikleri beyan edilmektedir. Dier yandan bundan nceki yette
sfatlar zikredilen kimselerle bu yette sfatlar zikredilen kiilerin aras vav harfi ile ayrlmtr. Bu da her iki
yetteki sfatlarn farkl kimselere ait olduklarn gsterir. nk ayn kimselerin sfatlar zikredilirken vav harfi ile
[200]
aralarnn ayrlmamas Arapada fasih iveye uygundur."
40. phesiz ki Allah, hi kimseye zerre kadar zulmetmez. Yaplan iyilik zerre kadar da olsa onu kat kat artrr ve
yapana, katndan byk bir mkfaat verir.

Taberi diyor ki:
"Mfessirler, Allah tealann bu yet-i kerimesiyle kimlere vaadde bulunduu hususunda iki gr zikretmilerdir.
1- Bazlarna gre burada kendilerine vaadedilenler, Allah ve Peygamberine iman eden btn mminlerdir. Zira
Ebu Hureyre Rasulullahn yle buyurduunu rivayet etmitir.
"Allah teala, yaplan iyilii milyon kere artrr."
2- Abdullah b. mer ise bu yette zikredilen vaadin sadece muhacirlere ait olduunu, dier insanlarn ve
Bedevilerin bu yetin kapsamna girmediklerini sylemitir. Bu hususta Atyye el-Avf, Abdullah b. merin
unlar sylediini rivayet etmitir:
"Kim bir iyilik ortaya koyarsa ona o iyiliin on kat vardr. Kim de bir ktlk ilerse sadece o ktln misliyle
[201]
cezalandrlr. Onlar hakszla uratlmazlar."
yeti Bedeviler hakknda nazil olmutur. Bir adam:
"Muhacirler hakknda hangi yet nazil olmutur?" diye sorunca Abdullah b. mer:
"Muhacirler hakknda bu yetten daha fazla vaad beyan eden yet nazil olmutur. O da: "phesiz ki Allah hi
kimseye zerre kadar zulmetmez. Yaplan iyilik zere kadar da olsa onu kat kat artrr ve yapana, katndan byk bir
mkfaat verir." yetidir. Allah, bir eyin byk olduunu bildirince o ey gerekten byktr." demitir.
Taberi bu ikinci gr tercih etmi ve delil olarak unu zikretmitir.
Allah tealann ve Rasulullahn bildirmi olduu haberlerin, birbirlerine ters olmalar imknszdr. Madem ki Allah
teala bir yeti kerimesinde, mmin kullarnn yaptklar iyiliklerin karln on kat olarak vereceini, dier bir
yetinde bu iyilikleri kat kat artracan beyan etmi ve Rasulullah da baz mminlerin mkfaatlarnn iki milyon
kat artrlacan, bazlarnn ise on kat artrlacan bildirmitir. O halde, mkafaatlar oka artrlanlar, Ebu
Hureyrenin de rivayet ettii gibi muhacirlerdir. Daha az artrlanlar ise Abdullah b. merin rivayet ettii gibi,
[202]
muhacirlerin dndaki mminlerdir. Bylece yet ve hadislerin, eliir gibi olmalar, ortadan kalkm olur."
43. "Ey inananlar! Sarhoken, ne dediinizi bilene kadar, cnbken, yolcu olan mstesna gusledene kadar namaza
yaklamayn..."

1- Bu yet Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'ndan bir grup hakknda nazil oldu. Bunlar arab ierler ve sarho halde
[203]
namaza gelirlerdi de bylece ka rekat kldklarn ve namazlarnda ne okuduklann bilemezlerdi.
2- Eb Bekr-i sfehan, Hafz Ebu'-eyh'ten, o.Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Eb Abdirrahman elAfrik'den, o Ata'dan, o da Eb Abdirrahman'dan unu dediini bize haber verdi:
"Abdurrahman b. Avf birazck yemek hazrlayp baz insanlar davet etti. Yediler, itiler. Akam namaznn vakti
gelince, topluluktan birisi ne geip onlara akam namazn kldrd. Namazda Kfirn Sresi'ni okudu ve bu
sredeki olumsuzluk edat olan Llar okumayp mana bozulduu iin namaz yerine getiremedi. Bunun zerine
[204]
"Abdurrahman bni Avf, bize yemek yapt. Bizi ard ve araptan iirdi. Biz sarho olduk. Namaz vakti geldi,
beni imamla geirdiler. Ben: "De ki: Ey kfirler, ben sizin taptnza ibadet etmem" ayetini "biz sizin taptnza
[205]
ibdet ederiz" diye okudum. Allah Tel bu ayetini indirdi."
4- Mus'ab ibn Sa'd'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Ensardan birisi yemek hazrlam; muhacir ve ensardan bazlarn da yemee davet etmiti. Yedik, itik ve sarho
olduk. Sarho olunca da soyumuzla sopumuzla vnmeye baladk. Bir adam (elinde bulunan ve etini yedii) deve
nin ene kemiini kaldrp Sa'd'a vurdu ve burnunu yard. Bu hadise iki haram klnmazdan nceydi. Bu hadise
[206]
zerine bu yet indi."
Mus'ab'n bu rivayeti ilerde Enfl Sresinin birinci yetinin nzul sebebinde daha geni olarak gelecektir.
5- ki iip sarho olununca namaz klmama hkmne dayanak olan bu Nisa: 4/43 yeti ile ikinin kesin olarak
haram klnd hkmne dayanak olan Mide: 5/90 yetinin nzul sebebinde en mehur rivayet udur;
Sudd'den rivayet ediliyor:
"Sana ikiyi ve kumar sorarlar..." yeti nazil olunca baz kimseler yine de iki imeye devam ettiler. Nihayet bir
gn Abdurrahman ibn Avf bir yemek hazrlayp ilerinde Hz. Ali'nin de bulunduu baz sahableri yemee davet
etti. Davette yediler, itiler, namaza kalktlar da imam olan Abdurrahman namazda "De ki: Ey o kfirler! Ben
elbette sizin tapndnza tapnmam..." sresini okudu ama ne kendisi anlad ne de Hz. Ali. (Bir rivayette "Sizin
[207]
taptnza tapnmam." yetini "Ben de sizin taptnza taparm." eklinde okudu.
Bunun zerine Allah Teal
bu yeti indirdi."
6- Tirmiz'deki Hz. Al rivayetinde ise namaz kldrmak zere imam olan Hz. Ali'dir ve Kfirn Sresini "De ki: Ey
[208]
kfirler, ben sizin taptklarnza tapnmam. Biz, sizin tapnmakta olduklarnza tapnrz." eklinde okumutur.
7- Bu yetin iniinden sonra da iki haram klnmam olduu iin bazlar imeye devam etti. Ancak sabah
namazndan gn ykselinceye veya leye kadar imezler ve le namazna ayk olarak kalkarlard. Sonra yats
namazn klncaya kadar yine imezler, ancak yatsdan gece yarsna kadar yine ierler ve yatp uyurlar, sabah
namazna kalktklarnda da sarholuklar gemi olurdu. Bu ekilde de bir sre devam ettiler. (Bu sre zarfnda
namaz iin ezan okunduunda Raslullah (s.a.v.)'n mndisi kar:
[209]
"Ey ahali, sarho olanlar namaza yaklamasn." diye nida ederdi.
Nihayet bir gn de Sa'd ibn Eb Vakkas
yemek yapp ilerinde ensardan birinin de bulunduu baz sahableri yemee davet etti. Onlara ikram etmek zere
deve ba kzartmt.
"Yemee buyurun" dedi; yediler, itiler, sarho oldular, konumaya daldlar. Davette bulunan ensar, Sa'd'in bir
szne fkelenerek elindeki, etini yemekte olduu deve ene kemiini kaldrd gibi Sa'd'in kafasna geirdi ve
Sa'd'm burnunu krd. te bunun zerine Allah Teal "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar
[210]
ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir... Artk onlar braktnz deil mi?" yetlerini indirdi."
8- Sa'd ibn Eb Vakks'n burnunun krld davetin Utbn ibn Mlik tarafndan verildii, sarho olan Sa'd'in,
iinde ensar hicveden beyitlerin de bulunduu bir iir okuduu, bunun zerine ensardan birinin hcumuna
urad, burnunun krlmas zerine gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ensar ikyet ettii ve Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in de
"Ey Rabbm, iki hakknda bize fayda verecek bir aklkla re'yini bildir." diye dua ettii ve bunun zerine Allah
Teal'nn "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir...
Artk onlar braktnz deil mi?" yetini indirdii ve bunun Ahzb yani Hendek gazvesinden bir ka gn sonra
[211]
meydana geldii rivayeti de vardr.
9- Katde'den gelen bir rivayette de u bilgiler veriliyor:
"Sana ikiyi ve kumar soruyorlar. De ki: O ikisinde ok byk gnah ve insanlar iin baz yararlar vardr..." yeti
Allah Teal ikiyi ktledi, fakat haram da klmad. kiyi daha bir iddetle knama zaman gelince de Nisa
sresindeki "Ey iman edenler, sizler ne sylediinizi bilecek hale gelinceye kadar, sarhoken namaza yaklamayn."
yetini indirdi. Bu yetin inmesinden sonra da bazlar imeye devam ettiler, ancak namaz vakti gelince imezlerdi.
Bylece iki deil de sarholuk haram klnm oldu. Nihayet Ahzb (Hendek) savandan sonra Allah Teal "Ey
iman edenler, iki, kumar, dikili talar ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir. Onun iin bunlardan saknn ki
felaha eresiniz." yetini indirdi de bu yetle az olsun ok olsun, sarho etsin etmesin ikinin haram klnmas gelmi
[212]
oldu.
"ki henz mubah iken, Abdurrahman bn Avf, sahabenin ileri gelenlerinden bir cemaata bir ziyafet verdi. Bu
vesileyle onlar yeyip itiler. Onlar bu ii braktklarnda, akam namaznn vakti gelmiti. Bunun zerine onlar,
ilerinden birisini, kendilerine namaz kldrmas iin ne srp imam yaptlar. mam da, zamm sre olarak Kfirn
sresini okurken,
"...Sizin taptklarnza ben taparm, sizler de benim taptklarma tapclarsmz" eklinde okudu. Bunun zerine de bu
yet-i kerime nazil oldu. Artk onlar, bu yet nazil olduktan sonra namaz vakitlerinde iki imiyorlard. Yats
namazn kldklar zaman iki iiyorlard. Bylece de, sabah vaktine girmeden, sarholuk halleri zail oluyor,
neticede de ne sylediklerini bilir hale geliyorlard. Daha sonra da, her halkrda ikinin kesin olarak haramln
[213]
[214]
ifde eden Mide sresindeki yet-i kerime
nazil oldu."
11- Hz. mer (r.a)'den rivayet olunduuna gre, "Nisa: 4/43 yetinin nazil olduu kendisine ulat zaman O,
"Ey Allah'm, iki akllara ve mallara zarar veriyor. Bu sebeple, bu husustaki kesin emrini indir demiti. te
sabahleyin ashaba, ikinin kesin olarak haramln ifde eden Maide: 5/90 yetinin nazil olduu haberi
[215]
ular."
12- bn Abbas, bu yet-i kerimenin, iki haram klnmazdan nce iki iip, sonra da Peygamberle birlikte namaz
klmak iin mescide gelen sahabenin nde gelenlerinden bir cemaat hakknda nazil olduunu ve bylece, bu yet ile
[216]
Allah Tel'nn onlar iki imekten nehyettiini sylemitir.
"Btn mfessirler bu yetin iki ime hakknda olduunda ittifak etmilerdir. Usl- fkhta, "Bir yet, muayyen
bir hdise hakknda ve belli bir sebepten tr nazil olmu ise, o sebeb-i nzuln o yet ile murad edilmemi
[217]
olmas imknszdr" kaidesi yer almtr."
43. "...Eer hasta veya yolculukta iseniz yahut biriniz ayak yolundan gelmiseniz veya kadnlara yaklamsanz ve
bu durumlarda su bulamamsanz tertemiz bir topraa teyemmm edin..."

1- brahim en-Nahai'ye gre bu yet-i kerime, yaralanm olan ve yaral iken cnp olan sahabiler hakknda nazil
olmutur. Onlar bu durumlarm Rasulullah'a anlatmlar, bunun zerine bu yet inmi ve onlarn teyemmm
[218]
edeceklerini beyan etmitir.
a- brahim en-Neha'ye gre hastalar hakknda nazil olmutur. yle ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bazlarnda yaralar km, bu yaralar yaylm ve su kullanmn imknsz
hale getirmiti. Bu arada bir de balarna cnblk geldi ve gusl yapmalar gerekti. Bu durumlarn Hz. Peygamber
[219]
(s.a.v.)'e ilettiler de bu yet-i kerime nazil oldu."
b- Ebu Davud'daki rivayette bu yetin nzul sebebi olduu kaydedilmemekle birlikte olay daha ak bir ekilde
anlatlmaktadr. yle ki: Cbir'den rivayet ediliyor:
"Bir sefere kmtk. Yolda iimizden birisine bir ta isabet etti ve ba yarld. Sonra o arkadamz ihtilm oldu
ve arkadalarna sordu:
"Benim iin teyemmm etmeme ruhsat var m?" Arkadalar:
"Su varken ve sen su kullanabilirken sana teyemmm ruhsat bulmuyoruz." dediler. O da su ile gusletti ve
(yarasna su dedii iin yaras azd ve) ld. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiimizde durumu haber verdik,
"Kahrolascalar onu ldrdler. Madem bilmiyorlar sorsalard ya. Cahilliin ifas sormaktr. Teyemmm etmesi
ve yarasnn zerine bir hrka sarmas, sonra da o hrkann zerine meshedip geri kalan bedenini ykamas ona
[220]
yeterdi." buyurdular.
c- Kurtub tefsirinde yaralanann ve yaral iken cnb olann Abdurrahmn ibn Avf olduu ve kendisine
[221]
teyemmm ruhsat verildii, daha sonra da bu ruhsatn btn mmete mil klnd kaydedilmektedir.
d- Muchid der ki:
"Ensardan birisi hastaland. Kalkp abdest alamad. Kendisine yardm edecek bir hizmetisi de yoktu. Gelip Hz.
[222]
Peygamber (s.a.v.)'e durumunu anlatt da bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Hz. Aie ve dier baz sahabilere gre bu yet-i kerime, bir yolculuk esnasnda cnp olan ve ykanmak iin su
bulamayan sahabiler hakknda nazil olmu ve onlarn toprakla teyemmm ettiklerini beyan etmitir.
a- Eb Abdillah b. Eb shak, Eb Amr b. Matar'dan, .O brahim b. Ali ez-Zhl'den, o Yahya b. Yahya'dan, o
kraat yoluyla Malik b. Enes'ten, o Abdurrahman b. Kasm'dan, o babasndan, Aie (r.a.)'nin yle dediini bize
haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) ile beraber seferlerinden birine kmtk. Beyd -yahut Ztu'1-Cey- denilen yerde
bulunduumuz srada gerdanlm koptu. Rasulullah (s.a.v.) onu aramaa koyuldu. nsanlar da onunla beraber
aryordu. Ne bir su bandaydlar, ne de yanlarnda bir su vard. Nihayet insanlar babam Eb Bekr'e geldiler de
dediler ki:
"Aie'nin u yaptn gryor musun? Rasulullah (s.a.v.)'la beraber insanlar alkoydu. Halbuki insanlar ne bir su
bandalar, ne de yanlarnda su var." Bunun zerine Eb Bekr geldi. Bu esnada Rasulullah (s.a.v.) ban dizimin
stne koymu uyuyordu. Babam bana:
"Rasulullah (s.a.v.)' ve O'nunla beraber insanlar alkoydun yle mi? Halbuki ne bir su bandalar, ne de
beraberlerinde su var" dedi ve mteakiben bana itb etmee balad. Allah'n diledii kadar konutu. Sonra eliyle
brme vurmaya balad. O esnada beni kmldanmaktan men eden ey sadece Rasulullah (s.a.v.)'n bann
dizimin stnde bulunmasyd. Derken Rasulullah (s.a.v.) uyuyup nihayet susuz olarak sabahlad. te o vakit Allah
Teala teyemmm yetini indirdi. Bylece insanlar teyemmm ettiler. Useyd bn Hudayr -ki o Ensar'n
sekinlerindendi- dedi ki:
"Ey Eb Bekr hanedan, bu sizin ilk bereketiniz deildir." Nihayet zerinde olduum deveyi kaldrp yola vurduk
[223]
da gerdanl onun altnda bulduk."
Bu hadisi Buhari, smail b. Eb Uveys'ten, Mslim, Yahya b. Yahya'dan, her ikisi de Malik'ten rivayet
[224]
etmilerdir.
b- Buhr'nin Abdullah ibn Yusuf, Mslim'in Yahya ibn Yahya, Neseinin Kuteybe kanalyla Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in zevcesi Aie'den rivayetlerinde o yle demitir:
[225]
[226]
"Seferlerinden birinde
Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte kmtk. Beyd'da veya Ztu'1-Cey'de iken
Ammr hadisi de Nese'de ayn kitabn 196. babnda olup yerin ad "Ultu'1-Cey" olarak gemektedir ki "Ult"
kelimesi "Zt" m ouludur. O mevkiye "Ultu'1-Cey" de "Ztu'1-Cey" de denmektedir. Kurtub ise bu yerin
[227]
adn es-Sulsul eklinde verir.
gerdanlm kopup dm. Allah'n Rasl (s.a.v.) onu aramaya koyuldu.
nsanlar da onunla birlikte aramak zere orada kaldlar. Bir su banda deillerdi. nsanlar Ebu Bekr es-Sddk'e
geldiler ve:
"Grmez misin Aie ne yapt? Allah'n Rasl (s.a.v.)'n ve insanlar burada brakt, bir su banda deiller,
yanlarnda su da yok." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.) ban dizime koymu uyur olduu halde (babam) Ebu Bekr
yanma geldi,
"Raslullah' ve insanlar burada hapsettin; bir su banda deiller, yanlarnda su da yok." deyip beni azarlad,
syliyeceklerini syledi ve eliyle brme drtmeye, vurmaya balad. Beni hareketten alkoyan sadece Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in bann bulunduu uyluumdu. Sabah olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.) yannda su olmad
halde uyanp kalkt ve Allah Teal teyemmm yetini indirdi de teyemmm ettiler.
Useyd ibn Hudayr dedi ki:
"Ey Ebu Bekr ailesi, bu sizin ilk bereketiniz deil!" Benim zerinde olduum deveyi kaldrdk ve kaybolan
[228]
gerdanlm altnda bulduk."
c- Eb Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdullah b. Fadl'dan, o Ahmed b. Muhammed b. Hasan el-Hafz'dan,
o Muhammed b, Yahya'dan, o Yakub b. brahim b. Sa'd'dan, o babasndan, o Eb Salih'ten, o bn ihab'dan, o
Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe'den, o da bn Abbas'tan, Ammar b. Yasir'in yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.), beraberinde ei Aie (r.a.) de bulunduu halde gece istirahati iin Zatu'1-Cey denilen yerde
konaklad. Bu esnada Aie'nin, Yemen boncuundan yaplm gerdanl koptu da onun gerdanln aramak zere
insanlar seferden men edildi. Nihayet tanyeri aydnland. nsanlarn beraberinde hi su yoktu, Bunun zerine Eb
Bekr ona kar kat davrand ve:
"nsanlar yolculuktan men ettin" dedi. Bu yzden Allah Teala, temiz toprakla temizlenmeyi anlatan yeti,
Rasul'ne indirdi. Bylece mslmanlar kalkp ellerini yere vurdular, sonra topraktan hi birey avulamayarak
ellerini kaldrdlar ve tozlu elleriyle yzlerini ve dtan koltuklara kadar kollarn meshettiler."
Zhr dedi ki: "Eb Bekr'in, Aie'ye: "Vallahi sen, bildim bileli elbette mbarek birisin" dedii haberi bize
[229]
ulat."
d- Hadisenin Taber'deki rivayeti yledir: Hz. Aie'den rivayette o yle anlatyor:
[230]
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bir yolculukta idik.
Ztu'1-Cey denilen mevkiye geldiimizde benim bir
gerdanlm kayboldu. Durumu Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne haber verdim, o da gerdanln aranmasn emretti.
Arandysa da bulunamad. O arada Hz. Peygamber (s.a.v.) devesini htrd, beraberindekiler de develerini htrdlar
ve geceyi orada konaklyarak geirdik. Konakladmz yer bir su ba deildi ve yanmzda su da kalmamt. Hz.
Peygamber (s.a.v.) benim dizime yatm uyurken babam Ebu Bekr geldi, benim brm drtmeye balad ve:
"Gerdanln iin Allah'n elisini burada hapsettin." dedi. Beni actacak ekilde drtyordu. Ben ise Hz.
Peygamber (s.a.v.) uyanr korkusuyla hareket etmemeye alyordum. Benim kendisine cevap vermediimi
grnce yanmdan ayrlp gitti. Allah'n Rasl (s.a.v.) uyandnda sabah namaz vakti olmutu. Namaz klmak
zere abdest almak iin su arad, bulamad da Allah Teal bu teyemmm yetini indirdi. Bunun zerine nakblerden
(ashabn ileri gelenlerinden) birisi olan Useyd ibn Hudayr:
[231]
"Ey Ebu Bekr ailesi, bu zaten sizin ilk bereketiniz deil ki!" dedi."
e- Baka bir rivayette o seferde bulunanlarn Hz. Aie hakknda:

"Bu kadndan daha bereketli baka birisini grmedik." demiler. Yola klacanda bir de bakmlar ki Hz.
[232]
Aie'nin gerdanl devesini htrdklar yere dm.
f- Yine baka bir rivayette Useyd ibn Hudayr'n Hz. Aie'ye:
"Allah senin hayrn versin; Ne zaman senin bana holanmyacan bir ey gelse mutlaka Allah sana ve
[233]
mslmanlara onda bir hayr yaratmtr." demi.
g- Yine baka bir rivayette de Hz. Aie'nin, kaybolan gerdanl Esma'dan dn alm olduu, kaybolan gerdanl
aramak zere Efendimiz (s.a.v.)'in gnderdikleri kiilerin gerdanl ararlarken namaz vaktinin girdii, onlarn da
namaz karmamak iin abdest almadan namaz kldklar ve gerdanl bulup getirdiklerinde abdest almadan
namaz klmak zorunda kaldklarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bildirmeleri zerine teyemmm yetinin nazil olduu
[234]
kaydedilmektedir Bu rivayet Hz. Aie'den rivayetle Buhr ve Mslim'de de yer almaktadr.
[235]
Ebu Davud, gerdanl aramak zere yannda bir ka kiiyle Useyd ibn Hudayr'n gnderildiini kaydediyor.
Ebu Davud'daki Ammr ibn Ysir rivayetinde kaybolan gerdanln Zfar tandan kymetli bir gerdanlk olduu
[236]
ayrntsna da yer veriliyor.
h- Baz rivayetlerde bu teyemmm yeti nazil oldu denilirken bazlarnda da "Ey iman edenler namaza
[237]
[238]
kalktnzda..."
yeti indi denilmektedir.
i- Bu anlatlanlara gre bu Teyemmm yeti hicretin beinci senesi a'ban aynda nazil olmu ve teyemmm meru
[239]
klnmtr.
"Bu yetin Cnb olduunuzda kavli misafir hakknda indi. O, cnb olduunda teyemmm eder ve namazn
[240]
klar." dedi."
4- a- Esla' bni ureyk'den rivayet edildiine gre ureyk dedi ki:
"Ben Raslullah'n devesini yrtrdm. Souk bir gece cnb oldum. Souk su ile ykanrsam leceimden veya
[241]
hasta olacamdan korktum. Bunu Raslullaha anlattm. Allah Tel bu yeti indirdi."
b- Esla'dan rivayette o yle anlatyor:
"Ben Neb Aleyhisselm'a hizmet eder, onun devesini yrtrdm. Bir gn bana:
"Ey Esla' kalk, deveyi yrt." buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n Rasl, ben cnb oldum." dedim. Raslullah skt etti. Cebrail ona Sad (teyemmm) yeti ile geldi.
Raslullah:
"Kalk ey Esla', teyemmm et." buyurdu. Bana, teyemmm gsterdi. Yze bir darbe, dirseklere kadar. Ellere bir
[242]
darbe. Ben kalktm, teyemmm ettim. Sonra onun devesini yrttm."
c- Esla'dan rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hizmet ediyordum. Bir seferde:
"Ey Esla', kalk, binitimi hazrla." buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n elisi, ben cnp oldum." dedim." Gece ok souktu ve ben hasta olurum veya lrm korkusuyla
suyla gusletmek istememitim. Bir sre sustu, bir ey demedi, sonra beni ard. Meer Cibril gelmi ve ona
teyemmm yetini getirmi,
[243]
"Ey Esla', kalk, teyemmm et." buyurdu. Ben teyemmm ettim, sonra binitini hazrladm da yola ktk."
[244]
d- Bu hadisi Beyhak, Drakutn ve Ebu Nuaym da Esla' ibn erk'ten rivayetle tahric etmilerdir.
5- Ensardan biri hakknda inmitir.
a- Yezd bni Eb Habb'den rivayet edildiine gre Ebu Yezd dedi ki:
"Ensardan olan erkeklerin kaplar mescit iinde idi. Onlar cnb olur, yannda su olmaz, suyu ancak mescit
[245]
iinden geerek bulabilirlerdi. Allah Tel bu yeti indirdi."
b- Mchid (r.a.) dedi ki:
"Bu yet, ensardan biri hakknda indi. O hasta idi. Ayaa kalkmaya ve teyemmme kadir olamazd. Yemek
[246]
yedirmek iin onun, hizmetisi de yoktu. Bunu Raslullah'a anlatt. Allah Tel bu yeti indirdi."
Rivayetler arasndaki ihtilf, yetlerin isimlendirilmesinde de grlyor. Bazlar Teyemmm yeti deyince bu
Nisa: 4/43 yetini anlarken dier bazlar da Mide: 5/6 yetini anlamaktalar. Fakat mehur olan adlandrmaya gre
[247]
bu Nisa: 4/43 yeti teyemmm, Mide: 5/6 yeti de vud' yani abdest yeti olarak bilinmektedir.
44. Grmez misin u kendilerine kitabdan bir pay verilmi olanlara? Kendileri dalleti satn aldklar gibi bir de
sizin yoldan saptmanz istiyorlar.
45. Allah dmanlarnz daha iyi bilir. Allah size dost olarak da yeter, yardmc olarak da yeter.
46. Yahudilerden yleleri var ki kelimeleri yerlerinden deitirir, "ittik ve kar geldik, duy, duymaz olas", ve
dillerini eip bkerek "rin" diyenler vardr. Eer "ittik ve itaat ettik, dinle ve bizi gzet." demi olsalard, onlar
iin daha iyi ve daha doru olurdu. te Allah, inkrlar sebebiyle onlara lanet etmitir. Pek az dnda onlar iman
etmezler.

1- krime ve Abdullah b. Abbas, bu yet-i kerimenin, Yahudilerden Rifaa b. Zeyd b. et-Tabut hakknda nazil
[248]
2- bn Abbs'tan rivayette o yle diyor:
"Rifaa ibn Zeyd ibn Tbut yahudilerin byklerinden, ileri gelenlerindendi. Hz. Peygamber (s.a.v.)le konutuu
zaman dilini eip bker,
"Rin sem'ake y Muhammed=bizi gzet ki seni dinleyelim ve ne sylediini anlyalm." der, sonra da slm'a
[249]
hcum eder onu ktlerdi. Bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirdi."
3- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette "Hz. Peygamber (s.a.v.) konuurken dillerini eip bkerek Efendimizi
[250]
ayplayan (ve bu ekilde onunla alay eden) iki kii hakknda 46. ayet nazil olmutur.
4- Mukatilden rivayette o yle demitir:
"Tamam yahudi olan Rifaa ibn Zeyd, Mlik ibnu'd-Dayf (veya ibnu's-Sayf) ve Ka'b ibn Useyd haklarnda 46. ayet
[251]
nazil olmutur."
5- bn Abbs'tan gelen bir rivayette "Mnafklarn reisi Abdullah ibn beyy ibn Sell ve arkadalarna gelerek
[252]
onlar slm'dan soutmaya alan iki yahudi haham" hakknda 44. ayet nazil olmutur."
6- Zeccc yle demektedir:
"Yahudiler, buna karlk rvet almak ve reislii ele geirmek iin, Hz. Peygamberi tekzb etmeyi tercih
[253]
etmilerdir."
"Bu yet ile yahudilerin avam tabakas kastedilmitir. nk onlar, limlerine mal veriyor, onlardan yahudilii
desteklemelerini ve kr krne ona balanp kalmalarn istiyorlard. Bylece de onlar, mallaryla phe ve
[254]
dalleti satn alm kimseler durumuna geiyorlard. "
47. Ey o kendilerine kitab verilenler, Biz, bir takm yzleri silip de enselerine evirmezden veya onlar, ashab-
sebt'i lanetlediimiz gibi lnetlemezden nce, gelin de beraberinizdeki (kitab) dorultucu olarak indirdiimize
iman edin. Allah'n emri daima yaplagelmitir.

1- Sudd'den rivayet ediliyor:
"Bu yet-i kerime Kaynuk oullar yahudilerinden Mlik ibnu's-Sayf ve Rifa ibn Zeyd ibn Tbut hakknda nazil
[255]
olmutur."
2- bn Abbs'tan rivayette ise o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), ilerinde Abdullah ibn Sriy el-A'ver ve Ka'b ibn Esed'in de bulunduu baz yahudi
bykleriyle konuup onlara:
"Ey yahudiler topluluu, Allah'tan takva zere olun ve mslman olun. Allah'a yemin ederim ki siz, benim size
getirdiimizin hak olduunu ok iyi biliyorsunuz." buyurdu. Onlar:
"Hayr, ey Muhammed bu senin sylediklerini biz bilmiyoruz." deyip bildiklerini inkr ettiler ve kfrde srar
[256]
ettiler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
3- Abdurrahman bn Zeyd:
"Bu ilah tehdit yahudilerin bana gelmi ve bu olay olmu bitmitir" der ve bunu da, Kurayza ve Nadr
kabilelerinin am'a srlmeleriyle te'vil eder. Buna gre, ilk balangta oradan geldikleri gibi, am topraklarndaki
[257]
Ezrit ve Erha'ya dndklerinde, Allah onlarn yzlerini arkalarna evirmitir.
4- Rivayete gre "bu yet nazil olunca, Abdullah bn Selam, kendi adamlar ve akrabalar gelmezden nce, Hz.
Peygamber'e gelerek mslman olmu ve yle demitir:
[258]
"Ey Allah'n Rasul, yzm enseme evrilmeden nce sana yetiebileceimi sanmyordum."
5- Taberi diyor ki:
"ayet denecek olursaki: Bu yet-i kerime, senin izah ettiin gibi Yahudiler hakknda nazil olmusa yette tehdit
konusu olan husus onlarn bana gelmi midir?" Cevaben denilir ki:
"Hayr gelmemitir. Zira onlardan Abdullah b. Selam, Sa'lebe b. Sa'ye, Esed b. Sa'ye, Esed b. Ubeyd, Muhayrk ve
bunlarn dnda bir topluluk mslman olmulardr. Onlarn mslman olmalar da kendilerinden, yette beyan
[259]
edilen azab uzaklatrmtr."
6- brahim en-Nehai, Ka'bul-Ahbar'n bu yet-i kerimeyi iitmesi zerine, yetin beyan ettii azaptan korkarak
[260]
Yahudi iken mslman olduunu sylemitir.
48. Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn dilediine balar. Kim de Allah'a irk koarsa
elbette ok byk bir gnahla iftira etmi olur.

1- Abdullah ibn mer'den rivayette o yle anlatyor:
"De ki: ey kendileri aleyhinde haddini aan kullarm, Allah'n rahmetinden umudunuzu kesmeyin. nk Allah
[261]
btn gnahlar yarlar. Hi phesiz O, Gafur'dur, Rahm'dir."
yet-i kerimesi nazil olup da Allah'n
Rasl (s.a.v.) bunu ashabna okuduunda bir sahabi kalkt ve:
"Ey Allah'n peygamberi, O, kendisine ortak koan da yarlar m?" diye sordu. Allah'n Rasl (s.a.v.) sanki bu
sorudan holanmyarak sustu. O sahabnin srarla tekrar sormas zerine bu yet-i kerime nazil oldu da Allah'n
Rasl,
[262]
"Allah kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn dilediine balar" buyurdu.
2- Abdullah b. mer diyor ki:
"Biz sahabiler topluluu, adam ldrenin, yetim mal yiyenin, yalan yere ahitlik edenin ve akrabalk ban
koparann cezalandrlacanda hi phe etmiyorduk. Nihayet, "phesiz ki Allah kendisine ortak koulmasn
affetmez. Bunun dndakilerini diledii kimse iin affeder." yeti nazil oldu. Biz byle dnmekten vazgetik.
nk bu yet beyan etti ki, her byk gnah ileyen, Allah'n iradesine kalmtr. Allah dilerse onu affeder dilerse
[263]
azabeder. Yeter ki iledii byk gnah, Allah'a ortak komak olmasn."
3- bn Abbas (r.a.)'n yle dedii rivayet edilmitir:
"Uhud gn, Hz. Vah (r.a.) Hz. Hamza'y ldrmt. Mrikler Hz. Hamza'y ldrrse, kendisini azd
edeceklerine sz vermilerdi. Fakat onlar szlerinde durmadlar. te bundan tr Hz. Vah ve arkadalar
yaptklarna piman olup, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, gnahlarn ve slm'a girmelerine ancak Cenb- Hakk'n,
[264]
"Onlar, Allah'n yannda baka bir ilaha tapmazlar, Allah'n haram kld cana, haksz yere kymazlar..."
yetine mni olduunu yazarak,
"Biz bu yette bahsedilen hereyi irtikab ettik." demilerdir. te bunun zerine, "Ancak tevbe ve iman edip, salih
[265]
ameller ileyenler mstesna..."
yeti nazil oldu, Onlar bunun zerine de,
"Bu, yerine getiremeyeceimizden korktuumuz ar bir arttr" dediler. O zaman da, "phesiz ki Allah, kendisine
[266]
irk koulmasn balamaz. O (gnah)tan bakasn dileyecek kimseler iin affeder."
yeti nazil oldu. Onlar
bu defa da,
"Biz, Cenb- Hakk'n diledii kimselerden olmamaktan korkuyoruz" deyince de,
"De ki: "Ey kendi aleyhlerine (gnahda) haddi aanlar, Allah'n rahmetinden midinizi kesmeyin. nk Allah,
[267]
[268]
btn gnahlar affeder. phesiz ki O, gafur ve rahimdir."
yeti nazil oldu."
4- Ebu Eyyb el-ensri'den, o yle anlatyor:
"Bir adam Raslullah (s.a.v.)'a geldi ve:
"Benim bir kardeimin olu var, haram ilemeyi brakmyor, haram ilemekten vazgemiyor." dedi. Hz. Peygamber
(s.a.v.):
"Dini nedir?" diye sordular,

"Namaz klyor ve Allah' birliyor." diye cevap verdi.
"Ondan dinini sana balamasn, dinini sana ba olarak vermesini iste. Eer bunu kabul etmezse dinini sana
satmasn iste." buyurdular. Adam gidip kardeinin olundan, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in tavsiye ettii zere dinini
kendisine balamasn ya da satmasn istedi de kardeinin olu her iki istei de kabul etmedi. Adam tekrar
Raslullah (s.a.v.)'a geldi ve kardei olunun ne yaptn haber verip
"Onu dininde ok cimri buldum. Bir cimrinin malna sahip kmas gibi dinine sahip kyor." dedi de bu yet-i
[269]
kerime nazil oldu."
5- Vahid, "Kitabu'l-Bast"inde, senedli olarak, bn mer (r.a.)'in yle dediini rivayet etmitir:
"Biz, Raslullah zamannda, iimizden birisi, byk gnah ilemi olarak ldnde, onun cehennemliklerden
[270]
olduuna ehadet ediyor (inanyor)duk. Bu yet nazil olunca, bundan kandk."
49. Bakmaz msn u kendilerini temize karanlara? Halbuki tam tersine Allah, dilediini temize karr ve onlar
kl kadar hakszla uratlmazlar.
50. Bir bak ki Allah'a kar nasl yalan uyduruyorlar? Bu, apak bir gnah olarak (onlara) yeter.

1- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Yahudiler'den baz kiiler hakknda indi. Bunlar, ocuklaryla Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ya Muhammed, u ocuklarmzn zerinde herhangi bir gnah var m?" dediler. Rasulullah (s.a.v.):
"Hayr" buyurdu. Onlar da yle dediler:
"Yemin ederiz ki biz de ancak o ocuklar gibiyiz. Gndz ilediimiz hibir gnah yoktur ki gece bizden
silinmesin. Gece ilediimiz hibir gnah yoktur ki gndzn bizden silinmesin." te bu, onlarn kendilerini
[271]
temize karmalardr."
2- bn Abbs der ki:
"Yahudiler Merhab ibn Zeyd ve Bahr ibn Avn, yanlarnda kk ocuklar ve bir grup yahudi ile Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Ey Muhammed, bu ocuklarn herhangi bir gnah var m?" diye sormular. Efendimiz:
"Hayr, yok." buyurmular.
"Allah'a yemin ederiz ki ite biz aynen bunlarn durumundayz. Bizim gndz ilediimiz gnahlar gece
[272]
keffaretlenir, gece ilediimiz gnahlar da gndz keffaretlenir." demi de bu yet-i kerime nazil olmutur."
"Bu yet-i kerime yahudiler hakknda nazil olmutur. Onlar:
"Biz ocuklarmza onlar kkken Tevrat' retiriz, bylece onlar gnahsz olurlar. Bizim gnahlarmz da ite
oullarmzn gnahlar gibidir ve bizim gndz ilediimiz gnahlar geceleyin keffaretlenir ve balanr."
[273]
demilerdi de bunun zerine bu yet indi."
4- bn Mlik ve krime'den gelen rivayette de bu yet yahudiler hakknda indi denilirken sebep biraz farkl takdim
ediliyor:
"Yahudiler, namazda kk, henz kil bali olmam ocuklarn ne geirir, onlar imam yaparlar ve onlara
ocuklar namaz kldrr, "Onlarn gnahlar yok, onun iin onlar namazlarmza imam yapyoruz." derler ve
[274]
kendilerini bu ekilde temize karrlarm da bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
5- bn Abbs'tan yle dedii rivayet olunmutur:
"Yahudiler, ocuklann nlerine geirip imam yapyorlar, onlarla birlikte namaz klyorlar, onlar iin kurbanlar
sunuyor ve onlarn hatalar, gnahlar olmadn iddia ediyorlard. Bunun zerine Allah, yet-i kerimeyi
[275]
indirdi."
[276]
6- bnu Cerr, bunun benzerini, krime, Mchid, Ebu Mlik ve onlardan bakasndan anlatt.
[277]
"Cenb- Hak, yahudileri "phesiz ki Allah, kendisine irk koulmasn balamaz..."
szyle tehdit edince,
o zaman onlar yle dediler:
"Biz mrik deiliz, bilkis biz, Allah'n en hs kullaryz." Nitekim Cenb- Hak onlarn,
[278]
"Biz, Allah'n oullar ve sevgileriyiz"
[279]
"Bize cehennem, sayl (mahdud) gnlerden fazla katiyyen dokunmayacak."
ve
[280]
"Yahudi veya hristiyan olanlardan bakas asla cennete girmeyecek"
dediklerini nakletrnitir. Onlardan
bazlar da, "muhakkak ki bizim atalarmz Peygamber idiler, binaenaleyh bize efaat ederler" diyorlard.
Velhasl bu topluluk, kendilerini tezkiye etmede ok ileri gitmilerdi. Bundan dolay Cenb- Allah bu yette,
insann kendi kendini tezkiye etmesine (temize karmasna) deil, ancak Allah'n onu tezkiye etmesine itibar
[281]
edileceini beyan etmitir."
8- Mfessirler, bu yette kendilerini temize kardklar beyan edilen insanlarn, kendilerini ne ekilde temize
karmak istedikleri hususunda da eitli grler zikretmilerdir.
a- Katade ve Sddi'ye gre bunlar, Allah dman Yahudilerdir. Bunlar, hadlerine dmeyen eyleri syleyerek
kendilerini temize karmak istemilerdi. "Bizler, Allah'n oullar ve dostlaryz." demiler. "Bizim gnahmz
yoktur" diye iddiada bulunmulardr.
b- Hasan- Basri ve bn-i Zeyd'e gre ise burada "Kendilerini temize karanlar"dan maksat, Yahudi ve
Hristiyanlardr. nk onlar, "Biz, Allah'n oullar ve dostlaryz." "Cennete ancak Yahudi ve Hristiyan olanlar
girecektir." eklinde iddialarda bulunmulardr.
c- Mcahid, Ebu Malik ve krime'ye gre ise burada kendilerini temize karanlardan maksat, Yahudilerdir.
Kendilerini temize karma ekilleri ise namaz klarlarken, gnahsz olduklar kanaatyla kk ocuklar
kendilerine imam edinmeleridir.
d- Abdullah b. Abbas'a gre bunlar Yahudilerdir. Kendilerini temize karmalar ise "ocuklarmz bize efaati
olacak ve onlar bizi temize karacaklardr." eklindeki szleridir.
c- Abdullah b. Mes'ud'a gre ise yette zikredilen bu insanlarn, kendilerini temize karmalar, bir ksmnn
dierini temize karmasdr.
Taberi diyor ki:
"Tercihe ayan olan gr, burada zikredilen insanlarn kendilerini temize karmalar, gnahsz ve hatasz
olduklarn iddia etmeleridir. Zira Allah teala bu gibi insanlarn byle szlerle kendilerini temize karmalarn
[282]
baka yetlerde de beyan etmitir."
51. "Kendilerine kitap verilmi olanlarn, puta ve eytana kanp, inkar edenlere: "Bunlar, inananlardan daha doru
yoldadrlar" dediklerini grmedin mi?"
1- Abdullah b. Abbas, krime, Sddi, Mcahid ve Katade'ye gre bu yeti kerime Yahudilerden, Ka'b b. el-Eref ve
[283]
benzerleriyle Kurey mrikleri hakknda nazil olmutur.
a- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, babasndan, o Muhammed b. shak es-Sakaf'den, o
Abdulcebbar b. Ala'dan, o Sfyan'dan, o Amr'dan, o da krime'den bize u rivayette bulundu:
"Yahudiler'den Huyey b. Ahtab ve Ka'b bn Eref, Mekkeliler'e geldiler. Mekke halk bu yahudilere dediler ki:
"Sizler, Kitab ve eski ilim sahibisiniz. Binaenaleyh bize, bizim durumumuzdan haber verin." Yahudiler:
"Siz ne yaparsnz? Muhammed ne yapar?" dediler. Mekkeliler dediler ki:
"Biz, byk hrgl deve keseriz, su zerine st iiririz, esirleri hrriyete kavutururuz, akrabay gzetiriz,
haclara su iiririz, bizim dinimiz eski, Muhammed'in dini ise yenidir." Yahudiler'in de:
"Bilakis, siz O'ndan daha hayrlsnz ve daha doru bir yol zeresiniz" demeleri zerine Allah Teala bu yeti
"Allah kime lanet ederse sen artk ona yardm edecek birini asla bulamazsn" 52. yetine kadar inzal
[284]
buyurdu."
b- bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"Ka'b ibnu'l-Eref Mekke'ye geldiinde Mekke mrikleri:
"Sen Medine halknn en hayrls ve efendisisin deil mi?" dediler. O:
"Evet, yleyimdir." dedi.
"u soyu kesik, kavminden kopmu kt adam hakknda ne dersin. O, kendisinin bizlerden hayrl olduunu
zannediyor. Halbuki bizler haclarn, sedanetin ve sikayetin ehliyiz" dediler. Ka'b:
[285]
"Siz ondan daha hayrlsnz." dedi de "Hi phesiz seni ayplayann kendisi ebter, soyu kesik olandr."
yeti
[286]
ve bu yet-i kerime nazil oldu."
c- krime rivayeti de yledir:
"Ka'b ibnu'l-Eref Kurey kfirlerinden mriklere geldi, onlar Hz. Peygamber (s.a.v.) aleyhine kkrtt, onunla
savamalarn istedi ve onlara:

"Biz de sizinle birlikte onunla savarz." dedi. Mrikler:
"Siz kitab ehlisiniz, kitab sahibisiniz. Bunun sizin bir hileniz olmasndan emin olamayz. Eer gerekten sizinle
kmamz istiyorsan u iki puta secde et ve onlara iman et." dediler. O da mriklerin istediklerini yapt. Sonra:
"Biz mi daha doru yoldayz, yoksa Muhammed mi? Biz byk byk hrgl dii develeri (misafirlere ikram
iin) boazlar, suyu stle sular, sla-i rahimde bulunur, misafirleri arlar ve bu Beyt'i tavaf ederiz. Muhammed ise
akrabalaryla balarn kopard, kendi beldesinden kp oray terketti. imdi hangimizin yolu daha doru?" diye
sordular. Ka'b:
[287]
"Hayr, elbette siz daha hayrl ve daha doru yoldasnz." dedi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
d- Mfessirler dediler ki:
"Uhud Vakas'ndan sonra Ka'b bn Eref, Yahudiler'den yetmi atl ile beraber, Rasulullah (s.a.v.)'a kar Kurey'e
yardm etmek ve bylece Rasulullah (s.a.v.) ile aralarndaki anlamay bozmak zere Mekke'ye doru yola kt.
Ka'b gelip Eb Sfyan'a konuk oldu. Yahudiler de Kurey evlerine kondular. Mekkeliler dediler ki:
"Siz, Ehl-i Kitab'snz, Muhammed (s.a.v.)'in de bir kitab var. Biz, u gelmenizin, tarafnzdan bir hile
olmamasndan emin olamayz. O halde seninle beraber yola kmamz istiyorsan, u iki puta secde et ve onlar
tasdik et." te Cenab- Hakk'n: "Haa ve eytana iman ederler... " sz bunu anlatyor. Sonra Ka'b Mekkeliler'e
dedi ki:
"Sizden de otuz kii gelsin, bizden de. Gidip gslerimizi Ka'be'ye yaptralm ve: "Muhammed'le savamaa
vallahi aba sarfedeceiz" diye Ka'be'nin Rabbi'ne sz verelim." Bunu yaptlar. Yeminlerini bitirince Eb Sfyan,
Ka'b'a dedi ki:
"Sen Kitab' okuyan ve bilen bir kimsesin. Biz ise mm kimseleriz, ilmimiz yoktur. imdi syle bakaym,
hangimiz daha doru bir yol zereyiz ve Hakka daha yaknz? Biz mi, yoksa Muhammed mi?" Ka'b:
"Dininizi bana arzedin" dedi. Eb Sfyan dedi ki:
"Biz, haclar iin byk deve keseriz, onlara su iiririz, misafirin yzn ak ederiz, esiri hrriyetine kavutururuz,
akrabay ziyaret ederiz, Rabbimiz'in Beyti'ni ma'mr eder, onu tavaf ederiz. Biz, Allah'n saygn kld Mekke'nin
yerlileriyiz, Muhammed, ecdadnn dininden ayrld, bizim dinimiz eski, Muhammed'in dini ise yenidir." Bunun
zerine Ka'b dedi ki:
"Vallahi siz, O'nun zerinde bulunduu yoldan daha doru bir yol zerinde bulunuyorsunuz." te Allah Teala,
[288]
Ka'b ve adamlarn kasdederek bu yeti indirdi."
2- Abdullah b. Abbastan rivayet edildiine gre bu ayet bir grup yahudi ile Kurey mrikleri hakknda inmitir.
a- bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Kurey, Gatafn, Ben Kurayza'dan bir grup, -Huyey bni Ahtab, Selm bni Eb Hukayk, Ebu Rf, Reb bni
Hukayk, Ebu mir, Hevze bni Kays-. ve Ben Nadr bir takm kimseler Kureye geldiler,
"Bunlar, Yahdilerin ilim ehli ve ilk kitab sahibi olanlardr. Bunlara sorun, sizin dininiz mi daha hayrl, yoksa
Muhammed'in dini mi?" dediler. Kurey onlara sordu. Onlar da:
"Sizin dininiz, onun dininden daha hayrl, siz ondan ve ona tab olanlardan daha ok hidyettesiniz." dediler.
[289]
Allah Tel, Nisa: 4/51-54 ayetlerini indirdi."
b- Taber bu hey'et yelerinden bu anlanlardan baka Selm ibn Eb Hukayk en-Nadr, Kinne ibnu'r-Reb' ibn
[290]
Ebi'l-Hukayk en-Nadr, Hevze ibn Kays el-Vil ve Ebu Ammr el-Vilinin de adn vermektedir
ki tamam
yahudi olduu ve yahudi zihniyetini, yahudinin slm ve mslmanlara kin ve dmanlnn iddetini ve
[291]
boyutlarn gstermekle bu rivayetler arasnda bir ztlk veya ihtilf yoktur.
3- bn-i Zeyd'e gre ise bu yette zellikle Yahudilerden Huyey b. Ahtab'a iaret edilmektedir. Mriklere,
[292]
Rasulullah'tan daha hayrl olduklarn syleyen kimse bu kiidir.
Taberi diyor ki:
"yet-i kerime, ehl-i kitap olan Yahudileri kasdetmektedir. Bunlar, Yahudilerden bir topluluk da olabilir, Ka'b b.
[293]
el-Eref ve Huyey b. Ahtab gibi belli bir kii de olabilir."
5- Hadisenin meydana geldii zaman:
a- Bu hadisenin ne zaman meydana geldii ihtilafldr. Urve ibnu'z-Zubeyr'den naklen Zuhr'nin sylediine gre
Bedr Gazvesinden sonraki alt ayn banda ve Uhud Gazvesinden nce; bn shak'a gre ise Bi'ru Mane ve
[294]
Uhud'dan sonra meydana gelmiti.
b- Sudd'den rivayette hadise Zuhrinin syledii zamanda meydana gelmi olup Sudd yle anlatyor:
"Nadr oullar yahudileri, Amir oullarndan ldrlen iki kiinin diyetine yardm etmelerini istemek zere
kendilerine gelen Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashabna suikast tertip etmiler, Cibrilin uyarsyla Hz. Peygamber
yoldan dnm; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in suikast rendiini anlyan Ka'b ibnu'l-Eref de kam ve Mekke'ye
gelmi, burada Mekke mrikleriyle Muhammed aleyhinde birlikte hareket etmek zere anlamlard. te o zaman
Ebu Sufyn, Ka'b'a:
"Ey Ebu Sa'd, siz kitab okuyan ve bilen bir kavimsiniz. Biz ise bilmeyiz. Bize haber ver; Bizim dinimiz mi, yoksa
Muhammed'in dini mi daha hayrl?" diye sordu. Ka'b:
"Bana dininizi anlatn." dedi. Ebu Sufyn:
"Biz yle bir kavimiz ki (misafirlerimize ikram iin) byk byk hrgl dii develeri boazlar, haclara su verir,
misafirleri arlar, Rabbmzn beytini imar eder, atalarmzn tapnmakta olduu ilhlarmza tapnrz. Muhammed
ise bunlar terketmemizi ve kendisine tabi olmamz istiyor." dedi. Ka'b:
"Sizin dininiz Muhammed'in dininden daha hayrl, dininizde sebat edin. Grmez misiniz Muhammed tevazu ile
gnderildiini sylyor ama kendisi kadnlardan diledii kadarn nikahlyor. Kadnlara malik olmaktan daha byk
[295]
bir hkmdarlk var m?!" dedi. te bu yet-i kerime bunun zerine nazil olmutur."
c- bn Abbs'tan rivayete gre ise "bu hadise Kurey nderliinde Arab kabileleri Medine'ye hcum etmek zere
toplanrlarken, yani Hendek Gazvesi ncesinde meydana gelmitir."
bn Abbs yle anlatyor:
"Kurey, Gatafan ve Kurayza'dan Medine zerine yryecek orduyu toplyanlar Huyey ibn Ahtab. Selm ibn Ebi'lHukayk, Ebu Rfi', Reb' ibn Ebi'l-Hukayk, Ebu Amir Vahvah ibn Amir (veya Arim) ve Hevze ibn Kays idiler.
Bunlardan Vahvah, Ebu Amir ve Hevze, Vil oullarndan, dierleri de Nadr oullarndan idiler. Her biri bir
yahudi haham olan bu kiiler Kurey'e geldiklerinde Mekke mrikleri:
"Bunlar yahudi hahamlar ve ilk kitablar bilen ilim ehlidirler. Onlara sorun bakalm: Sizin dininiz mi yoksa
Muhammed'in dini mi daha hayrl?" dediler de onlara sordular. Bu kiiler:
"Hayr, tam tersine sizin dininiz onun dininden daha hayrl ve siz Muhammed'den ve ona tbi olanlardan daha
[296]
doru yoldasnz?* dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
52. "te, Allah'n lanetledikleri onlardr. Allah'n lanetledii kiiye asla yardmc bulamayacaksn."

1- Ahmed b. brahim el-Makarr, Sfyan b. Muhammed'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Ebu'l-Ezher'den, o Ravh'tan,
o Said'den, o da Katade'den bize unu rivayet etti:
"Bu yet, Ben Nadir Yahudileri'nden iki kii olan Ka'b b. Eref ve Huyey b. Ahtab hakknda nazil olmutur.
Bunlar, hac mevsiminde Kurey'le karlatlar da mrikler, bunlara dediler ki:
"Biz mi en iyi hidyet zereyiz, yoksa Muhammed ve Ashab m? Zira biz Ka'be'ye hizmet eden, haclara su
datan ve Harem'in yerlileri olan kimseleriz." Bu iki yahudi de yalan sylediklerini bile bile:
"Bilakis siz, Muhammed'den daha iyi hidyettesiniz" dediler. Onlar, bu yalan sylemeye, sadece ve sadece
Muhammed (s.a.v.)'le Ashab'n ekememezlikleri seveketmiti. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi. Bu iki yahudi
kendi kavimlerinin yanna dnnce, kavimleri onlara dediler ki:
"Muhammed, ikiniz hakknda u u yetlerin nazil olduunu iddia ediyor." Bunlar da dediler ki:
[297]
"Doru sylemi. Vallahi bizi bu yalana sevkeden ey ancak O'na olan kzgnlmz ve hasedimizdir."
2- Rivayet olunduuna gre "Yahudi olan Huyey bn Ahtab ile, Ka'b bnu'l-Eref, bir grup yahudi ile Hz.
Muhammed (s.a.v.)'e kar savamak iin Kurey ile anlama yapmak zere kp Mekke'ye gelmilerdi. Bunun
zerine Kurey,
"Siz ehl-i kitapsnz. Siz, Muhammed'e bizden daha yaknsnz; binaenaleyh, biz sizin hilenizden emin olamayz.
Bu sebeple, kalblerimizin mutmain olmas iin, ilahlarmza (putlarmza) secde edin." demilerdi. Onlar da bu
istei yerine getirmilerdi ki, ite yahudilerin "cibt"e ve "taut"'a iman etmeleri budur. nk onlar, putlara secde
etmilerdi. Bunun zerine Ebu Sfyan,
"Biz mi daha doru yoldayz, yoksa Muhammed mi?" deyince, K'b,
"Muhammed ne sylyor?" dedi. Bunun zerine Kurey,
"Bir olan Allah'a ibadet etmeyi emrediyor, putlara tapmaktan nehyediyor ve ecdadnn dinini brakarak, araya
ayrlk ve ikilik sokuyor" dedi. Bu cevaba karlk K'b,
"Sizin dininiz nedir, (anlatr msnz?)" deyince Kurey,
"Biz, Beytullah'n sahibiyiz; haclara su verir, msafire ikram eder ve esirleri azd ederiz" deyip benzeri eyleri
sayp dktler. Bunun zerine K'b:
"Siz daha doru yoldasnz" demitir ki, ite yahudilerin, kfir olanlara (Kurey'e), "Bunlar iman edenlerden daha
[298]
doru yoldadr" demelerinden murad edilen budur."
3- bn Zeyd'den gelen bir rivayette ise mriklere bunlar syleyen sadece Huyey ibn Ahtab'dr ve hayrlla,
[299]
dorulua mriklerin dini yannda kendi dinini de katarak sylemitir.
4- Bu ihtilflardan sarf- nazarla, veya bu rivayetlerin ortak noktalarn alarak sylersek bu iki yet-i kerimenin (51
[300]
ve 52. yet) nzul sebebi yahudilerdir ve burada sergilenen tavr yahudi tavrdr.
53. "Yoksa onlarn, mlkten bir hissesi mi var? Fakat yle olsayd, insanlara ekirdek kadar birey bile
vermezlerdi."

"Yahudiler, "Biz, mlke (hkmetmeye) ve nbvvete daha lykz. Binaenaleyh biz, Araplara nasl tbi oluruz?
[301]
diyorlard. Bundan dolay Cenb- Hak bu yetle, onlarn bu grlerini iptal etmitir."
"Yahudiler, hkmranln (mlkn), kyamete doru yeniden ellerine geeceini iddia ediyorlard. ddialarna gre
ilerinden bir yahudi kacak, mlklerini ve devletlerini yeniden kuracak ve insanlar kendi dinlerine davet
[302]
edecektir. Bylece Allah Tel onlar bu yetle yalanlamtr."
54. Yoksa Allah'n, fazlndan, snrsz ltfundan verdii insanlar m ekemiyorlar? Dorusu Biz, brahim soyuna
da kitab ve hikmeti verdik ve onlara ok byk bir hkmranlk bahettik.

1- bn Abbs'tan rivayet ediliyor ki "Yahudiler:
"Muhammed, kendisine verilenlerin tevazu iinde verildiini sanyor. Hem mtevazi olduunu sylyor, hem de
dokuz kars var. Kadndan baka bir dncesi yok. Hangi hkmranlk bundan daha stndr ki?" dediler de bu
[303]
yet-i kerime nazil oldu."
[304]
2- Bunun benzerini bni Sa'd Afra'nn klesi mer'den (r.a.) genice anlatt.
3- Ayette zikredilen "insanlar"dan maksat,
a- krime. Sddi, Abdullah b. Abbas, Mcahid ve Dahhak'a gre, Hz. Muhammed'dir.
b- Katade'ye gre ise Araplar'dr.
c- Taberi insanlardan maksadn, Rasulullah ve sahabileri olduunu sylemenin daha isabetli olacan
[305]
zikretmitir.
58. phesiz ki Allah, size, emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkm
vermenizi emreder. Gerekten Allah bununla size ne gzel t veriyor. phesiz ki Allah Sem'dir, Basr'dir.

1- Zeyd bn Eslem ve ehr ibn Haveb'den rivayete gre "bu yet-i kerime devlet bakanlar hakknda nazil
[306]
olmutur."
2- bn Cureyc'den rivayette o yle demitir:
"Bu yet-i kerime Osman ibn Talha ibn Eb Talha el-Haceb el-Abder ve amcasnn olu eybe ibn Osman ibn
Eb Talha hakknda nazil olmutur. Mekke'nin fethi gn Hz. Peygamber (s.a.v.) Ka'be'nin anahtarn onlardan
alarak Ka'be'ye girmi, bu yet-i kerimeyi okuyarak km, Osman ve eybe'yi ararak Ka'be'nin anahtarn
tekrar kendilerine vermi. mer ibnu'l-Hattb der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bu yet-i kerimeyi okuyarak ktnda anam babam ona feda olsun, daha nce bu yet-i
kerimeyi okuduunu hi duymamtm."
Hz. mer'in bu sz bu yet-i kerime'nin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, o Ka'be'nin iindeyken nazil olduunu
[307]
gsteriyor.
3- Bu yet, Ben Abdu'd-Dr soyundan Osman b. Talha el-Haceb hakknda nazil oldu. Bu zat, Ka'be'nin hizmetisi
ve bakcs idi. Peygamber (s.a.v.) Fetih Gn Mekke'ye girince, Osman Ka'be'nin kapsn kilitleyip Ka'be'nin
damna kt. Rasulullah (s.a.v.) Ka'be'nin anahtarn istedi. Anahtarn Osman'n yannda olduu sylendi.
Peygamber (s.a.v.) onu Osman'dan istedi. Osman ise diretip vermedi ve:
"Ben O'nun gerekten Allah'n Peygamber'i olduunu bilseydim, elbette anahtar O'ndan men etmezdim." dedi.
Bunun zerine Ali b. Eb Talib, Osman'n kolunu bkp anahtar kendisinden ald ve kapy at. Rasulullah (s.a.v.)
Ka'be'ye girerek iinde iki rekat namaz kld. karken, Abbas hem haclara su datmay, hem de Ka'be'nin
bakmn beraber yrtmesi iin anahtar kendisine vermesini Rasulullah (s.a.v.)'tan rica etti. Bu sebeple Allah
Teala bu yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) da Ali'ye anahtar Osman'a geri verip ondan zr dilemesini emretti. Ali
de bunu yapt. Osman, Ali'ye dedi ki:
"Ey Ali, bana zor kullanp, eziyet ettin. Sonra da gelmi yumuak davranyorsun." Ali de:
"Muhakkak Allah Teala senin hakknda vahy indirdi" deyip bu yeti kendisine okudu. Bunun zerine Osman:
"ahidlik ederim ki Muhammed (s.a.v.) Allah'n Rasul'dr" diyerek mslman oldu. Mteakiben Cebrail (a.s.)
gelip buyurdu ki:
"Bu Allah'n evi baki kald srece anahtar ve hizmet vazifesi Osman Evlad'nda kalacaktr." Bugn de hala
[308]
anahtar onlarn elindedir."
4- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'nin fethi gn Mekke'ye girince, Osman bn Talha bn
Abdddr, Mekke'nin kapsn kilitledi. Ka'be'nin hizmetisi ise, Ka'be'nin kapsnda bulunuyordu. Derken, Osman
bn Talha, Ka'be'nin damna kt ve anahtar hizmetiye vermekten kanarak:
"O'nun Allah'n Rasul olduunu bilsem, O'nu Ka'be'ye girmekten men etmem" dedi. Bunun zerine Ali bn Eb
Talib (r.a), onun bileini bkerek, ondan anahtar ald ve kapy at. Bylece de Allah'n Rasul ieri girerek iki
rekt namaz kld. Ka'be'nin iinden knca, Hz. Abbas, Hz. Peygamber'den Ka'be'nin anahtarn kendisine
vermesini ve bylece de, hem haclara su datma, hem de Ka'be'nin hizmetiliini bir arada yapmay istedi. te
bunun zerine de, bu yet-i kerime nzil oldu. Bylece Allah'n Rasul, Hz. Ali'ye, anahtar Osman'a vermesini ve
zr beyan etmesini emretti. Bunun zerine Osman, Hz. Ali'ye:
"Zorladn, eziyyet ettin; imdi de yumuak davranarak yanma geldin!..." deyince, Hz. Ali,
"Andolsun ki Allah senin hakknda yet indirdi" dedi ve ona, bu yeti okudu. Bunun zerine de Osman,
"Allah'tan baka ilh olmadna ve Hz. Muhammed'in Allah'n Rasul olduuna ehdet ederim" diyerek kelime-i
ehdet getirdi. Derken, tam o esnada Cibril gelerek, Allah'n Rasulne,
"Ka'be hizmetiliinin, devaml olarak Osman'n neslinde kalacan" bildirdi.
[309]
Bu, Sad bn Mseyyeb ile Muhammed bn shk'n grdr.
5- Ebu Revk de yle demektedir:

"Allah'n Rasul, Osman bn Talha bn Abdddr'a,
"Ka'be'nin anahtarn bana ver!" deyince Osman,
"Allah'n emnetini al, tut!" dedi. Hz. Peygamber onu almak isteyince, Osman elini yumdu. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.s), ikinci kez:
"Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsan, Ka'be'nin anahtarn bana ver!" dedi. Bunun zerine Osman,
"Allah'n emanetini tut, al" dedi. Hz. Peygamber onu almak isteyince, bu sefer elini yine kapad. Hz. Peygamber,
isteini nc kez syleyince, Osman ncsnde
"Allah'n emanetini tut, al" dedi ve anahtar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e verdi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.),
yannda K'be'nin anahtar olarak tavaf etmeye balad ve anahtar Hz. Abbas'a vermek istedi. Sonra da,
"Ey Osman, Abbas'n da, seninle birlikte bunda bir pay olmak zere, anahtar tut al! deyince, Allah'u Tel bu
yeti nazil etti. Bunun zerine Hz. Peygamber, Osman'a:
"Bu anahtar, ebed ve devaml olarak sende kalsn, al! Onu, zlim olanlarn dnda, hi kimse senden zorla ekip
alamaz" dedi. Daha sonra Osman hicret etti, anahtar da kardei eybe'ye verdi. Ve bu anahtar bugn, eybe'nin
[310]
neslinden gelenlerin elindedir."
6- Eb Hasan el-Mzekki, Harun b. Muhammed sterabaz'den, o Eb Muhammed el-Huza'den, o Ebu'l-Velid elEzrak'den, o dedesinden, o Sfyan'dan, o Said b. Salim'den, o bn Creyc'den, o da Mcahid'den bu yet hakknda
"Bu yet Osman b. Talha hakknda indi. Peygamber (s.a.v.) Fetih Gn Ka'be'nin anahtarn eline alp Ka'be'ye
girdi. Bu yeti okur halde dar kt ve Osman arp anahtar kendisine verdi. Buyurdu ki:
"Ey Eb Talha Oullar, Allah'n emaneti olarak bu anahtar alnz. O anahtar sizden ancak zalim biri zorla ekip
[311]
alacak."
7- Eb Nasr- Mihrecan, Ubeydullah b. Muhammed Zahid'den, o Ebu'l-Kasm el-Mukr'den, o Ahmed b.
Zheyr'den, o Mus'ab'dan, o eybe b. Osman b. Eb Talha'dan bize u rivayette bulundu:
"Peygamber (s.a.v.) anahtar benimle Osman'a verip buyurdu ki:
"Ey Eb Talha Oullar, sizin yannzda, sizin malnz olarak ebed kalmak zere bu anahtar alnz. Onu sizden,
zalimin birisinden bakas almayacaktr." te Ka'be'nin bakmn yrten Eb Talha Oular, Ben Abdu'd-Dr
[312]
soyundandr."
8- Kelb, Ebu Salih, tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Raslullah Mekke'yi feth edince, Osman bni Talha'y ard. Talha gelince, ona:
"Bana anahtar gster." buyurdu. Osman, anahtar getirdi. Elini Raslullah'a uzatnca, Abbas ayaa kalkt ve:
"Ey Allah'n Rasl, anam babam sana feda olsun sikye ile onu bende topla." dedi, Osman elini yumdu.
Raslullah:
"Ey Osman, anahtar getir." buyurdu ve "Bu sana Allah emnetidir." dedi. Kalkt Kabe'yi at. Sonra kt beyti
tavaf etti. Sonra Cibril ona anahtar vermesi ile indi. Aleyhisselm, Osman ard ve anahtar ona verdi. Sonra
[313]
bu yeti sonuna kadar okudu."
9- Tabidir ki ilk nzulnde Osman ibn Talha bu yetin hkmne evleviyyetle dahil ise de daha sonra her bir
emanet sahibinin, din ve dnya iinden kendisine bir ey emanet edilecek kiinin emanete lyk olmas, emanetlerin
her zaman ve zeminde ehline verilmesi ile ilgili hkm, herkesten nce devlet bakanlar da dahil olmak zere
[314]
Osman ibn Talha'nn durumundaki herkese mil olacaktr.
"Bu yetin, byle bir hadise srasnda nazil olmas, yetin bu hadiseye tahsis edilmesini gerektirmez. Aksine yetin
ifade ettii hkme, her trl emanet eidi dahildir. nsann muamelesi, ya Rabbiyle, ya dier kullar ile, veyahut da
[315]
kendisiyledir. Bu ksmn tamamnda da, emanete riayet etmek gerekir."
11- Taberi der ki:
"Mfessirler, bu yette, emanetleri ehline vermeleri emredilenlerin kimler olduklar hususunda eitli grler
zikretmilerdir.
a- Zeyd b. Eslem, ehr b. Haveb, Mekhul ve bn-i Zeyd'e gre bu yette emaneti ehline vermeleri emredilenler,
mslmanlarn idarecileridir. Bu hususta Mus'ab b. Sa'd demitir ki:
"Ali (r.a.) isabetli olan u szleri sylemitir:
"mamn (Devlet Bakannn) Allah'n indirdii ile hkmetmesi ve emanetleri ehline vermesi, idare edilenlerin,
onun zerinde bir hakkdr. mam bunu yapacak olursa onun, insanlar zerinde olan hakk, onu dinlemeleri, ona
itaat etmeleri ve davetine icabet etmeleridir."
b- bn-i Creyc'e gre ise bu yetin muhatab Rasulullah'tr. Allah teala ona, Mekke'yi fethettiinde. Osman b.
Talha'dan ald Kabe'nin anahtarn tekrar ona vermesini emretmitir. Zira Hz. mer demitir ki:
"Ben Rasulullah'n, Kbeden dar ktnda bu yeti okuduunu iittim. Babam anam ona feda olsun. Ben daha
nce onun bu yeti okuduunu iitmemitim."
Taberi diyor ki:
"Bu grlerden tercihe ayan olan, buradaki emanetleri ehline verme emrinin, mslmanlarn idarecileri iin
olduunu syleyen grtr. Allah teala mslmanlarn idarecilerine, kendilerine emanet edilen ganimet mallar ve
dier emanetleri, idare ettikleri kimselere vermelerini ve onlar arasnda hkm verirken dil davranmalarn
emretmitir. Bu yetin muhatabnn mslman idareciler olduu, bundan sonra gelen ve idare edilenlere,
idarecilerine itaat etmelerini emreden yetten de anlalmaktadr.
Allah teala nce idarecilere bu yetle, hakkaniyete uymalarn, emaneti ehline vermelerini, idare edilenlere kar
adaletli davranmalarn emretmekte daha sonra gelen yetle ise idare edilenlerin idarecilere kar adaletli davranma
larn emretmekte daha sonra gelen yetle ise idare edilenlerin idarecilere itaat etmelerini emretmektedir. Bylece
emir ve itaatin karlkl olarak vazifelerin yerine getirildiinde tam olarak tahakkuk edeceini beyan etmektedir.
bn-i Creyc'in: "Bu yet, Osman b. Talha hakknda nazil olmutur." grne gelince, bu yetin zel olarak
Osman b. Talha hakknda nazil olduunu, bununla birlikte kendisine bir eyler emanet edilen herkesi kapsadn,
mslmanlarn idarecilerinin de bunlardan olduklarn sylemek de caizdir. Bu sebepledir ki bir ksm limler bu
yet-i kerimenin, btn borlar demeyi, insanlarn haklarn kendilerine vermeyi kasdettiini sylemilerdir.
Mesela Abdullah b. Abbas'm bu yeti izah ederken "Allah teala bu yetle ne zengine ne de fakire kendisine verilen
emaneti yerine vermeyip elinde tutmasna dair ruhsat vermitir." demitir.
Bu hususta Rasulullah (s.a.v.) buyurmaktadr ki:
[316]
"Emaneti, sana emanet edene ver. Sana ihanet edene sen de ihanet etme."
59. Ey iman edenler, Allah'a itaat edin, Raslne ve sizden olan emir sahiplerine itaat edin. Eer bir eyde
ekiirseniz Allah'a ve hiret gnne iman etmiseniz onun hallini Allah'a ve Rasl'ne brakn. Bu, hem en hayrl
ve hem de netice itibariyle en gzeldir.
1- Abdullah b. Abbas bu yet-i kerimenin, Rasulullah'n bir mfrezenin bana emir tayin ettii Abdullah b. Huzafe
[317]
b. Kays es-Sehmi hakknda nazil olduunu sylemi.
2- Sddi ise bu ayetin, Rasulullah'n, bir seriyyenin bana emir tayin ederek gnderdii Halid b. Velid hakknda
[318]
nazil olduunu sylemi ve bu konuyla ilgili bir hadise anlatmtr.
3- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, el-Adl'dan, o Eb Bekr b. Eb Zekeriyya el-Hafz'dan, o Eb Hamid b. earak'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o Haccac b. Muhammed'den, o bn Creyc'den, o Ya'la b. Mslim'den, o
Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda bize u rivayette bulundu:
"Bu yet Rasulullah'n, kendisini bir seriyye ierisinde komutan olarak sefere gnderdii Abdullah b. Huzafe b.
[319]
Kays b. Adiy hakknda nazil oldu."
Bu hadisi Buhari, Sadaka b. Fadl'dan, Mslim, Zheyr b. Harb'den, bu iki ravi de Haccac'dan rivayet
[320]
etmilerdir.
4- Bu yet-i kerimenin Abdullah ibn Huzfe hakknda indiine dair haber Ebu Sad el-Hudr'den, fakat nzul kayd
olmakszn yle nakledilmektedir:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Alkame ibn Mcezziz'i bir seriyyenin bana getirerek gndermiti. Ben de ilerindeydim.
Yolda bir grup izin istediler, o da onlarn bana Abdullah ibn Huzfe'yi tayin ederek izin verdi. Onlar yolda bir
yerde konaklamlarken askerleri snmak veya atete bir eyler yapmak zere ate yakmlar. Son derece akac
olan Abdullah onlarla biraz elenmek zere:
"Bana itaat etmekle ykml deil misiniz?" demi,
"Evet onunla ykmlyz." demiler.
"Size ne emredersem onu yaparsnz deil mi?" demi, ona da "evet" diye cevap vermiler.
"O halde u atee atlmanz emrediyorum." demi. Askerleri atee atlyacaklarm gibi kalkp atein etrafna
geince onlarn atein ine atlyacaklarn zannederek
"Sakn, kendinizi ondan tutup alkoyun, sakn atee atlamayn. Ben size aka yapyordum" demi. Sonra seriyyeden
Medine'ye dnp geldik. Abdullah'n arkadalar durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e anlattlar da Allah'n Rasl
(s.a.v.):
"Onlardan, yani emirlerden her kim size Allah'a ma'syet olan bir ey emrederse ona sakn itaat etmeyin."
[321]
buyurmu.
5- Ayn hadise isim verilmeden ve nzul kayd olmakszn Buhr, Mslim ve Nese'de ayrntlarda kk farklarla
yle tahri olunmutur:
Ali'den rivayete gre "Allah'n Rasl (s.a.v.) ensardan birisinin komutasnda bir seriyye gndermi, komutanlarn
dinleyip itaat etmelerini emretmiti. Seriyye komutann bir ekilde kzdrdlar da
"Bana odun toplayn." diye emretti. Odun topladlar. Onlara:
"Ate yakn." diye emretti ve onlara:
"Allah'n Rasl size, beni dinleyip itaat etmenizi emretmedi mi?" dedi. Askerleri:
"Evet, yle emretti." dediler.
"O halde size emrediyorum, atee girin." dedi. Birbirlerine baktlar; bir ksm komutann emrine itaat iin atee
girmek isterken bir ksm da:
"Biz, ateten kaarak Raslullah (s.a.v.)'a iman ettik. imdi niye atee girelim." dediler. Onlar byle konumaya ve
tartmaya devam ederken seriyye komutannn kzgnl geti ve ate de snd. Dnp geldiklerinde durumu Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e anlattlar da O, atee girmek isteyenlere:
"Eer o zaman atee girmi olsaydnz, bir daha ondan asla kamaz ve kyamete kadar atete kalrdnz.",
dierlerine de:
"Hayr ilediniz." buyurdular ve yle devam ettiler:
[322]
"Allah'a isyan olan konularda komutana veya bakana itaat etmek yoktur. taat ancak ma'rftadr."
6- Daved dedi ki:
"Bu, vehimdir. Yani bnu Abbas'a iftiradr. nk Abdullah bni Huzfe, askerin nne kt. fkelendi bir ate
yakt ve:
"Toplann." dedi. Bzs toplanmaktan kand, bzs toplantya katlmak istedi. Eer yet nce indi ise, Abdullah
bni Huzfe tatle mahss olur da, bakas nasl olmaz. Eer sonra indi ise, o zaman onlara:
[323]
"Tat mruftadr" denildi de, onlara "niin ona itaat etmiyorsunuz?" denilmedi." dedi."
7- Hafz bni Hacer dedi ki:
Onun kssasnda maksut, eer siz bir eyde anlaamazsanzdr. Onlar, tatle emre imtisalde anlaamadlar ve
ateten kaarak durdular. O zaman bunun hakknda, tenzu zamannda yapmalar gereken eye onlar irad eden
[324]
eyin inmesi mnsip oldu. O, Allah ve Raslne reddir."
bn Hacer el-Asklani Fethu'1-Bri adl eserinde bu haberle ilgili olarak yle demektedir:
"Onlar "Atee giriniz" emrine itaat edilip edilmemesi hususunda ekimilerdir. Bu yzden, ekime esnasnda,
kendilerine nasl hareket edeceklerini gsterecek bir yetin nazil olmu olmas uygundur. Gsterilen hareket tarz
[325]
da ekime konsunu Allah'a ve Resulne havale etmekten ibarettir."
8- bn Abbas, Bzn'n rivayetinde yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.), Halid b. Velid'i kk bir ordu ierisinde Arab Kabileleri'nden bir kabileye gnderdi. Ammar b.
Yasir de kendisiyle birlikte idi. Halid yola kt. Nihayet o kavme yaklanca onlara sabahleyin erkenden anszn
baskn yapmak iin geceleyin konaklad. Haberci onlara gelince mslman olan bir kiiden baka hepsi katlar. Bu
mslman olan zat, ailesine yolculuk iin hazrlanmalarn emretti, Sonra yola kt. Nihayet Halid'in askerine geldi.
Ammar'n huzuruna kp dedi ki:
"Ey Eb Yekzn, ben sizdenim. Kavmim sizin geldiinizi duyunca katlar. Bense mslmanlmdan dolay
kaldm. imdi bu yaptm bana menfaat verir mi, yoksa kavmimin kat gibi ben de mi kaaym?" Ammar:
"Kal, zira bu, sana fayda salar" dedi. Adam da ailesinin yanna dnd ve onlara kalmalarn emretti. Halid
sabahlaynca kavme baskn yapt fakat bu adamdan bakasn bulamad. Adam ve maln ele geirdi. Bunun zerine
Ammar gelip dedi ki:
"Adam brak yoluna gitsin. Zira o, bir mslmandr. Ben ona gvence verdim ve kalmasn emrettim." Halid:
"Ben komutan olduum halde, sen bana kar himayeci mi kesiliyorsun?" dedi. Ammar:
"Evet, sen komutan olduun halde sana kar himayeci kesiliyorum" dedi. Bylece aralarnda bu hususta mnakaa
oldu. Nihayet Peygamber (s.a.v.)'in yanna dndler ve o adamn durumunu kendisine haber verdiler. Peygamber
(s.a.v.) de adama gvence verip Ammar'n gvencesini caiz buldu, fakat bundan sonra hibir komutana kar, o
komutann izni olmakszn himayecilik yapmasndan onu men etti."
bn Abbas rivayete devam ederek dedi ki:
"Ammar ve Halid, Rasulullah (s.a.v.)'n huzurunda birbirlerine sebbettiler. Ammar, Halid'e ar konutu. Halid
kzd ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, u kleyi bana kfretmeye mi brakrsn? Vallahi sen olmasaydn, o bana kfredemezdi." Ammar, Haim b. Muira'nn azdls idi. Halid ona kle diyerek hakaret etmiti-. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
buyurdu ki;
"Ey Halid, Ammar'a hakaretten sakn. Zira kim Ammar'a sebbederse, Allah da ona sebbeder, kim Ammar'a buz
ederse, Allah da ona buz eder." Nihayet Ammar kalkt. Halid de onun peinden yrd. Ammar'n elbisesinden
tutup kendisinden honut olmasn istedi. O da ondan honut kald. te Allah Teala bu yeti indirerek, emir
[326]
sahiplerine itaat etmeyi emretti."
9- bnu Cerr anlatt:
"yet, Ammar bni Ysir ile Halid bni Velid arasnda cereyan eden bir hdise hakknda indi. Halid, emir idi.
[327]
Ammr Halid'in emri olmadan birini kiralad, muhsame (az kavgas) ettiler. Bunun zerine bu ayet indi."
60. "Sana indirilen Kuran'a ve senden nce indirilenlere inandklarn iddia edenleri grmyor musun? Putlarnn
nnde muhakeme olunmalarn isterler. Oysa, onlar tanmamakla emr olunmulard. eytan onlar derin bir
sapkla saptrmak ister."
61. "Onlara: "Allah'n indirdiine ve Peygambere gelin" dendii zaman, mnafklarn senden bsbtn
uzaklatklarn grrsn."
1- mir e-a'bi, Hadremi ve Katade'ye gre bu yet-i kerime, bir mnafk ile bir Yahudi hakknda nazil olmutur.
Bunlar bir khinin hakemliini kabul etmiler ve bunun zerine bu yet nazil olmutur.
a'bi'ye gre khin, Cheyne kabilesinden bir kimsedir. Hadremi'ye gre bu khine bavuran mnafk, Yahudi iken
mslman olduunu syleyen biridir. Katade'ye gre ise Ensar'dan Bir adnda biridir.
a- mir e-a'bi diyor ki:
"Yahudilerden biri ile mnafklardan bir kii arasnda anlamazlk kt. Mnafk olan kimse, Yahudilerin rvet
aldklarn bildii iin onlarn huzurunda muhakeme olunmak istiyordu. Yahudi ise mslmanlarn, rvet
almadklarn bildii iin onlarn huzurunda muhakeme olunmak istiyordu. Bu iki kii Cheyne kabilesinden bir
khinin huzurunda muhakeme olmak zere anlatlar. te bunun zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi
[328]
indirdi."
b- bnu Cerr b'den anlatt. b dedi ki:

"Kendisini Mslman sayan biri ile, bir Yahudi arasnda anlamazlk oldu. Yahd:
"Seninle kendi dinin ile muhakeme olunmak veya Neb Aleyhisselm'a gitmek istiyorum. nk o, hkmde rvet
[329]
almaz", dedi. Bu davette anlaamayp Cheyne khinine gitmekte anlatlar, Nisa: 4/60 yeti indi."
c- Muhammed b. Abdu'1-Aziz el-Mervez, kitabnda Muhammed b. Hseyn'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o
shak el-Hanzal'den; o Memmil'den, o Yezid b. Zray'dan, o Davud'dan, o da a'bi'den bize unu rivayet etti:
"Mnafklardan bir adamla, Yahudiler'den bir adam arasnda bir husumet vard. Yahudi, mnafk olan Peygamber
(s.a.v.)'e ard. Zira o, Peygamber (s.a.v.)'in rvet kabul etmeyeceini biliyordu. Mnafik ise Yahudi'yi kendi
hakemlerine ard. nk onlarn vermi olduklar hkmlerde rvet aldklarn biliyordu. Bunlar anlamazla
dnce, Cheyne Kabilesi'ndeki bir khini hakem tayin etmeleri hususunda gr birlii yaptlar. Allah Teala da
bu yeti: "Hayr; Rabb'ine and olsun ki, aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem tayin edip, sonra senin verdiin
[330]
hkm ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul etmedike inanm olmazlar." 65. yetine kadar indirdi."
d- Said b. Muhammed el-Adi, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Hasan b. Sfyan'dan, o brahim b. Said el-Cevheri'den, o
Ebu'l-Yeman'dan, o Safvan b. Amr'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Eb Brde el-Eslem, Yahudiler arasnda onlarn birbirlerine stnlk tasladklar eyler hususunda hkm veren
bir khindi. te byle Eslem Kabilesi'nden bir grup insan, imtiyaz hususunda stnlk taslayarak bu khine
bavurmulard, te bu sebeple Allah Teala bu yeti: "...biz iyilikten ve onu bulmaktan baka birey arzu
[331]
etmedik..." 62. yetine kadar indirdi."
e- Bu mnafn adnn Bir, Hz. Peygamber (s.a.v.) yerine hkm vermesi iin gitmek istedii kiinin Ka'b ibnu'l[332]
Eref ve bu olayn ayn zamanda Nr Sresinin 48. yetinin de nzul sebebi olduu da sylenmitir.
f- Ahmed b. Muhammed b. brahim, Eb Salih, uayb b. Muhammed'den, o Eb Hatim et-Temim'den, o Ebu'lEzher'den, o Ruveym'den, o Said'den, o da Katade'den bize unu rivayet etti:
"Bize anlatldna gre bu yet, Ensar'dan Kays isimli bir zat ile Yahudi bir adamn, aralarndaki bir hak
hususunda muhalefet etmeleri sebebiyle indirildi. Bu ikisi, Allah'n Peygamber'ini brakp aralarnda hkmetmesi
iin Medine'de bir khine bavurdular. Allah Teala da bundan dolay onlar ayplad. Yahudi, Ensar'dan olan zat,
kendisine asla hakszlk yapmayacan ok iyi bildii Allah'n Nebisi (s.a.v.)'ne davet ediyordu. Ensar olan ise ona
kar diretmeye balad. Hem de kendisinin mslman olduunu iddia ediyordu ve Yahudi'yi khine davet
ediyordu. te Allah Teala bu yetleri indirerek mslman olduunu iddia eden kimse ile Ehl-i Kitab'dan olan bir
[333]
yahudiyi ayplad.
2- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerime, Nadr ve Kureyza oullar Yahudilerinden, mslman olduklarm iddia eden
mnafklarla, yine bu iki Yahudi kabilesinden, gerekten mslman olanlar hakknda nazil olmutur. Mnafklar,
Ebu Berze el-Eslemi adndaki bir khine bavurmak istemiler, mslmanlar ise, RasuluIlah'm hakemliini
istemilerdir. Bunun zerine de bu yet-i kerime inerek mnafklar knamtr.
a- Sddi diyor ki:
"Yahudilerden bir ksm insanlar mslman olmulard. Mslman olduklarn syleyen bu kiilerden bir ksm da
mnafkt. Cahiliye dneminde Nadr oullar, daha kuvvetli olduklarndan Kureyza oullarndan biri Nadr
oullarndan bir kimseyi ldrdnde katile ksas tatbik edilirdi. Fakat Nadr oullarndan biri Kureyza
oullarndan birini ldrecek olursa katile ksas tatbik edilmezdi. ldrlen kiinin altm Vesk yiyecek
lsndeki diyeti verilirdi.
Kureyza ve Nadr oullarndan bir ksm insanlarn mslman olmalarndan sonra, Nadr oullarndan biri Kureyza
oullarndan bir kimseyi ldrd. Taraflar Rasulullah'n hakemliine bavurdular. Nadr oullar dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, biz cahiliye dneminde bu gibi durumlarda onlara diyet veriyorduk." Kureyza oullan da
dediler ki:
"Hayr bunu kabul etmeyiz. Biz hem soy bakmndan hem de din bakmndan sizinle kardeiz. Bizim kanmz da si
zin kannz gibidir. Fakat sizler cahiliye dneminde bize galip gelmitiniz. Artk Allah slam getirdi." Bunun
zerine Allah teala da Yahudilerin, birbirlerine kar hakszlk yapmalarn ayplayarak u yeti indirdi:
"Biz Tevrat'ta onlara u hkmleri farz klmtk: Cana can, gze gz, buruna burun" Allah teala Nadr oullarnn
diyet vererek ksas uygulamamalarn ayplayarak da u yeti indirdi:
"Onlar cahiliye devrinin hkmn m istiyorlar?" Bundan sonra Rasulullah, Nadr kabilesinden olan katili ona ksas
tatbik etti. Bundan sonra Nadr ve Kureyza oullar birbirlerine kar vnmeye baladlar. Nadr oullar da
"Biz daha stnz" demeye baladlar. Yahudiler daha sonra Medine'ye gelip Ebu Berze el-Eslemi adndaki khinin
yanna gittiler. Ve:
"Biz Ebu Berze'nin hakemliine bavuralm da lehimize hkm versin." dediler. Bu iki kabileden gerekten
mslman olanlar ise
"Hayr, biz Rasulullah'a gidelim de aramzda o hkm versin." dediler. Fakat mnafklar bunu kabul etmediler ve
Ebu Berze'nin yanna gittiler. Onun, aralarnda hakemlik yapmasn istediler. O da dedi ki:
"Lokmay byk yapn." Onlar da dediler ki:
"Sana on vesk ls yiyecek verelim." Ebu Berze:
"Hayr almam. Benim diyetim olarak yz vesk vereceksiniz. nk ben, Nadr oullarnn lehine hkm verecek
olsam, Kureyza oullarnn beni ldreceklerinden korkarm. Kureyza oullarnn lehine hkm verecek olursam.
Nadr oullarnn beni ldreceklerinden korkarm." Fakat mnafklar, Ebu Berze'ye on veskten fazla yiyecek
vermemekte direttiler. Ebu Berze de bu cretle aralarnda hkm vermemekte diretti. te bunun zerine bu yet-i
kerime nazil oldu. Ve Nadr ve Kureyza oullarnn mnafklarn ve hakemliine bavurduklar Ebu Berze'yi
[334]
knad. Onun bir taut olduunu beyan etti."
b- Sdd dedi ki:
"Yahudiler'den bir grup insan mslman olmutu. Onlarn bir ksm da mnafkt. Cahiliyye Dnemi'nde Kurayza
ve Nadir Yahudi Kabileleri'nin hali u idi: Kurayza Oullar'ndan bir kii, Nadir Oullar'ndan bir kimseyi
ldrd vakit, katil, maktule bedel olarak ldrlr ve diyet olarak yz vesak (yaklak on dokuz ton) hurma
alnrd. Nadir Oullan'ndan bir kimse, Kurayza'dan bir kiiyi ldrdnde ise katil, bedel olarak maktulu
ldrmeyip, diyet olarak altm vesak (yaklak 11.4 ton) hurma alnrd.
Nadir Oullar, Evs Oullar'nn yeminli yardmclaryd ve Nadir Oullar, Kurayza Oullar'ndan daha byk ve
an eref sahibi idiler. Kurayza ise, Hazrec Oullar'nn yeminli yardmclaryd. te byle Nadir Oullar'ndan bir
kii, Kurayza'dan bir kiiyi ldrm ve bu hususta dava gtmlerdi. Nadir Oullar yle demilerdi:
"Biz ve siz Cahiliyye Devri'nde, bizim sizin taraftar (katili) ldreceimize, sizin ise bizim taraftar (katili)
ldrmeyeceinize, sizin alacanz diyetin altm vesak, bizim alacamz diyetin ise yz vesak hurma olacana
dair anlamtk. imdi biz, altm vesak hurmay size veriyoruz." Hazrec Oullar da yle demiti:
"Bu, sizin Cahiliyye Dnemi'nde yapm olduunuz bir eydi: nk siz o zaman oktunuz, bizse aznlktk.
Dolaysyla bize galebe alyordunuz. Bugn ise biz ve siz artk kardeleriz, bizim dinimizle sizin dininiz ayn
dindir. Sizin bize hibir stnlnz yoktur."
Bunun zerine mnafklar:
"Eslem Kabilesi'nden Khin Eb Brde'ye gidelim" dediler, mslmanlar da:
"Hayr, Peygamber (s.a.v.)'e gidelim" dediler. Mnafklar buna yanamadlar ve aralarnda hkm vermesi iin Eb
Brde'ye gittiler. Eb Brde -rveti kasdederek-:
"Lokmay byk yapn" dedi. Onlar da:
"Sana on vesak" dediler. Eb Brde:
"Hayr benim diyetim yz vesaktr. Zira, Nadir'i imtiyazl kldm takdirde Kurayza'nn, Kurayza'y imtiyazl
kldm takdirde de Nadir'in beni ldreceinden korkuyorum" dedi. Onlarsa kendisine on vesaktan fazla
vermekten kandlar. O da onlarn arasnda hakemlik yapmaktan kand. te bu sebebe binaen Allah Teala bu
yeti indirdi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.), Eslem Kabilesi'nin khinini slam'a ard. O ise kand ve geri
dnd. Peygamber (s.a.v.), khinin iki oluna dedi ki:
"Babanza yetiin. ayet o, falan tepeyi aarsa ebediyyen mslman olamayacaktr." Bunlar da ona yetitiler de tam
orada buldular. Nihayet geri dnp mslman oldu. Peygamber (s.a.v.), bir mndi emredip, mndi yle nida etti:
[335]
"Ey ahali, Eslem Kabilesi'nin khini gerekten mslman olmutur."
c- Taber Tefsinndeki Sudd rivayetinde bu khin'in ad Ebu Berze olarak verilmekte ve hadisenin sadece bu yet-i
kerimenin deil "Hayr, Rabbna andolsun ki aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem tayin edip sonra
haklarnda verdiin hkmden dolay ilerinde bir sknt duymadan kendilerini tamamen teslim etmedike iman
[336]
etmi olmazlar." (yet: 65) yet-i kerimesine kadar olan yetlerin nazil olduu belirtilmektedir.
d- Sudd'den gelen ikinci bir rivayette bu yet-i kerime yannda "Biz Tevrat'ta zerlerine yazdk ki cana can, gze
[337]
gz, kulaa kulak, die di; btn yaralar birbirine ksastr."
ve "Onlar hal cahiliye devrinin hkmn m
[338]
[339]
aryorlar?..."
yetlerinin de bu hadise zerine indii kaydedilmektedir.
e- Yahudilerden bir grup mslman olmutu. Fakat onlardan bazs mnafk idi. Cahilye anda Kureyza ve
Nadir Kabilelerinin hareket tarz yle idi:
Kureyzadan birisi Nadirli birisini ldrd zaman, ldren hem ksas ediliyor, hem de onun akrabalarndan yz
"vesak" (lek) hurma alnyordu. Fakat Nadirli birisi Kureyzadan birisini ldrdnde, ona ksas uygulanmyor,
sadece altm vesak hurma veriliyordu. nk Nadiroullar daha erefli kabul ediliyordu. Bunlar Evs Kabilesinin
mttefikleri, Kureyza ise Hazre Kabilesinin mttefikleri idiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye hicret edince,
Nadir Kabilesinden birisi, bir Kureyzaly ldrd. Derken taraflar bu hususta hasmlatlar ve Nadiroullar,
"Bize ksas uygulanamaz. Bize den daha nce de anlatmz gibi altm lek hurmay diyet olarak vermektir"
dediler. Hazreliler,
"Fakat bu, cahiliyye hkmdr. Biz-siz bugn kardeiz. Dinimiz bir, aramzda bir stnlk yok" dediler.
Nadiroullar bunu kabul etmediler. lerindeki mnafklar,
"Khin Ebu Burde et-Eslem'ye gidelim" dediler. Mslman (yahudiler de),
"Hayr, Allah'n Resulne gidelim" dediler. Mnafklar diretince, aralarnda hkm vermesi iin, Khin elEslemi'ye gittiler. te bunun zerine Cenb- Allah bu yeti indirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.), Khin Ebu Burde'yi
slm'a davet etti. O da, bunu kabul edip mslman oldu. Bu, Sddi'nin szdr. Buna gre, yette geen "tut"
[340]
khin olan el-Eslem'dir.
3- Abdullah b. Abbas, Mcahid, bn-i Creye ve Ata'ya gre bu yet-i kerime K'b b. el-Eref adl Yahudinin
hakemliine bavuran bir mnafkla bir Yahudi hakknda nazil olmutur.
Bunlara gre mnafk olan kii, Ka'b b. el-Erefe, Yahudi de Rasulullah'a giderek hakem olmalarn istemiler
[341]
yet de bunun zerine nazil olmu ve Ka'b b. el-Erefin bir taut olduunu beyan etmitir.
a- Kelb, Eb Salih, bn Abbas yoluyla rivayet ederek dedi ki:
"Bu yet, mnafklardan (Bir adndaki) bir adamla, aralarnda dmanlk olan bir yahudi hakknda nazil oldu.
Yahudi:
"Muhammed'e gidelim" demi, mnafksa:
"Hayr, Ka'b b. Erefe gidelim" demiti. -Allah Teala'nn "Taut" ismini verdii kimse ite bu Ka'b'dr-. Yahudi
ise onu Rasulullah (s.a.v.)'a dava etmekten bakasna raz olmad. Nihayet mnafk, bunu kabul edince beraber
Rasulullah (s.a.v.)'a gittiler. Bylece her ikisi de mahkemeyi O'na havale ettiler. Rasulullah (s.a.v.), yahudi lehine
hkm verdi. Bunlar, Rasulullah (s,a.v.)'n huzurundan knca, mnafk, yahudiye srar etti ve:
"Gel mer b. Hattab'a gidelim" dedi. Bu sefer mer (r.a.)'e geldiler. Yahudi dedi ki:
"Bu adamla ben davamz Muhammed'e havale ettik de O, benim lehimde hkm verdi. Bu ise, O'nun hkmne
raz olmad ve mahkeme iin sana bavuracan iddia etti. Yakama yapt. Nihayet onunla birlikte geldim." mer
mnafa:
"Mesele aynen byle mi?" dedi. O da:
"Evet" dedi. Bunun zerine mer onlara:
"Yannza kncaya kadar beni birazck bekleyin" deyip eve girdi ve klc alp kuand. Sonra onlarn yanna kt
ve klla mnafn boynunu vurdu da o mnafk ld. mer (r.a.) dedi ki:
"Allah'n ve Rasul'nn hkmne raz olmayana ite byle hkm veririm."
Yahudi ise korktu. Sonra bu yet nazil oldu. Cebrail (a.s.) dedi ki:
[342]
"mer gerekten Hak'la Btl birbirinden ayrd." Bylece mer (r.a.)'e "Faruk" ismi verilmi oldu."
"Pek ok mfessir yle der:
"Mnafklardan birisi, yahudilerden birisi ile mnakaa edip ekiti. Bunun zerine yahudi,
"Aramzda Ebu'l-Kasm Muhammed hakem olsun" demi; mnafk ise,
"Hayr, Ka'b bn Eref olsun" demi. Bunun sebebi udur: Hz. Peygamber (s.a.v.), hakka gre hkm verir, rvete
iltifat etmezdi. Ka'b bn Eref ise, son derece rvet dkn birisi idi ve bu davada yahudi hakl, mnafk haksz
idi. te bundan dolay yahudi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in; mnafk ise Ka'b bn Erefin huzurunda muhakeme
olunmay istedi. Yahudi kendi teklifinde srar edince, ikisi birden Allah'n Rasulnn yanna gittiler. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de, yahudinin lehine, mnafn aleyhine karar verdi. Bunun zerine mnafk,
"Bu hkme raz olmuyorum. Ebu Bekr'e gidelim" dedi. Hz. Ebu Bekir de yahudinin lehine hkmedince, mnafk
yine bu hkme raz olmayarak,
"Aramzda mer karar versin" dedi. Bylece Hz. mer'e vardlar. Yahudi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ve Hz. Ebu
Bekir (r.a.)'in mnafn aleyhine karar verdiklerini, ama mnafn onlarn hkmne raz olmadn syleyince,
Hz. mer (r.a.) mnafa,
"Durum byle mi?" diye sordu. Mnafk,
"Evet" deyince, Hz. mer (r.a.),
"Hele durun, bir ihtiyacm var. eri gireyim ve o ihtiyacm greyim, yannza geleceim" dedi. Evine girip,
klcn alarak yanlarna kt. kar kmaz da mnafn boynunu vurdu, mnafk da ld. Yahudiye gelince o
kat. Mnafn akrabalar gidip Hz. mer (r.a)'i, Hz. Peygamber (s.a.s)'e ikayet ettiler. Hz. Peygamber (s.a.s),
Hz. mer (r.a.)'e hadiseyi sorunca, o,
"Ya Raslallah, o senin verdiin hkm kabul etmemiti" dedi. O anda Cebrail (a.s.) gelerek,
"mer, faruktur. Zira o, hak ile btl birbirinden ayrmtr" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz.
mer'e "Sen, faruksun" dedi. te bu rivayete gre, yet-i kerimede bahsedilen "tut", Ka'b bn Eref
[343]
yahudisidir."
4- Abdullah b. Abbas, Reb' ibn Enes ve Hasan el-Basri'den rivayet edildiine gre bu ayet bir mmin ile bir
mnafk arasnda kan ihtilaf zerine inmitir.
a- Reb' ibn Enes'den gelen bir rivayette o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan birisi m'min, dieri mnafk iki kii arasnda bir anlamazlk meydana
gelmiti. M'min, anlamazln giderilmesi iin hkm vermek zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmelerini, mnafk
ise Ka'b ibnu'l-Eref e gitmelerini istiyordu. te bunun zerine Allah Teal Nisa: 4/60 yet-i kerimesini
[344]
indirdi."
g- bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"el-Culs ibnu's-Sbit, Muattib ibn Kueyr, Raf' ibn Zeyd ve Ber mslman olduklarn iddia ederlerdi. Bir
keresinde kavimlerinden bazlar ile bir ihtilflar oldu da onlarn kavminden mslman olanlar bunlar,
aralarndaki ihtilfta hkm vermesi iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeye davet ettiler. Bunlar ise kavimlerinden
mslman olup da o anlamazla dtkleri kimseleri chiliye khinlerine gitmeye ardlar. te bunun zerine
[345]
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
h- Hasan el-Basr yle demitir:
"Bir mslmann, mnafklarn birinde bir alaca vard. Fakat mnafk, o mslman daha nce cahiliyye
dneminde hkmne bavurduklar bir putun huzuruna gitmeye davet etti. O putun yannda, puttan geldiini iddia
ettii birtakm aslsz eyleri nakleden bir adam vard." Bu rivayete gre, yette geen "tut"tan maksad, ite,
[346]
aslsz eyleri syleyen bu adamdr."
"Cahiliyye insanlar, putlarn hkmlerine bavururlard. Onlarn bu husustaki usulleri yle idi: Putun huzurunda
fal oklarn ekiyorlar ve ektikleri okun zerinde ne yazyorsa onu yapyorlard. Buna gre de, yette geen taut,
o puttur.
"Mfessirler bu yetin, mnafklardan birisi hakknda nazil olduu hususunda ittifak etmilerdir. Sonra Ebu
Mslim yle demitir:
"Bu yetin zahiri, daha nce yahudi iken, mnafka mslman olan bir ehl-i kitap hakknda olduuna delalet
etmektedir. nk Allah Tel'nn, "Sana indirilene de, senden nce indirilmi olanlara da iman etmi olduklarn
[347]
yalan yere iddia edenler." ifadesi ancak bu durumda olan bir mnafa uyar."
c- Anlamazlk ister iki m'min arasnda, isterse bir m'min ile gayr- mslim arasnda vukubulsun halledilmesi
iin gidilmesi gereken yer ayn olduu iin rivayetler arasndaki bu farkllklar ok fazla nem tamamaktadr. te
yandan bu hadiselerin birbirine yakn zamanlarda, belki ayn gnde meydana gelmi ve hepsinin akabinde bu yet-i
[348]
kerimenin inmi olmas da ihtimal d deildir.
62. Kendi iledikleri yznden balarna bir musibet geldiinde nasl hemen sana geldiler de "Gayemiz, sadece bir
iyilik etmek ve ara bulmaktan ibaret idi." diye yemin ediyorlar.
63. Onlar yle kimselerdir ki kalblerindekini Allah bilir. Sen onlara aldrma da t ver, haklarnda tesirli szler
syle.
1- Mescid-i Drr yapanlar hakknda nazil olduu sylenmitir. Allah Teal. bu mescidi yapmalarndaki
mnafklklarn ifa edip mescidi ykmalarn emredince Raslullah (s.a.v.)'a gelmiler ve kendilerini savunma
sadedinde olmak zere "Bu mescidi yapmaktan maksadmz sadece Allah'a itaat ve Kitabna uymaktan ibaretti."
[349]
diye yemin etmilerdi.
64. Biz bir peygamber gndermisek onu ancak Allah'n izniyle itaat edilmek iin gndermiizdir. Onlar kendilerine
yazk ettikleri zaman sana gelip Allah'tan mafiret dileseler ve peygamberleri de onlara mafiret dileseydi elbette
Allah' Tevvb ve Rahim olarak bulacaklard.
"Bundan murad, daha nce bahsedilmi olan mnfklardr. Buna gre yet, "ayet o mnafklar, tutun hkmne
bavurup, Peygamberin hkmnden kamak suretiyle kendilerine zulmettiklerinde, Peygambere gelerek
yaptklarndan piman olduklarn izhr ve tevbe edip, Peygamberin kendileri iin mafiret talep etmesini
isteselerdi ve onlar tevbe ettiklerinde Peygamber de Allah'tan onlar iin af dileseydi, onlar hi phesiz Allah
Tel'y, tevbeleri ok balayan ve pek merhametli bulurlard" manasndadr."
2- Bu yet-i kerimenin de hemen ncesindeki yetlerde anlan mnafklar hakknda nazil olduu rivayeti yannda
Ebu Bekr el-Esamm yle bir sebep daha zikreder:
"Bir ksm mnafk Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir hile yapmak zere aralarnda anlatlar ve yapacaklar hileyi
plnladlar, sonra da plnladklar bu hileyi gerekletirmek zere Efendimiz (s.a.v.)'in yanna girdiler. Hemen
Cibrl gelip o mnafklarn plnladklar hileyi haber verdi de Efendimiz:
"Bir ksm insanlar yapamyacaklar, ulaamyacaklar bir eyi isteyerek, arzu ederek yanmza girdiler. Kalksnlar
Allah'tan mafiret dilesinler ki ben de onlar iin istifarda bulunaym." buyurdu. Kalkmadlar.
"Kalkmyacak msnz?" diye tekrar sordu, yine kalkp Allah'tan mafiret dilemediler. Hz. Peygamber:
"Ey filn kalk, ey filn kalk." diye onlardan 12 kiiyi sayd. Kalktlar ve:
"Senin sylediini yapmaya gerekten karar verip azmetmitik. Kendimize zulmettiimizden dolay Allah'a tevbe
ediyoruz, sen de bizim iin istifarda bulunuver." dediler. Hz. Peygamber:
"imdi mi? kn; ben iin banda sizin iin istifar etmeye imdikinden daha yakndm, Allah da mafiret
[350]
dilemeyi kabule daha yakn idi (ama kalkp mafiret dilemediniz). imdi yanmzdan kn." buyurdular."
65. "Hayr; Rabb'ine and olsun ki, aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem tayin edip, sonra senin verdiin
hkm ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul etmedike inanm olmazlar."

Bu yet-i kerimenin nzul sebebi hakknda gelen rivayetlerden en mehuru Zubeyr ibnu'l-Avvm ile Bedr
ashabndan olan ensar komusunun bahelerini suladklar bir su aknts hakknda anlamazla dmeleri ve Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e davalarn iletmeleri hadisesi zerine nazil olduu eklindedir. Bir rivayette irtidad eden
oullarnn peinden onlar getirip slm'a zorlama izni alamyan bir ensar hakknda nazil olduu da kaydedilirken
biraz nce geen 60. yetle birlikte ve onun nzulne sebep olan hadise zerine nazil olduu da, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in hkmne raz olmayp Hz. mer'e giden iki kiiden birinin Hz. mer tarafndan ldrlmesi zerine
[351]
nzil olduu da sylenmitir. yle ki:
1- Zbeyr b. Avvamla ilgili rivayetler:
a- Bu yet Zbeyr b. Avvam'n dman Hattab b. Eb Beltaa veya Sa'Iebe b. Htb hakknda nazil olmutur.
Eb Said Abdurrahman b. Hamdan, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b, Hanbel'den, o
babasndan, o Ebu'l-Yeman'dan, o uayb'dan, o Zhr'den, o Urve b. Zbeyr'den, o da babas Zbeyr'den bize u
rivayette bulundu:
"Zbeyr, Ensar'dan Bedir'de bulunmu bir adam, beraberce suladklar Harre Bahesi hususunda Peygamber'e
havale etmiti. Peygamber (s.a.v.) Zbeyre:
"Baheni sula, sonra suyu komuna sal" buyurdu. Ensar olan zat, buna kzd ve:
"Ey Allah'n Rasul, o, halann olu olduu iin yle mi?" dedi. Bu sz zerine Rasulullah (s.a.v.)'in yz fkeden
kzard. Sonra Zbeyr'e dedi ki:
"Baheyi sula. Sonra suyu aalarn kklerine ulancaya kadar hapset." Bylece Rasulullah (s.a.v.), bundan nce
Zbeyr'e, iinde Ensar ve kendisi iin genilik murad ettii bir grle iarette bulunmutu. imdi Ensar,
Rasulullah (s.a.v.)'a korumaclk isnad edince, Rasulullah (s.a.v.) da ak bir ekilde hcum verme babndan
Zbeyr'in hakkn alm oldu." Urve babas Zbeyr'in yle dediini rivayet etti:
[352]
"Vallahi ben bu yetin, bu hususun haricinde indirildiini sanmyorum."
Buhari bu hadisi, Ali b. Abdillah, Muhammed b. Cafer, Ma'mer tarikinden, Mslim, Kuteybe, Leys tarikinden her
[353]
iki taraf da Zhr'den rivayet etmilerdir.
b- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Hafiz'dan, o Eb Ahmed
Muhammed b. Muhammed b. Hasan e-eyban'den, o Ahmed b. Hammad b. Zube'den, o Hamid b. Yahya b.
Hn-i Belh'den, o Sfyan'dan, o Amr b. Dinar'dan, o Eb Seleme'den bize unu haber verdi:
"Zbeyr b. Avvam bir adamla mahkemelik oldu. Rasulullah (s.a.v.) Zbeyr'in lehine hkm verdi. Adam bunun
zerine:
[354]
"O, ancak halasnn olu olduu iin onun lehine hkm verdi" dedi. Bu sebeple Allah Teala bu yeti indirdi."
c- Sad bni Mseyyib'den rivayet edildi:
"Bu yet, Zbeyr bni Avvm ve Htb bni Beltea hakknda indi. Onlar su meselesinden dolay tarttlar. Neb
[355]
Aleyhisselm nce yukardakilerin sonra aadakilerin sulamasna hkmetti."

d- Buhr'nin Ebu'l-Yemn kanalyla; Tirmiz'nin Kuteybe kanalyla Urve ibnu'z-Zubeyr'den rivayetine gre babas
Zubeyr, Bedr gazvesinde bulunmu ensardan birisi ile talk araziden gelen ve ikisinin de hurma bahelerini
[356]
suladklar Harra'daki
bir su hakknda anlamazla dmler. Ensar:
"Ey Zubeyr, suyu brak benim baheme aksn." derken Zubeyr
"Hayr, nce ben sulayacam." demi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler. Hz. Peygamber:
"Ey Zubeyr, o suyla baheni sula, sonra da suyu komuna brak." buyurmular. Buna kzan ensar:
"Ey Allah'n elisi, halann olu olduu iin mi?" demi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yznn rengi deimi (yz
kzgnlndan kzarm) ve:
"Ey Zubeyr, baheni sula, sonra su duvarlara (duvar diplerine) ulancaya kadar suyu hapset, brakma. Ancak
ondan sonra suyu komuna brak." buyurmu ve Zubeyr'in hakkn tam olarak vermi. Halbuki daha nceki
hkmnde hem Zubeyr'e ve hem de ensarye bir genilik ve msamaha varken ensar kendisini kzdrnca ak
hkmde bulunan Zubeyr'in hakkn tam olarak kendisine vermitir. Urve der ki: Zubeyr yle demitir:
"Vallahi kuvvetle sanyorum "Rabbna yemin olsun ki aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem klp sonra senin
verdiin hkm kabullenmede ilerinde bir sknt duymadan tam bir teslimiyetle teslim olmadka iman etmi
[357]
olmazlar." yet-i kerimesi ancak bu hadise zerine (veya bu hadise hakknda) nazil olmutur."
e- Tirmiz ve bn Mce rivayetlerinde hadiseyi Urve ibnu'z-Zubeyr, Abdullah ibnu'z-Zubeyr'den nakletmektedir.
Bu rivayetlerden anlald kadaryla Zubeyr'in bahesi yukarda, komusu ensarnin bahesi onun altnda olup su,
[358]
Zubeyr'in bahesinden geerek ensarnin bahesine ulamakta imi.
f- Taber'deki rivayette de ensarnin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n peygamberi, halann olu olsa bile adaletli ol!" dedii ve bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
kzd ve
"Suyu duvarlara ulancaya kadar veya topuklarna ulancaya kadar tut, brakma." buyurduu, ayrnts yer
[359]
almaktadr.
g- Bu hadis mam Ahmed'in Msnedinde yle tahric olunmutur:
"Abdullah kanalyla Abdullah ibn Zubeyr'den rivayet olunduuna gre o yle anlatyor:
"Talk bir araziden akp gelen bir sudan (veya Harra'daki bir sudan) hurmalarn sulama konusunda ensar'dan bir
adamla Zubeyr anlamazla dmler, ensar babama:
"Suyu sal, brak." demi, babam da kabul etmemi ve aralarnda hkm vermesi iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelmiler. Raslullah (s.a.v.):
"Ey Zubeyr, nce sen sula, sonra da suyu komuna brak." buyurmu. Ensar buna kzm ve:
"Elbette onun lehine hkmedeceksin. nk o senin halann olu." demi. Efendimiz de bunun zerine:
"Ey Zubeyr, hurmalarn sula, sonra suyu tut, duvarlara ulancaya kadar brakma." buyurmu. Zubeyr der ki:
"Vallahi, ben kuvvetle sanyorum "Rabbna yemin olsun ki aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem klp sonra
senin verdiin hkm kabullenmede ilerinde bir sknt duymadan tam bir teslimiyetle teslim olmadka iman etmi
[360]
olmazlar..." yeti bunun zerine (veya bunun hakknda) nazil oldu."
h- Humeydinin... mm Selemenin ocuklarndan (neslinden) Seleme ibn Abdullah ibn mer'den rivayetine gre
"Zbeyr ibnu'l-Avvm ile bir adam Raslullah (s.a.v.)'a gelip hasmlamlar, Hz. Peygamber (s.a.v.) Zubeyr ibnu'lAvvm lehine hkm vermi. Adam da:
"Elbette halasnn olu olduu iin onun lehine hkm verdi." demi (diye dedikodu yapm). Bunun zerine Allah
[361]
Teal bu yeti indirmi."
i- Zubeyr ibnu'l-Avvm ile su konusunda anlamazla den bu ensr sahbnin kim olduu da ayr bir ihtilf
konusudur: Bedr ashabndan ensardan birisi, Htb bn Eb Belte'a, Htb, Sa'lebe ibn Htb ve baka isimler
[362]
verilmise de bunlardan kesin olan, bu sahbnin ensardan ve Bedr ashabndan olduudur.
j- Fahreddin er-Razi der ki:
"Bu hususta hkm udur: Kimin arazisi, vadiye (suya) daha yakn olursa, suyu evirmede onun ncelii olup,
tarlasn tamamen sulamak hakkdr. te bundan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.), Zbeyr (r.a.)'e msamahal bir
ekilde sulamasn sylemiti. Zbeyr'in hasm su-i edebde bulunup, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in msamahal emrini
lyk ile deerlendiremedi. te bu sebeple de, Hz. Peygamber (s.a.v.), Zbeyr'e, sulama hakkn tastamam
[363]
kullanmasn emretti. Hasm ise bunu bir kayrma zannetti."
2- Bu ayet, knyesi Ebu'l-Husayn olan ensar'dan birisi hakknda nazil oldu.
a- Musa ibn Harun kanalyla Sudd'den gelen rivayette de o yle anlatm:
"Knyesi Ebu'l-Husayn olan ensar'dan birisi hakknda nazil oldu. ki olu vard. am'dan ya ticareti yapan baz
tccarlar gelmi, mallarn satp bitirerek dneceklerinde bu Ebu'l-Husayn'n iki olu bu tccarlarn yanna
gelmiler. Tccarlar bu ocuklar hristiyan olmaya davet etmiler, onlarn propagandas ile bu iki ocuk
hristiyanl kabul etmiler ve tccarlarla birlikte onlar da am'a gitmiler. Ebu'l-Husayn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelip:
"Ey Allah'n elisi geri getirmek zere pelerinden gideyim mi?" diye sormu da "Dinde zorlama yoktur. Gerekten
iman ile kfr apak meydana kmtr. Artk kim ttu tanmayp da Allah'a iman ederse o, muhakkak ki
[364]
kopmas olmyan en salam kulpa yapmtr."
yet-i kerimesi nazil olmu ve Efendimiz:
"Allah onlar rahmetinden uzak klsn, o ikisi mslman olduktan sonra kfre dnenlerin ilkidir." buyurmular.
Sudd, bu hadisenin, Hz. Peygamber (s.a.v.), ehl-i kitab ile savamakla emrolunmazdan nce olduunu kaydeder.
Ayrca Ebu'l-Husayn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendisini, ocuklarnn peinden onlar geri evirmek zere
gndermemesinden pek memnun olmamt. te bunun zerine de bu yet nazil oldu. Sonra Allah Teal bu
[365]
muhayyerlii nesihle Bere Sresinde ehl-i kitab ile sava emretti.
3- At, Mchid ve a'b'ye gre gre yet, daha nce bahsedilmi olan, yahudi ile mnafk arasnda geen hdise
hakknda nazil olmutur. Binaenaleyh bu, makabli ile ilgisi bulunan bir yettir.
[366]
Fahreddin er-Razi der ki: "Bence de tercihe ayan gr budur."
a- Biraz nce (60. yetin nzul sebebinde) bn Abbs'tan rivayetle de o yetin bir yahudi ile bir mnafk arasnda
cereyan eden bir anlamazlk zerine indii anlatlrken Hz. mer de hadiseye mdahil gsterilmekte idi. Ayn
hadise biraz farkl olarak bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak bn Eb Hatim ve bn Merdye tarafndan bn
Leha kanalyla Ebu'l-Esved'den yle nakledilmektedir:
"ki kii Hz. Peygamber'in huzurunda birbirlerini dava ettiler de Allah'n Rasl aralarnda bir hkm verdi. Ancak
aleyhine hkm verilen Efendimiz (s.a.v.)'in hkmn beenmiyerek (veya buna raz olmyarak):
"Bizi mer ibnu'l-Hattb'a gnder." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Peki, ona gidin." buyurdu da Hz. mer'e gittiler. mer'in yanna geldiklerinde lehine hkm verilen adam:
"Ey Hattb'n olu, Allah'n Rasl benim lehime ve bu adamn aleyhine hkm verdi." dedi. Hz. mer brne
dnp:
"yle mi oldu?" diye sordu. Adamn:
"Sakn yerinizden ayrlmayn. Ben imdi yannza kp aranzda hkm vereceim." dedi, eve girdi, birazdan
klcn kuanm olarak kt, Hz. Peygamber'e: "Bizi mer'e gnder." diyene vurup ldrd, dieri dnp kat ve
Raslullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Allah'n elisi, vallahi mer arkadam ldrd, ben kap elinden kurtulmasam beni de ldrecekti." dedi.
"mer'in m'minleri ldrmeye kalkacan sanmyorum." buyurdu da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi ve
[367]
Raslullah (s.a.v.)'n hkmne raz olmyan o adamn kann heder ederken Hz. mer'i de susuz buldu."
b- Ebu Esved'den rivayet edildiine gre o dedi ki:
"ki kii Rasulullah'a muhakeme olmak iin geldi. Raslullah aralarnda hkmetti. Aleyhine hkmedilen
Rasulullah'a:
"Bizi mer bni Hattab'a gnder." dedi. mer'e geldiler. Lehine hkmedilen kii:
"Raslullah benim lehimde unun zerine hkmetti, bu bizi mer'e gnder, dedi sana geldik." dedi. mer (r.a.):
"Byle mi oldu?" diye sordu. Aleyhine hkmedilen:
"Evet." dedi. mer:
"Olduunuz yerden ayrlmayn, hemen aranzda hkm vereceim." dedi.. Klcn alp kt, bizi mer'e gnder
[368]
diyene vurdu ve ldrd. Allah Tel bu yeti indirdi."
c- Bu konuyla ilgili olarak baz alimler yle demilerdir:
"Mnafn ldrlmesinden sonra Cibril Hz. Peygamber (s.a.v.)'e inerek ona:
"mer hak ile ile btl birbirinden ayrd", dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) mer'e:
[369]
"Sen Farksun", buyurdu. te Hz. mer o gnden itibaren "el-Fark" olarak isimlendirildi."
Tabei, yetlerde tagutun hkmne bavurmak isteyen kimselerin kssas devam ettiinden yet- kerimenin nzul
sebebi olarak Mcahid'in ornn daha evla olduunu sylemitir. Zira bir kssann bittiine dair bir iaret olma
[370]
ynca ayn kssann devam ettiini syleyerek yetleri birbiriyle irliba'Jandrmak daha evladr.
66- ayet onlara: "Kendinizi ldrn, yahut memleketinizden kn." diye emretmi olsaydk pek az mstesna
bunu yapmazlard. Kendilerine t verilen eyleri yerine getirseydiler elbette bu, haklarnda ok hayrl ve payidar
olma asndan daha salam bir hareket olurdu.

1- Sudd'den rivayet olunuyor:
"Sabit ibn Kays ibn emms ile bir yahudi birbirlerine kar vndler. Yahudi:
"Allah bize, kendinizi ldrn diye emretti, bunu bize farz kld da biz (yani atalarmz) kendilerimizi ldrdk.
Muhammed ise size savamay emrediyor, siz bunu kerih gryor, savamak istemiyorsunuz" dedi. Sabit:
"Vallahi, eer Allah bize, kendimizi ldrmemizi farz klsayd hi tereddt etmeden kendimizi ldrrdk." dedi de
[371]
2- Yahudi ile konuan bu sahabinin Hz. Ebu Bekr veya Hz. mer veya Abdullah ibn Mes'd olduu rivayetleri de
vardr. Bu rivayetlerde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yahudi ile tartan bu sahabinin yahudiye kar sylediini
duyunca "Benim mmetimden yle erler var ki kalblerindeki iman ulu dalardan daha sabit ve yerleiktir."
[372]
buyurduu da zikredilmektedir.
mer bnu'l-Hattab (r.a.)'n da, "Allah'a yemin olsun ki, ayet Rabb'imiz, kendimizi ldrmemizi bize emretseydi,
muhakkak ki biz bunu yapardk. Bize bunu emretmeyen Allah'a hamd- senalar olsun." dedii rivayet edilmitir.
[373]
69. "Kim Allah'a ve Peygambere itaat ederse, ite onlar Allah'n nimetine eritirdii peygamberlerle, dosdoru
olanlar, ehidler ve iyilerle beraberdirler. Onlar ne iyi arkadatrlar!"

1- Kelb dedi ki:
[374]
"Bu yet, Rasulullah (s.a.v.)'n azadls Sevbn ibn Bucdud
hakknda indi. Sevban, Rasulullah'a sevgisi
iddetli, O'ndan ayr kalmaa sabr az olan birisiydi. Birgn rengi kam, vcudu incelmi bir vaziyette Rasulullah
(s.a.v.)'a geldi. Hznl olduu yznden okunuyordu. Bunu gren Rasulullah (s.a.v.);
"Ey Sevban betin benzin niin solmu?" buyurdu. Sevban dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ne bir yaramazlm var, ne de bir arm. u var ki, seni grmediim zaman, seni ok
arzuluyor, sana kavuuncaya kadar iddetli bir yalnzlk ekiyorum. Sonra hiret'i hatrladm ve seni orada
gremeyeceimden endie ediyorum. Zira ben biliyorum ki sen, Peygamberlerle beraber yksek derecelere
yceltileceksin. Ben de ayet Cennet'e gireceksem, senin mevkinden daha aa bir mevkide bulunacam. Eer
Cennet'e giremeyeceksem, bu, seni bir daha gremeyeceime ok mnasip bir zemin oluturacak." Bu yzden
[375]
2- smail b. Eb Nasr, brahim Nasrabaz'den, o Abdullah b. mer b. Ali el-Cevher'den, o Abdullah b. Mahmud esSa'd'den, o Musa b. Yahya'dan, o Abide'den, o Mansur'dan, o Mslim b. Subayh'tan, o da Mesrk'tan bize u
rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'nn: "Dnyada iken senden ayrlmamz bize gelmez. Oysa ki sen hiret'te bizden
[376]
ayrldn vakit, bizim stmzde bir dereceye yceltileceksin" demeleri zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
3- Ahmed b. Muhammed b. brahim, uayb'dan, o Mekk'den, o Ebu'l-Ezher'den, o Ravh'tan, o Said'den, o
u'be'den, o da Katade'den bize u rivayette bulundu:
"Bize zikrolundu ki baz kimselerin: "Ey Allah'n Nebisi, seni dnyada gryoruz. Ama hiret'te sen, stnln
sebebiyle bizden daha ycelere erdirileceksin de seni artk gremeyeceiz" demeleri zerine Allah Teala bu yeti
[377]
indirdi."
4- Hafz Eb Nuaym, ondan rivayet etmem hususunda bana izin vererek Sleyman b. Ahmed el-Lahm'den, o
Ahmed b. Amr el-Hall'dan, o Abdullah b. mran el-Abid'den, o Fudayl b. Iyaz'dan, o Mansur'dan, o brahim'den,
o Esved'den, o da Aie (r.a.)'den yle dediini bize haber verdi:
"Adamn biri Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, phesiz sen bana canmdan, ailemden ve ocuumdan daha sevgilisin. Ben gerekten evde
bulunur ve seni hatrlarm da bu ayrla katlanamam, sonunda sana gelip yzne bakarm. Benim ve senin
lmmz hatrladmda bildim ki sen, Cennet'e girdiin zaman Peygamberlerle beraber yksek makamlara
yceltileceksin. Ben Cennet'e girdiimde ise korkarm seni gremiyeceim," Rasulullah (s.a.v.) hibir cevap
[378]
veremedi. Nihayet Cebrail (a.s.) bu yeti indirdi."

5- krime dedi ki:
"Bir gen, Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ey Allah'n Nebsi, biz dnyada seni gryoruz, kyamette gremeyiz. nk sen, Cennette yksek derecelerde
olursun." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi. Raslullah ona:
[379]
"Sen, inallah cennette benimle berabersin." buyurdu."
[380]
6- Bunun benzerini bnu Cerr, Sad bni Cbeyr, Mesrk, Reb', Katde ve Sdd'den anlatt.
"Ensardan bir adam, Rasulullah'a geldi. O zgnd. Rasulullah ona:
"Ey filan ne oluyor ki seni zgn gryorum?" dedi. O adam da dedi ki:
"Ey Allah'n Peygamberi, senin hakknda dndm bir eyden dolay zgnm." Rasulullah:
"Nedir o?" dedi. O kii de:
"imdi biz, sabah akam senin yanna geliyoruz, yzne bakyoruz. Seninle birlikte oturuyoruz. Yarn sen
Peygamberlerle birlikte yce makamlara karlacaksn. Artk biz sana ulaamayacaz." dedi. Peygamber
efendimiz hibir cevap vermedi. Bunun zerine Cebrail (a.s.) "Kim, Allah'a ve Peygamberine itaat ederse ite
onlar, Allah'n, kendilerine nimet verdii Peygamberler, doru olanlar, ehitler ve salih kimselerle beraberdirler.
[381]
Onlar ne gzel arkadatrlar." yetini indirdi. Rasulullah da adam artp onu mjdeledi."
8- Sdd yle demitir:
"Ensardan bir grup insan, "Ya Raslallah, sen cennetin en st (makamnda) oturursun; biz ise seni zleriz... Ne
[382]
yaparz o zaman?.." deyince, bu yet-i kerime nazil olur."
"Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber'e
"Ya Raslullah, biz senin yanndan ayrlp oluk-ocuumuzun yanna varnca, seni zlyoruz. Yanna dnnceye
kadar hibir ey bize fayda vermiyor. Sonra, senin cennetteki derece ve makamn dndk, binaenaleyh, ayet
cennete girersek, biz seni nasl grebileceiz?" diyen Ensr'dan bir kimse hakktnda nazil olmutur. Onun bu sorusu
zerine Cenb- Hak, bu yeti indirmitir. Hz. Peygamber (s.a.v.) vefat edince, O'nun, kendisine ait bir bahede
bulunduu srada, Ensar gelip Hz. Peygamberin vefat ettiini ona haber verdi. Bunun zerine o:
"Allah'm, O'nunla tekrar karlancaya kadar ondan baka hibir ey grmemem iin gzlerimi kr et!.." dedi ve
olduu yerde hemen kr oldu. Hz. Peygamber'i iddetti bir sevgiyle sevdii iin, Cenb- Hak onu, cennette Hz.
[383]
Peygamberin yanna koyar."
10- Bazlar bu yet-i kerimenin, ensardan Abdullah ibn Zeyd ibn Abdirabbih hakknda nazil olduunu
sylemilerdir. Ryasnda kendisine ezan gsterilen sahab de bu zttr. Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, sen ve biz ldmzde sen yceler ycesinde olacaksn, seni gremiyecez ve seninle bir
arada olamyacaz." deyip zntsn dile getirmiti de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Bu sahbnin,
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefat zerine
"Ey Allahm, benim gzlerimi kr et de sevgilimden sonra sevgilime kavuuncaya kadar bir ey grmeyeyim." diye
[384]
dua ettii ve hemen o anda gzlerinin kr olduu da nakledilmektedir.
11- Hasan el-Basr yle der:
"Mminler, Hz. Peygamber'e yle dediler
"Biz, seninle ancak dnyada merref oluyoruz. hiret hayat baladndaysa, sen ilk dereceye ykseltileceksin."
Bunun zerine, Hz. Peygamber (s.a.v.) hznlendi; mminler de hznlendiler... Bundan dolay bu yet-i kerime
nazil oldu."
12- bn Abbs'tan rivayet edilmitir. O der ki:
"Abdurrahman b. Avf ve arkadalar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gelerek:
"Ey Allah'n elisi! Mrik iken izzet iinde idik, imn edince zillete dtk." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ben af etmekle emrolundum; savamakla emrolunmadm. Bu yzden onlarla savamayn." buyurdu. Allah Hz.
Peygamberi Medine'ye hicret ettirince, ona sava emretti, ama, baz mslmanlar, savatan el ektiler. Bunun
[385]
zerine Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."
13- Muhakkik limler yle demilerdir:
"Bu rivayetlerin sahih olduunu inkr etmiyoruz. Fakat, yetin sebeb-i nzulnn, bundan daha byk bir ey
olmas gerekir: Bu da, tata tevik ve ona isteklendirmedir. nk sen biliyorsun ki, sebebin hususlii, lafzn
umumliini zedelemez. Binaenaleyh, bu yet, btn mkellefler hakknda u umum hkm ifade eder: Allah'a
itaat, Rasulne itaat eden herkes, hi phesiz, Allah katnda stn dereceler ve ok erefli mertebeler elde
[386]
eder."
72. Aranzda pek ar davranacak olanlar da var. Size bir musibet geldii takdirde ''Allah, bana gerekten ltfetti de
onlarla birlikte bulunmadm." der.
73. Eer Allah'n lutfuna mazhar olursanz, Andolsun ki, sizinle bir dostluk ve tankl yokmu gibi "Keke
onlarla birlikte olsaydm da ben de byk baarya eriseydim." der.

1- bn Abbs ve bn Cureyc derler ki:
"Abdullah ibn Ubeyy ve ashab gibi mnafklar hakknda nazil olmutur. Cihada gitmekte ardan alrlar;
gnderilen seriyyenin bana bir ktlk gelirse, ardan alp o seriyyeye katlmam olan "Allah bana ltfetti de bu
seriyyeye katlmadm." derler; gnderilen seriyye bir ganimet elde etmise "Keke ben de bunlarla birlikte
[387]
olsaydm." dermi."
75. "Size ne oluyor ki Allah yolunda ve erkek, kadm ve ocuklardan "Ey Rabbimiz, bizi ahalisi zalim olan u
memleketten (kurtarp) kar. Bize, tarafndan bir sahip gnder; bize katndan bir yardmc yolla" diyen mstad'aflar
urunda (dmanla) savamyorsunuz."

"Kadn, erkek ve ocuklar gibi, mstad'af olanlar"dan maksad, Mekke'de kalp, Medine'ye hicret edemeyen
[388]
mslmanlardr. Bunlar, Mekke kfirlerinden iddetli eziyetler gryorlard."
[389]
"Ben ve annem, kadn ve ocuk mstad'aflardan idik" demitir."
3- Alimler, yette bahsedilen "ahalisi zalim olan memleket" ile, Mekke'nin murad edildii hususunda ittifak
[390]
etmilerdir.
4- Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'yi fethedince, Attab bn Esd'i onlara emir tayin etmiti. Buna gre, yet-i
kerimede bahsedilen, "vel, hm"den maksat, Hz. Peygamber (s.a.v.); "yardmc"dan maksat ise Attab bn Esd
olmu olur. Attab, zayflar gllere, dkn olanlar da kudretli olanlara kar korur, bylece adaleti temin ederdi.
[391]
77. "Kendilerine: "Elinizi savatan ekin, namaz kln, zekat verin" denenleri grmedin mi? Onlara sava farz
klndnda, ilerinden bir takm hemen, insanlardan, Allah'tan korkar gibi, hatta daha ok korkarlar ve
"Rabbimiz! Bize sava niin farz kldn, bizi yakn bir zamana kadar tehir edemez miydin? derler. De ki: "Dnya
geimlii azdr, ahiret, Allah'a kar gelmekten saknan iin hayrldr, size zerre kadar zulmedilmez."
1- Abdullah b. Abbas, krime, bn-i Creyc, Katade ve Sddi'ye gre bu yet-i kerime, namaz ve zaktn farz
klnp cihadn henz farz klnmad bir zamanda mslman olan, namaz klma ve zekat vermenin yannda
cihadn da farz klnmasn isteyen fakat cihad farz klnnca da savamak zorlarna giden bir ksm sahabiler
[392]
a- Said b. Muhammed b. Ahmed el-Adl, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Hasan b. Sfyan'dan, o Muhammed b. Ali'den,
o babasndan, o Hseyn b. Vakd'dan, o Amr b. Dinar'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette
bulundu:
"Abdurrahman b. Avf ve birka arkada Mekke'de iken Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Allah'n Nebisi, biz mrik kimseler iken kuvvetli idik. man edince miskinlere dndk" dediler. Peygamber
(s.a.v.) de:
"Ben, msamaha ile emrolundum. Binaenaleyh bu mrik kavimle muharebe etmeyin" buyurdu. Vakt ki Allah,
Peygamber (s.a.v.)'ini Medine'ye dndrd. O'na sava emretti de mslmanlar sava yapmaktan ekindiler. Allah
[393]
Bylece dnya hayatnn az bir geimlik olduunu, bu itibarla onu tercih etmenin
isabetli olmadn, hiretin ise mminler iin daha hayrl olduunu, Allah yolunda savaarak hireti tercih etmenin
gerektiini beyan etmi oldu.

b- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'ndan Abdurrahman b. Avf, Mikdad b. Esved, Kudame b. Maz'un ve Sa'd b.
Eb Vakkas'n da ilerinde bulunduu bir cemaat hakknda inmitir. Bunlar, mriklerden birok eza grmler ve:
"Ey Allah'n Rasul, unlarla savamak hususunda bize izin ver" demilerdi. Rasulullah (s.a.v.) da kendilerine:
"Ellerinizi onlardan ekin. Zira ben onlarla savamakla emrolunmadm" buyurmutu. Nihayet Rasulullah (s.a.v.)
Medine'ye hicret edip Allah Teala mslmanlara, mriklerle savamay emredince onlarn bazs bunu ho
[394]
karlamad ve arlarna gitti. Allah Teala da bu yeti indirdi."
2- Mcahid ve Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime ve bundan sonra gelen
seksen nc yetin sonuna kadar olan yetler, Yahudiler hakknda nazil olmutur. Allah teala bunlarn durumuna
[395]
dmekten sakndrmtr.
[396]
3- Bu ve bunu takip eden yetlerin mnafklar hakknda nazil olduunu ileri sren mfessirler de vardr.
78. Nerede olursanz olun, salam kaleler iinde bile olsanz lm size eriecektir. ayet onlara bir iyilik isabet
ederse "Bu, Allah'tandr." derler. Bir ktlk eriirse de "Bu, senin yzndendir." derler. De ki: "Hepsi Allah
katndandr. Bunlara ne oluyor ki hibir sz anlamya yanamyorlar?"

1- bn Abbas, Eb Salih'in rivayetinde yle dedi:
"Allah, mslmanlardan Uhud Gn ehadet mertebesine erenleri, ehid olarak huzuruna ald vakit, cihaddan geri
duran mnafklarn: "ldrlen kardelerimiz, yanmzda olsalard, ne lr ne de ldrlrlerdi" demeleri zerine
[397]
2- Ayet-i kerimenin "ayet onlara bir iyilik isabet ederse "Bu, Allah'tandr." derler. Bir ktlk eriirse de "Bu,
senin yzndendir." derler. De ki: "Hepsi Allah katndandr." ksmnn nzul sebebinin ise yahudiler ve mnafklar
olduu sylenmitir. yle ki: "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvereye gelmesinden bir sre sonra: "Bu
adam ve arkadalar bize geldikten sonra meyvelerimizde ve ekinlerimizde noksanl (eksiklii) bilir olduk."
[398]
dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
3- Mfessirler yle demilerdir:
"Medine, Hz. Peygamber (s.a.v.) oraya geldiinde nimetlerle dopdolu idi. Yahudilerin inad ve mnafklarn nifak
ortaya knca, Allah Tel, btn nceki mmetler hakkndaki snnetullahn yrterek, rzklarn biraz kst.
Nitekim O, bunu "Biz hangi memlekete bir Peygamber gnderdi ise, onun halkn, yalvarp yakarsmlar diye,
[399]
mutlaka fakirlikle, iddetle, hastalkla (skp) yakaladk."
buyurarak ifade etmitir. te bunun zerine yahudi
ve mnafklar, "Bu adamdan daha uursuz birisini grmedik. O geldiinden beri rnlerimiz noksanlat, fiyatlar
ykseldi." dediler. Buna gre, yetteki "Eer onlara bir hasene (iyilik) dokunursa..." tabiri, "Bolluk olur, fiyatlar
uygun olur ve ok yamur yaarsa, "...Bu, Allah katndandr" derler" manasna; "Eer onlara bir seyyie (fenalk)
dokunursa..." tabiri de, "Ktlk olur ve fiatlar ykselirse, "bu da Muhammed'in uursuzluundandr" derler"
manasnadr. Bu tpk, "Fakat onlara hasene gelince, "Bu, bizim hakkmzdr" dediler. Eer kendilerine bir fenalk
[400]
gelirse, Musa ile beraberindekilere uursuzluk yklerlerdi."
ve Hz. Salih (a.s.)in kavminden naklen, "(Onlar)
[401]
"Senin yznden ve maiyetinde bulunan kimseler yznden uursuzlua uradk" dediler"
yetlerinde ifade
[402]
edildii gibidir."
"Herkes, bu yetin bolluk ve ktlk hususunda nazil olduunda ittifak etmitir. Binenaleyh yet, bu iki eye
[403]
mahsustur."
80. O Rasl'e itaat eden, Allah'a itaat etmi olur. Kim de yz evirirse Biz seni onlara beki gndermedik.

1- Mukatil der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Kim bana itaat ederse Allah'a itaat etmitir. Kim de beni severse Allah' sevmitir." deyince mnafklar:
"Bu adam bu szyle Allah'a irk komaya yaklat (veya yaknda kendisinin Allah'n orta olduunu syleyecek).
Allah'tan bakasna ibadet etmemizi yasaklyacak sonra da hristiyanlarn sa'y Rab edindikleri gibi kendisini Rab
[404]
edinmemizi istiyecek" dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
"Bu yet-i kerime cihad emreden yet inmeden nce nazil olmu. Peygambere itaat etmeyenlere kar
Peygamberin kiileri amellerinden dolay hesaba eken kimse olmad beyan edilmitir. Daha sonra onlara kar
[405]
cihad etmesi, mslman oluncaya kadar onlara sert davranmas emredilmitir."
83. Kendilerine gven ve korkuya dair bir haber geldiinde onu yayarlar. Halbuki o haberi O Rasul'e ve
kendilerinden olan ulu'l-emre gtrselerdi onlar ondan ne gibi bir netice karacaklarn bilirlerdi. Eer zerinizde
Allah'n nimet ve rahmeti olmasayd pek aznz mstesna eytana uyup gitmitiniz.

1- Hz. Peygamber (s.a.v.) hanmlarndan l yapp ayrldnda -ki bir rivayette hicretin dokuzuncu senesi, baka bir
rivayette de Kurayza oullar gazvesinden sonra, Hudeybiye msalahasndan ncedir. Kurayza oullar gazvesi
hicretin beinci yl sonlarnda Hudeybiye musalahas ise hicretin altnc yl sonlarndadr ve bu l hadisesi geni
olarak Ahzb Sresinin 28. yetinin nzul sebebinde ayrca zikredilecektirHz. mer mescid-i nebevye girmi ve insanlarn
"Allah'n Rasl hanmlarn boad." dediklerini duymu. Hemen Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girmi ve ona:
"Hanmlarn boadn m?" diye sormu, O'nun:
"Hayr." cevab zerine dar km ve en yksek sesiyle bararak:
"Uyank olun, gznz an! Allah'n Rasl kadnlarn boamad!" diye nida etmi Bunun zerine bu yet-i
[406]
84. Allah yolunda sava. Sen, ancak kendinden sorumlusun. man edenleri de savaa tevik et; umulur ki Allah, o
kfredenlerin iddet ve basknn nler. Allah, kahr da cezalandrmas da en iddetli olandr.

1- Bu yet-i kerimenin Bedr es-Sur (Kk Bedr) Gazvesi hakknda nazil olduu sylenir. Ebu Sfyn,
Uhud'dan ayrlrken "Mev'idimiz gelecek sene Bedr olsun." diyerek ayrlmt. Kararlatrlan bu zaman gelince
Raslullah (s.a.v.), kimseyi bu gazveye katlmaya zorlamam hatt "Yalnz bana da olsam bu randevuya
gideceim." buyurarak kararlln gstermekle yetinmi, ona katlan 70 atl ile randevu yerinde hazr bulunmu,
[407]
fakat Ebu Sfyn bu bulumaya gelmemi ve bu yzden bu gazvede sava da olmamtr.
2- Bu hadise daha nce Alu mrn Sresinin 173-174. yetlerinin de nzul sebebi olarak geni ekilde orada
verildiinden burada tekrarna gerek grmyoruz.
85. Kim iyi ite araclk ederse ondan kendisine bir pay ayrlr. Kim de kt bir eyde araclk yaparsa o ktlkten
kendisine bir pay vardr. Allah her eye hakkyla Kadir ve Nazrdr.

"Rivayet edildiine gre Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'n huzuruna girdiklerinde selam vermek yerine "esSmu aleykum" derlerdi. (Arapada) "es-Sm" da lm anlamnayd. Hz. Aie bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu
ekilde selm verdiklerini duyunca
"Sm ve lanet sizin zerinize olsun! Bunu Allah'n Rasl'ne mi sylyorsunuz?" dedi. Hz. Peygamber:
"Ben onlara, ne diyordum, biliyor musun? Ben de onlara: "ve aleykm=Sizin de zerinize olsun." diyordum."
[408]
buyurdular da bu ayeti kerime nazil oldu."
87. Allah ki O'ndan baka ilh yoktur, yegne ilh O'dur. Geleceinde hi phe olmyan kyamet gn sizi
muhakkak toplyacaktr. Allah'dan daha doru szl kim olabilir?!

1- Mukatil der ki:
[409]
"Bu yet-i kerime, lmden sonra yeniden diriltilme konusunda pheye denler hakknda nazil olmutur."
88. Size ne oluyor da mnafklar hakknda, Allah onlar kazandklar sebebiyle tepesi aa getirdii halde, hal iki
blk oluyorsunuz? Allah'n saptrdn siz mi hidayete erdirmek istiyorsunuz? Allah kimi dallette brakmsa
artk sen onun iin asla bir yol bulamyacaksn.
89. Kendileri kfir olduklar gibi sizin de kfir ve onlara eit olmanz isterler. O halde onlar Allah yolunda hicret
edinceye kadar ilerinden kimseyi dostlar edinmeyin. Eer yz evirirlerse onlar bulduunuz yerde yakalayp
ldrn ve onlardan ne bir dost, ne de bir yardmc edinin.
1- Zeyd b. Sabit'e gre bu yet-i kerime, sahabilerin Uhud savanda Rasulullah'tan ve mslmanlardan ayrlp
Medine'ye gelen ve mslmanlara "ayet biz savamay bilseydik size tabi olurduk." diyen mnafklarn dtkleri
[410]
ihtilaf hakknda nazil olmutur.
a- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Amr smail b. Necid'den, o Yusuf b. Yakub el-Kd'den, o
Amr b. Merzuk'tan, o u'be'den, o Adiy b. Sabit'ten, o Abdullah b. Yezid b. Sabit'ten, bize u rivayette bulundu:
"Bir mnafk topluluu, Rasulullah (s.a.v.) ile beraber Uhud'a km, sonra da geri dnmlerdi. Bu sebeple
mslmanlar onlar hakknda anlamazla dtler de bir grup: "Onlar ldrelim", bir grup da: "ldrmeyelim"
[411]
demilerdi. Bu yet ite bu sebeple indi."
Bu hadisi Buhari, Bndar, under tarikinden, Mslim de Abdullah b. Muaz'dan, o babasndan, her iki taraf da
[412]
u'beden rivayet etmilerdir.
b- Tirmiz ve Ahmed ibn Hanbel rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o mnafklar hakknda bu yet-i kerimenin
inmesi zerine:
"O (Medine-i Mnevvere) Taybedir; Atein, demirin (veya gmn) kirini giderdii gibi kiri (ve kirli, pis olan)
[413]
giderir, iinde barndrmaz." buyurduu fazlal vardr.
c- Bu yetteki mnafklardan evvel emirde kastedilenlerin Uhud gn Hz. Peygamberle birlikte askerleri ile savaa
kmken Hz. Peygamber (s.a.v.)den yine askerleriyle birlikte ayrlarak geri dnen Abdullah ibn Ubeyy ve
[414]
arkadalar olduunda phe yoktur.
d- Zeyd bn Sabit'e gre "yet-i kerime, Uhud gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'den geri kalan, ayrlan ve:
"Eer biz yaptnz ii sava bilseydik, seninle beraber gelirdik" diyen kimseler hakknda nazil olmutur. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in ashab, bu kimseler hakknda ihtilaf etmi, bir ksm:
"Onlar kfir oldular", dier grup ise:
"Onlar kfir olmadlar" demiti. te, bunun zerine de bu yet-i kerime nazil olmutu.
"Alimlerden bazlar bu izah tenkid ederek, yle demitir:
"yetin nazm, buna uygun deildir (bu durumu zedelemektedir). stelik onlar Mekkeli idiler. Cenb- Allah da
yle buyurmaktadr:
[415] [416]
O halde, onlar Allah yolunda hicret edinceye kadar ilerinden dostlar edinmeyin.
2- Mcahid'e gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Mekke'den Medine'ye gelen, mslman olduklarn aklayan,
daha sonra da Mekke'ye dnerek mrik olduklarn ilan eden mnafklar hakknda ihtilafa dmeleri zerine nazil
[417]
olmutur.
a- Mcahid diyor ki:
"Bir ksm insanlar, Mekke'den kp Medine'ye geldiler ve muhacir olduklarn iddia ettiler. Daha sonra da dinden
ktlar. Rasulullah'tan, Mekke'ye gidip eyalarn getirmelerine ve onlarla ticaret yapacaklarna dair izin istediler,
Ve gittiler. te mminler, bu kimseler hakknda ihtilafa dtler. Bazlar, onlarn mnafk olduklarn bazlar da
mmin olduklarn sylediler. Allah teala, bu yeti indirerek, onlarn mnafk olduklarn aklad ve onlarla
[418]
savamay emretti."
b- Mcahid dedi ki:
"Onlar bir kavimdir ki, Mekke'den yola kp nihayet, Muhacir olduklarn iddia ederek Medine'ye geldiler, Bunun
ardndan da dinden dnp mrted oldular, Mteakiben, Rasulullah ve Ashabyla ticaret yapmak iin kendilerine
sermaye getirmek zere Mekke'ye doru yola kmak iin Peygamber (s.a.v.)'den msaade istediler. Bunun zerine
m'minler, onlar hakknda ihtilafa dtler de: "Onlar mnafktr" diyenler oldu, "onlar m'mindir" diyenler oldu.
te bu sebeple Allah Teala onlarn mnafkln aklad ve bu yeti indirdi, "ayet dnerlerse, onlar yakalayn
ve bulduunuz yerde ldrn." yetiyle onlarn ldrlmesini emretti. Nihayet Hilal b. Uveymir el-Eslem'ye konuk
olmay kasdederek sermayelerini getirdiler. Hilal ile Peygamber (s.a.v.) arasnda verilmi sz ve yemin vard, O,
m'minlerle savamaktan kalbi daralan bir kimse idi. te bu sebeple: "Ancak, sizinle kendileri arasnda anlama
olan bir millete snanlar yahut sizinle savatan veya kendi milletleriyle savamaktan bkarak size bavuranlar
[419]
mstesnadr..." 90. yet-i kerimeyle bunlardan ldrme kaldrld."
3- Abdullah b. Abbas, Ma'mer b. Raid, Katade ve Dahhak'a gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Mekke'de
mslman olduklarn aa vuran bununla birlikte, mslmanlara kar mriklere yardm eden bir ksm
[420]
mnafklar hakknda ihtilafa dmeleri zerine nazil olmutur.
a- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Mekke'de baz kimseler vard ve bunlar mslman olduklarn sylyor, fakat mriklere arka kyor, onlara
yardmc oluyorlard. Bunlar bir takm ihtiyalar peinde Mekke'den ktlar.
"Yolda eer Muhammed'in arkadalarna rastlarsak bile onlardan bize zarar gelmez." diyorlard. M'minler, bu
kimselerin Mekke'den yola ktklarn duyunca bir grup m'min:
"u habislerin tepesine binip onlar ldrn. Onlar size kar dmanlarnza yardm ediyorlar." dediler. Dier bir
grup ise:
"Sbhanallah, sizin sylediklerinizi syliyen (yani kelime-i ehadet getiren) bir kavmi srf hicret etmedikleri,
lkelerini terketmedikleri iin mi ldrecek, kanlarn ve mallarn hell sayacaksnz?" dediler. Bylece o
mekkeliler hakknda iki gruba ayrldlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) ne birini, ne dierini sylediklerinden men'etmedi
[421]
de sonunda bu yet-i kerime nazil oldu.
b- Katde'den rivayete gre de mslmanlarn, haklarnda ayrla dp ikiye ayrldklar Mekke halkndan iki
kii olup yolda mslmanlardan bir grup bu iki mekkeliye rastlamlar, bir ksm
"Bunlarn canlar ve mallar size helldir." derken, ikinci bir grup
"Hayr, hell deildir." demiler ve bu konuda mnakaaya tutumular da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi.
[422]
c- Ma'mer ibn Rid'den rivayette de Mekkelilerden bir grup mslman olmadklar halde yalan syleyerek Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e mslman olduklarn yazmlar ve Mekke'de kalmaya da devam etmiler. Daha sonra bunlara
rastlayan baz mslmanlar bunlarn durumu hakknda pheye dp ikiye ayrlmlar; kimisi onlar mslman
sayp kanlarn ve mallarn haram sayarken bazlar da onlarn mslmanlma inanmyarak canlarnn ve
[423]
mallarnn hell olduunu savunmular. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi.
4- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Medine'de yaayan ve mnafklklarndan dolay oradan ayrlmak
[424]
isteyen kiiler hakknda ihtilafa dmeleri zerine nazil olmutur.
a- Sudd'den rivayette ise o yle anlatyor:
"Mnafklardan bir ksm insanlar Medine'den kp gitmek istediler ve m'minlere:
"Medine'de bamza aclar geldi, burann havas bize yaramad. Biraz dar kalm, biz ak alanlarn, llerin
insanlaryz, belki darnn havas bize iyi gelir de iyileiriz, sonra yine dner geliriz." dediler ve kp gittiler.
Onlar gittikten sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab, onlar hakknda fikir ayrlna dtler. Bir grup:
"Bunlar Allah'n dmanlar mnafklardr. sterdik ki Allah'n Rasl izin verse de onlarla savasaydk." derken
dier bir grup:
"Hayr, yle deiller; onlar da bizim kardelerimiz, Medine'nin havasna alamadlar da o sebeple dar ktlar.
Bir sre ehir dnda gezip dolaacaklar, iyileince de geri dnecekler." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[425]
indirdi.
b- Abdurrahman b. Hamdan el-Fadl, Eb Bekr Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o
babasndan, o Esved b. Amir'den, o Hammad b. Seleme'den, o Muhammed b. shak'tan, o Yezid b. Abdillah
Kuseyt'ten, o Eb Seleme b. Abdirrahman'dan, o da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Bir Arab kavmi Rasulullah (s.a.v.)'a gelip mslman oldular. Medine'nin vebasna uradlar da baaa evrildiler
ve derhal Medine'den ktlar. Rasulullah (s.a.v.)'in Ashab'ndan bir grup onlar karladlar da:
"Size ne oldu da geri dndnz?" dediler. Onlar da:
"Bize Medine vebas isabet etti de orada kalmay ho bulmadk" dediler. Ashab da:
"Sizin iin Rasulullah (s.a.v.)'ta gzel bir rnek yok mu?" dediler. Bunun zerine Ashab'n bazs bu geri dnenler
iin: "Mnafk oldular" bir ksm da: "Mnafik olmadlar, onlar mslmandrlar" dediler de bu yzden Allah Teala
[426]
bu yeti indirdi."
c- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Bu yet, mslman olarak Hz. Peygamber'e gelmi olan bir topluluk hakknda nazil olmutur. Onlar Medine'de
Allah'n diledii bir sre kadar kaldlar. Sonra da:

"Ya Raslallah, biz le gitmek, (yerlemek) istiyoruz; binenaleyh, bize bu konuda izin ver!" dediler. Allah'n
Rasul de onlara msaade etti. Onlar yola ktklarnda, konaklaya konaklaya gidiyorlard... Derken, mriklere
yetitiler... Bylece de mminler o mnafklar hakknda konumaya balad. Bunun zerine bir grup mmin:
"ayet onlar da bizim gibi mslman olsayd, bizimle beraber kalr, bizim sabrettiimiz gibi sabrederlerdi." dediler.
Bir grup mslman ise:
"Onlar mslmandrlar; durumlar ortaya kncaya kadar, onlarn hakknda kfir diyemeyiz" der. Bunun zerine
[427]
Cenb- Hak bu yet-i kerimede, onlarn mnafk olduklarn beyan eder."
5- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Hz. Aie'ye yaplan iftira hususunda ihtilafa dmeleri
[428]
a- bn Zeyd yet-i kerimenin, fk hadisesinde Hz. Aie aleyhinde konuan Abdullah ibn beyy hakknda nazil
[429]
olduunu sylemitir.
b- Abdullah b. bey gibi baz mnafklar, Hz. Aie aleyhine konutular. Sa'd b. Muaz gibi samimi mminler ise
[430]
Abdullah'n bu davranlarndan beri olduklarm bildirmilerdir.
c- Sa'd ibn Muz'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"fk hdisesinde Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn minbere kt ve:
"Ey insanlar, Bana ailem (Aie) hakknda eziyet eden ve eziyet edenleri evinde toplyandan kim kurtaracak?"
buyurdu. Evs'in efendisi Sa'd ibn Muz:
"Ey Allah'n elisi, eer o kimse Evs'den ise onu bize syle hemen ldrelim. Eer kardelerimiz Hazrec'den birisi
ise bize ne emredersen ona itaat ederiz." dedi. (Hazrec'in efendisi) Sa'd ibn Ubde kalkt ve:
"Ey Sa'd, bu senin yapacan ey deildir. Eer Hazrec'den ise onu senin ldrmen olacak ey deildir," ya da: "'Ey
Sa'd, sen kim oluyorsun da Hazrecli hakknda Allah'n Rasl'ne itaattan bahsedebiliyorsun!" dedi. Useyd ibn
Hudayr kalkt ve:
"Ey bn Ubde, sen mnafksn ve mnafklar seviyorsun." dedi. Muhammed ibn Mesleme kalkt ve:
"Ey insanlar, size ne oluyor? Grmyor musunuz Allah'n Rasl henz aramzda, iimizdedir; o emreder, biz de
[431]
emrini yerine getiririz." dedi ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
d- Hadiseyle ilgili farkl rivayetler ve konunun dier ayrntlar ilerde inaallah Nur: 24/11 yetinin nzul sebebinde
daha geni olarak verilecektir.
6- krimeye gre "yet-i kerime, irtidad eden ve mslmanlarn maln alarak Yemameye karan bir grup insan
[432]
hakknda nazil olmutur. Mslmanlar bunlar hakknda ihtilafa dnce, bu yet-i kerime nazil olmutur."
a- krime'den rivayetle hadise biraz daha farkldr:
"Mslmanlardan baz kimseler ticaret yapmak zere mriklerden mal alp bunlar Yemme'ye gtrdler.
Mslmanlar bu kiiler hakknda aralarnda ayrla dtler. Bazlar, onlarn irtidad ettikleri kanaatiyle:
"unlarla karlasak da ldrsek ve ellerindekileri alsak." derken dier bazlar da:
"Bu sizin iin uygun olmaz; onlar sizin kardeleriniz, ticaret iin oralara gittiler." dediler de Allah Teal bu yet-i
[433]
kerimeyi indirdi."
7- Ayetin nzul sebebinin bir basknla Hz, Peygamber (s.a.v.)'in mevls Yesr' ldren Ureyne'liler olduu da
[434]
rivayet edilmitir.
8- bn Eb Hatim'in Hasen'den rivayetinde o, Surka ibn Mlik el-Mudlic'den naklen yle anlatmtr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Bedr ve Uhud'da zafer kazanp Medine civarndaki kabileler mslman olduunda
Raslullah (s.a.v.)'n, kavmim Mudlic oullar zerine Hlid ibnu'l-Veld komutasnda bir seriyye gnderecei
haberini aldm, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim ve ona:
"Nimet adna." dedim. Etraftan:
"Sus!" dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Onu brakn, ne istiyorsun?" buyurdu.
"Sen, benim kavmim zerine asker gndermek istiyorsun, ben de senin onlarla bar yapman istiyorum: Senin
kavmin (yani Kurey) mslman olursa onlar da mslman olacaklar; slm'a girecekler ama mslman olmazsa
senin kavminin kalbleri onlara kar katlamyacak." dedim. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hlid ibnu'l-Veld'in elini tutup onunla birlikte git ve onun istediini yap." buyurdular. Hlid de onlarla
Raslullah'a kar onun dmanlarndan kimseye yardm etmemeleri ve Kurey mslman olursa mslman
olmalar" artlaryla onlarla bar yapt da Allah Teal "Kendileri kfir olduklar gibi sizin de kfir ve onlara eit
olmanz isterler. O halde onlar Allah yolunda hicret edinceye kadar ilerinden kimseyi dostlar edinmeyin." yet-i
kerimesini indirdi.
Bu hadiseyi aynen nakleden bn Merdye, anlan yet yerine, onu takip eden "Ancak onlardan, sizinle kendileri
arasnda bir antlama bulunan bir kavme snanlar ve sizinle savamaktan veya kendi kavimleriyle harbetmekten
[435]
bunalarak size bavuranlar mstesnadr." yet-i kerimesinin nazil olduunu sylemitir.
Taber bu nzul sebeplerinden "Mekkelilerden imana gelip de sonra irtidad eden bir grup hakknda ashab- kiramn
ikiye ayrlp bir ksmnn bunlarn mnafk olduunu iddias, dier bir grubun da bunlar m'minler saymas zerine
o mekkelilerin mnafklar olduklarn syleyenlerin hakl olduklar ifadesiyle bu yet-i kerimenin nazil olduu"nu
ifade eden sebebi tercih etmitir.
Zira bu yetten sonra gelen yette de "... Allah yolunda hicret etmedike onlardan dostlar edinmeyin..."
buyurulmakta ve bu insanlarn, Medineli olmadklar, oraya henz hicret etmedikleri anlalmaktadr.
Mfessirler de bu kiilerin Mekke veya Medineli olduklar huusunda ittifak etmilerdir. Bunlarn Medineli
[436]
olmadklar bu yetten anlaldna gre Mekkeli olduklar kesindir.
90. Ancak onlardan, sizinle kendileri arasnda bir antlama bulunan bir kavme snanlar ve sizinle savamaktan
veya kendi kavimleriyle harbetmekten bunalarak size bavuranlar mstesnadr. Allah dileseydi onlar size musallat
klard da sizinle savarlard. Eer sizden uzak durur, savamaz ve size bar teklif ederlerse Allah, onlara
dokunmanza izin vermez.
1- krimeden (bnu Eb Hatime gre bnu Abbas'tan) (r.a.) rivayet edildiine gre "bu yet-i kerime Hz.
Peygamber (s.a.v.) ile aralarnda antlama olan Hill ibn Uveymir el-Eslem, Surka ibn Mlik ibn Cu'um el[437]
Mudlic ve Huzeyme ibn Amir ibn Abdimenf hakknda nazil olmutur."
2- bn Abbas (r.a.), mslmanlar ile anlamal olan kavmin, Ben Bekir (Bekr ibn Zeyd ibn Ment oullar)
[438]
kabilesi olduunu, Muktil ise, Huza'a ve Huzeyme kabileleri olduunu sylemitir.
3- Baz alimler, bunlarn Eslem Kabilesi mensuplar olduunu sylemilerdir. nk bu kabile ile Hz. Peygamber
(s.a.v.) arasnda bir anlama vard. Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke fethi iin ktnda, kendisine isyan etmemeleri,
mslmanlara kar bakalarna yardm etmeme ve Hill bn Uveymir el-Eslem'ye gelip snan herkese, Hille
[439]
tannan haklarn tannaca hususlarnda. Hill ile bir anlama yapmtr.
"Hill ibn Uveymir el-Eslemi ile Hz. Peygamber (s.a.v.) arasnda antlama vard. Kavminden baz insanlar
mslmanlarla da kendi kavimleriyle de savamay kerih grerek ona snmlard da bunun zerine bu yet-i
[440]
kerime nazil oldu."
5- Hasan el-Basri (r.a.) dedi ki:
"Sraka bni Mlik el-Mdlic onlarla konutu. Hasan (r.a.) dedi ki:
"Nebi Aleyhisselm Bedir ve Uhud ehline galip geldi, etrafnda olanlar mslman oldular. Sraka dedi ki:
"Bana Raslullah'n Halid bni Veld'i benim kavmim olan Ben Mdlic'e gnderecei haberi ulanca, ben Neb
Aleyhisselm'a geldim ve:
Senin iin nmet isterim. Benim kavmime Halid'i gnderecein haberi bana geldi. Ben, onlarn braklmasn
isterim. Senin kavmin mslman olursa, onlar da mslman olur ve slam'a girerler. Eer mslman olmazlarsa,
senin kavminin onlara galip gelmesi gzel olmaz." dedim. Raslullah Halid'in elini tuttu ve:
"Bununla git, onun istediini yap." buyurdu. Halid, Raslullah'n aleyhinde yardm etmemek, Kurey mslman
olursa, onlarla birlikte mslman olmalar zerine onlarla andlama yapt. Allah tel bu yeti indirdi. Onlara
[441]
ulaan onlarn ahdi zerine onlarla beraber oldu."
6- Rivayet ediliyor ki, Bedir ve Uhud savalarndan sonra, mslmanlarn says oalnca Rasulullah, Halid b.
Velid'i Mdlic kabilesine gndererek onlar slama davet etmek istemitir. Bu kabilelerden olan Sraka, Peygamber
efendimize gelerek yle demitir:
"Ey Allah'n Rasul, kavmime adam gndereceini rendim. Onlara dokunmaman arzu ediyorum. ayet, senin
kavmin olan Kureyliler mslman olurlarsa onlar da slama girerler. ayet kavmin mslman olmazsa onlara
dmanlk beslerler." Bunun zerine Rasulullah, Halid b. Velid'e:
"Bununla beraber git ve islediini yap." buyurdu Halid b. Velid gitti ve Mdlic kabilesiyle Rasulullah'n aleyhinde
bulunmayacaklarna, Kureyliler mslman olursa onlarn da mslman olacaklarna dair bir anlama yapt.
te yet-i kerime iki snf insann ldrlmemesini bildirmektedir ki bunlarn birisi, kendisiyle sulh anlamas
yaplan bu Mdlic kabilesine katlan ve onlarn anlamasndan istifade edenlerdir. Dieri de Abbas gibi Bedir
savanda mslmanlarla savamak istemedikleri halde kabilelerinin basksyla gelip savaa katlanlardr. Ancak
miifessirler bu ve bundan sonra gelen yet-i kerimenin, Tevbe suresinin beinci yetiyle neshedildiini, bu itibarla
mnafklar, mslmanlardan uzak dursalar, onlarla savamasalar ve onlara bar teklifinde bulunsalar bile,
mriklie devam ettikleri ve mslman olmadklar mddete onlarla savalacan sylemilerdir.
Nitekim krime, Hasan- Basri, Katade ve bn-i Zeyd bu yet-i kerimenin ve benzeri yetlerin, Tevbe suresinin
[442]
beinci yetiyle neshedildiini sylemilerdir.
91. Dierlerinin de sizden ve kendi milletlerinden gvende olmak istediklerini greceksiniz. Fitnecilie
arldklarnda ona can atarlar. Eer sizden uzak durmazlar, bar teklif etmezler ve sizinle savamaktan geri
durmazlarsa onlar tutun ve bulduunuz yerde ldrn. te size, onlar aleyhine apak ferman verdik.

1- Sudd der ki:
"Bu yet-i kerime hem mslmanlardan, hem de mriklerden gvende olmak isteyen ve Hz. Peygamber (s.a.v.) ile
onlar arasnda sz getirip gtren Nuaym ibn Mes'd el-Eca' hakknda nazil olmutur."
[443]
Sudd, Nuaym'm daha sonra mslman olduunu da kaydetmektedir.
[444]
2- Dahhk'in bn Abbs'tan rivayetinde ise Abduddr oullar hakknda indii belirtilmektedir.
[445]
3- Hasen, bir grup mnafk hakknda indiini sylemitir.
4- bn Abbs'tan rivayetle Medine-i Mnevvere'ye gelip mslman olan sonra da memleketlerine dnp kfir
olduklarn aa vuran ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'le yaptklar antlamay bozan Esed ve Gatafanllar hakknda
[446]
[447]
indii de sylenmitir.
Maksatlar ise, mslmanlardan emin olmak idi.
5- Mfessirler, bu yette zikredilen insanlardan kimlerin kasdedildii hususunda eitli grler zikretmilerdir.
a- Mcahid ve Abdullah b. Abbas'a gre bu yette zikredilen insanlar Mekke halkndan, mslman olmadklar
halde canlarn, mallarn ve soylarn gven altna almak iin mslman olduklarn syleyen mnafklardr.
Bunlar, Allah'a ortak komaya davet edildiklerinde, slamdan kp hemen mrik olduklarn ilan ediyorlard.
Bylece mrikler nezdinde de canlarn ve mallarn emniyet altna alyorlard. te yet-i kerime bunlar
vasflandrmaktadr.
b- Katade'ye gre ise burada zikredilen insanlardan maksat, hem Rasulullah'n ve sahabilerinin nezdinde hem de
mriklerin nezdinde, gvende olmak iin Rasulullah'tan eman isteyen, Tihamede yaayan mriklerdir.
c- Sddi'ye gre ise bu yette sfatlar zikredilen insanlardan maksat, Nuaym b. Mes'ud el-Ecai'dir. Bu kii,
Rasulullah ile mrikler arasnda sz gtrp getirerek her iki topluluk nezdinde de kendisini gven altna almaya
[448]
alyordu.
92. Bir m'min, dier bir m'mini hata dnda ldrmesi olur ey deildir. Bir m'mini yanllkla ldrenin bir
m'min kleyi azat etmesi ve ldrlenin ailesi balamadka ona teslim edilmi bir diyet demesi gerekir.
ldrlen m'min, dmannz olan bir topluluktan ise, m'min bir kle azat etmek gerekir. ayet sizinle kendileri
arasnda antlama bulunan bir topluluktan ise, ailesine verilecek bir diyet ve m'min bir kle azat etmek gerekir.
Bunlar bulamyan kimsenin Allah tarafndan tevbesinin kabul iin iki ay ard arda oru tutmas gerekir. Allah,
Alm'dir, Hakim'dir.

1- Mcahid, krime ve Sddi'ye gre bu yet-i kerime, Mahzum kabilesinden olan Ayya b. Ebi Rebia hakknda
[449]
nazil olmutur. Zira o, mslman olduunu bilmedii bir kimseyi ldrmt.
a- Eb Abdillah b. Eb shak, Eb Amr b. Necid'den, o Eb Mslim brahim b. Abdillah'tan. o bn Haccac'dan, o
Hammad'dan, o Muhammed b. shak'tan, o Abdurrahman b. Kasm'dan, o da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Haris b. Yezid, Peygamber (s.a.v.)'e kar iddetli bir dmand. Bu zat mslman olmaa gelmiti. Ayya b. Eb
Rabia, ona rastlad. Haris mslman olmak istedii halde Ayya bunun farkna varamamt. Nihayet onu ldrd.
[450]
Allah Teala bu sebeple bu yeti indirdi."
b- Abdurrahman ibnu'l-Kasm'dan, o da babasndan rivayet ediyor ki "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in en kat
dmanlarndan birisi olan el-Hris ibn Zeyd, mslman olmak zere Medine'ye gelmi. Yolda onunla karlaan
ve onun mslman olduundan haberi olmayan, ya da bunu hissetmeyen Ayya ibn Eb Raba da tutmu onu
ldrm. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."

Bu rivayet, Kelb tarafndan daha geni bir ekilde anlatlm olup onun rivayeti yledir:
"Mahzm oullarndan Ayya ibn Eb Raba mslman olmu, ancak mslman olduunu aklamaktan korkmu
ve kaarak Medine-i Mnevvere'ye gelip korunmak zere orada bir evde saklanm. Annesi Esma bint Muharribe
olunun mslman olmasndan dolay feryad ve figana balam, Ayya ile ana bir karde olan ve eski kocas
Him ibn Mura'dan olma oullar Ebu Cehl ile Haris ibn Him' arm, onlara:
"Sz onu bana getirinceye kadar bir evin glgesine girmeyeceim, bama ya srmeyeceim, bir yemek
tatmyacam, bir iecek imeyeceim." diye yemin etmi. Onlar da kardelerini aramya kmlar. el-Hris ibn
Zeyd ibn Eb Uneyse de onlarla birlikte km ve Medine'ye kadar gelmiler, Ayy'n sakland evi bulmular
ve:
"Saklandn yerden in, bize k, senin ayrlmandan sonra annen bir evin glgesine girmedi, sen ona dnnceye
kadar yememeye imemeye yemin etti. Allah adna sana sz veriyoruz, senin dinine karmyacaz, seni herhangi
bir dine zorlamyacaz, seninle dinin arasna girmeyeceiz." dediler. Annesinin durumunu duyunca ve dini
konusunda ona bir ey yapmyacaklarna yemin edince onlara inanm ve sakland yerden karak yanlarna
gelmi. Ama szlerinde durmyarak onu Medine'den karp smsk balamlar, her biri yzer sopa vurmak zere
iyice dvmler, sonra da annesine getirmiler. Annesi:
"Vallahi, iman ettiin Muhammed'in dinini inkr edinceye kadar seni zmeyeceim." demi ve o halde gnein
altnda brakmlar. Sadece baz istediklerini (yiyecek, iecek gibi) vermiler. Ayya orada gne altnda bal
haldeyken bu el-Hris ibn Zeyd gelmi ve:
"ayet senin zerinde olduun din hidayet idiyse ben o hidayeti terkeder, ayet dallet idiyse ben o dallette
[451]
kalmaya devam ederdim." demi.
Hris'in bu szne kzan Ayya:
"Allah'a yemin ederim ki yalnz bulduum an seni ldreceim." demi. Bu hadiseden sonra Ayya, Medine-i M
nevvere'ye, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne hicret etmi ve orada oturmaya balam. Bu arada el-Hris ibn Zeyd de
mslman olarak Medine'ye hicret etmi. O gelip mslman olduunda Ayya Medine'de deilmi ve Hris'in
[452]
mslman olduundan da haberi olmam. Bir gn Kuba'da,
yrrken bu Haris'i grm, grr grmez de
zerine atlp onu ldrm. evreden yetienler:
"Ne yaptn? o mslman olmutu." demiler. Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelen Ayya:
"Ey Allah'n elisi, gemite Haris ile olan durumumu, bana neler yaptklarn biliyorsun. Ben onu ldrdm ama
[453]
ldrdmde onun mslman olduunu bilmiyordum." demi de bu yet-i kerime nazil olmu.
c- Usdu'l-Gbe'de bu kssada ad geen el-Hris ibn Zeyd, Ma's oullar kardei (ibn Ma's ibn Amir ibn Luayy)
olarak verilmekte ve hal tercmesinde Ayya ibn Raba'nn onu, mslman olduunu bilmeden ldrd
[454]
kaydedilmektedir.
d- Usdu'l-Gbe'de el-Hris ibn Yezd ibn Enese (veya (Ineyse)'nin, mslman olarak Medine-i Mnevvere'ye gelii
esnasnda kendisine Bak'de rastlyan ve mslman olduundan haberi olmyan Ayya ibn Eb Raba tarafndan
ldrld; hemen bunun peinden de el-Hris ibn Yezd el-Kura el-Amir hakknda ayn bilgilerin tekrarland
[455]
ve bu yet-i kerimenin nzulne bu ldrme hadisesinin sebep olduu anlatlmaktadr.
e- Sudd'den rivayette o yle anlatyor:
"Mahzm oullarndan Ayya ibn Eb Raba hakknda nazil olmutur. Ebu Cehl ibn Him'n ana bir kardei idi.
Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye hicret etmezden nce ilk muhacirlerle birlikte Medine'ye hicret
etmiti. Ebu Cehil, el-Hris ibn Him ve yanlarnda Amir ibn Luayy oullarndan birisi olmak zere onu aramaya
kmlar, aryarak Medine'ye kadar gelmiler. Kardeleri arasnda annelerinin en ok sevdii Ayya imi. Bu
gelenler Ayya ile konumular,
"Annen seni grnceye kadar hi bir evin glgesine girmemeye yemin etti. Gne altnda yatyor, gel, bir kere seni
grsn, tekrar buraya dn." demiler, Medine'ye tekrar dnmesine engel olmyacaklarna dair Allah'a yemin
etmiler. Ayya'n bir arkada ona soylu bir hecin devesi vermi,
"Eer bir ekilde bunlardan korkar veya phelenirsen bu hecine biner ellerinden kurtulur gelirsin." demi. Ancak
Medine dna knca Ayy'n zerine atlp onu balamlar, o Amir ibn Luayy oullarndan olan kii Ayya'i
dvm, Ayya da onu ldreceine yemin etmi.Ayy Mekke'nin fethine kadar Mekke'de hapis kalm, fetih
gn dar ktnda o kendisini dven Amir'liyi kardan gelirken grm. O kii mslman olmu ve fakat
Ayya onun mslman olduundan habersiz, tutmu o adam ldrm de bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[456]
kerimeyi indirmi."
f- Fahreddin er-Razi der ki:
"Ayya bn Eb Reba, Ebu Cehil'in anne bir kardei idi, mslman olup, kavminden korktuu iin Medine'ye hicret
etmiti. Bu hadise, Hz. Peygamber'in hicretinden nce vuku bulmutu. Derken Ayya'n annesi, dininden dnnceye
kadar yeyip imeye ve herhangi bir at altnda oturmayp (gne altnda kalmaya) yemin etti. Bunun zerine Ebu
Cehil, beraberinde Hars bn Zeyd bn Eb Uneyse olduu halde Mekke'den kt. Ayya'n yanna geldiler ve uzun
uzun konutular. Bunun zerine Ebu Cehil:
"Hz. Muhammed, sana annene iyi davranman emretmiyor mu? O halde, zerinde bulunduun dini tayarak dn
ve annene iyilik yap!" dedi. Ayya bu teklifi kabul ederek, Mekke'ye geri dnd. Mekke'ye yaklatklarnda, bunlar
Ayya'n ellerini ve ayaklarn baladlar. Ebu Cehil, Ayya'a yz sopa vurdu; yz sopa da Hars vurdu. Bunun
zerine Ayya, Hars'a:
"u, Ebu Cehil benim kardeim. Ya sen kimsin ey Hars! Allah'a yemin ederim ki, seni ssz bir yerde yakalarsam
ldreceim!" dedi.
Rivayet olunduuna gre "Hars, Ayya'a, Mekke'ye dndnde:
"Eer senin tbi olduun ilk din hidayet ise, sen onu brakm durumdasn. Yok eer sapklk idiyse, sen u anda
ona girdin." dedi. Bu sz, Ayya'a ok tesir etti ve Hars' ldreceine yemin etti. Ayya, annesinin yanna
vardnda, annesi Ayya ilk dinine dnmedii srece, elinin ayann zlmeyecei hususunda yemin etti. O da
bunu yapt (yani dnd). Bundan sonra Medine'ye hicret etti. Hars da mslman olup hicret etmiti. Derken, Ayya,
Hars ile ssz bir yerde karlat; Hars'n mslman olduunu da bilmiyordu. Derken onu ldrd. Hars'n
mslman olduu haberini alnca, yaptna bin piman olarak Allah'n Rasulne geldi ve:
[457]
"Mslman olduunu bilemeden onu ldrdm!" dedi. te bunun zerine de bu yet-i kerime nazil oldu."
g- krime'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Haris b. Yezid, Amir b. Luey oullarndand. Ebu Cehil ile birlikte Ayya b. Rebia'ya ikence ederdi. Sonralar
Haris mslman olmu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna hicret etmek iin yola kmt. Ayya onunla Harre'de
karlat. O'nu kafir zannettii iin klcn kaldrp onu ldrd. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna varp
[458]
durumu bildirdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
Bunun benzerini Mchid ve Sdd'den anlatt
bnu shak, Ebu Y'l, Haris bni Eb sme ve Ebu Mslim-i Kecc, bunun benzerini Kasm bni Muhammed'den
anlatt.
[459]
bnu Eb Hatim, bnu Abbas'tan (r.a.) Sa'd bni Cbeyr tarikndan bunun benzerini anlatt.
h- Suyt, krime'den rivayet ettii bu hadisede Amir ibn Luayy oullarndan olan bu kiinin adn el-Hris ibn
[460]
Yezd olarak veriyor.
i- Herhalde bu kiiler farkl ahslar olmayp ihtilf, bu el-Hris'in, tabakat kitablarnda farkl neseblerle veya neseb
silsilesindeki farkl kiilerin zikredilmesinden kaynaklanan lafz bir ihtilf olmaldr.
Bu Ayya ibn Eb Raba, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'de kalm olup da kurtulmalar iin kunut'ta bulunduu
[461]
zayf mslmanlardandr.
[462]
2- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet, Ebudderda'nn ldrd bir kii hakknda nazil olmutur.
a- bn Zeyd'den rivayette o, bu yet-i kerimenin Ebu'd-Derd' ve onun ldrd birisi hakknda nazil olduunu
sylemitir. Ebu'd-Derd bir seriyyede iken bir ihtiyac iin arkadalarndan bir vadiye doru ayrlp gitmi ve
orada koyunlarnn banda birisini grerek klcyla zerine yrm. O adam Ebu's-Derd'nn klcyla zerine
yrdn grnce "L ilahe illallah" demise de o dinlemeyip klcyla vurup ldrm, koyununu da srp
arkadalarnn yanna gelmi. Ama iine de bir kurt dm ve gelip Raslullah (s.a.v.)'a sormu. Allah'n Rasl
(s.a.v.):
[463]
"Kalbini yarp baktn m?"
(onun kalbini mi yardn!) buyurmu ve ona kzm, kendisi iin kar bir yol
olmadn sylemi. Ebu'd-Derd der ki:
"Temenni ettim ki daha nce deil de o anda slm'a girmi olsam." ve Kur'n'dan "Bir m'rnin, dier bir m'mini
[464]
hata dnda ldrmesi olur ey deildir..." yet-i kerimesi nazil oldu."
3- Bekr ibn Harise el-Cuhen hakknda nazil olmutur.
a- Bekr ibn Harise el-Cuhen'den rivayete gre ise bu yet-i kerime onun hakknda nazil olmutur. O yle
anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.)'n gnderdii bir seriyyede idim. Mriklerle savatk, ben mriklerden birine hamle yaptm,
saldrdm. O da slm ile benden kendini korumak, mslman oldum diyerek cann kurtarmak istedi. Ama ben
dinlemeyip onu ldrdm. Bu, Raslullah (s.a.v.)'a ulanca bana kzd, o kadar ok kzd ki
"Benden uzak dur." buyurdu ama Allah Teal ona "Bir m'minin, dier bir m'mini hata dnda ldrmesi olur ey
[465]
deildir." yetini vahyetti de benden raz oldu ve kendisine yaklamama izin verdi."
4- Usme ibn Zeyd hakknda nazil olmutur.
a- Ebu'd-Derd'nn anlattna benzer bir hadise Usme ibn Zeyd'in de bandan gemi olup bu hadisenin sonunda
da bu yet-i kerimenin nazil olduu rivayet edilmektedir. Buna gre Usme ibn Zeyd yle anlatyor:
"Allah'n Rasl bizi bir seriyyeye gndermiti. Cuheyne arazisinde el-Hurukat (veya el-Hurakat veya el-Huraka)
denilen yerde dmanlara baskn verdik. Dmanlardan bir adama yetitim, tam ldrecekken "l ilahe illallah"
dedi. Ama ben dinlemeyip zerine saldrdm ve ldrdm. Sonra iime bir kurt dt ve Medine/ye dnmzde
durumu Allah'n Rasl'ne anlattm. Raslullah:
"O l ilahe illallah dedi ve sen onu ldrdn yle mi?" buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n elisi, ama silh korkusundan o kelimeyi syledi." dedim de
"Kalbden samimi olarak syleyip sylemediini renmek iin kalbini yarmadn m?" buyurdu. Bu szn o kadar
[466]
ok tekrarlad ki o gn mslman olmu olmam temenni ettim."
d- Mslim'deki rivayette olmamakla birlikte Kurtub, Usme'den rivayetle Raslullah (s.a.v.)'n daha sonra Usme
[467]
iin kere istifarda bulunduunu, bir kle azat etmesini emrettiini de kaydetmektedir.
5- Huzeyfe ibnu'l-Yemn hakknda nazil olmutur.

a- Urve ibnu'z-Zubeyr'den rivayet ediliyor ki "Huzeyfe ibnu'l-Yemn Uhud gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte
imi. Mslmanlar, onun babas Yemn' kfirlerden biri zannederek zerine mler ve kllaryla ona
vurmaya balamlar. Huzeyfe:
"Durun, ne yapyorsunuz, o benim babam." diyorsa da ancak babasn ldrdkten sonra onun sylediklerini
anlyabilmiler ama i iten gemi. Huzeyfe:
"Allah size mafiret etsin. Elbette O, rahmet edenlerin en merhametlisidir." demi de Huzeyfe'nin Hz. Peygamber
[468]
(s.a.v.) katnda deeri bir kat daha artm ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
Taberi diyor ki:
"Allah teala bu yet-i kerimede, genel olarak bir mmini hata ile ldren kimsenin keffaret ve diyetle ykml
olduunu beyan etmitir. Bu itibarla yetin, Ayya b. Ebi Rebia ile ldrd kimse hakknda inmi olmas da
mmkndr. Kimin hakknda inmi olursa olsun Allah teala bu yette, bizim zikrettiimiz bu hkm beyan
etmitir. Mmin kullar bunu anlamlardr. yetin kimin hakknda indiini bilmemelerinin onlara herhangi bir
[469]
zarar yoktur."
93. "Kim bir mmini kasden ldrrse cezas, iinde temelli kalaca cehennemdir. Allah ona gazabetmi,
lanetlemi ve byk azab hazrlamtr."

1- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas'tan u rivayette bulunmutur:
"Makis (veya Mikyes) b. Subabe, kardei Hiam b. Subabe'yi, Neccar Oullar mahallesinde ldrlm bir
vaziyette buldu. O, mslman bir kimse idi. Derhal Rasulullah (s.a.v.)'a gelip durumu kendisine zikretti. Rasulullah
(s.a.v.) da onunla beraber, Fihr Oullar'ndan bir eli gnderip kendisine dedi ki:
"Neccar Oullarna git de onlara selam syle ve onlara de ki:
"Rasulullah (s.a.v.) size, ayet Hiam b. Subabe'nin katilini biliyorsanz, onu ksas etmesi iin kardeine teslim
etmenizi, eer onu ldren bir kimse bilmiyorsanz o takdirde maktulun diyetini kardeine demenizi emrediyor."
Fihr Kabilesi'ne mensub olan zat da bu emri Peygamber (s.a.v.) namna onlara ulatrd. Neccar Oullar da:
"Allah ve Rasul'nn szn iittik, itaat ettik. Vallahi onu ldren herhangi bir kiiyi bilmiyoruz. Fakat biz
kendisine maktuln diyetini deyelim" deyip ona yz deve verdiler. Sonra ikisi Medine'ye dndler. Bunlar
Medine'ye yakn olduklar bir srada eytan, Makis'e gelerek:
"Bu yaptn nedir? Kardeinin diyetini senin aleyhine bir kfretme olsun diye mi kabul ediyorsun? seninle beraber
olan kiiyi ldr ki bir can, dier bir cann yerine gesin ve diyetin bir fazileti olsun" diyerek vesvese verdi, Makis
de unu yapt. Fihr kabilesi'ne mensup kiiyi bir tala vurup ban ikiye bld. Sonra develerden birisine binip,
dierlerini srerek kfir olduu halde Mekke'ye dnd. iirinde unlar diyordu:
O kardeime bedel, Fihr Kabilesi'nden birini ldrdm
Diyetini de uzun boylu Neccarl'larn zerine ykledim
Bylece ksasm elde ettim, devemin zerine kuruldum
Mrted olarak putlara ilk dnen de ben oldum.
Bu yet ite bu yzden nazil oldu. Sonra Mekke'nin Fethi Gn Peygamber (s.a.v.), onun kannn helal olduunu
[470]
ilan etti. Bylece insanlar onu pazarda yakalayp ldrdler."
2- bn Cureyc'den rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Makis in kardeinin diyetini Neccr oullarndan alp ona
verdii, daha sonra bir ihtiyac iin Makis ile Fihr oullarndan birisini bir yere gnderdii, gl kuvvetli birisi
olan Makis'in yolda o Fihr'li'yi yere ykp ban iki ta arasna koyarak ezip ldrdkten sonra irtidad edip
Mekke'ye gittii, dnmemeleri zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in: "Herhalde bir ey oldu da dnmediler. Vallahi
eer Fihr'liye bir ey yapmsa (onu ldrmse) Harem'de, Harem dnda, savata ve barta olmasna bakmaz
ona eman vermem." buyurmu olduu ve bu yet-i kerimenin onun hakknda nzl olduu, Makis in Mekke'nin
[471]
fethi gn ldrld ayrntlarna yer verilmektedir.
3- bn Creyc tarikndan rivayet edildiine gre krime dedi ki:
"Ensardan birisi, Makis b. Subabe'nin kardeini ldrd, Raslullah ona kardeinin diyetini verdi. O diyeti kabul
etti. Sonra kardeinin katilini ldrmeye teebbs etti ve onu ldrd. Neb Aleyhisselm:
"Ona Beytullah'n iinde ve dnda eman vermeyin." buyurdu. O zat, fetih gnnde ldrld."
bnu Creyc dedi ki:
[472]
"Bu yet bunun hakknda indi."
4- Him ibn Subbe'nin Mureysi gazvesi gn yanllkla Avf ibnu'l-Hazrec oullarndan birisi tarafndan dman
[473]
zannedilerek ldrlm olduu rivayeti de vardr.
5- Mekke'nin fethi gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kann heder ettii ve nerede bulunursa ldrlmesini
emrettiklerinden birisi de ite bu Makis'tir. Fetih gn Ka'be'nin rtsne yapm olarak bulunup
[474]
ldrlmtr.
[475]
"Mfessirler, yetin bir mmin ldren kfir hakknda nazil olduunda icma etmilerdir."
7- Furkan Sresinin 70. yeti ile bu yet arasndaki zahir eliki limleri, hangisinin daha nce indiini aratrmaya
sevketmitir. Bu husustaki rivayetler muhtelif olup ikisinin inmesi arasnda alt ayla sekiz sene arasnda deien bir
sre olduu rivayetlerde zikredilmekle birlikte rivayetlerin ittifakyla bu yet-i kerime yani Nisa, 93 yeti, Furkn
70 yetinden sonra nazil olmutur. Hatt ibn Abbs'tan gelen bir rivayette Nisa 93 yetinin son nazil olan
yetlerden (bir rivayette son nazil olan yet) olduu, hibir ekilde deitirilmedii ve nesholunmad aka
[476]
belirtilmektedir.
8- Salim b. Ebil-Ca'd diyor ki:
"Biz, Abdullah b. Abbas, gzlerini kaybettikten sonra yannda bulunuyorduk. Ona bir adam geldi ve:
"Ey Abdullah b. Abbas, bir mmini kasden ldren kii hakknda grn nedir?" diye sordu. Abdullah b. Abbas
da dedi ki:
"Onun cezas cehennemdir. Orada ebedi olarak kalacaktr. Allah ona gazap ve lanet etmi ve onun iin byk bir
azap hazrlamtr. Adam da:
"Ne dersin o tevbe etse, imannda samimi olsa, salih amel ilese ve hidayete kavusa da m?" diye sordu. Abdullah
b. Abbas ise:
"Vay annesi kaybedesi, ona tevbe nereden, hidayet nereden? Ruhum, kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki
Peygamberimizin yle buyurduunu iittim:
"Vay annesi kaybedesi, o yle bir kiidir ki, kastl olarak birini ldrmtr. ldrd kimse kyamet gnnde
ldrenin kakllerinden yakalam bir ekilde tutup getirir. Onun kendi ba elindedir. Damarlarndan kan
fkrmaktadr. ldrlen kii der ki:
"Ey Rabbim, ite beni ldren budur." "Onu ara kadar ekip gtrr." Abdullah b. Abbas, szlerine devamla
diyor ki:
"Abdullah'n ruhu kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki bu yet indi ve Peygamberimizin ruhu alnp hirete
[477]
intikal etmesine kadar bu yeti nesnheden herhangi bir yet inmedi.
Abdullah b. Abbas demitir ki:
"Bir adam mslman olur, slamn hkmlerini ve emirlerini renir sonra da bir mmini kasten ldrecek olursa
artk onun tevbesi kabul edilmez." Daha nce Furkan sresindeki, "Onlar Allah'n yannda bir bakasn ilah edinip
ona kulluk etmezler. lm hak edenler dnda Allahn haram kld cana kymazlar. Zina etmezler. Kim de
bunlar yaparsa, iledii gnahn cezasn grr." "Kyamet gn azab kat kat olur. O korkun azabn iinde hor
[478]
ve hakir bir halde ebediyyen kalr."
yetleri nazil olunca Mekke halkndan mrik olanlar dediler ki:
"Biz Allah'a ortak kotuk. Allah'n, ldrlmesini haram kld kimseleri haksz yere ldrdk, fuhu iledik. Artk
slam bize fayda vermez." te bunun zerine: "Ancak tevbe eden, iman eden ve salih amel ileyen bunun
[479]
dndadr. te Allah onlarn ktlklerini iyiliklere evirir. Allah, ok affeden ve ok merhamet edendir."
yeti nazil oldu.
Abdulah b. Abbas, Furkan sresindeki bu yetlerin imandan mit kesen mrikler hakknda nazil olduunu, bahse
konu olan yetin ise bunlardan sonra indiini ve bir mmini kasten ldren mminin hkmn beyan ettiini ve
mensuh olduunu sylemitir.
[480]
Abdullah b. Mes'ud ve Zeyd b. Sabit'in de bu yetin neshedilmediini syledikleri rivayet edilmitir.
94. Ey iman edenler, Allah yoluna koyulduunuz, cihada ktnz zaman iyice aratrn ve size selm verene,
dnya hayatnn geici menfaatine gz dikerek: "Sen m'min deilsin." demeyin. Allah katnda ok ganimetler
vardr. nce siz de yleydiniz de Allah size ltufta bulundu. O halde iyice aratrn. Hi phesiz Allah yapmakta
olduklarnza Habr'dir.

Mfessirler bu yet-i kerimenin Rasulullah'n gnderdii bir mfrezenin mslman olduu veya kelime-i ehadet
getirdii yahut elindeki koyunlarn ve mallarn teslim etii halde bir kiiyi ldrmeleri zerine nazil olduunu
[481]
sylemilerdir.
1- Abdullah b. mer, Abdullah b. Ebi Hadret, Abdullah b. Abbas, Urve b. Zbeyr ve dier bir ksm limlerden
rivayet edilen bir gre gre bu yetin nzul sebebi olan olay, Muhallim b. Cessame'nin mir b. el-Edbad elEcai'yi ldrtmesidir.
a- Eb Nasr Ahmed b. Muhammed el-Mzekk, Ubeyydullah Muhammed b. Batta'dan, o Ebu'l-Kasm elBaav'den, o Said b. Yahya el-Emev'den, o babasndan, o Muhammed b. shak'tan, o Yezid b. Abdillah b.
Kusayt'tan, Ka'ka' b. Abdillah b. Eb Hadred'den, o da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'nin k tarafnda bulunan dam Da'na doru bir seriyye ile bizi gnderdi. Bu esnada
Eca' Kabilesi'nden Amir Azbat, bize urayp bizi slam selamyla selamlad. Bu yzden biz de onu ldrmekten
ekindik. Fakat Muhallim b. Cessame, Cahiliyye Devri'nde aralarnda bulunmu olan bir ktlk sebebiyle Amir'e
hcum edip onu ldrd ve onun bir devesiyle, bir deini ve evvelce kendisinin olan az bir met kapp ald.
Nihayet durumumuzu ve Muhallim'in bu yaptn Rasulullah (s.a.v.)'a haber verdik. Bu yzden Allah Teala bu
[482]
b- bn mer'den rivayet ediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Muhallim ibn Cessme'yi bir seriyye'ye gndermiti. Amir ibnu'l-Azbat onlara rastlam
ve kendilerine slm'n selm ile selm vermiken chiliye devrinde aralarndaki bir kinden dolay Muhallim ona
bir ok atm ve ldrm. Bu haber Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiinde Uyeyne ibn Hsn ve Akra' ibn Habis onun
hakknda konumu, Hz. Peygamberin huzurunda mnakaa etmiler. Akra':
"Ey Allah'n elisi, bugn snneti uygular, yarn deitirirsin (veya yarn baka bir hadisede ksas yerine diyet
uygularsn) demi. Uyeyne ise:
"Hayr, Allah'a yemin olsun ki onun kadnlar da benim kadnlarmn, yaknlarnn ldrlmesi acsn tatmadka
raz olmam." demi. Muhallim, iki brdeye sarnm olarak Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn huzuruna gelmi ve ondan
kendisi iin istifarda bulunmasm istemi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah seni balamasn." buyurmu. Muhallim, gz yalar brdesini slatarak kalkm, gitmi ve yedinci gn de
zntsnden lm. Gtrp defnetmiler, fakat toprak onu kabul etmiyerek dar atm. Tekrar defnetmiler,
toprak onu yine dar atm. Gelip Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne durumu haber vermiler,
"Toprak, sizin bu arkadanzdan daha erli olann kabul etmitir. Fakat Allah Teal size t vermek istemitir,
(baka bir rivayette: m'minin ldrlmesi konusunda size bir mucize gstermek istemitir.)" buyurmu. Sonra onu
[483]
gtrp iki da arasna atp zerine de talar ymlar ve Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
c- Urve bnu'z-Zubeyr'den rivayette Uyeyne ile Akra' ibn Habis arasnda geen tartma, daha dorusu Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in huzurundaki konumalarnn sebebi biraz aklk kazanmaktadr. Buna gre Uyeyne ibn Hsn,
Kays kabilesinin efendisi olarak, le namazn kldrdktan sonra bir aa altna ekilen Efendimiz'in huzuruna,
kendilerinden olup da ldrlen Amir ibnu'l-Azbat'n kan (ksas veya diyeti)n taleb etmek zere gelmi,
"Ey Allah'n Rasl, onun, benim kabilemin kadnlarna tattrd acy ona tattrmadan brakmam." demi; Akra'
ibn Habis de Hndif kabilesinden olarak Muhallim ibn Cessme'yi mdafaa etmitir. Bu arada kavmin
hizmetkrlarndan olup da orada bulunan Matar el-Leys (veya Leys oullarndan Mukeytil) adndaki kii de,
"Ey Allah'n Rasl, ben dorusu slm'n balarnda bu ldrlenin bir benzerini gremedim. Bu hadise una
benziyor: Bir koyun srs dnn, nndekilere bir ta atlr da arkada olanlar rker. Ey Allah'n elisi bugn
snnetini uygularsn (ksas yaparsn), yarn da bunu deitiriverirsin (ya da diyete hkmedersin) olur biter."
[484]
demitir."
d- Bu Muhallim ibn Cessme'nin lm ve defnedilmesi konusunda Kurtub biraz daha ayrntya giriyor. Buna
gre ravi yle anlatyor:
"Gtrp defnettik. Sabah bir de baktk ki cenaze topran stnde duruyor (sanki toprak cenazeyi dar atm)!
"Herhalde bir dman kabrini am ve soymu." diye dndk ve yeniden defnedip bir daha kabrini soyan
olmasn diye bana da bir ka kleyi nbeti diktik. Ertesi sabah bir de baktk ki ceset yine topran stnde.
"Herhalde kleler uyuya kaldlar." diye dnp tekrar gmdk ve bu sefer kendimiz kabrin banda gece nbet
bekledik. Kabri soymaya gelen giden olmad ama sabahleyin bir de baktk ceset yine topran stnde bunun
[485]
zerine gtrp bir vadiye attk.
e- Urve b. Zbeyr, babasnn ve dedesinin bu olay yle anlattklarn zikretmitir.
"Muhallim b. Cessame el-leysi, slam geldikten sonra, Eca kabilesinden bir kiiyi ldrd. Rasulullah'n
hkmettii ilk diyet, ldrlen bu kiinin diyeti idi. Uyeyne b. Hsn, ksas uygulanmasn istedi. Akra b. Habis ise
Muhallim'in affedilmesini istedi. Bunun zerine sesler ykseldi. Sulamalar ve grltler oald. Rasulullah
buyurdu ki:
"Ey Uyeyne sen diyeti kabul etmez misin?" Uyeyne:
"Hayr etmem vallahi bizim hanmlarmzn dt, sava ve zntye, onlarn hanmlarn da drmedike
bundan vaz gemem" dedi. Tekrar sesler ykseldi. Yine grlt ve sulamalar oald. Rasulullah tekrar:
"Ey Uyeyne diyeti kabul etmez misin?" dedi. Uyeyne yine ayn szleri syledi. Nihayet Leys oullarndan, zerinde
silah, elinde deriden bir kalkan bulunan, Mukeytil adnda bir adam ayaa kalkt ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben slamn ilk zamanlarnda bu adamn yaptna bir rnek olarak ancak unu gryorum. Bir
ksm koyunlar, suya gelmiler, onlarn nce gelenleri vurulmu arkada olanlar ise kap gitmiler. Bugn yap
yarn boz. (Yani eer bugn sen buna ksas tatbik etmezsen, yarn senin mmetin de bu gibi olaylarda ksas tatbik
etmez) Bunun zerine Rasulullah:
"Elli deve bu yolculuumuz srasnda, elli deve de Medine'ye dndmzde vereceiz." dedi. Muhallim uzun
boylu esmer tenli bir kiiydi. O srada bir kenarda oturuyordu. Yerinden kalkp geldi ve Rasulllah'n nne oturdu.
Gzlerinden yalar akyordu. Dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben sana bildirilen ii yaptm. Ben Allah tealaya tevbe ediyorum, ey Allah'n Rasul, sen aziz
ve celil olan Allah'tan benim affm dile." Rasulullah da buyurdu ki:
"Sen onu silahnla slamn ilk dneminde mi ldrdn?" Ve yksek sesle: "Ey Allah'm sen Muhallimi affetme."
diye dua etti. Muhallim kalkp gitti. Giderken cbbesnin ucuyla gzyalarn siliyordu. Fakat onun kavmi,
[486]
Rasulullah'n daha sonra onun iin af dilediini zannediyorlard."
f- Bu hadiseyi, ayn seriyyede bulunan Abdullah ibn Eb Hadred de yle anlatyor:
Allah'n Ras (s.a.v.) bizi bir seriyye ile dam'a gnderdi. lerinde Ebu Katde el-Hris ibn Raba ve Muhallim
ibn Cessme ibn Kays el-Leys'nin de bulunduu bir grup iinde ktk. Batnu idam denilen mevkiye geldiimizde
Amir ibnu'l-Azbat el-Eca bize rastlad. Bir deve zerinde, yannda bir miktar eya ve bir st tulumu vard. Bize
slm'n selm ile selm verdi. Biz ona dokunmadk ama daha nceden aralarndaki bir kin ve dmanlktan dolay
Muhallim ibn Cessme el-Leys hcum edip onu ldrd, devesini ve maln ald. Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip
[487]
de durumu haber verdik de bizim hakkmzda Kur'n'dan bu yet indi."
- Abdullah bni Eb Hadred el-Eslem'den rivayet edildi:
"Raslullah bizi Mslmanlardan bir askeri birlik ile gnderdi. Onlarn iinde. Ebu Katde ve Mahrem bni Cessse
vard. Bize Amir bni Azbat El Eca geldi, selm verdi. Mahrem ona hcum etti ve ldrd. Biz geriye dnnce,
durumu Neb aleyhisselm'a haber verdik. Bizim hakkmzda Kur'an indi."
[488]
Bunun benzerini, bnu mer hadisinden bnu Cerr anlatt.
h- Bir rivayete gre bu yet-i kerime Muhallim ibn Cessme hakknda nazil olmam, Muhallim de Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in hayatnda vefat etmemi, mrnn sonlarnda Hms'a gitmi ve bnu'z-Zubeyr'in halifelii gnlerinde
[489]
orada vefat etmitir.
2- Abdullah b. Abbas, Sddi ve Katade'den nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, Rasulullah'n
mfrezesinin, Mirdas b. Nehiyk isimli birisini ldrmesi zerine nazil olmutur.
a- bnu Lheya, Ebu Zbeyr tarikndan Cbir'den (r.a.) rivayet edildi:
[490]
"Bu yet Mirds hakknda indirildi."
b- Katde'den rivayette o yle demitir:
"Bu yet Gatafan'dan Mirds hakkndadr. Fedek halk zerine Allah'n Rasl bir seriyye gndermiti. Orada
Gatafan'dan bazlar da vard. Mirds da onlardand. Arkadalar zerlerine bir mslman seriyyenin geldiini
duyunca katlar ama Mirds:
"Ben m'minim ve ben sizinle gelmiyeceim." diyerek orada kald. Sabah mslman seriyye oray bastnda
Mirds'a rastladlar. Mirds onlara (slm'n selm ile) selm verdi, fakat onlar Mirds' ldrdler ve yannda
[491]
bulunan maln da aldlar. te onun durumu hakknda Allah Teal bu yeti indirdi.
c- Bu hadise Sudd tarafndan biraz daha geni naklediliyor. yle ki:
"Raslullah (s.a.v.) Damre oullar zerine Usme ibn Zeyd komutasnda bir seriyye gnderdi. Damre oullarndan
ad Mirds ibn Nehk olan birisine rastladlar. Yannda bir miktar koyun ve krmz bir deve vard. Onlar grnce
dada bir maaraya snd, Usme de peine dt. Mirds koyunlarn maaraya koyup onlara doru geldi ve:
"es-Selmu aleykum. Allah'n yegne ilh ve Muhammed'in O'nun elisi olduuna ehadet ederim." dedi. Ancak
Usme, devesi ve koyunlar iin ona hcum ederek onu ldrd. Hz. Peygamber (s.a.v.) Usme'yi bir seriyyeye
gnderdii zaman onun iin hayr duada bulunur ve ashabna da onu sorar (onun hakkndaki haberleri ashabna
sorar veya ashabnn da ona hayr dua etmesini istermi). Bu sefer Usme seriyyeden dndnde ise ashabna
Usme'nin ne yaptn sormam, ashab Usme hakknda konumaya balamlar ve:
"Ey Allah'n Rasl, Usme bir adama rastlam. Adam kelime-i tevhid getirmi ama Usme adamn zerine
hcum etmi, o kaarken onu ldrm." demiler ve ashab arasnda sz oalm, yaylm. Allah'n Rasl
(s.a.v.) ban kaldrm ve Usme'ye:
"L ilahe illallah diyen birini nasl ldrdn?" buyurmu. Usme:
"Ey Allah'n elisi, o adam, bizden korunmak, cann kurrtarmak iin bu kelimeyi syledi." demi. Allah'n Rasl
(s.a.v.):
"Kalbini yardn da oraya baktn m?" buyurmu. Usme:
[492]
"Ey Allah'n elisi, kalbi de vcudunun bir paras." demi ve Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
[493]
same de artk ondan sonra "Lailahe llallah" diyen bir kimseyi ldrmeyeceine dair yemin etti.
d- Sdd dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.), same b. Zeyd'i bir seriyyenin banda sefere gnderdi. same bu esnada Mirdas b. Nuheyk
ed-Damr'ye rastlayp onu ldrd. Mirdas, Fedek halkndand. Kendisinden baka kavminden mslman olan
yoktu. Bu zat: "La ilahe illallah Muhammedun Rasulullah" diyor ve mslmanlara selam veriyordu. same dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'m huzuruna varnca, bunu kendisine haber verdim.
"La ilahe illallah diyen bir adam ldrdn ha?" buyurdu. Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, o sadece lmden korunmak iin demiti. Buyurdu ki:
"O, Kyamet Gn'nde La ilahe illallah' hakem tayin ederek seninle mahkemeye kt zaman bakalm halin ne
olur?"
Bylece Rasulullah (s.a.v.) mtemadiyen: "Sen, La ilahe illallah diyen bir adam m ldrdn?" szn tekrar edip
duruyordu. Hatta yle bir raddeye geldi ki: "Keke nceden deil de bugn mslman olaydm" diye temennide
bulunmutum. Derken bu yet nazil oldu."
[494]
Kelb ve Katade de bylesi bir rivayette bulunmutur.
[495]
u gelen hadis de bu rivayetin shhatine delalet eder:
e- Mesrk'tan rivayette ldrlen adamn mriklerden birisi olduu, "es-Selmu ileykum, ben m'minim." dedii,
mslmanlarn da onun, cann ve maln kurtarmak iin byle sylediini zannettikleri, onu ldrp koyunlarn
aldklar kaydedilmekte, isim verilmemektedir. Mesrk'tan rivayette de onu ldrenin Mikdd ibnu'l-Esved olduu
[496]
belirtilmektedir.
f- Salebi, Kelb, Ebu Salih tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o dedi ki:
"ldrlenin ismi Ehli Fedekten Mirds bni Nheyk, katilin ismi sme bni Zeyd, Askeri birliin komutannn
ismi Galip bni Fuzlete'l-Leysdir. Mirds'n kavmi hezimete urad. O kendi bana yalnz kald, koyunlarn da
banda korurdu. Askeri birlik onunla karlanca, O:
"La ilahe illallah Muhammed'un Raslullah, esselm aleykm." dedi. sme bni Zeyd, onu ldrd. Onlar
[497]
dnnce bu yet indi."
[498]
bnu Cerr Sdd tarikndan bunun benzerini anlatt.
[499]
Abdullah bunun benzerini Katde tarikndan anlatt.
g- Eb Bekr Muhammed b. brahim el-Faris, Muhammed b. sa b. Amraveyh'ten, o brahim b. Sfyan'dan, o
Mslim'den, o Yakub Devrak'den, o Heym'den, o bn Hseyn'den, o Eb Zabyan'dan, o da Usame b. Zeyd b.
Harise'yi u hadisi rivayet ederken iittiini bize haber verdi:

"Peygamber (s.a.v.) bizi, Cheyne'den, Huraka'ya gndermiti. Bu kavmi sabahleyin bastrp bozguna urattk. Ben
ve Ensar'dan bir kii onlardan bir o adamn peine dtk. Yetiip onu yakaladmzda:
"La ilahe illallah" demeye balad. Bunun zerine Ensar'dan olan arkadam ekildi. Bense onu derhal kargmla
ldrdm. Nihayet geri geldiimizde haber Peygamber (s.a,v.)'e ulat da bana dedi ki:
"Ey same, sen onu, La ilahe illallah dedikten sonra ldrdn yle mi?" Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, o, ancak korunmak iin sylemiti." O tekrar:
"Ey same, sen onu. La ilahe illallah dedikten sonra ldrdn yle mi?" buyurdu. Bylece bu sz mtemadiyen
tekrar edip duruyordu. yle bir hale geldi ki: "Keke u gnden nce mslman olmasaydm" temennisinde
[500]
bulundum."
3- Said b. Cbeyr'e gre ise bu yet-i kerime Rasulullah'n, Mikdat b. el-Esved'in komutasnda gnderdii bir
mfrezenin mslmanlardan bir kimseyi ldrp koyunlarn almalar zerine nzil olmutur.
a- Eb Bekr-i Isfehan, Ebu'-eyh el-Hafiz'dan, o Eb Yahya er-Razi'den, o Sehl b. Osman'dan, o Vukey'den, o
Sfyan'dan, o Habib b. Eb Amra'dan, o da Said b. Cbeyr'den bize u rivayette bulundu:
"Mikdad b. Esved, kk bir ordu ile yola kp, az bir ganimeti olan bir adama uradlar da onu ldrmek istediler.
Adam:
"La ilahe illallah" dedi. Mikdad ise onu derhal ldrd, bunun zerine kendisine:
"La ilahe illallah, dedii halde onu ldrdn ha?" denildi. Mikdad istedi ki keke o adam ailesi ve malyla beraber
[501]
kasayd. Nihayet Rasulullah'a geldiklerinde durumu kendisine sylediler. Mteakiben de bu yet nazil oldu.
[502]
b- Bu yet-i kerimenin el-Mikdd veya Glib ibn Fudle el-Leys hakknda nazil olduu da sylenmitir.
Bunlardan Mikdd ibnu'l-Esvedle ilgili olan Sad ibn Cubeyr tarafndan bn Abbs'tan rivayet edilmektedir ki Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in, Mikdd' azarlarken
"Senin ldrdn, kfir kavim iinde imann gizleyen m'min bir kiiydi. mann aa vurduunda da sen
ldrdn. Daha nce Mekke'de sen de onun gibiydin ve imann gizliyordun." buyurduu ayrntsna da yer
[503]
verilmektedir.
c- bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
Raslullah, ilerinde Mikdad'n da olduu bir askeri birlii bir kavme gndermiti. Birlik kavme gelince, kendisinin
ok koyunu olan ve kavminden ayrlan, bir kiiyi buldular. O kii, askeri birlik gelince:
"Ehed enla ilahe llalah, dedi. Mikdad onu ldrd. Neb Aleyhisselm, Mikdad'a:
La ilahe illalah diyen kii sebebi ile, yarn sana nasl muamele edilir? buyurdu. Allah Tel bu yetini
[504]
indirdi."
4- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet-i kerime Ebud-Derda ve ldrd kimse hakknda nazil olmutur.
a- bn Zeyd'den rivayette ise biraz nce geen (92. yetin nzul sebebleri arasnda) Ebu'd-Derd' hadisesi zerine
inen yetler buraya kadar uzatlmakta ve onun hakknda inen yetler meyannda bu yet-i kerime de
[505]
zikredilmektedir.
5- Abdullah b. Abbastan rivayet edildiine gre ok az miktarda ganimet alan bir adamn selam vermesine ramen
mslmanlar tarafndan ldrlmesi zerine inmitir.
a- Eb brahim smail b. brahim el-Vaiz. Ebu'l-Hseyn Muhammed b. Ahmed b. Hamid'den, o Ahmed b. Hseyn
b. Abdu'l-Cebbar'dan, o Muhammed b. Abdan'dan, o Sfyan'dan, o Amr'dan, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan u sz
bize haber verdi:
"Mslmanlar ok az miktarda bir ganimeti olan adamn birisine kavutular. Adam:
"es-Selamu aleykm" diyerek onlara selam verdi. Onlarsa derhal o adam ldrp, o ufak ganimeti aldlar. Bu
sebebe binaen: "...Size selam verene, dnya hayatnn geici br metn taleb ederek: "Sen m'min deilsin"
[506]
demeyin." yeti kerimesi nazil oldu."
Bu hadisi Buhari, Ali b. Abdillah'tan, Mslim, Eb Bekr b. Eb eybe'den, bu iki ravi de Sfyan'dan rivayet
[507]
etmilerdir.
b- smail, Eb Amr b. Necid'den, o Muhammed b. Hasan b. Halil'den, o Eb Kreyb'den, o Ubeydullah'tan, o
srail'den.o Simak'tan, o krime'den, o da bn Abbas'tan unu dediini bize rivayet etti:
"Sleym Kabilesi'nden bir adam, Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan bir cemaate urayp kendilerine selam verdi.
Beraberinde bir miktar ganimeti de vard. Ashab:
"Bu adam, ancak sizden korunmak iin selam verdi" dediler ve ardndan ona hcum edip adamcaz ldrdler.
[508]
Ganimetini de alp Rasulullah (s.a.v.)'a getirdiler. te Allah Teala bu yeti bunun iin indirmitir."
"Suleym oullarndan bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bir gruba rastlam. Yannda kendisine ait bir
koyun srs de varm. Mslmanlara selm vermi.
"Bu adam, olsa olsa bizden korunmak iin bize selm vermitir." dediler, zerine yryp onu ldrdler,
yanndaki sry de srp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdiler. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[509]
indirdi."
d- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Neb Aleyhisselm'n ashabndan bir gruba biri geldi. O koyunlarn otlatrd. Onlara selm verdi. Onlar:
"Bize selm verme bizden korun", deyip ona hcum ettiler, ldrdler ve onun koyunlarn Raslullah'a getirdiler,
[510]
bunun zerine bu yet indi."
6- Kudd ibnu'l-Hdricn ibn Mlik el-Yemn hakknda nazil olmutur.
a- Kudd ibnu'l-Hdricn ibn Mlik el-Yemnnin kardei Cez' ibnu'l-Hdricndan rivayet edildi:
"Kardeim Kudd, Yemen'den, oradaki Serevtu'I-Ezd'den el-Kanevn denilen yerden Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelen bir hey'et iinde idi. Hey'et, babamz Hidricn'a itaatle Hz. Muhammed'e iman eden 600 hane mslmann
imann haber vermek zere Hz. Peygamber'e gelmekteydi. Yolda Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan gnderilmi
seriyyelerden birisi, bunlara rastlar, kardeim Kudd her ne kadar
"Ben m'minim." demise de kabul etmeyip ldrrler. Onu, geceleyin ldrmler. Bu haber bize ulanca kp
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim ve durumu haber verip cmn alnmasn istedim. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu
yet-i kerime nazil oldu da Hz. Peygamber (s.a.v.), kardeimin diyeti olarak 1000 dinar verdi ve bana 100 krmz
[511]
deve verilmesini emretti."
b- Cez' ibnu'l-Hdricn'dan rivayet edildi:
"Kardeim Kudd, Yemen'den Neb Aleyhisselm'a geldi. Onunla Neb Aleyhisselm'n Askeri birlii karlat.
Kardeim onlara:
"Ben Mminim." dedi. Onlar onun ikrarn kabul etmedi ve ldrdler. Bu haber bize ulanca kp Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e geldim ve durumu haber verdim, bu yet-i kerime nazil oldu. Neb aleyhisselm, bana kardeimin diyetini
[512]
verdi."
7- Ashabtan bir kiinin bir mrii ldrecei esnada mslman olduunu sylemesine ramen o kimseyi
ldrmesi zerine bu ayet inmitir.
a- Hasan el-Basr dedi ki:
"Peygamber (s.a.v.)'in Ashab dolamaa kmlard. Derken mriklere rastladlar da onlar bozguna urattlar.
lerinden bir adam kuvvetli gelip hamle yapt, mslmanlardan bir kii de bu adam metna kasdederek ardna
dt. Nihayet sng ile ona kavuunca adam:
"Ben mslmanm, ben mslmanm" demeye balad. Sahabi ise onu yalanc sayp sonra sngledi ve onu
ldrd. Az birey olan maln da ald ve mteakiben durumu Rasulullah (s.a.v.)'a havale etti. Rasulullah (s.a.v.):
"Mslman olduunu iddia ettii halde onu ldrdn ha?" buyurdu. Sahabi dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, o ancak bir snc olarak o sz sylemiti." Rasulullah (s.a.v.):
"O halde kalbini asaydn" buyurdu. Sahabi:
"Niin ey Allah'n Rasul?" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"O, doru syleyen birisi mi diye bakman iin" buyurdu. Sahabinin:
"Ben bunu biliyordum ey Allah'n Rasul" demesi zerine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
"Keke bu dediini bilmemi olsaydn. O, hemen ancak diliyle halini beyan etmiti."
Sonra ok srmedi bu katil lp defnolundu. Sabaha knca kabrinin kysna konulmu bir vaziyetteydi. Sonra
insanlar ardlar da ona tekrar mezar kazdlar ve ok salam yapp onu defnettiler. Sabaha knca yine kabrinin
kenarna konulmutu. Bu, iki veya kez tekrar etti. Bylece insanlar yerin, onu kabul etmediini grp anlaynca
onu bir dereye attlar. te Allah Teala bu yeti bu sebepten dolay indirdi."
Hasan- Basr dedi ki: "Geri yer, bu adamdan daha erlilerini kabul ediyor, fakat byle bireye dnmemeleri iin,
[513]
topluma nasihat verilmesi iin byle olmutur."
"Mfessirler bu yetlerin, bir mrik toplulua rastlayan bir ksm mslmanlar hakknda nazil olduu hususunda
[514]
ittifak etmilerdir."
b- Grld zere bu yet-i kerimenin kim veya kimler hakknda indii konusunda rivayetler muhteliftir ve sanki
bunlar, nzul sebebini beyan yerine yet-i kerimenin hkmnn, bu konuda rivayet edilen hadiselerde zikri geen
ve "bir m'mini hata ile ldren kii veya kiiler"e mil olduunu haber vermektedir. Ancak bu hadiselerin
birbirine yakn zamanlarda meydana gelmi ve hepsinden sonra bu yet-i kerimenin inmi olmas da ihtimal d
[515]
deildir.
95. M'minlerden, zr sahibi olanlar dnda (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda mallaryla, canlaryla
savaanlar bir olmaz. Allah, mallaryla, canlaryla savaanlar derece itibariyle onlardan ok stn kld. (Geri)
Allah hepsine cenneti va'detmitir. Fakat Allah, savaanlara oturanlarn stnde daha byk bir ecir vermitir.

1- Bera b. zib, Zeyd b. Erkam, Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Abbas, Said b. Cbeyr, Abdullah b. eddad, Sddi ve
Ebu Abdurrahmandan nakledildiine gre bu yet-i kerime, nce "Mminlerden, oturanlarla, Allah yolunda
mallaryla ve canlaryla cihad edenler bir deildir." eklinde nazil olmutur. Bunun zerine, bn-i mmi Mektum
ve Ebu Ahmed b. Cey gibi krlerin, cihada katlmadklarndan dolay zntlerinin Rasulullah'a bildirilmesi
zerine yet-i kerimenin, "zr sahibi olanlar hari." blm de inmi ve yet "Mminlerden, zr sahibi
olanlardan baka, oturanlarla Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenler bir deildir." eklini
[516]
almtr.
2- Eb Osman Said b, Muhammed el-Adl, dedesinden, o Muhammed b. shak es-Serrac'dan, o Muhammed b.

Humeyd er-Razi'den, o Seleme b. Fadl'dan, o Muhammed b. shak'tan, o Zhr'den, o Sehl b. Sa'd'dan, o Mervan b.
Hakem'den, o da Zeyd b. Sabit'ten bize u rivayette bulundu:
"Bu yet nazil olduu vakit ben, Peygamber (s.a.v.)'in yannda idim. Ayet-i kerimede "Mazeretli olanlar" ksm
zikrolunmamt. Bu yzden bn mmi Mektum dedi ki:
"Ben gremeyen, kr birisiyim. Nasl olacak peki?" Bunun zerine Hz. Peygamber'i oturduu yerde vahiy brd,
Rasulullah (s.a.v.) benim dizime yaslanmt. Hayatm, kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki baldrma bir
arlk kt. Hatta baldrm kl ufak edeceinden korktum. Sonra Rasulullah (s.a.v.) alp kendine geldi ve yet-i
kerimeyi "M'minler'den zrl olmakszn oturanlar ile, Allah yolunda mallar ile, canlar ile cihad edenler eit
[517]
deildir." eklinde yaz diye bana emreti. Ben de yeti o ekilde yazdm."
Bu hadisi Buhari, smail b. Abdillah'tan, o brahim b. Sa'd'dan, o Salih'ten, Salih ise Zhr tarikinden rivayet
[518]
etmitir.
3- Zeyd ibn Sbit'ten rivayet edilmitir:
"bn mmi Mektm dedi ki:
"Ey Allah'n elisi, ayet cihada gcm yetse elbette ben de cihad ederdim." Zeyd ibn Sbit dedi ki:
"Efendimize vahiy gelmeye balad, dizi benim dizimin zerindeydi. O kadar arlat ki bacam krlacak sandm,
[519]
sonra ald da "zr sahibi olanlar dnda." buyurdu."
4- Ber bn Azib'den, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, ayn yet-i kerimeyi yazmasn kendisinden istedii rivayetleri de
[520]
vardr.
5- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Muhammed b. Cafer b. Matar'dan, o Eb Halife'den, o Ebu'lVelid'den, o u'be'den, o da Eb shak'tan, Bera'nn yle dediini iitmi olduunu bize haber verdi;
"Bu yet nazil olunca Rasulullah (s.a.v.) Zeyd'i ard. O da bir krek kemii getirip bu yeti yazd. Bunun
zerine (yette zrl olanlar zikrolunmad iin) bn mmi Mektum zrn ikyet etti. Bu sebebe binaen
"M'minler'den zrl olmakszn oturanlar ile, Allah yolunda mallar ile, canlar ile cihad edenler eit deildir."
[521]
eklinde nazil oldu."
Bu hadisi Buhari, Ebu'l-Velid'den, Mslim, Bndar'dan, o ise Gunder tarikinden, her iki ravi silsilesi de u'be'den
[522]
rivayet etmilerdir.
6- "M'minlerden evlerinde oturup cihada gitmeyenlerle mallaryla ve canlaryla Allah yolunda cihad edenler eit
olmazlar." yeti nazil olduunda Allah'n Rasl, Zeyd ibn Sabit'i arp bu yetin zerine yazlmas iin bir deve
krek kemii getirmesini istedi. O srada oraya gelen Abdullah ibn mmi Mektm bu yeti duyunca (cihada
[523]
katlamama konusunda kendi durumunu syleyince) "zr sahibi olanlar dnda" ksm da nazil oldu.
7- smail b. Ebu'l-Kasm Nasrabaz, smail b. Necid'den, o Muhammed b. Abdus'tan, o Ali b. Ca'd'dan, o
Zheyr'den, o Eb shak'tan, o da Bera'dan Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize haber verdi;
"Bana Zeyd'i ar ve ona krek kemii, okka (yahut tahta) getirmesini syle" buyurdu, Yine buyurdu ki: "Benim
iin "M'minler'den zrl olmakszn oturanlar ile, Allah yolunda mallar ile, canlar ile cihad edenler eit
deildir." yetini yaz." Zannediyorum, "Allah yolunda cihad edenler." ksmn da yazdrd. Bunun zerine bn
mm-i Mektum:
"Ey Allah'n Rasul, gzlerimde zr var" dedi. Kendisi oradan ayrlmadan nce yetin "zrller mstesna" ksm
[524]
nazil oldu."
[525]
Bu hadisi Buhari, Muhammed b. Yusuftan, o da srail'den, o ise Eb shak tarikyle rivayet etmitir.
8- Buhr ve bakas Zeyd bni Sbit'ten, Tabern, Zeyd bni Erkamdan, bnu Hbbn Fettn bni sm'dan bunun
benzerini rivayet etti.
Tirmiz bunun benzerini bnu Abbas hadisinden rivayet etti. Bu hadiste Abdullah bni Cah ve bnu mm
Mektm:
"Biz myz." dediler diye zikredildi.
Onlarn hadisleri Tercman' Kur'anda sevk edildi. bnu Cerr yannda bunun benzerleri, bir ok tarikten mrsel
[526]
olarak vardr.
9- bn Abbs'tan gelen rivayet ise yetin nzuln Bedr gazvesi ile ilikilendirmektedir: O yle demitir:
"Elbette m'minlerden Bedr gazvesine kanlarla, kmayp Medine'de oturanlar eit deildirler. Bedr gazvesine
kma emri nazil olduunda Abdullah ibn mmi Mektm ve Ebu Ahmed (Abdullah) ibn Cah ibn Kays el-Esed
geldiler ve:
[527]
"Ey Allah'n elisi, biz ikimiz a'myz; bize bir ruhsat yok mu?" dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."
10- bn Abbs'tan gelen dier bir rivayette ise o yle anlatyor:
"M'minlerden (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda mallaryla, canlaryla savaanlar bir olmaz." yet-i kerimesi
nazil olduunda bunu iiten A'm Abdullah ibn mmi Mektm Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip:
"Ey Allah'n elisi, Allah cihad hakknda senin de bildiin yeti indirdi. Ben, gzleri kr bir adamm, cihada gcm
yetmiyor. Benim iin, evimde oturup cihada katlmamaya Allah katnda bir ruhsat yok mu?" diye sordu. Allah'n
Rasl (s.a.v.):
"Senin durumun hakknda bana bir emir gelmedi. Sen ve senin gibiler iin bir ruhsat olup olmadn bilmiyorum."
buyurdu. bn mmi Mektm:
"Ey Allahm! gzlerimin grmemesi konusunda sana mracaat ediyorum!" dedi ve daha sonra Allah Teal,
Rasl'ne "M'minlerden, zr sahibi olanlar dnda (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda mallaryla, canlaryla
savaanlar bir olmaz. Allah, mallaryla, canlaryla savaanlar derece itibariyle onlardan ok stn kld." yetini
[528]
indirdi."
11- bnu'l-Munzir'in Katde'den rivayetine gre bu bn mmi Mektm hakknda Kur'n'dan drt yet-i kerime
[529]
nazil olmutur. Birisi bu yet-i kerime, dierleri de Nr: 24/61; Hacc: 22/16 ve Abese: 80/1 yetleridir.
12- bn Abbs der ki:
"Bu yet-i kerime, hastalklar ve sakatlklar sebebiyle cihda katlamayanlar hakknda nazil olmutur. Bylece
[530]
Yce Allah bu yet-i kerimeyi onlarn mazeretlerini kabul ettiini beyan etmek iin inzal buyurmutur."
97. Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite idiniz?" Onlar: "Biz,
yeryznde ciz kimselerdik." derler. Melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Siz de orada hicret edeydiniz
ya!" derler. te onlar; onlarn barnaklar cehennemdir. O, ne kt yerdir.
98. Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamayan zavalllar mstesnadr.
99. Umulur ki Allah onlar affetsin ve Allah Afvv'dr, Gafur'dur.
1- Mfessirler bu yet-i kerimenin ve bundan sonra gelen yetlerin Mekke halkndan mslman olan fakat
Rasulullah hicret ettiinde onunla birlikte hicret etmeyen veya edemeyen, bilahare de dinden karlma fitnesine
drldklerinde imtihan veremeyen mriklerin, Rasulullah'a kar yaptklar davranta onlarn saylarn
oaltan bir ksm insanlar hakknda nazil olduunu ve bu yetin, bu insanlarn beyan ettikleri mazeretlerin, Allah
[531]
teala tarafndan kabul edilmediini bildirdiini sylemilerdir.
2- Bu yet, Mekke ahalisinden (zahiren dilleriyle) slam' konuan, fakat hicret etmeyen, iman dtan belli ettirip
nifak gizleyen bir grup insan hakknda nazil olmutur. Bedir Gn gelince bu kimseler mslmanlarla harb etmek
zere mriklerle beraber sefere ktlar da neticede ldrldler. Melekler onlarn yzlerine ve arkalarna vurmu
[532]
ve ite Allah Teala'nn buyurduu bu szleri kendilerine sylemilerdir."

3- Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke-i Mkerreme'de iken mslman olup da O'nun Medine-i Mnevvere'ye
hicretinden sonra da aile ve kabilelerince hapsedilerek hicretlerine izin verilmeyip Mekke'de kalan, sonra da
[533]
kavimleriyle birlikte Bedr'e gelen ve orada savata len genler hakknda nazil olmutur.
4- bn Him bunlarn isimlerini vermektedir: el-Hris ibn Zem'a ibnu'l-Esved, Ebu Kays ibnu'l-Fkih ibnu'l[534]
Mura, Ali bn Umeyye ibn Halef, el-As ibn Mnebbih bni'l-Haccc.
5- krime bu yetin, sfatlarn belirttii kimselerin, Kays b. el-Fakih, Haris b. Zema b. el-Esved, Kays b. Velid b.
el-Muire ve Ebul Ass b. Mnebbih b. el-Haccac ve Ali b. meyye b. Halef okluklarn sylemi ve demitir ki:
"Kureyliler ve onlara katlanlar Ebu Sfyan' ve Kurey kervann Rasulullah'tan ve sahabilerden kurtarmak iin
yola knca, kendileriyle birlikte, daha nce mslman olmu bir ksm genleri de, istemedikleri halde getirdiler.
ki ordu, herhangi bir kararlatrma olmakszn Bedir'de karlatlar. Bu genler de slamdan dndler ve Bedir
[535]
savanda kfirler olarak ldrldler."
6- bn Merdye rivayetinde "Kays ibnul-Veld ibnu'l-Mura, Ebu Kays ibnu'l-Fkih ibnu'l-Mura, el-Veld ibn
Utbe ibn Raba, Amr ibn Umeyye ibn Sufyn ve Ali ibn Umeyye ibn Halef eklinde farkl olarak
[536]
zikredilmektedir.
7- bnu Merduyeh ayrca onlarn durumu hakknda unlar anlatt:
"Onlar Bedir harbine ktlar. Mslmanlarn azln grnce, onlara phe girdi ve:
"Bunlar dinleri aldatt." dediler. Onlar Bedirde ldrldler."
Bunu bnu Eb Hatim anlatt ve bunlara, Haris bni Zem'a bni Esved ve s bni Mnye bni Haccac' ilave
[537]
etti.
8- Buhr'de bu haber "Mslmanlardan baz kimseler (Mekke'de kalarak imanlarn gizleyenler) mriklerle
birlikte savaa kp onlarn saysn oalttlar; atlan bir ok onlardan birine isabet edip ldrm, savurulan bir
[538]
kl onlardan birine isabet edip ldrmt de Allah Teal bu yeti indirdi." eklinde ksaca yer alr.
9- Eb Bekr el-Harisi, Hafz Ebu'-eyh'ten, o Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Abdurrahim b.
Sleyman'dan, o E'as b. Sevat'tan, o krime'den, o da bn Abbas'tan (bu yeti okuyarak) yle dediini bize haber
verdi:
"Bu kimseler Mekke'de bulunan mslmanlardan bir gruptu. Nihayet bunlar, bir muharebe iin mriklerden bir
[539]
toplulukla yola kmlard da onlarla beraber ldrlmlerdi. te bu yet bu sebebe binaen inmitir."
"Mekke'de Mslman olan bir kavim vard. Raslullah hicret ettii zaman, onlar hicreti kerih grdler ve korktular.
[540]
Allah Tel bu ayetleri indirdi."
"Mekke ehlinden bir kavim mslman oldu. Fakat mslmanlklarn gizledi. Mrikler onlar Bedir gn savaa
kartt. Bzlar ld. Mslmanlardan bir ksm:
"Bunlar Mslman idiler, zorlanarak buraya getirildiler, onlar iin istifar edin. dedi. Bunun zerine Nisa: 4/97
yeti indi.
Mslmanlar onlardan Mekke'de kalanlara bunu yazd ve onlar iin zr olmadn bildirdi. Onlar hicret iin
Mekke'den kt, mrikler onlar fitneledi, onlar da geri dndler. nsanlardan Allaha iman ettik diyen bir takm
[541]
kimseler, Allah yolunda eziyet grnce insanlarn azabn Allahn azab gibi grdler.
ayeti indi.
Mslmanlar bunu da onlara yazd. Onlar buna ok zld. Sonra phesiz Rabbin fitneden sonra hicret
[542]
eden
yeti indi.
Bu defa mslmanlar, Mekke'deki mslmanlara bu yeti yazp gnderdiler ve onlara "Allah, sizin iin bir kar
yol gsterdi." dediler. Bunun zerine Mekke'deki mslmanlar hicret iin yola ktlar. Mrikler de geriden gelip
onlara kavutular ve birbirleriyle vurutular. len ld kurtulan da kurtulmu oldu.
[543]
Bunun benzerini bnu Cerr, bir ok tarikten anlatt.
12- bn Vehb'den rivayette o, "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki:... Ancak
erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar mstesnadr." yetini bn Zeyd'e sormu
da o yle demi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), peygamber olarak gnderilip de iman aa kp zahir olunca mnafklk da ortaya kt.
Baz kimseler Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip:
"Ey Allah'n elisi, u kavmin bize yle yle yapmasndan, ikence yapmasndan korkmasak elbette biz de
mslman olurduk. Fakat biz, Allah'n yegne ilh olduuna ve senin Allah'n elisi olduuna ehadet ediyoruz."
demilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e byle sylemekle birlikte Bedr gn olunca mrikler ayaklanp da,
"Hi kimse bizden arkaya kalmyacak, her kim geride kalrsa evini ykarz, maln da kendimiz iin mubah sayarz."
deyince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e o sz syleyenler de onlarla birlikte savaa ktlar. Onlardan bir ksm
ldrld, bir ksm da esir oldu. Onlardan ldrlenler hakknda Allah Teal:
"Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite idiniz?" Onlar: "Biz,
yeryznde ciz kimselerdik." derler. Melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Siz de orada hicret edip o sizi
zayf grenleri terketseydiniz ya." derler. te onlar; onlarn barnaklar cehennemdir. O, ne kt yerdir." buyurdu.
Sonra onlardan sdk olanlarn mazeretlerini kabul ederek:
"Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar mstesnadr. Umulur ki Allah
onlarn mrikler arasnda oturmalarn, onlarla birlikte kalmalarn affetsin." buyurdu.. Onlardan esir edilenler:
"Ey Allah'n elisi, biliyorsun ki biz sana gelir ve Allah'n yegne ilh olduuna ve senin Allah'n elisi olduuna
ehadet ederdik. Bu kavimle (mriklerle) onlardan korkumuzdan birlikte ktk." dediler de Allah Teal:
"Ey peygamber, elinizdeki esirlere de ki: "Eer Allah, kalbinizde hayr olduunu bilirse sizden alnandan daha
hayrlsn size verir ve peygamber'e kar mriklerle birlikte savamaya km olmanz balar. Eer sana
hainlik yapmak isterlerse daha nce Allah'a da hainlik etmiler ve mriklerle birlikte savaa kmlard da Allah,
[544]
[545]
onlara kar sana imkn ve kudret vermiti ve Allah Alm'dir, Hakm'dir."
buyurdu.
13- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de bu Mekke'de kalarak imanlarn gizleyen mslmanlar bu yet-i kerime
yannda baka yetlerin de nzulne sebeptirler.
bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Mekkelilerden bazlar mslman olmu, fakat imanlarn gizlemilerdi. Bedr gn mrikler bunlar da
beraberlerinde karmlar ve mrikler safnda yer alan bu gizli mslmanlardan bazlar savata lmt.
Mslmanlar:
"Onlar da bizim arkadalarmzdlar. Mrikler safnda savamaya zorlandlar; binaenaleyh onlar iin istifarda
bulunun." demilerdi. Bunun zerine "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler
ki:.." yet-i kerimesi nazil oldu. Medine'deki mslmanlar bu yet-i kerimeyi, Mekke'de kalp imanlarn gizleyen
kimselere yazp gnderdiler ki onlarn mrikler arasnda kalarak lmeleri halinde zrleri kabul edilmiyecektir.
Bunun zerine kalan m'minler Mekke'den Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Onlarn Mekke'den ktn
duyan mrikler onlar takiple yakaladlar ve tekrar Mekke'ye gtrdler. Onlardan bazlar bu fitneye kaplp
imanlarndan dndler. Bunlar hakknda da "nsanlardan yleleri vardr ki "Allah'a iman ettik derler de Allah
[546]
yolunda eziyete uratldklarnda insanlarn fitnesini Allah'n azab imi gibi tanr..."
yet-i kerimesi nazil
oldu.
Medineli mslmanlar bu sefer bu yet-i kerimeyi yazp Mekke'de kalan gizli m'minlere gnderdiler de o
imanlarn gizleyenler iyice zlp btn hayrlardan umutlarn kestiler. Bunun zerine onlarn hakknda "Hem
Rabbn, ikenceye uratldktan sonra hicret eden, sonra Allah yolunda savaan ve sabredenlerle birliktedir.
[547]
Muhakkak ki Rabbn bundan sonra da Gafur'dur, Rahm'dir."
yet-i kerimesi nazil oldu.
Medineli mslmanlar bu yet-i kerimeyi de yazarak Mekke'de imanlarn gizleyenlere gnderdiler ve dediler ki:
"Allah sizin iin bir k yolu gsterdi." Bu mektup zerine kalan m'minler Mekke'den, Medine'ye gitmek zere
yola ktlar. Bu sefer de mrikler onlarn Medine'ye hicret etmek zere ktklarn itip pelerine dtler. Onlara
[548]
yetitiler, kap kurtulabilenler kurtuldu, kaamyanlar da mrikler tarafndan ldrld."
14- Avf'nin bn Abbs'tan rivayetine gre ise Raslullah (s.a.v.) ile birlikte savaa kmayp geride kalan bir kavim
hakknda nazil olmutur. te melekler bunlardan, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kavumadan lenlerin yzlerine ve
[549]
arkalarna vurmulardr.
"Bununla, kfr diyarnda mslman otup, orada oturmaya devam ederek, slm diyarna hicret etmeyen kimseler
[550]
kastedilmitir."
"Bu yet, korktuklar iin mminlere iman ettiklerini syleyip, kendi kavimlerinin yanna geldiklerinde de kfir
olduklarn ortaya koyan ve Medine'ye hicret etmeyen bir grup mnafk hakknda nazil olmutur. te bunun
zerine Cenb- Hak, bu yet ile bu gibi kimselerin, mnafklar, kfrleri ve hicret etmeyileri sebebi ile kendi
[551]
kendilerine zulmetmi olduklarn beyan etmitir."
17- Aslnda bundan ceki rivayetle bunun arasnda meal itibariyle fark yoktur. Hangi sebeple olursa olsun iman
ettikten sonra Mekke'de kalanlar da, Medine'de olup Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte kmayanlar da neticede Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in dman karsnda gcn artrma yerine eksiltmiler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e muvafakat
[552]
etmemiler ve yet bylelerini knama siyaknda inmitir.
98. Ancak erkek, kadn ve ocuklardan, aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar (gszler) bundan
mstesnadr.
1- Mchid der ki:
"Mslmanlarn, Bedr gazvesinden sonra imanlarn gizleyerek hal Mekke'de kalmakta devam eden zayf ve
aresiz mslmanlar hakknda: "Onlar da Bedr'de mriklerle birlikte bize kar savamaya kp da ldrlenler
[553]
mertebesindedirler." demeleri zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bu yeti Mekke mslmanlarna gnderdiinde, Cndeb bn
Damre (r.a.), oullarna:
"Beni Medine'ye gtrn. nk ben mstaz'aflardan deilim ve ben yolu bilmeyen birisi de deilim. Allah'a
yemin olsun ki artk bu gece Mekke'de gecelemem" dedi. Bunun zerine oullar onu bir sedyeye koyup, Medine'ye
[554]
doru yola ktlar. Bu zat, ok ihtiyar idi ve yolda ld."
3- Sddi diyor ki:
"Hz. Ali'nin kardei Akl ve Nevfel esir dnce Rasulullah Ahbas'a dedi ki:
"Hem kendi fidyeni hem de kardeinin olu Akl'in fidyesini deyeceksin." Abbas dei ki:
"Ey Allah'n Rasul, senin kblene kar namaz klmadk m? Senin getirdiin ehadeti getirmedik mi?" Rasulullah
da buyurdu ki:
"Ey Abbas, sizler, savatnz ve malup oldunuz." Sonra yetin u blmn okudu:
"Allah'n yeryz geni deil miydi? Orada hicret etseydiniz ya!" derler. te bunlarn varaca yer cehennemdir.
O, ne kt bir yerdir."
Sddi diyor ki:
"Bu yet-i kerimenin indii gn mslman olup da hicret etmeyen kimse kfir saylyordu. Ancak bir are
[555]
bulamayan, hicret etmek iin mal olmayan ve yolu bilmeyenler bundan mstesna idi."
4- Abdullah b. Abbas, bu yet-i kerimeyi okuduktan sonra yle demitir:
[556]
"Benim annem de Allah'n, burada mazur kldn bildirdii kimselerdendi."
5- Abdullah b. Abbas demitir ki:
[557]
"Ben ve annem, Allah'n burada mazur kldn bildirdii kimselerdendik."
6- Ebu Hureyre diyor ki:
"Rasulullah, yats namazn klarken secdeye varmadan nce yle dua etti:
"Ey Allahm, sen Ayya b. Ebi Rebia'y kurtar. Ey Allahm sen Seleme b. Hiam' kurtar. Ey Allah'm, sen Velid'in
olu Velid'i kurtar. Ey Allahm sen mminlerin zayf drlm olanlarn kurtar. Ey Allahm sen, Mudar
[558]
kabilesine zerindeki baskn artr. Ey Allahm, sen onlarn yllarn Yusufun yllar gibi ktlk yllar kl."
100. "Allah yolunda hicret eden kii, yeryznde ok bereketli yer ve genilik bulur. Evinden, Allah'a ve
peygamberine hicret ederek kan kimseye lm gelirse, onun ecrini vermek Allah'a der. Allah balar ve
merhamet eder."
1- Said b. Cbeyr, Katade, krime, Dahhak, Sddi, bn-i Zeyd ve Abdullah b. Abbas bu yet-i kerimenin,
mslman olduktan sonra Mekke'de ikamet eden, ancak bundan nceki iki yet-i kerime inip, zrsz olduu halde
hicret etmeyenleri knaynca, hasta olmasna ramen hicret etmek iin yola kan ve Medine'ye varmadan yolda
len bir kii hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Ancak bu kiinin isminin, Damre b. el-ys mi yoksa ys b.
Damre mi yahut, Damre b. Cndeb mi veya Cndeb b. Damre mi okluu hususunda farkl rivayetler zikredilmitir.
[559]
2- Katde'den rivayete gre o yle anlatyor:
"Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite idiniz?" Onlar: "Biz,
yeryznde ciz kimselerdik." derler. Melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Siz de orada hicret edeydiniz
ya." derler..." yeti nazil olduunda o gn mslmanlardan bir adam hasta olduu halde:
"Allah'a yemin olsun ki benim bir mazeretim yok, yol bulamyan aresiz birisi deilim, zenginim de. Beni binitime
bindirin." dedi, binitine bindirdiler (veya yklediler), yola kt ama yolda lm onu yakalad da onun hakknda
[560]
"Allah'a ve Rasul'ne muhacir olarak evinden kan kimseye lm gelirse..." yet-i kerimesi nazil oldu."
3- Katde'den gelen ikinci bir rivayette bu ztn ismi de verilmekte; adnn Sebre olduu ve Harem'i geer gemez
[561]
vefat ettii belirtilmektedir.
4- Sudd'den rivayette bu kiinin Damre ibn Cundeb ed-Damr olduu, Mekke'den ayrlmak zere binitine bindirilip
Medine'ye yneldiinde
[562]
"Ey Allahm, ben Sana ve Rasul'ne muhacirim." dedii bildirilmektedir.
5- krime'den rivayette Damre oullarndan bir adam olduu ve Hashs'da iken lmn onu yakalad
[563]
bildirilmektedir.
6- krime'den gelen baka bir rivayette bu kiinin Cundeb ibn Damre el-Cenda' adnda bir ihtiyar olduu, yolda
ld ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabnn onun hakknda:
"Hicret etmezden nce ld, bilmiyoruz mriklerin dostluu zere zere mi yoksa mslman olarak m ld?"
[564]
demeleri zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu kaydedilmektedir.
7- Eb Hassan el-Mzen, Harun b. Muhammed b. Harun'dan, o shak b. Muhammed el-Huzai'den, o Ebu'l-Velid
el-Ezrak'den, o dedesinden, o Sfyan b. Uyeyne'den, o Amr b. Dinar'dan, o da krime'den u haberi bize verdi:
"Mekke'de sreten slm'a girip de hicrete gc yetmeyen bir grup vard. Zamanla Bedir Gn gelip, bunlar
istemeyerek zorla sefere karldklarnda, ldrldler. Allah Teala da "Kendilerine yazk edenlerin canlarn
[565]
[566]
aldklar zaman"
yetini "te Allah'n bunlar affetmesi umulur. Allah Affedendir, Balayan'dr."
yetinin sonuna kadar indirdi. Medine'de bulunanlar, Mekke'de bulunan mslmanlara bu yetleri yazp
gnderdiler. Bunun zerine Bikr Oullar'ndan hasta olan birisi:
"Beni Ravha Semti'ne karn" dedi. Onlar da kendisini oraya kardlar. O da Medine'ye niyetlenerek yola kt.
[567]
Hashas denilen yere gelince vefat etti. Allah Teala da bu yeti bunun iin indirdi."
8- Dahhk'ten rivayet ediliyor:
"Allah Teal, (Mekke'de kalarak mriklerle birlikte Bedr'e kmaya mecbur kalan) ve Bedr'de ldrlenler
hakknda "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite idiniz?" Onlar:
"Biz, yeryznde ciz kimselerdik." derler. Melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Siz de orada hicret
edeydiniz ya." derler..." yet-i kerimesini indirdiinde Leys oullarndan olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dini zere
olan, fakat Mekke'de ikamet eden, ihtiyar ve zayf olduu iin de mazur grlm olan bir adam, haklarnda
Allah'n bu yet-i kerimeyi indirmi olduunu iitince ailesine:
"Bu gece kat'iyyen Mekke'de geceliyecek deilim." dedi. Ailesi onu hasta hasta Mekke'den (Medine'ye gtrmek
zere) kardlar. Medine yolunda Ten'm'e ulatklarnda lm onu yakalad. te onun hakknda "Allah'a ve
[568]
Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimseye lm gelirse..." yet-i kerimesi nazil oldu."
9- bn Abbs'tan gelen bir rivayette bu kiinin Bekr oullarndan Damre adnda birisi olduu ve hasta hasta
ailesine:
"Beni Mekke'den karn." dedii, ailesinin:
"Nereye karalm?" sorular zerine elyle Medine tarafn iaret ettii ve yet-i kerimenin onun hakknda nazil
[569]
olduu kaydedilmektedir.
10- bn Abbs'tan gelen bir rivayette Mekke'deki mslmanlarn "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca
kimselere melekler derler ki..." yetinin nzulnden Abdurrahman ibn Avfn, bu yetin nazil olduunu bildiren
mektubu sayesinde haberdar olduklar ve Damre ibn Amr el-Huz'nin (veya Damre ibn Cundeb veya Damdam) de
[570]
bundan sonra Mekke'den ayrlarak hemen Medine'ye hicrete karar verdii anlatlmaktadr.
"Damra bni Cndp hicret etmek iin evinden kt, ehline:
"Beni srtnza aln, mriklerin arzndan kartn ve Raslullah'a gtrn." dedi. Neb Aleyhisselm'a ulamadan
[571]
yolda vefat etti. Bunun zerine bu ayet indi."
12- Ata'nn rivayetinde bn Abbas yle dedi:
"Abdurrahman b. Avf Mekkeliler'e haklarnda Kur'an'dan inen vahyi haber veriyordu. nzal olunan "Kendilerine
[572]
yazk edenlerin canlarn aldklar zaman"

yetini yazmt. te bu yeti mslmanlar okuyunca Ubeyb b.
Damre el-Leysi -ki o, ok yal bir kimseydioullarna dedi ki:
"Beni deveye bindirip sefere hazrlayn. Zira ben, zayf dm kimselerden saylmam. Ben Medine yolunu da bilip
gidebilirim. Bunun zerine oullar, onu Medine'ye doru ynelmi bir vaziyette devenin zerinde bulunan bir
koltua yklediler. Yola kt. Tenim denilen yere eriince lme yaklamt. Bu yzden sa elinin iini sol elinin
zerine vurup dedi ki:
"Ey Allah'm, u sa elim senin iin, u sol elim ise Peygamberin iindir. Rasulullah (s.a.v.)'n elinin sana biat ettii
hal zere sana biat ediyorum. Sonra vgye layk bir halde vefat etti. Onun bu haberi Rasulullah (s.a.v.)'n
Ashab'na ulat. Onlar da dediler ki:
"Eer Medine'ye gelebilseydi, cretini tamtamna alacakt." te bu yzden Allah Teala bu zat hakknda bu yeti
[573]
indirdi."
12- Sad ibn Cubeyr'den gelen rivayette bu ztn Huza kabilesinden Damre ibnu'1-s veya el-s ibn Damre ibnu'z[574]
Zinb' olduu bildirilmektedir.
14- Sad ibn Cubeyr'den gelen rivayette bu yet-i kerimenin nzulnden nce
"M'minlerden, zr sahibi olanlar dnda (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda mallaryla, canlaryla savaanlar
[575]
bir olmaz."
yetinin, peinden "Allah, mallaryla, canlaryla savaanlar derece itibariyle onlardan ok stn
[576]
kld."
yetlerinin indii, Mekke'de bulunan mslmanlarn bunlar kendileri iin hep birer ruhsat olarak te
lkki ettikleri; nihayet "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite
idiniz?" Onlar: "Biz, yeryznde ciz kimselerdik." derler. Melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Siz de
orada hicret edeydiniz ya." derler. te onlar; onlarn barnaklar cehennemdir. O, ne kt yerdir." yet-i kerimesi
nazil olunca
"te bu yet, artk buradan hicret etmemizi vacip kld." dedikleri, bunun akabinde de bir istisna kabilinden olarak
"Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar mstesnadr." yetinin inmesiyle
Leys oullarndan hem yal, hem a'm ve hem de hasta olan Damre ibn Ebi'1-lys er-Razek'nin:
"Malm var, klelerim var, hicret konusunda aresiz deilim. Beni binitime ykleyin." dedii, hasta hasta yola
kt, ama Ten'm'de lme yakaland ve Ten'm mescidi yanna defnedildii, ite onun hakknda "Allah'a ve
Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimseye lm gelirse..." yet-i kerimesinin nazil olduu
[577]
kaydedilmektedir.
15- Sad bni Cbeyr'den (r.a.) rivayet edildi:
"Ebu Damra Ez-zerk, Mekke'de idi. Nisa: 4/98 ayeti inince o:
Ben zenginim ve gidebilecek durumdaym" dedi ve Neb Aleyhisselm'a gitmek zere hazrland. Ten'imde ona
[578]
lm ulat, vefat etti. Bunun zerine bu ayet indi."
"Huzaa oullarndan Damre b. el-ys veya ys b. Damre isminde birisi vard. Mslmanlara hicret etmeleri
emredildiinde o hastayd. Ailesine, kendisi iin bir sedye yapmalarn ve kendisini Rasulullah'n yaad yere
gtrmelerini emretti. Ailesi, emrini yerine getirdi. Fakat o, "Ten'im" denen yere varnca vefat etti. te bunun
zerine bu yet nazil oldu."
17- Abdullah bni Kst'tan rivayet edildi:
"Cunda' bni Damrat Dmir, Mekke'de idi. Hastaland, ocuklarna:
"Beni Mekke'den kartn, Mekke'nin sknts beni ldrd." dedi. ocuklar ona:
"Nereye kartalm?" dediler. Eliyle Medine tarafn iaret etti. Hicret etmeyi istiyordu. ocuklar onu karttlar.
[579]
Ben Gfr'n yaknna ulatlarnda vefat etti. Allah Tel, onun hakknda bu yeti indirdi."
"Cndeb bn Damre, lmnn yaklatn hissettiinde sa elini sol eline vurmaya balayarak,
"Allah'm, bu senin iin; bu. Rasuln iin... sana Rasl'nn biat ettii her hususta ben de biat ediyorum dedi ve
daha sonra ld. Cndeb'in bu haberi ashaba ulanca, onlar,
[580]
"Medine'de lseydi, daha hayrl olurdu" dediler. Bunun zerine bu yet nazil oldu."
19- smi hakkndaki btn ihtilflar veren bnu'1-Esr bu ztn knyesini "Damre ibn Ebi'1-ys ibn Damre ibn
[581]
Zinb el-Huzf olarak vermitir.
20- bnu Cerr, bunun benzerini Sad bni Cbeyr, krime, Katde, Sdd, Dahhak ve bakalar tarikndan anlatt.
Bzlarnda Damra bni Iys veya Iys bni Damrat diye isimlendi. Bzlarnda, Cndp bni Damrat el-Cnd diye
isimlendi. Bzsnda Damr, Bzsnda, Ben Damradan biri, Bzsnda Beni Huza'dan, Bzsnda Beni Leys'ten
[582]
biri, Bzsnda Ben Kinneden, Bzsnda Ben Bekir'den biri diye isimlendi.
21- Rivayetlerde "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimse"nin kabilesi Huza, Leys, Bekr,
Damre, Kinne oullar gibi farkl farkl verilmektedir. Anlan kimselerin nisbeleri tabakt kitablarnda farkl farkl
[583]
verilmekle birlikte ou zaman ayn ahsa iaret etmektedir ve bir ihtilf saylmamaldr.
22- bn Zeyd der ki:
"Kinne oullarndan bir adam mslman olup hicret etmek zere yola kt, ancak yolda ld de kavmi onunla
alay edip "Zavall, istediine ulaamad, ailesi iinde lp defnedilinceye kadar da ikamet edemedi." dediler de
[584]
onun hakknda bu yet-i kerime indi."
23- Zubeyr ibn Bekkr da bu yet-i kerimenin muhacir olarak yola kan, ancak yolda len Hlid ibn Hizam (Hz.
[585]
Hadice'nin kardei olu ve Hakm ibn Hizam'in kardeidir) hakknda nazil olduunu sylemitir.
24- Bu rivayette Hlid'in nereye hicret iin yola kt verilmez ve sanki Medine-i Mnevvere'ye, Hz. Peygamber
[586]
(s.a.v.)'e hicret etmek zere yola kt vehmi verilirken
25- bn Eb Hatim, bn Mende ve es-Sahbe'sinde el-Brd'nin Zubeyr ibnu'l-Avvm'dan rivayetle tahriclerinde ve
Kurtub tefsirinde buna aklk getirilmekte ve onun, Habeistan'a hicret iin yola kt tasrih edilmektedir. Ebu
Amr, "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimseye lm gelirse..." yetindeki Allah ve Rasl'ne
muhacir olarak kan kimsenin Hz. Hadice'nin kardeinin olu Hlid ibn Hzm ibn Huveylid olduunun kendisine
sylendiini zikretmektedir. Buna gre Hlid ibn Hzm, Habeistan'a vaki olan ikinci hicret srasnda oraya hicret
iin yola km, ancak yolda kendisini bir ylan sokmu ve Habeistan'a ulaamadan yolda vefat etmi ve ite bu
[587]
yet-i kerime onun hakknda nazil olmutur.
26- el-Umev'nin Kitbu'l-Mez'sinde Abdulmelik ibn Umeyr'den rivayetinde o yle demitir:
"Eksem ibn Sayf, Mekke-i Mkerreme'ye geldiinde Hz. Muhammed'in peygamberlik iddiasnda bulunduunu,
sonra oradan kp Medine-i Mnevvere'ye hicret ettiini duyunca O'na gitmek istedi. Ancak kavmi onu brakmad.
"O halde benim ona syliyeceklerimi ona, onun syleyeceklerini de bana ulatracak birisi gelsin bana." dedi.
Kabilesinden iki kii bu ii stlenerek Medine-i Mnevvere'ye Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve ona:
"Biz, Eksem ibn Sayf'nin sana elileriyiz. O soruyor:
"Kimsin, nesin, ne getirdin?" Rasulullah (s.a.v.):
"Ben Abdullah olu Muhammed'im, ben Allah'n kulu ve Rasl'ym." buyurup onlara "Hi phesiz Allah adaleti,
[588]
ihsan... emreder."
yet-i kerimesini okudu. Bu iki kii geri dnp Eksem ibn Sayf'ye geldiler ve Efendimiz
(s.a.v.)'in sylediklerini ona haber verdiler.
"Ey kavmim, O, mekrim-i ahlk emrediyor ve knanmlarndan da nehyediyor. Bu ite balar, nderler olun,
kuyruklar, sona kalanlar olmayn." deyip devesine bindi ve Medine'ye mteveccihen yola kt, ancak yolda ld.
te onun hakknda "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimseye lm gelirse..." yet-i kerimesi
[589]
nazil oldu."
27- Suyt bu rivayetin mrsel olup isnadnn da zayf olduunu kaydederken bu rivayeti destekleyen u rivayeti de
zikreder:
bn Ebi Hatim'in Kitabu'1-Muammern adl eserinde iki kanaldan bn Abbs'tan rivayetine gre ona bu yet
sorulmu da,
"Eksem ibn Sayf hakknda indi." demi.
"Peki ya Leys kabilesinden olan adam hakknda indi." rivayetine ne diyeceksin?" demiler de
[590]
"Bu, Leys'den ok zaman ncedir. Ayet hem hususi, hem geneldir." diye cevap vermi.
101. Yeryznde sefere koyulduunuz zaman kfirlerin size bir ktlk yapmasndan korkarsanz namaz
ksaltmanzda size bir gnah yoktur. Hi phesiz kfirler sizin iin apak bir dmandrlar.
102. Sen, ilerinde olup da namazlarn kldrdn zaman bir ksm seninle birlikte namaza dursun ve silhlarn da
alsnlar. Secdeye vardklarnda onlar arkaya gesinler; klmayan br ksm gelsin, seninle beraber klsnlar.
Tedbirli olsunlar, silhlarn alsnlar. Kfirler, size anszn bir baskn vermek iin silhlarnzdan ve eyanzdan
gaflette olmanz arzu ederler. Yamurdan bir eziyet grr veya hasta olursanz, silhlarnz brakmanzda bir beis
yoktur. Fakat dikkatli olun. Hi phesiz Allah, kfirlere alaltc bir azb hazrlamtr.
1- stad Eb Osman ez-Za'feran el-Mukrri bize hicr yirmi be senesinde, ona da Eb Muhammed Abdullah b.
Muhammed b. Ali b. Ziyad es-Sdd'den hicr altm ylnda, o hicr yz drt ylnda (Bu hadis munkat'dr)
Mekke'de Mescid-i Haram'da Eb Said el-Fadl b. Muhammed el-Cezer'den, o Ali b. Ziyad el-Lahr'den, o Eb
Kurra Musa b. Tarik'ten, o Sfyan'dan, o Mansur'dan, o Mcahid'den, o da Eb Ayya ez-Zrak'den bize u
rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) ile beraber le namazn klmtk. Mrikler bunun zerine:
"Onlar yle bir pozisyonda idiler ki, keke onlar (namaz klarken) gafil bulunduklar bir srada haklarndan
gelseydik" diye hayflandlar. Sonra dediler ki:
"Onlara bir namaz daha gelecek ki o namaz onlara babalarndan daha sevgilidir." Mriklerin dedii bu namaz
ikindi namazdr. te bu yzden Cebrail (a.s.) bu yetleri le ile ikindi arasnda indirdi. O esnada Usfan
mevkiindeydiler. Mriklerin banda Halid b. Velid bulunuyordu. Onlar kble ile aramzda bulunuyorlard. Sonra
[591]
Eb Ayya korku namazn zikretti."
2- Ebu Ayya (Zeyd ibnu Smit) ez-Zurak'den rivayette o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte Usfn'da idik. Mriklerin banda Hlid ibnu'l-Veld vard. Allah'n Rasl
(s.a.v.) bize le namazn kldrrken mrikler kendi aralarnda konuup "Dilerseniz onlar bu haldelerken ve bizim
geldiimizin farknda deillerken birden zerlerine saldralm, demiler de bunun zerine le ile ikindi namazlar
arasnda namazlar ksaltma (ve korku namaz) yeti nazil oldu. Allah'n Rasl de o gn ve Sleym oullar gn
[592]
korku namaz kldrd."
3- Ebu Ayya Zrak'den rivayet edildi:
"Biz Usfn'da Raslullah ile beraberdik. Mrikler bizi karlad. Onlarn banda, Halid bni Veld vard. Onlar
bizimle kble arasnda kaldlar. Raslullah bize le namazn kldrd. Mrikler, "Onlar o halde iken saldrm
olsaydk onlar aldatrdk." dediler. Sonra, "Onlara u anda ocuklarndan ve nefislerinden sevimli olan namaz
[593]
geldi." dediler. Cibril, le ile ikindi arasnda Nisa: 4/102 yeti ile indi."
[594]
4- Bunun benzerini Ebu Hureyre'den Tirmiz rivayet etti.
[595]
5- bnu Abbas ve Cbir bni Abdullah'tan bunun benzerini bnu Cerr rivayet etti.
6- Ebu Ayya ez-Zraki diyor ki:
"Biz Rasulullah ile birlikte "Usfan" denen yerde bulunuyorduk. Rasulullah bize le namazn kldrd. Mriklerin
banda komutan olarak Halid b. Velid bulunuyordu. Mrikler birbirlerine dediler ki:
"Biz onlarn aklanacaklar ve gafil olduklar bir zamana rastlamtk." (Yani namaz klarken onlara hcum
etmeliydik. nk o anda onlar gafil avlayabilirdik) te bunun zerine le ile ikindi vakti arasnda, korku
namazn beyan eden hkm indi. Rasulullah bizleri iki gruba ayrarak ikindi namazn kldrd. Bir grup,
Rasulullah ile birlikte namaz klyor, dieri ise onu bekliyordu. Rasulullah, arkasnda bulunan gruba da onlar
koruyan gruba da birlikte tekbir aldrd. Ve hep birlikte rkuya vardlar. Sonra, Rasulullah'n arkasnda bulunan
grup secde etti. Geri ekildi. Daha sonra dier grup ilerleyip secde etti. Sonra hep birlikte ayaa kalktlar ve hep
birlikte ikinci rkuu yaptlar. Arkasnda bulunanlar da onu koruyanlar da. Sonra Rasulullah'n arkasnda bulunanlar
secde ettiler ve geri ekildiler. Arkadalarnn bulunduklar safta ayaa kalktlar. Dier grup ileri geti secde etti ve
Rasulullah hepsiyle birlikte selam verdi. Bylece, herkes imamla birlikte iki rekat namaz klm oldu. Rasulullah
[596]
byle bir namaz bir defasnda da Sleym oullar yurdunda kld."
7- Hz. Ali'den rivayette o yle anlatyor:
"Bir grup tccar Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip:
"Ey Allah'n elisi, bizler srekli olarak yeryznde yolculuk yapmaktayz. Biz nasl namaz klalm?" diye sordular.
Allah Teal "Yeryznde sefere koyulduunuz zaman namaz ksaltmanzda size bir gnah yoktur." yetini indirdi.
Sonra bir sre vahiy gelmedi. Bunun zerinden bir yl gemiti ki Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gazveye kt.
Ashabna le namaz kldrrken onlar namazda gren mrikler:
"Allah, Muhammed ve ashabna kar size imkn verdi, haydin zerlerine saldralm." dediler. lerinden birisi:
"Yok hayr, imdi deil; bunlarn bu namazlarnn peinden bundan daha stn tuttuklar bir namazlar daha var, o
namaz klarlarken saldrn." dedi. Allah Teal o gn le ile ikindi namazlar arasnda bu yetleri indirdi. Bylece
[597]
korku namaz inmi oldu."
8- Abdurrahman b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed ed-Dabb'den, o Muhammed b. Yakub'dan, o
Ahmed b. Abdu'l-Cebbar'dan, o Yunus b. Bkeyr'den, o Nadr Eb mer'den, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize
"Rasulullah (s.a.v.) sefere kp Usfan denilen yerde mriklere rastlad. Rasulullah (s.a.v.) le namazn
kldnda ve mrikler de Peygamber (s.a.v.)'i Ashabyla birlikte rk ve secde ederken grdkleri vakit bir ksm
bir ksmna dedi ki:

"Bu sizin iin bir frsatt. Onlara baskn yapsaydnz, sizin farknza varamazlard. Bylece zerlerine p onlar
ldrrdnz." lerinden birisi dedi ki:
"Onlarn bir baka namazlar daha var ki; o namaz onlara ailelerinden ve mallarndan daha sevgilidir. O halde
hazrlann da namaz iinde bulunduklar bir srada onlara baskn yapn." te Allah Teala bu sebepten dolay bu
yeti sonuna kadar indirdi. Bylece mriklerin yaptklar mevereti duyurdu ve korku namazn da zikretmi
[598]
oldu."
9- bn Abbas ve Cabir'den u rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), ashabna len namazn kldrmt. Mrikler bunu grdklerinde, hemen
"Biz bunlara saldrmadmz iin, ne kadar yanl bir i yaptk!" demiler ve mslmanlar baka bir namaz eda
ederlerken, artk saldrmaya karar vermilerdi. te bunun zerine Allah Tel, nebisini, bu yet ile onlarn srlarna
[599]
muttali klmtr."
[600]
10- Ebu Hureyre'den rivayete gre ise yet, Usfn ile Dacnn
arasndalarken mriklerin Hz. Peygamber
(s.a.v.) ve ashabn le namazn klarlarken grp
"Bunlarn u namazlarndan onlara daha sevgili, hatt ocuklarndan ve kzlarndan (veya babalarndan ve
oullarndan, bn Abbs rivayetinde ocuklarndan ve mallarndan) onlara daha sevimli olan ikindi namazlar var, o
[601]
namaza durduklarnda hep birden hcum edip ilerini bitirelim." demeleri zerine nazil olmutur.
"Rasulullah, mriklerin engel olduklar zaman "Dacnan" ve "Usfan" denen yerlerin arasnda konaklad. O anda
mrikler, kendi kendilerine yle dediler:
"Bunlarn yle bir namazlar var ki bu namaz onlar iin, oullarndan ve kzlarndan daha sevimlidir. Siz, ne
yapacanza karar verin sonra bunlara sadece bir hamle yapn." (Yani bir hamlede ilerini bitirin) Bu arada Cebrail
(a.s.) geldi. Rasulullah'a, sahabilerini iki ksma ayrmasn, onlardan bir gruba namaz kldrrken dier gruba, tedbir
alarak silahlaryla birlikte dmanlarnn nnde durmalarn, arkasnda bulunanlara bir rekat kldrdktan sonra geri
ekilmesini, dmann nnde bulunanlarn ileri gelerek onlara da bir rekat namaz kldrmasn bylece onlarn her
[602]
birinin Rasulullah'la birer rekat klm olacaklarn Rasulullah'n ise iki rekat klm olacan bildirdi."
12- Katde'nin Sleyman el-Yekur'den rivayetine gre ise yet, Nahl denilen mevkide nazil olmutur. Bu rivayet
baz ayrntlarda farkllk arzediyor, yle ki:
Sleyman el-Yekur, Cbir ibn Abdullah'a:
"Namaz ksaltma hangi gn indirildi?" veya "Namaz ksaltma hangi gndr?" diye sormu da Cbir yle
anlatm:
"am'dan gelmekte olan Kurey kervan iin yola ktk. Nahl'de iken kavimden bir adam Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne
gelmi ve:
"Ey Muhammed!" diye seslenmi. Efendimiz:
"Evet." demi. Adam:
"Benden korkuyor musun?" demi, Hz. Peygamber:
"Hayr." deyince,
"Benim seni ldrmemi kim engelleyecek?" demi, Efendimiz:
"Allah engeller senden beni Allah korur." buyurmu. Adam klcn ekip Hz, Peygamber (s.a.v.)'i tehdit etmi. Bu
hadiseden sonra Allah'n Rasl emretti de yola kma ve silhlar alma (silhlar kuanma) nida olundu. Daha
sonra namaz vakti girdi ve namaza nida olundu da Hz. Peygamber (s.a.v.) korku namaz kldrd. te o gn Allah
Teal namaz ksaltma ve m'minlere korku namaz esnasnda silhlarn kuanma emrini ieren yet-i kerimeyi
[603]
indirdi.
13- Bu Katde rivayeti, kimden olduu yani rvisi belirtilmeksizin Kurtub tefsirinde biraz daha farkl olarak
verilmi. yle ki:
"Yamurdan bir eziyet grr veya hasta olursanz, silhlarnz brakmanzda bir beis yoktur, yet-i kerimesi Batn
Nahle'de mrikler bozguna urayp mslmanlar kazandnda Hz. Peygamber (s.a.v.) hakknda nazil oldu.
Yamurlu bir gn idi ve Hz. Peygamber (s.a.v.) silhn brakm halde kaz-i hacet iin kmt. Kfirlerden
Gavres ibnu'l-Haris, Efendimiz'in ashabndan ayrlm yalnz bana kaz-i hacette bulunduunu grnce klcn
ekmi ve dadan aa inerek Efendimizin bana dikilmi (bir rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yaknndaki
bir aata asl duran ve kabzas gm kakmal klcn alarak),
"Ey Muhammed, bugn seni benden kim kurtarr?" ya da "Bugn benim seni ldrmemi kim engelleyebilir?"
demi. Hz. Peygamber de:
"Allah" deyip "Ey Allahm, avres'i benden dilediinle defet." diye dua etmi. Gavres klcyla Efendimize vurmak
zere yaklatnda aya kayarak yz st yere kapaklanm. (Vkd burada Cibril'in avres'i gsnden ittiini
zikretmitir.) Gavres'in elinden den klc alan Rasl-i Ekrem
"Ey Gavres, imdi benden seni kim koruyacak?!" buyurmu. Onun:
"Hi kimse." demesiyle
"Benim hak peygamber olduuma ehadet etmeyi ve klcn geri vermemi ister misin?" diye sormu. Gavres:
"Hayr, senin hak peygamber olduuna ehadet etmem, fakat bundan sonra seninle savamyacama ve sana kar
senin hibir dmanna yardm etmiyeceime ehadet ederim." demi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in iade ettii
[604]
klcn alp gitmi de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.
14- Hz. Peygamber tarafndan serbest braklan Gavres'in, kabilesine varnca: "nsanlarn en hayrlsnn yanndan
[605]
geliyorum." dedii nakledilir.
15- Bu hadise hicretin drdnc senesinde Gatafan kabilelerinden Muharib oullar ile Sa'lebe oullar kabileleri
zerine gerekletirilen Ztu'r-Rk' gazvesi sonrasnda meydana gelmitir. Bozulan dman kuvvetlerinden arta
kalan gruplardan birisinde bulunan Gavres, Hz. Peygamber'i yalnz ve silhn brakm halde grnce anlatlan
[606]
tama'a kaplm olmaldr. Buna gre bu yet-i kerime hicretin drdnc senesi inmi olmaldr.
16- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de "Yamurdan bir eziyet grr veya hasta olursanz, silhlarnz
brakmanzda bir beis yoktur. Fakat dikkatli olun..." yet-i kerimesi yaral olduu iin silhn brakan
[607]
Abdurrahmn ibn Avf hakknda nazil olmutur.
17- bn shak, Cbir ibn Abdullah'tan rivayetle bu Gavres hadisesi sebebiyle Mide: 5/11 yetinin nazil olduunu
zikretmekte ancak Yezd ibn Rmn'dan Amr ibn Cih hakknda nazil olduu rivayetinin de olduunu
[608]
kaydetmektedir.
bn shk rivayeti inaallah Mide 11 yetinin nzul sebebinde tam olarak verilecektir.
104. Kavmi arayp takip etmekte gevek davranmayn. Siz ac duyuyorsanz, phesiz onlar da sizin duyduunuz o
ac gibi ac duyuyorlar. Halbuki siz Allah'tan, onlarn umut edemiyecekleri eyleri umuyorsunuz. Allah Alm'dir,
Hakmdir

l- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Uhud gn mslmanlarn bana gelenler geldikten sonra Allah'n Rasl ve ashab daa ktlar. Aadan Ebu
Sfyan geldi ve:
"Ey Muhammed, yara, yaraya karlktr. Sava byle srayladr; bir gn size ise bir gn de bizedir." dedi. Allah'n
Rasl (s.a.v.) ashabna:
"una cevap versenize." buyurdu, onlar:
"Ortada eitlik yok: Bizim llerimiz cennette, sizinkilerse cehennemde." dediler. Ebu Sfyn:
"Uzz bizimdir, sizin Uzz'nz yok." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Allah bizim Mevlmzdr, sizinse mevlnz yok." deyiniz." buyurdular. Ebu Sfyn:
"Ycel ey Hbel, ycel ey Hbel!" dedi. Hz. Peygamber:
"Allah en ycedir, en uludur!" deyiniz." buyurdular. Ebu Sfyan:
"Bizim ve sizin buluma yerimiz Bedr es-Sur olsun." dedi. O gn mslmanlar yaral olarak uyudular.
krime der ki:
te orada "Eer size bir yara demise o kavme de o kadar yara demitir. Biz o gnleri insanlar arasnda leh ve
[609]
[610]
aleyhlerine dndrr dururuz..."
yetleri ile bu yet-i kerime nazil oldu."
2- bnu'l-Cevz ise bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber (s.a.v.)n, ashabna, Uhud'un akabinde ekilen Ebu
Sfynn peinden gitmelerini emrettiinde onlarn yaral ve gszlklerinden yaknmas zerine indiini
[611]
[612]
kaydetmektedir.
Ancak bnu'l-Cevz bu gr herhangi bir sahab veya mfessire isnat etmemitir.
3- "Kendilerine yara isabet ettikten sonra yine Allah'n ve Rasl'nn davetine icabet edenler, ilerinden iyilik
[613]
yapanlar ve takvaya erenler iin ecr-i azm vardr."
yetinin nzul sebebinde getii zere Uhud Gazvesinin
hemen akabinde tam bir sonu alamadan Mekke'ye doru geri ekilen Ebu Sfyn ve ordusunu, mslmanlarn
henz tkenmediini gstermek zere takip emri hakknda nzil olduu da sylenmitir. Ancak Allah yolunda
[614]
klacak btn cihadlar hakknda umum olduu da phe gtrmez.

105. Dorusu Biz sana kitab hak olarak indirdik ki insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii gibi hkmedesin.
Sakn hainlerin savunucusu olma.
106. Ve Allah'tan mafiret dile. Hi phesiz Allah Gafur'dur, Rahim'dir.
107. Nefislerine hainlik etmi olanlar savunma. Allah, herbir hainlikte direnen gnahkr sevmez.

1- Mfessirler, bu yetlerin ve bundan sonra gelen yz on altnc yete kadar olan yetlerin, hrszlk yapan veya
kendilerine verilen bir emaneti inkr ederek ihanette bulunan, Rasulullah'n da bilmeden savunduu bir kii
[615]
hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
2- Mfessirler, bu yetlerin ounun, Tume bn Ubeyrk hakknda nazil olduu hususunda ittifak etmilerdir. Bu
[616]
sebeb-i nzul hdisesinin nasl cereyan ettii hususunda deiik rivayetler vardr.
3- Muhammed ibn shak'n... Katde ibnu'n-Nu'mn'dan rivayetinde o yle anlatyor:

"Bizde, Ubeyrk oullar denilen Bir, Ber, Mbeir'den oluan bir aile vard. Bunlardan Ber -ki ona Ebu Tu'me
de denilmektedir- mnafk idi. Raslullah (s.a.v.) ve ashabn hicveden iirler syler, sonra bunlar araplardan bir
aire nisbet eder,
"Filn air yle yle syledi." diyerek okurdu. Raslullah'n ashab onun bu trden bir iir okuduunu iittikleri
zaman bunun aslnda Ber tarafndan sylenmi bir iir olduunu anlar ve:
"Vallahi bu iiri olsa olsa bu habis syler." derlerdi. Bu aile cahiliye devrinde de slm devirde de yoksul bir aile
idiler. Zaten Medineliler de ok zengin kimseler deillerdi. nsanlarn ounun yiyecei hurma ve arpa idi. Ancak
zenginler am'dan beyaz un getiren bir kervan geldii zaman beyaz un satn alr, bunu kendileri yer, aileleri yine
hurma ve arpa yemeye devam ederlerdi. Yine bir keresinde am'dan bir kervan geldi ve beyaz un getirdi. Amcam
Rifa ibn Zeyd bir yk beyaz un satn ald ve iinde silhlarnn, iki zrh, iki kl ve dier sava levazmatnn da
bulunduu bir odaya koydu. O gece odann duvarnda bir delik alarak girilmi, silhlar ve un alnm. Sabah
olunca amcam Rifaa bana geldi ve:
"Ey kardeimin olu, biliyor musun bu gece evimize hrsz girmi, kilerimizin duvarn delmi, silh ve
yiyeceimizi alp gtrm. Evde bir soruturma yaptk, bize denildiine gre beyrk oullarnn gece klar
yanyormu ve bizim yiyeceklerimizi onlar da grmler. beyrk oullar da suu, Medine'de doruluu ve gzel
ahlk ile tannan Lebd ibn ehrin zerine atmlar." dedi. Lebd bunu duyunca klcn ektii gibi beyrk
oullarna vard ve:
"Ben mi hrszlk yapmm? Allah'a yemin ederim ki ya bu hrszl kimin yaptn ortaya karr, sylersiniz, ya
da hepinizi u klcmla dorarm." dedi.
"Bizden uzak ol be adam, sen bunu yapacak kii deilsin." dediler. Biz evde sorduk soruturduk ve artk bu ii
beyrk oullarnn yaptndan hi phemiz kalmad da amcam:
"Ey kardeimin olu, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gitsen de bu durumu bir de ona anlatsan." dedi.
Katde anlatmaya yle devam eder:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldim, ona durumu anlattm ve:
"Ey Allah'n elisi, bizde yaramaz bir aile var, gece amcam Rifa'nn evine kastetmiler, kilerinin duvarn delip
silhn ve yiyeceini almlar. Aldklar yiyecee ihtiyacmz yok ama hi olmazsa silhmz iade etsinler." dedim.
"Bu konuya bakacam, bir dneyim." buyurdu. beyrk oullar benim Raslullah'a gittiimi ve durumu
anlattm haber alnca kendilerinden Esr ibn Urve adndaki kiiye gitmiler, konuyu onunla konumular, aile
halk evresinde toplanm, sonra da Raslullah (s.a.v.)'a gelmiler ve:
"Ey Allah'n elisi, Katde ibnu'n-Nu'mn ve amcas bizden mslman ve doruluk sahibi bir aileye, ellerinde bir
delil ve isbat olmakszn hrszlk iftirasnda bulunmu." demiler. Katde der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldim, onunla tekrar konutum da bana: "Mslmanl ve doruluu bana iletilen bir
aileye delilsiz, isbatsz hrszlk ithamnda bulundun." buyurdu. Raslullah (s.a.v.)'n yanndan ayrldm, sanki
dnya bama ykld, keke malmn bir ksm benden ksayd (amcamn zararn ben karlasaydm) da bu
mes'eleyi Raslullah'la konumam olsaydm." diye temenni ettim. Amcam Rifa'ya vardm,
"Ne yaptn ey kardeim olu?" dedi, Raslullah'n bana sylediklerini naklettim,
"Allah, kendisinden yardm istenecek olandr." dedi. ok gemedi, Kur'n nazil oldu:
"Dorusu Biz sana kitab hak olarak indirdik ki insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii gibi hkmedesin. Sakn
hainlerin savunucusu olma..." yetleri indi. Kur'n'dan bu yetler nazil olunca alnan silhlar Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e getirildi ve Efendimiz silh Rifa'ya iade ettirdi. Katde der ki:
"Amcam cahiliye devrinde kocam bir ihtiyard. Mslman olmutu ama slmnda yine de bir phem vard.
Silh kendisine getirdiimde:
"Ey kardeim olu, bu silhlar Allah yoluna vakfediyorum." dedi ve anladm ki slm sahih imi. Ber'e gelince;
hakknda Kur'n nazil olunca mriklere iltihak etti ve Sa'd ibn Sehl (veya Smeyye) kz Slfe'nin yanna gitti.
te Ber'in bu yapt hakknda da:
"Kim kendisine doru yol belli olduktan sonra peygambere kar gelir, mminlerin yolundan bakasna uyup
[617]
giderse onu dnd yolda brakr ve onu cehenneme koyarz. Ne kt dn yeridir oras."
yeti nazil oldu.
Ber'in Slfe'ye inip orada konakladn duyan Hassan ibn Sabit onu bir iirle hicvedince Slfe de Ber'e
kzarak Ber'in ykn bann zerine alp, dar karm, gtrp le atm ve:
[618]
"Bana Hassan'n beni hicveden iirini hediye ettin, zaten bana hi bir hayr da getirmedin." demi.
[619]
Bu yeti kerime inince, Ber mriklere katlarak slm dininden kt."
4- Tume bir zrh almt. Bu zrh kendisinden istendii zaman, bu hrszl yanudilerden birinin zerine att.
Onun ile o yahudinin kavmi arasnda davalama iyice kznca, Mnafk Tume'nin slalesi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelerek, bu dava hususunda kendilerine yardm etmesini ve bu hrszlk iini yahudinin yaptna hkmetmesini
istediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de, (onlarn szne gvenerek) bunu yapmak isteyince, ite bu yet nazil oldu.
[620]
5- Birisi, Tume'ye bir zrh emnet etti, fakat o anda buna bir ahid yoktu. O adam, Tume'den zrh isteyince,
[621]
Tume inkr etti.
[622]
6- Zrh emanet eden bunu isteyince, Tume onu falan yahudinin aldn iddia etti.
7- Katade'ye gre bu yetler, Ensar'dan bir kii olan beyrikin olu Tu'me hakknda nazil olmutur. Tu'me,
amcasnn kendisine emanet ettii zrh alm sonra onu, Zeyd b. es-Semin diye adlandrlan bir Yahudinin ald
n sylemitir. Yahudi gelip Rasulullah'a ikayette bulununca Tu'me'nin kabilesi gelip Rasulullah'n Tu'me'yi
savunmasn istemiler Rasulullah da onu savunmak isterken Allah teala, hakknda bu yetleri indirmi ve Tu'me'yi
savunmamasn emretmitir. Bu olaydan sonra Tu'me dinden kp Mekke'deki mriklerin yanna gitmi Allah
teala da onun hakknda "Kendisine doru yol aklandktan sonra kim Peygamberle ayrla der ve mminlerin
yolunun dnda bir yol takibederse onu takibettii yolda brakrz ve cehenneme atarz. O cehennem ne kt bir
[623]
[624]
yerdir."
buyurmutur.
8- Abdullah b. Abbas'tan nakledildiine gre Rasulullah ile beraber savaa kan Ensar'dan birinin zrh alnd.
Zrhn sahibi onu, Tu'me b. beyrik'in aldn syledi. Tu'me Rasulullah'a getirildi. Hrsz bunu grnce zrh
gtrp susuz bir adamn evine att ve kendi akrabalarna:
"Ben zrh ortadan kaldrdm, onu gtrp filann evine attm. O zrh o kiinin evinde bulunacaktr." dedi. Bunun
zerine hrszn akrabalar geceleyin Rasulullah'a giderek:
"Ey Allah'n Rasul, bizim adammz bundan beridir. Zrh alan falandr. Biz bunu rendik. Sen insanlarn
huzurunda arkadamzn susuz olduunu ilan et ve onu savun. Zira Allah onu senin vastanla korumayacak olursa
o helak olur." dediler. Rasulullah da insanlarn huzurunda o kiinin susuz olduunu syledi. te bunun zerine bu
[625]
yetler nazil oldu. Rasulullah' ve hrsz himaye edenleri uyard.
9- krime'den gelen rivayette de bu Tu'me'nin Medine'de hrszlk suunu ensardan Ebu Mell ibn Abdullah elHazrec'ye isnat ettii, hrszl det haline getirdii, irtidad edip Mekke'ye gitmesinden sonra da orada hrszla
devam ettii, yakalanp Mekke'den de kartld, yolda rastlad Kuza'llardan da hrszlk yapp kamasyla
[626]
peinden yetiip ta atarak onu ldrdkleri kaydedilmektedir.
10- krime'ye gre bu yet-i kerimeler, beyrikin olu Tu'me hakknda nazil olmutur. Ensardan birisi buna,
iinde bir zrh bulunan deposunu emanet etmi daha sonra gelip oray atnda zrhn bulamam ve onu Tu'me'ye
sormu, Tu'me de: "Zeyd b. es-Semin" diye adlandrlan bir Yahudinin onu aldn sylemi fakat zrhn sahibi,
Tu'me'nin yakasn brakmamtr. Onun akrabalar bu hali grnce Rasulullah'a gidip, Tu'meyi savunmasn
[627]
istemiler, bunun zerine de bu yetler nazil olmu ve Rasulullah' uyarm, Tu'me'nin kavmini de knamtr.
11- Tu'me ibn beyrk'in, suu zerine att kiinin Zeyd ibnu's-Semn veya Lebd ibn Sehl adnda yahudiler
[628]
olduu da, bunlardan Lebd'in mslman olduu da rivayet edilmitir.
12- Biraz sonra gelecei zere bu Srenin 115. yetinin de bu Tu'me hakknda nazil olduu rivayet edilmekte olup
yerinde anlatlacaktr.
13- Ensar'dan, Zafer b. Haris Oullar'ndan Tu'me b. Ubeyrk isminde bir adam, Katade b. Numan ismindeki
komusunun bir zrhn almt. Zrh, ierisinde un bulunan bir daarcn iinde bulunuyordu. Un daarckta
bulunan bir yrtktan dklp salmaa balamt. Bylece yolda un izleri grnyor ve bu izler eve varncaya
kadar devam ediyordu. Sonra Tu'me o zrh, Yahudiler'den Zeyd b. Semin denilen bir adamn yannda saklad. Zrh,
Tu'me'nin yannda arand fakat orada bulunamad ve Tu'me, zrh almadna, onun hakknda hibir bilgisi
olmadna dair, arayanlara yemin etti. Bunun zerine zrhn sahipleri dediler ki:
"Hayr, vallahi o, bize geceleyin gelip zrh yle ald. zini srdk. z, onun evine girinceye kadar devam etmi.
Bylece onun izini grdk." Tu'me yemin edince onu brakp onun izini takib ettiler ve sonunda Yahudi'nin evine
vardlar da onu ele geirdiler. Yahudi:
"Onu bana Tu'me b. Ubeyrk verdi" dedi ve bu hususta Yahudiler'den bir grup insan onun lehinde ahidlik yaptlar.
Bunun zerine Tu'me'nin Kabilesi olan Zafer Oullar:
"Rasulullah (s.a.v.)'a gidelim" dediler. Rasulullah (s.a.v.)'a gidip bu hususta konutular ve kendisinden, arkadalar
Tu'me'yi savunmasn isteyip dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, eer bunu yapmazsanz, arkadamz mahvolacak, rezil rsvay olacak, yahudi ise bylece
aklanm olacak." Rasulullah (s.a.v.) bunun zerine -kendisi de onlarla beraber buna istekli olarak bunu yapmay ve
yahudiyi cezalandrmay kurmutu ki Allah Teala bu yetlerin hepsini indirdi.
[629]
Bu, mfessirlerden bir cemaatin szdr."
14- Tu'me, Mekke'ye kaarak mrted oldu. Mekke'de hrszlk yapmak iin bir evin duvarn deldii srada duvar
[630]
zerine yklarak onu ldrd.
15- Tu'me b. beyrik hrszlk edip de Rasulullah (s.a.v.), elinin kesilmesine hkmedince Mekke'ye kaarak
slamdan dnd. Bunun zerine Yce Allah: "Kendisi iin doru yol belli olduktan sonra, kim peygambere kar
[631]
karsa" yetini indirdi.
16- bn-i Zeyd'e gre ise olay yledir;
Rasulullah zamannda demirden bir zrh alnm ve su, bir Yahudinin zerine atlmtr. Yahudi kendisini savu
nunca hrszn komular, hrszlk yapan temize karmlar, hrszl Yahudinin yaptn sylemiler ve
Rasulullah'a "Ey Allah'n Rasul, bu murdar Yahudi, Allah' inkr etmektedir. Sen onu getirip hesaba eksen iyi
olur." dediler. Rasulullah da Yahudiye bir ksm szler syledi. te bunun zerine bu yetler nazil oldu.
[632]
Rasulullah'a sistem etti. Hrsz savunan komularn da knad.
17- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerimeler, bir Yahudinin, kendisine zrhn emanet ettii beyrikin olu Tu'me
hakknda nazil olmutur. Yahudi, Tu'me'ye emanet ettii zrhn, onunla beraber Tu'menin evinde belli bir yere
gmdler. Sonra Tu'me oray eip zrh kard. Yahudi gelip zrhn isteyince Tu'me onu inkr etti. Yahudi,
akrabalarna gidip:
"Benimle birlikte gelin. Ben zrhn nereye gmldn biliyorum." dedi. Tu'me onlarn geleceklerini renince
zrh alp Ebu Mleyl el-Ensari adndaki kiinin evine att. Yahudi gelip zrhn arad fakat bulamad. Bunun
zerine Tu'me ve akrabalar, Yahudiye hakaret ettiler. Tu'me Yahudilere:
"Siz beni ihanetle mi suluyorsunuz?" dedi. Gelenler Tu'menin evinde zrh aradlar. Bir ara Ebu Mleyl'in evine
yukardan bakarken zrhn orada olduunu grdler. Bunun zerine Tu'me,
"Bu zrh Ebu Mleyl alm." dedi. Ensardan olanlar Tu'meyi savundular. Tu'me onlara:
"Haydin Rasulullah'a gidelim ona syleyin beni savunsun ve Yahudilerin delilini rtsn. Zira ben yalanc
kacak olursam Yahudi btn Medine halkna kar yalan syler." dedi. Bunun zerine Ensardan bir ksm insanlar
Rasulullah'a gidip
"Ey Allah'n Rasul, sen Tu'me'yi savun ve Yahudiyi yalanc kar." demiler. Rasulullah da bunu yapmak istemi
ve bunun zerine Allah teala: "Sen, hainlerin savunucusu olma." yetini ve ondan sonra gelen yetleri indirmi ve
[633]
Rasulullah' uyarm ve ihanet edeni savunanlar da knamtr.
18- Sudd ve Mukatil kavlinde ise bir hrszlk deil, emanete hyanet sz konusudur ve yukarda anlan Tu'me ibn
beyrk, bir yahudi komusunun kendisine brakt bir zrh emanetine hyanet etmi, bu hyanetine yahudinin
muttali olduunu sezince de zrh ensardan Ebu Mleylin evine atm. Tu'me'nin ailesi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelerek Tu'me lehinde ehadette bulunmakla birlikte bir de yahudiye kar kardelerini mdafaa etmesini ve
[634]
yahudiyi iddiasnda yalanlamasn istemiler de bu yet-i kerimeler nazil olmutur.
19- Mahmut bni Lebd dedi ki:
"Ber bni Haris, Katde bni Numan'n amcas Rifa bni Zeyd'in maln ald. Onun merebesini zerinden deldi.
Ona ait yemekleri, iki zrh edatlar ile ald. Katde Neb Aleyhisselm'a geldi ve bunu haber verdi. Aleyhisselm,
Ber'i ard ve ondan sordu. Ber inkar etti ve bunu dar ehlinden biri olan Lebd bni Sehl'e - ki hasep ve nesep
sahibidir- iftira etti. Ber'in yalanlanmasndan, Lebd 'in bereti iin Kur'an indi.
Kur'an inince bu Ber'e ar geldi. Mrted olarak Mekke'den kat. Slfe bni Sa'd'in yanna indi. Neb ve
Mslmanlar hakknda phe uyandrmaya alrd. Bunun hakknda Nisa: 4/115 yeti indi. Hassan bni Sabit onu
[635]
dnnceye kadar hicvetti. Bu hicretin drdnc senesi Rebi aynda oldu."
20- Alimler der ki:
"Bu yet, Tume ve slalesinin mnafk olduklarna dellet eder. Byle olmasayd onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den
aslsz bir eye yardm etmesini ve bu hrszl, bir yalan ve iftira olarak o yahudiye isnad etmesini isteyemezlerdi"
[636]
Bunu, "Onlar kendilerinden bakasn saptramazlar ve sana hibir ekilde zarar veremezler"
yeti de te'kid
[637]
eder."
21- Suyt Bu hadisenin Hicretin drdnc ylnn Reb aylarndan birinde (evvel veya sni) meydana geldiini
[638]
[639]
kaydediyor ki
yet-i kerimenin de nzul zamanna iaret etmektedir.
22- Hrszlk veya herhangi bir su ilendiinde ve sank veya sanklarn ta'yininde sknt ve belirsizlik halinde
hkim'in; sanklarn din ve milliyetine bakmakszn tam bir adalet duygusuyla konuya yaklamas ve tarafsz bir
ekilde konuyu aratrarak hkm vermesi gereklilii umum hkmn bu husus sebepler elbette
[640]
snrlandrmaz.
108. nsanlardan gizlerler de Allah'tan gizlemezler. Halbuki Allah'n honut olmyaca sz geceleyin uydurup
dzdkleri zaman da Allah onlarla beraberdir. Allah, yapmakta olduklar her eyi her vehile kuatcdr.

1- Dahhk der ki:
"Bu yet-i kerime de Ebu Tu'me'nin hrszl zerine gelien olaylar hakknda inen yetler cmlesindendir. Ebu
Tu'me, zrh aldnda evinde bir ukur kazp zrh oraya gmerek saklam ve bunun zerine bu yet-i kerime
[641]
nazil olmutur."
"Tume yle derdi:
"Yahudiye, zrh o ald diye iftira atar ve benim almadma dair yemin ederim. Bylece de Peygamber, kendi
[642]
dininde olduum iin benim yeminimi kabul eder, yahudinin yeminini kabul etmez."
110. Kim bir ktlk iler veya kendine zulmeder de sonra Allah'tan mafiret dilerse Allah' Gafur Rahim bulur.

1- Dahhk der ki:
"Bu ayet Vah'nin durumu hakknda nazil olmutur. Mrik iken Hz. Peygamber (s.a.v.)'in amcas Hamza'y
ldrm olan Vah, kendi ifadesiyle daha sonra Sakflilerin Medine-i Mnevvere'ye eli gnderdikleri srada
dnya kendisine dar gelmi, bir sakflinin
"Onun, kendi dinine girmi birini ldrdn grmedim, git iman et." demesiyle Medine-i Mnevvere'ye gelmi,
[643]
iman etmi
ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
[644]
"Ben pimanm, benim iin tevbe var m?" diye sormu ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
2- Tifte oturan Sakflilerin Medine-i Mnevvere'ye eli gndermeleri hicretin dokuzuncu senesi Ramazan aynda
[645]
[646]
olduuna gre
bu yet-i kerimenin nzul de o sralarda olmaldr.
3- Bir ksm mfessirler, bu yet-i kerimenin, bundan nce geen yz yedinci yette kendi nefislerine ihanet
ettikleri zikredilen kimseler hakknda nazil olduunu sylemiler, dier bir ksm mfessirler ise bu yetin, yz
dokuzuncu yette beyan edilen, kendi nefislerine hainlik edenleri savunanlar hakknda nazil olduunu
sylemilerdir.
Taberi diyor ki:
"yet-i kerime, hainler ve hainleri savunanlar hakknda nazil olsa da her ktlk ileyen veya kendi nefsine
[647]
zulmedeni ifadesi iine almaktadr. Ve bu yet, Muhammed mmeti iin byk bir ltuftur."
112. Kim bir hata veya bir gnah iler de sonra onu bir susuzun zerine atarsa phesiz iftira etmi ve apak bir
gnah yklenmi olur.
1- Mfessirlerin cumhuru bu yet-i kerimenin de yukarda anlan Tu'me ibn beyrik hadisesi zerine nazil olan
[648]
yetler arasnda olduu grndedir.
2- Mfessirler bu yette, iledii gnah bakalarnn zerine att zikredilen kiiden maksadn, beyrikin olu
Tu'me olduu hususunda ittifak etmiler, ancak zerine su atlan masum kiinin kim olduu hususunda farkl
[649]
Bazlarna gre bu kii, Lebid b. Sehl; bazlarna gre ise Zeyd b. es-Semin adl br Yahudidir.
3- bn Abbs, krime, bn Srn, Katde ve bn Zeyd bu yette zikredilen "susuz"un da bir yahudi olduunu
[650]
syler.
[651]
4- Katde bu yahudinin ismini Zeyd ibnu's-Smeyr olarak vermektedir.
5- Ancak cumhurun bu kavli yannda bn Abbs'tan Dahhk kanalyla gelen bir rivayette bu yetin nzul fk
hadisesi ile ilikilendirilerek Hz. Aie hakknda ileri geri konuup ona zina iftirasnda bulunan Abdullah ibn beyy
[652]
ibn Sell hakknda nazil olduu da sylenmitir.
6- Ancak yetlerin siyak, bu yet-i kerimenin de Tu'me hadisesi hakknda nazil olduunu te'yid eder
[653]
tarzdadr.
113. Eer Allahn ltfu ve rahmeti, zerinde olmasayd onlardan bir takm seni saptrmaya almt. Halbuki
onlar kendilerinden bakasn saptramazlar, sana da hibir ekilde zarar veremezler. Allah sana kitab ve hikmeti
indirmi, bilmediini retmitir. Allah'n senin zerindeki ltfu ok byk olmutur.
1- bnu's-Sib kanalyla bn Abbs'tan rivayette bu yet-i kerime de yukardaki Tu'me hadisesi ile ilgili olarak o ve
[654]
ailesi hakknda nazil olmutur.
2- Ancak Dahhk kanalyla bn Abbs'tan gelen ikinci bir rivayette Taifte oturan Sakf oullar hakknda nazil
olduu kaydedilmektedir. Buna gre Sakfliler, evrelerindeki kabilelerin isteyerek veya istemiyerek birer birer
mslman olduunu grnce onlar da Hz. Peygamber'den bir takm tavizler kopardktan sonra mslman olmaya
karar verir ve Medine-i Mnevvere'ye bir hey'et gnderirler. Hey'et Medine-i Mnevvere'ye gelir, isteklerini birer
birer sralarlar:
"Namazdan ve rden (zekt'tan) muaf tutulacaklar, yl daha (sonra bir yla, hatt bir aya kadar inerler) putlar
Uzz yklmyarak muhafaza etmelerine msaade edilecek." Hz. Peygamber onlara cevap vermez ve hemen bu
[655]
yet-i kerime nazil olur da istekleri reddedilir.
3- Bu rivayete gre bu yet-i kerime hicretin dokuzuncu senesi Ramazan aynda nazil olmu olmaldr. nk
[656]
rivayetlerde Sakf hey'etinin Medine-i Mnevvereye geli zaman bu ekilde kaydedilmektedir.
114. Onlarn fsldamalarnn bir ounda hayr yoktur. Ancak sadaka vermeyi ve insanlarn arasn dzeltmeyi
emreden baka. Kim Allah'n honutluunu arayarak byle yaparsa Biz ona ok byk bir ecir vereceiz.
1- Bu yet-i kerime de Tu'me ibn beyrik hadisesi zerine ailesinin (kabilesinin) bir araya gelerek Tu'me'yi Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda nasl savunacaklar konusunda gizli gizli ve fsldaarak konuup istiareleri
[657]
2- Bu yet, her ne kadar, o hrszn (Tume) kavminin bir birleriyle fsldamalar hakknda nazil olmu ise de, bu
yet mana bakmndan umm ifde eden bir yettir. Buna gre mana, "nsanlarn, hakknda fsldap sohbete
[658]
daldklar szlerden, sadece hayr ilerine dair olanlar makbuldr" eklinde olur.
115. Kim, kendisine doru yol apak belli olduktan sonra O Rasl'e kar gelir, m'minlerin yolundan bakasna
uyup giderse onu dnp gittii yolda brakrz ve kendisini cehenneme koyarz. Ne kt dn yeridir oras!
116. Elbette Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn ise dilediine balar. Kim Allah'a
irk koarsa ite o, ok uzak bir dallete dm olur.
1- Alimler bu iki yet-i kerimenin biraz nce hrszlk hadisesi anlatlan (yet 105-107'nin nzul sebebi olarak)
Tu'me ibn beyrik hakknda, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu hrszlnn cezas olarak elinin kesilmesine
[659]
hkmedince Mekke'ye kap irtidad etmesi zerine nazil olduunu sylemilerdir.
2- Daha nce de akland gibi bu yet-i kerime, Tu'me b. beyrik gibi, ihanet eden, ihanetinden sonra tevbe
etmeyen, aksine mminleri brakp putlara tapan mriklere snan ve dinden dnerek Rasulullah ile ayrla den
[660]
kimseler hakknda nazil olmutur.
3- Sad ibn Cbeyr der ki:
"Mekke'ye katktan sonra orada da doru durmam, hrszlk yapmak zere bir evin duvarn delmi, farkna
varmlar, hrszlk zerindeyken yakalam ve ldrmler de bunun zerine Allah Teal bu iki yet-i kerimeyi
[661]
indirmitir."
4- Kelb rivayetinde ise lm Mekke'de deil, am yolundadr. Kelb yle anlatyor:

"onu dnp gittii yolda brakrz..." yet-i kerimesi bn beyrk hakknda nazil oldu. Medine-i Mnevvere'de
durumu ve hrszl ortaya knca Mekke'ye kat ve irtidad etti. Ancak orada da doru durmayp yine hrszlk
yapmaya balad. Bir gn, hrszlk yapmak zere bir evin duvarn delerken duvar zerine yklm ve yknt
altnda kalm. Ev halk durumun farkna vararak ykntnn altndan karncaya kadar orada kalm. nce
ykntnn altndan karm sonra da Mekke'den srp karmlar. am'a gitmek zere oraya giden br kervana
katlm, ama yolculuk srasnda yine hrszlk edecei tutmu ve kervandakilerin baz mallarn alm, yakalayp
talyarak ldrmler de "onu dnp gittii yolda brakrz ve kendisini cehenneme koyarz. Ne kt dn yeridir
oras!" yet-i kerimesi nazil olmu.
Muktil, onun lmesi ya da ldrlmesi hakknda daha farkl bilgiler veriyor:
"Tu'me, irtidad edip Mekke'ye katnda orada Haccc ibn Alt es-Slem'ye misafir olmu. Haccc onu gzel bir
ekilde misafir etmi ama Tu'me, evde altn olduunu renince gece evden km, dardan duvar delip altn
almak zere gizlice eve girmi. Komular bunun farkna varp evi kuatmlar, yakalamlar ve tahyarak l
drmek istemiler, ancak Haccc, kendi evini soymaya teebbs etmi olsa dahi misafirinin ldrlmesinden
utanm ve ldrlmesini engellemi, braktrm da Tu'me Mekke'den kp Suleym oullar Harra'sna katlm,
onlarn putlarna tapmya balam ve orada mrik olarak lm. Buraya kadar anlatlanlardan ok uzak bir kavil
daha var ki Mekke'den ktktan sonra bir yerde bir gemiye binmi, gemideki mallardan bir eyler alm,
[662]
yakalamlar ve denize atmlar."
"Rivayet olunduuna gre Tume bn Ubeyrk, Cenb- Hakk'n kendi sr perdesini yrttn (meselenin iyzn
ortaya koyduunu) ve yahudiyi de hrszlk thmetinden arndrdn grnce, dinden dnd; Mekke'ye gitti ve
hrszlk gayesiyle birisinin duvarn deldi... Derken duvar zerine ykld ve ld. te bunun zerine bu yet-i
[663]
kerime nazil oldu."
6- Zeccac yle demitir:
"Allah'n vahyettii emir ile ve hrszln ortaya koymas ile, bu Tume nezdinde, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in
Peygamberliinin doruluu aikar olmutu. Fakat buna ramen o, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e dman kesildi,
muhalefetini aklad ve slm'dan dnd. Bu sebeple, Tume'nin bu hareketi, hidayet kendisine aklandktan
[664]
sonra, muhalefetini ortaya koymas oldu."
7- Ne ekilde ve nerede lm veya ldrlm olursa olsun anlalan odur ki bir kere mrik olarak lm, ikinci
[665]
olarak da hrszlktan bir trl vazgeememi olmas hem irtidadna, hem de lmne sebep olmutur.
8- "Elbette Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn ise dilediine balar. Kim Allah'a irk
koarsa ite o, ok uzak bir dallete dm olur." yet-i kerimesinin nzul sebebinde Dahhk'ten baka bir sebep
daha rivayet ediliyor. yle ki:
"Yal bir bedev arap Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, ben, gnahlara ve hatalara dalm bir ihtiyarm. u kadar var ki Allah' bilip de O'na iman
ettiimden beri hibir eyi O'na ortak komadm. Benim Allah katnda halim nasl olacak?" diye sordu da Allah
[666]
9- Herhalde bu ihtiyar bedev'nin Medine-i Mnevvere'ye gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kendi durumunu sormas
ile bn beyrk'n irtidad ve hrszlk alkanlnn devamyla mrikler elinde ldrlmesi zaman itibariyle
[667]
birbirine yakn ve hatt ayn zamana rastlam olmaldr.
117. O'nu brakp da yalnz dii putlara tapyorlar. Aslnda onlar ancak inat bir eytana tapyorlar.

1- Hasen'den rivayette o yle demitir:
"Araplardan her bir kabilenin "Filn kabilenin diisi" diye isimlendirdikleri bir putu vard. te bunun zerine
[668]
(araplarn putlarn byle isimlendirmeleri zerine) Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Mfessirler ayet-i kerimede, mriklerin taptklar zikredilen diilerden neyin kasdedildii hususunda eitli
a- Ebu Malik, Sddi ve bn-i Zeyd'e gre burada mriklerin taptklar zikredilen diilerden maksat, kendilerine
dii adlarn verdikleri putlardr. Mesela, Lat, Uzza, Menat, Naile vb. putlar, kendilerine dii adlar taklan putlardr.
b- Abdullah b. Abbas, Katade ve Hasan- Basri'den nakledilen dier bir gre gre bu yette kendilerine
tapnldklar belirtilen diilerden maksat, ta ve aalar gibi cansz varlklar ve putlatrlan llerdir.
c- Dahhak'a gre ise yette zikredilen diilerden maksat, meleklerdir. nk mrikler, meleklerin Allah'n kzlar
olduklarn zannediyorlard.
d- Hasan- Basri'den nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilen diiden maksat, putlar demektir. Zira
mrikler putlarna "Diiler" derlerdi. Bu hususta Ebu Reca, Hasan- Basri'nin unlar sylediini rivayet etmitir:
"Arap kabilelerinden her bir kabilenin kendisine ait bir putu bulunuyordu. Onlar, putlarn kasdederek "Filan
kabilenin diisi." diyorlard. Bu izahn doruluuna, Hz. Aie (r.anh)'nin, bu ifadeyi "yalnz putlara taparlar"
eklindeki kraati ile, bn Abbas (r.a.)'n, "Yalnz putlara" eklindeki kraati de dellet etmektedir."
c- Mcahid ve Urve'den nakledilen dier bir gre gre burada zikredilen "Diiler"den maksat, putlar demektir.
Taberi diyor ki:
"Bu yette zikredilen diilerden maksat, kendilerine dii adlar taklan Lat, Uzza, Naile, Menat gibi putlardr. Doru
olan gr de budur. Zira dii kelimesinin Arapadaki en ak mns "Dii olmak" demektir. Bu kelimeyi en ak
mansyla yorumlamak icabeder. Bu mnda yorumlandnda da bundan maksadn, kendilerine dii adlar taklan
[669]
putlar olduunu sylemek gerekir."
"Diilere tapma"dan murad, onlarn putlardr. O mrikler putlarn, dii isimleri ile adlandrrlard. Bu, tpk
onlarn Lt, Uzza ve bir ncs olan Menat putlar gibidir. Lt, "Allah" kelimesinin mennesi, Uzz, "Aziz"
[670]
kelimesinin mennesidir."
119. (eytan dedi ki:) Onlar mutlaka saptracam, olmyacak kuruntulara boacam, onlara emredeceim;
davarlarn kulaklarn yaracaklar, onlara emredeceim, Allah'n yaratn deitirecekler. Allah' brakp eytan
dost edinen kimse apak bir hsranla kayba uramtr.

1- Enes'den rivayete gre o hadm etmeyi ho grmez ve "onlara emredeceim, Allah'n yaratn
[671]
deitirecekler..." yet-i kerimesi bunun hakknda nazil olmutur, dermi.
2- Zeccc, baz kimselerin yle dediini nakletmitir;
"Allah Tel, en'm (deve, sr ve davarlar), bir ksmna binsinler, bir ksmnn da etini-stn yesin isinler
diye, insanlar iin yaratmtr. nsanlar ise onlar, "bahre", "saibe" ve "vasile" diye, kendilerine haram klmlardr.
Yine Cenb- Hak, gnei, ay ve yldzlar, insanlarn yararna olarak ve onlardan istifade etsinler diye yaratm,
[672]
ama mrikler bu varlklara taparak, Allah'n yaratt eyleri deitirmi (gayelerinden saptrmlardr.)"
123. "Bu, sizin kuruntularnza ve Kitap ehlinin kuruntularna gre deildir. Kim fenalk yaparsa cezasn grr,
kendisine Allah'tan baka ne dost ve ne de yardmc bulur."

1- Mesruk, Katade, Sddi, Dahhak, Abdullah b. Abbas ve Ebu Salih'e gre burada zikredilen "Sizin" kelimesinden
maksat, mslmanlar, "Kitap ehlinin" ifadesinden maksat ise Yahudi, Hristiyan ve benzerleridir.
a- Mesruk ve Katade de unu dediler:
"Mslmanlar ile Ehl-i Kitab aralarnda mnakaa edip birbirlerine kar delil getirmiler, Ehl-i Kitab:
"Biz, sizden daha doru bir yol zere bulunuyoruz. Allah'a da sizden daha yaknz. Zira bizim peygamberimiz,
sizin peygamberinizden, kitabmz da sizin kitabnzdan ncedir. Dolaysyla da biz, Allah'a sizden daha yaknz"
demiler; Mslmanlar ise:
"Biz sizden daha ok hidyet zereyiz ve Allah'a daha yaknz. Zira bizim peygamberimiz, peygamberlerin
sonuncusudur, kitabmz da kendisinden nceki kitaplara hkmetmektedir, onlarn hkmn kaldrmtr."
demilerdi. Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi. Sonra Allah (c.c.) mslmanlarn hccetini, Ehl-i Din'den
kendileriyle hasmlaanlarn hccetine u yetlerle stn kld:
"Erkek veya kadn, mmin olarak, kim yararl iler ilerse, ite onlar cennete girerler, kendilerine zerre kadar
zulmedilmez. yilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, hakka ynelen brahim'in dinine uyandan, din
[673]
bakmndan daha iyi kim olabilir? Allah brahim'i dost edinmiti."
b- Mesruk diyor ki:
"Mslmanlarla, ehl-i kitap, birbirleriyle mnazara yaptlar. Mslmanlar:
"Biz sizden daha doru yoldayz." dediler. Ehl-i kitap da:
"Biz daha doru yoldayz." dediler. Bunun zerine Allah teala:
"Durum ne sizin kuruntunuza ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim bir ktlk ilese onun cezasn
grecektir. O, kendisine Allah'tan baka ne bir dost ne de bir yardmc bulabilir." yetini indirdi. Bundan sonra
kitap ehli olanlar, mslmanlara:
"Biz sizinle eitiz." dediler. Bunun zerine de
"Erkek olsun kadn olsun, kim mmin olur da gzel amellerden ilerse ite onlar, cennete girerler. Zerre kadar da
[674]
[675]
yeti nazil oldu ve mminleri kitap ehline galip getirdi."
zulme uratlmazlar."
c- Mesrk dedi ki:
"Hristiyanlarla mslmanlar birbirlerine kar vndler. Hristiyanlar:
"Biz sizden stnz." dediler. Mslmanlar:
[676]
"Biz sizden stnz." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
[677]
d- Bunun benzerini Katde, Dahhak, Sdd ve Ebu Salih'ten anlatt.
e- Abdullah b. Abbas da bu yetin izahnda yle demitir:
"eitli dinlerden olan insanlar, kendi aralarnda tarttlar. Tevrata tabi olanlar dediler ki:
"Bizim kitabmz dier btn kitaplardan daha hayrldr. nk o, sizin kitaplarnzdan daha nce inmitir.
Peygamberimiz de Peygamberlerin en hayrlsdr." ncile tabi olanlar da buna benzer szler sylediler.
Mslmanlar da:
"Artk slamdan baka din yoktur. Bizim kitabmz ondan nceki her kitab neshetmitir. Peygamberimiz,
Peygamberlerin sonuncusudur. Sizler de bizler de sizin kitaplarnza iman etmekle ve bizim kitabmzla amel
etmekle emrolunduk." dediler. Bunun zerine Allah teala, aralarnda hkm verdi ve buyurdu ki:
"Durum ne sizin kuruntunuz ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim, bir ktlk ilerse onun cezasn
grecektir." Bylece Allah teala dine uyan insanlar serbest brakt ve buyurdu ki:
"yilik yaparak kendisini Allah'a teslim eden ve brahim'in hanif dinine tabi olandan, din bakmndan daha iyi kim
[678]
[679]
olabilir? Allah, brahim'i bir dost edinmiti."
yetini indirdi."
2- Abdullah bn Abbs, Mcahid ve bn-i Zeyd'den nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilen "Sizin"
ifadesinden maksat, mrikler, "Kitap ehli"nden maksat ise Yahudi ve Hristiyanlardr.
a- bn Abbs'tan rivayette de ehl-i kitabn "Cennete ancak bizden olanlar girecek." szleri ile Mekke mriklerinin
"Biz ldkten sonra asla diriltilecek deiliz." szleri birletirilerek bu ikisi hakknda nazil olduu
[680]
kaydedilmektedir.
b- bn Abbs'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Yahudiler ile Hristiyanlar:
"Cennete bizden bakalar girmeyecek ve ate bize ancak sayl gn dokunacak." derlerken, Kurey'liler ise:
"Ne tekrar dirileceiz ne de hesaba ekileceiz." demilerdi. Bunun zerine Allah bu yet-i kerimeyi inzal
[681]
buyurdu."
c- Mchid dedi ki:
"Kurey mrikleri:
"Biz elbette diriltilecek ve azb olunacak deiliz." demilerdi. Bunun zerine Allah Teal "Kim kt bir i ilerse
[682]
karln grr." yet-i kerimesini indirdi."
d- Mcahid unlar sylemitir:
"Mrik olan Kureyliler ve dier Araplar:
"Biz, ldkten sonra diriltilmeyeceiz ve azap grmeyeceiz." dediler. Yahudi ve Hristiyanlar da
"Cennete ancak Yahudi veya Hristiyan olanlar girecektir. Cehnnem atei bizlere ancak sayl gnlerde
dokunacaktr." dediler. Allah teala da bu yeti indirdi ve buyurdu ki:

"Durum ne sizin kuruntuzuna ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim bir ktlk ilerse onun cezasn
[683]
grecektir."
e- bn-i Zeyd dedi ki:
"Yahudi Huyey b. Ahtab, Mekke mriklerini Rasulullah'n aleyhine kkrtmak iin gitti. Mrikler ona dedi ki:
"Ey Huyey, sizler ehl-i kitapsnz biz mi daha hayrlyz yoksa Muhammed ve arkadalar m?" Huyey:
"Siz onlardan daha hayrlsnz." dedi. Allah teala bu hususta u yetleri indirdi:
"Kendilerine kitaptan bir pay verilenleri grmyor musun? Onlar puta ve eytana inanyorlar ve inkr edenlere
"Bunlar, iman edenlerden daha doru yoldadr." diyorlar." "Allah'n lanet ettii kimseler ite bunlardr. Allah kime
[684]
lanet ederse artk sen ona bir yardmc bulamazsn."
Mrikler hakknda da: "Durum ne sizin kuruntunuza ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim bir ktlk
[685]
ilerse onun cezasn grecektir..." yetini ve bundan sonra gelen yeti indirdi."
3- Dahhak'tan nakledilen dier bir gre gre burada zikredilen her iki grup insandan maksat da kitap ehlidir.
a- Eb Bekr-i Temimi, Eb Muhammed Hayyan'dan, o Eb Yahya'dan, o Sehl'den, o Ali b. Mshir'den, o smail b.
Eb Halid'den, o da Eb Salih'ten bize unu rivayet etti:
"Ehl-i Kitab -Tevrat ehli olan Yahudilerle, ncil ehli olan Hristiyanlar- vesair ehl-i din olanlar oturmular, herbir
grup, kar taraftan olan arkadana: "Biz, sizden daha hayrlyz" diye iddia ediyorlard. Bu yet ite bu sebepten
[686]
dolay indi."
"Bu yet-i kerime, sadece kfirler hakknda nazil olmutur. Sylediimiz bu hususa delalet eden ey, Cenb-
Hakk'n, bu yetten sonra, "Erkek veya kadn, kim mmin olduu halde, salih amellerden (birey) yaparsa, ite
[687]
[688]
onlar cennete girerler"
buyurmu olmasdr."
4- Bu ayet inince mslmanlarn tavr:
a- Kelb'nin Ebu Salih'den, onun da bn Abbas (r.a.)'dan rivayet ettiine gre, bn Abbas (r.a.) yle demitir:
"Bu yet nazil olunca, mminlere ok zor geldi. Bunun zerine dediler ki:
"Ya Raslallah, hangimiz ktlk yapmad ki? Bunun cezas nasl olur, (buna nasl dayanrz)? Hz. Peygamber
(s.a.v.) de,
Allah Tel taata, on iyilik (sevab); bir gnaha karlk ise tek bir ceza va'adetmitir. Binenaleyh kim yapt bir
ktlkten dolay cezalandrlrsa, (taatna) karlk verilen) on sevabndan biri eksiltilir ve kendisine geriye dokuz
[689]
sevab kalr. Birleri, onlarna baskn kana yazklar olsun! buyurmutur."
b- Ebu Hureyre (r.a.)'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu yet nazil olduu zaman aladk, hznlendik ve dedik ki:
"Ya Raslallah, bu yet-i kerime, bize (mit ) brakmad." Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sevinin, mjdeler olsun size. nk bu dnyada sizden birinin bana gelen her musibeti, Cenb- Hak o kimsenin
[690]
gnahlarna bir keffaret yapar. Hatta ayana batm olan bir dikeni bile" buyurdu."
c- Hz. Ebubekir diyor ki:
"Ben, Rasulullah'n yannda bulunuyordum. Ona "Kim bir ktlk ilerse onun cezasn grecektir. O kendisine
Allah'tan baka ne bir dost ne de bir yardmc bulabilir." yeti nazil oldu. Bunun zerine Rasulullah bana buyurdu
ki:
"Ey Ebubekir, bana inen bir yeti sana okuyaym m?" Dedim ki:
"Evet ya Rasulallah." Bunun zerine Rasulullah onu bana okudu. Ben o anda sanki belimin krldn hissettim ve
bundan (bu yetten) dolay skntya dtm. Rasulullah:
"Ey Ebubekir, ne oluyor sana?" dedi. Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, babam anam sana feda olsun. Hangimiz kt amel ilemiyoruz ki? Bu yette de
yaptklarmzdan dolay cezalandrlacamz beyan ediliyor. (Her kt amelimizden dolay cezalandrlacamza
gre halimiz ne olacaktr?) Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Ey Ebubekir sen, (ve dier mminler) yaptklarnzn cezasn dnyada greceksiniz ki rabbinizin huzuruna
gnahsz kasnz. Dier insanlarn ise, ktlklerinin cezas biriktirilir ki kyamet gnnde onun cezasn
[691]
grsnler."
Taberi, bu grlerden, Mcahid'den nakledilen ikinci grn tercihe ayan olduunu, burada zikredilen
insanlardan maksadn, Kurey mrikleriyle kitap ehli olan kimseler olduklarn sylemitir. Zira bundan nceki
yetlerde mslmanlarm kuruntular zikredilmemi, eytann taraftarlarnn kuruntular zikredilmi ve eytann

onlara: "Ben onlar bo kuruntulara sokacam." dedii beyan edilmitir. Bu nedenle bu yetteki "Sizin kuruntunuz"
ifadesinden maksat, "Siz, eytana uyan Kurey mriklerinin kuruntulardr. Mslmanlarn kuruntular deildir.
nk bir yeti, kendisinden nce geen yetlere uygun olarak tefsir etmek daha evladr. Aksine, bir yeti,
hakknda Kur'an'dan snnetten ve mfessirlerin icmalarndan herhangi bir delil olmakszn, kendisinden nce geen
[692]
yetlere uygun olmayacak bir ekilde izah etmek isabetli deildir.
124. Erkek veya kadn her kim m'min olarak slih bir amel ilerse onlar cennete girecekler ve kendilerine zerre
kadar hakszlk edilmiyecektir.

1- Mesrk'tan rivayete gre "Ne sizin kuruntunuzla, ne de kitab ehlinin kuruntularyladr..." yet-i kerimesi nazil
olunca kitab ehli:
[693]
"Biz sizlerle eitiz." dediler de bu ve bir sonraki yet-i kerime nazil oldu."
2- Ebu Salih'ten rivayette o yle anlatyor:
"Tevrat ehli, ncil ehli, Zebur ehli ve m'minler bir mecliste birlikte oturuyorlard. Birbirlerine kar:
[694]
"Biz, sizlerden daha stnz." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
125. "yilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, hakka ynelen brahim'in dinine uyandan, din bakmndan daha
iyi kim olabilir? Allah brahim'i dost edinmiti."

Allah'n brahim'i dost edinmesinde alimler ihtilafa dtler.
1- Eb Said en-Nadrav, Ebu'l-Hasan Muhammed b. Hseyn es-Serrac'dan, o Muhammed b. Abdillah elHadrem'den, o Musa b. brahim Mervez'den, o bn Lehia'dan, o Eb Kabil'den, o Abdullah'tan, o da mer'den bize
haber verdiine gre Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ey Cebrail, Allah brahim'i ne sebepten dolay dost edindi?" Cebrail (a.s.) de:
[695]
"Yemek yedirdii iin ey Muhammed" cevabn verdi.
2- Abdullah b. Abdirrahman b. Ebza da yle dedi:
"brahim (a.s.) anszn evine girdi de lm meleini, tanyamad bir gen suretinde grd. brahim (a.s.) ona:
"Kimin msaadesiyle ieri girdin?" dedi. lm melei de:
"Evin sahibinin msaadesiyle" dedi. brahim (a.s.) derhal onu tand. lm melei brahim (a.s.)'e dedi ki;
"Senin Rabbin, kullarnn iinden bir dost edindi." brahim (a.s.):
"Bu kim?" dedi. lm melei:
"Onu ne yapacaksn?" dedi. brahim (a.s.) dedi ki:
"lnceye kadar ona hizmeti olacam." Melek:
[696]
"te o, sensin" dedi."
3- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas tarikinden rivayet ederek dedi ki:
"nsanlara sknt ektikleri bir ktlk senesi gelip att da yemek istemek zere brahim (a.s.)'in kapsna
toplandlar. brahim (a.s.)'in Msr'da bulunan bir dostundan herbir senenin meakkati iin yedek yiyecek gelirdi.
brahim (a.s.), bu yiyecei kendisinden istemek zere klelerini deve ile Msr'daki dostuna gnderdi. Dostu dedi
ki:
"ayet brahim, bunu sadece kendisi iin istemi olsayd, bunu onun iin yklerdik. Zira, insanlarn bana gelen
sknt bizim bamza da geldi." Bunun zerine brahim (a.s.)'in elileri geri dndler. Bath Vadisi'ne uradlar ve
dediler ki:
"u Bath Vadisi'nden deveyi yklersek, insanlar yiyecek getirdiimizi zannederler. Biz, devemizi bo olarak
onlara varmamzdan gerekten haya ederiz." bunu mteakiben uvallara kum doldurdular. Sonra bunlar, brahim
(a.s.)'e geldiler. O esnada hanm Sre uyuyordu. Durumu kendisine bildirdiler. brahim (a.s.), insanlarn bulunduu
yere gitmeye niyetlendi, fakat gzleri arlap uyudu. Sre uyand. uvallarn bana gitti ve onlar yrtt. Bir de ne
grsn. Kumlar, ok gzel, bembeyaz un olmu. Sre, frnclara emretti, onlar da ekmek yapp halka yedirdiler.
Derken brahim (a.s.) uykusundan uyand ve o anda yemek kokusu duydu.
"Sre bu yemek nereden geldi?" dedi. Sre:
"Msrl dostundan" dedi. brahim (a.s.) de:
"Hayr dostum olan Allah'n katndan, Msrl dostumdan deil" dedi. te o gn Allah (c.c.) brahim (a.s.)'i dost
[697]
edinmitir."
4- Eb Abdillah Muhammed b. brahim el-Mzekk, Eb Abdillah Muhammed b. Yezid el-Cz'den, o brahim b.
erik'ten, o Ahmed b. Yunus'tan, o Eb Bekr b. Ayya'tan, o Ebu'l-Mhelleb el-Kinniden, o Ubeydullah b.
Zemr'den, o Ali b. Yezid'den, o da Kasm b. Eb mame'den, Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize haber
verdi:
"phesiz Allah, brahim'i dost edindii gibi beni dost edinmitir. Hibir peygamber de yoktur ki onun da bir dostu
[698]
olmasn. Dikkat edin, phesiz ki benim dostum da Eb Bekir'dir."
5- erif Eb smail b. Hasan en-Nakb, dedesinden, o Eb Muhammed Hasan b. Hammad'dan, o Eb smail
Muhammed b. smail Tirmizi'den, o Said b. Eb Meryem'den, o Mesleme'den, o Zeyd b. Vkd'dan, o Kasm b.
Muhaymere'den, o da Eb Hureyre'den, Rasulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu bana haber verdi:
"Allah, brahim'i dost, Musa'y srda, beni de sevgili edindi. Sonra da: "zzetim ve Celalim'e yemin olsun ki
[699]
sevgilimi, dostuma ve srdama elbette tercih ederim" buyurdu."
6- Taberi der ki:
"Bir ksm limler, Hz. brahim'in "Allah'n dostu" diye adlandrlmasnn sebebi olarak unu zikretmilerdir:
"Hz. brahim, ailesine yiyecek temin etmek iin Musul veya Msr halkndan bir kiiden yiyecek maddeleri istemi
o kii Hz. brahim'in ihtiyacn karlamamtr. Bunun zerine Hz. brahim evine dnerek, ailesini zmemek iin
uvallara kum doldurarak evine dnm ve gece yatp uyumutur, uvallarda bulunan kumlar Allah tarafndan una
dntrlm, Hz. brahim'in ailesi uvallar anca onlarn un ile dolu olduklarn grmler ve ondan ekmek
yapmlardr. Hz. brahim uyannca ailesine, ekmekleri nasl yaptklarn sormu onlar da:
"Dostundan getirdiin undan yaptk" demilerdir. Hz. brahim meseleyi anlam ve:
"Evet, o benim dostum Allah'tandr." demitir. te bu sebeple Allah, Hz. brahim'e "Allah dostu" unvann
[700]
vermitir."
7- ehr bn Haveb yle demitir:

"Bir melek bir insan suretinde yeryzne inmiti. Yumuak ve hznl bir ses ile Allah'n ismini zikredince,
brahim (a.s.):
"Onu bir kere daha zikret" dedi. Bunun zerine o melek,
"Onu bedava zikretmem" dedi. Hz. brahim de,
"Btn malm senin olsun." deyince, bunun zerine melek, birincisinden daha hazin bir sesle Allah'n ismini and,
zikretti. Hz. brahim (a.s.):
"Allah'n adn nc kez zikret, ocuklarm senin olsun." deyince, melek,
"Sana mjdeler olsun, ben bir meleim; senin malna ve ocuklarna ihtiyacm yok. Maksadm srf seni imtihan
etmek idi. Allah'n zikrini duyabilmek iin maln ve ocuklarn gzden karnca, phesiz Allah seni bir "Hall"
[701]
edindi" dedi."
8- Tavus'un bn Abbas (r.a.)'dan rivayet ettiine gre, Cebrail (a.s.) ve melekler, Hz. brahim'in yanna, gzel yzl
delikanllar olarak girdikleri zaman, Halilurrahman Hz. brahim onlar misafir zannederek, onlara besili bir buza
keserek, bunu onlara sundu.
"Banda, Allah'n ismini anmak, sonunda da Allah'a hamdetmek artyla, buyurun yeyin!" dedi. Bunun zerine
Cebrail (a.s.),
[702]
"Sen Allah'n dostusun, Halilullah'sn" dedi. Bylece bu vasf, O'nun hakknda indirilmi oldu."
"Bu hususta, yle olan bir baka izah ekli daha vardr: Ruhun cevheri aydnlk, kl ve yce olup, cisman
lezzetler ve beden haller ile de irtibat az olur; sonra byle mukaddes ve yce, erefli cevhere, onun cismani
bulanklklardan temizlenmesini ve parlakln artracak ameller ve kuds marifetler ve ilah cilalar ile
aydnlanmasn ve masn artracak fikirler de eklenirse, ite byle bir insan kudsiyyet ve temizlik alemine dalar,
cism ve hiss balardan azade olur. Sonra bu insann bu erefli halleri, Allah'tan baka hibir ey grmeyecek,
Allah'tan baka hibir ey duymayacak, ancak Allah iin hareket edecek, ancak Allah iin duracak ve ancak Allah
iin yryecek bir hale gelecek kadar artar... te o zaman, Allah'n celal nuru, O'nun btn beden kuvvetlerine
sirayet edip girer ve bu kuvvetlerin cevherlerinin arasna girer, kaybolur ve onlarn mahiyetlerine nfuz eder... te
byle bir insan, Muhabbetullah, onun btn kuvvetlerine nfuz edip girdii iin, gerekten "Halil" diye vasfedilir.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in duasndaki, "Allah'm, kalbime bir nur ver; kulama bir nur ver, gzlerime bir nur ver ve
[703]
[704]
sinirlerime bir nur ver"
szyle de buna iaret edilmitir."
"Denildiine gre, Cenb- Allah, Hz. brahim'i en yce melekt ile en aa melekta muttali klp, o da tekrar
tekrar kavmini Allah' birlemeye davet edip onlar yldzlara, aya, gnee ve putlara tapmaktan men ederek,
kendisini atee; ocuunu kurban olmaya, maln da misafirlere teslim edince, Allah O'nu insanlara imam ve onlara
gnderilen bir resul klm; O'na, hem hkmdarln hem de Peygamberliin kendi soyundan olaca mjdesini
vermitir. te btn bu zelliklerden dolay, Allah onu "Halil" (dost) diye nitelemitir. nk, Allah'n kulunu
[705]
sevmesi, ona her trl fayda ve menfaatleri ulatrmay istemesinden ibarettir."
127. Senden kadnlar hakknda fetva isterler. De ki: "Onlar hakknda fetvay size Allah veriyor: Kendilerine
yazlm olan vermediiniz ve nikhlamay istemediiniz yetim kzlar hakknda, madur ocuklar hakknda ve
yetimlere insafla bakmanz hakknda kitabda sizlere okunup duran yetler var. Hayr olarak ne ilerseniz phesiz
Allah onu Alm'dir.

1- Sad ibn Cubeyr'den rivayete gre o yle demitir:
"Chiliye devrinde kadnlar ve kil bali oluncaya kadar ocuklar miras yapmazlard. te bunun zerine Allah
[706]
2- u'be'den rivayette ise "Yetim kzlar miras yapmazlar, onlar nikahlamazlar, bakalaryla da evlendirmezlerdi,
[707]
bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi." denilmektedir.
3- Sad ibn Cubeyr'den gelen ikinci bir rivayet biraz daha ayrntya giriyor. yle ki:
"Chiliye devrinde sadece bali olmu erkekler miras olur, kk yata erkekler ve kadnlarsa miras olmazlard.
Nis Sresindeki miras yeti nazil olunca bu insanlara ar geldi,
"Mal elde etmek iin almyan, mal korumayan ocuk miras oluyor. Kadn da yle. kisi de mal iin alan
erkekler gibi miras oluyorlar." dediler ve gkten bu konuda yeni bir emir gelmesini umarak beklediler. Baktlar ki
yeni bir haber gelmiyor
"Eer bu din ve miras hukuku tamamlanm ise bu size vacip oldu gitti bile." dediler ama biraz sonra da:
[708]
"Gidin Raslullah'a sorun." dediler. Gidip Efendimiz (s.a.v.)'e sordular da Allah Teal bu yeti indirdi."
4- Hz. Aie'den rivayet edilen bir haberde Urve ibnu'z-Zubeyr, Hz. Aie'ye
"Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan kadnlardan ikier,
[709]
er, drder olmak zere nikahlayn."
yetini sormu da o yle demitir:
"Ey kz kardeimin olu o, yle yetim bir kzdr ki velisinin yannda olup malnda velisine ortaktr. Mal ve
gzellii velisinin houna gider de bir bakasnn o kza verecei kadar mehir vermekten kanarak onun mehrinde
adaletli davranmadan onunla evlenmek ister. te mslmanlar, o kza verilebilecek en yksek mehri vererek
mehirlerinde adalete riayetle evlenmeleri dnda onlar nikhlamaktan men'edildiler ve onlar dnda holarna
giden kadnlarla evlenmekle emrolundular.
Sonra insanlar bu yet-i kerimenin inmesinden sonra yine Hz. Peygamber (s.a.v.)'den kadnlar hakknda fetva
istemeye devam ettiler de Allah Teal bu yeti indirdi. Bu yetteki "kitabda sizlere okunup duran yetler" Allah
Teal'nn "Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan kadnlar
dan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn." buyurduu ilk yettir. Allah Teal'nn dier yetteki "nikhlamay
istemediiniz yetim kzlar." kavlindeki istememezlik sizden birinin korumas altndaki yetim kzn malnn az olmas
ve kendince yeteri kadar gzel bulmamas halinde onu nikahlamak istememesidir. Yetim kzlarn velilerinin mal ve
gzellii az olan yetim kzlar nikhlamaktak isteksizlikleri sebebiyle, mal ve gzellii sebebiyle nikahlamak
[710]
istedikleri yetim kzlarn adalete riayet etmeleri artyla olan dnda nikhlamaktan men'edildiler.
5- Eb Bekr Ahmed b. Hasan el-Kd'den, o Muhammed b. Yakub'dan, o Muhammed b. Abdillah b. Abdu'lHakem'den, o bn Vehb'den, o Yunus'tan, o bn ihab'dan, o Urve b. Zbeyr'den, o da Aie (r.a.)'den bize u
rivayette bulundu:
"Allah Teala Nisa: 4/127 yetini indirdikten sonra insanlar, kadnlar hakknda Rasulullah (s.a.v.)'a danp ondan
fetva istediler. Aie (r.a.) dedi ki:
"Onlara Kur'an'da okunan ilk yette Allah Teala yle buyurmutu:
"Eer, velisi olduunuz mal sahibi yetim kzlarla evlenmekle onlara hakszlk yapmaktan korkarsanz onlarla deil,
[711]
hounuza giden baka kadnlarla iki, ve drde kadar evlenebilirsiniz..."
Dier yette de -ki mevzuyla
alakal olan yettir- yukarda getii gibi buyurdu. Ayette geen "Nikhn istemediiniz yetim kzlar..." ksmnn
tefsiri: "Sizden birinizin, evinde barndrd yetim kz, mal ve gzellii yetersiz olduunda onu nikhlamay
beenip istemedii ekilde..." zikrolunabilir. Bylece onlar, yetim kzlarn mal ve gzelliine rabet ederek onlar
gerekte beenmeyip, onlardan yz evirdikleri iin onlar nikhlamaktan men olundular. Ancak adaletli
davranlmas artyla evlenebilirler."
[712]
[713]
Bi hadisi Mslim, Harmele, bn Vehb tarikinden rivayet etmitir.
"Bir adamn yannda yetim bir kz vard. Bu kzn bir hurma bahesi vard ve o adam o kzdan e olarak bir
bekledii yokken srf o bahesi iin onu nikahlad da onun hakknda "Eer yetim kzlar hakknda adaletli
davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan kadnlardan ikier, er, drder olmak zere
[714]
[715]
nikahlayn."
yet-i kerimesi nazil oldu."
7- Hz. Aie der ki:
"Bu yet-i kerimenin nzulnden sonra insanlar kadnlar hakknda fetva istemeye ve sorularna devam ettiler de
[716]
Allah Teal "Senden kadnlar hakknda fetva isterler..." yetini indirdi."
8- Hz. Aie der ki:
"Bu o adamdr ki yannda hem velisi, hem varisi olduu yetim bir kz vardr. Kz onun elindeki bir hurma
salkmna (veya hurma bahesine) varncaya kadar ortaktr. Baka biriyle evlendirip de evlendirdii kiinin, o yetim
kzn ortak olduu eylere ortak olmasn istemediinden o yetim kz bir bakasyla evlendirmek istemez, onu
[717]
nikhtan alakor. te bu kimse hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."
9- Sdd'den rivayette ise bu konuda fetva isteyen ve Efendimize gelip konuyu soran Cbir ibn Abdullah'tr. O
yle anlatyor:
"Ensar'dan (sonra Sleym oullarndan) Cbir ibn Abdullah'n gzleri kr ve irkin bir amca kz vard. Babasndan
ona ok mal miras kalmt. Cbir onu kendine nikahlamak istemiyor, evlendirecei kocas mal alp gtrecek
korkusuyla bir bakasna da nikahlamyordu. Gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu durumu sordu. Baka insanlarn da
yannda Cbir'de olduu gibi yetim kzlar vard. Onlar da Cbir'in sorusunun cevabn merakla bekliyorlard. Cbir:
"Ey Allah'n elisi, kz ocuu hem kr, hem irkin olduunda yine de vris olur mu?" diye sordu. Efendimiz
(s.a.v.):
[718]
"Evet." buyurdu ve Allah Teal da onlar hakknda bu yet-i kerimeyi indirdi."
10- Taberi der ki:
"Cahiliye dneminde, erginlik ana gelmemi olan ocuklara, mirastan pay vermiyorlard. Bunlar, lenin bacs
ve kardei de olsalar mirastan pay alamyorlard. Bu yet indi ve byk olsun kk olsun kardelerin de mirastan
[719]
pay alacaklarm beyan etti."
11- Taberi der ki:
"Yetimlerle evlenmeyi yasaklayan yet-i kerimenin hkmdr. Zira cahiliye dneminde kiiler, velayeti altnda
bulunan, malnda kendisine ortak olan ve gzellii de yerinde olan yetimlerle evleniyor onlara mehir vermiyorlard.
Bu surenin drdnc yeti indi, yetimlere kar adaletli davranamayanlara, dier kadnlarla evlenmeyi emretti. te
bu yet-i kerimede o hkm zikredilmektedir, ve "Kitapta size okunan" eklinde ifade edilmekte ve bu hkm de
[720]
Allah'n koyduu bildirilmektedir."
12- Muhammed b. Musa diyor ki:
"Sahabiler, Rasulullah'tan bu yette hkmleri belirtilen yetim kzlar ve kk ocuklar hakknda soru sormulardr
Zira cahiliye dneminde irkin olan yetim kzlarla ne evleniyorlar ne de mallarn kendilerine veriyorlard ki onlar
mallarn kendilerle harcasnlar. Kk ocuklar da miras saymyorlard. te Allah teala, sormu olduklar bu
sorularn fetvasn verdii gibi, sormadklar, kocasyla geinmesinden korkan kadn hakknda da bundan sonra
[721]
gelen yette fetva verdiini bildirdi. Bylece bu yette, sormadklar eyden de fetva vereceini zikretti."
13- Hz. Aie'den gelen baka bir rivayete gre de "chiliye halk kadnlara mehirlerin vermez, kadnn mehrine
[722]
kadnn ailesi (velileri) el koyarm. "Kadnlara mehirlerini ba olarak verin."
yeti nazil olduunda Al
[723]
lah'n Rasl (s.a.v.)'ne bu durumu sordular da bu yet-i kerime nazil oldu."
14- Sad ibn Cbeyr'den de farkl bir sebep rivayeti vardr:
"Bir adamn yal bir kars vard. Bu karsndan ocuklar da olmutu. Yalanan bu hanmn boamak istedi.
Kadn:
"Bunu yapma, beni boama; brak ocuklarmn ileriyle megul olaym. Bana ayda bir, eer arzu edersen birden
fazla gel yeter." dedi. Adam:
"Eer bu sana uygun ise ben de bu zm arzu ederim." deyip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve durumunu anlatt.
[724]
"Allah, senin sylediini iitmitir, dilerse sana bir cevap indirir." buyurdu da bu yet-i kerime nazil oldu."
[725]
15- Rz bu nzul sebebini bundan sonraki yetin ini sebebi olarak vermektedir
ki herhalde uygun olan da
[726]
budur.
Alimler, yetin sebeb-i nzul hakknda iki ey zikretmilerdir:
a) Araplar, kadnlara ve ocuklara mirastan hibir pay vermiyorlard. te bu yet-i kerime, onlarn da varis
klnmas iin nazil olmutur.
b) yet-i kerime, kadnlara mehirlerini tam olarak verme hususunda nazil olmutur. Yetim kz, bir adamn
himayesinde bulunur, gzel ve zengin de olursa, o adam onunla evlenir ve maln yerdi. Ama yetim kz irkin ise,
adam onunla evlenmek isteyen bakalarna mani olur ve kz lnce de onun malna konard. te bundan dolay
[727]
Allah Tel bu yeti indirmitir.
128. Eer bir kadn kocasnn uzaklamasndan yahut kendisinden yz evirmesinden endie ederse sulh ile
aralarn dzeltmekte ikisine de vebal yoktur. Sulh daha hayrldr. Zaten nefislerde kskanlk hazrlanmtr. Eer
iyi geinir, saknrsanz hi kukusuz Allah yapacanz her eyden tamamen haberdardr.

1- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb Yahya'dan, o Sehl'den, o
Abdurrahim b. Sleyman'dan, Hiam'dan, o Urve'den, o da Aie (r.a.)'den bu yetin sonuna kadar ini sebebi
hakknda bize u rivayette bulundu;
"Bu yet, adamn nikhnda bulunan kadn hakknda nazil oldu. Adam, kadndan fazla bir meziyyet beklememekte
ve ondan ayrlmak istemektedir. Halbuki o kadnn iyi bir hayat arkada olmas ve ocuk dourmas muhtemeldir.
Dolaysyla bu durumda ondan ayrlmak ho karlanmayacaktr. Kadn, kocasna der ki:
"Beni boama, nikhnda tut. Zira sen, benim durumumdan dolay bir helallik ierisinde bulunuyorsun," te bu yet
[728]
bu sebebe binaen nazil oldu."
Bu hadisi Buhari, Muhammed b. Mukatil'den, o bn Mbarek'ten, Mslim, Eb Kreyb'den, o Eb same'den, her
[729]
iki taraf da Hiam'dan rivayet etmilerdir.
2- Hz. Aie'den gelen baka bir rivayette "nikh altnda iki kadn olup da birisi yal veya irkin olduunda bu
yal veya irkin olan ein, kocasndan, kendisini boamamasn isteyip kendisine gelip gitme veya adalete riayet
[730]
konusunda serbest brakmas" hakknda nazil olduu kaydedilmektedir.
3- bn Abbs'tan rivayette bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zevct-i thirtndan Sevde bint Zem'a
[731]
hakknda nazil olduu tasrih edilmitir.
4- Hz. Aie yle anlatyor:
"Sevde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendisini boamasndan korktu da
"Beni boama, beni nikhn altnda tut ve gnm Aie'ye ver, ona tahsis et." dedi de Hz. Peygamber (s.a.v.) yle
[732]
yapt ve bu yet-i kerime nazil oldu."
5- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "mm'l-m'minin Hz. Sevde, Raslullh (s.a.v.)'n kendisini
boamasndan korkarak:
"Ey Allah'n Rasl, beni boama, nikhn altnda tut da gnm (nbetimi) Aie'ye tahsis et." dedi, Allah'n
[733]
Rasl (s.a.v.) de yle yapt ve bu yet nazil oldu."
6- Bu yet, Sevde bint-i Zem'a kssas hakknda nazil olmutur. Buna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) onu boamak
[734]
isteyince,
Sevde, Hz. Peygamber'den kendisini boamamasn, srasn da Hz. Aie'ye tahsis etmesini istedi.
[735]
Hz. Peygamber bunu uygun buldu da, onu boamad.
7- Eb Bekr el-Hyer, Muhammed b. Yakub'dan, o Rabi'den, o afi'den, o bn Uyeyne'den, o Zhr'den, o da Said
bnu'l-Mseyyeb'den bize u rivayette bulundu:
"Muhammed b. Mesleme'nin kz, Rafi' b. Hadic'in nikhnda bulunuyordu. Raf', onun yalln veya baka bir
halini ho karlamam, bu yzden onu boamak istemiti. Kadn da:
"Beni boama, beni nikhnda tut. Sana nasib olan ksmetten benim iin de bir pay ayr" demiti. te bu yetin ini
sebebi bu olaydr."
[736]
[737]
kisi de bu esas zerine anlatlar. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in snneti de bu ekilde cridir.
8- Said bn Cbeyr, bn Abbastan bu yetin bn Ebi's-Saib hakknda nazil olduunu rivayet etmitir ki, bu zatn
bir hanm ve bu hanmndan da ocuklar var idi. Hanm ihtiyar olduu iin, onu boamak istedi. Bunun zerine
hanm,
"Beni boama, brak ocuklarmn ileriyle megul olaym ve her ay pek az bir geceyi bana ayr." dedi. Bunun
zerine koca,
[738]
"Eer i bu ekilde olacaksa, bu benim iin daha faydal ve uygun olur" dedi."
9- Hz. Aie'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu yet, bir erkein yannda bulunup, erkeinin de kendisi yerine bakasn almak istedii bir kadn hakknda
nazil olmutur. Bunun zerine kadn,
[739]
"Beni tut (boama) ve bakasyla evlen, nafakam ve sramdan da vazgeiyorum, sana helal olsun" der.
10- Sad ibn Cubeyr'den rivayet ediliyor:
"Daha nceden kendisini boamaktan vazgemesi karlnda kendisine gn ayrlmamasna raz olan bir kadn
"Eer bir kadn kocasnn uzaklamasndan yahut kendisinden yz evirmesinden endie ederse..." yet-i kerimesi
nazil olunca kocasna
"Hayr, bana da kendinden bir pay ayrman, bana da bir gn tahsis etmeni istiyorum." dedi de bunun zerine ayn
[740]
yet-i kerimenin "Zaten nefislerde kskanlk hazrlanmtr." ksm nazil oldu. "
11- Sudd'den rivayette ise bu kadnn ismi de verilmekte. Buna gre M'minlerin annelerinden Sevde bint Zem'a,
daha nceden, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendisini boamamas karlnda kendisine ayrlan gnn Hz. Aie
[741]
validemize vermiken sonradan bunu kskanm ve bunun zerine yet-i kerimenin bu ksm nazil olmutur.
129. "Kadnlar arasnda adil olmaya hrs gsterseniz de, asla g yetiremezsiniz. Binenaleyh (birine) bsbtn
meyletmeyin. Yoksa tekini askda gibi brakm olursunuz. Eer (nefsinizi) slah eder, ittika ederseniz, iyice bilin
ki Allah da gafur ve rahimdir."
130. "Eer (koca ile kar) birbirinden ayrlacak olurlarsa, Allah her birini kendi geniliinden (rahmetinden),
ihtiyatan vareste klar. Allah'n (ltfu) genitir ve O hakimdir. "

1- Rivayete gre Hz. mer (r.a.), Hz. Peygamber'in hanmlarna bir miktar mal gnderdi. Bunun zerine Hz. Aie
(r.anha),
"mer, bunu Raslullah'n btn zevcelerine mi gnderdi?" diye sorunca, onu getirenler,
"Hayr, bunu Hz. Peygamber'in Kureyli hanmlarna gnderdi. Dierlerine baka ey gnderdi" dediler. Hz. ie
de, mal getirene,
"Ban kaldr ve mer'e yle de:
"Allah'n Rasul, gerek ml gerek kendisi hususundaki taksimatta, aramzda adil davranrd" dedi. O adam gidip
bunu Hz. mer'e syledi. Hz. mer de, Peygamberin btn hanmlarna ayn eyi verdi.
Sonra Cenb- Hak, "Eer taksimat hususunda adaletli davranmak sureti ile (nefsinizi) slah eder ve zulmden
saknrsanz, bilin ki Allah, kalbinizde hanmlarnzdan bazsna deil de, dier bazlarna kar meydana gelen
[742]
meyili atfedip mafiret eder." buyurmutur.
134. Kim dnya nimetini isterse bilin ki dnya ve hiret nimeti Allah katndadr. Allah, hereyi ok iyi iiten ve
ok iyi grendir.

1- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerimede, beyrikin oullarna yardmc ve efaati olmak isteyen ve nifaklarnda ve amellerinde
[743]
onlara benzeyen kimseler kastedilmektedir."
135. "Ey nananlar! Kendiniz, ana babanz ve yaknlarnz aleyhlerine de olsa, Allah iin ahit olarak adaleti
gzetin; ister zengin, ister fakir olsun, Allah onlara daha yakndr. Adaletinizde heveslere uymayn. Eer
eriltirseniz veya yz evirirseniz bilin ki, Allah ilediklerinizden phesiz haberdardr."

1- Esbat, Sdd'den rivayet ederek dedi ki:
"Bu yetin ini sebebi udur: Peygamber (s.a.v.)'e bir zenginle bir fakir mahkeme iin bavurmulard. Neb'nin
meyli fakirden yana idi. Zira, fakirin zulmedemeyecei grnde idi. Bu yzden Allah Teala sadece ve sadece
hem zengin, hem fakir hakknda Peygamber (s.a.v.)'in adaleti ayakta tutmasn emretti de bu yeti: "sterse onlar,
[744]
zengin veya fakir bulunsun. nk Allah, ikisine de sizden daha yakndr..." ksmna kadar indirdi."
2- Ebu Sleyman ed-Dimaki bu yet-i kerimenin de yukarda geen Tu'me ibn beyrk hadisesi sebebiyle nazil
[745]
olan yetler meyannda nazil olduunu sylemitir.
3- bnu'l-Munzir'in bn Cureyc kanalyla ibn Abbs'n bir mevlsndan rivayetine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)
Medine-i Mnevvere'ye geldiinde ona ilk inen sre Bakara Sresi olmu, onun peinden de Nisa suresi inmitir. O
sralarda Medine'de kii olu, amcas veya baka bir yakn hakknda ahitlik edecekse ve durum da kendi yakn
aleyhinde ise ahitliinde dilini eip bker, farkl ekillerde anlalabilecek ekilde ahitlik ederdi ki kendi yakn
[746]
lehine hkm verilsin. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
4- Taberi der ki:
"Bu yet-i kerime, mminleri, beyikin oullarn mazur gren ve onlar savunan kiilerin durumuna dmemeleri
[747]
iin uyarmakta ve bu hususta onlar eitmektedir."
[748]
5- bn-i Zeyd ve Katade de yeti bu dorultuda izah etmilerdir.
6- bn-i ihab ez-Zhri diyor ki:
"Selef-i salihin dneminde, babann oula, oulun babaya, kardein kardee, kiinin hanmna ahitlik etmesi
knanmyordu. Onlar bu yeti delil gsteriyorlard. Fakat daha sonra insanlar kart. Onlardan, ahitlikleri hakknda
sulanmalarn gerektiren durumlar grld. Bunun zerine akrabalarn ahitlii kabul edilmez oldu. Onlar da evlat,
baba, karde, kar koca olarak tesbit edildi. te son zamanlarda sadece bunlarn birbirleri hakknda ahitlikleri
[749]
kabul edilmez oldu."
136. "Ey inananlar! Allah'a, Peygamberine, peygamberin indirdii Kitaba ve daha nce indirdii Kitab'a inanmakta
sebat gsterin..."
1- Kelb kanalyla bn Abbas (r.a.)'dan rivayet olunmutur. O der ki:
"Bu yet Ehl-i Kitab mminlerinden Abdullah b. Selam, Ka'b'n iki olu Esed ve seyd, Salebe b. Kays ve bir
cemaat hakknda nazil oldu. Bunlar:
"Ey Allah'n Rasul, biz muhakkak Sana, senin Kitab'na, Musa'ya, Tevrat'a ve zeyr'e iman ediyor, dier kitaplar
[750]
ve peygamberleri ise inkr ediyoruz" demilerdi de bu sebepten dolay Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Rivayet edildiine gre, "Yahudi limlerinden bir grup Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip,
"Ey Allah'n Rasul, biz sana, senin kitabna, Musa'ya. Tevrat'a ve Uzeyr'e iman ediyor, bunlarn dndaki kitap ve
Peygamberi inkr ediyoruz" dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bilakis, Allah'a, Peygamberlerine, Muhammed'e, Allah'n kitab Kur'an'a ve Ondan nceki btn kitaplara iman
ediniz..." deyince, onlar:
[751]
"Bunu yapmayz" dediler. Bunun zerine, bu yet-i kerime nazil oldu ve onlarn hepsi iman ettiler."
137. Muhakkak ki, iman edip de sonra kfre sapanlar, sonra yine iman ederek kfre dnenler, sonra da kfrlerinde
ileri gidenler (yok mu?) Allah onlara mafiret edecek deildir. Onlara hidayet edecek de deildir.
1- Baz alimler yle demitir:
"Yahudiler Tevrat'a ve Musa (a.s.)'ya iman ettiler. Sonra zeyir (a.s.)'e inanmadlar. Daha sonra Davud (a.s.)'a iman
[752]
edip, sa (a.s.)'y inkr ettiler ve daha sonra Hz. Muhammed (s.a.v.)'in gelii ile kfrlerini daha da artrdlar."
2- Mfessirler bu yette zikredilen kiilerden kimlerin kasdedildii hususunda farkl grler zikretmilerdir:
a- Katade'ye gre burada zikredilenlerden maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. Yahudiler Tevrata iman etmiler
sonra da onu terketmiler bylece onu inkr eder olmulardr. Hristiyanlar ise ncile iman etmiler sonra onu
brakmlar bylece onlar da onu inkr etmi duruma dmlerdir. Daha sonra ise Hz. Muhammed'i ve Kur'an'
inkr ederek inkrlarn iyice artrmlardr. Allah teala da bunlar affetmeyeceini ve kendilerini doru yola
iletmeyeceini bildirmitir.
Bu izaha gre yette zikredilen birinci iman edip sonra inkr edenlerden maksat, Yahudiler, ikinci iman edip sonra
inkr edenlerden maksat ise Hristiyanlardr. Her iki snf da Hz. Muhammed'e ve Kur'an'a iman etmemekle
inkrlarm artrmlardr.
b- Mcahid ve bn-i Zeyd'e gre ise bu yette tekrar tekrar iman edip inkr ettikleri, daha sonra da inkrlarn
artrdklar zikredilen insanlardan maksat, mnafklardr. Bunlar nce iman etmi sonra dinden kmlar sonra da
inkrclklaryla birlikte ldklerinden, inkrlarn iyice artrmlardr. te Allah teala bunlar affetmeyeceini
bildirmitir.
c- Ebul liye'den nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilenler, ehl-i kitap olan Yahudi ve
Hristiyanlardr. Bunlar Allah'a ortak koarken gnah ilemiler sonra da iledikleri gnahlardan tevbe etmiler fakat
mrik olduklar iin Allah onlarn bu gnahlar iin yaptklar tevbeyi kabul etmemitir.
Taberi, birinci grn tercihe ayan olduunu, zira bundan nceki yetin ehl-i kitap hakknda olduunu bu yetin
[753]
de onunla irtibatl olduunu sylemenin daha doru olacan bildirmitir.
138. Mnafklara, kendilerine pek elem verici bir azb olduunu mjdele.

1- Mukatil der ki:
"Feth Sresinde Allah Teal'nn Hz. Peygamber ve m'minleri baladn haber veren yet-i kerime (veya yet-i
kerimeler) nazil olunca Abdullah ibn beyy ibn Sell ve beraberindeki bir grup: "Bize bir ey yok mu?" ya da "Ya
[754]
bize ne var?" dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."
140. O size kitabda, "Allah'n yetlerine kfredildiini ve alaya alndn iittiinizde, onlar baka bir konuya
geinceye kadar yanlarnda oturmayn. Yoksa siz de onlar gibi olursunuz." diye bildirdi. Dorusu Allah,
mnafklarn ve kfirlerin hepsini cehennemde toplyacaktr.

1- Mrikler, meclislerinde Kur'n'dan bahseder ve onunla alay ederlerdi. Bunun zerine Allah Teal "Ayetlerimiz
hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman onlar, Kur'n'dan baka bir szle megul oluncaya kadar
kendilerinden yz evir. Eer eytan sana bunu unutturursa, o halde hatrladktan sonra artk o zalimler topluluu
[755]
ile birlikte oturma."
yet-i kerimesini indirdi. Bu, Mekke'de idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i
Mnevvere'ye hicret ettikten sonra bu sefer yahudiler ayn eyi yapmaya baladlar. Bu meclislerinde dinleyicileri
[756]
de mnafklard. Bunun zerine de Allah Teal bu yeti indirdi."
"Mrikler meclislerinde, Kur'an' dillerine doluyor ve onunla alay ediyorlard. te bunun zerine Cenb- Hak,
"Ayetlerimiz hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman onlar, Kur'n'dan baka bir szle megul
oluncaya kadar kendilerinden yz evir. Eer eytan sana bunu unutturursa, o halde hatrladktan sonra artk o
[757]
zalimler topluluu ile birlikte oturma."
yetini indirmitir.
Bu yet Mekke'de nazil olmutur. Medine'deki yahudi alimleri de tpk mriklerin yapt gibi yapyorlard. O
yahudi alimleriyle oturanlar ve bu szde, onlara muvafakat edenler ise, mnafklar idi... te bunun zerine Allah
Tel mnafklara hitap ederek, size kitapta, Allah'n yetlerine kfredildiini ve onlarla alay edildiini iittiiniz
[758]
zaman... buyurmutur."
141. Onlar hep sizi gzetleyip dururlar; Allahtan size bir zafer gelince: "Sizinle beraber deil miydik?" derler.
Kfirlere zaferden bir pay dt zaman da onlara: "Size stnlk salyarak m'minlerden sizi korumadk m?"
derler. Kyamet gn aranzda hkm verecek Allah'tr. Allah, mminlerin aleyhinde kfirlere asla frsat
vermeyecektir.

1- Ebu Sleyman ed-Dimak bu yet-i kerimenin zellikle mnafklar hakknda nazil olduunu sylerken Mukatil
buna biraz daha aklk getirme sadedinde bu yet-i kerimede mnafklarn szlerinin hikye edildiine iaretle
yle der:
"Mnafklar, mslmanlarn bana felketler gelmesini arzular ve beklerlerdi. Ama buna ramen yine de
mslmanlar bir zafer kazanrlarsa: "Biz sizinle birlikte deil miydik? Bize de ganimetten pay verin." derler;
kfirler mslmanlara kar bir stnlk salarlarsa bu sefer de kfirlere: "Size stnlk salyarak sizi
[759]
mslmanlardan korumadk m?" derlerdi.
"Kfirler ve yahudiler, slam'a girmeye yeltenmi, sonra mnafklar, kfirleri ve yahudileri bundan caydrmlar,
onlar slam'dan alabildiine nefret ettirmiler ve onlara, "Hz. Muhammed'in davas gittike zayflayacak, sizinki
ise kuvvetlenecektir" hissini vermilerdir. Tesadfen, o kfir ve yahudilerin, mslmanlar zerinde bir
hkmranl sz konusu olduunda mnafklar, "Biz, slam'a girmeniz hususundaki grnze galip gelip baskn
kp da, sizi o slam'a girmekten men etmedik mi? Size, O'nun davas zayflayacak, sizin davanz ise g ve
kuvvet bulacak demedik mi? Binenaleyh siz, bizim szmzn doruluunu u anda mahede ettiinize gre,
[760]
elde ettiiniz ganimetlerden bizim hissemizi veriniz..."
142. Dorusu mnafklar Allah'a hud'a yapmak, tuzak kurmak isterler. Oysa O, onlarn tuzaklarn balarna geirir.
Onlar namaza tembel tembel kalkarlar, insanlara gsteri yaparlar, Allah da ancak ok az zikrederler.

1- bn Cureyc'den rivayete gre "Abdullah ibn Ubeyy, Ebu Amir ibnu'n-Nu'mn ve dier mnafklar hakknda
[761]
nazil olmutur."
144. Ey iman edenler, m'minleri brakp da kfirleri kendinize dostlar edinmeyin. Yoksa Allah'n, aleyhinize
apak bir ferman m vermesini istiyorsunuz?

1- Medine-i Mnevvere'de ensardan bazlar ile Kurayza oullar yahudileri arasnda st emme gibi, yeminle
birbirlerine balanma gibi sebeplerle olumu ilikiler ve dostluklar vard. Hz. Peygamber Medine-i Mnevvere'ye
gelip de mslman olunca yahudilerle olan dostluklarnn doru olup olmadndan, ya da bu dostluklarn devam
ettirmelerinde bir saknca olup olmadnda phe ettiler de Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip sordular:
"Ey Allah'n elisi, kimlerle dost olalm?" Efendimiz (s.a.v.):
[762]
"Muhacirlerle dost olun." buyurdu da bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Kaffl (r.h.) yle demitir:
"Bu, mminleri, mnafklar dost edinmekten bir yasaklamadr. Sanki Cenb- Hak,
[763]
"Mnafklarn huylarn ve yollarn size aka anlattm. Binenaleyh onlar dost edinmeyin" demektedir."
146. Ancak tevbe edenler, slah olanlar, Allah'a sarlanlar, dinlerini Allah iin ihlsl klanlar mstesnadr. Onlar,
mminlerle beraberdirler. Allah m'minlere pek byk bir mkfat verecektir.

1- Bundan bir nceki yet-i kerimede "Dorusu mnafklar cehennemin en alt tabakasndadrlar." buyrularak
mnafklarn yeri haber verilince Raslullah (s.a.v.)'n ashabndan bazlar: "Filn filn kiiler mnafktlar ama
sonra tevbe ettiler. Onlara nasl davranlacak, onlar nereye konulacak?" diye sordular da bunun zerine bu yet-i
[764]
kerime nazil oldu.
148. "Allah, zulme urayan kimseden bakasnn, ktl szle bile aklamasn sevmez. Allah iitir ve bilir."

1- Mcahid dedi ki:
"Misafirin biri bir kavme konuk olmutu. Kavim, bu adamn konukluuna kt davrand iin adam onlardan
[765]
ikyet edip yaknmt. te bu yet, onun ikyette bulunmasna bir ruhsat olarak nazil oldu."
2- Mukatil der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de hazr bulunduu bir mecliste bir adam Ebu Bekr'in aleyhinde konutu. Ebu Bekr
cevap vermedi. Adam Ebu Bekr aleyhinde konumaya devam edince dayanamad ve cevap verdi. Bunun zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.) kalkp meclisten kmaya davrand. Ebu Bekr:

"Ey Allah'n Rasl, bu adam benim aleyhimde konuurken oturuyordun, ben cevap verince kmaya davrandn?!"
dedi. Efendimiz:
"O, senin aleyhinde konuurken bir melek senin yerine o adama cevap veriyordu. Ama sen cevap verince melek
[766]
gitti, yerine eytan gelip oturdu." buyurdu ve bu yet-i kerime nazil oldu."
3- Bu yet-i kerimenin nzul sebebi olduu kaydedilmeksizin hadise Ebu Dvud tarafndan da Sad ibnu'l[767]
Mseyyeb'den mursel olarak tahric edilmitir.
150. Muhakkak ki Allah ve rasullerini inkar edenler Allah ile rasullerinin arasn ayrmak isterler de: "Bir ksmna
iman ederiz bir ksmn inkar ederiz." diyerek bunlar arasnda bir yol tutmak isterler.
151. te onlar hakiki kafirlerin ta kendileridir ve biz kafirler iin alaltc bir azap hazrladk.

1- Katade diyor ki:
"Bu yette zikredilenler, Allah dman Yahudi ve Hristiyanlardr. Yahudiler Tevrat'a ve Musa'ya iman etmi, n
cil'i ve sa'y inkr etmilerdir. Hristiyanlar da ncil'e ve sa'ya iman etmi Kur'an' ve Hz. Muhammed'i inkr
etmilerdir. Yahudiler Yahudilii, Hristiyanlar da Hristiyanl din edinmilerdir. Halbuki bu iki din de bu
halleriyle Allah tarafndan gnderilmi deillerdir. Sonradan icad edilmi bid'atlardr. Bu Yahudi ve Hristiyanlar,
[768]
Allah'n btn Peygamberlerine gndermi olduu hak din slam terkettiler."
153. Kitab ehli, senin kendilerine gkten bir kitab indirmeni isterler. Musa'dan da bundan daha byn istemiler
ve "Bize Allah' aktan gster." demilerdi de zulmlerinden dolay onlar yldrm arpmt. Kendilerine bunca
yetler ve apak deliller geldikten sonra da buzaya taptlar. Nihayet Biz, bunu affettik ve Musa 'ya apak bir
hccet verdik.

1- Bu yet Yahudiler hakknda nazil olmutur. Bunlar, Peygamber'e: "Eer sen br peygambersen, Musa'nn
getirdii gibi bize, gkten (para para deil de) topluca bir kitap getir." dediler de Allah Teala bu yeti
[769]
indirdi."
2- Taberinin Muhammed ibn Ka'b el-Kuraziden rivayetinde ise bir grup yahudinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip
"Musa'nn Allah katndan levhalar getirdii gibi sen de bize Allah katndan levhalar getir ki seni tasdik edelim."
[770]
diye istekte bulunmalar zerine nazil olmutur.
3- Suyt, bu yet-i kerime ve bunu takip eden "Bir de onlarn inkr ile kfir olmalar ve Meryem'in aleyhinde
[771]
byk bir iftira atp sylemeleri sebebiyle..."
yetine kadar olan yet-i kerimelerin bunun zerine nazil
[772]
olduunu zikretmektedir.
4- bn Cureyc'den rivayete gre ise yahudi ve hristiyanlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip: "Ey Muhammed, senin
Allah'n elisi olduuna dair Allah'tan filna bir mektup ve senin Allah'n elisi olduuna dair filna bir mektup
[773]
getirmedike sana biat edecek deiliz." demeleri zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.
5- Fahreddin er-Razinin bildirdiine gre "inerken, kendisini bizzat grebileceimiz bir kitap indir" eklinde
talepte bulunduklar da rivayet edilmitir. Onlar bu tr mucizeleri, Hz. Peygamber'i zor durumda brakmak iin
istemilerdir. nk Hz. Peygamber'in mucizeleri daha nce tahakkuk etmi ve gereklemiti. Binenaleyh
[774]
fazlasn istemek, ii yokua srmek manasna gelirdi."
162. Fakat onlardan ilimde derinlemi olanlar ve m'minler; sana indirilen kitaba, ve senden nce indirilmi
olanlara inanrlar. Namaz klanlara, zekat verenlere, Allah'a ve hiret gnne iman edenlere elbette ok byk bir
mkfat vereceiz.

1- bn Abbs der ki:
"Bu hayet-i kerime, Yahudilii terk edip slm dinine girdikleri ve Allah'n rasul Muhammed (s.a.v.)'e indirdiini
[775]
tasdik ettikleri srada, Abdullah b. Selm ile arkadalar hakknda nazil olmutur."
"Burada bahsedilen kimselerden murad, ilimde iyice derinlemi ve ilmi kklemi olan Abdullah bn Selm (r.a)
[776]
ile onun arkadalardr."
3- Yahudiler, (bir nceki yetteki "Yahudilerin zulmleri ve birok kimseleri Allah'n yolundan alakoymalarndan
dolay kendilerine hell klnm eyleri haram kldk." szn) inkrla "Bunlar, bizim zulmmz sebebiyle haram
klnm olmayp aslnda haram idiler. Sen, aslnda haram olan bu eyleri imdi hell klyorsun." dediler de bu
[777]
163. Nuh'a, ondan sonra gelen peygamberlere, brahim'e, smail'e, shak'a, Ya'kub'a ve torunlarna, sa'ya, Eyyub'a,
Yunus'a, Harun'a ve Sleyman'a vahyettiimiz gibi phesiz sana da vahyettik Davud'a da Zebur'u verdik.

1- bn Abbs'tan rivayete gre "Sukeyn ve Adiyy ibn Sabit (veya Zeyd)'in: "Ey Muhammed, Allah'n, Musa'dan
sonra herhangi bir beere bir ey indirdiini bilmiyoruz." demeleri zerine Allah Teal bu ve bundan sonraki iki
[778]
yet-i kerimeyi indirmitir."
2- Muhammed b. Ka'b el-Kurazi dedi ki:
"Allah teala, bu yetten nce zikredilen: "Kitap ehli, gkten kendilerine bir kitap indirmeni isterler." yetini ve
ondan sonra gelen yz elli drt, yz elli be ve yz elli altnc yetlerini indirince Rasulullah bu yetleri Yahudilere
okumu ve onlara, yaptklar irkin amelleri bildirmitir. Bunun zerine Yahudiler, Allah'n indirdii hereyi inkr
etmiler ve demilerdir ki:
"Allah, herhangi bir beere bir ey indirmemitir. Ne Musa'ya ne sa'ya ne de herhangi bir Peygambere bir ey
indirmitir." Bunun zerine Allah teala: "Onlar, "Allah hibir kimseye bir ey indirmedi." diyerek Allah' hakkyla
[779]
[780]
takdir edemediler."
yetini indirmitir."
164. Kssalarn daha nce sana anlattmz peygamberlerle kssasn sana anlatmadmz peygamberlere de
(vahyettik). Ve Allah, Musa ile de konumutur.

1- Allah Teal, kitabnda baz peygamberlerinin adn zikredip bazsn zikretmediini gren yahudiler, ad
anlanlarn anlmyanlardan daha stn olduunu dnerek: "Muhammed peygamberleri zikretti ama Musa'nn hi
[781]
adn anmyor." dediler de bunun zerine "Ve Allah, Musa ile de konumutur." yeti nazil oldu.
166. "Fakat Allah sana indirdiine ahidlik eder, onu bilerek indirmitir, melekler de ahidlik ederler. ahid olarak
Allah yeter."

1- Kelb dedi ki:
"Mekke'li reisler Rasulullah (s.a.v.)'a gelip yle dediler:
"Biz seni Yahudiler'e sorduk da seni tanmadklarn iddia ettiler. O halde Allah'n, seni bize peygamber
[782]
gnderdiine dair senin lehinde ahidlik edecek birisini getir bize." te bu yet, bu sebebe binaen nazil oldu."
"Raslullah'n yanna Yahudilerden bir cemat girdi. Raslullah onlara:
"Vallahi ben, sizin benim Allah'n Rasl olduumu bildiinizi biliyorum." buyurdu. Onlar:
[783]
"Biz bunu bilmiyoruz." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
3- Bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber (s.a.v.) ile yahudiler arasnda geen; Efendimiz (s.a.v.)'in, yanna gelen bir
grup yahudiye:
"Allah'a yemin olsun ki sizin, benim Allah'n Rasl olduumu ok iyi bildiinizi biliyorum." demesi zerine onlarn
da
"Hayr biz byle bir ey bilmiyoruz." dedikleri ve bunun zerine nazil olduu eklinde bn Abbs'tan rivayet edilen
[784]
[785]
haber
bu yetin nzul hakknda daha sahih ve Srenin meden olmasna daha uygun grnmektedir.
171. Ey kitab ehli, dininizde taknlk etmeyin, Allah hakknda ancak gerei syleyin. Meryem olu sa Mesih
Allah'n peygamberi, O'nun, Meryem'e ulatrd kelimesi ve kendinden bir ruhtur. Allah'a ve peygamberlerine
iman edin, Allah tr demeyin, kendi yararnza olarak bundan vazgein. Allah, sadece bir tek ilhtr, ocuu
olmaktan mnezzehtir. Gklerde olan da yerde olan da O'nundur. Allah Vekil olarak yeter.
[786]
1- Bu yet, Hristiyanlar'dan baz gruplarn: "sa Allah'n oludur" demeleri sebebiyle nazil olmutur."
2- Mukatil, bu hristiyanlann Necrn hristiyanlarndan Medine-i Mnevvere'ye eli olarak gelen Seyyid, Akb ve
beraberindekiler olduunu sylerken Hasen biraz daha genileterek yet-i kerimenin yahudi ve hristiyanlar
[787]
hakknda nazil olduunu sylemitir.
3- Ancak yet-i kerimedeki "Allah tr demeyin." ifadesi yahudiler hakknda da nazil olmu olmas ihtimalini
[788]
zayflatmaktadr.
172. Mesh, Allah'a kul olmaktan asla ekinmez, gzde melekler de. Kim O'na kulluktan ekinir ve byklk
taslarsa bilsin ki O, hepsini toptan kendisine toplyacaktr.
1- Kelbi dedi ki:
"Necran topluluu:
"Ey Muhammed, sen bizim sahibimizi ayplyorsun" dediler. Rasuullah (s.a.v.):
"O'nun hakknda ne sylyorum ki" buyurdu.
"Onun Allah'n kulu ve peygamberi olduunu sylyorsun" dediler, Rasulullah bunun zerine onlara yle
buyurdu:
"u bir hakikat ki, sa'nn Allah'n bir kulu olmas onun iin utanlacak bir ayp deildir."
[789]
Alimler, bu yetin ini sebebinin bu olduunu sylemilerdir."
[790]
2- Ebu Salih de bn Abbs'tan ayn gr rivayet etmitir.
176. "Senden fetva isterler, de ki: "Allah size ikinci dereceden miraslar hakknda fetva veriyor; "ayet ocuu
olmayp bir kz kardei bulunan kimse lrse, braktnn yars kz kardee kalr. Fakat kz kardeinin ocuu
yoksa kendisi, ona tamamen varis olur. Eer iki kz karde kalmsa, braktnn te ikisi onlaradr. Eer
miraslar erkek ve kadn kardelerse, erkee, iki diinin hissesi kadar vardr. Doru yoldan saparsnz diye Allah
size aklyor." Allah her eyi bilir."
1- Kur'n- Kerim'de "Kelle" ile ilgili iki yet inmitir ve ikisi de bu Nisa Sresindedir. Birisi Srenin ba
taraflarnda bulunan "...Eer miras aranan erkek veya kadn kelle olur ve onun erkek veya kz kardei bulunursa
bunlardan her birinin mirastan pay altda birdir..." (yet: 12) yeti, dieri de Srenin son yeti olan bu yet-i
kerimedir. Bunlardan birincisi k mevsiminde nazil olduu iin "yetu'-it", bu da yaz mevsiminde nazil olduu
[791]
iin "yetu's-sayf" olarak mehur olmutur.
2- Humeyd'nin... Cbir ibn Abdullah'dan rivayetinde o yle anlatyor:
"Bir hastalmda Allah'n Rasl (s.a.v.) ve Ebu Bekr (bn Mce rivayetinde Hz. Peygamber, Ebu Bekr ve mer)
yryerek beni ziyarete gelmilerdi. O srada bana bir baygnlk gelmi, Raslullah bir miktar su istemiler, abdest
alp kalann bana serpmiler ki ben uyandm ve:
"Ey Allah'n elisi, malmda nasl hkmedeyim (ya da malmda nasl davranaym)?" diye sordum. Miras yeti nazil
[792]
oluncaya kadar susup cevap vermediler.
3- Hadisin Ebu Davud'daki rivayetinde "miras yeti" yerine "Senden kelle hakknda fetva isterler, de ki, Allah
[793]
[794]
kelle hakknda size fetva veriyor..."
yetinin indii;
[795]
4- Tirmiz rivayetinde ise Cbir'in: "Bu yet benim hakkmda indi." dedii;
5- bn Mce rivayetinde ise fazladan olarak bir de yine kelle'nin mirasndan "Eer bir erkek veya kadnn kelle
olarak mal miraslarna kalrsa, bir erkek, yahut bir kzkardei varsa her birine altda bir der. Bundan fazla iseler
[796]
te bire ortaktrlar." eklinde bahsedilen Nisa, 12 yetinin de indii tasrih edilmitir.
6- Ebu Davud et-Taylis rivayetinde ise Hz, Peygamber (s.a.v.)'in ona:

"Bu hastalndan leceini sanmyorum ama sen yine de kz kardelerine malndan ne brakacan belirle."
buyurduu, onun da malnn te ikisini kz kardelerine brakmay vasiyet ettii" kaydedilip yetin "Eer
kzkarde iki ise erkek kardeinin braktnn te ikisini alrlar." Ksm benim hakkmda nazil oldu dedii
[797]
belirtilmitir.
7- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Zahir b. Ahmed'den, o Hseyin b. Muhammed b. Mus'ab'dan, o Yahya b.
Hakim'den, o bn Eb Adi'den, o Hiam b. Eb Abdillah'dan, o Eb Zbeyr'den, o da Cabir'den bize u rivayette
bulundu:
"Ben hastalandm da Rasulullah (s.a.v.) yanma girdi, Yanmda yedi kz karde bulunuyordu. Rasulullah yzme
fledi de, derhal kendime geldim. Dedim ki:
"Ya Rasulallah kz kardelerime te iki miras verilmesini vasiyyet etsem." Buyurdu ki:
"Birazn tut."
"Yarsn m vasiyet edeyim dedim". Tekrar:
"Birazn tut." buyurdu, Ve sonra beni kendi halime brakp kt. Sonra tekrar yanma gelip bana buyurdu ki:
"Ey Cabir, senin u hastaln sebebiyle leceini zannetmiyorum. Muhakkak ki Allah vahiy indirdi de, kz
kardelerin iin, te iki pay aynlmasn beyan buyurdu." Cabir dedi ki:
[798]
"te bu yet benim hakkmda inmitir".
8- Taber'deki Cbir ibn Abdullah rivayetinde ise onun kz kardelerinin says dokuz olarak verilirken ocuu ve
babas olmad ayrnts da zikredilmitir. Hafz ibn Hacer, bu Cbir kssasnn Srenin banda (11. yetin nzul
[799]
sebebinde) anlatlan kssadan farkl, yani ondan ayr ve baka bir hadise olduunu kaydetmitir.
9- Sad ibnu'l-Museyyeb'den rivayete gre ise Hz. mer'in kelle hakknda "Ey Allah'n elisi, Allah onu beyan
[800]
buyurmad m?" eklinde sormas zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.
[801]
10- Ber bn Azib'den rivayet edildiine gre Kur'n'dan son nazil olan yet budur.
11- Ber'dan gelen baka bir rivayette "Sre olarak son nazil olann Tevbe; yet olarak son nazil olann da Nis
Sresinin son yeti olan "Senden fetva isterler, size kelle hakknda fetvay Allah veriyor..." yeti olduu
[802]
belirtilmektedir.
12- bn Srn'den rivayette o yle diyor:
"Bir yolculukta idiler. Huzeyfe ibnu'l-Yemn'n binitinin ba Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn binitinin arkasnda,
mer'in binitinin ba da Huzeyfe'nin binitinin arkasndayd. O srada "Senden fetva isterler, size kelle hakknda
[803]
fetvay Allah veriyor..." yet-i kerimesi nazil oldu. Raslullah (s.a.v.) yeti Huzeyfe'ye, o da mer'e okudu.
13- Bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber (s.a.v.) Veda hacc iin yola kmak zere yol hazrl yapt srada nazil
[804]
olduu da sylenmitir.
14- mer (r.a.) dedi ki:
[805]
"Rasulullah'a, kelle nasl vris klnr?" diye soruldu. Allah Tel, Nisa: 4/176 yetini indirdi."
15- Hz. mer Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Kelle'nin mirasnn nasl taksim edileceini sormutu. Bu sul zerine
[806]
Yce Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu.
16- Suyuti der ki: "Bu srenin yetlerinin nzul sebeblerini dndn zaman, bu srenin Mekki olduunu
[807]
syleyenin doru sylemediini anlarsn."
17- Rivayet olunduuna gre, Hz. Eb Bekir es-Sddk (r.a.), bir hutbesinde yle demitir:
"Dikkat ediniz, Allah Tel'nn, Nisa sresindeki feriz ile ilgili yetlerin ilki, ocuk ve baba hakkndadr. kincisi
ise, zevc, zevce ve ana bir kzkardeler hakkndadr. Cenb- Hakk'n Nisa sresi'nin sonunda getirdii yet ise,
ana-baba bir kz ve erkek kardeler hakkndadr. Enfl sresinin sonundaki mirasla ilgili yet ise, ull-erhm
hakkndadr.
[808]
Sonra Cenb- Hak, "Allah size, arrsnz diye, (hkmlerini) aklyor" buyurmutur."
[1]
Buhari, Feriz, 14.
[2]
bn r, 4/212.
[3]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr fi lmit-Tefsir, 2/1.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, Beyrut 1408/1988, 5/3..

Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Nisa, 4/27.
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 116; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, Tahran, tarihsiz, 9/168.
bn Eb Hatim; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl, s. 58.
sra: 17/34.
[10]
Nisa: 4/10.
[11]
Bakara: 2/220.
[12]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, Tahran, tarihsiz, 9/168.
[13]
Bakara: 2/220.
[14]
[15]
Bakara: 2/220.
[16]
[17]
[18]
Buhr, Nikh, 19.
[19]
Mslim, Nikh, 7; Tefsr, 7.
[20]
Mslim, Nikh, 8; Tefsr, 8,9.
[21]
[22]
Nisa: 4/127.
[23]
Mslim, Nikh, 6; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[24]
Nisa: 4/127.
[25]
Nisa: 4/3.
[26]
[27]
[28]
Nisa: 4/127.
[29]
[30]
[31]
Buhari; irket: 2494, Tefsir: 4574, Mslim; Tefsir: 7/3018; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 116.
[32]
[33]
[34]
[35]
Buhari; irket: 2494, Tefsir: 4574, Mslim; Tefsir: 7/3018; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 117.
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
bn Cerr; Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 4/200.
[43]
Mslim, Tefsir, 10, 11; bn Kesr, Tefsru'I-Kur'ni'l-Azm, 2/188-189.
[44]
[45]
Suyt, Sbit bn Ved'a olarak vermise -Bak: es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, Beyrut, 1403/1983, 2/437- de dorusu Rif'a'dr.
[46]
Ibnul-Esr, Usdu'l-Gbe, 1/268; ed-Drr: 2/122. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 117.
[47]
Suyt, ed-Drr: 2/122, Lbab: s. 70. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 117.
[48]
[49]
Nisa: 4/11-12.
[50]
[51]
[52]
[53]
[54]
[55]
sabe: 3/397; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 118; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/53.
[56]
[57]
[58]
[59]
[60]
[61]
[62]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/36.

Bakara: 2/220.
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 4/185; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/178.
[63]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 101.
[64]
[65]
[66]
bnul-Esr Ebui-Hasen Ali ibn Muhammed el-Cezer, Usdu'l-be.f Ma'rifeti's-Sahbe, tahkik: Muhammed brahim el-Benn, Muhammed Ahmed Ar,
Kahire, tarihsiz, 7/381-382.
[67]
[68]
[69]
es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/94.
[70]
es-Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/438; Als, Ruhul-Meani,.4/210.
[71]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 4/4; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/1, hadis no: 3015; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[72]
Buhari; Tefsir: 4577; Bu ve bundan sonraki yetler, slam Miras Hukuku'nun zn oluturmaktadr.
[73]
Yaynevi: 1/177.
[74]
bn Mce, Feriz, 5, hadis no: 2728.
[75]
[76]
[77]
Sahih hadistir. Ebu Davud; Feraiz: 4 (2891, 2892), Tirmizi; Feraiz: 3 (2092), bn Mace; Feraiz: 2 (2720); Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/352. mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 118; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/177.
[78]
[79]
[80]
[81]
[82]
[83]
[84]
Buhar, el-Vudu: 44; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[85]
[86]
Ebu Davud, el-Vasya: 3 (2867); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[87]
[88]
[89]
[90]
Ebu Mslime gre ise on beinci yet, sevicilik yapan kadnlar hakkndadr. On altnc ayet birbirleriyle livata yapan e cinsel erkekler hakkmdadr. Nur
suresinin ikinci yetinden onuncu ayetine kadar olan yetler ise zina yapan erkek ve kadnlar hakkndadr.
Ebu Mslim, Mcahidin de bu grte olduunu sylemitir. Bu gre gre yetler mensuh deildir. Mfessirlerin ounluu ise bu grn tutarsz olduunu
sylemitir.
[91]
[92]
Nisa: 4/15.
[93]
[94]
[95]
Nisa suresi, 4/116
[96]
[97]
[98]
[99]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 4/6 (4579); krah, 5 (6948); Ebu Davud, Nikh, 22, (2089).
[100]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 119; bn Cevzi, Zdu'l-Mesr, 2/39; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/180.
[101]
[102]
[103]
Ebu Davud, Nikh, 22, hadis no: 2090.
[104]
Mukatil, adnn Kays ibn Eb Kays olduunu sylerken bn Sa'd'n Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayetinde Muhsin eklindedir. Bak: es-Suyt,
Lubbu'n-Nukl, 1/98.
[105]
bn Cerir: 4/207, mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 119; Suyuti; Lbab: s. 72, Hafz bn Hacer; Fethu'I-Bari: 8/247.
hadisin erh rakam: 4579, sabe: 4/1623.
[106]
Nisa: 4/22.
[107]
bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 6/255, 257.
[108]
[109]
[110]
[111]
len hanmndan sonra evlendii ikinci hanm. Yani vey anne.
[112]
bnu Cerr ve bnu Eb Hatim hasen senedi ile; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/180-181. Bu rivayet iin,
krime'den ve bnu Cerr'den ahit vardr.
[113]
bni Sa'd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/181.
[114]
[115]
[116]
[117]
[118]
[119]
bn Cevzi, Zdu'l-Mesr, 2/44.
[120]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 4/217, ed-Drr: 2/134. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 120.
[121]
[122]
Beyhaki; Snen; 7/161. Beyhaki bu hadisin mrsel olduunu sylemitir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 120;
[123]
bnu Eb Hatim; Firyb; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/181.
[124]
[125]
Ahzb: 33/4.
[126]
Ahzb: 33/37.
[127]
Ahzb: 33/40.
[128]
[129]
Ebu Davud, Nikh, 43-44 (2155); Nese, Nikh, 59 (3331).
[130]
[131]
Trmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/4, (3017).
Mslim; er-Rada': 35, 35 mkerrer/1456 s. 1080, Tirmizi; Nikah: 11/32; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 120;
[132]
Mslim; er-Rada': 35, 35 mkerrer/1456 s. 1080, Tirmizi; Nikah: 11/32. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 120. bn
Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 5/3.
[133]
[134]
Mslim; Rada: 33, 34/1456 s. 1079, Ebu Davud; Nikh: 1132, Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/3 (3016); mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 120-121.
[135]
Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/183.
[136]
[137]
es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/482.
[138]
[139]
[140]
[141]
[142]
[143]
Tirmizi; Tefsir: 4 (3022), Tirmizi bu hadisin mrsel olduunu sylemi. Hakim; Mstedrek: 2/305, Hakim de Buhari ve Mslim'in artlarna gre bu hadisin
sahih olduunu sylemi; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 121; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/184. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/69.
[144]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/31; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[145]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/9 (3023).
[146]
Ahzb: 33/35.
[147]
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl, s. 62.
[148]
[149]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 121; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[150]
[151]
[152]
Nisa: 4/12.
[153]
[154]
Nisa: 4/12.
[155]
[156]
[157]
[158]
[159]
el-Ahzb: 33/6.
[160]
[161]
bn Cerr; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr.2/510..
[162]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/35. Bu hadisi destekleyen bir rivayeti Buhari, bn Abbas'tan mevsulen rivayet ederek, Kefalet bahsinde
(2292), Tefsir bahsinde (4580) ve Feraiz bahsinde (6747) tahric etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 121-122.
[163]
Ebu Davud, Feriz, 16 (2923); Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/86; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/185-186.
[164]
Mrsel hadistir. el-sabe: 2/27; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 122; Zemaheri, el-Kef, 1/290.
[165]
[166]
[167]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/151, Lbab: s. 73. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 122-123.
[168]
bn Eb Hatim; bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/187.
[169]
[170]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/37, Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/88.

[171]
Th: 20/114.
[172]
[173]
[174]
bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/187.
[175]
[176]
[177]
[178]
el-Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/111.

[179]
[180]
[181]
Ebu Davud, Nikah, 42 (2/245); bn Mace, Nikah, 51 (1/639)
[182]
[183]
[184]
[185]
Buhari, el-Maazi: 73; Ahmed b. Hanbel, Msned: 3/308
[186]
Mslim, el-Birr: 56 (2578); Ahmed b. Hanbel, Msned: 5/160
[187]
[188]
[189]
Senedde geen Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 123.
[190]
[191]
Senedsizdir. ed-Drr: 2/262, Lbab: s. 75. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 123.
[192]
[193]
bn shak; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/55. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/188-189.
[194]
[195]
el-Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/126; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[196]
[197]
[198]
[199]
[200]
[201]
En'am suresi, 6/160
[202]
[203]
[204]
[205]
Ebu Davud; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/12, hadis no: 3026; Nes; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/191.
[206]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400,11,16-17.
[207]
Bak: ihabuddin Mahmud el-Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/111.
[208]
Bak: Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/12, hadis no: 3026.
[209]
Bak: el-Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/110.
[210]
[211]
ihabuddin Mahmud el-Als, Rhu'I-Man, 2/111-112.
[212]
[213]
Maide: 5/90.
[214]

[215]
[216]
[217]
[218]
[219]
[220]
[221]
[222]
[223]
Ebu Davud, Tahre, 125 (336).

Buhari; Teyemmm: 334, Nikah: 5250, Tefsir: 4607.
[224]
[225]
Kurtub'de Mureysi gazvesinde -ki Ben Mustalik gazvesi de denilmektedir- olduu tasrih edilmektedir. Bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/139.
[226]
Medine ile Hayber arasnda iki yer addr. Ammr rivayetinde bu tereddt olmayp hadisenin Ztu'1-Cey'de meydana geldii zikredilmektedir. Bak: el-mam
Ebu'l-Hasen Nureddin ibn Abdulhd es-Sind, Haiye al Sneni'n-Nese, (Sunenu'n-Nese iinde), 1/164, Nese, Tahre, 194'de 309 numaral hadisin haiyesi
olarak.
[227]
Bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/139.
[228]
Buhr, Teyemmm, 1; Mslim, Hayz, 108; Nese, Tahre, 194 (309).
[229]
Ebu Davud; Taharet: 320, Nesai; Taharet: 1/167. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 124-125.
[230]
bn Abbs'tan gelen rivayete gre Ebv gecesi.
[231]
[232]
[233]
Bak: Buhr, Teyemmm, 2; Mslim, Hayz, 109; bn Mce, Tahre, 90 (568).
[234]
[235]
[236]
[237]
Mide: 5/6.
[238]
[239]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 2/289'da 7 numaral dip nota bak.
[240]
bnu Mnzir; bnu Eb Hatim; Firybi; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/191.
[241]
[242]
[243]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/68; bnu'l-Esr, Usdu'l-be, I,91.
[244]
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl, s, 64.
[245]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/191.
[246]
[247]
[248]
[249]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/74. bn shak; bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/192.
[250]
[251]
[252]
[253]
[254]
[255]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/78; es-Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 11,555.
[256]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/79. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/193.
[257]
[258]
[259]
[260]
[261]
Zmer: 39/53.
[262]
[263]
[264]
[265]
[266]
[267]
Furkan: 25/68.
Furkan: 25/70.
Nisa: 4/48.
Zmer: 39/53.
[268]
[269]
bnu Eb Hatim; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/194.
[270]
Vahid, Kitabu'l-Bast; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[271]
Seieddeki Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 125.
[272]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 2/104; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[273]
[274]
[275]
[276]
[277]
[278]
[279]
[280]
Nisa: 4/48.
Maide: 5/18.
Bakara: 2/80.
Bakara: 2/111.
[281]
[282]
[283]
[284]
[285]
Kevser: 108/3.
[286]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/85. bnu Eb Hatim, Ahmed, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/197.
[287]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/85; 21/82.
[288]
Senedsizdir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 126; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 8/468; Kurtub, Camiu li
Ahkamil-Kuran, 5/161.
[289]
bni shak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/197.
[290]
[291]
[292]
[293]
[294]
Buhr, Mez, 14.
[295]
[296]
[297]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 126-127; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/86.
[298]
[299]
[300]
[301]
[302]
[303]
bnu Eb Hatim; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/109; es-Suyti, ed-Durru'1-Mensr, 2/566. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
Fatih Yaynevi: 1/197-198.
[304]
[305]
[306]
[307]
[308]
el-sabe: 2/460; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 127; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/138.
[309]
[310]
[311]
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 127-128.
[312]
snad zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 128.
[313]
bni Merduyeh; bn Asakir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/199.
[314]
[315]
[316]
Eb Davud, el-Byu: 81, (3535); Tirmizi, el-By: 38 (1264); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 3/27-28.
[317]
[318]
[319]
Sahih hadistir. Buhari; Tefsir: 4/11 (4584), Mslim; maret: 31(1834 s. 1465), Eb Davud; Cihad: 2624. Tirmiz, Cihd, 3 (1672); Ahmed ibn Hanbel, Msned,
1/337.
[320]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 128; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/94; Suyuti, Lbab, 2/573; Fahreddin
er-Razi, Mefatihul-ayb.
[321]
bn Mce, Cihd, 40, hadis no: 2863.
[322]
Buhn, Ahkm, 4; Mslim, mra, 39-40; Nese, Bey'a, 34.
[323]
[324]
[325]
[326]
Bzn, Ebu Salih'tir. bn Hbban, onun bn Abbas'tan iitmediini sylemi. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 128129; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/94; Suyuti, Lbab, 2/573-574; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[327]
[328]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5153
[329]
[330]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/178; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5153; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 112.
[331]
Senedi sahih derecededir. Tabern; bn Eb Hatim; Suyuti; ed-Drr: 2/178, Hafz bn Hacer. 4/19; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
[332]
[333]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/179; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 129-130.
[334]
[335]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/79. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 113-114.
[336]
[337]
Mide: 5/45.
[338]
Mide, 5/50.
[339]
[340]
[341]
[342]
Senedi Kelbi'den dolay zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 112-113; Keaf, 1/406, Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran,
5/264.
[343]
[344]
[345]
bn Eb Hatim; bnu'l-Munzir; bn shak; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/580.
[346]
[347]
[348]
[349]
[350]
[351]
[352]
[353]
Buhari; Msakat: 2361, 2362 Tefsir: 4585, Sulh: 2708.
Yaynevi: 1/204.
[354]
Humeydi: 300, Taberani; Mucem-i Kebir: 23/294, ed-Drr: 2/180. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 132.
Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/204-205.
[355]
bni Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/205.
[356]
Harra, Medine'de bir yer addr. Sanki ate yakm gibi siyahlam talarla dolu talk bir yer imi Bak: bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/123, 1 numaral dipnot.
[357]
Buhr, Sulh, 12; urb ve'l-Muskt, 6,7,8; Tefsru'l-Kur'n, 12; Mslim, Fedil, 129; Ebu Davud, Akdye, 31, hadis no: 3637; Tirmiz, Ahkm, 26, hadis no:
1363; Tefsru'l-Kur'n, 4/13, hadis no: 3027; bn Mce, Mukaddime, 2, hadis no: 15.
[358]
Tirmiz, Ahkm, 26, hadis no: 1363; Tefsru'l-Kur'n, 4/13, hadis no: 3027; bn Mce, Mukaddime, 2, hadis no: 15.
[359]
[360]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 4/4-5.
[361]
Tabern; Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1/143-144, hadis no: 300.
[362]
[363]
[364]
Bakara: 2/256.
[365]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/10-11; el-Vahid en-Neysbr, Esbbu'n-Nuzl, s. 59..
[366]
[367]
bn Eb Hatim; bn Merdye; es-Suyt, ed-Durrul-Mensur, 2/585.
[368]
bnu Merduyeh; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/205.
Suyuti der ki: "Bu hadis mrsel ve gariptir. snadnda bni Lheya vardr. Onun iin ahit vardr. Onu Rahm, tefsirinde Utbe bni Zamra tarikndan, o babasndan
anlatt."
[369]
[370]
[371]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/102; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/167.
[372]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/174; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/167.
[373]
[374]
veya Cahder, knyesi: Ebu Abdullah veya Ebu Abdurrahman. Yemen, Himyer asll. Esir edilmi, Hz. Peygamber tarafndan satn alnarak azat edilmiti.
Allah'n Rasl (s.a.v.) onu azat ettikten sonra:
"stersen ailene geri dn, istersen bizden, ehl-i beytimizden ol." buyurmu, o da Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte kalmay yelemi ve Efendimiz'in vefatna kadar
O'ndan hi ayrlmamt. bak: bnu'l-Esr, Usdul-be, 1/296.
[375]
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 115; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[376]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 5/104, Suyuti; Lbab: s. 83, ed-Drr: 2/182.
[377]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 5/104, ed-Drr: 2/182. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,.116.
[378]
Suyuti; Lbab: s. 82, ed-Dr: 2/182. 337 mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, 115. Tabern, Ebu Nuaym; bnu Merduyeh.
[379]
[380]
[381]
[382]
[383]
[384]
[385]
[386]
[387]

Nesa, Cihd: 1.
[388]
[389]
[390]
[391]
[392]
[393]
Sahih hadistir. Nesai; Cihad: 6/3. Tefsir: 132, Hakim; Mstedrek: 2/66.; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/281; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, 116.
[394]
Senedsizdir. Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 134; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/185.
[395]
[396]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/185.
[397]
Ebu Salih. bn Abbas'tan iitmemitir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 116.
[398]
[399]
Arf: 7/94.
[400]
Arf: 7/131.
[401]
Neml: 27/47.
[402]
[403]
[404]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/141; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/194.
[405]
[406]
Buhri, lm, 27; Mslim, Talk, 30; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/210; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/145.
[407]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/189; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[408]
[409]
[410]
[411]
Buhari; Hacc: 1884, Meazi: 16 (4050), Tefsir: 15 (4589); Tirmiz, Tefsir 4/14. Mslim, Sfatu'l-Munfikn, 6, Hudud: 22; Ahmed b. Hanbel, 5/174 177, 188.
[412]
Yaynevi: 1/212.
[413]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/14, hadis no: 3028; Ahmed ibn Hanbel, Musned, 5/184.
[414]
[415]
Nisa: 4/89.
[416]
[417]
[418]
[419]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/190; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 117.
[420]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/219.
[421]
[422]
[423]
[424]
[425]
[426]
Senedi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 117; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/212.
Suyuti der ki: "Bu rivayetin isnadnda tedlis (hile) ve inkta (kesilme) vardr."
[427]
[428]
[429]
[430]
[431]
Sad ibn Mansr; bn Eb Hatim; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/114.
[432]
[433]
Abd ibn Humeyd; bn Eb Hatim; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr 2/611.
[434]
[435]
bn Eb Hatim; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/158, 1 numaral dip not; es-Suyut, Lubbu'n-Nukul, 1/115-116.
[436]
[437]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/124; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/116.
[438]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/199.
[439]
[440]
bn Eb Hatim; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/116.
[441]
bn Merduyeh; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/214.
[442]
[443]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/160; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/200.
[444]
[445]
[446]
[447]
[448]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 3/60.
[449]
[450]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 136
[451]
Baka bir rivayette: "Eer ilk dinin hidayet idiyse onu terketmitin, dallet idiyse ite imdi yine dallete dndn." Demi Bak: Fahreddin er-Razi, Mefatihulayb, 10/227.
[452]
Bir rivayete gre Amr ibn Avf oullan yurdunda bak: bnu'l-Esr, Usdul-Gbe, 1/394.
[453]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 117; bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 1/394; 4/321.
[454]
[455]
bnu'l-Esr, Usdu'I-be, 1/422-423.
[456]
[457]
[458]
[459]
[460]
[461]
Bak: Mslim, Mescid, 294; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/58.
[462]
[463]
Mslim, man, 158(1/96).
[464]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/129; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/227.
[465]
[466]
[467]
[468]
[469]
[470]
Kelbi'den dolay senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 118-119; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/623.
[471]
[472]
[473]
[474]
[475]
Elmall M Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'n Dili, stanbul 1960, 2/1423-1424.
[476]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 16; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/624-625.
[477]
Bkz. Tirmz, Tefsir el-Kur'nn: 4 (3029)
[478]
Furkan: 25/68-69
[479]
Furkan: 25/70.
[480]
[481]
[482]
Siret-i bn-i Hiam, 2/226; Ahmed; Msned: 6/11, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/140, Beyhaki; Delail: 4/305.
[483]
[484]
bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 5/77,186, 259.
[485]
[486]
Bkz. Eh Davud, ed-Diyat: 3 (4503); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/140.
[487]
[488]
Ahmed; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/219-220.
[489]
bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 5/77.
[490]

Suyuti dedi ki: "Bu gzel ahittir."
[491]
[492]
[493]
Bkz. Siret-i bn-i Hiam: 2/623.
[494]
[495]
[496]
[497]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, I/118.
[498]
[499]
[500]
Buhari; Meazi: 4269, Diyt: 6872.
[501]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/142, ed-Drr: 2/201.
[502]
[503]
[504]
Bezzr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/219.
[505]
[506]
Buhari; Tefsir: 4/17 (4591), Mslim; Tefsir: 22 (3025 s. 2319), Ebu Davud; Hurf vel-Kraat: 1 (3974).
[507]
[508]
Tirmizi; Tefsir: 3030, Hakim; Mstedrek: 2/235, Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/229, 272; Suyuti; ed-Drr: 2/199; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[509]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/16, hadis no: 3030; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/14I.
[510]
Buhari; Tirmiz,; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/219.
[511]
Ebu Nuaym; bn Mendeh; bnul-Esr, Usdu'l-be, 1/335-336.
[512]
bn Mendeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/220.
[513]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/201.
[514]
[515]
[516]
[517]
Senedi zayftr. Fakat baka bir tarikten bu hadisin sahih bir ahidi var. Buhari; Cihad: 2832, Tefsir: 4592, Tirmizi; Tefsir: 3033, Nesai; Cihad: 6/9, Ahmed;
Msned: 5/184, Beyhaki; Snen: 9/23. bn Cerir: 5/145, Suyuti; ed-Drr: 2/202.
[518]
[519]
Buhr, Tefsrul-Kur'n, 18; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/19, hadis no: 3033; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/145.
[520]
[521]
Buhari; Cihad: 2831, Mezi, 5; Tefsir: 4593, Mslim; mare: 141, 142/1893 s. 1508, 1509, Beyhaki; Snen: 9/23, bn Cerir: 5/144, Ahmed; Msned: 4/282,
5/184; Suyuti; ed-Drr: 2/202, Lbab: s. 88.
[522]
[523]
[524]
Buhari; Tefsir: 4594, Fedailu'l-Kur'an: 4990, bn Ebi eybe; Musannef: 5/343.
[525]
[526]
[527]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/18, hadis no: 3032; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/145.
[528]
[529]
es-Suyt, ed-Durru'l-Mensur, 2/643.
[530]
Beyhki; Tabern; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 136.
[531]
[532]
[533]
[534]
bn Him, es-Siretu'n-Nebeviyye, Kahire 1375/1955, 1/641.
[535]
[536]
[537]
[538]
Buhari, Tefsru'l-Kur'n, 4/19; Fiten, 12.
[539]
Senedde geen E'as b. Sevat zayftr. Fakat bu hadisin sahih olan bir ahidi var. Buhari; Tefsir: 4596, Nesai; Tefsir 139, bn Cerir: 5/148. Muhtasar bn Kesir,
1/427.
[540]
Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/223-224.
[541]
Ankebut: 29/10.
[542]
Nahl: 16/110.
[543]
bnu Mnzir; bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/224.
[544]
Enfl: 8/70-71
[545]
[546]
Ankebt: 29/10.
[547]
Nahl: 16/110.
[548]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/148; bnu'l-Munzir; bn Eb Htm; Beyhak, Snen; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/176-177, 1 numaral dip not.
[549]
[550]
[551]
[552]
[553]
[554]
[555]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 3/82.
[556]
[557]
[558]
Buhar, Tefsir el-Kur'an: 4/20

Bhari, Tefsir el-Kur'an: 4/21
[559]
[560]
[561]
[562]
[563]
[564]
[565]
[566]
[567]
Nisa: 4/97.
Nisa: 4/99.
[568]
[569]
[570]
[571]
bnu Eb Hatim; Ebu Y'l ceyyid sened ile; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/226.
[572]
Nisa: 4/97.
[573]
Senedi yoktur. sabe'ye baknz (1/251); Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/349.
[574]
[575]
[576]
Nisa: 4/95.
Nisa: 4/95.
[577]
[578]
[579]
bn S'd, Tabakt; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/227.
[580]
[581]
bnu'l-Esr, age. 3/61-62.
[582]
[583]
[584]
[585]
[586]
[587]
[588]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/224; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1,123; Ibnu'1-Esr, Usdu'1-be, 2/92.
Nahl: 16/90.
[589]
[590]
[591]
Ebu Davud; Salat: 1236 Nesai; Salat: 3/176, Ahmed; Miisned: 4/59, Hakim; Mstedrek: 1/337, Beyhaki; Snen: 3/256, bn Cerir: 5/156, 164.
[592]
[593]
Beyhak, Delil; Hkim onu sahihledi. Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/231.
[594]
[595]
[596]
[597]
[598]
Nesa, Salat el-Havf: 22; Ebu Davud, es-Sefer: 12 (1236); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/156.
snad zayftr. Seneddeki Nadr, Nadr bn Abdurrahman Eb Amr el-Hazzaz'dr. Metruk bir kimsedir. Takrib: 2/302.
[599]
[600]
kisi de Mekke ile Medine arasndadr. Bunlardan Dacnn bir dan, Usfn da bir yer veya bir kasabann addr.
[601]
[602]
[603]
[604]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/21, hadis no: 3035; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/158, 164.
Nesa, Salt el-Havf: 16; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/156.
[605]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'I-Kur'n, 6/157.
[606]
[607]
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl ani's-Sahbe ve'1-Mfessirn, Kahire tarihsiz (Birinci bask), s.74. Ayrca bak: Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 22.
[608]
bn Him, es-sretu'n-Nebeviyye, 2/205-206.
[609]
Alu mrn, 3/140-141.
[610]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/68; 5/168-169.
[611]
[612]
[613]
Alu mrn: 3/172.
[614]
[615]
[616]
[617]
Nisa, 4/115.
[618]
Tirmiz, Tefsru'I-Kur'n, 4/22, hadis no: 3036; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/170-171.
[619]
Tirmz; bnu'l- Mnzir; Hkim.
[620]
[621]
[622]
[623]
Nisa: 4/115
[624]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/171, 173.
[625]
[626]
[627]
[628]
[629]
[630]

Senedsizdir. Tirmizi; Tefsir: 3036, Hakim: 6385, Suyuti; ed-Drr 2/215, Lbab: s. 92. el-Vhd, Esbab- Nzul, 124.
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/171, 173; Ebussud. 1/380;
[631]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/385
[632]
[633]
[634]
[635]
bnu Sa'd, Tabakat; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/234-235.
[636]
[637]
[638]
Nisa: 4/113.
es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, I/129.
[639]
[640]
[641]
[642]
[643]
[644]
[645]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/243-244..
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Msr 1375/1955, 2/537.

[646]
[647]
[648]
[649]
[650]
[651]
[652]
[653]
[654]
[655]
[656]
Bak; bn Him, es-Sretun-Nebeviyye, 2/539-541.
[657]
[658]
[659]
[660]
[661]
[662]
[663]
[664]
[665]
[666]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/247-248.
[667]
[668]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/179,
[669]
[670]
[671]
[672]
[673]
Nisa: 4/124-125. Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 145-146; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
[674]
Nisa: 4/124
[675]
[676]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/236.
[677]
[678]
Nisa: 4/125
[679]
[680]
[681]
bn Ebi Hatim.
[682]
[683]
[684]
Nisa: 4/51, 52
[685]
[686]
[687]
Nisa: 4/124.
[688]
[689]

[690]
Buhari, Merda, 2,3
[691]
Tirmizi, K. Tefsir el-Kur'an, sure 4, Hadis no: 3039
[692]
[693]
[694]
[695]
bn Huyey b. Hani olan Ebu Kabil sebebiyle senedinde zayflk vardr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 146
[696]
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 146
[697]
Kelbi'den dolay senedi zayftr. Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[698]
Senedi ok zayftr. Taberani: 8/7816 s. 237, Heysemi; Mecmeu'z-Zevaid: 9/45.
[699]
Senedi ok zayftr. ed-Drr: 2/231.
[700]
[701]
[702]
[703]
Buhari, Deavat, 10; Mslim, Msafirin, 181 (1/526).
[704]
[705]
[706]
[707]
[708]
[709]
[710]
[711]
Nisa: 4/3.
Mslim, Nikh, 6; Ebu Davud, Nikh, 12, hadis no: 2068.
Nisa: 4/3.
[712]
Buhari; Nikah: 5064, Mslim; Tefsir: 6,3018 s. 2313, Ebu Davud; Nikah: 2068.
[713]
[714]
[715]
[716]
[717]
Nisa: 4/3.
Buhri, Tefsrul-Kur'n, 4/1.
Buhr, Tefsru'I-Kur'n, 4/23; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/193.
[718]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/193. bn Ebi Hatim.
[719]
[720]
[721]
[722]
Nisa: 4/4.
[723]
[724]
[725]
[726]
[727]
[728]
Buhari; Mezalim: 11 (2450), Sulh: 2694, Tefsir: 4/24 (4601). Mslim, Tefsir, 13, 14; el-Vahid, Esbb- Nzul, 127.
[729]
[730]
[731]
[732]
[733]
Ebu Dvud, Nikh, 38; Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 11,17. Hakim.
[734]
Bu husustaki rivayet bn Kesirde de yer alr.O eseri tahkik edenler, konu ile ilgili olarak yle diyorlar;
"Raslullah'n Hz. Sevde'yi boamaya kalkmas, son derece uzak bir ihtimaldir. Nitekim bn Kesir'in serdettii rivayetlerden, Hz. Peygamber'in byle bir karar vermi
olduu anlalmamaktadr. Sadece bn Eb Bizze hadisi vardr ki bn Kesir'in de belirttii zere bu rivayet "garib mrsel"dir (zayftr)"
[735]
[736]
Mrsel hadistir. Beyhaki; Snen: 7/296, ed-Drr: 2/232, Lbab: s. 95.
[737]
Sad b. Mansr; afii; Beyhki.
[738]
[739]
[740]
[741]
[742]
[743]
[744]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, 127-128; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
[745]
[746]
bnu'l-Munzir; es-Suyt, ed-Durrul-Mensr, 2/714-715; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
[747]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
[748]
[749]
[750]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 128; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/223; es-Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/716.
[751]
[752]
[753]
[754]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/225-226.
[755]
En'm: 6/68.
[756]
Rz, Mefthu'1-ayb, Tahran Tarihsiz, 11/81.
[757]
En'm: 6/68.
[758]
[759]
[760]
[761]
[762]
[763]
[764]
[765]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/237, Lbab: s, 96. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,: 128. Hennd bni Seriy, Zhd..
[766]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/148; Ebu Davud, Edeb, 41, hadis no: 4896; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[767]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/148; Ebu Davud, Edeb, 41, hadis no: 4896.
[768]
Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 3/157.
[769]
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul: 128; Mecmau'l-beyan, 3/133.
[770]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/6, 7/177.
[771]
Nisa: 4/156.
[772]
[773]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 6/8; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/241.
[774]
[775]
bn shk; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 147.
[776]
[777]

[778]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/20; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/12; Bkz. Siret-i bn-i Hiam, 1/562
[779]
En'am: 6/91
[780]
[781]

[782]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 128..
[783]
bn shak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/244.
[784]
[785]
[786]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 128.
[787]
[788]
[789]
[790]
[791]
Bak: Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 11/120.
[792]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Musned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 2/516, hadis no: 1229.
[793]
[794]
[795]
[796]
[797]
[798]
Nisa: 4/176.
Bak: Ebu Davud, Feriz, 2. Ayrca bak: Buhr, Feriz, 1; Mslim, Feriz, 1616; Tirmiz, Feriz, 7. hadis no: 2097; bn Mce, Feriz, 5.
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatl-Ma'bd fi Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 11,17.
Eb Davud, Feraiz: 3 (2887); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/372; Beyhaki, Snen, 6/231.
[799]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, 1/133.
[800]
[801]
[802]
[803]
[804]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 27.

[805]
bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/245-246.
[806]
bn Merduyeh; bn Rhaveyh.
[807]
[808]
4- NSA SURES
Mushaftaki sralamada drdnc, ini srasna gre doksan ikinci suredir. Mmtehine
sresinden sonra Zilzl'den nce inmitir. Bakara, Enfl, l-i mrn, Ahzb ve Mmtehine
sreleri Medine'de Nisa'dan nce nazil olmutur. Uzun bir sre olduu iin eitli sebeplerle
veya Allah Tel baz hkmleri aklamak istediinde dorudan ve farkl zamanlarda
gelmitir. Buhr'de yer alan bir rivayete gre1 176. yet Kur'an'n son yetidir. Sre
teyemmm yetini ihtiva etmektedir; teyemmmn ise hicretten sonra 5 veya 6. ylda,
Mreys Gazvesi'nde, din hkmler ve uygulamalar arasna girdii bilinmektedir.
Srenin hicret gnlerinde veya Mekke'de nazil olduunu ifade eden rivayetler zayf
bulunmutur. "Ey insanlar!" hitabyla balayan srelerin Mekke'de vahyedildii genel
hkmne dayanlarak ileri srlen son iddia rtlrken bu hitabn, Mekke'de ini iareti
olmadna, Medine'de geldii bilinen birok yette benzer hitaplarn bulunduuna,
Medine'de "ey insanlar!" denildiinde bundan, yalnzca Medineliler deil, ayn zamanda
Mekkeliler'in de kastedilmi olduuna iaret edilmitir.2
Nisa Sresi cumhur kavline gre Medine'de nazil olmutur.
bn Abbs'tan gelen rivayetlerden birinde (Atyye rivayeti) Mekke'de nazil olduu
syleniyorsa da mehur olan srenin Meden olmasdr. Ancak 58. "Allah, emanetleri ehline
vermenizi emreder..." yetinin nzul yeri olarak Mekke'de nazil olduu sylenmitir. Bu yeti kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.) Abbs'a vermek zere Ka'be'nin anahtarn Osman bn
Talha'dan istediinde onun hakknda nazil olmutur.3 Mekk-Medennin tayininde yeri deil
de Hicret'i esas alan gr ulemann cumhuru tarafndan kabul edildiine gre bu yet-i
kerime de aslnda Mekk deil Meden saylmaktadr. Ayrca Buhr'de zikredildiine gre
Hz. Aie "Bakara ve Nisa Sreleri ancak ben, Raslullh'n yanndayken -yani onunla zifaf
olunduktan sonra- nazil olmutur." diyor ki Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Hz. Aie'nin zifafnn
Medine'de olduu konusunda limler arasnda hibir ihtilf yoktur.4 Bu arada srenin hicret
esnasnda nazil olduuna dair de bir gr nakledilmektedir.5 Srenin son yeti olan Kelle
yetinin Kur'n'dan en son nazil olan yet olduu rivayet edilmektedir.6
2- "Yetimlere mallarn veriniz..."
"Bu yet, Gatafan Oullar'ndan bir kii hakknda indi. Bu adamn yannda kardeinin yetim
ocuuna mahsus fazla miktarda bir mal mevcuttu. Bu yetim byyp ergenlik ana gelince
kendi maln istedi. Amcas ise mal ondan men etti. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)'e
bavurdular da bu yet nazil oldu. Amca bu yeti iitince dedi ki:
"Biz Allah'a ve Rasl'e itaat ettik, (yetim mal yemekten hasl olan) byk gnahtan Allah'a
snrz." Mteakiben de ocua, maln verdi, Neb (s.a.v.) de buyurdu ki:
"Kim nefsinin cimriliinden korunur ve ite bu ekilde onu geri evirirse o, evine yani
Cennet'e girecektir." Nihayet delikanl maln ele geirince onu Allah Teala'nn yolunda
harcad. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki;
"Ecir gerekleti, geriye vebal kald." Dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, ecrin gerekletiini anladk. Peki ocuk Allah yolunda harcama
yaparken nasl oluyor da geriye vebal kalyor?" Buyurdu ki:
1
Buhari, Feriz, 14.

bn r, 4/212.
3
4
el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, Beyrut 1408/1988, 5/3..
5
6
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Nisa, 4/27.
2
"Ecir (sevap), ocuk iin gerekleti, vebal da (hellinden mi yoksa haram yoldan m
kazand belli olmadndan) babasnn boynuna kald."7
2- Hadiseyi bn Eb Hatim de Sad ibn Cubeyr'den rivayetle tahric etmitir.8
3- Sa'id bn Cbeyr, bn Abbas (r.a.)'dan yle dediini rivayet etmitir:
"Cenb- Hak, "Yetim, erginlik ana erinceye kadar malna yaklamayn, ancak bunun en
iyi bir suretle olan mstesna..." 9 ve "Gerekten, yetimlerin mallarn haksz olarak
yiyenler" 10 yetlerini indirince, uhdesinde yetim bulunan herkes varp yetimin yiyeceini
kendi yiyeceinden, ieceini de kendi ieceinden ayrmlard. Ama bu durum, yetimlere
ok g ve zor gelmiti. Bylece yetimler bu durumu Hz. Peygamber (s.a.v)'e anlatnca, Hak
Tel, "Bir de sana yetimleri sorarlar. De ki: "Onlar yararl ve iyi bir hale getirmek
hayrldr. ayet kendileri ile bir arada yaarsanz, onlar sizin kardelerinizdir" 11 yetini
indirdi. Bylece de ashb, bu durumda onlarn yiyeceklerini kendi yiyeceklerine, ieceklerini
de kendi ieceklerine kartrdlar."12
3- Hasen'den rivayete gre bu yet-i kerime "Temizi murdarla deimeyin. Onlarn mallarn
kendi mallarnza katarak yemeyin." yeti nazil olunca yetim velileri yetimlerinin mallarn
kendi mallarndan ayrmaya baladlar. Ama bu onlara ar geldi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
ikyet ettiler. Bunun zerine
"Sana yetimleri sorarlar. De ki: Onlar iin slah en hayrldr. Eer onlarn mallarn kendi
mallarnza katarsanz onlar sizin dinde kardelerinizdir..."13 yet-i kerimesini indirdi.14
4- Ebu Bekir er-Rzi, Ahkmu'l-Kur'n'nda, Hasan el-Basrnin yle dediini nakletmitir:
"Yetimlerin mallar hakknda bu yet nazil olunca, ashb, onlarn mallarn kendi mallaryla
birlikte tutmay uygun grmemi ve onlar kendi mallarndan ayrmlard. Onlar bu hususu
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikayet ve arzedince Cenb- Hak, "Bir de sana yetimleri sorarlar.
De ki: "Onlar yararl ve iyi bir hale getirmek hayrldr. ayet kendileri ile bir arada
yaarsanz, onlar sizin kardelerinizdir..." 15 yetini indirmitir.
Ebu Bekir er-Rzi yle demitir:
"Ben, bunun rvinin bir hatas olduunu sanyorum. nk bu yetten maksad, yetimlere
bula erdikten sonra mallarn vermektir. Rvi bunu baka bir yetle kartrmtr."16
3. Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan
kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn. Eer adalet yapamyacanzdan
korkarsanz o zaman bir tane nikahlayn, yahut sahip olduunuz (cariye) ile yetinin. Bu, sizin
erilip sapmamanza daha yakndr.
1- Hz. Aie'den rivayete gre o yle demitir:
"Eer yetim kzlar hakknda korkarsanz." yet-i kerimesi yetim kzlar hakkndadr. yle ki:
Yetim kz bir kiinin yannda olur, o kii o kz beenmedii halde malna tama ederek onu
nikhlar sonra ona zarar verir ve onunla muaereti gzel olmaz. te yet-i kerime byle
durumlar hakknda nazil olmutur."17
2- Bu haberin Buhr'deki rivayetinde yetin nzul kayd yoktur ve yetin bir tefsiri gibi tak7
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 116; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb,
Tahran, tarihsiz, 9/168.
8
bn Eb Hatim; Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl, s. 58.
9
sra: 17/34.
10
Nisa: 4/10.
11
Bakara: 2/220.
12
13
Bakara: 2/220.
14
15
Bakara: 2/220.
16
17
dim edilmitir.18
3- Mslim'deki rivayette ise nzul kayd ile birlikte baz fazlalklar vardr, yle ki:
"Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz..." yeti hakknda
Hz. Aie yle demitir:
"Bir adam hakknda nazil oldu ki yannda yetim bir kz vardr, onun hem velisi, hem varisidir.
O yetim kzn mal vardr ve o kz hakknda onunla ekiecek konumda kimse de yoktur. Mal
iin onu nikahlamaz, ona zarar verir ve kt muaerette bulunur."19
4- Bunu takip eden hadiste yetim kza verilen zarar biraz daha net ifade edilmitir:
"Yetim kz, malna ortak olduu bir adamn yanndadr da o adam kz kendisi nikahlamak
istemez, bir bakasyla da evlenmesinden de holanmaz ki malna bir bakas ortak olmasn.
Onu evlenmekten alakor. Yani ne onunla evlenir, ne de bir bakasyla evlendirir."20
5- Taber'de Hz. Aie'den gelen baka bir rivayette "Yannda bulunduu velisinden baka ona
sahip kacak kimsesi olmyan yetim kz, mal bakasna gitmesin diye bir bakasyla da
nikahlamaz, ona bylece zarar verir, ona kt muamele eder." ayrntlar vardr.21
6- Mslim'de Hz. Aie'den, yukardakilerden biraz daha ayrntl bir rivayet daha vardr. yle
ki:
"Urve ibnu'z-Zubeyr Hz. Aie'ye
"Eer yetim kzlar hakknda adaletli
davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan kadnlardan ikier, er, drder
olmak zere nikahlayn." yetini sormu da o yle demitir:
"Ey kz kardeimin olu o, yle yetim bir kzdr ki velisinin yannda olup malnda velisine
ortaktr. Mal ve gzellii velisinin houna gider de bir bakasnn o kza verecei kadar mehir
vermekten kanarak onun mehrinde adaletli davranmadan onunla evlenmek ister. te
mslmanlar, o kza verilebilecek en yksek mehri vererek mehirlerinde adalete riayetle
evlenmeleri dnda onlar nikhlamaktan men'edildiler ve onlar dnda holarna giden
kadnlarla evlenmekle emrolundular.
Sonra insanlar bu yet-i kerimenin inmesinden sonra yine Hz. Peygamber (s.a.v.)'den kadnlar
hakknda fetva istemeye devam ettiler de Allah Teal "Senden kadnlar hakknda fetva
isterler. De ki: "Onlar hakknda fetvay size Allah veriyor: Kendilerine yazlm olan
vermediiniz ve nikhlamay istemediiniz yetim kzlar hakknda, madur ocuklar hakknda
ve yetimlere insafla bakmanz hakknda kitabda sizlere okunup duran yetler var. Hayr
olarak ne ilerseniz phesiz Allah onu Alm'dir."22 yetini indirdi. Bu yetteki "kitabda
sizlere okunup duran yetler" Allah Teal'nn "Eer yetim kzlar hakknda adaletli
olmak zere nikahlayn." buyurduu ilk yettir. Allah Teal'nn dier yetteki "nikhlamay
istemediiniz yetim kzlar." kavlindeki istememezlik sizden birinin korumas altndaki yetim
kzn malnn az olmas ve kendince yeteri kadar gzel bulmamas halinde onu nikahlamak
istememesidir. Yetim kzlarn velilerinin mal ve gzellii az olan yetim kzlar
nikhlamaktaki isteksizlikleri sebebiyle, mal ve gzellii sebebiyle nikahlamak istedikleri
yetim kzlarn adalete riayet etmeleri artyla olan dnda nikhlamaktan men'edildiler.23
7- Urve'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Aie (r.anha)'ye, Eer yetimler hakknda adaleti yerine getiremiyeceinizden korkarsanz..
yetinin manas nedir? diye sorunca, o yle dedi:
"Yeenim, bu yetim kzdr. O, velsinin evinde bulunur, velisi onun malna ve gzelliine
kaplr. Ancak ne var ki, en dk bir mehirle onu kendine nikahlamak ister. Sonra onu
kendine nikahlaynca, onu kendisine kar mdafaa edecek ve ktln ondan savuturacak
18
Buhr, Nikh, 19.

Mslim, Nikh, 7; Tefsr, 7.
20
Mslim, Nikh, 8; Tefsr, 8,9.
21
22
Nisa: 4/127.
23
Mslim, Nikh, 6; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
19
bir kimsenin bulunmadn bildii iin, ona ad bir ekilde davranr. te bunun iin Cenb-
Hak, "Eer, nikahladnz zaman yetimlere zulmetmekten korkarsanz, onlarn dnda size
hell olan kadnlardan nikahlaynz." buyurmutur. Hz. Aie szne devamla yle demitir:
"Sonra insanlar, bu yetin peinden, yetimler hakknda Hz. Peygamber'den fetva istediler.
Bunun zerine de Cenb- Hak, "Senden kadnlar hakknda fetva isterler. De ki: "Onlara dair
fetvay Allah veriyor: Kitapta yetim kadnlar hakknda size okunan..." 24 yetini inzal
buyurmutur. Buradaki, "Kitapta, yetim kadnlar hakknda size okunan..." ifdesinden murad,
bu yetteki Eer yetimler hakknda adaleti yerine getiremiyeceinizden korkarsanz 25
ifadesidir."26
"Bir adamn yannda yetim bir kz vard. Bu kzn bir hurma bahesi vard ve o adam o kzdan
e olarak bir bekledii yokken srf o bahesi iin onu nikahlad da onun hakknda bu yet-i
9- Hz. Aie der ki:
"Bu yet-i kerimenin nzulnden sonra insanlar kadnlar hakknda fetva istemeye ve
sorularna devam ettiler de Allah Teal "Senden kadnlar hakknda fetva isterler..."28 yetini
indirdi.29
10- Sad ibn Cubeyr'den rivayet edildi:
"Allah Teal, Muhammed (s.a.v.)'i peygamber olarak gnderdiinde bir eyle emrolunup onu
yapmalar, br ey kendilerine yasaklanp da onu terketmeleri dnda mslmanlar dier
hallerinde chiliye detleri ne ise onlar zerinde idiler. Nihayet yetimler (hakknda ne
yapmalar gerektiini) sordular da Allah Teal bu yeti indirdi."30
11- Eb Bekr et-Temm, Abdullah b. Muhammed'den, o, Eb Yahya'dan, o, Sehl b.
Osman'dan, o, Yahya b, Eb Zide'den, o Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da Aie
(r.a.)'den bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet yetim bir kza vasilik yapan kii hakknda indirildi. Yetim kzn mal vard. Davasn
stlenecek kimsesi yoktu. Vsisi olan adam da bunu frsat bilerek yetimin maln sevdii iin
onu kocaya vermemekte, bylece ona zarar verip, fena sahiplik yapmaktayd. Bunun zerine
Allah Teala: "Eer velisi olduunuz mal sahibi yetim kzlarla evlenmekle onlara hakszlk
yapmaktan korkarsanz onlarla deil, hounuza giden baka kadnlarla iki, ve drde kadar
evlenebilirsiniz..." buyurdu. Bylece Allah Teala: "Size helal kldm kadnlardan evlenin.
Ey kii sen de u yetim kz brak" buyuruyordu."31
12- Said b. Cbeyr, Katade, Rabi', Dahhak ve Sdd dediler ki:
"Erkekler yetimlerin mallarna bakmaktan kanrlar ve kadnlar hususunda ruhsat bulup
diledikleri kadar evlenirlerdi. Bylece baz kereler adaleti gzetir, baz kereler de
gzetmezlerdi. Bunlar yetimlerden sual edip yetimlerle ilgili Yetimlere mallarn veriniz
yeti inince, Allah Teala ayn ekilde Nisa: 4/3 yetini indirdi." 32
13- Sddi diyor ki:
"Bu yet inmeden nce, insanlar, yetimler hakknda titiz davranyorlard fakat kadnlar
hakknda bu titizlii gstermiyorlar, ok kadnla evleniyorlar ve onlarn da aralarnda adaletli
davranmyorlard. Bu sebeple Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdi ve erkeklere, yetimlere
gsterdikleri titizlii kadnlar arasnda da gstermelerini emretti. Ancak drde kadar
evlenebileceklerini, adalet yapamayacaklarndan korkarlarsa sadece bir kadnla veya sahip ol24
Nisa: 4/127.
Nisa: 4/3.
26
27
28
Nisa: 4/127.
29
30
31
Buhari; irket: 2494, Tefsir: 4574, Mslim; Tefsir: 7/3018; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
116.
32
25
duklar cariyelerle evlenmelerini emretti."33

14- krime diyor ki:
"Kureylilerden baz kiiler, ok kadnla evlenirlerdi. Bunlarn velayetleri altnda yetimler de
bulunuyordu. Bunlar, yeteri kadar harcayacak mal bulamaynca, yetimlerin mallarndan alp
kendi ailelerine harcarlard. Bu yet-i kerime geldi ve erkeklerin oka evlenerek yetimlerin
mallarn ailelerine haracamalar yasakland."34
15- Vlib rivayetinde bn Abbs der ki:
"Allah Teal burada yle buyuruyor:
"Yetimler hakknda nasl adaletli davranamamaktan korkuyorsanz ayn ekilde kadnlar
hakknda adalete riayet edememekten korkun ve hakkn tam olarak yerine
getirebileceinizden fazlasyla evlenmeyin. nk acizlik ve zayflkta kadnlar da
yetimler gibidirler."35
"Yetimler hakknda olan ve onlarn maln yemenin byk gnah olduunu ifde eden nceki
yet nzil olunca, yetimlerin velileri, yetimlerin haklarnda adaleti terk etmeleri sebebiyle
kendilerine bir gnahn isabet etmesinden korktular, bu sebeple de onlar velayetlerine
almaktan kandlar. Bazan onlardan bir kimsenin nikh altnda on veya daha fazla kadn
bulunuyor, onlarsa onlarn haklarn yerine getiremiyor, aralarnda adaleti yerine
gevremiyorlard. Bundan dolay onlara,
"Eer yetimlerin haklarnda adaleti yerine getirememekten korkup, onlara vel olmaktan
ekiniyorsanz, ayn ekilde btn kadnlara da dil davranmamaktan korkun ve hanmlarn
saysn azaltn. nk, onun bir benzerini ilerken, bir gnahtan saknan veya ondan tevbe
eden kimse, hi saknmam gibidir" denilmitir." 36
"Onlar, yetimleri velayetlerine almaktan saknyorlard. te bundan dolay onlara yle
denilmitir:
"Yetimler hakknda korkuyorsanz, zinadan da saknn. yleyse, kadnlardan size hell
olanlar nikahlayn ve haram olan kadnlarn etrafnda dolamayn." 37
18- krime'den rivayet edildiine gre o, yle demitir:
"Bir adamn yannda hem hanmlar, hem de yetimler bulunurdu. Kendi maln hanmlarna
harcayp, hi mal kalmayarak muhta duruma dnce, bu sefer hanmlarna yetimlerin
mallarn harcamaya balar. te bundan dolay Cenb- Hak,
"Zevceler ok olduu zaman, eer yetimler hakknda adaleti yerine getiremiyeceinizden
korkarsanz, biliniz ki bu korkunun yok olmas iin, drtten fazla kadn nikahlamanz size
haram klnmtr. Drt kadnn hukukuna riyet edememekten de korkarsanzr o zaman bir
kadn kafidir" buyurmutur. Allahu Tel burada fazla taraf, yani drd; eksik taraf, yani biri
zikretmitir. Bylece de, bu iki say arasndaki saylara dikkati ekmi ve adeta, "Eer drtten
korkarsanz ; ten korkarsanz iki; ikiden korkarsanz bir hanm size yeter" demitir. Bu,
en uygun grtr. Buna gre Allah Tel, ok kadnla evlenmesi halinde daha fazla
harcamada bulunmak zorunda kalacandan, bu sebeple de yetimin malna el uzatmas
muhtemel olacandan, veliyi ok kadnla evlenmekten sakndrmtr." 38
19- Bu ayetlerden kastedilen udur: Yetimlere adaletsiz davranmaktan nasl korkuyorsanz,
ayn ekilde kadnlara da adaletsiz davranmaktan korkun ve bu sebeple haklarn
veremeyeceiniz kadar ok sayda kadnla evlenmeyin; nk kadnlar da zayflk ve acz
33

35
Buhari; irket: 2494, Tefsir: 4574, Mslim; Tefsir: 7/3018; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
117.
36
37
38
34
bakmndan tpk yetimler gibidir.39

4. Kadnlarn mehirlerini yrekten istiyerek ve bir ba olarak verin. Bununla beraber eer
ondan bir ksmn gnl holuu ile size balam olurlarsa onu da iinize sine sine yeyin.
1- Ebu Salih'ten rivayet edildiine gre o yle demitir:
"(Chiliye devrinde) Kii, kzn nikahlad zaman mehrini kzna vermez, kendisi alrd.
Allah mslmanlara bunu yasaklad ve bu yeti indirdi."40
2- Mukatil der ki:
"Chiliye devrinde erkek kadna mehir vermeden onunla evlenirdi. Mesel: "Sen bana, ben de
sana miras olalm." dediinde kadn olur derse ayrca bir mehir vermezdi. te bunun
3- Hadram'den rivayet edildiine gre "nsanlar (baz mslmanlar) karsna (kadnna)
vermi olduu maldan herhangi bir eye dnecek ve ona verdii mehrin herhangi bir
ksmndan vazgeecek olursa bunu gnah sayarlard. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil
oldu."42
6- Yetimleri nikha erdikleri zamana kadar deneyin, o vakit kendilerinde bir akl ve salh
grdnz m mallarn onlara teslim edin. Byyecekler de mallarn alacaklar diye onlarn
mallarn israf ile tez elden yemeyin. Kim zengin ise iffetli davranp yemesin, kim de fakir ise
o halde ma'rf zere ondan yesin
"Kim zengin ise iffetli davranp yemesin." yet-i kerimesi yetim mal hakknda nazil olmutur.
43

"Kim zengin ise iffetli davranp yemesin, kim de fakir ise o halde ma'rf zere ondan yesin."
yeti yetimin velisi hakknda; eer muhta durumda ise yetimin ilerine bakt kadar onun
malndan yemesi hakknda nazil oldu.44
3- Katde'den mrsel olarak rivayet edildiine gre "ensardan Sabit ibn Rifa45 ve amcas
hakknda nazil olmutur. Rifaa vefatnda kk olu Sabit'i arkasnda brakm, Sabit'in
amcas, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Kardeimin olu yanmda (kucamda) yetimdir. Onun malndan bana hell olan nedir ve
ona maln ne zaman geri vereyim?" diye sormu ve Allah Teal da bu yet-i kerimeyi
indirmitir."46
7- "Ana babann ve yaknlarn braktklarndan, erkeklere hisse vardr. Ana babann ve
yaknlarn braktklarndan kadnlara da hisse vardr. Bunlar, az veya ok, belirli br hissedir."
"Ensar'dan Evs b. Sabit vefat edip, geriye mm-i Hccet isminde bir kadn ve bu kadndan
39

42
bn Cerr; Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 4/200.
43
44
45
Suyt, Sbit bn Ved'a olarak vermise -Bak: es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, Beyrut, 1403/1983, 2/437- de dorusu Rif'a'dr.
46
Ibnul-Esr, Usdu'l-Gbe, 1/268; ed-Drr: 2/122. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 117.
40
41
olan kzn brakmt. Bunun zerine len kiinin amcazadeleri ve vasileri olan Sveyd ve
Arfece isminde iki adam kalkp, len Evs b. Sabit'in maln aldlar da ne karsna ve ne de
kzlarna birey vermediler. Cahiliyye Devri'nde kadnlara ve erkek olsa bile kk ocua
miras hakk tanmazlard. Bu hakk ancak byk adamlara tanrlard. "Miras mal, ancak at
srtnda savaan ve ganimet biriktiren kimseye verilir" derlerdi. Bu yzden mm-i Hccet
Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, Evs b. Sabit lp zerimde kz ocuklar brakt. Ben onun karsym,
yanmda onlara nafaka verebileceim birey de yok. Geri babalar geriye gzel bir mal brakt ama bu mal, Sveyd ve Afrece'nin yanna kald. Ne bana ne de Evs'in kzlarna maldan
birey verdi. Kzlar ise benim evimde bulunuyorlar. Ne beni yedirip iiriyorlar, ne de kzlara
bakyorlar." Rasulullah (s.a.v.) derhal o iki kiiyi ard. Bunlar da gelip dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, bu kadnn ocuu ne bir ata binebilir, ne bir yk tayabilir, ne de
dman yaralayabilir." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Dnn gidin de, onlar hakknda Allah'n, bana indirecei yeni bir vahyi bekleyeyim"
buyurdu. Onlar da dnp gittiler. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."47
2- Ebu eyh bni Hbban Feriz isimli kitabnda Kelb tarikndan Ebu Salih'ten o, bnu
Abbas'tan (r.a.) anlatt. bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Cahiliyyet ehli, kz ocuklarn ve bulua erinceye kadar kk erkek ocuklarn vris
yapmazlard. Ensardan kendisine Evs bni Sabit denilen birisi vefat ett. ki kz ve kk bir
erkek ocuu brakt. Asabe olan amcasnn oullar, Hlid ve Arfata geldiler ve mirasn
tammn aldlar. Sabitin hanm Raslullah'a geldi ve durumu anlatt. Aleyhisselm ona:
"Ne syleyeceimi bilemiyorum." buyurdu, bunun zerine bu yet indi." 48
3- bn Abbas (r.a), yetin sebeb-i nzul hakknda yle demitir:
"Evs bn Sabit el-Ensr, geriye kz ve bir hanm brakarak lmt. Vasileri olan
amcaoullarndan Sveyd ve Arfece isminde iki adam gelip, Evs'in malna el koymulard.
Bunun zerine Evs'in hanm Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip, durumu ona arzederek, vasi olan
bu iki kiinin, ne kendisine ne de kzlarna hibir mal vermediklerini sylemiti. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de ona:
"Haydi evine git, ben Allah'n senin bu iin hususunda ne buyuracana bakaym." demiti.
te bunun zerine Hz. Peygamber'e bu yet nazil oldu ve erkeklerin de, kadnlarn da
mirastan paylar olduunu bildirdi. Fakat Hak Tel, bu yette paylarn ne kadar olduunu
beyn etmedi. Bundan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.) o iki vasiye haber gndererek,
"Evs'in malndan hibir eye dokunmaynz" dedi. Daha sonra Allah Tel'nn, "Allah size,
evlatlarnz hakknda (...) emreder" 49 yetleri nazil oldu ve bylece kocann ve kadnn
hisselerinin miktar belirtildi. Bunun zerine Allah'n Rasul, o iki vas'ye Evs'in hanmna
mirastan sekizde bir hisse verip, kzlarn hisselerini ellerinde tutmalarn emretti. Daha sonra
da Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara, kzlarn hisselerini de kzlara vermelerini bildirdi. O iki vas
de, onlarn hisselerini kendilerine verdi." 50
4- Katade der ki:
"slamdan nce, cahiliyye devrinde kadnlara mirastan pay verilmiyordu. Bu yet-i kerime
indi ve bu deti kaldrarak onlara da miras haklarnn verilmesini hkme balad."51
"Bu yet-i kerime ensar'dan mm Kcce ve Kcce'nin kz, Sa'lebe ve Evs ibn Suveyd
haklarnda nazil oldu. Bu son ikisinden biri kocas, dieri de ocuunun amcas idiler. mm
Kcce, Hz, Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Ey Allah'n elisi, kocam ld, arkasnda beni ve kzn brakt ama biz ikimize kocamn
47
Suyt, ed-Drr: 2/122, Lbab: s. 70. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 117.
Nisa: 4/11-12.
50
51
48
49
mirasndan bir ey verilmedi." diye ikyette bulundu. ocuun amcas:

"Ama ey Allah'n elisi bu kz ocuu ne ata binebilir, ne bir yk tayabilir, ne de bir
dman geri pskrtebilir. Onun iin kazanlr ama o bir ey kazanmaz." dedi de bunun
Bu hadise biraz sonra gelecek miras yetinde biraz daha farkl ve daha ayrntl olarak
gelecektir.
"Cahiliyye insanlar, kadnlara ve ocuklara miras vermezler ve: "Mzraklaryla vurumayan,
yurdunu mdafa edemeyen ve ganimet elde edemeyen kimseler vris olamazlar" derlerdi.
te bundan dolay Cenb- Hak, vris olmann erkeklere has olmayp, erkeklerle kadnlar
arasnda ortak bir husus olduunu beyn buyurmu, bu yette sadece bu kadarn zikredip,
bundan sonra tafsilatn bildirmitir. Cahiliyye insannn, ocuklar ve kadnlar deil de,
yetikin erkekleri vris sayma eklinde bir rfleri olduu iin, Cenb- Hakk'n, onlar tedricen
bu rflerinden, baka bir eye geirmesi imknsz deildir. nk rf ve detlerden
vazgemek, insan tabiatna ar ve g gelir. Binenaleyh bu geirme bir defada olursa, bunun
gl kalpte artar. Ama bu tedricen olursa, kolaylar. te bundan dolay Hak Tel,
hkm nce mcmel olarak (ksaca) zikretmi, peinden tafsilatn getirmitir." 53
8. "Miras taksim olunurken, akraba, yetimler ve yoksullar hazr bulunursa, kendilerini ondan
(bir ey vererek) rzklandrn ve onlara gzel szler syleyin."
1- Rivayet olunduuna gre, "Hz. Aie hayatta iken, Abdullah bn Abdurrahman bn Eb Bekr
es-Sddk, babasnn mirasn taksim etti ve orada bulunan hi kimseyi miras d
brakmakszn herkese bir eyler verdi, sonra da bu yeti okudu." 54
10. "Yetimlerin mallann haksz yere yiyenler, karnlarna ancak ate doldurmu olurlar, zaten
onlar lgn aleve atlacaklardr."
"Bu yet Gatafan soyundan Mersed b. Zeyd isminde bir adam hakknda inmitir. Bu zat,
kardeinin kk yetim olunun malnn bakmn stne alm ve o mal yemiti, Allah Teala
da onun hakknda bu yeti indirdi."55
2- Baz mfessirler de bir yetimin velisi olan ve yetiminin maln yiyen Hanzala ibnu'emerdel hakknda nazil olduunu sylemilerdir.56
3- bn-i Zeyd bu yetin, yetimleri miras klmayan ve onlarn mallarn yiyen mrikler
hakknda nazil olduunu sylemitir.57
4- bn Zeyd'den rivayette de kadnlara ve kk ocuklara mirastan hibir pay vermeyen
kfirler hakknda nazil olduu kaydedilmitir.58
5- Rivayet olunduuna gre "bu yet nazil olunca, ifde ettii hkm insanlara ar geldi ve
bundan dolay Mslmanlar yetimlerle birlikte yaamaktan tamamen uzaklatlar. Bu durum
yetimlere zor geldi. te bunun zerine Cenb- Hakk'n, "ayet kendileriyle birarada
52

55
sabe: 3/397; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 118; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran,
5/53.
56
57
58
53
54
yaarsanz, onlar sizin kardeinizdir..." 59 yeti nazil oldu."60

11. Allah size yle emreder: Evltlarnz hakknda erkee, (mirastan) iki diinin pay kadar
vardr. Fakat onlar ikiden fazla kadnlar ise terikenin te ikisi onlarndr. Bir tek ise o zaman
yars onundur. lenin ocuu varsa ana babadan her birine altda birdir. ocuu olmayp da
ana-babas ona miras olmusa te biri anasnndr. lenin kardeleri varsa o vakit altda bir
anasnndr...
1- Bu yet-i kerime'nin nzul sebebi de biraz nce geen yedinci yetin inmesine sebep olan
hadisedir. 61
2- Sudd der ki:
"Chiliye halk kzlara, kk erkek ocuklara mirastan pay vermezler, kiiye ancak
savaabilecek durumdaki erkek ocuklar miras olurdu. air Hassan'n kardei Abdurrahman
ibn Sabit vefat etti ve arkasnda Umm Kcce adndaki ei ile be kz brakt. Varisler
Abdurrahman'n maln almaya gelince mm Kcce Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikyete geldi
de Allah Teal "Eer kadnlar ikinin stnde iseler braklan mallarn te ikisi onlarndr..."
yet-i kerimesi, mm Kcce hakknda da "ocuunuz yoksa sizin braktklarnzn drtte
biri elerinizindir. ayet ocuunuz varsa braktklarnzn sekizde biri onlarndr." yet-i
kerimesini indirdi."62
3- Kelb, bn Abbs'tan yle rivayet ediyor:
"Ensar'dan Evs ibn Sabit vefat etti ve arkasnda kz ile mm Kcce adndaki hanm
kald. Amcas oullarndan ikisi, Suveyd ve Arface geldiler, Evs'in brakt mal aldlar,
karsna ve kzlarna bir ey vermediler. nk onlar chiliye devrinde kadnlara ve erkek bile
olsalar ocuklara mirastan bir ey vermezler, sadece byk erkekleri miras yaparak: "Ancak
atlar zerinde savaan, ganimet kazanana verilir." derlerdi. mm Kcce, Raslullah (s.a.v.)'a
gelip durumu arzetti:
"Ey Allah'n elisi, Evs ibn Sabit ld ve kzlar arkasnda bana brakt. Benim onlara
harcyacak malm yok. Babalar ok mal brakt ama Suveyd ve Arface ne bana ne de
kucamdaki ocuklarna hi bir ey vermiyorlar; beni yedirmiyorlar, iirmiyorlar, ocuklara
hi dnp bakmyorlar." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Suveyd ve Arface'yi arp durumu
sordu da onlar:
"Ey Allah'n elisi, Evs'in ocuu ne ata biner, ne bir yk yklenir, ne de bir dman geri
evirir." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"imdi gidin bakalm Allah onlar hakknda ne buyuracak bekleyeyim." dedi. Onlar ayrlp
gittiler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."63
4- Sddi ve Abdullah b. Abbastan nakledilen bir gre gre "Cahiliye dneminde, kk
ocuklara ve kadnlara mirastan pay vermiyorlar ve onlar iin yle diyorlard:
"Ata binmeyene, eli kl tutmayana ve dmanla savamayana nasl mal verebiliriz?"
slam geldikten sonra bu yet nazil oldu, kn, byn, kadnn ve erkein mirasta
paylar olduunu aklad."64
5- Mcahid ve Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir rivayete gre "bu yetin nzul
sebebi, lenin malnn, sadece ocuklarna verilmesi, vasiyetin de sadece anne ve babaya
yaplmasdr. Allah teala, bu yet-i kerimeyi gndererek, anne baba dahil btn miraslarn
paylarn belirtmi ve daha nce yaplanlardan dilediini neshetmitir." 65
59
Bakara: 2/220.
61
62
63
64
65
60
6- Cbir rivayetinde mm Kcce'nin kzlarnn says iki, nazil olan yetler de Allah Teal:
"Allah size yle emreder: Evltlarnz hakknda erkee, (mirastan) iki diinin pay kadar
vardr..." iki yeti indirdi eklinde verilmektedir.66
7- Evs bn Sbit'in amcas oullarnn adlar "Katde ve Arfeta", "krime ve Arfeta", "Hlid
ve Arfeta" olarak da gemektedir.67
8- bn Abbs rivayetinde ise Evs'in, arkasnda brakt kz ocuklarnn says olarak68
verilirken yine ondan gelen baka bir rivayette iki kz bir erkek ocuk olarak
zikredilmektedir.69
9- Suyt ve Als, mm Kcce'nin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeden nce kzlarnn amca
oullarna: "Madem btn mal alyorsunuz, bu kzlar mallar olmadan kimse nikahlamaz, siz
bari onlar nikahlayn ve onlarla evlenin." diye ricada bulunduu, ancak kzlar biraz irkin
olduu iin yeenlerinin onlarla evlenmekten imtina ettikleri." ayrntsna da yer vermektedirler.70
10- Cabir'den rivayet ediliyor:
"Ben Seleme oullar iindeyken bir hastalmda Allah'n Rasl (s.a.v.) ve Ebu Bekr
yryerek beni ziyarete gelmiler. Ben aklm ermez bir halde imiim. Raslullah (s.a.v.) bir
su isteyip abdest almlar, kalan suyu da benim zerime serpmiler. Ben bununla ayldm ve:
"Ey Allah'n elisi, malm ne yapmam emredersin?" diye sordum da bu yet-i kerime nazil
oldu."71
11- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Hasan b. Ahmed el-Muhalled'den, o Memmil
b. Hasan b. sa'dan, o Hasan b. Muhammed b. Sbah'tan, o Haccac'dan, o bn Creyc'den, o
bnu'l-Munkadir'den u sz bize rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.) ve Eb Bekr, Ben Seleme yurdunda yrrlerken bana gemi olsuna
geldiler. Rasulullah (s.a.v.) beni, hastalmdan dolay uursuz bir halde buldu. Birazck su
isteyip abdest ald, sonra o abdest suyundan zerime serpti de kendime geldim.
"Ey Allah'n Rasul, malm hususunda nasl muamele edeyim?" dedim de bu yet nazil
oldu."72
Buhari bu hadisi, brahim b. Musa, Hiam yoluyla, Mslim de Muhammed b. Hatim, Haccac
yoluyla, her iki taraf da bn Creyc'den rivayet etmilerdir.73
12- Hadisin bn Mce'deki rivayetinde ise bu srenin 12 ve 176. kelle'nin mirasn
dzenleyen yet-i kerimelerin nazil olduu zikredilmektedir74 ki bunlar hepsi mirasla ilgili
yetlerdir.
13- Taber'deki rivayette ise Cbir'in:
"Ey Allah'n elisi, bana kelle olarak miras olacaklar (benim erkek ocuum da yok, babam
da yok), mirasm nasl taksim olacak?" diye sorduu ve bunun zerine miras yetinin nazil
olduu zikrediliyor.75
14- Ancak Cbir'in sorusuna uygun olan -ki o kendisine kelle olarak miras olunacan
sylyor- bu srenin son yeti ve "Kelle yeti" adyla mehur olan yetin veya bu yetin
Kelle'nin mirasndan bahseden son ksmnn inmi olmasdr. Ancak neticede hepsi miras
yetleri iinde mtala edildiinden rivayetler arasnda ihtilf yoktur.76
15- Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mansur, Ali b. mer b. Mehdi'den, o Yahya
66
bnul-Esr Ebui-Hasen Ali ibn Muhammed el-Cezer, Usdu'l-be.f Ma'rifeti's-Sahbe, tahkik: Muhammed brahim el-Benn,
Muhammed Ahmed Ar, Kahire, tarihsiz, 7/381-382.
67
68
69
70
es-Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/438; Als, Ruhul-Meani,.4/210.
71
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 4/4; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/1, hadis no: 3015; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
72
Buhari; Tefsir: 4577; Bu ve bundan sonraki yetler, slam Miras Hukuku'nun zn oluturmaktadr.
73
74
bn Mce, Feriz, 5, hadis no: 2728.
75
76
b. Sa'd'dan, o Ahmed b. Mikdam'dan, o Bir b. Mufaddal'dan, o Abdullah b. Muhammed b.

Ukayl'dan, o da Cabir b. Abdillah'tan u sz bize haber verdi:
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte kmtk. Biz Esvtta (Medine Haremi'nde) iken
ensardan bir kadn iki kzyla Rasulullah (s.a.v.)'a gelip yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, bunlar Sabit b. Kays'n kzlardr. -Yahut kadn Sa'd b. Rabi' demiti-.
Sabit seninle beraberken Uhud Gn ldrld. Amcalar bu kzlarn mallarn, miraslarn
ald da onlara hibir mal brakmad. imdi bu hususta sizin grnz nedir? Allah'a yemin
ederim ki mallar olmakszn asla evlenemezler." Bunun zerine Peygamber (s.a.v.):
"Senin bu dediin hususta Allah hkmn verecektir" buyurdu. ve bu yet-i kerime nazil oldu.
Mteakiben Rasulullah (s.a.v,) bana:
"Kadn ve velisini bana ar" buyurdu. Kzlarn amcasna da buyurdu ki:
"Kzlara te iki, annelerine sekizde bir ver. Kalan da senindir."77
16- Ata unu rivayet etmitir:
"Sa'd bn Reb ehit edildi ve geriye iki kzn, hanmn ve kardeini brakt. Kardei maln
tamamn alnca, Sa'd'n hanm Hz. Peygamber'e gelerek:
"Ya Raslallah, u iki kz Sa'd'n kzlardr. Sa'd ehit edildi; kzlarn amcas ise, onlarn
mallarn ald." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Dn, umulur ki Allah bu hususta hkmedecektir" dedi. Bir mddet sonra kadn geldi ve
alamaya balad. te bylece bu yet-i kerime nazil oldu. Bunun zerine de Allah'n Rasul,
o iki kzn amcasn ard ve:
"Sa'dn iki kzna te iki, annelerine ise sekizde bir mal ver, geriye kalan ise senindir."
buyurdu. te slm'da taksim edilen ilk miras budur."78
17- Bu Sa'd ibnu'r-Reb' kssas Kad smail'in Ahkmu'l-Kur'n'nda Abdulmelik ibn
Muhammed ibn Hazm kanalyla yer almakta ve bunda Sa'd'n karsnn ismi Amre olarak
verilirken o ve kz hakknda bu yet yerine bu srenin 127. yeti olan "Senden kadnlar
hakknda fetva isterler..." yetinin nazil olduu kaydedilmektedir.79
18- Hafz ibn Hacer der ki:
"Bazlar bu yet-i kerimenin Cbir ibn Abdullah hakknda deil de Sa'd'n iki kz hakknda
indiini sylemekte ve o tarihte Cbir'in ocuklar olmadn sylemekte iseler de aslnda her
iki kssa hakknda nazil olmu olmas mmkndr. yle ki: Ayet-i kerimenin ba taraf
Sa'd'n kzlar hakknda, Kelle'nin mirasn dzenleyen son taraf da o gnlerde henz ocuu
olmyan Cbir hakknda nazil olmutur."80
"Cahiliyye Araplar kadnlar deil de sadece erkekleri miras klyorlard. te bu yetin
sebeb-i nzul budur. Bundan dolay yle denilmitir:
"Erkein mirastaki paynn, kadnn paynn iki kat olmas ona yeter. Binaenaleyh erkein
kadn mirastan tamamen mahrum etmeyi arzulamas uygun deildir." Allah en iyi bilendir. 81
20- Aslnda btn bu rivayetlerin ortak ynleri alnarak "Ayet-i kerime, cahiliye halknn
ocuk ve kadnlara mirastan pay vermemeleri detini ilga edip kk olsun byk olsun,
kadn olsun erkek olsun varislerin mirastan paylarn ve o zamana kadar bilinmeyen ve bir
esasa balanmyan Kelle'nin mirasn dzenlemek zere anlatlan hadiselerin hepsinden
sonra hepsine ve kyamete kadar benzerlerine mil olmak zere nazil olmutur." denilmesi
en uygun olandr.82
77
Sahih hadistir. Ebu Davud; Feraiz: 4 (2891, 2892), Tirmizi; Feraiz: 3 (2092), bn Mace; Feraiz: 2 (2720); Ahmed ibn Hanbel, Msned,
3/352. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 118; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
78
79
80
81
82
11. "Siz, babalarnzdan ve oullarnzdan hangisinin, size faidece daha yakn olduunu
bilmezsiniz."
"Allah sizi birbirinize efaati klar. Binaenaleyh, ey oullar ve babalar! Sizin hanginiz
Allah'a daha ok itaat ediyorsa, cennette en yksek derece onun olur. Eer cennette, babann
derecesi ocuunun derecesinden daha yksek olursa, gz aydn olsun diye, babasnn istei
zerine Allah, onun ocuunu babasnn yanna ykseltir. Ama, ocuun derecesi
babasnnkinden daha yksek olursa, Allah o ocuun anne-babasn onun yanma ykseltir.
te bu sebeple Cenb- Hak, "Siz, babalarnzdan ve oullarnzdan hangisinin size faidece
daha yakn olduunu bilmezsiniz" buyurmutur. nk, baba ve evlddan biri, kendisinin
cennetteki istifdesinin, babasyla m veyahut da evladyla m daha fazla olacan bilemez."
83
12. Eer hanmlarnzn ocuklar yoksa, braktklar mirasn yars sizindir. ayet ocuklar
varsa, braktklar mirasn drtte biri sizindir. Bu paylar, lenin vasiyeti yerine getirildikten ve
varsa borcu dendikten sonra verilir. Eer siz, ocuk brakmadan lrseniz, geriye
braktnz mirasn drtte biri hanmlarnzndr. ayet ocuklarnz varsa, braktnz mirasn sekizde biri hanmlarnzndr. Bu paylar, yaptnz vasiyetler yerine getirilip ve varsa
borcunuz dendikten sonra verilir. Eer len bir erkek veya kadn, usul ve fruu olmayp
zayf bir derece ile varis olunuyorsa, kendisinin bir erkek veya kz kardei bulunuyorsa,
bunlardan herbirinin miras pay, terekenin altda biridir. Eer mevcut olan kardeler bundan
daha ok iseler, bu takdirde kardeler mirasn te birini, eit olarak taksim ederler. Bu paylar,
lenin vasiyeti yerine getirilip ve varsa borcu dendikten sonra verilir. Ancak miraslar
zarara uratlmamaldr. Bunlar, Allah tarafndan bir emirdir. Allah, her eyi bilen ve
yarattklarna ok yumuak davranandr.
"Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, mirasn kime ait olacak? Zira bana ancak "Kelale" durumundaki
kimseler miras oluyorlar." Bunun zerine miraslarn paylarn bildiren bu yet nazil
oldu."84
15. "Kadnlarnzdan fuhu irtikab edenlere kar iinizden drt ahid getirin. Eer ehdet
ederlerse, o kadnlar lm alp gtrnceye kadar, yahut Allah onlara bir yol amcaya kadar,
kendilerini evlerde alkoyun."
"Cumhura gre bu ayet zina eden kadnlar hakknda inmitir. Ebu Mslim el-sfehanye gre
ise srtk ve ahlaksz kimseler hakknda inmitir." 85
2- Ubade b. Samit unlar sylemitir:
"Rasulullah yet indiinde sknt iine girerdi. Yznn rengi deiirdi. Yine bir gn ona
yet indirildi. Kendisinin o hale girdii grld. Daha sonra bu skntdan alnca yle
buyurdu:
83

Buhar, el-Vudu: 44; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
85
84
"(u hkm) benden aln; Allah; zina eden kadnlar iin yol belirledi. Evlinin evli ile zina
etmesi cezasn da, bekrn bekr ile zina etmesinin cezasn da belirtti. Evli olarak zina edene
nce yz sopa vurulur daha sonra talanarak ldrlr. Bekr olarak zina edene ise yz sopa
vurulur sonra bir yl srgn edilir."86
"slamn ilk zamanlarnda kadn zina edince lnceye kadar eve hapsedilirdi. Sonra Allah
teala "Zina eden erkekle zina eden kadndan herbirine yzer sopa vurun." yetini gnderince
Rasulullah, evli olduu halde zina edenleri recmederek ldrtt. Bylece Allah teala, zina
edenlere verilecek cezay gstermi oldu." 87
16. "Sizlerden fuhu irtikb edenlerin her ikisine de eziyet edin. Eer tevbe edip, (hallerini)
dzeltirlerse, artk onlardan elinizi ekin. nk Allah tevvb ve rahmdir."
"Cumhura gre bu ayet zina eden kadnlar hakknda inmitir. Ebu Mslim el-sfehanye gre
ise livata yapanlar hakknda inmitir." 88
2- Sdd ylu demitir:
"Bu yetle kastedilen, kadn ve erkeklerden bekr olanlar; nceki yetle kastedilen ise evli
veya dul olanlardr. Buna gre iki yet arasndaki fark ortaya kmaktadr." 89
"Zina cezasyla ilgili olarak inen ilk yet budur. Bu yet, zina yapanlara sadece eziyet
edilmesini emretmektedir. Bundan nceki on beinci yet ise hapis cezas verilmesini hkme
balamaktadr. Nur suresinin ikinci yetinden onuncu yetine kadar olan yetler ise fuhu
hakknda inen en son yetlerdir. Bu itibarla zina yapanlar bekr iseler, kendilerine yz sopa
vurulur. Eer biri evli dieri bekr ise evliye recm bekra sopa cezas tatbik edilir. Bu sebeple
bu surenin on beinci ve on altnc yetleri mensuhtur. 90" 91
"Bu yet, nceki yetten daha nce nzil olmutur ve bunun takdiri u ekildedir:
"Kadn ve erkeklerinizden fuhu irtikb edenlere eziyet edin. Eer onlar tevbe eder ve
hallerini dzeltirlerse, artk onlardan elinizi ekin." Daha sonra Cenb- Hakk'n, "Kendilerini
evlerde alkoyun." 92 yeti nazil olmutur. Bu, "Eer onlar tevbe etmez ve bu irkin fiilde srar
ederlerse, onlarn gerek durumlarn anlayncaya kadar, onlar evlerde alkoyun" demektir.
Fahreddin er-Razi der ki: "Bu gr, bana gre son derece uzak bir ihtimaldir. Zira bu, bu
yetlerdeki tertibin bozulmasn gerektirir." 93
17. Allah, ancak bilmeyerek ktlk ileyip de hemen tevbe edenlerin tevbesini kabul eder.
Allah Alm'dir, Hakim'dir.
18. Ktlkleri ileyip dururken lm gelip atnca "imdi ite gerekten tevbe ettim."
diyenlerin ve kfirler olarak lenlerin tevbesi kabul edilecek deildir, ite onlar iin Biz, elim
bir azb hazrladk.
86
Ebu Davud, el-Vasya: 3 (2867); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.

89
90
Ebu Mslime gre ise on beinci yet, sevicilik yapan kadnlar hakkndadr. On altnc ayet birbirleriyle livata yapan e cinsel erkekler
hakkmdadr. Nur suresinin ikinci yetinden onuncu ayetine kadar olan yetler ise zina yapan erkek ve kadnlar hakkndadr.
Ebu Mslim, Mcahidin de bu grte olduunu sylemitir. Bu gre gre yetler mensuh deildir. Mfessirlerin ounluu ise bu
grn tutarsz olduunu sylemitir.
91
92
Nisa: 4/15.
93
87
88

1- Reb'den rivayette o yle diyor:
"Bu yetlerin ba m'minler, ortas mnafklar, sonu da kfirler hakknda nazil olmutur.
Yani "Allah, ancak bilmeyerek ktlk ileyip de hemen tevbe edenlerin tevbesini kabul eder."
m'minler hakknda; "Ktlkleri ileyip dururken lm gelip atnca ite imdi gerekten
tevbe ettim, diyenlerin tevbesi kabul edilecek deildir" mnafklar hakknda; "Kfirler olarak
lenlerin tevbesi kabul edilecek deildir" de kfirler hakknda inmitir." 94
2- Mfessirler "Gnah ileyip te kendisine lm gelince 'imdi tevbe ettim' diyenler."
ifadesinde zikredilen kiilerden kimlerin kastedildii hususunda eitli grler
zikretmilerdir.
a- Rebi' b. Enese gre burada iaret edilen kimseler mnafklardr. Zira bundan nceki yette
mminlerin, yetin bu blmnde mnafklarn ve sonunda da kfirlerin tevbe etme durumlar
zikredilmitir.
b- Sfyan es-Sevriye gre ise burada iaret edilen kiilerden maksat, mslmanlardr. Zira
mnafklarn da dahil olduklar kfirlerin tevbe etme durumlar yetin sonunda zikredilmitir.
c- Abdullah b. Abbasa gre ise yetin bu blmnde zikredilen kiilerden maksat,
mslmanlardr. Ancak yetin bu blm neshedilmitir. Zira Allah teala bu yetten sonra
"phesiz ki Allah, kendisine ortak koanlar balamaz. Bunun dnda dilediini balar."
95
yetini indirmitir. Kfir olarak lenlere affedilmeyi haram klm, tevhid ehlinin tevbesini
ise kendi iradesine balamtr. Onlar, af hususunda mitsizlie drmemitir.
Taberi bu grlerden ikinci gr olan Sfyan es-Sevrinin grnn tercihe ayan
olduunu, yet-i kerimenin, can verme sarholuundaki mslmanlarn tevbelerinin kabul
edilemeyeceini beyan ettiini sylemitir. Zira mnafklarn da gerekten kfir
olduklarndan yetin sonunda, tevbeleri kabul edilmedii beyan edilen kfirlere dahil
olduklarn bu nedenle yetin bu blmnden maksadn mnafklar olduu sylendii
takdirde yette yersiz tekrar olduu kabul edileceini zikretmitir. 96
19. Ey iman edenler, kadnlara zorla varis olmanz size hell deildir. Aka hayszlk
etmedike onlara verdiiniz mehrin bir ksmn alp gtrmeniz iin onlar sktrmayn,
onlarla ma'rf zere muaerette bulunun. Onlardan holanmyorsanz olabilir ki bir ey sizin
hounuza gitmez de Allah onda ok hayrlar klar.
a- "Chiliye devrinde Medine halknn adetine gre bir adam lr de kars ondan sonraya
kalrsa o adamn baka kadndan olan olu veya asabesinden baka bir erkek akrabas gelir,
elbisesini lenin kars zerine atar, "O adamn malna varis olduum gibi, karsna da varis
oldum." derdi. Bylece o kadna kadndan ve bir bakasndan daha ok hak sahibi olurdu.
Artk dilerse len kocasnn verdii mehirden bakaca bir mehir vermeksizin onunla evlenir,
dilerse onu evlenmekten alakor kocasndan kalan mirasn (veya mehrini) kadn fidye olarak
kendisine versin, ya da lsn de maln miras olarak alsn diye kadn sktrrd. te bunun
zerine Allah Tel bu yeti indirip, bunun ve herhangi bir kimsenin len kiinin hanmna bu
yolla varis olmasnn haram olduunu beyn buyurmutur. Bu gre gre Cenb- Hakk'n,
"Kadnlara miras olmanz.." ifadesiyle kastedilen, kadnlarn bizzat kendileri ve kocalarnn
lmnden tr onlarn kendilerine varis olunamayaca hususudur." 97
b- "Bu verasetin, kadnn malyla ilgili olmasdr. Bu byledir, zira lnn varislerinin, kadn
lnceye ve onlar onun malna varis oluncaya kadar, o kadn evlenmekten men etme haklar
94

Nisa suresi, 4/116
96
97
95
vard. te bunun zerine Cenb- Hak, "Onlar istemedikleri halde, sizin onlarn mallarna
varis olmanz hell olmaz" buyurdu." 98
2- Eb Bekr-i sfehan, Abdullah b. Muhammed sfehan'den, o Eb Yahya'dan, o Sehl b.
Osman'dan, o Esbat b. Muhammed'den, o eyban'den, o krime'den, o bn Abbas'tan bu yet
hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Kii ldrldnde, onun velileri, onun kars hakknda en geni yetkiye sahiplerdi. Onlarn
bazs dilerseler o kadnla evlenirler, dilerlerse o kadn bakasyla evlendirirler, dilerseler o
kadn evlendirmezlerdi. Onlar, kadna kendi ailesinden daha ok hak sahibi idiler. te bu
yet bu hususta nazil oldu."99
Bu hadisi Buhari Tefsir blmnde Muhammed b. Mukatil'den, krah blmnde de Hseyn
b. Mansur'dan, her iki taraf da Esbat'tan rivayet etmilerdir.100
"slamdan nceki cahiliye dneminde bir erkek lr de geride hanm kalrsa, len kiinin
akrabalar kendilerini, o kadn almaya daha layk kabul ediyorlard. sterlerse kendileri o
kadnlarla evleniyorlar veya bakalaryla evlendiriyorlar, isterlerse de o kadnn, lnceye
kadar bakalaryla evlenmesine mni oluyorlard. te bunun zerine bu yet nazil oldu ve bu
deti yasaklad."101
"Kii lr de geriye kars kalacak olursa, len adamn akrabas gelir, elbisesini o kadnn
zerine atar bylece bakalarna engel olurdu. Eer kadn gzel ise onunla evlenirdi. irkin
ise, ldnde malna miras olmak iin onu evinde hapsederdi." 102
5- Ebu Davud'da bn Abbs'tan rivayet edilen bir haber de yledir:
"Birisi, akrabalarndan birisinin karsn miras olarak aldnda (Onun nikhna sahip
olduunda) kadn lnceye veya len kocasnn verdii mehri kendisine verinceye kadar
kadnn evlenmesini engellerdi. te bu yet-i kerime ile Allah Teal onlara bunu
yasaklad."103
6- Ebu Kays Sayf ibnu'l-Eslet ld, ardnda kars Evs'ten Kbeye bint Ma'n ibn Asm elensriyyeyi brakt. Ebu Kays'n bir baka hanmndan Hsn denilen olu.104 geldi, elbisesini
Kbeye'nin zerine brakt, kadnn nikhna varis oldu, sonra da onu terketti, yaklamad,
ona harcamada da bulunmad (ihtiyalarn karlamad) ki kadn elindeki mal kendisini
ondan kurtarmak iin fidye olarak versin. Kbeye, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, Ebu Kays ld, olu nikhna varis oldu, uzun zaman geti benim hibir
ihtiyacm karlamad, benimle kar-koca olmad, benim yolumu ap (nikhm) serbest de
brakmad." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Senin hakknda Allah'n emri gelinceye kadar evinde otur." buyurdular. O da dnd, evine
gitti. Bunu Medine kadnlar duydular, Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Biz de Kbeye'nin durumundayz. Ne var ki bizi len kocamzn ocuklar deil amca
ocuklar nikahlyor." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."105
7- bnu'1-Esr, Usdu'1-be'sinde yine bu Kbeye'nin, len kocas Ebu Kays'in baka bir
hanmndan olan olu Kays onun zerine elbisesini atp sahiplenmeye kalknca:
"Sen elbette kavminin hayrllarndansn ama ben seni ocuk (yani ocuum) sayyorum.
Fakat gideyim Allah'n Rasl'ne soraym." dedii; Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
98

Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 4/6 (4579); krah, 5 (6948); Ebu Davud, Nikh, 22, (2089).
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 119; bn Cevzi, Zdu'l-Mesr, 2/39; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/180.
101
102
103
Ebu Davud, Nikh, 22, hadis no: 2090.
104
Mukatil, adnn Kays ibn Eb Kays olduunu sylerken bn Sa'd'n Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayetinde Muhsin eklindedir.
Bak: es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/98.
105
bn Cerir: 4/207, mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 119; Suyuti; Lbab: s. 72, Hafz bn
Hacer; Fethu'I-Bari: 8/247. hadisin erh rakam: 4579, sabe: 4/1623.
99
100
"Ey Allah'n Rasl, Ebu Kays ld, olu Kays nikhma talip oldu, evet o, kabilesinin
hayrllarndan ama ben onu olum sayyorum." dedii ve o ve len kocasnn olu bu Kays
hakknda "Babalarnzn nikahlad kadnlar nikahlamayn..."106 yetinin de nazil olduunu,
Kbeye'nin bylece len kocasnn oluna nikhlanmas haram klnan ilk kadn olduunu
zikretmektedir 107
8- Sudd rivayetine gre kadn zerinde len kocasnn ailesinin veya baka bir kadndan olma
erkek ocuunun hak sahibi olmas, kadnn, kendi ailesine gitmemesi halindedir. Yani kadn
abuk davranr da kocasnn ailesinden bir erkek veya kocasnn en byk olu gelip
elbisesini stne atmadan nce kendi ailesine kaabilirse bu durumda len kocasnn ailesinin
onun zerinde bir hakk kalmazm. 108
9- Mchid de kocas len kadnn nikhna varis olma hakknn kocann ailesine deil,
sadece onun baka kadndan olma en byk erkek ocuuna ait olduunu sylemitir.109
10- Sudd'den gelen ikinci bir rivayet biraz daha farkl:
"Chiliye devrinde bir erkein hanm kocayp da koca, daha gen bir hanmla evlenmek ister,
mal ve zenginlii sebebiyle kocam karsn boamak da istemezse bu durumda kadn
boamamakla birlikte malndan vazgeerek boanma talebinde bulunsun veya olsun de mal
kendisine kalsn diye ona yaklamazd. te yet-i kerime byleleri hakknda nazil
olmutur."110
11- Ebu mme bni Sehl bni Hanften rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Kays bni Eslet vefat edince, olu babasnn hanmyla111 evlenmek istedi. Chiliyye
dneminde bu onlar iin caizdi. Allah Tel, bu yeti indirdi." 112
12- Muhammed bni K'b bni Kuraz'den rivayet edildi:
"Kii ld zaman, onun olu, eer lenin hanm, olunun asl anas deil ise veya onu
nikahlayan olmaz ise, babasnn hanmn kendisine nikahlama hakkna sahip idi. Ebu Kays
bni Eslet vefat edince, olu Mahsan Ebu Kays, babasnn hanmnn nikhna vris oldu.
Hanm, maldan hibir eye vris olmad. Ebu Kays'n hanm, Raslullah'a geldi ve ona
durumu anlatt. Aleyhisselm:
"Evine dn, umulur ki Allah Tel senin hakknda bir ey indirir." buyurdu. Nisa: 4/22 ve
Nisa: 4/19 yeti indi."113
13- Zhr (r.a.) dedi ki:
"Bu yet ensardan bazlar hakknda indi. Onlardan bir erkek ld zaman, onun hanmna
insanlardan en mlik olan, onun velisi idi. Vel onu lnceye kadar tutard." 114
20. "Eer bir zevceyi brakp da yerine baka bir zevce almak isterseniz, brne yklerle
vermi olsanz bile, iinden bir ey almayn. Bir iftira ve ak bir gnah olarak alr msnz
onu?
21. Onu nasl alrsnz ki, birbirinize karlp katldnz? Onlar sizden kuvvetli bir teminat da
aldlar..."
1- Rivayet olunduuna gre, "Chiliyyede bir kimse baka bir kadnla evlenmeyi arzu
ettiinde, bizzat kendi hanmna fuhu iftiras atard. Bylece kocas o kadn, yeni evlenmek
istedii kadnla evlenme masrafn karlamak iin, ona daha nce mihir olarak verdii eyi
106
Nisa: 4/22.
bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 6/255, 257.
108
109
110
111
len hanmndan sonra evlendii ikinci hanm. Yani vey anne.
112
bnu Cerr ve bnu Eb Hatim hasen senedi ile; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/180181. Bu rivayet iin, krime'den ve bnu Cerr'den ahit vardr.
113
bni Sa'd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/181.
114
107
fidye olarak geri vermeye (kadn "hull" yapmaya) zorlard. te bunun zerine Cenb- Hak,
"Eer bir zevceyi brakp da yerine baka bir zevce almak isterseniz..." buyurmutur."115
2- Rivayet olunduuna gre Hz. mer (r.a.) minberde iken:
"Dikkat ediniz. Kadnlarn mihirlerini yksek tutmayn" demi, bunun zerine bir kadn ayaa
kalkarak:
"Ey bnul-Hattb, Allah bize veriyor, sen ise mani oluyorsun.." diyerek bu yeti okumu.
Bunun zerine Hz. mer,
"Herkes mer'den daha fakh!" demi ve mihrin fiatlarnn artrlmasnn uygun olmayaca
grnden vazgemitir." 116
"Cahiliye dneminde, karlarn boamak isteyen baz erkekler, evlendikleri zaman, tamamn
vermeyip bir ksmn zerlerinde braktklar mehirini vermekten kurtulmak iin, kadna zina
isnad eder bylece ona iftirada bulunurlard. te bu yet-i kerime, bu davrann irkinliine
iaret etmektedir." 117
22. Babalarnzn nikahlad kadnlar nikahlamayn. Gemite olanlar artk gemitir. nk
o, ok irkin ve iren bir eydi ve o kt bir detti.
1- bn Abbas (r.a.) ve mfessirlerin ekserisi yle demilerdir:
"Chiliyye devri insanlar, babalarnn hanmlar ile evlenirlerdi. Bundan dolay Cenb- Hak,
bu yetle onlar bu iten nehy etti." 118
2- bn Abbs der ki:
"Chiliye halk Allah'n (Kur'n'da nikhlanmasn) haram kldklarn haram sayarlard.
Bunun iki istisnas vard: len babalarnn hanm ve iki kzkardei ayn anda nikh altnda
bulundurmak. te yet-i kerime bunlar hakknda nazil oldu."119
3- krime'den rivayete gre "bu yet-i kerime, chiliye deti zere len babalarnn
hanmlaryla evlenmek isteyen; babasnn kars Kbeye bint Ma'n ile evlenmek isteyen Hsn
ibn Eb Kays (bir rivayette babas el-Eslet'in kars mm Ubeyd bint Damre ile evlenmek
isteyen Ebu Kay s ibnu'l-Eslet,) Babas Halefin kars Ebu Talha ibn Abdu'l-Uzz'nn kz ile
evlenmek isteyen el-Esved ibn Halef, Babas Umeyye ibn Halefin kars Fhte bintu'l-Esved
ibnu'l-Muttalib ile evlenmek isteyen Safvn ibn Umeyye ibn Halef, Babas Zebbn ibn
Seyyar'n kars Muleyke bint Hrice ile evlenmek isteyen Manzr ibn Zebbn ibn Seyyar elFezr haklarnda nazil olmutur."120
4- Bunlardan Hsn (Kays) ibn Eb Kays'n, len babas Ebu Kays'n hanm Kbeye ile
evlenmeye kalkmas ve bu yet-i kerimenin inmesiyle Kbeye ile evlenmesinin haram
klnmas kssas biraz nce (Nisa: 4/19 yetinin nzul sebebinde) gemiti.121
5- E'as b. Sevvar dedi ki:
"Ensar'n salih zatlarndan olan Eb Kays vefat etmiti. Olu Kays, babasnn karsna
(analna) evlenme teklifinde bulundu. Kadn ise dedi ki:
"Ben seni kendi evladm sayyorum. Lakin Rasulullah (s.a,v.)'a gidip emirlerini bekleyeceim." Mteakiben Rasulullah (s.a.v.)'a gelip durumu kandisine haber verdi. Allah Teala da
bu yeti indirdi."122
115

117
118
119
bn Cevzi, Zdu'l-Mesr, 2/44.
120
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 4/217, ed-Drr: 2/134. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
120.
121
122
Beyhaki; Snen; 7/161. Beyhaki bu hadisin mrsel olduunu sylemitir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 120; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/104.
116
6- Adiy bni Sabit ensardan birinden anlatt:

"Ensarn slihlerinden olan Ebu Kays bni Eslet vefat etti. Onun baka hanmndan olan olu
Kays, babasnn hanmna talip oldu. Ebu Kays'n hanm:
"Ben, seni olum sayarm, sen kavminin slihlerindensin." dedi ve Neb Aleyhisselm'a geldi,
durumu bildirdi. Aleyhisselm kadna:
"Evine dn." Buyurdu. Sonra bu yet nazil oldu."123
7- "Halll-Akd" kitabnn mellifi es-Seyyd ayetteki "Ancak daha nce geenler mstesna.."
istisnas hakknda yle der:
"Bu, mana yoluyla yaplm bir istisnadr. nk "Babalarnzla evlenmi olan kadnlarla
evlenmeyin. Ancak daha nce geenler mstesna.." yeti, tahrm yetinden, Nisa: 4/23'den
nce nazil olmutur. Binenaleyh daha nce olanlar affolunmutur."124
23.... z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr.
1- bnu Cerr, bn Cureyc'den rivayette o yle demitir:
"At'ya "z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr." yetini sordum. Dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) oulluu Zeyd ibn Hrise'nin kars olup da boad Zeyneb bint
Cah ile evlenince Mekke'de mrikler Efendimiz aleyhinde ileri geri konuup dedikodu
ettiler de Allah Teal bu "z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr." yet-i kerimesini ve "Evltlklarnz da z oullarnz gibi tanmad." 125 "T ki evltlklarnn
kendilerinden ilikilerini kestikleri zevcelerini almakta m'minler zerine bir gnah
olmasn."126 "Muhammed adamlarnzdan hibirinin babas deildir. Fakat Allah'n Rasl ve
peygamberlerin sonuncusudur."127 yetlerini indirdi."128
Hadise Ahzb Sresinin ilgili yetlerinde inaallah daha geni olarak verilecektir.
24. Sa ellerinizin malik olduu kadnlar (cariyeler) mstesna olmak zere dier btn kocal
(evli) kadnlarla evlenmenizin haraml, zerinize Allah'n farz olarak yazlmtr. Onlardan
madas ise namuskr ve zinaya sapmam halinde mallarnzla arayp nikahlamanz iin size
hell klnd. O halde onlardan hangisiyle faydalandysanz cretlerini takdir edildii ekilde
verin. Kararlatrdktan (takdir ettikten) sonra aranzda anlatnz hususta size bir
sorumluluk yoktur. phesiz ki Allah Alm, Hakim olandr.
1- Nese'nin Muhammed ibn Abdul-A'l kanalyla Ebu Sad el-Hudriden rivayetle tahricine
gre "Allah'n Rasl (s.a.v.) Evtas'a bir ordu gndermi; dmanla karlap onlar
yenmiler ve mriklerden kocalar olan baz kadnlar da esir almlar. Mriklerle evli o esir
kadnlarla mnasebette bulunma konusunda sknt iindelerken Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirerek iddetlerinin bitiminde bu cariye kadnlarn sahiplerine hell olduklarn
bildirmi."129
2- Tirmiz'deki bir rivayette bu durumdaki ashabn, gelerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ne
yapacaklarn sormalar zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.130
3- Muhammed b. Abdirrahman b. Bnan, Muhammed b. Ahmed b. Hamdan'dan, o Eb
Ya'la'dan, o Amr en-Nakd'dan, o Eb Ahmed Zbeyri'den, o Sfyan'dan, o Osman el123
bnu Eb Hatim; Firyb; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/181.
Ahzb: 33/4.
126
Ahzb: 33/37.
127
Ahzb: 33/40.
128
129
Ebu Davud, Nikh, 43-44 (2155); Nese, Nikh, 59 (3331).
130
Trmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/4, (3017).
124
125
Bett'den, o Ebu'l-Halil'den, o da Eb Said el-Hudr'den yle dediini bize rivayet etti:

"Evtas Gazvesi'nin olduu gn kocalar olan esir kadnlar ele geirmitik. Onlarla cima
yapmay irkin bulmutuk. Peygamber (s.a.v.)'e bunu sorduk da bu yet nazil oldu. Biz de o
kadnlar bylece helal bulduk."131
4- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb
Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Abdurrahim'den, o E'as b. Sevvar'dan, o Osman b.
Bett'den, o Ebu'l-Halil'den, o da Eb Said el-Hudr'den bize yle dediini haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) Evtas ahalisini esir alnca dedik ki:
"Ey Allah'n Rasul, soylarn, kocalarn tandmz esir kadnlarla nasl cimada bulunabiliriz?" Bunun zerine bu yet nazil oldu."132
"Rasulullah "Huneyn" savandan sonra "Evtas" denen yere asker gnderdi. Dmanla
karlap savatlar. Neticede galip geldiler. Ganimetler ve cariyeler aldlar. Fakat bu
sahabiler, aldklar cariyelerin, mriklerden kocalar bulunmas sebebiyle onlara
yaklamaktan kandlar. Bunun zerine Allah teala "Evli kadnlarla evlenmeniz de haram
klnd. Ele geirdiiniz cariyeler mstesna." yetini indirdi. Bylece cariyeler, iddetleri
bittikten sonra, esir dmeden nce evli olmalarna baklmakszn mminlere helal klnd." 133
6- Eb Bekr Muhammed b. brahim el-Faris, Muhammed b. sa b. Amraveyh'ten, o brahim
b. Muhammed b. Sfyan'dan, o Mslim b. Haccac'dan, o Ubeydullah b. mer el-Kavarir'den,
o Yezid b. Zuray'dan, o Said b. Eb Arube'den, o Katade'den, o Eb Salih Eb Halil'den, o
Eb Alkame el-Haim'den, o da Eb Said el-Hudr'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) Huneyn Gn, Evtas Kabilesi'ne bir grup ordu gnderdi. Bu grup bir
dman birliine rastlayp onlarla savatlar da onlara galip gelerek, kadn esirler elde ettiler.
Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'ndan bir grup, mrik kocalarndan dolay o esir kadnlarla
mnasebette bulunmaktan sakndlar. Allah Teala da bu yeti indirdi,"134
"Bu ayet Huneyn gnnde indi. Allah Tel, Huneyn gn Mslmanlara fetih myesser
klnca, ehli kitabn kadnlarndan mslmanlara kadnlar isabet etti. Onlarn kocalar vard.
Bir erkek, kadnlardan biri ile olmak istediinde, Kadn:
"Benim kocam var." derdi. Bundan Raslullah'a soruldu. Allah Tel bu yeti indirdi." 135
8- Bu rivayetlere nazaran yet-i kerime Hicretin sekizinci yl gazvelerinden olup evval
aynda vukubulan Huneyn gazvesinden sonra nazil olmu demektir.136
9- Abd ibn Humeyd'in krime'den rivayetine gre yet-i kerime Muze adndaki bir kadn
hakknda nazil olmutur. Ayetin nzulne sebep olan hdise yle gelimitir:
"Bu Muze Seds oullarndan c' ibnu'l-Hris adnda bir ihtiyarn hanm imi. c'n
ondan daha gen bir kars daha varm ve bu gen hanm ona erkek ocuklar dourmu. c'
bir gn baz ileri iin evden darda olduu srada Muze'nin bir amcas olu eve gelmi.
Muze ona:
"Beni aileme geri gtr, bu c'da hayr yok." demi, amcas olu da onu alp kadnn
kabilesine gtrm. c', eve dnp de karsn bulamaynca durumu renmi ve Medine-i
Mnevvere'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek bana gelenleri anlatm Hz. Peygamber
(s.a.v.).
"O kadn bana getirin; eer beraberinde gittii adamla cins mnasebette bulunmusa kadn
131
Mslim; er-Rada': 35, 35 mkerrer/1456 s. 1080, Tirmizi; Nikah: 11/32; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 120; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/183.
132
Mslim; er-Rada': 35, 35 mkerrer/1456 s. 1080, Tirmizi; Nikah: 11/32. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 120. bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 5/3.
133
134
Mslim; Rada: 33, 34/1456 s. 1079, Ebu Davud; Nikh: 1132, Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/3 (3016); mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed
el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 120-121.
135
136
recmedin, yok eer ona dokunmamlarsa kadn kocasna iade edin." buyurmu. c' ve
gen karsndan olma olu birlikte kadnn kabilesine giderek Muze'yi Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in emriyle isteyip getirmiler ve kadn da kocas c'n evine geri dnm."137
10- Taber, bu yet-i kerimenin "Mrik kocalarn terkederek Medine-i Mnevvere'ye hicret
eden, burada mslmanlarla Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan evlendirilen, daha sonra da
mrik kocalar mslman olup Medine-i Mnevvere'ye hicret eden kadnlar hakknda nazil
olup bununla bu kadnlarn, kocalarnn da mslman ve muhacir olmalar halinde baka
mslmanlara haram klnd" eklinde bir gr olduunu zikretmise de bu gr
sahiplerinin kimler olduunu belirtmemitir.138
11- Ma'mer ibn Sleyman kanalyla rivayet edildiine gre el-Hadram der ki:
"Bazlar evlenecekleri hanm iin bir mehir kararlatrp sonra da mali ynden bir darla
duar olur, bir skntya derdi. te bunun zerine "Kararlatrdktan (takdir ettikten) sonra
aranzda anlatnz hususta size bir sorumluluk yoktur." yet-i kerimesi nazil oldu."139
27. Allah sizin tevbelerinizi kabul etmek ister. ehvetlerine uyanlar da sizin byk bir
sapkla dmenizi isterler.
1- Mecsiler kz kardelerle, kz ve erkek kardelerin kzlaryla evlenmeyi hell sayarlard.
Allah Teal bunlarn nikhn haram klnca:
"Teyze ve hala'y nikahlamanz haram iken onlarn kzlarn nikhlamay hell gryorsunuz.
O halde kz ve erkek kardelerin kzlarnn nikhlanmasn da hell grn." dediler de bunun
zerine bu yet-i kerime nazil oldu.140
2- Mfessirler bu yette zikredilen "evhetlerine uyanlar"dan kimlerin kastedildii hususunda
farkl grler zikretmilerdir.
a- Mcahide gre bunlar, zina edenlerdir. Zina edenler, mminlerin de kendileri gibi zina
etmelerini ve ayn seviyeye dmelerini isterler.
b- Sddiye gre ise "ehvetlerine uyanlar"dan maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. Bunlar,
mminlerin, Hak din olan slamdan sapp baka yollara kaymalarn isterler.
c- Baz limlere gre bunlardan maksat, Yahudilerdir. Yahudiler mslmanlarn, anne ayr
baba bir kzkardeleriyle evlenmelerini isterlerdi. Zira onlar kendileri byle kardeleriyle
evlenmeyi helal grrler.
d- bn-i Zeyde gre ise "ehvetlerine uyanlar"dan maksat, dinin hkmlerine ters olarak
ehvani arzusuna uyan kimsedir. Byle olan insanlar, mslmanlarn, dinlerinin hkmlerini
brakarak onlarn ehvani arzularna uymalarn isterler.
Taberi yet-i kerimenin genel ifadesinin, bu zikredilen grlerden hepsini kapsar mahiyette
olduunu, bu nedenle yeti sadece belli kimselere tahsis etmenin doru olmayacan
sylemitir. Bu itibarla Yahudilerin de Hristiyanlarn da, zina edenlerin de ve her btl yola
tabi olanlarn da, mminleri, hak yol olan dinlerinden saptrmak istedikleri muhakkaktr. te
yet-i kerime bunu ifade etmektedir. 141
32. Allah'n sizi birbirinizden stn kld eyleri temenni etmeyin. Erkeklere
kazandklarndan bir pay vardr. Kadnlara da kazandklarndan bir pay vardr. Allah'n
ltfundan isteyin. Muhakkak ki Allah hereye Almdir.
137

140
141
138
139
1- Mcahid ve krimeye gre bu yet-i kerime, mm Seleme hakknda nazil olmutur.142

a- smail b. Ebu'l-Kasm, es-Sfiden, o smail b. Nceyd'den, o Cafer b. Muhammed b.
Sevvar'dan, o Kuteybe'den, o Sfyan b. Uyeyne'den, o bn Eb Nceyh'ten, o da Mcahid'den,
mm-i Seleme'nin yle dediini bize haber verdi:
"Ey Allah'n Rasul, erkekler gazaya kyorlar, bizse kamyoruz. Bize ancak mirasn yars
dmektedir." Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."143
b- Mcahd'in rivayetine gre mm Seleme:
"Ya Raslallah, erkekler savaa katlp savayor, biz ise savamyoruz. Onlarn mirastaki
paylarysa bizimkinin iki kat! Keke biz de erkek olsaydk!" deyince, bu yet-i kerime nazil
olmutur."144
c- Tirmiz'deki rivayette bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak mm Selemenin bu szleri
verilirken onun byle sylemesi zerine bir de Alu mrn: 3/195 yetinin nazil olduu
kaydedilmektedir.145
d- Baka bir rivayette de "Mslman erkeklerle mslman kadnlar, m'min erkeklerle
m'min kadnlar... ite bunlar iin Allah mafiret ve byk bir mkfat hazrlamtr."146 yeti kerimesinin nazil olduu da kaydedilmektedir.147
e- Muhammed b. Abdu'1-Aziz, Muhammed b. Hseyn'den, o Muhammed b. Yahya b.
Yezid'den, o shak b. brahim'den, o Attab b. Beir'den, o Husayftan, o da krime'den bize
unu haber verdi:
"Kadnlar cihad etmeyi istediler de bu yzden dediler ki:
"Arzu ettik ki Allah, (c.c.) bize gaza etmeyi farz klsn da bu sebeple erkeklerin ecrine biz de
nail olalm." Allah Teala da bu yeti indirdi."148
2- Katade ve Sddye gre baz kadnlar hakknda inmitir.
a- Katade ve Sdd dediler ki:
"Erkee iki dii hissesi kadar pay vardr" yeti nazil olunca erkekler dediler ki:
"Mirasta onlara stn klndmz gibi Ahirette de iyi amellerimiz sebebiyle kadnlara stn
klnacamz ve dolaysyla da bizim sevabmzn kadnlarn sevabnn iki kat olacan
muhakkak mit ediyoruz." Kadnlarsa yle dedi:
"Muhakkak ki biz de, dnyada iken onlarn nasibine den payn yars kadar miras paymz
olduu gibi, Ahirette de erkeklerin tayaca gnah yknn yarsnn bize ykleneceini
umuyoruz." Bu sebepten dolay Allah Teala bu yeti indirdi."149
b- Sudd'den gelen baka bir rivayette kadnlarn yukardaki szleri yerine: "Bizim ecrimizin
de erkeklerin ecri kadar olmasn isteriz. Elbette biz savaamyoruz. Fakat ayet savamak
zerimize farz klnm olsayd biz de Allah yolunda savardk." dedikleri; 150
c- Katde'den gelen baka bir rivayette de kadnlarn kendilerine cahiliye devrinde mirastan
hi pay verilmezken slm'n, erkeklerin paylarndan eksik verilmesine raz olmyarak: "Bizim
de mirastan paylarmz erkeklerin paylar gibi olsayd."; erkeklerin de "hirette iyiliklerimizle
de kadnlardan stn tutulacamz umarz." dedikleri ve bunun zerine Allah Teal'nm bu
yet-i kerimeyi indirdii kaydedilmektedir.151
d- Ebu Leyl rivayet ediyor: Ebu Cerr'i yle derken iittim:
"Allah size emrediyor: Erkee iki diinin pay vardr..."152 yet-i kerimesi nazil olunca
142

Tirmizi; Tefsir: 4 (3022), Tirmizi bu hadisin mrsel olduunu sylemi. Hakim; Mstedrek: 2/305, Hakim de Buhari ve Mslim'in
artlarna gre bu hadisin sahih olduunu sylemi; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 121;
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/184. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/69.
144
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/31; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
145
146
Ahzb: 33/35.
147
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl, s. 62.
148
149
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 121; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
150
151
152
Nisa: 4/12.
143
kadnlar:
"Madem ki mirasta bir erkee iki kadnn pay kadar miras veriliyor, gnahlar da kadnlardan
ikisinin pay kadar olmal." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."153
e- Yine "Allah size emrediyor: Erkee iki diinin pay vardr..." 154 yet-i kerimesi ile ilgili
olarak bir kadnn
"Ey Allah'n elisi, biz kadnlar daha muhta durumdayz, nk bizler daha zayfz. Erkekler
ise hayatlarn kazanmada bizden daha gller." demiler de bunun zerine bu yet-i kerime
nazil olmu. 155
f- Baka bir rivayet kadnlarla erkeklerin eitlii davasna gtryor.
"Bir kadn Hz. Peygamber'e gelerek:
"Erkeklerin ve kadnlarn Allah' birdir. Sen, hem bize hem de onlara gnderilmi bir
Peygambersin. Babamz Adem, annemiz ise Havva'dr. O halde Allah Tel'nn erkeklerden
bahsedip, bizden bahsetmemesinin sebebi nedir?" deyince, o zaman ite bu yet-i kerime nazil
oldu.
Yine bu kadn:
"Erkekler, cihad etmekle bizi getiler. Binenaleyh bizim ne yapmamz gerekir?" deyince, Hz.
Peygamber yle buyurdu:
"Sizden, hamile olan bir kadna, oru tutan ve namaz klan kimsenin mkfaat kadar bir
mkfaat vardr. Doum sanclar ona ac verdii zaman, Cenb- Hakkn o kadna verecei
ecri ve mkfaat hi kimse bilemez. Bu kadn ocuunu emzirdii zaman, ocuunun
memesinden her emmesine mukabil, o kadna bir can diriltmenin mkfaat kadar mkfaat
vardr." 156
g- bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Bir kadn Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ey Allah'n Nebisi, erkee kadnn nasibinin iki misli var, iki kadnn ahdeti bir erkekle e
deerde, Biz amelde de byle olmayalm, kadn iyilik yaparsa yarm hasene mi yazlr?" dedi.
Allah Tel bu yeti indirdi."157
Taberi diyor ki:
"Tercihe ayan olan gr, bu yetin, erkek ve kadn btn insanlara, bazlarna verilen
stnlklere dierlerinin tamah etmemesini emrettiini syleyen grtr." 158
33. Ana-babann ve akrabann geriye braktklarndan her birine varisler kldk.
Yeminlerinizin balad kimselere paylarn verin. Muhakkak ki Allah hereye ahid olandr.
1- bn Abbs'tan "Yeminlerinizin balad kimselere paylarn verin..." yet-i kerimesi
hakknda rivayet ediliyor:
"Cahiliye devrinde insanlar
"Hangimiz nce lrse arkada kalan ona miras olacak?" diye birbirleriyle antlama yaparlard. Allah Teal bunun hakknda "Akrabalar Allah'n kitabnda birbirlerine dier
m'minlerden ve muhacirlerden daha yakndrlar. u kadar var ki dostlarnz iin herhangi
bir iyilikte bulunmanz mstesnadr. Bu, kitabda yazldr."159 yetini indirdi.160
2- Avf kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle demitir:
153

Nisa: 4/12.
156
157
158
159
el-Ahzb: 33/6.
160
154
155
"Cahiliye devrinde birisi, gidip bir dierinin nesebine katlr ve ona tbi olurdu. Tbi olduu
kii lnce de lenin vrisleri gelir miras aralarnda paylar ve o lene tbi olana lenin
mirasndan hibir ey vermezler, ortada kalakalrd. te bunun zerine Allah Teal
"Yeminlerinizin balad kimselere paylarn verin." yet-i kerimesini indirdi."161
3- Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Hameveyh elHerev'den, o Ali b. Muhammed el-Huza'den, o Ebu'l-Yeman Hakem b. Naf'den, o uayb b.
Eb Hamza'dan, o Zhr'den, o da Said bnu'l-Mseyyeb'den unu dediini bize haber verdi:
"Bu yet, kendi z oullarndan baka kiileri oul edinip onlar varis klanlar hakknda indi.
Bylece Allah Teala onlar hakknda kendileri iin vasiyet yoluyla bir nasib klnmas
hkmn indirdi ve miras, Zevi'l-Erham ve Asabe (anne ve baba tarafndan gelen yakn
kimseler) den olan varislere verdi ve evlatla nisbet edip oul edinen kimse tarafndan miras
verilmesini men etti. u var ki onlara vasiyetle bir pay ayrlmas hakkn tanmtr."162
4- Ebu Davud'un mm Sa'd bintu'r-Reb'den rivayetle tahricinde o yle demitir:
"Bu yet-i kerime Hz. Ebu Bekr ve olu Abdurrahman hakknda nazil oldu. Hz. Ebu Bekr
olu Abdurrahman mslman olmamakta direnince ona hibir ekilde infakta
bulunmyacana ve mirasndan ona bir ey brakmyacama yemin etmiti. Ancak olu
Abdurrahman mslman olunca Allah Teal bu yet-i kerime ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'e,
ona mirastan payn vermesini emretmitir."163
34. "Allah'n kimini kimine stn klmasndan tr ve erkeklerin, mallarndan
sarfetmelerinden dolay erkekler kadnlar zerine hakimdirler."
1- Mukatil dedi ki:
"Bu yet, Ensar'n ileri gelen sekinlerinden Sa'd b. Rabi' ve yine Ensar'dan hanm Habibe
bint-i Zeyd b. Eb Zheyr hakknda nazil oldu. Kadn, Sa'd'a kar saygszlk etti de o da
kadn tokatlad. Bunun zerine babas kadnla birlikte Peygamber (s,a.v.)'e gidip:
"Kzm ona yatak arkada yapaym da o da kzm tokatlasn ha!" dedi. Peygamber (s.a.v.) de
buyurdu ki:
"Kadn kocasna ksasta bulunsun." Kadn da kocasna ksas uygulamak iin babasyla birlikte
dnd. Bunun ardndan Peygamber (s.a.v.) derhal buyurdu ki:
"Ksastan vazgein. Bu bana gelen Cebrail (a.s.)'dir. Allah Teala bu yeti indirdi."
Mteakiben Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Biz bir i murad ettik, Allah da baka bir i murad etti. Allah'n murad ettii daha
hayrldr." Bylece Raslullah (s.a.v.) ksas kaldrd."164
2- bn Abbas (r.a.), bu yetin Muhammed bn Seleme'nin kz ile ensrn ileri gelenlerinden
biri olan kocas Sa'd b. Rebi' hakknda nazil olduunu sylemitir. Zira Sa'd ona bir tokat
atm, o da kocasnn yatan hemen terkederek, kocasnn tokadnn izi yznde olarak Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelip, kocasnn kendisini tokatladn ikayet etmitir. Bunun zerine
"Ondan ksas iste" dedi, sonra da: "Sabret, (vahiy) bekliyorum" dedi. te bunun zerine, bu
yet nazil olmutur. Bu, "Erkekler kadnlar terbiye etme ve onlara mdahale etme hususunda
hakimdirler" demektir. Bylece Cenb- Hak sanki erkei, kars zerinde bir reis ve hkm
geen birisi kabul etmitir. Bu yet nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.):
161
bn Cerr; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr.2/510..

Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/35. Bu hadisi destekleyen bir rivayeti Buhari, bn Abbas'tan mevsulen rivayet
ederek, Kefalet bahsinde (2292), Tefsir bahsinde (4580) ve Feraiz bahsinde (6747) tahric etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 121-122.
163
Ebu Davud, Feriz, 16 (2923); Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/86; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/185-186.
164
Mrsel hadistir. el-sabe: 2/27; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 122; Zemaheri, el-Kef,
1/290.
162
"Biz birey istedik, Allah da birey istedi. Allah'n istedii daha hayrldr" buyurdu. Bylece
Cenb- Allah, Hz. Peygamber (s.a.v.)in syledii ksas hkmn kaldrm oldu."165
3- Said b. Muhammed b. Ahmed ez-Zahid, Zahir b. Ahmed'den, o Ahmed b. Hseyn b.
Cneyd'den, o Ziyad b. Eyyub'dan, o Heym'den, o Yunus'tan, o da Hasan el-Basr'den bize
"Bir adam karsn tokatlad, kadn da kocasn Peygamber (s.a.v.)'e ikyet etti. Kadnn ailesi
kendisiyle beraber gelip:
"Ey Allah'n Rasul, falan kimse bizim adammz tokatlad" dediler. Bunun zerine
Rasulullah (s.a.v.):
"Ksas, ksas" demeye balad. Baka bir hkm de vermiyordu. Nihayet bu yet nazil oldu.
Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
"Biz bir i murad ettik, Allah baka birey murad etti."166
4- Eb Bekr el-Haris, hafz Ebu'-eyh'ten, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl el-Asker'den, o
Ali b. Haim'den, o da Hasan el-Basr'den u sz bize haber verdi:
"Mslmanlar arasnda ksas yaplmasyla ilgili yet indiinde, adamn biri karsna tokat
atmt. Kadn da Peygamber (s.a.v.)'e gidip:
"Kocam beni tokatlad, ksas istiyorum" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"Doru, ksas gerekir" buyurdu. O, bu sz syledii esnada Allah Teala bu yeti indirdi.
Peygamber (s.a.v.) de buyurdu ki:
"Biz bir i murad ettik, Allah Teala ise baka bir i murad etti. Ey kii, hanmnn elini tut."167
"Bir kadn Neb Aleyhisselm'a geldi ve kocasnn kendisine tokat vurduunu iddia etti.
Raslullah:
"Ksas" buyurdu. Allah Tel bu ayeti indirdi. Kadn ksassz geri dnd."168
"Ensardan bir erkek hanmna tokat vurdu. Hanm Rasulullaha geldi, ksas yapmasn istedi.
Neb Aleyhisselm aralarnda ksas yaplmasna hkmetti. Bunun zerine bu ayet indi."169
7- Katde'den rivayette o yle diyor:
"Bize Hasen rivayet etti ki Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda bir adam karsna bir tokat
atm, kadn da Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek kocasnn bu davrann ikyet etmi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) kocas hakknda ksas yapmak istemi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi
indirmi. Kadn arp bu yet-i kerimeyi okuyan Hz. Peygamber (s.a.v.): "Sen bir ey
diledin ama Allah da ondan bakasn diledi ve Allah'n diledii en hayrldr" buyurmu."170
8- Hasen'den gelen baka bir rivayet yledir:
"Ensardan bir adam karsna bir tokat atmt. Kocasna bu tokata karlk ksas yaplmas
arzusuyla kadn Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelmi ve Efendimiz de ksas uygulamak
zereyken Allah Teal: "Sana O'nun vahyi tamamlanmazdan nce Kur'n'da acele etme..."171
yetini indirmi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), Sa'd'n karsn veya onunla birlikte
gelenleri ksas yaplmak zere gndermeyip, ilh hkm beklemek zere bu yet-i kerimenin
nzulne kadar yannda tuttu ve kendiliinden bir hkm vermedi de Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirdi."172
9- Sudd rivayetinde ise ksas talebiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kadnn deil, ailesinin gittii
zikredilmektedir.173
165

167
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/151, Lbab: s. 73. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 122-123.
168
bn Eb Hatim; bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/187.
169
170
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/37, Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/88.
171
Th: 20/114.
172
173
166

"Ensardan bir kii hanm ile geldi. Kadn:
"Ey Allah'n elisi, kocam beni yzmde iz brakacak ekilde dvyor." dedi. Raslullah:
"Buna hakkn yok." buyurdu. Allahu Tel bu ayeti indirdi." 174
11- Suyuti der ki: "Bunlar, bzs bzsn kuvvetlendiren ahitlerdir." 175
12- Kurtub Tefsirinde Sa'd'n karsnn ismi Habbe bint Zeyd ibn Hrice ibn Eb Zuheyr
olarak gemektedir. 176
13- Kelb'den gelen bir rivayette de Sa'd'n karsnn Muhammed ibn Mesleme'nin kz
Umeyre olduu belirtilir.177
14- Ebu Ravk'tan gelen bir rivayette de yet-i kerimenin Ubeyy'in kz Cemile ile kocas Sabit
ibn Kays ibn emms hakknda nazil olduu belirtilir. 178
15- bn Merdye'nin Hz. Ali'den rivayetinde de kadn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getiren
yaknnn "Ey Allah'n elisi, bunun kocas, yznde iz brakacak ekilde dvm." dedii
ayrntsna yer verilmektedir.179
16- Btn bu rivayetlerde ahslar farkl, ayrntlarda kk farklar olsa da aslnda birbirini
tamamlyan ve destekleyen rivayetlerdir ve man itibariyle aralarnda ihtilf yoktur.180
17- Hz. mer (r.a) dedi ki:
"Ey Kureyliler, erkeklerimiz kadnlarna hkimdir. Medine'ye geldiimizde, onlarn
kadnlarnn erkeklerine hkim olduunu grdk. Kadnlarmz onlarn kadnlar ile ili-dl
oldular. Bundan dolay da kocalarna kar serkelik edip ba kaldrdlar. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.s)'e gelip:
"Kadnlar, kocalarna ba kaldryorlar" dedim. O da, kadnlar dvmeye msaade etti. Derken
Hz. Peygamber'in hanmlarnn odalarnn etrafnda, kocalarndan ikayet eden birok kadn
grnmeye balad. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s) yle buyurdu:
"Yemin olsun ki btn gece Muhammed ailesinin etrafnda, herbiri kocasn ikayet eden,
yetmi kadn dnp dolat. Halbuki sizler, o kadnlarn dvenlerin, hayrllarnz olduunu
gremezsiniz" 181 bu, "Hanmlarn dvenler, dvmeyenlerden daha hayrl deillerdir"
demektir."182
37. Onlar ki hem cimrilik ederler, hem de insanlara cimrilii tavsiye ederler ve Allah'n,
kendilerine ltfundan verdii eyleri saklarlar. Biz, kfirlere hor ve rsvay edici bir azb
hazrladk.
1- Hadremi, Mcahid, Katade ve Sddi bu yet-i kerimenin Yahudiler hakknda indiini,
burada ifade edilen cimrilikten maksadn ise Rasulullahn isim ve sfatlarn insanlardan
gizlemeleri olduunu sylemilerdir. Bunlara gre yet-i kerimenin bu blmnn izah
yledir:
"phesiz ki Allah, bbrlenen ve vnen kiileri sevmez. Onlar o kimselerdir ki
Muhammedin isim ve sfatlar hakkndaki bilgileri insanlara retme hususunda cimri
davranrlar ve bu bilgilere sahip olan insanlara da cimri davranmalarn emrederler. Bunlar,
Allahn, kendilerine ltfundan verdii Tevrattaki bu gibi isimleri gizlerler."183
2- bn-i Zeyd ve Abdullah b. Abbas ise bu yet-i kerimenin Yahudiler hakknda indiini
174

176
177
178
179
180
181
Ebu Davud, Nikah, 42 (2/245); bn Mace, Nikah, 51 (1/639)
182
183
175
ancak burada zikredilen cimriliklerinden maksadn, mallarn harcamada cimrilik etmeleri

olduunu ve gizlediklerinden maksadn da Rasulullahn sfatlarn gizlemeleri olduunu
sylemilerdir. 184
3- Taberi diyor ki:
"yetin izahnda tercihe ayan olan gr birinci grtr. Zira yet-i kerimede onlarn hem
cimrilik ettikleri hem de bakalarna cimri davranmay emrettikleri beyan edilmektedir.
Buradaki cimrilikten maksadn mali ynden cimrilik olduu sylenecek olursa bu takdirde
hibir mmette grlmeyen ve herkes tarafndan yadrganan bir ey yapm olduklar sylenir
ki o gnn toplumu iinde yaayan insanlarn bu hale dm olmalar beklenmez. Zira
insanlar bizzat kendileri cimri olsalar da bakalarna mali ynden cimri davranmay
emredemezler. nk cimrilik her topluluk ve her fert tarafndan knanan cmertlik ise herkes
tarafndan vlen ve takdir edilen bir haslettir. Bu nedenlerle bu yette zikredilen cimrilikten
maksadn "Bilgileri saklama cimrilii" olduunu sylemek daha isabetlidir. Ancak buradaki
cimrilik, mallarn Allah yolunda harcamaya kar cimri davranma olarak alnrsa, Abdullah b.
Abbastan da nakledildii zere byle bir cimriliin olmas beklenir. yeti bu ekilde
yorumlamaya da yol alm olabilir.
Hz. Ebubekir (r.a.) demitir ki:
"Cimrilikten daha byk bir hastalk ne vardr? 185
Rasulullah efendimiz de bir hadis-i eriflerinde: "Cimrilikten kann zira cimrilik, sizden
ncekileri helak etmitir. O cimrilik onlarn, kanlarn aktmaya ve kendilerine haram
klnanlar helal saymaya sevketmitir." 186 buyurmutur. 187
4- Mfessirlerin ou dediler ki:
"Bu yet, Muhammed (s.a.v.)'in sfatn, vasfn kendi yanlarnda, kitaplarnda yazl olarak
bulduklar halde, bunu insanlara aklamayp, gizledikleri iin Yahudiler hakknda nazil
oldu."188
5- Kelb dedi ki:
"Ayette zikredilen kimseler Yahudiler'dir. Muhammed (s.a.v.)'in, kendi kitaplarnda bulunan
vasf ve methini, kendilerine gelen kimselere doruca sylemekte cimrilik ettiler."189
6- Mcahid dedi ki:
"Bu yetle beraber "Bunlar Allah'a, ahiret gnne inanm, Allah'n verdii nzklardan
sarfetmi olsalard ne zarar olurdu? Oysa Allah onlar bilir." yetine kadar yet
Yahudiler hakknda inmitir."190
7- bn Abbas ve bn Zeyd dediler ki:
"Bu yet, bir Yahudi cemaati hakknda nazil olmutur. Bunlar, Ensar'dan baz kiilere gelip
ilerine katlr ve onlara nasihatte bulunup: "Mallarnz Allah yolunda harcamayn. Zira, sizin
fakir deceinizden endie ediyoruz" derlerdi. Allah Teala ite bu yzden bu yeti
indirdi."191
"Ben srail'in limleri, yanlarndaki ilimden cimrilik ederlerdi. Allah Tel bu yeti indirdi."
192
9- Muhammed bni Eb Muhammed, krime, Sad b. Cbeyr tarikndan Abdullah bnu

Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Ka'b ibnu'l-Erefin dostu ve antlamals Kerdem ibn Zeyd, Usme ibn Habb, Nfi' ibn Eb
184

Buhari, el-Maazi: 73; Ahmed b. Hanbel, Msned: 3/308
186
Mslim, el-Birr: 56 (2578); Ahmed b. Hanbel, Msned: 5/160
187
188
189
Senedde geen Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 123.
190
191
Senedsizdir. ed-Drr: 2/262, Lbab: s. 75. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 123.
192
185
Rfi (ve Nfi), Bahr ibn Amr, Huyey ibn Ahtab ve Rifa ibn Zeyd ibn Tbut adl yahudiler,
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan ensardan bazlarna gelir, onlara t verir bir havaya
girerek:
"Mallarnz byle infak etmeyin. Bu mallarnzn tkenerek fakirlemenizden korkarz. Bu
kadar hzl ve ok sadaka datmayn. Yarn neler olacan bilemezsiniz." derlerdi. Allah
Teal bunun zerine bu yet-i kerimeyi indirdi."193
10- bn Abbas (r.a) dedi ki:
"Bu yette bahsedilenler, yahudilerdir. nk onlar, Tevrat'ta Hz. Muhammed ve sfatlar
hakknda bulunan eyleri itiraf etme hususunda cimrilik edip, milletlerine de bunlar gizli
tutmay emretmilerdir. Cenb- Hakk'n,
"Allah'n ltfu inayetinden kendilerine verdii eyleri gizleyenlerdir" ifdesi, "Kitaplarnda,
Hz. Muhammed'in sfatlar hakkndaki bilgiyi gizleyenler" manasna;
"Biz, o kfirlere hor ve hakir edici bir azab hazrladk" buyruu da, "Biz hirette, o yahudiler
iin hor ve hakr klc bir azab hazrladk" manasnadr" demitir.
Bu gr destekleyenler. "yetin sonunda "Kfirler"in zikredilii, yetin ba taraf ile de
kfirlerin kastedilmi olduunu gstermektedir" diyerek istidlal etmilerdir.194
38. Mallarn, insanlara gsteri iin harcayan, Allah'a ve hiret gnne iman etmeyenleri de
Allah sevmez. eytan kime arkada olursa o, ne kt bir arkadatr.
1- Sa'leb tefsirinde, Bu ayetin Bedr gn mslmanlarla savamak zere kan Kurey
ordusunun iaesini salyan Mekkeli mriklerin ileri gelenleri hakknda nazil olduunu
zikreder.195
2- Sudd ve Zeccca gre bn Abbs, Mchid ve Mukatilden rivayetle yahudiler veya
mnafklar hakknda nazil olduu sylenmitir.196
3- Ancak yet-i kerimedeki "insanlara gsteri iin" kayd sanki yetin mnafklar hakknda
indiinin bir karinesi gibidir ki en dorusunu Allah bilir.197
4- Vahid yle demitir:
"Bu yet-i kerime, mnafklar hakknda nazil olmutur." 198
"Burada "riya (gsteri)" kelimesi getii iin, bu, kabule ayan olan bir izahtr. nk riya,
bir eit nifaktr." 199
6- Taberi diyor ki:
"Mcahid bu yeti kerimenin Yahudilere ait sfatlar beyan ettiini sylemitir. Ancak bu
yette zikredilen sfatlarn Yahudilerden daha ok, Rasulullahn ve mminlerin korkusuyla
Mslman olduklarn syleyen fakat aslnda mrikliklerinde devam eden mnafklarn sfat
olmaya daha uygundur. Zira Yahudiler, Allaha ve hiret gnne iman ediyorlard. Onlar, Hz.
Muhammedin Peygamberliini yalanlayarak inkra dmlerdi. Halbuki bu yette
zikredilenlerin, Allaha ve hiret gnne iman etmedikleri beyan edilmektedir. Dier yandan
bundan nceki yette sfatlar zikredilen kimselerle bu yette sfatlar zikredilen kiilerin aras
vav harfi ile ayrlmtr. Bu da her iki yetteki sfatlarn farkl kimselere ait olduklarn
gsterir. nk ayn kimselerin sfatlar zikredilirken vav harfi ile aralarnn ayrlmamas
193
bn shak; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/55. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/188-189.
194
195
el-Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/126; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
196
197
198
199
Arapada fasih iveye uygundur."200

40. phesiz ki Allah, hi kimseye zerre kadar zulmetmez. Yaplan iyilik zerre kadar da olsa
onu kat kat artrr ve yapana, katndan byk bir mkfaat verir.
Taberi diyor ki:
"Mfessirler, Allah tealann bu yet-i kerimesiyle kimlere vaadde bulunduu hususunda iki
gr zikretmilerdir.
1- Bazlarna gre burada kendilerine vaadedilenler, Allah ve Peygamberine iman eden btn
mminlerdir. Zira Ebu Hureyre Rasulullahn yle buyurduunu rivayet etmitir.
"Allah teala, yaplan iyilii milyon kere artrr."
2- Abdullah b. mer ise bu yette zikredilen vaadin sadece muhacirlere ait olduunu, dier
insanlarn ve Bedevilerin bu yetin kapsamna girmediklerini sylemitir. Bu hususta Atyye
el-Avf, Abdullah b. merin unlar sylediini rivayet etmitir:
"Kim bir iyilik ortaya koyarsa ona o iyiliin on kat vardr. Kim de bir ktlk ilerse sadece
o ktln misliyle cezalandrlr. Onlar hakszla uratlmazlar." 201 yeti Bedeviler
hakknda nazil olmutur. Bir adam:
"Muhacirler hakknda hangi yet nazil olmutur?" diye sorunca Abdullah b. mer:
"Muhacirler hakknda bu yetten daha fazla vaad beyan eden yet nazil olmutur. O da:
"phesiz ki Allah hi kimseye zerre kadar zulmetmez. Yaplan iyilik zere kadar da olsa onu
kat kat artrr ve yapana, katndan byk bir mkfaat verir." yetidir. Allah, bir eyin byk
olduunu bildirince o ey gerekten byktr." demitir.
Taberi bu ikinci gr tercih etmi ve delil olarak unu zikretmitir.
Allah tealann ve Rasulullahn bildirmi olduu haberlerin, birbirlerine ters olmalar
imknszdr. Madem ki Allah teala bir yeti kerimesinde, mmin kullarnn yaptklar
iyiliklerin karln on kat olarak vereceini, dier bir yetinde bu iyilikleri kat kat
artracan beyan etmi ve Rasulullah da baz mminlerin mkfaatlarnn iki milyon kat
artrlacan, bazlarnn ise on kat artrlacan bildirmitir. O halde, mkafaatlar oka
artrlanlar, Ebu Hureyrenin de rivayet ettii gibi muhacirlerdir. Daha az artrlanlar ise
Abdullah b. merin rivayet ettii gibi, muhacirlerin dndaki mminlerdir. Bylece yet ve
hadislerin, eliir gibi olmalar, ortadan kalkm olur." 202
43. "Ey inananlar! Sarhoken, ne dediinizi bilene kadar, cnbken, yolcu olan mstesna
gusledene kadar namaza yaklamayn..."
1- Bu yet Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'ndan bir grup hakknda nazil oldu. Bunlar arab ierler
ve sarho halde namaza gelirlerdi de bylece ka rekat kldklarn ve namazlarnda ne
okuduklann bilemezlerdi.203
2- Eb Bekr-i sfehan, Hafz Ebu'-eyh'ten, o.Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Eb
Abdirrahman el-Afrik'den, o Ata'dan, o da Eb Abdirrahman'dan unu dediini bize haber
verdi:
"Abdurrahman b. Avf birazck yemek hazrlayp baz insanlar davet etti. Yediler, itiler.
Akam namaznn vakti gelince, topluluktan birisi ne geip onlara akam namazn kldrd.
Namazda Kfirn Sresi'ni okudu ve bu sredeki olumsuzluk edat olan Llar okumayp
mana bozulduu iin namaz yerine getiremedi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti
200

En'am suresi, 6/160
202
203
201
indirdi."204
"Abdurrahman bni Avf, bize yemek yapt. Bizi ard ve araptan iirdi. Biz sarho olduk.
Namaz vakti geldi, beni imamla geirdiler. Ben: "De ki: Ey kfirler, ben sizin taptnza
ibadet etmem" ayetini "biz sizin taptnza ibdet ederiz" diye okudum. Allah Tel bu
ayetini indirdi."205
4- Mus'ab ibn Sa'd'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Ensardan birisi yemek hazrlam; muhacir ve ensardan bazlarn da yemee davet etmiti.
Yedik, itik ve sarho olduk. Sarho olunca da soyumuzla sopumuzla vnmeye baladk. Bir
adam (elinde bulunan ve etini yedii) devenin ene kemiini kaldrp Sa'd'a vurdu ve burnunu
yard. Bu hadise iki haram klnmazdan nceydi. Bu hadise zerine bu yet indi."206
Mus'ab'n bu rivayeti ilerde Enfl Sresinin birinci yetinin nzul sebebinde daha geni olarak
gelecektir.
5- ki iip sarho olununca namaz klmama hkmne dayanak olan bu Nisa: 4/43 yeti ile
ikinin kesin olarak haram klnd hkmne dayanak olan Mide: 5/90 yetinin nzul
sebebinde en mehur rivayet udur;
"Sana ikiyi ve kumar sorarlar..." yeti nazil olunca baz kimseler yine de iki imeye devam
ettiler. Nihayet bir gn Abdurrahman ibn Avf bir yemek hazrlayp ilerinde Hz. Ali'nin de
bulunduu baz sahableri yemee davet etti. Davette yediler, itiler, namaza kalktlar da
imam olan Abdurrahman namazda "De ki: Ey o kfirler! Ben elbette sizin tapndnza
tapnmam..." sresini okudu ama ne kendisi anlad ne de Hz. Ali. (Bir rivayette "Sizin
taptnza tapnmam." yetini "Ben de sizin taptnza taparm." eklinde okudu.207 Bunun
6- Tirmiz'deki Hz. Al rivayetinde ise namaz kldrmak zere imam olan Hz. Ali'dir ve
Kfirn Sresini "De ki: Ey kfirler, ben sizin taptklarnza tapnmam. Biz, sizin tapnmakta
olduklarnza tapnrz." eklinde okumutur.208
7- Bu yetin iniinden sonra da iki haram klnmam olduu iin bazlar imeye devam etti.
Ancak sabah namazndan gn ykselinceye veya leye kadar imezler ve le namazna
ayk olarak kalkarlard. Sonra yats namazn klncaya kadar yine imezler, ancak yatsdan
gece yarsna kadar yine ierler ve yatp uyurlar, sabah namazna kalktklarnda da
sarholuklar gemi olurdu. Bu ekilde de bir sre devam ettiler. (Bu sre zarfnda namaz
iin ezan okunduunda Raslullah (s.a.v.)'n mndisi kar:
"Ey ahali, sarho olanlar namaza yaklamasn." diye nida ederdi.209 Nihayet bir gn de Sa'd
ibn Eb Vakkas yemek yapp ilerinde ensardan birinin de bulunduu baz sahableri yemee
davet etti. Onlara ikram etmek zere deve ba kzartmt.
"Yemee buyurun" dedi; yediler, itiler, sarho oldular, konumaya daldlar. Davette bulunan
ensar, Sa'd'in bir szne fkelenerek elindeki, etini yemekte olduu deve ene kemiini
kaldrd gibi Sa'd'in kafasna geirdi ve Sa'd'm burnunu krd. te bunun zerine Allah
Teal "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar ve fal oklar eytann
iinden bir pisliktir... Artk onlar braktnz deil mi?" yetlerini indirdi."210
8- Sa'd ibn Eb Vakks'n burnunun krld davetin Utbn ibn Mlik tarafndan verildii,
sarho olan Sa'd'in, iinde ensar hicveden beyitlerin de bulunduu bir iir okuduu, bunun
204
Ebu Davud; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/12, hadis no: 3026; Nes; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/191.
206
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-slmiyye, (kinci bask)
Beyrut 1400,11,16-17.
207
Bak: ihabuddin Mahmud el-Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/111.
208
Bak: Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/12, hadis no: 3026.
209
Bak: el-Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/110.
210
205
zerine ensardan birinin hcumuna urad, burnunun krlmas zerine gelip Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e ensar ikyet ettii ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de
"Ey Rabbm, iki hakknda bize fayda verecek bir aklkla re'yini bildir." diye dua ettii ve
bunun zerine Allah Teal'nn "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar
ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir... Artk onlar braktnz deil mi?" yetini indirdii
ve bunun Ahzb yani Hendek gazvesinden bir ka gn sonra meydana geldii rivayeti de
vardr.211
9- Katde'den gelen bir rivayette de u bilgiler veriliyor:
"Sana ikiyi ve kumar soruyorlar. De ki: O ikisinde ok byk gnah ve insanlar iin baz
yararlar vardr..." yeti Allah Teal ikiyi ktledi, fakat haram da klmad. kiyi daha bir
iddetle knama zaman gelince de Nisa sresindeki "Ey iman edenler, sizler ne sylediinizi
bilecek hale gelinceye kadar, sarhoken namaza yaklamayn." yetini indirdi. Bu yetin
inmesinden sonra da bazlar imeye devam ettiler, ancak namaz vakti gelince imezlerdi.
Bylece iki deil de sarholuk haram klnm oldu. Nihayet Ahzb (Hendek) savandan
sonra Allah Teal "Ey iman edenler, iki, kumar, dikili talar ve fal oklar eytann iinden bir
pisliktir. Onun iin bunlardan saknn ki felaha eresiniz." yetini indirdi de bu yetle az olsun
ok olsun, sarho etsin etmesin ikinin haram klnmas gelmi oldu.212
"ki henz mubah iken, Abdurrahman bn Avf, sahabenin ileri gelenlerinden bir cemaata bir
ziyafet verdi. Bu vesileyle onlar yeyip itiler. Onlar bu ii braktklarnda, akam namaznn
vakti gelmiti. Bunun zerine onlar, ilerinden birisini, kendilerine namaz kldrmas iin ne
srp imam yaptlar. mam da, zamm sre olarak Kfirn sresini okurken,
"...Sizin taptklarnza ben taparm, sizler de benim taptklarma tapclarsmz" eklinde
okudu. Bunun zerine de bu yet-i kerime nazil oldu. Artk onlar, bu yet nazil olduktan sonra
namaz vakitlerinde iki imiyorlard. Yats namazn kldklar zaman iki iiyorlard.
Bylece de, sabah vaktine girmeden, sarholuk halleri zail oluyor, neticede de ne
sylediklerini bilir hale geliyorlard. Daha sonra da, her halkrda ikinin kesin olarak
haramln ifde eden Mide sresindeki yet-i kerime 213 nazil oldu." 214
11- Hz. mer (r.a)'den rivayet olunduuna gre, "Nisa: 4/43 yetinin nazil olduu kendisine
ulat zaman O,
"Ey Allah'm, iki akllara ve mallara zarar veriyor. Bu sebeple, bu husustaki kesin emrini
indir demiti. te sabahleyin ashaba, ikinin kesin olarak haramln ifde eden Maide: 5/90
yetinin nazil olduu haberi ular."215
12- bn Abbas, bu yet-i kerimenin, iki haram klnmazdan nce iki iip, sonra da
Peygamberle birlikte namaz klmak iin mescide gelen sahabenin nde gelenlerinden bir
cemaat hakknda nazil olduunu ve bylece, bu yet ile Allah Tel'nn onlar iki imekten
nehyettiini sylemitir. 216
"Btn mfessirler bu yetin iki ime hakknda olduunda ittifak etmilerdir. Usl- fkhta,
"Bir yet, muayyen bir hdise hakknda ve belli bir sebepten tr nazil olmu ise, o sebeb-i
nzuln o yet ile murad edilmemi olmas imknszdr" kaidesi yer almtr." 217
43. "...Eer hasta veya yolculukta iseniz yahut biriniz ayak yolundan gelmiseniz veya
kadnlara yaklamsanz ve bu durumlarda su bulamamsanz tertemiz bir topraa
teyemmm edin..."
211
ihabuddin Mahmud el-Als, Rhu'I-Man, 2/111-112.

213
Maide: 5/90.
214
215
216
217
212

1- brahim en-Nahai'ye gre bu yet-i kerime, yaralanm olan ve yaral iken cnp olan
sahabiler hakknda nazil olmutur. Onlar bu durumlarm Rasulullah'a anlatmlar, bunun
zerine bu yet inmi ve onlarn teyemmm edeceklerini beyan etmitir. 218
a- brahim en-Neha'ye gre hastalar hakknda nazil olmutur. yle ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bazlarnda yaralar km, bu yaralar yaylm ve su
kullanmn imknsz hale getirmiti. Bu arada bir de balarna cnblk geldi ve gusl
yapmalar gerekti. Bu durumlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ilettiler de bu yet-i kerime nazil
oldu."219
b- Ebu Davud'daki rivayette bu yetin nzul sebebi olduu kaydedilmemekle birlikte olay
daha ak bir ekilde anlatlmaktadr. yle ki: Cbir'den rivayet ediliyor:
"Bir sefere kmtk. Yolda iimizden birisine bir ta isabet etti ve ba yarld. Sonra o
arkadamz ihtilm oldu ve arkadalarna sordu:
"Benim iin teyemmm etmeme ruhsat var m?" Arkadalar:
"Su varken ve sen su kullanabilirken sana teyemmm ruhsat bulmuyoruz." dediler. O da su
ile gusletti ve (yarasna su dedii iin yaras azd ve) ld. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
geldiimizde durumu haber verdik,
"Kahrolascalar onu ldrdler. Madem bilmiyorlar sorsalard ya. Cahilliin ifas
sormaktr. Teyemmm etmesi ve yarasnn zerine bir hrka sarmas, sonra da o hrkann
zerine meshedip geri kalan bedenini ykamas ona yeterdi." buyurdular.220
c- Kurtub tefsirinde yaralanann ve yaral iken cnb olann Abdurrahmn ibn Avf olduu ve
kendisine teyemmm ruhsat verildii, daha sonra da bu ruhsatn btn mmete mil klnd kaydedilmektedir.221
d- Muchid der ki:
"Ensardan birisi hastaland. Kalkp abdest alamad. Kendisine yardm edecek bir hizmetisi de
yoktu. Gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e durumunu anlatt da bu yet-i kerime nazil oldu."222
2- Hz. Aie ve dier baz sahabilere gre bu yet-i kerime, bir yolculuk esnasnda cnp olan
ve ykanmak iin su bulamayan sahabiler hakknda nazil olmu ve onlarn toprakla
teyemmm ettiklerini beyan etmitir.
a- Eb Abdillah b. Eb shak, Eb Amr b. Matar'dan, .O brahim b. Ali ez-Zhl'den, o Yahya
b. Yahya'dan, o kraat yoluyla Malik b. Enes'ten, o Abdurrahman b. Kasm'dan, o babasndan,
Aie (r.a.)'nin yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) ile beraber seferlerinden birine kmtk. Beyd -yahut Ztu'1-Ceydenilen yerde bulunduumuz srada gerdanlm koptu. Rasulullah (s.a.v.) onu aramaa
koyuldu. nsanlar da onunla beraber aryordu. Ne bir su bandaydlar, ne de yanlarnda bir su
vard. Nihayet insanlar babam Eb Bekr'e geldiler de dediler ki:
"Aie'nin u yaptn gryor musun? Rasulullah (s.a.v.)'la beraber insanlar alkoydu.
Halbuki insanlar ne bir su bandalar, ne de yanlarnda su var." Bunun zerine Eb Bekr geldi.
Bu esnada Rasulullah (s.a.v.) ban dizimin stne koymu uyuyordu. Babam bana:
"Rasulullah (s.a.v.)' ve O'nunla beraber insanlar alkoydun yle mi? Halbuki ne bir su
bandalar, ne de beraberlerinde su var" dedi ve mteakiben bana itb etmee balad. Allah'n
diledii kadar konutu. Sonra eliyle brme vurmaya balad. O esnada beni kmldanmaktan
men eden ey sadece Rasulullah (s.a.v.)'n bann dizimin stnde bulunmasyd. Derken
Rasulullah (s.a.v.) uyuyup nihayet susuz olarak sabahlad. te o vakit Allah Teala teyemmm
yetini indirdi. Bylece insanlar teyemmm ettiler. Useyd bn Hudayr -ki o Ensar'n
218

221
222
219
220
sekinlerindendi- dedi ki:

"Ey Eb Bekr hanedan, bu sizin ilk bereketiniz deildir." Nihayet zerinde olduum deveyi
kaldrp yola vurduk da gerdanl onun altnda bulduk."223
Bu hadisi Buhari, smail b. Eb Uveys'ten, Mslim, Yahya b. Yahya'dan, her ikisi de
Malik'ten rivayet etmilerdir.224
b- Buhr'nin Abdullah ibn Yusuf, Mslim'in Yahya ibn Yahya, Neseinin Kuteybe kanalyla
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zevcesi Aie'den rivayetlerinde o yle demitir:
"Seferlerinden birinde225 Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte kmtk. Beyd'da veya Ztu'1Cey'de iken226 Ammr hadisi de Nese'de ayn kitabn 196. babnda olup yerin ad "Ultu'1Cey" olarak gemektedir ki "Ult" kelimesi "Zt" m ouludur. O mevkiye "Ultu'1-Cey"
de "Ztu'1-Cey" de denmektedir. Kurtub ise bu yerin adn es-Sulsul eklinde verir.227
gerdanlm kopup dm. Allah'n Rasl (s.a.v.) onu aramaya koyuldu. nsanlar da onunla
birlikte aramak zere orada kaldlar. Bir su banda deillerdi. nsanlar Ebu Bekr es-Sddk'e
geldiler ve:
"Grmez misin Aie ne yapt? Allah'n Rasl (s.a.v.)'n ve insanlar burada brakt, bir su
banda deiller, yanlarnda su da yok." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.) ban dizime koymu
uyur olduu halde (babam) Ebu Bekr yanma geldi,
"Raslullah' ve insanlar burada hapsettin; bir su banda deiller, yanlarnda su da yok."
deyip beni azarlad, syliyeceklerini syledi ve eliyle brme drtmeye, vurmaya balad.
Beni hareketten alkoyan sadece Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bann bulunduu uyluumdu.
Sabah olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.) yannda su olmad halde uyanp kalkt ve Allah
Teal teyemmm yetini indirdi de teyemmm ettiler.
Useyd ibn Hudayr dedi ki:
"Ey Ebu Bekr ailesi, bu sizin ilk bereketiniz deil!" Benim zerinde olduum deveyi kaldrdk
ve kaybolan gerdanlm altnda bulduk."228
c- Eb Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdullah b. Fadl'dan, o Ahmed b. Muhammed b.
Hasan el-Hafz'dan, o Muhammed b, Yahya'dan, o Yakub b. brahim b. Sa'd'dan, o
babasndan, o Eb Salih'ten, o bn ihab'dan, o Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe'den, o da bn
Abbas'tan, Ammar b. Yasir'in yle dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.), beraberinde ei Aie (r.a.) de bulunduu halde gece istirahati iin Zatu'1Cey denilen yerde konaklad. Bu esnada Aie'nin, Yemen boncuundan yaplm gerdanl
koptu da onun gerdanln aramak zere insanlar seferden men edildi. Nihayet tanyeri
aydnland. nsanlarn beraberinde hi su yoktu, Bunun zerine Eb Bekr ona kar kat
davrand ve:
"nsanlar yolculuktan men ettin" dedi. Bu yzden Allah Teala, temiz toprakla temizlenmeyi
anlatan yeti, Rasul'ne indirdi. Bylece mslmanlar kalkp ellerini yere vurdular, sonra
topraktan hi birey avulamayarak ellerini kaldrdlar ve tozlu elleriyle yzlerini ve dtan
koltuklara kadar kollarn meshettiler."
Zhr dedi ki: "Eb Bekr'in, Aie'ye: "Vallahi sen, bildim bileli elbette mbarek birisin"
dedii haberi bize ulat."229
d- Hadisenin Taber'deki rivayeti yledir: Hz. Aie'den rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bir yolculukta idik.230 Ztu'1-Cey denilen mevkiye
223
Buhari; Teyemmm: 334, Nikah: 5250, Tefsir: 4607.

Kurtub'de Mureysi gazvesinde -ki Ben Mustalik gazvesi de denilmektedir- olduu tasrih edilmektedir. Bak: Kurtub, Camiu li AhkamilKuran, 5/139.
226
Medine ile Hayber arasnda iki yer addr. Ammr rivayetinde bu tereddt olmayp hadisenin Ztu'1-Cey'de meydana geldii
zikredilmektedir. Bak: el-mam Ebu'l-Hasen Nureddin ibn Abdulhd es-Sind, Haiye al Sneni'n-Nese, (Sunenu'n-Nese iinde), 1/164,
Nese, Tahre, 194'de 309 numaral hadisin haiyesi olarak.
227
Bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/139.
228
Buhr, Teyemmm, 1; Mslim, Hayz, 108; Nese, Tahre, 194 (309).
229
Ebu Davud; Taharet: 320, Nesai; Taharet: 1/167. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 124-125.
230
bn Abbs'tan gelen rivayete gre Ebv gecesi.
224
225
geldiimizde benim bir gerdanlm kayboldu. Durumu Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne haber
verdim, o da gerdanln aranmasn emretti. Arandysa da bulunamad. O arada Hz.
Peygamber (s.a.v.) devesini htrd, beraberindekiler de develerini htrdlar ve geceyi orada
konaklyarak geirdik. Konakladmz yer bir su ba deildi ve yanmzda su da kalmamt.
Hz. Peygamber (s.a.v.) benim dizime yatm uyurken babam Ebu Bekr geldi, benim brm
drtmeye balad ve:
"Gerdanln iin Allah'n elisini burada hapsettin." dedi. Beni actacak ekilde drtyordu.
Ben ise Hz. Peygamber (s.a.v.) uyanr korkusuyla hareket etmemeye alyordum. Benim
kendisine cevap vermediimi grnce yanmdan ayrlp gitti. Allah'n Rasl (s.a.v.)
uyandnda sabah namaz vakti olmutu. Namaz klmak zere abdest almak iin su arad,
bulamad da Allah Teal bu teyemmm yetini indirdi. Bunun zerine nakblerden (ashabn
ileri gelenlerinden) birisi olan Useyd ibn Hudayr:
"Ey Ebu Bekr ailesi, bu zaten sizin ilk bereketiniz deil ki!" dedi." 231
e- Baka bir rivayette o seferde bulunanlarn Hz. Aie hakknda:
"Bu kadndan daha bereketli baka birisini grmedik." demiler. Yola klacanda bir de
bakmlar ki Hz. Aie'nin gerdanl devesini htrdklar yere dm.232
f- Yine baka bir rivayette Useyd ibn Hudayr'n Hz. Aie'ye:
"Allah senin hayrn versin; Ne zaman senin bana holanmyacan bir ey gelse mutlaka
Allah sana ve mslmanlara onda bir hayr yaratmtr." demi.233
g- Yine baka bir rivayette de Hz. Aie'nin, kaybolan gerdanl Esma'dan dn alm
olduu, kaybolan gerdanl aramak zere Efendimiz (s.a.v.)'in gnderdikleri kiilerin
gerdanl ararlarken namaz vaktinin girdii, onlarn da namaz karmamak iin abdest almadan namaz kldklar ve gerdanl bulup getirdiklerinde abdest almadan namaz klmak
zorunda kaldklarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bildirmeleri zerine teyemmm yetinin nazil
olduu kaydedilmektedir Bu rivayet Hz. Aie'den rivayetle Buhr ve Mslim'de de yer
almaktadr.234
Ebu Davud, gerdanl aramak zere yannda bir ka kiiyle Useyd ibn Hudayr'n
gnderildiini kaydediyor.235
Ebu Davud'daki Ammr ibn Ysir rivayetinde kaybolan gerdanln Zfar tandan kymetli
bir gerdanlk olduu ayrntsna da yer veriliyor.236
h- Baz rivayetlerde bu teyemmm yeti nazil oldu denilirken bazlarnda da "Ey iman
edenler namaza kalktnzda..."237 yeti indi denilmektedir.238
i- Bu anlatlanlara gre bu Teyemmm yeti hicretin beinci senesi a'ban aynda nazil olmu
ve teyemmm meru klnmtr.239
"Bu yetin Cnb olduunuzda kavli misafir hakknda indi. O, cnb olduunda
teyemmm eder ve namazn klar." dedi."240
4- a- Esla' bni ureyk'den rivayet edildiine gre ureyk dedi ki:
"Ben Raslullah'n devesini yrtrdm. Souk bir gece cnb oldum. Souk su ile
ykanrsam leceimden veya hasta olacamdan korktum. Bunu Raslullaha anlattm.
Allah Tel bu yeti indirdi."241
b- Esla'dan rivayette o yle anlatyor:
231

234
235
236
237
Mide: 5/6.
238
239
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 2/289'da 7 numaral dip nota bak.
240
bnu Mnzir; bnu Eb Hatim; Firybi; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/191.
241
232
233
"Ben Neb Aleyhisselm'a hizmet eder, onun devesini yrtrdm. Bir gn bana:
"Ey Esla' kalk, deveyi yrt." buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n Rasl, ben cnb oldum." dedim. Raslullah skt etti. Cebrail ona Sad
(teyemmm) yeti ile geldi. Raslullah:
"Kalk ey Esla', teyemmm et." buyurdu. Bana, teyemmm gsterdi. Yze bir darbe,
dirseklere kadar. Ellere bir darbe. Ben kalktm, teyemmm ettim. Sonra onun devesini
yrttm."242
c- Esla'dan rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hizmet ediyordum. Bir seferde:
"Ey Esla', kalk, binitimi hazrla." buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n elisi, ben cnp oldum." dedim." Gece ok souktu ve ben hasta olurum veya
lrm korkusuyla suyla gusletmek istememitim. Bir sre sustu, bir ey demedi, sonra beni
ard. Meer Cibril gelmi ve ona teyemmm yetini getirmi,
"Ey Esla', kalk, teyemmm et." buyurdu. Ben teyemmm ettim, sonra binitini hazrladm da
yola ktk."243
d- Bu hadisi Beyhak, Drakutn ve Ebu Nuaym da Esla' ibn erk'ten rivayetle tahric
etmilerdir.244
5- Ensardan biri hakknda inmitir.
a- Yezd bni Eb Habb'den rivayet edildiine gre Ebu Yezd dedi ki:
"Ensardan olan erkeklerin kaplar mescit iinde idi. Onlar cnb olur, yannda su olmaz, suyu
ancak mescit iinden geerek bulabilirlerdi. Allah Tel bu yeti indirdi."245
b- Mchid (r.a.) dedi ki:
"Bu yet, ensardan biri hakknda indi. O hasta idi. Ayaa kalkmaya ve teyemmme kadir
olamazd. Yemek yedirmek iin onun, hizmetisi de yoktu. Bunu Raslullah'a anlatt. Allah
Tel bu yeti indirdi."246
Rivayetler arasndaki ihtilf, yetlerin isimlendirilmesinde de grlyor. Bazlar Teyemmm
yeti deyince bu Nisa: 4/43 yetini anlarken dier bazlar da Mide: 5/6 yetini anlamaktalar.
Fakat mehur olan adlandrmaya gre bu Nisa: 4/43 yeti teyemmm, Mide: 5/6 yeti de
vud' yani abdest yeti olarak bilinmektedir.247
44. Grmez misin u kendilerine kitabdan bir pay verilmi olanlara? Kendileri dalleti satn
aldklar gibi bir de sizin yoldan saptmanz istiyorlar.
45. Allah dmanlarnz daha iyi bilir. Allah size dost olarak da yeter, yardmc olarak da
yeter.
46. Yahudilerden yleleri var ki kelimeleri yerlerinden deitirir, "ittik ve kar geldik, duy,
duymaz olas", ve dillerini eip bkerek "rin" diyenler vardr. Eer "ittik ve itaat ettik,
dinle ve bizi gzet." demi olsalard, onlar iin daha iyi ve daha doru olurdu. te Allah,
inkrlar sebebiyle onlara lanet etmitir. Pek az dnda onlar iman etmezler.
1- krime ve Abdullah b. Abbas, bu yet-i kerimenin, Yahudilerden Rifaa b. Zeyd b. et-Tabut
hakknda nazil olduunu sylemilerdir.248
2- bn Abbs'tan rivayette o yle diyor:
"Rifaa ibn Zeyd ibn Tbut yahudilerin byklerinden, ileri gelenlerindendi. Hz. Peygamber
242

bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/68; bnu'l-Esr, Usdu'l-be, I,91.
244
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl, s, 64.
245
246
247
248
243
(s.a.v.)le konutuu zaman dilini eip bker,

"Rin sem'ake y Muhammed=bizi gzet ki seni dinleyelim ve ne sylediini anlyalm."
der, sonra da slm'a hcum eder onu ktlerdi. Bunun zerine Allah Teal bu yetleri
indirdi."249
3- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette "Hz. Peygamber (s.a.v.) konuurken dillerini eip
bkerek Efendimizi ayplayan (ve bu ekilde onunla alay eden) iki kii hakknda 46. ayet nazil
olmutur.250
4- Mukatilden rivayette o yle demitir:
"Tamam yahudi olan Rifaa ibn Zeyd, Mlik ibnu'd-Dayf (veya ibnu's-Sayf) ve Ka'b ibn
Useyd haklarnda 46. ayet nazil olmutur."251
5- bn Abbs'tan gelen bir rivayette "Mnafklarn reisi Abdullah ibn beyy ibn Sell ve
arkadalarna gelerek onlar slm'dan soutmaya alan iki yahudi haham" hakknda 44.
ayet nazil olmutur."252
6- Zeccc yle demektedir:
"Yahudiler, buna karlk rvet almak ve reislii ele geirmek iin, Hz. Peygamberi tekzb
etmeyi tercih etmilerdir." 253
"Bu yet ile yahudilerin avam tabakas kastedilmitir. nk onlar, limlerine mal veriyor,
onlardan yahudilii desteklemelerini ve kr krne ona balanp kalmalarn istiyorlard.
Bylece de onlar, mallaryla phe ve dalleti satn alm kimseler durumuna geiyorlard.
"254
47. Ey o kendilerine kitab verilenler, Biz, bir takm yzleri silip de enselerine evirmezden
veya onlar, ashab- sebt'i lanetlediimiz gibi lnetlemezden nce, gelin de beraberinizdeki
(kitab) dorultucu olarak indirdiimize iman edin. Allah'n emri daima yaplagelmitir.
"Bu yet-i kerime Kaynuk oullar yahudilerinden Mlik ibnu's-Sayf ve Rifa ibn Zeyd ibn
Tbut hakknda nazil olmutur."255
2- bn Abbs'tan rivayette ise o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), ilerinde Abdullah ibn Sriy el-A'ver ve Ka'b ibn Esed'in de
bulunduu baz yahudi bykleriyle konuup onlara:
"Ey yahudiler topluluu, Allah'tan takva zere olun ve mslman olun. Allah'a yemin ederim
ki siz, benim size getirdiimizin hak olduunu ok iyi biliyorsunuz." buyurdu. Onlar:
"Hayr, ey Muhammed bu senin sylediklerini biz bilmiyoruz." deyip bildiklerini inkr ettiler
ve kfrde srar ettiler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."256
3- Abdurrahman bn Zeyd:
"Bu ilah tehdit yahudilerin bana gelmi ve bu olay olmu bitmitir" der ve bunu da,
Kurayza ve Nadr kabilelerinin am'a srlmeleriyle te'vil eder. Buna gre, ilk balangta
oradan geldikleri gibi, am topraklarndaki Ezrit ve Erha'ya dndklerinde, Allah onlarn
yzlerini arkalarna evirmitir.257
4- Rivayete gre "bu yet nazil olunca, Abdullah bn Selam, kendi adamlar ve akrabalar
249
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/74. bn shak; bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/192.
250
251
252
253
254
255
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/78; es-Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 11,555.
256
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/79. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/193.
257
gelmezden nce, Hz. Peygamber'e gelerek mslman olmu ve yle demitir:

"Ey Allah'n Rasul, yzm enseme evrilmeden nce sana yetiebileceimi sanmyordum."
258
5- Taberi diyor ki:

"ayet denecek olursaki: Bu yet-i kerime, senin izah ettiin gibi Yahudiler hakknda nazil
olmusa yette tehdit konusu olan husus onlarn bana gelmi midir?" Cevaben denilir ki:
"Hayr gelmemitir. Zira onlardan Abdullah b. Selam, Sa'lebe b. Sa'ye, Esed b. Sa'ye, Esed b.
Ubeyd, Muhayrk ve bunlarn dnda bir topluluk mslman olmulardr. Onlarn mslman
olmalar da kendilerinden, yette beyan edilen azab uzaklatrmtr."259
6- brahim en-Nehai, Ka'bul-Ahbar'n bu yet-i kerimeyi iitmesi zerine, yetin beyan ettii
azaptan korkarak Yahudi iken mslman olduunu sylemitir. 260
48. Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn dilediine balar. Kim
de Allah'a irk koarsa elbette ok byk bir gnahla iftira etmi olur.
1- Abdullah ibn mer'den rivayette o yle anlatyor:
"De ki: ey kendileri aleyhinde haddini aan kullarm, Allah'n rahmetinden umudunuzu
kesmeyin. nk Allah btn gnahlar yarlar. Hi phesiz O, Gafur'dur, Rahm'dir."261
yet-i kerimesi nazil olup da Allah'n Rasl (s.a.v.) bunu ashabna okuduunda bir sahabi
kalkt ve:
"Ey Allah'n peygamberi, O, kendisine ortak koan da yarlar m?" diye sordu. Allah'n
Rasl (s.a.v.) sanki bu sorudan holanmyarak sustu. O sahabnin srarla tekrar sormas
zerine bu yet-i kerime nazil oldu da Allah'n Rasl,
"Allah kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn dilediine balar"
buyurdu.262
"Biz sahabiler topluluu, adam ldrenin, yetim mal yiyenin, yalan yere ahitlik edenin ve
akrabalk ban koparann cezalandrlacanda hi phe etmiyorduk. Nihayet, "phesiz ki
Allah kendisine ortak koulmasn affetmez. Bunun dndakilerini diledii kimse iin affeder."
yeti nazil oldu. Biz byle dnmekten vazgetik. nk bu yet beyan etti ki, her byk
gnah ileyen, Allah'n iradesine kalmtr. Allah dilerse onu affeder dilerse azabeder. Yeter
ki iledii byk gnah, Allah'a ortak komak olmasn." 263
3- bn Abbas (r.a.)'n yle dedii rivayet edilmitir:
"Uhud gn, Hz. Vah (r.a.) Hz. Hamza'y ldrmt. Mrikler Hz. Hamza'y ldrrse,
kendisini azd edeceklerine sz vermilerdi. Fakat onlar szlerinde durmadlar. te bundan
tr Hz. Vah ve arkadalar yaptklarna piman olup, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, gnahlarn
ve slm'a girmelerine ancak Cenb- Hakk'n, "Onlar, Allah'n yannda baka bir ilaha
tapmazlar, Allah'n haram kld cana, haksz yere kymazlar..." 264 yetine mni olduunu
yazarak,
"Biz bu yette bahsedilen hereyi irtikab ettik." demilerdir. te bunun zerine, "Ancak tevbe
ve iman edip, salih ameller ileyenler mstesna..." 265 yeti nazil oldu, Onlar bunun zerine
de,
"Bu, yerine getiremeyeceimizden korktuumuz ar bir arttr" dediler. O zaman da,
258

261
Zmer: 39/53.
262
263
264
Furkan: 25/68.
265
Furkan: 25/70.
259
260
"phesiz ki Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. O (gnah)tan bakasn dileyecek

kimseler iin affeder." 266 yeti nazil oldu. Onlar bu defa da,
"Biz, Cenb- Hakk'n diledii kimselerden olmamaktan korkuyoruz" deyince de,
"De ki: "Ey kendi aleyhlerine (gnahda) haddi aanlar, Allah'n rahmetinden midinizi
kesmeyin. nk Allah, btn gnahlar affeder. phesiz ki O, gafur ve rahimdir." 267 yeti
nazil oldu."268
4- Ebu Eyyb el-ensri'den, o yle anlatyor:
"Benim bir kardeimin olu var, haram ilemeyi brakmyor, haram ilemekten vazgemiyor."
dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Dini nedir?" diye sordular,
"Namaz klyor ve Allah' birliyor." diye cevap verdi.
"Ondan dinini sana balamasn, dinini sana ba olarak vermesini iste. Eer bunu kabul
etmezse dinini sana satmasn iste." buyurdular. Adam gidip kardeinin olundan, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in tavsiye ettii zere dinini kendisine balamasn ya da satmasn istedi
de kardeinin olu her iki istei de kabul etmedi. Adam tekrar Raslullah (s.a.v.)'a geldi ve
kardei olunun ne yaptn haber verip
"Onu dininde ok cimri buldum. Bir cimrinin malna sahip kmas gibi dinine sahip kyor."
dedi de bu yet-i kerime nazil oldu."269
5- Vahid, "Kitabu'l-Bast"inde, senedli olarak, bn mer (r.a.)'in yle dediini rivayet
etmitir:
"Biz, Raslullah zamannda, iimizden birisi, byk gnah ilemi olarak ldnde, onun
cehennemliklerden olduuna ehadet ediyor (inanyor)duk. Bu yet nazil olunca, bundan
kandk."270
49. Bakmaz msn u kendilerini temize karanlara? Halbuki tam tersine Allah, dilediini
temize karr ve onlar kl kadar hakszla uratlmazlar.
50. Bir bak ki Allah'a kar nasl yalan uyduruyorlar? Bu, apak bir gnah olarak (onlara)
yeter.
1- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Yahudiler'den baz kiiler hakknda indi. Bunlar, ocuklaryla Rasulullah (s.a.v.)'a
gelerek:
"Ya Muhammed, u ocuklarmzn zerinde herhangi bir gnah var m?" dediler. Rasulullah
(s.a.v.):
"Hayr" buyurdu. Onlar da yle dediler:
"Yemin ederiz ki biz de ancak o ocuklar gibiyiz. Gndz ilediimiz hibir gnah yoktur ki
gece bizden silinmesin. Gece ilediimiz hibir gnah yoktur ki gndzn bizden silinmesin."
te bu, onlarn kendilerini temize karmalardr."271
2- bn Abbs der ki:
"Yahudiler Merhab ibn Zeyd ve Bahr ibn Avn, yanlarnda kk ocuklar ve bir grup yahudi
ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Ey Muhammed, bu ocuklarn herhangi bir gnah var m?" diye sormular. Efendimiz:
"Hayr, yok." buyurmular.
266
Nisa: 4/48.
Zmer: 39/53.
268
269
bnu Eb Hatim; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/194.
270
Vahid, Kitabu'l-Bast; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
271
Seieddeki Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 125.
267
"Allah'a yemin ederiz ki ite biz aynen bunlarn durumundayz. Bizim gndz ilediimiz
gnahlar gece keffaretlenir, gece ilediimiz gnahlar da gndz keffaretlenir." demi de bu
yet-i kerime nazil olmutur."272
"Bu yet-i kerime yahudiler hakknda nazil olmutur. Onlar:
"Biz ocuklarmza onlar kkken Tevrat' retiriz, bylece onlar gnahsz olurlar. Bizim
gnahlarmz da ite oullarmzn gnahlar gibidir ve bizim gndz ilediimiz gnahlar
geceleyin keffaretlenir ve balanr." demilerdi de bunun zerine bu yet indi."273
4- bn Mlik ve krime'den gelen rivayette de bu yet yahudiler hakknda indi denilirken sebep biraz farkl takdim ediliyor:
"Yahudiler, namazda kk, henz kil bali olmam ocuklarn ne geirir, onlar imam
yaparlar ve onlara ocuklar namaz kldrr, "Onlarn gnahlar yok, onun iin onlar
namazlarmza imam yapyoruz." derler ve kendilerini bu ekilde temize karrlarm da
bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."274
5- bn Abbs'tan yle dedii rivayet olunmutur:
"Yahudiler, ocuklann nlerine geirip imam yapyorlar, onlarla birlikte namaz klyorlar,
onlar iin kurbanlar sunuyor ve onlarn hatalar, gnahlar olmadn iddia ediyorlard. Bunun
zerine Allah, yet-i kerimeyi indirdi."275
6- bnu Cerr, bunun benzerini, krime, Mchid, Ebu Mlik ve onlardan bakasndan anlatt.
276

"Cenb- Hak, yahudileri "phesiz ki Allah, kendisine irk koulmasn balamaz..." 277
szyle tehdit edince, o zaman onlar yle dediler:
"Biz mrik deiliz, bilkis biz, Allah'n en hs kullaryz." Nitekim Cenb- Hak onlarn,
"Biz, Allah'n oullar ve sevgileriyiz" 278
"Bize cehennem, sayl (mahdud) gnlerden fazla katiyyen dokunmayacak." 279 ve
"Yahudi veya hristiyan olanlardan bakas asla cennete girmeyecek" 280 dediklerini
nakletrnitir. Onlardan bazlar da, "muhakkak ki bizim atalarmz Peygamber idiler,
binaenaleyh bize efaat ederler" diyorlard.
Velhasl bu topluluk, kendilerini tezkiye etmede ok ileri gitmilerdi. Bundan dolay Cenb-
Allah bu yette, insann kendi kendini tezkiye etmesine (temize karmasna) deil, ancak
Allah'n onu tezkiye etmesine itibar edileceini beyan etmitir."281
8- Mfessirler, bu yette kendilerini temize kardklar beyan edilen insanlarn, kendilerini ne
ekilde temize karmak istedikleri hususunda da eitli grler zikretmilerdir.
a- Katade ve Sddi'ye gre bunlar, Allah dman Yahudilerdir. Bunlar, hadlerine dmeyen
eyleri syleyerek kendilerini temize karmak istemilerdi. "Bizler, Allah'n oullar ve
dostlaryz." demiler. "Bizim gnahmz yoktur" diye iddiada bulunmulardr.
b- Hasan- Basri ve bn-i Zeyd'e gre ise burada "Kendilerini temize karanlar"dan maksat,
Yahudi ve Hristiyanlardr. nk onlar, "Biz, Allah'n oullar ve dostlaryz." "Cennete
ancak Yahudi ve Hristiyan olanlar girecektir." eklinde iddialarda bulunmulardr.
c- Mcahid, Ebu Malik ve krime'ye gre ise burada kendilerini temize karanlardan maksat,
Yahudilerdir. Kendilerini temize karma ekilleri ise namaz klarlarken, gnahsz olduklar
kanaatyla kk ocuklar kendilerine imam edinmeleridir.
272
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 2/104; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.

274
275
276
277
Nisa: 4/48.
278
Maide: 5/18.
279
Bakara: 2/80.
280
Bakara: 2/111.
281
273
d- Abdullah b. Abbas'a gre bunlar Yahudilerdir. Kendilerini temize karmalar ise

"ocuklarmz bize efaati olacak ve onlar bizi temize karacaklardr." eklindeki szleridir.
c- Abdullah b. Mes'ud'a gre ise yette zikredilen bu insanlarn, kendilerini temize
karmalar, bir ksmnn dierini temize karmasdr.
Taberi diyor ki:
"Tercihe ayan olan gr, burada zikredilen insanlarn kendilerini temize karmalar,
gnahsz ve hatasz olduklarn iddia etmeleridir. Zira Allah teala bu gibi insanlarn byle
szlerle kendilerini temize karmalarn baka yetlerde de beyan etmitir."282
51. "Kendilerine kitap verilmi olanlarn, puta ve eytana kanp, inkar edenlere: "Bunlar,
inananlardan daha doru yoldadrlar" dediklerini grmedin mi?"
1- Abdullah b. Abbas, krime, Sddi, Mcahid ve Katade'ye gre bu yeti kerime
Yahudilerden, Ka'b b. el-Eref ve benzerleriyle Kurey mrikleri hakknda nazil olmutur.283
a- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, babasndan, o Muhammed b. shak esSakaf'den, o Abdulcebbar b. Ala'dan, o Sfyan'dan, o Amr'dan, o da krime'den bize u
rivayette bulundu:
"Yahudiler'den Huyey b. Ahtab ve Ka'b bn Eref, Mekkeliler'e geldiler. Mekke halk bu
yahudilere dediler ki:
"Sizler, Kitab ve eski ilim sahibisiniz. Binaenaleyh bize, bizim durumumuzdan haber verin."
Yahudiler:
"Siz ne yaparsnz? Muhammed ne yapar?" dediler. Mekkeliler dediler ki:
"Biz, byk hrgl deve keseriz, su zerine st iiririz, esirleri hrriyete kavutururuz,
akrabay gzetiriz, haclara su iiririz, bizim dinimiz eski, Muhammed'in dini ise yenidir."
Yahudiler'in de:
"Bilakis, siz O'ndan daha hayrlsnz ve daha doru bir yol zeresiniz" demeleri zerine Allah
Teala bu yeti "Allah kime lanet ederse sen artk ona yardm edecek birini asla bulamazsn"
52. yetine kadar inzal buyurdu."284
b- bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"Ka'b ibnu'l-Eref Mekke'ye geldiinde Mekke mrikleri:
"Sen Medine halknn en hayrls ve efendisisin deil mi?" dediler. O:
"Evet, yleyimdir." dedi.
"u soyu kesik, kavminden kopmu kt adam hakknda ne dersin. O, kendisinin bizlerden
hayrl olduunu zannediyor. Halbuki bizler haclarn, sedanetin ve sikayetin ehliyiz" dediler.
Ka'b:
"Siz ondan daha hayrlsnz." dedi de "Hi phesiz seni ayplayann kendisi ebter, soyu kesik
olandr."285 yeti ve bu yet-i kerime nazil oldu."286
c- krime rivayeti de yledir:
"Ka'b ibnu'l-Eref Kurey kfirlerinden mriklere geldi, onlar Hz. Peygamber (s.a.v.)
aleyhine kkrtt, onunla savamalarn istedi ve onlara:
"Biz de sizinle birlikte onunla savarz." dedi. Mrikler:
"Siz kitab ehlisiniz, kitab sahibisiniz. Bunun sizin bir hileniz olmasndan emin olamayz. Eer
gerekten sizinle kmamz istiyorsan u iki puta secde et ve onlara iman et." dediler. O da
mriklerin istediklerini yapt. Sonra:
282

284
285
Kevser: 108/3.
286
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/85. bnu Eb Hatim, Ahmed, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
Fatih Yaynevi: 1/197.
283
"Biz mi daha doru yoldayz, yoksa Muhammed mi? Biz byk byk hrgl dii develeri
(misafirlere ikram iin) boazlar, suyu stle sular, sla-i rahimde bulunur, misafirleri arlar
ve bu Beyt'i tavaf ederiz. Muhammed ise akrabalaryla balarn kopard, kendi beldesinden
kp oray terketti. imdi hangimizin yolu daha doru?" diye sordular. Ka'b:
"Hayr, elbette siz daha hayrl ve daha doru yoldasnz." dedi de Allah Teal bu yet-i
d- Mfessirler dediler ki:
"Uhud Vakas'ndan sonra Ka'b bn Eref, Yahudiler'den yetmi atl ile beraber, Rasulullah
(s.a.v.)'a kar Kurey'e yardm etmek ve bylece Rasulullah (s.a.v.) ile aralarndaki anlamay
bozmak zere Mekke'ye doru yola kt. Ka'b gelip Eb Sfyan'a konuk oldu. Yahudiler de
Kurey evlerine kondular. Mekkeliler dediler ki:
"Siz, Ehl-i Kitab'snz, Muhammed (s.a.v.)'in de bir kitab var. Biz, u gelmenizin,
tarafnzdan bir hile olmamasndan emin olamayz. O halde seninle beraber yola kmamz
istiyorsan, u iki puta secde et ve onlar tasdik et." te Cenab- Hakk'n: "Haa ve eytana
iman ederler... " sz bunu anlatyor. Sonra Ka'b Mekkeliler'e dedi ki:
"Sizden de otuz kii gelsin, bizden de. Gidip gslerimizi Ka'be'ye yaptralm ve:
"Muhammed'le savamaa vallahi aba sarfedeceiz" diye Ka'be'nin Rabbi'ne sz verelim."
Bunu yaptlar. Yeminlerini bitirince Eb Sfyan, Ka'b'a dedi ki:
"Sen Kitab' okuyan ve bilen bir kimsesin. Biz ise mm kimseleriz, ilmimiz yoktur. imdi
syle bakaym, hangimiz daha doru bir yol zereyiz ve Hakka daha yaknz? Biz mi, yoksa
Muhammed mi?" Ka'b:
"Dininizi bana arzedin" dedi. Eb Sfyan dedi ki:
"Biz, haclar iin byk deve keseriz, onlara su iiririz, misafirin yzn ak ederiz, esiri
hrriyetine kavutururuz, akrabay ziyaret ederiz, Rabbimiz'in Beyti'ni ma'mr eder, onu tavaf
ederiz. Biz, Allah'n saygn kld Mekke'nin yerlileriyiz, Muhammed, ecdadnn dininden
ayrld, bizim dinimiz eski, Muhammed'in dini ise yenidir." Bunun zerine Ka'b dedi ki:
"Vallahi siz, O'nun zerinde bulunduu yoldan daha doru bir yol zerinde bulunuyorsunuz."
te Allah Teala, Ka'b ve adamlarn kasdederek bu yeti indirdi."288
2- Abdullah b. Abbastan rivayet edildiine gre bu ayet bir grup yahudi ile Kurey mrikleri
hakknda inmitir.
a- bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Kurey, Gatafn, Ben Kurayza'dan bir grup, -Huyey bni Ahtab, Selm bni Eb Hukayk,
Ebu Rf, Reb bni Hukayk, Ebu mir, Hevze bni Kays-. ve Ben Nadr bir takm kimseler
Kureye geldiler,
"Bunlar, Yahdilerin ilim ehli ve ilk kitab sahibi olanlardr. Bunlara sorun, sizin dininiz mi
daha hayrl, yoksa Muhammed'in dini mi?" dediler. Kurey onlara sordu. Onlar da:
"Sizin dininiz, onun dininden daha hayrl, siz ondan ve ona tab olanlardan daha ok
hidyettesiniz." dediler. Allah Tel, Nisa: 4/51-54 ayetlerini indirdi." 289
b- Taber bu hey'et yelerinden bu anlanlardan baka Selm ibn Eb Hukayk en-Nadr,
Kinne ibnu'r-Reb' ibn Ebi'l-Hukayk en-Nadr, Hevze ibn Kays el-Vil ve Ebu Ammr elVilinin de adn vermektedir290 ki tamam yahudi olduu ve yahudi zihniyetini, yahudinin
slm ve mslmanlara kin ve dmanlnn iddetini ve boyutlarn gstermekle bu
rivayetler arasnda bir ztlk veya ihtilf yoktur. 291
3- bn-i Zeyd'e gre ise bu yette zellikle Yahudilerden Huyey b. Ahtab'a iaret
edilmektedir. Mriklere, Rasulullah'tan daha hayrl olduklarn syleyen kimse bu kiidir.292
287
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/85; 21/82.

Senedsizdir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 126; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan,
8/468; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/161.
289
bni shak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/197.
290
291
292
288
Taberi diyor ki:
"yet-i kerime, ehl-i kitap olan Yahudileri kasdetmektedir. Bunlar, Yahudilerden bir topluluk
da olabilir, Ka'b b. el-Eref ve Huyey b. Ahtab gibi belli bir kii de olabilir."293
5- Hadisenin meydana geldii zaman:
a- Bu hadisenin ne zaman meydana geldii ihtilafldr. Urve ibnu'z-Zubeyr'den naklen
Zuhr'nin sylediine gre Bedr Gazvesinden sonraki alt ayn banda ve Uhud Gazvesinden
nce; bn shak'a gre ise Bi'ru Mane ve Uhud'dan sonra meydana gelmiti.294
b- Sudd'den rivayette hadise Zuhrinin syledii zamanda meydana gelmi olup Sudd yle
anlatyor:
"Nadr oullar yahudileri, Amir oullarndan ldrlen iki kiinin diyetine yardm etmelerini
istemek zere kendilerine gelen Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashabna suikast tertip etmiler,
Cibrilin uyarsyla Hz. Peygamber yoldan dnm; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in suikast
rendiini anlyan Ka'b ibnu'l-Eref de kam ve Mekke'ye gelmi, burada Mekke
mrikleriyle Muhammed aleyhinde birlikte hareket etmek zere anlamlard. te o zaman
Ebu Sufyn, Ka'b'a:
"Ey Ebu Sa'd, siz kitab okuyan ve bilen bir kavimsiniz. Biz ise bilmeyiz. Bize haber ver;
Bizim dinimiz mi, yoksa Muhammed'in dini mi daha hayrl?" diye sordu. Ka'b:
"Bana dininizi anlatn." dedi. Ebu Sufyn:
"Biz yle bir kavimiz ki (misafirlerimize ikram iin) byk byk hrgl dii develeri
boazlar, haclara su verir, misafirleri arlar, Rabbmzn beytini imar eder, atalarmzn
tapnmakta olduu ilhlarmza tapnrz. Muhammed ise bunlar terketmemizi ve kendisine
tabi olmamz istiyor." dedi. Ka'b:
"Sizin dininiz Muhammed'in dininden daha hayrl, dininizde sebat edin. Grmez misiniz
Muhammed tevazu ile gnderildiini sylyor ama kendisi kadnlardan diledii kadarn
nikahlyor. Kadnlara malik olmaktan daha byk bir hkmdarlk var m?!" dedi. te bu
yet-i kerime bunun zerine nazil olmutur."295
c- bn Abbs'tan rivayete gre ise "bu hadise Kurey nderliinde Arab kabileleri Medine'ye
hcum etmek zere toplanrlarken, yani Hendek Gazvesi ncesinde meydana gelmitir."
bn Abbs yle anlatyor:
"Kurey, Gatafan ve Kurayza'dan Medine zerine yryecek orduyu toplyanlar Huyey ibn
Ahtab. Selm ibn Ebi'l-Hukayk, Ebu Rfi', Reb' ibn Ebi'l-Hukayk, Ebu Amir Vahvah ibn
Amir (veya Arim) ve Hevze ibn Kays idiler. Bunlardan Vahvah, Ebu Amir ve Hevze, Vil
oullarndan, dierleri de Nadr oullarndan idiler. Her biri bir yahudi haham olan bu kiiler
Kurey'e geldiklerinde Mekke mrikleri:
"Bunlar yahudi hahamlar ve ilk kitablar bilen ilim ehlidirler. Onlara sorun bakalm: Sizin
dininiz mi yoksa Muhammed'in dini mi daha hayrl?" dediler de onlara sordular. Bu kiiler:
"Hayr, tam tersine sizin dininiz onun dininden daha hayrl ve siz Muhammed'den ve ona tbi
olanlardan daha doru yoldasnz?* dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."296
52. "te, Allah'n lanetledikleri onlardr. Allah'n lanetledii kiiye asla yardmc
bulamayacaksn."
1- Ahmed b. brahim el-Makarr, Sfyan b. Muhammed'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Ebu'lEzher'den, o Ravh'tan, o Said'den, o da Katade'den bize unu rivayet etti:
"Bu yet, Ben Nadir Yahudileri'nden iki kii olan Ka'b b. Eref ve Huyey b. Ahtab hakknda
293

Buhr, Mez, 14.
295
296
294
nazil olmutur. Bunlar, hac mevsiminde Kurey'le karlatlar da mrikler, bunlara dediler
ki:
"Biz mi en iyi hidyet zereyiz, yoksa Muhammed ve Ashab m? Zira biz Ka'be'ye hizmet
eden, haclara su datan ve Harem'in yerlileri olan kimseleriz." Bu iki yahudi de yalan
sylediklerini bile bile:
"Bilakis siz, Muhammed'den daha iyi hidyettesiniz" dediler. Onlar, bu yalan sylemeye,
sadece ve sadece Muhammed (s.a.v.)'le Ashab'n ekememezlikleri seveketmiti. Nihayet
Allah Teala bu yeti indirdi. Bu iki yahudi kendi kavimlerinin yanna dnnce, kavimleri
onlara dediler ki:
"Muhammed, ikiniz hakknda u u yetlerin nazil olduunu iddia ediyor." Bunlar da dediler
ki:
"Doru sylemi. Vallahi bizi bu yalana sevkeden ey ancak O'na olan kzgnlmz ve
hasedimizdir."297
2- Rivayet olunduuna gre "Yahudi olan Huyey bn Ahtab ile, Ka'b bnu'l-Eref, bir grup
yahudi ile Hz. Muhammed (s.a.v.)'e kar savamak iin Kurey ile anlama yapmak zere
kp Mekke'ye gelmilerdi. Bunun zerine Kurey,
"Siz ehl-i kitapsnz. Siz, Muhammed'e bizden daha yaknsnz; binaenaleyh, biz sizin
hilenizden emin olamayz. Bu sebeple, kalblerimizin mutmain olmas iin, ilahlarmza
(putlarmza) secde edin." demilerdi. Onlar da bu istei yerine getirmilerdi ki, ite
yahudilerin "cibt"e ve "taut"'a iman etmeleri budur. nk onlar, putlara secde etmilerdi.
Bunun zerine Ebu Sfyan,
"Biz mi daha doru yoldayz, yoksa Muhammed mi?" deyince, K'b,
"Muhammed ne sylyor?" dedi. Bunun zerine Kurey,
"Bir olan Allah'a ibadet etmeyi emrediyor, putlara tapmaktan nehyediyor ve ecdadnn dinini
brakarak, araya ayrlk ve ikilik sokuyor" dedi. Bu cevaba karlk K'b,
"Sizin dininiz nedir, (anlatr msnz?)" deyince Kurey,
"Biz, Beytullah'n sahibiyiz; haclara su verir, msafire ikram eder ve esirleri azd ederiz"
deyip benzeri eyleri sayp dktler. Bunun zerine K'b:
"Siz daha doru yoldasnz" demitir ki, ite yahudilerin, kfir olanlara (Kurey'e), "Bunlar
iman edenlerden daha doru yoldadr" demelerinden murad edilen budur."298
3- bn Zeyd'den gelen bir rivayette ise mriklere bunlar syleyen sadece Huyey ibn
Ahtab'dr ve hayrlla, dorulua mriklerin dini yannda kendi dinini de katarak
sylemitir.299
4- Bu ihtilflardan sarf- nazarla, veya bu rivayetlerin ortak noktalarn alarak sylersek bu iki
yet-i kerimenin (51 ve 52. yet) nzul sebebi yahudilerdir ve burada sergilenen tavr yahudi
tavrdr.300
53. "Yoksa onlarn, mlkten bir hissesi mi var? Fakat yle olsayd, insanlara ekirdek kadar
birey bile vermezlerdi."
"Yahudiler, "Biz, mlke (hkmetmeye) ve nbvvete daha lykz. Binaenaleyh biz, Araplara
nasl tbi oluruz? diyorlard. Bundan dolay Cenb- Hak bu yetle, onlarn bu grlerini
iptal etmitir." 301
297
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 126-127; bn Cerir et-Taberi, CamiulBeyan, 5/86.
298
299
300
301

"Yahudiler, hkmranln (mlkn), kyamete doru yeniden ellerine geeceini iddia
ediyorlard. ddialarna gre ilerinden bir yahudi kacak, mlklerini ve devletlerini yeniden
kuracak ve insanlar kendi dinlerine davet edecektir. Bylece Allah Tel onlar bu yetle
yalanlamtr."302
54. Yoksa Allah'n, fazlndan, snrsz ltfundan verdii insanlar m ekemiyorlar? Dorusu
Biz, brahim soyuna da kitab ve hikmeti verdik ve onlara ok byk bir hkmranlk
bahettik.
1- bn Abbs'tan rivayet ediliyor ki "Yahudiler:
"Muhammed, kendisine verilenlerin tevazu iinde verildiini sanyor. Hem mtevazi
olduunu sylyor, hem de dokuz kars var. Kadndan baka bir dncesi yok. Hangi
hkmranlk bundan daha stndr ki?" dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."303
2- Bunun benzerini bni Sa'd Afra'nn klesi mer'den (r.a.) genice anlatt. 304
3- Ayette zikredilen "insanlar"dan maksat,
a- krime. Sddi, Abdullah b. Abbas, Mcahid ve Dahhak'a gre, Hz. Muhammed'dir.
b- Katade'ye gre ise Araplar'dr.
c- Taberi insanlardan maksadn, Rasulullah ve sahabileri olduunu sylemenin daha isabetli
olacan zikretmitir.305
58. phesiz ki Allah, size, emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz
zaman adaletle hkm vermenizi emreder. Gerekten Allah bununla size ne gzel t
veriyor. phesiz ki Allah Sem'dir, Basr'dir.
1- Zeyd bn Eslem ve ehr ibn Haveb'den rivayete gre "bu yet-i kerime devlet bakanlar
hakknda nazil olmutur."306
"Bu yet-i kerime Osman ibn Talha ibn Eb Talha el-Haceb el-Abder ve amcasnn olu
eybe ibn Osman ibn Eb Talha hakknda nazil olmutur. Mekke'nin fethi gn Hz.
Peygamber (s.a.v.) Ka'be'nin anahtarn onlardan alarak Ka'be'ye girmi, bu yet-i kerimeyi
okuyarak km, Osman ve eybe'yi ararak Ka'be'nin anahtarn tekrar kendilerine vermi.
mer ibnu'l-Hattb der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bu yet-i kerimeyi okuyarak ktnda anam babam ona feda olsun,
daha nce bu yet-i kerimeyi okuduunu hi duymamtm."
Hz. mer'in bu sz bu yet-i kerime'nin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, o Ka'be'nin iindeyken
nazil olduunu gsteriyor.307
3- Bu yet, Ben Abdu'd-Dr soyundan Osman b. Talha el-Haceb hakknda nazil oldu. Bu
zat, Ka'be'nin hizmetisi ve bakcs idi. Peygamber (s.a.v.) Fetih Gn Mekke'ye girince,
Osman Ka'be'nin kapsn kilitleyip Ka'be'nin damna kt. Rasulullah (s.a.v.) Ka'be'nin
anahtarn istedi. Anahtarn Osman'n yannda olduu sylendi. Peygamber (s.a.v.) onu
Osman'dan istedi. Osman ise diretip vermedi ve:
"Ben O'nun gerekten Allah'n Peygamber'i olduunu bilseydim, elbette anahtar O'ndan men
302

bnu Eb Hatim; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/109; es-Suyti, ed-Durru'1-Mensr, 2/566. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/197-198.
304
305
306
307
303
etmezdim." dedi. Bunun zerine Ali b. Eb Talib, Osman'n kolunu bkp anahtar kendisinden ald ve kapy at. Rasulullah (s.a.v.) Ka'be'ye girerek iinde iki rekat namaz kld.
karken, Abbas hem haclara su datmay, hem de Ka'be'nin bakmn beraber yrtmesi
iin anahtar kendisine vermesini Rasulullah (s.a.v.)'tan rica etti. Bu sebeple Allah Teala bu
yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) da Ali'ye anahtar Osman'a geri verip ondan zr dilemesini
emretti. Ali de bunu yapt. Osman, Ali'ye dedi ki:
"Ey Ali, bana zor kullanp, eziyet ettin. Sonra da gelmi yumuak davranyorsun." Ali de:
"Muhakkak Allah Teala senin hakknda vahy indirdi" deyip bu yeti kendisine okudu. Bunun
zerine Osman:
"ahidlik ederim ki Muhammed (s.a.v.) Allah'n Rasul'dr" diyerek mslman oldu.
Mteakiben Cebrail (a.s.) gelip buyurdu ki:
"Bu Allah'n evi baki kald srece anahtar ve hizmet vazifesi Osman Evlad'nda kalacaktr."
Bugn de hala anahtar onlarn elindedir."308
4- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'nin fethi gn Mekke'ye girince,
Osman bn Talha bn Abdddr, Mekke'nin kapsn kilitledi. Ka'be'nin hizmetisi ise,
Ka'be'nin kapsnda bulunuyordu. Derken, Osman bn Talha, Ka'be'nin damna kt ve
anahtar hizmetiye vermekten kanarak:
"O'nun Allah'n Rasul olduunu bilsem, O'nu Ka'be'ye girmekten men etmem" dedi. Bunun
zerine Ali bn Eb Talib (r.a), onun bileini bkerek, ondan anahtar ald ve kapy at.
Bylece de Allah'n Rasul ieri girerek iki rekt namaz kld. Ka'be'nin iinden knca, Hz.
Abbas, Hz. Peygamber'den Ka'be'nin anahtarn kendisine vermesini ve bylece de, hem
haclara su datma, hem de Ka'be'nin hizmetiliini bir arada yapmay istedi. te bunun
zerine de, bu yet-i kerime nzil oldu. Bylece Allah'n Rasul, Hz. Ali'ye, anahtar Osman'a
vermesini ve zr beyan etmesini emretti. Bunun zerine Osman, Hz. Ali'ye:
"Zorladn, eziyyet ettin; imdi de yumuak davranarak yanma geldin!..." deyince, Hz. Ali,
"Andolsun ki Allah senin hakknda yet indirdi" dedi ve ona, bu yeti okudu. Bunun zerine
de Osman,
"Allah'tan baka ilh olmadna ve Hz. Muhammed'in Allah'n Rasul olduuna ehdet
ederim" diyerek kelime-i ehdet getirdi. Derken, tam o esnada Cibril gelerek, Allah'n
Rasulne,
"Ka'be hizmetiliinin, devaml olarak Osman'n neslinde kalacan" bildirdi.
Bu, Sad bn Mseyyeb ile Muhammed bn shk'n grdr.309
5- Ebu Revk de yle demektedir:
"Allah'n Rasul, Osman bn Talha bn Abdddr'a,
"Ka'be'nin anahtarn bana ver!" deyince Osman,
"Allah'n emnetini al, tut!" dedi. Hz. Peygamber onu almak isteyince, Osman elini yumdu.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s), ikinci kez:
"Allah'a ve ahiret gnne iman ediyorsan, Ka'be'nin anahtarn bana ver!" dedi. Bunun
zerine Osman,
"Allah'n emanetini tut, al" dedi. Hz. Peygamber onu almak isteyince, bu sefer elini yine
kapad. Hz. Peygamber, isteini nc kez syleyince, Osman ncsnde
"Allah'n emanetini tut, al" dedi ve anahtar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e verdi. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.), yannda K'be'nin anahtar olarak tavaf etmeye balad ve anahtar Hz.
Abbas'a vermek istedi. Sonra da,
"Ey Osman, Abbas'n da, seninle birlikte bunda bir pay olmak zere, anahtar tut al!
deyince, Allah'u Tel bu yeti nazil etti. Bunun zerine Hz. Peygamber, Osman'a:
"Bu anahtar, ebed ve devaml olarak sende kalsn, al! Onu, zlim olanlarn dnda, hi kimse
308
el-sabe: 2/460; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 127; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb,
10/138.
309
senden zorla ekip alamaz" dedi. Daha sonra Osman hicret etti, anahtar da kardei eybe'ye
verdi. Ve bu anahtar bugn, eybe'nin neslinden gelenlerin elindedir." 310
6- Eb Hasan el-Mzekki, Harun b. Muhammed sterabaz'den, o Eb Muhammed elHuza'den, o Ebu'l-Velid el-Ezrak'den, o dedesinden, o Sfyan'dan, o Said b. Salim'den, o bn
Creyc'den, o da Mcahid'den bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
"Bu yet Osman b. Talha hakknda indi. Peygamber (s.a.v.) Fetih Gn Ka'be'nin anahtarn
eline alp Ka'be'ye girdi. Bu yeti okur halde dar kt ve Osman arp anahtar
kendisine verdi. Buyurdu ki:
"Ey Eb Talha Oullar, Allah'n emaneti olarak bu anahtar alnz. O anahtar sizden ancak
zalim biri zorla ekip alacak."311
7- Eb Nasr- Mihrecan, Ubeydullah b. Muhammed Zahid'den, o Ebu'l-Kasm el-Mukr'den,
o Ahmed b. Zheyr'den, o Mus'ab'dan, o eybe b. Osman b. Eb Talha'dan bize u rivayette
bulundu:
"Peygamber (s.a.v.) anahtar benimle Osman'a verip buyurdu ki:
"Ey Eb Talha Oullar, sizin yannzda, sizin malnz olarak ebed kalmak zere bu anahtar
alnz. Onu sizden, zalimin birisinden bakas almayacaktr." te Ka'be'nin bakmn yrten
Eb Talha Oular, Ben Abdu'd-Dr soyundandr."312
8- Kelb, Ebu Salih, tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Raslullah Mekke'yi feth edince, Osman bni Talha'y ard. Talha gelince, ona:
"Bana anahtar gster." buyurdu. Osman, anahtar getirdi. Elini Raslullah'a uzatnca, Abbas
ayaa kalkt ve:
"Ey Allah'n Rasl, anam babam sana feda olsun sikye ile onu bende topla." dedi, Osman
elini yumdu. Raslullah:
"Ey Osman, anahtar getir." buyurdu ve "Bu sana Allah emnetidir." dedi. Kalkt Kabe'yi
at. Sonra kt beyti tavaf etti. Sonra Cibril ona anahtar vermesi ile indi. Aleyhisselm,
Osman ard ve anahtar ona verdi. Sonra bu yeti sonuna kadar okudu." 313
9- Tabidir ki ilk nzulnde Osman ibn Talha bu yetin hkmne evleviyyetle dahil ise de
daha sonra her bir emanet sahibinin, din ve dnya iinden kendisine bir ey emanet edilecek
kiinin emanete lyk olmas, emanetlerin her zaman ve zeminde ehline verilmesi ile ilgili
hkm, herkesten nce devlet bakanlar da dahil olmak zere Osman ibn Talha'nn
durumundaki herkese mil olacaktr.314
"Bu yetin, byle bir hadise srasnda nazil olmas, yetin bu hadiseye tahsis edilmesini
gerektirmez. Aksine yetin ifade ettii hkme, her trl emanet eidi dahildir. nsann
muamelesi, ya Rabbiyle, ya dier kullar ile, veyahut da kendisiyledir. Bu ksmn
tamamnda da, emanete riayet etmek gerekir."315
11- Taberi der ki:
"Mfessirler, bu yette, emanetleri ehline vermeleri emredilenlerin kimler olduklar
hususunda eitli grler zikretmilerdir.
a- Zeyd b. Eslem, ehr b. Haveb, Mekhul ve bn-i Zeyd'e gre bu yette emaneti ehline
vermeleri emredilenler, mslmanlarn idarecileridir. Bu hususta Mus'ab b. Sa'd demitir ki:
"Ali (r.a.) isabetli olan u szleri sylemitir:
"mamn (Devlet Bakannn) Allah'n indirdii ile hkmetmesi ve emanetleri ehline vermesi,
idare edilenlerin, onun zerinde bir hakkdr. mam bunu yapacak olursa onun, insanlar
zerinde olan hakk, onu dinlemeleri, ona itaat etmeleri ve davetine icabet etmeleridir."
310

Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 127-128.
312
snad zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 128.
313
bni Merduyeh; bn Asakir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/199.
314
315
311
b- bn-i Creyc'e gre ise bu yetin muhatab Rasulullah'tr. Allah teala ona, Mekke'yi
fethettiinde. Osman b. Talha'dan ald Kabe'nin anahtarn tekrar ona vermesini emretmitir.
Zira Hz. mer demitir ki:
"Ben Rasulullah'n, Kbeden dar ktnda bu yeti okuduunu iittim. Babam anam ona
feda olsun. Ben daha nce onun bu yeti okuduunu iitmemitim."
Taberi diyor ki:
"Bu grlerden tercihe ayan olan, buradaki emanetleri ehline verme emrinin,
mslmanlarn idarecileri iin olduunu syleyen grtr. Allah teala mslmanlarn
idarecilerine, kendilerine emanet edilen ganimet mallar ve dier emanetleri, idare ettikleri
kimselere vermelerini ve onlar arasnda hkm verirken dil davranmalarn emretmitir. Bu
yetin muhatabnn mslman idareciler olduu, bundan sonra gelen ve idare edilenlere,
idarecilerine itaat etmelerini emreden yetten de anlalmaktadr.
Allah teala nce idarecilere bu yetle, hakkaniyete uymalarn, emaneti ehline vermelerini,
idare edilenlere kar adaletli davranmalarn emretmekte daha sonra gelen yetle ise idare
edilenlerin idarecilere kar adaletli davranmalarn emretmekte daha sonra gelen yetle ise
idare edilenlerin idarecilere itaat etmelerini emretmektedir. Bylece emir ve itaatin karlkl
olarak vazifelerin yerine getirildiinde tam olarak tahakkuk edeceini beyan etmektedir.
bn-i Creyc'in: "Bu yet, Osman b. Talha hakknda nazil olmutur." grne gelince, bu
yetin zel olarak Osman b. Talha hakknda nazil olduunu, bununla birlikte kendisine bir
eyler emanet edilen herkesi kapsadn, mslmanlarn idarecilerinin de bunlardan
olduklarn sylemek de caizdir. Bu sebepledir ki bir ksm limler bu yet-i kerimenin, btn
borlar demeyi, insanlarn haklarn kendilerine vermeyi kasdettiini sylemilerdir. Mesela
Abdullah b. Abbas'm bu yeti izah ederken "Allah teala bu yetle ne zengine ne de fakire
kendisine verilen emaneti yerine vermeyip elinde tutmasna dair ruhsat vermitir." demitir.
Bu hususta Rasulullah (s.a.v.) buyurmaktadr ki:
"Emaneti, sana emanet edene ver. Sana ihanet edene sen de ihanet etme." 316
59. Ey iman edenler, Allah'a itaat edin, Raslne ve sizden olan emir sahiplerine itaat edin.
Eer bir eyde ekiirseniz Allah'a ve hiret gnne iman etmiseniz onun hallini Allah'a ve
Rasl'ne brakn. Bu, hem en hayrl ve hem de netice itibariyle en gzeldir.
1- Abdullah b. Abbas bu yet-i kerimenin, Rasulullah'n bir mfrezenin bana emir tayin ettii Abdullah b. Huzafe b. Kays es-Sehmi hakknda nazil olduunu sylemi. 317
2- Sddi ise bu ayetin, Rasulullah'n, bir seriyyenin bana emir tayin ederek gnderdii Halid
b. Velid hakknda nazil olduunu sylemi ve bu konuyla ilgili bir hadise anlatmtr. 318
3- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, el-Adl'dan, o Eb Bekr b. Eb Zekeriyya el-Hafz'dan, o
Eb Hamid b. e-arak'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o Haccac b. Muhammed'den, o bn
Creyc'den, o Ya'la b. Mslim'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda
"Bu yet Rasulullah'n, kendisini bir seriyye ierisinde komutan olarak sefere gnderdii
Abdullah b. Huzafe b. Kays b. Adiy hakknda nazil oldu."319
Bu hadisi Buhari, Sadaka b. Fadl'dan, Mslim, Zheyr b. Harb'den, bu iki ravi de Haccac'dan
rivayet etmilerdir.320
4- Bu yet-i kerimenin Abdullah ibn Huzfe hakknda indiine dair haber Ebu Sad el316
Eb Davud, el-Byu: 81, (3535); Tirmizi, el-By: 38 (1264); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 3/27-28.
318
319
Sahih hadistir. Buhari; Tefsir: 4/11 (4584), Mslim; maret: 31(1834 s. 1465), Eb Davud; Cihad: 2624. Tirmiz, Cihd, 3 (1672); Ahmed
ibn Hanbel, Msned, 1/337.
320
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 128; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/94; Suyuti,
Lbab, 2/573; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
317
Hudr'den, fakat nzul kayd olmakszn yle nakledilmektedir:

"Allah'n Rasl (s.a.v.) Alkame ibn Mcezziz'i bir seriyyenin bana getirerek gndermiti.
Ben de ilerindeydim. Yolda bir grup izin istediler, o da onlarn bana Abdullah ibn
Huzfe'yi tayin ederek izin verdi. Onlar yolda bir yerde konaklamlarken askerleri snmak
veya atete bir eyler yapmak zere ate yakmlar. Son derece akac olan Abdullah onlarla
biraz elenmek zere:
"Bana itaat etmekle ykml deil misiniz?" demi,
"Evet onunla ykmlyz." demiler.
"Size ne emredersem onu yaparsnz deil mi?" demi, ona da "evet" diye cevap vermiler.
"O halde u atee atlmanz emrediyorum." demi. Askerleri atee atlyacaklarm gibi kalkp
atein etrafna geince onlarn atein ine atlyacaklarn zannederek
"Sakn, kendinizi ondan tutup alkoyun, sakn atee atlamayn. Ben size aka yapyordum"
demi. Sonra seriyyeden Medine'ye dnp geldik. Abdullah'n arkadalar durumu Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e anlattlar da Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Onlardan, yani emirlerden her kim size Allah'a ma'syet olan bir ey emrederse ona sakn
itaat etmeyin." buyurmu. 321
5- Ayn hadise isim verilmeden ve nzul kayd olmakszn Buhr, Mslim ve Nese'de
ayrntlarda kk farklarla yle tahri olunmutur:
Ali'den rivayete gre "Allah'n Rasl (s.a.v.) ensardan birisinin komutasnda bir seriyye
gndermi, komutanlarn dinleyip itaat etmelerini emretmiti. Seriyye komutann bir ekilde
kzdrdlar da
"Bana odun toplayn." diye emretti. Odun topladlar. Onlara:
"Ate yakn." diye emretti ve onlara:
"Allah'n Rasl size, beni dinleyip itaat etmenizi emretmedi mi?" dedi. Askerleri:
"Evet, yle emretti." dediler.
"O halde size emrediyorum, atee girin." dedi. Birbirlerine baktlar; bir ksm komutann
emrine itaat iin atee girmek isterken bir ksm da:
"Biz, ateten kaarak Raslullah (s.a.v.)'a iman ettik. imdi niye atee girelim." dediler. Onlar
byle konumaya ve tartmaya devam ederken seriyye komutannn kzgnl geti ve ate
de snd. Dnp geldiklerinde durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e anlattlar da O, atee girmek
isteyenlere:
"Eer o zaman atee girmi olsaydnz, bir daha ondan asla kamaz ve kyamete kadar atete
kalrdnz.", dierlerine de:
"Hayr ilediniz." buyurdular ve yle devam ettiler:
"Allah'a isyan olan konularda komutana veya bakana itaat etmek yoktur. taat ancak
ma'rftadr."322
6- Daved dedi ki:
"Bu, vehimdir. Yani bnu Abbas'a iftiradr. nk Abdullah bni Huzfe, askerin nne kt.
fkelendi bir ate yakt ve:
"Toplann." dedi. Bzs toplanmaktan kand, bzs toplantya katlmak istedi. Eer yet
nce indi ise, Abdullah bni Huzfe tatle mahss olur da, bakas nasl olmaz. Eer sonra
indi ise, o zaman onlara:
"Tat mruftadr" denildi de, onlara "niin ona itaat etmiyorsunuz?" denilmedi." dedi." 323
Onun kssasnda maksut, eer siz bir eyde anlaamazsanzdr. Onlar, tatle emre imtisalde
anlaamadlar ve ateten kaarak durdular. O zaman bunun hakknda, tenzu zamannda
yapmalar gereken eye onlar irad eden eyin inmesi mnsip oldu. O, Allah ve Raslne
321
bn Mce, Cihd, 40, hadis no: 2863.

Buhn, Ahkm, 4; Mslim, mra, 39-40; Nese, Bey'a, 34.
323
322
reddir."324
bn Hacer el-Asklani Fethu'1-Bri adl eserinde bu haberle ilgili olarak yle demektedir:
"Onlar "Atee giriniz" emrine itaat edilip edilmemesi hususunda ekimilerdir. Bu yzden,
ekime esnasnda, kendilerine nasl hareket edeceklerini gsterecek bir yetin nazil olmu
olmas uygundur. Gsterilen hareket tarz da ekime konsunu Allah'a ve Resulne havale
etmekten ibarettir." 325
8- bn Abbas, Bzn'n rivayetinde yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.), Halid b. Velid'i kk bir ordu ierisinde Arab Kabileleri'nden bir
kabileye gnderdi. Ammar b. Yasir de kendisiyle birlikte idi. Halid yola kt. Nihayet o
kavme yaklanca onlara sabahleyin erkenden anszn baskn yapmak iin geceleyin
konaklad. Haberci onlara gelince mslman olan bir kiiden baka hepsi katlar. Bu
mslman olan zat, ailesine yolculuk iin hazrlanmalarn emretti, Sonra yola kt. Nihayet
Halid'in askerine geldi. Ammar'n huzuruna kp dedi ki:
"Ey Eb Yekzn, ben sizdenim. Kavmim sizin geldiinizi duyunca katlar. Bense
mslmanlmdan dolay kaldm. imdi bu yaptm bana menfaat verir mi, yoksa kavmimin
kat gibi ben de mi kaaym?" Ammar:
"Kal, zira bu, sana fayda salar" dedi. Adam da ailesinin yanna dnd ve onlara kalmalarn
emretti. Halid sabahlaynca kavme baskn yapt fakat bu adamdan bakasn bulamad. Adam
ve maln ele geirdi. Bunun zerine Ammar gelip dedi ki:
"Adam brak yoluna gitsin. Zira o, bir mslmandr. Ben ona gvence verdim ve kalmasn
emrettim." Halid:
"Ben komutan olduum halde, sen bana kar himayeci mi kesiliyorsun?" dedi. Ammar:
"Evet, sen komutan olduun halde sana kar himayeci kesiliyorum" dedi. Bylece aralarnda
bu hususta mnakaa oldu. Nihayet Peygamber (s.a.v.)'in yanna dndler ve o adamn
durumunu kendisine haber verdiler. Peygamber (s.a.v.) de adama gvence verip Ammar'n
gvencesini caiz buldu, fakat bundan sonra hibir komutana kar, o komutann izni
olmakszn himayecilik yapmasndan onu men etti."
bn Abbas rivayete devam ederek dedi ki:
"Ammar ve Halid, Rasulullah (s.a.v.)'n huzurunda birbirlerine sebbettiler. Ammar, Halid'e
ar konutu. Halid kzd ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, u kleyi bana kfretmeye mi brakrsn? Vallahi sen olmasaydn, o bana
kfredemezdi." -Ammar, Haim b. Muira'nn azdls idi. Halid ona kle diyerek hakaret
etmiti-. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki;
"Ey Halid, Ammar'a hakaretten sakn. Zira kim Ammar'a sebbederse, Allah da ona sebbeder,
kim Ammar'a buz ederse, Allah da ona buz eder." Nihayet Ammar kalkt. Halid de onun
peinden yrd. Ammar'n elbisesinden tutup kendisinden honut olmasn istedi. O da
ondan honut kald. te Allah Teala bu yeti indirerek, emir sahiplerine itaat etmeyi emretti."326
9- bnu Cerr anlatt:
"yet, Ammar bni Ysir ile Halid bni Velid arasnda cereyan eden bir hdise hakknda indi.
Halid, emir idi. Ammr Halid'in emri olmadan birini kiralad, muhsame (az kavgas)
ettiler. Bunun zerine bu ayet indi."327
60. "Sana indirilen Kuran'a ve senden nce indirilenlere inandklarn iddia edenleri
grmyor musun? Putlarnn nnde muhakeme olunmalarn isterler. Oysa, onlar
tanmamakla emr olunmulard. eytan onlar derin bir sapkla saptrmak ister."
324

Bzn, Ebu Salih'tir. bn Hbban, onun bn Abbas'tan iitmediini sylemi. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 128-129; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5/94; Suyuti, Lbab, 2/573-574; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
327
325
326
61. "Onlara: "Allah'n indirdiine ve Peygambere gelin" dendii zaman, mnafklarn senden
bsbtn uzaklatklarn grrsn."
1- mir e-a'bi, Hadremi ve Katade'ye gre bu yet-i kerime, bir mnafk ile bir Yahudi
hakknda nazil olmutur. Bunlar bir khinin hakemliini kabul etmiler ve bunun zerine bu
yet nazil olmutur.
a'bi'ye gre khin, Cheyne kabilesinden bir kimsedir. Hadremi'ye gre bu khine bavuran
mnafk, Yahudi iken mslman olduunu syleyen biridir. Katade'ye gre ise Ensar'dan Bir
adnda biridir.
a- mir e-a'bi diyor ki:
"Yahudilerden biri ile mnafklardan bir kii arasnda anlamazlk kt. Mnafk olan kimse,
Yahudilerin rvet aldklarn bildii iin onlarn huzurunda muhakeme olunmak istiyordu.
Yahudi ise mslmanlarn, rvet almadklarn bildii iin onlarn huzurunda muhakeme
olunmak istiyordu. Bu iki kii Cheyne kabilesinden bir khinin huzurunda muhakeme olmak
zere anlatlar. te bunun zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdi."328
b- bnu Cerr b'den anlatt. b dedi ki:
"Kendisini Mslman sayan biri ile, bir Yahudi arasnda anlamazlk oldu. Yahd:
"Seninle kendi dinin ile muhakeme olunmak veya Neb Aleyhisselm'a gitmek istiyorum.
nk o, hkmde rvet almaz", dedi. Bu davette anlaamayp Cheyne khinine gitmekte
anlatlar, Nisa: 4/60 yeti indi."329
c- Muhammed b. Abdu'1-Aziz el-Mervez, kitabnda Muhammed b. Hseyn'den, o
Muhammed b. Yahya'dan, o shak el-Hanzal'den; o Memmil'den, o Yezid b. Zray'dan, o
Davud'dan, o da a'bi'den bize unu rivayet etti:
"Mnafklardan bir adamla, Yahudiler'den bir adam arasnda bir husumet vard. Yahudi,
mnafk olan Peygamber (s.a.v.)'e ard. Zira o, Peygamber (s.a.v.)'in rvet kabul
etmeyeceini biliyordu. Mnafik ise Yahudi'yi kendi hakemlerine ard. nk onlarn
vermi olduklar hkmlerde rvet aldklarn biliyordu. Bunlar anlamazla dnce,
Cheyne Kabilesi'ndeki bir khini hakem tayin etmeleri hususunda gr birlii yaptlar.
Allah Teala da bu yeti: "Hayr; Rabb'ine and olsun ki, aralarnda ekitikleri eylerde seni
hakem tayin edip, sonra senin verdiin hkm ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul
etmedike inanm olmazlar." 65. yetine kadar indirdi."330
d- Said b. Muhammed el-Adi, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Hasan b. Sfyan'dan, o brahim b.
Said el-Cevheri'den, o Ebu'l-Yeman'dan, o Safvan b. Amr'dan, o krime'den, o da bn
Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Eb Brde el-Eslem, Yahudiler arasnda onlarn birbirlerine stnlk tasladklar eyler
hususunda hkm veren bir khindi. te byle Eslem Kabilesi'nden bir grup insan, imtiyaz
hususunda stnlk taslayarak bu khine bavurmulard, te bu sebeple Allah Teala bu
yeti: "...biz iyilikten ve onu bulmaktan baka birey arzu etmedik..." 62. yetine kadar
indirdi."331
e- Bu mnafn adnn Bir, Hz. Peygamber (s.a.v.) yerine hkm vermesi iin gitmek
istedii kiinin Ka'b ibnu'l-Eref ve bu olayn ayn zamanda Nr Sresinin 48. yetinin de
nzul sebebi olduu da sylenmitir.332
f- Ahmed b. Muhammed b. brahim, Eb Salih, uayb b. Muhammed'den, o Eb Hatim et328
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5153

330
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/178; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 5153; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
112.
331
Senedi sahih derecededir. Tabern; bn Eb Hatim; Suyuti; ed-Drr: 2/178, Hafz bn Hacer. 4/19; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 129.
332
329
Temim'den, o Ebu'l-Ezher'den, o Ruveym'den, o Said'den, o da Katade'den bize unu rivayet

etti:
"Bize anlatldna gre bu yet, Ensar'dan Kays isimli bir zat ile Yahudi bir adamn,
aralarndaki bir hak hususunda muhalefet etmeleri sebebiyle indirildi. Bu ikisi, Allah'n
Peygamber'ini brakp aralarnda hkmetmesi iin Medine'de bir khine bavurdular. Allah
Teala da bundan dolay onlar ayplad. Yahudi, Ensar'dan olan zat, kendisine asla hakszlk
yapmayacan ok iyi bildii Allah'n Nebisi (s.a.v.)'ne davet ediyordu. Ensar olan ise ona
kar diretmeye balad. Hem de kendisinin mslman olduunu iddia ediyordu ve Yahudi'yi
khine davet ediyordu. te Allah Teala bu yetleri indirerek mslman olduunu iddia eden
kimse ile Ehl-i Kitab'dan olan bir yahudiyi ayplad.333
2- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerime, Nadr ve Kureyza oullar Yahudilerinden, mslman
olduklarm iddia eden mnafklarla, yine bu iki Yahudi kabilesinden, gerekten mslman
olanlar hakknda nazil olmutur. Mnafklar, Ebu Berze el-Eslemi adndaki bir khine
bavurmak istemiler, mslmanlar ise, RasuluIlah'm hakemliini istemilerdir. Bunun
zerine de bu yet-i kerime inerek mnafklar knamtr.
a- Sddi diyor ki:
"Yahudilerden bir ksm insanlar mslman olmulard. Mslman olduklarn syleyen bu
kiilerden bir ksm da mnafkt. Cahiliye dneminde Nadr oullar, daha kuvvetli
olduklarndan Kureyza oullarndan biri Nadr oullarndan bir kimseyi ldrdnde katile
ksas tatbik edilirdi. Fakat Nadr oullarndan biri Kureyza oullarndan birini ldrecek
olursa katile ksas tatbik edilmezdi. ldrlen kiinin altm Vesk yiyecek lsndeki diyeti
verilirdi.
Kureyza ve Nadr oullarndan bir ksm insanlarn mslman olmalarndan sonra, Nadr
oullarndan biri Kureyza oullarndan bir kimseyi ldrd. Taraflar Rasulullah'n
hakemliine bavurdular. Nadr oullar dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, biz cahiliye dneminde bu gibi durumlarda onlara diyet veriyorduk."
Kureyza oullan da dediler ki:
"Hayr bunu kabul etmeyiz. Biz hem soy bakmndan hem de din bakmndan sizinle kardeiz.
Bizim kanmz da sizin kannz gibidir. Fakat sizler cahiliye dneminde bize galip gelmitiniz.
Artk Allah slam getirdi." Bunun zerine Allah teala da Yahudilerin, birbirlerine kar
hakszlk yapmalarn ayplayarak u yeti indirdi:
"Biz Tevrat'ta onlara u hkmleri farz klmtk: Cana can, gze gz, buruna burun" Allah
teala Nadr oullarnn diyet vererek ksas uygulamamalarn ayplayarak da u yeti indirdi:
"Onlar cahiliye devrinin hkmn m istiyorlar?" Bundan sonra Rasulullah, Nadr
kabilesinden olan katili ona ksas tatbik etti. Bundan sonra Nadr ve Kureyza oullar
birbirlerine kar vnmeye baladlar. Nadr oullar da
"Biz daha stnz" demeye baladlar. Yahudiler daha sonra Medine'ye gelip Ebu Berze elEslemi adndaki khinin yanna gittiler. Ve:
"Biz Ebu Berze'nin hakemliine bavuralm da lehimize hkm versin." dediler. Bu iki
kabileden gerekten mslman olanlar ise
"Hayr, biz Rasulullah'a gidelim de aramzda o hkm versin." dediler. Fakat mnafklar bunu
kabul etmediler ve Ebu Berze'nin yanna gittiler. Onun, aralarnda hakemlik yapmasn
istediler. O da dedi ki:
"Lokmay byk yapn." Onlar da dediler ki:
"Sana on vesk ls yiyecek verelim." Ebu Berze:
"Hayr almam. Benim diyetim olarak yz vesk vereceksiniz. nk ben, Nadr oullarnn
lehine hkm verecek olsam, Kureyza oullarnn beni ldreceklerinden korkarm. Kureyza
oullarnn lehine hkm verecek olursam. Nadr oullarnn beni ldreceklerinden
korkarm." Fakat mnafklar, Ebu Berze'ye on veskten fazla yiyecek vermemekte direttiler.
333
Ebu Berze de bu cretle aralarnda hkm vermemekte diretti. te bunun zerine bu yet-i
kerime nazil oldu. Ve Nadr ve Kureyza oullarnn mnafklarn ve hakemliine
bavurduklar Ebu Berze'yi knad. Onun bir taut olduunu beyan etti."334
b- Sdd dedi ki:
"Yahudiler'den bir grup insan mslman olmutu. Onlarn bir ksm da mnafkt. Cahiliyye
Dnemi'nde Kurayza ve Nadir Yahudi Kabileleri'nin hali u idi: Kurayza Oullar'ndan bir
kii, Nadir Oullar'ndan bir kimseyi ldrd vakit, katil, maktule bedel olarak ldrlr ve
diyet olarak yz vesak (yaklak on dokuz ton) hurma alnrd. Nadir Oullan'ndan bir kimse,
Kurayza'dan bir kiiyi ldrdnde ise katil, bedel olarak maktulu ldrmeyip, diyet olarak
altm vesak (yaklak 11.4 ton) hurma alnrd.
Nadir Oullar, Evs Oullar'nn yeminli yardmclaryd ve Nadir Oullar, Kurayza
Oullar'ndan daha byk ve an eref sahibi idiler. Kurayza ise, Hazrec Oullar'nn yeminli
yardmclaryd. te byle Nadir Oullar'ndan bir kii, Kurayza'dan bir kiiyi ldrm ve bu
hususta dava gtmlerdi. Nadir Oullar yle demilerdi:
"Biz ve siz Cahiliyye Devri'nde, bizim sizin taraftar (katili) ldreceimize, sizin ise bizim
taraftar (katili) ldrmeyeceinize, sizin alacanz diyetin altm vesak, bizim alacamz
diyetin ise yz vesak hurma olacana dair anlamtk. imdi biz, altm vesak hurmay size
veriyoruz." Hazrec Oullar da yle demiti:
"Bu, sizin Cahiliyye Dnemi'nde yapm olduunuz bir eydi: nk siz o zaman oktunuz,
bizse aznlktk. Dolaysyla bize galebe alyordunuz. Bugn ise biz ve siz artk kardeleriz,
bizim dinimizle sizin dininiz ayn dindir. Sizin bize hibir stnlnz yoktur."
Bunun zerine mnafklar:
"Eslem Kabilesi'nden Khin Eb Brde'ye gidelim" dediler, mslmanlar da:
"Hayr, Peygamber (s.a.v.)'e gidelim" dediler. Mnafklar buna yanamadlar ve aralarnda
hkm vermesi iin Eb Brde'ye gittiler. Eb Brde -rveti kasdederek-:
"Lokmay byk yapn" dedi. Onlar da:
"Sana on vesak" dediler. Eb Brde:
"Hayr benim diyetim yz vesaktr. Zira, Nadir'i imtiyazl kldm takdirde Kurayza'nn,
Kurayza'y imtiyazl kldm takdirde de Nadir'in beni ldreceinden korkuyorum" dedi.
Onlarsa kendisine on vesaktan fazla vermekten kandlar. O da onlarn arasnda hakemlik
yapmaktan kand. te bu sebebe binaen Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine
Peygamber (s.a.v.), Eslem Kabilesi'nin khinini slam'a ard. O ise kand ve geri dnd.
Peygamber (s.a.v.), khinin iki oluna dedi ki:
"Babanza yetiin. ayet o, falan tepeyi aarsa ebediyyen mslman olamayacaktr." Bunlar
da ona yetitiler de tam orada buldular. Nihayet geri dnp mslman oldu. Peygamber
(s.a.v.), bir mndi emredip, mndi yle nida etti:
"Ey ahali, Eslem Kabilesi'nin khini gerekten mslman olmutur."335
c- Taber Tefsinndeki Sudd rivayetinde bu khin'in ad Ebu Berze olarak verilmekte ve hadisenin sadece bu yet-i kerimenin deil "Hayr, Rabbna andolsun ki aralarnda ekitikleri
eylerde seni hakem tayin edip sonra haklarnda verdiin hkmden dolay ilerinde bir
sknt duymadan kendilerini tamamen teslim etmedike iman etmi olmazlar." (yet: 65) yeti kerimesine kadar olan yetlerin nazil olduu belirtilmektedir.336
d- Sudd'den gelen ikinci bir rivayette bu yet-i kerime yannda "Biz Tevrat'ta zerlerine
yazdk ki cana can, gze gz, kulaa kulak, die di; btn yaralar birbirine ksastr."337 ve
"Onlar hal cahiliye devrinin hkmn m aryorlar?..."338 yetlerinin de bu hadise zerine
334

Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/79. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 113-114.
337
Mide: 5/45.
338
Mide, 5/50.
335
336
indii kaydedilmektedir.339
e- Yahudilerden bir grup mslman olmutu. Fakat onlardan bazs mnafk idi. Cahilye
anda Kureyza ve Nadir Kabilelerinin hareket tarz yle idi:
Kureyzadan birisi Nadirli birisini ldrd zaman, ldren hem ksas ediliyor, hem de onun
akrabalarndan yz "vesak" (lek) hurma alnyordu. Fakat Nadirli birisi Kureyzadan birisini
ldrdnde, ona ksas uygulanmyor, sadece altm vesak hurma veriliyordu. nk
Nadiroullar daha erefli kabul ediliyordu. Bunlar Evs Kabilesinin mttefikleri, Kureyza ise
Hazre Kabilesinin mttefikleri idiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye hicret edince, Nadir
Kabilesinden birisi, bir Kureyzaly ldrd. Derken taraflar bu hususta hasmlatlar ve
Nadiroullar,
"Bize ksas uygulanamaz. Bize den daha nce de anlatmz gibi altm lek hurmay
diyet olarak vermektir" dediler. Hazreliler,
"Fakat bu, cahiliyye hkmdr. Biz-siz bugn kardeiz. Dinimiz bir, aramzda bir stnlk
yok" dediler. Nadiroullar bunu kabul etmediler. lerindeki mnafklar,
"Khin Ebu Burde et-Eslem'ye gidelim" dediler. Mslman (yahudiler de),
"Hayr, Allah'n Resulne gidelim" dediler. Mnafklar diretince, aralarnda hkm vermesi
iin, Khin el-Eslemi'ye gittiler. te bunun zerine Cenb- Allah bu yeti indirdi. Hz.
Peygamber (s.a.v.), Khin Ebu Burde'yi slm'a davet etti. O da, bunu kabul edip mslman
oldu. Bu, Sddi'nin szdr. Buna gre, yette geen "tut" khin olan el-Eslem'dir.340
3- Abdullah b. Abbas, Mcahid, bn-i Creye ve Ata'ya gre bu yet-i kerime K'b b. el-Eref
adl Yahudinin hakemliine bavuran bir mnafkla bir Yahudi hakknda nazil olmutur.
Bunlara gre mnafk olan kii, Ka'b b. el-Erefe, Yahudi de Rasulullah'a giderek hakem
olmalarn istemiler yet de bunun zerine nazil olmu ve Ka'b b. el-Erefin bir taut
olduunu beyan etmitir.341
a- Kelb, Eb Salih, bn Abbas yoluyla rivayet ederek dedi ki:
"Bu yet, mnafklardan (Bir adndaki) bir adamla, aralarnda dmanlk olan bir yahudi
hakknda nazil oldu. Yahudi:
"Muhammed'e gidelim" demi, mnafksa:
"Hayr, Ka'b b. Erefe gidelim" demiti. -Allah Teala'nn "Taut" ismini verdii kimse ite
bu Ka'b'dr-. Yahudi ise onu Rasulullah (s.a.v.)'a dava etmekten bakasna raz olmad.
Nihayet mnafk, bunu kabul edince beraber Rasulullah (s.a.v.)'a gittiler. Bylece her ikisi de
mahkemeyi O'na havale ettiler. Rasulullah (s.a.v.), yahudi lehine hkm verdi. Bunlar,
Rasulullah (s,a.v.)'n huzurundan knca, mnafk, yahudiye srar etti ve:
"Gel mer b. Hattab'a gidelim" dedi. Bu sefer mer (r.a.)'e geldiler. Yahudi dedi ki:
"Bu adamla ben davamz Muhammed'e havale ettik de O, benim lehimde hkm verdi. Bu
ise, O'nun hkmne raz olmad ve mahkeme iin sana bavuracan iddia etti. Yakama
yapt. Nihayet onunla birlikte geldim." mer mnafa:
"Mesele aynen byle mi?" dedi. O da:
"Evet" dedi. Bunun zerine mer onlara:
"Yannza kncaya kadar beni birazck bekleyin" deyip eve girdi ve klc alp kuand.
Sonra onlarn yanna kt ve klla mnafn boynunu vurdu da o mnafk ld. mer (r.a.)
dedi ki:
"Allah'n ve Rasul'nn hkmne raz olmayana ite byle hkm veririm."
Yahudi ise korktu. Sonra bu yet nazil oldu. Cebrail (a.s.) dedi ki:
"mer gerekten Hak'la Btl birbirinden ayrd." Bylece mer (r.a.)'e "Faruk" ismi
verilmi oldu."342
339

342
Senedi Kelbi'den dolay zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 112-113; Keaf, 1/406, Kurtub, Camiu li
340
341

"Pek ok mfessir yle der:
"Mnafklardan birisi, yahudilerden birisi ile mnakaa edip ekiti. Bunun zerine yahudi,
"Aramzda Ebu'l-Kasm Muhammed hakem olsun" demi; mnafk ise,
"Hayr, Ka'b bn Eref olsun" demi. Bunun sebebi udur: Hz. Peygamber (s.a.v.), hakka gre
hkm verir, rvete iltifat etmezdi. Ka'b bn Eref ise, son derece rvet dkn birisi idi ve
bu davada yahudi hakl, mnafk haksz idi. te bundan dolay yahudi, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in; mnafk ise Ka'b bn Erefin huzurunda muhakeme olunmay istedi. Yahudi kendi
teklifinde srar edince, ikisi birden Allah'n Rasulnn yanna gittiler. Hz. Peygamber (s.a.v.)
de, yahudinin lehine, mnafn aleyhine karar verdi. Bunun zerine mnafk,
"Bu hkme raz olmuyorum. Ebu Bekr'e gidelim" dedi. Hz. Ebu Bekir de yahudinin lehine
hkmedince, mnafk yine bu hkme raz olmayarak,
"Aramzda mer karar versin" dedi. Bylece Hz. mer'e vardlar. Yahudi, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in ve Hz. Ebu Bekir (r.a.)'in mnafn aleyhine karar verdiklerini, ama mnafn
onlarn hkmne raz olmadn syleyince, Hz. mer (r.a.) mnafa,
"Durum byle mi?" diye sordu. Mnafk,
"Evet" deyince, Hz. mer (r.a.),
"Hele durun, bir ihtiyacm var. eri gireyim ve o ihtiyacm greyim, yannza geleceim"
dedi. Evine girip, klcn alarak yanlarna kt. kar kmaz da mnafn boynunu vurdu,
mnafk da ld. Yahudiye gelince o kat. Mnafn akrabalar gidip Hz. mer (r.a)'i, Hz.
Peygamber (s.a.s)'e ikayet ettiler. Hz. Peygamber (s.a.s), Hz. mer (r.a.)'e hadiseyi sorunca,
o,
"Ya Raslallah, o senin verdiin hkm kabul etmemiti" dedi. O anda Cebrail (a.s.) gelerek,
"mer, faruktur. Zira o, hak ile btl birbirinden ayrmtr" dedi. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.), Hz. mer'e "Sen, faruksun" dedi. te bu rivayete gre, yet-i kerimede
bahsedilen "tut", Ka'b bn Eref yahudisidir."343
4- Abdullah b. Abbas, Reb' ibn Enes ve Hasan el-Basri'den rivayet edildiine gre bu ayet bir
mmin ile bir mnafk arasnda kan ihtilaf zerine inmitir.
a- Reb' ibn Enes'den gelen bir rivayette o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan birisi m'min, dieri mnafk iki kii arasnda bir
anlamazlk meydana gelmiti. M'min, anlamazln giderilmesi iin hkm vermek zere
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmelerini, mnafk ise Ka'b ibnu'l-Eref e gitmelerini istiyordu. te
bunun zerine Allah Teal Nisa: 4/60 yet-i kerimesini indirdi."344
g- bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"el-Culs ibnu's-Sbit, Muattib ibn Kueyr, Raf' ibn Zeyd ve Ber mslman olduklarn
iddia ederlerdi. Bir keresinde kavimlerinden bazlar ile bir ihtilflar oldu da onlarn
kavminden mslman olanlar bunlar, aralarndaki ihtilfta hkm vermesi iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeye davet ettiler. Bunlar ise kavimlerinden mslman olup da o
anlamazla dtkleri kimseleri chiliye khinlerine gitmeye ardlar. te bunun zerine
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."345
h- Hasan el-Basr yle demitir:
"Bir mslmann, mnafklarn birinde bir alaca vard. Fakat mnafk, o mslman daha
nce cahiliyye dneminde hkmne bavurduklar bir putun huzuruna gitmeye davet etti. O
putun yannda, puttan geldiini iddia ettii birtakm aslsz eyleri nakleden bir adam vard."
Bu rivayete gre, yette geen "tut"tan maksad, ite, aslsz eyleri syleyen bu adamdr."
346
343

345
bn Eb Hatim; bnu'l-Munzir; bn shak; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/580.
346
344

"Cahiliyye insanlar, putlarn hkmlerine bavururlard. Onlarn bu husustaki usulleri yle
idi: Putun huzurunda fal oklarn ekiyorlar ve ektikleri okun zerinde ne yazyorsa onu
yapyorlard. Buna gre de, yette geen taut, o puttur.
"Mfessirler bu yetin, mnafklardan birisi hakknda nazil olduu hususunda ittifak
etmilerdir. Sonra Ebu Mslim yle demitir:
"Bu yetin zahiri, daha nce yahudi iken, mnafka mslman olan bir ehl-i kitap hakknda
olduuna delalet etmektedir. nk Allah Tel'nn, "Sana indirilene de, senden nce
indirilmi olanlara da iman etmi olduklarn yalan yere iddia edenler." ifadesi ancak bu
durumda olan bir mnafa uyar."347
c- Anlamazlk ister iki m'min arasnda, isterse bir m'min ile gayr- mslim arasnda
vukubulsun halledilmesi iin gidilmesi gereken yer ayn olduu iin rivayetler arasndaki bu
farkllklar ok fazla nem tamamaktadr. te yandan bu hadiselerin birbirine yakn
zamanlarda, belki ayn gnde meydana gelmi ve hepsinin akabinde bu yet-i kerimenin inmi
olmas da ihtimal d deildir.348
62. Kendi iledikleri yznden balarna bir musibet geldiinde nasl hemen sana geldiler de
"Gayemiz, sadece bir iyilik etmek ve ara bulmaktan ibaret idi." diye yemin ediyorlar.
63. Onlar yle kimselerdir ki kalblerindekini Allah bilir. Sen onlara aldrma da t ver,
haklarnda tesirli szler syle.
1- Mescid-i Drr yapanlar hakknda nazil olduu sylenmitir. Allah Teal. bu mescidi
yapmalarndaki mnafklklarn ifa edip mescidi ykmalarn emredince Raslullah (s.a.v.)'a
gelmiler ve kendilerini savunma sadedinde olmak zere "Bu mescidi yapmaktan maksadmz
sadece Allah'a itaat ve Kitabna uymaktan ibaretti." diye yemin etmilerdi.349
64. Biz bir peygamber gndermisek onu ancak Allah'n izniyle itaat edilmek iin
gndermiizdir. Onlar kendilerine yazk ettikleri zaman sana gelip Allah'tan mafiret dileseler
ve peygamberleri de onlara mafiret dileseydi elbette Allah' Tevvb ve Rahim olarak
bulacaklard.
"Bundan murad, daha nce bahsedilmi olan mnfklardr. Buna gre yet, "ayet o
mnafklar, tutun hkmne bavurup, Peygamberin hkmnden kamak suretiyle
kendilerine zulmettiklerinde, Peygambere gelerek yaptklarndan piman olduklarn izhr ve
tevbe edip, Peygamberin kendileri iin mafiret talep etmesini isteselerdi ve onlar tevbe
ettiklerinde Peygamber de Allah'tan onlar iin af dileseydi, onlar hi phesiz Allah Tel'y,
tevbeleri ok balayan ve pek merhametli bulurlard" manasndadr."
2- Bu yet-i kerimenin de hemen ncesindeki yetlerde anlan mnafklar hakknda nazil
olduu rivayeti yannda Ebu Bekr el-Esamm yle bir sebep daha zikreder:
"Bir ksm mnafk Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir hile yapmak zere aralarnda anlatlar ve
yapacaklar hileyi plnladlar, sonra da plnladklar bu hileyi gerekletirmek zere
Efendimiz (s.a.v.)'in yanna girdiler. Hemen Cibrl gelip o mnafklarn plnladklar hileyi
haber verdi de Efendimiz:
347

349
348
"Bir ksm insanlar yapamyacaklar, ulaamyacaklar bir eyi isteyerek, arzu ederek
yanmza girdiler. Kalksnlar Allah'tan mafiret dilesinler ki ben de onlar iin istifarda bulunaym." buyurdu. Kalkmadlar.
"Kalkmyacak msnz?" diye tekrar sordu, yine kalkp Allah'tan mafiret dilemediler. Hz.
Peygamber:
"Ey filn kalk, ey filn kalk." diye onlardan 12 kiiyi sayd. Kalktlar ve:
"Senin sylediini yapmaya gerekten karar verip azmetmitik. Kendimize zulmettiimizden
dolay Allah'a tevbe ediyoruz, sen de bizim iin istifarda bulunuver." dediler. Hz.
Peygamber:
"imdi mi? kn; ben iin banda sizin iin istifar etmeye imdikinden daha yakndm,
Allah da mafiret dilemeyi kabule daha yakn idi (ama kalkp mafiret dilemediniz). imdi
yanmzdan kn." buyurdular."350
65. "Hayr; Rabb'ine and olsun ki, aralarnda ekitikleri eylerde seni hakem tayin edip, sonra
senin verdiin hkm ilerinde bir sknt duymadan tamamen kabul etmedike inanm
olmazlar."
Bu yet-i kerimenin nzul sebebi hakknda gelen rivayetlerden en mehuru Zubeyr ibnu'lAvvm ile Bedr ashabndan olan ensar komusunun bahelerini suladklar bir su aknts
hakknda anlamazla dmeleri ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e davalarn iletmeleri hadisesi
zerine nazil olduu eklindedir. Bir rivayette irtidad eden oullarnn peinden onlar getirip
slm'a zorlama izni alamyan bir ensar hakknda nazil olduu da kaydedilirken biraz nce
geen 60. yetle birlikte ve onun nzulne sebep olan hadise zerine nazil olduu da, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in hkmne raz olmayp Hz. mer'e giden iki kiiden birinin Hz. mer
tarafndan ldrlmesi zerine nzil olduu da sylenmitir. yle ki:351
1- Zbeyr b. Avvamla ilgili rivayetler:
a- Bu yet Zbeyr b. Avvam'n dman Hattab b. Eb Beltaa veya Sa'Iebe b. Htb hakknda
nazil olmutur.
Eb Said Abdurrahman b. Hamdan, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b,
Hanbel'den, o babasndan, o Ebu'l-Yeman'dan, o uayb'dan, o Zhr'den, o Urve b.
Zbeyr'den, o da babas Zbeyr'den bize u rivayette bulundu:
"Zbeyr, Ensar'dan Bedir'de bulunmu bir adam, beraberce suladklar Harre Bahesi
hususunda Peygamber'e havale etmiti. Peygamber (s.a.v.) Zbeyre:
"Baheni sula, sonra suyu komuna sal" buyurdu. Ensar olan zat, buna kzd ve:
"Ey Allah'n Rasul, o, halann olu olduu iin yle mi?" dedi. Bu sz zerine Rasulullah
(s.a.v.)'in yz fkeden kzard. Sonra Zbeyr'e dedi ki:
"Baheyi sula. Sonra suyu aalarn kklerine ulancaya kadar hapset." Bylece Rasulullah
(s.a.v.), bundan nce Zbeyr'e, iinde Ensar ve kendisi iin genilik murad ettii bir grle
iarette bulunmutu. imdi Ensar, Rasulullah (s.a.v.)'a korumaclk isnad edince, Rasulullah
(s.a.v.) da ak bir ekilde hcum verme babndan Zbeyr'in hakkn alm oldu." Urve babas
Zbeyr'in yle dediini rivayet etti:
"Vallahi ben bu yetin, bu hususun haricinde indirildiini sanmyorum."352
Buhari bu hadisi, Ali b. Abdillah, Muhammed b. Cafer, Ma'mer tarikinden, Mslim, Kuteybe,
Leys tarikinden her iki taraf da Zhr'den rivayet etmilerdir.353
b- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Hafiz'dan, o
350

Buhari; Msakat: 2361, 2362 Tefsir: 4585, Sulh: 2708.
353
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 132. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
351
352
Eb Ahmed Muhammed b. Muhammed b. Hasan e-eyban'den, o Ahmed b. Hammad b.

Zube'den, o Hamid b. Yahya b. Hn-i Belh'den, o Sfyan'dan, o Amr b. Dinar'dan, o Eb
Seleme'den bize unu haber verdi:
"Zbeyr b. Avvam bir adamla mahkemelik oldu. Rasulullah (s.a.v.) Zbeyr'in lehine hkm
verdi. Adam bunun zerine:
"O, ancak halasnn olu olduu iin onun lehine hkm verdi" dedi. Bu sebeple Allah Teala
c- Sad bni Mseyyib'den rivayet edildi:
"Bu yet, Zbeyr bni Avvm ve Htb bni Beltea hakknda indi. Onlar su meselesinden
dolay tarttlar. Neb Aleyhisselm nce yukardakilerin sonra aadakilerin sulamasna
hkmetti." 355
d- Buhr'nin Ebu'l-Yemn kanalyla; Tirmiz'nin Kuteybe kanalyla Urve ibnu'z-Zubeyr'den
rivayetine gre babas Zubeyr, Bedr gazvesinde bulunmu ensardan birisi ile talk araziden
gelen ve ikisinin de hurma bahelerini suladklar Harra'daki356 bir su hakknda anlamazla
dmler. Ensar:
"Ey Zubeyr, suyu brak benim baheme aksn." derken Zubeyr
"Hayr, nce ben sulayacam." demi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler. Hz. Peygamber:
"Ey Zubeyr, o suyla baheni sula, sonra da suyu komuna brak." buyurmular. Buna kzan
ensar:
"Ey Allah'n elisi, halann olu olduu iin mi?" demi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yznn
rengi deimi (yz kzgnlndan kzarm) ve:
"Ey Zubeyr, baheni sula, sonra su duvarlara (duvar diplerine) ulancaya kadar suyu hapset,
brakma. Ancak ondan sonra suyu komuna brak." buyurmu ve Zubeyr'in hakkn tam olarak vermi. Halbuki daha nceki hkmnde hem Zubeyr'e ve hem de ensarye bir genilik ve
msamaha varken ensar kendisini kzdrnca ak hkmde bulunan Zubeyr'in hakkn tam
olarak kendisine vermitir. Urve der ki: Zubeyr yle demitir:
"Vallahi kuvvetle sanyorum "Rabbna yemin olsun ki aralarnda ekitikleri eylerde seni
hakem klp sonra senin verdiin hkm kabullenmede ilerinde bir sknt duymadan tam bir
teslimiyetle teslim olmadka iman etmi olmazlar." yet-i kerimesi ancak bu hadise zerine
(veya bu hadise hakknda) nazil olmutur."357
e- Tirmiz ve bn Mce rivayetlerinde hadiseyi Urve ibnu'z-Zubeyr, Abdullah ibnu'zZubeyr'den nakletmektedir. Bu rivayetlerden anlald kadaryla Zubeyr'in bahesi yukarda,
komusu ensarnin bahesi onun altnda olup su, Zubeyr'in bahesinden geerek ensarnin
bahesine ulamakta imi. 358
f- Taber'deki rivayette de ensarnin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n peygamberi, halann olu olsa bile adaletli ol!" dedii ve bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in kzd ve
"Suyu duvarlara ulancaya kadar veya topuklarna ulancaya kadar tut, brakma."
buyurduu, ayrnts yer almaktadr.359
g- Bu hadis mam Ahmed'in Msnedinde yle tahric olunmutur:
"Abdullah kanalyla Abdullah ibn Zubeyr'den rivayet olunduuna gre o yle anlatyor:
"Talk bir araziden akp gelen bir sudan (veya Harra'daki bir sudan) hurmalarn sulama
konusunda ensar'dan bir adamla Zubeyr anlamazla dmler, ensar babama:
354
Humeydi: 300, Taberani; Mucem-i Kebir: 23/294, ed-Drr: 2/180. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 132. Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/204-205.
355
356
Harra, Medine'de bir yer addr. Sanki ate yakm gibi siyahlam talarla dolu talk bir yer imi Bak: bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir,
2/123, 1 numaral dipnot.
357
Buhr, Sulh, 12; urb ve'l-Muskt, 6,7,8; Tefsru'l-Kur'n, 12; Mslim, Fedil, 129; Ebu Davud, Akdye, 31, hadis no: 3637; Tirmiz,
Ahkm, 26, hadis no: 1363; Tefsru'l-Kur'n, 4/13, hadis no: 3027; bn Mce, Mukaddime, 2, hadis no: 15.
358
Tirmiz, Ahkm, 26, hadis no: 1363; Tefsru'l-Kur'n, 4/13, hadis no: 3027; bn Mce, Mukaddime, 2, hadis no: 15.
359
"Suyu sal, brak." demi, babam da kabul etmemi ve aralarnda hkm vermesi iin Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler. Raslullah (s.a.v.):
"Ey Zubeyr, nce sen sula, sonra da suyu komuna brak." buyurmu. Ensar buna kzm ve:
"Elbette onun lehine hkmedeceksin. nk o senin halann olu." demi. Efendimiz de
bunun zerine:
"Ey Zubeyr, hurmalarn sula, sonra suyu tut, duvarlara ulancaya kadar brakma."
buyurmu. Zubeyr der ki:
"Vallahi, ben kuvvetle sanyorum "Rabbna yemin olsun ki aralarnda ekitikleri eylerde
seni hakem klp sonra senin verdiin hkm kabullenmede ilerinde bir sknt duymadan tam
bir teslimiyetle teslim olmadka iman etmi olmazlar..." yeti bunun zerine (veya bunun
hakknda) nazil oldu."360
h- Humeydinin... mm Selemenin ocuklarndan (neslinden) Seleme ibn Abdullah ibn
mer'den rivayetine gre "Zbeyr ibnu'l-Avvm ile bir adam Raslullah (s.a.v.)'a gelip
hasmlamlar, Hz. Peygamber (s.a.v.) Zubeyr ibnu'l-Avvm lehine hkm vermi. Adam da:
"Elbette halasnn olu olduu iin onun lehine hkm verdi." demi (diye dedikodu yapm).
Bunun zerine Allah Teal bu yeti indirmi."361
i- Zubeyr ibnu'l-Avvm ile su konusunda anlamazla den bu ensr sahbnin kim olduu
da ayr bir ihtilf konusudur: Bedr ashabndan ensardan birisi, Htb bn Eb Belte'a, Htb,
Sa'lebe ibn Htb ve baka isimler verilmise de bunlardan kesin olan, bu sahbnin ensardan
ve Bedr ashabndan olduudur.362
"Bu hususta hkm udur: Kimin arazisi, vadiye (suya) daha yakn olursa, suyu evirmede
onun ncelii olup, tarlasn tamamen sulamak hakkdr. te bundan dolay Hz. Peygamber
(s.a.v.), Zbeyr (r.a.)'e msamahal bir ekilde sulamasn sylemiti. Zbeyr'in hasm su-i
edebde bulunup, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in msamahal emrini lyk ile deerlendiremedi.
te bu sebeple de, Hz. Peygamber (s.a.v.), Zbeyr'e, sulama hakkn tastamam kullanmasn
emretti. Hasm ise bunu bir kayrma zannetti."363
2- Bu ayet, knyesi Ebu'l-Husayn olan ensar'dan birisi hakknda nazil oldu.
a- Musa ibn Harun kanalyla Sudd'den gelen rivayette de o yle anlatm:
"Knyesi Ebu'l-Husayn olan ensar'dan birisi hakknda nazil oldu. ki olu vard. am'dan ya
ticareti yapan baz tccarlar gelmi, mallarn satp bitirerek dneceklerinde bu Ebu'lHusayn'n iki olu bu tccarlarn yanna gelmiler. Tccarlar bu ocuklar hristiyan olmaya
davet etmiler, onlarn propagandas ile bu iki ocuk hristiyanl kabul etmiler ve tccarlarla
birlikte onlar da am'a gitmiler. Ebu'l-Husayn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Allah'n elisi geri getirmek zere pelerinden gideyim mi?" diye sormu da "Dinde
zorlama yoktur. Gerekten iman ile kfr apak meydana kmtr. Artk kim ttu
tanmayp da Allah'a iman ederse o, muhakkak ki kopmas olmyan en salam kulpa yapmtr."364 yet-i kerimesi nazil olmu ve Efendimiz:
"Allah onlar rahmetinden uzak klsn, o ikisi mslman olduktan sonra kfre dnenlerin ilkidir." buyurmular. Sudd, bu hadisenin, Hz. Peygamber (s.a.v.), ehl-i kitab ile savamakla
emrolunmazdan nce olduunu kaydeder. Ayrca Ebu'l-Husayn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
kendisini, ocuklarnn peinden onlar geri evirmek zere gndermemesinden pek memnun
olmamt. te bunun zerine de bu yet nazil oldu. Sonra Allah Teal bu muhayyerlii
nesihle Bere Sresinde ehl-i kitab ile sava emretti.365
3- At, Mchid ve a'b'ye gre gre yet, daha nce bahsedilmi olan, yahudi ile mnafk
360

Tabern; Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1/143-144, hadis
no: 300.
362
363
364
Bakara: 2/256.
365
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 3/10-11; el-Vahid en-Neysbr, Esbbu'n-Nuzl, s. 59..
361
arasnda geen hdise hakknda nazil olmutur. Binaenaleyh bu, makabli ile ilgisi bulunan bir
yettir.
Fahreddin er-Razi der ki: "Bence de tercihe ayan gr budur."366
a- Biraz nce (60. yetin nzul sebebinde) bn Abbs'tan rivayetle de o yetin bir yahudi ile
bir mnafk arasnda cereyan eden bir anlamazlk zerine indii anlatlrken Hz. mer de
hadiseye mdahil gsterilmekte idi. Ayn hadise biraz farkl olarak bu yet-i kerimenin nzul
sebebi olarak bn Eb Hatim ve bn Merdye tarafndan bn Leha kanalyla Ebu'l-Esved'den
yle nakledilmektedir:
"ki kii Hz. Peygamber'in huzurunda birbirlerini dava ettiler de Allah'n Rasl aralarnda bir
hkm verdi. Ancak aleyhine hkm verilen Efendimiz (s.a.v.)'in hkmn beenmiyerek
(veya buna raz olmyarak):
"Bizi mer ibnu'l-Hattb'a gnder." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Peki, ona gidin." buyurdu da Hz. mer'e gittiler. mer'in yanna geldiklerinde lehine hkm
verilen adam:
"Ey Hattb'n olu, Allah'n Rasl benim lehime ve bu adamn aleyhine hkm verdi." dedi.
Hz. mer brne dnp:
"yle mi oldu?" diye sordu. Adamn:
"Sakn yerinizden ayrlmayn. Ben imdi yannza kp aranzda hkm vereceim." dedi,
eve girdi, birazdan klcn kuanm olarak kt, Hz. Peygamber'e: "Bizi mer'e gnder."
diyene vurup ldrd, dieri dnp kat ve Raslullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Allah'n elisi, vallahi mer arkadam ldrd, ben kap elinden kurtulmasam beni de
ldrecekti." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"mer'in m'minleri ldrmeye kalkacan sanmyorum." buyurdu da Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirdi ve Raslullah (s.a.v.)'n hkmne raz olmyan o adamn kann heder
ederken Hz. mer'i de susuz buldu."367
b- Ebu Esved'den rivayet edildiine gre o dedi ki:
"ki kii Rasulullah'a muhakeme olmak iin geldi. Raslullah aralarnda hkmetti. Aleyhine
hkmedilen Rasulullah'a:
"Bizi mer bni Hattab'a gnder." dedi. mer'e geldiler. Lehine hkmedilen kii:
"Raslullah benim lehimde unun zerine hkmetti, bu bizi mer'e gnder, dedi sana geldik."
dedi. mer (r.a.):
"Byle mi oldu?" diye sordu. Aleyhine hkmedilen:
"Evet." dedi. mer:
"Olduunuz yerden ayrlmayn, hemen aranzda hkm vereceim." dedi.. Klcn alp kt,
bizi mer'e gnder diyene vurdu ve ldrd. Allah Tel bu yeti indirdi."368
c- Bu konuyla ilgili olarak baz alimler yle demilerdir:
"Mnafn ldrlmesinden sonra Cibril Hz. Peygamber (s.a.v.)'e inerek ona:
"mer hak ile ile btl birbirinden ayrd", dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)
mer'e:
"Sen Farksun", buyurdu. te Hz. mer o gnden itibaren "el-Fark" olarak
isimlendirildi."369
Tabei, yetlerde tagutun hkmne bavurmak isteyen kimselerin kssas devam ettiinden
yet- kerimenin nzul sebebi olarak Mcahid'in ornn daha evla olduunu sylemitir.
366

bn Eb Hatim; bn Merdye; es-Suyt, ed-Durrul-Mensur, 2/585.
368
Suyuti der ki: "Bu hadis mrsel ve gariptir. snadnda bni Lheya vardr. Onun iin ahit vardr. Onu Rahm, tefsirinde Utbe bni Zamra
tarikndan, o babasndan anlatt."
369
367
Zira bir kssann bittiine dair bir iaret olmaynca ayn kssann devam ettiini syleyerek
yetleri birbiriyle irliba'Jandrmak daha evladr. 370
66- ayet onlara: "Kendinizi ldrn, yahut memleketinizden kn." diye emretmi olsaydk
pek az mstesna bunu yapmazlard. Kendilerine t verilen eyleri yerine getirseydiler
elbette bu, haklarnda ok hayrl ve payidar olma asndan daha salam bir hareket olurdu.
1- Sudd'den rivayet olunuyor:
"Sabit ibn Kays ibn emms ile bir yahudi birbirlerine kar vndler. Yahudi:
"Allah bize, kendinizi ldrn diye emretti, bunu bize farz kld da biz (yani atalarmz)
kendilerimizi ldrdk. Muhammed ise size savamay emrediyor, siz bunu kerih gryor,
savamak istemiyorsunuz" dedi. Sabit:
"Vallahi, eer Allah bize, kendimizi ldrmemizi farz klsayd hi tereddt etmeden
kendimizi ldrrdk." dedi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."371
2- Yahudi ile konuan bu sahabinin Hz. Ebu Bekr veya Hz. mer veya Abdullah ibn Mes'd
olduu rivayetleri de vardr. Bu rivayetlerde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yahudi ile tartan bu
sahabinin yahudiye kar sylediini duyunca "Benim mmetimden yle erler var ki
kalblerindeki iman ulu dalardan daha sabit ve yerleiktir." buyurduu da
zikredilmektedir.372
mer bnu'l-Hattab (r.a.)'n da, "Allah'a yemin olsun ki, ayet Rabb'imiz, kendimizi
ldrmemizi bize emretseydi, muhakkak ki biz bunu yapardk. Bize bunu emretmeyen Allah'a
hamd- senalar olsun." dedii rivayet edilmitir. 373
69. "Kim Allah'a ve Peygambere itaat ederse, ite onlar Allah'n nimetine eritirdii
peygamberlerle, dosdoru olanlar, ehidler ve iyilerle beraberdirler. Onlar ne iyi
arkadatrlar!"
1- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Rasulullah (s.a.v.)'n azadls Sevbn ibn Bucdud374 hakknda indi. Sevban,
Rasulullah'a sevgisi iddetli, O'ndan ayr kalmaa sabr az olan birisiydi. Birgn rengi kam,
vcudu incelmi bir vaziyette Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. Hznl olduu yznden
okunuyordu. Bunu gren Rasulullah (s.a.v.);
"Ey Sevban betin benzin niin solmu?" buyurdu. Sevban dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ne bir yaramazlm var, ne de bir arm. u var ki, seni grmediim
zaman, seni ok arzuluyor, sana kavuuncaya kadar iddetli bir yalnzlk ekiyorum. Sonra
hiret'i hatrladm ve seni orada gremeyeceimden endie ediyorum. Zira ben biliyorum ki
sen, Peygamberlerle beraber yksek derecelere yceltileceksin. Ben de ayet Cennet'e
gireceksem, senin mevkinden daha aa bir mevkide bulunacam. Eer Cennet'e
giremeyeceksem, bu, seni bir daha gremeyeceime ok mnasip bir zemin oluturacak." Bu
yzden Allah Teala bu yeti indirdi."375
2- smail b. Eb Nasr, brahim Nasrabaz'den, o Abdullah b. mer b. Ali el-Cevher'den, o
370
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/102; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 10/167.
372
373
374
veya Cahder, knyesi: Ebu Abdullah veya Ebu Abdurrahman. Yemen, Himyer asll. Esir edilmi, Hz. Peygamber tarafndan satn
alnarak azat edilmiti. Allah'n Rasl (s.a.v.) onu azat ettikten sonra:
"stersen ailene geri dn, istersen bizden, ehl-i beytimizden ol." buyurmu, o da Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte kalmay yelemi ve
Efendimiz'in vefatna kadar O'ndan hi ayrlmamt. bak: bnu'l-Esr, Usdul-be, 1/296.
375
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 115; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
371
Abdullah b. Mahmud es-Sa'd'den, o Musa b. Yahya'dan, o Abide'den, o Mansur'dan, o

Mslim b. Subayh'tan, o da Mesrk'tan bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'nn: "Dnyada iken senden ayrlmamz bize gelmez. Oysa ki sen
hiret'te bizden ayrldn vakit, bizim stmzde bir dereceye yceltileceksin" demeleri
zerine Allah Teala bu yeti indirdi."376
3- Ahmed b. Muhammed b. brahim, uayb'dan, o Mekk'den, o Ebu'l-Ezher'den, o Ravh'tan,
o Said'den, o u'be'den, o da Katade'den bize u rivayette bulundu:
"Bize zikrolundu ki baz kimselerin: "Ey Allah'n Nebisi, seni dnyada gryoruz. Ama
hiret'te sen, stnln sebebiyle bizden daha ycelere erdirileceksin de seni artk
gremeyeceiz" demeleri zerine Allah Teala bu yeti indirdi."377
4- Hafz Eb Nuaym, ondan rivayet etmem hususunda bana izin vererek Sleyman b. Ahmed
el-Lahm'den, o Ahmed b. Amr el-Hall'dan, o Abdullah b. mran el-Abid'den, o Fudayl b.
Iyaz'dan, o Mansur'dan, o brahim'den, o Esved'den, o da Aie (r.a.)'den yle dediini bize
haber verdi:
"Adamn biri Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, phesiz sen bana canmdan, ailemden ve ocuumdan daha sevgilisin.
Ben gerekten evde bulunur ve seni hatrlarm da bu ayrla katlanamam, sonunda sana gelip
yzne bakarm. Benim ve senin lmmz hatrladmda bildim ki sen, Cennet'e girdiin
zaman Peygamberlerle beraber yksek makamlara yceltileceksin. Ben Cennet'e girdiimde
ise korkarm seni gremiyeceim," Rasulullah (s.a.v.) hibir cevap veremedi. Nihayet Cebrail
(a.s.) bu yeti indirdi."378
5- krime dedi ki:
"Bir gen, Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ey Allah'n Nebsi, biz dnyada seni gryoruz, kyamette gremeyiz. nk sen, Cennette
yksek derecelerde olursun." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi. Raslullah ona:
"Sen, inallah cennette benimle berabersin." buyurdu." 379
6- Bunun benzerini bnu Cerr, Sad bni Cbeyr, Mesrk, Reb', Katde ve Sdd'den anlatt.
380

"Ensardan bir adam, Rasulullah'a geldi. O zgnd. Rasulullah ona:
"Ey filan ne oluyor ki seni zgn gryorum?" dedi. O adam da dedi ki:
"Ey Allah'n Peygamberi, senin hakknda dndm bir eyden dolay zgnm."
Rasulullah:
"Nedir o?" dedi. O kii de:
"imdi biz, sabah akam senin yanna geliyoruz, yzne bakyoruz. Seninle birlikte
oturuyoruz. Yarn sen Peygamberlerle birlikte yce makamlara karlacaksn. Artk biz sana
ulaamayacaz." dedi. Peygamber efendimiz hibir cevap vermedi. Bunun zerine Cebrail
(a.s.) "Kim, Allah'a ve Peygamberine itaat ederse ite onlar, Allah'n, kendilerine nimet
verdii Peygamberler, doru olanlar, ehitler ve salih kimselerle beraberdirler. Onlar ne
gzel arkadatrlar." yetini indirdi. Rasulullah da adam artp onu mjdeledi."381
8- Sdd yle demitir:
"Ensardan bir grup insan, "Ya Raslallah, sen cennetin en st (makamnda) oturursun; biz ise
seni zleriz... Ne yaparz o zaman?.." deyince, bu yet-i kerime nazil olur."382
"Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber'e
376
Mrsel hadistir. bn Cerir: 5/104, Suyuti; Lbab: s. 83, ed-Drr: 2/182.

Mrsel hadistir. bn Cerir: 5/104, ed-Drr: 2/182. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,.116.
378
Suyuti; Lbab: s. 82, ed-Dr: 2/182. 337 mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, 115. Tabern, Ebu Nuaym; bnu Merduyeh.
379
380
381
382
377
"Ya Raslullah, biz senin yanndan ayrlp oluk-ocuumuzun yanna varnca, seni
zlyoruz. Yanna dnnceye kadar hibir ey bize fayda vermiyor. Sonra, senin cennetteki
derece ve makamn dndk, binaenaleyh, ayet cennete girersek, biz seni nasl
grebileceiz?" diyen Ensr'dan bir kimse hakktnda nazil olmutur. Onun bu sorusu zerine
Cenb- Hak, bu yeti indirmitir. Hz. Peygamber (s.a.v.) vefat edince, O'nun, kendisine ait
bir bahede bulunduu srada, Ensar gelip Hz. Peygamberin vefat ettiini ona haber verdi.
Bunun zerine o:
"Allah'm, O'nunla tekrar karlancaya kadar ondan baka hibir ey grmemem iin
gzlerimi kr et!.." dedi ve olduu yerde hemen kr oldu. Hz. Peygamber'i iddetti bir
sevgiyle sevdii iin, Cenb- Hak onu, cennette Hz. Peygamberin yanna koyar." 383
10- Bazlar bu yet-i kerimenin, ensardan Abdullah ibn Zeyd ibn Abdirabbih hakknda nazil
olduunu sylemilerdir. Ryasnda kendisine ezan gsterilen sahab de bu zttr. Bir gn Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, sen ve biz ldmzde sen yceler ycesinde olacaksn, seni
gremiyecez ve seninle bir arada olamyacaz." deyip zntsn dile getirmiti de bunun
zerine bu yet-i kerime nazil oldu. Bu sahbnin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefat zerine
"Ey Allahm, benim gzlerimi kr et de sevgilimden sonra sevgilime kavuuncaya kadar bir
ey grmeyeyim." diye dua ettii ve hemen o anda gzlerinin kr olduu da
nakledilmektedir.384
11- Hasan el-Basr yle der:
"Mminler, Hz. Peygamber'e yle dediler
"Biz, seninle ancak dnyada merref oluyoruz. hiret hayat baladndaysa, sen ilk
dereceye ykseltileceksin." Bunun zerine, Hz. Peygamber (s.a.v.) hznlendi; mminler de
hznlendiler... Bundan dolay bu yet-i kerime nazil oldu."
12- bn Abbs'tan rivayet edilmitir. O der ki:
"Abdurrahman b. Avf ve arkadalar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gelerek:
"Ey Allah'n elisi! Mrik iken izzet iinde idik, imn edince zillete dtk." dediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Ben af etmekle emrolundum; savamakla emrolunmadm. Bu yzden onlarla savamayn."
buyurdu. Allah Hz. Peygamberi Medine'ye hicret ettirince, ona sava emretti, ama, baz
mslmanlar, savatan el ektiler. Bunun zerine Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."385
13- Muhakkik limler yle demilerdir:
"Bu rivayetlerin sahih olduunu inkr etmiyoruz. Fakat, yetin sebeb-i nzulnn, bundan
daha byk bir ey olmas gerekir: Bu da, tata tevik ve ona isteklendirmedir. nk sen
biliyorsun ki, sebebin hususlii, lafzn umumliini zedelemez. Binaenaleyh, bu yet, btn
mkellefler hakknda u umum hkm ifade eder: Allah'a itaat, Rasulne itaat eden herkes,
hi phesiz, Allah katnda stn dereceler ve ok erefli mertebeler elde eder."386
72. Aranzda pek ar davranacak olanlar da var. Size bir musibet geldii takdirde ''Allah,
bana gerekten ltfetti de onlarla birlikte bulunmadm." der.
73. Eer Allah'n lutfuna mazhar olursanz, Andolsun ki, sizinle bir dostluk ve tankl
yokmu gibi "Keke onlarla birlikte olsaydm da ben de byk baarya eriseydim." der.
1- bn Abbs ve bn Cureyc derler ki:
"Abdullah ibn Ubeyy ve ashab gibi mnafklar hakknda nazil olmutur. Cihada gitmekte
ardan alrlar; gnderilen seriyyenin bana bir ktlk gelirse, ardan alp o seriyyeye
383

385
Nesa, Cihd: 1.
386
384
katlmam olan "Allah bana ltfetti de bu seriyyeye katlmadm." derler; gnderilen seriyye
bir ganimet elde etmise "Keke ben de bunlarla birlikte olsaydm." dermi."387
75. "Size ne oluyor ki Allah yolunda ve erkek, kadm ve ocuklardan "Ey Rabbimiz, bizi
ahalisi zalim olan u memleketten (kurtarp) kar. Bize, tarafndan bir sahip gnder; bize
katndan bir yardmc yolla" diyen mstad'aflar urunda (dmanla) savamyorsunuz."
"Kadn, erkek ve ocuklar gibi, mstad'af olanlar"dan maksad, Mekke'de kalp, Medine'ye
hicret edemeyen mslmanlardr. Bunlar, Mekke kfirlerinden iddetli eziyetler
gryorlard." 388
"Ben ve annem, kadn ve ocuk mstad'aflardan idik" demitir." 389
3- Alimler, yette bahsedilen "ahalisi zalim olan memleket" ile, Mekke'nin murad edildii
hususunda ittifak etmilerdir. 390
4- Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'yi fethedince, Attab bn Esd'i onlara emir tayin etmiti.
Buna gre, yet-i kerimede bahsedilen, "vel, hm"den maksat, Hz. Peygamber (s.a.v.);
"yardmc"dan maksat ise Attab bn Esd olmu olur. Attab, zayflar gllere, dkn
olanlar da kudretli olanlara kar korur, bylece adaleti temin ederdi. 391
77. "Kendilerine: "Elinizi savatan ekin, namaz kln, zekat verin" denenleri grmedin mi?
Onlara sava farz klndnda, ilerinden bir takm hemen, insanlardan, Allah'tan korkar gibi,
hatta daha ok korkarlar ve "Rabbimiz! Bize sava niin farz kldn, bizi yakn bir zamana
kadar tehir edemez miydin? derler. De ki: "Dnya geimlii azdr, ahiret, Allah'a kar
gelmekten saknan iin hayrldr, size zerre kadar zulmedilmez."
1- Abdullah b. Abbas, krime, bn-i Creyc, Katade ve Sddi'ye gre bu yet-i kerime, namaz
ve zaktn farz klnp cihadn henz farz klnmad bir zamanda mslman olan, namaz
klma ve zekat vermenin yannda cihadn da farz klnmasn isteyen fakat cihad farz klnnca
da savamak zorlarna giden bir ksm sahabiler hakknda nazil olmutur.392
a- Said b. Muhammed b. Ahmed el-Adl, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Hasan b. Sfyan'dan, o
Muhammed b. Ali'den, o babasndan, o Hseyn b. Vakd'dan, o Amr b. Dinar'dan, o
krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Abdurrahman b. Avf ve birka arkada Mekke'de iken Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Allah'n Nebisi, biz mrik kimseler iken kuvvetli idik. man edince miskinlere dndk"
dediler. Peygamber (s.a.v.) de:
"Ben, msamaha ile emrolundum. Binaenaleyh bu mrik kavimle muharebe etmeyin"
buyurdu. Vakt ki Allah, Peygamber (s.a.v.)'ini Medine'ye dndrd. O'na sava emretti de
mslmanlar sava yapmaktan ekindiler. Allah Teala da bu yeti indirdi."393 Bylece dnya
hayatnn az bir geimlik olduunu, bu itibarla onu tercih etmenin isabetli olmadn, hiretin
ise mminler iin daha hayrl olduunu, Allah yolunda savaarak hireti tercih etmenin
387

390
391
392
393
Sahih hadistir. Nesai; Cihad: 6/3. Tefsir: 132, Hakim; Mstedrek: 2/66.; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/281; mam Ebul-Hasen
Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 116.
388
389
gerektiini beyan etmi oldu.

b- Kelb dedi ki:
"Bu yet, Rasulullah (s.a.v.)'n ashab'ndan Abdurrahman b. Avf, Mikdad b. Esved, Kudame
b. Maz'un ve Sa'd b. Eb Vakkas'n da ilerinde bulunduu bir cemaat hakknda inmitir.
Bunlar, mriklerden birok eza grmler ve:
"Ey Allah'n Rasul, unlarla savamak hususunda bize izin ver" demilerdi. Rasulullah
(s.a.v.) da kendilerine:
"Ellerinizi onlardan ekin. Zira ben onlarla savamakla emrolunmadm" buyurmutu.
Nihayet Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye hicret edip Allah Teala mslmanlara, mriklerle
savamay emredince onlarn bazs bunu ho karlamad ve arlarna gitti. Allah Teala da
2- Mcahid ve Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime ve
bundan sonra gelen seksen nc yetin sonuna kadar olan yetler, Yahudiler hakknda nazil
olmutur. Allah teala bunlarn durumuna dmekten sakndrmtr.395
3- Bu ve bunu takip eden yetlerin mnafklar hakknda nazil olduunu ileri sren mfessirler
de vardr.396
78. Nerede olursanz olun, salam kaleler iinde bile olsanz lm size eriecektir. ayet
onlara bir iyilik isabet ederse "Bu, Allah'tandr." derler. Bir ktlk eriirse de "Bu, senin
yzndendir." derler. De ki: "Hepsi Allah katndandr. Bunlara ne oluyor ki hibir sz
anlamya yanamyorlar?"
1- bn Abbas, Eb Salih'in rivayetinde yle dedi:
"Allah, mslmanlardan Uhud Gn ehadet mertebesine erenleri, ehid olarak huzuruna
ald vakit, cihaddan geri duran mnafklarn: "ldrlen kardelerimiz, yanmzda olsalard,
ne lr ne de ldrlrlerdi" demeleri zerine Allah Teala bu yeti indirdi."397
2- Ayet-i kerimenin "ayet onlara bir iyilik isabet ederse "Bu, Allah'tandr." derler. Bir
ktlk eriirse de "Bu, senin yzndendir." derler. De ki: "Hepsi Allah katndandr."
ksmnn nzul sebebinin ise yahudiler ve mnafklar olduu sylenmitir. yle ki: "Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvereye gelmesinden bir sre sonra: "Bu adam ve
arkadalar bize geldikten sonra meyvelerimizde ve ekinlerimizde noksanl (eksiklii) bilir
olduk." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."398
"Medine, Hz. Peygamber (s.a.v.) oraya geldiinde nimetlerle dopdolu idi. Yahudilerin inad
ve mnafklarn nifak ortaya knca, Allah Tel, btn nceki mmetler hakkndaki
snnetullahn yrterek, rzklarn biraz kst. Nitekim O, bunu "Biz hangi memlekete bir
Peygamber gnderdi ise, onun halkn, yalvarp yakarsmlar diye, mutlaka fakirlikle, iddetle,
hastalkla (skp) yakaladk." 399 buyurarak ifade etmitir. te bunun zerine yahudi ve
mnafklar, "Bu adamdan daha uursuz birisini grmedik. O geldiinden beri rnlerimiz
noksanlat, fiyatlar ykseldi." dediler. Buna gre, yetteki "Eer onlara bir hasene (iyilik)
dokunursa..." tabiri, "Bolluk olur, fiyatlar uygun olur ve ok yamur yaarsa, "...Bu, Allah
katndandr" derler" manasna; "Eer onlara bir seyyie (fenalk) dokunursa..." tabiri de,
"Ktlk olur ve fiatlar ykselirse, "bu da Muhammed'in uursuzluundandr" derler"
manasnadr. Bu tpk, "Fakat onlara hasene gelince, "Bu, bizim hakkmzdr" dediler. Eer
394
Senedsizdir. Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 134; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb, 10/185.
395
396
397
Ebu Salih. bn Abbas'tan iitmemitir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 116.
398
399
Arf: 7/94.
kendilerine bir fenalk gelirse, Musa ile beraberindekilere uursuzluk yklerlerdi."400 ve Hz.
Salih (a.s.)in kavminden naklen, "(Onlar) "Senin yznden ve maiyetinde bulunan kimseler
yznden uursuzlua uradk" dediler" 401 yetlerinde ifade edildii gibidir." 402
"Herkes, bu yetin bolluk ve ktlk hususunda nazil olduunda ittifak etmitir. Binenaleyh
yet, bu iki eye mahsustur." 403
80. O Rasl'e itaat eden, Allah'a itaat etmi olur. Kim de yz evirirse Biz seni onlara beki
gndermedik.
1- Mukatil der ki:
"Kim bana itaat ederse Allah'a itaat etmitir. Kim de beni severse Allah' sevmitir." deyince
mnafklar:
"Bu adam bu szyle Allah'a irk komaya yaklat (veya yaknda kendisinin Allah'n orta
olduunu syleyecek). Allah'tan bakasna ibadet etmemizi yasaklyacak sonra da
hristiyanlarn sa'y Rab edindikleri gibi kendisini Rab edinmemizi istiyecek" dediler de Allah
Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."404
"Bu yet-i kerime cihad emreden yet inmeden nce nazil olmu. Peygambere itaat
etmeyenlere kar Peygamberin kiileri amellerinden dolay hesaba eken kimse olmad
beyan edilmitir. Daha sonra onlara kar cihad etmesi, mslman oluncaya kadar onlara sert
davranmas emredilmitir." 405
83. Kendilerine gven ve korkuya dair bir haber geldiinde onu yayarlar. Halbuki o haberi O
Rasul'e ve kendilerinden olan ulu'l-emre gtrselerdi onlar ondan ne gibi bir netice
karacaklarn bilirlerdi. Eer zerinizde Allah'n nimet ve rahmeti olmasayd pek aznz
mstesna eytana uyup gitmitiniz.
1- Hz. Peygamber (s.a.v.) hanmlarndan l yapp ayrldnda -ki bir rivayette hicretin
dokuzuncu senesi, baka bir rivayette de Kurayza oullar gazvesinden sonra, Hudeybiye
msalahasndan ncedir. Kurayza oullar gazvesi hicretin beinci yl sonlarnda Hudeybiye
musalahas ise hicretin altnc yl sonlarndadr ve bu l hadisesi geni olarak Ahzb
Sresinin 28. yetinin nzul sebebinde ayrca zikredilecektirHz. mer mescid-i nebevye girmi ve insanlarn
"Allah'n Rasl hanmlarn boad." dediklerini duymu. Hemen Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
yanna girmi ve ona:
"Hayr." cevab zerine dar km ve en yksek sesiyle bararak:
"Uyank olun, gznz an! Allah'n Rasl kadnlarn boamad!" diye nida etmi Bunun
zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.406
400
Arf: 7/131.
Neml: 27/47.
403
404
405
406
Buhri, lm, 27; Mslim, Talk, 30; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/210; bnu'l-Cevz,
Zadul-Mesir, 2/145.
401
402
84. Allah yolunda sava. Sen, ancak kendinden sorumlusun. man edenleri de savaa tevik et;
umulur ki Allah, o kfredenlerin iddet ve basknn nler. Allah, kahr da cezalandrmas da
en iddetli olandr.
1- Bu yet-i kerimenin Bedr es-Sur (Kk Bedr) Gazvesi hakknda nazil olduu sylenir.
Ebu Sfyn, Uhud'dan ayrlrken "Mev'idimiz gelecek sene Bedr olsun." diyerek ayrlmt.
Kararlatrlan bu zaman gelince Raslullah (s.a.v.), kimseyi bu gazveye katlmaya
zorlamam hatt "Yalnz bana da olsam bu randevuya gideceim." buyurarak kararlln
gstermekle yetinmi, ona katlan 70 atl ile randevu yerinde hazr bulunmu, fakat Ebu
Sfyn bu bulumaya gelmemi ve bu yzden bu gazvede sava da olmamtr.407
2- Bu hadise daha nce Alu mrn Sresinin 173-174. yetlerinin de nzul sebebi olarak geni
ekilde orada verildiinden burada tekrarna gerek grmyoruz.
85. Kim iyi ite araclk ederse ondan kendisine bir pay ayrlr. Kim de kt bir eyde araclk
yaparsa o ktlkten kendisine bir pay vardr. Allah her eye hakkyla Kadir ve Nazrdr.
"Rivayet edildiine gre Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'n huzuruna girdiklerinde selam
vermek yerine "es-Smu aleykum" derlerdi. (Arapada) "es-Sm" da lm anlamnayd. Hz.
Aie bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu ekilde selm verdiklerini duyunca
"Sm ve lanet sizin zerinize olsun! Bunu Allah'n Rasl'ne mi sylyorsunuz?" dedi. Hz.
Peygamber:
"Ben onlara, ne diyordum, biliyor musun? Ben de onlara: "ve aleykm=Sizin de zerinize
olsun." diyordum." buyurdular da bu ayeti kerime nazil oldu."408
87. Allah ki O'ndan baka ilh yoktur, yegne ilh O'dur. Geleceinde hi phe olmyan
kyamet gn sizi muhakkak toplyacaktr. Allah'dan daha doru szl kim olabilir?!
1- Mukatil der ki:
"Bu yet-i kerime, lmden sonra yeniden diriltilme konusunda pheye denler hakknda
nazil olmutur."409
88. Size ne oluyor da mnafklar hakknda, Allah onlar kazandklar sebebiyle tepesi aa
getirdii halde, hal iki blk oluyorsunuz? Allah'n saptrdn siz mi hidayete erdirmek
istiyorsunuz? Allah kimi dallette brakmsa artk sen onun iin asla bir yol bulamyacaksn.
89. Kendileri kfir olduklar gibi sizin de kfir ve onlara eit olmanz isterler. O halde onlar
Allah yolunda hicret edinceye kadar ilerinden kimseyi dostlar edinmeyin. Eer yz
evirirlerse onlar bulduunuz yerde yakalayp ldrn ve onlardan ne bir dost, ne de bir
yardmc edinin.
1- Zeyd b. Sabit'e gre bu yet-i kerime, sahabilerin Uhud savanda Rasulullah'tan ve
mslmanlardan ayrlp Medine'ye gelen ve mslmanlara "ayet biz savamay bilseydik
size tabi olurduk." diyen mnafklarn dtkleri ihtilaf hakknda nazil olmutur. 410
407

409
410
408
a- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Amr smail b. Necid'den, o Yusuf b.

Yakub el-Kd'den, o Amr b. Merzuk'tan, o u'be'den, o Adiy b. Sabit'ten, o Abdullah b.
Yezid b. Sabit'ten, bize u rivayette bulundu:
"Bir mnafk topluluu, Rasulullah (s.a.v.) ile beraber Uhud'a km, sonra da geri
dnmlerdi. Bu sebeple mslmanlar onlar hakknda anlamazla dtler de bir grup:
"Onlar ldrelim", bir grup da: "ldrmeyelim" demilerdi. Bu yet ite bu sebeple indi."411
Bu hadisi Buhari, Bndar, under tarikinden, Mslim de Abdullah b. Muaz'dan, o
babasndan, her iki taraf da u'beden rivayet etmilerdir.412
b- Tirmiz ve Ahmed ibn Hanbel rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o mnafklar hakknda
bu yet-i kerimenin inmesi zerine:
"O (Medine-i Mnevvere) Taybedir; Atein, demirin (veya gmn) kirini giderdii gibi kiri
(ve kirli, pis olan) giderir, iinde barndrmaz." buyurduu fazlal vardr.413
c- Bu yetteki mnafklardan evvel emirde kastedilenlerin Uhud gn Hz. Peygamberle
birlikte askerleri ile savaa kmken Hz. Peygamber (s.a.v.)den yine askerleriyle birlikte
ayrlarak geri dnen Abdullah ibn Ubeyy ve arkadalar olduunda phe yoktur.414
d- Zeyd bn Sabit'e gre "yet-i kerime, Uhud gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'den geri kalan,
ayrlan ve:
"Eer biz yaptnz ii sava bilseydik, seninle beraber gelirdik" diyen kimseler hakknda
nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab, bu kimseler hakknda ihtilaf etmi, bir ksm:
"Onlar kfir oldular", dier grup ise:
"Onlar kfir olmadlar" demiti. te, bunun zerine de bu yet-i kerime nazil olmutu.
"Alimlerden bazlar bu izah tenkid ederek, yle demitir:
"yetin nazm, buna uygun deildir (bu durumu zedelemektedir). stelik onlar Mekkeli
idiler. Cenb- Allah da yle buyurmaktadr:
O halde, onlar Allah yolunda hicret edinceye kadar ilerinden dostlar edinmeyin. 415 416
2- Mcahid'e gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Mekke'den Medine'ye gelen, mslman
olduklarn aklayan, daha sonra da Mekke'ye dnerek mrik olduklarn ilan eden
mnafklar hakknda ihtilafa dmeleri zerine nazil olmutur. 417
a- Mcahid diyor ki:
"Bir ksm insanlar, Mekke'den kp Medine'ye geldiler ve muhacir olduklarn iddia ettiler.
Daha sonra da dinden ktlar. Rasulullah'tan, Mekke'ye gidip eyalarn getirmelerine ve
onlarla ticaret yapacaklarna dair izin istediler, Ve gittiler. te mminler, bu kimseler hakknda ihtilafa dtler. Bazlar, onlarn mnafk olduklarn bazlar da mmin olduklarn
sylediler. Allah teala, bu yeti indirerek, onlarn mnafk olduklarn aklad ve onlarla
savamay emretti." 418
b- Mcahid dedi ki:
"Onlar bir kavimdir ki, Mekke'den yola kp nihayet, Muhacir olduklarn iddia ederek
Medine'ye geldiler, Bunun ardndan da dinden dnp mrted oldular, Mteakiben, Rasulullah
ve Ashabyla ticaret yapmak iin kendilerine sermaye getirmek zere Mekke'ye doru yola
kmak iin Peygamber (s.a.v.)'den msaade istediler. Bunun zerine m'minler, onlar
hakknda ihtilafa dtler de: "Onlar mnafktr" diyenler oldu, "onlar m'mindir" diyenler
oldu. te bu sebeple Allah Teala onlarn mnafkln aklad ve bu yeti indirdi, "ayet
411
Buhari; Hacc: 1884, Meazi: 16 (4050), Tefsir: 15 (4589); Tirmiz, Tefsir 4/14. Mslim, Sfatu'l-Munfikn, 6, Hudud: 22; Ahmed b.
Hanbel, 5/174 177, 188.
412
413
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/14, hadis no: 3028; Ahmed ibn Hanbel, Musned, 5/184.
414
415
Nisa: 4/89.
416
417
418
dnerlerse, onlar yakalayn ve bulduunuz yerde ldrn." yetiyle onlarn ldrlmesini

emretti. Nihayet Hilal b. Uveymir el-Eslem'ye konuk olmay kasdederek sermayelerini
getirdiler. Hilal ile Peygamber (s.a.v.) arasnda verilmi sz ve yemin vard, O, m'minlerle
savamaktan kalbi daralan bir kimse idi. te bu sebeple: "Ancak, sizinle kendileri arasnda
anlama olan bir millete snanlar yahut sizinle savatan veya kendi milletleriyle
savamaktan bkarak size bavuranlar mstesnadr..." 90. yet-i kerimeyle bunlardan ldrme
kaldrld."419
3- Abdullah b. Abbas, Ma'mer b. Raid, Katade ve Dahhak'a gre ise bu yet-i kerime,
sahabilerin, Mekke'de mslman olduklarn aa vuran bununla birlikte, mslmanlara kar
mriklere yardm eden bir ksm mnafklar hakknda ihtilafa dmeleri zerine nazil
olmutur.420
a- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Mekke'de baz kimseler vard ve bunlar mslman olduklarn sylyor, fakat mriklere
arka kyor, onlara yardmc oluyorlard. Bunlar bir takm ihtiyalar peinde Mekke'den
ktlar.
"Yolda eer Muhammed'in arkadalarna rastlarsak bile onlardan bize zarar gelmez."
diyorlard. M'minler, bu kimselerin Mekke'den yola ktklarn duyunca bir grup m'min:
"u habislerin tepesine binip onlar ldrn. Onlar size kar dmanlarnza yardm
ediyorlar." dediler. Dier bir grup ise:
"Sbhanallah, sizin sylediklerinizi syliyen (yani kelime-i ehadet getiren) bir kavmi srf
hicret etmedikleri, lkelerini terketmedikleri iin mi ldrecek, kanlarn ve mallarn hell
sayacaksnz?" dediler. Bylece o mekkeliler hakknda iki gruba ayrldlar. Hz. Peygamber
(s.a.v.) ne birini, ne dierini sylediklerinden men'etmedi de sonunda bu yet-i kerime nazil
oldu.421
b- Katde'den rivayete gre de mslmanlarn, haklarnda ayrla dp ikiye ayrldklar
Mekke halkndan iki kii olup yolda mslmanlardan bir grup bu iki mekkeliye rastlamlar,
bir ksm
"Bunlarn canlar ve mallar size helldir." derken, ikinci bir grup
"Hayr, hell deildir." demiler ve bu konuda mnakaaya tutumular da Allah Teal bu
yet-i kerimeyi indirmi. 422
c- Ma'mer ibn Rid'den rivayette de Mekkelilerden bir grup mslman olmadklar halde yalan syleyerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e mslman olduklarn yazmlar ve Mekke'de
kalmaya da devam etmiler. Daha sonra bunlara rastlayan baz mslmanlar bunlarn durumu
hakknda pheye dp ikiye ayrlmlar; kimisi onlar mslman sayp kanlarn ve
mallarn haram sayarken bazlar da onlarn mslmanlma inanmyarak canlarnn ve
mallarnn hell olduunu savunmular. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
indirmi.423
4- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Medine'de yaayan ve mnafklklarndan
dolay oradan ayrlmak isteyen kiiler hakknda ihtilafa dmeleri zerine nazil olmutur. 424
a- Sudd'den rivayette ise o yle anlatyor:
"Mnafklardan bir ksm insanlar Medine'den kp gitmek istediler ve m'minlere:
"Medine'de bamza aclar geldi, burann havas bize yaramad. Biraz dar kalm, biz ak
alanlarn, llerin insanlaryz, belki darnn havas bize iyi gelir de iyileiriz, sonra yine
dner geliriz." dediler ve kp gittiler. Onlar gittikten sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab,
onlar hakknda fikir ayrlna dtler. Bir grup:
419
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/190; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 117.
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/219.
421
422
423
424
420
"Bunlar Allah'n dmanlar mnafklardr. sterdik ki Allah'n Rasl izin verse de onlarla
savasaydk." derken dier bir grup:
"Hayr, yle deiller; onlar da bizim kardelerimiz, Medine'nin havasna alamadlar da o
sebeple dar ktlar. Bir sre ehir dnda gezip dolaacaklar, iyileince de geri
dnecekler." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi.425
b- Abdurrahman b. Hamdan el-Fadl, Eb Bekr Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b.
Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o Esved b. Amir'den, o Hammad b. Seleme'den, o
Muhammed b. shak'tan, o Yezid b. Abdillah Kuseyt'ten, o Eb Seleme b. Abdirrahman'dan, o
da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Bir Arab kavmi Rasulullah (s.a.v.)'a gelip mslman oldular. Medine'nin vebasna uradlar
da baaa evrildiler ve derhal Medine'den ktlar. Rasulullah (s.a.v.)'in Ashab'ndan bir
grup onlar karladlar da:
"Size ne oldu da geri dndnz?" dediler. Onlar da:
"Bize Medine vebas isabet etti de orada kalmay ho bulmadk" dediler. Ashab da:
"Sizin iin Rasulullah (s.a.v.)'ta gzel bir rnek yok mu?" dediler. Bunun zerine Ashab'n
bazs bu geri dnenler iin: "Mnafk oldular" bir ksm da: "Mnafik olmadlar, onlar
mslmandrlar" dediler de bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."426
c- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Bu yet, mslman olarak Hz. Peygamber'e gelmi olan bir topluluk hakknda nazil
olmutur. Onlar Medine'de Allah'n diledii bir sre kadar kaldlar. Sonra da:
"Ya Raslallah, biz le gitmek, (yerlemek) istiyoruz; binenaleyh, bize bu konuda izin ver!"
dediler. Allah'n Rasul de onlara msaade etti. Onlar yola ktklarnda, konaklaya konaklaya
gidiyorlard... Derken, mriklere yetitiler... Bylece de mminler o mnafklar hakknda
konumaya balad. Bunun zerine bir grup mmin:
"ayet onlar da bizim gibi mslman olsayd, bizimle beraber kalr, bizim sabrettiimiz gibi
sabrederlerdi." dediler. Bir grup mslman ise:
"Onlar mslmandrlar; durumlar ortaya kncaya kadar, onlarn hakknda kfir diyemeyiz"
der. Bunun zerine Cenb- Hak bu yet-i kerimede, onlarn mnafk olduklarn beyan eder."
427
5- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet-i kerime, sahabilerin, Hz. Aie'ye yaplan iftira hususunda
ihtilafa dmeleri hakknda nazil olmutur.428
a- bn Zeyd yet-i kerimenin, fk hadisesinde Hz. Aie aleyhinde konuan Abdullah ibn
beyy hakknda nazil olduunu sylemitir.429
b- Abdullah b. bey gibi baz mnafklar, Hz. Aie aleyhine konutular. Sa'd b. Muaz gibi
samimi mminler ise Abdullah'n bu davranlarndan beri olduklarm bildirmilerdir. 430
c- Sa'd ibn Muz'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"fk hdisesinde Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn minbere kt ve:
"Ey insanlar, Bana ailem (Aie) hakknda eziyet eden ve eziyet edenleri evinde toplyandan
kim kurtaracak?" buyurdu. Evs'in efendisi Sa'd ibn Muz:
"Ey Allah'n elisi, eer o kimse Evs'den ise onu bize syle hemen ldrelim. Eer
kardelerimiz Hazrec'den birisi ise bize ne emredersen ona itaat ederiz." dedi. (Hazrec'in
efendisi) Sa'd ibn Ubde kalkt ve:
"Ey Sa'd, bu senin yapacan ey deildir. Eer Hazrec'den ise onu senin ldrmen olacak ey
deildir," ya da: "'Ey Sa'd, sen kim oluyorsun da Hazrecli hakknda Allah'n Rasl'ne itaattan
425

Senedi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 117; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Suyuti der ki: "Bu rivayetin isnadnda tedlis (hile) ve inkta (kesilme) vardr."
427
428
429
430
426
bahsedebiliyorsun!" dedi. Useyd ibn Hudayr kalkt ve:

"Ey bn Ubde, sen mnafksn ve mnafklar seviyorsun." dedi. Muhammed ibn Mesleme
kalkt ve:
"Ey insanlar, size ne oluyor? Grmyor musunuz Allah'n Rasl henz aramzda,
iimizdedir; o emreder, biz de emrini yerine getiririz." dedi ve bunun zerine Allah Teal bu
yet-i kerimeyi indirdi."431
d- Hadiseyle ilgili farkl rivayetler ve konunun dier ayrntlar ilerde inaallah Nur: 24/11
yetinin nzul sebebinde daha geni olarak verilecektir.
6- krimeye gre "yet-i kerime, irtidad eden ve mslmanlarn maln alarak Yemameye
karan bir grup insan hakknda nazil olmutur. Mslmanlar bunlar hakknda ihtilafa
dnce, bu yet-i kerime nazil olmutur."432
a- krime'den rivayetle hadise biraz daha farkldr:
"Mslmanlardan baz kimseler ticaret yapmak zere mriklerden mal alp bunlar
Yemme'ye gtrdler. Mslmanlar bu kiiler hakknda aralarnda ayrla dtler.
Bazlar, onlarn irtidad ettikleri kanaatiyle:
"unlarla karlasak da ldrsek ve ellerindekileri alsak." derken dier bazlar da:
"Bu sizin iin uygun olmaz; onlar sizin kardeleriniz, ticaret iin oralara gittiler." dediler de
7- Ayetin nzul sebebinin bir basknla Hz, Peygamber (s.a.v.)'in mevls Yesr' ldren
Ureyne'liler olduu da rivayet edilmitir.434
8- bn Eb Hatim'in Hasen'den rivayetinde o, Surka ibn Mlik el-Mudlic'den naklen yle
anlatmtr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Bedr ve Uhud'da zafer kazanp Medine civarndaki kabileler
mslman olduunda Raslullah (s.a.v.)'n, kavmim Mudlic oullar zerine Hlid ibnu'lVeld komutasnda bir seriyye gnderecei haberini aldm, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim ve
ona:
"Nimet adna." dedim. Etraftan:
"Sus!" dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Onu brakn, ne istiyorsun?" buyurdu.
"Sen, benim kavmim zerine asker gndermek istiyorsun, ben de senin onlarla bar yapman
istiyorum: Senin kavmin (yani Kurey) mslman olursa onlar da mslman olacaklar;
slm'a girecekler ama mslman olmazsa senin kavminin kalbleri onlara kar
katlamyacak." dedim. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hlid ibnu'l-Veld'in elini tutup onunla birlikte git ve onun istediini yap." buyurdular. Hlid
de onlarla Raslullah'a kar onun dmanlarndan kimseye yardm etmemeleri ve Kurey
mslman olursa mslman olmalar" artlaryla onlarla bar yapt da Allah Teal "Kendileri
kfir olduklar gibi sizin de kfir ve onlara eit olmanz isterler. O halde onlar Allah yolunda
hicret edinceye kadar ilerinden kimseyi dostlar edinmeyin." yet-i kerimesini indirdi.
Bu hadiseyi aynen nakleden bn Merdye, anlan yet yerine, onu takip eden "Ancak
onlardan, sizinle kendileri arasnda bir antlama bulunan bir kavme snanlar ve sizinle
savamaktan veya kendi kavimleriyle harbetmekten bunalarak size bavuranlar mstesnadr."
yet-i kerimesinin nazil olduunu sylemitir.435
Taber bu nzul sebeplerinden "Mekkelilerden imana gelip de sonra irtidad eden bir grup
hakknda ashab- kiramn ikiye ayrlp bir ksmnn bunlarn mnafk olduunu iddias, dier
bir grubun da bunlar m'minler saymas zerine o mekkelilerin mnafklar olduklarn
431
Sad ibn Mansr; bn Eb Hatim; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/114.

Abd ibn Humeyd; bn Eb Hatim; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr 2/611.
434
435
bn Eb Hatim; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/158, 1 numaral dip not; es-Suyut, Lubbu'n-Nukul, 1/115-116.
432
433
syleyenlerin hakl olduklar ifadesiyle bu yet-i kerimenin nazil olduu"nu ifade eden sebebi
tercih etmitir.
Zira bu yetten sonra gelen yette de "... Allah yolunda hicret etmedike onlardan dostlar
edinmeyin..." buyurulmakta ve bu insanlarn, Medineli olmadklar, oraya henz hicret
etmedikleri anlalmaktadr.
Mfessirler de bu kiilerin Mekke veya Medineli olduklar huusunda ittifak etmilerdir.
Bunlarn Medineli olmadklar bu yetten anlaldna gre Mekkeli olduklar kesindir. 436
90. Ancak onlardan, sizinle kendileri arasnda bir antlama bulunan bir kavme snanlar ve
sizinle savamaktan veya kendi kavimleriyle harbetmekten bunalarak size bavuranlar
mstesnadr. Allah dileseydi onlar size musallat klard da sizinle savarlard. Eer sizden
uzak durur, savamaz ve size bar teklif ederlerse Allah, onlara dokunmanza izin vermez.
1- krimeden (bnu Eb Hatime gre bnu Abbas'tan) (r.a.) rivayet edildiine gre "bu yet-i
kerime Hz. Peygamber (s.a.v.) ile aralarnda antlama olan Hill ibn Uveymir el-Eslem,
Surka ibn Mlik ibn Cu'um el-Mudlic ve Huzeyme ibn Amir ibn Abdimenf hakknda nazil
olmutur."437
2- bn Abbas (r.a.), mslmanlar ile anlamal olan kavmin, Ben Bekir (Bekr ibn Zeyd ibn
Ment oullar) kabilesi olduunu, Muktil ise, Huza'a ve Huzeyme kabileleri olduunu
sylemitir.438
3- Baz alimler, bunlarn Eslem Kabilesi mensuplar olduunu sylemilerdir. nk bu
kabile ile Hz. Peygamber (s.a.v.) arasnda bir anlama vard. Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke
fethi iin ktnda, kendisine isyan etmemeleri, mslmanlara kar bakalarna yardm
etmeme ve Hill bn Uveymir el-Eslem'ye gelip snan herkese, Hille tannan haklarn
tannaca hususlarnda. Hill ile bir anlama yapmtr. 439
"Hill ibn Uveymir el-Eslemi ile Hz. Peygamber (s.a.v.) arasnda antlama vard. Kavminden
baz insanlar mslmanlarla da kendi kavimleriyle de savamay kerih grerek ona
snmlard da bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu." 440
5- Hasan el-Basri (r.a.) dedi ki:
"Sraka bni Mlik el-Mdlic onlarla konutu. Hasan (r.a.) dedi ki:
"Nebi Aleyhisselm Bedir ve Uhud ehline galip geldi, etrafnda olanlar mslman oldular.
Sraka dedi ki:
"Bana Raslullah'n Halid bni Veld'i benim kavmim olan Ben Mdlic'e gnderecei haberi
ulanca, ben Neb Aleyhisselm'a geldim ve:
Senin iin nmet isterim. Benim kavmime Halid'i gnderecein haberi bana geldi. Ben,
onlarn braklmasn isterim. Senin kavmin mslman olursa, onlar da mslman olur ve
slam'a girerler. Eer mslman olmazlarsa, senin kavminin onlara galip gelmesi gzel
olmaz." dedim. Raslullah Halid'in elini tuttu ve:
"Bununla git, onun istediini yap." buyurdu. Halid, Raslullah'n aleyhinde yardm etmemek,
Kurey mslman olursa, onlarla birlikte mslman olmalar zerine onlarla andlama yapt.
Allah tel bu yeti indirdi. Onlara ulaan onlarn ahdi zerine onlarla beraber oldu." 441
6- Rivayet ediliyor ki, Bedir ve Uhud savalarndan sonra, mslmanlarn says oalnca
Rasulullah, Halid b. Velid'i Mdlic kabilesine gndererek onlar slama davet etmek
436

bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/124; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/116.
438
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/199.
439
440
bn Eb Hatim; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/116.
441
bn Merduyeh; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/214.
437
istemitir. Bu kabilelerden olan Sraka, Peygamber efendimize gelerek yle demitir:

"Ey Allah'n Rasul, kavmime adam gndereceini rendim. Onlara dokunmaman arzu
ediyorum. ayet, senin kavmin olan Kureyliler mslman olurlarsa onlar da slama girerler.
ayet kavmin mslman olmazsa onlara dmanlk beslerler." Bunun zerine Rasulullah, Halid b. Velid'e:
"Bununla beraber git ve islediini yap." buyurdu Halid b. Velid gitti ve Mdlic kabilesiyle
Rasulullah'n aleyhinde bulunmayacaklarna, Kureyliler mslman olursa onlarn da
mslman olacaklarna dair bir anlama yapt.
te yet-i kerime iki snf insann ldrlmemesini bildirmektedir ki bunlarn birisi,
kendisiyle sulh anlamas yaplan bu Mdlic kabilesine katlan ve onlarn anlamasndan
istifade edenlerdir. Dieri de Abbas gibi Bedir savanda mslmanlarla savamak
istemedikleri halde kabilelerinin basksyla gelip savaa katlanlardr. Ancak miifessirler bu ve
bundan sonra gelen yet-i kerimenin, Tevbe suresinin beinci yetiyle neshedildiini, bu
itibarla mnafklar, mslmanlardan uzak dursalar, onlarla savamasalar ve onlara bar
teklifinde bulunsalar bile, mriklie devam ettikleri ve mslman olmadklar mddete
onlarla savalacan sylemilerdir.
Nitekim krime, Hasan- Basri, Katade ve bn-i Zeyd bu yet-i kerimenin ve benzeri yetlerin,
Tevbe suresinin beinci yetiyle neshedildiini sylemilerdir.442
91. Dierlerinin de sizden ve kendi milletlerinden gvende olmak istediklerini greceksiniz.
Fitnecilie arldklarnda ona can atarlar. Eer sizden uzak durmazlar, bar teklif etmezler
ve sizinle savamaktan geri durmazlarsa onlar tutun ve bulduunuz yerde ldrn. te size,
onlar aleyhine apak ferman verdik.
1- Sudd der ki:
"Bu yet-i kerime hem mslmanlardan, hem de mriklerden gvende olmak isteyen ve Hz.
Peygamber (s.a.v.) ile onlar arasnda sz getirip gtren Nuaym ibn Mes'd el-Eca'
Sudd, Nuaym'm daha sonra mslman olduunu da kaydetmektedir. 443
2- Dahhk'in bn Abbs'tan rivayetinde ise Abduddr oullar hakknda indii
belirtilmektedir. 444
3- Hasen, bir grup mnafk hakknda indiini sylemitir. 445
4- bn Abbs'tan rivayetle Medine-i Mnevvere'ye gelip mslman olan sonra da
memleketlerine dnp kfir olduklarn aa vuran ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'le yaptklar
antlamay bozan Esed ve Gatafanllar hakknda indii de sylenmitir.446 Maksatlar ise,
mslmanlardan emin olmak idi.447
5- Mfessirler, bu yette zikredilen insanlardan kimlerin kasdedildii hususunda eitli
a- Mcahid ve Abdullah b. Abbas'a gre bu yette zikredilen insanlar Mekke halkndan,
mslman olmadklar halde canlarn, mallarn ve soylarn gven altna almak iin
mslman olduklarn syleyen mnafklardr. Bunlar, Allah'a ortak komaya davet
edildiklerinde, slamdan kp hemen mrik olduklarn ilan ediyorlard. Bylece mrikler
nezdinde de canlarn ve mallarn emniyet altna alyorlard. te yet-i kerime bunlar
vasflandrmaktadr.
442

444
445
446
447
443
b- Katade'ye gre ise burada zikredilen insanlardan maksat, hem Rasulullah'n ve

sahabilerinin nezdinde hem de mriklerin nezdinde, gvende olmak iin Rasulullah'tan eman
isteyen, Tihamede yaayan mriklerdir.
c- Sddi'ye gre ise bu yette sfatlar zikredilen insanlardan maksat, Nuaym b. Mes'ud elEcai'dir. Bu kii, Rasulullah ile mrikler arasnda sz gtrp getirerek her iki topluluk
nezdinde de kendisini gven altna almaya alyordu. 448
92. Bir m'min, dier bir m'mini hata dnda ldrmesi olur ey deildir. Bir m'mini
yanllkla ldrenin bir m'min kleyi azat etmesi ve ldrlenin ailesi balamadka ona
teslim edilmi bir diyet demesi gerekir. ldrlen m'min, dmannz olan bir topluluktan
ise, m'min bir kle azat etmek gerekir. ayet sizinle kendileri arasnda antlama bulunan bir
topluluktan ise, ailesine verilecek bir diyet ve m'min bir kle azat etmek gerekir. Bunlar
bulamyan kimsenin Allah tarafndan tevbesinin kabul iin iki ay ard arda oru tutmas
gerekir. Allah, Alm'dir, Hakim'dir.
1- Mcahid, krime ve Sddi'ye gre bu yet-i kerime, Mahzum kabilesinden olan Ayya b.
Ebi Rebia hakknda nazil olmutur. Zira o, mslman olduunu bilmedii bir kimseyi
ldrmt.449
a- Eb Abdillah b. Eb shak, Eb Amr b. Necid'den, o Eb Mslim brahim b. Abdillah'tan. o
bn Haccac'dan, o Hammad'dan, o Muhammed b. shak'tan, o Abdurrahman b. Kasm'dan, o
da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Haris b. Yezid, Peygamber (s.a.v.)'e kar iddetli bir dmand. Bu zat mslman olmaa
gelmiti. Ayya b. Eb Rabia, ona rastlad. Haris mslman olmak istedii halde Ayya bunun
farkna varamamt. Nihayet onu ldrd. Allah Teala bu sebeple bu yeti indirdi."450
b- Abdurrahman ibnu'l-Kasm'dan, o da babasndan rivayet ediyor ki "Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in en kat dmanlarndan birisi olan el-Hris ibn Zeyd, mslman olmak zere
Medine'ye gelmi. Yolda onunla karlaan ve onun mslman olduundan haberi olmayan,
ya da bunu hissetmeyen Ayya ibn Eb Raba da tutmu onu ldrm. te bunun zerine
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
Bu rivayet, Kelb tarafndan daha geni bir ekilde anlatlm olup onun rivayeti yledir:
"Mahzm oullarndan Ayya ibn Eb Raba mslman olmu, ancak mslman olduunu
aklamaktan korkmu ve kaarak Medine-i Mnevvere'ye gelip korunmak zere orada bir
evde saklanm. Annesi Esma bint Muharribe olunun mslman olmasndan dolay feryad ve
figana balam, Ayya ile ana bir karde olan ve eski kocas Him ibn Mura'dan olma
oullar Ebu Cehl ile Haris ibn Him' arm, onlara:
"Sz onu bana getirinceye kadar bir evin glgesine girmeyeceim, bama ya srmeyeceim,
bir yemek tatmyacam, bir iecek imeyeceim." diye yemin etmi. Onlar da kardelerini
aramya kmlar. el-Hris ibn Zeyd ibn Eb Uneyse de onlarla birlikte km ve Medine'ye
kadar gelmiler, Ayy'n sakland evi bulmular ve:
"Saklandn yerden in, bize k, senin ayrlmandan sonra annen bir evin glgesine girmedi,
sen ona dnnceye kadar yememeye imemeye yemin etti. Allah adna sana sz veriyoruz,
senin dinine karmyacaz, seni herhangi bir dine zorlamyacaz, seninle dinin arasna
girmeyeceiz." dediler. Annesinin durumunu duyunca ve dini konusunda ona bir ey
yapmyacaklarna yemin edince onlara inanm ve sakland yerden karak yanlarna gelmi.
Ama szlerinde durmyarak onu Medine'den karp smsk balamlar, her biri yzer sopa
vurmak zere iyice dvmler, sonra da annesine getirmiler. Annesi:
448

450
449
"Vallahi, iman ettiin Muhammed'in dinini inkr edinceye kadar seni zmeyeceim." demi
ve o halde gnein altnda brakmlar. Sadece baz istediklerini (yiyecek, iecek gibi)
vermiler. Ayya orada gne altnda bal haldeyken bu el-Hris ibn Zeyd gelmi ve:
"ayet senin zerinde olduun din hidayet idiyse ben o hidayeti terkeder, ayet dallet idiyse
ben o dallette kalmaya devam ederdim." demi.451 Hris'in bu szne kzan Ayya:
"Allah'a yemin ederim ki yalnz bulduum an seni ldreceim." demi. Bu hadiseden sonra
Ayya, Medine-i Mnevvere'ye, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne hicret etmi ve orada oturmaya
balam. Bu arada el-Hris ibn Zeyd de mslman olarak Medine'ye hicret etmi. O gelip
mslman olduunda Ayya Medine'de deilmi ve Hris'in mslman olduundan da haberi
olmam. Bir gn Kuba'da,452 yrrken bu Haris'i grm, grr grmez de zerine atlp onu
ldrm. evreden yetienler:
"Ne yaptn? o mslman olmutu." demiler. Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelen Ayya:
"Ey Allah'n elisi, gemite Haris ile olan durumumu, bana neler yaptklarn biliyorsun. Ben
onu ldrdm ama ldrdmde onun mslman olduunu bilmiyordum." demi de bu yeti kerime nazil olmu.453
c- Usdu'l-Gbe'de bu kssada ad geen el-Hris ibn Zeyd, Ma's oullar kardei (ibn Ma's
ibn Amir ibn Luayy) olarak verilmekte ve hal tercmesinde Ayya ibn Raba'nn onu,
mslman olduunu bilmeden ldrd kaydedilmektedir.454
d- Usdu'l-Gbe'de el-Hris ibn Yezd ibn Enese (veya (Ineyse)'nin, mslman olarak Medinei Mnevvere'ye gelii esnasnda kendisine Bak'de rastlyan ve mslman olduundan haberi
olmyan Ayya ibn Eb Raba tarafndan ldrld; hemen bunun peinden de el-Hris ibn
Yezd el-Kura el-Amir hakknda ayn bilgilerin tekrarland ve bu yet-i kerimenin
nzulne bu ldrme hadisesinin sebep olduu anlatlmaktadr.455
e- Sudd'den rivayette o yle anlatyor:
"Mahzm oullarndan Ayya ibn Eb Raba hakknda nazil olmutur. Ebu Cehl ibn Him'n
ana bir kardei idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye hicret etmezden nce ilk
muhacirlerle birlikte Medine'ye hicret etmiti. Ebu Cehil, el-Hris ibn Him ve yanlarnda
Amir ibn Luayy oullarndan birisi olmak zere onu aramaya kmlar, aryarak Medine'ye
kadar gelmiler. Kardeleri arasnda annelerinin en ok sevdii Ayya imi. Bu gelenler
Ayya ile konumular,
"Annen seni grnceye kadar hi bir evin glgesine girmemeye yemin etti. Gne altnda
yatyor, gel, bir kere seni grsn, tekrar buraya dn." demiler, Medine'ye tekrar dnmesine
engel olmyacaklarna dair Allah'a yemin etmiler. Ayya'n bir arkada ona soylu bir hecin
devesi vermi,
"Eer bir ekilde bunlardan korkar veya phelenirsen bu hecine biner ellerinden kurtulur
gelirsin." demi. Ancak Medine dna knca Ayy'n zerine atlp onu balamlar, o Amir
ibn Luayy oullarndan olan kii Ayya'i dvm, Ayya da onu ldreceine yemin
etmi.Ayy Mekke'nin fethine kadar Mekke'de hapis kalm, fetih gn dar ktnda o
kendisini dven Amir'liyi kardan gelirken grm. O kii mslman olmu ve fakat Ayya
onun mslman olduundan habersiz, tutmu o adam ldrm de bunun zerine Allah Teal
bu yet-i kerimeyi indirmi."456
f- Fahreddin er-Razi der ki:
"Ayya bn Eb Reba, Ebu Cehil'in anne bir kardei idi, mslman olup, kavminden korktuu
iin Medine'ye hicret etmiti. Bu hadise, Hz. Peygamber'in hicretinden nce vuku bulmutu.
Derken Ayya'n annesi, dininden dnnceye kadar yeyip imeye ve herhangi bir at altnda
451
Baka bir rivayette: "Eer ilk dinin hidayet idiyse onu terketmitin, dallet idiyse ite imdi yine dallete dndn." Demi Bak: Fahreddin
er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/227.
452
Bir rivayete gre Amr ibn Avf oullan yurdunda bak: bnu'l-Esr, Usdul-Gbe, 1/394.
453
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 117; bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 1/394; 4/321.
454
455
bnu'l-Esr, Usdu'I-be, 1/422-423.
456
oturmayp (gne altnda kalmaya) yemin etti. Bunun zerine Ebu Cehil, beraberinde Hars
bn Zeyd bn Eb Uneyse olduu halde Mekke'den kt. Ayya'n yanna geldiler ve uzun
uzun konutular. Bunun zerine Ebu Cehil:
"Hz. Muhammed, sana annene iyi davranman emretmiyor mu? O halde, zerinde bulunduun
dini tayarak dn ve annene iyilik yap!" dedi. Ayya bu teklifi kabul ederek, Mekke'ye geri
dnd. Mekke'ye yaklatklarnda, bunlar Ayya'n ellerini ve ayaklarn baladlar. Ebu
Cehil, Ayya'a yz sopa vurdu; yz sopa da Hars vurdu. Bunun zerine Ayya, Hars'a:
"u, Ebu Cehil benim kardeim. Ya sen kimsin ey Hars! Allah'a yemin ederim ki, seni ssz
bir yerde yakalarsam ldreceim!" dedi.
Rivayet olunduuna gre "Hars, Ayya'a, Mekke'ye dndnde:
"Eer senin tbi olduun ilk din hidayet ise, sen onu brakm durumdasn. Yok eer sapklk
idiyse, sen u anda ona girdin." dedi. Bu sz, Ayya'a ok tesir etti ve Hars' ldreceine
yemin etti. Ayya, annesinin yanna vardnda, annesi Ayya ilk dinine dnmedii srece,
elinin ayann zlmeyecei hususunda yemin etti. O da bunu yapt (yani dnd). Bundan
sonra Medine'ye hicret etti. Hars da mslman olup hicret etmiti. Derken, Ayya, Hars ile
ssz bir yerde karlat; Hars'n mslman olduunu da bilmiyordu. Derken onu ldrd.
Hars'n mslman olduu haberini alnca, yaptna bin piman olarak Allah'n Rasulne geldi
ve:
"Mslman olduunu bilemeden onu ldrdm!" dedi. te bunun zerine de bu yet-i kerime
nazil oldu."457
g- krime'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Haris b. Yezid, Amir b. Luey oullarndand. Ebu Cehil ile birlikte Ayya b. Rebia'ya
ikence ederdi. Sonralar Haris mslman olmu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna hicret
etmek iin yola kmt. Ayya onunla Harre'de karlat. O'nu kafir zannettii iin klcn
kaldrp onu ldrd. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna varp durumu bildirdi. Bunun
Bunun benzerini Mchid ve Sdd'den anlatt
bnu shak, Ebu Y'l, Haris bni Eb sme ve Ebu Mslim-i Kecc, bunun benzerini Kasm
bni Muhammed'den anlatt.
bnu Eb Hatim, bnu Abbas'tan (r.a.) Sa'd bni Cbeyr tarikndan bunun benzerini anlatt. 459
h- Suyt, krime'den rivayet ettii bu hadisede Amir ibn Luayy oullarndan olan bu kiinin
adn el-Hris ibn Yezd olarak veriyor.460
i- Herhalde bu kiiler farkl ahslar olmayp ihtilf, bu el-Hris'in, tabakat kitablarnda farkl
neseblerle veya neseb silsilesindeki farkl kiilerin zikredilmesinden kaynaklanan lafz bir
ihtilf olmaldr.
Bu Ayya ibn Eb Raba, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'de kalm olup da kurtulmalar
iin kunut'ta bulunduu zayf mslmanlardandr.461
2- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet, Ebudderda'nn ldrd bir kii hakknda nazil olmutur.462
a- bn Zeyd'den rivayette o, bu yet-i kerimenin Ebu'd-Derd' ve onun ldrd birisi
hakknda nazil olduunu sylemitir. Ebu'd-Derd bir seriyyede iken bir ihtiyac iin
arkadalarndan bir vadiye doru ayrlp gitmi ve orada koyunlarnn banda birisini grerek
klcyla zerine yrm. O adam Ebu's-Derd'nn klcyla zerine yrdn grnce "L
ilahe illallah" demise de o dinlemeyip klcyla vurup ldrm, koyununu da srp
arkadalarnn yanna gelmi. Ama iine de bir kurt dm ve gelip Raslullah (s.a.v.)'a
sormu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
457

459
460
461
Bak: Mslim, Mescid, 294; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/58.
462
458
"Kalbini yarp baktn m?" 463 (onun kalbini mi yardn!) buyurmu ve ona kzm, kendisi iin
kar bir yol olmadn sylemi. Ebu'd-Derd der ki:
"Temenni ettim ki daha nce deil de o anda slm'a girmi olsam." ve Kur'n'dan "Bir
m'rnin, dier bir m'mini hata dnda ldrmesi olur ey deildir..." yet-i kerimesi nazil
oldu."464
3- Bekr ibn Harise el-Cuhen hakknda nazil olmutur.
a- Bekr ibn Harise el-Cuhen'den rivayete gre ise bu yet-i kerime onun hakknda nazil
olmutur. O yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.)'n gnderdii bir seriyyede idim. Mriklerle savatk, ben mriklerden
birine hamle yaptm, saldrdm. O da slm ile benden kendini korumak, mslman oldum
diyerek cann kurtarmak istedi. Ama ben dinlemeyip onu ldrdm. Bu, Raslullah (s.a.v.)'a
ulanca bana kzd, o kadar ok kzd ki
"Benden uzak dur." buyurdu ama Allah Teal ona "Bir m'minin, dier bir m'mini hata
dnda ldrmesi olur ey deildir." yetini vahyetti de benden raz oldu ve kendisine
yaklamama izin verdi."465
4- Usme ibn Zeyd hakknda nazil olmutur.
a- Ebu'd-Derd'nn anlattna benzer bir hadise Usme ibn Zeyd'in de bandan gemi olup
bu hadisenin sonunda da bu yet-i kerimenin nazil olduu rivayet edilmektedir. Buna gre
Usme ibn Zeyd yle anlatyor:
"Allah'n Rasl bizi bir seriyyeye gndermiti. Cuheyne arazisinde el-Hurukat (veya elHurakat veya el-Huraka) denilen yerde dmanlara baskn verdik. Dmanlardan bir adama
yetitim, tam ldrecekken "l ilahe illallah" dedi. Ama ben dinlemeyip zerine saldrdm ve
ldrdm. Sonra iime bir kurt dt ve Medine/ye dnmzde durumu Allah'n Rasl'ne
anlattm. Raslullah:
"O l ilahe illallah dedi ve sen onu ldrdn yle mi?" buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n elisi, ama silh korkusundan o kelimeyi syledi." dedim de
"Kalbden samimi olarak syleyip sylemediini renmek iin kalbini yarmadn m?"
buyurdu. Bu szn o kadar ok tekrarlad ki o gn mslman olmu olmam temenni
ettim."466
d- Mslim'deki rivayette olmamakla birlikte Kurtub, Usme'den rivayetle Raslullah
(s.a.v.)'n daha sonra Usme iin kere istifarda bulunduunu, bir kle azat etmesini
emrettiini de kaydetmektedir.467
5- Huzeyfe ibnu'l-Yemn hakknda nazil olmutur.
a- Urve ibnu'z-Zubeyr'den rivayet ediliyor ki "Huzeyfe ibnu'l-Yemn Uhud gn Hz.
Peygamber (s.a.v.)'le birlikte imi. Mslmanlar, onun babas Yemn' kfirlerden biri
zannederek zerine mler ve kllaryla ona vurmaya balamlar. Huzeyfe:
"Durun, ne yapyorsunuz, o benim babam." diyorsa da ancak babasn ldrdkten sonra onun
sylediklerini anlyabilmiler ama i iten gemi. Huzeyfe:
"Allah size mafiret etsin. Elbette O, rahmet edenlerin en merhametlisidir." demi de
Huzeyfe'nin Hz. Peygamber (s.a.v.) katnda deeri bir kat daha artm ve ite bunun zerine
bu yet-i kerime nazil olmu."468
Taberi diyor ki:
"Allah teala bu yet-i kerimede, genel olarak bir mmini hata ile ldren kimsenin keffaret ve
diyetle ykml olduunu beyan etmitir. Bu itibarla yetin, Ayya b. Ebi Rebia ile
463
Mslim, man, 158(1/96).

bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/129; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 10/227.
465
466
467
468
464
ldrd kimse hakknda inmi olmas da mmkndr. Kimin hakknda inmi olursa olsun
Allah teala bu yette, bizim zikrettiimiz bu hkm beyan etmitir. Mmin kullar bunu
anlamlardr. yetin kimin hakknda indiini bilmemelerinin onlara herhangi bir zarar
yoktur."469
93. "Kim bir mmini kasden ldrrse cezas, iinde temelli kalaca cehennemdir. Allah ona
gazabetmi, lanetlemi ve byk azab hazrlamtr."
1- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas'tan u rivayette bulunmutur:
"Makis (veya Mikyes) b. Subabe, kardei Hiam b. Subabe'yi, Neccar Oullar mahallesinde
ldrlm bir vaziyette buldu. O, mslman bir kimse idi. Derhal Rasulullah (s.a.v.)'a gelip
durumu kendisine zikretti. Rasulullah (s.a.v.) da onunla beraber, Fihr Oullar'ndan bir eli
gnderip kendisine dedi ki:
"Neccar Oullarna git de onlara selam syle ve onlara de ki:
"Rasulullah (s.a.v.) size, ayet Hiam b. Subabe'nin katilini biliyorsanz, onu ksas etmesi iin
kardeine teslim etmenizi, eer onu ldren bir kimse bilmiyorsanz o takdirde maktulun
diyetini kardeine demenizi emrediyor." Fihr Kabilesi'ne mensub olan zat da bu emri
Peygamber (s.a.v.) namna onlara ulatrd. Neccar Oullar da:
"Allah ve Rasul'nn szn iittik, itaat ettik. Vallahi onu ldren herhangi bir kiiyi
bilmiyoruz. Fakat biz kendisine maktuln diyetini deyelim" deyip ona yz deve verdiler.
Sonra ikisi Medine'ye dndler. Bunlar Medine'ye yakn olduklar bir srada eytan, Makis'e
gelerek:
"Bu yaptn nedir? Kardeinin diyetini senin aleyhine bir kfretme olsun diye mi kabul
ediyorsun? seninle beraber olan kiiyi ldr ki bir can, dier bir cann yerine gesin ve diyetin
bir fazileti olsun" diyerek vesvese verdi, Makis de unu yapt. Fihr kabilesi'ne mensup kiiyi
bir tala vurup ban ikiye bld. Sonra develerden birisine binip, dierlerini srerek kfir
olduu halde Mekke'ye dnd. iirinde unlar diyordu:
O kardeime bedel, Fihr Kabilesi'nden birini ldrdm
Diyetini de uzun boylu Neccarl'larn zerine ykledim
Bylece ksasm elde ettim, devemin zerine kuruldum
Mrted olarak putlara ilk dnen de ben oldum.
Bu yet ite bu yzden nazil oldu. Sonra Mekke'nin Fethi Gn Peygamber (s.a.v.), onun
kannn helal olduunu ilan etti. Bylece insanlar onu pazarda yakalayp ldrdler."470
2- bn Cureyc'den rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Makis in kardeinin diyetini Neccr
oullarndan alp ona verdii, daha sonra bir ihtiyac iin Makis ile Fihr oullarndan birisini
bir yere gnderdii, gl kuvvetli birisi olan Makis'in yolda o Fihr'li'yi yere ykp ban iki
ta arasna koyarak ezip ldrdkten sonra irtidad edip Mekke'ye gittii, dnmemeleri zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in: "Herhalde bir ey oldu da dnmediler. Vallahi eer Fihr'liye bir
ey yapmsa (onu ldrmse) Harem'de, Harem dnda, savata ve barta olmasna
bakmaz ona eman vermem." buyurmu olduu ve bu yet-i kerimenin onun hakknda nzl
olduu, Makis in Mekke'nin fethi gn ldrld ayrntlarna yer verilmektedir.471
3- bn Creyc tarikndan rivayet edildiine gre krime dedi ki:
"Ensardan birisi, Makis b. Subabe'nin kardeini ldrd, Raslullah ona kardeinin diyetini
verdi. O diyeti kabul etti. Sonra kardeinin katilini ldrmeye teebbs etti ve onu ldrd.
Neb Aleyhisselm:
"Ona Beytullah'n iinde ve dnda eman vermeyin." buyurdu. O zat, fetih gnnde
469

Kelbi'den dolay senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 118-119; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr,
2/623.
471
470
ldrld."
bnu Creyc dedi ki:
"Bu yet bunun hakknda indi." 472
4- Him ibn Subbe'nin Mureysi gazvesi gn yanllkla Avf ibnu'l-Hazrec oullarndan
birisi tarafndan dman zannedilerek ldrlm olduu rivayeti de vardr.473
5- Mekke'nin fethi gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kann heder ettii ve nerede bulunursa
ldrlmesini emrettiklerinden birisi de ite bu Makis'tir. Fetih gn Ka'be'nin rtsne
yapm olarak bulunup ldrlmtr.474
"Mfessirler, yetin bir mmin ldren kfir hakknda nazil olduunda icma etmilerdir."475
7- Furkan Sresinin 70. yeti ile bu yet arasndaki zahir eliki limleri, hangisinin daha
nce indiini aratrmaya sevketmitir. Bu husustaki rivayetler muhtelif olup ikisinin inmesi
arasnda alt ayla sekiz sene arasnda deien bir sre olduu rivayetlerde zikredilmekle
birlikte rivayetlerin ittifakyla bu yet-i kerime yani Nisa, 93 yeti, Furkn 70 yetinden sonra
nazil olmutur. Hatt ibn Abbs'tan gelen bir rivayette Nisa 93 yetinin son nazil olan
yetlerden (bir rivayette son nazil olan yet) olduu, hibir ekilde deitirilmedii ve
nesholunmad aka belirtilmektedir.476
8- Salim b. Ebil-Ca'd diyor ki:
"Biz, Abdullah b. Abbas, gzlerini kaybettikten sonra yannda bulunuyorduk. Ona bir adam
geldi ve:
"Ey Abdullah b. Abbas, bir mmini kasden ldren kii hakknda grn nedir?" diye sordu.
Abdullah b. Abbas da dedi ki:
"Onun cezas cehennemdir. Orada ebedi olarak kalacaktr. Allah ona gazap ve lanet etmi ve
onun iin byk bir azap hazrlamtr. Adam da:
"Ne dersin o tevbe etse, imannda samimi olsa, salih amel ilese ve hidayete kavusa da m?"
diye sordu. Abdullah b. Abbas ise:
"Vay annesi kaybedesi, ona tevbe nereden, hidayet nereden? Ruhum, kudret elinde olan
Allah'a yemin olsun ki Peygamberimizin yle buyurduunu iittim:
"Vay annesi kaybedesi, o yle bir kiidir ki, kastl olarak birini ldrmtr. ldrd
kimse kyamet gnnde ldrenin kakllerinden yakalam bir ekilde tutup getirir. Onun
kendi ba elindedir. Damarlarndan kan fkrmaktadr. ldrlen kii der ki:
"Ey Rabbim, ite beni ldren budur." "Onu ara kadar ekip gtrr." Abdullah b. Abbas,
szlerine devamla diyor ki:
"Abdullah'n ruhu kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki bu yet indi ve Peygamberimizin
ruhu alnp hirete intikal etmesine kadar bu yeti nesnheden herhangi bir yet inmedi. 477
Abdullah b. Abbas demitir ki:
"Bir adam mslman olur, slamn hkmlerini ve emirlerini renir sonra da bir mmini
kasten ldrecek olursa artk onun tevbesi kabul edilmez." Daha nce Furkan sresindeki,
"Onlar Allah'n yannda bir bakasn ilah edinip ona kulluk etmezler. lm hak edenler
dnda Allahn haram kld cana kymazlar. Zina etmezler. Kim de bunlar yaparsa,
iledii gnahn cezasn grr." "Kyamet gn azab kat kat olur. O korkun azabn iinde
hor ve hakir bir halde ebediyyen kalr."478 yetleri nazil olunca Mekke halkndan mrik
olanlar dediler ki:
"Biz Allah'a ortak kotuk. Allah'n, ldrlmesini haram kld kimseleri haksz yere
ldrdk, fuhu iledik. Artk slam bize fayda vermez." te bunun zerine: "Ancak tevbe
472

474
Elmall M Hamdi Yazr, Hak Dini Kur'n Dili, stanbul 1960, 2/1423-1424.
475
476
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 16; es-Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 2/624-625.
477
Bkz. Tirmz, Tefsir el-Kur'nn: 4 (3029)
478
Furkan: 25/68-69
473
eden, iman eden ve salih amel ileyen bunun dndadr. te Allah onlarn ktlklerini
iyiliklere evirir. Allah, ok affeden ve ok merhamet edendir." 479 yeti nazil oldu.
Abdulah b. Abbas, Furkan sresindeki bu yetlerin imandan mit kesen mrikler hakknda
nazil olduunu, bahse konu olan yetin ise bunlardan sonra indiini ve bir mmini kasten
ldren mminin hkmn beyan ettiini ve mensuh olduunu sylemitir.
Abdullah b. Mes'ud ve Zeyd b. Sabit'in de bu yetin neshedilmediini syledikleri rivayet
edilmitir.480
94. Ey iman edenler, Allah yoluna koyulduunuz, cihada ktnz zaman iyice aratrn ve
size selm verene, dnya hayatnn geici menfaatine gz dikerek: "Sen m'min deilsin."
demeyin. Allah katnda ok ganimetler vardr. nce siz de yleydiniz de Allah size ltufta
bulundu. O halde iyice aratrn. Hi phesiz Allah yapmakta olduklarnza Habr'dir.
Mfessirler bu yet-i kerimenin Rasulullah'n gnderdii bir mfrezenin mslman olduu
veya kelime-i ehadet getirdii yahut elindeki koyunlarn ve mallarn teslim etii halde bir
kiiyi ldrmeleri zerine nazil olduunu sylemilerdir.481
1- Abdullah b. mer, Abdullah b. Ebi Hadret, Abdullah b. Abbas, Urve b. Zbeyr ve dier bir
ksm limlerden rivayet edilen bir gre gre bu yetin nzul sebebi olan olay, Muhallim b.
Cessame'nin mir b. el-Edbad el-Ecai'yi ldrtmesidir.
a- Eb Nasr Ahmed b. Muhammed el-Mzekk, Ubeyydullah Muhammed b. Batta'dan, o
Ebu'l-Kasm el-Baav'den, o Said b. Yahya el-Emev'den, o babasndan, o Muhammed b.
shak'tan, o Yezid b. Abdillah b. Kusayt'tan, Ka'ka' b. Abdillah b. Eb Hadred'den, o da
babasndan bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'nin k tarafnda bulunan dam Da'na doru bir seriyye ile bizi
gnderdi. Bu esnada Eca' Kabilesi'nden Amir Azbat, bize urayp bizi slam selamyla
selamlad. Bu yzden biz de onu ldrmekten ekindik. Fakat Muhallim b. Cessame,
Cahiliyye Devri'nde aralarnda bulunmu olan bir ktlk sebebiyle Amir'e hcum edip onu
ldrd ve onun bir devesiyle, bir deini ve evvelce kendisinin olan az bir met kapp ald.
Nihayet durumumuzu ve Muhallim'in bu yaptn Rasulullah (s.a.v.)'a haber verdik. Bu
yzden Allah Teala bu yeti sonuna kadar indirdi."482
b- bn mer'den rivayet ediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Muhallim ibn Cessme'yi bir seriyye'ye gndermiti. Amir ibnu'lAzbat onlara rastlam ve kendilerine slm'n selm ile selm vermiken chiliye devrinde
aralarndaki bir kinden dolay Muhallim ona bir ok atm ve ldrm. Bu haber Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiinde Uyeyne ibn Hsn ve Akra' ibn Habis onun hakknda konumu,
Hz. Peygamberin huzurunda mnakaa etmiler. Akra':
"Ey Allah'n elisi, bugn snneti uygular, yarn deitirirsin (veya yarn baka bir hadisede
ksas yerine diyet uygularsn) demi. Uyeyne ise:
"Hayr, Allah'a yemin olsun ki onun kadnlar da benim kadnlarmn, yaknlarnn
ldrlmesi acsn tatmadka raz olmam." demi. Muhallim, iki brdeye sarnm olarak
Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn huzuruna gelmi ve ondan kendisi iin istifarda bulunmasm
istemi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah seni balamasn." buyurmu. Muhallim, gz yalar brdesini slatarak kalkm,
gitmi ve yedinci gn de zntsnden lm. Gtrp defnetmiler, fakat toprak onu kabul
etmiyerek dar atm. Tekrar defnetmiler, toprak onu yine dar atm. Gelip Allah'n
Rasl (s.a.v.)'ne durumu haber vermiler,
479
Furkan: 25/70.
481
482
Siret-i bn-i Hiam, 2/226; Ahmed; Msned: 6/11, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/140, Beyhaki; Delail: 4/305.
480
"Toprak, sizin bu arkadanzdan daha erli olann kabul etmitir. Fakat Allah Teal size
t vermek istemitir, (baka bir rivayette: m'minin ldrlmesi konusunda size bir mucize
gstermek istemitir.)" buyurmu. Sonra onu gtrp iki da arasna atp zerine de talar
ymlar ve Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."483
c- Urve bnu'z-Zubeyr'den rivayette Uyeyne ile Akra' ibn Habis arasnda geen tartma, daha
dorusu Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzurundaki konumalarnn sebebi biraz aklk
kazanmaktadr. Buna gre Uyeyne ibn Hsn, Kays kabilesinin efendisi olarak, le namazn
kldrdktan sonra bir aa altna ekilen Efendimiz'in huzuruna, kendilerinden olup da
ldrlen Amir ibnu'l-Azbat'n kan (ksas veya diyeti)n taleb etmek zere gelmi,
"Ey Allah'n Rasl, onun, benim kabilemin kadnlarna tattrd acy ona tattrmadan
brakmam." demi; Akra' ibn Habis de Hndif kabilesinden olarak Muhallim ibn Cessme'yi
mdafaa etmitir. Bu arada kavmin hizmetkrlarndan olup da orada bulunan Matar el-Leys
(veya Leys oullarndan Mukeytil) adndaki kii de,
"Ey Allah'n Rasl, ben dorusu slm'n balarnda bu ldrlenin bir benzerini gremedim.
Bu hadise una benziyor: Bir koyun srs dnn, nndekilere bir ta atlr da arkada
olanlar rker. Ey Allah'n elisi bugn snnetini uygularsn (ksas yaparsn), yarn da bunu
deitiriverirsin (ya da diyete hkmedersin) olur biter." demitir."484
d- Bu Muhallim ibn Cessme'nin lm ve defnedilmesi konusunda Kurtub biraz daha
ayrntya giriyor. Buna gre ravi yle anlatyor:
"Gtrp defnettik. Sabah bir de baktk ki cenaze topran stnde duruyor (sanki toprak
cenazeyi dar atm)!
"Herhalde bir dman kabrini am ve soymu." diye dndk ve yeniden defnedip bir
daha kabrini soyan olmasn diye bana da bir ka kleyi nbeti diktik. Ertesi sabah bir de
baktk ki ceset yine topran stnde.
"Herhalde kleler uyuya kaldlar." diye dnp tekrar gmdk ve bu sefer kendimiz kabrin
banda gece nbet bekledik. Kabri soymaya gelen giden olmad ama sabahleyin bir de baktk
ceset yine topran stnde bunun zerine gtrp bir vadiye attk.485
e- Urve b. Zbeyr, babasnn ve dedesinin bu olay yle anlattklarn zikretmitir.
"Muhallim b. Cessame el-leysi, slam geldikten sonra, Eca kabilesinden bir kiiyi ldrd.
Rasulullah'n hkmettii ilk diyet, ldrlen bu kiinin diyeti idi. Uyeyne b. Hsn, ksas
uygulanmasn istedi. Akra b. Habis ise Muhallim'in affedilmesini istedi. Bunun zerine sesler
ykseldi. Sulamalar ve grltler oald. Rasulullah buyurdu ki:
"Ey Uyeyne sen diyeti kabul etmez misin?" Uyeyne:
"Hayr etmem vallahi bizim hanmlarmzn dt, sava ve zntye, onlarn hanmlarn
da drmedike bundan vaz gemem" dedi. Tekrar sesler ykseldi. Yine grlt ve
sulamalar oald. Rasulullah tekrar:
"Ey Uyeyne diyeti kabul etmez misin?" dedi. Uyeyne yine ayn szleri syledi. Nihayet Leys
oullarndan, zerinde silah, elinde deriden bir kalkan bulunan, Mukeytil adnda bir adam
ayaa kalkt ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben slamn ilk zamanlarnda bu adamn yaptna bir rnek olarak ancak
unu gryorum. Bir ksm koyunlar, suya gelmiler, onlarn nce gelenleri vurulmu arkada
olanlar ise kap gitmiler. Bugn yap yarn boz. (Yani eer bugn sen buna ksas tatbik
etmezsen, yarn senin mmetin de bu gibi olaylarda ksas tatbik etmez) Bunun zerine
Rasulullah:
"Elli deve bu yolculuumuz srasnda, elli deve de Medine'ye dndmzde vereceiz." dedi.
Muhallim uzun boylu esmer tenli bir kiiydi. O srada bir kenarda oturuyordu. Yerinden
kalkp geldi ve Rasulllah'n nne oturdu. Gzlerinden yalar akyordu. Dedi ki:
483

bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 5/77,186, 259.
485
484
"Ey Allah'n Rasul, ben sana bildirilen ii yaptm. Ben Allah tealaya tevbe ediyorum, ey Allah'n Rasul, sen aziz ve celil olan Allah'tan benim affm dile." Rasulullah da buyurdu ki:
"Sen onu silahnla slamn ilk dneminde mi ldrdn?" Ve yksek sesle: "Ey Allah'm sen
Muhallimi affetme." diye dua etti. Muhallim kalkp gitti. Giderken cbbesnin ucuyla
gzyalarn siliyordu. Fakat onun kavmi, Rasulullah'n daha sonra onun iin af dilediini
zannediyorlard." 486
f- Bu hadiseyi, ayn seriyyede bulunan Abdullah ibn Eb Hadred de yle anlatyor:
Allah'n Ras (s.a.v.) bizi bir seriyye ile dam'a gnderdi. lerinde Ebu Katde el-Hris ibn
Raba ve Muhallim ibn Cessme ibn Kays el-Leys'nin de bulunduu bir grup iinde ktk.
Batnu idam denilen mevkiye geldiimizde Amir ibnu'l-Azbat el-Eca bize rastlad. Bir deve
zerinde, yannda bir miktar eya ve bir st tulumu vard. Bize slm'n selm ile selm verdi.
Biz ona dokunmadk ama daha nceden aralarndaki bir kin ve dmanlktan dolay Muhallim
ibn Cessme el-Leys hcum edip onu ldrd, devesini ve maln ald. Allah'n Rasl
(s.a.v.)'ne gelip de durumu haber verdik de bizim hakkmzda Kur'n'dan bu yet indi."487
- Abdullah bni Eb Hadred el-Eslem'den rivayet edildi:
"Raslullah bizi Mslmanlardan bir askeri birlik ile gnderdi. Onlarn iinde. Ebu Katde ve
Mahrem bni Cessse vard. Bize Amir bni Azbat El Eca geldi, selm verdi. Mahrem ona
hcum etti ve ldrd. Biz geriye dnnce, durumu Neb aleyhisselm'a haber verdik. Bizim
hakkmzda Kur'an indi."
Bunun benzerini, bnu mer hadisinden bnu Cerr anlatt. 488
h- Bir rivayete gre bu yet-i kerime Muhallim ibn Cessme hakknda nazil olmam,
Muhallim de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hayatnda vefat etmemi, mrnn sonlarnda Hms'a
gitmi ve bnu'z-Zubeyr'in halifelii gnlerinde orada vefat etmitir.489
2- Abdullah b. Abbas, Sddi ve Katade'den nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime,
Rasulullah'n mfrezesinin, Mirdas b. Nehiyk isimli birisini ldrmesi zerine nazil olmutur.
a- bnu Lheya, Ebu Zbeyr tarikndan Cbir'den (r.a.) rivayet edildi:
"Bu yet Mirds hakknda indirildi." 490
b- Katde'den rivayette o yle demitir:
"Bu yet Gatafan'dan Mirds hakkndadr. Fedek halk zerine Allah'n Rasl bir seriyye
gndermiti. Orada Gatafan'dan bazlar da vard. Mirds da onlardand. Arkadalar
zerlerine bir mslman seriyyenin geldiini duyunca katlar ama Mirds:
"Ben m'minim ve ben sizinle gelmiyeceim." diyerek orada kald. Sabah mslman seriyye
oray bastnda Mirds'a rastladlar. Mirds onlara (slm'n selm ile) selm verdi, fakat
onlar Mirds' ldrdler ve yannda bulunan maln da aldlar. te onun durumu hakknda
Allah Teal bu yeti indirdi.491
c- Bu hadise Sudd tarafndan biraz daha geni naklediliyor. yle ki:
"Raslullah (s.a.v.) Damre oullar zerine Usme ibn Zeyd komutasnda bir seriyye
gnderdi. Damre oullarndan ad Mirds ibn Nehk olan birisine rastladlar. Yannda bir
miktar koyun ve krmz bir deve vard. Onlar grnce dada bir maaraya snd, Usme de
peine dt. Mirds koyunlarn maaraya koyup onlara doru geldi ve:
"es-Selmu aleykum. Allah'n yegne ilh ve Muhammed'in O'nun elisi olduuna ehadet
ederim." dedi. Ancak Usme, devesi ve koyunlar iin ona hcum ederek onu ldrd. Hz.
Peygamber (s.a.v.) Usme'yi bir seriyyeye gnderdii zaman onun iin hayr duada bulunur
ve ashabna da onu sorar (onun hakkndaki haberleri ashabna sorar veya ashabnn da ona
hayr dua etmesini istermi). Bu sefer Usme seriyyeden dndnde ise ashabna Usme'nin
486
Bkz. Eh Davud, ed-Diyat: 3 (4503); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/140.

488
Ahmed; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/219-220.
489
bnu'l-Esr, Usdu'1-be, 5/77.
490
Suyuti dedi ki: "Bu gzel ahittir."
491
487
ne yaptn sormam, ashab Usme hakknda konumaya balamlar ve:

"Ey Allah'n Rasl, Usme bir adama rastlam. Adam kelime-i tevhid getirmi ama Usme
adamn zerine hcum etmi, o kaarken onu ldrm." demiler ve ashab arasnda sz
oalm, yaylm. Allah'n Rasl (s.a.v.) ban kaldrm ve Usme'ye:
"L ilahe illallah diyen birini nasl ldrdn?" buyurmu. Usme:
"Ey Allah'n elisi, o adam, bizden korunmak, cann kurrtarmak iin bu kelimeyi syledi."
demi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Kalbini yardn da oraya baktn m?" buyurmu. Usme:
"Ey Allah'n elisi, kalbi de vcudunun bir paras." demi ve Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirmi."492
same de artk ondan sonra "Lailahe llallah" diyen bir kimseyi ldrmeyeceine dair yemin
etti. 493
d- Sdd dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.), same b. Zeyd'i bir seriyyenin banda sefere gnderdi. same bu esnada
Mirdas b. Nuheyk ed-Damr'ye rastlayp onu ldrd. Mirdas, Fedek halkndand.
Kendisinden baka kavminden mslman olan yoktu. Bu zat: "La ilahe illallah Muhammedun
Rasulullah" diyor ve mslmanlara selam veriyordu. same dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'m huzuruna varnca, bunu kendisine haber verdim.
"La ilahe illallah diyen bir adam ldrdn ha?" buyurdu. Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, o sadece lmden korunmak iin demiti. Buyurdu ki:
"O, Kyamet Gn'nde La ilahe illallah' hakem tayin ederek seninle mahkemeye kt
zaman bakalm halin ne olur?"
Bylece Rasulullah (s.a.v.) mtemadiyen: "Sen, La ilahe illallah diyen bir adam m ldrdn?" szn tekrar edip duruyordu. Hatta yle bir raddeye geldi ki: "Keke nceden deil de
bugn mslman olaydm" diye temennide bulunmutum. Derken bu yet nazil oldu."
Kelb ve Katade de bylesi bir rivayette bulunmutur.494
u gelen hadis de bu rivayetin shhatine delalet eder:495
e- Mesrk'tan rivayette ldrlen adamn mriklerden birisi olduu, "es-Selmu ileykum,
ben m'minim." dedii, mslmanlarn da onun, cann ve maln kurtarmak iin byle
sylediini zannettikleri, onu ldrp koyunlarn aldklar kaydedilmekte, isim
verilmemektedir. Mesrk'tan rivayette de onu ldrenin Mikdd ibnu'l-Esved olduu
belirtilmektedir.496
f- Salebi, Kelb, Ebu Salih tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o dedi ki:
"ldrlenin ismi Ehli Fedekten Mirds bni Nheyk, katilin ismi sme bni Zeyd, Askeri
birliin komutannn ismi Galip bni Fuzlete'l-Leysdir. Mirds'n kavmi hezimete urad. O
kendi bana yalnz kald, koyunlarn da banda korurdu. Askeri birlik onunla karlanca,
O:
"La ilahe illallah Muhammed'un Raslullah, esselm aleykm." dedi. sme bni Zeyd, onu
ldrd. Onlar dnnce bu yet indi." 497
bnu Cerr Sdd tarikndan bunun benzerini anlatt. 498
Abdullah bunun benzerini Katde tarikndan anlatt. 499
g- Eb Bekr Muhammed b. brahim el-Faris, Muhammed b. sa b. Amraveyh'ten, o brahim
b. Sfyan'dan, o Mslim'den, o Yakub Devrak'den, o Heym'den, o bn Hseyn'den, o Eb
Zabyan'dan, o da Usame b. Zeyd b. Harise'yi u hadisi rivayet ederken iittiini bize haber
492

Bkz. Siret-i bn-i Hiam: 2/623.
495
496
497
498
499
493
494
verdi:
"Peygamber (s.a.v.) bizi, Cheyne'den, Huraka'ya gndermiti. Bu kavmi sabahleyin bastrp
bozguna urattk. Ben ve Ensar'dan bir kii onlardan bir o adamn peine dtk. Yetiip onu
yakaladmzda:
"La ilahe illallah" demeye balad. Bunun zerine Ensar'dan olan arkadam ekildi. Bense
onu derhal kargmla ldrdm. Nihayet geri geldiimizde haber Peygamber (s.a,v.)'e ulat da
bana dedi ki:
"Ey same, sen onu, La ilahe illallah dedikten sonra ldrdn yle mi?" Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, o, ancak korunmak iin sylemiti." O tekrar:
"Ey same, sen onu. La ilahe illallah dedikten sonra ldrdn yle mi?" buyurdu. Bylece
bu sz mtemadiyen tekrar edip duruyordu. yle bir hale geldi ki: "Keke u gnden nce
mslman olmasaydm" temennisinde bulundum."500
3- Said b. Cbeyr'e gre ise bu yet-i kerime Rasulullah'n, Mikdat b. el-Esved'in
komutasnda gnderdii bir mfrezenin mslmanlardan bir kimseyi ldrp koyunlarn
almalar zerine nzil olmutur.
a- Eb Bekr-i Isfehan, Ebu'-eyh el-Hafiz'dan, o Eb Yahya er-Razi'den, o Sehl b.
Osman'dan, o Vukey'den, o Sfyan'dan, o Habib b. Eb Amra'dan, o da Said b. Cbeyr'den
"Mikdad b. Esved, kk bir ordu ile yola kp, az bir ganimeti olan bir adama uradlar da
onu ldrmek istediler. Adam:
"La ilahe illallah" dedi. Mikdad ise onu derhal ldrd, bunun zerine kendisine:
"La ilahe illallah, dedii halde onu ldrdn ha?" denildi. Mikdad istedi ki keke o adam
ailesi ve malyla beraber kasayd. Nihayet Rasulullah'a geldiklerinde durumu kendisine
sylediler. Mteakiben de bu yet nazil oldu.501
b- Bu yet-i kerimenin el-Mikdd veya Glib ibn Fudle el-Leys hakknda nazil olduu da
sylenmitir.502 Bunlardan Mikdd ibnu'l-Esvedle ilgili olan Sad ibn Cubeyr tarafndan bn
Abbs'tan rivayet edilmektedir ki Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mikdd' azarlarken
"Senin ldrdn, kfir kavim iinde imann gizleyen m'min bir kiiydi. mann aa
vurduunda da sen ldrdn. Daha nce Mekke'de sen de onun gibiydin ve imann gizliyordun." buyurduu ayrntsna da yer verilmektedir.503
Raslullah, ilerinde Mikdad'n da olduu bir askeri birlii bir kavme gndermiti. Birlik
kavme gelince, kendisinin ok koyunu olan ve kavminden ayrlan, bir kiiyi buldular. O kii,
askeri birlik gelince:
"Ehed enla ilahe llalah, dedi. Mikdad onu ldrd. Neb Aleyhisselm, Mikdad'a:
La ilahe illalah diyen kii sebebi ile, yarn sana nasl muamele edilir? buyurdu. Allah
Tel bu yetini indirdi."504
4- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet-i kerime Ebud-Derda ve ldrd kimse hakknda nazil
olmutur.
a- bn Zeyd'den rivayette ise biraz nce geen (92. yetin nzul sebebleri arasnda) Ebu'dDerd' hadisesi zerine inen yetler buraya kadar uzatlmakta ve onun hakknda inen yetler
meyannda bu yet-i kerime de zikredilmektedir.505
5- Abdullah b. Abbastan rivayet edildiine gre ok az miktarda ganimet alan bir adamn
selam vermesine ramen mslmanlar tarafndan ldrlmesi zerine inmitir.
a- Eb brahim smail b. brahim el-Vaiz. Ebu'l-Hseyn Muhammed b. Ahmed b. Hamid'den,
500
Buhari; Meazi: 4269, Diyt: 6872.

Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/142, ed-Drr: 2/201.
502
503
504
505
501
o Ahmed b. Hseyn b. Abdu'l-Cebbar'dan, o Muhammed b. Abdan'dan, o Sfyan'dan, o

Amr'dan, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan u sz bize haber verdi:
"Mslmanlar ok az miktarda bir ganimeti olan adamn birisine kavutular. Adam:
"es-Selamu aleykm" diyerek onlara selam verdi. Onlarsa derhal o adam ldrp, o ufak
ganimeti aldlar. Bu sebebe binaen: "...Size selam verene, dnya hayatnn geici br metn
taleb ederek: "Sen m'min deilsin" demeyin." yeti kerimesi nazil oldu."506
Bu hadisi Buhari, Ali b. Abdillah'tan, Mslim, Eb Bekr b. Eb eybe'den, bu iki ravi de
Sfyan'dan rivayet etmilerdir.507
b- smail, Eb Amr b. Necid'den, o Muhammed b. Hasan b. Halil'den, o Eb Kreyb'den, o
Ubeydullah'tan, o srail'den.o Simak'tan, o krime'den, o da bn Abbas'tan unu dediini bize
rivayet etti:
"Sleym Kabilesi'nden bir adam, Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan bir cemaate urayp
kendilerine selam verdi. Beraberinde bir miktar ganimeti de vard. Ashab:
"Bu adam, ancak sizden korunmak iin selam verdi" dediler ve ardndan ona hcum edip
adamcaz ldrdler. Ganimetini de alp Rasulullah (s.a.v.)'a getirdiler. te Allah Teala bu
yeti bunun iin indirmitir."508
"Suleym oullarndan bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bir gruba rastlam.
Yannda kendisine ait bir koyun srs de varm. Mslmanlara selm vermi.
"Bu adam, olsa olsa bizden korunmak iin bize selm vermitir." dediler, zerine yryp onu
ldrdler, yanndaki sry de srp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdiler. te bunun zerine
d- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Neb Aleyhisselm'n ashabndan bir gruba biri geldi. O koyunlarn otlatrd. Onlara selm
verdi. Onlar:
"Bize selm verme bizden korun", deyip ona hcum ettiler, ldrdler ve onun koyunlarn
Raslullah'a getirdiler, bunun zerine bu yet indi." 510
6- Kudd ibnu'l-Hdricn ibn Mlik el-Yemn hakknda nazil olmutur.
a- Kudd ibnu'l-Hdricn ibn Mlik el-Yemnnin kardei Cez' ibnu'l-Hdricndan rivayet
edildi:
"Kardeim Kudd, Yemen'den, oradaki Serevtu'I-Ezd'den el-Kanevn denilen yerden Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelen bir hey'et iinde idi. Hey'et, babamz Hidricn'a itaatle Hz.
Muhammed'e iman eden 600 hane mslmann imann haber vermek zere Hz. Peygamber'e
gelmekteydi. Yolda Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan gnderilmi seriyyelerden birisi,
bunlara rastlar, kardeim Kudd her ne kadar
"Ben m'minim." demise de kabul etmeyip ldrrler. Onu, geceleyin ldrmler. Bu haber
bize ulanca kp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim ve durumu haber verip cmn alnmasn
istedim. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu yet-i kerime nazil oldu da Hz. Peygamber (s.a.v.),
kardeimin diyeti olarak 1000 dinar verdi ve bana 100 krmz deve verilmesini emretti."511
b- Cez' ibnu'l-Hdricn'dan rivayet edildi:
"Kardeim Kudd, Yemen'den Neb Aleyhisselm'a geldi. Onunla Neb Aleyhisselm'n
Askeri birlii karlat. Kardeim onlara:
"Ben Mminim." dedi. Onlar onun ikrarn kabul etmedi ve ldrdler. Bu haber bize ulanca
kp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim ve durumu haber verdim, bu yet-i kerime nazil oldu.
506
Buhari; Tefsir: 4/17 (4591), Mslim; Tefsir: 22 (3025 s. 2319), Ebu Davud; Hurf vel-Kraat: 1 (3974).
508
Tirmizi; Tefsir: 3030, Hakim; Mstedrek: 2/235, Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/229, 272; Suyuti; ed-Drr: 2/199; bn Cerir et-Taber,
Camiul-Beyan.
509
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/16, hadis no: 3030; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/14I.
510
Buhari; Tirmiz,; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/219.
511
Ebu Nuaym; bn Mendeh; bnul-Esr, Usdu'l-be, 1/335-336.
507
Neb aleyhisselm, bana kardeimin diyetini verdi." 512

7- Ashabtan bir kiinin bir mrii ldrecei esnada mslman olduunu sylemesine
ramen o kimseyi ldrmesi zerine bu ayet inmitir.
a- Hasan el-Basr dedi ki:
"Peygamber (s.a.v.)'in Ashab dolamaa kmlard. Derken mriklere rastladlar da onlar
bozguna urattlar. lerinden bir adam kuvvetli gelip hamle yapt, mslmanlardan bir kii de
bu adam metna kasdederek ardna dt. Nihayet sng ile ona kavuunca adam:
"Ben mslmanm, ben mslmanm" demeye balad. Sahabi ise onu yalanc sayp sonra
sngledi ve onu ldrd. Az birey olan maln da ald ve mteakiben durumu Rasulullah
(s.a.v.)'a havale etti. Rasulullah (s.a.v.):
"Mslman olduunu iddia ettii halde onu ldrdn ha?" buyurdu. Sahabi dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, o ancak bir snc olarak o sz sylemiti." Rasulullah (s.a.v.):
"O halde kalbini asaydn" buyurdu. Sahabi:
"Niin ey Allah'n Rasul?" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"O, doru syleyen birisi mi diye bakman iin" buyurdu. Sahabinin:
"Ben bunu biliyordum ey Allah'n Rasul" demesi zerine Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
"Keke bu dediini bilmemi olsaydn. O, hemen ancak diliyle halini beyan etmiti."
Sonra ok srmedi bu katil lp defnolundu. Sabaha knca kabrinin kysna konulmu bir
vaziyetteydi. Sonra insanlar ardlar da ona tekrar mezar kazdlar ve ok salam yapp onu
defnettiler. Sabaha knca yine kabrinin kenarna konulmutu. Bu, iki veya kez tekrar etti.
Bylece insanlar yerin, onu kabul etmediini grp anlaynca onu bir dereye attlar. te Allah
Teala bu yeti bu sebepten dolay indirdi."
Hasan- Basr dedi ki: "Geri yer, bu adamdan daha erlilerini kabul ediyor, fakat byle
bireye dnmemeleri iin, topluma nasihat verilmesi iin byle olmutur."513
"Mfessirler bu yetlerin, bir mrik toplulua rastlayan bir ksm mslmanlar hakknda
nazil olduu hususunda ittifak etmilerdir."514
b- Grld zere bu yet-i kerimenin kim veya kimler hakknda indii konusunda
rivayetler muhteliftir ve sanki bunlar, nzul sebebini beyan yerine yet-i kerimenin
hkmnn, bu konuda rivayet edilen hadiselerde zikri geen ve "bir m'mini hata ile ldren
kii veya kiiler"e mil olduunu haber vermektedir. Ancak bu hadiselerin birbirine yakn
zamanlarda meydana gelmi ve hepsinden sonra bu yet-i kerimenin inmi olmas da ihtimal
d deildir.515
95. M'minlerden, zr sahibi olanlar dnda (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda
mallaryla, canlaryla savaanlar bir olmaz. Allah, mallaryla, canlaryla savaanlar derece
itibariyle onlardan ok stn kld. (Geri) Allah hepsine cenneti va'detmitir. Fakat Allah,
savaanlara oturanlarn stnde daha byk bir ecir vermitir.
1- Bera b. zib, Zeyd b. Erkam, Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Abbas, Said b. Cbeyr, Abdullah
b. eddad, Sddi ve Ebu Abdurrahmandan nakledildiine gre bu yet-i kerime, nce
"Mminlerden, oturanlarla, Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenler bir
deildir." eklinde nazil olmutur. Bunun zerine, bn-i mmi Mektum ve Ebu Ahmed b.
Cey gibi krlerin, cihada katlmadklarndan dolay zntlerinin Rasulullah'a bildirilmesi
zerine yet-i kerimenin, "zr sahibi olanlar hari." blm de inmi ve yet
512
bn Mendeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/220.

514
515
513
"Mminlerden, zr sahibi olanlardan baka, oturanlarla Allah yolunda mallaryla ve

canlaryla cihad edenler bir deildir." eklini almtr.516
2- Eb Osman Said b, Muhammed el-Adl, dedesinden, o Muhammed b. shak es-Serrac'dan, o
Muhammed b. Humeyd er-Razi'den, o Seleme b. Fadl'dan, o Muhammed b. shak'tan, o
Zhr'den, o Sehl b. Sa'd'dan, o Mervan b. Hakem'den, o da Zeyd b. Sabit'ten bize u rivayette
bulundu:
"Bu yet nazil olduu vakit ben, Peygamber (s.a.v.)'in yannda idim. Ayet-i kerimede
"Mazeretli olanlar" ksm zikrolunmamt. Bu yzden bn mmi Mektum dedi ki:
"Ben gremeyen, kr birisiyim. Nasl olacak peki?" Bunun zerine Hz. Peygamber'i oturduu
yerde vahiy brd, Rasulullah (s.a.v.) benim dizime yaslanmt. Hayatm, kudret elinde olan
Allah'a yemin ederim ki baldrma bir arlk kt. Hatta baldrm kl ufak edeceinden
korktum. Sonra Rasulullah (s.a.v.) alp kendine geldi ve yet-i kerimeyi "M'minler'den
zrl olmakszn oturanlar ile, Allah yolunda mallar ile, canlar ile cihad edenler eit
deildir." eklinde yaz diye bana emreti. Ben de yeti o ekilde yazdm."517
Bu hadisi Buhari, smail b. Abdillah'tan, o brahim b. Sa'd'dan, o Salih'ten, Salih ise Zhr
tarikinden rivayet etmitir.518
3- Zeyd ibn Sbit'ten rivayet edilmitir:
"bn mmi Mektm dedi ki:
"Ey Allah'n elisi, ayet cihada gcm yetse elbette ben de cihad ederdim." Zeyd ibn Sbit
dedi ki:
"Efendimize vahiy gelmeye balad, dizi benim dizimin zerindeydi. O kadar arlat ki
bacam krlacak sandm, sonra ald da "zr sahibi olanlar dnda." buyurdu."519
4- Ber bn Azib'den, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, ayn yet-i kerimeyi yazmasn kendisinden
istedii rivayetleri de vardr.520
5- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Muhammed b. Cafer b. Matar'dan, o Eb
Halife'den, o Ebu'l-Velid'den, o u'be'den, o da Eb shak'tan, Bera'nn yle dediini iitmi
olduunu bize haber verdi;
"Bu yet nazil olunca Rasulullah (s.a.v.) Zeyd'i ard. O da bir krek kemii getirip bu yeti
yazd. Bunun zerine (yette zrl olanlar zikrolunmad iin) bn mmi Mektum zrn
ikyet etti. Bu sebebe binaen "M'minler'den zrl olmakszn oturanlar ile, Allah yolunda
mallar ile, canlar ile cihad edenler eit deildir." eklinde nazil oldu."521
Bu hadisi Buhari, Ebu'l-Velid'den, Mslim, Bndar'dan, o ise Gunder tarikinden, her iki ravi
silsilesi de u'be'den rivayet etmilerdir.522
6- "M'minlerden evlerinde oturup cihada gitmeyenlerle mallaryla ve canlaryla Allah
yolunda cihad edenler eit olmazlar." yeti nazil olduunda Allah'n Rasl, Zeyd ibn Sabit'i
arp bu yetin zerine yazlmas iin bir deve krek kemii getirmesini istedi. O srada
oraya gelen Abdullah ibn mmi Mektm bu yeti duyunca (cihada katlamama konusunda
kendi durumunu syleyince) "zr sahibi olanlar dnda" ksm da nazil oldu.523
7- smail b. Ebu'l-Kasm Nasrabaz, smail b. Necid'den, o Muhammed b. Abdus'tan, o Ali b.
Ca'd'dan, o Zheyr'den, o Eb shak'tan, o da Bera'dan Rasulullah (s.a.v.)'n yle
buyurduunu bize haber verdi;
"Bana Zeyd'i ar ve ona krek kemii, okka (yahut tahta) getirmesini syle" buyurdu, Yine
buyurdu ki: "Benim iin "M'minler'den zrl olmakszn oturanlar ile, Allah yolunda
516

Senedi zayftr. Fakat baka bir tarikten bu hadisin sahih bir ahidi var. Buhari; Cihad: 2832, Tefsir: 4592, Tirmizi; Tefsir: 3033, Nesai;
Cihad: 6/9, Ahmed; Msned: 5/184, Beyhaki; Snen: 9/23. bn Cerir: 5/145, Suyuti; ed-Drr: 2/202.
518
519
Buhr, Tefsrul-Kur'n, 18; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/19, hadis no: 3033; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/145.
520
521
Buhari; Cihad: 2831, Mezi, 5; Tefsir: 4593, Mslim; mare: 141, 142/1893 s. 1508, 1509, Beyhaki; Snen: 9/23, bn Cerir: 5/144,
Ahmed; Msned: 4/282, 5/184; Suyuti; ed-Drr: 2/202, Lbab: s. 88.
522
523
517
mallar ile, canlar ile cihad edenler eit deildir." yetini yaz." Zannediyorum, "Allah
yolunda cihad edenler." ksmn da yazdrd. Bunun zerine bn mm-i Mektum:
"Ey Allah'n Rasul, gzlerimde zr var" dedi. Kendisi oradan ayrlmadan nce yetin
"zrller mstesna" ksm nazil oldu."524
Bu hadisi Buhari, Muhammed b. Yusuftan, o da srail'den, o ise Eb shak tarikyle rivayet
etmitir.525
8- Buhr ve bakas Zeyd bni Sbit'ten, Tabern, Zeyd bni Erkamdan, bnu Hbbn Fettn
bni sm'dan bunun benzerini rivayet etti.
Tirmiz bunun benzerini bnu Abbas hadisinden rivayet etti. Bu hadiste Abdullah bni Cah ve
bnu mm Mektm:
"Biz myz." dediler diye zikredildi.
Onlarn hadisleri Tercman' Kur'anda sevk edildi. bnu Cerr yannda bunun benzerleri, bir
ok tarikten mrsel olarak vardr. 526
9- bn Abbs'tan gelen rivayet ise yetin nzuln Bedr gazvesi ile ilikilendirmektedir: O
yle demitir:
"Elbette m'minlerden Bedr gazvesine kanlarla, kmayp Medine'de oturanlar eit
deildirler. Bedr gazvesine kma emri nazil olduunda Abdullah ibn mmi Mektm ve Ebu
Ahmed (Abdullah) ibn Cah ibn Kays el-Esed geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, biz ikimiz a'myz; bize bir ruhsat yok mu?" dediler de bu yet-i kerime
nazil oldu."527
10- bn Abbs'tan gelen dier bir rivayette ise o yle anlatyor:
"M'minlerden (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda mallaryla, canlaryla savaanlar bir
olmaz." yet-i kerimesi nazil olduunda bunu iiten A'm Abdullah ibn mmi Mektm
Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip:
"Ey Allah'n elisi, Allah cihad hakknda senin de bildiin yeti indirdi. Ben, gzleri kr bir
adamm, cihada gcm yetmiyor. Benim iin, evimde oturup cihada katlmamaya Allah
katnda bir ruhsat yok mu?" diye sordu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Senin durumun hakknda bana bir emir gelmedi. Sen ve senin gibiler iin bir ruhsat olup
olmadn bilmiyorum." buyurdu. bn mmi Mektm:
"Ey Allahm! gzlerimin grmemesi konusunda sana mracaat ediyorum!" dedi ve daha sonra
Allah Teal, Rasl'ne "M'minlerden, zr sahibi olanlar dnda (evlerinde) oturanlarla
Allah yolunda mallaryla, canlaryla savaanlar bir olmaz. Allah, mallaryla, canlaryla
savaanlar derece itibariyle onlardan ok stn kld." yetini indirdi."528
11- bnu'l-Munzir'in Katde'den rivayetine gre bu bn mmi Mektm hakknda Kur'n'dan
drt yet-i kerime nazil olmutur. Birisi bu yet-i kerime, dierleri de Nr: 24/61; Hacc: 22/16
ve Abese: 80/1 yetleridir.529
12- bn Abbs der ki:
"Bu yet-i kerime, hastalklar ve sakatlklar sebebiyle cihda katlamayanlar hakknda nazil
olmutur. Bylece Yce Allah bu yet-i kerimeyi onlarn mazeretlerini kabul ettiini beyan
etmek iin inzal buyurmutur."530
97. Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite
idiniz?" Onlar: "Biz, yeryznde ciz kimselerdik." derler. Melekler de: "Allah'n arz geni
deil miydi? Siz de orada hicret edeydiniz ya!" derler. te onlar; onlarn barnaklar
cehennemdir. O, ne kt yerdir.
524
Buhari; Tefsir: 4594, Fedailu'l-Kur'an: 4990, bn Ebi eybe; Musannef: 5/343.

526
527
528
529
es-Suyt, ed-Durru'l-Mensur, 2/643.
530
Beyhki; Tabern; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 136.
525
98. Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamayan zavalllar
mstesnadr.
99. Umulur ki Allah onlar affetsin ve Allah Afvv'dr, Gafur'dur.
1- Mfessirler bu yet-i kerimenin ve bundan sonra gelen yetlerin Mekke halkndan
mslman olan fakat Rasulullah hicret ettiinde onunla birlikte hicret etmeyen veya
edemeyen, bilahare de dinden karlma fitnesine drldklerinde imtihan veremeyen
mriklerin, Rasulullah'a kar yaptklar davranta onlarn saylarn oaltan bir ksm
insanlar hakknda nazil olduunu ve bu yetin, bu insanlarn beyan ettikleri mazeretlerin,
Allah teala tarafndan kabul edilmediini bildirdiini sylemilerdir.531
2- Bu yet, Mekke ahalisinden (zahiren dilleriyle) slam' konuan, fakat hicret etmeyen,
iman dtan belli ettirip nifak gizleyen bir grup insan hakknda nazil olmutur. Bedir Gn
gelince bu kimseler mslmanlarla harb etmek zere mriklerle beraber sefere ktlar da
neticede ldrldler. Melekler onlarn yzlerine ve arkalarna vurmu ve ite Allah Teala'nn
buyurduu bu szleri kendilerine sylemilerdir."532
3- Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke-i Mkerreme'de iken mslman olup da O'nun Medine-i
Mnevvere'ye hicretinden sonra da aile ve kabilelerince hapsedilerek hicretlerine izin
verilmeyip Mekke'de kalan, sonra da kavimleriyle birlikte Bedr'e gelen ve orada savata len
genler hakknda nazil olmutur. 533
4- bn Him bunlarn isimlerini vermektedir: el-Hris ibn Zem'a ibnu'l-Esved, Ebu Kays
ibnu'l-Fkih ibnu'l-Mura, Ali bn Umeyye ibn Halef, el-As ibn Mnebbih bni'l-Haccc.534
5- krime bu yetin, sfatlarn belirttii kimselerin, Kays b. el-Fakih, Haris b. Zema b. elEsved, Kays b. Velid b. el-Muire ve Ebul Ass b. Mnebbih b. el-Haccac ve Ali b. meyye b.
Halef okluklarn sylemi ve demitir ki:
"Kureyliler ve onlara katlanlar Ebu Sfyan' ve Kurey kervann Rasulullah'tan ve
sahabilerden kurtarmak iin yola knca, kendileriyle birlikte, daha nce mslman olmu bir
ksm genleri de, istemedikleri halde getirdiler. ki ordu, herhangi bir kararlatrma
olmakszn Bedir'de karlatlar. Bu genler de slamdan dndler ve Bedir savanda
kfirler olarak ldrldler." 535
6- bn Merdye rivayetinde "Kays ibnul-Veld ibnu'l-Mura, Ebu Kays ibnu'l-Fkih ibnu'lMura, el-Veld ibn Utbe ibn Raba, Amr ibn Umeyye ibn Sufyn ve Ali ibn Umeyye ibn
Halef eklinde farkl olarak zikredilmektedir.536
7- bnu Merduyeh ayrca onlarn durumu hakknda unlar anlatt:
"Onlar Bedir harbine ktlar. Mslmanlarn azln grnce, onlara phe girdi ve:
"Bunlar dinleri aldatt." dediler. Onlar Bedirde ldrldler."
Bunu bnu Eb Hatim anlatt ve bunlara, Haris bni Zem'a bni Esved ve s bni Mnye bni
Haccac' ilave etti.537
8- Buhr'de bu haber "Mslmanlardan baz kimseler (Mekke'de kalarak imanlarn
gizleyenler) mriklerle birlikte savaa kp onlarn saysn oalttlar; atlan bir ok onlardan
birine isabet edip ldrm, savurulan bir kl onlardan birine isabet edip ldrmt de
Allah Teal bu yeti indirdi." eklinde ksaca yer alr.538
9- Eb Bekr el-Harisi, Hafz Ebu'-eyh'ten, o Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o
Abdurrahim b. Sleyman'dan, o E'as b. Sevat'tan, o krime'den, o da bn Abbas'tan (bu yeti
531

534
bn Him, es-Siretu'n-Nebeviyye, Kahire 1375/1955, 1/641.
535
536
537
538
Buhari, Tefsru'l-Kur'n, 4/19; Fiten, 12.
532
533
okuyarak) yle dediini bize haber verdi:

"Bu kimseler Mekke'de bulunan mslmanlardan bir gruptu. Nihayet bunlar, bir muharebe
iin mriklerden bir toplulukla yola kmlard da onlarla beraber ldrlmlerdi. te bu
yet bu sebebe binaen inmitir."539
"Mekke'de Mslman olan bir kavim vard. Raslullah hicret ettii zaman, onlar hicreti kerih
grdler ve korktular. Allah Tel bu ayetleri indirdi."540
"Mekke ehlinden bir kavim mslman oldu. Fakat mslmanlklarn gizledi. Mrikler onlar
Bedir gn savaa kartt. Bzlar ld. Mslmanlardan bir ksm:
"Bunlar Mslman idiler, zorlanarak buraya getirildiler, onlar iin istifar edin. dedi. Bunun
zerine Nisa: 4/97 yeti indi.
Mslmanlar onlardan Mekke'de kalanlara bunu yazd ve onlar iin zr olmadn bildirdi.
Onlar hicret iin Mekke'den kt, mrikler onlar fitneledi, onlar da geri dndler.
nsanlardan Allaha iman ettik diyen bir takm kimseler, Allah yolunda eziyet grnce
insanlarn azabn Allahn azab gibi grdler.541 ayeti indi. Mslmanlar bunu da onlara
yazd. Onlar buna ok zld. Sonra phesiz Rabbin fitneden sonra hicret eden542 yeti
indi.
Bu defa mslmanlar, Mekke'deki mslmanlara bu yeti yazp gnderdiler ve onlara "Allah,
sizin iin bir kar yol gsterdi." dediler. Bunun zerine Mekke'deki mslmanlar hicret iin
yola ktlar. Mrikler de geriden gelip onlara kavutular ve birbirleriyle vurutular. len
ld kurtulan da kurtulmu oldu.
Bunun benzerini bnu Cerr, bir ok tarikten anlatt. 543
12- bn Vehb'den rivayette o, "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere
melekler derler ki:... Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamyan
zavalllar mstesnadr." yetini bn Zeyd'e sormu da o yle demi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), peygamber olarak gnderilip de iman aa kp zahir olunca
mnafklk da ortaya kt. Baz kimseler Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip:
"Ey Allah'n elisi, u kavmin bize yle yle yapmasndan, ikence yapmasndan korkmasak
elbette biz de mslman olurduk. Fakat biz, Allah'n yegne ilh olduuna ve senin Allah'n
elisi olduuna ehadet ediyoruz." demilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e byle sylemekle
birlikte Bedr gn olunca mrikler ayaklanp da,
"Hi kimse bizden arkaya kalmyacak, her kim geride kalrsa evini ykarz, maln da
kendimiz iin mubah sayarz." deyince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e o sz syleyenler de onlarla
birlikte savaa ktlar. Onlardan bir ksm ldrld, bir ksm da esir oldu. Onlardan
ldrlenler hakknda Allah Teal:
"Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki: "Ne ite
deil miydi? Siz de orada hicret edip o sizi zayf grenleri terketseydiniz ya." derler. te
onlar; onlarn barnaklar cehennemdir. O, ne kt yerdir." buyurdu. Sonra onlardan sdk
olanlarn mazeretlerini kabul ederek:
"Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar mstesnadr.
Umulur ki Allah onlarn mrikler arasnda oturmalarn, onlarla birlikte kalmalarn
affetsin." buyurdu.. Onlardan esir edilenler:
"Ey Allah'n elisi, biliyorsun ki biz sana gelir ve Allah'n yegne ilh olduuna ve senin
539
Senedde geen E'as b. Sevat zayftr. Fakat bu hadisin sahih olan bir ahidi var. Buhari; Tefsir: 4596, Nesai; Tefsir 139, bn Cerir: 5/148.
Muhtasar bn Kesir, 1/427.
540
541
Ankebut: 29/10.
542
Nahl: 16/110.
543
bnu Mnzir; bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/224.
Allah'n elisi olduuna ehadet ederdik. Bu kavimle (mriklerle) onlardan korkumuzdan

birlikte ktk." dediler de Allah Teal:
"Ey peygamber, elinizdeki esirlere de ki: "Eer Allah, kalbinizde hayr olduunu bilirse
sizden alnandan daha hayrlsn size verir ve peygamber'e kar mriklerle birlikte
savamaya km olmanz balar. Eer sana hainlik yapmak isterlerse daha nce Allah'a
da hainlik etmiler ve mriklerle birlikte savaa kmlard da Allah, onlara kar sana
imkn ve kudret vermiti ve Allah Alm'dir, Hakm'dir."544 buyurdu.545
13- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de bu Mekke'de kalarak imanlarn gizleyen
mslmanlar bu yet-i kerime yannda baka yetlerin de nzulne sebeptirler.
bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Mekkelilerden bazlar mslman olmu, fakat imanlarn gizlemilerdi. Bedr gn mrikler
bunlar da beraberlerinde karmlar ve mrikler safnda yer alan bu gizli mslmanlardan
bazlar savata lmt. Mslmanlar:
"Onlar da bizim arkadalarmzdlar. Mrikler safnda savamaya zorlandlar; binaenaleyh
onlar iin istifarda bulunun." demilerdi. Bunun zerine "Kendilerinin zlimleri olarak
canlarn alaca kimselere melekler derler ki:.." yet-i kerimesi nazil oldu. Medine'deki
mslmanlar bu yet-i kerimeyi, Mekke'de kalp imanlarn gizleyen kimselere yazp
gnderdiler ki onlarn mrikler arasnda kalarak lmeleri halinde zrleri kabul
edilmiyecektir. Bunun zerine kalan m'minler Mekke'den Medine'ye gitmek zere yola
ktlar. Onlarn Mekke'den ktn duyan mrikler onlar takiple yakaladlar ve tekrar
Mekke'ye gtrdler. Onlardan bazlar bu fitneye kaplp imanlarndan dndler. Bunlar
hakknda da "nsanlardan yleleri vardr ki "Allah'a iman ettik derler de Allah yolunda
eziyete uratldklarnda insanlarn fitnesini Allah'n azab imi gibi tanr..."546 yet-i
kerimesi nazil oldu.
Medineli mslmanlar bu sefer bu yet-i kerimeyi yazp Mekke'de kalan gizli m'minlere
gnderdiler de o imanlarn gizleyenler iyice zlp btn hayrlardan umutlarn kestiler.
Bunun zerine onlarn hakknda "Hem Rabbn, ikenceye uratldktan sonra hicret eden,
sonra Allah yolunda savaan ve sabredenlerle birliktedir. Muhakkak ki Rabbn bundan sonra
da Gafur'dur, Rahm'dir."547 yet-i kerimesi nazil oldu.
Medineli mslmanlar bu yet-i kerimeyi de yazarak Mekke'de imanlarn gizleyenlere
gnderdiler ve dediler ki:
"Allah sizin iin bir k yolu gsterdi." Bu mektup zerine kalan m'minler Mekke'den,
Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Bu sefer de mrikler onlarn Medine'ye hicret etmek
zere ktklarn itip pelerine dtler. Onlara yetitiler, kap kurtulabilenler kurtuldu,
kaamyanlar da mrikler tarafndan ldrld."548
14- Avf'nin bn Abbs'tan rivayetine gre ise Raslullah (s.a.v.) ile birlikte savaa kmayp
geride kalan bir kavim hakknda nazil olmutur. te melekler bunlardan, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e kavumadan lenlerin yzlerine ve arkalarna vurmulardr.549
"Bununla, kfr diyarnda mslman otup, orada oturmaya devam ederek, slm diyarna
hicret etmeyen kimseler kastedilmitir."550
"Bu yet, korktuklar iin mminlere iman ettiklerini syleyip, kendi kavimlerinin yanna
geldiklerinde de kfir olduklarn ortaya koyan ve Medine'ye hicret etmeyen bir grup mnafk
544
Enfl: 8/70-71
Ankebt: 29/10.
547
Nahl: 16/110.
548
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/148; bnu'l-Munzir; bn Eb Htm; Beyhak, Snen; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/176-177, 1
numaral dip not.
549
550
545
546
hakknda nazil olmutur. te bunun zerine Cenb- Hak, bu yet ile bu gibi kimselerin,
mnafklar, kfrleri ve hicret etmeyileri sebebi ile kendi kendilerine zulmetmi olduklarn
beyan etmitir." 551
17- Aslnda bundan ceki rivayetle bunun arasnda meal itibariyle fark yoktur. Hangi sebeple
olursa olsun iman ettikten sonra Mekke'de kalanlar da, Medine'de olup Hz. Peygamber (s.a.v.)
ile birlikte kmayanlar da neticede Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dman karsnda gcn
artrma yerine eksiltmiler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e muvafakat etmemiler ve yet
bylelerini knama siyaknda inmitir.552
98. Ancak erkek, kadn ve ocuklardan, aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar
(gszler) bundan mstesnadr.
1- Mchid der ki:
"Mslmanlarn, Bedr gazvesinden sonra imanlarn gizleyerek hal Mekke'de kalmakta
devam eden zayf ve aresiz mslmanlar hakknda: "Onlar da Bedr'de mriklerle birlikte
bize kar savamaya kp da ldrlenler mertebesindedirler." demeleri zerine bu yet-i
2- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bu yeti Mekke mslmanlarna
gnderdiinde, Cndeb bn Damre (r.a.), oullarna:
"Beni Medine'ye gtrn. nk ben mstaz'aflardan deilim ve ben yolu bilmeyen birisi de
deilim. Allah'a yemin olsun ki artk bu gece Mekke'de gecelemem" dedi. Bunun zerine
oullar onu bir sedyeye koyup, Medine'ye doru yola ktlar. Bu zat, ok ihtiyar idi ve yolda
ld." 554
3- Sddi diyor ki:
"Hz. Ali'nin kardei Akl ve Nevfel esir dnce Rasulullah Ahbas'a dedi ki:
"Hem kendi fidyeni hem de kardeinin olu Akl'in fidyesini deyeceksin." Abbas dei ki:
"Ey Allah'n Rasul, senin kblene kar namaz klmadk m? Senin getirdiin ehadeti
getirmedik mi?" Rasulullah da buyurdu ki:
"Ey Abbas, sizler, savatnz ve malup oldunuz." Sonra yetin u blmn okudu:
"Allah'n yeryz geni deil miydi? Orada hicret etseydiniz ya!" derler. te bunlarn
varaca yer cehennemdir. O, ne kt bir yerdir."
Sddi diyor ki:
"Bu yet-i kerimenin indii gn mslman olup da hicret etmeyen kimse kfir saylyordu.
Ancak bir are bulamayan, hicret etmek iin mal olmayan ve yolu bilmeyenler bundan
mstesna idi." 555
4- Abdullah b. Abbas, bu yet-i kerimeyi okuduktan sonra yle demitir:
"Benim annem de Allah'n, burada mazur kldn bildirdii kimselerdendi."556
"Ben ve annem, Allah'n burada mazur kldn bildirdii kimselerdendik."557
6- Ebu Hureyre diyor ki:
"Rasulullah, yats namazn klarken secdeye varmadan nce yle dua etti:
"Ey Allahm, sen Ayya b. Ebi Rebia'y kurtar. Ey Allahm sen Seleme b. Hiam' kurtar. Ey
Allah'm, sen Velid'in olu Velid'i kurtar. Ey Allahm sen mminlerin zayf drlm olanlarn kurtar. Ey Allahm sen, Mudar kabilesine zerindeki baskn artr. Ey Allahm, sen
551

553
554
555
556
Buhar, Tefsir el-Kur'an: 4/20
557
552
onlarn yllarn Yusufun yllar gibi ktlk yllar kl." 558

100. "Allah yolunda hicret eden kii, yeryznde ok bereketli yer ve genilik bulur. Evinden,
Allah'a ve peygamberine hicret ederek kan kimseye lm gelirse, onun ecrini vermek
Allah'a der. Allah balar ve merhamet eder."
1- Said b. Cbeyr, Katade, krime, Dahhak, Sddi, bn-i Zeyd ve Abdullah b. Abbas bu yet-i
kerimenin, mslman olduktan sonra Mekke'de ikamet eden, ancak bundan nceki iki yet-i
kerime inip, zrsz olduu halde hicret etmeyenleri knaynca, hasta olmasna ramen hicret
etmek iin yola kan ve Medine'ye varmadan yolda len bir kii hakknda nazil olduunu
sylemilerdir. Ancak bu kiinin isminin, Damre b. el-ys mi yoksa ys b. Damre mi yahut,
Damre b. Cndeb mi veya Cndeb b. Damre mi okluu hususunda farkl rivayetler
zikredilmitir. 559
2- Katde'den rivayete gre o yle anlatyor:
deil miydi? Siz de orada hicret edeydiniz ya." derler..." yeti nazil olduunda o gn
mslmanlardan bir adam hasta olduu halde:
"Allah'a yemin olsun ki benim bir mazeretim yok, yol bulamyan aresiz birisi deilim,
zenginim de. Beni binitime bindirin." dedi, binitine bindirdiler (veya yklediler), yola kt
ama yolda lm onu yakalad da onun hakknda "Allah'a ve Rasul'ne muhacir olarak
evinden kan kimseye lm gelirse..." yet-i kerimesi nazil oldu."560
3- Katde'den gelen ikinci bir rivayette bu ztn ismi de verilmekte; adnn Sebre olduu ve
Harem'i geer gemez vefat ettii belirtilmektedir.561
4- Sudd'den rivayette bu kiinin Damre ibn Cundeb ed-Damr olduu, Mekke'den ayrlmak
zere binitine bindirilip Medine'ye yneldiinde
"Ey Allahm, ben Sana ve Rasul'ne muhacirim." dedii bildirilmektedir. 562
5- krime'den rivayette Damre oullarndan bir adam olduu ve Hashs'da iken lmn onu
yakalad bildirilmektedir. 563
6- krime'den gelen baka bir rivayette bu kiinin Cundeb ibn Damre el-Cenda' adnda bir
ihtiyar olduu, yolda ld ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabnn onun hakknda:
"Hicret etmezden nce ld, bilmiyoruz mriklerin dostluu zere zere mi yoksa mslman
olarak m ld?" demeleri zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu kaydedilmektedir.564
7- Eb Hassan el-Mzen, Harun b. Muhammed b. Harun'dan, o shak b. Muhammed elHuzai'den, o Ebu'l-Velid el-Ezrak'den, o dedesinden, o Sfyan b. Uyeyne'den, o Amr b.
Dinar'dan, o da krime'den u haberi bize verdi:
"Mekke'de sreten slm'a girip de hicrete gc yetmeyen bir grup vard. Zamanla Bedir
Gn gelip, bunlar istemeyerek zorla sefere karldklarnda, ldrldler. Allah Teala da
"Kendilerine yazk edenlerin canlarn aldklar zaman"565 yetini "te Allah'n bunlar
affetmesi umulur. Allah Affedendir, Balayan'dr."566 yetinin sonuna kadar indirdi.
Medine'de bulunanlar, Mekke'de bulunan mslmanlara bu yetleri yazp gnderdiler. Bunun
zerine Bikr Oullar'ndan hasta olan birisi:
558
Bhari, Tefsir el-Kur'an: 4/21

560
561
562
563
564
565
Nisa: 4/97.
566
Nisa: 4/99.
559
"Beni Ravha Semti'ne karn" dedi. Onlar da kendisini oraya kardlar. O da Medine'ye
niyetlenerek yola kt. Hashas denilen yere gelince vefat etti. Allah Teala da bu yeti bunun
iin indirdi."567
8- Dahhk'ten rivayet ediliyor:
"Allah Teal, (Mekke'de kalarak mriklerle birlikte Bedr'e kmaya mecbur kalan) ve
Bedr'de ldrlenler hakknda "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere
melekler derler ki: "Ne ite idiniz?" Onlar: "Biz, yeryznde ciz kimselerdik." derler.
Melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Siz de orada hicret edeydiniz ya." derler..."
yet-i kerimesini indirdiinde Leys oullarndan olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dini zere
olan, fakat Mekke'de ikamet eden, ihtiyar ve zayf olduu iin de mazur grlm olan bir
adam, haklarnda Allah'n bu yet-i kerimeyi indirmi olduunu iitince ailesine:
"Bu gece kat'iyyen Mekke'de geceliyecek deilim." dedi. Ailesi onu hasta hasta Mekke'den
(Medine'ye gtrmek zere) kardlar. Medine yolunda Ten'm'e ulatklarnda lm onu
yakalad. te onun hakknda "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimseye
lm gelirse..." yet-i kerimesi nazil oldu."568
9- bn Abbs'tan gelen bir rivayette bu kiinin Bekr oullarndan Damre adnda birisi olduu
ve hasta hasta ailesine:
"Beni Mekke'den karn." dedii, ailesinin:
"Nereye karalm?" sorular zerine elyle Medine tarafn iaret ettii ve yet-i kerimenin
onun hakknda nazil olduu kaydedilmektedir.569
10- bn Abbs'tan gelen bir rivayette Mekke'deki mslmanlarn "Kendilerinin zlimleri
olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki..." yetinin nzulnden Abdurrahman
ibn Avfn, bu yetin nazil olduunu bildiren mektubu sayesinde haberdar olduklar ve Damre
ibn Amr el-Huz'nin (veya Damre ibn Cundeb veya Damdam) de bundan sonra Mekke'den
ayrlarak hemen Medine'ye hicrete karar verdii anlatlmaktadr.570
"Damra bni Cndp hicret etmek iin evinden kt, ehline:
"Beni srtnza aln, mriklerin arzndan kartn ve Raslullah'a gtrn." dedi. Neb
Aleyhisselm'a ulamadan yolda vefat etti. Bunun zerine bu ayet indi."571
12- Ata'nn rivayetinde bn Abbas yle dedi:
"Abdurrahman b. Avf Mekkeliler'e haklarnda Kur'an'dan inen vahyi haber veriyordu. nzal
olunan "Kendilerine yazk edenlerin canlarn aldklar zaman"572 yetini yazmt. te bu
yeti mslmanlar okuyunca Ubeyb b. Damre el-Leysi -ki o, ok yal bir kimseydioullarna dedi ki:
"Beni deveye bindirip sefere hazrlayn. Zira ben, zayf dm kimselerden saylmam. Ben
Medine yolunu da bilip gidebilirim. Bunun zerine oullar, onu Medine'ye doru ynelmi
bir vaziyette devenin zerinde bulunan bir koltua yklediler. Yola kt. Tenim denilen yere
eriince lme yaklamt. Bu yzden sa elinin iini sol elinin zerine vurup dedi ki:
"Ey Allah'm, u sa elim senin iin, u sol elim ise Peygamberin iindir. Rasulullah (s.a.v.)'n
elinin sana biat ettii hal zere sana biat ediyorum. Sonra vgye layk bir halde vefat etti.
Onun bu haberi Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'na ulat. Onlar da dediler ki:
"Eer Medine'ye gelebilseydi, cretini tamtamna alacakt." te bu yzden Allah Teala bu
zat hakknda bu yeti indirdi."573
12- Sad ibn Cubeyr'den gelen rivayette bu ztn Huza kabilesinden Damre ibnu'1-s veya el567

569
570
571
bnu Eb Hatim; Ebu Y'l ceyyid sened ile; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/226.
572
Nisa: 4/97.
573
Senedi yoktur. sabe'ye baknz (1/251); Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/349.
568
s ibn Damre ibnu'z-Zinb' olduu bildirilmektedir. 574

14- Sad ibn Cubeyr'den gelen rivayette bu yet-i kerimenin nzulnden nce
"M'minlerden, zr sahibi olanlar dnda (evlerinde) oturanlarla Allah yolunda mallaryla,
canlaryla savaanlar bir olmaz."575 yetinin, peinden "Allah, mallaryla, canlaryla
savaanlar derece itibariyle onlardan ok stn kld."576 yetlerinin indii, Mekke'de
bulunan mslmanlarn bunlar kendileri iin hep birer ruhsat olarak telkki ettikleri; nihayet
deil miydi? Siz de orada hicret edeydiniz ya." derler. te onlar; onlarn barnaklar
cehennemdir. O, ne kt yerdir." yet-i kerimesi nazil olunca
"te bu yet, artk buradan hicret etmemizi vacip kld." dedikleri, bunun akabinde de bir
istisna kabilinden olarak
"Ancak erkek, kadn ve ocuklardan aresiz kalarak bir yol bulamyan zavalllar
mstesnadr." yetinin inmesiyle Leys oullarndan hem yal, hem a'm ve hem de hasta olan
Damre ibn Ebi'1-lys er-Razek'nin:
"Malm var, klelerim var, hicret konusunda aresiz deilim. Beni binitime ykleyin." dedii,
hasta hasta yola kt, ama Ten'm'de lme yakaland ve Ten'm mescidi yanna
defnedildii, ite onun hakknda "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimseye
lm gelirse..." yet-i kerimesinin nazil olduu kaydedilmektedir.577
15- Sad bni Cbeyr'den (r.a.) rivayet edildi:
"Ebu Damra Ez-zerk, Mekke'de idi. Nisa: 4/98 ayeti inince o:
Ben zenginim ve gidebilecek durumdaym" dedi ve Neb Aleyhisselm'a gitmek zere
hazrland. Ten'imde ona lm ulat, vefat etti. Bunun zerine bu ayet indi."578
"Huzaa oullarndan Damre b. el-ys veya ys b. Damre isminde birisi vard. Mslmanlara
hicret etmeleri emredildiinde o hastayd. Ailesine, kendisi iin bir sedye yapmalarn ve kendisini Rasulullah'n yaad yere gtrmelerini emretti. Ailesi, emrini yerine getirdi. Fakat o,
"Ten'im" denen yere varnca vefat etti. te bunun zerine bu yet nazil oldu."
17- Abdullah bni Kst'tan rivayet edildi:
"Cunda' bni Damrat Dmir, Mekke'de idi. Hastaland, ocuklarna:
"Beni Mekke'den kartn, Mekke'nin sknts beni ldrd." dedi. ocuklar ona:
"Nereye kartalm?" dediler. Eliyle Medine tarafn iaret etti. Hicret etmeyi istiyordu.
ocuklar onu karttlar. Ben Gfr'n yaknna ulatlarnda vefat etti. Allah Tel, onun
hakknda bu yeti indirdi." 579
"Cndeb bn Damre, lmnn yaklatn hissettiinde sa elini sol eline vurmaya
balayarak,
"Allah'm, bu senin iin; bu. Rasuln iin... sana Rasl'nn biat ettii her hususta ben de biat
ediyorum dedi ve daha sonra ld. Cndeb'in bu haberi ashaba ulanca, onlar,
"Medine'de lseydi, daha hayrl olurdu" dediler. Bunun zerine bu yet nazil oldu."580
19- smi hakkndaki btn ihtilflar veren bnu'1-Esr bu ztn knyesini "Damre ibn Ebi'1ys ibn Damre ibn Zinb el-Huzf olarak vermitir.581
20- bnu Cerr, bunun benzerini Sad bni Cbeyr, krime, Katde, Sdd, Dahhak ve bakalar
tarikndan anlatt. Bzlarnda Damra bni Iys veya Iys bni Damrat diye isimlendi.
574

Nisa: 4/95.
Nisa: 4/95.
577
578
579
bn S'd, Tabakt; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/227.
580
581
bnu'l-Esr, age. 3/61-62.
575
576
Bzlarnda, Cndp bni Damrat el-Cnd diye isimlendi. Bzsnda Damr, Bzsnda, Ben
Damradan biri, Bzsnda Beni Huza'dan, Bzsnda Beni Leys'ten biri, Bzsnda Ben
Kinneden, Bzsnda Ben Bekir'den biri diye isimlendi.582
21- Rivayetlerde "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak evinden kan kimse"nin kabilesi
Huza, Leys, Bekr, Damre, Kinne oullar gibi farkl farkl verilmektedir. Anlan kimselerin
nisbeleri tabakt kitablarnda farkl farkl verilmekle birlikte ou zaman ayn ahsa iaret
etmektedir ve bir ihtilf saylmamaldr. 583
22- bn Zeyd der ki:
"Kinne oullarndan bir adam mslman olup hicret etmek zere yola kt, ancak yolda ld
de kavmi onunla alay edip "Zavall, istediine ulaamad, ailesi iinde lp defnedilinceye
kadar da ikamet edemedi." dediler de onun hakknda bu yet-i kerime indi."584
23- Zubeyr ibn Bekkr da bu yet-i kerimenin muhacir olarak yola kan, ancak yolda len
Hlid ibn Hizam (Hz. Hadice'nin kardei olu ve Hakm ibn Hizam'in kardeidir) hakknda
nazil olduunu sylemitir.585
24- Bu rivayette Hlid'in nereye hicret iin yola kt verilmez ve sanki Medine-i
Mnevvere'ye, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hicret etmek zere yola kt vehmi verilirken 586
25- bn Eb Hatim, bn Mende ve es-Sahbe'sinde el-Brd'nin Zubeyr ibnu'l-Avvm'dan
rivayetle tahriclerinde ve Kurtub tefsirinde buna aklk getirilmekte ve onun, Habeistan'a
hicret iin yola kt tasrih edilmektedir. Ebu Amr, "Allah'a ve Rasl'ne muhacir olarak
evinden kan kimseye lm gelirse..." yetindeki Allah ve Rasl'ne muhacir olarak kan
kimsenin Hz. Hadice'nin kardeinin olu Hlid ibn Hzm ibn Huveylid olduunun kendisine
sylendiini zikretmektedir. Buna gre Hlid ibn Hzm, Habeistan'a vaki olan ikinci hicret
srasnda oraya hicret iin yola km, ancak yolda kendisini bir ylan sokmu ve Habeistan'a
ulaamadan yolda vefat etmi ve ite bu yet-i kerime onun hakknda nazil olmutur.587
26- el-Umev'nin Kitbu'l-Mez'sinde Abdulmelik ibn Umeyr'den rivayetinde o yle
demitir:
"Eksem ibn Sayf, Mekke-i Mkerreme'ye geldiinde Hz. Muhammed'in peygamberlik
iddiasnda bulunduunu, sonra oradan kp Medine-i Mnevvere'ye hicret ettiini duyunca
O'na gitmek istedi. Ancak kavmi onu brakmad.
"O halde benim ona syliyeceklerimi ona, onun syleyeceklerini de bana ulatracak birisi
gelsin bana." dedi. Kabilesinden iki kii bu ii stlenerek Medine-i Mnevvere'ye Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve ona:
"Biz, Eksem ibn Sayf'nin sana elileriyiz. O soruyor:
"Kimsin, nesin, ne getirdin?" Rasulullah (s.a.v.):
"Ben Abdullah olu Muhammed'im, ben Allah'n kulu ve Rasl'ym." buyurup onlara "Hi
phesiz Allah adaleti, ihsan... emreder."588 yet-i kerimesini okudu. Bu iki kii geri dnp
Eksem ibn Sayf'ye geldiler ve Efendimiz (s.a.v.)'in sylediklerini ona haber verdiler.
"Ey kavmim, O, mekrim-i ahlk emrediyor ve knanmlarndan da nehyediyor. Bu ite
balar, nderler olun, kuyruklar, sona kalanlar olmayn." deyip devesine bindi ve Medine'ye
mteveccihen yola kt, ancak yolda ld. te onun hakknda "Allah'a ve Rasl'ne muhacir
olarak evinden kan kimseye lm gelirse..." yet-i kerimesi nazil oldu."589
27- Suyt bu rivayetin mrsel olup isnadnn da zayf olduunu kaydederken bu rivayeti
destekleyen u rivayeti de zikreder:
bn Ebi Hatim'in Kitabu'1-Muammern adl eserinde iki kanaldan bn Abbs'tan rivayetine
582

585
586
587
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/224; es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1,123; Ibnu'1-Esr, Usdu'1-be, 2/92.
588
Nahl: 16/90.
589
583
584
gre ona bu yet sorulmu da,

"Eksem ibn Sayf hakknda indi." demi.
"Peki ya Leys kabilesinden olan adam hakknda indi." rivayetine ne diyeceksin?" demiler de
"Bu, Leys'den ok zaman ncedir. Ayet hem hususi, hem geneldir." diye cevap vermi.590
101. Yeryznde sefere koyulduunuz zaman kfirlerin size bir ktlk yapmasndan
korkarsanz namaz ksaltmanzda size bir gnah yoktur. Hi phesiz kfirler sizin iin
apak bir dmandrlar.
102. Sen, ilerinde olup da namazlarn kldrdn zaman bir ksm seninle birlikte namaza
dursun ve silhlarn da alsnlar. Secdeye vardklarnda onlar arkaya gesinler; klmayan br
ksm gelsin, seninle beraber klsnlar. Tedbirli olsunlar, silhlarn alsnlar. Kfirler, size
anszn bir baskn vermek iin silhlarnzdan ve eyanzdan gaflette olmanz arzu ederler.
Yamurdan bir eziyet grr veya hasta olursanz, silhlarnz brakmanzda bir beis yoktur.
Fakat dikkatli olun. Hi phesiz Allah, kfirlere alaltc bir azb hazrlamtr.
1- stad Eb Osman ez-Za'feran el-Mukrri bize hicr yirmi be senesinde, ona da Eb
Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ali b. Ziyad es-Sdd'den hicr altm ylnda, o
hicr yz drt ylnda (Bu hadis munkat'dr) Mekke'de Mescid-i Haram'da Eb Said elFadl b. Muhammed el-Cezer'den, o Ali b. Ziyad el-Lahr'den, o Eb Kurra Musa b. Tarik'ten,
o Sfyan'dan, o Mansur'dan, o Mcahid'den, o da Eb Ayya ez-Zrak'den bize u rivayette
bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) ile beraber le namazn klmtk. Mrikler bunun zerine:
"Onlar yle bir pozisyonda idiler ki, keke onlar (namaz klarken) gafil bulunduklar bir srada
haklarndan gelseydik" diye hayflandlar. Sonra dediler ki:
"Onlara bir namaz daha gelecek ki o namaz onlara babalarndan daha sevgilidir." Mriklerin
dedii bu namaz ikindi namazdr. te bu yzden Cebrail (a.s.) bu yetleri le ile ikindi
arasnda indirdi. O esnada Usfan mevkiindeydiler. Mriklerin banda Halid b. Velid
bulunuyordu. Onlar kble ile aramzda bulunuyorlard. Sonra Eb Ayya korku namazn
zikretti."591
2- Ebu Ayya (Zeyd ibnu Smit) ez-Zurak'den rivayette o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte Usfn'da idik. Mriklerin banda Hlid ibnu'l-Veld
vard. Allah'n Rasl (s.a.v.) bize le namazn kldrrken mrikler kendi aralarnda
konuup "Dilerseniz onlar bu haldelerken ve bizim geldiimizin farknda deillerken birden
zerlerine saldralm, demiler de bunun zerine le ile ikindi namazlar arasnda namazlar
ksaltma (ve korku namaz) yeti nazil oldu. Allah'n Rasl de o gn ve Sleym oullar
gn korku namaz kldrd."592
3- Ebu Ayya Zrak'den rivayet edildi:
"Biz Usfn'da Raslullah ile beraberdik. Mrikler bizi karlad. Onlarn banda, Halid bni
Veld vard. Onlar bizimle kble arasnda kaldlar. Raslullah bize le namazn kldrd.
Mrikler, "Onlar o halde iken saldrm olsaydk onlar aldatrdk." dediler. Sonra, "Onlara u
anda ocuklarndan ve nefislerinden sevimli olan namaz geldi." dediler. Cibril, le ile ikindi
arasnda Nisa: 4/102 yeti ile indi." 593
4- Bunun benzerini Ebu Hureyre'den Tirmiz rivayet etti. 594
5- bnu Abbas ve Cbir bni Abdullah'tan bunun benzerini bnu Cerr rivayet etti. 595
590

Ebu Davud; Salat: 1236 Nesai; Salat: 3/176, Ahmed; Miisned: 4/59, Hakim; Mstedrek: 1/337, Beyhaki; Snen: 3/256, bn Cerir: 5/156,
164.
592
593
Beyhak, Delil; Hkim onu sahihledi. Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/231.
594
595
591
6- Ebu Ayya ez-Zraki diyor ki:

"Biz Rasulullah ile birlikte "Usfan" denen yerde bulunuyorduk. Rasulullah bize le namazn
kldrd. Mriklerin banda komutan olarak Halid b. Velid bulunuyordu. Mrikler
birbirlerine dediler ki:
"Biz onlarn aklanacaklar ve gafil olduklar bir zamana rastlamtk." (Yani namaz klarken
onlara hcum etmeliydik. nk o anda onlar gafil avlayabilirdik) te bunun zerine le ile
ikindi vakti arasnda, korku namazn beyan eden hkm indi. Rasulullah bizleri iki gruba
ayrarak ikindi namazn kldrd. Bir grup, Rasulullah ile birlikte namaz klyor, dieri ise onu
bekliyordu. Rasulullah, arkasnda bulunan gruba da onlar koruyan gruba da birlikte tekbir
aldrd. Ve hep birlikte rkuya vardlar. Sonra, Rasulullah'n arkasnda bulunan grup secde
etti. Geri ekildi. Daha sonra dier grup ilerleyip secde etti. Sonra hep birlikte ayaa kalktlar
ve hep birlikte ikinci rkuu yaptlar. Arkasnda bulunanlar da onu koruyanlar da. Sonra Rasulullah'n arkasnda bulunanlar secde ettiler ve geri ekildiler. Arkadalarnn bulunduklar
safta ayaa kalktlar. Dier grup ileri geti secde etti ve Rasulullah hepsiyle birlikte selam
verdi. Bylece, herkes imamla birlikte iki rekat namaz klm oldu. Rasulullah byle bir
namaz bir defasnda da Sleym oullar yurdunda kld." 596
7- Hz. Ali'den rivayette o yle anlatyor:
"Bir grup tccar Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip:
"Ey Allah'n elisi, bizler srekli olarak yeryznde yolculuk yapmaktayz. Biz nasl namaz
klalm?" diye sordular. Allah Teal "Yeryznde sefere koyulduunuz zaman namaz
ksaltmanzda size bir gnah yoktur." yetini indirdi. Sonra bir sre vahiy gelmedi. Bunun
zerinden bir yl gemiti ki Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gazveye kt. Ashabna le namaz
kldrrken onlar namazda gren mrikler:
"Allah, Muhammed ve ashabna kar size imkn verdi, haydin zerlerine saldralm." dediler.
lerinden birisi:
"Yok hayr, imdi deil; bunlarn bu namazlarnn peinden bundan daha stn tuttuklar bir
namazlar daha var, o namaz klarlarken saldrn." dedi. Allah Teal o gn le ile ikindi
namazlar arasnda bu yetleri indirdi. Bylece korku namaz inmi oldu."597
8- Abdurrahman b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed ed-Dabb'den, o
Muhammed b. Yakub'dan, o Ahmed b. Abdu'l-Cebbar'dan, o Yunus b. Bkeyr'den, o Nadr
Eb mer'den, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) sefere kp Usfan denilen yerde mriklere rastlad. Rasulullah (s.a.v.)
le namazn kldnda ve mrikler de Peygamber (s.a.v.)'i Ashabyla birlikte rk ve
secde ederken grdkleri vakit bir ksm bir ksmna dedi ki:
"Bu sizin iin bir frsatt. Onlara baskn yapsaydnz, sizin farknza varamazlard. Bylece
zerlerine p onlar ldrrdnz." lerinden birisi dedi ki:
"Onlarn bir baka namazlar daha var ki; o namaz onlara ailelerinden ve mallarndan daha
sevgilidir. O halde hazrlann da namaz iinde bulunduklar bir srada onlara baskn yapn."
te Allah Teala bu sebepten dolay bu yeti sonuna kadar indirdi. Bylece mriklerin
yaptklar mevereti duyurdu ve korku namazn da zikretmi oldu."598
9- bn Abbas ve Cabir'den u rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), ashabna len namazn kldrmt. Mrikler bunu grdklerinde,
hemen
"Biz bunlara saldrmadmz iin, ne kadar yanl bir i yaptk!" demiler ve mslmanlar
baka bir namaz eda ederlerken, artk saldrmaya karar vermilerdi. te bunun zerine Allah
Tel, nebisini, bu yet ile onlarn srlarna muttali klmtr."599
596
Nesa, Salat el-Havf: 22; Ebu Davud, es-Sefer: 12 (1236); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/156.
598
snad zayftr. Seneddeki Nadr, Nadr bn Abdurrahman Eb Amr el-Hazzaz'dr. Metruk bir kimsedir. Takrib: 2/302.
599
597
10- Ebu Hureyre'den rivayete gre ise yet, Usfn ile Dacnn600 arasndalarken mriklerin
Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashabn le namazn klarlarken grp
"Bunlarn u namazlarndan onlara daha sevgili, hatt ocuklarndan ve kzlarndan (veya
babalarndan ve oullarndan, bn Abbs rivayetinde ocuklarndan ve mallarndan) onlara
daha sevimli olan ikindi namazlar var, o namaza durduklarnda hep birden hcum edip
ilerini bitirelim." demeleri zerine nazil olmutur.601
"Rasulullah, mriklerin engel olduklar zaman "Dacnan" ve "Usfan" denen yerlerin arasnda
konaklad. O anda mrikler, kendi kendilerine yle dediler:
"Bunlarn yle bir namazlar var ki bu namaz onlar iin, oullarndan ve kzlarndan daha
sevimlidir. Siz, ne yapacanza karar verin sonra bunlara sadece bir hamle yapn." (Yani bir
hamlede ilerini bitirin) Bu arada Cebrail (a.s.) geldi. Rasulullah'a, sahabilerini iki ksma
ayrmasn, onlardan bir gruba namaz kldrrken dier gruba, tedbir alarak silahlaryla birlikte
dmanlarnn nnde durmalarn, arkasnda bulunanlara bir rekat kldrdktan sonra geri
ekilmesini, dmann nnde bulunanlarn ileri gelerek onlara da bir rekat namaz kldrmasn bylece onlarn her birinin Rasulullah'la birer rekat klm olacaklarn Rasulullah'n ise
iki rekat klm olacan bildirdi." 602
12- Katde'nin Sleyman el-Yekur'den rivayetine gre ise yet, Nahl denilen mevkide nazil
olmutur. Bu rivayet baz ayrntlarda farkllk arzediyor, yle ki:
Sleyman el-Yekur, Cbir ibn Abdullah'a:
"Namaz ksaltma hangi gn indirildi?" veya "Namaz ksaltma hangi gndr?" diye sormu
da Cbir yle anlatm:
"am'dan gelmekte olan Kurey kervan iin yola ktk. Nahl'de iken kavimden bir adam
Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelmi ve:
"Ey Muhammed!" diye seslenmi. Efendimiz:
"Evet." demi. Adam:
"Benden korkuyor musun?" demi, Hz. Peygamber:
"Hayr." deyince,
"Benim seni ldrmemi kim engelleyecek?" demi, Efendimiz:
"Allah engeller senden beni Allah korur." buyurmu. Adam klcn ekip Hz, Peygamber
(s.a.v.)'i tehdit etmi. Bu hadiseden sonra Allah'n Rasl emretti de yola kma ve silhlar
alma (silhlar kuanma) nida olundu. Daha sonra namaz vakti girdi ve namaza nida olundu
da Hz. Peygamber (s.a.v.) korku namaz kldrd. te o gn Allah Teal namaz ksaltma ve
m'minlere korku namaz esnasnda silhlarn kuanma emrini ieren yet-i kerimeyi
indirdi.603
13- Bu Katde rivayeti, kimden olduu yani rvisi belirtilmeksizin Kurtub tefsirinde biraz
daha farkl olarak verilmi. yle ki:
"Yamurdan bir eziyet grr veya hasta olursanz, silhlarnz brakmanzda bir beis yoktur,
yet-i kerimesi Batn Nahle'de mrikler bozguna urayp mslmanlar kazandnda Hz.
Peygamber (s.a.v.) hakknda nazil oldu. Yamurlu bir gn idi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)
silhn brakm halde kaz-i hacet iin kmt. Kfirlerden Gavres ibnu'l-Haris,
Efendimiz'in ashabndan ayrlm yalnz bana kaz-i hacette bulunduunu grnce klcn
ekmi ve dadan aa inerek Efendimizin bana dikilmi (bir rivayette de Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in, yaknndaki bir aata asl duran ve kabzas gm kakmal klcn alarak),
"Ey Muhammed, bugn seni benden kim kurtarr?" ya da "Bugn benim seni ldrmemi kim
engelleyebilir?" demi. Hz. Peygamber de:
"Allah" deyip "Ey Allahm, avres'i benden dilediinle defet." diye dua etmi. Gavres
600
kisi de Mekke ile Medine arasndadr. Bunlardan Dacnn bir dan, Usfn da bir yer veya bir kasabann addr.
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 4/21, hadis no: 3035; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/158, 164.
602
Nesa, Salt el-Havf: 16; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/156.
603
601
klcyla Efendimize vurmak zere yaklatnda aya kayarak yz st yere kapaklanm.

(Vkd burada Cibril'in avres'i gsnden ittiini zikretmitir.) Gavres'in elinden den
klc alan Rasl-i Ekrem
"Ey Gavres, imdi benden seni kim koruyacak?!" buyurmu. Onun:
"Hi kimse." demesiyle
"Benim hak peygamber olduuma ehadet etmeyi ve klcn geri vermemi ister misin?" diye
sormu. Gavres:
"Hayr, senin hak peygamber olduuna ehadet etmem, fakat bundan sonra seninle
savamyacama ve sana kar senin hibir dmanna yardm etmiyeceime ehadet
ederim." demi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in iade ettii klcn alp gitmi de bunun zerine
bu yet-i kerime nazil olmutur.604
14- Hz. Peygamber tarafndan serbest braklan Gavres'in, kabilesine varnca: "nsanlarn en
hayrlsnn yanndan geliyorum." dedii nakledilir. 605
15- Bu hadise hicretin drdnc senesinde Gatafan kabilelerinden Muharib oullar ile
Sa'lebe oullar kabileleri zerine gerekletirilen Ztu'r-Rk' gazvesi sonrasnda meydana
gelmitir. Bozulan dman kuvvetlerinden arta kalan gruplardan birisinde bulunan Gavres,
Hz. Peygamber'i yalnz ve silhn brakm halde grnce anlatlan tama'a kaplm olmaldr.
Buna gre bu yet-i kerime hicretin drdnc senesi inmi olmaldr.606
16- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de "Yamurdan bir eziyet grr veya hasta olursanz,
silhlarnz brakmanzda bir beis yoktur. Fakat dikkatli olun..." yet-i kerimesi yaral olduu
iin silhn brakan Abdurrahmn ibn Avf hakknda nazil olmutur.607
17- bn shak, Cbir ibn Abdullah'tan rivayetle bu Gavres hadisesi sebebiyle Mide: 5/11
yetinin nazil olduunu zikretmekte ancak Yezd ibn Rmn'dan Amr ibn Cih hakknda
nazil olduu rivayetinin de olduunu kaydetmektedir.608
bn shk rivayeti inaallah Mide 11 yetinin nzul sebebinde tam olarak verilecektir.
104. Kavmi arayp takip etmekte gevek davranmayn. Siz ac duyuyorsanz, phesiz onlar
da sizin duyduunuz o ac gibi ac duyuyorlar. Halbuki siz Allah'tan, onlarn umut
edemiyecekleri eyleri umuyorsunuz. Allah Alm'dir, Hakmdir
l- bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Uhud gn mslmanlarn bana gelenler geldikten sonra Allah'n Rasl ve ashab daa
ktlar. Aadan Ebu Sfyan geldi ve:
"Ey Muhammed, yara, yaraya karlktr. Sava byle srayladr; bir gn size ise bir gn de
bizedir." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.) ashabna:
"una cevap versenize." buyurdu, onlar:
"Ortada eitlik yok: Bizim llerimiz cennette, sizinkilerse cehennemde." dediler. Ebu
Sfyn:
"Uzz bizimdir, sizin Uzz'nz yok." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Allah bizim Mevlmzdr, sizinse mevlnz yok." deyiniz." buyurdular. Ebu Sfyn:
"Ycel ey Hbel, ycel ey Hbel!" dedi. Hz. Peygamber:
"Allah en ycedir, en uludur!" deyiniz." buyurdular. Ebu Sfyan:
"Bizim ve sizin buluma yerimiz Bedr es-Sur olsun." dedi. O gn mslmanlar yaral
olarak uyudular.
604

Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'I-Kur'n, 6/157.
606
607
Abdulfetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl ani's-Sahbe ve'1-Mfessirn, Kahire tarihsiz (Birinci bask), s.74. Ayrca bak: Buhr, Tefsru'lKur'n, 22.
608
bn Him, es-sretu'n-Nebeviyye, 2/205-206.
605
krime der ki:

te orada "Eer size bir yara demise o kavme de o kadar yara demitir. Biz o gnleri
insanlar arasnda leh ve aleyhlerine dndrr dururuz..."609 yetleri ile bu yet-i kerime nazil
oldu."610
2- bnu'l-Cevz ise bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber (s.a.v.)n, ashabna, Uhud'un
akabinde ekilen Ebu Sfynn peinden gitmelerini emrettiinde onlarn yaral ve
gszlklerinden yaknmas zerine indiini kaydetmektedir.611 Ancak bnu'l-Cevz bu
gr herhangi bir sahab veya mfessire isnat etmemitir.612
3- "Kendilerine yara isabet ettikten sonra yine Allah'n ve Rasl'nn davetine icabet edenler,
ilerinden iyilik yapanlar ve takvaya erenler iin ecr-i azm vardr."613 yetinin nzul
sebebinde getii zere Uhud Gazvesinin hemen akabinde tam bir sonu alamadan Mekke'ye
doru geri ekilen Ebu Sfyn ve ordusunu, mslmanlarn henz tkenmediini gstermek
zere takip emri hakknda nzil olduu da sylenmitir. Ancak Allah yolunda klacak btn
cihadlar hakknda umum olduu da phe gtrmez.614
105. Dorusu Biz sana kitab hak olarak indirdik ki insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii
gibi hkmedesin. Sakn hainlerin savunucusu olma.
106. Ve Allah'tan mafiret dile. Hi phesiz Allah Gafur'dur, Rahim'dir.
107. Nefislerine hainlik etmi olanlar savunma. Allah, herbir hainlikte direnen gnahkr
sevmez.
1- Mfessirler, bu yetlerin ve bundan sonra gelen yz on altnc yete kadar olan yetlerin,
hrszlk yapan veya kendilerine verilen bir emaneti inkr ederek ihanette bulunan,
Rasulullah'n da bilmeden savunduu bir kii hakknda nazil olduunu sylemilerdir.615
2- Mfessirler, bu yetlerin ounun, Tume bn Ubeyrk hakknda nazil olduu hususunda
ittifak etmilerdir. Bu sebeb-i nzul hdisesinin nasl cereyan ettii hususunda deiik
rivayetler vardr.616
3- Muhammed ibn shak'n... Katde ibnu'n-Nu'mn'dan rivayetinde o yle anlatyor:
"Bizde, Ubeyrk oullar denilen Bir, Ber, Mbeir'den oluan bir aile vard. Bunlardan
Ber -ki ona Ebu Tu'me de denilmektedir- mnafk idi. Raslullah (s.a.v.) ve ashabn
hicveden iirler syler, sonra bunlar araplardan bir aire nisbet eder,
"Filn air yle yle syledi." diyerek okurdu. Raslullah'n ashab onun bu trden bir iir
okuduunu iittikleri zaman bunun aslnda Ber tarafndan sylenmi bir iir olduunu anlar
ve:
"Vallahi bu iiri olsa olsa bu habis syler." derlerdi. Bu aile cahiliye devrinde de slm
devirde de yoksul bir aile idiler. Zaten Medineliler de ok zengin kimseler deillerdi.
nsanlarn ounun yiyecei hurma ve arpa idi. Ancak zenginler am'dan beyaz un getiren bir
kervan geldii zaman beyaz un satn alr, bunu kendileri yer, aileleri yine hurma ve arpa
yemeye devam ederlerdi. Yine bir keresinde am'dan bir kervan geldi ve beyaz un getirdi.
Amcam Rifa ibn Zeyd bir yk beyaz un satn ald ve iinde silhlarnn, iki zrh, iki kl ve
dier sava levazmatnn da bulunduu bir odaya koydu. O gece odann duvarnda bir delik
alarak girilmi, silhlar ve un alnm. Sabah olunca amcam Rifaa bana geldi ve:
"Ey kardeimin olu, biliyor musun bu gece evimize hrsz girmi, kilerimizin duvarn
609
Alu mrn, 3/140-141.

bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 4/68; 5/168-169.
612
613
Alu mrn: 3/172.
614
615
616
610
611
delmi, silh ve yiyeceimizi alp gtrm. Evde bir soruturma yaptk, bize denildiine gre
beyrk oullarnn gece klar yanyormu ve bizim yiyeceklerimizi onlar da grmler.
beyrk oullar da suu, Medine'de doruluu ve gzel ahlk ile tannan Lebd ibn ehrin
zerine atmlar." dedi. Lebd bunu duyunca klcn ektii gibi beyrk oullarna vard ve:
"Ben mi hrszlk yapmm? Allah'a yemin ederim ki ya bu hrszl kimin yaptn ortaya
karr, sylersiniz, ya da hepinizi u klcmla dorarm." dedi.
"Bizden uzak ol be adam, sen bunu yapacak kii deilsin." dediler. Biz evde sorduk
soruturduk ve artk bu ii beyrk oullarnn yaptndan hi phemiz kalmad da amcam:
"Ey kardeimin olu, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gitsen de bu durumu bir de ona anlatsan."
dedi.
Katde anlatmaya yle devam eder:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldim, ona durumu anlattm ve:
"Ey Allah'n elisi, bizde yaramaz bir aile var, gece amcam Rifa'nn evine kastetmiler,
kilerinin duvarn delip silhn ve yiyeceini almlar. Aldklar yiyecee ihtiyacmz yok
ama hi olmazsa silhmz iade etsinler." dedim. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Bu konuya bakacam, bir dneyim." buyurdu. beyrk oullar benim Raslullah'a
gittiimi ve durumu anlattm haber alnca kendilerinden Esr ibn Urve adndaki kiiye
gitmiler, konuyu onunla konumular, aile halk evresinde toplanm, sonra da Raslullah
(s.a.v.)'a gelmiler ve:
"Ey Allah'n elisi, Katde ibnu'n-Nu'mn ve amcas bizden mslman ve doruluk sahibi bir
aileye, ellerinde bir delil ve isbat olmakszn hrszlk iftirasnda bulunmu." demiler. Katde
der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldim, onunla tekrar konutum da bana: "Mslmanl ve
doruluu bana iletilen bir aileye delilsiz, isbatsz hrszlk ithamnda bulundun." buyurdu.
Raslullah (s.a.v.)'n yanndan ayrldm, sanki dnya bama ykld, keke malmn bir ksm
benden ksayd (amcamn zararn ben karlasaydm) da bu mes'eleyi Raslullah'la
konumam olsaydm." diye temenni ettim. Amcam Rifa'ya vardm,
"Ne yaptn ey kardeim olu?" dedi, Raslullah'n bana sylediklerini naklettim,
"Allah, kendisinden yardm istenecek olandr." dedi. ok gemedi, Kur'n nazil oldu:
"Dorusu Biz sana kitab hak olarak indirdik ki insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii
gibi hkmedesin. Sakn hainlerin savunucusu olma..." yetleri indi. Kur'n'dan bu yetler nazil
olunca alnan silhlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirildi ve Efendimiz silh Rifa'ya iade
ettirdi. Katde der ki:
"Amcam cahiliye devrinde kocam bir ihtiyard. Mslman olmutu ama slmnda yine de
bir phem vard. Silh kendisine getirdiimde:
"Ey kardeim olu, bu silhlar Allah yoluna vakfediyorum." dedi ve anladm ki slm sahih
imi. Ber'e gelince; hakknda Kur'n nazil olunca mriklere iltihak etti ve Sa'd ibn Sehl
(veya Smeyye) kz Slfe'nin yanna gitti. te Ber'in bu yapt hakknda da:
"Kim kendisine doru yol belli olduktan sonra peygambere kar gelir, mminlerin yolundan
bakasna uyup giderse onu dnd yolda brakr ve onu cehenneme koyarz. Ne kt dn
yeridir oras."617 yeti nazil oldu. Ber'in Slfe'ye inip orada konakladn duyan Hassan
ibn Sabit onu bir iirle hicvedince Slfe de Ber'e kzarak Ber'in ykn bann zerine
alp, dar karm, gtrp le atm ve:
"Bana Hassan'n beni hicveden iirini hediye ettin, zaten bana hi bir hayr da getirmedin."
demi. 618
Bu yeti kerime inince, Ber mriklere katlarak slm dininden kt."619
4- Tume bir zrh almt. Bu zrh kendisinden istendii zaman, bu hrszl yanudilerden
617
Nisa, 4/115.
Tirmiz, Tefsru'I-Kur'n, 4/22, hadis no: 3036; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/170-171.
619
Tirmz; bnu'l- Mnzir; Hkim.
618
birinin zerine att. Onun ile o yahudinin kavmi arasnda davalama iyice kznca, Mnafk
Tume'nin slalesi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek, bu dava hususunda kendilerine yardm
etmesini ve bu hrszlk iini yahudinin yaptna hkmetmesini istediler. Hz. Peygamber
(s.a.v.) de, (onlarn szne gvenerek) bunu yapmak isteyince, ite bu yet nazil oldu. 620
5- Birisi, Tume'ye bir zrh emnet etti, fakat o anda buna bir ahid yoktu. O adam, Tume'den
zrh isteyince, Tume inkr etti. 621
6- Zrh emanet eden bunu isteyince, Tume onu falan yahudinin aldn iddia etti. 622
7- Katade'ye gre bu yetler, Ensar'dan bir kii olan beyrikin olu Tu'me hakknda nazil
olmutur. Tu'me, amcasnn kendisine emanet ettii zrh alm sonra onu, Zeyd b. es-Semin
diye adlandrlan bir Yahudinin aldn sylemitir. Yahudi gelip Rasulullah'a ikayette
bulununca Tu'me'nin kabilesi gelip Rasulullah'n Tu'me'yi savunmasn istemiler Rasulullah
da onu savunmak isterken Allah teala, hakknda bu yetleri indirmi ve Tu'me'yi savunmamasn emretmitir. Bu olaydan sonra Tu'me dinden kp Mekke'deki mriklerin yanna
gitmi Allah teala da onun hakknda "Kendisine doru yol aklandktan sonra kim
Peygamberle ayrla der ve mminlerin yolunun dnda bir yol takibederse onu takibettii
yolda brakrz ve cehenneme atarz. O cehennem ne kt bir yerdir." 623 buyurmutur.624
8- Abdullah b. Abbas'tan nakledildiine gre Rasulullah ile beraber savaa kan Ensar'dan
birinin zrh alnd. Zrhn sahibi onu, Tu'me b. beyrik'in aldn syledi. Tu'me
Rasulullah'a getirildi. Hrsz bunu grnce zrh gtrp susuz bir adamn evine att ve kendi
akrabalarna:
"Ben zrh ortadan kaldrdm, onu gtrp filann evine attm. O zrh o kiinin evinde bulunacaktr." dedi. Bunun zerine hrszn akrabalar geceleyin Rasulullah'a giderek:
"Ey Allah'n Rasul, bizim adammz bundan beridir. Zrh alan falandr. Biz bunu rendik.
Sen insanlarn huzurunda arkadamzn susuz olduunu ilan et ve onu savun. Zira Allah onu
senin vastanla korumayacak olursa o helak olur." dediler. Rasulullah da insanlarn huzurunda
o kiinin susuz olduunu syledi. te bunun zerine bu yetler nazil oldu. Rasulullah' ve
hrsz himaye edenleri uyard.625
9- krime'den gelen rivayette de bu Tu'me'nin Medine'de hrszlk suunu ensardan Ebu Mell
ibn Abdullah el-Hazrec'ye isnat ettii, hrszl det haline getirdii, irtidad edip Mekke'ye
gitmesinden sonra da orada hrszla devam ettii, yakalanp Mekke'den de kartld, yolda
rastlad Kuza'llardan da hrszlk yapp kamasyla peinden yetiip ta atarak onu
ldrdkleri kaydedilmektedir.626
10- krime'ye gre bu yet-i kerimeler, beyrikin olu Tu'me hakknda nazil olmutur.
Ensardan birisi buna, iinde bir zrh bulunan deposunu emanet etmi daha sonra gelip oray
atnda zrhn bulamam ve onu Tu'me'ye sormu, Tu'me de: "Zeyd b. es-Semin" diye
adlandrlan bir Yahudinin onu aldn sylemi fakat zrhn sahibi, Tu'me'nin yakasn
brakmamtr. Onun akrabalar bu hali grnce Rasulullah'a gidip, Tu'meyi savunmasn
istemiler, bunun zerine de bu yetler nazil olmu ve Rasulullah' uyarm, Tu'me'nin
kavmini de knamtr. 627
11- Tu'me ibn beyrk'in, suu zerine att kiinin Zeyd ibnu's-Semn veya Lebd ibn Sehl
adnda yahudiler olduu da, bunlardan Lebd'in mslman olduu da rivayet edilmitir.628
12- Biraz sonra gelecei zere bu Srenin 115. yetinin de bu Tu'me hakknda nazil olduu
rivayet edilmekte olup yerinde anlatlacaktr.
620

622
623
Nisa: 4/115
624
625
626
627
628
621
13- Ensar'dan, Zafer b. Haris Oullar'ndan Tu'me b. Ubeyrk isminde bir adam, Katade b.
Numan ismindeki komusunun bir zrhn almt. Zrh, ierisinde un bulunan bir daarcn
iinde bulunuyordu. Un daarckta bulunan bir yrtktan dklp salmaa balamt.
Bylece yolda un izleri grnyor ve bu izler eve varncaya kadar devam ediyordu. Sonra
Tu'me o zrh, Yahudiler'den Zeyd b. Semin denilen bir adamn yannda saklad. Zrh,
Tu'me'nin yannda arand fakat orada bulunamad ve Tu'me, zrh almadna, onun hakknda
hibir bilgisi olmadna dair, arayanlara yemin etti. Bunun zerine zrhn sahipleri dediler ki:
"Hayr, vallahi o, bize geceleyin gelip zrh yle ald. zini srdk. z, onun evine girinceye
kadar devam etmi. Bylece onun izini grdk." Tu'me yemin edince onu brakp onun izini
takib ettiler ve sonunda Yahudi'nin evine vardlar da onu ele geirdiler. Yahudi:
"Onu bana Tu'me b. Ubeyrk verdi" dedi ve bu hususta Yahudiler'den bir grup insan onun lehinde ahidlik yaptlar. Bunun zerine Tu'me'nin Kabilesi olan Zafer Oullar:
"Rasulullah (s.a.v.)'a gidelim" dediler. Rasulullah (s.a.v.)'a gidip bu hususta konutular ve
kendisinden, arkadalar Tu'me'yi savunmasn isteyip dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, eer bunu yapmazsanz, arkadamz mahvolacak, rezil rsvay olacak,
yahudi ise bylece aklanm olacak." Rasulullah (s.a.v.) bunun zerine -kendisi de onlarla
beraber buna istekli olarak bunu yapmay ve yahudiyi cezalandrmay kurmutu ki Allah
Teala bu yetlerin hepsini indirdi.
Bu, mfessirlerden bir cemaatin szdr."629
14- Tu'me, Mekke'ye kaarak mrted oldu. Mekke'de hrszlk yapmak iin bir evin duvarn
deldii srada duvar zerine yklarak onu ldrd.630
15- Tu'me b. beyrik hrszlk edip de Rasulullah (s.a.v.), elinin kesilmesine hkmedince
Mekke'ye kaarak slamdan dnd. Bunun zerine Yce Allah: "Kendisi iin doru yol belli
olduktan sonra, kim peygambere kar karsa" yetini indirdi.631
16- bn-i Zeyd'e gre ise olay yledir;
Rasulullah zamannda demirden bir zrh alnm ve su, bir Yahudinin zerine atlmtr.
Yahudi kendisini savununca hrszn komular, hrszlk yapan temize karmlar, hrszl
Yahudinin yaptn sylemiler ve Rasulullah'a "Ey Allah'n Rasul, bu murdar Yahudi,
Allah' inkr etmektedir. Sen onu getirip hesaba eksen iyi olur." dediler. Rasulullah da
Yahudiye bir ksm szler syledi. te bunun zerine bu yetler nazil oldu. Rasulullah'a
sistem etti. Hrsz savunan komularn da knad.632
17- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerimeler, bir Yahudinin, kendisine zrhn emanet ettii
beyrikin olu Tu'me hakknda nazil olmutur. Yahudi, Tu'me'ye emanet ettii zrhn,
onunla beraber Tu'menin evinde belli bir yere gmdler. Sonra Tu'me oray eip zrh
kard. Yahudi gelip zrhn isteyince Tu'me onu inkr etti. Yahudi, akrabalarna gidip:
"Benimle birlikte gelin. Ben zrhn nereye gmldn biliyorum." dedi. Tu'me onlarn
geleceklerini renince zrh alp Ebu Mleyl el-Ensari adndaki kiinin evine att. Yahudi
gelip zrhn arad fakat bulamad. Bunun zerine Tu'me ve akrabalar, Yahudiye hakaret
ettiler. Tu'me Yahudilere:
"Siz beni ihanetle mi suluyorsunuz?" dedi. Gelenler Tu'menin evinde zrh aradlar. Bir ara
Ebu Mleyl'in evine yukardan bakarken zrhn orada olduunu grdler. Bunun zerine
Tu'me,
"Bu zrh Ebu Mleyl alm." dedi. Ensardan olanlar Tu'meyi savundular. Tu'me onlara:
"Haydin Rasulullah'a gidelim ona syleyin beni savunsun ve Yahudilerin delilini rtsn.
Zira ben yalanc kacak olursam Yahudi btn Medine halkna kar yalan syler." dedi.
Bunun zerine Ensardan bir ksm insanlar Rasulullah'a gidip
"Ey Allah'n Rasul, sen Tu'me'yi savun ve Yahudiyi yalanc kar." demiler. Rasulullah da
629
Senedsizdir. Tirmizi; Tefsir: 3036, Hakim: 6385, Suyuti; ed-Drr 2/215, Lbab: s. 92. el-Vhd, Esbab- Nzul, 124.
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/171, 173; Ebussud. 1/380;
631
632
630
bunu yapmak istemi ve bunun zerine Allah teala: "Sen, hainlerin savunucusu olma." yetini
ve ondan sonra gelen yetleri indirmi ve Rasulullah' uyarm ve ihanet edeni savunanlar da
knamtr. 633
18- Sudd ve Mukatil kavlinde ise bir hrszlk deil, emanete hyanet sz konusudur ve
yukarda anlan Tu'me ibn beyrk, bir yahudi komusunun kendisine brakt bir zrh
emanetine hyanet etmi, bu hyanetine yahudinin muttali olduunu sezince de zrh ensardan
Ebu Mleylin evine atm. Tu'me'nin ailesi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek Tu'me lehinde
ehadette bulunmakla birlikte bir de yahudiye kar kardelerini mdafaa etmesini ve yahudiyi
iddiasnda yalanlamasn istemiler de bu yet-i kerimeler nazil olmutur.634
19- Mahmut bni Lebd dedi ki:
"Ber bni Haris, Katde bni Numan'n amcas Rifa bni Zeyd'in maln ald. Onun
merebesini zerinden deldi. Ona ait yemekleri, iki zrh edatlar ile ald. Katde Neb
Aleyhisselm'a geldi ve bunu haber verdi. Aleyhisselm, Ber'i ard ve ondan sordu. Ber
inkar etti ve bunu dar ehlinden biri olan Lebd bni Sehl'e - ki hasep ve nesep sahibidir- iftira
etti. Ber'in yalanlanmasndan, Lebd 'in bereti iin Kur'an indi.
Kur'an inince bu Ber'e ar geldi. Mrted olarak Mekke'den kat. Slfe bni Sa'd'in yanna
indi. Neb ve Mslmanlar hakknda phe uyandrmaya alrd. Bunun hakknda Nisa:
4/115 yeti indi. Hassan bni Sabit onu dnnceye kadar hicvetti. Bu hicretin drdnc senesi
Rebi aynda oldu." 635
20- Alimler der ki:
"Bu yet, Tume ve slalesinin mnafk olduklarna dellet eder. Byle olmasayd onlar, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den aslsz bir eye yardm etmesini ve bu hrszl, bir yalan ve iftira
olarak o yahudiye isnad etmesini isteyemezlerdi" Bunu, "Onlar kendilerinden bakasn
saptramazlar ve sana hibir ekilde zarar veremezler" 636 yeti de te'kid eder." 637
21- Suyt Bu hadisenin Hicretin drdnc ylnn Reb aylarndan birinde (evvel veya sni)
meydana geldiini kaydediyor ki638 yet-i kerimenin de nzul zamanna iaret etmektedir.639
22- Hrszlk veya herhangi bir su ilendiinde ve sank veya sanklarn ta'yininde sknt ve
belirsizlik halinde hkim'in; sanklarn din ve milliyetine bakmakszn tam bir adalet
duygusuyla konuya yaklamas ve tarafsz bir ekilde konuyu aratrarak hkm vermesi
gereklilii umum hkmn bu husus sebepler elbette snrlandrmaz.640
108. nsanlardan gizlerler de Allah'tan gizlemezler. Halbuki Allah'n honut olmyaca sz
geceleyin uydurup dzdkleri zaman da Allah onlarla beraberdir. Allah, yapmakta olduklar
her eyi her vehile kuatcdr.
1- Dahhk der ki:
"Bu yet-i kerime de Ebu Tu'me'nin hrszl zerine gelien olaylar hakknda inen yetler
cmlesindendir. Ebu Tu'me, zrh aldnda evinde bir ukur kazp zrh oraya gmerek
saklam ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."641
"Tume yle derdi:
"Yahudiye, zrh o ald diye iftira atar ve benim almadma dair yemin ederim. Bylece
633

635
bnu Sa'd, Tabakat; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/234-235.
636
Nisa: 4/113.
637
638
es-Suyt, Lubbu'n-Nukl, I/129.
639
640
641
634
de Peygamber, kendi dininde olduum iin benim yeminimi kabul eder, yahudinin yeminini
kabul etmez." 642
110. Kim bir ktlk iler veya kendine zulmeder de sonra Allah'tan mafiret dilerse Allah'
Gafur Rahim bulur.
1- Dahhk der ki:
"Bu ayet Vah'nin durumu hakknda nazil olmutur. Mrik iken Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
amcas Hamza'y ldrm olan Vah, kendi ifadesiyle daha sonra Sakflilerin Medine-i
Mnevvere'ye eli gnderdikleri srada dnya kendisine dar gelmi, bir sakflinin
"Onun, kendi dinine girmi birini ldrdn grmedim, git iman et." demesiyle Medine-i
Mnevvere'ye gelmi, iman etmi643 ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ben pimanm, benim iin tevbe var m?" diye sormu ve bunun zerine bu yet-i kerime
nazil olmutur."644
2- Tifte oturan Sakflilerin Medine-i Mnevvere'ye eli gndermeleri hicretin dokuzuncu
senesi Ramazan aynda olduuna gre645 bu yet-i kerimenin nzul de o sralarda
olmaldr.646
3- Bir ksm mfessirler, bu yet-i kerimenin, bundan nce geen yz yedinci yette kendi
nefislerine ihanet ettikleri zikredilen kimseler hakknda nazil olduunu sylemiler, dier bir
ksm mfessirler ise bu yetin, yz dokuzuncu yette beyan edilen, kendi nefislerine hainlik
edenleri savunanlar hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
Taberi diyor ki:
"yet-i kerime, hainler ve hainleri savunanlar hakknda nazil olsa da her ktlk ileyen veya
kendi nefsine zulmedeni ifadesi iine almaktadr. Ve bu yet, Muhammed mmeti iin byk
bir ltuftur."647
112. Kim bir hata veya bir gnah iler de sonra onu bir susuzun zerine atarsa phesiz iftira
etmi ve apak bir gnah yklenmi olur.
1- Mfessirlerin cumhuru bu yet-i kerimenin de yukarda anlan Tu'me ibn beyrik hadisesi
zerine nazil olan yetler arasnda olduu grndedir. 648
2- Mfessirler bu yette, iledii gnah bakalarnn zerine att zikredilen kiiden
maksadn, beyrikin olu Tu'me olduu hususunda ittifak etmiler, ancak zerine su atlan
masum kiinin kim olduu hususunda farkl grler zikretmilerdir.
Bazlarna gre bu kii, Lebid b. Sehl; bazlarna gre ise Zeyd b. es-Semin adl br Yahudidir.
649
3- bn Abbs, krime, bn Srn, Katde ve bn Zeyd bu yette zikredilen "susuz"un da bir

yahudi olduunu syler.650
4- Katde bu yahudinin ismini Zeyd ibnu's-Smeyr olarak vermektedir. 651
5- Ancak cumhurun bu kavli yannda bn Abbs'tan Dahhk kanalyla gelen bir rivayette bu
yetin nzul fk hadisesi ile ilikilendirilerek Hz. Aie hakknda ileri geri konuup ona zina
642

644
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 5/243-244..
645
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Msr 1375/1955, 2/537.
646
647
648
649
650
651
643
iftirasnda bulunan Abdullah ibn beyy ibn Sell hakknda nazil olduu da sylenmitir.652
6- Ancak yetlerin siyak, bu yet-i kerimenin de Tu'me hadisesi hakknda nazil olduunu
te'yid eder tarzdadr.653
113. Eer Allahn ltfu ve rahmeti, zerinde olmasayd onlardan bir takm seni saptrmaya
almt. Halbuki onlar kendilerinden bakasn saptramazlar, sana da hibir ekilde zarar
veremezler. Allah sana kitab ve hikmeti indirmi, bilmediini retmitir. Allah'n senin
zerindeki ltfu ok byk olmutur.
1- bnu's-Sib kanalyla bn Abbs'tan rivayette bu yet-i kerime de yukardaki Tu'me hadisesi
ile ilgili olarak o ve ailesi hakknda nazil olmutur. 654
2- Ancak Dahhk kanalyla bn Abbs'tan gelen ikinci bir rivayette Taifte oturan Sakf
oullar hakknda nazil olduu kaydedilmektedir. Buna gre Sakfliler, evrelerindeki
kabilelerin isteyerek veya istemiyerek birer birer mslman olduunu grnce onlar da Hz.
Peygamber'den bir takm tavizler kopardktan sonra mslman olmaya karar verir ve Medinei Mnevvere'ye bir hey'et gnderirler. Hey'et Medine-i Mnevvere'ye gelir, isteklerini birer
birer sralarlar:
"Namazdan ve rden (zekt'tan) muaf tutulacaklar, yl daha (sonra bir yla, hatt bir aya
kadar inerler) putlar Uzz yklmyarak muhafaza etmelerine msaade edilecek." Hz.
Peygamber onlara cevap vermez ve hemen bu yet-i kerime nazil olur da istekleri
reddedilir.655
3- Bu rivayete gre bu yet-i kerime hicretin dokuzuncu senesi Ramazan aynda nazil olmu
olmaldr. nk rivayetlerde Sakf hey'etinin Medine-i Mnevvereye geli zaman bu
ekilde kaydedilmektedir.656
114. Onlarn fsldamalarnn bir ounda hayr yoktur. Ancak sadaka vermeyi ve insanlarn
arasn dzeltmeyi emreden baka. Kim Allah'n honutluunu arayarak byle yaparsa Biz ona
ok byk bir ecir vereceiz.
1- Bu yet-i kerime de Tu'me ibn beyrik hadisesi zerine ailesinin (kabilesinin) bir araya
gelerek Tu'me'yi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda nasl savunacaklar konusunda gizli
gizli ve fsldaarak konuup istiareleri hakknda nazil olmutur.657
2- Bu yet, her ne kadar, o hrszn (Tume) kavminin bir birleriyle fsldamalar hakknda
nazil olmu ise de, bu yet mana bakmndan umm ifde eden bir yettir. Buna gre mana,
"nsanlarn, hakknda fsldap sohbete daldklar szlerden, sadece hayr ilerine dair olanlar
makbuldr" eklinde olur.658
115. Kim, kendisine doru yol apak belli olduktan sonra O Rasl'e kar gelir, m'minlerin
yolundan bakasna uyup giderse onu dnp gittii yolda brakrz ve kendisini cehenneme
koyarz. Ne kt dn yeridir oras!
116. Elbette Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn ise dilediine
balar. Kim Allah'a irk koarsa ite o, ok uzak bir dallete dm olur.
652

654
655
656
Bak; bn Him, es-Sretun-Nebeviyye, 2/539-541.
657
658
653

1- Alimler bu iki yet-i kerimenin biraz nce hrszlk hadisesi anlatlan (yet 105-107'nin
nzul sebebi olarak) Tu'me ibn beyrik hakknda, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu hrszlnn
cezas olarak elinin kesilmesine hkmedince Mekke'ye kap irtidad etmesi zerine nazil
olduunu sylemilerdir. 659
2- Daha nce de akland gibi bu yet-i kerime, Tu'me b. beyrik gibi, ihanet eden,
ihanetinden sonra tevbe etmeyen, aksine mminleri brakp putlara tapan mriklere snan
ve dinden dnerek Rasulullah ile ayrla den kimseler hakknda nazil olmutur. 660
3- Sad ibn Cbeyr der ki:
"Mekke'ye katktan sonra orada da doru durmam, hrszlk yapmak zere bir evin duvarn
delmi, farkna varmlar, hrszlk zerindeyken yakalam ve ldrmler de bunun zerine
Allah Teal bu iki yet-i kerimeyi indirmitir." 661
4- Kelb rivayetinde ise lm Mekke'de deil, am yolundadr. Kelb yle anlatyor:
"onu dnp gittii yolda brakrz..." yet-i kerimesi bn beyrk hakknda nazil oldu.
Medine-i Mnevvere'de durumu ve hrszl ortaya knca Mekke'ye kat ve irtidad etti.
Ancak orada da doru durmayp yine hrszlk yapmaya balad. Bir gn, hrszlk yapmak
zere bir evin duvarn delerken duvar zerine yklm ve yknt altnda kalm. Ev halk
durumun farkna vararak ykntnn altndan karncaya kadar orada kalm. nce ykntnn
altndan karm sonra da Mekke'den srp karmlar. am'a gitmek zere oraya giden br
kervana katlm, ama yolculuk srasnda yine hrszlk edecei tutmu ve kervandakilerin baz
mallarn alm, yakalayp talyarak ldrmler de "onu dnp gittii yolda brakrz ve
kendisini cehenneme koyarz. Ne kt dn yeridir oras!" yet-i kerimesi nazil olmu.
Muktil, onun lmesi ya da ldrlmesi hakknda daha farkl bilgiler veriyor:
"Tu'me, irtidad edip Mekke'ye katnda orada Haccc ibn Alt es-Slem'ye misafir olmu.
Haccc onu gzel bir ekilde misafir etmi ama Tu'me, evde altn olduunu renince gece
evden km, dardan duvar delip altn almak zere gizlice eve girmi. Komular bunun
farkna varp evi kuatmlar, yakalamlar ve tahyarak ldrmek istemiler, ancak Haccc,
kendi evini soymaya teebbs etmi olsa dahi misafirinin ldrlmesinden utanm ve
ldrlmesini engellemi, braktrm da Tu'me Mekke'den kp Suleym oullar Harra'sna
katlm, onlarn putlarna tapmya balam ve orada mrik olarak lm. Buraya kadar
anlatlanlardan ok uzak bir kavil daha var ki Mekke'den ktktan sonra bir yerde bir gemiye
binmi, gemideki mallardan bir eyler alm, yakalamlar ve denize atmlar."662
"Rivayet olunduuna gre Tume bn Ubeyrk, Cenb- Hakk'n kendi sr perdesini yrttn
(meselenin iyzn ortaya koyduunu) ve yahudiyi de hrszlk thmetinden arndrdn
grnce, dinden dnd; Mekke'ye gitti ve hrszlk gayesiyle birisinin duvarn deldi... Derken
duvar zerine ykld ve ld. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."663
6- Zeccac yle demitir:
"Allah'n vahyettii emir ile ve hrszln ortaya koymas ile, bu Tume nezdinde, Hz.
Muhammed (s.a.v.)'in Peygamberliinin doruluu aikar olmutu. Fakat buna ramen o, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e dman kesildi, muhalefetini aklad ve slm'dan dnd. Bu sebeple,
Tume'nin bu hareketi, hidayet kendisine aklandktan sonra, muhalefetini ortaya koymas
oldu." 664
7- Ne ekilde ve nerede lm veya ldrlm olursa olsun anlalan odur ki bir kere mrik
olarak lm, ikinci olarak da hrszlktan bir trl vazgeememi olmas hem irtidadna, hem
659

661
662
663
664
660
de lmne sebep olmutur.665

8- "Elbette Allah, kendisine irk koulmasn balamaz. Bundan bakasn ise dilediine
balar. Kim Allah'a irk koarsa ite o, ok uzak bir dallete dm olur." yet-i
kerimesinin nzul sebebinde Dahhk'ten baka bir sebep daha rivayet ediliyor. yle ki:
"Yal bir bedev arap Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, ben, gnahlara ve hatalara dalm bir ihtiyarm. u kadar var ki Allah'
bilip de O'na iman ettiimden beri hibir eyi O'na ortak komadm. Benim Allah katnda
halim nasl olacak?" diye sordu da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."666
9- Herhalde bu ihtiyar bedev'nin Medine-i Mnevvere'ye gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
kendi durumunu sormas ile bn beyrk'n irtidad ve hrszlk alkanlnn devamyla
mrikler elinde ldrlmesi zaman itibariyle birbirine yakn ve hatt ayn zamana rastlam
olmaldr.667
117. O'nu brakp da yalnz dii putlara tapyorlar. Aslnda onlar ancak inat bir eytana
tapyorlar.
1- Hasen'den rivayette o yle demitir:
"Araplardan her bir kabilenin "Filn kabilenin diisi" diye isimlendirdikleri bir putu vard. te
bunun zerine (araplarn putlarn byle isimlendirmeleri zerine) Allah Teal bu yet-i
2- Mfessirler ayet-i kerimede, mriklerin taptklar zikredilen diilerden neyin kasdedildii
hususunda eitli grler zikretmilerdir.
a- Ebu Malik, Sddi ve bn-i Zeyd'e gre burada mriklerin taptklar zikredilen diilerden
maksat, kendilerine dii adlarn verdikleri putlardr. Mesela, Lat, Uzza, Menat, Naile vb.
putlar, kendilerine dii adlar taklan putlardr.
b- Abdullah b. Abbas, Katade ve Hasan- Basri'den nakledilen dier bir gre gre bu yette
kendilerine tapnldklar belirtilen diilerden maksat, ta ve aalar gibi cansz varlklar ve
putlatrlan llerdir.
c- Dahhak'a gre ise yette zikredilen diilerden maksat, meleklerdir. nk mrikler,
meleklerin Allah'n kzlar olduklarn zannediyorlard.
d- Hasan- Basri'den nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilen diiden maksat,
putlar demektir. Zira mrikler putlarna "Diiler" derlerdi. Bu hususta Ebu Reca, Hasan-
Basri'nin unlar sylediini rivayet etmitir: "Arap kabilelerinden her bir kabilenin kendisine
ait bir putu bulunuyordu. Onlar, putlarn kasdederek "Filan kabilenin diisi." diyorlard. Bu
izahn doruluuna, Hz. Aie (r.anh)'nin, bu ifadeyi "yalnz putlara taparlar" eklindeki
kraati ile, bn Abbas (r.a.)'n, "Yalnz putlara" eklindeki kraati de dellet etmektedir."
c- Mcahid ve Urve'den nakledilen dier bir gre gre burada zikredilen "Diiler"den
maksat, putlar demektir.
Taberi diyor ki:
"Bu yette zikredilen diilerden maksat, kendilerine dii adlar taklan Lat, Uzza, Naile, Menat
gibi putlardr. Doru olan gr de budur. Zira dii kelimesinin Arapadaki en ak mns
"Dii olmak" demektir. Bu kelimeyi en ak mansyla yorumlamak icabeder. Bu mnda
yorumlandnda da bundan maksadn, kendilerine dii adlar taklan putlar olduunu
sylemek gerekir." 669
665

668
669
666
667
"Diilere tapma"dan murad, onlarn putlardr. O mrikler putlarn, dii isimleri ile
adlandrrlard. Bu, tpk onlarn Lt, Uzza ve bir ncs olan Menat putlar gibidir. Lt,
"Allah" kelimesinin mennesi, Uzz, "Aziz" kelimesinin mennesidir." 670
119. (eytan dedi ki:) Onlar mutlaka saptracam, olmyacak kuruntulara boacam, onlara
emredeceim; davarlarn kulaklarn yaracaklar, onlara emredeceim, Allah'n yaratn
deitirecekler. Allah' brakp eytan dost edinen kimse apak bir hsranla kayba
uramtr.
1- Enes'den rivayete gre o hadm etmeyi ho grmez ve "onlara emredeceim, Allah'n
yaratn deitirecekler..." yet-i kerimesi bunun hakknda nazil olmutur, dermi.671
2- Zeccc, baz kimselerin yle dediini nakletmitir;
"Allah Tel, en'm (deve, sr ve davarlar), bir ksmna binsinler, bir ksmnn da etinistn yesin isinler diye, insanlar iin yaratmtr. nsanlar ise onlar, "bahre", "saibe" ve
"vasile" diye, kendilerine haram klmlardr. Yine Cenb- Hak, gnei, ay ve yldzlar,
insanlarn yararna olarak ve onlardan istifade etsinler diye yaratm, ama mrikler bu
varlklara taparak, Allah'n yaratt eyleri deitirmi (gayelerinden saptrmlardr.)" 672
123. "Bu, sizin kuruntularnza ve Kitap ehlinin kuruntularna gre deildir. Kim fenalk
yaparsa cezasn grr, kendisine Allah'tan baka ne dost ve ne de yardmc bulur."
1- Mesruk, Katade, Sddi, Dahhak, Abdullah b. Abbas ve Ebu Salih'e gre burada zikredilen
"Sizin" kelimesinden maksat, mslmanlar, "Kitap ehlinin" ifadesinden maksat ise Yahudi,
Hristiyan ve benzerleridir.
a- Mesruk ve Katade de unu dediler:
"Mslmanlar ile Ehl-i Kitab aralarnda mnakaa edip birbirlerine kar delil getirmiler,
Ehl-i Kitab:
"Biz, sizden daha doru bir yol zere bulunuyoruz. Allah'a da sizden daha yaknz. Zira bizim
peygamberimiz, sizin peygamberinizden, kitabmz da sizin kitabnzdan ncedir. Dolaysyla
da biz, Allah'a sizden daha yaknz" demiler; Mslmanlar ise:
"Biz sizden daha ok hidyet zereyiz ve Allah'a daha yaknz. Zira bizim peygamberimiz,
peygamberlerin sonuncusudur, kitabmz da kendisinden nceki kitaplara hkmetmektedir,
onlarn hkmn kaldrmtr." demilerdi. Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi. Sonra
Allah (c.c.) mslmanlarn hccetini, Ehl-i Din'den kendileriyle hasmlaanlarn hccetine u
yetlerle stn kld:
"Erkek veya kadn, mmin olarak, kim yararl iler ilerse, ite onlar cennete girerler,
kendilerine zerre kadar zulmedilmez. yilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, hakka
ynelen brahim'in dinine uyandan, din bakmndan daha iyi kim olabilir? Allah brahim'i
dost edinmiti."673
b- Mesruk diyor ki:
"Mslmanlarla, ehl-i kitap, birbirleriyle mnazara yaptlar. Mslmanlar:
"Biz sizden daha doru yoldayz." dediler. Ehl-i kitap da:
"Biz daha doru yoldayz." dediler. Bunun zerine Allah teala:
"Durum ne sizin kuruntunuza ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim bir ktlk ilese
670

673
Nisa: 4/124-125. Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 145-146; bn Cerir etTaber, Camiul-Beyan, 5/288; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
671
672
onun cezasn grecektir. O, kendisine Allah'tan baka ne bir dost ne de bir yardmc
bulabilir." yetini indirdi. Bundan sonra kitap ehli olanlar, mslmanlara:
"Biz sizinle eitiz." dediler. Bunun zerine de
"Erkek olsun kadn olsun, kim mmin olur da gzel amellerden ilerse ite onlar, cennete girerler. Zerre kadar da zulme uratlmazlar." 674 yeti nazil oldu ve mminleri kitap ehline
galip getirdi."675
c- Mesrk dedi ki:
"Hristiyanlarla mslmanlar birbirlerine kar vndler. Hristiyanlar:
"Biz sizden stnz." dediler. Mslmanlar:
"Biz sizden stnz." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi." 676
d- Bunun benzerini Katde, Dahhak, Sdd ve Ebu Salih'ten anlatt.677
e- Abdullah b. Abbas da bu yetin izahnda yle demitir:
"eitli dinlerden olan insanlar, kendi aralarnda tarttlar. Tevrata tabi olanlar dediler ki:
"Bizim kitabmz dier btn kitaplardan daha hayrldr. nk o, sizin kitaplarnzdan daha
nce inmitir. Peygamberimiz de Peygamberlerin en hayrlsdr." ncile tabi olanlar da buna
benzer szler sylediler. Mslmanlar da:
"Artk slamdan baka din yoktur. Bizim kitabmz ondan nceki her kitab neshetmitir.
Peygamberimiz, Peygamberlerin sonuncusudur. Sizler de bizler de sizin kitaplarnza iman
etmekle ve bizim kitabmzla amel etmekle emrolunduk." dediler. Bunun zerine Allah teala,
aralarnda hkm verdi ve buyurdu ki:
"Durum ne sizin kuruntunuz ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim, bir ktlk ilerse
onun cezasn grecektir." Bylece Allah teala dine uyan insanlar serbest brakt ve buyurdu
ki:
"yilik yaparak kendisini Allah'a teslim eden ve brahim'in hanif dinine tabi olandan, din
bakmndan daha iyi kim olabilir? Allah, brahim'i bir dost edinmiti." 678 yetini indirdi." 679
2- Abdullah bn Abbs, Mcahid ve bn-i Zeyd'den nakledilen dier bir gre gre bu yette
zikredilen "Sizin" ifadesinden maksat, mrikler, "Kitap ehli"nden maksat ise Yahudi ve
Hristiyanlardr.
a- bn Abbs'tan rivayette de ehl-i kitabn "Cennete ancak bizden olanlar girecek." szleri ile
Mekke mriklerinin "Biz ldkten sonra asla diriltilecek deiliz." szleri birletirilerek bu
ikisi hakknda nazil olduu kaydedilmektedir.680
b- bn Abbs'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Yahudiler ile Hristiyanlar:
"Cennete bizden bakalar girmeyecek ve ate bize ancak sayl gn dokunacak." derlerken,
Kurey'liler ise:
"Ne tekrar dirileceiz ne de hesaba ekileceiz." demilerdi. Bunun zerine Allah bu yet-i
kerimeyi inzal buyurdu."681
c- Mchid dedi ki:
"Kurey mrikleri:
"Biz elbette diriltilecek ve azb olunacak deiliz." demilerdi. Bunun zerine Allah Teal
"Kim kt bir i ilerse karln grr." yet-i kerimesini indirdi."682
d- Mcahid unlar sylemitir:
"Mrik olan Kureyliler ve dier Araplar:
674
Nisa: 4/124
676
677
678
Nisa: 4/125
679
680
681
bn Ebi Hatim.
682
675
"Biz, ldkten sonra diriltilmeyeceiz ve azap grmeyeceiz." dediler. Yahudi ve Hristiyanlar

da
"Cennete ancak Yahudi veya Hristiyan olanlar girecektir. Cehnnem atei bizlere ancak sayl
gnlerde dokunacaktr." dediler. Allah teala da bu yeti indirdi ve buyurdu ki:
"Durum ne sizin kuruntuzuna ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir. Kim bir ktlk ilerse
onun cezasn grecektir."683
e- bn-i Zeyd dedi ki:
"Yahudi Huyey b. Ahtab, Mekke mriklerini Rasulullah'n aleyhine kkrtmak iin gitti.
Mrikler ona dedi ki:
"Ey Huyey, sizler ehl-i kitapsnz biz mi daha hayrlyz yoksa Muhammed ve arkadalar
m?" Huyey:
"Siz onlardan daha hayrlsnz." dedi. Allah teala bu hususta u yetleri indirdi:
"Kendilerine kitaptan bir pay verilenleri grmyor musun? Onlar puta ve eytana inanyorlar
ve inkr edenlere "Bunlar, iman edenlerden daha doru yoldadr." diyorlar." "Allah'n lanet
ettii kimseler ite bunlardr. Allah kime lanet ederse artk sen ona bir yardmc bulamazsn."
684
Mrikler hakknda da: "Durum ne sizin kuruntunuza ne de kitap ehlinin kuruntusuna gredir.
Kim bir ktlk ilerse onun cezasn grecektir..." yetini ve bundan sonra gelen yeti
indirdi."685
3- Dahhak'tan nakledilen dier bir gre gre burada zikredilen her iki grup insandan maksat
da kitap ehlidir.
a- Eb Bekr-i Temimi, Eb Muhammed Hayyan'dan, o Eb Yahya'dan, o Sehl'den, o Ali b.
Mshir'den, o smail b. Eb Halid'den, o da Eb Salih'ten bize unu rivayet etti:
"Ehl-i Kitab -Tevrat ehli olan Yahudilerle, ncil ehli olan Hristiyanlar- vesair ehl-i din olanlar
oturmular, herbir grup, kar taraftan olan arkadana: "Biz, sizden daha hayrlyz" diye iddia
ediyorlard. Bu yet ite bu sebepten dolay indi."686
"Bu yet-i kerime, sadece kfirler hakknda nazil olmutur. Sylediimiz bu hususa delalet
eden ey, Cenb- Hakk'n, bu yetten sonra, "Erkek veya kadn, kim mmin olduu halde,
salih amellerden (birey) yaparsa, ite onlar cennete girerler" 687 buyurmu olmasdr." 688
4- Bu ayet inince mslmanlarn tavr:
a- Kelb'nin Ebu Salih'den, onun da bn Abbas (r.a.)'dan rivayet ettiine gre, bn Abbas (r.a.)
yle demitir:
"Bu yet nazil olunca, mminlere ok zor geldi. Bunun zerine dediler ki:
"Ya Raslallah, hangimiz ktlk yapmad ki? Bunun cezas nasl olur, (buna nasl
dayanrz)? Hz. Peygamber (s.a.v.) de,
Allah Tel taata, on iyilik (sevab); bir gnaha karlk ise tek bir ceza va'adetmitir.
Binenaleyh kim yapt bir ktlkten dolay cezalandrlrsa, (taatna) karlk verilen) on
sevabndan biri eksiltilir ve kendisine geriye dokuz sevab kalr. Birleri, onlarna baskn
kana yazklar olsun! buyurmutur."689
b- Ebu Hureyre (r.a.)'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu yet nazil olduu zaman aladk, hznlendik ve dedik ki:
"Ya Raslallah, bu yet-i kerime, bize (mit ) brakmad." Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.):
"Sevinin, mjdeler olsun size. nk bu dnyada sizden birinin bana gelen her musibeti,
683

Nisa: 4/51, 52
685
686
687
Nisa: 4/124.
688
689
684
Cenb- Hak o kimsenin gnahlarna bir keffaret yapar. Hatta ayana batm olan bir dikeni
bile" buyurdu." 690
c- Hz. Ebubekir diyor ki:
"Ben, Rasulullah'n yannda bulunuyordum. Ona "Kim bir ktlk ilerse onun cezasn
grecektir. O kendisine Allah'tan baka ne bir dost ne de bir yardmc bulabilir." yeti nazil
oldu. Bunun zerine Rasulullah bana buyurdu ki:
"Ey Ebubekir, bana inen bir yeti sana okuyaym m?" Dedim ki:
"Evet ya Rasulallah." Bunun zerine Rasulullah onu bana okudu. Ben o anda sanki belimin
krldn hissettim ve bundan (bu yetten) dolay skntya dtm. Rasulullah:
"Ey Ebubekir, ne oluyor sana?" dedi. Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, babam anam sana feda olsun. Hangimiz kt amel ilemiyoruz ki? Bu
yette de yaptklarmzdan dolay cezalandrlacamz beyan ediliyor. (Her kt amelimizden
dolay cezalandrlacamza gre halimiz ne olacaktr?) Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
yle buyurdu:
"Ey Ebubekir sen, (ve dier mminler) yaptklarnzn cezasn dnyada greceksiniz ki
rabbinizin huzuruna gnahsz kasnz. Dier insanlarn ise, ktlklerinin cezas biriktirilir
ki kyamet gnnde onun cezasn grsnler." 691
Taberi, bu grlerden, Mcahid'den nakledilen ikinci grn tercihe ayan olduunu,
burada zikredilen insanlardan maksadn, Kurey mrikleriyle kitap ehli olan kimseler
olduklarn sylemitir. Zira bundan nceki yetlerde mslmanlarm kuruntular
zikredilmemi, eytann taraftarlarnn kuruntular zikredilmi ve eytann onlara: "Ben onlar
bo kuruntulara sokacam." dedii beyan edilmitir. Bu nedenle bu yetteki "Sizin
kuruntunuz" ifadesinden maksat, "Siz, eytana uyan Kurey mriklerinin kuruntulardr.
Mslmanlarn kuruntular deildir. nk bir yeti, kendisinden nce geen yetlere uygun
olarak tefsir etmek daha evladr. Aksine, bir yeti, hakknda Kur'an'dan snnetten ve
mfessirlerin icmalarndan herhangi bir delil olmakszn, kendisinden nce geen yetlere
uygun olmayacak bir ekilde izah etmek isabetli deildir.692
124. Erkek veya kadn her kim m'min olarak slih bir amel ilerse onlar cennete girecekler
ve kendilerine zerre kadar hakszlk edilmiyecektir.
1- Mesrk'tan rivayete gre "Ne sizin kuruntunuzla, ne de kitab ehlinin kuruntularyladr..."
yet-i kerimesi nazil olunca kitab ehli:
"Biz sizlerle eitiz." dediler de bu ve bir sonraki yet-i kerime nazil oldu."693
2- Ebu Salih'ten rivayette o yle anlatyor:
"Tevrat ehli, ncil ehli, Zebur ehli ve m'minler bir mecliste birlikte oturuyorlard. Birbirlerine
kar:
"Biz, sizlerden daha stnz." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."694
125. "yilik yaparak kendisini Allah'a teslim edip, hakka ynelen brahim'in dinine uyandan,
din bakmndan daha iyi kim olabilir? Allah brahim'i dost edinmiti."
Allah'n brahim'i dost edinmesinde alimler ihtilafa dtler.
690
Buhari, Merda, 2,3

Tirmizi, K. Tefsir el-Kur'an, sure 4, Hadis no: 3039
693
694
691
692
1- Eb Said en-Nadrav, Ebu'l-Hasan Muhammed b. Hseyn es-Serrac'dan, o Muhammed b.

Abdillah el-Hadrem'den, o Musa b. brahim Mervez'den, o bn Lehia'dan, o Eb Kabil'den, o
Abdullah'tan, o da mer'den bize haber verdiine gre Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ey Cebrail, Allah brahim'i ne sebepten dolay dost edindi?" Cebrail (a.s.) de:
"Yemek yedirdii iin ey Muhammed" cevabn verdi.695
2- Abdullah b. Abdirrahman b. Ebza da yle dedi:
"brahim (a.s.) anszn evine girdi de lm meleini, tanyamad bir gen suretinde grd.
brahim (a.s.) ona:
"Kimin msaadesiyle ieri girdin?" dedi. lm melei de:
"Evin sahibinin msaadesiyle" dedi. brahim (a.s.) derhal onu tand. lm melei brahim
(a.s.)'e dedi ki;
"Senin Rabbin, kullarnn iinden bir dost edindi." brahim (a.s.):
"Bu kim?" dedi. lm melei:
"Onu ne yapacaksn?" dedi. brahim (a.s.) dedi ki:
"lnceye kadar ona hizmeti olacam." Melek:
"te o, sensin" dedi."696
3- Kelb, Eb Salih ve bn Abbas tarikinden rivayet ederek dedi ki:
"nsanlara sknt ektikleri bir ktlk senesi gelip att da yemek istemek zere brahim
(a.s.)'in kapsna toplandlar. brahim (a.s.)'in Msr'da bulunan bir dostundan herbir senenin
meakkati iin yedek yiyecek gelirdi. brahim (a.s.), bu yiyecei kendisinden istemek zere
klelerini deve ile Msr'daki dostuna gnderdi. Dostu dedi ki:
"ayet brahim, bunu sadece kendisi iin istemi olsayd, bunu onun iin yklerdik. Zira,
insanlarn bana gelen sknt bizim bamza da geldi." Bunun zerine brahim (a.s.)'in
elileri geri dndler. Bath Vadisi'ne uradlar ve dediler ki:
"u Bath Vadisi'nden deveyi yklersek, insanlar yiyecek getirdiimizi zannederler. Biz,
devemizi bo olarak onlara varmamzdan gerekten haya ederiz." bunu mteakiben uvallara
kum doldurdular. Sonra bunlar, brahim (a.s.)'e geldiler. O esnada hanm Sre uyuyordu.
Durumu kendisine bildirdiler. brahim (a.s.), insanlarn bulunduu yere gitmeye niyetlendi,
fakat gzleri arlap uyudu. Sre uyand. uvallarn bana gitti ve onlar yrtt. Bir de ne
grsn. Kumlar, ok gzel, bembeyaz un olmu. Sre, frnclara emretti, onlar da ekmek
yapp halka yedirdiler. Derken brahim (a.s.) uykusundan uyand ve o anda yemek kokusu
duydu.
"Sre bu yemek nereden geldi?" dedi. Sre:
"Msrl dostundan" dedi. brahim (a.s.) de:
"Hayr dostum olan Allah'n katndan, Msrl dostumdan deil" dedi. te o gn Allah (c.c.)
brahim (a.s.)'i dost edinmitir."697
4- Eb Abdillah Muhammed b. brahim el-Mzekk, Eb Abdillah Muhammed b. Yezid elCz'den, o brahim b. erik'ten, o Ahmed b. Yunus'tan, o Eb Bekr b. Ayya'tan, o Ebu'lMhelleb el-Kinniden, o Ubeydullah b. Zemr'den, o Ali b. Yezid'den, o da Kasm b. Eb
mame'den, Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize haber verdi:
"phesiz Allah, brahim'i dost edindii gibi beni dost edinmitir. Hibir peygamber de yoktur
ki onun da bir dostu olmasn. Dikkat edin, phesiz ki benim dostum da Eb Bekir'dir."698
5- erif Eb smail b. Hasan en-Nakb, dedesinden, o Eb Muhammed Hasan b.
Hammad'dan, o Eb smail Muhammed b. smail Tirmizi'den, o Said b. Eb Meryem'den, o
Mesleme'den, o Zeyd b. Vkd'dan, o Kasm b. Muhaymere'den, o da Eb Hureyre'den,
Rasulullah (s.a.v.)'in yle buyurduunu bana haber verdi:
695
bn Huyey b. Hani olan Ebu Kabil sebebiyle senedinde zayflk vardr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 146
696
Senedsizdir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 146
697
Kelbi'den dolay senedi zayftr. Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
698
Senedi ok zayftr. Taberani: 8/7816 s. 237, Heysemi; Mecmeu'z-Zevaid: 9/45.
"Allah, brahim'i dost, Musa'y srda, beni de sevgili edindi. Sonra da: "zzetim ve Celalim'e
yemin olsun ki sevgilimi, dostuma ve srdama elbette tercih ederim" buyurdu."699
6- Taberi der ki:
"Bir ksm limler, Hz. brahim'in "Allah'n dostu" diye adlandrlmasnn sebebi olarak unu
zikretmilerdir:
"Hz. brahim, ailesine yiyecek temin etmek iin Musul veya Msr halkndan bir kiiden
yiyecek maddeleri istemi o kii Hz. brahim'in ihtiyacn karlamamtr. Bunun zerine Hz.
brahim evine dnerek, ailesini zmemek iin uvallara kum doldurarak evine dnm ve
gece yatp uyumutur, uvallarda bulunan kumlar Allah tarafndan una dntrlm, Hz.
brahim'in ailesi uvallar anca onlarn un ile dolu olduklarn grmler ve ondan ekmek
yapmlardr. Hz. brahim uyannca ailesine, ekmekleri nasl yaptklarn sormu onlar da:
"Dostundan getirdiin undan yaptk" demilerdir. Hz. brahim meseleyi anlam ve:
"Evet, o benim dostum Allah'tandr." demitir. te bu sebeple Allah, Hz. brahim'e "Allah
dostu" unvann vermitir." 700
7- ehr bn Haveb yle demitir:
"Bir melek bir insan suretinde yeryzne inmiti. Yumuak ve hznl bir ses ile Allah'n
ismini zikredince, brahim (a.s.):
"Onu bir kere daha zikret" dedi. Bunun zerine o melek,
"Onu bedava zikretmem" dedi. Hz. brahim de,
"Btn malm senin olsun." deyince, bunun zerine melek, birincisinden daha hazin bir sesle
Allah'n ismini and, zikretti. Hz. brahim (a.s.):
"Allah'n adn nc kez zikret, ocuklarm senin olsun." deyince, melek,
"Sana mjdeler olsun, ben bir meleim; senin malna ve ocuklarna ihtiyacm yok.
Maksadm srf seni imtihan etmek idi. Allah'n zikrini duyabilmek iin maln ve ocuklarn
gzden karnca, phesiz Allah seni bir "Hall" edindi" dedi." 701
8- Tavus'un bn Abbas (r.a.)'dan rivayet ettiine gre, Cebrail (a.s.) ve melekler, Hz.
brahim'in yanna, gzel yzl delikanllar olarak girdikleri zaman, Halilurrahman Hz.
brahim onlar misafir zannederek, onlara besili bir buza keserek, bunu onlara sundu.
"Banda, Allah'n ismini anmak, sonunda da Allah'a hamdetmek artyla, buyurun yeyin!"
dedi. Bunun zerine Cebrail (a.s.),
"Sen Allah'n dostusun, Halilullah'sn" dedi. Bylece bu vasf, O'nun hakknda indirilmi
oldu."702
"Bu hususta, yle olan bir baka izah ekli daha vardr: Ruhun cevheri aydnlk, kl ve
yce olup, cisman lezzetler ve beden haller ile de irtibat az olur; sonra byle mukaddes ve
yce, erefli cevhere, onun cismani bulanklklardan temizlenmesini ve parlakln artracak
ameller ve kuds marifetler ve ilah cilalar ile aydnlanmasn ve masn artracak fikirler de
eklenirse, ite byle bir insan kudsiyyet ve temizlik alemine dalar, cism ve hiss balardan
azade olur. Sonra bu insann bu erefli halleri, Allah'tan baka hibir ey grmeyecek,
Allah'tan baka hibir ey duymayacak, ancak Allah iin hareket edecek, ancak Allah iin
duracak ve ancak Allah iin yryecek bir hale gelecek kadar artar... te o zaman, Allah'n
celal nuru, O'nun btn beden kuvvetlerine sirayet edip girer ve bu kuvvetlerin cevherlerinin
arasna girer, kaybolur ve onlarn mahiyetlerine nfuz eder... te byle bir insan,
Muhabbetullah, onun btn kuvvetlerine nfuz edip girdii iin, gerekten "Halil" diye
vasfedilir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in duasndaki, "Allah'm, kalbime bir nur ver; kulama bir
nur ver, gzlerime bir nur ver ve sinirlerime bir nur ver" 703 szyle de buna iaret
699
Senedi ok zayftr. ed-Drr: 2/231.

702
703
Buhari, Deavat, 10; Mslim, Msafirin, 181 (1/526).
700
701
edilmitir." 704
"Denildiine gre, Cenb- Allah, Hz. brahim'i en yce melekt ile en aa melekta
muttali klp, o da tekrar tekrar kavmini Allah' birlemeye davet edip onlar yldzlara, aya,
gnee ve putlara tapmaktan men ederek, kendisini atee; ocuunu kurban olmaya, maln da
misafirlere teslim edince, Allah O'nu insanlara imam ve onlara gnderilen bir resul klm;
O'na, hem hkmdarln hem de Peygamberliin kendi soyundan olaca mjdesini
vermitir. te btn bu zelliklerden dolay, Allah onu "Halil" (dost) diye nitelemitir.
nk, Allah'n kulunu sevmesi, ona her trl fayda ve menfaatleri ulatrmay istemesinden
ibarettir."705
127. Senden kadnlar hakknda fetva isterler. De ki: "Onlar hakknda fetvay size Allah
veriyor: Kendilerine yazlm olan vermediiniz ve nikhlamay istemediiniz yetim kzlar
hakknda, madur ocuklar hakknda ve yetimlere insafla bakmanz hakknda kitabda sizlere
okunup duran yetler var. Hayr olarak ne ilerseniz phesiz Allah onu Alm'dir.
1- Sad ibn Cubeyr'den rivayete gre o yle demitir:
"Chiliye devrinde kadnlar ve kil bali oluncaya kadar ocuklar miras yapmazlard. te
bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."706
2- u'be'den rivayette ise "Yetim kzlar miras yapmazlar, onlar nikahlamazlar, bakalaryla
da evlendirmezlerdi, bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi." denilmektedir.707
3- Sad ibn Cubeyr'den gelen ikinci bir rivayet biraz daha ayrntya giriyor. yle ki:
"Chiliye devrinde sadece bali olmu erkekler miras olur, kk yata erkekler ve
kadnlarsa miras olmazlard. Nis Sresindeki miras yeti nazil olunca bu insanlara ar
geldi,
"Mal elde etmek iin almyan, mal korumayan ocuk miras oluyor. Kadn da yle. kisi
de mal iin alan erkekler gibi miras oluyorlar." dediler ve gkten bu konuda yeni bir emir
gelmesini umarak beklediler. Baktlar ki yeni bir haber gelmiyor
"Eer bu din ve miras hukuku tamamlanm ise bu size vacip oldu gitti bile." dediler ama
biraz sonra da:
"Gidin Raslullah'a sorun." dediler. Gidip Efendimiz (s.a.v.)'e sordular da Allah Teal bu
yeti indirdi."708
4- Hz. Aie'den rivayet edilen bir haberde Urve ibnu'z-Zubeyr, Hz. Aie'ye
"Eer yetim kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan
kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn."709 yetini sormu da o yle
demitir:
"Ey kz kardeimin olu o, yle yetim bir kzdr ki velisinin yannda olup malnda velisine
ortaktr. Mal ve gzellii velisinin houna gider de bir bakasnn o kza verecei kadar mehir
vermekten kanarak onun mehrinde adaletli davranmadan onunla evlenmek ister. te
mslmanlar, o kza verilebilecek en yksek mehri vererek mehirlerinde adalete riayetle
evlenmeleri dnda onlar nikhlamaktan men'edildiler ve onlar dnda holarna giden
kadnlarla evlenmekle emrolundular.
Sonra insanlar bu yet-i kerimenin inmesinden sonra yine Hz. Peygamber (s.a.v.)'den kadnlar
hakknda fetva istemeye devam ettiler de Allah Teal bu yeti indirdi. Bu yetteki "kitabda
704

706
707
708
709
Nisa: 4/3.
705
sizlere okunup duran yetler" Allah Teal'nn "Eer yetim kzlar hakknda adaletli
olmak zere nikahlayn." buyurduu ilk yettir. Allah Teal'nn dier yetteki "nikhlamay
istemediiniz yetim kzlar." kavlindeki istememezlik sizden birinin korumas altndaki yetim
kzn malnn az olmas ve kendince yeteri kadar gzel bulmamas halinde onu nikahlamak
istememesidir. Yetim kzlarn velilerinin mal ve gzellii az olan yetim kzlar
nikhlamaktak isteksizlikleri sebebiyle, mal ve gzellii sebebiyle nikahlamak istedikleri
yetim kzlarn adalete riayet etmeleri artyla olan dnda nikhlamaktan
men'edildiler.710
5- Eb Bekr Ahmed b. Hasan el-Kd'den, o Muhammed b. Yakub'dan, o Muhammed b.
Abdillah b. Abdu'l-Hakem'den, o bn Vehb'den, o Yunus'tan, o bn ihab'dan, o Urve b.
Zbeyr'den, o da Aie (r.a.)'den bize u rivayette bulundu:
"Allah Teala Nisa: 4/127 yetini indirdikten sonra insanlar, kadnlar hakknda Rasulullah
(s.a.v.)'a danp ondan fetva istediler. Aie (r.a.) dedi ki:
"Onlara Kur'an'da okunan ilk yette Allah Teala yle buyurmutu:
"Eer, velisi olduunuz mal sahibi yetim kzlarla evlenmekle onlara hakszlk yapmaktan
korkarsanz onlarla deil, hounuza giden baka kadnlarla iki, ve drde kadar
evlenebilirsiniz..."711 Dier yette de -ki mevzuyla alakal olan yettir- yukarda getii gibi
buyurdu. Ayette geen "Nikhn istemediiniz yetim kzlar..." ksmnn tefsiri: "Sizden
birinizin, evinde barndrd yetim kz, mal ve gzellii yetersiz olduunda onu nikhlamay
beenip istemedii ekilde..." zikrolunabilir. Bylece onlar, yetim kzlarn mal ve gzelliine
rabet ederek onlar gerekte beenmeyip, onlardan yz evirdikleri iin onlar nikhlamaktan
men olundular. Ancak adaletli davranlmas artyla evlenebilirler."712
Bi hadisi Mslim, Harmele, bn Vehb tarikinden rivayet etmitir.713
"Bir adamn yannda yetim bir kz vard. Bu kzn bir hurma bahesi vard ve o adam o kzdan
e olarak bir bekledii yokken srf o bahesi iin onu nikahlad da onun hakknda "Eer yetim
kzlar hakknda adaletli davranamyacanzdan korkarsanz sizin iin hell olan kadnlardan
ikier, er, drder olmak zere nikahlayn."714 yet-i kerimesi nazil oldu."715
7- Hz. Aie der ki:
"Bu yet-i kerimenin nzulnden sonra insanlar kadnlar hakknda fetva istemeye ve
sorularna devam ettiler de Allah Teal "Senden kadnlar hakknda fetva isterler..." yetini
indirdi."716
8- Hz. Aie der ki:
"Bu o adamdr ki yannda hem velisi, hem varisi olduu yetim bir kz vardr. Kz onun
elindeki bir hurma salkmna (veya hurma bahesine) varncaya kadar ortaktr. Baka biriyle
evlendirip de evlendirdii kiinin, o yetim kzn ortak olduu eylere ortak olmasn
istemediinden o yetim kz bir bakasyla evlendirmek istemez, onu nikhtan alakor. te bu
kimse hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."717
9- Sdd'den rivayette ise bu konuda fetva isteyen ve Efendimize gelip konuyu soran Cbir
ibn Abdullah'tr. O yle anlatyor:
"Ensar'dan (sonra Sleym oullarndan) Cbir ibn Abdullah'n gzleri kr ve irkin bir amca
kz vard. Babasndan ona ok mal miras kalmt. Cbir onu kendine nikahlamak istemiyor,
evlendirecei kocas mal alp gtrecek korkusuyla bir bakasna da nikahlamyordu. Gelip
710
Mslim, Nikh, 6; Ebu Davud, Nikh, 12, hadis no: 2068.

Nisa: 4/3.
Buhari; Nikah: 5064, Mslim; Tefsir: 6,3018 s. 2313, Ebu Davud; Nikah: 2068.
713
714
Nisa: 4/3.
715
Buhri, Tefsrul-Kur'n, 4/1.
716
717
Buhr, Tefsru'I-Kur'n, 4/23; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/193.
711
712
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu durumu sordu. Baka insanlarn da yannda Cbir'de olduu gibi
yetim kzlar vard. Onlar da Cbir'in sorusunun cevabn merakla bekliyorlard. Cbir:
"Ey Allah'n elisi, kz ocuu hem kr, hem irkin olduunda yine de vris olur mu?" diye
sordu. Efendimiz (s.a.v.):
"Evet." buyurdu ve Allah Teal da onlar hakknda bu yet-i kerimeyi indirdi."718
10- Taberi der ki:
"Cahiliye dneminde, erginlik ana gelmemi olan ocuklara, mirastan pay vermiyorlard.
Bunlar, lenin bacs ve kardei de olsalar mirastan pay alamyorlard. Bu yet indi ve byk
olsun kk olsun kardelerin de mirastan pay alacaklarm beyan etti."719
11- Taberi der ki:
"Yetimlerle evlenmeyi yasaklayan yet-i kerimenin hkmdr. Zira cahiliye dneminde
kiiler, velayeti altnda bulunan, malnda kendisine ortak olan ve gzellii de yerinde olan
yetimlerle evleniyor onlara mehir vermiyorlard. Bu surenin drdnc yeti indi, yetimlere
kar adaletli davranamayanlara, dier kadnlarla evlenmeyi emretti. te bu yet-i kerimede o
hkm zikredilmektedir, ve "Kitapta size okunan" eklinde ifade edilmekte ve bu hkm de
Allah'n koyduu bildirilmektedir."720
12- Muhammed b. Musa diyor ki:
"Sahabiler, Rasulullah'tan bu yette hkmleri belirtilen yetim kzlar ve kk ocuklar
hakknda soru sormulardr Zira cahiliye dneminde irkin olan yetim kzlarla ne evleniyorlar
ne de mallarn kendilerine veriyorlard ki onlar mallarn kendilerle harcasnlar. Kk
ocuklar da miras saymyorlard. te Allah teala, sormu olduklar bu sorularn fetvasn
verdii gibi, sormadklar, kocasyla geinmesinden korkan kadn hakknda da bundan sonra
gelen yette fetva verdiini bildirdi. Bylece bu yette, sormadklar eyden de fetva
vereceini zikretti."721
13- Hz. Aie'den gelen baka bir rivayete gre de "chiliye halk kadnlara mehirlerin
vermez, kadnn mehrine kadnn ailesi (velileri) el koyarm. "Kadnlara mehirlerini ba
olarak verin."722 yeti nazil olduunda Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne bu durumu sordular da bu
yet-i kerime nazil oldu." 723
14- Sad ibn Cbeyr'den de farkl bir sebep rivayeti vardr:
"Bir adamn yal bir kars vard. Bu karsndan ocuklar da olmutu. Yalanan bu hanmn
boamak istedi. Kadn:
"Bunu yapma, beni boama; brak ocuklarmn ileriyle megul olaym. Bana ayda bir, eer
arzu edersen birden fazla gel yeter." dedi. Adam:
"Eer bu sana uygun ise ben de bu zm arzu ederim." deyip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi
ve durumunu anlatt. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah, senin sylediini iitmitir, dilerse sana bir cevap indirir." buyurdu da bu yet-i
15- Rz bu nzul sebebini bundan sonraki yetin ini sebebi olarak vermektedir725 ki
herhalde uygun olan da budur.726
Alimler, yetin sebeb-i nzul hakknda iki ey zikretmilerdir:
a) Araplar, kadnlara ve ocuklara mirastan hibir pay vermiyorlard. te bu yet-i kerime,
onlarn da varis klnmas iin nazil olmutur.
718
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/193. bn Ebi Hatim.

720
721
722
Nisa: 4/4.
723
724
725
726
719
b) yet-i kerime, kadnlara mehirlerini tam olarak verme hususunda nazil olmutur. Yetim
kz, bir adamn himayesinde bulunur, gzel ve zengin de olursa, o adam onunla evlenir ve
maln yerdi. Ama yetim kz irkin ise, adam onunla evlenmek isteyen bakalarna mani olur
ve kz lnce de onun malna konard. te bundan dolay Allah Tel bu yeti indirmitir. 727
128. Eer bir kadn kocasnn uzaklamasndan yahut kendisinden yz evirmesinden endie
ederse sulh ile aralarn dzeltmekte ikisine de vebal yoktur. Sulh daha hayrldr. Zaten
nefislerde kskanlk hazrlanmtr. Eer iyi geinir, saknrsanz hi kukusuz Allah
yapacanz her eyden tamamen haberdardr.
1- Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb
Yahya'dan, o Sehl'den, o Abdurrahim b. Sleyman'dan, Hiam'dan, o Urve'den, o da Aie
(r.a.)'den bu yetin sonuna kadar ini sebebi hakknda bize u rivayette bulundu;
"Bu yet, adamn nikhnda bulunan kadn hakknda nazil oldu. Adam, kadndan fazla bir
meziyyet beklememekte ve ondan ayrlmak istemektedir. Halbuki o kadnn iyi bir hayat
arkada olmas ve ocuk dourmas muhtemeldir. Dolaysyla bu durumda ondan ayrlmak
ho karlanmayacaktr. Kadn, kocasna der ki:
"Beni boama, nikhnda tut. Zira sen, benim durumumdan dolay bir helallik ierisinde
bulunuyorsun," te bu yet bu sebebe binaen nazil oldu."728
Bu hadisi Buhari, Muhammed b. Mukatil'den, o bn Mbarek'ten, Mslim, Eb Kreyb'den, o
Eb same'den, her iki taraf da Hiam'dan rivayet etmilerdir.729
2- Hz. Aie'den gelen baka bir rivayette "nikh altnda iki kadn olup da birisi yal veya
irkin olduunda bu yal veya irkin olan ein, kocasndan, kendisini boamamasn isteyip
kendisine gelip gitme veya adalete riayet konusunda serbest brakmas" hakknda nazil olduu
kaydedilmektedir.730
3- bn Abbs'tan rivayette bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zevct-i thirtndan
Sevde bint Zem'a hakknda nazil olduu tasrih edilmitir. 731
4- Hz. Aie yle anlatyor:
"Sevde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendisini boamasndan korktu da
"Beni boama, beni nikhn altnda tut ve gnm Aie'ye ver, ona tahsis et." dedi de Hz.
Peygamber (s.a.v.) yle yapt ve bu yet-i kerime nazil oldu."732
5- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "mm'l-m'minin Hz. Sevde, Raslullh (s.a.v.)'n
kendisini boamasndan korkarak:
"Ey Allah'n Rasl, beni boama, nikhn altnda tut da gnm (nbetimi) Aie'ye tahsis
et." dedi, Allah'n Rasl (s.a.v.) de yle yapt ve bu yet nazil oldu."733
6- Bu yet, Sevde bint-i Zem'a kssas hakknda nazil olmutur. Buna gre, Hz. Peygamber
(s.a.v.) onu boamak isteyince, 734 Sevde, Hz. Peygamber'den kendisini boamamasn,
srasn da Hz. Aie'ye tahsis etmesini istedi. Hz. Peygamber bunu uygun buldu da, onu
boamad.735
727

Buhari; Mezalim: 11 (2450), Sulh: 2694, Tefsir: 4/24 (4601). Mslim, Tefsir, 13, 14; el-Vahid, Esbb- Nzul, 127.
729
730
731
732
733
Ebu Dvud, Nikh, 38; Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 11,17. Hakim.
734
Bu husustaki rivayet bn Kesirde de yer alr.O eseri tahkik edenler, konu ile ilgili olarak yle diyorlar;
"Raslullah'n Hz. Sevde'yi boamaya kalkmas, son derece uzak bir ihtimaldir. Nitekim bn Kesir'in serdettii rivayetlerden, Hz.
Peygamber'in byle bir karar vermi olduu anlalmamaktadr. Sadece bn Eb Bizze hadisi vardr ki bn Kesir'in de belirttii zere bu
rivayet "garib mrsel"dir (zayftr)"
735
728
7- Eb Bekr el-Hyer, Muhammed b. Yakub'dan, o Rabi'den, o afi'den, o bn Uyeyne'den, o

Zhr'den, o da Said bnu'l-Mseyyeb'den bize u rivayette bulundu:
"Muhammed b. Mesleme'nin kz, Rafi' b. Hadic'in nikhnda bulunuyordu. Raf', onun
yalln veya baka bir halini ho karlamam, bu yzden onu boamak istemiti. Kadn
da:
"Beni boama, beni nikhnda tut. Sana nasib olan ksmetten benim iin de bir pay ayr"
demiti. te bu yetin ini sebebi bu olaydr."736
kisi de bu esas zerine anlatlar. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in snneti de bu ekilde cridir.737
8- Said bn Cbeyr, bn Abbastan bu yetin bn Ebi's-Saib hakknda nazil olduunu rivayet
etmitir ki, bu zatn bir hanm ve bu hanmndan da ocuklar var idi. Hanm ihtiyar olduu
iin, onu boamak istedi. Bunun zerine hanm,
"Beni boama, brak ocuklarmn ileriyle megul olaym ve her ay pek az bir geceyi bana
ayr." dedi. Bunun zerine koca,
"Eer i bu ekilde olacaksa, bu benim iin daha faydal ve uygun olur" dedi." 738
9- Hz. Aie'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu yet, bir erkein yannda bulunup, erkeinin de kendisi yerine bakasn almak istedii
bir kadn hakknda nazil olmutur. Bunun zerine kadn,
"Beni tut (boama) ve bakasyla evlen, nafakam ve sramdan da vazgeiyorum, sana helal
olsun" der. 739
10- Sad ibn Cubeyr'den rivayet ediliyor:
"Daha nceden kendisini boamaktan vazgemesi karlnda kendisine gn ayrlmamasna
raz olan bir kadn "Eer bir kadn kocasnn uzaklamasndan yahut kendisinden yz
evirmesinden endie ederse..." yet-i kerimesi nazil olunca kocasna
"Hayr, bana da kendinden bir pay ayrman, bana da bir gn tahsis etmeni istiyorum." dedi de
bunun zerine ayn yet-i kerimenin "Zaten nefislerde kskanlk hazrlanmtr." ksm nazil
oldu. "740
11- Sudd'den rivayette ise bu kadnn ismi de verilmekte. Buna gre M'minlerin
annelerinden Sevde bint Zem'a, daha nceden, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendisini
boamamas karlnda kendisine ayrlan gnn Hz. Aie validemize vermiken sonradan
bunu kskanm ve bunun zerine yet-i kerimenin bu ksm nazil olmutur.741
129. "Kadnlar arasnda adil olmaya hrs gsterseniz de, asla g yetiremezsiniz. Binenaleyh
(birine) bsbtn meyletmeyin. Yoksa tekini askda gibi brakm olursunuz. Eer (nefsinizi)
slah eder, ittika ederseniz, iyice bilin ki Allah da gafur ve rahimdir."
130. "Eer (koca ile kar) birbirinden ayrlacak olurlarsa, Allah her birini kendi geniliinden
(rahmetinden), ihtiyatan vareste klar. Allah'n (ltfu) genitir ve O hakimdir. "
1- Rivayete gre Hz. mer (r.a.), Hz. Peygamber'in hanmlarna bir miktar mal gnderdi.
Bunun zerine Hz. Aie (r.anha),
"mer, bunu Raslullah'n btn zevcelerine mi gnderdi?" diye sorunca, onu getirenler,
"Hayr, bunu Hz. Peygamber'in Kureyli hanmlarna gnderdi. Dierlerine baka ey
gnderdi" dediler. Hz. ie de, mal getirene,
"Ban kaldr ve mer'e yle de:
"Allah'n Rasul, gerek ml gerek kendisi hususundaki taksimatta, aramzda adil davranrd"
736
Mrsel hadistir. Beyhaki; Snen: 7/296, ed-Drr: 2/232, Lbab: s. 95.

Sad b. Mansr; afii; Beyhki.
738
739
740
741
737
dedi. O adam gidip bunu Hz. mer'e syledi. Hz. mer de, Peygamberin btn hanmlarna
ayn eyi verdi.
Sonra Cenb- Hak, "Eer taksimat hususunda adaletli davranmak sureti ile (nefsinizi) slah
eder ve zulmden saknrsanz, bilin ki Allah, kalbinizde hanmlarnzdan bazsna deil de,
dier bazlarna kar meydana gelen meyili atfedip mafiret eder." buyurmutur.742
134. Kim dnya nimetini isterse bilin ki dnya ve hiret nimeti Allah katndadr. Allah,
hereyi ok iyi iiten ve ok iyi grendir.
1- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerimede, beyrikin oullarna yardmc ve efaati olmak isteyen ve nifaklarnda
ve amellerinde onlara benzeyen kimseler kastedilmektedir." 743
135. "Ey nananlar! Kendiniz, ana babanz ve yaknlarnz aleyhlerine de olsa, Allah iin ahit
olarak adaleti gzetin; ister zengin, ister fakir olsun, Allah onlara daha yakndr. Adaletinizde
heveslere uymayn. Eer eriltirseniz veya yz evirirseniz bilin ki, Allah ilediklerinizden
phesiz haberdardr."
1- Esbat, Sdd'den rivayet ederek dedi ki:
"Bu yetin ini sebebi udur: Peygamber (s.a.v.)'e bir zenginle bir fakir mahkeme iin
bavurmulard. Neb'nin meyli fakirden yana idi. Zira, fakirin zulmedemeyecei grnde
idi. Bu yzden Allah Teala sadece ve sadece hem zengin, hem fakir hakknda Peygamber
(s.a.v.)'in adaleti ayakta tutmasn emretti de bu yeti: "sterse onlar, zengin veya fakir
bulunsun. nk Allah, ikisine de sizden daha yakndr..." ksmna kadar indirdi."744
2- Ebu Sleyman ed-Dimaki bu yet-i kerimenin de yukarda geen Tu'me ibn beyrk
hadisesi sebebiyle nazil olan yetler meyannda nazil olduunu sylemitir.745
3- bnu'l-Munzir'in bn Cureyc kanalyla ibn Abbs'n bir mevlsndan rivayetine gre "Hz.
Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye geldiinde ona ilk inen sre Bakara Sresi olmu,
onun peinden de Nisa suresi inmitir. O sralarda Medine'de kii olu, amcas veya baka bir
yakn hakknda ahitlik edecekse ve durum da kendi yakn aleyhinde ise ahitliinde dilini
eip bker, farkl ekillerde anlalabilecek ekilde ahitlik ederdi ki kendi yakn lehine
hkm verilsin. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."746
4- Taberi der ki:
"Bu yet-i kerime, mminleri, beyikin oullarn mazur gren ve onlar savunan kiilerin
durumuna dmemeleri iin uyarmakta ve bu hususta onlar eitmektedir."747
5- bn-i Zeyd ve Katade de yeti bu dorultuda izah etmilerdir. 748
6- bn-i ihab ez-Zhri diyor ki:
"Selef-i salihin dneminde, babann oula, oulun babaya, kardein kardee, kiinin hanmna
ahitlik etmesi knanmyordu. Onlar bu yeti delil gsteriyorlard. Fakat daha sonra insanlar
kart. Onlardan, ahitlikleri hakknda sulanmalarn gerektiren durumlar grld. Bunun
zerine akrabalarn ahitlii kabul edilmez oldu. Onlar da evlat, baba, karde, kar koca olarak
tesbit edildi. te son zamanlarda sadece bunlarn birbirleri hakknda ahitlikleri kabul edilmez
742

744
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, 127-128; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
745
746
bnu'l-Munzir; es-Suyt, ed-Durrul-Mensr, 2/714-715; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
747
748
743
oldu."749
136. "Ey inananlar! Allah'a, Peygamberine, peygamberin indirdii Kitaba ve daha nce
indirdii Kitab'a inanmakta sebat gsterin..."
1- Kelb kanalyla bn Abbas (r.a.)'dan rivayet olunmutur. O der ki:
"Bu yet Ehl-i Kitab mminlerinden Abdullah b. Selam, Ka'b'n iki olu Esed ve seyd,
Salebe b. Kays ve bir cemaat hakknda nazil oldu. Bunlar:
"Ey Allah'n Rasul, biz muhakkak Sana, senin Kitab'na, Musa'ya, Tevrat'a ve zeyr'e iman
ediyor, dier kitaplar ve peygamberleri ise inkr ediyoruz" demilerdi de bu sebepten dolay
2- Rivayet edildiine gre, "Yahudi limlerinden bir grup Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip,
"Ey Allah'n Rasul, biz sana, senin kitabna, Musa'ya. Tevrat'a ve Uzeyr'e iman ediyor,
bunlarn dndaki kitap ve Peygamberi inkr ediyoruz" dediler. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Bilakis, Allah'a, Peygamberlerine, Muhammed'e, Allah'n kitab Kur'an'a ve Ondan nceki
btn kitaplara iman ediniz..." deyince, onlar:
"Bunu yapmayz" dediler. Bunun zerine, bu yet-i kerime nazil oldu ve onlarn hepsi iman
ettiler." 751
137. Muhakkak ki, iman edip de sonra kfre sapanlar, sonra yine iman ederek kfre dnenler,
sonra da kfrlerinde ileri gidenler (yok mu?) Allah onlara mafiret edecek deildir. Onlara
hidayet edecek de deildir.
1- Baz alimler yle demitir:
"Yahudiler Tevrat'a ve Musa (a.s.)'ya iman ettiler. Sonra zeyir (a.s.)'e inanmadlar. Daha
sonra Davud (a.s.)'a iman edip, sa (a.s.)'y inkr ettiler ve daha sonra Hz. Muhammed
(s.a.v.)'in gelii ile kfrlerini daha da artrdlar." 752
2- Mfessirler bu yette zikredilen kiilerden kimlerin kasdedildii hususunda farkl grler
zikretmilerdir:
a- Katade'ye gre burada zikredilenlerden maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. Yahudiler
Tevrata iman etmiler sonra da onu terketmiler bylece onu inkr eder olmulardr.
Hristiyanlar ise ncile iman etmiler sonra onu brakmlar bylece onlar da onu inkr etmi
duruma dmlerdir. Daha sonra ise Hz. Muhammed'i ve Kur'an' inkr ederek inkrlarn
iyice artrmlardr. Allah teala da bunlar affetmeyeceini ve kendilerini doru yola
iletmeyeceini bildirmitir.
Bu izaha gre yette zikredilen birinci iman edip sonra inkr edenlerden maksat, Yahudiler,
ikinci iman edip sonra inkr edenlerden maksat ise Hristiyanlardr. Her iki snf da Hz.
Muhammed'e ve Kur'an'a iman etmemekle inkrlarm artrmlardr.
b- Mcahid ve bn-i Zeyd'e gre ise bu yette tekrar tekrar iman edip inkr ettikleri, daha
sonra da inkrlarn artrdklar zikredilen insanlardan maksat, mnafklardr. Bunlar nce
iman etmi sonra dinden kmlar sonra da inkrclklaryla birlikte ldklerinden, inkrlarn
iyice artrmlardr. te Allah teala bunlar affetmeyeceini bildirmitir.
c- Ebul liye'den nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilenler, ehl-i kitap olan
749

Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 128; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/223; es-Suyt, edDurru'1-Mensr, 2/716.
751
752
750
Yahudi ve Hristiyanlardr. Bunlar Allah'a ortak koarken gnah ilemiler sonra da iledikleri
gnahlardan tevbe etmiler fakat mrik olduklar iin Allah onlarn bu gnahlar iin
yaptklar tevbeyi kabul etmemitir.
Taberi, birinci grn tercihe ayan olduunu, zira bundan nceki yetin ehl-i kitap hakknda
olduunu bu yetin de onunla irtibatl olduunu sylemenin daha doru olacan bildirmitir.
753
138. Mnafklara, kendilerine pek elem verici bir azb olduunu mjdele.
1- Mukatil der ki:
"Feth Sresinde Allah Teal'nn Hz. Peygamber ve m'minleri baladn haber veren yeti kerime (veya yet-i kerimeler) nazil olunca Abdullah ibn beyy ibn Sell ve beraberindeki
bir grup: "Bize bir ey yok mu?" ya da "Ya bize ne var?" dediler de bu yet-i kerime nazil
oldu."754
140. O size kitabda, "Allah'n yetlerine kfredildiini ve alaya alndn iittiinizde, onlar
baka bir konuya geinceye kadar yanlarnda oturmayn. Yoksa siz de onlar gibi olursunuz."
diye bildirdi. Dorusu Allah, mnafklarn ve kfirlerin hepsini cehennemde toplyacaktr.
1- Mrikler, meclislerinde Kur'n'dan bahseder ve onunla alay ederlerdi. Bunun zerine
Allah Teal "Ayetlerimiz hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman onlar,
Kur'n'dan baka bir szle megul oluncaya kadar kendilerinden yz evir. Eer eytan sana
bunu unutturursa, o halde hatrladktan sonra artk o zalimler topluluu ile birlikte
oturma."755 yet-i kerimesini indirdi. Bu, Mekke'de idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i
Mnevvere'ye hicret ettikten sonra bu sefer yahudiler ayn eyi yapmaya baladlar. Bu
meclislerinde dinleyicileri de mnafklard. Bunun zerine de Allah Teal bu yeti indirdi."756
"Mrikler meclislerinde, Kur'an' dillerine doluyor ve onunla alay ediyorlard. te bunun
zerine Cenb- Hak, "Ayetlerimiz hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman
onlar, Kur'n'dan baka bir szle megul oluncaya kadar kendilerinden yz evir. Eer
eytan sana bunu unutturursa, o halde hatrladktan sonra artk o zalimler topluluu ile
birlikte oturma."757 yetini indirmitir.
Bu yet Mekke'de nazil olmutur. Medine'deki yahudi alimleri de tpk mriklerin yapt
gibi yapyorlard. O yahudi alimleriyle oturanlar ve bu szde, onlara muvafakat edenler ise,
mnafklar idi... te bunun zerine Allah Tel mnafklara hitap ederek, size kitapta,
Allah'n yetlerine kfredildiini ve onlarla alay edildiini iittiiniz zaman...
buyurmutur."758
141. Onlar hep sizi gzetleyip dururlar; Allahtan size bir zafer gelince: "Sizinle beraber deil
miydik?" derler. Kfirlere zaferden bir pay dt zaman da onlara: "Size stnlk
salyarak m'minlerden sizi korumadk m?" derler. Kyamet gn aranzda hkm verecek
Allah'tr. Allah, mminlerin aleyhinde kfirlere asla frsat vermeyecektir.
753

755
En'm: 6/68.
756
Rz, Mefthu'1-ayb, Tahran Tarihsiz, 11/81.
757
En'm: 6/68.
758
754

1- Ebu Sleyman ed-Dimak bu yet-i kerimenin zellikle mnafklar hakknda nazil
olduunu sylerken Mukatil buna biraz daha aklk getirme sadedinde bu yet-i kerimede
mnafklarn szlerinin hikye edildiine iaretle yle der:
"Mnafklar, mslmanlarn bana felketler gelmesini arzular ve beklerlerdi. Ama buna
ramen yine de mslmanlar bir zafer kazanrlarsa: "Biz sizinle birlikte deil miydik? Bize de
ganimetten pay verin." derler; kfirler mslmanlara kar bir stnlk salarlarsa bu sefer de
kfirlere: "Size stnlk salyarak sizi mslmanlardan korumadk m?" derlerdi.759
"Kfirler ve yahudiler, slam'a girmeye yeltenmi, sonra mnafklar, kfirleri ve yahudileri
bundan caydrmlar, onlar slam'dan alabildiine nefret ettirmiler ve onlara, "Hz.
Muhammed'in davas gittike zayflayacak, sizinki ise kuvvetlenecektir" hissini vermilerdir.
Tesadfen, o kfir ve yahudilerin, mslmanlar zerinde bir hkmranl sz konusu
olduunda mnafklar, "Biz, slam'a girmeniz hususundaki grnze galip gelip baskn
kp da, sizi o slam'a girmekten men etmedik mi? Size, O'nun davas zayflayacak, sizin
davanz ise g ve kuvvet bulacak demedik mi? Binenaleyh siz, bizim szmzn
doruluunu u anda mahede ettiinize gre, elde ettiiniz ganimetlerden bizim hissemizi
veriniz..."760
142. Dorusu mnafklar Allah'a hud'a yapmak, tuzak kurmak isterler. Oysa O, onlarn
tuzaklarn balarna geirir. Onlar namaza tembel tembel kalkarlar, insanlara gsteri
yaparlar, Allah da ancak ok az zikrederler.
1- bn Cureyc'den rivayete gre "Abdullah ibn Ubeyy, Ebu Amir ibnu'n-Nu'mn ve dier
mnafklar hakknda nazil olmutur."761
144. Ey iman edenler, m'minleri brakp da kfirleri kendinize dostlar edinmeyin. Yoksa
Allah'n, aleyhinize apak bir ferman m vermesini istiyorsunuz?
1- Medine-i Mnevvere'de ensardan bazlar ile Kurayza oullar yahudileri arasnda st
emme gibi, yeminle birbirlerine balanma gibi sebeplerle olumu ilikiler ve dostluklar
vard. Hz. Peygamber Medine-i Mnevvere'ye gelip de mslman olunca yahudilerle olan
dostluklarnn doru olup olmadndan, ya da bu dostluklarn devam ettirmelerinde bir
saknca olup olmadnda phe ettiler de Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gelip sordular:
"Ey Allah'n elisi, kimlerle dost olalm?" Efendimiz (s.a.v.):
"Muhacirlerle dost olun." buyurdu da bu yet-i kerime nazil oldu.762
2- Kaffl (r.h.) yle demitir:
"Bu, mminleri, mnafklar dost edinmekten bir yasaklamadr. Sanki Cenb- Hak,
"Mnafklarn huylarn ve yollarn size aka anlattm. Binenaleyh onlar dost edinmeyin"
demektedir." 763
146. Ancak tevbe edenler, slah olanlar, Allah'a sarlanlar, dinlerini Allah iin ihlsl klanlar
mstesnadr. Onlar, mminlerle beraberdirler. Allah m'minlere pek byk bir mkfat
verecektir.
759

762
763
760
761

1- Bundan bir nceki yet-i kerimede "Dorusu mnafklar cehennemin en alt
tabakasndadrlar." buyrularak mnafklarn yeri haber verilince Raslullah (s.a.v.)'n
ashabndan bazlar: "Filn filn kiiler mnafktlar ama sonra tevbe ettiler. Onlara nasl
davranlacak, onlar nereye konulacak?" diye sordular da bunun zerine bu yet-i kerime nazil
oldu.764
148. "Allah, zulme urayan kimseden bakasnn, ktl szle bile aklamasn sevmez.
Allah iitir ve bilir."
1- Mcahid dedi ki:
"Misafirin biri bir kavme konuk olmutu. Kavim, bu adamn konukluuna kt davrand
iin adam onlardan ikyet edip yaknmt. te bu yet, onun ikyette bulunmasna bir
ruhsat olarak nazil oldu."765
2- Mukatil der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de hazr bulunduu bir mecliste bir adam Ebu Bekr'in aleyhinde
konutu. Ebu Bekr cevap vermedi. Adam Ebu Bekr aleyhinde konumaya devam edince
dayanamad ve cevap verdi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) kalkp meclisten kmaya
davrand. Ebu Bekr:
"Ey Allah'n Rasl, bu adam benim aleyhimde konuurken oturuyordun, ben cevap verince
kmaya davrandn?!" dedi. Efendimiz:
"O, senin aleyhinde konuurken bir melek senin yerine o adama cevap veriyordu. Ama sen
cevap verince melek gitti, yerine eytan gelip oturdu." buyurdu ve bu yet-i kerime nazil
oldu." 766
3- Bu yet-i kerimenin nzul sebebi olduu kaydedilmeksizin hadise Ebu Dvud tarafndan da
Sad ibnu'l-Mseyyeb'den mursel olarak tahric edilmitir.767
150. Muhakkak ki Allah ve rasullerini inkar edenler Allah ile rasullerinin arasn ayrmak
isterler de: "Bir ksmna iman ederiz bir ksmn inkar ederiz." diyerek bunlar arasnda bir yol
tutmak isterler.
151. te onlar hakiki kafirlerin ta kendileridir ve biz kafirler iin alaltc bir azap hazrladk.
1- Katade diyor ki:
"Bu yette zikredilenler, Allah dman Yahudi ve Hristiyanlardr. Yahudiler Tevrat'a ve
Musa'ya iman etmi, ncil'i ve sa'y inkr etmilerdir. Hristiyanlar da ncil'e ve sa'ya iman
etmi Kur'an' ve Hz. Muhammed'i inkr etmilerdir. Yahudiler Yahudilii, Hristiyanlar da
Hristiyanl din edinmilerdir. Halbuki bu iki din de bu halleriyle Allah tarafndan
gnderilmi deillerdir. Sonradan icad edilmi bid'atlardr. Bu Yahudi ve Hristiyanlar,
Allah'n btn Peygamberlerine gndermi olduu hak din slam terkettiler." 768
153. Kitab ehli, senin kendilerine gkten bir kitab indirmeni isterler. Musa'dan da bundan
daha byn istemiler ve "Bize Allah' aktan gster." demilerdi de zulmlerinden
764

Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/237, Lbab: s, 96. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,: 128. Hennd bni Seriy,
Zhd..
766
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/148; Ebu Davud, Edeb, 41, hadis no: 4896; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
767
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/148; Ebu Davud, Edeb, 41, hadis no: 4896.
768
765
dolay onlar yldrm arpmt. Kendilerine bunca yetler ve apak deliller geldikten sonra
da buzaya taptlar. Nihayet Biz, bunu affettik ve Musa 'ya apak bir hccet verdik.
1- Bu yet Yahudiler hakknda nazil olmutur. Bunlar, Peygamber'e: "Eer sen br
peygambersen, Musa'nn getirdii gibi bize, gkten (para para deil de) topluca bir kitap
getir." dediler de Allah Teala bu yeti indirdi."769
2- Taberinin Muhammed ibn Ka'b el-Kuraziden rivayetinde ise bir grup yahudinin Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelip
"Musa'nn Allah katndan levhalar getirdii gibi sen de bize Allah katndan levhalar getir ki
seni tasdik edelim." diye istekte bulunmalar zerine nazil olmutur.770
3- Suyt, bu yet-i kerime ve bunu takip eden "Bir de onlarn inkr ile kfir olmalar ve
Meryem'in aleyhinde byk bir iftira atp sylemeleri sebebiyle..."771 yetine kadar olan yet-i
kerimelerin bunun zerine nazil olduunu zikretmektedir.772
4- bn Cureyc'den rivayete gre ise yahudi ve hristiyanlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Muhammed, senin Allah'n elisi olduuna dair Allah'tan filna bir mektup ve senin
Allah'n elisi olduuna dair filna bir mektup getirmedike sana biat edecek deiliz."
demeleri zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.773
5- Fahreddin er-Razinin bildirdiine gre "inerken, kendisini bizzat grebileceimiz bir kitap
indir" eklinde talepte bulunduklar da rivayet edilmitir. Onlar bu tr mucizeleri, Hz.
Peygamber'i zor durumda brakmak iin istemilerdir. nk Hz. Peygamber'in mucizeleri
daha nce tahakkuk etmi ve gereklemiti. Binenaleyh fazlasn istemek, ii yokua srmek
manasna gelirdi." 774
162. Fakat onlardan ilimde derinlemi olanlar ve m'minler; sana indirilen kitaba, ve senden
nce indirilmi olanlara inanrlar. Namaz klanlara, zekat verenlere, Allah'a ve hiret gnne
iman edenlere elbette ok byk bir mkfat vereceiz.
1- bn Abbs der ki:
"Bu hayet-i kerime, Yahudilii terk edip slm dinine girdikleri ve Allah'n rasul Muhammed
(s.a.v.)'e indirdiini tasdik ettikleri srada, Abdullah b. Selm ile arkadalar hakknda nazil
olmutur."775
"Burada bahsedilen kimselerden murad, ilimde iyice derinlemi ve ilmi kklemi olan
Abdullah bn Selm (r.a) ile onun arkadalardr."776
3- Yahudiler, (bir nceki yetteki "Yahudilerin zulmleri ve birok kimseleri Allah'n
yolundan alakoymalarndan dolay kendilerine hell klnm eyleri haram kldk." szn)
inkrla "Bunlar, bizim zulmmz sebebiyle haram klnm olmayp aslnda haram idiler. Sen,
aslnda haram olan bu eyleri imdi hell klyorsun." dediler de bu yet-i kerime nazil
oldu."777
163. Nuh'a, ondan sonra gelen peygamberlere, brahim'e, smail'e, shak'a, Ya'kub'a ve
769
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul: 128; Mecmau'l-beyan, 3/133.
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/6, 7/177.
771
Nisa: 4/156.
772
773
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 6/8; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/241.
774
775
bn shk; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 147.
776
777
770
torunlarna, sa'ya, Eyyub'a, Yunus'a, Harun'a ve Sleyman'a vahyettiimiz gibi phesiz sana
da vahyettik Davud'a da Zebur'u verdik.
1- bn Abbs'tan rivayete gre "Sukeyn ve Adiyy ibn Sabit (veya Zeyd)'in: "Ey Muhammed,
Allah'n, Musa'dan sonra herhangi bir beere bir ey indirdiini bilmiyoruz." demeleri zerine
Allah Teal bu ve bundan sonraki iki yet-i kerimeyi indirmitir."778
2- Muhammed b. Ka'b el-Kurazi dedi ki:
"Allah teala, bu yetten nce zikredilen: "Kitap ehli, gkten kendilerine bir kitap indirmeni
isterler." yetini ve ondan sonra gelen yz elli drt, yz elli be ve yz elli altnc yetlerini
indirince Rasulullah bu yetleri Yahudilere okumu ve onlara, yaptklar irkin amelleri
bildirmitir. Bunun zerine Yahudiler, Allah'n indirdii hereyi inkr etmiler ve demilerdir
ki:
"Allah, herhangi bir beere bir ey indirmemitir. Ne Musa'ya ne sa'ya ne de herhangi bir
Peygambere bir ey indirmitir." Bunun zerine Allah teala: "Onlar, "Allah hibir kimseye bir
ey indirmedi." diyerek Allah' hakkyla takdir edemediler."779 yetini indirmitir." 780
164. Kssalarn daha nce sana anlattmz peygamberlerle kssasn sana anlatmadmz
peygamberlere de (vahyettik). Ve Allah, Musa ile de konumutur.
1- Allah Teal, kitabnda baz peygamberlerinin adn zikredip bazsn zikretmediini gren
yahudiler, ad anlanlarn anlmyanlardan daha stn olduunu dnerek: "Muhammed
peygamberleri zikretti ama Musa'nn hi adn anmyor." dediler de bunun zerine "Ve Allah,
Musa ile de konumutur." yeti nazil oldu.781
166. "Fakat Allah sana indirdiine ahidlik eder, onu bilerek indirmitir, melekler de ahidlik
ederler. ahid olarak Allah yeter."
1- Kelb dedi ki:
"Mekke'li reisler Rasulullah (s.a.v.)'a gelip yle dediler:
"Biz seni Yahudiler'e sorduk da seni tanmadklarn iddia ettiler. O halde Allah'n, seni bize
peygamber gnderdiine dair senin lehinde ahidlik edecek birisini getir bize." te bu yet,
bu sebebe binaen nazil oldu." 782
"Raslullah'n yanna Yahudilerden bir cemat girdi. Raslullah onlara:
"Vallahi ben, sizin benim Allah'n Rasl olduumu bildiinizi biliyorum." buyurdu. Onlar:
"Biz bunu bilmiyoruz." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi." 783
3- Bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber (s.a.v.) ile yahudiler arasnda geen; Efendimiz
(s.a.v.)'in, yanna gelen bir grup yahudiye:
"Allah'a yemin olsun ki sizin, benim Allah'n Rasl olduumu ok iyi bildiinizi biliyorum."
demesi zerine onlarn da
"Hayr biz byle bir ey bilmiyoruz." dedikleri ve bunun zerine nazil olduu eklinde bn
Abbs'tan rivayet edilen haber784 bu yetin nzul hakknda daha sahih ve Srenin meden
778
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/20; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/12; Bkz. Siret-i bn-i Hiam, 1/562
En'am: 6/91
780
781
782
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 128..
783
784
779
olmasna daha uygun grnmektedir.785

171. Ey kitab ehli, dininizde taknlk etmeyin, Allah hakknda ancak gerei syleyin.
Meryem olu sa Mesih Allah'n peygamberi, O'nun, Meryem'e ulatrd kelimesi ve
kendinden bir ruhtur. Allah'a ve peygamberlerine iman edin, Allah tr demeyin, kendi
yararnza olarak bundan vazgein. Allah, sadece bir tek ilhtr, ocuu olmaktan
mnezzehtir. Gklerde olan da yerde olan da O'nundur. Allah Vekil olarak yeter.
1- Bu yet, Hristiyanlar'dan baz gruplarn: "sa Allah'n oludur" demeleri sebebiyle nazil
olmutur." 786
2- Mukatil, bu hristiyanlann Necrn hristiyanlarndan Medine-i Mnevvere'ye eli olarak
gelen Seyyid, Akb ve beraberindekiler olduunu sylerken Hasen biraz daha genileterek
yet-i kerimenin yahudi ve hristiyanlar hakknda nazil olduunu sylemitir.787
3- Ancak yet-i kerimedeki "Allah tr demeyin." ifadesi yahudiler hakknda da nazil olmu
olmas ihtimalini zayflatmaktadr.788
172. Mesh, Allah'a kul olmaktan asla ekinmez, gzde melekler de. Kim O'na kulluktan
ekinir ve byklk taslarsa bilsin ki O, hepsini toptan kendisine toplyacaktr.
1- Kelbi dedi ki:
"Necran topluluu:
"Ey Muhammed, sen bizim sahibimizi ayplyorsun" dediler. Rasuullah (s.a.v.):
"O'nun hakknda ne sylyorum ki" buyurdu.
"Onun Allah'n kulu ve peygamberi olduunu sylyorsun" dediler, Rasulullah bunun zerine
onlara yle buyurdu:
"u bir hakikat ki, sa'nn Allah'n bir kulu olmas onun iin utanlacak bir ayp deildir."
Alimler, bu yetin ini sebebinin bu olduunu sylemilerdir." 789
2- Ebu Salih de bn Abbs'tan ayn gr rivayet etmitir.790
176. "Senden fetva isterler, de ki: "Allah size ikinci dereceden miraslar hakknda fetva
veriyor; "ayet ocuu olmayp bir kz kardei bulunan kimse lrse, braktnn yars kz
kardee kalr. Fakat kz kardeinin ocuu yoksa kendisi, ona tamamen varis olur. Eer iki kz
karde kalmsa, braktnn te ikisi onlaradr. Eer miraslar erkek ve kadn kardelerse,
erkee, iki diinin hissesi kadar vardr. Doru yoldan saparsnz diye Allah size aklyor."
Allah her eyi bilir."
1- Kur'n- Kerim'de "Kelle" ile ilgili iki yet inmitir ve ikisi de bu Nisa Sresindedir. Birisi
Srenin ba taraflarnda bulunan "...Eer miras aranan erkek veya kadn kelle olur ve onun
erkek veya kz kardei bulunursa bunlardan her birinin mirastan pay altda birdir..." (yet:
12) yeti, dieri de Srenin son yeti olan bu yet-i kerimedir. Bunlardan birincisi k
mevsiminde nazil olduu iin "yetu'-it", bu da yaz mevsiminde nazil olduu iin "yetu'ssayf" olarak mehur olmutur.791
785

Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 128.
787
788
789
790
791
Bak: Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 11/120.
786
2- Humeyd'nin... Cbir ibn Abdullah'dan rivayetinde o yle anlatyor:

"Bir hastalmda Allah'n Rasl (s.a.v.) ve Ebu Bekr (bn Mce rivayetinde Hz. Peygamber,
Ebu Bekr ve mer) yryerek beni ziyarete gelmilerdi. O srada bana bir baygnlk gelmi,
Raslullah bir miktar su istemiler, abdest alp kalann bana serpmiler ki ben uyandm ve:
"Ey Allah'n elisi, malmda nasl hkmedeyim (ya da malmda nasl davranaym)?" diye
sordum. Miras yeti nazil oluncaya kadar susup cevap vermediler.792
3- Hadisin Ebu Davud'daki rivayetinde "miras yeti" yerine "Senden kelle hakknda fetva
isterler, de ki, Allah kelle hakknda size fetva veriyor..."793 yetinin indii; 794
4- Tirmiz rivayetinde ise Cbir'in: "Bu yet benim hakkmda indi." dedii; 795
5- bn Mce rivayetinde ise fazladan olarak bir de yine kelle'nin mirasndan "Eer bir erkek
veya kadnn kelle olarak mal miraslarna kalrsa, bir erkek, yahut bir kzkardei varsa her
birine altda bir der. Bundan fazla iseler te bire ortaktrlar." eklinde bahsedilen Nisa, 12
yetinin de indii tasrih edilmitir.796
6- Ebu Davud et-Taylis rivayetinde ise Hz, Peygamber (s.a.v.)'in ona:
"Bu hastalndan leceini sanmyorum ama sen yine de kz kardelerine malndan ne
brakacan belirle." buyurduu, onun da malnn te ikisini kz kardelerine brakmay
vasiyet ettii" kaydedilip yetin "Eer kzkarde iki ise erkek kardeinin braktnn te
ikisini alrlar." Ksm benim hakkmda nazil oldu dedii belirtilmitir.797
7- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Zahir b. Ahmed'den, o Hseyin b. Muhammed b.
Mus'ab'dan, o Yahya b. Hakim'den, o bn Eb Adi'den, o Hiam b. Eb Abdillah'dan, o Eb
Zbeyr'den, o da Cabir'den bize u rivayette bulundu:
"Ben hastalandm da Rasulullah (s.a.v.) yanma girdi, Yanmda yedi kz karde bulunuyordu.
Rasulullah yzme fledi de, derhal kendime geldim. Dedim ki:
"Ya Rasulallah kz kardelerime te iki miras verilmesini vasiyyet etsem." Buyurdu ki:
"Birazn tut."
"Yarsn m vasiyet edeyim dedim". Tekrar:
"Birazn tut." buyurdu, Ve sonra beni kendi halime brakp kt. Sonra tekrar yanma gelip
bana buyurdu ki:
"Ey Cabir, senin u hastaln sebebiyle leceini zannetmiyorum. Muhakkak ki Allah vahiy
indirdi de, kz kardelerin iin, te iki pay aynlmasn beyan buyurdu." Cabir dedi ki:
"te bu yet benim hakkmda inmitir".798
8- Taber'deki Cbir ibn Abdullah rivayetinde ise onun kz kardelerinin says dokuz olarak
verilirken ocuu ve babas olmad ayrnts da zikredilmitir. Hafz ibn Hacer, bu Cbir
kssasnn Srenin banda (11. yetin nzul sebebinde) anlatlan kssadan farkl, yani ondan
ayr ve baka bir hadise olduunu kaydetmitir.799
9- Sad ibnu'l-Museyyeb'den rivayete gre ise Hz. mer'in kelle hakknda "Ey Allah'n
elisi, Allah onu beyan buyurmad m?" eklinde sormas zerine bu yet-i kerime nazil
olmutur.800
10- Ber bn Azib'den rivayet edildiine gre Kur'n'dan son nazil olan yet budur. 801
11- Ber'dan gelen baka bir rivayette "Sre olarak son nazil olann Tevbe; yet olarak son
nazil olann da Nis Sresinin son yeti olan "Senden fetva isterler, size kelle hakknda
fetvay Allah veriyor..." yeti olduu belirtilmektedir.802
792
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Musned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 2/516, hadis no: 1229.
Nisa: 4/176.
795
796
797
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatl-Ma'bd fi Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 11,17.
798
Eb Davud, Feraiz: 3 (2887); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/372; Beyhaki, Snen, 6/231.
799
800
801
802
793
794
12- bn Srn'den rivayette o yle diyor:

"Bir yolculukta idiler. Huzeyfe ibnu'l-Yemn'n binitinin ba Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn
binitinin arkasnda, mer'in binitinin ba da Huzeyfe'nin binitinin arkasndayd. O srada
"Senden fetva isterler, size kelle hakknda fetvay Allah veriyor..." yet-i kerimesi nazil oldu.
Raslullah (s.a.v.) yeti Huzeyfe'ye, o da mer'e okudu.803
13- Bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber (s.a.v.) Veda hacc iin yola kmak zere yol
hazrl yapt srada nazil olduu da sylenmitir.804
14- mer (r.a.) dedi ki:
"Rasulullah'a, kelle nasl vris klnr?" diye soruldu. Allah Tel, Nisa: 4/176 yetini
indirdi." 805
15- Hz. mer Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Kelle'nin mirasnn nasl taksim edileceini sormutu.
Bu sul zerine Yce Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu.806
16- Suyuti der ki: "Bu srenin yetlerinin nzul sebeblerini dndn zaman, bu srenin
Mekki olduunu syleyenin doru sylemediini anlarsn." 807
17- Rivayet olunduuna gre, Hz. Eb Bekir es-Sddk (r.a.), bir hutbesinde yle demitir:
"Dikkat ediniz, Allah Tel'nn, Nisa sresindeki feriz ile ilgili yetlerin ilki, ocuk ve baba
hakkndadr. kincisi ise, zevc, zevce ve ana bir kzkardeler hakkndadr. Cenb- Hakk'n
Nisa sresi'nin sonunda getirdii yet ise, ana-baba bir kz ve erkek kardeler hakkndadr.
Enfl sresinin sonundaki mirasla ilgili yet ise, ull-erhm hakkndadr.
Sonra Cenb- Hak, "Allah size, arrsnz diye, (hkmlerini) aklyor" buyurmutur."808
803

805
bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/245-246.
806
bn Merduyeh; bn Rhaveyh.
807
808
804
5- MADE SURES
1- Mushaftaki sralamada 5. ini srasna gre 112. sredir. Fetih sresinden sonra Tevbe'den nce Medine'de nazil
olmutur.
[1]
2- Medine dneminde bir defada indiine ve son inen srelerden olduuna dair rivayetler bulunmakla birlikte
bu
rivayetlerin gerek srenin ihtiva ettii konulara gerekse sre iindeki yetlerin ini sebebiyle ilgili bilgilere uygun
dmediini savunan Sleyman Ate'e gre sre, Medine dneminde uzun bir zaman dilimi ierisinde peyderpey
inmi, ancak Hz. Peygamber'in hayatnn sonlarnda tertip edilmi olmas sebebiyle tamamnn bir defada indii
[2]
sanlarak bu rivayetler ortaya kmtr.
Gsterilen gerekeler incelendiinde bu grn daha isabetli olduu
[3]
anlalmaktadr.
3- Bu Sre, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e son nazil olanlar meyanndadr. Ashabdan bir oundan rivayete gre son
nazil olan srelerden olmakla tamam muhkemdir, iinde mensh yet yoktur. Nitekim Damre ibn Habb ve Atiyye
ibn Kays'dan rivayete gre Hz. Peygamber (s.a.v.): "Mide Kur'n'dan son indirilenlerdendir; binaenaleyh onun
[4]
hellini hell kln, haramn da haram kilin." buyurmulardr.
4- Bir rivayete gre Hudeybiye Barndan sonra nazil olmutur. Yalnz Srenin ikinci yetinde sz edilen
[5]
"mriklerin Mescid-i Haram'dan alkoymalar" hi kukusuz yetin nzulnden nce meydana gelmitir.
Yine Srenin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Hudeybiye'den dnerken yolda nazil olduuna dair bir hadis (Nakka, Ebu
Seleme'den) rivayet edilmise de bnu'l-Arab bu rivayetin uydurma olduunu ve hibir mslmann bu hadise
[6]
inanmasnn caiz olmadn sylemitir.
5- Bu sre, Meden (Hicretten sonra inen bir) suredir. Hicretten sonra nazil olan sure ve ayetler, Mekke'de de nazil
olmu olsa, Meden saylyorlar. Aksi takdirde sahihte Hz. mer'den rivayet edilerek "Bugn sizin iin dininizi
[7]
ikmal ettim" yeti, Arafe akam, cuma gn Haccetul-Veda senesi nazil oldu" diyor.
6- bni mer, Ebu Said'den rivayet ederek "Bu sure, adiyri-Hum gnnde nazil oldu." diyor.
7- Ebu Hreyre "Bu sure, Zilhiccenin onsekizinde, Raslullah, Haccet-ul-Veda'dan dnerken nazil oldu" diyor.
Bu iki rivayet de sahih deildirler.
[8]
8- Beyhak ubul-manda "Maide'nin balangc Mina'da, Haccetul-Veda senesinde nazil oldu" dedi.
9- Ebu Ubeyd'in Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayetinde o yle demitir:
"Maide Sresi Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne Veda haccnda Mekke ile Medine arasnda Haccetul-Vedada inmitir.
Nazil olmaya baladnda devesi zerinde iken gelen vahyin arlndan devenin kaburgalar atrdamya
[9]
balaynca Efendimiz devesinden inmilerdi."
10- Abdullah b. Amr b. el-s (r.anhuma) dan yle dedii rivayet edilmitir:
"Mide suresi Rasulullah (s.a.v.)'a devesi zerinde binmi vaziyette iken nazil oldu da devesi onu tayamad.
[10]
Bundan dolay devesinin srtndan indi."
11- Srenin tamamnn Medine'de nazil olduu rivayetleri yaygn ve mehurdur. Bununla birlikte "Ey iman edenler,
Allah'n eirine, haram olan aya, kurbanlk hedylere (kurban edilmek zere Harem'e srlp gtrlen
hayvanlara), onlardaki gerdanlklara Rablarndan nimet ve rza istiyerek el-Beytu'l-Harm'a gelenlere sakn
saygszlk etmeyin." (yet: 2) ile "Bugn dininizi kemale erdirdm, zerinize olan nimetimi tamamladm ve size din
[11]
olarak slm'dan raz oldum." (yet: 3) yetlerinin Mekke'de nazil olduuna dair bir rivayet varsa da
herhalde
nzil olduklar yer Mekke olduu iin byle sylenmi olmaldr. Deilse zaman olarak her iki yet-i kerime de
Medine'ye hicretten sonra inmitir. Hatt "Bugn dininizi kemale erdirdim, zerinize olan nimetimi tamamladm ve
size din olarak slm'dan raz oldum." yet-i kerimesinin son nazil olan yet veya son nazil olan yetlerden olduu
da rivayet edilmektedir. Nitekim yerinde iaret edilecektir.
[12]
12- Muktil Srenin gndz nazil olduunu ve tamamnn meden olduunu da kaydetmektedir.
13- Kuteybe kanalyla... Abdullah bn Amr'dan o, yle demitir:
[13]
"Son indirilen sre, Feth ve Mide sresidir."
14- Abdullah bn Abbs'tan nakledilir ki; o, yle demi:
[14]
"ndirilen en son sre Feth sresidir."
15- Ebu Abbs Muhammed bn Ya'kb... Cbeyr'den rivayet etti ki; o, yle demi:
"Ben hacca gittiimde Hz. Aie (r.a.) nin yanna vardm. Hz. ie bana dedi ki:
"Ey Cbeyr; Mide sresini okuyor musun?" Ben:
"Evet" dedim. Hz. ie:
[15]
"O, son nazil olan sredir. Onda grdnz helllar hell sayn, haramlar da haram sayn."
2. "Ey inananlar! Allah'n nianelerine, hrmet edilen aya, (Kabe'ye) hediye olan kurbanla, gerdanlklar taklan
hayvanlara, Rablernden bol nimet ve rza talep ederek Beyti Haram'a gelenlere sakn hrmetsizlik etmeyin."

1- a- bn Abbas dedi ki:
"Bu yet, kendisine "Hutam" denilen urayh b. Dubey'a el-Kindi hakknda inmiitir. Bu zat, Yemame'den
Medine'ye, Peygamber (s.a.v.)'e geldi. Atn, Medine'nin dna brakmt. Tek bana Hz. Peygamber'in huzuruna
girip:
"nsanlar neye davet ediyorsun" diye sordu. Peygamber:
"Allah'tan baka hibir ilah olmadna ehadet etmeye, namaz klmaya ve zekat vermeye davet ediyorum"
buyurdu. Hutam dedi ki:
"Gzel, fakat benim amirlerim var, onlarn nnde hibir ie kesin karar veremem. Belki mslman olur da, onlar
da getiririm". Hz. Peygamber ashabna buyurdu ki:
"eytann diliyle konuan bir adam huzurumuza giriyor." Sonra adam Rasulullah'n huzurundan kt. Bunun
zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Yemin ederim bu adam bir kfir yzyle girip, bir zalimin keleriyle kt. Bu kii mslman deildir". Nihayet
Hutam, Medine'nin deve srsne urayp nne katt. nsanlar onu takibe balad. Fakat onu yakalayamadlar.
Rasulullah (s.a.v.) kaza umresine kt sene Yemameli haclarn: "Lebbeyk" sedalarn iitti ve ashabna:
"Bunlar Hutam ve arkadalardr" buyurdu. Hutam, Medine develerinden yamaladklarn nianlayp, Ka'be'ye
sevk etmiti. Ashab onun ardna dmeye yneldiklerinde, Allah Teala bu yeti indirdi. Ayetteki ilahi maksat,
Allah iin malum klnan hacc vazifeleridir. Hutam gibileri, slam Dini'nden baka bir dinin mensubu olsalar
[16]
dahi."
Hutam, Yemme'deki Riddet hadisesine katlm ve burada yaplan savata mrted olarak ldrlmtr. (Mrted
[17]
olmaktan Allah'a snrz.)"
b- krimeden rivayet edildiine gre:
"Hutam bni Hind El-Bekri, yiyecek tayan bir kafile iinde Medine'ye geldi, eyasn satt. Sonra Neb
Aleyhisselm'n yanna girdi, ona bat etti ve Mslman oldu. Raslullah'n yanndan kmak zere ayrlrken,
Raslullah ona bakt ve yannda olan kiiye:
"Benim yanma fcir bir yz, durgun bir kafa girdi." buyurdu. Hutam Yemmeye dnnce slamdan irtidat etti.
Zilkade aynda Mekke'ye giden ve yiyecek eya tayan bir kafile arasnda kt. Neb Aleyhisselm'n ashab, onun
Mekke'ye gitmek zere ktn duyunca, Muhacirin ve Ensar'dan bir grup kafile iinde onu ele geirmek iin
[18]
hazrland. Allah Tel bu yeti indirdi. Mslmanlar, onun peine dmekten vaz geti."
[19]
c- bn Cerir Sdd'den de bunun benzerini anlatt.
Bu rivayette Efendimiz'in, o yanna girerken "Bugn yannza
[20]
Raba'dan eytan dilli birisi giriyor." buyurduu ayrntlarna yer verilmektedir.
[21]
d- Suddden gelen bir rivayette adnn el-Hutam ibn Hind el-Bekr olduu
[22]
e- Suddden gelen bir rivayette adnn Raba oullarndan el-Hatm ibn Hind olduu
[23]
f- Baka bir rivayette de adnn ureyh ibn Dubey'a el-Bekr, lakabnn Hutam olduu da sylenmektedir.
g- Buna gre ayet-i kerime, Hicretin yedinci senesi Zilkade aynda gerekletirilen Kaza umresi esnasnda nazil
[24]
olmutur.
2- a- bn Abas'tan yle rivayet edilmitir:
"Mrikler Beytullah' hacceder, Mekke'ye kurban gtrrler, haccn almetlerine sayg gsterir ve kurban
[25]
keserlerdi. Mslmanlar onlara saldrmak isteyince bu ayet indi."
b- bn Abbas (r.a.) yle demitir:
"Mrikler, K'be'yi ziyaret ediyor, oraya kurbanlklar gtryor, hacc meknlarna saygl davranyor ve kurban
[26]
kesiyorlard. Mslmanlar, bu ileri deiik yapmak isteyince, Allah Tel bu yeti indirmitir."
3- Ferr dedi ki:
"Btn Araplar Safa ile Merve'yi haccn e'irinden (mukaddes meknlarndan) kabul etmiyor ve oralarn arasnda
sa'y etmiyorlard. te Allah Tel bunun zerine, "Haccn herhangibir menasikini brakmay helal saymayn. Btn
[27]
mensiki tastamam ve eksiksiz yapn" demitir."
4- Zeyd b. Eslem de yle dedi:

"Rasulullah (s.a.v.) ve Ashab, mrikler kendilerini Ka'be'yi ziyaretten men ettikleri zaman Hudeybiye'de
bulunuyorlard. Bu alkonma ii kendilerine pek ar gelmiti. Derken mriklerden umre yapmak isteyen bir grup
insanlar kendilerine uram, bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab:
"Onlarn adamlar nasl bizi alkoydularsa biz de unlar alkoyalm." demilerdi. Bu sebebten tr Allah Tel bu
[28]
yetini indirdi."
5- a- At*dan rivayet ediliyor ki " Hacca gelenler Harem dna ktklarnda kendilerinin hacca geldii bilinsin de
gvende olsunlar diye Harem'deki aa kabuklarndan gerdanlklar yapar ve zerlerinde tarlard. Bunun zerine
[29]
bu yet-i kerime nazil oldu."
b- Katde'den gelen rivayette fazlalk olarak "onlarn Hacca gelilerinde Semur aac kabuklarndan, dn yolunda
[30]
da kldan gerdanlklar yaptklar ve bu gerdanlklar grenlerin onlara dokunmadklar" zikredilmektedir.
6- bn Zeyd'den rivayete gre ise "Mekke'nin fethi gn baz mrikler umre iin telbiye getirerek Ka'be'ye
ynelmiler. Mslmanlar: "Bunlar Ka'be'ye brakmyalm, zerlerine hcum edelim." demiler de bu yet-i kerime
[31]
nazil olmu."
7- Baz alimler yle demilerdir:

"Araplar, cahiliye dneminde haram aylarn dnda, her zaman savarlard. Bu aylarn dnda, kime tesadf
edilse, hemen tepelenirdi. Fakat eer o kimse, devesini veya srn, Harem-i erifin aalarnn kabuu ile
almetlendirmi ise veya K'be'yi ziyaret iin ihrama girmi ise, bu mstesna. te o zaman ona kimse satamazd.
[32]
Bu sebeple Allah mslmanlarn bunu pekitirmelerini emretmektedir."
8- Bu rivayetlerin muhassalasna gre yet-i kerime ya Umretu'1-Kaz (Hicretin yedinci senesi Zilkade aynda), ya
da Mekke'nin fethi senesi (Hicretin sekizinci senesi Ramazan aynda) nazil olmutur ve mfessirler arasnda kabul
[33]
gren bu ikincisidir.
3. "Bugn, size dininizi btnledim, zerinize olan nimetimi tamamladm, din olarak sizin iin slamiyet'i
beendim. Alktan darda kalan, gnaha kaymakszn yiyebilir. Dorusu Allah balayandr, merhametli olandr."

1- Tark b. ihab, Abdullah b. Abbas, Muhammed b. Ka'b el-Kurezi, mir e-a'bi, Katade, krime, ehr b.
Haveb, Esma bint-i Yezid, Muaviye b. Ebi Sfyan ve Hz. mer'den nakledilen bir gre gre bu yet-i kerime
[34]
cuma gn akamleyin Rasulullah Hac yapmak zere Arafat'ta iken orada ona inmitir.
a- Bu yet, Hicret'in onuncu senesi, Veda Hacc'nda, Kurban Bayram'nn arefesinde, Cuma gn ikindiden sonra
[35]
Peygamber, Adba isimli devesinin zerinde Arafat'ta vakfe yaparken indi.
b- Hz. Peygamber (s.a.v.) bu yet-i kerimenin inmesinden sonra bn Cureyc'den rivayete gre 81 veya 82 gn daha
[36]
yaam ve bu yet-i kerimeden sonra artk ter baka bir yet de inmemitir.
c- Sudd'den rivayette o yle demitir:
"Bu yet-i kerime Arafe gn nazil olmutur. Bundan sonra hell ve haram nzi olmam ve Hz. Peygamber o
[37]
hacdan dnnde vefat etmitir."
d- Esma bint Umeys yle anlatyor:
"O veda haccnda Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte haccettim. Biz yrrken ve Allah'n Rasl biniti
zerindeyken birden Cibril O'na tecelli etti ve biniti, Efendimiz'e inmekte olan Kur'n'n arlna dayanamyarak
[38]
kt. Ben Allah'n Rasl'ne geldim ve kendi zerimdeki bir brdeyi Efendimiz'in zerine rttm."
e- Esma bint Umeys'ten bu yetin nzul vakti olarak rivayet edilen bilgi Esma bint Yezd'den Mide Sresi ile ilgili
olarak rivayet edilmekte ve "Adb" adl devesinin zerinde iken nazil olduu ve vahyin arlndan devenin
bacaklarnn neredeyse krlaca" ayrntlarna da yer verilmektedir. Ancak burada Mide Sresi ile kastedilenin
Mide Sresinden sadece bu yetin olmas da ihtimal dahilindedir ve esbb- nzule dair rivayetlerde bunun emsali
[39]
pek oktur.
f- Abdurrahman b. Hamdan el-Adl, Ahmed b. Cafer el-Kati'den, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o
babasndan, o Cafer b. Avn'dan, o Eb Umeys'ten, o Kays b. Mslim'den, o da Tark b. ihab'dan bize u rivayette
bulundu:
"Yahudilerden bir adam, mer b. Hattab'a gelerek dedi ki:
"Ey mminlerin emiri, gerekten siz, kitabnzda bulunan yle bir yet okuyorsunuz ki, eer o yet, biz yahudi
toplumuna inseydi, o gn, mutlaka bayram edinirdik, mer (r.a.)'in:
"O hangi yettir" diye sormas zerine, yahudi bu yeti okuyarak cevap verdi. Bunun zerine mer yle dedi:
"Vallahi ben bu yetin Rasulullah (s.a.v.)'a indii gn ve saati elbette biliyorum. Kurban Bayram'nn arefesinde
[40]
Cuma gn akam vakti."
Bu hadisi Buhari, Hasan b. Sabah'tan, Mslim, Abd b. Humeyd'den, her iki son ravi de, Cafer b. Avn'dan rivayet
[41]
etmilerdir.
g- Trk ibn ihb'dan rivayette o yle demitir:
"Bir yahudi Hz. mer'e bu yet-i kerimesi nazil olduu srada:
"Biz yahudiler topluluu byle bir yetin indii gn bilseydik o gn kendimize bayram edinirdik." demiti. Hz.
mer:
"Bu yetin nazil olduu gn, nazil olduu saati ve o nazil olduu esnada Rasl-i Ekrem'in nerede olduunu ok
iyi biliyorum; Bu yet-i kerime biz, Arafe gn Allah'n Rasl ile Arafat'ta iken ve O, vakfe yaparken nazil oldu."
[42]
dedi."
h- Yine Hz. mer'den gelen baka bir rivayette onun: "Arafatta bir cuma gecesi nazil oldu." dedii
[43]
nakledilmektedir.
i- Hadisin Buhari'deki rivayetinde de Hz. mer'in: "Ben bu yetin nerede nzil olduunu, Arafe gn nazil
olduunda Raslullah'n nerede olduunu ok iyi biliyorum. Vallahi biz de Arafe'de idik." dedii kaydedilirken o
gnn cuma olup olmadnda rv Sfyn'n phesine de yer verilmektedir.
Mslim'deki rivayetlerde ise "Cuma gn" olduu tasrih edilmitir.
Tirmiz'deki rivayette ise "Bayram gn" fazlal vardr. Ancak bu rivayet Tirmiz tarafndan "hasen, arb" olarak
[44]
deerlendirilmitir.
j- Taber bu rivayetlerden Hz. mer'den gelen "Arafat'ta, Arafe gn, Cuma gn nazil oldu." kavlini senedi daha
[45]
sahih olduu iin tercih etmektedir.
k- Bu, sadece Hz. mer'den deil; ayn zamanda Hz. Ali, Muaviye ibn Eb Sufyn, bn Abbs, Semure ibn
[46]
Cndeb'den ve mrsel olarak da a'b, Katde, ehr ibn Haveb ve daha birok imamdan rivayet edilmitir.
l- Hakim Eb Abdirrahman aziyahi, Zahir b. Ahmed'den, o Hseyin b. Muhammed b. Mus'ab'dan, o Yahya b.
Hakim'den, o Eb Kuteybe'den, o Hammad'dan, o da Ammar b. Eb Ammar'dan bize u rivayette bulundu:
"bn Abbas, yannda bir yahudi bulunduu srada, bu yeti okudu. Bunun zerine yahudi dedi ki:
"Eer bu yet herhangi bir gnde bize inseydi, elbette biz o gn bir bayram gn edinirdik". Bunun zerine bn
Abbas yle dedi:
[47]
"Bu yet, bir gnde birleen iki bayramda nazil oldu. O da u arefe gnne rastlayan Cuma gndr."
2- Hane'in, Abdullah b. Abbas'tan naklettiine ve Katade'ye gre ise bu yet ve Maide suresinin tm, pazartesi
gn Medine'de nazil olmutur.
a- Bu hususta Hane, Abdullah b. Abbas'n unlar sylediini rivayet etmitir. "Peygamberiniz pazartesi gn
domu, Mekke'den pazartesi gn km, Maide suresi de, "Bugn dininizi kemale erdirdim." yeti dahil pazartesi
[48]
gn inmi ve vahyin kesilmesi pazartesi gn olmutur."
3- Rebi' b. Enes'ten nakledilen dier bir gre gre Maide suresi Rasulullah'a, Veda hacc yapmak zere giderken
[49]
yolda bineinin zerinde iken nazil olmu ve binei surenin arlndan dolay kmtr.
4- Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilen bu "Gn"den hangi gnn
kastedildii insanlar tarafndan bilinmemekte sadece Allah teala tarafndan bilinmektedir. Bu izaha gre yetin bu
blmnn mns yledir: "Benim, dininizi kemale erdirdiim gn, ancak benim bildiim bir gndr.
[50]
Yaratklarmn bilecei bir gn deildir."
5- Bu rivayetler yannda "Bugn kfredenler sizi dininizden etmekten umutlarn kesmilerdir." ksmnda kastedilen
gnn hangi gn olduu konusundaki ihtilflarla birlikte bu yet-i kerimenin kastedilen o gnde nazil olduu ve o
[51]
gnn de Mekke'nin fethi gn (Hicretin sekizinci yl Ramazan aynda, Ramazan'n bitmesine sekiz gn kala,
[52]
olduuna dair bnu's-Sib ve Mchid'den bir rivayet varsa da
mehur ve sahih olan daha nce verilen
[53]
rivayetlerdir.
6- Taberi bu yetin nazil oluu hakkndaki grlerden, bu yetin Arafe gnne rastlayan Cuma gnnde indiini
syleyen birici gr tercih etmitir. Zira bununla ilgili haberlerin senetleri sahih, dierlerinin senetleri ise zayftr.
[54]
7- bn Cureyc der ki:
"dikili talar zerine kesilenler ve fal oklaryla ksmet aramanz size haram klnmtr." yet-i kerimesindeki
"Nusub" put demek deildir. Putlar, kendilerine suret verilip zerine nak yaplanlardr. Nusub ise bir takm
talardr ki Ka'be'nin evresine dikilmilerdi. Saylarnn 360 olduu sylenir. Bir rivayette bunlardan 300'nn
Huza'ya ait olduu sylenir. Chiliye halk kurban kestiklerinde kurbanlarn kanlarn bu talara srer, kurban
etlerini bu talar zerine koyarlard. slm gelince ashab- kiram:
"Ey Allah'n elisi, chiliye halk Ka'be'ye, onun etrafndaki dikili talara kan srerek ta'zimde bulunurlard.
Ka'be'ye ta'zime biz elbette onlardan daha lyz. Biz de kurbanlarmzn kanlarndan Ka'be'ye srmeyelim mi?"
diye sordular. Hz. Peygamber bunu yasaklamad da hemen peinden Allah Teal "Hibir zaman onlarn ne kanlar,
[55]
[56]
ne etleri Allah'a ulaacak deildir..."
yet-i kerimesini indirdi."
8- Abdullah Cibille bni Hbban bni Ebcer'in babasndan, onun babasndan rivayet edildi:
"Biz Raslullah ile beraber idik. Ben, iinde murdar olarak len bir hayvann eti olan bir tencereyi tututuruyordum.
[57]
Allah Tel, meytenin haram klnd yeti indirdi. Bunun zerine ben tencereyi dktm."
9- Mrik araplar, bir hayvan keserken, "Lt ve Uzza'nn ad ile..." deyip, kesiyorlard. Cenb- Allah bunu haram
[58]
kld.
10- Katde yle demitir:
"Cahiliyye Araplar, yrtc hayvanlar bireyi yaralayp ldrp, bir ksmn yediinde, geriye kalan yerlerdi. te
[59]
Cenb- Hak, bunu yasaklamtr."
11- Cahiliye halkndan birisi yolculua kmak veya savamak yahut ticaret yapmak, ya da evlenmek veyahut da
nemli herhangi bir i yapmak istediklerinde, ksmet ve fal oku ekiyorlard. Onlar, bu oklarn bir ksmna: "Bana,
Rabbim emretti"; bazsna, "Beni, Rabbim nehy etti" diye yazmlar, bir ksmn da bo brakmlard. Emir yazl
ok karsa, o kii o ii yapar; nehiy yazl ok karsa yapmazd... Eer, bo ok karsa, yeniden ok ekerdi... Fal
oklar ekmek suretiyle ksmet talep etmenin manas ise, o oklar ekerek, o iin hayr m er mi olduunu
[60]
renmeyi talep etmektir. te Allah teala bunu da haram kld.
"Abdullah b. Abbas ve Sddi, dini hkmlerin bu yette tamamlanmadn sylerlerken Bera b. zib de en son
inen yetin, Nisa suresinin yz yetmi altnc yeti olduunu sylemitir.
Dier yandan hibir ilim sahibi, Rasulullah'tan, lnceye kadar vahyin kesildiini sylememitir. Bilakis vefatndan
nce kendisine daha sk vahiy gelmitir. Madem ki durum byledir o halde Nisa suresinin "Ey Muhammed, senden
[61]
fetva isterler. De ki: "Size usul ve fru brakmadan len kimse hakknda Allah fetva verir."
yeti en son inen
yettir. Bu yette de mirasla ilgili hkmler zikredilmektedir. Bu da gstermektedir ki "Bugn dininizi kemale
erdirdim." ifadesindeki kemale erdirmekten maksat, dini hkmlerin tamamlanmas deildir. Zira ondan sonra Nisa
suresinin, zikredilen son yetindeki dini hkmler nzil olmutur.
Eer denilecek olursa ki: "Niin "Bugn dininizi kemale erdirdim." yetinden sonra herhangi bir hkm
indirilmemitir?" diyenlerin szn tercih etmiyorsun da "Nisa suresinin yz yetmi atnc yeti en son inen
ayettir." diyenlerin szn tercih ediyorsun?" Cevaben denilir ki: "Birinci sz syleyenler, zikrettikleri yetten
sonra herhangi bir hkmn indiini bilmediklerini ifade etmektedirler. Halbuki onlarn bunu bilmemesi, daha baka
[62]
sadk kimselerin onu bilerek sylediklerini kabul etmeye engel tekil etmez."
4. "Sana, kendilerine neyin helal klndn soruyorlar, de ki: "Size temiz olanlar helal klnd; Allah'n size
rettii zere altrp yetitirerek rettiiniz avc hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin ve zerine Allah'n
adn ann. Allah'tan saknn, dorusu Allah hesab abuk grr."

Bu yet-i kermenin nzul sebebinde balca iki rivayet vardr. Bunlardan birisinde olay kpeklerin ldrlmesi
[63]
etrafnda, ikincisinde de av kpeklerinin yakalayp sahiplerine getirdikleri av etrafnda cereyan etmektedir:
1- Kpeklerin ldrlmesi ile ilgili rivayetler:
a- Eb Bekr El-Harisi, Hafz Eb eyh'ten, o Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Yahya b. Eb Zaide'den, o
Musa b. Ubeyde'den, o Eban b. Salih'ten, o Ka'ka b. Hakim'den, o Selma mmi Raf'den, o da Eb Raf'den bize u
rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) bana kpekleri ldrmeyi emretti. nsanlar bunun zerine dediler ki:
"Ey Allah'n elisi, ldrlmesini emrettiin bu gruptan bizim iin helal olan hangisidir? Bunun zerine Allah Tel
[64]
bu yeti indirdi."
Bu hadisi, Hakim Eb Abdullah Sahihi'nde, Eb Bekr b. Bleveyh Muhammed b. Sazan, Mualla b. Mansur, bn
[65]
Eb Zaide tarkinden rivayet etmitir.
b- Tefsirciler de bu kssann detayn yle zikrettiler:
"Eb Raf dedi ki:
"Cebrail Peygamber'e gelip huzuruna girmek zere izin istedi. Peygamber (s.a.v.) de kendisine izin verdi. Ama
Cebrail (a.s.) ieri girmedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) kp:
"Sana izin vermitik ey Cebrail" buyurdu. Cebrail:
"Evet, Ya Rasulallah izin vermitiniz, fakat biz, ierisinde resim ve kpek bulunan bir eve girmeyiz" dedi. Bunun
zerine saa sola baktlar, bir de ne grsnler, evlerinin birinin ierisinde bir kpek yavrusu var."
Eb Rafi rivayete devam ediyor:
"Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) Medinede tek bir kpek brakmayp, hepsini ldrmemi bana emretti. Avali
denilen semte vardmda, yannda kendisini koruyan bir kpein bulunduu bir kadn grdm. Kadna acdm ve
kpeini braktm. Peygamber (s.a.v.)'e gelip, kpei ldrmediimi haber verdim. Onu da ldrmemi bana
emretti. Ben de derhal kpein yanna dnp, onu da ldrdm. Bylece Rasulullah (s.a.v.) kpeklerin
ldrlmesini emredince, bir grup insan gelip dediler ki:
"Ey Allahn elisi, ldrttnz bu hayvanlar grubundan bizim iin, helal olan hangisi vardr?" Rasulullah
(s.a.v.) skt buyurdu, mteakiben, Allah Teala bu yeti indirdi. Ayet inince, Rasulullah kendileriyle
faydalanlabilen kpeklerin muhafazasna msaade etti, menfaati olmayanlar tutmay men etti. Saldran, kuduz,
zarar ve eziyet veren kpeklerin ldrlmesini ve bu iki cins kpek (yani kudurmu ve saldran) dnda kalan
[66]
kpeklerle hi zarar olmayanlardan ise, ldrmenin kaldrlmasn emretti."
c- Said b. Cbeyr dedi ki:
"Bu yet Tayy kabilesinden Adiyy b. Hatim ve Zeyd b. Mhelhil -ki bu zat, Rasulullah'n kendisini el-Hayr
(Hayrl) diye isimlendirdii, Zeyd'l-Hayl'dr- hakknda nazil oldu. yle ki; bu iki kii, Rasulullah'a gelerek,
dediler ki:
"Ey Allah'n elisi, biz kpeklerle ve doanlarla avlanan bir topluluuz. Zurayh ve Eb Cveyriye slalelerinin
kpekleri, yaban kz, yaban eei, geyik ve keler yakalyorlar. Bu hayvanlardan bir ksmn yetiip
boazlayabiliyoruz, bir ksm ise lyor; kesilmesine yetiemiyoruz. Halbuki Allah, l hayvan etini haram kld.
Peki bu hayvanlardan bize helal olan hangileri?" te bu sebeple bu yet nazil oldu. Bu yette geen "Boazlanarak
temiz olan hayvanlar" "retip, eittiiniz yaralayc hayvanlarn avladklar" ki; bu eitilmi avc hayvanlar, av
[67]
kpekleri ve yrtc kular manasna gelmektedir."
d- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) kpeklerin ldrlmesini emredince
ashab btn kpeklerin ldrlmesi gerekip gerekmediini, bu emrin istisnas olup olmadn renme sadedinde
"Ey Allah'n elisi, bu mmetten, yani kpeklerden bize hell klnan var m?" diye sormalar zerine bu yet-i
[68]
kerime nazil olmutur."
e- krime'den bu konuda gelen rivayet biraz daha ayrntl ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu konuda soru soranlarn
isimleri de veriliyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) kpeklerin ldrlmesini emrettiinde ashab kpekleri ldrmeye baladlar. Medine
iindeki btn kpekleri ldrdkten sonra Medine dna da ktlar ve kylerdeki (el-Avl) kpekleri de
ldrmeye baladlar. Bunun zerine ashabdan Asm ibn Adiyy, Sa'd ibn Hayseme ve Uveym ibn Side Hz. Pey
gamber (s.a.v.)'in yanna geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, bunlardan (kpeklerden) bize hell klnan yok mu?" diye sordular da bu yet-i kerime nazil
[69]
oldu."

f- Mslim'deki bir rivayetten de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kpekleri ldrme emrinin sebebini renmekteyiz. bn
Abbs'n mml-M'minin Meymne'den rivayetine gre "Hz. Peygamber bir sabah hznl kalkm Meymne:
"Ey Allah'n elisi, bugn sizi zntl gryorum, neden?" diye sormu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Cibril, dn gece bana geleceini va'detmiti, ama gelmedi. Allah'a yemin ederim ki o bana olan va'dinden
dnmez" buyurmu ve o gn o ekilde zntl olarak geirmi. Sonra aklna odada bir kede bir rtnn altnda
grd kk bir kpek enii gelmi ve onun ev dna karlmasn emretmi, sonra eline bir miktar su alp o
kpek eniinin bulunduu keye serpmi. Akam olunca Cibril gelmi ve Efendimiz (s.a.v.) ona:
"Dn bana geleceini va'detmitin." demi. Cibril:
"Evet va'detmitim ama biz, iinde kpek ve resim olan eve girmeyiz." demi. Sabah olunca da Hz. Peygamber k
peklerin ldrlmesini emretmi. Hatt sadece ehirdeki kpekleri deil kk bahelerde bulunanlarnn da
ldrlmelerini emretmi, sadece byk, yani sahibi tarafndan kpei olmadan korunamyacak kadar byk
[70]
bahelerdeki kpekleri braktrm."
g- Taberi zetle diyor ki:
"Bize ulatna gre bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur: Rasulullah (s.a.v.) kpeklerin ldrlmesini
emredince insanlar gelip ona: "Hangi eit kpei saklamann ve onlarla av yapmann helal olacan" sordular. Bu
sorular zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdi. Saklamalar haram klnan kpeklerden av kpeklerini, oban
[71]
kpeklerini ve mahsul koruyan kpekleri, istisna etti."
2- Av kpeklerinin yakalayp sahiplerine getirdikleri av ile ilgili rivayetler:
a- a'b kanalyla Adiyy ibn Hatim et-T'den rivayette o yle anlatm:
"Raslullah (s.a.v.)'a bir adam gelip kpeklerle yaplan av sordu. Efendimiz (s.a.v.) ona ne syleyeceini bilemedi.
[72]
Nihayet bu yet-i kerime nazil oldu."
Buna gre yet-i kerimenin nzul, l vs. muharrematn zikredildii ayn Srenin nc yetinin iniinin
[73]
akabindedir.
5. Bugn size temiz ve ho eyler hell klnd. Kendilerine kitab verilmi olanlarn yemekleri size hell klnd.
Sizin yemekleriniz de onlara helldir. Mminlerden namuslu ve hr kadnlar ile sizden nce kendilerine kitab
verilmi olanlardan namuslu ve hr kadnlar zina etmeksizin, gizli dost tutmakszn ve mehirlerini verdiinizde size
helldir. Kim de iman inkr ederse yaptklar boa gitmitir ve o, hirette hsrana urayanlardandr.
1- Katade yle diyor:
"Ehl-i kitabn kadnlaryla evlenilebilecei hkm nazil olunca bir ksm mminler:
"Biz onlarn kadnlaryla nasl evleneceiz? Onlar bizim dinimizden deiller." demilerdir. Bunun zerine Allah
teala: "Kim dini inkr ederse phesiz onun daha nceki amelleri boa gider ve hiret gnnde o, hsrana
urayanlardandr." hkmn indirmi ve ehl-i kitap kadnlarnn kfirliklerini bilerek onlarla evlenmeyi helal
[74]
kldn beyan etmitir."
2- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan naklediliyor ki "Allah Teal bu yet-i kerimenin ba ksmnda kitab ehli
kadnlar ile evlenme ruhsat verince kitab ehlinden kadnlar:
"Eer Allah Teal bizden raz olmam olsayd m'min erkeklerle evlenmemizi mubah klmazd." demiler.
Mslmanlar da:
"Onlar bizim dinimiz zere deilken onlarla nasl evleniriz!?" demiler ve "Kim de iman inkr ederse yaptklar
[75]
boa gitmitir ve o, hirette hsrana urayanlardandr." ksm bunun zerine nazil olmu."
6. Ey iman edenler, namaza kalktnzda yzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi ykayn banza da meshedin
ve topuklarnza kadar ayaklarnz ykayn. Eer cnb iseniz hemen gusledip iyice temizlenin. Eer hasta
olduysanz veya yolculukta iseniz, yahut heladan gelmiseniz veya kadnlara yaklatnz da su bulamadysanz
temiz bir toprakla teyemmm edin; yzlerinizi ve ellerinizi onunla meshedin. Allah size zorluk vermek istemez,
fakat sizi temizlemek, zerinize olan nimetini tamamlamak ister. T ki O'na kredesiniz.
1- Buna "Vud' yeti=Abdest yeti" de 'Teyemmm yeti" de denilmitir. Mehur olan birincisidir. Daha nce Nisa
Sresinde (Nisa: 4/43 yetinin nzul sebebinde) getii zere o yete "Teyemmm yeti" denilmektedir. Baz riva
yetlerde "Teyemmm yeti" denilip de yet-i kerimenin lfz verilmedii iin baz limler bununla Nisa: 4/43
yetinin kastedildiini zannetmilerdir. Bu yzden teyemmm hkmnn inmesine sebep olan Hz. Aie'nin
[76]
gerdanln kaybetmesi hadisesi birok eserde ve tefsirde Nisa Sresinin 43. yetinde zikredilmitir.
2- Humeyd'nin... Hz. Aie'den rivayetine gre "Ebv gecesi gerdanl dp kaybolmutu. Allah'n Rasl (s.a.v.)
iki kiiyi gerdanl aramaya gnderdi. Namaz vakti girdiinde yanlarnda su yoktu ve ne yapacaklarn da
[77]
bilmiyorlarda da teyemmm yeti nazil oldu."
3- seyd ibn Hudayr (Hz. Aie'ye) dedi ki:
"Allah senin hayrn versin! Bana holanmyacan bir i gelip de Allah'n sana bir k yolu vermedii,
[78]
mslmanlara da hayrl klmad hibir i yok."
4- Ancak, Hz. Aie'nin gerdanlnn kaybolmas hadisesinin de iki kere meydana geldiini; bunlardan birincisinin
fk ehlinin iddialar ile namuslu kadnlara zina iftirasnda bulunanlara had uygulanmasn getiren yetlerin inmesi
ne, ikincisinin de bu teyemmm ruhsatn getiren Maide 6 yet-i kerimesinin inmesine sebep olduunu da
[79]
hatrlatmadan gememeliyiz.
5- ie'den (r.a.) babas, ondan Abdurrahman bni Kasm, ondan Amr bni Haris tarikndan Buhr rivayet etti.
ie (r.a.) dedi ki:
"Beydda benim gerdanlm dt. Biz Medine'ye girmitik. Raslullah, devesini ktrd, indi, ban benim
kucama koydu ve uyudu. Ebu Bekir geldi ve iddetli bir ekilde drtt ve:
"nsanlar gerdanlk iin hapsettin." dedi. Sonra Raslullah uyand, sabah namaz hazrl iin su istedi. Su
[80]
bulunamad. Bunun zerine bu ayet indi."
6- seyd bni Hudayr dedi ki:
[81]
"Ey Ebu Bekir ilesi, sizin hakknzda ineni, Allah Tel insanlar iin mbarek klsn." diye seslenildi. "
7- Abbd ibn Abdullah ibnu'z-Zbeyr kanalyla Hz. Aie'den rivayet edilmitir:
"Gerdanlmn kaybolduu ve fk ehlinin attklar iftiralarla bunu takip eden olaylardan sonra yine bir defasnda
baka bir gazvede Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte sefere karlmtm. Yine gerdanlm dt ve insanlar, onu
aramak zere hapsolundu, bulunduklar yerden ayrlamadlar. Ebu Bekr bana:
"Kzcazm, her seferde insanlara yk ve bel oluyorsun." dedi. Bunun zenine Allah Teal teyemmmle ilgili
ruhsat indirdi de Ebu Bekr:
[82]
"Hi kukusuz sen ok mbareksin." dedi."
8- Suyt, bu rivayeti verdikten sonra iki hususa tenbihte bulunma ihtiyac hissediyor ki lzumuna ve faydasna
binaen biz de buraya almay uygun gryoruz:
Birincisi: Buhari, Teyemmm hkmnn inmesine sebep olan hadiseyi zikrettikten sonra bu hadise zerine baka
rivayetlerde "teyemmm yeti nazil oldu." diye zikredilen yetin Mide yeti olduunu aka belirtmektedir.
bn Abdilberr ise: "Bu, biraz kark bir durumdur ve hastalnn ilcn da bulamadm. nk Hz. Aie'nin bu iki
yetten (Nisa: 4/43 ve Mide: 5/6) hangisini kastettini bilmiyoruz." der.
bn Batal der ki: "Bu (Hz. Aie'nin kastettii) Nisa Sresindeki yettir. nk Mide Sresindeki yet "Abdest
yeti" olarak bilinmektedir. Halbuki Nisa Sresindeki yette abdestten hi bahsedilmemektedir. O halde ona
"teyemmm yeti" denilmesi daha uygundur. Vahid de bu hadiseyi Nisa Sresindeki yetin nzul sebebinde
zikretmektedir. Ancak Buhr'nin, burada kastedilenin Mide Sresindeki yet olduuna meyletmesi doru olandr.
nk verdii rivayette bu husus aka ifade edilmi ve "Ey iman edenler, namaza kalktnzda" yeti nazil
oldu." denilmitir.
kincisi: Hadis-i erif abdestin, bu yet-i kerime inmeden nce de vacip olduuna dellet etmektedir. Bu
sebepledir ki sahabe-i kiram, su olmyan bir yerde konaklayp kaybolan gerdanlk yznden oraya adeta
hapsolunmalarn byk grm, nemsemi ve yine bu sebepledir ki Hz. Ebu Bekr kzn azarlam; "nsanlar
burada hapsettin, su banda da deiller, yanlarnda su da yok." demitir.
bn Abdilberr der ki: "Btn Mez limlerince malmdur ki Hz. Peygamber (s.a.v.), namazn farz klnmasndan
itibaren hi abdestsiz namaz klmamtr. Bunu ancak bilgisiz olan ya da inat bir inkarc reddeder. Burada akla
yle bir soru geliyor: "O halde daha nceden fiilen abdest varken, bir eit abdest yeti olmakszn abdest hkm
uygulanrken daha sonra abdest yetinin inmesindeki hikmet nedir?" Buna yle cevap verilebilir: "Bunun hikmeti
abdestin farzyetinin Kur'n'da okunan bir vahiyle olmasdr." Ya da yle denilebilir: "Ayet-i kerimenin ba ksm
(abdest hkmnn bulunduu ksm) abdestin farz klnmas zamannda inmi, kalan ksm, yani teyemmmle ilgili
hkmn bulunduu ksm ise daha sonra bu olay zerine (Hz. Aie'nin gerdanlnn ikinci kez kaybolduu hadise
zerine) inmitir." Ancak bu cevaplardan birincisi daha uygun gibi grnmektedir. nk abdestin farz klnmas
[83]
Mekke'de olmakla birlikte yet-i kerime (btn olarak) Medine'de nazil olmutur."
9- bn Cerir et-Taberi diyor ki:

"Bir ksm limlere gre namaza kalkldnda abdest almay emreden bu yet-i kerime, Allah tealann,
Rasulullah'a, dier amelleri yaparken deil, sadece namaz klarken abdest almasnn gerekli olduunu bildirmek
iin nazil olmutur Zira bu yet inmeden nce Rasulullah, abdestini bozunca abdest almadan hibir i yapmyordu.
Bu yet-i kerime indi. Rasulullah'a, sadece namaz klmak istediinde abdestin gerekli olduunu, abdestsiz iken
[84]
istedii dier amelleri yapabileceini beyan etti."
10- Alkame b. Ebi Vakkas diyor ki:
"Rasulullah idrarn yaparken biz ona konuuyorduk, o bize cevap vermiyordu. Biz ona selam veriyorduk. O, evine
varp, namaz iin ald abdesti almadka bizim selammz almyordu. Dedik ki:
"Ey Allah'n Rasul, sana konuuyoruz bize cevap vermiyorsun. Selam veriyoruz selammz almyorsun." Nihayet
abdestsiz iken bu gibi eyleri yapmaya ruhsat veren u yet nazil oldu:
[85]
"Ey iman edenler, namaza kalktnz zaman.yzlerinizi ve ellerinizi dirseklere kadar ykayn..."
8. Ey iman edenler, adaleti gzeten ahidler olun ve bir toplulua kar olan kininiz sizi adaletsizlie srklemesin.
Adaletli davrann ki bu; takvaya en yakn olan davrantr. Allah'tan takva zere olun; hi phesiz Allah yapmakta
olduklarnzdan hakkyla haberdardr.

1- Bu yet-i kerimenin, Hz. Peygamber'i ldrmeye kasteden yahudiler hakknda nazil olduu rivayet edilmektedir.
Ancak Abdullah ibn Kesr'den gelen iki rivayetin birinde Efendimiz'i ldrmeye kasteden Hayber yahudileri
hakknda indii belirtilirken yine ondan gelen ikinci rivayette aralarndaki bir antlamaya istinaden bir diyet
konusunda yardmlarn istemeye gittiinde Nadir oullar yahudilerinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ldrmeye
[86]
kastetmeleri zerine indii kaydedilmektedir.
Ancak neticede m'minlerin, her iki halde de haklarnda adaletli
[87]
davranmalar emredilen muhatablar yahudiler olduuna gre iki rivayet arasnda eliki yok demektir.
2.- Rz burada "Bu yet-i kerime, mslmanlar Mescid-i Harm'dan alakoyan, Mescid-i Harm'a girmelerini
engelleyen Kurey hakknda nazil oldu." eklinde ikinci bir gr daha zikretmekle birlikte bu grn kime ait ol
[88]
duunu belirtmemitir.
3- Rz'deki bu nzul sebebine Hasan- Basr'den gelen: "Kureyliler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ldrmesi iin
birisini gndermilerdi. Allah Teal, Rasl'n bundan haberdar etti ve bu yet-i kerime ile bunu takip eden yet
[89]
[90]
nazil oldu."
eklindeki bir rivayet bir lde aklk getirmekte ve onu tahsis etmektedir.
4- Daha nce bu srenin ikinci yetinin nzul sebebinde geen ve Zeyd ibn Eslem'den gelen rivayette anlatlan
hadise Suyt tarafndan bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak zikredilmektedir. Bu rivayette yle deniliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashab Hudeybiye'de mrikler tarafndan Mekke-i Mkerreme'ye sokulmayp bir
antlamayla geri dnmeye zorlandklarnda oraya, umreye gitmekte olan doudan gelen mrik bir grup uram.
Mekke'ye girmeleri engellenen ashab- kiram bunun acsn o mriklerden karmak istercesine: "Mekke'deki
mrikler bugn bizi Mescid-i Harm'a girmekten nasl alkoydularsa, gelin biz de bunlarn Mescid-i Harm'a
[91]
girmelerini engelleyelim" demiler de Allah Teal bunun zerine bu yet-i kerimeyi indirmitir."
5- Buna gre yet-i kerime Hicretin altnc yl sonlarnda (Zilkade aynda), Hudeybiye musalahas srasnda nazil
[92]
olmu olmaldr.
11. "Ey inananlar! Allah'n zerinize olan nimetini ann: Hani bir topluluk size tecavze kalkmt da Allah onlara
mani olmutu. Allah'tan saknn, inananlar Allah'a gvensinler."

Mfessirler, Allah tealann bu yet-i kerimede mminlere ltfettiini beyan ettii nimetten hangi nimetin
kasdedildii hususunda farkl grler zikretmilerdir:
1- Asm b. mer b. Katade, Abdullah b. Ebibekr, Mcahid, Yezid b. Ebi Ziyad, krime ve Ebu Malik'ten nakledilen
bir gre gre burada zikredilen nimetten maksat, Allah tealann, yanllkla ldrlen mir oullarndan iki kii
nin diyetlerini demede yardmc olmalar iin Nadr oullar Yahudilerine gittii zaman onlarn Rasulullah'a suikast
dzenlemeleri, Allah tealann da vahiy ile bunu Rasulullah'a bildirip Rasulullah' onlarn saldrsndan
kurtarmasdr.
a- bn Abbas (r.a.), Kelb ve Muktil yle demilerdir:

"Hz. Peygamber (s.a.v.), Amiroullarna bir seriyye (asker birlik) gndermiti. O seriyyenin btn mensuplar,
kii dnda, Bi'r-i Ma'ne (Ma'ne Kuyusu) denilen yerde, tamamen ldrlp ehid olmulard. kiiden birisi,
Amr bn Umeyye ed-Damr idi. Bu ve dier bir mslman, beraberce, balarna geleni haber vermek iin Hz.
Peygamber'e gelmek zere yola ktlar. Derken bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendilerine emn (gvence)
vermi olduu Sleymoullar kabilesinden iki kiiye rastladlar ve emn verildiini bilmedikleri iin, onlar
ldrdler. Sleymoullar da ldrlen o iki ahsn diyetini istemek iin Hz. Peygamber'e geldiler. Hz. Peygamber
(s.a.v.), beraberinde Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman ve Hz. Ali olarak, Medine'den kp yahd
Nadiroullar kabilesine geldi. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), hem biribirleriyle savamama, hem de diyetler
hususunda yardmlama konusunda, Nadiroullar ile anlamal idi. te bu sebeple Hz. Peygamber (s.a.s) onlara:
"Ashabmdan birisi tarafndan emn olan iki adam ldrm. ldrlen o iki ahsn diyetini vermem gerekiyor.
Sizin bu diyete yardm etmenizi istiyorum" dedi. Onlar:
"Otur, sana yemek yedirelim ve istediini verelim" dediler. Daha sonra Hz. Peygamber ve yanndakileri ldrmeyi
kurdular. Bunun zerine Cebrail (a.s.) inerek, durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haber verdi. Hz. Peygamber,
beraberindeki Sahabe ile birlikte derhal kalkp dar ktlar. Yahdler de:
"Tencerelerimiz kaynyor" dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) ise, onlara niyetlendikleri i ile ilgili olarak kendisine
vahiy geldiini bildirdi." At, o yahdilerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in stne bir deirmen ta veya bir kaya atma
hususunda birbiriyle istiare ettiklerini sylemitir. Hatta o kayay attklar, ama Cebrail (a.s)'in onu tuttuu rivayet
[93]
edilmitir."
b- Mcahid, Kelbi ve krime dediler ki:
"Rasulullah'n Ashab'ndan bir kii Sleyman oullarndan iki kiiyi ldrmt. Halbuki, Hz. Peygamber ile
ldrlen adamlarn kavmi arasnda, karlkl olarak silahlar brakma anlamas vard. Maktullerin kavmi, diyet
istemee geldiler. Bunun zerine Peygamber beraberinde Eb Bekr, mer, Osman, Ali, Talha ve Abdurrahman b.
Avf olduu halde gelip; maktullerin diyeti hususunda yardmlarn istemek zere, Ka'b b. Eref ile Nadir
Oullar'nn huzuruna girdi. Dediler ki:
"Evet, Ya Muhammed, bize gelip, hacetini bizden talep edecein an gelmitir. Hele otur da yemek yedirelim, ve
bizden istediini verelim." Rasulullah (s.a.v.) ashabyla oturdu. Bunun zerine yahudilerin bazs bazsyla babaa
kalp, gizlice u hususu grtler;
"Siz u ana kadar, Muahammed'i bundan daha ok yaknnzda bulamamtnz. imdi kim bu evin zerine kp;
onun bana bir ta brakp, ondan bizi kurtaracak?" mer b. Ciha b. Ka'b:
"Bunu ben yapacam" diyerek; Rasulullah'n zerine atmak iin, byk bir deirmen tann yanna gitti. Fakat
Allah Teala, onun elini tutup engelledi. Cebrail (a.s.) gelip, Rasul-i Ekrem'e bunu haber verdi. Rasulullah da derhal
[94]
arkadalanyla beraber bu evden kt. Allah Teala da, bu yeti indirdi."
c- Yine ibn shak'n... Yezd ibn Rmn'dan rivayetine gre bu yet-i kerime Gavres hakknda deil, Nadr
oullarnn kardei Amr ibn Cih ibn Ka'b'n Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ldrmeye kalkmas zerine nazil
[95]
olmutur.
d- krime ve Yezd bni Eb Zeyyd'dan rivayet edildi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Hz. Eb Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Talha, Hz. Abdurrahman b. Avf ile
birlikte, denmesi gereken bir diyet iin yardm istemek amacyla Ka'b b. el-Eref ile Ben-i Nadir yahudilerine
gitmiti, yahudiler:
"Olur, istediini verinceye kadar, otur da sana yemek ikram edelim." dediler. Hz. Peygamber oturdu. Yahudiler
birbirleriyle yalnz balarna kaldklar bir srada, Huyey b. Ahtab, arkadalanna:
"Grmyor musunuz? Ayamza kadar geldi, bize hi bu kadar yakn olmamt. Gelin zerine byk bir kaya
yuvarlayp onu ldrelim de ondan kurtulalm. Bundan sonra artk hibir ktlk grmeyiz." dedi. Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in zerine atacaklar byk bir kaya getirdiler.
Ancak, Allah, onlarn suikastn nlemek iin Cibril'i Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gnderdi. Cibril onu oturduu yerden
[96]
derhal kaldrverdi. Bunun zerine Allah, bu yet-i kerimeyi inzal buyurdu."
e- bnu Cerr bunun benzerini Abdullah bni Ebu Bekir, Asm bni Umeyr bni Katde, Mchid, Abdullah bni
[97]
Kesr ve Ebu Mlik'ten anlatt.
f- bn Him'n ksa olarak verdii bu nzul sebebi Taber tarafndan biraz daha geni olarak yle naklediliyor:
"Asm ibn mer ibn Katde ve Abdullah ibn Eb Bekr'den rivayette onlar yle anlatyorlar:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), Amr ibn Umeyye ed-Damr tarafndan ldrlen iki Amir'linin diyeti konusunda
yardmlarn istemek zere Nadr oullarna gitmiti. Efendimiz onlara gelince birbirleriyle yalnz kalp:
"Muhammed'i ldrmek iin bundan daha iyi bir frsat asla elinize gemiyecek. Birisine emredin, onun yannda
durduu evin damna ksn, zerine bir kaya yuvarlasn da bizi u adamdan kurtarp rahata erdirsin." dediler. Amr
ibn Cih ibn Ka'b, syleneni yapmak zere kalktnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yahudilerin bu suikastlerinin
[98]
haberi geldi de oradan ayrld. te bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
g- Bu konudaki krime rivayeti olay anlatmaya ilgisi itibariyle Bi'ru Mane vak'asndan balyor ve biraz daha
ayrntl, yle ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Neccr oullarndan ve ashabn alemdarlarndan el-Munzir ibn Amr el-ensr'yi muhacir
ve ensardan oluan 30 kiilik (40 ve yetmi kii olduklar rivayetleri de vardr.) bir grubun bana geirip (Amir
oullarna) muallim olarak gndermiti. Amir oullar sularndan (kuyularndan) olan Bi'ru Mane'de Amir ibnu'tTufeyl ibn Mlik'in bunlar zerine hcum etmesiyle aralarnda kan atmada hari hepsi ldrld. Bu
kii de kap kaybolan bir binitlerini aramak zere gruptan ayrlanlard. Bu kiiden biri olan Haram ibn Milhan
da saldrganlar tarafndan yakalanp ldrlm, dier ikisi kamay baarmt. Bunlar Medine'ye dnerlerken
Suleym oullarndan iki kiiye rastlayp onlar da Amir oullarndan zannederek ldrmlerdi. Suleym oullar ise
Hz. Peygamber (s.a.v.)'le antlamal olup dman deillerdi. Daha sonra Suleym oullarndan bu ldrlenlerin
yaknlar Medine-i Mnevvere'ye gelerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'den o iki kiinin diyetini istediler. Hz. Peygamber
(s.a.v.) de bu ikisinin diyetini demede kendilerine yardmc olmalarn istemek zere Nadr oullarna gitmeye
karar verdi. Yanna Ebu Bekr, mer, Osman, Ali, Talha ve Abdurrahman ibn Avf alarak Nadr oullarna geldi ve
Ka'b bnu'l-Eref ve Nadr oullar yahudilerinin bulunduu yere girdiler. Onlar konuur ve Efendimiz (s.a.v.)'i:
"Biraz bekleyin, size bir yemek yapp ikram edelim." diyerek oyalarken dier bir takm yahudiler (Huyey ibn
[99]
Ahtab ve arkadalar,
de Efendimiz (s.a.v.)'i ldrmek zere bir suikast pln hazrlamakla meguldler.
Hemen Cibril gelerek yahudilerin Efendimiz (s.a.v.)'e suikastle onu ldrmeye kastetmekte ittifak ettiklerini haber
vermekle Efendimiz (s.a.v.) hemen oradan ayrld ve Hz. Ali'ye:
"Ashabndan kim kendisinin nerede olduunu sorarsa acele Medine-i Mnevvere'ye dnmeleri"ni sylemesini
emretti. Hz. Ali, Efendimiz (s.a.v.)'in bu emrini orada bulunanlara teblile o da sonuncularyla birlikte Medine-i
Mnevvere'ye dnd. te Allah Teal'nn "lerinden pek az mstesna daima hainliklerini grrsn." (yet: 13)
kavli budur. Sonra Allah'n Rasl (s.a.v.) Nadr oullar zerine sefer edip onlar kalelerinden indirdi Ve
[100]
yurtlarndan srgn etti.
h- bn shk'tan gelen rivayette ise Efendimiz (s.a.v.), ashabna bir ey sylemeden Nadr oullar yurdundan
sr'atle ayrlm, bir sre onun dnmesini bekleyen ashab da oradan ayrlarak Medine-i Mnevvere'nin yolunu
[101]
tutmular ve yolda rastladklar birisinden Efendimiz'in Medine'ye dndn renmilerdir.
i- Taber, bu rivayetleri verdikten sonra Nadr oullar yahudilerinin, Efendimiz (s.a.v.)'in canna kastetmeleri
zerine nazil olduu rivayetini tercih etmektedir. Bu tercihte bu yet-i kerimeyi takip eden yetlerde de
[102]
yahudilerden bahsedilmesi etkili olmu grnyor. Nitekim bn Atyye de byle sylemektedir.
j- Bi'ru Ma'ne ve Nadr oullar gazvesi hicretin drdnc yl olaylarndan olduundan bu rivayete gre de yet-i
[103]
kerime hicretin drdnc ylnda nazil olmu demektir.
2- Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre ise Allah tealann burada zikrettii nimetten maksat,
Rasulullah', iine zehir kattklar bir yemekle ldrmek isteyen Yahudilerin suikastndan kurtarmasdr.
3- Katade'den nakledilen baka bir gre gre ise Allah tealann bu yette zikrettii nimetten maksat, Batn- Nahle
gazvesinde Rasulullah'a, dmanlarnn, kendileri namaz klarlarken saldrya geeceklerini bildirmesi ve
Rasulullah'a da korku anlarnda nasl namaz klacan beyan etmesidir.
a- bnu Cerrin Katde'den (r.a.) rivayetine gre o yle dedi:
"Bu yetin, Raslullah'a indii bize anlatld. Yedinci gazvede Raslullah, Batnu Nahle'de idi. Muhrib ve Sa'lebe
oullar Neb Aleyhisselm' ortadan kaldrmak iin, ona bir bedevi'yi gnderdiler. Raslullah uyurken rb ona
geldi, silahn ald ve:
"Seninle benim arama kim girer?" dedi. Aleyhisselm:
[104]
"Allah, girer." buyurdu. Kl dt, Raslullah, onu cezalandrmad."
b- Bu hadise hicretin drdnc senesi gazvelerinden Gatafan kabilelerinden Muhrib ve Sa'lebe oullar zerine
gerekletirilen Ztu'r-Rk' gazvesi srasnda Batnu Nahle'de meydana gelmitir. Buna gre yet-i kerime hicretin
drdnc senesi nazil olmu demektir. Hadise, ayrntlarda kk farklarla daha nce Nisa, 4/101-102 yetlerinin
[105]
nzul sebebinde de gemiti.
c- Said b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer el-Mezzin, Eb Ali el-Fakih'ten, o Eb Lbabe Muhammed b. Mehdi
el-Miheni'den, o Ammar b. Hasan'dan, o Seleme b. Fadl'dan, o Muhammed b. shak'dan, o Amr b. Ubeyd'den, o
Hasan Basri'den, o da Cabir b. Abdillah el-Ensari'den unu bize haber verdi:
"Muharib Oullar'ndan avras b. Haris isminde bir kii atavan ve Muharib Oullar'ndan olan kavmine:
"Sizin iin Muhammed'i ldreyim mi?" dedi. Onlar da:
"Evet, ama onu nasl ldreceksin?" dediler.
"O'nu gafil avlayacam" dedi. Bunu mteakiben, Rasulullah (s.a.v.)'n bulunduu yere doru gitti. Rasul-i Ekrem,
klc kucanda oturuyordu. avras:
"Ey Muhammed, u klcna bak" dedi. Rasul-i Ekrem:
"Evet" dedi. avras derhal klc yakalayp, knndan kard, sonra da klc elinde oynatmaya balad. inden
Rasul-i Ekremi vurmay planlyordu. Halbuki Allah onu zelil klp, fikrinden caydrmaktayd. Dedi ki:
"Benden hi korkmuyor musun? Ey Muhammed." O da:
"Hayr" dedi. avras:
"Elimde kl varken benden korkmaz msn" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Allah beni senden korur" buyurdu. Sonra avras klc knna koyup; Rasulullah'a geri verdi. Allah Teala bu yeti
[106]
ite bu sebepten indirdi."
d- Ahmed b. brahim es-Sealibi Abdullah b. Hamid'den, o Ahmed b. Muhammed b. Hasan'den, o Muhammed b.
Yahya'dan, o Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, Zhri'den, o Eb Seleme'den, o da Cabir'den bize u rivayette
bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) bir yerde konaklamt. Etrafndakiler, dikenli mmi aylan aalarnn altnda glgelenmek
zere dalmlard. Hz. Peygamber silahn bir aaca asmt. Bu arada bir bedevi Rasulullah'n klcnn yanna
geldi sonra Peygambere dnp:
"Seni benden kim koruyabilir?" dedi. Rasul-i Ekrem:
"Allah" cevabn verdi. Bedevi:
"Seni benim elimden kim alabilir?" sorusunu iki veya defa tekrar etti. Rasulullah da her defasnda:
"Allah" cevabn veriyordu. Bunun zerine bedevi klc knna koydu. Hz. Peygamber ashabn arp bedevi ile
kendi arasnda geen olay onlara anlatt. Bedevi de o anda yanna yaslanm olarak oturuyordu. Fakat onu
[107]
cezalandrmad."
e- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) bir yerde konaklamt. Mslmanlar yanndan ayrlmlard. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
silah aata asl idi. Derken bir bedevi Arap geldi, Reslullah'n klcn alp knndan kard ve Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in bana gelip:
"Seni benim elimden kim kurtarabilir?" deyince, Hz. Peygamber (s.a.s), kere:
"Allah, Allah, Allah" dedi. Cebrail (a.s.), klc o bedevinin elinden drd. Klc Hz. Peygamber (s.a.v.) alp:
"imdi seni benim elimden kim kurtaracak?" deyince, o:
"Hi kimse" cevabn verdi. Sonra Reslullah (s.a.v.) ashabna seslenerek, durumu onlara haber verdi, o bedeviyi de
[108]
cezalandrmad."
f- bn shk'n ... Cbir ibn Abdullah'tan rivayetine gre Muhrib oullarndan Gavres (res, Gavrek, Guveyris
rivayetleri de vardr) adnda birisi kavmi Muhrib ve Gatafan'dan bazlarna:
"Sizin iin Muhammed'i ldrvereyim mi?" demi.
"Bunu nasl yapacaksn?" demiler,
"Ona gizlice yaklaacam ve onun haberi olmadan zerine saldrp ldreceim." demi. Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne
sinsice yaklam, Efendimiz (s.a.v.)'in klc kucanda oturuyor imi. Birden uzanp Efendimiz (s.a.v.)'in klcn
ele geirmi ve sallyarak yaklam:
"Ey Muhammed, benden korkuyor musun?" demi. Efendimiz:
"Hayr, senden niye korkaym?" buyurmu.
"Neden korkmyasn? Elimde kl var." demi. Efendimiz (s.a.v.):
"Hayr, korkmuyorum, Allah beni senden korur." buyurmu. Gavres hamle edince Efendimiz (s.a.v.)'e yaklamas
engellenmi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e klcn iade etmi. Klc alan Hz. Peygamber:
"imdi syle bakalm seni benden kim koruyacak?" buyurmu da Gavres:
"Sen, insanlarn cezalandrmada en hayrls ol." demi. Efendimiz ona slm' arzettiyse de kabul etmemi ve
"Sadece seninle savamamaya, seninle savaanlarla birlikte olmamaya sz veririm." demi ve Efendimiz de onu
[109]
cezalandrmayp salvermi ve bu hadise zerine Allah Teal bu yeti indirmi."
g- Mslim'deki Cbir ibn Abdullah rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in klc kucanda uyuduu ifadesi yerine
"Klcn bir aa dalna ast" kaydedilirken Gavres'in:
"imdi seni benden kim koruyacak?" sorusuna Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Allah" cevab zerine Gavres'in, klcn knna koyarak olduu yere oturakald" ifade edilmekte ve hadise
[110]
yerinin Ztu'r-Rik' olduu tasrih edilmektedir.

h- Kurtub, Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan serbest braklan Gavres'in, kabilesine dnnce "Size, insanlarn en
[111]
hayrlsnn yanndan geliyorum." dediini de kaydeder.
i- Katde'den gelen rivayette "Gavres'e, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ldrme ii, kabilesi tarafndan havale
[112]
edilmitir."
j- Ebu Hatim ve Vkd, Hz. Peygamber'e saldrmaya kalkan bu kiinin adn Du'sr ibnu'l-Hris olarak verip
[113]
sonra mslman olduunu kaydetmektedirler.
k- Hadisenin Mslim'deki rivayetinde olayn Necd tarafna (Gatafan kabilesi de Necd tarafndadr) yaplan bir
[114]
gazvede meydana geldii kaydedilirken yetin nzulne temas edilmemektedir.
l- slm'n ilk yllarnda mrikler galip, mslmanlar ise malup idiler. Andolsun ki mrikler devaml
mslmanlara zarar vermeyi, onlar ldrmeyi ve mallarn mlklerini yamalamay istiyorlard. Allah Tel ise,
slamiyyet kuvvet kazanp, mslmanlarn evketi ve gc artncaya kadar, mriklerin bu isteklerine man
olmutur. te bundan dolay Hak Tel, "Ey iman edenler, Allah'n zerinizdeki nimetini dnn. Hani mrik
olan bir gruh, sizi ldrmek, mallarnz yamalamak ve yurtlarnzdan srmek iin, ellerini size uzatmlard da,
Allah, ltfu ve rahmeti gerei, onlarn ellerini, sizin zerinizden ekmiti. te bylesi byk nimetler, Allah'a isyan
etme ve O'na kar gelmeden geri durmanz gerektirir. O halde Allah'dan korkun ve mminler sadece Allah'a
gvenip dayansnlar, tevekkl etsinler. Yani Allah'a itaata devam ediniz. Ona itaat hususunda, hi kimseden
[115]
korkmaynz" demitir.
m- Fahreddin er-Razi der ki:
"Bu rivayetlere gre, yetteki "Allah'n zerinizdeki nimetini dnn..." emrinden maksad, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'den, mriklerin erlerini ve ktlklerini defetmi olmas sebebi ile Allah'n, mminlere olan nimetini
hatrlatma olur. nk eer mriklerin (ve yahdilerin) bu kt niyetleri gereklemi olsayd, hi phesiz bu,
[116]
byk bel ve sknt olurdu."
n- Rivayet olunduuna gre mslmanlar, "Asefn" denilen yerde, le namazn cemaatle klyorlard.
Namazlarn bitirince, mrikler nedamet duyarak:
"Keke onlar namazda iken, ilerini bitirseydik" dediler. Bunun zerine mriklere:
"Mslmanlarn bundan sonra klacaklar bir namaz vardr ki, bu namaz onlar ocuklarndan ve babalarndan daha
fazla severler" denildi. Bu sz syleyenler, bununla ikindi namazn kastediyorlard. Mrikler de, mslmanlar
ikindi namazn klarken, onlarn iini bitirmeye niyetlendiler. Cebrail (a.s.), bunun zerine, korku halindeki namaza
[117]
dair hkmleri ifde eden yetleri getirdi."
Taberi bu grlerden birinci grn tercihe ayan olduunu, buradaki nimetten maksadn, Allah tealann,
Rasulullah', Nadr oullar Yahudilerinin suikastndan kurtarmas olduunu sylemitir. Zira bundan sonra gelen
yetlerde Yahudilerin irkin sfatlar zikredilmekte, Allah'a ve Paygamberlerine ihanet ettikleri bildirilmektedir.
Rasulullah'a, onlarn yaptklar bu ktlklere kar onlara dokunmamas da emredilmektedir. Bu da gstermektedir
[118]
ki yette, mminlere ve Rasulullah'a el uzatmak isteyenlerden maksat, Yahudilerdir.
15. Ey ehl-i kitab, size Raslmz gelmitir. Kitabdan gizlemekte olduunuz eylerin ounu size beyan eder,
oundan da geiverir. Gerekten Allah'tan size bir nur ve bir kitab- mbn gelmitir.
16. Allah onunla, rzasn gzetenleri selmet yollarna iletir. zniyle onlar karanlklardan aydnla karr ve
onlar dosdoru yola hidayet eyler.

1- krime'den rivayete gre o yle anlatyor:
"Yahudiler, recm'i sormak zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve bir evde toplanmlard. Allah'n Rasl
(s.a.v.):
"inizde en bilgiliniz kim?" diye sordu. lerinden bn Sriy adndaki birini iaret ettiler.
"En bilgilileri sen misin?" diye sordu. Onun:
"Dilediini sor." demesi zerine:
"Onlarn en bilgilisi sen misin?" diye sorusunu tekrarlad. O:
"Onlar yle sanyorlar." dedi. Efendimiz (s.a.v.):
"Musa'ya Tevrat' indiren, da zerlerine kaldran ve onlardan ar ar szler alan Allah adna doru
syleyeceine" dair sz aldktan sonra recmin Tevrat'ta olup olmadn sordu da bn Sriy yle dedi:
"Bizim kadnlarmz ok gzel kadnlard ve zina sebebiyle bizde (zina eden kadnlar recmederek) ldrme
oalmt. Bunun zerine zina eden kadnlarmz zina cezas olarak ldrmek yerine onlara yz sopa vurmak ve
salarn tra etmekle yetindik." dedi. Efendimiz (o iki yahudinin) recmedilerek ldrlmesini emretti ve Allah
Teal onlar hakknda "Ey ehl-i kitab, size Raslmz gelmitir. Kitabdan gizlemekte olduunuz eylerin ounu size
[119]
beyan eder..." yetini indirdi.
"Onlar, (Tevrat'ta bulunan) Hz. Muhammed (s.a.v.)'in sfatlar ile recm (zina eden evlilerin talanarak ldrlmesi)
hkmn gizliyorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.), gizledikleri eyleri, onlara aklamtr ki bu bir mucizedir. nk o,
ne bir kitap okumu, ne de bir kimseden birey renmiti. Binenaleyh onlara, kitaplarndaki srlar haber verince,
[120]
bu bir gaybtan haber verme ve dolaysyla da bir mucize olmu olur."
18. Yahudiler ve hristiyanlar: "Biz, Allah'n oullar ve sevgilileriyiz." dediler. De ki: "yleyse gnahnzdan dolay
size neden azb ediyor? Hayr, siz O'nun yarattklarndan bir beersiniz. O, dilediini balar, dilediine azb eder.
Gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin hkmranl Allah'ndr ve O'nadr dn.
1- Said ibn Cubeyr veya krimenin bn Abbstan rivayetlerinde o yle anlatyor:
[121]
"Nu'mn ibn Ad
, Bahr ibn Amr ve s ibn Adiyy adl yahudiler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip onunla
konutular. Efendimiz de onlarla konuup kendilerini Allah'a, Allah'n hak dinine davet edip onlar Allah'n azab
ile uyard. Onlar da aynen hristiyanlar gibi:
"Ey Muhammed! Bizi ne ile korkutuyorsun? Bizler Allah'n oullar ve sevgilileriyiz:" dediler. te bunun zerine
[122]
Allah Teal onlar hakknda bu yeti indirdi."
2- bn shak'n bn Abbs'tan rivayetinde bu yahudilerin isimleri Nu'man ibn Kusayy, Bahr ibn Amr ve s ibn
[123]
Adiyy eklindedir.
3- Tevrat'da Allah Teal: "Ey bilginlerim (hahamlarm) ve ey elilerimin oullar!" demiken deitirip "Ey
dostlarm ve ey oullarm!" yazdlar. Allah Teal, onlarn bu iddialarnda (Allah'n dostlar ve oullan olduklar
[124]
iddiasnda) yalanc olduklarn bildirmek zere bu yeti indirdi.
19. Ey ehl-i kitab, peygamberlerin arkasnn kesildii bir dnemde gerekten size bu Raslmz gelmitir. Size
gerekleri beyan ediyor ki "Bize bir mjdeci ve uyarc gelmedi." demiyesiniz. Gerekten o size bir mjdeci ve
uyarc olarak gelmitir ve Allah her eye Kadir'dir.
1- Sad ibn Cubeyr veya krime'nin bn Abbs'tan rivayetlerinde o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) yahudileri slm'a davet ederek, onlar mslman olmaya tevik etti. Ancak yahudiler
kabul etmediler. Bunun zerine Muz ibn Cebel, Sa'd ibn Ubde ve Ukbe ibn Vehb, yahudilere:
"Ey yahudiler topluluu, Allah'tan saknn; Allah'a yemin olsun ki sizler, Muhammed'in Allah'n elisi olduunu
ok iyi biliyorsunuz. nk o gelmezden nce sizler bize onu hatrlatyor, sfatlarn bize sylyordunuz." dediler.
[125]
lerinden Rfi' ibn Harmele
ve Vehb ibn Yahuda:
"Biz size bunlar sylemedik; Allah Musa'dan sonra hibir kitab indirmedi, ondan sonra bir mjdeci ve uyarc da
[126]
gndermedi." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
33. "Allah ve peygamberiyle savaanlarn ve yeryznde bozgunculua uraanlarn cezas ldrlmek veya
aslmak yahut apraz olarak el ve ayaklar kesilmek ya da yerlerinden srlmektir. Bu onlara dnyada bir rezilliktir.
Onlara ahirette byk azap vardr."
1- Abdullah b. Abbas ve Dahhak'tan nakledilen bir gre gre bu yet-i kerime, Rasulullah ile "Sava yapmama"
antlamas yapan sonra da bu antlamalar bozup yeryznde bozgunculuk karan ve ehl-i kitaptan olan bir toplu
luk hakknda nzl olmutur. Allah teala, Peygamberine, bu insanlara ne ceza verileceini beyan etmitir.
"Bu yet Cenb- Hakk'n, kendilerine, haksz yere ve zulmen adam ldrmenin cezasn arlatrmasndan sonra
da, adam ldrme hususunda ileri gidip, yeryznde fesat kardklarn naklettii sriloullar hakkndadr.
[127]
Binenaleyh, onlardan kim adam ldrr, yeryznde fesat karrsa, onlarn cezas, byle byledir..."
b- bn Eb Talha'nn bn Abbs'tan rivayetine gre ise Hz. Peygamber (s.a.v.) ile antlamal olan kitab ehlinden bir
kabile, aralarndaki antlamay bozunca Allah Teal bu yet-i kerime ile Rasl (s.a.v.)'n, onlar, ldrmek veya
[128]
aprazlama ellerini ve ayaklarn kesmek suretiyle cezalandrmada muhayyer klmtr.
[129]
Bu rivayet yet-i kerime iin bir nzul sebebi olmaktan ok yet-i kerimenin hkm ile ilgili bir haberdir.
2- krime ve Hasan- Basri'den nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, mriklerden bir topluluk
hakknda nazil olmutur. Ancak burada zikredilen sular ileyen mslmanlara da burada beyan edilen cezalar
verilir.
a- "Ebu Berze (veya Ebu Brde) Hill ibn Uveymir el-Eslem, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile antlamal imi. "O,
Raslullah'a ve mslmanlara yardm etmiyecek, ama onlara kar olanlara da yardm etmiyecek." yani tarafsz
olacakt. Ancak onun yokluunda kabilesinden bazlar, mslman olmak zere Medine-i Mnevvere'ye gitmekte
iken yanlarna urayan Kinne kabilesinden baz kimseleri ldrerek mallarn almlar ve ite yet-i kerime Ebu
[130]
Berze'nin kabilesinden bunu yapanlar hakknda nazil olmu."
3- Enes b. Malik, Said b. Cbeyr, Cerir b. Abdullah, Urve b. Zbeyr ve Sdd'den nakledilen dier bir gre gre
bu yet-i kerime, Ukl veya Ureyne kabilelerinden, nce mslman olup sonra dinden dnen, Allah'a ve Rasulne
kar sava aarak Rasulullah'n obann ldrdkten sonra ganimet mallarn srp gtren bir kavim hakknda
nazil olmutur.
a- Eb Nasr hmed b. Ubeydullah el-Mahfid, Eb Amr b. Necid'den, o Mslim'den, o Abdurrahman b.
Hammad'dan, o Said b. Eb Arube'den, o Katade'den, o da Enes'ten bize u rivayette bulundu;
"Ukl ve Ureyne Kabilelerinden on kadar bir insan grubu Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Allah'n Rasul, biz davar sahibi kimselerdik. Tarlalarmz, ekinimiz yoktu. Bu yzden Medine'nin havasn
salmza elverisiz bulduk" dediler. Rasulullah (s.a.v.) onlara bir deve srs ve bir obanla Medine dna
kmalarn ve orada develerin stlerinden ve idrarlarndan ierek tedavi olmalarn emir buyurdu. Bunlar, Harre
denilen mntkann civarnda bulunuyorlard. Shhatlerine kavuunca Rasulullah (s.a.v.)'n obann katlettiler,
develeri de srp gtrdler. Rasulullah (s.a.v.) pelerinden adam gnderip onlar getirtti. Ellerini ve ayaklarn
kestirip gzlerini karttrd ve bunlar lnceye dek Harre'de bu halleri zere ylece brakldlar."
[131]
Katade dedi ki: "Bize zikrolunduuna gre bu yet bu ekya hakknda nazil olmutur."
b- bnu Cerrin Yezd bni Habb'ten rivayetine gre Abdlmelik bni Mervn, Enes'e mektup yazd ve Maide:
5/33 yetinden sordu. Enes ona mukabil mektup yazd ve bu yetin, slamdan dnen, obanlar ldrp, develeri
gtren, Ureyne hakknda indiini haber verdi.
[132]
Bundan sonra Cerr'den bunun benzerini anlatt.
[133]
c- Abdrrezzak, Ebu Hureyre'den bunun benzerini anlatt.
d- Enes ibn Mlik'ten rivayette o yle anlatyor:
"Ukl (veya Ureyne demitir) kabilesinden bir grup mslman olduklarn izhar edip slm zere bat etmek zere
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve Medine-i Mnevvere'de ikamet etmektelerken karnlarndan rahatsz oldular.
Allah'n Rasl (s.a.v.), onlara Medine dna kmalarn ve ehir dnda bulunan zekt develerinin idrar ve
stlerinden imelerini emretti, bununla ifa bulacaklarn haber verdi. Medine dna kp Raslullah (s.a.v.)'n
dediini yaptlar ve salklarn kazandlar, sonra da irtidad edip Raslullah (s.a.v.)'n zekt develerini gtmekte
olan mslman obann ldrdler ve zekt develerini srp gtrdler. Ertesi sabah Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu
haber ulanca hemen pelerinden bir seriyye gnderdi de gn yeni ykselmiken yakalanp getirildiler. Allah'n
Rasl (s.a.v.) emretti de elleri ve ayaklar aprazlama kesildi, gzleri oyuldu ve gnein altnda, obanlar ikence
ile ldrdkleri yerin yaknndaki talk araziye atldlar. Susuzluktan kavrulup su istemiler ve onlara su
verilmemiti."
Ebu Klbe der ki: "Onlar zekt develerini alan, zekt develerinin obann ldren, iman ettikten sonra irtidad edip
[134]
Allah ve Rasl ile savaan kimselerdi. te Allah Teal bunun zerine bu yeti indirdi."
e- Eyyb'dan gelen rivayette onlarn gzlerinin karlmas haberi yerine gzlerine kzgn ilerden mil ekildii, el
[135]
ve ayaklarnn kesilip yaralarnn, kanlarnn dinmesi iin dalanmad kayd vardr.
f- Enes'den gelen baka bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu katil mrtedlerin peine sald seriyye ile
birlikte bir de iz src gnderdii ve onlara verilen cezann akabinde Allah Teal'nn bu yet-i kerimeyi indirdii
[136]
kayd vardr.
g- Enes'den gelen baka bir rivayette de o: "Onlardan birisini bizzat ben de grdm. Susuzluktan belki iinde bir
damla su vardr umuduyla yerdeki topra (veya talar) azna alyor, sonra tkryordu. Sonunda bu halde
[137]
ldler." demitir.
h- bn shak'n belirttiine ve Enes'ten gelen bir rivayete gre Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu mrted katillerin
gzlerine kzgn mil ektirmesi ve ellerini ayaklarn aprazlama kestirmesi; onlarn, zekt develerinin obanlarna
yaptklarna karlk bir ksastr. Onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in obann (veya obanlarn), ellerini ayaklarn
kesmek, gzlerini karmak ve gzlerine diken otlar dikmek suretiyle ikence ederek ldrmlerdi. Enes'den gelen
rivayetlerin birinde bu mrted katillerin Ukl ve (veya deil) Ureyne'den sekiz kii (baka bir rivayette drd
Ureyne'den, Ukl'den olmak zere yedi kii) olup birsam denilen bir hastala (Akcier zar iltihab)
yakalandklar; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, O'na gelip hastalklarndan ikyet etmeleri zerine bir miktar zekt
devesini bir obanla birlikte Medine dnda (ehir havasndan kp l havas alarak) idrar ve stlerinden imek
suretiyle ifa bulmalar iin bunlara tahsis edip Medine dna gnderdii, pelerinden gnderilen seriyyenin de
ensardan yaklak yirmi svari gen olduu;
i- Cerr ibn Abdullah'tan gelen bir rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kendisini bir grup sahab ile onlar takibe
ve yakalamaya gnderdii, kavimlerinin topraklarna iyice yaklamlarken yakalayp getirdikleri, Bunlar
tarafndan ldrlen mslman obann isminin Yesr olduu, Hz. Peygamber'in onlar ikence ile ldrmesi
srasnda "su, su!" diye feryatlarna Hz. Peygamber (s.a.v.)'in: "Ate, ate" diye cevap verdii, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in onlar ikence ile ldrmesinin Allah Teal tarafndan ho grlmeyerek bu yet-i kerimeyi indirdii,
j- Enes'den gelen bir rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bunlan ldrdkten sonra atete yaktrd ayrntlarna
[138]
yer verilmektedir.
k- Fahreddin er-Razi der ki:
"Bu yet-i kerme, Ureyneli bir grup insan hakknda nazil olmutur. Onlar mslman olduklarn syleyip
Medine'ye gelirler. Derken hastalanrlar, renkleri sararp solar. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.av.) onlar,
idrarlarndan ve stlerinden iip iyi olmalar iin, zekt develerinin yanna gnderir. Onlar oraya varp, develerin
stn ve idrarlarn iip iyiletikleri zaman, o develerin obanlarn ldrrler, develeri srer gtrrler ve dinden
dnerler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onlarn peinden (asker) yollar ve askerlere (onlar ldrmelerini) emreder.
Onlar yakalannca elleri ve ayaklar kesilir, gzleri oyulur ve lsnler diye braklrlar. te o zaman, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in bu tatbikatn neshetmek zere bu yet nazil olur. Bylece Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu
snneti, bu yet-i kerme ile mensh olur. afi (r.h.)'ye gre ise, snnetin Kur'n ile neshi caiz olmad iin, "Bu
[139]
snnet, bir baka snnetle neshedilmi olup bu yet, o neshedici snnete uygun olarak nzil olmutur."
a- Ancak yet-i kerimenin nzulnde mehur ve sahih olan hadise ncsdr ve bu hadise de hicretin altnc
[140]
senesinde vukubulduuna gre yet-i kerimenin inmesi de o senede olmaldr.
b- Taberi bu grlerden son grn daha evla olduunu, zira bu hususa dair Rasulullah'n sahabilerinden shhatli
[141]
grler rivayet edildiini sylemitir.
38. "Erkek hrsz ve kadn hrszn, yaptklarndan tr Allah tarafndan ibret verici bir ceza olarak, ellerini kesin.
Allah Kadir'dir, Hakim'dir."

1- Kelb bu yetin, zrh hrsz olan Tu'me b. beyrk hakknda indiini sylemitir ki daha nce (Nisa Sresinin
[142]
105-107. yetlerinin nzul sebebinde) bunun kssas geti.
Bu hadisi Mslim, Muhammed b. Msenna, Abdu'1-A'la, Said tarikiyle Katade'ye isnad ederek rivayet
[143]
etmitir.
2- Abdullah bni Amr'dan Ahmet ve bakalar anlatt. Abdullah dedi ki:
"Raslullah zamannda bir kadn hrszlk yapt. Onun sa eli kesildi. Kadn:
"Ey Allah'n Rasl, ben tvbe etsem tvbem kabul edilir mi?" dedi. Allah Tel Maide: 5/39 yetini
[144]
indirdi."
3- Suyt, Bu hadisenin Hicretin drdnc ylnn Reb aylarndan birinde (evvel veya sn) meydana geldiini
[145]
[146]
kaydediyor ki
bu, yet-i kerimenin de nzul zamanna iaret etmektedir.

39. Kim de zulmettikten sonra tevbe eder ve kendini dzeltirse muhakkak ki Allah onun tevbesini kabul buyurur.
Gerekten Allah Gafur'dur, Rahim'dir.

1- Abdullah ibn Amr'dan rivayette o yle anlatyor:
"Bir kadn, bir aileden bir takm ss eyalar alm, ss eyalar alnan kimseler hrsz kadn yakalayp
cezalandrmas iin Raslullah (s.a.v.)'a getirmiler ve:
"Ey Allah'n elisi, bu kadn bizden hrszlk yapt." demilerdi. Raslullah (s.a.v.):
"Sa elini kesin." buyurdu. Kadna had uygulandktan sonra Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Allah'n elisi, bana tevbe yok mu?" diye sordu da Efendimiz:
"Bugn sen, annenden doduun gnk gibi (gnahszsn)." buyurdular ve Allah Teal da bu yet-i kerimeyi
[147]
indirdi.
2- Haberin Msned'deki rivayetinde kadnn ailesinin, elinin kesilmemesine karlk fidye vermek istedikleri, hatt
fidyeyi beyz dinara kadar ykselttikleri, fakat Efendimiz'in onlarn fidye tekliflerine kulak asmyarak mutlaka el
[148]
kesme cezasnn uygulanmasn emrettikleri de kaydedilmektedir.
3- bn Kesr, bu kadnn, hrszlk hadisesi Buhr ve Mslim'de de anlatlan Mahzm kabilesinden bir kadn
[149]
olduunu kaydeder.
4- Buna gre bu hrszlk ve el kesme hadisesi Mekke'nin fethi gnlerinde meydana gelmekle yet-i kerime de
[150]
Mekke'nin fethinden sonra nazil olmu demektir.
41. "Kalbleri inanmamken, azlaryle, "nandk" diyenler, yahudilerden yalana kulak verenler ve baka bir
topluluk hesabna casusluk edenlerden inkara koanlar seni zmesin. Szleri asl yerlerinden deitirirler de, "Byle
bir (fetva) size verilirse aln, verilmezse kann" derler. Allah'n fitneye dmesini diledii kimse iin Allah'a kar
senin elinden bir ey gelmez. te onlar Allah'n, kalblerini artmak istemedii kimselerdir. Dnyada rezillik
onlaradr. Onlara ahirette de byk azap vardr.
42. Onlar yalana kulak verirler, haram yerler. Eer sana gelirlerse aralarnda hkmet, yahut onlardan yz evir; yz
evirirsen sana bir zarar veremezler. Eer hkmedersen aralarnda adaletle hkm ver. Allah adil olanlar sever.

1- Ebu Hureyre ve Bera b. zib'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerime, Abdullah b. Suriya ve benzeri
Yahudiler hakknda nazil olmutur. Bunlar, zina eden evli iki Yahudinin Rasulullah'a gtrlmesini istemiler,
Rasulullah'n onlara sopa vurma ve yzlerini karalama cezas vermesi halinde onun hkmn kabul etmelerini,
[151]
recmedilme cezas vermesi halinde ise kabul etmemelerini sylemilerdir.
a- Eb Bekr Ahmed b. Hasan el-Hiyeri, imla tarikiyle Eb Muhammed Hacib b. Ahmed Ts'den, o Muhammed b.
Hammad Ebyeverd'den, o Eb Muaviye'den, o A'me'ten, o Abdullah b. Mrre'den, o da Bera b. Azib'den bize u
rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.), yz kmrle siyaha boyanm, denekle dayak yemekte olan bir yahudiye uramt. Onlar
arp:
"Zina edenin cezasn Kitabnz'da bu ekilde mi buluyorsunuz?" buyurdu.
"Evet" dediler. Rasulullah (s.a.v.), bunun zerine onlarn alimlerinden bir kiiyi ararak:
"Musa'ya Tevrat' indiren Allah akna syle, Kitabnz'da. zina edenin cezasn byle mi buluyorsunuz?" buyurdu.
Adam dedi ki:
"Hayr, byle bulmuyoruz. Eer bana Allah adna yemin verdirmeseydin sana gerei haber vermeyecektim. Biz
Kitabmz'da zina edenin cezasn "Recm (talayarak ldrme)" eklinde bulmaktayz. Fakat zina, bizim ileri
gelenlerimiz ierisinde oald. Dolaysyla asil bir kimseyi zina ederken yakaladmzda onu brakr, avamdan
birisini yakaladmzda ise ona ceza uygulardk. te bu yzden dedik ki;
"Hem ileri gelen asil kimseye, hem de sradan birisine beraberce tatbik edebileceimiz bir ceza zerinde
birleelim." Bylece Recm yerine, yz kmrle siyahlatma ve denekle sopalama zerinde birletik. Bunun
"Allah'm phesiz ben, insanlar zinakr ldrdklerinde senin emrini ihya eden ilk kimse olacam." Mteakiben
Rasulullah (s.a.v.) emir buyurup, adam recm olundu. te bu yzden Allah Teala bu yeti "Kalbleri inanmamken,
azlanyle, "nandk" diyenler, yahudilerden yalana kulak verenler ve baka bir topluluk hesabna casusluk
edenlerden inkara koanlar seni zmesin. Szleri asl yerlerinden deitirirler de, "Byle bir (fetva) size verilirse
aln, verilmezse kann" derler." ksmna; oradan da, Yahudiler hakknda buyurduu: "Kim, Allah'n indirdii ile
hkmetmezse, ite onlar kfirlerin ta kendileridir," ksmna; oradan da Hristiyanlar hakknda buyurduu: "Kim,
Allah'n indirdii ile hkmetmezse, ite onlar zalimlerin ta kendileridir." ksmna; oradan da dierleriyle beraber
btnn kfirler hakknda buyurduu: "Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar fasklarn ta kendileridir."
[152]
ksmna kadar indirdi."
[153]
Bu hadisi Mslim, Yahya b. Yahya, Eb Muaviye tarikinden rivayet etmitir.
b- Humeyd'nin... Cbir ibn Abdullah'tan rivayetine gre o yle anlatyor:
"Fedek halkndan bir adam zina etmiti. Fedekliler, Medine'deki bir takm yahudilere mektup yazarak:
"Muhammed'e bu kimsenin durumunu bir sorun. Eer celde cezas verilmesini emrederse bu cezay alp kabul edin.
Yok eer recmi (talyarak ldrmeyi) emrederse almayn, kabul etmeyin." dediler. Medine yahudileri de gelip Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e bunu sordular. Efendimiz:
"Bana iinizden en bilgin iki kii gnderin." buyurdu. bn Sriy adnda a bir adamla bir dierini getirdiler.
Efendimiz bu iki kiiye:
"Siz, sizden ncekilerden daha m bilgilisiniz?" diye sordular. Onlar:
"Kavmimiz yle iddia ediyor, veya kavmimiz yle sanyor." dediler. Efendimiz o ikisine dnerek:
"inde Allah'n hkm olan Tevrat yannzda deil mi?" diye sordu. Onlar:
"Evet, yanmzda." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"srail oullarna denizi yaran, zerinize bulutu glgelik yapan, sizi Fir'avun hanedanndan kurtaran, srail
oullarna menn ve selvay indiren Allah akna syleyin, recm hakknda Tevrat'ta ne buluyorsunuz?" diye sordu.
Birisi dierine
"imdiye kadar hi kimse bana bu ekilde yemin verdirmemiti." dedi, sonra ikisi birden Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
dnerek:
"Tekrar tekrar bakmann, kucaklamann, pmenin zina olduunu, srmeliin milinin srmedanlk iine girip
kmas gibi erkein kadna girip ktn grdne drt kiinin ahitlik etmesi halinde recmin farz olduunu
buluyoruz." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"te bu, (doru sylediniz, durum sylediiniz gibidir.)" buyurup o (Fedekli zina eden erkein) recmedilmesini
emrettiler ve o kii talanarak ldrld. te bunun zerine
"Sana gelirlerse ister aralarnda hkm ver, istersen onlardan yz evir. Eer onlardan yz evirirsen sana hibir
[154]
eyle zarar veremezler. Ve eer hkmedersen aralarnda adaletle hkm ver." yet-i kerimesi nazil oldu.
c- Yine Humeyd'nin... Cbir ibn Abdullah'dan rivayetine gre
"Onlar yalana ok kulak verenlerdir."den kastedilenler Medineli yahudiler;
"Sana gelmeyen dier kimselere ok kulak verirler"deki Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmeyenlerle kastedilenler Fedek
yahudileri;
"Sana gelmezler ve kelimeleri yerlerinden kaydrp deitirirler" ile kastedilenler Fedek yahudileridir. Bu
sonuncular:
"Eer size (hkm olarak) celde, yani sopa vurma verilirse alp kabul edin, eer celde cezas verilmez (de recm
[155]
cezasna hkmolunursa recm cezasn uygulamaktan ve) talayp ldrmekten saknn." diyorlard."
d- Taber Tefsirinde hadise Ebu Hureyre'den rivayetle yle anlatlyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvere'ye gelmesinden sonra evli bir yahudi, yine evli olan yahudi bir
kadnla zina etmi ve onun durumunu grmek zere yahudi bilginleri, Tevrat okuduklar evde (herhalde havra
olmal) bir araya gelmilerdi. O zamanda yahudiler bu suu ileyenleri Tevrat'taki recm cezas yerine zifte (veya
siyah boyaya) batrlm liflerden yaplm bir iple sopa vurup yzlerini siyaha boyarlar sonra da ikisini ayr ayr
merkeblere ters olarak bindirip halka tehir ederlerdi. Mzakere srasnda bazlar:
"Bu adam ve kadn Muhammed'e gtrn ve aralarndaki hkm sorun, aralarnda hkm vermeyi ona brakn.
Eer sizin hkmnze uygun hkm verirse aln kabul edin. O, bulunduunuz lkenin kral olduundan onun
hkmne uymanz sizin iin uygundur ve gnah deildir. Bylece bu zina eden arkadanz talanarak
ldrlmekten kurtarm olursunuz. Yok eer Tevrat'taki ceza olan talanarak ldrmeye hkmederse kabul
etmeyin ve elinizdeki hkm verme (kendi cemaatiniz hakknda kendi hkmlerinizi uygulama) hakkn elinizden
almasna msaade etmeyin." dediler. Bu karara vardktan sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Muhammed, bu adam evlendikten sonra baka birisiyle evli olan bu kadnla zina etmi. Bak, bunlar hakknda
hkm ver, onlar hakknda hkm vermeyi sana brakyoruz." dediler. Hz. Peygamber bir ey sylemeyip kalkt ve
hahamlarnn bulunduu havralarna geldi.
"Ey yahudiler topluluu, en bilgilinizi bana karn." buyurdu. Abdullah ibn Sriy adnda a birisini kardlar.
Kurayza oullarndan birisinden gelen baka bir rivayette o gn, bn Sriy ile birlikte Ebu Ysir ibn Ahtab ve
Vehb ibn Yahuda'y da kardlar ve:
"te bunlar en bilgililerimizdir." dediler. Efendimiz (s.a.v.) onlarla konutu ve aralarndaki mzakerede nihayet,
hayatta kalan yahudiler iinde Tevrat' en iyi bilenin bn Sriy olduunu sylediler de Hz. Peygamber (s.a.v.)
onunla yalnz konumak istedi. bn Sriy o srada yahudilerin yaa kk genlerinden biriydi. Hz. Peygamber
ona:
"Ey bn Sriy, Allah adna, srail oullarna o nimetleri veren Allah adna doru syle; Allah Tevrat'ta,
evlendikten sonra zina edenler iin recm (talanarak ldrlme) cezasna hkmetmedi mi?" dedi. bn Sriy:
"Allah iin evet, Allah yle hkmetti. Ey Ebu'l-Kasm, Allah'a yemin ederim bu yahudiler senin Allah'n gerek
elisi olduunu biliyor, fakat seni ekemiyorlar." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.) bn Sriy'nn yanndan kt ve o iki
yahudinin talanarak ldrlmelerini emretti de o ikisi Osman ibn Glib ibnu'n-Neccr oullar mescidinin kaps
yannda recmedildiler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Tevrat'taki hkm syleyip mslman olan bn Sriy ise daha
sonra irtidad etti de Allah Teal "Ey o peygamber, azlaryla inandk dedikleri halde kalbleriyle inanmyanlardan,
yahudilerden yalana kulak verenler ve sana gelmeyen baka bir kavmin szn dinleyenlerden kfre koanlar seni
[156]
zmesin..." yetini indirdi."
e- Rz'de bn Sriy'nn Fedek yahudilerinden parlak, kse bir gen olduu, o srada hayatta olan yahudiler iinde
Tevrat' onun en iyi bildii bilgisinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bizzat Cibril tarafndan verildii, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in ona doruyu sylemesi iin yemin verdirirken
"Yegne ilh olan Allah adna ki O Allah Musa'ya denizi yard, Tr'u zerinize kaldrd, Sizi kurtarp Fir'avun
ailesini suda bodu, size kitabn, onda hell ve haram indirdi. te O Allah adna syle; evli iken zina edenin
cezasn kitabnzda recm olarak buluyor musunuz?" diyerek sorduu; bn Sriy'nn
"Evet." demesi zerine yahudilerin ayak takmnn zerine hcum ettii, onun da:
"Ona yalan sylersem zerimize azb ineceinden korktum da doru syledim." dedii ayrntlarna da yer
[157]
verilmektedir.
f- Bu hadisede zina eden kadnn yahudilerin ileri gelenlerinden Ysre adnda bir kadn olduu, onunla zina halinde
[158]
yakalanan erkein de Kurayza oullarndan olduu sylenmitir.
g- Buhr'deki bn mer rivayetinde bn Sriy'nn, recm yetini okumamak veya Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
grmesini nlemek zere Tevrat'taki Recm yetini eliyle kapatp nn ve arkasn okuduu, Hz. Peygamber
[159]
(s.a.v.)'in ise onun elini koyduu yerden kaldrp altndaki yeti okuttuu
;
h- Mslim'deki bn mer rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yahudilerin Tevrat okuma evine geldiinde
onlardan Tevrat' karp okumalarn istedii; bn Sriy'nn recm yetinden nceki ve sonraki yetleri okuyup
elini recm yeti zerine koyarak kapatt; Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte orada bulunan Abdullah ibn Selm'n
Efendimiz'i uyararak Tevrat' okuyan bn Sriy'ya elini koyduu yerden kaldrmasn ve altndaki yeti okumasn
emretmesini syledii ve bylece yahudilerin Abdullah ibn Selm sayesinde rezil edildikleri ifade
[160]
edilmektedir.
i- Ancak Buhr ve Mslim'deki bu hadiste hadisenin bu yetin inmesine sebep olduu zikredilmemektedir.
Hadise, Ber ibn Azib'den yle naklediliyor:
"Zina ettii iin kendisine celde (sopa) cezas uygulanm ve yine ceza olarak yz siyaha boyanm bir yahudi
Efendimiz (s.a.v.)'in yanndan geiyordu. Allah'n Rasl (s.a.v.) onlarn alimlerinden bir adam arp:
"Tevrat'ta zina edenin cezasn byle mi buluyorsunuz?" diye sordu. Adam:
"Evet." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Musa'ya Tevrat' indiren Allah adna doru syle, Tevrat'ta zina edenin cezas bu mudur?" diye sorusunu yineledi.
Adam:
"Hayr, eer Allah adna diye yeminle sormasaydn sana bunu sylemezdim. Madem byle yeminle sordun,
doruyu syleyeceim: onun cezas recmdir." deyip yle devam etti: "Eraf ve ileri gelenler arasnda zina
oalnca onlara recmi uygulamak istemedik ve eraftan biri zina eder de zinasn yakalarsak ona recmi
uygulamay braktk, sradan birisinin zinasn yakaladmzda da ona recmi uygulamaya baladk. Ancak bu ikilik
de bizi rahatsz edince orta bir yol aradk ve gelin recm yerine herkese; ileri gelenlere de sradan kimselere de
uygulayabileceimiz bir ceza koyalm dedik ve ite bu celde ve tahmm'i tesbit ettik. Celde sopa vurmak (ki
liflerden yaplm ve zifte bulanm bir kam ile krk kam vurulurmu), tahmm de yzn siyaha boyamaktr."
Hz. Peygamber (s.a.v.) o yahudinin itiraf zerine:
"Ey Allahm, senin, yahudiler tarafndan terkedilen emrini ilk ihya eden benim." deyip o yahudinin recmedilmesini
emretti ve recmedildi de Allah Teal "Ey o peygamber, azlaryla inandk dedikleri halde kalbleriyle
inanmyanlardan, yahudilerden yalana kulak verenler ve sana gelmeyen baka bir kavmin szn dinleyenlerden
[161]
kfre koanlar seni zmesin..." yet-i kerimesini indirdi."
j- Ebu Hreyre'den gelen baka bir rivayette "yahudilerin, recm cezasn nasl kaldrdklar ayrntsna da yer
veriliyor. Buna gre krallarndan birinin bir amcas olu zina etmi. Kral, recmi o amcas oluna uygulamam.
Bir sre sonra kraln karsna halktan birisi zina etmi olarak getirilmi, kral da onun recmedilmesini emretmi.
Ancak halk buna kar durup:
"Daha nce zina eden amcann olunu recmetmedike bu adam recmetmeyiz." demiler ve nihayet recmden daha
hafif bir ceza tesbit ederek anlam ve recmi terketmiler. Tesbit ettikleri ceza ite Hz. Peygamber (s.a.v.)
zamannda uygulamakta olduklar celde ve tahmm imi. Bu rivayete gre bu hadise hakknda "nsanlardan
korkmayn da Ben'den takva zere olun ve yetlerimi az bir bahaya deitirmeyin. Kim de Allah'n indirdiiyle
hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir." (yet: 44)'e kadar olmak zere "Ey o peygamber, azlaryla
inandk dedikleri halde kalbleriyle inanmyanlardan, yahudilerden yalana kulak verenler ve sana gelmeyen baka
[162]
bir kavmin szn dinleyenlerden kfre koanlar seni zmesin..." yetleri nazil olmu."
k- Sudd'den gelen rivayet, Ebu Hureyre rivayetine benzemekte ise de hadisenin, yukardaki rivayetlerde
bulunmyan baz ayrntlarna yer verilmekle onu da vermemiz uygun olacak:
"Allah Teal, srail oullarna:
"Sizden birisi zina ederse onu recmedin." emrini indirmiti. Hayrllarndan birisi zina edinceye kadar bu hkm
uygulamaya devam ettiler. srail oullar o zina eden hayrl kiiyi recmetmek zere toplannca ileri gelenler ve
hayrl kimseler kalktlar zina eden o hayrl kiinin recmedilmesine engel oldular. Bir sre sonra sradan birisi zina
etti. srail oullar onu recmetmek zere bir araya gelince bu sefer avam ayaa kalkp onun recmedilmesine kar
ktlar ve:
"O zina edip de recmedilmesini engellediiniz arkadanz getirilip bununla birlikte recmedilmedike bu adam
recmetmeyiz." dediler. srail oullar:
"Bu i (bu zina edenin recmedilmesi emri) bize ar gelmeye balad. Gelin bir orta yol bulup onda anlaalm."
deyip recmi terkettiler. Recm yerine de "zina edene, siyaha boyanm bir iple 40 sopa vurulmas, sonra yznn
siyaha boyanarak bir merkebe ters olarak bindirilip tehir edilmesi" cezasnda anlatlar. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
peygamber olarak gnderilip Medine'ye gelmesine kadar da bu uygulama devam etti. Allah'n Rasl (s.a.v.)
Medine-i Mnevvere'ye geldikten sonra yahudilerin ileri gelenlerinden birisinin Bsra adndaki kz zina etti. Kzn
babas, arkadalarndan bazsn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gnderdi.
"Ona zinay ve zina hakknda ona gelen emri sorun. Yapmakta olduumuzun Tevrat'a uymadn ve Tevrat'taki
gerek hkm bize haber vermesinden ve bylece bizi rezil rsvay eylemesinden korkarz. Ama siz yine de gidip
ona bir sorun bakalm. Eer o da celde yani sopa vurma ile hkmederse o hkm aln ve uygulayn, eer recmi
emrederse ondan saknn ve uygulamayn" dedi. Raslullah (s.a.v.)'a geldiler, sordular, o da recm ile hkmetti ve
Allah Teal:
"Ey o peygamber, azlaryla inandk dedikleri halde kalbleriyle inanmyanlardan, yahudilerden yalana kulak
verenler ve sana gelmeyen baka bir kavmin szn dinleyenlerden kfre koanlar seni zmesin. Szlerin yerlerini
[163]
deitirirler de size bu verilirse aln, verilmezse kann derler..." yetini indirdi."
2- mir e-a'bi'den nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, mslmanlarn birinden, ldrd bir
kimsenin hkmnn ne olduunu Rasululah'tan sormasn isteyen bir Yahudi hakknda nazil olmutur.
a- Bu hususta mir diyor ki:
"Yahudilerden bir adam, kendi dininden olan bir adam ldrd. Katil, mslmanlardan antlamal olduu
kimselere:
"Siz bunun cezasnn ne olduunu Muhammed'den sorun. Eer o, diyet demeye dair hkm verecek olursa onun
nnde muhakeme oluruz. ayet o, ldrlmeye hkm verirse ona gitmeyiz." dedi.
3- Abdullah b. Abbas ve bn-i Zeyd'den nakledilen dier bir gre gre ise bu yet-i kerime Yahudilerden Nadr
oullar ile Kureyza oullar arasnda ihtilaf konusu olan bir diyetin Rasulullah'a sorulmas zerine nazil olmutur.
a- "Sana gelirlerse ister aralarnda hkm ver, ister onlardan yz evir. Eer onlardan yz evirirsen sana hibir
zarar veremezler. ayet hkm verirsen de aralarnda adaletle hkm ver. Hi phesiz Allah adaletli olanlar
sever." yet-i kerimesinin nzul sebebinde bn Abbs'tan farkl bir rivayet daha vardr. Bunda da yahudiler,
aralarndaki bir ihtilftan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmilerdir. Ama ihtilf sebebi farkldr. yle ki:
bn Abbs'tan, o yle anlatyor:
"Cahiliye devrinde Nadr oullar ile Kurayza oullar erefte bir deildiler. Nadr oullar daha erefli ve stn sa
ylmakla aralarndaki ldrme hadiselerinde ldrlen Nadr oullarnda ise ldrenin cezas ldrlenin karl
olarak ldrlmesi idi. ldrlen Kurayza oullarndan ise diyet olarak sadece 100 vesak hurma verilirdi. Hz.
Peygamber, peygamber olarak gnderildikten sonra Nadr oullarndan birisi, Kurayza oullarndan birisini
ldrd. Kurayzallar gelip Nadr oullarndan katili istediler;
"Ksasen ldrmemiz iin onu bize verin." dediler. Nadr oullar da katili vermeyip
"Muhammed aramzda hakem olsun." dediler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler de
"ayet hkm verirsen de aralarnda adaletle hkm ver. Hi phesiz Allah adaletli olanlar sever.." yet-i
[164]
kerimesi nazil oldu."
b Cahiliye devrindeki eitsizlikte yine bn Abbs'tan gelen bir bir rivayete gre Nadrlinin diyeti 100 vesak hurma
[165]
iken Kurayzalnn diyeti 50 vesak hurma idi.
c- Yine bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette ise yahudilerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bizzat gelmedikleri;
mnafklardan dostlarna haber gndererek gizlice ve kendilerini ele yermeden Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kendileri
[166]
hakknda nasl bir hkm vereceini renmelerini istedikleri kaydedilmektedir.
d- Bu iki hadise farkl gibi grnse de aslnda yahudilerin Tevrat'taki hkmleri kendi arzu ve heveslerine gre
deitirip Tevrat' tahriflerine dayal olarak aralarnda meydana gelen bir ihtilfta durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
arzetmeleri ve O'ndan kendi arzularna uygun bir hkm alabilme heveslerine iaret etmesi ynyle nzul sebebi
rivayetlerindeki bu farkllk aslnda bir ihtilf saylmaz. Veya yet-i kerimeler birbiri peinden meydana gelen bu
[167]
iki olay zerine nazil olmu olmaldr.
e- Katade bu yetin izahnda demitir ki:
"Bu yet, Nadr oullar Yahudilerinin, ldrd Kureyza oullarndan bir Yahudi hakknda nazil olmutur. Nadr
oullar Kureyza oullarndan birini ldrdkleri zaman, kendileri onlardan stn sayld iin kendilerine ksas
yaplmazd. Bunlar, Kureyza oullarna sadece diyet derlerdi. Kureyza oullar, Nadr oullarndan birisini
ldrrse Nadr oullar, kendilerini stn sayarak ksasn dnda hibir eye raz olmazlard. Onlar bu ekilde
devam ederken Rasulullah Medine'ye geldi. Yahudiler bu meseleyi Rasulullah'a sormaya karar verdiler. Bunun
zerine mnafklardan biri dedi ki:
"Bu kii kastl bir ekilde ldrlmtr. Siz bu meseleyi Muhammed'e gtrrseniz korkarm ki o size ksas
yapma hkmn verir. Eer Muhammed, sizin diyet vermenizi kabul ederse onun verdii hkm aln. Aksi
[168]
takdirde ondan kann."
f- bn Abbs'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Allah bu yet-i kerimeleri iki yahudi cemaati hakknda inzal buyurmutur. Bu iki cemaat cahiliyye devrinde
birbirleriyle savayorlard, sonunda biri dierine galip gelerek, aadaki artlar muvacehesinde birbirleriyle sulh
yapmaya raz oldular:
Galip gelen taraftan biri, yenilen taraftan birini ldrecek olursa, diyeti elli vask olacaktr. Buna mukabil, yenilen
taraftan biri, galip taraftan birini ldrecek olursa, diyeti yz vask olacaktr. Hz. Peygamber (s.a.v.) gelinceye kadar
durum byle devam etti. Bir gn, yenilen taraftan biri galip taraftan birini ldrnce, galip taraf yenilen tarafa,
"bize yz vask gnderin" diye haber sald. Ancak yenilen taraf:
"Dini bir, vatan bir, soyu bir olan iki kabileden birinin diyeti dierinin yars olsun! Hi byle ey olur mu? Biz
size imdiye kadar diyeti istediiniz ekilde vermisek, bu sizin zulmnzden korktuumuz iindir. Madem ki,
Muhammed de geldi, artk size bu ekilde diyet vermeyeceiz." dedi. Az kalsn birbirleriyle savaacaklard.
Sonunda Hz. Peygamber (s.a.v.)'i aralarnda hakem klmaya raz oldular. Verecei hkmn renebilmek iin de
mnafklardan baz kimseleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gnderdiler. Bunun zerine Allah bu yet-i kerimeleri inzal
[169]
buyurdu."
4- Ebu Lbbe ibnu'l-Munzir hakknda inmitir.
a- Sudd ve Mukatil'den rivayete gre Kurayza oullar, kalelerinde Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan muhasara
edildiklerinde Ebu Lbbe ibnu'l-Munzir'e:
"Sa'd'n hakkmzda verecei hkme raz olalm m?" diye sormular. Ebu Lbbe de Sa'd'n, onlar hakknda
ldrlmelerine dair hkm vereceini ifade eden bir iaret yapm (elini boazna gtrerek boazlanma iareti
yapm). te bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu. Ebu Lbbe:
[170]
"Bildim ki ben Allah'a ve Rasl'ne bylece ihanet ettim." dermi
[171]
Ancak bu yet-i kerimenin nzul sebebinde mehur ve sahih olan birinci grtr.
5- Abdullah b. Kesir ve Mcahid'den nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime, mnafklar hakknda nazil
olmutur.
a- Taberi diyor ki:
"Bana gre bu grlerden doru olmaya daha evla olan, bu yetin, mnafklar hakknda nazil olduunu syleyen
grtr. Bu mnafklar, Abdullah b. Suriya gibileri de, Ebu Lbabe gibileri de ve bunlarn dndakiler de
olabilirler. Ancak bu mnafklarn, Abdullah b. Suriya ve benzerleri olduklar hakknda Rasulullah'n iki sahabisi
Ebu Hureyre ve Bera b. zib'den hadisler rivayet edilmitir. Bu nedenle bu konuda rivayet edilenlerin en salam
lar bu iki sahabinin rivayet ettikleridir. Bu da gstermektedir ki, Abdullah b. Suriya, diliyle Rasulullah'a iman
[172]
ettiini syleyen, kalben ise iman etmeyenlerden biridir.
44. Dorusu Tevrat' Biz indirdik. Onda hidayet ve nur vardr. Kendilerini Allah'a teslim etmi peygamberler,
yahudilere onunla; Rabb'a kul olanlarla bilginler de Allah'n kitabndan elde mahfuz kalanla hkmederlerdi ve ona
ahid idiler. nsanlardan korkmayn da Ben'den takva zere olun ve yetlerimi az bir bahaya deitirmeyin. Kim de
Allah'n indirdikleriyle hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir.

1- Eb Abdillah b. Eb shak, Ebu'l-Heysem hmed.b. Muhammed b. avs el-Kind'den, o Muhammed b. Abdillah
b. Sleyman el-Hadrem'den, o Eb Bekr b. Eb eybe'den, o Eb Muaviye'den, o A'me'ten, o Abdullah b.
Mrre'den, o da Bera b. Azib'den bize rivayet ettiine gre Rasulullah (s.a.v.), yahudi bir erkekle yahudi bir kadn
recmettirdi, sonra da: "Kim, Allahn indirdii ile hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir.", "Kim, Allahn
indirdii ile hkmetmezse ite onlar zalimlerin ta kendileridir.", "Kim, Allahn indirdii ile hkmetmezse ite onlar
[173]
fasklann ta kendileridir." yetlerinin hepsinin kfirler hakknda indiini syledi."
[174]
Bu hadisi Mslim, Eb Bekr b. Eb eybe'den rivayet etmitir.
2- Eb Muhammed Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Hamdn'dan, o Ahmed b.
Muhammed b. Hasan'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Zhr'den, o Mzeyne
Kabilesi'nden olan bir kiiden, o Said b. Mseyyeb'den, o da Eb Hureyre'den bize u rivayette bulundu:
"Yahudiler'den bir erkekle bir kadn zina etmi, bunun zerine onlarn bazs bazsna:
"u peygambere gidelim. Zira o ii hafifletmek, kolaylatrmak iin gnderilmi bir peygamberdir. ayet o, bize
"recmetme" dnda bir fetva verirse onu kabul ederiz ve (Ahiret'te) Allah katnda bu fetvay hccet getiririz de:
"Senin peygamberlerinden bir peygamberin fetvas" deriz" demilerdi. Mteakiben Peygamber'e geldiler.
Rasulullah (s.a.v.), Ashab ile beraber Mescid'de oturmakta idi. Yahudiler dediler ki:
"Ey Ebe'l-Kasm, zina eden bir erkekle bir kadn hakknda grn nedir?" Rasulullah (s.a.v.) onlara hibir
konumada bulunmad. Nihayet onlarn dershanelerine gidip kapy tuttu ve buyurdu ki:
"Allah adna size yemin verdiriyorum. Tevrat' Musa'ya indiren Allah ak iin syleyin, evli olduu halde zina
eden bir kimseye verilecek cezaya dair Tevrat'ta ne buluyorsunuz?" Onlar:
[175]
"Yz kmrle karalanr, "Tecbih"
olunur ve deneklenir." cevabn verdiler. lerinden gen bir yahudi
susmu cevap vermemiti. Rasulullah (s.a.v.), onun sustuunu grnce Allah adna ona and vermeye srar etti.
Bunun zerine gen dedi ki:
"Bizi Allah'a saldn ya, Allah iin derim ki, biz hakikaten Tevrat'ta recm hkmn bulmaktayz." Rasulullah (s.a.v.)
o gence:
"Peki Aziz ve Yce olan Allah'n emri hususunda verdiiniz ilk taviz nedir?" diye sordu. Gen dedi ki:
"Hkmdarlarmzdan birisine akrabal olan adam zina etmi de hkmdar o adamdan recmi bertaraf etmiti.
Sonra insanlardan bir cemaat ierisinde bir kii zina etmiti de ayn hkmdar bu adamn recm olunmasn
istemiti. Adamn sahipleri de:
"Kendi adamn getirip recm etmedike, bizim adammz recm edemezsin" demilerdi. Bylece aralarnda bu ceza
zerinde anlaamyorlard." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"O halde ben de Tevrat'ta bulunan hkm veriyorum" buyurdu ve mteakiben bu iki kii hakknda emretti de
[176]
bunlar recm olundular."
3- Zhr dedi ki:
"Bize gelen habere gre bu yet Yahudiler hakknda inmitir. Rasulullah (s.a.v.) da kendisini Allah'a teslim etmi
[177]
olan o peygamberlerdendir."
4- Katade diyor ki:
"Bize anlatldna gre bu yet-i kerime indirilince Rasulullah buyurmutur ki:
[178]
"Yahudiler hakknda da onlarn dndaki dier dinlere sahip olan insanlar hakknda da biz hkm vereceiz."
5- Zhri bu yet-i kerimenin, Rasulullah'a evli olduklar halde zina eden iki Yahudinin cezasnn ne olacan
[179]
sormalaryla Rasulullah'n, onlara recmedilme cezas vermesi zerine nazil olduunu sylemitir.
6- Ma'mer dedi ki:
"Zhr, Salim'den, o da bn mer'den bana haber verdiine gre bn mer yle demitir:
"O, iki zinakrn recm olunmasn emrettii vakit ben, Rasulullah (s.a.v.)'n yannda idim. Bu iki zinakr recm
[180]
edilirken atlan talardan korunmak iin erkein kadna eliyle siper olduunu grdm."
7- Bundan nceki yet-i kerimelerin nzul sebebi olarak Ebu Hreyre'den naklen anlatlan hadisenin bu yet-i
kerimenin nzulne sebep olduu Zhr'den rivayetle Taber'nin tefsirinde ve Vhid'nin Esbbu'n-Nzl'nde
[181]
[182]
zikredilmitir.
Herhalde bu yetlerin hepsi ayn hadise zerine ve bir defada inmi olmaldr.
"Bu yet, yahudiler hakknda nazil olmutur. Binaenaleyh bu sadece onlarla ilgilidir. Bu gr zayftr. nk,
[183]
sebeb-i nzuln hususliine deil, lfzn (szn) umm manasna itibar edilir."
9- Esbat, Sddi'nin unlar sylediini rivayet etmitir:
"Yahudilerden iki karde vard. Bunlara "Suriya'nm iki olu" denirdi. Bunlar, mslman olmadklar halde
Rasulullah'a tabi olmulard. Bunlar, Rasulullah'n, kendilerinden, Tevrat hakknda bir ey sorduunda ona,
Tevrat'tan bildiklerini syleyeceklerine dair ahit vermilerdir. Bunlardan biri "Rabbani" dieri ise "Hibr" idi.
Bunlar, Rasulullah'a, ondan bir eyler renmek iin tabi olmulard. Bir gn Rasulullah onlar ard.
Kendilerinden baz eyler sordu. Onlar da "leri gelen kimselerin zina etmeleri halinde hkmn ne olduunu, zayf
olanlarn zina etmeleri halinde de hkmn ne olduunu ve dier hkmlerin neler olduklarn" sylediler. Bunun
zerine Allah teala "phesiz biz, iinde hidayet ve nur bulunan Tevrat' indirdik. Allah'a teslim olan
Peygamberler, Yahudilere onunla hkmederlerdi." Yani, "Muhammed (s.a.v.) Yahudilere Tevrat'n hkmyle
hkm verir." beyann indirdi.
10- Mfessirler bu yette zikredilen kfirlerden kimlerin kastedildii hususunda eitli grler zikretmilerdir.
a- Bera b. zib, Ebu Salih, Dahhak, Ebu Miclez, krime, Katade ve Ubeydullah b. Abdullah'dan nakledilen bir
gre gre bu yette zikredilen kfirlerden maksat, Allah'n kitab Tevrat' tahrif edip deitiren Yahudilerdir.
Bu hususta Bera b. zib demitir ki:
[184]
"Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar, kfirlerin ta kendileridir."
"Kim, Allah'n indirdii ile
[185]
[186]
hkmetmezse ite onlar, zalimlerin ta kendileridir."
"te onlar fsklarn ta kendileridir."
yetlerinin
[187]
hepsi, kfirler hakknda nazil olmutur.
Ebu Salih diyor ki:
"Maide suresinin bu yetinde ehl-i slam iin bir ey yoktur. Bunlar, kfirler hakkndadr."
mran diyor ki:
"Ebu Miclez'e, Hariciye mezhebinin ibadiye frkasndan bir ksm insanlar gelip yannda oturdular ve ona dediler
ki:
"Allah teala buyuruyor ki: "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar, kfirlerin ta kendileridir." "Kim,
Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar zalimlerin ta kendileridir." "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse
ite onlar, fsklarn ta kendileridir." (badiye frkasna mensup olanlar bu szlerini sylerken, idarecilerin, Allah'n
indirdii ile hkmetmediklerinden, kfirler, zalimler ve fasklar olduklarn sylemek istemilerdir.) Ebu Miclez de
dedi ki:
"Bu idareciler bu yaptklarn yapyorlar ve yaptklarnn gnah olduunu da biliyorlar. Bu yetler, Yahudi ve
Hristiyanlar hakknda nazil olmutur." badiye frkasndan olanlar dediler ki:
"Vallahi sen de bizim bildiimiz gibi biliyorsun. Fakat sen onlardan korkuyorsun." Ebu Miclez de dedi ki:
"Siz buna bizden daha layksnz. Biz, sizin bildiiniz gibi bilmiyoruz. Sizler, biliyorsunuz fakat, bildiiniz gibi
hareket etmenize engel olan, sizin onlardan korkmanzdr."
Bu hususta Ebul Buhturi de unlar sylemitir:
"Bir adam Huzeyfe'den "Kim Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir. te onlar
zalimlerin ta kendileridir. te onlar, fsklarn ta kendileridir..." yetlerinin izahn sordu ve dedi ki:
"Bu yetlerin srailoullan hakknda nazil olduklarn sylyorlar ne dersin?" Huzeyfe de dedi ki:
"Evet, size karde olan srailoullar hakknda, her ac ey onlarn hakknda, her tatl ey ise sizin hakknzda. Hayr
vallahi mesele byle deil. Siz, srailoullarnn yolunu, bir takunyann tasmas kadar ok yakn bir mesafeden
takibedeceksiniz."
Bera b. zib de Rasulullah'n, zina eden Yahudiler hakknda recm cezas vermesi zerine bu yetlerin indiini ve
bunlarn, Yahudiler hakknda nazil olduunu sylemitir.
bn-i Zeyd de demitir ki:
"Kim, kendi eliyle bir kitap yazar, Allah'n kitabn brakarak o kitapla hkm verir ve kendi yazd o kitabn da
Allah katndan olduunu zannedecek olursa ite o zaman kfir olur.
Ebuzzinad diyor ki:
"Biz, Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe b. Mes'ud'un yamnda bulunuyorduk. Bir adam, "Kim, Allah'n indirdii ile
hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir." "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar zalimlerin ta
kendileridir." "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar fasklarn ta kendileridir." yetlerini okudu.
Bunun zerine Ubeydullah dedi ki:
"Vallahi bir ok insan, bu yetleri, haklarnda inmedikleri mnlarla yorumluyorlar. Bunlar, Yahudilerden iki kabile
hakknda nazil olmutur. Onlar da Kureyza ve Nadr oullardr."
Ubeydullah, bu iki kabileden birinin, kendisini daha stn sayarak ldrlenlere diyet takdir edildiinde, kendi
kabilesinden ldrlenlerin diyetini dier kabileden ldrlenin iki kat kabul ederlerdi. Rasulullah Medine'ye
hicret edip diyetlerinin eit olduuna hkm verecei anlalnca onlar, ilerinden mslman grnen bir mnafk
Rasulullah'a gnderip durumu renmek istemiler, daha nce yaptklar gibi hkm verirse kabul edeceklerini, eit
olduklarna hkm verirse kabul etmeyeceklerini kararlatrmlardr. te bunun zerine Allah teala, bundan nceki
yetleri, bunu ve bundan sonraki yetleri o Yahudiler hakknda indirmitir.
b- mir e-a'bi'ye gre ise "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir." yeti
mslmanlar kasdetmektedir. "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar, zalimlerin ta kendileridir." yeti,
Yahudileri kasdetmektedir. "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar, fasklarn ta kendileridir." yeti
Hristiyanlar kasdetmektedir. Yani, birinci yet mslmanlar hakknda, ikinci yet Yahudiler, nc yet de
Hristiyanlar hakknda nazil olmutur.
c- Ata b. Ebi Rebah, Tavus ve Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre "Kim,Allah'm indirdii ile
hkmetmezse ite onlar, kfirlerin ta kendileridir..." "te onlar, zalimlerin ta kendileridir.." "te onlar fasklann ta
kendileridir." yetlerinde zikredilen kfirlikten maksat, insan dinden karan kfirliin daha alt seviyesinde bir
kfirliktir. Zalimlik ve fasklk da, bilinen zalimlik ve faskhklardan daha alt derecede zalimlik ve faskiklardr.
Bu hususta Said el-Mekki Tavus'un unlar sylediini rivayet etmitir. "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse
ite onlar, kfirlerin ta kendileridir." yetindeki kfirlik, kiiyi dinden karan kfirlik deildir.
Tavus diyor ki:
"Bir kii, Abdullah b. Abbas'tan, "Allah'n indirdii ile hkmetmeyenler" yetlerini sordu ve dedi ki:
"Bir kimse bunu yaparsa kfir mi olur?" Abdullah b. Abbas da dedi ki:
"Onun bunu yapmas kfirliktir. Fakat o kimse Allah', hiret gnn, unu ve unu inkr eden kimse gibi deildir."
d- brahim en-Nehai, Hasan- Basri, Abdullah b. Mes'ud ve Sddi'ye gre ise bu yetler, ehl-i kitap hakknda
inmitir. Fakat bunlar, btn insanlar kapsamaktadr. Mslmanlar iin de geerlidir, kfirler iin de geerlidir.
Bu hususta Mansur, brahim en-Nehai'nin unu sylediini rivayet etmitir:
"Bu yetler srailoullar hakknda inmitir, amma bu mmet iin de geerlidir."
Avf da, Hasan- Basri'nin "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar kfirlerin ta kendileridir." yeti
hakknda unu sylediini rivayet etmitir.
"Bu yet, Yahudiler hakknda nazil olmutur ama onun hkmne uymak bize farzdr."
Selem b. Kuneyt diyor ki:
"Alkame ve Mesruk, Abdullah b. Mes'ud'dan, rvetin hkmn sordular o da dedi ki:
"Rvet suht'tandr. (Yani bu surenin krk ikinci yetinde geen ve "Haram" diye tercme edilen "Suht'tandr)
Onlar da dediler ki:
"Bu, hkm verme srasnda alnan rvet midir?" Abdullah b. Mes'ud da dedi ki:
"Byle bir halde rvet almak kfirliktir. nk Allah teala buyurmutur ki:
"Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar, kfirlerin ta kendileridir."
Sddi de bu yeti yle izah etmitir:
"Allah teala buyurmutur ki: "Kim benim indirdiim ile hkm vermez, onu kastl olarak brakr ve bile bile
hakszlk yapacak olursa ite o kfirlerdendir."
e- Abdullah b. Mes'ud'dan nakledilen dier bir gre gre "Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar
kfirlerin ta kendileridir." yetindeki "Kfirler"den maksat, Allah'n indirdiini inkr ederek onun dndaki eylerle
hkm verenlerdir. Allah'n indirdiinin, Allah tarafndan olduunu kabul ederek onun dndaki eylerle hkm
verenler ise zalimler ve fasklardr.
Taberi diyor ki:
"Kim, Allah'n indirdii ile hkmetmezse ite onlar, kfirlerin ta kendileridir." yeti hakkndaki grlerden doru
olmaya daha layk olan, bu yetin ve bundan sonra gelen yetlerin, kfirler hakknda olduunu syleyen grtr.
nk bu yetten nce gelen yetlerin de sonraki yetlerin de ehl-i kitabn kfirlerinden haber verdiini sylemek
daha evladr.
Eer denilecek olursa ki: "Allah teala, ehl-i kitaptan bahsettikten sonra umumi bir ifade ile, indirdii ile
hkmetmeyen herkesin kfir olduunu bildirmitir. Sen bunun nasl olur da, zellikle ehl-i kitabn kfirlerine
mahsus olduunu sylersin?" Cevaben denilir ki: "Allah teala, indirdii ile hkmetmeyenlerin kfirliini, indirdii
ile hkmetmemesiyle birlikte, onu inkr edenler iin genelletirmitir. Abdullah b. Abbas'm da dedii gibi Allah'n
indirdiini inkr ederek onunla hkmetmeyen herkes de ehl-i kitabn kfirleri gibi kfirdir. Zira, Allah'n indirdiini
bildii halde onu inkr eden kimse, Rasulullah'm Peygamberliini bildii halde onun Peygamberliini inkr eden
[188]
kimse gibidir."
45. Biz onda onlar zerine yazdk: Cana can, gze gz, buruna burun, kulaa kulak, die di, yaralar birbirine
ksastr. Kim de hakkndan vazgeerse o kendisi iin bir keffrettir. Kim Allah'n indirdiiyle hkmetmezse ite
onlar zlimlerin ta kendileridir.

1- Katde'den rivayette o yle anlatyor:
"Chiliye ehli azgn ve eytana uymu kimselerdi. Bu cmleden olarak mesel bir kabile kendinde bir baka
kabileye kar bir gllk hissettii takdirde onlardan bir kle baka bir kabilenin bir klesi tarafndan
ldrldnde:
"Bu klenin kan karlnda ancak hr birisinin ldrlmesini kabul ederiz." derlerdi. Onlardan bir kadn baka
bir kabileden bir kadn ldrdnde:
"Bu kadnn kan karlnda ancak bir adamn ldrlmesini kabul ederiz." derlerdi. te bunun zerine Allah
Teal Bakara: 2/178 yetini indirerek klenin kle karl, diinin dii karl olduunu haber verdi, sonra da bu
[189]
yeti indirdi."
2- Daha nce (Nisa Sresinde 60. yetin nzul sebebinde) getii zere Sudd'den gelen bir rivayette Evs ve
Hazrec'in antlamallar olan Nadr oullar yahudileri ile Kurayza oullar yahudileri arasnda bir ldrme
hadisesinin diyeti konusundaki anlamazlk zerine Nisa: 4/60 yeti indii gibi bu yet-i kerimenin ve. "Onlar hal
[190]
[191]
chiliye devrinin hkmn m aryorlar?..."
yetinin de bu hadise zerine indii kaydedilmektedir.
3- Taber'de bn Cureyc'den gelen bir rivayette bu recm ve diyet hadiseleri birletirilerek yle naklediliyor:
"Kurayza oullar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, daha nceden Tevrat'ta olup da gizledikleri recm hkmn verdiini
grnce dorulup:
"Ey Muhammed, kardelerimiz Nadr oullar ile aramzda da hkm ver." dediler. Kurayzallarn, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in hkm vermesini istedikleri olay bir diyetle ilgili idi. yle ki: Chiliye devrinde, Hz. Peygamber (s.a.v.)
Medine-i Mnevvere'ye gelmezden nce aralarnda bir ldrme hadisesi olmutu. Nadr oullar, Kurayza
oullarna kar bir stnlk davas gdyor ve aralarndaki ldrmelerde diyeti yarm diyet olarak dyorlard. Bir
Nadirlinin diyeti 140 vesak hurma iken bir Kurayzalnn diyeti 70 vesak hurma olarak veriliyordu. Allah'n Rasl
(s.a.v.):
"Kurayzalnn kan Nadrlinin kanna eittir." buyurunca Nadr oullar kzdlar ve:
"Verdiin recm hkmnde de sana itaat etmeyiz. Daha nceden aramzda uyguladmz haddi uygularz." dediler
bunun zerine
[192]
"Onlar hal chiliye devrinin hkmn m aryorlar?..."
yet-i kerimesi ile
[193]
"Orada onlara yazdk ki muhakkak cana can, gze gz... ksas vardr." yet-i kerimesi nazil oldu."
4- Taber tefsirinde verilen bir rivayette de "Ey peygamber, azlaryla inandk dedikleri halde kalbleriyle
inanmyanlardan, yahudilerden yalana kulak verenler..." yetinden balyarak "Kim de Allah'n indirdiiyle
hkmetmezse ite onlar fsklarn ta kendileridir." (yet: 47)'ye kadar olmak zere yedi yetin bir defada ve bir
hadise zerine indii ifade edilmektedir. Hz. sa'nn da srail oullar peygamberlerinden olduu vakasna gre
ncil ehli de yahudilere ilhak edilerek btn bu yetlerin yahudiler hakknda nazil olduunu sylemek mmkndr.
5- Ancak a'b'den
"Kim de Allah'n indirdikleriyle hkmetmezse ite onlar kfirlerin t kendileridir." yet-i kerimesinin mslmanlar;
"Kim de Allah'n indirdikleriyle hkmetmezse ite onlar zlimlerin t kendileridir." yet-i kerimesinin yahudiler;
"Kim de Allah'n indirdikleriyle hkmetmezse ite onlar fsklarn t kendileridir." yet-i kerimesinin de
[194]
hristiyanlar hakknda nazil olduu da rivayet edilmitir.
6- Buradaki mslmanlardan, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvere'ye gelii ile Kurayza ve Nadr
oullar yahudilerinden mslman olanlarn kastedilmi olduu gz nnde bulundurularak ilk ikisinin yahudiler,
sonuncusunun da yetin banda "ncil ehli Allah'n onda indirdikleri ile hkmetsinler" ifadesine gre hristiyanlar
[195]
hakknda nazil olduu gr vakaya daha uygun grnmektedir."
46. "(Habibim) sana da hak olarak kitab, kendinden evvelki kitaptan tasdik edici ve ona kar bir ahid olmak
zere, gnderdik. O halde, (ehl-i kitap) arasnda Allah'n indirdii ile hkmet, sana gelen hakikatten dnp, onlarn
hevlanna uyma. Sizden herbiriniz iin bir eriat, bir yol tayin ettik. Eer Allah dileseydi, (topunuzu) bir tek mmet
yapard. Fakat O, size verdii eyde sizi imtihan etmek iin (byle ayrd). yle ise hayrl ilerde birbirinizle
yarn. Zaten hepinizin en son dnp gelii Allah'adr. Artk O, hakknda ihtilaf etmekte olduunuz eyleri size
haber verecektir."

1- Rivayete gre bir grup yahd
"Haydi Muhammed'e gidelim. Belki onu dininden saptrrz" dediler ve yanna giderek:
"Ey Muhammed, sen bizim yahdilerin limleri ve eraf olduumuzu biliyorsun. Biz sana uyarsak, btn
yahdilerin de sana uyacan anlarsn. Bizim, hasmlarmzla bir davamz var. Onlarla birlikte seni hakem
[196]
yapacaz. Bizim lehimize hkm ver, biz sana iman edelim" demiler, bunun zerine bu yeti indirmiti."
49. "O halde, Allah'n indirdii Kitap ile aralarnda hkmet, Allah'n sana indirdii Kurann bir ksmndan seni
vazgeirmelerinden sakn, heveslerine uyma; eer yz evirirlerse bil ki, Allah bir ksm gnahlar yznden onlar
cezalandrmak istiyor. nsanlarn ou gerekten fasktrlar."

1- bnu shaktan rivayet edildiine gre bn Abbas dedi ki:
[197]
[198]
"lerinde Ka'b b. Esed
, Abdullah b. Sriya ve e's b. Kays'n
bulunduu bir yahudi cemaatin birbirine:
"Gelin Muhammed'e gidelim. Belki O'nu dininden saptrz" dediler. Mteakiben Peygamber (s.a.v.)'e gelip dediler
ki:
"Ey Muhammed, sen pekala bilmektesin ki biz, yahudi alimleri ve erafyz ve biz sana tabi olduumuz takdirde
Yahudiler bize uyarlar ve bize asla muhalefet etmezler. Bizimle bir topluluk arasnda bir dmanlk var. Onlarn
mahkemesini sana havale edelim de onlarn aleyhine, bizim lehimize hkm veresin. Biz de sana iman edip, seni
[199]
tasdik edelim." Rasulullah (s.a.v.) bundan kand. Allah Teala da onlar haknda bu yeti indirdi."
2- Mukatil'in zikrettiine gre ise "Nadir oullarndan bir cemaat Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Kurayza oullar ile aramzda vukubulacak diyetlerde sen gelmezden nce olduu ekilde (onlardan daha erefli
ve stn olduumuza binaen bizim diyetimizin, onlarnkinin iki kat olmas eklinde) bizim lehimize hkmetmen
[200]
karlnda sana biat etmemize ne dersin?" demiler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
3- Her iki hadisede de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haksz hkm vermesi teklifinde bulunanlar yahudiler olmakla iki
[201]
nzul sebebi arasnda bir ihtilf sz konusu deildir.
50. Cahiliye hkmn m istiyorlar? Ama yakn getiren bir kavim iin Allah'tan daha gzel hkm veren
kimdir?

1- Mukatil der ki:
"Hz. Muhammed (s.a.v.) peygamber olarak gnderilmezden nce Kurayza oullar ile Nadr oullar arasnda baz
ldrme olaylar gemiti. Hz. Muhammed (s.a.v.) peygamber olarak gnderilince bunlar gelip onun hakemliine
bavurdular. Kurayza oullar:
"Nadr oullar bizim kardelerimizdir; babamz bir, dinimiz birdir. Ama Nadr oullar bizden birini ldrdnde
onlar bize 70 vesak hurma verdiler, biz onlardan birini ldrdk m de onlar bizden 140 vesak hurma aldlar. Biz
onlardan birisini ldrdk m onlar bunun karlnda bizden iki kii ldrdler. Biz onlardan bir kadn ldrdk
m onun karlnda bizden bir erkek ldrdler. Yaralarn diyetinde de bizim yaralarmzn diyeti onlarn
yaralarnn diyetinin yars oldu. imdi onlarla bizim aramzda sen hkm ver." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Ben hkmediyorum ki Kurayzalnn kan Nadirlinin kanna eittir; Nadirlinin kan da Kurayzalnn kanna
eittir. Ne ksasta, ne diyette, ne yaralarda birinin dierine hibir stnl yoktur." buyurunca Nadr oullar
kzdlar ve:
"Senin hkmne raz olmyacaz, emrine de itaat etmiyeceiz, hi phesiz sen bizim dmanmzsn." dediler de
[202]
2- u da ileri srlmtr: Onlarn zayflarna, gsz ve arkasz kimselerine bir hkm vacip olduu zaman, onlar
bu kimseleri, o hkm yerine getirmeye mecbur tutuyorlard. Ama onlarn gl ve arkal olanlarna,
kodamanlarna ise bir hkm vacip olduunda, o zaman onlar o kimseyi bundan sorumlu tutmazlar ve cezann
[203]
uygulanmasn istemezlerdi. te Cenb- Hak bu yet ile onlar bylesi davrantan men etmitir.
3- Bu yetle, yahudilerin ehl-i kitap ve ilim sahibi olmalarna ramen, srf cehalet ve apak bir hev ve arzu
[204]
demek olan chiliyye hkmn arayp peine dtkleri iin, onlar ayplamak mnas kastedilmitir.
51. Ey iman edenler, yahudi ve hristiyanlar dost edinmeyin. Onlar birbirlerinin dostlardrlar. Sizden her kim
onlara dostluk beslerse o da onlardandr. phesiz ki Allah zlimler gruhunu hidyete erdirmez.
52. Kalblerinde bir hastalk olanlarn, "Bize bir felket gelmesinden korkuyoruz." diyerek onlara koutuklarn
grrsn; olur ki Allah bir fetih verir veya katndan bir emir getirir de onlar, ilerinde gizlediklerinden dolay
piman olurlar.

Mfessirler, bu yet-i kerimenin btn mminlere, Yahudi ve Hristiyanlar dost edinmeyi yasaklamasyla birlikte
[205]
bu yetin inmesine sebep olan kiilerin kimler olduu hususunda farkl izahlarda bulunmulardr.
1- Atiyye b. Said, bn-i ihab ez-Zhri ve Ubade b. Velid'den rivayet edilen bir gre gre bu yet-i kerime,
Yahudilerle olan dostluunu sona erdiren Ubade b. es-Samit ile onlarla olan dostluunu srdren mnafklarn
[206]
lideri Abdullah b. bey b. Selul hakknda nazil olmutur.
a- Atyye ibn Sa'd'den rivayet ediliyor:
"el-Hris ibnu'l-Hazrec oullarndan Ubde ibnu's-Smit Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e gelip:
"Ey Allah'n elisi, benim yahudilerden bir ok dostum var. Onlarn dar zamanmda bana yardm edeceklerinden de
eminim. Ama ben, o yahudi dostlarmn dostluunu terkedip Allah ve Rasl'nn dostluuna dnyorum. Ben
Allah'a ve Rasl'ne dostluk besliyorum." dedi. Orada bulunan Abdullah ibn beyy:
"Ben, zamann ilerde bamza getirebilecei felketlerden korkan bir adamm. Onun iin daha nceki dostlarmn
dostluundan ayrlacak deilim." dedi. Rasl-i Ekrem (s.a.v.), Abdullah ibn beyy'e:
"Ey Ebu'l-Hubb, yahudilerin dostluunu Ubde ibnu's-Smit'inkine tercih ediyorsan buyur yap!" buyurdu.
Abdullah bn beyy:
[207]
"Evet yle yaptm." dedi de bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirdi."
b- Zhr'den gelen rivayette olay, Bedr Gazvesi ile ilikilendiriliyor. yle ki:
"Mekke mrikleri Bedr'de bozguna uraynca mslmanlar, dostlar olan (veya aralarnda vel antlamas olan)
yahudilere:
"Bedr gn mriklerin bana gelenler sizin de banza gelmeden gelin iman edin." dediler. Yahudilerden Mlik
ibn Sayf:
"Savamay bilmeyen bir grup Kureyliyi yenmek sizi gururlandrp aldatmasn. Biz, size kar gcmz bir
toparlyacak olursak bizimle hibir ekilde savaamazsnz." dedi. Bunun zerine Ubde ibnu's-Smit Raslullah
(s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Allah'n Rasl, benim dostum olan yahudiler gerekten gl kuvvetli ve tepeden trnaa silhl kimselerdir.
Ama ben, onlar dostluundan teberr ile Allah ve Rasl'nn dostluuna dnyorum. Benim iin Allah ve
Rasl'nden baka dost yok!" dedi. Orada hazr bulunan Abdullah ibn Ubeyy:
"Ben, yahudilerin dostluunu terketmiyorum. Ben, onlara ihtiyac olan bir adamm." dedi. Efendimiz (s.a.v.)'in:
"Ey Ebu Hubb, Ubde'den kskandn yahudi dostluunun ona deil de sana olabileceini mi sanyorsun?"
buyurdu da bn Ubeyy:
"Evet, yle kabul ediyorum." dedi ve Allah Teal da:
"Allah, seni insanlardan korur..." (yet: 67)'ye kadar olmak zere "Ey iman edenler, yahudi ve hristiyanlar dost
[208]
edinmeyin..." yetlerini indirdi."
c- Ebu Salih kanalyla bn Abbastan rivayet edildiine gre Kalplerinde hastalk olanlarn, Bize bir felaket
gelmesinden korkuyoruz diyerek onlara koutuklarn grrsn; olur ki Allah bir fetih verir veya katndan bir
emir getirir de onlar, ilerinde gizlediklerinden dolay piman olurlar. ayet-i kerimesinin nzul sebebinin
mnafklar veya Abdullah ibn beyy ibn Sell olduuna dair rivayetler vardr. Bunlara gre Yahudi ve
Hristiyanlar mnafklara yemek getirirler, onlara yiyecek ve bor verirler, bylece onlarn dostluklarn elde
ederlerdi. Ne zaman ki, Ey iman edenler, yahudi ve hristiyanlar dost edinmeyin ayet-i kerimesi nazil oldu,
mnafklar:
"Bir ktlk olduunda bize yardm eden ve elimizi bollatran kimselerle dostluk ilikilerimizi nasl koparr, onlarn
[209]
dostluunu nasl terkederiz?!" dediler de bu ayet-i kerime nazil oldu."
2- Sddi'ye gre ise bu yet-i kerime, Uhud savanda mrikler tarafndan malup edilen ve Yahudilere snmak
[210]
isteyen baz mminler hakknda nazil olmutur.
a- Bu hususta Sddi diyor ki:

"Uhud'da mslmanlar bozulunca bu, baz mslmanlara ar geldi, devletin ve hakimiyyetin kendileri aleyhine
mriklerin eline geeceinden korktular. Onlardan birisi arkadana:
"Ben, gidip filn yahudiye snacam; onun emann alacam ve onunla birlikte ben de yahudi olacam." derken
bir bakas mesel:
"Ben de am'daki filn hristiyana gidip onun emann alacam ve hatt gerekirse onun yannda hristiyan da
[211]
olacam." diyordu. te bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
Bu iki farkl rivayete nazaran yet-i kerimeler ya Bedr ya da Uhud gazvesinden sonra nazil olmu olmaldr.
3- krime'ye gre ise bu yet-i kerime, Ebu Lbabe b. Abdlmnzir'in, Yahudi Kreyza oullarnn, Sa'd b. Muaz'n
[212]
hakemliini kabul etmeleri neticesinde onlarn kesileceini bildirmesi zerine nazil olmutur.
a- krime diyor ki:
"Rasulullah, Evs kabilesinden olan Ebu Lbabe b. Abdlmnziri Hendek savanda, Rasulullah ile olan
antlamalarn bozan Kureyza olu Yahudilerine gnderdi. Kureyza oullar, Sa'd b. Muaz' hakem kabul ederek
Rasulullah'n hakeme bavurma arn kabul edince Ebu Lbabe boynunu gstermi ve Yahudilere "Bu
hakemliin sonu kesilmektir." diye iarette bulunmutur.
4- Kurtubi, gr sahibini belirtmeksizin ayet-i kerimenin Ebu Leheb hakknda nazil olduuna dair bir gre de
[213]
yer vermitir.
5- Eb Musa el-E'r (r.a)'nin yle dedii rivayet edilmitir:
"Hz. mer (r.a)'e:
"Benim hristiyan bir ktibim var" dedim. O da:
"Hay Allah cann alasca! Sana ne oluyor? Bir mmini ktip edinsene. Allah'n, "Ey iman edenler, ne yahudileri
ne de hristiyanlar kendinize dost edinmeyin yetini hi duymadn m?" dedi. Ben de:
"Onun dini kendine it, bana lazm olan onun yazsdr" dedim. Bunun zerine:
"Mademki Allah onlar hor ve hakir klmtr, ben onlara ikram etmem. Madem ki Allah onlar zelil klmtr, ben
onlar azz klmam. Mademki Allah onlar rahmetinden uzaklatrmtr, ben onlar yaklatrmam" dedi. Ben de:
"Basra ii (yani iim), ancak onunla halloluyor" dedim. Hz. mer:
"Haydi hristiyan ld, yani farzet ki o ktip ld, o zaman ne yapacaksn. Onu ldkten sonra da altracak
[214]
deilsin. O halde, imdilik onu altr ama, yerine mutlaka birisini bul" dedi."
6- Taberi diyor ki:
"Bize gre bu yetin nzul sebebi hakknda doru olan gr udur: Allah teala tm mminlere, Yahudi ve
Hristiyanlar, mminlere ve Peygambere kar dost edinmeyi ve onlarla antlamalar yapmay yasaklamtr.
Mminlerden herhangi bir kimsenin, Allah', Rasuln ve mminleri brakarak Yahudi ve Hristiyanlar dost
edinmesi halinde onun da Allah'a, Rasulne ve mminlere kar olmakta Yahudi ve Hristiyanlardan biri olacan,
Allah ve Rasulnden uzaklaacan beyan etmitir. Bu yet, Ubade b. es-Samit ve Abdullah b. bey ile onlarn
dost edindikleri Yahudiler hakknda da nazil olmu olabilir. Ebu Lbabe ile, hain, Kureyza olu Yahudileri
hakknda da nazil olmu olabilir. Sddi'nin zikrettii Yahudi Dehlek'i ve aml bir Hristiyan dost edinmek isteyen
iki kii hakknda da nazil olmu olabilir. Zikredilen bu grlerden herhangi birinin, iddiasnn delil olacak
derecede sahih olduu tesbit edilemediinden ayeti umumi mnda almak ve mfessirlerin hepsinin grlerini
kapsar mahiyette olduunu sylemek daha isabetli olur. Ancak yetin, bana baz felaketlerin gelmesinden
korkarak Yahudi veya Hristiyanlar dost edinen bir mnafk hakknda nazil olduu muhakkaktr. Zira bundan sonra
[215]
gelen yette "Kalblerinde hastalk bulunanlarn onlara doru kotuunu grrsn." buyurulmaktadr."
52. Kalblerinde bir hastalk olanlarn, "Bize bir felket gelmesinden korkuyoruz." diyerek onlara koutuklarn
grrsn; olur ki Allah bir fetih verir veya katndan bir emir getirir de onlar, ilerinde gizlediklerinden dolay
piman olurlar.

Mfessirler, bu yetle, kendilerinde hastalk bulunduu beyan edilen kiilerden kimlerin kasdedildii hususunda
eitli grler zikretmilerdir;
1- Atiyye b. Said ve Ubade b. el-Velid'e gre burada, kalblerinde hastalk bulunduu zikredilen kimselerden
maksat, Abdullah b. bey b. Selul'dr. nk o, "Ben, Yahudilerle olan dostluumu bozmak istemiyorum. Bama
[216]
bir felaketin gelmesinden korkuyorum." demiti."
2- Mcahid, Katade ve Sddi'den nakledilen dier bir gre gre bu yette, kalblerinde hastalk bulunduu beyan
[217]
edilen kimselerden maksat, Yahudilere kar samimi olan ve mminleri aldatan mnafklardr.
a- Mcahid diyor ki:
"Bu yet, Yahudilerle ho geinen, onlarla fsldaan ve ocuklarn onlara emzirten mnafklar hakknda nazil
[218]
olmutur."
3- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerimenin, Yahudi ve Hristiyanlar dost edinen, mminleri aldatan mnafklar hakknda nazil olduunu
[219]
syleyen gr isabetli grtr. Bu mnafk, Abdullah b. bey b. Selul de olabilir, baka biri de olabilir."
54. "Ey iman edenler, iinizden kim dininden dnerse (dnsn), Allah, mminlere kar alak gnll, kfirlere
kar onurlu ve etin, kendisinin sevecei ve kendisini seven bir kavim getirir ki onlar Allah yolunda savarlar ve
hibir knayann knamasndan ekinip korkmazlar. Bu, Allah'n bir ltfudur. Onu, dilediine verir. Allah (ihsan)
geni ve alimdir."

1- Hz. Ali, Hasan el-Basr, Katade, Dahhk ve bnu Creyc, "Bunlarn, Hz. Eb Bekir (r.a.) ve onun askerleri
[220]
olduunu; nk mrted kabilelerle bunlarn savatklarn" sylemilerdir.
2- Hz. ie (r.anha) ise, "Hz. Peygamber (s.a.v.) vefat edince birok Arap kabilesi irtidd etmi ve mnafklk
yaylmt. Babam (Hz. Eb Bekir'in) bana ise, koca koca dalarn bana gelse onlar darmadank edecek byk
[221]
gaileler gelmiti." demitir.
3- Sdd "Bu yet, Ensr hakknda nazil olmutu. nk Allah'n Rasulne yardm edip, slam'n muzaffer olmas
[222]
iin, O'nu destekleyen ve takviye edenler onlarn t kendileridir" demitir.
[223]
4- Mchid de "Bu yet Yemenliler hakknda nazil olmutur" demitir.
5- Merf olarak rivayet edilen bir hadise gre, Hz. Peygamber (s.a.v.), bu yet nazil olduu zaman, Eb Ms elEr'yi gstererek:
[224]
"yette bahsedilenler, unun kavmidir" demitir.
6- Dier limler ise bu kavmin, Farsllar (ranllar) olduunu sylemilerdir. nk rivayet edildiine gre, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e bu yet sorulduu zaman o, eliyle Selmn- Fris (r.a.)'nin omuzuna vurmu ve:
"Bu kavim bu ve bunun arkadalardr" diyerek,
[225]
[226]
"Eer din, Sreyya yldzna asl olsa dahi, Frisilerden baz yiitler onu alacaklardr"
buyurmutur.
7- Dier birksm lim ise, bu yetin Hz. Ali hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Bunlara gre, u iki husus
buna dellet etmektedir:
a) Hz. Peygamber (s.a.v.), Hayber gn sanca Hz. Ali'ye verdii zaman
"Andolsun ki yarn sanca yle birine vereceim ki o, Allah' ve Peygamberi sever, Allah ve Resul de onu sever"
demitir. yette zikredilen sfat, ite budur.
b) Allah Tel bundan sonra,
"Sizin yriniz ancak Allah'dr, O'nun Peygamberidir. Allahn emirlerine boyun eici olarak, namaz dosdoru
[227]
klan, zekt veren o mminlerdir
buyurmutur. Bu yet Hz. Ali hakkndadr. Binenaleyh bundan nceki
[228]
yetin de onun hakknda olmas daha uygundur.
8- Fahreddin er-Razi bu ayetin Ebu Bekir (r.a.) hakknda nazil olduunun sylenmesinin vacip olduunu iddia
ediyor ve Rfzlerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Hayber gn "Yarn sanca, Allah' ve Rasuln seven ve Allah'n
[229]
ve Rasulnn de kendisini sevdii bir yiide vereceim"
hads-i erifine dayanarak, "Bu yetin Hz. Ali (k.v.)
hakknda olduu ve hads-i erifte de bahsedilenin Hz. Ali olduu" eklindeki grlerinin batl olduunu deliller
[230]
getirerek isbat etmeye alyor.
9- Taberi diyor ki:
"Mfessirler, bu yet-i kerimede, dinden ktklar iin yok edilecekleri zikredilen kimselerden ve onlarn yerine
getirilecek kararl mminlerden kimlerin kasdedildii hususunda farkl grler zikretmilerdir.
a- Hasan- Basri, Dahhak ve Katade'den nakledilen bir gre gre bu yette dinden kacaklar bildirilen
kiilerden maksat, Resulullah'n vefatndan sonra Hz. Ebubekir'in Hilafeti dneminde, zekat vermemekte direterek
mrted olan kiilerdir. Onlarn yerine getirilecekleri beyan edilen kararl mminlerden maksat ise, dinden kanlara
kar savaan Hz. Ebubekir ve arkadalardr.

Bu hususta Katade diyor ki:
"Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdiinde bir ksm insanlarn daha sonra dinden kp mrted olacaklarn
biliyordu. Allah teala, Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v.)in ruhunu alnca Medine halk, Mekke halk ve Bahreyn
halk dnda Araplar'n geneli dindin ktlar ve dediler ki:
"Namaz klarz fakat zekat vermeyiz. Vallahi mallarmz gaspedilemez."
Bunlar hakknda Ebubekir konutu. Ona denildi ki:
"Eer bunlar zekatn ne demek olduunu anlam olsalard onu verirlerdi. Hatta daha fazla da verirlerdi." Ebubekir
de dedi ki:
[231]
"Hayr vallahi, Allah'n "Namaz kln zekat verin."
eklinde birlikte zikrettii eylerin arasn ayrmam. Eer
onlar Allah'n ve Rasulnn farz kld bir yular dahi vermeye engel olurlarsa o yular alncaya kadar onlarla
savarm." Bunun zerine Allah teala, Ebubekirle birlikte, mslman ordusunu gnderdi. Ebubekir onlara kar
Rasulullah'n savat hususlar iin savat. slamdan kp zekat vermeyenleri, esir ald, ldrd ve atele yakt.
Nihayet onlar, zekat vermeyi, zelil ve sindirilmi olarak kabul ettiler. Bunun zerine Ebubekir'e, Araplardan eitli
heyetler geldi. Ebubekir de onlar rsvay eden bir planla, kklerini kazyacak sava arasnda serbest brakt. Onlar,
kendileri iin daha kolay olduundan rsvay eden plan setiler. O da kendilerinden ldrlenlerin cehennemde
olduklarn, mminlerden lenlerin ise cennetlik olduklarn kabul etmeleri, mslmanlardan aldklar mallar geri
vermeleri, mslmanlarn onlardan ald mallarn ise mslmanlara helal olduunu kabul etmeleri plan idi.
b- yad el-E'ari'ye gre ise bu yette, mrted olanlarn yerine gelecekleri beyan edilir. stikrarl mminlerden
maksat, Ebu Musa el-E'ari'nin kavminden gelecek olan E'arilerdir.
Iyad el-E'ari diyor ki:
"Bu yet nazil olunca Rasulullah kendisinde bulunan bir eyle Ebu Musa el-E'ari'ye iaret etti ve dedi ki:
"Mrted olanlarn yerine gelecek olanlar, bunun kavmidir."
c- Mcahid. ehr b. Haveb ve Muhammed b. Ka'b'a gre bu yette mrted olanlarn yerine getirilecekleri beyan
edilen insanlardan maksat Yemen halkdr.
d- Suddi'ye gre ise bu yette, mrted olanlarn yerine getirilecekleri beyan edilen kararl mminlerden maksat,
Rasulullah'n yardmclar olan Ensardr.
Taberi diyor ki;
"Bize gre bu grlerden, doru olmaya daha layk olan, hakknda Rasulullah'tan hadis rivayet edilen grtr. O
da "Dinlerinden kan mrtedlerin yerine getirilecek kararl mminlerden maksat, Yemen halkndan Eb Musa elE'ari'nin kavmidir." diyen grtr. ayet bu hususta Rasulullah'tan hadis zikredilmemi olsayd bu kararl
mminlerden maksadn Hz. Ebubekir ve arkadalar olduunu sylerdim. nk Rasulullah'n dneminde
mslman iken vefatndan sonra dinden kp mrted olan insanlara kar savaanlar, Ebubekir ve arkadalardr."
Taberi, szlerine devamla diyor ki:
"Eer denilecek olursa ki "Yemen halk, Hz. Ebubekir'le birlikte mrtecilere kar savatysalar, sizin bu yeti Ye
men halkna yorumlamanz isabetlidir. Savamadysalar, yeti Yemen halkna nasl yorumlarsnz?" Cevaben
denilir ki: "Allah teala bu yette, mrted olanlar yok edip yerlerine daha hayrl olan insanlar getireceini beyan
etmi, getirecei insanlarn, mutlaka o mrtedlerle savam olacaklarn beyan etmemitir. Bu itibarla Hz. Ebubekir
dneminde Yemenliler'in, mrtecilere kar savamam olmalar, bu yette zikredilen kararl mminler
olmamalarn icabettirmez. Nitekim Hz. mer dneminde, Yemenliler, mslmanlar iin Bedevi Araplar'dan daha
[232]
faydal olmulardr."
55. Sizin dostunuz yalnz ve yalnz Allah, Onun Rasul ve namaz klan, rku etmi haldeyken zekat veren
mminlerdir.
56. Her kim ki Allah, Rasuln ve mminleri dost edinirse muhakkak ki galip gelecek olanlar Allahn
taraftarlardr.
Bu ayet-i kerimelerin Ubade bnus-Samit, Abdullah bn Selam ve Hz. Ali haklarnda nazil olduuna dair ayr
[233]
rivayet vardr.
1- Yukarda Ubade bnus-Samit hakknda rivayet edilen hadise bn shak tarafndan bu ayet-i kerimelerin nzul
sebebi olarak kaydedilmektedir. Oradakinden farkl olarak bu rivayette Ubade bnus-Samitin, dostluklarndan
[234]
teberri ettii yahudilerin Kaynuka oullar yahudileri olduu ayrntsna da yer verilmektedir.
2- Ubde bnu's-Samit yahudilerden ayrlp:
"Ben, Kurayza ve Nadr'in mttefii olmaktan kyor, Allah ve Rasulne dnerek, Allah ve Rasuln vel
[235]
ediniyorum" deyince, ite bu yet, O'nun szne uygun ve muvafk olarak nazil olmutur.
3- Rivayet olunduuna gre Abdullah bn Selm,
"Ya Raslallah, kavmimiz bizi terketti ve bizimle oturup kalkmamaya yemin ettiler. Biz ise, yerleri uzak olduu
iin, senin ashabnla bir arada bulunup, onlarla oturup kalkamyoruz" deyince, ite bu yet nazil olmutur. Bylece
Abdullah bn Selm: "Biz Allah', Raslullah' ve mminleri dost edinmeye raz olduk, bundan honutluk duyduk"
[236]
demitir.
4- Cabir b. Abdillah yle dedi:
"Abdullah b. Selam, Rasulullah'a gelerek dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, Kureyza ve Nadir Yahudileri'nden bir topluluk bizi terkedip bizden ayrldlar ve bizimle ayn
mecliste oturmamaa yemin ettiler, Evlerin uzakl sebebiyle sen'in Ashab'nla oturup sohbet etmee de gcmz
yetmiyor." Bylece bn Selam Yahudiler'den yana karlat eziyetlerden ikyette bulundu. Bunun zerine bu
yet nazil oldu. Rasulullah (s.a.v.) bu yeti Abdullah'a okuyunca, Abdullah dedi ki:
[237]
"Dostlar olarak Allah'a ve Rasul'ne raz olduk."
"Dost olarak Allah, Rasl ve m'minlerden elbette
[238]
razyz."
5- Bu rivayetin bir benzerini Kelb unu ziyade ederek rivayet etti:
"Ayetin sonu, yani "Rku edenler" Ali b. Eb Talib hakknda inmitir. nk o namazda rku ettii bir srada
[239]
yzn bir dilenciye vermiti."
6- Eb Bekr-i Temimi, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Hseyn b. Muhammed b. Eb Hureyre'den, o
Abdullah b. Abdulvahhab'dan, o Muhammed b. Esved'den, o Muhammed b. Mervan'dan, o Muhammed b. Saib'den,
o Eb Salih'ten, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Abdullah bn Selam, beraberinde kavminden iman etmi olan bir grup cemaate gelip dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, evlerimiz uzak. Ne bir meclisimiz, ne de bir sohbetimiz var. Kavmimiz, Allah'a ve Rasul'ne
iman edip tasdik ettiimizi grnce bizi terk ettiler ve bizimle oturup sohbet etmeyeceklerine, bizimle kz alp
vermeyeceklerine ve bizimle karlkl konumayacaklarna dair, nefisleri aleyhine, kadnlaryla cins mnasebette
bulunmamaya yemin ettiler. Dolaysyla bu, bize zor geldi." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) bu yeti onlara
okudu. Sonra mescide kt. nsanlar kyamla rku arasndayd. Derken bir dilenci grd.
"Sana birey veren oldu mu?" buyurdu. Dilenci:
"Evet, bir altn yzk" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Hangi haldeyken sana verdi?" diye sordu. Dilenci:
"Rku ederken bana verdi" deyince Peygamber (s.a.v.) tekbir getirdi. Sonra da u yeti okudu: "Kim Allah',
[240]
Peygamberini ve inananlar dost edinirse bilsin ki, phesiz Allah'tan yana olanlar stn gelirler."
7- Sudd'den yet-i kerimedeki "rk etmi haldeyken zekt veren m'minlerdir." ksm ile rtt iin yetin,
Hz. Ali hakknda nazil olduu; Rk halindeyken yanna gelip de sadaka isteyen bir fakire, parmamdaki yz
[241]
almasn iaret ettii ve rk halinde bile tasaddukta bulunduu rivayet edilmekteyse de
bu, bu vasf btn
m'minlerin vasf olmakla birlikte Hz. Ali'nin de evleviyyetle yet-i kerimenin hkmne dahil olduu eklinde
[242]
anlalmaldr.
8- Rivayet olunduuna gre Abdullah bn Selm yle demitir:
"Bu yet nazil olunca, "Ya Reslallah, ben Ali'yi, rkda iken, yzn bir fakire tasadduk ederken grdm..
[243]
Onun iin onu biz dost ediniriz.." dedim.
9- Hz. Ali'nin, rkda iken tasaddukta bulunduu anlatlan rivayet Rz'de, bu yetin nzul sebebi olduu tasrih
edilmeksizin geni olarak anlatlyor:
Ebu Zerr'den rivayet ediliyor ki o yle anlatm:
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte le namaz kldk. Mescide bir dilenci geldi ve oradakilerden sadaka
istedi, fakat kimse sadaka vermedi. Dilenci ellerini ge kaldrd ve:
"Ey Allahm, ben ehadet ederim ki Raslullah (s.a.v.)'n mescidinde sadaka istedim ama kimse bana bir sadaka
vermedi." dedi. Hz. Ali o srada rkda idi. O dilenciye sa elinin kk parmamdaki yz iaret etti. Dilenci
de gelip onun parmandaki yz ald. Hz. Ali'nin iaretini ve dilencinin yzn alp gidiini Rasl-i Ekrem
(s.a.v.) de grd ve:
"Ey Allahm, kardeim Musa senden istedi ve: "Rabbm gsme inirah ver, iimde bana bir ortak ver. Kardeim
Harun'la beni kuvvetlendir..." dedi de onun hakknda Kur'an indirildi
"Senin pazunu kardeinle kuvvetlendireceiz ve ikinize hkmranlk vereceiz." buyruldu.
"Ey Allahm, ben de senin peygamberin, safiyyin Muhammedim. Benim sadrma da inirah ver, iimi kolaylatr,
Ailemden bana bir vezir ver, Ali'yi; onunla benim srtm glendir." diye dua etti. Ebu Zerr der ki:
"Allah'a yemin olsun, Allah'n Rasl (s.a.v.) daha duasn bitirmemiti ki Cibrl geldi ve:
"Ey Muhammed oku: "Sizin dostunuz yalnz ve yalnz Allah, O'nun Rasl ve namaz klan, rk etmi haldeyken
[244]
zekt veren m'minlerdir..." dedi.
10- Biraz nce de sylediimiz gibi Hz. Ali de dier btn m'minler gibi tasaddukta bulunmay severdi ve bu
yet-i kerimenin hkmne evleviyyetle dahildir. Ebu Zerr'den gelen bu rivayet sebebi hususiletirmekle birlikte
[245]
yetin, umumu zere btn m'minler hakknda genel olduu da gzden uzak tutulmamaldr.
11- Ammr bni Ysir'den rivayet edildi:
"Ali bni Eb Talibin yannda bir dilenci geldi. Hazreti Ali nafile namaz klyordu, rukudayd, yzn kard
[246]
dilenciye verdi, Maide: 5/55 yeti indi."
12- Abdlvehhab bni Mchid, Maide: 5/55 yeti hakknda dedi ki:
"bn Abbas (r.a.) dedi ki:
[247]
"Bu yet Ali bni Eb Talib hakknda indi."
13- Bunun benzerini dier bir vecihle bnu Abbas'tan (r.a.) bnu Meduyeh rivayet etti.
[248]
Keza Ali'den (r.a.) bunun benzerini anlatt.
[249]
14- Mchid'den (r.a.) bnu Cerr, Selem bni Kheyl'den bnu Eb Hatim bunun benzerini anlatt.
[250]
15- At, bn Abbas'dan, bu yetin Ali bn Eb Talip (r.a) hakknda nazil olduunu sylemitir.
[251]
16- krime bu yetin Hz. Eb Bekr (r.a) hakknda nazil olduunu sylemitir.
17- Baz kimseler de yle demitir:
"Bu yet indii zaman, Hz. Peygamber'in ashab, yette bahsedilen sfatlar hususunda farkl durumlarda idiler..
Mesel onlardan bir ksm namazn bitirmiti; bir ksm maln fakire vermiti. Bir ksm da, henz namazda ve
rk halindeydi... te onlar bu sfatlar konusunda farkl farkl olunca, phesiz Allah-u Tel da bu sfatlar
[252]
zikretmitir."
"inn, bu yetin Hz. Ali hakknda nazil olduuna dair istidlalleri kabul edilemez. Zira biz, mfessirlerin
ekserisinin bu yetin btn mmet hakknda olduunu belirttiklerini beyn etmitik. Buna gre bu yetten maksat,
"Allah Tel'nn mslmanlara, mslmanlardan baka hi kimseyi dost ve yardmc edinmemelerini"
emretmesdir. Mfessirlerden, bu yetin Hz. Eb Bekr hakknda olduunu syleyenler de vardr.
Razi, onlarn, bu yetin rk halindeyken zektn veren kimseye mahsus olup o ahsn da Ali bn Eb Talip olduu
[253]
eklindeki istidlallerini de zayf bulur ve onlar rtmeye alr."
"Ayet-i kerimenin "Namaz klarlar, rku ederek (boyun eerek) zekat verirler." blmnn kimin hakknda indii
hususunda iki gr zikredilmitir.
a- Bazlarna gre bu yet, btn mminler hakkndadr.
b- Sddi, Ebu Cafer, Utbe b. Ebi Hakim ve Mcahid'e gre ise yetin bu blm Hz. Ali hakknda nazil olmutur.
nk Hz. Ali namazda rku ederken yanndan geen dilenci ondan bir ey istemi Hz. Ali de ona yzn
[254]
vermitir. Bu sebeple "Rku ederken zekatlarn verirler" eklinde vasflandrlmtr.
57. Ey iman edenler, sizden nce kendilerine kitab verilmi olanlardan dininizi alaya alan ve elence edinenleri ve
kfirleri dost edinmeyin. Eer m'minler iseniz Allah'tan takva zere olun.

1- Sad ibn Cubeyr veya krime'nin bn Abbs'tan rivayetlerinde o yle anlatyor:
"Yahudilerden Rifa ibn Zeyd ibn Tbut ve Suveyd ibnu'l-Hris mslman olmu grnm ve sonra da
mnafkla balamlard. Mslman grndkleri iin baz mslmanlar onlara dostluk beslemeye balamakla
[255]
Allah Teal Maide: 5/57-61 yetlerini indirdi."
2- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette de mriklerin ve yahudilerin zellikle mslmanlar secdede iken onlara
[256]
gldkleri, secde ile veya mslmanlarn secdedeki halleriyle alay ettikleri belirtilmektedir.
3- "Her halde de bu yetlerin nzulne sebep olanlar yahudiler ve onlara uyan dier mrikler ve onlarn Hz.
Peygamber ve mslmanlarla alay etmeleri, slm' alaya almalardr. Dolaysyla rivayetler arasnda bir ztlk veya
[257]
eliki sz konusu deildir.
"Ayette zikredilen "Kfirler"den maksat ise, putlara tapan mriklerdir. Allah teala, mminlere, bu gibi kfirleri
[258]
dost edinmelerini de yasaklamtr."
58. Birbirinizi namaza ardnzda; onu alaya alr ve elence edinirler. Bu, onlarn gerekten akllarn kullanmaz
bir topluluk olmalarndandr.

1- Kelb dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n mezzini namaza arp, mslmanlar da namaza kalktnda, Yahudiler alay ederek ve
glerek: "Kalktlar, kalkmadlar, kldlar, klmadlar, rku ettiler, etmediler" demilerdi. Bunun zerine Allah Teala
[259]
bu yeti indirdi."
2- Kelbinin Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde "Birbirinizi namaza ardnzda; onu alaya alr ve
elence edinirler..." yet-i kerimesinin de zellikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mezzini namaz iin ezan okuyup da
mslmanlarn mescid-i nebev'ye doru gitmeleri zerine yine onlarn (o iki yahudinin, Rifa ibn Zeyd ibn Tbut
ve Suveyd ibnu'l-Hrisin veya genel olarak yahudilerin) alay yollu:
"Kalktlar kalkamaz olascalar, namaz kldlar klamaz olascalar." demeleri zerine ya da yine alay kabilinden
olmak zere mslmanlara:
[260]
"Kalkn namaz kln, rk edin bakalm!" demeleri zerine nazil olduu da sylenmitir.
3- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mezzini namaza ard ve mslmanlar ruku'ya ve secdeye vararak namaz
[261]
kldklar zaman, yahudiler onlara gler, onlarla alay ederlerdi. Bunun zerine bu yeti kerime nazil oldu.
4- Sdd de unu syledi:
"Bu yet, Medine Hristiyanlar'ndan olan bir adam hakknda inmitir. Bu adam, mezzinin: "Ehed enne
Muhammeden Rasulullah" dediini iittii vakit (mezzini kasdederek):
"Yalan syleyen atete yansn" derdi. Nihayet bu adamn hizmetisi bir gece, adam ve ev halk uyurken bir miktar
[262]
atele ieri girdi. Ateten bir kvlcm srayarak evi yakt. Adam ve ailesi de beraberce yandlar."
4- Dier alimler de yle dediler:
"Kfirler ezan iittiklerinde, Rasulullah (s.a.v.)' ve mslmanlar bu yzden kskanrlard. Bir gn Rasulullah
(s.a.v.)'n huzuruna kp dediler ki:
"Ya Muhammed, gerekten sen, gemi mmetlerin ierisinde hi duymadmz birey ortaya kardn. Sen eer
peygamberlik davasnda bulunuyorsan, o halde hi yoktan ihdas ettiin bu ezan hususunda senden nceki
peygamberlere uymam oldun. Eer u ezan iinde bir hayr olsayd, bu ie insanlarn en layk senden nceki
nebiler ve rasller olurdu. O halde eek anrmasna benzeyen bu barmay nereden buldun? Bu ne irkin bir ses,
ne irkin bir kfr." te bu yzden Allah Teala bu yeti ve: "Allah'a aran, salih amel leyen ve: "phesiz ben,
[263]
[264]
mslmanlardanm" diyen kimseden daha gzel szl olan kimse kimdir?"
yetini indirdi."
[265]
5- Kurtub, hadiseyi Kelb'den rivayetle zikretmitir.
59. "De ki: "Ey kitap ehli! Allah'a, bize indirilene ve daha nce indirilene inanmanzdan ve ounuzun fask
olmasndan tr m bizden holanmyorsunuz?"

1- Sad ibn Cubeyr veya krime'nin bn Abbs'tan rivayetinde o yle demitir:
"lerinde Ebu Ysir ibn Ahtab, Rfi' ibn Eb Rfi', Azer (veya Azur) Zeyd, Halid, Ezr ibn Eb Ezr ve Eya'n da
bulunduu bir grup yahudi, Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek kendisine, hangi peygamberlere iman ettiini sordular.
Rasulullah (s.a.v.) da (Bakara Sresi'nin 136. yetini iktibas ederek) buyurdu ki:
"Allah'a, bize indirilene, brahim'e, smail ve shak'a, Yakub'a ve torunlarna indirilenlere, Musa'ya, sa'ya
verilenlere ve btn peygamberlere rableri katndan verilenlere iman ettik. Onlardan hibirini dierinden ayrd
etmeyiz. Biz, Allah'a teslim olmu mslmanlarz." Bylece Rasuiullah (s.a.v.) sa'y zikredince, bu yahudiler,
O'nun peygamberliini inkr ettiler ve dediler ki:
"Vallahi dnya ve ahirette sizden daha az nasibi olan ve sizin dininizden daha yaramaz dinli olan hibir din sahibi
[266]
bilmiyoruz." te bu sebepten dolay Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Suyt'nin Lubbu'n-Nuklnde bu yahudilerin isimleri Ebu Ysir ibn Ahtab, Nfi' ibn Eb Nf, Gz ibn
[267]
mer olarak verilmektedir.
3- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre de bu hadise zerine bu ve bunu takip eden yet-i kerime nazil
[268]
olmutur.
60. De ki: Allah katnda yeri bundan daha kt olan size haber vereyim mi? Allah'n lanetledii ve gazab ettii,
aralarndan maymunlar, domuzlar ve tuta tapanlar kard kimseler; ite bunlar, yeri daha kt olan ve doru
yoldan daha ziyade sapm bulunanlardr.

1- bn Abbas yle der:
"Yahudilerden bir grup Rasulullah (s.a.v)'a gelerek peygamberlerden hangisine inandn sordular. Rasulullah
(s.a.v) yle cevap verdi:
"Allah'a, bize indirilene, brahim'e, smail ve shak'a, Yakub'a ve torunlarna indirilenlere, Musa'ya, sa'ya
verilenlere ve btn peygamberlere rableri katndan verilenlere iman ettik. Onlardan hibirini dierinden ayrd
[269]
etmeyiz. Biz, Allah'a teslim olmu mslmanlarz."
yette Hz. s'nn ad geince, onun peygamberliini inkar ettiler ve yle dediler:
"Biz sa'ya iman etmediimiz gibi, ona iman edene de iman etmeyiz. Allah'a andolsun ki, dnya ve hirette sizden
daha az nasibi olan din mensubu tanmyoruz. Sizin dininizden daha kt bir din de bilmiyoruz." Bunun zerine
[270]
Yce Allah bu yeti indirdi."
"Bu yet nazil olunca, mslmanlar ehl-i kitab ayplayarak:
"Ey maymunlarn ve domuzlarn kardeleri..." demi, bunun zerine de onlar rezil rsvay olarak balarn nlerine
[271]
emilerdir."
3- Abdullah b. Mes'ud'dan rivayet edildiine gre bir gn Rasulullah (s.a.v.)'den, maymun ve domuzlar hakknda
"Acaba bu hayvanlar, bunlarn ekline giren Yahudilerin soyundan m gelmedir?" diye soruldu. Rasulullah u
cevab verdi:
"Allah'n, lanetine uratarak, baka yaratklar ekline dndrd her topluluk yok olup gitmitir, soylar
kalmamtr. Bu maymun ve domuzlar, daha nce var olan soylarnn devamdr. Allah, Yahudilere gazabedince
[272]
onlar maymunlar ve domuzlar ekline evirmiti."
61. Size geldiklerinde "man ettik." derler. Halbuki onlar, kfr ile girmiler ve yine onunla kmlardr. Ve Allah,
onlarn gizlemekte olduklarn en iyi bilendir.

1- Katde ve Sdd derler ki:
"Bu yet-i kerime, bir ksm yahudiler hakknda nazil olmutur ki onlar, Raslullah (s.a.v.)'n yanna girdiklerinde
[273]
srf mnafklklarndan iman etmi ve O'nun getirdiklerinden raz olmu grnrlerdi."
2- Katade bu yetin izahnda diyor ki:
"Yahudilerden baz insanlar, Rasulullah'n yanna geliyor ve ona, iman ettiklerini, getirdiklerine raz olduklarn
sylyorlard. Halbuki onlar, sapklklarna ve inkarclklarna smsk bal idiler. Onlar, Rasulullah'm yanna
[274]
girerken de byle idiler, karken de."
3- bn-i Zeyd de diyor ki:
"Ehl-i kitap olan Yahudilerden bir ksm insanlar u yette zikredildii gibi davranrlard.
"Kitap ehlinden bir cemaat yle dedi: "man edenlere indirilenlere gnn balangcnda iman edin. Sonunda inkr
[275]
edin. Umulur ki dinlerinden dnerler."
Evet, onlar ehl-i kitaptan olan kendi kfirlerine ve eytanlarna dndkleri zaman inkrlaryla birlikte dnerlerdi.
[276]

62. Onlarn ounun gnaha, dmanla ve haram yemeye koutuklarn grrsn. Bu yaptklar ne kt bir
eydir.

1- Sddi, bu yette zikredilen gnahtan maksadn, inkarclk olduunu sylemi, yet-i kerimede, Yahudilerin,
[277]
inkra kotuklarnn bildirilmek istendiini ifade etmitir.
2- bn-i Zeyd ise, buradaki gnahtan maksadn, inkarclk dahil her trl gnah olduunu sylemi, Allah Teala'nn,
[278]
Yahudilerin her eit gnaha koutuklarn bildirdiini ifade etmitir.
3- Katade de demitir ki:
[279]
"te her gn sizin aranzda bulunan Yahudiler byledir. yet, onlarn hallerini beyan etmektedir."
64. Yahudiler: "Allah'n eli baldr." dediler. Byle dediklerinden tr kendi elleri balansn ve onlara lanet
olsun. Hayr, Allah'n iki eli de aktr; nasl dilerse yle infak eder...

1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "en-Nebb ibn Kays adndaki bir yahudi:
"Senin Rabbn cimri. Baksana hi infakta bulunmuyor." demiti. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[280]
indirdi."
2- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in asr- saadetinde yahudilerin ticaretleri kesada urad bir zamanda, "Allah'n eli
baldr." demiler ve bununla "Allah cimridir, baksana bize vermede cimri davranyor..." gibisinden lflar
etmilerdi krime'den rivayete gre bu lf syleyenlerden birisi de Finhs adndaki yahudi olup bu yet-i kerime
[281]
onun hakknda nazil olmutur.
3- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan gelen bir rivayette bu sz syleyenler Kaynuk oullarnn reisi Finhs ibn
Azr ve arkadalar olarak verilirken Mukatil ondan baka bn Sriy, Azer ibn Eb Azer'in de isimlerini
[282]
vermektedir.
4- bn Abbs, krime ve Dahhk'tan gelen bir rivayette de onlarn bu sz sylemelerinin sebebi "daha nceden
rzklar geniletilmi, kendilerine bol rzklar verilmiken Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman etmemeleri sebebiyle bu
[283]
rzklarnn kesilmesi ve ellerinin daraltlmas" olarak verilmitir.
5- Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabnn son derece sknt, fakirlik ve ihtiya iinde olduklarn grnce,
alay ve istihza yoluyla yle dediler:
"Muhammed'in Tanrs fakir ve elleri bal (cimri)dir." Onlar bu sz syledikleri iin, Hak Tel byle
[284]
sylediklerini nakletmitir.
6- Yahudiler, insanlar iinde mal ve serveti en ok olanlar idiler. Cenb- Allah, Hz. Muhammed (s.a.v.)'i
Peygamber olarak gnderip de, onlar da onu yalanladklarnda, Allah, onlarn geimlerini darlatrd. O zaman
yahudiler, "Allah'n eli bal" dediler. Yani Allah' cimrilikle tavsif ederek, "O'nun elleri, ba ve ihsanda
bulunmaktan uzaktr" dediler. Ancak chil bir kimse, sknt, meakkat ve bellara dr olduu zaman, ite bylesi
[285]
szler syler.
"Bundan maksad, yahdilerin: "Allah bize ancak, buzaya tapm olduumuz gnler miktarnca azap edecektir"
szdr. Fakat yahudiler, Hak Tel'nn, kendilerine ancak bu kadarck bir sre azap edecei hususunu, bu yanl
ibare (cmle) ile belirtmek istemiler, bylece szn bozukluu ve edebe uygun olmay sebebi ile de lanete
[286]
mstehak olmulardr.
"a's b. Kays adnda bir Yahudi, Rasulullah'a dedi ki:
"phesiz ki senin Rabbin cimridir, kimseye bir harcamada bulunmuyor." te bunun zerine bu yet-i kerime nazil
oldu ve Yahudilerin, Allah'a isnad ettikleri iftirada yalanc olduklarn ortaya koydu. Zira Allah Teala kullarna,
istedikleri nimeti bolca verir. Nitekim baka bir yet-i kerimede: "Allah, istediiniz her eyden size verdi. Allah'n
[287]
nimetlerini saymaya kalksanz bitiremezsiniz. phesiz ki insan ok zalim, ok nankrdr."
buyurmutur.
Allah Teala'nn nimetlerinin saylamayacak kadar ok olduu muhakkaktr. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) de Allah
Teala'nn geni ltfu hakknda yle buyuruyor:

"Allah Teala buyuruyor ki: "Ey Kulum, sen Allah yolunda harca ki, ben de sana vereyim." Rasulullah (s.a.v.)
szlerine devamla yle buyuruyor:
"Allah'n eli (hazinesi) doludur. Ondan vermesiyle eksilmez. O hazineler gece ve gndz akar. Allah'n, gkleri ve
yeri yaratt gnden beri ne kadar nimetler verdiini syleyebilir misiniz? Btn bu verdikleri onun hazinesinden
bir ey eksiltmemitir. nk onun ar (hudutsuz nimet deryas) zerinde kurulmutur. Terazi onun elindedir.
Kefeyi bazan indirir, bazan kaldrr. (Yani bylece insanlarn, bazsna ok, bazsna az verir. Bir topluluu
[288]
ykseltir, dierini alaltr."
9- "Allah'n eli baldr." sznn, Bakara: 2/245 yetinin nzul zerine yahudilerin syledikleri szlerden biri
olduu daha nce o yet-i kerimenin nzul sebebinde gemiti.
67. "Ey Peygamber! Rabbinden sana indirileni tebli et, eer bunu yapmazsan O'nun eliliini yapmam olursun.
Allah seni insanlardan korur. Dorusu Allah kafirlere yol gstermez."
Bu yet-i kerimenin nzul sebebi mfessirler arasnda ihtilafldr.

1- Bazlarna gre bu yet-i kerime, bir bedevinin Rasulullah' ldrmek istemesi zerine Allah Teala'nn, onun
[289]
errini Rasulullah'tan bertaraf etmesi sebebiyle nazil olmutur.
a- Ayetteki "Allah seni insanlardan korur." ksmnn da delaletiyle bu yetin nzul sebebindeki mehur
[290]
rivayetlerden birisine gre daha nce de geen Gavres hadisesi zerine inmitir
ki bu srenin 11. yetinin
nzul sebebinde bn shak rivayetiyle gemi olup hadisenin farkl kanallardan rivayetlerini, rivayetlerin
ayrntlardaki farklarn ve kaynaklarn orada vermitik.
b- bn Him'n bn shak kanalyla Cbir ibn Abdullah'tan rivayetle zikrettii ve yukarda verdiimiz bu haber yine
Cbir ibn Abdullah'dan rivayetle bn Eb Hatim ve bn Merdye tahricinde yledir:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Enmr oullar gazvesinde iken Ztu'r-Rika denilen mevkide en yksek hurmann altna
inip konaklamt. Kuyunun banda ayaklarn uzatm otururken Neccr oullarndan Gavres bni Haris adnda
birisi:
"Ben muhakkak Muhammed'i ldreceim." demi. Arkadalar:
"Bunu nasl yapacaksn?" diye sormular.
"Ona: "Klcn bana ver." diyeceim, klcn bana verince de onunla onu ldreceim." demi ve Efendimiz
(s.a.v.)'e gelerek:
"Ey Muhammed, klcn bana versen de bir koklasam." demi, Hz. Peygamber (s.a.v.) de klcn ona vermi.
Adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vurmak zere klc kaldrnca kolunu bir titreme tutmu ve isteini yerine
getirememi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Allah, seninle istediinin arasna engel koydu." buyurmu ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[291]
indirmi."
c- Muhammed b. Ka'b el-Kurezi demitir ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), bir yolculuunda bir aacn altna konaklad ve klcn aaca ast. Derken o uyurken, bir
bedevi geldi ve Hz. Peygamberin (asl) klcn alp, knndan kard ve:
"Ey Muhammed, seni elimden kim kurtaracak?" dedi. Hz. Peygamber:
"Allah" dedi. Bunun zerine bedev Arabn eli titredi, elinden kl dt ve ban aaca arpt, yle ki beyni dar
[292]
frlad. te bunun zerine, Allah Tel bu yeti indirip, O'nu insanlardan koruduunu beyn buyurdu."
[293]
2- Bir ksm limlere gre ise bu yetin nzul sebebi, Rasulullah'm Kurey'ten ekinmesi idi.
a- Allah Teala bu ayet-i kerimeyi indirince Rasulullah srtst yatt ve sonra buyurdu ki:
[294]
"Dileyen beni yalnz braksn." Bu sz iki veya defa syledi.
b- Hz. Aie (r.anh.) diyor ki:
"Kim sana "Hz. Muhammed kendisine indirilenlerden bir eyi gizledi." diyecek olursa phesiz ki o yalan
sylemitir. nk Allah Teala: "Ey Peygamber, Rabbinden sana indirileni tebli et. Eer yapmazsan Allah'n
[295]
Peygamberliini tebli etmemi olursun." buyurmutur."
el-Hasenu'1-Basr ve Mchid'den gelen rivayetler bu yet-i kerimenin man ve gayesine biraz daha uygun
[296]
grnmektedir:
c- Hasan- Basr, Peygamber Efendimizin yle buyurduunu syledi:

"Allah Teala peygamberlik vazifesiyle beni gnderince, bu risalet sebebiyle gsm darald, ok sknt hissettim
ve bildim ki insanlardan beni yalanlayanlar kacak." bylece Rasulullah (s.a.v.) Kurey Kabilesi'yle, yahudi ve
hristiyanlar (iman etmemeleri halinde balarna gelecek eylerle) korkutuyordu ki Allah Teala bu yeti
[297]
indirdi."
d- bn Eb Hatim'in Mchid'den rivayetle tahricinde o yle demi:
"Ey o peygamber, sana indirileni tebli et." nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey Rabbm, herkes benim aleyhimde toplanm durumda ve ben yalnz banayken bunu nasl yapaym?" dedi de
"Eer bunu yapmazsan O'nun eliliini yapmam olursun. Allah seni insanlardan korur..." ksm da nazil
[298]
oldu.
e- Suyt, bu el-Hasanu'l-Basr ve Mchid rivayeti ile amcas Ebu Talib'in Efendimiz'i korumak zere Him
oullarndan bazlarn grevlendirmesinin bu yetin nzul sebebi olduuna dair rivayetleri, yet-i kerimenin
Mekke'de nazil olmu olmasn gerektirdii iin zayf grmekte ve yet-i kerimenin Meden olduunu tasrih
[299]
etmektedir.
f- Ancak Als, rivayetlerin arasn te'lif sadedinde bu yet-i kerimenin iki defa; bir kere Mekke'de, bir kere de
[300]
Medine'de nazil olmu olabileceini sylemektedir.
g- Hem Mekke'de ve hem de Medine'de nzulne dellet eden haberlerin sahih olmalarna nazaran bu ihtimal daha
[301]
kuvvetli ve tercihe ayan grnmektedir.
3- a- Tirmiz'de Hz. Aie'den rivayetle verilen bir haberde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu korkusunun aslnda onda
deil de ashabnda olduunu anlyoruz. nk Allah Teal tarafndan risaletle gnderilen bir peygamberin,
[302]
Allah'tan baka kimseden korkusunun olmas ona yaramaz.
b- Hz. Aie yle anlatyor:
"Allah seni insanlardan korur." yet-i kerimesi nazil oluncaya kadar Allah'n Rasl (s.a.v.) korunurdu. Bu yet
inince Hz. Peygamber (s.a.v.) ban adrdan karp:
[303]
"Ey insanlar yanmdan ayrlp gidebilirsiniz. nk beni Allah korumutur." buyurdular.
c- Ebu Sad el-Hudr'den rivayet edildiine gre Hz. Peygamber'in amcas Abbs'n da onu geceleyin koruyanlar
[304]
arasnda olduu zikrediliyor.
d- Ayca ashabdan smet ibn Mlik el-Hatm "Allah seni insanlardan korur." yet-i kerimesi nazil oluncaya kadar
[305]
Allah'n Rasl (s.a.v.)'n geceleri korurduk." demektedir.
e- Vhid'deki rivayette konu biraz daha mahhas hale getiriliyor: Buna gre Hz. Aie yle anlatyor:
"Rasulullah (s.a.v.) bir gece uykusuz kalmt.
"Durumun nasl ey Allah'n Rasul?" dedim. Buyurdu ki;
"Bu gece beni koruyup bekleyecek salih bir zt yok mu?" Biz bu durumda iken silah sesi iittik. Rasulullah (s.a.v.):
"Kim o?" buyurdu. Gelenler;
"Biz, Sa'd ve Huzeyfe'yiz. Seni korumaa geldik" dediler. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) uyudu. yle ki horultusunu
iitiyordum. Bu yet nazil olunca, Rasulullah (s.a.v.) ban deriden yaplm adrndan karp:
[306]
"Artk dnnz, gidiniz ey insanlar. Zira Allah beni kendi korumasna almtr" buyurdu."
f- Buna gre bu yet-i kerime Efendimiz (s.a.v.)'in, yannda hanmlarndan Hz. Aie'nin de bulunduu
[307]
gazvelerinden birisinde, geceleyin ve Hz. Peygamber (s.a.v.) yatakta iken (yet leyl-fir'dir) nazil olmutur.
4- smail b. brahim el-Vaiz, smail b. Necid'den, o Muhammed b. Hasan b. Halil'den o Muhammed b. Ala'dan, o
Hammani'den, o Nadr'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundular:
"Rasulullah (s.a.v.) koruma altnda bulunurdu. Eb Talib, Rasulullah (s.a.v.)la beraber kendisini korumalar iin
her gn Haim Oullar'ndan adamlar gnderirdi. Nihayet: "Ey peygamber Rabbin'den sana indirileni tebli et..."
yetini "Allah seni insanlardan koruyacaktr..." ksmna kadar nazil olunca, kendisini korumak iin adam
gndermek isteyen amcas Eb Talib'e dedi ki:
[308]
"Ey amcam, Allah Teala phesiz beni, btn cinlerden ve insanlardan korumutur."
Bu rivayete gre bu yet-i kerime bi'setin ilk yllarnda, hatt Hz. Peygamber (s.a.v.)'in amcas Ebu Tlib henz
hayatta iken Mekke-i Mkerreme'de nazil olmutur. Ancak yet-i kerimenin nzul vaktinde mehur olan bundan
[309]
nceki rivayettir ve yet-i kerime hicretten sonra inmi olup medendir.
5- Bu ayet indikten sonra Rasulullahn durumu:

a- Mfessirler bu yet-i kerime indikten sonra Rasulullah'n artk insanlardan ekinmez olduunu, hatta yannda
[310]
muhafz bulundurmaktan dahi vaz getiini zikretmilerdir.
b- Katade diyor ki:
"Bu yet-i kerime indirilince Allah Teala, Peygamberi Hz. Muhammed (s.a.v.)'e, insanlara kar kendisinin ona
yeteceini, onu insanlardan koruyacan bildirdi ve ona, kendisine indirilenleri insanlara tebli etmesini emretti.
Rasulullah'a denilmiti ki:
"Sen bir kapc edinsen nasl olur?" Rasulullah da:
[311]
"Vallahi ben insanlarla beraber bulunduum mddete kemi onlara gstereceim." buyurdu.
c- Said b. Cbeyr diyor ki:
"Bu yet-i kerime inince Rasulullah buyurdu ki:
[312]
"Artk beni korumayn. nk Rabbim beni korumutur."
d- Hz. Aie (r.anh.) diyor ki:
"Bu yet-i kerime gelmeden nce Rasulullah (s.a.v.) sahabe tarafndan korunuyordu. Bu yet gelip de:
"Allah seni insanlardan korur." buyurulunca Rasulullah ban o anda iinde bulunduu adrdan dar kararak:
[313]
"Ey insanlar, yanmdan daln. Artk Allah beni koruyor." dedi."
6- Dier nzul sebepleri:
Bunlar dnda baz nzul sebepleri daha baz tefsirlerde verilmekte olup bunlar zet olarak yle sralyabiliriz:
1- Rivayet edildiine gre, "Hz. Peygamber (s.a.v), Mekke dneminde Kur'n'n bir ksmn aka okuyor, bir
ksmn da, mriklerin kendisine ve ashabna amasndan korktuu iin gizli okuyordu. Allah, slm'
kuvvetlendirip, onu mminler ile te'yd edince, Resulne, "Ey Peygamber, Rabb'inden sana indirileni tebli et"
[314]
buyurmutur."
2- Bu yet, yahdilerle ilgili olarak daha nce gemi olan, recm (zina cezas) ve ksas hdisesi hakknda nazil
[315]
olmutur.
3- Yahudiler, slm' ayplayan konumalar yapm, Hz. Peygamber (s.a.v.) susup onlarn bu ayplamalarna cevap
[316]
vermemiti. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
4- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarn dnya nimetleri ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanm olarak kalma arasnda
[317]
muhayyer brakan yet
nazil olduunda "Peygamber hanm olarak kalmay deil de dnyay seerler"
endiesiyle Hz. Peygamber (s.a.v.) elerine bu yet-i kerimeyi okumamt. te bunun zerine bu yet-i kerime
[318]
nazil oldu.
5- Zeyd b. Harise ve Zeyneb bint Cah'n durumu hakknda nazil olmutur. Hz. Aie der ki:
"Her kim Raslullah (s.a.v.)'n vahiyden bir ey gizlediini sylerse Allah'a en byk iftiray atm olur. nk
Allah Teal: "Ey o Peygamber, Rabbndan sana indirileni tebli et. Eer bunu yapmazsan O'nun eliliini
yapmam olursun..." buyurmutur. Eer Raslullah (s.a.v.) vahiyden bir eyi gizlemi olsayd "Allah'n aa
[319]
[320]
vuracan iinde gizliyordun..." yetini
gizlerdi."
6- Bu yet-i kerime cihad hakknda nazil olmutur. Mnafklar cihada kmaktan holanmadklar iin Hz.
Peygamber (s.a.v.) bazan onlar savaa kmaya tevikte bulunmazd. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[321]
oldu.
7- "Allah'tan bakasna dua edenlerin ilhlarna svmeyin. nk onlar da tutar bilgisizce Allah'a sverler..."
[322]
yet-i kerimesi
nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.), mriklerin ilhlarn ayplamay brakmt. te bunun
[323]
zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
8- Bu yet, mslmanlarn haklar hususunda nzil olmutur. nk Hz. Peygamber (s.a.v.), Veda haccnda, eitli
hkmleri ve haccn mensikini beyn ederken:
"Tebli ettim mi?" demi mslmanlar da,
"Evet (tebli ettin)" demilerdi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s) de:
[324]
"Allah'm hid ol!" demiti."
9- Hz. Peygamber (s.a.s), Kureylilerden, yahdilerden ve hristiyanlardan ekiniyordu. te bundan tr, Allah bu
[325]
yet ile, O'nun kalbindeki korkuyu giderdi.

10- Eb Said Muhammed b. Ali es-Saffar, Hasan b. Ahmed el-Mahlid'den, o Muhammed b. Hamdun b. Halid'den,
o Muhammed b. brahimi Hulvan'den, o Hasan b. Hammad Siccade'den, o Ali b. bis'ten, o A'me'ten, o EbulHaccab'dan, o Atiyye'den, o da Eb Said el-Hudr'den bize haber verdiine gre bu yet, "Gadir Humm" gn Ali
[326]
b. Eb Talib hakknda nazil olmutur."
11- bn Abbas (r.a.) Ber bn zib (r.a.) ve Muhammed bn Ali'ye gre "yet, Hz. Al (k.v)'nin fazileti hakknda
nazil olmutur. Bu nazil olduu zaman, Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali (r.a.)'nin elini tuttu ve:
"Ben, kimin dostu isem, Ali de onun dostudur. Allah'm ona dost olana sen de dost ol ona dman olana, sen de
[327]
dman ol"
buyurdu.
Derken Hz. mer (r.a.), Hz. Ali (r.a.) ile karlat ve:
"Ey bn Ebi Tlib, ne mutlu sana! Gzn aydn! Benim dostum ve btn mminlerin ve mminelerin dostu
[328]
oldun" dedi."
12- Bu rivayetler ok iseler de, evl olan bu yeti "Allah'n, Hz. Muhammed (s.a.s)'i yahd ve hristiyanlarn hile
ve tuzaklarndan emin klp, onlara hi aldrmadan tebliini yapmasn emrettii" mnasna hamletmektir. nk bu
yetten nceki birok yet ve yine bundan sonraki birok yet yahud ve hristiyanlarla ilgili olduuna gre, aradaki
[329]
bu tek yeti, ncesine ve sonrasna uygun dmeyen bir mnaya hamletmek imknsz olur.
68. De ki: "Ey kitab ehli, Tevrat', ncil'i ve Rabbnzdan size indirilenleri dosdoru uygulamadka hibir ey zere
deilsiniz. Andolsun ki Rabbnzdan size indirilenler, onlardan ounun azgnluk ve kfrn artracaktr. yleyse
o kfirler topluluu iin hi tasalanma.

1- krime veya Sad ibn Cubeyr'den rivayette bn Abbs yle anlatyor:
"Rfi' ibn Harise, Sellm bni Mikem (veya Selm ibn Miskn), Mlik ibnu's-Sayf ve Rfi' ibn Harmele (veya
Rfi' ibn Hureymile) adndaki yahudiler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Muhammed, Sen, brahim milleti ve dini zere olduunu, bizim yanmzdaki Tevrat'a iman ettiini syleyip
onun Allah'tan gelen bir hak olduuna ehadet etmiyor musun?" dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Evet yledir. Fakat sizler sonradan birok eyler uydurdunuz, onda sizden alnm olan misak inkr ettiniz, onda,
(benim nbvvetim ve vasflarm gibi) insanlara aklamakla emrolunduunuz eyleri gizlediniz. Ben, sizin bu
sonradan uydurup meydana getirdiklerinizden beriyim." buyurdu. Onlar yine:
"Biz, elbette yanmzda mevcut olan alacaz. Hi kukumuz yok biz hak ve hidayet zereyiz; sana iman edecek
[330]
ve sana uyacak da deiliz." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- bn Abbas'n yle dedii rivayet olunur:
"Yahudilerden bir grup Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Tevrat'n hak bir kitap olup, Hak katndan geldiini sen itiraf etmiyor musun?" dediler. Rasulullah (a.s.v):
"Evet" dedi. Yahudiler:
"te biz ona inanyoruz ve ondan bakasna da inanmyoruz" dediler. Bunun zerine Yce Allah bu yeti
[331]
indirdi."
71. Bir fitne olmyacan zannettiler de krletiler, sarlatlar. Sonra Allah kendilerine tevbe imkn verdi ama
ilerinden bir ou yine krletiler ve sarlatlar. Allah yapmakta olduklarna Basr'dir.

l- bnu'l-Enbr der ki:
"Bu yet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bi'setinden nce kfr zere olup O'nun peygamber olarak
gnderilmesinden sonra da azgnlk ve ekememezlikten dolay onu yalanlyan ve bu yaptklarnn onlara bir zarar
[332]
vermiyeceini, bu yzden cezalandrlmyacaklarn zanneden bir kavim hakknda nazil olmutur."
72. "Meryem olu Mesih, gerekten Allah'n kendisidir." diyenler andolsun ki kfir olmulardr. Halbuki Mesih:
"Ey israil oullar, benim de Rabbm, sizin de Rabbnz olan Allah'a kulluk edin. Zira her kim Allah'a ortak koarsa
muhakkak ona cenneti haram eder ve onun varaca yer atetir. Zlimlerin hibir yardmclar yoktur" demiti.
l- Mukatil der ki:

[333]
"Meryem olu Mesh, gerekten Allah'n kendisidir." diyen Necran hristiyanlar hakknda nazil olmutur."
"Bu, Ya'kbiyye frkasnn szdr. nk onlar, "Meryem bir ilah dourdu" diyorlard. Belki bu mezhebin gr,
[334]
onlarn "Allah Tel, sa'nn zatna (kendisine) hulul etti ve sa'nn zat ile birleti" demeleridir."
78. srailoullarndan kfir olanlar, Davud'un ve Meryemolu sa'nn lisanyla lanetlendiler. Bu onlarn isyan
etmeleri ve ar gitmelerindendi.
l- Ebu Ubeyde Rasulullah'n yle buyurduunu rivayet ediyor:
"srailoullarnda bir kusur meydana geldiinde, kii, din kardeinin gnah ilediini gryor ve ona o gnah
ilememesini sylyordu. Ancak ertesi gn, onda grd bu gnah ileme hali, kendisinin, onunla birlikte yeyip
imesine ve onunla ili dl olmasna mani olmuyordu. Bunun zerine Allah onlar birbirlerine drd. te
bunlar hakknda Kur'an'n u yetleri indi:
"srailoullarndan kfir olanlar, Davud'un ve Meryem olu sa'nn lisanyla lanetlendiler. Bu onlarn isyan
etmeleri ve ar gitmelerindendi."
Ebu Ubeyde devamla diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) onlara gelen yetleri u yete kadar okudu:
"Eer onlar, Allah'a, Peygambere ve ona indirilene iman etmi olsalard kfirleri dost edinmezlerdi. Fakat onlarn
[335]
bir ou yoldan kan kimselerdir."
Rasulullah bunlar sylerken bir yere yaslanm vaziyetteydi. Dorulup oturdu ve dedi ki:
[336]
"Hayr, zalime el ektirip onu hakka boyun edirmedike cezalandrlmaktan kurtulamasnz."
79. Onlar, yaptklar ktlklerden de birbirlerini men etmiyorlard. Yaptklar ey ne kt idi.
l- Peygamber efendimiz (s.a.v.) yle buyuruyor:
"srailoullarnda bozulma baladnda onlardan bir adam kendi dininden olan kardeini gnah ilerken grnce,
onu sakndrp men ediyordu. Fakat ertesi gn bu kiiyi, daha nce grd gnah ileme hali, gnah ileyenle
yeyip imekten, oturup kalkmaktan ve ili dl olmaktan alkoymuyordu. Allah Teala onlarn bu halleri sebebiyle
kalblerini birbirinden nefret ettirdi. Ve haklarnda u yetler indi:
"srailoullarndan kfir olanlar Davud'un ve Meryemolu sa'nn lisanyla lanetlendiler. Bu onlarn, isyan
etmeleri ve ar gitmelerindendi. Onlar yaptklar ktlklerden de birbirlerini men etmiyorlard. Yaptklar ey ne
[337]
kt idi."
Rasulullah efendimiz szlerine devamla buyurdu ki:
"Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki, ya iyilii emredip ktle mani olur, zalimi yaptndan
vazgeirir ve onu hakka boyun edirirsiniz, veya Allah sizin kalblerinizi birbirinden nefret etririr de birbirinize
[338]
dersiniz ve srailoullarna lanet ettii gibi sizi de lanetine uratr."
81. Eer onlar Allah'a, Peygambere ve ona indirilene iman etmi olsalard, kfirleri dost edinmezlerdi. Fakat
onlardan bir ou yoldan kan kimselerdir.
l- Mcahid bu yet-i kerimenin, mnafklar hakknda nazil olduunu sylemitir.
[339]
82. Andolsun ki insanlardan, iman edenlere en kat dman olarak yahudileri ve Allah'a ortak koan mrikleri
bulacaksn. Yine andolsun ki onlardan, iman edenlere sevgice en yakn da "Biz hristiyanlarz." diyenleri
bulacaksn. Bunun sebebi, onlarn iinde keiler ve rahibler bulunmasndan ve onlarn gerekten byklk
taslamamalarndandr.
83. Peygamber'e indirileni iittiklerinde, hakk tandklarndan dolay gzleri yala dolup taar da derler ki:
"Rabbmz, biz iman ettik, bizi de hidlerle birlikte yaz.
84. Hem Rabbmzn bizi slihler topluluu ile beraber bulundurmasn umarken niin Allah'a ve bize gelen
hakikate iman etmeyelim?!.

85. Allah onlara, dediklerine karlk, temelli kalacaklar, altndan rmaklar akan cennetler verdi. Bu, iyi
davrananlarn mkafatdr.
86. nkar edip yetlerimizi yalanlayanlar, ite onlar cehennemliklerdir.

l- Necai ve ashab hakkndaki rivayetler:
a- Sad ibn Cubeyr'den rivayette o yle diyor:
"Nec, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ashabnn hayrllarndan oluan 30 kiilik bir hey'et gndermiti. Allah'n Rasl
(s.a.v.) onlara Kur'n okudu da kalbleri inceldi, aladlar ve:
"Allah'a yemin ederiz ki biz bunlar biliyoruz." deyip iman ettiler. Bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirdi.
Bu hey'et, Nec'ye dnp olanlar ona da anlattlar ve o da mslman oldu. Nec mslman olarak ld. Onun
lm haberi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulanca Rasulullah buyurdu ki:
"Kardeiniz Necai ld. Onun cenaze namazm klnz." Rasulullah, Necai Habeistan'da iken cenaze namazn
[340]
Medine'de kldrd."
b- Sddi diyor ki:
"Necai Rasulullah'a Habeistan'dan on iki adam gnderdi. Onlarn yedisi papaz, bei ruhban idi. Onlar Rasulullah'
grp, ona baz eyler soracaklard. Rasulullah ile karlanca Rasulullah onlara, Allah Teala'nm indirdii baz
yetleri okudu. Onlar aladlar ve iman ettiler. te bu yet ve bundan sonra gelen yet onlar hakknda nazil oldu.
Onlar dnp Necai'ye gittiler. Necai onlarla birlikte hicret etmi Rasulullah'a geliyordu. Yolda ld. Rasulullah
[341]
ve mslmanlar gyaben onun cenaze namazn kldlar. Ve onun iin Allah'tan af dilediler."
c- bn Kesr ise Nec'nin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmek zere yola km ve yolda vefat etmi olmasn tarih
[342]
vakaya aykr olduunu, nk Nec'nin Habe kral olarak Habeistan'da vefat ettiini sylemekte
ise de
Sdd rivayeti, onun, Habe topraklarndan ayrldktan sonra vefatn sylemedii cihetle bu itiraza gerek
[343]
yoktur.
d- Sad ibn Cbeyr'den rivayete gre ise bunlar, Nec'nin kavminin en hayrllarndan 50 veya yetmi kiidir ki
Nec'nin ve halknn mslman olduklar haberini getiren eli hey'etidir ve Efendimiz bunlara Ysn Sresini
[344]
okumutur.
e- Mukatil ve Kelb ise bu Hey'etin Necran'l Haris ibn Ka'b oullarndan 40, Habeistan'dan 32 ve am halkndan
[345]
68 olmak zere 140 kiiden oluan kalabalk bir hey'et olduunu sylemilerdir.
f- Sudd rivayetinde bu hey'ettekilerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onlara Ysn Sresini okumasyla alamaya
baladklar ve zellikle "Peygamber'e indirileni iittiklerinde, hakk tandklarndan dolay gzleri yala dolup
taar da derler ki: "Rabbmz, biz iman ettik, bizi de hidlerle birlikte yaz." yet-i kerimesinin bunun zerine nazil
[346]
olduu ayrntsna da yer verilmektedir.
g- Vahid'deki bir rivayette, bu hey'ettekilerin Yasin Sresini dinlediklerinde "Bunlar sa'ya indirilenlere ne kadar
[347]
ok benziyor." dedikleri ayrnts vardr.
h- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Ca'fer ibn Eb Tlib ile gelen Habe hey'eti
deil de onunla birlikte gelen baz kyller bu yet-i kerimelerin inmesine sebep olmulardr. Bu rivayette Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in, onlara Kur'n okumasyla gzleri yaararak duygulanmalar ve mslman olmalar zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Belki de yurdunuza dnnce tekrar eski dininize dnersiniz." buyurmas zerine:
"Asla bu dinimizden baka bir dine dnmeyeceiz." dedikleri ve onlarn bu szleri zerine Allah Teal'nn bu
[348]
yetleri indirdii ayrntlarna da yer verilmektedir.
i- Ahmed b. Muhammed el-Adl, Zahir b. Ahmed'den, o Ebu'l-Kasm el-Baav'den, o Ali b. Ca'd'dan, o erik'ten, o
Salim'den, o da Said b. Cbeyr'den,
"...Bunun sebebi, onlardan bazlarnn keiler ve rahipler olmasdr..." yeti haknda bize u rivayette bulundular:
"Neca, adamlarnn en sekinlerinden otuz kiiyi Rasulullah (s.a.v.)'a gnderdi. Rasulullah (s.a.v.) bunlara Ysn
[349]
Sresi'ni okudu da aladlar. te bu yetin ini sebebi budur."
j- Said b. Cubeyr'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Neci, eshbnn iyilerinden otuz kiiyi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gndermiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara Yasin
suresini okudu. Kur'n' duyunca aladlar ve onun hakk olduunu anladlar. Bunun zerine Allah bu yet-i
[350]
kerimeyi onlar hakknda inzal buyurdu."
k- Abdullah bni Zbeyr'den rivayet edildi:
"Nec ve arkadalar hakknda, Maide: 5/83 yeti indi."
[351]
[352]
l- bnu Abbas'tan (r.a.) bunun benzerini Tabern rivayet etti.
m- bn Abbas yle demektedir:
"Allah bu yet ile Neca ve arkadalarn kastetmitir. Bu byledir, zira Cafer et-Tayyar, Neca ve arkadalarna
Meryem sresini okumu; bunun zerine Neca, yerden bir saman p alarak, "Allah'a yemin olsun ki, o, Allah'n
ncil'de buyurduuna, (saman pn gstererek) u kadarck bir ilvede bulunmad!" demitir. Cafer et-Tayyar,
[353]
okumay bitirinceye kadar alamalarn srdrmlerdir."
n- bn Abbas, Said bn Cbeyr, Ata ve Sdd yle demitir:
"Bu yetle Neca ve Habeistan'dan Hz. Peygamber'e gelerek O'na iman eden kavmi murad edilmitir.
[354]
Mslmanlara dmanlklar apak iken btn hristiyanlar murad edilmemitir."
o- Dierleri ise yle demilerdir:
"Yahudilerin inanlarna gre, din bakmdan kendilerinden olmayan kimselere, hangi yol ve artla olursa olsun,
ktlk yapmak kendilerine farzdr. Eer ldrmeye gleri yeterse, ldrrler; yapamazlarsa, mallar gasbetmek,
hrszlk yapmak veyahut da eitli hile, tuzak ve desiseler kurarak bunu yapmaya alrlar. Ama hristiyanlara
gelince, onlarn inanlar byle deildir. Aksine onlarn dinine gre bakalarna eziyyet etmek haramdr. te bu iki
[355]
millet arasndaki fark budur."
2- bn Abbs'tan gelen rivayette ise yet-i kerimenin nzul bundan daha nce ve Cafer ibn Eb Tlib'in
[356]
Habeistan'a gnderilmesi zerinedir. Bu rivayet yledir:
a- bn Abbas dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de iken Ashab namna mriklerden endie ediyordu. Bu yzden Cafer b. Eb Talib'i ve
bn Mesud'u, bir grup ashabyla Neca'ye gnderdi.
"O, iyi bir hkmdardr. Onun katnda ne zulmeden bir kimse bulunur, ne de zulme urayan" buyurdu.
Nihayet, Allah'n, mslmanlar iin bir k yolu klaca na kadar Neca'ye doru yola ktlar. Ona
vardklarnda Neca onlara ikramda bulundu ve onlara:
"Size indirilen kitaptan birey biliyor musunuz?" diye sordu.
"Evet" dediler. Neca:
"Okuyun" dedi. Onlar da Neca'nin etrafnda keiler ve rahipler olduu halde okumaa baladlar. Her ne zaman
bir yet okusalar, haktan yana bildikleri eyden tr Neca ve ashabnn gzlerinden yalar akyordu. Bunlar
hakknda Allah Teala "nananlara en iddetli dman olarak, insanlardan yahudileri ve Allah'a e koanlar
bulursun. Onlardan, inananlara sevgice en yakn "Biz hristiyanz" diyenleri bulursun. Bu, onlarn iinde bilginler
ve rahibler bulunmasndan ve byklk taslamamalarndandr." "Peygambere indirilen Kuran' iittiklerinde,
gerei renmelerinden gzlerinin yala dolarak, "Rabbimiz! nandk, bizi de ahidlerden yaz." derler."
[357]
buyurdu."
b- bn Kesr yet-i kerimenin bu hadise zerine inmi olmasn pheli grr ve der ki:
"Ca'fer ibn Eb Tlib'in Nec'ye gitmesi ve ona Kur'n okumas, o ve etrafndakilerin dinlediklerinden etkilenerek
[358]
alamalar hadisesi hicretten ncedir. Halbuki bu yet-i kerime Medine'de nazil olmutur."
c- Abdullah b. Abbas da bu yetin izahnda diyor ki:
"Rasulullah Mekke'de iken mriklerin, sahabilerine bir ey yapacaklarndan korkuyordu. Bu sebeple Cafer b. Ebi
Talib, Abdullah b. Mes'ud ve Osman b. Mez'umun da iinde bulunduu bir topluluu Habeistan Kral Necai'ye
gnderdi. Mslmanlarn Habeistan'a gittikleri haberi mriklere ulanca, onlar da Amr b. el-Ass'm iinde
bulunduu bir heyeti Necai'ye gnderdiler. Mriklerin heyeti mslmanlardan nce Habeistan'a vard ve
Necaiye dediler ki:
"imizden bir adam kt. Kureylilerin akllarn ve dncelerini kmsyor. Kendisinin Peygamber olduunu
iddia ediyor. O sana, kavmini, senin aleyhine ifsad etmek iin bir heyet gnderdi. Biz sana gelip bunu bildirmeyi
dndk." Necai dedi ki:
"Onlar bana geldiklerinde ne syleyeceklerine bakarm." Rasulullah'm gnderdii heyet Habeistan'a ulat.
Necai'nin kapsna vardlar ve dediler ki:
"Allah'n dostlarnn ieri girmesine izin verir misin?" Necai de dedi ki:
"zin verin girsinler. Allah'n dostlarna kapmz aktr." Heyet ieri girince Necai'ye selam verdiler. Krey'in
gnderdii heyet:
"Ey Kral bizim sana doru sylediimizi grdn m? Bunlar seni, selamlandn ekilde selamlamadlar." dediler.
Necai mslmanlara:
"Sizin, beni, benim selamlanmam ile selamlamamanzn sebebi nedir?" diye sordu. Onlar da:
"Biz seni cennet ehlinin ve meleklerin selam ile selamladk." dediler. Necai onlara:
"Adamnz sa ve annesi hakknda ne diyor?" diye sordu. Onlar da:
"O, sa hakknda diyor ki: "O, Allah'n kuludur. Allah'n Meryem'e ulatrd bir szdr. Ve Allah'tan bir ruhtur."
Meryem hakknda da diyor ki:
"O, bakire ve sevimli bir kadndr. Kendisini Rabbine adayan bir kadndr," Bunun zerine Necai yerden bir p
ald ve dedi ki:
"sa ve annesi, sizin arkadanzn bu sylediklerinden u kadar farkl bir ey sylememilerdir." Mrikler
Necai'nin bu sznden holanmadlar. Yzleri deiti. Necai mslmanlara:
"Size indirilen yetlerden herhangi bir ey biliyor musunuz?'" diye sordu. Onlar da:
"Evet." dediler. Necai:
"Okuyun." dedi. Onlar da okudular. Orada papazlar, ruhbanlar ve dier Hristiyanlar bulunuyorlard. Onlar
mslmanlarn okuduklar her eyi anladlar. Gerei anlamalarndan dolay gzlerinden yalar dkld. Allah
Teala ite bunlar hakknda buyurdu ki:
"Bu da (yani mslmanlara yaknlk gstermeleri) onlarn arasnda papazlarn ve rahiplerin bulunmasndan ve
[359]
byklk taslamamalarmdandr."
3- Baz limlere gre bu ve bundan sonra gelen yetler Habeistan'dan Rasulullah'a gelip, mslman olan
[360]
Habeliler hakknda nazil olmutur.
a- Beyhak'nin bn shak'tan naklen rivayetine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke-i Mkerreme'de iken onun
peygamber olarak gnderildii haberini Habeistan'a giden mslmanlardan renen 20 kadar hristiyan Mekke-i
Mkerreme'ye gelirler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Ka'be'nin yannda bularak onunla konuurlar. Mekke mrikleri de
kendi meclislerinden onlarn gelilerini ve konumalarn izlemektedir. Raslullah (s.a.v.)'a sorular bitince Allah'n
Rasl (s.a.v.) onlar slm'a davet eder ve onlara Kur'n okur. Kur'n' iitince gzleri dolar, Onun, kitablarnda
verilen vasfta olduunu anlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in davetine icabetle iman ve onu tasdik ederler. Bu grup Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in yanndan ayrlr ayrlmaz Ebu Cehl'in de aralarnda bulunduu bir grup Kureyli mrik
yollarn keser ve onlara:
"Ne kadar nasipsiz bir toplulukmusunuz! Arkanzda braktklarnz sizi, kendilerine bu adam hakknda haber
derleyip gtrmeniz iin gnderdiler. Halbuki siz, onun yanna oturur oturmaz, onun sylediklerine kanp hemen
dinizi terkettiniz ve onu tasdik ettiniz. Sizden daha aptal bir topluluk grmedik." dediler, onlar ise:
"Cahillikte sizin seviyenize inecek deiliz. Sizin iiniz size, bizim iimiz bize. Elbette biz, kendimizi bu hayrdan
mahrum etmiyeceiz." diye cevap verdiler. Bu topluluun Necran Hristiyanlarndan olduu ve yine bunlar
[361]
hakknda ayrca Kasas: 28/52-55 yetlerinin indii de sylenir.
4- Urve ibnu'z-Zubeyr'den gelen bir rivayet ise yet-i kerimenin, Cafer ibn Eb Tlib'in Habeistan'a gnderildii
zaman deil, biraz daha sonra Necai'ye Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mektubunu gtren Amr ibn meyye ed[362]
Damr'nin Habeistan'a gitmesi zerine nazil olmutur.
Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Hamdun b. Fadl'dan, o Ahmed b. Muhammed b.
Hasan'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o Leys'in ktibi Eb Salih'ten, o Leys'ten, o Yunus'tan, o bn ihab'dan, o
Said b. Mseyyeb, Urve b. Zbeyr ve bir bakasndan bize u rivayette bulundular;
"Rasulullah (s.a.v.), Amr b. meyye ed-Damryi, yazm olduu bir mektupla Neca'ye gnderdi. Bu zt
Neca'ye geldi, Neca Rasulullah (s.a.v.)'n mektubunu okudu. Sonra Cafer b. Eb Talib'le beraber hicret eden
dier Sahabler'i ard, Rahiplere ve keilere de haber salp onlar toplad. Sonra Cafer'e, kendilerine Kur'an
okumasn emretti. Cafer de Meryem Sresi'ni okudu. Bunun zerine onlar, Kur'an'a iman ettiler ve gzleri yala
[363]
dolup tat. te bunlar 82. ayetten, 86. yete kadar haklarnda vahiy indirilen kimselerdir."
5- Bakalar da yle dedi:
"Cafer b. Eb Talib ve arkadalar, beraberlerinde yetmi kiiyle Habeistan'a geldiler. Neca bunlar, bir eli
kafilesi olarak Rasulullah (s.a.v.)'a gnderdi. zerlerinde yn elbiseler vard. Altm iki tanesi Habeistan'dan,
sekizi de am ahalisindendi. am'l olan bu sekiz kii unlard: Rahib Buhayra, Ebrehe, dris, Eref, Temmam,
Kutaym, Dreyd ve Eymen. Rasulullah (s.a.v.) bunlara "Y Sn" Sresi'ni sonuna kadar okudu. Bunlar, Kur'an'
dinledikleri vakit aladlar ve iman ettiler. "sa'ya inmi olana bu Kur'an ne kadar da benziyor" dediler. Allah Teala
[364]
bu sebebe binaen onlar hakknda bu yetleri indirdi."
6- Katade'ye gre ise bu yet-i kerime, Rasulullah Peygamber olarak gnderilmeden nce Hz. sa'nn eriat zere
amel eden, Rasulullah'a Peygamberlik gelince de onun hak Peygamber olduunu anlayan ve ona iman eden bir
topluluk hakknda nazil olmutur.
Taberi diyor ki:
"Bize gre bu hususta doru olan gr udur: yet-i kerime, Hristiyan olduklarn syleyen, Allah'a ve Rasul'ne
kar sevgi beslemede insanlarn en yakn olan kiileri zikretmi, fakat bunlarn isimlerini bize aklamamtr.
Bunlar Necai ve arkadalar da olabilir, Hz. sa'nn eriat zere yaayp, slam geldikten sonra mslman olan bir
ksm insanlar da olabilir.
Mfessirler yette zikredilen papaz ve ruhbanlardan kimlerin kastedildii hususunda iki gr zikretmilerdir:
1- Abdullah b. Abbas'a gre bunlardan maksat, Hz. sa'nn davetine icabet edip Hristiyanl kabul eden ve onun
eriat zere yaayan denizcilerdir.
2- Ebu Salih ve Said b. Cbeyr'e gre ise bunlar, Habe Kral Necai'nin Rasulullah'a gnderdii heyettir. Bu
heyette bulunan kiilerin saysnn elli ile yetmi ksur olduu rivayet edilmektedir. Rasulullah'n, kendilerine Yasin
Suresi'ni okurken hakk idrak ederek aladklar rivayet edilmektedir.
3- Taberi diyor ki:
"Bize gre bu hususta doru olan gr udur: Allah Teala bu yet-i kerimede bz Hristiyanlarn, mminlere ve
Rasulullah'a sevgi besleme hususunda dier kfirlerden daha yakn olduklarn bildirmitir. Hristiyanlarn byle
olmalarnn sebebi ise, ilerinde kendilerini ibadete veren, manastrlara ve kiliselere ekilerek ruhbanlk yapan
bidleri, kitaplarn anlayan bilginleri ve onlar okuyan kurralar vardr. Bu nedenle onlar hakk anlaynca kibirlen
mezler. Bu sebeple de mminlerden uzak durmazlar. Zira onlar Allah yolunda samimidirler. Halbuki Yahudiler
byle deildirler. Onlar Peygamberleri ldrmeyi, Allah'n emir ve yasaklarna kar karak Allah'a isyan etmeyi
[365] [366]
ve indirdii kitaplar tahrif etmeyi det haline getiren insanlardr.
"
83. Peygamber'e indirileni iittiklerinde, hakk tandklarndan dolay gzleri yala dolup taar da derler ki:
"Rabbmz, biz iman ettik, bizi de hidlerle birlikte yaz.
84. Hem Rabbmzn bizi slihler topluluu ile beraber bulundurmasn umarken niin Allah'a ve bize gelen
hakikate iman etmeyelim?!.

1- Sddi, Abdullah b. Zbeyr, Urve b. Zbeyr ve Zhri bu yet-i kerimelerin, Habeistan Kral Necai'nin
gnderdii heyet hakknda nazil okluunu sylemilerdir. Bunlar, kendilerine Kur'an okununca, onun hak olduunu
anlamlar, gzleri yalarla dolmu ve iman ettiklerini bildirmilerdir. Ayrca Allah Teala'dan, kendilerini ahitlerle
[367]
birlikte yazmasn niyaz etmilerdir.
87. Ey iman edenler, Allah'n size hell klm olduu ho ve temiz eyleri kendinize haram klmayn ve haddi
amayn. Gerek u ki Allah, haddi aanlar sevmez.
88. Allah'n sizi rzklandrm olduklarndan hell ve temiz olarak yeyin. Sizin m'minleri olduunuz Allah'tan da
takva zere olun.

Bu yet-i kerimelerin nzul sebebinde drt rivayet vardr. Bunlardan birinde, ilerinde Hz. Ali ve Osman ibn
Maz'n'un da bulunduu bir grup sahabi hakknda; ikincisinde de Abdullah ibn Revha hakknda, ncsnde de
kendisine et yemeyi haram klan bir sahabi hakknda; drdncsnde de bir maarada inzivaya ekilmek isteyen
[368]
bir sahabi hakknda nazil olduu anlatlmaktadr:
l- Ebu Malik, krime, brahim en-Nehai, Ebu Klabe, Katade, Sddi ve Abdullah b. Abbas'tan nakledilen bir gre
gre, bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur:
Osman b. Maz'un, Abdullah b. Amr, Ali b. Ebi Talib gibi bir ksm sahabiler, muttaki bir davran olduu
kanaatiyle, Allah'n helal kld baz eyleri kendilerine yasaklamlardr. Mesela kadnlara yaklamamak, temiz ve
lezzetli olan baz yiyecek ve iecekleri yeyip imemek gibi davranlarda bulunmulardr. Hatta bazlar, tenasl
organn kesip ehvani arzulardan tamamen uzak olmay dnmlerdir. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[369]
olmu, mminlere, Allah'n helal kld eyleri kendilerine yasaklamamalarn emretmitir.
a- Ebu Klabe diyor ki:
"Rasulullah'n sahabilerinden bazlar dnyay brakmay, kadnlar terketmeyi ve ruhbanlamay arzulamlard.
Bunun zerine Rasulullah ayaa kalkt, onlar hakknda ok sert konutu ve dedi ki:
"Sizden ncekiler kendilerine dini zorlatrarak helak oldular. Onlar dini kendilerine zorlatrdlar. Allah da
zorlatrdklar ekliyle dinlerini onlara meru kld. Bugnk manastr ve kiliselerde bulunan insanlar onlarn
kalntlardr. Siz, Allah'a kulluk edin, hibir eyi ona ortak komayn. Hac ve Umre yapn. Drst olun ki size de
drst davranlsn." Ebu Klabe diyor ki:
[370]
"te bu yet byle kimseler hakknda nazil olmutur."
b- Katade de diyor ki:
"Bize anlatldna gre; Rasulullah'n sahabilerinden bazlar, kadnlara yaklamaktan ve et yemekten kendilerini
uzaklatrdlar. Manastrlar oluturmak istediler. Bunlarn haberi Rasulullah'a ulanca, Rasulullah buyurdu ki:
[371]
"Benim dinimde kadnlara yaklamay ve et yemeyi terketme, manastrlar edinme diye bir ey yoktur."
c- Katade diyor ki:
"Yine bize bildirildiine gre, Rasulullah'n dneminde kii unlar yapmaya karar vermilerdi:
Biri demiti ki:
"Ben geceleyin uyku uyumayacam, devaml ibadet edeceim." Dieri de demiti ki:
"Ben de kadnlara yaklamayacam." Bunun zerine Rasulullah bunlar yanna artt ve buyurdu ki:
"yle yle yapacanz bana bildirildi. Bu doru mu?" Onlar da:
"Evet ey Allah'n Rasul, biz bunlar yapmakla hayrdan baka bir ey istemedik." dediler. Rasulullah da buyurdu
ki:
"Fakat ben geceleri hem namaz klyorum, hem de uyuyorum. Baz gnler oru tutuyorum, baz gnler tutmuyorum.
[372]
Kadnlara da yaklayorum. Kim benim snnetimden yzevirirse, o benden deildir."
d- Abdullah b. Abbas da diyor ki:
"Bu yet-i kerime, Rasulullah'n baz sahabilerine iaret etmektedir. Onlar demilerdi ki:
"Biz cinsel organlarmz keselim. Dnyann ehvani arzularn terkedelim ve rahiplerin yaptklar gibi yeryznde
gezip, seyahat edelim." Bunlarn haberi Rasulullah'a ulat. Rasulullah onlar yanna ard ve bu sylenenleri
kendilerine sordu. Onlar da:
"Evet yle." dediler. Rasulullah da buyurdu ki:
"Fakat ben, oru tutuyorum. Oruca ara da veriyorum. Namaz da klyorum. Uyku da uyuyorum. Kadnlarla
evleniyorum. Kim benim snnetimi alrsa o bendendir. Kim de benim snnetimi almazsa, o benden deildir."
[373]
Abdullah b. Abbas, Osman b. Maz'un'un bu sahabilerden biri olduunu zikretmektedir.
e- krime diyor ki:
"Rasulullah'n sahabilerinden Osman b. Maz'un, Ali b. Ebi Talib, Abdullah b. Mes'ud, Mikdat b. el-Esved ve Ebu
Huzeyfe'nin azadl klesi Salim inzivaya ekildiler. Kendilerini evlerine hapsettiler, kadnlardan uzak durdular.
Yn giymeye baladlar. Gzel olan yiyecek ve giyecekleri kendilerine haram kldlar. Sadece srailoullarmdan,
dnyay gezip dolaanlarn yediklerini yediler, giydiklerini giydiler. Kendilerini idi yapmak istediler. Geceleri
devaml olarak namazla geireceklerine, gndzleri de devaml oru tutacaklarma dair ittifak ettiler. Bu yet ite
bunlar hakknda nazil oldu. Bunun zerine Rasulullah adam gnderip onlar yanna artt ve buyurdu ki:
"Nefsinizin zerinizde hakk var. Gznzn zerinizde hakk var. Oru da tutun, ara da verin. Namaz da kln,
uyku da uyuyun. Bizim snnetimizi terkeden bizden deildir." Bunun zerine o sahabiler dediler ki:
[374]
"Ey Allah'm, biz teslim olduk ve indirdiine uyduk."
f- Sudd'den rivayette o yle anlatyor:
[375]
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) oturup
ashabna t verdi, onlara hiret hallerini hatrlatt. Efendimizin
yanndan knca bazlar -ki Hz. Ali ve Osman ibn Maz'n'un da ilerinde olduu 12 kiiydiler- yaptklar amelleri,
az grerek daha da artrmak istediler ve dediler ki:
"Hristiyanlar yle yle yapmlar, kendilerine unlar unlar haram klmlar; o halde biz de bunlar kendimize
haram klalm." Bazs eti, et yan ve gndz yemek yemeyi kendine haram kld. Yani her gn orulu olacakt.
Bazs gece uyumay, dier bazlar da -ki Osman ibn Maz'n bunlardan idi- kadnlara yaklamay kendine haram
kld. Osman ibn Maz'n bu sz verdikten sonra hanmna yaklamad gibi hanmnn da kendisine yaklamasna
msaade etmedi. Bir gn hanm Havle Hz. Aie'ye geldi. Hz. Aie'nin yannda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dier
hanmlar da vard. Hz. Aie ve Efendimiz (s.a.v.)'in dier hanmlar:
"Ey Havle, ne bu halin? taranmam, koku srnmemi, perian (pejmrde) bir haldesin?" diye sordular. O:
"Ne olsun ki Osman u kadar zamandr bana yaklamad, elbisemi bile yoklamad. Niye taranp koku srneyim."
dedi. Kadnlar baladlar glmeye. O srada Hz. Peygamber (s.a.v.) yanlarna girdi ve onlar glerken grnce:
"Sizi gldren nedir?" diye sordu. Hz. Aie cevap verdi:
"Havleye glyoruz. Nedir bu pejmrde halin? diye sorduk; Kocam u kadar zamandr elbisemi bile yoklamad,
dedi" burada "kadnn elbisesini yoklamak veya kadnn elbisesini kaldrmak" ifadesi, onunla temasta bulunmaktan
kinayedir. Allah'n Rasl (s.a.v.) birisini Osman'a gnderip artt ve gelince de:
"Ey Osman sana ne oluyor, durumun nedir?" dye sordu. Osman:
"Ey Allah'n elisi, ben, ibadet iin zaman bulaym diye onu Allah iin terkettim." deyip olanlar, hatt kendini
idi etmeyi dndn anlatt. Hz. Peygamber:
"Allah'a yemin olsun ki hemen imdi evine dnecek ve hanmnla yatacaksn." buyurdu. Osman:
"Ey Allah'n elisi, ama ben oruluyum." dedi. Efendimiz (s.a.v.):
"O halde orucunu a." buyurdular. Osman, Efendimizin emrini yerine getirdi. Ertesi gn Havle taranm, koku
srnm olarak Hz. Aie'ye geldi. Hz. Aie yine glerek:
"Naslsn ey Havle?" dedi. Havle de kocasnn o gece kendisiyle yattn syledi. te bu hadise zerine Allah'n
Rasl minbere karak:
"Bir ksm insanlara ne oluyor da kadnlar, yemeyi ve uykuyu kendilerine haram klyorlar? Dikkat ediniz! Ben,
gece uyuyorum da kalkp namaz da klyorum, oru tutuyorum da baz gnleri orusuz geiriyorum ve kadnlarla
da temasta bulunuyorum. Her kim benim snnetimden yz evirir ayrlrsa benden deildir." buyurdu ve
"Ey iman edenler, Allah'n size hell klm olduu ho ve temiz eyleri kendinize haram klmayn ve haddi
[376]
amayn." yet-i kerimesi nazil oldu."
g- Mslim'de Osman ibn Maz'n'un kendini idi etmek istedii, fakat Hz. Peygamber (s.a.v.)'in buna izin
[377]
vermedii rivayetleri olmakla birlikte bu yet-i kerimenin bu sebeple nazil olduu kayd bulunmamaktadr.
h- Bu hadise Buhr ve Mslim'de, bu yet-i kerimenin nazil olduu kayd olmamakla birlikte Enes ibn Mlik'ten
rivayetle yle zikrediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zevcelerinin evine kii geldiler ve onlara, Efendimiz (s.a.v.)'in ibadetini sordular.
Kendilerine haber verilince de onu kendileri iin azmsadlar ve:
"Peygamber (s.a.v.)'in yannda biz neyiz ki? Onun, gemi ve gelecek gnahlar yarlanmtr." dediler. Bunlardan
birisi:
"Ben, yaadm mddete btn gece namaz klacam." dedi. Dieri:
"mrm boyunca oru tutacam, asla iftar etmiyeceim." dedi. ncleri de:
"Kadnlardan uzak kalacam ve hibir zaman evlenmiyeceim (ya da kadnlarla temasta bulunmyacam." dedi.
Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) bunlarn yanna geldi ve onlara:
"yle yle diyenler sizler misiniz? Dikkat ediniz! Allah'a yemin ederim ki Allah'tan en ok saknannz ve en
mttak olannz benim. Byle iken bazan oru tutuyor, bazan da tutmuyorum; geceleri namaz klyorum ve
uyuyorum ve kadnlarla evleniyorum (yani hanmlarmla temasta bulunuyorum). Eer bir kimse benim snnetimden
[378]
yz evirirse o kimse benden deildir." buyurdu."
[379]
i- Mchid'den gelen rivayette Osman ibn Maz'n'la birlikte Abdullah ibn Amr'n da ad gemektedir.
j- Baka rivayetlerde Abdullah ibn Amr'n, yapt ibadetleri az grerek kendine zorlatrd, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in durumu kendisine hafifletmesi tavsiyesine ramen daha ar ve ok ibadet etmek istedii, fakat daha
[380]
sonra "Keke Raslullah'n ruhsatn kabul etseydim." diyerek bundan piman olduu da kaydedilmektedir.
k- Vahid, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, ashabna hiret hallerini anlatmasndan sonra yaptklar amelleri az grerek
daha da artrmaya karar veren ashabn saysn on olarak verir ve bunlar iinde "Hz. Ebu Bekr, Hz. Ali, Abdullah
ibn Mes'd, Abdullah ibn mer, Ebu Zerr el-Gfr, Ebu Huzeyfe'nin klesi Salim, el-Mikdad ibnu'l-Esved,
Selman el-Fris ve Ma'kl ibn Mukarrin"in de isimlerini sayar. (bn Abbs'tan gelen bir rivayette ise bn mer ve
[381]
Ma'kl yerine Hz. mer, Osman ibn Maz'n ve Ammr ibn Ysir'in isimleri geer.)
Vahid rivayeti yle devam ediyor:
Onlarn bu kararlarndan haberdar olan Hz. Peygamber (s.a.v.) kendilerini arr ve onlara sorar:
"yle yle yapmaya karar verdiiniz bana haber verilmedi mi?"
"Evet ey Allah'n elisi yle kararlatrdk fakat biz bununla sadece hayr murad ettik." derler. Allah'n Rasl
(s.a.v.) yle buyurur:
"Ben bununla emrolunmadm; nefislerinizin sizin zerinde hakk vardr. O halde oru tutunuz ve iftar ediniz (baz
gnler oru tutmaynz), geceleri kalkp ibadet ediniz ve uyuyunuz. Ben, gecenin bir ksmn ibadetle ihya ederken
bir ksmnda da uyuyorum, baz gnler oru tutuyorum, baz gnlerde de tutmuyorum, et de yiyorum ya da. Kim
benim snnetimden yz evirirse benden deildir."
Sonra Rasl-i Ekrem (s.a.v.) mescid-i nebeviye kp insanlara hitaben yle buyurdular:
"Bir ksm insanlar neden kadnlar, yemei, ho kokuyu, uykuyu ve dnya lezzetlerini kendilerine haram
klyorlar? Ben, hibir ekilde size rahipler ve papazlar olmanz emretmiyorum. Benim dinimde et ve kadnlarn
terkedilmesi yoktur, manastrlara kapanmak yoktur. mmetimin seyahati orutur. Ruhbanl da Allah yolunda
cihad etmektir. Siz, Allah'a kulluk edin, O'na hibir eyi ortak komayn, haccedin, umre yapn, namaz dosdoru
kln, zekt verin ve Ramazan orucunu tutun. Sizden ncekiler dinlerini kendilerine zorlatrdklar iin helak
oldular. Onlar dinlerini kendilerine zorlatrdlar, Allah da onlara zorlatrd. te bakn onlarn son kalntlar
manastrlardadrlar." ve bunun zerine Allah Teal da bu yet-i kerimeleri indirdi. Bu yetin inmesi zerine:
"Ey Allah'n elisi, byle byle yapacamza dair yemin etmitik. imdi bu yeminlerimiz ne olacak?" dediler de
[382]
[383]
Allah Teal: "Allah, sizi yeminlerinizdek lavden dolay muhaze etmez..."
l- bn Cerrin Avf tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet ettiine gre "Ashabdan baz erkekler -Osman bni
Maz'n bunlardandr- kadnlar ve eti kendilerine haram kldlar ve hatrlamalarn nlesin diye az yemek yediler ki,
[384]
onunla ehvetleri krlsn ve ibdet iin boluk bulabilsinler. Bunun zerine Maide: 5/87 yeti indi."
m- Bunun benzerini mrsel olarak krime, Ebu Klbe, Mchid, Ebu Mlik, Neha, Sdd ve bakalar anlatt.
Sdd'nin rivayetinde: "Onlar, on kii idi. Osman bni Maz'n ve Ali bni Eb Talib onlardandr." denildi.
krime'nin rivayetinde: "Osman bni Maz'n, Ali bni Eb Talib, bnu Mesud, Mikdd bni Esved ve Salim Mevl
Eb Huzeyfe, onlardandr." denildi.
[385]
Mcahid'in rivayetinde: "Osman bnu Maz'n ve Abdullah bni mer, onlardandr." denildi.
n- Sdd'yi Sair, Kelb, Ebu Salih kanalyla bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Bu yet ashabdan bir grup hakknda indi. Ebu Bekir, mer, Ali, bnu Mesud, Osman bni Maz'n, Mikdd bni
Esved ve Salim Mevl Eb Huzeyfe onlardandr. Onlar, nefislerini kesmek, kadnlardan itizl etmek, et ve ya
yememek, eski giymek, yemekten sadece gda alacak kadar yemeye, ruhbanlarn heyeti gibi yer yznde dolamaya
[386]
karar verdiler. Bunun zerine Maide: 5/87 yeti indi."
o- bn Abbs'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"lerinde Osman b. Maz'un, Abdullah b. Amr, Ebu Zer el-Gfri, el-Mikdd b. el-Esved ve Ebu Huzeyfe'nin
azatls Salim'in de bulunduu Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Ashabndan bir gurup; gndzleri oru tutacaklar, geceleri
ise ibadetle geirecekleri, yatakta uyumayacaklar, et ve ya yemeyip sadece kendilerine yetecek kadar yemek
yiyecekleri, kldan elbiseler giyecekleri, erkekliklerini giderip kadnlardan ayr kalacaklar, yeryznde
dolaacaklar ve kendilerini iyice ibadete verebilmek iin her eyden el etek ekecekleri hususunda aralarnda
anlap gr birliine vardlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) durumdan haberdar olunca birini gnderip hepsini bir araya
toplatt ve onlara:
"Siz byle mi dediniz?" diye sordu. Onlar:
"Evet." dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"yi bilin ki, iinizde Allah'tan en ok korkannz, O'ndan en ok saknannz benim; ancak ben hem oru tutar, hem
yerim, hem namaz klar, hem uyurum ve kadnlarla da evlenirim. O halde, kim benim snnetime uyarsa o
bendendir. Kim benim snnetimden yz evirirse o benden deildir." buyurdu. Bir mddet sonra bu yet-i kerime
[387]
onlar hakknda nazil oldu."
- Rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), Osman bnn Maz'un (r.a) evinde, ashabna uzun uzun Kyameti
anlatm, onlar inzar ve sakndrma hususunda ok sz sylemiti. Bunun zerine ashab, dnyay nemsememeye,
gzel ve ho yiyecek ve iecekleri kendilerine haram saymaya, gndzleri hep oru tutup, geceleri oka namaz
klmaya, hi yatmamaya ve uyumamaya, kendilerini hadm etmeye, eski psk elbiseler giymeye ve yeryznde
dolamaya niyetlenmilerdi. Bu durum, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulatnda onlara yle buyurdu:
"Ben, byle bir eyle emrolunmadm. phe yok ki sizde nefislerinizin hakk vardr. Binenaleyh hem oru tutun,
hem iftar edin. Hem gece namaz kln, hem uyuyun. nk ben de hem namaz klar, hem uyurum; hem oru tutar,
hem iftar ederim. Et ve et (i) ya yerim, hanmlarmn yanlarna varrm. Artk kim benim snnetimden
[388]
(yolumdan) yz evirir ise, o ben(im mmetim)den deildir."
2- Ebu mme el-Bhil'den rivayette o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte seriyyelerden birisine kmtk. Bir adam (iimizden biri) bir maaraya
uram. inde bir miktar su varm. inden geirmi ki burada dnyadan ve insanlardan ayr yaasa, iindeki
suyla ve maarann evresinde bulaca bakliyat trnden yiyeceklerle kifaf- nefs etse." Ama daha sonra dnp
bunu Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne sormaya, eer o buna izin verirse o zaman yapmaya karar vermi. Bu kii gelip
Raslullah (s.a.v.)'a:
"Ey Allah'n elisi, ben bir maaraya uradm. Orada benim kifaf- nefs edebileceim kadar su ve bakliyat tr
yiyecek vard. Kendi kendime dndm ki orada ikamet edeyim ve dnyadan kendimi soyutlayaym, ne dersin?"
dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ben, yahudilikle veya hristiyanlkla gnderilmedim. Ben, msamahal hanif dini ile gnderildim. Muhammed'in
nefsi kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki Allah yolunda bir sabah veya leden sonra yry dnya ve
iindekilerden daha hayrldr. Sizden birinin savata birinci safta durmas altm sene namaz klmasndan daha
[389]
hayrldr." buyurdular..
Msned'de nzul kayd olmadan anlatlan bu hadise Kurtub tarafndan bu yet-i kerimenin nzul sebei olarak
[390]
zikredilmitir.
[391]
3- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet-i kerime Abdullah b. Revaha, hanm ve misafiri hakknda nazil olmutur.
a- Taber ve Suyt'nin tefsirlerinde bn Zeyd ve Zeyd ibn Eslem'den nakledildiine gre "bir gn Abdullah ibn
Revha Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda iken akrabalarndan birisi onun evine misafir gelmi. Bir sre sonra eve
gelen Abdullah ibn Revha hanmna, misafirine yemek ikram edip etmediini sormu. Hanm:
"Yemek az idi. Senin gelmeni bekledim." demi. Misafirine ikramda bulunulmamasna kzan Abdullah hanmna:
"Misafirimizi benim yzmden a olarak hapsettin. Eer tadarsam senin yemein bana haram olsun." deyince
hanm da:
"Sen yemedike eer ben de yersem o yemek bana da haram olsun." demi. Abdullah ve hanm arasndaki
konumalara muttali olan misafiri:
"Siz yemedike o yemek bana da haram olsun." demi. Misafirin bu tavr zerine Abdullah hanmna:
"Getir yemei. Besmele ekin ve yeyin" deyip yemei yemi. Sabah olunca da Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip
akam evde olanlar haber vermi. Efendimiz (s.a.v.):
"Gzel yapmsn." buyurmu ve
"Allah sizi yeminlerinizdeki lavden dolay muhaze etmez..."e kadar olmak zere "Ey iman edenler, Allah'n size
[392]
hell klm olduu ho ve temiz eyleri kendinize haram klmayn ve haddi amayn..." yetleri nazil olmu."
4- Mezzin Eb Osman b. Eb Amr, Muhammed b. Ahmed b. Hamdan'dan, o Hseyn b. Nasr b. Sfyan'dan, o
shak b. Mansur'dan, o Eb sm'dan, o Osman b. Sa'd'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette
bulundu:
"Bir kii Peygamber (s.a.v.)'e gelip dedi ki:
"Ben u eti yediim zaman kadnlara kar ehev duygularm harekete geiyor ve bu yzden et yemeyi kendime
haram kldm. te bu yetle, "Allah'n verdii rziklardan helal ve temiz olarak yiyin." 88. yeti bunun iin
[393]
indi."
5- Kaffl diyor ki:
[394]
"Allah Tel bu srenin banda "Ahidleri yerine getirin"
buyurmu, bylece de haram klnm eylerin hell
olmasn talep etmek caiz olmayaca gibi, hell klnm eylerin de haram klnmasnn caiz olmayacan beyan
buyurmutur. Araplar, Allah'n haram klmad ho ve leziz eyleri haram sayyorlard ki bunlar, "Bahire, Sibe,
Vasile ve Hm" sfatlar verilen develerdir. Yce Allah bu hususu hem bu srede, hem de En'm sresinde
anlatmtr. Zira onlar meyteyi, kan ve bu ikisi dnda kalan eyleri hell addediyorlard. Bylece Cenab- Hak,
"Allah'n helal kldn haram klmamalarn; haram kld eyi de helal addetmemelerini" emretmitir. Bu nedenle
[395]
[396]
onlar, Allah'n "Ey iman edenler, ahidleri yerine getirin"
buyruunun hkmne dahil olmulardr."
Taberi diyor ki:
"Btn bunlardan anlalmaktadr ki; bu yet-i kerime, kiinin Allah'n kendisine helal kld eyleri haram
saymasnn yasak olduunu bildirmekte, bu yolla takvaya erimek isteyenlerin yanl bir yolda olduklarn beyan
etmektedir. Bu hususta Peygamber efendimizden u hadisler de nakledilmektedir:
Enes b. Malik'in yle dedii rivayet edilmektedir:
"Ashabtan kii Rasulullah'n zevcelerinin evlerine gelerek onun, gizlice yapt ibadetleri renmek istemilerdi.
Durum (Rasulullah'n evinde gizlice yapt ibadetler) kendilerine bildirilince, Rasulullah'n yapt ibadetleri
azmsarcasna yle dediler:
"Durum byle amma, Rasulullah nerede biz nerede. nk onun gemite ve gelecekte ilemesi muhtemel btn
gnahlar affedilmitir." Sonra ilerinden biri:
"Ben, geceleri devaml namaz klacam." dedi. Dieri:
"Ben devaml oru tutacam ve bozmayacam." dedi. ncs ise:
"Ben de kadnlardan ayr yaayacam, hi evlenmeyeceim." dedi. O anda Rasulullah (s.a.v.) geldi ve onlara:
"yle yle konuanlar sizler misiniz? Allah'a yemin olsun ki ben sizin Allah'tan en ok ekineniniz ve ondan en
ok korkannzm. Fakat ben bazan oru tutarm, bazan da yerim. (Geceleri) bazan namaz klarm, bazan da
uyurum. Kadnlarla da evlenirim. (te benim snnetim budur.) Kim benim snnetimden yz evirirse o benden
[397]
deildir."
Ebi Vakkas diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Osman b. Maz'un'un, kadnlardan uzak durma kararn reddetmeyip, ona bu hususta izin
[398]
verseydi, bizler de mutlaka kendimizi idi eder, erkekliimizi yok ederdik."
yet-i kerimede geen "Haddi amayn" ifadesi, Sddi tarafndan, "Osman b. Maz'un gibi, cinsel organlarnz
kesmeye kalkarak, Allah'n koyduu snr amayn." demektir. krime'ye gre bu ifadeden maksat udur:
"Kadnlar, bir ksm yiyecek ve iecekleri ve uykuyu kendinize haram klmaya girierek Allah'n sizin iin
koyduu snrlar amayn." demektir.
Hasan- Basri'ye gre ise bu ifade geneldir. Allah Teala, bununla helallar alarak, haramlara dmeyi yasaklamtr.
Taberi, yetin genel ifadesine uygun olmas hasebiyle ve yetin genel ifadesini tahsis eden zel bir delilin
bulunmamas dolaysyla Hasan- Basri'nin izah eklini tercih etmi, yetin mnsnn "Gerek haramlar, gerekse
helaller hususunda Allah'n koyduu snrlar amayn." eklinde olduunu sylemitir. yetin nzul sebebinin,
Osman b. Maz'un ve benzeri sahabilerin davranlar olmas yetin genel hkmn kaytlamaz. Bu yet her helalin
[399]
ve haramn snrlarn aanlar kapsamaktadr."
89. Allah sizi yeminlerinizdeki lavden dolay muhaze etmez. Ama bile bile ettiiniz yeminlerden sorumlu tutar.
Onun keffreti; ailenize yedirmekte olduunuzun ortalamasndan on miskini yedirmek, yahut giydirmek veya bir
kle azat etmektir. Kim de bunlar bulamazsa gn oru tutar. te bu, yemin ettiiniz vakit yeminlerinizin
keffretidir. Yeminlerinizi muhafaza edin. kredesiniz diye Allah yetlerini size ite bylece aklar.

1- Hz. Aie'den rivayete gre bu yet-i kerime bir kimsenin "Evet vallahi, hayr vallahi" diye yemin kast
[400]
olmakszn yemin etmesi hakknda nazil olmutur.
2- Bu yet-i kerime, ayn zamanda yeminlerin bozulmas halinde bir keffret getirmesi sebebiyledir ki Hz. Aie'den
gelen baka bir rivayette de babas Hz. Ebu Bekr'in, bu yetin inmesine kadar hibir yemininden dnmedii, bu
yet-i kerimenin nzul ile "Eer yemin eder de yeminimden bakasn daha hayrl grrsem Allah'n verdii bu
[401]
ruhsat kabul eder ve o daha hayrl olan ilerim." dedii nakledilmektedir.
3- bn Abbs'tan rivayete gre ise bundan hemen nceki yetlerin nzulne sebep olan (Osman ibn Maz'n ve
arkadalar, ya da Abdullah ibn Revha)'nn "Ey Allah'n elisi, peki bu hususta ettiimiz yeminler ne olacak?" diye
[402]
sormalan zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve yeminlerini keffretlemekle emrolunmulardr.
4- Hz. Aie'den gelen rivayet sanki yet-i kerimenin hkmne kimlerin girdiinin beyan gibi iken bn Abbs'tan
[403]
gelen rivayet, yet-i kerimenin ncesine gre nzul sebebi olmaya daha uygun grnmektedir.
5- Sahabeden bazlar, yemeyi imeyi ve giymeyi kendilerine haram klp, ruhbanl tercih etmi ve buna da yemin
etmilerdi. Allah onlarn bu tutumlarn yasaklaynca onlar:
[404]
"Ya Raslallah, biz yeminlerimizi ne yapalm?" dediler. Bunun zerine Allah bu yeti gnderdi.
90. Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar ve fal oklar eytann iinden birer murdardrlar.
Bunlardan kann ki felaha eresiniz.
91. eytan ancak iki ve kumarda aranza dmanlk ve kin sokmak ve sizi Allah'tan anmaktan ve namazdan
alkoymak ister. Artk vazgetiniz deil mi?

Mfessirler bu yet-i kerimenin nzul sebebi hakknda eitli grler zikretmilerdir:
1- Bazlarna gre bu yet-i kerimenin nzul sebebi, Hz.mer'in, ikinin haram klnmasna dair Allah tealaya dua
etmesidir.
Abdurrahman b. Hamdan el-Adl, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan,
o Halef b. Velid'den, o srail'den, o Eb shak'tan, o Eb Meysere'den, o da mer b. Hattab (r.a.)'dan bize u
rivayette bulundu:
"mer (r.a.): "Allah'm, bize iki hakknda kalplerimize ifa (kanaat) baheden apak bir delil gster" diye duada
[405]
bulundu da nihayet "sana iki ve kumardan sorarlar..."
yeti indirildi. Bunun zerine mer (r.a.) arlarak
Rasulullah (s.a.v.) tarafndan bu yet kendisine okundu. mer (r.a) tekrar:
"Allah'm, bize iki hakknda tam bir kanaat baheden bir delil gster" diye dua etti. Bu sefer "Ey iman edenler
[406]
sizler, sarholar iken namaza yaklamayn..."
yeti nazil oldu. mer arlp bu yet kendisine okundu.
mer yine "Allah'm, bize iki hakknda tam bir ak vahiy indir" diye niyazda bulundu. Bunun zerine Maide:
5/90 yeti nazil oldu. mer arlp bu yet kendisine okundu. Nihayet "Artk vaz getiniz deil mi?" ksmna yet
gelince, mer:
[407]
"Vaz getik ya Rab" dedi."
2- a- Muhammed b. Kays'a gre ise bu yet-i kerime bir ksm Medineli kiiler hakknda nazil olmutur. Rasulullah
Medine'ye gelince iki ien ve kumar oynayan baz insanlar onun yanna gelmiler ve ona bunlarn hkmnn ne
olduunu sormulardr. Bunun zerine Allah teala "Ey Muhammed, sana iki ve kumardan soruyorlar. De ki:
"Onlarda byk gnah vardr. nsanlar iin faydalar da vardr. Ancak gnahlar faydalarndan ok
[408]
byktr."
yetini indirdi. Bunun zerine o insanlar dediler ki:
"Bunlar, haklarnda ruhsat gelen eylerdir. Biz, kumardan kazandmz mal yiyelim, ikiyi de ielim. Allahtan da
affedilmemizi dileyelim." Nihayet bir adam akam namazn klarken Kfirun suresini u ekilde okumaya balad:
"Ey Muhammed de ki: "Ey kfirler, ben sizin taptklarnza ibadet ederim. Siz ise benim ibadet ettiime tapacak
deilsiniz." Bu kii yeti doru okuyamad gibi ne okuduunu da bilmiyordu. te bunun zerine Allah teala, "Ey
[409]
iman edenler, sarhoken ne sylediinizi bilinceye kadar namaza yaklamayn."
yetini indirdi. Bundan sonra
insanlar yine iki imeye devam ediyorlard. Namaz vakti yaklanca ne okuduklarm bilmeleri iin iki imeyi
brakyorlard. Bylece devam ederlerken Allah teala, bunu ve bundan nceki yeti indirdi. Ve "Artk bunlardan
vaz gemez misiniz?" buyurdu. Onlar da:
[410]
"Vaz getik ey rabbimiz." dediler.
b- Ebu Hureyre (r.a.) dedi ki:
"Raslullah Medine'ye geldi, Medine ehli arap iiyor ve kumar kazancn yiyorlard. Raslullah'a bunlardan
sordular. Allahu Tel, Bakara: 2/219 yetini indirdi. nsanlar:
"Bize haram klnmad, sadece byk gnahtr denildi." dediler. Muhacirlerden biri, arkadalarna akam namazn
kldrrken ayetleri yanl okudu. Bunun zerine Allah bir ncekinden daha ar hkm tayan Nisa: 4/43 yetini
indirdi. Nihayet bir mddet sonra bundan da ar olan Maide: 5/90 ayeti indirildi. Bunun zerine Sahabe:
"Rabbimiz, evet onlardan vazgetik." dediler. Bazlar ise:
"Ey Allah'n elisi! imizde Allah yolunda ldrlm ya da yatanda lm olan kimseler var. Onlar arap iip
kumar oynuyorlard. Oysa Allah onu eytan ii pislik kld. yleyse onlarn durumlar ne olacak?" diye sordu.
[411]
Bunun zerine Allah, Maide: 5/93 yet-i kerimesini inzal buyurdu."
Baka bir rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara yle demitir:
[412]
"Onlara da haram klnm olsayd, onlar da sizin terkettiiniz gibi terkederdi."
3- Sa'd b. Ebi Vakkas da bu yet-i kerimenin kendisi hakknda nazil olduunu sylemitir.
a- Sa'd b. Ebi Vakkas demitir ki:
"Ensardan bir kii yemek yapt bizi davet etti. Biz, hafife sarho oluncaya kadar iki itik. Ensardan olan
insanlarla Kureyliler birbirlerine kar vnmeye baladlar. Ensar:
"Biz sizden daha stnz." dediler. Kureyliler de:
"Hayr biz sizden daha stnz." dediler (Sa'd b. Ebi Vakkas, Kureytendir.)" Bunun zerine Ensardan bir kii
devenin ene kemiini ald ve onunla Sa'd b. Ebi Vakkas'n burnuna vurdu ve burnunu yard. Bundan sonra Sa'dn
burnu yark kald. te bunun zerine: "Ey iman edenler, iki, kumar, dikili talar, putlar ve fal oklar sadece
eytann iinden birer pisliktirler. Bu pislikten kann ki kurtulua eresiniz." "phesiz ki eytan, kumar ve iki ile
aranza dmanlk ve kin sokmay, sizi Allah'n zikrinden ve namazdan men etmeyi ister. Artk bunlardan vaz
[413]
gemez misiniz?" yetleri nazil oldu."
b- Sa'd ibn Eb Vakks'n burnunun krld davetin Utbn ibn Mlik tarafndan verildii, sarho olan Sa'd'n,
iinde ensar hicveden beyitlerin de bulunduu bir iir okuduu, bunun zerine ensardan birinin hcumuna
urad, burnunun krlmas zerine gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ensar ikyet ettii ve Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in de "Ey Rabbm, iki hakknda bize fayda verecek bir aklkla re'yini bildir." diye dua ettii ve bunun
zerine Allah Teal'nn "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar ve fal oklar eytann iinden
bir pisliktir...Artk onlar braktnz deil mi?" yetini indirdii ve bunun Ahzb yani Hendek gazvesinden bir ka
[414]
gn sonra meydana geldii rivayeti de vardr.
[415]
c- Bu yet-i kerime yannda dier baz yet-i kerimelerin de
kendisi hakknda nazil olduuna dair Mslim'in
Ebu Bekr ibn Eb eybe ve Zuheyr ibn Harb kanalyla bizzat Sa'd ibn Eb Vakks'n olu Mus'ab'tan rivayet ettii
haber yledir:
"Onun hakknda Kur'n'dan yetler nazil olmutur. Sa'd'n annesi "Sa'd dininden dnnceye kadar konumamaya,
yememeye, imemeye yemin etmi ve:
"Allah'n sana ana baban vasyyet ettiini iddia ediyorsun deil mi? O halde ben annenim ve sana bunu
emrediyorum." demi. gn yemeden imeden durmu ve sonunda dayanamayp baylm. Kadna bir ey
yedirmek istediklerinde azn zorla aar, bir sopa ile ak tutar ve yle yemei azna aktrlarm. Nitekim
bayldnda da kadnn Umara adndaki olu gelmi, annesine zorla su iirmi; aylan kadn Sa'd'e beddua etmeye
balam da Allah Teal
"Biz insana ana babasna gzellikle davranmasn tavsiye ettik. Ama ayet seni Bana ortak komaya zorlyacak
[416]
olurlarsa onlara itaat etme..."
yet-i kerimesini indirmi.
Sa'd kendisi anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) byk bir ganimet ele geirdi. Baktm ganimetler iinde bir kl var, houma gitti ve
aldm, Raslullah (s.a.v.)'a getirdim:
"Ey Allah'n elisi, bu klc bana ver. Savata halimi; neler yaptm biliyorsun." dedim.
"Onu aldn yere geri koy." buyurdular. Efendimizin yanndan ayrldm, ganimetlerin bulunduu yere gittim, klc
ganimetlerin topland yere atmak istedim ama nefsim beni ayplad ve klc atmadan geri dndm, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e tekrar geldim ve:
"Ey Allah'n elisi onu bana ver." dedim. Sesini biraz daha ykselterek:
"Onu aldn yere koy." buyurdular. Bunun zerine Allah Teal:
[417]
"Sana ganimetleri soruyorlar..."
Bir keresinde hastalanmtm, Raslullah (s.a.v.)'a haber gnderdim de beni ziyarete geldi,
"Brak malm istediim gibi, istediim yerlere taksim edeyim." dedim. Kabul etmedi. Ben:
"Yarsn taksim edeyim." dedim, yine kabul etmedi, ben:
"O halde te birini taksim edeyim." dedim, susup takrir buyurdular. Daha sonra te biri diledii yerlere taksim
etmek caiz klnd.
Ensar ve muhacirlerden bir grubun yanna gitmitim. Bana:
"Gel sana yemek yedirelim, iki ikram edelim." dediler. Bu, iki haram klnmazdan nceydi. Onlarla birlikte bir
baheye vardk. Baktm kzartlm bir deve kellesi ve bir tulum iki var. Onlarla birlikte yedim, itim. Bir ara
aralarnda ensar ve muhacirler anld, ben:
"Muhacirler, ensardan daha hayrldr." dedim. Bir adam kalkt, devenin ene kemiklerinden birini ald ve onunla
bana vurdu, burnumu yaralad (bir rivayette burnuma vurdu ve yard). Raslullah (s.a.v.)'a geldim ve olanlar haber
verdim ve Allah Teal benim hakkmda ikinin haramln bildiren "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya
[418]
mahsus dikili talar ve fal oklar eytann iinden birer murdardrlar..." yet-i kerimesini indirdi."
d- Eb Said b. Eb Bekr el-Mutavv, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hyer'den, o Ahmed b. Ali elMevsl'den, o Eb Hayseme'den, o Hasan b. Eb Musa'dan, o Zheyr'den, o Simak b. Harb'dan, o Mus'ab b. Sa'd b.
Eb Vakkas'tan, o da babasn (Sa'd b. Eb Vakkas) dan yle dediini bize haber verdi:
"Muhacirler'den ve Ensar'dan oluan bir cemaate uradm. Bana:
"Gel seni yedirelim, arap iirelim" dediler. -Bu, arabn haram klnmasndan nceydi-. Bunun zerine yanlarna
geldim. Bir hurma bahesinde bulunuyorlard. Baktm, yanlarnda kzartlm bir deve bayla bir kp arap vard.
Onlarla beraber yedim, itim, Ensar ve Muhacirler'i dile getirip:
"Muhacirler, Ensar'dan daha hayrldr" dedim. Bunun zerine Ensar'dan bir adam yemekten arta kalan kafa
enelerinden birisini yakalayp onu bana vurdu da burnum krld. Ben de derhal Rasulullah (s.a.v.)'a gelip durumu
[419]
kendisine haber verdim. Allah Teala bu yzden benim hakkmda, ikinin durumunu bildiren bu yeti indirdi."
[420]
Bu hadisi Mslim, Eb Hayseme'den rivayet etmitir.
e- ki iip sarho olununca namaz klmama hkmne dayanak olan Nisa: 4/43 yeti ile ikinin kesin olarak haram
klnd hkmne dayanak olan bu Mide: 5/90 yetinin nzul sebebinde en mehur rivayet udur:
[421]
"Sana ikiyi ve kumar sorarlar..."
yeti nazil olunca baz kimseler yine de iki imeye devam ettiler.
Nihayet bir gn Abdurrahman ibn Avf bir yemek hazrlayp ilerinde Hz. Ali'nin de bulunduu baz sahableri
yemee davet etti. Davette yediler, itiler, namaza kalktlar da imam olan Abdurrahman namazda "De ki: Ey o
[422]
kfirler! Ben elbette sizin tapndnza tapnmam..."
sresini okudu ama ne kendisi anlad ne de Hz. Ali.
Bunun zerine Allah Teal "Ey iman edenler, sizler ne sylediinizi bilir hale gelinceye kadar, sarhoken namaza
[423]
yaklamayn."
yetini indirdi.
Bu yetin iniinden sonra da iki haram klnmam olduu iin bazlar imeye devam etti. Ancak sabah
namazndan gn ykselinceye veya leye kadar imezler ve le namazna ayk olarak kalkarlard. Sonra yats
namazn klncaya kadar yine imezler, ancak yatsdan gece yarsna kadar yine ierler ve yatp uyurlar, sabah
namazna kalktklarnda da sarholuklar gemi olurdu. Bu ekilde de bir sre devam ettiler. Nihayet bir gn de
Sa'd ibn Eb Vakkas yemek yapp ilerinde ensardan birinin de bulunduu baz sahableri yemee davet etti. Onlara
ikram etmek zere deve ba kzartmt.
"Yemee buyurun" dedi; yediler, itiler, sarho oldular, konumaya daldlar. Davette bulunan ensar, Sa'd'n bir
szne fkelenerek elindeki, etini yemekte olduu deve ene kemiini kaldrd gibi Sa'd'n kafasna geirdi ve
Sa'd'n burnunu krd. te bunun zerine Allah Teal "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya mahsus dikili talar
[424]
ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir.. Artk onlar braktnz deil mi?" yetlerini indirdi.
4- a- Abdullah b. Abbas ise bu yet-i kerimenin Ensardan iki kabile hakknda nazil okluunu sylemitir. Onlar
iki imiler, sarho olunca da birbirleriyle akalamlar ve dalamlardr. Aylnca da yzlerinde ve sakallarnda
bulunan izleri grmler. Her biri kendi kendine yle demitir:
"Benim kardeim bana bunu yapt ha? ayet o bana kar efkatli ve merhametli olsayd bana bunu yapmazd." Bu
insanlar birbirlerine kar kalplerinde kin tamayan insanlar iken bu olaydan sonra birbirlerine kar kin beslemeye
[425]
baladlar. te bunun zerine bu yetler nazil oldu."
b- Bu olaylardan birisi de ikinin ve iki ierek sarho olmann mslmanlar arasnda yeniden kin ve dmanla
sebep olmas ynne iaret etmektedir.
Sad ibn Cubeyr'in bn Abbs'tan rivayetine gre "ensar'dan iki kabileye mensup bazlar iki imiler, sarho
olmular ve sarho haldelerken birbirlerine ho olmyan akalar yapmlar. Sarholuklar geince o esnada yaplan
akalarn izlerini yzlerinde, balarnda, sakallarnda grnce dtkleri duruma kzp:
"Bunu bana filn filn kardeim mi yapt! Eer gerekten benim dostum olsayd bana bunlar yapmazd." demeye
[426]
ve ona kar iinden bir fke ve kin duymaya balamt. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
c- bn Abbs'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"arabn haram klnmasyla ilgili yet Ensr'dan iki kabile hakknda nazil olmutur. Bu iki kabilenin halk, sarho
olduklarnda birbirleriyle akalar, birbirlerine oyunlar yaparlard. Ayrldklarnda ise, onlardan biri, yznde,
banda ve sakalnda akadan kalma izleri grr de:
"Bunu bana falan kardeim yapt, vallahi, kardeim bana acm merhamet etmi olsayd, bunu bana yapmazd."
derdi. Bylelikle birbirine kin balar, buz ederlerdi. Oysa imezden nce birbirleriyle karde idiler ve kalblerinde
de kinden eser yoktu. Bunun zerine Allah arapla ilgili yukardaki yet-i kerimeyi inzal buyurdu. Dini konularda
titiz davranan baz kimseler:
"O pis birey, falan kimsenin de midesinde. O kimse Uhud savanda ldrld." dediler. Bunun zerine Allah
[427]
Maide: 5/93 yet-i kerimesini inzal buyurdu."
5- Katadeye gre ise bu yet-i kerimenin nzul sebebi, iki deil kumardr. nk kin ve dmanlk, kumar
oynama sebebiyle insanlarn arasnda ortaya km, Allah teala da onlara hem kumar hem de ikiyi yasaklamtr.
Bu hususta Katade diyor ki:
"Cahiliyye devrinde kii ailesini ve maln kumara verirdi. Bundan sonra elinde bulunanlar kaybettii iin mahrum
bir ekilde oturur bakasnn elinde bulunan mallara bakar dururdu. Bu da insanlar arasnda dmanl, kini
[428]
doururdu. Allah teala bu sebeple kumar ve ikiyi yasaklad."
6- ki hakknda indirilen ayetlerin nzul sras:
a- Ebu'l-Kams Zeyd ibn Ali'den rivayet ediliyor:
"Allah Teal iki hakknda kere vahiy indirdi. Ondan ilk indirileni
"Sana iki ve kumar soruyorlar. De ki: O ikisinde ok byk bir gnah ve insanlara baz yararlar vardr. Ama
[429]
gnah yararndan daha byktr."
Bu yetin gelmesiyle mslmanlardan iki imek isteyenler yine de imeye devam ettiler. ki mslman iki iip
namaza baladlar ve okuduklar anlalmaz bir ekilde okudular (ya da okuyacaklarn ardlar da yanl
okudular). Bunun zerine Allah Teal:
[430]
"Ey iman edenler, sizler, sylediinizi bilir hale gelinceye kadar sarhoken namaza yaklamayn."
yetini
indirdi.
Bundan sonra da bazlar iki imeye devam etti, fakat namaz esnasnda imeyi brakt. Nihayet bir gn birisi iki
iip sarho oldu ve Kureylilerin Bedr'de lenlerine at yakmaya balad.Hz. Peygamber'e bu durum haber
verilince byk bir tella oraya geldi. Hz. Peygamber o sarho adam o halde grnce elindekini ona vurmak zere
elini kaldrd. Adam o anda aykt ve:

"Allah'n ve Rasl'nn gazabndan Allah'a snrm. Allah'a yemin ederim ki bir daha asla imeyeceim." dedi.
Allah Teal bu hadise zerine
"Artk onlar braktnz deil mi?"ye kadar olmak zere, ikiyi haram klan: "Ey iman edenler iki, kumar, dikili
talar ve fal oklar eytann ilerinden bir pisliktir..." yetini indirdi. Hz. mer yetteki "Artk onlar braktnz
deil mi?" ksmn duyunca:
[431]
"Braktk, braktk." dedi."
b- Ebu Hureyre (r.a.) diyor ki:
"ki aamada kesin olarak haram klnd. Rasulullah (s.a.v.) Medineye hicret ettiinde Medineliler iki iiyor
ve kumar paras yiyorlard. Bunlar hakknda Rasulullah'a soru sordular bunun zerine Allah Teala: "Ey Muhammed
sana iki ve kumardan soruyorlar. De ki: "Onlarda byk gnahlar vardr. nsanlar iin baz dnyevi faydalar da
[432]
vardr."
yet-i kerimesini indirdi. Bunun zerine insanlar:
"Allah bize ikiyi haram klmad. Sadece onda byk gnahlar ve insanlar iin baz menfaatlar olduunu beyan
etti." dediler. Ve ikiyi imeye devam ettiler. Bir gn muhacirlerden bir kii akam namaznda arkadalarna imam
olup namaz kldrrken yetleri yanl okudu ve bunun zerine de Allah teala birincisinden daha sert bir hkm
getiren u yeti indirdi:
[433]
Bundan sonra da insanlar
yine iki imeye devam ettiler. Nihayet ikiyi tamamen yasaklayan ve daha sert bir hkm getiren: "Ey iman
edenler, iki, kumar, putlar ve fal oklar sadece eytann iinden birer pisliktirler. Bu pislikten kann ki kurtulua
[434]
eresiniz. Artk bundan vaz gemez misiniz?"
yet-i kerimesi gelince de insanlar:
"Ey rabbimiz, artk vaz getik." dediler. Sonra da Rasulullah'a:
"Ey Allah'n Rasul, daha nce Allah yolunda cihad ederken ldrlm veya yatanda lm mslmanlar iki
iiyor ve kumardan kazandklarn yiyorlard. Allah teala bunlarn, eytann iinden birer pislik olduklarn beyan
etti. imdi onlarn hali ne olacaktr'?" diye sordular. Bunun zerine u yet-i kerime indi:
"man edip iyi amel ileyenler Allah'tan korktuklar, imanlarnda sebat ettikleri, iyi amel ilemeye devam ettikleri
sonra Allah'tan sakndklar, imanlarndan ayrlmadklar, yine Allah'tan korktuklar ve iyilikte bulunduklar md
[435]
dete daha nce yediklerinden dolay kendilerine bir gnah yoktur. Allah iyilikte bulunanlar sever."
Rasulullah (s.a.v.) de yle buyurdu:
[436]
"Eer iki onlarn zamannda haram klnm olsayd sizin terkettiiniz gibi elbette ki onlar da terkederlerdi."
c- a'b'den rivayete gre ise iki hakknda drt yet nzil olmutur. Buna gre yukarda geen yete ilve olarak
[437]
"Hurma aalarnn meyvesinden ve zmlerden de iki ve gzel bir rzk edinirsiniz..."
yeti de iki hakknda
[438]
nazil olan yetlerdendir.
d- Katde'den gelen bir rivayette de u bilgiler veriliyor:
"Sana ikiyi ve kumar soruyorlar. De ki: O ikisinde ok byk gnah ve insanlar iin baz yararlar vardr..." yeti
ile Allah Teal ikiyi ktledi, fakat haram da klmad. kiyi daha bir iddetle knama zaman gelince de Nisa
sresindeki "Ey iman edenler, sizler ne sylediinizi bilecek hale gelinceye kadar, sarhoken namaza yaklamayn."
yetini indirdi. Bu yetin inmesinden sonra da bazlar imeye devam ettiler, ancak namaz vakti gelince imezlerdi.
Bylece iki deil de sarholuk haram klnm oldu. Nihayet Ahzb (Hendek) savandan sonra Allah Teal "Ey
iman edenler, iki, kumar, dikili talar ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir. Onun iin bunlardan saknn ki
felaha eresiniz." ayetini indirdi de bu yetle az olsun ok olsun, sarho etsin etmesin ikinin haram klnmas gelmi
[439]
oldu.
a- Taberi diyor ki:
"Bize gre bu hususta doru olan gr unu sylemektir: Allah Teala bu yetlerde baz eylerin necis olduunu
zikretmi ve onlardan kanmamz emretmitir.
Mfessirler ise bu yetlerin nzul sebebi hakknda ihtilaf etmilerdir. Bunlarn nzul sebebi Hz. mer'in duas da
olabilir Sa'd b. Ebi Vakkasn iine dt hadise de olabilir. Kumar oynama sebebiyle kiinin maln kaybetmesi
de olabilir. Elimizde buna dair kesin bir delil yoktur. Ancak uras bir gerektir ki bu yetlerin hkmleri btn
mkellefleri balamaktadr. Mkelleflerin bunlarn nzul sebeplerini bilmemeleri onlar iin bir zr sebebi
saylmaz. Binaenaleyh yeti renen her mkellefin iki, kumar, dikilen talar ve fal oklarndan kanmas farzdr.
Bu yet-i kerime nazil olunca sahabiler: "Ey rabbimiz vaz getik. Artk yapmayacaz." dediler ve ellerinde
[440]
bulunan ikileri dktler.
b- kinin kesin olarak haram klnd hkmne dayanak olan bu yet-i kerimenin iniine muhtelif vak'alar
tekaddm etmi olmaldr. Yani sarholuk sebebiyle Medine slm toplumunda ho olmayan vak'alar cereyan edip
bunlar oalnca bu yet-i kerime inmitir. Nitekim bu yet-i kerimenin nzulnden nce meydana gelen ve bu
[441]
yetin nzul sebebi olarak gsterilen olaylardan birisi de Hz. Ali ile Hz. Hamza arasnda cereyan etmitir.
c- Yasak edilmesinden nce iki iilmesi sebebiyle Rasulullah (s.a.v.)'n irkin bulup, ho karlamad baz
[442]
hadiseler meydana gelmiti. Bu ho olmayan hadiselerden birisi de Ali b. Eb Talib'le, Hamza'nn kssalardr:
d- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Bekr b. Eb Halid'den, o Yusuf b. Musa Mervez'den, o
Ahmed b. Salih'ten, o Anbese'den, o Yusuftan, o bn ihab'dan, o Ali b. Hseyn'den, o Hseyn b. Ali'den bize
haber verdiine gre, Ali b. Eb Talib yle demitir:
[443]
"Bedir ganimetlerinden hisseme den yetikin bir devem vard. Rasulullah (s.a.v.), Humus'tan
bana yetikin
bir deve daha vermiti. Rasulullah (s.a.v.)'in kz Fatma ile evlenmek istediimde, Ben Kaynuka Yahudileri'nden
[444]
bir kuyumcu ile, izhr
getirmemiz iin benimle yola kmas hususunda szletik. Amacm, bu izhr otlarn
kuyumculara satp dn yemeine yardm etmekti. Derken, ben develerimi Ensar'dan bir adamn odasnn yanna
ktrm, bu iki devem iin semer, uval ve iplerden gerekli olan malzemeleri tedarik ediyordum. Develerimin
yanna dndmde bir de ne greyim! Develerimin hrgleri kesilmi, brleri yarlm, cierlerinin bir ksm
da alnmt. Artk bu manzaray grnce gzlerime hakim olamadm ve aladm.
"Bu ii kim yapt?" dedim.
"Hamza b. Abdulmuttalib yapt" dediler. Meer Hamza, Ensar'dan birisinin evinde, bir cariyenin arklar arasnda
iret alemine dalm. Cariye arklarnda unlar sylyordu:
"Hey Hamza! u semiz develere bak.
Avluya balanmlar.
Ba onlarn ah damarlarna yerletir de onlar kana boya Hamza.
O develerin para para etlerinden, kzgn ta zerinde kzartlm kebap yedir bize.
Zira sen ey Eb Umare, zerimizden zarar ve belann kaldrlmasn kendisinden umduumuz kimsesin."
Bu tahrik edici msralar dinleyen Hamza, derhal srayp klc ald ve ayn anda iki devenin hrglerini kesip
brlerini yard ve karacierlerinden bir miktar ald.
Bunun zerine ben, derhal gidip Rasulullah'n huzuruna ktm. Yannda Zeyd b. Harise vard. Rasulullah (s.a.v.)
gelmemin sebebini anlad da:
"Sana ne oluyor?" buyurdu. Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben bugnk gn gibi bir gn grmedim. Hamza, develerime hcum edip hrglerini kesti,
brlerini yard. te baknz u evde iki ienlerle beraber bulunuyor."
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) ridasn istetti. Sonra da yrmeye koyuldu. Ben ve Zeyd b. Harise de kendisini
takib ettik. Hamza'nn, iinde bulunduu eve gelince izin istedi. Kendisine izin verildi. Bakt ki iki iiyorlar.
Rasulullah (s.a.v.) Hamza'y, iledii fiil hakknda knamaya balad. O vakit Hamza, sarho, gzleri kzarm bir
vaziyetteydi. Hamza nce Rasulullah (s.a.v.)'a bakt, sonra baklarn yukarlara evirdi ve Rasulullah (s.a.v.)'n
dizine bakt. Sonra tekrar yukarlara bakt, ardndan Rasulullah (s.a.v.)'in yzne bakp sonra da:
"Siz, babamn kleleri deil misiniz?" dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.), onun sarho olduunu anlad da
[445]
derhal izinin zerine dnp geri geri giderek dar kt, biz de beraber ktk."
Bu hadisi Buhari, Ahmed b. Salih'ten rivayet etmitir, Bu kssa, ikiyi haram klan yetin inmesini gerektiren
[446]
sebepler cmlesindendir.
[447]
Mslim, nzul kayd olmakszn bu hadisi tahric etmitir.
8- Bu yet-i kerimenin nzul ve ikinin kesin olarak haram klnmasnn vaktine gelince; Hicretin nc senesi
Uhud gazvesinden sonradr. Malm olduu zere Uhud Gazvesi de Hicretin nc senesi evval aynda meydana
[448]
gelmitir.
"Bu yet-i kerime, Nisa suresinin iki ile ilgili olan krk nc yetini ve Bakara suresinin iki yz on dokuzuncu
[449]
yetini neshetmitir."
93. "man edip amel-i salih ileyenler bundan byle sakndklar ve gzel ilere devam ettikleri, sonra takva ve
imanlarnda sebat ettikleri, daha sonra da takva ile beraber ihsanda bulunduklar takdirde, nceden tattklarnda
kendilerine bir gnah yoktur. Allah muhsinleri sever."

1- Mfessirler, bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak unu zikretmilerdir:
"ki, kumar yasaklannca, bunlar yasaklanmadan nce bunlar ileyen ve lp hirete irtihal eden kimselerin
durumlarnn ne olaca hususunda sorular sorulmu, bunun zerine bu yet nazil olmu ve yetler nazil olmadan
[450]
nce iki imi olanlarn gnahkr olmadklarn beyan etmitir."
2- Muhammed b. Abdirrahman el-Mutavv, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hyer'den, o Eb Yahya'dan, o
Eb'r-Rabi' Sleyman.b. Davud Atak'den, o Hammad'dan, o Sabit'ten, o da Enes'ten yle dediini bize haber
verdi:
[451]
[452]
"ki yasak klnd gn Eb Talha'nn evinde toplulua iki datyordum. Arabn ikisi; Fadih
, Bsr
[453]
ve Temr
den ibaretti. Bu arada bir mnadi;
"Ey ahali haberiniz olsun ki muhakkak iki haram klnmtr" diye baryordu. Bu ilan takiben Medine
sokaklarnda arap sel gibi akt. Eb Talha bana:
"Dar k da arab dk" dedi. Ben de arab dktm. Bazlar:
[454]
[455]
"Bu arab artk, falan falan kimsenin kusmuudur
" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi.
Bu hadisi Mslim, Eb Rabi'den rivayet etmitir. Buhari de Eb Numan'dan, her iki son ravi de Hammad'dan
[456]
rivayet etti.
3- Hammd kanalyla Enes ibn Mlik'ten rivayetiyle gelen bir haberde de hem ikinin haram klndn, hem de bu
haram klnmadan nce ien ve lenlerin iki yznden kazandklar gnahn balandn haber veren yetlerin
nzul hadisesini o yle anlatyor:
"ki haram klnd gn Ebu Talha'nn evinde, oradakilere iki datan bendim. Ebu Talha, Ebu Dcne, Muz ibn
Cebel, Sheyl ibn Beyd, Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrh ve beyy ibn Ka'b'n da bulunduu ensardan bir grup iki
iiyorlard. O zamanda onlarn ikileri hurma kurusundan yaptklar fadh denilen bir ikiden ibaretti. Dardan bir
mnadinin bir duyuruda bulunduunu iittik. Ebu Talha bana:
"k bir bak." dedi. ktm, baktm birisi baryor:
"Ey insanlar uyank olunuz, iki haram klnd."
Ravi der ki: "Medine sokaklar o gn adeta iki akt."
Enes anlatmaya yle devam ediyor:
"Ebu Talha bana:
"k, ikileri sokaa dk." dedi. Ben de ktm ve ikileri dar (sokaa) dktm. Baz kimseler:
"Filn filn karnlarnda iki ile ldler (peki onlarn durumu ne olacak)?" dediler de bunun zerine Allah Teal bu
[457]
4- Ayn hadise Taber tefsirinde Katde kanalyla yine Enes ibn Mlik'in azndan ayrntlarda kk farklarla
yle nakledilmektedir:
"Ben bir iki meclisinde kadehleri Ebu Talha, Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrh, Muz ibn Cebel, Sheyl ibn Beyz ve
Ebu Dcne arasnda dolatryordum. tikleri hurma arabndan bir ksm szm, balar yana dmt. O srada
dardan bir mnadinin:
"Ey insanlar, uyann, iki haram klnd." diye bardn duyduk. Meclisimize dardan ne kimse girdi, ne de
meclisten kimse dar kt. Hemen ikileri dktk, iki kaplarn krdk; kimimiz abdest ald, kimimiz gusletti,
mm Suleym'in kokularndan srnp iki kokusunu giderdik, sonra da Mescid-i nebeviye gitmek zere
meclisten ktk. Bir de Mescide vardk ki Allah'n Rasl (s.a.v.)
"Ey iman edenler, iki, kumar, dikili talar ve fal oklar eytann iinden bir pisliktir. Onun iin bunlardan saknn
ki felaha eresiniz." yetini okuyor. Bir adam:
"Ey Allah'n elisi, bizden, iki ierken daha nce (bu haram klmadan nce) lenin yeri (makam) ne olacak?" diye
sordu da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. O srada mecliste bulunan bir adam Katde'ye:
"Sen bunu Enes ibn Mlik'ten iittin mi?" diye sordu. Katde:
"Evet. Bir adam da Enes ibn Mlik'e:
"Sen bunu Allah'n Rasl'nden iittin mi?" diye sormu da o:
"Evet, bana bunu yalan sylemeyen (Allah'n Rasl) nakletti. Allah'a yemin ederim ki biz yalan sylemezdik,
[458]
yalan nedir de bilmezdik." demi." diye cevap vermi."
5- Eb Abdillah Muhammed b. brahim el-Mzekk, Eb Amr b. Mutirr'dan, o Eb Halife'den, o Eb'l-Velid'den, o
u'be'den, o Eb shak'tan, o da Bera bn Azib'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah'n Ashab'ndan baz kimseler vefat etmiti. Bunlar daha nce iki ierlerdi. Nihayet iki haram edilince
baz insanlar: "Arkadalarmzn durumu ne olacak, zira onlar iki itikleri sralarda vefat etmilerdi?" demilerdi
[459]
de ite bu yet indi."
6- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi isnadyla el-Ber (ibn Azib)'den rivayetinde o yle anlatyor:
"kinin haram klndna dair yet nazil olunca:
[460]
"Haram klnmazdan nce ienlerin durumu nasl olacak?" diye sordular da bu yet nazil oldu."
7- Ebu Hureyre'den rivayet edildi:
"Mslmanlar Rasulullah'a:
"Ey Allah'n Rasul, insanlar Allah yolunda savat ve yataklarnda ldler. Onlar arap ier, kumardan
kazandklarn yerlerdi, halbuki Allahu Tel onlar eytann ameli bir pislik kld." dediler. Allah Tel bu yeti
[461]
indirdi."
8- bn Abbs'tan rivayette de "iki ve kumarn haram klndn bildiren yet nazil olup da iki ve kumarn
"eytann iinden bir pislik ve murdar olduu" bildirilince baz mkilpesent kimselerin:
"Madem iki eytann iinden bir pisliktir. O halde daha nceleri, bu bize bildirilmezden nce iki ien, sonra da
karnnda iki ile Bedr'de ve Uhud'da lenlerin durumu ne olacak?" demeleri zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[462]
indirmitir."
"kinin haram olduunu bildiren ayet nazil olunca sahabiler dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, ikinin haram olduunu beyan eden yet nazil olmadan nce iki ien ve len kimselerin hali
[463]
ne olacaktr?" te bunun zerine bu yet nazil oldu."
10- Katde'den gelen rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu soruyu soran kimselerin: "Biz, iki iip de haram
klnmazdan nce Bedr'de ve Uhud'da len kardelerimizin cennet ehlinden olduklarna ehadet ederiz." dedikleri
[464]
ayrnts da yer almaktadr.
11- Rivayet edildiine gre, ikiyi haram klan yet nazil olunca, sahabe:
"Bizim Kardelerimiz Uhud gnnde iki itiler, sonra da ldrldler (ehid dtler). Binenaleyh, onlarn
[465]
durumlar nasl olacak?" dedi. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
"man edip iyi amel ileyenler..." yeti nazil olunca Rasulullah bana buyurdu ki:
[466]
"Sen de bunlardan msn?"
13- Bu rivayetlerin muhassalas ikiyi, kumar ve fal oklaryla fal ekmeyi yasaklyan ve bu yasaktan ncekilerin
[467]
ma'fvv olduunu bildiren bu yet-i kerimelerin Uhud gazvesinden bile daha sonra nazil olduudur.
94. Ey iman edenler, Allah, grmeksizin kendisinden korkanlar ayrdetmek iin elinizin ve mzraklarnzn ulat
avdan bir eyle sizi mutlaka imtihan eder. Bundan sonra da her kim haddi aarsa onadr azb- elim.
1- Mukatil ibn Hayyn'dan rivayet edildiine gre "bu yet-i kerime Hudeybiye umresinde (Umretu'1-Kaz) nazil
olmutur. O sene Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashab Ten'm'de umre iin ihrama girdiklerinde vah hayvanlar, kular
ve av hayvanlar, ellerinin uzanabilecei ve bir g sarfetmeden tutuverecekleri kadar yaknlarna gelirmi ve bir
[468]
imtihan olmak zere onlar tutmaktan veya avlamaktan men'edilmiler."
2- Vahid der ki:
"Onlarn, elleriyle yakalayabildikleri avlar, yavrular, yumurtalar ve yabani hayvanlarn kkleri idi.. Mzraklarnn
[469]
ulat av hayvan ise, bunlarn bykleriydi."
95. Ey iman etmi olanlar, sizler, ihramllar iken av ldrmeyin. Sizden her kim, kasten onu ldrrse ldrd o
hayvann benzeri bir ceza vardr ki Ka'be'ye ulam bir kurbanlk olmak zere buna iinizden adaletli iki kii
hkmedecektir. Yahut dknlere yemek yedirmek eklinde keffaret veya onun dengi oru tutmaktr. T ki
yaptnn vebalini tatm olsun. Allah, gemitekileri affetmitir. Kim de sonradan byle yaparsa Allah ondan
intikamn alr. Allah Azz'dir, intikam sahibidir.

1- Rivayete gre Hudeybiye senesi Ebu'1-Yusr Amr ibn Mlik el-ensr umre iin ihrama girmi ve ihramh iken
[470]
bir yaban eei avlayp ldrm de onun hakknda bu yet-i kerime nazil olmu.
2- Kubeysa bn Cbir'den rivayet edildiine gre "o, ihraml iken bir erkek ceylan vurup ldrmt. Durumu Hz.
mer (r.a.)'e sormutu. Hz. mer (r.a.)'in yannda da Abdurrahman bn Avf (r.a.) vard. Hz. mer, Abdurrahman
bn Avf'a:
"Bu hususta ne dersin?" deyince, o:
"Ona, ceza olarak bir koyun demesi gerekir" dedi. Hz. mer de:
"Ben de ayn kanaatteyim" buyurdu. Bunun zerine Hz. mer (r.a.), Kubeysa'ya:
"Git ve Ka'be'ye bir koyun kurbanlk gnder" dedi. Kubeys sonra yle anlatr:
"Arkadamn yanna gittim ve ona:
"Emir'l-Mminn ne diyeceini bilemedi de, bakasna sordu" dedim. Derken birgn Hz. mer karma kverdi
ve beni kams ile dverek:
"Harem'de hem hayvan ldrr, hem de hkmn bilmezsin. Allah Tel, "Buna, iinizden adalet sahibi iki adam
[471]
hkmedecektir" buyurmutur. ki adamdan biri ben mer, dieri de Abdurrahman bn Avf'tr" dedi."
100. "De k: "Murdarla temiz bir olmaz, murdarn okluu houna gitse bile. O halde ey akl sahipleri Allah'tan
saknn ki kurtulua eresiniz."
1- Hakim Eb Abdirrahman azyah, Hakim Eb Abdillah Muhammed b. Ubeydullah el-Beyyi'den, o Muhammed
b. Kasm el-Meddib'den, o Muhammed b. Yakub er-Razi'den, o dris b. Ali er-Razi'den, o Yahya b. Durays'tan, o
Sfyan'dan, o Muhammed b. Ske'den, o Muhammed b. Munkadir'den, o da Cabir'den bize u rivayette bulundu:
"Peygamber buyurdu ki:
"Gl ve yce olan Allah, putlara tapmay, iki imeyi, soy sop sebebiyle knamay size haram klmtr. Dikkat
edin, phesiz iki ien de, imal eden de, sakiliini yapp ienlere datan da, satan da, parasn yiyen de
lanetlenmitir." Bunun zerine bir bedevi, Rasulullah (s.a.v.)'n huzurunda durarak:
"Ey Allah'n Rasul, ben gerekten bu ikinin ticaretini yapan bir kiiydim ve iki satndan yanmda biriktirdiim
bir miktar mal var. imdi ben bu mal, Allah'a itaatte harcama hususunda muameleye tabi tutsam, bu mal bana bir
menfaat verir mi?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.) da ona buyurdu ki:
"Sen, o mal hacc, cihad veya sadaka urunda harcasan dahi, Allah katnda bir sivrisinein kanad kadar deeri
olmaz. Zira Allah, ancak temiz olan kabul buyurur." te bu olay zerine Allah Teala bu yeti Rasulullah (s.a.v.)'n
[472]
szn dorulamak iin indirdi."
101. "Ey iman edenler, yle eylerden sual etmeyin ki, size aklanrsa zorunuza gidecektir. Halbuki Kr'an
inidirilirken sorarsanz onlar size aklanr. Allah onlardan (imdiye kadar olanlar) affetti. Allah, Gafur ve
Halim'dir."
1- Abdullah b. Abbas, Enes b. Malik, Katade, Sddi ve Ebu Hureyre'den nakledilen bir gre gre bu yet-i
kerime, Rasulullahtan, babalarnn kimler olduunu veya kaybolan develerinin nereye gittiini soracak kadar oka
[473]
soru soran sahabiler hakknda nazil olmutur ve onlarn, bu tr huylarndan vazgemelerini emretmitir.
a- Amr b. Eb Amr el-Mzekk, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o Muhammed b. smail
Buhari'den, o Fadl b. Sehl'den, o Eb'n-Nadr'dan, o Eb Hayseme'den, o Eb Cveyriye'den, o da bn Abbas'tan
"Bir grup, elence olsun diye Peygamber (s.a.v.)'e sorarlard. Mesela bir adam:
"Benim babam kim?", bir bakas da kaybolan devesi iin:
[474]
"Benim devem nerede?" diye sormutu da Allah Teala onlar hakknda bu ve devamndaki yetleri indirdi."
[475]
b- bnu Cerr bunun benzerini, Ebu Hureyreden rivayet etti.
c- bn Abbs, Suleym oullarndan bir bedeviye:
"Ey iman edenler, size aklannca hounuza gitmeyecek olan eyleri sormayn..." yeti hangi sebeple nazil
olmutur biliyor musun?" diye sorup yle devam etti:
"Bir topluluk, srf alay olsun diye Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorular soruyor; mesel birisi: "Babam kim?" diyor;
devesini kaybetmi olan birisi: "Devem nerede?" diye soruyordu. te Allah Teal onlar hakknda bu yet-i
[476]
kerimeyi indirdi."
d- u'be kanalyla Enes'den rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn yle bir hutbe okudu ki onun gibisini hi iitmedim. Buyurdu ki:
"ayet benim bildiklerimi bilseydiniz az gler, ok alardnz." Raslullah (s.a.v.)'n ashab hep yzlerini rtmler
(dinlediklerinin etkisiyle) inlemekteydiler. Bir adam kalkt ve:
"Benim babam kim?" diye sordu. Efendimiz (s.a.v.):
[477]
"Baban filndr." buyurdular, bu yet-i kerime nazil oldu."
e- Enes'den gelen bu rivayet Taber'nin tefsirinde Katde kanalyla tahric olunmutur ve biraz daha ayrntldr.
yle ki:
"Bir gn insanlar Hz. Peygamber'e o kadar ok soru sordular ki sorulardan bunald ve minbere kp:
"Bugn sorun; ne sorarsanz cevabn vereceim." buyurdu. Kendisiyle mnakaa edildii zamanlarda babasndan
bakasna nisbet edilen bir adam vard. Kalkt ve:
"Ey Allah'n elisi, babam kim?" diye sordu. Sahabe onun kalkmasndan ve soru sormasndan hi holanmadlar.
Ama Allah'n Rasl (s.a.v.) onun da sorusuna cevap verdiler ve:
"Baban Huzfe ibn Kays'dr." buyurdular. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kzdn anlyan Hz. mer:
"Rab olarak Allah'tan, din olarak slm'dan, Rasl olarak Muhammed'den razyz. Fitnenin ktsnden Allah'a
snrz." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) yle devam etti:
"Hayrda ve erde bugn gibisini grmedim. Bana cennet ve cehennem tasvir olundu da onlar duvarn arkasnda
grdm."
Katde bu hadis-i erifi, "Ey iman edenler, size aklannca hounuza gitmeyecek olan eyleri sormayn." yet-i
[478]
kerimesinin yannda, onunla birlikte (ve onun nzul sebebi olarak) zikredermi."
f- Zuhr'nin rivayetine gre bu hadise zerine Abdullah ibn Huzfe es-Sehm'nin annesi:
"Senden daha ok ana-babasna s evlt grmedim; Annenin, cahiliye kadnlarnn iledii sulardan birini ilemi
olmasndan ve senin bu sorunla insanlar huzurunda rezil olmyacandan nasl emin olabilirsin? Vallahi Allah'n
[479]
Rasl seni siyah bir kleye nisbet etseydi ve baban odur, deseydi senin nesebini ona ilhak ederdim." demi."
g- Ebu Hreyre'den gelen bir rivayette de Abdullah ibn Huzfe es-Sehm'nin bu sorusuna ilveten baka birisinin
de:
"Babam nerede?" diye sorduu ve Efendimiz (s.a.v.)'in:
[480]
"Baban cehennemde" diye cevap verdii ayrntsna yer verilmektedir.
Ki, yetin "aklannca hounuza
[481]
gitmeyecek eyleri sormayn." ifadesine daha uygundur.
2- Ali b. Abdla'la, Ebu Hureyre, Ebu mame el-Bahili, Abdullah b. Abbas ve Mcahid'den nakledilen dier bir
gre gre, hac farz klndktan sonra bir kiinin, haccn her yl m yoksa mrnde bir kere mi farz okluu
hususunda Rasulullaha sormas zerine bu yet nazil olmu ve Rasulullahtan oka sorular sorarak neticesinde bir
[482]
ksm emir ve yasaklarn gelmesine vesile olmak yasaklanmtr.
a- Eb Said Nasrb, Eb Bekr el-Kati'den, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o Mansur b.
Verdan el-Esed'den, o Ali b. Abdu'l-A'la'dan, o babasndan, o Eb'l-Buhter'den, o da Ali b. Eb Talib'den bize u
rivayeti haber verdi:
[483]
"u: "...Ona bir yol bulabilenlerin, Beyt-i hacc etmesi, Allah'n insanlar zerinde bir hakkdr..."
yet nazil
olunca, insanlar:
"Ey Allah'n Rasul, bu hacc her yl m farzdr?" diye sordular da Rasulullah (s.a.v.) susup hibir ey demedi.
Sonra insanlar tekrar:
"Her sene mi farzdr?" diye sordular ve bu soru drt kez tekrarland. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) drdncde
buyurdu ki:
"Hayr her sene deil. Eer "evet" deseydim elbette hacc her sene farz olurdu." Bunun zerine Allah Teala bu
[484]
yeti indirdi."
[485]
b- bnu Cerr bunun benzerini Ebu Hureyre, Ebu mme ve bnu Abbastan rivayet etti.
c- Hz. Ali'den rivayete gre:
[486]
"Ona bir yol bulabilenlerin Beyt'i haccetmesi Allah'n insanlar zerinde bir hakkdr..."
olunca:
"Ey Allah'n elisi, her sene mi?" diye sordular. Raslullah (s.a.v.) sustu, cevap vermediler. kinci kere:
"Ey Allah'n elisi, her sene mi?" dediler.
"Hayr, ayet evet deseydim her sene farz olacakt." buyurdular ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[487]
oldu."
d- Buhr'ye bu hadis sorulduunda "Hadis hasendir, fakat mrseldir. nk hadisin senedinde onu Hz. Ali'den
[488]
rivayet ediyor grnen Ebu'l-Bahter (ad Sad'dir) ona ulamamtr." demitir.
e- Ebu Hreyre'den rivayette ise bu soruyu sorann ismi de verilmekte. yle ki: Raslullah (s.a.v.):
"Allah sizin zerinize hacc farz kld." buyurunca Mihsan el-Esed kalkm ve;
"Her sene mi ey Allah'n elisi?" diye sormu. Efendimiz (s.a.v.)'in cevaptan yz evirmesi zerine adam iki kere
veya kere daha sorunca:
"Bunu soran kim?" buyurmular,
"Filn kimse." diye adn sylemi. Efendimiz:
"Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki evet deseydim hacc zerinize her sene vacip olacakt. zerinize
vacip olsayd g yetiremiyecektiniz; g yetiremeyip terkettiiniz takdirde de kfirler olacaktnz. Ben sizi brakt
m srece siz de beni brakn (ve bana soru sormayn). Sizden ncekiler ok soru sormalar sebebiyle helak
oldular. Ben size bir ey emrettiimde onu gcnz yettiince yapn; bir eyi yasaklamsam ondan da saknn."
buyurmu ve Allah Teal da sonuna kadar olmak zere bu yet-i kerimeyi indirmi.
[489]
f- Ebu Hreyre'den gelen baka bir rivayette bu soruyu soran Ukke ibn Mihsan el-Esed
;
[490]
g- Ebu mme el-Bhil'den gelen bir rivayette bir bedev
,
[491]
h- Enes'den gelen rivayette Srka ibn Mlik
,
[492]
i- bn Abbs'tan gelen bir rivayette el-Akra' ibn Habis et-Temm
olarak verilmektedir.
[493]
j- Bu hadise bu yet-i kerimenin nzulne sebep olduu kayd olmakszn Msned'de de tahric edilmitir.
k- Mchid'den rivayet edilen habere gre ise Abdullah ibn Huzfe'nin sorusu ile Ukke ibn Mihsan'n sorusu ayn
[494]
mecliste olmutur.
l- Enes unu rivayet etmitir:
"Ashap, Hz. Peygamber'e soru sordular ve soruyu da iyice oalttlar. Bunun zerine Hz. Peygamber minbere kt
ve:
"Bana sorunuz. Allah'a yemin ederim ki urada olduum mddete, bana soracanz her ey hakknda size
konuacam" dedi. Bunun zerine Abdullah bn Hzfe es-Sehm ayaa kalkarak, -ki bu kimse nesebsiz olarak
ta'n ediliyordu-:
"Ey Allah'n nebsi, babam kimdir?" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber:
[495]
"Baban, Hzfe bn Kays'dr" dedi.
Srka bn Mlik, bir rivayete gre de Uke bn Mihsan:
"Ey Allah'n Resul, hacc her yl m bize farzdr?" dedi. Hz. Peygamber cevap vermek istemedi. Ta ki, bu sorusunu
iki veya kere tekrar edince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sana yazklar olsun! "Evet" demem hususunda seni emin klan nedir? Allah'a yemin ederim ki ayet "evet" demi
olsaydm, hacc her sene farz olurdu. ayet farz olsayd terk ederdiniz. ayet terk etseydiniz, kfir olurdunuz. Sizi
terk ettiim srece beni terk edin (size bir ey sormadm srece bana bir ey sormayn). Sizden ncekiler, ancak
ve ancak ok soru sormalar sebebiyle helak oldular. Size bir eyi emrettiim zaman, gcnz yettiince onu
[496]
yapnz. Sizi bir eyden nehyettiim zaman da, ondan kannz..."
buyurmutur. Bir bakas ayaa kalkarak,
"Babam nerede?" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber de:
"Cehennemde..." cevabn verdi.. Hz. Peygamberin kzgnl artnca, Hz. mer ayaa kalkt:
"Allah' Rab; slm' din; Muhammed' de neb olarak kabul ettik." dedi. te bunun zerine Cenb- Hak bu yeti
[497]
indirdi."
3- Mcahidin Abdullah b. Abbastan rivayet ettiine gre bu yet-i kerimenin, cahiliye devrinde araplarn
kendilerine haram kld Bahra, Sibe, Vasile, Hm gibi hayvanlarn slm'daki hkmn soranlar hakknda nazil
[498]
olduuna dair bir rivayet daha vardr
ve aslnda hemen peinden gelen "Allah ne Bahra'dan, ne Sibe'den, ne
Vasle'den, ne de Hm'dan hi birini meru klmamtr..." yet-i kerimesiyle mnasebettar olmakla daha da uygun
grnmektedir.
a- Suyt, btn bu rivayetler iinde bn Abbs'tan gelen birinci rivayetin senedinin en sahih olduunu da kaydet
[499]
mektedir.
Belki de bu sorularn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorulmas birbirine yakn zamanlarda olmu ve yet-i
kerime hepsine birden cevap olarak inmitir. te yandan bu konulardan hangisi ve ne zaman sorulmu olursa olsun
her halde yet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, sorulan sorularn okluundan bunalmas ve ona, ok soru
[500]
sorulmamas gerektii siyaknda nazil olmu olmaldr.
b- Hafz bni Hacer dedi ki:
"ki ey hakknda inmi olmasnda bir mnlik yoktur. Bu mevzuda bnu Abbas hadisi, isnat bakmndan daha
[501]
sahihtir."
c- Taberi diyor ki:
"Bu hususta sylenen szlerin doru olmaya daha layk olan yle diyenin szdr. Bu yet-i kerime,
Rasulullahtan soru soranlarn oka soru sormalar zerine nazil olmutur. Mesela, Abdullah b. Huzafe'nin,
babasnn kim olduunu sormas, baka bir sahabinin haccn her yl m farz olduunu sormas ve benzeri sorular bu
kabildendir."
"Byle syleyen grn tercih edilmesinin sebebi, bu gr hakknda sahabilerden, tabiinden ve btn
mfessirlerden oka rivayetler zikredilmesidir.
Mcahidin Abdullah b. Abbastan rivayet ettii nc bir gre gelince bu gr her ne kadar doru olmaktan
uzak olmayan bir gr ise de sahabi ve tabiinden nakledilen rivayetlere muhalif olan bir grtr. Bununla birlikte
Bahire, Saibe, Vasile ve Hm gibi hayvanlarn durumlarn sormann da Rasulullaha oka sorulan sorulardan
[502]
olmas muhtemeldir. yet-i kerimenin, btn bu sorular soranlar uyardn sylemek daha isabetli olur."
103. Allah ne Bahra'dan, ne Sibe'den, ne Vasle'den, ne de Hm'den hi birini meru klmamtr. Fakat o
kfredenler Allah'a kar yalan dzerler. Onlar ou akletmezler.
1- bn shk der ki:
"Muhammed ibn brahim kanalyla Ebu Hureyre'den rivayete gre "o, Allah'n Rasl (s.a.v.)'n Eksem ibn Cevn
el-Huz'ye yle buyururken iitmi:
"Ey Eksem, Amr ibn Luhayy ibn Kamea ibn Handefi cehennemde barsaklarn eker, srrken grdm. Ona
senden daha ok benzeyen, sana ondan daha ok benzeyen baka birini grmedim." Eksem:
"Ey Allah'n elisi, benim ona, onun bana benzemesi bana sakn bir zarar vermesin." dedi de Allah'n Rasl
(s.a.v.):
"Hayr, sen m'minsin, o kfir idi. smail'in dinini ilk deitiren, putlar ilk diken, Bahra'y, Sibe'yi ve Hm'yi ilk
[503]
koyan ve meru klan odur." buyurdular."
2- bn Him der ki:
"Bize baz ilim erbab yle naklettiler:
"Amr ibn Luhayy baz ileri iin Mekke'den am'a kmt. el-Balk' topraklarnda Meb'a gelince -ki o zamanda
orada Imlk'n oullar olan Amlika vard- ora halknn putlara taptklarn grd.
"Tapnmakta olduunuz bu putlar da ne?" diye sordu. Onlar:
"Biz bu putlara taparz; onlardan yamur isteriz bize yamur yadrrlar, onlardan zafer isteriz bizi zafere
ulatrrlar." dediler.
"Bana onlardan birini verir misiniz? Alp Arap topraklarna gtrsem de onlar da ona tapnsalar." dedi, ona Hbel
[504]
denilen bir put verdiler, Mekke'ye getirip dikti ve insanlara, ona tapnmalarn, sayg gstermelerini emretti."
3- Mfessirler yle derler:
"Amr bn Lhay el-Huz, Mekke'ye melik olmutu. Bu, Hz. smail (a.s.)'den gelen dini deitiren ilk kimsedir. O,
baz putlar yaptrm ve diktirmiti. Bahire, sibe, vasile ve hm', bu ahs meru saymt. Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Onu cehennemde grdm. O, cehennemliklere barsann (kt) kokusu ile eziyyet veriyordu" demitir. Bir
[505]
baka rivayete gre de, "o, cehennemde barsaklarn sryp geziyordu." demitir.
"Yce Allah, "Fakat o kfredenler..." sz ile, Amr bn Lhay ve arkadalarn kastetmitir ki onlar Allah'a "O
[506]
hayvanlar haram kld" diye iftira ediyorlard."

"Allah'n, kullarna helal kld hayvanlar ilk defa insanlara haram klan kiinin, Amr b. mir b. Luhayy b. Kam'a
b. Hndif el-Huzai olduu, bu sebeple cehennemde barsaklarn srkleyerek dolaaca rivayet edilmektedir.
Ebu Hureyre bu hususta Rasulullah'n yle buyurduunu rivayet etmektedir:
"Ben, Amr b. mir b. Luhayy el-Huzai'nin, cehennem ateinde barsaklarn srklediini grdm. O, saibeleri ilk
[507]
saibe yapandr."
6- yet-i kerimenin sonunda "Fakat kfirler, Allah'a yalan iftira etmektedirler. oklar da akllarn
kullanmazlar." buyurulmaktadr.
a- Muhammed b. Ebu Musa'ya gre burada zikredilen, Allah'a kar yalan uyduran kfirlerden maksat, ehli kitap
olan Yahudi alimlerdir. Akllarn kullanmayan ok kimselerden maksat ise putperestlerdir.
b- a'bi'ye gre ise Allah'a kar yalan iftira eden kfirlerden maksat, kfirlerin nderleridir. Akllarn
kullanmayan ok kimselerden maksat ise o nderlere uyan tabilerdir.
c- Taberi diyor ki:
"Bu hususta doru olan gr udur: Bu yette zikredilen "Allah'a kar yalan iftirasnda bulunan kfirler"den
maksat. Amr b. Luhayy gibi, Allah'n helal kld eyleri haram klma detini icadeden mriklerdir. Bunlar,
Allah'n hak olan dinini deitirmiler, Allah'n haram klmad eylerin Allah tarafndan haram klndn ileri
srerek, bile bile Allah'a kar iftirada bulunmulardr. Bunlar bir ksm hayvanlar Bahire, Saibe, Vasile ve Hm
diye vasflandrmlar, insanlara haram olduklarn ileri srmlerdir. te Allah Teala bu gibi insanlarn iddialarn
[508]
yalanlam, kendisinin, Bahire, Saibe, Vasile ve Hm diye herhangi bir ey yapmadn beyan etmitir."
105. "Ey iman edenler, siz nefislerinize bakn. Kendiniz doru yolu bulunca sapanlar size zarar veremez..."

1- Kelb'nin Ebu Salih'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) kitab ehlinin cizye
vererek dinlerinde kalmasna msaade edip araplara da
"Ya mslman olursunuz ya da aramzda kl hakemdir." buyurunca
"Baz kfirlerden cizyeyi kabul edip bazlarndan kabul etmedikleri iin" mnafklar, m'minleri aypladlar da
bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
[509]
Yani, "Siz hidyet zere olduunuz srece, knayanlarn knamas size zarar veremez" demektir."
2- Hadise Vhd'nin Esbbu'n-Nzl'nde yine Kelb, Eb Salih kanalyla bn Abbs'tan biraz daha ayrntl olarak
anlatlyor. yle ki:
"Rasulullah (s.a.v.), balarnda Mnzir b. Sv'nn bulunduu Hecer halkna, kendilerini slam'a davet eden bir
mektub yazd. Mslman olmaa yanamadklar takdirde cizye demelerini emretti. Mektub Mnzir'e gelince,
Mnzir mektubu, yannda bulunan arab, yahudi, hristiyan, sbi ve mecs kiilere arzetti. Bunun zerine onlar
cizyeyi kabul edip, mslman olmay ho karlamadlar. Rasulullah (s.a.v.) onlara unu yazd:
"Arablar'a gelince onlardan, mslman olmann veya klcn dnda hibir ey kabul etme, Ehl-i Kitab'a ve
Mecs'lere gelince, onlarn cizyesini kabul et." Rasulullah (s.a.v.)'n mektubu bunlara okununca Arablar mslman
oldular, Ehl-i Kitab ve mecsler ise cizye verdiler. Bunun zerine Arab'n mnafklar yle dediler-,
"Muhammed'e ayoruz. Allah'n onu, mslman oluncaya kadar, btn insanlarla savamas iin gnderdiini
iddia ettii halde, cizyeyi sadece Ehl-i Kitab'dan kabul ediyor. Dolaysyla biz, O'nu, Arab'n mriklerine geri
evirdii eyi Hecer'li mrikler tarafndan kabul etmekten baka birey yapmadn gryoruz." te bu yzden
[510]
Allah Teala bu yeti indirdi. Ayette geen "Saptan" ksmndan maksad, Ehl-i Kitab'n sapklardr."
3- Mukatil'den gelen bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sadece kitab ehlinin cizye vermesini kabul buyurduu,
ancak araplarn isteyerek veya istemiyerek (tav'an ev kerhen) mslman olmasndan sonra Hecer mecusilerinden de
cizyeyi kabul ettii, mnafklarn, Efendimiz (s.a.v.)'in bu uygulamasn tenkid ettikleri sylenirken Ebu Salih
kanalyla bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette de Efendimiz (s.a.v.)'in bu uygulamasn tenkid edenler Mekke
[511]
mnafklar olarak zikredilmektedir.
4- Cabir ibn Zeyd der ki:
"Birisi mslman olduunda kfirler ona: "Atalarn beyinsizler yerine koydun, onlarn sapklar mevkiine
dmesine sebep oldun, yle yaptn, yle yaptn." diye ayplarlard. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[512]
kerimeyi indirdi."
5- Mminlere kfirlerin kfr ve dalletlerinde devam etmeleri ar geliyordu. te bundan dolay mminlere,
"Siz kendinizi ve nefsinizi hidyet yolunda slh edip, orada yrmekle mkellef oluunuza baknz. Size, ne
[513]
saptanlarn saptmas, ne de chillerin cehaleti zarar vermeyecektir" denilmitir.
6- Mminler, yaknlarnn kfr zere lmelerinden dolay kederleniyorlard. Bunun zerine bu, onlara yasakland.
Bana gre bu konuda doruya en yakn olan husus udur: Allah, onlarn bir ksmnn, kendilerine "Allah'n
[514]
indirdiine ve Rasl'e geliniz!" denildiinde, onlarn "Atalarmz zerinde bulduumuz eyler bize yeter"
dediklerini nakledince, peinden bu yeti zikretmitir. Bundan maksad udur: Mminlere, bu fasit, bozuk yolda
kfirlere benzemeleri yakmaz. Aksine uygun olan, gerekeni, mminlerin kendi dinleri zere devam edip, dinleri
hususunda kkleip sabit kadem olduklar srece, o cahillerin cehaletinin kendilerine zarar veremiyeceini
[515]
bilmeleridir.
106. Ey iman edenler, herhangi birinize lm gelip att zaman vasyyet annda aranzda ya adalet sahibi iki kiiyi
veya yolculukta olup da banza lm musibeti gelip atmsa sizden olmyan iki kiiyi ahid tutun. Onlardan p
heleniyorsanz, namazdan sonra alkoyarsnz da Allah'a yle yemin ederler: 'Akraba bile olsa yeminle hibir
deeri deitirmeyeceiz, Allah'n ahidliini gizlemeyeceiz, yoksa elbette gnahkrlardan oluruz.
107. ayet onlarn aleyhinde gerekten bir vebale hak kazanm olduklar ortaya karsa, onlarn aleyhlerine hak
iddia ettikleri iki kii bunlarn yerine geer ve: "Bizim ehadetimiz onlarn ehadetinden daha dorudur. Biz haddi
amadk; o takdirde dorusu biz zalimlerden oluruz." diye Allah'a yemin ederler.
108. Bu, ehadeti gerei gibi yapmalarna veya yeminden sonra yeminlerinin reddedileceinden korkmalarna daha
yakndr. Allah'tan takva zere olun ve dinleyin. Allah, gnahkrlar gruhunu hidayete erdirmez.

1- Gazi Eb Said b. Eb Bekr, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Eb Ya'la'dan, o Haris b. urayh'tan, o Yahya b.
Zekeriyya b. Eb Zaide'den, o Muhammed b. Eb'l-Kasm'dan, o Abdulmelik b. Said b. Cbeyr'den, o babasndan, o
da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Temim-i Dr ve Adiy b. Bedd' ticaret yapmak zere Mekke'ye doru yollanmlard. Kurey'in Ben Sehm
kolundan bir kii de bunlara arkada olmutu. Nihayet bu kii, mslmanlardan hi kimsenin bulunmad bir yerde
ld. Bu zt, hristiyan olan bu iki kervancya, geriye brakt maln vasiyet etti. Nihayet bunlar gelince bu mal,
len kiinin ailesine verdiler ve o kiinin lmeden nce yannda bulunan altn ilemeli gm bir kadehi sakladlar
da:
"Onu hi grmedik" dediler. Mteakiben bunlar, Rasulullah (s.a.v.)'a getirildiler. Rasulullah (s.a.v.) bunlara, o
kadehi gizlemediklerine ve hi grmediklerine dair Allah adna yemin ettirdi. Sonra da serbest brakldlar. Daha
sonra kadeh Mekkeliler'den bir topluluun yannda bulundu. Bunlar:
"Biz bu kadehi, Temim-i Dr ile Adiy b. Bedd'dan satn aldk" dediler. Derken, Sehm Kabilesi'nden olan lnn
velileri gelip kadehi aldlar ve ilerinden iki kii:
"Billahi bu kadeh, arkadamzn kadehidir ve bizim sahiciliimiz dorudur. Biz, hakk tecavz etmedik" diye
[516]
Allah adna yemin ettiler. Bunun zerine bu ve bir sonra gelen iki yet nazil oldu."
2- bn Abbs'tan rivayete gre "Sehm oullarndan bir adam, Temm ed-Dr ve Adiyy ibn Bedd' (yine ibn
[517]
Abbs'tan gelen baka bir rivayette Adiyy ibn Zeyd,
Ancak dorusu dieridir.) ile bir yolculua km ve
Sehm oullarndan olan bu kii yolda, hibir mslmann bulunmad bir yerde lm de yol arkadalar olan
Temm ve Adiyy onun arkada brakt mallarn getirip ailesine teslim etmiler. Ancak eyalar arasnda bulunan
altn yapraklarla ssl bir gm kadehi kaybetmiler. Allah'n Rasl (s.a.v.) bu kadehin kaybolmu olduuna dair
onlara yemin ettirmi, yemin etmeleri zerine de onlar brakm. Bir sre sonra kadeh Mekke'de lenin akrabalar
tarafndan grlp de kadehi elinde bulunduran kii onu Temm ed-Dr ve Adiyy ibn Bedd'dan satn aldn
syleyince lenin akrabalar gelip "ehadetlerinin o iki kiinin ehadetlerinden daha doru olduuna ve Mekke'de
bulduklar kadehin len akrabalarna ait olduuna" ehadet etmiler ve ite bunun zerine onlar hakknda bu yet-i
[518]
kerimeler nazil olmu."
3- bn shk'n bn Abbs kanalyla bizzat Temm ed-Dr'den rivayetine gcre o, bu yet hakknda "Ben ve Adiyy
ibn Bedd' dnda herkes bu yetin hkmnden beridirler." demi.
bn Abbs bununla ilgili hadiseyi yle anlatr:
"O ikisi hristiyan idiler. slm'dan nce ticaret iin am'a gidip gelirlerdi. Yine bir keresinde ticaret iin am'a
gelmilerdi. Orada yanlarna yine ticaret maksadyla oraya gelmi bulunan, Sehm oullar klelerinden mslman
ve muhacir olan Budeyl ibn Ebi Meryem adnda birisi geldi. Yannda kraln istedii kymetli bir gm kadeh
vard. Onunla ticaretini bytmt. Budeyl onlarla beraberken hastaland ve onlara vasyyette bulunup lrse
kalan eyasn ailesine gtrmelerini istedi. Bundan sonrasn Temm yle anlatr:
"Budeyl lnce o deerli kadehi aldk, bin dirheme sattk ve Adiyy ile aramzda beyzer dirhem olarak paylatk.
Sonra da eyasn ailesine gtrp teslim ettik,
"Budeyl bunlardan baka bir ey brakmad ve bize bunlardan baka bir ey de vermedi." dedik. Raslullah
(s.a.v.)'n Medine-i Mnevvere'ye gelmesinden sonra mslman olunca bunu saklamay gnah sayarak Budeyl'in
ailesine geldim ve olanlar aynen anlatp,
"Ben size yalan yere yemin ettim. Ben ve arkadam o kab bin dirheme sattk ve parasn bltk." deyip beyz
dirhemi onlara verdim, sonra da kalan beyz dirhemin arkadam Adiyy ibn Bedd'da olduunu syledim. Adiyyi
Raslullah (s.a.v.)'n huzuruna gtrdler de Efendimiz (s.a.v.) Budeyl'in akrabalarndan bu konuda bir delilleri
olup olmadn sordu, delil getiremediler. Bunun zerine ondan, "kendi dininde kutsal saydklar bir ey zerine"
yemin etmesini istemelerini emretti. Adiyy'in yemin etmesi zerine "ayet onlarn aleyhinde gerekten bir vebale
hak kazanm olduklar ortaya karsa, onlarn aleyhlerine hak iddia ettikleri iki kii bunlarn yerine geer.." yet-i
kerimesi nazil oldu. Be yet-i kerime gereince lenin akrabalarndan iki kii yemin edince Adiyy'den beyz
[519]
dirhem alnp lenin akrabalarna verildi."
[520]
4- Tirmiz rivayetinde len klenin Sehm oullar klesi deil, Him oullar klesi olduu fark vardr.
[521]
Ancak mehur olan, Sehm oullar klesi olmasdr.
5- bn Abbastan rivayet edildiine gre "Temm-i Dr dedi ki:
"Ben ve Adiy bni Bedd'dan baka insanlar araptan beri oldular." Bunlar Hristiyan idiler, Mslman olmadan
nce am'a giderlerdi. Ticret iin am'a geldiler. Onlarn yanna Ben Sehm'in mevls geldi. Ona Bedl bni
Meryem derlerdi. Yannda cam ve gm vard, ticret yapyordu. Hastaland ve onlara kendisinin lmesi halinde
braktklarn ehline ulatrmalarn vasiyet etti.. Temm:
"lnce biz cam aldk ve bin dirheme sattk. Sonra Adiy bni Bedd ile taksim ettik. Gelince ehline, bizimle
beraber olanlar verdik. Onlar cam arad ve bize ondan sordular. Biz:
"Size verdiimizden baka bize bir ey brakmad." dedik. Ben mslman olunca bunu gnah kabul ettim, ehline
gelip be yz dirhemi verdim ve:
"Bu kadar da arkadamn yannda var." dedim. Onlar Raslullah'a geldiler. Raslullah onlardan delil istedi. Onlar
dell bulamadlar. Raslullah, yemin etmelerini emretti. Onlar yemin ettiler. Allah Tel, Maide: 5/106-108
ayetlerini indirdi. Amr bnu As ve baka biri kalkt, onlar da yemin ettiler. Be yz dirhem Adiy bni Bedd'dan
[522]
kartld."
6- Hadise Katde, bn Srn, bn Cureyc ve daha bakalar kanalyla krime'den bundan daha geni, daha ayrntl
olarak nakledilmitir. Bu kanallardan gelen rivayetlerin ortak noktalar alnmak suretiyle Taber tefsirinde de yer
alan bir rivayete gre ise bu hrszlk Temm'in itirafyla deil, len Budeylin akrabalar tarafndan ortaya
[523]
karlmtr.
7- krime yle anlatyor:
"Adiyy ve Temm ed-Dr, chiliye devrinde Mekke'ye ticaret iin gelip giden Lahm kabilesinden iki hristiyan
tccar idiler. Allah'n Rasl (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye hicret edince ticaretlerini Mekke'den Medine'ye
[524]
kaydrdlar. Amr ibnu'l-As'n (veya el-As ibn Vil es-Sehm),
klesi bn Eb Mriye (veya bn Eb Meryem),
ticaret iin am'a gitmek zere Medine-i Mnevvere'ye geldi. O da Temm ve Adiyy ile birlikte yola kt. Yolda
bn Eb Mriye hastaland, vasyyetini eliyle yazp eyas iine gizledi, sonra da Temm ve Adiyy'e vasyyette
bulunup eer lrse eyasn ailesine gtrmelerini syledi. bn Eb Mriye lnce Adiyy ve Temm onun eyasn
atlar, iinden dilediklerini aldlar, sonra da Medine'ye geri dndklerinde onun eyasndan kalanlar ailesine
teslim ettiler. bn Eb Mriye'nin ailesi, kendilerine teslim edilen eyay ap da onu kendi el yazsyla vasyyetini
eyann arasnda bulunca vasyyette yazl eyay kontrol edip onda eksiklik olduunu grdler de Temm ve
Adiyy'e, eksik olan eyay sordular. O ikisi:
"Bizim ondan aldmz, size teslim ettiklerimizden ibarettir." dediler. lenin ailesi:
"Peki, o herhangi bir ey satn ald veya yanndakilerden herhangi bir ey satt m?", "Herhangi bir eyasn kaybetti
mi?", "Herhangi bir ticaret yapt m?" sorularna Temm ve Adiyy hep "hayr", cevab verdiler. Bunun zerine
lenin ailesi:
"bn Eb Mriye'nin eyasndan bir eyi bulamyoruz." deyip o ikisini o eyay alm olmakla itham ettiler ve dava
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e iletildi de Allah Teal "Ey iman edenler, herhangi birinize lm gelip att zaman
vasyyet annda aranzda ya adalet sahibi iki kiiyi veya yolculukta olup da banza lm musibeti gelip atmsa
sizden olmyan iki kiiyi ahid tutun..." yet-i kerimesini indirdi. Bunun zerine Allah'n Rasl (s.a.v.) bir ikindi
namaznn akabinde Temm ve Adiyy'i arp onlardan "Ailesine teslim ettiklerimizden baka bn Eb Mriye'den
herhangi bir ey almadk ve aldklarmzdan hibir ey gizlemedik." diye yemin etmelerini istedi ve onlar da yemin
ettiler. Aradan bir sre gemiti ki altnla sslenmi gm bir kap Temm ve Adiyy'in yannda ortaya kt. bn
Eb Mriye'nin ailesi:
"Bu kap lmzn eyasndan m?" diye sordular. O ikisi:
"Evet, fakat biz bu kab ondan satn aldk da yemin ettiimiz srada bunu sylemeyi unuttuk. imdi ise kendi
kendilerimize yalan sylemekten holanmadmzdan byle syledik" dediler. Aralarndaki ihtilfn giderilmesi
iin dava Hz, Peygamber (s.a.v.)'e iletildi de; "ayet onlarn aleyhinde gerekten bir vebale hak kazanm olduklar
ortaya karsa, onlarn aleyhlerine hak iddia ettikleri iki kii bunlarn yerine geer ve: "Bizim ehadetimiz onlarn
ehadetinden daha dorudur. Biz haddi amadk; o takdirde dorusu biz zalimlerden oluruz." diye Allah'a yemin
ederler." yet-i kerimesi nazil oldu. Bunun zerine Allah'n Rasl (s.a.v.) lenin akrabasndan iki kiiye, "Temm
ve Adiyy'in, len akrabalarnn eyasndan bir ey sakladklarna, kendilerinin ise o eyay kendilerine teslim edilen
eya iinde bulamadklarna, Temm ve Adiyy'in yanndaki o eyann kendilerine ait olup da bulamadklar o eya
[525]
olduuna." yemin etmelerini emretti.
lenin kabilesinden Amr ibnu'1-As ve Muttalib ibn Eb Rifa es-Sehm
[526]
kalktlar ve yemin ettiler.
lenin akrabalarndan olup da yemin edenlerin Abdullah ibn Amr ibnu'1-As ve el[527]
Muttalib ibn Eb Ved'a es-Sehm olduu da sylenmitir.
el-As bn Vil es-Sehm'nin klesinin ismi Mukatil'den gelen bir rivayette Budeyl yerine Buzeyl olarak
[528]
zikredilmektedir.
Daha sonra iyi bir mslman olan Temm ed-Dr yle dermi:
[529]
"Elbette Allah ve Rasl doru sylemilerdi. O kab ben almtm."
8- Zeyd b. Eslem demitir ki:
"Bu yet-i kerime, yannda herhangibir mslman bulunmad halde vefat eden bir adam hakknda nazil olmutur.
Bu mesele slam'n ilk dnemlerinde olmutu. O zaman ortam sava ortamyd. nsanlar kfir idi. Rasulullah ve
sahabileri Medine'de bulunuyorlard. nsanlar o dnemde birbirlerine vasiyet yoluyla miras oluyorlard. Daha
[530]
sonra vasiyet neshedildi. Mirasta paylar belirten hkmler geldi. Mslmanlar da onlarla amel eder oldular."
"Alimler, bu yetin sebeb-i nzulnn yle olduu hususunda ittifak etmilerdir:
"Hristiyan olan Temm ed-Dari ile kardei Adiyy, beraberlerinde Amr bnu'l-s'n, mslman ve muhacir olan
klesi Bdeyl olduu halde, ticaret maksadyla am'a gitmilerdi. am'a varnca, Bdeyl hastaland ve yannda
bulunanlarn tamamn ihtiva eden bir mektup yazarak, arkadalarna haber vermeksizin kumalarn arasna
koydu. Sonra da onlara, ailesinin yanna vardklarnda bu eyay ona vermesini emredip vasiyyette bulundu..
Derken, Bdeyl ld. Bu iki hristiyan, onun eyasnn arasndan yz miskal altn ile, sslenmi bir gm kab
alp, geriye kalan da, dndkleri zaman Bdeyl'in ailesine teslim ettiler. Bunun zerine Bdeyl'in ailesi eyay
kartrrken mektubu buldular ve o mektupta byle bir kaptan da bahsedildiini grdler. Bu sebeple de onlar,
Temim ve Adiyye:
"Bu kap nerede?" dediklerinde, bunlar:
"Biz bilmiyoruz. Bize teslim edileni size verdik." cevabn verdiler.. Bunun zerine hadiseyi Allah'n Resul
[531]
(s.a.v.)'ne intikal ettirdiklerinde, Cenb- Hak bu yet-i kerimeyi indirdi."
9- Rivayet olunduuna gre "bu yet nazil olunca, Allah'n Resul (s.a.v.), ikindi namazn kldrd, mteakiben de
Temim ile Adlyy'i ararak, onlardan minber zerinde, kendisinden baka ilah olmayan Allah adna,
"Bu mal hususunda, bizden herhangi bir hainlik kmad." diye yemin etmelerini istedi. Onlar yemin edince de,
Allah'n Rasul (s.a.v.), onlar salverdi: Onlar bir sre, bu kab sakladlar. Daha sonra kab, bulundu.
Alimler bu hususta ihtilf etmilerdir. Buna gre bu kabn Mekke'de bulunduu sylendii gibi, u da ileri
srlmtr: Aradan uzun mddet geince, onlar bu nakl kab ortaya kardlar. Bu i, Sehmoullar'nn kulana
vard.. Mteakiben Sehmoullar, bu iki kiiyi arayp buldular. Bunun zerine bu iki kii de:
"Biz bunu, ondan satn aldk." dediler. Sehmoullar da:
"Biz size, arkadamz herhangi bir ey satt m demedik mi?" Bunun zerine siz de:
"Hayr!" demediniz mi?" dediklerinde o ikisi:
"Bizim bu hususta bir delilimiz yoktu.. Bu sebeple ktlenmekten holanmadk da, bu durumu sakladk..." diye
cevap verdiler. Bunun zerine onlar hadiseyi, Allah'n Rasul (s.a.v.)'ne intikal ettirdiler. Bunun zerine Allah
"muttaliolunursa" yetini indirdi. Bunun zerine Amr bnu'l-s ile Sehm olan Muttalip bn Ebi Rif'a ayaa
kalkarak, ikindi namazndan sonra Allah'n adna yemin ettiler. Bu sebeple Allah'n Rasul (s.a.v.), bu kab, bu
kimselere ve lnn velilerine teslim etti. Mslman olduktan sonra Temim ed-Dari u szleri sylyordu:
[532]
"Allah ve Rasulullah, doru szldrler. Kab ben aldm. Allah'a tevbe ediyorum."
10- bn Abbas'tan u rivayet edilmitir:
"Bu hadise, Temm ed-Dar, Mslman oluncaya dek sakl kalmt. O mslman olunca, bunu haber vererek:
"Ben ve arkadam, yalan yere yemin ettik. Biz kab, bin dirheme sattk ve paray aramzda bltk" demitir.
Daha sonra da, kendisi beyz dirhem verdii gibi, arkadandan da beyz dirhem ekip alm; bylece bu bin
[533]
dirhemi meyyitin sahiplerine vermitir."
11- Bu Temm ed-Dr, Temm ibn Evs ibn Hrice ed-Dr olup hicretin dokuzuncu senesi mslman olduuna
[534]
gre
bu yet-i kerimeler de hicretin dokuzuncu senesi inmi olmaldr. Bu olayda ad geen Adiyy ibn Bedd'
[535]
ise mslman olmam, Hafz ibn Hacer'in kaydettiine gre hristiyan olarak lmtr.
Suyt, Zeheb ve bn
Hacer'e dayanarak bu kssada ad geen Temm'in, Temm ed-Dr olmayp baka bir Temm olduunu
[536]
sylemitir.
[1]
Tirmiz, Tefsir, 6/20; Msned, 2/176; 6/455; Hkim, Mstedrek, 2/ 311.
[2]
Sleyman Ate, ada Kuran Tefsiri, 2/448.
[3]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 2/159.
[4]
Als, Rhu'l-Ma'n, Beyrut tarihsiz, 6/47.
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
Rz, Mefthu'l-ayb, Tahran tarihsiz, 11/132.

Maide: 5/3.
Ali Arslan, Byk Kuran Tefsiri, Arslan Yaynlar: 3/612.
Als, Rhu'l-Ma'n, Beyrut tarihsiz, 6/47.

[10]
mam Ahmed.
[11]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, Beyrut 1384/1965, 2/267.
[12]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, Beyrut 1384/1965, 2/267.
[13]
Tirmiz. Tirmiz Bu hads garb ve hasendir, der.
Hkim ise Mstedrek isimli eserinde Abdullah bn Vehb kanalyla ve kendi isndyla Tirmiz'nin rivayetine benzer bir rivayeti nakleder, sonra da der ki: "Buhr ve
Mslim'in artlarna gre; bu rivayet sahihtir, ancak her ikisi de bu hadsi tahrc etmemilerdir."
[14]
bn Kesir,Tefsirul-Kuranil-Azim..
[15]
Hkim. Hkim der ki: "Bu hads Buhr ve Mslim'in artlanna gre sahihtir, ancak onlar bu hadsi tahrc etmemilerdir." Ayn hadsi Ahmed bn Hanbel...
Muviye bn Salih kanalyla rivayet ettikten sonra u ifdeyi ekler :
"Ben ona Raslullah (s.a.v.)n ahlkn sordum. Hz. ie dedi ki: "O'nun ahlk Kur'an'n kendisi idi." Bu hadsi Nesa de bn Mehd'den rivayet eder.
[16]
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 152.
[17]
Kurtubi Tefsiri; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 152.
[18]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/247-248. bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/38-39.
[19]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/248; bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/39.
[20]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/38-39.
[21]
[22]
Als, Rhu'l-Ma'n. 6/54.
[23]
[24]
[25]
bn Ebi Hatim; bn Cerir et-Taberi, 9/463.
[26]
[27]
[28]
Senedi yoktur; el-Vahid, Esbbu'n-Nzl, s. 130; bn Kesir Tefsiri.
[29]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/37.

[30]
[31]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 2/273-274.

bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 2/271; Als, Rhu'l-Ma'n. 6/54.
[32]
[33]
[34]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn.
[35]
[36]
Mrsel hadis. el-Vahid, Esbbu'n-Nzl, s. 130

bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/51-52; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 11/139.
[37]
[38]
[39]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 6/455; bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/54.
[40]
Buhari; man: 45, Megazi 4407, Tefsir 4606, tisam 7268, bn Cerir, 6/53.
[41]
[42]
[43]
[44]

Bak: Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 5/2; man, 33; Mez, 77; Muslim, Tefsir, 3-5; Tirmiz, Tefsir, 5/1,2, hadis no: 3043, 3044; Nese, man, 18; Mensik, 194;
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/27.39.
[45]
[46]
[47]
Tirmizi, Tefsir: 5/2 3044, Taberani, Mu'cem-i Kebir, 12/184, Rakam, 12835; bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn.
[48]
[49]
[50]
[51]
[52]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 2/285; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/42.
[53]
[54]
[55]
Hacc: 22/37.
[56]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/48; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[57]
bnu Mendeh Fazlets-sahbe; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/249.
[58]
[59]
[60]
[61]
Nisa: 4/176
[62]
[63]
[64]
Zayf hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 153-154.
[65]
[66]
Zayf hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 154. Tabern, Hkim, Beyhak; mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/250-251; bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn.
[67]
ed-Drr, 2/260, Lbb, s. 100. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 154.
[68]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/57; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/251.
[69]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/57. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/251.
[70]
Mslim, Libs, 82.
[71]
[72]
[73]
[74]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 11/149.
[75]
[76]
[77]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1/88-89, hadis no: 165.
[78]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1/88-89, hadis no: 165.
[79]
[80]
[81]
[82]
[83]
[84]
[85]
[86]
[87]
[88]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-Gayb, Tahran tarihsiz, 11/180.
[89]
[90]
[91]
Suyt, Lubbu'n-Nukl; 1/134.
[92]
[93]
[94]
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 155-156; Muhtasar- bn Kesir, 2/496.
[95]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 2/205-206.
[96]
bn Cerr; bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/257.
[97]
[98]
[99]
bak: Suyt, Lubbu'n-Nukul, 1/139.

[100]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/93-94; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 3/59.
[101]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 2/190.
[102]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 6/74.
[103]
[104]
[105]
[106]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 155. Ebu Nuaym, Delilin-Nbvve, mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/257-258.
[107]
Buhari, Megazi, 4139 Mslim, Fadail: 13/843, s. 1786, Beyhaki, Snen: 6/319; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
155.
[108]
[109]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Msr 1375/1955, 2/205-206. Ayrca bak: Buhari, Mez, 31,32; Mslim, Fedil, 13,14; Ahmed bn Hanbel. Musned, 3/390.
[110]
Mslim, Fedil, 13,14.
[111]
[112]
[113]
[114]
Mslim, Fedil, I3,14.
[115]
[116]

[117]
[118]
[119]
[120]
[121]
veya s, bak: Als, Ruhul-Meani, 6/100.
[122]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn, 6/105-106; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[123]
[124]
Ebu Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, Beyrut 1408/1988, 2/7.
[125]
veya Hureymile, bak: Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 6/80. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/260.
[126]
[127]
[128]
[129]
[130]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 11/214; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/344.
[131]
Buhari; Zekat: 68; Meazi: 4192, Tbb: 5727, Mslim, Selme 10-11; Nesai; Taharet: 1/158; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 156; Kurtub, 6/148;
[132]
bn Cerir et-Taberi, el-Cmiul-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/261.
[133]
[134]
Ebu Davud, Hudd, 3, hadis no: 4364-4370.
[135]
[136]
[137]
[138]
Btn bu ayrntlar iin bak: Mslim, Kasme, 9-14; Buhr, Vud, 66; Hudd, 15; Zekt, 8, 9, 68; Diyt, 22; Tbb, 6, 29. Mez, 36; Tirmiz, Tahre, 55,
hadis no: 72; At'ime, 38; Nese, Tahrmu'd-Dem, 8, hadis no: 4026-4031: bn Mce, Hudd, 20; Ahmed ibn Hanbel, Musned, 3/163, 177, 198; bn Cerir et-Taberi,
el-Cmiul-Beyn, 6/133-134; Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 6/97-98.
[139]
[140]
[141]
[142]
Senedsizdir. Tirmizi; Tefsir: 3036, Hakim: 6385, Suyuti; ed-Drr 2/215, Lbab: s. 92.
[143]
[144]
[145]
[146]
[147]
[148]
[149]
Buhari, Hudd, 12; Mslim, Hudd, 8-9; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 3/104.
[150]
[151]
[152]
Mslim; Kitabu'1-Hudud: 28/1700 s. 1327, Ebu Davud; Hudud; 4447, 4448, Nesai; Tefsir: 164.
[153]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 158; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[154]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Musned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 2/541-542, hadis no: 1294, 1295. mam
[155]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Musned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 2/541-542, hadis no: 1294, 1295.
[156]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/150. Beyhaki, Delailin-Nbvve, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/265.
[157]
[158]
[159]
[160]
[161]
Elmall Hamd Yazr, Hak Dini Kur'an Dili Trke Mealli Tefsir, Ankara 1960,III,1683.
Buhar, Tefsru'l-Kur'n, 3/6.
Mslim, Hudd, 26.
Mslim, Hudd, 28; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/150. Ahmed, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/264-265.
[162]
[163]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/152. Bu konudaki rivayetler iin ayrca bak: Buhr, Hudd, 37 Tevhd, 51; Mslim, Hudd, 26-28; Ebu Davud, Hudd,
25, hadis no: 4446-4452; bn Mce, Hudd, 10, hadis no: 2558; Mlik, Muvatta', Hudd, 1; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/5.
[164]
Nese, Kasme, 7-9, hadis no: 4729; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/157.
[165]
Suyt, Lubabu'n-Nukl, 1/142.
[166]
[167]
[168]
[169]
[170]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 2/357.
[171]
[172]
[173]
Mslim; Kitabu'1-Hudud: 28/1700 s. 1327, Ebu Davud; Hudud; 4447, 4448, Nesai; Tefsir: 164.
[174]
[175]
Zina eden erkek ve kadnn enseleri birbirine bakar vaziyete, birbirlerine ters olarak eee bindirilip ibret olsun diye insanlar arasnda dolatrlmalardr
[176]
[177]
Ebu Davud; Salat: 488, Akdiye (Hkmler bahsi): 3624, 3625, Hudud: 4450, 4551, bn Cerir: 6/161; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
[178]
[179]
[180]
Buhari; Menakb: 3635, Hudud: 6841, Mslim; Kitabu'l-Hudud: 27/1699, s. 1326, Ebu Davud; Hudud: 4446; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
[181]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/161; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 135-136.
[182]
[183]
[184]
Maide: 5/44.
[185]
Maide: 5/45.
[186]
Maide: 5/47
[187]
Mslim, el-Hudud: 29 (1700).
[188]
[189]
[190]
Mide: 5/50.
[191]
es-Suyt, ed-Durrul-Mensr, 2/581.
[192]
Mide: 5/50.
[193]
[194]
[195]
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/315.-316
[196]
[197]
veya Ka'b ibn Esd, bak: bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr. 2/374; el-Vhd, Esbbu'n-Nuzl, s. 136.
[198]
veya s ibn Adiyy, bak: el-Cmiu li-Ahkmi'I-Kur'n, 6/138.
[199]
Senedi yoktur. bnu shak; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 160; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/266-267; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/177.

[200]
[201]
[202]
[203]
[204]
[205]
[206]
[207]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 6/177, ed-Dr: 2/291, Lbab: s. 107 mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 160-161. bnu
shak, bnu Eb Hatim, Beyhak; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb,
[208]
[209]
bnul-Cevzi, Zadul-Mesir, 2/378.
[210]
[211]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/178; Alusi, Rhu'l-Man, 6/156.
[212]
[213]
Kurtubi, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/140.
[214]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb,
[215]
[216]
[217]
[218]
[219]
[220]
[221]
[222]
[223]
[224]
[225]
Buhri, Tefsir-i Srett'l-Cum'a.
[226]
[227]
Mide: 5/55.
[228]
[229]
Buhri. Cihd, 102; Tirmizi, Menkb, 21 (5/638). (251 Kefu'l-Haf, 1/245.)
[230]
[231]
Bakara suresi, 2/43
[232]
[233]
[234]
[235]
[236]
[237]
[238]
Kurtubi, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/143.
[239]
Kelbi, yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 161.
[240]
Senedinde yalan silsilesi var. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 161-162.
[241]
[242]
[243]

[244]
[245]
[246]
Tabern, Evsat, mechul bir senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/268-269.
Bu rivayetin ahiti vardr.
[247]
[248]
[249]
[250]
[251]
[252]
[253]
[254]
[255]
bn Cerir: 6/187, ed-Drr: 2/294; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 162; bnu Hbban, bn shak; Ebu eyh, mam
[256]
[257]
[258]
[259]
Kelb zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 162.
[260]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 138; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/385-386; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 12/33.
[261]
Beyhki, Delail.
[262]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/294. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 162; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan;
[263]
Fussilet: 41/33.
[264]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 162-163; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[265]
[266]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 163. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/270. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/189; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/151; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[267]
Bak: Lubbu'n-Nukl. 1/146.
[268]
[269]
Bakara: 2/136.
[270]
bn Hibbn; bn shk; Vahid, Esbb- Nzul, 138; Als, Rhu'l-Man, 6/174. Kurtub, 2/233; Mecmau'l-beyn, 3/214.
[271]
[272]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/395, 397, 421; Mslim, el Kader: 33 (2663); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[273]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Alusi, Ruhul-Meani, 6/177.
[274]
[275]
l-i mran: 3/72.
[276]
[277]
[278]
[279]
[280]
Tabern; Suyt, Lubbun-Nukl, 1/147; bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 2/75.
[281]
[282]
bnu'l-Cevzi, Zadul-Mesir, 2/392; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/147.
[283]
Alusi, Ruhul-Meani, 6/179-180.
[284]
[285]

[286]
[287]

brahim Suresi, 14/34.
[288]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 11/2; Mslim, ez-Zekat:.36 (993);
[289]
[290]
[291]
Suyt, Lubbun-Nukl, 1/149. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 138-139.
[292]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 12/49.
[293]
[294]
[295]
[296]
[297]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 5/7; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.

Mrsel hadistir. ed-Drr 2/298; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 163; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/273.
[298]
[299]
[300]
Alusi, Ruhul-Meani, 6/199.
[301]
[302]
[303]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 5/4. bn Kesir, Tefsir, 2/78; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/273.
[304]
[305]
[306]
Senedi yoktur. Hakim; Mstedrek: 2/313. Bu koruyucu zatn sadece Sa'd b. Ebi Vakkas olduu Buhari'nin, Cihad: (2885) ve Temenni: (7231) blmlerinde,
Mslim'in; Fedaili's-Sahabe (40/2410 s. 1875) blmnde ve Tirmizi'nin; Menakb; (3756) bahsinde mezkrdur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb Nzul, htar Yaynclk: 164.
[307]
[308]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 164. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/274.
[309]
[310]
[311]
[312]
[313]
Tirmizi, Tefsir el-Kr'an: 5/3 (3046); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[314]
[315]
[316]
[317]
Ahzb: 33/38.
[318]
[319]
Ahzb: 33/37.
[320]
[321]
[322]
En'm: 6/108.
[323]
[324]
[325]
[326]
Senedi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 163.
[327]
Kefu'l-Haf, 2/274.
[328]
[329]
[330]
bn Ebi Hatim; bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 6/200; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/275-276.
[331]
[332]
[333]
[334]
[335]
Maide: 5/81
[336]
[337]
[338]
[339]
[340]
Tirmizi, Tefsir e1-Kr'an: 5 (3048); bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan.

Tirmizi, Tefsir el-Kr'an: 5/6 (3048); bn-i Mce, el-Fiten: 20 (4006).
Ebu Davud, el-Melahim: 17 (4336, 4337); bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan.
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 3/364.
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 7/2; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/409.
[341]
[342]
bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 3/157.
[343]
[344]
[345]
[346]
[347]
[348]
[349]

Mrsel hadistir. ed-Drr: 2/302. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 165-166. mam Celaleddin es-Suyuti,
[350]
bn Ebi Hatim.
[351]
[352]
[353]
[354]
[355]
[356]
[357]
[358]
[359]
[360]
[361]
[362]
[363]
Mrsel hadistir. ed-Drr; 2/302. Nesai; Ebu Davud; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 165.. bnu Eb Hatim, mam
[364]
[365]
Gnmzde baz cahiller, bu yet-i kerimenin, bugnk Hristiyanlar vdn ve onlarn, Mslmanlara kar dmanlk beslemede Yahudiler kadar iddetli
olmadklarn, bu sebeple de onlarn, bizim kardelerimiz gibi olduklarn zannetmekte ve delil olarak da bu yet-i kerimeyi gstererek: "Kur'an- Kerim Yahudileri
knarken, Hristiyanlar vyor." demektedirler. Byle dnenlerin tahminleri yanl, szleri batldr. Byle dnmeleri, daha nceki ve daha sonraki yetler
arasndaki irtibat kuramamalarndandr. Zira Kur'an- Kerim biz mslmanlar uyararak hem Yahudi hem de Hristiyanlar dost edinmekten kanmamz emretmekte
ve kendi dinlerine dnmedike bizi sevmeyeceklerini bildirmektedir.
Bu hususta Maide Suresinin elli birinci yetinde yle buyurulmaktadr:
"Ey iman edenler, Yahudi ve Hristiyanlar dostlar edinmeyin. Onlar birbirlerinin dostudurlar. Sizden km onlar dost edinirse, phesiz onlardan olur."
Bakara Suresi'nin yz yirminci yetinde ise yle buyurulmaktadr:
"Kendi dnlerine uymadka Yahudi ve Hristiyanlar senden asla raz olmayacaklardr."
"man edenlere sevgi bakmndan en yakn olarak 'Biz Hristiyanz' diyenleri bulursun." buyuran bu Maide Suresi'nin seksen ikinci yeti ise, daha nce de belirtildii
gibi,
evve
kerime de bu hususa iaret etmektedir.
[366]
[367]
[368]
[369]
[370]
[371]
[372]
[373]
[374]
[375]
Bir rivayette Osman ibn Maz'n'un evinde bak: Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 12/70.
[376]
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 7/7-8.
[377]
Bak: Mslim, Nikh, 6-8.
[378]
Buhr, Nikh, 1; Mslim, Nikh, 5.
[379]
[380]
Buhr, Savm, 55; Mslim, Siyam, 181.
[381]
bak: bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir 2/410.
[382]
Maide: 5/89.
[383]
bn Cerir: 7/7, ed-Drr: 2/307, Lbab: s. 112. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 166-167. Vahidi age. 141-142.
[384]
[385]
[386]
bn Askr, Tarih; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/279-280.
[387]
bn Ebi Hatim; bn Cerr.
[388]
[389]
[390]
[391]
[392]
bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 7/9; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 3/143; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/280.
[393]
Senedi zayftr. Tirmizi, Tefsir el-Kran: 5/12 (3054), Taberani; Mu'cem-i Kebir: 2/11981 s. 350, bn Cerr et-Taber, Camiul-Beyan, 7/9, Suyuti; ed-Drr:
2/307, mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 166. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/279.
[394]
Maide: 5/1.
[395]
Maide: 5/1.
[396]
[397]
Buhari, en-Nikah: 1; Mslim, en-Nikah: 5 (1401); Nesai, en-Nikah: 4; Ahmed b. Hanbel, Msned: 2/158.
[398]
Mslim, en-Nikah: 6 (1402); Nesai, en-Nikah: 4.
[399]
[400]
[401]
Buhr, Tefsru'l-Kurn, 5/8.
[402]
[403]
[404]
[405]
Bakara: 2/219.
[406]
Nisa: 4/43.
[407]
Tirnizi: 3049-3049, Ebu Davud; Eribe: 3670, Nesai; Eribe: 7/286, Hakim; Mstedrek: 2/278. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 167-168; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[408]
Bakara Suresi, 2/219.
[409]
Nisa Suresi, 4/43.
[410]
[411]
Tirmz, Tefsir, 6; Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/281-282.
[412]
[413]
Ahmcl b. Ilanhel, Msned, C. 1, S. 186 /Mslim, K. el-Pailail es-Sahabe, B: 43, II. N.1748.
[414]
ihabuddin Mahmud el-Als, Rhu'l-Man, Beyrut tarihsiz, 2/111-112.
[415]
Lokman: 31/15; Enfl: 8/1 ve En'm: 6/52.
[416]
Lokman: 31/15.
[417]
Enfl: 8/1.
[418]
Mslim, Fedilu's-Sahbe, 43-44.
[419]
Bu hadis Mslim'in Sahihi'nde, Fedailu's-Sahabe Bahsi'nde: 43/1748 s. 1877, bn Ceririn Tefsiri'nde: 7/22, tahric ettikleri hadisin bir parasdr, Ayrca Ahmed
Msned'inde 1/181, 185, Beyhaki de Snen'inde 8/285 tahric etmilerdir.
[420]
[421]
Bakara: 2/219.
[422]
Kafirun: 109/1.
[423]
Nisa: 4/43.
[424]
[425]
[426]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 2/417. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/282.
[427]
Nese; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 171.
[428]
[429]
Bakara: 2/219.
[430]
Nisa: 4/43.
[431]
[432]
Bakara: 2/219
[433]
Nisa: 4/43.
[434]
Maide: 5/91.
[435]
Maide: 5/93.
[436]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 2/351, 352; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[437]
Nahl: 16/67.
[438]
[439]
[440]
[441]
[442]
[443]
Allah Teala'nn, dmandan alnan ganimetlerinden bete birinden Rasulullah (s.a.v.)'a tahsis buyurduu paydr.
[444]
Arabistan'da yetien, yaplarn damlar amurla svanrken rt malzemesi olarak kullanlan ho kokulu bir ottur.
[445]
Buhari; Buyu: 2089, Humus: 3091, Kitabu'-irb ve'1-Muskt: 2375, Meazi: 4003, Libas: 5793.
[446]
[447]
Bak: Mslim, Eribe, I, 2.
[448]
[449]
Ebu Davud, el-Eribe: 1 (3672); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[450]
[451]
Koruk Hurmadan yaplan, atete kaynatlmayarak kendi kendine kpte mayalanan iki.
[452]
Koruk Hurmay kaynatarak elde edilen iki.
[453]
Yetimi kuru hurmadan elde edilen iki.
[454]
Kutil, onlarn kustuu eyin addr.
[455]
Buhari; Mezalim: 2464, Tefsir 4620, Mslim; Eribe: 3/1980 s. 1570..
[456]
[457]
Mslim, Eribe, 3-10, Ayrca bak: Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 5/11; Mezlim, 21; Nese, Eribe, 2; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[458]
[459]
Timizi; Tefsir: 5/9 (305), bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 7/25. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 170. mam
[460]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'l-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/18.
[461]
Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/281-282.
[462]
[463]
Tirmizi, Tefsir el-Kr'an: 5/10 (3052); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[464]
[465]
[466]
Tirmizi, Tefsir el-Kur'an: 5/11 (3053); bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[467]
[468]
bn Eb Hatim; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/421; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, (2/185); Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[469]
[470]
[471]
[472]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 170; sbahn, Tergb, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[473]
[474]
Buhari; Tefsir: 5/12 (4622), Taberan; Mu'cem-i Kebir; 12/5. 137, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/52, Suyuti; ed-Drr: 2/334; mam Ebul-Hasen Ali
bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 171.
[475]
[476]
Buhri, Tefsrul-Kurn, 5/12; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/52.
[477]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 5/12; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/52; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/284.
[478]
Buhari, Fiten: 15; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/52.
[479]
Mslim, Fedail: 136 (2359); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/52-53.
[480]
[481]
[482]
[483]
Al-i mrn: 3/97.
[484]
Senedinde zayflk ve kopukluk var. Tirmizi; Hacc: 814, Tefsir: 3055, bn Ma'ce: Hacc: 2884. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 171; Ahmed, Hkim, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/284-285.
[485]
[486]
Alu mrn: 3/97.
[487]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 5/15, hadis no: 3055. Ayrca bak: Nese, Mensik, 1, hadis no: 2617; bn Mce, Mensik, 2; Drim, Mensik, 4.
[488]
[489]
Hal tercmesi iin bak: bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 4/67-68.
[490]
[491]
[492]
Nese, Mensik, 1, hadis no: 2618; bn Mce, Mensik, 2, hadis no: 2886.
[493]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/508. Ayrca bak: 1/255, 291, 371,372.
[494]
[495]
Mslim, Fezail, 136 (4/1832-1833).
[496]
Nesi, Hacc, 1 (5/110) (Ksmen).
[497]
[498]
[499]
Suyuti, Lubbu'n-Nukl, 1/155.
[500]
[501]
[502]
[503]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/76-77; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[504]
[505]
[506]
[507]
[508]
[509]
Buhari, el-Menakb: 10; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.

[510]
Kelbi'den dolay senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 171.
[511]
[512]
[513]
[514]
[515]
[516]

Maide: 5/104.
Buhari; Vesaya: 2780, Ebu Davud; Kadaya: 3606, Tirmizi; Tefsir: 3060, Beyhaki; Snen-i Kbra: 10/165; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb Nzul, htar Yaynclk: 172; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/346.
[517]
[518]
Buhr, Vasy, 35; Ebu Davud, Akzye, 19, hadis no: 3606; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/75.
[519]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/75; bnu'l-Esr, Usdul-be, 4/5-6.
[520]
[521]
[522]
Tirmiz, zayf senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/286-287.
[523]
[524]
[525]
[526]
[527]
Mnzir Haiyesinden naklen Ebu Davud, Akzye, 19, 3606 numaral hadisin dip notunda..
[528]
[529]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/75; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 12/119-120.
[530]
[531]
[532]
[533]
[534]
bnu'l-Esr, Usdul-be, 1/256. [535] bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir,
2/445.
[536]
6- EN'AM SRES
Mushaftaki sralamada 6, ini srasna gre 55. sredir. Hicr sresinden sonra Sfft sresinden nce Mekke'de nazil olmutur. Tamamna
yaknnn Mekke'de indii hususunda ittifak vardr.
[1]
Ancak birka yetinin Medine'de indiine dair grler de vardr.
[2]
Bu sure inan esaslarn kapsadndan dolay bir defada nazil olmutur.
Avfi, krime ve At, bn Abbs'tan rivayetle En'm sresinin Mekke'de nazil olduunu sylemilerdir.
bn Abbs der ki:
"En'm Sresi Mekke'de toptan bir defada nazil oldu. Mekke vadisi onunla doldu. Onu, yetmi bin melek yolcu etmiti; melekler onunla
birlikte indiler ve iki dan arasn doldurdular. Allah'n Rasl (s.a.v.) vahy ktiblerini ardlar ve ondan Medine'de nazil olan 6 yet dnda
[3]
btn sureyi o gece yazdlar."
Abdullah b. mer'e ulaan bir rivayete gre Hz. Peygamber yle buyurmutur:
[4]
"En'm sresi bana toplu olarak indi. 70.000 melek tesbih ve hamd szleriyle bu srenin iniine elik etti."
Buna sebep ise surenin tevhid, adalet, nbvvet ve meadn delillerini ve aklamalarn ihtiva etmesi, batla ve inkarclarn gr ve
kanaatlerini rtmesidir. Bununla birlikte baz ayetlerinin Medine'de inmi olmasna bir mani yoktur. Daha sonra Rasulullah (s.a.v.) bu ayet-i
[5]
kerimelerin suredeki yerlerine konulmasn emir buyurmutur.
Enes'den rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:
"En'm Sresi dnda Kur'n'dan bana toptan inen sure yoktur. eytanlar, bunun dnda baka hibir sure iin bunda toplandklar gibi
toplanm deillerdir. Bu Sure Cibril ile bana gnderildiinde onun yannda elli -veya elli bin buyurmutur.- melek daha vard. Bu melekler
tesbih ve tehlille onu getirip suyun havuza konduu gibi kalbime koydular. Allah bu sure ile beni ve sizi yle aziz klmtr ki bundan sonra
[6]
asla bir daha aalanmazsnz. Onda mriklerin hccetleri rtlmtr. Onda, Allah'n asla dnmeyecei va'dleri vardr."
bnu'l-Munkedir'in Cbir'den rivayetine gre En'm Sresi nazil olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.) tesbihte bulunmu (Subhnallah demi) ve:
[7]
"Bu Sureyi ufuu kapatacak sayda ok melek yolcu ettiler." buyurmu.
Esma bint Yezd'den gelen bir rivayette de Srenin, Hz. Peygamber yolda iken nazil olduu anlalyor. Bu rivayette Esma yle demi:
"En'm Sresi, Allah'n Rasl bir yolculukta (veya yolda) iken meleklerin yksek sesleri (yksek sesle tesbih ve tehlilleri arasnda) nazil
oldu. Melekler gkle yer arasn doldurmulard."
Esm'dan gelen baka bir rivayette de Efendimiz'in, En'm Sresi nazil olurken devesi zerinde olduu, devenin yularn kendisinin tuttuu,
Srenin bir btn halinde bir defada indii ve vahyin arlndan neredeyse devenin kemiklerinin krlaca ayrntlarna da yer
[8]
verilmektedir.
bn Abbs'tan gelen rivayette Medine'de indii ifade edilen yetler
"De ki: Gelin, Rabbnzn size neleri haram kldn ben syleyeyim...ve phesiz ki bu, benim dosdoru yolumdur. Ona hemen uyun. Baka
yollara uymayn ki sonra sizi O'nun yolundan ayrr. te mttakler olasnz diye size bunlar emretti." (yet: 151-153) yetleri,
"Allah, hibir insana hibir ey indirmedi." demekle Allah' nna yarar ekilde tanyamadlar..." (yet: 91) yeti ve
[9]
"Allah'a kar yalan uyduran ve yetlerini yalan sayandan daha zlim kimdir? Muhakkak ki zlimler felaha ermezler." (yet: 21) yetidir.
Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan 151-153, 91, 93-94 yetleri olmak zere 6 yetinin Medine'de nazil olduu rivayet edilmitir. Bu
Mukatil'den de nakledilmi olup bu 6 yete ilve olarak bunda 21 ve 114 yetlerinin de Medine'de indii sylenmitir. Mamafih yine bn
Abbs'tan ve Katde'den sadece iki yetinin (91 ve 141) Medine'de nazil olduu da rivayet edilmitir. Ebu'1-Feth bn eyt ise 151-152.
[10]
yetler olmak zere sadece iki yetinin Medine'de indiini sylemitir.
[11]
bn Cerir et-Taberi de 20, 23, 91, 93, 114, 141, 151, 152 ve 153. yetlerin Medinede nazil olduunu sylemitir.
Bu Srenin Toptan ndirilmesinin Hikmeti
Usulcler yle demilerdir: ki eit fazilet, bu sreye has klnmtr:
a) Bu, bir defada (toptan) nazil olmutur.
b) Bu sreyi, yere yetmibin melike indirmitir. Bunun sebebi udur: Bu sre tevhid, adalet, nbvvet, me'd (hiret) ve dinsizler ile ehl-i
btl olan kimselerin inanlarm iptal eden delilleri ihtiva etmektedir. te bu da tevhd (usl) ilminin, son derece yce ve yksek bir mertebede
olduunu gstermektedir. Hem sonra hkmleri anlatan yetleri indirmede fayda, bazan onlar ihtiya nisbetinde ve ortaya kan hdiselere
gre gndermede olur. Ama tevhide dellet eden hususlar ise Hak Tel toptan indirmitir. Bu da, senin tevhd ilminin sonraya
[12]
braklmakszn derhal bilinmesinin vacip olduunu anlaman gerektiine dellet eder.
l. Hamd, gkleri ve yeri yaratan, karanlklar ve aydnl var eden Allah'a mahsustur. Sonra da kfirler bunlar Rablarna denk tutuyorlar.
1- Mchid'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerime zndklar hakknda nazil olmutur. Onlar: "Allah karanl, osurgan bceini (bok
bceini), akrebleri ve irkin eyleri yaratmamtr. O ancak nuru ve gzel eyleri yaratmtr." dediler de Allah Teal onlar hakknda bu yet-i
[13]
kerimeyi indirdi.
2- bn Ebz'dan gelen bir rivayette de onun, bu yet-i kerimenin mslmanlar hakknda deil, Ehl-i kitab hakknda indiini syledii
[14]
belirtilmektedir.
[15]
3- Katade, Sddi ve bn-i Zeyde gre ayette geen kfirlerden maksat putlara tapan mriklerdir.
[16]
4- Taberiye gre de yet-i kerime, kfirlerin tmn ifade etmektedir.
5. Hak kendilerine gelince onu yalanladlar. Alaya aldklar eyin haberi yaknda kendilerine gelecektir.
"Bu yet-i kerime, alay etmelerinden dolay kfirleri tehdit etmektedir. Nitekim kfirler Bedir savanda bu tehditlerin bir ksmnn ne
[17]
okluunu grmlerdir."
7. "Sana Kitab' katta yazl olarak indirmi olsak da, elleriyle ona dokunsalar, inkar edenler yine de, "Bu apak bir bydr" derlerdi."
1- Kelb'nin rivayetine gre, Mekke mriklerinin: "Ey Muhammed, bize, Allah katndan olduuna, senin de Allah'n peygamberi olduuna
ahidlik edecek drt melekle birlikte Allah katndan bir kitap getirmedike vallahi sana iman etmeyeceiz" demeleri zerine bu yet
[18]
inmitir."
2- Kelb'nin bir kavline gre ise "Bizim iin u yerden bir pnar aktmadka sana asla iman edecek deiliz." diyen en-Nadr ibnu'l-Hris,
[19]
Abdullah ibn Eb meyye ve Nevfel ibn Huveylid hakknda nazil olmutur.
8. "Ona bir melek gnderilmeli deil miydi?" dediler. Eer Biz bir melek gnderseydik elbette ileri bitirilmi olur sonra da onlara gz bile
atrlmazd.
9. Eer onu bir melek klsaydk yine de bir adam suretinde gsterir ve herhalde onlar yine dmekte olduklar pheye drrdk.
1- bn'l-Mnzir ve bni Ebi Hatim, Muhammed b. shak'tan yle dediini rivayet ederler:
"Raslullah (s.a.v.) kavmini slm'a davet etti ve bunu da o kadar ok yapt ki Zem'a ibnu'l-Esved, en-Nadr ibnu'l-Hris, el-Esved ibn Abdi
Yas, Ubeyy ibn Halef ve el-As ibn Vil:
"Ey Muhammed, senin yannda bir melek gnderilse, seninle birlikte grnse ve senin peygamber olarak gnderildiini sylese ya." dediler.
[20]
Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirdi."
2- Hz. Peygamber'den bu istekte bulunarak bu yetin inmesine sebep olanlarn en-Nadr ibnu'l-Hris, Abdullah ibn Eb meyye ve Nevfel ibn
[21]
Huveylid olduklar da sylenmitir.
3- Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, gkten bir kitap indirilmesini isteyenlerin bizzat kimler olduklar o kadar nemli olmamakla, bu rivayetler
arasndaki ihtilf nemsenecek bir ihtilf deildir. Zaten ortak noktalar da inkarclar olmalar ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ciz brakp
[22]
inkrlarnda ve inatlarnda devamlar olmakla daha sonra gelebilecek benzerleri de bu yet-i kerimenin hkmne dahildirler.
4- Kur'an- Kerim'den mriklerin bir melek, bir kitap yahut Kur'an- Kerim'in topluca indirilmesi tekliflerini ihtiva eden bu ayet-i kerimeden
nce baka bir surenin indirilmi olmas, bir baka mnasebetle mriklerin inatlarnn ve diretmelerinin aka ortaya konulmas iin byle bir
[23]
teklifte bulunduklarnn tekit edilmesine mani bir sebep deildir.
13. "Gecede ve gndzde bulunan O'nundur. O iitendir, bilendir."
1- Kelb'nin bn Abbas'tan olan rivayetine gre; "Mekke kfirleri, Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Muhammed, biz, unu katiyetle bildik ki, bizi Hakk'a davet etmeye seni sevk eden ey ancak ve ancak ihtiya denilen eydir. O halde biz,
mallarmzdan sana bir pay tahsis edelim de bylece bizim en zengin adammz olasn ve zerinde olduun eyden vaz geesin" dediler de bu
[24]
yet nazil oldu."
14. "Sen, Allah, gkleri ve yeri yoktan var etmi ve O yedirir ama yedirilmez iken Allah'tan baka bir dost mu edinirim?" de. Yine de ki:
"Dorusu ben, mslman olanlarn ilki olmakla emrolundum." Ve sakn mriklerden olma.
1- Mukatil'den rivayete gre Mekke mriklerinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e: "Ey Muhammed, atalarnn dinine dnmiyecek misin?" demeleri
[25]
zerine nazil olmutur.
19. "ahit olarak hangi ey daha byktr" de. "Allah benimle sizin aranzda ahiddr. Bu Kuran bana, sizi ve ulat kimseleri uyarmam
iin vahyolundu; Allah'la beraber baka tanrlar bulunduuna siz m ahidlik ediyorsunuz?" de."Ben ehadet etmem" de. "O ancak tek Tanrdr,
dorusu ben ortak komanzdan uzam" de."

1- Kelb'nin rivayetine gre, Mekke reisleri yle dediler:
"Ey Muhammed, senin peygamberlik davasyla alakal sylediin eyler hususunda seni tasdik eden birisini grmyoruz. Biz, seni Yahudilerle
Hristiyanlar'a sorduk da onlar, yanlarnda senin herhangi bir zikrin ve vasfn olmadn iddia ettiler. yleyse, iddia ettiin gibi bir peygamber
[26]
olduuna dair senin lehine ahidlik yapacak bir kimse gster bize." te bu sebepten dolay Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan yle rivayet edilmitir:
"Mekke'nin ileri gelenleri:
"Ey Muhammed! Allah, senden baka Peygamber yapacak kimse bulamad m? Seni tasdik eden hi bir kimse gremiyoruz. Seni, yahud ve
hristiyanlara da sorduk. Onlar, senin Peygamber olduuna dair, yanlarnda herhangi bir beyn ve aklamann bulunmadn iddia ettiler. O
halde bize, senin Peygamber olduuna ehdet edecek bir kimse gster!" dediler de, ite bunun zerine Allah bu yeti indirerek,
"Onlarn, senin nbvvetini kabul ve itiraf etmeleri iin, de ki ey Muhammed, "ahid olma bakmndan hangi ey Allah'tan daha byktr?
nk ehadet bakmndan her eyin en by, Allah Tel'dr..." Onlar bunu kabul ve tasdik ettiklerinde, "Allah, benim nbvvetime
ahiddir! nk O, bana Kur'n' vahyetti.. Kur'n ise bir mucizedir. nk sizler, fasih ve beli kimselersiniz.. Halbuki Kur'n'a muraza
edemediniz. O, mucize olunca, Allah'n onu benim davama uygun olarak izhar edip ortaya koymas, Allah tarafndan, benim davamda sadk
olduuma dair bir ehdettir" de!" demitir.
Netice olarak diyebiliriz ki onlar, Hz. Peygamber'in nbvvetine ehdet edecek, sz makbul bir ahid istediler. Bunun zerine Allah da,
ehdet bakmndan en byk eyin kendisi olduunu ve onun nbvvetine ehdette bulunduunu beyn buyurdu ki ite yetteki
[27]
"u Kuran, hem sizi, hem de sizden sonra tebli edildii kimseleri uyarmam iin bana vahyolundu." ifadesiyle murad edilen budur."
3- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Nahhm ibn Zeyd, Kurdum ibn Ka'b ve Bahr ibn Amr geldiler ve:
"Ey Muhammed! Biz Allah'la birlikte baka bir ilh olup olmadn bilmiyoruz." dediler. Aleyhisselm:
Allah'tan baka ilah yoktur. Ben bunu tebli etmek iin gnderildim ve buna aryorum. buyurdu. Allah onlarm bu szleri ile ilgili olarak
[28]
bu yet-i celileyi inzal buyurdu."
4- Hasan- Basr ve bakalar ise yle der:
[29]
"Mrikler Resulullah (s.a.v.)'a "Senin Allah'n rasul olduuna kim ahitlik edecek" deyince bu ayet-i kerime nazil oldu."
20. Kendilerine kitab verdiklerimiz onu, z oullarn tandklar gibi tanrlar. Kendilerini hsrana uratanlar, ite ancak onlar iman etmezler.
1- Hz. mer'den rivayete gre o, Abdullah ibn Selm'a:
[30]
yetlerini indirdi. Bu
"Allah, peygamberine Mekke'de "Kendilerine kitab verdiklerimiz onu, z oullarn tandklar gibi tanr, bilirler."
tanma ve bilme nasldr?" diye sormu da o:
"Onu grr grmez olumu tandm gibi tanmtm. Hatt Muhammed'i, olumu tandmdan daha da iyi tanmtm." demi. Hz. mer'in:
"Bu nasl olur?" sorusuna da yle cevap vermi:
"Ben, hi phe etmeksizin Muhammed'in gerekten Allah'n elisi olduuna ehadet ederim ama kadnlarn ne yaptklarn kesin olarak
[31]
bilemem."
21. Allah'a kar yalan uyduran ve yetlerini yalan sayandan daha zlim kim vardr? uras muhakkak ki zlimler felaha ermezler.
1- krime'den rivayet edildiine gre "Abdddr oullarndan en-Nadr: "Kyamet gn olunca Lt ve Uzz mutlaka bana efaat edeceklerdir."
[32]
demi de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
25. "Onlardan seni dinleyenler vardr, Kuran anlarlar diye kalbIerine rtler, kulaklarna da arlk koyduk. Onlar her trl mucizeyi grseler
bile, yine de ona inanmazlar, nihayet sana geldiklerinde de seninle ekiirler. nkr edenler, "Bu, ncekilerin masallarndan baka bir ey
deildir" derler."
1- Eb Salih'in rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Eb Sfyan b. Harb, Velid b. Muire, Nadr b. Haris, Rabia'nn iki olu meyye ile Ubeyy, Rasulullah (s.a.v.)'a kulak verip okuduu Kur'an'
dinlemiler de Nadr b. Haris'e:
"Ey Eba Kuteyle, Muhammed ne diyor?" diye sormulard. O da demiti ki:
"O'nu, O'nun nne koyana yemin olsun ki ne dediini bilmiyorum. Ancak u var ki birey konuarak dudaklarnn kmldadn gryorum.
O, sadece, benim size gemi zamanlardan, eski toplumlardan anlattm gibi ncekilerin masallarn sylyor. -O, Kurey'e byle hikyeler
[33]
anlatr, onlar da szn dinlerdi. - "te Allah Teala bu yzden bu yeti indirdi."
2- bn Abbs'tan gelen rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'i dinlemeye gelenler iinde Hare bn Amir ve Ebu Cehl de saylmakta ve en-Nadr'n:
"Muhammed size gemilerin masallarn anlatyor." demesi zerine Ebu Sfyan'n sze kararak
"Ama Muhammed'in baz syledikleri doru ve gerek." dedii; Ebu Cehl'in buna iddetle tepki gstererek:
[34]
"Asla, onun syledikleri asla gerek olamaz." dedii ayrntlarna yer verilmektedir.
3- bn Abbs'tan rivayete gre ise "mslmanlara gelip de onlarla mcadele edenler Mekke mrikleri olup boazlanmakszn murdar olarak
len bir hayvann yenilmesinin haram klnmas zerine
"Kendi ldrdklerinizin etini yiyorsunuz da Allah'n ldrdnn etini yemiyorsunuz!" diye mslmanlarla ekimeleri, onlarla mcadele
[35]
etmeleri zerine "Hatt sana geldiklerinde seninle mcadele ederler..." yet-i kerimesi nazil olmu."
[36]
4- Bu hadise, bu Srenin 121. yet-i kerimesinin nzul sebebi olarak da rivayet edilmitir.
26. "Onlar Kuran'dan alkorlar ve ondan uzaklarlar. Bylece yalnz kendilerini mahvederler de farkna varamazlar."
1- Abdurrahman b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Nuaym'dan, o Ali b. Hamz'dan, o Muhammed b. Mende el-sfehan'den, o Bekr b.
Bekkr'dan, o Hamza b. Hubeyb'den, o Hubeyb b. Eb Sabit'ten, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda bize u rivayette
bulundu:
"Bu yet, Eb Talib hakknda nazil olmutur. Zira o, mrikleri, Rasulullah (s.a.v.)'a eziyet vermekten men ettii halde kendisi de O'nun
getirdii hak ve hakikatten gitgide uzaklayordu."
[37]
Bu rivayet, Ata b. Dinar ve Kasm b. Muhaymera'nn szleridir.
2- Mukatil de dedi ki:
"Ayetin ini sebebi udur:
Rasulullah (s.a.v.), Eb Talib'in yannda bulunup, onu slam'a davet ediyordu. Nihayet Kurey, Peygamber (s.a.v.)'e ktlk yapma niyetiyle
Eb Talib'in yanna biriktiler. Eb Talib u beyitleri syledi:
"Ben, topraklara karmadka vallahi onlarn topu sana yol bulamaz.
Haydi sen emrolunduun bu din iini onlarn ban artrcasna anlat.
Sana hibir noksanlk yoktur. nsanlar mjdele ve tarafndan bu eriatla gzleri aydnlat.
Sen, din olarak beeriyetin dinleri arasndan en hayrls olduunda asla phe olmayan din arzettin.
Ecdadmn dinini terketmem sebebiyle knanma veya kfretmeden saknmam sz konusu olmasayd, beni, bu dine kar elbette salam bir
msamahac bulacaktn."
[38]
te Allah Teala bu yeti bu sebebe binaen indirdi."
3- At ve Mukatil, bu yetin Kurey kabilesini, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e eziyet etmekten vazgeiren ve kendisi de ondan uzak kalp, onun
[39]
dinine uymayan Eb Talib hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
4- Kurtub, Ebu Talib'in Hz. Peygamber (s.a.v.)'i korumasna da mahhas bir misal vererek yet-i kerimenin bunun zerine nazil olduunu
Siyer ehlinden rivayetle yle anlatr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Ka'be'ye kmt. Orada namaz klmak istedi. Namaza balaynca Ebu Cehl:
"Kim gidip u adamn namazn bozacak?" dedi. Abdullah ibnu'z-Ziba'r kalkt, eline bir pislik ve bir miktar kan ald, bunlar Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in yzne svad. Hz. Peygamber (s.a.v.) namazndan ayrld, sonra amcas Ebu Talib'e geldi.
"Ey amca, bana yaplan grmyor musun?" dedi. Ebu Talib:
"Bunu sana kim yapt?" diye sorunca da
"Abdullah ibnu'z-Ziba'r yapt." dedi. Ebu Talib kalkt, klcn omuzuna koydu, yrd, mriklerin yanna geldi. Mrikler, Ebu Talib'in
kendilerine doru geldiini grnce yerlerinden dorulmaya baladlar. Ebu Talib:
"Bir kii kalkarsa klcm tepesinde bulur." dedi, onlara yaklancaya kadar oturdular. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Oulcuum bunu sana yapan kimdir?" diye Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sordu, onun:
"Abdullah ibnu'z-Ziba'r." cevab zerine de Ebu Tlib eline bir pislik ve bir miktar kan alp yzlerini, sakallarn, elbiselerini bunlarla svayp
onlara ar konutu ve ite bunun zerine "Onlar, hem bundan vazgeirmeye alrlar, hem de kendileri ondan uzaklarlar." yet-i kerimesi
nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey amca, bak, senin hakknda yet indi." dedi. Ebu Talib:
"O da nedir?" diye sordu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
[40]
"Kurey'in bana eziyyet vermesinin nne geiyor, fakat bana iman etmiyorsun." buyurdular."
5- Muhammed b. Hanefyye, Sdd ve Dahhak dediler ki:
"Bu yet Mekke kfirleri hakknda inmitir. Onlar, insanlar Muhammed (s.a.v.)'e tabi olmaktan nehyederler, kendileri de O'ndan bizzat
[41]
peyder pey uzaklarlard." Bu, Valibi'nin rivyetiyle gelen bn Abbas'n szdr."
6- Said b. Ebi Hill'den yle dedii rivayet edilir:
"yet, neb Aleyhisselm'n amcalar hakknda indi. Onlar on kii idi. Onlar aikrede onunla birlikte olmakta, insanlarn en iddetlisi, gizlide
[42]
onun aleyhinde olmakta insanlarn en iddetlisi idiler."
7- Bu rivayete "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in amcalarnn saysnn on olmad; nk Abdulmuttalib'in, Efendimizin babas da dahil olmak zere
ocuklarnn toplam on olduu, kald ki bunlarn bir ksmnn daha kkken ve risaletten nce ld" gerekeleriyle itiraz edilmi ve
dolaysyla bu gr taraftar bulamamtr.
Ayet-i kerimenin ifadeleri oul olduuna gre herhalde yette ifade edilen fiil sadece bir kii tarafndan; Ebu Tlib tarafndan ilenmi
olmayp bunu yapanlar birden ok kiidir. Belki Ebu Talib'e en azndan Efendimiz'in zahiren ve bakalarndan onu koruma sadedinde yannda
olup da O'nun davetine tabi olmyan dier amcalarn da (Hz. Hamza ve Abbs hari olmak zere) katmak gerekecektir. Hatt "Onlar, sadece
[43]
kendilerini helake srklerler ama bunun uurunda deillerdir." ifadesi sanki son rivayeti destekler mahiyettedir.
33. "Onlarn sylediklerinin seni zeceini elbette biliyoruz; dorusu onlar seni yalanc saymyorlar, fakat zalimler Allah'n yetlerini bile bile
inkar ediyorlar."

1- Zuhr'den rivayetle Ebu Cehl kssasnda Muhammed ibn shak yle anlatyor:
"Bir gece Ebu Cehl, Ebu Sfyan Sahr ibn Harb ve el-Ahnes ibn erk (urayk) birbirlerinin varlndan habersiz olarak Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in Kur'n okumasn dinlemeye gelmilerdi. O gece sabaha kadar Efendimiz (s.a.v.)'in Kur'n okumasn dinlemi, sabah olmaya
balaynca da dalmlar, ancak yolda birbirlerini grmlerdi. Her biri dierine:
"Neden geldin?" diye sormu, ve yine her biri niin geldiini sylemi; geldikleri kureyli genler tarafndan duyulur da onlarn Kur'n
dinlemeye gelmi olmalar genleri fitneye drr korkusuyla bir daha asla gelmiyeceklerine dair bir birlerine sz vermiler. Fakat o gn
gece olunca nasl olsa verdii szde durup dier iki arkada gelmez zannyla her bireri tekrar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kur'n okumasn
dinlemeye gelmi. Sabah yaklap da Kur'n dinledikleri yerden ayrlrken yolda yine karlap birbirlerini knam ve artk bir daha
gelmiyeceklerine dair birbirlerine sz vermiler. Ama nc gece olunca tekrar dayanamam birden ayr ayr Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
Kur'n okumasn dinlemeye gelmiler; sabah olunca karlatklarnda yine birbirlerine bir daha oraya dnmeyeceklerine dair sz vermiler.
Sabah olunca Ahnes ibn erk asasn alm ve Ebu Sfyan'in evine gelmi, ona:
"Ey Ebu Hanzala, Muhammed'den duyduun hakknda fikrini bana syle." demi. Ebu Sfyan:
"Ey Ebu Sa'lebe, Allah'a yemin olsun ben ondan bildiim ve kendisiyle ne kastedildiini de anladm eyler de iittim, ne mansn ne de ne
kastedildiini anlamadm eyler de iittim." demi. Ahnes de:
"Ben de senin yemin ettiine yemin ederim ki ayn durumdaym." demi. Sonra Ahnes, Ebu Sfyan'n yanndan kp bu sefer Ebu Cehl'in
evine gelmi, yanna girmi ve ona:
"Ey Ebu'l-Hakem, Muhammed'den iittiklerin hakknda fikrin nedir?" diye sormu. Ebu Cehl:
"Ne mi iittim?" deyip yle devam etmi:
"Biz ve Abdimenf oullar erefte yartk; yedirdiler, yedirdik, tadlar tadk, verdiler verdik. Ama tam dizleri zeri km yar atlar
gibi baaba gelmitik ki
"Bizden kendisine gkten vahy gelen bir peygamber var." deyiverdiler. Biz bunda onlara ne zaman ve nasl yetieceiz? Allah'a yemin ederim
ki asla ona iman etmiyeceiz ve asla onu tasdik etmiyeceiz."
[44]
Bunu duyan Ahnes kalkp ondan ayrlm.
bn shak'n anlatt bu kssada bu yet-i kerimenin nzul sebebi olduu tasrih edilmemekle birlikte bu kssann bir paras olduu anlalan
[45]
dier baz rivayetlerde nzul kayd bulunmaktadr.
2- Sdd dedi ki:
"Ahnes b. urayk ile Eb Cehil b. Hiam yolda karlatlar. Ahnes, Eb Cehil'e yle dedi:
"Ya Ebe'l-Hakem, bana Muhammed'den haber ver. O, doru mu sylyor, yoksa bir yalanc mdr? Zira, urackta senin szn benden baka
iiten hi kimse yoktur." Eb Cehil de yle dedi:
"Vallahi Muhammed gerekten doru syleyen birisidir. Hem Muhammed asla yalan sylememitir. Fakat, Kusayy Oullar sanca, haclara
su datmay, Ka'be'nin perdedarln, Dru'n-Nedve'deki konseylik grevini ve peygamberlii alp gtrdnde, dier Kureyli'ler iin
[46]
geriye ne kalacak?" Allah Teala ite bu yzden bu yeti indirdi."
3- Bu Ahnes ibn ureyk'in Bedr Gazvesi srasnda Zhre oullarna syledii szler hakknda bu yet-i kerimenin nazil olduu da rivayet
edilmektedir. Buna gre Ahnes:
"Ey Zhre oullar, Muhammed sizin kz kardeinizin oludur. Onu insanlardan gelebilecek eziyetlerden korumaya insanlarn en ly
sizlersiniz. Eer o bir peygamber ise bugn onunla savamam olursunuz. Ama eer yalanc ise siz yine de kz kardeinizin olundan dier
insanlarn eziyetlerini engellemeye elbette en lyk olan kimselersiniz. Onun iin burada durun ve savaa katlmayn. Brakn Ebu'l-Hakem ile
karlap savasnlar. Eer Muhammed yenilirse salimen yurdunuza dnersiniz. Yok eer Muhammed galip gelirse zaten malup ve gsz
[47]
kalan kavminiz size bir ey yapamaz." demi ve asl ad beyy iken o gn Ahnes (sinsi) olarak isimlendirilmi."
4- Sddi diyor ki
[48]
"te bu yet, Ebu Cehil hakknda nazil olmutur."
5- Eb Meysere'nin rivayetine gre, "Rasulullah (s.a.v.), Eb Cehille adamlarna uram, onlar da:
"Ey Muhammed, vallahi biz seni yalanlamyoruz, Zira sen bizim katmzda doru szl birisin. Fakat biz, senin getirdiin eyi yalanlyoruz.
[49]
te bu yet bu yzden indi."
[50]
6- Naciye ibn Ka'b'den rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu sz syleyen sadece Ebu Cehl'dir.
7- Ebu Yezd el-Meden'den rivayete gre ise "bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) sokakta Ebu Cehl'e rastladnda Ebu Cehl, Hz. Peygamber
(s.a.v.) ile musafaha etmi. Yanndakiler onu knayarak:
"u dinden km sbi ile bir de musafaha m ediyorsun?" demiler de Ebu Cehl:
"Allah'a yemin olsun, ben onun bir peygamber olduunu kesin olarak biliyorum ama biz, ne zaman Abdimenf oullarna tbi olduk ki imdi
[51]
olalm!" demi ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
8- Ancak Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, lnceye kadar en edid dman olarak kalm olan Ebu Cehl bunu iinden geirmi olsa bile ondan byle
[52]
bir itirafn suduru son derece uzaktr.
9- Mukatil de unu diyor:

"Bu yet Haris b. Amir b. Nevfel b. Abd-i Menaf b. Kusayy b. Kilab hakknda inmitir. O, Rasulullah (s.a.v.)' aktan aa yalanlyor, kendi
ailesiyle babaa kaldnda ise:
"Muhammed, yalanclardan deildir. Ben, O'nun ancak doru szl birisi olduunu zannediyorum" diyordu. te Allah Teala bu yeti bu
[53]
sebeple indirdi."
10- Hz. Ali'den rivayet edilmitir:
"Ebu Cehil Neb Aleyhisselm'a:
[54]
"Ben seni inkr etmiyorum, senin getirdiklerini inkr ediyorum. dedi. Allah Tel onun hakknda, bu yeti indirdi."
11- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan gelen rivayette ise "bu el-Hris ibn Amir'in Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, bugne kadar sen bize hi yalan sylemedin ki biz seni yalanclkla itham edelim. Fakat biz seni tasdik ettiimiz takdirde
[55]
yerimizden yurdumuzdan oluruz." demi de yet bunun zerine nazil olmu."
35. Eer onlarn yz evirmeleri sana ar geliyorsa; yeri delmeye ve ge merdiven dayamaya gcn yetmi olsayd onlara bir yet (mucize)
gsterirdin. ayet Allah dilemi olsayd onlar hidayet zere birletirirdi. Sakn bilgisizlerden olma.

1- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre "el-Hris ibn Amir ibn Nevfel bn Abdimenf, Kureylilerden bir grupla birlikte Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Muhammed, dier peygamberlerin, kavimlerine mucizeler getirdii gibi sen de bize bir mucize getir. Bunu yaparsan sana iman ederiz."
demiler. Allah Teal'nn bir mucize gndermemesiyle de iman etmiyerek Efendimizden yz evirmi, geri dnp gitmiler. Bu durum
[56]
kavminin iman konusunda ok istekli olan Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ar gelmi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime inmi."
37. Ve dediler ki: "Ona Rabbndan bir yet indirilmeli deil miydi?" De ki: "phesiz Allah yet indirmeye Kadir'dir." Ne var ki onlarn ou
bilmezler.

[57]
1- bn Abbs bu yet-i kerimenin de Kurey liderleri (Kurey kfirlerinin ileri gelenleri) hakknda indiini sylemitir.
50. De ki: "Size, "Allah'n hazineleri benim yanmdadr." demiyorum. Ben, gayb da bilmem ve size bir melek olduumu da sylemiyorum.
Ben, ancak bana vahyolunana tbi olurum." De k: "Hi grenle grmeyen bir olur mu? Hi dnmyor musunuz?"

1- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre "Mekkeliler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, Allah sana bir hazine indirse de zengin olsan. Gryoruz ki sen fakirsin. Ya da senin bir bahen olsa da onun meyvesinden
[58]
yesen. Gryoruz ki asn." dediler de bu yet-i kerime indi."
2- Kfirler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Eer sen, Allah tarafndan gnderilmi bir Peygamber isen, O'ndan bize dnyann fayda ve iyiliklerini oka verip saadet kaplarn amasn
iste" dediler. Allah da:
"Onlara de ki: "Size, Allah'n hazinelerinin yanmda olduunu sylemiyorum. O, mlk dilediine verir. O, dilediini aziz, dilediini zelil
[59]
klar. Btn hayrlar, benim elimde deil, O'nun elindedir" buyurmutur."
3- Kfirler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Eer, Allah'n bir Peygamberi isen, faydal olan eyleri elde edip, zararl olan eyleri savuturmaya hazr olalm diye, meydana gelecek fayda
ve zararlar bize imdiden haber vermelisin" dediler de, Cenb- Allah:
[60]
"Ben gayb bilmem. O halde benden, byle bireyi nasl istersiniz" de" buyurmutur."
[61]
4- "O kfirler, Bu nasl Peygamber? (Bizim gibi) yemek yiyor, arlarda yryor evleniyor ve insanlarn iine karyor"
diyorlard.
Buna kar Cenb- Hak da:
[62]
"Onlara, "Ben bir melek deilim" de" buyurdu."
51. Rablarna toplanacaklarndan korkanlar sen onunla uyar. O'ndan baka bir dost ve efaatileri yoktur. Umulur ki takvaya ererler.
52. Sabah akam Allah'n rzasn dileyerek Rablerine dua edenleri sakn yanndan kovma. Onlarn hesabndan hibir ey sana, senin
hesabndan hibir ey de onlara ait deildir. Eer onlar kovarsan zalimlerden olursun.
53. Biz onlardan kimisini kimisiyle "Allah aramzdan bunlara m ltfunu lyk grd?" desinler diye ite byle imtihan ettik. Allah
kredenleri en iyi bilen deil mi?

1- krime'den rivayet ediliyor:
"Utbe ibn Raba, eybe ibn Raba, Mut'im ibn Adiyy, el-Hris ibn Nevfel, Karaza ibn Abdiamr ibn Nevfel, Abdimenfn kfirlerinin ileri
gelenlerinden bir grup iinde Ebu Talib'e geldiler, ve:
"Ey Ebu Talib, kardeinin olu, klelerimizi ve bizim korumamz altnda olan o yabanclar yanndan kovsa. Onlar bizim klelerimiz ve
iilerimiz. Kardein olu onlar yanndan kovarsa gnllerimiz de ycelir, kendisine daha ok itaat edilir ve bizim ona tabi olmamza ve onu
tasdik etmemize daha yakn olur." dediler. Ebu Talib, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve mriklerin kendisine sylediklerini ona nakletti. mer
ibnu'l-Hattb:
"Bunu yapsan da bir baksan ne istiyorlar ve szlerinin sonunda nereye varacaklar, sylediklerini ne derece gerekletirecekler?" dedi de Allah
Teal bu yetleri indirdi."
Rvi der ki:
"Mriklerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, yanndan kovmasn istedikleri Bill, Ammr ibn Ysir, Ebu Huzeyfe'nin klesi Salim, Useyd'in
klesi Sabh, hulef'dan (Kurey'le anlamal olarak onlarn emanna girenlerden) bn Mes'd, el-Mikdd ibn Amr, Mes'd ibnu'1-Kr, Vkd
ibn Abdullah el-Hanzal, Zu'-imleyn Amr ibn Abdiamr, Mersed ibn Eb Mersed, Hamza ibn Abdlmuttalib'in antlamals Ebu Mersed ve
bunlarn durumundaki dier zayf mslmanlard. Bu yet-i kerimeler inince Hz. mer geldi ve daha nce sylemi olduu szlerden dolay
zr diledi ve akabinde de Allah Teal "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd.
[63]
inizden her kim bilmeyerek bir ktlk yapp da sonra arkasndan tevbe etmi ve dzeltmi ise phesiz ki O Gafr'dur, Rahim'dir."
[64]
2- Eb Abdirrahman Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Zahir b. Ahmed, Hseyn b. Muhammed b. Mus'ab'dan, o Yahya b. Hakim'den, o Eb
Davud'dan, o Kays b. Rabi'den, o Mikdam b. urayh'tan, o babasndan, o da Sa'd bni Eb Vakkas'tan bize u rivayette bulundu;
"Bu yet, biz u alt kii hakknda inmitir: Ben, bn Mesud, Suheyb, Ammar, Mikdad ve Bilal. Kureyliler, Rasulullah (s.a.v.)'a:
"Biz u fakir kimselerle tek bir cemaat halinde bir arada bulunmaktan elbette holanmayz. O halde onlar kovup yanndan, uzaklatr ki
seninle oturalm." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)'n kalbine, Allah'n diledii kadar (mesela onlar kovacak olursa o mriklerin slm'a
[65]
girebilecei umudu gibi) dahil oldu da Allah Teala bu yeti indirdi."
[66]
Bu hadisi Mslim, Zheyr b. Harb'dan, o Abdurrahman'dan, o Sfyan'dan o da Mikdam'dan rivayet etmitir.
3- Mslim'in, Sahih'inde Sa'd ibn Eb Vakkas'tan gelen baka bir rivayet ayrntlarnda biraz farkl, o yle anlatyor:
"Biz alt kii Raslullah (s.a.v.)'n yanndaydk. Mrikler Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne dediler ki:
"u yanndakileri kov; onlar, bizim yanmzda oturma cr'etini gstermesinler." Sa'd der ki:
"Ben, bn Mes'd, Hzeyl kabilesinden bir adam, Bill Habe, ayrca adlarn unuttuum iki kii daha oradaydk. Raslullah (s.a.v.)'n
gnlnde bu konuda Allah'n dilediince bir eyler oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) kendi bana kaldnda "Sabah akam Rablarna, O'nun
[67]
rzasn dileyerek dua edenleri kovma..." yet-i kerimesini indirdi."
4- Eb Abdirrahman, Eb Bekr b. Eb Zekeriyya e-eyban'den, o Eb'l-Abbas Muhammed b. Abdirrahman'dan, o Eb Salih el-Hseyn b.
Ferec'den, o Muhammed b. Mukatil Mervez'den, o Hakim b. Zeyd'den, o Sdd'den, o Eb Said'den, o Eb'l-Kenud'dan, o da Habbab bn
Eret'ten u haberi bize rivayet etti:
"Bu yet bizim hakkmzda indi. Biz Rasulullah (s.a.v.)'n yannda sabah akam zayf kimseler olarak bulunuyorduk. O, bize Kur'an' ve hayr
retti, Cennet, Cehennem, bize faydal olan eyler, lm ve dirili hususlarnda bizi uyaryordu. Derken Akra' b. Habis et-Temim ve Uyeyne
b. Hsn el-Fezar gelip:
"Biz, kavmimizin erafndanz ve de kavmimizin bizi, o zayf, fakir arkadalarnla beraber grmelerinden holanmyoruz. O halde senin
meclisine itirak ettiimiz vakit onlar yanndan kov, uzaklatr" dediler. Rasulullah (s.a.v.) da;
"Peki" buyurdu. Dediler ki:
"Aramzda bir anlama yazs yazmadka raz olmayz." Bunun zerine bir deri parasyla, bir okka getirildi. te bu sebebe binaen bu yetle
"Bylece, "Aramzdan Allah bunlara m iyilikte bulundu?" demeleri iin onlar birbiriyle denedik. Allah kredenleri iyi bilen deil inidir?"
[68]
Enam: 6/53 yeti nazil oldu."
5- Habbb'dan rivayet edilmitir:
"Akra' ibn Habis et-Temm ve Uyeyne ibn Hsn el-Fezr Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve onu, zayf mslmanlardan bir grup iinde
Bill, Suheyb, Ammr ve Habbb'la birlikte oturur buldular. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evresinde onlar grnce bu zayf mslmanlar hakir
grerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bizim iin bunlardan ayr bir oturum yapman, bize ayr bir meclis tahsis etmeni isteriz. Bylece araplar bizim bunlardan stn olduumuzu
anlasnlar. Biliyorsun bize arap kabilelerinden bir takm eliler, hey'etler gelir. Araplarn bizi, bu klelerle birlikte grmelerinden utanrz.
Dolaysyla biz gelince onlar yanndan kaldrp uzaklatr. Bizim seninle iimiz bittikten sonra yine istersen onlarla ayrca otur." dediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Olur." buyurdu. Onlar:
"Olur demen yetmez, bizim iin bunu yazl hale getir. Bunu bize yaz.." dediler de Allah'n Rasl (s.a.v.) sylediklerini kabul ettiini yazmak
zere Hz. Ali'yi artp stne yazlmas iin bir sayfa istedi. Biz, bir kede oturuyorduk. O srada Cibril geldi ve "Sabah akam Allah'n
rzasn dileyerek Rablerine dua edenleri sakn yanndan kovma. Onlarn hesabndan hibir ey sana, senin hesabndan hibir ey de onlara
ait deildir. Eer onlar kovarsan zalimlerden olursun." yet-i kerimesini indirdi. Sonra:
"Biz onlardan kimisini kimisiyle "Allah aramzdan bunlara m ltfunu lyk grd?" desinler diye ite byle imtihan ettik. Allah kredenleri
en iyi bilen deil mi?" yet-i kerimesini, sonra da:
"Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd." yetini okudu. Allah'n Rasl (s.a.v.)
elindeki sayfay att ve bizi yanna ard. Yanna geldiimizde:
"Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd." diyordu. Ona yaklatk. Hatt o kadar yaklatk ki dizlerimizi onun dizleri zerine koyduk.
Bu yetin inmesinden sonra biz eskiden olduu gibi Efendimiz (s.a.v.)'in yannda oturmaya devam ettik. O, yanmzdan kalkp gitmek istedii
zaman kalkar gider, yanmzdan ayrlrd. Ne zaman ki "Sabah akam Rablarna, O'nun honutluunu dileyerek dua edenlerle birlikte candan
[69]
yet-i kerimesi inince Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte
sabret. Dnya hayatnn sslerini arzu edip de gzlerini onlardan ayrma..."
[70]
otururken vakit ge olup onun kalkma zaman gelince biz onun yanndan kalkar yanndan ayrlrdk ki kalkp gidebilsin."
6- Ancak bn Kesr, hadisin arb olduu bilgisine ek olarak bir de Akra' ibn Habis ve Uyeyne ibn Hsn'n hicretten daha sonra mslman
[71]
olduklarn, yetin ise Mekke'de inmi olduunu kaydetmekte ve bu sebebi zayf grmektedir.
7- Eb Bekr el-Harisi, Eb Muhammed b. Hayyan'dan, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Osman'dan, o Esbat b. Muhammed'den, o
E'as'tan, o Krds'ten, o da bn Mesud'dan bize u rivayette bulundu:
"Kurey'ten malum bir topluluk Rasulullah (s.a.v.)'a uramlard. Habbab b. Eret, Suheyb, Bilal ve Ammar da Rasulullah (s.a.v.)'n yannda
bulunuyorlard. Kureyliler dediler ki:
"Ey Muhammed, sen, u adamlara raz oldun yle mi? Bizim unlara tabi olmamz m istiyorsun?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti
[72]
indirdi."
8- Ebu Bekr el-Hris kanalyla bn Mes'd'dan gelen rivayette ise Efendimizin yannda Habbb ibnu'1-Eret, Suheyb, Bill ve Ammr ve
mrikler tarafndan zayf grlen dier baz m'minler varken yanna urayan Kureyli bir grub:
"Ey Muhammed, bunlardan m honutsun, bizim bunlara tabi olmamz m istiyorsun? Onlar yanndan kov." demiler. Efendimiz:
"Ben, m'minleri asla yanmdan kovacak deilim." buyurmu. Onlar:
"O halde hi olmazsa biz sana geldiimizde yanndan kaldr, bizden uzakta dursunlar. Biz kalkp gittikten sonra istersen yine onlar yannda
oturt." demiler. Efendimiz de onlarn imanlarna tama ederek, iman edeceklerini umarak ve isteyerek "olur", demi. Bu arada sze karan
Hz. mer:
"Ey Allah'n elisi, kabul buyursan da bir baksak sonu nasl olacak, gerekten iman edecekler mi?" demi. Mrikler, Efendimiz'in szl
oluruna kani olmyarak:
"Bunu bize yazl olarak ver." demiler; Efendimiz de yazmak iin bir sayfa ve yazmas iin Hz. Ali'yi arm da bunun zerine bu yet-i
kerimeler nazil olmu. Efendimiz (s.a.v.) kendisine yazmak iin getirilen sayfay atarken Hz. mer de sylediklerinden tr zr
[73]
dilemi.
te bu sebeple, Selmn ve Habbb:
"Bu yet, bizim hakkmzda nazil oldu. Hz. Peygamber bizimle beraber oturuyor ve biz O'na, diz kapamz diz kapana temas edecek kadar
yakn bulunuyorduk. O, yanmzdan ayrlmak istediinde, kalkp gidiyordu.. Bunun zerine Cenb- Hakk'n, "Sabah akam Rablerine ... du
[74]
yeti indi.. Bundan sonra Hz. Peygamber, biz kendisinden ayrlp gitmedike, o aramzdan kalkp
edenlerle beraber candan sabret..."
bizden ayrlmazd.
"mmetimden bir toplulukla beraber kendimin de sabretmemi bana emretmeden, beni ldrmemi olan Allah'a hamdolsun.. Hayatm da
[76]
[75]
dedi."
sizlerle beraberdir, lmm de..."
9- Aynen u geen senedle, Ubeydullah, Eb Cafer'den, o da Rabi'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.)'n meclisine koarak erken gelen kiiler vard. Bilal, Ammar, Suheyb ve Selman bunlardand. Derken Rasulullah'n kavmi
olan Kurey'in ileri gelenleri, bykleri gelirdi de bu sahabilerin meclsi tuttuunu grp kenarda otururlard. Bunun zerine derlerdi ki;
"Rm Suheyb, Fars Selman, Zenci Bilal, O'nun yannda oturuyorlarken, biz de gelip bir kede oturuyoruz." Bu durumu Rasulullah (s.a.v.)'a
anlattlar ve:
"Biz senin kavminin bykleriyiz, erafyz. Biz geldiimizde, bizi kendine yakn oturtsana" dediler. Rasulullah (s.a.v.) da bunu yapmay
[77]
iinden geirmiti ki Allah Teala bu yeti indirdi."
10- Avf kanalyla bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette ise eraftan bazlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, o zayf mslmanlar yanndan
kovmasn deil, namazda arka saflara atmasn isteyerek:
"Sana iman edelim, ama sen de biz namaz klarken unlar geri at, bizim arkamzda namaz klsnlar." demiler ve yetler bunun zerine nazil
[78]
olmutur.
11- krime'nin rivayetine gre, Utbe b. Rabia, eybe b. Rabia, Mut'im b. Adiy ve Haris b. Nevfel, kfr ehlinden Abd-i Menaf Oullar
erafndan bir grup ierisinde Eb Talib'e gelerek dediler ki:
"Eer kardeinin olu Muhammed, bizim azatllarmz, klelerimiz ve cretli iilerimizi yanndan kovarsa, bu sinelerimizde byk bir yer
igal eder, yanmzda O'nun iin daha byk bir itaatkrlk vesilesi olur ve O'na uyup kendisini tasdik etmemize daha elverili olur." Bunun
zerine Eb Talib, Peygamber (s.a.v.)'e gelip onlarn konutuklarn kendisine haber verdi. mer b. Hattab bunun zerine dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, onlarn bu isteini yapsan da baksak ki kastettikleri ey nedir, szlerinde ne derece duracaklar?" te Allah Teala bu yeti
[79]
bu yzden indirdi. Ayet inince mer b. Hattab sylediinden tr Rasulullah (s.a.v.)'tan zr dilemeye geldi."
12- krime dedi ki:
"Mriklerin uzaklatrlmalarn istedikleri kiiler, Bill, Ammr ibn Ysir, Ebu Huzeyfe'nin klesi Salim, seyd'in klesi Salih, bn Mes'd,
[80]
el-Mikdd ibn Abdullah, Vkd ibn Abdullah el-Hanzal ve benzer zayf mslmanlard."
13- Bu rivayet biraz nce "Rablarna toplanacaklarndan korkanlar sen onunla uyar. O'ndan baka bir dost ve efaatileri yoktur. Umulur ki
takvaya ererler." yet-i kerimesinin nzul sebebi olarak gemiti. yle anlalyor ki bu srenin 51-54 yetleri hep ayn hadise zerine ve
birbiriyle balantl olarak nazil olmutur.
Bir de Hz. mer'in gelip zr dilemesi, Allah'a istifarda bulunmas ve "Ey Allah'n elisi, ben bu szlerimle ancak hayr murad etmitim,
demesi zerine onun hakknda "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd..." yet-i
[81]
kerimesinin nazil olduuna dair bir gr bn Abbs ve bnu's-Sib'den nakledilmitir.
14- Bu yet-i kerimelerin nzulne sebep olan zuafa-i mslimnin kimler olduu hakknda rivayetler muhteliftir. Yukardakilerden baka
sahabilerin de isimleri baka rivayetlerde gemektedir. yle ki:
bn Abbs'tan rivayete gre "Hz. mer'in klesi Mihca' ve arkadalar Bill, Suheyb, Ammr, Habbb, Utbe ibn Gazvn, Evs ibn Havliyy,
Amir ibn Fuheyre hakknda nazil olmutur. Mihca' aslen Yemen'li olup Bedr'de mslmanlarn ilk ehididir. ki saf arasnda dururken nereden
[82]
geldii belli olmyan bir ok ona isabet edip ehid olmutur."
15- bn shak der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Mescid'de (Ka'be'nin evresinde) oturduunda ashabndan, mrikler tarafndan zayf grlenler; Habbb, Ammr,
Safvn ibn Umeyye'nin klesi Ebu Fukeyhe, Yesr, Suheyb ve benzeri mslmanlar da onun yanna gelip otururlar, Kurey mrikleri de
onlarla alay eder ve birbirlerine yle derlerdi:
"Grdnz gibi ashab, arkadalar bunlar. Aramzdan hidayet ve hakk Allah bunlara m ihsan buyurdu? Eer Muhammed'in getirdii hak
olsayd ona ulamada bunlar bizi geemezler ve Allah onu bize deil de onlara mahsus klmazd" Bunun zerine Allah Teal: "phesiz ki O
afr'dur, Rahm'dir." e kadar olmak zere, "Sabah akam Allah'n rzasn dileyerek Rablerine dua edenleri sakn yanndan kovma..."
[83]
yetlerini indirdi."
16- Ancak bu rivayetlerde ad geen sahabilerin hepsi de zuafa-i mslimnden olmakla farkl isimler zikredilmi olmas aslnda bu rivayetler
arasnda herhangi bir eliki oluturmaz.
"Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd..." yet-i kerimesinin de yine bu zayf
[84]
mslmanlar hakknda nazil olmutur.
17- krime ve bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Kureyliler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, zayf mslmanlar yanndan uzaklatrmasn
istemeleri zerine:
[85]
"Ey Allah'n elisi, kabul buyursan da bir baksak sonu nasl olacak, gerekten iman edecekler mi?" diyen Hz. mer hakknda nazil oldu."
18- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Fakir sahabler o kfirleri rahatlk, sevin, gzellik, bolluk ve genilik iinde gryor ve yle diyorlard:
"Biz bu iddet, darlk ve rzk azl iinde yzerken, nasl onlar iin bu durumlar oluyor?" te bunun zerine Cenb- Allah, "Biz onlardan
kimi ile... ite byle imtihan ettik" buyurmutur. Bylece iki gruptan biri, dierini, din makam itibariyle kendinden ileri; br frka ise,
evvelkisini dnyev makam itibariyle kendinden ileri gryor ve bylece onlar:
"Allah'n bize stn kld bu mudur?" diyorlard. Ama, iin asln bilenler ise, Allah Tel'nn yapt her eyin, hak, doru, hikmetli ve
[86]
gerek olduunu; bu hususta O'na itiraz edilemeyeceini bilirler."
54. "Ayetlerimize inananlar sana gelince: "Size selam olsun" de. Rabbiniz, sizden kim bilmeyerek fenalk iler de arkasndan da tvbe eder ve
nefsini dzeltirse, ona rahmet etmeyi kendi zerine almtr. O, balar ve merhamet eder."

1- krime dedi ki:
"Bu yet, Allah Teala'nn, Peygamberi'ni, kendilerini kovmaktan men ettii kimseler hakknda indi. Bu yzdendir ki Rasulullah (s.a.v.) onlar
grdnde onlara nce selam verir: "mmetimin ierisinde kendileriyle konumaa ilk evvel selamla balamam bana emir buyurduu
[87]
kimseler klan Allah'a hamd olsun" buyurdu."
2- Mhn el-Hanef'den rivayet edildiine gre, bir topluluk Peygamber'e gelerek:
"Bizler birok byk gnahlar kazandk" dediler. yle sanyorum Allah'n Rasl (s.a.v.) onlara bir cevap vermedi. Onlar yanndan ayrlp
[88]
gittikten sonra bu yet-i kerime nazil oldu."
[89]
3- Bu, Enes ibn Mlik'ten de rivayet edilmitir.
4- Bu yet-i kerimenin nzul sebebine dair rivayetleri verdikten sonra Taber bu sonuncusunu tercih edip bu yetin, ncekilerden ayr ve yeni
bir balang cmlesi olduunu sylemektedir. Der ki: "Eer bu yet, nceki yetlere bal olsayd "Ayetlerimize iman edenler sana
[90]
geldiklerinde..." buyurmaz; daha nce zikredildikleri iin bu sefer zamir kullanarak "Onlar sana geldiklerinde..." buyururdu."
5- Alimler, yetlerimize iman edenler sana geldikleri zaman... buyruu hakknda ihtilf etmilerdir. Baz limler bu ifdenin, sfat byle
olan herkes hakknda mutlak bir ifde olduunu sylerlerken, dier bazlar da, aksine bunun, mriklerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'den,
kendisini kovup uzaklatrmasn istedii "Ehl-i Suffe" hakknda nazil olduunu, ite bylece de, Allah'n onlara bu ekilde ikramda
bulunduunu sylemilerdir.. Bu byledir, nk Cenb- Hak, Hz. Peygamber (s.a.s)'i, ilk nce onlar kovmaktan nehyetmi, sonra da O'na,
[91]
onlara bu ekilde izzet ve ikramda bulunmasn emir buyurmutur.
6- bn Abbas (r.a)'dan da yle dedii rivayet edilmitir:
"Hz. mer, sznden dolay zr beyan edip, bundan tr affn dileyerek Hz. Peygamber'e,
[92]
"Bununla sadece hayr ve iyilik dilemitim." dediinde, ite bu yet nazil oldu."
7- Baz limler de yle demektedirler:
"Aksine bu yet, nce gnahlar ileyip, sonra da Allah'n Rasulne gelerek pimanlk ve zntlerini izhr eden bir topluluk hakknda nazil
[93]
olmutur. te, bu yet bu kimseler hakknda nazil olmutur."
8- Bu yetin, bir zarar olacan bilmeksizin bu mucizeyi isteyen kimselerin mutlaka kfir olacaklarn syledii zaman Hz. mer (r.a)
[94]
hakknda nazil olduu ileri srlmtr.
9- Rz ise bunlardan herhangi birine hamletmiyerek yetin umumu zere braklmasn daha uygun grmektedir. Buna gre, Allah'a iman
eden herkes, buradaki ereflendirmenin hkmne dahil olur... Razi, bu arada En'm Sresinin btnn ve dier baz yetlerinin nzul
sebebine dair rivayet edilen haberleri de iine alacak ekilde bir phesini de dile getirir: Bu srenin bir btn halinde tamamnn bir defada
nazil olduuna dair gr zerinde neredeyse btn alimlerin ittifak varken bu surenin baz yetleri iin "Filn hadise zerine veya filan kimse
[95]
hakknda nazil olmutur." demek ne kadar doru olur?" der.
10- At'dan rivayete gre ise o, "Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd..." yet-i
kerimesinin Ebu Bekr, mer, Osman, Ali, Hamza, Ca'fer, Osman ibn Maz'n, Ebu Ubeyde, Mus'ab ibn Umeyr, Salim, Ebu Seleme, el-Erkam
[96]
ibn Ebi'l-Erkam, Ammr ve Bill hakknda nazil olduunu sylemitir.
11- Bu konudaki rivayetlerin en garibi Hz. merin mslman olmas zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu yet-i kerimeyi ona okuduuna
[97]
dair Ebu Sleyman ed-Dimak'nin naklettii haberdir.
57. "De ki: "Ben Rabbimden bir belgeye dayanmaktaym, halbuki siz onu yalanladnz; acele istediiniz de elimde deildir. Hkm ancak
Allah'ndr. O, hkmedenlerin en iyisi olarak gerei anlatr."

1- Kelb'nin rivyetine gre, "bu yet, Nadr b. Haris ve Kurey reisleri hakknda nazil olmutur. Bunlar tarafndan bir alaya alma olarak yle
diyorlard:
[98]
"Ey Muhammed, bizi kendisiyle tehdid ettiin azab getir bize." Derken bu yet nazil oldu."
2- Ebu Salih kanalya bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "en-Nadr, Ka'be'nin yannda durmu ve:
[99]
"Ey Allahm, bunun syledikleri hak, gerek ise bizim bamza azab getir." demi ve bu yet-i kerime nazil olmu."
65. De ki: stnzden ve altnzdan size azb gndermeye, sizi blk blk yapp kiminizin hncn kimine tattrmaya Kadir olan O'dur. Bak,
onlar iyice anlasnlar diye yetlerimizi nasl tafsil ediyoruz!
66. Kavmin onu yalanlad, halbuki o haktr. De ki: Ben sizin zerinize vekil deilim.
67. Her haberin kararlam bir zaman vardr. Siz de yaknda bileceksiniz.

1- Hasen'den rivayete gre o yle anlatyor:
"kiminizin hncn kimine tattrmaya Kadir olan O'dur." yet-i kerimesi nazil olunca Allah'n Rasl (s.a.v.) kalkt, abdest ald ve Rabbndan
"mmetine altlarndan ve stlerinden azb gnderip de toptan helak buyurmamasn, srail oullarna yapt gibi mmetini blk blk edip
birbirlerinin hnlarn birbirlerine tattrmamasn" istedi. Cibrl inip:
"Ey Muhammed! Rabbndan drt ey istedin ya; ikisini sana verdi, dier ikisini ise vermedi: Onlar toptan helak edecek bir azb altlarndan ve
stlerinden onlara gelmiyecektir. nk bu azb, peygamberlerini yalanlamada ve gnderdii kitab reddetmede ittifak eden mmetlere has
klnmtr. Fakat onlar blk blk klp birilerinin hncn dier birilerine tattracaktr, nk bu iki azb Allah'n gnderdii kitab ikrar edip
peygamberlerini tasdik edenlere mahsus klnmtr. Yani senin mmetin, gnahlarnn karl olan azaba arptrlacaklardr." dedi ve ona
Zuhruf: 43/41 yet-i kerimesi vahyolundu. Allah'n Rasl (s.a.v.) kalkt ve yeniden Rabbna mnactla:
"Ey Rabbm, hangi musibet mmetimin birbirine azb ettiini grmemden daha iddetlidir ki?!" dedi de bunun zerine Ankebt: 29/2-3
[100]
yetlerini, sonra da M'minn: 23/93 yetini indirdi."
2- Zeyd ibn Eslem'den rivayet edildi:
"De ki: stnzden ve altnzdan size azb gndermeye, sizi blk blk yapp kiminizin hncn kimine tattrmaya Kadir olan O'dur..." yet-i
kerimesi nazil olunca Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Benden sonra tekrar klla birbirinizin boynunu vuran kfirler olmayn, tekrar kfre dnmeyin." buyurdu. Ashab:
"Ey Allah'n Rasl, bizler, bir tek Allah'a ve senin, O'nun elisi olduuna ehadet ederken mi birbirimizin boynunu klla vuracaz?" diye
sordular, Efendimiz:
"Evet." buyurdular. Baz kimseler:
"Bu asla olmyacak eydir." dediler de Allah Teal:
"Bak, onlar iyice anlasnlar diye yetlerimizi nasl tafsil ediyoruz! Kavmin onu yalanlad. Halbuki o haktr. De ki: "Ben, zerinize vekl
[101]
deilim. Her haberin bir mstekarr vardr ve siz de yaknda bileceksiniz." (yet: 65-67) yetlerini indirdi."
3- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, "Cebrail (a.s.) bu yeti (65) getirdiinde, bu Hz. Peygamber'e ok ar geldi ve
"Bu ekilde muamele grrlerse, mmetimin sonu ne olur?" dedi. Bunun zerine Cebrail (a.s.):
"Ben de senin gibi bir kulum. Binenaleyh, mmetin iin Rabbine du et!" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de, Rabbinden, mmetine bunu
yapmamasn istedi. Ve Cebrail (a.s.):
"Muhakkak ki Allah Tel, mmetini u iki eit azabtan emn kld: Yani, Nh ve Lt (a.s.)'un kavimlerine gnderdii gibi, zerlerinden;
Karun'u da yere geirdii gibi, altlarndan bir azap vermeyecektir. Ama onlar, eitli hev ve hevesleri sebebiyle, frka frka olmaktan ve
kllarla vuruarak birbirlerinin hnlarn tattrmaktan emin klmamtr..." diye haber getirir.. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v.) yle
buyurmutur:
"Muhakkak ki mmetim yetmi iki frkaya ayrlacaktr. Kurtulacak olansa, tek bir frkadr.." Bir rivayette ise, "Hepsi cennette olacaktr; ama
[102]
zndklar mstesna..." eklinde varid olmutur."
68. Ayetlerimiz hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman onlar, Kur'n'dan baka bir szle megul oluncaya kadar kendilerinden
yz evir. Eer eytan sana bunu unutturursa, o halde hatrladktan sonra artk o zalimler topluluu ile birlikte oturma.
1- Daha nce (Nisa Sresi, 140 yetinin nzul sebebinde) getii zere Mrikler, meclislerinde Kur'n'dan bahseder ve onunla alay ederlerdi.
Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. Bu, Mekke'de idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye hicret ettikten sonra
bu sefer yahudiler ayn eyi yapmaya baladlar. Bu meclislerinde dinleyicileri de mnafklard. Bunun zerine de Allah Teal: "O size
kitabda, Allah'n yetlerine kfredildiini ve alaya alndn iittiinizde, onlar baka bir konuya geinceye kadar yanlarnda oturmayn.
[103]
yet-i
Yoksa siz de onlar gibi olursunuz." diye bildirdi. "Dorusu Allah, mnafklarn ve kfirlerin hepsini cehennemde toplyacaktr."
[104]
kerimesini indirdi.
2- Vhd'den naklen Rz'nin tefsirinde zikrettiine gre ise mrikler, m'minler bir arada otururken Raslullah'a ve Kur'n'a sver, onlarla
alay ederlerdi. te bu yet-i kerime ile inananlara "Mrikler konuyu deitirip baka bir sze geinceye kadar bunu yapan mriklerle birlikte
[105]
oturmamalar"n emretti.
3- bn Cureyc'den rivayete gre ise "mrikler, aslnda Kur'n dinlemeyi isteyerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelirler; ama onu
[106]
dinleyince de alay etme yoluna giderlerdi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
69. Mttaklere onlarn hesabndan bir ey yoktur. Fakat bir ttr. Olur ki takvaya ererler.

1- bn Abbs'tan rivayete gre "Ayetlerimiz hakknda mnasebetsizlie dalanlar grdn zaman onlar, Kur'n'dan baka bir szle megul
oluncaya kadar kendilerinden yz evir..." yet-i kerimesi nazil olunca mslmanlar:
"Bizler, mrikler Kur'n ile her alay ettiklerinde ve mnasebetsiz szler konumaya daldklarnda onlar bundan men ederek onlardan yz
[107]
evirsek ne Mescid-i Haram'da oturabilir, ne de Beytullah' tavaf edebiliriz!" dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."
[108]
Bu yet ile, mminlere o mriklerle birlikte oturma, onlara t ve nasihat ile dini anlatma ruhsat ve msaadesi verilmi oldu.
71. De ki: "Allah'n dnda bize fayda ve zarar veremeyen eylere mi dua edip yalvaralm? Allah bizi hidayete erdirdikten sonra arkadalar:
"Bize gel." diye doru yola arrken eytanlarn saptrp akm bir halde le drmek istedikleri kimse gibi kelerimizin stnden gerisin
geri mi dnelim?" De ki: "Allah'n hidayeti, asl hidayetin ta kendisidir. Ve biz, lemlerin Rabbna teslim olmakla emrolunduk."

l- bn Abbs der ki:
"Bu yet-i kerime Hz. Ebu Bekrin olu Abdurrahman hakknda nazil olmutur. Anas babas onu slm'a arrken o ayak diretip kabul
[110]
[109]
tam tersine o, babasn putlara tapmya armt."
etmemi.
2- Sdd diyor ki:
[111]
"Mrikler, Mslmanlara "Muhammedin dinini brakn, bize uyun" demiler ve bunun zerine bu yet nazil olmutur."
82. man edenler, bununla beraber imanlarn zulmle bulatrmyanlar var ya; ite onlardr ki emin olmak hakk kendilerinindir. Onlar
hidayete ermilerdir.

l- Abdullah ibn Mes'd'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Bu yet nazil olunca sahabe:
"Hangimiz imann zulmle kartrmaz ki!?" diye szlandlar da:
[113]
[112]
yeti nazil oldu
ve buradaki zulmn
"Oulcuum, Allah'a irk koma. Hi kukusuz Allah'a irk komak ok byk bir zulmdr."
[114]
herhangi bir zulm, bir hakszlk olmayp bu zulmle Allah'a irk komann kastedildii beyan edildi de sahabe rahatlad."
2- Bekr ibn Sevde'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Dman saflarndan bir adam mslmanlara saldrp birisini ldrd, sonra tekrar bir hamle daha yapt ve birisini daha ldrd. Sonra bir
hamle daha yapt, bir mslman daha ldrd, sonra gelip:
"Btn bunlardan sonra mslman olmak bana bir fayda verir mi?" diye sordu. Raslullah (s.a.v.):
"Evet, fayda verir." buyurdular. Ksran kamlayp iman etmezden nce arkadalar olan kfirlerin iine dald, onlara saldrp birisini, sonra
birisini daha, sonra bir ncsn daha ldrd, sonra da ldrld. Onlar "man edenler, bununla beraber imanlarn zulmle
[115]
bulatrmayanlar..." yet-i kerimesinin onun hakknda indiini sylerler."
3- Cerir b. Abdullah yle dedi:
"Bir gn Rasulullah (s.a.v.) ile yola ktk. Medineden ayrlnca bir bineklinin hzla bize doru geldiini grdk. Rasulullah buyurdu ki:
"Bu adam bize geliyor galiba." Adam gelip bize yetiti selam verdi. Selamn aldk. Rasulullah (s.a.v.) ona:
"Nereden geliyorsun?" diye sordu. Adam:
"Ailem, ocuklarm ve kabilemden geliyorum" dedi. Rasulullah:
"Nereye gitmek istiyorsun?" diye sorunca adam:
"Rasulullaha gitmek istiyorum" dedi. Rasulullah da:
"Tam isabet ettin." buyurdu. Adam:
"Ey Allahn Rasul iman nedir? Bana ret." dedi. Rasulullah:
"man, Allahtan baka hibir ilah olmadna, Muhammedin, Allahn Rasul olduuna ehadet getirmen, namaz klman, zekat vermen,
Ramazanda oru tutman ve Hac yapmandr" buyurdu. Adam da:

"Kabul ettim" diye cevap verdi. Sonra devesinin n aya, yerde alm olan bir fare deliine girdi. Deve dt ve adam da kafasnn zerine
derek ld. Rasulullah:
"Adam bana getirin" buyurdu. Ammar b. Ysir ve Huzeyfe b. Yeman hemen koarak adam kaldrp oturttular ve:
"Ey Allahn Rasul adam lm" dediler. Rasulullah ise yzn bunlardan evirerek buyurdu ki:
"Bu iki adamdan yz evirdiimi grmediniz mi? nk ben, iki melein, bu kiinin azna cennet meyvelerinden bir eyler koyduklarn
grdm. Anladm ki adam a olarak ld." Rasulullah (s.a.v.) sonra yle devam etti.
"Allah'a yemin olsun ki ite bu adam, Allah tealann, haklarnda: "man edenler ve imanlarn zulmle kartrmayanlar, ite emniyet iinde
[116]
olma onlarn hakkdr. Onlar doru yoldadr" buyurduu kimselerdendir."
89. Kendilerine kitap, hkm, hikmet ve Peygamberlik verdiklerimiz ite bunlardr. Eer o kfirler, bu verdiklerimizi inkr ederlerse bilsinler
ki, bunlar inkr etmeyecek bir kavmi, o verdiklerimize vekil klmzdr.

1- Katade, Dahhak, Suddi, bn-i Creyc ve Abdullah b. Abbastan nakledilen bir gre gre bu yette, Allahn yetlerini inkr edebilecekleri
bildirilen kimselerden maksat, Mekkeli Kurey mrikleridir. Ayetlerin kendilerine emanet edildii beyan edilen kimselerden maksat ise
[117]
Medineli Ensar'dr.
"Medine halk, Rasulullah kendilerine hicret etmeden nce, oray yurt edinmiler ve iman kalblerine yerletirmilerdi. Allah teala, bunlara
yetleri indirince Mekke halk, yetleri inkra giritiler. Allah teala da buyurdu ki:
[118]
"Eer unlar, yetleri inkr ediyorlarsa bilsinler ki, biz o yetleri, inkr etmeyen bir toplulua emanet etmiizdir."
3- Ebu Reca'ya gre ise, yetleri inkr edecek kimselerden maksat, Mekke halk, yetler kendilerine emanet edilenlerden maksat ise
[119]
meleklerdir.
4- Katadeden nakledilen dier bir gre gre, yetleri inkr edecek kimselerden maksat Kreyliler, bu yetler kendilerine emanet
[120]
edilenlerden maksat ise, bundan nceki yette zikredilen on sekiz Peygamberdir.
5- Taberi bu son grn tercihe ayan olduunu sylemitir. nk bu yetten nceki yetler de, bundan sonraki yet de Peyganberler
[121]
hakkndadr. Bu yetin de Peygamberler hakknda olduunu sylemek, yetleri birbirleriyle irtibatlandrma bakmndan daha uygundur.
91. "Allah hibir insana bir ey indirmemitir" demekle Allah' gerei gibi deerlendiremediler. De ki: "Musa'nn insanlara nur ve yol gs
terici olarak getirdii Kitab' kim indirdi? ki siz onu katlara yazp bir ksmn gsterip ounu gizlersiniz, atalarnzn ve sizin bilmediiniz
size onunla retilmitir." "Allah" de, sonra da onlar daldklar sapklkta brak, oynasnlar."

1- Muhammed b. K'b el-Kurezi, Katade ve Abdullah b. Abbasa gre bu yet-i kerime, Hz. Muhammed (s.a.v.)'den Hz. Musaya inen
[122]
mucizelerin benzerini isteyen bir Yahudi topluluu hakknda nazil olmutur.
a- Vlib'nin rivayetinde bnu Eb Talha kanalyla bn Abbas yle demitir:
"Yahudiler: "Ya Muhammed, Allah sana bir kitab indirdi mi?" diye sordular. Rasulullah (s.a.v.):
"Evet" buyurdu. Yahudiler bu sefer:
[123]
"Vallahi gkten hibir kitap indirmemitir" dediler de nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
b- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayete gre "Kfretmeleri ve Meryem'e byk iftirada bulunmalarndan"a kadar olmak zere "Kitab
[124]
ehli senin kendilerine gkten bir kitab indirmeni isterler..."
yetleri nazil olup da Hz. Peygamber bu yetleri yahudilere okuyarak onlarn
gemiteki o irkin ilerini haber verince Allah'n btn indirdiklerini inkr yoluna saptlar;
"Allah, beere hibir ey indirmemitir; Sana da indirmemitir, sa'ya da indirmemitir, Musa'ya da indirmemitir, hatt hibir insana hibir
ey indirmemitir." deyiverdiler de bunun zerine Allah Teal:
"Allah'n kadrini O'na yarar ekilde takdir etmediler. nk "Allah, hibir beere hibir ey indirmedi." dediler..." yet-i kerimesini
[125]
indirdi.
c- Muhammed b. K'b el-Kurez diyor ki:
"Yahudilerden bir ksm insanlar Rasulullaha geldi. Rasulullah bir elbiseye brnm vaziyette oturuyordu. Dediler ki:
"Ey Ebul Kasm, Musann, Allah tarafndan alp getirdii levhalar gibi sen de gkten bize bir kitap getirmez misin?" Bunun zerine Allah
teala:
[126]
yetini indirdi.
"Kitap ehli, gkten kendilerine bir kitap indirmeni islerler. Onlar Musa'dan bundan daha byn istemilerdi."
Yahudilerden bir adam, dizlerinin zerine oturdu ve dedi ki:
"Allah ne sana, ne Musaya ne saya ne de herhangi bir kimseye bir ey indirmitir." dedi. Bunun zerine Allah teala:
[127]
"O kfirler "Allah hibir insana bir ey indimedi" diyerek Allah hakkyla takdir etmediler..." yetini indirdi."
d- Fahreddin er-Razi der ki:
[128]
"Bu yet yahdiler hakknda nazil olmutur. limlerin ouna gre, mehur gr budur."
2- bn Abbas, Said b. Cbeyr ve krimeye gre bu ayet Mlik b. Sayf hakknda nazil olmutur.
a- bn Abbas (r.a) yle demitir:
"Mlik b. Sayf, Yahdi alimlerinden ve reislerinden, semiz ve iman bir adamd. Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)in yanna geldi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) ona:
"Tevrat' Musa'ya indiren Allah akna syle bakalm, o Tevrat'ta, "Allah, iman lime buzeder" diye buluyor musun? Sen de iman bir
limsin. Yahudilerin yedirdikleri eylerle imanlamsn" Bunun zerine oradakiler gldler ve Malik b. Sayf kzarak Hz. mer (r.a)'e
dnp:
"Allah hibir beere hibirey indirmedi" dedi. Bunun zerine yahdi kavmi ona:
"Yazklar olsun, bize byle demiyordun!" dedi. O da:
"O (Muhammed), beni kzdrd" dedi. Yahdiler, bu sznden dolay onu azledip, yerine Ka'b b. Erefi kendilerine bakan yaptlar. te bu
[129]
yetin sebeb-i nzl hakkndaki en mehur rivayet budur."
b- Said b. Cbeyr dedi ki:
"Yahudiler'den Malik b. Sayyif isminde bir adam gelip Peygamberle iddialat. Rasalullah (s.a.v.) bu adama buyurdu ki:
"Musa'ya Tevrat' indiren Allah akna syle, Tevrat'ta Allah'n, semiz, iman alime buz ettii hakikatini bulmuyor musun?" Malik'in kendisi
de yal, iman bir yahudi alimiydi. Bu yzden gazaba gelip:
"Vallahi Allah hibir beere hibir ey indirmemitir" dedi. Bunun zerine beraberinde bulunan arkadalar ona:
"Sana yazklar olsun. Allah Musa'ya da m hibir ey indirmedi?" dediler. O da:
[130]
"Vallahi Allah hibir beere hibir ey indirmemitir" dedi. Derken bu yeti Allah Teala inzal buyurdu."
[131]
c- Suyt, Sad ibn Cbeyr'den gelen bu rivayetin mrsel olduunu kaydeder.
[132]
d- bn Creyc'den gelen bir rivayette bu Mlik ibnu's-Sayfn Kurayza oullar yahudilerinin hahamlarndan olduu
,
e- Sad ibn Cubeyr'den gelen baka bir rivayette de bunun zerine kavminin onu bakanlktan azlederek yerine Ka'b ibnu'l-Erefi geirdikleri
[133]
ayrntsna da yer verilmektedir.
3- Sddiye gre ise bu yet-i kerime "Finhas" isimli bir Yahudi hakknda nazil olmutur. O, "Allah, Muhammede bir ey indirmedi" demi
[134]
ve bunun zerine de bu yet nazil olmutur.
4- Deerlendirme:
a- Ancak ikisi de yahudi olmalar hasebiyle dier rivayetlerle arasnda bir ihtilf saylmaz.
b- Daha nce (Nisa, 4/153 yetinin nzul sebebinde) getii zere Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den gelen baka bir rivayette ayrntlarda bir
takm farklar var. yle ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ellerini dizlerine balam oturmaktayd. Bir grup yahudi yanna geldiler ve:
"Ey Ebu'l-Kasm, Musa'nn, Allah katndan yklenip levhalar getirdii gibi sen de bize gkten bir kitab getirsen ya!" dediler. Bunun zerine
Allah Teal, Nisa: 4/153 yetini indirdi. O yahudilerden bir adam diz kt ve:
"Allah sana da, Musa'ya da, sa'ya da, hi kimseye de hibir ey indirmemitir." deyiverdi. Ellerini dizlerinden zen Raslullah (s.a.v.):
[135]
"Hi kimseye mi?!" diyordu."
c- Bu rivayetlerde yet-i kerimenin, bir yahudi, bir grup yahudi veya farkl yahudiler olsa da her hal krda ortak nokta olarak yahudiler
hakknda nazil olduu sylenir.
"limlerin ekserisi, bu srenin Mekki olduu ve bir defada toptan nazil olduu hususunda ittifak etmilerdir. Halbuki yahdilerin Hz.
Muhammed (s.a.v.) ile mnakaalar, Medine dneminde olmutur. O halde bu yetin, yahdiler ile yaplan mnazaralarla ilgili olduunu
sylemek nasl mmkn olur? Yine bu sre bir defada nazil olduuna gre, "u yet, falanca hadise hakknda nazil olmutur" denilmesi nasl
mmkn olur? te bunlar, bu gre karlk ileri srlen sorulardr. Bana gre, doruya en yakn olan yle denilmesidir: Belki de Malik b.
Sayf, bu szden rahatsz olunca Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Peygamberliini tenkid etmi ve:
"Allah, sana hibirey indirmemitir. Sen, Allah tarafndan gnderilmi bir Peygamber deilsin" demitir. te bu sz zerine bu yet inmitir.
Bundan maksad udur:
"Sen Allah Tel'nn Musa'ya Tevrat' indirdiini kabul ettiine gre, Allah'n bana hibirey indirmemi olduu hususunda srar etmen
mmkn deildir. nk ben nasl bir insan isem, Musa da bir insan idi. Sen, Allah Tel'nn bir insana vahiy ve kitap indirdiini kabul
edince, Allah'n bana hibirey indirmediini kati ve kesin olarak sylemen imkansz olur." Binenaleyh bu yetten kastedilen ey, Hz.
Muhammed (s.a.v.)'in iddia ettii eyin, imkansz bir ey olmayp, yahdi olan muarzn da onu inkarda srar etmesinin bir anlam
bulunmadn, bilakis bu hususta yapabilecei en son eyin Hz. Peygamber'den bir mucize istemek olup; eer O, bu mucizeyi getirebilir ise,
zaten maksadn da bu olduunu; byle bir talepte bulunmazsa, zaten bir meselenin olmayacan beyan etmektir. Bu yahdinin, Allah
Tel'nn Hz.Musa'ya kitap indirdiine inand halde, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e, hibirey indirmediini kesin olarak sylemesi, srf cehalet
ve takliddir. Bu izah ile ilk iki soruya cevap verilmi olur.
Bu srenin tamam Mekkdir ve bu yet mstesna, tek bir defada nazil olmutur. nk bu yet Medine'de ve bu hadise hakknda nazil
[136]
olmutur."
5- Mcahid ve Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre bu yet, Kurey mrikleri hakknda nazil olmutur. Allah teala bu
[137]
yetle Kurey mriklerinin "Allah, hibir beere bir ey indirmemitir." szlerini bizlere bildirmitir.
a- bn Eb Nech'in Mchid'den rivayetinde "Allah beerden hi kimseye bir ey indirmemitir." diyen Kurey mrikleri hakknda" indiine
[138]
dair bir gr de tefsirlerde yer almaktadr.
b- Taberi, bu son grn tercihe ayan olduunu sylemitir. Zira, bundan nceki yetler, mrikler hakkndadr. Bu yetin de onlardan
bahseder olmas daha mnasiptir. Yahudilerin ise zikri gememitir. Ayrca Yahudilerin, "Allah herhangi bir beere hibir kitap indirmemitir"
eklinde bir inanlar da yoktur. nk onlar, Hz. brahime sabitelerin, Davuda Zebur'un ve Musaya da Tevratn indiine iman
[139]
etmektedirler.
c- bn Kesr "Ayet-i kerimenin Mekke'de inmi olmas, yahudilerin gkten beere kitab indiini inkr etmemeleri, mrik araplarn ise kesin
[140]
olarak insanlardan peygamber gnderilmesini uzak grdkleri" gerekeleriyle bu gr dierlerine tercih etmektedir.
a- te yandan bu yet-i kerimenin yahudilerin veya yahudi Mlik ibnu's-Sayf veya Finhs hakknda veya onlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'le
tartmalar zerine nazil olduuna dair rivayetlere nazaran bu yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmas gerekiyor. Aslnda
bu, Srenin Mekke-i Mkerreme'de ve bir defada toptan nazil olduu gr ve rivayetleri ile eliiyorsa da daha nce getii zere bunun
istisnalar vardr ve surenin banda zikrettiimiz gibi bu yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olduuna dair rivayetler de vardr.
Ayrca "Surenin tamam Mekke'de nazil oldu." sznn, "Surenin byk bir ksm; belki o zamana kadar grlmedik ekilde ok sayda yeti
[141]
bir defada Mekke'de nazil oldu." anlamna kullanlm olmas da ihtimal dahilindedir.
93. "Uydurduu yalanlar Allah'a isnad eden veya kendisine hibir ey vahyolunmamken: "Bana vahiy geliyor" diyen ve bir de: "Allah'n in
dirdii gibi yetleri ben de indiririm" demekte olan kimseden daha zalim kim olabilir? Btn bu zalimlerin, lmn penesine dtkleri
srada, meleklerin ellerini uzatarak: "Haydi bakalm ruhunuzu teslim edin. Allah'a kar hak olmayacan sylemi ve O'nun yetlerini,
kibirinize yediremeyip inkr etmi olduunuz iin bugn siz, hakaret azabyla cezalandrlacaksnz" dediklerini bir grsen."

1- krime ve Katdeden rivayet edildiine gre mfessirlerin ouna gre bu yet, Mseylemet'l-Kezzab el-Hanef ile San'al el-Esvedu'lAns hakknda nazil olmutur.
a- krime'den rivayete gre "bu yet, Mseylemet'l-Kezzab el-Hanef hakknda inmitir. Bu adam (yetlerin sonuna gya benzetmek
amacyla sanki yet okuyormu gibi) kafiyeli sz syler, seci' dizer, aybdan haber verir, nbvvet iddiasnda bulunur ve Allah'n ona vahiy
[142]
indirdiini iddia ederdi."
[143]
b- Katde'den ise "Mseylime ve el-Esved el-Ans hakknda nazil olduu" gr rivayet edilmitir.
c- Mfessirler yle demektedirler:
"Bu ayet, Yemmeli Mseylimetu'l-Kezzab ile, San'al el-Esvedu'l-Ans hakknda nazil olmutur. nk bunlar, bir yalan ve bir iftira olmak
zere, Allah katndan gnderilmi birer neb ve rasul olduklarn iddia ediyorlard... Mseylime, "Muhammed, Kurey'in Peygamberi, ben de
[144]
Hanifeoullarnn Peygamberiyim" diyordu."
d- Abdullah b. Abbas, Rasulullahn yle dediinin kendisine anlatldn sylemitir:
"Ben uykuda iken iki elime altndan iki bileziin verildiini grdm. Bunlardan korktum ve ho karlamadm, bana izin verildi. Ben onlara
fledim. kisi de uup gittiler. Ben o iki bilezii, "Ortaya kacak iki yalanc" olarak yorumladm" Hadisi rivayet edenlerden Ubeydullah diyor
ki:
[145]
"Bunlardan biri, Feyruzun, Yemende ldrd Esvedl-Ansi'dir. Dieri ise Mseylime'dir."
e- Dier bir rivayette hadisin sonu yledir:
"Bana, o iki bilezie flemem vahyedildi. Ben de onlara fledim. Onlarn ikisi de uup gittiler. Ben onlar, aralarnda bulunduum iki
[146]
yalancya yorumladm. Onlar da, San'a ehrinin yneticisi ve Yemamenin idarecileridir."
2- Abdullah bn Abbasa gre bu ayet yahudiler hakknda nazil olmutur.
a- bn Cerr'in Ali ibn Eb Talha kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde o yle diyor:
[147]
"Yahudiler: "Allah'a yemin olsun ki Allah gkten hibir kitab indirmemitir." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
93- "...Allah'n indirdii gibi ben de indireceim" diyenden daha zalim kim olabilir?..."

1- bn Abbas, urayhbil b. Sa'd ve krimeye gre ayetin bu ksm Abdullah b. Sa'd b. Eb Sarh hakknda nazil olmutur.
a- bn Abbas'n Kelb'den olan rivayetine gre "ayetin bu ksm da Abdullah b. Sa'd b. Eb Sarh hakknda nazil olmutur. Bu adam slam'
konuurdu. Derken birgn Rasulullah (s.a.v.) bu zat, birey yazdrmak zere ard. Mu'minn Sresi'ndeki "Yemin olsun biz insan,
amurun szlm hlasasndan yarattk" 12. yetinden itibaren 14. yete dein nazil olunca "Allah'n indirdii gibi ben de indireceim"
diyenden daha zalim kim olabilir?" bu yetleri ona yazdrd. Nihayet "Sonra biz o insan baka bir yaratl merhalesi olarak in ettik"
ksmna gelince Abdullah, insann bu detayl ekilde peyder pey gelierek yaratlmas evrelerinden dolay hayrete dt ve: "ekil ve suret
verenlerin en gzeli olan Allah ne ycedir" dedi (ki Abdullah'n farknda olmadan syledii bu sz, ayn zamanda bu yetin son ksmdr).
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"te senin bu dediin ekilde bana vahiy indirildi" buyurunca, Abdullah o vakit pheye dp dedi ki:
"Yemin olsun ki, eer Muhammed bunu gerekten doru sylediyse O'na vahyolunduu gibi mutlaka bana da vahiy gelmi demektir. Eer
yalan dediyse ben de O'nun dedii gibi derim." te bu yeti kerimenin ifade buyurduu hadise budur. Ve bu adam mteakiben slam'dan
[148]
ayrld (dinden kt)"
b- Abdurrahman b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Nuaym'dan, o Muhammed b. Yakub el-Emev'den, o Ahmed b. Abd'l-Cebbar'dan, o
Yunus b. Bkeyr'den, o Muhammed b. shak'tan, o da urayhbil b. Sa'd'dan bize u rivayette bulundu:
"Bu yet, Abdullah b. Sa'd b. Sarh hakknda nazil oldu. Bu adam

"Yaknda ben de Allah'n indirdii gibi vahiy indireceim" demi ve bylece mrted olmutu. Rasulullah (s.a.v.) Mekke'ye girince, bu
Abdullah kap st kardei olan Osman'a snmt ve onun yannda saklanmt. Nihayet Mekkeliler Rasulullah (s.a.v.)'n ilan ettii genel
[149]
afla i huzuru bulunca, Osman bu adam Rasulullah (s.a.v.)'a getirip onun iin eman dilemiti."
c- Taber'nin Sudd'den rivayetle tefsirinde zikrettii bir haberde ise "Abdullah ibn Sa'd ibn Eb Serh'i pheye dren hadise biraz daha farkl
olmakla birlikte zde farkl deildir. Bu rivayette onun,
"Allah Azz'dir, Hakm'dir." eklinde gelen bir vahyi "Allah afr'dur, Rahm'dir." eklinde veya
"Allah Sem'dir, Alm'dir." eklinde gelen bir vahyi deitirerek "Allah Alm'dir, Hakm'dir." eklinde yazd ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
sorduunda da
"Evet ikisi eittir, aralarnda fark yoktur." cevabn ald; bunun zerine kukuya kaplarak:
"Eer Muhammed'e vahyolunuyorsa bana da vahyolundu; eer ona bunlar Allah indirmise ben de Allah'n indirdii gibi indirdim." deyip
irtidad ettii ve mriklere iltihak ettii; orada bnu'l-Hadram'ye veya Abdddr oullarna Ammr ve Cubeyri jurnalleyerek mrikler
tarafndan ikence edilmelerine sebep olduu;
"Kalbi iman zere mutmain olduu halde kfre zorlananlar mstesna olmak zere her kim de imanndan sonra Allah' tanmaz, kfre sinesini
[150]
yetinin de ite bu bn Eb Serh ile onun tarafndan
aarsa Allah'n gazab onlarn bandadr. Onlar iin en byk azb vardr."
[151]
jurnallenen Ammr ve Cubeyr hakknda nazil olduu anlatlmaktadr
ki aslnda daha nce anlatlan olayda belli bir yet zikredilirken
bunda daha genel ifadelere yer verilmekle sanki bu gibi hadiselerin birikimi zerine bn Eb Serh irtidad etmi ve onun bu irtidad zerine de
[152]
bu yet-i kerime indirilmi gibidir."
d- krime'den rivayet edildiine gre "bu yet Abdullah bni Sa'd bni Serh hakknda indirildi. O neb Aleyhisslm'a yazard. Aleyhisselm
"Azizn Hakm" diye imla ederdi. O "Gafurun Rahm" diye yazar, sonra Raslullah'a okurdu. Raslullah:
[153]
Evet olur, ikisi ayndr. buyururdu. slamdan kt ve Kureye iltihak etti."
2- krime ve baz mfessirlere gre bu ayet en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda inmitir.

a- krime'den farkl bir rivayet daha zikredilir: Hafs ibn mer'in el-Hakem ibn Ebn'dan, onun da krime'den rivayetine gre en-Nadr ibnu'lHris "Un tenlere, hamur edenlere, ekmek yapanlara, bunlar lokma lokma yiyenler yemin olsun ki..." eklinde Kur'n'a nazre yapmaya
[154]
kalkm ve bu yet-i kerime bunun zerine onun hakknda nazil olmutur.
b- Mfessirler yle demektedirler:
"Bu ifadeyle Nadr bn el-Haris'in,
[155]
eklindeki szyle, yine onun Kur'an hakkndaki,
"Eer dilersek biz de elbet bunun benzerini syleriz..."
[156]
"Bu eskilerin masallarndandr... Herkes byle bir sz syleyebilir..." eklindeki sz kastedilmitir."
a- Mehur olan bu ayetin Abdullah ibn Eb Serh hakknda inmi olduudur.
b- Taberi diyor ki:
"yet-i kerime, umumi bir ekilde, Allaha kar yalan uyduranlar, kendisine bir ey vahyedilmedii halde "Bana vahyedildi" diyenleri ve
"Ben de Allah gibi kitap indiririm" diyenleri zikretmitir. Bu itibarla, yetin, yukarda zikredilen btn kiileri ve onlardan sonra gelip te ayn
[157]
iddiada bulunan dier kimseleri kapsadn sylemenin yetin umumi ifadesine daha uygun olacan beyan etmitir."
93. " Btn bu zalimlerin, lmn penesine dtkleri srada, meleklerin ellerini uzatarak: "Haydi bakalm ruhunuzu teslim edin. Allah'a
kar hak olmayacan sylemi ve O'nun yetlerini, kibirinize yediremeyip inkr etmi olduunuz iin bugn siz, hakaret azabyla ce
zalandrlacaksnz" dediklerini bir grsen."

1- Ayetin bu ksmnn ini sebebi olarak daha garip bir gr Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan rivayet edilmitir. "Buna gre yetin bu ksm
Hz. Peygamber (s.a.v.) ve ashab ile birlikte Medine-i Mnevvere'ye hicret etmeyip Mekke-i Mkerreme'de kalarak imanlarn gizleyen, Bedr
Gazvesinde mriklerle birlikte savaa kan ve iki ordu karlatnda mslmanlarn azln grerek dinlerinden dnenler hakknda
[158]
inmitir."
94. Andosun ki siz, ilk defa yarattmz gibi yapayalnz ve teker teker huzurumuza geldiniz ve size vermi olduklarmz ardnzda braktnz.
Hani, ortaklarnz olduunu zannettiiniz efaatilerinizi de beraberinizde grmyoruz. Andolsun ki aranzdaki balar kopmu, bo yere
(ortaklarnz) zannettikleriniz de sizden kaybolup gitmitir.

1- krime'den rivayet edildiine gre "en-Nadr ibnu'l-Hris: "Lt ve Uzz elbette bana efaat edecekler." demi ve onun bu sz zerine bu
[159]
yet-i kerime nazil olmutur."
[160]
2- "Allah'a kar yalan uyduran ve yetlerini yalan sayandan daha zlim kim vardr? uras muhakkak ki zlimler felaha ermezler."
yetinin de ayn sebeple nazil olduu rivayeti biraz nce o yetin nzul sebebinde gemiti.
100. "Cinleri O yaratmken kafirler Allah'a ortak kotular. Kr krne O'na oullar ve kzlar uydurdular. Haa, O onlarn vasflandrma
larndan ycedir."

1- Kelb dedi ki:
"Bu yet, "Allah Teala ve blis iki kardetirler. Allah, insanlarn, canllarn ve drt ayakl hayvanlarn yaratcs, blis de ylanlarn, yrtc
[161]
canavarlarn ve akreplerin yaratcsdr" diyen zndklar topluluu hakknda nazil olmutur."
2- bnu's-Sib'den rivayete gre ise "Allah nuru, suyu, hayvanlar; blis de karanl, yrtc hayvanlar, ylan ve akrepleri yaratmtr." diyen
[162]
zndklar hakknda inmitir.
108. "Allah'tan baka yalvardklarna svmeyin k, onlar da cahilliklerinden dolay Allah'a svmesinler. Bylece her mmete iini gzel
gsterdik, sonra dnleri Rab'lerinedir. O, ilediklerini haber verir."

1- Valib'den gelen rivayette bn Abbas'n dediine gre, mrikler:
"Ey Muhammed, ya ilahlarmza svmekten vazgeersin ya da biz de senin Rabbi'ni mutlaka hicvedip, yereceiz." dediler de bunun zerine
[163]
Allah (c.c.) dmanlk yaparak, bilmeyerek Allah'a kfretmesinler diye mslmanlar onlarn putlarna kfretmekten nehyetti."
[164]
2- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan rivayete gre "Siz ve Allah'n dnda tapndklarnz cehennem odunusunuz..."
olunca mrikler:
"Ey Muhammed, ya bizim tanrlarmza svmeyi ve onlar ayplamay brakrsn, ya da biz de senin tapnmakta olduun tanrn hicvederiz."
[165]
dediler de bunun zerine bu yet-i kerime indi."
"Bu rivayette bence iki mkil sz konusudur:
1) Alimler bu srenin, bir defada (toptan) nazil olduu hususunda ittifak etmilerdir. Binaenaleyh "Bu yetin sebeb-i nzul udur" demek
nasl mmkn olur.
2) Mrikler Allah'n varln kabul ediyor ve, "Putlara ibadet, ancak Allah katnda efaati olacaklar iin makbul olmutur" diyorlard. Bu
byle olduuna gre, onlarn Allah'a hakarete ve svmeye yeltenmeleri nasl dnlebilir?"
Burada birka ihtimal bulunmaktadr:
a) Belki de onlarn bir ksm "Dehriyyun"dan olup, yaratc'nn varln kabul etmezlerdi. Binaenaleyh, onlar bu tr aklszlklara aldr etmez
(Halik hakknda hakaret szleri sarf edebilirlerdi).
b) Sahabe-i Kiram, putlar tenkit edip alaya aldklarnda, onlar da Hz. Peygamber'i tenkid edip alaya alyorlard. Nitekim Allah Tel,
[166]
ve,
"Muhakkak ki sana bat edenler, ancak Allah'a biat etmi olurlar.."
[167]
"Muhakkak ki Allah'a eziyyet edenler..."
yetlerinde olduu gibi, Peygamberi tenkit etmeyi, Allah'n kendisini tenkit edip hicvetme
yerine koymutur.
c) Belki de, kfirlerin cahil tabakas iinde, Hz. Peygamberi nbvvet iddiasna sevkedenin eytan olduunu vehmedenler bulunuyordu.
Sonra o kimse cehaletinden dolay bu eytan, "Hz. Muhammed'in ilah..." olarak adlandryorlard. Bu aklamaya gre o kimse, Hz.
[168]
Muhammed'in ilhna svm oluyordu."
4- Katade de unu syledi:
"Mslmanlar, kfirlerin putlarna sver, onlar da bu svmeyi mslmanlara evirirlerdi. te bu yzden Allah Teala mslmanlar, Allah
[169]
hakknda hibir bilgileri olmayan cahil bir topluluu Rableri'ne kfrettirmekten men etti."
5- Ma'merin Katde'den (r.a.) haber verdiine gre o yle dedi:
[170]
"Mslmanlar kafirlerin putlarna sverler, kfirler de Allah Tel'ya sverlerdi. Allah Tel bu yeti indirdi."
6- Sdd de u rivayette bulunmutur:
"Eb Talib'e lm gelip atnca Kureyliler dediler ki:
"Gidelim u adamn yanna kalm da kardeinin olunu (Muhammed'i) bizden bertaraf etmesini kendisine tavsiye edelim. Zira, biz O'nu, Eb
Talib'in lmnden sonra ldrmekten haya ederiz. nk bu takdirde Arab Milleti:
"Amcas O'nu koruyordu. Onun vefat etmesini frsat bilip O'nu ldrdler" diye dedi-kodu yapar." Bunun zerine Eb Sfyan, Eb Cehil,
Nadr b. Haris, Halefin iki olu olan meyye ve Ubeyy, Ukbe b. Eb Muayt, Amr bn As ve Esved b. Bahter kalkp Eb Talib'e gittiler ve
dediler ki:
"Sen, bizim bymz ve ulumuzsun. Muhammed bize ve ilahlarmza gerekten eziyet etmektedir. Binaenaleyh kendisini arp da
ilahlarmz diline dolamaktan onu yasaklaman istiyoruz. Bylece biz de onu ve ilah'n kendi hallerine brakalm." Eb Talib de Rasulullah
(s.a.v.)' ard ve kendisine:
"u gelenler senin kavmin ve amcaoullarndr" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"steiniz nedir?" buyurdu. Onlar da:
"Bizim ve ilahlarmzn yakasn brakmanistiyoruz, biz de seni ve ilahn kendi halinize brakmak istiyoruz" dediler. Eb Talib dedi ki:
"Kavmin gerekten sana insafl ve adaletli davrand. Haydi tekliflerini kabul et." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Bana syler misiniz, eer ben, bu istediiniz eyi size balasam, siz bana kendisiyle Arab Milleti'ne hakim olacanz, Arab olmayanlarn da
size boyun eecei bir kelimeyi balayacak msnz?" Eb Cehil:
"Evet, babann hakk iin o kelimeyi ve onun on mislini elbette sana vereceiz. Peki nedir o kelime?" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"La ilahe illallah deyin" buyurdu. Bunun zerine onlar buna yanamadlar ve rkp tiksindiler. Eb Talib dedi ki:
"O kelimeden bakasn syle ey kardeimin olu. Zira kavmin o kelimeden rktler." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Amca, ben o kelimeden bakasn syleyecek birisi olamam. Onlar, gnei getirip elimin iine koysalar bile ben yine de o szden bakasn
syleyemem." Bu sefer onlar:
"Ya ilahlarmza svmekten uzak durursun, ya da sana ve sana emredene (Allah'a) elbette biz de sveceiz" dediler de nihayet Allah Teala bu
[171]
yeti indirdi."
109. "Kendilerine bir mucize gsterilirse, mutlaka ona inanacaklarna dair btn gleriyle Allah'a yemin ederler. De ki: "Mucizeler, ancak
Allah katndadr"; onlarn, mucize geldii zaman da inanmayacaklarn anlamyor musunuz?
110. Onlarn kalblerini, gzlerini, ona ilk defa inanmadklar gibi eviririz; onlar taknlklar iinde akn akn brakrz.
111. Eer biz onlara melekleri indirsek, ller onlarla konusa ve her eyi karlarna toplasaydk, Allah dilemedike, yine de inanmazlard;
fakat onlarn ou bunu bilmiyorlar."

[172]
yet-i
l- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan rivayete gre "ayet dilemi olsaydk onlar zerine gkten bir yet, bir mucize indirirdik..."
kerimesi nazil olunca mrikler:
"Haydi onu zerimize indir, indir ki vallahi eer indirirsen ona iman edeceiz." dediler. Mslmanlar da:
[173]
"Ey Allah'n elisi, onu indir ki iman etsinler." dedi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime indi."
2- Muhammed b. Musa b. Fadl, Muhammed b. Yakub-i Emevden, o Ahmed b. Abdu'l-Cebbar'dan, o Yunus b. Bkeyr'den, o Eb Ma'er'den,
o da Muhammed b. Ka'b el-Kurazi'den bize u rivayeti haber verdi:
"Kureyliler Rasulullah (s.a.v.) ile konutular da yle dediler
"Ya Muhammed, sen bize Musa'nn, kendisiyle taa vurup da tatan on iki gzenin fkrtt bir deneinin olduunu, sa'nn lleri
dirilttiini, Semd Kavmi'nin de bir dii develeri olduunu haber veriyorsun. Madem ki yle, sen de bize u mucizelerden birisini getir de seni
tasdik edelim" Rasulullah (s.a.v.):
"Size ne gibi bir mucize getirmemi istiyorsunuz?" buyurdu. Onlar:
"Safa Tepesi'ni bize altn yapman istiyoruz" dediler. Rasulullah (s.a.v.):
"Peki bunu yaparsam beni tasdik edecek misiniz?" buyurdu. Onlar da:
"Evet, Vallahi bunu yaparsan, topluca sana tabi olacaz" diye yemin ettiler. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) dua etmeye balad. Derken
Cebrail (a.s.) gelip Rasulullah (s.a.v.)'a dedi ki:
"Sen istediin takdirde Safa Tepesi altn olur. Fakat ben, herhangi bir mucize gnderip de mucize tasdik edilmedii takdirde mutlaka azab
indiririm. Eer istiyorsan, onlar brakaym da ta ki tevbe edenleri tevbe etsin." Rasulullah (s.a.v.):
[174]
"O halde onlar brak tevbe edenleri tevbe etsin" buyurdu. te Allah Teala bu yetleri bundan dolay indirdi."
[175]
3- bn Kesir, bu rivayetin mrsel olmakla birlikte bunu destekleyen baka kanallardan rivayetlerinin de olduunu belirtmitir.
4- Baka bir rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'den mucize gstermesini isteyenlerin Mekke mrikleri deil, m'minler olduu ve
mriklerin: "Kendilerine bir mucize geldii takdirde iman edeceklerine yemin etmeleri zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabnn:
"Ey Allah'n Rasl, madem ki kendilerine mucize gelince iman edeceklerine yemin ediyorlar; Rabbndan bunu iste." dedikleri ve dolaysyla
[176]
bu yet-i kerimenin nzul sebebinin mrikler deil m'minler olduu kaydedilmektedir.
5- Ayetin nzulne ister inananlarn, ister mriklerin mucize gsterilmesini istemeleri sebep olsun aslnda iki rivayet arasnda zde fark
yoktur ve istek birdir: Mucize gsterilmesi. Ayrca iki durumun da (hatt rivayette verilen hadisenin) ayn mecliste olmas uzak deildir:
Mrikler, yannda ashab varken Allah'n Rasl (s.a.v.)'nden byle bir istekte bulunmu ve iman edeceklerine yemin etmiler; onlarn bu
isteklerine ashabn istei de eklenmi ve bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) Rabbndan mu'cize istemek zere dua etmeye balam ve olay
[177]
bunun zerine gelimi olabilir. Dolaysyla iki rivayet ve yukardaki rivayetler arasnda bizce bir ihtilf sz konusu deildir.
[178]
6- bn Cureyc'den rivayete gre ise bu hadise zerine bu yet-i kerime inmitir.
7- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan rivayete gre ise Mekke halkndan bir grup iinde slm ve mslmanlarla alay edenler Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Baz llerimizi dirilt de onlara soralm: Senin getirdiin gerek mi yoksa btl m? Ya da bize melekleri gster de senin Allah'n elisi
olduuna dair ehadette bulunsunlar, ya da Allah' ve melekleri karmza getir." demiler de bunun zerine bu yet-i kerime (111) nazil
[179]
olmu.
8- bn Abbs'tan rivayette o yle demitir:
"Mekke halkndan Kur'n ile alay edenler u be kii idiler: el-Veld ibnu'l-Mura el-Mahzm, el-As ibn Vil es-Sehm, el-Esved ibn
Abdiyas ez-Zuhr, el-Esved ibnul-Muttalib ve el-Hris ibn Hanzala. Bunlar, Mekke halkndan bir grupla birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelmiler ve ona:
"Bize melekleri gster ki onlar senin Allah'n elisi olduuna ehadet etsinler veya llerimizden bazsn dirilt de onlara soralm bakalm:
Senin sylediklerin gerek mi yoksa btl m? Ya da ileri srdklerine kefil olmalar iin Allah' veya melekleri karmza getir." demiler de
[180]
bunun zerine bu yet-i kerime (111) nazil olmu.
"Biz defalarca unu anlattk: Mfessirler bu surenin bir defada nazil olduu hususunda ittifak edince, "Bu yet, falanca hdise hakknda nazil,
oldu!" demek, ok mkil bir mesele olur. Ama bizim akladmz izah ekline gelince, ki bu da, bundan maksad, onlarn bir ksmnn "ayet
kendilerine bir yet gelirse Hz. Muhammed'e iman edecekleri hususunda var gleriyle yemin etmi olduklar" eklindeki szlerine cevap
olmasdr. te Allah Tel bu sz, onlarn yalan sylediklerini, gelmi olan yetlerden sonra baka yetler gndermede bir fayda
bulunmadn, aksine doruyu yalandan ayrmak iin, mutlaka tek bir mu'cizenin dahi kafi geleceini, ama bundan fazlasn istemenin ise srf
bir tahakkm ve ii yokua srme ve ihtiya duyulmayan bir ey olduunu; aksi halde onlarn, ikinci mucizenin izharndan sonra ncsn,
ncden sonra drdncsn... isteyebileceklerini, delilin ve durumun, bir noktada karar klp son bulmamas gerekeceini, bunun ise,
[181]
nbvvet kaplarnn kapanmasn icab ettireceini beyan etmek iin zikretmitir."
114. Allah'tan baka bir hakem mi aryacakmm?! Halbuki O'dur size kitab mufassal bir ekilde indirmi olan. Kendilerine kitab vermi
olduklarmz bilirler ki o, Rabbn katndan hak olarak indirilmitir. yleyse sakn pheye denlerden olma.

1- Mverd'nin zikrettiine gre "Kurey mriklerinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e: "Bizimle senin aranda bir hakem tayin et; dilersen yahudi
hahamlarndan, dilersen hristiyan papazlardan. Ki senin durumunla ilgili kitaplarnda bulunan bilgileri bize haber versinler." demeleri zerine
[182]
bu yet-i kerime nazil olmutur."
116. Eer sen, yeryzndekilerin ouna uyarsan onlar seni Allah'n yolundan saptrrlar. Onlar ancak zanna uyarlar ve yine onlar ancak yalan
syler dururlar.
117. Muhakkak ki Rabbin, yolundan sapanlar en iyi bilendir ve O, hidayete ermi olanlar da en iyi bilendir.
118. Eer O'nun yetlerine iman etmiler iseniz, zerine Allah'n ad anlm olanlardan yeyin.

1- Ferr'nn zikrettiine gre kfirler mslmanlara:
"Kendi ldrdklerinizi yiyorsunuz da Rabbnzn ldrdn m yemiyorsunuz?" demilerdi. te bunun zerine bu yet-i kerime (116)
[183]
nazil oldu."
2- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde ise o yle anlatyor:
"Allah Teal, l etinin yenilmesini haram klnca mrikler mslmanlara:
"Bir de Allah'a tapndnz iddia ediyorsunuz. Halbuki Allah'n ldrd -l hayvan kastediyorlar- yemenize kendi ldrdklerinizden
[184]
daha lyktr." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime (118) nazil oldu."
3- Abdullah ibn Abbs anlatyor:
"Birtakm kimseler Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, Neden kendi ldrdklerimizi (Allah'n adn anarak boazladmz hayvanlarn etini) yiyoruz da Allah'n ldrdklerini
(l hayvan etini, bizim ldrmemizle deil de kendi kendine veya baka bir sebeple len hayvann etini) yemiyoruz?" diye sordular da Allah
[185]
Teal bu yetleri indirdi.
4- Bu iki hadisenin -ki ayn hadise olmas, yani ikisinin bir tek hadise olmas kuvvetle muhtemeldir- yine bu surenin 121. yetinin nzul
sebebi olduuna dair rivayetler biraz sonra gelecektir. Aslnda bu yet-i kerimelerden balyarak 121. yete kadarki yetler hep ayn siyak
[186]
zeredir ve herhalde bu hadise zerine btn bu yetler inmi olmaldr.
119. Size ne oluyor ki zerine Allah'n ad anlm olarak (boazlanan) eyden yemiyorsunuz? Halbuki darda kalmanzn dnda size haram
olanlar O, uzun uzadya aklamtr. Dorusu biroklar hev ve heveslerine uyarak bilmeden dallete dryorlar. phesiz ki Rabbn, O
Rabbn haddi aanlar en iyi bilendir.

1- mam Ebu Mansur'un sylediine gre "baz mslmanlarn srf zahidane bir hayat yaamak iin baz hell ve ho eyleri yemekten
[187]
saknmalar, bunlar yemede ekingen davranmalar zerine nazil olmutur."
121. "zerine Allah'n adnn anlmad kesilmi hayvanlar yemeyin, bunu yapmak Allah'n yolundan kmaktr. Dorusu eytanlar sizinle
tartmalar iin dostlarna fsldarlar, eer onlara itaat ederseniz phesiz siz mrik olursunuz."

1- krime'den rivayete gre "baz mrikler Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girdiler ve:
"Ya Muhammed bize haber ver. Koyun ld vakit onu kim ldrmektedir?" Rasulullah (s.a.v.):
"Onu Allah ldrmektedir" buyurdu. Mrikler de yle dediler:
"u halde senin iddiana gre sen ve arkadalarnn ldrdkleri helal, kpek ve doann ldrdkleri haram yle mi?" te Allah Teala bu
[188]
yeti bu sebepten dolay indirmitir."
2- krime'nin rivayetine gre "Allah Teala l hayvann etinin yenmesini haram klan yetini indirince Farisler'den olan Mecsler, Cahiliyye
Devri'nde dostlar olduklar ve aralarnda yazp haberletikleri Kurey Mrikleri'ne u haberi yazdlar:
"Muhammed ve Ashab, Allah'n emrine uyduklarn iddia ediyorlar, sonra da ardndan, kendi kestiklerinin helal, Allah'n kestiinin ise haram
olduunu sylyorlar." Bylece mslmanlardan bir grup insann gnlne bundan dolay birazck phe dt de nihayet Allah Teala bu yeti
[189]
indirdi."

"zerine Allah'n ad anlmam olanlardan yemeyin..." yeti nazil olunca ranllar, Kureylilere yle haber gnderdiler:
"Muhammed'le tartn ve ona deyin ki:
"Senin elinle, bakla kestiin hell oluyor da Allah'n altn bir emr ile kestii -ly kastediyorlar- mi haram?" Bunun zerine
"Dorusu eytanlar sizinle mcadele etmeleri iin kendi dostlarna telkinde bulunurlar. ayet onlara itaat ederseniz hi phesiz sizler de
mrikler olursunuz." yet-i kerimesi nazil oldu. Buradaki eytanlar Kurey mriklerine Hz. Muhammed'le tartma malzemesi veren
[190]
putperest ranllar, dostlar da Kurey mrikleridir."
4- Hadise bn Cureyc tarafndan krime'den rivayetle yle anlatlyor:
"Kurey mrikleri, Rumlara kar ranllarla mektuplarlard. Bu mektuplarndan birinde ranllar Kurey mriklerine:
"Muhammed ve ashab Allah'n emrine uyduklarn sanyorlar. Allah'n altn bakla kestiini -l hayvan iin bu tabiri kullanyorlarMuhammed ve ashab yemiyor da kendi kestiklerini yiyorlar." diye yazdlar. Mrikler de bunu Muhammed'in ashabna yazdlar da ashabdan
bazlarnn iine bir kuku dt ve bunun zerine Allah Teal "Bu bir fsktr. Dorusu eytanlar sizinle mcadele etmeleri iin kendi
dostlarna telkinde bulunurlar. ayet onlara itaat ederseniz hi phesiz sizler de mrikler olursunuz." yet-i kerimesini ve "Onlardan kimisi
[192]
[191]
yetini indirdi."
kimisini aldatmak iin yaldzl szler fsldarlar..."
5- bn Abbs'tan rivayete gre de yahudiler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Kendi ldrdmzden yiyoruz da Allah'n ldrdnden neden yemiyoruz?" diye sormular ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[193]
kerimeyi indirmi.
Ancak Ebu Davud tarafndan rivayet edilen bu habere bir ka ynden itiraz edilmitir:
a) Yahudiler de aynen mslmanlar gibi zerine Allah'n ad zikredilmeden boazlanan hayvanlarn etini yemezler ve hatt bu konuda
mslmanlardan daha da titiz davranr ve mesel unutmay bile kabul etmezler. O halde neden gelsin de Hz. Peygamber (s.a.v.)'le bu konuda
tartsnlar.
b) En'm Sresinin Mekke'de indiinde adeta ittifak vardr ve yahudilerin Mekke-i Mkerreme'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'le mnakaalar
yoktur. Olsa olsa Mekke mrikleri onlardan, Hz. Muhammed ile tartmak ve onu ilzam etmek zere bilgi ve malzeme istemi ve yahudiler de
Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ilzam sadedinde ve kendileri kabul etmemekle birlikte srf kfr ve inatlarndan mriklere byle bir akl vermi
olabilirler ki bu durumda da bu soruyu soranlar -arkalarnda yahudiler olsa da- mriklerdir.
c) Hadisin birbirini te'yid eden dier kanallardan rivayetinde "Yahudiler" kayd olmakszn "Bir grup insan Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi,
[195]
[194]
ve mehur olan da budur.
mrikler Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldi..." ifadeleri ile hadise verilmektedir
6- Mriklere, Hz. Peygamber ile tartmalar iin bu fikri verenin bls veya cin eytanlar olduuna dair bn Abbs'tan bir gr daha rivayet
[196]
edilmise de
aslnda bu fikri verenin kim olduuna baklmakszn dile getirenler Mekke mrikleridir ve yet-i kerime onlarn gelip Hz.
Peygamber (s.a.v.) veya ashabna "Kendi kestiimiz ve ldrdmz hell iken Allah'n ldrd neden haram olsun?!" demeleri zerine
[197]
yet-i kerime inmitir.
"nsanlar Raslullah'a geldiler ve:
"Ey Allah'n Rasl, yiyoruz ldrlmyoruz. Yemiyoruz Allah ldrmyor." dediler. Allah Tel, Enam: 6/118-121 yetlerini indirdi."
[198]
"Mrikler, mslmanlara:
"Niin Allah'n kestiini yemiyor, kendi kestiinizi yiyorsunuz." dediler. Allah Tel, "phesiz eytan sizinle mcadele etmesi iin
[199]
dostlarna vahyediyor." yetini indirdi."
9- Mfessirler burada zikredilen eytanlardan ve eytanlarn vesvese verdii dostlarndan kimlerin kastedildii hususunda farkl grler
zikretmilerdir:
a) krimeye gre, burada zikredilen eytanlardan maksat, insanlardr. Bunlar da Farslar ve onlarn dininde olan ateperestlerdir. eytanlarn
dostlarndan maksat ise Kurey mrikleridir.
Farslar Kurey mriklerine mektup yazarak Rasulullahla yle tartmalarn istemilerdir.
"Siz Allahn emrine uyduunuzu zannediyorsunuz. Bununla birlikte Allahn altn bakla kesip ldrdn yemiyor, kendi kestiinizi
yiyorsunuz." te burada eytanlk yapanlar Farslardr. Onlarn dostlar ise kendileriyle antlamal olan Kurey mrikleridir. Onlara sylenen
[200]
yaldzl szler ise, "Allahn kestiini yemiyor, kendi kestiinizi yiyorsunuz." eklindeki szleridir.
b) krime, Abdullah b. Abbas, Hadremi, Dahhak, Mcahid, Katade ve Sddiden nakledilen dier bir gre gre bu yette zikredilen
eytanlardan maksat, blisin soyundan gelen gerek eytanlardr. eytanlarn dostlarndan maksat ise onlarn vesveselerine uyan Kurey
mrikleridir.
Bu hususta krime diyor ki:
"Mriklerden baz insanlar Rasulullaha geldiler ve ona dediler ki:
"Syler misin bize, len bir koyunu kim ldrmtr?" Rasulullah da dedi ki:
"Allah ldrmtr." Mrikler de dediler ki:
"Sen, kendi ldrdn ve arkadalarnn ldrdn helal, Allahn ldrdn ise haram sayyorsun ha?" te bunun zerine bu yet
nazil oldu.
Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Bir ksm insanlar Rasulullaha geldiler ve dediler ki:
"Ey Allahn Rasul, biz kendi ldrdmz yiyor, Allahn ldrdn ise yemiyoruz." te bunun zerine Allah teala bundan ncekini ve
[201]
bu yeti indirdi.
c) Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre, burada zikredilen eytanlardan maksat, gerek eytanlar, onlarn dostlarndan
maksat ise Yahudilerdir. Yahudiler, Rasulullaha gelerek:
[202]
"Kendi ldrdmz yiyor, Allahn ldrdn ise yemiyoruz, bu nasl oluyor?" demiler, bunun zerine de bu yet nazil olmutur.
d) Taberi diyor ki:
"Doru olan gr burada unu sylemektir:
"Allah teala burada, lein yenilecei hususunda mminlerle tartmalar iin, baz eytanlarn, kendi dostlarna vesvese verdiklerini bildirmitir.
Bu eytanlar, bir ksm azgn insanlar olabilir, ki bunlar, insanlardan dost edindiklerine lein yenilecei hususunda tartmalar iin onlara
vesvese verirler. Bu eytanlar, gerek eytanlar da olabilirler ki bunlar da, insanlardan olan dostlarna bu gibi vesveseleri verirler. Her iki
cinsten olan eytanlarn birbirleriyle yardmlam olmalar da muhtemeldir. Nitekim bu hususta baka bir yette yle buyurulmaktadr:
[203]
"Sana yaptmz gibi her peygamber iin de insan ve cin eytanlarndan dmanlar yaratmtk."
122. "l iken kalbini diriltip, insanlar arasnda yrrken nn aydnlatacak bir nur verdiimiz kimsenin durumu, karanlklarda kalp
kamayan kimsenin durumu gibi midir? Kafirlere de, iledikleri gzel gsterilmitir."

1- bn Abbas demitir ki:
"Bu yette kosdolunanlar, Hamza b. Abdu'l-Muttalib ile Eb Cehil'dir. Eb Cehil, Rasulullah (s.a.v.)'a hayvan pislii atmt. Hamza henz
mslman olmamt. Derken Eb Cehil'in bu yapt, elinde yay olduu halde avdan dnen Hamza'ya haber verildi. Derhal kzgn bir
vaziyette gelerek, yayla Eb Cehil'in kafasna vurdu. Eb Cehil bu esnada Hamza'ya yalvararak yle diyordu:
"Ey Eba Ya'la, O'nun ortaya kard eyi grmez misin? Akllarmz sersemletti, ilahlarmza svd, atalarmza muhalefet etti." Hamza da
dedi ki:
"Sizden daha sersem, daha beyinsiz kimdir? Allah' brakp da talara tapyorsunuz. Ben de ehadet ederim ki, Allah'tan baka hibir ilah yok
[204]
tur; Muhammed (s.a.v.) de O'nun kulu ve elisidir." te Allah Teala bu yeti bu sebepten dolay indirmitir."
2- Eb Bekr el-Haris, Eb Muhammed b. Hayyan'dan, o Abdullah b. Muhammed b. Yakub'dan, o Velid b. Eban'dan, o Eb Hatim'den, o Eb
Takiyy'den, o Bakiyye b. Velid'den, o Mbeir b. Ubeyd'den, o da Zeyd b. Eslem'den bize rivayet ettiine gre "l iken kalbini diriltip,
insanlar arasnda yrrken nn aydnlatacak bir nur verdiimiz kimsenin durumu..." kavl-i erifinin bu ksmnda kasdolunan kii mer b.
[205]
Hattab "...karanlklarda kalp kamayan kimsenin durumu gibi..." ksmnda kosdolunan kii ise Eb Cehil b. Hiam'dr."
[206]
3- Ebu eyhin bnu Abbas'tan (r, a.) rivayet ettiine gre "bu ayet mer b. Hattab ve Ebu Cehil hakknda indirildi."
[207]
4- Dahhk da bu yetin mer bn el-Hattb ile Ebu Cehil hakknda nazil olduunu sylemitir.
[208]
5- krime ve Kelb, bu ayetin Ammar bn Yasir ile Ebu Cehil hakknda nazil olduunu sylemitir.
6- Zeyd b. Eslem'den rivayet olunmutur O der ki:
"Bu ayet-i kerime mer b. Hattb ile Amr b. Him yani Ebu Cehil hakknda nazil olmutur. nk ikisi de, dellette bulunmalar sebebiyle
hkmndeydiler. Ancak Allah mer'i slam ile yeniden hayata kavuturarak onu izzet sahibi klarken, Ebu Cehil'i ise bulunduu dallet ve
lm ukuru iinde terketmitir, nk Reslullah (s.a.v.):
"Ey Allah'm! slm' ya, mer b. el-Hattb ile ya da Amr b. Hiam ile glendir!" diye dua etmiti. Bunun zerine Allah onun duasn
[209]
mer'de kabul etti."
7- Bu yette "l iken dirilttiimiz ve insanlar arasnda yryebilecei bir nur verdiimiz..." ile kastedilenin Hz. Hamza yerine Ammr ibn
[210]
Ysir ve mer ibnu'l-Hattb olduu rivayetleri de vardr.
8- Muktil yle demektedir:
"Bu yet, Hz. Peygamber ile Ebu Cehil hakknda nazil olmutur. Ebu Cehil:
"erefte Abd-i Menf oullar bizi sktrd; yle ki biz, ayn gaye uruna yaran iki kimse gibi olduk. Abd-i Menaf oullar, "Bizden,
kendisine vahyolunan bir neb kt!" diyorlar. Allah'a yemin olsun ki, ona gelen vahiy bize de gelmedii srece, biz ona inanmayz" der. te
[211]
bunun zerine bu yet nazil olur."
[212]
"Bu yet, btn mmin ve kfirler hakknda geerli olan genel bir ayettir. Doru olan gr de budur.
nk bu mana herkes hakknda
sz konusu olduuna gre, bunu tahsis etmek, ii anlamsz biimde zora komak olur. Hem biz, bu srenin tek bir defada nazil olduunu
sylemitik. Binaenaleyh, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, "Allah'n, bu umm olan ayetten maksad, bizzat falancadr..." demi olmas durumu
[213]
mstesna, bu ayetin nzul sebebinin falan... falanca muayyen eyler olduunu sylemek zordur."
10- Bu arada iaret etmek uygun olur ki, bu rivayetlerin yet-i kerimenin nzul sebebine deil de bu rivayetlerde anlan kimselerin bu yet-i
kerimenin hkmne dahil olduklarna iaret etmekte olmalar da ihtimal dahilindedir veya "Sebebin hususilii hkmn umumiliine engel
olmaz." kaidesince yet, bu kimselerin durumunu beyan etmek zere nazil olmusa da bunlarn benzerlerine de hkm amildir. En dorusunu
[214]
Allah bilir.
124. Onlara bir yet geldii zaman derler ki: "Allah'n peygamberlerine verilen bize de verilmedike asla iman edecek deiliz." Halbuki Allah,
risaletini (peygamberliini) nereye vereceini en iyi bilendir. Mcrimlere, yapageldikleri hilekrlk yznden Allah katnda bir horluk ve
iddetli bir azb eriecektir.

1- Mukatil der ki:
"Bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur: Ebu Cehl:
"Abdimenf oullar bizimle eref konusunda daima ekitiler. Nihayet biz, onlarla neredeyse atba konumuna geliyorduk ki (bize kar
stnlk salamak iin): "Bizden, kendisine vahiy gelen bir peygamber var." dediler. Allah'a yemin olsun ki ona iman edecek ve ona tabi
[215]
olacak deiliz. T ki ona geldii gibi bize de vahiy gelecek." dedi de bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Bu yet-i kerimenin el-Veld ibnu'l-Mura'nn: "Allah'a yemin olsun, ayet peygamberlik gerek olsayd Muhammed'e deil bana gelmesi
gerekirdi, nk peygamberlie ben ondan daha uygun ve lykm. Ben yaa ondan daha bym. Benim ondan daha ok malm ve evldm
[216]
var." demesi zerine nazil olduu da baz mfessirlerce kaydedilmitir.
[217]
3- Dahhk da, "Allah Tel'nn, "Evet, onlardan her kii, kendisine neredilecek sahifeler verilmesini ister."
ayetinde de haber verdii
[218]
gibi, herkes bu vahy ve risaletin kendisine tahsis edilmesini istemitir." demitir."
4- Ayet-i kerimenin nzulne ister Ebu Cehl'in, isterse el-Veld ibnu'l-Mura'nn szleri sebep olsun aslnda netice birdir: Hz. Peygamber'i
bir ekilde peygamberlie lyk grmemek ve dnyev maksat ve itirazlarla onun peygamberliine kar kmak. Dolaysyla rivayetler
[219]
arasndaki bu ihtilf gerek bir ihtilf saylmamaldr.
136. "Onlar Allah iin, O'nun yaratt ekinden, meyvelerden ve hayvanlardan bir hisse ayrdlar ve kendi bo zanlarnca "u Allah'n, u da
ortaklarmz (olan putlarn)" dediler. Ortaklarna ait olanlar Allah'a ulamaz ama, Allah'a ait olanlar, ortaklarna gider. Onlar ne kt
hkmediyorlar!"

"Mrikler rnlerinden ve hayvanlarndan, hem Allah iin, hem de putlar iin birer hisse ayryorlard. Putlar iin ayrdklarn putlarna
harcyorlar; Allah iin olan ise ocuklara ve fakirlere yediriyorlar, kendileri ondan hi yemiyorlard. Sonra eer Allah'a ayrdklar hisseden,
bireyler putlara ayrdklar hisseye karrsa, onu ylece brakyor ve: "Allah'n buna ihtiyac yok." diyorlard. Ama putlarn hissesinden
[220]
bireyler Allah'n hissesine ayrdklarna karr ise, onu oradan alp putun hissesine katyor ve "O buna muhta" diyorlard."
2- Hasan el-Basr ve Sdd yle demilerdir:
"Eer mriklerin, putlar iin ayrdklar hisseden bireyler yok olur veya lrse, onun karln, Allah'a ayrdklar paydan alp ona
[221]
katyorlard, ama ayn eyi Allah iin ayrdklar hissede yapmyorlard."
3- Mcahid yle demitir:
"Sulama ynnden, putlar iin ayrdklar taraftan Allah rzas iin ayrdklar tarafa suyun akmas halinde derhal yolu tkar, akmay nlerlerdi,
[222]
ama durum bunun tersine olduunda, olduu gibi brakr, ak nleyemezlerdi."
4- Katde yle demitir:
[223]
"Onlara ktlk geldiinde, Allah iin ayrdklar paydan istifade ederler, putlar iin ayrdklarn ise tamamen yerine harcarlard."
"Eer putlara ayrdklar hisse byr, nev- nema bulup, Allah'a ayrdklar nev- nema bulmaz ise, putlarn hissesini olduu gibi onlara
brakrlar ve "steseydi Allah da kendi hissesini bytr, gelitirirdi" derlerdi. Fakat Allah'n hissesine ayrdklar ekin ve hayvanlar geliir ve
byr, ama putlarnki byle olmaz ise, "Putlarmz iin mutlaka harcama gereklidir" derler ve Allah'n hissesinden alrlar ve onu, putlarn
[224]
hizmetilerine verirlerdi."
"Mrikler, elde ettikleri tarm rnlerinden ve yetitirdikleri hayvanlardan bir miktar Allah iin, bir miktar da dier ilahlarna ayrrlard.
Allah iin ayrdklarn misafirlere, fakirlere, dier ilahlar iin ayrdklarn da, o ilahlarn bakmna, onlarn huzurunda yaplacak yine,
kesilecek kurbana ve hizmetilere harcarlard. Eer, Allah iin ayrdklar rn ve hayvanlar oalr ve geliirse, onlar deitirerek ilahlarna
[225]
verir, fakat ilahlarna ayrdklar oalr ve iyi geliirse onlar deitirmez, ilahlarna brakrlard."
7- bn-i Zeyd demitir ki:
"Mrikler, Allaha ayrdklar hayvanlar kestiklerinde, onlarn zerine putlarn isimlerini anmadan yemezlerdi. Putlar iin kestiklerini ise
Allahn ismini anmakszn yerlerdi."
[226]
te yet-i kerime, onlarn bu anlamsz ve irkin ilerine iaret etmektedir.
137. Yine ortak kotuklar eyler, mriklerden ouna, ocuklarn ldrmeyi ssl gsterdi ki, mriklerin helak olmalarna ve dinlerinde
pheye dmelerine sebep olsunlar. Eer Allah dileseydi bunu yapamazlard. Ey Muhammed, onlar iftiralar ile babaa brak.

"Mrikler, bir taraftan, kzlarnn karlp cariye yaplacaklarndan korkarak ve bu sebeple ereflerini korumak amacyla kz ocuklarnn
domasn istemiyorlar, ayet kzlar doarsa onlar diri diri topraa gmdkleri oluyordu.
Bu hususta Allah teala yle buyuruyor:

"Onlardan biri kz ocuu ile mjdelendii zaman ii fkeyle dolar, yz simsiyah kesilir." "Kz ocuunun kendisine mjdelenmesinden
utanarak halktan gizlenmeye alr ve yle dnr: Kz ocuunu zillet ve ar pahasna korusun mu yoksa diri diri topraa gmp ldrsn
[227]
m? Dikkat edin, verdikleri hkm ne ktdr."
Dier taraftan da ellerine frsat getiinde bakalarnn kzlarna ve namuslarna saldrmaktan geri durmuyorlard.
slm nizam gelince bu cahiliye detine son verdi. Masum olarak ldrlen bu yavrularn hesabnn sorulacan beyan etti.
[228]
"Diri diri topraa gmlen kz ocuunun hangi sula ldrld sorulduu zaman."
[229]
"Herkes nceden hazrlayp gnderdiini grecektir."
[230]
Evet, bu cinayetlerin hesab hirette mutlaka sorulacaktr.
140. Bilgisizlikleri yznden ocuklarm beyinsizce ldrenler ve Allah'n kendilerine verdii rzk Allah'a iftira ederek haram sayanlar
gerekten hsrana uramlardr. Onlar elbette saptmlardr ve zaten hidayete erenlerden de olmamlard.

"Raba ve Mudar kabilelerinden kz ocuklarn diri diri gmenler hakknda nazil olmutur. Onlardan bir erkek evlenirken kadnlara art
koard: Eer kz ocuklar douracak olursa bu kz ocuklardan birini sa brakrsa, bir dierini (ikincisini) kadn kendi elleriyle diri diri
gmp ldrecektir. Evlendii kadn, evlenirken diri diri gmlmesi zerine anlat kz ocuunu dourduunda erkek ondan uzaklar ve
ona: "Eer bu ocuu diri diri gmp ldrmezsen sen, bana, anamn srt gibisin." diyerek zhar yapar, o kadn kendi ailesine gnderilir;
[231]
kadnn kabilesi kadnlar toplanr ve hep birden yardmlaarak o kz ocuunu diri diri topraa gmerlerdi."
2- bn Abbs'tan gelen rivayette ise yet-i kerimenin "Raba, Mudar ve dier arap kabilelerinden cahiliye devrinde kz ocuklarn diri diri
gmenler hakknda" nazil olduu belirtilmekte; yetin sadece Raba ve Mudar hakknda deil bu cahiliye detine uyan btn arap kabileleri
[232]
hakknda inmi olduu tasrih edilerek bir nevi hkmnn umumiliine de iaret edilmektedir.
3- Abdullah b. Abbasn yle dedii rivayet edilmektedir:
[233]
"Araplarn. slamdan nce ne kadar cahil olduklarn renmek istersen, En'am suresinin yz otuzuncu yetinden sonrasn oku."
4- Katde'den gelen rivayette de o kabile erkeklerinin kz ocuklarn diri diri gmp ldrmelerinin sebebi "kz ocuklarnn sa braklp
bydkleri takdirde esir edilip rz ve namuslarnn ayaklar altna almmas ve fakirlik korkusu" olarak verilmekte; bu duruma dmemek iin
[234]
de kz ocuklarn daha kkken ldrp onlarn yerine kpek besledikleri kaydedilmektedir.
5- Bu yet-i celile, "Bahire" diye adlandrlan hayvanlarn etlerinin yenilmesini haram sayan, "Saibe" diye adlandrlan hayvanlar babo
[235]
salveren ve kzlarn diri diri topraa gmen insanlar hakknda nazil olmutur.
141. ardakl ve ardaksz balar, tatlar deiik ekin ve hurmalar, zeytin ve nar, birbirine benzer ve benzemez ekilde yaratp yetitirmi
olan O'dur. Her biri mahsul verdii zaman mahsulnden yeyin ve hasad edildii gn de hakkn verin ve israf etmeyin. Hi kukusuz O, israf
edenleri sevmez.

1- Ebu'l-Aliye'den rivayette o yle demitir:
"Her biri mahsul verdii zaman mahsulnden yeyin ve hasad edildii gn de hakkn verin." yeti nazil olduu zaman mslmanlar, hasat
zaman zekt dnda o hasad ettiklerinden tasaddukta bulundular. Ancak bunda israfa gidince Allah Teal "ve israf etmeyin. Hi kukusuz O,
[236]
israf edenleri sevmez." ksmn da indirdi.
2- Ebu'l-Aliye'den gelen baka bir rivayette de zekt dnda verdikleri sadakalarda israfla birbirlerine kar vnmeye baladklar ve
[237]
vnebilmek ve ok sadakayla gsteri yapmak iin fazla fazla sadaka verdikleri kayd da vardr.
3- bn Cureyc'den gelen bir rivayete gre ise bu yet-i kerime Sabit ibn Kays ibn emms adl sahab hakknda nazil olmutur ve onun, bu
yet-i kerimenin nzulne sebep olmas yle olmutur:
"O, bir gn hurma kesmi (hurmalarn toplam) ve: "Bugn bana kim gelirse ona mutlaka yedireceim." demi ve yanna gelen herkese
toplad hurmadan yedirerek ikramda bulunmu. Akam olduunda bir de bakm ki kestii hurmalar tkenmi; kendisine ve ailesine hi
[238]
hurma kalmam ve ite bunun zerine Allah Teal "ve israf etmeyin. Hi kukusuz O, israf edenleri sevmez." yetini indirmitir."
4- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan gelen rivayette onun meyvesini toplad (kestii) hurma aalarnn saysnn beyz aa olduu
[239]
[240]
ayrntsna da yer verilmektedir
ki cmertliinin veya tasaddukunun derecesini gstermesi bakmndan nemlidir.
5- Sahab Sabit ibn Kays'n bu davran ile ayn hurma kesme mevsiminde dier baz sahablerin birbirlerine kar bbrlenme gayesi ile
hurma tasadduklar birlemi ve biri hayra, dieri gsterie ynelik tasaddukta israf birleince her ikisi hakknda bu yet-i kerime inmi
olmaldr. Bu rivayetler, bu yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olduu anlamna gelmektedir. Zaten Zeccc da bunu tefsirinde
[241]
tasrih etmitir.
143. Sekiz ift; koyundan iki, keiden iki. De ki: "ki erkei mi, iki diiyi mi veya iki diinin rahimlerinde bulunanlar m haram kld? Eer
sdklardan iseniz bana bilgiye dayanarak haber verin.
144. Deveden de iki, srdan da iki. De ki: "ki erkei mi, iki diiyi mi, yoksa iki diinin rahimlerinde bulunan m haram kld? Yoksa Allah
size bunlar buyururken siz orada m idiniz?" nsanlar bilgisizce saptrmak iin Allah'a kar yalan uyduranlardan daha zalim kimdir?
Muhakkak ki Allah, zalimler gruhunu hidayete erdirmez.

1- Kurtub'nin zikrettiine gre bu yet-i kerimeler "u davarlarn karnlarnda bulunan yavrular sadece erkeklerimize mahsus (ve onlara
[242]
helldir), kadnlanmza haram klnmtr." diyen Mlik ibn Avf ve arkadalar hakknda inmitir.
"Cahiliyye mrikleri, davar, srlar ve develerin bir ksmn kendilerine haram klyorlard. Bundan dolay Hak Tel bu ayette, koyun, kei,
deve ve srlar zikretmek suretiyle onlarn grlerinin btlln gstermeye delil getirmi ve bu drt eit hayvann herbirinin erkek-dii
iftinden bahsetmitir. Daha sonra ise yle buyurmutur: "Eer bu hayvanlarn erkekleri haram ise, erkeklerinin hepsinin haram olmas
[243]
gerekir. Yok eer bunlarn dii olanlar haram ise, btn diilerinin haram olmas gerekir."
"Bu yet-i kerime, taptklar putlar Allaha denk tutan mriklerin, bir ksm hayvanlar "Bahire" "Sibe" "Vasile" ve "Hm" diye
[244]
vasflandrarak onlardan faydalanmamalarn knamakta ve bu cahiliye atletlerini reddetmektedir."
145. De ki; Bana vahyolunanlar iinde yiyen bir kimsenin yiyecei iinde (sizin haram dediklerinizden byle) haram edilmi bir ey
bulmuyorum. Ancak, gerek l, gerek dklen kan, gerek domuz eti -ki bu hi kukusuz murdardr-, yahut Allah'tan bakas adna
boazlanm bir fsk olmak mstesnadr. Kim de haddi amamak ve bakasna tecavz etmemek zere bunlardan yemeye mecbur kalrsa
phesiz ki Rabbn afr'dur, Rahm'dir.

[245]
1- Bu yet Arafe gn nazil olmutur.
[246]
2- Kurtub ayrca "Bugn size dininizi ikmal ettim."
yet-i kerimesinin nzul ile iliki kurarak bu yet-i kerimenin de onunla ayn gnde
nazil olduunu, bundan sonra bunu neshedecek baka bir yet nazil olmadn, bn Abbs'tan rivayetle bunun, son nazil olan yetlerden
[247]
olduunu da belirtmitir.
147. Seni yalanlarlarsa de ki: "Rabbiniz geni rahmet sahibidir ve O'nun baskn mcrimler gruhundan dndrlemez.

1- bn Abbs der ki:
"Raslullah (s.a.v.) biraz nceki 145 ve 146. yetleri mriklere okuyup da:
"Bunlar bana vahyolundu ki mslmanlara ve yahudilere haram klnmtr." buyurunca mrikler:
[248]
"Sen isabet etmedin, doruyu sylemedin.'" dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."
151. Ahlkszlklara sakn yaklamayn; ak olanna da gizli olanna da...

1- Chiliye halk zinann aktan yaplann haram kabul eder, gizli yaplann ise hell grr; Aktan yaplrsa bir alaklktr, gizli yaplrsa
[249]
bir sakncas yok." derlerdi. te bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi.
152. Yetimin malna, o erginlik ama gelinceye kadar o en gzel olanndan baka ekilde yaklamayn. ly, tarty da tam ve doru yapn.
Biz, kimseye gcnn yettiinden bakasn yklemeyiz. Sylediiniz zaman da -akraba dahi olsa- adaletli olun ve Allah'n ahdini yerine
getirin. te size bunlar emretti, umulur ki tezekkr edersiniz.

1- Daha nce geen Bakara: 2/220 yetinin nzul sebebinde de getii zere o yet-i kerimenin inmesine En'm Sresinin bu yeti ve Nisa
[250]
Sresinin 10. yeti ile getirilen dzenlemelerin mslmanlara ar gelmesi sebep olmutur.
[251]
"Yetimin malna, erginlik ana erinceye kadar o en gzel olanndan baka bir ekilde yaklamayn..."
ve "Yetimlerin mallarn haksz
[252]
yollarla (zulmen) yiyenler yok mu?..."
yetleri nazil olunca yetimlerin velleri, onlarn yiyecek ve ieceklerini kendi yiyecek ve
ieceklerinden ayrdlar. Bazan olurdu ki yetimin yiyecei artard. Bu durumda onu kendi yiyeceklerine katmaz; yetim yiyinceye veya
bozuluncaya kadar ayr bir yerde muhafaza ederlerdi. Ancak bu durum onlara zor gelmeye balad ve gidip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e anlattlar
da Allah Teal "Bir de sana yetimleri sorarlar. De ki: "Onlar yarar ve iyi bir hale getirmek hayrldr ayet kendileriyle birlikte yaarsanz
onlar sizin kardelerinizdir. Allah onlarn yararna alanlarla fesat yapanlar bilir. Eer Allah dileseydi sizi muhakkak skntya sokard..."
[253]
yetini indirdi."
156. Demeyesiniz ki: "Bizden nce kitab yalnz iki toplulua indirildi. Bizim ise onlarn okuduklarndan hi haberimiz yok."

1- Mukatil der ki:
"Mekke kfirleri: "Allah yahudi ve hristiyanlar kahretsin. Peygamberlerini nasl da yalanlamlar. Vallahi, bize bir uyarc ve kitab gelse
[254]
elbette biz onlardan daha ok hidayete erenler olurduk." demiler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
159. Dinlerini para para edenler ve blk blk olanlar yok mu; senin onlarla hibir alkan yoktur. Onlarn ii ancak Allah'a kalmtr.
Sonra O, onlara yapmakta olduklarn haber verecektir.

1- Mcahid, Katade, Sddi, Abdullah b. Abbas ve Dahhaka gre dinlerini para para ederek gruplara ayrlldklar beyan edilen kiilerden
maksat, Yahudi ve Hristiyanlardr. nk bunlar, Rasulullah gelmeden nce dinlerini blk prk etmiler ve ihtilafa dmlerdir.
Rasulullah gelince de bu yetle halleri beyan edilmitir.
a- bn Abbs'tan rivayette o yle demitir:
"Hz. Muhammed peygamber olarak gnderilmezden nce yahudi ve hristiyanlar aralarnda ihtilf edip blk blk oldular. Bundan sonra
[255]
Muhammed peygamber olarak gnderilince Allah Teal onlarn durumunu haber vermek zere bu yet-i kerimeyi indirdi."
b- Mcahid ve Katde ise yle demilerdir:
"Bu ayette bahsolunanlar yahudi ve hristiyanlardr. nk Hristiyanlar birok frkaya ayrlmlar ve birbirlerini tekfir etmilerdir. Keza
[256]
yahudiler de byledir. Onlar ayn kitabn ballardr. Ayn zamanda yahudiler hristiyanlar da tekfir etmilerdir."
2- Ebu Hureyre'ye gre ise bu yette, dinlerini para para edip ayrla dmeleri beyan edilen insanlardan maksat, bu mmetin bid'atlar,
Kurann muhkem yetlerini brakarak mteabih yetlerine uyanlardr. Ebu Hureyre, Rasulullahn, bu yeti bu ekilde izah ettiini rivayet
etmitir.
a- Ebu Hreyre'den gelen bir rivayette o, bu yet-i kerimenin slm'dan nce ayrla den kitab ehli hakknda deil bu mmet (Muhammed
[257]
mmeti) iinde aralarnda ihtilfa dp de blk blk olanlar hakknda indiini sylemitir."
b- Mchid yle demitir:
[258]
"Dinlerini para para yapanlar, Muhammed mmetindendir. Bunlar bidtclar ve phe ehli kimselerdir."
3- bn Abbasa gre kastedilen mriklerdir.
a- bn Abbas (r.a) yle demitir:
"Allah Tel bu ayetle mrikleri kastetmitir. nk onlarn bir ksm meleklere tapmakta ve meleklerin Allah'n kzlar olduunu iddia
etmekteydiler. Bir ksm ise putlara tapmakta ve "ite bunlar, Allah yannda bizim efaatilerimiz" demekteydiler. yetteki "Dinlerini para
[259]
para edenler ve ayr ayr frkalar meydana getirenler" ifadesinin manas, "sapklkta frka frka, grup grup olanlar..." eklindedir."
a- Taberi, diyor ki:
"Bana gre bu konuda doru olan sz, Allah tealann, bu yetle hak dinini blk prk eden ve ayrla den btn insanlar kastettiini
syleyen szdr. Rasulullahn zerinde bulunduu Hanif dininden ayrlan putperest mrikler de Yahudiler de Hristiyanlar da, Hanif
[260]
dinindeymi gibi grnp te bid'atlar icadedip insanlar doru yoldan saptranlar da bu yetin genel ifadesine dahildirler."
b- Aslnda yet-i kerime hangi dinden olursa olsun dininde ihtilfa dp de frkalara ayrlan herkes hakknda geneldir ve yet-i kerimede
[261]
tahsise dellet edecek herhangi bir karine de bulunmamaktadr.
160. Her kim bir hasene ilerse ona on misli var.

1- Sfyn'dan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu:
[262]
[263]
yeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) yine:
"Kimdir o ki Allah'a gzel bir bor verir..."
[264]
yeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.)
tekrar:
[266]
[265]
yeti nazil oldu."
164. De ki: "Ben, Allah'tan baka bir Rab m aryacam?! Halbuki O, hereyin Rabbdr. Herkes ne kazanrsa kendi aleyhinedir. Yk
yklenen kimse bakasnn ykn tamaz. Sonunda Rabbnzadr dnnz ve O, ayrla dmekte olduklarnz size haber verecektir.
1- Mukatil der ki:

"Kurey kfirleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e: "Bu iten vazge ve eski atalarnn dinine dn. Bundan dolay eer dnyada ve hirette bana bir
[267]
ey, bir yk gelecek olursa biz bunun iin sana kefiliz." demiler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
2- bn Abbs'tan rivayete gre ise "Yk yklenen kimse bakasnn ykn tamaz." ksmnn da delleti zere bu yet-i kerime, "Benim
yoluma tabi olun, sizin de yklerinizi, (eer varsa) ykleneceiniz gnahlar da ben tayaym." diyen el-Veld ibnu'l-Mura hakknda
[268]
inmitir."
[1]
bk. bn Atyye, 2/265; Elmall, 3/1861.
[2]
Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 4/123.
[3]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-Gayb, 12/141; Tabern, el-Mu'cern'l-Kebir, 20/215.
[4]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azim, 3/234. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/352. Tabern, el-Mu'cem's-sar, 1/145.
[5]
[6]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-Gayb, 12/141.
[7]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-Gayb, 12/141; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azim, 3/233.
[8]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azim, 3/233.
[9]

[10]
[11]
[12]
[13]
bn Eb Hatim; Ebu'-eyh.
[14]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Suyti, ed-Durru'l-Mensr, 3/247.
[15]
[16]
[17]
[18]
Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 173; Tcfsir-i Kebir, 12/205.
[19]
Kurtub, ei-Cmiu li-Ahkmi'l-Kur'n, 6/253.
[20]
bn'l-Mnzir; bni Ebi Hatim, Muhammed b. shak; ibn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/395.
[21]
[22]
[23]
[24]
Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 173.
[25]
[26]
[27]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-ayb, 12/175; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/13..
[28]
bn shk; bn Cerr; bn Eb Hatim; Ebu'-eyh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/288. Suyt, ed-Durru'1Mensr, 3/256.
[29]
[30]
Bakara: 2/147; En'm: 6/20.
[31]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-ayb; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/14..
[32]
bn Eb Hatim; Suyt, ed-Durrul-Mensr, 3/258.
[33]
Eb Salih, bn Abbas'tan iitmemitr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 174; Kurtub, 6/414.
[34]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-ayb, 12/185.
[35]

[36]
[37]
Beyhki; Hkim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 174; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/289.
[38]
Hakim; Mstedrek: 2/315, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 12/133, bn Cerir 7/110, ed-Drrr 3/8. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 174-175.
[39]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-ayb.
[40]
[41]
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 175.
[42]
bni Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/289; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/243; Suyt, edDurrul-Mensr, 3/261.
[43]
[44]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/246.
[45]
[46]
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 175; bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 7/116; Tefsir-i Kebir,
12/205; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/247.
[47]
[48]
[49]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 3/10; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 175.
[50]
[51]
[52]
[53]
[54]
Tirmiz; Hkim; bn Cerir et-Taber, Cmiul-Beyn, 7/116; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/290.
[55]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/27.
[56]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/32; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb,12/207.
[57]
[58]
[59]
[60]
[61]
Furkan: 25/7.
[62]
[63]
Enam: 6/54.
[64]
[65]
Mslim; Fedailu's-Sahabe: 45, 46 (2413 s. 1878), bn Mace; Zhd: 4128, bn Cerir: 7/128.
[66]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 176; Muhtasar- bn Kesir, 1/576; bnu Hbbn, Hkim, mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/292.
[67]
Mslim, Fedilu's-Sahbe, 46; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 5/148.
[68]
Hasen derecededir. bn Mace; Zhd: 4127, bn Cerir: 7/127; Suyuti; ed-Drr: 3/13; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 176.
[69]
Kehf: 18/28.
[70]
bn Eb Hatim; bn Mce. Zhd, 7, hadis no: 4127; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/127-118. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/293.
[71]
bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 111.255; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/45 dip not. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/293.
[72]
Senedi zayftr. Taberani: 10/268, Ahmed, bnu Eb Htim, Suyuti; ed-Drr: 3/12; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
176-177; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[73]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 12/234, Vhd, Esbb- Nzul, s. 150.
[74]
Kehf: 18/28.
[75]
Hadisin bir ksm iin, Ebu Davd, lim, 13, (3/322)
[76]
[77]
[78]
[79]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 177; bn Cerir, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[80]
[81]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/49; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 13/2.
[82]
[83]
[84]
Vahid, Esbb- Nzul, s. 151.
[85]
bnu'l-Munzir; Als, Rhul-Man, 7/163, 165.
[86]
[87]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 177; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 13/2.
[88]
Mrsel hadistir. Firyb; bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 178; mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/293; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 13/2.
[89]
[90]
[91]
[92]
[93]
[94]
[95]
[96]
[97]
[98]
[99]
[100]
[101]
bn Eb Hatim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/145-146; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/294-295.
[102]
[103]
Nisa: 4/140.
[104]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, Tahran Tarihsiz, 11/81.
[105]
[106]
[107]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/62.
[108]
[109]
[110]
[111]
[112]
Lokman: 31/13.
[113]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/18; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 6/4, hadis no: 3067.
[114]
Ebu Davud et-Taylis; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[115]
bn Eb Htim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/295-296.
[116]
Ahmed b. Hanbel, Msned: 4/359; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[117]
[118]
[119]
[120]
[121]
[122]
[123]
Valibi, bn Abbas'tan iitmemitir. Mrsel hadistir. ed-Drr: 3/29; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 178; Kurtub,
7/37; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/297.
[124]
Nisa: 4/153-156.
[125]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 6/20; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/297.
[126]
Nisa: 4/153
[127]
[128]
[129]
[130]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 7/1/6, ed-Drr: 3/29, mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 178-179. mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/297. Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 12/74.
[131]
Suyt, Lubbun-Nukl,1/162.
[132]
[133]
[134]
[135]
[136]
[137]
[138]
[139]
[140]
[141]
[142]
Lbab: s. 120, ed-Drr: 3/30, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; 7/181. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 179.
[143]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/86.
[144]
[145]
Buhari K. et-Tabir bab: 40
[146]
Buhari K. et-Tabir bab: 40
[147]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Suyti, Lubbu'n-Nukl, 1/163.
[148]
Lbab: s. 120, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; 7/181. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 179-180; Fahreddin
[149]
Mrsel hadistir. Hakim; Mstedrek: 3/45, ed-Drr: 3/30. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 180.
[150]
Nahl: 16/106.
[151]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/151. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/299.
[152]
[153]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/298-299.
[154]
[155]
Enfal: 8/31.
[156]
[157]
[158]
[159]
bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; Ebu'-eyh; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 7/185; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 3/323. mam Celaleddin es-Suyuti,
[160]
En'm: 6/21.
[161]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 180; Als, Rhu'l-Man, 7/241.
[162]
[163]
bnu'l-Mnzir; bn Cerir; 7/207, ed-Drr: 3/38. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 180.
[164]
[165]
[166]
[167]
Enbiy: 21/98.
Fetih: 48/10.
Ahzab: 33/57.
[168]
[169]
bn Cerir: 7/207-208, ed-Drr: 3/38. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 180-181.
[170]
[171]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 7/207; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 181; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[172]
uar': 26/4.
[173]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/103; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[174]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 7/210, ed-Drr: 3/39, Lbab: s. 121. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 182; Fahreddin
[175]
bn Kesr, Tefsrul-Kur'nil-Azm, 3/309.
[176]
[177]
[178]
[179]
[180]
[181]
[182]
Mverd; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/110.
[183]
[184]
[185]
Hasen, arb olan bu hu haber, bu ekilde mevkuf olarak rivayet edilmi olmas yannda Sad ibn Cubeyr'den mrsel olarak da rivayet edilmitir.
[186]
[187]
AIs, Rhu'l-Men, 8/14.
[188]
ed-Dr: 3, 12. Mrsel olarak. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 182; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 8/13.
[189]
bn Cerir 8/13, Mrsel olarak. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 182-183.
[190]
Tabern; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 3/321; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/302-303.
[191]
En'm: 6/112.
[192]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 8/13; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 3/321.
[193]
Ebu Davud, Edh, 13, hadis no: 2819.
[194]
Mesela bak: Ebu Davud. Edh, 13, hadis no: 2818; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 6/6, hadis no: 3069; bn Mce, Edh, 4, hadis no: 3173. mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/302.
[195]
[196]
[197]
[198]
Ebu Davud; Tirmiz; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/302.
[199]
Ebu Davud, Hakim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/302.
[200]
[201]
Tirmizi, Tefsir el-Kur'an sure: 6 (3069); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[202]
[203]
[204]
En'am: 6/112; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 183; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Rz,
Mefatihul-ayb,
[205]
Mrsel hadistir. ed-Drr 3/43. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 183.
[206]
[207]
bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/303; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[208]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[209]
bm'l-Mnzir; bn Ebi Hatim.
[210]
[211]
[212]
Taberi de ayn grtedir.
[213]
[214]
[215]
[216]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 13/175; AIs, Rhu'l-Men, 8/21.
[217]
Mddessir: 74/52.
[218]
[219]
[220]
[221]
[222]
[223]
[224]
[225]
[226]
[227]
Nahl: 16/53, 59
[228]
Tekvir: 81/8-9.
[229]
Tekvir: 81/14.
[230]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 3/566-567.
[231]
[232]
[233]
Buhar, el-Menakib: 12; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 8/45.
[234]
[235]
[236]
[237]
[238]
[239]
[240]
[241]
[242]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 7/74-75.
[243]
[244]
[245]
Abdullah Muhammed ibn Ahmed el-Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 2/145.
[246]
Mide: 5/3.
[247]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 7/77-78.
[248]
[249]
[250]
[251]
[252]

En'm: 6/152; sr: 17/34.
Nisa: 4/10.
[253]
Ebu Davud, Vasy, 7, hadis no: 2871; Nese, Vasy, 11, hadis no: 3667,3668.
[254]
[255]
[256]
[257]
[258]
[259]
[260]
[261]
[262]
[263]
[264]
[265]
[266]
[267]
En'm: 6/160.
Bakara 2/245.
Bakara: 2/261.
Zmer: 39/10.
[268]
7- ARAF SURES
[1]
Mushaftaki sralamada 7, ini srasna gre 39. sredir. Sd sresinden sonra
Cin sresinden nce Mekke'de
[2]
nazil olmutur.
el-Avf, bn Eb Talha ve Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre A'rf Sresi Mekke'de nazil olan
surelerdendir. bn Abbs ve bnu'z-Zubeyr'den gelen rivayette sre, istisnasz Mekk'dir, yani btn yetleri
[3]
Mekke'de inmitir.
bn Abbs'tan gelen ikinci bir rivayette ise be yet (163-167); Mukatil kavlinde ise 163-171 yetler aras olmak
[4]
zere dokuz yeti istisna edilmi, bunlarn Medine'de indii ileri srlmtr.
bnu'l-Munzir ve Ebu'-eyh'in Katde'den rivayetle tahriclerinde de sadece 163. yetin Medine'de indii, bunun
[5]
dndaki btn yetlerinin mekk olduu belirtilmektedir.
yet says itibariyle Mekke'de inen srelerin en uzunudur, Kur'an'da da en uzun srelerin ncsdr. Bu sebeple
[6]
"tvl-i seb'" (yedi uzun sre) arasnda gsterilir. Ayrca En'm sresiyle birlikte "iki uzun sre" diye de anlr.
26. Ey Adem oullar, size irkin yerlerinizi rtecek bir giyimlikle bir de sizi ssleyecek elbise gnderdik. Takva
elbisesi ise en hayrldr. Bunlar Allah'n yetlerindendir ki belki t alrlar.

1- Mchid'den rivayete gre bu yet-i kerime araplardan baz insanlarn Beytullah' plak olarak tavaf etmeleri
[7]
zerine nazil olmutur .
2- krime'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Bu yet-i kerime Kurey'ten olan Ahmesler ile onlarn yolunu tutan Evs, Hazrec, Huza, Sakf, Amir ibn Sa'saa
oullar, Kinne ibn Bekr kabilesi batnlar gibi arap kabileleri hakknda inmitir. Onlar, hac mevsiminde et
yemezler, evlerine arkalarndan girer karlar, yn ve kl elbise giymez, sadece deri giyerler, ocuklarna da deri
giydirirler, Kurey dnda kalanlar Ka'be'yi plak olarak tavaf ederlerdi. Ka'be'yi plak olarak tavaf edenler oraya
gelince elbiselerini karr, atar ve:
"Bunlar, Rabbmza gnahlarmzdan ve hatalarmzdan temizlendiimiz elbiselerimizdir." derler; sonra da
Kureylilere:
"Kim bize bir futa (petemal) dn verecek?" derlerdi. Eer dn olarak petemal gibi bir ey bulabilirlerse onu
giyer, deilse tamamen plak olarak Ka'be'yi tavaf ederler, ancak tavaf bitirdikten sonra karm olduklar
[8]
elbiseleri alp giyerlerdi."
"yet-i kerimede, insanlarn, avret mahallerini rtmeleri iin, Allah Tel'nn, kullarna elbise nimetini ltfettii
zikredilmektedir. Cahiliye dneminde, Araplardan bir ksm insanlar, Kbeyi tavaf ederken, her zaman giydikleri
elbiselerini karr, plak olarak tavaf yaparlard. yet-i Kerime byle yapanlar uyararak, avret mahallerini
[9]
rtmeleri iin kendilerine elbiseler verdiini beyan etmektedir."
28. Onlar bir hayszlk yaptklar zaman "Biz, atalarmz da onun zerinde bulduk. Allah da bize onu emretti."
dediler. De ki: "Allah, hibir zaman hayszl emretmez. Siz, Allah'a kar bilmediiniz eyi mi sylyorsunuz?"

1- Sudd'den ve Mchid'den rivayette yle demilerdir:
"Yemenli bir arap kabilesi Beytullah' plak olarak tavaf ederdi. Onlara:
"Neden Beytullah' byle plak olarak tavaf ediyorsunuz?" diye soranlara:
"Biz atalarmz byle yaparlarken bulduk. Allah da bize Beytullah' byle plak olarak tavaf etmemizi emretti."
[10]
dediler de ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Mcahid, Said b. Cbeyr, a'bi, Sddi ve Abdullah b. Abbas'tan nakledildiine gre bu yet-i kerime'de geen,
"Hayaszlk"tan maksat slam gelmeden nce cahiliyye dneminde bir ksm Araplarn, giydikleri elbiseleriyle
[11]
Kbeyi tavaf etmelerinin caiz olmad kanaatiyle oray rlplak tavaf etmeleridir.
3- Mcahid diyor ki:
"Mrikler Kbeyi plak olarak tavaf ediyorlar ve "Biz oray annemizden doduumuz gibi tavaf ediyoruz"
diyorlard. Kadnlar, n taraflarna geni bir kay paras balyorlar ve yle diyorlard:
[12]
"Bugn bir ksm veya tm grnebilir. Fakat ben, grneni helal yapmyorum."
4- Mcahid'den nakledilen baka bir rivayete gre kendilerine "Muhafazakrlar" anlamna gelen "Humus" ismi
[13]
verilen Kureyliler dnda dier btn Araplar, Kabe'yi tam plak olarak tavaf ederlermi.
31. "Ey Ademoullar! Her mescide gzel elbiselerinizi giyinerek gidin; yiyin iin fakat israf etmeyin, nk Allah
msrifleri sevmez."
32. "Allah'n kullar iin yaratt ziynet ve temiz rzklar haram klan kimdir?" "Bunlar, dnya hayatnda
inananlarndr, kyamet gnnde de yalnz onlar iindir" de. Bilen kimseler iin yetlerimizi bylece uzun uzun
aklyoruz."

1- Abdullah b. Abbas, Ata, brahim en-Nehi, Mcahid, Said b. Cbeyr, Tavus, Katade, Sddi, Zhri, Dahhak ve
[14]
bn-i Zeyd yet-i kerimenin Kbeyi plak olarak tavaf edenler hakknda nazil olduunu bildirmilerdir.
2- Said b. Muhammed el-Adl, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Hasan b. Sfyan'dan, o Hasan b. Hammad el-Verak'tan,
o Eb Yahya el-Hamman'den, o Nasr b. Hasan el-Haddad'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan yle dediini bize
haber verdi:
"Araplar'dan, Beytullah' plak olarak tavaf eden insanlar vard. Hatta kadn bile plak vaziyette Ka'be'yi tavaf
eder, avret yerlerine, sinekten korunmak iin merkeplerin yzlerindeki gibi siper asar ve tavaf ederken u beyti
sylerdi:
"Bugn, o avret mahallinin bir ksm veya tamam aktr. Ama ben ondan alan ksm da helal etmem."
te bu sebebe binaen Allah Teala, Peygamber (s.a.v.)'ine bu yeti inzal buyurdu da bylece insanlar elbise
[15]
giymekle emrolundular."
3- Mslim tarafndan yine bn Abbs'tan gelen bir rivayette de bu yet-i kerime ile birlikte onu takip eden "De ki:
Allah'n insanlar iin kard ssleri kim haram klm?..." yet-i kerimesinin de bunun zerine indii
[16]
belirtilmitir.
4- Bu farkl rivayetin Mslim'deki rivayette deil de Hkim'in Mstedrek'indeki Ebu Davud et-Taylis kanalyla
gelen rivayette olduu bnu'l-Cevz'nin Zdu'l-Mesr'inin dip notunda kaydedilip bu rivayetin sahh, Buhari ve
[17]
Mslim'in artlarna uygun, fakat onlar tarafndan tahric edilmedii de belirtilmitir.
5- Mslim'in bn Abbs'tan rivayetle tahricinde o yle anlatyor:
"(Cahiliye devrinde) kadn, Beytullah' plak olarak tavaf eder ve:
"Kim bana tavafta giymem iin dn bir elbise verir?" der, (Ahmes'lerden yani Kurey ve anlamallarndan birisi
bir elbise verirse) onu ut yeri stne koyar ve
"Bugn bazs veya tamam grnm aldrmam. Ondan grneni de hell saymam." anlamna gelen bir beyt
sylerdi. te bunun zerine "Ey demoullar, her mescidin yannda zinetlerinizi aln..." yet-i kerimesi nazil
[18]
oldu."
6- Urve'den yle dedii rivayet edilmektedir:
[19]
"Araplar, Hums
mstesna, Beytullah' plak olarak tavaf ederlerdi. Hums ise Kurey ve onlardan treyenlerdir.
Dier Araplar, Hums'un kendilerine elbise verdikleri zaman hari, Beyti plak tavaf ederlerdi. Kurey'in erkekleri
dier erkeklere, kadnlar da dier kadnlara elbise verirdi. Humslular ise (vakfe iin) Mzdelife'nin dna
[20]
kmazlard, onlarn dnda kalan herkes Arafat'ta vakfe yapard."
7- Mslim'den baka kaynaklarda da yle denilmektedir: Humslular derlerdi ki:
"Biz Harem ehli olan kimseleriz. O bakmdan Araplardan herhangi bir kimse bizim elbisemizi giymedike tavaf
etmemesi gerekir ve bizim topraklarmza girdikten sonra da bizim yemeklerimizden bakasn yememelidir." O
bakmdan Araplardan Mekke'de kendisine geici olarak elbise verecek arkada ve cret ile elbise kiralayacak
imkn bulunmayan bir kimse, u iki husustan birisini tercih etmek zorunda kalrd: Ya Beytullah' plak olarak
tavaf edecekti ya da kendi elbiseleriyle tavaf edecekti. Tavafn bitirdikten sonra ise elbisesini karr bir kenara
atar, kimse de ona el srmezdi. Byle elbiselere de, braklp atlan anlamna el-lek ad verilirdi.
te onlar bu cehalet, bidat ve sapklklar ierisinde Yce Allah Hz. Muhammed'i gnderinceye kadar devam edip
gittiler. Sonunda Yce Allah, "Ey Ademoullar! Her mescide gidiinizde ziynetlerinizi aln" ayetini indirdi ve
Rasulullah (s.a.v.)'n mezzini, "unu bilin ki artk Allah'n evini plak bir kimse tavaf etmeyecektir" diye nida
[21]
etti.
8- Bu nzul sebebini biraz nce geen "Onlar bir hayszlk yaptklar zaman "Biz, atalarmz da onun zerinde
bulduk. Allah da bize onu emretti." dediler..." yet-i kerimesinin ini sebebi olarak veren bn Kesr rivayeti
zikrettikten sonra yapt deerlendirmeler arasnda yle diyor:
"Bununla birlikte yeni elbisesi olan o elbiseyi giyinmi halde tavaf ederdi. Yeni elbise bulamyan ya da Kureyli
birisinden dn bir elbise alamyanlar da tamamen plak olarak tavaf ederlerdi. Yeni elbisesi olup da onu
giyinmi olarak tavaf edenler de tavafn akabinde o elbiseyi karp atar ve hi kimse o elbiseyi alp da sahiplenmez
[22]
ve giymezdi. plak olarak Ka'be'yi tavafta genellikle erkekler gndz, kadnlar ise gece tavaf ederlerdi."
9- Attar b. Abdirrahman b. Ahmed, Hafz Muhammed b. Abdillah'tan, o Muhammed b. Yakub el-Ma'kl'den, o
u'be'den, o Seleme b. Kheyl'den, o Mslim el-Batn'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bize haber
verdiine gre, "Cahiliyye Dnemi'nde, kadn tenasl organnn zerinde sadece bir para bez olduu halde, plak
[23]
olarak Ka'be'yi tavaf eder ve biraz evvel geen beyti sylerdi. Derken bu ayetler indi."
[24]
Bu hadisi Mslim, Bndar, under ve u'be tarikiyle rivayet etmitir.
10- Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Hamdun'dan, o Hafiz Ahmed b. Hasan'dan, o
Muhammed b. Yahya'dan, o smail b. Eb veys'ten, o kardeinden, o Sleyman b. Bilal'dan, o Muhammed b. Eb
Atik'ten, o bn ihab'dan, o da Eb Seleme b. Abdirrahman'dan bize u rivayette bulunmutur:
"nsanlar haccedip, Mina'dan indikleri zaman, eriat olarak kabul ettikleri dinlerine gre, onlardan hi birisi iin
elbisesi iinde tavaf etmesi uygun deildi. Dolaysyla onlarn hangisi tavaf etse, tavafn bitirinceye kadar
elbiselerini atar ve takvaya ererdi. te bu yzden Allah Teala plak olarak tavaf edenlerin durumu hakknda
mevzu bahsolan yetle mteakib yeti, (yani "te bylece yetleri bilen anlayan bir toplum iin geni geni
[25]
aklyoruz.") ksmna kadar indirdi."
11- Bu davranlarnn altnda "Dnya ileri ile kirlettikleri, veya herhangi bir ekilde kirlenmi olan elbiselerle
Beytullah' tavaf etmeme" veya "Bu hacdan nce ilediimiz gnahlardan bu haccmzla ite bu elbiseleri karp
[26]
soyunduumuz gibi soyutlanp kurtulacaz" dncesinin yatt baz tefsirlerde
zikredilmektedir ki neticede
bu dnce ve davranlar temizlikte ifrata dmekten, tekellften, dini kendilerine zorlatrmaktan veya bir
[27]
teflden baka bir ey deildir.
12- Kelb'nin rivayetine gre, cahiliyye halk haccettikleri gnlerde ancak az bir azk mstesna, yemek ve ya
yemezlerdi. Bylece bu davranlaryla gya hacc fiillerine ta'zimde bulunuyorlard. Bunun zerine mslmanlar
dediler ki:
[28]
"Ey Allah'n Rasul, bu ii yapmaa biz onlardan daha laykz." Bunun zerine Araf: 7/31 yeti indi."
"Cahiliyye Arap kabileleri, Ka'be'yi rlplak olarak tavaf ederlerdi. Bunu, erkekleri gndz, kadnlar da
geceleyin yaparlard. Min'da mescide, ibadet ettikleri yere geldiklerinde, elbiselerini tamamen kararak, o yere
rlplak girer ve
"Biz, iinde (giyinik iken) gnah ilediimiz elbiselerle tavaf (ibadet) etmeyiz" derlerdi. Bazlar da yle derlerdi:
"Biz bunu, uur sayarak yapyoruz. Elbiselerimizi soyup attmz gibi, gnahlarmzdan da soyunup kurtulmu
oluyoruz." Onlarn kadnlar, Humus'a yani Kureylilere kar rtnmek iin brlerinden aa bir rt takarlard.
nk Kureyliler byle yapmyorlard. Onlar elbiseleri ile ibadet ediyor, yaayacak kadar yiyor, et ve i ya
yemiyorlard. Bundan dolay, mslmanlar:
"Ya Rasulallah, bizim byle yapmamz daha mnassiptir" deyince, Cenb- Hak bu ayeti indirdi. Bu, "Elbiselerinizi
[29]
giyiniz, et ve i ya yiyiniz, (iilecek eyleri) iiniz, ama israf etmeyiniz" demektir."
14- Ayetin "Yiyiniz, iiniz" ksm hakknda iki gr vardr:
a) Cahiliyye Araplar hacc yaparlarken pek az yerlerdi. Cenb- Hak, onlarn bu yollarnn yanl olduunu
[30]
gstermek iin, bu ayeti indirmitir.
b) Cahiliye Araplar, Allah Tel'nn kendilerine davarlarn karnlarndaki yavrular haram kldn ve "bahire",
"saibe" gibi hayvanlarn da kendilerine haram olduunu sylyorlard. Allah Tel, onlarn bu hususlardaki
[31]
grlerinin yanl olduunu beyan etmek iin bu ayeti indirmitir.
32. De ki: "Allah'n, kullar iin kard zneti ve tertemiz rzklar kim haram klm?" De ki: "Bunlar, dnya
hayatnda iman etmi olanlar iindir. Kyamet gn ise yalnzca onlara tahsis edilmitir. te Biz, yetlerimizi, bilen
bir kavim iin bylece uzun uzun, genie aklarz.
33. De ki: "Rabbn, ayla, gizlisiyle btn hayaszlklar, gnah, Allah'a irk komanz ve Allah'a kar
bilmediiniz eyleri sylemenizi haram klmtr.

"Chiliye halk Allah'n hell kld elbiseleri ve bunun dnda daha baka bir takm eyleri kendilerine haram
[32]
klmaktaydlar. te Allah Teal onlarn bu davranlar zerine bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan gelen bir rivayette de mriklerin, bu elbise giyme ve baz yiyecekleri
kendilerine haram klmalarnn Hacda tavaf srasnda olduu ve onlar tarafndan uydurulan bu haramlara
uymamalar, elbise giyerek giyinik halde Beytullah' tavaf etmeleri sebebiyle mslmanlar knamalar zerine bu
[33]
yet-i kerimelerin nazil olduu kayd vardr.
3- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle diyor:
"De ki. Allah'n size gnderdii, sizin de bazlarn haram, bazlarn hell kldnz rzklar hakknda ne dersiniz?
[34]
De ki: Allah m size izin verdi, yoksa Allah'a iftira m ediyorsunuz?"
yetinde iaret edildii gibi chiliye halk
Allah'n hell kld elbise ve bir takm eyleri kendilerine haram klmaktaydlar. Bunun zerine Allah Teal bu
[35]
yet-i kerimeyi indirdi.
4- Ebu'-eyh'in bn Abbs'tan rivayetinde chiliye halknn kendilerine haram kld tertemiz rzk; et ya (i
ya), et ve tereya imi. Ebu'-eyh'in bn Zeyd'den rivayetinde ise bunlar koyunlarn etleri, stleri ve stlerinden
[36]
elde edilen yadr.
"Chiliye dnemindeki mrikler, Hac yapmak iin ihrama girdikten sonra et vb. eyleri kendilerine haram
[37]
klyorlard. Allah Tel bu gibi insanlara, bu nimetleri kendilerine haram klmaya haklar olmadn bildirdi."
6- Bu rivayetlerde chiliye halknn bu haram klmas mutlak gibi grnyorsa da dier rivayetlerin de delaletiyle
[38]
mutlak olmayp hac mevsimi veya hacca gidenlerin haclar esnasndaki haram klmalarn ifade etmektedir.
7- Katade ve Abdullah b. Abbas'a gre ise bu yette zikredilen "temiz rzklar"dan maksat, cahiliye dneminde,
insanlarn, kendilerine haram kldklar, "Bahire, Saibe, Vasile ve Ham" diye isimlendirdikleri hayvanlardr. Allah
Tel, bu hayvanlarn, temiz rzklar olduklarn bildirmi ve onlar haram klanlarn, kendi kendilerine bunlar
[39]
haram saydklarn, aslnda ise, byle bir eye haklar olmadn beyan etmitir.
8- Osman bn Maz'n'dan rivayet edildiine gre o, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:

"Nefsimin bana telkini, kendimi hadm etmeme karar verme hususunda bana stn geldi." dedi. Bunun zerine Hz.
Peygamber:
"Yava ol, ey Osman! Benim mmetimin hadml, orutur" buyurdu. Bunun zerine Osman:
"Nefsim bana, ruhban olmam telkin ediyor" dedi. Buna karlk Hz. Peygamber:
"Benim mmetimin ruhbanl, namaz vaktini beklemek iin, mescidlerde beklemektir" buyurdu. O:
"Nefsim bana, yeryznde seyahat etmemi telkin ediyor" deyince, Hz. Peygamber:
"Benim mmetimin seyahati, savamak, hacc ve umre yapmaktr" buyurdu. O:
"Nefsim bana, malik olduum btn eyi elden karmam telkin ediyor" deyince, Hz. Peygamber:
"(Bu hususta) evla olan, senin, kendin ve oluk ocuuna harcaman, yetim ve yoksula acman ve onlara bundan
daha iyisini vermendir." buyurdu. O:
"Nefsim bana, zevcem Havle'yi boamay telkin ediyor" deyince, Hz. Peygamber:
"Benim mmetimin hicreti, Allah'n haram kld eylerden hicret etmesi, kanmasdr" buyurdu. O:
"Nefsim bana, onunla cima etmememi telkin ediyor" deyince, Hz. Peygamber:
"Mslman bir kimse zevcesi veya cariyesiyle cinsi mnassebette bulunduunda, eer bu mnassebeti neticesinde
bir ocuu olmazsa, ona cennette baka bir ocuk hizmeti olur. Eer, onun (bu mnassebetten) kendisinden nce
veya sonra len bir ocuu olursa, bu ocuk onun iin kyamet gnnde gz aydnl olur. Eer bu ocuk, bula
ermeden lrse, bu ocuk onun iin Kyamet gnnde bir efaati ve rahmet vesilesi olur" buyurdu. O:
"Nefsim bana, et yememeyi telkin ediyor" deyince Hz. Peygamber:
"Yava ol, ben bulduum zaman et yerim; eer ben Allah'tan, her gn bana et yedirmesini isteseydim, O Allah bunu
yapard" buyurdu. O:
"Nefsim bana, gzel kokular srnmemeyi telkin ediyor" deyince de, Hz. Peygamber:
"Yava ol, Cibril bana gn ar gzel kokular srnmemi emretti ve, "zellikle cuma gn bunu terketme" dedi..."
buyurdular. Daha sonra da szlerine devamla:
"Osman! snnetimden yz evirme, nk kim benim snnetimden yz evirir ve tevbe etmeden de lrse, melekler
[40]
o kimseyi benim Havz- Kevser'imden geri evirirler... "
diye ilave ettiler.
Bu hadis, ayr bir delilin tahsis ettii durumlar hari, bu mkemmel eriatn, her trl znet eitlerinin mubah olup
bu hususta msaade bulunduuna dellet ettiini gsterir. te bu sebepten dolay biz, her eyi, Hak Tel'nn "De
[41]
ki: "Allah'n znetini kim haram etmi?" ayetinin hkmne dahil ettik."
43. Gslerinde kinden ne varsa skp almzdr. Altlarndan rmaklar akar ve derler ki: "Hamdolsun O Allah'a
ki bizi hidayetiyle buna ulatrd. Andolsun ki Rabbmzn elileri hakk getirmilerdi." Onlara: "Yapmakta ol
duklarnzdan dolay mirass klndnz cennet ite budur." diye seslenilir.

1- Hz. Ali'den rivayette o yle demitir:
[42]
"Vallahi bu yet, biz Bedr ehli hakknda nazil oldu."
2- Hz. Ali'den rivayette o yle demitir:
"Hi phesiz ben, benim, Osman'n, Talha ve Zubeyr'in, Allah Teal'nn haklarnda "Gslerinde kinden ne varsa
[43]
skp atmzdr." buyurduklarndan olduumuzu umuyorum."
3- Kesr en-Nevv'n Ebu Ca'fer'den rivayetinde o yle dedi:
"Bu yet-i kerime Hz. Ali, Ebu Bekr ve mer hakknda nazil oldu."
"Bu gslerinden skp atlan kin hangi kindir?" diye sordum,
"Cahiliye kinidir. Cahiliye devrinde Haim oullar ile Teym ve Adiyy oullar arasnda kin vard. Bunlar
mslman olunca birbirlerini sevdiler. Bir gn Ebu Bekr mt. Ali, elini stp onun brne koyarak
[44]
mesini gidermeye almt ki bunun zerine bu yet-i kerime indi." diye cevap verdi.
156. ...Buyurdu ki: "Ben, kimi dilersem onu azabma uratrm. Rahmetim ise hereyi kuatmtr. Ben onu, takvaya
erenlere, zekt verenlere ve yetlerimize inananlara, ite ancak onlara yazacam."
157. Onlar ki, yanlarndaki Tevrat'ta ve ncil'de yazl bulacaklar, o mm, nebi eliye tbi olurlar. O, kendilerine
ma'rufu emreder, mnkeri yasaklar. Temiz eyleri hell klar, murdar eyleri de haram klar. Onlarn ar yklerini
ve zerlerindeki balar, zincirleri indirir. te ona iman edenler, onu ululayanlar, ona yardm edenler ve onunla
birlikte indirilen nura tab olanlar; ite onlar felaha erenlerin ta kendileridir.

1- Ebubekr el-Hezl ve bn Cureyc'den rivayet ediliyor ki o yle demitir:
"Rahmetim hereyi kuatmtr." bls:
"Ben de herey'denim." deyip bundan kendine bir pay karmak istedi de Allah Teal:
"Ben onu, takvaya erenlere, zekt verenlere ve yetlerimize inananlara, ite ancak onlara yazacam." yetini
indirdi. Bu sefer yahudiler:
"Biz de mttakleriz ve zekt veriyoruz." diyerek bundan kendilerine bir pay karmak istediler de Allah Teal
bunun zerine
"Onlar ki, yanlarndaki Tevrat'ta ve ncil'de yazl bulacaklar, o mm, neb eliye tab olurlar..." yet-i kerimesini
[45]
indirdi."
170. Onlar ki kitaba smsk sarlrlar ve namaz dosdoru klarlar; elbette Biz, slah edenlerin mkfatn zayi
etmeyiz.

1- bnu'l-Cevz tefsirinde bu yet-i kerimenin "Allah'n kendilerine indirdii kitabn hadlerini muhafaza ile bunlar
amyan ve kitablarn tahrif etmeyen, Abdullah ibn Selm gibi ehl-i kitab m'minleri hakknda indiini"
[46]
sylemekle birlikte bu grn kime ait olduunu veya kimden rivayet edildiini belirtmemitir.
175. "Onlara, eytann peine takt ve kendisine verdiimiz yetlerden syrlarak azgnlklardan olan kiinin
olayn anlat."

1- Bu yet, bn Mesud'un rivayetine gre srail Oullar'ndan olan Bel'am b. Ebreh; Abdullah b. Abbas, Mcahid,
[47]
krime ve dier mfessirlerin rivayetine gre de Bel'am b. Br hakknda inmitir."
2- Ali b. Ebi Talha'nn Abdullah b. Abbas'tan rivayetine gre bu kii, "Zorbalar" diye vasflandrlan Ken'anler'den
[48]
Bel'am isimli biridir.
3- Abdullah b. Abbas'tan nakledilen baka bir gre gre bu kii Yemen halkndan, Bel'am isimli biridir.
4- Valib'ye gre ise bu adam Hz. Musa'y reddeden zorbalar gruhunun ehrinden kendisine Bel'am denilen
birisidir. Bu zt Allah'n sm-i A'zam'n biliyordu. Musa (a.s.) kendisine tabi olanlarla bu zorbalarn tepesine inince
amcazadeleri ve kavmi Bel'am'a gelip dediler ki:
"Musa gerekten hiddetli bir kiidir, Beraberinde de ok kalabalk bir ordu var. u bir gerek ki, eer o bize stn
gelirse, bizi yok eder. Artk sen Allah'a Musa'y ve maiyetini bizden bertaraf etmesi iin dua et." Bel'am dedi ki:
"Eer Musa'y ve beraberindekileri bamzdan savmas iin Allah'a dua edersem dnyam ve ahiretim elimden
gider."
Buna ramen kavmi ona mtemadiyen srarda bulundular. Nihayet bu zavall, Hz. Musa ile kavmi aleyhine beddua
etti de bylece Allah onu sahip olduu ilminden ve imanndan soyup uzaklatrd. "te kendisine verdiimiz yet
[49]
lerden syrlarak..." kavl-i erifi bunu ifade ediyor."
5- bn Abbas, bn Mesd ve Mcahid (r.a.) yle demilerdir:
"Bu ayet, Belm bn Baura hakknda nazil olmutur. Bu byledir, zira Musa (a.s.) Bel'm'n bulunduu ehre
ynelmi ve orann halkyla savamt; nk onlar kfir idiler. Bunun zerine o kfirler, Bel'm'dan, hem Musa
(a.s.), hem de onun kavminin aleyhine dua etmesini istediler... O, duas makbul bir kimse idi. nk o, sm-i
A'zm duasn biliyordu. Ama o, byle bir dua etmekten kand. Kfirler ise, onun peini brakmyorlard.. Nihayet
o, Hz. Musa ve kavmi aleyhine (beddua) etti. Derken, duas kabul olundu da, Hz. Musa ve srailoullar onun duas
yznden Th l'ne dtler. Bunun zerine Hz. Musa:
"Ya Rabbi, hangi gnah sebebiyle biz bu le dtk?" deyince, Cenb- Hak:
"Bel'mn duas sebebiyle" cevabn verdi. Bunun zerine Hz. Musa:
"Onun, benim aleyhime yapm olduu duay kabul ettiin gibi, benim de onun aleyhine olan duam kabul buyur!"
dedi; sonra da Hz. Musa, sm-i A'zm ile imnnn ekilip alnmas iin, ona bedduada bulundu.. Bylece Allah
Tel, onu, kendisinde olan bu eylerden tecrit etti; onun bilgi ve marifetini ald. Bu sebeple de onun kalbinden, bu
[50]
ilah bilgi, tpk bir beyaz gvercin gibi kverdi. te, hdise bundan ibarettir."
6- Bel'am'n kssas, Seyyar tarafndan yle anlatlmtr:
"Bel'am, kendisine peygamberlik verilmi olan ve duas kabul edilen bir kiiydi. Hz. Musa srailoullaryla birlikte
Belamn yaad topraklara veya am'a gitmek isteyince insanlar, Hz. Musa'nn gelmesinden dolay byk bir
korkuya kaplmlar ve Bel'ama giderek:
"Sen bu kiinin ve ordusunun aleyhinde Allah'a dua et." demiler, Bel'am da:
"Ben, rabbimle istiare edeyim ondan sonra." demitir. Bel'am srailoullar aleyhine dua etmesi hususunda istiare
edince ona:
"Onlarn aleyhine dua etme. Onlar benim kullarmdr. lerinde de kendilerinden peygamberleri bulunmaktadr."
denilmitir. Bel'am da kavmine srailoullarna beddua etmesinin kendisine yasaklandn bildirmitir. Bel'amn
adamlar Bel'ama bir hediye vermiler o da kabul etmitir. Sonra tekrar Bel'ama gelip srailoullar aleyhine dua
etmesini istemiler yine Bel'am:
"Ben, rabbimle istiare edeyim ve ona gre davranaym." demitir. Tekrar istiare etmi bu defa kendisine herhangi
bir ey emredilmemitir. Bunun zerine Bel'am:
"Ben istiare ettim ama bana bir ey emredilmedi." demitir. Bu defa kavmi:
"ayet rabbin, onlarn aleyhine dua etmeni istememi olsayd ilk istiarende yasaklad gibi bu istiarende de
yasaklard." demilerdir. Bunun zerine Bel'am srailoullarnn aleyhine dua etmeye balam fakat onlarn
aleyhine her dua ettike dili tersini syleyerek kendi kavmi aleyhine dua etmi, kavminin muzaffer olmas iin dua
ettiinde de, Musa (a.s.) ve ordusunun galip gelmesi iin dua etmitir. Bunun zerine Belamn adamlar:
"Gryoruz ki sen bizim aleyhimize dua ediyorsun" demiler. Bel'am da:
"Dilim buna dnyor. Musa'nn aleyhine dua etsem de duam kabul edilmiyor. Fakat ben size, onlarn helak
olacaklar midini veren bir hususu reteyim. O da udur: Allah, zinaya buuz eder. Eer onlar zinaya decek
olurlarsa umarm ki Allah onlar helak eder. Kadnlarnz gnderin onlar karlasnlar. Onlar, sefer halindeki
insanlardr. Umulur ki zinaya der helak olurlar." dedi. Bel'am'n adamlar, onun sylediklerini yaptlar. Kadnlar
gnderip onlar karladlar. srailoullar zinaya dtler. Bunun zerine Allah onlara taun hastaln musallat etti.
Onlardan yetmi bin kii ld. Bel'am, eeine binerek onlara doru gitmek istedi. Eek gitmiyordu. Bel'am onu
ar ekilde dvnce eek:
"nmde olan grmyor musun? Niin beni dvyorsun?" dedi. Eein nnde eytan bulunuyordu. Bel'am
[51]
eeinden inip ona secde etti. Bu sebeple Allah Tel onun hakknda "eytan onun peine takt." buyurdu."
7- Salim b. Ebin-Nadr ise, Bel'amn kssas hakknda unlar anlatmtr:
"Musa, am'daki Ken'an oullar topraklarna ulanca Belam'n kavmi ona gitmi, demilerdir ki:
"Ey Bel'am, mran olu Musa, srailoullaryla birlikte buraya geldi. Bizi, memleketimizden karp ldrecek,
buraya srailoullarn yerletirecek. Biz senin kavminiz. Bizim gideceimiz baka yerimiz yok. Sen, duas makbul
bir zatsn. Git de onlarn aleyhine dua et." Bel'am da dedi ki:
"Vay halinize o, Allah'n peygamberidir. Onunla birlikte melekler ve mminler bulunmaktadr. Ben onlara nasl
beddua edebilirim. Ben Allah'n ne yapacan biliyorum." Bel'amn kavmi:
"Bizim gideceimiz hibir yerimiz yok" dediler. Bel'am' vmeye ve ona yalvarmaya devam ettiler. Nihayet onu
batan kardlar. Bel'am srailoullarnn ordusunu takibetmek zere eeine binip Cebel-i Hassan'a doru gitti
fazla ilerlemeden eei kt. Bel'am inip onu dvd. Eek kalkp yrd. Sonra yine kt. Bel'am onu yine
dvd. Eek tekrar kalkp yrd. Bel'am onu yine dvnce eek konutu ve:
"Vay haline Bel'am nereye gidiyorsun, meleklerin beni geri evirdiklerini grmyor musun? Sen, Allah'n
peygamberinin ve mminlerin aleyhine dua etmeye mi gidiyorsun?" dedi. Bel'am yolundan dnmedi ve eei yine
dvd. Bunun zerine Allah onun yolunu serbest brakt. Bel'am yryp Cebel-i Hassan'n zerine kt. Orda
Musa ve srailoullarnn askerleri aleyhine dua etmeye balad. Fakat yapt her duada dili tersine dnyor,
srailoullar aleyhine dua edecekken kendi kevminin aleyhine dua ediyor, kendi kavminin lehine dua etmek
isterken de srailoullarnn lehine dua ediyordu. Kavmi ona:
"Ey Bel'am ne yaptnn farknda msn? Onlarn lehine, bizim aleyhimize dua ediyorsun." dediler. Bel'am:
"Bu, benim elimde olmayan ve gcmn yetmedii bir eydir..." dedi. Dili uzayp gsnn zerine kadar sarkt.
Bel'am dedi ki:
"u anda ben dnyam da kaybettim, ahiretimi de. Benim aldatmada bulunmak ve tuzak kurmaktan baka arem
kalmad. Size u hiyleyi reteceim. Kadnlar ssleyin. Onlara bir ksm eyalar verip, satmalar iin
srailoullarnn askerleri iine gnderin. Herhangi bir askerin. onlardan biriyle zina etmek istemesi halinde kar
koymamalarn tenbih edin. O askerlerden bir tanesinin bile bu kadnlardan birisiyle zina etmesi sizin iin yeterlidir.
Onlardan kurtulmu olursunuz."
Belam'n kavmi bu tavsiyeyi tuttu. Kadnlar ordunun iine iine girince, torunlardan (on iki frkadan) birinin lideri,
Hz. Musa'nn kar akmasna ramen, kadnlardan biriyle zina etti. Bunun zerine Allah, srailoullarna taun
hastaln musallat etti. Hz. Harun'un torunu Finhas b. zar ise Hz. Musa'nn komutan idi. Zina eden erkekle
kadnn adrna girdi. Onlarn ikisini de mzrana geirerek yukar doru kaldrd ve:
"Ey Allah'm, sana isyan edenleri byle yaparz." dedi. Bunun zerine Allah, srailoullarndan taun hastaln
kaldrd. Fakat taun hastalndan bir gn iinde onlardan yetmi bin kii lmt. te bu Bel'am b. Bra
hakknda, Allah Tel, Muhammed (s.a.v.)'e buyurdu ki:
"Ey Muhammed, onlara u adamn halini anlat. Biz ona, yetlerimizi vermitik. O, onlardan syrlp kt. eytan
[52]
onu peine takt. Nihayet azgnlardan oldu."
7- u da belirtilmitir:
"O, Allah'n nebilerinden birisiydi. Hz. Musa iin beddua edince, Allah ondan imann ekip ald; bylece de kfir
[53]
oldu."
ayet birisi, "Bu ayette bir nebden bahsedilmekte, bilahare onun kfir haline geldii bildirilmektedir" diye soracak
olursa biz (Razi) deriz ki:
[54]
Bu, uzak bir ihtimaldir; nk Alalh Tel, "Allah, eliliini nereye vereceini ok iyi bilendir"
buyurmutur.
te bu beyan Cenb- Hakk'n, ancak, onun, ok stn meziyyetler, yce dereceler ve byk faziletler ile dier
kullarndan ayrlp mmtaz olduunu bildii kimseleri rislet greviyle ereflendireceine dellet eder.
[55]
Binenaleyh, Peygamber olan kimsenin vasf bu olunca, onun kfretmesi nasl uygun debilir?
8- Abdulmelik ibn Umeyr anlatyor:
"Dimak camiinde bu yet-i kerimenin kim hakknda nazil olduunu mzakere ediyorlard. Birisi:
"Bel'am ibn B'r' hakknda nazil oldu." dedi. Bir bakas:
[56]
"Hayr, bir rahib
hakknda indi." dedi. O srada Abdullah ibn Amr ibnu'1-As kageldi de ona sordular:
"Bu yet kim hakknda nazil oldu?" O:
[57]
"meyye ibn Ebi's-Salt es-Sekaf hakknda nazil oldu." dedi."
9- Abdullah b. Amr b. As ve Zeyd b. Eslem dediler ki:

"Bu yet meyye b. Eb's-Salt es-Sakaf hakknda indi. Bu adam kitaplar okur, u vakitte Allah'n mutlaka bir
peygamber gndereceini bilir ve o peygamberin u Rasulullah (s.a.v.) olmasn mid ederdi. Nihayet Allah Teala
[58]
Muhammed (s.a.v.)'i peygamber gnderdi. meyye de Rasulullah' kskand ve inkr etti."
10- Abdullah bn mer, Said bnul-Mseyyeb, Zeyd bn Eslem ve Ebu Ravk de yle demilerdir:
"Bu ayet, meyye bn Ebi's-Salt hakknda nazil olmutur. O, semav kitaplar okumutu.. Allah Tel'nn, o
sralarda, bir Peygamber gndereceini de anlamt. Bu Peygamberin, kendisi olacan mid ediyordu. Cenb-
Hak, Hz. Muhammed (s.a.v.)'i Peygamber olarak gnderince, meyye O'na hased etti, O'na iman etmeyip kfir
olarak ld. te bu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, "iiri iman etti, ama kalbi kfretti" dedii kimsedir. Yani, onun iiri,
mmin kimselerin iiri gibidir. Zira o, iirlerinde, Allah'n birliini ikrar eder; O'nun birlii hakknda, gklerin,
[59]
yerin yaratlmas ile ahiret, cennet ve cehennem hallerinden deliller getirir..."
11- bn Askir'in Sad ibnu'l-Mseyyeb'den rivayetinde o yle anlatyor:
"meyye ibn Ebi's-Salt Bahreyn'e gitmiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) onun haberlerini alyordu. Orada sekiz sene
kaldktan sonra geldi, Hz. Peygamber'e rastlad. Etrafnda ashabndan bir cemaat da vard. Allah'n Rasl (s.a.v.)
onu mslman olmaya ard ve kendisine sonuna kadar Yasin Sresini okudu. Efendimiz okumasn bitirince
meyye ayan sryerek yerinden srad, Kurey de peinden.
"Ey meyye, ne dersin?" dediler.
"ehadet ederim ki o hak zeredir." dedi.
"Peki ona tabi olacak msn?" diye sordular.
"Bir dneyim." dedi. Sonra kalkp am'a gitti ve Bedr gazvesinden sonra geldi. Mslman olmak istiyordu.
Ancak kendisine Bedr'de ldrlen mrikler haber verilince:
"Eer gerekten peygamber olsayd akrabalarn ldrmezdi." deyip mslman olmaktan vazgeti, Taife gitti ve
orada ld. Bunlar anlattktan sonra Sad ibnu'l-Museyyeb der ki:
"te onun hakknda Allah Teal "Onlara, yetlerimizi verdiimiz halde onlardan syrlan ve eytann arkasna
[60]
takt ve sonunda azgnlardan olan o kimsenin haberini anlat." yet-i kerimesini indirdi."
12- krime, bn Abbas'tan bu yet hakknda unu rivayet etmitir:
"Ayette kendisinden bahsedilen o zat, kendisine kabul olunacak duann baholunduu bir kiidir. Bu zatn Bess
isminde bir kars vardr. Karsndan da bir ocuu vardr ve kadn bu adam ok sevmektedir. Derken kadn:
"Senin o mstecab dualarndan birisini benim iin yap" diye rica eder. Adam:
"Peki birisi senin olsun. Ne dua etmemi istersin?" der. Kadn:
"Allah'a, srail Oullar ierisinde beni en gzel kadn yapmasn dua et" der. Artk kadn srail Oullar Kavmi'nde
kendisinin bir misli bulunmadn bilince kocasndan yz evirdi ve baka bir ey murad etti. Bunun zerine adam
Allah'a, karsn durmadan havlayan bir dii kpek klmas iin beddua eder. Bylece bu kadn sebebiyle adamn iki
makbul duas elden kar. Kadnn ocuklar gelip derler ki:
"Artk biz, bu yerde kalamayz, zira annemiz, insanlarn onunla bizi knayp aypladklan bir kpek oldu. Haydi
Allah'a dua et de annemizi eski haline evirsin." O da Allah'a dua eder ve kadn eski haline dner. Bylece adamn
makbul duas da geip gitmi olur. te "Bess'tan daha uursuzdur" diye uursuzlukla darb- mesele konu olan
[61]
Bess, bu kadndr."
13- Sad bnu'l-Mseyyeb'in bir dier grne gre "Bu ayet, Hz. Peygamber'in fsk diye adlandrd, Rhip Eb
mir hakknda nazil olmutur. O, chiliyye anda ruhbanlk yapard. slm gelince, am'a kaarak, mnafklara,
"Mescid-i Drr" yapmalarn tledi. Kayser'e (Roma mparatoru) gelerek, ondan, Hz. Peygamber aleyhinde
[62]
yardm taleb etti. Derken, orada, kovulmu ve yapayalnz, tek bana oluverdi."
14- bn Eb Htim'in bn Abbs'tan rivayetine gre ise "bu yet-i kerime en-Nu'mn ibn Sayf er-Rhib hakknda
nazil olmutur. Bu kii cahiliye devrinde palas elbiseler giyip rahib olmu. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Medine-i
Mnevvere'ye hicretinden sonra Medine'ye gelmi, Efendimiz (s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, Bu getirdiin nedir?" diye sormu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"brahim'in dini olan Hanflii getirdim." buyurmu. Nu'mn:
"Ben o din zereyim." demi. Efendimiz (s.a.v.):
"Hayr, sen o din zere deilsin. Sen, ona, onda olmyan eyleri kattn." buyurmu. Nu'mn:
"Bizden yalanc olan Allah kovulmu, yapayalnz olarak ldrsn!" demi, sonra kp am'a gitmi ve oradan
Medine'deki mnafklara:
"Muhammed'le savamak iin silhlann, silh hazrlayn." diye haber gndermi, kendisi de Hz. Peygamber
(s.a.v.)'i Medine'den karmak zere kendisine bir ordu vermesini istemek zere Bizans kral (Kayser)'na gitmi.
Ancak bu emeline ulaamadan am'da, kovulmu ve yapayalnz halde lm. te bu yet-i kerime onun hakknda
[63]
nazil olmutur."
Bu hadise ilerde Mescid-i Drr'dan bahseden Tevbe: 9/107 yetinin nzul sebebinde Ebu Amir er-Rhib hakknda
tekrar zikredilecektir.
15- Hasan el-Basr ve Ebu Bekr el-Esamm'a gre "Bu ayet, Hz. Peygamber'i bilip tanyan ehl-i kitabn mnafklar
[64]
16- Katde, krime ve Ebu Mslim'e gre "Bu ayet, kendisine ilah hidayet arzedilip de, ondan yz eviren herkes
[65]
hakknda inmitir."
180. En gzel isimler Allah'ndr. yleyse O'na bunlarla dua edin. O'nun isimleri konusunda ilhada denleri
brakn. Onlar, yapmakta olduklarnn cezasn greceklerdir.

1- Mukatil der ki:
"Bir mslman namaznda bir keresinde Allah'a, bir keresinde de Rahman'a (ya da ya Rahman, ya Rahm diyerek)
dua etmiti. Bunu duyan Ebu Cehl:
"Muhammed ve ashab bir rabbe tapndklarn iddia etmiyorlar m? Bu adama ne oluyor ki iki rabba dua ediyor?!"
[66]
demi de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
182. Ayetlerimizi yalanlyanlara gelince; Biz, onlar bilmeyecekleri noktadan derece derece helake yaklatrrz.
183. Ben, onlara mhlet veririm. Hi phesiz Benim dzenim etindir.

1- Baz mfessirler bu yet-i kerimelerin, Allah'n nce kendilerine mhlet verip daha sonra Bedr Gazvesinde
[67]
yakalayverdii (ve orada ldrlen) Kurey mrikleri hakknda indiini kaydetmilerdir.
[68]
2- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, o, bu ayetle Mekkeli mriklerin kastedildiini sylemitir.
"Bu uzak bir ihtimaldir. nk umum olan ifdenin zellii, kendisinden bir istisna olduuna dellet eden bir delil
[69]
bulunmad mddete, (manasna dahil olan) hereyi kapsamasdr."
4- Hz. mer (r.a.),kendisine ran Kisras'nn hazineleri getirilince:
"Allahm, derece derece helake srklenmekten (istidractan) sana snrm. nk senin, "Biz, onlar,
[70]
bilmeyecekleri noktalardan, derece derece helake yaklatrrz" buyurduunu duydum" demitir."
184. Dnmyorlar m ki arkadalarnda hibir delilik yoktur. O ancak apak bir uyarcdr.

1- Katde b. Dime'den rivayet edilmitir:
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) Safa tepesine kp "Ey filn oullar, ey filn oullar..." diye kabile kabile, aile
aile Kurey'i ard. Etrafna toplandlar. Onlar, iman etmedikleri takdirde Allah'n baskn ve balarna getirecei
musibetler hakknda uyard. lerinden birisi:
"Hi kuku yok bu arkadanz delirmi. Brakalm sabaha kadar barsn dursun." dedi de bunun zerine Allah
[71]
2- Hasan el-Basri ve Katde yle demilerdir:
"Hz. Muhammed (s.a.v.), gece Safa tepesinin zerine kar, Kurey'i kabile kabile, "Ey falan olu falanlar" diye
arr ve onlar Allah'n ikb ile iddetli cezasndan sakndrrd. Bunun zerine onlarn bazlar, "sizin bu
arkadanz, hi phesiz delidir. Gece boyu barp duruyor" diyorlard. Bunun zerine Hak Tel bu ayeti
indirerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, chil insanlarn O'na mal ettikleri delilikten tr deil, srf onlar uyarmak ve
inzar etmek iin ardn bilsinler diye, onlar Hz. Peygamber'in durumu zerinde dnmeye tevik
[72]
etmitir."
187. "Sana, kyamet saatinin ne zaman gelip atacan soruyorlar, de ki: "Onu ancak Rabbim bilir, onun vaktini,
O'ndan baka belirtecek yoktur. Gklerin ve yerin, arln kaldramyaca o saat, sizlere anszn gelecektir." Sen
sanki renmisin gibi sana soruyorlar, de ki: "Onu bilmek ancak Allah'a muhsustur, ama insanlarn ou bu
gerei bilmezler."

[73]
Alimler, bu soruyu sorann kim olduu hususunda ihtilf etmilerdir.
1- bn Abbs der ki:

"Yahudilerden Cebel (veya Hamel) ibn Eb Kueyr ve emvl (Samuel, imvl, Semev'el) ibn Zeyd bir gn Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Muhammed, eer peygamber isen bize kyametin ne zaman kopacan haber ver. nk biz, onun ne zaman
[74]
kopacan biliyoruz." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Hasan el-Basri ve Katade'nin rivayetine gre de, "Kureyliler, Muhammed (s.a.v.)'e:
"Seninle aramzda bir akrabalk ba bulunmaktadr. O halde kyamet saatinin ne zaman olacann srrn bize
[75]
syle" diye sordular da nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
[76]
3- Hz. Peygamber (s.a.v.)'den bu istekte bulunann Utbe ibn Raba olduu da rivayet edilmitir.
4- bn Kesr der ki:
"Bu son rivayet daha dorudur; nk yet Mekk'dir."
5- Eb Said b. Eb Bekr el-Varrak, Muhammed b. Ahmed b. Hamdan'dan, o Eb Ya'la'dan, o Ukbe b. Mkrim'den,
o Yunus'tan, o Abdu'l-affar b. Kasm'dan, o Eban b. Lakd'den, o Kurza b. Hassan'dan, bize u rivayette
bulunmutur:
"Eb Musa'nn bir Cuma gn Basra Minberi zerinde iken yle dediini iittim:
"Rasulullah (s.a.v.)'a Kyamet saatinden soruldu. Ben de ahittim. Buyurdu ki:
"O saati ancak Allah bilir. Onun vaktini O'ndan bakas aklayamaz. Fakat onun gerekelerini ve nnde olan
milleri size haber vereceim. phesiz o kyamet saatinin nnde fitneden bir rt ve herc vardr." Kendisine:
"Herc nedir Ey Allah'n Rasul?" diye soruldu da:
"Habee dilinde adam ldrmektir" buyurdu."
nsanlarn kalpleri kuruyup katlaacak, aralarna yabanclk, birbirini tanmama braklacak da yle ki kimse
kimseyi tanmayacak. Akll, dinine bal kimseler gidip, geriye ma'ruru ma'ruf, mnkeri mnker olarak tanmayan
[77]
zayf tnetli gevek insanlar kalacak."
6- Ayet-i kerimenin Mekke mrikleri veya yahudiler hakknda nazil olduuna dair iki haberi pepee zikrettikten
sonra Taber "Kyametin ne zaman kopacan renmek isteyenlerin yahudiler veya mrikler olmasnn caiz ve
mmkn olduunu, bunlardan hangisini tercih edebileceimize dair elinde bir bilgi veya karine olmadn da
[78]
kaydeder.
7- bn Kesr, yet-i kerimenin Mekke'de nazil olduuna gre kyametin vukubulmasn uzak grerek, varln
inkr ederek alay yollu onun vaktini renme isteinde bulunanlarn Kurey mrikleri olmasnn doruya daha
[79]
yakn olduunu syler.
Nitekim u ayetler de bunu ifade eder:
[80]
"Onlar: "Eer doru syleyenlerdenseniz bu vaad ne zaman? derler"
"O'na iman etmeyenler, onun acele gelmesini isterler. man edenler ise, ondan korku iindedirler ve onun hi
[81]
phesiz hak olduunu bilirler. Uyank olun. O saatte mcadele edenler, elbette uzak bir sapklk iindedirler."
188. "De ki: "Allah'n dilemesi dnda ben kendime bir fayda ve zarar verecek durumda deilim. Grlmeyeni
bileydim, daha ok iyilik yapardm ve bana ktlk de gelmezdi. Ben sadece, inanan bir milleti uyaran ve
mjdeleyen bir peygamberim."

1- Kelb'nin rivayetine gre, Mekke halk:
"Ey Muhammed, Rabbin, al-veri yappta kazanl kman iin, artmasndan evvel ucuz fiyat ve bereketli,
verimli yere gmen iin, verimsiz olmasn murad ettii yerden kman sana haber vermeli deil mi?" dediler de
[82]
Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Rivayet olunduuna gre Mekkeliler:
"Keke Rabbin ne zaman ucuzluk, ne zaman pahallk olacan haber verse de, bylece biz ona gre alp satsak ve
kr etsek. Yine hangi beldelerde ktlk olacan haber verse de, biz bolluk olan beldelere g etsek" dedikleri
[83]
zaman bu ayet nazil oldu."
3- Baz alimler de yle demilerdir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Ben Mustalk savandan dnnce yolda bir rzgar kt. Hayvanlar bu rzgardan rkp
katlar. Derken, Hz. Peygamber (s.a.v.), Medine'de Rifae'nin ldn haber verdi. (Mnafklarn ileri
gelenlerinden olduu iin Rife hakkndaki bu haber, mnafklar fkelendirdi). Bu arada Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Baknz devem nereye gitmi?" dedi. Bunun zerine Abdullah b. bey arkadalarna:
"u adamn haline amyor musunuz? Medine'de bir adamn ldn haber veriyor, ama devesinin nerede
olduunu bilemiyor" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bir grup mnafk yle yle dediler: Benim devem u yerde, u blgede, yular bir aaca taklm olduu halde
duruyor." buyurdu. O deveyi, aynen Hz. Peygamber'in dedii yerde ve ekilde buldular. Bunun zerine Cenb-
[84]
Hak bu ayeti indirdi."
189. Sizi bir nefisten yaratan ve gnlnn huzura kavuaca eini de ondan var eden Allah'tr. Eine yaklanca,
ei hafif bir yk yklendi ve bu halde bir mddet tad. Hamilelii arlanca, kar koca, Rableri olan Allah'a:
"Bize kusursuz bir ocuk verirsen, and olsun ki kredenlerden oluruz" diye yalvardlar.
190. Allah onlara kusursuz bir ocuk verince, kendilerine verdii ey hakknda Allah'a ortaklar kotular. Allah,
onlarn ortak kotuklar eylerden ycedir.
191. Kendileri yaratlmken, bir ey yaratamayan putlar m ortak kouyorlar?"

1- Mcahid'in rivayetine gre, Adem'in ve kars Havva'nn hibir ocuu yaamyordu. Bunun zerine eytan
onlara dedi ki:
"Bir ocuunuz oldu mu onun ismini Abdu'l-Haris koyun." -eytann ismi daha nce Haris idi-, Adem'le Havva da
byle yaptlar. te Cenab Hakkn: "Allah onlara kusursuz bir ocuk verince, kendilerine verdii ey hakknda
[85]
Allah'a ortaklar kotular. Allah, onlarn ortak kotuklar eylerden ycedir." 190. yeti bunu anlatyor."
"dem ile Havva yeryzne inince dem'e ehvet verildi. O, Havva ile evlendi. Havva hamile kald. ocuk
karnnda hareket etmeye balad. Havva:
"Bu da nesi?" dedi. blis ona geldi ve dedi ki:
"Sizler yeryznde ancak deve veya sr yahut koyun, yahut kei gryorsunuz. Senin karnnda olan ite
bunlardan birisi." Bunun zerine Havva:
"Vallahi benim hibir yerim bunlara g yetiremez. Ben ciz kalrm." dedi. Bunun zerine eytan dedi ki:
"Sen beni dinle ona "Abdlhris" ismini ver, O sizin benzeriniz olarak doar." Havva meseleyi dem'e anlatt.
dem:
"O, bizi cenneten karan kimse" dedi. Havva'nn karnndaki ocuk l dodu. Havva ondan sonra tekrar hamile
kald. blis yine geldi ve ona:
"Beni dinle onu "Abdlhris" diye isimlendir. (blis'in meleklerin yannda ad Hrs'di) Aksi halde o ocuk, bir
deve veya sr yahut koyun ya da kei olarak doar. Yahut da ben onu ldrrm. Zaten birincisini de ben ldr
dm." dedi. Havva meseleyi tekrar dem'e anlatt. dem, kar kmaz gibi bir tavr taknd. Bunun zerine Havva
ona "Abdlhris" adn verdi ki, kendileri gibi bir insan olarak dosun ve yaasn. te bu yetler buna iaret
[86]
etmektedirler."
3- Semre b. Cndeb, Rasulullah'n yle buyurduunu rivayet etmitir.
"Havva hamile kalnca blis onun etrafnda dolap durmutur. nk Havva'nn ocuklar yaamyordu. blis,
Havva'ya:
"Sen ona Abdlharis ismini koy." demitir. Havva da hamile olduu ocuun adn Abdlharis koymutur. Bundan
[87]
sonra ocuklar yaamtr. Havva'nn byle yapmas, eytann vesvesi ve emriyledir."
4- bn Abbas'tan rivayet edildiine gre, "bu ayette geen "bir can" kelimesiyle Hz. Adem; "Bundan da eini
yapan..." kelimesiyle de Hz. Havva murad edilmitir. Yani, Allah Tel, Hz. Havva'y, eziyyet vermeksizin, Hz.
Adem (a.s.)'in kaburgasndan yaratmtr... Vakta ki Adem, Hz. Havva'y brynce, Havva, hafif bir yk yklendi
(hamile kald). ocuk onun karnnda arlanca, blis, bir adam suretine girip Havva'nn yanna gelerek yle dedi:
"Ey Havva, bu nedir? Ben, bunun bir kpek ya da herhangi bir hayvan olmasndan korkuyorum. Onun, nereden
kacan nereden bileceksin? Arkandan m, kp seni ldrecek, yoksa karnn m yarlacak?" Bunun zerine
Havva endielendi ve bunu, Adem'e anlatt. Bylece de Adem ile Havva, hep bunun endiesi ve hznn tadlar.
Daha sonra o blis, Havva'ya gelerek yle dedi:
"Eer Allah'dan onu, tpk senin gibi kusursuz ve hilkati tam bir kimse yapmasn ve onun, senin karnndan
kmasn istersen, sen O'na Abdu'l-Hris adn verirsin..." Melekler arasnda, blis'in ad el-Hris idi. te bu,
Cenb- Hakk'n "Fakat Allah onlara dzgn bir ocuk verince, kendilerine verdii bu ocuk hakknda ona eler
tutmaya baladlar" ayetinde ifade edilen husustur. Yani, "Allah onlara, dzgn ve kusursuz bir ocuk verince,
Adem ile Havva, O'na eler tutmaya baladlar" demektir. te, buradaki koulan irk ile Haris (blis) kastedilmitir.
[88]
Kssann tamam bundan ibarettir.
Raz'nin Bu Rivayeti Eletirmesi
Bit ki, yaplan bu tevl yanltr. Bunun fasit ve yanl oluunun delilleri unlardr:
1) Allah Tel, "Onlar neyi e tutuyorlarsa, Allah onlardan mnezzehtir, ycedir" buyurmutur. Bu, mrik
olanlarn, irk koanlarn iki kiiden fazla olduuna dellet eder.
2) Allah Tel bunun peinden, "Kendileri yaratlp durmakta olduklar halde (bizzat) hibir eyi yaratamayan
[89]
putlar, o yaradan Allaha e mi kouyorlar onlar?"
buyurmutur. te bu, bu ayetten kastedilenin, putlar
Allah'a ortak koan kimselere kar bir reddiye olduuna dellet eder. Halbuki bu ayette, lanetlenmi blis ile ilgili
bir husus gememitir..
3) ayet, bundan blis kastedilseydi o zaman Cenb- Hak, "Hibir eyi yaratamayan m ortak kouyorlar?..."
buyurur, "Hi bir eyi yaratamayan eyi..." demezdi. Yani m yerine, men edatn getirirdi. nk, akll varlklar
m edat ile deil, men edat ile ifde edilirler..
4) Adem (a.s.) herkesten daha fazla blis'i tanyordu. Ve o, btn isimleri de biliyordu. Nitekim Cenb- Hak da,
[90]
"Adem'e btn isimleri retmiti..."
buyurmutur. Binenaleyh, Adem, blis'in adnn el-Haris olduunu
mutlaka biliyordu. blis ile Adem arasndaki ok iddetli dmanla ve onun isminin de el-Haris olduunu
bilmesine ramen, daha nasl olur da, ocuuna Abdu'l-Haris adn vermi olabilir? Ve daha nasl bu isimden baka
bir isim bulamam olduu sylenebilir?"
5) imizden birisinin bir ocuu olduunda bu kimse, o ocuktan hayrlar ve iyilikler umar. Tam o esnada, birisi
kendisine gelerek, o ocuunu bu eit isimlerle isimlendirmeye arrsa, bu kimse o kimseyi reddeder ve byle
bir eyi kesinlikle kabul etmez... Binenaleyh, Hz. Adem, Peygamberliine ve Cenb- Hakk'n, "Adem'e btn
isimleri retti" buyruundan elde etmi olduu geni ilmine ve blis'in vesvesesi sebebiyle ilemi olduu zelleden
dolay kazanm olduu o byk tecrbesine ramen, daha nasl olur da bu kadarck eyi dikkatinden karr ve
bunun, akl olan kimselere, saknlmas gerekli olan kt fiillerden biri olduunu bilemez?
Hz. Adem'in, ocuunu, Abdu'l-Haris (Haris'in kulu) diye isimlendirdiinin kabul edilmesi halinde, bu hususta u
iki eyden birisi sylenebilir:
a) O, o lafz, ocuunun alemi, zel ismi addetmitir...
b) Yahud da, o bu lafz, ocuunun sfat kabul etmitir. Yani, o bu lafz ile, ocuunun Haris (yani blis) tarafndan
yaratlp onun kulu olduunu bildirmi 'alem ve lakab isimleri, isim olarak konulduklar eylerde bir mana ifade
etmezler. Binaenaleyh, bu lafz ile ocuu adlandrmadan, mrik olma neticesi kmaz...
Eer ikinci ihtimal sz konusu ise, bu, Hz. Adem'in, yaratmada, yoktan var etmede ve meydana getirmede Allah'n
bir orta olduuna inandna dair bir hkm olmu olur ki bu, Hz. Adem'e kesinlikle kfr isnad edilmesini
gerektirir. Halbuki, akl banda olan hi kimse bunu sylemez. Binenaleyh, yaplan izahlarla, bu grn fasit
olduu ve mslmana gerekli olann, buna iltifat etmemesi olduu sabit olmu olur...
Ayetin tevil ve tefsirinde, bylesi bozuk fikirlerden uzak, sapasalam shhatli aklamalar bulunmaktadr:
1) Kaffal'n ileri srm olduu u husustur:
"Allah Tel bu hadiseyi bir darb- mesel eklinde zikretmi ve bu durumun, cehaletleri ve irke taraftar olmalar
hususunda, o mriklerin durumuna benzediini beyan etmek iin zikretmitir. Bu szn izah udur: Allah Tel,
sanki yle demek istemitir:
"O, "(Ben), sizden herbirinizi tek bir candan yarattm ve, o tek candan, onun eini de, insan olmak bakmndan ona
denk olan bir insan yaptm. Binenaleyh, kocas eini bryp, ei hamile kalnca, kar koca, Rablerine, "ayet sen
bize, kusursuz, yaratl tam bir ocuk ihsan edersen, biz senin nimetlerine ve ihsanlarna kredenlerden oluruz."
diye dua ettiler. Allah da, onlara, kusursuz ve yaratl tam bir ocuk verince, kar koca, Allah'n kendilerine
vermi olduu o ey hususunda, Allah'a eler komaya baladlar. nk onlar, bazan bu ocuu, tpk tabiattlarn
dedii gibi, tabiata; bazan, mneccimlerin dedii gibi, yldzlara; bazan da, putperestlerin dedii gibi, putlara ve
ibadet edilen heykellere ml ettiler." Daha sonra Cenb- Hak, "Onlar neyi e tutuyorlarsa; Allah onlardan
(mnezzehtir), ycedir." buyurmutur. Yani, Allah, bu tr irklerden mnezzehtir" demektir. te bu, son derece
doru ve salam bir cevaptr.

2) Bu hitabn, Hz. Peygamber (s.a.v.) dnemindeki, Kusayy b. Kilab'n soyu olan Kureylilere olmas... Buna gre
Cenab- Hakk'n, "O, sizi bir candan yaratandr" buyruundaki "can"dan maksad Kusayy; minhdan maksad ise,
Allah'n, nsiyet etmesi iin yaratt, kendi cinsinden Kureyli karsdr.
Allah Tel, o kar kocaya istemi olduklar, dzgn yaratll kusursuz bir ocuk nasb edince, onlar, drt
oullarn Abdimenaf (Menfn kulu), Abduluzza (Uzza'nn kulu), Abdulkusayy (Kusayy'n olu) ve Abdullat
(Ltn olu) diye isimlendirmek suretiyle, Allah'n kendilerine vermi olduu ocuklar hususunda, Allah'a ortaklar
kotular. Buna gre, yrikn "irk kouyorlar" ifadesindeki zamir, Kusayy ile eine ve irk hususunda onlara tbi
olan zrriyetlerine it olur.
3) Kabul edelim ki bu ayet-i kerime, Hz. Adem (a.s.)'in kssasn aklamak iin gelmi olsun. Bu durumda, bu
mkili gidermek iin, birka izah ekli bulunmaktadr:
Birinci izah: Mrikler: "dem (a.s.), putlara tapyordu. Hayr taleb etme ve erri defetme hususunda onlara dua
ve mracaat ediyordu" diyorlard. Bunun zerine Cenb- Hakk, Adem ile Havva kssasn zikretmi ve onlarn,
"Eer bize dzgn (hilkati tam) bir ocuk verirsen andolsun ki herhalde kredenlerden olacaz" diye dua
ettiklerini nakletmitir. Yani onlar, eer Allah Tel kendilerine, salkl ve yaratl dzgn bir ocuk verirse, bu
nimete karlk kredeceklerini sylediler. Daha sonra Cenb- Hak, "Fakat Allah onlara dzgn bir ocuk
verince, bu ocuk hakknda O'na eler tutmaya baladlar" buyurmutur. Buradaki "Bu ocuk hakknda O'na eler
tutmaya baladlar" ifadesi, ho karlamama ve uzak grme slbunda olmak zere, istifham manasnda bir
ifdedir. Bunun izah, "Allah onlara yaratl tam ve dzgn bir ocuk verince, onlar, Allah'n kendilerine vermi
olduu ocuk hakknda O'na erikler, ortaklar m kotular?" eklindedir. Cenb- Hak, daha sonra, "Onlar neyi e
tutuyorlarsa, Allah onlardan mnezzehtir, ycedir" buyurmutur. Bu, irk inancnda olan ve onu Hz. Adem'e de
isnad eden bu mriklerin irkinden, Allah yce ve mnezzehtir" demektir. Bunun bir benzeri udur: Birisi, bir
bakasna birok in'm ve iyilikte bulunsa, sonra iyilikte bulunan bu kimseye, "senin iyilik yaptn o adam, seni
knyor ve sana ktlk yapmaya alyor" denilse, iyilikte bulunmu olan o kimse buna ihtimal vermeyerek yle
der:
"Ben ona bunca iyilik yapaym, bunca nimet vereyim, o da kalksn bana ktlk ve isyan etsin, olacak ey deil!"
te burada da byledir.
kinci zah: yle deriz: Bu kssa, bandan sonuna kadar Hz. Adem ile Havva hakkndadr. "Fakat (Allah) onlara
dzgn (bir ocuk) verince, kendilerine verdii bu (ocuk) hakknda ona eler tutmaya baladlar" ifadesi hari,
ayetlerin lafzlarnda hibir mkil bulunmamaktadr. Buna gre deriz ki: Bu ifadenin takdiri yledir "Fakat Allah
onlara dzgn bir ocuk verince O'na eler tutmaya baladlar." Yani "o ikisinin evladlar Allah'a irk komaya
baladlar" Burada, muzaf durumunda olan evld kelimesi hazfedilmi, muzafun ileyh olan "o ikisi" ifadesi, ceale
fiilinde, muzafn yerine gemitir. "kendilerine verdiinde" ifadesi de byledir. Bu, "Allah'n o ikisinin evladlarna
[91]
verdii (eylerde)" demektir. Bunun bir benzeri bir ifade de, "Kye sor"
yani "O kyn ahalisine sor"
anlamndadr.
Eer, "Bu aklamaya gre ceal fiilindeki tesniyenin hikmeti nedir?" denirse, biz deriz ki: "nk Hz. Adem'in
ocuklar erkek ve dii olarak iki ksm idi. Binenaleyh bu tesniyeden maksad, erkek ve dii ocuklar olup, bunlar
iki snf ve iki eit olduklar iin, bunlardan, bir keresinde "tesniye" zamiri ile bahsedilmi, bir baka keresinde de,
oul lafzla bahsedilmitir. Bu da ayetteki, "Onlar neyi e tutuyorlarsa, Allah onlardan mnezzehdir, ycedir"
ifadesidir.
nc izah: Kabul edelim ki, "Kendilerine verdii bu ocuk hakknda O'na eler tutmaya baladlar"
ifadesindeki cealedeki tesniye zamiri, Hz. Adem ile Havva'ya rc olsun. Fakat ne var ki yle denilmitir: Allah
Tel o ikisine yaratl dzgn bir ocuk verince, onlar bu ocuu kaytsz artsz Allah'n hizmetine, taatna ve
O'na kullua adamaya azmetmilerdi. Sonra akllarna baka bir dnce geldi. Binenaleyh onlar, bu ocuu bazan
dnya ileri ve menfaatlerinde kullanyor, bazan da Allah'a hizmet ve taatta bulunmasn emrediyorlard. Bu i, her
nekadar bizce Allah'a bir yaknlk ve taat ise de, iyi kullarn (ebrrn) hasenat, mukarreb (Allah'a ok yakn)
kullarn seyyiat (ktl) saylr. te bundan tr Cenb- Hak, "Onlar neyi e tutuyorlarsa, Allah onlardan
mnezzehdir, ycedir" buyurmutur. Bu tabirden maksad, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den nakledilen u husustur; O,
Cenab- Hak'tan naklederek, bir hadis-i kutside yle buyurmutur:
"Ben, irkten mstani olanlarn, en beri ve en mstani olanym. Binenaleyh, kim bir amel yapar ve o amelde
[92]
bakasn bana ortak koarsa, ben onu, irki ile babaa brakrm."
Bylece bu mkil bertaraf olmu olur.
Drdnc izah: Biz, bahsedilen bu kssann doru olduunu kabul edelim. Ancak biz diyoruz ki, onlar, el-Haris
diye adlandrlan o ahsn duas sebebiyle, o ocuun bellardan, hastalklardan ve musibetlerden uzak ve ber
olacana inandklar iin, o ocuu Abdu'l-Haris diye isimlendirmilerdi. Bazan, kendisine ltufta bulunulan
kimse, ltufta bulunan kimsenin kulu, klesi diye adlandrlabilir. Nitekim darb- meselde, "Ben, kendisinden bir
harf rendiim kimsenin kuluyum" denilir. Ben, baz faziletli kimselerin kitabnn bana "Bu, falancann kendisini
sevdii bir kuldur" diye yazdn grdm. air de yle demitir:

"Ben muhakkak ki, nezdimde ikamet ettii srece, misafirin kulu klesiyim.. Benim bundan sonra da, bir kleye
benzemekten baka bir huyum yok."
Buna gre Adem ile Havva (a.s.), o ocuun, ancak o ahsn duasnn bereketi sebebiyle afetlerden ve bellardan
kurtulmu olduuna dikkat ekmek iin, o ocuu Abdu'l-Haris diye adlandrmlardr. Bu ise, onun, Allah'n
memlk ve mahlku olmas asndan, O'nun kulu olmasna zarar vermez. Ancak ne var ki biz, ebrrn hasenatnn
(iyi kullarn iyiliklerinin), mukarreb kullarn seyyiesi, hatalar mesabesinde olduunu sylemitik. Abd (kle) lafz,
mterek bir lafz olunca, hi phesiz Adem (a.s.), bu ite srf "abd" lafznda meydana gelmi olan mtereklik
[93]
sebebine tutunmutur.
199. Sen aff tut (al), ma'rufu emret ve cahillerden yz evir.

1- Ebu'-eyh'in Sdd'den rivayetine gre bu yet-i kerime, namaz, zekt ve mriklerle sava (cihad) farz
[94]
klnmadan nce nazil olmutur.
.
2- Abdurrahman ibn Zeyd ibn Eslem, Allah Teal'nn, bu yet-i kerimedeki af ve mriklerden yz evirme
[95]
emrinin on sene yrrlkte kaldn ifade etmektedir.
3- krime yle der:
"Bu ayet nazil olunca, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey Cebrail bu nedir?" dedi. Cebrail (a.s.) de:
"Ey Muhammed, Rabbin, "Bu senin, senden ilgisini kesen kimselerle ilgi kurman, sana vermeyene vermen ve sana
[96]
zulmeden kimseyi affetmendir" diyor" dedi."
200. eytan seni drtecek olursa hemen Allah'a sn. nk O gerekten Sem'dir, Alm'dir.

1- bn Cerr'in bn Zeyd'den rivayetle tahricine gre "Sen aff tut, ma'rfu emret ve cahillerden yz evir." yet-i
kerimesi nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.):
[97]
"Ey Rabbm, gazab (fkelenmem) halinde ne yapaym?" dedi de bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Ebu Zeyd yle demitir:
"Cahillerden yz evir" ayeti nazil olduunda, Hz. Peygamber (s.a.v.),
[98]
"fkenin elinden kurtulu ne mmkn!" deyince, bu ayet nazil oldu."
204. "Kuran okunduu zaman ona kulak verin, dinleyin ki merhamet olunasnz."

1- Eb Mansur el-Mansr, Hafz Ali b. mer'den, o Abdullah b. Sleyman b. E'as'tan, o Abbas b. Velid b.
Mezid'den, o babasndan, o Evza'den, o Abdullah b. Amir'den, o Zeyd b. Eslem'den, o babasndan, o da Eb
Hureyre'den bu yet hakknda yle dediini bize haber verdi:
[99]
"Bu yet namazda iken Rasulullah (s.a.v.)'n arkasnda sesleri ykselten kiiler hakknda nazil olmutur."
2- Bu haber hadis imamlarnca ve bu arada Beyhak tarafndan Snen'inde Abdullah ibn Muaffel'den de rivayet
[100]
edilmitir.
[101]
3- bni Cerir et-Taber de, bni Mes'ud'dan aynsn tahric eder.
3- Ebu Hureyre dedi ki:
[102]
"Mslmanlar namaz iinde konuurlard, bu yet indirildi."
4- Ebu Hureyre'den, o yle demitir:
[103]
"Sahabe namazda (kendi aralarnda) konuurlard. Bu yet nazil olunca namazda susmakla emrolundular."
5- Ebu Hureyre (r.a) yle demitir:
"Mslmanlar, (namazn farz olduu ilk gnlerde), namazda iken, konuuyorlard. te bundan dolay, bu ayet nazil
[104]
oldu ve bylece onlara, namazda konumamalar emrolundu."

6- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in arkasnda namazda iken ashabn sesini ykseltmesinin sebep ve ekli hakknda da
[105]
muhtelif rivayetler karmza kmaktadr.
7- Katade dedi ki:
"Ashab namazn ilk farz klnd sralarda namazlarnda iken konuurlard. Adamn biri gelip namazdaki
arkadana:
"Ka rekt kldnz" diye sordu. Arkada da:
[106]
"u u kadar" diye cevap verirdi. Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
8- Katde dedi ki:
"nsanlar namaz klarlarken, birisi geliyor, (mesela) onlara:
"Ne kadar kldnz, geriye ka rek'at kald?" diye soruyor; onlar da namazda iken onlara cevap veriyorlard. te
[107]
Allah Tel, bunun zerine bu ayeti indirdi"
9- Zhr de bu yetin, Rasulullah (s.a.v.) her ne zaman ne okursa o da kendisiyle beraber okuyan Ensar bir gen
[108]
hakknda indiini sylemektedir."
10- bn Abbas da yle demektedir:
"Rasulullah (s.a.v.) farz namazda kraatte bulunurken, Ashab da O'nun arkasndan seslerini ykselterek kraatte
[109]
bulunurlar ve dolaysyla O'nun okumasn kartrrlard. te bu yet bunun iin inmitir."
11- Zuhr'den gelen baka bir rivayette ise bu gencin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in okuduunu hemen yksek sesle
tekrarlamas namazla snrlandrlmam "Efendimiz ne zaman bir ey okusa hemen o gen de okurdu."
[110]
Denilmitir.
[111]
12- Bu rivayetlere gre yet-i kerime Medine-i Mnevvere'de inmi olmaldr.
13- Said b. Cbeyr, Mcahid, Ata, Amr b. Dinar, Zeyd b. Eslem, Kasm b. Muhaymera, Mslim b. Yesar, ehr b.
Haveb, Abdullah b. Mbarek ve bir grup ulema ise "bu yetin, Cuma gn imam hutbede iken skt edip onu
[112]
dinleme hususundu nazil olduunu sylemilerdir."
bnl-Arab ise, bu gr hakknda yle der:
[113]
"Bu zayftr. nk, hutbede Kur"an azdr, halbuki onun btnnde susmak gerekir.
Ayn gr, mam afi (r.h)'den de nakledilmitir. Birok lim, bunun uzak bir ihtimal olduunu syleyerek,
"Bu ayet, umumi manada bir ifadedir. Binenaleyh bunu tek bir hususa hasretmek nasl uygun olabilir?"
demilerdir. Fahreddin er-Razi der ki:
"Bunlarn bu grleri de uzak bir ihtimaldir. nk ayette geen iza (zaman zarf) lafz, tekrar deil, bir irtibat ve
[114]
alakay ifde eder."
14- Bu rivayet yet-i kerimenin nzul sebebini beyan yerine bu yetten karlan bir hkme iaret ediyor
[115]
gibidir."
15- Sneninde, Sad bni Mansur dedi ki:
"Bize Muhammed bni Ka'b'dan (r.a.) Ebu Ma'er syledi. Muhammed dedi ki:
"Mslmanlar, alacaklarn Raslullah'tan alrlard. Raslullah okuduu zaman Mslmanlar da onunla birlikte
okurlard. Bu yet ininceye kadar byle devam etti. Ben:
[116]
"Bunun zahiri, yetin Medine'de indiini iaret eder." derim."
16- Sad ibnu'l-Mseyyeb'den rivayete gre ise Allah'n Rasl (s.a.v.) namaz klarken mrikler yanna gelir ve
birbirlerine:
[117]
"Bu Kur'n' dinlemeyin ve (dinlenilmesini engellemek zere) yannda grlt yapn."
derlerdi. te bunun
[118]
zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.
17- Bu son rivayete gre yet-i kerimenin Mekk olmas gerekir. Ancak yet-i kerimenin ibaresi ile siyak ve sibak
[119]
Medine-i Mnevvere'de nazil olduunu gstermektedir.
18- bni Mes'ud, Ebu Hureyre, Cabir, Zhr, Ubeydullah b. Umeyr, At b. Eb Rebh, Said b. Mseyyeb'den gelen
[120]
rivayetler gsteriyor ki, ayet namaz hakknda nazil olmutur.
205. Rabbn, iinden yalvararak ve korkarak yksek olmyan bir sesle sabah akam zikret ve sakn gafillerden
olma.

[121]
1- bn Kesr bu yet-i kerimenin, Mi'rc'da be vakit namaz farz klnmazdan nce nazil olduunu kaydeder.
206. phe yok ki Rabbinin katmdakiler, O'na ibadet etmekten asla kibirlenmezler; O'nu tesbfh ederler ve yalnz
O'na secde ederler.

1- Hz. sa (a.s.),
[122]
"(Allah) bana, hayatta bulunduum mddete, namaz ve zekat emretti"
demitir. Cenb- Allah Hz.
Muhammed (s.a.v.)'e de,
[123]
[124]
"Sana lm gelinceye kadar Rabbine ibadet et! "
buyurmutur."
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 3/412.
bn r, 8/2.
bnu'l-Mnzir; Suyt, ed-Durrul-Mensr, 3/433-434.

[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
Mslim; Tefsir: 25 (3028) s. 2320, Nesai; Hacc: 5/233, Tefsir: 202, Hakim: Mstedrek; 2/319, Beyhaki; Snen: 2/223, 5/88, bn Cerir: 8/118-119; mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 184; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/305.
[16]
Vahid, Esbbun-Nzl, s. 156.
[17]
bnu'I-Cevz, Zadul-Mesir, 3/187 dipnot.
[18]
Mslim, Tefsir. 25, Nese, Mensiku'l-Hacc, 161.
[19]
Bunlann el-Hums diye adlandrlmalarnn sebebi, dinlerinde hamaset gstermeleri, yani sk skya bal grnmeleridir. Hamaset ile kahramanlk ayn
anlamdadr.
[20]
Mslim.
[21]
Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 4/473-474.
[22]
[23]
Mslim; Tefsir: 25/3028 s. 2320, Nesai; Hacc: 5/233, Tefsir: 202, Hakim: Mstedrek; 2/319, Beyhaki; Snen: 2/223, 5/88, bn Cerir: 8/118-119. mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 184.
[24]
[25]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 185; Fahreddin er-Rz, Mefthul-Gayb, 14/60.
[26]
Mesel: Fahreddin er-Rz, Mefthul-Gayb, 14/60.
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
Ynus: 10/59.
bn Cerr; bnu'l-Mnzir; bn Eb Htim.
[40]
Benzeri hadisler iin bkz: Buhr, Nikh, 1; Mslim, Nikh, 5-8 (2/1020): Nes. Nikh, 4(6/58-59 Nikh, 3 (2/133).
[41]
Fahreddin er-Rz, Mefthul-Gayb.
[42]
[43]
[44]
[45]
[46]
[47]
Nesai; Tefsir: 213, bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 9/82, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 9/249; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 185.
[48]
[49]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 3/145. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 185.
[50]
[51]
[52]
[53]
[54]
Enam: 6/14.
[55]
[56]
Veya Sayf bnu'r-Rhib, bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 3/507.
[57]
[58]
Nesai; Tefsir: 212, 214, bn Cerir: 9/83, ed-Drr: 3/146; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 185.
[59]
[60]
bn Askir; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 3/609; Als, Ruhul-Meani, 9/111.
[61]
Senedi yoktur. ed-Drr: 3/145. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 186.
[62]
[63]
bn Eb Htim; Als, Ruhul-Meani, 9/111-113.
[64]
[65]
[66]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 9/83; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/292; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 7/206.
[67]
Als, Ruhul-Meani, 9/127.
[68]
[69]
[70]
[71]
bni Ebi Hatim; Ebu'-eyh bni Hayyan el-Ensar, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 9/93; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,

[72]
[73]
[74]
bn Cerir: 9/94; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 186; Kurtub, 7/335; Als, Ruhul-Meani, 9/132. mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/307; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[75]
bn Cerir: 9/93. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 186; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[76]
[77]
Ebu Ya'la; Msned 13/199. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 186-187.
[78]
[79]
bn Kesr. Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 3/520
[80]
Sebe': 34/29.
[81]
uar: 42/18.
[82]
[83]
[84]
[85]
bn Cerir: 9/100, Hakim; Mstedrek: 2/545. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 187.
[86]
[87]
Tirmizi, K. Tefsir el-Kur'n, Sure; 7 bab: 4 HN: 3077
[88]
[89]
Araf: 7/191.
[90]
Bakara: 2/31.
[91]
Yusuf: 12/82.
[92]
Mslim. Zuhd. 46 (4/2289)
[93]
[94]
Suyt, ed-Durru'l-Mensur, 3/631.
[95]
bn Kesr. Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 3/535.
[96]
[97]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/309; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 3/631.
[98]
[99]
bn Ebi Hatim; bn Cerir: 9/110. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 188; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/308.
[100]
bn Ebi Hatim; Suyt, ed-Durru'l-Mensr, 3/636.
[101]
[102]
bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/308.
[103]
[104]
[105]
[106]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 9/111, Lbab: s. 124. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 188.
[107]
[108]
Mrsel hadistir. bn Ebi Hatim; bn Cerir: 9/110, Lbab: s. 124, ed-Drr: 3/156. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
188.
[109]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 188; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[110]
[111]
[112]
bn Cerir: 9/112, ed-Drr: 3/157. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 188.
[113]
[114]
[115]
[116]
Sad bni Mansur; Beyhki; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/309.
[117]
Fussilet: 41/26.
[118]
[119]
[120]
[121]
[122]
[123]
[124]
Meryem: 19/31.
Hicr: 15/99.
8- ENFL SURES
Mushaf'taki sralamada sekizinci, ini srasna gre seksen sekizinci sredir. Bakara sresinden sonra, l-i
[1]
mrn'dan nce inmitir.
[2]
Enfl Sresi Medine'de hicretin ikinci senesi nazil olmutur.
Sre Medine'de, Bakara'dan sonra ikinci srada
gelmeye balam, fakat araya baka srelerin baz yetlerinin nzul de girmitir.
Hicret gnnn zerinden bir buuk yl geip ramazan ay gelince mslmanlar Medine yaknlarndaki Bedir
mevkiinde, Mekkeli mriklerle ilk nemli savalarn yapmlard. Sava mslmanlarm zaferiyle sonulanm,
dmandan ganimet de elde edilmiti. Ganimetlerin paylam konusunda daha nceden uygulanarak sabit olmu
slm bir kural bulunmad iin, dorudan arpmaya katlanlarla cephe gerisinde hizmet verenler, genlerle
yallar, tevik vb. maksatlarla kendilerine dl vaad edilmi kimselerle buna raz olmayanlar arasnda ihtilf k
mt. Ayrca bu savata kardeini ehid vermi olan Sa'd b. Eb Vakkas da mriklerden Sad b. s'yi katletmi,
maktuln klcn alarak Raslullah'a gelmi, bunun kendisine verilmesini istemiti. te bu olaylar ve talepler
[3]
zerine daha Bedir'den ayrlmadan ve ganimetler paylatrlmadan srenin ilk yeti nazil olmutur.
Byk bir ksm Bedr Gazvesi hakknda ve Bedr Gazvesi esnasnda nazil olduu iin Bedr Sresi de denilir. Bedr
Gazvesinin detayl ve genel bir tahlilini ihtiva ettii gibi byk bir ihtimalle bir kerede toptan vahyedildii bile
dnlebilir. Ancak bu savan sonucu olarak ortaya kan baz problemlerle ilgili baz yetlerinin daha sonraki bir
zamanda ve ayr blmler halinde indirilmi olmas da mmkndr. Bu arada bn Abbs'tan gelen bir rivayette o:
"Hani kfredenler seni tutup balamak, yahut ldrmek, yahut karmak iin dzen kuruyorlard..." yetinden
[4]
balyarak yedi yeti (yet, 30-36) dnda medendir." demitir.
Ancak konusunun Mekke'de geen bir hadiseye iaret etmesi bu yetlerin Mekke'de, Mekke dneminde inmi
olmasn gerektirmeyip o dnemde Allah'n Rasl'ne olan bu nimeti daha sonraki dnemlerde kendisine
hatrlatlmak zere Medine dneminde inmi olmalar da gayet mmkndr ve inaallah bu yetlerin nzul
sebebinde ayrca iaret edilecektir.
Bu arada 64. yetinin de Mekke'de nazil olduunu syleyenler de vardr ve Bezzr'n bn Abbs'tan rivayet ettii
[5]
"Bu yet-i kerime Hz. mer mslman olduunda nazil olmutu." sz de bu gr desteklemektedir.
Baz mfessirlere gre Hz. Peygamber ve mminleri savaa tevik eden, iman cephesinin bire kar on kiiyle
savasalar bile galip geleceklerini bildiren 64-65. yetler savatan nce gelmitir. u halde srenin Medine'de, Bedir
Sava srasnda gelmeye balad kesinlik kazanmakta, tamamlanmasnn ise daha sonraki zamanlarda olduu
[6]
anlalmaktadr.
Mekk ve Meden Sreler:
Mekk sreler: Bu srelerin konular, inan ve ahlkla ilgilidir. Allah'n birliini, peygamberlii ve ldkten sonra
dirilmeyi konu alrlar. Peygamberlerin kavimleriyle olan kssalarn aklarlar. Adb ve ahlk usullerini, o usullerle
mriklerle mcadeleyi ve onlar imana daveti aklarlar.
Meden sreler: Bu srelerde de teri hkmler genie aklanr, kitaplarnn yolundan ayrlmalar sebebiyle ehl-i
kitapla mcadele edilir. Mesel, Bakara sresinde yahudilerle, l-i mran sresinde hristiyanlarla ve Maide sre
sinde her iki frkayla mcadele, Nisa ve Tevbe srelerinde mnafklarla mcadele ve onlarla ilgili hkmler, Tevbe
sresinde mriklerden uzaklalmas vardr.
Enfl sresi ise, mslmanlarn bar ve sava kaidelerini dzenlemekte, Byk Bedir Sava olaylarn
serdetmekte, mriklerin tuzaklarnn ve Peygamber (s.a.v.)'i ldrme, hapsetme veya Mekke'den karma
[7]
dncelerinin boa karl aklanmaktadr.
1. "Sana, ganimetlere dair soru sorarlar, de ki: "Ganimetler Allah'n ve Peygamberindir. nanyorsanz Allah'tan
saknn, aranzdaki mnasebetleri dzeltin, Allah'a ve Peygamberine itaat edin."
Bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak iki hadise zikredilir: Sa'd ibn Eb Vakks'n, Bedr ganimetleri taksim
edilmeden Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip ldrd birisinden ald klcn ganimet olarak kendisine verilmesini
istemesi ve ganimetlerin taksiminde ashab arasnda anlamazlk ve tartmalar kmas. imdi bu husustaki
rivayetleri verelim:
1- Bedir savana katlanlarn tamamnn deil baz sahablerin, ganimetten zel pay istemeleri zerine nazil
[8]
olmutur.
a- Eb Said en-Nasrb, Eb Bekr-i Kutay''den, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o Eb
Muaviye'den, o Eb shak e-eyban'den, o Muhammed b. Ubeydullah es-Sakaf'den, o da Sa'd b. Eb Vakkas'tan
bize unu rivayet etmitir:
"Bedir Gn vuku bulunca, kardeim Umeyr ldrld. Ben de Said b. As' ldrdm ve "Z'1-Kife" isimli klcn
alp onu Peygamber'e getirdim.
"Git o klc kffardan alnan ganimetlerin iine at" buyurdu. Ben de kardeimin ldrlmesinden ve elde ettiim
ganimet eyamn alnmasndan mtevellid Allah'tan baka kimsenin bilemeyecei bir sknt ierisinde geri
dndm. Az bir mddet yryp gitmitim ki nihayet Enfl Sresi nazil oldu. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
bana;
[9]
"Git, klcn al" buyurdu."
b- Sa'd b. Ebi Vakks'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Bedir gn kardeim Umeyr, ehid olmutu. Ben de ona karlk Sad b. el-As' ldrp klcn aldm. Onu Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gtrerek, ona:
"Ey Allah'n elisi! Bu mriklere kar gnlm yattrd. Bu, Sad b. el-As'm klcdr. Onu bana hibe et!" dedim.
"Git onu ganimetlerin iine koy, nk bu kl ne senin ne de benimdir." buyurdu. Ben de klc yerine koyup geri
dndm. Ama, o srada da kardeimin ldrlne ve klcmn benden geri alnna ne kadar zldm bir
Allah bilir. Henz biraz yrmedim ki, hemen bu yet-i kerime nazil oluverdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) bana gelerek:
"Sen benim deilken bu klc benden istemitin. Ama imdi benim oldu. Git klcn al, artk o senindir."
[10]
buyurdu."
c- Sa'd b. Eb Vakkas'dan rivayet edildi:
"Sa'd b. Eb Vakkas, Said b. el-s' ldrd ve klcn ald. Rasulullah (s.a.v.) onu, ondan istedi, Sa'd buna
[11]
yanamad. Bunun zerine bu ayet nazil oldu. Sa'd, onu Hz. Peygambere verdi. nk btn emir onundu."
d- mam Ahmed'in Msned'inde hadise Sa'd ibn Mlik hakknda ve ayrntlarda bir takm farkllklarla yer almakta
olup o yle anlatyor:
"Ey Allah'n elisi, Allah, mriklerden beni ifaya kavuturdu. (Allah, mriklerden cm almay bana nasib
etti.) u klc bana ver." dedim.
"Bu kl ne senin, ne de benim, koy onu." buyurdular. Klc aldm yere koydum, dndm ama kendi kendime:
"Belki de bu kl bugn, savata benim gibi yararlk gstermeyen birine verilecek." diye dndm. Bir de baktm
arkamdan birisi beni aryor.
"Benim hakkmda bir vahiy mi indirildi?" dedim. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Benden klc istediinde ne bana, ne sana aitti. Ama Rabbm onu bana verdi. te ben de sana veriyorum, o klc
[12]
al, senindir." buyurdu ve bu yet-i kerime nazil oldu."
e- Ancak Sa'd ibn Eb Vakks ve Sa'd ibn Mlik ayn kii olup Sa'd'n babas Ebu Vakks'n ad Mlik ibn
Vuheyb'dir. Aere-i Mbeere'den olan Sa'd h.55/m.675 ylnda muhacirlerin sonuncusu olarak Medine-i
[13]
Mnevvere yaknlarnda bir kyde vefat etmi ve getirilip Medine'de defnedilmitir.
f- Daha nce (Mide: 5/91 yetinin nzul sebebinde) de getii zere bu yet-i kerime yannda dier baz yet-i
[14]
kerimelerin de
Sa'd ibn Eb Vakks hakknda nazil olduuna dair Mslim'in Ebu Bekr ibn Eb eybe ve
Zuheyr ibn Harb kanalyla bizzat Sa'd ibn Eb Vakks'n olu Mus'ab'tan rivayet ettii haber yledir:
"Onun hakknda Kur'n'dan yetler nazil olmutur. Sa'd'n annesi
"Sa'd dininden dnnceye kadar konumamaya, yememeye, imemeye" yemin etmi ve:
"Allah'n sana ana baban vasyyet ettiini iddia ediyorsun deil mi? O halde ben annenim ve sana bunu
emrediyorum." demi. gn yemeden imeden durmu ve sonunda dayanamayp baylm. Kadna bir ey
yedirmek istediklerinde azn zorla aar, bir sopa ile ak tutar ve yle yemei azna aktrlarm. Nitekim
bayldnda da kadnn Umara adndaki olu gelmi, annesine zorla su iirmi; aylan kadn Sa'd'e beddua etmeye
balam da Allah Teal "Biz insana ana babasna gzellikle davranmasn tavsiye ettik. Ama ayet seni Bana ortak
[15]
komaya zorlyacak olurlarsa onlara itaat etme..."
Sa'd kendisi anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) byk bir ganimet ele geirdi. Baktm ganimetler iinde bir kl var, houma gitti ve
aldm, Rasullah (s.a.v.)'a getirdim:
"Ey Allah'n elisi, bu klc bana ver. Savata halimi; neler yaptm biliyorsun" dedim.
"Onu aldn yere geri koy." buyurdular. Efendimizin yanndan ayrldm, ganimetlerin bulunduu yere gittim, klc
ganimetlerin topland yere atmak istedim ama nefsim beni ayplad ve klc atmadan geri dndm, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e tekrar geldim ve:
"Ey Allah'n elisi onu bana ver." dedim. Sesini biraz daha ykselterek:
"Onu aldn yere koy." buyurdular. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi.
Bir keresinde hastalanmtm, Raslullah (s.a.v.)'a haber gnderdim de beni ziyarete geldi,
"Brak malm istediim gibi, istediim yerlere taksim edeyim." dedim. Kabul etmedi. Ben:
"Yarsn taksim edeyim." dedim, yine kabul etmedi, ben:
"O halde te birini taksim edeyim." dedim, susup takrir buyurdular. Daha sonra te biri diledii yerlere taksim
etmek caiz klnd.
Ensar ve muhacirlerden bir grubun yanma gitmitim. Bana:
"Gel sana yemek yedirelim, iki ikram edelim." dediler. Bu, iki haram klnmazdan nceydi. Onlarla birlikte bir
baheye vardk. Baktm kzartlm bir deve kellesi ve bir tulum iki var. Onlarla birlikte yedim, itim. Bir ara
aralarnda ensar ve muhacirler anld, ben:
"Muhacirler, ensardan daha hayrldr." dedim. Bir adam kalkt, devenin ene kemiklerinden birini ald ve onunla
bana vurdu, burnumu yaralad (bir rivayette burnuma vurdu ve yard). Rasullah (s.a.v.)'a geldim ve olanlar haber
verdim ve Allah Teal benim hakkmda ikinin haramln bildiren "Ey iman edenler, iki, kumar, tapnmaya
[16]
mahsus dikili talar ve fal oklar eytann iinden birer murdardrlar..." yet-i kerimesini indirdi."
g- Sa'd ibn Eb Vakks hakknda nazil olan yetlerin zikredildii Ebu Davud et-Taylis rivayetini ayrntlarnda
baz farklar olduu iin onu da zikretmekte fayda mlhaza ediyoruz: Ebu Davud et-Taylis'nin, kendi isnadyla
Mus'ab ibn Sa'd'den rivayetinde o yle demitir:
"Babam hakknda drt yet nazil olmu. O (bana) yle dedi:
"Bedr gn bir kl ele geirdim, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdim ve:
"Ey Allah'n elisi bunu bana ganimet olarak ver." dedim.
"Onu aldn yere geri koy." buyurdu. Tekrar sordum: htiyac olmyan biri gibi mi brakaym (ona ihtiyacm var)",
"Onu aldn yere geri koy." buyurdular ve bu yet nazil oldu.
Annem mm Sa'd:
"Allah, ana-babaya itaati emretmiyor mu? Madem yle sen girmi olduun Muhammed'in dinini inkr edip eski
dinine dnmedike yemek yemiyeceim, bir ey imeyeceim (t ki leyim de sana anasnn katili desinler.)" dedi.
Yemekten imekten imtina etti. Sonunda azn (zorla) sopayla amaya (ve azna bir eyler aktmaya) baladlar
da
"Biz insana anasna ve babasna gzellik (ve iyilik yapmasn) tavsiye ettik. Eer o ikisi (annen ve baban),
hakknda bilgin olmyan bir eyi bana ortak koman iin urarlarsa kendilerine (bana irk koma hususunda)
[17]
itaat etme."
yeti nazil oldu.
Sa'd hasta iken Allah'n Rasl onu ziyarete gelmiti. O, malnn tamamn vasyyet etmek istiyor, Allah'n Rasl
(s.a.v.) de eksiltiyordu, t ki te bire ininceye kadar. (Daha sonra) insanlar mallarnn te birini vasyyet
[18]
ederlerdi."
2- Abdullah bn Abbs, Ubde ibnu's-Smit ve krimeden gelen rivayetlerde ise Bedr Gazvesinde, ganimetlerin
paylam konusunda sahabe arasnda fikir ayrl ve bir takm tartmalar olduu ve bu yet-i kerimenin bunun
[19]
zerine indii anlatlmaktadr.
a- Ubde b. Smit'in yle dedii rivayet edilir:
"Mslmanlar Bedir ganimetleri ve onlarn paylatrlmas konusunda ihtilafa dtler. Ganimetler nasl
bltrelecek? Onlar hakknda hkm kimin? Onlar muhacirlerin mi, ensarn m, yoksa hepsinin mi olacak? Bu
[20]
konular Hz. Peygambere sormalar zerine bu ayet nazil oldu."
b- Ebu mame'nin yle dedii rivayet edilir:
"Ubde b. Smit'e "enfl"i sordum. yle dedi:
"Bizim, yani Bedir ashab hakknda, ganimet hususunda ihtilaf edip kt hale dtmz zaman nazil oldu. Allah
onu bizim elimizden alp Rasulullah'a verdi. Resulullah (s.a.v.) da onu, mslmanlar arasnda eit bir ekilde
[21]
paylatrd."
c- bn shk anlatyor:
"Bedr Gazvesi sona erince Allah Teal Kur'n'dan Enfl Sresinin tamamn o konuda indirdi. Enfl Sresinden bu
meyanda indirdiklerinden birisi ganimetlerin bltrlmesindeki ihtilflar hakknda olmutur.
Ubde ibn Smit der ki:

"Sana enfli sorarlar..." yeti Bedr gn ganimetler hakknda ihtilf ettiimizde bizim hakkmzda, biz bedr ehli
hakknda indi. Ganimetler konusunda ahlkmz bozulduunda Allah onlar bizim elimizden ekip ald da Rasl
(s.a.v.)'ne verdi. O da aramzda eit olarak taksim etti. Bunda Allah'n takvas, Allah'a itaat, Rasl (s.a.v.)'ne itaat
[22]
ve mslmanlarn arasn dzeltme vard."
d- Ebu Ca'fer en-Nehhs'n en-Nsih ve'1-Mensh'unda Sad ibn Cbeyr'den rivayetle naklettii u olay, Ubde
ibnu's-Smit'in bu rivayetindeki "Ganimetler konusunda ihtilf edip ahlkmz bozulduunda..." szne canl bir
ahit gibidir:
"Bedr gn Sa'd ibn Eb Vakks ve ensardan birisi ganimet toplamya kmlard. Yerde atlm durumda bir kl
grdler ve ikisi birden onu almaya hamle ettiler. Sa'd:
"O benimdir, onu ben alacam." dedi. Ensardan olan kii de:
"Hayr, o benim ve Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gidip onun hkmn alncaya kadar bu klc sana teslim
etmiyeceim, senin olmasna raz olmyacam." dedi. Geldiler ve Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e sordular da Allah'n
Rasl (s.a.v.):
"Ey Sa'd, bu kl ne senindir, ne ensrnindir. Fakat o, benimdir." buyurdu da ite bunun zerine "Sana
[23]
ganimetleri sorarlar..." yet-i kerimesi indi."
e- Bu rivayete gre yukarda, Sa'd'n bir mrii ldrerek ondan ald belirtilen kl herhalde bu rivayetteki
kltan farkl deildir. Belki Sa'd, o mrii fiilen ldrm ama herhalde o zaman klcn almay dnmemi,
daha sonra gidip almak istediinde de onu almak zere olan bir sahabi ile kar karya gelmi, hangisinin alaca
konusunda anlaamayp aralarnda niza kmas zerine de Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve onun hkmne
mracaat etmi olmaldrlar. Deilse dier rivayetlerde de belirtildii zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'in: "Kim birisini
ldrrse onun zerinden alacaklar onundur." va'dine dahil olarak o kl Sa'd'n olur; Hz. Peygamber: "Gtr onu
[24]
aldn yere koy; o ne senindir, ne de ensarnindir." buyurmazd.
f- bn Abbs'tan rivayetle krime anlatyor:
"Bedr Gazvesi gn Hz. Peygamber (s.a.v.): "Kim yle yle yaparsa ona u u var." buyurarak mslmanlar
savaa tevik etmiti. Genler savamaya giderken ihtiyarlar da sancaklarn altnda oturdular. Zafere ulalp
ganimetler toplannca genler (Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan va'dedilen) ganimetlerini istediler. htiyarlar da:
"Kendinizi bizlerden ganimete daha lyk grmeyin. Bizler bayraklarn altnda idik ve siz ayet bozguna uram
olsaydnz biz bayraklarn altnda sizler iin bir sed, sizin snanz olacaktk." dediler ve bunun zerine Allah
Teal bu yet-i kerimeyi indirdi ve bylece harb ganimetlerini bu iki grup arasnda eit ekilde taksim buyuruldu."
[25]
g- bn Abbs yle anlatyor:
"Bedr Gazvesi gn Raslullah (s.a.v.): "Kim yle yle yaparsa ona yle yle ganimet var. (Ya da: Kim bir
dman ldrrse ona u u var, kim bir dman esir ederse ona u u var.)" buyurmutu. Genler ileri atlrken
ihtiyarlar sancaklara yapp onlarn yanndan ayrlmadlar. Neticede Allah zaferi nasib edince ihtiyarlar genlere:
"Bizler sizin snanz idik; bozulmu, bozguna uram olsaydnz gelip bize snacaktnz. Bizi burada
ganimetsiz brakp ganimetleri alp gitmeyin." dediler. Genler ise bunu kabul etmeyip:
"Allah'n Rasl bu ganimetleri bize kld." dediler de "Rabbn seni evinden hak zere kard gibi..."ye kadar
[26]
olmak zere "Sana enfli sorarlar. Binaenaleyh de ki: Enfl Allah'n ve Rasl'nndr..." yetlerini indirdi."
h- Eb Bekr b. Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb Yahya'dan, o Sehl b. Osman'dan, o Yahya b. Eb
Zaide'den, o bn Eb'z-Zinad'dan, o Abdurrahman b. Haris'ten, o Sleyman b. Musa el-Edak'tan, o Mekhul'dan, o
Eb Selam el-Bahil'den, o Eb Umame el-Bahil'den, o da Ubade b. Samit'ten bize rivayet ettiine gre;
"Bedir Gn dman hezimete urayp, bir grup onlar ldrmek zere pelerine dtnde ve bir grup Rasulullah
(s.a.v.)' aralarna alp koruduu, dier bir grup da orduya ve yamalamaya yneldiinde, ite bylece Allah,
dman srp datnca ve dmann ardna denler geri gelince dediler ki:
"Ganimet bize mahsustur. nk dman, biz takib ettik ve Allah bizimle dman srp bozguna uratt."
Rasulullah' embere alp bekleyenler de yle dediler:
"Vallahi o ganimete siz bizden daha layk deilsiniz. Zira biz, Rasulullah (s.a.v.)' koruduk. yle ki dman,
Rasulullah (s.a.v.)'a ulaabilmek iin en ufak bir gaflet yakalayamyordu. Dolaysyla ganimet bize mahsustur."
Orduya galip gelip yamalayanlar ise yle dediler:
"Vallahi o ganimete siz, bizden daha layk olamazsnz. Zira o ganimeti biz ele geirdik, dman ordusuna biz
galebe aldk. O halde ganimet bizim hakkmzdr." Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine Rasulullah
[27]
(s.a.v.) ganimeti eit olarak taksim etti."
i- Bu Ubde ibnu's-Smit rivayeti ayrntlarda bir takm farklarla mam Ahmed'in Msned'inde yle anlatlyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ile birlikte Bedr Gazvesine ktk. Onunla birlikte Bedr'de bulundum. ki ordu karlat ve
Allah Teal dman bozguna uratt. Bir grup dmann peine dp onlar bozguna uratr ldrrken dier bir
grup dman ordughna girip ganimetleri toplamaya giriti. nc bir grup da Allah'n Rasl (s.a.v.)'n
evreleyip dmann anszn ona saldrmasna ve bir zarar vermesine engel oldular. Gece olup da insanlar
birbirlerine geri dnp toplannca ganimet toplyanlar:
"Ganimetleri biz topladk. Onun zerinde hak sahibi olan biziz. Onda baka kimsenin hakk yok." dediler.
Dmann peine denler:
"Ganimetlerde siz, bizden daha ok hak sahibi deilsiniz; dman o topladnz ganimetlerden uzaklatran onlar
bozguna uratan biziz biz." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in etrafnda evrelenip de onu dmann anszn
bastrmasndan koruyanlar da:
"Ganimette sizler bizden daha ok hak sahibi deilsiniz. Bizler Allah'n Rasl (s.a.v.)'n evreledik; nk
dmann anszn bir baskn vererek O'na bir zarar eritirmesinden korkuyorduk." dediler. te bunun zerine bu
[28]
yet-i kerime nazil oldu da Raslullah (s.a.v.) ganimetleri mslmanlar arasnda eit olarak paylatrd."
j- Aslnda Sa'd ibn Eb Vakkas'n bandan geen ve onun anlatt olayla Ubde ibnu's-Smit'in anlatt olay
farkl zamanlarda, farkl konularda meydana gelmi deildir. Bedr Gazvesi sonunda ganimetlerin taksimi ile ilgili
olup Sa'd'n olay gibi dier ashab hakknda da benzerleri meydana gelmi, bu konudaki nizalar kesmek,
ekimeleri nlemek zere bu yet-i kerime inmi olmaldr. Dolaysyla bu rivayetler arasnda bir ihtilf sz
[29]
konusu olmaz.
k- Mchid'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), ganimetin bete drdn taksim ettikten sonra, ashb bete birinin ne olduunu sormutu.
[30]
Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
l- Hz. Peygamber (s.a.v.), ashbn, Bedir Gn elde ettikleri ganimetleri hem Bedir Sava'na katlm olanlara, hem
de katlmam olan mslmanlara bltrmt. Bedir savanda bulunmad halde bu ganimetten istifade
edenlerin Muhacirlerden, bei de "Ensar"dand. Muhacirlerden biri, Hz. Osman idi. nk Hz. Peygamber
(s.a.s) onu, kz hasta olduu iin, onun yannda brakmt. Dier kii de Talha (r.a.) ile Sa'd b. Zeyd (r.a.) idi. Zira
Hz. Peygamber (s.a.v.), bu ikisini mriklerin kervannn durumunu gzetlemeleri iin gndermiti. Onlar da bunun
iin am yoluna kmlard. Ensar'dan olan o be kiiden birisi Ebu Lbbe Mervan b. Abdlmnzir idi. Hz.
Pevaamber (s.a.v.) onu Medine'de kendi yerine vekil brakmt. Bunlardan dier birisi sim (r.a.) idi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) bunu da, "liye"de vekil olarak brakmt. ncs, Haris b. Hatb olup, Hz. Peygamber
(s.a.v.) bunu, Revh'dan, kendisine bir haber ulatrmak zere Amr b. Avf'a gndermiti. Bu be kiiden
drdncs ise, Haris b. es-Samt idi. Bu da, Revha'da hastalanp kalmt. Beincisi ise Huvt b. Cbeyr'dir. te
Bedir savanda bulunmad halde ganimet alan Ensar bunlardr. Hz. Peygamber (s.a.v.), bunlara da ganimetlerden
pay verdi. Dolaysyla dier mslmanlar arasnda bu husus dedikoduya sebeb oldu. te bunun zerine bu ayet
[31]
nzil oldu."
m- Rivayet olunduuna gre, Bedir Gn gen olanlar savatlar ve esir aldlar. Yal mslmanlar ise, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'le birlikte gerideki saflarda beklediler. Bundan dolay genler:
"Ganimetler bize it. nk biz vurutuk, kfirleri biz hezimete urattk." dediler. htiyarlar da:
"Biz, sizin gerideki destekileriniz idik. Eer bozguna urasaydnz, bizim yanmza gelip toplanacaktnz.
Binenaleyh ganimetleri bizi dta brakarak almayn." dediler. te bundan dolay aralarnda bir ekime meydana
[32]
geldi ve ayet bunun zerine nazil oldu."
3- A'me, Dahhak, bn-i Creyc ve krimeye gre Bedir savana katlanlar Rasulullah'tan, ganimet mallarnn
taksim edilmesini istemiler ve bunun zerine bu yet nazil olmu ve ganimet mallarnn Allaha ve Rasulne ait
olduunu, Rasulullah'n, o mallarda diledii gibi tasarrufta bulunacan beyan etmi ancak daha sonra ayn
[33]
sure'nin, krk birinci yeti gelmi ve ganimetlerin nasl taksim edileceini beyan etmitir.
[34]
a- Taberi, yetin genel ifadesinin, btn bu grleri kapsar mahiyette olduunu sylemitir.
b- Bu rivayetler arasnda herhangi bir eliki yoktur. Ayet, mslmanlarn Bedir ganimetlerinin paylatrlmas
konusunda anlamazla dtklerinde, bu ganimetlerinin paylatrlmas hususunda nazil oldu. Ancak baz
rivayetler zel bir sebep zikretmektedir. Her ikisinin birlikte bulunmasna hibir engel yoktur.
Cessas yle der:
"Sahih olan udur: Savatan nce ganimetler hakknda Resulullah hibir ey sylememiti. Sava bitince,
ganimetler konusunda ihtilafa dtler. Bunun zerine Allahu Tel: "Sana Enfal'den sorarlar.." ayetini indirdi.
[35]
Onlarla ilgili emrini Hz. Peygambere havale etti. O da, onlar arasnda eit bir ekilde taksim etti."
2. Mminler ancak o kimselerdir ki, Allah zikredildii zaman kalbleri rperir. Allah'n yetleri onlara okunduu
zaman imanlarn artrr ve sadece rablerine gvenirler.

"Mnafklar, Allah'n farzlarn yerine getirirken onlarn kalbine Allah' hatrlatma gimez. Onlar, Allahn
yetlerinden herhangi birine iman etmezler. Allah'a tevekkl etmezler. Kimsenin olmad yerde namaz klmazlar.
Mallarnn zektlarn vermezler. Bu nedenle Allah Tel, onlarn mmin olmadklarn bildirmi, mminleri ise u
ekilde vasflandrmtr:
"Mminler ancak o kimselerdir ki, Allah zikredildii zaman kalbleri rperir. Bylece Allah'n farz kld ibadetleri
yerine getirirler. yetleri kendilerine okunduu zaman ise onlarn imanlar artar ve onlar ancak Allah'a gvenirler.
[36]
Onun dnda herhangi bir kimseye gvenmezler."
5. Nitekim Rabbn seni evinden hak uruna karmt da m'minlerden bir zmre bundan holanmamlard.
6. Hak apak belli olduktan sonra bile sanki gz gre gre lme srkleniyorlarm gibi seninle mcadele
ediyorlard.
7. Hani Allah, iki taifeden birini size va'dediyordu. Siz ise kuvveti bulunmayan (kervan)n sizin olmasn arzu
ediyordunuz. Allah da istiyordu ki szleriyle hakk gerekletirsin ve kfirlerin kkn kessin
8. T ki mcrimler holanmasalar da hakk gerekletirsin ve btl btl klsn.

1- bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"Bedr gn Allah'n Rasl (s.a.v.) dmanla karlama konusunda ashab ile istiare edip de Sa'd ibn Ubde
sylediklerini syledikten sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) kuvvetli olan Kurey ordusu zerine gitmeyi tercih edip
insanlara bunu emrettiinde baz m'minler bundan holanmadlar da bunun zerine Allah Teal bu ayetleri
[37]
indirdi."
"Raslullah (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye (hicretinde oraya) Rebu'l-evvel aynda girmiti. Daha sonra Krz ibn
Cbir el-Fihr Medine-i Mnevvere bahelerini yamalamaya gelmi; bunu haber alan Hz. Peygamber (s.a.v.)
m'minleri toplayp hemen peine dmse de Krz daha abuk davranp kam, Hz. Peygamber (s.a.v.) de
Medine-i Mnevvere'ye dnmt. te bu Krz hadisesinden sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'de
bir sene kalmt ki Kurey'in bir kervan ile Ebu Sfyn Mekke'ye geliyordu. Kervan Medine yaknlarna ulanca
[38]
Cibrl Hz. Peygamber (s.a.v.)'e inip ona bu ayetleri vahyetti."
3- Ebu Eyyb el-Ensr'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Biz Medine'de iken Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Bana. Ebu Sfyan'n kervannn gelmekte olduu haber verildi. Ne dersiniz ona kar kalm m? Umulur ki Allah
onu bize ganimet olarak verir." buyurdu. Biz:
"Evet ey Allah'n Rasl" dedik. Raslullah (s.a.v.) kt, biz de onunla birlikte ktk. Bir veya iki gn yrdkten
sonra:
"Kavim (yani Kurey) ile savama konusunda ne dersiniz? nk onlar sizin kervanlarna kar knzdan
haberdar oldular." diye sordu. Biz:
"Allah'a yemin ederiz ki bizim onlarla savaacak gcmz yok. nk biz kervan iin kmtk." dedik. Sonra
tekrar sordu:
"Kavimle savamaya ne dersiniz?" Biz ayn cevab verdik. Mikdd ibn Amr ise:
"O halde ey Allah'n elisi, biz sana srail oullarnn Musa'ya "Sen ve Rabbn gidin ve savan; biz burada
oturucularz." dedikleri gibi demiyeceiz." dedi. Biz ensar:
"Keke ok malmz olacana Mikdad'n syledii gibi konusaydk!" diye temennide bulunduk ve ite bu hadise
zerine Allah Teal: "Nitekim Rabbn seni evinden hak uruna karmt da m'minlerden bir zmre bundan
[39]
holanmamlard." yet-i kerimesini indirdi."
4- Rivayet olunduuna gre, "bir Kurey kervan, iinde pekok mal bulunduu ve krk binitli olduu halde
am'dan yola kmt. Ebu Sfyn, Amr bnu'l-As ve dier baz kimseler de bunlar arasnda bulunuyordu. Bunun
zerine Hz. Cibril, bu durumu Allah'n Rasulne haber verdi. Allah'n Rasul de, durumu mslmanlara anlatt.
inde ok mal bulunup, kervandaki ahslarn says da az olduu iin, kervann karsna kma dncesi
sahabenin houna gitti. Bunun zerine mslmanlar abuk davranp yola knca, onlarn yola ktklarna dair
haber, Mekkelilere ulat. Bundan dolay da Ebu Cehil, Kabe'nin zerine karak u ekilde bard:
"Ey Mekkeliler! Her trl zorlua ve meakkate ramen, her ne pahasna olursa olsun, kervan kurtarmaya
kacaksnz! Eer Muhammed, sizin kervannz ele geirecek olursa, siz mr boyu iflah olmazsnz."
O srada, Abbas bn Abdulmuttalibin kz kardei bir rya grp, kardeine:
"Ben acayib bir ey grdm.. Grdm ki, sanki bir melek gkten indi ve dadan bir kaya paras ald. Sonra o ta,
(kentin zerinde) dolandrd. Sonra, Mekke'deki btn evlere, o kaya parasndan kopmu olan bir ta paras isabet
etti." der. Abbas bunu anlatnca, Ebu Cehil (Ben Haim ile alay etmek iin) yle der:
"Kadnlar da nbvvet iddiasnda bulunmadka, onlarn erkekleri nbvvete raz olmazlar!"
Derken, Ebu Cehil btn Mekkelileri yola kard ki, ite bu Kurey'in ordusu, nefiridir. Mehur olan u darb-
meselde de, "Ne kervanda, ne de nefirde" eklinde varid olmutur. Bunun zerine Ebu Cehil'e:
"Kervan sahil yolunu tuttu ve kurtuldu. O halde sen, yola km olan orduyu Mekke'ye geri dndr" denilince o:
"Hayr, Allah'a yemin olsun ki, bu asla olamaz... Biz, Bedir'de develer keseceiz, ikiler ieceiz; arkclar ark
syleyip defler alacaklardr. Bylece de btn Araplar, birbirlerinden bizim yola ktmz ve Muhammed'in de
kervandan bir eyler elde edemediini duyacaklar..." dedi ve kavmini Bedr'e gtrd. Bedir, Araplarn senede bir
gn, panayrlar iin toplandklar bir yerdir.
Bunun zerine, Cebrail inerek:
"Ey Muhammed, Allah size, iki gruptan birisini va'ad ediyor: Ya kervan ya da Kurey ordusu." buyurdu. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ashabyla istiarede bulundu ve,
"Ne dersiniz, Kurey her trl zorluu ve meakkati gze alarak Mekke'den yola kmlar. Kervan ile mi, yoksa
ordu ile mi karlamak istiyorsunuz?" dedi. Ashb:
"Kervanla karlamamz, dmanla kar karya gelmemizden daha iyidir." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in yznn rengi deierek:
"Kervan, denizin kenarndan ekip gitti!. te, Ebu Cehil ise geliverdi karmza kt!" dedi. Bunun zerine ashab:
"Ey Allah'n Rasul, sen kervana bak, dman brak." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) kznca, Hz. Ebu Bekir ve
mer ayaa kalkarak, ok gzel bir konuma yaptlar. Sonra Sa'd bn Ubde ayaa kalkarak:
"imdi Allah'n sana emrettii istikamette ilerle. Biz, istediin yerde seninle beraberiz. Allah'a yemin olsun ki, sen
Aden'e kadar gitsen, ensardan hi kimse senden ayrlmaz" dedi. Daha sonra Mikdd bn Amr yle konutu:
"Ey Allah'n Rasul, Allah'n sana emrettii eye git! Biz, istediin her yerde seninle beraberiz. Biz sana, "tpk
[40]
srailoullarnn Hz. Musa'ya: "Sen var Rabbinle birlikte sava, biz burada oturacaz!
dedii gibi
demiyeceiz. Biz ancak, "Sen ve Rabbin gidin ve savan. Bizde hareket edebilen bir gz bulunduu mddete, biz
de sizinle beraber savaacaz" diyoruz." Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) glmsedi, sonra da:
"Allah'n bereketi zere ilerleyin! Allah'a yemin ederim ki, ben sanki, Kureylilerin dp lecekleri yerleri
gryor gibiyim." dedi. Raslullah (s.a.v.), Bedir Sava'ndan dnnce, ashabtan bazlar:
"Kervann da peini brakma!" dedi. Alnm olan esirler arasnda bulunan Abbas, Hz. Peygamber'e:
"Bu uygun olmaz!" diye seslendi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Niin" deyince, Abbas:
[41]
"nk Allah sana, iki gruptan birini vaadetmiti. Ve sana, va'adettiini de verdi." dedi."
9. Hatrlayn o zaman ki siz, Rabbnzdan imdad istiyordunuz da "Birbiri ardna bin melekle size imdad ederim."
diyerek duanza icabet etmiti.

1- bn Abbs ve Hz. merden rivayet ediliyor; Hz. mer yle anlatyor:
"Bedr Gazvesi gn Raslullah (s.a.v.) mriklere bakt; onlar bin kiiydiler, ashab ise yz on ksur kiiden
ibaretti. Allah'n peygamberi kbleye dnd, ellerini ge uzatt ve Rabbna seslenmeye, dua etmeye balad:
"Ey Allahm, bana olan va'dini yerine getir, ey Allahm, bana va'dettiini ver. Ey Allahm, bu kck mslman
topluluu helak olursa yeryznde sana ibadet eden kalmyacak (sana yeryznde bir daha ibadet edilmiyecek.)"
Ellerini ge uzatm, kbleye dnm halde o kadar dua etti ki rids omuzlarndan dt. O srada Ebu Bekr
yanna geldi, ridsm ald, omuzlarna koydu, onu arkasndan kucaklad ve:
"Ey Allah'n peygamberi! Anam babam sana feda olsun! Rabbna mnctn, yakarman artk yeter; hi phen
olmasn, O sana va'dini mutlaka yerine getirecektir." dedi ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[42]
indirdi.
O gn mslmanlarla mrikler karlatlar. Allah mrikleri hezimete uratt. Mriklerden 70 erkek ldrld,
[43]
70 erkek de esir alnd.
2- Ebu Slih'ten rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.)'e "Ey Allah'n peygamberi! Rabbna mnctn,
yakarman artk yeter; hi phen olmasn, O sana va'dini mutlaka yerine getirecektir." diyen Hz. Ebu Bekr deil,
[44]
Hz. mer'dir.
3- bni Abbas'dan rivayet edildiine gre "Peygamber (s.a.v.), Bedir gn yle buyurdu:
"Allahm! Senden ahdini ve vaadini istiyorum. Allahm! Mminlerin helakini diliyorsan, sana ibadet eden
kalmaz..." Bunun zerine, Eb Bekir elinden tuttu ve:
[45]
"Yeter" dedi. Bunun zerine o: "Yaknda o topluluk yenilecek ve arkalarn dnerek kaacaklardr"
ayetini
syleyerek kt.
Rasulullah (s.a.v.) bu ekilde yardm talebinde bulundu. nsanlar, saf dzenine geince, Eb Cehil:
"Allahm! Bizden hakka daha yakn olana yardm et" dedi. Rasulullah da, zikrolunan duay yapmak zere elini
[46]
kaldrd."
4- kinci bir gre gre, yardm talebi mminler topluluundan geldi. nk onlar, Peygamberden daha ok
[47]
korkmulard.
5- Doruya yakn olan gr ise udur: Rasulullah efendimiz dua ve niyazda bulundu. Dier mminler de,
ilerinden onun duasna katlyordu. Onun iin, Rasulullah'n duas naklolundu, mminlerin duas
[48]
naklolunmad.
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Bedir Gn adrnda oturmu dua ediyordu. Hz. Ebu Bekir (r.a.) de sanda oturuyordu.
Yannda Hz. Ebu Bekir'den baka kimse yoktu. Derken Hz. Peygamber (s.a.v.) biraz uyuklayp uyand. Sonra sa
eliyle Hz. Ebu Bekir'in dizine dokunarak:
[49]
"Allah'n yardm edeceini mjdelerim. Yemin olsun ki ryamda Cibril'i, atllar ynlendirirken grdm" dedi."
11. Hani O, size kendisinden bir eminlik olmak zere hafif bir uyku ile bryordu. Sizi tertemiz yapmak, sizden
eytann murdarln gidermek, kalblerinizi pekitirmek, ayaklarnz sabit klmak iin de gkten stnze bir su
indiriyordu.

1- Bu husus, varid olan haberde u ekilde anlatlmtr:
"Kurey ordusu, suyun bulunduu yere daha nce gelip oray istil etmiti. Ve onlar bylece, zaferin ve stnln
kendilerine ait olacan umuyorlard. Derken mminler susadlar ve susuzluktan dolay endieye kapldlar. Hem
imeleri hem de temizlenmeleri iin, suya muhta olmulard. Onlarn birou ihtilm olup cnb olmulard.
Burann, ayaklarn iine gmlp oka toz toprak kaldran bir yer olmas da bunlara eklenmiti. Bylece, gerek
dmann, gerekse onlarn tehizatlarnn okluu sebebiyle, mslmanlarn kalblerinde bir korku meydana
gelmiti. Binenaleyh, Allah Tel ayette bahsedilen yamuru yadrnca, yaan bu yamur, ilah yardm ve
muzafferiyetin mminlerden yana olacana bir delil oldu. te bu yamurun yamas pekok cihetten byk bir
nimet oldu.
Rivayet olunduuna gre mslmanlar, lde bir yer eiyorlar; buras byk bir havuz halini alyor; orada su
birikiyor, derken onlar o sudan iiyorlar, temizleniyorlar ve faydalanyorlard.
Onlar, bu sudan yararlanarak ykanyorlar ve bylece cnblkten kurtuluyorlard. Mmin bir kimsenin, cnb
olduu zaman kendisini pis hissedecei, gusl imkan bulamad zaman zlecei, bundan dolay kalbinin
daralaca deten bilinir. te bundan dolay Hak Tel, bir temizlenme imkan veriini de, onlara verilen nimetler
[50]
zincirinin bir halkas saymtr."
2- Rivayet olunduuna gre ashab uyuyup, birou ihtilam olunca, blis onlarn gzne grnerek,
"Siz hak zere olduunuzu iddia ediyorsunuz, bir de kalkp cnp cnp namaz klyorsunuz ve susuzluktan
krlyorsunuz. Eer hak zere olsaydnz, o kfirler su meselesinde size stn gelmezlerdi." dedi. Allah Tel ite
bunun zerine yamuru yadrd ve vadilerden sular akmaya balad. Mslmanlar sularn nne setler yaparak
glckler edindiler ve buralardan yararlanarak guslettiler. Yerdeki kumlar sertleti ve bylece ashabn ayaklar yer
[51]
zerinde sebat etti. Allah onlardan eytann vesvesesini giderdi."
15. Ey iman edenler, toplu halde kfirlerle karlatnz zaman sakn onlara arkanz dnmeyin.
16. Tekrar savamak iin bir tarafa ekilme veya baka bir toplulua katlma dnda her kim o gn (dmana)
arkasn dnerse Muhakkak ki o, Allah katndan bir gazaba uramtr. Onun yurdu cehennemdir ve o, ne kt bir
var yeridir.

1- Nf'den rivayet edildiine gre o, bn mer'e sormu, yle anlatyor:
"Dedim ki:
"Biz, dmanla savata sebat etmeyen bir topluluuz ve bilmiyoruz "fie=topluluk" nedir: mammz yani devlet
bakanmz m, yoksa ordumuz mu?" bn mer yle cevap vermi:
"fie, yani katlacanz topluluk Raslullah (s.a.v.)'tr." Ben:
"Ama Allah Teal: "Ey iman edenler, toplu halde kfirlerle karlatnz zaman..." buyuruyor." dedim;
"Bu yet-i kerime ancak Bedr (Gazvesi) gn hakknda nazil oldu; ne ncesi, ne de sonras hakknda deil."
[52]
dedi."
2- Ebu Sad'den rivayette o yle diyor:
[53]
"Bu yeti kerime Bedr gn hakknda nazil olmutur."
3- Eb Sad el-Hudr, Hasan el-Basri, Katde ve Dahhk'tan nakledildiine gre, bu hkm Bedir Gn dmana
[54]
srtn evirip kaan kimselere mahsustur.
4- Bu ayet her ne kadar, Bedir harbi hakknda nazil olmusa da, ibret, karlacak hkm, sebebin husus olmasna
[55]
deil, lafzn umm olmas itibariyledir.
5- Mfessirler, bu yet-i kerimede zikredilen, savatan kaann cezasnn, sadece Bedirde savaanlar iin mi yoksa
btn savalarda savaanlar iin mi geerli olduu hususunda iki gr zikretmilerdir.
a- Ebu Nadra, Ebu Said el-Hudri, Naf, Dahhak, Hasan- Basri, Katade, Yezid b. Habib, Ata b. Ebi Rebah ve
Mcahid'e gre bu yette savatan kaan iin zikredilen ceza, Bedir savandan kaacak olan kimselere mahsustur.
Bu itibarla bundan sonra yaplan savalarda kaanlarn, bu yette zikredilen cezalarla cezalandrlmalar sz konusu
deildir. Zira bu ayetin hkm mensuhtur. Bu hususta Ebu Said el-Hudri demitir ki:
"Bu hkm Bedir sava iindi. O srada mslmanlarn, Rasulullah'tan baka katlacaklar baka bir askeri
birlikleri yoktu. Bedirden sonra ise artk mslmanlar birbirlerine destek olan birlikler meydana getirdiler.
Yezid b. Habib de demitir ki:
"Allah Tel, Bedir savandan kaana cehennem azabn gerekli klarak buyurmutur ki:
"inizden kim dmana arkasn dnp kaarsa Allah'n gazabna uram olur. Onun varp kalaca yer
cehennemdir. O, ne kt bir yerdir."
Daha sonra Uhud sava meydana geldiinde o savatan kaanlar hakknda ise "ki topluluk karlat gn,
iinizden savatan yzevirenlerin iledikleri baz gnahlardan dolay eytan, onlarn ayaklarn kaydrmak
[56]
istemiti. Allah onlar affetti."
buyurmu ve onlar affettiini belirtmitir.
Yedi sene sonra Huneyn savandan kaanlar hakknda: "O gn saynzn okluu, sizi gururlandrmt. Fakat
okluunuz size bir fayda salamamt da o geni yeryz size dar gelmeye balamt. Sonra da yz evirip geri
[57]
kamtnz..." Ondan sonra Allah diledii kullarnn tevbesini kabul eder."
buyurmu ve dilediini
affedeceini belirtmitir.
Ata b. Ebi Rebah da demitir ki:
"Dmann nnden kaann, cehennem azabyla cezalandrlacan beyan eden bu yet-i kerime, yine bu surenin
altm altnc yetiyle neshedilmitir. Artk bundan sonra mslmanlarn kendi saylarnn iki kat olan dmann
nnden kamalar yasaklanmtr. Daha fazla olan dmandan kamalarna ise izin vardr. Bu hususta Allah Tel:
"imdi ise Allah, yknz hafifletti. nk iinizde zaaf bulunduunu biliyordu. Bundan byle iinizden sabrl
[58]
yz kii ksa iki yz kiiye galip gelir. Eer sizden bin kii olsa Allah'n izniyle iki bin kiiye galip gelir."
buyurmutur.
b- Abdullah b. Abbas'a gre ise bu yetin hkm, savatan kaan herkes iin geerlidir. nk savatan kamak,
Allah'a ortak koma gibi en byk gnahlardandr.
Bu hususta Peygamber efendimiz yle buyurmaktadr:
"Helak eden yedi eyden kann"
"Ey Allah'n Rasul onlar nedir?" diye sorulunca:
"Allah'a ortak komak, by yapmak, Allah'n ldrlmesini haram kld bir kiiyi haksz yere ldrmek, faiz
yemek yetim mal yemek, sava srasnda dmandan kamak ve namuslu mmin kadnlara iftirada bulunmaktr."
[59]
cevabn vermitir."
Taberi ikinci grn tercihe ayan olduunu, yetin, Bedirde savaanlar hakknda nazil olmasna ramen
hkmnn, btn mminler iin geerli olduunu, bu itibarla, herhangi bir mminin bir taktik kullanma veya baka
bir birlie katlma dnda, savatan kamasnn haram olduunu, buna ramen savatan kaarsa, Allah'n affetmesi
dnda cehennem azabn hak etmi olacan sylemi ve yetin neshedildiini gsteren kesin bir delil
[60]
olmadndan, muhkem olduunu belirtmitir.
17. "Onlar siz ldrmediniz fakat Allah ldrd. Attn zaman da sen atmamtn, fakat Allah atmt. Allah bunu,
inananlar gzel bir imtihana tabi tutmak iin yapmt. Dorusu O iitir ve bilir."

Bu yet-i kerimenin nzul sebebinde muhtelif rivayetler vardr. Rivayetlerdeki ihtilf hem nzul zaman, hem de
kim hakknda nazil olduundadr. yle ki:
1- Abdurrahman b. Ahmed el-Attar, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Beyya'dan, o smail b. Muhammed
b. Fadl e-a'ran'den, o dedesinden, o brahim b. Mnzir el-Hzm'den, o Muhammed b. Fleyh'ten, o Musa b.
Ukbe'den, o bn ihab'dan, o Said b. el-Mseyyeb'den, o da babasndan u haberi bize verdi:
"Uhud Gn Ubeyy b. Halef, Rasulullah (s.a.v.)' ldrmeye yneldi. Bunun zerine M'minler'den baz kiiler,
Ubeyy'in nne karak ona engel tekil ettiler. Fakat Rasulullah (s.a.v.) M'minler'e onu engellemeyip, serbest
brakmalarn emir buyurdu. Bu sefer onu, Abduddar Oullar'ndan biri olan Mus'ab b. Umeyr karlad. Rasulullah
(s.a.v.), Ubeyy'in mifer yakal ile zrhnn arasnda bulunan bir aralktan onun kprck kemiini grd ve ksa
mzrayla tam oradan Ubeyy'i vurdu. Ubeyy derhal atndan dt. Fakat mzrakland yerden en ufak bir kan
kmad. Kaburgalarndan birisi krlmt. Derken arkadalar yanna geldiler. Ubeyy bu srada kz gibi
bryordu. Kendisine:
"Seni bu denli aciz klan nedir? Bu sadece ufak bir izilmeden ibaret bir ey" dediler. Ubeyy dedi ki:
"Hayatm kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki eer bendeki u durum Zlmecaz Panayr (Mekke)
sakinlerinde olsayd top-yekn lrlerdi." Nihayet Ubeyy Mekke'ye gelmeden nce lp Cehennem'e gitti. Artk o
[61]
tututurulmu lgn atein yaranlar rahmetten uzak olsunlar. te Allah Teala bu hususta bu yeti indirdi."
2- Nitekim bn ihb ez~Zuhr'den rivayete gre de Ubeyy ibn Halefin bu ekilde ldrlmesi Bedr'de deil
Uhud'da olmutur. Olayn ncesi ise yledir:
"Mekke'de bir gn Ubeyy ibn Halef elinde byk bir kemikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Allah, bunu mu canlandracak?!" demi. Bir yandan da elindeki kemii ufalyormu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Elbette Allah ona can verecek, diriltecek. Sonra seni ldrecek ve cehenneme koyacak." buyurmu. Uhud gn
olduunda ise Ubeyy:
"Allah'a yemin ederim, grdmde Muhammed'i ldreceim." demi, bunu duyan Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
[62]
"Tam tersine, ben onu ldreceim." buyurmular."
3- Bu ayet, Uhud Gn, beyy b. Halefin ldrlmesi hakknda nazil olmutur. nk beyy, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e rm bir kemik getirerek:
"Ey Muhammed, u ryp un ufak olmu kemii kim diriltebilir?" demiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Allah diriltir! Nitekim seni de ldrecek, sonra seni yeniden diriltip cehennemine sokacaktr!" buyurdu. beyy b.
Halef, Bedir Gn esir alnd. Fidye verip kurtulunca, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bir atm var. Onun zerinde birgn seni ldrebilmek iin, hergn onu biraz msr ile besliyeceim" dedi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de:
"Hayr, inaallah ben seni ldreceim." dedi. Uhud Gn, beyy, ite o at zerinde kouturuyordu. Derken Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e yakn bir yere geldi. Baz mslmanlar, onu ldrmek iin nne dikiliverdiler. Bunun zerine
"Geri durun" dedi ve ona doru kargsn atarak onun bir kaburgasn krd. Onu mrikler atna ykleyip
[63]
gtrrlerken yolda ld. te bu ayet bu hususta nazil olmutur."
4- Ancak Kurtub, yet-i kerimenin Bedr Gazvesi akabinde nazil olduunu gz nnde bulundurarak bu rivayetin
[64]
zayf olduunu sylemitir.
5- Safvan b. Amr da Abdurrahman b. Cbeyr'den unu rivayet etmitir:
"Hayber Gn Rasulullah (s.a.v.) bir yay istetti. Bunun zerine kendisine uzun bir yay getirildi. Buyurdu ki:
"Bana baka bir yay getirin." Bu sefer kendisine yaban portakalndan yaplm bir yay getirdiler. Rasulullah (s.a.v.)
bu yayla Hayber Kalesi'ne bir ok att. Ok gelip kaleye dt. yle ki yatanda bulunan Kinane b. Eb'l-Hukayk'
[65]
ldrd. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
6- Mfessirlerin ounun gr u dorultudadr: Bu yet, Bedir Gn Rasulullah (s.a.v.)'n mrikler iin:
'Yzleri kara olsun" buyurarak vadinin ufak talarndan bir avu alp mriklere doru atmas hakknda nazil
[66]
olmutur. O atma esnasnda atlan ufak talardan az birey de olsa girmedii tek bir mrik gz kalmamt."
[67]
Dolays ile bu, mriklerin bozulmasna sebep oldu. te ayet-i kerime, bu hususta nazil olmutur.
7- Hakim b. Hzmdan rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Bedir Gn vuku bulunca gkten yere inen bir ses duyduk. Tasn ierisine den ufak ta sesine benziyordu,
[68]
Rasulullah (s.a.v.) ite bu talar att da bozguna uradk. te bu yetin ifade ettii hadise budur."
[69]
8- Cbir ve bnu Abbas'tan (r.a.) bunun benzerini Ebu eyh anlatt.
[70]
9- Bunun bir benzerini, mrsel olarak dier bir vecihle bnu Cerr anlatt.
10- Muhammed ibn Kays ve Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayete gre ise Bedr gn iki ordu birbirine
yaklatnda Raslullah (s.a.v.) yerden bir avu toprak alp
"Yzler irkinlesin!" buyurup mriklerin yzlerine doru atm. Bu bir avu toprak btn mrik ordusunun
gzlerine dolmu ve Raslullah (s.a.v.)'n ashab da zerlerine yryp onlarn kimini ldrmeye, kimini esir
etmeye balamlar. Mriklerin bozguna uramalar ite Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu bir avu topra atmasyla
[71]
vukubulmu olup bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmitir."
11- Als, bu hadisede Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Kurey ordusu bir kum tepesinin ardndan btn hameti ile ktnda, kendisine gelen Cibril'in sylemesi zerine
Hz. Ali'ye:
"Bana vadinin kumlarndan bir avu ver." deyip onun verdii kumu mriklerin yzlerine doru atm..." olduu
[72]
ayrntlarna da yer vermektedir.
12- Rivayet olunduuna gre, "Kurey ordusu gzknce, Allah'n Resul:
"te, Kurey! Btn kibri ve fahriyle, senin Rasuln yalanlamaya geliyorlar. Allahm! Senden, bana vaadettiini
istiyorum!" dedi. Bunun zerine Cebrail gelerek:
"Bir avu toprak al ve onu onlara at!" dedi. ki ordu kar karya gelince, Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali'ye:
"Bana, bu vadinin akl talarndan bir avu ver!" dedi. (Ta aldnda), Hz. Peygamber bunu Kureylilerin
yzne atarak:
"Yzleriniz, suratlarnz deisin, bozulsun!" dedi. Bylece, btn mrikler gzleriyle megul oldular, akabinde de
[73]
bozguna uradlar."
13- Bu yet-i kerimenin, Bedr Gazvesi dn ashabn, bu gazvede yaptklarn anlatp:
"Ben filn filn ldrdm, ben yle yle yaptm." gibi konumalarla birbirlerine kar vnmeye balamalar
[74]
zerine nazil olduu da sylenmitir.
14- Mchid yle dedi:
"Bedir Gn'nde ashab ihtilf ederek, bir ksm:
"Ben ldrdm!"; dieri:
"Hayr, ben ldrdm!" deyince, Allah bu ayeti inzal buyurdu. Yani,
"Bu byk bozgun ve krma ii, bu hasar, sizin tarafnzdan olmad. Bu, ancak Allah'n yardmyla gerekleti"
[75]
demektir."
"Bedir savanda, Rasulullah (s.a.v.) bir avu toprak ald ve mriklerin yzlerine doru serperken yle buyurdu:
"Yzleri berbat olsun." Rasulullah'n serptii bu topran, gz ve burunlarna demedii hibir mrik kalmad.
Bunu zerine mrikler geri dnerek kamaya baladlar.
Rasulullah'n mriklere kar byle yapt, Mcahid, Katade, Hiam b. Urve, Hakm b. Hizam Muhammed b.
[76]
Kb, Sddi, bn-i Zeyd ve bn-i shaktan da rivayet edilmitir.
16- Bu rivayetlerin en dorusu ayetin Bedir Gn nazil olduunu bildiren rivayettir. Aksi halde, kssann iine,
kssa ile ilgisi olmayan eyler girmi olur ki bu uygun deildir. Dier rivayetlerde bahsedilen hadiselerin de ayetin
hkmne dhil olmas uzak bir ihtimal deildir. nk sebeb-i nzuln husus oluuna deil, ayetin lafznn
[77]
umumliine baklr.
19. "nkarclar! "Zafer istiyorsanz, ite zafer geldi (aleyhinize kt). Peygambere kar gelmekten vazgeerseniz
sizin iyiliinize olur, yok tekrar dnerseniz biz de dneriz; topluluunuz ok da olsa size hibir fayda vermez.
Allah inananlarla beraberdir."

1- Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Fadl et-Tacir'den, o Hafz Ahmed b. Muhammed b.
Hasan'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o Yakub b. brahim b. Sa'd'dan, o babasndan, o Salih'ten, o bn ihab'dan,
o Abdullah b. Sa'lebe b. Suayr'dan bize u rivayette bulundu:
"Bu fethi (zaferi) isteyen Eb Cehil'di. Zira o Ashab- Kiramla karlatnda:
"Allah'm akraba ile ban kknden koparan, ma'ruf olarak bilip tandmz bidat eyleri bize getiren hangimiz
ise yarn sabah erkenden onu helak et" diye dua etmiti. te Eb Cehil'in zafer talebi bu idi. Nihayet Allah Teala bu
[78]
Bu hadisi Hakim Eb Abdillah Sahihinde, Kutay', bn Ahmed b. Hanbel, babas ve Yakub tarikinden rivayet
[79]
etmitir.
2- Atyye dedi ki:
"Bedir gn Ebu Cehil:
"Allahm, iki dinin en stn olanna ve yardma en lyk olanna yardm et." dedi. Bunun zerine bu ayet
[80]
indirildi."
3- Sdd ve Kelbi de unu sylediler:
"Mrikler Rasulullah (s.a.v.)'a kar savamak zere Mekke'den ktklarnda Ka'be'nin rtsne yaparak:
"Allah'm bu iki ordunun en ycesine, bu iki cemaatin en doru yolda bulunanna, bu iki grubun deerlisine, bu iki
[81]
dinin en faziletli olanna yardm et" diye dua ederlerdi. te Allah Teala bu yeti bu yzden indirdi."
4- krime'nin rivayetine gre de, mriklerin:
"Ey Allah'm Muhammed'in getirdii u eyin iyzn bilemiyoruz. Artk O'nunla aramzda gerek hkm sen
[82]
ver" diye dua etmeleri zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.), mrikleri ve onlarn sayca okluunu grd zaman,
Allah'dan yardm talebinde bulundu. Sahabe de aynsn yapt. Peygamber (s.a.v.), Allah'n, kendisine va'adettii iki
taifeden birisini talep etti ve bu hususta Allah'a yalvarp yakard da bunun zerine Cenb- Hak, "Eer siz fetih
[83]
istiyorsanz, ite o fetih size gelmitir" buyurdu."
6- Zhri, Atyye, Abdullah b. Sa'lebe, bn-i shak, Yezid b. Ruhan ve benzerlerinden rivayet edildiine gre Ebu
Cehil, Bedir savanda yle demitir:
"Ey Allah'm, o, akrabalk ban kopard. Bizlere bilmediimiz eyleri getirdi. Yarn sen onu helak et." Ebu Cehil
[84]
ite byle syleyerek fetih istemiti.
[85]
Bu yet onlarla bir nevi alay etmektedir. Yani onlar fetih istemi fakat fetih, mslmanlara nasib olmutur.
21. Hem dinlemedikleri halde "Dinledik." diyenler gibi olmayn.

22. Allah katnda canllarn en kts, akletmeyen sar ve dilsizlerdir.

1- Muhammed ibn shak bu yet-i kerimelerin mnafklar hakknda nazil olduunu sylerken, Kurey'in Abdddr
[86]
kolundan bir grup mrik hakknda nazil olduu da sylenmitir.
2- Buhr'nin kendi senediyle bn Abbs'tan rivayetinde de bu yet-i kerimenin Abdddr oullarndan bir grup
[87]
hakknda nazil olduu kaydedilmektedir.
3- Abdullah b. Abbas'a gre bu yet-i kerime, Abdddar oullar hakknda nazil olmutur. Bunlar yle diyorlard:
"Biz, Muhammed'in getirdii eylere kar sar ve dilsiziz."
yet-i kerime'de ite bunlar knanmaktadr. Onlarn, yeryznde hareket eden, merkep, kpek, domuz gibi
hayvanlardan bile kt olduklar bildirilmektedir. Zira bu eit hayvanlar, idrak kabiliyetinden yoksun olduklar iin
mazurdurlar. Fakat kfirler, idrak sahibi olduklar halde gerekler karsnda kr ve sar gibidirler. te bu sebeple
[88]
hayvanlardan daha aadrlar.
[89]
4- bn Abbs'tan Kurayza ve Nadr oullar yahudileri hakknda nazil olduu rivayet edilmitir.
[90]
5- Mnafklar hakknda indii de sylenmitir.
6- Taberi bundan nceki yetlerin de Mekke mriklerinden bahsetmeleri hasebiyle bu yetin de, Abdullah b.
[91]
Abbas'n dedii gibi, onlar kastettiini sylemenin daha isabetli olacan sylemitir.
23. Eer Allah, onlarda bir hayr olduunu bilseydi, hakk mutlaka iittirrdi. Allah onlara iittirse bile yine de yz
evirirlerdi. Onlar zaten yz eviricidirler.

1- Bir ksm mfessirler bu yet-i kerime'nin mrikleri kastettiini Allah Tel'nn, onlarn iman etmeyeceklerini
bildii iin Rasulullah'a indirdii Kur'an onlarn iitmesini nasbetmediini sylemilerdir.
2- Dier bir ksm limler ise bu yetle mnafklarn kastedildiini, Allah Tel'nn, onlarn dilleriyle sylediklerini
[92]
kalblerine nfuz ettirmediini zira onlarn, iman etmeyeceklerini bildiini sylemilerdir.
24. Ey iman edenler, sizi, size hayat verecek eylere davet ettii zaman, Allah'a ve Rasulne icabet edin. Bilin ki
Allah kii ile kalbi arasna girer ve siz hakikaten sadece O'na gtrlp toplanacaksnz.

1- Ebu Hureyre (r.a.)'den rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), beyy b. Ka'b'n kapsna vard. O namaz klyor iken ona seslendi. Ubeyy (r.a.) de
namazn acelece bitirip geldi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Seni ardmda hemen icabet etmekten seni alkoyan nedir?" deyince, o:
"Namaz klyordum" cevabn verdi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bana vahyedilen Kur'an'da, "Allah'a ve Rasulne icabet edin" diye bildirildiinden haberdr deil misin?"
deyince, beyy b. Kab (r.a):
[93]
"phesiz ki siz, beni, artk ne zaman arrsanz ben icabet ederim." dedi."
25. Bir de bir fitneden saknn ki iinizden sadece zulmedenlere erimekle kalmaz. Hem bilin ki Allah, azab ok
iddetli olandr.

1- Hasen'den rivayete gre bu ayet, zellikle Cemel Sava'nda, Hz. Ali, Ammar, Talha ve Zbeyr'in iine
[94]
dtkleri durumu ifade iin nazil olmutur.
2- "Fitneden saknn..." ayetinde geen fitneyi Zbeyr ibni Avvm, Hasan el-Basr, Sdd ve daha bakalar, hicri
[95]
36 ylnda meydana gelen Cemel olayyla yorumlamlardr.
3- Hasen, bunu bizzat Zubeyr ibnu'l-Avvm'dan da rivayet etmitir. Buna gre Zubeyr yle demi:
"Bir de bir fitneden saknn ki iinizden sadece zulmedenlere erimekle kalmaz." yet-i kerimesi nazil oldu ve biz
bu yetin ehli olduumuzu, bununla bizim kastedildiimizi zannetmemitik. Baka bir kanaldan gelen rivayette de
Zubeyr yle demi:
"Ben bu yet-i kerimeyi bir zaman okudum. Onun ehli olacamz (onunla bizim kastedildiimizi) sanmyordum.
[96]
Ama bir de baktk ki onunla kastedilenler bizler imiiz."
4- Sudd ise bu yet-i kerimenin zellikle Bedir'e itirak edip de Cemel'de savaan kimseler hakknda nazil
[97]
olduunu sylemitir.
5- Rivayete gre Zbeyr, bir gn Peygamber (s.a.v.)'le birlikte yrrken, aniden Ali (r.a.) kageldi. Zbeyr ona
gld. Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Ali'ye kar sevgin nasldr?" Zbeyr u cevab verdi:
"Anam babam sana feda olsun, ey Allah'n Rasul! Onu ocuum gibi, hatta fazla severim." Bunun zerine
Resulullah (s.a.v.):
[98]
"Nasl olur da, ona kar yryp onunla savarsn?" buyurdu."
6- bni Abbas (r.a.) yle demitir:
"Bu ayet, Resulullah (s.a.v.) hakknda nazil oldu. Allah Tel bu ayette mminlere, aralarnda kt eyleri
[99]
barndrmamalarn emretti. Aksi takdirde, Allah'n azabnn onlar kuatacan bildirdi."
7- Huzeyfe b. Yemn'dan yle dedii rivayet olunmutur: Resulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Ashabmdan birtakm insanlar arasnda bir fitne olacak. Benimle sohbetleri sebebiyle, Allah onlarn bu fitnesini
mafiret buyuracak. Fakat, onlardan sonra gelen birtakm insanlar, o fitne hususunda onlar izleyecek. O sebeble
[100]
Allah, onlar cehenneme koyacak."
8- Bu te'villeri, sahih hadisler de destekler: Sahih-i Mslim'de Zeyneb bintu Cah'tan yle rivayet olunur:
"Zeyneb bint Cah, Rasulullah (s.a.v.)'e yle sordu:
"Ya Rasulallah, iimizde salih kimseler varken, biz helak olur muyuz?" Rasulullah da:
[101]
"Ktlk oald zaman evet" buyurdu."
9- Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu
"Allah'n yasaklad smrda duran kimse ile onu aan kimselerin benzeri, kura ekerek bazsna geminin st
(gverte), bazsna da alt (ambar ksm) kan gemi halk gibidir.. Geminin altnda bulunanlar (susayp) sudan
yararlanmak istedikleri zaman yukar kyorlar ve buradakilerin zerine urayp geiyorlard. Bunlar arasnda:
"Biz, nasibimize den ambarda bir delik aarsak, hem biz rahatsz olmam, hem de stmzdekilere rahatszlk
vermemi oluruz" dediler. Bunlardan birisi bir balta alarak geminin altnda bir delik amaya balad.
Yukardakiler koarak:
"Sana da ne oluyor?" diye sordular. O da:
"Siz bizim yzmzden rahatsz oluyorsunuz? Bize su lazmdr!" dedi. imdi stte oturanlar, aada oturanlar bu
kt istekleriyle babaa braksalard, hepsi birden helak olurlard. Fakat bunlarn ellerini tutsalard (hem)
[102]
kendileri kurtulurlard, hem de brlerini toptan kurtarrlard..."
10- Bu hadiste, baz kimselerin gnahlar sebebiyle genelin cezalandrlaca, emr-i bi'1-ma'ruf ve nehy-i ani'l[103]
mnkeri terk sebebiyle cezann hak edilecei hkm vardr.
26. Hatrlayn ki bir zamanlar siz yeryznde azlktnz, zayf saylrdnz. nsanlarn sizi tutup kapmalarndan
korkuyordunuz. Belki kredersiniz diye size ev bark verdi, yardmyla destekledi ve temiz, ho eylerden sizi
rzklandrd.

1- krime, Kelbi ve Katadeden rivayete gre bu yet-i kerime Bedr gn hakknda inmitir. Mslmanlarn,
kendilerini karacaklarndan korktuklar bu insanlar, Kurey mrikleridir. Zira mslmanlar hicret etmeden
Mekke'de iken Kurey mriklerinden ekiniyorlar, Bedir sava balamadan nce de yine onlarn, kendilerini esir
[104]
edip Mekke'ye gtreceklerinden korkuyorlard da Allah onlar barndrd ve yardmyla onlar destekledi.
2- bn Abbs'tan rivayette ise zellikle muhacirler hakknda nazil olduu kaydedilmektedir ki onlar, Bedr'de deil
de Mekke-i Mkerreme'de azlk ve zayf olduklar iin insanlar yani mrikler tarafndan tutulup
[105]
kaplverilmelerinden korkmaktaydlar.
"Allah Tel, onlarn, Hz. Peygamber (s.a.v.) ortaya kmazdan nce, son derece alaklk ve zillet iinde
olduklarn, onun ortaya kmasndan sonra ise, son derece izzet ve erefe kavutuklarn; bunun da, onlara tatta
[106]
bulunup muhalefet etmemelerini gerektirdiini beyan buyurmutur."
4- Vehb b. Mnebbih ve Katadeye gre ise burada, kendilerinden korkulduu zikredilen insanlardan maksat,
Farslar ve Bizansllardr. Onlardan korkanlar'dan maksat ise Araplardr.
Bu hususta Katade unlar sylemitir:
"Araplar insanlarn en zelili, yaants en perian olan, karn en a olan, vcudu en plak olan, sapkl en ak
olanyd. Onlardan yaayan, derbeder ve perian ekilde yaard. lenler ise cehennem azabna srklenirdi.
Bakalar tarafndan smrlr, kendileri bakalarnn bir eyini yiyemezlerdi. Vallahi yeryz sakinlerinden, o
gnn artlarnda onlardan daha perian bir millet yoktu. Nihayet Allah slam gnderdi. Onlar yeryznde
yerletirdi. Rzklarn bollatrd. Onlar slamla, insanlarn zerine idareciler yapt. Evet, bu grdnz eyleri
Allah size slam sayesinde verdi. O halde nimetlerine kar Allah'a kredin. Zira rabbiniz, kr seven bir
[107]
ltufkrdr. kredenler ise Allah'tan, daha fazla nimetlere eriirler."
5- Taberi diyor ki:
"Bu grlerden tercihe ayan olan birinci grtr. Mslmanlarn kendilerinden korktuklar insanlar,
Kureylilerdir. nk mslmanlar, hicret etmeden nce Kureylilerin haricinde herhangi bir kimseden
korkmuyorlard. Zira kafirlerden, mslmanlarn en yaknnda olanlar Kurey mrikleriydi. Onlar saylar ok,
[108]
mminleri az idi. Bu sebeple mminler, onlardan ekiniyorlard."
27. "Ey inananlar! Allah'a ve Peygambere kar hainlik etmeyin, size gvenilen eylere bile bile hyanet etmi
olursunuz."

1- Zhri ve Abdullah b. Ebi Katadeye gre bu yet-i kerime, "Ebu Lbabe" isimli bir sahabe hakknda nazil
[109]
olmutur.
a- Rasulullah (s.a.v.) Kurayza Yahudileri'ni yirmi bir gece kuatma altnda tuttu. Bunun zerine onlar, Ben Nadir
Yahudileri'nden olan kardelerinin yapaca bir sulh zerinde anlama talebinde bulundular. Bu anlamaya gre
onlar, am diyarndan olan Esriat ve Eriha'da bulunan kardelerinin yanlarna gideceklerdi. Fakat Rasulullah
(s.a.v.) onlarn bu isteklerini kabule yanamad. Ancak Ensar'dan Sa'd b. Muaz'n kendileri hakknda hkm vermesi
iin kalelerinden inmelerini art kotu. Fakat onlar buna yanamadlar ve:
"Bize Eb Lbabe'yi gnder" dediler. -Zira bu Eb Lbabe onlara nasihatte bulunan, ho geimli, samimi bir
hayrhahlaryd. nk Eb Lbabe'nin mal ve oluk ocuu onlarn yannda bulunuyordu-. Rasulullah (s.a.v.) da
onu gnderdi. Eb Lbabe onlara gelince kendisine dediler ki:
"Ey Eb Lbabe, senin grn nedir? Sa'd b. Muaz'n hakemliine raz olup kalemizden inelim mi?" Eb Lbabe
eliyle boazna iaret ederek:
"O Sa'd'n verecei hkm boazlanma demektir, bunu yapmayn" demeye getirdi. Eb Lbabe unu demitir:
"Vallahi ayaklarm bulunduklar yerden henz ayrlmamt ki ben gerekten Allah'a ve Rasul'ne hainlik ettiimin
farkna vardm." te bu yet Eb Lbabe hakknda inmitir. Bu yet inince Eb Lbabe kendisini Mescid'in
direklerinden bir diree balad ve:
"lnceye ya da Allah tevbemi kabul edinceye kadar vallahi ne bir lokma yiyecek ne de iecek azma
koymayacam" diye yemin eti. Bylece hibir ey yemeden yedi gn bu hal zere bekledi. Hatta baygn bir
vaziyette yere ykld. Sonra Allah Teala onun tevbesini kabul buyurdu. Kendisine:
"Ey Eb Lbabe, tevben gerekten kabul buyuruldu" denmesi zerine:
"Hayr vallahi iplerimi zen Rasulullah (s.a.v.)'n kendisi olmadka ben kendi iplerimi zmeyeceim" dedi.
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) kendisi gelip eliyle Eb Lbabe'nin ipini zd. Sonra Eb Lbabe dedi ki:
"Tevbemin tam kabul olmas iin gnaha bulatm kavmimin yurdunu terk edeceim, malmdan mlkmden de
syrlp kacam." Bu sz zerine Rasulullah (s.a.v.):
[110]
"Malnn te birini tasadduk etmen senin iin kfidir" buyurdu."
b- Ebu Lbbe'nin kendisini mescidin direklerinden birine balamasn sebebinin Tebk Gazvesinden geri kalmas
ve bu sefere katlmamaktan pimanlk duymas olduu, Ebu Lbbe ve beraberindeki 7 arkadann bu davranlar
[111]
zerine Tevbe: 9/102 yetinin nazil olduu da sylenmitir
ki inaallah o yet-i kerimenin nzul sebebinde
[112]
gelecektir..
c- Abdullah bni Katde'den (r.a.) rivayet edildi:
"Bu yeti kerime, Ebu Lbbe bni Mnzir hakknda indi. Kurayza mnafklarnn muhasara edildii gn, Kurayza
Yahudileri,
"Bu durum ne?" diye sormulard. Abdullah boazna iaret etti ve "lm" dedi. Bu ayet indi. Ebu Lbbe:
[113]
"Bulunduum yerden ayrlmadan, Allah ve Raslne ihanet ettiimi anladm." dedi."
d- Hendek savanda, Mekkeli mrikler, mslmanlarla savamak iin Medine'yi kuatmlard. Bunu gren
Yahudi Beni Kureyza kabilesi, daha nce Medine'yi savunmak zere Mslmanlarla anlatklar halde bu durumu
frsat bilerek Mslmanlar aleyhine mriklerle ibirlii yaptlar. Allah, mrikleri malup ederek mslmanlar
galip getirince Rasulullah (s.a.v.) bu hainlerden hesap sordu. Ve kendilerine verilecek cezada bir hakem semelerini
istedi. Onlar da Sa'd b. Muaz' setiler Fakat, Sa'd'n haklarnda ne gibi bir hkm vereceini renmek iin,
sahabeden, Ebu Lbabe ile istiare ettiler. Ve:
"Biz bu kaleden inip te teslim olursak hakkmzda ne ilem yaplacak?" diye sordular. Ebu Lbabe ise eliyle
boazna iaret etti. Onlar da bundan, kafalarnn kesileceini anladlar. Ebu Lbabe diyor ki:
"Daha oradan kmldamadan, Allah ve Rasulne ihanet ettiimi anladm." Ebu Lbabe gelip, kendisini Mescid-i
Nebevideki bir diree balad ve:
"lnceye veya Allah tarafndan tevbesi kabul edilinceye kadar yeyip imeyeceine" yemin etti. Bu ekilde yedi
gn kald. Sonunda dp bayld. Nihayet Allah Tel, Tevbe suresinin yz iki ve yz nc yetlerinde Ebu
[114]
Lbabe'nin tevbesini kabul ettiini bildirdi. te bu olay zerine bu yet nazil oldu."
2- At b. Ebi Rebahn, Cabir b. Abdullah'tan naklettiine gre bu yet-i kerime kervan ile ticaret yapmaya giden
Ebu Sfyan'a, mslmanlarn, kervanna el koyma plan yaptklarn bildiren bir mnafk hakknda nazil olmutur.
[115]
a- Cbir bni Abdullah'tan rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Ebu Sfyan Mekke'den kt. Cebrail Aleyhisselm Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ebu Sfyan u, u meknda bulunuyor." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"Ebu Sfyan u, u meknda bulunuyor, onun zerine gidin, yakalayn." buyurdu. Mnafklardan biri Ebu Sfyana
bir mektup yazd ve:
[116]
"Muhammed seni yakalamak istiyor, silahlarnz aln." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
b- Sdd dedi ki:
"Mnafklar, Neb Aleyhisselm'dan konumay iitirler ve onu mriklere ulancaya kadar ifa ederlerdi, bunun
[117]
zerine bu yet indirildi."
c- bn Zeyd yle demitir:
"Allah onlar, tpk mnafklarn yapm olduu gibi, iman izhar edip, te yandan ise, kfrlerini gizlemek
[118]
suretiyle, hainlikte bulunmaktan nehyetti."
3- Zhr ve Kelb, bu ayetin Hatb b. Ebi Beltea hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Zira bu sahb, Hz.
Peygamber (s.a.v.) Mekkelilerle savamak iin gitmeye niyetlenince, O'nun bu niyetini Mekkelilere yazp
[119]
bildirmiti. Bu gr el-Esamm nakletmitir."
[120]
4- Muire b. ubeye gre bu yet-i kerime, Hz. Osman (r.a.)'nn ldrlmesi hakknda nazil olmutur.
a- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Ayetin sebeb-i nzul olarak zikredilen btn bu izahlar da, ayetin hkmne dahildir. Ama ayeti, sadece bunlara
hasretmemek (bunlarla snrlandrmamak) gerekir. nk sebeb-i nzuln husus oluuna deil, lafzn umumliine
[121]
baklr."
b- Taberi diyor ki:
"Bu hususta en doru olan sz udur:
"Allah tel, yet-i kerimede, mminlere, kendisine, peygamberine ve mminlere emanet ettii eylere ihanet
etmemelerini emretmitir. Bu yetin, Ebu Lbabe hakknda inmi olmas da mmkndr, bakalar hakknda inmi
[122]
olmas da. Bu yetin ini sebebine dair elimizde kesin bir delil bulunmamaktadr."
30. Hani kfredenler seni tutup balamak, yahut ldrmek, veya seni (yurdundan) karmak iin dzen
kuruyorlard. Onlar dzen kurarlarken Allah da dzenlerine mukabele ediyordu. Allah, dzen kuranlara karlk
verenlerin en hayrlsdr.

1- Ubeyd ibn Umeyr ibnu'l-Muttalib ibn Eb Ved'a'dan rivayete gre Ebu Tlib, Raslullah (s.a.v.)'a:
"Kavmin senin hakknda ne dzenler kuruyor biliyor musun?" demi de Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Evet, bana by yapmak, beni ldrmek ve beni yurdumdan karmak istiyorlar." demi. Ebu Talib:
"Bunu sana kim haber verdi?" sorusuna da
"Rabbm haber verdi." diye cevap verince Ebu Talib:
"Senin o Rabbn ne gzel Rab imi, ona hayr tavsiye et." demi. Efendimiz (s.a.v.):
"Ben mi O'na hayr tavsiye edeceim, hayr, tam tersine O bana hayr tavsiye eder." buyurmu ve bunun zerine bu
[123]
yet-i kerime nazil olmu."
2- bn Kesr bu rivayette Ebu Talib'in zikredilmesi ve yet-i kerimenin sanki hicretten nce nazil olduu zehabnn
verilmesinin garib, hatt mnker olduunu syler. Zira Enfl Sresi btnyle medendir, Medine'de nazil olmutur.
inde mekk yet veya yetler yoktur. te yandan Ebu Tlib, Dru'n-Nedve'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
ldrlmesi karar alnmas ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hicret izni verilmesinden sene nce vefat etmi olup bu
hadise ile ilikilendirilmesi mmkn de deildir. Evet, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Mekke mriklerinin onun
hakknda ne dzenler kurduklar haber verilmitir, ama bunu haber veren sahih rivayetlere gre Cibril'dir ve bu
[124]
haberle birlikte hicret iznini de getirmitir.
Bu yet-i kerime ise daha sonra Medine-i Mnevvere'de, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Allah Teal'nn ona gemi
[125]
nimetlerini hatrlatma sadedinde indirilmitir.
3- bn Abbs'tan rivayet olunmutur. O der ki:
"Ensr hicretten nce Mekke'de Akabe denilen mahalde Allah'n Rasulne biat edip, onunla andlamca; bu
antlama Kurey arasnda yayld. Kurey bu antlamadan korkup endieye kapld. Bu hususu grmek zere, her
kabilenin ileri gelenleri Kurey'in meveret yeri olan "Daru'n-Nedve"de toplandlar. Allah'n Rasuln ortadan
kaldrmak iin bunlara yol gstermek zere, oraya ihtiyar bir adam suretinde eytn da geldi, eytan grnce ona:
"Sen kimsin?" diye sordular. O:
"Necid'li bir ihtiyarm, niin toplandnz duydum, onun iin aranzda ben de hazr bulunmak istedim. Ben size
ihtiyacnz olan gr ve tavsiyeleri vermekten geri kalmayacam, bundan pheniz olmasn." dedi. Kurey ona:
"yleyse buyur, sen de gir!" dediler. Bylece onlarla birlikte meveret yerleri olan "Daru'n-Nedve"ye eytan da
girdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i kasderek onlara:
"Bu adam hakknda grnz nedir?" diye sordu. Biri:
"Onu balayp bir yere hapseder, lnceye kadar orada brakrsnz. Nitekim, ondan nce, Zuheyr ve Nba gibi
airler de byle lmediler mi? Zaten o da onlar gibi airin biri deil mi?" dedi. Allah'n dman Necidli ihtiyar
bararak:
"Vallahi, ben size bu gr tavsiye etmem; nk o hapsolunduu kabilesine haber verilir, onlar da silahlanp
koar gelirler. Onu elinizden aldklar gibi sizi de yurdunuzdan karrlar. Bundan pheniz olmasn! Baka bir yol
dnn!" dedi. Baka biri:
"Onu Mekke dna karalm, o zaman ondan kurtulmu oluruz; nk Mekke'den karsa yaptklaryla bize bir
zarar vermez." dedi. Yine Necidli ihtiyar:
"Vallahi, size bu yolu da tavsiye etmem; nk onun sznn ne kadar tatl, ne kadar akc olduunu, konumasyla
dinleyenlerin kalblerini nasl etkilediini hepiniz biliyorsunuz. Vallahi, eer byle bir ey yaparsanz, Muhammed
kendisini Arablar'a gsterir. Hepsini bana toplar, sonra da zerinize gelir. Ve ileri gelenlerinizi ldrp sizi
yurdunuzdan srer." dedi. Oradakiler:
"Vallahi, bu ihtiyar doru sylyor, yleyse daha baka bir hal tarz dnelim." dediler. Bunun zerine Eb Cehl
(Allah ona lanet etsin):
"Vallahi ben size kendi grm syleyeceim. Sizin daha nceden dnm olduunuzu zannetmiyorum. Ondan
baka bir hal aresi de gremiyorum." dedi. Onlar:
"Nedir o?" diye sordular. O:
"Her kabileden vurucu bir gen seip herbirinin eline keskin birer kl veririz, onlar da Muhammed'e hepsi birden
ayn anda vurup onu ldrrler. Bylece kan btn kabilelere dalm olur. Bu durumda Beni Haim kabilesinin
Kurey'in hepsiyle savaabileceini de zannetmem. Bu durumu grnce diyeti kabul ederler. Biz de diyeti der ve
bylece onun ezasndan kurtulur, rahata kavuuruz." dedi. Necidli ihtiyar:
"Vallahi, bu delikanlnn gr en isabetli hl yolu. Ben bundan daha iyi bir yol gremiyorum." dedi. Nihayet Eb
Cehl'in gr zerinde gr birliine vararak, daldlar. Bunun zerine Cibril hemen Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
yanna geldi ve O'nu Kurey'in planlarndan haberdar ederek, ona bu gece yatmakta olduu yatanda yatmamasn
emretti. Hz. Peygamber (s.a.v.) de o gece evinde yatmad. te bu srada Allah Mekke'den kmasna izin verdi. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in Medine'ye varmasndan sonra, Allah ona bu yet-i kerime'yi inzal buyurarak, Rabb'inin ona
[126]
olan nimetini hatrlatt."
Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali'ye yatanda yatmasn emrederek:
"Cbbeme brn. Bu iten sana, holanmadn bir ktlk gelmeyecek" dedi. Mrikler gece boyu O'nun evini
gzetlediler. Sabah olunca girip yatana kotular. Karlarnda Hz. Ali'yi grnce ap kaldlar. Allah Tel
[127]
onlarn bu komplolarn boa kard."
31. Ayetlerimiz onlara okunduu zaman "ittik, istesek biz de bunun bir benzerini syleriz. Bunlar, olsa olsa
eskilerin masallardr." demilerdi.

1- Rivayet olunduuna gre "Nadr b. Haris, bir tacir olarak Hire'ye gidiyor, orada "Kelile ve Dimne" masallarn
satn alp reniyordu. Mslmanlarla alay ve istihza edenlerle birlikte oturup kalkyordu. Kendisi de istihza
edenlerden idi. Onlara gemi milletlerin uydurma masal ve efsanelerini okuyor, bunlarn, tpk Hz. Muhammed
(s.a.v.)'in gemi mmetlerle ilgili olarak bildirdii kssalar gibi olduunu iddia ediyordu ki, ite ayetteki,
"Ayetlerimiz onlara okunduu zaman "ittik, istesek biz de bunun bir benzerini syleriz. Bunlar, olsa olsa eskilerin
[128]
masallardr." demilerdi." ifadesi ile anlatlan bu husustur."
2- bn Cureyc'den rivayette o yle anlatyor:
"Abdddr oullarndan en-Nadr ibnu'l-Hris tccar olarak ran'a gider gelirmi. Bu yolculuklarnn birinde ncil
okuyan, rk ve secde eden bir grup keie rastlam. Mekke'ye geldiinde bir de bakm ki Muhammed'e vahiy
gelmi; o da rk ve secde ediyor. ran yolculuu srasnda rastlad keilerden duyduklarn kastederek:
[129]
"ittik, istersek biz de bunun bir benzerini syleriz." demi ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
3- Said b. Cbeyr, Sudd ve bn-i Creyc unu rivayet etmilerdir:
"Nadr b. el-Hris, Fars diyarna gidip onlarn Kisralarna ait baz bilgiler edindikten sonra dnm ve dndnde
Rasulullaha Peygamberlik geldiini renmiti. Rasulullah slm' tebli ediyor, insanlar slm'a davet ediyordu.
O, insanlarn yanna varp onlara Kur'an okuyup tebli yaptktan sonra oradan kalkp gidince Nadr onun yerine
oturup, Farslara ait hikyeler anlatr sonra yle dermi:
"Allah iin syleyin benim hikyelerim mi gzel yoksa Muhammedinkiler mi?"
te yet-i kerime bu olaya iaret etmekte ve Nadr b. Harisin bu sapk davrann yermektedir.
Bu ahs Bedir savanda esir dm, Rasulullah (s.a.v.) onu boynunun, kendi huzurunda vurulmasn emretmitir.
Bu olay, kendisi hakk kabul etmedii gibi bakalarnn da hidayetine engel olmann ne kadar byk bir su tekil
[130]
ettiini gstermekte, zellikle bu engelleyicilerin cezalarnn arlna iaret etmektedir.
Bu rivayetler, yet-i kerimenin Mekke-i Mkerreme'de nazil olduu zehabn vermektedir. Halbuki yet-i kerime
medendir. Dolaysyla Sad ibn Cubeyr'den bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak gelen rivayet, vakaya daha
uygun grnmektedir. yle ki:
4- Sad ibn Cubeyr anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), Bedr Gazvesinde esir edilmi olan Ukbe ibn Eb Muayt'n, Tuayme ibn Adiyy'in ve enNadr ibnu'l-Hris'in ldrlmelerini emretmiti. Bunlardan Nadr, ashabdan el-Mikdd'n esiri imi. Esirinin
ldrlmesi emrini duyunca el-Mikdd gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, esirim. (Esirimi neden ldryorsunuz?)" demi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ama o Allah'n kitab (ve Rasl) hakknda yle yle konuuyordu." buyurmu. Mikdd tekrar:
"Ey Allah'n elisi, esirim." deyince Efendimiz:
"Ey Allahm, ltfundan, Mikdd' bu esirden mstan klacan ona ver." diye dua etmi, Mikdd:
[131]
"te istediim bu idi." demi, bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
32. "Allah'mz, eer bu Kitap, gerekten senin katndan ise bize gkten ta yadr veya can yakc bir azab ver"
demilerdi.
33. Oysa, sen ilerinde iken Allah onlara azabetmez. Onlar balanma dilerlerken de elbette Allah azap edecek
deildir.
34. Allah onlara neden azb etmesin ki, onlar kendilerini ona ehil olmadklar halde (insanlar) Mescid-i Haram'dan
alakoyup duranlardr. Hem O'nun dostu deillerdir. O'nun dostlar ancak mttaklerdir. Ama onlarn ou
bilmezler.

1- Mfessirlerin rivayetine gre bu yet "Allah'm eer Muhammed'in demi olduu ey hak ise zerimize ta
[132]
yadr" diyen Nadr b. Haris hakknda inmitir."
2- Bu szler, Kureyin ileri gelenlerinden, Nadr b. Haris ve benzerleri tarafndan sylenmitir. Syledikleri szler,
onlarn azgnlkta zirveye ulatklarn, akl- selimi brakp, marklklarndan dolay, hislerine kaplarak helak
olmay istediklerini gstermektedir. Eer akllca dnecek olsalard "Ey Allahm eer Muhammedin getirdikleri
[133]
doruysa bizi de ona ilet." demeleri gerekirdi.
3- Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Muhammed b. Adullah b. Muhammed b. Hakem'den, o Muhammed b. Yakub
e-eyban'den, o Ahmed b. Nadr b. Abdu'l-Vehhab'dan, o Ubeydullah b. Muaz'dan, o babasndan, o u'be'den, o
Abdu'l-Vehhab'dan, o da Enes b. Malik'ten yle sylerken iittiini bize haber verdi:
"Eb Cehil dedi ki:
"Allah'm eer u Kur'an senin katndan gelen hakikatin ta kendisi ise durma, zerimize gkten ta yadr veya bize
[134]
can yakc bir azap getir." te onun bu sz zerine bu yet nazil olmutur."
[135]
Bu hadisi Buhari, Ahmed b. Nadr'dan, Mslim de Abdullah b. Muaz'dan rivayet etmitir.
4- At'dan gelen bir rivayette de bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak Abduddr oullarndan en-Nadr ibn Kelde
adndaki birisi gsterilmekte ve Kur'n'dan, on ksur yet-i kerimenin onun hakknda indii de ilve
[136]
edilmektedir.
5- Bu son rivayette en-Nadr ibn Kelde olarak gsterilen kii ile bir nceki rivayette ad geen en-Nadr ibnu'l-Hris
[137]
ayn kii olup kaynaklarda en-Nadr ibnu'l-Hris veya en-Nadr ibn Kelde ibnu'l-Hris olarak gemektedir.
6- Yezd ibn Rmn ve Muhammed ibn Kays'den rivayete gre Kureyliler kendi aralarnda:
"Allah, bizim aramzdan Muhammed'e mi ikramda bulunmu?! Ey Allahm, bu, senin katndan bir hak ise bamza
gkten ta yadr." demiler, akam olunca da bu szlerinden piman olarak:
[138]
"Ey Allahm, bizi bala." diye dua etmiler ve ite bunun zerine bu yetleri indirmi."
7- Ayet-i kerimenin nzul sebebinin Ebu Cehl'in bu sz olduuna dair haber Buhr ve Mslim'de rivayet
edildiine gre elbette daha sahihtir. Ama yet-i kerime oul sasyla geldiine gre herhalde bu sz syleyen
sadece Ebu Cehl veya en-Nadr deildir. Belki son rivayette de belirtildii zere bakalar da bunu sylemilerdir.
Belki de deiik zamanlarda ilerinde Ebu Cehl ve en-Nadr ibnu'l-Hris'in de bulunduu deiik kimseler byle
[139]
sylemiler Mesel Uhud gn Amr ibnu'l-As'n da benzer szler sarfettii rivayet edilmektedir
ve hepsinin
[140]
akabinde bu yet-i kerime nazil olmu olmaldr.
8- bn Ebz'dan gelen bir rivayette bu yetlerin inmesi ayr zamanda vukubulmutur. yle ki:
"Hz. Peygamber Mekke-i Mkerreme'de iken "Halbuki sen ilerindeyken Allah onlara azb edecek deildir." ksm
nazil olmu; Efendimiz (s.a.v.)'in Medine-i Mnevvere'ye hicretini mteakip "Onlar istifar edip dururlarken de
onlara azb edici deildir." ksm inmi. Efendimiz (s.a.v.)'in hicretinden sonra eitli sebeplerle Mekke'de kalan
zayf mslmanlarn da Mekke'den ayrlmalarndan sonradr ki "Allah onlara neden azb etmesin ki, onlar
kendilerini ona ehil olmadklar halde (insanlar) Mescid-i Harm'dan alakoyup duranlardr..." ksm da nazil
[141]
olmutur."
9- bni Abbas'n yle dedii rivayet edilmitir:
"Raslullah Mekke'de idi. Allah Tel, "Halbuki sen ilerindeyken Allah onlara azb edecek deildir." yetini
indirdi, Raslullah Medine'ye hicret etti. Allah Tel, "Onlar istifar edip dururlarken de onlara azb edici
deildir." yetini indirdi. Onlar Mslmanlardan Mekke'de kalanlar idi, orada istifar ediyorlard. Onlar da knca
Allah Tel, Onlar iin Allahn azabndan baka bir ey yoktur. yetini indirdi. Mekke'nin fethine izin verildi.
[142]
Bu onlara vaad edilen azaptr."
"Mrikler Beytullah tavaf eder ve: "Gufraneke, Gufraneke" "Mafiretini dileriz, mafiretini dileriz Ya Rab"
[143]
derlerdi. Allah Tel, "Halbuki sen ilerindeyken Allah onlara azap edici deildi" yetini indirdi."
[144]
stifar, facirlerden de olsa, baz zararlar uzaklatrr.
"Mrikler, Kbeyi tavaf ediyor ve yle diyorlard:
"Emrine amadeyiz. Senin hibir ortan yoktur. Emrine amadeyiz." Rasulullah da buyurdu ki:
"Doru, doru" Bunun zerine mrikler de diyorlard ki:
"Senin hibir ortan yoktur. Ancak yle bir ortan vardr ki, sen ona maliksin. O ise hibir eye mlik deildir.
Affet bizi, affet bizi!" ite bunun zerine Allah Teala "Sen onlarn iindeyken Allah onlara azap edecek deildir.
Affedilmelerini dilerlerken de Allah onlara azap edecek deildir." yetini indirdi.
Evet, onlar iin iki gvence vard. Bunlardan biri, Allahn Peygamberi, dieri ise af dilemeleriydi. Peygamber gitti,
Sadece af dilemeleri kald. Bundan sonra gelen: "nsanlar Mescid-i Haramdan alkoyarlarken, Allah onlara niip
[145]
azap etmesin..." yet-i kerimesi ise, hirette grecekleri azab bildirmektedir."
12- Sa'id b. Cbeyr'in yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu ayet, Nadr b. Haris hakknda nazil oldu. O, bu Kur'n'n ncekilerin efsanelerinden baka bir ey olmadn
syledii zaman, Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu:
"Yazk sana! O, lemlerin Rabbi'nin szdr." O da:
[146]
"Eer bu, senin katndan indirilmi gerekse..." dedi."
13- Ksacas: "Hani bir zaman da: "Allah'm, eer bu senin katndan indirilmi gerekse bizim zerimize ta
yadr" szn kimin syledii konusunda ihtilf edilmitir. Mcahid ve Said b. Cbeyr, bunu syleyenin Nadr b.
Haris olduunu belirtmilerdir. Buhar ve Mslim'in rivayetlerine gre, Enes b. Malik, bunu Eb Cehil'in
[147]
sylediini belirtmitir.
14- Rivayete gre Muviye, Sebe'li bir adama:
"Balarna bir kadn Melike yapan kavminiz ne kadar cahilmi" demi, bunun zerine o adam da:
"Belki, benim kavmimden daha cahili "Allah'm, eer bu senin katndan indirilmi gerekse..." diyen senin kavmin"
[148]
demi."
15- "Onlar balanma dilerlerken de elbette Allah azap edecek deildir." Mesela Ebu Sfyn bn Harb, Ebu
[149]
Sfyn bn el-Haris bn el-Muttalib, Haris bn Hiam, Hakm bn Hizam... gibi kimseler bunlardandr.
35. "Kabe'deki tapnmalar sadece slk almak ve el rpmaktan baka bir ey deildir. nkarnza karlk artk
azab tadn."

1- Eb smail b. Eb Amr-i Neysabur, Hamza b. ebb-i Ma'mer'den, o Ubeydullah b. brahim b. Baleveyh'ten, o
Eb'l-Msenna'dan, o Amr'dan, o babasndan, o Kurra'dan, o Atiyye'den, o da bn mer'den bize unu haber verdi:
"Mrikler, Ka'be'yi tavaf ederler, ellerini rparlar, -bn mer szn burasnda el rpmay eliyle belirtmitir- slk
alarlar, -bn mer burada da onlarn slklarn belirtip, nasl aldklarn gstermitir- ve yanaklarn yere
[150]
koyarlard. Derken bu yet nazil oldu.
2- Sad b. Cbeyr'den rivayet olunmutur. O der ki:
"Kureyliler Kabe'yi tavaf ederlerken, tavaf esnasnda Hz. Peygamber (s.a.v.) ile kar karya gelir, slk alp el
[151]
rparak onunla alay ederlerdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
3- Mukatil, mriklerin bu engellemelerini yle tarif eder:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Mescid-i Harm'da namaza durduunda Abduddr oullarndan iki kii hemen kalkp
sana geer ve slk almaya; dier iki kii de kalkp soluna geer ve alk tutmaya balarlard ki Allah Teal
[152]
bunlar Bedr gn m'minlerin elleriyle ldrmtr."
4- Abdullah b. Abbas yle demektedir:
"Kurey mriklileri, Kabe'yi plak olarak, slk alp el rparak tavaf ediyorlard. yet-i kerime onlarn bu irkin
[153]
ilerini anlatmaktadr."
5- Muchid de yle demektedir:
"Onlar, tavafta Hz. Peygambere muhalefet ediyor, onunla alay ediyor, slk alyor ve onun namaz ve tavafn
[154]
kartryorlard."
6- bn-i shak, bn-i Creyc ve Dahhaka gre bu kfirlerin tadacaklar haber verilen azap'tan maksat, Bedir
[155]
savanda ldrlmeleri ve esir edilmeleridir.
36. "Dorusu inkar edenler mallarn Allah'n yolundan insanlar alyokmak iin sarfederler."

"Bu yet, Bedir Gn kendi yandalarn yedirip doyuran mrik kimseler hakknda nazil olmutur. Bunlar on kii
[156]
idiler
: Eb Cehil b. Hiam, Utbe b. Rabia, Nbeyh b. Haccac, Mnebbih b. Haccac, Eb'l-Bahter b. Hiam,
Nadr b. Haris, Hakim b. Hizam, Ubeyy b. Halef, Zem'a b. Esved, Haris b. Amr b. Nevfel ve Abbas b. Abdu'l[157]
Muttalib. Bunlarn hepsi Kurey'tendir. Onlarn her birisi her gn askerlerine on deve yediriyorlard."
[158]
Buna gre yet-i kerime Bedr Gazvesinde nazil olmutur.
2- Bu arada yet-i kerimenin Uhud Gazvesinde veya bu gazve hakknda nazil olduuna dair rivayetler de vardr.
Bu cmleden olarak Sad ibn Cubeyr ve bn Ebz, Uhud gazvesinde Hz. Peygamber ile savamak zere Kinne
[159]
oullarndan iki bin paral asker tutan Ebu Sfyn hakknda nazil olduunu sylemektedirler.
3- bni Abbas, Mcahid ve daha bakalarndan rivayete gre, ayet Eb Sfyan'n Bedir'de mriklere yapt
[160]
harcama ve Uhud'da Rasulullah'la savamak iin ettii yardm zerine nazil oldu.
"Bu yet-i kerime Ebu Sfyan hakknda nazil olmutur. Ebu Sfyan, Uhud savanda, soyu sopu belli olmayan
kark insanlardan iki bin kii kiralam ve Rasulullaha kar savamtr. Bu ayet ite o gnk durumu tasvir
[161]
etmektedir."
5- Said b. Cbeyr ve bn Ebza da unu sylyorlar:

"Bu yet Eb Sfyan b. Harb hakknda nazil olmutur. Bu zat Araplar'dan tercih etmenin dnda kendileriyle
[162]
beraber Rasulullah (s.a.v.)'a kar savamak zere Uhud Gn iki bin Habeli'yi cretli asker tutmutu.
Ka'b b. Malik bu cretli Habe askerleri hakknda u beyti sylemektedir:
"Derken deniz gibi kaynayan bir asker dalgasnn yanna geldik
O bln ortasnda bazs mifersiz, bazs miferli Habeler var
bin kiiler. Kavminin hayrllar olan bizler ise yz kiiyiz
[163]
ayet oalrsak drt yz kii ederiz."
6- El-Hakem ibn Utbe de yine Ebu Sfyn'n Uhud sava iin 40 Ukyye (herhalde altn olmal) harcadn ve
yet-i kerimenin bunun zerine nazil olduunu sylemitir. Sad ibn Cubeyr ve Mchid de zellikle Ebu Sfyn
hakknda indiini sylerken Sad ibn Cubeyr onun, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le savamak zere 2000 sava
[164]
kiralamasnn bu yetin inmesine sebep olduunu da kaydetmitir.
7- Keaf sahibi de ayn eyi sylemitir. Daha sonra Cenb- Hak, onlarn bu mal insanlar Allah'n yolundan
alkoymak iin infk ettiklerini beyn buyurmutur. Yani, onlarn bu harcamadan gayeleri, Hz. Muhammed'e ittib
[165]
etmekten, yani onlara gre byle olmasa dahi, Allah'n yolundan men etmektir.
8- Hakem b. Uteybe'nin rivayetine gre de, Uhud Gn Eb Sfyan, mriklere krk ukiyye (1600 dirhem=5,12
[166]
kg.) altn vermiti. Nihayet onun hakknda bu yet nazil oldu."
9- Muhammed b. shak dedi ki: Bana, Zhr, Muhammed bni Yahya bni Hbbn, Asm bni Umeyr bni Katde
ve Hasyn bni Abdurrahman bni Amr bni Sa'd syledi. Onlar yle demitir:
"Mslmanlar, Bedir savanda Kurey kfirlerinden ileri gelenlerini ldrp kuyuya doldurmalar zerine, geriye
kalan perianlar Mekke'ye dndler. Ebu Sfyan da ticaret kervanyla Mekke'ye varmt. Kureylilerden Rabia'nn
olu Abdullah, Ebu Cehilin olu krime ve meyye b. Halefin olu Safvan gibi babalar, oullar ve kardeleri
Bedirde ldrlenler, Ebu Sfyann ve kervannda eyas bulunan dier Kureyli tccarlarn yanna gittiler.
Onlara:
"Ey Kurey topluluu Muhammed sizi helak etti. Sekinlerinizi ldrd. Siz bu kervan malyla, onun taraflarna
kar bize yardm edin. Ola ki biz, lenlerimizin intikamn onlardan alrz." dediler. Onlar da bunlarn isteklerini
[167]
yerine getirdiler. te bunun zerine Allah Teala bu yet-i kerimeyi indirdi."
[168]
10- Bu, bn Abbs'tan da rivayet olunmutur.
11- Kurey kfirleri Bedir savanda malup olunca, savatan sa olarak kurtulanlar Mekke'ye dnmler ve yle
demilerdir:
"Ey Kurey topluluu, Muhammed ileri gelenlerinizi ldrd. Bize mallarnzla yardm edin, tekrar savaarak
[169]
yaptklarnn intikamn alalm."
38. O kfretmi olanlara syle: Vazgeerlerse gemi kendilerine balanacaktr. Tekrar balarlarsa elbette
evvelkilerin snneti gemitir.

1- bn Abbs'tan rivayetle Ebu Salih bu yet-i kerimenin de zellikle Ebu Sfyn ve arkadalar hakknda nazil
[170]
olduunu sylemitir.
39. Yeryznde bir fitne kalmaynca ve din tamamyla Allah'n oluncaya kadar onlarla savan.

1- Urve b. Zbeyr yle der:
"Mminler, slam davetinin balangcnda, Allah'n dininden vazgeirilmeye allyorlard. Bundan dolay baz
mslmanlar, dinden vazgemilerdi. Bu sebeble Hz. Peygamber (s.a.v.) mslmanlara, Habeistan'a hicret
etmelerini emretmiti.
kinci bir fitne de u idi: Hz. Peygamber (s.a.v.), ensr ile Akabe bit'at'n yapnca Kureyliler, Mekke'deki
mminleri dnlerinden vazgeirme hususunda mavere ettiler ve mminlere alabildiine meakkat ektirdiler.
te ayetteki fitneden maksad budur. Bunun zerine Cenb- Hak, mslmanlara, bu fitne ortadan kalkncaya kadar
[171]
onlarla savamay emretti."
2- Urve b. Zbeyr diyor ki:

"Allah Teala, Rasulullah'a peygamberlii verince o kavmini hidayet ve nur olan dine ard. Kurey'liler buna kar
, nceleri sert davranmadlar. Ancak Rasulullah onlarn tautlarn reddedince mrikler sertletiler, Rasulullaha
tabi olan mminleri dinlerinden karp tekrar irke drmeye altlar. Bunun zerine Rasulullah mminleri
Habeistana hicret ettirdi. Mrikler gevediler. Habeistandaki mslmanlar, Mekkede durumun sakin olduu
ve dinlerinden kmaya zorlanmayacaklar kanaatyla Mekke'ye dndler. Bu srada Medine'de de mslmanlar
oalmaya balamt. Bu durum, mrikleri tekrar kzdrd. Onlar, mminleri dinlerinden dndrmeye altlar.
Rasulullah bu sefer de mminlere, Medine'ye hicret etmelerini emretti. Daha sonra ise kendisinin hicret etmesine
izin verildi. Ardndan mminlere, kfirlere kar savama emri geldi. T ki mminleri, tekrar Allah'a ortak koma
[172]
fitnesine drmesinler."
41. Eer Allah'a ve hakk btldan ayran gnde, o iki topluluun karlat gnde kulumuza indirdiimize iman
etmiseniz bilin ki ele geirdiiniz ganimetin bete biri Allah'n, Rasl'nn, akrabalarn, yetimlerin, yoksullarn ve
yolcularndr. Allah, hereye gc yetendir.

1- Bu yet-i kerime, bu surenin ilk yeti olan "Sana ganimetleri soruyorlar..." yetinden sonra nazil olmutur. bn
[173]
Abdi'1-Berr, bu konuda icm olduunu syler.
[174]
2- Kelb'den rivayette o, bu yet-i kerimenin Bedr'de nazil olduunu sylemitir.
3- bn Kesr der ki: Srenin ilk yeti Bedr Gazvesinden, bu yet ise Nadr oullar gazvesinden sonra nazil
olmutur. Siyer ve Mez limleri arasnda Nadr oullar gazvesinin Bedr Gazvesinden sonra olduu konusunda
[175]
ise hibir ihtilf yoktur.
4- Vkd ise bu yetin Kaynuk' oullar gazvesinde -ki Bedr'den bir ay gn sonradr- nazil olduunu
[176]
sylemitir. Buna gre yet-i kerime hicretin 20. ay banda evval aynn ortasnda inmitir.
42. Hatrlayn o zaman ki, siz vadinin en yakn tarafnda, onlar ise en uzak tarafnda, kervann svarileri de sizin
daha aanzda idiler. Eer dmanla daha nce szlemi olsaydnz, tayin edilen vakitte ihtilafa derdiniz. Fakat
Allah, olmas gereken bir emri yerine getirmek iin sizi aniden buluturdu ki helak olan da aka delili grdkten
sonra helak olsun. Yaayan da aka delili grdkten sonra yaasn. phesiz ki Allah, ok iyi iiten ve ok iyi
bilendir.

1- yet-i kerime, mminlerin, Bedir vadisinin su bulunmayan, orak ve savaa elverili olmayan bir yerinde
bulunduklarn, buna mukabil mriklerin, vadinin, su bulunan msait bir yerinde bulunduklarn iaret ediyor. Ve
bunu yle ifade ediyor: "Eer burada dmanla bulumak iin szlemi olsaydnz ve size yine buras dseydi
mutlaka anlamazla der, buray istemezdiniz."
Aslnda Allah, size yardmn gstermek iin durumu byle takdir etmitir. stiyordu ki malup olan, aka malup
olduunu ve her trl tedbire ramen yenildiini, galip gelen de az bir kuvvetle byk bir kuvveti yenmi oldu
[177]
unu aka grsn.
44. O gn, dmanlarla karlatnzda, Allah, olmas gereken emri yerine getirmek iin, onlar sizin gzlerinize
az gsteriyordu. Sizi de onlarn gzlerinde azaltyordu. Btn iler Allah'a dndrlr.

"Bedir savann yapld gnde dmanlar bizim gzmze o kadar az gsterilmitir ki yanmzdaki arkadama:
"Ne dersin bunlar yetmi kii var m? diye sordum. O da:
"Kanaatimce bunlar yz kiidir." demiti. Nihayet onlardan bir kiiyi esir ettik ve ona ka kii olduklarn sorduk.
O da:
[178]
"Biz, bin kii idik." dedi."
2- Sddi diyor ki:
"Mriklerden bir ksm insanlar dediler ki:
"Ticaret kervan kurtulmu, biz de dnp gidelim." Ebul Cehil ise demitir ki:
"imdi mi? Muhammed ve arkadalar size grndkten sonra m? Onlarn kkn kazmadan geri dnmeyin. Ey
kavim, siz onlar silahlarla ldrmeyin. Onlar yakalayn ve iplerle balayn." Evet Ebu Cehil kendisine ok
[179]
gvenmi fakat neticede Bedirdeki kuyuya atlmtr."
45. Ey iman edenler, br dman topluluu ile karlatnz zaman sebat edin ve Allah' oka zikredin. Gerekir ki
kurtulua erersiniz.

1- Abdullah b. Ebi Evfa diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.), dmanlaryla karlat gnlerin birinde, gne tepe noktasndan biraz eilinceye kadar
bekledi, sonra ayaa kalkp yle buyurdu:
"Ey insanlar, dmanla kar karya gelmeyi temenni etmeyin. Allah'tan afiyet dileyin. ayet dmanlarnzla
karlaacak olursanz da sabredin ve bilin ki cennet, kllarn glgesi altndadr." Rasulullah, sonra Allah'a yle
dua etti.
"Ey kitab indiren, bulutlar yrten, kafir ordularn malup eden Allah'm, sen, bunlar malup et. Onlara kar
[180]
bizi muzaffer kl."
47. Hem yurtlarndan bbrlenerek ve insanlara gsteri yaparak kan ve Allah yolundan alkoyanlar gibi olmayn.
Allah, onlarn yapmakta olduklarn epeevre kuatandr.

1- Urve'den rivayette o yle anlatyor:
Kureyliler, Bedr'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'le karlamadan nce Ebu Sfyan ve yanndaki kervandan onlara bir
haberci gelmi ve u haberi getirmiti:
"Biz, Muhammed tehlikesini atlattk, onlarn blgesinden bir tehlikeyle karlamakszn getik, siz de geri dnn."
Ebu Sfyn'n, kervan zerindeki tahlikenin getiini bildirmek zere Kureye gnderdii haberci Kurey ordusu
Cuhfe'de iken onlara yetimi ve selmet haberini vermiti. Geri dnmediler ve:
"Vallahi geri dnmeyiz, t ki Bedr'e varacaz, orada gece kalacaz, bizim ne kadar gl olduumuzu,
gerektiinde nasl kuvvet toplyabileceimizi araplar grecek ve bizimle savamaya cesaret edemiyecekler."
dediler. te Allah Teal'nn "Hem yurtlarndan bbrlenerek ve insanlara gsteri yaparak kan ve Allah
[181]
yolundan alkoyanlar gibi olmayn..." buyurduklar bunlardr."
2- yet-i kerime, Bedir savanda, Rasulullah ve mminlerle savamak iin mark bir ekilde yola kan Kurey
kafirlerine ve Ebu Cehilin u szlerine iaret etmektedir:
"Mriklerden bazlar "amdan gelen kervan, mslmanlarn saldrsna uramadan sa selim Mekke'ye ulat,
artk geri dnelim." demiler, Ebu Cehil ise bu teklife yle karlk vermitir;
"Vallahi Bedir'e gidip orada iki iip, develeri keserek yemedike, cariyeleri oynatp elenmedike, Araplarn,
[182]
bizim bu halimizi duyarak bizden ekinmeye devam etmelerini salamadka geri dnmeyeceiz."
3- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayete gre ise "Kureyliler, Bedr sava iin Mekke'den yola karlarken
yanlarna algc kleleri ve onlarn alacaklar defleri alarak kmlar ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[183]
kerimeyi indirmitir."
4- Beav de, yle der:
"Bu ayet, Bedir'e azgnlk ve taknlkla, gururlanp bbrlenerek gelen mrikler hakknda nazil oldu. Hatta
Resulullah (s.a.v.) yle demiti:
"Allahm! u Kurey kibir ve gururla geldi. Sana isyan ediyor, peygamberini yalanlyorlar... Allah'm! Vaadettiin
[184]
yardmn nasip et..."
5- "Yurtlarndan alm satarak, insanlara gsteri yaparak kanlar ve Allah yolundan men edenler gibi olmayn"
Mfessirler yle demilerdir: Bu ifdeyle, Kurey'in, kervan korumak maksadyla Mekke'den klar murad
edilmitir. Onlar Cuhfe denilen yere geldiklerinde, Ebu Cehil'in dostu olan el-Hikf el-Kinn, ilerinde olunun da
bulunduu bir heyeti birtakm hediyyelerle birlikte Ebu Cehil'e gnderdi.. Derken olu, Eb Cehil'in yanna varnca
dedi ki:
"Babam, sana (hayrl sabahlar dileyerek) selm yolluyor ve sana, "Eer istersen, sana adamlarmla yardm ederim.
Eer, yanmdaki yaknlarmla beraber, senin yannda olmam, savamam istersen, bunu da yaparm" dedi" Bunun
zerine Ebu Cehil:
"Babana de ki: "Allah, mkfaatn ve hayrn bol versin. Eer, biz, Muhammed'in iddia ettii gibi Allah'la
savayor isek, Allah'a yemin ederim ki bizim Allah'la savamaya gcmz yoktur. Yok eer biz insanlarla
savayor isek, Allah'a yemin olsun ki, bizim savaacamz insanlara gcmz kudretimiz yeter. Biz,
Muhammed'le savamaktan kamayacaz. Hatta, biz Bedr'e varacaz, orada ikilerimizi ieceiz ve orada bize
arkc ve algclar alg alp ark syleyecekler! nk Bedir, Araplarn panayrlarndan bir panayr ve onlarn
al veri yaptklar pazarlardan bir pazardr. Bylece de Araplar bu hadiseyi duyacaklardr."
Mfessirler, szlerine devamla yle dediler:
"Onlar Bedr'e vardlar; bylece onlar iki yerine, lmlerin, aclarn kadehlerini taddlar; algclar yerineyse,
[185]
onlara alayclar atlar yakt."
48. O zaman eytan onlarn yaptklarn kendilerine sslemi ve yle demiti: "Bugn insanlardan size galebe
alacak hi kimse yoktur. Ben de sizin komunuzum." Ne zaman ki iki ordu karlat, "Ben kesinlikle sizden
beriyim. Ben, sizin gremiyeceinizi gryorum. Ben Allah'tan korkarm. Hi phesiz Allah ukubeti iddetli
olandr." dedi, iki topuu zerine dnp kat.

1- Bu ayetin nzulyle ilgili rivayete gre eytan, o gn Kurey'e, Kinane olu Bekr oullarndan Sraka b. Malik
b. Cu'um suretinde grnd. nk Kurey, onlardan bir kiiyi ldrdkleri iin, Bekir oullarnn kendilerini
[186]
arkadan vurmalarndan korkuyordu. te Cenab- Hak bu ayette, eytann onlara sylediklerini tasvir ediyor.
2- Dahhak, yle demitir:
"blis Bedir Gn, bayra ve askerleriyle birlikte gelmi ve onlarn kalblerine, asla hezimete uramyacaklarn,
[187]
nk babalarnn dini zere savatklarn telkin etmitir."
3- bn shak der ki:
"Bedr gn topuklar zere geri dnp giderken blis'i Umeyr ibn Vehb veya el-Hris ibn Him grm de:
"Ey Srka nereye?" diye sormu Allah'n dman bu soruyu duyunca yere yapm ve hzla gzden kaybolmu.
te bunun hakknda Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi. Kurey Bedr'e doru giderken bls onlarn gzlerine
hemen her menzilde Srka suretinde grnr ve onlar da onu Srka zannederek hi garipsemezlermi. Ne zaman
Bedr'de iki ordu kar karya gelmi; gerisin geri dnp:
"Ben kesinlikle sizden beriyim. Ben, sizin gremiyeceinizi gryorum. Ben Allah'tan korkarm. Hi phesiz Allah
[188]
ukubeti iddetli olandr." demi."
4- Bu olay bn Abbs tarafndan da yle anlatlyor:
"Bedr gn bls, yannda eytanlardan oluan ordusu ve bayraklaryla Mdlic oullarndan bir adam, air Srka
ibn Mlik ibn Cu'um suretinde gelmi ve mriklere:
"Bugn insanlardan size galebe alacak hi kimse yoktur. Ben de sizin komunuzum." demi. ki ordu karlkl saf
tuttuunda Allah'n Rasl (s.a.v.) bir avu toprak alp mriklerin yzlerine doru atm ve mrikler arkalarn
dnerek bozguna uramlar. te o srada Cibrl de bls'e doru gelmeye balaynca bir mriin elini tutmu
haldeki blis hemen elini o mrikten kurtararak ordusuyla birlikte kamaya balamlar. Elini elinden kurtard
mrik:
"Ey Sraka nereye gidiyorsun? Hani sen bizim komumuz olduunu iddia ediyordun!" diye seslenmi de bls
"Ben kesinlikle sizden beriyim. Ben, sizin gremiyeceinizi gryorum. Ben Allah'tan korkarm. Hi phesiz
[189]
Allah ukubeti iddetli olandr." demi ki o an, melekleri grd andr."
5- bni Abbas'n yle dedii rivayet edilir:
"Allah Tel, peygamberi Muhammed (s.a.v.)'e ve mminlere bin melekle yardm etti. Cebrail (a.s.), beyz
melein banda, Mikail (a.s) da, be yz melein banda bulunuyordu. blis, eytanlardan bir ordunun iinde, bir
bayrakla Mdlic oullarndan bir adam suretinde, eytan da Srka b. Malik b. Cu'um suretinde geldi. eytan
mriklere:
"Bugn insanlardan size galip gelecek yoktur. Ben de muhakkak sizin yardmcnzm" dedi. nsanlar saf saf olduu
zaman, Eb Cehil:
"Allahm! Hangimiz hakka daha yaknsa ona yardm et" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da, ellerini ge kaldrarak:
"Ya Rabbi! u topluluu sen helak edersen, u topraklarda sana asla ibadet edilmeyecek" dedi. Bunun zerine
Cibril:
"Bir para toprak al" dedi. Rasulullah bir para toprak ald ve onu, onlarn yzne att. Gzlerine, burun deliklerine
ve azna toprak isabet eden her mrik, geri dnp kat. Cibril bu sefer blis'e geldi. blis'in eli mriklerden bir
adamn -Haris b. Hiam olduu sylenmitir- elindeydi. Hemen elini ekti, geri dnd ve gitmeye balad. Adam
ona:
"Ey Sraka! Sen, bizim yardmcmz olduunu sylemedin mi?" deyince:
[190]
"Ben, sizden kesinlikle uzam. Gerekten ben sizin gremeyeceinizi gryorum" dedi.
6- Bu Srka bn Mlik suretinde bls'in Kureylilere ilk grndnde henz Mekke'den yola kmamlar. Hatt
kp kmamakta tereddt indeymiler. Zira yola kacaklar zaman Kinne oullar ile aralarndaki kin ve
dmanlk akllarna gelmi ve biz Muhammed'e kar ktmzda onlar da savunmasz braktmz Mekke'ye
saldrrlar m acaba diye kmakta ayak srmekteymiler. te o srada Kinne'nin ileri gelenlerinden birisi olan
Srka suretinde Kureylilere grnen bls:
"Bugn insanlardan size galip gelecek kimse yoktur. Ben de sizin Kinne oullarndan komunuzum. Sizi korurum,
size gelebilecek tehlikeleri de savarm. Hi korkmayn Kinne oullarndan size hibir zarar gelmiyecektir."
diyerek ilerine su serpmi ve Bedr'e doru yola kmlar. ki ordu karlatnda ise yine Srka suretinde elHris ibn Hiam'n elinden tutmu haldeyken gkten meleklerin indiini grr grmez hemen onun elini brakp
gsnden itmi ve kamaya balam. Kurey, Bedr'de yenilip Mekke'ye dndkten sonra:
"nsanlar (Kurey), Srka'nn kamas zerine bozguna urad." demiler ve bu sz Kinne oullar iinde
Srka'ya ulanca:
"Vallahi siz bozguna urayp Mekke'ye dnnceye kadar, sizin Bedr'e gidiinizden benim haberim bile yoktu."
[191]
demi ve ancak mslman olduktan sonra gzlerine Srka olarak grnenin bls olduunu anlamlar.
7- Talha b. Ubeydullah b. Kerz'den rivayet olunduuna gre, Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"eytan hibir gn kendini, Arefe gnndekinden daha kk, daha hakir, daha kovulmu, daha buzedilen biri
olarak grmedi. Bu, onun Bedir gn kadar hibir gnde ilah rahmetin indiini ve Allah'n byk gnahlar
affettiini grmemi olmasndan ileri geliyordu"
"Bedir Gn, ne grd ey Allah'n Rasl" diye sorunca da:
[192]
"Cibril'in melekleri ekip sava dzenine getirdiini grd" buyurdu.
"Mrikler Bedr'e gitmeye niyet ettiklerinde, Bekr b. Kinaneoullar kabilesinden endie ettiler. nk kendileri,
onlardan birisini ldrmlerdi. Dolaysyla, bu kabilenin kendilerini arkadan vurmalarndan korktular. Bundan
dolay iblis, Bekr b. Kinneoullarndan Srka b. Malik b. Ca'um klna girdi. Sraka eytanlardan oluan
ordunun en ileri gelenlerinden olup, sancak onun elinde idi. O:
"Bugn insanlardan size galebe edecek yoktur. Ben de muhakkak ki sizin yardmcnzm. Kinneoullarndan size
ktlk gelmemesi hususunda, sizi emin klarm" dedi. blis, meleklerin indiini grnce, keleri zere gerisin
geri kamaya balad. Rivayete gre o anda, Haris b. Hiam'n elini tutuyordu. Gerisin geri dnp kamaya
balaynca:
"Bizi bu halde yapayalnz m brakyorsun?" dedi. Bunun zerine de,
"Ben, sizin gremeyeceinizi gryorum" dedi ve Haris'in gsnden itip, ondan ayrld; kfirler de bozguna
[193]
uradlar."
49. Hani mnafklar ve kalblerinde bir hastalk olanlar "Bunlar dinleri aldatm" diyorlard. Halbuki kim Allah'a
tevekkl ederse muhakkak ki Allah Azizdir, Hakim'dir.

1- Amir'den rivayette o yle diyor:
"Mekke halkndan baz kimseler mslman olduklarn sylemiler (slm kelimesini telaffuz etmiler)di. Bunlar
Bedr Gazvesinde mriklerle birlikte Mekke'den kmlard. Mslmanlarla karlatklarnda onlarn azln
[194]
grnce "Bunlar dinleri aldatm" demilerdi."
2- Mchid de yle diyor:
"Bunlar dinleri aldatm" diyenler Kurey'ten bir gruptur. Kays bnu'l-Veld bnu'l-Mura, Ebu Kays bnu'l-Fkih
bnu'l-Mura, el-Hris bn Zem'a bnu'l-Esved bnu'l-Muttalib, Ali bn meyye bn Halef ve el-As bn
Mnebbih bnu'l-Haccc, Bedr sava iin Mekke'den hareket eden mrik ordusuyla birlikte ktlar. Mslman
olmu grnmekle birlikte aslnda phe iindeydiler (bu yeni dine girip girmemekte ve bu dinin ileri gidip
gitmiyecei konusunda) kukulu idiler ve onlar hicret etmeyip Mekke'de tutan da aslnda bu kukular idi. te
[195]
bunlar iki ordu karlatnda mslmanlarn azln grnce "Bunlar dinleri aldatm" demiler
ve bu yet
[196]
de bunun hakknda nazil olmutur.v
3- Ebu Hureyre'den rivayet edildiine gre o dedi ki:

"Allah Tel, Mekke'de Nebisine, "Topluluklar dalacak, geri dnecekler" yetini indirince, mer bni Hattb
Radyallah anh:
"Ya Raslallah, hangi topluluk'?" dedi. Bu Bedirden nce idi. Bedir gn olunca, Kurey hezimete urad. Ben
Raslullah'a baktm. Raslullah klcn knndan kartm onlarn bakiyelerinin iinde "Topluluklar dalacak,
geri dnecekler" sylyordu. Bedir gn iin oldu.
Allah Tel, "Topluluklar dalacak, geri dnecekler" yetini ve "Allahn nimetini kfre deitirenleri grmedin
mi" yetini indirdi. Onlara Raslullah att, atma onlar geniletti, onlarn gzleri ve azlar doldu. Hatta kii
ldrlr onun gz ve az toprak dolmu olurdu. Allah Tel, "Attn zaman sen atmadn fakat Allah att"
yetini indirdi. blis hakknda, yetini indirdi. Bedir gn, Utbe bni Reba ve mriklerden onunla birlikte olan
insanlar:
[197]
"Onlar dinleri aldatt" dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
"Burada bahsedilen mnafklar, Evs ve Hazre kabilelerinden bir ksm insandr.
"Kalblerinde hastalk bulunanlar" ise mslman olmu ama mslmanlklar henz kalblerinde kklememi ve
henz hicret etmemi olan bir grup Kureylidir. Sonra Kureyliler, Hz. Muhammed (s.a.v.) ile savaa knca bunlar
yle demilerdir:
"Biz de kavmimizle beraber karz. Eer Muhammed'in ordusu sayca ok ise ona katlrz; yok az ise, kavmimizle
birlikte dururuz."
Muhammed b. shak syle demitir:
[198]
"Bunlarn hepsi Bedir Gn, mriklerin iinde ldrldler."
5- Ayetteki "Bunlar, dinleri aldatt" ifadesi ile ilgili olarak bn Abbas yle demitir:
"Bu, "Muhammed, bin kiiye kar savamak zere, yz on kii ile km. Bu ancak, onlarn dinlerine
fazlaca gvenmelerinden dolaydr" demitir." Yine bu ifadeden maksadn,
"Bu kimseler (mslmanlar), lmden sonra tekrar diriltilmeyi ve bu ldrlmeden tr mkfaata ermeyi
[199]
umarak, lmlerine kouyorlar" manas olduu da sylenmitir."
50. Bir grseydin sen, hani melekler o kfretmi olanlarn canlarn alrken yzlerine ve arkalarna vuruyorlar ve:
"Tadn yakc azab." diyorlard.

1- Mfessirler bu yet-i kerimenin de zellikle yukarda, Bedr'de m'minler ordusunun azln grerek: "Bunlar
dinleri aldatm." diyen, bylece kukular perinlenip mrikler tarafnda kalan ve bu gazvede m'minler
[200]
tarafndan ldrlenler hakknda nazil olduunu kaydetmektedirler.
"Mrikler yzleriyle mslmanlara yneldiinde, phesiz ki o mslmanlarn yzlerine klla vuruyorlard.
Mslmanlar srtlarn dndklerinde ise, onlarn enselerine vuruyorlard. Binenaleyh phesiz ki Cenb- Hakk'n
[201]
onlara, ruhlarnn alnmas zamannda, aynyla mukabelede bulunmas gerekmitir."
"Bedir savanda mrikler Mslmanlara hcum ettiklerinde, Melekler onlarn yzlerine, geri dndklerinde ise
[202]
klarna kllarla vuruyorlard."
55. Allah katnda, yeryznde yryen canllarn en erlisi hi kukusuz kfretmi olanlardr. Artk onlar iman
etmezler.
56. Onlardan kendileriyle antlama yaptn, sonra her defasnda ahidlerini bozanlar, ki onlar saknmazlar da;
57. te onlar savata ele geirirsen onlarla arkalarnda ahdi bozacak kimseleri de rkt. Umulur ki onlar ibret
alrlar.

1- Birok mfessir bu yet-i kerimelerin Kurayza oullar yahudileri hakknda indiini sylemilerdir. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'le antlama yaptktan sonra O'na dmanlk yapm; mriklere silh yardmnda bulunmular,
sonra da: "Sizinle antlamal olduumuzu unutmutuk." demiler ve antlama yenilenmi, bu sefer Hendek sava
gn mslmanlara yine dmanlk yapmlar ve dmanlklar erevesinde reisleri Ka'b, Mekke'ye giderek
[203]
mriklerle antlama yapmt.
2- Bu yet-i kerimeler, Beni Kureyza Yahudileri hakknda nazil olmutur. Bu kabilenin ileri gelenlerinden Kb b.
el-Eref ve taraftarlar, Rasulullah'a kar savamayacaklarna dair bir antlama yapmlar fakat Hendek savanda
[204]
bu antlamay bozarak Rasulullah'n dmanlarna arka kmlardr.
"Bunlar, Kurayzaoullar'dr. Zira onlar, Allah'n Raslyle olan ahidlerini bozdular ve Bedir Gnnde mriklere
silah vermek suretiyle, Raslullah'n aleyhinde onlarla yardmlatlar.. Sonra da, "biz yanldk" dediler. Bylece de
Hz. Peygamber onlarla, yeniden anlama yapt. Ama, Hendek Gn, bu andlamay da bozdular. Cenb- Hakk,
"Onlar, saknmazlar da" buyurmutur. Bu, "nsanlar szlerine gvensinler ve itimat etsinler diye, akla ve temkinli
olmaya mracaat eden kimselerin adeti, ahdi bozmaktan saknmaktr" demektir. Bylece Cenb- Hak, devaml
olan kfr ile bu ekilde ahdi bozmay birarada yapan kimselerin, hayvanlarn en erlisi olduunu beyan
[205]
buyurmutur."
4- Ebu'-eyh'in Sad ibn Cubeyr'den rivayetinde o yle demitir:

[206]
"lerinde bnu't-Tbt'un da bulunduu alt yahudi hakknda nazil olmutur."
5- Her iki rivayette de kendileriyle antlama yaplan ve antlamaya ramen mslmanlara dmanlk edenler
[207]
yahudiler olmakla iki rivayet arasnda ihtilf yoktur.
58. Eer bir kavmin hyanet etmesinden korkarsan sen de onlara kar ayn ekilde davran. Muhakkak ki Allah,
hainleri sevmez.

[208]
1- Mchid'den rivayete gre bu yet-i kerime Kurayza oullar hakknda inmitir.
2- Ebu'-eyh bn Hayyan el-Ensar, bni ihab ez-Zhr'nin rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Hendek
muharebesinden dnnde Cibril gelmi ve:
"Ben, dmann peinde iken sen silhn m braktn? (Silhlan ve) k; Allah sana Kurayza oullar ile savaman
[209]
iin izin verdi." demi ve ite onlar hakknda bu yet-i kerime indirilmi.
3- Mchid, 61 ve 62. yetlerin de yine Kurayza oullar hakknda nazil olduunu sylemise de bn Kesr, bu
yet-i kerimelerin, Bedr Gazvesi hakkndaki yetlerle ayn siyaka sahip olduu dncesiyle bu kavli pheli
[210]
grmtr.
4- Said b. Cbeyr ise yle demitir:
[211]
"Bu ayetler, yahudilerden alt kii hakknda inmitir. Onlardan biri de bni Tabut'tur."
5- Mcahid'e greyse bu ayet Medine yahudileri hakknda nazil olmutur. Liderleri Ka'b b. Eref idi. Mekke
[212]
mriklerine gre Eb Cehil ne ise, yahudiler nazarnda da o, yleydi.
6- Alimler yle demilerdir:
"Ahdi bozmann emare ve almetleri ortaya knca, bu ortaya k ya ihtimalli olur veya kesin ve kat'. Eer
birinci ihtimal sz konusu olursa, ayette bahsedildii biimde, ahdin teki tarafa da bozulduunun bildirilmesi
gerekir. Bu byledir, zira Kurayzaoullar, Hz. Peygamberle ahidleip, sonra da O'nun aleyhine Ebu Sfyn ve
onunla beraber olan mriklere yardm etmilerdir. te bu sebeple Allah'n Rasul, onlarn, hem kendisine hem de
ashabna zulmedecekleri endiesine dt. Dolaysiyle, bu noktada devlet reisinin, onlara ayn ekilde ahdi
bozduunu haber vermesi ve onlara, kendileriyle savaacan duyurmas gerekir. Ama ahdi bozma kesin ve kati
bir biimde ortaya knca, burada ahdin bozulmu olduu keyfiyetinin bildirilmesine gerek yoktur. Bu tpk
Raslullah (s.a.v.)'n Mekkelilere olan muamelesi gibidir; zira, o mrikler, Hz. Peygamberin sorumluluunda olan
Huzaaoullar'n ldrmek suretiyle ahidlerini bozunca, Allah'n Rasulnn ordusu, o Mekkelilere, Mekke'ye drt
fersah uzaklkta olan Merru'z-Zahran denilen yerde ulat, yetiti. Allah doruyu en iyi bilendir. Dn ve var
[213]
O'nadr."
"Rasulullah Kureyza oullarnn, Ebu Sfyan ve mriklerle, kendisine kar yardmlamay kabul etmelerinden ve
kendisine kar savaacaklarn bildirmelerinden sonra, onlarla olan antlamasn bozduunu bildirmitir.
Mminlerle sava kesme atlamas yapan btn kavimler bu hkme tabidirler. Mslmanlarn halifesi, Kureyza
oullarnn, Rasulullah'a ve sahabilere yaptklar ihanet gibi herhangi bir ihanet grecek olursa onlarla yapt
[214]
antlamay zerlerine atp bozabilir ve onlara kar sava ilan edebilir."
60. Siz de onlara kar gcnzn yettii kadar kuvvet ve balanp beslenen atlar hazrlayn ki bununla Allah'n
dman ve sizin dmannz olanlar ve bunlardan baka, sizin bilmeyip de Allah'n bildii dier dmanlarnz
korkutasnz. Allah yolunda ne harcarsanz, size eksiksiz denir ve siz asla hakszla uratlmazsnz.

"Bedir Hdisesinde, hazrlksz ve tehizatsz olarak kfirlerin stne gitme durumu olunca, Allah Tel bu ayetle
onlara, bir daha byle yapmamalarn ve kfirlere kar mmkn olduunca let, hazrlk ve kuvvet hazrlamalarn
[215]
emretmitir."
2- Ukbe b. mir diyor ki:
"Ben Rasulullah'n, minberin zerinde: "Onlara kar gcnzn yettii kadar kuvvet hazrlayn." yetini okuduktan
sonra yle buyurduunu iittim:
"Dikkat edin, phesiz ki kuvvet, atmak'tr. Dikkat edin phesiz ki kuvvet, atmaktr. Dikkat edin phesiz ki kuvvet,
[216]
atmaktr."
3- Mfessirler, Allahn bildii, mminlerin ise bilmedii bu dmanlardan kimlerin kastedildii hususunda drt
gr zikretmilerdir:
a- Mcahide gre bunlardan maksat, Yahudi Kureyza oullardr. Bedir sava yapldnda onlarn dmanl
henz ortaya kmamt.
b- Suddiye gre bu dmanlardan maksat, Farslar'dr. Mslmanlar, Farslarla savaacaklarn o srada tahmin
etmiyorlard.
c- bn-i Zeyde gre ise, mminlerin bilmedii bu dmanlardan maksat, mnafklardr. nk onlar, kelime-i
ehadet getiriyorlar, hatta mminlerle birlikte savalara katlyorlard. Bu nedenle dmanlklar bilinmiyordu.
d- Dier bir ksm limlere gre ise burada zikredilen dmanlardan maksat, cinlerdir.
Taberi bu son grn tercih edildiini sylemitir. nk Mminler, Kureyza olu Yahudilerin ve Farslarn
mrik olmalar hasebiyle kendilerine dman olduklarn ve onlara kar savaabileceklerini biliyorlard. Bu
itibarla, yette zikredilen bilinmeyen dmanlar deillerdi.
Mnafklara gelince, her ne kadar bunlar dmanlklar bilinmeyen kimseler idiyseler de mminlerin glerinin
artmas yznden korkacak kimseler de deillerdi. Mnafklar, mminlerin, kendilerinin i yzlerini bilmelerinden
korkuyorlard. Bu nedenle yette zikredilen g hazrlamadan dolay korkmalar dnlemezdi. O halde, yette,
mminlerin bilmedikleri zikredilen dmanlar, insanlarn dndaki dmanlardr ki onlar da cinlerden olan
dmanlardr. Nitekim, atlarnn kinemelerinin cinleri korkuttuu ve atn bulunduu yere cinlerin yakalamad
[217]
rivayet edilmitir.
61. Eer (dmanlar) bara meylederlerse, sen de ona yana ve Allah'a gvenip dayan. nk O, her eyi hakkyla
iiten, kemliyle bilendir.

[218]
1- Mchid, bu ayetin Kurayza ve Nadir (yahudileri) hakknda nazil olduunu sylemitir.
2- bn Kesr, bu yet-i kerimenin, Bedr Gazvesi hakkndaki yetlerle ayn siyaka sahip olduu dncesiyle bu
[219]
kavli pheli grmtr.
"Ayetin onlar hakknda olmas, zahirinin umumi manas zere braklmasna (alnmasna) mani deildir. Allah en
[220]
iyi bilendir."
63. Ve onlarn kalblerini birletirmitir. Eer yeryznde bulunan hereyi sarfetsen yine de onlarn kalblerini
birletiremezdin, fakat Allah birletirdi onlarn arasn. Muhakkak ki Allah Aziz'dir, Hakm'dir.

1- Abdullah bn Mes'd'dan rivayet edildiine gre o dedi ki:
[221]
"Bu yet-i kerime birbirini sevenler hakknda nazil oldu."

"Bu ayet, Mekkelilerin slm'a girmelerinden ve Allah'n Rasulne tabi olmalarndan nce, devaml bir dmanlk
ve iddetli muharebeler, savalar iinde bulunduuna dellet eder. yle ki onlar birbirlerini ldryorlar, basknlar
dzenliyorlard. Halbuki onlar, Allah'a, O'nun Peygamberine ve hiret gnne iman edince, bu dmanlklar
silindi, katlklar ve sertlikler son buldu ve aralarnda tam bir sevgi, messir ve gl bir muhabbet meydana geldi."
[222]
"Araplar, Hz. Peygamber (s.a.v.) gelmezden nce, mal. makam ve vnme peindeydiler. Onlarn sevgileri bu tr
(dnyev, madd) sebeplere bal idi. te bundan dolay da bu tr sevgi, abuk silinip kayboluyor ve onlar, en
ufack bir sebepten dolay dahi eitli harblerin ve fitnelerin iine debiliyorlard. Fakat, Hz. Peygamber (s.a.v.)
gelip, onlar Allah'a ibadet etmeye, dnyaya iltifat etmemeye ve hirete ynelmeye arnca, onlarn dmanlklar
ve sertlikleri silinip gitti ve onlar, birbiriyle lfet eden, birbiriyle uyuan kardeler haline geldiler. Hz.
Peygamber'in vefatndan sonra, dnyevi hakimiyet onlara alp, onlar da dnyay elde etmeye ynelince,
[223]
birbirleriyle savap vurumaya baladlar. te, bu hususta zerinde durulacak gerek sebep budur."
4- Mcahid bu ayetin izahnda unlar sylemitir:
"ki mslman, birbirleriyle karlar ve msafaha yapacak olurlarsa gnahlar balanr." Velid b. Ebu Muis
diyor ki:
"Mcahide dedim ki:
"Bir msafaha yapmakla onlarn gnahlar balanr m?" O da dedi ki:
"Sen Allah teala'nn "Eer sen, yeryzndeki her eyi harcasan onlarn kalblerini birbirine sndramazdn."
buyurduunu duydun mu?" Ben de ona dedim ki:
[224]
"Sen bunu benden daha iyi biliyorsun."
64. "Allah'n yardm sana ve sana uyan mminlere yeter."

1- Eb Bekr b. Haris, Hafz Eb'-eyh'ten, o Ahmed b. Amr b. Abdu'l-Halk'tan, o Safvan b. Mulis'ten, o shak b.
Bir'den, o Halef b. Halife'den, o Enes b. Eb Haim er-Rumman'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan
"Rasulullah (s.a.v.) ile beraber otuz dokuz kii mslman olmutu. Sonra mer (r.a.) mslman oldu da bylece
[225]
krk kii oldular. Bunun zerine Cebrail (a.s.) bu yeti indirdi."
2- krime tarikndan bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"mer mslman olunca, mrikler:
[226]
"Bu gn bizim kavmimiz yarland." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
"Hz. Peygamber (s.a.v.) ile birlikte otuz erkek ve alt kadn mslman olmutu. Hz. mer de mslman olunca
krk kii oldular. mer mslman olunca, mrikler:
"te mslmanlar bu gn bizden intikamlarn aldlar." dediler. Bu yet-i kerime Hz. mer'in mslman olmas
[227]
zerine nazil olmutur."
4- bn Abbas (r.a)'dan u rivayet edilmitir:
[228]
"Bu ayet, Hz. mer'in mslman olmas hakknda nazil olmutur."
5- Sad bni Cbeyr'den rivayet edildi:
[229]
"Raslullah ile, otuz erkek, alt kadn mslman oldu. Sonra, mer mslman oldu, bu yet indi."
6- Sad bn Cbeyr yle demektedir:

"Hz. Peygamber'in davetiyle, otuz erkek ve alt kadn mslman olmutu. Bunlardan sonra da, Hz. mer
[230]
mslman oldu. te bunun zerine bu ayet nazil oldu."
7- Ebu'-eyh bn Hayyan el-Ensar, Sa'id b. Mseyyeb'in yle dediini rivayet etti:
[231]
"mer mslman olunca, onun mslmanl hakknda Allah Tel bu yeti indirdi."
"Raslullah (s.a.v.)'a 33' erkek, 6's kadn olmak zere 39 kii iman etmiti. Sonra mer de mslman oldu ve
[232]
saylar 40'a ulat. Bunun zerine Cibrl geldi ve bu yet-i kerimeyi indirdi."
9- Kueyr'nin kaydettiine gre yet, Mekke'de inmi olmakla birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emriyle Meden
[233]
olan bir srenin iine yazlmtr.
10- Bu ayet, Zemaher'nin Keaf adl tefsirinde, Kelb'den naklen sylediine gre, Bedir Gazvesinde, savatan
[234]
nce lde nazil olmutur. Tercih edilen gr de budur.
11- Bu (yet-i kerimenin Hz. mer'in slm zerine nazil olduu), Sad ibnu'l-Museyyeb ve Sad ibn Cubeyr'den
de rivayet edilmitir.
Ancak yet-i kerime ve iinde bulunduu sure meden, Hz. mer'in mslman olmas ise Mekke'de olduuna gre
[235]
yet-i kerimenin Hz. mer'in slm'a girmesi zerine inmi olmas dorusu ok phelidir.
12- Fakat, siyret kitaplarnda, Hz. mer'in mslman oluu hakknda, bundan farkl bir rivayet vardr. bni Mes'ud:
"Biz, Hz. mer mslman olana kadar Kabe'de namaz klamyorduk. O mslman olunca, Kurey'e sava at.
Kabe'de namaz kld. Onunla birlikte biz de kldk. mer, Resulullah (s.a.v.)'in ashabnn, Habeistan'a gidiinden
[236]
sonra mslman oldu" demitir.
13- Bu bn Abbs rivayetine metni itibariyle de itiraz edilmitir: Bu rivayette Hz. mer'in, slm'a girenlerin
krkncs olduu ifade edilmektedir. Zaten avam arasnda yaygn olan sylenti de budur. Ancak bu, tarih vakalara
mutabk deildir. Bir kerre Hz. mer'in slm' kabul, Habeistan'a hicretten sonradr. bn shak, Habeistan'a
hicret eden mslmanlarn saysnn, yanlarnda gtrdkleri kk ocuklar ve Habeistan'da doanlar hari olmak
zere 83 kii olduunu sylemektedir. Mekke'de kalanlar bir yana srf Habeistan'a hicret edenler 83 kiiyse Hz.
mer nasl 40'nc mslman olur? Nitekim Kelb de yet-i kerimenin lde Bedr Gazvesinde, savatan nce nazil
[237]
olduunu sylemitir.
14- Ayetin zahiri Muhacirler ve ensara amil grnmekteyse de Zuhr'den rivayete gre ensar hakknda nazil
[238]
olmutur.
[239]
15- Fahreddin er-Raziye gre bu ayet Bedir Sava'ndan az nce Beyd'da nazil olmutur.
65. Ey o peygamber, mminleri savaa tevik et. Eer iinizden sabrl yirmi kii bulunursa onlar iki yz kiiye
galip gelirler. Eer sizden yz kii olursa kfirlerden binini yener. nk onlar anlamyan bir toplulukturlar.
66. imdi Allah sizden hafifletti. Bildi ki sizde muhakkak bir zayflk vardr. O halde iinizden sabrl yz kii
olursa iki yz kiiyi yenerler. Eer sizden bin kii olursa Allah'n izniyle iki bin kiiye galip gelirler. Allah
sabredenlerle beraberdir.

1- bn shak der ki: Abdullah ibn Eb Nech kanalyla Abdullah ibn Abbs'tan rivayette o yle diyor:
"Ey o peygamber, m'minleri savaa tevik et. Eer iinizden sabrl yirmi kii bulunursa onlar iki yz kiiye galip
gelirler. Eer sizden yz kii olursa kfirlerden binini yener." yet-i kerimesi nazil olunca bu mslmanlara ar
geldi ve yirmi kiinin iki yz kiiyle, yz kiinin bin kiiyle savamas emrini gzlerinde byttler. Allah Teal da
onlarn bu ykn hafifletti, baka bir yetle bunu neshetti ve yle buyurdu:
"imdi Allah sizden hafifletti. Bildi ki sizde muhakkak bir zayflk vardr. O halde iinizden sabrl yz kii olursa
iki yz kiiyi yenerler. Eer sizden bin kii olursa Allah'n izniyle iki bin kiiye galip gelirler. Allah sabredenlerle
[240]
beraberdir."
"Eer iinizden sabrl yirmi kii karsa iki yz kiiye galip gelir..." ayeti nazil olunca, bir mslmann on dman
karsnda direnmesi farz klnmtr. Bu ise Mslmanlara ok zor geldi. Bunun zerine bu yet nzil oldu. Ve
Mslmanlarn ykn hafifletti. Ancak, Allah teala, kar konacak dman saysn eksilttii nisbette mminlerin
[241]
sabrn da eksiltti."
3- bn Abbs der ki:
"Dmanlarnn yars kadar olduklarnda dmandan kamalar onlara yaramaz ama yarsndan az olduklar zaman
[242]
onlarla savamalar vacip olmaz, onlardan uzaklamalar ve onlarla sava terketmeleri caiz olur."
4- bn Abbs'tan gelen bir rivayette birinci yet-i kerime ile bir zaman, ikinci yet-i kerime nazil oluncaya kadar
[243]
mslmanlarn amel ettikleri ayrntsna da yer verilmektedir."
5- bn Abbs der ki:
"Allah, ashaba bir kiinin, on kfirle savamasn farz klnca, bu onlara zor ve ar geldi. Bunun zerine Cenab
[244]
Hak, bunu bir kiinin iki kiiyle savamas emriyle kaldrd ve bu ayeti indirdi."
"nceki (65.) ayetteki mkellefiyet mslmanlara zor ve ar gelince, Cenb- Hak, bu ayetle mslmanlarn
zerinden o yk kaldrd. At'nn rivayetine gre bn Abbas (r.a.) yle demitir:
"lk emir inince, muhacirler niyazda bulunarak:
"Ey Rabbimiz, biz az; dmanmz ise tok. Biz gurbetteyiz, dmanmz ise yurdunda ve ailesi iinde. Biz
memleketimizden, mallarmzdan ve oluk ocuumuzdan ayr dmz, dmanmz ise byle deil" dediler.
Ensar da:
"Biz hem dmanmzla urayoruz, hem de din kardeimiz olan muhacirlere yardm ediyoruz." dediler. te bunun
[245]
zerine, hkm hafifleten bu (66.) ayet indi."
7- krime de yle der:
"Mslmanlarn says az iken, bir mslman on kfire veya on mslman yz kfire kar sabr-u sebat
gstermekle emrolunmulard. Fakat mslmanlarm says oalnca, Cenb- Hak, onlar hakkndaki bu hkm
hafifletti. te bundan tr bn Abbas:
[246]
" kiiden kaan mmin. firar etmi olmaz. Ama iki kfirden kaan, firar etmi saylr" demitir."
"Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), on mslman, yz kiilik bir kfir ordusuna kar gnderiyordu.
Nitekim Hz. Hamza (r.a.)'y Bedir Sava'ndan nce, otuz svari ile birlikte kfir bir toplulua gnderdi. Onlar,
Ebu Cehil yz svari ile karlad. Mslmanlar o kfirlerle savamak istediler ama, Hz. Hamza onlara engel
oldu. Yine Hz. Peygamber (s.a.v.), Abdullah b. neys (r.a.)'i, Halid b. Safvan el-Hzeli'yi ldrmeye gnderdi.
Halid, bir grup insan iinde bulunuyordu. Bundan dolay Abdullah onu tanyamad, koup, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
geri geldi ve:
"Ey Allah'n Rasul, onu bana tavsf et" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Onu grdnde eytan hatrlarsn ve tylerinin rperdiini hissedersin. Onun, benim iin bir ordu toplad
haberini aldm. Git ve onu ldr" buyurdu. Abdullah der ki:
"Ben de o tarafa gittim. Ona yaklanca, iimde bir rperti hissettim. O da benim iin,
"Bu adam da kim?" deyince, ben:
"Bir Arap... seni ve ordunu duydum sana katlmaya geldim" dedim. Onun yannda gitmeye baladm. Bir frsatn
bulunca onu klcmla ldrdm ve oradan hzla uzaklap, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gittim ve onu ldrdm
syledim. Hz. Peygamber (s.a.v.) de bana bir s vererek:
[247]
"Bunu tut. nk bu, kyamet gn benimle senin aranda bir almet olacak" buyurdu."
9- Vahidi, "Basit" adl eserinde unu rivayet etmitir:
"Komutanlar srayla, Zeyd b. Harise, Ca'fer b. Eb Talib, Abdullah b. Revh olan bin kiilik Mute Ordusu,
ikiyzbin kiilik mrik (Bizans) ordusuna kar durmutur. Bunlarn yzbini Rumlardan, yzbini de Araplam
[248]
kimselerden idi. Bu Araplam olanlar, Lahm ve Czam kabileleridir."
67. Yeryznde kfrn belini krncaya kadar hibir peygambere esirleri olmas yaramaz. Siz, geici dnya maln
istiyorsunuz, Allah ise hireti(n sizin olmasn) istiyor. Ve Allah Azizdir, Hakim'dir.
68. Eer Allah'n gemi bir yazs olmasayd aldnz (fidye ya da ganimet) de size herhalde byk bir azb
dokunurdu.
69. Artk elde ettiiniz ganimetten hell ve ho, temiz olarak yeyin...

1- Hz. mer'den rivayette o yle anlatyor:
"Bedr gn Hz. Peygamber (s.a.v.) esirlerden fidye ald da bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirdi. Daha
[249]
sonra Alah Teal onlara ganimetleri hell kld."
2- Mcahid'in rivayetine gre, mer b. Hattab (r.a.) bir gr ileri srerdi de onun bu gr gkten gelen vahye
tpatp uyard. Rasulullah (s.a.v.) Bedir esirleri hakknda Ashab'yla istiarede bulunmutu. Mslmanlar:
"Ey Allah'n Rasul, bunlar senin amcazadelerindir. Onlardan fidye al" demilerdi. mer (r.a.) ise;
[250]
"Ey Allah'n Rasul, bunlar ldr" demiti. Bunun zerine mevzuyla alakal yet nazil oldu."
3- bn mer'in rivayetine gre de, Rasulullah (s.a.v.) esirler hususunda Eb Bekr (r.a.)'e danm o da:
"Senin kavmin ve airetindir. Onlar serbest brak yollarna gitsinler" demiti. mer (r.a.)'e dantnda ise mer
(r.a.):
"Onlar ldr" demiti. Mteakiben Rasulullah (s.a.v.) onlardan fidye almt. Bunun zerine Allah Teala bu
yetleri indirdi. Nihayet Rasulullah (s.a.v.), mer (r.a.)'e rastlad da:
[251]
"Sana muhalefet ettiimiz iin az kald byk bir bela gelip bize atacakt" buyurdu."
"Enfal: 8/67. yeti, mslmanlarn az olduu Bedir savann yapld gnde inmitir. Mslmanlarn says
oalp hakimiyetleri artnca Allah teala esirler hakknda u yeti indirmitir:
"Kfirlerle karlatnzda boyunlarn vurun. Onlar sindirip perian edince de esir alp balayn. Sonra ya bir
[252]
ltuf olarak karlk almadan serbest brakn veya serbest brakma karlnda fidye aln..."
5- Eb Bekr Ahmed b. Hseyn el-Hyer, Hacib b. Ahmed'den, o Muhammed b. Hammad'dan, o Eb Muaviye'den,
o A'me'ten, o Amr b. Mrre'den, o Eb Ubeyde'den, o da Abdullah bn Mesud'dan bize rivayet ettiine gre, Bedir
Gn vuku bulup esirler ortaya getirilince, Rasulullah (s.a.v.):
"u esirler hakknda ne diyorsunuz?" buyurdu. Eb Bekr (r.a.) dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, bunlar senin kavmin ve halkndr. Onlar hayatta brak, kendilerine zaman tan. Umulur ki
Aziz ve Celil olan Allah onlara tevbe nasib eder." mer (r.a.) de:
"Onlar seni yalanladlar, seni yurdundan kardlar. Bunlar ne kar da boyunlarn vur" dedi.
Abdullah b. Revaha da:
"Ey Allah'n Rasul, odunu bol olan bir vadi aratr, bunlar o vadiye sok. Sonra da onlar atee ver" dedi. Bu sz
zerine Abbas:
"Sen yaknlk ban koparp attn" diye sitem etti. Rasulullah (s.a.v.) bir mddet sustu, onlara cevap vermedi. Sonra
adrna girdi. Bunun zerine bir grup insan:
"Eb Bekr'in szn kabul edecek", bir grup insan:
"mer'in szn kabul edecek", dier bir grup insan da:
"Abdullah b. Revaha'nn szn kabul edecek" dediler. Sonra Rasulullah (s.a.v.) yanlarna kp buyurdu ki:
"phesiz kudretli ve yce olan Allah kendisi hakknda baz kiilerin kalplerini yumuatr. yle bir halde ki o
kalpler stten yumuak olur. Baz kiilerin kalplerini de katlatnr. yle ki o kalpler tatan da kat olur. Ey Eba
Bekr phesiz senin durumun " ...O halde kim bana tabi olursa muhakkak o bendendir. Kim de bana kar gelirse
phesiz sen ok balayansn, ok acyansn" diye niyaz eden brahim'in ve "Eer onlara azab edeceksen
phesiz onlar senin kullarndr. Eer onlar balayacaksan sen hi phe yok ki ok glsn, hakimsin" diye
yalvaran sa'nn durumuna benziyor. Ey mer, senin durumun da "Rabbimiz, sen onlarn (Firavun hanedannn ve
tebeasnn) mallarn yok et, kalplerine katlk ver" diye beddua eden Musa'nn ve "Rabbim, yeryznde kfirlerden
birtek canl brakma" diye beddua eden Nuh'un durumu gibidir."
Sonra Rasulullah (s.a.v.):
"Sizler bugn muhta kiilersiniz. Sizler bugn muhta kiilersiniz. O halde onlardan ya fidye vermeye, ya da
boynu vurulmaya uramayan hibir kimse kalmasn" buyurdu?. Bunun zerine Allah Teala bu yeti devam eden
[253]
yetin sonuna kadar indirdi."
6- bn Mes'd rivayetinde "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Sizler bugn fakir ve yoksul durumdasnz. Onlardan hibiri size fidye vermeden ya da boyunlar vurulmadan
dnp evlerine gitmesinler." demesi zerine onun:
"Ey Allah'n elisi, Sheyl ibn Beyd' hari, nk ben onun slm kelimesini sylediini iittim." dedii, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in bir ey sylemeyip sustuu, Efendimiz (s.a.v.)'in susmas zerine bn Mes'd'un,
"Yanl bir ey mi syledim?" diye zerine bir azb inmesinden korktuu; ancak biraz sonra Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in:
[254]
"Sheyl ibn Beyd' hari." buyurmasyla rahatlad ayrntlarna da yer verilmektedir."
yet Hz. mer'in grn destekler mahiyette indi ve Allah teala buyurdu ki:
[255]
"Hibir peygambere yeryznde dmanlarna tam bir darbe indirmedike esir almak yaramaz."
Bu olay, Abdullah b. Abbas'tan da buna yakn bir ekilde rivayet edilmitir.
7- Abdurrahman b. Hamdan el-Adl, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o
babasndan, o Eb Nuh Kurad'dan, o krime b. Ammar'dan, o Simak-i Hanef'den, o Eb Zmeyi'den, o bn
Abbas'tan, o da mer b. Hattab (r.a.)'dan bize u rivayette bulunmutur:
"Bedir Gn mslmanlar ve mrikler karlatklarnda ve Allah mrikleri bozguna uratp, onlardan yetmi kii
ldrlerek, yetmi kii de esir edildiinde, Rasulullah (s.a.v.) Eb Bekr, mer ve Ali (r.a.) ile istiare etti. Eb
Bekr (r.a.) dedi ki:
"Ey Allah'n Nebisi, bunlar bizim amcazadelerimiz, airetimiz ve kardelerimizdir. Ben onlardan fidye almanz ve
bylece onlardan aldmz bu fidyenin kfirler aleyhine bizim iin bir kuvvet olmas grndeyim. Hem umulur
ki Allah onlara slam'n yolunu gsterir de bylece bizim elimiz, kolumuz olurlar." Rasulullah (s.a.v.):
"Ey Hattab'n olu, senin grn nedir?" buyurdu. Ben de dedim ki:
"Allah'a yemin ederim ki ben, Eb Bekr'in grnde deilim. Fakat benim grm u: Falan kimse iin -bu kii
mer'in yaknyd- bana imkn bahedesin de onun boynunu vuraym. Ali'ye de imkn tanyasn da o da Akl'in
boynunu vursun. Hamza'ya da falan kimsenin -kardeinin- imknn bahedesin de boynunu vursun. Ta ki bylece
Allah Teala kalplerimizde mrikler iin bir arlama, bir sulh olmadn bilsin. Bunlar o mriklerin ileri
gelenleri, nderleri ve komutanlardr." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)'n gnl Eb Bekr'in dediine yatt da
benim dediime yatmad. Bylece esirlerden fidye ald. Ertesi gn sabahleyin Rasulullah (s.a.v.)'a gittim. Bir de
baktm kendisi ve Eb Bekr oturmu alyorlar.
"Ey Allah'n Rasul, bana haber ver, seni ve arkadan alatan ey nedir? Eer alamaya imkn bulabilirsem ben
de alayaym, bulamazsam bari alar gibi yapaym" dedim. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Arkadalarnn bana sunduu fidyeden dolay alyorum, -yaknda bulunan bir aac gstererek- u aatan daha
[256]
yakn olarak size azab olunmas gerekten bana arzolundu." Mteakiben Allah Teala bu yetleri indirdi."
[257]
Bu hadisi Mslim, Sahihi'nde, Hennad b. Seriyy, bn Mbarek, krime b. Ammar tarikiyle rivayet etmitir.
8- Ebu Hureyreden Neb Aleyhisselm yle buyurdu:
"Sizden nce siyah bal hi kimseye ganimetler helal olmad. Ancak semadan bir ate iner onu yakard."
Bedir gn, mslmanlara ganimet helal klnmadan nce onlar ganimetlere kavutular. Allah Tel, Enfal: 8/68
[258]
yetini indirdi."
9- Ebu Hureyre, Rasulullahn yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Sizden nce demoullarndan hi bir kimseye ganimet helal klnmamt. Gkten ate iner, onlar yakp bitirirdi.
Bedir sava olunca henz ganimetlerin mslmanlara helal olduu bildirilmeden onlar ganimetlere daldlar.
Bunun zerine Allah teala "Eer Allahn, gemite verilmi bir hkm olmasayd, aldklarnzdan tr size
[259]
mutlaka byk bir azap dokunurdu." yetini indirdi."
10- Tirmiz'nin Abd ibn Humeyd kanalyla... Ebu Hreyre'den rivayetine gre ganimet hell klnmamtr.
Ganimetler zerine gkten bir ate iner ve onu yakard. Ebu Hreyre anlatmaya yle devam eder:
"Bedr gn olunca ganimet onlara henz hell klnmazdan nce ganimet ele geirdiler de Allah Teal "Eer
Allah'n gemi bir yazs olmasayd aldnz (fidye ya da ganimet) de size herhalde byk bir azb dokunurdu."
[260]
yetini indirdi."
11- Taylis'nin Msnedindeki rivayette ise sadece "Yeryznde kfrn belini krncaya kadar hibir peygambere
esirleri olmas yaramaz." yetinin deil onu takip eden yetin de bununla birlikte nazil olduu kaydedilmektedir.
[261]
12- Muhyi's-Snne der ki:
"Rivayete gre "Eer Allah'n gemi bir yazs olmasayd aldnz (fidye ya da ganimet) de size herhalde byk
bir azb dokunurdu." yet-i kerimesi nazil olunca ashab- kiram, alm olduklan fidyeden ellerini ekmiler ve
bunun zerine "Artk elde ettiiniz ganimetten hell ve ho, temiz olarak yeyin..." yet-i kerimesi nazil
[262]
olmu."
13- Enes b. Mlik'ten rivayet olunmutur. O der ki:
"Bedir savandan sonra esirler Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna getirildi. Hz. Peygamber (s.a.v.), onlar hakknda
Ashb'na danarak:
"Bu esirler hakknda ne diyorsunuz? Allah Tel onlar ele geirmenizi nasib etti." diye sordu. Hz. mer yerinden
kalkarak:
"Ey Allah'n elisi! onlarn boyunlarn vurdur." dedi. Ancak Hz. Peygamber (s.a.v.), onun bu grne iltifat
etmedi. Bunun zerine Eb Bekir (r.a.) kalkarak:
"Benim grm, fidye karl onlar balamandr." dedi. O zaman Hz. Peygamber, onlar balayarak,
onlardan fidye alnmasn kabul etti. Bu olay zerine yukardaki yet-i kerime, Hz. mer'in gr zerine nazil
[263]
oldu."
14- Enes b. Mlikten rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Rasulullah Bedirde esir alnan mrikler hakknda sahablerle istiare etti ve yle buyurdu:
"phesiz ki Aziz ve Celil olan Allah, bunlara kar size bir imkn verdi." Bunun zerine mer b. Hattab ayaa
kalkp yle dedi:
"Ey Allahn Rasul, bunlarn boynunu vur." Rasulullah bunu benimsemedi ve yle buyurdu:
"Ey insanlar, Allah, bunlara kar size bir imkn verdi. Bunlar dne kadar sizin kardelerinizdi." mer b. Hattab
yine sz alarak yle dedi:
"Ey Allahn Rasul, bunlarn boynunu vur." Rasulullah yine benimsemedi ve yine ayn szlerini tekrarlad. Bunun
zerine Ebubekir ayaa kalkt ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, dilersen onlar affet ve verecekleri fidyeyi kabul et." Bunun zerine Rasulullahn yzndeki
[264]
skntl ifade gitti ve fidye alarak esirleri serbest brakt.
[265]
te bu olay zerine Enfal: 8/68 yet-i kerimesi nazil oldu.
15- bnu Mes'd'tan rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Bedir gnnde esirler getirildiler. Raslullah:
"Bu esirler hakknda ne diyorsunuz." buyurdu. Esirler hakknda merin szne uygun olarak Enfal: 8/67 ayeti
[266]
indi."
16- Nafi' vastasyla bni mer'in yle dedii rivayet edilir:
"Bedir esirleri konusunda ashab ihtilaf etti. Peygamber (s.a.v.) Eb Bekir ve mer ile istiarede bulundu. Eb
Bekir:
"Onlardan fidye al", mer:
"Onlar ldr" dedi. Bir sahabi:
"Rasulullah (s.a.v.)'i ldrmek ve slm' ykmak istediler. Eb Bekir de kalkm peygambere fidye almasn
sylyor" dedi. Bir baka sahabi de:
"Onlarn iinde mer'in babas, ya da kardei olsayd, onlarn ldrlmesini istemezdi" dedi.
Rasulullah (s.a.v.), Eb Bekir'in grn benimsedi ve onlardan fidye ald. Bunun zerine: "Eer Allah'n gemi
bir yazs olmasayd, aldnza karlk herhalde size byk bir azab dokunurdu" ayeti nazil oldu. Rasulullah
"Neredeyse, mer'e muhalefet yznden, bize byk bir azap dokunacakt. Azap gelseydi, ondan ancak mer
[267]
kurtulurdu"
17- Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna, ilerinde amcas Abbas ile Akil b. Ebu Talib'in
bulunduu yetmi esir getirildi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), bu esirler hakknda Hz. Ebu Bekir ile
istiare edince o:
"Bunlar senin kavmin ve akrabalarndr. Onlar hayatta brak. Belki Allah onlara tevbe nasb eder. Onlardan,
ashabna g ve kuvvet kazandracak fidye al" dedi. Hz. mer de bunun zerine ayaa kalkt ve:
"Onlar seni yalanladlar ve seni yurdundan kardlar. Binenaleyh onlar ne kar ve boyunlarn vur. nk onlar
kfrn ileri gelenleridir. stelik Allah seni fidye almaktan mstani klmtr. Bundan dolay Hz. Ali'ye Akl'i, Hz.
Hamza'ya Abbas', bana da akrabam olan falancay ldrme msaadesi ver de, onlarn boyunlarn vuralm." dedi.
Hz. Peygamber (s.a.s) de:
"Allah birtakm insanlarn kalblerini yumuatr ve onlarn kalbleri stten daha yumuak olur. Yine Allah birtakm
kimselerin kalblerini sertletirir ve onlarn kalbleri tatan daha sert olur. Ey Ebu Bekir, sen tpk Hz, brahim
gibisin. nk O, "Kim bana uyarsa ite o, bendendir. Kim de bana kar gelirse, (ey Rabbim) sen gafur ve
[268]
rahimsin."
demiti. Yine "Sen tpk Hz. sa gibisin. Zira o, "Eer kendilerine azab edersen phe yok ki onlar
senin kullarndr. Eer onlar yarlarsan, mutlak galip ve yegne hkm ve hikmet sahibi olan da, hakikaten
[269]
sensin sen!"
; Ey mer, sen de tpk Hz. Nuh gibisin; zira o, yle demiti: "Ey Rabbim, yeryznde
[270]
kfirlerden yurt tutan hibir kimse brakma."
; Keza sen, Musa gibisin, nk O, "Sen onlarn mallarn yok
[271]
et ey Rabbimiz, kalblerini iddetli sk ki onlar o etin azab grecekleri zamana kadar iman etmeyeceklerdir."
demitir,.." buyurdu. Neticede, Allah'n Rasul, Hz. Ebu Bekr'in grne meyletti.
Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber Hz. mer'e:
"Ey Eb Hafs -bu ona knyesiyle ilk hitab edii idi-; sen bana amcam, Abbas' ldrtmemi mi teklif ediyorsun?"
dedi. Bunun zerine Hz. mer:
"Vay mer'in haline, anas ona alasn, onu kaybetsin" demeye balad.
Rivayet olunduuna gre Abdullah bn Revaha da, o esirlerin, odunu bol bir ate zerinde yaklmalarn teklif etti
de, bunun zerine Abbas ona:
"Sen, sla-i rahmi kestin" dedi.
Yine rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Onlardan fidye almadan veya boyunlarn vurmadan hibirini brakmayn!" dedi. bn Mesud diyor ki:
"Sheyl bn Beyd hari. Zira ben onu, mslman olduunu sylerken duydum." dedim. Bunun zerine Allah'n
Rasul sustu, benim de korkum iddetlendi. Daha sonra da Allah'n Rasul:

"Sheyl bn Beyd hari!" dedi."
Ubeyde es-Selman'den de, Allah'n Rasulnn, ashabna yle dedii duyuldu:
"sterseniz onlar ldrnz; isterseniz, onlardan fidye alrsnz, fakat sizden de onlarn saysnca ehid der."
Bunun zerine ashb:
"Hayr, biz fidye alrz" dediler. (Byle diyenler), Uhud'da ehid oldular. Esirlerin fidyesi yirmi; Abbas'n fidyesi
ise krk okiyye idi. Muhammed bn Srn'den, onlarn fidyelerinin yz okiyye olduu rivayet edilmitir. Bir okiyye,
krk dirhem (gm) veyahut da alt dinar (altn)dr.
Rivayet olunduuna gre ashb fidyeyi alnca, ite bu ayet-i kerime nazil oldu. Bunun zerine Hz. mer, Allah'n
Rasulnn yanna girdi; bir de ne grsn, Allah'n Rasul ve Ebu Bekir alyorlar!.. Bunun zerine Hz. mer:
"Ya Raslallah, bana syle bakalm. Eer alayabilirsem alayaym. Yok alayamazsam, alamaya alaym."
dedi Buna karlk Hz. Peygamber:
"Ben, ashabmn fidye almasndan dolay, onlara alyorum." Yaknndaki bir aac kastederek:
"Bana, onlarn azab u aatan daha yakn olarak gsterildi. ayet bir azab inecek olsayd, mer ve Sa'd bn
[272]
Muz hari, hi kimse kurtulamazd" dedi. te, bu ayetin sebeb-i nzul hakkndaki sz bundan ibarettir."
18- Rivayetlerin hepsi de ittifakla, Peygamber (s.a.v.)'in Hz. Eb Bekir'in grn benimsediine, Bedir
esirlerinden fidye aldna iaret ediyor. Baz rivayetler, Kur"an ayetinin Hz. mer'in grne uygun olarak indi
ini ifade ediyor. Tirmiz'de bulunan rivayet ise ayetin, kendilerine hell klnmadan nce, ashabn ganimetleri
[273]
almalar sebebiyle indiine iaret ediyor.
19- zetle; asl olan esirlerin ldrlmesiydi. Fidye alnmas ise Resulullah (s.a.v.)'in itihadyd. Her ictihad, hata
[274]
ve sevaba maruzdur. Fakat, Hz. Peygamberin itihad iin hatadan bahsedilemez.
20- Katde'den rivayet ediliyor:
"Muhammed (s.a.v.)'in ashab, Bedir sava esirleri hakknda fidye istediler. Her esiri drder bin karlnda serbest
[275]
braktlar."
21- bni Abbas'dan rivayet ediliyor:
[276]
"Peygamber (s.a.v.), Bedir Sava esirleri hakknda, cahiliyye dnemi fidye miktarn uygulad, drtyz ald."
70. "Elinizde bulunan esirlere, "Allah kalblerinizde bir iyilik bulursa, size sizden alnann daha hayrlsn verir, sizi
balar, Allah balayandr, merhamet edendir" de."

1- Kelb'nin rivayetine gre bu yet, Abbas b. Abdulmuttalib, Akil b. Eb Talib ve Nevfel b. Haris hakknda
gelmitir. Abbas, Bedir Gn esir dmt. Kendi taraftar olan insanlara yedirmek iin kendisiyle beraber Bedir'e
yirmi okiyye (yaklak 2,56 kg.) altn getirmiti, Bedr'e itirak edenlerin yedirilmesini stlenen on kiiden birisiydi.
Yedirme sras ona gelmeden esir dt. Dolaysyla beraberinde bulunan para Rasulullah (s.a.v.) tarafndan alnd.
Abbas diyor ki:
"Benden fidye olarak ald yirmi ukiyye altn tekrar bana vermesi iin Rasulullah (s.a.v.) ile konutum. Fakat Ali
(r.a,) buna yanamad ve:
"Ama bu para bizim aleyhimize olarak mriklere yardm etmek zere getirdiin eydir. O halde veremeyiz" dedi.
Sonra biraderimin olu Akil b. Eb Talib'in fidyesini yirmi ukiyye (yaklak 2,56kg.) gm olarak bana ykledi.
Ben de kendisine:
"Vallahi sen, hayatta kaldm mddet Kurey'e vesair insanlara el ap dileneceim bir duruma terk ettin beni"
dedim. Rasulullah (s.a.v.):
"Peki, Bedir'e kmadan nce karn mm'l-Fadl'a vermi olduun altnlar nerede? Hani sen karna: "Eer bu se
ferimde bama bir hal gelirse bu altnlar senin, Abdullah'n, Fadl'n ve Kusem'in olsun" demitin?" buyurdu. Ben
de:
"Bunu sen nereden biliyorsun?" dedim. Buyurdu ki:
"Onu bana Allah haber verdi." Dedim ki:
"ehadet ederim ki gerekten sen dorusun. Gerekten ben altnlar ona teslim ederken Allah'tan baka hibir
kimse buna muttali olamamt. yleyse ben, ahitlik ederim ki Allah'tan baka hibir ilah yoktur. Sen de gerekten
Allah'n Rasul'sn." Abbas diyor ki:
"Bylece Allah -yette de buyurduu gibi- benden alnandan daha hayrlsn bana verdi. Bana yirmi ukiyye altn
[277]
yerine, her birisi ok miktarda mal kazanan yirmi kle nasib etti. Fakat ben Rabbim'den mafiret beklerim.
2- Hadisenin bir ksm bn Abbs'tan rivayetle yle anlatlyor:

"Bedr Gazvesinde Abbs ibn Abdulmuttalib'i Seleme oullar kardei Ebu'1-Ysr Ka'b ibn Amr esir almt. Hz.
Peygamber (s.a.v.).ona:
"Ey Ebu'1-Ysr, onu nasl esir ettin?" diye sordu. Ebu'1-Ysr:
"Hey'eti yle yle olan, daha nce ve daha sonra hi grmediim bir adam bana yardm etti de yle esir ettim."
diye cevap verdi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sana erefli bir melek yardm etmi." buyurup Abbs'a dnd ve:
"Ey Abbs, kendinin, kardein olu Akl ibn Eb Tlib'in, Nevfel ibnu'l-Hris'in, dostun ve anlamaln el-Hris ibn
Fihr oullarndan Utbe ibn Cahdem'in fidyelerini ver." buyurdu. Abbs:
"Ey Allah'n elisi, ben, bundan nce mslmandm, mrikler beni bu savaa kmaya zorladlar." dedi. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Senin halini en iyi Allah bilir. Eer iddia ettiin gerek ise mutlaka Allah sana onun karln verecektir. Ama
halinden grneni u k sen bize kar idin. Fidyeni ver" buyurdular. Abbs esir edildiinde Raslullah (s.a.v.)'a
Abbs'tan alnm olan 20 ukyye altn getirilip verilmiti. Abbs:
"Ey Allah'n elisi, fidyemi, o benden alnan 20 ukyye altndan alnm saysan." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"O 20 ukyye altn Allah senden bize ganimet olarak verdi. O baka ey, senin fidyen baka ey." buyurdular.
Abbs:
"Ama benim baka malm yok." deyince Efendimiz (s.a.v.):
"Mekke'den karken mm'l-Fadl'n yannda braktn mala ne oldu? Sen ve o (hanmn mm'1-Fadl)
yalnzdnz. O mal ona braktn ve: "Bana bu seferde bir ey olursa bu maln u kadar Fadl'n, u kadar
Kusem'in, u kadar Abdullah'n demitin." buyurdular da Abbs:
"Seni hak ile gnderene yemin olsun ki bunu ben ve ondan baka hi kimse bilmiyordu. te imdi ok daha iyi
[278]
bildim ki Sen Allah'n Rasl'sn." dedi.
3- Bu rivayette, yet-i kerimenin Hz. Abbs hakknda nazil olduu kayd olmamakla birlikte Kelb'den rivayet
edilen haberle ayndr. Ayet-i kerimenin nzul sebebi bu Hz. Abbs'm esir edilmesi ve kendisini esaretten
kurtarmas iin fidye teklif edilmesi srasnda geen konumalardan dolay Hz. Abbs'tr. Kelb rivayetinde adlar
geen Akl ibn Eb Tlib ve Nevfel ibnui-Hris'in ise yetin nzul ile ilgileri yoktur. Sadece konumada isimleri
[279]
gemektedir.
4- bn Abbs'tan rivayet olunmutu. Babas Abbs b. Abdu'l-Muttlib der ki:
"Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e mslman olduumu haber verip, benden fidye olarak alnan yirmi
ukiyyeyi ondan geri istemem ve onun da kabul etmemesi zerine nazil olmutur. Ama, Allah, bana, benden alnan
o yirmi ukiyye yerine, yirmi kle nasib etti ki, hepsi de benim malmla benim adma mstakil olarak ticaret yapyor.
[280]
Ben imdi ise, Allah (c.c.)'n mafiretini gzlyorum."
5- bni Abbas'dan rivayet ediliyor:
"Abbas ve arkadalar Rasulullah (s.a.v.)'e:
"Getirdiin eye inandk, ehadet ederiz ki, sen Allah'n peygamberisin" dediler. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
[281]
6- bn Abbas (r.a.), bu ayetin Hz. Abbas, Akl b. Eb Tlib ve Nevfel b. el-Hris hakknda nazil olduunu
syleyerek yle demitir:
"Abbas, Bedir Gn esir edilenler arasnda idi. Beraberinde de, Kurey kfirlerine yedirmek (harcamak) iin
getirdii yirmi okiyye altn verdi. Bedir'deki Kurey (ordusuna) yemek yedirmeyi stlenen on kiiden biri idi. Daha
ona yedirme sras gelmeden esir edilmiti. Bunun zerine Abbas,
"Aslnda ben mslmandm. Ama onlar beni buna zorladlar" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Eer senin sylediin doru ise, Allah seni mkfaatlandracaktr. Ama senin zahir halin, bize kar olmutur"
buyurdu. Hz. Abbas (r.a.) yle demektedir:
"Allah'n Resul ile, o altn bana geri vermesi hususunda grtm de, o Hz. Peygamber:
"Senin, bizim aleyhimizdekileri desteklemek iin yannda getirdiin o paray, sana asla veremeyiz" dedi ve
kardeimin olu Akil b. Eb Talib ile Nevfel b. el-Haris'in fidyelerini de yirmi okiyye altn olarak bana ykleyince,
ben:
"Ey Muhammed, beni Kurey'e el aacak ekilde fakir braktn" dedim. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Senin Mekke'den karken (hanmn) mm'l-Fazl'a verdiin ve "Bama ne gelir, bilmiyorum. Eer bama kt
birey gelirse bu, sana, Abdullah'a, Ubeydullah'a ve Fazl'a aittir" dediin o altnlar ne oluyor?" deyince, Hz.
Abbas da:
"Bunu nereden biliyorsun?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.s):
"Onu bana Rabbim haber verdi" cevabn verdi. Hz. Abbas:
"Ben, senin doruluuna, Allah'dan baka ilah olmadna ve senin O'nun kulu ve Rasul olduuna ehdet ederim.
Allah'a yemin olsun ki, bunu Allah'tan baka kimse bilmiyordu. Yine yemin olsun ki, ben o altnlar mm'l-Fazl'a
gecenin karanlnda vermitim. Vallahi, senin risaletin hususunda biraz phem vard. Ama sen bunu bana haber
verince, artk phem kalmad" dedi. Hz. Abbas szn yle srdrd:
"Allah bana o altnlardan daha hayrlsn verdi. u anda yirmi klem var. Bunlarn en az i yapan, yirmibin
dirhem sermaye ile ticaret yapyor. Allah bana zemzemi de verdi ki, buna bedel olarak Mekke ahalisinin btn
mallar da verilse raz olmam. Bylece ilah vaadin yarsna nail oldum. kinci yars olan mafiret vaadini de
Rabbimden mid etmekteyim"
Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Bahreyn zekat seksen bin dirhem olarak getirildiinde, O le
namaz iin abdest almt ama, onu datmadan namaz kldrmad. Hz. Abbas (r.a.)a da ondan almasn emretti. O
da o maldan, tayabilecei kadarn ald ve (bu ayete iaret ederek):
[282]
"Bu, benden fidye olarak alnandan daha hayrldr. Ben, balanacam da umarm" dedi."
7- Hz. Abbas, "Bu yet, benim hakkmda nazil olmutur." dedi.
Rasullah (s.a.v.) esir den amcas Abbas'dan, fidye vererek kendisinin ve kardeinin ocuklar Akl ve Nevfel'in
serbest braklmalarn salamasn istedi. Bunun zerine Abbas yle dedi:
"Ey Muhammed, sen beni, yaadm mddete Kurey'ten dilenecek hale getirdin." Rasulullah da ona yle dedi:
"Savaa karken, hanmn mml Fadl'a verdiin altnlar nerede? Altnlar verirken ona yle demitin:
"Ben, bu seferimde bama ne geleceini bilemiyorum. ldrlme veya esir edilme gibi bir hal bama gelecek
olursa bu altnlar senin ve ocuklarn olsun." Abbas da:
"Sen bunun nereden biliyorsun?" deyince Rasulullah:
"Bunu bana Rabbim haber verdi." dedi. Bunun zerine Abbas:
"Senin doru sylediini ve Allah'n Pegamberi olduunu kabul ediyorum. Vallahi bu yaptm kimse grmemiti.
Ben, altnlar ona, gecenin karalnda verdim." dedi.
Hz. Abbas bu yeti aklayarak yle derdi:
"Allah, verdiim fidyeden daha hayrlsn bana verdi. Bana Zemzemi verdi. Ben, Rabbimin affn da bekliyorum."
[283]
8- Mfessirler bu ayetin, sadece Hz. Abbas hakknda m, yoksa btn (Bedir) esirleri hakknda m olduu
hususunda ihtilaf etmilerdir. Bu cmleden olarak bazlar, bunun sadece Abbas (r.a) hakknda nazil olduunu
sylerken, dier bazlar bunun, btn esirler hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
Bu ikinci gr daha makbuldr. nk ayetin zahiri, u alt sebepten dolay, umm olmasn gerektirir:
1) Ayetteki, "ellerinizdeki" kelimesi;
2) "Esirlere" kelimesi;
3) "Kalbleriniz" lafz,
4) "Size daha hayrlsn verir..." ifadesi;
5) "Sizden alnanlardan" tabiri;
6) "Sizi balar" ifadesi...
Bu alt ifade, ayetin umm olduuna dellet ederken, ayetin hususu olmasn gerektiren ey nedir? Bu konuda
sylenecek son sz udur: Ayetin nzul sebebi, Hz. Abbas hdisesi olsa bile sebebin hususliine baklmaz, aksine
[284]
lafzn umumlii nazar- itibara alnr.
71. Eer sana hainlik etmek isterlerse, onlar zaten daha evvel Allah'a da hainlik etmilerdi de O, sana onlara kar
imkan ve kudret vermiti. Allah almdir, hakimdir.

l- Rivayet olunduuna gre, "Hz. Peygamber (s.a.v.), onlar esirlikten salverince, onlardan, bir daha kendisi ile
savamayacaklarna ve mriklerle anlama yapmayacaklarna dir sz almt. Bu, hapislikten ve esirlikten
salverilen kimselere uygulanan bir detti. Bunun zerine Cenab- Allah,
Eer sana hainlik etmek, yani bir ahdi bozmak isterlerse, bil ki onlar daha nce de Allah'a hainlik etmilerdi
[285]
buyurmutur."
2- Katade diyor ki:
"Bu yet-i kerime daha nce Mslman olduu halde sonra dinden karak mriklere katlan Abdullah b. Sa'd b.
[286]
Ebi Sarh vb. hakknda nazil olmutur."
73. Kfrler ise birbirlerinin dostlardrlar. Eer siz bunu yapmazsanz yeryznde bir fitne ve byk bir fesad
olur.

l- Sdd vastasyla Eb Malik'in yle dedii nakledilmektedir:
"Mminlerden biri:
[287]
"Biz Mrik olan akrabalarmz vris klarz." demiti. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
75. Henz iman edip de hicret ve sizinle birlikte cihad edenlere gelince; onlar da sizdendir. ll-Erhm
(akrabalar) Allah'n kitabnca birbirine daha evl (daha yakn)drlar. Hi kukusuz Allah her eye Alm 'dr.

l- Ebu Davud et-Taylisinin... bn Abbs'tan rivayetine gre "Allah'n Rasl (s.a.v.) muhacirlerle ensar birer
birer (dinde) karde yapnca birbirlerine miras oldular da sonunda bu yet nazil oldu. Bylece sadece neseb
[288]
yoluyla akraba olanlar birbirine miras oldular."
2- bn Zbeyr'den rivayet edildi:
[289]
"Kii, "sen beni vris et, ben seni vris edeyim" diye antlama yapard, bu yet nazil oldu."
3- Him b. Urve babasndan rivayet etmitir. O der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Zbeyr b. el-Avvm ile Ka'b b. Malik arasnda kardelik ba teesss ettirmiti. Zbeyr
der ki:
"Ka'b' Uhud savanda yaral bir halde grdm. Kendi kendime:
"Keke lp de, bu dnyay ve ailesini brakp gitseydi de ona varis olsaydm." dedim. Bunun zerine bu yet-i
kerime nazil oldu. Bylece "kardelik" esasna gre cereyan eden veraset hkm ortadan kalkarak, onun yerine
akrabalk, kim olmutur. Bundan byle sadece rahim sahipleri (akraba olanlar) birbirlerine vris olabileceklerdir."
[290]
4- bn Sa'd'n Him ibn Urve'den, onun da babasndan rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in muhacirler ile
ensar arasnda tesis ettii kardelikle birbirine miras olmann, Zbeyr ibnu'l-Avvm'n Uhud'daki bir temennisi
zerine inen bu yet-i kerimeyle sona erdirildii ifade edilmektedir. Buna gre Zbeyr ibnu'l-Avvm, Hz.
Peygamber (s.a.v.) tarafndan aralarnda kardeilik kurulan Ka'b ibn Mlik'i Uhud gn yaralanm olarak grnce:
[291]
"Keke lse de onun mirasn alsam." demi ve ite bu yet-i kerime bunun zerine nazil olmu."
5- Ancak Suyt'nin eserinde yer verdii bu haber phelidir. Hereyden nce Hz. Peygamber (s.a.v.), Zbeyr
[292]
ibnul-Avvm' ensardan Ka'b ibn Mlik ile deil, Seleme ibn Selme ibn Vak ile karde yapmt.
Ka'b ibn
[293]
Mlik ile karde yaplan ise Zbeyr deil Talha ibn Ubeydillh'tr.
6- Muhammed ibnu'l-Msenn kanalyla sa ibnu'l-Hris'den rivayet ediliyor:
"Kardei ureyh ibnu'l-Hris'in odalk bir cariyesi varm. Bu cariye ona bir kz ocuu dourmu. Bu kz
bym, evlendirilmi ve o da bir erkek ocuk dourmu, sonra da o odalk cariye lm. ureyh ibnu'l-Hris ile
o cariyenin torunu olan erkek ocuk, cariyenin miras konusunda Kad ureyh'in huzurunda mahkemelik olmular.
ureyh ibnu'l-Hris:
"Allah'n kitabnda bu ocua miras yok." demeye balam. Kad ureyh ise cariyenin mirasnn torununa ait
olduuna hkmedip: "l'l-Erhm (akrabalar) Allah'n kitabnca birbirine daha evl (daha yakn)drlar." yet-i
kerimesini okumu. Ancak Kad ureyh'in bu hkmn doru bulmayan Meysere ibn Zeyd kalkp bnu'z-Zubeyr'e
gelmi ve Kad ureyh'in bu hkmnn isabetli olup olmadn sormu. bnu'z-Zubeyr de Kad ureyh'e yle
yazm:
"l'l-Erhm (akrabalar) Allah'n kitabnca birbirine daha evl (daha yakn)drlar." yeti senin sylediin gibi
deildir. Cahiliye devrinde bir adam baka bir adamla "Ben sana miras olaym, sen de bana miras ol." diye
karlkl antlama yaparlar ve birbirlerine akrabalar olmadklar halde miras olurlard. Bu yet-i kerime ite bu
[294]
gibiler hakknda indi."
[1]

[2]
[3]
[4]
[5]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, Beyrut 1408/1988, 7/229.

[6]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/545; bn r, 9/245-246.
[7]
[8]
[9]
Senedi sahihtir. Ahmed; Msned: 1/180, bn Ebi eybe: 12/370, Said b. Mansr: 2689. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 189; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan;.mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/311.
[10]
Tirmz, Tefsir, 8; Ebu Dvud, Cihd, 156; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[11]
Ahmed; Ebu Davud; Tirmiz; Nesi.
[12]
mam Ahmed, Msned, 1,178. Ayrca bak: Ebu Davud, Cihd, 144-145, hadis no: 2744; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 8/1, hadis no: 3079. Tirmiz, hadisin hasen
sahih olduunu da kaydetmitir. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/311.
[13]
Geni bilgi iin bak: bnu'1-Esr. Usdu'1-be, 2/366-369.
[14]
Mide: 5/91, Lokman: 31/15; En'm: 6/52.
[15]
Lokman: 31/15.
[16]
[17]
el-Ankebt: 29/8.
[18]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'l-tslmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/18.
[19]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 1/407.
[20]
Ahmed; bni Hibban; Hakim.
[21]
mam Ahmed, Msned.
[22]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Kahire 1375/1955, 1/666-667. Bu haber Ebu mme el-Bhil'den de rivayet edilmitir Bak: bn Cerir et-Taber, Cmiu'lBeyn, 9/116.
[23]
[24]
[25]
Musannif senedsiz olarak zikretmi. Ebu Davud; Cihad: 2737, 2738, 2739, Hakim; Mstedrek: 2/326, bn Cerir: 9/116, Beyhaki; Snen;: ed-Drr: 3/159; mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 189; Alusi, Rhu'l-Meani, 9/162; bn Hibban, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul
Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/310-311.
[26]
Ebu Davud, Cihd, 144-145, hadis no: 2737-2738; Nesi; bni Hibbn; Hkim.
[27]
Hakim: Mstedrek: 2/326. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 189-190.
[28]
mam Ahmed ibn Hanbel, Msned, 5/323-324.
[29]
[30]
bn Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/311.
[31]
[32]
[33]
bn Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan.
[34]
[35]
Casss, Ahkmu'l-Kur'an, 3/45.
[36]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 4/184.
[37]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/122-123.
[38]
[39]
Hafz Ebu Bekr ibn Merdye, Tefsir; Tabarn; Beyhki; bn Kesr, Tefsrul-Kur'ni'l-Azm, 3/555.
[40]
Maide: 5/24.
[41]
[42]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 8/3, hadis no: 3081; Mslim, Cihd, 58; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1,30; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/127; bn Eb Hatim;

Tirmiz bu hadisin hasen, sahih, arb olduunu da kaydetmitir.
[43]
Fahreddin er-Raz, Mefatihul-ayb, 15/139; bni Kesir, Tefsrul-Kur'ni'l-Azm, 2/289.
[44]
[45]
Kamer: 54/45.
[46]
Buhar; Fahreddin er-Raz, Mefatihul-ayb.
[47]
[48]
[49]
[50]
[51]
bn. Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/191-192.
[52]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsrul-Kur'ni'l-Azm, 3/568.
[53]
Ebu Davud, Cihad, 96 (2648).
[54]
[55]
[56]
l-i mran: 3/155.
[57]
Tevbe: 9/25-27.
[58]
Enfal: 8/66.
[59]
Buhari, el-Vasaya: 23; Mslim, el-man. 145 (89).
[60]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 4/194-196.
[61]
Hakim; Mstedrek: 2/327, mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 190; Kurtub, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 7/244.
Suyt de Sad ibnu'l-Museyyeb'den, o da babasndan eklinde bir isnadla ayn ifadelerle ve olay Uhud'da meydana gelmi olarak anlatm; isnadnn sahih fakat
arb olduunu da eklemitir (Suyt, Lubbun-Nukl, 1/171-172.)
[62]
[63]
[64]
Kurtub, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 7/244.
[65]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 190; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/315-316; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 13/445; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
Suyt bu rivayetin mrsel, isnadnn ise ceyyid olduunu kaydeder.
[66]
Taberani; Mu'cem-i Kebir: 3/203, Heysemi; Mecma': 6/84. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 191.
[67]
[68]
Taberani; Mu'cem-i Kebir: 3/203, Heysemi; Mecma': 6/84; bnu Cerr; bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 191; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/316.
[69]
[70]
[71]
[72]
Alusi, Rhu'l-Man, 9/184.
[73]
[74]
[75]
[76]
Bu olayn, Huneyn savanda cereyan ettii sahih hadis kitaplarnda zikredilmekle beraber, benzer olayn Bedir savanda da cereyan ettii, Ali b. Ebi Talha,
Sudd, Muhammed b. Kays, Muhammed b. Kurezi el-Karz, Abdurrahman b. Zeyd b. Eslem, Mcahid, krime ve Katade tarafndan rivayet edilmektedir.
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn.
[77]
[78]
Nesai; Tefsir: 221, Hakim; Mstedrek: 2/328, bn Cerir: 9/138, Ahmed; Msned: 5/431.
[79]
Yaynevi: 1/317; bn Kesr, Tefsrul-Kur'ni'l-Azm, 3/573; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[80]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/317; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[81]
Mrsel hadistir. Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 191; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/138;
[82]
[83]
[84]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/431
[85]
[86]
bn Kesr, Tefsrul-Kur'ni'l-Azm, 3/574.
[87]
Buhari, Tefsruil-Kur'n, 8/1.
[88]
[89]
bn shk, Vkd ve Muktil'den.
[90]
[91]
[92]
yet-i kerime bir faraziyeyi belirtmektedir. Yani, kendilerinde bir hayr olmadn bildii halde, Allah'n, onlara, Kur'ann tlerini iittirdii farz edilse bile
onlar yine de inkra sapacaklard.
yet-i kerime, Peygamber efendimizi teselli etmekte ve mriklerin iman etmemelerine zlmemesini tlemektedir.
[93]
[94]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/144; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[95]
[96]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/144. Benzer lafzlarla baka bir rivayeti iin de bak: Ahmed ibn Hanbel, Musned, 1/165; Fahreddin er-Razi, Mefatihulayb.
[97]
Kurtub, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 7/248; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[98]
Zemaheri, Keaf, 24; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[99]
[100]
[101]
Mslim.
[102]
Tirmiz'nin Sahih'inde.
[103]
[104]
[105]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 3/343..
[106]
[107]
[108]
[109]
[110]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 9/146, ed-Drr: 3/178; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 192; ls, Rhu'l-Men,
9/19; bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 6/266; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[111]
bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 6/266.
[112]
[113]
Sad bni Mansur; bnu'l-Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/318.
[114]
[115]
[116]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/318; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/146; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
Bu hadisi erifin senedi garip, siyaknda nazar vardr.
[117]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/318; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/146; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
[118]
[119]
[120]
[121]
[122]
[123]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/149; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/322.
[124]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 3/584-585; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/322.
[125]
[126]
bni Eb Hatim; bni shk; Ebu Nuaym; Beyhki; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/320-322; Fahreddin erRazi, Mefatihul-ayb.
[127]
[128]
[129]
[130]
[131]
[132]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/152. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 193. mam Celaleddin es-Suyuti,
[133]
[134]
Buhari; Tefsir: 4648, 4649, Mslim, Sfatu'l-Mnfikn: 37 (2796 s. 2154), Suyuti; ed-Durr: 3/180. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 193. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/324..
[135]
[136]
[137]
[138]
[139]
Bak. bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 1/589.
[140]
[141]
[142]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/325.
[143]
[144]
[145]
[146]
[147]
[148]
[149]
[150]
Zayf hadistir. bn Cerir: 9/157, ed-Drr: 3/183. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 193. mam Celaleddin es-Suyuti,
[151]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/326; Abd b. Humeyd; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/158.
[152]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 3/353-354; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[153]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/158; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[154]
[155]
[156]
Razide 12 kii olarak geer.
[157]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 193; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/355.
[158]
[159]
[160]
[161]
[162]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/159, ed-Drr: 3/184; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 194; mam
[163]
[164]
[165]
[166]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/159, ed-Drr: 3/184; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 194.
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 194; bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 3/355; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
ed-Drr: 3/184. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 194. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/328.
[167]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 9/160. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 194. mam Celaleddin es-Suyuti,
[168]
[169]
[170]
[171]
[172]
[173]
[174]
Zemaheri, Keaf; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Als, Rhu'l-Man, 10/2.
[175]
bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, stanbul 1985, 4/3.
[176]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Als, Rhu'l-Man, 10/2.
[177]
[178]
[179]
[180]
Buhari, el-Cihad: 112-156; Mslim, el-Cihad: 19-20 (1741-1742); Ebu Davud, el-Cihad: 79 (2661); bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn.
[181]
[182]
[183]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 10/13. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/328.
[184]
[185]
[186]
[187]
[188]
[189]
[190]
Beyhak.
[191]
[192]
Malik, Muvatta, el-Hac: 81 (245); bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn.
[193]
[194]
[195]
[196]
[197]
Tabern, zayf bir senetle, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/329.
[198]
[199]
[200]
[201]
[202]
[203]
[204]
[205]
[206]

[207]
[208]
[209]
[210]
Ebu'-eyh bn Hayyan el-Ensar; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/331.
[211]
[212]
[213]
[214]
[215]
[216]
Mslim, el-mara: 167 (1917); Ebu Davud, el-Cihad: (2514); bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 4/234.
[217]
Buradan anlalyor ki, Mslmanlar her halkrda savaa hazrlkl olacaklardr. Fiilen sava hayatnn yaanmas art deildir. Daima savaa hazrlkl olmak
gerekir.
Hibir hazrla girimedii halde "Ben, cihad ederim" iddias bo bir iddiadr. Zira gerekten savamak niyetinde olanlar, her an sava hazrl iinde olurlar.
Nitekim dier bir yet-i kerime'de yle buyuruluyor:
"Eer bunlar cihada kmak isteselerdi, onun iin hazrlk yaparlardi." (Tevbe: 9/146)
[218]
[219]
[220]
[221]
[222]
[223]
[224]
yet-i kerime, mminlerin kalblerinin birbirine sndrldn beyan etmektedir. Onlarn kalblerinin birbirine sndrlmas suretiyle meydana gelen kardelik,
tarihte eine rastlanmayan bir olaydr. Byle bir kardelii ve yaknl, para ile, dnya mal ile temin etmek asla mmkn deildir. Allah'n nimeti olmak zere bu
insanlar birbirlerini sevdi ve karde oldular.
[225]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 194. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/332.
[226]
Bezzr, zayf bir senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/332.
Bu hadisin ahitleri vardr.
[227]
Tabarn; bn Ebi Hatim.
[228]
[229]
bn Eb Hatim, sahih bir senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/332.
[230]
[231]
Ebu'-eyh bn Hayyan el-Ensar; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/332.
[232]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 165; bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 4/146.
[233]
Kurtub, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/29; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[234]
[235]
[236]
[237]
[238]
Als, Rhu'l-Man, 10/30; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[239]
[240]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/675-676; shak bni Rheveh, Msned, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/332-333.
[241]
Buhar, Tefsir el-Kur'an, 8/6; Ebu Davud, el-Cihad: 114 (2646); bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn.
[242]
[243]
[244]
shak b. Rahuye, Msned.

[245]
[246]
[247]
[248]
[249]
Ebu Davud, Ahad, 120, hadis no: 2690. Ayrca bak: Mslim, Cihad, 58. Uzun bir hadis olan Mslim hadisinin bir ksmdr ki hadisin ba taraf yukarda 9.
yetin nzul sebebinde gemiti. Devam da biraz sonra gelecektir.
[250]
Bu hadis mer b. Hattab (r.a.)n: " hususta Rabbime muvafakat etlim..." szyle uygunluk arzetnektedir. Bu hadisi Ahmed Msnedi'nde tahric etmitir:
1/24. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 195.
[251]
Musannif bu hadisi senedsiz zikretmektedir. Oysa Hakim, bu hadisi senedli olarak Mstedrek'te tahric etmitir: 2/329, Suyuti: ed-Drr: 3/202. mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 195.
[252]
Muhammed: 47/4; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn.
[253]
Tirmizi; Cihad: 1714, Tefsir: 3084, Ahmed; Msned: 1/383, Hakim: 3/21, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 10/177, Heysemi; Mecma': 6/87. mam Ebul-Hasen Ali
bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 195-196.
[254]
[255]
Yunus suresi, 10/88
[256]
Mslim; Cihad ve Siyer: 58 (1758 s. 1383), Ebu Davud; Cihad: 2690, Tirmizi; Tefsir: 3081. mam Ahmed, Msned, 1/30-31,33
[257]
[258]
Tirmiz; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/334-335.
[259]
[260]
[261]
Bak: Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'l-Islmiyye, (ikinci bask) Beyrut 1400, 2/18-19.
[262]
[263]
Ahmed; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/334.
[264]
Tirmizi, Tefsir el-Kuran: 8 (3087); Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/243.
[265]
[266]
Ahmet; Tirmiz; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/334.
[267]
bni Mnzir.
[268]
brahim: 14/36.
[269]
Maide: 5/118.
[270]
Nh: 71/26.
[271]
Yunus: 10/88.
[272]
[273]
[274]
[275]
bni Mnzir.
[276]
Eb Davud, Musannaf.
[277]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 197; Kurtub, el-Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/42; Ahmed b.
Hanbel-Msned, 1/353.
[278]
[279]
[280]
Tabern-Evsat; bn Cerir et-Taber, Cmiu'1-Beyn, 10/49; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/335-336.
[281]
bni Hibban.
[282]
[283]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 246-247.
[284]
[285]
[286]
bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 4/247.
[287]
Ebu'-eyh bn Hayyan; bn Cerir et-Taberi, Cmiu'l-Beyn, 10/39; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/336.
[288]
Ahmed Abdurrahman d-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/19.
[289]
[290]
bn Sad; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/337.
[291]
[292]
[293]
[294]
bn Sa'd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/337.

bn Cerir et-Taber, Cmiu'1-Beyn, 10/41.
9- TEVBE SRES
Mushaftaki sralamada dokuzuncu, ini srasna gre yz on nc sredir. Mide sresinden sonra, Nasr
sresinden nce Medine'de nazil olmutur.
Ebu shak'tan rivayette o yle diyor: el-Ber'y: "Son nazil olan yet: "Senden fetva isterler; de ki: Kelle
[1]
[2]
hakknda size fetvay Allah veriyor..." yet-i kerimesi; son nazil olan sre de Bere'dir." derken iittim.
[3]
bn Keysn'dan , bu Sre-i cellenin Medine-i Mnevvere'de Hicretin dokuzuncu senesi evval aynn balarnda
[4]
nazil olduu rivayet edilir
ki buna gre surenin ba ksm (30 veya 40 yeti) Hz. Peygamber (s.a.v.), Tebk
seferinden dnm, hacca gitmeye niyetlenmi ama o sene mriklerin de hacca eski detlerine gre katlacan
gz nnde bulundurarak o sene hacca gitmekten vazgeerek insanlara hac mensikini eda ettirmek zere (hacc
[5]
emiri olarak) Hz. Ebu Bekr'i grevlendirerek yola karm olduu bir srada nazil olmutur.
Rivayetlerin muhassalas bu olup ayrntlar biraz sonra gelecektir
Srenin tamamnn Medine'de nazil olduu cumhurun kavli olup bunda ittifak (icm) olduu da sylenmitir.
bnu'l-Feres'in "Son iki yetinin Mekke'de nazil olduu"na dair kavli hi kabul grmemi olup aslnda mehur olan,
bu surenin son iki yetinin en son nazil olan yetler arasnda sayld grtr.
Bazlar da sadece 113. "Cehennem ashab olduklar kesin olarak ortaya ktktan sonra akraba bile olsalar
mrikler iin mafiret dilemek O Peygamber'e ve iman. etmi olanlara yaramaz." yetinin Hz. Peygamber
(s.a.v.)in, amcas Ebu Tlib'e:
"Nehyolnmadka elbette senin iin (Rabbma) istifarda bulunmaya devam edeceim." demesi zerine Mekke-i
[6]
Mkerreme'de nazil olduu da sylenmitir.
Sreden ilk nazil olan yet veya yetlerin hangisi olduu da ihtilafl olup Mchid 25. yetinin, Ebu'd-Duh ve Ebu
[7]
Mlik 41. yetinin, Mukatil de 40. yetinin ilk nazil olan yet olduunu sylemilerdir.
erii ve konusuna ilikin tarih bilgiler, srenin hemen tamamnn Tebk Seferi'nden az bir zaman nce balayp
sefer sresince, seferden hemen sonraki gnlerde, en byk ksmyla da Medine'den Tebke yaplan uzun yry
[8]
srasnda vahyedildiini gstermektedir.
Aada aklanaca zere srenin ba ksm Tebk Seferi'ni takiben
yani kronolojik sra itibariyle dier ksmlarndan sonra inmitir.
Hz. Peygamber Tebk Seferi'nden dndkten sonra Hz, Eb Bekir'i hac emri olarak grevlendirmiti. Eb Bekir
beraberindeki mslmanlarla hareket ettikten sonra bu srenin ba ksm nazil oldu. Bunun zerine Resulullah
sredeki buyruklar hac esnasnda insanlara tebli etmesi iin Hz. Ali'ye grev verdi. Hz. Ali hac kafilesine yolda
yetiti. Hz. Eb Bekir ona mir sfatyla m yoksa memur sfatyla m geldiini sordu. O sadece sreyi hac srasnda
insanlara tebli etmekle memur olduunu syledi. Birlikte Mekke'ye gittiler. Hz. Ali kurban bayramnn birinci
gn Cemre-i Akabe yannda insanlara hitap etti, kendisinin Hz. Peygamber'in elisi olduunu bildirip sreden otuz
veya krk (Mchid'den yaplan rivayete gre on ) yet okudu ve u drt hususu zellikle tebli etmekle grevli
olduunu syledi: Bu yldan sonra Kabe'ye mrik yaklamayacak, kimse Kabe'yi plak tavaf etmeyecek, mmin
[9]
olmayan cennete giremeyecek, verilen sz mutlaka tutlacaktr.
1. Mriklerden muahede yaptklarnza Allah ve Rasl'nden bir ihtardr

2. Yeryznde drt ay daha dolan ve bilin ki siz, Allah' ciz brakacaklar deilsiniz. Hem Allah, muhakkak
kfirleri rsvay edendir

1- Bu srenin hicretin dokuzuncu senesi evval aynn banda indii rivayet edildiine gre bununla kendilerine
mhlet verilenlerin serbeste dolaabilecekleri drt aylk sre evval ile balamakta ve srenin bitimi haram aylarn
[10]
bitimine denk gelmektedir.
2- Enes ibn Mlik'ten rivayette o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Bere'yi (insanlara tebli etmek zere) Ebu Bekr ile gnderdi. Sonra onu ard ve:
[11]
"Bunu insanlara ancak benim ehlimden birinin tebli etmesi gerekir." buyurup Ali'yi ard ve Ona verdi."
3- Aslnda hicretin dokuzuncu yl evval aynda surenin tamam deil de 40 kadar yeti nazil olmu olmaldr.
nk, o sene hacc mevsiminde Hz. Ebu Bekrin hacc emiri olarak gnderildii hacda Hz. Ali ile birlikte, insanlara
tebli edilmek zere gnderilen miktar bir rivayete gre 30, mehur rivayetlere gre de 40 yettir ve Enes
rivayetindeki "Bere Sresi" ifadesini "Bere Sresinden o srada nazil olan miktar" eklinde anlamak gerekecektir
[12]
ki benzerleri nzul sebebi rivayetlerinde oktur.
4- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz ve bakalarndan rivayete gre Raslullah (s.a.v.), hicretin dokuzuncu senesi
hacc emiri olarak Hz. Ebu Bekr'i grevlendirmi, arkasndan da Bere Sresinden 30 veya 40 yetle birlikte Hz.
Ali'yi gndermi, o da Arafe gn insanlara bu yetleri okuyarak mriklere drt ay daha serbeste
dolaabileceklerini bildirmi. Buna gre mriklere verilen mhlet Zilhicce'den yirmi gn, Muharrem, Safer ve
Rebulevvel ay ile Rebulhir ayndan on gnden ibarettir. Ayrca Hz. Ali, evlere kadar giderek mriklerin
evlerinde "Bu seneden sonra hibir mrie haccetme imkn verilmeyeceini ve plak olarak tavaf yaplmasna
[13]
izin verilmeyeceini de bildirmitir.
5- Bu hadise bn Abbs'tan, nzul kayd olmamakla birlikte, yle nakledilmektedir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Ebu Bekr'i (hacc emri olarak) gnderdi ve insanlara bu kelimeleri (Bere Sresinden nazil
olan yetleri) nida etmesini emretti. Sonra peinden Ali'yi gnderdi. Ebu Bekr yolda iken Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
devesi Kasv (baka bir rivayette Adb')nn sesini duydu. Tella kt, zannetmiti ki gelen Hz. Peygamber
(s.a.v.)'dir. Bir de bakt ki gelen Ali'dir.
(Ona:
"Emr olarak m. yoksa memur olarak m geldin" diye sordu; O:
"bilkis memur olarak geldim." dedi)
ve Hz. Peygamber (s.a.v.) in mektubunu kendisine verdi. Mektupta bu kelimeleri insanlara nida etmesini Ali'ye
emrediyordu. Birlikte yola devam ettiler, birlikte haccettiler, sonra terik gnlerinde Ali kalkt ve insanlara yle
seslendi:
"Allah ve Rasl'nn zimmeti btn mriklerden beridir, uzaktr. Yeryznde drt ay daha serbeste dolan. Bu
seneden sonra hibir mrik haccetmiyecek, Beytullah hibir plak tavaf etmiyecek, cennete ancak m'min olan
[14]
girecektir." Bunlar Ali nida ediyor, o yorulunca Ebu Bekr kalkyor O nida ediyordu."
6- Zeyd ibn sey'den gelen rivayette, mriklere verilen sre konusunda baka bir ayrntya da yer veriliyor ki Hz.
Ali, hicretin dokuzuncu senesi laccnda insanlara teblile grevlendirildii hususlarn drt olduunu ifade ile:
"u drt eyle gnderildim: Beytullah' hibir plak tavaf etmiyecek, her kimin Allah'n Rasl (s.a.v.) ile bir
antlamas varsa onun sresi antlamann bitimine kadardr, her kimin de Raslullah (s.a.v.) ile bir antlamas
yoktur onun mhleti de drt aydr, bu seneden sonra hacda mriklerle mslmanlar bir araya
[15]
gelmiyeceklerdir."
7- Ebu's-Sahb' el-Bekr'den rivayete gre o yle anlatyor:
"Ali ibn Eb Tlib'e "Hacc- ekber gn"n sormutum. yle dedi:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) insanlara haccettirmesi iin (hac emri olarak) Ebu Bekr'i gnderdi. Onunla birlikte beni de
Bere Sresinden 40 yetle (o krk yeti insanlara tebli etmek zere) gnderdi. Ebu Bekr, Arafat'a geldi, orada
hutbe okuduktan sonra bana:
"Kalk ey Ali, Raslullah'n mesajn ed et." dedi. Kalktm ve Arafat ehline Bere Sresinden 40 yeti okudum.
Sonra Arafat'tan ayrldk, Min'ya geldik, eytanlar taladm, kurbanm kestim, tra oldum ve oralarda anladm ki
insanlarn bir ksm Ebu Bekr'in hutbesinde hazr bulunmam; hemen adrlar dolamaya baladm ve adrlarda
[16]
olanlara Bere Sresinden o krk yeti okudum."
8- mam Ahmed'in Msned'inde Hz. Ali'den rivayetle tahric olunan bir haberde ise o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Bere Sresinden 10 yet nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ebu Bekr'i ard ve
bunlar Mekke halkna okumak zere onunla gnderdi. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) beni ard ve:
"Ebu Bekr'e yeti, ona nerede yetiirsen mektubumu ondan al ve onu Mekke halkna gtrp onlara oku." buyurdu.
Ebu Bekr'e Cuhfe'de yetitim, mektubu ondan aldm. Ebu Bekr, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e dnd ve:
"Ey Allah'n elisi, benim hakkmda bir ey mi nazil oldu?" diye sordu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Hayr, fakat Cibril bana geldi ve: "Senden, ya bizzat sen, ya da senden bir kii bu tebli grevini yerine
[17]
getirebilir." dedi." diye cevap verdi."
9- Bu rivayette sanki ilk on yetin Hz. Ebu Bekr hacc emiri olarak gnderilmeden nce onun srf Tevbe Sresinden
10 yeti mekkelilere tebli etmek zere yolland ve onun Cuhfe'den geri dnd gibi bir mana anlalmakta ise
de dorusu yukarda getii zere zellikle Tevbe Sresinin bandaki, mriklere belli bir sreye kadar eman ifade
eden yetlerin Hz. Ebu Bekr'in hacc emiri olarak gnderildii hacc esnasnda insanlara ve zellikle de mriklere
[18]
tebli olunduudur.
10- Bu rivayetlerden bazsnda (zellikle son verdiimiz Msned hadisinde) Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Bunu insanlara ancak benim ehlimden birinin tebli etmesi gerekir." buyurduu ayrnts varsa da Buhr'deki Ebu
[19]
Hreyre ve Tirmizi'deki bn Abbs hadisinden
anlalyor ki Bere Sresi ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o seneki
hacda ilnn emrettii drt husus sadece Hz. Ali tarafndan deil, bizzat Hz. Ebu Bekr ve onun grevlendirdii
dier bir takm mezzinler tarafndan da yksek sesle okunarak insanlara ulatrlm, tebli olunmutur.
Bu rivayette Ebu Hreyre yle anlatyor:
"Ebu Bekr, Mina'da insanlara
"Bu seneden sonra hibir mrik haccetmiyecek ve Beytullah' hibir plak tavaf etmiyecek." diye yksek sesle
[20]
bildirimde bulunmak zere grevlendirip gnderdii mezzinler iinde beni de gnderdi."
4. Ancak, antlama yaptnz mriklerden, antlamada hibir eksiklik yapmayanlar ve aleyhinizde hibir kimseye
yardm etmeyenler mstesna. Bunlarla yaptnz antlamay mddeti bitinceye kadar yerine getirin. phesiz ki
Allah, takva sahiplerini sever.

1- Katade'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerime'de zikredilen mriklerden maksat, Rasulullah'n, Hudeybiye
musalahasnda kendileriyle antlama yapt kimselerdir.
7. Bu mriklerin, Allah ve Peygamberi katnda nasl bir antlamalar olabilir? Ancak Mescid-i Haram evresinde
kendileriyle antlama yaptklarnz mstesna. Onlar size doru davrandka siz de onlara doru davrann. phesiz
ki Allah, takva sahiplerini sever.

Mfessirler, bu yet-i kerime'de zikredilen ve Meseid-i Haram civarnda, mminlerle muahede yaptklar beyan
edilen ve muahedelerinin korunmas emredilen insanlardan kimlerin kastedildii hususunda farkl grler
zikretinilerdir.
1- Sddi, Muhammed b. Abbad ve bn-i shaka gre burada, kendileriyle Mescid-i Haram civarnda muahede
yapld zikredilen insanlar, Czeyme kabilesinden bir topluluktur. Bunlara, Bekir oullarnn Deyl kolu da
denmektedir.
2- Abdullah b. Abbas, bn-i Zeyd ve Katadeye gre ise bunlar, Kureylilerdir.
bn-i Zeyd diyor ki:
"Bunlar, Kureylilerdir. Fakat banlar, muahedelerinde durmayp ihanet etmilerdir. Bu sebeple, Mekke'nin
fethinden sonra onlara drt ay mhlet verilmitir. Ya Mslman olsunlar gitsinler diye. Fakat bunlar drt ay
dolmadan mslman olmulardr."
3- Mcahide gre ise bunlar, Huzaa oullarndan bir topluluktur.
4- Taberi diyor ki:
"Bu grlerden, tercihe ayan olan gr, bu insanlarn, Bekiroullarndan bir ksm insanlar olduklarn syleyen
grtr. Rasulullah, Hudeybiye musalahasn yaparken bunlar da Kureylilerle birlikte bu musalahaya katlmlar
ve bu muahadelerini bozmamlardr. Halbuki Kureyliler, kendileriyle muahadeli olan Deyl oullarna, Rasulullah
[21]
ile muahedeli olan Huzaa oullarna kar yardm etmiler ve bylece Hudeybiye musalahasn bozmulardr."
12. "Eer andlamalarndan sonra, yeminlerini bozarlar, dininize dil uzatrlarsa, inkarda nde gidenlerle savan,
nk onlarn yeminleri saylmaz, belki vazgeerler."
13. Ey mminler yeminlerini bozan ve Peygamberi srp karmay kuran ve bununla beraber ilk nce sizinle
kendileri muharebeye balayan bir gruh ile dvmez misiniz? Onlardan korkacak msnz? Eer gerekten
inanm kimselerseniz, kendisinden korkmanza daha ok lyk olan biri varsa o da Allah'dr.

"Bu yet Eb Sfyan b. Harb, Haris b. Hiam, Sheyl b. Amr, krime b. Eb Cehil ve dier Kurey reisleri
hakknda nazil olmutur. Bunlar Hz. Peygamber ile olan antlamalarn bozan ve O'nu Mekke'den karmaya
alan, sonra da Hz. Peygamber (s.a.v.) ile antlamal olan Huz'a'ya kar Bekr oullarna yardm eden
[22]
kiilerdi."
2- bn Abbas, Sdd ve Kelb, bu ayetin, Hudeybiye'den sonra yeminlerini bozan ve Huz'a Kabilesi'nin aleyhine
[23]
Bekroullar'na yardmda bulunan Mekke kfirleri hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
3- Katde'den gelen rivayette bunlara Ebu Cehl ibn Him, meyye ibn Halef ve Utbe ibn Raba'nn da isimleri
[24]
eklenmitir.
4- Ancak Kurtub yet-i kerimenin bu rivayetlerde belirtilenler hakknda nazil olmasn uzak grerek "nk bu
yet-i kerimenin nazil olduu zamanda, anlan Kurey byklerinin g ve kuvvetleri krlm, mslman olan
olmu, olmyanlar da mslmanlarla antlama yapmak zorunda kalmt." der ve Kelb'den yle bir rivayet
nakleder:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Hudeybiye'de Mekkelilerle, o sene Mekke'ye girmemek artyla antlama yapmlard. Bir
sre sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in eman ve garantisi altna girmi olan Huza ile Kurey'in eman ve garantisi
altna girmi olan Bekr oullar arasnda sava olunca Kurey, emanlar altnda olan Bekr oullarna silh ve
yiyecek vererek yardm ettiler. Bunun zerine Huzallar da Hz. Peygamber (s.a.v.)'den yardm istediler de bu yet[25]
i kerime nazil oldu ve Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne eman altnda olanlara yardm etmesi emrolundu."
5- Suyt ise Ebu'-eyh'in Katde ve krime'den rivayetle tahric ettii habere dayanarak bu srenin 14. yeti olan
"Onlarla savan ki Allah, sizin ellerinizle onlar azblandrsn, rsvay etsin, sizi onlara kar stn klsn ve
m'minler topluluunun gslerini ferahlandrsn." yet-i kerimesinin bu sebeple nazil olduunu syler. Buna
[26]
gre "intikamlarnn alnmasyla gslerine ferahlk verilen m'minler" Huza'llardr.
6- Bekr oullar'nn Huza'ya saldrmas ile patlak veren hadiseler ve Mekke'nin fethi hicretin sekizinci ylnda
[27]
vukubulduuna gre bu yet-i kerimeler de o sene nazil olan yetler cmlesinden olmaldr.
[28]
7- Mcahid, Ebu Sfyann, kfrn nderlerinden sayldn sylemitir.
[29]
8- Sddi bunlarn, Kureyliler olduunu sylemitir.
[30]
9- Dahhak bunlarn, Mekke mrikleri olduunu sylemitir.
[31]
10- Abdullah b. Abbas bunlarn, mslmanlarla muahede yapan mrikler olduunu sylemitir.
11- Huzeyfetl Yeman ise burada zikredilen, kfrn nderlerinin, henz ortaya kmadklarn ve kendileriyle
[32]
savalmadn zikretmitir.
[33]
12- Taberi bunlarn, Allah inkar eden btn kafirlerin nderleri olduklarn sylemitir.
14- "Onlarla savan ki Allah, sizin ellerinizle onlar azblandrsn, rsvay etsin, sizi onlara kar stn klsn ve
m'minler topluluunun gslerini ferahlandrsn."

1- Ebu eyhin Katde'den (r.a.) rivayet ettiine gre o yle demitir:
"Huza kabilesi, Mekke'de Ben Bekri ldrmeye baladklar zaman yetin, onlar hakknda indii bize
[34]
anlatld."
2- krime dedi ki:
[35]
"Ayet, Huza hakknda indirildi."
3- Sdd: "Mmin bir kavmin gnllerine ifa versin" ayeti hakknda yle dedii tahric olunmutur:
"Onlar, Rasulullah (s.a.v.)'in mttefiki Huza'dr. Onlarn gslerine, Bekir oullarndan ferahlk versin demektir.
[36]
17. "Puta tapanlarn kendilerinin inkarc olduklarn itiraf edip dururken Allah'n mescidlerini onarmalar gerekmez.
Onlarn iledikleri boa gitmitir, Cehennemde temelli kalacaklardr."

"Abbas, Bedir Sava'nda esir dt zaman:
"Siz mslman olmakta, hicret etmekte ve cihadda bizi gemiseniz de, biz Mescid-i Haram' imar ediyoruz,
[37]
haclara su veriyoruz ve esirleri hrriyetlerine kavuturuyoruz." deyince, Allah Tel bu ayeti indirdi."
2- Mfessirlerin rivayetine gre, Bedir Gn Abbas esir dnce, mslmanlar ona kar varp, onun Allah'a
nankrlkte bulunmasn ve akrabalk ban koparmasn knadlar. Hz. Ali de ona kar ar sz syledi. Bunun
zerine Abbas dedi ki:
"Size ne oluyor ki bizim ktlklerimizi dile getiriyorsunuz da iyiliklerimizi dile getirmiyorsunuz?" Ali (r.a.):
"Sizin iyi ileriniz de var m?" dedi. Abbas:
"Evet, biz phesiz ki Mescid-i Haram' imar ederiz, Ka'be'nin rtsn takarz, haclara su datrz, esiri azad
[38]
ederiz" cevabn verdi. Bunun zerine Allah Teala Abbas'n szn red iin bu yeti indirdi."
[39]
3- Ayet, Abbas ve benzerlerine kar reddi iine almaktadr. nk onun szlerinin arkasndan nazil olmutur.
18. Allahn mescitlerini, ancak Allaha ve hiret gnne iman eden, namaz gerei gibi klan, zekt veren ve
yalnz Allah'tan korkan kimseler imar ederler. Gerekir ki onlar, doru yolda bulunanlardan olurlar.

"Kureylilerin "Biz haremin sakinleriyiz, haclara su verenleriz. Beytullah imar edenleriz. Hibir kimse biden stn
olamaz." demeleri zerine bu yet-i kerime inmi, Beytullah ve dier mescitleri ancak hakkyla iman eden,
Allahn emirlerini yerine getiren ve Allah'tan korkan mminlerin gerek manada imar edeceklerini beyan
[40]
etmitir."
19. "Hacca gelenlere su vermeyi, Mescid-i Haram onarmay, Allah'a ve ahiret gnne inananla, Allah yolunda
cihad edenle bir mi tuttunuz? Allah katnda bir olmazlar; Allah zulmeden milleti doru yola eritirmez."

1- Eb shak es-Sealib, Abdullah b. Hamid el-Vezzan'dan, o Ahmed b. Muhammed b. Cafer b. Abdillah elMnad'den, o Eb Davud Sleyman b. E'as'tan, o Eb Tevbe Rabi b. Naf' Halebden, o Muaviye b. Selam'dan,
o Zeyd b. Selam'dan, o Eb Selam'dan, o da Numan b. Beir'den yle dediini bize haber verdi:
"Ben Rasulullah (s.a.v.)'n minberinin yannda bulunuyordum. Bir kii:
"Ben haclara su datmamn dnda hibir amel yapmadma aldr etmem (Haclara sakalk yapmam bana
yeter.)" dedi. Bir bakas:
"Ben Mescid-i Haram' imar ettikten sonra hibir amel yapmadma nem vermem" dedi. Bir bakas da:
"Allah yolunda cihad etmek, sizin bu dediklerinizden daha faziletlidir" dedi. Bunun zerine mer (r.a.) onlar bu
mnakaadan men etti -ki o gn Cuma idi- ve:
"Rasulullah (s.a.v.)'n minberi yannda seslerinizi fazla ykseltmeyin. Lakin ben namaz klnca ieri girer ve sizin
bu ihtilafa dtnz hususta Rasulullah (s.a.v.)'a fetva danrm" dedi ve yle de yapt. Bunun zerine Allah
[41]
Teala bu yeti "Allah zalimler gruhunu hidyete erdirmez" ksmna kadar indirdi."
[42]
Bu hadisi Mslim, Hasan b. Ali el-Hulvan ve Eb Tevbe tarikinden rivayet etmitir.
[43]
Vahid bu haberi "Ma'mer ibn Ber'den" eklinde vermise de
dorusu "en-Nu'mn ibn Ber el-ensrr'den
olacaktr.
Ancak yet-i kerimenin "ve Allah, zalimler gruhunu hidayete erdirmez." eklinde bitmesi; anlatlan bu
hadisedekilerin " amelden hangisinin daha faziletli olduu" konusunda tartmalar ve bunlardan birini yapanlarn
zalimlerden olmamas sebebiyle eliir grnmektedir. Dolaysyla yet-i kerimenin bu sebeple inmi olmasn
makul grmeyen Kurtub yle der:
"Baz raviler, "Bunun zerine Allah bu yeti indirdi, veya bunun zerine bu yet indi." sznde gevek davranm
olmaldr. Herhalde cihadn, bu amellerin en faziletlisi olduunu bildiren Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. mer'e bu
yet-i kerimeyi okumu, ravi de bu yet-i kerimenin o anda nazil olduunu zannetmi olmaldr. Byk bir
ihtimalle Hz. Peygamber (s.a.v.), kendisine daha nceden nazil olmu olan bu yet-i kerimeyi, sylediinin bir
[44]
delili olarak okumu, deilse yet-i kerime bu hadise zerine inmi deildir.
2- Vlib rivayetiyle bn Abbs, bn Srn ve Murre el-Hemedn bu yet-i kerimenin de Hz. Peygamber (s.a.v.) in
[45]
amcas Hz. Abbs hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
bn Abbas (r.a.) Valib'nin rivayetinde yle demektedir:
"Abbas b. Abdu'l-Muttalib, Bedir Gn esir edildii vakit demiti ki:
"Siz mslman olmada, hicret etmede ve cihadda bizi getiyseniz, biz de muhakkak ki Mescid-i Haram' imar
ediyor, haclara su datyor ve esiri hrriyetine kavuturuyor idik." Bunun zerine Allah Teala bu yeti inzal
[46]
buyurdu."
[47]
Bu rivayete gre yet-i kerime, Bedr Gazvesi esnasnda nazil olan yetlerdendir.
3- Hasan-i Basri, a'bi ve Muhamned b. Kb el-Kurazi'nin rivayetlerine gre bu yet, Ali, Abbas ve Talha b.
eybe (r.a.) hakknda nazil olmutur. Bunlar vnmlerdi de Talha:
"Ben Ka'be'nin bakcsym, onun anahtar benim elimdedir. ayet istersem Ka'be'nin iinde gecelerim. Beytullah'n
perdesi de bana aittir." Abbas:
"Ben haclara su datma iine bakmaktaym." Ali de:
"Sizin bu dediklerinizi anlayamyorum. Ben hakikaten insanlardan alt ay nce namaz kldm. Ben, cihad eden bir
[48]
kimseyim." demiti. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
4- bn Sirin ve Mrre el-Hemedan'nin rivayetlerine gre ise, Ali (r.a.), Abbas (r.a.)'a:
"Hicret edip Rasulullah (s.a.v.)'a iltihak etsene" demi, Abbas (r.a.) da:
"Ben hicretten daha stn bir eyde bulunmuyor muyum? Mescid-i Haram'n bakmn yapmyor muyum?"
cevabn vermiti. Derken bu yet ve bir sonra ki "nanan, hicret eden ve Allah yolunda mallanyla, canlanyla cihad
[49]
eden kimselere Allah katnda en byk dereceler vardr. te kurtulanlar onlardr." 20. yeti indi."
5- Suyt bu diyalogun, Hz. Ali'nin Mekke'ye bir geliinde orada vukubulduu ayrntsna yer veriyor. Hz. Ali'nin
bu Mekke ziyaretinde isimlerini verdii, hicret etmeyip Mekke'de ikameti tercih eden dier baz mslmanlara:
"Hicret edip Allah'n Rasl'ne katlsanz ya." demesi ve onlarn da:
"Burada kardelerimizle, airetimizle kendi evlerimizde oturuyoruz (neden hicret edelim ki)." demeleri zerine de
Allah Teal'nn, bu srenin 24. "De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, kabileniz...size
Allah'tan, Rasl'nden ve Allah yolunda cihaddan daha sevimli ise..." yet-i kerimesini indirdiini de
[50]
kaydediyor.
[51]
6- ab'den bunun benzerini Abdrrezzak anlatt.
7- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayette o yle anlatm:
"Abduddr oullarndan Talha ibn eybe, Abbs ibn Abdlmuttalib ve Ali karlkl olarak birbirlerine vndler.
Talha:
"Ben, Ka'be'nin anahtarnn sahibiyim. Dilersem girer Ka'be'nin iinde yatarm." dedi. Abbs:
"Ben haclara su verme grevinin sikyet'in sahibiyim. Dilersem girer Mescid-i Haram'da geceler, orada yatarm."
dedi. Ali de:
"Dorusu sizin ne sylediinizi anlamyorum! Ben insanlardan alt ay nce kbleye doru namaz kldm, ben
[52]
cihadn sahibiyim." dedi de bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
8- Hasen rivayetinde bunun zerine Hz. Abbs'n:
"yle sanyorum ki haclara su vermeyi brakacam." dedii, fakat Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ona:
"Haclara su vermeye devam ediniz, hi phesiz onda sizin iin hayr vardr." buyurduu ayrntlarna da yer
[53]
verilmektedir.
"yle bir rivayet de vardr:
Hz. Ali (r.a) Abbas (r.a)'a mslman olduktan sonra:
"Amcacm, sizler hicret etmediniz. Allah'n Rasulne de katlmadnz deil mi?" deyince, Hz. Abbas:
"Ben, hicret olayndan daha stn olan bir hizmeti grmyor muydum? Allah'n evini haccedenlere su veriyor ve
Mescid-i Haram' imar ediyordum" dedi. Binenaleyh, bu ayet nazil olunca Abbas:
"Ben, haclara su datma iini terketmem gerektiini gryorum." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s):
[54]
"Sizler, haclara su datma iine devam ediniz. nk, sizin iin bu ite bir hayr vardr." buyurdu."
10- Bu karlkl vnme hadisesinin biraz sonra zikredilecei zere bu surenin 20 ve 21. yetlerin nzul sebebi
[55]
olduu da rivayet edilmitir.
11- Cabir (r.a)'in rivayet ettii Veda Hacc Hutbesi hadisinde, yle buyurulur:
"phesiz, cahiliye adetleri -haclara su verme ve Kabe hizmeti mstesna- ayaklarmn altndadr..."
Hadiste geen "mesir" kelimesi araplarn syledii, rivayet ettii, vnd, gzel grd eyler
[56]
manasnadr.
[57]
12- Abdurrazzak da, a"b'den buna benzer bir hadis tahric eder.
"Mrikler, yahudilere:
"Biz haclara su veriyor, Mescid-i Haram' da imr ediyoruz. Bu durumda, biz mi, yoksa Muhammed ile O'nun
arkadalar m daha stnz?" dediler. Bunun zerine yahudiler o mriklere:
[58]
"Siz, daha stnsnz" dediler."
"Mrikler dediler ki:
"Allahn evini tamir eden ve haclara su datan kimse, Allaha iman eden ve cihad edenden daha hayrldr.
Onlar, haremin sakinleri ve banileri olmalar hasebiyle bununla iftihar ediyor ve gururlanyorlard. Allah, onlarn
bbrlenmelerini ve haktan yzevirmelerini zikrederek buyurdu ki:
"Size yetlerimiz okunurken arkanza dnyordunuz. Yaptklarnzla bbrleniyor, geceleri toplantnzda
[59]
hezeyanlarda bulunuyordunuz."
Evet, onlar haremle vnyor, geceleri eleniyor, Kuran- Kerimi ve Rasulullah alaya alyorlard. Allah, iman
etmenin ve cihad etmenin, Beytullah tamir etmekten ve haclara su vermekten daha hayrl olduuna Mriklerin,
[60]
Allaha ortak komalaryla birlikte yaptklar amellerin, kendilerine fayda vermediini beyan etti."
15- Dahhaktan rivayet edildiine gre:
"Abbas b. Abdlmuttalib, Bedir muharebesinde esir dnce MslmanIar onu, inkrclndan ve akrabalk
balarn koparmasndan dolay ayplamlar, Hz. Ali ise daha ar szler sylemi, bunun zerine Abbas da demiti
ki:
"Bizim kt taraflarmz sylyor, iyi taraflarmz anlatmyorsunuz." Hz. Ali de:
"Sizin iyi tarafnz var m ki?" deyince, Abbas:
"Evet var. Mescid-i Haram biz imar ediyoruz. Kbenin perdedarln biz yapyoruz, haclara su datyor ve
[61]
kleleri hrriyetine kavuturuyoruz." diye cevap vermiti. te bu olay zerine bu yeti kerime nazil oldu."
20. Onlar ki iman etmiler, hicret etmiler ve Allah yolunda mallaryla canlaryla cihad etmiler; ite onlar derece
bakmndan Allah katnda en byktrler ve ite onlar fevze erenlerin ta kendileridir.
21. Rablar onlara, kendinden bir rahmet, honutluk ve ilerinde tkenmez, ebed nimetler bulunan cennetleri
mjdeler.

1- Sdd'den rivayete gre "Ali, Abbs ve eybe ibn Osman birbirlerine kar vnmler. Abbs:
"Ben en faziletlinizim; nk Allah'n evine hacca gelenlere su veririm (Sikayet grevi bendedir)." demi. eybe:
"Ben de Allah'n mescidini imar ederim." demi. Ali:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ile hicret ettim ve onunla birlikte Allah yolunda cihad ettim." demi de bunun zerine
[62]
Allah Teal bu yetleri indirmitir."
23. "Ey inananlar! Babalarnz, kardelerinizi kfr imana tercih ediyorlarsa dost edinmeyin. Sizden onlar kim
dost edinirse dorusu kendine yazk etmi olurlar."
24. De ki: "Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, kabileniz, elinize geen mallar, durgunlua
uramasndan korktuunuz ticaret, hounuza giden evler, size, Allah'tan ve Rasl'nden ve Allah yolunda cihaddan
daha sevimli ise o zaman Allah'n emri gelinceye kadar bekleyedurun. Ve Allah, fsklar gruhunu hidayete
erdirmez.

1- Kelb'nin rivayetine gre, "Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye hicret etmekle emrolununca herhangi bir kii babasna,
kardeine ve karsna yle demeye balamt:
"Biz, phesiz hicret etmekle emrolunmu bulunmaktayz." Dolaysyla insanlardan bazs bu hicret iine sratle
komu ve ondan holanm, bazsnn da kars, oluk ocuu eteine yapp:
"Allah akna bizi, senin bizi zayi edip de bizim de zayi olacamz hibir eye terk etme" demeleri sebebiyle kalbi
yumuam ve onlarla oturup kalkarak hicreti terk etmiti. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirerek bu
kimseleri azarlamtr.
Mekke'de kalarak hicret etmeyen kimseler hakknda da bu yet nazil olmu ve "Allah'n emri" kaydyla sava ve
[63]
Mekke'nin fethi kasdolunmutur."
2- Mcahid'den rivayete gre ise "hicretle emrolunduklar zaman Abbs ibn Abdlmuttalib ve Abdddr
oullarndan Talha'nn:
"Biz hicret etmiyeceiz." demeleri ve buna gereke olarak da Abbs'n:

"Ben, haclara su veriyorum.", Talha'nn da:
"Ben Ka'be'nin sahibiyim (Ka'be'nin anahtar bende)." demeleri zerine bu yet-i kerimelerin nazil olduu
[64]
belirtilmektedir."
3- Muktil'den rivayete gre "irtidad edip Mekke mriklerine katlan dokuz kii hakknda nazil olmu ve
[65]
m'minlerin onlara dostluk beslemeleri bununla yasaklanmtr."
4- Ebu Ca'fer ve Ebu Abdullah'tan rivayette ise "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'yi fethetmeye hazrland
[66]
esnada bunu Mekkelilere haber veren Htb ibn Eb Belte'a hakknda nazil olmutur."
5- Her ne kadar Rz, "Srenin Mekke'nin fethinden sonra nazil olduu" gerekesiyle bu son rivayeti mkil
grmse de Srenin Mekke'nin fethinden sonra nazil olmas ondan baz ayetlerin fetihten nce nzulne engel
deildir. Zira surenin fetihten sonra nazil olduu ifadesinden ounun fetihden sonra nazil olduu da anlalabilir.
te yandan yet, fetihden sonra ve daha nce anlan sebepler zerine nazil olmu olsa bile, "Htb ibn Eb Belte'a
hakknda nazil olmutur." ifadesi ile fetihden sonra bu yet-i kerimede anlan vasflara sahip olan Htb ibn Eb
[67]
Belte'a gibilerinin bu yetin hkm altna girdikleri de kastedilmi olabilir.
6- "Ey iman edenler, eer kfr imana tercih etmilerse babalarnz, kardelerinizi dostlar edinmeyin." yet-i
kerimesinin nzl sebebine dair gelen rivayetlerin en garibi yetin, Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olduunu syleyen
[68]
rivayettir.
7- Ebu Sleyman ed-Dimak'nin kaydettiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.). aralarndaki antlamaya ramen Kurey
mriklerinin, Huz'a'ya kar savaan Bekr oullarna yardm etmeleri ve vukubulan atmada yenilerek gelip Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den yardm isteyen Huz'allara yardm etmek zere ashabna hazrlanmalar emrini veren Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e Hz. Ebu Bekr:
"Ey Allah'n elisi, onlara, kendi kavmimize kar m yardm edeceiz?'" diye sormu da ite onun bu sorusu
[69]
zerine bu yet-i kerime inmi.
8- Feryab'nin, bni Srn ve Ali b. Eb Talib'ten rivayet ettiine gre, Hz. Ali bir ksm insanlara:
"Hicret etmeyecek misiniz? Rasulullah (s.a.)'e katlmayacak msnz?" dedi. Onlar da:
[70]
"Biz kardelerimizle, soy sopumuzla birlikte oturacaz." dediler. Bunun zerine Cenab- Hak bu ayeti indirdi"
9- Bu yet-i kerimeler, mslmanlardan bir gurup ile mriklerden bir gurubun, Mescid-i Haram' onarma,
Kabe'nin kapcln yapp, onu iyi bir ekilde koruma, haclara su verme, esirleri kurtarma gibi amellerle
vnmeleri, ilerinden bazlarnn bu amelleri, Allah'a, hiret gnne imandan, Allah yolunda cihattan daha stn
tutmalar, bazlarnn ise, Mekke'de ailesi ve aireti ile birlikte kalmay, Allah Rasl'ne hicret etmeye, ona
katlmaya, Allah'a ve Resl'ne iman etmeye, Allah yolunda cihatta bulunmaya tercih etmeleri zerine nazil
olmutur.
te yce Allah, bu yet-i kerimelerden, Allah ve Resl'ne, hiret gnne iman edilmedike, Allah elisine hicret
[71]
edip onunla birlikte cihad edilmedike, bu amelleri saymann hi bir yarar olamayacan belirtmitir.
"Mfessirler, 9/23. yet-i kerime'nin, Mekke fethedilmeden nce oray brakp Drlislam olan Medine'ye hicret
etmeyen kiileri dost edinmeyi yasakladn ve bu sebeple nazil olduunu sylemilerdir. Zira Abbas b.
Abdlmuttalib:
"Ben haclara su datyorum." Talha b. eybe de;
"Ben Kbenin sahibiyim" demiler ve
"Bizim, hicret etmemize gerek yoktur." eklinde szler sylemilerdir. Ayeti kerime de bu gibi insanlarn dost
edinilmemelerini emretmitir.
Mmin, din kardeliini esas alr. Bu kardelii soy kardeliinden stn tutar. Nitekim dier bir yette yle
buyuruluyor:
"Allaha ve hiret gnne iman eden hibir kavmin babalar, oullar, kardeleri veya akrabalar da olsa Allaha
[72]
ve peygamberine dman olanlara sevgi beslediini gremezsin."
25. Andolsm ki Allah size birok yerlerde ve Huneyn gnnde yardm etmitir. Hani, okluunuz sizi
bbrlendirmi de (okluunuzun) size bir faydas olmam; yeryz btn geniliine ramen size dar gelmi,
sonra da gerisin geri dnp gitmi (bozguna uramtnz).

1- Reb ibn Enes'den rivayet edildiine gre "Huneyn Gazvesinde 12 bin kiiye ulaan slm ordusuna bakan bir
adamn:
"Bugn biz asla azlktan (saymzn az oluundan) dolay malup olmayz." demi; bu. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
[73]
zoruna gitmi, Allah Teal da bunun zerine bu yet-i kerimeyi indirmitir."
2- bn Abbs "Bugn biz asla azlktan (saymzn az oluundan) dolay malup olmayz." diyenin Seleme ibn
[74]
Selme ibn Vak olduunu da kaydetmektedir.
"Bu sz, Allah'n Rasulnn syledii ileri srld gibi, Ebu Bekir'in syledii de ileri srlmtr. Bu sz,
Allah'n Rasulne isnad etmek son derece uzak bir ihtimaldir. Zira, Hz. Peygamber, Allah'a gveniyor ve kalbi,
[75]
dnya ve dnyev sebeplerden uzak bulunuyordu."
"Alimler, Allah'n Rasulnn ordusunun says hususunda ihtilaf etmilerdir.
At, bn Abbasn ordunun snr on alt bin olduunu sylediini belirtirken,
Katde yle demitir:
"O ordunun onikibindi. On bini, Mekke'de bulunanlar; iki bini de slm'a girerek, serbest olan esirlerden meydana
geliyordu."
Kelb ise, "bunlarn saysnn onbin olduunu" sylemitir.
[76]
Netice olarak diyebiliriz ki, askerin says ok idi. Hevazin, Sakf kabilelerinin says ise drt bin idi."
[77]
5- bn Cureyc'in Mchid'den rivayetine gre Bere Sresinden ilk nazil olan yet- kerime budur.
6- Ancak Bere Sresinden hangi yet veya yetlerin ilk nazil olduu ihtilafldr ve Srenin banda getii zere
bu hususta muhtelif rivayetler vardr. Bu cmleden olarak mesel 41. "Gerek hafif, gerekse arlkl olarak
elbirliiyle savaa kn, mallarnz ve canlarnzla cihad edin..." yetinin de ilk nazil olan yet olduu rivayet
[78]
edilmektedir.
28. Ey iman edenler, dorusu mrikler pistirler. Onun iin bu yllarndan sonra Mescid-i Haram'a yaklamasnlar.
Eer fakirlikten korkarsanz, Allah dilerse sizi yaknda kendi ltfu ile zenginletirir. Hi kukusuz Allah Alm'dr,
Hakim'dir.

1- Bu yet-i kerimenin nzul hicretin dokuzuncu senesindedir. Allah'n Rasl (s.a.v.) hac emrinin Hz. Ebu Bekr
olduu o seneki hacca Hz. Ebu Bekr ile birlikte Hz. Ali'yi de gndererek mrikler (insanlar) iinde "Bu yldan
[79]
sonra hibir mrik haccetmiyecek, Beytullah' hibir plak tavaf etmiyecek." diye iln etmesini emretmiti.
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali (r.a.)'ye, Mekke mriklerine Bere (Tevbe) sresinin ilk ayetlerini okumasn,
kendileriyle yaplm olan ahdi geri almasn, (yani iptal etmesini) ve Allah ile Raslullah'n mriklerden ber
(uzak) olduunu sylemesini emredince, mriklere hacc yolunun kapatlmas, yk tayan develerin ticaret
kervanlarnn kalmayacandan tr baz insanlar:
"Ey Mekkeliler, siz skntlarla karlaacaksnz!" dediler. te bu pheyi gidermek iin bu ayet indi. Allah bu
pheyi,
[80]
"Eer fakirlikten korkarsanz, Allah dilerse, sizi yaknda kendi fazlndan zenginletirir" buyruu ile cevaplad."
3- Said b. Cbeyr'in yle dedii rivayet edilmitir:
"Ey iman edenler, dorusu mrikler pistirler. Onun iin bu yllarndan sonra Mescid-i Harm'a yaklamasnlar."
yet-i kerimesi nazil olduunda bu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bazlarna ar geldi ve:
"Yiyeceklerimizi bize kim getirecek, mallar bize kim getirecek?" dediler de
"Eer fakirlikten korkarsanz, Allah dilerse sizi yaknda kendi ltfu ile zenginletirir." yet-i kerimesi nazil
[81]
oldu."
4- Atyye'den rivayet ediliyor:
"(Hicretin dokuzuncu ylndaki hacda) "Bu seneden sonra hibir mrik haccetmiyecek." diye iln edilince bazlar:
"Onlarn hac mevsimindeki al verilerinden (ticaretlerinden) biz de istifade ediyor, biz de bir eyler elde
[82]
ediyorduk." dediler de bunun zerine bu yet-i kerimenin tamam nazil oldu."

"Mrikler Beytullah'a gelirler, beraberlerinde getirdikleri yiyecekleri orada satarlard. Onlar, Beytullah'a
gelmekten men edilince, bu durum mslmanlara ok zor geldi. Baz mslmanlar:
"Bizim iin yiyecek nerede, gda maddelerini, ihtiya duyduumuz mallar, bize kim getirecek?" dediler. Allah
[83]
Tel bu yeti indirdi."
6- bn Abbs der ki:
"Mrikler, Beytullah'a gelmekten uzaklatklar zaman, Allah mminlere bol yamur yadrd. Bylece, toprak
[84]
verimli bir hale gelince, her trl bitki, hayr ve bereket oald."
"Allah, mrikleri Mescid-i Haram'dan uzaklatrnca eytan, mminlerin kalbine znt soktu. Onlar,
"Mrikler uzaklatktan sonra ticaret yolu kesildi. Nereden yemek bulup yiyeceiz?" eklinde vesveselere
kapldlar. Bunun zerine Allah teala buyurdu ki:
"Eer yoksullua deceinizden korkuyorsanz yaknda, Allah dilerse sizi ltfuyla zenginletirir."
Onlara, ehl-i kitaba kar savamalarn, boyun edikleri takdirde, onlardan cizye almalarn emretti ve bylece
[85]
onlar ltfuyla zenginletirdi. Yani aydan ay'a ve yldan yla alacaklar cizyelerle onlar zenginletirdi."
8- Muktil yle demektedir.
"Cidde, San'a, ve Huneyn halk mslman oldular. Bu sebeple de yiyecek maddelerini, satmak maksadyla
Mekke'ye gnderdiler. Bylece Allah Tel da, Mekke'deki mslmanlar, kfirlerle alverite bulunmaya muhta
[86]
olmaktan onlar mstani kld, buna gerek kalmad."
9- Hasan el-Basr de yle demitir:
[87]
"Allah Tel, buna karlk onlara cizye gelirini vermitir."
[88]
10- krime de buna, "Allah, onlara yamur yadrd ve bylece de mallarn oaltt" manasn vermitir.
29. Kitab verilmi olanlardan Allah'a da, hiret gnne de iman etmeyen Allahn ve Rasl'nn haram kldn
haram saymyan ve hak dini kendisine din edinmeyenlerle boyun eip kendi elleriyle cizyeyi verinceye kadar
savan.

1- Mchid'den rivayet edildiine gre "Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Rumlarla savamasn emretme
sadedinde nazil olmutur. Bu yet-i kerimenin inmesi zerine Rasulullahn (s.a.v.), Tebk seferine kt
[89]
sylenmitir."
2- Zhr'den yle rivayet ediliyor:
"Kurey kfirleri ve Araplar hakknda: "Onlarla, fitne kalmayncaya ve dini tamamen Allah'n oluncaya kadar
savan" ayeti, Ehl-i Kitap hakknda da: "Allah'a ve ahiret gnne iman etmeyenlerle... savan..." ayeti nazil oldu.
[90]
Resulullah (s.a.v.)'in vefatndan nce ilk cizye veren, Necranllardr."
3- Hasan el-Basr'den rivayet ediliyor:
"Rasulullah (s.a.v.) bu yarmada araplaryla mslman olmalar artyla -onlardan slm'dan baka ey kabul
[91]
etmedi- savat ve bu, en stn cihad oldu."
30. Yahudiler dediler ki: "Uzeyr Allah'n oludur." Hristiyanlar da dediler ki: "Mesh Allah'n oludur." Bu,
onlarn azlarnda dolaan szleridir ki, daha nce kfretmi olanlarn szne benzetiyorlar. Allah onlar kahretsin
nasl da uyduruyorlar!

1- Ubeyd bn Umeyrin olu Abdullah yle demektedir:
[92]
"Bu sz, ismi Finhs bn Azra olan bir tek yahud sylemitir."
2- Sad bn Cbeyr ve krime'nin rivayetine gre bn Abbas yle demitir:
"Sellm ibn Mikem, Nu'mn ibn Evf, Muhammed ibn Dihye, s ibn Kays ve Mlik ibnu's-Sayf, Hz: Peygamber
(s.a.v.)'e geldiler ve:
"Sana nasl tabi olalm ki sen, kblemizi terkettin ve Uzeyr'in Allah'n olu olmadn iddia ediyorsun." dediler de
[93]
bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
31. Onlar, Allah' brakp hahamlarn, rahiblerini ve Meryem olu Mesih'i rabler edindiler. Halbuki o (ilah
edindikleri) de ancak, bir olan Allah'a ibadet etmekle emrolunmulard. O'ndan baka hibir ilah yoktur. O,
bunlarn irk kotuklar her eyden mnezzehtir.

1- Rivayet olunduuna gre, "Adiyy b. Hatim, henz hristiyanken bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi. Hz.
Peygamber o esnada Bere (Tevbe) suresini okuyordu. Rasulullah (s.a.v.) bu ayete gelince, Adiyy dedi ki:
"Ben Peygamber'e "Biz, onlara tapmyoruz ki?" dedim. Bunun zerine, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Onlar, Allah'n helal kldn haram klmyorlar m. bundan dolay siz de onlar haram kabul etmiyor musunuz?
Yine o ruhban ve ahbar, Allahn haram kld eyleri helal saymyorlar m, bylece de sizler onlar helal kabul
etmiyor musunuz?" buyurdu. Ben de:
"Evet" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
[94]
"te bu onlara ibadet etmek demektir" buyurdu"
2- Adiy b. Hatim diyor ki:
"Ben, Rasulullahn yanna gittim. Boynumda altn'dan bir ha bulunuyordu. Bana dedi ki:
"Ey Adiy, bu putu karp at." Ben onun, Tevbe suresinin "Onlar, hahamlarn, papazlarn ve Meryemolu sa
Mesihi, Allah'tan baka rabler edindiler." yetini okuduunu iittim. Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul biz onlara ibadet etmiyorduk ki?" Rasulullah da buyurdu ki:
"Dikkat edin, Yahudi ve Hristiyanlar, din adamlarna tapmyorlard. Fakat onlar, hahamlar ve papazlar
[95]
kendilerine bir eyi helal klnca onu helal sayyorlard, bir eyi haram klnca da onu haram kabul ediyolard."
3- Huzeyfetl Yemana:
"Yahudi ve Hristiyanlar, Allah brakp ta hahamlarn ve papazlarn rabler edindiler." buyuruluyor. Bunlar,
haham ve papazlara tapyorlar myd?" diye sorulunca o u cevab vermitir:
"Hayr Yahudi ve Hristiyanlar, bunlara tapmyorlard. Fakat haham ve papazlar, kendilerine bir eyi helal yapnca
[96]
onlar onu helal gryorlar bir eyi haram yapnca da onu haram sayyorlard."
"Hahamlar ve papazlar, Yahudi ve Hristiyanlara, kendilerine secde etmelerini emretmemilerdir. Fakat onlar,
Allahn emirlerine aykr emirler vermiler, onlar da bu emirleri tutmulardr. Bu sebeple Allah, hahamlar ve
[97]
papazlar "Rabler" diye isimlendirmitir."
5- Rebi' b. Enes diyor ki:
"Ben, Ebul liye'den "Yahudiler ve Hristiyanlar, hahamlarn ve papazlarn rabler edindiler." yetinin manasn
sordum ve dedim ki:
"srailoullarnda bu rab edinme olay nasld?" O dedi ki:
"Hahamlar bize ne emrettiyse ona uyduk. Neyi de yasakladysa, szlerini dinledik. Halbuki bunlarn emrettikleri ve
yasakladklar eylerin hkm, Allahn kitabnda mevcuttu. nsanlar din adamlarnn telkinlerini nasihat kabul edip
[98]
aldlar ve Allahn kitabn arkalarna attlar. Bylece Allah brakp din adamlarn rabler edinmi oldular."
34. Ey inananlar! Hahamlar ve rahiplerin ou, insanlarn mallarn hakszlkla yerler. Allah yolundan alkoyarlar...

1- Bu yet, Ehl-i Kitab'n alimleri ve kitab okuyucular hakknda nazil olmutur. Bu kiiler, kendi insanlarnn
[99]
ahmak olan avam tabakasndan rvet alrlard."
34- "...Altn ve gm biriktirip Allah yolunda sarf etmeyenlere can yakc bir azab mjdele."
35. O gn, cehennem ateinde bunlarn zeri kzdrlr ve bunlarla onlarn alnlar, brleri ve srtlar dalanr.
"te bunlar, kendiniz iin biriktirdikleriniz. Tadn biriktirmi olduunuzu." denir.

1- Eb shak el-Makarri, Abdulah b. Hamid'den, o Ahmed b. Muhammed b. brahim'den, o Muhammed b.
Nusayr'dan, o Amr b. Zrare'den, o Heym'den, o Hseyn'den, o da Zeyd b. Vehb'den bize u rivayette bulundu:
[100]
"Rabeze'ye
uradmda Eb Zerr ile karlatm. Ona:
"Seni bu mekana kondurup, yerletiren sebep nedir?" dedim. Dedi ki:

"am'da bulunuyordum bu yet hakknda Muaviye ile ihtilafa dtk. Muaviye:
"Bu yet Ehl-i Kitab hakknda nazil olmutur" dedi. Ben de:
[101]
"Hayr, hem biz, hem de onlar hakknda nazil oldu" dedim.
Bylece bu hususta onunla aramzda biraz
mnakaa oldu. Muaviye, halife Osman'a beni ikyet eden bir mektup yazd. Ben de Medine'ye geldim. Derken
insanlar, sanki beni daha nce hi grmemiler gibi bama yldlar. Ben de bu durumu Osman (r.a.)'a arz ettim.
O da:
"Eer istersen, Medine'nin bir nahiyesine ekil ve bize de yakn ol" dedi. te beni bu mekana konduran sebep
[102]
budur. Eer bana Habe'li bir zenciyi emir tayin etselerdi onu dinler ve ona itaat ederdim."
[103]
Bu hadisi Buhari, Kuteybe, Cerir ve Huseyn silsilesiyle, ayrca Ali ve Heym tarikinden de rivayet etmitir.
2- Fahreddin er-Razi yukardaki rivayete ek olarak unlar nakleder:
Ebu Zerr dedi ki:
"Ben bu durumu Osman'a ikayet edince, o bana:
"Buradan biraz uzakla!" dedi. Ben de bunun zerine:
"Allah'a yemin ederim ki ben, sylediim szden geri dnmeyeceim" dedim.
3- Ahnef'in de yle dedii rivayet edilmitir:
"Medine'ye geldiimde, Ebu Zerr'i yle derken grdm:
"Kfirleri, cehennem ateinde kzdrlm bir ta ile mjdele. Bu ta, onlardan her birinin iki memesi ucuna
braklacak da, bylece o ta onun boyun kkn delip kacak, bu ekilde onun vcudunu terkedecek ve yine bu
ta, onun boyun kkne konulacak da, bylece o ta onun iki memesinin ucundan skp kacak!"
Oradakiler bunu duyunca, Ebu Zerr'i terk ettiler. Ben, yanna sokularak ona:
"Ben onlarn, senin onlara sylediinden holanmadklarn grdm" dedim. Bunun zerine o:
[104]
"Kurey'te bundan baka ne tesir uyandraca beklenebilirdi ki?" dedi."
4- Mfessirler de bu yet hakknda ihtilaf etmilerdir. Bazlarna gre bu yet sadece Ehl-i Kitab hakknda inmitir.
[105]
5- Sdd de bu yetin, Ehl-i Kble hakknda indiini sylemitir.
[106]
[107]
6- Dahhak'a gre, Ehl-i Kitab ve mslmanlar hakknda genel olarak inmitir.
7- Bu yet hakknda Ata'nn, bn Abbas'tan rivayetine gre marun ileyh; "M'minler'den olmas
[108]
kasdolunmaktadr" buyurmutur.
8- Eb'l-Hasan Ahmed b. brahim en-Neccar, Sleyman b. Eyyub-i Taberan'den, o Muhammed b. Davud b.
Sudka'dan, o Abdullah b. Mufi'den, o erik'ten, o Muhammed b. Abdillah el-Murad'den, o Amr b. Mrre'den, o
Salim b. Eb Ca'd'dan, o da Sevban'dan bize u rivayette bulunmutur:
"Bu yet nazil olduunda Rasulullah (s.a.v.):
"Altn ve gm helak olsun" buyurdu. Ashab'n:
"Peki ya hangi mal biriktirelim ey Allah'n Rasul?" demeleri zerine:
[109]
"kreden bir kalp, zikreden bir dil ve saliha bir e" buyurdu."
9- Sevban diyor ki:
"Altn ve gm biriktirenler yet-i kerimesi nazil olduunda, biz, Rasulullah ile birlikte yolculukta
bulunuyorduk. Rasulullahn sahabilerinden bazlar dediler ki:
"Altn ve gm hakknda bu hkm indi. Hangi maln daha hayrl olacan bilsek te onu mal edinsek."
Rasulullah da buyurdu ki:
[110]
"Bunlarn en hayrls, zikreden dil, kreden kalb ve kocasnn imanna (dinine) yardmc olan mmin bir e."
10- Salim bn Cad'dan rivayet edilmitir:
[111]
"Bu ayet nazil olunca. Hz. Peygamber (s.a.v.) defa, "Kahrolsun altn, kahrolsun gm!"
buyurmutur.
Bunun zerine ashb, Hz. Peygamber'e:
"Hangi mal edinelim, biriktirelim?" dediklerinde O:
[112]
"Zikreden bir dil, huu duyan bir kalb ve sizden birinize din hususlarda yardmc olan bir e" buyurdu."
37. Haram aylar ertelemek, ancak kfrde ileri gitmedir. Onunla kfirler artlr, onlar bunu bir yl hell, bir yl
haram sayarlar ki, Allah'n haram kldna sayca uysunlar da, (varsn) Allah'n haram ettiini hell klm olsunlar!
Bu suretle de onlarn amellerinin ktl kendilerine sslenip gzel gsterildi. Allah kfirler toplumunu hidayete
erdirmez.

1- Ebu Mlik'ten rivayet edildi:
"Araplar, seneyi on ay yaparlar, Safer'i Muharrem klarlar ve onda haram helal addederlerdi. Bunun zerine
[113]
Allah Tel bu yeti indirdi."
2- bn Abbas (r.a.) yle demektedir:
"Onlar, haram aylardan hell addettikleri ayn yerine, helal olan aylardan birisini haram yapyorlard. Yine onlar,
hell olan aylardan haram kldklar ayn yerine haram aylardan birisini hell yapyorlard. Bunu, haram aylarn
says drt olsun ve Allah'n zikrettii hususa uysun diye yapyorlard. te bahsedilen (uymak) tabirinden maksat
[114]
budur."
"Araplar cahiliye dneminde, haram aylarnda birbirlerine kzmaz ve dokunmazlard. yle ki kii babasn ldren
kimseyle karlasa ona elini kaldrmazd. Kinane oullarndan "Kalmez" isimli bir kimse bu duruma dt.
"Suluyu bize getirin." dedi. Onlar da:
"Bu ay Muharrem ay'dr." dediler. O da:
"Bu yl Muharrem ay'n erteleriz. Her iki ay da Safer ay olur. Gelecek ylda ise onu kaza ederiz. Her iki ay da
Muharrem ay' olur" dedi. Onlar da sylediklerini yaptlar. Ertesi yl olunca dedi ki:
"Safer aynda sava yapmayn. Onu Muharrem ay ile birlikte haram ay sayn. Bunlar iki haram ay'dr. Geen yl,
[115]
Muharrem ayn ertelemitik. Bu yl onu kaza ediyoruz..." te bunun zerine bu yet nazil oldu."
38. "Ey inananlar! Size ne oldu ki, "Allah yolunda, savaa kn" dendii zaman yere kp kaldnz? Oysa dnya
hayatnn geimi ahrete gre pek az bir eydir."

1- bn Abbasdan bu ayetin, Tebk Gazvesi ile ilgili olarak nazil olduu rivayet edilmitir.
Hz. Peygamber (s.a.v.) Taifden dnnce Medinede ikamet etti ve Bizans ile cihd edilmesini emretti. O vakit ise,
scan ok iddetli olduu ve Medine'deki meyvelerin geliip olgunlat bir zaman (hasad zaman) idi. Bylece
ashb, Bizans ile savamay gzlerinde byttler ve onlar ok byk grdler. te bundan dolay bu ayet nazil
[116]
oldu.
2- Bu ayet, Tebk Gazvesine tevik ve bu gazveden geri kalanlar bu geri kalmalarndan dolay azarlamak iin
inmitir. Allah'n Rasl (s.a.v.) Taif ve Huneyn seferinden dndkten sonra Medine-i Mnevvere'de ksa bir
ikametin ardndan hicretin dokuzuncu senesi Receb aynda Rumlarla savamak zere cihad ile emrolundu ve
seferberlik iln etti. Ancak zaman gazveye gitmek iin en uygunsuz zamand: lkede ktlk ve kuraklk vard,
scaklar ok iddetliydi; hurma ve meyveler olgunlamt ve insanlara glgenin ho geldii bir mevsimdi. Bir de
gidilecek mesafe ok uzak, zerlerine gidilecek dmanlar ok kalabalkt. Dolaysyla gazveye kmak insanlarn
gzlerinde byd, glgede, evlerinde, oluk ocuklaryla kalmak daha sevimli, savaa kmak da zor geldi. Allah
[117]
Teal, insanlarn savaa kmada ar davrandklarn bilince ite bu yet-i kerimeyi indirdi.
"Bu ayet, Fetihten sonra insanlar, Tebk harbi ile emir olunduklar zaman indi. Onlar yaz aynda, hurmalarn
glgelerinin koyulat, meyvelerin olgunlat, glgelerin arzu edildii zaman kmakla emir olundular. kmak
[118]
onlara ar geldi. Allah Tel bu yeti indirdi."
4- Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'nin fethinden bir sene sonra, hicretin dokuzuncu ylnda Tebk'e ktna gre bu
yet ve Tebk Gazvesi hakknda nazil olan dier yet-i kerimeler hicretin dokuzuncu senesi nazil olan yetlerden
[119]
cmlesindendir.
39. Eer emrolunduunuz bu cihada elbirlik kmazsanz Allah sizi pek ackl bir azaba duar eder. Yerinize sizden
baka bir kavmi getirir. Siz O'na hibir surette zarar veremezsiniz. Allah her eye hakkyla kadirdir.

1- Necdet bni Nef'den rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Ben bu yeti bni Abbas'a sordum. bni Abbas (r.a.) dedi ki:
"Raslullah araplarn savaa kmalarn istedi. Onlar bunda ar davrandlar. Allah Tel, bu yeti indirdi,
[120]
onlardan yamuru tuttu, bu onlarn azab oldu."
2- Hasan el-Basr dedi ki:
[121]
"Allah, o ashabn bana gelen azab en iyi bilendir."
3- Tebk gazvesi, yaz mevsiminin en scak gnlerinde, meyvelerin olgunlat bir zamanda vuku bulmutu. Bu
yzden baz kimseler, savaa kacak yerde, aalarn glgelerinde dinlenmeyi arzuluyorlard. Bu sefer de Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e katlmayanlar, mminlerden ve mnafklardan olmak zere iki grup idiler. Mnafklar
birbirlerine;
"Bu scakta sefere kmayn", diyerek, orduya katlmayp geri kalmak iin birbirlerini tevik ediyorlard. Bunun
zerine Allah seferden geri kalan mminleri knamak zere Tevbe sresinin 39 ve 40. yetlerini inzal
[122]
buyurdu."
4- Bu ayetlerin, Mekke'nin fethinden bir yl sonra, hicr 9'uncu ylda meydana gelen Tebk gazvesine peygamber
tarafndan yaplan arya gevek davrananlar azarlama mahiyetinde indii hususunda herhangi bir ihtilaf yoktur.
Aratrmaclar, halkn Rumlarla cihad iin dzenlenen Tebk gazvesine kmakta gevek davranmalarn u
sebeblere balarlar:
1- Ktlk.
2- Mesafenin uzakl ve dier gazalarda olduu gibi, uzun bir hazrlk yaplmasna duyulan ihtiya.
3- O dnemde, Medine'de mahsullerin olgunlam olmas.
4- Ar scaklar.
[123]
5- Bizans ordusunun ok kalabalk olmas.
40. Eer siz O'na yardm etmezseniz, (bilin ki) kfirler onu iki kiiden biri olarak Mekke'den kardklar zaman,
bizzat Allah O'na yardm etmiti. Hani O ikisi maarada iken Peygamber, arkadana. "Tasalanma, hi phe yok ki
Allah bizimle beraberdir" diyordu. Allah da O'nun zerine sekinetini indirdi, onu grmediiniz ordularla teyid etti
ve kfirlerin kelimesini alaltt. Allahn kelimesi ise ok ycedir. Allah aziz ve hakimdir.

1- Alimler yle anlatmlardr:
"Kureyliler ile dier Mekkeli mrikler Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ldrme hususunda anlamlard. Bunun zerine,
"Hani bir zaman o kfirler, seni tutup balamak veya ldrmek yahut yurdundan karmak iin sana tuzak
[124]
kuruyorlard"
ayet-i kerimesi indi. te bundan dolay Allah Tel, Hz. Peygamber (s.a.s.)'e,
"Hz. Ebu Bekir (r.a.) ile birlikte, gecenin ilk saatlerinde kp Sevr Maaras'na gitmesini emretti. Binenaleyh
ayetteki, "Kfirler onu kardklar zaman..." ifadesiyle, onlarn onu ekip gitmeye mecbur brakmalar
kastedilmitir. Hz. Peygamber (s.a.v..) de. Hz. Ebu Bekir (r.a.) ile birlikte, gecenin balangcnda kp maaraya
gittiler. Bylece Hz. Peygamber (s.a.v.), kararts kfirlerin kendisini aramalarna mani olsun diye Hz. Ali (k.v.)'ye.
yatanda yatmasn emretti. Bylece Hz. Peygamber (s.a.v.) arkada Hz. Ebu Bekir ile birlikte, Allah'n gitmelerini
emrettii yere ulat. O ikisi, Sevr Maarasna varnca, orada ne olup olmadn aratrmak iin, nce Hz. Ebu
Bekir ieri girdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de, ona:
"Sana ne oluyor?" deyince, Hz. Ebu Bekir:
"Anam babam sana feda olsun (y Rasulallah), maaralar yrtc hayvanlarn ve haeratn snadr. Eer burada
birey varsa, o, senin deil, benim bama gelsin" dedi. Maarada bir delik vard. Hz. Ebu Bekir (r.a.) oradan Hz.
Peygambere zarar verecek birey kmasn diye, topuunu onun zerine koydu. Mrikler onlarn izlerini srp
maaraya yaklatklarnda, Hz. Ebu Bekir (r.a), Hz. Peygamber (s.a.v.) iin endieye kaplarak alad. te o zaman
[125]
"Tasalanma, Allah bizimledir"
dedi. Hz. Ebu Bekir:
"Gerekten Allah bizimle mi? deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Evet" dedi. Bunun zerine, Hz. Ebu Bekir (r.a.), yanandaki gz yalarn silmeye balad.
Hasan el-Basri'den rivayet edildiine gre, o, Hz. Ebu Bekir (r.a.)'in maaradaki alayn hatrlaynca alyor,
onun gzyalarn siliini hatrlaynca da, kendisi de gz yalarn siliyordu.
Yine rivayet edildiine gre, mrikler maarann -stnde belirince Hz. Ebu Bekir (r.a), Allah'n Rasul iin tir tir
titreyerek:
"Eer bugn senin bana birey gelirse, Allah'n dini yok olur" dedi. Bunun zerine Raslullah
"Sen, ncleri Allah olan iki kii hakknda ne dnrsn? (ne tasalanyorsun?)" buyurdu.
Rivayet edilmitir ki, Hz. Peygamber (s.a.v.) maaraya girince, Hz. Ebu Bekir bir tutam ot alarak maarann nne
koydu. Allah iki gvercin gnderdi ve o iki gvercin, maarann giriinde o otlarn zerine yumurtladlar. Bir
rmcek de, maaramn kapsna an dokudu. Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Allah'm! Sen onlarn gzlerini kr et" diye dua etti. O kfirler maarann etrafnda dnp dolatlar ama hi
[126]
kimseyi gremediler."
"yet-i Kerime, Rasulullah (s.a.v.)'in Mekke'den Medine'ye hicretini bahis mevzuu etmektedir. Hicret, slm
tarihinde bir dnm noktas ve en nemli olaylardan bir tanesidir. zet olarak yle cereyan etmitir:
Mekke'de mslmanlara mrikler tarafndan ikenceler, ktlkler yaplyordu. Bu sebeple Mslmanlarn bir
ksm Habeistana hicret etmiti. Daha sonralar, Medine'de bulunan Evs ve Hazre kabilesinden, slmiyeti kabul
edenler oalnca, Mslmanlar, Raslullah'n msaadesiyle Medine'ye hicret etmeye ve orada nemli bir g
haline gelmeye baladlar. Mekkeli mrikler bu durumdan endielendiler. Rasulullahn da oraya giderek
Mslmanlarn bana gemesi halinde kendileri iin ok tehlikeli olacan dnerek Drn-nedve denilen yerde
toplanp durumu mzakere ettiler. Ve Ebu Cehl'in teklifiyle Rasulullah ldrmeye karar verdiler. Bu durumu
Cebrail (a.s.) Rasulullaha bildirdi. Ve Medineye hicret etmesine Allah tealann msaade buyurduunu tebli etti.
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) o gece, Hz. Aliyi kendi yatana yatrarak evinden kt ve evinin etrafnda
bekleyen kfirlerin yzne bir avu toprak serpti. Bylece kfirler kendisini gremediler Doruca Hz. Ebubekir'in
evine gitti ve beraberce hicret edeceklerini syledi. Hemen bir klavuz tutuldu ve gn sonra develeri alp Sevr
dana gelmesi sylendi.
Rasulullah (s.a.v.) ile Hz. Ebubekir o gece ehirden karak Mekke'ye bir saat mesafede bulunan Sevr dana
gittiler. Ve orada bulunan maaraya sndlar.
Ertesi sabah mrikler, Rasulullahn Mekke'den ayrlm olduunu renince onu aramaya baladlar. Her taraf
aryorlard. Sevr dana kadar da geldiler. Fakat maarann azna, Allahn takdiriyle rmcek an germi bir ku
da oraya yuva yapmt. Bu durumu gren mrikler, bu maarada kimsenin bulunamayacan dnerek ieriye
girmediler. Bylece Rasulullah ve arkada mriklerin saldrsndan kurtuldular.
Rasulullah (s.a.v.) ile Hz. Ebubekir, gn sonra, klavuzun getirdii develere binerek Medine'ye doru yola
ktlar...
te bu maarada bulunduklar srada Hz Ebu Bekir, maarann azna kadar gelen mriklerin, kendilerini grecei
endiesine kaplarak demiti ki:
"Ey Allahn Rasul, eer bunlardan biri ayan biraz daha kaldracak olsa bizi grecekler." Rasulullah (s.a.v.) de
buyurmutur ki:
[127]
"Ey Ebubekir, ncleri Allah olan iki kii hakknda ne dnebilirsin?"
Yani, Allah bizimle beraberdir hi
endie etme.
yet-i kerime, Rasulullahn, hicret srasnda Allah tealann himaye ve ltfuna mazhar oluunu gsterdii gibi Hz.
[128]
Ebubekir'i de anarak onun mertebesinin yceliine de iaret buyurmaktadr."
41. "steyen, istemeyen, hepiniz savaa kn. Allah yolunda mallarnzla, canlarnzla cihat edin. Bilirseniz bu sizin
in hayrldr."

1- Allah teala mminlere, zor veya kolay olsun, isteyerek veya zoraki olsun, her tr artlarda, Allah yolunda
[129]
mallaryla canlaryla savamalarn emretti.
2- Bu yet, sanat, ba-bahe ileri, megale ve danklk sebebiyle mazeret beyan edenler hakknda inmitir. Allah
Teala ise durumlarna gre savaa kmalarndan te onlar asla mazur saymad.
3- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Amr. b. Mutrr'dan, o brahim b. Ali'den, o Yahya b.
Yahya'dan, o Sfyan b. Uyeyne'den, o bn Cud'an'dan, o da Enes'ten bize u rivayette bulundu:
"Eb Talha bu yeti okuyup dedi ki:
"Allah Teala'nn hibir kimsenin mazeretini dinleyip kabul ettiini, bylece o kiinin mcahid olarak am'a sefere
[130]
kp sonunda ldn iitmiyorum."
4- Sdd de unu sylyor:
"ri yar iman bir zat olan Mikdad b. Esved, Rasulullah (s.a.v.)'a gelip bu halinden ona yaknd ve kendisine
[131]
savaa kmamak iin msade etmesini istedi. Derken Mikdad hakknda bu yet nazil oldu."
Ayet-i kerimenin "Gerek hafif, gerek arlkl olarak savaa kn..." ifadesi de bu duruma uygun
[132]
dmektedir.
5- Bu yet nazil olunca insanlara pek zor geldi ve bu yzden Allah Teala bu yeti nesh edip "Gszlere, hastalara
ve sarfedecek bir eyi bulunmayanlara, Allah ve peygamberine bal kaldklar mddete sorumluluk yoktur. yi
davarananlara sorumluluk olmaz. Allah balayandr, merhamet edendir." 91. yeti indirdi.
Sonra da Tebk Sava'ndan geri duran mnafklar hakknda "Kolay bir kazan, normal bir yolculuk olsayd sana
uyarlard, fakat klacak yol onlara uzak geldi, kendilerini helak ederek, "Gcmz yetseydi sizinle beraber
kardk" diye Allah'a yemin edeceklerdir. Allah, onlarn yalanc olduunu elbette biliyor." 42. yetiyle "Aranzda
savaa km olsalard, ancak sizi bozmaa alrlar ve fitneye drmek iin aranza sokulurlard, iinizde
onlara kulak verenler var. Allah kendilerine yazk edenleri bilir." 47. yetini indirmitir.
Rasulullah (s.a.v.) yola ktnda askerini Seniyyet'1-Veda' isimli tepede tanzim etti, Abdullah b. Ubeyy kendi
askerini Seniyyet'l-Veda'dan daha aada bulunan Z Cdde'de tanzim etti ve iki grup ordu beraber olmad.
Nihayet Rasulullah (s.a.v.) orduyu yrtnce Abdullah b. Ubeyy, mnafklar ve kalbinde phe olanlarla beraber
Rasulullah'tan ayrlp, savaa gitmediler. Bunun zerine Allah Teala peygamberini teselli etmek zere yetini
[133]
indirdi."
6- Hadram'den rivayet edildiine gre "insanlardan bazlarnn hasta veya yal olmas dolaysyla "Eer ben bu
[134]
sefere katlmazsam herhalde gnahkr olmam." demesi zerine bu yet-i kerime inmitir."
7- Mchid der ki:
"Mekke'nin fethi, Huneyn ve Taif savalarndan sonra yaz mevsiminde Tebk Gazvesine kmak zere seferber
olmakla emrolunmulard. O srada scaklar iddetliydi, hurmalar toplanmt, meyveler olgunlamt. Scaklar
sebebiyle herkes glgelere ekilmi, nefisler glgeyi ister olmutu. te btn bunlardan dolay yeni bir sefere
kmak insanlara zor geliyor ve:
"Bizden ar olanlar var, ihtiyal olan var, yoksul olan var, ii olan var, ii dank ve ok olan var." diyorlard.
[135]
te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
8- Sfyn es-Sevr'nin babasndan, onun da Ebu'd-Duh Mslim ibn Sabh'den rivayetine gre "Bere Sresinden
[136]
ilk nazil olan bu yet-i kerimedir."
[137]
9- Bu, Ebu Mlik el-fr'den de rivayet edilmitir.
10- Eb Talha'dan rivayet edilmitir:
"Hffen ve Siklenin manas, gen ve yal, Allah hi kimsenin zrn dinlemez demektir. Sonra O (Eb Talha),
[138]
am'a gitti, savat ve ldrld."
11- Bu ayet, mal mlk, ii olduu iin mazeret ileri sren kimseler hakknda indi. Allah ne olursa olsun, onlardan
[139]
cihada gitmelerinden baka bir ey kabul etmedi.
12- bn mmi Mektm'un, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Benim de savaa kmam gerekir mi?" dediinde, Hz. Peygamber'in de:
"Sen ya hafifsin, ya da ar, "sakl"sin..." dedii, bunun zerine bn mm Mektm'un, ailesine dnerek silahn
kuand ve Hz. Peygamber'in nnde bekledii; bunun zerine de Cenb- Hakk'n:
[140]
[141]
"mya gre bir hare, darlk ve gnah yok"
ayetinin nazil olduu rivayet edilmitir."
"Bir kimse yle diyebilir:
"Alimler, bu ayetin Tebk Sava hakknda nazil olduu ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in geride, baz kadn ve
erkekleri brakt hususunda ittifak etmilerdir. Bu durum, cihdn, farz- ayn deil, farz- kifayeden olduuna
delalet eder. yleyse Hz. Peygamber'in savaa katlmasn emrettii herkesin, ister hafif, isterse ar olarak savaa
katlmas gerekir. Ama, Hz. Peygamber'in orada kalmalarn emrettii kimselerin de, orada kalmalar ve savaa
[142]
itirak etmemeleri gerekir. Byle olmas halinde, ayetin mensh olduunu sylemeye gerek kalmaz."
42. Eer kolay bir kazan ve orta (uzaklkta) bir sefer olsayd elbette senin arkana derlerdi. Fakat zorluk onlara
uzak geldi. Kendilerini helak edercesine "Gcmz yetseydi herhalde biz de sizinle birlikte kardk." diye yemin
edeceklerdir. Allah biliyor ki onlar muhakkak yalanclardr.

1- Yce Allah mazeretleri olmad halde varm gibi gstererek, Tebk gazvesine katlmamak iin Hz. Peygamber
(s.a.v.)den izin isteyip yerlerinde kalan mnfklar knamak zere Tevbe sresinin 42-50. yetlerini inzal buyurdu.
[143]
2- Mfessirler bu yet-i kerimenin, Tebk Gazvesine katlmyarak geride kalan mnafklar hakknda nazil olduunu
sylemilerdir. Bu kimseler, eitli bahaneler ileri srerek cihattan geri kalmlar ve bu davranlaryla Rasulullah
kandrdklarn zannetmilerdi. Allah teala bunlarn i yzn, Peygamberine bildirerek, bahanelerinin yersiz
[144]
olduunu ve iddialarnda yalanc olduklarn aklad.
43. Allah seni affetsin! Dorular sana besbelli olup yalanclar bilmeden nce neden onlara izin verdin?

1- Mchid der ki:
"Bu yet-i kerime, "Raslullah'tan (Tebk Gazvesine katlmamak iin) izin isteyin. Eer size bu sefere katlmama
izni verirse oturun, sefere katlmayn; izin vermezse yine oturun ve sefere katlmayn." diyen kimseler hakknda
[145]
inmitir."
2- Amr ibn Meymn el-Ezd'den rivayet edildiine gre o yle demi:

"Raslullah (s.a.v.), kendisine haklarnda herhangi bir emir gelmemiken iki ey yapmt. Bunlar: Tebk
Gazvesinden geri kalmalar hususunda mnafklara izin vermesi ve Bedr esirlerinden fidye almas. Allah Teal
[146]
bunlardan birincisi hakknda daha sonra bu yet-i kerimeyi indirdi."
[147]
3- Bu, ayn zamanda Katade'den de rivayet olunmutur.
4- Baz alimler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evla olan terkettiini, Allah Tel'nn da aff uyar eklinde bir hitapla
belirttiini ve buna "nazike azarlama" dendiini sylemilerdir. Resulullah (s.a.v.) onlara vahiy nazil olmadan izin
[148]
vermiti.
5- Yce Allah mnafklar knad bu yetler arasnda, baz kimselere, mazeretlerinin gerek olup olmadn
aratrmadan, sefere katlmalar hususunda izin verdii iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i knamaktan da geri
[149]
kalmad.
6- Katade diyor ki:
"Allah teala bu yet-i kerime'de, savaa katlmamak iin bahaneler uydurup izin isteyenlere izin verdii iin
Rasulullah knam ancak bundan sonra Nur suresinin u yetini indirerek bu gibi insanlara izin verip vermemekte
Rasulullah serbest brakmtr.
[150]
"... Eer onlar, baz ileri iin senden izin isterlerse ilerinden dilediine izin ver."
45. Senden ancak Allah'a ve hiret gnne inanmyanlar ve kalbleri pheye dp phelerinde bocalayanlar izin
isterler.

1- bn Abbs'tan rivayete gre "bu yet-i kerime de herhangi bir zr olmakszn Tebk'e katlmamak zere izin
isteyen mnafklar hakknda nazil olan yetler cmlesinden olup baz rivayetlerde bunlarn 39 kii olduklar da
[151]
kaydedilmitir."
46. Eer onlar kmak isteselerdi elbette bunun iin hazrlk yaparlard. Fakat Allah onlarn davranlarn irkin
grd de kendilerini sefere kmaktan alkoydu ve onlara: "Oturun oturanlarla beraber." denildi.
47. Eer onlar da aranzda km olsalard size er ve fesad artrmaktan baka bir ey yapmazlar ve aranza
muhakkak bir fitne sokmak isteyerek koarlard. inizde onlara iyice kulak verenler de var. Allah, zalimleri ok iyi
bilendir.

[152]
1- Bu yet-i kerimeler de Tebk Gazvesi hakknda nazil olan yetlerdendir.
2- bn shak'tan rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, Tebk Gazvesine kmamak iin mazeret bildirerek izin
isteyenler soylu kimselerdendiler, Abdullah ibn beyy ibn Sell ve Cedd ibn Kays da onlardan olup kavimleri
iinde erefli kimselerdi. Allah, bunlarn kp mminlerin ordularn ifsad edeceklerini bildii iin bunlar,
[153]
yerlerinde brakm ve savaa kmalarn nasibetmemitir."
3- Sudd der ki:

"el-Mikdd ibnu'l-Esved ok iri ve iman birisiydi. Raslullah (s.a.v.)'a geldi ve bu durumundan ikyetle
kendisine gazveye katlmama konusunda izin vermesini istedi ve onun hakknda bu yet-i kerime nazil oldu. Ancak
bu yet-i kerime insanlara ar geldi de Allah Teal bunu neshederek Tevbe: 9/91 yet-i kerimesini indirdi. Bundan
sonra da Tebk gazvesinden geriye kalan (ve bu gazveye katlmyanlar) hakknda da Allah Teal Tevbe: 9/42 ve
[154]
Tevbe: 9/47 yetlerini indirdi."
4- Raslullah (s.a.v.) Tebuk gazvesi iin Medine-i Munevvere'den hareketinde ordughn Seniyyetu'l-Ved'da
kurdu. Abdullah ibn Ubeyy de Seniyyetu'l-Ved'dan aada Zi'l-Hdde'de ordugh kurdu. Onun ordughndaki
insan says Hz. Peygamber (s.a.v.)'inki ile kyaslanrsa iki ordughn az olan deildi. Raslullah (s.a.v.) hareket
edip Tebuk'e doru yrynce Abdullah ibn Ubeyy beraberindeki mnafklar ve phe ehli ile birlikte geri kald.
te bunun zerine Allah Teal Peygamberini teselli etmek zere "ayet sizinle birlikte km olsalard sizin
[155]
kaybnz artrmaktan baka bir ie yaramazlard..." yet-i kerimesini indirdi."
48. Andolsun ki onlar daha nce de fitne aramlar ve sana kar bir takm iler evirmilerdi. Nihayet hak ortaya
kt ve onlar istemedikleri halde Allah'n emri galip geldi.

1- bn shk'n Zhr, Yezd ibn Rmn, Abdullah ibn Eb Bekr, Asm ibn mer ibn Katde ve bakalarndan
rivayetine gre "Allah'n Rasl (s.a.v.), mslmanlara, Rumlarla savaa kmak zere hazrlanmalarn emretti.
Bunu yle bir zamanda emretti ki insanlar iin savaa kmak zordu; scaklar iddetli, havalar kurak, meyveler
olgunlam, glgeler daha ok sevilir, insanlar glgelerde meyveleriyle kalmay sever, iinde bulunduklar rahat
halden dar kmaktan holanmazd. Halbuki daha nce Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gazveye karken kaca yeri
ya sylemez, ya da kinaye yollu syler, sylediinden baka bir yere ynelir; gazveye kaca hedefi gizlerdi, Bu
sefer ise yle yapmayp tam tersine hedefi aklad. nk mesafe uzakt, sefere kmak iin en uygun olmyan
zamand, dman kuvvetli ve oktu. Savaa klacak yeri aklad ki insanlar kendilerini ona gre hazrlasnlar,
hazrlklarn ona gre yapsnlar. Dolaysyla insanlara cihad emredip, Rum zerine sefere kmakta olduklarn
onlara haber verdi. nsanlar, savaa gidilenler Rumlar olduu ve onlar da kuvvetli ve kalabalk grdkleri iin
istemeye istemeye hazrlandlar. Raslullah (s.a.v.) bu seferde ii sk tuttu, insanlara acele etmelerine emretti,
zenginleri, Allah yolunda harcamada bulunmaya, gazilerin masraflarn stlenmeye tevik etti.
Sefere klnca Raslullah ordughn Veda tepeleri zerine, Abdullah ibn beyy ibn Sell de ordughn ondan
aada Zi'1-Hidde'de Cebne da eteklerinde kurdu. Onun ordugh kalabalk olmas bakmndan iki ordughn az
olan deildi. Allah'n Rasl (s.a.v.) ordughndan hareketle yola knca Abdullah ibni beyy ibn Sell, mnafk
ve phe ehliyle birlikte geride kald. Abdullah ibn beyy bn Sell, Avf ibnu'l-Hazrec oullar kardei; Abdullah
ibn Nebtel, Amr ibn Avf oullar kardei; Rifa ibn Yezd ibn Tbut ise Kaynuk' oullar kardei olup her de
mnafklarn byklerinden, slm'a ve mslmanlara tuzak kurmaya alan kimselerden idiler. te onlar
[156]
hakknda Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Sad ibn Cbeyr ve bn Creyc'den "Bu yet-i kerime ile, Akabe gecesi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e suikast
[157]
hazrlyan 12 mnafk kastedildii rivayet edilmise de
Biraz ilerde gelecei zere sahih olan, bunlar hakknda
[158]
bu srenin 74. yeti olan "Onlar, baaramyacaklar bir eye yeltendiler..." yetinin nazil olduudur."
49. "Onlardan, "Bana izin ver, beni fitneye drme" diyen vardr. Bilin ki onlar zaten fitneye dmlerdi.
Cehennem, inkr edenleri phesiz kuatacaktr."

1- Bu yet mnafk Cedd b. Kays hakknda inmitir. Rasulullah (s.a.v.) Tebk Gazvesi iin hazrlk grmeye
balaynca bu mnafa dedi ki:
[159]
"Ya Eba Vehb, Ben Asfar
ile, karlnda onlardan kleler ve cariyeler elde edecein zorlu bir savaa itirak
etmez misin?" Mnafk Cedd yle cevap verdi:
"Ey Allah'n Rasul, kavmim ok iyi bilir ki ben kadnlara ok dkn, ak bir adamm. Sarn Rum kzlarn
grdm takdirde onlara tahamml edemeyeceimden gerekten korkuyorum. O kadnlar yznden beni fitneye
drme. Sen'den ayrlp Medine'de oturmama izin ver de sana malmla yardm edeyim." Bu sz zerine Rasulullah
(s.a.v.), ondan yz evirdi ve:
"Sana izin verdim" buyurdu. te bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
Bu yet nazil olunca Rasulullah (s.a.v.) Ben Seleme Kabilesi'ne -ki Cedd de o kabiledendi-:
"Ey Seleme Oullar, sizin ulunuz kimdir?" buyurdu. Onlar da:
"Cedd b. Kays'tr, ne var ki o, cimrinin, korkan tekidir" dediler. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Cimrilikten daha byk bir hastalkl olan kimdir? Bilakis sizin ulunuz, beyaz tenli, cmert bir delikanl olan Bir
b. Bera b. Ma'rur'dur."
[160]
(baka bir rivayette Amr ibnu'l-Cemh)'dur." buyurmu
te bu zat hakknda Rasulullah (s.a.v.)'n airi olan Hassan b. Sabit u iiri inad etmitir:
"Rasulullah (s.a.v.) -ki hak, bu sz bizden diyen kiiye ulaacaktr-:
"Kimi ulu sayarsnz" buyurdu. Biz de kendisine:
"imizde kendisini cimri tandmz, ok uursuz, yaramaz birisi olan Cedd b. Kays'tr" dedik. Buyurdu ki:
"Cedd'i yerdiiniz eyden daha byk dert nedir?"
Ve Rasulullah (s.a.v.), bir baka eli vp yceltti. bn Bera'y cmertlii sebebiyle ulu kii ilan etti. Bylece ba,
iyilik sahibi olan Bir, seyyid klnmay hak etti. Kendisine sefaret heyeti geldii zaman maln alabildiine harcad.
Ve dedi ki:
"Malm alnz. Zira o mal, yarn tekrar geri dnecektir."
[161]
Bu yetten sonra gelen yetler 60. yete kadar mnafklar hakkndadr."
[162]
2- bn Zeyd'den rivayette ise bu Cedd ibn Kays'n mnafklardan olduu belirtiliyor.
"Raslullah (s.a.v.) Tebk harbine kmak istediinde, Cedd bni Kays'a:
"Ey Cedd bni Kays, Ben Asfar ile zorlu bir savaa itirak etmez misin?" buyurdu. Cedd bni Kays:
"Ya Raslallah, ben kadnlara dkn biriyim. Ben ne zaman Ben Asfarn kadnlarndan grrsem,
[163]
fitneleniyorum. Bana izin ver fitneye dmeyeyim." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
[164]
4- Bunun benzerini bn Merduyeh ve bnu Eb Hatim Abdullah bni Cbir'den rivayet etti.
5- Zhri, Yezid, Abdullah ve simin rivayetlerine gre, Peygamberimiz, Cedd b. Kays'n, Tebk seferi iin
hazrlanmasn isteyerek yle buyurmutur.
"Ey Cedd, bu sene Rumlarn cellatlarna kar savaa var msn?" Cedd ise yle cevap vermitir:
"Ey Allahn Rasul bana izin ver, beni fitneye drme. Vallahi kavmim, kadnlara benden daha dkn birisinin
olmadn ok iyi bilir. Korkuyorum ki Rum kadnlarn grnce sabredemem."
Bunun zerine RasululIah (s.a.v.) ondan yz evirerek:
[165]
"Haydi sana izin verdim." buyurmutur, ite bu olay zerine bu yet nazil olmutur."
"Neb Aleyhis-selm:
"Harp edin, Ben Asfarn kadnlarndan ganimetlenin." buyurdu. Mnafklardan baz insanlar:
[166]
"O, sizi kadnlarla fitneliyor." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
7- yle anlalyor ki Tevbe: 9/46-59 yetleri hep bir siyak zere; Tebk seferine katlmyan mnafklar hakknda
[167]
nazil olmu olan yetlerdir.
50. Eer sana bir iyilik eriirse bu onlar fenalatrr. Bir ktlk eriirse de derler ki: "Biz, nceden tedbirimizi
almzdr." Ve sevinerek dnp giderler.

1- Cbir ibn Abdullah'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Tebuk Gazvesine katlmyarak Medine'de geri kalan mnafklar, Hz. Peygamber ve beraberindeki m'minler
ordusu hakknda: "Muhammed ve ashab byk skntya uradlar, helak oldular." gibi asl astar olmyan kt
haberler yaymaya balamlar. Daha sonra Hz. Peygamber ve ordusunun selmette olduklar mealinde onlar
yalanlyan haberler gelince bu mnafklar zm, onlarn fenasna gitmi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[168]
kerimeyi indirmitir."
53. De ki: 'Gerek istekli, gerek isteksiz olarak infak edin, nasl olsa kabul edilmiyecektir. nk siz gerekten
fsklar topluluu oldunuz."
54. Verdiklerinin onlardan kabul edilmesini engelleyen udur: Onlar, Allah'a ve Rasl'ne kfretmilerdir. Namaza
tembel tembel gelirler ve mallarn da istemeye istemeye infak ederler.

Bu yet-i kerimeler de yukarda bahsi geen Cedd ibn Kays hakknda nazil olmutur.
1- bni Abbas'tan rivayet edildi:
"Ced b. Kays:
"Ben kadnlar grdm zaman sabredemem, fitneye derim. Fakat sana malmla yardm ederim" dedi. Bunun
zerine, onun hakknda:
[169]
"ster isteyerek, ister istemeyerek harcayn, sizden kabul olunmayacaktr" ayeti nazil oldu."
2- bni Abbas'tan rivayet edildi:
"Ced b. Kays, Tebk Gazvesi iin hazrlklarn srdrrken kendisini sefere katlmaya tevik eden Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e:
"Bana savaa katlmama konusunda izin ver, ben sana malmla yardm edeyim." Demi, ite onun bu sz hakknda
[170]
bu yet-i kerimeler nazil olmutur."
[171]
"Ayetin nzul sebebi husus ise de, hkm umumidir."
58. "Sadakalar hakknda sana dil uzatanlar vardr. Onlara verilirse honut olurlar, verilmezse, hemen
fkeleniverirler."
59. ayet onlar Allahn ve Rasl'nn kendilerine verdiklerinden honut olsalard da "Bize Allah yeter, yaknda
bize ltfundan bol bol verir, Rasl de. Biz ancak Allah'a rabet edenleriz." demi olsalard.

1- Ahmed b. Muhammed b. brahim es-Sa'leb, Abdullah b. Hamid'den, o Hafz Ahmed b. Muhammed b.
Hasan'den, o Muhammed b. Yahya'dan, o Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Zhr'den, o Eb Seleme b.
Abdirrahman'dan, o da Eb Said el-Hudr'den bize u haberi verdi;
"Rasulullah (s.a.v.) sadakalar paylatrd bir srada Temim Kabilesi'ne mensub olan bn Zi'1-Huveysra -ki bu zat
Haric kkenli olan Harkus b. Zheyr'dir- kendisine gelip:
"Hakkmzda adaletli davran ey Allah'n Rasul" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Sana yazklar olsun. Ben adalet gzetmediim takdirde kim adalet gzetebilir?" buyurdu. te bu yet bu sebebe
[172]
binaen nazil olmutur."
[173]
Bu hadisi Buhari, Abdullah b. Muhammed, Hiam, Ma'mer tarikinden rivayet etmitir.
[174]
2- Bunun benzerini Cbir'den (r.a.) bnu Eb Hatim anlatt.
"Bu yet-i Kerime "Zul Huveysire" adndaki bir mnafk hakknda nazil olmutur. Rasulullah (s.a.v.) Huneyn
ganimetlerini taksim ederken bu adam Rasulullaha:
"Ey Muhammed dil ol. Hi de adaletli davranmadn." demi Rasulullah (s.a.v.) de ona:
[175]
"Vay haline, ben adaletli davranmazsam kim adaletli davranr"
buyurmutur. Bunun zerine bu yet nazil
[176]
olmutur."
4- Hadise, bu yet-i kerimenin nzulne sebep olduu kayd olmakszn Buhr'de Ebu Sad el-Hudr'den rivayetle
yle tahric olunmutur:
"Biz, Raslullah (s.a.v.)'n yanndaydk. O, ganimetleri (veya kendisine getirilen zekt mallarn) taksim ediyordu.
Temm oullarndan birisi olan Zu'1-Huvaysra geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, adaletli ol." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Yazk sana. Ben adaletli deilsem, baka kim adaletli olabilir ki? Eer ben adaletli davranmamsam sen hepten
kaybettin, hsrana uradn demektir." buyurdu. mer:
"Ey Allah'n elisi, izin ver unun boynunu vuraym." dedi. Efendimiz (s.a.v.):
"Brak onu. Onun yle arkadalar var ki sizden birisi onunla birlikte kld namazn, onunla birlikte tuttuu
orucunu hakir grr, onlar Kur'n okurlar ama Kur'an onlarn hanerelerinden aa gemez, okun yaydan kt
[177]
gibi dinden karlar..." buyurdular."
5- Hadise Mslim'de de Cbir ibn Abdullah'tan Huneyn dn Ci'rne'de Hz. Peygamber ganimetleri datrken
[178]
ayrntlaryla, fakat Zu'l-Huvaysra'nn ad verilmeksizin tahric olunmutur.
6- Buhr ve Msned'de Ebu Sad el-Hudr'den gelen baka bir rivayet biraz daha ayrntl ve bu mnafn ismi
Abdullah ibn Zi'l-Huvaysra olarak zikrediliyor. yle ki:
"Raslullah (s.a.v.) ganimeti taksim ederken bn Zi'1-Huvaysra et-Temm geldi ve:
"Ey Allah'n elisi adaletli ol." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Yazk sana, ben adaletli deilsem baka kim adaletli olabilir ki?" buyurdu. mer ibnu'l-Hattb:
"Ey Allah'n elisi, bana izin ver unun boynunu vuraym." dedi, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Brak onu; onun yle arkadalar var ki sizden birisi onunla beraber kld namazn, onunla beraber tuttuu
orucunu hakir grr. Okun yaydan kt gibi dinden karlar: Okun demirine bakarlar bir ey yok, okun sapna
bakarlar bir ey yok, okun tyne bakarlar bir ey yok; yani ok hedefe isabet etmemi. Onlardan siyah (zenci) bir
adam (kacak ki) iki elinden (veya iki memesinden) biri kadn memesi (ya da lop et) gibi hop hop eder. nsanlarn
fitnesi zamannda (ya da insanlar ayrla dtkleri bir zamanda) kacaklar." buyurdular. te onun hakknda
"lerinden kimi de sadakalar hakknda sana dil uzatrlar..." yet-i kerimesi nazil oldu.
Ebu Sad el-Hudr der ki:
"ehadet ederim ki bunu Raslullah (s.a.v.)'tan iittim ve yine ehadet ederim ki Ali onu ldrdnde ben de
[179]
onunla birlikte idim, onu getirdiler; tam tamna Raslullah (s.a.v.)'n onu tarif ettii vasf zere idi."
7- bn Mes'd'dan gelen rivayette ise "Hurks'un, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gyabnda: "Bu taksimle Allah'n rzas
gzetilmemitir." dedii, bunu duyan bn Mes'd'un gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haber vermesiyle Efendimiz
(s.a.v.)'in: "Allah Musa'ya rahmet eylesin; ona bundan daha fazla eziyet edilmiti de sabretmiti." buyurduu ve
[180]
bunun zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu belirtilmitir."
8- Kelb'nin rivayetine gre bu yet, kalpleri slam'a sndrlan mnafklar hakknda inmitir. lerinden, Eb'l Cevvaz isimli bir adam, Rasulullah (s.a.v.)'a: "Eit olarak taksim etmedin" demiti. Bunun zerine Allah Teala bu
[181]
yeti indirdi."
9- Bir baka rivayette bu mnafk "Arkadanz grmez misiniz? verdiiniz zektlar koyun obanlarna datyor
[182]
ve bunun adaletli olduunu sanyor." demiti.
[183]
10- Mehur olan Zu'l-Huveysra Hurks ibn Zuheyr hakknda nazil olduudur.
11- Davud b. Eb Asm'n yle dediini rivayet eder:
"Peygamber (s.a.)'e bir miktar sadaka getirildi. O da:
"u uraya, u uraya" diye taksim etti, sadaka bitti. Bunu, ensardan bir adam grd ve:
[184]
"Bu taksim adaletli deil dedi. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
12- Kelb yle demitir:
"Mnafklardan Ebu'l-Craz denilen bir adam, Hz. Peygamber (s.a.s)'e:
"Sen, Allah'n sana, sadakalar fakirlere ve yoksullara vermeni emrettiini iddia ediyorsun. O halde niin koyun
obanlarna sadaka veriyorsun?" der. Bunun zerine Hz. Peygamber:
"Ey babasz kalasca! Musa oban deil miydi? Davd oban deil miydi?" der. Adam ekip gidince, Hz.
Peygamber:
[185]
"Bu adamdan ve bunun arkadalarndan saknn, nk onlar mnafktrlar..." buyurur."
13- Ebu Bekir el-Esamm (r.h.), tefsirinde unu rivayet etmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), ashabndan birisine:
"Falanca hakknda ne biliyorsun?" dedi. O da:
"Onun hakknda hibir bilgim yok. Bildiim ancak odur ki, siz onu meclisinizde kendinize yakn oturtuyor ve ona
bol atiyyeler veriyorsunuz." deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"O mnafktr, ama nifakna ramen onu idare edip geitiriyorum. Onun, kendisinden bakasna ktlk
yapmasndan korkuyorum." buyurdu. Bunun zerine o sahab:
"Keke, ona verdiinin birazn da falancaya verseydin" deyince, Hz Peygamber:
"O, m'mindir. Onu, imanna havale ediyorum, ama br ise, mnafktr. Onun fesadndan korktuum iin onu
[186]
idare ediyorum" der."
[187]
14- Rivayetlerin hepsi de, eletirilerin mnafk iin olduuna iaret eder.
61. "kiyzllerin iinde "O her eye kulak kesiliyor" diyerek peygamberi incitenler vardr. De ki: "O kulak,
Allah'a inanan ve mminlere inanan, sizin iin hayrl olan, iinizden inanan kimselere rahmet olan bir kulaktr."
Allah'n peygamberini incitenlere can yakc azap vardr."

62. Sizi honut etmek iin Allah'a yemin ederler. Halbuki Allah ve Rasl onlarn honut etmelerine daha
lyktrlar. Eer m'minler iseler.

1- Bu yet -ilerinde el-Culs ibn Suveyd ibnu's-Smit, Rif'a ibn Abdu'l-Mnzir ve Veda ibn Sabit'in de
bulunduu- mnafklardan bir grup hakknda inmitir. Bunlar, Rasulullah (s.a.v.)' incitirler, O'nun hakknda
yakk almayan eyler sylerlerdi. Onlarn bazs demi ki:
"Bunu yapmayn. Zira dediklerinizin O'na erip de bu yzden bizi bastracandan korkarz." Clas b. Sveyd de:
"Dilediimizi sylyoruz, sonra da O'na geliyoruz da dediklerimizle bizi doruluyor. u halde Muhammed sadece
[188]
dinleyen bir kulaktr" demiti. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Muhammed b. shak b. Yesar ve bakalarnn rivayetine gre " bu yet, mnafklardan Nebtel b. Haris denilen
bir kii hakknda inmitir. Bu zat uzun eneli, kzl gzl, koyu krmz yanakl, hasl irkin klkl bir kiiydi.
Hakknda, Rasulullah (s.a.v.)'n: "Kim eytan grmek isterse Nebtel b. Haris'e baksn" buyurduu kimse ite budur.
Rasulullah'n szlerini gizlice mnafklara ulatrrd. Kendisine:
"Bunu yapma" dendiinde:
"Muhammed kendisine birey anlatann szn tasdik eden bir kulaktan baka birey deildir. stediimizi
sylyor, sonra O'na gelip yemin ediyoruz da bizi doruluyor" demiti. te Allah Teala bu yeti bu yzden
[189]
indirmitir."
"Bu yeti kerimenin, Nebtel b. Haris hakknda nazil olduu sylenmitir. O, Rasulullaha: "Bu kulak kesilen biri
[190]
kendisine kim ne anlatrsa tasdik ediyor." demi, bunun zerine bu yet nazil olmutur."
4- Hasan el-Basr yle demitir;
"Mnafklar, "Bu adam sadece (dinleyen) bir kulaktr. steyen onu diledii yere evirir. Onun bir kararll, azmi
[191]
bulunmamaktadr" diyorlard."
5- bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Nebtel bni Haris, Raslullah'a gelir, onun meclisinde oturur, ondan dinlediklerini mnafklara intikal ettirirdi.
[192]
Allah Tela bu yeti indirdi."
6- Sdd'nin rivayetine gre, "mnafklardan -ilerinde Clas b. Sveyd b. Samit ve Vedia b. Sabit'in de
bulunduu- bir grup insan bir araya geldiler. Bunlar Peygamber (s.a.v.)'i tuzaa drmek istiyorlard. Yanlarnda
Amir b. Kays denilen Ensar'l bir gen bulunuyordu. Onu kmsediler ve ileri geri konutular. Dediler ki:
"Vallahi eer Muhammed'in dedikleri gerekse o halde biz elbette eeklerden daha aayz demektir." Bu sz
zerine o gen gazaba gelip:
"Vallahi Muhammed (s.a.v.)'in dedikleri gerek, siz de elbette eeklerden daha aasnz" dedi. Sonra o gen
Peygamber (s.a.v.)'e gelip kendisini bu durumdan haberdar etti. Rasulullah (s.a.v.) da bu mnafklar arp durumu
kendilerine sordu. Onlar da Amir'in alabildiine yalanc biri olduuna yemin ettiler ve;
"Allah'm, doru syleyenin doruluunu, yalan syleyenin yalanndan seilip ortaya karmadka bizi
[193]
birbirimizden ayrma" diye dua ettiler. Bunun zerine mnafklar hakknda bu yetler nazil oldu."
7- Katde'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Mnafklardan bir adam:
"Allah'a yemin ederim, bunlar bizim ileri gelenlerimiz ve en hayrllarmz. Eer Muhammed'in syledikleri hak ise
bunlar eeklerden daha ktler." demiti. Bunu mslmanlardan bir adam duydu ve:
"Allah'a yemin ederim ki Muhammed'in syledikleri haktr ve sen eeklerden daha ktsn." dedi ve gidip olanlar
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e anlatt. Hz. Peygamber o adam (mnaf) artt ve ona:
"Seni, bu sylediklerini sylemeye iten nedir?" diye sordu. Kendi kendine lanet etmeye ve byle bir ey
sylemediine dair Allah'a yemin etmeye, onun sylediklerini gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e anlatan mslman da:
"Ey Allahm, dorunun doruluunu, yalancnn da yalann ortaya kart." demeye balad. te bunun zerine
[194]
Allah Teal "Sizi honut etmek iin Allah'a yemin ederler..." yet-i kerimesini indirdi."
8- Esamm da unu rivayet etmitir:
"O mnafklardan birisi kavmine:
"Eer Muhammed'in syledii hak ve gerek ise, biz eekden daha adi ve ktyz." deyince, karsnn olu bunu
duydu ve:
"Vallahi o, gerektir; vallahi sen, kendi eeinden daha erli ve ktsn..." dedi. Sonra da, bu sz Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e ulatrd. Bunun zerine o mnafklarn bir ksm:
"Muhammed ancak, (her eyi dinleyen) bir kulaktr. ayet sen onunla karlar da, bunu sylemediine dair yemin
edersen, o seni tasdik edip szn dorular" deyince, bu ayet, ite onun o szn nakletmek zere nazil ofdu."
Bunun zerine, o sz Hz. Peygamber'e ileten kimse:
"Ya Raslallah, ben de bundan nce mslman olmamtm. phesiz, bu delikanlnn, benim katmdaki deeri
byktr. Allah'a andolsun ki, ona teekkr borluyum" dedi.
Allah, Peygamberi iin bir hccet olsun ve o mnafklar, yaptklarndan vazgesinler diye, mnafklarn saklam
olduu eitli kfrlerini ortaya koyarak, (bir ayetinde),
[195]
"lerinden sadakalarn taksimi hususunda seni ayplayacaklar da var..."
; peinden,
[196]
"(Yine o mnafklarn) ilerinde yle kimseler vardr ki, Peygambere eza ederler..."
; daha sanra da,
[197]
"lerinden kimi de Allah'a yle ahdetmiti..."
buyurmu, bunlarn dmda da, gayble ilgili olan dier
haberleri muhtelif ayetlerinde bildirmitir. Btn bunlarda, O'nun Allah katndan gnderilmi gerek bir nebi
[198]
olduuna dair deliller bulunmaktadr."
9- Bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.) hakknda byle ileri geri konuan ve hakknda bu yet inen kii Attb ibn
[199]
Kueyr'dir.
10- Kurtub der ki:
"Ayet Hz. Muhammed (s.a.v.)'in ancak bir kulak olduunu, kendisine sylenen her eyi kabul ettiini syleyen
[200]
Attb b. Kueyr hakknda nazil oldu."
11- Mnafklar iinde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda oturup da ondan duyduklarn mnafklara aktaran ve
"Muhammed bir kulaktr. Yani kim ona bir ey sylerse ona inanr" diyen kimse de vard. Bunun zerine Allah
[201]
teala bu yet-i kerimeyi bu kimse hakknda inzal buyurdu.
12- Bu yet-i kerimenin nzulne sebep olan kii, rivayetlerde muhtelif kiiler olarak verilmekle birlikte hepsinin
[202]
ortak vasf mnafk olmalardr ve bu ynyle rivayetler arasnda gerek bir ihtilftan sz edilmez.
13- Onlar, bu szleriyle Peygamberimizin zeksnn olmadn, ileri derin dnmediini, saf kalbli, her
duyduuna abucak aldanveren bir kimse olduunu kasdediyorlard. Onun iin, ona -casusa gz dendii gibi[203]
kulak demilerdi.
64. "ki yzller, kalblerinde olan haber verecek bir srenin inmesinden ekiniyorlar. De ki: "Alay edin bakalm,
Allah ekindiiniz eyi ortaya koyacaktr."

1- Sdd'nin rivayetine gre, "mnafklardan birisinin:
"Vallahi ben istemiimdir ki; gerek ortaya karlp yz denek yiyeyim de hakkmzda bizi rsvay edecek bir
[204]
vahiy inmesin" demesi zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- bn shak bu mnafn ismini Mah ibn Humeyyir olarak vermekte ve daha sonra tevbe ettiini, tevbesinin
[205]
[206]
kabul ile Yemme'de ehid olduunu kaydetmektedir
ki 65. yetin nzul sebebinde de zikredilecektir.
3- Mcahid'in rivayetinde ise; "o mnafklar aralarnda sz sylerler, sonra da:
[207]
"Umarz ki Allah aleyhimize olarak srrmz aklamaz" derlerdi."
yet-i kerime bu hususa iaret buyurmaktadr.
4- bn Keysn da mnafklardan bir grubun, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Tebk'ten dn srasnda karanlk bir
gecede Hz. Peygamber (s.a.v.)'e suikast hazrladklarn, Cibril'in de gelerek Raslullah (s.a.v.)'a bunu haber
[208]
verdiini ve ite bylece bu yet-i kerimenin inmi olduunu sylemitir.
5- Hasan el-Basri yle demektedir:
"On iki mnafk, mnafklk olan bir i hususunda anlatlar. Cebral (a.s.), Hz. Peygamber'e onlarn isimlerini
bildirdi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Birtakm kimseler, yle yle anlamlar... Binenaleyh, onlar kalksnlar ve itirafta bulunsunlar Rablerinden
balanmalarn dilesinler ki. ben de onlara efaati olaym!." dedi. Ama, hibiri kalkmad. Mteakiben Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Falanca, falanca; sen, sen.., kalkn" dedi ve bu kimselerin yanna geldi. Daha sonra onlar;
"Biz suumuzu kabul ediyor ve affmz istiyoruz..." dediklerinde, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"u anda ben, hibir ey olmam gibi efaati olmay gnlden arzuluyorum. Allah da, abucak kabul edecektir.
[209]
Onun iin, yanmdan kn" dedi. Bunun zerine, hi kimse bir ey sylemeden, oray tamamen boalttlar."
6- Esamm da yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Tebk'ten dnerken, oniki kii, onu ldrmek amacyla durmulard ve onlar, karanlk bir
gecede de yzlerine birer maske takmlard. Derken, Cebrail (a.s.) bunu Hz. Peygamber'e haber verdi ve ona,
onlarn binitlerinin yzlerine vuracak olan birisini onlara gndermesini emretti. Bunun zerine Hz. Peygamber, bu
ii Huzeyfe'ye emretti. Huzeyfe de, onlarn binitlerinin yzne vurup onlar kovalad, bylece bu kimseleri
uzaklatrd. Bunun zerine Hz. Peygamber, Huzeyfe'ye:
"Onlarn hangi topluluktan, kabileden olduunu anlayabildin mi?" deyince Huzeyfe:
"Hi birisini tanyamadm" dedi. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn isimlerini teker teker sayarak:
"Bunu bana Cebrail haber verdi" dedi. Bunun zerine de Huzeyfe:
"Sen, onlarn ldrlmeleri iin onlara gnderilmedin mi?" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Araplarn, "Muhammed, kendi adamlaryla savat. Zafere kavuunca da onlar ldrmeye balad" demesinden
[210]
[211]
korkuyorum. Allah, bu hususta bize kfidir."
buyurdu."
65. "Onlara soracak olursan, "Biz and olsun ki, elenip oynuyorduk" diyecekler; De ki: "Allah'la, yetleriyle,
peygamberiyle mi alay ediyordunuz?"
66. Mazeret beyan etmeyin. Gerekten siz, imannzdan sonra kfirler oldunuz. inizden bir topluluu affetsek bile
mcrimler olduklar iin bir toplulua da azb ederiz.

1- Hasan ve Katade'den rivayet edildiine gre, "Rasulullah (s.a.v.) Tebk Gazvesi'nde iken, nnde bir grup
mnafk bulunduu bir srada, bu mnafklar Rasulullah (s.a.v.) hakknda:
"Bu adam, am'n saraylarn ve kalelerini fethetmeyi mi mid ediyor? Bu i O'nun iin ok uzaklarda. Ne
mmkn" demilerdi de Allah (c.c.) Peygamberini bu konumadan haberdar etmiti. Bunun zerine Allah'n
Nebi'si:
"Kafileyi seferden alkoyup yry durdurun" buyurdu. Mteakiben o mnafklara gelip:
"yle yle sylediniz deil mi?" buyurdu. Onlar da:
[212]
"Ey Allah'n Rasul, biz ancak dalp eleniyorduk" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Zeyd b. Eslem ve Muhammed b. Ka'b'n rivayetlerine gre, Tebk Seferi esnasnda mnafklardan bir kii Muhammed (s.a.v.)'i ve Ashab'n kasdederek-:
"Bizim u Kur'an okuyanlarmz gibi alabildiine geni karnllar, alabildiine yalan szller, dmanla karlama
esnasnda da alabildiine korkak olanlar grmedim" demiti. Avf b. Malik de ona:
"Yalan syledin, fakat sen, bir mnafksn. Rasulullah (s.a.v.)'a mutlaka haber vereceim" demiti. Avf bunu
mteakib Rasulullah'a haber vermeye gitti de bu hususta Kur'an'n kendisini getiini buldu. Derken bu mnafk,
devesine binip, yola koyulan Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki;
"Ey Allah'n Rasul, biz sadece lafa dalm eleniyorduk, yolculuk akalar yaparak zerimizden yol yorgunluunu
[213]
atyorduk."
3- bn mer'den (r.a.) rivayet edildiine gre yle dedi:
"Tebk harbinde Mnafklardan birisi, Reslullah (s.a.s) ve m'minleri kastederek:
"Bizim u Kur'an okuyanlarmz gibi alabildiine geni karnllar, alabildiine yalan szller, dmanla karlama
esnasnda da alabildiine korkak (dlek) olanlar grmedim." dedi. Bunun zerine sahabeden biri:
"Yalan syledin, fakat sen, bir mnafksn. Rasulullah (s.a.v.)'a mutlaka haber vereceim" dedi ve bunu Hz.
Peygamber (s.a.s)'e haber vermek iin gitti, kendisi daha oraya varmadan, Hz. Peygamber'e bu ayetlerin indiini
grd. O mnafk da, devesine binmi olarak, Hz. Peygambere geldi ve:
"Ey Allah'n Rasul, biz aka yapyorduk, yolu (kolayca) katedelim diye kervanclar gibi (abuk-sabuk)
konuuyorduk" dedi. O mnafk:
"Biz ancak (yol zahmetini hissetmemek iin lafa) dalm bulunuyor, akalayorduk" deyip duruyor, Rasulullah
(s.a.v.) da:
"Allah ile, O'nun ayetleriyle, O'nun Rasul ile mi eleniyordunuz" diyor, mnafn szne hi aldr etmiyor, bu
[214]
szden baka birey sylemiyordu."
4- Eb Nasr Muhammed b. Muhammed b. Abdillah el-Cevzak, Bir b. Ahmed b. Bir'den, o Eb Cafer
Muhammed b. Musa el-Hulvan'den, o Muhammed b. Memun el-Hayyat'tan, o smail b. Davud Mihrecanden, o

Malik b. Enes'ten, o Naf'den, o da bn mer (r.a.)'den bize u rivayette bulundu:
"Abdullah b. Ubeyy'i, Rasulullah (s.a.v.)'n nnde yrrken grdm. Talar ayan yaralyor, saa sola sapyordu,
Diyordu ki:
"Ey Allah'n Rasul, biz ancak lafa dalm akalayorduk. Peygamber (s.a.v.) de: "...Siz, Allah'la, O'nun yetleriyle
[215]
ve Peygamberi'yle mi eleniyordunuz?" yetiyle cevap veriyordu."
5- Ancak eer bu hadise Tebk Gazvesi esnasnda olmusa bu mnafn Abdullah ibn beyy olmas mmkn
deildir. nk daha nce baka yet-i kerimelerin nzul sebebinde de getii zere Abdullah ibn beyy Tebk
[216]
Gazvesine katlmamtr. Bu durumda ya bu mnafk, baka rivayetlerde getii zere Ved'a ibn Sbit'tir
, ya
da biraz sonra (74. yetin nzul sebebinde) gelecei zere hadise Mustalk oullar gazvesinde olmu olmaldr.
bn shak bu mnafklardan meyye ibn Zeyd oullar kardei ve Amr ibn Avf oullarndan olan Veda ibn
[217]
Sabitin adn vermektedir.
6- Bu seferde Hz. Peygamber (s.a.v.) ile elenenlerden birisi de Seleme oullar ile antlamal olanlardan birisi olan
Mah ibn Humeyyir el-Eca imi. Ancak -ikinci yette "inizden bir topluluu affetsek bile..." ifadeleriyle iaret
olunduu zere- bu zat, daha sonra gzelce tevbe etmi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den ismini (bir rivayette kendisinin
ve babasnn ismini) deitirmesini istemi, Efendimiz de ona Abdullah ibn Abdurrahman adn vermi. Allah
[218]
yolunda cihadda ehid olarak lmeyi temenni etmi, bu dileine erierek Yemme savanda ehid olmu.
[219]
ld yer ve ldren bilinmiyor.
7- Bu hadiseyi bn Abbs'tan rivayetle Ebu Salih yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.) Tebk'ten dn yolunda iken el-Cedd ibn Kays, Ved'a ibn Hizam ve el-Cheyr ibn Humeyr,
Rasl-i Ekrem'in nnde yryor ve aralarnda konuuyorlarm. Bunlardan ikisi Hz. Peygamber (s.a.v.) ile alay
etmeye, ncleri de bir ey demeyip o ikisinin sylediklerine glmeye balam. Cibrl gelerek Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e onlarn, kendisiyle alay edip gldklerini haber vermi de Efendimiz (s.a.v.) Ammr ibn Ysir'e:
"Git, unlara neden gldklerini sor ve Allah sizi yakt." de." buyurmu. Ammr yanlarna gelip neye gldklerini
sorunca ve
"Allah sizi yakt." deyince haklarnda bir yet indiini anlyarak zr dilemek zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelmiler. Cheyr:
"Vallahi ben bir ey sylemedim, sadece sylediklerine aarak gldm." demi ki yet-i kerimedeki "Mazeret
beyan etmeyin. Gerekten siz, imannzdan sonra kfirler oldunuz." ile Cedd ibn Kays ve Ved'a;
"inizden bir topluluu affetsek bile" ile Cheyr;
[220]
"Mcrimler olduklar iin bir toplulua da azb ederiz." ile de yine Cedd ve Ved'a kastedilmitir."
8- Ka'b bni Mlik'ten rivayet edildiine gre Mah bni Humeyr dedi ki:
"Sizden her kiiye, yz yz vurmasn, Kur'an kendisi hakknda inmekten kurtulmak zerine tercih ederim. Bu
[221]
Raslullah'a ulat. Syleyenler zr iin Rasulullah'a geldiler. Allah Tel, bu yetleri indirdi."
9- Rivayet olunduuna gre savaa katlmayanlardan, ne yaptklar ve niin katlmadklar sorulunca, onlar da bu
[222]
sz sylediler.
10- Ebu Mslim, "Mnafklar, kalblerinde olan aka haber verecek bir surenin inmesinden daima endie ederler"
[223]
ayetinin tefsirinde yle dedi:
"O mnafklar, bu saknma ve endie tavrn, istihzvr ortaya koymulard. Bundan dolay Allah Tel, bu ayette,
onlara
"Niin byle yaptnz" denildiinde, onlar:
[224]
"Biz bunu tenkid iin deil, lafa dalp akalamak iin yaptk" dediler."
"Bu ayeti anlamak iin, bu rivayetlere ihtiya yoktur. nk ayet onlarn tenkid ve istihza yolu ile fasit bir sz
sylediklerini anlatmaktadr. Binenaleyh Reslullah (s.a.v.) onlara byle sylemi olduklarn haber verince, onlar
endieye kaplarak:
"Biz o sz ciddi olarak deil, bir aka olarak syledik" diyerek zr beyan ettiler ki ite onlarn,
"Biz ancak (yol zahmetini hissetmemek iin lafa) dalm bulunuyor, akalayorduk" eklindeki szlerinin manas
budur. Yani, "Biz bunu srf aka olsun diye syledik" demektir. Bu, innema kelimesinin hasr manas ifade ettiine
delalet eder. nk eer byle olmasayd, onlarn elenceye dalp akalamalarndan dolay, istihza eden kimseler
[225]
olmamalar gerekmezdi. Bu durumda da, onlarn bu mazeret ve cevaplar, tam bir mazeret ve cevap olmaz."
74. "And olsun ki, mslman olduktan sonra inkar edip kfr szn sylemiler iken, sylemedik diye Allah'a
yemin ettiler, baaramayacaklar bir eye giritiler; Allah ve peygamberi bol nimetinden onlar zenginletirdi ve
almaya kalktlar. Eer tevbe ederlerse iyiliklerine olur; ayet yz evirirlerse, Allah onlar dnya ve ahirette can
yakc azaba uratr. Yeryznde bir dost ve yardmclar yoktur."

1- Dahhak'n rivayetine gre "Mnafklar Rasulullah (s.a.v.) ile birlikte Tebk Seferi'ne kmlard. Onlarn bazs
bazsyla babaa kaldklarnda Rasulullah (s.a.v.)'a ve Ashab'na kfrederler ve slam Dini'ne saldrrlard. Onlarn
bu dediklerini Huzeyfe, Rasulullah (s.a.v.)'a ulatrd da Rasulullah (s.a.v.) onlara:
"Ey mnafklar, tarafnzdan bana ulaan bu haber nedir?" buyurdu. Onlar da byle birey demediklerine yemin
[226]
etmilerdi. te onlar yalanlamak iin Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Rivayet olunduuna gre bu ayet, Abdullah bn Ubeyy hakknda nazil olmutur. nk o, Hz. Peygamberi
kastederek:
"Andolsun ki, ayet Medine'ye dnersek, aziz ve erefli olanlar, zelil olanlar Medine'den karacaktr" dedi. Zeyd
bn Erkam bunu duydu ve Hz. Peygamber'e haber verdi. Bunun zerine Hz. mer, Abdullah bn beyy'i
ldrmeye niyetlendi. Bundan dolay, Abdullah gelerek bunu sylemediine yemin etti de, hemen bu ayet nazil
[227]
oldu."
3- Katade'nin rivayetinde, "Cheyne'den bir kiiyle Gfardan bir kii kavgaya tututular. Gfar Kabilesinden olan
kii, Cheyne Kabilesi"nden olan o kiiye stn geldi. Bunun zerine Abdullah b. Ubeyy yle seslendi:
"Ey Evs Oullar, kardeinize yardm edin. Vallahi bizimle Muhammed'in misali ancak "besle kpeini yesin seni"
diyen kimsenin misali gibidir. Vallahi, ayet Medine'ye dnersek en aziz olan, en zelil olan elbette Medine'den
karacaktr." Mslmanlardan bir kii bu sz iitmiti. Derhal Rasulullah (s.a.v.)'a gelip haber verdi. Rasulullah
(s.a.v.) da ona haber salp getirtti. Bu sefer o, bu szleri demediine dair Alah adna yemin etmeye balad. Derken
[228]
4- Siyer ve tefsirlerde mehur olan Cuheyneli-farl kavgas, Abdullah ibn beyy ibn Sell'un mes'eleye
karmas ve "Medine'ye dnnce aziz olan zelil olan oradan karacaktr." demesi hadisesi hicretin beinci senesi
olaylarndan Mustalk Oullar gazvesinde meydana gelmi olup Mnfkn Sresi bu sebeple nazil olmutur ve
yerinde genie verilecektir. Dolaysyla bu Katde rivayetinde ya Mustalik Oullar gazvesi yerine yanllkla
Tebk Gazvesi denilmitir, ya da benzer bir kavga ve bu sefer baka bir mnafn mes'eleye kararak bn beyy
ibn Selln szleri gibi bir sz sarfetmesi Tebk Gazvesi yolunda da olmutur. Buna gre bu szleri syleyen bn
beyy ibn Sell olamaz. nk o, kendine tabi olanlarla birlikte bu sefere katlmamt. Bu durumda yet-i kerime
bn beyy hakknda deil de baka bir mnafk hakknda nazil olmu olmaldr. Bu ihtilfn zerinde, zaman
faktr dnda durmamak gerekir. nk neticede bu yet-i kerime bir mnafn Hz. Peygamber ve getirdii hak
dine hakaret ve daha sonra da bu hakaretin inkr zerine inmitir ve burada vurgulanan da mnafklardaki ruh
halidir. te yandan bu rivayetleri "Bu hadiselere karanlar bu yet-i kerimenin hkm altna girmilerdir."
[229]
eklinde anlamak da mmkndr.
5- Him ibn Urve'nin babasndan rivayetine gre "Allah adna yemin ederler ki bir ey sylemediler. Halbuki
onlar kfr szn sylemiler ve mslmanlklarndan sonra kfir olmulardr..." yet-i kerimesi el-Culs ibn
Sveyd ibnu's-Smit hakknda nazil olmutur. O ve karsnn Mus'ab adndaki olu Kuba'dan geliyorlarm. Culs:
"Muhammed'in getirdii hak ise biz u zerinde olduum eekten daha ktyz." demi. Mus'ab:
"Ey Allah'n dman, senin bu sylediklerini gidip Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne haber vereceim." demi. Mus'ab
kendisi yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim. Benim hakkmda bir yet inmi olmasndan veya bama bir felket gelmesinden
korkuyordum.
"Ey Allah'n elisi, ben ve Culs Kuba'dan geliyorduk; yle yle dedi. ayet onun bu suu ile cezalandrlmam ya
da bama bir felket gelmesi, ya da onun bu suuna kartrlmam korkusu olmasayd bunu size haber vermez
(koucu gibi davranmak istemez)dim." dedim. Culs' artt ve ona:
"Ey Culs, Mus'ab'n sylediklerini gerekten syledin mi?" diye sordu. Culs yle bir ey sylemediine dair
yemin etti de Allah Teal "Allah adna yemin ederler ki bir ey sylemediler. Halbuki onlar kfr szn
[230]
sylemiler ve mslmanlklarndan sonra kfir olmulardr..." yet-i kerimesini indirdi."
6- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber, Tebk Gazvesi'nde iki ay geirdi. Bu arada kendisine Kur'an ayetleri
nzil oluyor ve savaa katlmayan mnafklar ayplyordu. Bu srada, Cls bn Sveyd:
"Allah'a yemin ederim ki, bizim en ereflilerimiz olan ve Medine'de brakm olduumuz kardelerimiz hakknda
Muhammed'in sylemi olduu eyler ayet doru ise, biz eekten daha adiyiz, ktyz, demektir" dedi. Bunun
zerine, Amir bn Kays el-Ensari, Clas'a;
"Evet, Allah'a yemin ederim ki, Hz. Muhammed dorudur. Sen, eekten daha adisin!" dedi. Bu sz, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e ulat. Bunun zerine Clas, Hz. Peygamberin huzuruna karld. Ve, o bunu sylemediine dair, Allah'a
yemin etti. Bunun zerine Amir, ellerini yukarya kaldrarak:
"Allah'm kuluna ve Peygamberine, doru olan tasdik eden; yalancy da tekzib eden hkmn, ayetini indir!"
diye dua etti. te, bunun zerine de bu ayet nazil oldu. Bunun peinden de Clas:
"Hi phesiz Allah, bu ayette tevbeden bahsetmektedir. Ben bu sz syledim, Amir dorudur." dedi. Tevbe etti
[231]
ve tevbesinde hep samimi kald."
7- bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle dedi:
"el-Culs ibn Sveyd ibnu's-Smit, Tebk harbinde Raslullah'tan geride kalanlardand. Culs:
"Eer bu kii doru ise, biz eeklerden daha erliyiz." dedi. Umeyr bni Sa'd, onun bu szn Raslullah'a
gtrd. Culs
"yle sylemedim", diye yemin etti. Allah Tel bu yeti indirdi. nsanlar onun tvbe ettiini sylediler. Tvbesi
[232]
gzel oldu."
[233]
8- Ka'b bni Mlik bunun benzerini anlatt.
[234]
9- Urve (r.a.)'den bunun benzerini Tabakt'ta bn Sa'd anlatt.
[235]
10- bn shk ise bu el-Culs ibn Sveyd'in karsnn olunun adn Umeyr ibn Sad olarak vermekte
:
11- bnu'1-Esr de Usdu'l-be'sinde Umeyr ibn Sad isminin hatal olduunu, dorusunun Umeyr ibn Sa'd
olduunu, bu Umeyr'in Amr ibn Avf oullarndan ve el-Culs ibn Sveyd'in karsnn olu olduunu kaydedip bu
hadiseyi aynen anlattktan sonra Culs'n tevbe ettiini ve hem de tevbesinde samimi olduunu ve Hz. Peygamber
[236]
(s.a.v.)in de onun tevbesini kabul buyurduunu zikretmekte
ve fakat ayn hadiseyi bir de Mus'ab ibn
[237]
mm'l-Culs'n hal tercemesinde Mus'ab iin anlatmaktadr.
12- Bu durumda Culs'n ya birisi Mus'ab, dieri Umeyr olmak zere ana bir, iki kardei vardr; ya da ayn kii
kaynaklarda bir defa Umeyr, bir defa da Mus'ab adyla kaydedilmitir. Mes'elenin bu yan tabiidir ki bizim iin
nemli deildir. Bizce nemli olan bir mnafn Hz. Peygamber aleyhinde gyabnda atp tutmas, ona hakaretler
etmesi ve bir mslmann da -akrabas bile olsa- gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e durumu haber vermesidir. Bu
[238]
hadise, Tebuk Gazvesi hazrlklarnn yapld bir srada meydana geldiine gre
yet-i kerime Tebuk
[239]
Gazvesi hakknda nazil olan yetlerdendir.
13- Enes ibn Mlik'ten rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Zeyd bn Erkam, Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn hutbe okurken mnafklardan bir adamn:
"Eer bu doru, gerek ise biz eeklerden daha ktyz." dediini duymu ve bunu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
iletmi. Bu sz syleyen mnafk ise sylediini inkr etmi ve bunun zerine Allah Teal
[240]
"Allah adna yemin ederler ki bir ey sylemediler..." yet-i kerimesini indirmi."
14- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Bir gn (Tebuk Gazvesi srasnda olsa gerek) Hz. Peygamber (s.a.v.) bir aacn altnda oturuyordu.
"Size birazdan eytann gzleri ile bakan bir adam gelecek." buyurdular. Gzleri mavi (ini gzl) birisi grnd.
Hz. Peygamber (s.a.v.), adam arp:
"Sen ve arkadalarn bana neden svyordunuz?" diye sordu. Adam gidip arkadalarn da getirdi ve hep birden
byle bir ey sylemediklerine yemin ettiler de Hz. Peygamber onlar brakt. te bunun zerine Allah Teal
[241]
"Allah adna yemin ederler ki bir ey sylemediler..." yet-i kerimesini indirdi."
15- Ksacas, Peygamber Efendimiz Tebk Gazvesinde iki ay kald. Kendisine, Tebk Gazvesine gitmeyenleri
eletiren Kur'n ayeti nazil oldu. Baz mnafklar, Kur"n'da zikrolunmayan ve rvilerin lafznda ihtilf ettii baz
[242]
kfr szler sarfettiler. Nzul sebeplerinin birka tane olmasna herhangi bir mani yoktur.
16- Taberi, ayetin, bu mnafklardan her ikisi (Abdullah b. beyy ve Clas bn Sveyd) hakknda da nazil
[243]
olabileceini sylemitir.
74- "...Onlar, baaramadklar bireye de yeltendiler..."

1- Dahhak dedi ki:
"Akabe Mevkii'nde geceleyin Rasulullah (s.a.v.)'i uuruma itmeyi kurmulard. Bunlar Rasulullah (s.a.v.) ile
beraber bulunduklar bir srada Tebk'ten dnte Rasulullah (s.a.v.)' ldrmek zere sz birlii yapm bir gruptu.
Bylece O'nun gaflet ann kollamaya baladlar. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) tepeyi kmaa balad. Onlarn bir
ksm ne geti, bir ksm da geride kald. Bu, gece oluyordu. Dediler ki:
"Tepeye trmand bir srada O'nu bineinden vadiye aa iteriz." O gece Rasulullah (s.a.v.)'n devesini Ammar b.
Yasir tutuyor, Huzeyfe de sevk ediyordu, Huzeyfe develerin ayak seslerini iitmiti. Geri dnp baknca yzleri
sarl bir grup grd.
"Defolun, defolun ey Allah'n dmanlar" dedi. Onlar da bu iten geri durdular ve Rasulullah (s.a.v.) geip nihayet
[244]
istedii yere kondu. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Hafz Ebu Bekr el-Beyhak'nin Delilu'n-Nbvve'sinden naklen bn Kesr'in Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm'inde
hadise Huzeyfe ibnu'l-Yemn'n azndan anlatlmakta ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e suikast hazrlyan mnafklarn
says 12 olarak verilirken tannmamak iin yzlerini peeledikleri (rttkleri), buna ramen Hz. Peygamber
[245]
(s.a.v.)'in ve Huzeyfe'nin onlar tandklar ayrntlarna da yer verilmektedir.
3- Olay, mam Ahmed'in Msned'inde Ebu't-Tufeylden naklen yle anlatlyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Tebk Gazvesi'nden dnerken bir mnadiye emretti de o yle nida etti:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) yama yolunu (geidi) tutmutur, kimse o yolu tutmasn." Huzeyfe, Raslullah (s.a.v.)'n
binitini geminden tutup eker, Ammr da srerken birden binitleri zerinde yzleri peeli bir grup Raslullah
(s.a.v.)'n binitini srmekte olan Ammr'n zerine ullandlar. Ammr. onlarn binitlerinin yzlerine vurmaya
balad. Raslullah (s.a.v.), Huzeyfe'ye:
"Dur, dur!" buyurup binitinden indi. Ammr dndnde:
"Ey Ammr, o topluluu tandn m?" diye sordu. Ammr:
"Binitlerinin hepsini tandm, fakat kavim peeliydi." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ne istediklerini bilir misin?" diye sordu. Ammr:
"Allah ve Rasl en iyi bilendir." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah'n Rasl'nn binitini rktp onu geitten aa atmak istediler." buyurdu.
Bir gn Ammr, Raslullah (s.a.v.)'n ashabndan bir adamla kavga etti de ona:
"Allah iin syle Akabe ashab (geitte Raslullah'a suikasta yeltenenler) ka kiiydiler, biliyor musun?" dedi.
Adam:
"On drt kiiydiler." dedi. Ammr:
"ayet sen de onlardan isen 15 kiiydiler. Allah'n Rasl (s.a.v.), onlardan
"Allah'a yemin olsun ki biz, Raslullahn mndisini duymadk ve o topluluun ne istediini de bilmiyorduk."
diyen n mazur grd. Ammr der ki:
"Ben ehadet ederim ki kalan 12'si dnya hayatnda da ahidlerin dikilecei gnde de Allah ve Rasul'ne
[246]
dmandrlar."
4- Tebk dn mnafklarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hazrladklar bu suikast, Tabern'nin el-Mu'cemu'1Kebr'indeki Huzeyfe ibnu'l-Yemn Msned'inde ok daha ayrntl bir ekilde ve suikastlarn isimleri de
verilerek yer almaktadr. yle ki:
a'b'den rivayete gre o yle anlatyor:
"Huzeyfe, Ebu Bekr'in ve mer'in sahip olmad bilgiyi (mnafklarn kimler olduu bilgisini) nasl elde etti?"
diye konuuyorduk. Sla ibn Zfer dedi ki:
"Vallahi biz de bunu Huzeyfe'ye sorduk da yle anlatt:
"Bir yolculukta Allah'n Rasl (s.a.v.) ile bir gece birlikte yryorduk. Gece karardnda biz yrmeye devam
ediyorduk. Raslullah (s.a.v.) bir ara biniti zerinde uyuklad. O esnada bir grup insann:
"imdi onu binitinden itelesek de dse boynu krlsa biz de ondan kurtulsak." diye aralarnda konutuklarn
duydum. Bu konumalarn duyunca nlerine getim, onlarla Raslullah (s.a.v.)'n arasnda yrmeye ve (yksek
sesle) Kur'n'dan bir sure okumaya baladm. Allah'n Rasl (s.a.v.) uyand ve:
"Kim bu (Kur'n okuyan)?" diye sordu. Ben:
"Huzeyfe'yim ey Allah'n elisi!" dedim.
"Yakla." buyurdu, O'na yaklatm,
"u arkandakiler ne konutular, duydun mu?" buyurdu. Ben:
"Evet duydum ey Allah'n elisi ve ite onun iin onlarla senin aranda yrdm." dedim.
[247]
"Onlar mnafklardr, filn, filn filn'dr." buyurdular."

5- Baka bir rivayette de mnafklarn isimlerini Hz. Peygamber (s.a.v.), Huzeyfe'ye deil, Huzeyfe Raslullah
(s.a.v.)'a sylemi.
Sla ibn Zfer'den rivayet ediliyor ki yle demi:
"Huzeyfe'ye:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn ashabndan kimse; Ebu Bekr ve mer bile bilmedii halde sen mnafklarn durumunu
(ve kimler olduunu) nereden bildin?" diye sorduk da yle dedi:
"Raslullah (s.a.v.)'n binitinin arkasnda yryordum. Biniti zerinde uyumutu. Onlardan bir grup insann:
"Onu binitinden atsak da boynu krlsa biz de ondan kurtulsak." diye konutuklarn duydum ve hemen Raslullah
(s.a.v.) ile onlarn arasnda yryerek yksek sesle Kur'n okumaya baladm. Bunun zerine Allah'n Rasl
(s.a.v.) uyandlar ve:
"Kim bu (Kur'n okuyan)?" buyurdular. Ben:
"Huzeyfe'yim." dedim.
"Kim unlar?" buyurdular. Ben:
"Filn, filn'dr." dedim ve isimlerini saydm.
"Ne sylediklerini duydun mu?" diye sordu, ben:
"Evet ve onun iin seninle onlarn arasnda yrdm." dedim.
"Bunlar filn, filndr -isismlerini sayd- ve bunlar mnafklardr. Sakn kimseye haber verme."
[248]
buyurdular."
6- Abdurrahman bn Cbir'den, o da babasndan rivayet ediyor ki o, yle demi:
"Ammr ibn Ysir ile Ved'a ibn Sabit arasnda bir tartma olmutu. Ved'a, Ammr'a:
"Sen, hal Huzeyfe ibnu'l-Mura'nn bir klesisin, henz seni azat bile etmedi." diye hakaret etti. Buna karlk
Ammr da ona:
"Akabe ashab (Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Tebk dn bir geitte suikast hazrlyanlar) ka kiiydi? diye sordu. O:
"Allah bilir." dedi.

"Sen, bildiini syle." dedi. Ved'a sustu. Orada bulunanlar:
"Sorusuna cevap versene, sorduu konuda bildiini ona haber versene." dediler. Ammr aslnda bu sorusu ile
Ved'a'nn. kendisinin de onlarn iinde olduunu haber vermesini istiyordu. Ved'a:
"Onlarn 14 kii olduklarndan bahsederdik, onlarn 14 kii olduklarn konuurduk." dedi. Ammr:
"Sen de onlarn iindeysen demek ki 15 kiidirler." dedi. Ved'a:
"Ey Ebu'l-Yakzn, yava ol, Allah akna beni rezil etme." dedi. Ammr:
"Vallahi ben, kimsenin adn sylemedim ve asla da sylemiyeceim. Fakat ben ehadet ederim ki bu 15 kiiden
12'si bu dnya hayatnda da ahidlerin dikilecei gnde de Allah ve Rasl'ne dmandrlar, onlarla sava
[249]
halindedirler." dedi."
7- Bu haberlerden sonra Mslim'in Sahh'inde Ebu't-Tufeyl'den rivayet edilen u haber de bir anlam kazanmakta:
"Huzeyfe ile Akabe ashabndan birisi arasnda insanlar arasnda olmas mutad olan bir mnakaa olmu ve
Huzeyfe:
"Allah akna syle, Akabe ashab (Tebk dn bir geitte Raslullah (s.a.v.)'a suikast hazrlyanlar) ka
kiiydiler?" diye sormu. Etraflarnda olan insanlar o kiiyi sktrp:
"Sorduuna cevap ver, ona ka kii olduklarn haber ver." demiler de o:
"Bize haber verildiine gre onlar 14 kii imiler." demi. Huzeyfe:
"Sen de onlardan isen demek ki 15 kiiymiler. Allah ahid olsun ki onlardan 12'si bu dnya hayatnda ve
ahidlerin dikilecei gnde Allah ve Rasl ile harb halinde, onlarn dmanlardr. Onlardan :
"Biz, Raslullah (s.a.v.)'n mndisinin "Oraya kimse gitmesin." diye nida ettiini duymadk ve kavmin kastnn ne
[250]
olduunu bilmiyorduk." dediler de Allah'n Rasl (s.a.v.) zrlerini kabul buyurdu." demi."
8- ez-Zbeyr ibn Bekkr rivayet edip dedi ki:
"Akabe ashab unlardr:
Amr ibn Avf oullarndan Muattib ibn Kueyr ibn Mell, Ved'a ibn Sabit ibn Amr, Amr ibn Avf oullarndan Cedd
ibn Abdullah ibn Nebl, el-Hris ibn Yezd et-T, Harise oullarndan Evs ibn Kayz, Amr ibn Avf oullarndan
el-Culs ibn Suveyd ibnu's-Smit -bize ulatna gre daha sonra bu yaptndan tevbe etmitir-, Mlik ibnu'nNeccr oullarndan Sa'd ibn Zrra ve Kays ibn Fehd, bi'1-Hubl (veya Habl) oullarndan Sveyd ve D'is,
Kays ibn Amr ibn Sefil, Zeyd ibnu'l-Last, Selme ibn'l-Hmm'drlar. Bu son ikisi Kaynuk' oullarndan olup
[251]
mslman olduklarn izhar etmilerdi."
9- Bu hadise, Hz. Peygamber (s.a.v.) Tebk Gazvesinden dnerken, dn yolunda Akabe'de (veya bir geitte)
[252]
[253]
meydana gelmi olmakla
yet-i kerime Tebk dn yolda nazil olmu demektir.
10- bn Creyc, bu 12 kiinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e suikast yapmaya kalkmas zerine bu srenin 48. yetinin
[254]
nazil olduunu sylemitir.
11- Tabern bnu Abbas'tan (r.a.) anlatt:
"Kendisine Esved denilen biri, Neb Aleyhisselm ldrmek istedi. Allah Tel, Tevbe: 9/74 yetini
[255]
indirdi."
74- "Halbuki almaya yeltenmeleri iin Allah ve Rasl'nn onlar zenginletirmesinden baka bir sebep de
yoktur."

1- krime'den rivayette o yle demitir:
"Adiyy ibn Ka'b oullarna ait bir kle ensardan bir adam ldrm ve Hz. Peygamber (s.a.v.) de diyetinin 12 bin
olmasna hkmetmi ve bunun hakknda "Halbuki almaya yeltenmeleri iin Allah ve Rasl'nn onlar
[256]
zenginletirmesinden baka bir sebep de yoktur." yet-i kerimesi nazil olmutur."
2- Katde'den gelen bir rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, lehine diyetle hkmettii, ya da diyetini almasn
[257]
salad ve bunu alarak zenginleen kiinin Abdullah ibn beyy olduu belirtilmitir.
3- Rivayet olunduuna gre "Cls'n bir klesi ldrlr. Bunun zerine Hz Peygamber (s.a.v.), o klenin diyeti
[258]
olarak on iki bin dirhem verilmesini emreder. Bylece de Cls, zengin olur."
4- O mnafklar, Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye gelmezden nce, bir geim sknts iinde bulunuyorlard. Ne
at yz grebiliyorlard, ne de ganimet elde edebiliyorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye geldikten sonraysa,
bol ganimetler aldlar, mallar edindiler, bylece g ve kuvvete erdiler. Bu da, onlarn, o Peygamberi
[259]
sevmelerine, O'nun uruna can ve mallarn bezletmede gayret gstermelerine yol at.
75. "Aralarnda: "Allah bize bol nimetinden verecek olursa, and olsun ki sadaka vereceiz ve iyilerden olacaz"
diye Ona and verenler vardr."
76. Ama Allah onlara ltuf ve kereminden ihsan edince cimrilik ettiler ve yz evirdiler. Onlar zaten yle
dneklerdir.
77. Allah'a verdikleri ahdi tutmadklar ve yalan det edindikleri iin, kendisinin huzuruna kacaklar gne kadar
Allah da onlarn kalblerine nifak (mnafklk) koydu.

1- Eb'I-Hasan Muhammed b. Ahmed b. Fadl, Eb Amr Muhammed b. Cafer b. Mutr'dan, o Eb mran Musa b.
Sehl el-Cevn'den; o Hiam b. Ammar'dan, o Muhammed b. uayb'dan, o Muaz b. Rfaa es-Selam'den, o Eb
Abdi'l-Melik Ali b. Yezid'den, o Kasm b, Abdirrahman'dan, o da Eb mame el-Bhil'den bize u rivayette
bulundu:
"Ensar'dan olan Sa'lebe b. Hatib, Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Allah'n Rasul, Allah'a dua et de bana ok miktarda mal versin" diye rica etti. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Sana yazklar olsun ey Sa'lebe. krn deyebilecein az bir mal, krn deyemeyecein ok maldan daha
hayrldr" buyurdu. Sonra baka bir sefer:
"Allah'n Nebisi gibi olmaktan holanmaz msn? Canm, kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki eer
isteseydim dalar benim maiyetimde gm ve altn olup akard" buyurdu. Sa'lebe dedi ki:
"Seni hak peygamber gnderene yemin ederim ki eer beni ok miktarda bir mal ile rzklandrmasn Allah'tan
istersen elbette her hak sahibine hakkn vereceim." Rasulullah (s.a.v.) da:
"Allah'm, Sa'lebe'yi fazla mal ile rzklandr" buyurdu. Nihayet Sa'lebe bir koyun elde etti. Bu koyun meyve kurdu
gibi artp gitti. Derken Medine Sa'lebe'ye dar gelmeye balad da Medine civarna ekilip onun bir vadisine indi.
Nihayet le ve ikindi namazlarn cemaatle klp dierlerini terk eder oldu. Sonra koyunlar ylesine artp oald
ki, Cuma hari btn namazlar terk etti, Rasulullah (s.a.v.) sual edip:
"Sa'lebe ne yapt acaba?" buyurdu. Birisi dedi ki:
"O bir koyun ald, Medine ona dar geldi" ve Sa'lebe'nin durumunu Rasulullah (s.a.v.)'a haber verdi. Bunun zerine
Rasulullah (s.a.v.) kere:
"Vah Sa'lebe sana yazm gelir" buyurdu. Sonra Allah Azze ve Celle: "Mallarnn bir ksmn, kendilerini
temizleyip artacak sadaka olarak al, onlara dua et; senin duan onlar iin bir gvendir. Allah iitir ve bilir." 103.
yetiyle, sadaka verilmesi farz klnanlarla ilgili yeti indirdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.), birisi Cheyne,
birisi de Ben Sleym Kabilesi'nden iki kiiyi sadaka almak zere Sa'lebe'ye gnderdi. Sadakay nasl alacaklarna
dair kendilerine bir de talimname yazd. Onlara:
"Sa'lebe'ye ve -Ben Sleym Kabilesi'nden bir kiiyi kasdederek- falan kiiye urayn da sadakalarn aln" diye
emir buyurdu. Bunlar da yola ktlar. Sa'lebe'ye gelerek sadakasn istediler ve Rasulullah (s.a.v.)'n mektubunu da
kendisine okudular. Sa'lebe dedi ki:
"Bu istediiniz cizyeden baka birey deildir. Bu dpedz cizyenin kz kardeidir. Bilemiyorum bu neyin nesi?
Gidiniz vazifenizi grdkten sonra tekrar bana geliniz."
Onlar yola koyulup Ben Sleym'den olan dier zata geldiler ve ona Rasulullah (s.a.v.)'n emrini bildirdiler, Bunun
zerine o kii develerini gzden geirdi. En iyilerini, olgunlarn zekat iin seip ayrd. Sonra bunlar alp zekat
memurlarnn nne geldi. Develeri grnce:
"Sana vacib olan bu deil, bunlar senden almak istemiyoruz" dediler. O ise;
"Hayr aln bu sadakay. Bu hususta gerekten gnlm hotur. Onlar sadece benim develerim" dedi. Bunlar da
sadakay ondan aldlar. Sadaka alma grevlerini bitirince tekrar Sa'lebe'ye uradlar. Sa'lebe:
"Mektubunuzu bana gsterin bakaym iinde ne yazyor?" dedi. Mektubu okuduktan sonra:
"Bu, cizyenin kz kardeinden baka birey deil. Haydi siz gidin de ben kararm sonra vereyim" dedi. Bunlar da
yola kp nihayet Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler. Rasulullah (s.a.v.) bunlar grnce onlarla henz konumadan nce:
"Vah Sa'lebe, sana yazk oldu" buyurdu. Sleym Oullar'ndan olan zat iinde bereket duas yapt. Zekat memurlar
Rasulullah (s.a.v.)'a Sa'lebe'nin ve Slem olan zatn yaptn haber verdiler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti
"Allah'a verdikleri szden caydklar ve yalanc olduklar iin Onunla karlaacaklar gne kadar Allah kalblerine
nifak soktu." 77. yetine kadar indirdi. Bu esnada Rasulullah (s.a.v.)'n yannda Sa'lebe'nin yaknlarndan olan birisi
vard. Bu yetleri dinleyince kp yola doru Sa'lebe'ye gitti. Ona:
"Sana yazklar olsun ey Sa'lebe. Allah Teala senin hakknda u u yetleri indirdi" dedi. Bunun zerine Sa'lebe
derhal yola kp Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve kendisinden sadakasn buyurmasn istedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Muhakkak ki Allah, sadakan kabul etmekten beni men etti" buyurdu. Bunun zerine Sa'lebe bana toprak
samaya balad. Rasulullah (s.a.v.):
"u yaptna bak. Halbuki sana zekat vermeni emrettiim halde vermedin" buyurdu. Bylece Rasulullah (s.a.v.)
ondan baka hibir ey almaya yanamaynca, Sa'lebe evine dnd.
Nihayet Rasuiullah (s.a.v,) ondan hibir ey kabul etmedii halde vefat etmiti. Sonra Sa'lebe, Eb Bekr halife
seildiinde ona geldi ve dedi ki:
"Benim Rasulullah (s,a.v.)'n yanndaki derecemi ve Ensar'n iindeki yerimi pekla bilmektesin. yleyse gel
sadakam kabul et." Eb Bekr:
"Rasulullah (s.a.v.) onu kabul buyurmamken ben kabul edeyim ha?" dedi. Derken Eb Bekr de kabule
yanamayarak vefat etti. mer b. Hattab (r.a.) devletin bana geince bu sefer ona geldi ve:
"Ey M'minler'in emiri, sadakam kabul et" dedi. mer (r.a.):
"Rasulullah (s.a.v.)'n ve Eb Bekr'in kabul etmedii bir eyi senden alp kabul edeceim yle mi?" dedi ve
sadakay kabul etmedi. Derken mer (r.a.) de vefat edip bu sefer Osman (r.a.) i bana geldi. Sa'lebe bu sefer de
Osman'a gelip sadakasn kabul etmesini istedi. O da:
"Rasulullah (s.a.v.), Eb Bekr ve mer'in senden kabul etmedikleri bir sadakay ben senden kabul edeceim yle
[260]
mi?" deyip Osman da kabul etmedi. Bylece Sa'lebe Osman (r.a.)'n hilafeti devrinde lp gitti."
2- Ebu mme'den rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Salebe bni Htb:
"Ya Raslallah, Allah Tel'nn beni mal ile rzklandrmas iin dua edin." dedi. Aleyhisselm:
"Ey Salebe, sana yazk. kr ed edilen az mal, krne g getirilemeyen ok maldan hayrldr." buyurdu.
Salebe:
"Vallahi eer bana mal verilirse, her hak sahibine hakkn veririm." dedi.
Aleyhisselm dua etti. Salebe koyun ald. Koyunlar oald, hatta Medine'nin arazsi dar gelmeye balad.
Salebe namazlara gelir, sonra koyunlarnn yanna giderdi. Sonra koyunlar oald. Onlar Medine'de otlatmak
mmkn olmaz hale geldi. O biraz daha uzaa gitti. Salebe, cuma namazlarna gelir sonra koyunlarnn yanna
giderdi. Sonra hayvanlar daha da oald.
Salebe, cuma ve cemati terk etti. Sonra Allah Tel Raslne, Onlarn mallarndan onlar temizleyip
[261]
arndracak bir sadaka (zekat) al.
yetini indirdi.
Raslullah Slebenin zekatn almak zere iki kiiyi vazifelendirdi. Onlara bir mektup yazd.
Vazifeli iki kii Slebeye geldiler, Raslullah'n mektubunu okudular. Salebe:
"Dier insanlara gidin, onlardan aldktan sonra bana gelin." dedi. Onlar yle yaptlar. Salebe tekrar geldiklerinde,
onlara:
"Bu, cizyenin kz kardeidir." dedi. Onlar gittiler. Allah Tel bu ayetleri indirdi."
[262]
[263]
3- bnu Abbas'tan (r.a.) Avf tarikndan bnu Cerr ve bnu Merduyeh, bunun benzerini anlatt.
[264]
4- Suyt, bu haberin isnadnn zayf olduunu kaydediyor.
5- nsanlar arasnda, bu ayetlerin ini sebebi olarak anlan, tefsir kitaplarnn tekrarlad Salebe kssas,
muhaddislerce sahih grlmez.
Sa'lebe, Ensr'dan olup Bedir gazvesinde bulunmutur. Allah ve Resulnn imanna ehadet ettii kimselerdendir.
bni Abdi'1-Berr yle demitir:
"Sa'lebe'nin, zekt vermeyen ve hakknda ayet nazil olan kimse olduunu syleyen kimsenin sz sahih
[265]
deildir."
"ayet, "Allah Tel, Sa'lebe bn Htb'e zektn vermesini emretmiti. O halde, Peygamberin, onun zekatn
kabul etmemesi nasl caiz olabilir?" denilirse, biz deriz ki:
"yle denilmesi uzak bir ihtimal deildir: Allahu Tel Hz. Peygamber (s.a.v.)'i, bakalar bundan ibret alsn ve
bylece de, zektlarn vermekten imtina etmesinler diye, Sa'lebe'yi hor ve hakr klmak iin, zektn kabul
etmekten men etmiti.
yle de denilebilir: O, zektn ihlsl bir biimde deil, riya maksadyla getirmiti. Allah Tel, bunu Hz.
Peygamber'e bildirdi de, O da ite bundan dolay o zekt kabul etmedi.
[266]
u da muhtemeldir: Allah "Onlarn mallarndan sadaka al ki, bununla kendilerini temizlemi (....) olasn"
buyurup, byle bir maksad da, mnafkl sebebiyle Sa'lebe'de mevcut olmaynca, Hz. Peygamber (s.a.v.), onun
[267]
zektn almaktan geri durmutur. Allah, en iyisini bilendir."
7- Kurtub de Sa'lebe'nin, Bedr Gazvesinde bulunmu sekin sahablerden olmakla byle bir konuma dmesini
pheli grr ve yet-i kerimenin bakalar ve zellikle de mnafklardan Nebtel ibnu'l-Hris, Cedd ibn Kays ve
[268]
Muattib ibn Kueyr hakknda nazil olduunu ifade eden Dahhk'n grn kabule meyleder.
8- Hasan- Basri ve Mchid'den gelen bir rivayette ise bu yet-i kerimenin "Allah kendilerine ltfundan verirse
mutlaka hakkn verecekleri ve tasaddukta bulunacaklarna" yemin eden, zengin olunca da cimrilik eden iki kii
[269]
hakknda nazil olduu; bu iki kiinin Sa'lebe ibn Htb ve Muattib ibn Kueyr olduu belirtilmitir.
9- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre de Htb ibn Eb Beltea'nn am'dan gelecek olan bir kervanda mal
varm. Kervann gelmesi gecikmi. Htb, ensar meclislerinden birinde: "Eer bu malm gelirse ondan tasaddukta
bulunacam, onunla akrabalarma sla-i rahimde bulunacam." demi; ama kervan sa salim gelip maln alnca
[270]
cimrilik edip ondan hi sadaka vermemi de bunun zerine bu yet-i kerime inmi.
10- Dahhk ise "Allah bize ltfundan verirse mutlaka ondan tasaddukta bulunacaz." diyen ve Allah kendilerine
ltufta bulunup mal verince de cimrilik eden ve haklarnda bu yet-i kerimenin nazil olduu kiilerin Nebtel bnu'l[271]
Hris, Cedd ibn Kays, Sa'lebe ibn Htb ve Muattib ibn Kueyr olduunu sylemitir.
11- Ayet-i kerimede sann -bize verirse, biz tasaddukta bulunacaz eklinde- oul ve zikredilenlerden nn
[272]
mnafk olmasna uygun olan da bu rivayettir.
12- Katadeye gre bu yet-i kerime, Hz. Musadan, Tevratn uzun bir kitap olmas sebebiyle, Allah tealadan onu
ksaltmasn dilemesini isteyen daha sonra da zetlenmi olan Tevratla amel etmeyen srailoullarna iaret
[273]
etmektedir.
13- Mnafklar arasnda, "Allah bizi fazl- keremi ile zenginletirirse, and olsun ki, sadaka vereceiz, O'nun
emirlerine itaat eden, hkmlerini uygulayan salih kimselerden olacaz", diyerek Allah'a and verenler vard.
Ancak Allah onlarn bu arzularn gerekletirip de onlar nimetlerine garkettii zaman, verdikleri sz tutmam,
ahidlerini yerine getirmemilerdi. Aksine, Allah'n kendilerine vermi olduu mallar, Allah yolunda ve hayr iin
harcama hususunda cimrilik etmi, slm dininin esaslarndan yz evirerek, Allah'a itaattan vazgemilerdi.
Onlarn bu ekilde cimrice davranmalar, Allah'n emirlerinden yz evirmeleri sebebiyle, ikiyzllk onlarn
kalblerinde yer etti. Bu ikiyzllk, Allah'a verdikleri szden caydklar; ahidlerini bozduklar iin, Allah'la
[274]
karlaacaklar gne kadar, onlar terketmeyecektir. Bu ayetler mnafklar hakknda nazil olmutur.
79. "Sadaka vermekte gnlden davranan mminlere dil uzatan ve ancak ellerinden geldii kadar verebilenlerle
alay eden kimselere bu davranlarnn cezasn Allah verir; onlara can yakc azap vardr."

1- Said b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Fakih Eb Ali'den, o Eb Ali Muhammed b. Sleyman el-Makil'den, o
Eb Musa Muhammed b. Msenna'dan, o Eb'n-Numan Hakem b. Abdillah el-Icl'den, o u'be'den, o
Sleyman'dan, o Eb Vail'den, o da Eb Mesud'dan bize u rivayette bulundu:
[275]
"Sadaka yeti nazil olduunda bizler hasad kaldryorduk.
Derken adamn biri fazla miktarda tasaddukta
bulundu. Bunun zerine mnafklar:
"Riyakrn biri" dediler.
Bir adam da gelip bir sa (yaklak 3 kg.) kadar tasaddukta bulundu. Bu sefer de:
[276]
"Allah phesiz ki u bir sadan mstanidir" dediler. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
[277]
Bu hadisi Buhari, Ebu Kudame, Ubeydullah b. Said, Ebun-Numan tarikndan rivayet etmitir.
2- Bunun benzeri Ebu Hureyre, Ebu Ukayl, Ebu Sad-i Hudr, bn Abbas ve Umeyre Binti Sheyl bni Rf
[278]
hadisinde varit oldu. Bunlarn hepsini bnu Merduyeh anlatt.
3- Katade ve dierleri de unu rivayet ediyorlar:
"Rasulullah (s.a.v.) sadaka vermeyi tevik etmesi zerine Abdurrahman b. Avf drt bin dirhem (yaklak 1,7 kg.
altn) getirip:
"Ey Allahn Rasul, sekiz bin dirhemim var. Bunun yarsn sana getirdim. Sen bunu Allah yolunda harca. Dier
yarsn da oluk ocuum iin ayrdm." dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Allah verdiini de ayrdn da sana mbarek etsin" buyurdu. Bylece Allah (c.c.) Abdurrahmann maln
[279]
bereketli kld. yleki ld gn geriye iki kadn brakmt. Onun bu kadnlara den malnn sekizde biri
yz altm bin dirhemi (yaklak 68 kg. altn) bulmutu.
O gn Asm b. Adiyy b. Aclan yz vesak (yaklak 17 ton) hurma getirmiti. Ensardan Ebu Akil de bir sa
(yaklak 3 kg.) hurma getirmiti. Ebu Akil dedi ki:
"Ey Allahn Rasul, geceyi tulumla su ekerek geirdim. Nihayet iki sa hurma kazandm. Onlarn birisini aileme
braktm, dierini sana getirdim." Rasulullah (s.a.v.) da bu az miktarda hurmann, dier sadakalarn ierisine
katlmasn emretti. Bunun zerine mnafklar, mminlere ka gz hareketi yaparak elendiler ve:
Abdurrahman ve Asm, ancak gsteri olsun diye verdiler. Allah ve Rasul, Ebu Akilin bir salk hurmasna
elbette muhta deildirler. Ancak u var ki Ebu Akil de kendisinin anlmasn istedi." dediler. Bunun zerine Allah
[280]
Teala bu ayeti indirdi."
4- bni Cerir'in rivayetine gre bni Abbs (r.a.) yle demitir:

"Resulullah (s.a.v.) bir gn, ashabna konuma yaparak, onlar sadaka vermeye tevik etti. Abdurrahman b. Avf drt
bin dirhem getirerek;
"Sekiz bin dirhemim vard. Drt bin dirhemini kendime ve oluk ocuuma ayrdm, u drt bin dirhemi de
Rabbime bor verdim" dedi. Hz. Peygamber de:
"Verdiinde de, vermediinde de, Allah sana bereket versin" buyurdu. Denilmitir ki: Allah, Peygamber (s.a.v.)'in
bu duasn kabul buyurdu. Hanm Ndir, Abdurrahman'm lmnden sonra, kalan maln drtte biri olarak seksen
bin zerine sulh yapt.
Ayn ekilde mer ve Asm b. Adiyy el-Ensr 70 vesak hurmay sadaka getirdi. Osman b. Affan ok miktarda
sadaka verdi. Eb Akil, bir sa' hurma getirdi. Eb Akil demitir ki:
"Geen gece, bir adamn hurmalna su almak iin cretle altm, iki sa' hurma aldm. Birini ailem iin
alkoydum, dierini de Rabbine dn verdim." Resulullah (s.a.) onun sadakalar iine konmasn emretti.
Mnafklar, ta'n ederek: "Sadakalarn riya ve hret iin getirdiler. Eb Akil de, dier byklerle anlmak iin bir
[281]
sa' getirdi. Allah, onun s'ndan mstanidir," dediler. Bunun zerine Allah Tel, bu ayeti indirdi."
5- Ebu Davud et-Taylis'nin... Ebu Mes'd el-Bedr'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Biz, sadakalarmz tayarak Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne getirirdik. Birisi byk bir sadaka getirirse "gsteri iin
byle byk sadaka getiriyor." derlerdi. Baz (fakir mslmanlar) da yarm s' (yarm lek) bir miktar sadaka
getirirdi (de onlar iin de: "u kadarck ey de getirilir mi?" diye alay ederlerdi). Bunun zerine bu yet nazil
[282]
oldu."
6- Mslmanlarn tasaddukta bulunmalarn baz mnafklarn dedikodu ve alay konusu etmeleri hadisesinde dier
baz rivayetlerde isimlendirmeler de mevcuttur. Bu kabilden olarak tasaddukta bulunup da mnafklarn
dedikodusuna konu olanlar arasnda Abdurrahman bn Avf, Asm ibn Adiy ve Ebu Akl'in adlar gemektedir.
[283]
imdi bu rivayetleri zikredelim:
7- Yukarda verilen Ebu Mes'd hadisi, Buhr ve Mslim'de baka bir kanaldan yle tahric olunmutur: Sadaka
vermekle emrolunduumuzda (ya da zekt vermemiz emredildiinde) biz, srtmzda cretle yk tar, ondan
kazandmzdan bile tasaddukta bulunurduk. te byle hamallk yaparak hayatn kazanan Ebu Akl bir gn yarm
s' hurma getirip tasaddukta bulunmu, o gn bir bakas da oka mal getirip sadaka olarak vermiti. Mnafklar:
"Allah, unun verdii u (yarm s' hurma)dan mstanidir, u (ok sadaka veren) de bunu olsa olsa gsteri, riya
[284]
iin yapmtr." dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) insanlara kp onlarn iinde:
"Sadakalarnz (ya da zektlarnz) toplaynz." diye nida ettirdi. nsanlar sadaka olarak verdiklerini topladlar.
Arkalarndan bir adam bir s' hurma getirdi ve:
"Ey Allah'n elisi, u bir s' hurmay geceleyin srtmda iple su tayarak kazandm. Gece iki s' hurma
kazanmtm, birisini yemeleri iin aileme braktm, dierini Allah'a bir yaknlk, Allah yolunda bir sadaka olsun
diye sana getirdim." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.) ona, bu bir s' hurmay toplanan sadakalarn iine koymasn
emretti. Bazlar onunla alay edip:
"Muhakkak ki Allah ve Rasl, bundan mstanidir; Allah ve Rasl senin bu bir s 1 hurman ne yapsn?" dediler.
Sonra Abdurrahman ibn Avf, Raslullah (s.a.v.)'a:
"Zekt ehlinden, ya da sadaka verecek baka kimse kald m?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hayr." buyurunca
"Benim yanmda sadaka olarak verilmek zere yz kyye altn var." dedi. mer ibn Hattb ona:
"Sen deli misin?" dedi. O:
"Hayr, bende hibir delilik yoktur." dedi. mer:
"O halde bu yaptn nedir?" diye sordu. Abdurrahman:
"Benim sekiz bin dirhemim var; bunun drt binini Rabbma bor olarak veriyorum, kalan drt binini de kendime
brakyorum." dedi. Raslullah (s.a.v.) ona:
"Vermeyip kendine braktn da, sadaka olarak verdiini de Allah bereketlendirsin." diye dua buyurdu.
Mnafklar ona da dil uzatp:
"Allah'a yemin olsun ki Abdurrahman bu verdiini gsteri, riya iin vermitir." dediler. Onlar yalan sylemitiler.
Zira Abdurrahman bu verdiinde gnlden davranmt. Allah Teal da onu ve o bir s' hurma getiren yoksul
arkadan mazur gren bir yet indirip yle buyurdu:
"Sadakalarda gnll olarak bata bulunan m'minlerle ve glerinin yetebildiinden bakasn bulamayan
fakirlerle elenenler yok mu?..."
[285]
Mchid ve bir oklarnda da byle rivayet edilmitir.
[286]
Bu siyak ile Abdurrahman ibn Avfn bu ba "Kimdir o ki Allah'a gzel bir bor verir..."
yetinin inmesi ve
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu yete binaen ashabn sadaka vermeye daveti zerine olmutur. Buna gre Bakara
[287]
yeti ile bu yet-i kerime pepee inmi olmaldr.
9- Ebu Akl Habhb'n bir gece srtnda iple su ekerek kazand 2 s' hurmadan birini sadaka olarak getirmesi
hadisesi bizzat kendisinden yle rivayet edilmitir:
"Geceleyin iki s' hurma karl srtmda iple su ektim. Bir s'n yemeleri iin aileme gtrdm. Dierini de
sadaka olarak vermek zere Raslullah (s.a.v.)'a gtrdm; O'na gelip:
"Byle byle yaptm" diye haber verdim de:
"Toplanan sadakann iine at." buyurdular. Oradakilerden bazlar alay edip:
"Muhakkak ki Allah, u yoksulun sadakasndan mstanidir." dediler. Bunun zerine Allah Teal bu yet ile onu
[288]
takip eden yet-i kerimeyi indirdi."
[289]
Ensar'dan olan bu Ebu Akl'in ismi Habhb (veya Hubb) olup Abdurrahman ibn Abdullah
, Abdurrahman ibn
Bcn veya Shn, Ebu Akl ibn Kays da denilmitir. Ka'b ibn Mlik ise yoksul olduu halde tasaddukta bulunan bu
[290]
sahab iin Eb Akl yerine Ebu Hayseme demitir."
10- bn shak anlatyor:
"Sadakalarda gnll olarak bata bulunan m'minler"den maksat Abdurrahman ibn Avf ve Asm ibn Adiyy'dir.
Allah'n Rasl (s.a.v.) sadaka vermeye tevik etmiti. Abdurrahman ibn Avf kalkt ve drt bin dirhem tasaddukta
bulundu. Asm ibn Adiyy kalkt ve yz vesak hurma tasaddukta bulundu. (Mnafklar) her ikisiyle de elendiler ve
"Bu ancak bir riyadr. Bunlar gsteri olsun diye byle ok tasaddukta bulunuyorlar." dediler. alp
kazandndan sadaka veren ise Ebu Akl idi. Bir s' hurma getirip sadaka olarak toplananlarn iine boaltmt.
Ona da gltler ve:
[291]
"Allah, Ebu Akl'in bir s' hurmasndan mstandir." dediler."
11- Mu'cem'inde Beav'nin ve Ebu'-eyh'in Hasen'den rivayetlerinde haberin banda u fazlalk vardr:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gn kalkt ve:
"Ey insanlar, tasaddukta bulunun, ey insanlar tasaddukta bulunun ki kyamet gnnde tasaddukta bulunduunuza
ehadet edeyim. Belki de biriniz devesinin yavrusu karn tok srt pek halde yatarken yaknnda olu alktan
kvrlm haldedir, belki de birinizin aalar gzel meyve vermiken komusu hibireyi olmyan bir yoksuldur. Bir
adam yok mu ki develerinden birini sadaka olarak versin de bu onun iin sabah iin bir ba, akam iin bir
ba olsun. Ailesinin sabah sadklar stle sabahlasn, akam sadklar stle akamlasn. Uyank olun! bunun
mkfat pek byktr." buyurdular. Bir adam kalkt:
"Ey Allah'n elisi, benim develerim var; yanmda drt deve srs var (bu develerimden birisi sadaka olsun)."
dedi. Bir bakas kalkt. Ksa boylu, irkince bir adamd. ok gzel bir deveyi ekiyordu. Mnafklardan birisi Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in duymadn sanarak yanndakine:
"Devesi kendisinden daha hayrl." diye fsldad. Ancak bunu duyan Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Yalan syledin, o senden de devesinden de daha hayrl." buyurdular..," hadisenin kalan ksm bn shak'n
[292]
anlatt ekildedir."
12- Mnafklarn yaptklar ilerden biri de, mallarndan, gnlden sadaka veren mminleri ayplamalaryd.
Abdurrahman b, Avf gibi, onlardan birini malndan ok sadaka verirken grdkleri zaman:
"Vallahi o, bunu gsteri iin yapmtr. Yoksa, vermi olduu sadaka ile yce Allah'n rzasn kazanmay asla
kasdetmemitir." diyorlard. Buna mukabil, birini ok az sadaka verirken grdkleri zaman da:
[293]
"Allah'n bu sadakaya ihtiyac yoktur." diyorlard."
80. Onlar iin ister mafiret dile, ister mafiret dileme. Onlar iin yetmi kere mafiret dilesen de Allah onlar
yarlamyacaktr. Bu, Allah'a ve Rasl'ne kfretmelerindendir. Allah, fsklar topluluuna hidayet etmez.

1- bn Abbs'tan rivayete gre bir nceki yet-i kerimede "Allah onlar maskaraya evirmitir. Onlar iin elm bir
azb vardr." buyrulunca yaptklarndan piman olan baz mnafklar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kendileri iin
istifarda bulunmasn istemiler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de istifarda bulunmaya niyetlenmesi zerine bu yet-i
[294]
kerime inmi ve Hz. Peygamber (s.a.v.) bu mnafklar lehinde istifarda bulunmamtr.
2- Hasan el-Basr de yle demektedir:
"Onlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek, zr beyannda bulunuyor ve:
[295]
"Biz sadece en gzel olan, iyilik ve muvaffakiyet arzu ettik"
diyorlard. te bunun zerine bu ayet-i kerime
[296]
nazil oldu."
3- Esamm unu rivayet etmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) hutbe okurken, Abdullah bn Ubeyy bn Sell ayaa kalkt:
"Bu, Allah'n kendisine ikramda bulunup aziz kld, yardm edip destekledii Allah'n elisidir." dedi. Uhud
muharebesinden sonra da byle bir ey iin ayaa kalknca, Hz. mer ona:
"Ey Allah'n dman, otur! Kfrn ortaya kp aikr oldu!" dedi. Bunun zerine, orada bulunanlarn hepsi ona
cephe alp, onu lanetlediler. O da, namaz klmadan mescidden kt. Derken, kavminden birisi ona rastlad ve:
"Senin mescidden kmana sebep nedir? Nereye gidiyorsun?" dedi. Bunun zerine o da, cereyan eden olay anlatt.
O adam, ona:
"Allah'n Rasulne dn ve senin iin mafiret talebinde bulunmasn iste!" dedi, O da:
"Benim iin mafiret talebinde bulunsun ya da bulunmasn; artk aldrmyorum!" dedi. te bunun zerine: "Onlara,
[297]
"Gelin, Allah'n Peygamberi sizin iin mafiret talebinde bulunsun!" denildii zaman, balarn evirdiler.."
ayeti nazil oldu. Uhud'dan sonra mnafklar, (Hz. Peygamberin yanna) gelerek, zr beyannda bulundular ve
birtakm sudan bahaneler ileri srerek, kendileri iin istifar etmesini istediler.
4- a'b'nin yle dedii rivayet edilmitir:
"Abdullah bn Abdullah bn beyy bn Sell, Allah'n Resul (s.a.v.)'n, babasnn cenazesine ard. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sen kimsin?" deyince o:
"Ben, Hubab bn Abdullah'm" dedi. Bunun zerine de, Hz, Peygamber (s.a.v.);
[298]
"Hayr, sen Abdullah bn Abdullah'sn. Zira "Hubab" eytann addr" dedi, sonra da bu ayeti okudu."
"Rivayet edildiine gre, bundan nceki yet nazil olunca mnafklarn bazlar Rasulullaha gelip tutumlarnn
yanlln itiraf ederek:
"Ey Allahn Rasul bizim iin Allah'tan af dile" demiler Rasulullah da:
"Sizin iin af dilerim" buyurmutu. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve Rasulullahn, onlar iin af talep
etmesiyle neticenin deimeyeceini, zira onlarn yine mnafklktan vaz gemeyerek nifak zere leklerini beyan
[299]
etmitir."
6- Bu yet-i kerimenin nzul zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), bu yet-i kerimeyi, mnafk bile olsalar ashabnn
balanmalar iin istifar etmekte muhayyer brakld eklinde anlad iin bu yet-i kerime, baka bir yetin
nzulne sebep olmutur. yle ki:
"Him ibn Urve'nin, babasndan rivayetine gre Abdullah ibn beyy ibn Sell, Hz. Peygamber ve ashab
hakknda:
"Onlara infakta bulunmasanz ashab evresinden dalr gider." demiti. Yine:
"Medine'ye varnca elbette aziz olan, zell olan oradan karacaktr." diyen de o idi. Allah Teal:
"Onlar iin ister istifar et, ister etme. Onlar iin yetmi kere istifar etsen de Allah, hibir zaman onlar mafiret
edecek deildir." yet-i kerimesi nazil olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Yetmiten fazla istifar edeceim." buyurdu da Allah Teal:
"Onlar iin ha istifar etmisin, ha onlara istifar etmemisin, haklarnda birdir. Allah onlar kesinlikle
[300]
[301]
yarlamaz..."
Nitekim Mnfikn Sresinin nzul sebebinde tekrar hatrlatlacaktr.
81. Allah'n Rasl'ne muhalefet iin savatan geri kalanlar oturup kalmalarna sevindiler. Allah yolunda mallaryla,
canlaryla cihad etmek holarna gitmedi ve: "Bu scakta savaa kmayn." dediler. De ki: "Cehennem atei daha
scaktr." Keki bilselerdi.

1- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz ve bakalarndan yle rivayet edilmitir:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) scaklarn ok iddetli olduu bir zamanda Tebk seferine kt. Seleme oullarndan bir
adam:
[302]
"Bu scakta sefere kmayn." dedi de onun bu sz zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Beyhak'nin Delilu'n-Nubuvve'sinde bn shak kanalyla Asm ibn Amr ibn Katde ve Abdullah ibn Eb Bekr
[303]
ibn Hazm'dan rivayet ettii haberde bu kiinin mnafk olduu tasrih edilmektedir.
3- bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) scaklarn ok iddetli olduu bir zamanda Tebk seferine kt, mslmanlarn da savaa
kmalarn emretti. Bir adam:
"Ey Allah'n Rasl, scak iddetli, biz kmaya kadir olamayz, biz scakta kmayz." dedi. Allah Tel bu yeti
[304]
indirdi."
84. Onlardan len kimsenin namazn sakn klma, mezar banda da durma! nk onlar Allah ve peygamberini
inkr ettiler, fask olarak ldler.

1- smail b. Abdurrahman b. Ahmed el-Vaiz "imla" tarikyla, Abdullah b. Muhammed b. Nasrdan, o Yusuf b.
Asm er-Raziden, o Abbas b. Velid en-Nersiden, o Yahya b. Said el-Kattandan, o Ubeydullah b. merden, o
Nafiden, o da bn merden (r.a.) bize u rivayette bulundu:
"Abdullah b. beyy lnce olu Rasulullaha (s.a.v.) gelip dedi ki:
"Gmleini bana ver de onu bununla kefenleyeyim, zerine de namaz kl ve onun iin istifarda bulun." Rasulullah
(s.a.v.) da gmleini ona verdi. Sonra da:
"Beni ar da onun namazn klaym." buyurdu. O da Rasulullah (s.a.v.) ilan edip ard. Rasulullah (s.a.v.)
onun stne namaz klmak isteyince mer b. Hattab (r.a.) kendisini ekti ve:
"Allah seni mnafklarn zerine namaz klmaktan nehyetmemi miydi?" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Ben onlar iin istifarda bulunmakla, bulunmamak arasnda muhayyer klndm." buyurup mteakiben onun
[305]
namazn kld. Sonra bu ayet nazil olunca onlarn stne namaz klmay terk etti."
Bu hadisi Buhari, Mseddedden, Mslim de Ebu Kudame, Ubeydullah b. Saidden, her iki ravi de Yahya b.
[306]
Saidden rivayet etmilerdir.
[307]
Bu husus, mer, Enes, Cbir (r.a.) ve bakalarnn hadisinden varit oldu.
Dier bir rivayette, bu yet nazil olduktan sonra Rasulullah'n bir daha mnafklarn cenaze namazn kldrmad
[308]
zikredilmitir.
2- Buhr'deki baka bir rivayette "Allah'n Rasl (s.a.v.) onun (Abdullah ibn beyy ibn Sell) zerine cenaze
[309]
namaz kld, biz de kldk." ayrntsna da yer verilmitir.
3- Nese'de Cbir'den gelen bir rivayette ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, o kabre konulduunda kabrine geldii, emri
zerine cenazenin kabrinden karld, Efendimiz (s.a.v.)'in onu dizleri zerine koyup gmleini kefen olarak
[310]
bizzat giydirdii ve ona frd de kaydedilmitir.
4- smail b. brahim Nasrabazi, Ebu Bekr b. Malik el-Kutayiden, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbelden, o
babasndan, o Yakub b. brahim b. Saddan, o babasndan, o Muhammed b. shaktan, o Zhriden, o Ubeydullah
b. Abdillah b. Utbe b. Mesuddan, o da bn Abbastan bize u rivayette bulundu:
"Ben, mer b. Hattab (r.a.)n yle dediini iittim:
"Abdullah b. beyy lnce, Rasulullah (s.a.v.) onun zerine namaz klmaya arld. O da namaz klmak iin lye
doru yneldi. lnn bana varnca ben dnp Rasulullahn (s.a.v.) gs hizasna dikildim ve -onun
yaptklarn gnleriyle birlikte sayarak-
"Ey Allahn Rasul, falan gnde unu unu syleyen Allahn dman Abdullah b. beyy zerine mi namaz
klacaksn/" dedim. Rasulullah (s.a.v.) ise tebessm ediyordu. Nihayet ona fazla srarda bulununca buyurdu ki:
Bamdan uzakla ey mer. Zira ben, muhayyer klndm. Bu yzden bu msbet ciheti setim. Bana Onlar iin
ister istifarda bulun, istersen bulunma. Sen onlar iin yetmi defa istifarda bulunsan da Allah onlar kesinlikle
balamayacaktr buyuruldu. Eer ben, yetmi kereden daha fazla istifarda bulunduum takdirde Abdullahn
balanacan bilseydim elbette sayy artrrdm."
Sonra Rasulullah (s.a.v.) onun namazn kld ve onun cenazesiyle birlikte yryp kabrinin zerine durdu. Nihayet
bu ilerini bitirip onun kabrinden ayrld. Benim, Rasulullaha (s.a.v.) kar cretkrlma da atm dorusu.
Halbuki Allah ve Rasul daha iyi bilir. Vallahi ok az bir sre geti ki derken bu ayet nazil oldu. Artk bundan
byle Allah, ruhunu da kabzedinceye kadar Rasulullah (s.a.v.) hibir mnafn stne namaz da klmad. Kabrinin
banda da durmad."
Mfessirlerin rivayetine gre, Abdullah b. Ubeyy hakknda yaplan bu ameliyeler hususunda Rasulullah (s.a.v.) ile
konuulup grld de buyurdu ki:
"Benim ne gmleim, ne de kldrdm namaz Allahtan gelecek olan ondan savamaz. Vallahi ben onun sebebiyle
[311]
kavminden bin kiinin mslman olmasn umuyordum."
[312]
Taberi bu hadisi, Cabir, Enes, Katade ve sim b. mer'den de rivayet etmitir.
5- Cabir'den gelen bir rivayette de bn beyy ibn Sell'un olu Abdullah'n Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek
babasnn kefenlenmesi iin gmleini istemesi ve cenaze namazn bizzat kldrmas talebi, babasnn vasyyetine
[313]
dayandrlmakta
6- bn Kesr de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, ona, kefenlenmesi iin gmleini vermesini Hz. Abbs'n Bedr'de esir
edildiinde plak olarak kendisine getirilmesi esnasnda giydirilmesi iin bir gmlek istemesi, iri yapl olmas
sebebiyle Abdullah ibn beyy'in gmlei dnda ona giydirilecek bir gmlek bulunamamas ve bn beyy'in o gn
[314]
Hz. Abbs'a giydirilmek zere gmleini vermesi hadisesiyle ilikilendirmektedir.
7- bni Abbas'dan gelen bir rivayet yledir:
"mer (r.a.) yle dedi:
[315]
"Gmleini pis, necis adama niin veriyorsun?"
. Peygamber Efendimiz:
"Gmleim onu, Allah'tan gelecek herhangi bir eyden koruyamaz. Umulur ki Allah, onunla binlerce kimsenin
slm'a girmesini salar" dedi. Mnafklar, Abdullah'n sznden ayrlmyorlard. Onun, fayda vereceini umarak
[316]
bu gmlei istediini grdklerinde, o gn onlardan bin kii mslman oldu."
8- bn Abbas (r.a)'n yle dedii rivayet edilmitir:
"bn Sell hastalannca Hz. Peygamber (s.a.s) onu ziyaret etti. Bunun zerine Abdullah bn Ubeyy, Hz.
Peygamber'den ldnde namazn kldrmasn ve kabri bana dua etmesini istedi. Daha sonra da, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e kendisine kefen olsun diye, gmleini istetmek zere birisini yollad. Hz. Peygamber de ona,
dndan giydii gmleini gnderdi. Abdullah bunu geri yollayarak, iten giydii ve derisine dokunan gmleini
istedi. Bunun zerine Hz. mer (r.a.):
"O pis, necis kimseye gmleini niin veriyorsun?" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Benim gmleim, ondan, Allah'n azabndan herhangi bir eyi savuturamaz. Fakat umulur ki. Cenab Hak. bu
sayede o mnafklarn bin adedini slm'a girdirir." dedi. Zira mnafklar, Abdullahdan ayrlmazlard. Onlar onun,
bu gmlein peinde olduunu ve ondan bir fayda umduunu grnce o gn onlardan bin adedi mslman oldu.
Abdullah ldnde, olu, bu haberi Hz. Peygamber'e duyurmak iin geldi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de, oluna:
"Namazn kldr ve onu defnet!" deyince, olu:
"Ya Resulallah, eer sen onun namazn klmazsan, hibir mslman klmaz!" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.) namazn kldrmak iin ayaa kalknca, Hz. mer de ayaa kalkt ve Hz. Peygamber onun namazn
kldrmasn diye, Hz. Peygamber ile kblenin arasna geerek durdu. te bunun zerine, bu ayet nazil oldu. Cebrail
(a.s.) de, Hz. Peygamberin elbisesinden tutarak
[317]
"Onlardan, len hibir kimsenin cenaze namazn klma" dedi."
9- Rasulullah (s.a.v.)in: "Allah beni muhayyer kld" szne gelince; Hz. Peygamber'in muhayyer klnd istifar,
fayda vermeyen dille yaplan istifardr. Ondan gaye, kendisi iin istifar istenen ahsn, yaayan yaknlarndan
bazlarnn kalblerini honut etmektir.
Rasulullah (s.a.v.) onun kfir olduunu, kfr zere ldn bildii halde, namazn kld. O. olu kendisinden,
babasn defnetmek iin gmleini gndermesini isteyince, onun iman ettiini sanmt. nk vakit, fcirin tevbe
edebilecei, kfirin iman edebilecei bir vakitti. Yahut o, onun mslmanln iln zerine, namazn kld.
Eb Ya'l ve daha bakalarnn Enes'ten tahric ettiklerine gre, Resulullah (s.a.v.), Abdullah b. beyy'in namazn
klmak isteyince, Cibril hemen elbisesinden tutarak: "Onlardan len hibir kimsenin namazn klma" dedi.
Bu rivayet gsteriyor ki, Peygamber (s.a.v.), Abdullah b. beyy'in namazn klmad.
Rivyetlerdeki bu eliki karsnda, limlerden bazlar Buhr'nin rivayetini tercih etmi, bazlar da iki rivayet
arasn birletirerek mer ve olunun rivyetindeki namazdan murad, du yahut onun namazn klmaya karar
[318]
vermesi, sonra da, Cibril (a.s.) tarafndan men olunmasdr, demilerdir.
"Rasulullah, Abdullah b. bey defnedildikten sonra kabrine vard. Onu kard, Ona tkrd ve gmleini ona
[319]
giydirdi.
"Bu yet-i kerime nazil olduktan sonra Peygamber efendimiz, mnafklardan hibir kimsenin cenaze namazn
kldrmam ve kabirlerinin banda da bulunmamtr. Bu hususta Ebu Katade diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) bir cenazeye davet edildiinde onun hakknda sorular sorar, eer iyi bir kimse olduu sylenirse
cenazesini kldrrd. yi bir kimse olduu hakknda bir ey sylenmezse, cenaze sahiplerine "Ona siz bakn." der ve
[320]
o cenazenin namazn kldrmazd."
12- mer b. el-Hattab da, tanmad kimselerin cenaze namazn, Huzeyfe b. el-Yeman klmadka klmazd.
[321]
nk Huzeyfe b. el-Yeman, kimin mnafk olduunu bildirir. Bu sebeple Huzeyfeye "Sr sahibi" deniyordu.
90. Bedevilerden zr beyan edenler, kendilerine izin verilsin diye geldiler. Allah'a ve Rasl'ne yalan syliyenler
ise oturup kaldlar. Onlardan, kfretmi olanlara elm bir azb isabet edecektir.

1- bn Abbs bunlarn Hz, Peygamber (s.a.v.)'e gelerek zr beyan eden ve zrleri kabul buyrulup kendilerine izin
[322]
verilen bedeviler olduunu syler.
2- Dahhk yle demitir:
"Amir ibnu't-Tufeyl'den bir grup gelip:
"Ey Allah'n elisi, seninle birlikte gazveye karsak Tay bedevileri gelir kadnlarmza, ocuklarmza ve
hayvanlarmza saldrrlar." demiler, Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Allah bana sizin haberlerinizi bildirdi ve bizi sizden mstani kld (sizin bu sefere katlmanza ihtiyacmz
[323]
yoktur)." buyurmu, onlarn bu zrlerini kabul ederek kendilerine sefere katlmama hususunda izin vermiti."
[324]
3- bn shak bunlarn Gfr oullarndan bir grup olduunu sylemitir.
4- "Skntda olduklar ve ehl iyallerinin okluu" bahanesiyle sefere katlmamak iin izin istemeye gelen Esed ve
[325]
Gatafanllar olduklar da sylenmitir.
5- Mcahid'den yle rivayet olunmutur:
"Onlar, Gfar'dan yahut atafan'dan bir grup insandr. zr beyan ettiler, fakat Allah onlarn zrn kabul etmedi."
[326]
[327]
6- Katde'den: "Yalanclar zr beyan etti" dedii rivayet edilmitir.
91. Zayflara, hastalara ve harcayacak eyleri bulunmyanlara, Allah'a ve Rasl'ne sadk kaldklar mddete bir
sorumluluk yoktur. Muhsinleri hesaba ekmeye de bir yol yoktur. Allah afr'dur, Rahim'dir.

[328]
1- Katade bu yet-i kerimenin iz b. Amr hakknda indiini sylemitir.
[329]
2- Abdullah b. Abbas ise Abdullah b. Mukaffel ve arkadalar hakknda indiini sylemitir.
3- Zeyd bni Sabit'ten rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Ben Raslulah (s.a.v.)'a gelen vahiyleri yazyordum. Bere suresini yazarken ktal ile emrolunduumuz ayete
geldiimiz zaman, kalemi kulama koydum. Allah'n elisi kendisine inen yetlere bakmaa balad. Bu srada bir
m gelerek:
"Ey Allah'n elisi! Ben m biriyim, benim halim ne olacak? diye sordu. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[330]
oldu."
92. "Binek vermek iin sana geldiklerinde, "Size binek bulamyorum" dediin zama, sarfedecek bir ey
bulamadklar iin zntden gzya dkerek geri dnenlere de sorumluluk yoktur."

1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Bu yet ok alayanlar hakknda nazil olmutur. Bunlar: Ma'kil b. Yesar,
Sahr b. Huneys, Abdullah b. Ka'b el-Ensar Ulbe b. Zeyd el-Ensar, Salim b. Umeyr, Sa'lebe b. anemi ve
Abdullah b. Muaffel olmak zere yedi kii idiler. Bu zatlar, Rasulullah (s.a.v.)'a gelip;
"Ey Allah'n Nebi'si, Aziz ve Celil olan Allah, bizi seninle birlikte sefere kmaya ard. Haydi sen, bizi eskimi
bez paralarna, tasmal nalnlara bindir de seninle gazaya kalm" dediler. Rasulullah (s.a.v.)'n:
[331]
"Sizi bindirip, yrtecek hibir ey bulamyorum" buyurmas zerine bunlar alaya alaya geri dndler."
2- bn Abbas (r.a) yle demitir:
"Onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, kendilerine bir binek vermesini istemilerdi. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.):
"Size bir binek bulamyorum" demiti. nk yolculuk uzundu. nsan (byle yolculuklarda) birisi binecei, dieri
de azn ve eyasn ykleyecei iki deveye muhtatr."
3- Mcahid yle demitir.
"Ayette bahsedilenler karde olup, Mukarrinoullar Ma'kil, Sveyd ve Nu'man'drlar. Bunlar, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'den, kendilerini arklar ve nlinlerle (yani yaya olarak) savaa gndermesini istemiler, Hz. Peygamber
(s.a.v.) de:
[332]
"Size bir binek bulamyorum" deyince, onlar alaya alaya geri dnmlerdi."
4- Katde'den gelen bir rivayete gre ise yet-i kerimeler bn Abbs rivayetinde anlatlan ashabn durumundaki Aiz
[333]
ibn Amr ve dier zr sahipleri hakknda inmitir.
5- Bunlarn Mzeyne kabilesinden Mukarrin'in oullar -ki yedi karde olup yedisi de sahabedendir- Ma'kl, Akl,
[334]
Sinan, Sveyd ve Nu'mn (Mchid'den) olduu
, rbz bn Sriye (Abdurrahman ibn Amr es-Slem'den)
[335]
[336]
[337]
olduu
, Ebu Musa ve arkadalar (Hasen'den) olduu
rivayetleri de vardr.
6- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz ve bakalarndan rivayete gre bu yet-i kerime, eitli kabilelerden olan yedi
kii hakknda nazil olmutur. Bunlar: Amr ibn Avf oullarndan Salim ibn Umeyr, Vkf oullarndan Heram ibn
Amr, Mazin ibnu'n-Neccr oullarndan Ebu Leyl Abdurrahman ibn Ka'b, Muall oullarndan Selman ibn Sahr,
Harise oullarndan Ebu Able Abdurrahman ibn Yezd, Seleme oullarndan Amr ibn Aneme ve Abdullah ibn Amr
[338]
el-Mzen'dir.
7- Vahid ise bunlarn yedi kii olduklarn syledikten sonra altsnn isimlerini: "Ma'kl ibn Yesr, Sahr ibn
Huneys, Abdullah ibn Ka'b el-ensr, Salim ibn Umeyr, Sa'lebe ibn Aneme ve Abdullah ibn Muaffel" olarak
[339]
sayar.
8- Kueyr de bunlar "Ma'kl ibn Yesr, Sahr ibn Hansa', Abdullah ibn Ka'b el-ensr, Salim ibn Umeyr, Sa'lebe
[340]
ibn Aneme, Abdullah ibn Muaffel ve yedinci bir kii" olarak saymtr.
9- Vkd'nin Ktibi Muhammed ibn Sa'd ise "Sahr ibn Selman" yerine Seleme ibn Sahr', "Sa'lebe ibn Aneme"
[341]
yerine de Amr ibn Aneme'yi zikretmitir.
10- bn shak da bunlarn, ensardan ve bakalarndan yedi kii olduklarn belirtip isimlerini de "Amr ibn Avf
oullarndan Salim ibn Umeyr, Harise oullar kardei Ulbe ibn Zeyd, Mazin ibnu'n-Neccr oullar kardei Ebu
Leyl Abdurrahman ibn Ka'b, Selime oullar kardei Amr ibnu'l-Humm ibnu'l-Cemh ve Abdullah ibnu'lMuaffel el-Muzen" olarak sayar ve ekler: Baz kimseler bunlarn Abdullah ibn Amr el-Muzen, Vkf oullar
kardei Heram ibn Abdullah ve rbz ibn Sriye el-Fezr olduklarn syler. Bunlardan Ebu Leyl Abdurrahman
ibn Ka'b ile Abdullah ibn Muaffel, daha sonra bn Ymn ibn Umeyr ibn Ka'b en-Nadr'nin kendilerine salad
[342]
imknlarla bu sefere katlabilmilerdir.
11- Hasan el-Basr yle demitir.
"Bu ayet, Eb Musa el-E'ar ve arkadalar hakknda nazil oldu. Bunlar, Rasulullah (s.a.v.)'e gelerek kendisinden
gazaya gidebilmeleri iin, binit ve yiyecek temin etmesini istediler. Ama Hz. Peygamber (s.a.v.), bu istei fke ile
karlayarak:
[343]
"Vallahi ben sizi sevk edemem ve sizi bindirecek birey de bulamyorum."
dedi. Bunun zerine onlar da
alayarak gerisin geriye dnp gittiler. Derken Hz. Peygamber (s.a.v.) onlar geri ard ve onlara en gzel
develerden bir zevd (ten ona kadar sr) verdi. Bunun zerine Ebu Musa (r.a.):
"Sen yemin etmemi miydin ya Raslallah?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de yle buyurdu:
"Ama inaallah ben, bir yemin edip de ondan daha hayrlsn grdmde, o hayrl olan yaparm ve yeminime
[344]
keffaret veririm."
12- Binek bulamadklar iin, cihaddan geri kalmalar, fakir olduklar iin orduya maddi yardmda bulunamamalar,
onlara ok ar gelmiti. te Allah, onlarn bu konuda mazur olduklarn bildirmek zere bu yet-i kerimeyi inzal
[345]
buyurdu.
13- Bu saylanlardan hangileri olursa olsun neticede bu rivayetlerin ortak noktalar, bu yet-i kerimenin inmesine
sebep olanlarn Tebk gazvesine katlmak isteyip de madd imknszlk sebebiyle gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'den
sefere katlmalarn salyacak vasta taleb eden ve kendilerine bu imkn salanamaynca da Hz. Peygamber
(s.a.v.)'le birlikte sefere katlamamann zntsyle alyarak geri dnen yoksul mslmanlar (daha sonra "el[346]
Bekkn" adyla anlmlardr) olmalardr.
14- Enes b. Mlik'in rivayetine gre bu kiiler hakknda Rasulullah efendimiz, Tebk seferinden dnerken
Medineye yaklatnda yle buyurmutur:
"Medine'de yle topluluklar var ki sizin yrdnz her mesafede ve atnz her vadide onlar sizinle
beraberdirler." Orada bulunan sahabiler:
"Ey Allahn Rasul, onlar imdi Medinede mi?" diye sorunca, Rasulullah:
[347]
"Evet onlar Medine'de, onlar zrleri orada hapsetti." buyurmutur."
95. Cihaddan dndnzde, kendilerini brakmanz iin, Allaha yemin edeceklerdir. Onlardan yz evirin. nk
onlar murdardrlar. ledikleri gnahn cezas olarak varp kalacaklar yer cehennemdir.

"Rasulullaha denildi ki:
"Rumlarla savamaz msn? Belki de sen Rumlarn liderinin kzn esir alrsn. nk onlar gzeldir." Bunun
zerine iki adam yle dediler:
"Ey Allahn Rasul, biliyorsun ki kadnlar fitnedir. Sen bizleri, onlar yoluyla batan karm olma. Bize (cihada
katlmamak iin) izin ver." Bunun zerine Rasulullah o ikisine de izin verdi. Bunlar oradan ayrlp gidince biri
dierine yle dedi:
"Bu, ancak ilk yiyenin yiyecei bir yadr."
Rasulullah yoluna devam etti. Bu gibi izin isteyenler hakknda ona bir ey nazil olmad. Ancak yolun bir ksmn
yryp baz sularn bana varnca Rasulullaha u yetler indi.
"Eer cihad, kolaylkla elde edilecek bir dnya menfaati ve istenilen bir yolculuk olsayd elbette sana uyarlard..."
"Allah seni affetsin. Doru syleyenleri bilmeden cihada kmamalarna niin izin verdin?.. AlIaha ve hiret
[348]
gnne iman edenler, mallaryla, canlaryla cihad etmemek iin senden izin istemezler."
ayetleri ve
"Onlardan yzevirin. nk onlar murdardlar. ledikleri gnahn cezas olarak varp kalacaklar yer,
[349]
Cehennemdir."
yetleri nazil oldu. Rasulullah ile birlikte cihada katlanlardan bir adam geri kalan bu adamlara
gitti ve dedi ki:
"Biliyor musunuz, sizden sonra Rasulullah'a Kur'an yetleri indi?" Onlar da dediler ki:
"Ne duydun?" O da dedi ki:
"Bilmiyorum ama yetin, "phesiz ki onlar murdardlar" dediini iittim." Bunun zerine savaa katlmayan
kiilerden "Mahi" diye isimlendirilen bir adam dierlerine dedi ki
"Vallahi ben, sizinle birlikte geride kalmaktansa bana yz sopa vurulmasn isterdim." Sonra kp Rasulullahn
yanna gitti. Rasulullah ona:
"Seni buraya getiren sebep nedir?" dedi. O da:
"Rasulullahn yzn rzgar yakarken ben gne grmeyen yerde mi oturup kalaym?" Bunun zerine Allah teala
[350]
bu ayetleri indirdi. "Onlardan bazs, Peygambere: "Bana izin ver, beni fitneye drme" diyordu"
yeti ve
[351]
"Bu scakta savaa kmayn." dediler"
yeti nazil oldu.
"Vallahi ben, sizinle birlikte savaa gitmemektense bana yz sopa vurulmasn isterdim." diyen kimse hakknda da
u yet nazil oldu.
[352]
"Mnafklar aleyhlerine bir sure inip kalblerinde gizlediklerini haber vereceinden korkuyorlar"
Rasulullah ile birlikte bulunanlardan bir mnafk ta, mminleri kastederek yle dedi:
"ayet bunlar, syledikleri gibi iseler bizde hibir hayr yoktur." Bu kiinin sz Rasuhllaha ulat. Rasulullah onu
arp:
"Duyduum bu szn sahibi sen misin?" dedi. O kii de:
"Sana kitab indirene yemin olsun ki, hayr!" diye cevap verdi. Allah, bunun hakknda da "Onlar, sylemediklerine
[353]
dair Allaha yemin ettiler. Halbuki onlar, kfirlie gtren sz sylediler."
yetini ve "inizde onlar
[354]
dinleyenler de vardr. Allah, zalimleri k iyi bilir." yetlerini indirdi."
2- Tebk seferinden geri kalan, K'b b. Malik'in olu Abdullah babas K'b b. Malikin bu yet nazil olduktan sonra
unlar sylediini rivayet etmitir.
"Allah beni hidayete kavuturduktan sonra Rasulullaha kar dou sylemeden daha byk bir nimet ltfetmedi.
[355]
Yalan syleyip te, yalan syleyenler gibi bu yetin beyan ettii zere helak olmadm."
K'bn korkusu yet-i
[356]
kerimenin, yalan syleyenleri, "Onlar murdardlar" eklinde vasflandrnasndandr."
96. Size yemin ederler ki kendilerinden honut olasnz. Siz onlardan honut olsanz da hi phesiz Allah, fsklar
gruhundan asla honut olmaz.

1- bn Abbs'tan rivayete gre "Cedd ibn Kays, Muattib ibn Kueyr ve mnafk olan arkadalar hakknda nazil
olmutur. Saylar seksen ksur olup Hz. Peygamber (s.a.v.), Tebuk Gazvesi dn, ashabna, onlarla oturup
[357]
kalkmamalarn, onlarla konumamalarn emretmi, ashab da bu emre uymulard."
2- Katade ve Mukatil'den rivayete gre ise yine Tebuk Gazvesi dn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek, bir daha
asla O'nunla hibir gazveden geri kalmyacana yemin ederek kendisinden honut olmasn isteyen Abdullah ibn
[358]
beyy hakknda nazil olmutur.
97. "Bedevilerin kfr ve nifaklar her ynden, daha ileridir. Allah'n, peygamberine indirdiinin snrlarn
bilmemek, onlara daha layktr. Allah bilendir, hakimdir."
98. Bedevlerden yleleri de vardr ki infak edeceini angarya sayar ve sizin banza bellar gelmesini beklerler.
Bellar onlarn balarna olsun! Ve Allah Semdir, Alm'dir.

[359]
1- Bu yet Esed ve Gatafan bedevileri ile Medine ehlinin bedevileri hakknda nazil olmutur.
[360]
2- Als bunun Kelb'den rivayet edildiini kaydetmitir.
"Bu yette zikredilenler bedevilerin mnafklardr. Bunlar, kendilerine kar sava alaca korkusuyla, gsteri
iin mallarn harcyorlard. Bu itibarla harcadklarnn kendileri iin, zarardan baka bir ey olmadna
[361]
inanyorlard."
99. Bedevilerden yleleri de vardr ki Allah'a ve hiret gnne iman eder ve infak ettiini Allah katnda
yaknlklara ve Rasl'nn duasna nail olmaya vesile sayar. yi bilin ki bunlar, kendileri iin gerek bir yaknlktr.
Allah onlar rahmetine koyacaktr. Hi kuskusuz Allah Gafurdur, Rahm'dir.

[362]
1- Mchid ve bakalarndan rivayete gre Mzeyne'den Mukarrin'in oullar hakknda nazil olmutur.
2- Mchid'den (r.a.) rivayet edildiine gre bu ayet haklarnda Tevbe: 9/92 yeti indirilen Ben Mukrarrin
[363]
hakknda indi.
3- Abdurrahman bni Muakkal- Mzeni anlatt:
[364]
"Biz Mukarrin oullarndan on kii idik. Bu yet bizim hakkmzda indirildi."
4- Kelb'den gelen rivayette ise kabile hakknda nazil olduu belirtilmektedir ki Eslem, Gfr ve Cuheyne
[365]
kabileleridir.
5- Baka bir rivayette ise bundan nceki yet-i kerimenin Esed, Gatafan ve Temm oullar kabileleri hakknda;
[366]
bunun ise Zu'l-Bicdeyn Abdullah ibn Abdi Nuhm el-Mzen hakknda indii sylenmitir.
[367]
6- Btn bu rivayetler de yine Tebuk Gazvesi ile ilikilidir.
100. manda ilk dereceyi alan Muhacirler ve Ensar ile bunlara gzelce tabi olanlardan Allah raz olmutur. Onlar da
Allah'tan raz olmulardr. Allah onlar iin altlarndan rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te bu en byk
kazantr.

1- Ebu Musa el-E'ar, Sad b. el-Mseyyeb, Muhammed b. K'b, Hasan- Basr ve Katade'den nakledilen dier bir
gre gre bunlar, iki kbleye kar yani, daha nce kble olan Mescid-i Aks'ya ve sonra da Kabe'ye kar namaz
[368]
klan sahablerdir.
2- bn Abbas (r.a.), bunlarn her iki kbleye dnerek namaz klan ve Bedir'e itirak edenler olduunu
[369]
sylemitir.
3- a'b'nin naklettii bir gre gre bunlar, Hudeybiye musalahasmdaki "Bey'at-i Rdvan"a katlan ve o n'a
[370]
kadar hicret etmi olanlardr.
"Bana gre bu hususta doru olan, bunlarn, hicret ve yardm etme hususunda birinci dereceyi alm olan kimseler
[371]
olmasdr."
101. "evrenizdeki bedeviler iinde ikiyzller ve Medine'liler iinde de ikiyzllkte direnenler vardr. Onlar siz
deil, ancak Biz biliriz. Kendilerine iki defa azabedeceiz; onlar sonra da byk bir azaba uratlrlar."

1- Kelb'nin rivayetine gre bu yet, Cheyne, Mzeyne, Eca', Eslem, Gfar Kabileleri'yle haklarnda "Medine'Iiler
iinde de..." buyurulan; Abdullah b. Ubeyyy, Cedd b. Kays, Muattib ibn Kueyr, Clas b. Sveyd ve Eb Amr er[372]
Rahib mnafklar hakknda nazil olmutur."
102. "Savatan geri kalanlarn bir ksm da, sularn itiraf ettiler. Onlar iyi ii ktyle kartrmlard. Allah'n
onlarn tevbesni kabul etmesi umulur; nk O balayandr, merhamet edendir."

1- bnu'l-Valib'nin rivayetinde bn Abbas dedi ki:
"Bu yet, Tebk Sava'nda Rasulullah (s.a.v.)'tan ayr olarak geride oturup kalan bir grup hakknda inmitir. Bunlar
sonra piman olup:
"Rasulullah (s.a.v.) ile Ashab cihatta iken bizler karlarmzla birlikte rtl meskenlerde, glgeliklerde
eleiyoruz. Vallahi kendimizi mescidin direklerine balayacaz ve Rasulullah (s.a.v.) bizi zp zrmz kabul
etmedike balarmz zmeyeceiz" dediler ve kendilerini mescidin direklerine baladlar. Rasulullah (s.a.v.)
seferden dnnce onlara urad ve onlarn bu halini grp:
"Kim bunlar?" buyurdu. Ashab da:
"Bunlar, seninle savaa kmayp geride kalanlar bu yzden de sen onlardan honud olup balarn zen kii sen
olmadka kendilerini zmeyeceklerine dair Allah'a sz veren kimselerdir" dediler. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) buyurdu ki;
"Ben de onlar zmekle emrolunmadm mddete onlar zmeyeceime ve Allah (c.c.) onlarn zrn kabul
etmedike, zrlerini kabul etmeyeceime Allah'a yemin ediyorum. Zira onlar benden ayrlp geride kaldlar ve
mslmanlarla birlikte savamaktan yz evirdiler."
Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi. Ayet inince Rasulullah (s.a.v.) onlara adam gnderip iplerini zdrd ve
zrlerini kabul buyurdu. Onlar znce, bu zatlar:
"Ey Allah'n Rasul, ite bizi sen'den alkoyan mallarmz. Bunlar bizim nammza tasadduk et ve bylece bizi
temizle, bizim iin de Allah'tan mafiret iste" dediler. Rasulullah (s.a.v.):
"Ben, sizin mallarnzdan herhangi birey almakla emrolunmadm ki" buyurdu. Bunun zerine Allah Teala
"Mallarnn bir ksmn, kendilerini temizleyip artacak sadaka olarak al, onlara dua et; senin duan onlar iin bir
[373]
gvendir. Allah iitir ve bilir." 103. yeti indirdi."
[374]
bn Abbas, bunlarn on kii olduunu sylemitir.
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Tebk Gazvesine ktnda Ebu Lbbe ve be arkada Hz. Peygamber (s.a.v.)'den geride
kaldlar, sefere katlmadlar. Sonra Ebu Lbbe ve arkadalarndan ikisi dndler, piman oldular ve bu geride
kalmalaryla helak olacaklarna kanaat getirdiler,
"Biz burada kadnlarla beraber glgede huzur ve rahat iindeyiz; Allah'n Rasl de m'minlerle birlikte cihadda.
Allah'a yemin olsun ki biz, kendimizi mescidin direklerine balyacaz ve bizi mazur grerek Allah'n Rasl bizi
zmedike de kendimizi bu direklerden zmeyeceiz." dediler. Ebu Lbbe ve iki arkada gidip kendilerini
mescidin direklerine balarken kendilerini direklere balamadlar.
Allah'n Rasl (s.a.v.) gazveden dndler, Mescid-i Nebev'ye girdiler. Mescidde yolu zerinde direklere bal
olanlar grnce:
"Kim bu kendilerini direklere balam olanlar?" diye sordular. Ashab:
"Ebu Lbbe ve arkadalardr. Allah'n Rasl (s.a.v.) ile sefere katlmayp geride kaldlar, gnahlarn itiraf ettiler
ve Allah'a ahdettiler ki sen kendilerinden raz olup onlar znceye kadar balarn zerek kendilerini serbest
brakmyacaklar." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Benden geride kaldlar, benimle cihada katlmadlar, mslmanlarn gazvesinden ve cihaddan yz evirdiler;
Allah'a yemin olsun, Allah onlar mazur grnceye kadar onlar mazur grmiyeceim, onlar serbest brakmakla
emrolunmadka onlar serbest brakmyacam, balarn zmiyeceim." buyurdular da Allah Teal bu yet-i
[375]
kerimeyi indirdi."
3- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette Ebu Lbbe'nin ismi verilmezken kendilerini diree balyanlarn says
7, kendilerini diree balamyan kii ile birlikte bu yet-i kerimenin nzulne sebep olanlarn toplam says da
[376]
on kii olarak verilmektedir.
4- Avf tarikndan bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
"Raslullah gazaya kt. Ebu Lbbe ve onunla birlikte be kii Raslullahla beraber harbe gitmediler.. Lbbe ve
onunla birlikte iki kii dndler ve Raslullah ile birlikte kmadklarndan piman oldular, kendilerinin helake
yaklatklarna kni oldular ve:
"Biz, kadnlarla birlikte glge ve rahat iindeyiz, Allah'n Rasl ve Mminler ise cihattalar. Vallahi biz kendimizi
direklere balayacaz ve Raslullah oradan bizi znceye kadar orada bal kalacaz." dediler. Dediklerini
yaptlar. kii kendilerini balamad. Raslullah harpten dnnce:
"Kendilerini direklere balayanlar kim?" diye sordu. Birisi:
"Ebu Lbbe ve arkadalardr. Onlar, savatan geri kaldlar ve siz kendilerini znceye ve onlardan honut
oluncaya kadar, kendilerini zmemek iin Allah'a ahit verdiler." dedi. Aleyhisselm:
"Ben onlar zmekle emir oluncaya kadar zmem." buyurdu.
Allah Tel bu yeti indirdi. Ayet inince, Raslullah onlar zd ve onlarn zrlerini kabul etti. Kendilerini
balamayan kii kendileri hakknda bir ey anlatlmadan kaldlar. Onlar haklarnda Allah Tel'nn, "Savatan
[377]
geri kalan dier bir ksm insanlarn durumu ise Allahn hkmne braklmtr."
buyurduu kimselerdir.
nsanlardan bzlar:
"Onlar helak oldular, nk onlar hakknda bir ey inmedi ve onlarn mazereti kabul edilmedi." dediler. Dier
bzlar:
[378]
"Umulur ki Allah Tel onlar affeder." dediler. Tevbe: 9/118 yeti indirildi."
5- Ali bni Talha tarikndan bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Ebu Lbbe ve arkadalar, balar zld zaman mallar ile geldiler ve:
"Ya Raslallah, bunlar bizim mallarmzdr. Bunlar bizden sadaka olarak al ve bizim iin istifar et." dediler.
Aleyhisselm:
"Sizin mallarnzdan bir ey almakla emir olunmadm." buyurdu.
Allah Tel, Tevbe: 9/103 ayetini indirdi."
[379]
Yalnz bu miktar, Sad bni Cbeyr, Dahhak, Zeyd bni Eslem ve bakalarndan anlatt.
6- Abdullah b. Abbas'a gre bu yet, ilerinde Ebu Lbabe'nin de bulunduu on kii hakknda nazil olmutur.
Bunlar, Tebk seferinde Rasulullaha katlmayp geride kalmlardr. Ebu Lbabe dahil, bunlardan yedi tanesi,
yaptklarna piman olarak kendilerini, Mescid-i Nebevi'nin direklerine balamlardr.
Rasulullah savatan dnp kendilerini affedip zmedike kendi kendilerini zmeyeceklerine yemin etmilerdir.
Rasulullah dnnce bunlarn niin byle yaptklarm sormu, durumlar ona anlatlmtr. Rasululah da:
"Allah onlarn zrlerini kabul etmedike ben de kabul etmeyeceim ve onlar zmeyeceim. nk onlar, benim
emrimden yz evirdiler, mslmanlarla savaa kmayp geride kaldlar." buyurmu onlar da
"Allah bizi zmedike biz de kendimizi zmeyeceiz" diye yemin etmiler nihayet bu yet inmi, onlarn
[380]
tevbelerinin kabul edildii beyan edilmi Rasulullah da onlar serbest brakm ve zrlerini kabul etmitir.
7- Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre bunlar alt kiidir, Ebu Lbabe dahil , kendilerini
[381]
mescidin direklerine balamlardr.
8- Katde'den (r.a.) rivayet edildiine gre bu yet, yedi kii hakknda indirildi. Onlardan drd, kendilerini
[382]
direklere balad. Bunlar Ebu Lbbe, Mirds, Evs bni Hzm ve Salebe bni Vedah'dr.
9- Katde'den gelen bir rivayette de hepsi ensardan olmak zere 7 kii olduklar, Cedd ibn Kays, Ebu Lbbe,
Haram ve Evs olmak zere bunlardan drdnn kendilerini Mescid-i Nebevinin direklerine baladklar
[383]
kaydedilmektedir. Bunlar, salih amel ile kt amelleri birbirine kartrmlardr.
10- Cbirden Ebu Sfyn, ondan Ame, Ondan Sevr tarikndan Ebu eyh ve bn Mendeh, Fezili Sahabe isimli
kitapta anlatt. Cbir (r.a.) dedi ki:
"Tebk harbinde Raslullah ile birlikte kmaktan geri kalanlardan alt kii; Ebu Lbbe, Evs bni Hzm, Salebe
bni Vedah, Ka'b bni Mlik, Mirra bni Rebi' ve Hill bni meyye idi. Ebu Lbbe, Evs ve Salebe gelip
kendilerini diree baladlar. Mallarn getirip:
"Ya Raslallah, bizi sizden alkoyan bunlar al." dediler. Aleyhisselm:
[384]
"Harp olmadka onlar helal klmam." buyurdu. Kur'an'n Tevbe: 9/102 yeti indi."
11- Zeyd ibn Eslem'den gelen bir rivayette de Kurdum ve Mirdas'n isimleri verilip saylar sekiz olarak
[385]
verilir.
[386]
12- Said b. Cbeyre gre de bunlar, Hilal, Ebu Lbabe, Kurdum, Mirdas ve Ebu Kays'dr.
13- Zhriye gre bu yeti kerime sadece Ebu Lbabe hakknda nazil olmutur amma, Kureyza olu Yahudilerinin
[387]
hadisesinden dolay deil Tebk savana katlmamasndan dolay nazil olmutur.
14- Zuhr der ki:
"Ebu Lbbe, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Tebk Gazvesine katlmyarak geri kalanlardan idi. Kendini Mescid-i
Nebev'de bir diree balad ve:
"Allah'a yemin ederim ki lnceye veya Allah tevbemi kabul edinceye kadar kendimi direkten zmeyeceim,
yemeyeceim, imeyeceim." dedi. Diree bal olarak yemeden, imeden zerinden yedi gn geti ye sonunda
baylarak yere yld." Ravi der ki:

"Sonra Allah Teal onun tevbesini kabul buyurdu da gelip kendisine:
"Ey Ebu Lbbe tevben kabul edildi." dediler.
"Allah'a yemin ederim ki bizzat Allah'n Rasl gelip beni elleriyle zmedike kendimi zmiyeceim." dedi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) geldiler ve elleriyle Ebu Lbbe'yi direkten zdler. Ebu Lbbe:
"Ey Allah'n elisi, tevbemin tamamndan olarak bu gnah ilediim kavmimin yurdunu terkedeceim, kendisi
sebebiyle bu gnah ilediim malmn tamam da Allah ve Rasl yolunda sadakadr." dedi. Hz. Peygamber
(s.a.v.):
[388]
"te birini sadaka olarak vermen sana yeter ey Ebu Lbbe." buyurdular."
15- mm Seleme'den -iinde Vkd'nin olduu senetle rivayet edildi:
"Ebu Lbbe'nin tvbesi hakkndaki yet benim evimde indi. Ben Seher vaktinde Raslullah'n gldn iittim
ve:
"Ey Allah'n Rasl, seni gldren ey nedir?" dedim. Aleyhisselm:
"Ebu Lbbe'nin tvbesi kabul edildi." buyurdu. Ben:
"Bunu bildirmeme izin verir misiniz?" dedim. Aleyhisselm:
"stersen bildir" buyurdu. Bu hicap (rtnme) farz klnmadan nce idi. Ben evin kapsnda durdum, Ve:
"Ey Ebu Lbbe, seni mjdelerim. Allah Tel, senin tvbeni kabul etti." dedim. nsanlar onu zmee kotular.
Ebu Lbbe:
"Hayr Raslullah, znceye kadar sizin zmenize raz deilim." dedi.. Raslullah sabah namazna knca, onu
[389]
zd ve bu yet indi."
16- Mcahidden nakledilen baka bir gre gre bu yeti kerime yalnz Ebu Lbabe hakknda inmitir. Ebu
Lbabe, muhasara altnda bulunan Kureyza olu Yahudilerinin yanndan geerken eliyle baazna iaret etmi, Sa'd
b. Muazn hakemliini kabul etmeleri halinde kesileceklerini anlatmak istemitir Bunun zerine Ebu Lbabe,
kendisini mescidin direklerinden birine balam, tevbesi kabul edilinceye kadar kendisini zmeyeceine yemin
[390]
etmitir. Bu yet-i kerime inmi, Ebu Lbabe'nin tevbesinin kabul edildiini bildirmitir.
17- Taberi diyor ki:
"Bu yetin nzul sebebi hakknda doru olan gr udur:
"Bu yet, Rasulullahn Tebk seferine kt zaman, onunla beraber cihada kmayan ve geride kalan bir topluluk
hakknda nazil olmutur. Bunlardan biri de Ebu Lbabe'dir. Bu yetin, yalnz Ebu Lbabe hakknda indiini syle
mek doru deildir. Zira yette, "Gnahlarn itiraf eden dierleri de vardr." buyurulmakta ve gnahlarn itiraf
edenlerin ok kimseler olduu beyan edilmektedir. Nitekim, sret limleri de bunun, Tebk seferinden geri kalan bir
[391]
topluluk hakknda nazil olduunu rivayet etmitir."
103. Onlarn mallarndan sadaka al ki bununla onlar temizleyip artm olasn. Ve onlara dua et; hi phesiz senin
duan onlar iin bir sknet ve bir rahmettir. Allah Sem'dir, Alm'dr.

"Tebk Gazvesinden geri kalmalar, sonra piman olarak tevbe edip kendilerini Mescid-i Nebev'nn direklerine
balamalar ve haklarnda bundan nceki yet-i kerime inerek balanmalar zerine Ebu Lbbe ve iki arkada
gidip mallarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdiler ve:
"Ey Allah'n elisi, bu mallar bizi seninle birlikte gazveye kmaktan geri brakt. Bizim iin bu mallar sadaka
olarak dat, bizim mafiret olunmamz ve bu gnahtan temizlenmemiz iin dua et." dediler. Hz. Peygamber
(s.a.v.):
"Emrolunmadka onlardan bir ey alp da sadaka olarak datmam." buyurdular da bunun zerine Allah Teal bu
[392]
yet-i kerimeyi indirdi ve Allah'n Rasl ondan sonra onlarn mallarndan alp sadaka olarak datt."
2- bn Zeyd'den bu yet-i kerimenin, Tebk Gazvesine katlmyan bir grup mnafn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelerek tevbe ettiklerini sylemeleri ve mallarndan bir ksmn sadaka olarak datmasn istemeleri zerine indii
[393]
[394]
rivayet edilmise
de mehur olan Ebu Lbbe ve (veya alt) arkada hakknda nazil olmu olmasdr.
3- Hasen el-Basr der ki:
"Bu sadaka onlarn iledii gnaha kefaret oldu."
Fakihlerden bir grup ise, "Bu ayetten murad farz olan zekttr" demilerdir. Buna gre "Onlarn mallarndan bir
miktar sadaka al" ayet-i kerimesi btn mallar ve btn insanlar iin umumi bir ifadedir. Bu genel ifade iine
mallardan hususi artlar tayanlar girmektedir. Zira lkeler ve elbiseler gibi zekta tabi olmayan mallar bu
[395]
ifadenin dnda kalmaktadr.
Her ne kadar bu ayet Rasulullah (s.a.v.)'a has ve hususi bir sebep iin inmi olsa da, Rasulullah (s.a.v.)'n btn
halifelerine ve onlardan sonraki btn mslman idarecilere de hitap eden umumi bir ifadedir.
Bunun iindir ki Hz. Ebubekir Sddk (r.a.) ve dier sahabiler Arap kabilelerinden zekt vermeyenlere kar sava
atlar. Nihayet bunlar, Rasulullah (s.a.v.)'a verdikleri gibi onun halifesine de zektlarn vermeyi kabul ettiler.
Sddk (r.a.) hazretleri yle diyordu: "Vallahi, Rasulullah (s.a.v.)'a zekt olarak verdikleri bir ipi -bir ola- zekt
[396]
olarak bana vermezlerse onlarla mutlaka savarm."
104. Bilmezler mi ki Allah muhakkak kullarndan tevbeyi kabul edecek ve sadakalar alacak olann kendisidir. Ve
muhakkak ki Allah Tevvb'dr, Rahm'dr.

1- Bu yet-i kerime, hem Tebk Gazvesinden geri kalan ve hem de tevbe etmeyenlerin, Tebk Gazvesinden geri
kalmalar, sonra piman olarak tevbe edip kendilerini Mescid-i Nebevi'nin direklerine balamalar zerine
haklarnda bundan nceki yet-i kerimeler inerek balanan Ebu Lbbe ve arkadalar hakknda "Bunlar da dn
bizimle birlikteydiler, onlarla da kimse konumuyor ve kendileriyle kimse oturup kalkmyordu. Bizim dmzda
[397]
byle balanmalarn gerektiren zellikleri nedir ki?!" demeleri zerine bu yet-i kerime inmitir.
106. "Savatan geri kalanlarn bir ksmnn ii de Allah'n buyruuna kalmtr. Allah onlara ya azabeder, ya da
tevbelerini kabul eder. O bilendir, hakimdir."

1- bni Abbas, Mcahid, krime, Dahhak ve dier mfessirlerin beyanlarna gre bunlar, hepsi de ensardan (Evs ve
Hazrec'den) olmak zere daha sonra "Geri braklan kiiye de yeryz btn geniliine ramen dar gelmi ve
[398]
nefisleri de kendilerini sktrmt da..."
yet-i kerimesinde kssalar anlatlacak olan Tebk Gazvesinden
geri kalan kii olup Ka'b ibn Mlik ile Amr b. Avf Oullar'ndan Hill ibn meyye ve Mrra ibnu'r[399]
Rab'dirler.
"Bu yet-i kerime, daha sonra gelen yz on sekizinci yette zikredilen kiiye iaret etmektedir. Bunlar K'b b.
Malik, Mrare b. Rebi ve Hilal b. meyye isimli sahabilerdir. Bu sahabiler, bir ok savaa katlmalarna ramen
Tebk seferinden geri kalmlardr. Bu sebeple Rasulullah (s.a.v.) kendileriyle konuulmasn yasaklam ve
[400]
durumlarn Allah'a havale etmitir. Yzon sekizinci yette bunlarn tevbelerinin kabul edildii bildirilmitir."
"Bu ayet, Ka'b bn Malik, Mrare bnu'r-Reb ve Hilal bn meyye hakknda nazil olmutur. Ka'b:
"Medine'deki en hzl deve benimdir; bu sebeble, dilediimde Hz. Peygamber'e ularm" der ve gnlerce gecikir.
Daha sonra da, Hz. Peygamber'e ulamaktan midini keser ve yapt eye piman olur; ayn ekilde arkadalar da.
Hz. Peygamber (s.a.v.), Medine'ye geri dndnde Ka'b'a:
"Hz. Peygambere git ve yaptndan dolay O'ndan zr dile" denildiindeyse o:
"Hayr, tevbenin kabulne dair bir hkm, ayet nazil olmadka, gitmeyeceim vallahi" der. Dier iki arkada ise,
Hz. Peygamber'e giderek zr beyannda bulunurlar. Hz. Peygamber, onlara:
"Sizin, bana katlmayarak geride kalmanzn sebebi nedir?" dediinde onlar:
"Hatadan baka bir mazeretimiz, hakl gerekemiz yoktur." cevabn verirler. Bunun zerine bu ayet nazil olur.
Bu ayetin nzulnden sonra Hz. Peygamber onlar (haklarnda hkm ininceye kadar bir yerde) durdurtur.
nsanlar, onlarla oturup kalkmaktan men eder; onlara, hanmlarndan ayrlmalarn ve onlar, ana babalarnn yanna
yollamalarn emreder. Derken, kendisine yiyecek getirmek arzusuyla, Hill'in hanm gelir; nk Hilal, son derece
yal bir kimsedir. Sadece ona izin verilir. am'dan ise bir eli gelmi, Ka'b' kendilerine (Bizans'a) katlmaya tevik
etmektedir. Bunun zerine Ka'b:
"Yaptm hata yle bir dereceye ulamtr ki, mrikler bile benden bir ey umar hale geldiler. Onca geniliine
ramen yeryz bana dar geldi." der. Hill bn meyye ise ylesine alad ki, gzlerinin kr olacandan korkuldu.
Elli gn getikten sonra, onlarn tevbelerinin kabul edildiine dair,
[401]
"Allah, Peygamberinin tevbesini kabul buyurdu"
ve,
[402]
[403]
"Savatan geri braklan kiinin (tevbelerini de kabul etti)"

ayetleri nazil oldu."
[404]
"Bu ayette bahsedilen kimseler, Rasululah'n, kendi huzurundan uzaklatrd bir mnafk topluluudur."
4- Esamm da, Cenab- Hakk'n bu ayetle mnafklar kastettiini ve bunun tpk, "evrenizdeki bedevilerden ve
[405]
Medine ahalisinden birtakm mnafklar vardr ki"
ifadesi gibi olduunu syleyerek, szn yle
srdrmtr:
"Allah, onlar hakkndaki hkm ertelemi, onlar hakknda bildii eyi haber vermemi ve tevbe etmemeleri
halinde, haklarnda ayet ineceini bildirerek, onlar bu ayetle korkutmutur. te bundan dolay Cenb- Hak "O,
[406]
bunlar ya azaba uratacak, yahud tevbelerini kabul edecektir." buyurmutur."
5- Hasan el-Basri yle diyor:
"Onlardan birisinin, bedeli yz bin dirhem olan bir arazisi bulunuyordu. Bunun zerine o:
"Ey arazi, beni Allah'n Rasulnden, sen geri braktn sen! Git, seni Allah yoluna, O'nun rzasna vakfediyorum.
Ben, Hz. Peygamber'e ulancaya kadar, sahralar dolap katedeceim" dedi ve bunu yapt da. kincisinin de bir
ailesi bulunuyordu. Bunun zerine o:
"Bak, hanm! Beni Allah'n Rasulnden sen geri braktn, sen! Artk ben de seni brakp, O'na ulancaya kadar
sahralar katedeceim" dedi ve byle yapt. ncsnn de, ne mal ne de oluk ocuu bulunuyordu. Bunun
zerine o:
"Benim bu hususta, hayata olan dknlmden baka mazeretim yoktur. Allah'a yemin ederim ki, Allah'n
Rasulne ulancaya kadar, sahralar katedip gideceim!" dedi. Bylece onlar, Allah'n Rasl'ne katldlar. Bunun
[407]
zerine Allahu Tel da bu ayeti inzal buyurdu."
6- Bunlar, phecilikleri veya ikiyzllkleri sebebiyle deil, tembellikleri, oluk ocuklarna ve mallarna
dknlkleri, meyvelerin verimlilii ve glgelerin rahatl sebebiyle Tebk Gazvesinden geri kalanlar arasnda
yer almlard.
Tebuk Gazvesine katlmayanlar grup idiler:
a) kiyzl davranmay alkanlk edinmi olan mnafklar.
[408]
b) Gnahlarn itiraf edip tevbe edenler. "Dier bir ksm da gnahlarn itiraf ettiler."
ayetiyle kasdedilenler
bunlar olup, Cenb- Hak, onlarn tevbelerini kabul buyurduunu aklamtr. Bu mminler kendilerini Mescid-i
Nebevi direklerine balayan Ebu Lbabe ve arkadalar idi.
c) Mtereddit mminler, ne yapacaklar konusunda kararszla den, savatan geri kalmalar hususunda
Peygamberimiz (s.a.v.)'e beyan edecek zr bulamayan, tevbe etmekte de geciken ve kendilerini Mescid-i
Nebev'nin direklerine balamayan kimselerdi. Allah da bunlar hakkndaki hkmn bildirmeyi geciktirdi. 50 gn
durumlar askda kald. nsanlar kendilerini terk ettiler. Nihayet tevbelerinin kabulne dair ayet indi. Bunlar
yukarda ismi geen kiiydi.
"Allah savatan geri kalan kiinin tevbesini de kabul etti. Btn geniliine ramen yeryz onlara dar
[409] [410]
geldi.
"
107. "Zarar vermek, inkar etmek, mminlerin arasn ayrmak, Allah ve Peygamber'ine kar savaanlara daha
nceden gzclk yapmak zere bir mescid kurup: "Biz sadece iyilik yapmak istedik" diye yemin edenlerin yalanc
olduklarna phesiz ki Allah ahiddir.

1- Tefsir alimlerinin rivayetine gre, Evs kabilesi'nden olan Amr b. Avf oullar namazlar Kba Mescidi'nde
[411]
klyorlard.
Amr b. Avf Oullar, Kuba Mescidi'ni kurmular ve kendilerine gelip namaz kldrmas iin
Rasulullah (s.a.v.)'a haber gndermilerdi. O da onlara gidip, o mescidde namaz klmt. Bunun zerine Amr b.
Avf Kabilesi'nin kardeleri olan Gunm b. Avf Oullar onlar kskanm ve:
"Biz de bir mescid yapp, kardelerimizin mescidinde namaz kld gibi bizim mescidimizde de namaz klmas iin
Rasulullah (s.a.v.)'a haber gndereceiz. Rahib Eb Amir de am'dan geldii zaman orada namaz klsn"
demilerdi. Bu Eb Amr, Cahiliyye Dnemi'nde rahiplik yapm, Hristiyan olarak Palas giymiti. Hanif Dini'ni de
inkr etmiti. Btn bunlar, Rasulullah {s.a.v.) Medine'ye geldiinde yapm ve Rasulullah (s.a.v.)'a dman
olmutu. Peygamber (s.a.v.) de ona "Fasik Eb Amr" ismini takmt. Bu adam am'a doru yola kp:
"Gcnz yettii kadar kuvvet ve silah tedarik edin. Benim iin de bir mescid yapn. Zira ben Kayser'e gidiyorum.
Rum ordusunu getirip Muhammed'le Ashab'n Medine'den karacam" diye mnafklara haber sald. Onlar da
Kuba Mescidi'nin yannda onun iin bir mescid yaptlar. Bu mescidi yapanlar on iki kii idiler; Hizam b. Halid -ki
bu ayrlk, fitne tohumu saan mescid bu adamn arsasndan kmtr-, Sa'lebe b. Hatb, Muattb b. Kueyr, Eb
Habibe b. Ez'ar, Abbad b. Huneyf, Cariye b. Amir ve iki olu Mecma ve Zeyd, Nebtel b. Haris, Bahzec, Bicad b.
Osman ve Vedia b. Sabit.
Bunlar mescidin inasn bitirince Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"Biz, sknts, ihtiyac olan, yamurlu ve souk gece geiren kimseler iin bir mescid ina ettik. Bize gelip o
camide namaz kldrman arzu ediyoruz" dediler. Rasulullah (s.a.v.) da giyinip onlara gitmek iin gmleini istetti.
Derken kendisine vahiy geldi ve Mescid-i Drar'la onu yapanlarn kurduklar eyi Allah Teala O'na haber verdi.
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.), Malik b. Duhum, Ma'n b. Adiyy, Amir b. Seken ve Hamza'nn katili olan
Vahi'yi arp onlara:
"Ahalisi zalim olan u mescide gidin, onu yakp ykn" buyurdu. Bunlar da yola ktlar, Malik gidip, bir hurma dal
ald ve onu atee tututurdu. Sonra mescide girdiler. Mescidin cemaati de ierideydi. Mescidi yakp yktlar.
Mescidin cemaati de oradan ayrldlar. Rasulullah (s.a.v.) bu mescidin ierisine lelerin, pisliklerin ve srpntlerin
[412]
atld bir plk haline getirilmesini emretti."
[413]
Rahip Eb Amir yalnz ve kimsesiz olarak phe ierisinde lp gitti.
2- Said b. Cbeyr, Mcahid, Urve b. Zbeyr, Katade ve dierlerinden rivayet edildiine gre Medinede Hazre
kabilesine mensup Eb mir adnda bir adam vard. Bu adam, cahiliyye dneminde Hristiyanl kabul etmi ve
ehl-i kitaba ait birok kitaplar okuyarak ta papaz olmutu. Bu adamn, kabilesi nezdinde byk bir itibar vard.
Rasulullah (s.a.v.) Medineye hicret etmi, evresinde Mslmanlar oalm ve Mslmanlar Bedir savayla da
mriklere kar byk bir zafer elde etmilerdi. slm'n ve mslmanlarn glenmesi ve Hazre kabilesinden
biroklarnn Mslman olmas karsnda Eb mir Rasullaha ve slama kin beslemeye balad. Rasulullah onu
slama davet etti, kendisine Kur'an okudu fakat o, Mslmanl kabul etmemekte srar etti. Rasulullaha kar
dmanln aa vurdu. Medine'de tutunamayarak Mekke'ye kat. Orada, btn mrikleri ve Arap kabilelerini
Mslmanlara kar kkrtt. Uhud sava iin yaplan hazrlklara katld ve bizzat savaa da itirak ettti. Savatan
sonra slamn gittike glendiini grnce bu defa Bizans mparatoru Herakliys'a giderek, Rasulullah'a kar
kendisine yardm etmesini istedi. Ve bir mddet orada kald. te orada bulunduu srada, Medine'de bulunan kendi
taraftar mnafklara mektup yazarak, yaknda byk bir gle Medine'ye geleceini, kendisi iin orada bir karargh
ve gzetleme yeri yapmalarn istedi. Bunun zerine taraftarlar Kba Mescidi'nin yaknnda bir Mescit yaptlar.
Rasulullah Tebk seferine karken, Ebu mirin adamlar olan mnafklar, Mslmanlar nezdinde bir meruiyet
kazandrmak iin kendisini bu mescitte namaz klmaya davet ettiler. Bu mescidi, cizler ve sakatlar iin yaptklarn
sylyorlard. Rasulullah onlara:
"u anda sefere kyoruz, inaallah dnerken." cevabn verdi.
Tebk seferinden dndnde Medine'ye yaklarken Cebrail Aleyhisselam geldi ve bu mescid'in Mescid-i Drar
yani, Mslmanlara zarar vermek iin kurulmu bir Mescid olduunu, bunu yapanlarn, sadece inkarclk ve
blclk iin yaptklarn bildirdi. Bunun zerine Rasulullah, daha Medine'ye varmadan adamlar gnderip mescidi
[414]
yktrd. te yet-i kerime'nin nzul sebebi bu olaydr ve bu fitneyi aklamaktadr.
3- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb'l-Abbas b. smail b. Zekeriyya'dan, o Davud b.
Zebrikn'dan, o Sahr b. Cveyriye'den, o Aie b. Sa'd b. Eb Vakkas'tan, o da babasndan bize rivayet ettiine gre
Sa'd b. Eb Vakkas yle demitir:
"Mnafklar Kuba Mescidi'ne benzetmek maksadyla Rahip Eb Amir iin Kuba Mescidi'ne yakn olarak bir
mescid yapmaya kalktlar. Bunlar, rahibin gelip bu mescidde kendilerine imam olmasn bekliyorlard. Mescidin
inasn bitirince Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler ve dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, biz bir mescid yaptk. Gel orada namaz kl da biz onu namazgah edinelim." Rasulullah {s.a.v.)
[415]
da onlarla kalkp gitmek zere elbisesini zerine ald. Derken "Orada sakn namaz.kilma..." yeti nazil oldu."
4- bn Merduyehin Ali bni Eb Talha tarikndan bn Abbs'tan rivayetine gre bunlar, ensardan bir takm
kimselerdir ki Ebu Amir er-Rhib'in istei ve direktifleri dorultusunda bir mescid ina etmilerdi. Ebu Amir erRhib bunlara:
"Mescidinizi yapn, gcnzn yettii kadar kuvvet ve silh hazrlayn. Ben imdi Rum kral Kayser'e gidiyorum.
Rumlardan bir ordu getireceim ve Muhammed ve ashabn buradan karacam." demiti. Mescidlerini yapp
bitirince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Mescidimizi yapmay bitirdik; isteriz ki orada namaz klasn ve bereketli olmas iin dua edesin." dediler de Allah
[416]
5- Bu konudaki bn Zeyd rivayeti biraz daha ayrntl, yle ki:
"Kuba halk hep birlikte Kuba mescidinde namaz klarlard. Burada mnafklarn reislerinden Ebu Amir Ebu
Hanzala adnda bir adam vard. O, Sayfi ve kardei balangta en hayrl mslmanlardan idiler. Bunlardan Ebu
Amir, Sakften bn Bln ve Kays'tan Alkame ibn Ulse ile birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'den kaarak Rum
(Bizans) kralna katldlar. Daha sonra Alkame ve bn Bln dndler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bat ettiler ve
yeniden mslman oldular. Ebu Amir ise hristiyan olup orada kald. te Kuba'da bir takm mnafklar bu Ebu Amir
gelip iinde namaz klacak diye, bir de Kuba mescidinde hep birlikte namaz klan mslmanlar arasna ayrlk
sokmak, onlar blmek iin Mescid-i Drr ina ettiler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'i de kandrmak zere geldiler:
"Ey Allah'n elisi, belki sel gelir de vadi ile aramzdaki irtibat koparr, kavmimizle aramzda bir engel oluturur.
te byle durumlarda biz mescidimizde namaz klalm. Sel getiinde yine kavmimizle birlikte namaz klarz."
dediler. Ravi der ki:
"Aslnda onlar bu mescidi nifak zere bina etmilerdi. Mescidleri Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda ykld,
insanlar plerini ve pisliklerini oraya atarlard. te bunlarn bu mescidi bina etmeleri ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'i
[417]
de kandrmaya almalar zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- bn shak'n kendi isnadyla Katde ve bakalarndan rivayetinde yle anlatyorlar:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Tebk seferi hazrlklarnda iken Mescid-i Drr' yapanlar O'na geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, herhangi bir hastalk, ihtiya halinde ve yamurlu gecelerde (k gecelerinde) namaz klmak
zere bir mescid ina ettik. steriz ki bize gelesin ve orada bize namaz kldrasn." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ben u anda sefer hazrlklar ile megulm. Ama eer bu seferimizden dnecek olursak inaallah size gelir ve
sizin iin orada namaz klarm." buyurdular.
Tebk dn Medine yaknlarnda Z Evn'a gelip orada konakladnda bu mescid ile ilgili haber (mescidin
Mescid-i Drr olduu, m'minler arasna tefrika sokmak zere ina edildii Allah tarafndan kendisine haber
verilmekle) kendisine geldi. Allah'n Rasl (s.a.v.), Mlik ibnu'd-Duhum'u ve Ma'n ibn Adiyy'i ya da onun
kardei Asm ibn Adiyy'i ararak onlara:
"Ehli zalim olan u mescide gidin, onu ykn ve yakn." buyurdu.
kisi hzl bir ekilde yola ktlar, Mlik ibnu'd-Duhum'un kabilesi olan Salim ibn Avf oullar'na geldiler. Malik,
Ma'n'a:
"Beni biraz bekle, ailemin yanna gireyim, onlardan bir ate alp geleyim." dedi. Ailesi yanna girip bir hurma dal
ald, onu yakt, sonra kt birlikte koarak Mescid-i Drra geldiler, iinde o mescidin ehli varken mescide girdiler
ve onu yaktlar, yktlar, iindeki cemaati de dalp gittiler. te onlar hakknda Kur'n'dan bu yet-i kerime
[418]
indi."
bn Cerir et-Taberi bu rivayeti Zhri, Yezid b. Rman, Abdullah b. Ebi Bekr, sm b. mer b. Katade ve dier
[419]
raviler tarafndan da rivayet etmitir.
7- Bu mescidi bina edenler on iki kiidirler. Bunlar, Ebu Lbbe ibn Abdlmnzir'in arkadalar olup: Amr ibn Avf
oullarndan Hizam ibn Hlid ibn Ubeyd ibn Zeyd -ki Mescid-i Drr onun evinden karlm, yani onun evinden
[420]
blnerek ina edilmiti-, Ubeyd oullarndan (ya da meyye ibn Zeyd oullarndan) Sa'lebe ibn Htib
,
Dubey'a ibn Zeyd oullarndan Muattib ibn Kueyr, yine Dubey'a ibn Zeyd oullarndan Ebu Habibe ibnu'l-Ez'ar,
Amr ibn Avf oullarndan Sehl ibn Huneyfin kardei Abbd ibn Huneyf, yine Dubey'a oullarndan Criye ibn
Amir ile iki olu Mcemmi' ibn Criye ve Zeyd ibn Criye, Nebtel ibnu'l-Hris, Abdullah ibn Huneyfin dedesi
Bahdec (ya da Bahzec), Dubey'a oullarndan Bicd (ya da Nicd) ibn Osman ve son olarak Ved'a bn Sbit
[421]
[422]
idiler.
Saylarnn 17 olduu da sylenmitir.
Leys demitir ki:
"akk, miroullarnn mescidinde namaza kavuamam. Ona denilmi ki:
"Filan oullarnn mescidinde henz namaz klnmad." O da demitir ki:
"Ben orada namaz klmak istemiyorum. nk, o zarar vermek iin yaplmtr. Her zarar vermek iin veya gsteri
[423]
iin yahut an eref iin yaplan mescid, Mescid-i Drar hkmndedir."
8- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de bu mescidi bina edenler hepsi de ensardan olmak zere Abdullah ibn
[424]
Huneyfin dedesi Bahdec, Ved'a ibn Hizam, Mcemmi' ibn Criye el-ensr olarak verilmektedir.
9- bn shak dedi ki:
"bnu ihab- Zhr, bnu keymet'l-leys'den anlatt. O, kardeinin olu Ebu Rehim Gfriden bildirdi. Ebu
Rehim, aa altnda Raslullah'a bat edenlerdendi. O dedi ki:
"Raslullah Mescid-i Drara geldi. Tebk'e gitmek iin techizli idi. nsanlar:
"Ey Allah'n Rasl, biz sknts bulunan ve ihtiya sahibi olan, karanlk ve yamurlu geceler geiren kimseler iin
mescid ina ettik. Sizin gelip orada bize namaz kldrmanz isteriz." dediler. Aleyhisselm:
"Ben sefer kanad zerindeyim, eer dnersem inaallah gelirim size namaz kldrrm." buyurdu. Harpten
dndnde, Medine'den bir saat mesafede olan, Z Evn denilen yere indi. Allah Tel Mescid-i Drar hakknda
bu yeti indirdi.
Aleyhisselm, Mlik bni Duhum ve Ma'an bni Adiy veya kardei Asm bni Adiyyi ard onlara:
[425]
"Ahlisi zlim olan mescide gidin, onu ykn, yakn." buyurdu. Onlar gitti, Raslullah'n dediini yaptlar."
10- Vahid yle demektedir:
"bn Abbas, Mcahid, Katde ve btn mfessirler (r.a.), Drr Mescidi'ni yapanlarn on iki mnafk olduunu;
[426]
bunlarn kendisiyle Kuba Mescidi'ne zarar verecekleri bir mescid yaptklarn sylemilerdir."
11- Hasan el-Basri yle demektedir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), mescide gitmeye ynelince, Cebrail (a.s.):
[427]
"Onun ierisinde hibir vakit namaza durma" diye niyaz etti."
12- bn Creyc yle demektedir:
"Onlar o mescidi cuma gn yapp tamamladlar ve orada o gn, cumartesi ve pazar gnleri namaz klabildiler.
[428]
Pazartesi gn ise mescid kp ykld."
108. O mescide hi girme! lk gnnden beri Allah'a kar gelmekten saknmak iin kurulan mescidde bulunman
daha uygundur. Orada, arnmak isteyen insanlar vardr. Allah, arnmak isteyenleri sever."

1- Abdullah b. Selam, Uveymir b. Side, Huzeyme b. Sabit, brahim b. smail, Musa b. Ebi Kesir, Urve b. Zbeyr,
Hasan- Basri, Atiyye, bn-i Zeyd ve Ata'ya gre bu yet-i kerime, su ile taharet eden Kba halk hakknda nazil
[429]
olmutur.
2- Avf tarikndan bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Raslullah Mescid-i Kuba'y ina ettii zaman, aralarnda Bahzecin de bulunduu ensardan baz kiiler nifak
mescidini ina ettiler. Raslullah Bahzec'e:
"Sana yazklar olsun, grdn eye seni ne gtrd?" buyurdu. Bahzec:
[430]
"Ya Raslallah, ben sadece gzellik istedim." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
3- Ebu Hreyre'den, Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Orada iyice temizlenmeyi seven adamlar var. Allah iyice temizlenmek isteyenleri sever." yeti Kuba halk
hakknda nazil oldu.
Rvi der ki: "Onlar (byk abdest bozduklarnda ta ile istincadan sonra bir de) su ile istinca eder temizlenirlerdi.
[431]
te bu sebeple onlar hakknda bu yet indi."
4- Urve ibnu'z-Zubeyr'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) onlar hakknda bu yet-i kerimenin inmesi ve
sebebini renince:
"Ne iyi insanlar! Uveym ibn S'ide de onlardan." buyurmu ve bu yet-i kerimenin nzulne sebep olanlardan
[432]
birisinin ismini vermitir."
5- Veld bni Eb Sender Eslem tarikndan, Yahya bni Sehl Ensar'nin babasndan rivayet edildi:
[433]
"Bu yet, Kba ehli hakknda indirildi. Onlar su ile istinca eder temizlenirlerdi."
6- At dedi ki:
[434]
"Kuba halk abdest bozarken su kullanyordu. Onlar hakknda bu yet indirildi."
7- bni Abbas der ki:
"O mescitte (maddl-manev kirlerden) temizlenmeyi seven kiiler vardr" ayeti inince Rasulullah (s.a.v.) Uveym b.
Side'ye haber gndererek:
"Allah'n sizi bu ekilde vmesinin sebebi olan temizlik nedir?" diye sordu. Onlar da:
"Ya Rasulallah! Kadn ve erkek hibirimiz su ile taharet yapmadan heladan kmayz" dediler. Efendimiz (s.a.v.):
[435]
"O halde bu ayetin sebebi budur." dedi."
8- brahim b. smail el-Ensari diyor ki:
"Rasulullah, Uveym b. Saideye dedi ki:
"Allah teala'nn "O mescitte, temizlenmeyi seven adamlar vardr. Allah, kendilerini temizleyenleri sever" yetiyle,
neden sizi vmtr?" O demitir ki:
[436]
"Bizler, su ile taharet ederiz."

9- Bir rivayette denildi ki:
"Bu ayet inince Rasulullah (s.a.v.) ile beraber Muhacirler yryerek Kba Mescidi'ne geldiler. Kba'da Ensar'
otururken buldular. Efendimiz (s.a.v.) onlara:
"Siz mmin misiniz?" diye sordu. Onlar sustular. Tekrar sorunca Hz. mer (r.a.) atld:
"Gerekten mmindirler, ben de onlarla beraberim" dedi. Peygamberimiz (s.a.v.)
"Siz kaza ve kadere raz olur musunuz?" diye sordu.
"Evet" dediler. Efendimiz (s.a.v.):
"Banza gelen bellara sabreder misiniz?" dedi.
"Rahat ve refah zamannzda kreder misiniz?" dedi.
"Kabe'nin Rabbine yemin olsun ki, siz mminsiniz" dedi ve aralarna oturdu. Sonra yle hitap etti:
"Ey Ensar topluluu! Allah (c.c.) size senada bulundu. Abdest alrken ve abdest bozarken ne ekilde hareket
ediyorsunuz?" Onlar yle karlk verdiler:
"Ya Rasulallah! Byk abdestten sonra temizlenmek iin ta kullanr, sonra da su kullarnz." Bunun zerine
[437]
"Orada (madd-manev kirlerden) temizlenmeyi seven kiiler vardr" mealindeki ayeti okudu."
111. "Allah phesiz, Allah yolunda savap, ldren ve ldrlen mminlerin canlarn ve mallarn Tevrat, ncil
ve Kuranda sz verilmi bir hak olarak cennete karlk satn almtr. Verdii sz Allah'tan daha ok tutan kim
vardr? yleyse, yaptnz al-verie sevinin; bu byk baardr."

1- Muhammed b. Ka'b el-Kuraz'nin rivayetine gre, Ensar -ki bunlar yetmi kii idiler- Mekke'de, Akabe Gecesi
Rasulullah (s.a.v.)'a biat ettikleri zaman Abdullah b. Revaha:
"Ey Allah'n Rasul, Rabbin ve kendin iin bize istediin art ko" demi Rasulullah (s.a.v.) da:
"Rabbim iin O'na kulluk etmenizi ve O'na hibir eyi ortak komamanz, kendim iinse kendi canlarnz
koruduunuz eyden beni de korumanz art kouyorum" buyurmutu. Ensar'n:
"Peki bunu yaptmzda bizim iin ne var?" diye sormas zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Cennet" buyurmu, Ensar da:
"Bu, krl bir al-veri oldu, bu al-verii ne biz iptal ederiz, ne de bakalarnn iptal etmesini isteriz" demilerdi.
[438]
Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
Bu konumalar, Byk Akabe Bit denilen ikinci biat esnasnda cereyan etmitir. Bu, Ensrdan yetmiin zerinde
[439]
kimsenin katld bir biattir.
2- Mcahid, Hasan ve Mukatil dediler ki:
[440]
"Allah onlara bir fiyat biti ve fiyatlarn ok yksek tesbit etti."
"Dinleyiniz, Allah'a yemin olsun ki bu, ok krl bir al-veritir. Bu, Allah'n her m'min ile yapt pek ok krl
bir alveritir. Allah'a yemin ederim ki, yeryznde bu biata dahil olmayan tek m'min yoktur. Sdku'1-vaad olan
Hz. Peygamber (s.a.s) yle buyurmutur:
"Sizin bedenlerinizin (canlarnzn) fiyat, ancak cennettir. Binenaleyh onlar, ancak o cennet karlnda satn."
[441]
4- Cbir ibn Abdillh'tan rivayet edildiine gre bu yet-i kerime, Medine-i Mnevvere'de ve Hz. Peygamber
(s.a.v.) Mescid-i Nebev'de iken nazil oldu. Bu yet-i kerimenin nzul zerine Mescid-i Nebev'de insanlar
(ashab) oald. Ensardan birisi ridsnn bir ucunu omuzuna atm halde ilerleyip:
"Ey Allah'n elisi gerekten byle bir yet mi nazil oldu?" diye sordu. Efendimiz (s.a.v.)'in:
"Evet." cevab zerine de:
[442]
"Krl bir al-veri, ne bozarz, ne de bozulmasn isteriz." dedi."
5- Ayet-i kerimenin Medine'de nazil olduunu ifade etmesi hasebiyle bu ikinci sebep tercih edilebilirse de aslnda
hkm itibariyle Akabe batnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ayn szleri syleyen Abdullah ibn Revha da
[443]
evleviyyetle yet-i kerimenin hkmne girmektedir.
113. "Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret dilemek
Peygamber'e ve mminlere yaramaz."

114. brahim'in, babasna olan istifar ancak ona ettii bir va'dden dolay idi. Yoksa onun, Allahn bir dman
olduu kendisince besbelli olunca o, ondan uzaklat. brahim gerekten Evvh Halm idi.

Mfessirler, bu yet-i kerime'nin nzul sebebi hakknda farkl grler zikretmilerdir.
1- Mseyyeb b. Hazen, Mcahid, Amr b. Dinar ve Said b. el-Mseyeb'e gre bu yet-i kerime, Rasulullahn
[444]
amcas Ebu Talib hakknda nazil olmutur.

a- Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah iraz, Muhammed b. Abdillah b. Humeyraveyh el-Herev'den, o Eb'lHasan Ali b. Muhammed el-Huza'den, o Eb'l-Yeman'dan, o uayb'dan, o Zhr'den, o Said b. Mseyyeb'den, o da
babasndan bize u rivayette bulundu:
"Eb Talib'e lm gelince Rasululah {s.a.v.) onun yanna girdi. Yannda Ebu Cehil ve Abdullah b. Eb meyye de
vard. Rasululah (s.a.v.):
"Ey amcam, senin lehine Allah katnda hccet getireceim, bir kelimeyi "Lailahe illallah" kelime-i Tevhidi benimle
beraber syle" buyurdu. Eb Cehil ve bn Eb meyye ise:
"Ey Eb Talib, Abdul-Muttalib'in dininden yz m eviriyorsun?" dediler ve bylece onunla bu ekilde
konumaya devam edip srar ettiler de nihayet onlara konutuu son sz:
"Ben Abdu'l-Muttalib'in dini zereyim" oldu. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Senden nehyolunup, men edilmediim mddet, senin iin elbette Allah'tan balanma dileyeceim" buyurdu.
[445]
Derken bu yet nazil oldu."
Bu hadisi Buhari, shak b. brahim, Abdurrezzak, Ma'mer tarikinden, Mslim, Harmele, bn Vehb, Yunus
[446]
tarikinden, her iki tarafn son ravileri de Zhr'den rivayet etmilerdir.
b- bn Cerir et-Taberi der ki:
"Bu ayet iman etmeyenler iin af dilemeyi yasaklad. Aslnda, hakknda af dilemekle herhangi bir kimseyi imana
getirmek mmkn deildir. Nitakim bu hususta yine Ebu Talib hakknda nazil olduu rivayet edilen bir yet-i
kerimede yle buyurulmaktadr:
"Ey Muhammed, phesiz sen, sevdiini hidayete erdiremezsin. Fakat Allah dilediini hidayete erdirir. O, hidayete
[447]
erecekleri ok iyi bilir."
c- Bu rivayetten anlaldna gre bu ayet Mekke'de inmitir. nk Ebu Talib hicretten yaklak sene nce
Mekke'de vefat etmiti. Bu surenin "Meden" olmasn dikkate alarak baz alimler bu ayetin Ebu Talib hakknda
[448]
inmi olmasn uzak bir ihtimal olarak grmlerdir.
d- Sad ibnul-Museyyebden, o da babas Mseyyeb ibn Hazen'den rivayette o yle anlatyor.
"Ebu Talib'in lm hastalnda Hz. Peygamber (s.a.v.) onun yanna girdi. Ebu Talibin yannda Ebu Cehl ve
Abdullah ibn Eb meyye de vard. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Ey amca, insanlarn benim zerimde hakk en byk olan sensin, insanlarn bana en ok ihsanda bulunan sensin,
[449]
senin zerimdeki hakkn babamn zerimdeki hakkndan dahi byktr.
Ey amca, l ilahe illallah kelimesini
syle ki Allah katnda senin iin bir delile sahip olaym." Dedi. Ebu Cehl ve Abdullah ibn Ebi meyye de:
"Ey Ebu Talib. Abdlmuttalib'in dininden yz m evireceksin?" dediler ve byle sylemeye de devam ettiler, ve
sonunda Ebu Talibin syledii son sz: "Abdlmuttalibin dini zere." demek oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sana mafiret dilemekten menolunmadm srece senin iin Allahtan mafiret dileyeceim." buyurdu ve
"Mriklerin, o Cahm'in yrn olduklar muhakkak ortaya ktktan sonra artk onlarn lehine, velev hsm
[450]
[451]
olsunlar, ne peygamberin ne de m'min olanlarn istifar etmeleri doru deildir."
yet-i kerimesi
ile
[452]
[453]
"Muhakkak ki sen, her sevdiini hidayete erdiremezsin..."
yeti nazil oldu.
e- Eb Said b. Eb Amr Neysabur, Hasan b Ali b. Memmil'den, o Amr b. Abdillah Basr'den, o Muhammed b.
Abdu'l-Vehhab'dan, o Cafer b. Avn'dan, o Musa b. Ubeyde'den, o da Muhammed b. Ka'b el-Kuraz'den yle
"Bana u haber geldi ki: Eb Talib ruhunun alnd hastala tutulunca, Kureyliler kendisine:
"Ey Eb Talib kardeinin oluna haber gnder de onun, diline dolad, boyuna ismini and u Cennet'ten senin
iin ifa olacak eyi sana gndersin" dediler. Bunun zerine gnderilen kii yola kt. Nihayet Rasulullah (s.a.v.)'
ve Eb Bekr (r.a.)'i beraber otururken buldu, dedi ki:
"Ey Muhammed amcan yle syledi: "Ben, gerekten yal, zayf, hasta bir adamm, u ismini andn Cennetin'in
yiyecek ve ieceklerinden benim iin kendisinde ifa bulunan bir ey gnder bana." Bu sz zerine Eb Bekr (r.a.):
"phesiz ki Allah Cennet'i kfirlere haram klmtr" diye cevap verdi. Eli de derhal onlarn yanna dnd ve dedi
ki:
"Benimle gnderdiiniz haberi Muhammed'e ulatrdm. O, bana hibir cevap vermedi. Eb Bekr ise Allah'n,
Cennet'i kfirlere haram kldn syledi." Bunun zerine Eb Talib'e can attlar. O da yanndaki bir kiiyi eli
gnderdi. Giden eli Rasululah (s.a.v.)' oturduu yerde buldu ve kendisine ayn sz syledi. Rasululah (s.a.v.) da:
"phesiz Allah, Cennet'in yiyeceini de ieceini de kafirlere haram kld" buyurdu. Sonra Rasulullah (s.a.v.)
elinin arkasndan kalkt ve nihayet onunla beraber Eb Talib'in evine girdi. Evi adamlarla dopdolu bir vaziyette
buldu.
"Beni amcamla babaa brakp, ekilin" buyurdu. Onlarsa:
"Bu dediini yapacak deiliz. Sen, ona bizden daha yakn deilsin. Eer senin bir akrabalk ban varsa, bizim de
tpk senin gibi bir akrabalk bamz var" dediler. Derken Rasulullah (s.a.v.) Eb Talib'in yanna oturdu. Buyurdu
ki:
"Ey benim amcam. Bana ok hayrlarn dokunmutur. Kk yata bakmm stlendin, byk iken de beni
korudun. Hasl bana ok hayrn dokunmutur. Ey amcam, gel Kyamet Gn, Allah katnda senin iin kendisiyle
efaatte bulunacam bir kelimeyi syleyerek kendine kar bana yardm et." Eb Talib:
"O kelime nedir ki ey kardeimin olu" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"De ki Allah'tan baka hibir ilah yoktur, O tektir. O'nun hibir orta yoktur" buyurdu. Eb Talib:
"phesiz sen, benim iyiliimi istiyorsun. Vallahi Kurey'in beni ayplamalar sz konusu olmasayd, "lm
esnasnda amcan acizlendi" diye tede beride sylenmesinden korkmasaydm elbette o kelime-i tevhid ile senin
gzlerini sevindirirdim." dedi. Bunun zerine topluluk:
"Ey Eb Talib, sen eski atalarnn dini olan Hanif Dini'nin reisisin" diye bardlar. Eb Talib de:
"lm esnasnda amcann szlanp, acizlendiini Kurey kadnlarna anlatma" dedi. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.):
"Beni men edinceye kadar Rabbime senin iin istifarda bulunmaya devam edeceim" buyurdu ve ldkten sonra
da onun iin mafiret diledi. Bunun zerine mslmanlar:
"Babalarmzn ve yaknlarmzn balanmasn dilememizden bizi men eden nedir? Nitekim brahim (a.s.) babas
iin istifar etmiti. te u Muhammed (s.a.v.) de amcas iin istifarda bulunuyor" diyerek mrikler iin
[454]
istifarda bulunmaya baladlar. Nihayet bu yet nazil oldu."
f- Bu rivayetler, yet-i kerimenin, Ebu Talib'in vefat esnasnda olanlarn hemen akabinde nazil olduu vehmini
vermekle birlikte bu sre Hz. Peygambere (s.a.v.) son nazil olan srelerden olmakla bu mmkn deildir. Nitekim
el-Hseyn ibnu'1-Fadl da bu yet-i kerimenin Mekke'de olan bu hadise zerine nazil olmasn uzak grm ve
yet-i kerimenin ok daha sonralar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, amcas hakknda yapmakta olduu istifar
[455]
neshetmek zere inmi olduunu tasrih etmitir.
g- Vahid de der ki:
"Aslnda el-Huseyn ibnu'l-Fadl'n bu sebebi uzak grmesi uzaktr. "Hz. Peygamber (s.a.v.), amcas Ebu Talib'in
vefatndan bu yet-i kerimenin nzulne kadar onun lehine istifarda bulunmaya devam etmi ve kfir olarak
lm olanlar hakknda kesin ve kati emir (meden bir sre olan) bu sre ile gelmitir." demenin ne sakncas
olabilir ki? Ayrca "Bunun zerine nazil oldu." ifadesi, "anlatlan hadisenin hemen akabinde nazil oldu." anlamna
[456]
kullanlabildii gibi "Anlatlan hadise sebebiyle nazil oldu." anlamna da kullanlmaktadr."
h- Fahreddin er-Razi der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, o vakitte, o ayetin nazil olduu vakte kadar, Ebu Talib iin mafiret talebinde
bulunduunun sylenilmesinde ne saknca var? Zira kfirlere kar sert ve iddetli davranma, bu srede ortaya
kmtr. Belki de m'minler kendilerinin, kfir olan ebeveynlerine mafiret talebinde bulunmalarnn caiz olduu
kanaatindeydiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de bunu yapyordu. Sonra bu sre nazil olunca, Allah onlar bundan
[457]
nehyetti. Bu, genel olarak uzak ihtimal grlmez."
i- Ancak bn Sa'd ve bn Askir'in Hz. Ali'den rivayet etmi olduklar bir haber, bu yet-i kerimenin, Ebu Talib'in
vefat zerine Mekke-i Mkerreme'de nazil olduunu ifadede ok aktr. Buna gre Hz. Peygamber (s.a.v.),
amcas Ebu Talib'in vefat zerine alam ve Hz. Ali'ye:
[458]
"Git, onu yka, kefenle ve gm. Allah onu balasn ve ona merhamet etsin"
buyurmu ve gnlerce onun iin
istifar etmeye balam ve bu yet-i kerimenin nzulne kadar da evinden dar kmam. Bu haberin shhati
zerinde konuan olmadna gre yet-i kerimenin Mekke-i Mkerreme'de nazil olduunu kabul etme
durumundayz. Bu da caizdir, nk Srenin Medine'de nazil olmas, iinde mekk yet bulunmad anlamna da
[459]
gelmemektedir.
2- Atiyye, Abdullah b. Mesud, Breyde, Ebu Hureyre ve Abdullah b. Abbastan nakledilen dier bir gre gre bu
yet-i kerime, Rasulullahn annesi hakknda nazil olmutur.
a- Eb'l-Kasm Abdurrahman b. Ahmed-i Harran, Muhammed b. Abdillah b. Nuaym'dan, o Muhammed b. Yakubi Emevden, o Bahr b. Nasr'dan, o bn Vehb'den, o bn Creyc'den, o Eyyub b. Han'den, o Mesruk b. Ecda'dan, o
da Abdullah b. Mesud'dan bize u rivayette bulunmutur:
"Rasulullah (s.a.v.) kabirlere bakp tefekkr etmek zere taraya kt. Biz de kendisiyle birlikte ktk. Sonra
kabirleri bir bir geip nihayet bir kabre ulat. Onun banda uzun mddet gizlice mrldand. Sonra yksek sesle
alamaya balad. Biz de alamasndan tr alamaya baladk. Sonra bize doru geldi. mer b. Hattab kendisini
karlayarak:
"Ey Allah'n Rasul, seni alatt iin bizi de alatp korkutan ey nedir?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.) gelip
yanmza oturdu ve:
"Alamam sizi korkuttu yle mi?" buyurdu. Biz de:
"Evet ey Allah'n Rasul" dedik. Buyurdu ki:
"Banda gizlice mnacatta bulunduumu grdnz kabir annem Amine bint-i Vehb'in kabridir. Onu ziyaret
etmek iin Rabbim'den msade istedim. O da bu hususta bana msade etti. Bu sefer de onun iin istifarda
bulunmak hususunda msade istedim. Fakat bana bu hususta msade etmedi ve... Tevbe: 9/113 yetiyle onu takib
eden "brahim'in, babas iin mafiret dilemesi, sadece ona verdii bir szden tr idi." yeti nazil oldu da bir
ocuun annesinden tr duyduu acma, efkat hissi beni de tuttu. te beni alatan budur. Size kabirleri ziyareti
[460]
yasaklamtm. imdi onlar ziyaret ediniz. nk kabir ziyareti size hireti hatrlatr."
b- Breydeden bn Mes'd rivayetine ilve olarak nceden yasaklanp da serbest braklan hususlar olarak
verilmi: Kabir ziyareti, kurban etlerinden gnden sonra da yemek, iki imek iin kullanlm kablarn baka
[461]
maksatlarla kullanlmas.
c- Breyde dedi ki:
"Ben, Raslullah ile beraberdim. Asfn zerinde durdu, annesinin kabrine bakt, abdest ald, namaz kld ve alad.
Sonra:
"Ben, Rabbimden anneme dua etmek iin izin istedim, ancak dua etmekten nehyolundum." buyurdu. Allahu Tel,
[462]
Tevbe: 9/113 yetini indirdi."
d- bn Abbas (r.a.) dedi ki:
[463]
"Bu yet, biz Tebk harbinden dnp, umre iin Mekke'ye sefer ettiimizde, Asfn yolunun yannda indi."
e- Ebu Hureyre'den rivayet edildiine gre, Rasulullah (s.a.v.) annesinin kabrine gitti, alad etrafindakileri de a
latt. Sonra yle buyurdu:
"Rabbimden onun iin istifar etmek hususunda izin istedim, bana izin vermedi. Annemin kabrini ziyaret etmek iin
[464]
izin istedim, bana izin verdi. Kabirleri ziyaret edin. nk kabirler size lm hatrlatr."
f- bn Abbas (r.a) yle demitir:
"Allah, Mekke'nin fethini myesser klnca, Hz. Peygamber (s.a.v.), ebeveyninden hangisinin kendisine en yakn
zamanda ldn sordu. Bunun zerine,
"Annen!" denildi. Hz. Peygamber de, annesinin kabrine gitti ve onun yannda durdu. Sonra da ba ucunda oturarak
alad. Bunun zerine Hz. mer (r.a.), Hz. Peygamber'e,
"Sen, bizi kabirleri ziyaret etmekten ve alamaktan nehyettin. Ama sonra da sen, kabirleri ziyaret etmee
baladn!" diye sorunca, Hz. Peygamber:
"Bu hususta bana msaade edildi. Ben, annemin iine dt azab grp ve Allah'tan anneme gelecek olan azb
[465]
hususunda da elimden hibir ey gelmeyince, ona merhametimden dolay aladm." dedi."
g- Atiyye diyor ki:
"Rasulullah Mekke'ye gelince annesi iin af dilemesine izin verilir midiyle gne ortal iyice kzdrncaya kadar
annesinin kabrinin banda durdu. Nihayet "Ne Peygamberin ne de mminlerin, cehennemlik olduktan sonra,
akrabalar da olsa mrikler iin af dilemeleri asla doru olmaz" ayeti indi. Rasulullah da annesi iin af
[466]
dilemekten uzak durdu."
3- Hz. Ali, Abdullah b. Abbas, Mcahid, Amr ibn Dinar ve Katadeden nakledilen dier bir gre gre bu yetin
nzul sebebi, baz mminlerin, len mrik akrabalar iin af dilemeleridir.
a- Tirmiz'nin Abd ibn Humeyd kanalyla... Hz. Ali'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Bir adam mrik olan ana-babasna istifar ederken iittim de:
"Mrik olduklar halde ana-babana istifarda m bulunuyorsun?" dedim.
"brahim, babas mrik olduu halde onun lehine istifarda bulunmad m?" dedi. Gidip bunu Allah'n Rasl
(s.a.v.)'ne syledim de
"Ne Peygamberin, ne de m'minlerin mrikler lehine istifarda bulunmas doru deildir..." yeti nazil
[467]
oldu."
b- Ebu Davud et-Taylis rivayetinde ise Hz. Ali'nin bu kiiyi yannda namaz klarken istifarda bulunduunu
iittii ve sonunda "brahim'in, babasna olan istifar ancak ona ettii bir va'dden dolay idi" ayetinin nazil
[468]
olduu belirtilmektedir.
c- Mchid'den gelen bir rivayette de m'minlerin Hz. brahim'in babasna olan istifarn delil gstererek (mrik
olan veya mrik olarak len) babalarna istifarda bulunup bulunamayacaklarn sormalar zerine bu yet-i
[469]
kerime inmitir.
d- Amr ibn Dinar'dan rivayette de mslmanlarn. mrik atalar iin istifarda bulunmak islemelerine Hz.
Peygamber (s.a.v.)in amcas Ebu Talib iin istifarda bulunmas sebep olmu ve "Hz. Peygamber (s.a.v.) amcas
iin istifarda bulunduu gibi biz de babalarmz iin istifarda bulunalm." demiler de bunun zerine bu yet-i
[470]
kerime nazil olmu.
e- Rivayet olunduuna gre, "bir kimse Hz. Peygamber'e gelerek yle dedi:
"Cahiliyye anda babam sla-i rahimde bulunur, misafirlere ikram eder, malndan ba ve hibede bulunurdu. (O
halde ey Allah'n Resul), imdi babam nerede?" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Mrik olarak m ld?" diye sordu. O adam:
"Evet" deyince de, Hz. Peygamber:
"Fazla derin olmayan bir ate ukurundadr" dedi. Bunun zerine adam, alayarak geri dnd. Hz. Peygamber onu
ararak:
"Benim, senin ve brahim'in babas atetedir. Zira senin baban, hibir gn, "Ateten Allah'a snrm" dememitir"
[471]
dedi."
f- Katde'den gelen bir rivayette de o yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.)'n ashabndan baz kmseler:
"Ey Allah'n peygamberi, bizim babalarmzdan komuluu gzel olan, sila-i rahimde bulunan, kleleri azat eden,
zimmetlere vefa gsterenler vard. Onlar iin istifarda bulunalm m?" diye sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.)
"Evet. onlar iin istifarda bulunun. Vallahi ben de brahim'in babas iin istifarda bulunduu gibi babam iin
istifar ediyorum." buyurdular da Allah Teal:
"Mriklerin, o Cahimin yrn olduklar muhakkak ortaya ktktan sonra artk onlarn lehine, velev hsm
olsunlar, ne peygamberin ne de m'min olanlarn istifar etmeleri doru deildir." yet-i kerimesini indirdi.
Peinden de brahim'in, babas iin istifarda bulunmasnda mazur olduunu ifade sadedinde "brahim'in, babasna
olan istifar ancak ona ettii bir va'dden dolay idi. Yoksa onun, Allah'n bir dman olduu kendisine besbelli
[472]
olunca o. ondan uzaklat..." yet-i kerimesini indirdi."
a- Bu rivayetler gsteriyor ki, bu ayetin nzul sebebi ya Ebu Talib, ya Peygamberimiz (s.a.v.)'in annesi, yahut ana[473]
babas iin istifar eden mslman bir ahstr.
b- Bu rivayetleri verdikten sonra Suyt bn Hacer'in u deerlendirmesine de yer vermektedir:
"Muhtemeldir ki bu yet-i kerimenin birden ok sebebi vardr; bunlarn bir ksm eski, bir ksm ise daha muahhar
sebeblerdir. Mesel bunlardan Ebu Tlib'le ilgili olan eski, gemi bir sebep iken Hz. Peygamber (s.a.v.)'in annesi
Amine ile ilgili olan daha sonra; hatt Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Tebk'ten dnmesinden bile sonradr. Bunun
yannda baz limler de, rivayetlerin arasn bulma sadedinde yet-i kerimenin bir kere Mekke-i Mkerreme'de, bir
[474]
kere de Medine-i Mnevvere'de olmak zere iki kere nazil olmu olabileceini zikretmilerdir."
c- evkni der ki:
"Buhr ve Mslim'de rivayet edilen haberler, sahih olduklar farzedilse bile, Buhr ve Mslim'de rivayet
edilmeyen haberlerden nce gelir. Sahih olan haberler iin durum bu olursa, ou zayf olan haberler iin durumun
[475]
ne olaca aktr."
115. Allah, bir kavmi hidayete erdirdikten sonra saknacaklar eyleri onlara aklamadka onlar dallete
drmez. Hi kukusuz Allah hereye Alm'dir.
1- Hasen'den rivayete gre "baz farzlar nazil olunca bunlarn nazil olmasndan nce vefat eden kardeleri hakknda
ashab- kiramdan bazlarnn:
"Ey Allah'n elisi, kardelerimiz bu farzlarn nazil olmasndan nce vefat ettiler. Onlarn mertebeleri ve halleri ne
[476]
olacak?" diye sormalar zerine bu yet-i kerime inmitir."
2- Mukatil ve Kelb'den gelen rivayet bu konuda biraz daha ak, yle ki:
"Baz insanlar iki haram klnmazdan ve kble Ka'be'ye evrilmezden nce Medine-i Mnevvere'ye gelmi,
mslman olmu ve kabilelerine dnmlerdi. Onlar kendi kavimleri iinde, rendikleri ekilde yaarlar ve
yokluklarnda inen yetlerden haberdar deilken iki haram klnm, kble (Ka'be'ye) evrilmiti. Bir zaman sonra
Medine'ye geldiklerinde bunlar rendiler ve:
"Ey Allahn elisi, sen bir din zeresin, biz baka bir din. Demek ki biz dalletteyiz." dediler de Allah Teal bu
[477]
117. Andolsun ki Allah, O Peygamberin ve glk nnda ona uyan muhacir ve ensarn tevbelerini kabul etti.
lerinden bir ksmnn kalbleri kaymak zere iken yine de onlarn tevbesini kabul buyurdu. Hi phesiz O onlara
Rauf ve Rahim'dir.
118. Geri braklan kiiye de btn geniliine ramen yeryz dar gelmi ve nefisleri de kendilerini
sktrmt da Allah'tan baka snacak hibir ey olmadn anlamlard. Sonra onlar da eski hallerine
dnsnler diye tevbeye muvaffak kld. Muhakkak ki Allah Tevvb'dr, Rahim'dir.
119. Ey iman edenler, Allah'tan takva zere ve sdklarla da beraber olun.

1- Cbir'den rivayette o yle demitir:
"Bu ayetler, Hepsi de ensardan olan Ka'b ibn Mlik, Hill ibn meyye ve Murra ibnu'r-Reb' hakknda nazil
[478]
olmutur."
"Bu kii, ir olan Ka'b bn Mlik; hakknda lin ayeti nazil olmu olan Hill bn meyye ve Mrre bn er[479]
Reb'dir."
"Savatan geri kalan ve tevbeleri daha sonra kabul edilen bu kii K'b b. Mlik, Mrare b. Rebi ve Hill b.
meyye'dir.
K'b b. Mlik, Akabe bey'atna katlm, Rasulullah ve slm kendi canndan nce koruyacana, onu her zaman
ve her yerde mdafaa edeceine dair ahitte bulunmu sekin ve air bir kiiydi. Mrare b. Rebi ve Hilal b.
meyye de Bedir savana katlm, halk iin rnek davranlara sahip olan salih birer kiiydiler.
Tebk seferine gitmemek iin mnafklar ve bedeviler, bir takm uydurma szler ileri srmler bazlar da sefer
sonrasnda zr beyan ederek Rasulullah'tan affedilmelerini istemilerdir.
Fakat bu kii, hibir zrleri bulunmad halde sefere katlmamlar, sefer sonrasnda da hibir zrleri
olmad halde sefere katlmadklarn itiraf etmilerdir. Onlarn bu itiraflar zerine, Rasulullah (s.a.v.) gidip,
Allahn, haklarnda hkm vermesine kadar beklemelerini sylemi bunlar da, haklarnda hkm beklemeye
balamlard. Rasulullah onlarla konumay yasaklamt. Bu sebeple kimse onlarn yzne bakmyor, onlarla
mnasebette bulunmuyordu.
Mrare b. Rebi ve Hilal b. meyye, yal olduklar iin evlerine ekilmi kimseyle grmyor, devaml
alyorlard. K'b b. Mlik ise ar pazar dolayor fakat kimse ne selmn alyor ne de konuuyordu.
Bu olay onlara ok ar geliyordu. Bu hal zere tam elli gn beklediler. yet-i kerime'nin de belirttii gibi,
yeryznn, btn geniliine ramen onlara dar geldii, ruhlarnn son derece skld bir anda ite bu yet nazil
[480]
oldu ve tevbelerinin Allah tarafndan kabul edildii beyan edildi."
4- Tebk gazvesine katlmyarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'den geri kalan seksen ksur kii iinde Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in seferden dnmesiyle O'na gelerek yalanc mazeretlerle Efendimiz (s.a.v.)'e gelerek mazur grlmelerini
isteyenler yannda bu nn doru syleyerek herhangi bir mazeretleri olmadan seferden geri kaldklarn
sylemeleri zerine onlarn durumlar Allah Teal'dan gelecek bir i'ara braklmt ki bu hadise onlar iin gerek
bir imtihan olmutu. te bu hadise ve yet-i kerimenin inmesine tekaddm eden gnler, hadisenin
kahramanlarndan Ka'b ibn Mlik"in olundan, o da babasndan ve baz ayrntlar da baka sahabilerden rivayetle
hemen btn sahih hadis mecmualarnda yer almaktadr. En geni ekliyle Buhr ve Mslim'in Sahhlerinde ve
mam Ahmed'in Msnedinde bizzat Ka'b ibn Mlik'ten rivayetle tahric edilmi ekliyle hadiseyi anlatalm:
"Ka'b ibn Mlikin mrnn sonlarnda kr olduunda kendisini idare eden ou Abdullah'tan rivayette o yle
demitir:
"Ka'b ibn Mlik'i, Tebk Gazvesine katlmyarak Raslullah (s.a.v.)'tan geri kald zamandaki olanlar anlatrken
iittim, yle anlatt:
"Tebk gazvesi dnda hibir gazvede Raslullah (s.a.v.)'dan geri kalmamtm. Bir de Bedr Gaz\esinde geri
kalmtm ama o gazveden geri kalan kimse knanmamt. Bedre katlmama sebebim de Allah'n Rasl
(s.a.v.)'nn o gazvede savaa deil de Kurey kervanna doru (onu hedef alarak) yola km olmasyd. Ama
Allah, onlarla dmanlarn umulmyan bir ekilde bir araya getirivermiti. Akabe (biati) gecesi, slm zerine
Raslullah (s.a.v.)'a el verdiimizde O'nunla birlikte hazr bulundum. Her ne kadar Bedr Gazvesi insanlar arasnda
daha ok anlr ve mehur olsa da Akabe batmda bulunmam yerine Bedr'de bulunmam daha ok sevmezdim.
Tebk Gazvesinde Allah'n Rasl (s.a.v.)'nden geri kalmam hususundaki haberime gelince: Bu gazveye katlmayp
geri kaldm zaman kadar gl kuvvetli ve bolluk iinde hi olmamtm. Allah'a yemin olsun ki bu gazveye
gelinceye kadar hi iki binitim olmamt. Tebk Gazvesine gelinceye kadar Raslullah (s.a.v.), km olduu
gazvelerde nereye kaca bilinmesin diye onu gizlemedii (sanki baka bir tarafa gazveye klyormu hissini
vermedii) gazveler son derece azdr. Tebk Gazvesinde ise Allah'n Rasl (s.a.v.) iddetli scakta gazveye km,
lde uzak bir sefere ve kalabalk bir dmana ynelmiti. Onun iin bu gazvede dmanlar iin iyi hazrlansnlar
(dmann kuvvetine ve mesafenin uzaklna gre hazrlk yapsnlar) diye mslmanlara durumu aklam ve
yneldii taraf onlara haber vermiti. Raslullah (s.a.v.)'n yannda mslmanlar oktu, onlarn isimleri bir kitabda
(bir divanda) toplanmamt. (Gazveye katlmamak, savatan kamak isteyen ve bunun iin) gizlenmek isteyen ok
az kii, haklarnda Allah'tan bir vahy inmedike durumunun gizli kalacan sanmt. Raslullah (s.a.v.),
meyvelerin ve glgenin insanlara sevimli geldii bir zamanda sava iin sefere kt. Ben de bu sefere kmaya
niyyetli idim. Raslullah (s.a.v.) ve m'minler bu harbe hazrlandlar. Ben de onlarla birlikte harbe hazrlanmak iin
dndm. Ama hibir hazrlk grmedim. Kendi kendime:
"stediim zaman bunu yapabilirim." diyordum. Ben bu halde devam ederken insanlar ie ciddiyetle sarldlar ve bir
sabah Allah'n Rasl (s.a.v.) ve mslmanlar yola ktlar. Ben ise hibir hazrlk yapmam ve:
"Bir veya iki gn sonra hazrlanr, sonra onlara yetirir iltihak ederim." demitim.
Onlar ayrldktan sonra hazrlanmak zere ktm ama yine hazrlk yapmam olarak dndm, sonra tekrar ktm
ama yine hibir hazrlk yapmam olarak dndm. Ben bu halde iken onlar sr'atle yol alm olduklar iin artk
benim iin sefere katlmak kam, gazveye katlma frsatn karm oldum. Bir ara yola kp onlara yetimeye
niyyetlendim -keke bunu yapm olsaydm- ama bu benim iin mukadder deilmi.
Raslullah (s.a.v.)'n sefere kmasndan sonra insanlarn yanna kp aralarnda dolatm. Sadece mnafkl iin
ayplanan veya Allah'n, sefere kamama hususunda gerekten gsz veya yoksul olmasndan dolay Raslullah
(s.a.v.)'n, zrn kabul buyurduu baz kimseleri grmem beni hznlendiriyordu.
Tebk'e ulancaya kadar Raslullah (s.a.v.) benim yokluumun farkna varp beni anmam. Tebk'te ashabnn
iinde otururken:
"Ka'b bn Mlik ne yapt?" diye sormu; Selime oullarndan birisi:
"Ey Allah'n elisi, kendisini beendii ve iki cbbeye sahip olduu iin geri kald, kibri ve iki cbbesi onu sefer
den alakoydu." demi. Muz ibn Cebel o kiiye:
"Ne kt syledin, Allah'a yemin olsun ki ey Allah'n elisi, biz onun iin hayrdan baka bir ey bilmeyiz." demi,
Raslullah (s.a.v.) da susmular.
Ka'b ibn Mlik devamla yle anlatr:
"Raslullah (s.a.v.)'n Tebkten ayrlp dnmekte olduu haberi bana ulat zaman beni bir znt ald ve
(kendimi mazur gsterecek) bir yalan dnmeye baladm.
"Yarn, onun gazabndan nasl kurtulacam?" diyor, bu hususta ailemden akl eren herkesten yardm istiyordum.
Ama "Raslullah (s.a.v.) geldi." denildiinde btn btllar benden uzaklat ve hibir ekilde (yalan syliyerek)
kurtulamyacam anlayp doru sylemeye karar verdim.
Raslullah (s.a.v.) sabahleyin terif buyurdular. Bir seferden dndkleri zaman nce Mescid-i Nebev'ye gider ve
orada iki rek'at namaz klar, sonra da orada otururdular. Bu sefer de byle yapt, gazveye katlmayp geride kalanlar
kendisine gelip ondan zr dilemeye ve ona yemin etmeye baladlar. Seksen ksur kiiydiler. Allah'n Rasl
(s.a.v.), onlarn beyan ettikleri zrlerini kabul buyurup onlar iin mafiret diliyor ve ilerinde gizlediklerini de
Allah'a havale ediyordu. Nihayet ben de geldim, kendisine selm verdiimde fkeli bir tebessmle tebessm etti ve
bana:
"Gel." buyurdu. Yryerek geldim ve nne oturdum. Bana:
"Seni bu seferden geri brakan nedir? Bineini satn almam mydn?" diye sordu.
"Ey Allah'n elisi, eer senin huzurunda deil de dnya halkndan baka birinin yannda oturmu olsaydm, bir
bahane uydurup bir zr beyan eder ve bylece gazabndan kurtulmay dnrdm. Kendi kendime ok dnp
mcadele ettim, fakat sonunda inandm ki bugn, sana honut olacan bir yalan sylersem ok gemeden mutlaka
Allah seni bana fkelendirecektir. ayet sana doruyu sylersem bu hususta (sefere zrsz katlmadm iin)
imdi sen bana kzacaksn, ama ben bunun, Allah katnda affa mazhar olmam iin elverili olacan umarm.
Allah'a yemin olsun ki benim bu sefere katlmamam hakl gsterecek bir zrm yoktur. Yine Allah'a yemin olsun
ki bu gazvede senden geri kaldmda, hi bu kadar bo (meguliyetsiz) ve eli bol durumda olmamtm." dedim.
"Muhakkak ki bu, doru sylemitir. Senin hakknda Allah bir hkm verinceye kadar kalk, git." buyurdular.
Kalktm, Selime oullarndan bazlar koup peimden geldiler ve:
"Allah'a yemin olsun, biz senin bundan nce bir gnah ilediini bilmiyoruz. Seferden dier geri kalanlarn beyan
ettikleri gibi Raslullah (s.a.v.)'a zr beyan etmekten aciz kaldn. Halbuki Raslullah (s.a.v.)n senin iin
istifarda bulunmas bu gnahn (balanmas) iin sana yeterdi." dediler.
"Allah'a yemin ederim, bana o kadar serzenite bulundular ki dnp kendimi yalanlamak istedim, ama kendimi
tutup:
"Benim bu yaptm baka kimse yapt m?" diye sordum.
"Evet, iki kii daha senin gibi yapt; senin sylediini sylediler ve onlara da sana sylenenler sylendi." dediler.
Ben:
"Kim bu iki kii?" diye sordum.
"Murra ibnu'r-Reb' el-Amir ve Hill ibn meyye el-Vkfi." dediler ve Bedr'de bulunmu iki salih kiiyi
zikrettiler. Bana o ikisini syledikleri zaman dnp gittim.
Raslullah (s.a.v.), mslmanlarn, Tebk'ten geri kalan biz kiiyle konumalarn yasaklad; insanlar bizden
uzaklatlar ve bize kar deitiler. O kadar ki kendimi orada garip hissetmeye baladm; sanki buras, benim
tandm, bildiim ve yaadm yerler deildi. Bu ekilde 50 gece kaldk. ki arkadam evlerinde alyarak
oturup kaldlar. Ben, o kiinin en genci ve gls idim. Mslmanlarla beraber namazda hazr bulunuyor,
arlarda dolayordum. Kimse benimle konumuyordu. Namazdan sonra Raslullah (s.a.v.) meclisinde otururken
O'na varyor, selm veriyor ve kendi kendime:
"Selmm almak iin dudaklarn hareket ettirdi mi, hareket ettirmedi mi?" diyordum. O'na yakn bir yerde namaz
klyor, O'na gizlice bakyordum. Hissediyordum ki ben namaza dndmde bana bakyor, kendisine dndm
zaman ise benden yz eviriyordu. Mslmanlarn bu ekilde benden uzaklamalar uzaynca yrrdm, amcamn
olu ve bana insanlarn en sevgilisi olan Ebu Katde'nin bahesinin duvarna trmanp girdim, ona selm verdim.
Allah'a yemin olsun ki benim selmm almad. Ona:
"Ey Ebu Katde, Allah akna syle, benim Allah ve Rasl'n sevdiimi biliyor musun?" diye sordum, sustu.
Tekrar Allah'n adn vererek sordum, yine sustu. nc kere Allah'n adn vererek sordum,
"Allah ve Rasl en iyi bilendir." dedi. Gzmden yalar boand, dndm, duvara trmanp oradan ktm. Medine
arsnda yrrken am Nabatlerinden Medine'ye satmak zere yiyecek getiren birisiyle karlatm.
"Bana Ka'b ibn Mlik'i kim gsterir?" diyordu. nsanlar ona beni gstermeye baladlar. Yanma geldi, bana Gassn
kralndan bir mektup getirmi. Ben, okuma yazma bildiim iin atm, okudum, unlar yazlyd:
"Bundan sonra; Bize ulatna gre Allah seni horluk ve hakaret yurdunda klmamken arkadan (Muhammed)
sana cefa ediyormu. Bize katl, seni rahata erdirelim." Mektubu okuduumda:
"te bu da bir imtihan." dedim ve mektubu frna atp yaktm.
Elli gecenin krk getiinde bir de baktm, Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn elisi (habercisi) bana geliyor,
"Raslullah (s.a.v.) senin, karndan ayrlman emrediyor." dedi.
"Onu boyaym m, yoksa ne yapaym?" diye sordum.
"Hayr, onu boama, fakat ondan ayrl, ona yaklama." dedi. ki arkadama da ayn emir gnderilmiti. Hanmma:
"Ailene git ve bu hususta Allah bir hkm verinceye kadar onlarn yannda kal." dedim. Hill ibn meyye'nin
hanm, Raslullah (s.a.v.)'a varp:
"Ey Allah'n elisi, Hill gsz kuvvetsiz bir ihtiyardr, hizmetisi de yok; ona hizmet etmemi kerih grr msn?
" diye sormu da Efendimiz:
"Hayr, fakat asla sana yaklamasn." buyurmu. Kadn:
"Allah'a yemin olsun, onda hibir eye kar bir hareket yok ki. Vallahi senin emrin vukubulduundan beri bugne
kadar devaml alyor." demi. Ailemden bazlar:
"Hanmn konusunda Raslullah (s.a.v.)'tan izin isteseydin. Baksana Hill ibn meyye'nin hanmna, ona hizmet
etmesi iin izin vermi." dedilerse de ben:
"Vallahi bu hususta Raslullah (s.a.v.)'tan izin istemiyeceim. Ben (Hill gibi dkn bir ihtiyar deilim) gen
birisiyim. Allah'n Rasl (s.a.v.)'den bu konuda izin istediimde bana ne syleyeceini bilmiyorum." dedim.
Bundan sonra on gece daha kaldk ve mslmanlarn bizimle konumasn yasaklamasndan itibaren bizim iin elli
gece tamam oldu. Ellinci gecenin sabahnda bizim evlerden birinin stnde sabah namazn kldm. Allah Teal'nn,
bizim hakkmzda buyurduu gibi, btn geniliine ramen yeryz bana dar gelmi bir vaziyette otururken Sel'
dana km birinin yksek, en yksek sesiyle:
"Ey Ka'b ibn Mlik, mjde!" diye bardn duydum ve hemen secdeye kapandm. Anladm ki bir ferahlk (benim
iin o keder ve zntden kurtulu) gelmitir. Raslullah (s.a.v.), o sabah namazn kld srada Allah'n, bizim
tevbemizi kabul buyurduunu iln etmi. nsanlar bana ve iki arkadama mjde vermeye geldiler. Birisi bana (bana
mjdeyi vermek zere) bana doru at kotururken Eslem kabilesinden birisi de bana seslenmek zere koup daa
km. Zira ses, attan daha hzldr. Bana mjdeyi veren sesin sahibi bana geldiinde zerimdeki iki elbiseyi
karp ona giydirdim. Allah'a yemin olsun o gn, benim o iki elbisemden baka ona verecek baka bir eyim yoktu.
ki elbise dn aldm, onlar giydim ve Raslullah (s.a.v.)'a gitmek zere yola ktm. nsanlar blk blk beni
karlyor, tevbemin kabulnden dolay beni tebrik ediyorlar, "Allah'n tevbeni kabul sana kutlu olsun." diyorlard.
Nihayet Mescide girdim, baktm Raslullah (s.a.v.), evresinde ashab ile birlikte oturuyordu. Talha ibn Ubeydillah
kalkp bana doru kotu ve beni kucaklayp tebrik etti. Allah'a yemin olsun, muhacirlerden ondan baka kimse
kalkmad -Ka'b, Talha"nn bu hareketini hi unutmadKa'b anlatmaya yle devam eder:
"Raslullah (s.a.v.)'a selm verdiimde yz sevinten parlyarak:
"Annenin seni dourduundan bu yana zerinden geen gnlerin en hayrlsn sana mjdelerim." buyurdular. Ben:
"Ey Allah'n elisi, bu, senin katndan m, yoksa Allah katndan m?" diye sordum. Allah'n Rasl (s.a.v.) :
"Bilkis Allah katndandr." buyurdular. Raslullah (s.a.v.), sevindii zaman yz aydnlanr, sanki bir ay paras
gibi olurdu da sevinci bundan bilinirdi. nne oturduum zaman:
"Ey Allah'n elisi, tevbemin bir paras olarak (tevbemin tamam olmas iin) Allah ve Rasl iin malmn
tamamn sadaka olarak vermek istiyorum." dedim,
"Malnn bir ksmn kendine ayr; bu senin iin daha hayrldr." buyurdular.
"Ben, kendim iin sadece Hayber'deki hissemi tutuyorum (geri kalan malm sadakadr). Ey Allah'n elisi, Allah
beni yalnzca doruluumdan dolay bu skntmdan kurtarmtr. Tevbemin tamamndan olarak, hayatta olduum
srece ancak ve ancak doru syleyeceim (asla yalan sylemiyeceim)." dedim. Allah'a yemin olsun ki Raslullah
(s.a.v.)'a bu sz sylediimden beri Allah'n benden bir bakasna, benden daha gzel doru szl olma nimeti
verdiini sanmyorum. Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e bu sz sylememden yaadm bugnme kadar vallahi hi yalana
teebbs etmedim, kalan mrmde de Allah'n beni bundan koruyacan umarm. Allah Teal btn bunlarn
zerine:
"Andolsun ki Allah, O Peygamber'in ve glk nnda ona uyan muhacir ve ensarn tevbelerini kabul etti.
lerinden bir ksmnn kalbleri kaymak zere iken yine de onlarn tevbesini kabul buyurdu. Hi phesiz O onlara
Rauf ve Rahm'dir. Geri braklan kiiye de btn geniliine ramen yeryz dar gelmi ve nefisleri de
kendilerini sktrmt da Allah'tan baka snacak hibir ey olmadn anlamlard. Sonra onlar da eski
hallerine dnsnler diye tevbeye muvaffak kld. Muhakkak ki Allah Tevvb'dr, Rahm'dir. Ey iman edenler,
[481]
Allah'tan takva zere olun ve sdklarla da beraber olun." yetlerini indirdi.
5- bn- ihab ez-Zhri diyor ki:
"Bana, Abdurrahman b. Abdullah b. Ka'b bildirdi ki, Ka'bn grmesini kaybetmesinden sonra onu, elinden tutup
gezdiren olu Abdullah demitir ki:
"Ka'bn, Tebk gazvesinde Rasulullahtan geri kaldn u ekilde anlattn duydum. Ka'b b. Malik dedi ki:
"Ben Tebk seferi hari Rasullahn yapm olduu hibir gazve'den geri kalmamtm. Ben sadece Bedir
savandan geri kalmtm. Fakat Rasulullah, Bedir savandan geri kalan hibir kimseye sitem etmemiti. nk
Rasulullah ve mslmanlar, Kurey kabilesinin kervanna el koymak iin gitmilerdi. Allah onlar, karlamay
beklemedikleri bir anda dmanlaryla bir araya getirdi. Ben, Rasulullah ile birlikte, mslman olmaya dair biat
ettiimiz zaman Akabe gecesinde bulunmutum. Her ne kadar Bedir, insanlar arasnda Akabe biatmdan daha ok
anlyor ise ben bu biatin yerine Bedirde bulunmay daha ok arzu eden biri deilim. Benim, Tebk seferinde
Rasulullahtan geri kalmam ise yle olmutur:
Ben geri kaldm bu seferdeki zamanmdan daha gl ve daha imknl bir an yaamamtm. Allaha yemin olsun
ki, ondan nce elimde iki binek hibir zaman bulunmamt. O sefer srasnda ise elimde iki binek vard. Rasulullah
bu seferi, iddetli bir scak mevsimde yapmt. O uzun bir yolculua ve ssz llere ynelmiti. Byk bir
dmanla karlamaya gidiyordu. Mslmanlar, savamak iin btn hazrlklarn yapsnlar diye Rasulullah onlara
durumu iyice aklad. Hangi tarafa doru sefer yapmak istediini onlara bildirdi. Bu sefer esnasnda Rasulullah ile
beraber bulunan mslmanlarn says oktu. Onlarn isimlerini kaydeden belli kayt defteri yoktu. Bu sebeple
ortadan kaybolmak isteyen kii, hakknda Allah tarafndan vahiy gelmedike gizlenebileceimi dnyordu.
Rasulullah bu seferi meyvelerin olgunlat, glgelerin sevildii bir zamanda yapt. Ben de bunlar severim.
Rasulullah ve mslmanlar, hazrla baladlar. Ben de onlarla birlikte hazrlanmak iin eve gidiyor fakat hibir
ey yapamadan geri dnyordum. Ve kendi kendime diyordum ki:
''stediim zaman bunu yapabilirim." Bu hal bende devam etti.. Nihayet insanlar, ii ciddiye almaya baladlar.
Rasulullah ve onunla birlikte mslmanlar sefere baladlar. Ben ise hibir hazrlk yapamamtm. Gidip geliyor
fakat hibirey yapamyordum. Bu durum bende devam etti. Nihayet onlar hzla yola koyuldular Ben seferi
karmtm. Yola kp onlara kavumak istedim. Keke bunu yapm olsaydm. Fakat bana bu da nasip olmad.
Artk ben Rasulullahn sefere gitmesinden sonra, insanlarn iine gittiimde benim durumumda olan bir kimse
gremiyordum. Ancak mnafklkla itham edilen veya acizliinden dolay Allah tarafndan mazur grlen kiileri
grebiliyordum. Bu da beni zyordu. Ordu Tebk'e varncaya kadar Rasulullah benden bahsetmemi. Fakat
Tebkte insanlarn iinde otururken
"Kabdan ne haber?" diye sormu, Seleme oullarndan bir kii de:
"Ey Allahn rasul onu iki cbbesi ve omuzlarna bakmas alkoydu." (Yani zenginlii ve gururu onu alkoydu)
dedi. Bunun zerine Muaz b. Cebel:
"Ne kt bir ey syledin! Ey Allahn Rasul, Allaha yemin olsun ki biz onda hayrdan baka bir ey grmedik"
dedi. Rasulullah bir ey sylemedi. O arada Rasulullah, beyaz bir elbise giymi, o elbisesiyle de deta seraplar
titreten bir adamn kp geldiini grm ve buyurmutur ki:
"Sen keke Ebu Hayseme olsan!" Bir de bakmlar ki o kii gerekten Ebu Hayseme el-Ensari.
Ka'b szlerine devamla diyor ki:
"Rasulullahn Tebkten dnerek Medineye yneldii haberi bana ulanca ite o zaman byk bir skntya
dtm. Hatrma yalan sylemek geldi. Diyordum ki "Yarn ben onun gazabndan nasl kurtulacam? Bu hususta
ailemin, gr sahibi olanlaryla istiare ediyordum. Rasulullahn yaklat haberini alnca btl dnceler
benden uzaklat ve anladm ki, kendimi, Rasulullahtan hibir ekilde kurtaramam. Ona doruyu sylemeye karar
verdim. Rasulullah sabahleyin kp geldi. O, bir yolculuktan dndnde nce Mescide gider iki rekt namaz
klard ve sonra insanlarla grmek iin orada otururdu. Tebkten dnnce de ayn eyi yaptnda savatan geri
kalanlar ona gelip zr beyan etmeye baladlar. Yeminler ettiler. Bunlar seksen ksur kii idi. Rasulullah onlarn
d grnlerine bakarak zrlerini kabul etti. Onlardan biat ald, onlar iin af diledi ve gizli durumlarn ise
Allaha brakt. Nihayet ben de gittim, selam verdim. Rasulullah, kzgn bir kimsenin tebessm gibi tebessm etti
ve sonra:
"Gel" dedi. Yryp yanna gittim ve nne oturdum. Bana:
"Seni geri brakan neydi. Sen, binek satn almam mydn?" diye sordu. Ben de dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, Allaha yemin olsun ki eer ben, senin dnda dnyadaki insanlardan herhangi bir insann
yanna oturmu olsaydm, bir zr beyan ederek onun bana kzmasndan kurtulabilirdim kanaatindeyim. nk
Allah bana, gzel konuma kabileyeti vermitir. Fakat Allaha yemin olsun, ben ok iyi biliyorum ki, eer sana
bugn yalan syleyip raz edecek olsam yarn, Allahn seni bana gazaplandrmas yakndr. ayet sana doru sy
leyecek olsam ondan dolay bana kzacaksn. Ben, bu hususta Allahn, hakkmda hayr nasibetmesini mit
ediyorum. Allaha yemin olsun ki benim hibir zrm yoktu. Allaha yemin olsun ki senden geri kaldm
zamandan daha gl ve daha imknl bir anm olmamt." Rasulullah da buyurdu ki:
"te bu doru syledi. Haydi kalk, Allah hakknda hkmn verinceye kadar bekle." Ben de kalkp gittim. Seleme
oullarndan baz kiiler kzgnlkla gelip bana kavutular ve dediler ki:
"Vallahi bizler, senin bundan nce bir gnah ilediini bilmiyoruz. Savatan geri kalanlarn dilemi olduklar
zrleri beyan ederek Rasulullaha zr dilememekten ciz kaldn. Senin gnahn iin Rasulullahn af dilemesi
yeterliydi." Ka'b diyor ki:
"Allaha yemin olsun ki, onlar durmadan beni knyorlard. yle ki bir ara geri dnp Rasulullaha, kendimi yalanc
karmak istedim. Sonra onlara dedim ki:
"Benim durumuma den baka kimse var m?" Onlar da dediler ki:
"Evet, iki kii var. Onlar da senin sylediin gibi szler sylediler. Onlara da, sana sylenen eyler sylendi.
Dedim ki:
"Onlar kimler?" Dediler ki:
"Onlar Mrare b. Rebia el-mir'i ve Hilal b. meyye el-Vakifidir." Onlar bana Bedir savanda bulunan salih iki
kiiyi anlattlar. Onlar benim iin rnek kiilerdi. Bunlar bana anlatnca ben devam edip yoluma gittim. Rasulullah
mslmanlara, savatan geri kalanlar arasnda mzle konumalarn yasaklad. Bylece insanlardan uzak kaldk.
Onlar bize kar deitiler. yle ki, ben sanki daha nce tanmadm bir yerde yayormu gibi oldum. Bu halimiz,
elli gn devam etti. Dier iki arkadam ise boyunlarn bkp evlerinde oturdular ve aladlar. Ben onlarn en
genci ve en metanetlileri idim. kp geziyordum. Namazlarda bulunuyor, arlarda dolayordum. Fakat kimse
benimle konumuyordu. Rasulullah, namazdan sonra oturup sohbet ettiinde gidip ona selam veriyordum. Kendi
kendime diyordum ki "Acaba selamm almak iin dudaklarn oynatt m, yoksa oynatmad m?" Ona yakn yerde
namaz klyor ve gz ucuyla onu takibediyordum. Namaza yneldiimde bana bakyordu. Ben ona doru ynelince
de yzn eviriyordu. Mslmanlarn bu tavr uzaynca gidip Ebu Katade'nin bahesinin duvarndan trmandm.
O, benim amcamn olu ve en ok sevdiim bir kiiydi. Ona selam verdim. Vallahi o selamm almad. Ona dedim
ki:
"Ey Eba Katade, Allah hakk, iin syle bana, sen benim, Allah ve Rasuln sevdiimi biliyor musun?" O hi
cevap vermedi. Tekrar seslendim yine sustu. Tekrar seslendim. Bunun zerine dedi ki:
"Allah ve Rasul daha iyi bilir." Bunu duyunca gzlerim yala doldu. Geri dndm. Duvara trmanp ktm.
Medine'nin arsnda yrrken, am halknn Nabtilerinden Medine'ye gda maddesi getirip satan bir kimse orada
yle diyordu:
"Bana, Ka'b b. Maliki kim gsterecek?" nsanlar beni gsterdiler. O adam gelip bana Gassan kralndan bir mektup
verdi. Ben, okur yazar biriydim. Mektubu okudum. Bir de ne greyim onda yle yazyor:
"Bize ulaan haberlere gre adamn (Peygamber) sana eziyet ediyormu. Allah seni zelil olacan, haklarnn zayi
olaca bir yer iin yaratmamtr. Bize gel, yardmlaalm." Ka'b diyor ki:
"Bunu okuduumda dedim ki:
"te bu da belalardan baka bir bela! Gtrp o mektubu, tandra atp yaktm. Yasaklanan elli gnden krk gn
geip vahiy gelmeyince baktm ki, Rasulullahn elisi bana geldi ve dedi ki:
"Rasulullah, hanmndan uzaklaman emrediyor." Dedim ki:
"Ben onu boayaym m yoksa ne yapaym?" Dedi ki:
"Hayr boama, ondan uzakla ve ona yaklama" Rasulullah dier iki arkadama da ayn emri gndermi.
Hanmma dedim ki:
"Ailene git. Allah bu mesele hakknda hkmn gnderinceye kadar onlarn yannda dur." Hilal b. meyye'nin
kars Rasulullaha gitti ve ona:
"Ey Allahn Rasul, Hilal b. meyye kendisine bakmayan bir ihtiyardr. Onun bir hizmetisi de yoktur. Benim
ona hizmet etmeme kzar msn?" Rasulullah da buyurdu ki:
"Hayr. Fakat o sana yaklamasn." Kadn da dedi ki:
"Vallahi onda hibir hareket yok. Vallahi bu mesele ortaya ktktan sonra durmadan alyor." K'b diyor ki:
"Ailemden baz kiiler dediler ki:
"Sen de karn hususunda Raslullahtan izin isteseydin. nk o, Hilal b. meyye'nin hanmnn, ona hizmet
etmesine izin verdi. Ben dedim ki:
"Ben karm hakknda Rasulullah'tan izin istemem. Ben, gen bir adamm. Karm hakknda Raslullahtan izin
istersem onun bana nasl bir cevap vereceini ne bileyim?" Bu hal zere on gn daha devam ettim. Bylece bizimle
konuulmas yasaklanan gnler elliye tamamland. Ellinci gecenin sabah evlerimizden bir evin zerinde sabah
namazn kldm. Ben, Allah tealann vasflandrd bir ekilde skntl ve btn geniliine ramen yeryz bana
dar gelmi bir halde otururken, Sel dann zerine km olan bir kiinin sesini iittim. O, en yksek sesiyle yle
diyordu:
"Ey Ka'b. b. Malik, mjde!" Bunun zerine secdeye kapandm. Artk kurtuluun geldiini anlamtm. Rasulullah,
sabah namazn kldktan sonra, Allahn tevbemizi kabul ettiini ilan etmi. nsanlar, bizleri mjdelemek iin
gelmiler. ki arkadama mjdeciler gitmi. Bir kii de atna binip bana gelmek iin srm. Eslem kabilesinden
bir kii koup daa km ve yukarda zikredildii ekilde barm. Ses attan daha hzl geldi. Bu sebeple sesini
iittiim adam gelip beni mjdeleyince srtmda bulunan iki elbiseyi karp mjdesine karlk onu giydirdim.
Allaha yemin olsun ki, o gn benim iki elbiseden baka elbisem yoktu. Emanet iki elbise alp onlar giydim.
Rasulullah ile grmek iin kp gittim. nsanlar grup grup beni karlyor, tevbemin kabul edilii sebebiyle beni
tebrik ediyor ve yle diyorlard:
"Allahn tevbeni kabul etmesi mbarek olsun" Nihayet Mescid-i Nebeviye girdim. Baktm ki, Rasulullah orada
oturuyor. evresinde de insanlar var. Talha b. Ubeydullah kalkp koarak geldi. Benimle musafaha yapt ve beni
tebrik etti. Vallahi muhacirlerden, ondan baka kimse gelmedi. (Ka'b Talha'nn bu davrann hi unutmad.)
Rasulullaha selam verince ki onun yz sevinten dolay parlyordu. O yle buyurdu:
"Annenin seni dourduu gnden beri geen gnlerin en hayrl bir gn sana mjdelenmi olsun!" Ben dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, bu senin tarafndan m yoksa, Allah katndan m?" Rasulullah da buyurdu ki:
"Hayr benim tarafmdan deil Allah tarafndan" Rasulullah sevinince yz aydnlanrd. Sanki o, ay'dan bir para
olurdu. Biz bunu anlardk. Rasulullah nnde oturunca dedim ki:
"Ey Allahn Rasul benim, Allah ve Rasul yolunda sadaka olarak btn malmdan feragat etmem tevbe ediimin
bir blm idi." Rasulullah da buyurdu ki:
"Mallarn bir ksmn elinde tut. O, senin iin daha hayrldr." Ben de dedim ki:
"O halde ben, Hayberde hakkma den hisseyi tutaym." Yine dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, Allah beni, ancak doru sylemem sayesinde kurtard. Yaadm mddete, konutuumda
dorudan bakasn sylemeyeceim. Vaadim de tevbemin bir blmyd. Allaha yemin olsun ki, ben
anlattklarm Rasulullaha sylediim gnden bugne kadar, Allah tealann, doru sylemesinden dolay bir
mslmana benim doru sylememden dolay bana ltfettii iyilik kadar iyilik ltfettiini sanmam. Allaha yemin
olsun ben, Rasulullaha doru syleyeceimi vaadettikten bu gne kadar, kastl bir ekilde yalan sylemedim.
Temennim odur ki, hayatmn geri kalan ksmnda da Allah beni korur." Ka'b diyor ki:
"Bu hadise zerine Allah teala Tevbe: 9/117-119 yetlerini indirdi. Allaha yemin olsun ki, kanaatma gre, Allah
beni slama eritirdikten sonra, bana, Rasulullaha doru sylememden dolay ltufta bulunduundan daha byk
bir ltufta bulunmad. Ben, yalan syleyenler gibi helak olmadm. Zira Allah, yalan syleyenler hakknda vahiy
indirerek bir insana sylediinin en arn syledi ve buyurdu ki:
"Cihaddan dndnzde, kendilerini brakmanz iin, Allaha yemin edeceklerdir. Onlardan yz evirin. nk
onlar, murdardrlar; iledikleri gnahlarn cezas olarak varp kalacaklar yer, cehennemdir. Kendilerinden raz
olmanz iin size yemin ederler. Siz onlardan raz olsanz da phesiz ki Allah, fasklar gruhundan raz
[482]
olmaz."
Ka'b diyor ki:
"yette bizim geri brakldmz zikrediliyor. Bundan maksat, savatan geri braklmamz deil, meselemizin ne
[483]
olacann geri braklmas, zrler beyan ederek kendileri iin af dilenilenlerden geri kalmamzdr."
6- Buhr'nin kendi senediyle Ka'b ibn Mlik'ten rivayetle tahric ettii bir haberde de bu kiinin tevbesini ihtiva
eden yet-i kerimelerin Hz. Peygamber (s.a.v.), zevct- thirtndan mm Seleme'nin odasnda iken ve gecenin
[484]
son te birinde nazil olduu ayrntsna yer verilmitir.
"Tevbe: 9/117 yet-i kerimesi, Tebk seferine katlan mminleri anlatmaktadr. Tebk seferine "Zorluk seferi" ad
verilmitir. nk bu sefer, bineklerin, azklarn ve sularn az, scan ise iddetli olduu bir zamanda yaplmt.
Bu sefere katlanlar byk bir skntya dmlerdir.
Hz. mer bu sefer hakknda diyor ki:
"Biz, Rasulullah ile birlikte, scan iddetli olduu bir srada Tebk seferine ktk. Bir yerde konakladk. ok
susamtk. Neredeyse susuzluktan lecektik. Bazlar, develerini kesip karnndaki suyu iiyor bylece cierini
yanmaktan kurtaryordu. Ebubekir:
"Ey Allahn Rasul, Allah sana, dualarnn karlnda hayr nasibediyor bizim iin dua et." dedi. Rasulullah:
"Bunu istiyor musun" diye sordu Ebubekir de:
"Evet" dedi. Bunun zerine Rasulullah, ellerini kaldrp Allaha yalvarmaya balad. Daha ellerini indirmeden hava
deiti, bulutlar geldi ve gkten yamur dklmeye balad. Herkes yannda bulunan kaplar doldurdu. Etrafmza
[485]
baktk, yamurun, ordunun zerinden baka yere yamadn grdk."
119. Ey iman edenler, Allah'tan korkun. Dorularla birlikte olun.

1- Nf, Dahhak, Said b. Cbeyr buradaki dorulardan maksadn, Rasulullah, Hz. Ebubekir, Hz. mer ve dier
[486]
sahabiler olduunu sylemilerdir.
121. Sarfettikleri az veya ok herhangi bir mal ve Allah yolunda atklar herhangi bir vadi onlar iin yazlp tesbit
edilecektir ki Allah onlar, yaptklarnn en gzeliyle mkfaatlandrsn.

1- Hz. Osman (r.a.) "Zorluk ordusu" olarak adlandrlan, Tebk seferine kacak orduya byk yardmlarda
bulunarak bu yet-i kerime'nin iaret ettii mkfaatlara nail olmutur. Bu hususta Abdurrahman b. Habbab esSelem diyor ki:
"Bir gn Rasulullah bir konuma yapt, konumasnda zorluk ordusuna yardm tevik etti. Bunun zerine Hz.
Osman, keeleri ve semerleriyle birlikte yz deve verdi. Rasulullah, zorluk ordusuna yardm iin yine tevik etti,
Hz. Osman da keeleri ve semerleriyle birlikte yz deve daha balad. Sonra Rasulullah minberden bir basamak
aa indi ve yine yardm iin tevik etti. Hz. Osman bu defa da keeleri ve semerleriyle birlikte yz deve
balad. bn-i Habbab diyor ki:
"Rasulullah hayretle ellerini aarak (kollarn hareket ettirerek) yle buyurdu:
[487]
"Bundan sonra Osman baka bir amel ilemese de sorumlu olmaz."
122. "nananlar toptan savaa kmamaldr. Her topluluktan bir taifenin dini iyi renmek ve milletlerini geri
dndklerinde uyarmak zere geri kalmalar gerekli olmaz m? Ki bylece belki yanl hareketlerden ekinirler."

1- bn Abbas Kelb'nin rivayetinde yle demektedir:
"Cihaddan geri kalmalar sebebiyle Allah Teala, mnafklarn ayplarn beyan eden yetleri indirince, M'minler:
"Vallahi Rasulullah (s.a.v.)'n kt hibir gazadan ve mfrezeden geri durmayacaz" diye yemin etmiler ve
bylece Rasulullah (s.a.v.), dman zerine mfrezeler karlmasn emir buyurunca da btn mslmanlar
topyekn harbe gitmilerdi ve Rasulullah (s.a.v.)' tek bana Medine'de brakmlard. te Allah Teala bu yzden
[488]
bu yeti indirdi."
2- krime'den rivayette o yle anlatyor:
"Gerek medineliler iin, gerekse onlarn evrelerinde bulunan bedeviler iin, Allah'n Rasl'nden geri kalmalar
ve kendilerini ona tercih etmeleri yaramaz." yet-i kerimesi nazil olduunda mnafklardan baz kimseler:
"Muhammed'le birlikte sefere kmayan ve ondan geri kalan l halk helak oldular deseniz ya." dediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan bazlar da bu arada ldeki kavimlerine dinlerini retmek zere le gitmilerdi.
[489]
te mnafklarn bu szleri zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
Buna gre yetin manas yle anlalr:
"Btn mminlerin cihada katlmalar gerekmez. Onlardan bazlarnn geri kalp dini renmeleri ve Mslman
olmayan kavimlerine gidip onlara teblide bulunmalar ve onlar uyarmalar daha uygundur. Bylece uyarlanlar,
[490]
Allahn azabndan saknm olurlar."
3- krime'den gelen baka bir rivayette de bu yet-i kerimenin yannda "Daveti kabul edildikten sonra Allah
hakknda hal tartmaya girenlerin delilleri Rablar katnda botur. Onlar iin bir gazab, yine onlar iin iddetli
[491]
[492]
bir azb vardr."
yet-i kerimesinin de nazil olduu belirtilmektedir.
4- Abdullah bni Ubeydullah bni Umeyr dedi ki:
"Mminler cihda ok hrsl olduklar iin, Raslullah bir askeri birlii gderdii zaman insanlar askerlerle birlikte
ktlar ve Nebi Aleyhisselm' Medine'de insanlarn zayflar iinde terk ettiler. Ayet bundan dolay
[493]
indirildi."
5- Mcahide gre bu yet-i kerime, Rasulullahn lde yaayan baz sahabileri hakknda nazil olmutur.
Rasulullah onlar, insanlara slam retmeleri iin vahalara gndermiti. Bu srada "Medine halk ve evresinde
bulunan Bedevilere, Peygamberle birlikte savaa kmaktan geri kalmalar, kendi canlarn onun canndan daha
ok sevmeleri yakmaz." yeti nazil oldu. Bu sahabiler, Rasulullahtan geri kalm sayacaklarndan ve bu yetin
knad kiilerden olacaklarndan korkarak, vahalar brakp Rasulullahn yanna dndler. Bunun zerine Allah
teala, "Mminlerin hepsinin savaa kmalar gerekmez." ayetini indirerek bu sahabilerin mazur olduklarn beyan
[494]
etti. Hepsinin, vahalar brakp Medine'ye gelmelerini ho grmediini bildirdi.
6- Mcahid dedi ki:
"Sahabe-i Kiramdan bazlar, llerde yaayan Bedevilere dini tebli etmek iin gitmiler, teblide bulunduklar
insanlar tarafndan ilgi ile karlanmlard. Onlar, bu insanlar hidayete davet ediyorlard. Dier yandan sahabilerin
bir ksm da dmanlara kar savaa kyorlard. Bu Bedeviler, kendilerine dini tebli eden sahabilere demilerdi
ki "Ne oluyor size? Arkadalarnz brakp bize geldiniz." Bunun zerine teblide bulunan sahabiler bundan sknt
hissetmiler ve hepsi dnp Medineye gelmilerdir. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve herkesin
savaa gitmesinin gerekli olmadn beyan etmitir. Bylece Bedevilere teblide bulunanlarn savaa
[495]
katlmamalarn mazur grm dini renerek gidip Bedevileri uyarmalarn emretmitir."
7- Mchid dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan baz kimseler le kmlar, ldeki insanlardan istifade edecekleri iyilik,
ihsan ve bolluk grmler ve bulduklar insanlar hidayete, hak dine davet etmilerdi. Ancak lde rastladklar baz
kimseler kendilerine:
"yle sanyoruz siz, ashabnz terkederek bize geldiniz." demiler ve bu sz onlarn arna giderek hepsi birden
[496]
lden dnm, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna girmilerdi ki Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
8- bn-i Zeyd, Abdullah b. Abbas, Katade ve Dahhak'tan nakledilen dier bir gre gre bu yet-i kerime,
Rasulullahn gnderdii mfrezelere herkesin katlmasnn gerekli olmadn beyan etmektedir. Ayette,
Rasulullahn gnderdii her mfrezeye herkesin katlarak Rasulullah yalnz brakmamalar her kabileden belli
kiilerin, Rasulullahn izni ile mfrezelere katlmalar, dierlerinin ise Rasulullah ile birlikte kalp yeni inen
ayetleri renmeleri ve mfrezeden dnen mmin kardelerine, rendiklerini retmeleri emredilmitir. Bu izaha
gre, belli insanlar timler halinde savaa gnderildiklerinde geride kalan insanlar, dini hkmleri renir ve
[497]
savatan geri dnen mcahidlere, onlar retirler.
9- Ali b. Ebi Talha'nn, Abdullah b. Abbas'dan rivayet ettii gre gre ise yetin izah yledir:
"Bu yet cihad hakknda nazil olmamtr. Bu yetin nzul sebebi yledir:
"Rasulullah (s.a.v.) Bi'ri Mane hdisesinden sonra Mudar kabilesinin, ktla dmesi iin beddua etti. Bunun
zerine Mudar kabilesi ktla dt. Bu kabile, byk topluluklar halinde Mslman olduklarn syleyerek akn
akn Medineye gelmeye baladlar. Gerekte Mslman olmamlard. Onlarn, kalabalk gruplar halinde
Medineye gelmeleri, sahabe-i kiram skntya soktu. Bunun zerine bu yet nazil oldu. Onlarn mmin
olmadklar bildirildi. Rasulullah da onlar geri evirdi, henz gelmemi olanlara da gelmemeleri iin uyarda
bulundu. Bu izahata gre yetin manas yledir:
"Gerek mminlerin akn edip hep birlikte gelmeleri yakmaz, onlarn her kabilesinden bir gurubun gelip dini
renmesi ve geri dnerek kabilelerini uyarmas daha uygundur. Blece uyarlanlar da Allahn azabndan kanm
[498]
olurlar."
10- Abdullah b. Abbas'dan rivayet edilen bir baka gre gre ise bu yetin nzul sebebi ve izah yledir:
"Arap kabilelerinden Rasulullaha heyetler geliyor, dinlerini reniyor giderken de
"Topluluumuza dndmzde onlara nasl davranmamz ve neleri bildirmemizi emrediyorsun?" diyorlard.
Rasulullah da onlara
"Allaha ve Peygamberine itaat etmelerini emrediyor, topluluklarna namaz klmalarn ve zekt vermelerini
bildirmelerini" sylyordu. Onlar da topluluklarna dndklerinde
"Kim mslman olursa o bizdendir." diyorlar ve onlar uyaryorlard."
Bu izahata gre yetin manas yle anlalr:
"Btn mminlerin bizzat Medineye gelmeleri gerekmez. Onlardan bir topluluk, heyet halinde gelip dini
renmeleri ve geri dndklerinde, kabilelerini Allahn azabyla korkutup cennetiyle mjdelemeleri daha
[499]
uygundur. Bylece kabileleri de uyarlm olur."
11- bni Abbas yle demektedir:
"Bu ayet seriyyelere mahsustur. Bundan nceki ayetler Peygamberimiz (s.a.v.) cihada kt zaman herhangi bir
[500]
kimsenin savatan geri kalmasn yasaklamak iindir."
12- Taberinin de tercih ettii, Hasan- Basr'nin grne gre ise bu yetin izah yledir:
"Btn mminlerin savaa kp Rasulullah Medinede yalnz bana brakmalar onlara yakmaz. Onlarn her
topluluundan bir cemaatn cihada kp. Allahn, kendilerine gstermi olduu zafer vastasyla dini renmeleri
ve geri dnp geldiklerinde cihada katlmayan mnafk ve kfirleri, Allahn azabyla korkutmalar daha uygun
olmaz m? Bylece uyarlanlar, Allahn azabndan korkarlar ve imana gelmi olurlar."
Bu gr tercih eden Taberi, zetle yle diyor:
"Bu gr tercihe ayandr. nk cihada kanlar. Allahn, kendilerine nasibedecei zafer sayesinde slm dininin
birok sr ve hikmetlerini renmi olacaklar ve savatan sonra geri dndklerinde, kavimlerinden, henz iman
etmemi olan mrikleri ve iman ettiklerini iddia eden mnafklar uyaracaklar, savata malup ettikleri mriklerin
dtkleri akbete onlarn da deceklerini bildireceklerdir. Bylece kendilerine tebli edilenler, bunlarn uyarla
rndan korkarak Allah ve Peygambere iman edeceklerdir."
"Bu gr tercih ettik, zira yet-i kerimede "Her topluluktan bir cemaatin ayrlp gitmesi manasna gelen "Nefere"
kelimesi kullanlmaktadr. Bu kelime tek bana kullanldnda "Cihada kma" ve "Sava yapma" manasna gelir.
O halde burada, dini renecek olanlar geride kalanlar deil cihada kanlardr. Eer "Dini, cihada kmayanlarn
deil de kanlarn renecekleri manasn nasl karyorsun?" denecek olursan derim ki:
"Aksi takdirde cihada kmayanlar, cihada kanlar uyarm olacaklardr. Cihada kanlar gnah m ilediler ki, ge
ride kalanlar onlar uyarsn? Mutlaka uyarlmak gerekiyorsa, cihad edenlerin, cihad etmeyenleri uyarmas gerekir.
Kald ki burada, uyarlacak olanlardan maksat, Allaha iman etmeyenlerdir. Bunlar, cihad edenler uyaracaktr."
[501]
123. Ey iman edenler, kfirlerden size yakn olanlarla muharebe edin. Onlar sizde byk bir azim ve katlk
bulsunlar. Bilin ki Allah, muhakkak takva sahipleriyle beraberdir.
Ayetin nzul zaman ile ilgili rivayetler:

1- Hasan el-Basri der ki:
"Bu ayet, btn mriklerle savamakla ilgili emir gelmeden nce nazil oldu. Daha sonra da Cenb- Hakk'n,
[502]
[503]
Btn mriklerle savan
ayetiyle nesh edilmitir."
128. Andolsun ki size kendinizden bir peygamber gelmitir. Sizin skntya uramanz kendisine ar gelir, sizin
zerinize dkndr, m'minlere raf ve rahimdir.
129. Eer yz evirirlerse de ki: "Allah bana yeter, yegne ilh O'dur. Ben, O'na tevekkl ettim ve O, byk Ar'n
Rabb'dr.

1- Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayet ediliyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), Medine-i Mnevvere'ye gelince Cuheyne kabilesi mensuplar Efendimiz (s.a.v.)'e geldiler
ve:
"Ey Muhammed, sen gelip aramza indin. Bizim iin, bizim senden, senin de bizden emniyette olacana dair
aramzda bir antlama yaz." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bunu niin istiyorsunuz?" diye sordular.
"Biz ancak emniyet (gvende olma) peindeyiz." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[504]
indirdi."
2- beyy ibn Ka'b'dan rivayet edildiine gre o, yle demitir:
"Kur'n'dan son nazil olan yet, srenin sonuna kadar olmak zere "Andolsun ki size kendinizden bir peygamber
[505]
gelmitir. Sizin skntya uramanz kendisine ar gelir..." yet-i kerimesidir."
3- Abdullah b. Abbas ve Yusuf b. Mihran'n rivayetine gre bey b. Ka'b, bu son iki yetin, Kur'ann en son inen
[506]
yetleri olduunu sylemitir.
[507]
"Bu iki ayet Allah Tel'nn en son indirdii ayettir ki, bundan sonra Kur'an indirilmemitir."
5- Ubeyy bn Ka'b da yle demitir:
[508]
"Zaman bakmndan Allah'n en son indirdii Kur'an ayeti bu iki ayettir."
[509]
6- Bu, ayn zamanda Sad bn Cbeyr'in de grdr.
[510]
7- Bazlar da, Kur'an'n en son inen ayetinin Bakara: 2/281 ayeti olduunu sylemilerdir.
8- Huzeyfe'nin yle dedii nakledilmitir:
"Siz bu sreyi, Tevbe sresi diye adlandryorsunuz. Halbuki bu sre, azb sresidir. Siz, bu srenin iine almad
[511]
hi kimse brakmadnz. Allah'a yemin olsun ki, siz onun drtte birini okuyorsunuz."
"Bu rivayetin yalanlanmas gerekir. Zira, biz bunun byle olduunu kabul edecek olursak bu, Kur'an'a bir fazlaln
ve noksanln arz olmu olduuna bir delil olmu olur. Binenaleyh bu, Kur'an' bir hccet olmaktan karr. Bu
[512]
sebeple, bu haberin btl olduu aktr. Allah Tel, muradn en iyi bilendir."
10- Bu ifadeler Kur'n'dan son nazil olan yetlerin bu iki yet olduunu ifade etmekte ise de Als, beyy ibn
Kabdan gelen bu rivayeti, yukarda verdiimiz bn Merdye'den gelen rivayet sebebiyle kabule lyk
[513]
grmemektedir.
[514]
11- Zeyd b. Sabit el-Ensari, bu iki yeti, Huzeymetl-Ensari'nin getirip yazdrdn rivayet etmitir.
[1]
Nisa: 4/176.
[2]
Buhr. Tefsru'l-Kur'an, 9/l.
[3]
Alusi, Rhu'l-Maan, 10/40.
[4]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/42. evkn, 2/378; Elmall, 4/2441.
[5]
bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/45.
[6]
[7]

[8]
[9]
bk. Esed, 1/343.
Zemaher, Keaf, 2/1311.

[10]
[11]
Tirmiz. Tefsru'l-Kur'n, 9/5, hadis no: 3090.
[12]
[13]
[14]
Tirmiz. Tefsru'l-Kur'n. 9/6, hadis no: 3091: bn Him, es-Sretun-Nebeviyye, Lbnan, 1391/1971, 4/190-191.
[15]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 9/7,8, hadis no: 3092.
Bu, hasen bir hadistir ve bu hususlar Ebu Hreyre'den gelen bir rivayette de yer almaktadr.
[16]
[17]
[18]
[19]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 9/2; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 9/6. hadis no: 3091
[20]
[21]
[22]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 198; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/404.
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
bni Eb Hatim.
[38]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 198; bn Cevzi, Zdul-Mesr, 3/407; Zemaheri, Keaf, 2/31; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
[39]
[40]
Her eyden nce Allaha ve hiret gnne iman etmek, Allahn hakimiyetini, yceliini ve rabln kabul etmek gerekir. Bu temel esas kabul edip iman sahasna
girmeyen kimselerin, mescit yapmalar, mescitleri imar etmeleri bouna bir uratr. Bu almalarn, Allah yannda hibir kymeti yoktur. Nitekim dier bir yet-i
kerime'de yle buyurulmaktadir.
"nkr edenlerin amelleri, engin llerdcki serap gibidir." (Nur: 24/39) Yani netice itibariyle hibir kymeti yoktur.
[41]
Mslim; maret: 111/1879 s. 1499, Ahmed; Msned: 4/269. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/67.
[42]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 198-199.. bnu Hbbn, Ebu Davud, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul
Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/341.
[43]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 168-169.
[44]
[45]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/67-68; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 169.
[46]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/10/67, ed-Drr: 3/218. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 199. bn Ebi
Hatim Ebu Talha tarikinden, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/341; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[47]
[48]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 199; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[49]
[50]
[51]
[52]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/341-342. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/68.
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]
[58]
[59]
Mminun: 23/65-67
[60]
[61]
[62]
[63]
Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 199-200.
[64]
[65]
[66]
[67]
[68]
[69]
[70]
[71]
[72]
[73]

Mcadele: 58/22; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
Beyhak, Delilu'n-Nubuvve; Suyt. Lubbun-Nukl. 1/188.
[74]
[75]
[76]
[77]
bn Kesr. Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm. 4/67.
[78]
bn Kesr. Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm. 4/96.
[79]
[80]
[81]
bn Kesr. Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm. 4/13I.

bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/75; Tirmiz; Ebu'-eyh bn Hayyan el-Ensar; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/344.
[82]
[83]
[84]
bn Ebi Hatim, bn Cerir; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 204.
[85]
[86]
[87]
[88]
[89]
[90]
bn'l-Mnzir.
[91]
bni Eb eybe; Ebu'-eyh bni Hayyan el-Ensar.
[92]
[93]
[94]
[95]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/78; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.

bn shak, bn Eb Hatim, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/78; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 1/189; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
Tirmizi, Tefsir el-Kur'n: 9/10 (3095); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[96]
[97]
[98]
[99]
[100]
Medine civarnda bulunan bir nahiyenin ismidir.
[101]
Buhr, Tefsrul-Kur'n, 9/6.
[102]
Buhari; Zekat: 1406, Tefsir: 4660, Nesai; Tefsir: 238. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 200-201; Alusi, Rhu'lMaan, 10/95.
[103]
[104]
[105]
ed-Drrl-Mensur: 3/323; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 201.
[106]
ed-Drrl-Mensur: 3/323; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 201.
[107]
ed-Drr'1-Mensur: 3/323; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 201.
[108]
[109]
Tirmizi; Tefsir: 9/9 (3094), Ahmed; Msned: 5/278, 282, bn Cerir: 10/84. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 201.
[110]
Tirmizi, K. Tefsir el-Kur'an sure 9, Hadis No: 3094
[111]
Msned, 5/366.
[112]
[113]
bn Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/345-346.
[114]
[115]
[116]
[117]
bn Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan; 10/94, ed-Drr; 3/237; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 201; Alusi, Rhu'lMaan, 10/95.
[118]
[119]
[120]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/347; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[121]
[122]
[123]
Fahreddin er-Raz, Mefatihul-ayb, 16/59.
[124]
Enfal: 8/30.
[125]
Buhr, Menkb, 25 (4/169); Mslim, Zhd, 75 (4/2310).
[126]
Fahreddin er-Raz, Mefatihul-ayb.
[127]
Buhari, K. Tefsir el-Kur'an, sure: 9 bab: 9 / Tirmizi.K. Tefsir el-Kur'an bab: 10 Hadis No: 3096
[128]
[129]
[130]
Suyuti; ed-Drr: 3/246. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 202.
[131]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 3/246. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 202. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/442.
[132]
[133]
[134]
[135]

[136]
[137]

[138]
[139]
[140]
Nur: 24/61
[141]
[142]
[143]
[144]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/302; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/98; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/444; Fahreddin er-Raz,
Mefatihul-ayb.
[145]
[146]
[147]
[148]
[149]
[150]
Nur: 24/62; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/302.
[151]
Alusi, Rhu'l-Maan, 10/110-111.
[152]
[153]
bn shak; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/101.
[154]
[155]
[156]
bn shak; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/103-104.
[157]
[158]
[159]
Sar rktan olan Romallar.
[160]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/104; bnul-Esr, Usdu'1-be, 4/206-207.
[161]
Musannif bu hadisi senedsiz zikretmi. Taberani: 12/122, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/30, ed-Drr: 3/247, bn Cerir: 10/104; mam Ebul-Hasen Ali bin
[162]
[163]
Tabern; Ebu Nuaym; bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/350.
[164]
bn Merduyeh; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/350.
[165]
[166]
[167]
[168]
[169]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[170]
[171]
[172]
Buhari; Menakib: 3610, Edeb: 6163, Mslim; Zekat: 148/1064 s. 744, Nesai; Tefsir: 240, bn Mace; Snnet: 168.
[173]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 204; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[174]
[175]
Buhari, K. Tefsir el-Menakib bab: 25, K. El-Edeb bab: 95 / Mslim k. ez-Zekah bab: 142,148 Hadis No% 1063
[176]
[177]
Buhr, Menkb, 25; Edeb, 95; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/219; 3/65.
[178]
Mslim, Zekt, 142.

[179]
[180]
[181]
[182]
Buhr, stitbetu'l-Murteddn, 7; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/56.

[183]
[184]
[185]
[186]
[187]
[188]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 204; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Alusi, Rhu'l-Maan, 10/125.
[189]
bn Cerir et- Taber, Camiul-Beyan: 10/116, Suyuti ed-Drr: 3/253. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 204-205.
[190]
bn Cerir et- Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/315-316.
[191]
[192]
[193]
Mrsel hadistir. Suyuti; ed-Drr: 3/253. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 205.
[194]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/118. bn Mnzir, Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 5/450.
[195]
[196]
[197]
[198]
[199]
[200]
[201]
Tevbe: 9/58.
Tevbe: 9/61.
Tevbe: 9/75.
[202]
[203]
[204]
[205]
[206]
[207]
[208]
[209]
[210]
Kenzu'l-Umml, 11. cilt, 31225. s
[211]
[212]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 3/254, bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/119; bn Mnzir; Ebu'-eyh bni Hayyan el-Ensr; mam Ebul-Hasen Ali bin
Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 205-206. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/355; Fahreddin erRazi, Mefatihul-ayb.
[213]
[214]
bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/354; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[215]
Senedi zayftr. ed-Drr: 3/254. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 206; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/355.
[216]
[217]
[218]
bnul-Esr, sdl-be, 5/126; Alusi, Rhu'l-Maan, 10/131.
[219]
[220]
[221]
bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/355.
[222]
[223]

Tevbe: 9/64.
[224]
[225]
[226]
[227]
[228]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 3/258; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 207. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan,
10/128. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/358. Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 16/36; bn Kesr, Tefsru'lKur'ni'l-Azm, 2//371.
[229]
[230]
[231]
[232]
[233]
[234]
bn Sa'd, Tabakt; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/357.
[235]
[236]
bnul-Esr, Usdu'l-be, 4/292, 294; 5/180.
[237]
bnul-Esr, Usdu'l-be, 5/180.
[238]
Mahmud Esad. slm Tarihi (Tarih-i Dini slm).sadeletirme ve baskya hazrlama: Ahmed Ltf Kazanc, Osman Kazanc, Marifet Yaynlar stanbul, 1985 s
824.
[239]
[240]
bn Eb Htim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/357.
[241]
bni Cerir; Tabern; Ebu's-eyh bni Hayyan; bni Merdyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/357-358.
[242]
[243]
[244]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 207; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[245]
Hafz Ebu Bekr el-Beyhak, Delilu'n-Nbvve; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/121.
[246]
mam Ahmed bn Hanbel, Msned, 5/453-454.
[247]
Hafz Ebul-Kasm Sleyman ibn Ahmed et-Tabern, el-Mu'cemu'1-Kebr. tahkik: Hamdi Abdlmecd es-Selefi. Badad 1399/1979. birinci bask, 3/181, hadis
no: 3009.
[248]
Tabern, Mucemul-Kebir, 3/182-183, hadis no: 3014.
[249]
Tabern, Mucemul-Kebir, 3/183, hadis no: 3015.
[250]
Mslim, Sftu'l-Mnfkn, 11.
[251]
Tabern, Mucemul-Kebir, 3/184-185, hadis no: 3016.
[252]
Mahmud Es'ad, slam Tarihi, s. 827.
[253]
[254]
[255]
[256]
[257]
[258]
[259]
[260]
Senedi ok zayftr. Taberani; Mu'cem-i Kebir: 8/260, Beyhaki; Delail: 5/289. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
207-209; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/130-131: bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/124-125; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
Mfessirlerin anlatt bu Sa'lebe, Mehur Sahab Sa'lebe b. Ebi Hatim deildir. Bu, sadece mnafklardan Sa'lebe, denilen biridir. Allah daha iyi bilir. (Muhammed
Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar Neriyat: 2/513).
[261]
Tevbe: 9/103.
[262]
Tabern; bnu Merduyeh; bnu Eb Hatim; Beyhak, Delilde zayf bir senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/358-360.
[263]
bnu Cerr; bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/360.
[264]
[265]
[266]
Tevbe: 9/103.
[267]
[268]
[269]
[270]
[271]
[272]
[273]
[274]
[275]
Yani srtlarmzda cretle yk tayor, o cretten bir ksmn yahut hepsini tasadduk ediyorduk.
[276]
Buhari, Zekat: 10 (1415), Tefsir: 4668; Mslim, Zekat: 72/1018 s. 706; Nesai, Zekat: 5/59, Tefsir: 243; bn Mace, Zhd: 4155.
[277]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 209-210. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti,
[278]
[279]
slam Hukukunda len kocann ocuu varsa, brakt maln sekizde biri karsna aittir.
[280]
[281]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 16/144-145.
[282]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Msnedi't-Taylis Eb Davud, el-Mektebetu'1-slmiyye. (kinci bask) Beyrut 1400, 2/19.
[283]
[284]
Buhri. Tefsru'I-Kur'n, 9/11; Mslim. Zekt, 72.
[285]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 10/134-135; bn Kesir. Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/126-127.
[286]
Bakara: 2/245.
[287]
[288]
bn Kesir. Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/127-128.
[289]
Bak: bnul-Esr, Usdu'l-be, 1/438; 2/466.
[290]
[291]
bn Kesir. Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/127.
[292]
Beav, Mu'cem; Ebu'-eyh; Alusi, Ruhul-Meani, 10/146.
[293]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 16/145; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 213.
[294]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Als, Ruhul-Meani, 10/148.
[295]
Nisa: 4/62.
[296]
[297]
Mnafikn: 63/5.
[298]
[299]
[300]
Mnfikn: 63/6.
[301]
[302]
[303]
Beyhak, Delilu'n-Nubuvve; bn shak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/362.
[304]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/361.
[305]
Buhari, Cenaiz: 1269, Libas: 5796; Tefsru'l-Kurn, 9/12. Mslim. Sfatu'l-Mnfkn, 3; Tirmizi, Tefsir: 9/13 (3098); Nesai, Mcteba, Cenaiz: 40 (1898)
[306]
Yaynevi: 1/362-363; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[307]
[308]
[309]
[310]
Nese. Ceniz, 40, hadis no: 1899.
[311]
Tirmiz. Tefsru'l-Kur'n, 9/12, hadis no: 3097; Nese, Ceniz. 69. hadis no: 1964. Ayrca bak: Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/16; Nese, Ceniz. 40. hadis no:
1898. Tirmiz hadisin hasen, sahih, arib olduunu da kaydeder.
[312]
[313]
[314]
bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/134. Ayrca bak: Nese. Ceniz. 40. hadis no: 1900.
[315]
Bu, Hz. mer'in byklne iaret eder. nk birok ayet, onun grne uygun olarak nazil oldu. Bedir esirlerinden fidye alnmasyla ilgili ayet, ikiyi
haram klan ayet, kblenin deitirilmesiyle, kadnlarn rtnmesiyle ilgili ayet ve bu ayet gibi. Bunun iin Peygamber efendimiz: "Eer ben peygamber
gnderilmeseydim, sen peygamber gnderilirdin ey mer!" buyurmutur. Kefu'l-Hafa (2/163).
[316]
[317]
[318]
[319]
Buhari, K. el-Cenaiz bab: 23
[320]
Ahmed b. Hanbel, Msned Cf 5, S: 299
[321]
[322]
[323]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/143; Als, Ruhul-Meani, 10/157.
[324]
[325]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Als, Ruhul-Meani, 10/157.
[326]
[327]
[328]
[329]
[330]
bn Eb Hatim; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/364.
[331]
Senedi yoktur. bn Cerir: 10/146. bn Ebi Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 212. mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/365.
[332]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 10/145-146, ed-Drr: 3/268. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 212; Fahreddin
[333]
[334]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 10/146; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 179; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/145.
[335]
[336]
[337]
[338]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 10/146; bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/138.
[339]
[340]
[341]
[342]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, tahkik: Mustafa es-Saka, brahim el-byr, Abdlhafz eleb, Beyrut 1391/1971 (3. bask), 4/161.
[343]
Buhari, Eyman, 18 (7/228); Mslim, Eyman, 9 (3/1270).
[344]
Buhar, Eyman, 1 (7/216); Mslim, Eyman, 9 (3/1270); Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[345]
[346]
[347]
Buhari, K. el-Megazi, bab: 81 / Mslim, K. el-lmara bab: 59 Hadis No: 1911
[348]
Tevbe: 9/42-44.
[349]
Tevbe: 9/95.
[350]
Tevbe: 9/49.
[351]
Tevbe: 9/81.
[352]
Tevbe: 9/64.
[353]
Tevbe: 9/74.
[354]
Tevbe: 9/47; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/345-347.
[355]
Buhari, Tefsir el-Kuran: 9/14
[356]
[357]
[358]
[359]
[360]

[361]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 4/348.
[362]
[363]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/365-366.
[364]
[365]
[366]
Als, Ruhul-Meani, 11/7; bnl-Esr, sdl-be, 3/227-228.
[367]
[368]
[369]
[370]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[371]
[372]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 212; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[373]
Senedi yoktur. ed-Drr: 3/272, bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/10. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 212213; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[374]
[375]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/10-11.
[376]
[377]
Tevbe: 9/106.
[378]
bnu Merduyeh; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/368-369.
[379]
[380]
[381]
[382]
[383]
[384]
Ebu eyh; bn Mendeh,, Fezili Sahabe; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/369.
Suyuti der ki: "Bu rivayetin isnad kuvvetlidir."
[385]
[386]
[387]
[388]
[389]

[390]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 4/355.
[391]
[392]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/11; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 179-180.
[393]
[394]
[395]
[396]
el-Bahru'l-Muhit, 5/95.
[397]
[398]
Tevbe: 9/118
[399]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/17. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 213.
[400]
[401]
[402]
Tevbe: 9/117.
Tevbe: 9/118.
[403]
[404]
[405]
Tevbe: 9/101.
[406]
[407]
[408]
[409]
[410]
[411]
Tevbe: 9/102.
Tevbe: 9/118.
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 6/36.
Peygamberimiz Medine'ye hicret edince nce Kuba'da Evs Kabilesi'nden Amr b. Avf oullar'nn reisi Klsm b. Hedm'e misafir oldu. Kuba, Medine'ye 2 mil
uzaklkta gney tarafnda bir ky idi. Rasulullah (s.a.v.) Pazartesi gnnden Cuma gnne kadar orada kald. Kuba Mescidi'ni ina etti.
[412]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/17, 19. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 214.
[413]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 214; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/161.
[414]
[415]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 214-215. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[416]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/19. Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/372.
[417]
[418]
[419]
[420]
Bu surenin 75. yetinin nzul sebebinin de bu Sa'lebe olduu biraz nce gemiti.
[421]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/18; bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut 1391/1971, 4/174.
[422]
[423]
[424]
[425]
bn shak; bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/371; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[426]
[427]
[428]
[429]
[430]
bn Eb Hatim; bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/371-372.
[431]
Ebu Davud, Tahre, 23, hadis no: 44; bn Mce, Tahre, 28, hadis no: 357; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 8/15, hadis no: 3100; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[432]
[433]
mer bni ebeh, Ahbarul-Medine; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/373.
[434]
[435]
[436]
[437]
Zemaheri, Keaf; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[438]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/27, ed-Drr: 3/280; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 215; bnu'l-Cevz,
Zd'l-Mesr, Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/169. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/374.
[439]
[440]
[441]
[442]
bn Eb Htim; Alusi, Ruhul-Meani, 11/26.
[443]
[444]
[445]
Buhari; Cenaiz: 1360, Menakbu'l-Ensar: 3884, Tefsir: 4675, 4772, Mslim: 39/24 s. 54, Nesai; Mcteba: 4/90, Tefsir: 250, bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
11/30, Ahmed; Msned: 5/433, Suyuti; ed-Drr: 3/282; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/376.
[446]
[447]
Kasas: 28/56; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/30.
[448]
Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 6/55
[449]
[450]
Tevbe: 9/113.
[451]
Buhr, Tefsru'l-Kuran, 9/16.
[452]
Kasas: 28/56.
[453]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 28/1; Mslim, man, 39; mam Ahmed ibn Hanbel, Msned, 5/433; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[454]
[455]
[456]
[457]
[458]
bn Sa'd; bn Askir.
[459]
[460]
Senedi zayftr. Hakim; Mstedrek: 2/336. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 217; Beyhak, Delil; Hkim; mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/376-377; bn Kesir, Tefsru'l-Kur'nil-Azm, 4/159.
[461]
Ahmed ibn Hanbel, Msned. 5/359; bni Merdyeh.
[462]
Ahmed ibn Hanbel, Msned. 5/359; bni Merdyeh.
[463]
Tabern; bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/377.
[464]
Mslim, el-Cenaiz: 105-106 (976); Ebu Davud, el-Cenaiz: 81 (3234); Ahmed, Msned; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[465]
[466]
[467]
Tirmiz, Tefsrul-Kurn, 9/16, hadis no: 3101. Ayrca bak: mam Ahned ibn Hanbel, Msned. 1/99; Hkim, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/376; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
Tirmiz hadisin hasen olduunu da kaydetmektedir.
[468]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatul-Mabud fi Tertibi Msnedit-Tayalisi Ebi Dvd, 2/19.
[469]
[470]
[471]
[472]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn. 11/31; bn Kesir, Tefsru'l-Kur'nil-Azm, 4/160-161.
[473]
[474]
[475]
[476]
[477]

[478]
[479]
[480]
[481]
Buhr, Megz, 79: Mslim, Tevbe, 53: Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/456-459; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/165-169; mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/377-378; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[482]
Tevbe: 9/95-96
[483]
Mslim, et-Tevbe: 53 (2769); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/375-380.
[484]
Buhr, Tefsru'i-Kurn, 9/18.
[485]
[486]
[487]
Ahmed b. Hanbel, Msned: 4/75; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[488]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 217-218.
[489]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 11/50. bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/379.
[490]
[491]
ra: 42/16.
[492]
[493]
[494]
[495]
[496]
[497]
[498]
[499]
[500]
[501]
[502]
Tevbe: 9/36.
[503]
[504]
bn Merdye; Als, Ruhul-Meani, 11/53.
[505]
[506]
[507]
[508]
[509]
[510]
[511]
[512]
[513]
[514]
10- YUNUS SURES
Mushaftaki sralamada onuncu, ini srasna gre elli birinci sredir. sr sresinden sonra, Hd'dan nce Mekke'de,
[1]
byk bir ihtimalle hicretten iki yl nce nazil olmutur.
Mehur gr Ynus Sresi'nin Mekke'de nazil olan surelerden olduudur. Bazlar 40 ve 94-95 yetlerini istisna
ederek bunlarn Medine'de nazil olduunu sylemilerdir.
Bunlardan Muktil, sadece 94 ve 95. yetlerinin Medine'de; Kelb de sadece 40. yetinin Medine'de ve yahudiler
hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Bu yetin istisnas ile kalannn Mekke'de nazil olduu bn Abbs'tan
[2]
da rivayet edilmitir.
[3]
Sadece 58 ve 59. yetlerinin Medine'de, geri kalan btn srenin ise Mekke'de nazil olduu da sylenmitir.
bnu'l-Fris ve Sehv, bandan itibaren 40 yetin Mekke'de, kalannn da Medine'de nazil olduunu
[4]
nakletmilerdir.
2. "lerinden birine, "nsanlar uyar ve inananlara, Rableri katnda yksek makamlar olduunu mjdele" diye
vahyetmemiz, insanlarn tuhafna m gitti ki, kafirler: "Bu apak bir bycdr" dediler?"

1- bn Abbas'n rivayetinde, "Allah Teala Muhammed (s.a.v.)'i peygamber gnderince araplar, ya da onlardan kfir
olanlar kendisini yadrgadlar ve:
"Allah gnderecei peygamberinin Muhammed gibi bir beer olmasndan ok mnezzehtir" ve
"Allah, peygamber olarak gndermek zere Ebu Talib'in yetiminden bakasn bulamad m?" dediler. te Allah
[5]
Teala bu yeti bu yzden indirdi."
2- Suyt, bn Abbs'tan gelen bu rivayeti, baka yetlerin de nzul sebebi olacak ekilde geniletmitir. Bu
rivayette bn Abbs yle demi:
"Allah Teal, Muhammed (s.a.v.)'i Elisi olarak gnderince araplar onu inkr ettiler, ya da araplardan onu inkr
edenler:
"Allah, elisi bir beer olmaktan yce ve mnezzehtir." dediler. Bunun zerine Allah Teal bu ayeti ve
[6]
"Senden nce kendilerine vahyettiimiz erkeklerden bakasn Biz peygamber olarak gndermedik..."
yet-i
kerimelerini indirdi. Allah Teal bylece onlara hccetlerini tekrar tekrar bildirince bu sefer baka bir bahaneye
sarldlar ve:
"Madem ki Allah'n elileri beerden olacak. O halde Muhammed'den bakas bu risalete elbette daha lyktr. Bu
Kur'n, bu iki kasabada Muhammed'den daha erefli, daha byk bir adama indirilmeli deil miydi?" dediler.
Bununla Mekke'den el-Veld ibnu'l-Mura'y, Tifden de Mes'd ibn Amr es-Sekaf'yi kastediyorlard. te bu
[7]
[8]
szleri zerine de "Rablerinin rahmetini onlar m bltryorlar?..." yetini indirdi."
6. Gece ile gndzn deimesinde, Allah'n o gklerde ve yerde yarattklarnda saknan bir topluluk iin elbette
yetler vardr.

1- Mekke mriklerinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, kendilerine mucize getirmesini istemeleri zerine nazil olduu
[9]
sylenmitir.
11. Eer Allah, insanlara hayr arabuk istedikleri gibi, erri de sr'atle verseydi sreleri hemen bitmi olurdu. te
Biz, Bize kavumay ummayanlar byle azgnlklar iinde bocalamaya terkederiz.

1- Bu yet-i kerimenin "Ey Allahm, eer bu senin katndan bir hak ise gkten bamza ta yadr." demi olan
[10]
en-Nadr bnu'l-Hris hakknda indii sylenmitir.
[11]
2- Kurtub bu kavli Muktil'e nisbet eder.
12. nsan bir skntya dnce yan gelip yatt, oturduu veya ayakta bulunduu anlarda Bize yalvarp yakarr.
Biz skntsn giderince de bana gelen skntdan tr Bize hi yalvarmama dner. Bylece ar gidenlere
yapmakta olduklar gzel gsterilmitir.

1- bn Abbs ve Muktil bu yet-i kerimenin Ebu Huzeyfe Him bnu'l-Mura ibn Abdullah el-Mahzm
[12]
hakknda nazil olduunu sylerler.
[13]
2- Ata ise Utbe ibn Raba ve el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olduunu sylemitir.
15. "Ayetlerimiz onlara ak ak okununca, bizimle karlamay ummayanlar, "Bundan baka bir Kuran getir
veya bunu deitir" dediler. De ki: "Onu kendiliimden deitiremem, ben ancak, bana vahyolunana uyarm. Ben
Rabbime kar gelirsem, byk gnn azabna uramaktan korkarm."

1- Mcahid'in rivayetine gre bu yet Mekke mrikleri hakknda inmitir. Mukatil de bunlarn be kii olduklarn
sylemektedir: Abdullah b. Eb meyye el-Mahzum, Velid b. Muira, Mukraz b. Hafs, Amr b. Abdillah b. Eb
Kays el-Amiri ve Asi b. Amir. Bunlar Rasulullah'a: "erisinde Lat ve Uzza'ya ibadeti terk etmenin bulunmad bir
[14]
Kur'an getir" demilerdi.
2- Muktil rivayetinde bu be kiinin, Mchid rivayetinde sylediklerine ek olarak: "Eer Allah sana byle bir
Kur'n indirmiyorsa sen byle bir Kur'n syle veya Allah'ndan sana geleni bu ekilde deitir; azb yeti yerine
[15]
rahmet yeti koy, haramn yerine helli, hellin yerine haram koy." dedikleri de kaydedilmektedir.
3- Kelb'nin rivayetine gre de bu yet, "Ey Muhammed, senden istediklerimizin ierisinde bulunduu baka bir
[16]
Kur'an getir" diyerek alay edenler hakknda inmitir.
4- bn Abbas (r.a)'dan u rivayet edilmitir:
"Kfirlerden be kii, Reslullah ile ve Kur'an ile alay ediyorlard: Bunlar. Velid b. Muire el-Mahzm, s b. Vil
es-Sehm, Esved b. el-Muttalib. Esved b. Abdi Yes ve Haris b. Hanzaladr. Allah Tel, bunlarn herbirini bir
[17]
baka ekilde ldrp helak etmitir. Nitekim Cenb- Hak, "O istihzaalara muhakkak ki biz yeteriz"
buyurmutur. Bylece Allah Tel, onlar zerine, her ne zaman ayetleri okunsa, "Bize kavumay ummayanlar. "Ya
[18]
(bize) bundan baka bir Kur'an getir, yahut onu deitir" dediler" buyurmutur."
18. Onlar- Allah' brakarak kendilerine fayda da, zarar da veremiyecek eylere tapnrlar. "Bmlar, Allah katnda
bizim efaatilerimizdir." derler. De ki: "Siz Allaha gklerde ve yerde, bilmedii bir ey mi haber veriyorsunuz?
Allah, onlarn ortak komalarndan (ve ortak kotuklarndan) mnezzehtir, ycedir."

1- krime'den rivayete gre "Kyamet gn olunca Lt ve Uzz bana efaat edeceklerdir." diyen en-Nadr ibnu'I[19]
Hris hakknda nazil olmutur.
21. Kendilerine dokunan skntlardan sonra insanlara bir rahmet tattrdmzda hemen yetlerimize dzen kurmaya
kalkrlar. De ki: "Dzen kurmada Allah en hzldr ve hi phesiz elilerimiz de kurduunuz dzenleri
yazmaktadrlar

1- Maverdnin zikrettiine gre bu yet-i kerimenin nzul sebebi udur:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke mrikleri iin
"Allahm, Mudar zerine basknn iddetlendir. Allahm onlara Ysufun yedi ktlk seneleri gibi ktlk seneleri
ver." diye beddua ettiinde yedi sene ktlk ve skntya duar kaldlar da Ebu Sfyn, Raslullah (s.a.v.)a gelip:
"Allahnn bize bolluk vermesi iin dua et. Eer bize bir bolluk verilirse seni tasdik edeceiz." dedi de Raslullah
[20]
dua etti ve onlara yamur yadrld, sulandlar, fakat iman etmediler."
2- Rivayet olunduuna gre Cenb- Hak, Mekkelilere yedi yl ktlk musallat kld. Sonra da onlara acyp,
merhamet ederek, arazilerine bereketli yamurlar yadrd. Daha sonra da onlar kalktlar, bu apak ve bereketli
[21]
yce menfaatleri, putlara ve yldzlarn hareketlerine nisbet ettiler.
42. lerinden sana kulak verenler var. Fakat sen, sarlara iittirebilir misin? stelik bir de akllar ermiyorsa.

Bu yet-i kerimenin nzul sebebinde biri Efendimizle ve Kur'n'la alay edenler, biri Medineli yahudiler, bir dieri
[22]
de Kurey mrikleri olmak zere rivayet vardr:
1- Medine yahudileri Raslullah (s.a.v.)'n yanna gelirler, Kur'n dinlerler; bu holarna gider, dinlemek isterler,
[23]
fakat ekavetleri galip gelir de iman etmezlerdi. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Hz. Peygamber ve Kur'n ile alay edenler hakknda nazil olmutur. Bunlar, srf alay etmek ve yalanlamak iin
gelir Kur'n' dinlerler ve ondan hi istifade etmeyi dnmezlerdi. te bu yet-i kerime onlar hakknda nazil
olmutur.
[24]
Bu iki kavil bn Abbs'tan rivayet edilmitir.
[25]
3- Muktil ise bu yet-i kerimenin Kurey mrikleri hakknda indiini sylemitir.
59. "Allah'n size indirdii, sizin de bazlarn haram, bazlarn da hell kldnz rzklar hakknda ne dersiniz?
"De ki: "Allah m size izin verdi, yoksa Allah'a iftira m ediyorsunuz?"

1- bn Abbs, Mchid, Dahhk, Katde ve Abdurrahman ibn Zeyd ibn Eslem bu yet-i kerimenin de En'm
Sresinin 136. yeti gibi mriklerin bahra, sibe ve vasleyi haram klmalarn reddetmek zere indiini
[26]
sylemilerdir.
"Cahiliye dneminde Araplar, normalde Allahn helal kld baz eyleri birtakm mnsz rf ve detlerine
uyarak kendilerine haram klarlard. Mesela baz develeri baz sebeplerle serbest brakr, onlara binmez, stn
samaz ve onlar kendilerine haram klarlard. slm gelince bu tr anlamsz rfleri kaldrd. Allahn, kullarna
helal kld eyleri, kimsenin haram klamayacan hkme balad.
Allahn helal kld eyleri kullarn, kendi dncelerine gre haram klmalarnn yanl olduunu ve byle
davranlarn mnsz olduunu ifade bakmndan u hadis-i erif i zikretmek mmkndr:
Bu hususta Mlik b. Nadle diyor ki:
"Bir gn, kyafetim perian bir halde Rasulullah'n huzuruna gittim. Rasulullah bana dedi ki:
"Senin maln var m?"
"Evet"
"Ne cins maln var?"
"Her cins mal. Deve, kle, at, koyun."
"Allah sana bir mal verdiinde o maln eserini senin zerinde grmek ister." Rasulullah szlerine devamla buyurdu
ki:
"Sen, kavminin develeri salam olarak dourduklarnda eline usturay alp onlarn kulaklarn kesip "Bunlar
bahirelerdir." veya kulaklarn yahut derilerini yarp "Bunlar saimelerdir." diyor ve onlar kendine ve ehline haram
klyor musun?"
"Evet."
"Allah teala'nn sana verdii bu eyler helaldir. Allahn bilei senin bileinden daha gl ve onun usturas senin
usturandan daha keskindir."
"Ey Allahn Rasul, ben bir adama gitsem de o bana ikram etmese ve beni misafir etmese o bana gelince ben ona
aynen bana davrand gibi mi davranaym? Yoksa onu misafir edeyim mi?"
[27]
"Misafir et" buyurdu."
Grld gibi Rasulullah (s.a.v.) Allahn helal kld develeri, cahiliye detlerine uyarak kendilerine haram klan
Mlik b. Nadle'yi bu kt detten men ediyor ve Allahn helal kld eyleri kimsenin haram klamayacan be
[28]
yan ediyor. Bu bir misaldir. Benzer olaylar da bunun gibidir.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]

bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 4/3.
Alusi, Rhul-Man, 11/58.
Senedi yoktur. ed-Drr: 3/299.. Vahid, Esbbu'n-Nuzl, s. 185; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 11/58; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 8/195; Fahreddin
[6]
Nahl: 16/43.
[7]
Zuhruf: 43/32.
[8]
bn Cerr; bn Merduyeh; Suyt. Lubbu'n-Nukl. 1/213-214; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
Kelbi yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 219.
[17]
Hicr: 15/95.
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 4/34-35.
[25]
[26]
[27]
Ahmed b. Hanbel, Msned: 3/473
[28]
11- HUD SURES
[1]
Mushaftaki sralamada on birinci, ini srasna gre elli ikinci sredir. Ynus sresinden sonra , Ysuf sresinden
nce Mekke dneminin son bir yl iinde nazil olmutur.
bn Abbs ve Abdullah ibnu'z-Zubeyr'den surenin istisnasz tamamnn Mekke'de, Hicr ve Zriyt surelerinden
nce nazil olduu rivayet edilmektedir.
[2]
bn Abbs'tan rivayete gre Hd ve Hicr arasnda bir sure, Hicr ile Zriyat arasnda ise 13 sure nazil olmutur.
Cumhurun gr de Srenin tamamnn mekk olduudur..
Ama bunun yannda 12, 17 ve 114 nc yetlerinin Medine-i Mnevvere'de nazil olduu da sylenmitir. Bu,
[3]
Mukatil'in kavlidir.
Bu yetlerin Medine'de indii yolundaki gr mfessirlerin ounluunca kabul
[4]
edilmemitir.
114. yetinin Medine'de Ebu'l-Yeser hakknda nazil olduuna dair sahih rivayetler de
[5]
bulunmaktadr.
Medine'de nazil olan ayet unlardr:
1- "Sana vahyedilenlerin bir ksmn, belki brakabilirsin..." (12. ayet). bni Abbas ve Mukatil bu ayetin Medine'de
nazil olduunu sylemilerdir.
2- "Hi Rabbinden (Kur'an gibi) bir delili olan..." (17. ayet) Bu ayet Abdullah b. Selam ve arkadalar hakknda
nazil olmutur.
3- "Gndzn iki tarafnda ve gecenin gndze yakn zamanlarnda namaz kl. phesiz iyilikler ktlkleri siler."
[6]
(114. ayet) Bu ayet Nebban et-Temmar hakknda nazil olmutur.
2. T ki, Allahtan bakasna ibadet etmeyesiniz. phesiz ki ben, Allah tarafndan sizi bir uyaran ve bir
mjdeleyenim.

[7]
1- Rasulullah (s.a.v.) kendisine Peygamberliin geldii ilk zamanlarda, "nce en yakn akraban uyar."
yeti
gelince Safa tepesine km ve Kureyin, kendisine en yakn kollarndan balayarak insanlar arm ve onlara
demitir ki;
"Bu dan alt tarafndan atllarn (dmanlarn) kvereceklerini size haber versem bana inanr msnz?" Onlar
da:
"Biz senin yalan sylediini duymadk." demiler. Bunun zerine Rasulullah da:
[8]
"phesiz ki ben sizi, iddetli bir azaba urayacanz hususunda uyaryorum." buyurmutur."
5. "Bilin ki, onlar Kuran okunurken gizlenmek iin iki bklm olurlar. Bilin ki, elbiselerine brndklerinde bile
Allah onlarn gizlediklerini ve aa vurduklarn bilir. nk O, kalblerde olan bilendir."

[9]
Bu yet-i kerimenin nzul sebebinde birbirinden farkl bir ka rivayet vardr:
1- Bu yet Ahnes b. urayk hakknda inmitir. O, tatl szl, ho grkemli bir kiiydi. Rasulullah (s.a.v.)'a, O'nun
holanaca ekilde rastlar, holanmayaca eyi ise kalbinde saklard. Kelb'nin rivayetine gre, Peygamber
(s.a.v.)'in meclisine katlr. O'nu sevindirecek bir hali O'na aikre gsterir, kalbinde ise bunun aksini gizlerdi.
Derken Allah Teala bu yeti indirdi. Bu.yette mriklerin Muhammed (s.a.v:)'e olan dmanln sinelerinde
[10]
gizledikleri hakikati ifade buyurulmaktadir.
2- Hz. Peygamber (s.a.v.) ile karlatklarnda onunla karlamaktan holanmadklar iin eilip bklerek
gizlenmeye alan, ona arkalarn dnp elbiseleriyle yzlerini kapatan ve bu yaptklarndan Hz. Peygamber
[11]
(s.a.v.)'in haberi olmadn sanan baz kfirler hakknda nazil olduunu Ebu Hayyn tefsirinde zikretmektedir.
3- bn Cerr'in Abdullah ibn eddd'dan rivayetine gre ise Hz. Peygamber (s.a.v.)le karlat zaman Allah'n
Rasl (s.a.v.) kendisini grmesin diye gizlenmeye veya eilip bklerek yzn kapatmaya alan mnafklar
[12]
hakknda nazil olmutur
ki buna gre bu yet-i kerime de Medine'de nazil olmu gibi grnmekte ise de
Mekke'de iken, ilerde vukubulacak mnafka davranlar nceden haber verme kabilinden olmas mmkndr.
te yandan Alus'nin zellikle belirttii gibi, burada zikredilen mnafkln Medine'de ortaya kan mnafklk
olmas yannda, mnafklarn davranna benzer ekilde mslmanlara kar mdrt ile davranan, ne onlarla, ne
de mriklerle aralarn bozmamaya alan baz kureylilerin bu kabilden davranlar zerine Mekke'de nazil
[13]
olmu olmas da ihtimal dahilindedir.
4- Buhr'nin Muhammed ibn Abbd ibn Cafer'den rivayetine gre o, bn Abbs' bu yet-i kerimeyi okurken iitip
bu yettekilerle kimin kastedildiini sormu da bn Abbs yle demi:
"Onlar bir takm insanlard ki helaya gittiklerinde edeb yerlerinin (ge doru) almasndan, kadnlaryla cinsel
[14]
ilikide bulunurken edeb yerlerinin almasndan utanrlard. te bu yet onlar hakknda nazil oldu."
"Mnafklardan biri Rasulullahn yanndan geerken iki bklm oluyor, elbisesiyle ban kapatyordu ki
Rasulullah onu tanmasn. Bu yet-i kerime ite bu ve benzerlerine iaret etmektedir."
Bu izaha gre mnafklar, Allahtan saklanmak iin deil Rasulullahtan saklanmak iin byle davranmlardr.
Ancak tercihe ayan olan gre gre, mnafklar, Allahtan saklanmak iin byle davranrlarm. Taberi de yetin
[15]
ifadesine uygun olarak bu gr tercih etmitir."
6- Zeccc'n kaydettiine gre mriklerden bir grup:
"Muhammed'e dmanlk zere kaplarmz kapatp rtlerimizi salversek, elbiselerimize brnsek ve
gslerimizi bkp gizlensek Muhammed bizim kendisine dman olduumuzu nereden bilecek!?" demiler de
[16]
Allah Teal onlarn gizledikleri bu dmanlklarn haber vermek zere bu yet-i kerimeyi indirmitir.
"Rivayet edildiine gre bir ksm kfirler, Hz. Peygamber (s.a.v.) kendilerine uradnda, gsn bker, srtn
[17]
dner ve elbiselerine brnrlerdi."
8- Vehbe Zuhayliye gre bu ayet ncesi ve sonrasnn delaletiyle kfirlerin haktan yz evirmesi hakknda nazil
[18]
olmutur.
8. Sayl bir mddete kadar zerlerinden azab erteliyecek olsak mutlaka "Bunu alkoyan da ne?" derler. Dikkat
edip uyank olun, o geldii gn onlardan asla dnmeyecek, alaya aldklar ey onlar kuatp mahvedecektir.

1- Katde'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[19]
"nsanlara, hesaba ekilmeleri vakti yaklat..."
yet-i kerimesi nazil olunca insanlar gnahlardan ekinmeye
baladlar. Bir ksm biraz ekindi, ama ok gemeden daha nce yapmakta olduklar kt amellere tekrar
dndler. Bunun zerine Allah Teal:
[20]
"Allah'n emri geldi, binaenaleyh onun acele gelmesini istemeyin..."
yet-i kerimesini indirdi. Dallet ehlinden
baz kimseler:
"te Allah'n emri bu, nihayet geldi." deyip kt amelleri braktlar. Ama onlardan bir ksm yine ok gemeden
[21]
kt ameller ilemeye dndler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Kafirler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in tehdid ettii azabn gelmesi gecikince, istihzaya balayarak,
"O azabn bize gelmesine mni olan sebeb ne?" dediler. Bunun zerine Cenb- Hak onlara:
"Alay ettikleri o azabn inmesi iin, tayin ettiim vakit gelince, azab onlardan geri dnmeyecek ve onlar her
[22]
taraftan saracaktr" diyerek cevap vermitir.
9. Biz, insana tarafmzdan bir rahmet tattrr, sonra onu geri alrsak andolsun ki o. pek mitsiz, pek nankr olur.
10. ayet bana gelen bir skntdan sonra ona bir nimet tattrrsak "Ktlkler bamdan gitti." der, marr ve
nr.

[23]
1- bn Abbs'tan rivayete gre el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olmutur.
[24]
2- Abdullah ibn Eb meyye el-Mahzm hakknda indii de sylenmitir.
12. Belki de sen. "Ona bir hazine indirilmeli." veya "Yannda bir melek gelmeli deil miydi?" demelerinden tr
sana vahyolunanlarn bir ksmn terkedecek olursun. Sen ancak bir uyarcsn ve Allah hereye Vekildir.

1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre " Mekke mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Eer gerekten Allah'n elisi isen bizim iin Mekke dalarn altna evir, ya da bize senin peygamberliine
ehadet edecek melekler getir." dedi. Mriklerin bu tekliflerine kar Hz. Peygamber (s.a.v.):
[25]
"Hayr, ben bunu yapamam, benim buna gcm yetmez." dedi. Bunun zerine bu yet-i kerime indi."
2- Muktilden rivayet edildiine gre "Mekke mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ona bir hazine indirilmeli, veya yannda bir melek gelmeli deil miydi?" dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.), belki kendisine tab olurlar umuduyla mriklerin putlarn ktlemeyi (onlara svmeyi) brakmaya
[26]
niyyetlendi, ite Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu niyyeti zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
3- Bir rivayete gre bu yet-i kerime de bu surenin 9 ve 10. yetleri gibi, Abdullah ibn meyye el-Mahzm
[27]
hakknda nazil olan yetlerdendir.
15. Kim dnya hayatn ve onun ssn isterse onlara amellerinin karln burada tastamam deriz. Onlar bu
hususta hibir zarara da uratlmazlar.
16. Onlar yle kimselerdir ki hirette kendilerine ateten baka bir ey yoktur. ledikleri ameller boa gitmitir.
Yapageldikleri de zaten btldr.

[28]
1- Enes ibn Mlik bu yet-i kerimelerin yahudi ve hristiyanlar hakknda nazil olduunu sylemitir.
[29]
2- Mchid ve bakalar da riyakrlar hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
3- Ayet hirete ve ahiret mkfaatna inanmadklar halde, Hz. Muhammed (s.a.v.) ile birlikte savap ganimet elde
[30]
etmeyi isteyen mnafklar hakkndadr.
4- Bu ayet, kfirler hakkndadr. nk ayetteki, "Kim dnya hayatn ve onun zinetini arzu ederse..." ifdesinin
iine, m'min, kfir, sddk, zndk btn insanlar girer. nk herkes dnyann leziz eylerinden ve
gzelliklerinden faydalanmak, menfaatlarndan ve arzu duyulan eylerinden istifde etmek ister. Fakat ayetin sonu,
bu umum ifdeden, husus manann ve kiilerin kasdedildiini gsterir. Bu kiiler de kfirlerdir. nk ayetteki,
"Onlar yle kimselerdir ki, ahirette kendilerine ateten baka birey yoktur, iledikleri eyleri, orada boa gider.
Zaten yaptklar eyler hep botur" ifdesi, ancak kfirlere uygun der.
Buna gre ayetin manas "Kim sadece dnya hayatn ve zinetini isterse, yani o kiinin istei srf dnya sevgisi ve
ss ps olur, ahiret mutluluklarn istemez ise, onun durumu ahirette yle yle olur" eklindedir. Bu grte
olanlar, bu kfirlerin hangi kfirler olduu hususunda ihtilaf etmilerdir. Baz limler, bunlarn, ldkten sonra
dirilmeyi (ba'si) inkr eden kfirler olduklarn, nk onlarn ahirete inanmadklarn, btn arzularnn dnyevi
[31]
mutluluklar olduunu sylemilerdir. Bu gr, Esamm'a aittir ve gr aktr.
17. Rabbndan ak bir delil zerinde bulunan, ardnca da Rabb tarafndan hid gelen, ondan nce de Musa'nn
imam ve rahmet olan kitabn tasdik eden kimse bakalar gibi midir?...

1- Hz. Ali,
"Kurey'ten hi kimse yoktur ki hakknda bir veya iki yet inmi olmasn." demiti. Bir adam:
"Peki, sen; senin hakknda hangi yet nazil oldu?" diye sordu da Hz. Ali:
"Hd Sresindeki "Rabbndan ak bir delil zerinde bulunan, ardnca da Rabb tarafndan hid gelen..." yetini
[32]
okumuyor musun?" diye cevap verdi.
2- Ancak Taber bu kavli deil, "Ardnca da Rabb tarafndan hid gelen, ondan nce de Musa'nn imam ve
rahmet olan kitabn tasdik eden kimse" kavli ile Hz. Ali'nin veya Hz. Peygamber (s.a.v.)'in deil de Cibrl'in
[33]
kastedildiini syleyen gr tercih etmitir.
"Cenb- Hakk'n, Rabbi tarafndan olan bir delil zerinde bulunmakla niteledii kimsenin kim olduu konusunda
Hz. Peygamber (s.a.v.)'n kasdedilmi olduu ileri srld gibi, yine bununla Abdullah bn Selm ve dierleri
gibi, yahudilerden mslman olanlarn murad edildii de ileri srlmtr ki, ite bu. ayetin sonundaki "te byle
olanlar ona (Kur'n'a) inanrlar" ifdesinden dolay, apak anlalmaktadr. Zira bu ifde oul olup, O'nun Hz.
[34]
Peygamber'e rci klnmas doru olmaz."
"Cenb- Hakk'n bir beyyine zerinde bulunmakla nitelemi olduu kimseler, m'minlerdir ki, bunlar da, Hz.
[35]
Peygamber'in ashabdr."
"Baz mfessirler bu yeti yle izah etmilerdir:
"Hi, Abdullah b. Selam gibi, ehl-i kitabn iman edenleriyle, dnya hayatn ve onun ziynetlerini tercih edenler bir
[36]
olur mu?"
114. "Gndzn iki ucunda ve gecenin gndze yakn zamanlarnda namaz kl. Dorusu iyilikler ktlkleri
giderir. Bu, t kabul edenlere bir ttr."

1- stad Eb Mansur Badad, Eb Amr b. Mutrr'dan, o brahim b. Ali'den, o Yahya b. Yahya'dan, o Eb'lAhvas'tan, o Simak'tan, o brahim'den, o Alkamet'I-Esved'den, o da Abdullah'tan bize u rivayette bulundu:
"Bir adam Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Ey Allah'n Rasul, ben Medine'nin en uzak bir yerinde bir kadna kasdettim, onunla cinsel ilikide bulunmamak
kaydyla ondan biraz nasiplendim. te benim durumum bu. imdi sen benim hakkmda istediin hkm ver" dedi.
Bu sz zerine mer (r.a.):
"ayet sen kendini saklarsan, Allah da muhakkak seni saklar" dedi. Peygamber (s.a.v.) ise ona herhangi bir cevap
vermedi. Adam kalkp gidince Rasulullah (s.a.v.) onun peinden bir kii gnderip adam artt ve bu yeti ona
okudu. Bunun zerine bir kii:
"Ey Allah'n Rasul, bu yet yalnz o adama m mahsustur?" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
[37]
"Hayr, belki btn insanlara mahsustur" buyurdu."
[38]
Bu hadisi Mslim, Yahya b. Yahya'dan, Buhari de Yezid b. Zuray' tarikinden rivayet etmitir.
2- mer b. Eb Amr, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o Muhammed b. smail'den, o Bir b.
Zuray'dan, o Sleyman b. et-Teym'den, o Eb Osman en-Nehd'den, o da bn Mesud'dan bize u rivayette bulundu:
"Adamn biri bir kadndan buse alm, mteakiben de Rasulullah'a gelip bu yaptn sylemiti. Derken Allah
Teala bu yeti sonuna kadar indirdi. Bunun zerine adam:
"Bu yet sadece benim iin mi indi?" diye soru sordu. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
[39]
"mmetimden bu fiili yapan herkes iin" buyurdu."
3- Muhammed b. Musa b. Fadl, Muhammed b. Yakub-i Emev'den, o Abbas ed-Devr'den, o Ahmed b. Hanbel elMervez'den, o Muhammed b. el-Mbarek'ten, o Sveyd'den, o Osman b. Mevhib'den, o Musa b. Talha'dan, o da
[40]
Eb'1-Ysr b. Amr'dan
"Bana bir kadn geldi. -Bu kadnn kocasn Rasulullah (s.a.v.) bir sefere gndermiti- Kadn:
"Bana bir dirhemlik hurma sat" dedi. Kadnn gzellii houma gitmiti.
"Evde bu hurmadan daha gzel hurma var, benimle gel" dedim. Eve gelince onu sktm ve ptm. Pimanlk
duydum ve derhal Rasulullah (s.a.v.)'a gelip durumu kendisine anlattm. Rasulullah (s.a.v.):
"Sen, Allah yolunda gazaya km bir kiiye onun ailesi hakknda bu denli bir hainlikte bulundun yle mi?"
buyurarak benimle konumay kesti. Bunun zerine ben, Cehennem ehlinden olduumu ve Allah (c.c.)'n beni hi
balamayacan sandm. Derken Allah Teala bu yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) da bana haber gnderip bu yeti
[41]
bana okudu."
4- Tirmiz'deki Ebu'1-Ysr rivayeti bnu'l-Esr'in Usdu'1-Gbe'sinde Amr ibn Gaziyye el-ensr hakkndadr. yle
ki: Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre
"Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde dosdoru namaz kl..." yet-i kerimesi ensr'dan hurma
tccar Amr ibn Gaziyye ibn Amr hakknda nazil olmutur. Ondan hurma satn almak zere bir kadn gelmiti.
Kadndan ok holanan Amr:
"Evde bundan daha iyi bir hurma var, benimle beraber gel, sana ondan vereyim." dedi. Kadn onunla eve geldi, eve
girince de kadnn zerine atlayp onunla cima etme dnda bir erkein bir kadna yapabilecei her eyi yapp
ehvetini tatmin etti. Peinden de yaptna piman olarak gusletti ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi, durumunu
sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sana ne cevap vereceimi bilmiyorum." dedi. O srada ikindi namaz vakti olmutu. Allah'n Rasl (s.a.v.) kalkp
ikindi namazn kldrd. Namaz bitirince Cibril indi, onun tevbesini getirdi ve:
[42]
"Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde dosdoru namaz kl..." dedi.
5- Nasr b. Bekr b. Ahmed el-Vaiz, Eb Said Abdullah b. Muhammed Sicz'den, o Muhammed b. Eyyub erRaz'den, o Ali b. Osman ve Musa b. smail ile Ubeydullah b. Asm'dan, onlar Hammad b. Seleme'den, o Ali b.
Zeyd'den, o Yusuf b. Mihran'dan, o da bn Abbas'tan bize unu haber verdi:
"Adamn biri mer (r.a.)'e gelerek:
"Bana, al-verite bulunmak zere bir kadn geldi. Ben de onu bir maarann iine soktum ve cinsel iliki hari,
ondan her trl istifade bulundum" diye ikyetlendi. mer (r.a.) dedi ki:
"Yazk sana. Kocas Allah yolunda gzden raklap t uzaklara cihada giden bir kadna bylesi bir muamele ha?"
Adam:
"Evet malesef" dedi. mer (r.a.):
"Eb Bekr'e git" dedi. O da Eb Bekr (r.a.)'e gidip, mer (r.a.)'e syledii gibi ona da anlatt. Eb Bekr (r.a.) de
aynen mer (r.a.)'in cevabn verdi ve:
"Sen Rasulullah (s.a.v.)'a git de O'na sor" dedi. O da Rasulullah (s.a.v.)'a gelip, Eb Bekr ve mer'e dediklerini
syledi. Rasulullah (s.a.v.):
"Onun kocas Allah yolunda uzaklara gitmi bir kimsedir yle mi?" buyurdu. Adam:
"Evet" dedi. Bu sz zerine Rasulullah (s.a.v.) sustu, bir ey sylemedi ve mevzuyla alakal olan bu yet indi.
Adam dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, bu yet bana m mahsus, yoksa tm insanlara m ait?" Bu sz zerine mer (r.a.), adamn
gsne vurarak:
"Hayr bu hibir gzn nimeti deildir, fakat btn insanlara aittir" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da glerek:
[43]
"mer doru syledi" buyurdu."
6- Eb Mansur Muhammed b. Muhammed et-Ts, Hafz Ali b. mer'den, o Hseyn b. smail el-Muhamil'den, o
Yusuf b. Musa'dan, o Cerir'den, o Abdu'l-Melik b. Umeyr'den, o Abdurrahman b. Eb Leyla'dan, o da Muaz b.
Cebel'den bize haber verdiine gre, marun ileyh Rasulullah (s.a.v.)'n yannda oturuyorken kendisine bir adam
gelip dedi ki;
"Ey Allah'n Rasul, kendisine helal olmayan bir kadndan faydalanan, hem de kiinin kendi karsndan istifade
ettii hibir eyi terk etmeyecek ekilde o kadndan faydalanan, ancak onunla cinsel ilikide bulunmam bir kimse
hakknda ne buyurursun?" Rasulullah (s.a.v.):
"Gzel bir abdest al. Sonra kalk namaz kl" buyurdu. Derken Allah Teala bu yeti sonuna kadar indirdi. Bunun
zerine Muaz dedi ki:
"Bu yet yalnz bu kiiye mi mahsus, yoksa btn mslmanlara m?" Rasulullah (s.a.v.):
[44]
"Bilakis, btn mslmanlara amil" buyurdu,"
7- stad Eb Tahir ez-Ziyad, Hacib b. Ahmed'den, o stad Eb Abdurrahim b. Mnib'den, o Fadl b. Musa esSinan'den, o Sfyan-i Sevr'den, o Simak b. Harb'dan, o brahim'den, o Abdurrahman b. Yezid'den, o da bn
Mesud'dan bize unu haber verdi:
"Bir adam Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben bir kadndan faydalandm. Ne var ki onunla mnasebette bulunmadm." Bunun zerine
[45]
8- Ebu Davud et-Taylis'nin... Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetinde o yle anlatmtr:
"Bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve:
"Ey Allah'n elisi bir kadnla, cinsel ilikiye girme dnda hereyi yaptm (ite geldim, bana ne yapman
gerekiyorsa yap)." dedi. Efendimiz cevap vermedi de hemen akabinde
"Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde dosdoru namaz kl..." yeti nazil oldu. Sahabeden biri:
"Ey Allah'n Rasl, sadece ona m mahsus yoksa herkese mi?" diye sordu da Efendimiz:
[46]
"Aksine btn insanlara." buyurdu."
9- Ahmed ibn Hanbel'in Msned'indeki rivayetinde adamn kadn bir bostan (bahe)de yakalad ve yaptklarn
orada yapt, Hz. mer'in
"Gizleseydi Allah da onun bu aybn rter, gizlerdi." dedii ve inzal kayd olmakszn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o
adama bu yeti okuduu,
[47]
"Ey Allah'n Rasl, sadece ona m mahsus yoksa herkese mi?" diye sorann Muz ibn Cebel
,
[48]
[49]
Taber'de ve Musned'deki baka bir rivayette de sorann Hz. mer
olduu zikredilmektedir.
10- At'dan "Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde dosdoru namaz kl. nk gzellikler,
ktlkleri giderir." yet-i kerimesi hakknda rivayete gre bir kadn, un satn almak zere bir adamn yanna
(dkknna ya da evine) girmi. O da tutup kadn pm. Ama ptkten sonra da elleri yanna dm, yaptna
piman olmu. Gelmi Hz. mer'e durumunu sormu. mer:
"Sakn o kadn, Allah yolunda gazaya giden bir gazinin kadn olmasn?" demi. Adam:
"Evet, fiilen o bir gazinin kadn." diye cevap vermi. mer bir ey dememi, birlikte Hz. Ebu Bekr'e varmlar, o
da mer'in dedii gibi demi ve bu sefer birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve durumu anlatmlar.
Allah'n Rasl (s.a.v.) de mer ve Ebu Bekr'in sylediklerini sylemi ve susup bir cevap vermemi ve bunun
zerine Allah Teal
"Gndzn iki tarafnda, gecenin de yakn saatlerinde dosdoru namaz kl. nk gzellikler, ktlkleri giderir..."
[50]
11- Yezd ibn Rmn'dan gelen rivayette bu adamn unm oullarndan olduu, kadn pmesine ek olarak eliyle
[51]
de tacizde bulunduu
,
12- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de adamn kadn evinin iinde daha kk bir odaya sokarak orada cinsel
temas dnda ona hereyi yapt, hakknda bu yetin inmesi zerine adamn:
"Bu sadece bana m yoksa btn insanlara m?" sorusuna Hz. Peygamber (s.a.v.)'den nce davranp Hz. mer'in:
"Gzn aydn olmasn be adam, elbette sadece sana deil, btn insanlara." dedii ve Efendimiz (s.a.v.)'in de:
[52]
"mer doru syledi." buyurduu
;
13- Yine bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette adamn kadn: "Yazklar olsun sana, ben, Allah yolunda gazaya
[53]
giden bir gazinin arkasnda brakt eiyim." demesi zerine brakt ve yaptklarna piman olduu
ayrntlar
[54]
bulunmaktadr.
14- Bu yet-i kerimenin nzulne sebep olan sahabinin, biraz nce geen Ebu'l-Yeser Ka'b ibn Amr ya da Amr ibn
[55]
Gaziyye el-ensr olduu rivayetleri yannda Ebu Nfeyl Amir ibn Kays el-ensr olduu rivayeti de vardr.
15- Btn bu rivayetler yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olduu anlamna gelmektedir. Ancak
bunlarn yannda namaz vakitlerine iarette bulunduu, bir eit namaz klnacak vakitleri bildirdii iin bn Kesr,
be vakit namaz mi'rcda farz klnmadan nce Mekke'de nazil olmu olabileceini, bu ihtimali de gzden uzak
[56]
tutmamak gerektiini kaydetmitir.
Ancak Medine'de inmi olduuna dair rivayetler sahih olup bn Kesr'in
ifadesi bir tahminden teye gememektedir. Kald ki yette ifade edilen namazlarn farz namazlar olmas da
[57]
gerekmemektedir.
16- Bu hadis-i erif Ebu mame, Muaz b. Cebel, bni Abbas, Breyde ve bakalarndan da rivayet edilmektedir.
Bundan kiinin kk gnahlarnda had olmad, buna namaz klmak, gzel sz ve davranlarda bulunmak gibi
[58]
salih amellerin kefaret olacan gstermektedir.
[1]
[2]
bn Atyye; Alusi, Rhul-Man, 12/20.

[3]
[4]
bn r, 11/311; Red Rz, 12/2; Ate, 4/29l.
[5]
[6]
[7]
uara: 26/214
[8]
Mslim, el-man: 355 (:208); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 4/466-467.
[9]

[10]
Kelbi zayftr; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 220; Kurtub, 9/5;
[11]
Ebu Hayyn; Alusi, Rhul-Man, 12/209.
[12]
bn Cerir; bn Mnzir; Alusi, Rhul-Man, 12/210. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/382..
[13]
[14]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 11/1. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/382.
[15]
[16]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 4/76-77; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[17]
[18]
[19]
Enbiy: 21/1.
[20]
Nahl: 16/1.
[21]
bnu'l-Mnzir; bn Eb Hatim; Alusi, Rhul-Man, 12/14.
[22]
[23]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/9; Als, Rhul-Man, 12/16.
[24]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/9; Als, Rhul-Man, 12/16.
[25]
Alusi, Rhul-Man, 12/I9-20; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[26]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/10; bnu"l-Cevz , Zadul-Mesir, 4/82.
[27]
[28]
bn Kesir, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/244; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[29]
bn Kesir, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 4/244.
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
Mslim; Tevbe: 42 (2763), Ebu Davud; Hudud: 3 (4468), Tirmizi; Tefsir: 11/4 (3112), Ahmed; Miisned: 1/445.
Buhari; Salat: 526, Tefsir: 4687, Mslim; Tevbe: 39, 40, 41/2763 s. 2115-2116, Tirmizi; Tefsir. 3114, Nesai; Tefsir: 268, bn Mace; Salat: 1398; mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 220-221; Kuitub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/111; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul
Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/384; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[40]
veya Ebu'1-Yeser, bak: bnul-Esr, Usdul-be, 4/484.
[41]
Nesai; Tefsir: 268, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 19/165, bn Cerir: 12/82. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 221.
[42]
bnu'l-Esr, Usdul-be, 4/260.
[43]
Senedi zayftr. Ahmed; Msned: 1/245, 269, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 12/215, Heysemi; Mecmeu'z-Zevaid: .7/38. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 221.
[44]
Tirmizi: Tefsir. 3113, Ahmed; Msned: 5/224, bn Cerir: 12/81, Suyuti; ed-Drr: 3/352. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 221.
[45]
Tirmizi Tefsir: 3112. Nesai; Recm: 9393, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 10/255. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 222.
[46]
[47]
Mslim, Tevbe, 43; Msned, 1/449.
[48]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/445; Taber, age. XII,80.
[49]
[50]
[51]
[52]
[53]

Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1,245.
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1,269-270.
[54]
[55]
[56]
[57]
[58]
12- YUSUF SRES
Mushaftaki sralamada on ikinci, ini srasna gre elli nc sredir. Hd sresinden sonra, Hicr sresinden nce Mekke'de nazil
[1]
olmutur.
Mutemed olan gre gre surenin tamam Mekke'de nazil olmutur. Geri bn Abbs'tan ve Katde'den "Bandan yet-i kerimenin
Medine'de nazil olduu"na dair bir kavil rivayet edilmise de bu gre katlan olmamtr. Bir ok hadis hafz tarafndan verilen bir haberde
Rif'a ibn Rfi'in, Mekke-i Mkerreme'ye gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'i dinlemesi ve mslman olmas anlatlrken bu hadisede Hz.
[2]
Peygamber (s.a.v.)'in kendisine "Ysuf Sresi ile Alak Sresi'ni rettii" de zellikle zikredilmektedir.
Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayet edildiine gre Allah Teal, Rasl (s.a.v.)'ne Kur'n' indirmi ve Hz. Peygamber de bir zaman ashabna,
kendisine inen Kur'n yetlerini okumu. Sonra ashab:
[3]
"Ey Allah'n elisi, bize biraz da kssalar anlatsan olmaz m?" demiler de bunun zerine bu Sre-i celle nazil olmu.
Baka bir rivayete gre de yahudiler Mekke mriklerine akl vererek:
"Muhammed'e sorun bakalm bilecek mi: srail oullar amdan Msr'a ne sebeple gitmi ve oraya yerlemilerdi? Yusufun kssas nedir?"
[4]
demiler de Mekke mrikleri gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bunu sormular ve ite bu soru zerine Ysuf Sresi nazil olmu.
Cenb- Hak, bu ayetleri indirdi ve burada kendisinin, onlar bu ayeti anlayp bilgi elde etsinler diye, bu kssay Arapa alarak anlattn
[5]
bildirdi.
Mfessirlerin rvisini belirtmeden verdikleri bir haberde ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir grup yahudinin gelerek kendilerine Yakub ve oullar
ile oullarndan zellikle Ysuf'un durumu ile dt zor durumun sonunun ne olduunu anlatmasn istemiler de bu sre bunun zerine
[6]
nazil olmu.
Nehhs ise yahudilerin bizzat Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek deil de Mekke mriklerine haber gndererek O'na:
"am'da olup da olu Msr'a karlan, ona alyarak gzleri kr olan bir peygamberden bize haber ver." demelerini tlemiler ve ite
Ysuf Sresi'nin btnyle bunun zerine nazil olduunu syler ve Srenin btnyle Mekke'de nazil olmas ve Mekke'de ehl-i kitabdan
[7]
kimsenin olmamas hasebiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Ya'kb (a.s.) hakknda soru soranlarn bizzat yahudiler olmasn uzak grr.
Bu sure, Mekke'de Peygamberimiz (s.a.v.)'in Kureylilerle yapt mcadelenin iddetlendii krizli gnlerde, deerli pak zevcesi Hz. Hatice
[8]
(r.a.) ile kendisine yardmc ve destek olan amcas Ebu Talib'i kaybettii znt ylndan sonra nazil oldu.
[9]
Muhammed b. shak'a gre srenin nzul sebebi, kavmi tarafndan zulme uram olan Hz. Peygamber'i teselli etmektir. Kavminin basklar
ve ikenceleri karsnda Resl-i Ekrem ve arkadalar bunalmlard; bu bunalmdan bir k yolu aryorlard. Byle skntl bir anda bu
srenin inmesi, mslmanlara bir teselli ve mjde olmutur. Zira kssann kahraman olan Hz. Ysuf da Filistin'de kardeleri tarafndan baz
ktlklere mruz kalmt. Fakat sonunda o, Msr'da devlet ynetiminde sz sahibi oldu, kardeleri de bu devletin ynetiminde
grevlendirildiler.
Bu srede anlatlan kssa da, dolayl olarak Hz. Muhammed ve arkadalarna, sabrettikleri takdirde Hz. Ysuf'a verilmi olan mkfatn bir
benzerinin verileceini ve Kureyliler'in kendilerine boyun eeceini mjdelemektedir. Nitekim kavminin basks neticesinde Medine'ye g
etmi olan Raslullah sekiz sene sonra Mekke'yi fethetmi ve Kureyliler ona boyun emitir. Ancak Hz. Peygamber Kureyliler'e, Hz.
Ysufun Msr'da kardelerine syledii szn aynsn sylemi ve yle demitir:
[11]
[10]
"Gidiniz hepiniz serbestsiniz!"
"Bugn sizi knamak yok, Allah sizi afetsin! O, merhametlilerin en merhametlisidir"
Muhtevasna ve iaret ettii konulara bakldnda srenin, hicretin arifesinde meydana gelen olaylar esnasnda, yani Kureyin Hz.
Peygamber'i ldrme, srgn etme veya hapsetme planlarn tasarlad srada ve bir defada inmi olduu anlalmaktadr.
Kur'n Kerm'deki kssalar baz hikmetlere dayanmaktadr. zellikle peygamberlerin kssalar, alnmas gereken ibretlerle doludur. Nitekim
bu srenin son yetinde yce Allah yle buyurmaktadr:
"Andolsun onlarn kssalarnda akl sahipleri iin ibretler vardr."
Hz. Ysuf'un kssas hakknda da yle buyurmutur:
[12]
"Andolsun ki Ysuf ve kardelerinde, almak isteyenler iin ibretler vardr."
3. "Biz bu Kuran' vahyederek, sana en gzel kssalar anlatyoruz. Oysa daha nce sen bunlardan habersizdin."

1- Abdu'l-Kahir b. Tahir, Eb Amr b. Mutrr'dan, o Cafer b. Muhammed b. Hasan el-Mstefad'dan, o shak b. brahim Hanzal'den, o Amr b.
Muhammed Kura'den, o Hallad b. Mslim es-Saffar'dan, o Amr b. Kays el-Mla'den, o Amr b. Mrre'den, o Mus'ab b. Sa'd'dan, o da babas
Sa'd b. Eb Vakkas'tan u rivayeti bize haber verdi:
"Kur'an, Rasulullah (s.a.v.)'a indirildi de O, Kur'an' insanlara bir zaman okudu. nsanlar dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, bize biraz da gemi mmetlerin kssalarn anlat." Bunun zerine "Elif Lam Ra. Bunlar apak Kitab'm yetleridir."
yetini "Biz bu Kuran' vahyederek, sana en gzel kssalar anlatyoruz... Oysa daha nce sen bunlardan habersizdin." ksmna kadar indirdi
ve bunlar onlara bir mddet okudu. Bu sefer insanlar:
"Ey Allah'n Rasul, bize sz sylesen de dinlesek" dediler. Bunun zerine Allah Teala:
"Allah, yetleri birbirine benzeyen ve yer yer tekrar eden Kitab szlerin en gzeli olarak indirmitir. Rablerinden korkanlarn, bu Kitap'tan
tyleri rperir, sonra hem derileri ve hem de kalbleri Allah'n zikrine yumuar ve yatr. te bu Kitap, Allah'n doruluk rehberidir, onunla
[13]
istediini doru yola eritirir. Allah kimi de saptrrsa artk ona yol gsteren bulunmaz."
yetini indirdi. Rasuluilah (s.a.v.):
[14]
"Bunlarn her birisini okumakla emrolunuyorsunuz" buyurdu."
Bu hadisi Hakim Eb Abdillah, Sahihi'nde, Eb Zekeriyya el-Anber, Muhammed b. Abdusselam, shak b. brahim tarikinden rivayet etmitir.
[15]
2- Avn ibn Abdullah'tan rivayette o yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.)'n ashab Raslullah (s.a.v.)'a inen Kur'n yetleri dinlemekten usandlar ve:
"Ey Allah'n elisi, bize baka bir eyler anlatsan." dediler de Allah Teal:
[16]
yet-i kerimesini indirdi. Bir sre sonra tekrar
"Allah, szlerin en gzelini birbiriyle ahenkli ve katmerli bir kitab halinde indirmitir..."
usandlar ve:
"Ey Allah'n elisi, bize kendi szn ve Kur'nn dnda bir eyler anlatsan." dediler. Bununla onun, kendilerine hikyeler anlatmasn
istiyorlard. Bunun zerine de Allah Teal:
"Biz, sana bu Kur'n' vahyetmekle kssalarn en gzelini sana anlatyoruz." yet-i kerimesini indirdi."
[17]
Mus'ab ibn Sa'd"den, onun da babas Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayet ettii bir haberde de inen yetlerin sras yukardakinin tersinedir.
3- Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayet edildiine gre yukardaki rivayette zikredilenlere ek olarak yle denilmektedir:
"Bu yet-i kerimelerin inmesinden bir sre sonra yine:
"Ey Allah'n elisi, bize baka eyler anlatsan ya!" dediler de Allah Teal.
[18]
yet-i kerimesini
"man edenlerin, Allah' ve haktan ineni zikir iin Kalblerinin sayg ile yumuamas zaman hal gelmedi mi?..."
[19]
indirdi."
4- Sad b. Cbeyr yle demitir:

"Allah Tel, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e Kur'n' indirip, o da onu kavmine okuduunda, onlar,
"Ya Raslallah, keke anlatsan" dediler de, ite bunun zerine, bu sre indi. Hz. Peygamber (s.a.s) onlara bu sreyi okuyunca onlar,
"Keke bize, iyice anlatsan" dediler. Bunun zerine
[20]
ayeti inince onlar,
"Allah, kelmnn en gzelini bir kitap halinde indirdi"
"Keke bize hatrlatsan?" dediler. Bunun zerine de,
[22]
[21]
ayeti nazil oldu."
"man edenlerin, Allah'tan ineni zikir iin, kalblerinin sayg ile yumuamas zaman hl gelmedi mi?"
5- Sa'd bni Eb Vakks'tan rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Neb Aleyhisselm'a Kur'an indirildi, Aleyhisselm insanlara onu bir zaman okudu. Onlar:
"Ey Allah'n Rasl bizimle konusaydn." dediler.
[23]
"Allah szn en gzelini indirdi" yeti indirildi."
"nsanlar:
[24]
"Ey Allah'n Rasl bize kssa anlatsan ya" demeleri zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
[25]
7- bnu Merduyeh, bunun benzerini bnu Mes'd'tan anlatt.
8- Bu arada Sad ibn Cbeyr'den bu yet-i kerimenin nzul sebebi sadedinde farkl bir olay daha anlatlr ki bn Cbeyr yle demi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab bir gn Selmann yannda toplandlar ve:
[26]
"Bize Tevrat'tan bir eyler anlatsan. Zira ondakiler gzel eyler." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
4. Hani Ysuf babasna, Babacm, gerekten ben, onbir yldz ile gnei ve ay grdm. Grdm ki onlar bana secde ediyorlar demiti.

1- Zemaheri der ki:
"Bir Yahudi Hz. Peygambere gelerek:
"Ey Muhammed, Yusufun grd yldzlar bana syle!" der. Bunun zerine Hz. Peygamber susar Derken, kendisine Cibril (a.s.) gelir ve
bunu ona haber verir. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) yahudiye:
"Sana bu yldzlarn neler olduunu sylersem, mslman olur musun?" der. Bunun zerine yahudi de:
"Evet" deyince, Hz. Peygamber de:
"Bunlar Ceriyyn (?), Tark, Zeyyl, Kbis, Amdn, Felk, Misbah, Darh, Ferc, Vessb ve Zlketifeyn'dir... Ki Ysuf (a.s.), bunlar, gnei
ve ay, gkten inip de kendisine secde ettiklerini grmtr..." der. Bunun zerine yahudi:
[27]
"Evet, Allah'a yemin ederim ki, onlarn isimleri bunlardr..." der."
"Bu isimlerin pekou, yldzlarn ekilleriyle ilgili olarak tasnif edilmi olan kitaplarda bulunmamaktadr. Allah, meselenin i yzn en iyi
[28]
bilendir."
7. Andolsun ki Yusuf'un ve biraderlerinin kssasnda (onlar) soranlar iin nice ibretler bulunmaktadr.

"Bir yahudi limi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girer ve ondan, Yusuf Sresi'nin okunmasn dinler. Sonra, yahudilerin yanna dner ve
onlara, o sreyi. Tevrat'ta olduu gibi Muhammed (s.a.v.)'den dinlemi olduunu bildirir. Bunun zerine bir grup yahudi, Hz. Peygamber'e
gelirler ve nceki yahudinin dinlemi olduunu dinlerler. Peygamber'e:
"Bu kssay sana kim retti?" dediklerinde de, Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
[29]
"Allah..." der. te bunun zerine bu ayet nazil olur."
"Bana gre bu izah, akldan uzak bir aklamadr. Zira ayetten anlalan "Yusuf (a.s.) hadisesinde, soranlar iin birtakm ibretlerin bulunmas"
hususudur. Halbuki naklettiimiz bu aklamaya gre, ibret, Yusuf (a.s.) kssasnda deil, hibir renim grmemi, hibir kitap okumam
[30]
olan Hz. Peygamber'in o kssay haber vermesinde olmu olur. Bu iki rzah arasndaki fark ise, ok ak ve nettir."
91. (Kardeleri): "Allah'a yemin ederiz, Allah seni, hakikaten bizden stn klmtr. Biz, gerekten sulu idik" dediler.
92. O da, "Size bugn hibir baa kakma ve ayplama yok. Sizi, Allah balasn. O, btn merhametliler merhametlisidir." dedi.

1- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) Fetih gn K'be'nin kapsnn ucna yaparak Kurey'e:
"Benim size ne yapacam umuyorsunuz?" dedi. Bunun zerine de onlar:
"Hayr bekliyoruz, umuyoruz. Bize sen, kerim bir kardesin ve kerim bir kardein olusun. G ve kudret sende" dediler. Bunun zerine Hz.
Peygamber (s.a.v.):
[31]
"Ben, kardeim Yusuf'un, "Size bugn, hibir baa kakma ve ayplama yok" eklindeki szn sylyorum" dedi."
2- Rivayet olunduuna gre "Ebu Sfyan, mslman olmak iin, Hz. Peygamber'in yanma geldiinde Abbas ona, "Hz. Peygamberin yanna
vardnda, ona, "Size bugn, hibir baa kakma ve ayplama yok" ayetini oku!" dedi. O da yle yapt. Bunun zerine Hz. Peygamber de:
[32]
"Allah, hem seni, hem de sana reteni balad" buyurdu."
103. Sen, ne kadar hrs gstersen yine de insanlarn ou iman etmiyeceklerdir.

1- Hz. Peygamber (s.a.v.), araplar kendisine Ya'kb (a.s.)'un kssasn anlatmasn istediklerinde onlara bu kssay haber verip anlatnca iman
[33]
ya da "bu kssay anlatabilirse mslman olacaklar"
edeceklerini zannetmi fakat onlarn iman etmemeleri zerine Onu teselli iin
va'dinde bulunmular fakat Hz. Peygamber (s.a.v.)"in anlatmasna ramen va'dlerinden dnerek mslman olmamlar da yine O nu teselli iin
[34]
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi.
106. Onlarn ou, ancak kendileri mrikler olarak Allah'a iman eder (Allah 'a imanlarn O'na ortak komakla kartrr)lar.

1- Hasen, Mcahid, Amir e-a'b ve mfessirlerin ou bu yet-i kerimenin, hem Allah' yaratclar ve her eyin yaratcs olarak ikrar edip
hem de putlara tapnan bir topluluk hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
[35]
"Bunlar Allah mahlukata benzeten kimselerdir."
3- bn Abbs dedi ki:
"Bu ayet, Arap mriklerinin "Buyur Allahm; senin ortan yok, ancak senin hem kendisine, hem de sahip olduklarna sahip olduun ortan
[36]
mstesna" eklinde telbiyede bulunmalar zerine nazil oldu."
4- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, "Mekkeliler (Chiliyye'de) yle derlerdi:
"Allah, bir ve orta olmayan bir Rabbimizdir. Ama melekler onun kzlardr." Bylece, ehl-i tevhid deil, aksine mrik olurlard.
Putperestler de:
"Allah bizim bir olan Rabbimizdir. Fakat putlar, onun katnda bizim efaatilerimizde"; Yahudiler:
"Rabbimiz bir olan Allah'tr, ama zeyr onun oludur"; Hrstiyanlar:
"Rabbimz, orta olmayan bir Allah'tr. Mesih ise, Allah'n oludur"; Gnee ve aya tapanlar da;
"Rabbimiz, bir olan Allah'tr. Ama gne ile ay da bizim rabbimizdir" derlerken, Muhacir ve Ensar:
[37]
"Rabbimiz, eriki olmayan bir Allah'tr" derler."
5- Bu yet-i kerimenin "Dhn kssas" hakknda nazil olduu da sylenmitir. yle ki: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke mrikleri hakknda
"Allahm, Mudar'a olan basknn iddetlendir, Allahm onlara Ysufun ktlk seneleri gibi ktlk seneleri ver." eklindeki bedduas zerine
balarna gelen ktlk senelerinde Mekkelileri bir duman kaplam da Dhn Sresinde iaret olunduu zere: "Rabbmz, bu azab zerimizden
ap kaldr; bizler m'minleriz." demiler (yet: 12). te imanlar bu szleridir. Mrik olmalar da ktlk ve skntlar onlardan alp
[38]
kaldrlnca, ayn Srenin 15. yetinde iaret olunduu zere tekrar kfre dnm olmalardr.
109. Senden nce gnderdiimiz Rasller de ancak kasabalar halkndan kendilerine vahy ettiimiz bir takm erkeklerdi...

1- Bazlar bu yet-i kerimenin, peygamberlik iddiasnda bulunan el-Mnzir kz Sech hakknda nazil olduunu iddia etmilerse de doru
deildir. Zira Sech, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra peygamberlik iddiasnda bulunmu; daha sonra da bu davasndan vazgeerek
[39]
mslman olmutu.
[1]
[2]
[3]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: III/201.

Alusi, Rhu'l-Men, 12/170.
[4]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Alusi, Rhu'l-Men, 12/170.
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Elmall, 4/2841.
[10]
bn Sa'd, Tabakat, 2/142.
[11]
bn Kesr, es-Sre, 3/570.
[12]
Ysuf 12/7. Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: III/202.
[13]
Zmer: 39/23.
[14]
Hakim; Mstedrek: 2/345, bn Cerir et-Taberi; Tefsir: 12/90, Suyuti; ed-Drr:: 4/3.
[15]
[16]
Zmer: 39/23.
[17]
bn Cerir et-Taberi; Tefsir: 12/90; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 223.
[18]
Hadd: 57/16.
[19]
[20]
Zmer: 39/23.
[21]
Hadid: 57/16.
[22]
[23]
Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/385-386.
[24]
[25]
[26]
bn-i Cevz, Zadul-Mesir, 4/179.
[27]
Zemaheri, Keaf.
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
Alusi, Rhu'l-Men, 13/65; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
13- RAD SURES
Mushaf'taki sralamada on nc, ini srasna gre doksan altnc sredir. Muhammed sresinden sonra, Rahman
[1]
sresinden nce nazil olmutur.
[2]
Ra'd Sresi Hasen, krime, At ve Cbir kavillerinde Mekk, Kelb ve Mukatil kavillerinde de Medendir.
Mchid'in bnu'z-Zubeyr'den, bn Merdye'nin bn Abbs'tan naklen kaydettiklerine gre sre Medine'de nazil
olmutur.
Ebu'-eyh'in Katde'den rivayetine gre 31. yeti dnda sre Medine'de nazil olmutur. Bu yet ise mekkdir.
Bandan itibaren 31. yetine kadar (31. yet dahil) Medine'de, kalan ksmnn ise Mekke'de nazil olduu da rivayet
[3]
edilmitir.
Btn bu rivayetler deerlendirildikten sonra ounluun gr olarak Srenin Mekk olduu, iinden baz
[4]
yetlerin (mesel 8-12. yetler) Medine'de nazil olduu sylenmitir.
Mushaf'taki tertibe gre srenin Mekke'de inmi olan ve hurf-i mukattaa ile balayan srelerin arasna
yerletirilmi olmas, slbunun Mekk srelere benzemesi, muhtevasnda tevhid ilkeleri, mriklerin knanmas ve
[5]
yerilmesi gibi konularn yer almas sebebiyle Mekke'de inmi olduu rivayeti tercih edilmitir.
1. Elif Lm R. Bunlar o kitabn yetleridir ve sana Rabbndan indirilenler haktr. Ama insanlarn ou iman
etmezler.

1. Muktil der ki:
[6]
"Mrikler: "Kur'n' Muhammed kendiliinden uyduruyor." dediklerinde nazil olmutur."
10. "Aranzdan sz gizleyen ile, aa vuran ve geceye brnerek gizlenip gndzn ortaya kan arasnda fark
yoktur.
11. Ardnda ve nnde insanolunu takip edenler vardr; Allah'n emriyle onu gzetirler. Bir millet kendini
bozmadka Allah onlarn durumunu deitirmez. Allah bir mlletin fenaln dileyince artk onun nne geilmez.
Onlar iin Allah'tan baka hami de bulunmaz.
12. Korku ve mide drmek iin size imei gsteren, yamurla ykl bulutlar meydana getiren O'dur.
13. O'nu, gk grlemesi hamd ile, melekler de korkularndan tesbih ederler. Onlar pek kuvvetli olan Allah hakknda
ekiirken, O, yldrmlar gnderir de onlarla dilediini arpar.
14. Gerek dua ve ibadet ancak Onadr. O'ndan baka ardklar putlar kendilerine hibir cevap vermezler.
Durumlar, suyun azna gelmesi iin avularn ona am bekleyen adamn durumu gibidir. Hibir zaman suya
kavuamaz. te kfirlerin yalvar da byle, bounadr."

1. a- Abdurrahman ibn Sahhr el-Abd'den rivayete gre "Hz. Peygamber zorbalardan birine, onu slm'a davet
etmek zere birisini gndermi de o zorba, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in elisi ile
"Syleyin bakalm sizin Rabbnz altn m, gm m, inci mi?" deyip mcadele ederken Allah Teal zerlerine bir
bulut gndermi, buluttan imekler akm ve Allah Teal bir yldrm gndermi de yldrm o zorbann kafatasn
[7]
alp gitmi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirmi."
b- Hz. Ali'den gelen bir rivayette o zorbaya gnderilenin bir kii deil bir hey'et olduu; o zorbann yldrmla helak
olmas zerine hey'etin Medine'ye dnnde kendilerini bir grup sahabnin karlyarak:
"Davete gittiiniz zorba yand." dedikleri, hey'etin:
"Nereden bildiniz?" sorusuna da:
"Allah Hz. Peygamber (s.a.v.)'e "O, yldrmlar gnderir de onlarla dilediini arpar." yetini vahyetti." cevabn
[8]
verdikleri belirtilmitir.
c- Nasr b. Eb Nasr el-Vaiz, Eb Said Abdullah b. Abdulvehhab'dan, o Ali b. Eb Sare e-eyban'den, o Sabit'ten,
o da Enes b. Malik'ten bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.), adamn birini bir kere Arap Firavunlarndan bir adama gnderip buyurdu ki:
"Git de onu bana ar." O zat:
"Ey Allah'n Rasul, o adam bu ie hi yanamaz. ok kibirli ve yz eviren birisidir" dedi. Rasulullah (s.a.v.) ise:
"Git ve onu bana ar" buyurdu. O zat da gitti ve:

"Allah'n Rasul seni aryor" dedi. O Firavun ise:
"Allah da ne? Altndan m, gmten mi, yoksa bakrdan m?" diye hezeyanda bulundu. Bunun zerine o zat,
Rasulullah (s.a.v.)'a dnd ve bunu kendisine haber verdi. Dedi ki:
"Onun bu iten dolay ok kibirli olduunu sana haber vermitim ey Allah'n Rasul. Bana, yle yle dedi."
Rasulullah (s.a.v.):
"Ona ikinci kez dn ve onu bana ar" buyurdu. O da tekrar onun yanna dnd. O Firavun da ona ilk szn
aynsn dedi. Adam, Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve durumu haber verdi. Rasulullah (s.a.v.):
"Tekrar dn" buyurdu. O da nc kez dnd. Firavun da aynen evvelki sz ona tekrarlad. Bylece o benimle
konutuu esnada Allah (c.c), onun ba hizasnda bir bulut gnderdi. O bulutta gk grledi ve o buluttan bir
[9]
yldrm dp onun kafatasn uurdu. Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
2. a- Hz. Ali'den rivayet ediliyor:
"Bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve ona:
"Ey Muhammed, bana o kendisine kullua ardndan bahset; Yakut mu, altn m, deilse ne?" dedi. Tam o
srada bir yldrm dt ve bunu syleyeni yakp ldrd. te Allah Teal bunun zerine "O, yldrmlar gnderir
[10]
de onlarla dilediini arpar. Halbuki onlar, Allah hakknda tartyorlard..." yet-i kerimesini indirdi."
b- Mcahid'den gelen bir rivayete gre de bir yahudi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Muhammed, bana Rabbndan haber ver? Nedendir O? nciden mi, yakuttan m?" demi de o byle konuurken
bir yldrm gelip arpm. te bunun zerine Allah Teal: "O, yldrmlar gnderir de onlarla dilediini arpar.
[11]
Halbuki onlar, Allah hakknda tartyorlard..." yet-i kerimesini indirmi."
3- a- Eb Salih, bn Creyc ve bn Zeyd'in rivayetlerinde bn Abbas dedi ki:
"Bu ve bundan nceki yetler Amir b. Tufeyl ve Erbed b. Rabia hakknda inmitir. Bu ikisi, Rasulullah (s.a.v.)'
ldrmeye geldiler. Ashab'dan bir kii:
"Ey Allah'n Rasul, bu, Amir b. Tufeyl'dir. Seni ldrmeye gelmi" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Brak onu. Eer Allah, onun hakknda bir hayr isterse onu hidyete erdirir" buyurdu. Nihayet Amir gelip
Rasulullah (s.a.v.)'n karsna dikildi ve:
"Ey Muhammed, mslman olduum takdirde benim iin ne var?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.):
"Mslmanlarn lehine ne varsa senin iin de var. Onlarn aleyhine ne varsa senin aleyhine de var" buyurdu.
Amir:
"Sen'den sonra bu peygamberlik iini bana braksan" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Hayr bu bana dmez. Bu i, Allah'a aittir. O, dilediini peygamber klar" buyurdu. Amir:
"O halde beni l ahalisine memur kl, sen de kylere bak" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Hayr, olmaz" buyurdu. Amir:
"Peki bana ne tahsis edeceksin yleyse?" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Atlar senin emrine veririm. Onlarn zerinde gazaya karsn" buyurdu. Amir:
"Bu gn zaten senin bu dediin atlar benim iin mevcut deil mi?" dedi. Amir daha nce Erbed b. Rabia'ya:
"Beni O'nunla konuurken grdnde arkasna dolan ve onu klla vur" diye tavsiyede bulunmutu. te bylece
Amir, Rasulullah (s.a.v.) ile mnakaa etmeye ve tekrar etrafnda dnp konumaya balamt. Derken Erbed
vurmak iin Rasulullah (s.a.v.)n arkasna doland. Klcn knndan bir kar ekmiti ki Allah Teala onu engelledi
de klc ekmeye gc yetmedi. Amir ise ona iaret etmeye balamt. Bu esnada Rasulullah (s.a.v.) geri dnd ve
Erbed'in klcyla ne yapmakta olduunu grd. Rasulullah (s.a.v.):
"Allah'm dilediin ekilde onlarn hakkndan gel" diye beddua etti. Nihayet Allah Teala gk yznn ak olduu
bir yaz gn Erbed'in zerine bir yldrm salp onu yakt. Amir ise oradan savuup kat ve:
"Ey Muhammed, Rabbi'ne dua ettin de O da Erbed'i ldrd. Allah'a yemin olsun ki plak atlarla, tysz
delikanllarla dolu dizgin zerine geleceim" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Allah Teala ve -Evs ve Hazrec'i kasdederek- Kayle Oullar seni men ederler" buyurdu. Nihayet Amir, Ben Sell
Kabilesi'nden bir kadna misafir oldu. Sabaha knca silahn kuand ve yola kt. Giderken yle diyordu:
"Lat ve Uzza'ya yemin olsun ki ayet Muhammed'le arkada -yani lm melei- lde karma ksalard elbette
kargmla onlar vururdum." Allah Teala onun bu durumunu grnce bir melek gnderdi. Melek kanadyla onun
suratna vurdu ve topraa drd. Dizinin zerinde o vakitte deve yumrusu gibi bir beze meydana geldi. Selul
kadnn evine dnd. yle diyordu:
"Deve yumrusu gibi bir yumru: Selul bir kadnn evinde de lmek. te bu, hi olmad." Sonra atnn zerinde ld.
[12]
Allah Teala da onun hakknda Rad: 13/10-14 ayetlerini indirdi.
b- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre ise Erbed ibn Kays ile Amir ibnu't-Tufeyl hakknda nazil olmutur.
Tabern'nin kendi isnadyla At ibn Yesr'dan onun da bn Abbs'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Erbed ibn Kays ve Amir ibnu't-Tufeyl Medine'ye Raslullah (s.a.v.)'a gelmiler ve o, otururken yanna varp
nne oturmular. Amir ibnu't-Tufeyl:
"Ey Muhammed, eer ben mslman olursam bana ne vereceksin?" demi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Mslmanlarn lehine olan senin de lehine, onlarn aleyhine olan senin de aleyhine olacak." buyurmular. Amir
ibnu't-Tufeyl:
"Eer mslman olursam senden sonra emri (hkmranl) bana verir misin?" diye sormu; Efendimiz (s.a.v.):
"Bu, ne sana, ne kavminedir. Fakat atlarn dizginleri senindir." buyurmu. O:
"imdi zaten Necd atlarnn dizginleri benim elimdedir. ller benim, kasabalar senin olsun." demi. Raslullah
(s.a.v.):
"Hayr." buyurmular. Erbed ve Amir, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanndan ayrlrlarken Amir:
"Allah'a yemin olsun ki buray sana kar atllar ve insanlarla dolduracam!" demi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Allah sana engel olacaktr." buyurmular ve ikisi kp gitmiler. Ama yolda Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ldrmek
iin bir plan kurmular. Amir:
"Ey Erbed, ben, Muhammed'i sze tutaym, sen de arkasndan yaklap klcnla iini bitir. Sen Muhammed'i
ldrnce insanlar diyete raz olmaktan baka bir ey yapamyacaklar, savatan kanacaklardr. Diyetini veririz
olur biter." demi, Erbed de bu teklifi kabul etmi ve plnlarn uygulamak zere geri dnmler, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in yanna gelmiler. Amir:
"Ey Muhammed, benimle beraber kalk, seninle konuaym." demi. Raslullah (s.a.v.) onunla birlikte kalkm ve
ikisi bir duvarn dibine oturmular. Raslullah (s.a.v.), Amir ile konumak zere onunla otururken Erbed klcn
yarsna kadar syrm. Ancak o klcn syrmaya kalknca o anda eli klcnn kabzas zerinde kuruyup kalm ve
klcn tam ekip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vuramam. Bylece Amir, Raslullah (s.a.v.)' szle oyalarken Erbed
vurmakta gecikmi ve Raslullah (s.a.v.) arkasna dnp de Erbed'i ve ne yaptn grerek onlardan ayrlm
Amir ve Erbed, Raslullah kendilerinden ayrldktan sonra Medine yaknlarnda Harratu Vkm denilen bir tepeye
gelmiler ve oraya inip orada konaklamlar. Sa'd ibn Muz ve orada bir kalesi (sna) olan seyd ibn Hudayr o
ikisinin yanna varmlar ve:
"Ey Allah'n dmanlar, Allah ikinize de lanet etsin, kn buradan, uzak olun buradan!" demiler. Amir:
"Ey Sa'd kim bu?" diye sormu da o:
"Bu, seyd ibn Hudayr el-Ketib'dir." demi. Amir ve Erbed oradan kp gitmiler ve nihayet ikisi Rakam denilen
yere vardklarnda Allah Teal'nn Erbed'in zerine gnderdii bir yldrm onu arpp ldrm. Oradan ayrlan
Amir Harm denilen bir yere ulatnda Allah Teal ona da bir ban musallat klm. O gece Sell oullarndan
bir kadnn evine ulaabilmi. Boynundaki ban svazlayp:
"Deve ban gibi bir ban m, Sell kabilesinden bir kadnn evinde lm m? (Hangisi daha kt?!)" Sonra
ksrana binip oradan ayrlmaya davranrken l olarak atndan yere yuvarlanm. te bu ikisi hakknda Allah
Teal
"Allah'tan baka onlar koruyacak birisi de bulunmaz." yetine kadar olmak zere "Allah, her diinin ne
yklendiini ve rahimlerin neyi eksiltip artrdn bilir..." (yet: 9) yetlerini indirmi ve "Ardndan ve nnden
onu takip edenler, Allah'n emri ile Muhammed'i gzetip korurlar." buyurup sonra da Erbed'i ve onu neyin
[13]
ldrdn zikrederek "O, yldrmlar gnderir de onunla dilediini arpar." buyurmutur."
c- Bu hadise ayrntlarda bir takm farklarla "Aranzdan birisi ister sz gizlesin, ister aa vursun, ister geceye
brnerek gizlensin..." yeti hakknda bn Zeyd'den rivayetle Taber'nin Tefsirinde yle naklediliyor:
[14]
"Amir ibnu't-Tufeyl ve Erbed ibn Raba
Raslullah (s.a.v.)'a geldiler. Amir:
"Ey Muhammed, mslman olursam bana ne vereceksin?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sen bir svarisin, sana atlarn dizginini vereceim." buyurdular. Amir:
"Olmaz." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Peki ne istersin?" diye sordu. Amir:
"Dou benim, bat senin olsun." dedi. Efendimiz (s.a.v.):
"Olmaz." buyurdular. Amir:
"O halde ller benim, kasabalar senin olsun." teklifini yapt. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hayr, olmaz." buyurdular. Bunun zerine Amir:
"O halde buray senin aleyhine atlar ve insanlarla dolduracam; zerine g yetiremiyecein bir orduyla
geleceim." diye Efendimiz (s.a.v.)'i tehdit etmeye kalkt. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah ve Kayle oullar bunu yapman engelleyecek." buyurdular. Hz. Peygamber (s.a.v.), Kayle oullar ile Evs
ve Hazrec'i kastediyordu.
Amir ve Erbed Efendimiz (s.a.v.)'in huzurundan ktlar. Ama bu ekilde kp ayrldklarna piman olup yolda
istiare ederek bir dzen kurdular. Amir, Erbed'e:
"imdi biz bu adam ldrsek bunun iin iki kei bile birbirine tos vurmaz ve onun diyetini vermemizi kabul
ederler. Baksana bar seviyor, savatan holanmyorlar. Biz onu ldrdmzde de

"Ne yapalm bir kere olmu bitmi bir i" diyerek diyete raz olacaklardr." deyince dieri:
"stersen yapalm." dedi, stiare sonunda Amir:
"imdi sen dn, ben de geleceim ve ben onu sze tutup megul ederken sen de arkasndan yaklap klcnla bir
vuruta ldrrsn." dedi. Bu ekilde anlap Medine'ye dndler. Birisi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in arkasnda, dieri
de nnde ve O'na:
"Bize kssalarn anlatsan ya, Kur'n'n neler sylyor?" diyerek onunla mcadeleye ve onu megul ederek
yavalatmaya balad. Onun, yrrken iyice yavaladn sezen Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ne oldu sana, yoksa imanlk m seni yavalatt?" buyurdular. Erbed der ki:
"Elimi klcmn kabzas zerine koyar koymaz elim kurudu; yle ki ne klcm ekebiliyorum, ne elimi oradan
ayrabiliyorum, ne de elimi hareket ettirebiliyorum."
Ravi anlatmaya yle devam ediyor:
"Nihayet ikisi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'den ayrlp Medine'den kp gittiler. Onlar henz Harra'ya ulamlard ki
Sa'd ibn Muz ve seyd ibn Hudayr olay duydular, hemen zrhlarn giydiler, kllarn kuandlar, mzraklarn
ellerine aldlar ve pelerinden takibe ktlar, onlara yetitiler. Amir ibnu't-Tufeyl'e:
"Ey a, ey habs, ey edebsiz adam. Sen misin Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne kl eken. ayet Allah'n Rasl
(s.a.v.)'nden eman almam olsaydn senin boynunu vurmadan evime dnmezdim. Sakn burada kalrz demeyin,
derhal buray terkedin" demiler. En sert konuan da seyd ibn Hudayr imi, Amir onun iin:
"ayet babas hayatta olsayd bana bunu yapmazd." demi ve oradan ayrlmlar. Amir, Erbed'e:
"Ey Erbed, sen Aziyye tarafna k, ben de Necid'e gideyim, adam toplayp ikimiz birden onun zerine gelelim."
demi ve ayrlmlar.
Erbed oradan ayrlp yolda Rakam denilen yere ulatnda mevsim yaz olduu halde Allah Teal, iinde yldrm
olan bir bulut gndermi ve onu yldrm arpp ldrm. Amir de yolda Cerr denilen bir vadide iken Allah ona
da bir veba gndermi
"Ey Amir oullar, Deve ban gibi bir ban m beni ldrecek?! Ey Amir oullar, Deve ban gibi bir ban m
beni ldrecek?! Bu mu daha kt yoksa Sell kabilesinden bir kadn evinde lmek mi?" diye barmaya
balam."
Ravi der ki: Allah Teal'nn: "te kfirlerin yalvar da byle bounadr."a kadar olmak zere "Aranzdan birisi
[15]
ister sz gizlesin, ister aa vursun..." yetleri bunlar hakkndadr."
d- Amir ibnu't-Tufeyl'in Medine-i Mnevvere'ye gelii ve daha sonra da lm Buhr'de bu yet-i kerimenin
nzulne sebep olduu kayd olmakszn ve Rec' Gazvesi ile ilgili rivayetler arasnda zet bir ekilde yer alr.
yle ki:
Enes ibn Mlik'ten rivayete gre "Allah'n Rasl (s.a.v.) onun daysn -ki Haram ibn Milhn'dr- 70 kurr iinde
gndermiti. Onlara baskn veren mriklerin banda Amir ibnu't-Tufeyl varm. Bu Amir, daha nce Medine-i
Mnevvere'ye gelmi ve Raslullah (s.a.v.)' u ey arasnda muhayyer brakm:
"Ova halk (l ehli yani bedeviler) senin, kasaballar benim olsun veya ben senin halifen olaym ya da bu ikisinden
birini kabul etmezsen bin kere bin Gatafanl ile gelir seninle savarm." demiti. Bu Amir daha sonra yaralanm
ve bir kadnn evine inmiti. Burada vcudunda bir ban kt. Amir:
"Deve ban gibi bir ban ve filn aileden bir kadnn evinde mi (leceim?). Bana ksram getirin." dedi.
[16]
Ksrana bindi ve onun zerinde ld..."
19. imdi, sana indirilenin hak olduunu bilen, hi kr olan gibi midir? Ancak akl sahipleri tezekkr ederler.
[17]
bn Abbs'tan rivayet edildiine gre bu yet-i kerime Hz. Hamza ve Ebu Cehl hakknda nazil olmutur
25. Pekitirdikten sonra Allah'n ahdini bozanlar. Allah'n, bititirilmesini emrettiini ayranlar (kesenler,
koparanlar) re yeryznde bozgunculuk yapanlar; ite lanet onlaradr. Yurtlarn en kts de onlaradr.
26. Allah. diledii kimseye rzk geniletir ve daraltr. Onlar ise dnya hayat ile sevindiler. Halbuki dnya hayat
hiretin yannda sadece bir geimlikten ibarettir.

[18]
1- Muktil'den rivayete gre Ehl-i kitab (yahudi ve hristiyanlar) hakknda nazil olmutur.
[19]
2- bn Abbs'tan rivayete gre Mekkeliler (Mekke mrikleri) hakknda nazil olmutur.
27. O kfretmi olanlar dediler ki: "Rabbndan kendisine bir yet indirilmeli deil miydi? " De ki: 'Allah, dilediini
dallette brakr, kendisine yneleni de hidayete erdirir.

1- Bu yet-i kerime, Abdullah ibn Eb meyye ve arkadalarnn Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, kendilerine mucizeler
[20]
getirmesini isteyerek: "Rabbndan kendisine bir yet indirilmeli deil miydi?" demeleri zerine inmitir.
30. Bylece seni de kendilerinden nce nice mmetler gelip gemi bir mmete, sana vahyettiimizi onlara okuman
iin gnderdik. Onlar Rahman tanmazlar. Sen de de ki: "O benim Rabbmdr. Yegne ilh da O'dur. Ben ancak
O'na tevekkl ettim, en son dnm de O'nadr."

1- Bu yet-i kerimenin nzul sebebinde mekk ve meden olduu neticesine mncer olacak muhtelif rivayetler
vardr:
Mekke mriklerinin: "Yemme'de Rahman adnda bir adam buna retiyor. Bu yzden ona asla iman
[21]
etmiyeceiz." demeleri zerine bu yet-i kerime nazil olmutur.
2- bn Abbs da der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke mriklerine Furkn Sresi'nin 60. yet-i kerimesi mucibince
"O Rahmn'a secde edin." buyurduunda,
[22]
"Biz Rahman nedir bilmiyoruz." demeleri zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
3- Raslullah (s.a.v.)'n:
"Y Allah, y Rahman!" dediini duyan Ebu Cehl'in:
"Muhammed hem bize ilhlara ibadet etmeyi yasaklyor, hem de kendisi iki ilha dua ediyor." demesi zerine nazil
[23]
olduu da sylenmitir."
Bu rivayetlere gre yet mekkdir.
4- Katde, Muktil ve bn Cureyc ise yet-i kerimenin Hudeybiye Musalahas esnasnda indiini syleyerek
hadiseyi yle anlatrlar:
"Hudeybiye'de bar antlamasn yazmak istediklerinde Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali'ye:
"Bismillhirrahmanirrahim, yaz." buyurdular. Sheyl ibn Amr ve mrikler itiraz etti, Mseylimetu'l-Kezzb'
kastederek:
"Biz, Rahman diye sadece Yemme sahibini biliriz. "Bismike Allahmme." yaz." dediler. Chiliye devri halk o
ekilde yazarlard. Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali'ye:
"Yaz: Bu, Allah'n Rasl Muhammed'in zerinde anlatklardr..." buyurdu. Kurey mrikleri yine itiraz ettiler:
"ayet sen Allah'n Rasl isen ve biz seninle savap seni Mekke'ye girmekten alikoymusak o zaman biz
gerekten sana zulmetmi oluruz. Fakat yle yaz: Bu, Abdullah olu Muhammed'in, zerinde anlatklardr..."
dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab:
"Ey Allah'n elisi, brak bizi unlarla savaalm." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
[24]
"Hayr, fakat onlarn istediklerini yaz." buyurdular da bu yet-i kerime nazil oldu."
5- Mcahid diyor ki:
"Resulullah (s.a.v.) mriklerle antlama yaparken, antlamann bana "Bismillahirrahmanirrahim" yazlmasn
emretmi, Kureyli mrikler ise "Rahman yazma biz onun ne olduunu bilmiyoruz. Ey Allahm senin adnla diye
yaz." demiler. te bunun zerine bu yet-i kerime onlara cevap vererek buyurmutur ki: "Ey Muhammed, de ki:
[25]
"O rahman benim rabbimdir. Ondan baka ilah yoktur."
6- Dahhak'n rivayetinde bn Abbas yle dedi:
"Bu yet Kurey kfirleri hakknda nazil olmutur. Peygamber (s.a.v.) onlara:
"Rahman'a secde edin" buyurduunda onlar:
[26]
"Rahman da neymi? Bize emrettiin eye secde eder miyiz hi?" demilerdi Allah Teala da bu yeti indirdi."
[27]
Bu rivayetlere gre ise yet-i kerime Medendir.
31. "Eer Kuran ile dalar yrtlm veya yeryz paralanm yahut ller konuturulmu olsayd, kafirler yine
de inanmazlard. Oysa btn iler Allah'a aittir. nananlarn, "Allah dilese btn insanlar doru yola eritrebilir"
gereini akllar kesmedi mi? Allah'n sz yerine gelinceye kadar, yaptklar iler sebebiyle inkar edenlere bir
belann dokunmas veya evlerinin yaknna inmesi devam eder durur. Allah, verdii szden phesiz caymaz."

1- Kavmi Hz. Peygamber (s.a.v.)'den "dalarn yrtlmesini, yerin para para edilmesini ve gemi l
[28]
babalarnn diriltilmesini" istemilerdi. Bu yet-i kerime onlarn bu istekleri zerine nazil oldu.
"(Kurey kfirleri) Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Eer gerek senin sylediin gibiyse bizim lm olan ilk eyhlerimizi bize gster de onlarla konualm, bizi
skmakta olan u Mekke dalarn bizden uzaklatr ve bylece alan bizim iin genilet." dediler de bunun zerine
[29]
3- Bu hadise Zubeyr ibnu'l-Avvm, Mchid, Katde ve Dahhk'ten man olarak rivayetle ve daha ayrntl olarak
yle anlatlyor:
"Bir gn ilerinde Ebu Cehl ve Abdullah ibn Eb meyye el-Mahzm'nin de bulunduu bir grup Kureyli mrik
Ka'be'nin arkasnda oturuyorlard. Raslullah (s.a.v.)'a gelmesi iin haber gnderdiler. O da geldi. Abdullah:
[30]
"Eer sana tbi olmamz seni sevindirecekse bunu yapmamz iin Mekke dalarn
yerlerinden yrtp
uzaklatr da arazimiz genilesin. Gryorsun ki Mekke vadisi bu dalar yznden ok dar. Bu genileyen arazide
pnarlar kart, nehirler akt ki aa dikelim, ziraat yapalm. ddia ettiin gibi Allah'n elisi isen herhalde sen
Rabbn katnda O'na Davud olu Sleyman'dan daha deerlisindir. Bak, ona dalar msahhar klm, dalar onunla
birlikte yrrm. Sonra rzgrlar bizim buyruumuz altna ver; onlara binelim de am'a gidelim, ticaretimizi
yapalm; yiyecek ve ihtiyalarmz karlayalm ve ayn gn geri dnelim. Yine sen sylyorsun ki rzgr da
Sleyman'n buyruu altna verilmi. Herhalde sen Rabbn katnda Davud olu Sleyman'dan daha aa
deilsindir. Sonra bizim iin deden Kusayy' veya llerimizden senin istediin birini dirilt ki ona seni soralm:
Sylediklerin hak m btl m? Senin sylediine gre sa lleri diriltirmi. Sen Rabbn katnda ondan daha
[31]
deersiz deilsindir herhalde." dedi ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
4- Atyye el-Avf'den rivayet edildiine gre bu hadise yle olmutur:
"Bizim iin Mekke dalarn yrtsen de arazimiz genilese ve ziraat yapabilsek. Sleyman'n, kavmine rzgrla
yeri para para ettii gibi sen de bizim iin yeri para para etsen veya sa'nn lleri dirilttii gibi sen de bizim
[32]
iin lleri diriltsen." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
5- Muhammed b. Abdirrahman en-Nahv, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hyer'den, o Eb Ya'la'dan, o
Muhammed b. smail b. Seleme el-Ensar'den, o Halef b. Temim'den, o Abdu'l-Cebbar b. mer el-Eyl'den, o
Abdullah b. Ata'dan, o ninesi; Zbeyr'in azatls mm-i Ata'dan, o da Zbeyr b. Avvam'dan bize u rivayette
bulunmutur:
"Kurey Peygamber (s.a.v.)'e yle demiti:
"Sen, sana vahyolunan bir Nebi olduunu iddia ediyorsun. Halbuki rzgar ve dalar Sleyman'n, deniz Musa'nn
emrine verilmiti. sa da lleri diriltiyordu. Haydi sen de Allah'a dua et de dalar etrafmzdan yrtp gtrsn,
bizim iin yerden nehirler fkrtsn da o yerde ekenekler edinelim ve bylece ziraat yapp yiyelim. Ya da Allah'a
dua et de llerimizi bizim iin diriltsin, biz onunlada konualm, onlar d bizimle konusun. Yahut da su altnda
bulunan ta altna evirmesini Allah'tan iste. Bylece biz o altn tatan yontup alalm da bizi yaz ve k ticaret yol
culuundan kurtarsn. Zira sen kendinin aynen o peygamberler gibi olduunu iddia ediyorsun."
te biz, Rasulullah (s.a.v.)'n evresinde bulunduumuz bir srada kendisine vahiy indi. Vahiy hali kendinden gidip
alnca yle buyurdu:
"Hayatm, kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki talep ettiklerinizi Allah bana gerekten verdi. Eer isteseydim
elbette olurdu. Fakat beni sizin, Rahmet Kaps'ndan girmeniz sebebiyle iman edenlerinizin iman etmesi ve kendi
nefisleriniz iin tercih ettiiniz eylerle sizi ba baa brakp da bylece Rahmet Kaps'n kaybetmeniz ve iman
edenlerinizin iman edemeyecei arasnda muhayyer kld. Ben de Rahmet Kaps'n ve iman edenlerinizin iman et
mesini tercih ettim. Ve O, size bu istediklerinizi verip de sonra siz inkr ettiiniz takdirde insanlardan hibir kiiye
yapmad bir azapla size azap edeceini haber verdi." Derken,
"Bizi mucize gndermekten alkoyan, ancak, ncekilerin onlar yalanlam olmalardr. Semud milletine gzle
grlebilen bir mucize, bir dii deve vermitik de ona zulmetmilerdi. Oysa Biz mucizeleri yalnz korkutmak iin
[33]
gndeririz."
yeti indi. Rasulullah yet daha okudu. Bir de "Eer Kur'an ile dalar yrtlm veya yeryz
paralanm yahut ller konuturulmu olsayd, kafirler yine de inanmazlard. Oysa btn iler Allah'a aittir.
nananlarn, "Allah dilese btn insanlar doru yola eritirebilir" gereini akllar kesmedi mi? Allah'n sz
yerine gelinceye kadar, yaptklar iler sebebiyle inkar edenlere bir belann dokunmas veya evlerinin yaknna
[34]
inmesi devam eder durur. Allah, verdii szden phesiz caymaz." yeti nazil oldu."
6- Zbeyr ibnu'l-Avvm'dan rivayet edildiine gre "mriklerin bu isteklerde bulunmalar "En yakn akrabalarn
[35]
inzar et."
yet-i kerimesinin nzul zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Ebu Kubeys dana karak Kurey'i
[36]
etrafna toplad ve onlar inzr ettii srada meydana gelmitir."
7- Eb eyh bn Hayyn el-Ensr'nin bn Abbs (r.a.)'dan rivayetinde ise kfirler yle dediler:
"Kuran ile dalar yrt, yeryzn yar ve yine onunla llerimizi mezarlarndan kart." Bunun zerine bu ayet
[37]
nazil oldu."
8- a'b'den yle rivayet edildi:
"Kurey, Rasulullah (s.a.v.)'a dedi ki:
"Eer iddia ettiin gibi peygambersen Mekkenin iki dan birbirinden uzaklatr. kisi arasnda drt veya be
gnlk bir mesafe olsun. nk oras dardr. Byle yap ki orasn ekip hayvanlarmz otlatalm. l olan
atalarmz dirilt ki bizimle konuup senin peygamber olduunu haber versinler. Yaptn iddia ettiin gibi bizi de
am'a veya Yemen'e ya da Hayra'ya gtr de biz de bir gecede oralara gidip gelelim." Bunun zerine bu ayet nazil
[38]
oldu."
36. Kendilerine kitab verdiklerimiz sana indirilene sevinirler. Kar gruplar iinde de onun bir ksmm inkr edenler
vardr. De ki: "Ben ancak Allah'a ibadet etmemle ve Ona ortak komamamla emrohmdm. Ben O'na aryorum
ve dnm de Onadr.

1- Alimlerin ou yle diyor:
"Kur'n ilk inmeye balad zamanlarda onda Rahman ad ok gemiyordu. Abdullah ibn Selm ve arkadalar
mslman olunca Tevrat'ta oka zikredildii halde Rahmn'n Kur'n'da ok zikredilmemesinden memnun
olmadlar ve bu durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sordular da bunun zerine Allah Teal: "De ki: Gerek Allah diye
[39]
ad verip arn, gerek Rahman diye. Hangisi ile arrsanz nihayet en gzel isimler O'nundur..."
yet-i
kerimesini indirdi.
Bu yet-i kerimenin nazil olmas zerine bu sefer Kurey mrikleri:
"Muhammed'e ne oluyor? Bir tek ilha aryordu, bugn ise iki ilha aryor: Allah'a ve Rahmn'a. Vallahi biz
Rahman diye sadece Yemme'nin Rahmn'n biliyoruz." dediler. Bununla Mseylimetu'l-Kezzb'
kastetmekteydiler. te onlarn bu szleri zerine:
[40]
"Halbuki O Rahman'n indirdii Kur'n' inkr ile kfir olanlar onlardr."
ve "Onlar Rahmn' tanmazlar,
inkr ederler..." yet-i kerimeleri indi.
Bu yetlerin inmesi ile de ehl-i kitabdan iken iman etmi olan m'minler sevindiler de Allah Teal bu yet-i
[41]
kerimeyi indirdi."
2- bn Abbas (r.a.), yle demitir:
"Kendilerine kitap verdiimiz" ifdesi ile Abdullah b. Selam (r.a.), Ka'b b. Ahbar ve arkadalar gibi yahudiler ile
Hz Peygamber (s.a.v.)'e iman edip mslman olan hristiyanlar kastedilmitir. Bunlar seksen kii olup, krk
Necran'da, sekizi Yemen'de, otuz ikisi de Habeistan'dadr. Bunlarn hepsi, Kur'n ile sevinmilerdir. Zira onlar
Kur'n'a iman etmi ve onu tasdik etmilerdir. Ayetteki "ahzb" (gruhlar) ile de, ehl-i kitabn geriye kalanlar ile
[42]
mrikler kastedilmitir."
37. te biz onu byle Arapa bir hikmet olarak indirdik. Andolsun ki sana gelen ilimden sonra onlarn hevlarna
uyarsan Allah'dan senin iin ne bir yardmc vardr, ne de bir koruyucu.

1- Rivayet olunduuna gre, "Mrikler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i atalarnn dinine davet etmiler. Bunun zerine
Allah Tel, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i (mesel onu onlarn kblesinden evirdikten sonra, tekrar onlarn kblesine
[43]
ibadet etmesi gibi) bylesi hususlarda onlara uymamas iin kendisini uyarmtr."
[44]
"Bu hitab Hz. Peygamber'e ynelik ise de kastedilen onun mmetidir."

"Bundan maksad, Hz. Peygamberi risalet grevini hakkyla yerine getirmeye ve o greve muhalefet etmekten
saknmaya teviktir. Bu, ayn zamanda, btn mkellefler iin de bir sakndrmadr. nk makam byle yce olan
[45]
bir kimse bu ekilde sakndrldna gre, mkellefler byle sakndrmaya daha mstehak ve uygundurlar."
38. Andolsun ki senden nce nice rasller gnderdik. Onlara eler ve ocuklar verdik. Allahn izni olmadan hibir
rasln herhangi bir yet getirmesi yoktur (olacak ey deildir). Herkesin sresi yazldr.

1- Kelb'nin rivayetinde "Yahudiler, Rasulullah (s.a.v.)' ayplayp:
"Bu adamn kadnlardan ve evlenmekten baka bir gayesi olduunu gremiyoruz. ayet O, iddia ettii gibi bir
peygamber olsayd elbette peygamberlik ii O'nu kadnlarla uramaktan men ederdi" demilerdi. Allah Teala da bu
[46]
yeti indirdi."
2- Allahu Tel bu yet-i kerimeyi inzal buyurarak, onlara Dvud ile Sleyman (a.s.)'m durumlarn
[47]
hatrlatmtr.
39. Allah dilediini siler ve dilediini de brakr. Ve mm'l-Kitb O'nun nezdindedir.

1- Mchid'den rivayet edildiine gre bundan hemen nceki "Allah'n izni olmadan hibir peygamberin bir yet
(mucize) getirmesi olacak ey deildir..." yet-i kerimesi nazil olunca Kurey kfirleri:
"Ey Muhammed, gryoruz ki senin elinde hibir ey yok! Her ey olmu bitmi!" dediler de Allah Teal bu yet-i
[48]
kerimeyi indirdi."
43. O kfretmi olanlar: "Sen peygamber deilsin." derler. De ki: "Benimle sizin aranzda ahid olarak Allah ve
kitabn bilgisi yannda olanlar yeter.

"Raslullah (s.a.v.)'a Yemen'den bir papaz gelmiti. Efendimiz (s.a.v.) ona:
"Benim bir rasl olduumu ncil'de buluyor musunuz?" diye sordu da papaz:
[49]
"Hayr, bulmuyoruz." dedi ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Tirmiz'nin kendi isnadyla Abdullah ibn Selm'n kardei olundan rivayetle tahricinde o yle anlatm:
"Hz. Osman ldrlmek istendiinde Abdullah ibn Selm ona geldi. Osman ona:
"Neden geldin?" diye sordu. Abdullah:
"Sana yardm etmeye geldim." dedi. Osman:
"nsanlara k ve onlar benden uzaklatr. Yanmda olmandan kp bunu yapman benim iin daha hayrldr." dedi.
Abdullah, dardaki insanlara kp yle konutu:
"Ey insanlar, chiliye devrinde benim adm filn idi. Allah'n Rasl (s.a.v.) bana Abdullah adn verdi. Benim
hakkmda Allah'n kitabndan yetler indi. Ahkf: 46/10 yeti benim hakkmda indi. "De ki: "Benimle sizin
aranzda ahid olarak Allah ve kitabn bilgisi yannda olanlar yeter." yeti benim hakkmda indi. Allah'n, sizden
knna sokulmu bir klc var. Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn inip yerletii u beldenizde size melekler komu
klnm. u adam hakknda Allah'tan korkun. Eer onu ldrecek olursanz Allah'a yemin ederim ki komularnz
olan melekleri kovmu olacaksnz ve o sizden knna sokulmu (sizi kesmiyen) klc (fitne klcn) knndan
karm olacaksnz ve bir daha kyamete kadar knna girmeyecektir." Ancak onu dinlemediler ve:
[50]
"Hem bu yahudiyi, hem de Osman' ldrn." dediler."
3- Bu yet-i kerimedeki "kitabn bilgisi yannda olan" ile Abdullah ibn Selm'n deil de Cibril'in kastedildiini
syleyen bn Cubeyr Srenin Mekk olduunu; bn Selm'n ise Medine'de bu Srenin nzulnden daha sonra
mslman olduunu; dolaysyla bununla bn Selm'n kastedilmesinin mmkn olmadn syler ki, "kitabn
bilgisi yannda olan" ile Cibril'in kastedilmi olduu bn Abbs'n da kavlidir. Bununla Hz. Ali'nin kastedilmi
[51]
olduu rivayetleri de vardr.
"Bununla, ehl-i kitaptan olup, Allah'n Rasulne iman edenler kastedilmitir ki, bunlar Abdullah bn Selm, Selmn
el-Farisi ve Temimu'd-Dar'dir. Said bn Cbeyr'in bu gr kabul etmedii ve yle dedii rivayet edilmitir:
"Bu sre Mekkdir. Binenaleyh, bu ayetle Abdullah bn Selm ve arkadalarnn kastedilmesi mmkn olmaz.
nk onlar Medine'de ve hicretten sonra iman etmilerdir." Bu gre, yle denilerek cevap verilebilir:
"Bu sre, her ne kadar Mekk bir sre ise de, bu ayet Medendir. Hem Peygamberlii, yalandan masum olmayan bir
[52]
ve iki kiinin szyle isbat etmek de caiz deildir. Binenaleyh, bu yerinde olan bir grtr."
5- Bu yet-i kerime'deki "kitabn bilgisi yannda olanlar" ile Abdullah ibn Selm ve onun gibilerinin kastedilerek
Mekke dneminde indirilmi olmasn Kur'n'n gelecee ynelik ayb haberleri kabilinden telkki ederken
Abdullah ibn Selm hakknda indiini bildiren haberin Tirmiz tarafndan sahih olduu kaydyla tahric olunduunu
gz nnde bulundurmak uygun olur.
Bu arada Abdullah ibn Selm'n Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye hicret etmezden nce Mekke-i
Mkerreme'ye geldii, mslman olarak Medine-i Mnevvere'ye dnd, burada imann gizleyerek Hz.
Peygamber (s.a.v.) oraya gelene kadar aa vurmad eklinde bir rivayete de bn Kesr tefsirinde yer
[53]
vermektedir.
En dorusunu Allah bilir.
[1]
[2]
[3]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 3/247

Als, Ruhul-Mani, 13/84.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Hadisin metin ksm sahih, sened ksm zayftr, Ebu Ya'la: 6/87-88, Heysemi; Mecma: 7/42, Nesai; Tefsir: 279, bn Cerir: 13/84, ed-Drr: 4/52. mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 224; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/387-388.
[10]
[11]
[12]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 224-225. Taberani, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/386-387. Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/296-298; Zemaher, Keaf, 11/162.
[13]
bn Kesr. Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 4/366-367.
[14]
Dorusu Erbed ibn Kays olacaktr. nk Erbed, Lebd ibn Raba'nn ana-baba bir deil, sadece ana bir kardeidir. Bak: bnu'l-Esr, Usdul-be, 3/127; bnu'lCevz, Zdu'l-Mesr, 4/314.
[15]
[16]
Buhr. Mez, 28.
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye. 1,311.
[22]
[23]
[24]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/208. bn Cerir; 13/101. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 226
[25]
[26]
Dahhak, bn Abbas'tan iitmemtir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 226;
[27]
[28]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/308-309
[29]
[30]
Bir rivayette: Tihme dalarn, bak: Taber, age. XIII, 102.
[31]
Tabarn, bn Ebi Hatim; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/209; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[32]
bn Eb Hatim; bn Merdye; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/389-390.
[33]
sra: 17/59.
[34]
Senedi zayftr. Heysemi; Mecmeu'z-Zevaid: 7/85; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 226-227.
[35]
uar: 26/214.
[36]
Ebu Nuaym, Delilu'n-Nbvve; Als, Ruhul-Mani, 13/158.
[37]
bn Cerr.
[38]
bni Ebi eybe; bni Mnzir.
[39]
sr: 17/110.
[40]
[41]
Enbiy: 21/36.
[42]
[43]
[44]
[45]
[46]
Kelbi yalanclkla itham olunmutur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 227; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran,
[47]
[48]
bn Eb Hatim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 13/114; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/390.
[49]
bn Merdye; Als, Ruhul-Mani, 13/175.
[50]
Tirmiz. Menkb, 36, hadis no: 3803. Tirmiz, bu hadisin Hasen, Sahh, Garb olduunu da belirtmitir.
[51]
[52]
[53]
Bak: bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, 3/394-395.
14- BRAHM SRES
Mushaf'taki sralamada on drdnc, ini srasna gre yetmi ikinci sredir. Nh sresinden sonra, Enbiy sresinden nce nzil olmutur.
Hasen, krime, Cbir vb. mfessirlerin ounluuna gre srenin tamam Mekke dneminde inmitir. bn Abbs ve Katde ise 28 ve 29.
[1]
yetlerin Medine dneminde Bedir Sava'na katlan Kurey mriklerinin ileri gelenleri hakknda indiini sylemitir.
[2]
Bu iki yete ek olarak 30. yetinin de meden olduu sylenmitir.
"Bu srenin Mekk veya Meden oluu hususundaki sz, ahd hadislere dayanmaktadr. Srede, er' hkmlerle ilgili bir ey olmad
mddete, onun Mekke'de veya Medine'de inmi olmas farketmez. Bu durum ancak, srede bir nsih ve bir mensh bulunduu zaman nem
[3]
arzeder. te o zaman srenin Mekk veya Meden olduunu bilmede byk bir yarar bulunmu olur."
l. Elif Lm R. Bu bir kitabdr ki Biz, Rablarnn izniyle insanlar karanlklardan aydnla, O Aziz ve Hamd'in yoluna karasn diye onu sana
indirdik.

1- Miksem'in bn Abbs'tan rivayetinde o yle demitir:
"Hz. Peygamber risaletle gnderilmezden nce bir kavim Hz. sa'ya iman etmiken dier bir kavim de onu inkr etmiti. Ne zaman ki Hz.
Muhammed peygamber olarak gnderildi; o sa'y inkr edenler Muhammed'e iman etti, sa'ya inananlar ise Muhammed'i inkr etti de ite
[4]
bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
27. Allah, iman edenlere dnya hayatnda da hirette de o sabit szlerinde daima sebat ihsan eder. Allah zlimleri dallette brakr ve Allah ne
dilerse yapar.

1- el-Ber ibn Azib'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[5]
"Bu yet kabir azab hakknda nazil olmutur."
2- Baka bir rivayette bu sebebe biraz daha aklk kazandrlr. Buna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), bir gn ashabna kabirdeki Mnker ve
Nekr'in ly sorguya ekmesinden bahsedince Hz. mer:
"Ey Allah'n elisi, o sorgulama esnasmda aklm yanmda olacak m?" diye sormu; Efendimiz (s.a.v.)'in:
"'Evet." cevab zerine
[6]
"O halde bir beis yok. Bu bana yeter." demi de bunun zerine bu ayet-i kerime nazil olmu."
3- Peygamber efendimiz (s.a.v.) yle buyuruyor:
"Mmin, kabirde hasaba ekilince "Lailahe illallah Muhammedur-Rasulullah" diyerek ahadet getirecektir. te Allah tealann: "Allah, iman
[7]
edenlere dnya hayatnda da hirette de o sabit szlerinde daima sebat ihsan eder." ayetinden maksat budur."
28. Allah'n verdii nimeti kfre evirip deitirenleri ve milletlerini helak olacaklar yere gtrenleri grmyor musun?
29. Yaslanacaklar cehenneme ki, o ne kt bir kararghtr.

1- At ibn Yesr'dan rivayete gre bu yet-i kerimeler, Bedr Gazvesi gn len Mekke mriklerinin ileri gelenleri hakknda nazil
[8]
olmutur.
[9]
2- Bu kavil Hz. Ali ve bn Abbs'tan da rivayet edilmitir.
3 Hkim, bn Cerir, Tabern ve dierlerinden rivayete gre "mer ve Ali (r.a.), Allah'n nimetini deitirenler hakknda yle demilerdir:
"Onlar, Kurey'in en gnahkrlar olan Ben Mugra ve Ben Umeyye'dir. Allah Teal, Ben Mugra'nn kkn Bedir gn kurutmu Ben
[10]
Umeyye'ye ise bir mddet daha mhlet vermitir."
4- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette de "bn Abbs, Hz. mer'e bu yeti sorduunda o:
"Onlar Kurey'ten iki gnahkr gruptur ki birisi benim daylarm, dieri de senin amcalarndr. Allah Teal onlardan benim daylarm olannn
kkn Bedr'de kazd ve hepsini helak etti. Senin amcalarn olan gruba gelince; Allah onlara da bir sreye kadar mhlet vermitir." diye
[11]
cevap vermi."
[12]
5- Yalnz Taber'deki bu rivayetlerde nzul kayd bulunmamaktadr.
52. Bu, uyarlsnlar ve yalnzca bir tek ilh olduunu bilsinler, akl sahipleri de t alsnlar diye insanlara bir teblidir.

[13]
1- Yemn ibn Rib bu yet-i kerimenin Hz. Ebu Bekr es-Sddk hakknda nazil olduunu rivayet etmitir.

[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 13/146-148

Mverd; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 9/222.
Nese, Ceniz, 114, hadis no: 2054, 2055; bn Mce, Zhd, 32, hadis no: 4269.
[7]
Buhari, K. Tefsir el-Kur'an Sure: 14 bab: 2
[8]
[9]

[10]
Hkim; bn Cerir; Tabern.
[11]
[12]
[13]
15- HCR SURES
Mushaf'taki sralamada onbeinci, ini srasna gre ellidrdnc sredir. Ysuf sresinden sonra, En'm sresinden nce Mekke dneminde,
[2]
[1]
bn r'a gre
bi'setin (Hz.
mriklerin Hz. Peygamber'e ve mslmanlara yaptklar basklarn iddetlendii yllarda nazil olmutur.
[3]
Peygamber'e vahyin gelmeye balamasnn) drdnc ylnn sonunda inmitir. 87. yetin Medine'de indii
yolundaki bilgi itimada ayan
[4]
grlmemektedir.
bn Abbs, bnuz-Zubeyr, Katde ve Mchid'den rivayete gre Sre Mekke'de nazil olmutur..
Hasen'den 87, 90 ve 91. yetlerinin istisna edilerek bunlarn Meden olduu rivayet edilmitir.
Suyt, Tirmiz ve baka hadis mecmualarnda yetin nzul sebebi ile ilgili bir rivayete dayanarak 24. yetinin de Meden olmas gerektiini
[5]
syler.
6- (Kfirler) dediler ki: "Ey kendisine Kur'an indirilen! Sen mutlaka bir mecnunsun.
7- Eer doru syliyen kiilerden olsaydn, bize melekleri getirmeliydin" dediler.

1- Katade diyor ki:
[6]
"Bu szleri syleyenler Kureyin ileri gelenlerinden Abdullah b. meyye, Nadr b. Haris, Nevfel b. Huveylid, Velid b. Mure idi."
24. "And olsun ki, sizden nce geenleri biliriz; and olsun ki, geri kalanlar da biliriz."

1- Nasr b. Eb Nasr el-Vaiz, Eb Said Abdullah b. Muhammed b. Nusayr er-Raz'den, o Muhammed b. Eyyub er-Raz'den, o Said b.
Mansur'dan, o Nuh b. Kays et-Tah'den, o Amr b. Malik'ten, o Eb'l-Cevza'dan, o da bn Abbas'tan bize unu rivayet etti:
"Kadnlarn sonunda bulunan gzel bir kadn Peygamberin arkasnda namaz klyordu. Cemaatin bir ksm o kadn grmemek iin birinci safa
geiyordu. Bir ksm da son safta bulunuyordu. O kii rk ettiinde tesbihlerini okur ve koltuunun altndan bakard. te bu yet bu yzden
[7]
nazil olmutur."
[8]
2- Bu hadisi Ebu Davud et-Taylis de kendi isnadyla yine bn Abbs'tan rivayet etmitir.
3- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette "Rka eildii zaman koltuk altndan o kadna bakyorlard." yerine "Secdeye vardklarnda
ellerinin altndan o kadna bakyorlard." denilmitir. Yine bu rivayette bn Abbs'n: "Vallahi gzellikte o kadnn bir mislini asla grmedim."
[9]
dedii de kaydedilmi.
4- Ancak Tirmiz bu hadisin Mrsel olarak Ebu'l-Cevz'dan rivayetinin isnadnn, bn Abbs'tan olan rivayetin isnadndan daha sahih
[10]
olduunu kaydeder.
5- Rabi' b. Enes'in rivayetine gre, "Rasulullah (s.a.v.) namazda ashabn birinci safa tevik etmiti. Bu yzden halk birinci safta
kalabalklamt. Ben Uzre Kabilesi'nin evleri mescidden uzakt. Bu kiiler: "Evlerimizi satp mescide yakn baka evler satn alalm"
[11]
demilerdi de Allah Teala bu yeti indirdi."
6- Davut bni Salih'ten rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Sehl bni Hanifetl-Ensar:
"Bu yetin kimin hakknda indiini biliyor musun?" dedi. Ben:
"Allah yolunda indirildi." dedim. O:
[12]
"Hayr, ancak namaz saflar hakknda indirildi." dedi."
43. phesiz onlarn hepsine va'dolunan yer cehennemdir.

44. Onun yedi kaps vardr ve her kapdan onlarn girecekleri bir ksm vardr.
45. Mttakler ise muhakkak ki cennetler ve pnarlar iindedirler.

1- Sa'leb'nin Selman el-Fris'den rivayetine gre
"phesiz onlarn hepsine va'dolunan yer cehennemdir." yet-i kerimesi nazil olunca korkusundan gn akl ermez bir halde kam,
sonunda bulmular ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna getirmiler. Niin byle yaptn sorunca:
"Ey Allah'n elisi, grmez misin "phesiz onlarn hepsine va'dolunan yer cehennemdir" yeti nazil oldu ve seni hak ile gnderen Allah'a
yemin olsun ki bu yet adeta kalbimi para para etti." dedi de bunun zerine Allah Teal:
[13]
"Mttakler ise muhakkak ki cennetler ve pnarlar iindedirler." yet-i kerimesini indirdi.
[14]
2- Cveybir'in kendi senediyle Cbir ibn Abdullah'tan rivayetine gre "Onun yedi kaps vardr..."
yet-i kerimesi nazil olduunda
ensardan bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, benim yedi klem vard; onun her bir kaps iin bir kle olmak zere hepsini azat ettim." dedi de ite bunun zerine "...
kullarm mjdele. ki, onlar sz dinlerler, sonra da en gzeline uyarlar. te onlar, Allah'n doru yola ilettii kimselerdir. Gerek akl
[15]
[16]
sahipleri de onlardr."
47. "Biz onlarn gnllerinde olan kini kardk, artk onlar sedirler zerinde karlkl oturan kardelerdir."

1- Abdurrahman b. Hamdan el-Adl, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed Hanbel'den, o Muhammed b. Sleyman b. Halid elFahham'dan, o Ali b. Haik'den, o da Kesir-i Nevva'dan bize u rivayette bulundu:
"Eb Cafer'e dedim ki:
"Falan kimse bana Ali b. Hseyn'den, Hicr: 15/47 yetinin Eb Bekr, mer ve Ali (r.a.) hakknda inmi olduunu sylediini rivayet etti." O
da:
"Vallahi o yet gerekten onlar hakknda inmitir, Onlardan baka kimin hakknda iner ki?" dedi Ben de:
"Onlarn kalbinden Cennet'te sklp atlacak olan kin, hangi kindir?" diye sordum. O:
"Cahiliyye kinidir. Zira, Cahiliyye Dnemi'nde Teyme ve Adiy Oullar'yla, Haim Oullar arasnda bir kin vard. Bu topluluklar mslman
olunca birbirlerini sevdiler. Eb Bekr'i sanc tutmutu da Ali elini stp stp onunla Eb Bekr'in sancsn tedavi ediyordu" diye cevap
[17]
verdi."
2- el-Hasenu'1-Basr'den, Hz. Ali'nin yemin ederek
"Vallahi, "Biz, onlarn gnllerindeki kini skp attk. Artk onlar karde olarak sedirler zerinde karlkl otururlar." yet-i kerimesi biz
[18]
ki yukardaki rivayette ad geenler Bedr ehlinden olduklar iin iki rivayet
Bedr ehli hakknda nazil oldu." dedii de rivayet edilmitir
[19]
arasnda herhangi bir ihtilf sz konusu olmaz.
49. Kullarma bildir ki muhakkak Ben'im Ben afr Rahm olan.

50. Ve muhakkak ki azabm da o azb- elimdir.

1- bn Mbarek Peygamber (s.a.v.)'in Ashab'ndan bir kiiye isnad ederek rivayet ettiine gre o sahabi yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.), hac mevsiminde adeti zere her zaman girmekte olduu kapdan Ben eybe Kaps'ndan yanmza kt. Biz ise
glyorduk.
"u hale bakn. Sizi glerken gryorum" buyurdu ve sonra dnp gitti. Nihayet Ka'be'nin Hicr Blmesi'ne varnca koarak bizim yanmza
dnd ve buyurdu ki:
"phesiz ben tavafa knca Cebrail (a.s.) geldi ve bana dedi ki:
"Ey Muhammed. Gl ve Yce olan Allah Teala yle buyuruyor: "Kullarm niin mitsizlie dryorsun? Kullarma benim ok
[20]
balayc ve pek esirgeyici olduumu haber ver."
2- Ayn hadise Mus'ab ibn Sbit'ten yle naklediliyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), ashabndan glmekte olan bir grubun yanna urad ve onlara:
[21]
"Cenneti ann, cehennemi ann." buyurdular da bunun zerine bu ayetler nazil oldu."
3- Abdullah bni Zbeyr'den rivayete gre o yle dedi:
"Raslullah, ashabndan bir grubun yanndan geti. Onlar glyordu. Onlara:
Cennet ve Cehennemin hatrlatcs nnzde iken glyor musunuz? buyurdu. Bu Ashab'n arna gitti. Bunun zerine bu yet indirildi.
[22]
4- Kunubi der ki:
"Bu iki yet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v.)in u sznn mukabilidir:
"ayet mmin, Allah'n azabnn derecesini bilmi olsayd, hi kimse O'nun cennetine tama etmezdi. ayet kfir Allah'n rahmetinin derecesini
[23]
bilmi olsayd hi kimse O'nun cennetinden midini kesmezdi."
85. Biz, gkleri, yeri ve aralarndaki varlklar yerli yerince yarattk. Elbette kyamet kopacaktr. Ey Peygamber, yumuak davran, hogrl
ol.

1- Ayetin son blmnde, Rasulullahn ho grl olmas emrediliyor.
Taberi, bu yetin son blmnn ve Kuran- Kerimde buna benzer yetlerin, "man edinceye kadar kfirlerle savalmasn" emreden
yetlerle neshedildiini sylemektedir. Bu gr, Katade, Dahhak, Mcahid ve Sfyan b. Uyeyne'den nakledilmektedir. bn-i Kesir de bu
[24]
gr tercih etmekte ve "Bu yet-i Kerime Mekkidir. Sava emreden yetler ise hicretten sonra nazil olmutur." demektedir.
87. "And olsun ki, sana daima tekrarlanan yedi yetli Fatiha'y ve Kur'an- Azim'i verdik."

1- Hseyn b. Fadl dedi ki:
"Busra'dan, Kurayza ve Nadir Yahudileri'ne komu kylerden bir gnde yedi kafile geldi. Bu kafilelerde ok deiik bezler, misk-i anberler,
mcevhart ve deniz eyalar vard. Mslmanlar dediler ki:
"u mallar bizim olsayd elbette onlarla kuvvetlenir ve onlar Allah yolunda harcardk." te bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi ve:
"Ben muhakkak ki size yedi yet verdim ki o yetler, u yedi kafileden ok daha hayrldr" eklinde murad etmitir. Bu yetin hemen
ardndan gelen u "Sakn onlardan baz snflara verdiimiz geimlie gz dikme ve zlme ve m'minleri kanatlarn altna al." yeti de bu
[25]
izahn shhatine delalet ediyor."
88. Sakn onlardan baz snflara verdiimiz geimlie gz dikme ve zlme; m'minleri de kanatlarn altna al.

1- bn Eb Hatim der ki:
"Raslullah (s.a.v.)'n arkada Ebu Rfi yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir misafir gelmiti. O'nun yannda misafiri gerei gibi arlyabilecei bir ey yoktu. Benimle bir yahudiye haber
gnderip:
"Allah'n elisi Muhammed sana diyor ki: "Receb hilline (Receb aynn bana) kadar bana bir miktar un dn ver." dedirtti. Yahudi de:
"Rehinsiz olmaz." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne geldim ve yahudinin dediini kendisine haber verdim.
"Allah'a yemin olsun ki ben, gktekilerin de emniyim, yerdekilerin de eminiyim. ayet bana bor vermi veya satm olsayd ona mutlaka
[26]
(sylediim zamanda) derdim." buyurdular, O'nun yanndan ktmda bu yet-i kerime nazil oldu."
89. Ve de ki: "phesiz ben, (evet) ben, aka uyaranm."

90. Nitekim i blm yapanlara (azab) indirmitik.
91. Onlar ki Kur'n' paralara ayrmlard.
92. Rabbna andolsun ki onlarn topuna birden mutlaka soracaz.

1- Muhammed ibn shak'n Muhammed ibn Ebu Muhammed kanalyla bn Abbs'tan rivayetine gre Kurey mriklerinden bir grup el-Veld
ibnu'l-Mura'nn yannda toplanmlard. Veld, onlar arasnda erefli (hatr saylr) birisiydi. Hacc mevsimi de gelmiti. Veld onlara:
"Ey Kurey topluluu, hacc mevsimi geldi. Arap hey'etleri bu mevsimde size gelecekler. Onlar muhakkak u arkadanzn (Muhammed'in)
durumunu iitmilerdir (ve size de soracaklardr). Onun hakknda bir grte birlein de ayrla dp birbirinizi yalanlamayn: birinizin sz
dierininkini yalan karmasn." dedi. Onlar:
"Ey Abdi ems. sen syle, bizim iin bir gr syle de biz de onu syleyelim." dediler. O:
"Hayr, siz syleyin ki dinleyeyim." dedi. Onlar:
"Khindir, deriz." dediler. O:
"Hayr, o bir khin deildir." dedi.
"O delidir, deriz." dediler.
"Hayr, o bir deli deildir." dedi.
"O airdir, deriz." dediler.
"O bir air deildir." dedi.
"O bycdr, deriz." dediler.
"O bir byc deildir." dedi.
"O halde ne diyelim?" diye sordular da:
"Allah'a yemin olsun ki onun sznde bir tatllk var. Siz, u sylediklerinizden hangisini sylerseniz syleyin onun hakknda sylediinizin
btl olduu hemen bilinir. Herhalde yine de onun hakknda sylenebilecek szlerin en uygunu "O bir bycdr." demenizdir. Onun
hakkndaki bu sz duyunca herhalde yanndan hemen uzaklap dalrlar." dedi. te onlar hakknda Allah Teal bu yet-i kerimeleri
[27]
indirdi."
2- bnus-Sibin zellikle kaydettii zere bunlar, el-Veld ibnu'l-Mura tarafndan, hac mevsiminde Mekke'nin giri noktalarna
gnderilmi ve gelenlerin bunlar tarafndan karlanarak Muhammed'e ve da'vetine kaplmalarnn nne geilmek istenmitir. Bunlarn says
16 olup unlardr:
Hanzala ibn Eb Sfyn, Raba'nn oullar Utbe ve eybe. el-Veld ibnu'l-Mura, Ebu Cehl, el-As ibn Him, Ebu Kays ibnu'l-Veld, Kays
ibnu'I-Fkih, Zheyr ibn meyye, Hill Abdu'l-Esved, es-Sib ibn Sayf, en-Nadr ibnu'l-Hris. Ebu'l-Bahter ibn Him, Zem'a ibnu'lHaccc, meyye ibn Halef ve Evs ibnu'l-Mura. Allah Teal bunlarn bir ksmn Bedr'den nce bir takm fetlerle, kalann da Bedr'de helak
[28]
buyurmutur."
"Bunlar, insanlar, Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman etmekten alkoymak iin, Mekke yollarn blerek oralar kesen kimselerdir ki, bunlarn
saylar krk civarndayd."
4- Muktil bn Sleyman, bunlarn hacc mevsiminde Veld bn el-Mure'nin gndermi olduu kimseler olduunu ve onlarn, Mekke'ye
girmek isteyen kimselere, "Taradan gelenleri aldatmayn, nbvvet iddiasnda bulunan (o Muhammed) mecnndur!" diyerek, Mekke'nin
sokak ve yollarn paylaan kimseler olduunu, onlarn, insanlar Hz. Muhammed (s.a.s)'den, "O bir sihirbazdr, khindir, bir airdir" diyerek
uzaklatrdklarn; te bunun zerine Centn Hakk'n, bu kimselere, rezil ve rsvayln indirdiini, bylece de onlarn aeler gibi
geberdiklerini, sylemitir ki, bu izaha gre ayetin manas, "Ben sizi, "muktesimn"in bana gelenin bir mislinin de sizin banza
gelmesinden sakndryorum" eklinde olur.
[29]
"Kur'an blenlerden maksat, Ehl-i Kitaptr. Zira onlar, Kuran ksmlara ayrm, bazsna iman etmiler dierini ise inkr etmilerdir.

94. Sen emrolmduun eyi aka syle ve mriklerden yz evir.
95. O alayclara kar muhakkak ki Biz sana yeteriz.
96. Onlar ki Allah ile birlikte baka bir tanr edinirler. Onlar yaknda bilecekler.

1- Urve ibnu'z-Zubeyr, Sad ibn Cbeyr ve krime'den rivayete gre Raslullah'a eziyet eden ve onunla alay eden be kii hakknda nazil
olmutur ve hepsi de Bedr'den nce helak olmulardr.
Urve ibnu'z-Zubeyr'den, o yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.) ile alay edenlerin bykleri ve ileri gelenleri kavimlerinden yal ve erefli be kii idiler. Bunlardan Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e eziyeti ve alay etmesi haddi anca Esed ibn Abd'1-Uzz oullarndan Ebu Zem'a el-Esved ibnu'l-Muttalib'e Efendimiz (s.a.v.):
"Allahm gzn kr eyle ve ona evlt acsn tattr." diye beddua etmiti. Dierleri de Zhre oullarndan el-Esved ibn Abdi Yas, Mahzm
oullarndan el-Veld ibnu'l-Mura, Sehm ibn Amr oullarndan el-As ibn Vil ibn Him ve Huza'dan el-Hris ibnu't-Tultla (veya Aytala
[30]
veya Kays) ibn Amr'dr. Bunlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e eziyete devam edip alaylarn oaltnca Allah Teal bu yetleri indirdi."
2- Bu be mrik elebann helak olu ekilleri ile ilgili olarak Muhammed ibn shak'n Urve ibnu'z-Zubeyr'den ve baka limlerden rivayetle
verdii bir haber yledir:
"Bu be kii Ka'be'yi tavaf ederlerken Cibrl, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelir ve Rasl-i Ekrem (s.a.v.) yerinden kalknca Cibrl de
yannda durur. (Veya Hz. Peygamber (s.a.v.) Ka'be'de namaz klarken Cibrl yanna gelir, dikilir ve) el-Esved ibnu'l-Muttalib yanlarndan
geerken Cbrl ona yeil bir yaprak atar ve onun gz kr olur. el-Esved ibn Abdi Yas yanlarndan geerken karnna iaret eder, onun da
karnnda su toplanr ve istiska hastalndan lr gider. el-Veld ibnu'l-Mura yanlarndan geerken onun da ayak topuundaki bir yara izine
iaret eder, yaras azar ve ondan lp gider. el-As ibn Vil yanlarndan geerken onun da ayak tabannn ortasna iaret eder. Sonra As ibn
Vil merkebine binerek Taife doru yola kar. Hayvan bir eyle dikenine hzla basar, ondan frlayan bir diken ayann ortasna batar ve o da
ondan lr gider. el-Hris ibnu't-Tultla'ya gelince o yanlarndan geerken onun da bana iaret eder ve o da burnundan irin boanarak
[31]
lr."
"Denildiine gre bunlar, mriklerden u be kiiydiler: Veld bnu'l-Mure, s bn Vil, Adiyy bn Kays, el-Esved bnu'l-Muttalib ve elEsved bn Abdi Yegs. Cebrail (a.s.), Hz. Peygamber'e:
"Ben, onlarn hakkndan gelmekle emrolundum" dedi ve, Velid'in topuuna iaret etti. Derken Velid, ok ynlarnn yanndan geerken,
elbisesine bir ok takld. Kibirinden dolay ise Veld, onu almaya eilmedi. Bunun zerine ok, topuundaki bir damara isabet etti; okun damar
kesmesi zerine, Veld ld. Sonra, s bn Vil'in ayak ayasna iaret etti. Derken oraya, bir diken girmiti. Bunun zerine bn Vil:
"Ayama bir eyler batt, ayam ylan soktu!" dedi. ien aya deirmen ta gibi oldu ve ld. Cebrail, derken el-Esved bnu'l-Muttalib'in
gzlerine iaret etti. O, birden kr oldu. Adiyy bn Kays'n burnuna iaret etti; o, burnundan irin smkrd ve ld. Derken Cebrail, bir aacn
[32]
dibinde oturmakta olan el-Esved bn Abdi Yes'a iaret etti. O da lnceye kadar, ban aaca, yzn dikenlere vurdurup durdu."
4- Enes ibn Mlik'ten rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Mekke'de bir grubun yanndan geiyormu. Arkasndan onunla
alay etmeye balamlar ve:
"te kendini peygamber sanan bu!" demiler. Cibrl de Efendimiz (s.a.v.)'in yannda imi. Onlarn bu alaylar zerine Cibrl, parmayla bir
iaret yapm ve bedenlerinin zerine trnak gibi bir eyler dm de bunlarn dt yerlerde yaralar olumu ve kokmaya balam. yle
[33]
pis kokmu ki kimse yanlarna yaklaamam. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirmi."
5- bn Abbs'tan rivayete gre ise "bu yet-i kerimelerin iniine sebep olan o kfrn elebalar sekiz kiidirler ve hepsi de Bedr'den nce
[34]
helak olup gitmilerdir."
6- Buhr erhinde Kirmn, bunlarn, Hz. Peygamber (s.a.v.) namaz klarken zerine pislik atan yedi kii olup Amr ibn Him, Raba'nn
[35]
oullar Utbe ve eybe, el-Veld ibn Utbe, meyye ibn Halef, Ukbe ibn Eb Muayt ve Umara ibnu'l-Veld olduklarn syler.
7- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette de bunlarn banda el-Veld ibnu'l-Mura'nn olduu ve bunlar onun toplad
[36]
kaydedilmektedir.
"Mfessirler, bu alayclarn says, onlarn isimleri ve istihza yollar hakknda ihtilaf etmilerdir ki, onlarn bilinmesine ihtiya yoktur. Bilinen
miktar udur ki, onlar muayyen bir kesim olup, g, kuvvet ve riyaset sahibi idiler. nk, kadri yce ve makam ulu olan Hz. Peygamber gibi
bir kimseye kar bu trl hafiflik ve bayalklar, ancak byleleri izhr edebilirdi. Kur'n- Kerim, Cenb- Hakk'n, onlar yok edip
[37]
kahrettiine, tuzaklarn balarna geirdiine dellet etmektedir. Allah en iyisini bilendir."
[1]
bk. yet 94
[2]
bn r, 13/6
[3]
[4]
[5]
Als, Ruhul-Meani,.14/2.
[6]
[7]
Tirmizi; Tefsir: 15/1 (3122), Nesai; Mcteba: 2/118, Tefsir: 293, bn Mace, kametu's-Salt: 68 (1046), Hakim; Mstedrek: 2/353. Ahmed ibn Hanbel, Msned.
1/305; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 228; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/392; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[8]
Ahmed Abdurahman el-Benn. Minhatu'l-Ma'bd fi Tertibi Musnedi't-Taylisi Eb Dvd. 2/20.
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
Hicr: 15/44.
[15]
Zmer: 39/17-18.
[16]
[17]
Senedinde bulunan Kesr- Nevva zayftr. Suyuti; ed-Drr; 4: 101. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 228. bnu Eb
Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/394.
[18]
bn Kesr, Tefsirul-Kuran, 4/457.
[19]
[20]
Musannif bu hadisi senedsiz zikretmitir. bn Cerir 14/102, ed-Drr: 4/102; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 229;
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/34; bnu Merduyeh, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/394.
[21]
[22]
[23]
Mslim, Sahih, et- Tevbe, 23; Tirmz, et- Davet, 99; Ahmed bn Hanbel, Msned, 2/ 334, 397, 484.
[24]
[25]
[26]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuran, 4/466.
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
Bezzr; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/395-396.
[34]
[35]
[36]
[37]
16- NAHL SRES
Mushaftaki sralamada on altnc, ini srasna gre yetmiinci sredir. Kehf sresinden sonra, Nh sresinden nce, Mekke'de nazil olmutur.
yetin
Medine'de
indii
yolunda
rivayetler
vardr.
Hicretten
bahseden
41.
yet
ve
son
[1]
zayf bulunmaktadr.
Raziye gre son ayeti hari, tamamen Mekk'dir (Mekke'de nazil olmutur), Esamm, baz kimseleri, Nahl sresinin btn ayetlerinin
Meden olduunu sylediini nakletmitir. Bazlar da bu srenin bandan 40. ayete kadar Meden, bundan sonrasnn Mekk olduunu
[2]
sylemilerdir. Katde'den ise, bu son grn tam aksi rivayet edilmitir.
[3]
bn Merdye'nin bn Abbs ve bnu'z-Zubeyr'den rivayetle tahricine gre Sre Mekke'de nazil olmutur.
[4]
Hasen, krime, At ve Cbir kavlinde srenin tamam Mekke'de nazil olmutur.
Nehhs'n bn Abbs'tan rivayetinde ise son yeti (126-128) dnda srenin Mekke'de; bu yet-i kerimenin ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
Uhud'dan dnnde Mekke ile Medine arasnda nazil olduu belirtilmektedir. Uhud'da mslmanlarn ehidlerine (zellikle de Hz.
Hamza'ya) mrikler tarafndan ikence yaplmas zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in veya mslmanlarn syledikleri hakknda nazil
[5]
olmutur.
bn Abbs'tan gelen bir rivayette "Allah'n ahdini az bir bahaya satp deimeyin... ve onlara mkfatlarn yaptklarnn daha gzeliyle
[6]
deyeceiz" (yet: 95-97) yetleri dnda sre Mekkdir.
bnu's-Sib der ki: Be yeti dnda Sre mekkdir. Bunlar da 41, 110, 126-128 yetleridir.
[7]
Muktil ise mekk olmaktan istisna edilen yetlerini 41, 106, 110, 112 ve 126-128 olmak zere yedi olarak verir.
[8]
meyye el-Ezd'nin Cbir ibn Zeyd'den rivayetine gre de bandan 40 yeti Mekke'de, kalan da Medine'de nazil olmutur.
1. "Allah'n buyruu gelecektir; acele gelmesini istemeyin, Allah, ortak kotuklar eylerden mnezzehtir, ycedir."

1- Katde'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[9]
yet-i kerimesi nazil olunca insanlar gnahlardan ekinmeye baladlar. Bir ksm biraz
"nsanlara, hesaba ekilmeleri vakti yaklat..."
ekindi, ama ok gemeden daha nce yapmakta olduklar kt amellere tekrar dndler. Bunun zerine Allah Teal:
[10]
yet-i kerimesini indirdi. Dallet ehlinden baz kimseler:
"Allah'n emri geldi, binaenaleyh onun acele gelmesini istemeyin..."
"te Allah'n emri bu, nihayet geldi." deyip kt amelleri braktlar. Ama onlardan bir ksm yine ok gemeden kt ameller ilemeye
dndler de bunun zerine Allah Teal:
[11]
[12]
"Sayl bir mddete kadar zerlerinden azab erteliyecek olsak mutlaka "Bunu alkoyan da ne?" derler.."
[13]
2- bn Cureyc'den gelen rivayette "insanlar" yerine "baz mnafklar" denilmitir.
[14]
3- bn Abbas'n rivayetine gre, "Kyamet saati yaklat, ay da ikiye blnd."
yetini Allah Teala indirince, kfirlerin bazs bazsna:
"u adam (Rasulullah) Kyametin gerekten yaklatn iddia ediyor. Olacak olan eyi bekleyeceimiz na kadar daha nce yapm olduunuz
baz eylerden kann" demilerdi. Ama bir sre geip hibir ey olmaynca ve zerlerine bir azb filn da inmeyince:
"Birey gremiyoruz" dediler. Bu sz zerine Allah Teala:
[15]
yetini indirdi. Bu yzden ok
"nsanlarn hesaba ekilmeleri yaklat. Hal byle iken onlar byk br gafletteler, yz evirmekteler."
korktular ve Kyamet'in yaklamasn beklediler. Gnler uzayp gidince:
"Ey Muhammed, bizi kendisiyle korkuttuun eylerden hi birisini gremiyoruz" dediler. Bu sefer Allah Teala "Allah'n buyruu gelecektir;
Allah, ortak kotuklar eylerden mnezzehtir, ycedir." ksmn inzal buyurdu. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) srayp ayaa kalkt.
nsanlar da balarn kaldrp yukarya baktlar. Bu sefer "acele gelmesini istemeyin" blm nazil oldu. Bunun zerine halk sakinleti. te bu
yet inince Rasulullah (s.a.v.) -parman gstererek:
[16]
"Ben ve Kyamet ite unun gibi birbirimize yakn gnderildik. Kyamet az kald ki beni geecekti (benden nce gelecekti)" buyurdu."
4- Bakalar da: "Bu yette geen "Emr" klla azap etmektir. Bu izah "Ya Allah, eer u Muhammed, senin nezdinden gnderilmi gerek bir
[17]
peygamber ise, gkten zerimize ta yadr..." diyerek azab acele isteyen Nadr b. Haris'e cevaptr" demilerdir."
[19]
[18]
"Allah'n emri geldi"
yeti inince, Raslullah'n ashab dehete kapldlar. Ta ki, "sakn onu acele istemeyin!"
yeti inince skunete
[20]
erdiler."
6- Ebu Bekir bni Eb Hafs'dan rivayet edildiine gre o yle dedi:
[22]
[21]
[23]
"Allah'n emri geldi"
yeti indirilince Ashab- Kiram ayaa kalktlar. "sakn onu acele istemeyin!"
yeti indirildi."
7- Mrikler, Rasulullah (s.a.v.)'n kendilerine yapt kyametin kopaca yahut Allah Teal'nn onlar Bedir'de olduu gibi helak edecei
eklindeki tehdidine kar alayl bir tarzda ve bu tehdidi yalanlayarak bu azabn derhal gelmesini istiyorlar ve: "Eer onun dedii doru ise
[24]
Sondan
putlar bize efaati olur ve bizi kurtarr", diyorlard. Bunun zerine bu ayet nazil oldu.
8- Taberinin de katld mfessirlerin ounluu bu yet-i celilenin izahnda unlar sylemilerdir:
"Rasulullah (s.a.v.)e kfirleri azapla tehdit eden yetler gelince, kfirler onunla alay ederek: "Hadi bize geleceini sylediin azab getir de
grelim." demiler, bunun zerine, Allahn azabnn mutlaka geleceini, bu hususta acele etmelerine gerek olmadn beyan eden yet-i
kerimeler nazil olmutur. Bu yet-i kerime de onlardan biridir.
Bu hususta dier yetlerde de yle buyuruluyor:
"Onlar senden azabn hemen indirilmesini isterler. Allah, vaadinden asla caymaz. phesiz rabbinin nezdindeki bir gn, sizin hesabnzdaki
[25]
bin yl gibidir."
"Onlar senden azabn acele indirilmesini istiyorlar. Eer tayin edilen bir mddet olmasayd, azap onlara gelmiti. phesiz ki azap, onlara,
hi haberleri olmadan anszn geliverecektir." "Senden, azabn bir an nce inmesini istiyorlar. Halbuki cehennem, kfirleri epeevre
[26]
kuatacaktr."
4. "nsan nutfeden yaratmtr. yleyken o nasl da aka kar koymaktadr!"

l- Bu yet, rm bir kemii Rasulullah (s.a.v.)'a getirip:
"Ey Muhammed, Allah'n u kemii kl haline geldikten sonra dirilteceine ihtimal veriyor musun?" diye sorduu zaman Ubeyy b. Halef elCumah hakknda nazil olmutur. Bu yetin Y Sn Sresi'ndeki bir benzeri olan "phesiz biz onu bir damlack sudan yarattk. Bir de ne
[27]
gresin o, apak bir dman kesilmi." yeti o Y Sn Sresi'nin sonuna kadar bu kssa hakknda inmitir.
24. Onlara: "Rabbmz size ne indirdi?" denildii zaman: "Gemilerin masallar." derler.

l- Bu sz syleyenin en-Nadr ibnu'l-Hris olduu ve yet-i kerimenin onun hakknda nazil olduu sylenir. Zaman zaman Hre'ye gider,
oradan "Kelle ve Dimne" masallar satn alr gelir, bunlar Kureylilere okur ve:
[28]
"Muhammed'in ashabna okuduklar (bunun gibi) gemilerin masallarndan ibaret." dermi.
2- Taberi diyor ki:
"Mrikler, Hz. Muhammed (s.a.v.)e giden yollar tutuyor, oralardan gemek isteyen mminlere: "Onun syledikleri, gemi insanlarn
[29]
anlattklar efsanelerdir." diyorlard."
28. Melekler, kendilerine zulmetmi olanlarn cann alrken "Biz hi bir ktlk yapmyorduk." diyerek teslim olurlar. Hayr, Allah sizin neler
yaptnz bilir.

l- krime'den rivayette o yle demitir:
"Mekke'de mslman olduu halde hicret etmeyen bir takm insanlar vard. Bedr gn bunlar istemeye istemeye mriklerle birlikte savaa
[30]
ktlar da ilerinden bazlar Bedr'de ldrld. te Allah Teal bunlar hakknda bu yet-i kerimeyi indirdi."
30. Mttaklere "Rabbiniz ne indirdi?" denildi. Onlar da, "srf hayr" dediler. Bu dnyada iyi hareket edenlere gzel bir mkfaat vardr.
Ahiret yurdu ise, elbette daha hayrldr.

l- Fahreddin er-Razi der ki:
"Mfessirler yle demilerdir:
"Bu, hac mevsiminde oldu. Mesel birisi Mekke'ye geliyor, mriklere Hz. Muhammed ve onun iinden sul ediyor, bunun zerine o mrikler
de:
"O, sihirbazdr; kfirdir; kezzb (ok yalanc)dr diyorlard. Derken, m'minlerin yanna geliyor, onlara, Hz. Muhammed'den ve Allah'n o
Muhammed'e indirdiinden sul ediyordu da, onlar da:
"Hayr" yani "Hayr indirdi" diyorlard. Onlarn vermi olduu bu cevaptan kastedilenin, indirilen o eyin "hayr" diye vasfedilmi olmas da
muhtemeldir. O halde onlarn, "O, hayrdr" demeleri, onun hak ve doru olmasn; bir de onlarn, onun doruluunu ve lzumunu itiraf edip
kabul ettiklerini iine alan bir szdr. O halde bu, yalanlamak suretiyle, "bu, ncekilerin dzmeleridir" diyerek ahirete inanmayan kimselerin
[31]
szlerinin zddna olan bir szdr."
38. "len kimseyi Allah'n diriltmeyecei zerine btn gleriyle Allah'a yemin ederler."

l- Rabi b. Enes, Eb'l-liye'den rivayet ederek dedi ki:
"Mslmanlardan bir kiinin mriklerden olan bir adamdan bir alaca vard. Bu yzden borcunu demesi iin ona geldi. Mslmann
konutuu sz:
"ldkten sonra kendisine mitvr olduum Zt'a yemin olsun" sz idi. Bunun zerine mrik olan kii dedi ki:
"Sen, ldkten sonra dirileceini gerekten iddia ediyorsun. Ben de Allah'a yemin ediyorum ki, Allah len kimseyi diriltmeyecektir." Derken
[32]
41. Zulme uratldktan sonra Allah yolunda hicret edenleri andolsun ki dnyada gzel bir yere yerletireceiz. Ahiret mkfat ise daha da
byktr. Keke biliyor olsalard.
42. Onlar sabreden ve ancak Rablarna tevekkl edenlerdir.

l- Bu yet-i kerimelerin Mekke'de mriklerin ikenceleri tahamml edilemez hale gelince Habeistan'a g edenler hakknda nazil olmu
olmas muhtemeldir. Kendi kavimleri olan mriklerin arasndan kp Rablerine ibadet imkn bulabilmek iin oraya g etmilerdi ki ileri
gelenleri Osman ibn Affn, hanm ve Rasl-i Ekrem'in kz Rukayye, Raslullah'n amcas olu Ca'fer ibn Eb Tlib, Ebu Seleme ibn Abdu'1[33]
Esed olup kadnl erkekli seksen kii kadar idiler.
2- Bu yetler, Mekke'de iken Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab Bilal, Suheyb, Habbab, Ammar ve Eb Cendel b. Sheyl b. Amr gibiler hakknda
inmitir. Mrikler bunlar, Mekke'de yakalayp, bunlara ikence ektirmi, eziyet etmilerdi. Bunun ardndan Allah Teala bu zatlar,
[34]
Medine'ye yerletirip yurt yuva sahibi yapmt.
3- Dvud b. Eb Hind'ten rivayet olunmutur. O der ki:
[35]
"Bu iki yet-i kerime, Ebu Cendel b. Sheyl hakknda nazil olmutur."
4- bn Abbs'tan gelen bir rivayette Suheyb'in, kendisine ikence etmek isteyen mriklere:
"Ben yal bir insanm. Binaenaleyh sizinle beraber olmam size bir fayda salamaz, size kar olmamla da size bir zarar veremem." diyerek
[36]
kendini malyla serbest braktrd ve hicret ettii ayrntsna da yer verilmitir.
5- Ancak Als'nin tefsirinde bu bn Abbs rivayeti hakknda bir takm phelerin bulunduu, muteber hadis mecmualarnda rastlanmad;
yet-i kerimenin, mekk olan bu surede meden olduu sylenen yetlerden olmamakla Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hicretinden sonra
vukubulmu bir hadise zerine (mesel Suheyb'in mriklerin elinden maln vermek suretiyle kurtulup Medine-i Mnevvere'ye hicreti)
nzulnn pheli olduu deerlendirmelerinden sonra yet-i kerimenin iki hicret (Habe ve Medine'ye olan hicretler) arasnda inmi olduu
[37]
gr cumhurun gr olarak verilmektedir.
6- Kurtub der ki:
[38]
"Bu yet-i kerime herkese mildir, umum ifade eder."
"bn Abbas (r.a.) dedi ki:
"Bu ayet, Kurey'in kleleri olan, sahabeden alt kii, yani Suheyb, Bill, Ammar, Habbb, Abis ve Cbeyr hakknda nazil olmutur ki,
Kurey, onlar slmiyet'ten geri evirmek iin, onlara ellerinden gelen her trl ikenceyi yapmaya balamlard."
Suheyb, Kureylilere:
"Ben, ihtiyar, yal bir adamm. Sizin lehinize olsam bile, size faydam dokunmaz. Sizin aleyhinize olsam, size zararm dokunamaz" dedi de,
onlardan cann, mal karl fidye ile kurtard. Ebu Bekir, Suheyb'i grnce ona:
"Alveriin kazanl oldu, ey Suheyb" demi, mer de:
"Suheyb, ne gzel adamdr! Allah'tan korkmasayd bile, yine O'na isyan etmezdi" demitir ki, bu ona yaplm byk bir vgdr. Hz. mer
bu szyle unu kastetmiti:
"Allah, cehennemi yaratmasayd da, Suheyb yine O'na itaat ederdi." O halde, Allah cehennemi yaratm iken, onun hakkndaki zannn ya nasl
olur!
Dierlerine gelince: Onlar, Mekkelilerin istemi olduu, kelime-i kfr ve slm'dan dnme gibi baz eyleri (zahiren) sylemiler, bylece
Kurey onlara ikence etmeyi brakm, daha sonra da onlar hicret etmilerdir. te bundan dolay bu ayet nazil olmu, Allah Tel bylece bu
ayet ile hem hicretin hem de muhacirlerin mevki ve makamlarnn bykln beyan buyurmutur ki, bu husus izahtan varestedir. Nasl ki,
ensrn onlara olan yardmyla, muhacirlerin durumu kuvvetlenmi ise, onlarn hicret etmeleri sebebiyle de, slm'n kudret ve kuvveti aikr
[39]
olmutur."
"Bazlarna gre bunlar, Hz. Osman ve Cafer b. Ebi Talibin de ilerinde bulunduklar, Mekkeden Habeistana hicret eden, daha sonra ise
dnp Medineye yerleen mslmanlardr.
Bazlarna gre ise bu yet-i kerime, Sheyl olu Ebu Cendel hakknda nazil olmutur. Ebu Cendel Mekkede mslman olmu, Medineye
hicret etmemesi iin babas tarafndan hapsedilmi ve eitli ikencelere maruz kalmtr. Rasulullah (s.a.v.) umre yapmak iin Hudeybiyeye
kadar gittiinde Ebu Cendel hapsedildii yerden kamay baarm ve yakalanmamak iin normal yollar kullanmayp dalardan giderek,
Rasulullah (s.a.v.) ile Ebu Cendelin babas Sheyl arasnda tam Hudeybiye musalahas yaplrken mslmanlara katlmtr. Fakat musalaha
yapan babas, olu Ebu Cendelin kendisine iade edilmemesi halinde musalahay bozacam sylemi, bunun zerine mslmanlar Ebu
Cendeli babasna iade etmek zoranda kalmlardr. Ebu Cendel bu sefer de babasnn elinden kap, Mekke ile Medine arasnda bir yerde
yaayan Ebu Basr ve arkadalarna katlm ve orada Mekkelilerin ticaret kervanlarna basknlar dzenlemeye balamlardr. Bylece
Mekkeliler, Hudeybiye musalahasnn "Mrikler tarafnda bulunduu halde Mslman olarak Medineye gidenlerin mriklere geri iade
edilmelerini" hkme balayan maddesinin Rasulullah tarafndan iptal edilmesini istemiler ve artk ondan sonra mslman olarak Medineye
[40]
gitmek isteyenler, serbeste gidebilmilerdir. te yet-i kerimede zikredilen mminler bunlardr."
43. Senden nce de ancak kendilerine vahyeder olduumuz adamlar (erkekleri) Biz peygamber olarak gndermiizdir. O halde bilmiyorsanz
zikir ehline sorun.

1- bn Abbs'tan rivayete gre o yle demi:
"Allah Teal, Muhammed (s.a.v.)'i Elisi olarak gnderince araplar onu inkr ettiler, ya da araplardan onu inkr edenler:
"Allah, elisi bir beer olmaktan yce ve mnezzehtir. Bir melei bize peygamber olarak gnderse ya." dediler. Bunun zerine Allah Teal:
"lerinden bir adama "nsanlar inzr et ve iman etmi olanlara Rableri katnda yksek bir makam olduunu mjdele" diye vahyetmi
[41]
yet-i kerimesi ile bu yet-i kerimeyi indirdi. Allah Teal bylece onlara hccetlerini tekrar tekrar
olmamz insanlarn tuhafna m gitti?..."
bildirince bu sefer baka bir bahaneye sarldlar ve:
"Madem ki Allah'n elileri beerden olacak. O halde Muhammed'den bakas bu risalete elbette daha lyktr. Bu Kur'n, bu iki kasabada
Muhammed'den daha erefli, daha byk bir adama indirilmeli deil miydi?" dediler. Bununla Mekke'den el-Veld ibnu'l-Mura'y, Tifden
de Mes'd ibn Amr es-Sekaf'yi kastediyorlard. te bu szleri zerine de:
[43]
[42]
yetini indirdi."
"Rablerinin rahmetini onlar m bltryorlar?..."
2- Bu yet, Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliini inkr edip: "Allah, peygamberinin bir insan olmasndan mnezzehtir. Bize bir melek
[44]
gnderse ya" diyen Mekke mrikleri hakknda inmitir.
51. Allah buyurdu ki: "ki ilh edinmeyin. O, ancak bir tek ilhtr. Yalnz Ben'den korkun.
52. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur. Yoksa Allah'tan bakasna m korunmaktasnz?!

1- Mukatil der ki:
"Mslmanlardan birisi namaznda Allah'a ve Rahmn'a dua etmiti. Bunu iiten bir mrik:
"Muhammed ve ashab bir tek Rabba ibadet ettiklerini iddia etmiyorlar myd? Buna ne oluyor ki iki Rabba dua ediyor?!" dedi de bunun
[45]
zerine bu yet-i kerimeler nazil oldu."
56. Mrikler, ne olduunu bilmedikleri eylere, kendilerine verdiimiz rzktan pay ayrrlar. Allaha yemin olsun ki, uydurduunuz
yalanlardan hesaba ekileceksiniz.

1- Allah teala bu yet-i kerimede mriklerin, irkin ilerini beyan ediyor. Mrikler, Allahn kendilerine vermi olduu nimetlerin bir
[46]
ksmn Allaha, dier bir ksmn da tapm olduklar putlara ayryorlard.
57. Onlar, Allah'a kzlar isnad ederler. O'nun n yce ve (her trl kusurdan) mnezzehtir. Onlarn holandklar da onlarndr.

1- Meleklerin Allah'n kzlar olduu zann ve iddiasyla: "Kzlar kzlara ilhak edin." diyen Kinne ve Huza oullar hakknda nazil olduu
[47]
sylenmitir.
58-59. Onlardan biri, kz ocuu ile mjdelendi zaman, ii fkeyle dolar. Yz simsiyah kesilir. Kz ocuunun, kendisine
mjdelenmesinden utanarak insanlardan gizlenmeye alr ve yle dnr "Kz ocuunu zillet ve ar pahasna korusun mu yoksa diri diri
topraa gmp ldrsn m?" Dikkat edin, verdikleri hkm ne ktdr.

1- Cahiliye dneminde, bir kimsenin kz ocuu dounca ondan utan duyar ve insanlardan uzaklama ihtiyacn hissederdi. Bunlardan
bazlar da bu kz ocuklarn diri diri topraa gmerek ldrrlerdi. Bunu yapmalarnn sebebi, kzlarnn karlarak onlara tecavz
edilmesinden korkmalar yahut da nfuslarnn oalarak fakirlemelerinden endie etmeleriydi. te bu yet-i kerime, mriklerin bu irkin
[48]
detlerini belirtmekte ve verdikleri bu hkmn ne kadar fena bir ey olduuna dikkatleri ekmektedir.
Allah teala dier yetlerde de, kz ocuklarn diri diri topraa gmenlerin, kyamet gnnde hesaba ekileceklerini beyan ederek buyuruyor ki:
[49]
"Diri diri topraa gmlen kz ocuunun, hangi sula ldrld sorulduu zaman."
67. Hurma aalarnn meyvelerinden ve zmlerden de, iki ve gzel bir rzk edinirsiniz. te bunda da akln kullanacak kimseler iin, hi
phesiz bir delil vardr.

"Bu sre Mekk'dir. kinin haram kln ise, Mide Sresi'nde gelmitir. (O da Meden'dir). Binenaleyh bu ayetin nzul, henz iki haram
[50]
deilken olmu olur."
71. Allah, rzk hususunda kiminizi kiminizden stn kld. stn klnanlar, buyruklar altnda bulunanlarn rzklarn vermezler. Halbuki
bunda hepsi de eittirler. Yoksa Allah'n nimetini bile bile inkr m ediyorlar?

1- bn Abbs'tan rivayete gre bu yet-i kerime de Hz. sa'nn Allah olduunu iddia eden Necran Hristiyanlarnn bu iddialar zerine inen
[51]
yet-i kerimelerdendir.
75. "Allah, hibir eye gc yetmeyen ve bakasnn mal olan bir kle ile, kendisine verdiimiz gzel nimetlerden gizlice ve aka sarfeden
kimseyi misal gsterir: "Hi bunlar eit olur mu? vlmee layk olan Allah'tr, fakat ou bilmezler.
76. Allah iki adam misal veriyor: Biri hibir eye gc yetmeyen bir dilsiz ki efendisine yktr, nereye gnderse bir hayr kmaz bu, doru
yolda olan, adaletle emreden kimse ile bir olabilir mi?"

1- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Eb Bekr el-Enbar'den, o Cafer b. Muhammed b. akir'den, o Affan'dan, o Vheyb'den, o
Abdullah b. Osman b. Hseyin'den, o brahim'den, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize unu haber verdi:
"u "Allah, hibir eye yetmeyen bakasnn mal olmu bir kleyi... misal verir..." yeti, Hiam b. Amr hakknda inmitir. Bu kii maln gizli,
aikr harcayan kimsedir. Efendisi de kendisini bu iten men eden Eb'l-Cevza'dr. "Allah u iki kiiyi de misal verir..." yeti de, dilsiz,
[52]
efendisine yk olan seyd b. Eb'l-s ile adaleti emreden ve doru bir yol zerinde bulunan Osman b. Affan hakknda inmitir."
"u "Allah, hibir eye yetmeyen bakasnn mal olmu bir kleyi... misal verir..." ayeti Kurey'ten biri ve onun klesi hakknda indirildi.
"Allah u iki kiiyi de misal verir..." ayeti, Osman ibni Affan ve onun klesi hakknda indirildi. O kle, Mslman olmay istemez ve sadaka
[53]
vermekten, emru bilma'ruftan men ederdi. yet ikisi hakknda indirildi."
3- Muktil'den gelen rivayette ise bunun tam tersine bu Him ibn Amr'in, hayr son derece az bir kfir olduu ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
[54]
dmanl ile mehur olan mriklerden olduu belirtilmektedir.
4- Vahid, bu iki yet-i kerimenin kimler hakknda nazil olduu aka belli olmyacak ekilde rivayeti kark olarak verirken Suyt'nin
[55]
rivayeti daha aktr.
5- Alusi, Bahr'den naklen Suyutinin rivayeti yannda Hz. Ebu Bekr ve Ebu Cehl hakknda nazil olduuna dair rivayetin de isnadlarnn sahih
[56]
olmadn kaydetmektedir.
80. Allah, evlerinizi sizin iin bir huzur ve skn yeri kld ve size hayvan derilerinden; gerek g gnnzde, gerek konduunuz gnde
hafife tayacanz evler, ynlerinden, yapalarndan, kllarndan bir zamana kadar giyimlik, demelik ve ticaret kuma verdi.
81. Allah, yarattklarndan sizin iin glgeler yapm dalarda snacanz barnaklar var etmi, sizi scaktan koruyacak elbiseler, savata
koruyacak zrhlar klm, bunlar size vermitir. Mslman olasnz diye size olan nimetini ite bylece tamamlar.
82. Eer yz evirirlerse sana den ancak aka tebliden ibarettir.
83. Allah'n nimetini hem bilirler, hem de inkr ederler. Zaten onlarn ou kfirlerdir.

1- Mchid'den rivayet edildiine gre "bir bedev Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve ondan (kendisine bir eyler vermesini) istemi. Allah'n
Rasl (s.a.v.) ona:
"Allah, evlerinizi sizin iin bir skun ve huzur yeri yapt." (yet: 80) yet-i kerimesini okumu. Bedevi:
"Evet." demi. Sonra Allah'n Rasl (s.a.v.) ona:
"Ve size hayvan derilerinden gerek g gnnzde, gerekse konduunuz gnde hafife tayacanz evler verdi." (yet: 80) yet-i kerimesini
okumu, bedevi yine:
"Evet." demi. Sonra yet-i kerimenin devamn okumu, bedevi hep evet, diyormu. Sonunda
"Mslman olasnz diye size olan nimetini ite bylece tamamlamtr." (yet: 81) ksmna ulanca bedevi (kzarak) kalkp arkasn dnm
gitmi ve ite bunun zerine Allah Teal:
[57]
"Allah'n nimetini hem bilirler, hem de inkr ederler. Zaten onlarn ou kfirlerdir." yet-i kerimesini indirmitir."
90. "Allah phesiz adaleti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder; hayaszl, fenal ve haddi amay yasak eder. Tutasmz diye size
t verir."

1- Eb shak Ahmed b. Muhammed b. brahim, uayb b. Muhammed b. Beyhak'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Eb'l-Ezher'den, o Ravh b.
Ubade'den, o Abdul-Hamid b. Behram'dan, o ehr b. Haveb'den, o da Abdullah b. Abbas'tan bize u rivayette bulundu;
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de, evinin avlusunda oturduu bir srada Osman b. Ma'zun kendisine urad. Osman Rasulullah (s.a.v.)'n yzne
tebessm edip bakt. Rasulullah (s.a.v.) ona:
"Otursana" buyurdu. O da:
"Pekala" deyip Rasulullah (s.a.v.)'in karsna oturdu. Osman Rasulullah (s.a.v.)'la konuurken, Rasulullah (s.a.v.) gzn ge doru kaldrp
bir mddet bakt. Sonra gzn indirmee balad. Nihayet sa tarafna doru yere indirdi. Sonra oturma arkada olan Osman'dan yz evirip
gzn indirdii yere dnd. Derken kendisine sylenileni anlamaya alyormu gibi ban sallamaya balad. Sonra ilk yapt gibi tekrar
gzn ge doru kaldrd. Gzyle ancak kendisinin grebildii zat, gkte kayboluncaya kadar izledi. Sonra ilk oturuunda olduu gibi
Osman'a dnd. Osman dedi ki:

"Ey Muhammed, seninle daha nceki oturmalarmda ve sana gelmelerimde seni, sabahleyin yaptn gibi yaptn grmedim." Rasulullah
(s.a.v.):
"Benim ne yaptm grdn ki?" buyurdu. Ben de dedim ki:
"Gzn ge doru evrildi. Sonra sa tarafna doru indirdin. Gzn indirdiin tarafa dnp beni kendi halime braktn. Sanki sana denilen
bir eyi anlamaya alyormu gibi ban sallamaya baladn." O:
"Sen bunu kavrayabildin demek" buyurdu. Osman:
"Evet" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Sen otururken az nce Allah'n elisi Cibril (a.s.) bana geldi" buyurdu. Osman:
"Allah'n elisi mi?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.):
"Evet" buyurdu, Osman:
"Peki O sana ne dedi?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Allah phesiz adaleti, iyilik yapmay, yaknlara bakmay emreder; hayaszl, fenal ve haddi amay yasak eder, tutasnz diye size t
verir."yetini syledi" diye cevap verdi. Osman dedi ki:
[58]
"te bu, imann kalbimde tam yerletii vakitte vaki olmutu ve ben bylece Muhammed (s.a.v.)'i sevmi oldum."
2- Osman ibn Maz'n anlatmaya yle devam eder:
Hemen Ebu Talib'e gittim ve grdklerimi haber verdim.
"Ey Kurey topluluu, kardeimin oluna tabi olun, doru yola ulam olursunuz. Sylediklerinde doru olsun, yalanc olsun; o size ancak
gzel ahlk emrediyor." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.), amcasndan bu yumuakl grnce iman konusunda tama kaplarak:
"Ey amca, insanlara, bana uymalarn emrediyor da kendini brakyor musun?" deyip imana gelmesi iin srar ettiyse de o, iman etmemekte
[60]
[59]
diretti ve ite bunun zerine de: "Elbette sen, sevdiini hidayete ulatramazsn..."
91. Ahidletiiniz zaman Allah'n ahdini yerine getirin. Pekitirdiiniz yeminleri bozmayn. nk Allah' zerinize kefil yapmsnzdr.
Muhakkak ki Allah yapmakta olduklarnz bilir.

1- Katde ve Mchid bu yet-i kerimenin chiliye devrinde "iyilii emretmek ve ktl yasaklamak" zere yaplm plan ahidlemeler
[61]
2- bn Zeyd'den gelen bir rivayet bunu biraz aar: Chiliye devrinde bir kabile, bir baka kabile ile antlam ve birbirlerine ahd vermilerdi.
Bu antlamal kabilelerden birisine bir baka kabile geldi ve:
"Biz, onlardan daha ouz, daha glyz ve sizden dmanlarnn basknn daha iyi savarz; binaenaleyh onlarla antlamanz bozun, gelin
bize dnn" dediler, onlar da eski antlamal olduklar kabile ile antlamalarn bozarak bu yeni kabile ile anlatlar. te yet-i kerime ile
[62]
kastedilenler bunlardr.
3- Mezde ibn Cbir'den rivayet edildiine gre; Bu ayet Peygamberimiz (s.a.v.) in bey'at hakknda nazil oldu. Mslman olanlar slm ze
rine biat ediyordu. Bunun zerine "...Allah adna verdiiniz sz yerine getirin. " ayeti nazil oldu. Yani her ne kadar mslmanlarm says az,
mriklerin says ok olsa bile, Muhammed (s.a.v.) ve Ashabnn azl ve mriklerin okluu, sakn slm zerine yaptnz bey'ati
[63]
bozmanza sebep olmasn.
[64]
4- Breyde'den rivayet edildiine gre; Bu ayet Peygamberimiz (s.a.v.)'in bey'at hakknda nazil oldu.
5- Taber bu rivayetleri verdikten sonra der ki:
"Ayet-i kerimenin mslmanlarn saysnn az, mriklerin saylarnn ise ok olmasndan korkarak Raslullah (s.a.v.) ile yaptklar bey'ati
bozmaktan nehyolunanlar hakknda inmi olmas da, anlam olduklar kabilenin saylarnn az olmas sebebiyle onlarla olan anlamalarn
bozarak saylar daha ok olan baka bir kabile ile anlamaya kalkanlar hakknda inmi olmas da, bundan baka bir sebeple inmi olmas da
caizdir. Bunlardan birisini dierine tercih etmemizi salyacak bilgiden mahrumuz. Ayet-i kerime bunlardan hangisi hakknda inmi olursa
[65]
olsun bu, hkmnn umum olmasna engel deildir ve yet-i kerime bunlarn hepsi hakknda geneldir."
92- Ve bir mmet, dier bir mmetten sayca ve malca daha fazla olduu iin yeminlerinizi aranzda hile vesilesi edinerek, o ipliini kat kat
kuvvetle bktkten sonra skmeye alan kar gibi olmayn! Her halde Allah sizi onunla imtihan eder ve elbette o ihtilf etmekte olduunuz
eyleri kyamet gn size muhakkak beyan edecektir!

1- Ebu Bekir bni Eb Hafs'dan rivayet edildiine gre o yle dedi:
[66]
"Sade el-Esediyye mecnun bir kadnd. Kl ve lif toplard. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
95. Allah'n ahdini az bir pahaya satp deimeyin. Eer bilirseniz Allah katnda olan sizin iin en hayrl olandr.

1- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre bir arazi hakknda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek hasmlaan iki kii hakknda nazil olmutur.
Arazi sahibi ve davac olarak dn ibn E' (veya bn Esva', veya Raba ibn Abdan ya da Raba ibn Aydan) ve daval olarak mruu'1-Kays ibn
Abis el-Kind, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler. Bunlardan mruu'1-Kays hemen yemin etmeye davranm, ancak Hz. Peygamber onu
[67]
duraklatm ve bu hadise zerine bu yet-i kerime inmi.
97. Kadn olsun, erkek olsun her kim, m'min olarak salih amel ilerse ona ho bir hayat yaatacaz ve mkfatlarn yapmakta olduklarndan
daha gzeli ile deyeceiz.

1- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetinde bu yet-i kerimenin de biraz nceki yet-i kerimede ad geen ve bir arazi hakknda Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e gelerek hasmlaan iki kiiden biri olan mruu'1-Kays'n yemin etmekten vazgeerek arazinin sahibi lehine davadan ekilmesi zerine
[68]
indii rivayet edilmitir.
101. Biz, bir yetin yerine baka bir yet getirdiimiz zaman, Allah ne indirdiini gayet iyi bilirken onlar: "Sen sadece uyduruyorsun. " derler.
Hayr, tam aksine onlarn ou bilmezler.
102. De ki: "Onu Rhu'l-Kuds, m'minlerin imann pekitirmek, mslmanlara bir hidayet ve mjde olmak zere Rabbnn katndan hak ile
indirmitir.

1- Bu yet "Muhammed Ashab'yla eleniyor. Bugn onlara birey emrediyor, yarn ise onu onlardan yasaklyor. Yahut onlara, kendilerine
daha kolay olacak eyi getiriyor. O Kur'an' kendi tarafndan uyduran bir iftiracdan baka birey deil" diyen mrikler hakknda inmitir. te
[69]
bu sebeple Allah Teala bu ve sonraki yetleri indirdi.
[70]
2- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de mriklerin: "Vallahi Muhammed ashabyla alay ediyor..." dedikleri ayrntsna yer verilmektedir.
"inde iddet (va'd) bulunan bir ayet inip, onun peine daha yumuak bir ayet inince Kurey kfirleri;
"Vallahi Muhammed, taraftarlaryla alay ediyor. Bugn birey emrediyor, yarn ayn eyi yasaklyor. O, btn bunlar kendinden sylyor"
[71]
dediler. Bunun zerine Cenb- Hak bu ayeti indirdi."
103. "And olsun ki: "Ona elbette bir insan retiyor" dediklerini biliyoruz. Kast ettikleri kimsenin dili yabancdr, Kur'an ise fasih Arabadr."

1- Eb Nasr Ahmed b. brahim el-Mzekk, Eb Abdillah Muhammed b. Hamdan ez-Zahid'den, o Abdullah b. Muhammed b. Abdu'lAziz'den, o Eb Hiam er-Rfa'den, o bn Fudayl'dan, o Huseyn'den, o Abdullah b. Mslim el-Hadrami'den bize u rivayette bulundu:
Abdullah b. Mslim dedi ki:
"Aynu't-Temr Ahalisi'nden, Yesar ve Cebr isimlerinde iki klemiz vard. Bunlar, kendi dilleriyle kendilerine ait bir kitap okurlard. Rasulullah
(s.a.v.) bu iki gence okumalarn emreder ve okuyularn dinlerdi. te bu yzden mrikler:
"O iki genten talim gryor (yani bireyler reniyor)" diye iddia etmeye baladlar. Derken Allah Teala bu yeti indirip onlar yalanc
[72]
kard."
2- bn Abbastan rivayet edildiine gre o yle anlatr:
[73]
"Rasulullah (s.a.v.), Mekkede ad Balam olan bir kle tanrd. Bu klenin dili Arapa deil yabancyd.
Mrikler Rasulullah (s.a.v.) bu
klenin yanna girip karken grmler ve: "Ona (bu sylediklerini) olsa olsa Balam retiyor olmal" demilerdi. te onlarn bu szleri
[74]
zerine bu ayet-i kerime nazil oldu."
[75]
3- Razi bu klenin knyesinin Ebu Meysere olduunu, Rumca konutuunu kaydediyor.
[76]
4- Husayn kanalyla Ubeydullah ibn Mslim
'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Benim, birisinin ad Yesr, dierininki de Cebr olan iki klem vard. Bunlar Sicilyal (Hristiyan) idiler. (Kendi dinlerinin) kitab (ncil)'i
okurlar ve ilimlerini bilirler, Allah'n Rasl (s.a.v.) de bazan onlara urar ve okumalarn dinlerdi. (Kureyliler):
[77]
"Muhammed (bu sylediklerini) ancak o ikisinden reniyor." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
5- Beyhak ve Adem ibn Eb ys rivayetlerinde bu klelerin kl ustas olduklar, Kurey mriklerinden bazlarnn bu klelerden birine:
"Muhammed'e (sylediklerini) sen retiyorsun." demeleri zerine bu klenin:
[78]
"Hayr, tam aksine o bana retiyor." dedii ayrntsna da yer verilmektedir.
6- Rivayete gre Rasulullah (s.a.v.) Merve'de Cebr adnda hristiyan bir klenin yannda oturuyordu. Cebr ise kitap okuyordu. Mrikler
dediler ki:
[79]
"Vallahi Muhammed'in getirdiini ona Rum asll Cebr'den bakas retmiyor." Bunun zerine Yce Allah bu yeti indirdi."
7- Muhammed ibn shk es-Sre'sinde anlatyor:
"Bana ulatna gre Raslullah (s.a.v.), Merve'de Hadram oullarndan birinin Cebr adndaki klesi'nin dkknnda oka otururdu. Buna
dayanarak mrikler:
"Vallahi Muhammed'e, getirdiklerinin ounu ancak Hadram oullarnn klesi olan bu Hristiyan Cebr retiyor." dediler de Allah Teal
[80]
bunun zerine bu yet-i kerimeyi indirdi."
[81]
Kurey, "Hadram oullarnn klesi, Hatice'ye; Hatice de Muhammed'e retiyor!" diyorlard.

[82]
8- krime ve Katde'den bu klenin adnn Ya' olduu da rivayet edilmitir.
[83]
9- Bunun, kendisine Ya denilen Amir bn Leyyoullarnn bir klesi olduu ileri srlmtr. Bu kle, eitli kitaplar okurdu.
10- krime'nin bn Abbs'tan rivayetine gre de "Mura oullarnn Ya' adnda bir klesi varm ve bu kle Tevrat okurmu. te mrikler:
"Muhammed bundan reniyor." demiler de yet-i kerime bunun zerine nazil olmu.
[84]
krime'den gelen baka bir rivayette de Ya', Amir ibn Luay oullar klesi ve rum olarak gsterilmitir."
[85]
11- Bu hristiyan kle baka rivayetlerde "Utbe ibn Raba'nn klesi Adds
, Huvaytb ibn Abdu'l-Uzz'nn klesi Abis ve bnu'l[86]
Hadram'nin klesi Yesr Eb Fkeyhe" olarak verilmi ve bu son ikisinin mslman olduklar da da kaydedilmitir.
12- Dahhk ibn Mzhim, bu yet-i kerimede kastedilen kiinin (Hz. Peygamber'e rettii iddia edilen kiinin) Selmn el-Fris olduunu
[87]
sylemise de Selmn Medine-i Mnevvere'de mslman olduu, yet-i kerime de mekk olduu iin bu gr kabul grmemitir.
"Bu isimleri sayp dkmenin bir faydas yoktur. Netice olarak diyebiliriz ki, o mrikler, Hz. Muhammed'i, bu szleri bakasndan renmek,
daha sonra da onlar kendiliinden izhr etmek ve bu hususta yalan syleyerek onlar vahiy yoluyla rendiini iddia etmekle itham
[88]
etmilerdir."
106. "Gnl imanla dolu olduu halde, zor altnda olan kimse mstesna, inandktan sonra Allah' inkar edip, gnln kafirlie aanlara Allah
katndan bir gazap vardr; byk azap da onlar iindir."

l. Daha nce (En'm: 6/93 yetinin nzul sebebinde) getii zere Taber'nin Sudd'den rivayetle tefsirinde zikrettii bir haberde Abdullah ibn
Sa'd ibn Eb Serh'in "Allah Azz'dir, Hakm'dir." eklinde gelen bir vahyi "Allah Gafr'dur, Rahm'dir." eklinde veya "Allah Sem'dir,
Alm'dir." eklinde gelen bir vahyi deitirerek "Allah Alm'dir, Hakm'dir." eklinde yazd ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorduunda da:
"Evet ikisi eittir, aralarnda fark yoktur." cevabn ald; bunun zerine kukuya kaplarak:
"Eer Muhammed'e vahyolunuyorsa bana da vahyolundu; eer ona bunlar Allah indirmise ben de Allah'n indirdii gibi indirdim." deyip
irtidad ettii ve mriklere iltihak ettii; orada bnu'l-Hadram'ye veya Abdddr oullarna Ammr ve Cubeyr'i jurnalleyerek mrikler
tarafndan ikence edilmelerine sebep olduu bu yetin ite bu bn Eb Serh ile onun tarafndan jurnallenen Ammr ve Cubeyr hakknda nazil
[89]
olduu anlatlmaktadr.
2- Mcahid dedi ki:
"Bu yet, Mekkeliler'den iman eden bir grup insan hakknda inmitir. Medine'de bulunan mslmanlar bunlara;
"Hicret edin. Zira siz bize hicret etmedike biz oalp kuvvetlenemeyiz" diye mektup yazmlard. Bunlar da Medine'ye hicret etmek zere
yola ktlar. Derken Kurey yolda yetiip bunlar cebren fitneye drd. Onlar da mslman olmay kt grerek inkar ettiler. te bu yet
[90]
onlar hakknda inmitir."
3- bn Abbas'n rivayetine gre bu yet, Ammar b. Yasir hakknda inmitir. Mrikler onu, babas Yasir'i annesi Smeyye'yi, Saheyb'i, Bill',
Habbab' ve Salim'i yakalayp kendilerine ikence yapmlard. Smeyye'ye gelince, o, iki deveye balanp nnden mzrakland. Ona
mrikler tarafndan:
"Sen erkekler iin mslman oldun" diye iftira olundu ve nihayet ldrld. Kocas Yasir de ldrld. Onlar slam urunda ldrlen ilk
ehitlerdir. Ammar'a gelince, o, mriklerin istediklerini zorbalkla sadece diliyle onlara syledi. Bu yzden Rasulullah'a, Ammar'n inkr ettii
haber verildi. O ise:
"Hayr, muhakkak ki Ammar tepeden trnaa kadar iman doludur. man onun etine kanna karmtr" buyurdu. Nihayet Ammar alar bir
vaziyette Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. Rasulullah (s.a.v.) onun gz yalarn siliyor ve yle buyuruyordu:
[91]
"Eer onlar sana yine ikence yaparlarsa, demi olduun bu sz tekrar de." Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
4- bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Nebi Aleyhisselm, Medine'ye hicret etmeyi isteyince, mrikler Bilal, Habbb ve Ammr bni Ysir'i yakaladlar. Ammr onlara takyye ile
onlarn houna gidecek bir kelime syledi. Raslullah'a dnd zaman bunu anlatt. Aleyhisselm:
"Bu kelimeyi sylerken kalbin nasld, sylediin kelimeden dolay rahat ve raz myd?" diye sordu. Ammr:
[92]
"Hayr ya Raslallah." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
5- Baka bir rivayette mriklerin Ammr' "Hz. Peygamber (s.a.v.)'e svmeye ve kendi tanrlarn hayrla ydetmeye zorladklar, onun da
yaplan ikenceye dayanamyarak onlarn bu isteklerini yerine getirip kurtulduktan sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldii, Efendimiz'in:
"Arkanda ne braktn?" sorusuna:
"erri braktm, ok kt eyler oldu ey Allah'n elisi, sana svdm, onlarn tanrlarn hayrla andm." dedii, Efendimiz'in:
"Kalbini nasl buluyorsun?" sorusuna
[93]
"manla dolu ve huzurludur." cevab zerine Efendimiz'in kendisine bu ruhsat verdii ayrntlarna yer verilmitir.
6- bn Srn'den rivayete gre ise Ayya ibn Rab'a hicret etmiken annesi, o dnnceye kadar bir glgede durmyacana, doyuncaya kadar
yemek yemiyeceine yemin etmi de bunu duyan Ayya, Mekke'ye geri dnm. Orada da mrikler kendisine ikence yaparak dinini
terketmeye zorlamlar ve o da Ammr gibi onlarn, sylemesini istediklerinden bazsn sylemi ve ite bu yet-i kerime onun hakknda
[94]
nazil olmu.
7- Hadram'nin klesi Cebr de bunlardandr. Efendisi onu zorlam, o da bunun zerine (lisnen) kfre girmiti. Daha sonra, hem efendisi hem
[95]
de kendisi mslman olmular, hem de yle gzel olmular ki, hicret dahi etmilerdir.
8- Mukatil de der ki:
"Bu yet-i kerime Abdullah ibn Sa'd ibn Serh el-Kura, Mikyes ibn Subbe (veya Dubbe), Abdullah ibn Enes ibn Hatal, Tu'me ibn Ubeyrk,
[96]
Kays ibnu'l-Veld ibnu'l-Mura ve Kays ibnu'l-Fkih el-Mahzm hakknda nazil olmutur."
110. "Rabbin, trl eziyete uratldktan sonra hicret eden, sonra Allah urunda savaan ve sabreden kimselerden yanadr. Rabbin phesiz
bundan sonra da balar ve merhamet eder."

"Mekkelilerden bazlar mslman olmu, fakat imanlarn gizlemilerdi. Bedr gn mrikler bunlar da beraberlerinde karmlar ve
mrikler safnda yer alan bu gizli mslmanlardan bazlar savata lmt. Mslmanlar:
"Onlar da bizim arkadalarmzdlar. Mrikler safnda savamaya zorlandlar; binaenaleyh onlar iin istifarda bulunun." demilerdi. Bunun
[97]
yet-i kerimesi nazil oldu. Medine'deki
zerine "Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki:.."
mslmanlar bu yet-i kerimeyi, Mekke'de kalp imanlarn gizleyen kimselere yazp gnderdiler ki onlarn mrikler arasnda kalarak
lmeleri halinde zrleri kabul edilmiyecektir. Bunun zerine kalan m'minler Mekke'den Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Onlarn
Mekke'den ktn duyan mrikler onlar takiple yakaladlar ve tekrar Mekke'ye gtrdler. Onlardan bazlar bu fitneye kaplp
imanlarndan dndler. Bunlar hakknda da "nsanlardan yleleri vardr ki "Allah'a iman ettik derler de Allah yolunda eziyete
[98]
yet-i kerimesi nazil oldu. Medineli mslmanlar bu sefer bu yet-i
uratldklarnda insanlarn fitnesini Allah'n azab imi gibi tanr..."
kerimeyi yazp Mekke'de kalan gizli m'minlere gnderdiler de o imanlarn gizleyenler iyice zlp btn hayrlardan umutlarn kestiler.
Bunun zerine onlarn hakknda bu yet nazil oldu. Medineli mslmanlar bu yet-i kerimeyi de yazarak Mekke'de imanlarn gizleyenlere
gnderdiler ve dediler ki:
"Allah sizin iin bir k yolu gsterdi." Bu mektup zerine kalan m'minler Mekke'den, Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Bu sefer de
mrikler klarn itip pelerine dtler. Onlara yetitiler, kap kurtulabilenler kurtuldu, kaamyanlar da mrikler tarafndan
[99]
ldrld."
2- Katade dedi ki:
"Bize zikrolunduuna gre Allah Teala bu yetten nce "Mekkeliler'in hicret etmedike mslmanlklarnn kabul olunmayaca" na dair yeti
indirince Medine'li mslmanlar bu yet hakknda Mekke'li mslmanlara mektup yazdlar. Bu haber onlara varnca yola ktlar. Derken
mrikler arkalarndan onlara yetiip geri evirdiler. Bunun zerine "Elif. Lam. Mm. nsanlar imtihan olunmakszn "inandk" demeleriyle
[100]
yeti indi. Bu sefer Medineliler, bu yet hususunda Mekkelilere yazdlar. Bunun zerine
kendi hallerine braklacaklarn m sandlar."
Mekkeliler, yola kacaklarna, ayet Mekkeli mrikler, kendlerine yetitikleri takdirde kurtuluncaya, yahut Allah'a kavuuncaya kadar
onlarla savaacaklarna dair aralarnda biat ettiler. Nihayet mrikler onlara yetiti. Onlar da mriklerle savap kimi ldrld kimi de
[101]
kurtuldu. te Allah Teala bu yeti bu yzden indirdi."
3- mer ibnu'l-Hakem'den rivayet edilen haber ise biraz daha farkl. yle ki:
"Ammr ibn Ysir'e o kadar ikence edildi ki artk ne sylediini bilmez hale geldi. Suheyb'e o kadar ikence edildi ki ne sylediini bilmez
hale geldi. Ebu Fkeyhe'ye ikence edildi de ne sylediini bilmez bir hale geldi. Bill, Amir ibn Fheyre ve baka mslmanlar da byle. te
[102]
bu yet-i kerime bunlar hakknda nazil olmutur."
4- Ammr b. Ysir, Suheyb, Habbb b. el-Eret, Bill, Amir b. Fuheyre ve Eb Huzeyfe'nin klesi Kureyliler tarafndan acmaszca ikence
[103]
edilirlerdi; o derece ki, ne sylediklerini bilmez hale gelirlerdi. Bu yeti kerime onlar hakknda nazil olmutur.
5- bn Eb Hatim'in Katde'den rivayetinde bu ikenceye uratlanlardan birisi olarak Ebu Cehl'in st kardei veya ana bir kardei Ayya da
[104]
zikredilmektedir.
6- Hzin tefsirinde bunlara ilve olarak dier baz zayf mslmanlar da zikrediliyor. yle ki: Bu yet-i kerime Ebu Cehl'in st veya ana bir
kardei olan Ayya ibn Raba, Ebu Cendel ibn Sheyl ibn Amr, (Halid ibnu'l-Veld'in kardei) el-Veld ibnu'l-Veld ibnu'l-Mura, Seleme
ibn Him ve Abdullah ibn Esed es-Sekaf hakknda nazil olmutur. Mrikler bunlar ikenceye tabi tutmular; onlar da mriklerin errinden
[105]
kurtulabilmek iin onlarn istedikleri eyleri sylemiler, daha sonra hicret ederek Allah yolunda savamlardr.
"Hicret eden bu m'minler Mekke'de idiler. Derken balarna bir fitne (bel) geldi ve irtidd ettiler. Hz. Muhammed (s.a.v.) hakknda pheye
[106]
dtler. Sonra tekrar mslman olup, hicret ettiler. te bu ayet onlar hakknda nazil oldu."
8- Bu ayetin, Abdullah b. Said b. Eb Sarh hakknda nazil olduu da sylenmitir. O, irtidad etmiti. Mekke'nin fethi gn, Hz Peygamber
(s.a.v.), onun ldrlmesini emretti. Bunun zerine Osman (r.a), onun iin aman diledi ve Hz. Peygamber de bu aman verdi. Daha sonra o
gzel bir mslman oldu.
[107]
Bu rivayet, ancak biz bu sreyi meden kabul ettiimizde yahut da bu sredeki bu ayeti meden saydmzda geerli olur.
9- Nese'de bn Abbs'tan gelen bir rivayet ok daha farkl. Onda da, yet-i kerimenin muhtevas ile uyumlu grnmemekle birlikte, bu yet-i
kerimenin Abdullah ibn Eb Serh hakknda nazil olduu yle anlatlr:
bn Abbs'tan rivayette o "Kalbi iman zere sabit ve bununla mutmain olduu halde ikraha uratlanlar dnda kim, imanndan sonra Allah'
tanmaz, fakat sinesini kfre aarsa Allah'n gazab onlarn banadr. Onlaradr en byk azb." yet-i kerimesi hakknda yle demitir:
"Bu yet-i kerime daha sonra nesholundu ve bundan istisna edilerek "Hem Rabbn, ikenceye uratldktan sonra hicret eden, sonra Allah
yolunda savaan ve sabredenlerle birliktedir. Muhakkak ki Rabbn bundan sonra da Gafur'dur, Rahm'dir." buyruldu. O (bu yet-i kerimede
istisna edilen) Abdullah ibn Eb Serh'tir. Hz. Peygamber (s.a.v.) iin vahy yazard (vahy ktibi idi). eytan ayan kaydrd (da irtidad edip)
mriklere katld. Raslullah (s.a.v.), Mekke'nin fethi gn kann heder etmiken Hz. Osman ibn Affn'n himayesine girdi ve Hz. Peygamber
[108]
(s.a.v.) de onun himayesini geerli kabul buyurdu.
Takiyye iin kfr-inkr szn syleyen o zayf ve ciz mslmanlarn da kastedilmi olmas muhtemeldir. Binenaleyh ayetteki, fitneye
uratldktan sonra hicret edenler ifadesi, bu izahlarn herbirine de muhtemeldir. fadenin lafznda, bunlardan birine muayyen olarak delalet
eden birey yoktur.
Bu ayet, kfrn aka ifade eden, syleyen kimse hakknda nazil olmutur. Binenaleyh ayetten murad, "Bu, kendisinde gnah olmayan
eylerdendir. Hicret eder, cihadda bulunur ve sabrederse bu kimsenin hali, icbar edilmeyen kimsenin hali gibidir" manas olur. Eer bu ayet
irtidad eden kimse hakknda ise o zaman bundan maksat, Tevbe edip dnmesi ve zerine vacib olan eyleri yerine getirmesi o kiiden bu
ikab giderir ve onun iin Allah'n mafireti, rahmeti meydana gelir manas olur. Ayetteki ba'dih kelimesindeki h zamiri, daha nce
[109]
bahsedilen amallere rcidir. O ameller de, hicret, cihd ve sabrdr.
11- Allah teala bu yet-i celilede, Mekkede mrikler tarafndan ezilen ve dinden dnmeleri iin ei fitneler srklenen raustaz'af bir snf
zikretmektedir. Bunlar, ailelerini, mallarn, mlklerini terkederek Allah yolunda hicret etmiler, mminlerle birlikte kfirlere kar cihad
etmiler ve metanet gstermilerdir. te bu sebeple Allah teala, daha nce iine dtkleri fitneden dolay onlan affettiini ve onlara merhamet
ettiini beyan etmektedir,
125. Rabbnn yoluna hikmetle ve gzel tle davet et. Onlarla en gzel ekilde tart. Muhakkak ki Rabbn, yolundan sapanlar en iyi
bilendir ve O, hidyete erdirilmi olanlar da en iyi bilendir.
126. Eer ceza verecek olursanz ancak size reva grlen cezann misillemesiyle ceza verin. Sabrederseniz elbette bu, sabredenler iin en
hayrl olandr.
127. Sabret, senin sabrn ancak Allah iindir. zlme onlara. Kurduklar dzenden dolay da endie etme.

Bu yet-i kerimelerin nzul zaman hakknda balca rivayet vardr: Mekke'de, Uhud Gazvesinde, Mekke'nin fethi gn nazil olmutur.
imdi bu rivayetleri verelim:
1- a- beyy ibn Ka'b'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Uhud gn ensar'dan 64, Muhacirlerden de ilerinde Hamza'nn da bulunduu 6 kii ehid olmu ve onlara mrikler tarafndan ikence
edilmiti. Ensar (ehidlere ikence yaplm olduunu grnce):
"Bir gn biz de onlardan bylelerini ldrrsek elbette onlara daha fazlasn yapacaz." dediler. Mekke'nin fethi gn olduunda Allah Teal
bu yet-i kerimeyi indirdi de bir adam:
"Bugnden sonra artk Kurey yok!" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
[110]
"Kavim (Kurey)ten elinizi ekin, drt kii mstesna (onlar Ka'be'nin rtsne sarlm halde bulsanz bile ldrn)." buyurdular.
b- Suyuti diyor ki:
"Bunun zahiri, yetin nzulnn fethe kadar tehir etmesidir. Bundan nceki hadis bu yetin nzulnn Uhud gn olduuna iaret ediyor."
bnu Hassar bunlarn arasn yle cem etti:
"Ayet evvela Mekke'de, sonra ikinci olarak Uhud'da indirildi. Sonra nc olarak fetih gn, Allah Tel'dan kullarna bir hatrlatma olarak
[111]
indirildi."
c- Hadisin Msned'deki rivayetinde yet-i kerimenin, bilinmeyen bir adamn (Mekke'nin fethi gn):
"Bugnden sonra Kurey yok!" demesinden sonra yet-i kerimenin nazil olduu, Uhud gn
[112]
"Elbette biz onlara daha fazlasn yapacaz." diyenlerin de sadece ensar olmayp Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab olduu kaydedilmitir
[113]
ki makama uygun olan da budur.
2- a- Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mansur, Ali b. mer el-Hafz'dan, o Abdullah b. Muhammed b. Abdulaziz'den, o Hakem b.
Musa'dan, o smail b. Ayya'tan, o Abdulmelik b. Eb Ganiyye'den, o Hakem b. Uteybe'den, o Mcahid'den, o da bn Abbas'tan yle dediini
bize haber verdi:
"Mrikler Uhud Harbi'nde lenleri brakp geri dnnce, Rasulullah (s.a.v.) dnp Uhud ehitlerinin yanna geldi. Pek zoruna giden bir
manzara grd. Hamza'nn karn yarlm, burnu ve kulaklar kesilmi. Bu durum karsnda buyurdu ki:
"Eer kadnlar zlmeseydi, benden sonra da bir det olarak kalmasayd, Allah Teala amcam Hamza'y yrtc canavarlarn ve kularn
karnlarndan kanp diriltsin diye elbette onu bu halde defnetmeden brakrdm. Onun yerine mriklerden mutlaka yetmi kii ldreceim."
Sonra bir para kuma istedi. O kumala Hamza'nn yzn rtt. Fakat ehidin ayaklar akta kald. Bunun zerine ayaklarna birazck izhir
otu koydu. Sonra nne geip zerine on kere tekbir ald. Sonra Hamza yerinde dururken dier kiiler getirilmeye baland, Nihayet Rasulullah
(s.a.v.) onlarn stne yetmi kere namaz kld. ldrlenler yetmi kii idiler. Bu ehitlerin defin ileri tamamlannca mevzuyla alakal bu yet
[114]
nazil oldu."
b- smail b. brahim el-Vaiz, Eb'l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. sa el-Hafz'dan, o Abdullah b. Muhammed b. Abdu'l-Aziz'den, o Bir b.
Velid el-Kind'den, o Salih el-Mrri'den, o Sleyman et-Teym'den, o Eb Osman en-Nehd'den, o da Eb Hureyre'den yle dediini bize
haber verdi:
"Peygamber (s.a.v.), Hamza (r.a.)'ya muttali olup, onu yere dp lm bir vaziyette grd. Rasulullah (s.a.v.) kalbini bundan, daha ok
szlatan birey grmemiti.
[115]
"Vallahi sana bedel olarak onlardan yetmi kii ldreceim" buyurdu. Bunun zerine bu yet nazil oldu."
c- Tabern'deki rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, amcas Hz. Hamza'ya ikence edildiini grnce o zamana kadar duymad bir ac
duyarak:
"Allah'n Rahmeti senin zerine olsun; ok sla-i rahimde bulunur, ok hayr ilerdin. Senden sonrakilerin sana hzn olmasayd vahi
hayvanlarn ilerinden toplanp harolununcaya kadar seni bu halde brakmak beni sevindirirdi." dedii, sonra da orada dururken yemin
ederek:
"Vallahi senin yerine, sana karlk onlardan yetmiine ikence edeceim." buyurduu ve henz yerinden ayrlmadan bu yet-i kerimelerin
nazil olduu; bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yemininin keffretini vererek o isteini (mriklere ikence edeceine dair szn)
[116]
yerine getirmekten kendini alakoyduu kaydedilmektedir.

Baz rivayetlerde ise yle denilmektedir:
"Kadnlarn hzn iinde kalmalarndan (yas tutmalarndan) yahut benden sonra snnet olmasndan korkmasaydm. Allah'n seni yrtc
[117]
hayvanlar ile kularn karnlarnda diriltmesi iin, olduun gibi brakrdm."

d- Eb Hassan el-Mzekk, Eb'l-Abbas Muhammed b. shak'tan, o Yahya b. Abdu'l-Hamid el-Hamman'den, o Kays'tan, o bn Eb
Leyla'dan, o Hakem'den, Mukassim'den, o da bn Abbas'tan, Hamza'nn ldrlp kendisine msle yapld (burnunun ve kulaklarnn
kesildii) gn Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu bize haber verdi:
"Eer Kurey'e kar zafer kazanrsam ahdim olsun, onlardan yetmi kiiye aynen byle yapacam." Bunun zerine Aziz ve Yce olan Allah
bu yeti indirdi. Ayet inince Rasulullah (s.a.v.):
[118]
"Bilakis sabredeceiz ya Rab" buyurdu."
e- a'b ve bn-i Creyc yle demilerdir:
"Uhud savanda mrikler, Hz. Hamza ve dier mslmanlardan ldrdkleri kimselerin vcutlarnn eitli uzuvlarn kesip paralamlardr.
Bunu gren mslmanlar:
"Yemin olsun ki Allah bizi onlara galip getirdii zaman biz de onlara yle yle yapacaz" demiler ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil
olmu, cezalarn aynen karlnn verilebileceini, bununla beraber yaplan ezaya aynyla mukabele etmeyip affetmenin daha faziletli
olacan beyan etmitir. Zira bu takdirde cezay verme ii Allaha havale edilmi olur. Allahn ise daha dil ceza verecei muhakkaktr."
[119]
Taberi de bu gr tercih etmitir.
f- Mfessirlerin rivayetinde, mslmanlar, Uhud Gn, karnlar yarmak, tenasl organlarn kesmek ve fena bir halde kulak, burun kesmek
gibi mslman llerine yapm olduklar muameleleri grnce bu manzara karsnda, yle demilerdi:
"Eer Allah, bizi onlara galip klarsa, biz onlarn llerine daha fazlasn yapacaz. Onlara imdiye kadar Arab'dan hibir kimsenin yapmad
msleyi yapacaz. Elbette yapacaz, elbette yapacaz." Rasulullah (s.a.v.) amcas Hamza (r.a.)'nn ba ucunda durdu. Burnunu, kulaklarn,
cinsel organn kesip, karnn yarmlard, Utbe'nin kz Hind, Hamza (r.a.)'nn cierinden bir para alp inemi, sonra yemek iin yutmutu.
Fakat cier onun karnnda ok kalmayp onu dan atmt. Bu haber Rasulullah (s.a.v.)'a ulat da buyurdu ki:
"Eer o cieri yeseydi (ve iinde kalsayd), ebediyyen Hind Cehennem'e girmeyecekti. Hamza, cesedinden atee birey sokmasndan Allah'a
daha deerli gelir."
Rasulullah (s.a.v.) Hamza'ya baknca, o na kadar kalbini ondan daha ok szlatan bireye bakmamt. yle buyurdu;
"Allah'n rahmeti zerine olsun. phesiz sen, benim bildiim, akrabay grp gzeten, ok hayr iler yapan bir kimse idin. Eer ardndan
sana kar hznlenme korkusu olmasayd seni bu halde brakmam ve bylece eit eit vahilerin karnlarndan kartlp harolunman seni
elbette sevindirirdi. Allah'a yemin olsun ki Eer Allah Teala beni onlara stn klarsa, senin yerine onlardan yetmi kiiye ayn muameleyi
yapacam." Derken Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"O halde sabrederiz" buyurup, yapmak istedii misillemeden vazgeti ve yemininden tr de keffaret dedi. eyh Eb'l-Hasan:
[120]
"Bu makamda Hamza (r.a.)'nn ldrlmesi hadisesini zikretmemiz gerekiyor" demektedir."
g- Amr b. Eb Amr el-Mzekk, Muhammed b. Mekk'den, o Muhammed b. Yusuftan, o Muhammed b. smail'den, o el-Cufi'den, o Eb Cafer
Muhammed b. Abdillah'tan, o Huseyn b. Msenna'dan, o Abdu'1-Aziz b. Abdillah b. Eb Seleme'den, o Muhammed b. brahim b. Muhammed
b. Yahya'dan, o babasndan, o Muhammed b. es-Sakaf'den, o Said b. Yahya el-Emev'den, o babasndan, o Muhammed b. shak'tan, o
Abdullah b. Fadl b. Ayya b. Eb Rabia'dan, o Sleyman b. Yesar'dan, o da Amr b. meyye ed-Damr'den bize unu syledi:
"Ben ve Ubeydullah b. Adiy b. Hyarla sefere kp Hams'a uradk. Oraya ayak bastmzda, Ubeydullah b. Adiy bana:
"Var msn, Vahi'ye gidip, Hamza'y nasl ldrdn ona soralm?" dedi. Ben de:
"stiyorsan gidelim" dedim ve ona meseleyi sormak zere yola ktk. Bir adam bize dedi ki:
"Siz onu, evinin avlusunda bulacaksnz. O, alabildiine sarho bir adamdr. ayet onu ayk bulabilirseniz onu yalnz bir halde bulacaksnz ve
istediiniz eylerin bir ksmn onun yannda bulabilirsiniz." Onun yanna vardmzda kendisine selam verdik. Ban kaldrp bakt.
"Hamza'y nasl ldrdn bize anlatasn diye sana geldik" dedik. O da dedi ki:
"Ben, bu hadiseyi bana sorduu vakit Rasulullah (s.a.v.)'a nasl anlattysam, size de yle anlatacam. Ben, Cbeyr b. Mut'im b. Adiy b.
Nevfel'in klesiydim. Cbeyr'in amcas olan Tuayme b. Adiy, Bedir Gn ldrlmt. Gn gelip, Kurey, Uhud'a hareket edince Cbeyr b.
Mut'im bana dedi ki:
"ayet amcam Tuayme'ye karlk, Muhammed'in amcas Hamza'y ldrrsen, sen zdsn." Bunun zerine savaa ktm. Ben Habe'ler gibi
iyi mzrak atan bir Habe idim. Atta hata ettiim pek az olurdu. nsanlarla karlanca, Hamza'y gzetlemeye ktm. Nihayet onu ordunun
ortasnda, boz bir deve gibi heybetli grdm. Karsnda hibir eyin dayanamayaca bir ekilde klcyla insanlar krp geiriyordu. Allah'a
yemin ederim ki ben onun iin hazrlanyor ve bana yaklamas iin bir kaya parasn veya bir aac siper edinerek ondan saklanyordum. O
vakit Siba' b. Abdu'1-Uzza benden nce Hamza'nn karsna kt. Hamza onu grnce:
[121]
"te buradaym ey bzrlar
snnet eden aalk kadnn olu" diye haykrd. Sonra da onu klla vurdu. Vallahi o, avnda hata etmedi.
Ben kargm elimde oynatp dengeledim. Nihayet kargm istediim pozisyona getirince onu Hamza'ya frlattm. Karg, Hamza'nn kasna
yerleti. yle ki yarp arkadan iki uyluu arasndan kt. O halde iken beni ldrmek iin benim bulunduum yere gelmeye alt. Fakat ciz
kalp yenik dt. Ben de onu kendi haline braktm. Nihayet vefat etti. Sonra yanna gidip kargm aldm. Sonra halkn yanna dndm ve
askerin iinde oturdum. Benim bu iten baka bir hacetim yoktu. Sadece zd olmak iin Hamza'y ldrmtm. Mekke'ye gelince
hrriyetime kavutum. Bylece Mekke'de slm yaylncaya kadar orada kaldm. Sonra Taife ktm.
Taifliler mslman olmak iin Rasulullah (s.a.v.)'a eliler gnderdiler. Bana da:
"Muhammed elileri incitmez" denildi. Ben de onlarla birlikte yola ktm. Nihayet (s.a.v.)'n huzuruna vardm. Beni grnce:
"Sen Vahisin yle mi?" buyurdu,
"Evet" dedim.
"Hamza'y sen ldrdn yle mi?" buyurdu. Ben:
"Bu i Siz'e ulaan haber dorultusunda oldu" dedim. Rasulullah (s.a.v.):
"Yzn bana gstermemeye gayret etsen olmaz m?" buyurdu. Ben de derhal huzurundan ktm. Nihayet Rasulullah (s a.v.) vefat edip, halk
(yalanc peygamber) Mseylemet'l-Kezzab'n zerine savaa knca dedim ki:
"Mseyleme'ye kar elbette ben de kacam. Belki onu ldrr de bylece Hamza'ya kar ilediim crm denkletirmi olurum" Sonra
[122]
halkla beraber ben de ktm ve Mseyleme"nin bana gelen i oldu. Ayn kargyla onu vurdum ve ldrdm."
[123]
3- Nehhs ise yet-i kerimenin Mekke'de nazil olduunu ve nzulnn Hz. Hamza'ya yaplan ikence ile bir ilgisinin olmadn syler.
Bu yet-i kerimelerin nzul vaktini Mekke'de, Uhud'da, Mekke'nin fethi gn olmak zere ayr zamanda gsteren yukardaki rivayetlerin
hepsi de sahih olmakla baz limler (bnu'l-Hassr gibi) nzulnn tekrarlandn sylemekle rivayetlerin arasn cem'etmeye
[124]
almlardr.
[1]
[2]
41. yetin tefsirine bk. Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 3/337.
Fahreddin er-Rz, et-Tefsru'l-Kebr, 19/217.
[3]
Als, Rhu'l-Men, 14/89.
[4]
[5]
[6]
Als, Rhu'l-Men, 14/89.
[7]
bnu'l-Cevz, Zadu'l-Mesr Fi lmi't-Tefsr, 4/425.
[8]
bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr Fi lmi't-Tefsr, 4/426; Als, Rhu'l-Men, 14/89-90.
[9]
Enbiy: 21/1.
[10]
Nahl: 16/1.
[11]
Hd: 11/8.
[12]
bnu'l-Munzir; bn Eb Htim; Als, Rhu'l-Men, 12/14.
[13]
bn Cerir et-Taber. Camiul-Beyn, 14/52
[14]
Kamer: 54/1.
[15]
Enbiya: 21/1.
[16]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 230; bnul-Cevz. Zadu'l-Mesr Fi lmi't-Tefsr, 4/426; mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/398; Fahreddin er-Rz, et-Tefsru'l-Kebr, 19/219.
[17]
[18]
Nahl: 16/1.
[19]
Nahl: 16/1.
[20]
bni Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/397.
[21]
Nahl: 16/1.
[22]
Nahl: 16/1.
[23]
bn Eb Hatim; bn Cerr; Abdullah bni mam Ahmed, Zevidz-Zhd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/397.
[24]
[25]
Hac Suresi, yet: 47
[26]
[27]
[28]
Ankebut Suresi, yet: 53-54

Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 230-231.
[29]
[30]
[31]
[32]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 14/73, ed-Drr: 4/18. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 231;
[33]
bn Kesr, Tefsru"l-Kur'ni'l-Azm, 4/491.
[34]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 231; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/398-399; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 4/448.
[35]
bn Cerr; bn Ebi Hatim.
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
Ynus: 11/2.
[42]
Zuhruf: 43/32.
[43]
Suyt, Lbbu'n-Nukl, 1/213-214.
[44]
Musannif bu hadisi senedsiz zikretmitir. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 14/75, ed-Drr: 4/118. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
[45]
[46]
[47]
[48]
[49]
Tekvir: 81/8-9
[50]
[51]
[52]
Senedinde bulunan Vheyb b. Halid, sika iken lmnden nce durumunun deitii sabittir. bn Cerir; bn Ebi Hatim; ed-Drr: 4/135.
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 231-232; Als, Ruhul-Meani, 14/197.
[53]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/399-400; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 14/101.
[54]
[55]
[56]
[57]
bn Eb Htim; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/511; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/400-401.
[58]
Senedi hasen derecesindedir. Ahmed; Msned: 1/318, Suyuti; ed-Drr: 4/128; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
232-233.
[59]
Kasas: 28/56.
[60]
[61]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 14/110; Als, Ruhul-Meani, 14/220.
[62]
[63]
bn Eb Hatim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 14/110; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/517.
[64]
[65]
[66]
[67]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 4/487; Kurtub, Camiul-Beyan, 10/114.

[68]
[69]
[70]
[71]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb,.
[72]
bn Cerir: 14/120, Suyuti; Lbab: s. 163. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 233.
[73]
[74]
bn Cerir zayf senedle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/403.
[75]
[76]
el-Kura veya el-Hadram Bak: bnu'l-Esr, Usdu'l-Gbe. 3/531.
[77]
bn Eb Hatim; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 1/224-225.
[78]
[79]
[80]
[81]
[82]
[83]
[84]
[85]
[86]
[87]
[88]
[89]
[90]
Mrsel hadistir; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 234; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/405.
[91]
bn Merdyeh; Beyhak, Delil; Msned, 4/69-90; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 14/122, ed-Drr: 4/131; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 234; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/180; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[92]
[93]
bn Cerir; bn Merdyeh; Beyhak, Delil; Msned, 4/69-90; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Als, Ruhul-Meani, 25/237-238.
[94]
[95]
[96]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 4/495; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/118.
[97]
Nisa: 4/97.
[98]
Ankebt: 29/10.
[99]
bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; Beyhak, Snen; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/148: bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/176-177, 1 numaral dip not.
[100]
Ankebt: 29/1-2.
[101]
[102]
bn Sa'd, Tabakt; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/405.
[103]
bn Sa'd, Tabakat.
[104]
[105]
Aluddin Ali ibn Muhammed el-Hzin Lbbu't-Te'vl fi Mani't-Tenzl, (Mecmatu't-Tefsr iinde), stanbul Matbaa-i Amire 1317, 3/646.
[106]
[107]
[108]
Nesa, Tahrmu'd-Dem. 15, hadis no: 4066.
[109]
[110]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 16/2, hadis no: 3129; Tabern el-Mu'cemu'1-Kebr, Badad, 1399/1979, 3/157, hadis no: 2937; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti,

[111]
[112]
[113]
[114]
Zayf hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 235.
[115]
Hakim; Mstedrek: 3/197, Heysemi; Mecma': 6/119, Suyuti; ed-Drr: 4/135. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
235-236. Bezzr, Beyhak, Delilin-Nbvve; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/405; Ibnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesir,
4/504.
[116]
Tabern, el-Mu'cemu'1-Kebr, 3/156-157, hadis no: 2936.
[117]
Bezzr; Tabarni.
[118]
Senedinde tane sakatlk var:
l- "Munkat' "dr. Yani raviler arasnda kopukluk var. Tehzibu't-Tehzib: 2/373.
2- Hemman, hadis hrszl ile damgaldr. Takrb: 2/352.
3- Kays b. Rabi' doruluk meziyyeti yalannca deimi.
[119]
[120]
Hakim; Mstedrek: 3/197, Heysemi; Mecma': 6/119, Suyuti; ed-Drr: 4/135. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
236.
[121]
Bzr, Arapa bir kelime olup kadnlarn cinsel organnda bulunan Klitoris bezi (dilcik) demektir. Arabistanda kzlarn bu organ snnet ettirilir. Snnet edilen
kadna aalk gzyle baklmasnn adet olduu Arab rfnde, annesi snneti bir kadn olan Siba' b. Abdu'l-Uzza'ya Hz Hamza, harb esnasnda bu yolla hakaret
etmi.
[122]
Buhari; Meazi: 4072, Ahmed; Msned: 3/501. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 236-238. Tabern, elMu'cemu'1-Kebr, Badad 1399/1979, 3/160-162, hadis no: 2946.
[123]
[124]
Bak: Suyt, Lbbun-Nukl, 1/227.
17- SR SURES
Mushaftaki sralamada on yedinci, ini srasna gre ellinci sredir. Kasas sresinden sonra, Ynus sresinden nce Mekke dneminde
inmitir. 26, 32-33, 60, 73-74, 80, 107-111. yetlerle dier bazlarnn Medine'de indii yolunda deiik rivayetler varsa da, byk ihtimalle
tamam Mekke'de nazil olmutur. bn r, bu rivayetlerin, sz konusu yetlerin ierdii hkmlerin Medine dnemindekilerin muhtevasn
[1]
hatrlatmasndan ileri gelmi olabileceini, fakat bunun salam bir gereke olmadn ifade eder.
bn Merdye'nin bn Abbs ve bnu'z-Zubeyr'den rivayetle tahricine gre Sre'nin tamam Mekke'de nazil olmutur. Bu cumhur'un da
grdr.
[2]
Bunlardan 76. yetin, Sakf hey'eti'nin bir takm istisna istekleri ile
ki yeti (73 ve 76. yetleri) bundan mstesnadr, denilmitir.
Medine'ye gelmeleri ve Yahudilerin "Medine'nin deil de am'n peygamberler yurdu olduu"nu sylemeleri zerine nazil olduu rivayet
[3]
ki ilerde yerinde geni olarak gelecektir.
edilir
[4]
Bu iki yete ilve olarak 60 ve 80. yetlerinin de meden olduu sylenmitir.
[5]
Muktil bu drt yete ilve olarak 74, 75 ve 107. yetinin de Medine'de nazil olduu grndedir.
Hasen'den 26, 32, 33, 57 ve 78. yetler olmak zere be yetinin meden olduu rivayet edilmitir
[6]
Katde, 73. yetten balyarak sekiz yetinin Medine'de nazil olduunu sylemitir.
bn Abbas (r.a.)'dan 76. ayet'ten 80. ayet'ine kadar olan ayetler hari bu srenin Mekki olduu rivayet edilmitir. Bu ayetler ise, Meden olup,
[7]
Sakif Kabilesi'nin heyeti geldiinde nazil olmutur.
Sre'ye adn veren sr hadisesi'nin vakti konusunda Hicretten 18 ay nce Ramazan'n 17. gn, bir sene nce 17 Rebulevvel, 6 ay nce
[8]
Ramazan'da, 8 ay nce 27 Receb rivayetleri vardr.
l. Sbhndr O Allah ki kulunu geceleyin Mescid-i Haram'dan, evresini mbarek kldmz Mescid-i Aksa'ya gtrmtr. Bir ksm
yetlerimizi ona gsterelim diye. Muhakkak ki O'dur O Semi, Basr.

1- Ebu'l-Kasm Sleyman el-ensr'den rivayette o yle demitir:
"Raslullah (s.a.v.), (sr ve Mi'rc'da) yksek derecelere, yce makamlara ulatnda Allah Teal ona vahyetti:
"Ey Muhammed, seni ne ile ereflendireyim?" Hz. Peygamber (s.a.v.):
[9]
"Sana kul olmam nisbetiyle (Sana kul olma erefiyle ereflendir) Rabbim." dedi de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Rasulullah (s.a.s.) Kureylilere sra hadisesinden sz etti. Onlar da onu yalanlad. Bunun zerine Yce Allah bu buyruklar onu tasdik
etmek zere indirdi.
Peygamber (s.a.s.), sra ile Mirc'dan dndkten sonra Mescid-i Haram'a kt ve durumu Kurey'e haber verdi. Byle bir eyin imknsz
olduu dncesi ile hayrete dtler. Hatta ona iman eden kimselerden irtidat edenler dahi oldu. Ebu Bekir (r.a.)'e baz kimseler durumu
bildirdiler. O da:
"Eer byle demise elbette doru sylemitir. phesiz ben onun bunun tesindeki eylerde de doru sylediini kabul ediyorum" demitir.
Bundan dolay Hz. Ebu Bekir'e (ok dorulayc anlamnda) "es-Sddk" ad verildi.
Beyt-i Makdis'e yolculuk yapm bazlar Hz. Peygamber'den orann niteliklerini anlatmasn istediler. Beyt-i Makdis, Hz. Peygamberin
gznn nne getirildi, o da ona bakarak Mescid'i onlara anlatmaya balad. Bu sefer, yoldaki kervanlarnn durumunu bildirmesini istediler.
Hz. Peygamber onlara develerinin saysn ve durumunu bildirdi ve dedi ki:
Filan gn gnein douu ile birlikte nlerinde siyaha alan bir deve bulunduu halde geleceklerdir. es-Seniyye denilen yere deve
kervanlarn beklemek zere ktlar. Hz. Peygamberin haber verdii ekilde kervann geldiini grdler. Yine de iman etmediler ve:
[10]
"Bu olsa olsa apak bir sihirdir." dediler.
11. nsan, hayr istiyormuasna er ister ve insan esasen ok acelecidir.

1- Bu yet-i kerimenin de "Ey Allahm, ayet bu, senin katndan gelen bir gerek ise gkten bamza ta yadr veya bizim bamza elm bir
[11]
azb getir." diyen en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda nazil olan yetlerden olduu sylenmitir.
15. Kim hidayete ererse kendi nefsi iin hidayete ermi olur. Kim de dallete derse kendi nefsi aleyhine dallete dm olur. Hi kimse bir
bakasnn ykn yklenmez. Biz, bir peygamber gndermedike azb ediciler deiliz.

1- Hz. Aie'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Hz. Hadice, Raslullah (s.a.v.)'a mriklerin ocuklarnn hirette durumlarnn ne olacan sormu da Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Onlar babalarndandr, babalarna tbidir." buyurmular. Daha sonra ayn eyi Raslullah (s.a.v.)a ben de sordum,
"Onlarn (yaasalard) ne yapacak olduklarn en iyi elbette Allah bilir." buyurdular. Daha sonra ve slm yerleip salamlatktan sonra
tekrar sordum da,
"Hi kimse bir bakasnn ykn yklenmez..." yet-i kerimesi nazil oldu ve Rasl-i Ekrem: (s.a.v.):
[12]
"Onlar ftrat zeredirler." veya "Onlar cennettedirler." buyurdu."
2- bn Abbs'tan rivayete gre ise "Bana tabi olun ve Muhammed'i inkr edin. Eer bir gnah varsa benim boynuma." diyen el-Veld bnu'l[13]
[14]
Mura hakknda nazil olmutur
ki yetin mekk oluuna uygun olan sebep de budur.
Buna gre yetin manas yle olmaktadr: "Velid sizin gnahlarnz tayamaz; nk, herkesin gnah kendisine aittir."
[15]
3- Bu buyrukta hidayet ile ilgili Ebu Seleme b. Abd Esved'e, sapklkta da el-Velid b. Muireye iaret vardr.
26. Akrabaya da hakkn ver, yoksula da, yolda kalma da! Bununla beraber sap savurma;
27. nk sap savuranlar, eytanlarn kardeleri olmulardr. eytan ise Rabbine kar ok nankrdr.

1- Ebu Sad'i Hudr'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[16]
"Ne zaman bu yetler indirildi, Raslullah Fatma'y ard, ona Fedeki verdi."
bn Kesr dedi ki:
"Bu hadis mkildir. nk yetin Meden olduunu iaret ediyor. Mehur olan bunun hilafdr. Ancak surenin ba taraflarnda bu ayet-i
[17]
kerimenin Medine'de nazil olduu sz konusu edilmitir."
[18]
2- Bunun benzerini bnu Abbas'tan (r.a.) bn Merduyeh anlatt.
"Alimlerden bazlar da yle demilerdir:
"Bu ayet, Araplarn adetine uygun olarak gelmi olan bir ayettir. nk onlar, yamalamak ve basknda bulunmak suretiyle mal biriktiriyor,
sonra da bu mallarn an, hret, kibir ve bbrlenme hususunda harcyorlard. Gerek Kurey mrikleri, gerekse dierleri, insanlar
slmiyet'ten alkoymak, onun mensuplarn ypratmak ve slm'n dmanlarna yardm etmek iin, mallarn harcyorlard. Ki ite bunun
[19]
zerine bu ayet, onlarn bu nevi amellerinin irkinliine dikkat ekmek iin nazil olmutur."
4- Enes b. Mlik diyor ki:
"Temim oullarndan bir adam gelip Rasulullaha yle dedi:
"Ey Allahn Rasul, ben, ok mal olan, oluk ocuu bulunan ve gayr-i menkul olan birisiyim. Bana, bunlar nasl harcayacam ve ne
yapacam syle." Rasulullah yle buyurdu:
"ayet maln varsa zektn vereceksin. Zira zekt, seni temizleyen bir temizleme vastasdr. Akrabana iyilikte bulunacaksn, dilencinin,
komunun ve yoksulun hakkn gzeteceksin." Adam:
"Ey Allahn Rasul bunu benim iin biraz azalt." dedi. Rasulullah da bunun zerine "Akrabaya, dkne, yolda kalan yolcuya hakkn ver.
Olur olmaz yere de elindeki maln sap savurma." yetini okudu. Bunun zerine adam:
"Ey Allahn Rasul, zekt senin memuruna verirsem, Allaha ve Peygambere kar onun sorumluluundan kurtulabilir miyim?" dedi.
Rasulullah:
"Evet, onu benim memuruma verirsen onun sorumluluundan kurtulmu olursun. Senin iin ondan dolay sevap ta vardr. Onu senden alan,
[20]
onda herhangibir deiiklik yapacak olursa onun gnah ona aittir." buyurdu."
28. ayet Rabbndan umduun bir rahmeti arayarak onlardan yz evirmek zorunda kalrsan o halde onlara tatl ve yumuak bir sz syle.

1- At el-Horasn'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Mzeyne'den baz kimseler (Tebk Gazvesine kmak zere hazrlk yaplrken) Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek kendilerine binit verilmesini
istediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Sizi bindireceim bir ey (binit) bulamyorum." buyurdular. zntden gzlerinden yalar akarak geri dndler. Sanyorlard ki Allah'n
[21]
Rasl (s.a.v.), onlara kzdndan byle sylemitir. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
[22]
2- Als, srenin mekk olmas; iindeki meden yetler meyannda bu yetin saylmamas sebebiyle bu sebebi varid grmemektedir.
3- bn Cerr'in Dahhk'ten rivayetine gre ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, kendilerine (sadaka nev'inden) bir eyler verilmesini isteyen baz
[23]
yoksullar hakknda nazil olmutur.
4- Mukatil'den gelen rivayette bu yoksullar iinde "Habbb, Bill, Ammr ve Mihca' gibi yoksul mslmanlar"n isimleri de
[24]
verilmektedir.
5- Hz. Peygamber (s.a.v.), yannda olmyan bir ey kendisinden istenildiinde yzn isteyenden baka tarafa evirir ve susar, olumlu ya da
[25]
olumsuz bir cevap vermezlerdi. te yet bunun zerine nazil olmutur.
29. "Elini boynuna balayp cimri kesilme, bsbtn de ap tutumsuz olma, yoksa piman olur, akta kalrsn."

1- Eb'l-Hasan, Muhammed b. Abdillah b. Ali b. mran, Eb Ali b. Ahmed el-Fakih'ten, o Eb Ubeyd Kasm b. smail el-Muhamil'den, o
Zekeriyya b. Yahya ed-Darir'den, o Sleyman b. Sfyan el-Chen'den, o Kays b. Rabi'den, o Eb shak'tan, o Eb'l-Ahvas'tan, o da Abdullah
b. Mesud'dan bize u rivayette bulundu:
"Bir gen Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"Annem, sen'den unu unu istiyor" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Bugn yanmzda hibir ey yok" buyurdu. Gen
"Ey Allah'n Rasul, annem senin iin gmleini ona giydirmeni sylyor" dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) gmleini karp o gence
[26]
verdi ve yaknr bir vaziyette evde hapis kald. Derken Allah Tela ite bu yeti indirdi."
2- Cabir b. Abdillah da u rivayette bulunuyor:
"Rasulullah (s.a.v.) Ashab arasnda oturmakta iken kendisine bir ocuk gelip:
"Ey Allah'n Rasul, annem sen'den bir gmlek istiyor" dedi. Halbuki Rasulullah'n yannda sadece giydii gmlek vard. Rasulullah (s.a.v.)
ocua:
"Bir zaman sonra bir gmlek ortaya kar. Sen baka bir vakit tekrar bize gel" buyurdu. ocuk da annesinin yanna dnd. Kadn bu sefer
ocua:
"O'na, Annem senin zerinde bulunan gmlei istiyor de" dedi. Bu sefer ocuk gelince Rasulullah (s.a.v.) evine girdi, gmleini soyunup
ocua verdi ve kendisi plak bir vaziyette oturup kald. Bilal, namaz iin ezan okudu. Fakat Rasulullah (s.a.v.) namaza kamad. Bunun
[27]
zerine Ashab'n gnllerine vesvese dt. Bazlar huzuruna girdiklerinde O'nu plak grdler. Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
3- Seyyar Ebu'l-Hakem'den rivayet edildiine gre "bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Irak'tan bir miktar elbise kuma gibi eyler gelmiti.
Allah'n Rasl (s.a.v.), kendisine gelen eyleri hemen datr, ashabna verirdi. Nitekim bu gelenleri de hemen insanlara datt. Bu arada Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e bir eyler geldiini duyan baz araplar:
"Gidelim Hz. Peygamber (s.a.v.)'den biz de isteyelim." dediler ve geldiler bir de baktlar ki gelenler datlp bitmi. te Allah Teal bunun
[28]
zerine bu yet-i kerimeyi indirdi. "
4- Ebu mme'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Hz. Aie'ye
"Elimde ne varsa infak eyle, sadaka olarak dat." buyurmulard. Hz. Aie:
[29]
"O zaman elimizde hibir ey kalmaz." dedi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
[30]
Bunun zahiri, yetin Meden olmasdr.
[31]
Bu rivayetlere gre yet-i kerime Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur.
31. Sakn ocuklarnz geim korkusuyla ldrmeyin. nk onlar da sizi de rzklandran biziz. phesiz ki onlar ldrmek byk bir
sutur.

l- Cahiliye dneminde baz insanlar, ocuklarn geindiremeyeceklerinden korkarak onlar ldryor, hatt diri diri topraa gmdkleri
[32]
oluyordu. Ayet-i kerime, bu irkin hadiseyi yasaklyor, ocuklar da babalarn da rzklandrann kendisi olduunu bildiriyor.
45. Sen Kur'n' okuduun zaman seninle, hirete iman etmiyenlerin arasna gizli bir perde ekeriz.
46. Onlarn kalbleri zerine onu iyice anlamalarn engel perdeler gerer, kulaklarna bir arlk veririz. Sen, Kur'n'da Rabbn bir tek olarak
andn vakit onlar rkek rkek arkalarn evirip giderler.

l- Kelb der ki:
"Bu ayetler, Allah'n Rasl (s.a.v.) Kur'n okuduunda ona eziyet eden bir grup mrik hakknda nazil olmutur ki bunlar: Ebu Sfyn, enNadr ibnu'l-Hris, Huvaytb, Ebu Cehl, Ebu Leheb'in kars mm Cemil'dir. Allah Teal, Hz. Peygamber (s.a.v.) Kur'n okurken onunla
[33]
bunlar arasna bir perde koymutu ki onun yanna gelirler, ona urarlar ama onu grmezlerdi."
2- Hz. Peygamber Kurey mriklerine Kur'n okuyup onlar Allah'a ard zaman onunla alay etme kabilinden olarak:
"Bizi ardna kar kalblerimiz bir klf iinde, syledikleriniz kalblerimize ulamyor ki sylediini anhyalm. Kulaklarmzda da bir
arlk var, sylediklerini duymuyoruz. Seninle aramzda bir perde var ki aramzda engel oluturuyor. Sen yaptn yapmaya, biz de zerinde
olduumuz halde kalmaya devam edelim. Bizim, senin sylediklerinden bir ey anlamaya hi niyetimiz yok." derlerdi. te onlarn bu
[34]
szlerinin hikyesi olarak Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirdi.
3- bn Mnzir bnu ihb'tan anlatt:
"Raslullah, Kurey mriklerine Kur'an- okur ve onlar kitab'a arrken, onlar Onunla alay eder ve: Bizi ardn eye kar
[35]
kalplerimizde kin vardr. derlerdi. Allah Tel, onlarn bu szlerinden dolay, bu yetini indirdi."
"Bu ayet, Hz. Peygamber (s.a.v.) insanlara Kur'n okuduu zaman, ona eziyet veren, rahatsz eden birtakm kimseler hakknda nazil olmutur.
Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) ne zaman Kur'n okusa, Kusayyoullar Kabilesi'nden, sanda ve solunda iki adam dikilir,
el rpar, slk alar ve iirler okuyarak, Peygamberin okuduunu kartrmaya alrlard.
Esma (r.a.)'dan u rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), beraberinde Ebu Bekr olduu halde oturuyordu. Derken, Ebu Leheb'in kars, avucunun iini dolduran bir tala
birlikte, Hz. Peygamber'i takip ederek kageldi ve yle dedi:
"Knayarak geldik, dinini terk edip buzettik ve emrine de isyan ettik."

Bunun zerine Ebu Bekir (r.a.):
"Ey Allah'n Resul, elinde ta var; onun zarar vermesinden korkarm!" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de bu ayeti okudu. Ebu Leheb'in kars
gelince de, Hz. Peygamber'i gremedi ve:
"Kurey, benim onlarn efendilerinin kz olduumu ve senin arkadann da beni hicvettiini bilmektedir." deyince, Ebu Bekir (r.a):
"Hayr, bu K'be'nin Rabbine andolsun ki, o seni hicvetmedi" cevabn verir.
bn Abbas unu rivayet etmitir:
"Ebu Sfyn, Nadr bnu'l-Haris, Ebu Cehl ve dierleri, Hz. Peygamber (s.a.s)'le birlikte oturuyorlar ve onun szlerine kulak vererek onu
dinliyorlard. Bunun zerine bir gn Nadr bnu'l-Haris:
"Ben, Muhammed'in ne dediini anlayamyorum; ancak ne var ki ben, Onun dudaklarnn bir eyden tr hareket ettiini grmekteyim" dedi.
Ebu Sfyan:
"Ben, onun sylediklerinin hak ve gerek olduunu sanyorum" derken, Ebu Cehil:
"O, bir mecnundur" demi, Ebu Leheb ise, onun bir khin olduunu sylemi; Huvaytb bn Abdi'l-Uzza da:
"O, bir airdir" demitir. te bunun zerine bu ayet-i kerime nazil olmutur.
Hz. Peygamber (s.a.v.), Kur'n okumak istediinde, nce u ayeti okurdu:
[36]
Biz onlarn kalbleri stne, onu iyice anlamalarna engel perdeler, kulaklarna da bir arlk koyduk
[37]
Onlar yle kimselerdir ki Allah, kalblerinin, kulaklarnn ve gzlerinin stne mhr basmtr
imdi bana haber ver: Hevsn tanrs edinmi, ilmi olduu halde Allah kendisini artm, kulan, kalbini mhrlemi, gzne de bir
[38]
perde germi olduu bir adama Allah'dan baka kim hidyet edebilir. Hl dnmeyecek misiniz?
Bylece Allah Tel, bu ayetlerin bereketiyle, Peygamberini mriklerin gzlerinden gizler ve perdeler, mrikler onu gremezdi. Ki, ite
[39]
Cenb- Hakk'n Senin ile ahirete inanmayanlar arasna gizli bir perde ekeriz buyruundan kastedilen budur."
47. Biz, onlarn seni dinledikleri zaman neye kulak verdiklerini ok iyi biliriz. Gizli toplandklar zaman da hani o zalimler: "Siz sadece
bylenmi bir adama tabi oluyorsunuz." diyorlard.
48. Bak, sana nasl misaller veriyorlar? Bunun iin dallete dmler ve bir daha yol bulamamaktadrlar.

I- Muhammed ibn Mslim ibn ihb ez-Zuhr'den rivayetle Muhammed ibn shak yle anlatyor:
"Bir gece Ebu Cehl, Ebu Sfyan Sahr ibn Harb ve el-Ahnes ibn erk (urayk) birbirlerinin varlndan habersiz olarak Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in Kur'n okumasn dinlemeye gelmilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) geceleri evinde namaz klard. Her biri gelerek ayr bir yere
oturmu, o gece sabaha kadar Efendimiz (s.a.v.)'in Kur'n okumasn dinlemi, afak sknce de dalmlar, ancak yolda birbirlerini
grmlerdi. Her biri dierine:
"Neden geldin?" diye sormu ve yine her biri niin geldiini sylemi; geldikleri kureyli genler tarafndan duyulur da onlarn Kur'n
dinlemeye gelmi olmalar genleri fitneye drr korkusuyla bir daha asla gelmiyeceklerine dair bir birlerine sz vermiler. Fakat o gn
gece olunca nasl olsa verdii szde durup dier iki arkada gelmez zannyla her bireri tekrar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kur'n okumasn
dinlemeye gelmi. Sabah yaklap da Kur'n dinledikleri yerden ayrlrken yolda yine karlap birbirlerini knam ve artk bir daha
gelmiyeceklerine dair birbirlerine sz vermiler. Ama nc gece olunca tekrar dayanamam birden ayr ayr Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
Kur'n okumasn dinlemeye gelmiler; sabah olunca karlatklarnda yine birbirlerine bir daha oraya dnmeyeceklerine dair sz vermiler.
Sabah olunca Ahnes ibn erk asasn alm ve Ebu Sfyan'in evine gelmi, ona:
"Ey Ebu Hanzala, Muhammed'den duyduun hakknda fikrini bana syle." demi. Ebu Sfyan:
"Ey Ebu Sa'lebe, Allah'a yemin olsun ben ondan bildiim ve kendisiyle ne kastedildiini de anladm eyler de iittim, ne mansn ne de ne
kastedildiini anlamadm eyler de iittim." demi. Ahnes de:
"Ben de senin yemin ettiine yemin ederim ki ayn durumdaym." demi. Sonra Ahnes, Ebu Sfyan'n yanndan kp bu sefer Ebu Cehl'in
evine gelmi, yanna girmi ve ona:
"Ey Ebu'l-Hakem, Muhammed'den iittiklerin hakknda fikrin nedir?" diye sormu. Ebu Cehl:
"Ne mi iittin?" deyip yle devam etmi:
"Biz ve Abdimenf oullar erefte yartk; yedirdiler, yedirdik, tadlar tadk, verdiler verdik. Ama tam dizleri zeri km yar atlar
gibi baaba gelmitik ki
"Bizden kendisine gkten vahy gelen bir peygamber var." deyiverdiler. Biz bunda onlara ne zaman ve nasl yetieceiz? Allah'a yemin ederim
[40]
ki asla ona iman etmiyeceiz ve asla onu tasdik etmiyeceiz." Bunu duyan Ahnes kalkp ondan ayrlm."
bn Kesr'in, bu yet-i kerimelerin tefsirinde bn shak'tan rivayetle anlatt bu kssada bu yet-i kerimelerin nzul sebebi olduu tasrih
[41]
edilmemekle birlikte, bu hadise zerine nazil olduklar aka anlalmaktadr.
2- Mchid'den rivayete gre "Bak, sana nasl misaller veriyorlar?..." yet-i kerimesi, el-Veld ibnu'l-Mura ve arkadalar hakknda nazil
[42]
olmutur."
3- Als ravisini zikretmeden bu yet-i kerimenin nzul sebebinde yle bir olay nakleder:
"Raslullah (s.a.v.) (Mescid-i Harm'da namaza kalktnda) sana Abdddr oullarndan iki kii, soluna da yine onlardan iki kii kalkar ve
[43]
el rparak, slk alarak, iirler okuyarak onun okumasn kartrmak isterlerdi, ite yet-i kerime bunun zerine nazil olmutur."
4- Kurtub de ravisini zikretmeden bu yet-i kerimenin nzul sebebinde yle bir olay nakleder:
"Utbe'nin, bir yemek yaparak Kurey ileri gelenlerini davet ettii srada nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onlarn yanna girmi; onlara
[44]
Kur'n okumu ve onlar Allah'a armt. Kendi aralarnda gizli gizli konutular; "Bu adam byc, bu adam deli." diyorlard."
5- Baka bir rivayete gre ise "Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ali'ye yemek yaparak Kurey mriklerinin ileri gelenlerini davet etmesini
emretmi. O da Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emrini yerine getirmi. te o zaman Allah'n Rasl (s.a.v.) yanlarna girmi, onlara Kur'n okumu
ve onlar Allah' birlemeye davet edip:
"Yegne ilh Allah'tr deyiniz ki Araplar size itaat etsin, Arap olmyanlar da size boyun esin." buyurmular. Ama onlar, bunu kabul etmezler.
Onlar Hz. Peygamberden, okuduu Kur'n' Allah'a daveti dinlediklerinde, kendi aralarnda:
[45]
"Bu adam byc, bu adam bylenmi." diye fsldayorlarm."
te, Cenb- Hak onlarn byle dediklerini Hz. Peygamber'e, Siz, bylenmi bir kimseden bakasna tbi olmuyorsunuz dediler ifadesiyle
[46]
haber vermitir.
6- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de yle denilmekte:
"Ebu Sfyn, en-Nadr ibnu'l-Hris, Ebu Cehl ve bakalar Hz. Peygamber (s.a.v.)'le oturur ve onun konumalarn dinlerlerdi. Bir gn Nadr:
"Muhammed ne diyor anlamyorum, o sadece dudaklarn oynatyor." dedi. Ebu Sfyn:
"Ben onun sylediklerinin bir ksmn doru buluyorum." dedi. Ebu Cehl:
"O delidir."; Ebu Leheb:
"O khindir."; Huvaytb ibn Abdu'1-Uzz da:
[47]
"O bir khindir." dedi de bu yet-i kerime nazil oldu."
7- Kurey'lilerden ileri gelen bir topluluk Ebu Tlib'in yanna ziyarete gittiler. Rasulullah (s.a.v.) da yanlarna gelip Kur'n- Kerim okudu.
Tevhidi ifade eden buyruklar bu arada okuduktan sonra
"Ey Kurey topluluu! L ilahe illallah deyiniz, bununla Araplar idareniz altna alacaksnz, Arap olmayanlar da sizin idareniz altna girecek"
[48]
dedi, onlar bunu kabul etmediler, bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu.
8- Ebu Hayyn der ki:
"Zahir olarak grldne gre, bu ayet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.) Kur'n- Kerim'i okurken Yce Allah'n tevhidinden sz eden
buyruklara gelince kap gidenlerin durumu hakknda inmitir. Yani Kur'n- Kerim'de Allah'n tevhidini ifade eden yerler geldii vakit
[49]
kfirler bunu inkr ederek kendi ilhlarnn kabul edilmeyip reddedilmesini uygun karlamayarak kap gittiler."
53. "nanan kullarma syle, en gzel ekilde konusunlar. Dorusu eytan aralarn bozmak ister. eytan phesiz insann apak
dmandr."

1- Mukatil'den rivayet edildiine gre "bu yet mer b. Hattab (r.a.) hakknda inmitir. Arabn biri ona svmt de bu yzden Allah Teala
[50]
mer'e o kiiyi affetmesini emretti."
2- Kelb ve bn Abbs'tan rivayetle Ebu Salih derler ki:
"Mrikler Mekke'de gerek szl ve gerekse fiil olarak Raslullah (s.a.v.)'n ashabna eziyet ediyorlard. Gelip Raslullah (s.a.v.)'a ikyette
bulundular. Hz. Peygamber (s.a.v.):
[51]
"Henz sava ile emrolunmadm." buyurdu ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
56. De ki: "O'ndan baka taptklarnz arn, sizin skntnz gidermeye de deitirmeye de gleri yetmez."
57. Onlarn taptklar da "Hangisi Rablarna daha yakn olacak?" diye vesile aryorlar ve O'nun rahmetini umuyorlar, O'nun azabndan
korkuyorlar. nk Rabbnn azab gerekten korkuntur.

1- Abdullah ibn Mes'd'dan rivayette o yle demitir:
"Onlarn taptklar da "Hangisi Rablarna daha yakn olacak?" diye vesile aryorlar..." yet-i kerimesi cinlerden bir gruba tapan bir grup arap
(ya da baz insanlar) hakknda nazil oldu. Onlarn tapnmakta olduklar cinler mslman oldular. Onlara tapnan o araplar ise tapnmakta
[52]
olduklar cinlerin mslman olduklarndan habersiz onlara tapnmaya devam ettiler de bu yet nazil oldu."
[53]
2- Dier baz rivayetlerde cinlere tapnmakta devam eden bu insanlarn Huza'dan bir grup olduu ayrntsna da yer verilmitir.
3- Kurtub der ki:
"Kureyliler ktlk musibetine maruz kalnca durumlarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikayet ettiler. Bunun zerine, Allah bu yet-i kerimeyi inzal
buyurdu. Buna gre yetin manas yle olmaktadr: yleyse sizi iinde bulunduunuz ktlk musibetinden kurtarmalar iin, Allahu Tel'dan
[54]
baka taptklarnz, ilah olduklarn zannettiklerinizi arn!"
"Birtakm kimseler, meleklere tapyorlard. te bu ayet, onlar hakknda nazil olmutur. Yine bu ayetin, Mesh (sa) (a.s.) ve Uzeyr'e tapanlar
hakknda nazil olduu sylendii gibi, cinlerden birisine tapp da, sonra da o cin mslman olunca, o cine tapmaya hl devam eden bir
[55]
topluluk hakknda nazil olduu da sylenilmitir."
59. "Bizi mucize gndermekten alkoyan, ancak, ncekilerin onlar yalanlam olmalardr. Semud milletine gzle grlebilen bir mucize, bir
dii deve vermitik de ona zulmetmilerdi. Oysa Biz mucizeleri yalnz korkutmak iin gndeririz."

1- Zbeyr ibnu'l-Avvm'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Kurey mrikleri bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve yle dediler:
"Sen, kendisine vahy gelen bir peygamber olduunu iddia ediyorsun. Sleyman'a rzgr, Musa'ya deniz msahhar klnmt. sa, lleri
diriltirdi. Sen de Allah'a dua et de u dalar yrtp bizden uzaklatrsn ve yerden bize nehirler aktsn da ziraat yapalm mahsullerinden
yiyelim. Yok bunu yapamazsan dua et bizim iin llerimizi diriltsin biz onlarla, onlar bizimle konusunlar. Yok bunu da yapamazsan Allah'a
dua et u altndaki kayay altna evirsin, ondan yontup yontup alalm ve yaz k seferlere kmaktan kurtulup onunla geinelim. Deil mi ki
sen de o peygamberler gibi bir peygamber olduunu iddia ediyorsun." Biz de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in etrafnda idik ki o srada ona vahy
gelmeye balad. Biraz sonra ald ve:
"Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki istedikleriniz bana verildi. Ben dileseydim hemen o anda olacakt. Fakat (Rabbm) beni
muhayyer brakt: Ya rahmet kapsndan girecektiniz de m'minleriniz iman edecekler, ya da kendiniz iin setiinize braklacaksnz da
rahmet kapsn bulamayp dallette kalacaktnz. Ben, rahmet kapsn tercih ettim. Rabbm bana haber verdi ki istediklerinizi size vermemden
sonra da kfrde devam etmeniz halinde size yle bir azb edecekti ki sizden nce hi kimseye yle azb etmemitir." buyurdu ve ite bunun
zerine bu: "Bizi, mucizeler gndermekten alakoyan ancak onlardan ncekilerin o mucizeleri yalanlam olmalardr." ve "Bir Kur'n ki eer
[57]
[56]
yet-i kerimeleri nazil oldu.
onunla dalar yrtlseydi..."
2- Zbeyr ibnu'l-Avvm'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
[58]
"En yakn akrabalarn inzr et."
yet-i kerimesi nazil olduunda Raslullah (s.a.v.), Ebu Kubeys dana kp:
"Ey Abdimenf ailesi, ben uyarcym!" diye bard. Bu seslenme zerine Kurey oraya geldiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlar (iman
etmedikleri takdirde onlar beklemekte olan azb ile) korkuttu ve uyard. Mrikler:
"Sen, kendisine vahy gelen bir peygamber olduunu iddia ediyoraun. Rzgr ve dalar Sleyman'n buyruuna verilmiti. Deniz Musa'nn
buyruu altna verilmiti. sa ise lleri diriltirdi. imdi sen de (eer iddia ettiin gibi bir peygamber isen) Allah'a dua et de u dalar
yerinden yrtp bizden uzaklatrsn, bize yerden nehirler karp aktsn da topra srelim, ziraat yapalm ve elde edeceimiz rnlerden
yiyelim. Yok eer bunu yapamazsan Allah'a dua et de bizim iin llerimizi diriltsin; biz onlarla konualm, onlar bizimle konusunlar. Yo
eer bunu da yapamazsan Allah'a dua et de u altndaki kayay altna evirsin, ondan yontup altn alalm; u (ticaret yapmak iin ktmz ve
bizi ok yoran) yaz ve k seferlerinden bizi kurtarsn. Madem ki sen, o peygamberler gibi olduunu iddia ediyorsun; bunlar yap da grelim!"
dediler.
Zbeyr ibnu'l-Avvm anlatmaya yle devam eder:
"Bizler de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evresinde idik. Birden ona vahy gelmeye balad. Vahy bitip de Efendimiz (s.a.v.) alnca buyurdu ki:
"Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki sizin istedikleriniz bana verildi. Dilemi olsaydm hemen meydana gelecekti. Fakat
"Rahmet kapsndan girmeniz ve iman edeceklerinizin iman etmesi ile kendiniz iin setiinizin size verilmesi, rahmet kapsn bulamamanz ve
sizden kimsenin iman edememesi arasnda muhayyer brakldm da rahmet kapsn ve sizden iman edeceklerin iman etmesini setim. Ayrca
bana haber verdi ki bu istediklerinizi size verdii ve siz de iman etmediiniz takdirde size yle azb edecekti ki imdiye kadar o azab
lemlerde kimseye yapmamtr." Ve ravi:
"Bizi, mucizeler gndermekten alakoyan ancak onlardan ncekilerin o mucizeleri yalanlam olmalardr..." yetleri nazil oldu deyip yet-i
kerimeyi okudu Ve "Bir Kur'n ki eer onunla dalar yrtlseydi veya yer onunla para para edilseydi, yahut onunla ller
[60]
[59]
yet-i kerimesi de nazil oldu, dedi."
konuturulsayd..."
"Mekke halk Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, Safa tepesini altna evirmesini, yerlerinin genileyip ziraat yapabilmeleri iin dalar kendilerinden
uzaklatrmasn istemilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Dilersen onlara mhlet verelim, belki ilerinden seeceklerimiz (ve iman edecekler) kar; dilersen istediklerini verelim ama inkr ederlerse
kendilerinden ncekilerde olduu gibi onlar da helak olunurlar." denildi de Hz. Peygamber:
[61]
"Bilkis onlara mhlet verip te'hir eyle." dedi ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
4- Katde'den rivayete gre "Mekke halk Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Eer sylediklerin gerek ve bizim sana iman etmemiz seni sevindirecekse Safa tepesini bizim iin altna evir." demiler de hemen Cibrl
gelmi ve:
"Eer dilersen kavminin istedii olacak, meydana gelecek ama eer bu durumda iman etmezlerse kendilerine hi mhlet verilmiyecek ve helak
olunacaklar. Dilersen de kavmine mhlet vereceim ve rfk ile muamele edeceim." demi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Bilkis kavmime rfk ile muamele etmeni ve mhlet vermeni isterim." demesi zerine de Allah Teal: bu yet ile "Onlardan nce helak
[63]
[62]
ettiimiz hibir memleket halk iman etmedi de imdi bunlar m iman edecekler?!"
5- Said b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Zahir b. Ahmed'den; o Eb'l-Kasm el-Baav'den, o Osman b. Eb eybe'den, o Cerir b. Abdu'lHamid'den, o A'me'ten, o Cafer b. yas'tan, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bize unu haber verdi:
"Mekkeliler Peygamber (s.a.v.)'den, Safa Tepesi'ni kendilerine altn yapmasn, dalar da etraflarndan kaldrp ve bylece ziraat etmelerini
istediler. Bunun zerine Cebrail tarafndan, Rasulullah (s.a.v.)'a denildi ki:
"Eer dilersen bunlara zaman tan. Umulur ki ilerinden sekin kullar karrz. ayet dilersen onlarn istediklerini onlara verirsin. Ama bu
takdirde inkr ederlerse kendilerinden ncekilerin helak edildii gibi helak edilirler." Rasulullah (s.a.v.):
[64]
"Hayr byle olmasn. Bilakis onlara zaman tanyaym" buyurdu. Allah Teala da bu yeti indirdi."
60. "Sana: "Rabbin phesiz insanlar kuatmtr" demitik; sana gsterdiimiz rya ile ve Kuran'da lanetlenmi aala, sadece insanlar
denedik. Biz onlar korkutuyoruz, fakat bu onlara byk taknlk vermekten baka bir eye yaramyor."
l. a- Sehl ibn Sa'd'den, o yle anlatyor:

"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gn ryasnda filn oullar (kabilesi)nin minberi zerinde maymunlar gibi zpladklarn grerek bunu hayra
[65]
yormam ve lnceye kadar da bir daha glmemiti. te onun grd bu rya zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
b- bn Eb Hatim, bn Merdye, Beyhak ve bn Askir'in Sad ibnu'l-Museyyeb'den rivayetle tahric ettikleri haberde, bu filn oullarnn
[66]
meyye oullar olduu tasrih olunmutur.
c- Ya'l ibn Murra'dan rivayet edildiine gre o yle diyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) yle buyurdu:
"Ryada meyye oullarn yeryz minberlerinin zerinde grdm. Onlar size krallar olacaklar ve siz onlar ktlklerin erbab
[67]
bulacaksnz." ve bundan dolay kederlendi de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."

d- Sa'id b. el-Mseyyeb yle der:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) ryasnda minberi zerine, meyyeoullarnn (Emevlerin) tpk bir maymunun atlayp oturduu gibi, atlayp
oturduklarn grd ve bu onu zd."
"At'nn rivayetine gre bu, bn Abbas (r.a)'n grdr. Burada bir mkil vardr. "Bu ayet Mekk'dir ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'de
iken bir minberi yoktu." Bu probleme u ekilde cevap verilebilir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'de iken, kendisinin Medine'de bir minberinin olaca ve bilahere bunu Emevlerin devralaca kendisine ryada
gsterilmi olabilir, bu ihtimal akldan uzak deildir."
2. a- Suyt, bu yet-i kerime ile sr ve mi'rc hadisesi arasnda irtibat kuruyor ve mm Hn'den yle bir haber rivayet ediyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Mescid-i Harm'dan Mescid-i Aksa'ya geceleyin gtrldnde bunu Kurey'ten bazlarna anlatm ve onlar da
kendisiyle alay ederek kendisinden bir yet (gittiini iddia ettii Mescid-i Aks'y kendilerine anlatmasn) istemilerdi. Allah'n Rasl (s.a.v.)
de onlara Beytu'l-Makdis'i vasfedip yolda rastlam olduu bir kervann o gece nerede olduunu haber vermi, el-Veld ibnu'l-Mura da:
[68]
"Bu adam bir byc." demi ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmitir."
[69]
b- bnu Mnzir, Bunun benzerini Hasan'dan (r.a.) anlatt.
c- el-Huseyn ibn Ali'den gelen baka bir rivayette de Hz. Peygamber (herhalde isr ve mi'rc hadisesinin akabinde kavminin onun bu
mucizesini yalanlamas zerine) kederli bir halde iken ashab:
"Ey Allah'n elisi, neden zlyorsunuz. Bakn biz hi zlmyoruz. nk bu (isr ve mi'rc) onlar iin bir fitne olmutur." demiler de
[70]
bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi.
[71]
d- Sehl bni Sa'd hadisinden bunun benzerini bn Cerir anlatt.
e- bn Eb Hatim, Amr bni As, Y'l bni Mrre hadislerinden ve Sad bni Mseyyibn mrselinden bunun benzerini anlatt. Bunlarn
[72]
senetleri zayftr.
f- Ancak Suyt, bu iki haberi ve deiik kanallardan gelen rivayetlerinin senedlerini zikrettikten sonra senedlerinin zayf olduunu
[73]
kaydetmektedir
ki sr ve mi'rc basit bir ryaya indirgemesi ve dolaysyla bu husustaki sahih rivayetlerle elimesi de zaten bu iki
[74]
rivayetin doru olmadn gstermektedir.
3. bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Bu yet-i kerimedeki rya, Raslullah (s.a.v.)'n, Hudeybiye senesi Mekke'ye girdiklerini grd ryadr. Ancak mrikler tarafndan
Mekke'ye giremeden geri evrilince baz mslmanlar bununla fitneye duar kalm (Hz. Peygamber (s.a.v.)'in davetinin hak olup olmadnda
pheye kaplm). Bu cmleden olarak mesel Hz. mer, Ebu Bekr'e:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bize, Beytullah'a gireceimizi ve onu tavaf edeceimizi sylemedi mi?" demi, Ebu Bekr de:
"Bunu bu sene yapacamz haber vermedi. Onu baka bir sene yapacaz." diye cevap vermi ve ite ashabdan bazsnn bu ekilde pheye
kaplmas zerine bu yet-i kerime nazil olmutur. Ancak bir sonraki sene Raslullah (ve ashab) Mekke'ye girmiler ve bunun zerine de
Allah Teal:
[75]
"Andolsun ki Allah, Rasl'nn ryasn doru kard..."
Kurtub, bu ryann, bu yet-i kerimenin ini sebebi olmasn uzak grr. nk yet (ona gre) Mekke'de inmi, halbuki Efendimiz (s.a.v.)'in
[76]
bu ryas Medine-i Mnevvere'de olmutur."
"Rivayet edildiine gre, Bedir Gn'nde iki ordu saf balayp kar karya geldiinde, Hz. Peygamber (s.a.v.) de, Hz. Ebu Bekir ile beraber
glgeliinde oturuyordu ve yle dua ediyordu:
"Allah'm! Senden ahdini (yerine getirmeni) ve bana olan vaadini istiyorum." Daha sonra, ashab tevik etmek zere, "Yaknda o cemiyyet
[77]
diyerek, zerinde zrh olduu halde dar kt.
bozulacak, onlar arkalarn dnp kaacaklardr"
[78]
Cenb- Hak daha sonra "(Geceleyin) sana gsterdiimiz o temaay ancak insanlara bir fitne yaptk" buyurmutur."
5- smail b. Abdirrahman b. Ahmed el-Vaiz, Muhammed b. Muhammed el-Fakih'ten, o Muhammed b. Hseyn el-Kattan'dan, o shak b.
Abdillah b. Zrayr'dan, o Hafs b. Abdirrahman'dan, o Muhammed b. shak'tan, o Hakim b. Abbad b. Huneyften, o krime'den, o da bn
Abbas'tan yle dediini bize haber verdi:
"Allah Teala, Kur'an'da Zakkum Aac'n zikredince u Kurey Kabilesi onunla korkutulmu oldu. Eb Cehil:
"Muhammed'in sizi kendisiyle korkuttuu u Zakkum Aac'nn ne olduunu biliyor musunuz?' dedi. Kurey;
"Hayr" dedi. Eb Cehil dedi ki:
[79]
"O st kaymak tutmu Serid
yemeidir. Bakn eer o Zakkum Aac bize myesser olursa vallahi onu hurma ve kaymak yemei olarak
yiyeceiz." Bunun zerine Allah Teala Zakkum Aac'nn lanetlik, yerilmi bir aa olduunu bildirmek zere bu ayeti ve devam olan:
[80]
"Bylece biz, onlar korkutuyoruz, ama bu onlara buyuk bir azgnlktan baka hibir ey salamaz." ksmn inzal buyurdu."
[81]
[82]
bn Abbs'tan gelen bir baka rivayete gre ise bu hadise ayn zamanda "Ki tomurcuklar eytanlarn balar gibidir."
yet-i kerimesi
[83]
[84]
ile "Hi phesiz zakkum aac; o gnaha ok dkn olan gnahkrn yemeidir."
yet-i kerimelerinin de
nzulne sebep
[85]
olmutur.
73. Onlar neredeyse sana vahyettiimizden ayrp baka bir eyi Bize kar uydurman iin seni fitneye drecekler ve ite ancak o zaman seni
dost edineceklerdi.
74. ayet sana sebat vermemi olsaydk andolsun ki neredeyse az da olsa onlara meyledecektin.
75. Ve o zaman Biz sana hayatn da kat katn, lmn de kat katn tattrrdk. Sonra Bize kar sana bir yardmc da bulamazdn.

Bu yet-i kerimelerin biri Mekke-i Mkerreme'de, biri de Medine-i Mnevvere'de nzulne iaret eden nzul sebebleri rivayet edilmitir.
[86]
yle ki:
l. a- Sad'den rivayette o yle anlatyor:
"Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) Haceru'l-Esved'i istilm ederken Kurey mrikleri gelip onu bundan alakoydular ve:
"Kck de olsa bizim tanrlarmza ilgi gstermedike onu Haceru'l-Esved'i istilm etmeye brakmyacaz." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.)
de iinden geirdi ki:
"Mademki beni Haceru'l-Esved'i istilm etmeye brakacaklar kerhen onlarn tanrlar ile ilgilensem ne olur? Herhalde benim bunu kerhen
[87]
yaptm Allah bilip dururken bana bir zarar olmaz." Ancak Allah Teal bunu kabul etmiyerek bu yet-i kerimeleri indirdi."
b- Said b. Cbeyr'in rivayetine gre, mrikler, Peygamber (s.a.v.)'e:
"Velev ki parmaklarnn ucu kadar da olsa bizim ilahlarmza yakn olmadn takdirde senin yakan brakmayacaz" dediler. Rasulullah
(s.a.v.) da iinden:
"Bunu yaptm takdirde bana bir vebal olmaz. Zira Allah biliyor ki, ben bunu istemeyerek yapacam" diye geirdi. Bunun zerine Allah
[88]
Teala bu yetleri indirdi."
c- Suyt olaya karanlar zikredip olay daha mahhas hale getirir ve bn Abbs'tan rivayetle yle anlatr:
"meyye ibn Halef, Ebu Cehl ibn Him ve Kurey'ten dier bazlar Raslullah (s.a.v.)'a gelerek:
"Ey Muhammed, gel, bizim tanrlarmz bir kerecik meshediver ki biz de seninle birlikte senin dinine girelim." dediler. Hz. Peygamber
(s.a.v.), kavminin slm'a girmelerini ok istiyordu. Onlarn slmna sebep olaca iin neredeyse bu isteklerine meyletmek zereydi ki Allah
Teal bu yet-i kerimeleri indirdi. Bu yet-i kerimelerin nzul sebebinde rivayet edilenlerin en sahihi bu olup isnad ceyyiddir ve bunu
[89]
destekleyen baka rivayetler de vardr."
d- Katde isim vermeden ve sadece hadiseyi Kurey mrikleriyle ilikilendirerek yukardakinden biraz daha farkl ekilde yle anlatr:
"Bize anlatldna gre Kurey bir gece Rasulullah (s.a.v.)'la babaa sabaha kadar bir arada kaldlar. O'nunla konuuyor, O'na ta'zim ediyor,
O'nu en ulular olarak anyor ve O'na yaknlk arzediyorlard:
"phesiz sen, insanlardan hibir kimsenin getirmedii bir eyi getiriyorsun. Halbuki sen bizim ulumuz ve ulumuzun olusun" diyorlard. Bu
gibi szlere o kadar devam ettiler ki nihayet Rasulullah (s.a.v.) neredeyse onlarn baz istekleri hususunda onlara yaknlk gsterecekti. Sonra
[90]
Allah Teala O'nu bundan korudu ve bu yeti indirdi."
e- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den gelen bir rivayette de bu yet-i kerimelerin nzul Garnk olay ile ilikilendiriliyor. O yle anlatyor:
[91]
"Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) mriklere Necm Sresini okuyordu. "Lt ve Uzz'y grdnz m?..."
yet-i kerimesine ulanca eytan
"Onlar beyaz yce kuulardr ki efaatleri umulur." szn atverdi ve ite bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil oldu. Hz. Peygamber
(s.a.v.)
"Biz, senden evvel hibir hibir rasl, hibir neb gndermedik ki o bir ey arzu ettii zaman eytan onun dilei hakknda ille bir fitne ortaya
[92]
yet-i kerimesi nazil oluncaya kadar zntden kendini
atm olmasn. Nihayet Allah, eytann ataca o fitneyi giderir, iptal eder..."
[93]
kurtaramad."
f- Cbeyr bni Nefir'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Kurey, Neb Aleyhisselm'a geldiler ve:
"Sen bize dner, insanlarn aa olanlarndan sana tab olanlar ve onlarn klelerini uzaklatrrsan, biz senin arkadalarn oluruz." dediler.
[94]
Aleyhisselm onlara meyl etti. yet indirildi."
g- Hasan el-Basr de yle der:
"Kfirler, hicretten nce bir gece, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Mekke'de yakalayarak:
"Ey Muhammed, bizim ilahlarmz knamaktan ve onlara svp saymaktan vazge! ayet senin bu iddian hak olsayd falanca ve filanca, bu
ie senden daha lyk olurlard" dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber'in kalbine, onlarn ilahlarn tenkit etmekten vazgeme fikri dt.
[95]
Byle olmas halinde, bu demektir ki, ayet Mekk'dir."
h- Sald bn Cbeyr'in de yle dedii rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Haceru'l-Esved'i istilm ediyor, selamlyordu. Derken, Kurey buna mani olmak isteyerek,
"Bizim putlarmz da selmlamadn mddete, senin bu haline msaade etmeyiz" dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber'in gnlne,
[96]
istemeye istemeye de olsa, bu ii yapma fikri dt de bunun zerine de bu ayet-i kerime nazil oldu."
Bu rivayetler yet-i kerimelerin Mekke-i Mkerreme'de inmi olduuna dellet etmektedir. Bunlarn yannda Medine-i Mnevvere'de inmi
[97]
olduu intiban veren ve bn Abbs'tan gelen rivayetler de vardr:
2- a- bn Abbas'tan rivyeten Ata dedi ki:
"Bu yet Sakif Kabilesi'nin elileri hakknda nazil oldu. Bunlar Rasuluilah (s.a.v.)'a gelip, kendisinden yle bir haksz, aslsz istekte
bulundular: Dediler ki:
"Sen bizi bir seneliine Lt'tan nasiplendir ve vadimizin bitkisini, kularn ve vahi hayvanlarn Mekke'yi hrmetli kldn gibi hrmetli,
saygn kl." Ve daha birok ey istediler. Rasulullah (s.a.v.) ise buna yanamad ve onlara msbet bir cevap vermedi. Onlar tekrar isteklerini
srarla arz etmeye yneldiler ve dediler ki:
"Biz, gerekten Arab Kavmi'nin bizim onlara stn olduumuzu bilmelerini arzu ediyoruz. imdi sen, bizim bu dediklerimizden holanmadn
ve Arab'n:
"Bize vermediklerini onlara verdin" demesinden korktun ise o zaman:
"Bunu bana Allah emretti" de." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) onlardan uzak durup, yz evirdi ve o mriklerin kalbine tamahkrlk girdi.
Bunun zerine mer (r.a.) onlara barp:
"Rasulullah (s.a.v.)'n ortaya getirdiiniz tekliflerden holanmayarak size uymaktan geri durduunu grmyor musunuz?" diye kt.
[98]
Rasulullah (s.a.v.) onlara bu hakk tanmaya biraz meyleder gibi oldu. Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
b- Bu nzul sebebi Zemaher tarafndan rvisi belirtilmeden, bunlardan daha geni ve ayrntlarda bir takm farklarla verilmitir. yle ki:
"Sakfliler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e dediler ki:
"Araplara kar vnebileceimiz bir takm hasletleri bize tanmadka senin emrine girecek deiliz: Bizden r alnmyacak, cihada
kmamz istenmiyecek (veya zektmz ed etme zaman bir yerde toplanmamz istenmiyecek zekt memurlar ayamza gelecekler),
namazda rk ve secde bize farz klnmyacak (veya bizi namaz emrinden muaf tutacaksn), bizim alacamz faizler yine bizim olacak (onlar
vadesi geldiinde alacaz), bizim vereceimiz faizler ise affedilecek (ve vadesi geldiinde o faizleri demiyeceiz), Lt (adl putumuz hemen
krlmyacak ve) bir sene daha bizde kalacak ve bir senenin sonunda biz onu ellerimizle krmayacaz, bizim vadimizi de (Mekke gibi)
kularyla, aalaryla haram iln edeceksin. Araplar "Bunu onlara neden verdin?" diyecek olurlarsa "Bunlar bana Rabbm emretti." dersin."
Bunlar yazmalar iin ktiblerini de getirdiler ve yazmaya baladlar:
"Rahman Rahm Allah'n adyla. Bu, Allah'n Rasl Muhammed'den Sakflilere mektuptur: Onlardan r alnmyacak, cihada
kmayacaklar..." onlar: "Namazda rk ve secde etmiyecekler." yaz, dediler, Rasl-i Ekrem sustular. Onlar tekrar ktibe:
"Yaz: Namazda rk ve secde etmiyecekler." dediler. Ktib, "Byle yazaym m?" der gibi Raslullah (s.a.v.)'a bakt. Hz. mer yerinden
kalkt, klcn ekti ve:
"Ey Sakf topluluu, Peygemberimizin kalbini tututurdunuz (onun kalbini incittiniz), Allah sizin de kalblerinizi atele doldursun." dedi.
Sakfliler:
[99]
"Biz seninle konumuyoruz, biz ancak Muhammed'le konuuyoruz." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
c- Yine rivayete gre Kurey mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Rahmet yetini azb yeti, azb yetini de rahmet yeti yap ki sana iman edelim." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[100]
oldu."
[101]
d- Ancak Suyt'nin iaret ettii zere bu rivayetin isnad zayftr.
e- bn Merduyeh Avf tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) unu rivayet etmitir:
"Sakifliler Neb Aleyhisselm'a:
"Bize bir sene mhlet ver ki, ilahlarmza ulaalm. Eer ilahlara hediye olan tutarsak, onlar koruruz. Sonra Mslman oluruz." dediler.
[102]
Aleyhisselm, onlarn teklifini nemli grp onlara mddet vermeye meyl etti. Ayet indirildi."
3- Katade diyor ki:
"Bu yet-i celile inince Rasulullah (s.a.v.) yle demitir:
[103]
"Ey Allah'm, sen beni, bir an bile olsa kendi halime brakma."
76. "Memleketinden karmak iin seni nerdeyse zorlayacaklard. O takdirde senin ardndan onlar da pek az kalabilirlerdi."

1- a- Sdd'den rivayete gre Allah Teal, Mekke mriklerinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Mekke'den karmak istemeleri hakknda bu yet-i
[104]
kerimeyi indirmitir.
b- Mcahid, Katade ve Hasan- Basr de unu rivayet ediyorlar:
"Mekkeliler, Rasulullah (s.a.v.)' Mekke'den karmay planlamlard. Allah Teala Rasulullah (s.a.v.)'a Mekke'den kmay emretmi ve
[105]
onlarn kurduklar bu niyeti haber vermek zere bu yeti indirmiti."
bn Cerir et-Taberi ve bn-i Kesir de bu gr tercih etmitir.
c- Buna ek olarak Katde der ki:
"Onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Mekke'den karmaya niyyet ettiklerinde eer bunu gerekletirmi olsalard kendileri de orada fazla
kalamazlar ve kendilerine mhlet verilmezdi. Fakat onlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'i karmadan nce Allah Teal, Rasl (s.a.v.)'ne kmasn
[106]
ve hicret etmesini emretti de Rasl (s.a.v.) bu emre imtisalen oradan kt."
d- Katde yle der:
"Bunlar, Mekkelilerdir. Onlar, Hz. Peygamber'i Mekke'den karmay planlamlard. Binenaleyh, ayet onlar bunu yapacak olsalard, derhal
cezalandrlacaklar, kendilerine asla mhlet tannmayacakt. Ancak ne var ki Allah, onlarn onu oradan karmalarna mni oldu. Derken
Cenb- Hak, Peygamberine oradan kmasn kendisi emretti. Sonra onlarn, Hz. Peygamber'in Mekke'den kndan sonra Mekke'deki
kalmalar da fazla sreli olmad. nk Allah, bunun peinden onlarn zerine, Bedir'deki o kltan geirilme ve lm cezasn salverdi."
[107]
Bu, ayn zamanda Mchidin de grdr.
e- bn Cerir et-Taberi der ki:
"Rasulullah Mekke'den hicret etmeye zorlayan mriklerin liderleri, Rasulullah'n oradan hicret ederek ayrlmasndan sonra Bedir savanda
ldrlmler ve bylece, yet-i kerimenin ifade ettii gibi onlar da orada az bir zaman kalabilmiler ve Allah tealann, Peygamberlerine kar
[108]
gelenleri cezalandrma kanunu tahakkuk etmitir."
2. a- Bunun yannda yet-i kerimenin Medine'de nazil olduu anlamna gelecek baz rivayetler de vardr.
Mesel bunlardan birisinde bn Abbs yle diyor:
"Yahudiler, Rasulullah (s.a.v.)'n Medine'deki mevkiini ekememi ve:
"Peygamberler ancak am'a gnderilmilerdi. imdi sen eer peygambersen am'a yerle. Zira sen, am'a ktn takdirde seni tasdik edip,
sana iman ederiz" demilerdi. Rasulullah (s.a.v.) onlarn mslman olmalarn ok arzulad iin kalbi bu teklife yatar gibi oldu. Bunun
[109]
zerine Medine'den bir konaklk yolculuk yapmt ki Allah Teala bu yeti indirdi."
b- Abdurrahman b. anem'in rivayetinde ise Yahudiler, Rasulullah'a gelerek:
"ayet sen, Allah'n peygamberi olduun hususunda doru szl isen am'a yerle. Zira, am Kyamet Gn insanlarn dirilip bir araya
toplanaca ve hesaplarn grlecei bir yer ve peygamberler diyardr" demilerdi. Rasulullah (s.a.v.) da onlarn bu dediklerini tasdik etmi ve
[110]
Tebk Sava'n yaparken bu savala ancak am' kasdetmiti. Nihayet Tebk'e vardnda Allah Teala bu yeti indirdi."
c- Baka bir rivayette de yine yahudiler:
"Ey Ebu'l-Kasm, am, mukaddes bir yerdir; Oras peygamberler topradr. Oraya km olsan sana iman ederdik. Biz biliyoruz ki sen,
Rumlardan korkuyorsun. Eer gerekten peygamber isen oraya k. Allah, senin dndaki peygamberleri koruduu gibi muhakkak seni de
koruyacaktr." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onlarn bu szleri zerine kt ve ordughn Zlhuleyfe'de kurup ashabn beklemeye
balad da bu yet-i kerime nazil oldu ve Rasl-i Ekrem (s.a.v.) Medine'ye dnd ve ok gemeden onlardan Kurayza oullarn katledip
[111]
Nadr oullarn srgn etti."
Als bu rivayeti verdikten sonra zayf olduunu, sret kitaplarnda veya itimad edilecek kitaplardan herhangi birinde yer almadn ve ayrca
Zlhuleyfe'nin de Medine-am yolu zerinde olmadn da not etmitir.
bn Kesr de yet-i kerimenin mekk olduu gerekesiyle, meden olduu intiban veren bu rivayetlerde ifadesini bulan grn zayf
[112]
olduunu kaydeder.
d- Abdurrahman bni Ganem dedi ki:
"Yahudiler Neb Aleyhisselm'a geldiler ve:
"Eer sen neb isen, am'a yerle. nk am, Maher ve Peygamberler arzdr." dediler. Raslullah onlarn sylediklerini tasdik etti. Tebk
harbini, am' murat ederek yapt. Tebk'e ulanca, Allah Tel Ben srail sresini tamamladktan sonra bu yeti indirdi. Raslullah'a
Medine'ye gitmeyi emretti de Rasulullah:
"Dirilmen ve lmn, orada olur ve orada baas olunursun." buyurdu. Cebrl Aleyhisselm:
"Rabbinden iste, nk her peygamber iin istek vardr." dedi. Aleyhisselm:
"Ne istememi istersin?" buyurdu. Cebrl Aleyhisselm:
[113]
dedi.
"De ki: Rabbim! Beni doruluk girdirii ile girdir ve beni doruluk karl ile kar. Bana katndan yardmc bir g ver."
[114]
Bunlar, Tebkten dnmesi hakknda indirildi."
e- bn Ebu Hatim Sad bni Cbeyr'in mrselinden yukardaki hadise ahit olarak unu rivayet eder:
"Mrikler Neb Aleyhisselm'a:
[115]
"Peygamberler am'da oturdular, sen neden Medine'de oturuyorsun?" dediler. Kendisine orann tayin edilmesini istedi, yet indirildi."
f- Bunun, bnu Cerr yannda mrsel olan baka bir tarikdan ahidi vardr. Yahudiler Nebi Aleyhisselm'a yukarda zikredildii ekilde
[116]
sordular...
g- Bu rivayetlerin gerekle ve yet-i kerimenin nzul ile bir ilgisi yoktur ve bu husustaki rivayetlerin senedleri, Suyt'nin de iaret ettii
[117]
zere zayf, bir ksm da mrseldir.
80. "De ki: "Rabbim! Beni dahil edecein yere honutluk ve esenlikle dahil et; karacan yerden de honutluk ve esenlikle kar. Katndan
beni destekleyecek bir kuvvet ver."

[118]
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'de idi. Sonra hicret etmekle emrolundu da kendisine bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Hasen'in syledikleri bn Abbs'n bu szlerine biraz daha aklk getiriyor. Hasan- Basr dedi ki:
"Kurey kfirleri, Allah'n Nebisi'ni balayp Mekke'den karmay istedikleri zaman, Allah Teala Mekkeliler'in kalmasn murad etti ve
[119]
Peygamberi'ne oradan kp Medine'ye hicret etmesini emretti. Bylece bu yet nazil oldu."
3- Tirmiznin bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet ettiine gre o yle demitir:
[120]
"Neb Aleyhisselm Mekke'de idi. Hicret etmekle emrolundu. Kendisine bu yet indirildi."
[121]
4- Bu, yetin Mekke'de indirildiinin ak delilidir. bn Merduyeh, bundan daha ak lafz ile anlatt
5- Biraz nce geen "Yaknda seni, neredeyse bu yerden karmak iin herhalde rahatsz edecekler..." yet-i kerimesinin nzuln Tebk
Gazvesi ile ilikilendiren rivayetlerin birisinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Tebk'ten dnnde bu yet-i kerimenin nazil olduunu ifade eden
bir fazlalk vardr.
ehr ibn Haveb kanalyla Abdurrahman ibn unm'dan rivayet edilen bu haberin bu yet-i kerimenin nzul ile ilgili ksm yledir:
"Allah Teal, "Yaknda seni, neredeyse bu yerden karmak iin herhalde rahatsz edecekler." yet-i kerimesini indirip Medine-i
Mnevvere'ye dnmesini Rasl'ne emredince Cibril ona:
"Rabbndan iste. Kukusuz her peygamberin Rabbndan istediinde icabet olunaca bir istei vardr." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ne istememi emredersin?" diye Cibril'e sordu da o:
"Rabbm, beni doruluk yenine koy ve doruluk yerinden kar ve katndan, bana destekleyecek bir kuvvet ver, de." dedi. te bu szler, Hz.
[122]
Peygamber (s.a.v.) Tebk'ten dnnde (veya Tebk'ten dn hakknda) nazil olmutur."
81. Ey Muhammed, de ki: "Hak geldi btl yok oldu. phesiz ki btl yok olmaya mahkmdur."

"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'yi fethettiinde Kabe'nin evresinde yz altm tane put vard. Resulullah (s.a.v.) elindeki sopa ile onlar drtyor
[123]
ve "Hak geldi btl yok oldu. phesiz ki btl yok olmaya mahkmdur" "...Hak geldi btldan bir eser kalmad. Bir daha geri dnmez."
[124]
yetlerini okuyor
83. nsana nimet verdiimiz vakit yz evirir ve yan izer. Bana bir ktlk gelince de iddetle ye'se, umutsuzlua den olur.
84. De ki: "Herkes yaratlna gre hareket eder ve Rabbnz, kimin yol bakmndan daha doru olduunu en iyi bilendir."

[125]
1- Mehdevnin bildirdiine gre ayet-i kerimede zikredilen vasflara sahip olan el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olmutur.
2- bn Abbas (r.a.), "Burada bahsedilen "insan" Veld bn el-Muire'dir" demitir. Bu, uzak bir ihtimaldir. Aksine bundan murad, nsan
trnn halinin, maksadna ulap gayesini elde ettiinde gurura kaplp, Allah'a ibadetten habersiz, O'na itaat hususunda da serke bir hale
[126]
gelmek olduunu beyn etmektir. Nitekim Cenb- Hak, "nk insan, kendisini ihtiyatan mstani grd diye, azar..."
[127]
buyurmutur."
85. "Sana ruhun ne olduunu soruyorlar, de ki: "Ruh, Rabbimin emrinden ibarettir. Bu hususta size pek az bilgi verilmitir."

1- a- Muhammed b. Abdirrahman en-Nahv' Muhammed b. Bir b. Abbas'tan, o Eb Lbeyd Muhammed b. Ahmed b. Bir'den, o Sveyd'den,
o Said'den, o Ali b. Mshir'den, o A'me'ten, o brahim'den, o Alkame'den, o da Abdullah bn Mesud'dan yle dediini bize haber verdi:
"phesiz ben Medine'deki bir bostanda Rasulullah (s.a.v.)'la beraber bulunuyordum. Rasulullah (s.a.v.) bir hurma kkne yaslanmt. Derken
bizeYahudiler'den bir grup insan urad da:
"O'na ruhun mahiyetini sorunuz" dediler. Bir ksm da:
"Hayr, sormayn. Bakarsnz sizi, holanmayacanz bir cevapla karlar" dediler. Nihayet ilerinden bir grup Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"Ey Ebe'l-Kasm, ruh hakknda ne dersin?" diye sordular. Rasulullah (s.a.v.) sustu. Sonra ayaa kalkt ve mteakiben eliyle alnn tuttu.
[128]
Anladm ki vahiy iniyor. Derken Allah Teala bu yeti indirdi."
[129]
Bu hadisi hem Buhari, hem de Mslim, mer b. Hafs b. Gyas'tan, o babasndan, o da A'me'ten birlikte rivayet etmilerdir.
b- Abdullah ibn Mes'd'dan rivayet ediliyor:
"Raslullah (s.a.v.) ile birlikte Medine tarlalarnda yryorduk. Allah'n Rasl (s.a.v.) bir hurma dalna yaslanm dururken yahudilerden bir
grup yanmza urad, birbirlerine:
"una ruhu sorun." dediler. Bir ksm:
"Sizi bu soruyu sormaya iten nedir? Sakn karnza hounuza gitmeyecek bir ey kmasn!" dedilerse de dierleri yine
"Soralm." dediler ve ilerinden birisi kalkp yanmza geldi ve:
"Hz. Peygamber'e ruhu sordu. Hz. Peygamber sustu (veya dnr gibi ban yere edi), cevap vermedi. Ben anladm ki kendisine vahiy
geliyor, kalktm yerimde dikildim ve ayakta durdum. Vahiy nazil olup bitince Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Sana ruhu soruyorlar; de ki: "Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden pek az bir ey verilmitir." buyurdular. Bunun zerine yahudiler
birbirlerine:
[130]
"Biz size sormayn demedik mi?" dediler."
c- bn Abbs'tan gelen bir rivayet, ayrntlarda farklar ihtiva ediyor. yle ki: Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bize ruhu haber ver; ruh nedir ve ruh, Allah'tan bir ey iken cesedde olan ruha nasl azb olunur?" diye sordular. O zamana kadar Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e bu hususta bir ey nazil olmam olduu iin Efendimiz (s.a.v.) bir cevap vermediler. Bunun zerine Cibrl geldi ve
"Sana ruhu soruyorlar, de ki: Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden pek az bir ey verilmitir." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onlara
bunu haber verdi, yahudiler:
"Bunu sana kim getirdi?" diye sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlara:
"Allah katndan bunu bana Cibrl getirdi." deyince onlar:
"Vallahi bunu sana ancak bizim dmanmz sylemi." dediler de bunun zerine Allah Teal:
"De ki: Kim Cebrail'e dman olursa (bilsin ki) kendinden evvelkileri tasdik edici ve m'minler iin bir hidayet ve mjde olan Kur'n'
[132]
[131]
Allah'n izni ile senin kalbine o indirmitir."
d- Abdullah ibn Mes'd'dan gelen baka bir rivayette ise yahudilerin ruhla ilgili bu yet-i kerimenin nzul zerine herhangi bir itirazlarna
yer verilmeyip
[133]
"Evet, biz de kitabmzda byle bulmaktayz." dedikleri kaydedilmektedir.
e- krime'nin bn Abbas'tan rivayetinde ise Kureyliler, Yahudiler'e:
"Bize, u adama (Rasulullah'a) soracamz birey retin" demiler, onlar da:
[134]
"O'na ruhu sorun" cevabn vermilerdi. te bu yet bu yzden indi."
2- a- Tirmiz'de bn Abbs'tan rivayetle tahric olunan bir hadiste ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ruhu sorarak bu yet-i kerimenin nzulne sebep
olanlar yahudiler deil Kurey mrikleridir ve bu rivayete gre hadise yle olmutur: Kurey mrikleri yahudilere:
"Bize bir eyler verin de u adama soralm." dediler. Yahudiler de:
"Ona ruhu sorun." dediler. Kurey mrikleri de gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ruhu sordular da bunun zerine Allah Teal:
"Sana ruhu soruyorlar; de ki: "Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden pek az bir ey verilmitir." yet-i kerimesini indirdi. Yahudiler
"Size ilimden pek az bir ey verilmitir"i duyunca:
"Bize ok ilim, Tevrat verilmitir. Kime Tevrat verilmise elbette ona ok hayrlar verilmitir." dediler de
"De ki: Rabbmn kelimelerini yazmak iin denizler mrekkep olsa ve bir o kadarn da imdad olmak zere ona ilve etsek daha Rabbnn
[136]
[135]
kelimeleri bitmeden denizler biter tkenirdi."
b- Mfessirler yle dediler:
"Yahudiler bir araya gelerek, Muhammed (s.a.v.)'in bu nbvvet iinden ve durumundan kendilerine sual eden Kurey Topluluu'na dediler
ki:
"Muhammed'e ruhtan, ilk zamanda gzden kaybolup gitmi olan genlerin ve yeryznn dou ksmyla, bat ksmna varm olan kiinin
ahvalinden sorun. Eer bunlarn tmne cevap verirse O bir peygamber deildir. Bunlarn hi birine cevap veremezse yine O, bir peygamber
deildir. ayet, bunlarn bazsna cevap verip bazsna cevap veremezse O, bir peygamberdir." Onlar da bu sorular Rasulullah (s.a.v.)'a
[137]
yeti ve
sordular. Bunun zerine Allah o genler hakknda: "Yoksa sen Maara ve Kitap ehlini alacak yetlerimizden m zannettin?"
bu kssann sonuna kadar indirdi. Yerin dousuna ve batsna ulaabilen kii hakknda da: "Habibim sana Z'l-Karneyn'den de sorarlar..."
[138]
yetini bu kssann sonuna kadar indirdi. Ruh hakknda ise: "Habibim sana ruhun mahiyyetinden sorarlar." yetini indirdi."
c- Rivayet edildiine gre yahudiler, Kurey'e yle dediler:
"Muhammed (s.a.v.)'e u eyi sorun, eer size ikisinin cevabn verir, ncsnde susarsa, bilin ki o Peygamberdir: Ona Ashab- Kehf'i,
Zlkarneyn'i ve ruhu sorun." Onlar da, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den bu eyi sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.),
"Size, bunlar yarn cevaplayaym" buyurdu. Bunun zerine vahiy krk gn kadar kesildi. Daha sonra vahiy yeniden balad ve Cenb- Hak,
[139]
"Hibirey hakknda ben bunu mutlaka yarn yapacam" deme. Ancak Allah'n dilemesi mstesna (yani inaallah demen mstesna)"
ayetini indirdi. Daha sonra Hz. Peygamber, onlara Ashab- Kehf ve Zlkarneyn Kssalarn anlatt, ama rhdan bahsetmedi. te bu hususta
Cenb- Hakk'n, "Sana ruhu sorarlar. De ki: "Rh Rabbimin emrindendir" ayeti indi. Cenb- Allah bylece insanlarn akllarnn, ruhun
hakikatini anlamaktan aciz oluduunu beyn etmitir. Bunun peinden de, "Zaten size az bir ilimden bakas verilmemitir" buyurmutur."
[140]
d- bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Kureyliler Yahudilere:
"Bize Muhammede soracamz eyler syleyin." dediler. Yahudiler:
"Ona Ruhtan sorun." dediler. Kureyliler, Raslullah'a Ruhtan sordular. Allah Tel, bu yeti indirdi."
e- Fahreddin er-Razi der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), bu hususu o yahudilere belirtince, onlar:
"Bu hitb sadece bize mi, yoksa sen de bizimle beraber misin?" deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hayr, hem bize hem de size, bu hususta az bir ilim verildi" dedi. Bunun zerine onlar:
[141]
[142]
dedin, imdi de
Amma da tuhafsn ey Muhammed! Biraz nce, "Her kime hikmet verilirse, muhakkak ki ona ok hayr verilmitir"
byle sylyorsun" dediler de, bunun zerine,
"Eer yerdeki aalar kalem olsa, deniz de, arkasndan yedi deniz daha kendisine yardm ederek mrekkebi olsa, yine Allah'n kelimeleri
[143]
ayeti nazil olmutur. Onlarn ileri srd ey,
tkenmez. phesiz ki Allah, yegne galibtir, tam bir hkm ve hikmet sahibidir."
balayc (lzm) deildir. nk bir ey, bazan bir eye nisbetle az, baka bir eye nisbetleyse ok olabilir. Binenaleyh, insanlarda bulunan
[144]
ilimler, Allah'n ilmine ve eyann hakikatlarna nisbetle son derece az, ancak madd arzulara ve madd lezzetlere nisbetle de oktur."
f- krime'den gelen bir rivayette de yahudilerin, kendilerine Tevrat verilmekle ok ilim verildii iddialar zerine Kehf: 18/109 yeti yerine
"Eer yeryzndeki herbir aa kalemler olsa, deniz de, arkasndan yedi deniz daha kendisinden sonra yardm ederek mrekkep olsa yine
[146]
[145]
yet-i kerimesinin nazil olduu kaydedilmitir
ki aslnda mazmunlar itibariyle aralarnda byk bir
Allah'n kelimeleri tkenmez..."
fark yoktur ve her iki yet-i kerimenin de ayn hadise zerine nazil olduunu sylemek mmkndr.
g- Katde'den gelen rivayetten de yahudilerin sadece ruhu deil baka eyleri de (mesel Ashabu'1-Kehfi ve Zlkarneyn'i) sorduklar ve bu
[147]
anlalmaktadr ki inaallah yerinde tekrar temas edilecektir.
sorular ile de ilgili yetlerin (Kehf Sresi'nin) indii
h- Yukardaki rivayetlerden Abdullah ibn Mes'd rivayeti yet-i kerimenin Medine'de inmi olmasn gerektirirken ikinci bn Abbs rivayetine
gre yet-i kerime Mekke'de nazil olmutur ki mehur olan da budur ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yahudiler ruh'u dolayl olarak; Mekke
mriklerine akl vermek suretiyle sormular demektir.
Ancak Suyt bu rivayetlerden bn Mes'd'a varan "bn Mes'd olay, olayn iinde olarak" anlatt iin dierine tercih etmektedir ki bu
durumda yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nzul ona gre kesindir. Ancak bn Abbs'tan gelen rivayet de sahih olmakla iki rivayet
arasn cem kabilinden bu yet-i kerimenin bir kere Mekke'de ve bir kere de Medine'de olmak zere iki kere nazil olmu olmas da ihtimal
[148]
dahilindedir. Nitekim bn Kesir ve bn Hacer bu gre meyletmilerdir.
i- bni Kesir der ki:
"Ayetin iki defa nazil olduunu kabul etmek suretiyle her iki hadisin aras bulunmu olur. Yani ayet-i kerime bundan nce Mekke'de indii
gibi Medine'de ona ikinci defa nazil olmu olabilir veya vahiy daha nce kendisine indirilmi olan ayet-i kerime ile sorduklar soruya cevap
[149]
verebileceini belirtmi olmaktadr. Bu da "Sana ruhtan sorarlar..." ayetidir."
Hafz bni Hacer de byle demitir.
Syut der ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n Yahudiler soru sorarken susmas bu hususta daha fazla aklama beklediine hamledilir. Aksi takdirde Buhari'de bulunan
rivayet daha sahihtir. Sahih-i Buhar'deki rivayet de olayda hazr olann rivayetinin bni Abbas'nkinden farkl olmas balamandan tercih edilir.
Gerek ise Ashab- Kehf kssasnn nzul sebebinde sz konusu edeceimiz gibi, yledir: Kureylilerden bir grup Medine'ye gelmi ve bu
konuda Yahudilerle istiare etmiti. Nitekim bni shk da bunu bylece zikretmitir. Buna gre ayet -i kerimenin Mekki olduunda herhangi
[150]
bir gr ayrl sz konusu olmaz."
"Baz kimseler bu rivayeti birka bakmdan tenkid etmilerdir:
1) Rh, Cenb- Hak'dan daha yce ve byk birey deildir. Binenaleyh Allah' bilip tanmak mmkn iken, hatta bizzat tahakkuk etmi
iken, ruhu tanmaya ne man var?
2) Bu rivayete gre yahudiler,
"Eer, Ashab- Kehf'den ve Zlkarneyn'den bahseder de rh konusunda cevap vermez ise o, Peygamberdir" demiler gy... Bu, akl almaz
bir sz. nk Ashab- Kehf ve Zlkarneyn Kssalar, anlatlagelmekte olan iki hadisedir. Bu tr hadiseleri anlatmak, kiinin Peygamberliine
delil olamaz. Hem sonra Hz. Peygamberin anlataca bu kssalar, ya onun Peygamber olduunu bilmezden nce veya bildikten sonra nazar-
dikkate alnr. Binenaleyh eer bu onun Peygamberliini bilip inanmazdan nce olursa, onlar onu yalanlarlar. Yok eer bu onun
Peygamberliini bilip inandktan sonra olursa, zaten bunlar anlatmazdan nce onun Peygamberlii bilinmi olur. Dolaysyla bunlar
anlatmasnn (bu hususta) bir tesiri olmaz. Hz. Peygamber'in ruhun hakikati konusunda cevap vermemesini, onun Peygamberliine delil
tutmak da tuhaf bir eydir.
3) Rh meselesini, hem felsefecilerin ve kelamclarn en aalar bile bilir. Binenaleyh eer Hz. Peygamber (s.a.v.): "Ben onu bilemem"
demi olsayd, bu, ona kar byk bir nefreti ve hakareti gerektirirdi. nk bylesi meseleleri bilememek, herhangi bir insan iin bile, bir
kklk ve eksiklik saylr. Ya en alim ve en fazl o Peygamber iin ne saylr!
[151]
; "Allah sana bilmediklerini retti. Allah'n senin zerindeki ltf-u
4) Allah Tel, O'nun hakknda, "Rahman, Kur'n' (Ona) retti"
[152]
[153]
inayeti ok byktr"
; "Rabbim, benim ilmimi artr" de"
buyurmutur. Kur'n hakknda da, "Ya, kuru herey apak bir
[154]
kitaptadr"
buyurmutur, Hz. Peygamber (s.a.v.) "Ey Rabbim, eyann (hereyin) hakikatini bize olduu gibi (her naslsa yle) gster"
demitir. Binenaleyh hali ve mertebesi byle olan bir kimseye, halkn ounluunun bildii rh meselesini, "Ben bilmiyorum" demesi nasl
uygun der? Aksine bize gre tercihe ayan olan udur: Onlar, Hz. Peygamber'e ruhu sordular, O da onu en gzel bir biimde aklayarak
cevap verdi. Bunu u ekilde izah edebiliriz:
Ayette onlarn Hz. Peygamber'e ruhu sorduklar bildirilmektedir. Ruhu sorma ok deiik ekillerde olabilir. Mesel:
a) "Ruhun mahiyeti nedir? O, yer tutan bir varlk mdr, yoksa bir meknda (yerde) bulunan, oraya hil (dahil) olan bir ey midir; yoksa, yer
tutmayan ve bir yerde hil (dahil) olmayan bir ey midir?" denilebilir.
b) "Rh, kadm midir, hadis midir?" denilebilir.
c) "Ruhlar, bedenlerin lmnden sonra bak kalrlar m, yoksa onlar da fn olurlar m?" denilebilir.
d) "Ruhlarn sa'd (mutlu) veya ak (mutsuz) olular ne demektir?" denilebilir.
Velhasl ruhlarla ilgili olarak sorulabilecek eyler ve konular pek oktur. O halde ayetteki, "Sana ruhu sorarlar" ifadesinde, onlarn bu
bahsettiimiz hususlar m, yoksa baka hususlar m sorduklarna dir bir dellet yoktur. Ancak Allah Tel, bu soruya cevap olarak, "Rh
Rabbimin emrindendir" demesini emretmitir. Bu cevap ise, yukarda bahsettiimiz, o meselelerden sadece u ikisini ilgilendirir:
a) Ruhun mahiyeti, konusu,
b) Ruhun kadm mi hadis mi olduu konusu.
Birinci konuya gelince, kfirler, "Ruhun hakikati ve mahiyeti nedir? O, bedenin iinde bulunan bir cisim mi, bedenin tabiat ve karmlarndan
meydana kan bir ey mi; yoksa bedenin, miza ve terkibinin bizzat kendisi mi, yoksa bu bedende bulunan baka bir araz (sfat) m, yahut da
bu cisimlerden ve arazlardan (sfatlardan) baka bir varlk m?" demilerdi. Allah Tel da buna, rh, bedenden ve arazlarndan (sfatlarndan-
hallerinden) baka bireydir. nk bu maddeler, ansr- erba'adan ve karmlarn bir araya gelmesinden meydana gelmi eylerdir. Ama rh
byle deildir. Aksine o, basit (tek), mcerred (soyut) bir cevherdir, Cenb- Hakk'n "(Allah) "o!" der, o da oluverir" ayeti mucibince
meydana gelmi bir varlktr" diye cevap vermitir. Bunun zerine kfirler, "yle ise rh, niin madde ve arazlardan baka birey olmutur?"
dediklerinde de, Allah Tel, "O, Allah'n emri, var etmesi ve beden iin canll salamada tesirli klmas ile meydana gelmi bir varlktr"
diye cevap vermitir. Binenaleyh bireyin husus hakikatini bilmemek, onu inkr etmeyi gerektirmez. nk eyann (varlklarn) hakikat ve
mahiyetlerin ou bilinememektedir. nk biz, Sekencebin urubunun safray kesen bir zellii olduunu biliyoruz. Ama onun mahiyetini ve
hakikatini renmek istediimizde, bunu bilemiyoruz. Binenaleyh mahiyetlerin ve hakikatlerin pek ounun mehul olduu sabittir. Bunlarn
bilinmeyii, onlar yok saymay gerektirmez. te burada da byledir ve ayetteki, "(Zaten) size az bir ilimden bakas verilmemitir" buyruu
[155]
ile anlatlan da budur."
88. De ki: "nsanlar ve cinler bu Kur'nn bir benzerini getirmek iin toplansalar ve birbirlerine yardmc olsalar yine de onun bir benzerini
getiremezlerdi.

Bu yet-i kerimenin, bir grup yahudi hakknda ve Kurey mriklerinden bir grup hakknda nazil olduuna dair iki rivayet vardr. yle ki:
1. a- bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"Mahmud ibn ahhn, mer ibn Esn, Bahr ibn Amr, Uzeyr ibn Eb Uzeyr ve Selm ibn Mikem adl yahudiler Raslullah (s.a.v.)'a geldiler
ve:
"Ey Muhammed bize haber ver; u senin getirdiin gerekten Allah katndan bir hak mdr? nk biz onun, Tevrat gibi yetlerinin birbiriyle
uyumlu olduunu grmyoruz." diye sordular. Raslullah (s.a.v.) onlara:
"Allah'a yemin olsun ki sizler bunun Allah katndan olduunu ok iyi biliyorsunuz. nk onu, yannzda (ki Tevrat'ta) yazl olarak
bulmaktasnz. nsanlar ve cinler, onun bir benzerini getirmek zere bir araya gelseler yine de onu getiremezler" buyurdu. Finhs ve Abdulalh
ibn Sriy, Kinne ibn Ebi'l-Hukayk, Eya' ve Ka'b ibn Esed, Semev'el ibn Zeyd ve Cebel ibn Amr adl yahudiler de oradaydlar. Efendimizin
bu sz zerine bu sefer hepsi birden sze karp:
"Ey Muhammed, ne insanlarn, ne cinlerin bunu getiremiyeceklerini sana kim retiyor?" dediler. Efendimiz:
"Allah'a yemin ederim siz onun Allah katndan olduunu, benim de muhakkak Allah'n elisi olduumu pek al bilmektesiniz ve bunlar
yannzdaki Tevrat ve ncil'de yazl olarak da bulmaktasnz." buyurdu.
"Ey Muhammed, Allah bir peygamber gnderdi mi ona dilediini yaptrr ve onu dilediine muktedir klar. O halde bize okuyacamz ve
tanyacamz bir kitap getir. Deilse u getirmi olduun kitab gibisini biz sana getiririz." dediler. te bunun zerine Allah Teala onlar ve
syledikleri bu szler hakknda
"De ki: "nsanlar ve cinler bu Kur'n'n bir benzerini getirmek iin toplansalar ve birbirlerine yardmc olsalar yine de onun bir benzerini
[156]
getiremezlerdi." yet-i kerimesini indirdi."
Ancak bn Kesr "Srenin mekk olmas, aknn btnyle Kurey'le ilgili olmas; yahudilerin de Hz. Peygamber'le mnasebetlerinin daha
[157]
ziyade Medine-i Mnevvere'de olmas" gerekeleriyle bu gr zayf kabul eder.
b- krime veya Sad tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Selm bni Mikem ve bir gurup yahudi Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Biz sana nasl tab olalm. Sen, bizim kblemizi braktn. Senin getirdiin u kitabn Tevrat gibi uyumlu olduunu grmyoruz. Bize bizim
[158]
bildiimiz bir kitap indir, yoksa biz sana bize getirdiinin benzerini getiririz." dediler. Allahu Tel bu yeti indirdi."
c- bn Cerir et-Taber diyor ki:
"Bir ksm Yahudiler Rasulullah'a gelerek Kur'an- Kerim hakknda onunla tartmlar ve ondan, kendisinin Peygamberliini gsteren
delillerden, Kur'an- Kerimin dnda bir delil getirmesini istemiler, kendilerinin de Kur'an gibi bir kitap getirebileceklerini iddia etmiler ve
[159]
bunun zerine de bu yet-i Kerime nazil olmu ve onlara meydan okumutur."
2. a- Baka bir rivayette de "Kurey'ten bir topluluun:
"Ey Muhammed, bu Kur'n'dan baka, garip (bilmediimiz) bir yet (mucize) getir. nk biz de bunun benzerini getirebiliriz." demiler de
[160]
bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
[161]
b- "stesek biz de bunun bir benzerini getirebiliriz." diyen en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda nazil olduu da tefsirlerde zikredilmektedir.
90. "Bizim iin u yerden bir pnar aktmadka sana asla iman edecek deiliz." dediler.
91. "Yahut senin hurmalktan, badan bir bahen olsun da aralarnda arl arl rmaklar aktasn,
92. Yahut iddia ettiin gibi gkyzn stmze para para dresin veya Allah' ve melekleri kefil getiresin,
93. Yahut altndan bir evin olsun, yahut ge kasn. Geri ona ktna da asla inanmayz ya. T ki stmze, okuyacamz bir kitab
indiresin." De ki: "Rabbmn n ok ycedir. Ben ancak bir beer, bir eliyim."

1- krime'nin bn Abas'tan rivayetine gre Utbe, eybe, Eb Sfyan, Nadr b, Haris, Ebu'l-Bahter, Velid b. Mugira, Eb Cehil, Abdullah b. Eb
meyye, meyye b. Halef ve dier Kurey bakanlar Ka'be'nin arkasnda toplandlar. Bazs bazsna:
"Muhammed'e adam gnderin de O'nunla konuun, ekiin ki bylece O'nun hakknda bir hccetiniz, bir mazeret hakknz olsun" dediler.
Derken ona adam gnderdiler. Gelenler dediler ki:
"Kavminin ileri gelenleri seninle konumak iin toplandlar." Bu sz zerine Rasulullah (s.a.v.) kendi peygamberlik davasndan onlara bir
eylerin yn olduunu zannedip, koarak onlara geldi. Zira onlar dknd, hidyete ermelerini ok istiyordu. Onlara meakkat veren,
yaramaz bir hal O'na ok etin geliyordu. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) gelip meclislerinde yerini ald. Kurey reisleri dediler ki:
"Ya Muhammed, Allah'a yemin olsun ki biz, senin, kendi kavminin iine yabanc birey sokup onlarn bana atn gibi Arab'dan, kavmine
yabanc birey sokan hibir kii bilmiyoruz. Sen byle yapmakla atalarna gerekten kfretmi oldun, aypladn, lekeledin. Akllar bunak
yaptn, ilahlara svdn, cemaati dattn, seninle aramzda mevcut eyler hususunda ortaya getirmediin hibir irkin i kalmad. Eer sen bu
peygamberlik iini sadece ve sadece mal talep etmek iin ortaya attysan, mallarmzdan senin iin bizim en ok mal sahibimiz olacan bir
mal toplayalm. Eer iimizde mevki makam taleb etmek iinse seni kendimize lider yapalm. Eer hkmdarlk istiyorsan, seni kendimize
[162]
seni bask altna alyor gryorsan, senin iin tbb tedavi talebinde btn mallarmz
kral seelim. ayet sana gelen bu Raiyy
harcayalm. Ta ki seni o cinden kurtaralm, yahut seni ma'zur grelim." Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Bu dedikleriniz bende mevcut deil. Size getirdiim bu Nbvvet Davas'n mallarnz istemek, iinizde mevki sahibi olmak ve banza kral
olmak iin size getirmi deilim. Fakat gl ve yce olan Allah beni size bir eli gnderdi. Bana bir Kitap indirdi ve sizin iin bir mjdeci ve
korkutucu olmam bana emretti. Ben de Rabbim'in peygamberlik davasn size tebli ettim ve size nasihatte bulundum, hayrhahnz oldum.
ayet size getirdiim eyi tarafmdan kabul ederseniz, o, sizin dnya ve Ahiret'te nasibiniz olur. Eer onu bana geri evirir, kabul etmezseniz,
benimle aramzda hkmn verecei na kadar Allah'n emrine sabrederim." Onlar da yle dediler:
"Ya Muhammed, eer sana sunduumuz bu teklifleri kabul etmiyorsan, sen pekala bilmektesin ki insanlardan ehirleri bizimkinden daha dar,
mal daha az, geimi daha skntl hi kimse yoktur. Haydi seni gnderdii eyle gnderen Rabbin'den bizim iin iste de u bizi sktka skan
dalar, zerimizden kaldrsn, ehirlerimizi bize geniletsin. Bizim iin beldelerimizde am ve Irak nehirleri gibi nehirler aktsn.
Babalarmzdan lp gidenleri bize diriltsin. Bizim iin diriltileceklerden biri de Kusayy b. Kilb olsun. Zira o, ok doru bir byktr.
Bylece senin bu dediklerinin hak m yoksa batl m olduunu o Kusayy'dan soralm. imdi sen, senden bu istediklerimizi yaparsan, seni
tasdik eder, o sayede senin Allah katndaki dereceni renir ve seni dediin gibi bir peygamber gnderdiini bilmi oluruz." Rasulullah (s.a.v.)
da yle buyurdu:
"Ben, sizin bu .istedikleriniz eylerle gnderilmedim. Ben size sadece noksanlklardan mnezzeh olan Allah'n beni kendisiyle gnderdii
eyleri getirdim. Size kendisiyle gnderildiim eyi, size taleb ettim. Eer onu kabul ederseniz, o sizin dnya ve ahiret nasibinizdir. Eer onu
reddederseniz Allah'n emrini sabrla bekleyeceim." Kureyliler dediler ki:
"Eer bunu yapmyorsan, Rabbin'den, seni tasdik edecek bir peygamber gndermesini iste ve yine Rabbin'den senin iin baheler, hazineler ve
senin ardna dtn grdmz eyden seni mstani klacak, zengin klacak olan altn ve gmten yaplm kkler yaplmasn iste.
Zira sen de bizim gibi pazarlarda dolayor, bizim gibi geim yollarn aryorsun. Eer iddia ettiin gibi bir peygambersen Rabbin'in katndaki
stnln ve mertebeni bylece renmi oluruz." Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ben, bunlar yapacak deilim ve ben bunlar Rabbin'den isteyecek birisi deilim. Ben, size bununla da gnderilmedim. Fakat Allah Teala
beni bir mjdeleyici ve uyarc gnderdi." Onlar da yle dediler:
"O Halde Rabbin'in diledii takdirde yapabileceini iddia ettiin gibi gkten zerimize bir para dr." Rasulullah (s.a.v.):
"Bu Allah'a aittir. Dilerse yapar" buyurdu. Bu sefer ilerinden biri:
"Allah' ve melekleri gzmzn nne getirmedike elbette sana inanmayacaz" dedi.
Abdullah b. meyye el-Mahzum de -ki bu kii, Abdulmuttalib'in kz, peygamberin halas olan tike'nin oludur.- u teklifi getirdi:
"Sen ge bir merdiven kurup da benim gzlerimin nnde oraya ykselmedike, nihayet ge varp seninle birlikte ak bir nsha ve senin
dediin gibi bir peygamber olduuna ahitlik edecek bir grup melek getirmedike sana asla inanmayacam." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
kavmiyle aralarnda geen bu diyaloglardan ve kendisinden uzaklamalarn grmesinden tr zntl bir vaziyette ailesinin yanna dnd.
[163]
Derken Allah Teala bu yetleri indirdi."
2- Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn yanndan ayrldktan sonra Ebu Cehil sz alp dedi ki:
"Ey Kurey topluluu, gryorsunuz ki Muhammed dinimizi ayplamada, atalarmza svmede, ryalarmz aalamada, tanrlarmza
svmede srar ediyor. Allah'a ahdim olsun ki yarn burada, tayabileceim kadar byk bir tala oturup Muhammed'i bekliyeceim ve (buraya
[164]
Ka'be'ye) gelip secde ettiinde de ban o tala ezeceim."
3- bn Abbas'n yle dedii nakledilmitir:
"Mekke'nin nde gelenleri, Kabe'de oturduklar bir srada Hz. Muhammed (s.a.v.)'e bir adam yolladlar; bunun zerine o da onlarn yanna
geldi. Gelince, onlar:
"Ey Muhammed, Mekke arazisi dardr; ondan yararlanabilmemiz iin, aradaki dalar kaldr. Ve bu arazide, bizim iin pnarlar fkrt, akt!
Bylece de biz burada, ziraat yapabilelim" dediler. Bunun zerine Hz. Muhammed (s.a.v.):
"Ben bunu yapamam, gcm yetmez" dedi. Bunun zerine ilerinden birisi:
"Yahut senin, hurmalklardan ve zmlklerden bir ban bahen olsun. Aralarndan da, arl arl nehirler akt" dedi. Bunun zerine Hz.
Peygamber:
"Bunu da yapamam!" dedi. Ona:
"Senin, altndan bir evin olsun; bylece senin hibirimize ihtiyacn kalmaz" denildiinde, o:
"Bunu da yapamam!" dedi. Bu sefer ona:
"Kavminin senden istedii eyleri yapamayacaksn!" denilince o:
"Yapamam" dedi. Onlar:
"O halde sen, iyi olan yapamadna gre, erri yaparsn. Binenaleyh, iddia ettiin gibi, gkyzn zerimize para para indir; azap ykl
[165]
ve "Gk yarlp paraland
olarak onlar bamza dr" dediler. Ayetteki, iddia ettiin gibi ifadesi, O'nun, "Gk yarld zaman"
[166]
zaman"
ayetlerine bir iarettir. Bunun zerine Abdullah bn meyye el-Mahzum- ki annesi, Hz, Peygamberin halasdr- yle dedi:
"Hayr, kendisine yemin edilene yemin ederim ki, gkyzne kabilecein bir merdiven yapp, onunla, gkyznn nnde oraya ksan;
derken senin Peygamber olduuna dair drt melek getirsen, yine de seni tasdik etmem." Biraz sonra da, "Bilemiyorum, seni tasdik eder miyiz,
[167]
yoksa etmez miyiz" dedi."
4- Said b. Ahmed b. Cafer, Eb Ali b. Eb Bekr el-Fakih'ten, o Ahmed b. Hseyn b. Cneyd'den, o Ziyad b. Eyyub'dan, o Hseyin'den, o
Abdu'l-Melik b. Umeyr'den rivayet ettiine gre marun ileyh, Said b. Cbeyr'e bu yetin Abdullah b. Eb meyye hakknda m indiini
[168]
sorup onun da: "Ulema byle olduunu iddia etmiler" diye cevap verdiini bize haber verdi.
[169]
5- Abdullah ibn Eb Umeyye'nin, bu yetlerde ifadesini bulan isteklerini havi szleri zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirdi.
6- Sad bni Cbeyr'den (r.a.) rivayet ettiine gre o yle dedi:
[170]
"Bu yet, mm Seleme'nin kardei Abdullah bni Eb meyye hakknda indirildi."
7- bn Cerir et-Taber diyor ki:
"Mekke'de yaayan Utbe b. Rabia, eybe b. Rabia, Ebu Cehil, Velid b. Muire gibi kfirler bir gn biraraya toplanarak Rasulullah yanlarna
davet ettiler ve ondan, yerden pnarlar fkrtmasn veya nehirler aktmasn, yahut g para para edip zerlerine drmesini veya Allah'
ve Melekleri gstererek. Peygamberliinin doru olduuna ahit gstermesini istediler. te bunun zerine bu yetler nazil oldu ve mriklere,
Rasulullahn da onlar gibi bir insan olduunu, bunlar yapmann ise ancak Allah'n elinde olduunu beyan etti. Bylece Rasulullah,
[171]
mriklerin iman etmemelerine karlk teselli etmi oldu."
95. Ey Peygamber, de ki: "Yeryznde huzur iinde dolaan Melekler olsayd elbette biz onlara, Peygamber olarak gkten bir Melek
gnderirdik.

1- Mrikler, bir insann Peygamber olarak gnderilemeyeceini iddia ediyor ve Peygamberlik gibi bir vazifenin, insan gcnn stnde bir
[172]
gce sahip olan Melek gibi bir varla verilmesi lzm geldiini iddia ediyorlard. Allah teala bunlara bu ayetle cevap vermitir.
96. De ki: "Allah, benimle sizin aranzda ahid olarak yeter. Muhakkak ki O, kullarna Habr'dir, Basr'dir."

1- Bu yet-i kerimenin de, biraz nce geen
"Ben ancak bir beer, bir eliyim." yet-i kerimesini duyan Kurey kfirlerinin:
[173]
"Peki o halde senin Allah'n elisi olduuna kim ehadet eder?" demeleri zerine nazil olduu rivayet edilmitir.
110. "De ki: "ster Allah deyin, ister Rahman deyin, hangisini derseniz deyin, en gzel isimler O'nundur."

1- bn Abbas'n rivayetinde "Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de bir gece vakti teheccd namaz klm ve secdesinde:
"Ya Rahman! Ya Rahim!" demeye balamt. Bunun zerine mrikler demilerdi ki:
"Muhammed (veya bn Eb Kebe) bir tek ilaha dua ederdi. imdi ise Allah ve Rahman diye iki ilaha dua ediyor. Biz ancak -Mseylemet'l[174]
Kezzab' kasdederek- Yemame'nin Rahman'n tanrz, baka Rahman bilmeyiz." te Allah Teala da bu yeti bu yzden indirdi."
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de iken secdeye kapanr ve Allah'a yalvararak: "Ya Allah, ya Rahman" derdi. Bunu gren mrikler,
"Bu adam tek bir ilaha ibadet ettiini iddia ediyor halbuki iki ilaha dua ediyor" dediler. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu ve Allah ve
[175]
Rahmann ayn olduunu beyan etti."
"Raslullah (s.a.v.), Mekke'de bir gn dua etti. Duasnda:
"Ya Allah, Ya Rahman" buyurdu. Mrikler:
[176]
"u Sbiye bakn. Bizi iki ilh'a duadan men ediyor, kendisi iki ilh'a dua ediyor." dediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
4- Meymun b. Mihran da unu rivayet etmitir:
"Rasulullah (s.a.v.) kendisine vahyolunan srelerin bana Bismikallahumme: Allahm senin isminle diye yazdryordu. Nihayet u:
[177]
nazil olunca bundan sonra Bismillahir-rahmanir"Muhakkak ki O, Sleymandandr. Rahman ve Rahim olan Allahn adyladr."
rahiim diye yazdrd. Bunun zerine Arab mrikleri:
[178]
"u "Rahim" kelimesini biliyoruz. Ya bu "Rahman" kelimesi nereden kt?" dediler. Allah Teala da bu yeti indirdi."
5- Dahhak'n rivayetinde ise "Ehl-i Kitap, Rasulullah (s.a.v.)'a:
"phesiz sen "Rahman" ismini pek az zikrediyorsun, Oysa ki Allah, bu ismi Tevrat'ta ok zikretmitir" dediler de Allah Teala bu yeti
[179]
indirdi."
110- "... Namaz klarken sesini ykseltme, gizli de okuma, ikisi ortasnda bir yol tut."

1- Eb Abdillah Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, babasndan, o Muhammed b. shak es-Sakaf'den, o Abdullah b. Mut' ve
Ahmed b. Men'den, onlar Hueym'den, o Eb Bir'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bu yet hakknda yle dediini bize haber
verdi:
"Bu yet, Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de gizlendii bir srada nazil oldu. Zira mrikler Kur'an' iittikleri zaman, Kur'an'a, onu indirene ve onu
getirene svyorlard. Dolaysyla Aziz ve Yce olan Allah, Peygamberi'ne: "Namazda yksek sesle okuma, namazda sesini de fazla ksma,
ikisinin aras bir yol tut." buyurdu. Allah Teal, Rasl'ne, duyup da Kur'n'a, Allah'a ve Rasl'ne svmesinler diye mriklerin iitmiyecei
[180]
ekilde alak sesle, ama ashabnn duyup renecekleri kadar yksek bir sesle Kur'n okumasn Rasl (s.a.v.)'ne emretti."
[181]
Bu hadisi Buhar, Msedded'den, Mslim de Amr en -Nakd'dan, her ikisi de Hueym'den rivayet etmilerdir.
2- Sa'd'den rivayette o yle anlatr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Mescid-i Harm'da namaz klarken aktan Kur'n okurdu. Kurey mrikleri:
"Aktan okuma; tanrlarmza bu kraatinle eziyet veriyorsun. Eer byle aktan okumaya devam edecek olursan biz de senin Rabbn
hicvederiz." dediler de bunun zerine Allah Teal:
[182]
"Namaznda pek barma, sesini o kadar ksma da. kisinin arasnda bir yol tut." yet-i kerimesini indirdi.
3- Mukatil der ki:
"Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) Saf'nn yannda namaz klyordu. Kld namaz sabah namazyd ve O, namaznda cehren Kur'n okuyordu
ki bunu gren Ebu Cehl:
"Allah'a iftira etme." dedi, bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) sesini alaltt da o, mriklere:
"Grdnz m bn Eb Kebe'ye ne yaptm, onu (Kur'n'n) okumaktan men'ettim." dedi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[183]
oldu."
"Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke'de daveti gizli yapt sralarda nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.) Ashb'na namaz
kldrrken. Kur'an- Kerimi yksek sesle okurdu. Mrikler Kur'an- Kerim'i duyduklar zaman, Kur'an'a, O'nu indirene, O'nu getirene
[184]
sverlerdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
Taberi de bu gr tercih etmektedir.
[185]
Burada, ikisinin arasnda bir yol tutmaktan maksat, kiinin, okuduu eyi kendisinin duyaca ekilde okumasdr.
5- krime ve Hasan- Basr diyorlar ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de iken aka namaz klyordu. Mrikler ise hrnlayor ve mslmanlara saldryorlard. Bu sebeple Rasulullah
ve sahableri namaz gizli klmaya balamlard. Bunun zerine bu yet-i kerime indi ve: "Namaz ne tam aka kl ne de tamamen gizle.
[186]
kisinin ortasn tut" anlamndaki bu yet-i kerime nazil oldu."
6- Ebu Hureyre'den rivayet olunmutur.
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Kabe'de namaz kld zaman, teehhd'n sonunda dua ederken sesini ykselterek, "Ey Allah'm bana merhamet et",
derdi. Fakat O ve mslmanlar, namaz klarken ne gizli ne de yksek sesle okumayp ikisi arasnda bir yol tutmakla emrolundular."
7- Said b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer, Eb Ali el-Fakih'ten, o da Ali b. Abdillah b. Mbeir el-Vast'den, o Eb Abdillah Muhammed b.
Harb'dan, o Eb Mervan'dan, o Yahya b. Eb Zekeriyya el-Gassan'den, o Hiam b. Urve'den, o da babasndan bu yet hakknda Aie(r.a.)'nin:
[187]
"Bu yet dua hakknda inmitir" dediini bize haber verdi.
[188]
8- Bunun benzerini bn Cerr bn Abbas tarikndan anlatt.
9- Suyuti dedi ki:
[189]
"Senet bakmndan daha sahih olduu iin birincisi tercih edildi. Keza birinciyi, Nevev ve bakas tercih etti."
Hafz bni Hacer dedi ki:
[190]
"Bu iki rivayet arasn cem etmek muhtemeldir. Ayet, namaz iinde dua hakknda indirildi."
10- Ebu Hureyre'den rivayet edildiine gre o yle dedi:
[191]
"Raslullah, Beytin yannda namaz kld zaman, duada sesini ykseltirdi. Ayet indirildi."
11- Aie'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle dedi:
[192]
"Bu yet teehht hakknda indirildi."
12- bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
[193]
"Mslmanlar duay aikre yaparlar: "Allahmmerhamni" derlerdi. yet indirildi. Gizlememek, aikre etmemekle emrolundular."
13- Ayet-i kerimenin "...Namaznda pek barma, sesini o kadar ksma da. kisinin arasnda bir yol tut." ksmnn nzul sebebinde, bu yet-i
[194]
kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olduu vehmini veren rivayetler de vardr:
14- Aie (r.a.)'nin rivayetinde de bu yet teehhd hakknda inmitir. Bedeviler "ettehiyyat lillahi ve's-salavat ve't-tayyibat" diye seslerini
[195]
ykselterek okurlard. Bunun zerine bu yet nazil oldu.
15- Abdullah b. eddad da yle demitir:
"Temim Oullar'ndan olan Araplar Peygamber (s.a.v.) namazndan selam verip ktnda;
[196]
"Allah'm bizi mal ve ocukla rzklandr" derlerdi ve seslerini ykseltirlerdi. Bundan dolay Allah Teala bu yeti indirdi."
16- Rivayet edildiine gre de "Eb Bekir (r.a.) Kur'n okurken gizli okur ve yle derdi:
"Ben Rabbimle sessizce konuuyorum. O benim zaten ihtiyacm bilmektedir." Hz. mer ise Kur'n' aktan okur ve yle derdi:
"Ben de bu ekilde okumakla eytan kovuyor ve uyuklayan uyandryorum." Ayet-i kerime nazil olunca Rasulullah (s.a.v.) Hz. Eb Bekir'e
[197]
sesini bir para ykseltmesini, Hz. mer'e de bir para ksmasn emretti."
17- Abdullah b. Abbas ve Hasan- Basr'den nakledilen dier bir gre gre ise bu yet-i kerime, namazn, gsteri iin klnmasn korkudan
[198]
dolay da gizlenmemesini emretmektedir.
18- bn-i Zeyd ise yetin bu ksmn yle izah etmektedir:

"Ehl-i Kitap ibadet ederlerken seslerini ksyorlard. lerinden birisi aniden sesini ykseltiyor bunu zerine dierleri de ona katlarak
baryorlard. Allah teala bu yeti gndererek Mslmanlarn, onlar gibi barmamalarn ve okuyularn tam olarak ta gizlememelerini
[199]
emretti."
19- Hz. Aie (r.anh) ise burada ifade edilen namaz'dan maksadn dua olduunu sylemitir.
mml Mminn, Mslmanlarn, dua ederlerken barmamalarn ve okuyularn tam olarak ta gizlememelerini ve yet-i kerimenin bunu
[200]
emrettiini zikretmektedir.
20- Yine Hz. ie'den nakledilen dier bir rivayete gre buradaki duadan maksat, namazn iinde okunan, tahiyyattr. Mminlerin, bunu
[201]
okurken aka okumamalar, tam olarak da gizlememeleri gerekir.
21- Taber bu grleri zikrettikten sonra zetle yle diyor:
"Eer, dna tamay caiz grmediim bu grler olmasayd ben bu yet-i kerimeyi: "Gndz namazlarn klarken aka okuma, gece
[202]
namazlarn klarken de gizli okuma" eklinde anlardm."
111. Ve de ki: "Hamd O Allah 'a mahsustur ki bir ocuk edinmemi ve O'nun mlknde bir ortak bulunmamtr. Dknlkten dolay O'nun
bir yardmcs olmamtr ve O'nu tekbir et.

1- bn Cerr'in Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayetle tahricinde o yle demitir:
"Yahudi ve Hristiyanlar:
"Allah ocuk edindi." dediler. Araplar (telbiyelerinde):
"Lebbeyk (Buyur Rabbmz), senin ortan yok. Bir ortan mstesna ki zaten sen hem ona, hem de onun sahip olduklarna sahipsindir."
dediler. Sbiler ve Mecusiler:
[203]
"ayet Allah'n dostlar olmasayd o muhakkak zell olurdu." dediler de btn bunlar zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Hristiyanlar ve Yahudiler, Allah tealann ocuk edindiini, mrikler, Allah'n ortaklar olduunu, Sbiler ve Mecsler, Allah'n,
[204]
acizlikten dolay yardmclar edindiini iddia etmiler, Allah teala da bu yette, o iddialarn tmne cevap vermitir.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
bn r, 15/6.
Alsi, Ruhul-Meani, 15/21.
[7]
[8]
Mahmd Es'ad Seydiehr. Tarih-i Dn-i slm, Marifet Yaynlar, 507.
[9]

[10]
[11]
[12]
bn Abdi'l-Berr, Temhid, zayf bir sened ile; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/407-408.
[13]
Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/151; Alsi, Ruhul-Meani, 15/35.
[14]
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/559..
[15]
[16]
Tabern.
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
Ahmed b. Hanbel, Msned: 3/136; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.

Sad ibn Mansr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/409.
[23]
[24]
[25]
[26]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 239; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/410. bn Merduyeh.
[27]
[28]
Sad ibn Mansr; bnu'l-Munzir; Alsi, Ruhul-Meani, 15/66; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/410.
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 5/41; Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/176.
[34]
[35]
bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/411.
[36]
Kehf: 18/57.
[37]
Nahl: 16/108.
[38]
Casiye: 45/23.
[39]
[40]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/246; 5/81.
[41]
[42]
[43]
[44]
Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/176-177.
[45]
Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/176-177.
[46]
[47]
[48]
[49]
Ebu Hayyan, el-Bahru'l-Muht, 6/42.
[50]
[51]
Kelbi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 240; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 46; Kurtub. Camiu li AhkamilKuran, 10/180.
[52]
Mslim, Tefsr, 28-30; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/72. Bu haber, nzul kayd olmakszn Buhr'de de yer almaktadr. Bak: Buhr, Tefsru'l-Kur'n,
17/7, 8; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/412.
[53]
[54]
[55]
[56]
Ra'd: 13/31.
[57]
[58]
uar', 26/114.
[59]
Ra'd: 13/31.
[60]
Hafz Ebu Ya'l, Msned; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/88.
[61]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/258; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/74.
[62]
Enbiy: 21/6.
[63]
[64]
Nesai; Tefsir: 310, Ahmed; Msned: 1/258, Hakim; Mstedrek: 2/362, bn Cerir: 15/74, Suyuti; Lbab: s. 167, ed-Drr: 4/190. mam Ebul-Hasen Ali bin
Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 240; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/413; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
[65]
[66]
bn Eb Hatim; bn Merdye; Beyhak; bn Askir; Alsi, Ruhul-Meani, 15/107.
[67]
bn Eb Htim; Alsi, Ruhul-Meani, 15/107.
[68]
[69]
bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/414-415.
[70]
[71]
bn Cerir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/415.
[72]
[73]
Suyt, Lbbu'n-Nukl, 1/231.
[74]
[75]
Feth: 48/27.
[76]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 20/236; Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/183.
[77]
Kamer: 54/45.
[78]
[79]
Tereya ile ekmekten yaplan yemek.
[80]
Senedinde tedlis var. bnu Eb Hatim; Beyhak, B's; Suyuti; ed-Drr: 4/191, Lbab: s. 167. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 240-241. bnu'l-Cevz, Zdu'I-Mesr, 5/55.
[81]
Sfft: 37/65.
[82]
[83]
Dhn: 44/43-44.
[84]
[85]
[86]
[87]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/88, bn Ebi Hatim; Suyuti; ed-Drr: 4/194, Lubab: s. 168. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
[88]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/88, Suyuti; ed-Drr: 4/194, Lubab: s. 168. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 241.
[89]
bnu Eb Hatim ve bnu Merduyeh; Suyt, Lbbu'n-Nukul, 1/232.
[90]
[91]
Necm: 53/19.
[92]
Hacc: 22/52.
[93]
[94]
[95]
[96]
[97]
[98]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 241; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[99]
Mahmd bn mer ez-Zemaher, el-Kef an Hakiki't-Tenzl ve Uyni'l-Ekavl fi Vuchi't-Te'vl, Beyrut tarihsiz, 2/460; Fahreddin er-Razi, Mefatihulayb.
[100]
Mahmd bn mer ez-Zemaher, el-Kef an Hakiki't-Tenzl ve Uyni'l-Ekavl fi Vuchi't-Te'vl, Beyrut tarihsiz, 2/460; Fahreddin er-Razi, Mefatihulayb.
[101]
[102]
Suyut ider ki: Bunun isnad zayftr.
[103]
[104]
[105]
[106]

[107]
[108]
[109]
[110]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 242. Alsi, Ruhul-Meani, 15/130.
[111]
Alsi, Ruhul-Meani, 15/130-131; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[112]
[113]
sra: 17/80.
[114]
Beyhak, Delilin-Nbvve; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/419.
Suyuti der ki: Bunun isnad zayf ve mrseldir.
[115]
bn Ebu Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/419.
[116]
[117]
[118]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 17 (11); Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 17/9 (3139); Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/223; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[119]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 15/100, Tirmizi: 3139, Suyuti; ed-Drr: 4/198. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 242.
[120]
[121]
[122]
Bu rivayet mrsel olup isnad da zayftr.
[123]
Sebe1 Suresi, yet: 49
[124]
Buhari, K. TefsF el-Kur'an, Sure: 17, bab: 12 / Mslim, K. el-Cihad, bab: 87, HN: 1781.
[125]
Alsi, Ruhul-Meani, 15/147; Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/209.
[126]
Alk: 96/6-7.
[127]
[128]
Buhari; lim: 125, Tefsir; 4721, tisam; 7297, Tevhid: 7456, 7462. Mslim; Mnafklarn vasflan: 32, 33/2794, Tirmizi; Tefsir; 3141.
[129]
[130]
Buhr, Tefsru'l-Kurn. 17/13; Tevhid, 28; Mslim, Sfatu'l-Mnfkn, 32-34; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 17/11, hadis no: 3141; Ahmed ibn Hanbel, Msned,
1/389, 444-445; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/421.
[131]
Bakara: 2/97.
[132]
[133]
[134]
Tirmizi; Tefsir; 3140, Nesai; Tefsir: 334, Ahmed: 1/255, Hakim; Mstedrek: 2/531, Suyuti; ed-Drr: 4/199. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
[135]
Kehf: 18/109.
[136]
[137]
Kehf 18/9.
[138]
Tirmizi; Tefsir; 3140, Nesai; Tefsir: 334, Ahmed: 1/255, Hakim; Mstedrek: 2/531, Suyuti; ed-Drr: 4/199. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
[139]
Kehf: 18/23-24.
[140]
[141]
Tirmiz; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/421-422.
[142]
Bakara: 2/269.
[143]
Lokman: 31/27.
[144]
[145]

Lokman: 31/27.
[146]
[147]
[148]
Suyt, Lbbu'n-Nukl, l/236.
[149]
bni Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/60.
[150]
[151]
[152]
[153]
[154]
Rahman: 55/1.
Nisa: 4/113.
Taha: 20/114.
En'am: 6/59.
[155]
[156]
[157]
[158]
bn shak; bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/422-423.
[159]
[160]
[161]
[162]
[163]

nsana tabi olan cine denir.
Musannif bu hadisi senedsiz zikretti. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/110, ed-Drr: 4/202. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul,
htar Yaynclk: 244-245. bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 5/85; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/425-426.
[164]
[165]
nikak: 84/1.
[166]
nfitar: 82/1.
[167]
[168]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/3, Suyuti; ed-Drr: 4/203. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 245. bnu'lCevz, Zdu'l-Mesr, 5/85.
[169]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1,309.
[170]
Sad bni Mansur, Snen; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/426.
Suyuti der ki: "Bu rivayet, mrsel ve sahihtir. Bunun, makabli iin ahidi vardr."
[171]
[172]
[173]
Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/215.
[174]
Musannif bu hadisi senedsiz zikretmi. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/121. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 246; bn Merduyeh..
[175]
[176]
[177]
Neml: 27/31.
[178]
[179]
[180]
Buhari; Tefsir: 17/14 (4722), Tevhid: 34 (7490, 7535. 7547), Mslim; Salat: 145/446 s. 329, Timizi; Tefsir: 17/15-16 (3146). Nesai; Tefsir: 320. Ahmed ibn
Hanbel, Msned, 1/23, 215.
[181]
[182]
[183]
[184]
Buhri, Sahih, et-Tefsir, sra Sresi; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[185]
[186]
[187]
Mslim; Salat: 146/447, Nesai; Tefsir: 321, Beyhaki; Snen: 2/183. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 247. Buhari;
[188]
[189]
[190]
[191]
[192]
Hkim; bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/428.
Bu, Hz. Aie'nin geen rivayetteki muradn aklamaktadr.
[193]
bnu Meni, Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/428.
[194]
[195]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 247. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/428.
[196]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/122. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 247.
[197]
[198]
[199]
[200]
[201]
[202]
[203]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/126; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/129; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 1/429.
[204]
18- KEHF SURES
Mushaf'taki sralamada on sekizinci, ini srasna gre altm dokuzuncu sredir. Giye sresinden sonra, Nahl sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir. Ancak 28. yeti ile 83 ve 101. yetlerinin Medine'de indii rivayeti de vardr.
Mehur olan rivayette sre mekkdir ve tamam bir defada toptan indirilmitir.
Enes'den, Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
[2]
"Kehf Sresi toptan indirildi. Beraberinde 70 bin melek vard."
bn Abbs ve Katde'den gelen bir rivayette 28. yeti hari mekk olduu,
Mukatil'den, bandan ilk sekiz yet ile 107. yetten Srenin sonuna kadar olan yetlerin meden, kalan ksmnn ise mekk olduu rivayet
[3]
edilmitir.
Nzul sebebi olarak tefsir ve siyer kaynaklarnda yle bir olay anlatlmaktadr:
"Mslmanlarn saysnn oalmas zerine mrikler, Raslullah'n peygamber olup olmadn aratrmak iin Nadr b. Haris ile Utbe b.
Muayt' Medine'deki yahudi limlerine gnderip kendilerine u talimat vermilerdi:
"Muhammed'in durumunu onlara sorun, vasflarn ve sylediklerini anlatn; onlar kitap ehlidir, peygamberler hakknda bizim bilmediklerimizi
bilirler." Bu iki adam, Medine'ye giderek meseleyi yahudi limlerine anlattlar. Onlar da:
"Muhammed'e, gemi zamanlarda yaam olan yiit genleri (maara arkadalarn); dnyann dousunu ve batsn dolam olan adam;
ruhun ne olduunu sorun; eer budan size bildirirse o bir peygamberdir, ona uyun; aksi takdirde bir falcdr, ona istediinizi yapabilirsiniz"
dediler.
Nadr ile arkada Mekke'ye dnp bunlar Hz. Peygamber'e sordular. O da
"Sorularnza yarn cevap veririm" dedi. Fakat "naallah" demesi gerekirken bunu ihmal ettii iin o gnden itibaren on be gn vahiy
gelmedi, Bunun zerine Mekke halk,
"Muhammed bize, 'Sorularnza yarn cevap veririm' diye sz vermiti. Ancak aradan on be gn getii halde hl sorularmza cevap
vermedi" diyerek dedikoduya baladlar. Hz. Peygamber'in vahyi bekleyerek iyice bunald bir srada Cebrail yukardaki sorularn cevabn
[4]
ieren Kehf sresi ile sr sresinin 85. yetini getirdi.
Tefsir ve siyer kaynaklarndan bu rivayeti nakleden bn r, Ashb- Kehf hakknda Hz. Peygamber'e soru sormaya Kureyliler'i tevik
edenlerin, ticaret maksadyla Mekke'ye gelen baz hristiyanlar veya Kurey'in Suriye ticaret yolu zerinde bulunan kiliselerdeki hristiyan din
[5]
adamlar olabileceini sylemektedir.
Elmall Muhammed Hamdi de yukardaki rivayeti geni ekliyle naklettikten sonra, hadis teknii asndan bu rivayetin zayf olduunu, buna
dayanlarak srenin tefsir edilmesinin doru olmayacan ifade etmektedir. Elmall'ya gre srenin ba tarafndaki yetler gsteriyor ki esas
ini sebebi, "Allah ocuk edindi" denilmi olmasdr. Bunun ilm dayana bulunmayan byk bir yalan olduunu aklamak, bu sz
[6]
syleyenleri uyarmak ve onlar tevhide davet etmek iin indirilmi, Zlkarneyn ile ilgili sorunun cevab da bunun tamamlaycs olmutur.
1. Hamd O Allah'a mahsustur ki, kuluna kitab indirdi ve ve onda hibir erilik klmad.

1- bn Abbs (r.a.) yle diyor:
"Kurey mrikleri en-Nadr ibnu'l-Hris ve Ukbe ibn Eb Muayt', Medine'de bulunan yahudi hahamlarna gnderdiler ve onlara yle dediler:
"Yahudi hahamlarna Muhammed'i sorun; onun niteliklerini onlara syleyin, sylediklerini nakledin. Onlar ilk kitaplarn sahipleridir. Bizde
olmyan peygamber haberleri onlarda vardr."
kisi Mekke'den yola ktlar ve Medine-i Mnevvere'ye gelerek buradaki yahudi hahamlarna Hz. Muhammed'in vasflarn anlatp
szlerinden bir ksmn onlara hikye ettiler ve dediler ki:
"Sizler Tevrat ehlisiniz. Bizim u arkadamzdan bize haber vermeniz iin; onun bu iddiasnda doru olup olmadn biliyor musunuz diye
size sormaya geldik." Yahudi hahamlar yle akl verdiler:
"imdi size syleyeceimiz eyi ona sorun. Eer onlar bilirse o Allah tarafndan gnderilmi bir peygamberdir. Yok eer bilemezse bilin ki
o bir sahtekrdr, kendi kendine uyduruyor; onun hakknda ne istiyorsanz yapn: Ona ok eski zamanlarda gemi genleri sorun; durumlar
neydi? Onlarn gerekten garip, artc bir haberleri vardr. Ona ok dolaan ve yeryznn doularna, batlarna kadar ulap dolaan adam
sorun; haberi neydi? Bir de ona ruhu sorun ki o nedir? ayet size bunlar haber verirse bilin ki o peygamberdir, ona tbi olun. Yok eer haber
veremezse bilin ki kendiliinden uyduruyor, onun hakknda neyi uygun gryorsanz onu yapn." Nadr ve Ukbe Medine'den ayrlp Mekke'ye
Kurey'in yanna geldiler ve:
"Ey Kurey topluluu size, Muhammed'le aranz ayracak eyi getirdik; yahudi bilginleri bize, ona unlar sormamz emrettiler." dediler ve
hahamlarn onlara verdikleri sorular anlattlar. Kureyliler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Muhammed, bize haber ver bakalm..." diyerek yahudi hahamlarnn sormalarn istedikleri sorular sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.) de
"naallah" demeyi unutarak:
"Sorduklarnzn cevabn size yarn haber vereceim." buyurdular. Bunun zerine Kureyliler O'nun yanndan ayrldlar. Allah'n Rasl
(s.a.v.) 15 gece kald ve fakat bu esnada Allah Teal kendisine bu konularda hibir vahy gndermedi, Cebrail de kendisine gelmedi. Nihayet
Mekkeliler kendi aralarnda konumaya baladlar:
"Muhammed bize yarn haber vereceim diye vaadde bulundu. Bugn 15 gn oldu hal sorduklarmzdan hibiri hakknda bize herhangi bir
haber getirmedi." demeye baladlar. Elbette vahyin gelmemesi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ok zd, Mekkelilerin konumalar da ona ar
geldi. Ama sonunda Cibrl geldi ve Allah Teal'dan (Ashab-) Kehf Sresi'ni getirdi ki onda sorduklar o genlerin ve o ok dolaan adamn
haberi ve mriklerin sylediklerine zld iin ona bir mutebe vard. Bir de
"Sana ruhtan soruyorlar. De ki: Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden ok az bir ey verilmitir." yetini getirdi.
bn shak der ki: Bana ulatna gre Hz. Peygamber (Kureylilere) srenin bandan itibaren okumaya balad:
[7]
"Hamd O Allah'a mahsustur ki kuluna kitab indirdi ve onda hibir erilik klmad..."
2- Yine bn shk, Cibril'in, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorulanlarn (Rh, Ashab- Kehf ve Zlkarneyn) cevabn getirdiinde onun:
"Ey Cibrl, bize gelmedin ve biz senin hakknda su-i zanda bulunduk." demesi zerine
"Biz ancak Rabbnn emri ile ineriz. O'nundur nmzde, arkamzda ve bu ikisi arasndaki her ey ve Rabbn unutkan (seni unutmu)
[9]
[8]
deildir." yet-i kerimesini de okuduunu kaydeder.
6. Demek ki bu sze inanmyanlarn ardndan zlerek neredeyse kendini mahvedeceksin.

"Utbe ibn Raba, eybe ibn Raba, Ebu Cehl ibn Him, en-Nadr ibnu'l-Hris, meyye ibn Halef, el-As ibn Vil, el-Esved ibnu'l-Muttalib ve
Ebu'l-Bahteri, bir grup Kureyli iinde bir araya gelmiler (konuuyorlard). Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne, kavminden grmekte olduu bu
muhalefet, onlara getirmi olduu bu tleri inkr etmeleri ok ar gelmi ve onu ok zmt. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[10]
kerimeyi indirdi."
9-- Sen, bizim ayetlerimiz iinden Kehf ve Rakim ashabnn ibrete ayan olduklarn m sandn?
10- Hani o gen yiitler maaraya snmt ve Ey Rabbimiz, bize tarafndan bir rahmet ver ve iimizde bizim iin bir muvaffakiyet hazrla
demilerdi.
11- Bunun zerine nice yllar maarada, onlarn kulaklarna perde vurduk.
12- ki zmreden hangisinin bekledikleri gayeyi daha iyi hesap edici olduklarn bilelim diye, sonra da onlar uyandrdk.

1- Muhammed b. shak, bu kssann sebeb-i nzul olan hadiseyi genie anlatarak yle demitir:
"Nadr b. Haris, Kurey'in eytanlarndan, kt kimselerinden idi. O, Allah'n Rasulne eziyet eder, dmanlk beslerdi. Hiraya gidip oradan
(ran efsnelerinden) Rstem ve sfendiyr Hikyelerini rendi. Hz. Peygamber (s.a.v.), bir topluluk iine oturduunda, Allah'tan bahsederdi.
Etrafndakilere, gemi mmetlerin bana gelen hdiseleri anlatrd. Hz. Peygamber o topluluktan ayrlnca; Nadr, hemen, onun yerini alp
yle derdi:
"Vallahi ey Kureyliler, ben ondan daha gzel (hikyeler) anlatrm. Gelin, ben size onun szlerinden daha gzelini syleyeyim" diyor ve
onlara ran krallarnn efsanelerini anlatyordu.
Daha sonra Kureyliler onu ve beraberinde Utbe b. Eb Mu'ayt', Medine'deki yahd alimlerine gnderip, onlardan;
Hz. Muhammed (s.a.v.)'i ve onun durumunu sorun. Onlara, Muhammed (s.a.v.)'in szlerini nakledin. Zira onlar nceki kitap sahipleridir.
Dolaysyla onlar bizim bilmediklerimizi de bilirler" dediler. Bunun zerine onlar, kp Medine'ye geldiler ve yahd limlerine Hz.
Muhammed (s.a.v.)'in durumunu sordular. Onlar da:
"Ona u eyi sorun:
a) Asrlar nce gidip kaybolan o genlerin (Ashab- Kehf'in) durumunu sorun. nk bunlarn kssas enteresandr.
b) Dou-bat her yere ulaabilen o seyyahn hadisesini sorun.
c) Ona ruhu ve ruhun ne olduunu sorun. Eer o size, bunlarn cevabn verirse, bilin ki Peygamberdir. Aksi halde, Peygamber olduunu
uyduran birisidir" dediler.
Nadr ve arkada Mekke'ye dnnce, Kurey'e:
"Biz, bizimle Muhammed (s.a.v.) arasnda kesin hkm ortaya karacak bireyi getirdik" dediler ve yahdlerin sylediklerini onlara haber
verdiler. Kurey, Reslullah'a gelip, bu sorular sordular. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"naallah" demeden, "sorduklarnza yarn cevap veririm" dedi. Bunun zerine Mekkeliler ekip gittiler. Hz. Peygamber (s.a.v.), Onlarn
sorduu eylerin cevabn, on be gn bekledi. Bylece Mekkeliler, onun hakknda ileri geri konumaya baladlar ve:
"Muhammed bize 'yarn' dedi ama bugn on beinci gn. Galiba bu ona zor geldi" dediler. Derken Cebrail (a.s.), Hz. Peygamber'e Kehf
Sresi'ni getirdi ki bu srede Cenb- Hakk'n, Hz. Peygamber'i, Mekkeliler iman etmiyorlar diye zldnden tr knamas, o genlerin
[11]
(Ashab- Kehf) ile o seyyahn haberi vardr."

"Rivayet ediliyor ki Ashab- Kehf, Allah'a iman eden ve mriklere kar koyan br gurup genti. Bu genlerin yaad devirde, ncilin
hkmleriyle, amel etmesi gereken insanlar bir sapklk iine dm ilhi yoldan ayrlmlard. zellikle Rum Krallarndan Dekyanus,
sapklkta ba ekenlerdendi. Putperestlii kabul etmeyen sevlere ikenceler yapyor ve onlar ldrtyordu. Bu zalim Kral bir gn Ashab-
Kehfin yaad Dekinos ehrine geldi ve mminlerin yakalanp getirilmelerini emretti. man edenler kap saklanmlard. Dekyanusun
zabtalar mminleri, saklandklar yerlerden karp onun huzuruna getiriyorlar o da onlar, putlara kurban kesilen mezbahalara sevkediyor ve
ldrlmeleri veya putperestlii semeleri hususunda serbest brakyordu. Korkanlar putperest oluyor, imanlar salam olanlar ise bunu
reddediyorlar o da onlar ldrtp ehrin surlar ve kaplar zerine astryordu.
ehrin ileri gelenlerinin evlatlar olan bu imanl genler de olaylar znt ile izliyor, bu belann defedilmesi iin gzyalar dkerek dua
ediyorlard. Kraln adamlar bu genleri de ihbar ettiler. Ve bylece bu genler de yakalatlarak Kraln huzuruna getirildiler. Onlara da
Putperestlii kabul etmeleri teklif edildi. Onlar ise:
"Biz, lemlerin rabbi olan Allah'tan bakasn tanmayz. Ondan bakasna ibadet etmeyiz. stediini yap" dediler.
Kral, bir i iin Ninova ehrine gidiyordu. Dnnceye kadar dnmeleri iin kendilerine mhlet verdi. Fakat bu genler dinlerinden
dnmemeye ahd ettiler. ehrin yaknnda bulunan "Bencls" dandaki bir maaraya snmaya karar verdiler. Her biri gidip evlerinden bir
eyler aldlar. Bu eylerin bir ksmn halka sadaka olarak dattlar, bir ksmn da kendi ihtiyalar iin yanlarna alarak maaraya girdiler.
Orada gece gndz namaz klyorlar ve Allah'a yalvaryorlard. Yemek ilerini, ilerinden "Yemliha" isimli gen idare ediyordu. Her sabah
gizlice ehre gidiyor, yiyecek alyor ve haber toplayarak geri dnyordu.
Bir sre sonra zalim Kral Ninovadan dnd ve bu genleri sordu. Onlar bulamaynca babalarn huzuruna getirtti. Babalar da oullarnn
mallarn yamalayarak halka dattklarn ve daa ktklarn syleyerek zr beyan ettiler. Her gn arya giden Yemliha bu durumu
rendi ve gelip arkadalarna haber verdi. Genler alaarak dua edip Allah'a yalvardlar.
Bu durum karsnda ne yapacaklarn dnp mzakere ederlerken Allah teala onlara bir uyku verdi ve yemekleri yanlarnda olduu halde
uyuyakaldlar.
Dier taraftan Kral Dekyanus hiddetle onlara ne yapacan dnyordu. Ashab- Kehfi uyutan Allah teala bu zalim Kraln da aklna o
maarann giriini kapatmay getirdi ve Dekyanus maarann giriinin duvarla rlerek kapatlmasn emretti. Bylece ieride alktan ve
susuzluktan leceklerini dnyordu. Duvar rld ve maarann girii kapatld.
Bu srada Dekyanusun yannda, imanlarn gizleyen "Pendros" ve "Runas" isimli iki kii vard. Bunlar, maarann nne duvar rlrken
ierde kalan genlerin kimler olduklarn ve hadiselerini kurun bir levhaya yazp bakr bir tabutun iine yerletirerek yaplan duvarn iine
koymay kararlatrdlar ve yaptlar. Bylece o genlerin kimler olduklar ve hadiselerinin ne olduu hususu tesbit edilmi oldu.
te bu genler, gelecek yetlerde de beyan edildii gibi bu maarada yz dokuz yl uyudular ve daha sonra uyanarak olaylar rendiler ve
tekrar dnya hayatn terkederek lm haline getiler.
[12]
Bu genlerin kimler olduklar ve niin maaraya sndklar hususlarnda Taberi'de daha baka rivayetler de zikredilmektedir.
16. Sonra ilerinden biri dierlerine yle dedi: "Madem ki kavminizden ve Allah'tan baka taptklar eylerden uzaklatnz, o halde maaraya
snn. Rabbiniz rahmetiylc size genilik versin ve iinizi rast getirip kolaylatrsn."

1- Rivayete gre o genlerin, iine girdikleri maara tesbit edilmi, genlerin ieride olduklar anlalm bu sebeple ieride kalp lsnler diye
[13]
maarann az duvarla kapatlmtr. Fakat sonu itibariyle onlar dman tarafndan ele geirilememitir.
2- Rasulullah (s.a.v.) da Mekke'den Medine'ye hicret ederken, Sevr maarasna girdiinde Allah teala onu korumu, mrikler maarann
[14]
nne kadar geldikleri halde ieriye girip bakmamlar bylece bu olay Ashab- Kehfin hadisesini insanla bir kere daha hatrlatmtr.
23. Bir ey hakknda "Ben bunu yarn mutlaka yapacam." deme.

24. Meer ki Allah dilemi ola. Unuttuun zaman da Rabbn an ve yle de: "Umulur ki Rabbm beni doruya daha yakn olana eritirir."

1- Ebu Salih tarafndan bn Abbs'tan rivayet edilmitir:
"Yahudilerin akl vermesiyle Kurey mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ruh'u, Ashab- Kehf i ve Zlkarneyn'i sorduklarnda "naallah"
demeksizin "Size yarn cevap veriririm." buyurmu ve bir rivayete gre 15 gn, baka bir rivayete gre 40 gn, bir nc rivayete gre de
[15]
gn vahy gelmemi ve Hz. Peygamber ok zor durumda kalmt. te bu yetler de bu hadise zerine nazil olan yetler cmlesindendir."
[16]
"Neb Aleyhisselm bir ey zerine yemin etti. zerinden krk (veya ondrt) gece geti. Allahu Tel, bu yeti indirdi."
"Kureyliler, Hz. Peygamber'e soru sorunca, Hz. Peygamber (s.a.v.) "naallah" demeden, "Ben yarn bunlar cevaplarm" dedi. Bunun
zerine vahiy on be gn sre ile kesildi. Bir baka rivayette bu srenin krk gn olduu ileri srlmtr. Daha sonra bu ayet nazil oldu. Kdi,
bu gre u iki adan itiraz eder:
1) Hazreti Peygamber (s.a.v.) yarn falanca ii yapacan haber verdiinde, yarndan nce lebileceini veya o fiili yapmasna bir engel
kabileceini biliyordu. Btn bunlar ihtimal dhilinde olduu halde, Hz. Peygamber "naallah" (Eer Allah dilerse) dememi olursa,
syleyecei sz, ou kez meydana gelecek eyin aksine olmu olurdu. Bu ise, hem Peygamberden, hem de onun sznden insanlarn
soumasna sebebiyet verirdi. Ama o, "eer Allah dilerse" (inaallah) diyerek, bunlar sylerse, byle bir sakncadan korunmu olur. Bu byle
olunca da, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, "naallah" demeksizin, herhangi bireyi vaadetmesi (yapacan) sylemi olmas uzak bir ihtimaldir.
2) Bu ayet, pek ok fayday (manay) ve hkm ihtiva etmektedir. Binenaleyh ayeti srf bu manaya hamletmek uzak birey olur,
Kdi'nin birinci grne yle cevap verilir: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, "naallah" demi olmasnn daha evl olduunda mnakaa yoktur.
Fakat o, herhangi bir sebepten tr bunu sylemeyi bazan unutabilir. Binenaleyh bu konu, efdal ve evl olann terk edilmesi kabilinden olur.
Kdi'nin ikinci grne de yle cevap verilir: Ayetin pek ok manay ve hkm ihtiva etmesi, sebeb-i nzuln bu mana ve hkmlerden
[17]
birisi olmasna man deildir."
25. Onlar maaralarnda yz sene durdular, dokuz da ziyade ettiler!

"Onlar maaralarnda yz durdular" yeti indirilince Raslullah'a:
[18]
"Ey Allah'n Rasl, senelerce mi, aylarca m?" diye soruldu. Allah Tel bu yeti indirdi."
[19]
2- Bunu bn Cerr Dahhk'tan anlatt.
27. "Rabbinin Kitab'ndan sana vahyolunan oku; O'nun szlerini deitirecek yoktur. O'ndan baka bir snlacak da bulamazsn.
28. Sabah akam Rablerinin rzasn dileyerek O'na yalvaranlarla beraber sen de sabret. Dnya hayatnn gzelliklerini isteyerek gzlerini o
kimselerden ayrma. Bizi anmasn kendisine unutturduumuz ve iinde ar giderek hevesine uyan kimseye uyma.
29. De ki: "Gerek Rabbinizdendir." Dileyen inansn, dileyen inkar etsin. phesiz zalimler iin, duvarlar epeevre onlar iine alacak bir
ate hazrlamzdr. Onlar yardm istediklerinde, erimi maden gibi yzleri kavuran bir su kendilerine sunulur. Bu ne kt bir iecek ve ce
hennem ne kt bir duraktr!"

1- Kad Eb Bekr Ahmed b. Hasan el-Hyer, Cuma Gn namazdan sonra hicr 410 senesinin aylarnda Daru's-Snne'de imla tarikiyle Ebu'lHasan Ali b. sa b. Abdeveyh el-Hyeri'den, o Muhammed b. brahim Boenci'den, o Velid b. Abdulmelik b. Musarrah el-Harran'den, o
Sleyman b. Ata el-Harran'den, o Mesleme b. Abdillah el-Chen'den, amcas bni Mecea b. Rab' el-Chen'den, o da Selman- Faris'den
bize u rivayette bulunmutur:
"Mellefe-i kulb (kalpleri slam'a sndrlanlar) -ki bunlar Uyeyne b. Hsn, Akra b. Habis ve Z Vehm idiler- Rasulullah (s.a.v.)'a gelip yle
dediler:
"Ey Allah'n Rasul, eer sen meclisin n tarafnda oturur -Selman, Eb Zerr ve fakir mslmanlar kasdederek-ve u kimseleri abalarnn ar
kokularn bizden uzaklatrrsan senin meclisine itirak eder, seninle konuur ve senden istifade ederiz. -Zira bu M'minler'in zerlerinde
baka birey bulunmayp sadece yn kaftanlar bulunmaktayd- Bunun zerine Allah Teala bu yetlerini indirdi:.
Allah onlar bylece atele tehdit etmektedir. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.) ayaa kalkp o M'minler'i aramaa balad. Nihayet onlar
mescidin bitiminde Allah Teala'y zikrederken bulunca yle buyurdu:
"mmetimden Allah'n er kullaryla, nefsimi beraber tutmam bana emretmeden, beni ldrmeyen Allah'a hamd olsun. Diriler de sizinledir,
[20]
ller de."
2- Bu yet-i kerimelerin de daha nce geen En'm Sresi'nin 52-54. yetleri gibi Mekke-i Mkerreme'de Kurey ileri gelenleri hakknda
nazil olduu sylenmitir. Mslim'in Sahih'inde Sa'd ibn Eb Vakkas'tan rivayet ettii bir haber bu gr destekler mahiyettedir. Rivayet
yledir:
"Biz alt kii Raslullah (s.a.v.)'n yanmdaydk. Mrikler Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne dediler ki:
"u yanndakileri kov; onlar, bizim yanmzda oturma cr'etini gstermesinler." Sa'd der ki:
Ben, bn Mes'd, Hzeyl kabilesinden bir adam, Bill Habe, ayrca adlarn unuttuum iki kii daha oradaydk. Raslullah (s.a.v.)'n
gnlnde bu konuda Allah'n dilediince bir eyler oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) kendi bana kaldnda "Sabah akam Rablarna, O'nun
[21]
rzasn dileyerek dua edenleri kovma..." yet-i kerimesini indirdi."

3- Bu rivayette, sadece En'm: 6/52 yeti zikredilip Kehf: 18/27-28 yet-i kerimelerine temas edilmemekle birlikte baka rivayetlerde bu yet[22]
i kerimelerin aras cem'edilerek nn de ayn hadise zerine indii belirtilmektedir.
"Kurey'in ileri gelenleri bir araya geldiler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Sana iman etmemizi istiyorsan, u fakirleri yanndan kov. Biz geldiimizde onlar bulunmasnlar. Onlar iin, yanna gelecekleri ayr bir vakit
ayr" dediler. Allah Tel bunun zerine, "Sabah akam Rablerine du edenleri, yanndan kovma" ayetini indirdi ve "Onlar kovmann caiz
olmayacan belirterek, aksine onlarla otur, onlarla uyum iinde ol, onlara kymet ver. Kfirlerin szlerine aldrma. Kfirlere, yanna gelseler
de gelmeseler de deer verme" buyurmutur. Binenaleyh bu hdise, kendinden nceki ayetlerde anlatlanlardan ayr, balbana bir eydir.
[23]
ayetidir. Cenb- Hak o ayette, Hz.
Bu ayetin bir benzeri de, En'am Sresi'ndeki, "Sabah akam Rablerine du edenleri yanndan kovma"
Peygamberin o kimseleri kovmasn yasaklam, bu ayette ise onlarla beraber oturmay, onlara kar sabr gstermeyi emretmi ve "Candan
sabr-u sebat et" buyurmutur. Sabr kelimesinin asl manas, engellemek, alkoymak, hapsetmektir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in insanlar
[24]
"masbre"den nehyetmesi de bu manadadr. Masbre ise, bir yere hapsedilip, geriden bir ey atlarak ldrlen hayvan demektir."
5- Daha nce (En'm Sresinin 52-54. yetlerinin nzul sebebinde) getii zere bn Mce ve Taber'nin kendi isnadlaryla Habbb'dan
rivayetlerinde onun anlatt u hadise, En'm: 6/52-54 yetleri yannda "Sabah akam Rablarna, O'nun honutluunu dileyerek dua edenlerle
birlikte candan sabret..." yetinin de inmesine sebep olmutur. Habbb yle anlatyor:
"Akra' ibn Habis et-Temm ve Uyeyne ibn Hsn el-Fezr Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve onu, zayf mslmanlardan bir grup iinde
Bill, Suheyb, Ammr ve Habbb'la birlikte oturur buldular. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evresinde onlar grnce bu zayf mslmanlar hakir
grerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bizim iin bunlardan ayr bir oturum yapman, bize ayr bir meclis tahsis etmeni isteriz. Bylece araplar bizim bunlardan stn olduumuzu
anlasnlar. Biliyorsun bize arap kabilelerinden bir takm eliler, hey'etler gelir. Araplarn bizi, bu klelerle birlikte grmelerinden utanrz.
Dolaysyla biz gelince onlar yanndan kaldrp uzaklatr. Bizim seninle iimiz bittikten sonra yine istersen onlarla ayrca otur." dediler. Hz.
Peygamber (s.a.v.):
"Olur." buyurdu. Onlar:
"Olur demen yetmez, bizim iin bunu yazl hale getir. Bunu bize yaz." dediler de Allah'n Rasl (s.a.v.) sylediklerini kabul ettiini yazmak
zere Hz. Ali'yi artp stne yazlmas iin bir sayfa istedi. Biz, bir kede oturuyorduk. O srada Cibril geldi ve
"Sabah akam Allah'n rzasn dileyerek Rablerine dua edenleri sakn yanndan kovma. Onlarn hesabndan hibir ey sana, senin hesabndan
[25]
yet-i kerimesini indirdi. Sonra:
hibir ey de onlara ait deildir. Eer onlar kovarsan zalimlerden olursun."
"Biz onlardan kimisini kimisiyle "Allah aramzdan bunlara m ltfunu lyk grd?" desinler diye ite byle imtihan ettik. Allah kredenleri
[26]
en iyi bilen deil mi?"
yet-i kerimesini, sonra da:
[27]
"Ayetlerimize iman edenler sana geldiklerinde de ki: "Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd."
yetini okudu. Allah'n Rasl
(s.a.v.) elindeki sayfay att ve bizi yanna ard. Yanna geldiimizde:
"Selm sizlere, Rabbnz kendine rahmeti yazd." diyordu. Ona yaklatk. Hatt o kadar yaklatk ki dizlerimizi onun dizleri zerine koyduk.
Bu yetin inmesinden sonra biz eskiden olduu gibi Efendimiz (s.a.v.)'in yannda oturmaya devam ettik. O, yanmzdan kalkp gitmek istedii
zaman kalkar gider, yanmzdan ayrlrd. Ne zaman ki bu "Sabah akam Rablarna, O'nun honutluunu dileyerek dua edenlerle birlikte
candan sabret. Dnya hayatnn sslerini arzu edip de gzlerini onlardan ayrma..." yet-i kerimesi inince Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte
[28]
otururken vakit ge olup onun kalkma zaman gelince biz onun yanndan kalkar yanndan ayrlrdk ki kalkp gidebilsin."
6- Ancak bn Kesr, hadisin arb olduu bilgisine ek olarak bir de Akra' ibn Habis ve Uyeyne ibn Hsn'n hicretten daha sonra mslman
olduklarn, esas nzul sadedinde zikrettii En'm: 6/53 yetinin ise Mekke'de inmi olduunu kaydetmekte ve bu sebebi zayf
[29]
grmektedir.
7- bn Cureyc'den gelen bir rivayete gre de Uyeyne ibn Hsn el-Fezari, Peygamber (s.a.v.)'in yanna mslman olmadan nce gelmiti.
Yannda ashabnn fakirlerinden bir topluluk vard. Bunlarn arasnda Selmn- Frisi de vard. zerinde terledii elbisesi, elinde nce yarp
sonra dokuduu hurma yapraklar vard. Uyeyne Rasulullah (s.a.v.)'a yle dedi:
"Bunlarn kokusu seni rahatsz etmiyor mu? Biz Mudar'n ileri gelenleri ve erafyz. Bizler slama girsek, dier insanlar da slama girer.
Bizim sana tabi olmamz engelleyen tek ey bunlardr. Bunlar yanndan biraz uzaklatr ki sana uyalm. Yahut da onlara ayr bir oturum, bize
[30]
ayr bir oturum tertiple." Bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu."
8- Reb'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[31]
"Neb Aleyhisselm, onun iin sylenenlerden habersiz olan meyye bni Halefe dnd. Bunun zerine bu ayet indirildi."
9- Ebu Hreyre'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Uyeyne bni Hsn, Neb Aleyhisselm'n yanna girdi. Raslullah'n yannda Selmn vard. Uyeyne:
[32]
"Biz size geldiimizde, bunu kart." dedi. Bunun zerine bu ayet indirildi."
10- Ancak yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olduuna dellet eden rivayetler de vardr. Bunlardan birisi de Tabern'nin
Abdurrahman ibn Sehl ibn Huneyften rivayet ettii u haberdir:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne "Sabah akam Rablarna, O'nun honutluunu dileyerek dua edenlerle birlikte candan sabret..." yet-i kerimesi o,
evlerinden birisinde iken nazil olmutu. Efendimiz (s.a.v.), yet-i kerimede zikredilenleri aramak zere evden kt. Dolarken bir kavme
rastlad ki balar ak, derileri gneten kuruyup atlam ve her birerinin zerinde sadece bir tek elbise var ve Allah' zikrediyorlar. Allah'n
Rasl onlar grnce yanlarna oturdu ve:
[33]
"O Allah'a hamdolsun ki benim mmetim iinde, kendileriyle birlikte sabretmemi emrettii kullar yaratmtr." buyurdu."
11- Ebu Said el-Hudri ve Ebu Hureyre'den yle dedikleri rivayet edilmektedir:
"Rasulullah (s.a.v.)'n geldii bir seferinde adamn birisi Hicr suresini yahut Kehf suresini okuyordu. (Hz. Peygamber gelince sustu. Bunun
[34]
"te kendileriyle bir arada olup sabretmekte emrolunduum meclis budur."
"Bu yet-i kerimelerin, Kurey'in ileri gelenleri hakknda nzil olduu zikredilmektedir. Kurey mriklerinden ileri gelenler, Rasulullah'tan,
Bilal, Ammar, Sheyb, Habbab ve bn-i Mes'ud gibi fakir mminlerle oturup kalkmamasn, sadece kendileriyle oturup kalkmasn istemiler
ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve Rasulullah'n, dnya hayatn tercih ederek varlkl mriklerle oturup kalkmas yasaklanm,
[35]
fakir de olsalar mminlerden ayrlmamas emredilmitir."
28- "... Bizi anmasn kendisine unutturduumuz ve iinde ar giderek hevesine uyan kimseye uyma."

1- Eb Bekr el-Haris, Ebu'-eyh el-Hafc'dan, o Eb Yahya er-Razden, o Sehl b. Osman'dan, o Eb Malik'ten, o Cveybir'den, o Dahhak'tan
bn Abbas'n bu yet hakknda yle dediini bize rivayet etmitir:
"Bu yet meyye b. Halef el-Cumah hakknda inmitir. Bu adam, Peygamber (s.a.v.)'i -fakir mslmanlar kendisinden uzaklatrp
Mekkeliler'in ileri gelenlerini yaknna almas hususunda- holanmad bir ie davet etmi, bunun zerine Allah Teala da bu yeti indirmitir.
[36]
Ki bu yette Allah Teala "Kalbini tevhidden yana mhrlediimiz ve irke tabi olan kimse" manasn kasdetmitir."
29. De ki: "Gerek Rabbnzdandr. steyen inansn, isteyen de inkr etsin. phesiz ki zalimler iin, duvarlar kendilerini epeevre kuatm
bir ate hazrlamzdr. Onlar feryad edip yardm dilerlerse erimi maden gibi yzleri kavuran bir su kendilerine sunulur. O ne kt iecek ve
ne kt duraktr.
30. Dorusu iman edip salih ameller ileyenlere gelince; Muhakkak ki Biz, iyi hareket edenlerin ecrini zayi etmeyiz.
31. te onlara, altlarndan rmaklar akan Adn cennetleri vardr. Orada altn bilezikler taknrlar. nce ve kaln ipekliden yeil elbiseler giyerek
tahtlar zerine otururlar. O ne gzel mkfat ve ne gzel duraktr.
32. Onlara iki adam misal ver ki birisine iki zm ba verip evresini hurmalklarla evirmi ve aralarnda ekinler bitirmitik.
33. Her iki bahe de rnlerini vermiler ve hibir eyi eksik brakmamlard. kisinin arasndan bir de rmak aktmtk.
34. Bakaca onun meyvesi de vard. Bu yzden arkadayla konuurken: "Ben, malca senden zengin, nfuzca da senden stnm." derdi.
1- Bu yet-i kerimelerin, Mekke halkndan Mahzum oullarndan, birisi m'min, dieri kfir iki karde hakknda nazil olduu sylenir.
Bunlardan m'min olan Ebu Seleme Abdullah ibn Abdu'1-Esed ibn Abdi y Leyl, kfir olan da el-Esved ibn Abdu'1-Esed ibn Abdi y Leyl
idiler.
Uyeyne ibn Hsn ve arkadalarnn Selmn ve arkadalar ile olan halinin bir misalidir ve bunlar srail oullarndan iki kardee
benzetilmilerdir." de denilmitir. bn Abbs'tan rivayete gre ite bu iki grubun benzetildii o iki isrilden m'min olan Yahuza, Mukatil'e
gre Yemlihadr. Kfir olan ise Kutrs veya Ktfr'dir. Allah Teal'nn Sfft sresinde nitelemi olduu iki kii de bunlardr.
Abdullah ibn Mbarek'in At el-Horasn'den rivayetlerine gre o iki adamn kssas yle olmutur: ki adam birbirleriyle ortak idiler. Para
olarak da ikisinin ortak sekiz bin dinarlar vard. Bu iki ortan iki karde olduu ve bu sekiz bin dinarn babalarndan onlara miras kald da
sylenmitir. Ortak olduklar bu paray paylatlar.
Onlardan birisi paylat parann bin dinar ile bir arazi satn ald. Dieri ise:
"Ey Allahm, filnca (ortan veya kardeini kastediyor) bin dinarla bir arazi satn ald. Ben ise senden bin dinara cennetten bir arazi satn
alyorum." deyip payna den paradan bin dinarn sadaka olarak datt.
Sonra o arazi satn alan tuttu bin dinarna da bir bina yapt. Tasaddukta bulunan ise:
"Ey Allahm, filnca bin dinara bir ev yaptrd. Ben ise senden cennette bin dinara bir ev satn alyorum." deyip bin dinarn daha sadaka
olarak datt.
Sonra o ev yaptran kii bir kadnla evlenip ona da bin dinar harcad. M'min olan beriki ise:
"Ey Allahm, filnca bir kadnla evlendi ve bin dinar harcad. Ben ise senden bin dinara cennet kadnlarndan birisini istiyorum." deyip bin
dinarn daha sadaka olarak datt.
O bir kadnla evlenip bin dinar harcayan kii kalan bin dinar ile de evine hizmetiler ve eya satn ald. Beriki m'min ise:
"Ey Allahm, kalan bin dinarmla da senden cennet hizmetileri ve eyas satn alyorum." deyip kalan son bin dinarn da yine sadaka olarak
datt.
Sonra o varn younu sadaka olarak datan kii dara dt, ihtiyal bir hale geldi ve (o ortan veya kardeini) hatrlayp, ondan ihtiyacn
gidermesini istemeyi dnd ve bir gn yolda oturup onun gemesini bekledi. O zengin olan orta etrafnda adamlaryla byk bir debdebe
iinde yanndan geerken yerinden kalkt, ona yneldi. Zengin ortak berikini tanynca:
"Sana ne oldu, biz seninle byk bir para blmedik miydi? Ne yaptn onlar?" diye sordu. M'min olan beriki de bandan geenleri ve
parasn nasl tasadduk ettiini anlatt. O zengin:
"Demek sen sadaka datanlardansn yle mi?" dedi. Fakir olan:
"Evet." dedi. O zengin olan:
"Defol git, sana hibir ey vermiyeceim." deyip onu kovdu ve Allah Teal her ikisinin de lmelerine hkmetti, hemen akabinde de bu ikisi
[37]
hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Sa'leb ve Kueyr'nin zikrettiine gre Kelb der ki:
"Mekke halkndan Mahzm kabilesinden iki karde hakknda nazil oldu. Bunlardan birisi m'min olup mm Seleme'nin Hz. Peygamber
(s.a.v.)'den nceki kocas olan Ebu Seleme Abdullah ibn Abdu'1-Esed ibn Abdi y Leyl (veya Hill), dier kfir olan da el-Esved ibn Abdu'1[38]
Esed ibn Abdi y Leyl idi.
Sfft: 37/51 yetinde ad geenler de yine bu iki kardetir. Bunlarn her birine drt bin dinar miras kalm; birisi (mslman olan) kendi
payna deni Allah yolunda infak ederek harcam, daha sonra kardeinden bir ey istemek zorunda kalm... da ite bunun zerine bu yet-i
[39]
kerimeler inmi."
3- bni Abbas'n grne gre de yle denilmektedir:
"Bu kssa birisi kfir olup ad Furts, dieri ise mmin olup ad Yahuza veya Ktfr olan srailoullar'ndan iki karde hakknda nazil
olmutur. Bunlarn babalarndan sekiz bin dinar miras kalmt. Bu paray ikiye bldler. Kfir bu para ile baheler ve akarlar satn ald,
[40]
Mmin de bu paray hayr yollarnda harcad ve sonunda Yce Allah'n bu anlatt durum meydana geldi."
4- Muktil'den nakledildiine gre ise bunlar, Sfft sresinde Yce Allah'n u buyruklarnda sz edilen iki kiidir: "Onlardan birisi diyecek
[41] [42]
"
ki: Gerekten benim bir dostum var idi..
54. Andolsun ki Biz, bu Kur'n'da insanlara trl trl misal gsterip akladk. nsann en ok yapt i ise tartmadr.

1- bnu's-Sib der ki:
"Bir gn beyy ibn Halef, elinde rm bir kemikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Allah unu yeniden diriltebilir mi?" deyip elindeki kemii ufalam ve ite onun yeniden diriltilme konusundaki bu tartmas zerine bu yet[43]
i kerime inmi. "

[44]
2- en-Nadr ibnu'l-Hris veya bnu'z-Ziba'r hakknda nazil olduu da sylenmitir.
60. (Ey Muhammed, Musa ile Salih bir kulumuzun kssasn hatrla) Hani bir zaman Musa, gen bir adamna: "Durmayacam, iki denizin
birletii yere ulancaya kadar gideceim veya yllarca yryeceim" demiti.

1- Allah teala bu yetten itibaren Hz. Musa ile Hzr aleyhisselamn birlikte yaptklar yolculuun kssasn beyan etmektedir.
bey b. K'b, Rasulullah (s.a.v.)n bu kssay yle anlattn rivayet etmektedir. Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
"Musa Peygamber bir kere srailoullar iinde hutbeye kmt. Kendisine:
"En ok lim olan kimdir?" diye soruldu.

"En lim benim" diye cevap verdi. Bu husustaki ilmi "Allah daha iyi bilir" diyerek Allah'a havale etmediinden dolay Allah teala ona sitem
etti. Allah teala:
"ki denizin bititii yerde kullarmdan biri var o senden daha limdir" diye ona vahyetti. Musa:
"Ya rabbi ona nasl yol bulaym?" dedi. Ona:
"Bir zenbil iinde bir balk ta. Onu nerede kaybedersen o kulum oradadr" denildi. Musa (a.s.) gitti. Gen arkada Y b. Nn'u da birlikte
gtrd. Bir zenbil iine de bir balk koyup aldlar. ki denizin bititii yerdeki kayann yanna varnca balarn yere koyup uyudular. Derken,
tuzlanm l balk zenbilden syrlp kurtuldu. Ve denizin iinde kendine su borusu gibi bir boluk brakarak yol at. Deniz iinde byle bir
yol almas Musa ile gen arkadana garip gelmiti. Uyandktan sonra o gecenin geri kalan ksmnda ve btn gn gittiler. Sabah olunca
Musa gen arkadana:
"len yemeimizi ver. Bu yolculuumuzdan yorgunluk duymaya baladk" dedi. Halbuki Musa emrolunduu o yerin tesine gemedike
yorgunluk duymamt. Gen arkada:
"Bak hele, tan dibinde barndmz zaman baln gittiini haber vermeyi unutmutum" dedi. Musa:
"Zaten istediimiz de buydu" dedi. Bunun zerine kendi izlerini takibederek geriye dndler. Tan yanna varnca bir de baktlar ki orada
esvabna brnm bir zat duruyor. Musa (a.s.) selam verdi. Hzr (a.s.)
"Hayret, burada selam ne gezer?" dedi. Musa (a.s.):
"Ben Musa'ym" dedi. O:
"Beni srail Musa sm?" diye sordu.
"Evet" dedi. Musa (a.s.) sonra yine sze balayp:
"Sana retilen ilim ve hikmetten bana da retmen iin sana tbi olabilir miyim?" dedi. Hzr (a.s.)
"Sen benimle arkadala sabredemezsin ey Musa. Bende, Allah'n kendi ilminden bana verdii yle bir ilim var ki sen onu bilemezsin. Sende
de Allah'n verdii yle bir ilim vardr ki onu da ben bilemem" cevabn verdi. Musa (a.s.):
"Beni inallah sabrl bulursun. Sana hibir iinde de kar gelmeyeceim" dedi.
Gemileri olmad iin deniz kysnda yryerek gittiler. Oradan bir gemi geiyordu. Onlar da alsnlar diye gemicilerle konutular.
Gemiciler Hzr (a.s.) tamdlar ve onlar cretsiz olarak gemiye bindirdiler. O srada bir sere geminin kenarna konup denizden bir iki
yudum su ald. Hzr (a.s.):
"Ya Musa benim ilmimle senin ilmin, Allah'n ilmini bu serenin denizden ald bir yudum su kadar bile eksiltmez" dedi. Ve ondan sonra gemi
tahtalarndan birine el atp skt. Musa (a.s.):
"Adamcazlar bizi gemilerine cretsiz olarak almlarken sen gemilerine kastedip iindekileri batrmak iin mi deliyorsun?" dedi. Hzr (a.s.):
"Sen benimle arkadala hi sabredemezsin" demedim mi?" dedi. Musa (a.s.):
"Unuttuum iin beni muaheze edip de bana glk gsterme" cevabn verdi, gerekten de Musa (a.s.)nn bu ilk muhalefeti bir dalgnlk
eseriydi... Yine gittiler. Bir de baktlar ki bir ocuk, dier ocuklarla oynuyor. Hzr (a.s.) ocuu tuttu ve ban eliyle kopard. Musa (a.s.):
"Ksas gerektirmedii halde gnahsz birinin canna nasl kyarsn?" dedi. Hzr (a.s.) yine
"Ben sana "benimle arkadala asla sabredemezsin" demedim mi?" cevabn verdi... Yine gittiler. Nihayet bir kye geldiler ve ky halkndan
yemek istediler. Halk onlar misafir etmedi. Orada, yklmaya yztutmu bir duvar buldular. Hzr (a.s.) eliyle duvar dorulttu. Musa (a.s.):
"steseydin, hi olmazsa bunun iin bir cret alabilirdin" deyince Hzr (a.s.):
"Bu andan itibaren artk ayrlalm" dedi.
Rasulullah (s.a.v.) kssay buraya kadar anlattktan sonra:
"Allah teala Musa'ya rahmet etsin. Ne olurdu sabretseydi de Hzr ile aralarnda geen maceralar Allah teala tarafndan bize bildirilseydi"
[45]
buyurdu."
83. Sana Zlkarneyn'i sorarlar. De ki: "Size onun halinden de bir haber syleyeyim."

1- Katde der ki:
[46]
"Yahudiler, Zlkarneyn'i sordular da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Shhati tesbit edilebilmi olmamakla birlikte Ukbe ibn Amir'den rivayetle yle bir hadis zikredilir:
"Ehl-i kitabdan bir grup ellerinde baz sayfalar (veya kitaplar) olduu halde bana geldiler ve:
"Yanna girmemiz iin Raslullah (s.a.v.)'tan izin iste." dediler. Rasl-i Ekrem'in yanna girdim ve kendisiyle grmek zere geldiklerini ve
kapda beklediklerini haber verdim.
"Bilmediim bir eyi bana sorduklarnda onlara ne cevap vereceim? Ben ancak bir kulum ve sadece Rabbmn bana rettiklerini bilirim."
buyurdular. Sonra abdest almak iin su istediler, abdest alp evlerinde namaz kld bir keye ekilip iki rek'at namaz kldlar. Oradan ayrlp
bana doru geldiklerinde mbarek yzlerinde bir sevin grnyordu.
"Git, onlar ve kapda ashabmdan kim varsa onlar de ieri al." buyurdular. Ben onlar ieri aldmda onlar grnce:
"Dilerseniz bana sorduunuzun cevabn haber vereyim, dilerseniz baka eyler sorun, dilediinizi yapn." buyurdular. Ukbe ibn Amir'in bu
anlattklarna gre Zlkarneyn'le ilgili yet-i kerimeler, yahudilerin, ya da onlarn akl vermeleriyle Kurey mriklerinin ruhu sormalarndan
[47]
nce bu olay zerine nazil olmutur."
109. "De ki: "Rabbimin szlerini yazmak iin denizler mrekkep olsa ve bir o kadarn da katsak, Rabbimin szleri tkenmeden denizler
tkenirdi."

"Kurey mrikleri yahudilere:

"Biz bir ey verin de u adama (Muhammed'e) soralm." dediler. Onlar da:
"Ona ruhu sorun." dediler ve Kurey mrikleri de gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ruhu sordular. Bunun zerine
[48]
yet-i kerimesi indi. Bunu
"Sana ruhu sorarlar. De ki: Ruh, Rabbmn emrindendir ve size ilimden ancak ok az bir ey verilmitir."
duyan yahudiler:
"Nasl olur; bize ok ilim verilmitir. nk bize Tevrat verildi. Kime Tevrat verilmise elbette ona ok hayr verilmitir." dediler. te bunun
[49]
zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- bn Abbas'tan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Peygamber (s.a.v.), Yahudiler'e:
[50]
yetini okuyunca Yahudiler yle dediler:
"... Size ilimden pek az birey verilmitir."
[51]
"Bize Tevrat verilmiken bu nasl olur? Zira kime Tevrat verilmise ona ok hayr verilmitir." Bunun zerine bu yet indi."
3- Fahreddin er-Rz, ravisini zikretmeden kendisine gelen bir rivayette bu sz syleyen yahudinin Huyey ibn Ahtab olduu ve:
[52]
"Hem kitabnzda: "Her kime hikmet verildiyse ona pek ok hayr verilmitir"
okuyorsunuz, hem de: "Size ilimden pek az bir ey
[53]
[54]
verilmitir."
okuyorsunuz." dedii ayrntsna yer vermektedir.
103. Ey Muhammed, de ki: "Amelleri ynnden en ok zarara urayanlar size haber vereyim mi?
104. Onlar, dnya hayatndaki gayretleri boa giden kimselerdir. Oysa kendileri iyi i yaptklarn sanyorlar.
105. te onlar, rablerinin yetlerini ve onun huzuruna kmay inkr edenlerdir. Bu yzden amelleri boa gitmitir. Biz de kyamet gn
onlara hibir deer vermeyeceiz.
106. te onlarn inkrlar, yetlerimi ve Peygamberlerimi alaya almalar sebebiyle cezalar cehennemdir.

[55]
1- Hz. Ali (r.a.) bu yeti kerime'nin izahn kendisinden soran Hariclere: "Bunlar sizlersiniz ey Hariciler." demitir.
110. "De ki: "Ben de ancak sizin gibi bir insanm; ancak bana ilahnzn tek bir ilah olduu vahyolunuyor. Rabbine kavumay uman kimse
yararl i ilesin ve Rabbine kullukta hi ortak komasn."

1- bn Abbas'n riveyetinde bu yet, Cndb b. Zheyr el-Amir hakknda inmitir. Bir kii:
"phesiz ki ben Allah iin i yaparm. Dolaysyla bu ie muttali olduumda ben sevinirim" demi, bunun zerine Rasulullah (s.a.v.):
"phesiz ki Allah Teala temizdir ve ancak temiz olan kabul eder ve kendisine ortak koulan ii kabul etmez." buyurmutur. Bunun zerine
[56]
2- Tvs'un rivayetinde de adamn biri:
"Ey Allah'n Nebisi, ben gerekten Allah yolunda cihad seviyorum ve mertebemin de grlmesinden holanyorum" demi. Allah Teala da bu
[57]
yeti indirmitir."
3- Mcahid'in rivayetinde de adamn biri Peygamber (s.a.v.)'e gelip yle demiti:
"Muhakkak ki ben sadakay veririm, akrabay da grp gzetirim ve bunu ancak her trl noksanlktan mnezzeh olan Allah iin yaparm.
Dolaysyla benim bu iim benim adma anlp, ondan dolay medholunuyorum. Bu da beni sevindiriyor ve houma gidiyor." Bu szleri
[58]
mteakib Rasulullah (s.a.v.) susup hi birey sylemedi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
4- Tavus dedi ki:
"Adamn biri dedi ki:
"Ey Allah'n Rasl, ben bir yerde duruyorum, Allah'n rzasn istiyorum ve ben gideceim yeri grmeyi severim." Aleyhisselm o kiiye, bu
[59]
yet ininceye kadar cevap vermedi."
5- Bunun benzerini Hkim, Mstedrekinde Tavustan, o bnu Abbas'tan (r.a.) mevsl olarak anlatt ve onu eyhaynn art zerine sahih
[60]
grd.
6- Mcahid yle dedi:
"Kii namaz klar, oru tutar yahut da sadaka verir de bundan dolay ondan iyilikle sz edildiinde bu i onu memnun eder ve insanlarn buna
dair syledikleri dolaysyla bu iini daha ok yaparsa, ite: "Artk kim Rabbine kavumay arzu ediyorsa..." ayet-i kerimesi buna dair nazil
[61]
olmutur."
7- Sdd'yi Sair tarikndan Kelb, o Ebu Salihten, o da bn Abbastan (r.a.) rivayet etti ki:
"Cndb b. Zheyr el-Amir, namaz kld, oru tuttuu veya tasadduk ettii zaman hayrla zikredilmeyi isterdi. Onun hakknda insanlar ileri
[62]
geri konumaya balad. Bu hususta bu ayet indirildi."
"Rivayete gre bu ayet Cndeb b. Zheyr (r.a.) hakknda nazil olmutur. nk o, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ben amellerimi Allah rzas iin yapyorum ama onlar yaparken eer birisi beni grrse, bu da houma gidiyor" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.)
bunun zerine:
"Hi phesiz Allah, kendisinde riya bulunan ameli kabul etmez"

Yine rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
[63]
buyurmutur.
[64]
"Senin iin iki iki ecir vardr: Gizlinin creti ve ak olann creti" demitir
Birinci rivayet, "Yapt ameli ile "riya ve gsterii kastettiindeki" eye; ikinci rivayet de, yapt amelde, (baka insanlarn da) kendisine
uymalarn, (aynn yapmasn) isteyerek, gstermesine iarettir. Birincisi, mbtedilerin (ie yeni balayanlarn); ikincisi ise kmil kimselerin
[65]
makamdr."
9- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre yet-i kerime, m'minler hakknda deil, Allah ile birlikte baka tanrlara da tapnmakta olan
[66]
mrikler hakknda nazil olmutur.
10- Amr ibn Kays el-Kind'den rivayete gre O, Muaviye ibn Eb Sfyn'n bu yet-i kerimeyi okuduunu ve: "Bu, Kur'n'dan son nazil olan
[67]
yettir." dediini iitmi.
[1]
bn r, 15/242-244.
[2]
Deylem, Msnedu'l-Firdevs; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[3]
[4]
bn r, 15/242-244.
[5]
bn r, 15/259-260.
[6]
Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, 5/3220.
[7]
Muhammed ibn shak; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 15/127-128; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/431432. Fahreddin er-Raz, Mefatihul-ayb, 21/83; Als, Ruhul-Meani, 15/216.
[8]
Meryem: 19/64.
[9]
bn shk; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/226.
[10]
bn Merdye; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/432.
[11]
Muhammed ibn shak; Fahreddin er-Raz, Mefatihul-ayb.
[12]
[13]
[14]
[15]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/145; Als, Ruhul-Meani, 15/247; bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 5/127.
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 248; Fahreddin er-Raz, Tefsir-i Kebir, 21/115.
[21]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/148. Lfzlar farkl olmakla birlikte ayn anlama gelen rivayetler iin ayrca bak:
[22]
[23]
En'am: 6/52.
[24]
[25]
En'm: 6/52.
[26]
En'm: 6/53.
[27]
En'm: 6/54.
[28]
bn Mce, Zuhd, 7, hadis no: 4127; Taber, age. VII.127-128.
[29]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 2255; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 3/45 dip not.
[30]
[31]
[32]
[33]
Tabern; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/149.

Hadisin ravisi olan Abdurrahman, Ebu Bekr ibn Eb Davud tarafndan sahabiler iinde saylmaktadr. Babas da sahabenin ileri gelenlerindendir.
[34]
[35]
[36]
Senedi ok zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 249; bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/434.
[37]
Beav, Melimu't-Tenzl, 3/161.
[38]
Beav, Melimut-Tenzl, 3/161.
[39]
[40]
[41]
Sfft: 37/51.
[42]
[43]
[44]
[45]
Buhari, el-lm: 44; Mslim, el-Fadail: 170 (2380); Ahmed b. Hanbel, Msned: 5/18-19; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 5/367-369.
[46]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 249; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 10/170;
[47]
[48]
sr: 17/85.
[49]
[50]
sr: 17/85.
[51]
Tirmizi; Tefsir; 3140, Nesai; Tefsir: 334, Ahmed: 1/255, Hakim; Mstedrek: 2/531, Suyuti; ed-Drr: 4/199; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 249; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/435-436.
[52]
Bakara: 2/269.
[53]
sra: 17/85.
[54]
[55]
[56]
Suyuti; ed-Drr: 4/255. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 249-250.
[57]
Mrsel hadistir. bn Cerir: 16/32, Suyuti; ed-Drr: 4/255. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 250.
[58]
[59]
Mrsel hadistir. bnu Ebd-Dnya, hlas; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/437.
[60]
Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/437.
[61]
bni Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/437.
[62]
bn Askir, Tarih; Ebu Nam; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/437.
[63]
Benzeri, Msned, 5/5.
[64]
Tirmizi, zhd, 49 (4/594).
[65]
[66]
bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; bn Merdye; Beyhak, uabul-man; Als, Ruhul-Meani, 16/55.
[67]
19- MERYEM SRES
Mushaftaki sralamada on dokuzuncu, ini srasna gre krk drdnc sredir, Ftr sresinden sonra, Th sresinden nce, Mekke
[1]
dneminin 4. ylnda inmitir. 58 ve 71. yetlerinin Medine'de indiine dair rivayet de vardr.
Mukatil de srenin mekk olduunu syledikten sonra istisna olarak "te bunlar, Allah'n kendilerine nimetler verdii peygamberlerden,
Adem'in soyundan, Nh ile beraber tadklarmzdan ve brahim ile smail'in neslinden hidayete erdirdiimiz ve setiimiz kimselerdendir.
Rahmn'n yetleri onlara okunduu zaman alyarak secdeye kapanrlard." (yet: 17) yet-i kerimesinin Medine'de ve m'minlerin
[2]
Habeistan'a hicretlerinden sonra nazil olduunu sylemitir.
Suyt de tkn'nda Mekke'de nazil olduunun istisnas olarak yukardaki 17. yetle birlikte "Sizden oraya gitmeyecek hi kimse yoktur. Bu,
[3]
Rabb'nn yapmay zerine ald kesin bir hkmdr." (yet: 71) yetini zikretmitir.
Mfessir Hibetullah ise Srenin Mekk oluundan "Ama onlarn ardndan namaz brakan, ehvetlerine tabi olan bir nesil geldi. Onlar, bu
azgnlklarnn karln greceklerdir. Ancak tevbe edip iman ederek salih amel ileyenler mstesnadr. Onlar hibir hakszla
[4]
uratlmadan cennete girerler." (yet: 59-60) yetlerini istisna etmitir.
Mekke'den Habeistan'a hicret kssasnda bn shak'n mm Seleme'den, Ahmed ibn Hanbel'in de bn Mes'd'dan rivayetlerine gre Ca'fer
[5]
ibn Eb Tlib, bu srenin ba ksmn Neci'ye okumutur.
Kurtub'nin zikrettiine gre bu hadise Kurey mriklerinin Bedr bozgunu zerine bu bozgunun intikamn almak kastyla yanndaki
mslmanlar geri istemek zere Amr ibnu'1-As ve Abdullah ibn Eb Raba'y Nec'ye gndermeleri zerine vukubulmu ve Cafer bn Eb
Tlib'in, yannda byk piskopos ve rahiplerin de bulunduu bir mecliste Nec'nin huzurunda Srenin ba ksmlarn okumas zerine hem
Nec'nin, hem de huzurda bulunanlarn gzlerinden yalar geldii ve Nec'nin bu Kurey elilerini elleri bo geri evirdii
[6]
anlatlmaktadr.
[7]
Buna gre srenin ba taraf Mekke-i Mkerreme'de nazil olmu demektir.
39. Ey Muhammed, insanlarn pimanlk duyacaklar kyamet gn ile kfirleri uyar. O gn her ey bitmi, i iten gemi olacaktr. Oysa
kfirler gaflet iindedirler, iman etmezler.

1- Peygamber efendimiz (s.a.v.) bir hadis-i erifinde buyuruyor ki:
"Kyamette lm, gzel bir ko eklinde getirilecek ve bir arc cennetlikleri "Ey cennet ehli." diye aracaktr. Cennetlikler balarn
uzatp bakacaklar ve o arc kendilerine:
"Siz bunu tanyor musunuz?" diye soracak. Onlar da:
"Evet, o lmdr." diyeceklerdir. Zaten hepsi onu grmtr. Sonra o arc:
"Ey cehennem halk." diye aracak onlar da balarn uzatp bakacaklar ve arc onlara:
"Siz bunu tanyor musunuz?" diye soracaktr. Onlar da
"Evet, bu lmdr" diyeceklerdir. Zaten bunlarn hepsi de onu grmlerdir. Bunun zerine ko eklinde olan lm boazlanr. Sonra
arc:
"Ey cennet ehli artk ebedlik vardr. lm yoktur. Ey cehennem halk artk ebedilik vardr. lm yoktur." diyecektir." Rasulullah (s.a.v.) bu
sznden sonra "Ey Muhammed, insanlarn pimanlk duyacaklar kyamet gn ile kfirleri uyar. O gn her ey bitmi, i iten gemi
olacaktr. Oysa kfirler gaflet iindedirler, iman etmezler." yetini okudu ve "te bunlar gaflet iindedirler. Bunlar dnya halkdr. Bunlar
[8]
iman etmezler." buyurdu."
64. "Cebrail: "Biz ancak Rabbinin buyruu ile ineriz, gemiimizi geleceimizi ve ikisinin arasndakileri bilmek O'na mahsustur. Rabbin
unutkan deildir."

1- smail b. brahim b. Muhammed b. Hameveyh, Eb Bekr Muhammed b. Ma'mer-i m'den, o shak b. Muhammed b. shak er-Rus'an'den,
o dedesinden, o Muire'den, o mer b. Zerr'den, o babasndan, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abass'tan bize unu rivayet etmitir:
"Rasulullah (s.a.v.):
"Ey Cebrail, bizi bu ziyaretinden daha fazla ziyaret etmekten alkoyan nedir?" diye buyurmutu. Bunun zerine bu yetin tamam indi. te bu,
Allah'n Elisi olan Muhammed (s.a.v.)'e cevap tekil etmitir."
[9]
Bu hadisi Buhari, Eb Nuaym, mer b. Zerr tarikinden rivayet etmitir.
2- Mcahid'in rivayetinde melek (Cebrail) Rasulullah (s.a.v.)'a gecikti de, sonra O'na gelip:
"Herhalde geciktim" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Evet yle yaptn" buyurdu. Cebrail de:
"Siz misvak kullanmazken, trnaklarnz kesmezken ve mafsallarnz temizlemezken niye yapmayaym?" dedi. Bunun zerine bu yet nazil
[10]
oldu."
3- krime, Dahhak, Katade, Mukatil ve Kelb'nin rivayetlerinde ise "Cebrail (a.s.) Rasulullah (s.a.v.)'a Ashab, Ashab- Kehften, Z'1Karneyn'in kssasndan ve ruhun mahiyyetinden sorup da, onlara ne cevap vereceini bilemedii vakit, kendisinden uzak kalmt. Rasulullah
{s.a.v.), Cebrail (a.s.)'n onlarn sorduklar sualin cevabn kendisine getireceini ummu, Cebrail (a.s.) de O'na gelmekte gecikince bu durum
Rasulullah (s.a.v.)'n pek arna gitmiti. Nihayet Cebrail (a.s.) gelince, Rasulullah (s.a.v.) ona:
"Bana gelmekte geciktin. yle ki si zanna kapldm ve seni ok zledim" buyurdu, Cibril (a.s.) de:
"phesiz ben sana daha ok mtakm. Fakat ben grevli bir kulum, Gnderildiimde ancak gelebilirim. Men olunduumda ise, uzak kalrm"
[11]
dedi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[12]
4- krime'den rivayet edildiine gre "Cibrl'in, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e 40 gn gelmemesi zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) byle dedi."
5- bn shk, Cibrl'in, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sorulanlarn cevab olan sr: 17/85 yeti ile, Ashab- Kehf ve Zlkarneyn'in kssalarn ihtiva
eden yet-i kerimeleri (Kehf Sresini) getirdiinde onun:
"Ey Cibrl, bize gelmedin ve biz senin hakknda su-i zanda bulunduk." demesi zerine Meryem Sresindeki bu yet-i kerimeyi de okuduunu
[14]
[13]
ki bu haber, bu yet-i kerimenin de o hadise zerine inmi olduunu ima etmektedir."
kaydeder
6- Vhd'nin Esbbu'n-Nzl'nde krime, Dahhk, Katde, Mukatil ve Kelb kavli olarak nakledilen hadisenin, yet-i kerimenin nzul sebebi
[15]
olduu aka belirtilmitir.
[16]
7- bn shk'n yine bn Abbs'tan rivayetle verdii bir haberde Cibrl'in gelmeme sresi 15 gece olarak verilmitir.
8- Daha nce (sr Sresinin 85. yetinin nzul sebebinde) getii zere Kurey mrikleri ilerinden setikleri be kiiyi "Muhammed'i
kitablarnda bulup bulmadklar ve niteliklerini bilip bilmediklerini sormak zere" Medine-i Mnevvere'deki Yahudilere gndermilerdi. Bu
be kii Medine-i Mnevvere'ye gelip nce hristiyanlara sordular. Onlar da byle bir peygamber tanmadklarn sylediler. Yahudiler ise:
"Evet, biz kitabmzda onu buluyoruz ve bu zaman da onun gelmesi zamandr. Biz, Yemme'nin Rahmn'na (Mseylimetu'l-Kezzb'
kastediyorlar) o gelmesi beklenen peygamberin bilebilecei hasleti sorduk, bilemedi. Bu eyi Muhammed'e sorun. Eer ikisini bilir,
birini bilemezse bilin ki o beklenen peygamberdir, ona tabi olun. Ona "Ashab- kehf olan genleri, Zlkarneyn'i ve ruhu" sorun." dediler. O
be kii Mekke-i Mkerreme'ye dnp geldiler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yahudilerden rendikleri eyi sordular. Efendimiz (s.a.v.),
onlara nasl cevap vereceini bilemedi, daha sonra cevap vereceini syledi ve fakat "naallah." demedi. Bir rivayete gre 40 gn, baka bir
rivayete gre 15 gn vahy gelmedi ve bu durum Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ok zor ve ar geldi. Mrikler:
"Muhammed'in Rabb onu terketti." bile dediler. Nihayet Cibrl gelince Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey Cibrl o kadar geciktin ki senin hakknda su-i zanda bulundum ve ayn zamanda seni zledim." dedi. Cibrl:
"Ben seni senden daha ok zledim. Fakat ben grevli bir memurum, gnderildiimde inerim, gnderilmediimde gelemem." dedi ve Allah
Teal ite bu:
[17]
yet-i
"Biz ancak Rabbnn emri ile ineriz." yet-i kerimesini; "Hibir ey hakknda "Ben bunu herhalde yarn yapcym, deme."
[18]
kerimesini ve Duh Sresini indirdi."
9- bni Abbas'tan da rivayet edildiine gre Hz. Cebrail Ashab- Kehf, Zl-karneyn kssas ile ruha dair Hz. Peygambere soru sorulunca bir
ka gn vahiy getirmekte gecikti. Hz. Peygamber de nasl cevap vereceini bilemiyordu. O bakmdan zld ve bu ona ok ar geldi.
Mrikler de:
"Rabbi ondan uzaklat ve onu terk etti." dediler. Cebrail gelince Peygamber (s.a.v.):
"Ey Cebrail!" dedi. "Bana gelmekte o kadar geciktin ki olumsuz eyler dnmeye baladm ve seni zledim." Cebrail (a.s.) yle dedi:
"phesiz ben seni daha ok zledim, fakat ben bir emir kuluyum. Gnderilirsem inerim, alkonulursam gelemem." te bunun zerine Yce
[19]
Allah bu ayet-i kerimeyi indirdi.
[20]
Bununla birlikte olaylarn ve nzul sebeplerinin bir ka defa tekrarlanm olmasna bir mani yoktur.
10- Mchid'den gelen bir rivayette o yle anlatyor:
"Bir keresinde Cibrl Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmekte gecikmi ve 12 gece gelmemiti. Mrikler:
"Muhammed'in arkada (veya Rabb) onu terketti." dediler. Bu srenin sonunda Cibrl geldiinde Hz. Peygamber (s.a.v.):
[21]
"Ey Cibrl, bana gelmekte geciktin ve mrikler bu yzden trl trl zanlara kapldlar." dedi de ite bu yet-i kerime nazil oldu."
11- Enes'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.), Cibril'e:
"Allah katnda en sevimli yeri ve Allah'n en ok buzettii yer"i sormutu. Cibrl:
"Bilmiyorum, gidip Rabbma soraym." demi ve gecikmeli olarak geldiinde Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bana gelmekte geciktin ve ben de bana kzgn olduunu zannettim." demi, o da:
[22]
"Biz ancak Rabbnn emri ile ineriz." demi."
[23]
12- Cibril'in gelmedii sre olarak gn (Muktil'den) ve 25 gn (Sa'leb'den) rivayetleri de vardr.
13- Sanki ayr hadiseler gibi grnen bu olaylar herhalde ayn olayn farkl ayrntlarla anlatlmasndan ibaret olmaldr. Dolaysyla rivayetler
[24]
arasnda bir ihtilf yoktur.
66. nsan der ki: "Ben, ldmde mi diri olarak karlacam? "

1- Kelb'nin rivayetinde bu yet, eliyle ufalamakta olduu rk bir kemii alp: "Muhammed size, ldkten sonra diriltileceimizi iddia
[25]
etmektedir" diyen Ubeyy b. Halef hakknda nazil olmutur.
2- Eline rm bir kemik alarak bunu ufalayp bu sz syleyen ve dolaysyla bu yet-i kerimenin nzulne sebep olan kii bn Cureyc'den
[26]
rivayette el-As ibn Vil;

[27]
3- bn Abbs'tan gelen bir rivayette el-Veld ibnu'l-Mura,
[28]
4- Baka bir rivayette de Ebu Cehl olarak verilmektedir.
"Ayetteki "insan" szyle belli bir ahs kastedilmitir. Bu cmleden olarak bunun, Ebu Cehil, beyy bn Halef olduu ileri srld gibi,
[29]
bununla ldkten sonra dirilmenin olamayacan benimsemi olan kafirlerin kastedildii de ileri srlmtr."
6- Ancak hangisi olursa olsun bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in daveti karsnda bazan inkr, bazan alay, bazan ikence ile kar duran kat
dmanlardr ki rivayetler arasnda bir ihtilf sz konusu edilemez. Ayrca deiik zamanlarda bunlardan her biri ayn davran sergilemi ve
[30]
hepsi hakknda bu yet-i kerime inmi olmaldr.
73. Ayetlerimiz kendilerine apak okunduunda kfretmi olan o adamlar m'minlere: "Bu iki takm insann hangisinin makam daha iyi ve
yeri daha gzeldir?" derler.

[31]
2- Rivayete gre
1- Bu yet-i kerime de en-Nadr ibnu'l-Hris ve kendisi gibi azgn kfirler olan tabileri hakknda nazil olmutur.
salarn tararlar, yalarlar, ho kokular srnr, ssl ve pahal elbiseler giyerler ve fakir mslmanlara "Bu iki takm insann hangisinin
[32]
Bu azgnlar, mslmanlann fakirlerine kar bbrlenerek kendilerinin Allah
makam daha iyi ve makam daha gzeldir?" derlermi.
[33]
katnda, mminlerden daha deerli olduklarn iddia ediyorlard...
77. Ayetlerimizi inkr ile kfir olan ve "Bana elbette mal ve evld verilecek." diyen adam grdn m?
78. O, ayba m muttali olmu, yoksa Rahman katndan bir sz m alm?
79. Hayr, onun sylediini yazacaz ve azabn uzattka uzatacaz.
80. Onun sylemekte olduuna Biz miras olacaz ve o, Bize tek olarak, yalnz bana gelecektir.

1- Eb shak es-Sealib, Abdullah b. Hamid'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Abdullah b. Haim'den, o Eb Muaviye'den, o A'me'ten, o Ebu'dDuha'dan, o Mesruk'tan, Habbab b. Eret'in yle dediini bize haber verdi:
"Benim As b. Vail'den alacam vard. Onu detmek iin kendisine gittim de o:
"Hayr Muhammed'e kfretmediin mddete vallahi vermem" dedi. Ben de:
"Hayr, sen u anda lp de dirilmedike vallahi Muhammed'e kfretmem" dedim. O da bana yle dedi:
"Muhakkak ben lp de dirilirsem, bana gelirsin, benim orada ok malm ve ocuum olacak. Ben de sana borcumu derim." Bundan dolay
[34]
2- Eb Nasr Ahmed b. brahim, Abdullah b. Muhammed Zahid'den, o Baavden, o Eb Hayseme'den ve Ali b. Mslim'den, onlar Veki'den, o
A'me'ten, o Ebu'd-Duha'dan, o da Mesruk'tan, Habbab'n kendisine yle dediini bize haber verdi:
"Ben demircilik yapyordum ve s b. Vail'den alacam vard. Borcumu almak iin ona gittim. O da bana:
"Muhammed'e kfretmedike sana deme yapmayacam" dedi. Ben de:
"Ben O'na asla kfretmem ve gn gelecek ki sen lp de dirileceksin" dedim. O da:
"ldkten sonra ben gerekten diriltilecek miyim? O halde malmn yanna dndmde borcumu sana deyeceim" dedi. Bunun zerine bu
[35]
yet onun hakknda indi."
[36]
Bu hadisi Buhari, Humeydi ve Sfyan tarikinden, Mslim, Eecc ve Veki tarikinden her iki son ravi de A'me'ten rivayet etmilerdir.
3- Kelb ve Mukatil'in rivayetlerinde ise; Habbab b. Eret bir demirciydi. s b. Vil iin okluk yapyordu, s, Habbab'n hakkn erteliyordu.
Habbab borcunu istemek zere s'a geldiinde, s:
"Bugn yanmda sana deyeceim birey yok" dedi. Habbab da:
"Borcunu demedike yanndan ayrlacak deilim" dedi. Bunun zerine s:
"Ey Habbab, sana ne oluyor? Sen byle deildin. phesiz sen alacan gzelce isteyen birisiydin" dedi. Habbab dedi ki:
"Ben o zamanlar senin dinin zere idim. Bugn ise, slam Dini zereyim ve senin dininden ayrym." s:
"Peki ya siz Cennet'te fazla miktarda altn, gm ve ipek olduunu iddia etmiyor muydunuz?" dedi, Habbab:
"Evet" dedi. s bunun zerine alay ederek u cevapta bulundu:
"yleyse bana mhlet ver de, sana Cennet'te borcumu deyeyim. Vallahi eer bu dediklerin gerekse, o Cennet'te ben senden daha fazla
[37]
nasipli olacam" dedi. Bunun zerine Allah Teala bu yet ve devamn s b. Vail hakknda indirmitir."
4- Buhr'deki baka iki rivayette Habbb'n alacakl olduu mriin ad el-As ibn Vil olarak verilmi ve bu drt yet-i kerimenin tamamnn
[38]
bu hadise zerine indii tasrih edilmitir.
5- Habbb ibnu'l-Eret'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Cahiliye devrinde demircilik yapardm. As ibn Vil'e kl yapp satmtm da bunlardan dolay bir miktar dinar alacam vard. Gittim,
vermesini istedim.
"Muhammed'i inkr etmedike bu borcumu sana demiyeceim." dedi. Ben:
"Allah seni ldrp tekrar diriltinceye kadar Muhammed'i inkr etmiyeceim." dedim.
"Ey Habbb, senin, dini zere olduun Muhammed cennette cennet ehlinin istedii kadar altn, gm, elbise, hizmetiler olduunu
sylemiyor mu?" dedi. Ben:
"Evet, yle sylyor." dedim.
"O halde brak, ben leyim, sonra diriltileyim. O zaman nasl olsa sen ve arkadan Muhammed Allah katnda benden daha tercih edilecek ve
daha ok mala sahip olacak deilsiniz. Benim nasl olsa o zaman ok malm, ocuklarm olacak, o zaman derim." dedi. Bunun zerine bu
[39]
yetler nazil oldu."
6- Habbb ibnu'l-Eret'ten gelen baka bir rivayette el-As ibn Vil'in, kendisine olan borcunu demeyip byle sylemesi zerine Habbb'n Hz.
[40]
Peygamber (s.a.v.)'e geldii, durumu ona haber verdii ve bunun zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu belirtilmektedir.
7- bn Abbs'tan gelen bir rivayete gre ise el-As ibn Vil'den alacakl olan sadece Habbb deil, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan baz
kimselerdir ve el-As ibn Vil, alacaklarn istemeye gelen bu m'minlere:
"Siz cennette altn, gm, ipek ve her tr meyvenin olacan sylemiyor musunuz?" diye sormu, onlarn:
"Evet, elbette var." demeleri zerine:
"O halde hirette bulualm (borcumu size orada vereyim); Vallahi bana mal ve evld verilecek, sizin kitabnz gibi bana da kitab verilecek."
[41]
demitir."
8- Hasen'den gelen bir rivayette "bu yet-i kerimelerin el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olduu sylenmise de mehur olan Habbb
[42]
ibnu'1-Eret ve el-As ibn Vil hakknda nazil olmu olmasdr."
96. Hakikat u ki o iman edip de salih ameller ileyenler yok mu, ite Rahman onlar iin gnllerde bir sevgi yaratacaktr.

1- Abdurrahman ibn Avfden rivayet edildiine gre "o, Medine-i Mnevvere'ye hicret ettiinde Mekke-i Mkerreme'de kalan eybe ibn
[43]
Raba, Utbe ibn Raba ve meyye ibn Halef gibi arkadalarn zlemi ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
2- Ca'fer ibn Eb Tlib ile birlikte Habeistan'a hicret eden m'minler hakknda indii ve burada onlara Allah Teal'nn, Neca'nin kalbine
[44]
onlarn muhabbetini koyacan va'd buyurmu olduu da sylenmitir.
3- el-Ber'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl, Hz. Ali'ye:
"Ey Allahm, katnda benim iin bir ahid kl ve bana kar m'minlerin kalblerine bir sevgi yarat." diye da et." buyurdu da bunun zerine
[45]
[1]
[2]
[3]
bn r, 16/57-58.
Als, Rhu'l-Man, 16/56-57.
Celleddin Abdurrahman es-Suyt, el-tkn f Ulmi'l-Kur'n, tahkik: Muhammed Ebu'1-Fadl brahim, Beydar 1343,1/61.
[4]
[5]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'nil-Azm, 5/205.
[6]
[7]
[8]
[9]
Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kurn, 11/50.

Buhari, Tefsirul-Kur'an: 19/1; Mslim, el-Cenne: 40 (2849); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
Buhari, Bed''1-Halk; 6 (3218), Tefsir: 19/2 (4731). Tevhid: 7455. Tirmizi; Tefsir: 3158, Nesai Tefsir: 339, Ahmed; Msned: 1/231, 233, 357. mam Ebul-Hasen
Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 251. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/439; bn Cerir etTaberi, Camiul-Beyan.
[10]
[11]
[12]
[13]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran 10/226; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/439.
[14]
bn shk; Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/593.
[15]
[16]
bn shk; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/7.
[17]
Kehf: 18/23.
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
Kelbi yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 251-252; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 5/251252.
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
Buhari; Buyu: 29 (2091), care: 15 (2275), Tefsir: 19/4,5,6 (4732, 4733, 4734, 4735), Husmat, 10; Mslim, Mnafikun, 35, 36; Tirmizi; Tefsir: 19/7, 3162,
Nesai; Tefsir: 342. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 252; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 1/440; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[35]
Buhari; Buyu: 2091, care: 2275, Tefsir: 4732, 4733, 4734, 4735, Tirmizi; Tefsir: 3162, Nesai; Tefsir: 342.
[36]
[37]
Buhari; Buyu: 2091, care: 2275, Tefsir: 4732, 4733, 4734, 4735, Tirmizi; Tefsir: 3162, Nesai; Tefsir: 342; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 252-253; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[38]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 19/5,6.
[39]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Msnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/21,143; bn
Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/357. Hadise ksa olarak Mslim ve Tabern'de de Habbb'dan rivayetle tahric olunmutur. Bak: Mslim, Sfatu'l-Mnfikn, 35-36;
Tabern, el-Mu'cemu'l-Kebr, tahkik: Hamdi Abdlmecid es-Selef, Badad 1979, 4/76-77, hadis no: 3650-3654.
[40]
[41]
[42]
[43]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 16/101; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/440-441.
[44]
[45]
bni Merdyeh; ed-Deylem; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 11/107; Als, Ruhul-Meani, 16/143.
20- TA HA SURES
Mushaf'taki
sralamada
yirminci,
ini
srasna
gre
krk
beinci
sredir.
Mer
[1]
130 ve 131. iyetlerin Medine'de nazil olduuna dair bir rivayet de vardr.
bn Abbs ve bnu'z-Zubeyr'den rivayete gre Sre Mekk'dir. Bazlar "Onlarn sylediklerine sabret ve gnein domasndan nce de,
batmasndan nce de Rabbni hamd ile tesbih et..." (yet: 130) yet-i kerimesini istisna ile Medine-i Mnevvere'de nazil olduunu
sylemilerdir.
Celleddin es-Suyt, ilerde yerinde de gelecei zere Ebu Rfi'den gelen bir rivayete dayanarak "Onlardan bazlarna, denemek iin
verdiimiz dnya hayatnn ssne gzlerini dikme..." (yet: 131) yet-i kerimesinin de Medine-i Mnevvere'de nazil olduunu syler.
[2]
ve Hz. mer'in mslman olmasndan nce inmitir ki
bn Abbs ve Cbir ibn Abdullah'tan rivayete gre sre, Meryem Sresinden sonra
Hz. mer, Raslullah (s.a.v.)' ldrmeye giderken kz kardeinin ve enitesinin mslman olduklarn haber alp onlara gittiinde okumas
[3]
iin kendisine verilen ite bu Th Sresi olmu ve bunlar okuyan mer'in kalbine rikkat gelip hidayete ermiti.
Hz. mer'in slmiyet'i kabul ediiyle ilgili mehur rivayette mer'in, kz kardei ve enitesinin evine baskn yaptnda iittii ve ok
etkilendii
yetlerin
Th
sresinin
yetleri
olduu
ve
bu
olayn
peygamberliin
beinci
ylnda
cere
Mekke dneminin ortalarna doru indii kabul edilir.
Kaynaklarda nzul iin belirli bir sebepten sz edilmez. Geldii donemin artlar ve srenin ierii, Hz. Peygamber'e ve mminlere teselli
[4]
verip onlarn moralini ykseltmeyi amaladn gstermektedir.
1. "Ta, Ha."
2. "Kuran' skntya desin diye deil..."

1- Mukatil der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in uzun uzun ibadet ettiini, ibadet etmede adeta kendini zorladn gren Ebu Cehl, el-Veld ibnu'l-Mura, Mut'im
ibn Adiyy ve en-Nadr ibnu'l-Hris'in, Efendimiz (s.a.v.)'e:
"Bak, atalarnn ve bizim dinimizi terketmekle nasl skntya dyorsun, ne kadar mutsuz oluyorsun!" demiler, Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Hayr, aksine ben, lemlere rahmet olarak gnderildim." buyurmu. Onlarn:
"Hayr tam tersine sen elbette mutsuzsun." demeleri zerine Allah Teal onlar reddetmek ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'e de, slmn srf bar
ve esenlik olduunu; bu Kur'n'n btn kazanlar elde etmeye gtren bir selamet ve btn mutluluklar elde etmeye bir sebeb olduunu;
[5]
kfirlerin iinde bulunduu durumun ise pr bedbahtlk olduunu bildirmek zere, bu yet-i kerimeleri indirmitir."
[6]
Bu, bn Abbs'tan da rivayet edilmitir.
2- Eb Bekr el-Harisi, Hafz Ebu'-eyh'ten, o Eb Yahya'dan, o Askerden, o Eb Malikten, o Cveybir'den, o da Dahhak'tan bize u
rivayette bulundu;
"Kur'an Peygamber (s.a.v.)'e nazil olunca O ve Ashab kalkp namaz kldlar. Bunun zerine Kurey kfirleri:
"u Kur'an ancak O'nun yznden meakkat eksin diye Muhammed (s.a.v.)'e indirildi" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yetleri
[7]
indirdi."
3- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber hakknda: "Bu adam Rabbna ak oldu (kar geldi)" demiler de bunun zerine bu
[8]
yet-i kerimeler indirilmi."
4- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), kendisine ilk vahyin geldii gnlerde namazdaki kyamda ayaklarnn ucuna
[9]
basarak dururdu. te bu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sknt verdiinden dolaydr ki Allah Teal bu ayetleri indirdi."
5- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
[10]
"Ey rtnp brnen, biraz hari geceleri kalk namaz kl..."
yet-i kerimeleri nazil olunca geceleri kalkp namaz klmaya balad. O
kadar ok kyamda duruyordu ki ayaklar itiinden bir sa aya zerinde durup sol ayan, bir sol aya zerinde durup sa ayan
[11]
dinlendirmek zorunda kalyordu. te bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil olmu."
6- Reb bni Enes'ten rivayet edildi:
"Dediler ki, Neb Aleyhisselm, bu yetler indirilinceye kadar, ayaa kalkmak iin ayaklar arasna muravaha (birinden sonra dieri ile
[12]
yapmak) yapard."
3. Biz onu ancak, Allah'tan korkup ona itaat edene bir t olsun diye indirdik.
4. Bu Kur'an sana, yerin ve yce gklerin yaratan tarafndan indirildi.

1- Dahhak diyor ki:
"Allah Teala Kuran Hz. Muhammed (s.a.v.)e indirince Rasulullah ve sahabiler onun hkmleriyle amel etmeye baladlar. Kurey
[13]
mrikleri ise "Bu Kur'an Muhammed'e ancak skntya dmesi iin gnderildi." dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Taber de diyor ki:
"Kur'an indirilince Rasulullah kendisini zorluyor, geceleri de uyumuyordu. te bunun zerine bu yetler nazil oldu ve "Biz sana Kur'an
skntya desin diye gndermedik." buyuruldu. Bylece kendilerine kitap gnderilen Peygamberlerin cezalandrlmalar deil
[14]
mkfatlandrldklar beyan edildi."
Peygamber efendimiz (s.a.v.) bir hadis-i erifinde yle buyuruyor
[15]
"Allah kime hayr dilerse onu, dini anlayan kimse klar."
105. Ve sana dalar sorarlar. De ki: "Rabbm onlar unufak edip (ufalayp) savuracak "

1- Bu ayet, Mekke mrikleri hakknda nazil olmutur. nk onlar, alay etmek maksadyla, "Ey Muhammed, kyamet gn dalar nasl olur?
[16]
" demilerdi.
2- bn Cureyc'den rivayet edildiine gre o yle diyor:
"Kurey mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'le alay etmek zere:
[17]
"Ey Muhammed, Rabbn bu dalar kyamet gn nasl yapacak?" diye sordular da bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu."
[18]
3- bn Abbs'tan rivayetle bu sz syleyenlerin Sakf kabilesinden olduklar sylenir.
[19]
4- bn Abbs'tan rivayetle bu sz syleyenlerin baz m'minler olduu da sylenir.
5- Ancak m'minlerin sylemi olmas durumunda elbette onlarn alay etmek iin deil, gerekten kyamet gn dalarn ne olacan
[20]
bilmemeleri ve renmek zere sormu olmalar melhuzdur.
114. Gerek hkmdar olan Allah'n n ne ycedir! Kur'n sana vahyedilirken vahiy bitmezden nce unutmamak iin acele tekrar edip
durma ve: "Rabbm, ilmimi artr." de.

l- Sdd'den rivayet edildiine gre o yle diyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Cibrl kendisine Kur'an'dan bir ey indirdiinde o geleni ezberlemek iin kendini yoruyor; ezberlemeden nce Cibrl
[21]
geri dnecek diye korkuyordu. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Dahhk der ki:
"Mekke mrikleri ve Necran Piskoposu:
"Ey Muhammed, bize unlar unlar haber ver." dediler ve kendisine cevap iin gn sre tandlar. Bu gn iinde Hz. Peygamber
[22]
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e galip geldikleri sylentisi yayld. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil
(s.a.v.)'e vahy gelmedi ve yahudilerin
oldu."
Ayetin manas udur:
"Onun, levh-i mahfuzdan srafil'e; srafilden Cebrail'e, Cebrail'den sana vahyi tamamlanmazdan nce, onun inmesi hususunda acele etmede,
[23]
"Ey Rabbim, ilmimi arttr"
3- Hasan el-Basri dedi ki:
"Bir kadn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Kocam yzme tokat att" dedi. Bunun zerine de Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Aranzda ksas uygulanr" buyurdu. te bunun zerine, Cenb- Hakk'n, "Kur'n'da acele etme" hitab nazil oldu da, Hz. Peygamber (s.a.v.)
[24]
ayeti iniverdi."
ksas uygulamadan vaz geti, derken Cenb- Hakk'n "Erkekler, kadnlar zerinde hkimdirler."
[25]
Fahreddin er-Razi der ki: "Bu uzak bir ihtimaldir."
4- Sahih hadiste sabit olup bni Abbas'm belirttiine gre, Rasulullah (s.a.v.) vahyin etkisini btn arl ile hissediyordu. Bu bakmdan
vahiy esnasnda dilini kprdatrd. Bunun zerine Yce Allah bu ayet-i kerimeyi indirdi. Yani Cebrail bir ayet okuduka, Hz. Peygamber de
Kur'n' ezberlemeye olan ar tutkusundan dolay, onunla birlikte okurdu. Yce Allah burada kendisine arlk ve sknt vermemesi iin
[26]
hakknda daha kolay ve daha hafif olan gstermektedir.
5- Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), Kur'n'dan herhangi bir eyi karacandan endie ediyor, bundan tr de vahiy
esnasnda, Cebrail ile birlikte oluyordu. te bu sebeple Cenb- Hak ona, Cebrail okurken susmasn; o bitirdikten sonra, okumaya balamasn
[27]
emretmitir.
"Rasulullah'a vahiy geldiinde ona ok titizlik gsterdii iin sknt iine derdi. Cebrail aleyhisselam her yeti okuduunda o da hemen
onunla beraber okurdu. Allah Teala bunun zerine bu ve benzeri yetleri indirdi ve onun skntya dmemesini, vahyi alrken acele et
[28]
memesini emretti. Ayrca kendisinden, ilmini artrmasn dilemesini istedi.
Rasulullah'n, vahiy inerken acele ettiini beyan eden dier yetlerde de yle buyurulmaktadr:
"Ey Muhammed, Cebrail sana Kur'an okurken, acele ederek onunla beraber dilini oynatma." "Onu bir araya toplamak ve okutmak phesiz
[29]
bizim iimizdir." "Biz onu Cebrail'e okuttuumuz zaman, sen onun okuyuunu takip et." "Sonra onu aklamak, phesiz bizim iimizdir."

123. Allah yle dedi: "Her ikiniz oradan yeryzne inin. Orada bir ksmnz dierine dman olacaktr. Artk ne zaman benden size bir hida
yet gelir de kim benim hidayetime uyarsa, ne saptr ne de skntya der.

l- Abdullah b. Abbas: "Allah Teala, Kur'an okuyup ona tbi olanlar dnyada saptrmayacan ve hirette de onlar mutsuz klmayacan
[30]
garanti etmitir." demi ve bu yet-i kerimeyi okumutur."
124. Kim benim zikrimden yz evirirse, onun hakk da dar bir geimdir.

l- bn Abbas (r.a.) yle der:
"Bu ayet, Esved bn Abduluzz el-Mahzumi hakknda nazil olmutur ki, bununla kabrin skmas kastedilmitir ki, orada onun kaburgalar
[31]
birbirine girer..."
128. Kendilerinden nce helak ettiimiz nice nesiller, onlar hl yola getirmedi mi? Halbuki kendileri onlarn yerlerinde dolap durmaktadr
lar. phesiz ki bunda, akl sahipleri iin nice delil ve ibretler vardr.

l- Katade diyor ki:
"Kureyliler ticaret iin am'a gittiklerinde, daha nce helak edilmi olan d ve Semud gibi kavimlerin yerlerinden geiyorlar ve onlarn neye
[32]
uradklarn gryorlard. te yet-i kerime bu gibi olaylara iaret etmektedir."
131. "Kendilerini snamak iin, dnya hayatnn ss olarak bol bol geimlik verdiimiz kimselere sakn gz dikme, Rabbinin rzk daha iyi ve
daha devamldr."

1- Ahmed b. Muhammed b. brahim es-Sa'leb, uayb b. Muhammed el-Beyhaki'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Ebu'I-Ezher'den, o Ravh'tan, o
Musa b. Ubeyde er-Rabez'den, o Yezid'den, o Abdullah b. Kuseyt'ten, o da Rasulullah (s.a.v,)'n zdls Eb Raf'den bize rivayet ettiine
gre "Rasulullah (s.a.v.)'a bir misafir konuk oldu. O da beni arp bir miktar yiyecek satmas iin, Yahudiler'den bir adama gnderdi. Ben de
gidip yahudiye yle dedim:
"Allah'n Rasul Muhammed sana der ki:
"Bize misafir geldi. Fakat yanmzda onu arlayacak birey bulunmamaktadr. Bana u kadarck un sat, yahut da Recep Ayna kadar bana bir
miktar dn para ver." Bunun zerine yahudi;
"Bir rehin karlnda olmakszn O'na ne un satarm, ne de dn veririm" dedi. Ben de dnp Rasulullah (s.a.v.)'a durumu bildirdim.
Buyurdu ki:
"Vallahi ben hem gklerde hem de yerde gvenilir bir kiiyim. Eer bana dn verseydi, yahut satta bulunsayd, elbette ona derdim.
[33]
Zrhm ona rehin gtr." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)'i dnyadan yana sabr tavsiye etmek zere bu yet indi."
2- Ebu Rfi'den gelen baka bir rivayetin sonunda onun "Ben daha Rasli Ekrem'in yanndan ayrlmadan bu yet-i kerime nazil oldu fazlal
[34]
vardr.
3- Taber'nin kendi isnadyla Ebu Rfi'den rivayetinde de bu yet-i kerimenin yannda hadisenin, Hicr: 15/87 yetinin de nzulne sebep
olduu kaydedilerek olay yle anlatlyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne bir gn misafir gelmiti. Beni, Medine'de bir yahudiye, paras daha sonra denmek zere bireyler almaya
gnderdi. O yahudiye geldim, yahudi:
"Ancak bir rehin verirse ona paras daha sonra denmek zere istediklerini veririm." dedi. Geri dnp bunu Raslullah (s.a.v.)'a haber verdim.
O:
"Hi kukusuz ki ben, gkyz ehli iinde de kendisine gvenilenim, yeryz halk iinde de kendisine gvenilenim. Al u zrhm ona gtr (ve
[35]
ve "Akbet
rehin brak)." buyurdular. te bunun zerine "Biz Azman muhakkak ki sana tekrarlanan yediyi ve Kur'n- Azm'i verdik..."
takvaya erenlerindir."e kadar olmak zere ite bu "Onlardan bazlarna, denemek iin verdiimiz dnya hayatn ssne gzlerini dikme..."
[36]
yetleri nazil oldu."
4- Ebu Rfi yle der:
"Hz. Peygamber'e bir misafir geldi. Derken, beni bir yahudiye satmam ya da dn para almam iin yollad. Yahudi de:
"Allah'a yemin olsun ki, ben bunu rehinsiz yapmam" dedi. Ben onun szn Hz. Peygamber'e haber verince, o bana, zrhn gtrmemi emretti
[37]
de, ite bunun zerine Cenb- Hakk'n bu ayeti nazil oldu."
5- Ebu Rafi'den gelen baka bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, misafire ikram edecek bir eyleri olmamas ile yahudiye muhta olmas ve
neticede onun bu gvensizliine maruz kalmasna zlmesi zerine (onu teselli mahiyetinde olmak zere) bu yet-i kerimenin nazil olduu
[38]
tasrih olunmutur.
6- Ancak bn Atyye, Srenin Mekk oluu, hadisenin ise Medine-i Mnevvere'de ve hem de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mrnn sonlarnda
[39]
vukubulmas sebebiyle yet-i kerimenin bu hadise zerine inmi olmasn zayf grmtr.
[1]
[2]
[3]

[4]
[5]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 254; Fahreddin er-Rzi, Mefatihul-ayb, 22/3-4.
[6]
[7]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 4/289. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 254; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/267.
[8]
[9]

[10]
Mzzemmil: 73/1-2.
[11]
bn Merdye; Als, Ruhul-Meani, 16/148.
[12]
Abd bn Humeyd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/441-442.
[13]
[14]
[15]
Buhari, el-man: 10, el-Humus: 7; Mslim, el-man: 175 (1037)
[16]
Fahreddin er-Rzi, Mefatihul-ayb.
[17]
bnu'l-Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/442-443.
[18]
[19]
[20]
[21]
bn Eb Hatim; Suyt, Lbbu'n-Nkl, 2/8-9.
[22]
Soruyu soran Necran Piskoposu olduundan, "yahudiler" yerine "hristiyanlar" denilmesi beklenirdi. Fakat metinde byledir.
[23]
Fahreddin er-Rzi, Mefatihul-ayb, 22/122.
[24]
Nis: 4/34.
[25]
Fahreddin er-Rzi, Mefatihul-ayb, 22/122.
[26]
[27]
[28]
[29]
Kyame: 75/16-19.
[30]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 5/497
[31]
[32]
[33]
Senedi zayftr. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan: 16/169. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 254. bnu Eb eybe,
bn Merduyeh, Bezzr, Ebu Y'l; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/443-444.
[34]
Suyt, Lbbu'n-Nkl, 2/9.
[35]
Hicr: 15/87.
[36]
[37]
[38]
[39]
21- ENBY SRES
Mushaf'taki sralamada yirmi birinci, ini srasna gre yetmi nc sredir. brahim sresinden sonra
dneminde inmitir.
[1]
, M'minn sresinden nce Mekke
[2]
Abdullah b. Mes'd, "Ben srail (sr), Kehf, Meryem, Th ve Enbiy sreleri, benim Mekke'de ilk rendiim gzel srelerdir" demitir.
[3]
Baz mfessirler 44. yetinin Medine dneminde nazil olduu kanaatindedir.
bn Merdye'nin bn Abbs ve bnu'z-Zubeyr'den rivayetle tahricine gre Enbiy Sresi Mekk'dir. Mekk oluunda ihtilf olmad da
sylenmitir.
Ancak Suyt tkan'nda "Evet, Biz onlara da, atalarna da geimlikler verdik. yle ki mrleri kendilerine uzun geldi. Fakat imdi
grmyorlar m ki Biz, o yeryzne gelip evresinden eksiltip durmaktayz..." (yet: 44) yet-i
[4]
kerimesinin meden olduunu nakletmitir.
1. nsanlarn hesabnn grlmesi zaman yaklat. Fakat onlar hal gaflet iinde yz eviriyorlar.

1- Kamer Sresindeki "Saat (kyamet) yaklat ve ay yarld..." (yet: 1-2) yetleri nazil olduunda Mekke mrikleri kyametin kopmas
zaman yaklatna gre balarna kyamet kopacak korkusuyla yapmakta olduklar baz ktlkleri yapmaktan geri durdular. Ancak zaman
uzayp kyametin kopmadn grnce yine eski hallerine dndler. Bunun zerine bu sefer bu yet-i kerime nazil oldu ve yine korkarak
kyametin kopmasn beklemeye baladlar. Ama yine zaman uzayp da kyametin kopmadn grnce bu sefer de eski hallerine dndler ve:
[5]
"Ey Muhammed, hani nerede, bizi korkutmakta olduun kyamet hal kopmad." dediler."
6. Onlardan nce helak ettiimiz hibir memleket halk iman etmedi de imdi bunlar m iman edecekler?!

1- Katde'den rivayet edildiine gre "Mekke halk Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Eer sylediklerin gerek ve bizim sana iman etmemiz seni sevindirecekse Safa tepesini bizim iin altna evir." demiler de hemen Cibril
gelmi ve:
"Eer dilersen kavminin istedii olacak, meydana gelecek ama eer bu durumda iman etmezlerse kendilerine hi mhlet verilmiyecek ve helak
olunacaklar. Dilersen de kavmine mhlet vereceim ve rfk ile muamele edeceim." demi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Bilkis kavmime rfk ile muamele etmeni ve mhlet vermeni isterim." demesi zerine de Allah Teal: "...Semd'a da gzleri gre gre bir dii
[7]
[6]
deve vermitik..." yeti ile bu yet-i kerimeyi indirdi."
17. Eer bir elence edinmek isteseydik elbette onu kendi katmzdan edinirdik. Fakat asla edinmedik.

1- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre "bu yet-i kerime, mriklerin: "Melekler Allah'n kzlardr ve bizim ilhlarmz da Allah'n
[8]
kzlardr." demeleri zerine nazil olmutur."
26. Dediler ki "Rahman ocuk edindi." O'nun n ycedir. Hayr, onlar ikram olunmu kullardr.

[9]
1- "Melekler Allah'n kzlardr." diyen Huza kabilesi hakknda nazil olduu sylenir.
2- Vhid'nin naklettiine gre ise bu sz syleyenler Kurey, Cheyne Selme oullar, Huza ve Mleyh oullar gibi baz arab
[10]
kabileleridir.
3- Katde'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerime yahudilerin: "Allah, cinlerle akrabalk kurdu da arada melekler meydana geldi."
[11]
demeleri zerine nazil olmutur.
[12]
Bunlardan birinci rivayet daha mehur ve sahih olandr.
34. Senden nce hibir insan ebed klmadk. Sen lrsen onlar ebed kalclar mdr?

1- Mekke mriklerinin, Hz. Peygamber (s.a.v.) hakknda:
"O bir airdir, Filn kabilenin airini zamann felketlerinin arpt gibi bunu da zamann felketlerinin arpmasn bekliyoruz." demeleri
[13]
zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu sylenir.
Buna gre yetin mnas yle olmaktadr: "Senden nce de peygamberler lp gittiler. Ama Allah dinini muzaffer klp koruma altna ald.
[14]
Ayn ekilde, sen lnce, senin de dinini, eriatn muhafaza edecektir."
2- Mukatilden gelen bir rivayete gre ise baz kimselerin:

[15]
"Muhammed lmiyecek." demeleri zerine nazil olmutur.
3- bnu Creycden rivayet edildiine gre o, yle demitir:
"Peygamberimiz'e (s.a.v.) vefat edecei haberi verildi. Buyurdu ki:
[16]
"Ya Rabbi! Peki mmetim kime kalacak" Bunun zerine bu yet indirildi."
36. O kfredenler seni grdkleri zaman alaya almaktan baka bir ey yapmazlar ve: "Tanrlarnz diline dolayan bu mu?" derler. te
Rahman'n kitabn inkr edenler onlardr.

[17]
1- Sddi ve Mukatil bu ayetin Ebu Cehil hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
2- Sdd'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) kendi aralarnda konumakta olan Ebu Cehl ve Ebu Sfyn'n yanndan geiyordu. Onu grnce Ebu Cehl
gld ve Ebu Sfyn'a:
"u Abdi Menf oullar peygamberine bak!" dedi. Onun bu szne kzan Ebu Sfyn:
"Ne yani, Abdi Menf oullarnn bir peygamberi olmasn ok mu garip buluyorsun?" dedi. Onun bu szn duyan Hz. Peygamber gitmekte
olduu yoldan geri dnp Ebu Cehl'le konutu, onu Allah'n azab ile korkutup uyard ve ona:
"Beklemediin bir anda senden nceki yalanlyanlarn (veya amcan el-Veld ibnu'l-Mura'nn demitir.) bana gelenlerin senin bana
gelinceye kadar bu dmanlktan vazgemiyeceksin sanrm. Sen de ey Ebu Sfyn, sylediklerini herhalde hamiyyetinden syledin." buyurdu
[18]
da bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu. "
37. nsan aceleden yaratlmtr. Size yetlerimi gstereceim. Ama o kadar abuk istemeyin.

1- Kendilerine Hz. Muhammed (s.a.v.)'in haber vermi olduu azabn hemen gelmesini isteyen ve: "Haydi bakalm gerekten peygamber isen
[19]
bamza ta yadr da grelim." diyen mrikler hakknda nazil olmutur.
[20]
2- At rivayetinde bn Abbs, zellikle bu sz syleyen en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda nazil olduunu sylemitir.
44- Biz, onlar da atalarn da yaattk, nihayet kendilerine mrleri uzun geldi. Ama imdi grmyorlar m ki Biz o arza gelip, etrafndan
tedricen eksiltip duruyoruz. O halde glib olanlar onlar m?

1- Kaffl yle der:
[21]
"Bu ayet, Mekke kfirleri hakknda nazil olmutur."
98. Hi phesiz siz ve Allah dnda tapndklannz cehennem odunusunuz. Siz, oraya varacak (gireceksiniz.)
99. ayet bunlar tanrlar olsayd oraya girmezlerdi ve hepsi orada temelli kalacaklardr.
100. Orada onlar iin, inim inim inleme bulunur. Bunlar, orada da duymayacaklardr.
101. phesiz ki daha nce Bizden kendilerine en gzelin va'di gemi olanlar; bunlar oradan uzaklatrlmlardr.
102. Onun uultusunu duymazlar. Canlarnn istedii eyler iinde temelli kalrlar.

"Hi phesiz siz ve Allah dnda tapndklarnz cehennem odunusunuz. Hepiniz ona varacaksnz." yet-i kerimesi nazil olunca mrikler:
"Allah'n dnda melekler, Uzeyr ve sa'ya da tapnlyor. Onlar da cehennemdeler mi?" dediler de bunun zerine
[22]
"ayet bunlar tanrlar olsayd oraya girmezlerdi ve hepsi orada temelli kalacaklardr." yet-i kerimesi nazil oldu.
"Hi phesiz siz ve Allah dnda tapndklarnz cehennem odunusunuz." yet-i kerimesi nazil olunca bu, mriklerin ok arna gitti ve:
"Yani bizim ilhlarmza m svyorsun?" dediler. bnu'z-Ziba'r:
"Sizin yerinize onunla ben konuaym, greceksiniz onu nasl mat edeceim!" "arn onu bana." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ardlar,
geldi. bnu'z-Ziba'r:
"Ey Muhammed bu sylediklerin sadece bizim tanrlarmzla m ilgili, yoksa Allah dnda btn tapnlan eyler hakknda da geerli mi?"
diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bilkis Allah dnda btn tapnlanlar hakkndadr." buyurdu. Bunun zerine bnu'z-Ziba'r:
"u Ka'be'nin Rabb akna, ite imdi seni mat ettim; sen iddia etmiyor musun ki sa salih bir kuldur, Uzeyr salih bir kuldur ve melekler
salihlerdir? te u yahudiler Uzeyr'e, u hristiyanlar sa'ya ve u Mleyh oullar (Huza kabilesinin bir koludur) meleklere tapnmaktadrlar?"
dedi ve onun bu cevabna Mekke mrikleri sevindiler ve bir gulgule koptu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hayr, tam aksine onlar sa'ya, Uzeyr'e ve meleklere deil olsa olsa eytanlara tapnmaktalar." buyurdu ve
"phesiz ki daha nce Bizden kendilerine en gzelin va'di gemi olanlar; bunlar oradan uzaklatrlmlardr..." yet-i kerimesi nazil
[23]
oldu.
3- Eb mer b. Ahmed b. Amr el-Maverdi, Abdullah b. Muhammed b. Nasr er-Raz'den, o Muhammed b. Eyyub'dan, o Ali b. Medyeni'den, o
Yahya b. Nuh'tan, o Eb Bekr b. Ayya'tan, o Asm'dan, o Ruzeyn'den, o da Eb Yahya'dan bn Abbas'n yle dedini bize haber verdi:
"nsanlarn bana sormad bir yet var ki bilemiyorum ki, o yeti biliyorlar da m sormuyorlar. Yoksa bilmiyorlar da m sormuyorlar?"
Kendisine
"O yet nedir?" diye soruldu. O da dedi ki u yet:
"phesiz ki siz ve Allah'tan baka taptklarnz, Cehennem'in odunusunuz. Siz oraya gireceksiniz" yeti nazil olunca Kurey'in ok arna
gitti ve:
"lahlarmza m kfrediyor?" dediler. Bunun zerine bn Zibe'ra:
"Size ne oluyor?" dedi. Onlar da:
"lahlarmza kfrediyor" dediler.
"Peki ne dedi?" diye sorunca onlar bu yetin manasn sylediler. O da:
"O Muhammed'i bana arn" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da arld. bnu'z-Zibe'ra dedi ki:
"Ey Muhammed, bu denilen ey, yalnz bizim ilahlarmza m mahsus yoksa Allah'tan baka ibadet olunan herkes iin mi geerli?" Rasulullah
(s.a.v.) da:
"Hayr, Allah'tan baka kendisine ibadet olunan herkes iin sz konusudur" buyurdu. Bunun zerine bnu'z-Zibe'ra yle dedi:
"u binann (Ka'be'nin) Rabbi'ne yemin olsun ki sen davay kaybettin. Sen meleklerin, Hz. sa'nn ve zeyr'in salih kullar olduunu iddia
etmiyor muydun?" Rasulullah (s.a.v.):
"Evet" buyurdu. bnu'z-Zibe'ra dedi ki:
"yleyse Ben Melih meleklere, u Hristiyanlar sa'ya, u Yahudiler de zeyr'e tapyorlar, peki buna ne dersin?" Bunun zerine Mekkeliler
[24]
yksek sesle bardlar da Allah Teala bu yetleri indirerek melekleri, sa'y ve zeyr (a.s.)'i bu iten tenzih buyurdu."
"phesiz ki siz ve Allah'tan baka taptklarnz, Cehennem'in odunusunuz. Siz oraya gireceksiniz" ayeti indirilince, bnu'z-Zibe'ra:
"Ben, Gnee, Aya, Meleklere, Uzeyr'e ve sa'ya ibdet ettim. Bunlarn hepsi ilahlarmzla birlikte ateteler." dedi. Bunun zerine bu ayetler
[25]
indirildi."
5- bn shak anlatyor:
"Bir gn Allah'n Rasl (s.a.v.) bir mecliste el-Veld ibnu'l-Mura ile birlikte oturuyordu. en-Nadr ibnu'l-Hris de geldi ve o da oturdu.
Mecliste bir ok baka Kureyli de vard. Allah'n Rasl (s.a.v.) konutu, Nadr ibnu'l-Hris kar kt. Allah'n Rasl (s.a.v.) onunla konutu
ve Nadr'n syleyebilecei bir ey kalmayp sustu. Sonra Efendimiz ona ve oradakilere:
"Siz ve Allah'n dnda tapndklarnz cehennem odunusunuz ve siz ona varacaksnz. Eer onlar ilhlar olsayd elbette ona varmazlard.
Hepiniz orada temelli kalclarsnz." yetlerini okudu. Sonra Allah'n Rasl (s.a.v.) kalkt, gitti. Biraz sonra Abdullah ibnu'z-Ziba'r ibn
Kays es-Sehm geldi, oturdu. Veld ibnu'l-Mura ona:
"Vallahi Nadr ibnu'l-Hris biraz nce Abdulmuttalib'in oluna kar duramad, ona cevap veremedi. Muhammed, bizim ve tapndmz
ilhlarmzn cehennem odunu olduumuzu iddia ediyor." dedi. Abdullah ibnu'z-Ziba'r:
"Allah'a yemin olsun ki eer ben bulunsaydm onu sustururdum. Muhammed'e sorun: Allah'n dnda btn tapnlanlarn ve onlara tapanlarn
hepsi cehennemde midir? Biz meleklere, yahudiler Uzeyr'e, hristiyanlar da Meryem olu sa'ya tapnyorlar." dedi. Velid ve o mecliste bu
lunanlar bnu'z-Ziba'r'nn sylediklerine atlar ve bununla Muhammed'i bu delil ile susturabileceklerine inandlar. bnu'z-Ziba'r'nn
syledikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sylendi de:
"Allah'n dnda kendisine tapnlmasn sevip isteyen her ey ona tapanla birliktedir. Onlar ancak eytanlara ve onlara eytana tapnmalarn
emredenlere tapnyorlar." buyurdu ve akabinde Allah Teal
"phesiz ki daha nce Bizden kendilerine en gzelin va'di gemi olanlar; ite bunlar oradan uzaklatrlm olanlardr. Onun uultusunu
[26]
duymazlar. Canlarnn istedii eyler iinde temelli kalrlar." yetlerini indirdi."
6- bn Abbs'tan rivayette bu hadise, sadece bu yet-i kerimenin deil ayn zamanda Zuhruf Sresinin 57 ve 58. yetlerinin de nzulne
sebeptir. O yle anlatyor:
"Abdullah ibn Ziba'r bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve:
"Allah'n sana, "Siz ve Allah'tan bata taptklarnz cehennem odunusunuz ve siz ona varacaksnz." eklinde bir yet indirdiini mi
sanyorsun?" diye sordu. Hz. Peygamber'in
"Gnee, aya, yldzlara, meleklere, Uzeyr'e ve Meryem olu sa'ya da tapnlmtr. Btn bunlar bizimle birlikte cehennemde mi olacaklar?"
dedi ve bunun zerine
"Meryem olu sa bir misal olarak atlnca hemen senin kavmin bundan marp haykra haykra glyorlar. Dediler ki: Bizim tanrlarmz m
hayrl, yoksa O mu? Ey Habibim, bunu sana, btl bir mcadeleden baka maksatla irad etmediler. Daha dorusu onlar ok dman bir
[27]
yet-i kerimeleri; daha sonra da: "phesiz ki daha nce Bizden kendilerine en gzelin va'di gemi olanlar; bunlar oradan
kavimdir."
[28]
[29]
uzaklatrlmlardr."
7- Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), Kureyin ileri gelenleri Hatim'de iken Mescid'e girdi. Ka'be'nin etrafnda da, yz
altm put vard. Onlarn yanna oturdu. Kendisine Nadr bn el-Haris satanca, Hz. Peygamber (s.a.v.), onunla konutu ve onu aciz brakt.
Sonra da onlara: Siz de, Allah) brakp tapmakta olduklarnz da, hi phesiz ki cehennem odunusunuz ayetini okudu. Abdullah bn ezZiba'r ka geldi ve o Kureyi, birbirleriyle fsldaarak konuur bir vaziyette grd. Bunun zerine:
"Hangi konuda byle dalm konuuyorsunuz?" dedi. Velid bn Muire ona Hz. Peygamberin onlara syledii sz haber verdi. Bunun
zerine Abdullah bn ez-Ziba'r:
"yi biliniz, Allah'a yemin ederim ki, ayet ona rastlasaydm, onu sustururdum" dedi. Kurey de, Hz. Peygamberi ard. bnu'z-Ziba'r:
"Bunu sen mi syledin?" deyince, Hz. Peygamber:

"Evet" diye cevap verdi. O:
"Kabe'nin Rabbine yemin olsun k, imdi seni yendim" diyerek szne yle devam etti:
"Yahudiler Uzeyr'e, Hristiyanlar, sa'ya, Muleyhoullar da meleklere tapmamlar mdr?" Sonra bu konuda u iki rivayet nakledilmitir:
Birinci rivayet: Hz. Peygamber (s.a.v.), bunun zerine sustu. Cevap vermedi. Kurey topluluu buna gld. te bunun zerine de, "Meryem
olu bir mesel olarak (ne) atlnca, hemen senin kavmin bundan dolay glyorlar. Dediler ki: "Bizim Tanrlarmz m hayrl, yoksa O mu?"
[30]
ayetiyle, Hz. sa
Bunu sana baka bir maksatla deil, srf mnakaa kasdyla getirdiler. Daha dorusu onlar, ok dman bir kavimdir"
[31]
(a.s.) ve melekler hakknda, "phe yok ki, kendileri hakknda bizden en gzel (bir sedet) hkm gemi olanlar"
ayeti nazil oldu. Bu,
bn Abbas'n grdr.
kinci rivayet: Hz. Peygamber cevap verdi ve:
"Hayr, onlar eytann emrettii eylere taptlar" dedi. Bunun zerine de Cenb- Allah, Hz. Uzeyr'i. Mesih'i ve melekleri kastederek: "phe
[32]
yok ki, kendileri hakknda bizden en gzel (bir sedet) hkm gemi olanlar" ayetini indirdi."
"Baz kimseler, unu iddia etmilerdir:
"bnu'z-Ziba'r, o soruyu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yneltince, Hz. Peygamber (s.a.v.) susmutu. Allah Tel onun sorusunu cevaplandrmak
iin, bu ayeti (101) indirdi. nk bu ayet, o ayetten yaplm olan bir istisna gibidir." Biz ise, bu grn yanlln beyan ettik ve bnu'zZiba'rnn soru sormadn onun sorusunu savuturmak iin bu ayetin inmesine gerek kalmadn syledik. Bunun byle olduu sabit olunca,
burada geriye u iki durum kalmaktadr.
1) Allah'n detinin her ne zaman kfirlerin ikb ve cezasndan bahsetse, onun hemen peinden iyi kullarn mkafatn beynn getirmesi
eklinde olduunu sylenmesidir. te bundan dolay Cenb- Hak, o ayetin hemen peinden, bu ayeti getirmitir. Binenaleyh bu demektir ki
bu ayet, btn mminler hakknda ummi bir ifadedir.
2) Bu ayet, bnu'z-Ziba'rmn sorusunu savuturma hususunda bir tekid gibi olsun diye, bu hadise hakknda inmitir. Sonra. "Nazar- dikkate
alnan ey, sebebin hususiyeti deil, lafzn ummi olmasdr" diyenler -ki dorusu da budur- bu ayeti umumilii zere brakmlardr.
Binenaleyh, melekler, Hz. sa ve Uzeyr (a.s) da, bu ayetin kapsamna girmi olurlar, ayet srf onlara tahsis edilmemi olur. "Nazar- dikkate
alnan sebebin hususiliidir diyenler ise, Cenb- Hakk'n bu ayetteki ifadesini, sadece bunlara tahsis etmilerdir.
9- Bu hadiselerde ad geen Abdullah ibnu'z-Ziba'r, Kurey'in ileri gelen airlerinden olup Raslullah', slm' ve mslmanlar hicvedermi.
[33]
Bu bnu'z-Ziba'r, Mekke'nin fethinden sonra mslman olmu, hem de iyi bir mslman olmutur.
109. Tehdid edilmekte olduunuz ey, yakn m yoksa uzak m, ben bilemem.
110. Hi phesiz ki o, szn an da biliyor, gzlemekte olduunuzu da.
111. Ben bilmem. Belki bu, sizin iin bir imtihandr, bir o zaman kadar bir faydalanmadr.

1- Rivayete gre Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn ryasnda meyye oullarnn idareci olacaklarn (veliyy'l-emirliin onlara geeceini)
grm. el-Hakem, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanndan karak meyye oullarna gitmi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu ryasn haber
vermi. Onlar da kendisine:
[34]
"Dn de bir sor bakalm, bu ne zaman olacak?" demiler ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirmi."
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]

Buhr, Tefsr, 21/1.
Suyt, el-ltkan, Beydar (ran), 1343 (kinci bask), 1,61; Als, Ruhul-Meani, 17/2.
[6]
sr: 17/59.
[7]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 15/74-75. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/445.
[8]
[9]
el-Huseyn ibn Mes'd el-Beav el-Ferr, Melimu't-Tenzl, Beyrut 1407/1987, 3/242.

[10]
[11]
bnu'l-Mnzir; bn Eb Htim; Als, Ruhul-Meani, 17/32.
[12]
[13]
[14]
Beav, Melimu't-Tenzl, 3/244; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 11/190; Als, Ruhul-Meani, 17/44.
Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 262.
[15]
[16]
[17]
[18]
bn Eb Hatim; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 22/170; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/447; Als,
Ruhul-Meani, 17/48.
[19]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 22/171; Beav, Melimu't-Tenzl, 3/245.
[20]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 22/171; Beav, Melimu't-Tenzl, 3/245.
[21]
[22]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/375.
[23]
Ebu Davud, Kitbu'n-Nsih; bnul-Mnzir; bn Merdye; Tabern; Als, Ruhul-Meani, 17/94-95.
[24]
Taberan, Mu'cem-i Kebir: 12/153, Heysemi; Mecmeu'z-Zevaid: 7/69; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 255;
[25]
Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/447-448.
[26]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/358-360; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 17/76.
[27]
Zuhruf: 43/57-58.
[28]
Enbiy: 21/101.
[29]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/374-375.
[30]
Zuhruf: 43/57-58.
[31]
Enbiya: 21/101.
[32]
[33]
bnu'1-Esr, sd'l-be, 3/239.
[34]
Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, 11/233.
22- HACC SURES
Mushaf'taki sralamada yirmi ikinci, ini srasna gre yz nc sredir. Nur sresinden sonra, Mnfkn sresinden nce inmitir. Srenin
slbu ve ierii, bir ksmnn Mekke, bir ksmnn da Medine dneminde indiini dndrmektedir. zellikle ba taraftaki yetlerin Mekke
dneminde inmi olmas ihtimali gl olduundan, genellikle Mekk olarak nitelenir ve btnnn ini sras itibaryla 103. sre olduu kabul
[1]
edilir.
bn Merdye'nin bn Abbs ve bnu'z-Zubeyr'den rivayetine gre sre medendir. Dahhk de byle sylemitir.
Ancak Ebu Ca'fer en-Nehhs'n Mchid'den, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre Medine-i Mnevvere'de inen yeti -yine bn
Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre drt yeti- dnda sre Mekke'de nazil olmutur. Bu drt yet unlardr:
"Bunlar, ekien iki dman gruptur. Rablar hakknda ekimilerdir. O kfredenler iin ateten elbiseler kesilmitir. Balar stnden de
kaynar sular dklecektir. Bununla karnlarndakiler ve derileri eritilir. Demir kamlar da onlar iindir. Ne zaman oradan, (oradaki
[2]
ikenceden) kp kurtulmak isteseler her defasnda oraya geri evrilirler ve onlara: "Tadn yakc azab." denilir." (yet- 19-22)
Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayetine gre de iki yeti dnda Srenin tamam Mekk'dir. Bu iki yeti udur:
[3]
"nsanlardan yleleri de vardr ki Allah'a bir yar kenarndaym gibi kulluk eder... te en derin sapklk budur." (yet: 11-12)
bnu'l-Mnzir'in Katde'den rivayetine gre ise Mekke'de nazil olan drt yeti dnda Sre Medine'de nazil olmutur. Bu drt yet de
unlardr:
"Senden nce gnderdiimiz hibir Rasl ve hibir Neb yoktur ki bir eyi arzulad zaman eytan onun arzusuna vesvese kartrmam
olsun. Allah, eytann kartrdn giderir sonra Allah, kendi yetlerini yerletirir ve Allah Alm'dir, Hakm'dir.
eytann kartrd, kalblerinde hastalk bulunan ve kalbleri kaskat kesilmi olan kimseleri snamaya vesile klmak iindir. Zlimler hi
phesiz derin bir ayrlk iindedirler.
Bir de bu, kendilerine ilim verilmi olanlarn, onun, Rabbndan gelme bir gerek olduunu bilip inanmalar ve gnllerini ona balamalar
iindir. Muhakkak ki Allah iman edenleri dosdoru yola iletir.
Kfredenler; kendilerine o saat anszn gelinceye veya gecesi olmyan gnn azab gelip atncaya kadar ondan yana devaml bir phe
[4]
iindedirler." (yet: 52-55)
[5]
Bu, bn Abbs'tan da rivayet edilmitir.
Srenin mekk ve meden oluuna dair rivayetler muhtelif ise de "sre hem mekk ve hem de meden yetlerden olumaktadr." demek
[6]
doruya daha yakndr.
el-Gaznev bu sre hakknda der ki:
"Bu, srelerin en artc olanlarndandr; gece ve gndz, seferde ve hazarda, barta ve savata, Mekke'de ve Medine'de, nsih ve mensh
[7]
olarak, muhkem ve mtebih olarak nazil olmutur."
bnu'l-Cevz, el-Gaznev'nin bu szn Hibetullah ibn Selme'ye nisbet eder. Hibetullah szne devamla yle demitir:
"Mekk olan 30. yetinin bandan sonuna kadar olan ksmdr.
Meden olan 25. yetinin bandan 30. yetinin bana kadardr.
Gece nazil olan bandan ilk be yetidir.
Gndz nazil olan 5. yetin bandan 9. yetin bana kadar olan yetleridir.
Seferde nazil olan 9. yetin bandan 12. yetin bana kadar olandr.
[8]
Hazarda nazil olan yetleri ise 20. yetin bana kadar olandr."
1. Ey insanlar! Rabbinizden korkun! nk kyamet vaktinin depremi mthi bir eydir!

2. Onu grdnz gn, her emzikli kadn emzirdii ocuu unutur, her gebe kadn ocuunu drr. nsanlar da sarho bir halde grrsn.
Oysa onlar sarho deillerdir; fakat Allah'n azab ok dehetlidir!

[9]
ve geceleyin nazil
1- Tirmiz'nin mrn ibn Husayn'dan rivayetinde "Bu yet-i kerimelerin Efendimiz (s.a.v.)'e, o bir seferde iken
[10]
[11]
olduu
, baz rivayetlerde Mustalk oullar gazvesinde olduu
sylenirken Hasen'den rivayete gre de Hz. Peygamber (s.a.v.), Tebk
[12]
[13]
Gazvesinden dnerken, Medine-i Mnevvere'ye yaklatklarnda nazil olduu
tasrih olunmutur.
2- mran b. Husayn'dan rivayet edilmitir:
"Rasulullah bir sefere kt srada bu yetler nazil oldu. Bunlar okuduktan sonra yle buyurdu:
"Bu durumlarn hangi gn meydana geleceini biliyor musunuz?"
"Allah ve Rasul daha iyi bilir" dedik. Rasulullah:
[14]
"Bu durum, Allah'n dem'e: "Cehennem ateine girecek gurubu cehenneme gnder." dedii gn olacaktr." buyurdu.
3- Rivayet olunduuna gre bu iki ayet, mslmanlar hareket halinde iken nazil oldu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) nida etti, derken
insanlar etrafnda toplanmaya balad. Peygamber (s.a.v.) de onlara bu iki ayeti okudu... Bunun zerine Hz. Peygamber insanlarn bu geceden
[15]
daha fazla aladn grmemiti...
4- Peygamberimiz (s.a.v.) de bu ayetleri ashabna okumutu. Rasulullah (s. a.) bu geceden baka bir gecede bu kadar ok alar halde
[16]
grlmemiti. nsanlar ise ya alyorlar ya da oturmu dnceli ve mahzun bir halde idiler.
3. nsanlardan kimi vardr ki Allah hakknda bilmeden (ilimsiz) tartr ve her azgn eytann ardna der.

1- Sdd'nin Ebu Mlik'ten rivayetine gre bu yet-i kerime "Melekler Allah'n kzlardr, Kur'n eskilerin masallarndan ibarettir, Allah bu
[18]
[17]
bn Cureyc
de byle sylemitir.
rm ve toprak olmular diriltemez." diyen en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda nazil olmutur.
"Bu ayet, Nadr b. el-Harls hakknda nazil olmutur. nk o, Kur'n' yalanlyor ve Kur'n'n, gemi mmetlerin dzdkleri masallar
olduunu iddia ediyor ve:
[19]
"Muhammed'in size getirdii ey, tpk benim size anlattm gemi milletlerin efsaneleri gibidir" diyordu."
[20]
3- Ebu Cehl veya beyy ibn Halef hakknda nazil olduu da sylenmitir.
8. nsanlardan yleleri de vardr ki bilmeden, doruya ileten bir rehberi olmadan, aydnlatc bir kitab bulunmadan Allah hakknda tartmaya
giriir.
9. Allah yolundan saptrmak iin, kibirlenerek yann eip bker. Dnyada horluk onadr ve kyamet gn de ona can yakc azab tattracaz.

1- Mfessirlerin ou bu iki yet-i kerimenin de Abdddr oullarndan en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda inen yetler cmlesinden olduu
[21]
grndedir.
[22]
2- Muhammed ibn Ka'b'den rivayete gre el-Ahnes ibn ureyk hakknda nazil olmutur.
[23]
3- bn Abbs'tan rivayete gre de Ebu Cehl hakknda nazil olmutur.
[24]
4- Birinci ayet, Nadr bnut-Haris, ikinci ayet de Ebu Cehl hakknda nazil olmutur.
[25]
5- bn Abbasa (r.a.) gre ikinci ayet de, Nadr hakknda nazil olmutur.
6- Adlar anlan bu kii de Mekke-i Mkerreme'de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in daveti nne kat bir muhalefetle kar duran kat mrikler
[26]
olmakla her birerinin yaptklar ve syledikleri kfr ve inkr dolu szler zerine inmi olmaldr.
11. "nsanlar iinde Allah'a, bir yar kenarndaym gibi kulluk eden vardr. Ona bir iyilik gelirse yatr, bana br bela gelirse yz st dner.
Dnyay da ahireti de kaybeder. te apak kayp budur."

[27]
Bu yet-i kerimenin biri bedeviler, biri eybe ibn Rab'a ve bir dieri de bir yahudi olmak zere nzul sebebi rivayet edilmektedir:
1- a- Bu yet-i kerime hakknda bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Kii (Medine halkndan olmyan birisi) Medine-i Mnevvere'ye gelir (mslman olur), kars erkek ocuk dourur, at kulunlarsa:
"Bu salih bir din imi." derdi. Yok kars dourmaz, ksra kulunlamazsa:
[28]
"Bu ne kt bir din imi." derdi."
b- Buhr'deki bu haberde, olayn bu yet-i kerimenin nzul sebebi olduu tasrih edilmemekle birlikte siyak, bu yet-i kerimenin nzulne
[29]
sebep olduunu ifade ediyor. bn Abbs'tan gelen benzer baka rivayetler de bunu desteklemektedir.
c- Nitekim bn Eb Hatim'in bn Abbs'tan rivayetle tahric ettii bir haber yledir:
"Bedevilerden baz kimseler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelir ve mslman olurlard. lkelerine dndkleri zaman yamur, bolluk ve hayvanlar
iin gzel bir yavrulama senesi bulurlarsa:
"u bizim dinimiz ne kadar salih bir din." derler ve ona smsk yaprlard. Yok eer kurak, kt yavrulama ve ktlk senesi bulacak olurlarsa:
[30]
"Bizim u dinimizde hi bir hayr yok." derlerdi. te bunun zerine Allah Teal Peygamberine bu yet-i kerimeyi indirdi."
d- Avff'nin bn Abbs'tan rivayetle anlattna gre ise "bu yet, vahalarndan kp Medine'ye hicret ederek, Rasulullah (s.a.v.)'a gelen bir
takm bedeviler hakknda inmitir. Onlardan birisi Medine'ye geldiinde ayet Medine'de bedeni shhatli olur, at gzel bir tay dourur, kars
da bir olan doururusa, mal ve hayvanlar ok olursa, Medine'den raz olur, ii de rahat ederdi. Ve yle derdi:
"Ben u dinime girdiim gnden beri hayrdan baka birey grmedim. ayet Medine'de kendisine bir ar isabet eder, kars bir kz dourursa,
atlar dk yapar, mal elinden giderse ve sadakas gecikirse eytan kendisine gelip:
"Vallahi sen, u dine girdiinden beri erden baka birey grmedin" der. Bylece o kii dininden dnerdi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti
[31]
indirdi."
e- Bu rivayetin benzeri Kelbiden de rivayet edilmitir. Bu, bn Abbas (r.a.), Sa'id b. Cbeyr, Hasan el-Basr, Mchid ve Katade'nin
[32]
grdr.
f- Dahhk'a gre "bu yet-i kerime Mellefe-i kulb hakknda nazil olmutur ki zellikle Uyeyne ibn Bedr, Akra' ibn Habis ve el-Abbs ibn
Mirds onlardandr. Bunlar birbirlerine: "Muhammed'in dinine girelim. Bakalm; eer bir hayr elde edersek onun hak olduunu anlam
[33]
oluruz. Eer hayr bulmazsak btl olduunu anlam oluruz." demiler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
2- a- Atiyye, Eb Said el-Hudr'den u rivayette bulundu:

"Yahudiler'den bir adam mslman olmu, gzleri, mal, oluu, ocuu elden knca, bunu slam'n uursuzluuna hamletmiti. Bunun
zerine yahudi Peygamber (s.a.v.)'e gelip:
"Benim mslmanlm iptal et" dedi. Peygamber (s.a.v.) de:
"slam iptal olunmaz" buyurdu. Yahudi dedi ki:
"Gerekten ben, bu dinimde bir hayr grmedim. Bu din benim gzm, malm ve oluk ocuumu elden kard." Rasulullah (s.a.v.) da
buyurdu ki:
[34]
te bu yet bu olay zerine
"Ey yahudi, phesiz ki slam, atein pasl demiri, gm ve altn artt gibi kiileri de artr."
[35]
inmitir."
b- Atiyye, bnu Mes'd'tan u rivayette bulundu:
"Yahudilerden biri Mslman oldu. Gzn, maln ve evladn kaybetti. slamdan ktlk duydu ve:
[36]
"Bu dinden bana hayr isabet etmedi, gzlerim, malm gitti, ocuum ld." dedi. Bunun zerine bu yet indirildi."
3. bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamber olarak gnderilmesinden nce mslman olan, ancak
[37]
O'nun peygamber olarak zuhurundan sonra irtidad eden eybe ibn Rab'a hakknda nazil olduu da sylenmitir.
15. Kim dnyada ve hirette Allah'n ona (Hz. Muhammed'e) yardm etmiyeceini sanyorsa yukar balad bir ipe kendini asp sonra da
kessin ve bir dnsn bakalm; bu hilesi kendisini fkelendiren eye engel olabilir mi?

[38]
araplar hakknda nazil olmutur. Onlar yle demilerdi:
1- Bu ayet mslman olmakta ayak sryen baz Eslem ve Gatafan
"Biz imdi mslman olursak ola ki Muhammed zafer kazanamaz, yahudi dostlarmzla aramzdaki dostluu ve anlamalar da bozmu oluruz.
[39]
Sonra bizi dmanln kazanm olduklarmza kar kim korur?"
2- Mukatil yle der:
"Bu ayet bir gurup Esed'li ve Gatafan'l hakknda nazil olmutur. Bunlar yle diyorlard:
"Biz, Muhammed'e Allah'n yardm etmeyecei endiesini tayoruz. Eer O Muhammed (s.a.v.)'e yardm etmezse, mttefikimiz olan
[40]
yahdiler ile aramzdaki ilgi ve mnasebet kesilir. O zaman onlar bize yiyecek vermezler."
19. u ikisi, Rableri hakknda birbirleriyle davalaan hasm iki zmredir. te o kfredenler yok mu; onlar iin ateten elbiseler biilmitir.
Bakalarnn zerine de kaynar su dklecektir onlarn.

1- a- Hz. Ali'den rivayet ediliyor ki o yle demitir:
"Ben, kyamet gn Rahman'n huzurunda husumet iin (insanlarla aramdaki husumetler hakknda hkm verilmesi iin) diz keceklerin ilki
olacam." Rvi Kays der ki:
"Bu yet-i kerime onlar hakknda nazil oldu. Onlar Bedr gn mbareze eden Ali, Hamza, Ubeyde ve eybe ibn Raba, Utbe ibn Raba, el[41]
Veld ibn Utbe'dir.
b- Ayn haber Buhr'de ayn yerde Ebu Zerr'den rivayetle de tahric olunmu olup Ebu Zerr, bu yet-i kerimenin onlar hakknda nazil olduu
[42]
nu yeminle bildirmektedir.
c- Mslim de bu hadisi Ebu Zerr'den rivayetle tahric etmi olup onun lfz yledir:
"Kays ibn Abbd'dan, der ki:
"Ebu Zerr'i "u ikisi Rablar hakknda davalaan iki hasmdr..." yet-i kerimesi Bedr gn birbiriyle mbareze etmek zere kan
(mslmanlardan) Hamza, Ali, Ubeyde ibnul-Hris ve (mriklerden) Raba'nn oullar Utbe, eybe ile el-Veld ibn Utbe hakknda nazil
[43]
oldu." diye yemin ederken iittim."
[44]
d- Ebu Davud et-Taylis de ayn hadisi kendi senediyle yine Ebu Zerr'den rivayet etmitir.
e- Bedr gazvesinde sava balamadan teke tek mbareze iin mriklerden kan Utbe, eybe ve Veld karlarna kan ensardan rakibe
raz olmayp Kurey'ten rakibler isteyince Efendimiz Hamza, Ali ve kendisinden 10 ya byk olan Ubeyde ibnu'l-Hris ibn Muttalib'i
karmt. Ubeyde Bedr'de ar yaralanm ve Medine'ye dnte yolda Safra' denilen yerde vefat etmitir. Vefatnda 63 yanda imi.
[45]
(r.a.)
f- Eb Abdillah Muhammed b. brahim el-Mzekk, Abdulmelik b. Hasan b. Yusuftan, o Kad Yusuf b. Yakub'dan, o mer b. Merzuk'tan, o
u'be'den, o Eb Haim'den, o Eb Micles'ten, o da Kays b. Ubad'dan, o bize rivayet ettiine gre Kays b. Ubad, Eb Zerr'in yle dediini
iitmi:
"Allah'a yemin ederim ki, bu yet u alt kii hakknda inmitir: Hamza, Ubeyde, Ali b. Eb Talib (r.a.) ile Kurey tarafndan Utbe, eybe
[46]
veVelid b.Utbe."
[47]
Bu hadisi Buhari, Haccac b. Minhal, Heym ve Eb Haim tarikinden rivayet etmitir.
g- Ali'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:

"Bu yeti kerime, Bedir gnnde mbareze (cenk) edenler haknda indirildi. Onlar, Hamza, Ali, Ubeyde b. Haris, Utbe bni Reba, eybe bni
[48]
Reba ve Veld bni Utbedir."
h- Eb Bekr b. Hars, Hafz Ebu'-eyh'ten, o Muhammed b. Sleyman'dan, o Hilal b. Bir'den, o Yusuf b. Yakub'dan, o Sleyman Teym'den,
o Eb Miclez'den, o Kays b. Ubad'dan rivayet ettiine gre Hz. Ali yle demitir:
[49]
"Bu yetten 23. yete kadar bizim ve Bedir Gn yaptmz mbaraze hakknda inmitir."
2- a- bn Abbas da unu rivayet etmitir:
"Ayetin ifade ettii bu kiiler Ehl-i Kitab'dr. Bunlar M'minler'e:
"Bizler, Allah'a sizden daha yaknz, Kitap cihetinden sizden daha eskiyiz. Peygamberimiz de sizin peygamberinizden ncedir" dediler.
M'minler de:
"Bizler Allah'a daha yaknz. Biz hem Muhammed (s.a.v.)'e, hem sizin peygamberinize, hem de Allah'n indirdii btn kitaplara iman ettik.
stelik siz, bizim peygamberimizi tanyorsunuz. Sonra siz, ekememezlik yznden o peygamberi terkedip inkr ettiniz." te Rabbleri
[50]
hakknda onlarn ekimesi bu idi. Bu yzden Allah Teala onlar hakknda bu yeti indirdi."
[51]
b- Katde'den (r.a.) bunun benzerini bn Eb Hatim anlatt.
c- Katade ve Avf burada zikredilen "ki hasm"dan maksadn mslmanlarla ehl-i kitap olduklarn sylemitir. Zira kendilerine kitap
verilenler:
"Bizim Peygamberlerimiz ve kitaplarmz sizden nce gnderilmilerdir. O halde biz Allah'a sizden daha yaknz." demiler. Mslmanlar ise
"Bizim kitabmz bundan nceki btn kitaplarn hkmlerini kaldrmtr. Peygamberimiz ise btn Peygamberlerin sonuncusudur. Biz,
Allah'a sizden daha yaknz." demilerdir. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirerek Mslmanlarn hasm olan ehl-i kitab susturmutur.
[52]
3- a- Mcahid ve At ise burada zikredilen "ki hasm"dan maksadn, Mminler ve kfirler olduklarn sylemilerdir. Zira mminler,
ldkten sonra tekrar dirilmenin meydana geleceini sylerken kfirler bunu inkr ederek onlara kar kmlardr. Allah Teala da onlarn
[53]
iddetli bir ekilde cezalandrlacaklarn beyan etmitir.
[54]
b- Taberi ve bn-i Kesir bu gr tercih etmilerdir.
4- krime ise bu "iki hasm"dan maksadn, cennet ve cehennem olduunu sylemitir. Zira cennet, "Ey rabbim, sen beni rahmet iin yarattn."
[55]
demi ve cehennem ise "Ey rabbim, sen beni azap iin varettin." demitir.
25. Muhakkak ki o kfredenlere, Allah'n yolundan ve yerli, yabanc btn insanlar eit kldmz Mescid-i Haram'dan alkoyanlara ve orada
zulm ile ilhada yeltenenlere elm bir azbdan tattrrz.

l- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Bu yet-i kerime Abdullah ibn neys hakknda nazil oldu. Raslullah (s.a.v.), birisi ensardan, dieri muhacirlerden olmak zere iki kiiyle
birlikte bu Abdullah ibn neys'i bir yere gndermiti. Yolda nesebleri hakknda birbirlerine kar vnmeye kalktlar da Abdullah ibn neys
kzp ensardan olan yol arkadan ldrd, sonra irtidad edip Mekke'ye kap gitti. te bu hadise zerine onun hakknda bu yet-i kerime
[56]
nazil oldu."
2- Muktil yle der:
"Bu ayet, Abdullah b. Hatal hakknda nazil olmutur. nk o ensardan birisini ldrp kfir olarak Mekke'ye kamt. Bunun zerine Hz.
[57]
Peygamber (s.a.v.) Mekke fethi gn, onun kfir olarak ldrlmesini emretti."
"Bu ayet, Abdullah b. Sa'd hakknda nazil oldu. nk Hz. Peygamber (s.a.v.) ondan mslman olmasn istedi, ama o mrik olarak dnp
[58]
gitti."
[59]
4- Rivayet edildiine gre "bu ayet Kays b. Dabbe hakknda nazil olmutur."
"Bu ayet, Ebu Sfyn bn Harb ve arkadalar hakknda nazil olmutur. nk onlar, Allah'n Rasuln Hudeybiye ylnda Mescid-i
Haram'dan, umre yapmaktan ve kurban kesmekten men etmilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ise umre iin ihrama girmi olduundan, onlarla
[60]
savamak istemiti. Daha sonra onlar, ertesi yl hac yaplmak zere onunla anlamlard."
27. nsanlar iinde hacc iln et; gerek yaya, gerek ark binekler zerinde ok uzak vadilerden ve yollardan sana gelsinler.

1- Mchid'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Cahiliye halk hacca giderken binitlerine binmez, sadece yaya olarak gelirlerdi. Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirerek hacc yolculuu iin
[61]
azk edinmelerini emredip hacc yolculuunda binitlerine binerek yolculua ruhsat verdi."
2- Rivayet edildiine gre, Hz. brahim'e bu emir gelince:
"Ey rabbim, ben bu emri onlara nasl tebli edeyim? Benim sesim onlara ulamaz." dedi. Bunun zerine Allah Teala buyurdu ki:
"Sen ar senin davetini onlara duyurmak bize aittir."
Hz. brahim, "Makam- brahim" diye adlandrlan tan veya Hacerl Esved'in yahut Safa tepesinin veya Ebi Kubeys dann zerine kt ve:
"Ey insanlar, rabbiniz size bir ev yapt siz oray haccedin." diye ard. Onun bu sesini dalar, talar, hatta rahimlerde bulunan ceninler ve
[62]
babalarnn sulblerinde bulunan insanlar bile duydu ve ona "Lebbeyk Allahmme Lebbeyk." diye cevap verdiler.
34. ....Sen mtevaz olanlar mjdele.

35. Onlar ki Allah anld zaman kalbleri titrer, balarna gelene sabreder, namaz klar ve kendilerine verdiimiz rzktan infak ederler.

[63]
1- Bu yet-i kerimelerin Hz. Ebu Bekr, Hz. mer ve Hz. Ali haklarnda nazil olduu rivayet edilmitir.
37. Onlarn ne etleri, ne kanlar hibir zaman Allah'a ulamaz. Fakat sizden O'na yalnzca takva eriir. Size olan hidayetini tanmanz iindir ki
O, bunlar bylece sizin buyruunuza vermitir. Muhsinleri mjdele.

1- bn Cureyc dedi ki:
[64]
yet-i kerimesindeki "Nusub", putlar demek
"Dikili talar zerine kesilenler ve fal oklaryla ksmet aramanz size haram klnmtr."
deildir. Putlar, kendilerine suret verilip zerine nak yaplanlardr. Nusub ise bir takm talardr ki Ka'be'nin evresine dikilmilerdi.
Saylarnn 360 ve bunlardan 300'nn Huza'ya ait olduu sylenir. Chiliye halk kurban kestiklerinde kurbanlarn kanlarn bu talara srer,
kurban etlerini bu talar zerine koyarlard. slm gelince ashab- kiram:
"Ey Allah'n elisi, chiliye halk Ka'be'ye, onun etrafndaki dikili talara kan srerek ta'zimde bulunurlard. Ka'be'ye ta'zime, sayg gstermeye
biz elbette onlardan daha lyz. Biz de kurbanlarmzn kanlarndan Ka'be'ye srmeyelim mi?" diye sordular. Hz. Peygamber bunu
[65]
yasaklamad da hemen peinden Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi.
[66]
2- Bu, Ebu Salih kanalyla bn Abbs'tan da rivayet edilmitir.
3- Cahiliye dneminde mrikler putlara kurban kestikleri zaman, kurbanlarn kanlarn putlara sryor ve etlerinin bir ksmn da nlerine
koyuyorlard. Bylece sevaba nail olacaklarn sanyorlard. Allah Teala bu yeti indirerek bu tr detleri yasaklad ve asl meselenin et ve kan
[67]
olmadn, asl meselenin takva meselesi olduunu bildirdi."
38. Muhakkak ki Allah, o iman etmi olanlar mdafaa eder ve yine muhakkak ki Allah, hainleri ve ok nankr olanlar sevmez.

1- Dahhk ibn Mzhim'den rivayette o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab, hicretten nce mriklerin inananlara eziyeti ve bu eziyetlerinin iddetlenmesi zerine inananlara bu eziyeti
yapanlar gizlice yaplacak basknlarla ldrmek zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'den izin istediler. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
indirdi. Ne zaman ki Raslullah ve ashab Medine-i Mnevvere'ye hicret ettiler, ite orada mrikleri ldrmeleri ve onlarla savamalar
[68]
serbest brakt ve yle buyurdu: "Kendileriyle savalan m'minlere, uradklar o zulmden dolay savamalarna izin verildi..."
2- Baz mfessirlere gre bu yet-i kerime, Kurey mriklerine kar henz hicret etmemi olan mminlerin, Allah Teala tarafndan himaye
[69]
edildiini beyan etmektedir.
39. Kendileriyle savalan m'minlere, uradklar o zulmden dolay savamalarna izin verildi. phesiz ki Allah, onlara yardm etmeye
elbette kemaliyle Kadir'dir.
40. Onlar ki, haksz yere ve sadece "Rabbmz Allah'tr." dedikleri iin yurtlarndan karlmlardr. phesiz ki Allah, insanlarn bir ksmn
dierleriyle bertaraf etmeseydi manastrlar, kiliseler, havralar ve iinde Allah'n ad oka zikredilen mescidler yklr giderdi. Allah, kendisine
yardm edenlere elbette yardm edecektir. Hi phesiz Allah, Kav'dir, Aziz'dir.

1- a- Mfessirlerin rivayetine gre: "Mekkeli mrikler, Peygamber'in Ashab'na eziyet ediyorlard. Ashab, mtemadiyen kh dvlm, kh
yaralanm bir vaziyette geliyorlard. Bunun zerine Ashab mrikleri Rasulullah (s.a.v.)'a ikyet etmilerdi. O da onlara:
[70]
"Sabredin. Zira ben, sava yapmakla emrolunmadm" buyuruyordu. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) hicret etti. Allah Teala da bu yeti indirdi."
b- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Mekke mrikleri mslmanlara eziyet ve ikence eder, ikenceye uratlm m'minler kimi tala
yaralanm, kiminin ba yarlm olarak gelir ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e uradklar zulm anlatarlard. Hz. Peygamber de her defasnda
onlara:
"Sabredin, henz savamakla emrolunmadm." buyururdu. Bu hal O ve ashab Medine-i Mnevvere'ye hicret edene kadar devam etti.
Hicretten sonra nihayet bu yet-i kerime nazil oldu da savamalarna izin verildi. Yetmi ksur yette savatan men'edildikten sonra cihad
[71]
hakknda ilk nazil olan yet ite budur."
Ancak cihad hakknda ilk nazil olan yetin hangisi olduu limler arasnda ihtilafl olup bazlar "Sizinle savaanlarla Allah yolunda siz de
[72]
savan..."
yetinin, dier bazlar da "phesiz ki Allah, hak yolunda savaarak ldrmekte ve kendileri de lmekte olan m'minlerin
[73]
canlarn ve mallarn kendilerine cennet vermek karl satn almtr..."
yetinin cihad hakknda inen ilk yet olduunu
[74]
sylemektedirler.
2- a- bn Abbas dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.), Mekke'den karldnda Eb Bekr yle demiti:
"Biz, Allah'n kullaryz ve ancak O'na dneceiz. Biz gerekten helak olacaz." Bundan dolay Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine
Eb Bekr:
[75]
"Anladm ki yaknda sava olacak" dedi."
b- Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Rasulullah Mekke'den karlnca Ebubekir:
"Peygamberlerini kardlar. Bunlar mutlaka helak olacaklardr." dedi. Allah Teala "Kendileriyle savalan mminlere, zulmedildikleri iin
cihad etme izni verildi. phesiz ki Allah, onlara yardm etmeye elbette kadirdir." yetini indirdi. Bunun zerine Ebubekir:
[76]
"Yaknda sava olacan ok iyi bilmitim." dedi.
c- bn Abbs der ki:
[77]
"Sava hakknda ilk nazil olan yet budur."
Ancak Tirmiz bu haberin ayn zamanda Sad ibn Cbeyr'den mrsel olarak da rivayet edildiini ve bu rivayetteki isnadnda bn Abbs'n
bulunmadn da kaydetmitir.
[78]
Taber'deki Sad ibn Cbeyr rivayetinden bu iki yetin birlikte nazil olduu anlalmaktadr.
d- Mfessirler, cihad hakknda inen ilk yetin bu yet olduunu sylemilerdir. yetin son blmnde "phesiz ki Allah, mminlere yardm
etmeye elbette kadirdir." buyurulmaktadr. Bu ifadeden anlalyor ki, Allah Teala, mminler cihad etmeden de kfirleri kahredebilir. Fakat
mminlerin imanlarndaki samimiyeti ortaya karmak ve Allah yolunda aba harcamalarn salamak iin onlarn cihad etmelerini
emretmitir.
Bu hususta baka bir yet-i kerimede de yle buyurulmaktadr.
[79]
"inizden mcahidleri ve sabredenleri belirtelim diye sizleri mutlaka imtihan ederiz. Haberlerinizi de denetleriz."
[80]
3- man ettikten sonra hicret etmiyerek Mekke-i Mkerreme'de kalan, fakat haklarnda baz yet-i kerimelerin
inmesi zerine Mekke-i
Mkerreme'den Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere yola kan ve onlar zorla Mekke'ye geri gtrmek zere pelerine den
[82]
[81]
bnu'l-Cevz bunu Mchid'in kavli olarak zikreder.
mriklerle savamalarna izin verilenler hakknda nazil olduu da sylenmitir.
47. Senden, abucak azb getirmeni istiyorlar. Allah asla va'dinden caymaz. Dorusu Rabbnn katnda bir gn, saymakta olduklarnzdan bin
yl gibidir.

[83]
diyen en-Nadr
1- Bu yet-i kerime de "Eer gerekten doru syleyenlerden isen bizi tehdid edip durduun eyi bamza getir bakalm."
[84]
ibnu'l-Hris hakknda nazil olmutur.
[85]
2- Bu yet-i kerimenin en-Nadr hakknda inmi olduu grn bnu'l-Cevz, Mukatil'e nisbet etmitir.
[86]
3- Maamafih "Eer bu, gerekten senin katndan gelen bir hak, bir gerek ise..."
diyen Ebu Cehl ibn Him hakknda nazil olduu da
[87]
sylenmitir.
52. "Senden nce gnderdiimiz hibir eli ve peygamber yoktur ki, bireyi arzulad zaman, eytan onun arzusuna vesvese kartrmam
olsun."

Mfessirlerin bir ou bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak "Garnk Hadisesi"ni anlatrlar. Bu hadisenin anlatld rivayetlerin hepsi de
mrsel rivayetler olup sahih bir kanaldan msned olarak rivayeti yoktur. Mfessirler, rivayetlerin ortak noktalarn alarak birbirini tamamlar
[88]
halde yle anlatrlar:
"Rasulullah (s.a.v.) kavminin kendisinden yz evirdiini grp, onlarn getirdii eyden uzaklamalarn grmesi, kendisine pek ar
geldiinde Allah Teala tarafndan kavmi ile kendi arasn yaklatran bir eyin kendisine gelmesini iinden kurmutu. Bu O'nun, onlarn iman
etmelerine olan ar arzusundand. Derken bir gn Kurey slalesinin ok olduu toplantlardan bir toplantda oturdu ve Allah Teala tarafndan
onlar kendisinden karacak bireyin kendisine gelmemesini arzu etti. Bunu temenni etmiti ki, Allah Teala "Batt zaman yldza yemin
ederim" (Necm) sresini indirdi, Rasulullah (s.a.v.) bu sreyi okudu. Nihayet "Lt ve Uzza'y ve dier ncs olan Menat grdnz m?"
ksmna gelince eytan daha nce kendi kendine deyip arzu ettii eyi O'nun diline katt. eytann katt kelimeler unlard: "te u ad geen
[89]
Kurey bu haberi duyunca ok sevindi. Rasulullah (s.a.v.) da bu srenin
putlar yce kulardr. Ve onlarn efaatlar mutlaka mit edilir."
tmn okumaya devam etmitir, Srenin sonunda ise secdeye gitti. Bunun zerine mslmanlar da Rasulullah (s.a.v.)'n secde etmesi
sebebiyle secdeye gittiler. Ve mescidde bulunan tm mrikler de secde ettiler. Bir halde ki, mmin, kfir mescidde secde etmeyen kimse
kalmad, Ancak Velid b. Muire ve Eb Uhayha, Said b. As secdeye gitmeyip, yerden bir avu kum aldlar ve alnlarn kaldrp onun zerine
secde ettiler. nk onlarn ikisi de yal idiler. Bu yzden secdeye g yetirememilerdi. Kurey dald. Duyduklar bu haber pek
sevindirmiti. Dediler ki:
"Muhammed ilahlarmz en gzel ekilde and. Biz zaten biliyorduk ki, dirilten, ldren, yaratan ve rzk veren, Allah'tr. Fakat u ilahlarmz
da onun katnda bize efaat ederler. ayet Muhammed o putlarmza bir pay ayrrsa, biz de O'nunla beraber oluruz."
Rasulullah (s.a.v.) akamlaynca, Cebrail (a.s.) kendisine gelip:
"Sen ne yaptn. Allah Teala'dan sana getirmediklerimi insanlara okudun ve sana sylemediim eyi syledin" dedi. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) ok zld ve Allah'tan pek fazla korktu. Allah Teala da bu yeti indirdi. Bunun zerine Kurey:
[90]
"Muhammed ilahlarmzn Allah katndaki derecesini zikrettiine piman oldu" dediler ve zerinde bulunduklar erleri iyice artt.
2- Eb Bekr Haris, Eb Bekr Muhammed b. Hayyam'dan, o Eb Yahya er-Razi'den, o Sehl-i Askerden, o Yahya'dan, o Osman b.
Esved'den, o da Said b. Cbeyr'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) Grdnz m Lat ve Uzzay yetlerini okuyunca eytan:
[91]
szlerini O'nun lisanna katt. Bunun zerine mrikler
"te bunlar kanatlar yksek olan kulardr. Ve onlarn efaatlar mutlak umulur"
sevinip:
"lahlarmzn adn and" dediler. Cebrail (a.s.) derhal Rasulullah (s.a.v.)'a gelip;
"Allah'n kelamn bana arzet" buyurdu. Rasulullah (s.a.v.) da ona arzedince Cebrail:
[92]
"Ben, bunlar sana getirmedim. Bu eytandandr" buyurdu. Allah Teala da bu konuyla ilgili yeti indirdi."
[93]
3- Ebu Bekr el-Bezzr "Bu hadisin Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet edildiini bilmiyoruz." Demitir.
4- Ebu'l-Aliye'den gelen rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Kurey'in iman hususunda umuda kaplmas onlar:
"Ey Muhammed, seninle beraber oturanlar, senin meclis arkadalarn filn oullarnn klesi. Halbuki bizim tanrlarmz iyi bir ekilde
zikretsen biz de gelir senin meclislerinde seninle birlikte otururuz. Biliyorsun sana Araplarn eraf ve ileri gelenleri de geliyor. Kavminin ileri
gelenlerini senin yannda oturuyor grrlerse sana daha ok rabet ederler." dedii srada olmutur. Tam o esnada Allah Teal Necm sresini
indirmi ve o da kendisine yeni indirilen bu sureyi okumaya balam.
"Grdnz m o Lt ve Uzz'y ve ncleri olan o Ment..." yetine gelince de eytan, Efendimizin dilinden "Bunlar o beyaz kuulardr ki
efaatleri umulur ve bunlar gibisi asla unutulmaz." szlerini aktvermi... Ebu'l-Aliye de olayn kalan ksmn yukardaki ekilde
[94]
anlatmtr.
5- Bezzr, bnu Merduyeh dier bir vecihle Sad bni Cbeyr'den (r.a.) o, bnu Abbas'tan (r.a.) onun zannettii eyde anlatt:
[95]
Muttasl ile ancak bu isnat rivayet edildi. Vaslnda meyye bni Halid tek kald. meyye bni Halid, mehur ve gvenilir kimsedir.
[96]
6- Buhr, bnu Abbas'tan (r.a.) iinde Vakd'nin olduu senetle anlatt.
[97]
7- bnu Merduyeh, bnu Abbas'tan (r.a.) Ebu Salih, ondan Kelb tarikndan anlatt.
[98]
8- bnu Cerr, bnu Abbas'tan (r.a.) Avf tarikndan anlatt.
[99]
9- Muhammed bni Ka'b'dan (r.a.) Siretinde bnu shak anlatt.
[100]
10- bnu ihb'tan Musa bni Ukbe anlatt.
[101]
11- Muhammed bni Kays'tan bnu Cerr anlatt.
[102]
12- Sdd'den bnu Eb Hatim anlatt.
[103]
13- Bunlarn hepsi bir mnyadr. Bunlarn hepsi ya zayf veya munkatdir. Said bnu Cbeyrin birinci rivayeti mstesna.
14- Hafz bni Hacer der ki:
"Tarikin ok olmas, kssann asl olmasna dellet eder. Bununla birlikte, onun iin sahih ve mrsel iki tarik vardr. O yollar, bnu Cerr
anlatt. Bunlardan biri, Ebu Bekr bni Abdurrahman bni Haris bni Him'dan Zhr tarikndan, dieri Ebu liye'den (r.a.) Davut bni Hind
tarikndandr.
[104]
bnu Arab'nin ve Kad yaz'n, "bu rivayetler batldr, bunlarn asl yoktur" szlerine itibr edilmez."
Ancak Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mniyyesine eytann nasl vesvese kartrd, bu kartrmann mahiyet ve ekli hakknda mfessirler
muhtelif rivayetler zikrederler. Bunlar deerlendiren Kurtub, anlan szlerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dilinden dklmesinin eriatin teblii
ile peygamberlerin emanet ve sdk sfatlar asndan mmkn olmadn, olsa olsa Hz. Peygamber (s.a.v.) bu yet-i kerimeyi okurken
[105]
eytann gelip, sesini Hz. Peygamber (s.a.v.)'in sesine benzeterek "Bunlar o ulu kuulardr ki..." demi olabileceini syler.
Suyt, bu Garnk kssas hakkndaki rivayeti ve bu rivayetin tariklarn zikrettikten sonra der ki:
[106]
bnu'l-Arab ve yz'n, "bu rivayetler btldr, asl yoktur." szne itibar edilmez."
Ancak bu rivayetlerin hepsi mrsel rivayetler olup
baka bir ynden de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in risleti telkk ve tebliine glge drd iin bnu'l-Arab ve yz'n syledikleri tercih
[107]
olunmaldr.
[108]
15- bn'l-Arab ve Kad Iyaz yle demilerdir: "Bu rivayetler batldr, asl yoktur."
16- bn Cerir et-Taberi deri ki:
Bu yet-i kerimenin izahnda, Muhammed b. K'b el-Kuraz, Muhammed b. Kays, Ebu Alye, Said b. Cbeyr, Dahhak, Abdurrahman b. Haris
ve bn-i Abbas'dan, senedi kopuk bir ekilde "aranik" hdisesi nakledilmektedir.
"Garanik" kelimesi "Kuu kular" veya "Efendi genler" anlamna gelmektedir. Mrikler, Rasulullah (s.a.v.)in, yeni nazil olan baz yetleri
okurken, iinde putlar ven "Garanik" kelimesinin de bulunduu baz szler sylediini iddia etmilerdir. Bu sebeple bu olaya "aranik" olay
denmitir.
unu hemen syleyelim ki, iyi aratrmac mfessirler byle bir hadisenin meydana gelmediini ve bu hususta nakledilen rivayetlere
gvenilemeyeceini zikretmilerdir.
Taberi, meydana geldii iddia edilen bu "Garanik" hadisesini, Muhammed b. K'b ve Muhammed b. Kays'dan zetle yle naklediyor:
"Bir gn Rasulullah (s.a.v.) Kurey mriklerinin oka bulunduklar bir toplant yerinde bulunuyordu. Orada bulunduu srada mrikleri
kendisinden karacak herhangi bir yetin inmesini temenni ediyordu. te o srada Necm Suresi indi. Rasulullah onu okudu ve "imdi siz, ilah
[109]
yetlerine varnca eytan u iki sz araya sokuturdu.
olarak Lat', Uzza'y ve dier ncleri olan Menat m gryorsunuz?"
"Bunlar yce kuulardr. Bunlarn (yani bu putlarn) efaatleri umulur." Rasulullah farkna varmadan bu szleri syledi, sonra devam ederek
sureyi bitirdi. Sure bitince secdeye vard. Onunla birlikte orada bulunan herkes secde etti. Ancak Velid b. Mire ok ihtiyar olduu iin secde
edemedi. Fakat eliyle toprak alarak alnn ona koydu. Btn mrikler Rasulullah'n bu szlerinden memnun oldular ve yle dediler:
"Biz, Allah'n, dirilten ve ldren, yaratan ve rzklandran olduunu biliyorduk. Fakat bu ilahlarmz, Allah katnda bizim iin efaati
olacaklardr. Madem ki sen onlara da bir paye verdin, artk biz seninle beraberiz."
Akam olunca Cebrail (a.s.) Rasulullah'a geldi. Necm Suresini ona okutarak dinledi. Rasulullah, eytan'n sokuturduu bu iki sze ulanca
Cebrail (a.s.)
"Ben bunlar sana getirmedim." dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Ben, Allah'a kar iftirada m bulundum? Ben, Allah'n sylemedii bir eyi mi syledim?" Bunu zerine Allah Teala u yetleri indirdi:
"Ey Muhammed, mrikler, sana vahyettiimizin dnda baka eyleri bize kar iftira etmen iin, nerdeyse seni, vahyettiimiz hakknda
fitneye dreceklerdi. te o zaman seni dost edinirlerdi" "Eer seni, azimli ve sebatl klmasaydk, nerede ise onlara az da olsa
meyledecektin." "Eer onlara biraz olsun meyletseydin, dnya ve hiretin azabn sana kat kat tattrrdk. Sonra kendin iin bize kar bir
[110]
yardmc da bulamazdn."
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) devaml zntl bir halde yayordu. Nihayet: "Biz senden nce hibir Rasul ve Nebi gmedik ki, o, yetleri
okuduu zaman, eytan kendi arzusuyla ortaya birtakm pheler atm olmasn. Fakat Allah, eytan'n soktuu pheleri giderir. Allah,
yetlerini mahfuz ve muhkem klar. Allah, hereyi ok iyi bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." yeti nazil oldu ve Rasulullah (s.a.v.)
zntden kurtuldu ve kendisine Allah Teala tarafndan gnderilen vahye eytann herhangi bir ey katamayaca bizzat Allah Teala
tarafndan teminat altna alnm oldu.
Anlatlan bu "Garanik" hadisesini Habeistan'a g etmi olan Mslmanlar duymular ve Mekkelilerin toptan Mslman olduklarn
sanmlar, bu sebeple memleketlerine ve ailelerine dnmlerdir. Fakat dndkten sonra Allah Teala'nm, eytann sokuturduu ifadeleri iptal
etmesi zerine mriklerin tekrar dinden ktklarn grmlerdir.
Bu hadise farkl ekillerde rivayet edilmektedir. Fakat netice itibariyle hepsi de ayn sonuca varmaktadr.
Byle bir hadisenin meydana gelmi olamayacan syleyen iyi aratrmac mfessirler, bu hususta zetle yle demilerdir:
"Bu hadiseyi nakleden rivayetlerin hepsi, senedi kopuk rivayetlerdir. Senedi kopuk olan rivayetler ise sahih br yolla gelmemitir. Buna
ramen, byle bir hadisenin meydana geldii farzedilecek olursa bu hadise yle olmu olabilir: Rasulullah (s.a.v) Necm suresini okurken
eytan, mriklerin kulana yukarda zikredilen o iki sz sylemi, mrikler de o szlerin, Rasulullah tarafndan sylendiini sanarak
Rasulullah'tan memnun olmular ve ona gre hareket etmilerdir. Fakat gerek anlalnca yine eski hallerine dnmlerdir."
Bir ksm mfessirler de bu olayn hi gereklememi olduunu sylemiler ve yle demilerdir:
"Rasulullah (s.a.v.) masumdur. Ondan byle bir eyin meydana gelmesi mmkn deildir. Ayrca u yeti kerimeler de byle bir olayn
meydana gelemeyeceini beyan etmektedirler:
"Eer Muhammed kendinden baz eyler uydurup da bizim sylediimizi iddia etseydi, elbette onu kuvvetle yakalar sonra da can damarn
[111]
keserdik. Hibiriniz de buna mani olamazd."
"Batmakta olan yldza yemin ederim ki, arkadanz Muhammed, ne doru yoldan sapm, ne de azmtr"; "O, kendi arzu ve hevasndan
[112]
konumaz." "Onun her konutuu, Allah tarafndan vahyedilen bir vahiyden baka bir ey deildir."
[113]
"Eer seni azimli ve sebatl klmasaydk, nerede ise, onlara az da olsa meyledecektin."
Dier yandan, bu olay bn-i Huzeymeye sorulduunda o "Bu, zndklarn uydurmasdr." demitir.
Beyhaki ise, bu olayn sabit olmadn sylemi ve bunu nakledenleri tenkit etmitir.
Abdullah b. Abbas'dan rivayet edilmitir ki,
Rasulullah (s.a.v.) Necm Suresini okuyunca secde etmi, onunla birlikte Mslmanlar, mrikler, Cinler ve btn insanlar secde etmilerdir.
[114]
Grld gibi Buhari, mrik ve Mslman btn insanlarn secde ettiklerini, Abdullah b. Abbas'tan rivayet etmi, fakat "aranik"
hadisesinden bahsetmemitir. Bu da o olayn meydana gelmediine bir delildir.
Sonra, Resulullah (s.a.v.) putlar ortadan kaldrmak iin gnderilmitir. Onlara meruiyet tanmas hi mmkn mdr?
Aynca, Rasulullah'n, o dnemde, Kabe'nin yannda, kalabalk bir topluluun iinde namaz kldrmas da mmkn deildi.
Bir de mriklerin, Rasulullah'a olan dmanlklar had safhaya varmt ve bu sebeple ondan duyacaklar ve neticesinin nereye varacan
[115]
bilmedikleri bir szden dolay hemen ona inanmalar beklenen bir ey deildi.
17- Fahreddin er-Rz de bu Garnk hadisesiyle ilgili rivayeti verdikten sonra Kur'n, Snnet ve akl bu rivayetin btl ve uydurma olduunu
gstermektedir.
1. u yet-i kerimelerin delaletiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dilinden, kendisine vahyolunandan bakasnn sdr olmas muhaldir:
a) "Eer O Peygamber bize atfen baz szler uydurmu olsayd elbette O'nu kskvrak yakalar, sonra da onun can damarn koparr O'nu
[116]
yaatmazdk."
b) "Onlara yetlerimiz ak ak okunduu zaman ldkten sonra bize kavumay ummayanlar "Ya bundan baka bir Kur'n getir, ya da bunu
deitir." dediler. De ki: "Onu, kendiliimden deitirmem benim iin olacak ey deildir. Ben, bana vahyolunandan bakasna
[117]
uymam..."
[118]
c) "O, kendi arzusuna, hev ve hevesine gre konumaz. O (nun syleyip bildirdikleri) O'na vahyolunandan baka bir ey deildir."
ayet Hz. Peygamber (s.a.v.) bu ayetin hemen peinden, "O putlar, yce kuulardr" szn sylemi olsayd, o zaman o anda, Cenb- Hak
yalanc olmu olurdu ki iddia eden hibir mslman yoktur.
d) "Mrikler, sana vahyetmi olduumuzdan baka bir eyi yalan yere Biz'e isnat etmen iin seni, neredeyse sana vahyettiimizden
[119]
saptracaklar ve ancak o takdirde seni candan dost kabul edeceklerdi."
Bazlarna gre (kde) fiilinin manas, i henz meydana gelmedii halde, o iin yle olmasnn yaklaverdiini bildirmektir. (Ayette bu tabir
kullanldna gre, demek ki bu i gereklememitir).
[120]
e) "Eer seni sebatkr klmasaydk gerekten, neredeyse onlara birazck meyledecektin."
(Levl) kelimesi baka bir eyin bulunmamas sebebiyle herhangi bir eyin vcud bulmadn ifade eder. Binenaleyh bu ifade, bu azck
meylin dahi bulunmadna dellet eder.
[121]
f) "Biz onu senin kalbine iyice yerletirmek iin byle yaptk, onu para para indirdik."
[122]
g) "Elbette Biz, seni okutacaz ve sen asla unutmyacaksn."
2. Ayrca Muhammed ibn shk ibn Huzeyme'ye bu kssa sorulduu zaman: "Bu, zndklarn uydurmasdr." deyip bu konuda mstakil bir eser
kaleme almtr. mam Ebu Bekr Ahmed ibnu'l-Huseyn el-Beyhak:
"Bu kssa nakil ynnden sabit deildir." dedikten sonra bu rivayeti yapan rvleri birer birer ele alp hepsinin de ta'n olunduklarn belirtir.
Keza mam Buhr de Sahh'inde bu Sre ile ilgili olarak "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Necm Sresini okuduunu ve mslmanlarn, mriklerin,
ins ve cinnin secde ettiini" rivayet eder. Ancak onda, hibir ekilde "Garnk"ten bahsetmez. Bu hadis, kendisinde Garanik Kssas asla
bulunmakszn, daha pekok tarikten rivayet edilmitir.
3. Akl ynden mes'eleyi ele aldmzda;
a) Her kim Hz. Peygamber (s.a.v.)'in putlara ta'zimde bulunduuna inanrsa mutlaka kfre dm olur. Zira O'nun btn gayreti puta
tapcl ortadan kaldrmaya ynelik idi. Btn gayretiyle kaldrmaya alt putlara ta'zimde bulunmu olmas nasl dnlebilir ki?!
b) Hz. Peygamber (s.a.v.), risletinin ilk gnlerinde Ka'be'nin yannda aktan Kur'n okur, namaz klard. Ne zaman ki O'na el kaldrmaya ve
eziyet etmeye baladlar; o da geceleyin veya Ka'be'nin evresinde mriklerin bulunmad halvet hallerinde orada Kur'n okumaya ve namaz
klmaya balad. Dolaysyla O, Necm Sresini okurken etrafnda mslman ve mrik olmak zere bir kalabaln bulunuyor olmas hibir
ekilde mmkn deildir.
c) Mriklerin, Hz. Peygamber (s.a.v.) ve getirmi olduu dine dmanlklar o kadar kat, o kadar iddetli idi ki bu kadarck bir sz
iittiklerinde onun hakikatini anlamadan, gerekten bu szleri Hz. Muhammed'in syleyip davasndan vazgetiine yakn kesbetmeden hemen
onun sylediklerini kabul ederek mslmanlarla birlikte secde edivereceklerini akl kabul etmez.
d) Allah Teal "Senden nce gnderdiimiz hibir rasl ve hibir neb yoktur ki bir eyi arzuladnda eytan onun arzusuna bir vesvese
kartrm olmasn." buyurduktan sonra, "Allah, eytann kartrdn giderir, sonra Allah kendi yetlerini yerletirir." buyurmaktadr.
Allah'n, kendi yetlerine ihkm vermesi, muhkemletirmesi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kalbine yerletirmesi elbette, eytann onun diline
Kur'n'dan olmyan herhangi bir sz atmasn engellemesi, att takdirde de onu izale etmesi ile mmkndr. Herhalde eytann bu ilvesine
mani olmak, bidayeten byle bir eye meydan vermemek -bazlarnn syledii gibi- o atlan neshetmekten daha kolay ve daha aklc olur.
e) eytann, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in diline byle bir takm szleri atmasn caiz grmek vahye gveni ortadan kaldrr ve btn bir Kur'n'
phe altna sokar; ondaki btn yetler "Acaba eytan bunlara da bir ey kartrm mdr?" phesine konu olur ki "Ey O Rasl, Rabbndan
[123]
yet-i
sana indirileni tebli et. Bunu yapmazsan elbette O'nun mesajn tebli etmemi olursun ve elbette Allah seni koruyacaktr."
kerimesi de btl olmu olur. nk vahyedilenin noksan olarak tebli edilmesiyle fazla olarak tebli edilmi olmas eittir.
te btn bunlarn sonucu olarak bu "Garnk rivayeti"nin ve bu rivayetle anlatlan hadisenin tamamen uydurma ve btl olduu ortaya
kmaktadr.
Bu mevzuda en ileri derecede sylenebilecek sz udur: Bir ksm mfessirler bu hadiseyi zikretmitir, ancak ne var ki onlarn says tevatr
[124]
derecesine ulamamtr. Haber-i vahid ise, mtevatir olan akl ve nakl delillere kar duramaz.
58. Onlar ki Allah yolunda hicret edip te sonra lr veya ldrlrler; Allah ite onlara elbette gzel bir rzk verecektir. Hi phesiz Allah,
rzk verenlerin en hayrlsdr.
59. Andolsun ki onlar honut olacaklar bir yere koyacaktr. Muhakkak ki Allah Alm'dir, Halim'dir.

1- Raslullah (s.a.v.)'n ashabnn "Allah yolunda lenle Allah yolunda ldrlenin hkmde eit olup olmadklarnda" ihtilf etmeleri zerine
nazil olduu sylenmitir. Ashabdan bazlar:
"Elbette Allah yolunda lenle ldrlen eittir." derken, dier bazlar:
"Hayr, aksine Allah yolunda ldrlen dierinden daha stndr." demiler ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri
[125]
indirmitir.
2- Taberi diyor ki:
"Bu yet-i kerimenin, sahabiler hakknda nazil olduu rivayet edilmektedir. Sahabiler, Allah yolunda len kii hakknda ihtilafa dmlerdir.
Bazlar, Allah yolunda ldrlen ile lenin ayn sevaba nail olacan sylemiler dierleri ise, Allah yolunda dman tarafndan ldrlenin
normal bir yolla lenden daha stn olduunu sylemilerdir. Allah Teala bu Syet-i kerimeyi indirerek Allah yolunda ldrlene de, lene de
cennette gzel rzklar vereceini ve onlan raz olacaklar makamlara erdireceini bildirmi bylece onlarn sevapta eit olduklar anlalm
[126]
neticede, anlay farklarndan doan tartmalar da sona ermitir."
3- Ashab arasnda ortaya kan bu ihtilfn Osman ibn Maz'n ve Ebu Seleme ibn Abdu'l-Esed'in lmeleri zerine olduu da rivayet
[127]
edilmitir.
4- Rivayet edildiine gre sahabeden bazlar:
"Ey Allah'n elisi, Allah yolunda ldrlenlere Allah'n ne gibi hayrlar vereceini biliyoruz. Biz de onlar gibi Allah yolunda seninle birlikte
cihad ediyoruz. Peki bizler savata deil de normal bir lmle lrsek bize neler var?" diye sormular ve ite onlarn bu sorusu zerine bu
[128]
yet-i kerime nazil olmutur.
5- Mchid dedi ki:
"Bu ayet, hicret etmek iin Mekke'den Medine'ye doru yola kan, ama mrikler tarafndan izlenip, bylece onlarla savaan bir ksm
[129]
mslman hakknda nazil olmutur."
[130]
6- Fahreddin er-Razi diyor ki: "Ayetin zahir, umumilik ifade etmektedir."
60. te byle. Kim, kendisine yaplan hakszla benzeriyle mukabele eder de sonra yine kendisine saldrlrsa andolsun ki Allah, ona yardm
edecektir. phesiz ki Allah, Afvv'dr, afr'dur.

1- Mukatilden rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gndermi olduu bir seriyye yolda mriklere rastlamd. Bu rastlama
Muharrem'in bitmesine iki gn kala olmutu. Mrikler:
"Gelin mslmanlara saldralm. Onlar nasl olsa haram ayda savamay kerh grr ve savamazlar. Biz de bylece onlarn hakkndan
geliriz." diyerek o mslman gruba hcum ettiler. Gerekten mslmanlar, haram ayda sava kerh grerek mriklerden kendileriyle
savamamalarn istedilerse de mrikler, mslmanlarn bu teklifini kabul etmiyerek saldrdlar, mslmanlar da (her ne kadar haram ayda
savamay ho grmeseler de saldrya ilk balayan kendileri olmayp) yerlerinde sebat ederek saldrya karlk verdiler ve zafer onlarda kald.
[131]
te bu hadise zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."

2- Taberi diyor ki:
"Bu yeti kerimenin, Muharrem aynn son iki gnnde Mslmanlarla karlaan mrikler hakknda nazil olduu zannedilmektedir. O
zamanlarda Mslmanlar, haram aylar iinde savamak istemiyorlard. Bu sebeple Mslmanlar Muharrem aynn haram ay olmas sebebiyle
mriklere, kendileriyle savamamalarn teklif ettiler. Mrikler bunu reddederek, Mslmanlara sava atlar. Mslmanlar onlarn
[132]
saldrlarna kar koydular. Allah da mriklere kar Mslmanlar galip getirdi. te bu olay zerine bu yet nazil oldu."
[133]
3- Dahhak, bu yet-i kerimenin ksas ve yaralamalar hakknda olduunu ve Medine'de nazil olduunu sylemitir.
66. O'dur O sizi dirilten, sonra ldrecek, sonra yine diriltecek olan. Gerekten insan ok nankrdr.

1- bn Abbas (r.a.) "Bu ayette geen "nsan" ile kfir olan kii kastedilmitir" der. Btn mnkirleri iine almas dncesiyle bu izah, yani
[134]
genel anlam ifade ettii tercihe daha ayandr.

2- bn Abbs bu yet-i kerimenin el-Esved ibn Abdu'1-Esed, Ebu Cehl ibn Him, el-As ibn Him, Ubeyy bn Halef ve bir grup mrik
[135]
67. Her mmete, yerine getirmeleri gerekli ibadetler koyduk. yle ise ite seninle ekimesinler. Sen, Rabbna davet et. Hi phesiz sen,
dosdoru bir hidayet zeresin.

1- Bu yet-i kerimenin Huz'a kabilesinden olup mslmanlara:
"Kendi ldrdklerinizi yiyorsunuz, da Allah'n ldrdklerini neden yemiyorsunuz?" diyen Bdeyl ibn Vark', Bir ibn Sfyn ve Yezd ibn
[136]
Huneys hakknda nazil olduu rivayet edilmitir.
68. Seninle tartrlarsa de ki: "Allah, yapmakta olduklarnz en iyi bilendir."

69. Ayrla dtnz eylerde elbette Allah, kyamet gn aranzda hkmedecektir.

1- Mukatil der ki:
"Allah Teal bu yet-i kerimeleri, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Mi'rc gecesi yedinci semda O, Allah Teal'mn huzurunda iken ve Rabbnn en
[137]
byk yetlerini grdnde kendisine vahyetmitir."
74. Onlar, Allah' gerei gibi takdir edemediler. Muhakkak ki Allah Kavi'dir, Azz'dir.

1- Kelb der ki:
"Bu yet-i kerime de En'm Sresindeki benzeri (yet: 6/91) gibi ilerinde Mlik ibnu's-Sayf, Ka'b ibnu'l-Eref ve Ka'b ibn Esed'in de bu
lunduu ve "Allah gkleri ve yeri yaratmay bitirdiinde yoruldu da bu yorgunluunu gidermek ve dinlenmek iin uzanp istirahate ekildi (ve
[138]
iyi dinlenebilmek iin de) ayak ayak att." diyen bir grup yahudi hakknda nazil olmutur."
76. Allah meleklerden rasuller seer, insanlardan da. uras muhakkak ki Allah Sem'dir, Basr'dir.

1- Mukatil der ki:
"Bu yet-i kerime, el-Veld ibnu'l-Mura'nn: "Aramzdan una m (Muhammed'i kastediyor) zikir indirilmi?!" demesi zerine indirilmi
[139]
tir."
[140]
2- Mikler "...Kur'an aramzda Muhammed'e mi indirildi?
demilerdir. Allah Teala bu ve benzeri yetlerle onlara cevap vermekte ve
[141]
dilediini Peygamber semekte serbest olduunu bildirmektedir.
[1]
Bu konudaki rivayet ve grlerin deerlendirmesi iin bk. bn r, 17/180-183; zzet Derveze, Tefsirul-Hadis, 7/73-74; Muhammed Esed, Tefsirul-Mesaj,
2/666; Emin k "Hac Sresi", DA, 14/420; Ate, nzul sras bakmndan 88. sre olduu kanaatindedir, bk. 6/5.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
Tirmiz, K. Tefsir el-el Kur'an sure 22 b;b: 1 Hadis No 3168
[15]
[16]
[17]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 17/89; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/390; Als, Ruhul-Meani, 17/114; bn Eb Hatim; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/448.
[18]
[19]
[20]
[21]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 17/92; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 17/94; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/396. Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 22/2.
Buhari; Tefsir: 4742; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 256; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[32]
[33]
[34]
Yani Mslman arndrmak iin, Allah onu byle imtihana tabi tutar.
[35]
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 256; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 23/13.
bn Hacer bu rivayetin zayf olduu kanaatindedir. Als, Ruhul-Meani, 17/124.
[36]
bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/449-450.
[37]
[38]
Mukatil'den rivayette Esed ve Gatafan, bak: bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 5/411.
[39]
[40]
[41]
Buhri, Tefsru'l-Kur'n, 22/3; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[42]
Ayrca bak: bn Mce, Cihd, 29, hadis no: 2835.
[43]
Mslim, Tefsr, 34; Tabern, el-Mu'cemu'1-Kebr, Badad 1399/1979, 3/164, hadis no: 2953.
[44]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/21.
[45]
zzuddn bnu'l-Esr, Usdu'l-be f Ma'rifeti's-Sahbe, tahkik: Muhammed brahim el-Benn, Muhammed Ahmed Ar, Mahmud Abdulvehhb Fyid, Kahire
tarihsiz (Dru'-a'b), 3/553-554.
[46]
Buhari; Meazi 3966, 3968, 3969, Tefsir: 4743, Mslim; Tefsir: 34/3033, Nesai; Tefsir: 361.
[47]
Yaynevi: 1/450.
[48]
[49]
Buhari; Meazi: 3965, 3967, Tefsir: 4744, Nesai; Tefsir: 362 mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 257; mam
[50]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 1719. bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/401. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 257; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[51]
[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 5/408; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/451-452.
[57]
[58]
[59]
[60]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 23/23; Als, Ruhul-Meani, 17/138.
[61]
[62]
[63]
[64]
Mide: 5/3.
[65]
bn Ebi Hatim; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn: 6/48; Fahreddin er-Rz, Mefthu'1-ayb, Tahran tarihsiz. 11/135.
[66]
[67]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 6/30.
[68]
[69]
[70]
[71]
[72]
[73]
[74]
[75]
Hkim, Mstedrek; Als, Ruhul-Meani, 17/161-162; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 23/39.

Bakara: 2/190.
Tevbe: 9/111.
Tirmizi; Tefsir: 22/4 (3171), Nesai; Tefsir: 365, Cihad: 1 (6/2), Ahmed; Msned: 1/216; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 257; bni Sa'd; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/454.
[76]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 22/4, hadis no: 3171; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn.
[77]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 22/4, hadis no: 3171; Nese, Cihd, 1; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/216.
[78]
[79]
Muhammed: 47/31; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, Hisar Yaynevi: 6/31.
[80]
Mesel bak: Nisa, 4/97; Nahl, 16/110; Ankebt, 29/10, 69 yetleri.
[81]
[82]
Bak: bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 5/436.
[83]
A'rf: 7/70.
[84]
[85]
bnul-Cevzi, Zdu'I-Mesr, 5/439.
[86]
Enfl: 8/32.
[87]
[88]
[89]
Cumhur ulema bu haberin yalan olduu hakknda ittifak etmilerdir.
[90]
Suyuti; ed-Drr: 4/367, Birok tenkidci bu kssay tenkid etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 258; Fahreddin
[91]
eytann ifadesinde yer alan "tilkel-Garanku'1-ul" cmlesindeki Garank ya putlardr, yahut da meleklere iarettir. Yani bunlar efaatidirler. Zira Allah'n
mriklerden naklettii gibi kfirler putlarn ve meleklerin Allah'n kzlar olduu inancn tayorlard. [Garanik Arapa'da "gzel kzlar" manasndadr.] Vehbe
Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 9/223.
[92]
Suyuti; ed-Drr: 4/367, Birok tenkidci bu kssay tenkid etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 258-259. bnu
Mnzir, bnu Cerr, bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/454.
[93]
[94]
[95]
Bezzr; bnu Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/455.
[96]
[97]
[98]
[99]
[100]
Musa bni Ukbe; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/455.
[101]
[102]
[103]
[104]
[105]
[106]
Suyt, Lbbu'n-Nkl, 2/15-16.
[107]
[108]
bn'l-Arab, Ahkamul-Kuran, 3/1288-1290; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 12/82.
[109]
Necm: 53/19-20
[110]
sra: 17/73-75
[111]
Hakka: 69/44-47
[112]
Necm: 53/1-4
[113]
sra: 17/74
[114]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 53.
[115]
[116]
[117]
[118]

Hakka: 69/44-46.
Ynus: 10/15.
Necm: 53/3-4.
[119]
sr: 17/73.
[120]
sr: 17/74.
[121]
[122]
[123]
Furkan: 25/32.
A'l: 87/6.
Mide: 5/67.
[124]
[125]
[126]
[127]
[128]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb; Als, Ruhul-Meani, 17/188.
[129]
[130]
[131]
bn Eb Htim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 17/136-137; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 23/59; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[132]
[133]
[134]
[135]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 12/62.
[136]
[137]
[138]
[139]
bnu'l-Cevz bu kavli zayf grmektedir. bn Cevzi, Zdu'l-Mesr, 5/453.
[140]
Sa'd Suresi,yt:8
[141]
Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 6/51
23- MMNUN SURES
Mushaftaki sralamada yirmi nc, ini srasna gre yetmi drdnc sredir. Enbiy sresinden sonra, Secde sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
bn Abbs'tan rivayetle bn Merdye Srenin mekk olduunu syler, ve el-Bahru'1-Muht'te Srenin ihtilafsz mekk olduu belirtilmitir.
Suyt ise tkn'da 64-77 yetlerinin meden, geri kalannn mekk olduunu kaydeder. Ancak mekk olduu sylenen yetlerde zekt'tan
bahsedilmi olmas bunlarn mekk oluuna engel gibi grlmekte ise de baz limler zekt'n Mekke-i Mkerreme'de de farz olduunu, ancak
[2]
miktar ve sarf yerlerinin Medine-i Mnevvere'de belirlenmi olduuna kaildirler.
1. "Mminler saadete ermilerdir."

1- Kad Eb Bekr Ahmed b. Hasan el-Hyer imla tarikiyle Hacib b. Ahmed et-Ts'den, o Muhammed b. Hammad Ebyeverd'den, o Abdurrezzak'tan, o Yunus b. Selim'den, o imla tarikiyle Yunus el-Eylden, o bn ihab'dan, o Urve b. Zbeyr'den, o da Abdurrahman b. Abd elKari'den mer b. Hattab (r.a.)'n yle dediini bize rivayet etti:
"Rasulullah'a vahiy indirildiinde, yznn evresinde ar uultusu gibi bir uultu iitilirdi. Biz, bir saat bekledik. Derken kbleye yneldi ve
ellerini kaldrarak yle dua etti;
"Allah'm saymz artr. Bizi noksanlatrma. Bize ikram et, bizi alaltma. Bize ver, bizi mahrum etme, bizi stn kl, bakalarn bize stn
klma. Bizi honut kl ve bizden honut ol. Bize on tane yet indirildi ki, kim o yetlerin gereini yerine getirirse, Cennet'e girer." Sonra
[3]
Mu'minn Sresi'nin bandan 10 yet okudu."
[4]
Bu hadisi Hakim Sahihinde, Eb Bekr el-Kutayl, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, babas ve Abdurrezzak tarikinden rivayet etmitir.
2. "Onlar namazda huu iindedirler."

1- Abdurrahman b. Ahmed el-Attar, Muhammed b. Abdillah b. Nuaym'dan, o Ahmed b. Yakub es-Sakaf'den, o Eb uayb el-Harran'den, o
babasndan, o smail b. Uleyye'den, o Eyyub'dan, o Muhammed b. Srin'den, o da Eb Hureyre'den bize rivayet ettiine gre; "Rasulullah
[5]
(s.a.v.) namaz kldnda, gzn semaya doru kaldrrd. Bu yet ite bu sebeple nazil olmutur."
[6]
2- Peygamberimiz (s.a.v.) gzn semaya dikerek namaz klard. Bu ayet inince gzn secde ettii yere dikerek namaz klmaya balad.
3- Efendimiz (s.a.v.) namazda sakalyla oynayan bir adam grd. Buyurdu ki:
[7]
"Eer bunun kalbi huu dolu olsayd azalar da huu ile dolard."
[8]
4- Rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) namazda saa sola dnerdi, ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
5- bn Srn'den mrsel olarak rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) namazda gzlerini saa sola evirirdi, ite bunun zerine bu
[9]
[10]
6- bn Srn'den rivayet edildiine gre "Sahabe namazda gzlerini semaya kaldrrd, ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
7- Muhammed b. Srn diyor ki:
"Rasulullah'n sahabileri namaza kalkarken, gzlerini ge doru dikiyorlarm. Bu yet-i kerime inince artk gzlerini secde yerine
[11]
evirmilerdir."
12. Andolsun ki Biz, insan amurdan, szlm bir zden yarattk.

13. Sonra da onu, nutfe halinde salam bir yere yerletirdik.
14. Sonra nutfeyi bir alaka haline getirdik. Derken o alakay bir inemlik et yaptk. O bir inemlik et parasn kemik olarak yarattk,
kemiklere de et giydirdik ve sonra onu apayr bir yaratk yaptk Yaratanlarn en gzeli olan Allah'n n ne ycedir!

1- Ahmed b. Muhammed b. Abdullah el-Hafz, Abdullah b. Muhammed b. Hayyan'dan, o Muhammed b. Sleyman'dan, o Ahmed b. Abdillah
b. Sveyd b. Mencuftan, o Eb Davud'dan, o Muhammed b. Selem'den, o Ali b. Zeyd b. Cud'an'dan, o da Enes b. Malik'ten bize rivayet
ettiine gre; mer b. Hattab (r.a.) yle demitir:
"Ben drt yerde Rabbim'e muvafakat ettim. Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, namaz Makam- brahim'in arkasnda klsak." Bunun zerine Allah Teala u yeti indirdi:
"Kabeyi, insanlar iin toplanma ve gven yeri klmtk. brahim'in makamn namaz yeri edinin, dedik. Evimi ziyaret edenler, kendini ibadete
[12]
Yine dedim ki:
verenler, rku ve secde edenler iin temiz tutun diye brahim ve smail'e ahd verdik."
"Ey Allah'n Rasul, hanmlarna bir perde edinsen, zira senin huzuruna iyi adam da giriyor, gnahkr adam da giriyor." Bunun zerine Allah
Teala u yeti indirdi:
"... Peygamberin elerinden bir ey isteyeceinizde onu perde arkasndan isteyin. Bu sayede sizin gnlleriniz de, onlarn gnlleri de daha
temiz kalr. Bundan sonra ne Allah'n Peygamber'ini zmeniz ve ne de O'nun elerini nikahlamanz asla caiz deildir. Dorusu bu, Allah
[13]
katnda byk eydir."

Yine Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarna dedim ki:
"Ya bu iten vaz geersiniz. Yahut da noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah sizin yerinize Allah Rasul'ne sizden daha hayrl eler verir.
Bunun zerine Allah Teala u yeti indirdi:
"Ey Peygamber'in eleri! Eer o sizi boarsa, Rabbi ona; sizden daha iyi olan, kendini Allah'a veren, inanan, boyun een, tevbe eden, kulluk
[14]
eden, oru tutan, dul ve bakire eler verebilir."
Ayrca u yetler
"And olsun ki, insan szme amurdan yarattk. Sonra onu nutfe halinde salam bir yere yerletirdik. Sonra nutfeyi kan phtsna evirdik, kan
phtsn bir inemlik et yaptk, bir inemlik etten kemikler yarattk, kemiklere de et giydirdik. Sonra onu baka bir yaratk yaptk..." ksmna
kadar nazil oldu. Ben de Bunun zerine "Yaratanlarn en gzeli olan Allah ne uludur!" dedim. Bunun zerine bu ifade yet olarak aynen
[15]
indi.
2- mer'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Rabbime drt yerde muvafakat ettim, "Andolsun ki Biz insan szme amurdan yarattk" yeti indirildi. Ayet
indirilince, ben:
[16]
"Yaratanlarn en gzeli olan Allah ne uludur!" dedim."
3- Zeyd ibn Sabit tarafndan bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber'e nzul zerine Efendimiz (s.a.v.)'ce kendisine yazdrlrken sonunu
[17]
"Yaratanlarn en gzeli olan Allah'n n ne ycedir!" eklinde syleyenin Muz ib Cebel olduu da rivayet edilmitir.
4- Kelb, bn Abbas (r.a.)'n yle dediini rivayet etmitir:
"Abdullah ibn Sad ibn Eb Serh, Hz. Peygamber iin vahy yazard. Allah'n Ral (s.a.v.) bir gn ona:
"Andolsun ki Biz, insan amurdan, szlm bir zden yarattk..." yetlerini yazdryordu, "...ve sonra onu apayr bir yaratk yaptk." ksmna
gelince Abdullah ibn Sad ibn Eb Serh Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yet-i kerimenin sonunu sylemeden kendiliinden:
"Yaratanlarn en gzeli olan Allah'n n ne ycedir!" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
"Bylece nazil oldu." buyurdu. Abdullah:
"Eer Muhammed, kendisine vahy gelen bir peygamber ise ite ben de kendisine vahy gelen bir peygamberim." deyip irtidat etti ve Mekke
[18]
mriklerine katld. Ancak daha sonra, Hz. Peygamber henz hayatta iken bu Abdullah ibn Sad ibn Eb Serh tekrar mslman olmutur.
Ancak Srenin mekk oluu bu hadiseyi pheli klmaktadr. Yani ya yet Mekke'de nazil olmakla birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu yet-i
kerimeyi Abdullah ibn Eb Serh'e yazdrmas Medine-i Mnevvere'de olmutur, ya da sre mekk olmakla birlikte yet Medne-i
[20]
[19]
Mnevvere'de nazil olmutur.
67. Byklk taslyor, gece aznza geleni sylyordunuz.

1- Sad ibn Cbeyr'den rivayet edildiine gre "Kurey, geceleyin Ka'benin etrafnda oturur, sohbet eder ve tavaf etmezler; bir de bununla
[21]
vnrlerdi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kermeyi indirdi."
75. ayet Biz, onlara acsak ve balarndaki sknty gidersek yine de azgnlklar iinde bocalayp kalrlar.
76. Andolsun ki Biz, onlar azbla yakaladk. Ama yine de Rablarna boyun emediler. Onlar, yalvarp yakarmazlar.

1- Bize Ebu'l-Kasm b. Abdan haber verdi. Ona Muhammed b. Abdillah b. Muhammed ed-Dabiyyi, ona Ebu'l-Abbas es-Seyyari, ona
Muhammed b. Musa b. Hatim, ona Ali b. Hasan b. akik, ona da el-Hseyn b. Vakit haber vererek yle dedi:
"Bana Yezid en-Nahv, ona krime, ona da bn Abbas tahdis ederek yle demitir:
"Eb Sfyan Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek dedi ki:
"Ya Muhammed, Allah ve akrabalk hakk iin syle, biz kanl kanl ada tavan yedik, (sen ise Nbvvet'ten bahsediyor, bizim bu a
[22]
halimizle ilgilenmiyorsun)" Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- bn Abbas da u rivayette bulunmutur:
"Smame b. Esal el-Hanef Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek mslman olmutu. O esir idi, Rasulullah (s.a.v.) onu hrriyetine kavuturdu. O da
Yemame'ye yerleti. Mekkeliler'le Yemame'nin arasnda yiyecek sknts olmutu. Allah Teala Kurey'i ktlk seneleriyle yakalam, hatta
onlar ada tavan yiyecek hale gelmilerdi, Bunun zerine Eb Sfyan Peygamber (s.a.v.)'e gelip yle dedi:
"Allah ak iin, akrabalk hakk iin syle, sen alemlere rahmet olarak gnderildiini iddia etmiyor muydun?" Rasulullah (s.a.v.) da:
"Evet" buyurdu. Eb Sfyan ise yle dedi:
[23]
"Sen gerekten babalar klla, oullar alkla ldrdn." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
3- krime'nin bn Abbs'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Smme ibn Esl el-Hanef, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip mslman olduunda esir idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onu serbest brakt. gn
mslman olmamakta direndikten sonra Allah'n hidayet nasib etmesiyle mslman oldu ve umre yapmak zere Mekke-i Mkerreme'ye gitti.
Mekke vadisine gelince telbiye getirdi ve telbiye getirerek Mekke-i Mkerreme'ye girdi. slm tarihinde Mekke-i Mkerreme'ye telbiye
getirerek giren ilk kii oldu. Onun telbiye getirerek Mekke'ye girdiini gren Kurey mrikleri onu yakaladlar ve:
"Ey Smme gerekten bize kar ok cr'etkr davrandn ve Sbi olduunu aka burada belli ettin." dediler. Smme:
"Mslman oldum ve en hayrl dine, Muhammed'in dinine tabi oldum. Vallahi size, Hz. Peygamber (s.a.v.) izin verinceye kadar Yemme'den
bir buday danesi bile gelmiyecek." deyip gitti, Mekkelilerin Yemme ticaret yolu zerine oturdu ve yol kesmeye balad. Allah Teal da o
srada Kurey (mriklerine yle bir ktlk seneleri verdi ki) alktan deve ynn kanla kartrp yediler. te bu ktlk yllarnda (Kurey
adna) Ebu Sfyn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve:
"Allah ve akrabalk akna, sen lemlere rahmet olarak gnderildiini iddia etmiyor musun?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Evet yle." buyurdular.
"Babalar klla, ocuklar alktan ldrdn (bu nasl rahmetle gnderilmektir?)" dedi de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri
[24]
indirdi.
[25]
4- Beyhak'nin Delilde zikrettii haberde Smme ibn Esl el-Hanef'nin ad bn yz eklinde verilmitir.
[26]
5- Bu hadise Bedr Gazvesinden sonra, hatt bir rivayete gre Mekke'nin fethinden biraz nce
meydana geldiine ve bn Abbs'tan gelen
[27]
bu haber de sahih olduuna gre demek ki mekk olan bu sure iindeki bu yet-i kerimeler Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur.
6- Abdullah b.Mesud diyor ki:
"phesiz ki Allah, Muhammed (s.a.v.)i Peygamber olarak gnderdi ve ona buyurdu ki:
"Ey Muhammed, sen onlara yle de: "Ben, sizden herhangi bir cret istemiyorum. Ben, zenerek, kendiliinden bir ey yapan kimselerden
[28]
deimli.
Rasulullah, buna ramen Kureylilerin kendisine kar ktklarn grnce yle dua etti:
"Ey Allahm, sen onlara kar bana, Yusufun yedi ktlk yl gibi yedi ylla yardm et." Bunun zerine onlar ktlk yllar yakalad.
Hereylerini alp gtrd. yle ki kemikleri ve derileri yemeye baladlar. Yeryznden ge doru duman gibi eyler ykseliyordu.
Bunun zerine (Mriklerin lideri) Ebu Sfyan Rasulullah'a geldi ve yle dedi:
"Ey Muhammed, kavmin helak oldu. Allah'a dua et de onlarn felaketlerini gidersin." Bunun zerine Rasulullah dua etti ve yle buyurdu:
"Tekrar bu duruma dnecek misiniz?" (Tekrar inkra dnecek misiniz?)
Dier bir rivayette yle buyuruluyor:
[29]
"Mrikler tekrar eski hallerine dndler. Allah da onlardan, Bedir savanda intikam ald."
[1]
[2]

[3]
Senedi zayftr. Hakim; Mstedrek: 1/535, 2/392, Ahmed; Msned: 1/334. Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 23/1, hadis no: 3173.
[4]
[5]
Hakim; Mstedrek: 2/393. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 260. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[6]
Tefsiru'l-Beyzav, s. 451.
[7]
Tefsiru'l-Beyzav, s. 451.
[8]
[9]
Sad ibn Mansr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/458.
[10]
[11]
[12]
Bakara: 2/125.
[13]
Ahzab: 33/53.
[14]
Tahrim: 66/5.
[15]
Senedi zayftr. Bu hadisin baka bir sahih rivayeti vardr. Buhari onu Namaz: 402 ve Tefsir: 49l6'da rivayet etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 260-261; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[16]
[17]
[18]
Bu zat Mekke fethi srasnda Mslman olmu, Amr bnul-Asdan sonra h.25 ylnda Msr valisi tayin edilmi, sonra Trablusgarbdan Tancaya kadar Kuzey
Afrika fethinin Kumandan olmu Hz. Alinin hilafetine kadar valilii devam etmitir.(r.anhm) (Zirikli, Alam, 4/220-221) Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[19]
[20]
[21]
bn Eb Htim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/459-460.
[22]
Nesai; Tefsir: 372, Hakim; Mstedrek: 2/394, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/73, bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/34, Suyuti; ed-Drr: 5/13. mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 261; Ebu Hayyan, el-Bahrul-Muhit, 6/415; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[23]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/34. Syuti; ed-Drr 5/13; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 262; Beyhak,
Delilin-Nbvve; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/461; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[24]
[25]
Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/18; Als, Ruhul-Meani, 18/55; Abdu'l-Fetth el-Kd, Esbbu'n-Nzl ani's-Sahbe ve'1-Mfessirn, Kahire tarihsiz, I. Bask, s.
139.
[26]
[27]
[28]
Sa'd: 38/86.
[29]
Buhar, Tefsir el-Kuran: 44; MsIim, el-Mnafikun: 4; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
24- NUR SURES
Mushaf'taki sralamada yirmi drdnc, ini srasna gre yz ikinci suredir. Har sresinden sonra, Hac sresinden nce Medine'de inmitir.
Zina edenlerle evlenmeyi knayan 3. yet, hicretin 3. ylnda, Rac' atmasnda ehid den Mirsed ile ilgilidir. u halde srenin ilk yetleri
hicretin 1. ylnn sonu ile 2. ylnn balarnda vahyedilmi, olmaldr. Eleri hakknda zina sulamasnda bulunan kocalar hakkndaki 6. yetin
de Tebk Sava'ndan sonra, 9. yln aban aynda geldii bilinmektedir. Buna gre srenin uzun bir zaman dilimi iinde para para nazil
[1]
olduu anlalmaktadr.
Srenin tamam Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur, yani iinde hi Mekk yet bulunmamaktadr. Ebu Hayyn bu hususta icm olduunu
kaydeder.
Ancak Kurtub'den, 58. yeti olan "Ey iman edenler, ellerinizin altnda olan kle ve cariyeler ve sizden henz erginlik ana gelmemi
olanlar sabah namazndan nce, le scanda soyunduunuz vakit ve yats namazndan sonra yannza girmek istediklerinde defa izin
[2]
istesinler..." yetinin Mekke'de nazil olduu rivayet edilmitir.
3. "Zina eden erkek, ancak zina eden veya putperest bir kadnla evlenebilir."

1- Abdullah b. Amr, Said b. el-Mseyyeb, Mcahid, At, Zhr, Katade ve Abdullah b. Abbas, bu yet-i kerimeyi izah ederlerken yle
demilerdir:
"Bu yet-i kerime, baz sahablerin, Rasulullah'tan, fahielii ile mehur olan mrik kadnlarla evlenmeyi sormalar zerine nazil olmutur.
Bu kadnlar, zel almetler tayorlar ve kendilerini kiralyorlard. Bunun zerine Allah Teala bu yet-i kerime'yi indirdi ve o kadnlarn
[3]
mminlere haram olduunu bildirdi."
2- Mcahid, Ata, bn Ebi Rabah. Katade vb. mfessirler dediler ki:
"Muhacirler Medine'ye geldiklerinde fakir durumdaydlar, hibir akrabas ve mallar yoktu. Medine'de metres hayat yaayan azgn, zinkr
kadnlar vard. Kendilerini kiralyorlard. O vakit onlar Medine'nin en varlkl, en rahat yaayan kiileriydiler. Herbirinin kapsnn stnde,
onlarn zinkr olduklarnn anlalmas iin baytarlarn alametlerine benzer alametler bulunuyordu. Ve onlarn yanna, sadece zina eden
erkeklerle mrikler girip kard. te bu sebeple muhacir fakirlerinden bir grup onlarn kazanlarna rabet ettiler ve dediler ki:
"Allah Teala bizi onlara muhta klmayaca vakte kadar onlarla evlensek de onlarla birlikte yaasak." Rasulullah (s.a.v.)'tan bu konuda izin
[4]
istediler. Bu sebepten dolay bu yet indi. M'minler'i bu durumdan korumak iin zina eden kadnla evlenme ii, bu yetle haram klnd."
Buna gre ayetin takdiri, "O zina eden erkekler, ancak o zina eden kadnlar alrlar. Ve, o zina eden kadnlar da, ancak zina eden o erkekler
[5]
alrlar. Onlar nikahlamak mminlere haram klnmtr." eklinde olur."
3- krime dedi ki:
"Bu yet, Mekke'de ve Medine'den aleni olarak azgnlk yapan kadnlar hakknda indi. Onlarn adedi oktu. Onlardan dokuz tane sahibelik
yapan kadnn baytar bayraklar vard ki, zina eden kadnlar onlarla tannrlard. Bunlar Mahzm Kabilesi'nden Saib b. Eb Saib'in cariyesi
olan mm-i Mehzul, Safvan b, meyye'nin cariyesi olan mm-i Uleyd, As b. Vail'in cariyesi olan Hanne-i Kbdiyye, Malik b. Amile b.
Sibak'n cariyesi olan Mzne, Sheyl b. Amr'n cariyesi olan Celale, Amr b. Osman el-Mahzum'nin cariyesi olan mm-i Sveyd, Zem'a b.
Esved'in cariyesi olan erife, Hiam b. Rabia'nn cariyesi olan Furse ve Hilal b. Enes'in cariyesi olan Furtena idi.
Cahiliyye Dnemi'nde bu kadnlarn evlerine el-Mevahir diye isim verilirdi ki onlarn yanna Ehl-i Kble'den zina eden, putperestlerden de
[6]
onlardan menfaat elde etmek iin, onlarla evlenmeyi
mrikten bakalar girmez ve yanlarna varmazd. Derken mslmanlardan bir grup
[7]
istemilerdi. te Allah Teala bu yzden bu yeti indirdi ve M'minler'i bundan nehyedip, onlarla evlenmeyi kendilerine haram kld."
4- Eb Salih Mansur b. Abdu'l-Vehhab el-Bezzar, Eb Amr b. Hamdan'dan, o Ahmed b. Hasan b. Abdu'l-Cebbar'dan, o brahim b. Arare'den,
o Mu'temir'den, o babasndan, o Hadram'den, o Kasm b. Muhammed'den, o da Abdullah b. Amr'dan bize u rivayette bulunmutur:
"mm-i Mehzul isminde zina eden bir kadn vard. Kendisiyle birleen kiiye nafakasn temin etmeyi art koard. Mslmanlardan bir adam
[8]
da bu kadnla birlemek istemi ve bu durumu Peygamber (s.a.v.)'e bildirmiti. Bunun zerine bu yet nazil oldu."
5- Amr ibn uayb'in babasndan, onun da dedesinden rivayetinde Abdullah b.Amr b. el-Ass yle anlatyor:
"Sahabilerden Mersed ibn Eb Mersed Kennz el-Ganev adnda birisi vard. Mekke'deki esirleri (kurtarp veya karp) Medine'ye gtrrd.
Mekke'de onun dostu olan Ank adnda bir fahie vard. Bir keresinde Mersed bir esire, onu Medine'ye gtrmeyi va'detmiti. Hadisenin
bundan sonrasn Mersed kendisi yle anlatm:
"Ay aydnl bir gecede Mekke'ye geldim. Bir duvarn glgesine saklandm. Ank da oradan geiyormu, benim glgemi grm, yaklanca
da tanm.
"Sen Mersed misin?" diye sordu, ben:
"Evet, ben Mersed." dedim.
"Merhaba, ho geldin, gel bu gece bizim yanmzda kal." dedi. Ben:
"Ey Ank, Allah zinay haram kld." dedim. Birden:
"Ey adr ahalisi bu adam esirlerinizi Medine'ye karyor." diye barmaya balad. Ben katm, sekiz kii peime dtler. Daa yneldim ve
bir maara bulup saklandm. Ta baucuma kadar geldiler. Hatt birisi bama iedi de bam srlsklam oldu. Ama Allah onlar kr etti de beni
gremediler, dnp gittiler. Ben de o kurtarp Medine'ye gtrme sz verdiim esire vardm, onu yklenip Medine'nin yolunu tuttum. Ar
bir adamd. Mekke dnda zhir (bir rivayette Erk) denilen mevkide srtmdan indirip balarn zdm, bazan tadm, bazan yryebildi,
nihayet Medine'ye geldik. Ben Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'in yanna varp:
"Ey Allah'n elisi, Ank' nikhlyaym, onunla evleneyim mi?" diye sordum. Hz. Peygamber (s.a.v.) susup cevap vermediler de sonunda bu
yet indi ve Allah'n Rasl (s.a.v.):

"Ey Mersed, zina eden erkek ancak bir zinakr kadn veya mrik bir kadn nikhlar, zinakr bir kadnla da ancak zinakr veya mrik bir
[9]
erkek nikahlayp onunla evlenir. Sen, bu kadnla evlenme." buyurdular."
6- Hadisin Ebu Davud ve Nese'deki rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mersed'e yet-i kerimeyi okuduktan sonra:
[10]
"Onu nikahlama, onunla evlenme." buyurduu da belirtilmektedir.
7- Suyt, Ank ile evlenmek isteyen kiinin Mezd adnda birisi olduunu, bunun, Enbr'dan Mekke'ye mal getirdiini ve Ank ile evlenmek
zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'den izin istediini, Efendimiz (s.a.v.)'in bu yet-i kerime nazil oluncaya kadar kendisine olumlu ya da olumsuz
bir cevap vermediini, bu yet-i kerimenin nzul ile de kendisine:
[11]
"Ey Mezd, onunla evlenme." buyurduunu kaydeder.
8- bn Abbs'tan bu hadisenin Bakara: 2/221 yetinin nzul sebebi olduu da rivayet edilmitir. Buna gre Mersed'in Ank'la evliliine
[12]
kadnn fahie olmas deil mrik olmas engeldir.
9- Mchid (r.a.) yle dedi:
"Allah Tel zinay haram klnca, zinkr olan kadnlar gzel yzl idiler. nsanlar, "kadnlarmz boayalm onlarla evlenelim." dediler.
[13]
Bunun zerine bu ayet indirildi."
[14]
10- Bu ayetin zahiri iffetli kadnn zina eden erkee, zina eden kadnn da iffetli erkee haram olmasdr.
11- Hattbi der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu yasa sadece bu kadnla ilgilidir. nk kfir bir kadnd. Mslman zni bir kadnla yaplan evililik ise,
[15]
geerlidir, fesh olunmaz. Alimlerin ounluu, bu yet-i kerimenin neshedildii grndedirler."
12- Sad b. Cbeyr ve krime gibi dier bir ksm limler ise bu yet-i kerimeyi yle izah etmilerdir:
"Zina eden bir erkek ancak zina eden bir kadnla veya mrik bir kadnla zina eder. Zina eden bir kadn da ancak zina eden bir erkekle veya
[16]
mrik bir erkekle zina eder. Zina etmek mminlere haram klnmtr."
13- Sad b. el-Mseyyeb'in, bu yet-i kerimeyi u ekilde izah ettii ve bu yet-i kerimenin neshedildiini syledii nakledilmektedir.
"Zina eden bir erkek ancak zina eden bir kadnla veya mrik bir kadnla evlenebilir. ffetli olan bir mmin kadnla evlenemez. Zina eden
kadn da ancak zina eden bir erkekle veya mrik bir erkekle evlenebilir. Bu da iffetli bir mmin erkekle evlenemez."
Said b. el-Mseyyeb'e gre bu ekilde yorumlanan bu yet-i kerimenin hkm u yetle neshedilmitir:
"inizden bekrlar, klelerinizden ve cariyelerinizden salih olanlar evlendirin. Eer fakirlerse, Allah onlar ltfuyla zenginletirir. Allah,
[17]
geni ltuf sahibidir. Hereyi ok iyi bilendir."
4. ffetli, hr kadnlara iftira atan, sonra da drt hid getiremiyenlere seksen denek vurun ve ebediyyen onlarn hidliini kabul etmeyin.
te onlar fsklarn ta kendileridir.

[18]
1- Bu yet-i kerime, Buhr'nin Sahh'inde iaret edildii zere Uveymir'in kars hakknda nazil olmutur.
[19]
2- Sad ibn Cbeyr'den, ifk hadisesi zerine nazil olduu da rivayet edilmitir.
6. Elerine zina isnad edip de kendilerinden baka ahidleri olmyanlarn ahidlii; kendisinin sdklardan olduuna dair drt kere Allah' ahid
tutmasdr.
7. Beincisi ise "Eer yalanclardan ise Allah'n lanetinin kendi zerine olmas"dr.
8. "Kocasnn yalanclardan olduuna" dair drt kere Allah' ahid tutmas kadndan azab (zina haddini) savar.
9. Beincisi ise "Kocas sdklardan ise kendisinin Allah'n gazabna uramas"dr.
10. Ya zerlerinizde Allah'n ltfu ve rahmeti olmasayd (haliniz nice olurdu?). Gerekten Allah Tevvb'dr, Hakim'dir.

1- Bu yet-i kerimelere, ml'ane ya da li'n yetleri denilir ki elerine zina isnadnda bulunup da kendilerinden baka bu zinaya ahidlik
edecek baka ahid bulamyan kar koca iin bir k yolu olarak li'n usln getiren yet-i kerimelerdir. Bunlarn nzul sebebi muteber
hadis mecmualarnda, siyer kitablarnda ve hemen btn tefsirlerde yer almaktadr. Ancak baz rivayetlerde ensar'dan birisi hakknda, baz
[20]
rivayetlerde Uveymir hakknda, dier bazlarnda da Hill ibn meyye hakknda anlatlmaktadr. yle ki:
2- Muhammed b. Abdirrahman b. Muhammed el-Fakih, Muhammed b. Muhammed b. Sinan el-Mukrr'den, o Ahmed b. Ali b. Msenna'dan,
o Eb Hayseme'den, o Cerir'den, o A'me'ten, o brahim'den, o da Alkame'den Abdullah b. Mesud'un yle dediini bize haber verdi:
"Biz Cuma gecesi mescidde bulunuyorduk. Derken Ensar'dan bir kii ieri girip dedi ki:
"ayet bir adam karsyla birlikte bir kiiyi bulsa, bu durumda eer konumu olsa, siz ona deenek vurursunuz, ldrrse siz de onu ldrr
msnz? Susarsa kendi kendini yemi olur. Vallahi bu durumu Rasulullah (s.a.v.)'a soracam." Ertesi gn olunca Rasulullah (s.a.v.) geldi.
Ayn kii Rasulullah (s.a.v.)'a sual edip dedi ki:
"Adamn biri karsyla birlikte bir kiiyi yakalasa da laf sylerse, ona dayak vurursunuz. ldrrse siz de onu ldrr msnz? Susmu olsa,
pr gazap m susar?" Rasulullah (s.a.v.):
[21]
yeti indi. Bylece ilgili ahs, insanlar arasndan
"Allah'm bir yol gster" buyurarak dua etmeye balad. Derken biraz nce geen lin
ortaya kp, byle bir belaya dr oldu da karsyla birlikte Rasulullah'a gelerek karlkl olarak lanetletiler. Adam doru syleyenlerden
olduuna dair drt defa Allah adna yemin etti. Beincisinde ise yalanclardan olduu takdirde "Allah'n laneti zerime olsun" diye linda
bulundu. Bu sefer linda bulunmak zere kadn Rasulullah (s.a.v.)'in huzuruna kt. Rasulullah (s.a.v.) "sus" buyurdu. Kadn da linda
bulundu. Arkasn dnp giderken, Rasulullah (s.a.v.):
[22]
"Belki de bu kadn kvrck sal, siyah bir ocuk dnyaya getirir" buyurdu. Gerekten kadn kvrck sal, siyah bir ocuk dourdu."
3- Sehl ibn Sa'd'den rivayete gre "Uveymir bir gn Acln oullarnn efendisi Asm ibn Adiyy'e gelmi ve demi ki:
"Karsyla birlikte yabanc bir erkei bulan kii hakknda ne dersiniz? Onu ldrsn de (ksasla) onu ldrr msnz, yoksa ne yapsn? Bunu
Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne benim iin sorar msn?" Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelen Asm:
"Ey Allah'n elisi..." diye sze balayp soruyu sormu, ancak Hz. Peygamber (s.a.v.) bu sorudan holanmayp cevap vermemi. Dnp
geldiinde Uveymir sorusunun cevabn almak umuduyla Asm'n yanna gelmi. Asm:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bu sorudan holanmad gibi knad da." demi. Uveymir:
"Vallahi bundan vazgemiyeceim ve gidip Raslullah (s.a.v.)'a soracam." deyip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, bir kii, karsnn yannda yabanc bir erkek bulsa onu ldrsn ve siz de (ksasla) onu ldrr msnz, yoksa ne yapsn?
" diye sormu. Rasl-i Ekrem:
"Allah, sen ve karn hakknda Kur'n indirdi." buyurup ikisine Allah'n, Kitab'nda tarif ettii ekilde ml'anede bulunmalarn emretmi ve
onlar da linlamlar. Lindan sonra Uveymir:
"Ey Allah'n elisi, bundan sonra ben bu kary tutsam (nikhm altnda ve evimde yanmda) tutsam ona zulmetmi olurum." deyip karsn
boam ve o ikisinden sonra lin yapan eler hakknda bu bir yol olmutur. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Bakn (kadnn ne douracan gzetleyin), eer siyah, gz bebekleri koyu siyah, kalalar ve baldrlar iri bir ocuk dourursa bilin ki
Uveymir doru sylemitir. ayet krmzms, kzlca bir bcee benzer bir ocuk dourursa bilin ki Uveymir kars hakknda yalan sylemi,
ona iftira etmitir." buyurdular. Kadn, Raslullah (s.a.v.)'n Uveymir'in doru sylemi olduunu tasdik edici olarak bildirdii niteliklerde bir
[23]
ocuk dourdu. Bu ocuk daha sonralar (Araplarda det olduu zere babasna nisbetle deil), annesine nisbetle arlrd."
[24]
"Hak Tel'nn, "Namuslu ve hr kadnlara (zina) iftiras atanlar...."
ayeti nazil olunca, sim b. Adiyy el-Ensri yle dedi:
"Yani bizden biri, evine girse, bir adam hanmnn koynunda bulsa, eer bu durumda o, buna ahid olabilecek drt kii getirmeye kalksa, o
zamana kadar o adam iini grp gitmi olur. Yok eer onu o anda ldrse, onun katili saylr. Yok eer: "Ben falancay, hanmmla beraber
buldum" diyecek olsa, iftira cezasna arptrlr. Yok eer sesini karmayacak olsa, fkesini iinde tutmu olacak. Allah'm, bir k kaps
a." Asmn, Uveymir adnda bir amcaolu ve Uveymir'in de Havle binti Kays adnda bir hanm vard. Derken Uveymir, Asma gelip:
"Yemin olsun ki ureyh b. Sehm'y. hanmm Havle'nin zerinde (koynunda) grdm" dedi. Bunun zerine Asm istirc'da bulundu, yani
"Biz, Allah'a aitiz ve O'na dneceiz" dedi ve sonra, Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"Ya Resulallah, ailem hususunda ne abuk imtihan oldum!" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Ne demek istiyorsun?" dedi. Bunun zerine sim:
"Amcaolu Uveymir, ureyh b. Sehm'y hanm Havle'nin zerinde bulduunu bana haber verdi" dedi. Uveymir, Havle ve ureyh, bunlarn
hepsi de simn amca ocuklar idiler. Bu sebeble, Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn hepsini artt ve Uveymir'e dnerek:
"Zevcen hakknda (yalan sylemekten), Allah'dan ittik et. O, senin amca kzndr. Ona iftira etme" dedi. Uveymir de:
"Ya Rasulallah, Allah'a yemin ederim ki, ureyh'i hanmmn zerinde grdm. Drt aydan beri ona yaklamadm. O, benden bakasndan
hmile kalmtr" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) o zaman Havle'ye dnerek: "Allah'dan kork, sadece ne yaptn syle" dedi. Havle de:
"Ey Allah'n Rasul, Uveymir kskan bir adamdr. reyh'in bana dikkatlice baktn ve benimle konutuunu grd. Kskanl onu, byle
sylemeye sevk etti" dedi. te bunun zerine Allah Tel bu ayeti indirdi. O zaman da Resulullah (s.a.v.) emretti de, namaz ezan okundu,
ikindi namazn kldrd, sonra Uveymir'e dnp:
"Kalk ve "Allah'a yemin ile ehdet ederim ki, Havle kesinlikle zina etti ve ben (bu hususta) doru sylyorum" de" dedi. Sonra Hz.
Peygamber (s.a.v.) Uveymir'e:
"kinci olarak: "Allah'a yemin ile ehdet ederim ki, ben ureyh'i Havle'nin zerinde grdm ve ben hi phesiz sdklardanm" de" buyurdu.
"Daha sonra nc olarak da: "Allah'a yemin ile ehdet ederim ki, o benden bakasndan hamile kalmtr de" buyurdu.
"Drdncsnde de: "Allah'a yemin ile ehdet ederim ki, o zina etmitir. nk ben ona drt aydan beri yaklamadm ve ben gerekten doru
syleyenlerdenim" de" buyurdu.
"Beincisinde de: "Eer ben (Uveymir) yalan sylyorsam, Allah'n laneti benim zerime olsun." de" buyurdu. Daha sonra da Uveymir'e:
"Otur" dedi. Havle'ye:
"Kalk" dedi. Havle ayaa kalkt ki defa:
"Allah'a yemin ile ehdet ederim ki ben zina etmedim. Kocam Uveymir, yalanclardandr (yalan sylyor)" dedi, ikinci olarak:
"Allah'a yemin ile ehdet ederim ki, o benim zerimde ureyh'i grmedi, yalan sylyor"; nc olarak: "Allah'a yemin ile ehdet ederim
ki, ben ondan hamileyim, o yalan sylyor"; drdnc olarak:
"Allah'a yemin ile ehdet ederim ki, o (kocam) beni bir zina yaparken grmedi, o yalan sylyor"; beinci olarak da:
"Eer Uveymir sylediklerinde doru ise, Allah'n gazab benim zerime olsun" dedi. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.), onlar birbirinden
[25]
ayrd."
[26]
5- Ayrntlarda kk farklarla hadisi Mslim de Sehl ibn Sa'd es-S'id'den rivayetle tahric etmitir.
6- Kelb rivayetiyle yine bn Abbs'tan gelen bir rivayette bu musibetin Asm ibn Adiyy'in bana geldii ve kars ile erik ibn Sehm' zina
[27]
halinde grd
nakledilmise de dorusu ve sahih olan yukarda verdiimiz vehile musibetin Asm'n deil, amcasnn olu olan
[28]
Uveymir'in bana gelmi olmasdr.

"Hill ibn meyye, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda karsnn erik ibn Sehm' ile zina ettii iddiasnda bulunmutu. Raslullah (s.a.v.):
"Ya delil getirirsin ya da zina iftiras cezasn srtnda bulursun (ya bu iddiana drt ahid getirirsin, ya da sana zina iftiras cezasn
uygularm.)" buyurdular. Hill:
"Ey Allah'n elisi, bizden birisi karsnn zerinde yabanc bir erkek bulacak, sonra da onlar o halde brakp delil (ahid) aramya m gidecek?
!" dediyse de Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ya delil getirirsin, ya da zina iftiras cezasn srtnda bil." buyurdular. Hill:
"Seni hak ile gnderen Allah'a yemin ederim ki ben doru sylyorum ve Allah, benim srtm zina iftiras cezasndan kurtaracak bir ey
mutlaka indirecektir." dedi ve hemen akabinde Cibril geldi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
"Beincisi ise "Kocas sdklardan ise kendisinin Allah'n gazabna uramas"dr."a kadar olmak zere "Elerine zina isnad edip de
kendilerinden baka ahidleri olmyanlarn ahidlii; kendisinin sdklardan olduuna dair drt kere Allah' ahid tutmasdr...." yet-i keri
melerini indirdi. Raslullah (s.a.v.)'tan vahy inme hali kalknca Hillin karsna haber gnderip artt. Hill de geldi ve "Karsnn zina
ettiine" dair ehadette bulundu. Raslullah (s.a.v.):
"Allah biliyor ki ikinizden birisi yalan sylyor; ikinizden tevbe eden yok mu?" buyuruyordu. Sonra kadn kalkt ve "zina etmediine ve
kocasnn yalanclardan olduuna" dair ehadette bulundu. Beinci ehadete gelmiti ki onu durdurdular ve:
"Dikkat et, bu beinci ehadet Allah'n gazabn sana vacip klcdr." dediler. bn Abbs der ki:
"Kadn yle bir kekeledi, dnd; biz, ehadetinden dnecek, vazgeecek zannettik ama o:
"Bundan sonraki gnlerde elbette kavmimi rsvay etmiyeceim." dedi ve beinci ehadeti de yapt.
Raslullah (s.a.v.):
"Bakn, bu kadn gzetleyin; eer gzleri srmeli, kalalar dolgun ve baldrlar iri bir ocuk dourursa bu ocuk erk ibn Sehm'dandr."
buyurdu ve kadn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu tarifine uygun bir ocuk dourdu da Efendimiz (s.a.v.):
"ayet Allah'n kitabndan geenler (lin ile ilgili yetlerin hkm) olmasayd benim iin ve o kadn iin baka bir durum olurdu (onu
[29]
recmedardim.)" buyurdular.
8- Hafz Ebu Ya'l'nn Enes ibn Mlik'ten rivayeti biraz daha ayrntl olmakla birlikte bu ayrntlarda baz farklar ihtiva etmektedir. Bu
rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.), Hill'in karsnn douraca ocuu gzetlemelerini emredip:
"Eer kvrck sal, ince baldrl bir ocuk dourursa bu ocuk erk ibn Sehm'dan; beyaz, organlar uzun ve tam, gzleri bozuk bir ocuk
[30]
dourursa bu ocuk Hill ibn meyye'nindir." buyurduu ve kadnn, kvrck sal, ince baldrl bir ocuk dourduu belirtilmektedir.
9- Eb Osman Said b. Muhammed el-Mezzin, Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Hiyeri'den, o Hasan b. Sfyan'dan, o Eb Bekr b. Eb
eybe'den, o Yezid b. Harun'dan, o Abbad b. Mansur'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"ffetli kadnlara iftira edip de sonra drt ahid getiremeyenler var ya onlara seksen denek vurun..." yeti nazil olunca, Ensar'n by olan
Sa'd b. Ubade:
"Bu yet bu ekilde mi indi ey Allah'n Rasul" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Ey Ensar topluluu, bynzn dediine kulak veriyor musunuz?" buyurdu. Ensar da dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, phesiz o ok kskan biridir. Vallahi imdiye kadar bekar olmayan hibir kadnla evlenmemitir ve imdiye kadar hibir
kadn da boamamtr ki, herhangi bir kii onun iddetli kskanlndan korkarak o kadnla evlenmeye cesaret edebilsin. Bunun zerine Sa'd
yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, vallahi ben ok iyi biliyorum ki, boanan kadn bir bakasnn nikahlamas haktr ve bu Allah katndandr. Fakat una
taaccub ettim ki eer ben adamn birinin bacaklar arasna ald alak bir kadn grrsem, drt ahid getirinceye kadar, o kiiyi o halde
tutmam mmkn deildir. Vallahi o kii hacetini giderinceye kadar ben o ahitleri getiremem." Az bir mddet sonra yats vakti Hilal b.
Umeyye yerinden geldi ve mteakiben ailesinin yannda bir adam buldu. Gzyle grd, kulayla iitti de onu hi tahrik etmedi. Derken
sabah oldu. Sabahleyin Rasulullah (s.a.v.)'a gelerek dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben yats vakti ailemin yanna geldiimde yannda bir kiiyi buldum, gzmle grdm, kulamla iittim." Rasulullah
(s.a.v.) onun getirdii bu haberden holanmayp, kendisine sert bir ekilde kt. Bunun zerine Sa'd b. Ubade:
"Rasulullah (s.a.v.) imdi Hilal b. Umeyye'ye dayak attrr ve mslmanlar arasnda ahitliini geersiz klar" dedi. Hilal:
"Vallahi ben Allah'n benim iin o kadndan yana bir k yolu klacan ummaktaym" dedi ve devamen:
"Ey Allah'n Rasul, phesiz ki ben sana getirdiim haberden tr iddetli bir tavr takndn grmekteyim. Halbuki Allah biliyor ki, ben
gerekten doru sylyorum" dedi. Allah'a yemin olsun ki kendisine vahiy indiinde Rasulullah (s.a.v.) onun ldrlmesini murad eder.
Kendisine vahiy indiinde insanlar O'nu kendi haline braktlar. Nihayet vahiy halinden ayrlnca Nur: 24/6-9 yetleri nazil oldu."
Rasulullah (s.a.v.)'tan bu hal ayrlnca buyurdu ki:
"Mjde ey Hilal. Muhakkak ki Allah senin iin bir k kaps kld." Hilal da:
[31]
"Zaten ben bunu Rabbim'den bekliyordum" dedi."
[32]
Ravi hadisin geri kalan ksmn da zikretmitir.
10- Raslullah (s.a.v.):
"Kadna haber gnderin, gelsin." buyurdular ve kadn geldi. Allah'n Rasl (s.a.v.) her ikisine de yetleri okuyup onlar uyard, hiret aza
bnn dnya azabndan (zina edenlere dnyada verilecek cezadan) daha iddetli olduunu haber verdi. Hill:
"Ey Allah'n elisi, Allah'a yemin ederim, ona kar, onun hakknda doru syledim." dedi. Kadn da:
"Yalan syledi." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"Aralarnda lin yapnz." buyurdular. Hill'e:
"Kalk, karnn zina ettiine dair ehadet et." denildi. Karsnn zina ettiine ve kendisinin doru szllerden olduuna dair Allah' ahid tutarak
drt kere ehadette bulundu. Beinciye geldiinde ona:
"Ey Hill, Allah'tan kork; dnya azab (zina iftiras sebebiyle sana dnyada verilecek ceza) hiret azabndan daha hafiftir. Bu beinci
ehadetle, eer ehadetinde yalanc isen hiret azabn kendine vacip klyorsun." denildi.
"Allah'a yemin ederim ki Allah, bu sebeple bana dnyada zina iftiras cezas vermedii gibi bana hirette azb etmiyecek." deyip beincisinde
de: "Eer yalanclardan ise Allah'n lanetinin kendi zerine olmas"n isteyerek ehadet etti. Sonra kadna:
"Onun (kocann) yalanclardan olduuna dair drt defa Allah' ahid tutarak ehadet et." denildi. Beincisine geldiinde kadna:
"Allah'tan kork; muhakkak dnya azab (zina sebebiyle dnyada verilecek cezann acs) hiret azabndan daha hafiftir. Bu beinci ehadetle
azab kendine vacip klm oluyorsun." denildi de kadn yle bir duraklad, sonra:
"Allah'a yemin ederim ki kavmimi rsvay etmiyeceim." dedi ve
"Eer kocam doru szllerden ise Allah'n gazab zerime olsun" diye beinci kere ehadette bulundu.
Bu (lindan sonra) Allah'n Rasl (s.a.v.), kar-kocann arasn ayrd (nikhlarn feshetti) ve kadndan doacak ocuun babasnn adyla
arlmamasna, doacak ocua zina isnad edilmemesine, kadna veya ocuuna zina isnad eden olursa ona hadd-i kazf uygulanmasna
hkmetti. Ayrca kocas istemedii ve aralar talk ile ayrlmam olduu iin de kadnn mesken, barndrlma ve geiminin koca zerine
olmamasna hkmedip buyurdu ki:
"Eer kadn kumral, uyluklar etsiz ve ince bldrl bir ocuk dourursa bu Hill'indir. Eer esmer, kvrck sal, iri yapl, baldrlar byk ve
kalalar etli bir ocuk dourursa bu, zina isnadnda bulunulan adamndr." Kadn, esmer, kvrck sal, iri yapl, baldrlar byk ve
kalalar etli bir ocuk dourdu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"ayet (o lin'da yaplan) yeminler olmasayd benimle o kadn hakknda baka bir durum olurdu." buyurdular.
krime der ki: "(Kadnn dourmu olduu) ocuk daha sonra Msr zerine emr oldu. Annesinin ismiyle arlr, babasna nisbetle
[33]
arlmazd."
11- krime, bn Abbas (r.a.)'dan unu rivayet etmitir:
[34]
"Namuslu ve hr kadnlara (zina) iftiras atan..."
ayeti inince, Ensr'n reisi (by) durumunda olan Sa'd b. Ubde (r.a) yle dedi:
"Eer hanmmn koynunda birisini yakalasam, drt ahid getirmeye kalktmda, o iini bitirip gitmi olacak" dedi. Bunun zerine
Reslullah (s.a.v.),
"Ey Ensar cemaati, reisinizin dediini duymuyor musunuz?" deyince, onlar:
"Ya Raslallah onu knama. nk o kskan bir adam" dediler. Sa'd b. Ubde (r.a.) de:
"Ya Rasulallah, Allah'a yemin ederim ki, bu ayetin Allah'dan geldiini ve hak olduunu biliyorum. Fakat buna atm." (Bunu anlamakta
zorluk ektim)" dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah kesinlikle byle buyuruyor" dedi. ok beklemeden, Sa'd'n Hill b. meyye adndaki amcaolu kageldi. Hill Allah'n tvbelerini
kabul ettii o mehur kiiden biri idi ve:
"Ya Raslallah, hanmmn koynunda birisini yakaladm. u gzmle grdm, u kulamla iittim" dedi.
Raslullah (s.a.v.), onun getirdii bu haberden holanmad. Hill de:
"Allah'a yemin ederim ki, ey Allah'n Rasul, yznden sylediim eyden holanmadn hissetmekteyim. Ama, Allah biliyor ki doru
sylyorum ve sadece hakk ifade ettim." dedi. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.), "Ya beyyine (ahid-delil getirirsin), yahut da (sana) had
uygulanr" dedi. Ensar bir araya gelip:
"Sa'd'n syledii bamza geldi" dediler. Onlar byle konuurlarken, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vahiy geldi. Ona vahiy geldiinde, yznn
rengi kaar, bedenini bir krmzlk sarard. O'nun bu sknts geince:
"Ey Hill, mjdeler olsun, Allah senin iin bir k yeri nasib etti" dedi. Hill de:
"Ben de, Allah'dan bunu umuyordum" dedi ve Hz. Peygamber (s.a.v.) ensara bu ayetleri okuyup:
"O kadn arn" dedi. Kadn arld. Gelince, Hillin yalan sylediini iddia etti. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Allah ikinizden birisinin yalanc olduunu biliyor. Sizden, tevbe edecek birisi yok mu?" dedi ve karlkl olarak lanetlemelerini (li'an')
emretti. Bunun zerine Hill, Allah adna yemin edip, ehdet ederek, kendisinin sdklardan olduunu syledi. Beinci seferinde, Hz.
"Ey Hill, Allah'dan kork, nk dnya azab (cezas) hiret azabndan daha kolaydr" dedi. Hill de:
"Allah'a yemin ederim ki, Allah'n Rasul bana celde vurmadna gre, Allah bu kadndan tr bana azab etmeyecektir" deyip, beinci kez
(malum ekilde) yeminle ehdette bulundu. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) kadna dnerek:
"Sen de bu ekilde yemin edip, ehdette bulunabilir misin?" dedi. O da, drt defa, Hilal'in yalan sylediine dair yemin ile ehdette bulundu.
Beincisine balaynca Raslullah (s.a.v.) ona:
"Allah'dan kork, bu beincisi, neticesi mutlaka gerekleecek olandr" dedi. Bunun zerine kadn, bir mddet duralad, suunu itiraf edecek
gibi oldu, sonra:
"Allah'a yemin ederim ki, kavmimi rezil kepaze etmeyeceim" deyip, beinci kez Hill eer doru sylyorsa, Allah'n gazabnn kendisine
olmas iin yemin edip, ehdette bulundu. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.), o ikisini birbirinden ayrd. Sonra da:
"Bekleyin. Eer bu kadnn douraca ocuk orta, krmz-beyaza alan sar renkli ve ince bacakl olursa, Hill'e aittir. Yok eer o ocuun
bacaklar kaln, esmer ve kvrck sal ve yass burunlu olursa, bu da (kim yaptysa) ona aittir dedi. Kadn esmer, kaln bacakl bir ocuk
[35]
(Ben, ona yapacam
dourdu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) "Eer o yeminler olmasayd, benim ile o kadnn ii vard"
biliyordum" buyurmutur. krime dedi ki: "Andolsun ki o ocuu daha sonra, babasnn kim olduu bilinmedii halde, bir ehrin valisi olarak
[36]
grdm."
[37]
12- Bu hadis, Ebu Davud tarafndan da muhtasar olarak bn Abbs'tan rivayetle tahric olunmutur.
13- Bu yet-i kerimenin Hill ibn meyye veya Uveymir hakknda nazil olduuna dair haberleri verdikten sonra Suyt der ki:
"mamlar bu yet-i kerimenin Hill ibn meyye hakknda m yoksa Uveymir hakknda m nazil olduu konusunda hemfikir deillerdir. Kimisi
Hill hakknda nazil olduuna dair rivayetleri tercih ederken kimisi de Uveymir hakknda nazil olduunu ifade eden rivayeti tercih etmilerdir.
Mesel Taber yet-i kerimenin, karsna erk ibn Sehm ile zina isnadnda bulunan Uveymir hakknda nazil olduuna dair rivayeti tercih
[38]
ki rivayet arasn cem sadedinde olmak zere bu duruma ilk denin Hill olduu, Uveymir'in de bana ayn fitnenin yet-i
etmektedir.
kerime nazil olmadan hemen nce geldii ve dolaysyla yet-i kerimenin her ikisinin durumu hakknda nazil olduunu syleyenler de vardr.
Nevev bu gre meyletmi Hatb de ona tabi olmutur. bn Hacer de benzer grte olup yle der:
"Muhtemeldir ki yet-i kerime Hill ibn meyye'nin bana gelen olay zerine inmi. Daha sonra ayn felket Uveymir'in de bana gelmi ve
yet-i kerimenin nzulnden veya Hill'in bana gelenden haberi olmyan Uveymir Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek durumu hakknda ondan
fetva istemi; Allah'n Rasl (s.a.v.) de kendisine daha nce Hill hakknda inen yet-i kerimeyi okumutur. Kurtub ise yet-i kerimenin biri
Hill olaynda, dieri de Uveymir olay hakknda iki kere indirilmi olabilecei ihtimali zerinde durur. bn Hacer de yet-i kerimenin birden
[39]
ok sebep zerine nazil olmasn da caiz grmektedir."
bn Hacer "Fethu'1-Bri" adl eserinde der ki:
"Hill Kssasnda ravi "Cibril indi" dedii halde, Uveymir kssasnda, "Allah senin ve ein hakknda (yetler) inzal buyurdu." demitir ki,
"Allah senin hakknda yetler inzal buyurdu." szn "Allah, yetleri senin bana gelenin ayns bana gelen kimse hakknda inzal buyurdu."
[40]
eklinde tevil etmek mmkndr, bn es-Sabba da "e- amil" adl eserinde byle bir tevili benimsemitir."
Kurtub diyor ki:
"Mehur olan rivayet Hill'in olaynn daha nce olduu ve bu olayn ayetin nzul sebebi olduu eklindedir. Bir baka gre gre, Uveymir
b. Ekar'n olay daha nce meydana gelmiti. Bu sahih, mehur bir hadis olup hadis imamlar bunu rivayet etmilerdi."
Sheyli de: "Bu sahihtir." demitir.
Kelb diyor ki:
"Daha ak olan husus Uveymir el-Aclni ile hanm arasnda lian yapt eklindeki rivayetlerin okluu sebebiyle, hanmnn yannda erik'i
gren Uveymir el-Aclan idi."
nemli olan btn rivayetlerin u noktada birlemesidir:
Birincisi: Lian ayetleri namuslu kadnlara iftira etmek hakkndaki ayetten bir mddet sonra ve o ayetten ayr olarak nazil olmutur.
kincisi: Mminler lian ayetlerinin inmesinden nce "Namuslu kadnlara zina ithamnda bulunanlar..." ayetinden hem hanm hem de yabanc
kadnlar sz konusu ettiini anlyorlard.
[41]
ncs: Bu ayet kocaya bir hafifletme olmak zere nazil olmutur."
13- Bu arada Suyt, el-Bezzr'n Huzeyfe'den rivayetle tahric ettii btn bunlardan farkl ve garip bir rivayete daha yer verir. Bu haberde
Huzeyfe yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gn Hz. Ebu Bekr'e:
"mm Rmn'la birlikte bir adam grsen ne yapardn?" diye sormu, Ebu Bekr:
"Elbette ona bir ktlk yapardm." diye cevap vermi. Bu sefer Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. mer'e dnp:
"Ya sen ey mer?" diye ona sormu. Hz. mer:
[42]
"Allah en ciz olana lanet etsin, elbette o habistir." diye cevaplam da bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
"Rasulullah'n zamannda bir adam, karsn zina etmekle sulad ve ocuun, kendisinden olduunu kabul etmedi. Bunun zerine Rasulullah,
Allah Teala'nn buyurduu gibi, aralarnda "Mlaane" yaplmasn emretti. ocuun kadna teslim edilmesine, Mlaane yapan kar ile kocann
[43]
da boanmalarna karar verdi."
15- Btn bu rivayetlerden sonra Lin'a esas olan bu yet-i kerimelerin nzul vakti olarak Kurtub, Hicretin dokuzuncu senesi aban aynda
[44]
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Tebk'ten dnnden sonrasn gstermektedir.
11. O uydurma haberi (iftiray) getirenler iinizden bir zmredir. Onu sizin iin bir er sanmayn. Tam tersine o sizin iin bir hayrdr.
Onlardan herkese kazand gnah vardr. Onlardan gnahn byn ileyen o adam yok mu; ite onadr azb- azm.
12. Onu iittiiniz vakit m'min erkeklerle m'min kadnlarn kendiliklerinden hsn- zanda bulunup "Bu, apak bir iftiradr." demeleri
gerekmez miydi?
13. Buna kar drt ahit getirmeleri gerekmez miydi? Madem ki onlar ahidler getiremediler o halde onlar Allah katnda yalanclarn ta
kendileridir.
14. Dnya ve hirette Allah'n ltfu ve rahmeti zerinize olmasayd, iine daldnz o szlerden dolay herhalde size ok byk bir azb
dokunurdu
15. Onu dilinize dolamtnz ve bilmediiniz eyleri aznza alyordunuz. Onu nemsiz sanyordunuz ama o, Allah katnda ok byktr.
16. Onu duyduunuz zaman "Bunu sylememiz bize yakmaz. H bu byk bir iftiradr." demeniz gerekmez miydi?
17. Eer m'minler idiyseniz buna benzer bir eye bir daha dnmemeniz iin Allah size t veriyor.
18. Ve Allah size yetlerini aka bildiriyor. Allah Alm'dir, Hakm'dr.
19. O m'minler arasnda ktln ve hayszln yaylmasn arzu edenler var ya; ite onlara, dnyada ve hirette ok elem verici bir azb
var. Ve Allah bilir, siz ise bilmezsiniz.
20. Ya Allah'n, zerinizdeki ltfu ve rahmeti olmasayd haliniz nice olurdu? Ve Allah, gerekten Rauf'tur, Rahm'dir.
21. Ey o iman etmi olanlar, eytann admlarna tabi olmayn. Kim, eytann admlarna tabi olursa (bilsin ki) eytan, hayszl, ahlkszl
ve mnkeri emreder. ayet Allah'n, zerinizdeki ltfu ve rahmeti olmasayd hibiriniz ebediyyen temize kamazd. Ancak Allah, dilediini
temize karr ve Allah Sem'dir, Alm'dr.
22. Sizden faziletli ve varlkl olanlar yaknlarna, yoksullara ve Allah yolunda hicret edenlere vermekte kusur etmesinler, affetsinler,
geiversinler. Allah'n sizi balamasn sevmez misiniz? Ve Allah afr'dur, Rahim'dir.
23. ffetli, evli ve bir eyden habersiz m'min kadnlara (zina) iftiras atanlar var ya; ite onlar dnyada da, hirette de lanetlenmilerdir. Ve
onlar iin ok byk bir azb vardr.
24. O gn, kendi dilleri, elleri ve ayaklar yapm olduklar eylere ahidlik edeceklerdir.
25. O gn Allah onlara hak olan cezalarn verecektir. Hi phesiz onlar da Allah'n apak hakkn ta kendisi olduunu bileceklerdir.
26. Kt kadnlar kt erkeklere, kt erkekler de kt kadnlara yakrlar. yi kadnlar iyi erkeklere, iyi erkekler de iyi kadnlara yakrlar.
Bunlar, onlarn sylediklerinden uzaktrlar, ve onlar iin mafiret, bir de cmerte verilmi bir rzk vardr.

1- Bu Nr Sresinden 16 yetin (11-26. yetler) nzulne sebep olan fk Hadisesi en geni ekliyle bizzat Hz. Aie'den rivayetle bn Him'n
Sre'sinde hicretin altnc senesi olaylar cmlesinden olarak ve Mustalik Oullar gazvesi srasnda meydana gelen olaylar arasnda
anlatlmaktadr. Hz. Aie yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir sefere kmak istediinde kendisiyle birlikte kacak hanmn tesbit etmek zere hanmlar arasnda kur'a ekerdi.
O, Mustalik oullar gazvesine kacanda hanmlar arasnda ekilen kur'a bana kt ve Rasl-i Ekrem bu sefere beni gtrd.
O zamanda kadnlar az yemek yerler, et tutmazlar (fazla imanlamazlar) ve ar olmazlard. Yola kmak zere devem hazrlannca ben de
hevdece girer otururum, sonra birileri gelir hevdeci altndan tutar kaldrr, devenin srtna ykler, iplerini balarlar, sonra da devenin bandan
ekerek beni yola karrlard.
Allah'n Rasl (s.a.v.) bu seferini bitirip dnerken Medine yaknlarnda bir yerde konakladk ve gecenin bir ksmn orada geirdik. Gecenin
bir vaktinde yola kma emri verildi ve insanlar yola koyuldular. Bu arada ben bir ihtiyacm iin hevdecimden km, devenin yanndan
ayrlmtm. Boynumda cez'-i zafr tandan bir kolye (gerdanlk) vard. imi bitirdiimde ben bilmezden (haberim olmadan) meer o
gerdanlk zlm ve boynumdan dm. Binitimin yanna gelince boynumu yokladm; baktm ki gerdanlm yok. O srada insanlar yola
kmaya baladlar. Ben ise ihtiyacm giderdiim yere gittim ve orada dm olan gerdanlm buldum. Benim yokluumda benim
hevdecimi deveme ykleyen ve devemi srp gtren insanlar gelmiler; devemi yola hazrlamlar, daha nceden yaptm gibi beni
hevdecin iinde zannederek hevdeci almlar, deveye yklemiler, benim hevdecde olup olmadm hususunda hi pheye dmemiler,
devenin bandan tutup yola kmlar.
Ben, gerdanlm bulup da konaklama yerine geldiimde bir de baktm in cin top atyor, orada kimse kalmam, herkes gitmi. Cilbbma
sarndm ve orackta kvrlp yattm. Biliyordum ki beni arayp bulamadklarnda mutlaka buraya bana dnlecek.
Allah'a yemin olsun, ben orada kvrlp yatm haldeyken birden bana Safvn ibn el-Muattal es-Sulem urad. Bir ihtiyac sebebiyle ordudan
arkada kalm, insanlarla beraber o konaklama yerinde gecelememi. Benim karaltm grm, gelmi, baucumda durmu. Safvn daha nce
beni, kadnlarn rtnme emri gelmezden nce grd iin imdi de grnce tanm.
"nn lillh ve inn ileyhi rcin, bu Raslullah (s.a.v.)'n hanm!" demi, ben elbisemde sarl bir haldeyim, o bana:
"Allah sana merhamet etsin, seni byle ordudan arkada brakan nedir?" diye sordu, ben cevap vermedim, onunla konumadm. Sonra deveyi
bana yaklatrd, bana:
"Bin." dedi, kendisi de geride durdu. Ben deveye bindim, devenin yularn ald ve orduya yetimek zere hzla yola koyuldu. Sabaha kadar biz
orduya yetiemedik, insanlar da sabaha kadar benim yokluumun farkna varmamlar. Sabah olunca yeniden konaklamlar ve ite o srada
benim devemi gderek yrten benim yokluumun farkna varm; bunun zerine ifk ehli benim hakkmda sylediklerini sylemiler, ordu
dalgalanm. Allah'a yemin ederim benim bunlarn hibirinden haberim yok.
Sonra Medine'ye geldik ve ok gemeden ben iddetli bir hastala yakalandm. O ana kadar bana bu hadise hakknda sylenenlerden hibir
ey ulamad ama Raslullah (s.a.v.)'a ve ana-babama ulam. Onlar da ne az, ne ok bana bunlardan hibir ey sylemediler. u kadar var ki
o zamana kadar Raslullah (s.a.v.)'tan grmekte olduum bana kar baz yumuak muameleyi pek grmez olmutum. Daha nce ben
hastalannca bana acr ve yumuak davranrd. Bu hastalmda ise bunu grmedim ve bunu ona yaktramadm. Sadece yanma girdiinde
hastalmda bana bakan annem mm Rmn olur, bana: "Naslsn?" der, baka bir ey sylemez, baka bir ey konumazd.
Raslullah (s.a.v.)'n bana olan bu soukluunu grnce krldm ve:
"Ey Allah'n Rasl, bana izin versen de anneme gitsem, annem orada benim hastalmla ilgilense, bakmm yapsa." dedim,
"Benim iin sakncas yok." buyurdu. Yine olanlarn hibirinden haberim yok halde annemin evine getim. Nihayet 20 ksur gn sonra bu
hastalm geti. Biz araplar, acemler gibi evlerimizde helalar yapmaz, abdest bozmak zere ehir dna ak araziye kardk. Abdest bozma
ihtiyalarn grmek zere kadnlar her gece Medine dna karlard. Bir gece abdest bozma ihtiyacm iin dar ktmda yanmda Ebu
Ruhm ibnu'l Muttalib kz mm Mstah da vard ki bu mm Mstah'n annesi de Ebu Bekr es-Sddk'in teyzesi, Sahr ibn Amir'in kzyd.
Benimle birlikte yrrken aya zerindeki rtye dolap tkezledi ve:
"Kahrolas Mstah!" dedi. Mstah, olunun lakab olup asl ad Avf idi. Ben:
"Allah'a yemin olsun ki Bedr'de bulunmu muhacirlerden bir adam hakknda kt syledin." dedim.
"Ey Ebu Bekr'in kz, haber sana ulamad m?" dedi. Ben:
"Ne haberi, hangi haber?" diye sordum. Bunun zerine fk ehlinin sylemi olduklarn bana haber verdi. Ben:
"yle mi oldu?" dedim,
"Evet, Allah'a yemin ederim, bylece oldu." dedi. Ben kendimde ihtiyacm giderecek gc gremiyerek geri dndm. Allah'a yemin ederim o
kadar alamaya devam ettim ki alama cierlerimi paralyacak sandm. Anneme:
"Allah seni balasn, insanlar bu konutuklarn konutular da sen bana bunlardan hibirini anlatmyorsun!" dedim. O:
"Kzcazm, kendini bu kadar hrpalama, durumunu daha da arlatrma. Allah'a yemin olsun, senin gibi gzel bir kadn olur, onun kumalar
olursa elbette gerek kumalar ve gerekse insanlar onun hakknda sz oaltrlar." dedi.
Bu arada Raslullah (s.a.v.) bir gn kalkm, Allah'a hamd senadan sonra insanlara hitaben:
"Ey insanlar bir takm insanlar ailem hakknda beni zyor ve onlar hakknda gerek olmyan eyler sylyorlar. Ben, ailemden hayrdan
baka bir ey bilmiyorum. Bu szleri yle bir adam hakknda sylyorlar ki vallahi onun hakknda da hayrdan baka bir ey bilmiyorum.
Benim evlerimden hangi bir eve girmise ancak benimle birlikte girmitir." buyurmu; benim bundan da haberim yoktu.
Bu konuda gnahn by Hazrec'den bir takm adamlar iinde Abdullah ibn beyy ibn Sellde idi. Onlarla birlikte Mstah ve Cah kz
Hamne de varm. Hamne'nin konuma sebebine gelince; onun kz kardei Cah kz Zeyneb Raslullah (s.a.v.)'n hanmlarndan olup
Efendimiz'in hanmlarndan mertebe itibariyle bana eit olan ondan bakas yoktu. Zeyneb'e gelince Allah onun dinini korumu ve benim
hakkmda hayrdan baka bir ey sylememi. Hamne ise Abdullah ibn beyy ibn Sellden kan o szleri alm; kzkardei lehine benim
aleyhime olsun diye yaym ve bylece mutsuzlardan olmu.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yukardaki szleri zerine seyd ibn Hudayr:
"Ey Allah'n elisi, bu szleri syleyenler eer Evs'den iseler biz senin yerine onlarn hakkndan geliriz. Ama eer Hazrec'den iseler onlar
hakknda ne emredersen emret. Vallahi bu szleri syleyenler boyunlar vurulmay haketmilerdir." demi. Bunun zerine daha nceden salih
bir insan olarak bilinen (grlen) Sa'd ibn Ubde kalkm:

"Allah'a yemin olsun, yalan syledin, (Hazrec'den iseler) boyunlarn vurmayz. Allah'a yemin olsun sen bu szn, bu szleri syleyenlerin
Hazrec'den olduklarn bilerek syledin. Eer bilseydin ki senin kavminden (yani Evs'ten)dirler elbette byle sylemezdin." demi. seyd:
"Allah'a yemin olsun sen yalan syledin. Fakat sen bir mnafksn ve mnafklar koruyorsun." demi. nsanlar birbirleri zerine yrm ve
az daha bu iki kabile arasnda i ktye varyormu. Raslullah (s.a.v.) minberden inmi ve benim yanma girmi.
Yine bu arada Allah'n Rasl (s.a.v.) Ali ibn Eb Tlib ve sme ibn Zeyd'i arp onlarla istiare etmi. sme beni hayrla yadedip vm
ve:
"Ey Allah'n elisi, ehlindir ve onlardan hayrdan baka bir ey bilmiyoruz. Bu sylenenler yalan ve btldr." demi. Ali ise:
"Ey Allah'n elisi, kadn ok (senin iin e olacak kadn m yok). Sen, onun yerine baka bir kadn alabilirsin. Cariyesine sorarsan sana
dorusunu haber verecektir." demi. Raslullah (s.a.v.), olay sormak zere Berre'yi ardnda Ali ibn Tlib ona kalkm ve iddetli bir
ekilde dvm, sonra da:
"Allah'n Rasl'ne doruyu syle." demi. Berre:
"Allah'a yemin ederim ki onun hakknda hayrdan baka bir ey bilmiyorum. Aie'yi aypladm bir tek huyu var ki o da udur: Ben hamur
yourur ve onu muhafaza etmesini isterdim. Hamuru beklerken uyuyakalr da bir kedi gelir o hamuru yer, onun hi haberi olmazd." demi.
Hz. Aie anlatmaya yle devam eder:
Sonra Allah'n Rasl (s.a.v.) yanma girdi. Yanmda anam, babam ve ensardan bir kadn vard. Ben alyordum. ensardan olan o kadn da
alyordu. Allah'n Rasl oturdu, Allah'a hamd sena ettikten sonra:
"Ey Aie, insanlarn szlerinden sana ulam olanlar oldu (insanlar senin hakknda konumakta olduklar szleri konutular). Allah'tan kork;
eer insanlarn sylediklerinden bir gnah ilemisen Allah'a tevbe et. Muhakkak ki Allah, kullarndan tevbeyi kabul eder." buyurdu.
Allah'a yemin ederim ki O, bana bunlar syleyince gzlerimdeki ya kesildi ve ondan bir ey hissetmez oldum; babamn ve anamn
Raslullah'a cevap vermelerini bekledim, ama onlar konumadlar. Vallahi ben kendimi hakir gryor, kendimi, hakknda mescidde okunan ve
kendisiyle namaz klnan Kur'n (yetleri) inecek kadar nemli grmyordum. Fakat umuyordum ki Allah, Rasl'ne ryasnda benim
hakkmda sylenenlerin yalan olduunu, benim susuz olduumu gsterir veya ona bir haber verir. Ama hakkmda Kur'n inmesi; ite ben
kendimi bundan hakir gryordum. Babamn ve anamn konumadklarn grnce onlara:
"Allah'n Rasl'ne cevap vermiyecek misiniz?" dedim, onlar:
"Vallahi ona ne cevap vereceimizi bilmiyoruz." dediler. Ben:
"Vallahi, Ebu Bekr ailesinin u bana gelenler baka hibir ailenin bana gelmemitir." dedim ve onlarn benim hakkmda konumamalar
zerine yeniden gzmden yalar akmaya balad, aladm, sonra:
"Vallahi, benim hakkmda sylenenlerden Allah'a asla tevbe etmiyeceim. Vallahi, ben biliyorum ki insanlarn sylediklerini ikrar edecek
olsam, Allah'a yemin ederim ki Allah benim ondan uzak ve ber olduumu, susuz olduumu bilmektedir, ben, olmayan bir ey sylemi
olacam. Ama sylediklerini inkr edecek olsam siz bu szmde beni dorulamyacaksnz. Sonra Yakub'un adn hatrlamya altm,
hatrlyamadm da
"Fakat Ysufun babasnn syledii gibi syleyeceim: Bana bir sabr- ceml gerektir. Sizin nitelemekte olduklarnza kar bana yardmc
olacak Allah'tr." dedim.
Allah'a yemin ederim, Raslullah oturduu yerden ayrlmamt ki onu, Allah'tan vahy gelirken kaplyan hal kaplad, elbisesine brnd,
bann altna deriden bir yastk konuldu. Onun bu halini grnce vallahi ne korktum, ne aldrdm, anladm ki ben susuzum ve Allah bana asla
zulmedecek deildir. Babama ve anama gelince, Raslullah'tan vahy inme hali kalktnda, insanlarn sylediklerinin gerek olduu Allah'tan
da gelecek korkusuyla o anda leceklerini sandm.
Sonra Raslullah'tan vahy inme hali kalkp ald ve oturdu. Souk bir gn olmasna ramen inci daneleri gibi terler akyordu. Alnndan akan
terleri silmeye balad ve yle buyurdu:
"Mjdeler olsun ey Aie, Allah, susuzluunu indirdi." Ben:
"Allah'a hamdolsun." dedim.
Sonra Raslullah (s.a.v.) insanlara kt, onlara hitabetti, onlara bu konuda Kur'n'dan inenleri okudu. Sonra benim hakkmdaki iddialar ak
[45]
, Mstah ibn sse, Hassan ibn Sabit ve Hamne bint Cah'a hadd-i kazf uygulanmasn emretti ve
olarak konuan Abdullah bn beyy
onlara hadd-i kazf uyguland.
Aie der ki: fk ehli (bana o iftiray atanlar hakknda Allah Teal unlar indirdi:
"O uydurma haberi (iftiray) getirenler iinizden bir zmredir. Onu sizin iin bir er sanmayn. Tam tersine o sizin iin bir hayrdr. Onlardan
[46]
herkese kazand gnah vardr. Onlardan gnahn byn ileyen o adam yok mu; te Onadr azb- azm..."
2- Hadise Buhr tarafndan da nemine uygun olarak detayl bir ekilde "Urve ibnu'z-Zubeyr, Sad ibnu'l-Museyyeb, Alkame ibn Vakks ve
Ubeydullah ibn Abdullah ibn Utbe'den, bunlarn hepsi birden Aie'den" eklinde bir isnadla verilmektedir. Ayrntlarda bir takm farklar ihtiva
ettii ve bu ayrntlardan hareketle belki de fakhler ok farkl bir takm hkmlere ulaabilecei iin hadisenin Buhr'de anlatlan eklini de
buraya almay uygun gryoruz:
Hz. Aie anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir sefere kacanda hanmlar arasnda kur'a eker, kur'a hangisine karsa Raslullah (s.a.v.) ile sefere o hanm
kard. kt bir gazvede (Mustalk oullar gazvesidir) yine hanmlar arasnda kur'a ekmi ve kur'ada benim ismim okmt. Bu sefer,
hicab (rtnme) yeti indikten sonra idi ve Allah'n Rasl (s.a.v.) ile bu sefere ben ktm. Ben, yolculuk srasnda hevdecimde tanyor ve
konaklama yerlerinde hevdecin iinde indiriliyor, hevdec iinde konaklyordum. Sefer bu ekilde devam etti, Raslullah bu seferini bitirip
dnerken dn yolunda Medine'ye yaklamtk. Bir gece konaklama yerinden hareket haberi verildi. Hareket haberi verildii srada ben
kalktm, abdest bozmak zere yrdm, orduyu getim, ihtiyacm giderip binitimin yanna geldiimde yle bir gsm yokladm ki cez'-i
zfr tandan gerdanlm kopmu, dm. (Herhalde abdest bozmaktan gelirken yolda dm olmal diye) dndm ve gerdanlm aradm.
Bu arama beni orada hapsetti. Bu arada beni hevdecim iinde deveye ykleten grup gelmi, beni, iinde zannederek hevdeci yklenmi ve
zerinde yolculuk yaptm devenin zerine yerletirmiler. O zamanda kadnlar hafif olurlar, ok etli butlu olmazlar, az yemek yerlerdi.
Dolaysyla hevdeci yklenip devenin zerine kaldrp yerletirenler hevdecin hafif olmasn garip karlamamlar. Ben de zaten ya kk bir
kz idim. Hevdeci deveye ykledikten sonra kaldrmlar ve yrtp gitmiler.

Ordu yolda epeyce ilerledikten sonra ben gerdanlm bulmu olarak ordugha dndmde ortalkta kimse yoktu, in cin top oynuyordu.
Yerimi deitirmedim (baka bir yere gitmedim, yola kmadm, o konak yerindeki yerimde kaldm); nasl olsa yokluumun farkna varr ve
bana geri dnerler diye dndm (zannettim). Bulunduum yerde otururken gzlerim bana galebe alm ve uyumuum.
Safvn ibnu'l-Muattal es-Sulem ez-Zekvn ordunun arts imi. Sabahleyin benim bulunduum yere gelince uyuyan bir insann karaltsn
grm, grnce de beni tanm. nk rtnme yeti gelmezden nce beni grm imi. Onun "nn lillh ve inn ileyhi rcin" demesiyle
uyandm. Beni tandnda hemen cilbbmla yzm rttm. Allah'a yemin olsun ki bir kelime konumadk ve onun inn lillh... sznden
baka ondan bir kelime olsun iitmedim. Eildi, devesini htrd ve onun n ayana bast, ben de kalkp onun devesine bindim. Benim
zerinde olduum deveyi gderek yola kt ve nihayet le sralarnda konaklam olan orduya yetitik."
Aie anlatmaya yle devam eder:
"te bu hadise zerine (bana iftira atmak suretiyle) helak olanlar helak oldular. ftirann byn atan da Abdullah ibn beyy ibn Sell
olmu.
Urve der ki:
"Bana haber verildiine gre bu iftira sz onun yannda konuulup yaylm, o da bunu ikrarla dinler ve bakalarna ulatrrm."
Yine Urve der ki:
"fk (iftira) ehlinden baka insanlar iinde sadece Hassan ibn Sabit, Mistah ibn sse ve Hamne bint Cah'n isimleri verilmiti. Ama Allah
Teal'nn yet-i kerimede aka belirttii zere onlar bir grup, bir zmre idiler ve onlar iinde bu iftirann byn yapann da Abdullah ibn
beyy ibn Sell olduu sylenir."
Aie der ki:
"Medine'ye geldik ve ben oraya geldiimizde bir ay hastalandm. Bu srada insanlar ifk ehlinin rettii szlere dalmlar ve ben bunlardan
hibirini hissetmemiim. Yalnz beni kukulandran bir ey vard ki o hastalm srasnda, daha nceki hastalklarmda Raslullah'tan grm
olduum ltfu ve yumuakl O'ndan grmyordum. Sadece yanma giriyor; selm veriyor, "Naslsnz?" diye soruyor, sonra da tekrar kp
gidiyordu. Evet bu beni biraz phelendiriyordu ama bir ktlk sezmiyordum.
Nihayet nekahet dneminde bir gn dar kmtm. Mistah'n annesi ile birlikte Mens' tarafna kmtk. Abdest bozmaya o tarafa ve
geceden geceye kardk. Bu, evlerimizin yaknlarnda tuvaletler edinmemizden nceydi. Biz araplarn ilk durumlar ak arazide abdest
bozmakt. Evlerimizin yaknnda tuvalet edinmek bize eziyet verir, kokusundan rahatsz olurduk.
Ben ve Mistah'n annesi birlikte ktk. O, Ebu Ruhm ibnu'l-Muttalib'in kzyd. Annesi de Sahr ibn Amir'in kz olup Hz. Ebu Bekr'in teyzesi
oluyordu. Olu da Mistah ibn sse ibn Abbd ibnu'l-Muttalib idi.
Abdest bozma iimizi bitirmi evime ynelmiken Mistah'n annesinin aya rtsne taklarak tkezledi ve:
"Kahrolas Mistah!" dedi. Ben:
"Ne kt syledin, Bedr'de bulunmu birisine mi svyorsun?" dedim.
"Kzcazm, onun ne dediini iitmedin mi?" dedi. Ben:
"Ne demi?" diye sordum; ifk ehlinin sylemi olduklarn bana haber verdi. Bunu duyunca hastalm bir kat daha artt.
Evime dndmde Allah'n Rasl (s.a.v.) yanma girdi, bana selm verdi,
"Naslsnz?" dedi. Ben:
"Ana-babama gitmeme izin verir misin?" dedim. Haber hakknda kesin bilgiyi o ikisinden almak istiyordum. Raslullah onlara gitmeme izin
verdi, gittim ve anama:
"Anacm, insanlar benim hakkmda neler konuuyorlar?" diye sordum.
"Kzcazm, mes'eleyi kendi kendine bytme. Hangi gzel kadn kendisini seven bir kocann yannda olsa, onun da kumalar bulunsa onun
hakknda ok sz sylememeleri hemen hemen hi olmaz." dedi. Ben:
"Sbhanallah, bunu insanlar da m konuuyor?" deyip o gece sabaha kadar aladm, gzme bir an bile uyku girmedi, alyarak sabahladm.
Vahyin gelmesi gecikince Raslullah Ali ibn Eb Tlib ve sme ibn Zeyd'i arp onlara sormu ve ailesinden (yani benden) ayrlma
konusunu kendileriyle istiare etmi. sme, ancak ailesinin (yani benim) susuzluunu ve Raslullah'n ailesi hakkndaki hayr duygular
bildiine iaretle
"Senin ehlin, ailendir ve biz onun hakknda hayrdan baka bir ey bilmiyoruz." demi. Ali ise:
"Ey Allah'n elisi, Allah, senin zerine bu ii (evlenme ve boanmay) daraltmamtr, onun (Aie'nin) dnda pek ok kadn var. Eer
cariyesine soracak olursan sana doru haberi verir." demi. Raslullah (s.a.v.), Berre'yi arm ve ona:
"Ey Berre, (Aie'den) seni phelendirecek herhangi bir ey grdn m?" diye sormu. Berre O'na:
"Seni hak ile gnderene yemin ederim, onda, onu ayplyacam hi bir ey (durum) grmedim. u kadar var ki o, ya kk bir kzdr;
(beklemesi ve muhafaza etmesi iin yanna konan) ailesinin hamuru yannda uyuyakalr da evcil hayvanlardan birisi gelir hamuru yer (haberi
bile olmaz)." diye cevap vermi.
Ayn gn Hz. Peygamber (s.a.v.) kalkm, minberde Abdullah ibn beyy'in mazeretini kaldrmak (yapt bu iftiradan dolay ona bir karlk
verirse kendisinin mazur grlmesini) istemi ve yle buyurmu:
"Ey mslmanlar topluluu, kim beni ailem hakknda eziyeti bana ulam olan u adama yaptnn karln verirsem mazur grr? u
adama kar bana kim yardmc olur? Allah'a yemin olsun ki ben, ailem hakknda hayrdan baka bir ey bilmiyorum. Onunla birlikte bir
adam zikrediyorlar ki onun hakknda da hayrdan baka bir ey bilmiyorum. Ailemin yanna da ancak benimle birlikte girerdi."
Abd'l-Ehel oullar kardei Sa'd ibn Muz kalkm ve:
"Ben, ey Allah'n elisi, ben, seni o adamdan kurtarrm. Eer o kii Evs'den ise boynunu vururum. Yo eer kardelerimiz Hazrec'den ise sen
emredersin, emrini yerine getiririz." demi. Hazrec'den birisi kalkm ki o, Hassn'n annesi, onun amcas kz imi. O, Hazrec'in efendisi olan
Sa'd ibn Ubde imi. Daha nceleri salih bir insan iken bu sefer kabile hamiyyeti onu Sa'd ibn Muz'a yle demeye itmi:
"Allah'a yemin ederim ki yalan syledin; onu ldrmeyeceksin, zaten ldremezsin de. Senin kabilenin insanlarndan olsayd ldrlmesini
de istemezdin."
Bunun zerine Sa'd ibn Muz'm amcas olu olan seyd ibn Hudayr kalkm ve Sa'd ibn Ubde'ye:
"Yalan syledin; Allah'a yemin ederim ki biz onu (Raslullah'a eziyyeti ulaan o adam) ldrrz. Sen de bir mnafksn ve mnafklar
koruyorsun." demi. ki kabile de, Evs ve Hazrec kalkmlar ve Allah'n Rasl (s.a.v.) minberde dikilirken dvmeye, vurumaya
yeltenmiler. Allah'n Rasl (s.a.v.) onlar teskin etmeye balam ve susmular, Rasl-i Ekrem de susmu.
Aie der ki:
"O gn btn gn aladm, gzm ya kesilmedi ve gzme uyku girmedi. O kadar aladm ki alamaktan cierlerim paralanacak sandm.
Anam babam yanmda oturur ve ben alarken ensardan bir kadn yanmza girmek iin izin istedi, girmesine izin verdim, oturup o da benimle
[47]
Raslullah (s.a.v.) yanmza girdi, selm verdi, sonra oturdu.
birlikte alamaya balad. Biz bu halde iken (kindi namazn kldktan sonra)
Bu sylenenler sylendiinden beri yanmda oturmam, bir ay gemesine ramen benim durumum hakknda ona bir vahy de gelmemiti.
[48]
sonra yle buyurdu:
Raslullah (s.a.v.) oturduu zaman ehadet getirdi, (Allah'a hamd senada bulundu )
"Ey Aie, senin hakknda bana yle yle (bir sz) ulat. Eer susuz isen mutlaka Allah seni tebrie edecek susuzluunu bildirecektir. Ama
ayet bir gnah ilemisen Allah'a tevbe istifarda bulun. Muhakkak ki kul gnahn itirafla tevbe ettii zaman Allah onun tevbesini kabul
buyurur." (Ben kapnn yannda oturmakta olan ensar kadna iaretle:
[49]
"Bunlar zikrederken u kadndan utanmyor musun?" dedim.
Raslullah (s.a.v.) szn bitirdiinde gzyam kesildi, artk ondan bir damla bile hissetmiyordum. Babama:
"Raslullah'a benim yerime sen cevap ver." dedim. Babam:
"Vallahi, Allah'n elisine ne diyeceimi bilmiyorum." dedi. Ben bu sefer anneme:
"Raslullah'n sylediine cevap ver." dedim. Annem de:
"Vallahi Allah'n elisine ne diyeceimi bilmiyorum." dedi. Ben:
"Ben, ya kk bir kzm, Kur'n'dan ok fazla ey de okumadm. Ama ben, vallahi ok iyi bildim ki siz bu sz iittiniz ve bu sz
nefislerinizde yerleti, onu doru saydnz. imdi ben size: Ben muhakkak bu sutan beryim, susuzum, desem beni tasdik etmiyeceksiniz.
Allah'n, benim beri olduumu bildii bir eyi itiraf etsem bunda beni tasdik edeceksiniz. Allah'a yemin olsun benim ve sizin iin misal olarak
[50]
dedii zamandaki Ysufun
"Bana bir sabr- ceml gerektir ve Allah, sizin nitelemekte olduklarnza kar bana yardmc olacak olandr."
babasndan bakasn bulamyorum." dedim ve dnp yatama yattm.
Allah biliyor ki o zaman da ben susuzdum ve Allah mutlaka benim susuzluumu ortaya koyacakt. Fakat, Allah'a yemin ederim ki Allah'n,
benim hakkmda, benim bu durumum hakknda Kur'n'da okunan bir vahy indireceini de beklemiyordum. Kendi nefsimi Allah'n, benim
hakkmda byle vahyle konumyaca kadar hakir ve kk gryordum. Belki Allah ryasnda Raslullah'a benim susuzluumu gsterir
diye dnyordum.
Allah'a yemin ederim, Raslullah yerinden kalkmad, ailemizden kimse de dar kmad, o anda Allah'n Rasl'n vahy inerkenki hal
alverdi. Kendisine inen szn (vahyin) arlndan souk bir gnde olmasna ramen Raslullah'tan inci daneleri gibi terler dklmeye
balad.
Bu hal Allah'n Rasl'nden alrken o glmsyordu. Konutuu ilk kelime
"Ey Aie, Allah seni tebrie etti, susuzluunu bildirdi." demek oldu. Annem:
"Kalk Raslullah'a (teekkr et)." dedi. Ben:
"Hayr, vallahi ona kalkp teekkr edecek deilim. Ne ona, ne de size hamdederim. Ben, ancak benim susuzluumu indiren Allah'a
hamdederim. Siz, bu iftiray iittiniz fakat onu inkr etmediniz de deitirmediniz de." dedim. te Allah Teal o anda: "O uydurma haberi
(iftiray) getirenler iinizden bir zmredir..." yetinden balamak zere on yet-i kerime indirdi.
Allah Teal, benim susuzluuma dair bu yet-i kerimeleri indirince, Ebu Bekr es-Sddk, daha nce akrabal ve fakirlii sebebiyle kendisine
infakta bulunduu Mistah ibn sse hakknda:
"Allah'a yemin ederim ki, Aie hakknda bu sylediklerinden sonra artk bir daha Mistah'a hibir ekilde hibir eyle infakta
bulunmyacam." dedi. te bunun zerine de Allah Teal:
"Ve Allah afr'dur, Rahm'dir;"e kadar olmak zere: "Sizden faziletli ve varlkl olanlar; yaknlarna, yoksullara ve Allah yolunda hicret
edenlere vermekte kusur etmesinler..." yet-i kerimesini indirdi de Ebu Bekr es-Sddk:
"Evet, Allah'a yemin ederim ki Allah'n bizi balamasn ister ve severim." deyip daha nceden Mistah'a vermekte olduu infaka yeniden
dnd ve
"Vallahi, bu infakta bulunmay ebediyyen brakmyacam." dedi.
Aie der ki:
"Raslullah (s.a.v.), benim durumumu Zeyneb bint Cah'a da sormu ve:
"Onun haknda ne biliyorsun, ya da ondan (phelenecein) bir ey grdn m?" demi, o:
"Ey Allah'n elisi, gzm ve kulam (cehennem ateinden) korurum. Vallahi onun hakknda hayrdan baka bir ey bilmiyorum." diye
cevap vermi. Raslullah'n elerinden o ancak beni mdafaa ile yceltmi. Allah onu takvas ile korumu. Kzkardei Hamne ise (bu konuda)
[51]
onunla mcadele etmeye balam ki o da (bana iftira atan ve bundan dolay) helak olanlar iinde helak olup gitmiti."
[52]
Bu hadis kk farklarla dier hadis mecmualarnda da geni olarak yer almaktadr.
3- Bize Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Mukri, ona Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Mukri, ona Eb Ya'la, ona Ebu'r-Rabi' ez-Zehran, ona
Fuleyh b. Sleyman el-Medeni haber verdi. O Zhri'den, o Urve b. ez-Zbeyr'den, o Said b. el-Mseyyeb'den, o Alkame b. Vakkas'tan, o
Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe'den, o da hakknda iftiraclarn dediklerini deyip Allah Teala'nn da kendisine o iftiralardan temize
karldnda Nebi (s.a.v.)'nin zevcesi Aie (r.a.)'den Zhr dedi ki:
"Bu muhaddislerin hepsi Aie hadisinden bir blmn rivayet etmitir. O muhaddislerin bir ksm Aie hadisini dierlerinden daha iyi hfz
edip, daha salam hikye etmitir ve onlarn her birinden bana rivayet ettii hadisi belledim. Rivayet ettikleri hadisin bazs bazsna uygun
dmektedir. Btn bu raviler Nebi (s.a.v.)'nin zevcesi olan Aie (r.a.)'nin yle dediini zikretmilerdir;
"Rasulullah (s.a.v.), bir sefer, murad ettiinde hanmlar arasnda kura ekerdi. Onlardan hangisinin kuras karsa, kendisiyle beraber sefere
gtrrd. Yine bir sefere kmak zereyken, aramzda kura ekti ve kura bana tesadf etti. Ben de Rasulullah (s.a.v.) ile birlikte yola ktm.
Bu olay, tesettr yeti nazil olduktan sonra vuku bulmutur. Ben hevdecimin ierisinde tanyordum. Bu yolculukta Rasulullah (s.a.v.) varaca
mz yere kondu. Nihayet Rasulullah (s.a.v.) bu seferini tamamlayp, yola ktmda ve Medine'ye yaklatmzda, yolculua bir gece ara
verdi. Yola kmay duyurunca, ben durdum ve yrdm. yle ki asker geip gitti, htiyacm grdmde, bineime yneldim. Elimi
gsme dokundurdum. Bir de ne greyim. Yemen boncuklarndan dizili olan gerdanlm kopmutu. Derhal gerdanlm aradm. Onu
aramam beni yolculuktan alkoydu ve benimle yolculuk yapan kafile ynelip gitmiti. Hevdecimi, yklenip inmi olduum deveme
balamlar ve benim iinde olduumu sanmlar. Zira kadnlar o vakit ok hafif idiler. Etli deillerdi. Onlann yemek olarak yedikleri sadece
bir kahvaltdan ibaretti. Topluluk kaldrp deveye yklendiklerinde hevdecin arln fark edememilerdi. Ben gen yata bir kz ocuu idim.
Deveyi sevk edip gitmiler. Ben, ordunun gitmesinden sonra gerdanlm buldum ve onlarn konaklad yere geldim. Fakat orada ne bir
aran ne de bir cevap veren vard. Bulunmu olduum yerde teyemmm aldm. Zannetmitim ki topluluk beni arayp yanma dnecekler.
Bulunduum yerde otururken gzlerim arlat ve uyudum. Saffan b. Muattal es-Slem ez-Zehran ordunun arkasndan gelip, geriye kalanlar
topluyordu. Karanlkta yrm ve benim bulunduum yere gelmiti. Uyuyan bir insan karalts grmt. Yanma geldi. Beni grnce tand,
Zira o, beni yzm rtmemden nce tanrd. Beni tandnda, nn lillahi ve inn ileyhi rciun demesine uyandm ve derhal arafmla
yzm kapattm. Vallahi ne o bana bir kelime konutu, ne de ben ondan "nn lillahi" demesinden baka bir kelime duydum. Nihayet
devesini ktrp, ayana basp beni bindirdi. Bylece bindiim deveyi yederek Nahr-i Zahira mevkiinde ikmet etmek zere konduktan
sonra orduya geldik. Benim hakkmda (dedikodu yapmak suretiyle) helak olan oldu. Onlarn iinden gnahnn en byn yklenen
Abdullah b. Ubeyy b. Sell oldu. Nihayet Medine'ye geldik ve Medine'ye ayak bastmda bir ay kadar hastalandm. nsanlar iftiraclarn
szne akn ediyorlard, halbuki ben bunlardan hibir ey anlamyordum. Rasulullah'tan ikayeti olduum zamanlarda grdm iltifat
grememem rahatszlm artryordu. O, sadece ieri girip selam veriyor, sonra da:
"Hastanz nasl?" diyordu. te bu beni ok zyordu. Dnp dolaan erri de fark edemiyordum. Nihayet iyiletikten sonra dar ktm.
mm Mistah da benimle beraber kt. Beraber Menas denilen abdest mahalline gittik, Oras da halkn grd bir yerdi. Bundan dolay
geceden geceye def-i hacete giderdik. Bu, evlerimizin yaknnda tuvalet edinmemizden nceydi. Temizlik hususunda bizim iimiz Arablar'n
ilk adeti gibiydi. Biz, evlerimizin yannda tuvalet edinmekten holanmazdk. Ben ve mm Mistah beraberce gittik. -O Eb Ruhm b. Abdu'lMuttalib b. Abdi Menafin kzdr. Anas da Eb Bekr es-Sddk (r.a.)'n halas olan Sahr b. Amir'in kzdr. Olu da Mistah b. Esase b. Abbad
b. Muttalib'dir.Ben ve Eb Ruhmen'in kz iimizi bitirdikten sonra evime dndk. mm- Mistah bu arada arafna taklp:
"Kahrolas Mistah" dedi. Bunun zerine ben kendisine:
"Ne fena syledin. Bedir Harbi'nde hazr bulunmu birisine svyor musun?" dedim. O da:
"A tazecik. Onun dediini duymadn m?" dedi.
"Ben ne dedim ki?" dedim. Bunun zerine mm Mistah bana iftiraclarn szn haber verdi. Bu yzden hastalm iyice artt. Evime
dndm. Rasulullah (s.a.v.)"n bana selam vermesinin ardndan:
"Hastamz nasl?" dediinde ben:
"Ebeveynimin yanna gitmeye izin ver" dedim. Zira ben bu haberi ebeveynim tarafndan yaknen renmek istiyordum, Rasulullah (s.a.v.) da
bana msaade etti. Ben de ebeveynime gidip:
"Ey anneciim bu insanlar neler konuuyor?" dedim. Annem;
"Kzm kendini ok zme. Vallahi bir adamn yannda, bir kadn bulunsun da, o kadnn kumalar onun bana kakmasn. Bu pek nadirdir." Ben
de:
"Subhanallah. Sen ne diyorsun, byle olur mu? Ve bu haber Rasulullah (s.a.v.)'a ulat m?" dedim. Annem de:
"Evet" dedi, Bu yzden o gece sabaha kadar aladm. yle ki gzmde ya kalmad. Uyku sebebiyle de srme ekemiyordum. Sonra
alayarak sabahladm.
Rasulullah (s.a.v.) vahiy gecikince Ali b. Eb Talib ve same b. Zeyd'i ard. Ailesinden ayrlmas konusunu onlarla grt. same b.
Zeyd'e gelince o Rasulullah (s.a.v.)'a Aie (r.a.)'nin susuz olduuna dair malumatn arz etti. Ve Ehl-i Beyt'e dair kalbindeki sevgisini izhar
etti ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, onlar senin ehlindir. Biz hayrdan baka hibir ey bilmiyoruz." Ali b. Eb Talib ise yle dedi:
"Allah Teala sana hi sknt vermemitir. Aie'den baka kadnlar oktur. ayet cariyeye sorarsan sana doruyu syler." Rasulullah (s.a.v.) da
Berire (yani cariye) yi arp:
"Ey Berire, Aie'den yana sana phe veren herhangi birey grdn m?" diye sordu. Berire de yle dedi;
"Seni hak peygamber gnderene yemin ederim ki imdiye kadar o Aie'ye yaktramadm hibir ey grmemiimdir. u var ki o kk
yata bir kzcazken uykuya dalar, evin hamurundan gafil olurdu da besili koyun gelip o hamuru yerdi." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
kalkp minbere kt ve Abdullah b. Ubeyy b. Sell'un sulamasn hatrlatp yle buyurdu:
"Ey mslman topluluk, Ailem hakknda eziyeti gelip beni bulan bir kimseden, kim benim intikamm alr? Vallahi ben ailem hakknda
hayrdan baka hibir ey bilmemiimdir. Ve bir kiiyi dillerine dolamlar ki, onun hakknda da hayrdan baka hibir ey bilmemiimdir. Ve
o kii benim ailemin yanna bensiz asla girmemitir."
Bunun zerine Sa'd b. Muaz el-Ensar ayaa kalkp dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ben seni ondan kurtarrm. O kii Evs'ten olsa bile yine boynunu vururum. Eer kardelerimiz olan Hazrec'den ise, bize
emredersin biz de senin emrini derhal yerine getiririz." Bunun zerine Hazrec'in by olan Sa'd b. Ubade -ki bu salih bir insand. Lakin
kavmiyetilii tutmutu.- ayaa kalkp Sa'd b. Muaz'a yle dedi;
"Sen yalan syledin. Allah'a yemin olsun ki, ne onu ldrebilirsin, ne de onun ldrlmesine muktedir olabilirsin." Sa'd b. Muaz'n amcasnn
olu olan Useyd b. Hudayr kalkp Sa'd b, Ubade'ye unlar syledi:
"Allah'a yemin olsun ki sen yalan syledin. Elbette biz onu geberteceiz. phesiz ki sen mnafklar namna mcadele eden bir mnafksn."
Bunun zerine Evs ve Hazrec Kabileleri yerlerinden frlayp birbirlerine yrdler. Hatta savamaya bile niyetlendiler. Bu esnada Rasulullah
(s.a.v.) da minber zerindeydi. Onlar durmadan yattryordu. Nihayet skt ettiler. Rasulullah (s.a.v.) da skt buyurdu.
Hz. Aie konuya devamla diyordu ki:
"Ben, o gn gz yam kurumakszn ve hi uyumakszn gn boyunca aladm, Ebeveynim alamamn cierimi paralayacan
zannediyorlard, Onlar benim yanmda bulunuyorlar ben ise alyordum. Ensar'dan bir kadn yanma girmek iin izin istedi. Kendisine izin
verildi. Gelip benimle beraber alamaya balad. Biz, bu haldeyken Rasulullah (s.a.v.) yanmza girdi ve oturdu. ftiralar yapld gnden beri
hi oturmamt. Kendisine benim bu iim hakknda hibir ey vahyolunmakszn bir ay bekledi. Derken Rasulullah (s.a.v.) oturduu esnada
kelime-i ehadet getirip buyurdu ki:
"imdi sana gelince, ey Aie senden yana bana yle yle haberler ulat. Eer sen susuz biriysen, Allah seni yaknda temize karacaktr.
ayet bir gnaha yaklatysan Allah'tan mafiret dile ve O'na tevbe et. Zira kul, gnahn itiraf edip tevbe edince, Allah onun tevbesini kabul
eder." Rasulullah (s.a.v.) szn bitirince benim gz yam kurudu. yle ki hibir damla hissetmedim. Babama dedim ki:
"Benim tarafmdan bu syledikleri hakknda Rasulullah (s.a.v.)'a cevap ver." O da:
"Vallahi Rasulullah (s.a.v.)'a ne diyeceimi bilemiyorum" dedi. Bu sefer anneme:
"Rasulullah (s.a.v.)'a sen cevap ver" dedim. Annem de;
"Rasulullaha (s.a.v.) ne diyeceimi ben de bilemiyorum" dedi. Bunun zerine ben Kur'an'dan fazla birey okuyamayan bir kz olduum halde
dedim ki:
"Vallahi sizin bu haberi duyduunuzu biliyorum ve bu, sizin gnllerinizde yerleti. Siz de bunu doruladnz. ben, size susuzum desem de, k Allah benim susuz olduumu biliyor- siz bu hususta beni tasdik etmeyeceksiniz. Size birey yaptm itiraf etsem -ki Allah biliyor ki ben
o iten uzam- o vakit elbette beni tasdik edeceksiniz. Vallahi benim ve sizin iin Yusufun babasnn demi olduu: "Artk tek arem,
[53]
sznden baka hibir rnek bulamyorum." Sonra
gzelce sabretmektir. Bu dediinize dayanmak iin ancak Allah'tan yardm istenir."
dnp yatama uzandm. Vallahi o vakit ben, kendimin susuz olduumu ok iyi biliyordum ve Allah'n da benim susuzluumu
aklayacan da biliyordum. Fakat vallahi ben hakkmda okunup duracak olan bir vahiy indirileceini zannetmemitim. Zira benim
durumum, bana gre Allah Teala'nn benim hakkmda okunacak olan bir yet indirmesine layk deildi. Fakat ben Rasulullah (s.a.v.)'n
kendisiyle Allah Teala'nn beni temize karaca bir rya greceimi umuyordum. Vallahi Rasulullah (s.a.v.) ne kendi evine gitmek istedi, ne
de Ehl-i Beyt'ten kimse dar kt.
Nihayet Allah Teala Peygamberi (s.a.v.)'ne vahiy indirdi de vahiy esnasnda yakaland iddet, tekrar kendisini yakalad. yle ki, kendisine
indirilen vahiy sznn arlndan dolay k gn alnndan boncuk boncuk ter damlyordu. Derken Rasulullah (s.a.v.)'n bu hali geip,
kendine geldiinde, kendisi glyordu. Ve konutuu ilk sz u oldu:
"Mjde ey Aie. Allah'a yemin olsun ki, Allah seni gerekten temize kard." Bunun zerine annem bana:
"Rasulullah (s.a.v.)'a ayaa kalk" dedi. Ben de dedim ki;
"Vallahi O'na ne ayaa kalkarm, ne de beni temize karan noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah Teala'dan bakasna hamd ederim." te
Allah Teala benim hakkmda Nur: 24/11 yetinden itibaren on yet indirdi.
Allah Teala benim beraatim hakknda bu yetleri indirince, daha nce akrabal ve fakirlii nedeniyle kendisine infakta bulunduum Mistah
hakknda Eb Bekr yle dedi:
"Aie'ye dedii szden sonra vallahi ona ebediyyen infakta bulunmayacam." Bunun zerine Allah Teala u yeti indirdi:
"inizde ltuf ve servet sahibi olanlar, yaknlarna, dknlere ve Allah yolunda hicret edenlere, vermemek iin yemin etmesinler, affetsinler,
gesinler. Allah'n szi balamasndan holanmaz msnz? Allah balayandr, merhametli olandr."
Bunun zerine Eb Bekr:
"Vallahi ben Allah'n beni mafiret etmesini elbette severim" dedi ve tekrar Mistah'a daha nce vermi olduu nafakay yeniden vermeye
balad.
"O nafakay da ondan bir daha geri evirmeyeceim" dedi.
[54]
Bu hadisi Buhari ve Mslim Ebu'r-Rabi' ez-Zehran'den rivayet etmilerdir.
4- Eb Abdirrahman b. Ubeyy Hamid el-Adl, Eb Bekr b. Zekeriyya'dan, o Muhammed b. Abdirrahman ed-Deul'den, o Eb Bekr b. Ubeyy
Hayseme'den, o Heysem b. Harice'den, o Abdullah b. Abdirrahman b. Yezid b. Cabir'den, o Ata el-Horasan'den, o Zhri'den, o Urve'den bize
"Aie Urve'ye ifk hadisesini rivayet edip, o hadis hakknda yle demitir:
"Eb Eyyub el-Ensar'ye kars haber verip:
"Ey Eba Eyyub insanlarn konutuklarn iitmedin mi?" dedii zaman Eb Eyyub:
"Ne konuuyorlar ki?" diye sordu. Bunun zerine kars ona iftiraclarn szn haber verdi. Eb Eyyub da:
"Bu hususta bize konumak dmez. Allah'm seni tesbih ederim. Bu byk bir bhtandr." dedi. Bunun zerine "Bunu sylememiz bize
[55]
yakmaz. H bu byk bir iftiradr." demeniz gerekmez miydi?" yet-i kerimesi indirildi."
5- Eb Said Abdurrahman b. Hamdan, Eb Bekr Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o
Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Abdullah b. Osman b. Haysem'den, o bn. Eb Mleyke'den, o Aie'nin zdls olan Zekvan'dan bize rivayet
ettiine gre Aie (r.a.) lm esnasnda iken ve yannda da kardeinin olu Abdullah b. Abdirrahman bulunduu bir srada Zekvan, huzuruna
girmek zere bn Abbas iin izin istemiti de:
"Bu kii senin yanna girmeye izin isteyen bn Abbas'tr ve o, senin en hayrl oullarndandr" demiti. Bunun zerine Aie:
"bn Abbas' tezkiye etmeyi (temize karmay) bana brak" dedi. Abdullah b. Abdirrahman da Aie'ye yle dedi:
"phesiz ki o bn Abbas Aziz ve Celil olan Allah'n Kitab'n iyi okuyan, noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah'n dini hususunda tam bir
kavray olan birisidir. Haydi ona izin ver de, sana selam verip, seninle vedalasn." Aie de:
"stersen ona izin ver" dedi. O da ona izin verdi ve mteakiben bn Abbas ieri girip selam verdi. Sonra oturdu ve yle dedi:
"Ey M'minler'in annesi mjde, vallahi seninle sana eziyyet veren ve sana sknt veren hereyin senden zail olup da Muhammed (s.a.v.)'le,
O'nun sevgili Ashab'na kavuman arasnda, ruhun cesedinden ayrlaca vakit kadar bir engel vardr. Sen, Rasulullah (s.a.v.)'n en sevgili
zevcesiydin. Rasulullah (s.a.v.) da ancak temiz olan severdi. Allah Teala senin beraatini yedi kat gklerin zerinden indirmitir. yle ki senin
beraatini ifade eden o yetlerin gece gndz iinde okunmad hibir mescid yeryznde yoktur. Ebva denilen yerde geceleyin senin
gerdanln dt de, o gerdanl aramak iin o yerde Rasulullah (s.a.v.)'la beraber insanlar alkonmulard. Nihayet susuz olarak
sabahlamlard da Allah Teala: "Tertemiz bir toprakla teyemmm ediniz." yetini indirmiti. Bylece senin yznden btn insanlar iin, bu
hususta bir ruhsat verilmi oldu. Vallahi sen mbarek bir kadnsn."
Aie (r.a.) de ona yle karlk verdi:
[56]
"Bunlar bana brak Ey bn Abbas. Vallahi, unutulmularn unutulmuu bir kimse olmak isterim."
6- Dahhk yle der:
"Bu ite gnahn byn stlenen, Hassan ve Mstah'dr. Cenb- Hak, Hz. Aie (r.anh)'nin susuz olduunu bildirince, Hz. Peygamber
(s.a.v.) bu ikisine ve bunlarn yansra Kurey'ten bir kadn (olan Hamne binti Cah'a) iftira cezas uygulamtr Rivayet olunduuna gre, Hz.
Aie (r.anha) Hassan (r.a).' yadeder ve:
"Onun cennete gideceini umarm" derdi. Bunun zerine kendisine:
"O iftira gnahnn byn stlenen o deil miydi?" dediinde, Hz. Aie (r.anh):
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'i medheden iirlerini duyduka, onun cennete gideceini umuyorum derdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
[57]
buyurmutur. Bir baka rivayette de Hz. Peygamber
Allah, Hassan iirlerinde Rhu'l-Kudus (Cibril (a.s) ile destekler, yardmlard
(s.a.v.) onun iin
"Kr olmadan daha iddetli azab nedir? Belki de Allah Tel onun gzlerini alarak, bu byk azab (cezay) ona vermitir" demitir.
fk hadisesinde gnahn byn ileyen kimse ile ilgili rivayette doruya en yakn olan, bu kimse ile Abdullah b. beyy b. Sell'n
kastedilmi olmasdr. nk bu Abdullah mnafktr. Her frsatta Hz. Peygamber (s.a.v.)'i yaralamak ve ona zarar vermek isterdi. Bu hadisede
[58]
ad geen dierleri ise, bu iftirada onun yolundan gitmilerdir. Onlar iinde, mnafk olarak itham edilmeyenler de vard."
22. Sizden faziletli ve varlkl olanlar yaknlarna, yoksullara ve Allah yolunda hicret edenlere vermekte kusur etmesinler, affetsinler,
geiversinler. Allah'n sizi balamasn sevmez misiniz? Ve Allah afr'dur, Rahim'dir.

1- Hz. Aie'den nakledildiine gre "o ve ona bu iftiray atanlar hakknda yukardaki yet-i kerimeler (11-21. yetler) nazil olunca Hz. Ebu
Bekr, o zamana kadar akrabal ve ihtiyac (fakirlii) sebebiyle kendisine infakta bulunduu, teyzesinin olu ve ayn zamanda onun
himayesinde bir yetim olan Mistah hakknda:
"Vallahi Aie hakknda bu sylediklerinden ve ailemize bu ektirdiklerinden sonra Mistah'a, bir daha hibir eyle infakta bulunmyacam, ona
[59]
faydal olacak hibir ey yapmyacam." dedi de bunun zerine Allah Teal bu yetini indirdi."
2- Ebu Bekir Sddk (r.a.):
[60]
"Vallahi ben, Allah'n beni mafiret etmesini severim." dedi ve Mstah'a daha nce yapt infaka devam etti."
[61]
3- Bu hadisin benzerini Tabern bnu Abbas ve bnu mer'den, Bezzr Ebu Hureyreden, bnu Merduyeh Ebul-Ysrden rivayet etmitir.
4- Ebubekir Sddk, (r.a.) fakirlii ve akrabal dolaysyle Mstah b. sse'ye yardm ederdi. fk olay meydana gelip Mstah da bu olay
hakknda ileri geri konuunca, Ebubekir (r.a.) ona yardm etmemeye ve asla hibir ekilde ona yarar salamamaya yemin etti. Bunun zerine
Yce Allah, bu yeti indirdi. Bunu duyan Ebubekir (r.a.):
"Vallahi ben, Allah'n beni balamasn isterim." dedi ve daha nce Mstah'a yapmakta olduu yardm tekrar devam ettirdi.
[62]
"Vallahi, bu yardm bir daha ondan asla kesmeyeceim." diye yemin etti.
"Allah Tel daha nce de bahsettiimiz gibi iftira edenleri, onlarn szlerine itibar edenleri (geen ayetlerle) terbiye ettii gibi, artk Mistah'a
(kz ie'ye iftira ettiinden dolay), bir daha infak (yardm) etmeyeceine yemin ettiin iin, Hz. Ebu Bekir (r.a)'i eitip, terbiye etmitir.
Mfessirler yle demilerdir:
"Bu ayet, Hz. Ebu Bekir (r.a.) hakknda nazil olmutur. nk o artk Mistah'a infk etmeyeceine yemin etmiti. Mistah ise, onun teyzesi
olu olup, elinde yetimi bir yetimdi. Hz. Ebu Bekir, hem Mistah'a, hem de onun yaknlarna yardm ediyordu. fk ile ilgili ayet inince, Hz.
Ebu Bekir (r.a.) onlara:
"Kalkn, defolun. Artk ne siz bendensiniz, ne de ben sizdenim. Hibiriniz artk yanma yaklamayn dedi. Bunun zerine Mistah:
"Allah akna, slm akna... Akrabalk ve sla- rahim hatrna bizi bakalarna muhta etme. in banda bizim bir gnahmz yoktu"
deyince, Hz. Ebu Bekir (r.a.) ona:
"Konumadysan da, gldn" dedi. Mistah:
"Bu, Hassan'n szne amamdan dolay idi, yoksa bir glme (sevin) deildi" dedi ise de, Hz. Ebu Bekir (r.a.) onun bu mazeretini kabul
etmeyerek:
"Haydi gidin, uzaklan. nk Allah Tel sizin iin bir mazeret bildirmedi ve bir k kaps gstermedi" dedi.
Bunun zerine onlar, nereye gideceklerini, kime bavuracaklarn bilemez bir ekilde ktlar. Derken Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ebu Bekir
(r.a.)'e, Allah Tel'nn onlar kovmamasn emreden bir ayet indirdiini haber vermek zere, ona bir adam gnderdi. Hz. Ebu Bekir (r.a.),
haberi alr almaz, tekbir getirdi ve buna ok sevindi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ilgili ayeti, ona okudu. Hz. Peygamber (s.a.v.), "Allah'n size
mafiret etmesini sevmez misiniz?" ayetine gelince, o:
"Evet, Ya Rabbi beni affetmeni can-u gnlden arzu ederim" deyip, yaptklarndan vazgeti. Evine gidince, Mistah ve yaknlarna haber salp,
onlar kabul edeceini bildirerek, "Allah'n indirdii hkm bam gzm stne... Size yaptm ve sylediimi, Allah size gazab ettiini
(nceki ayette) bildirdii iin yapmtm. Fakat Allah sizi affedince, size "merhaba ho geldiniz" diyorum" dedi ve Mistah'a daha nce yapt
[63]
yardmn iki mislini yapmaya balad."
23. ffetli, evli ve bir eyden habersiz m'min kadnlara (zina) iftiras atanlar var ya; ite onlar dnyada da, hirette de lanetlenmilerdir. Ve
onlar iin ok byk bir azb vardr.

1- yet-i kerimede zikredilen: "ffetli, hibir eyden habersiz mmin kadnlar"dan maksat, baz mfessirlere gre, Hz. Aie'dir. Ancak yetin
beyan ettii sfatlar tayan herkes iin bu hkm geerlidir. Byle kadnlara zina snad edip te sonra tevbe etmeyenler, dnya ve hirette
lanete uratlm olurlar.
Bazlarna gre ise bu yet, sadece Rasulullah'n hanmlar iin inmitir. Rasulullah'n hanmlarna dil uzatanlarn tevbeleri kabul deildir.
Bunlar, dnya ve hirette lanete uratlmlardr.
Dier bir ksm mfessirlere gre ise bu yet-i kerime, Rasulullah'n hanmlar hakknda nazil olmu sonra bu surenin ba tarafndaki
drdnc ve beinci yetler inmi, iffetli hanmlara zina isnad edenlere seksen sopa vurulmasn ve bunlar iin tevbe kapsnn ak olduunu
[64]
beyan etmilerdir.
2- Bu yet-i kerimenin kim hakknda nazil olduu mfessirler arasnda ihtilafldr. Kimisi fk hadisesi ile ilgili yetler iinde kabul ederek Hz.
Aie hakkndadr derken mesel Ebu Hamza es-Siml de:
"Mekke-i Mkerreme'de mslman olup da Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere kan baz kadnlarn arkasndan Mekke mrikleri:
"Bu, olsa olsa fahielik yapmak zere Mekke'den kp gitti." yollu szler sarfetmilerdi. te bunun zerine o muhacir kadnlar hakknda nazil
[65]
oldu." demitir.
3- Hasften rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Ben Sad bni Cbeyr'e:
"Zina m iddetli, kazif mi?" dedim.. Sad bni Cbeyr (r.a.)
"Zina iddetli." dedi. Ben:
"Allah Tel, ffetli, evli ve bir eyden habersiz mii'min kadnlara (zina) iftiras atanlar var ya; ite onlar dnyada da, hirette de
lanetlenmilerdir. Ve onlar iin ok byk bir azb vardr. buyuruyor, dedim. Sad bni Cbeyr (r.a.):
[66]
"Bu yet zellikle ie'nin (r.a.) durumu hakknda indirildi." dedi.
4- Dahhk bni Mzhim'den rivayet edildiine gre o yle dedi:
[67]
"Bu yet, zellikle Neb Aleyhisselm'n kadnlar hakknda indi."
5- Sad bni Cbeyr tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre o yle dedi:
[68]
"Bu yet, zellikle ie (r.a.) hakknda indi."
6- ie'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Bana yaplan iftiraya maruz kaldm. Ben habersizdim. Sonradan haberim oldu. Raslullah benim yanmda idi, kendisine vahy geldi... Sonra,
oturduu yerden doruldu yzn mesih etti ve:
"Ey Aie, seni mjdelerim." buyurdu. Ben:
[69]
"Allah'a hamd ederim sana deil." dedim. Aleyhisselm, Nur: 24/24-26 yetlerini okudu."
26. Kt kadnlar kt erkeklere, kt erkekler de kt kadnlara yakrlar. yi kadnlar iyi erkeklere, iyi erkekler de iyi kadnlara yakrlar.
Bunlar, onlarn sylediklerinden uzaktrlar, ve onlar iin mafiret, bir de cmerte verilmi bir rzk vardr.

1- Abdurrahman bni Zeyd bni Eslemden rivayet edildiine gre o yle dedi:
[70]
"Bu ayet ie (r.a.) hakknda indirildi. Mnafk (Abdullah b. beyy ve yandalar) ona iftira atnca Allah Tel onu bundan uzak kld."
[71]
"Bu ayet Neb Aleyhisselm'n zevcesine iftira atanlar hakknda indi."
3- Hakem bni Utbe'den rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Ne zaman ki insanlar ie'nin durumu hakknda iftiraya daldlar, Raslullah ie'ye eli gnderdi ve:
"Ey ie, insanlar ne sylyorlar?" buyurdu. Aie (r.a.):
"Semadan zrm ininceye kadar hibir eyle zr dilemem." dedi. Allah Tel, srei Nur'dan on be yetini indirdi, sonra Aleyhisselm,
[72]
Nur: 24/26 yetine ulancaya kadar okudu."
27. "Ey inananlar! Evlerinizden baka evlere, izin almadan, seslenip sahiplerine selam vermeden girmeyiniz. Eer dnrseniz bu sizin iin
daha iyidir.
28. Eer evde kimseyi bulamazsanz, yine de size izin verilmedike ieriye girmeyiniz. Size "Dnn" denirse dnn. Bu, sizi daha ok temize
karr. Allah yaptklarnz bilir.
29. inde malnz bulunan bo evlere girmenizde bir sorumluluk yoktur. Allah, aa vurduunuzu da, gizlediinizi de bilir."

1- stzn yeti olarak bilinen "Ey iman edenler, evlerinizden baka evlere, sahipleriyle alkanlk kurup selm vermeden girmeyin." yetinin
[73]
nzul sebebi olarak ensar'dan bir kadn gsterilir. yle ki:
Ahmed b. Muhammed b. brahim es-Sa'leb, Hseyn b. Muhammed b. Abdillah ed-Dinever'den, o Abdullah b. Yusuf b. Ahmed b. Malik'ten,
o Hseyn b. Sahteveyh'ten, o mer b. Sevr ve brahim b. Eb Sfyan'dan, bu ikisi de Muhammed b. Yusuf el-Firyab'den, o Kays'tan, o E'as
b. Suvar'dan, o da Adiyy b. Sabit'ten bize u rivayette bulundu:
"Ensar'dan bir kadn gelip yle demiti:
"Ey Allah'n Rasul, ben evimde bazen hibir kimsenin beni grmesini istemediim bir halde bulunurum. Hatta babam ve ocuum dahi olsa
bundan holanmam. Halbuki ben bu halde iken bazen babam ve ailemden herhangi bir kimse izin almakszn yanma girer ve karlar. imdi
[74]
ben ne yapaym?" Bunun zerine bu yet nazil oldu."
2- Bu yet-i kerimenin inmesi zerine Hz. Ebu Bekr:
"Ey Allah'n elisi, am yolunda, iinde sakinleri olmyan evler ve hanlar var. Onlar hakknda ne buyurursun?" diye sordu da Allah Teal:
[75]
"inde menfaatiniz bulunan ve oturulmyan bo evlere girmenizde bir vebal yoktur..." yet-i kerimesini indirdi.
3- Muktil bni Hayyn'dan rivayet edildiine gre o yle dedi:
"stizan yeti nazil olunca Eb Bekr es-Sddk yle demiti:
"Ey Allah'n Rasl, Mekke, Medine ve am arasnda dolaan ticret erbab ne yapsn. Onlarn yol zerinde bilinen evleri vardr. Onlar nasl
izin alsn ve selm versinler. nk o evlerde sakin olanlar yoktur." Bunun zerine Allah Teala u yeti indirdi:
[76]
"inde malnz bulunan bo evlere girmenizde bir sorumluluk yoktur. Allah, aa vurduunuzu da, gizlediinizi de bilir."
4- Eb Eyyb el-Ensr der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n elisi! Bize "izin almadan, seslenip sahiplerine selam vermeden" lafz- celilini akla. Selm vermenin ne olduunu anladk.
Ama isti'ns'n ne olduunu bilmiyoruz." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a..v):
"sti'ns; bir kimsenin (geldiini belli etmek iin) ya "Sbhnallah" ya "el Hamdulillah" ya da "Allahu Ekber" demesi yahut da ksrp ev
[77]
halkndan izin istemesidir." buyurdu."
5- Ebu Said el-Hudr diyor ki:
"Ben, Ensarn toplantlarndan birinde bulunuyordum. O anda Ebu Musa el-E'ar, sanki bireyden korkmuasna kp geldi ve yle dedi;
"Ben, mer'in yanna girmek iin defa izin istedim. Bana izin verilmedi. Bunun zerine dnp gittim. mer daha sonra beni ard ve
bana
"Senin, benim yanma gelmene engel olan neydi?" dedi. Ben de:
" defa izin istedim bana izin verilmedi. Bunun zerine dnp gittim. nk Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutu:
"Sizden biriniz defa izin ister de ona izin verilmezse geri dnsn." Bunun zerine mer bana yle dedi:
"Allah'a yemin olsun ki, buna dair mutlaka ahit getireceksin." (imdi sizden soruyorum) inizde Rasulullah'tan bunu iiten herhangi biriniz
var m?" Bunun zerine bey b. K'b yle dedi:
"Vallahi seninle beraber bu insanlarn en k gelecektir. (Gelip ahitlik edecektir)"
Ebu Said el-Hudr diyor ki:
"Ben orada bulunanlarn en k idim. Kalkp Ebu Musa el-E'ar ile beraber gittim ve mer'e, Rasulullah'n bunu sylediini haber
[78]
verdim."
31. M'min kadnlara da syle: Gzlerini haramdan saknsnlar ve rzlarn korusunlar. Kendiliinden grneni mstesna olmak zere stlerini
amasnlar Bartlerini yakalarnn stne salsnlar... Gizledikleri zinetlerinin bilinmesi iin de ayaklarn vurmasnlar. Ey m'minler! hepiniz
Allah'a tevbe edin ki felaha eresiniz.

l- Mukatil ibn Hayyn anlatyor:
"Bize ulatna gre -En dorusunu Allah bilir- Cbir ibn Abdullah yle nakletmi:
"Esma bint Mride, Harise oullar iindeki yerinde (bir rivayette hurmalnda) iken kadnlar onun yanna izr (st elbise) giymemi,
ayaklarndaki halhallar, gsleri ve sa rgleri grnr halde girmeye balamlar. Esma:
[79]
"Bu ne kadar irkin!" demi ve bu olayn akabinde Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
Ayn hadise yine Mukatil ibn Hayyn tarafndan bu srenin 58. yetinin nzul sebebi olarak da rivayet edilmektedir ki biraz sonra
[80]
gelecektir.
2- Mu'temir'in babasndan rivayetine gre el-Hadram yle anlatm:
"Bir kadn gmten iki halhal edinmi, altna da bir sra boncuk takmt. Sokakta bir toplulua rastlad da ayan yere vurdu ve bileine
[81]
takt halhal o boncuklarn zerine derek ses kard. te bu hadise zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
3- Ali (r.a.)'nn yle dedii rivayet olunur:
"Rasulullah (s.a.v.) zamannda bir adam, Medine yollarndan bir yolda yrd. Bir kadnla gz gze gelip birbirlerine baktlar. eytan onlara,
her biri dierine, onu beendii iin bakt, eklinde vesvese verdi. Adam, kadna baka baka bir duvara doru yrrken aniden duvara arpt ve
burnu yarld. Bunun zerine dedi ki:
"Vallahi, Rasulullah (s.a.v.)'a gidip durumu anlatncaya kadar bu kan ykamayacam." Raslullah'a (s.a.v.) gidip olay anlatt. Rasulullah
(s.a.v.):
[82]
"Bu, senin gnahnn cezasdr." buyurdu. Bunun zerine Yce Allah bu yeti indirdi."
"Chiliyye kadnlar, bartlerini, arkadan balarlard. Yakalar (elbiselerinin alan ksmlar) nde idi. Bundan dolay onlarn boazlar,
gerdanlar ve dleri ak oluyordu. Bylece onlar, boyunlarn, boazlarn buralar kuatan salar, kulak ve gerdandaki taklar gibi zinetlerini
[83]
ve bunlarn takldklar yerleri rtsnler diye, bartlerinin ularn yakalar zerine salvermekle emrolundular."
5- Hz. ie (r.ah)'nin yle dedii rivayet edilmitir:
"Ensar kadnlarndan daha hayrl olann grmedim. Bu ayet nazil olunca, her biri kendi arafna kotu ve onu alp, onunla tepeden trnaa
[84]
brnd ve sanki balar zerinde kargalar varm gibi oluverdiler."
6- Hz. Aie (r.anh.) diyor ki:
[85]
"Bu yet-i kerime inince, nce hicret eden kadnlar, petemallarn dikerek barts edindiler."

33. "... Klelerinizden hr olmak iin bedel vermek isteyenlerin, onlarda bir iyilik grrseniz, bedel vermelerini kabul edin. Onlara Allah'n
size verdii maldan verin.

1- Bu yet, ismine Subeyh denilen, Huveyt b. Abdu'l-Uzza'nn bir klesi hakknda inmitir. Bu kle mevlasndan mktebe istedi. Efendisi de
[86]
Huveytib onu yz dinar karl salvermeyi kabul etti, Huveytib bu parann yirmi dinarn
kabul etmedi. Bunun zerine bu yet indi.
[87]
balad. O da geriye kalann dedi. Bu zat, Huneyn Gn'nde ldrld.
2- bnu Seken Marifets-Sahabe isimli kitabnda Abdullah bni Sabhin babasndan rivayetle o yle dedi:
[88]
"Ben Huvaytb bni Abdl Uzza'nn klesi idim. Ondan mkatebe (yazma) istedim, o bundan kand. Allah Tel bu yeti indirdi."
33. "... cariyelerinizi fuha zorlamayn. Kim onlar buna zorlarsa bilsin ki Allah hi phesiz onu deil zorlanan kadnlar balar ve mer
hamet eder."

1- Bize Ahmed b. Hasan el-Kd, ona Hacib b. Ahmed et-Ts, ona Muhammed b. Hamdan, ona Eb Muaviye, ona A'me, ona Eb Sfyan,
ona da Cabir haber vererek yle dedi:
"Abdullah bn Ubeyy kendi cariyesine yle dedi:
[89]
"Git zina yap benim iin para kazan." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[90]
Bu hadisi Mslim Eb Kreyb'den, o da Eb Muaviye'den rivayet etti.
2- Bize Hasan b. Muhammed el-Faris, ona Muhammed b. Abdillah b. Hamdan, ona Ahmed b. Hasan el-Hafiz, ona Muhammed b. Yahya, ona
smail b. Eb Uveys, ona Malik, ona bn ihab, ona da mer b. Sabit haber vererek yle dedi:
"Bu yet Muze hakknda indi. Muze, Abdullah b. Ubeyy b. Sell'un cariyesi idi."
u isnadla da bu haber gelmitir: Muhammed b. Yahya'dan, o Ayya b. el-Velid'den, o Abdu'l-A'la'dan, o Muhammed b. shak'tan, o
Zhr'den, o da mer b. Sabit'ten rivayet ederek yle dedi:
[91]
"Muaze, Abdullah b. Ubeyy b. Sell'un cariyesi idi. Allah Teala da bu yeti indirdi.
3- Bize Said b. Muhammed el-Mezzin, ona Eb Ali el-Fakih, ona Ebu'l-Kasm el-Baav, ona Davud b. Amr, ona Mansur b. Eb1-Esved,
ona A'me, ona Eb Nadra, ona da Cabir haber vererek yle dedi:
[92]
"Abdullah bn Ubeyy'in, Mseyke isminde bir cariyesi vard. O, cariyeyi fuha zorluyordu. Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi.
4- Mfessirler yle dediler:
"Bu yet, Muaze ve Mseyke hakknda indi. Bunlarn ikisi de Abdullah bn Ubeyy'in cariyesi idiler. Her ikisini de zinadan ellerine geecek
mebla onlardan almak iin zina yapmaya zorluyordu, Cahiliyye Devri'nde klelerini cretle kiralyorlard. slm gelince Muaze ve Mseyke
dedi ki:
"Bu, iinde bulunduumuz durum iki yoldan biridir. Eer bunda bir hayr varsa bu ii ok yaptk. Eer bir er varsa onu terkedeceimiz zaman
[93]
geldi demektir." te Allah Teala bu yeti bundan dolay indirdi."
5- Mukatil yle dedi:
"Bu yet, Abdullah b. Ubeyy'in alt cariyesi hakknda indi. bn Ubeyy onlar zinaya zorluyor ve cretlerini almak istiyordu. Onlarn isimleri
yleydi: Muaze, Mseyke, Umeyme, Amre, Arva, Kuteyle. Onlardan bir tanesi birgn bir dinar, dieri ise bir hrka getirdi. Ubeyy onlara dedi
ki:
"Dnnz ve zina yapnz." Bunun zerine onlar dediler ki:
"Vallahi zina yapmayz. phesiz Allah bize slam' getirdi. Zinay haram kld." Rasulullah (s.a.v.)'a gittiler ve onu ikyette bulundular. Allah
[94]
6- Mnafk Abdullah b. beyy'in, Mu'aze, Mseyke, meyme, Amre, Erv ve Kuteyle adlarnda alt cariyesi vard. Bunlar, zina etmeye
mecbur ediyordu ve bunlara vergi koyuyor (belli bir miktar para getirmelerini istiyordu). Derken bunlardan ikisi, Hz. Peygamber (s.a.s)'e
[95]
bavurup, ikayette bulundular. te bunun zerine bu ayet nazil oldu.
7- Bize Hakim Eb Amr, Muhammed b. Abdu'1-Aziz haber verdi. Onlara Ahmed b. el-Fadl el-Haddad, ona Muhammed b. Yahya, ona shak
b. brahim, ona Abdurrezzak, ona Ma'mer, ona da Zhr yle haber verdi:
"Kurey'ten bir adam Bedir'de esir dmt. Bu adam Abdullah b. Ubeyy'in esiri idi, Abdullah'n cariyesi vard. smi de Muaze idi. bn
Ubeyy istiyordu ki Kurey olan Muaze ile zina etsin. Muaze de mslman olduu iin bu iten kanyordu. Abdullah b. Ubeyy, onu bu ie
zorluyor ve onun Kure olan kiiden hamile kalmasn isteyerek onu dvyordu. stiyordu ki Muaze, Kurey'den hamile kalsn. ocuun
fidyesini de Kurey'den alsn. Bundan dolay Allah Teala yle buyurdu: "... iffetli olmak isteyen cariyelerinizi fuha zorlamayn..." Nur:
24/33. Bu yet "afurdur, Rahimdir" ksmna kadar indi. Yani yle demek isteniyor: Kendisine zorlandklar eyden dolay Allah onlan
[96]
mafiret eder."
8- Abdullah b. beyy birisini esir ald. O esir Abdullah'n cariyesinden km almak istedi. Bu criye mslmand. Bundan dolay bu iten uzak
durdu. Abdullah b. beyy ise cariyenin o esirden hamile kalmasn, bylece de ocuunun fidyesini alabilmek iin, cariyeyi buna zolad. te
[97]
bunun zerine bu ayet nazil oldu.
9- Cabirden (r.a.) rivayet edildiine gre "Abdullah bni bey'in, Mseyke ve meyme adnda iki cariyesi vard. Abdullah bni bey, onlar
[98]
zin etmeye zorlard. Cariyeler bu durumu neb Aleyhisselm'a ikyet ettiler. Allah Tel, bu yeti indirdi."
10- Ebu Zbeyr tarikndan Cbir'den (r.a.) rivayet edildiine gre yle demitir
"Mseyke, Ensardan bzlarna gelip:
[99]
"Benim efendim beni zinaya zorluyor." dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
11- Cabir b. Abdullah (r.a) dedi ki:
[100]
"Birisinin cariyesi gelip, "Efendim beni zina etmeye zorluyor" dedi de, bu ayet bundan dolay nazil oldu."
"Abdullah bni bey'in cariyesi vard. O criye chiliyye dneminde zina ederdi. Zina haram klnnca, criye:
[101]
"Vallahi ben, ebediyen zina etmem." dedi. Bunun zerine bu yet indirildi."
[102]
13- Bezzr, zayf bir senetle, Enes'ten bunun benzerini anlatt ve cariyeyi Muze ismi ile isimledi.
14-aban'dan o, Amr bni Dinar'dan, o, krime'den anlatt. krime dedi ki:
"Abdullah bni beyin Mseyke ve Muze isiminde iki karde cariyesi vard.. Abdulalh bni bey onlar zina etmeye zorlard. Onlardan biri
dedi ki:
[103]
"Eer bu i hayr ise, onu oka yapacam, eer deilse onu brakmam en uygun olandr." Allah Tel bu yeti indirdi."
"Abdullah ibn beyy'in bir cariyesi vard. Efendisinin emriyle zina edip cret olarak verilen bir brdeyi efendisine getirdi. bn beyy ona:
"Git, tekrar zina et." dedi. Cariye:
"Vallahi yapmyacam; eer bu bir hayr ise onu ok yaptm, yok eer kt ise artk onu brakmamn zaman geldi." dedi ve ite onun
[104]
hakknda bu yet-i kerime nazil oldu.
16- Mukatil ibn Hayyn der ki:
"Bize ulatna gre bu yet-i kerime, sahip olduklar iki cariyeyi fuha zorlayan iki kii hakknda nazil olmutur. Bunlardan bir ensariye ait
olann ad Mseyke, Abdullah ibn beyy'e ait olannn ad da meyme mm Mseyke idi. Yine birer cariye olan Muze ve rv da ayn
durumda idiler. Bunlardan Mseyke ve mm Mseyke Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek bu durumu Efendimiz'e anlattlar da bunun zerine
[105]
bu hususta Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
17- Ebu Salih'in bn Abbs'tan rivayet ettii bir haberde ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek kendisine ait olmyan bir cariyenin zinasna izin
isteyenin bizzat Abdullah ibn beyy olduu kaydedilmektedir. Buna gre bir gn Abdullah ibn beyy, yannda ad Muze olan ok gzel bir
cariye ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, u cariye filn kimsenin yetimlerine ait bir cariyedir. Ona zina etmesini ve bylece o yetimlerin onun cretinden istifade
etmelerini emredelim mi?" diye sormu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
[106]
"Hayr." buyurmular. Abdullah ibn beyy srarla tekrar sorunca ite bu yet-i kerime nazil olmu.
37. yle erler ki ne ticaret, ne ah-veri onlar Allah' zikretmekten alkoymaz. Onlar, gnllerin ve gzlerin (korkudan) dnecei bir gnden
korkarlar

1- Abdulah ibn mer'den rivayete gre "o, bir gn arda iken ezan okunmu, ardaki dkkn sahipleri hemen dkknlarn kapatp Mescid[107]
i nebevye gitmiler. bn mer der ki: "te onlar hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Hz. Peygamber (s.a.v.)'in asr- saadetinde iki mslman varm. Bunlardan birisi tccar, dieri de satmak zere kl yapan kl ustas bir
demirci imi. Tccar olan ezan duyduunda terazi elinde ise hemen atar, yerde ise kaldrmayp o halde brakr ve hemen Mescid-i Nebev'ye
gidermi. Demirci olan ise eki rsn zerindeyse olduu gibi brakr, yok rsn zerindeki klca vurmak zere kaldrmsa arkasna atar ve
hemen Mescid-i Nebev'ye gidermi. te bu ikisine ve bunlara benzeyenlere bir vg olmak zere Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[108]
indirmi."
[109]
3- Bu yet-i kerimenin ashab- Suffe hakknda nazil olduu da sylenmitir.
39. O kfretmi olan kfirlere gelince; onlarn amelleri engin llerdeki serap gibidir. Susayan kimse onu su sanr. Fakat yanna vardnda
hibir ey bulamaz da Allah' kendi yannda bulur ve O da hesabn tastamam grr. Allah Seru'l-hisb'dr.

1- Bu yet-i kerimenin, Chiliye devrinde bir zahid gibi yayan, palas elbiseler giyip hak dini aryan, Hz. Muhammed peygamber olarak
[110]
slm ile gnderilince kfir olan Utbe ibn Raba ibn meyye hakknda nazil olduu sylenir.
[111]
2- Mukatil rivayetinde bu kiinin ad eybe ibn Raba ibn Abdi ems olarak verilmektedir.
47. "Allah'a ve Rasl'ne inandk, itaat ettik." derler, sonra da arkasndan bir takm yz evirir. Bunlar m'minler deillerdir.
48. Aralarnda hkmetmesi iin Allah'a ve Rasl'ne arldklar zaman bir takm hemen yz evirir.
49. Eer hak, kendilerinden tarafa ise boyunlarn bkerek gelirler.
50. Kalblerinde bir hastalk m var bunlarn? Yoksa phe mi ettiler? Veya Allah'n ve Rasl'nn kendilerine hakszlk edeceinden mi
korkuyorlar? Hayr, onlar zlimlerin ta kendileridir.

1- Baz mfessirler olay biraz daha zelletirip derler ki bu yet-i kerime ile bunu takip eden yet mnafk Bir ile bir yahudi hakknda nazil
olmutur. kisi arasnda bir arazi zerinde ihtilf kmt. Yahudi, Bir'i, aralarnda hkm vermesi iin Raslullah (s.a.v.)'a ekerken
mnafk, Yahudiyi Ka'b ibnu'l-Eref e gitmeleri iin ekiyor, bir yandan da:
"Muhammed bize hakszlk eder, zulmeder." diyordu. Sonunda Yahudinin srar ile Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip davalarn anlattlar; Allah'n
Rasl (s.a.v.) de Yahudi lehine hkmetti. Ancak mnafk, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hkmne raz olmayp:
"Gel bir de mer'e davamz anlatalm, ondan hkm vermesini isteyelim." dedi. Yahudi buna da raz oldu ve gidip davalarn Hz. mer'e
anlattlar. Yahudi bu arada Hz. mer'e:
"Hz. Peygamber, benim lehime hkmetti de bu adam O'nun hkmne raz olmad." dedi. Hz. mer, o mnafa:
"yle mi oldu?" diye sordu, onun:
"Beni burda biraz bekleyin, hemen geliyorum." deyip evine girdi, klcn kuanm olarak kt ve mnafn orackta boynunu vurup ldrd
ve:
"Raslullah (s.a.v.)'n hkmne raz olmayan hakknda benim hkmm budur." dedi de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirdi.
Hz. mer'in bu davran zerine Cibril:
[112]
Ki bu kssa daha nce (Nisa
"mer, Hak ile btln arasn ayrd." demi, bunun zerine Hz. mer'e: "el-Frk" lkab verilmitir.
[113]
Sresinin 60. yetinin nzul sebebinde) de gemiti.
[114]
2- Bu rivayetin bir benzeri Mukatilden de rivayet edilmitir.
3- bn Eb Hatim'in, el-Hasen'in mrselleri meyannda tahric ettii bir haberde o yle anlatr:
"Bir adam, baka bir adamla arasnda bir ihtilf kp da halli iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeye arldnda eer hakl ise ve Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in kendi lehine hkmedeceini kesin olarak bilirse bunu kabul ederdi, Ama bilirse ki kendisi hakszdr ve karsndakinin
hakkn yemek isterse byle bir durumda ihtilfn halli iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeye arlrsa O'na gitmekten yz evirir ve
[115]
"Hayr, O'na deil filna gidelim." derdi. te bunun zerine (veya byleleri hakknda) Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirdi."
[116]
4- Hasan el-Basr bu ayetin, kfrn iinde saklayp, zahiren m'min grnen btn mnafklar hakknda nazil olduunu syler.
5- Dahhk der ki:
"Mura ibn Vil hakknda nazil olmutur. Onunla Hz. Ali ibn Eb Tlib'in mterek bir arazileri vard. Bu araziyi mterek halden karmak
ve paylamak istediler. Yaplan taksimde Hz. Ali'ye, suyun ancak zorlukla ulatrlabilecei ksm dt. Mura, Hz. Ali'ye:
"Arazinin sana den ksmn bana sat." dedi, Hz. Ali de kabul edip bu arazisini Mura'ya satt ve Hz. Ali parasn, Mura da arazisini teslim
ald. Daha sonra Mura'ya:
"orak, susuz bir yer satn aldn, oraya su kmaz." dediler. O da sattan vazgemek zere Hz. Ali'ye geldi ve:
"Arazini al. Ben onu senden, eer honut olursam artyla almtm. imdi ise grdm ki su oraya kmyor, onu sevmedim, honut olmadm."
dedi. Hz. Ali:
"Hayr yle deil, satn aldn, raz oldun ve teslim aldn. Durumunu da zaten biliyordun." diyerek sattan caymay reddetti ve davay Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gtrmek istedi. Mura ise:
"Muhammed'e gidecek ve onun hkmn kabul edecek deilim. nk o bana buzeder ve ben, onun bana hakszlk etmesinden korkarm."
[117]
dedi ve ite bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil oldu.
53. Var gleriyle Allah'a yemin ettiler ki eer kendilerine emredersen mutlaka (savaa) kacaklardr. De ki: "Yemin etmeyin. Bu, makl bir
itaattir. Muhakkak ki Allah yaptklarnzdan haberdardr."

1- Allah Teal mnafklarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hkmnden holanmadklarn beyan buyurunca mnafklar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelip:
"Allah'a yemin olsun ki yurtlarmzdan, kadnlarmzdan ve mallarmzdan kmamz; bunlar brakp cihada kmamz emretmi olsaydn
[118]
bunlar brakr ve cihada kar, cihad ederdik." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
55. "Allah, iinizden inanp yararl i ileyenlere, onlardan ncekileri halef kld gibi, onlar da yeryzne halef klacana, onlar iin
beendii dini temelli yerletireceine, korkularn gvene evireceine dair sz vermitir. nk onlar Bana kulluk eder, hibir eyi Bana
ortak komazlar. Bundan sonra inkar eden kimseler, ite onlar artk yoldan km olanlardr."

1- Rabi' b. Enes, Ebu'l-Aliye'den bu yet hakknda u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.)'a vahiy geldikten sonra on yl daha Mekke'de durdu, O ve Ashab korkuyorlard. Gizli ve aikr olarak Allah'a ibadet
ediyorlard. Sonra Medine'ye hicretle emrolundu. Onlar Medine'de de korkuyorlard. Silahla sabahlyor, silahla akamlyorlard. Ashab'ndan
bir kii Rasulullah (s.a.v.)'a dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, kendisinde emniyette olduumuz ve silah braktmz birgn bize hi gelmeyecek mi?" Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurdu:
"Sabredin. Sizden bir kimse byk bir toplulukta bada kurup oturaca ve kendisine en ufak bir tehdidin bile gelmeyecei az bir zaman daha
bekleyeceksiniz." Bunun zerine Allah Teala bu yeti sonuna kadar indirdi. Ve Allah Nebi'sini Arap Yanmadas'nda muzaffer kld. Silahlar
braktlar ve emniyet iinde oldular. Sonra Allah, Nebi'sinin ruhunu ald ve onlar bylece Eb Bekr, mer ve Osman'n (r. anhm) hilafetleri
zamannda emniyet iinde oldular. T ki iine dtkleri ey vuku buluncaya kadar. Allah da onlara korkuyu mussalat etti. Onlar kendilerini
[119]
deitirdiler, Allah da onlar deitirdi."
2- Bize smail b. Hasan b. Muhammed b. Hseyn en-Nakib, ona dedesi, ona Abdullah b. Muhammed b. Hasan en-Nasrabaz, ona Ahmed b.
Said ed-Darimi, ona Ali b. Hseyn b. Vakid, ona babas, ona Rabi' b. Enes, ona Ebu'I-Aliye, ona da Ubeyy b. Ka'b haber vererek yle dedi:
"Nebi (s.a.v.) ve Ashab Medine'ye geldiler. Ensar da onlar barlarna bastlar. -Halbuki daha nce Arap, onlar tek bir yaydan atm,
irtibatlarn kesmilerdi. Akam ve sabah silahl oluyorlard- Bunun zerine yle dediler;
"Bizim ancak Allah'tan korktuumuz emin ve mutmain olarak gecelediimiz bir hayat grebileceimizi tahmin edebiliyor muyuz?" Bundan
[120]
dolaydr ki Allah Teala bu yeti indirdi."
[121]
Bu hadisi Hakim, Sahihi'nde, Muhammed b. Salih b. Hani'den, o Eb Said b. azan'dan, o da Darim'den rivayet etmitir.
3- el-Ber ibn Azib dedi ki:
[122]
"Bu yet-i kerime, bizler iddetli bir korku iindeyken nazil oldu."
4- Mukatil der ki:
"Hudeybiye'de Mekke mrikleri Hz. Peygamber ve ashabn umre yapmaya brakmayp Mekke'ye girmelerini engellediklerinde mslmanlar:
[123]
"Keke Allah Teal bize Mekke'nin fethini baheylese." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
"Rasulullah (s.a.v.) Mekke'de yaarken, insanlar, hak din olan slm'a bazan gizli bazan ak bir ekilde davet ediyor ve mriklerin eitli
bask ve ikencelerinden hem kendisi hem de sahabileri ekiniyorlard. Bu nedenle Rasulullah ve sahabileri Mekke'yi brakp Medine'ye hicret
etmiler, cihad emri geldikten sonra uzun mddet silah tamak zorunda kalmlardr. Daha sonra Allah Teala onlar selamete erdirmi,
[124]
dmanlarna galip getirmi ve bu ayet-i celilenin beyan ettii gibi onlar, yeryznn halifeleri olmulardr."
58. "Ey inananlar! Ellerinizin altnda olan kle ve cariyeler ve sizden henz ergenlie ermemi olanlar, sabah namazndan nce, le scanda
soyunduunuzda ve yats namazndan sonra yannza gireceklerinde defa izin istesinler. Bunlar, sizin ak bulunabileceiniz vakittir. Bu
vakitlerin dnda birbirinizin yanna girip kmakta size de, onlara da bir sorumluluk yoktur. Allah size yetlerini bylece aklar. Allah
bilendir, Hakim'dir."

1- bn Abbas yle dedi:
"smi Mdlec b. Amr olan bir ocuu, Rasulullah (s.a.v.) mer b. Hattab (r.a.)' armak iin gnderdi. Vakit le idi. ocuk mer'in yanna
girdi. mer, kendisinin grlmesini holanmad bir halde idi. Bunun zerine mer yle dedi;
"Ey Allah'n Rasul, isterdim ki izin isteme hususunda Allah bize emirde ve nehiyde bulunsayd." Bunun zerine Allah Teala bu yeti
[125]
indirdi."
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Ensar'dan (Medineli) bir ocuu, Hz. mer'i armas iin ona gnderir. ocuk gider ve Hz. mer'i evinde uyur
vaziyette bulur. Kapy dver ve selm verir. Fakat Hz. mer uyanmaz. Geriye dner, tekrar kapy dver, arkasnda durur, hareket ettirir, ama
mer yine uyanmaz. Bunun zerine o ocuk:
"Allah'm, onu benim iin uyandr!" der; kapy tekrar dver ve:
"Ya mer" diye seslenir. Bunun zerine Hz. mer uyanr ve oturur. Derken o hizmeti ocuk ieri girer, tam o srada, Hz. mer'in bir yeri
almtr ve mer, ocuun, onun bu yerini grdn zanneder. Bunun zerine Hz. mer:
"Allah'n, oullarnz kadnlarnz, hizmetilerinizi, u u saatlerde izinsiz olarak yannza girmekten nehyetmesini ne kadar da arzu ederdim!"
dedi, sonra da o ocukla beraber Hz. Peygamber'in yanna gitti. Derken, "Ey imn edenler, ellerinizin altnda olan (kle ve cariyeler) izin
isteyerek (yannza girsinler)" ayetinin, Hz. Peygamber'e nazil olduunu grr. Bunun zerine Allah'a hamd edince, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bu ne demek ey mer?" der. O da, uan yaptklarn O'na haber verir, Hz. Peygamber (s.a.v.) de uan bu hareketinden arr, onun ismini
renir ve onu medh ederek:
"Allah akll, hayal, namuslu ve iffetli, kendisini haramdan koruyan kimseleri sever. Buna karlk da, edebsiz, cretkr ve srarl isteyenlere
[126]
de buzeder." der. Bu demektir ki bu ayet, Hz. mer sebebiyle nazil olmu olan ayetlerden birisidir."
3- Mukatil ibn Hayyn anlatyor:
"Ensar'dan bir adam, kars Esma bint Mride (veya Esma bint Eb Mersed) ile birlikte yemek yapm ve Rasl-i Ekrem'e getirmilerdi.
(Raslullah'a yemek geldiini duyan) insanlar gelip girmek iin izin istemeksizin yanlarna girmeye balamlar. Bundan holanmyan Esma:
"Ey Allah'n elisi, bu, (izinsiz olarak girmek) ne kadar irkin! kisi (kar-koca) bir elbise iinde ve kleleri izin istemeden (ya da girmelerine
[127]
izin verilmeden) yanmza giriyor." dedi de bu konuda (izin istemeden girmeme konusunda) Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
4- Mukatil yle demitir:
"Bu yet Esma bint-i Mersed hakknda inmitir. Onun byk bir klesi vard. Bir ara Esma'nn holanmad bir vakitte yanna girdi. Esma da
Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve yle dedi:
[128]
"Hizmetilerimiz ve klelerimiz yanmza girip kyorlar." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Bazlar da yle demilerdir:
"Bu ayet, Esma Binti Eb Mersed hakknda nazil olmutur. nk o:
[129]
"Biz, erkeklerin, kadnlarn yanna girip kyoruz. Belki de onlar, o srada, ayn yorgan araf altnda bulunuyorlar!" demitir."
6- u da rivayet edilmitir:
"Esma Binti Eb Mersed'in yanna, girmesini istemedii bir srada, yal bir ocuk girer. Bunun zerine Esma da, Hz. Peygamber'e gelir ve:
"Bizim hizmetilerimiz klelerimiz holanmadmz bir srada yanmza girip kyorlar. der. te bunun zerine de bu ayet-i kerime nazil
olur."
7- Sdd'den rivayet ediliyor:
"Rasulullah'n (s.a.v.) ashabndan baz kimseler bu saatlerde hanmlaryla bulumay arzuluyor, sonra guslediyor, sonra da namaza
kyorlard. Bunun zerine Allah Teal kle ve hizmetilere bu saatlerde izin verilmeden evlere girmemelerini emretti: "Ey iman edenler! Sa[130]
hip olduunuz kle ve cariyeler... yannza girmek iin izin istesinler."
8- Nzul sebebi olarak beyan ettiimiz az nce geen Esma'nn kssas sahih olsayd "Ey iman edenler" hitab talib yoluyla erkek ve
[131]
kadnlara hitap olurdu. Zira nzul sebebinin hkme dahil olmas kesindir. Usulde tercih edilen gr de budur.
59. ocuklarnz erginlik ana vardnda kendilerinden ncekilerin izin istedii gibi onlar da izin istesinler. Allah size yetlerini byle
aklar ve Allah Alm'dir, Hakm'dir.

1- Sad ibnu'l-Mseyyeb'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[132]
"Kii, annesinin yanma girmek iin izin ister. Zira bu yet-i kerime bunun hakknda nazil oldu."
61- "'ma ile beraber yemek yiyene gnah yoktur..."

1- Abdullah b. Abbas ve Dahhak'tan nakledilen bir gre gre bu yeti kerime, Mslmanlarn, kr, topal, hasta ve sakatlarla beraber yemek
yemesine izin vermek iin nazil olmutur. Zira Mslmanlar, bu eit insanlarla beraber yemek yedikleri takdirde Allah'n: "Ey iman edenler,
[133]
yetiyle yasaklam olduu bir ii yapm olacaklarndan korkarak bu gibi insanlarla yemek
mallarnz aranzda hakszlkla yemeyin."
yemiyorlard. nk kr, topal ve hastalarn, shhatllar kadar yemek yiyememeleri sebebiyle onlarn haklarn yemi olabileceklerinden
korkuyorlard. Veya bu gibi insanlarla yemek yemekten tiksiniyorlard. Bunun zerine bu yeti kerime nzil oldu ve bu gibi kimselerle yemek
[134]
yemenin bir mahzuru olmad beyan edildi.
2- Mcahide gre ise bu yet-i kerime, kr, topal ve hastalarn, kendilerini yemee davet eden kiilerin evlerinde veya babalarnn evlerinde
veya annelerinin evlerinde yahut kardelerinin evlerinde veya kzkardelerinin evlerinde yahut amcalarnn evlerinde veya halalarnn evlerinde
yahut daylarnn evlerinde veya teyzelerinin evlerinde yahut anahtarlar kendilerine teslim edenlerin evlerinde veya akrabalarnn evlerinde
yemek yemelerinde mahzur olmadn beyan etmektedir. Zira sahabe-i kiram, bu gibi sakat insanlar davet ediyorlar, kendi evlerinde yemek
bulunmaynca da onlar alp baba, anne ve dier yaknlarnn evlerine gtryorlard. Kendilerine yemek ikram edilmek istenen bu sakat in
sanlar ise, ev sahiplerinin gnlsz olabileceklerini dnerek bu tr davetleri kabulden saknyorlard. te bu yet-i kerime nazil oldu ve
[135]
bunda bir mahzur olmadn beyan etti.
3- Zhrinin, Ubeydullah b. Abdullah'dan naklettii bir gre gre ise, yet-i kerime, krlerin, topallarn ve hastalarn, cihada kan ve
evlerini bunlara teslim eden mcahitlerin evlerinde yemek yemelerinin bir mahzuru olmadn beyan etmek iin nazil olmutur. Zira bu gibi
sakat insanlar, gazilerin evlerinde yemek yemekten ekiniyorlar ve "Onlar burada yokken biz onlarn evlerinde nasl yemek yeriz?" diyorlard.
[136]
te yet-i kerime buna izin verdi.
4- Taberi de bu gr tercih etmekte ve yet-i kerimeye yle mn vermektedir: "Kr'e, topal'a ve sizlere, kendi evlerinizde, babalarnzn
evlerinde ve zikredilen dier akraba ve dostlarnzn evlerinde yemek yemenizde bir gnah yoktur. Onlar size izin verdii takdirde, evde
[137]
bulunup bulunmamalarnda bir fark yoktur."
5- bn-i Zeyd'e gre ise bu yet-i kerimenin ba taraf, kr, topal ve hastalarn, cihada gitmemelerinde bir mahzur olmadn beyan
etmektedir. Dier bm ise, evlerin, kaplarnn bulunmad bir zamanda, kiilerin, izin istemeden, yette zikredilen akrabalarnn evlerinde
yemek yiyebileceklerine izin vermitir. Daha sonra evlere kaplar takld ve kiinin, akrabalarnn evlerinde yemek yemesi, ev sahibinin izin
[138]
vermesine kald.
[139]
6- "Ey iman edenler, birbirinizin maln btl yollarla yemeyin. Meer ki sizden, karlkl bir rzadan bir ticaret ola..."
yeti nazil olunca
[140]
insanlar birbirlerinin evinde yemek yemekte zorlanr, sklr oldular, bu konuda skntya dtler de bu yet-i kerime nazil oldu."
7- bn Abbs'tan gelen bir rivayet konuyu biraz daha amakta, o yle anlatyor:
[141]
yeti nazil olunca
"Ey iman edenler, birbirinizin maln btl yollarla yemeyin. Meer ki sizden, karlkl bir rzadan bir ticaret ola..."
mslmanlar:
"Allah Teal bize, mallarmz aramzda batl yollarla yemeyi yasaklad. Yemek, bizim en stn, en iyi mallarmzdandr. Demek ki bizden
birisinin, bir bakasnn yannda yemek yemesi hell deildir." deyip birbirlerinin yannda (evinde) yemek yemekten kendilerini alakoydular,
[142]
birbirlerinin evinde yemek yemeyi terkettiler de bundan sonra Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
"Allah Teala Ey iman edenler mallarnz aranzda batl ile yemeyin. yetini indirince, yatalaklarn, klelerin ve topallarn kazanlarndan
yemek mslmanlara ar geldi ve dediler ki:

"Yemek mallarn en efdaldr. Halbuki Allah Teala btl yere yemek yemekten men etti. nk kr, temiz yiyecek mahallini gremez, topal
olan yiyecek hususunda meakkate tahamml edemez, hasta da yemei dolusu dolusuna alamaz." Bundan dolay Allah Teala bu yeti
[143]
indirdi."
"M'minler, zayf, hasta ve dknleri, hanmlarnn, ocuklarnn, yaknlarnn ve dostlarnn evine gtryor ve onlara oralardan yedirip
[144]
iiliyorlard. Hak Tel'nn, "Ey iman edenler, birbirinizin mallarn, ticaret (yani satn almanz) mstesna, haram yollarla yemeyin"
[145]
ayeti nazil olunca, insanlar birbirlerinin yemeinden yemez oldu. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
10- Katde yle der:
[146]
"Ensar ekingen idi. Bu sebeple, ihtiyalar olmad zaman, o evlerden yeyip imezlerdi."
11- Sddi bu hususta yle der:
"Bunlardan biri babasnn, annenin veya kzkardeinin evine gitse ve evin hanm ona bir ikramda bulunsa, sahibi (efendisi) yok diye, onu
[147]
kabul etmede bir vebal grrlerdi. te Allah Tel bu ruhsat indirdi."
12- Said b. Cbeyr ve Dahhak yle dedi:
"ki topal ve iki 'ma shhatli kimselerle yemek yemekten uzak duruyorlard. nk insanlar onlar temiz grmyorlar ve onlarla beraber
yemei irkin gryorlard. Medineliler ne 'may ne topal, ne de kotrm, onlar pis grdklerinden dolay yemeklerine katmyorlard.
[148]
Allah Teala da bu sebepten dolay bu yeti indirdi."
13- Mchid'den rivayette o yle anlatyor:
"Ashab iinde sakat kimseler vard. -bn Amr hadisinde sakat olanlar kr ve topal olanlar; Haris hadisinde ise kr, topal, ihtiyal olanlar
eklinde daha ak ifade edilmitir.- Ashabdan bazlar bunlar yemek iin evlerine gtrrler. Kendi evlerinde yemek bulunmazsa tutar onlar
babalarnn veya yette saylan akrabalarnn evlerine gtrrlerdi. Yanlarndaki o sakat kimseler ise bakalarnn evlerine gtrlmekten
holanmaz; "Bizi kendi evlerine deil de bakalarnn evlerine gtryorlar." derlerdi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[149]
indirdi."
14- Mcahid yle dedi:
"Allah Teala'nn bu yette isimlerini sayd hastalar ile mzmin hastalara evlerde yemek yemeleri hususunda ruhsat iin bu yet indi.
Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan bir grup, kendi evlerinde yiyecek birey bulamadklar zaman bu hastalar babalarnn veya annelerinin
evlerine gtrr karnlarn doyururlard. Hastalar ise, bu yemekten rahatsz oluyorlard. nk onlar kendilerinin malik olmad yemei
onlara yediriyorlard ve yle diyorlard:
[150]
"Bunlar bizi, bakalarnn evine gtryorlar." Bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi."
15- Ayetin nzul sebebi ne olursa olsun ayet yemek yeyenin mal sahibinin ak yahut zmn izni sebebiyle rzas olduunu bilmesi artyla
adgeen kimselerin evlerinde yemek yemeyi mubah klmaktadr. nsanlar aralarnda genellikle akrabalar, mvekkilleri ve arkadalarnn
[151]
evlerinde serbeste yemek yemeleri sebebiyle bu eit evler zellikle zikredilmitir.
16- Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. el-Fadl et-Tacir'den, o Ahmed b. Muhammed b. Hasan el-Hafz'dan, o
Muhammed b. Yahya'dan, o smail b. Eb veys'ten, o ihab'dan, o da Said b. el-Mseyyeb'den bize haber vererek yle dedi:
"Bu yet bir grup insan hakknda inmitir ki, onlar Rasulullah (s.a.v.) ile beraber bir yere gittiklerinde evlerinin anahtarlarn ma, topal
ktrmlere ve akrabalara brakyorlard. Ve onlara evlerinde bulunan eylerden ihtiya duyduklar eyleri yemelerini emrediyorlard. Onlar
da yemek zere onlarn evlerinde kalyorlard ve yle diyorlard:
[152]
"Korkarz ki onlar ilerinden bunu ho grmeyecekler." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi.
17- Zhr, Sa'd b. Mseyyebin ve Ubeydullah b. Abdullah'n bu ayet hakknda yle dediklerini rivayet etmitir:
"Mslmanlar savaa ktklarnda, sakatlarn ve ktrmlerini gtrmyor ve onlara evlerinin anahtarlarn teslim ederek:
"Size, evimizden yemenize msaade ediyoruz" diyorlard. Ama onlar bunu gnah kabul ederek:
[153]
"Onlar yok iken, evlerine giremiyoruz" diyorlard. te onlar iin bir ruhsat olmak zere bu ayet indi."
18- Bu ayet her ne kadar sz konusu edilen zr sahiplerinin evlerinin anahtarlarn aldklar kimselerin evlerinden yemek yemek hususunda
saknmalar hakknda nazil olsa da btn insanlar iin umum bir hkm zikretmektedir. Onlarn evlerinden bireyler alp yemenin gnah
olmamasnn manas, onlarn evlerinden bireyler yemek ile akrabalar, anahtarlar veren mvekkilleri ve arkadalarnn evlerinden yemenin
[154]
eit tutulmasdr.
19- Zhr'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Nur: 24/61 yetinden soruldu. Topal ve hastann durumu nedir ki, burada zikredildi?" denildi. Zhr dedi ki:
"Bana Ubeydullah bni Abdullah haber verdi. O:
"Mslmanlar gazaya gittiklerinde, arkadalarn halef eder, onlara kaplarnn anahtarlarn verip:
"Evlerimizde olandan yemenizi size halal kldk." derlerdi. Arkadalar, bundan utanr ve:
[155]
"Onlar bulunmad mddete evlerine girmeyiz" derlerdi. Allah Tel onlara ruhsat olmak zere bu yeti indirdi."
20- Kays ibn Mslim'den, o da Miksem'den rivayet ediliyor ki o yle diyor:
"Baz kimseler kr ve sakat olanlarla yemek yemekten sklr, onlarla birlikte yemek yemek istemezlerdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[156]
oldu."
21- Zehrv, bn Abbs'tan bunun aksini rivayetle yle demitir:
"Kr, topal ve sakat olanlar, salam kiiler kendileriyle yemekten holanmaz, kendilerini pis bulur veya kendi durumlarndan rahatsz olur diye
[157]
salam kiilerle birlikte yemek yemek istemezlerdi. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
22- Dahhk'tan rivayetle tahric olunan bir haber olay biraz daha detaylandrr. Bu haberde o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber, peygamber olarak gnderilmezden nce kr, hasta ve topalla birlikte yemek yemezlerdi. nk kr, yemein ho olan
taraflarn gremez, hasta olan kii, salam olanlarnki gibi yemein hakkn veremez, sakat olan kimse de yannda bulunan salam kimseler
gibi yemek yiyemezdi. te onlarn (Medine halk olan ensar'n) kr, hasta ve sakatlarla birlikte yemek yemelerine bir ruhsat olmak zere bu
[158]
23- bn Abbs'tan rivayete gre "zengin birisi akraba veya arkadalarndan bir fakirin evine gidip de bu fakir yakn onu yemeye buyur edince
"Zengin olana yoksulun malndan yemek yaramaz. Zaten yiyeceiniz az, bir de biz yemeye oturup iyice azaltmyalm" anlamnda olmak
zere: "Yok, ben sizinle yemek yemekte sklyorum. nk ben zenginim, siz ise fakirsiniz." dermi, yet-i kerime bunun zerine nazil
[159]
olmu."
24- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette konu biraz daha mahhas hale getiriliyor. O yle anlatyor:
"Ayet-i kerime Haris ibn Amr hakknda nazil oldu. O, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte bir gazveye giderken ailesinin ve evinin ilerini
yapmak zere Mlik ibn Zeyd'i vekil brakmt. Dnnde arkada Mlik'i ok zayflam grp sebebini sordu. O da:
[160]
"znin olmadan evinden yemek bana gnah geldi." dedi."
[161]
25- Bu rivayetin bir benzeri Mukatil b. Hayyandan da rivayet edilmitir.
26- Bu mealde el-Bezzr'n sahih bir senedle Hz. Aie'den rivayetle tahric ettii bir haberde Hz. Aie yle anlatyor:
"Mslmanlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte gazvelere kmaya rabet ederler; sefere karken de sakatlklar sebebiyle sefere
katlamyanlara evlerinin anahtarlarn verir ve onlara:
"Benim evimden ne istiyorsan yiyebilirsin." diye izin verirlerdi. Medine'de kalan ve kendilerine anahtar verilen o sakat kimseler de:
"Bunlar aslnda bize yeme iznini gnl holuu ile vermediler. Binaenaleyh onlarn evlerinden yememiz bize hell deil." derlerdi. te bunun
[162]
zerine Allah Teal onlara bir ruhsat olmak zere bu yet-i kerimeyi indirdi."
27- Hasan- Basr diyor ki:
[163]
"Bu ayet Allah'n kendisinden cihad kaldrd m bni mmi Mektum hakknda nazil olmutur."
28- Ebu Hayyan da yle diyor:
"Bu ayet m, topal ve hasta kimsenin cihaddan geri kalmas hususundaki mahzuru kaldrmaktadr. Ayrca muhataplarn Allah'n zikrettii bu
kimselerin evlerinden bireyler yemeleri hususundaki mahzuru da kaldrmaktadr. Fetva verme ve beyan etme makamnda bunlarn bir arada
cem'edilmesi, makbul olup garip karlanmaz. Bu durumda bu ayetin ncesi ile irtibat yn udur: Cenab- Hak izin istemenin hkmn
[164]
zikrettikten sonra zrllerin cihada katlmamalarnn Peygamberimiz'den (s.a.v.) izin almaya bal olmadn beyan etmitir."
61. "... Beraber veya ayr ayr yemenizde bir gnah yoktur..."

1- Katade ve Dahhak yle dedi:
"Bu yet kendilerine Ben Leys b. Amr denilen Kinane'den kk bir kabile hakknda inmitir. Bunlar, bir kiinin tek bana yemek yemesini
yasak sayyorlard. Bazen sofra dolu olup herey yerli yerinde olduu halde bir ahs sofra nnde sabahtan akama kadar oturur, tek bana
yemeyi haram saydndan dolay yemez, akam olunca da kimse yoksa, kimseyi bulamazsa o zaman tek bana yerdi. Bu yzden Allah Teala
[165]
bu yeti indirdi."
"Bu ayet-i kerime, Kinne'nin oyma olan Leys bn Amr Oullar hakknda nazil olmutur. nk onlarn adamlar, tek bana yemek
yemiyor ve bekliyordu. ayet, kendisiyle birlikte yemek yiyecek birisini bulamazsa, hibir ey yemiyordu. Hatta bazen yannda, sam zaman
deve bulunuyor, fakat kendisiyle birlikte iecek bir kimseyi bulmadka, onun stn imiyordu. te bylece Cenb- Hakk unu bildirdi ki,
[166]
bir kimse tek bana yedii zaman ona gnah yoktur."
3- krime dedi ki:
"Bu yet, Ensar'dan bir topluluk hakknda inmitir. Onlar, bir misafir kendileriyle bulunmadka yemek yemezlerdi. Allah onlara, nasl
[167]
isterlerse, ister toplu halde ister halka halinde, isterse ayr ayr yesinler diye ruhsat verdi."
4- krime ve Ebu Salih (r.h.) ise unu sylemilerdir:
"Ensrdan birinin yanna bir misafir geldi mi, o ev sahibi, ancak, misafiriyle birlikte yemek yiyordu. te bundan dolay Cenb- Hakk, onlara,
[168]
nasl isterlerse, ister topluca isterse dank olarak yemek yiyebilme msaadesi vermitir."
5- Kelb de unu demitir:
"Onlar, yemek yeme iin bir araya geldiklerinde, tek bana yemesi iin, am olan kimseye yemek ayryorlard. Bunun gibi, yatalak ve hasta
[169]
olanlar iin de.. Bylece Cenb- Hakk onlara, bunun vcib ve zorunlu olmadn beyan etmitir."
6- Dierleri de yle demitir:
"Onlar, toplu yenilmesi halinde nefret ettirici ya da sknt verici bir ey meydana gelir korkusuyla, tek balarna yemek yiyorlard. Bunun
[170]
zerine Allah Tel, bunun zorunlu olmadn aklamtr."
[171]
7- At el-Horasn ve Abdurrahman ibn Zeyd ibn Eslem de "Kre vebal yoktur, topala da vebal yoktur, hastaya da vebal yoktur..."
yet[172]
i kerimesi gibi bu yet-i kerimenin Cihd hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
8- Abdullah b. Abbas'tan nakledilen bir gre gre bu yet inmeden nce zenginler, fakirlerin hakkn yerler korkusuyla onlarla beraber
yemek yemezlermi. "Biz zenginiz, siz fakirsiniz sizin yemeinizden nasl yiyelim?" derlermi. yet-i kerime nazil olmu ve zenginle fakirin
[173]
beraber yemek yemelerinin mahzuru olmadn beyan etmitir.
9- Baz mfessirlere gre ise bu yet-i kerime, birlikte yemek yemeyi det haline getirip yalnz yemeyen bir ksm insanlarn detlerini ortadan
kaldrma hkmn getirmektedir. nk Araplardan bazlar, beraber hi yemek yemezlerken, dier bir ksm da hi ayr yemezlermi. yet-i
[174]
kerime ite bu hususlara iaret etmekte, insanlarn bir arada veya ayr ayr yemek yemelerinin mahzurlu olmadn beyan etmektedir.
10- Bazlarna gre ise bu yet-i kerime, kendilerine misafir geldii zaman mutlaka onunla birlikte yemek yeme mecburiyeti hisseden kimseler
[175]
hakknda nazil olmu ve onlara, misafirlerle birlikte yemek yemenin mecburi olmadn beyan etmitir.
11- Taber, btn bu rivayetleri sraladktan sonra bunlar arasndan herhangi birinin tercihine gtrecek bir karine veya akla sahip
olmadklarn ve hepsinin de ayr ayr bu yet-i kerimenin nzulne sebep olmalarnn caiz olduunu; baka bir bak asndan yet-i
kerimenin hkmnn btn bunlar iine aldn ve mslmanlarn gerek yalnz balarna, gerekse yet-i kerimede saylan yaknlarn
[176]
ki yet-i kerime bunlardan hangisi zerine
evlerinde topluca yemek yemelerine bu yet-i kerime ile ruhsat verilmi olduunu belirtir
[177]
inmi olursa olsun sebebin hususilii, hkmn umumiliine engel deildir.
12- Bu ifade ncesiyle irtibat halindedir. Belirtilen kimselerin evinde yemek yemenin mubah olduu sylendikten sonra yemek yeme eklinde
de bir saknca bulunmad ifade edilmek istenmitir. O halde bu evlerin sahipleriyle olsun veya olmasn bu evlerde yemek yemede mahzur
yoktur. Bir baka gre gre: Bu cmle nceki hkme benzer ayr bir hkm beyan etmek iin mstakil bir cmledir. Buna gre yalnz
[178]
bana yemek yemek caiz olduu gibi misafirle birlikte yemek yemek de emirdir.
62. M'minler, ancak Allah'a ve Rasl'ne iman edenler ve O'nunla birlikte bir ie karar vermek zere toplandklarnda O'ndan izin isteyip
alncaya kadar ayrlp gitmeyenlerdir. Gerekten senden izin isteyenler; ite onlar Allah'a ve Rasl'ne iman edenlerdir. O halde onlar, baz
ileri iin senden izin istedikleri zaman sen de onlardan dilediine izin ver ve kendileri iin Allah'dan mafiret dile. Hi phesiz Allah
afr'dur, Rahim'dr.

l- Urve'den, Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den ve bakalarndan rivayet edildiine gre onlar yle anlatyor:
"Hendek Gazvesi senesi Ebu Sfyn komutasndaki Kurey'in gelip sel yataklarndan Rme kuyusu bana; Gatafn'n gelip Uhud'un yannda
Na'm'ya konduunda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu haber gelince Medine'nin etrafna hendek kazdrmt. Hendek kazma iinde bizzat kendisi
alrken m'minler de onunla birlikte almaktaydlar. Baz mnafklar ise ii ardan alyor; evlerine misafir geldii bahanesiyle Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den habersiz ve izinsiz olarak gizlice svyorlard. Mslmanlardan herhangi birinin bana bir musibet veya holanmad
bir ey gelirse, gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sylyor, O'ndan izin istiyor ve O'nun izin vermesiyle gidiyor; ilerini dzeltip tekrar hendek
kazmadaki iinin bana dnyordu. te Hz. Peygamber (s.a.v.)'den izin isteyerek iinden geici olarak ayrlan o m'minler hakknda Allah
Teal: "Allah hereye hakkyla Alm'dir."e kadar olmak zere (yani Srenin sonuna kadar) "M'minler, ancak Allah'a ve Rasl'ne iman
edenler ve O'nunla birlikte bir ie karar vermek zere toplandklarnda O'ndan izin isteyip alncaya kadar ayrlp gitmeyenlerdir..." yet-i
[179]
kerimelerini indirdi."
[180]
Buna gre bu yet-i kerime, Hendek Gazvesi senesi hendek kazlma srasnda nazil olmutur.
2- Katde'den rivayete gre Tebk Gazvesi hakknda nazil olan yetlerden birisi olan "Allah seni affetsin, hak sana besbelli olup yalanclar
[181]
bilmeden nce neden onlara izin verdin?"
yet-i kerimesinde, Tebk gazvesine katlmamak iin mazeret bildirerek izin isteyenlere izin
verdii iin Hz. Peygamber azarlanrken daha sonra bunda kendisine bir ruhsat olmak zere Allah Teal: "O halde baz ileri iin senden izin
[182]
istedikleri zaman sen de onlardan dilediine izin ver ve kendileri iin Allah'dan mafiret dile..." yet-i kerimesini indirdi."
[183]
3- Yine bu Tebk Gazvesi esnasnda meydana gelen olaylar cmlesinden olarak Hz. mer'in ailesine dnmek iin
izin istemesi zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ona izin verip sonra da mnafklara duyurmak maksadyla yksek sesle ona:
"Git, vallahi sen mnafk deilsin." demesi; bunu duyan baz mnafklarn da:
"Bu nasl i; arkadalar izin istediinde onlara izin veriyor, biz izin istediimizde ise izin vermiyor. Vallahi biz onun adaletli davranmadn
[184]
gryoruz." demeleri zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu Dahhk ve Mukatil'den rivayet edilmitir.
4- Kelb yle demektedir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), hutbelerinde mnafklara deiniyor ve onlar ayplyordu. Bunun zerine mnafklar salarna sollarna bakyor;
onlar hi kimse grmedii zaman, namaz klmadan ekip gidiyorlard. Eer onlar mslmanlardan birisi grrse, orada durur ve korktuu
iin de, namaz klard. Derken, bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu. Bu ayet nazil olduktan sonra, m'minler, Hz. Peygamber
[185]
(s.a.v.)'den izin almadka, ihtiyalarn grmek iin gidemez oldular. Mnafklar ise, izinsiz olarak artk kabiliyorlard."
63. O Rasl'n armasn, kendi aranzda birbirinizi armanz gibi saymayn. Allah, iinizden bir dierini siper ederek svp gidenleri
muhakkak bilir. O'nun buyruuna aykr hareket edenler, balarna bir bel gelmesinden veya elm bir azb gelmesinden saknsnlar.
l- Dahhk kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle demitir:

"Mminler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e hitabederken
[186]
"Ey Muhammed, Ey Ebu'l-Kasm!" derlerdi. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Kelb der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) hutbesinde mnafklara ta'rzde bulunur ve onlar knard. Mnafklar da salarna, sollarna bakarlar; kendilerini
kimsenin grmediine kani olurlarsa usulcack yerlerinden kalkar ve svrlard. ayet kendilerini bir gren olduunu farkederlerse kmaktan
[187]
vazgeip mecburen istemeye istemeye namaz klarlard. te bu durum zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
3- bn Kuteybe dedi ki:
[188]
"Bu hendein eilmesi srasnda olmutur."
4- Ebu Davud'un mrselleri meyannda Mukatil'den rivayetle tahricinde o yle anlatyor:
"Mescid-i Nebevde Hz. Peygamber hutbe okurken burnu kanayan veya abdesti bozulan bir sahab kmak iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'den izin
almadan dar kmazd. aret parmayla Efendimiz'den kmak iin izin ister ve izin verilirse kard. Hutbe dinlemek veya mescidde
oturmak kendisine ar gelen herhangi bir mnafk da byle mazereti sebebiyle kmakta olan bir sahabnin arkasna gizlenerek usulca
[189]
svrd. te byle bir hadise zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
[1]
[2]

[3]
[4]
Suyti; ed-Drr: 5/19. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 263; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[5]
[6]
bn Eb Salih rivayetinde ashab- suffadan bazlar, bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 12/113.
[7]
[8]
Nesai; Tefsir: 379, bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/56, Hakim; Mstedrek: 2/193, Ahmed; Msned: 2/159, 225, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/73, 74,
Beyhaki; Snen-i Kbra: 7/153. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 263. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[9]
[10]
Ebu Davud, Nikh, 4, hadis no: 2051; Nese, Nikh, 12, hadis no: 3226.
[11]
Ebu Davud; Tirmiz; Nese; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/462.
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
Nur: 24/32.
[18]
[19]
[20]
[21]
Karlkl olarak karkocann lanetlemesi.
[22]
Mslim; el-Lin: 10 (1495), Ebu Davud; Talak: 2253, bn Mace; Talak: 2068, Ibn Cerr: 18/66 Ahmed; Msned: 1/421-422, 448. mam Ebul-Hasen Ali bin
Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 264-265. Reviu'l-beyn, 2/80.
[23]
Buhr, Tefsru'l-Kurn, 24/1; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/466-467; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[24]
Nur: 24/4.
[25]
[26]
Mslim, Lin, 1. Benzer ve muhtasar bir rivayet iin ayrca bak: bn Mce, Talk, 27, hadis no: 2066; Ahmed bn Hanbel, Msned, 5/334.
[27]

[28]
[29]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 24/3; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 24/3, hadis no: 3179; bn Mce, Talk, 27, hadis no: 2067; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/465-466; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[30]
bn Kesr, Tefsru'l-Kur'nil-Azm, 6/11.
[31]
Senedi hasen
derecesindedir. Ebu Davud:
2256, Heysemi;
Mecmau'z-Zevaid: 7/74,
Ahmed
Msned:
1/238, Beyhaki; Snen:
7/394.
[32]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/238-239. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 264-265.
[33]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/238-239; bn Kesr, Tefsru'l-Kur'nil-Azm, 6/13-14.
[34]
Nur: 24/4.
[35]
Kenzu'l-Umml, 15/40581; Eb Davud, Talk. 27 (2/278).
[36]
[37]
Ebu Davud, Talk, 27 (Lin), hadis no: 2256.
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
[44]
[45]
[46]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut 1391/1971, 3/309-316.
[47]
[48]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 24/11
[49]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 24/11
[50]
Yusuf: 12/18.
[51]
Buhr, Mez, 34; Tefsru'l-Kur'n, 24/6, 11; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[52]
Mesel bak: Mslim, Tevbe, 56-58; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 24/4. hadis no: 3180; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 6/59-61, 194-197.
[53]
Yusuf: 12/18.
[54]
Buhari; e-ehadet: 2637, Cihad: 2879, Meazi: 4025, Tefsir: 4690, Eyman ve'n-Nzr: 6662, 'tisam: 7369, Tevhid: 7545. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed
el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 265-269. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/471-474.
[55]
Senedi zayftr. bn Cerir: 18/77. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 269.
[56]
Hakim; Mstedrek: 4/8-9, bn Cerir: Tefsir: 5/69, Ahmed; Msned: 1/220, 637. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
270.
[57]
Tirmizi, Edeb, 70 (5/138); Msned, 6/72.
[58]
[59]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut 1391/1971, 3/316; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 23/186.
[60]
[61]
[62]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 12/207.
[63]
[64]
[65]
[66]
Bunun isnadnda Yahya Hamn var, o zayftr.
[67]
[68]

[69]
bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/476; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[70]
Tabern, ricali gvenilir olan senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/477.
[71]
Tabern zayflk olan iki senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/477.
[72]

Mrsel ve isnad sahihtir.
[73]
[74]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 271. bni Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 18/87-88; Firyb; mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/478-479.
[75]
Senedi zayftr. Suyuti; ed-Drr: 5/38. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 271. Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/34.
[76]
[77]
bn Ebi Hatim. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 289.
[78]
Buhari, K. el- sti'zan, bab: 13/Mslim, K. el- db, bb: 33-37, Hadis No: 2153
[79]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuran, 6/46; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/480.
[80]
[81]
[82]
bn Merduyeh; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 5/40.
[83]
[84]
Nihaye, 3/352; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[85]
Buhari, Tefsir el-Kuran: 24/12; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[86]
bnul-Esr, sdl-be, 3/8. ed-Drr: 5/45. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 271.
[87]
ed-Drr: 5/45. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 271.
[88]
[89]
Mslim; K. Tefsir: (26, 27, 29, 30) 2320, bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/103, Suyuti; ed-Diirr: 5/46.
[90]
Yaynevi: 1/482.
[91]
[92]
[93]
[94]
[95]
[96]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/103, ed-Drr: 5/47. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 272-273.
[97]
[98]
[99]
Hakim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/483.
[100]
[101]
Tabern; Bezzr sahih senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/483.
[102]
Bezzr, zayf bir senetle, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/483.
[103]
[104]
[105]
[106]
[107]
[108]
[109]
[110]
[111]
[112]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 231; Als, Ruhul-Meani, 18/194.
Bu hkm hak ve adalettir. Zira mnafklar gerekte Peygamberimiz'in (s.a.v.) hkmlerine kar kmay mubah sayan, onun hkmyle alay eden, onun adaleti ve
peygamberlii hususunda anari ve kargaa kartan imansz kimselerdir. Btn bu hususiyetlerde normal kfirden ayrlrlar. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir,
Risale Yaynlar: 9/499.
[113]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 273.
[114]
[115]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/484. bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 3/298-299,
[116]
[117]
[118]
[119]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 5/55. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 273-274; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan,
18/122; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/85-86.
[120]
Hakim; Mstedrek: 2/401, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/83, Suyuti; ed-Drr: 5/55. Taberani.
[121]
Yaynevi: 1/485.
[122]
bn Eb Htim; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 6/86; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/38. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
[123]
Ancak bnu'l-Cevz bu kavli kuvvetli grmeyerek birincisini tercih ettiini gsteren bir ibare ile zikretmitir.
[124]
[125]
Senedi yoktur; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 274; Als, Ruhul-Meani, 18/209.
[126]
[127]
[128]
Suyuti; ed-Drr: 5/55; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 274.
[129]
[130]
bni Eb Hatim; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 292.
[131]
[132]
bn Eb Hatim; Als, Ruhul-Meani, 18/216.
[133]
Nisa: 4/29.
[134]
[135]
[136]
[137]
[138]
[139]
Nisa: 4/29.
[140]
es-Suyt, ed-Durrul-Mensr, 2/494.
[141]
Nisa: 4/29.
[142]
[143]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/128, ed-Drr: 5/58. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 275. mam
[144]
Nisa: 4/29.
[145]
[146]
[147]
[148]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/128. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 275. mam
[149]
[150]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 18/129, Suyuti; ed-Drr: 5/58. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 275.
Abdurrezzak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/488.
[151]
[152]
Mrsel hadistir. ed-Drr; 5/58. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 275.
[153]
[154]
[155]
[156]
[157]
[158]
[159]
Mecma'u't-Tefsr, Matbaa-i Amire 1319 nerinden ofset ar Yaynevi, stanbul 1404/1984, 4/420..
[160]
Mecma'u't-Tefsr, 4/419-420; Hasan Basri antay, Kur'n- Hakm ve Mel-i Kerm, stanbul, 1394/1974, 2/641, 64 numaral dip not. Salebi Tefsir; mam
[161]
[162]
[163]
[164]
[165]
Mrsel hadistir. ed-Drr; 5/58. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 276.
[166]
[167]
[168]
[169]
[170]
[171]
Feth: 48/17.
[172]
[173]
[174]
[175]
[176]
[177]
[178]
[179]
bn shak; Beyhak, Delilin-nbvve; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/490-491.
[180]
[181]
Tevbe: 9/43.
[182]
[183]
Bir rivayette umre yapmak iin, bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 12/211.
[184]
[185]
[186]
Ebu Nuaym, Delil; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/491-492.
[187]
[188]
[189]
25- FURKN SRES
[1]
Mushaf'taki sralamada yirmi beinci, ini srasna gre krk ikinci sredir. Ysn sresinden sonra, Ftr sresinden nce Mekke'de inmitir.
Cumhur Srenin mutlak olarak mekk olduunu sylemitir.
bn Abbs ve Katde'den de Srenin mekk olmasyla birlikte
"Onlar ki Allah ile birlikte baka bir ilaha tapmazlar. Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar. Zina etmezler. Kim de bunlar
yaparsa cezaya arpar.
Kyamet gn azab kat kat olur ve orada alaltlarak temelli braklr.
Ancak tevbe eden, inanp salih amel ileyenlerin Allah ite onlarn ktlklerini iyiliklere evirir ve Allah Gafur, Rahm olandr." (yet:68-70)
yetlerinin Medine-i Mnevvere'de nazil olduu rivayet edilmitir.
[2]
Kurtub de srenin, 68-70 yetleri dnda meden olduunu syler.
[3]
Buhr'nin kaydettii bir rivayette
68. yetin Mekke'de indiini belirten bir bilginin yer almas, bu yetin de Mekke'de indii ihtimalini
glendirmektedir
[4]
Srenin ilk yetinin Medine'de indii yolunda da bir rivayet vardr.
Dahhk Srenin bandan
"Alemleri uyarc olmak zere kuluna Frkan' indiren Allah'n n ne ycedir!
"O ki, gklerin ve yerin hkmranl O'nundur. Hibir ocuk edinmemitir, hkmranlkta orta yoktur. O hereyi yaratm, ona bir dzen
vermi ve bir lyle takdir etmitir.
O'nu brakp ta bir ey yaratmyan ve stelik kendileri yaratlm olan ve kendilerine ne bir zarar, ne de bir fayda veremiyen, ldrmeye,
diriltmeye ve lmden sonra tekrar canlandrmaya gc yetmeyen bir takm ilhlar edindiler."
[5]
Ayetlerinden ibaret olan ilk yeti dnda Srenin meden olduu grndedir.
"Grmedin mi Rabbn glgeyi nasl uzatmtr..." (yet: 45) yeti dnda Srenin Mekk, bu yet-i kerimenin ise Tifte nazil olduu da
[6]
sylenmitir. Tif, Mekke'ye yakn olduu iin bu yet-i kerime de mekk saylmakla Srenin tamam mekk demektir.
4. Kfredenler dediler ki: "Bu Kur'n, ancak onun uydurduu bir yalandr ve ona bu hususta bir baka topluluk yardm etmitir." Hi phesiz
onlar zulm ve iftira ile geldiler.

1- Kelbi ve Mukatil der ki:
"Bu yet-i kerime en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda nazil olmutur
"Bu Kur'n ancak onun uydurduu bir yalandr ve ona bu hususta bir baka topluluk yardm etmitir." diyen odur. Onun "Bir baka topluluk"la
kastettikleri Huvaytb ibn Abd'l-Uzz'nn klesi Adds (veya Ai), Amir (veya el-Al') ibnu'l-Hadram'nin klesi Yesr ve yine Amir ibnu'lHadram'nin dier klesi Cebr olup bu kleler ehl-i kitabdan imiler. Bunlar Tevrat' okur ve ondan baz kssalar anlatrlard, mslman
olunca, Hz. Peygamber (s.a.v.) onlardan, bunlar rendi. te bundan tr Nadr bu sz syledi. Allah Tel onlarn bu phesine, "Bylece
[7]
hi phesiz bir haksz sz ve yalan sylediler" diyerek cevap vermitir."
[8]
2- Baz rivayetlerde en-Nadr ibnu'l-Hris yannda Abdullah ibn meyye ve Nevfel ibn Huveylid'in de ad gemektedir
ki bunlar da anlan
[9]
sz sylemede en-Nadr ibnu'l-Hris'ten geri kalmyan edd slm dman mriklerdir.
5. Dediler ki: "Bunlar, onun bakasna yazdrp ta kendisine sabah akam okunmakta (veya dikte ettirilmekte) olan evvelkilerin masallardr."

"en-Nadr ibnu'l-Hris ibn Kelde, Kurey'in eytanlarndan olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'e dmanl aktan yapanlardan birisiydi. Hre'den
gelmi ve orada Fars krallarnn, Rstem ve sfendiyar'n hikyelerini renip gelmiti. Allah'n Rasl (s.a.v.) bir mecliste oturur, oradakileri
Allah'a arr, onlara Kur'n okur ve onlar, gemi inkarc mmetlerin bana gelenlerden sakndrr da kalkp giderse hemen onun peinden
[10]
den, sfendiyar'dan ve Pers krallarndan hikyeler anlatr, sonra da:
bu en-Nadr ibnu'l-Hris gelir onlara Rustem es-Sindd'
"Vallahi Muhammed'in syledikleri benim sylediklerimden daha gzel deil. Onun syledikleri ancak eskilerin masallardr. Nasl bana
[11]
okutulmusa ona da okutuluyor ve yazdrlyor." dedi de Allah Teal bunun zerine bu yet ile birlikte dokuz yet indirdi.
[12]
"Ona yetlerimiz okunduu zaman "Bunlar eskilerin masallardr." der."
ve
"Yalana, gnaha her dadanann vay haline! Ki kendisine Allah'n yetleri okunurken iitir de sonra byklk taslayc olarak ve kulaklarnda
[13]
yetleri de onun hakknda nazil
bir arlk varm da bunlar hi iitmemi gibi srar eder. te onu, ok elem verici bir azb ile mjdele."
[14]
olmutur."
7. Ve dediler ki: "Bu Peygamber'e ne oluyor ki yemek yiyor, arlarda geziyor?! Onun beraberinde bulunup uyaracak bir melek indirilmeli
deil miydi?"
8. "Yahut kendisine bir hazine verilmeli veya beslenecei bir bahesi olmal deil miydi?" O zlimler dediler ki: "Siz, ancak bylenmi bir
adama tbi oluyorsunuz."

1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "bu yet-i kerimeler Kurey kfirlerinden bir grup hakknda nazil olmutur. bn Abbs yle
anlatyor:
"Raba'nn oullar Utbe ve eybe, Ebu Sfyn ibn Harb, en-Nadr ibnu'l-Hris, Ebu'l-Bahter, el-Esved ibnu'l-Muttalib, Zem'a ibnu'l-Esved,
el-Veld ibnu'l-Mura, Ebu Cehl ibn Him, Abdullah ibn Eb meyye, meyye ibn Halef, el-As ibn Vil, el-Haccc'n oullar Nebh ve
Mnebbih toplandlar ve birbirlerine:
"Muhammed'e haber gnderelim, gelsin ve onunla konualm ki onun hakknda yapacaklarmzda mazur olalm." dediler ve O'na:
"Kavminin ileri gelenleri seninle konumak iin toplandlar, sen de gel." diye haber gnderdiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) yanlarna geldi. Ona:
"Ey Muhammed, seni ardk ki konualm da sonra sana yapacaklarmzda mazur olalm." dedik. Sen, bu getirdiin szlerle eer mal
peinde isen mallarmzdan sana vermek zere mal toplyalm; yok eer an eref peinde isen seni bamza geirelim; Eer kral olmak
istiyorsan seni kralmz yapalm." dediler. Allah'n rasl (s.a.v.):
"Sylediklerinizden hibirine ihtiyacm yok. Bu getirdiklerimi sizin malnz, iinizde an ve eref sahibi olmay veya krall istemek iin
getirmedim. Fakat Allah beni size eli olarak gnderdi, bana bir kitab indirdi ve bana, sizin iin mjdeleyici ve uyarc olmam emretti. Ben de
ite O'nun mesajn size ulatrdm, ilettim, size tlerde bulundum, nasihatler ettim. Eer benim bu getirdiklerimi kabul edecek olursanz bu,
dier insanlar iinde dnya ve hirette sizin paynzdr. Ama reddedecek olursanz, Allah benimle sizin aranz ayrncaya (sizinle benim
hakkmda hkmn verinceye) kadar Allah'n emrine sabredeceim." buyurdu. Onlar:
"Ey Muhammed, bu sylediklerimizin hibirisini kabul edecek deilsen Rabbndan kendin iin istekte bulun; mesel sana seni tasdik edecek
bir melek gndersin de senden bize dnsn (senin peygamberliinin hak olduunu bize o sylesin). Yine Rabbndan iste sana balar baheler,
saraylar versin. Zira biz seni gryoruz aynen bizim gibi maiet (geimlik) derdine dmsn ar pazar dolap almaktasn. Sana bunlar
versin ki ar pazar almaktan kurtulasn, biz de senin gerekten Rabbnn katnda iddia ettiin gibi stn bir merteben olduunu bilelim."
dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Bu sylediklerinizi yapacak deilim, Rabbmdan kendim iin bu sylediklerinizi isteyecek deilim ve ben, zaten bunlar iin gnderilmedim,
fakat Allah beni, size mjdeleyici ve uyarc olmam iin peygamber olarak gnderdi." buyurdu ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[15]
kerimeleri gnderdi."
10. "Dilerse sana, bunlardan daha iyi olan, ilerinden rmaklar akan cennetler verebilen ve kkler kurabilen Allah ycelerin ycesidir."

1- Ahmed b. Muhammed b. brahim el-Mukr, Ahmed b. Eb'l-Furat'tan, o Abdullah b. Muhammed b. Yakub el -Buhar'den, o Muhammed b.
Hamid (Humeyd) b. Ferkad'dan, o shak b. Bir'den, o Cveyr'den, o da bn Abbas'tan u rivayeti bize haber verdi:
"Mrikler ihtiyacndan dolay Rasulullah (s.a.v.)' ayplaynca yle dediler:
[16]
Rasulullah (s.a.v.) buna ok zld. Bunun zerine Cibril (a.s.) indi. Rabbinden
"Bu ne biim peygamber ki yemek yer, sokaklarda gezer?"
kendisine sabr dileyerek yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, sana selam olsun. Rabbu'l-zzet sana selam syler ve sana der ki:
[17]
Yani dnyada
"Biz. Senden evvel de peygamberleri baka bir halde gndermedik. Onlar da yemek yiyorlar, arlarda geziyorlard."
[18]
maietlerini temin etmeye alyorlard."
2- Dahhk'n rivayetine gre mrikler, Allah'n Resl'nn yoksulluk ve aresizlikle aypladklarnda, bundan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.)
mahzunlam, bunun zerine O'nu takviye ve teselli etmek zere, Cebrail (a.s.) gelerek Allah Sana selm yollad ve Biz Sen'den evvel hibir
[19]
buyurdu" dedi.
Peygamber gnderemedik (ki), muhakkak onlar da yemek yerlerdi
Dahhak, szne devamla yle der:
"Bir gn Cebrail (a.s.) ile Hz. Peygamber (s.a.v.) karlkl konuurlarken, semnn kaplarndan birisi alverdi ki, bu kap, daha nce hi
almamt. Derken, Hz. Cebrail (a.s.):
"Ey Muhammed, mjde bu bir honutluk ve raz olmadr. Cennetin bekisi Sana, Rabb'inden honutluu (rd) getirdi ve Sana selm
yollayarak yle dedi: "Rabbin seni Hkmdar nebi olma ile kul neb olma arasnda muhayyer brakt" dedi. Onun elinde de, nurdan parlayan
bir anta bulunuyordu.
"te bu dnya hazinelerinin anahtarlardr. Cenb- Hakk ahirette Sen'in iin hazrlad eylerden, bir sinein kanad kadar bile eksiltmeksizin
bunlar al..." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), sanki irtiare ediyormucasna Cebrail'e bakt, Cebrail de eliyle tevazuda
bulunmasn iaret etti. Derken Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
Hayr, kul ve nebi olmay tercih ederim dedi. Ravi rivayetine devamla yle der:
[20]
"Artk Hz. Peygamber (s.a.v.) bundan sonra (ahirete irtihal edinceye kadar hkmdarlarn yapt gibi) yaslanarak yemek yemedi."
"Cebrail (a.s.) ile Nebi (s.a.v.) bir arada bulunuyor ve konuuyorlard. O vakit Cebrail (a.s.)'in rengi deiti. yle ki za'feran gibi kzard.
Denildi ki:
"Ey Allah'n Rasul hrde nedir?" O da buyurdu ki:
"el-Adese, yani kara kzl hastal." Rasulullah (s.a.v.) Cebrail (a.s.)'e buyurdu ki:
"Sana ne oldu ki rengin deiti?" O da dedi ki:
"Ey Muhammed, gk kaplarndan bir kap ald. Bu kap bugne kadar hi almamt. Ben, senin ihtiya sahibi olmandan dolay kavminin
ayplamas nedeniyle azaba uramalarndan korkuyorum." Nebi ile Cebrail (a.s.) birbirlerine alayarak dndler.
Cebrail (a.s.) eski haline dnnce dedi ki:

"Mjde ver ey Muhammed. Bu, Cennet'in bekisi Rdvan'dr. Sana Rabbin'in rzasyla geldi." Rdvan geldi ve selam verdi. Sonra dedi ki:
"Ey Muhammed Rabbu'l-zzet sana selam sylyor -Bu esnada Rdvan'la beraber ii nurla dolu bir sepet vard- ve sana diyor ki: "Benim
yanmda olan derecelerinden hibir ey noksan olmamak artyla, ite sana sivrisinek kanad misali dnya hazinelerinin anahtarlar." Nebi
istiare eder gibi (yani ne dersin?) Cebrail (a.s.)'e bakt. Cebrail elini yere vurdu ve yle dedi:
"Allah iin tevazulu ol." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ey Rdvan, o sepette bulunan eylere benim ihtiyacm yok. Fakirlik benim iin daha sevimlidir. Sabrl ve kreden bir kul olmam bana daha
sevimlidir." Rdvan yle dedi:
"sabet ettin. Allah seni hep isabet ettirsin." Gkten bir nida geldi. Cebrail (a.s.) ban kaldrd. O anda Sema'nn kaplar ara kadar almt.
Allah Teala, Adn Cenneti'ne, zerinde yeil bir odann bulunduu bir dal sarktmasn iaret etti. O odann krmz yakuttan yetmi bin kaps
vard. Cebrail (a.s.) dedi ki:
"Ey Muhammed gzn yukarya kaldr." O da kaldrnca, dier peygamberlerin odalarn ve yerlerini grd. Kendi yeri ise kendisine mahsus
bir farkllkta ve kapsnn makam stnde idi. Ve bir mnadi nida etti:
"Raz oldun mu ey Muhammed?" O da:
"Evet raz oldum ya Rabbi. Bu dnyada bana verilecek olanlar Kyamet Gn'nde efaatim iin kl." buyurdu.
Rivayet olunur ki u yet Rdvan hakknda nazil olmutur.
[21] [22]
"
"Dilerse sana, bunlardan daha iyi olan, ilerinden rmaklar akan cennetler verebilen ve kkler kurabilen Allah ycelerin ycesidir.
4- Hayseme dedi ki:
"Neb Aleyhisselm'a:
"Eer istersen, arzn hazine ve anahtarlarn veririz. Bundan dolay hirette bizim yanmzda bir eyi eksiltmeyiz. Eer istersen, senin iin
hirete toplarz." denildi. Aleyhisselm:
[23]
Benim iin onlar hirete topla. diye istedi. Bunun zerine Allah Tel bu yeti indirdi."
5- Hayseme (r.a.) diyor ki:
"Rasulullah'a yle denilmiti:
"Dilersen sana senden nce hibir Peygamber'e verilmeyen senden sonra da hibir kimseye verilmeyecek olan, yeryznn hazinelerini ve
anahtarlarn verelim. Bunlar senin, Allah katndaki mkfaatlarndan hibir ey eksiltmeyecektir." Rasulullah:
[24]
"Bunlarn hepsini, hirette bana verilmek zere biriktirin." dedi. Bunun zerine Allah Teala bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- Tavus, bn Abbas (r.a.)'n yle dediini rivayet etmitir:
"Hz. Peygamber ile Cebrail otururlarken Cebrail (a.s.):
"Bu, gkten inen ve Sen'i ziyaret etmek iin izin talebinde bulunan bir melektir" dedi. ok gemeden o melek geldi ve Allah'n Rasl'ne
selam vererek:
"Allah'u Tel seni, Sen'den nce hi kimseye vermedii, Sen'den sonra da hi kimseye vermeyecei eylerin anahtarlarn Sana vermek ve
Sana verdii eylerden dolay da, daha sonra Sana verecei eylerden noksanlatrmamak hususunda seni muhayyer brakt." dedi. Bunun
zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
[25]
"Hayr, onlarn hepsini bana ahirette verir (versin, bunu isterim)" buyurdu da, ite bunun zerine Cenb- Hakk'n bu ayeti nazil oldu."
7- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber yle demitir:
"Cebrail bana, Mekke vadisi dolusu altn sundu da ben, "Hayr, bir n tok, nse a kalmay (isterim!) nk bu, benim Rabbimi daha
[26]
ok hatrlamam ve O'ndan daha ok talepte bulunmam salar" dedim."
8- Safvan bn Sleym'in Abdu'l-Vehhb'tan rivayetine gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) yle buyurmutur:
[27]
"Bir gn tok olurum, gn a. Bylece de, tok olduumda Sana hamdederim, a olduumda da Sana yalvarp yakarrm."
11. Fakat onlar kyamet saatini de yalanladlar. Biz, o saatin geleceini yalanlyanlara yle lgn bir azb hazrladk ki,
12. Bu, kendilerine uzak bir yerden gzknce onun kaynayn ve uultusunu duyacaklardr.
13. Elleri boyunlarna bal olarak onun en dar bir yerine atldklar zaman orada yok olup gitmeyi isterler.
14. Bugn bir kere yok olmay deil, birok kereler yok olmay isteyin.

[28]
1- Kurtub bu yet-i kerimelerin bn Hatal ve arkadalar hakknda nazil olduunu syler.
20. Senden nce gnderdiimiz btn peygamberler de phesiz yemek yerler, arlarda gezinirlerdi. Sabreder misiniz diye sizi birbirinizle
deneriz ve Rabbn Basr olandr.

1- Mrikler Hz. Peygamber (s.a.v.)'i fakirlii sebebiyle knayp:
"Bu peygamber'e ne oluyor; bizim gibi yemek yiyor..." deyince Hz. Peygamber (s.a.v.) buna ok zld ve ite onun zlmesi zerine O'nu
teselli etmek zere bu yet-i kerime nazil oldu. Cibrl gelip yle dedi:
"Ey Muhammed, Rabbn Allah sana selm sylyor ve sana yle buyuruyor:
[29]
"Senden nce gnderdiimiz btn peygamberler de phesiz yemek yerler, arlarda gezinirlerdi..."
2- Cveybir tarikndan Dahhk, bn Abbastan (r.a.) rivayet etti ki:
"Mrikler ihtiyacndan dolay Raslullah' ayplad ve:

[30]
"Bu ne biim Peygamber ki, yemek yer, sokaklarda gezer." dediler. Raslullah buna zld, bunun zerine bu yet indirildi."
[31]
3- bnu Abbas'tan (r.a.) bunun benzerini krime ve Sad tarikndan bnu Cerr anlatt.
4- Ayet-i kerimenin "Sabreder misiniz diye sizi birbirinizle deneriz." ksmnn nzul sebebinde Mukatil der ki:
"Ebu Cehl ibn Him, el-Veld ibnu'l-Mura, el-As ibn Vil, Ukbe ibn Eb Muayt, Utbe ibn Raba ve en-Nadr ibnu'l-Hris haklarnda nazil
olmutur. Bunlar; Abdullah ibn Mes'd, Ammr, Bill, Suheyb, Amir ibn Fheyre, Ebu Huzeyfe'nin klesi Salim, Hz. mer'in klesi Mihca',
el-Hadram'nin klesi Cebr ve arkadalar gibi gsz mslmanlar grdklerinde onlarla alay kabilinden olarak:
"Mslman olalm da bunlar gibi mi olalm?!" demiler ve ite bunun zerine Allah Teal
[32]
"Sabreder misiniz diye sizi birbirinizle deneriz." yet-i kerimesini indirmitir."
21. Bize kavumay ummayanlar "Bize melekler indirilmeli deil miydi? Veya Rabbmz grmeli deil miydik?" derler. Andolsun ki onlar
kendi kendilerine byklenmiler ve byk bir azgnlkla haddi amlardr.

1- Kelb ve Mukatil bu yet-i kerimenin, peygamberlii ve yeniden diriltilmeyi inkr eden Ebu Cehl, el-Veld bn Mure ve arkadalar
[33]
[34]
2- Kurey mrikleri Rasulullah'tan buna benzer birok isteklerde bulunmular ve kendilerini susturacak cevaplar almlardr.
27. O gn zalim iki elini srp "Ne olurdu, ben o peygamberin beraberinde bir yol edineydim." diyecek
28. Ne yazk bana! keki falan dost tutmyaydm.
29. Beni o zikirden, o mana geldikten sonra, o saptrd. eytan insan yapayalnz ve yardmsz brakandr.

1- Abdullah b. Abbas, a'b ve Mcahid'den nakledilen bir gre gre bu yetler, mriklerden Ukbe b. Ebi Muayt ve meyye b. Halef
hakknda nazil olmutur. Bunlardan Ukbe veya meyye mslman olmu dieri onun mslman olmasna kar karak tekrar kfir olmasna
[35]
sebep olmutur. te bu yetler, bunlar ve benzerlerini tasvir etmektedir.
"Ata el-Horasan'nin rivayetine gre Ubeyy b. Halef, Neb (s.a.v.)'nin yannda hazr bulunur, O'nunla oturur ve O'na iman etmeksizin dinlerdi.
[36]
Ukbe b. Eb Muayt onu bundan men etti. Bu yet de bu yzden indi."
3- a'bi demitir ki:
"Ukbe, meyye b. Halefin dostu idi. Ukbe mslman oldu. Bunun zerine meyye yle dedi:
"Eer sen, Muhammed'e tabi olursan, benim yzm, senin yzne haram olsun," O da meyye'nin raz olmas iin kfir oldu ve irtidat etti,
[37]
Allah Teala da bu yzden bu yeti indirdi."
4- Ubeyy ibn Halef ve Ukbe ibn Eb Muayt arkada idiler, aralar iyi idi. Bunlardan Ukbe Hz. Peygamber (s.a.v.) ile oturur, ondan baz eyler
dinlerdi. Bu durum Ubeyy'e ulanca Ukbe'ye geldi ve:
"Muhammed'le oturduun, onu dinlediin bana ulamad m sanyorsun? Eer bir daha onunla oturur ve onu dinlersen, ya da ona vardnda
yzne tkrmezsen yzm sana haram olsun." diyerek byk yemin etti. Allah'n dman Ukbe de arkadann sylediini yapt ve Allah
[38]
Teal o ikisi hakknda bu yetleri indirdi."
5- Bakalar da yle dediler:
"meyye b. Halef ile Ukbe b. Eb Muayt yeminli dost idiler. Ukbe her seferinden dnnde bir ziyafet verir ve kavminin btn erafn da
davet ederdi. O Rasulullah (s.a.v.)'n meclisinde ok bulunurdu. Birgn yine bir seferden dnmt. Bir yemek hazrlad ve insanlar davet etti.
Bu arada Rasulullah (s.a.v.)' da yemee ard. Yemek Rasulullah (s.a.v.)'n nne konunca Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Sen, Allah'tan baka ilah olmadna, benim de O'nun Rasul olduuma ehadet getirmediin mddete senin yemeini yemeyeceim."
Bunun zerine Ukbe yle dedi:
"Allah'tan baka ilah olmadna, Muhammed'in de O'nun Rasul olduuna ehadet ederim. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) onun
yemeinden yedi. Ubeyy b. Halef orada yoktu. Ukbe'nin bandan geen bu olay haber alnca yle dedi:
"Ey Ukbe sen dininden mi ktn?" O da:
"Hayr, vallahi dinimden kmadm. Bana bir adam geldi ve ehadet getirmediin mddete, yemeimden yemeyeceini syledi. Ben de
yemek yemeden evimden ayrlmasndan utandm ve ehadet getirdim, O da yedi." Bunun zerine Ubeyy yle dedi:
"Sen O'nun yzne tkrp, boynuna basmadka, ben senden ebediyyen raz olmayacam." Ukbe de yle yapt: Bir hayvan ikembesi ald.
Onu Rasulullah (s.a.v.)'n iki omuzu arasna koydu, Rasulullah (s.a.v.) da ona yle dedi:
[39]
"Senin ban klla almadan Mekke'den karmayacam."
Ukbe, Bedir Sava'nda embere alnp ldrld. Ubeyy'e gelince, Nebi (s.a.v.) onu Uhud Gn mbarezede ldrd. Allah Teala da bu yeti
[40]
o ikisi hakknda indirdi."
6- bn Abbas (r.a.), "Bununla, Ukbe b. Ebi Mu'ayt b. meyye b. Abdiems kastedilmitir. nk o, biryerden geldiinde Mekke'lilerden
komularn davet edecei bir ziyafet verirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ile pek sk otururdu. Peygamber (s.a.v.)'in szleri, onun houna giderdi.
Derken yine byle bir gn; bir ziyafet hazrlad. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i de davet etti. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Sen kelime-i ahadet getirip (mslman olmadka) yemeini yemem" dedi. O da, kelime-i ahadet getirdi. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.) onun ziyafetine katld. Bu i, meyye b. Halefin kulana gitti. O:

"Sapttn ey Ukbe" dedi. nk meyye, Ukbe'nin samimi arkada idi. Ukbe:
"Ben bunu, o benim yemeimi yesin diye syledim" deyince, meyye b. Halef:
"Hayr olmaz. Gidip onun yzne tkrmedike ve boynuna basmadka senden raz olmayacam" dedi. Ukbe de bunu yapt. Hz. Peygamber
(s.a.v.) de:
Seninle Mekke dnda karlarsam, klcmla bana ineceim" dedi. Bunun zerine "O gn, o zlim nedametle iki elini srr" ayeti indi.
Yani Ukbe, "Keke ben, meyye'yi dost edinmeseydim. Vallahi o beni zikirden, yani Kur'n'dan ve Hz. Muhammed (s.a.v.) sayesinde bana
gelen imndan uzaklatrd" diye, pimanln gsterecek. Derken Bedir gn Ukbe esir edildi ve lme mahkum habsedildi ve ldrld. O
[41]
gn Ukbe ile Nadr b. Haris'in dnda hibir esir ldrlmemiti."
7- Dahhak yle demitir:
"Ukbe Rasulullah (s.a.v.)'n yzne tkrd vakit, tkr kendi yzne dnd ve iki yanan yakt. Bu yann izi lnceye kadar devam
[42]
etti."
"bey bni Halef inanmad halde Raslullah'n yannda bulunurdu. Ukbe bni Eb Muayt onu Raslullah'n yannda bulunmaktan men etti.
[43]
Bunun zerine bu yetler indirildi."
[44]
9- Bunun benzerini a'b ve Mukassem'den anlatt.
32. O kfirler dediler ki: "Kur'n ona bir kerede topluca indirilmeli deil miydi?" Halbuki Biz Azmn onu senin kalbine iyice yerletirmek
iin byle azar azar indiririz ve onu tertl zere ar ar okuruz.

"Mrikler:
"Muhammed eer gerekten Allah'n elisi ise Rabb ona acaba neden ikence ediyor. u Kur'n' ona bir kerede toptan indiremez mi? Baknz
ona her defasnda bir veye iki yet iniyor (ve her defasnda ona yet inmesi adeta bir ikence oluyor)." dediler de bunun zerine Allah Teal bu
[45]
2- Baka bir rivayette onlarn: "Sen kendinin Allah tarafndan gnderilmi bir eli olduunu iddia ediyorsun. Madem yle Tevrat'n Musa'ya,
ncil'in sa'ya bir defada indirildii gibi bu Kur'n da sana bir defada toptan indirilmeli deil miydi?" demeleri zerine bu yet-i kerime nazil
[46]
olmutur.
3- Her iki rivayette de konu ve talep "Kur'n'n para para deil bir defada toptan indirilmesi" olduuna gre iki rivayet arasnda eliki yok
[47]
demektir.
34. Cehennemde yzleri st toplanacak olanlarn, ite onlarn yeri ok kt ve yolu ok sapktr.

1- Mukatil der ki:
"Kfirler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabna:
[48]
"O, yaratlmlarn en ktsdr." dediler de bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu."
41. Seni grdkleri vakit: "Bu mu Allah'in gnderdii eli? " diye alaya almaktan baka bir ey yapmazlar.

[49]
1- Hz. Peygamber (s.a.v.)'le alay yollu "Bu mu Allah'n gnderdii eli?" diyen Ebu Cehl hakknda nazil olmutur.
43. Hev ve hevesini tanr edineni grdn m? imdi onun zerine sen mi vekil olacaksn?

"Chiliye devrinde kii bir zaman beyaz bir taa tapnr, sonra ondan bkarak tutar bir sre de siyah bir ta bularak onu sever ve onu tanr
[50]
edinerek o taa tapnrd. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Sevdii her ta tanr edinerek ona tapnan bu kiinin el-Hris ibn Kays es-Sehm olduu ve yet-i kerimenin de onun hakknda indii de
[51]
sylenmitir.
55. Allah' brakp kendilerine fayda veya zarar veremiyecek olan eylere ibadet ederler. Kfir, Rabbna kar durann yardmcsdr.

[52]
1- Bu yet-i kerimenin Ebu Cehl hakknda nazil olduu sylenir.
2- Evl olan, bu ayeti ummi manada btn kfirlere hamletmektir. nk sebeb-i nzuln hussi olmas, (ayetin) lafznn ummi oluunu
zedelemez. Bir de ayeti umumi manasna hamletmek, ayetteki "(Kfirler) Allah'tan baka kendilerine ne fayda, ne zarar veremeyecek olan
[53]
eylere taparlar" ifadesinin zahir manasna daha uygundur.
60. Kfirlere: "Rahman olan Allah'a secde edin." denildii zaman: "Rahman da neymi? Senin bize emrettiine mi secde edeceiz?" derler.

1- Hudeybiye msalahasnda antlamann ba tarafna "Bismillahirrahmanirrahim." yazlnca mrikler bunu kabul etmediler ve onu sildirip
[54]
yerine "Ey Allahm senin adnla." ifadesini yazdrdlar. te yet-i kerime, mriklerin bu tr itirazlarn beyan etmektedir.
62. O, iyice dnp ibret almak arzusunda bulunan kimseler yahut ta kretmek dileyenler iin gece ile gndz birbiri ardnca getirendir.

1- Enes ibn Mlik der ki:
Raslullah (s.a.v.), gece Kur'n okumay karm olan Hz. mer'e:
"Ey Hattb'n olu, Allah senin hakknda bir yet indirdi." buyurup "O, iyice dnp ibret almak arzusunda bulunan kimseler yahut ta
kretmek dileyenler iin gece ile gndz birbiri ardnca getirendir." yet-i kerimesini tilvet eylemi ve yle devam etmi: "Geceleyin
[55]
kardn nafileleri gndznde; gndz kardklarn da geceleyin yerine getir."
68. "Onlar, Allah'n yannda baka tanr tutup ona yalvarmazlar. Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar. Zina etmezler. Bunlar
yapan gnaha girmi olur.
69. Kyamet gn azab kat kat olur, orada, alaltlarak temelli kalr.
70. Ancak tevbe eden, inanp yararl i ileyenlerin, ite Allah onlarn ktlklerini iyiliklere evirir. Allah balar ve merhamet eder."

1- Eb shak es-Sealib, Hasan b. Ahmed el-Mahled'den, o Memmil b. Hasan b. sa'dan, o Hasan b. Muhammed Sabbah ez-Za'feran'den, o
Haccac'dan, o Creyc'den, o Yala b. Mslim'den, o da Said b. Cbeyr'den, bn Abbas'n yle dediini iitti:
"irk ehlinden bir grup insan, ok adam ldrdler. ok zina yaptlar. Sonra Muhammed (s.a.v.)'e geldiler ve dediler ki:
[56]
"Senin sylediin ve ardn ok gzel. Eer yaptmzn keffaretini bize haber verirsen iyi olur." Bunun zerine bu yetler indi."
2- Muhammed b. brahim b. Yahya el-Mzekk, babasndan, o Muhammed b. shak es-Sakaf'den, o brahim el-Hanzal'den ve Muhammed b.
es-Sabbah'tan, onlar Cerir'den, o Mansur ve A'me'ten, onlar Eb Vail'den, o Amr b. urahbil'den, o Eb Meysere'den o da Abdullah b.
Mesud'dan bize unu rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.)'a:
"Hangi gnah daha byktr?"diye sordum. Buyurdu ki:
"Allah, seni yaratt halde senin O'na ortak komandr."
"Sonra hangi gnah byktr?" dedim. Buyurdu ki:
"Senin yemeinden yer korkusuyla ocuunu ldrmendir."
"Sonra hangisidir?" diye sordum. Buyurdu ki:
[57]
"Komunun hanmyla zina etmendir." Allah Teala da Rasulullah (s.a.v.)'n szlerini tasdik ederek bu yeti indirdi."
[58]
Bu haberi Buhari, Mseddid'den ve Yahya'dan, Mslim ise, Osman b. Eb eybe'den, o da Cerir'den rivayet etmitir.
3- bn Creyc kanalyla bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre "De ki: Ey kendi nefisleri aleyhine ileri giden kullarm, Allah'n
[59]
rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Hi kukusuz Allah, btn gnahlar mafiret buyurur."
yet-i kerimesi de bunun zerine nazil
[60]
olmutur.
4- Eb Bekr b. el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Ahmed b. Muhammed b. brahim'den, o smail b. shak'tan, o el-Haris b. ezZbeyr'den, o Eb Raid (Lehebler'in zdls)'den, o Said b. Salim el-Kaddah'tan, o bn Creyc'den, o Ata'dan, o da bn Abbas'tan bize u
haberi verdi:
"Vahi Neb (s.a.v.)'ye geldi ve dedi ki:
"Ey Muhammed! Gvence dilemek iin sana geldim. Allah'n kelamn iitinceye kadar beni yaknnda tut." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
buyurdu ki:
"Ben seni yakn olmayan bir yerde grmek isterdim. Ama madem ki sen gvence istemek iin geldin, Allah'n kelm gelinceye kadar benim
civarmdasn." Vah dedi ki:
"Ben, Allah'a irk kotum, Allah'n haram kld nefsi ldrdm, zina yaptm. Allah, benim tevbemi kabul eder mi?" Rasulullah (s.a.v.) bu
yet ininceye kadar skt etti. Bu yeti Vahye okudu. Vah dedi ki:
"Bu yette bir art gryorum. Belki ben salih amel ileyemem. Ben, Allah'n kelmn iitinceye kadar civarnda bulunacam." Bunun
zerine u yet indi:
"Allah, kendisine ortak koulmasn elbette balamaz, bundan bakasn dilediine balar. Allah'a ortak koan kimse derin bir sapkla
[61]
sapm olur."
Rasulullah (s.a.v.) Vahiyi ard ve ona bu yeti okudu. Vah dedi ki:
"Belki ben bu yette zikredilen, diledii kimselerden olamam. Ben Allah'n yeni bir kelm gelinceye kadar senin civarnda kalacam,"
Bundan sonra u yet indi:

"De ki: "Ey kendilerine ktlk edip an giden kullarm! Allah'n rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Dorusu Allah gnahlarn hepsini
balar. nk O, balayandr, merhametlidir." Bunun zerine Vah:
[62]
"Evet u an baka bir art grmyorum" dedi ve mslman oldu."
5- Vah'nin mslman olmas ile ilgili bu haberin son ksm, yani Vah'nin mslman olmak zere bir takm artlar komas veya yetlerde
bir takm artlar grerek mslman olduunu belirten ibarelerin shhati phelidir. nk Vah'nin iman etmesinde mehur olan habere gre
[63]
o, Tif eli hey'eti iinde gizlenerek gelmi ve hibir art komadan ve kimliini bildirmeden mslman olmutur.
"Mekke'de "Onlar ki Allah ile beraber bir baka ilha tapmazlar, Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar ve zina etmezler. Kim de
bunlar yaparsa cezaya arpar. Kyamet gn de azab katmerleir ve o azabn iinde hor ve hakr olarak ebediyyen braklr." yetleri nazil
olunca Mekke mrikleri:
"Mslman olmamzn bize bir faydas yok; biz Allah'a bakalarn denk saydk, Allah'n haram kld cana kydk ve ahlkszlklar yaptk."
dediler de bunun zerine Allah Teal: "Tevbe ve iman edip salih amel ileyenler bundan mstesnadr. te Allah, bunlarn ktlklerini
[64]
iyiliklere evirecektir..." yet-i kerimesini indirdi."
7- "Onlar ki Allah ile beraber bir baka ilha tapmazlar, Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar..." yet-i kerimesi bn Abbs'tan
gelen bir rivayete gre Mekke'de nazil olmu ve daha sonra Nisa Sresindeki bir yetle (yet: 93) nesholunmutur. Ama yine ondan gelen
baka bir rivayete gre son nazil olan yetlerdendir ve hibir ekilde neshe konu olmamtr. Zira Nisa Sresindeki yet m'minler, bu ise
[66]
[65]
mrikler hakknda nazil olmutur.
8- Abdullah b. Abbas dahil bir ksm limler bu ve bundan nceki yetlerin Mekke'de nzil olduklarn ve bu yetlerin, iman etmeden nce bu
gnahlar ileyip sonra tevbe edenleri bahse konu ettiini, iman ettikten sonra, kastl olarak bir mmini ldrenin tevbesinin ise kabul
edilmeyeceini sylemiler ve delil olarak bu yetlerden daha sonra inen ve Medine'de nazil olduunda ittifak edilen Nisa Suresi'nin u yetini
zikretmilerdir:
"Kim bir Mmini kasten ldrrse, onun cezas cehennemdir. Orada ebedi olarak kalacaktr. Allah ona gazap ve lanet etmi ve onun iin
[67]
byk bir azap hazrlamtr."
Dier bir ksm limler ise bu yetle ad geen Nisa Suresi'ndeki yetlerin elimediklerini, bu itibarla bunlarn birbirlerini neshetmediklerini
sylemilerdir. Zira Nisa Suresi'ndeki yet, bir Mmini kastl olarak ldrdkten sonra tevbe etmeyeni beyan etmi bu yet ise tevbe eden
kimseyi bahse konu etmitir. Ayrca baka yetlerde de yle buyurulmaktadr:
"phesiz ki Allah, kendisine ortak koulmasn affetmez. Bunun dndakini diledii kimse iin affeder. Kim Allah'a ortak koarsa phesiz
[68]
byk bir gnah ile iftira etmi olur."
"phesiz Allah kendisine ortak koulmasn balamaz. Bunun dnda dilediini balar. Kim Allah'a ortak koarsa, muhakkak ki, derin bir
[69]
sapkla dmtr."
[70]
Gnah iledii halde tevbe edip imanl olarak len kii iin tevbe kapsnn ak olduunu beyan eden birok sahih hadis bulunmaktadr.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]

Buhari, Tefsir, 25.
bn r, 18/313.
[6]
[7]
[8]
[9]
Als, Ruhul-Meani, 18/234;

[10]
es-Sindd farsa da gnein douu anlamna geliyormu ve her gzeli, gzellii bu Rustem'e nisbet ettiklerinden ona bu sfat vermiler. Baz kaynaklarda esSindd yerine e-edd eklindedir.
[11]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 18/137; bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/358.
[12]
Kalem: 68/15.
[13]
Csiye: 45/7-8.
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
bn Eb shk; bn Cerr; bnu'l-Mnzir; Als, Ruhul-Meani, 18/237.

Furkan: 25/7.
Furkan: 25/20.
Furkn: 25/20.
Furkan: 25/10.
snad cidden zayftr. ed-Drr: 5/63. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 277-278. Vahid, age. s. 234-235.
[23]
bn Eb Hatim; bn Cerr; bn Eb eybe, Musannf; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/492-493.
[24]
Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri, Hisar Yaynevi: 6/173
[25]
[26]
Tirmizi, Zhd, 35 (4/575); Msned, 5/254. (Benzeri hadis).
[27]
Tirmizi, Zhd, 35 (4/575); Msned, 5/254 (Benzeri hadis).
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 19/6, Suyuti; ed-Drr: 5/68; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 278.
[37]
[38]
bn Him, es-Siretu'n-Nebeviyye, 1/361; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 235.
[39]
Yani seni Mekke dnda grr grmez boynunu vuracam.
[40]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 278-279; Fahreddin Rz, et-Tefsrul-Kebr, 14/75.
[41]
[42]
snad yoktur. ed-Drr: 5/68; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 279.
[43]
[44]
[45]
bn Eb Htim; "Sahih'tir." kaydyla Hkim; Ziya el-Makdis, el-Muhtra; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
1/495.
[46]
[47]
[48]
[49]
[50]
bn Eb Hatim; bn Merdye.
[51]
[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
Buhari; Tefsir: 4810, Mslim; man: 193/122, Nesai; Tefsir: 469, Hakim; Mstedrek: 2/403. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
[57]
Buhari; Tefsir: 25/2 (4477, 4761), Edep: 20 (6001), Hudud: 6811, Diyat: 1 (6861), Tevhid; 7520, 7532, Mslim; man: 141,142, Ebu Davud; Talak: 2310,
Tirmizi; Tefsir: 3182.

[58]
Yaynevi: 1/496; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[59]
Zmer: 39/53.
[60]
[61]
Nisa: 4/116.
[62]
Taberani; el-Kebir: 2/197, ed-Drru'l-Mensr: 5/330. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 279-280.
[63]
[64]
Buhi, Tefsru'l-Kur'n, 25/3; Mslim, Tefsr, 19. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/496; bn Cerir et-Taberi,
Camiul-Beyan.
[65]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 25/2,4.
[66]
[67]
Nisa: 4/93.
[68]
Nisa: 4/48.
[69]
Nisa: 4/116.
[70]
26- UAR SRES
[1]
Mushaftaki sralamada yirmi altnc, ini srasna gre krk yedinci sredir. Vaka sresinden sonra , Neml sresinden nce Mekke'de
[2]
inmitir.
Nehhs'n bn Abbs'tan rivayetine gre Sre, son be yeti olan "airlere gelince; onlara da azgnlar uyar. Grmedin mi, onlar her vadide
akn akn dolarlar ve onlar, gerekten yapmadklarn sylerler. Ancak iman etmi ve salih ameller ilemi, Allah' oka zikretmi ve
zulme uradktan sonra zafer kazanm olanlar mstesnadr. Zulmedenler greceklerdir nasl bir yklla yklacaklarn." (yet: 224-227)
[3]
yetleri dnda bn Merdye'nin bn Abbs ve bnu'z-Zbeyr'den rivayetinde ise srenin istisnasz mekk olduu kaydedilmektedir.
Muktil ise "srail oullar bilginlerinin onu bilmeleri onlar iin bir yet deil midir?" (yet: 197) yetinin istisna olarak Medine'de nazil
[4]
olduunu sylemitir.
197. srail oullarnn bilginlerinin bunu bilmesi de onlar iin bir yet deil midir?

1. Sa'leb'nin bn Abbs'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Mekkeliler, Hz. Peygamber hakknda bilgi almak zere Yesrib (Medine-i Mnevvere) yahudilerine birilerini gndermilerdi. Yahudiler:
"Evet, imdi o peygamberin geli zamandr." deyip vasflarn saydlar, fakat vasflarn sayarken baka eyler de katarak kartrdlar. te
[5]
bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
204. Bizin azabmz m abucak istiyorlar?

1. Mukatil der ki:
"Bu yet-i kerime "Ey Muhammed, daha ne zamana kadar bizi azbla tehdit edip duracaksn? Tehdit ediyorsun ediyorsun ama bir trl
[6]
bamza gelmiyor." diye alay etmeleri zerine nazil olmutur."
205. Grdn m, ayet Biz Azmn onlar yllarca yararlandrsak;

206. Sonra kendilerine va'dolunan ey balarna gelse,
207. Elendirilmi olmalar onlara bir fayda salamaz.

1. bn Eb Hatim'in Ebu Cehdam'dan rivayetine gre Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ryasnda kendisi akn bir halde (ne yapacan bilemez bir
halde) gsterilmi ve bu ryasn ashabna anlatm da O'na sormular ve Efendimiz (s.a.v.):
"Neden olmasn ki Benden sonra dmanmn kendi mmetimden olduunu grdm." buyurmu ve bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil
[7]
olmu da Efendimiz (s.a.v.)'in gnl ho olmu.
214. Ve yakn akrabalarn uyar.

1. Bu yet-i kerimenin inmesi zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Safa tepesine karak boy boy (aile aile) Kureylileri arp onlar uyarmas,
Ebu Leheb'in de:
"Soyu kesilesice bizi bunun iin mi topladn." demesi zerine Mesed Sresi'nin nazil olduu haberi ok mehur olup hemen btn hadis
[8]
mecmualarnda ve tefsirlerde zikredilmitir.
2- Rivayet olunduuna gre, bu ayet nazil olunca, Hz. Peygamber (s.a.v.) Safa Tepesi'ne km ve oradan kendisine derece derece yakn
akrabalarna seslenerek:
"Ey Abdulmuttaliboullar, Ey Haimoullar, Ey Abdimenfoullar, Ey Muhammed'in halas Safiyye, ben, sizin iin, Allah'dan gelecek hibir
[9]
eye mni olamam. Fakat benden, istediiniz kadar mal isteyiniz" demitir."
3- Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.), Abdulmuttalib oullarn toplamt. Onlar o gn krk kii idiler ve her birinin bir koyunu
ve bir anak st vard. O adamlardan her biri, koyunu ve anaktakini yiyip iiyorlard. Onlar, bunlar yiyip bitirince Hz. Peygamber (s.a.v.)
sze balayp:
"Ey Abdulmuttalib oullar, u dan arka eteinde dman svarisi var desem, bana inanr msnz?" dedi. Onlar:
"Evet" dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
[10]
"O halde, sizi iddetli bir azab gelmezden nce uyaran, ikz eden bir Peygamberim" dedi."
"Ey Muhammed, nce en yakn akrabalarn uyar." yeti inince Rasulullah (s.a.v.) Safa tepesine kt ve oradan Kurey kabilesinin kollarna
yle seslendi:
"Ey Fihr oullar, Ey Adiy oullar!" Onlar da bunun zerine toplandlar. yle ki oraya ahsen gidemeyenler de -Ne olduunu renmek iinyerlerine bakasn gnderiyorlard. Ebu Leheb dahil Kureyliler oraya gittiler. Rasulullah onlara:
"Ben size, "u vadiden svariler geliyor size baskn yapacak" desem bana inanr msnz?" dedi. Kureyliler:
"Evet inanrz. nk senin hi yalan sylediini iitmedik." dediler. Bunun zerine Rasulullah:
"Ben sizi, iddetli bir azapla uyaryorum." dedi. Ebu Leheb ise yle cevap verdi:
[11]
"Bugn sona ermeden kahrolasn. Bunun iin mi bizi buraya topladn?" Bunun zerine Tebbet Suresi indi."
"Allah Teala "En yakn akraban uyar" yetini indirince Rasulullah ayaa kalkt ve:
"Ey Kurey topluluu (veya buna benzer bir szle) kendinizi kurtarn. Benim, Allah'a kar size hibir faydam olmayacaktr. Ey Abd-i Menaf
oullar, Allah'a kar benim size hibir faydam olmayacaktr. Ey Abdul Muttalib'in olu Abbas, Allah'a kar benim sana hibir faydam
dokunmayacaktr. Ey Rasuhllah'n halas Safiyye, Allah'a kar benim sana hibir faydam olamayacaktr. Ey Muhammed'in kz Fatma,
[12]
malmdan dilediini iste, ancak Allah'a kar sana hibir faydam dokunmayacaktr." buyurdu."
Grld gibi Rasulullah, kendisine vahiy gelince, btn akrabalarn slm'a davet etmi ve slm' kabul etmedikleri takdirde, onlara, akraba
olarak herhangi bir fayda temin edemeyeceini beyan etmitir. Ona iman edenler, dnya ve hiret saadetine kavumu, iman etmeyen Ebu
[13]
Leheb gibileri ise hem dnyada hem de hirette hsrana uramlardr.
215. M'minlerden sana tbi olanlara kanatlarn ger.

1. bn Creyc'den rivayette o yle demitir:
[14]
yet-i kerimesi nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.), uyarmaya ehl-i beyti ve ailesi ile balad da bu, dier
"Ve yakn akrabalarm uyar"
[15]
mslmanlara ar geldi.. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
224. airlere gelince; onlara da ancak azgnlar tabi olurlar.

225. Grmedin mi onlar, her vadide akn akn dolarlar.
226. Ve onlar, gerekten yapmadklarn sylerler.

1- bn Abbs'tan rivayete gre
"Biz de Muhammed'in syledikleri gibisini syleriz." deyip Hz. Peygamber (s.a.v.)'i hicveden iirler syleyen, evrelerine onlarn syledikleri
hicviyeleri ve iirleri dinlemek zere bedevilerin topland Abdullah ibnu'z-Ziba'r, Hbeyre ibn Vehb el-Mahzm, Msfi' ibn Abdi Menf,
Ebu zze el-Cumah ve meyye ibn Ebi's-Salt gibi mrik irleri hakknda nazil olmutur. Ayetteki airlere tabi olan "azgnlar"dan maksat
[16]
ite o airlerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i ve getirdiklerini hicveden iirlerini dinlemek zere onlarn evrelerinde toplanan bedevilerdir."
2- krime de yle demitir:
"ki air karlkl olarak birbirlerini hicvediyorlard. evrelerinde bulunan insanlardan bir grubu bunlardan birisini desteklerken dier bir grup
[17]
da tekine destek veriyordu. te bu yet-i kerimeler bunun zerine nazil olmutur."
3- bn Abbs'tan rivayetle Avf yle anlatyor:
[18]
"Raslullah (s.a.v.)'n ahdinde (zamannda, onun hayatnda) birisi ensardan, dieri de baka bir kabileden
iki air karlkl olarak
birbirlerini hicvediyorlard. Her birerinin etrafnda da kavimlerinin beyinsizleri (sefihleri) toplanm bulunuyordu. te bunun zerine Allah
[19]
Teal: "airlere gelince; onlara da ancak azgnlar tabi olurlar..." buyurdu"
4- Muhammed ibn shak'n baz ashabndan, onlarn da At ibn Yesr'dan rivayetlerine gre o yle demitir:
"airlere gelince; onlara da ancak azgnlar tabi olurlar." yetinden balamak zere Srenin sonuna kadar olan yetler Hassan ibn Sabit,
[20]
Abdullah ibn Revha ve Ka'b ibn Mlik hakknda nazil oldu."
5- Bu iki rivayeti verdikten sonra bn Kesr der ki:
"Sre Mekk olduuna gre bu yetlerin ensar airleri hakknda olmas ok phelidir. stelik bu rivayetler mrsel rivayetler olup bunlara
[21]
dayanarak hkm vermek de zordur."

6- Ancak istisna edilen yetin yani "Ancak iman etmi, salih ameller ilemi, Allah' oka zikretmi ve zulme uratldktan sonra zafer
kazanm olanlar mstesnadr." yetinin (yet: 227) hkmne ensar airleri girdii gibi daha nceden yani mrik iken slm', mslmanlar,
Hz. Muhammed'i hicveden iirler syleyip de daha sonra tevbe edip imana gelen, mslman olan airler ve daha sonra gelecek btn
airlerden tevbe edenler elbette bu hkme dahil olacaklardr. Baka bir ifadeyle sebebin hususi olmas hkmn umumi olmasna engel
[22]
deildir.
7- Mukatil der ki:
"Bunlar mriklerin airleridir. Abdullah ibnu'z-Ziba'r, Ebu Sfyan ibn Harb, Hbeyre ibn Eb Vehb ve dierleri:
"Biz de Muhammed'in syledii eyler gibisini syleyebiliriz." deyip iir sylerler; evrelerine azgnlar, mslmanlara ikence edip kar
[23]
duranlar toplanr, onlarn iirlerini dinler ve bakalarna da naklederlerdi. te bu yet-i kerimeler onlar hakknda nazil oldu."
[24]
Bunlardan Ebu Sfyan ve bnu'z-Ziba'r daha sonra mslman olmutur.
227. Ancak iman etmi, salih ameller ilemi, Allah' oka zikretmi ve zulme uratldktan sonra zafer kazanm olanlar mstesnadr. O
zulmetmi olanlar nasl bir yklla yklacaklarn elbette grecek ve bileceklerdir.

1- Temm ed-Dr'nin klesi Ebu'l-Hasen Salim el-Berrd'dan rivayette o yle anlatyor:
[25]
yet-i kerimesi nazil olunca Hassan ibn Sabit, Abdullah ibn Revaha ve Ka'b ibn
"airlere gelince; onlara da ancak azgnlar tabi olurlar."
Mlik, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e alyarak geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, elbette Allah, bu yet-i kerimeyi indirirken bizim air olduumuzu biliyordu." diye szlandlar da bunun zerine Allah
[26]
Teal bu yet-i kerimeyi indirdi ve Hz. Peygamber de onlar ararak kendisine inen bu yet-i kerimeyi tilvet buyurdular."
[27]
2- Nevfel oullar klesi Ebu'l-Hasen'den gelen bir rivayette de "airlere gelince; onlara da ancak azgnlar tabi olurlar."
yet-i
kerimesinin nzul zerine alyarak Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelenler Hassan ibn Sabit ve Abdullah ibn Revha olarak verilmekte, Ka'b ibn
Mlik'in ismi zikredilmemekte ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yet-i kerimenin: "Ancak iman etmi, salih ameller ilemi, Allah' oka
zikretmi ve zulme uratldktan sonra zafer kazanm olanlar mstesnadr..." ksmn okuduktan sonra "te bunlar sizsiniz." buyurduu
[28]
ayrntsna da yer verilmektedir.
3- Urve'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
[29]
"airlere gelince; onlara da ancak azgnlar tabi olurlar."
yeti indirilince Abdullah bni Revha:
[30]
"Allah Tel benim onlardan olduumu bildirdi." dedi. Allah Tel bu ayeti indirdi."
"Ayetteki, bu istisna ile, Abdullah b. Ravaha, Hassan b. Sbit, Ka'b b. Malik, Ka'b b. Zheyr gibi airlerin kastedildii ileri srlmtr.
nk bunlar iirleriyle Kurey kfirlerini hicvediyorlard.
Ka'b b. Mlik (r.a.)'in yle dedii rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) bana yle derdi:
"Kurey'i hicvedin. Canm elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizin onlara bu hicviniz, ok yadrmadan daha etindir."
Hz. Peygamber (s.a.v.), Hassan b. Sbit (r.a)'e hep yle derdi:
[31]
Syle, Ruhu'l-Kuds de seninledir
5- K'b b. Mlik'ten rivayet ediliyor ki, Allah Teala airler hakkndaki yetleri indirince o Rasulullah'a gitmi ve ona:
"Allah Teala'nn iir hakknda ne indirdiini biliyorsun bu hususta ne buyurursunuz?" diye sormu. Rasulullah da:
"Mmin hem klcyla hem de lisanyla cihad eder." cevabn vermitir.
Dier bir rivayette ise:
[32]
"Hayatm, kudret elinde olan Allah'a yemin olsun ki sizler sylemi olduunuz iirlerle sanki kfirlere ok yadryorsunuz." buyurmutur."
[1]
[2]
Syt, el-tkan, 1/12; bn r, 19/ 89-90. Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 4/155.
[3]
[4]
[5]

bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 6/145; Als, Ruhul-Meani, 19/126.
[6]
[7]
[8]
Suyti, Lbbu'n-Nukl, 2/45-46. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/501.
Mesel bak: Buhr, Tefsrul-Kur'n, Mesed, 111/1; Mslim, man, 348, 355; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 111/1, hadis no: 3363; Nese, Vasy, 6, hadis no: 36423646; Ahmed ibn Hanbel. Msned, 2/333,360, 519.
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
uar: 26/214.
[15]
[16]
[17]
bn Kesir, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/184.
[18]
Bir rivayete gre muhacirlerden, bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 13/102; bnu Eb Hatim,; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 2/503.
[19]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 6/184; bnu Eb Hatim, bnu Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/503.
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
uara: 26/224.
[26]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 19/80; Als, Ruhul-Meani, 19/147; Hakim, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/503.
[27]
uara: 26/224.
[28]
[29]
uara: 26/224.
[30]
[31]
[32]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 3/456, 460; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
27- NEML SRES
Mushaf'taki sralamada yirmi yedinci, ini srasna gre krk sekizinci sredir. uar sresinden sonra, Kasas sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
bn Abbs ve bnu'z-Zbeyr'den rivayete gre Sre Mekke-i Mkerreme'de nazil olmutur. Bazlar baz yetlerinin Medine-i Mnevvere'de
nazil olduu grndedirler.
[2]
bn Abbs ve Cabir ibn Zeyd'den rivayete gre nce uar, sonra Neml, sonra da Kasas Sreleri nazil olmutur.
62. O eyler mi hayrldr? Yoksa darda kalana, kendisine niyaz edip bakana, kendisine niyaz ettii zaman icabet eden, ktl gideren ve
sizi, yeryznn halifeleri yapan m? Allah'la beraber baka bir ilah m var? Allah, onlarn kendisine ortak kotuklar eylerden
mnezzehtir.

1- Cbir b. Sleym el-Hceym diyor ki:
"Ben Rasulullaha:
"Allah'n Rasul sen misin?" dedim. Rasulullah:
"Evet." dedi.
"nsanlar neye davet ediyorsun?" dedim. Rasulullah:
"Ben insanlar sadece Allah'a davet ediyorum yle Allah ki, senin bir skntn olduu zaman ve o skntnn giderilmesi iin ona dua ettiinde
o, skntn giderir. Ktlk olduunda ktln giderilmesi iin dua ettiinde senin iin bitkiler bitirir. Sen, lde bulunup bir ey kaybettiinde
[3]
ve onu bulmak iin kendisine yalvardnda onu sana buldurur." dedi. Bunun zerine ben mslman oldum."
[1]
[2]
[3]

Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/64; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
28- KASAS SRES
[1]
, sr sresinden nce Mekke'de

[2]
[3]
inmitir. 85. yetinin hicret esnasnda Cuhfe denen yerde, 52-55. yetlerinin de Medine'de indiine dair bir rivayet
bulunmaktadr.
Hasen, At, Tavus ve krime'den rivayete gre Sre mekkdir, Mekke'de nazil olmutur. inde Medine'de nazil olan yetler de vardr. Mukatil
der ki:
"O kendilerine bundan nce kitab verdiklerimiz de buna inanrlar."
"Onlara Kur'n okunduu zaman derler ki: "Ona inandk. Dorusu o, Rabbmzdan gelen gerektir. phesiz ki biz, daha nceden mslman
olmu kimseleriz."
te onlara sabrettiklerinden tr ecirleri iki defa verilir. Onlar, ktl iyilikle savarlar ve kendilerine verdiimiz rzktan da infak
ederler."
"Ve bo sz iittikleri zaman ondan yz evirirler. Bizim ilediklerimiz bize, sizin iledikleriniz sizedir. Selm olsun, biz cahilleri aramayz."
derler." yet: (52-55) yetleri medendir, bu yet-i kerimeler ve Hadd Sresinin son yetleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip de Uhud vak'asn
gren Nec'nin ashab hakknda nazil olmutur.
bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette de bu yet-i kerimelerin Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke-i Mkerreme'den Medine-i Mnevvere'ye
hicret etmek zere Mekke'den ktnda Cuhfe denilen yerde nazil olduu sylenmitir.
Medin'nin kendi isnadyla Yahya ibn Sellm'dan rivayetinde ise Cuhfe'de inen yetler bunlar deildir. Hicret esnasnda ve orada inen yet bu
Sre'nin 85. yetidir. yle ki: Allah'n Rasl (s.a.v.), Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere Mekke'den ayrlp da Cuhfe'ya ulatnda
Cibril geldi ve:
"Ey Muhammed, doduun yer olan memleketin Mekke'yi zledin mi?" diye sordu. Efendimiz (s.a.v.)'in
"Evet" cevab zerine de:
[4]
"Kur'n' sana farz klan Allah, elbette seni, dnecein yere dndrecektir...." (yet: 85) yet-i kerimesini O'na okudu.
Dier bazlar da sadece "Kur'n' sana farz klan Allah elbette seni dnecein yere dndrecektir. De ki: "Benim Rabbm, Kimin hidayeti
[5]
getirdiini, kimin apak bir sapklkta bulunduunu en iyi bilendir" (yet: 85) yetinin meden olduunu sylemilerdir.
48. Ama onlara katmzdan O Hak gelince: "Musa'ya verilenler gibi ona da verilmeli deil miydi?" derler. Daha nce Musa'ya verileni de inkr
etmemiler miydi? "Biribirine destek olan iki byc." demilerdi ve "Biz, hepsini inkr edenleriz." demilerdi.

1- Kelb der ki:
"Mekke mrikleri Hz. Muhammed ve getirdii din hakknda bilgi toplamak zere bir grubu Medine yahudilerine gndermilerdi. Yahudiler,
bu kendilerine gelen hey'ete:
"Evet, biz onu nitelikleriyle belirtilmi olarak kitabmz Tevrat'ta bulmaktayz." demiler ve hey'et Mekke-i Mkerreme'ye dnp gelmi,
yahudilerden duyduklarn Mekke mriklerine haber vermilerdi. Onlar da iman edecek yerde:
"Meer Musa da Muhammed gibi bir byc imi." diyerek kfr ve azgnlklarna devam etmiler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime
[6]
nazil olmutur."
"Yahudiler, Kurey'e, Hz. Muhammed (s.a.v.)'den, Hz. Musa (a.s.)'ya verilen mucizelerin aynsn getirmesini istemelerini sylediler. Bundan
dolay Cenb- Hak "Onlar, daha evvel Musa'ya verileni inkr etmediler mi?" buyurdu. Bu, "Ey, o apak net mucizelere ramen, Hz. Musa
[7]
(a.s.)'nn karsna byle bir istekle kan yahudiler, sizler de onu inkr etmemi miydiniz?" demektir."
"Bence en ak gre gre, Kurey ve Mekke kfirleri btn Peygamberler inkr ediyorlard. Sonra buna ramen, Hz. Muhammed
(s.a.v.)'den, Hz. Musa (a.s.)'nn mucizeleri gibi mucizeler getirmesini isteyince, Allah Tel, Onlar daha nce srf Musa (a.s.)'ya verilenleri
inkrla kalmayp, btn Peygamberlere verilenleri inkar etmemiler miydi? demitir. Bylece biz, onlarn bu istekteki maksatlarnn, ii
[8]
yokua srmek olduunu anlam oluyoruz."
4- Mcahid diyor ki:
"Yahudiler Kureylilere:
"Muhammed'e de Musa'ya verilen mucizeler verilse ya." demelerini tlyorlar, onlar da Raslullah'tan bunlar istiyorlard."
[9]
Ayet-i kerime, ite bu ekilde kkrtmalarda bulunan Yahudilere cevap vermektedir."
51. Andolsun ki Biz, onlar iin sz birbirine bititirdik. Umulur ki onlar tezekkr eder, dnrler.

1- Rifa el-Kuraz'den rivayet edildiine gre o yle diyor:
[10]
"Bu yet-i kerime on kii hakknda nazil oldu ki ben onlardanm."
[11]
2- Bu sz Atyye el-Kuraz'nin syledii de rivayet edilmitir.
3- Bu Rifa el-Kuraz, Rifa ibn Karaza el-Kuraz'dir. bn Mendeh onun, Safiyye bint Huyey'in days Rifaa ibn Simvl (Semev'el veya
emyel) olduunu syler ki daha sonra Abdurrahman ibn Cbeyr'in evlenmi olduu Vehb kz Temme'yi boayan ite bu Rifa'dr. bnu'lMushaftaki sralamada yirmi sekizinci, ini srasna gre krk dokuzuncu sredir. Neml sresinden sonra
[12]
Esr de byle sylemitir.
4- Ali bni Rifa'dan rivayet edildiine gre yle demitir:
"Ehli Kitaptan on kiilik bir grup Raslullah'a kt. Onlardan biri Rifa, yani babasdr. Onlar man ettiler ve man ettiklerinden dolay eziyet
[13]
olundular. Bunun zerine bu yet indirildi."
5- Katde'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Biz: "Bu yet, ehli kitaptan baz insanlar hakknda indirildi. Onlar, Raslullah gnderilinceye kadar, hak zere idiler ve Muhammed
[14]
Aleyhisselm gnderilince ona man ettiler. Osman ve Abdullah bni Selm onlardandr." diye sylerdik."
6- Katde yle der:
"Bu ayet, ehl-i kitaptan, hak eriat zere olan ve o eriata tutunan, Hz. Muhammed (s.a.v.) Peygamber olarak gnderilince, onu da tasdk eden
[15]
kimseler hakknda nazil olmutur. Selman- Frisi ile Abdullah b. Selm (r.a.) bunlardandr."
7- Muktil yle der:
"Bu ayet, ncil'e inananlardan krk kii hakknda nazil olmutur ki, bunlar, Cafer b. Ebi Talib (r.a.) ile birlikte Habeistan'dan gelen o geminin
[16]
yolculardr."
"Burada nazar- dikkate alnacak eyin, sebeb-i nzuln hususilii deil, lafzn umumilii olduunu biliyorsun. Kendisinde ve hakknda bu
[17]
zellik bulunan herkes, ayetin hkmne dahildir."
52. Kendilerine daha nceden kitab verdiklerimiz de buna inanrlar.

53. Onlara Kur'n okunduu zaman derler ki: "Ona inandk. Dorusu o, Rabbmzdan gelen gerektir. phesiz biz, daha nceden de
mslman olmu kimseleriz."
54. te onlara sabrettiklerinden dolay mkfatlar iki kere verilir. Ktl iyilikle savarlar onlar. Ve kendilerine verdiimiz rzktan da infak
ederler.
55. Ve bo sz iittikleri zaman ondan yz evirirler. "Bizim ilediklerimiz bize, sizin iledikleriniz sizedir. Selm size, biz cahilleri aramayz
(istemeyiz)." derler.

l- Daha nce (Maide: 5/82 yetinin nzul sebebinde) getii zere Beyhak'nin bn shak'tan naklen rivayetine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)
Mekke-i Mkerreme'de iken onun peygamber olarak gnderildii haberini Habeistan'a giden mslmanlardan renen 20 kadar hristiyan
Mekke-i Mkerreme'ye gelirler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Ka'be'nin yannda bularak onunla konuurlar. Mekke mrikleri de kendi
meclislerinden onlarn gelilerini ve konumalarn izlemektedir. Raslullah (s.a.v.)'a sorular bitince Allah'n Rasl (s.a.v.) onlar slm'a
davet eder ve onlara Kur'n okur. Kur'n' iitince gzleri dolar, Onun, kitablannda verilen vasfta olduunu anlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
[18]
davetine icabetle iman ve onu tasdik ederler."
2- Bu hadise Urve ibnu'z-Zubeyr'den de rivayet edilmi olup bu rivayette bu 20 kiinin Nec tarafndan gnderildii ayrntsna da yer
[19]
verilmektedir.
3- Bu grup Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanndan ayrlr ayrlmaz Ebu Cehl'in de aralarnda bulunduu bir grup Kureyli mrik yollarn keser
ve onlara:
"Ne kadar nasipsiz bir toplulukmusunuz! Arkanzda braktklarnz sizi, kendilerine bu adam hakknda haber derleyip gtrmeniz iin
gnderdiler. Halbuki siz, onun yanna oturur oturmaz, onun sylediklerine kanp hemen dinizi terkettiniz ve onu tasdik ettiniz. Sizden daha
aptal bir topluluk grmedik." dediler, onlar ise:
"Cahillikte sizin seviyenize inecek deiliz. Sizin iiniz size, bizim iimiz bize. Kendimizi bu hayrdan mahrum etmiyeceiz." diye cevap
verdiler.
Bu topluluun Necran Hristiyanlarndan olduu sylenir. te bunlar hakknda "Peygamber'e indirileni iittiklerinde, hakk tandklarndan
dolay gzleri yala dolup taar da derler ki: "Rabbmz, biz iman ettik, bizi de hidlerle birlikte yaz. Hem Rabbmzn bizi slihler topluluu
[20]
yetleri yannda bu yet-i kerimelerin de indii
ile beraber bulundurmasn umarken niin Allah'a ve bize gelen hakikate iman etmeyelim"
[21]
sylenir.
4- Mukatil, hepsi de hristiyan olan bu hey'etin 40 kiiden olutuunu, Ca'fer ibn Eb Tlib ile birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiklerini ve
[22]
"Ashab- Sefine" olarak da anldklarn syler.
5- Katde'den gelen baka bir rivayette bu krk kiiden 32'si Habeistan'dan, kalan sekizi de am'dan gelmitir. am'dan gelenler: "Bahr,
[23]
Ebrehe, Eref, Amir, Eymen, drs, Nfi' ve Temm'dirler.
[24]
6- Bu gelenlerin sadece bn Selm, Temm ed-Dr, el-Crd el-Abd ve Selman el-Fris olduklar da sylenmitir.
"Bu ayet Neca'nin Peygamberimiz'e (s.a.v.) gnderdii yetmi rahip hakknda nazil olmutur. Bunlar Peygamberimiz'e (s.a.v.) geldikleri
zaman Peygamberimiz (s.a.v.) kendilerine Yasin suresini sonuna kadar okumutu. Onlar da alamaya balamlar ve mslman
[25]
olmulard."
8- Sad ibn Cbeyr'in bn Abbs'tan rivayetinde Nec'nin ashabndan krk kiinin Hz. Peygamber (s.a.v.) Uhud Gazvesine kmak zereyken
geldikleri, mslmanlarla birlikte Uhud'a ktklar ve bu yet-i kerimenin ite onlar hakknda nazil olduu ayrntlarna da yer
[26]
verilmektedir.
9- bn Creyc kanalyla Ali ibn Rifa'dan rivayette o yle demitir:
"lerinde Ebu Rifa'nn (babasn kastediyor) da bulunduu ehl-i kitabdan (bir rivayette yahudilerden) on kii kp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
gelmi ve iman etmilerdi. Bunlar, imanlarndan dolay eziyete uradlar da bunun zerine "Kendilerine daha nceden kitab verdiklerimiz de
[27]
buna inanrlar." yet-i kerimesi nazil oldu."
10- Katde der ki:
"Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamber olarak gnderilmesinden nce hak bir eriat zere olup O peygamber olarak gnderilince de O'nun
[28]
getirdii hak dini kabul eden ehl-i kitabdan bir ksm insanlar hakknda nazil olmutur. Selman, Abdullah ibn Selm onlardandr."
11- Mukatil yle der:
"Bunlar, Hz. Muhammed (s.a.s)'e iman edince, mrikler onlara svp-saymlar; ama onlar mriklerin szlerine aldrmamlardr. Bundan
[29]
dolay, bir aldrmaylarna, bir de iman edilerine karlk onlara iki cret verilmitir."
[30]
12- Rivayet olunduuna gre, "onlar mslman olunca, Ebu Cehil onlara lanet etmi, ama onlar ona cevap vermemilerdi."
13- Sdd ise yle der:
[31]
"Yahudiler, Abdullah b. Selam' ayplayp, ona svp saydka, o, "Selam size" deyip gemitir."
14- Ebu Hayyn, bu saylanlarn bir temsilden ibaret olduunu maksadn bunlar ve bunlar gibi kitab ehlinden iman edenler olduunu
[32]
[33]
syleyerek rivayetler arasnda ihtilf kendince gidermitir
ki en dorusunu Allah bilir.
[34]
15- Durum ne olursa olsun, Kur'an'da lafzn umum oluuna itibar edilir, sebebin husus oluuna itibar edilmez.
56- Elbette sen, sevdiine hidyeti ulatramazsn, fakat Allah dilediine hidyet eder ve O, hidyete ermi olanlar da en iyi bilendir.

1- Ebu Hureyre (r.a.), Mseyyeb b. Hazen, Abdullah b. mer, Mcahid, Katade, At ve dier baz limler bu yet-i kerimenin, Rasulullah'n
amcas olan ve lrken iman etmeyen Ebu Talib hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
Ebu Talib, Rasulullah' himaye ediyor, ona yardmda bulunuyor ve onu efkatle seviyordu. Ebu Talib'in lm hastalnda Rasulullah onu iman
[35]
etmeye srarla davet etmiti. Fakat Ebu Talib, zerinde bulunduu btl inantan dnmemi ve iman etmemitir.
2- Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah e-iraz, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Hamreveyh'ten, o Ali b. Muhammed elHuza'den, o Ebu'l-Yeman el-Hakem b. Nafi'den, o uayb'dan, o Zhr'den, o Said b. el-Mseyyeb'den, o da babasndan bize yle haber
verdi:
"Eb Talib'in vefat yaklanca, Rasulullah (s.a.v.) yanna geldi ve onun yannda Eb Cehil ile Abdullah b. Eb meyye'yi buldu. Rasulullah
"Ey amcam Lailahe illallah kelimesini syle ki, Allah Teala indinde senin iin o kelimeyi delil getireyim." Bunun zerine Eb Cehil dedi ki:
"Ya Eba Talib, sen Abdu'l-Muttalib'in dininden dner misin?" Rasulullah (s.a.v.) ise, devaml ona
Lailahe illallah kelimesini tekrar edip duruyordu. Nihayet Eb Talib'in syledii sz u oldu:
"Ben, Abdu'l-Muttalib'in dini zereyim" dedi ve Lailahe illallah demekten imtina etti. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Vallahi ben men olunmadm mddete senin iin istifarda bulunacam." Allah Teala da u yeti indirdi:
"Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra, akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret dilemek Peygamber'e ve mminlere
[36]
yaramaz."
u yet de Eb Talib hakknda indi:
[37] [38]
"
"phesiz sen sevdiini hidyete erdiremezsin. Fakat Allah dilediini hidyete erdirir.
Bu hadisi Buhari, Eb Yeman'dan, Mslim ise Hermele'den, o bn Vehb'den, o da Yunus'tan, bu son iki ravi de Zhr'den rivayet
[39]
etmilerdir.
3- el-Ustaz Eb shak Ahmed b. Muhammed b. brahim, el-Hasan b. Muhammed b. Ali e-eyban'den, o Ahmed b. Muhammed b. el-Hasan
el-Hafz'dan, o Eb Abdirrahman b. Bir'den, o Yahya b. Said (Yezid b. Keysan'dan rivyeten)'den, o Eb Hazim'den, o da Eb Hureyre'den
rivayet ederek yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.) amcasna dedi ki:
Lailahe illallah de ki Kyamet Gn onunla sana ehadet edeyim." Eb Talib yle dedi;
"lm korkusu beni bu ie sevketti diyerek, Kurey'in beni knamas olmasayd, bu szle senin gzn aydn ederdim." Bunun zerine Allah
[40]
Mslim bu hadisi, Muhammed b. Hakem'den, o da Yahya b. Said'den, o Eb Osman el-Hir'den, o Eb Hasan b, Miksem'den, o da Eb shak
[41]
ez-Zeccac'dan iittiine gre mfessirler bu yetin Eb Talib hakknda indii hususunda gr birliindedirler.
4- Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet edildi:
"Peygamberimiz (s.a.v.) amcas Ebu Talib'e:
"L ilahe illallah" de, kyamet gnnde senin lehine ahitlik edeyim. dedi. Ebu Talib:
"Kurey kadnlar beni ayplayp da slm' kabul etmesine Muhammed sebep oldu diyecek olmasalard bu sz syleyip senin gzn aydn
klar, memnun ederdim." dedi.
[42]
Bunun zerine Cenab- Hak bu ayeti indirdi."
"Bu ayetin zahirinde Ebu Talibin kfir olduuna bir dellet yoktur. Zeccac yle demektedir:
"Mslmanlar, bu ayetin Ebu Talib hakknda nazil olduu hususunda ittifak etmilerdir. nk o lrken:
"Ey Abdimenafoullar, Muhammed'e itaat edip, onu tasdik edin ki kurtulasnz, doruya ermi olasnz" demiti. Bunun zerine Hz.
Muhammed (s.a.v.):
"Onlara iyilii, kendileri iin gzel olan emrediyor, fakat ayn nasihati kendine yapmyorsun" deyince, Ebu Talib:
"Ey kardeimin olu, ne istiyorsun?" dedi. Bunun zerine Hz. Muhammed (s.a.v.):
"Senden tek kelime istiyorum. Zira dnyada son gnn yayorsun. Senin lilhe illallah demeni istiyorum. (Eer bunu dersen), Allah
yannda senin iin bu hususta hid olurum dedi. Ebu Talib de:
"Deerli yeenim, senin sdk olduunu biliyorum. Fakat "lrken kalbi yufkalat, srara dayanamayp syledi" denilmesinden holanmam.
Eer benden sonra senin ve soyun hakknda, bir aalama, svp-sayma sz konusu olmasayd, senin hayrhahlna ve teessrne bakarak,
mutlaka bu sz syleyerek seni sevindirirdim. Fakat, byklerimiz Abdulmuttalib, Haim ve Abdimenaf'n dini zere lmek istiyorum"
[43]
dedi."
6- Sad bni Rf' dedi ki:
"Ben bni mere, Kasas: 28/56 yeti hakknda
"Bu yet Ebu Cehil ve Ebu Talib hakknda m indi? diye sordum. bnu mer (r.a.) dedi ki:
[44]
"Evet onlar hakknda indi."
7- Rasulullah (s.a.v.)'in amcas Abbas, kardei Ebu Talib iin Rasulullah'tan unu sormutur:
"Ey Allah'n Rasul, senin, Ebu Talib'e herhangi bir faydan oldu mu? O seni himaye ediyor ve senin iin herkese kzyordu." Rasulullah da
ona u cevab verdi:
[45]
"Evet, o, cehennem ateinin s bir yerinde bulunacaktr. ayet ben olmasaydm o, cehennemin en alt katna atlacakt."
8- Ebu Said el-Hudrinin rivayetinde ise Rasulullah u cevab vermitir:
"Belki kyamet gnnde efaatim ona fayda verir de o, atein, topuklarna kadar ulaaca s bir yerine konur. Fakat yine de o ateten beyni
[46]
kaynar."
57. "Seninle beraber doru yolda gidersek, yurdumuzdan ediliriz" dediler. Onlar katmzdan bir rzk olarak her eyin rnnn topland
gvenli ve kutlu bir yere yerletirmedik m? Ama ou bilmezler."

1- Bu yet el-Haris b. Osman (b. Nevfel) b. Abid Menaf hakknda inmitir. O, Nebi (s.a.v.)'ye yle diyordu:
"Biz senin sylediinin hak olduunu biliyoruz. Yalnz u var ki eer sana tabi olursak Araplar bizi topraklarmzdan sker atarlar. Bizim
[47]
aleyhimize bir araya gelmeleri korkusu, bizi sana uymaktan alkoyuyor. Bizim onlara gcmz de yetmez." Bunun zerine bu yet indi."
[48]
2- bnu'l-Cevz bu olay Mukatil'den rivayetle zikreder.
3- Avf tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Kureyten baz insanlar Neb Aleyhisselm'a:
[49]
"Eer biz sana tab olursak insanlar bize azab ederler, yerimizden, yurdumuzdan oluruz." dediler. Bundan dolay bu yet indirildi."
[50]
Bu rivayet yet-i kerimede geen "Dediler ki..." kavline daha uygundur.
4- Haris b. Osman'n ifadesi yle idi:
"Biz senin hak zerinde olduunu gayet iyi biliyoruz. Ancak biz sana tabi olup dier Araplara kar olursak -saymz az olduu iin[51]
yerimizden, yurdumuzdan mahrum olmaktan korkuyoruz." Bunun zerine Cenab- Hakk'm bu ayeti nazil oldu."
[52]
"Byle syleyen, Haris ibni mir ibni Nevfel idi."
[53]
kisi de ayn kiidir.
61. "Vadettiimiz gzel bir nimete kavuan kimse; dnya hayatnda kendisine bir geimlik verdiimiz, sonra kyamet gn azap iin getirilen
kimse gibi midir?"

1- Eb Bekr el-Haris, Ebu'-eyh el-Hafiz'dan, o Muhammed b. Sleyman'dan, o Abdullah b. Hazim el-Eyl'den, o Bedel b. elMuhabber'den, o u'be'den, o Ebn'dan, o da Mcahid'den bize unu haber verdi:
[54]
"Bu yet Ali, Hamza ve Eb Cehil hakknda inmitir."
2- Sdd dedi ki:
[55]
"Bu yet Ammar ve Velid b. Muire hakknda inmitir."
3- Mchid ve bn Creyc dedi ki:
[56]
"Bu yet Nebi (s.a.v.) ile Eb Cehil hakknda inmitir."

4. Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayete gre ise "Bu yet Hz. Hamza, Hz. Ali, Ebu Cehl ve Umara ibnu'l-Veld hakknda nazil
[57]
olmutur."
5- Kueyri ve Sa'leb derler ki:
"Doru olan gr udur ki, bu yet-i kerime, Allah'n kendisini cennete sokaca va'dine kesin olarak inanarak, dnyann her trl belsna
sabreden her mmin ile, dnyann her trl nimetlerinden, zenginliklerinden, afiyet iinde yararlanan fakat ahirette cehenneme girecek olan
[58]
her kfir hakknda nazil olmutur."
68. Rabbn dilediini yaratr ve seer. Onlar iin seim hakk yoktur. Allah, onlarn kotuklar ortaklardan mnezzeh ve ycedir.

l. Mukatil'den rivayete gre "bu yet-i kerime de "Keke bu Kur'n iki kasabadan byk bir adama inseydi." diyen el-Veld ibnu'l-Mura
[59]
hakknda nazil olan yetlerdendir."
2. "Muhammed'e gelen eli Cebrail'den baka bir melek olsayd O'nun sylediklerine iman ederdik." diyen Yahudiler hakknda indii de
[60]
sylenir.
85. Kur'n' sana farz klan Allah, elbette seni, dnecein yere dndrecektir. De ki: "Kimin hidayeti getirdiini, kimin de apak bir sapklkta
olduunu Rabbm en iyi bilendir."

1- Dahhk'ten rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere Mekke-i Mkerreme'den kp Cuhfe'ye ulatnda Mekke'yi arzulad,
[61]
zledi de bunun zerine Allah Teal kendisine bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Mukatil'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Rasl-i Ekrem (Sevr) maarasndan ktktan sonra bir sre Mekke-Medine yolu dnda araziden yrd. Kurey'in yolu kesmi
olabileceini, veya yoldan giderse takip edileceini dnerek byle yapmt. Cuhfe dolaylarnda artk emniyette olduunu dnerek yola
dnd ve Mekke yolu olduunu anlaynca Mekke-i Mkerreme, orada doduu ev, babasnn doduu ev gzlerinin nne geldi ve Mekke'yi
zledi. O anda Cibrl geldi ve:
"Ey Muhammed, Beldeni, doduun yeri mi zledin?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Evet." demesi zerine Cibrl yle dedi:
"Allah Teal: "Kur'n' sana farz klan Allah, elbette seni, dnecein yere dndrecektir." buyuruyor." dedi.
[62]
Yani, "Mekke'ye, hem de onlara galip olarak..."

3- Fahreddin er-Raz diyor ki:
"Bu mana daha yakndr. nk "med" kelimesinden anlaldna gre Efendimiz (s.a.v.) orada idi, oradan ayrld ve tekrar oraya dn
gerekleti. Bu da sadece Mekke'ye yakmaktadr. Her ne kadar dier vecihler de ihtimal dahilinde olsa da bu daha yakndr. Muhakkik
alimler, "Bu, onun nbvvetine delalet eden eylerden birisidir. nk bu ifade, gaybdan haber vermitir. Bu haber de, bildirdii gibi tahakkuk
[63]
etmitir. Binenaleyh bu, bir mucize olur." demilerdir."
4- bn Abbs ise "bu yet-i kerimenin Cuhfe'de nazil olduunu syledikten sonra: "Bu yet-i kerime ne mekkdir, ne medendir."
[64]
demitir."
88.... O 'nun vechi dnda her ey helak olacaktr...

[65]
yet-i kerimesi nazil olunca O'na:
1- "Her nefis lm tadcdr."
[66]
"Ey Allah'n elisi melekler ne olacak, onlar da lm tadacaklar m?" diye soruldu da bu yet-i kerime nazil oldu."
[1]
[2]
[3]
evkn, Fethul-Kadir, 4/152; Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 4/209.
[4]
[5]
[6]

[7]
[8]
[9]

[10]
Tabern; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; bnu'l-Esr, sd'l-be, 2/228; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
2/504; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.
[11]
[12]
bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/253; bnu'l-Esr, sd'l-be, 2/228.
[13]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/504
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
Beyhak; bn shak; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 13/196.
[19]
[20]
Mide: 5/83-84.
[21]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 6/165-166; 13/196; bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 6/255.
[22]
[23]
[24]
[25]
bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 3//392; 6/254.
[26]
[27]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 20/56; Als, Ruhul-Meani, 20/94.
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
Tevbe: 9/113.
[37]
Kasas: 28/56.
[38]
Buhari; Cenaiz: 1360, Menakbu'l-Ensar: 3884, Tefsir: 28/1 (4675, 4772), Mslim: 39/24 s. 54, Nesai; Mcteba: 4/90, Tefsir: 250, bn Cerir: 11/30, Ahmed;
Msned: 5/433, Suyuti; ed-Drr: 3/282.
[39]
[40]
Mslim; man: 41-42/25, Tirmizi; Tefsir: 3/88, Ahmed; Msned: 2/434, Suyuti; ed-Drr: 5/133; bnul-Cevzi, Zdu'l-Mesr, 6/231.
[41]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 281-282. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/505-506.
[42]
Mslim, Abd b. Humeyd, Tirmiz, Beyhak, Delilun-Nbvve.
[43]
[44]
Nes; bn Askir Dimak Tarihi, ceyyid senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/506.
[45]
Buhari, Edeb: 115; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[46]
Buhari, Menakb el-Ensar: 40; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[47]
snad yoktur. ed-Drr: 5/134. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 282; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[48]
bnul-Cevzi, Zdu'l-Mesr, 6/232.
[49]
[50]
[51]
Beyzav.
[52]
[53]
[54]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 5/134. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 282. mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/507; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[55]
[56]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 282; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 20/62.; mam
[57]
[58]
[59]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 282; bnul-Cevzi, Zdu'l-Mesr, 6/237.
[60]
[61]
bn Eb Htim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/508; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/271.
[62]
[63]
[64]
[65]
Alu mrn: 3/185 veya Enbiy: 21/35 veya Ankebt: 29/57.
[66]
29- ANKEBUT SURES
[1]
Mushaftaki sralamada yirmi dokuzuncu, ini srasna gre seksen beinci sredir. Rm sresinden sonra , Mutafffn sresinden ncearlkl gre gre- Mekke'de inmitir. Tamamnn Medine'de indii de sylenmektedir.
[2]
ve Yahya ibn Sellma gre Srenin bandan itibaren 10 yet Medine-i Mnevvere'de, kalan ksm ise Mekke'de
bn Abbs, bnu'z-Zbeyr
[3]
nazil olmutur.
Bandan itibaren on yet, Mekke-i Mkerreme'de kalp hicret etmeyen mslmanlarn durumu hakknda nazil olmutur.
[4]
Hz. Ali bu on yet-i kerimenin ne Mekke'de, ne Medine'de deil, ikisinin arasnda nazil olduunu sylemektedir.
[5]
Bunun tersi yani ilk on yetinin Mekke'de, kalan ksmnn da Medine'de nazil olduu da sylenmitir.
Bu ikinci gr Bahr'de yine bn
Abbs ve Katde'den rivayetle zikredilmitir.
[6]
Bazlar, Mekke-i Mkerreme'de son nazil olan srenin el-Ankebt Sresi olduunu sylemilerdir.
[7]
Bu rivayetlerden kan sonuca gre tamam hicretin hemen ncesine ve/veya sonrasna denk gelen bir zaman dilimi iinde inmitir.
1. "Elif, Lam, Mim.

2. And olsun, biz kendilerinden ncekileri de denemiken, insanlar, "nandk" deyince, denenmeden braklacaklarn m sanrlar?"

1- abiden yle rivayet edilmitir:
"Bu yet Mekkeli bir grup insan hakknda inmitir. Onlar slam' kabul ettiler, Medine'de bulunan Peygamber'in Ashab'ndan bazlar onlara
mektup yazd ki:
"Siz hicret etmedike ikrarnz ve slmnz kabul edilmez." Onlar da Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Bunun zerine mrikler onlar
takib edip, eza ve cefa ettiler, Bu yet onlar hakknda indi. Medine'deki mslmanlar onlara mektup gnderdiler ve dediler ki:
"Sizin hakknzda yle yle yet indi." Bunun zerine onlar dediler ki:
"Biz yola karz. Eer bizi bir takip eden olursa onu ldrrz." Derken yola ktlar. Mrikler de onlar takibe koyuldular. Onlar da takip
edenleri ldrdler. Onlardan da kimi ldrld, kimi kurtuldu. Bunun zerine Allah Teala onlar hakknda u yeti indirdi:
"Rabbin, trl eziyete uratldktan sonra hicret eden, sonra Allah urunda savaan ve sabreden kimselerden yanadr. Rabbin phesiz
[8] [9]
bundan sonra da balar ve merhamet eder. "
2- a'b bu yetin, Mekke'de mslman olup da Medine'ye hicret etmeye kalktnda mrikler tarafndan engellenen ve bu sebeple Mekke'de
kalmaya mecbur olan mslmanlar hakknda nzil olduunu sylemitir. Bu yet nazil olunca mucburi olarak Mekke'de kalan mslmanlar bu
yetten haberdar edilmiler onlar da btn engellere ramen hicret etmiler, bu arada baz mslmanlar da mrikler tarafndan ehit
[10]
edilmilerdir.
3- a'b'den gelen baka bir rivayette bu yet-i kerimelerin Hudeybiye'de nazil olduu ve mslmanlarn bu yet-i kerimeleri hicret etmiyerek
[11]
Mekke'de kalan m'minlere Hudeybiye'den gnderdikleri ayrnts vardr.
4- Mukatil yle dedi:
"Bu yet mer b. Hattab (r.a.)n zdl klesi Mihca' hakknda inmitir. O, Bedir Gn'nde mslmanlarn ilk ehidi idi. Amr b. el-Hadrem
bir ok att ve onu ehid etti. Bunun zerine Neb (s.a.v.) buyurdu ki:
"Mihca' ehidlerin efendisidir. Bu mmet ierisinde Cennet'in kapsna davet edilecek olan ilk insan odur." Ebeveyni ve hanm (bu ehadet
olayndan dolay) sabrszlk gsterdiler. Allah Teala da bu yeti onlar hakknda indirdi ve unu haber verdi ki Allah'n Dini iin bela ve
[12]
meakkatler gereklidir."
5- Katde'den (r.a.) rivayet edildiine gre yle demitir:
"Bu yet Mekkeli bir grup insan hakknda inmitir. Medineye, Neb aleyhisselm'n yanna gitmek istiyorlard. Mrikler gitmelerine engel
oldular ve onlar geri dndrdler. Medine'deki mminler, onlar hakknda indirilen ayetleri kendilerine bildirdiler. Bu sebeple onlar
[13]
Mekke'den ktlar. Onlardan kimi ldrld, kimi kurtuldu. Bunlar hakknda bu yet indirildi."
6- Abdullah ibn Ubeyd ibn Umeyr'den rivayet edildiine gre o yle diyor:
"Bu yet-i kerime Allah yolunda eziyete urayan, ikence gren Ammr ibn Ysir, Ayya ibn Eb Raba, el-Veld ibnu'l-Veld ve Seleme
[14]
ibnu'l-Him hakknda nazil oldu."
7- Ayr nzul sebebi gibi grnmekle birlikte hepsinin de ortak yan mrikler tarafndan ikence gren ve imanlar yolunda her trl zorlua
gs geren zayf mslmanlar olmalar itibariyle hadisenin de meali birdir ve yet bunlar ve benzerleri hakknda inmi, yani hkm bunlar
[15]
ve benzerlerine amil olmu demektir.
4. Yoksa o ktlk yapanlar Biz'den kap kurtulabileceklerini mi sanrlar? Ne kt hkm veriyorlar!

1- Ayet-i kerimenin zahiri, kfirler hakknda nazil olduunu gsteriyor.
bn Abbs, yet-i kerimenin haklarnda nazil olduu kfirleri sayar ve der ki:
Bu yet-i kerime el-Veld ibnu'l-Mura, Ebu Cehl, el-Esved, el-As ibn Him, eybe, Utbe, el-Veld ibn Utbe, Ukbe ibn Eb Muayt,
Hanzala ibn Vil ve benzeri Kurey ileri gelenleri hakknda nazil oldu.
[16]
2- Bahr'de der ki: Her ne kadar bu kiiler hakknda nazil olmusa da elbette onlarn benzeri btn kfirler hakknda hkm geneldir.
Yani sebebin hususilii hkmn umum oluuna engel deildir ve bu anlanlara benzeyen, onlarn yaptklarn yapan her kfir ve m'min
[17]
hakknda yet umumidir.
8. "Biz, insana, ana ve babasna kar iyi davranmasn tavsiye etmiizdir..."

"Bu yet Sa'd b. Eb Vakkas hakknda indi. O, mslman oldu. Annesi Hamne ona dedi ki:
"Ey Sa'd, iittiime gre dininden dnmsn: Allah'a yemin olsun ki, evin tavanndan zerime ne gnein glgesi vursun, ne de rzgr. Sen,
Muhammed'i inkr edip, eski haline dnnceye kadar ne yer ne de ierim." Sa'd ocuklar ierisinde annesine en sevgili olan idi. Sa'd diretti ve
sabretti. Annesi de gn yemedi ve imedi. zerine korku gelinceye kadar hibir glgede glgelenmedi.
Sa'd, Nebi (s.a.v.)'ye geldi ve bu durumu O'na ikyette bulundu. Allah Teala da Lokman ve Ahkaf Sreleri'ndeki ayn olan bu yeti
[18]
indirdi.
2- Eb Said b, Eb Bekr el-az, Muhammed b. Ahmed b. Hamdan'dan, o Eb Ya'Ia'dan, o Eb Hayseme'den, o el-Hasan b. Musa'dan, o
Zheyr'den, o Simak b. Harb'dan, o Mus'ab b. Sa'd b. Eb Vakkas'tan o da babasndan rivayet ederek dedi ki:
"Bu yet benim hakkmda indi." Dedi ki: "mm- Sa'd olu dinini inkr etmedike yemek yememee ve birey imemeye yemin etti de
[19]
kendisine perianlk gelinceye kadar gn bylece kald. Allah Teala da bu yeti indirdi."
3- Sa'd bni Eb Vakks'dan rivayet edildi:
"Sa'd'n annesi: "Allah iyilii emretmedi mi? Vallahi ben lnceye kadar yemek yemem, imem veya kfrederim." dedi. Bunun zerine bu
[20]
yet indirildi."
8. "... Eer ana baba, seni bir eyi kr krne Bana ortak koman iin zorlarIarsa..."

l. Daha nce (Enfl Sresinin birinci yetinin nzul sebebinde) getii zere bu yet-i kerime Sa'd ibn Eb Vakks hakknda nazil olmutur.
Ebu Davud et-Taylis'nin Mus'ab bn Sa'd'den, o da babasndan rivayetinde o yle anlatyor:
Annem mm Sa'd:
"Allah, ana-babaya itaati emretmiyor mu? Madem yle sen girmi olduun Muhammed'in dinini inkr edip eski dinine dnmedike yemek
yemiyeceim, bir ey imeyeceim (t ki leyim de sana anasnn katili desinler.)" dedi. Yemekten imekten imtina etti. Sonunda azn
[21]
(zorla) sopayla amaya (ve azna bir eyler aktmaya) baladlar da bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Mus'ab ibn Sa'd ibn Eb Vakks'tan gelen baka bir rivayette Sa'd'n anasnn bu inadnn gn srd, nc gn alktan ve
[22]
susuzluktan bayld
,
3- Baka bir rivayette de Hz. Sa'd ibn Eb Vakks'in annesinin adnn Cemle olduu, Sa'd ibn Eb Vakks'n, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip
[23]
;
annesinin bu davranndan dolay ikyette bulunmas zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu
3- Katde'den gelen bir rivayette de annesinin, onun hicret etmesi zerine "O dnnceye kadar beni hibir ev glgelemiyecek (eve girmeyip
[25]
[24]
ayrntlarna da yer verilmitir.
hep gnein altnda duracam)." demesi zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu
4- Ahmed b. Muhammed b. Abdillah b. Hafz, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb Ya'la'dan, o Ahmed b. Eyyub Raid ed-Dbb'den,
o Mslime b. Alkame'den, o Davud b. Eb Hind'den, o Eb Osman en-Nehd'den, o da Sa'd b. Malik'ten bize unu rivayet etti:
"Bu yet benim hakkmda inmitir. Sa'd dedi ki:
"Ben anneme iyilik eden birisiydim. Mslman olduumda annem dedi ki:
"Ey Sa'd senin ihdas ettiin bu din nedir? Bu dinini derhal terkedeceksin. Aksi halde lmme de olsa yeyip imeyeceim." Hal byle olursa
ben ayplanrdm ve bana annesinin katili derlerdi. Dedim ki:
"Anneciim ne olursun yapma. Ben buna sebep dinimi brakamam." Ve Sa'd devamla diyor ki:
"Bylece bir gn ve bir gece kaldm. Annem de bitkin olarak sabahlad. kinci gn ve gece de yemedi imedi. Bitkinlii iyice iddetlendi.
Onun bu halini grnce yle dedim:
"Bilirsin vallahi anne, eer senin bir deil yz tane cann olsa ve her biri teker teker ksa, ben senin bu haline sebep dinimi terketmem. ster ye
[26]
ister yeme." Annem bu hali grnce yemeini yedi. Bu yet te bu sebepten dolay indi."
[27]
Bu arada Sa'd ibn Eb Vakks ile Sa'd ibn Mlik'in ayn kii olduunu da hatrlatalm.
5- Katade ve Mus'ab b. Sa'd, bu yet-i kerimenin, Sa'd b. Ebi Vakkas hakknda nazil olduunu sylemilerdir. Sa'd b. Ebi Vakkas, mslman
olup hicret edince annesi ona kzm ve yle demitir:
"Allah'a yemin olsun ki sen geri dnmedike hibir evin glgesi altna girmeyeceim." Bunun zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi indirmi,
insann anne ve babasna itaat etmesini emretmi, bununla beraber anne ve babas, Allah'a ortak komaya ve inkarcla zorlarlarsa artk onlara
[28]
itaat edilmemesi lazm geldiini bildirmitir.
"Benim hakkmda drt yet inmitir. Sa'd, bunlara dair kssalar anlatrken unlar da sylemitir.
"Birgn annesi, ona yle demi: "Allah, anneye babaya iyi davranmay emretmiyor mu? Allah'a yemin olsun ki lnceye kadar hibir ey
yeyip imeyeceim yahut da sen, dininden dneceksin." Sa'd diyor ki: "Annesine yemek yedirmek istediklerinde onun azn zorla aar
[29]
yedirirlermi te bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
Evet, Allah'a isyan hususunda hibir yarata itaat yoktur. Bu hususta Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bir hadis-i erifinde yle buyurmutur:
[30]

"Allah'a isyann sz konusu olduu yerde kula itaat yoktur. taat ancak iyiliktedir.
7- Bu yet-i kerimenin Ayya ibn Eb Raba hakknda nazil olduu da sylenir. Bu yetin inmesine sebep olan ve onun bandan geen hadise
yle anlatlr:
"Ayya ibn Eb Raba, Hz. mer ile birlikte Medine-i Mnevvere'ye hicret etmiti. Ayya'n anabir kardeleri Ebu Cehl ibn Him ve el-Hris
ibn Him Medine-i Mnevvere'ye gelerek Ayy'a inmi, misafir olmular ve ona:
"Muhammed'in dininde sla-i rahim ve ana-babaya iyilik yok mu? Sen anneni Mekke'de brakp geldin ve o senin ayrlna zntsnden
yemeden imeden kesildi. Seni grnceye kadar eve girmemeye yemin etti. Bilirsin seni ne kadar sevdiini. Haydi bizimle birlikte Mekke'ye
gel." dediler ve ok srar ettiler. Bunun zerine Ayya, Hz. mer'le istiare etti de mer:
"Onlar sana tuzak hazrlyorlar, seni kandrmaya alyorlar. Onlarla gitmez burada kalrsan ite malm seninle paylamaya hazrm. Malmn
yarsn sana vereceim, gitme kal." dedi. Ancak Ebu Cehl ve Hris'in srarlarna dayanamayp Mekke'ye annesine gitmeye karar verdi. Bu
kararn Hz. mer'e sylediinde mer:
"Madem ki beni deil onlar dinliyorsun peki onlarla git ama u devemi al, ona bin git. Bu yle bir devedir ki dnyada onu geebilecek bir
deve daha yoktur. Sana bir tuzak kurduklarn hissedersen hemen ona bin ve ellerinden kurtul." diyerek kendi devesini Ayy'a verdi. Ayya
onlarla birlikte yola kt. le ktklarnda Ebu Cehl, Ayy'a:
"Devem yoruldu. Seninle birlikte senin deveye binsem de benim deve biraz dinlense." dedi. Ayya da devesinden inerek iki kii binecek hale
getirmeye alrken ikisi birden zerine ullanp onu baladlar ve dvmeye baladlar. kisi de ayr ayr olmak zere yzer sopa vurdular ve o
ekilde bal olarak annesine getirdiler. Muhammed'in dininden dnnceye kadar da ona ikenceye devam edeceklerini sylediler. te bu olay
[31]
zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
Bu Ayya ibn Eb Raba Yermk'te ehid olmutur. Mekke'de vefat ettii de sylenir. O Mekke'de hapis olduu gnlerde Hz. Peygamber
(s.a.v.) Mekke'de bulunan ve hicret edemiyen zayf mslmanlar iin kunut okuduunda bu Ayya ibn Eb Raba'nn da ismini zellikle
[32]
zikrettii rivayetlerde belirtilmitir.
10. "nsanlardan: "Allah'a inandk" diyenler vardr; ama Allah urunda bir ezaya uratlnca, insanlarn ezasn Allah'n azab gibi tutarlar.
Rabbinizden bir yardm gelecek olursa, and olsun ki, "Dorusu biz sizinle beraberdik" derler. Allah, herkesin kalbinde olanlar en iyi bilen
deil midir?"

1- Mcahid yle dedi:
"Bu yet, insanlardan bir grup hakknda indi. Onlar dilleriyle iman ediyorlard fakat ne zaman Allah'tan bir bela ve musibet kendilerine gelse,
[33]
hemen fitneye derlerdi."
2- Dahhak yle demitir:
[34]
"Bu yet mnafklardan bir grup hakknda inmitir. Mekke'de iman etmilerdi. Kendilerine eziyyet edildiinde hemen irke dndler."
3- krime, bn Abbas'tan rivayet ederek yle demitir:
"Bu yet, M'minler hakknda inmitir. Mrikler onlar, Bedir"e karnca irtidat ettiler. Onlar hakknda inen yette yle deniliyor:
"Kendilerine yazk edenlerin canlarn aldklar zaman onlara: "Ne yaptnz bakalm?" deyince, "Biz yeryznde zavall kimselerdik"
diyecekler, melekler de: "Allah'n arz geni deil miydi? Hicret etseydiniz ya!" cevabn verecekler. Onlarn varacaklar yer cehennemdir.
[35] [36]
"
Oras ne kt dnlecek yerdir!
[37]
4- yetin nzul sebebi Nisa sresinde geti.
5- Zayf mslmanlardan bazlar haknda nazil olmutur. Bunlar mriklerin eziyetlerine dayanamyacak durumdaki mslmanlard ve
mriklerin basklar zerine onlarn istediklerini (yani Muhammed'in dinini terkederek atalarnn dinine dndklerini) sylyorlar ve bunu da
Hz. Peygamber (s.a.v.)'den ve mslmanlardan gizliyorlard. te onlar bu davranlar ile mnafk saylmlar ve haklarnda bu yet-i kerime
[38]
nazil olmutur.
6- Daha nce de getii zere (Nisa: 4/97 ve Nahl,: 16/110 yetlerinin nzul sebebinde) bn Abbs'tan rivayetle o yle anlatyor:
"Mekkelilerden bazlar mslman olmu, fakat imanlarn gizlemilerdi. Bedr gn mrikler bunlar da beraberlerinde karmlar ve
mrikler safnda yer alan bu gizli mslmanlardan bazlar savata lmt. Mslmanlar:
"Onlar da bizim arkadalarmzdlar. Mrikler safnda savamaya zorlandlar; binaenaleyh onlar iin istifarda bulunun." demilerdi. Bunun
zerine
[39]
yet-i kerimesi nazil oldu. Medine'deki mslmanlar bu
"Kendilerinin zlimleri olarak canlarn alaca kimselere melekler derler ki:.."
yet-i kerimeyi, Mekke'de kalp imanlarn gizleyen kimselere yazp gnderdiler ki onlarn mrikler arasnda kalarak lmeleri halinde zrleri
kabul edilmiyecektir. Bunun zerine kalan m'minler Mekke'den Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Onlarn Mekke'den ktn duyan
mrikler onlar takiple yakaladlar ve tekrar Mekke'ye gtrdler. Onlardan bazlar bu fitneye kaplp imanlarndan dndler. Bunlar
hakknda da bu yet-i kerime nazil oldu. Medineli mslmanlar bu sefer bu yet-i kerimeyi yazp Mekke'de kalan gizli m'minlere gnderdiler
de o imanlarn gizleyenler iyice zlp btn hayrlardan umutlarn kestiler. Bunun zerine onlarn hakknda "Hem Rabbn, ikenceye
uratldktan sonra hicret eden, sonra Allah yolunda savaan ve sabredenlerle birliktedir. Muhakkak ki Rabbn bundan sonra da Gafur'dur,
[40]
Rahm'dir."
yet-i kerimesi nazil oldu. Medineli mslmanlar bu yet-i kerimeyi de yazarak Mekke'de imanlarn gizleyenlere gnderdiler
ve dediler ki:
"Allah sizin iin bir k yolu gsterdi." Bu mektup zerine kalan m'minler Mekke'den, Medine'ye gitmek zere yola ktlar. Bu sefer de
mrikler klarn iitip pelerine dtler. Onlara yetitiler, kap kurtulabilenler kurtuldu, kaamyanlar da mrikler tarafndan
[41]
ldrld."
[42]
Bu son olay zerine bu Srenin 69. yetinin nazil olduu rivayeti de biraz sonra gelecektir.
7- Biraz nce (8. yetin nzul sebebi olarak) verilen ve Ayya ibn Ab Raba'nn bandan geen olay bnu'l-Cevz tarafndan bu yet-i
kerimenin nzul sebebi olarak verilmitir. Burada Ayya'n kendisine yaplan ikencelere dayanamyarak Hak dinden dnd ilvesi yannda
[43]
Ayy'n daha sonra (hapis ve ikenceden kurtulduktan sonra) hicret edip yeniden mslman olduu da belirtilmektedir.
8- Dahhak, bu yet-i kerimenin, Mekke'de, kendilerini mmin gibi gsteren mnafklar hakknda nazil olduunu sylemitir.
bn-i Zeyd, bu yetin, btn mnafklar beyan ettiini sylemitir.
Abdullah b. Abbas ise bu yetin, Mekke'de iken mslman olup hicret etmek isteyen, daha sonra da mrikler tarafndan hicretleri engellenen
ve dinden kmaya zorlanan ve bunun zerine tekrar inkarcla dnen insanlar hakknda nazil olduunu sylemitir.
Allah teala baka bir yette de bu tr insanlar hakknda yle buyurmaktadr:
"nsanlardan ylesi vardr ki, Allah'a yarm yamalak ibadet eder. Kendisine bir iyilik dokunduu zaman rahatlar. Bana bir bela gelince de
[44]
tam tersine dner. O, dnyasn da hiretini de kaybetmitir. te apak hsran budur."
12. O kfretmi olanlar inananlara derler ki: "Bizim yolumuza tabi olun da sizin gnahlarnz biz tayalm." Halbuki onlarn gnahlarndan
hibirini yklenecek deillerdir. Dorusu onlar mutlaka yalanclardr.

1- Mcahid der ki:
"Bu yet-i kerime m'minlere:
"Ne biz, ne de siz yeniden diriltilecek filn deiliz. Gelin atalarnzn dinine geri dnn. Eer bu bir gnah ise bunun gnah bize ait olsun."
[45]
diyen Kurey kfirleri hakknda nazil olmutur.
2- bnu'l-Hanefiyye'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Ebu Cehl ve Kurey ileri gelenleri birisini mslman olmak zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna giderken grdler mi hemen yolunu
keserler ve:
"Bu adam ikiyi haram klyor, zinay haram klyor, Araplarn daha nceden yapmakta olduu birok eyi haram klyor. Geri dnn, onun
yanna gitmeyin. Eer bunda sizin iin bir vebal ve gnah varsa o bizim boynumuza olsun." derlerdi. te bu yet-i kerime bunun zerine nazil
[46]
olmutur."
[47]
3- Bu sz syleyenin el-Veld ibnu'l-Mura olduu da sylenmitir.
51. Kendilerine okunan bu kitab sana indirmi olmamz onlara yetmiyor mu? Bunda elbette inanan bir kavim iin rahmet ve t vardr.

1- Yahya ibn Ca'de'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan baz kimseler, yahudilerden duyarak bir krek kemiine yazm
olduklar baz yazlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirmilerdi. Allah'n Rasl (s.a.v.) onlara bakt, yere att ve:
"Kendi peygamberlerinin kendilerine getirmi olduundan, bakalarna gelmi olan peygamberlerin getirmi olduklarna veya kitablanndan
baka bir kitaba meylederek onlara rabet etmeleri bir kavmin dalletine (aptallna) yeter almettir." buyurmu ve ite bu yet-i kerime
[48]
nazil olmutur."
2- Buhari bu ayetin tefsirinde Efendimiz (s.a.v.)'in u hadis-i erifini rivayet etti:
[49]
"- baka kitaplara mracaat edip- Kur'an'la yetinmeyen bizden deildir."
3- Abdullah b. Haris el-Ensar'den yle rivayet ediliyor:
"Hz. mer (r.a.) elinde Tevrat'tan baz blmlerin yazl olduu bir kitapla Peygamberimiz (s.a.v.)'in huzuruna girdi. Peygamberimiz (s.a.v.)'e:
"Bunu, Ehl-i Kitaptan birinin yannda buldum. Size arzediyorum." dedi.
Efendimiz (s.a.v.)'in yz daha nce hi grmediim ekilde ok deimiti. Hz. mer'e dedim ki:
"Sen Rasulullah (s.a.v.)'n yzn grmyor musun?" Bunun zerine Hz. mer (r.a.):
"Biz Rabb olarak Allah', din olarak slm', Peygamber olarak da Muhammed (s.a.v.)'i tandk. Ancak bundan raz olduk." dedi.
Peygamberimiz (s.a.v.)'in yz almt. yle buyurdular:
Eer Musa inse, siz de beni brakp ona uysanz sapkla dm olursunuz. Ben sizin peygamberlerden nasibinizim, siz de mmetlerden ba
[50]
na den nasipsiniz.
52. De ki "ahid olarak benimle sizin aranzda Allah yeter. O, gklerde ve yerde olan bilir. Btla inanp Allah'a kfredenler, ite onlar
hsrana urayanlarn ta kendileridir.

1- Ka'b ibnu'l-Eref ve arkadalarnn:
"Ey Muhammed, senin Allah'n elisi olduuna kim ahitlik eder?" demeleri zerine bu yet-i kerimenin nazil olduu rivayet edilmise de
[51]
Als bu rivayetin pek gvenilir olmadn kaydetmektedir.
53. Senden azab arabuk isterler. Eer belirlenmi bir sre olmasayd azb onlara hemen gelirdi. Ama onlar farkna varmadan o, kendilerine
anszn gelecektir.

1- Bu yet-i kerimenin, Abdullah ibn Eb meyye ve arkadalarnn "Yahut iddia ettiin gibi gkyzn stmze para para
[53]
[52]
demesi zerine nazil olduu sylenir.
dresin..."
[54]
[55]
2- Mukatil ise "Gkten stmze ta yadr..."
diyen en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda nazil olduunu sylemitir.
56. Ey iman etmi olan kullarm, phesiz ki Benim yerim (arzm, sizin iin yaratm olduum yeryz) genitir. O halde yalnz bana kulluk
edin.

1- Mfessirlerin ounun Mukatil ve Kelb'den rivayetle zikrettiklerine gre zayflklar sebebiyle hicret edemeyip de Mekke-i Mkerreme'de
[56]
kalan zayf, gsz mslmanlar hakknda nazil olmu ve onlar da bu yet-i kerime ile oradan hicret etmekle emrolunmulardr.
60. "Nice canllar vardr ki, rzklarn kendileri elde edemezler. Sizin de onlarn da rzkn Allah verir. O, iitir ve bilir."

1- Eb Bekr Ahmed b. Muhammed et-Temim, Eb Muhammed b. Hayyan'dan, o Ahmed b. Cafer el-Cmmal'dan, o Abdu'l-Vahid b.
Muhammed el-Becel'den, o Yezid b. Harun'dan, o Haccac b. Minhal'dan, o Zhr'den, o Abdurrahman b. Ata'dan, o Ata'dan, o da bn
mer'den bize unu rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.) ile kmtk. Ensar'dan birinin bahesinin duvarndan ieri girdik. Yere dm hurmadan ald ve yerken yle buyurdu:
"Ey mer'in olu, sana ne oluyor ki yemiyorsun?" Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul benim itahm yoktur." Rasulullah (s.a.v.):
"Fakat benim itahm var. Bu, drdnc gnn sabah oldu ki hibir ey yediim yoktur. Eer isteseydim, Rabbim'e dua ederdim. O da bana
Kisra ve Kaysere verdiinin aynsn verirdi. Ey bn mer insanlarn senelik rzklarn doldurup, yakinin zayflad bir zamanda ne dersin?"
buyurdu.
Sonra bn mer dedi ki:
[57]
"Vallahi ok beklemedik bu yet nazil oldu."
2- bnu mer'den (r.a.) u ilave de rivayet edildi:
Aleyhisselm yle buyurdu:
"Allah Tel, bana dnyann hazinelerini ve ehvetlerine tab olmay emretmedi. Dikkat edin, ben dnr ve dirhem biriktirmem, yarnn
[58]
rzkn gizlemem."
3- bn Abbas'tan rivayet olunduuna gre:
"Ey iman etmi olan kullarm, phesiz ki Benim yerim (arzm, sizin iin yaratm olduum yeryz) genitir. O halde yalnz bana kulluk
edin." yet-i kerimesinin inmesi zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke-i Mkerreme'de kalan gsz mslmanlara,
"Medine'ye gelin hicret edin zlimlere komuluu brakn." buyurarak hicret etmeleri gerektii haberini gnderince onlar:
"Bizim Medine'de ne evimiz, ne yurdumuz, ne akarmz var. Bizi orada kim yedirecek, kim iirecek? Hibir geim imknmzn olmad
[59]
Medine'ye nasl hicret edelim?!" demeleri zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
65. Onlar gemiye binip tehlikelerle yzyze geldiklerinde dini sadece Allaha tahsis ederek ona yalvarmaya balarlar. Fakat Allah kendilerini
sa salim karaya karp kurtarnca da hemen ona ortak komaya balarlar.

1- Muhammed b. shak diyor ki:
"Rasulullah Mekke'yi fethedince, henz mslman olmam olan krime b. Ebu Cehl Mekke'den kp Habeistan'a doru yola kmtr.
Oraya gitmek iin gemiye binmi ve gemi frtnaya yakalanm, gemide bulunanlar:
"Ey insanlar, sadece Rabbinize yalvarn zira sizi buradan ondan baka kimse kurtaramaz." demilerdir. Bunun zerine krime b. Ebu Cehl,
yle demitir:
"Allaha yemin olsun ki bizleri denizde kurtaryorsa karada da ondan baka kimse kurtaramaz. Ey Allahm, sana kesin sz veriyorum, eer
beni buradan sa salim karacak olursan gidip ellerimi Muhammede vereceim ve onu efkatli ve merhametli bulacam." Evet, krime
[60]
dediini yapm Rasulullah da ona bekledii gibi davranmtr."
67. evrelerindeki insanlarn zorla kaplp gtrlmelerine ramen oray gvenli bir harem yaptmz onlar grmediler mi? Yoksa btla
iman edip de Allah'n nimetine nankrlk m ediyorlar?
1- Cveybir'in bn Abbs'tan rivayetine gre Mekke mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:

"Ey Muhammed, Bizim, senin dinine girmemizi engelleyen ancak insanlarn bizi ldrmek zere yakalamas korkusudur. Araplar (ya da
bedevi araplar) bizden okturlar. (Biz, onlarn tamamna birden dayanabilecek durumda deiliz. Binaenaleyh ) onlara, bizim senin dinine
[61]
girdiimiz haberi ular ulamaz bizi yakalar ve ldrrler." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimesini indirdi."
69. Bizim urumuzda cihad edenleri elbette yollarmza iletiriz. phesiz ki Allah muhsinlerle beraberdir.

1- Katde'den rivayette o yle anlatyor:
"man ettikleri halde Mekke-i Mkerreme'de kalan baz kimseler hakknda "Elif Lm Mm. Yoksa insanlar, inandk, demeleriyle
braklverileceklerini ve kendilerinin denenmiyeceklerini mi zannettiler?" yet-i kerimeleri nazil olunca bu m'minler, Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in bulunduu Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere yola ktlar. Ancak mrikler bunlar yakalayp tekrar Mekke-i
Mkerreme'ye dnmeye mecbur ettiler. Bu dndrlmeleri zerine yine onlar hakknda inen yeti Medine'deki arkadalar onlara yazp
gnderince bu sefer yine hicret iin yola ktlar ve pelerinden yetien mriklerle savatlar; ilerinden kimisi ldrlrken bir ksm da
[62]
kurtuldu. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
[1]
[2]
[3]

[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Nahl: 16/110.
bni Eb Hatim; bni Cerir; bn'l-Mnzir. Mrsel hadistir. ed-Drr: 5/141. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 283.
[10]
[11]
[12]
[13]
bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/509-510; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 25/27.
[14]
bni Sa'd; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 20/83; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 25/27. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 2/510.
[15]
[16]
[17]
[18]
Tirmizi: 3189. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 283; Baz rivayetlerde, ocuklar ona bir ey yedirmek istedik
lerinde, azn, aa sokarak atklar bildirilmektedir.
[19]
Mslim; Fedailu's-Sahabe: 43, 44/1748, Tirmizi: 3189. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 283-284.
[20]
Mslim; Tirmiz; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/510.
[21]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertbi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/18; Tirmiz,
Tefsru'l-Kur'n, 29/1, hadis no: 3189;
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]

Tiimiz, Tefsir el-Kur'an: 39 (3189).
Mslim, mara: 39 (1840); Ebu Davud, el-Chad: 87 (2625); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[32]
bnu'l-Esr, sd'l-be, 4/321.
[33]
[34]
[35]
Nisa: 4/97.
[36]
snad yoktur. bn Cerir: 5/148, 20/86. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 285.
[37]
[38]
[39]
[40]

Nisa: 4/97.
Nahl: 16/110.
[41]
bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; Beyhak, Snen; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 5/148, 20/86; bnul-Cevzi, Zdu'l-Mesr, 2/176-177, 1 numaral dip not
[42]
[43]
[44]
Hac: 22/11.
[45]
[46]
bn Eb eybe; bnu'l-Mnzir; Als, Ruhul-Meani, 20/141.
[47]
[48]
Drim, Mukaddime, 42, hadis no: 484; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 21/6. bn Ebi Hatim, Ebu Davud, Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[49]
[50]
Abdurrezzak, Musannef.
[51]
[52]
sr: 17/92.
[53]
[54]
Enfal: 8/32.
[55]
[56]
[57]
Senedi zayftr, ed-Drr: 5/149. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 285; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 6/300.
bn Kesr bu hadisin arb olduunu, ravileri iinde Ebu'1-Atf el-Cezer -ki el-Cerrh ibn Minhl el-Cezer'dir.-nin zayf olduunu da ekler.
[58]
Zayf senetle bnu Askir; Beyhak; bnu Eb Hatim; Abd bni Humeyd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/513.
[59]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 13/23 8/239; Als, Ruhul-Meani, 21/11.
[60]
[61]
[62]
30- RUM SURES
[1]
Mushaf'taki sralamada otuzuncu, ini srasna gre seksen drdnc sredir. nikak sresinden sonra , Ankebt sresinden nce Mekke'de
[2]
[3]
inmitir. 17. yetinin Medine'de nazil olduuna dair bir rivayet
de vardr.
bn Abbs ve bnu'z-Zbeyr'den rivayete gre Sre Mekk'dir hatt bn Atyye Cumhurun gr olarak hilfsz btn Srenin Mekke'de nazil
olduunu sylemitir. Hasen'den rivayete gre ise "Akama girerken ve sabaha ererken hepiniz Allah' tesbih edin" (yet: 17) yet-i kerimesi
dnda Sre Mekk'dir.
1. Elif Lm Mim.
2. Rumlar yenildiler.
3. Yakn bir yerde. Ama onlar, bu yenilgilerinden sonra galip geleceklerdir.
4. Birka yl iinde. Eninde sonunda emir Allah'ndr. O gn m'minler de sevineceklerdir.
5. Allah'n yardm ile. O, dilediine yardm eder ve O Aziz'dir, Rahim'dir.

1- Mehur rivayetlere gre "bu yet-i kerimeler, ran kral (Kisr) pr'un, am beldeleri ile ondan sonra gelen Cezre ve Rum diyarnn
ilerine kadar olan yerleri ele geirip Rum Kral Hirakl' zor durumda brakp Kostantniyye'ye (stanbul) snmaya mecbur brakt zaman
[4]
nazil olmutur."
2- Mfessirler demitir ki:
"Kisra, Rm'a asker gnderdi. Onlara kar ehriraz diye isimlendirilen adam grevlendirdi, ehriraz, Farsllar'la birlikte Rm'un zerine y
rd, onlar yendi ve kltan geirdi. ehirlerini harap etti. Aalarn kesti. Kayser de Yuhannas adnda birisini gndermiti. ehrirazla
Ezriat ve Busra blgelerinde karlatlar. Buralar, Arap topraklarna en yakn yerlerdir. Bylece Farsllar, Rmlar'a galip geldiler.
Bu haber Mekke'de Rasulullah (s.a.v.)'a ve O'nun Ashab'na ulat. Bu durum onlara zor geldi. nk Peygamber (s.a.v.) Mecs olan
mmlerin (ranllar'n) Ehl-i Kitap olan, Rumlar'a galip gelmelerini ho karlamyordu. Bylece Mekke kfirleri dn bayram yaptlar ve
Peygamber (s.a.v.)'in Ashab'yla karlanca:
"Sizler Ehl-i Kitapsnz. Hristiyanlar da Ehl-i Kitaptr. Biz, mmyiz. Gel gr ki, Farsl kardelerimiz, Rm kardelerinize galip gelmilerdir.
[5]
Sizler de bizlerle savaacak olursanz, biz size galip geliriz" dediler. Allah Teala da bu yetleri bu yzden indirdi."
3- Abdullah b. Abbas der ki:
"Allaha ortak koan mrikler, Farsllarn Rumlara galip gelmesini istiyorlard. nk onlar da kendileri gibi putperestti. Mslmanlar ise
Rumlarn Farslara galip gelmesini istiyorlard. Zira Rumlar ehl-i Kitap idiler. Mrikler, Farslarn galip geldiklerini Hz. Ebubekir'e haber
verdiler. Hz. Ebubekir bu durumu Rasulullah'a bildirdi. Rasulullah ona:
"Fakat yaknda Rumlar Farslara galip geleceklerdir." buyurdu. Hz. Ebubekir Rasulullah'm bu sylediini mriklere anlatnca mrikler yle
dediler.
"Sen, bizimle kendi aranda bir vakit tayin et. Eer biz (Bizim, tarafn tuttuumuz Farslar) galip gelirsek u ve u eyleri vereceksin. ayet siz
(Sizin taraftar olduunuz Rumlar) galip gelirseniz size u ve u eyler vardr." Hz. Ebubekir aralarnda be sene takdir etti. O dnemde
Rumlar Farslara galip gelemediler. Bunun zerine Hz Ebubekir durumu tekrar Rasulullah'a anlatt. Rasulullah da Hz. Ebubekir'e:
"Sen vadeyi daha fazla yapmadn m?" dedi. Nihayet Rumlar Farslara galip geldiler, te Allah teala bu yet-i kerimelerde bu durumu beyan
[6]
etmektedir."
[7]
4- Sfyan es-Sevr, Rumlarn Farslara galip gelmelerinin, Bedir savann yapld gn gerekletiini sylemitir.
5- smail b. brahim el-Vaiz, Muhammed b. Ahmed b. Hamid el-Attar'dan, o Ahmed b. Hseyn b. Abdu'l-Cebbar'dan, o el-Haris b.
reyh'ten, o el-Mu'temir b. Sleyman'dan, o babasndan, o A'me'ten, o Atiyye el-Avfl'den, o da Eb Said el-Hudr'den bize u haberi verdi:
"Bedir Gn olduunda, Rm, Fars'a galip geldi. Bu durum mminlerin houna gitti. Allah Teala da bu ayetlerini indirdi ve Cenab- Hak yle
buyurdu:
[8]
"Rumlarn Farsllar'a galip gelmeleri sebebiyle "M'minler sevinirler."
[9]
6- Bunun benzerini bnu Mes'd'tan, bnu Cerr anlatt.
7- bn ihb'tan rivayet edildi:
"Bize ulat ki, Raslullah Mekke'den kmadan nce Mrikler mslmanlarla mcdele ederler ve:
"Biz Rm'un ehli kitap olduuna ahitlik ederiz. Mecsiler onlara galip geldiler. Siz, Nebiniz zerine indirilen kitap ile bize galip geleceinizi
zannediyorsunuz. Ehli kitap olduklar halde Rm'a Mecsiler nasl galip geldi. Fars'n Rm'a galip gelmesi gibi, biz size galip geleceiz"
[10]
derlerdi. Allah Tel bu ayetleri indirdi."
[11]
8- bnu Cerr bunun benzerini, krime, Yahya bni Ya'mer ve Katde'den (r.a.) anlatt.
9- Niyr ibn Mkerrem el-Eslem'den rivayette o yle anlatyor:
"Bu yetler nazil olduunda ranllar Rumlar'a galip durumdaydlar. Mslmanlar, Rumlarn galip gelmelerini istiyorlard. nk onlar da
kendileri gibi ehl-i kitab idiler. "O gn m'minler de sevineceklerdir. Allah'n yardm ile. O, dilediine yardm eder ve O Azz'dir, Rahm'dir."
kavl-i erifi ite bunun hakkndadr. Kurey mrikleri ise ranllarn galip gelmelerini istiyorlard. nk onlar da kendileri gibi ehl-i kitabdan
olmayp yeniden diriltilmeye de imanlar yoktu. te bu yet-i kerimeler nazil olduunda Hz. Ebu Bekr Mekke iinde kp muhtelif yerlerde
yksek sesle bu yet-i kerimeleri okudu. Kurey mriklerinden bazlar Ebu Bekr'e:
"Ne dersin, bu hususta bizimle bahse girer misin? Arkadan, Rumlarn ranllara birka sene (Bid' sinn) iinde galip geleceklerini iddia
ediyor." dediler. Ebu Bekr de:

"Kabul, bahse girelim." dedi. Bu, bahis tutumak haram klnmazdan nceydi. Bahse tututuklar mallar ortaya koydular (veya yed-i emine
verdiler), sonra da mrikler, Ebu Bekr'e:
"Sreyi ka yl koyacaksn? -Bid' sinn, ten dokuza kadar olan saylar demekti.- kisinin ortas (3'le 9'un ortas) bir say syle de onu biz de
kabul edelim." dediler ve aralarnda alt sene sre koydular (Bu alt sene iinde Rumlar galip gelirse Ebu Bekr, deilse mrikler bahsi
kazanm olacaklard).
Rumlar galip gelmeden alt sene geti ve mrikler, Ebu Bekr'in bahiste koymu olduu mal aldlar. Fakat yedinci sene girdiinde Rumlar,
ranllara galip geldiler (ki galibiyyetleri haberinin mslmanlara gelmesiyle Bedr Gazvesi zaferi ayn gnde olmutur) ve baz mslmanlar,
(yet-i kerimede bid' sinn buyrulduu halde) bahiste sreyi alt yl koyduu iin Ebu Bekr'i aypladlar. Ravi der ki: (Ayet-i kerimede
[12]
mjdelendii zere) Rumlarn galip gelmesi zerine bir ok kii mslman oldu."
10- Rivayet ediliyor ki:
"ranllar Rumlarla savatlar. Rumlarla am diyarndan olan Ezrit ve Busra'da bulutular ve Rumlar malup ettiler. ranllarn Mecus,
Rumlarn ise Ehl-i Kitap olmalar sebebiyle bu haber o srada Mekke'de bulunan Peygamberimiz (s.a.v.) ve ashabna ulanca bu durum
kendilerine ar gelmiti. Mekke'deki mrikler ise sevinmilerdi. Sevinli bir durumda iken Peygamberimiz (s.a.v.)'in ashabyla karlamlar
ve:
"Siz kitap ehlisiniz, Hristiyanlar da kitap ehlidir. Bizim ranl kardelerimiz sizin Ehl-i Kitap kardelerinize galip geldiler. Siz de bizimle arp
rsanz, biz de size galip geliriz." dediler. Cenab- Hak da bu ayetleri indirdi.
Bunun zerine Hz. Ebubekir (r.a.) mriklere gitti:
"Siz, kardelerinizin bizim kardelerimize galip gelmesine mi seviniyorsunuz? Buna sevinmeyin. Allah sizin gzlerinizi asla aydn
klmayacaktr -sizi sevindirmeyecektir.- Allah'a yemin olsun ki, Peygamberimiz'in bize haber verdii gibi Rumlar ranllar yeneceklerdir."
dedi. beyy b. Halef aya kalkt.
"Yalan sylyorsunuz." dedi. Hz. Ebubekir (r.a.):
"Sen daha yalancsn ey Allah'n dman! Benden 10 gen yiit deve, senden de 10 gen, yiit deve ile gel seninle iddialaalm. Rumlar
ranllara galip gelirse, sen borlu ol. ranllar galip gelirse, ben sana yla kadar borlu olaym." dedi. beyy b. Halef de bu teklifi kabul etti.
Hz. Ebubekir (r.a.) daha sonra Peygamberimiz'e gelip durumu bildirdi. Peygamberimiz (s.a.v.):
"Deve saysn artr, mddete de ilve yap." dedi. Hz. Ebubekir (r.a.) kp beyy ile karlat. beyy:
"Belki de piman oldun." dedi. Hz. Ebubekir:
"Hayr, gel deve saysn artralm, mddete de ilave yapalm. Bunu 100 deve ve mddet olarak da 9 sene." dediler. beyy:
"Kabul ettim." dedi.
Hz. Ebubekir (r.a.) hicret etmek isteyince beyy ondan; malup olursa, bu hisse iin kefil istedi. Hz. Ebubekir (r.a.) olu Abdurrahman' kefil
brakt.
beyy, Uhud savana katlmak istedii zaman Abdurrahman ondan kefil istedi. beyy, ona kefil verdi. beyy, Uhud Sava'nda
Peygamberimiz (s.a.v.)'in vurduu bir darbeden ald yaradan dolay ld. Yedinci sene girince Rumlar ranllara galip geldiler. Bunun
zerine Hz. Ebubekir (r.a.) bu hisseyi beyy'in miraslarndan ald ve bunu Peygamberimiz (s.a.v.)'e getirdi. Peygamberimiz (s.a.v.):
[13]
"Bunu sadaka ver." buyurdu."
11- Bu olay kumarn haram klnmasndan nce idi. nk bu sure Mekk'dir. ki ve kumar Medine'de haram klnmt. Hanefiler bu olay
Daru'l-Harb'de fasit akitlerin caiz olduuna delil olarak getirmilerdir.
[14]
Bu ayet peygamberliin delillerindendir. nk bu ayet gaybdan haber vermektedir.
12- Bu rivayete gre yet-i kerimeler Mekke'de nazil olmutur ve Kur'n- Kerim'in istikbale matuf ayb haberleri cmlesindendir.
Ancak Ebu Sad'den rivayette onun: Bedr gn olduunda Rumlar, ranllara galip geldiler. Bu, m'minlerin houna gitti de bunun zerine
[15]
dedii de rivayet edilmise de bu, yetlerin nazil olduu deil de
"Elif Lm Mm, Rumlar galip klndlar..." yet-i kerimeleri nazil oldu
hkmnn tecelli ettii zamana iaret olmaldr. Deilse Sre tamamyla Mekk'dir, iinde meden yetler (biraz nce iaret olunduu zere 17.
[16]
yeti dnda) olduu da rivayet olunmamtr.
13- Suyuti diyor ki:
"Birinci rivayet, galebet kelimesinin - fetha ile- olmas zerinedir. nk yet, onlarn galip geldikleri Bedir gn indirilmitir.
kincisi: Zam kraati zerinedir. O zaman mana; Onlar Farsa galip geldikten sonra Mslmanlar onlara galip gelecekler demektir. Byle
[17]
olmaldr ki, kelmn mns sahih olsun. Aksi takdirde, kelm iin mn bakmndan bir byklk olmaz."
"Mrikler, pek ok konuda ehl-i kitaba danyorlard. Farsl mecslerle savatklarnda talih ehl-i kitab aleyhine dnnce, mrikler buna
sevindiler. te Allah Tel, galibiyetin hakll gstermediini, aksine Allah'n sevdikleri kimselerin mkfaatn artrmak istediinde onlara
bel verip, dmanlarn onlara musallat kldn, bazan da ahiret gn gelmezden nce, yine hiret iin, byk azab deil de, pein dnya
[18]
azabn onlar iin tercih edeceini gstermek iin ite bu ayetlerini indirdi."
27. O, ilkin yaratp sonra onu iade edendir. Bu, elbette O'nun iin en kolaydr, O'nundur gklerde ve yerde en yce misaller. Ve O, Azz'dir,
Hakm'dir.

[19]
"Kfirler, Allah Teal'nn lleri diriltecei haberine atlar da bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu."
28. O, size kendi nefislerinizden bir misal verdi. Size verdiimiz rzklarda sa ellerinizin malik olduklarndan ortaklar olmasn ister de
onlarla eit olur ve birbirinizi saydnz (korktuunuz) gibi bunlar da sayar msnz? te Biz, akleden (akln kullanan) bir kavim iin yetleri
byle tafsil eder aklarz.

"irk ehli mrikler telbiyelerinde "Lebbeyk, Lerike lek ill eriken huve lek. Temlikuhu ve m melek: Buyur ey Allahm, buyur; senin
hibir ortan yok. Ancak sana ait olan, kendisine ve sahip olduklarna Senin sahip olduun bir ortan mstesna." diyerek telbiye yaparlard.
[20]
te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
39. nsanlarn mallar iinde artsn diye verdiiniz faiz, Allah katnda artmaz. Allah'n rzasn dileyerek verdiiniz zekt ise byle deildir. te
onlar, o zekt verenler sevablarn kat kat artranlardr.

1- Sdd'den rivayete gre Sakfliler'in aldklar faizler hakknda nazil olmutur.
2- Neha'den bu yet-i kerimenin nzul sebebi olarak garip bir rivayet zikrederler. Demi ki:
"Bu yet-i kerime yaknlarna, akrabalarndan ihtiyal olanlara infakta bulunarak bu infaklar sayesinde mallarnn artmasn bekleyen, bu
[21]
infaklar zerine Allah'n mallarn artracan uman baz mslmanlar hakknda nazil oldu."
[1]
[2]
[3]
Nzul sebebi iin bk. 2-6. yetlerin tefsiri. Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 4/269
[4]
bn Kesr, Tefsrul-Kur'ni'l-Azm, 6/304.
[5]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 286; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 21/13.
[6]
[7]
[8]
Tirmiz, Tefsir el-Kur'an: 30/3 (3193); Ahmed b. Hanbel, Msned,.1/304.
snad zayftr. Tirmizi; Tefsir: 3192. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 286. mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/515.
[9]
[10]
[11]
[12]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 30/4, hadis no: 3194; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[13]
Tirmiz; Nesa; bni Cerir; bni Eb Hatim; Beyhak.
[14]
[15]
Tirmiz, Tefsrul-Kur'n, 30/2, hadis no: 3192.
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
Tabern; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 6/319; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/517.
[21]
31- LOKMAN SURES
Mushaftaki sralamada otuz birinci, ini srasna gre elli yedinci sredir. Sfft sresinden sonra, Sebe' sresinden nce Mekke dneminin
[1]
indii sylenirse de bu yndeki rivayetler gvenilir
ortalarnda inmitir. 27-28. yetlerin veya 27-29. yetlerin Medine'de
[2]
bulunmamtr.
bn Abbs'tan rivayete gre "Eer yeryzndeki aalarn hepsi kalem olsa, deniz de, arkasndan yedi deniz daha kendisine yardm ederek
mrekkep olsa yine de Allah'n kelimeleri tkenmez. Muhakkak ki Allah Azz'dir, Hakm'dir. Sizin yaratlmanz da yeniden diriltilmeniz de bir
tek kiininki gibidir. phesiz ki Allah Sem'dir, Basr'dir. Grmez misin ki Allah geceyi gndze, gndz de geceye katar. Gnei ve ay
buyruu altnda tutar. Her birisi belirli bir sreye kadar akp gitmektedir. Muhakkak ki Allah yapmakta olduklarnza Habr'dir." (yet, 2729) yetleri olmak zere yetinin; At'dan rivayetle ed-Dn ve Katde'den rivayetle Ebu Hayyn ise 27-28. yetleri olmak zere iki
yetinin meden olduunu sylemilerdir.
"Onlar ki namaz klarlar, zekt verirler ve onlar hirete de yaknen iman ederler." (yet, 4) yet-i kerimesi olmak zere sadece bir yetinin
[3]
meden olduu, Srenin geri kalan btn yetlerinin mekk, yani Mekke'de nazil olduu da sylenmitir.
Srenin nzul sebebi olarak Als, Kureylilerin Hz. Lokman, Lokman'n olu ile olan durumu ve ana-babasna iyilikleri hususunda soru
[4]
[5]
sormalarn gstermitir.
Bu, Srenin tamamnn bu soru zerine nazil olduu izlenimini vermekle birlikte ou kastedilmi olmaldr.
6. "nsanlar arasnda, bir bilgisi olmad halde Allah yolundan saptrmak iin gerei bo szlerle deienler ve Allah yolunu alaya alanlar
vardr. te alaltc azap bunlar iindir."

1- Kelb ve Mukatil yle demitir:
"Bu yet Nadr b. el-Haris hakknda inmitir. O, ran'a ticaret iin giderdi ve oradan Acemler'in haberlerini alr, onlar Kurey'e anlatrd ve
onlara derdi ki:
"Muhammed size d ve Semd kavmini anlatyor. Ben de size Rstem, sfendiyar ve Kisralar'n haberlerini anlatyorum." Bunun zerine
[6]
onun szlerini gzel buluyorlar ve Kur'an dinlemeyi terkediyorlard. te bu yet bu hususta indi."
2- Mcahid yle dedi:
[7]
"Bu yet sanatkr ve Muganniye (arkc kadn) satn alnmas hususunda inmitir."
3- Sveyr b. Eb Fahite, babasndan, o da bn Abbas'tan rivayet ederek dedi ki:
[8]
"Bu yet, gece ve gndz boyunca ark syleyen bir cariyeyi satn alan bir adam hakknda inmitir."
[9]
4- Bu kiinin bn Hatal olduu sylenmitir.
5- Avf tarikndan bnu Abbas'tan (r.a.) rivayetle yle demitir:
[10]
"Allah Tel'nn bu ayeti , arkc bir kleyi satn alan, Kurey'ten birisi hakknda indirildi."
6- Cveybirin bnu Abbas'tan (r.a.) rivayetine gre yle demitir:
"Ayet, Nadr bni Haris hakknda indirildi. O, arkc cariyeler satn alr; birisinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'i dinlemeye gittiini grrse hemen
bir arkc cariyesini arr, o kiiyi de arr ve cariyesinin ona alp sylemesini emrederek:
"Bak, bu, Muhammed'in kendisine ard namazdan, orutan ve onunla birlikte mcadeleden daha hayrldr." dermi. te onun bu davran
[11]
zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
7- Ahmed b. Muhammed b. brahim el-Mukri, Muhammed b. el-Fadl b. Muhammed b. shak b. Huzeyme'den, o dedesinden, o Ali b.
Hucr'dan, o Mimeil b. Milhan et-Tai'den, o Muttarih b. Yezid'den, o Ubeydullah b. Zahr'dan, o Ali b. Yezid'den, o Kasm'dan, o da Eb
mame'den bize yle haber verdi:
"alg aletlerini kullanmasn renmek ve onlarn alm-satmn yapmak hell olmaz." Bu yet de ite bu hususta indi, Rasulullah (s.a.v.)
devamla:
"Hibir kimse yoktur ki sesini bir ark ile ykseltsin de Allah ona iki tane eytan gndermesin. Onlarn birisi sa omuzuna, dieri de dier
[12]
omuzuna oturur. ark syleyen, skt edinceye kadar ayaklarn sallar dururlar." buyurdu."
8- Ebu mme'den Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"algc (alp syleyen) cariyeleri satmayn, satn almayn, onlara algcl retmeyin. Onlarn alp satlmas ile yaplan ticarette hayr
[13]
yoktur. Onlarn satlmasndan alnan bedel de haramdr." te bunun gibisi hakknda bu yet nazil oldu.
13. Hani Lokman da oluna demiti, ona t veriyordu: Oulcuum, Allah'a irk koma. Hi kukusuz Allah'a irk komak ok byk bir
zulmdr.

1- Abdullah ibn Mes'd'dan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
[14]
yeti nazil olunca sahabe:
"man edenler ve imanlarn zulmle bulatrmayanlar var ya, ite onlarndr emniyet..."
"Hangimiz imann zulmle kartrmaz ki!?" diye szlandlar da: "Oulcuum, Allah'a irk koma. Hi kukusuz Allah'a irk komak ok
byk bir zulmdr." yet-i kerimesi nzl oldu."
[15]
[16]
Buradaki zulmn herhangi bir zulm, bir hakszlk olmayp bu zulmle Allah'a irk komann kastedildii beyan edildi de sahabe rahatlad.
14. Biz insana ana ve babasna iyi davranmasn tavsiye ettik. Annesi onu zorluk stne zorlukla tamt. Stten ayrlmas da iki yl
srmtr. Bana ve ana-babana kret. Dn ancak Bana'dr.
15. Eer o ikisi (anan-baban) seni, hakknda bilgin olmyan bir eyi bana ortak komaya zorlyacak olurlarsa onlara itaat etme ve onlarla
dnyada ma'rf zere birlikte ol. Bana dnenlerin yoluna tabi ol. Sonra dnnz yine Bana'dr ve o zaman Ben, size, yaptklarnz
bildireceim.

1- Bu yet-i kerimelerin nzul sebebinde mehur olan, Sa'd ibn Eb Vakks hakknda ve annesi Hamne bint Eb Sfyn ibn meyye onu
[17]
yle ki:
dininden dndrmeye alt zaman nazil olduudur.
Ebu Davud ibn Eb Hind'in Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Eer seni, hakknda bilgin olmyan bir eyi bana ortak komaya zorlyacak olurlarsa onlara itaat etme ve onlarla dnyada ma'rf zere
birlikte ol..." yet-i kerimesi benim hakkmda indi. Ben, anneme kar iyi davranan birisiydim. Mslman olunca annem bana:
"Ey Sa'd, bu sonradan ihdas ettiin din de nedir? Ya bu dini brakacaksn ya da lnceye kadar yemiyeceim, imeyeceim de insanlar
"Annesinin lmne sebep oldu." diye seni ayplyacaklar." dedi. Ben:
"Ey anneciim, yapma; nk ben asla dinimi brakacak deilim." dedimse de yemeden imeden bir gn ve gece geirdi. Sabaha ktnda
alktan iyice bunalmt. Ben:
"Allah'a yemin olsun; bin tane cann olsa, hepsi de birer birer ksa ben yine bu dinimi hibir ey iin brakacak deilim." dedim. Benim bu
[18]
kesin tavrm grnce yedi, iti ve ite Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Daha nce (Mide: 5/91 ve Enfl: 8/1 yetlerinin nzul sebebinde) de getii zere Mslim'in, Sahih'inde Sa'd ibn Eb Vakkas'm olu
Mus'ab'dan rivayetinde o yle demitir:
"Onun (Sa'd ibn Eb Vakkas) hakknda Kur'n'dan yetler nazil oldu.
Bir keresinde Sa'd'n annesi "O dininden dnnceye kadar onunla konumamaya, yememeye, imemeye yemin etmi ve:
"Sen, Allah'n sana ana-baban tavsiye ettiini iddia ediyorsun. te ben annenim ve sana bunu (girmi olduun Muhammed'in dinine
kfretmeni, ondan dnmeni) emrediyorum." demi. gn yemeden imeden durmu ve nihayet alk ve susuzluktan baylm. Umara
adndaki olu kalkm ve annesine su iirmi. Aylnca Sa'd'a beddua etmeye balam da bunun zerine Allah Teal: "Biz, insana anababasna gzel davranmasn tavsiye ettik. Eer seni Allah'a ortak komaya zorlarlarsa..." yet-i kerimesini indirmi.
Sa'd der ki:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) (Bedr gn) byk bir ganimet elde etmiti. Ganimetlerin iinde bir kl grdm, aldm ve Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne
gtrp:
"Bu klc bana ver. Benim savataki halimi ve buna liyakatimi biliyorsun" dedim.
"Onu aldn yere geri koy." buyurdular. Efendimizin yanndan ayrldm ve ganimetlerin topland yere gittim. Klc ganimetlerin iine
atacakken nefsim beni knad ve atmam syledi de geri dndm ve Raslullah (s.a.v.)'n yanna gelerek tekrar
"Bu klc bana ver." dedim. Sesini biraz daha ykselterek:
[19]
"Onu aldn yere geri koy." buyurdular da akabinde Allah Teal: "Sana ganimetleri sorarlar..."
Bir keresinde hastalanmtm, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne haber gnderdim, yanma geldi,
"Brak malm dilediim gibi bltreyim." dedim. Kabul etmedi.
"Yarsn dilediim gibi bltreyim." dedim, onu da kabul etmedi.
"Hi olmazsa te birini istediim gibi taksim edeyim." dedi, sustu. Daha sonra te bir caiz oldu.
Bir gn ensar ve muhacirlerden bir grup grdm. Bana:
"Gel sana yedirelim, iirelim." dediler. Bu, iki haram klnmazdan nceydi. Bir bahede idiler. Yanlarna gelip oturdum. Kzarm bir deve
ba ve bir tulum iki vard. Onlarla birlikte yedik, itik. O mecliste muhacirler ve ensar anldlar. Ben:
"Muhacirler ensardan daha hayrldr." dedim. Adamn birisi kalkt etini yediimiz deve bann iki ene kemiinden birini alarak bana vurdu
ve burnumu yard. Raslullah (s.a.v.)'a geldim ve olanlar haber verdim de Allah Teal benim hakkmda ve iki konusunda "Hi phesiz iki,
[20]
kumar, dikili talar ve fal oklar eytann iinden birer murdardrlar..."
Hadisin baka bir rivayetinde Sa'd'n: "Benim hakkmda drt yet nazil oldu." dedii ilvesiyle onunla konumamaya, yeme ve imemeye
yemin eden annesi ile ilgili ksmda u fazlalk vardr:
[21]
"mm Sa'd'a bir ey yedirmek ve iirmek istediklerinde azn bir sopa ile zorla ak tutup yiyecek ve iecei azna dkyorlarm."
15. "... Ve Bana ynelenlerin yolunu tut."

1- Bu yet Eb Bekr (r.a.) hakknda inmitir. Ata, bn Abbas'tan rivayet ederek yle dedi:
"Hz, Eb Bekr mslman olduu vakit, ona Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Eb Vakkas, Osman, Talha ve Zbeyr geldiler ve dediler ki:
"Sen Muhammed'e iman edip O'nu tasdik mi ettin?" Eb Bekr de:
[22]
"Evet" dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)'a gittiler, iman ettiler ve O'nu tasdik ettiler. Allah Teala da bu yeti indirdi."
20. Grmez misiniz ki Allah gklerde olanlar da yerde olanlar da sizin buyruunuza vermitir. Gizli ve ak olarak nimetlerini size bolca
vermitir, insanlar arasnda hibir bilgisi olmadan, hibir rehberi ve aydnlatc bir kitab yokken Allah hakknda mcadele edenler vardr.

1- Mchid der ki:
"Bir yahudi Hz. Peygamber (s.a.v.)e geldi ve:
"Ey Muhammed, bana Rabbndan haber ver, nedendir o?" dedi de bir yldrm dt ve onu yakp ldrd. te bunun zerine bu yet-i kerime
[23]
nazil oldu. Bu nzul sebebi daha nce Ra'd Sresinde de gemiti.
[24]
2- bn Abbs'tan rivayete gre ise "Melekler Allah'n kzlardr." diyen en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda inen yetlerdendir.
27. "Eer yeryzndeki aalar kalem olsa, denizler mrekkep olsa ve yedi misli deniz de yedekte bulunup yazlsa yine de Allah'n szleri
bitmezdi. Dorusu Allah gldr, Hakim'dir."

1- Mfessirler demilerdir ki:
"Yahudiler, Rasulullah (s.a.v.)'a ruhtan sual ettiler. Allah Teala Mekke'de u yeti indirdi:
[25]
"Sana ruhtan sorarlar. De ki: "o, Rabbimiz'in emrindendr. Bu hususta size ilimden az birey verilmitir."
Rasulullah (s.a.v.), Medineye hicret ettiinde Yahudiler'in alimleri O'na gelip yle dediler:
"Ey Muhammed, senden bize ulaan habere gre diyormusun ki:
"Size ilimden az birey verilmitir." Bu szden bizi mi kasdediyorsun, yoksa kendi kavmini mi?" Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Herkesi kastettim." Onlar da dediler ki:
"Sana gelen eyde bize Tevrat verildi diye okumal deil miydin? Onda her eyin ilmi vardr." Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Her eyden mnezzeh olan Allah'n az bir ilmidir. Allah onu size gnderdi, eer onunla amel ederseniz, ondan faydalanm olursunuz."
Dediler ki:
"Ey Muhammed, "Kime hikmet verilmise ona ok hayr verilmi demektir" deyip durduun halde sen nasl byle zannedersin? Yani az bir
[26]
ilimle ok hayr nasl cem edersin?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- bn shak, bn Abbs'tan rivayet ediyor ki o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Medine-i Mnevvere'ye geldiinde yahudi hahamlar:
"Ey Muhammed, "Size ilimden pek az bir ey verilmitir." sznle bizi mi yoksa kavmini mi kastediyorsun?" diye sordular.
"Hepinizi kastediyorum." buyurdular.
"Sana gelenler iinde okuyorsun ki bize, iinde hereyin aklamas olan Tevrat verildi." dediler, Efendimiz (s.a.v.):
"O, Allah'n ilmine gre pek az bir eydir. Yerine getirdiiniz takdirde sizde olan size yetecek kadardr." buyurdu da onlarn bu konumalar
[27]
[28]
3- Bu lafzla bnu Eb Hatim, bnu Abbas'tan (r.a.) Ikrime veya Sad tarikndan anlatt.
4- krime'den rivayet edildi:
"Ehli Kitap Raslullah'a, Ruh'tan sordu. Allahu teala sra: 17/85 yetini indirdi, Onlar:
"Muhammed bize ilimden az ey verildiini zannediyor. Bize Tevrat verildi, o hikmettir. "Kime Hikmet verilirse, hayrdan ok verilmitir."
[29]
dediler. Bunun zerine bu ayet indirildi."
Bu rivayetlere gre yet-i kerimenin meden olmas, yani Medine-i Mnevvere'de inmi olmas gerekir. Ancak yet-i kerimenin Mekke'de
nazil olduu iddialar vardr. imdi bununla ilgili rivayetleri verelim:
5- krime'den gelen bir rivayette de yahudilerin, kendilerine Tevrat verilmekle ok ilim verildii iddialar, sr Sresinin 85. yetinin nzul
ile ilikilendirilmektedir. Bilindii zere yahudiler, veya onlarn akl vermesiyle Mekke mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ruhu sormular; bu
soru zerine inen sr 85 yetinin sonunda "Size ilimden ancak pek az bir ey verilmitir." buyrulmutu.
[30]
"De ki: Rabbmn kelimelerini yazmak iin denizler mrekkep olsa ve bir o kadarn da imdad olmak
te bunun zerine baz rivayetlerde
[31]
zere ona ilve etsek daha Rabbnn kelimeleri bitmeden denizler biter tkenirdi."
yeti; baz rivayetlerde de bunun yerine bu yet-i
[32]
kerimenin nazil olduu
kaydedilmitir
6- Ebu'-eyh bni Hayyan el-Ensar Kitabu'l-Azame'de ve bn Cerr'in Katde'den rivayetlerine gre "Mekke mrikleri:
[33]
"Bu sz (Muhammed'in getirdikleri) yaknda sona erer, tkenir." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
7- Abdullah b. Abbas'dan rivayet edilmitir:

"Medine'de Yahudi Hahamlar Rasulullaha gidip:
"Ey Muhammed, size ancak az bir ilim verilmitir." szyle bizi mi kasdediyorsun yoksa kendi kavmini mi?" diye sormular Rasulullah da:
"Hepinizi" cevabn vermitir. Bunun zerine Hahamlar:
"Sana gelen eylerde bize Tevratn verildiini ve Tevratta hereyin aklamasnn bulunduunu okumuyor musun?" dediler. Rasulullah:
"Tevrat, Allahn ilmine gze az bireydir. Sizin yannzda Allahn ilminden size yetecek kadar bulunmaktadr." dedi. te bunun zerine
Allah teala Yahudilerin sorularna bir cevap olmak zere Rasulullaha bu yeti indirdi ve buyurdu ki: "ayet yeryznde bulunan btn
[34]
aalar kalem ve deniz de mrekkep olsa bu kalem ve denizler biter de Allahn kelam bitmez."
"Eer birisi: "Bu ayet yahudiler hakknda gelmitir. nk onlar: "Allah, hereyi Tevrat'ta zikretmi ve sylemedii, bahsetmedii hibirey
brakmamtr" deyince, Allah Tel: "Tevrat'ta bulunanlar, Allah'n btn kelmna nisbetle, denizden bir damla kadar bile deildir"
buyurmu ve bu ayeti indirmitir.
[35]
Yine bu ayetin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, "Sen, "limden size ancak pek az birey verilmitir"
; ve "Kendisine hikmet verilmi olana, pek
[36]
ok hayr verilmi demektir"
buyuruyorsun" diyen birisi hakknda nazil olduu da ileri srlmtr. te bu ayet, btn bunlarn, kullara
nisbetle, bir hayr- kesr (bol hayr), Allah'a ve O'nun ilmine nisbetle ise, pek az birey olduuna dellet etmek zere nazil olmutur.
Yine bu ayetin, "Peygamberin getirdii (syledii) eyler bitecek" dedikleri iin, kfirlere bir reddiye olmak zere nazil olduu ve Hz.
Peygamber (s.a.v)in buna karlk, "Bu, ilah kelamdr, bitmez" dedii de ileri srlmtr.
Eer birisi: "Sebeb-i nzul olarak ileri srlen bu eyler ise, yaptnz tefsire terstir. nk btn bunlar, ayetteki, "kelimeler" lafz ile, "sz"
manasnn kastedildiine dellet etmektedir? derse, biz deriz ki: Bu hususta zikrettiiniz bu farkl grler (rivayetler) de, bizim verdiimiz
manann, muhtemel olduuna dellet etmektedir. nk "kelimeler" lafz, farkl farkl olmalarna ramen, bahsettiiniz bu eylere bir cevap
olmaya elverili olunca, bunun genel bir ifade olduu anlalm olur. Bizim sylediimiz mana da buna ters dmez. nk "Allah'n
kelimeleri", hikimsenin benzerini getirmeye gcnn yetmedii bir mucizedir ve enteresan eydir. Binenaleyh biz, "Allah'n bed eylerinin
nihayeti yoktur" dediimizde, buna O'nun kelm da girer. "Sen, kelm mahlk kabul ediyorsun" da denilemez. nk biz, mahlk olann,
[37]
harf ve terkibten meydana gelenler olduunu sylyoruz ki, bu da enteresandr. Fakat "kelimeler" (kelm), Allah'n sfatlarndandr."
28. Sizin yaratlmanz da, yeniden diriltilmeniz de bir tek kiininki gibidir. phesiz ki Allah Sem'dir, Basr'dir.

1- Bu yet-i kerime beyy ibn Halef, Ebu'l-Esedeyn (veya Ebu'l-Esved) ile Haccc'n oullar Mnebbih ve Nebh hakknda nazil olmutur.
Bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Allah bizi tavrdan tavra geirerek yaratt; Nutfe, sonra aleka, sonra muda, sonra kemikler olarak. Sonra da sen: "Allah bizi bir anda yeni
[38]
bir yaratla toptan bir anda diriltecek." diyorsun, bu nasl olacak?!" dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
34. "Kyamet saatini bilmek ancak Allah'a mahsustur. Yamuru O indirir, rahimlerde bulunan O bilir, kimse yarn ne kazanacan bilmez ve
hi kimse nerede leceini bilemez. Allah phesiz bilendir, her eyden haberdardr."

1- Bu yet, Haris b. Amr b. Harise b. Muharrib b. Hafsa hakknda indi. Kendisi badiye ehlindendi. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve O'na Kyameti
ve vaktini sordu. Ve yine dedi ki:
"Topramz kurudu, yamur ne zaman yaar? Hamile hanmm terkettim, ne dourur? Ben nerede doduumu bildim. Acaba nerede
[39]
lrm?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Eb Osman Said b. Muhammed el-Mezzin, Muhammed b. Hamdun b. el-Fadl'dan, o Ahmed b. el-Hasan el-Hafz'dan, o Hamdan esSlem'den, o Nadr b. Muhammed'den, o krime'den, o da yas b. Seleme'den bize yle haber verdi:
"Bana babam yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.)'a bir adam geldi. Yannda bir at vard. Yular ile balamt. Atla beraber adama ait bir de tay vard. Adam Rasulullah
(s.a.v.)'a dedi ki:
"Sen kimsin?" O da:
"Ben Allah'n Nebisi'yim" buyurdu. Adam:
"Allah'n Nebisi kim?" diye sordu, Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Allah'n Rasul." Adam sordu ki:
"Kyamet ne zaman olacak?" Rasulullah (s.a.v.) da:
"Gayb, Allah'tan baka kimse bilmez." buyurdu. Sordu ki:
"Yamur ne zaman yaar?" O da:
"Bilinmez. Yalnz Allah bilir." buyurdu. Adam sordu ki:
"Bu atmn karnndaki nedir?" Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Bilinmez. Onu da yalnz Allah bilir." Adam:
"Klcn bana gster" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da klcn ona verdi. O da klc ald, klc hareket ettirdi. Sonra Rasulullah'a geri verdi. Bunun
"Sen, istesen de istediine g yetiremezsin."
Ravi devamla diyor ki:
"Adam yle demi:
[40]
"Peygamber'e gideceim, O'na bu sualleri soracam, sonra da O'nun boynunu vuracam."
3- Eb Abdullah b. shak, Eb Amr Muhammed b. Cafer b. Mutrr'dan, o Muhammed b. Osman b. Eb Sveyd'den, o Eb Huzeyfe'den, o
Sfyan es-Sevr'den, o Abdullah b. Dinar'dan, o da bn mer'den bize unu rivayet etti:
"Gaybn anahtarlar betir. Onlar Allah'tan bakas bilemez. Allah'tan baka Kyamet'in vaktini kimse bilemez. Rahimlerin neyi eksik ettiini
Allah'tan baka kimse bilemez. Yarn ne olacan da kimse bilemez. Ancak Allah bilir. Allah'tan baka kimin nerede leceini hi kimse
[41]
bilemez. Yamurun ne zaman yaacan da Allah'tan baka kimse bilemez."
[42]
Bu hadisi Buhari, Muhammed b. Yusuftan, o da Eb Sfyan'dan rivayet etmitir.
4- Mchid'den (r.a.) rivayet edildi:

"Badiye (l) halkndan biri geldi ve:
"Benim karm hmiledir, ne douracan bana bildir? Bizim memleketimiz kuraktr, ne zaman yamur yaacak? Ben ne zaman doduumu
[43]
biliyorum, ne zaman leceimi bana bildir?" dedi. Allah Tel bu yeti indirdi."
[44]
5- Muktil'den rivayetle hadiseyi zikreden Kurtub bu bedevnin adn el-Hris ibn Amr ibn Harise olarak vermitir.
6- Mchid ve krime derler ki:
"Ba'diye ehlinden biri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
'Ey Muhammed bana kyametin ne zaman kopacan haber ver? lkemizde ktlk var, bana yamurun ne zaman yaacan haber ver? Karm
hamile, bana ne douracan haber ver? Bugn ne kazandm biliyorum. Bana yarn ne kazanacam haber ver? Nerede doduumu
[45]
biliyorum, bana nerede leceimi haber ver? dedi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
[1]
[2]
bn r, 21/138; Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 4/305.
[3]
Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb, 25/139; Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 14/35; Als, Rhu'l-Man, 21/64.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Mrsel hadistir. Kelbi yalanclkla itham olunmutur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 287.
Sveyr b. el-Fahite zayf bir ravidir. Takrib: 1/121. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 287.

[10]
bnu Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/518.
[11]
[12]
snad cidden ok zayftr. Sennedde ismi geen ahslar iin baklabilecek eser: Hafz; et-Takrib: 2/253, 1/533. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
[13]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Lokman, 31/1, hadis no: 3195; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
bn Kesr bu hadisin ravileri arasnda bulunan Ali ibn Yezd'in, onun eyhinin ve ondan rivayette bulunan ravinin de hep zayf raviler olduunu kaydetmitir. bn
Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/334.
[14]
En'm: 6/82.
[15]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Msnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/18.
[16]
[17]
[18]
bnu'l-Esr, Usdu'l-be, 2/368; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[19]
Enfl: 8/1.
[20]
Mide: 5/90.
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
sra: 17/85.
[26]
bn Cerir: 12/15, ed-Drr: 5/165. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 288.
[27]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/308; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/519-520.
[28]
[29]
[30]
Mesel bak: Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 17/10, hadis no: 3140.
[31]
Kehf: 18/109.
[32]
[33]
Suyt, Lubbu'n-Nukl, 2/58; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 25/157; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
2/520.
[34]
bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn;
[35]
sra: 17/85
[36]
Bakara: 2/269.
[37]
[38]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 14/52-53; Als, Rhu'l-Man, 21/101.
[39]
[40]
Hakim; Mstedrek: 1/7, Taberani; el-Kebir: 7/218, Heysemi; Mecmauz-Zevaid: 8/227.
[41]
Buhari; Salatu'l-stiska 1039, Suyuti; ed-Drr: 5/169.
[42]
[43]
bn Eb Hatim; bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/520-521.
[44]
[45]
32- SECDE SRES
Mushaftaki sralamada otuz ikinci, ini srasna gre yetmi beinci sredir. M'minn sresinden sonra, Tr sresinden nce Mekke'de
[2]
[1]
inmitir. 16-17 veya 18-20. yetlerinin Medine'de nazil olduuna dair rivayetler de vardr.
bn Abbs'tan Kelb ve Mchid'den "M'min olan kimse, fsk kimse gibi midir? Bunlar eit olmazlar. man edip slih ameller ileyenlere
gelince: onlar iin, yapm olduklar yapmakta olduklarna karlk konmak zere Me'v cennetleri vardr. Fsklk yapanlara gelince; onlarn
sna, varaca yer de atetir. Oradan kmak istedikleri her seferinde geri evrilirler ve onlara: "Yalanlayp durduunuz atein azabn
tadn." denir." (yet: 18-20) yetleri olmak zere 3 yetinin,
Muktil de bunlara ilve olarak "Onlarn yanlar yataklarndan uzaklar. Korku ve umut ile Rablarna yalvarrlar. Verdiimiz rzklardan da
infak ederler. Yaptklarna karlk olarak onlara gzlerin aydn olaca, nelerin gizlenmi bulunduunu kimse bilmez." (yet: 16-17)
[3]
yetlerinin de meden olduunu sylemilerdir.
10. Dediler ki: "Topraa karp yok olduktan sonra m, biz yeniden yaratlacaz?" Evet. onlar Rablarna kavumay inkr edenlerdir.

[4]
1- Bu yet-i kerimenin beyy ibn Halef hakknda nazil olduu sylenir.
11. De ki: "Sizin cannz almakla grevli lm melei cannz alacak, sonra da Rabbnza dndrleceksiniz."

1- Bu yet-i kerime nazil olunca:
"Ey Allah'n elisi, Adem olunun lm ile ilgili bu yet geldi. Peki cinlerin, kularn hayvanlarn lmnn zikri nerede? Onlar nasl lrler?
" dediler de:
[6]
[5]
"Her nefis (canl) lm tadcdr ve kyamet gn ecirleriniz size tastamam verilecektir..."
15. Ayetlerimize ancak kendilerine hatrlatld zaman secdeye kapananlar, byklk taslamyarak Rablerini hamd ile tesbih edenler iman
ederler.

1- Bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, namaz iin kamet getirildiinde baz mnafklarn Mescid-i Nebevi'den kmalar zerine
[7]
nazil olduu sylenir.
16. "Onlar geceleyin yataklarndan kalkarlar, korku ve mit iinde Rableri'ne dua ederler ve kendilerine verdiimiz nzklardan hayra
harcarlar."

[8]
1- Enes ibn Mlik'ten rivayete gre "Bu yet-i kerime "Ateme" denilen namaz bekleme hakknda nazil olmutur."
2- Malik b. Dinar yle dedi:
"Enes b. Malik'ten bu yetin kimin hakknda indiini sordum. O da dedi ki:
"Bu yet Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan bir grup insan hakknda indi. Onlar akam namazndan balayp, yats namaznn sonuna kadar
[9]
namaz klyorlard. Allah Teala da bu yeti bunlar hakknda indirdi."
3- Eb shak el-Mukr, Ebu'l-Hasan b. Muhammed ed-Dinever'den, o Musa b. Muhammed'den, o el-Hseyn b. Aleveyh'ten, o smail b.
sa'dan, o el-Mseyyeb'den, o Sa'd'dan, o Katade'den, o da Enes b. Malik'ten bize u haberi rivayet ederek dedi ki;
"Bu yet bizim de iinde bulunduumuz Ensar'dan bir topluluk hakknda indi. Biz, akam namazn klp, yats namazn da Neb (s.a.v.) ile
[10]
beraber klmadka evlerimize dnmezdik."
4- Hasan ve Mcahid dediler ki:
[11]
"Bu yet, geceleyin namaz klan mcahidler hakknda indi." Mana da bunun shhatine delalet ediyor.
5- Enes ibn Mlik'ten gelen bir rivayette o, bu yet-i kerimenin Ateme namazn klmak zere bekliyenler hakknda nazil olduunu
[12]
sylemitir.
6- Muaz b. Cebel, Peygamberimiz (s.a.)'in "Onlarn vcutlar yataklarndan ayrlr." ayeti hakknda: "Bu kulun gecenin banda namaz
[13]
klmasdr." dediini rivayet etmektedir.
7- Hasan- Basr, Mcahid, mam Malik ve Evza yle diyor:
[14]
"Bu ayet geceleyin teheccd namaz klanlar hakknda inmitir."
8- Eb Bekr Muhammed b. mer'l-Haab, brahim b. Abdillah el-sfehan'den, o Muhammed b. shak es-Sirc'dan, o Kuteybe b. Said'den,
o Cerir'den, o A'me'ten, o Hakem'den, o Meymun'dan, o bn Eb ebib'den, o da Muaz b. Cebel'den bize unu haber verdi:
"Biz Tebk Gazvesi'nde Rasululah (s.a.v.) ile beraber idik. ok iddetli scak bize isabet etti. Herkes bir yana dald. Bir de baktm ki
Rasululah (s.a.v.) benim yaknmda, O'na yaklatm ve dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, bana bir amelden haber ver ki, o beni Cennet'e koysun ve Cehennem'den uzaklatrsn." Buyurdu ki:
"ok byk bir eyden sordun. O, Allah'n kendisine kolaylatrd kimse iin kolaydr. Allah'a ibadet edersin ve O'na hibir eyi ortak
komazsn. Farz namazlarn klarsn, yine farz olan zektlarn verirsin, Ramazan orucunu tutarsn. Eer istersen sana btn hayr kaplarn
da haber vereyim." Ben de:
"Evet ey Allah'n Rasul" dedim. Buyurdu ki:
"Oru bir kalkandr. Sadaka gnahlar rter. Gece yars kiinin namaza kalkmas, Allah'n vechini aramasdr."
Muaz sonra yle dedi:
[15]
"Rasulullah (s.a.v.) bunlar bitirdikten sonra bu yeti okudu."
9- Peygamberimiz (s.a.v.) sonra yle buyurdu:
"Sana iin ban, direini ve en yce noktasn haber vereyim mi?"
"Evet ey Allah'n Rasul!" dedim. Efendimiz:
"in ba slm'dr. Direi namazdr. En yce noktas ise cihaddr." dedi. Sonra da:
"Sana btn bunlarn hepsine nasl sahip olacan syleyeyim mi?" dedi. Ben de:
"Evet ey Allah'n Rasul!" dedim. Efendimiz eliyle dilini tuttu ve:
"Dilini tut." buyurdu. Ben:
"Ey Allah'n Rasul! Biz konutuklarmzdan dolay da hesaba ekilecek miyiz?" dedim. Efendimiz:
"Ey Muaz! Annen seni kaybetsin. nsanlar cehenneme yzst -veya bir baka rivayete gre: gsleri st- dillerinin iledii kusurlardan
[16]
baka bir ey sebebiyle mi dyorlar sanyorsun?"
10- Bill'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[17]
"Biz mescidde oturuyorduk. Raslullah'n ashabndan baz insanlar, akamdan sonra yatsya kadar namaz klyorlard. Bu yet indirildi."
11- bn Abbs der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) yanlar yataklardan uzaklar yet-i kerimesini okuyarak:
"Bu yette sz konusu edilenler yats namazndan nce uyumayan kimselerdir." buyurdu ve onlar vd. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu
szlerinden sonra, Ashb uyurum korkusuyla yataklarndan uzak durmaya baladlar. Bylece artk yats namazn klmadka uyumaz
[18]
oldular."
18. "nanan kimse yoldan km kimseye benzer mi? Bunlar bir olamazlar."

[19]
1- Bu yet Ali b. Eb Talib ve Velid b. Ukbe hakknda nazil olmutur.
2- Eb Bekr Ahmed b. Muhammed el-sfehan, Abdullah b. Muhammed el-Hafz'dan, o shak b. Benan el-Enmat'den, o Habe b. Mbeir
el-Fakih'ten, o Ubeydullah b. Musa'dan, o bn Eb Leyla'dan, o Hakem'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bize unu rivayet etti:
"Velid b. Ukbe b. Eb Muayt, Ali b. Eb Talib'e dedi ki:
"Ben yaa senden daha glym ve daha cesurum. Lisanen daha fasih ve rahatm. Asker veya atl asker cihetinden daha sekin kiilere
sahibim." Bunun zerine Ali ona dedi ki:
[20]
"Sus. Sen ancak fasksn." Bunun zerine bu yet indi. Yani bu yetle m'min olarak Ali, fask olarak da Velid b. Ukbe kasdedildi."
[21]
3- Bunun benzerini bnu Cerr Sddi ve At bni Yesr'dan anlatt.
[22]
4- Bunun benzerini, bnu Abbas'tan (r.a.) Ebu Salih, ondan Kelb tarikndan Tarihinde Hatb ve bnu Adiy anlatt.
5- bnu Lheya tarikndan, Amr bni Dnrdan, bnu Abbas (r.a.) yle dedi:
[23]
"Bu yet, Ali bni Eb Talip ve Ukbe bni Eb Muayt hakknda indirildi. Bu onlarn arasnda olan ey sebebi ile indirildi."
6- At ibn Yesr'dan gelen bir rivayette de yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de bu olay zerine nazil olduu ayrntsna yer
[24]
verilmitir.
7- Keaftan naklen Als'nin tefsirinde bu olay biraz daha ayrntl olarak yer almaktadr. yle ki:
"Bedr Gazvesi gn Hz. Ali ile el-Veld ibn Ukbe arasnda bir tartma kt da el-Veld:
"Sus, sen henz bir ocuksun. Ben senden daha gen, senden daha gl, dili senden daha geni, mzra senden daha keskin, kalbi senden
daha cesur ve orduda boluklar senden daha iyi dolduran birisiyim." dedi. Hz. Ali de:
[25]
"Sus, sen bir fsksn." diye cevap verdi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
8- Buna gre yet-i kerimenin Meden olmas gerekir ki Srenin banda buna iaret edilmiti. Ancak el-Veld ile Hz. Ali arasnda Bedr'de
byle bir mnakaann meydana geldii hususunda bir takm tereddtler de dile getirilmitir. Mesel Celleddin es-Suyt, eyh Veliyyu'dDn'den naklen el-Veld'in Bedr'de henz kk bir ocuk olduunu syler. Als de belki henz domam olduunu nakleder. Ebu Davud'un
Snen'inde el-Veld ibn Ukbe ibn Eb Muayt'tan gelen bir rivayette Mekke'nin fethi gn Mekkelilerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ocuklarn
(onlara dua etmesi iin) getirdikleri, Efendimiz'in de ocuklarn balarn svazlyarak onlara dua ettiini, kendisinin de o gn getirilen ocuklar
[26]
arasnda olduunu ve bana koku srlm olduu iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onun ban svazlamadn anlatlr.
Veld, eer Mekke'nin fethinde bir ocuk ise Bedr'e katlmas ve Hz. Ali ile byle bir tartmaya girmesi uzaktr. Ancak Ebu Davud'daki bu
rivayetin Ravilerinden olan Ebu Musa el-Hemedn mehul olmakla rivayet hakknda konuulmutur. Ayrca Veld'in Bedr'de yetikin bir
gen olmas neticesini karabileceimiz baka rivayetler de vardr. Bu cmleden olarak ez-Zbeyr ve baka Siyer limlerinin zikrettiklerine
gre Ukbe ibn Eb Muayt'n kz mm Glsm, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Mekke mrikleri arasnda Hudeybiye'de varlan antlama ile
salanan bar dneminde Medine-i Mnevvere'ye hicret etmek zere ktnda kardeleri Veld ve mra onu geri evirmek zere peine
dmlerdi ki Veld'in, kzkardeini geri evirmek zere peine dmesi iin yetikin veya gen olmas gerekir. Ekseri rivayetler bu ynde
olduuna gre Alusnin de belirttii gibi Hz. Ali ile el-Veld ibn Ukbe arasnda Bedr'de veya daha sonra baka bir yerde byle bir tartmann
[27]
km olmas uzak deildir ve buna gre yet i kerime Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur.
Bu Ukbe'nin daha sonra Mustalik oullar'nn zektn toplamak zere Hz. Peygamber tarafndan grevlendirilmesi, bu grev srasnda
meydana gelen olaylar ve Kur'n'da kendisinden "Fsk" olarak bahsedilmesi de Hz. Ali'nin ona ''sus sen bir fsksn." demesinin haklln
[28]
akla getirmektedir. Ki bununla ilgili rivayetler inaallah ilerde Hucurt Sresinin 6. yetinin nzul sebebinde gelecektir.
28. Ve derler ki: "Eer doru sylyorsanz bu fetih ne zamandr?"

29. De ki: "Fetih gn o kfirlere imanlar fayda vermiyecek ve onlara baklmyacak.
30. Brak onlar ve bekle. Zaten onlar da beklemektedirler.

1- Katde'den rivayet edildiine gre sahabe-i kiram, mriklere:
"Nasl olsa bir gn gelecek, ki o gn yakndr, biz rahata erip sizden intikammz alacaz." demiler, mrikler de onlarla alay ederek:
[29]
"Ne zaman bu fetih?!" demiler ve bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil olmu."
[1]
[2]
[3]
[4]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 14/57; Als, Ruhul-Meani, 21/115.

[5]
Alu mrn: 3/185.
[6]
[7]
[8]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Secde, 32/1, hadis no: 3196. Tirmizi bu hadis iin sahih dedi. Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/521-522.
[9]
snad yoktur. ed-Drr: 5/175. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 290. Als, Ruhul-Meani, 21/131.
[10]
Mseyyeb ile Sa'd'n nisbeleri yoktur. Szn geliinden anlaldna gre, Enes ve kavmi akam namazn mescidde Rasulullah (s.a.v.) ile klarlarm. Mescid
denilince de akla Medine'deki mescid gelmektedir. Bu husustaki bir baka delil de u:
Enes yle diyor:
"Ben, on yalarnda iken Medine'de Nebi'ye takdim olundum. Bu ayet de Mekki bir ayettir. Aylar veya seneler sonra olacak hadise iin nceden nasl ayet inmi
olabilir? Allah daha iyi bilir. (Tahkik edenin notu.) mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 290.
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
Suyuti der ki: "Bunun isnadnda Abdullah bni ebb vardr. O, zayftr."
[18]
bn Merduyeh; bn Ebi Hatim.
[19]
[20]
snad zayftr. ed-Drr: 5/177. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 291; Sv Haiyesi, 3/265; Kurtub, Camiu li
Ahkamil-Kuran, 14/105; bn Cevzi, Zdu'l-Mesr, 6/340; bn Askir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/522.
[21]
[22]
[23]
bn Askir; Hatb; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/523.
Keza bu rivyette de Ukbe bni Veld denildi, Veld denilmedi.
[24]
[25]
Zemaher, el-Kef, 3/245-246; Als, Ruhul-Meani, 21/135-136.

[26]
Ebu Davud, Tereccl, 8, hadis no: 4181.
[27]
Geni bilgi iin bak: Als, Ruhul-Meani, 21/136.
[28]
[29]
bn Cerr; bn Eb Htim; Als, Ruhul-Meani, 21/140; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/523.
33- AHZAB SURES
Mushaftaki sralamada otuz nc, ini srasna gre doksannc sredir. l-i nrn sresinden sonra, Mmtehine sresinden nce Medine'de
[1]
bn shak'a gre hicretten sonra nazil olmutur; geli tarihi bakmndan Medine'de nazil
inmitir. Rz bu konuda cm olduunu zikreder.
[2]
olan srelerin drdncsdr.
bnu'l-Esr'in Tarihi el-Kmil'de zikrettiine gre Hicretin beinci senesi nazil olmutur. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Zeyneb ile evlilii de (Bu
[3]
evlilikle ilgili yet-i kerimeler de bu Srededir ve inaallah yerinde gelecektir) bu sene vukubulmutur.
1. "Ey peygamber. Allah'tan sakn, inkarclara ve iki yzllere uyma, Allah phesiz bilendir, Hakim'dir."

1- Bu yet Eb Sfyan, krime b. Eb Cehil ve Ebu'1-Aver (Amr b. Sfyan) es-Slem hakknda indi. Bir savatan sonra Medine'ye geldiler.
Abdullah b. Ubeyy'in evine indiler. Kendisiyle konuabilmeleri iin Rasulullah (s.a.v.) onlara msaade etti. Onlarla beraber Abdullah b. Sa'd b.
Eb Serh ve Tu'metu'bnu Ubeyrik de Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler ve O'na -mer b. Hattab da yanndayken- dediler ki:
"lahlarmz olan Lat, Menat ve Uzza'y zemmetmeyi terket ve de ki:
"Onlarn efaati vardr ve onlarn kendilerine ibadet edenlerine de menfaati vardr. Biz de senin Rabbin'e ibadet ederiz." Onlarn bu szleri
Rasulullah (s.a.v.)'a g geldi. Bunun zerine mer b. Hattab:
"Onlarn ldrlmeleri hususunda bize izin ver" dedi. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ben onlara emn verdim." mer dedi ki;
"Allah'n laneti ve azabyla buradan knz." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) mer'e:
[4]
"Onlarn Medine'den karlmalar" emrini verdi. Bunun zerine Aziz ve Celil olan Allah bu yeti indirdi."
2- Zemaher'nin zikrettii bir haberde de bunlarn Medine-i Mnevvere'ye mslmanlarla Mekke mrikleri arasnda yaplan bar
[5]
dneminde, yani Hudeybiye'den sonra geldikleri, onlara mnafklardan Cedd ibn Kays'n da katld belirtilmektedir.
3- Cveybir'in Dahhk'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetlerine gre "ilerinde el-Veld ibnu'l-Mura ve eybe ibn Raba'nn da bulunduu
bir grup mekkeli Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bu davandan vazgeersen sana mallarmzn yarsn veririz." demiler; eybe ibn Raba da kzn Hz. Peygamber (s.a.v.)'le evlendirme
[6]
va'dinde bulunmutu. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
4- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre de "Medine-i Mnevvere'de Yahudiler ve mnafklar Hz. Peygamber (s.a.v.)'i davasndan
[7]
dnmezse ldrmekle korkutmular da bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
5- Hz. Peygamber (s.a.v.), Medine-i Mnevvere'ye hicretten sonra Yahudilerin; Kurayza, Nadr ve Kaynuk' oullar yahudilerinin mslman
olmalarn arzulard. Nitekim onlardan bazlar da srf mnafklk yapmak iin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e tabi olmu grnmlerdi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) onlar slm'a sndrmak iin yumuak davranr, kklerine, byklerine ikramda bulunur, yaptklar kk hatalar
[8]
grmezden gelir, onlarn konumalarna kulak verir, onlar dinlerdi. te bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu.
6- Sakflilerden bir grup hakknda nazil olduu da sylenmitir. Bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek:
"Ey Muhammed, bir sene Lt ve Uzz'ya tapnmamza msaade et ki Kureyliler bizim senin yanndaki derecemizi anlasnlar." diyerek
[9]
kendilerine putperest olarak bir yl daha kalmalar iin izin istemilerdi. te bu yet-i kerime bunun zerine nazil olmutur.
7- Aslnda bu yet-i kerimenin nzul sebebi ister Kurey'ten, ister Sakf'ten mrikler olsun netice birdir; Allah dnda tapndklarna
tapnmaya devam iin msamaha ve izin istemekte; bunu pazarlk konusu yapmaktadrlar ki tevhidin her trl pazarln ve her mlhazann
[10]
stnde olduu ve byle bir taleple gelecek herkes hakknda yetin hkmnn umumu olduu da aktr.
4. "Allah insann iine iki kalp koymamtr..."

1- Sdd'den rivayet edildiine gre bu yet Cemil (veya Cmeyl) b. Ma'mer el-Fihr hakknda indi. O, her iittiini hafzasna alan bir
kimseydi. Kurey onun iin diyordu ki:
"Bu kadar eyi nasl ezberliyor? Ancak onun iki kalbi bulunmas lazm." O da diyordu ki:
"Benim iki kalbim var. Onlarn her biriyle aklediyorum. Onlar Muhammed'in aklndan daha faziletlidir."
Bedir Sava'nda mrikler hezimete uradlar. Onlar arasnda Cemil b. Ma'mer de vard. Eb Sfyan'la karlat. Cemil b. Ma'mer'in
pabucunun biri bir eline bal dieri de ayanda idi. Eb Sfyan dedi ki:
"Ey Ma'mer bu insanlarn hali nedir?" O da dedi ki:
"Hezimete uradlar." Eb Sfyan dedi ki:
"Senin halin nedir byle? Pabucunun biri bir elinde dieri de ayanda." O da dedi ki:
"Neden? Sen anlamadn m o pabularn ikisinin de iki ayamda olduunu?" O gn anladlar ki, eer onun iki kalbi olsayd, pabucunun birini
[11]
bir elinde unutmazd."
2- Kabs ibn Eb Zabyn'n babasndan rivayetinde o yle demi: bn Abbs'a:
"Allah, bir kii iinde iki kalb yaratmad." yet-i kerimesi ile ne kastediliyor?"diye sorduk.
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gn namaz kldrmaya kalkt, o esnada aklna baka bir ey geldi de onunla birlikte namaza kalkan mnafklar:
"Grmyor musunuz; Muhammed'in iki kalbi var; birisi sizinle, dieri de onlarla birlikte." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[12]
indirdi."
3- Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir rivayette deniyor ki:
"Kurey kabilesinde bir adam vard. Bu adam akll bir kimseydi. Bu sebeple onun iki kalbinin bulunduu ve bunlarn herbiriyle zel eyler
idrak ettii iddia ediliyordu. te bu yet nazil oldu.
[13]
Mcahid, Katade, Hasan- Basr ve krime bu yeti bu ekilde izah etmilerdir. Taberi de bu gr tercih etmektedir.
4- Husayf tarikndan Sad bni Cbeyr, Mchid ve krime'den anlatt. Onlar dediler ki:
[14]
"ki kalbli diye isimlendirilen biri vard, bu yet onun hakknda indirildi."
5- Katde ise Hasen'in yle dediini naklediyor:
"Bir adam varm,
[15]
"Benim iki nefsim var; birisi emrediyor, dieri nehyediyor." demi de yet-i kerime bunun zerine nazil olmu.
Burada "benim iki nefsim var..." diyen kiinin ad anlmamakla birlikte Cemil ibn Ma'mer'in sylediini andrmaktadr.
Taber, bu iki rivayetten ikincisini yani Ceml ibn Ma'mer hakknda nazil olduunu ifade eden rivayeti daha sahih grerek tercihe ayan kabul
[16]
etmitir.
6- bnu Eb Nceyh tarikndan Mchidden (r.a.) rivayet edildi:
"Bu ayet, Ben Fihir'den biri hakknda indirildi. O:
[17]
"Benim iimde iki kalb var. Ben onlardan her biri ile Muhamned'in aklndan daha ok akllym." derdi."
[18]
"Bu ayet, Kureyten Ben Cumah'tan (el-Cumahi) biri hakknda indirildi. Ona Ceml bni Mamer denilirdi."
[19]
8- Bu yet-i kerimenin Abdullah ibn Hatal hakknda nazil olduu da sylenmitir.
9- Zhr'den rivayet edildiine gre ise bu ifadeden maksat, Rasulullahn yannda byyen Zeyd b. Hrise'nin onun olu olmadn
aklamaktr. yet-i Kerime olay bir misalle aklamaktadr. Yani, bir kiinin gs boluunda iki kalb ol
[20]
besleyip bytt ocuk da onun asl evlad saylamaz.
4. "... evlatlklarnz da z oullarnz gibi saymanz meru klmamtr..."

1- Mcahid Katade ve Zhri derler ki:
"Bu yet Zeyd b. Harise hakknda indi. O, Rasulullah (s.a.v.)'n klesi idi. Onu zd etmi ve evlat edinmiti. Rasulullah (s.a.v.) Zeyneb bint-i
Cah ile evlenince -Zeyneb daha nce Zeyd'in nikh altnda idi- yahudi ve mnafklar dediler ki:
[21]
"Muhammed herkesi men ettii halde, kendisi olunun hanm ile evlendi." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Byk mfessir bn Kesir, bu yetle ilgili olarak tefsirinde u aklamada bulunur:
"Allah Teala manevi bir mahiyet arzeden asl maksadn aklamadan nce insanlarn konuyu daha iyi kavramak amacyla onlar tarafndan ok
iyi bilinen mahhas rnekler verir: Nasl ki, bir insanda iki kalp bulunmazsa, zhr yapt ei, zihar yapt diye onun annesi olmazsa, ayn
ekilde bir adamn evlatlk edinip kendisine olum dedii kimse de onun olu olmaz. te ayette geen nefyden maksd budur. nk yet-i
[22]
kerime Zeyd b. Harise hakknda nazil olmutur."
5. Onlar babalarna nisbet ederek arn. Allah katnda en doru olan budur. Eer babalarn bilmezseniz onlar sizin dinde kardeleriniz ve
dostlarnzdr. Kalbinizden kastederek yaptklarnz dnda hatalarnzda size bir vebal yoktur. Allah afr, Rahm olandr.

1- Sa'd b. Muhammed b. Ahmed b. Nuaym el-kab, Hasan b. Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Mahled'den, o Muhammed b. shak esSakafi'den, o Kuteybe b. Said'den, o Yakub b. Abdirrahman'dan, o Musa b. Ukbe'den, o Salim'den, o da Abdullah b. mer'den bize unu
rivayet etti:
[23]
"Biz, onu Zeyd b. Harise deil de Zeyd b. Muhammed diye arrdk, bu yet ininceye kadar bu byle devam etti."
[24]
Bu hadisi Buhari, Mualla b. Esed'den, o Abdu'1-Aziz b. el-Muhtar'dan, o da Musa b. Ukbe'den rivayet etmitir.
6. Peygamber, m'minlere kendi canlarndan daha kymetlidir. Eleri de onlarn analardr. Akraba olanlar, Allah'n Kitabna gre, birbirlerine
dier m'minlerden ve muhacirlerden daha yakndrlar; ancak, dostlarnza uygun bir vasiyet yapmanz mstesnadr. Bu, Kitap'ta yazl
bulunmaktadr.

1- Rivayete gre, Peygamber (s.a.v.) Tebk savana kmak istediinde, mslmanlara hazrlanp savaa kmalarn emretti. Bazlar:
"Anne ve babamzdan izin alalm" dediler. Bunun zerine Yce Allah: "Peygamber m'minlere, kendi canlarndan stndr. Eleri de onlarn
[25]
analardr..." yetini indirdi."
[26]
2- "Yeminlerinizin balad kimselere paylarn verin..."

yet-i kerimesi hakknda bn Abbs'tan gelen bir rivayette o yle diyor:
"Cahiliye devrinde insanlar:
"Hangimiz nce lrse arkada kalan ona miras olacak." diye birbirleriyle antlama yaparlard. Allah Teal bunun hakknda bu yetini
[27]
indirdi."
9. Ey iman edenler, Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn. Hani size ordular gelmiti de Biz, onlarn zerine rzgr ve sizin grmediiniz
ordular gndermitik. Allah yaptklarnza Basr'dir.
10. Hani onlar size hem stnzden, hem de altnzdan gelmilerdi ve hani korkudan gzler kaym, yrekler azlara gelmiti ve siz, Allah
hakknda eitli zanlarda bulunuyordunuz.
11. te orada m'minler imtihan edilmi ve iddetli bir sarsntyla sarslmlard.

1- Bu yet-i kerimeler Ahzb, yani Hendek Muharebesi hakknda nazil olan yet-i kerimelerdendir. yle ki:
Huzeyfe'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Ahzb (Hendek Gazvesi) gn olan halimizi sanki imdi grr gibiyim: Biz oturarak saf tutmutuk. Karmzda Ebu Sfyan ve
beraberindekiler stmzde, Kurayza oullar da altmzda idiler. Kkmz keseceklerinden korkuyorduk. O gece kadar karanlk ve o geceki
rzgr kadar iddetli bir rzgr grmedik. Saflarmzdan evleri ak ve tehlikede olmad halde:
"Evlerimiz dman basknna ak." deyip Hz. Peygamber (s.a.v.)'den izin istiyerek ayrlanlar yannda aradan sessizce svanlar da vard. Birer
birer Hz. Peygamber (s.a.v.)'in karsna getik. Sonunda sra bana geldi ve Allah'n Rasl (s.a.v.) bana:
"Kavmin (dman ordusunun) haberini, ne halde olduklar bilgisini bana getir." buyurdu. Ben de dman ordughna gittim. Bir de baktm ki
ordughlarnda iddetli bir rzgr hereyi altst etmi, glerinin ve rtlerinin zerinde talarn sesleri geliyor, kimse yerinden bir kar bile
kmldyamyor, rzgr hepsini vurmu ve herkes birbirine:
"G, g!" diye baryorlar. Geri dndm ve bu perian hallerini Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haber verdim ve ite bunun zerine Allah Teal
[28]
bu yet-i kerimeleri indirdi."
12. Hatrla o zaman ki mnafklar ve kalblerinde bir hastalk bulunanlar "Allah ve Rasl'nn bize vazettikleri bo bir aldatmadan baka bir
ey deilmi." diyorlard.

1- Taber'nin tefsirinde bn Ber kanalyla Amr ibnu'1-Avf el-Muzen'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) Ahzb Gazvesi (Hendek Sava) senesi hendei izdi: Harise oullar tarafndan Ecmu'-eyhayn'den Mezz'a kadar
hendek kazlacakt. Sonra her on kiiye 40 kula olmak zere kazma iini taksim etti. Selman el-Fris'nin hangi grupta olacanda Muhacirin
ve ensar ihtilf ettiler. Selmn gl kuvvetli birisiydi ve Muhacirin:
"Selman bizdendir." diyor, Ensar:
"Selman bizdendir." diyorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Selman bizden, ehl-i beyttendir." buyurdu.
Amr ibn Avf der ki:
"Ben, Selman, Huzeyfe ibnu'l-Yemn, Nu'mn ibn Mukrin el-Muzen ve ensar'dan drt kii birlikte bir krk kulac kazyorduk. katn
altnda kazmaya devam ederken Allah hendein iinden karmza beyaz, akmaktandan bir kaya kard. Klnklerimizi krd, biz onu
kramadk.
"Ey Selman, Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne k, bu kayann durumunu ona haber ver. Hendein yolunu mu deitirelim, yoksa ne yapmamz
emreder? Biz, hendein izgisini deitirmek istemiyoruz." dedik. Selman, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kt, Efendimiz zerine bir glgelik
kurmakla megul imi.
"Ey Allah'n elisi, babamz anamz sana feda olsun, hendein iinden beyaz akmaktandan bir kaya kt, klnklerimizi krd, biz onu k
ramadk. Kk veya byk bir para bile koparamadk. Bize o konuda emrin nedir? Dorusu biz hendek iin izmi olduun izgiden kmak
istemedik." dedi. Allah'n Rasl, Selman'la birlikte hendee indi, biz dokuz kii hendein ucunda onlara bakyorduk. Efendimiz (s.a.v.)
Selman'dan kazmay aldlar ve kayaya yle bir vurdular ki ondan bir imek akt sanki karanlk bir evin ortasndaki bir lmba gibi Medine
vadisini aydnlatt. Allah'n Rasl (s.a.v.) bir fetih tekbiri getirdi, mslmanlar da peinden tekbir getirdiler. Sonra Raslullah (s.a.v.) kayaya
ikinci kere vurdu. Kazmann kayaya arpmasyla yine bir imek akt ki sanki karanlk bir evdeki lmba gibi Medine vadisini aydnlatt.
Raslullah (s.a.v.) bir fetih tekbiri getirdi, mslmanlar da peinden tekbir getirdiler. Sonra Allah'n Rasl (s.a.v.) nc kez kayaya vurdu
ve onu krd, ondan yine bir imek akp Medine vadisini aydnlatt, sanki karanlk bir evin ortasndaki bir lmba gibi. Allah'n Rasl (s.a.v.)
yine bir fetih tekbiri getirdi. Sonra Selman'n elinden tutarak hendekten kt. Selman:
"Ey Allah'n elisi, anam babam sana feda olsun, imdiye kadar hi grmediim bir ey grdm." dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.) kavme dnd
ve:
"Selman'n sylediini siz de grdnz m?" diye sordu,
"Anamz babamz sana feda olsun ey Allah'n elisi, grdk ki kayaya vurdun, ondan dalga gibi bir imek akt, senin tekbir getirdiini
grnce biz de tekbir getirdik, bundan baka bir ey de grmedik." dediler. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Doru sylediniz. lk vuruumda grdnz imek akt ve bana Hre saraylarn ve Kisr'nn Medin'ini aydnlatt. Onlar sanki kpek
dileri gibiydiler. Cibrl bana haber verdi ki mmetim onlara galip gelecek. Sonra ikinci vuruumda grdnz imek akt ve bana Rum
lkesindeki krmz saraylar aydnlatt. Kpek dileri gibiydiler. Cibrl bana haber verdi ki mmetim onlara galip gelecek ve onlar ele
geirecek. Sonra nc vuruumda grdnz imek akt ve bana San' saraylarn aydnlatt. Sanki kpek dileri gibiydiler. Cibrl bana
haber verdi ki mmetim onlar ele geirecek. "Mjdeler olsun, Allah onlar zafere ulatracak, mjdeler olsun, Allah onlar zafere
ulatracak." dedi." buyurdu. Mslmanlar bu mjdeye sevindiler ve:
"'Dosdoru, gerek bir va'd ile bize va'dde bulunan, bu kuatmadan sonra bize zaferi va'deden Allah'a hamdolsun." dediler. Medine'yi kuatan
ahzb bozulup gidince mslmanlar:
"Bu, Allah'n ve Rasl'nn va'dettiidir..." dediler. Mnafklar da:
"Hi amyor musunuz? Size hikye anlatyor, sizi olmyacak umutlara sevkediyor, size btl va'dlerde bulunuyor. Size Yesrib'den Hre
saraylarn, Kisr'nn ehirlerini grdn ve siz korkudan hendek kazar, yzyze savamaya g yetiremezken sizin bunlar fethedeceinizi
haber veriyor." dediler de "Hatrla o zaman ki mnafklar ve kalblerinde hastalk olanlar: Allah ve Rasl'nn bize va'dettikleri bo bir
[30]
[29]
yetleri nazil oldu.
aldatmadan ibaretmi, diyorlard." ve "De ki: Ey hkmranln sahibi olan Allahm..."
2 Amr el-Mzen'den rivayet ediliyor:
"Rasulullah (s.a.v.) Ahzab ylnda hendek kazdrmt. Allah bu hendein iinden yuvarlak beyaz bir kaya karmt. Rasulullah (s.a.v.)
kazmay eline alp bu kayaya bir defa vurup kayay sarst. Kayadan Medine'nin iki tarafn aydnlatan bir kvlcm parlad. Bunun zerine
Peygamberimiz (s.a.v.) tekbir getirdi. Mslmanlar da tekbir getirdiler. Sonra ikinci bir defa vurdu. Yine kayay sarst. Kayadan yine
Medine'nin iki tarafn aydnlatan bir kvlcm parlad. Bunun zerine Peygamberimiz (s.a.v.) tekbir getirdi. Mslmanlar da tekbir getirdiler.
Daha sonra nc defa vurdu. Kayay paralad. Yine kayadan Medine'nin iki tarafn aydnlatan bir kvlcm parlad. Bunun zerine
Efindimiz (s.a.v.) tekbir getirdi. Mslmanlar da tekbir getirdiler. Peygamberimiz (s.a.v.)'e bu durum sorulunca yle buyurdu:
Birinci darbeyi vurdum, bana Kisra'nn Medain saray ile Hre saray gsterildi. Cebrail bana, mmetimin oralara hakim olacan bildirdi.
Sonra ikinci defa vurdum. Bunun zerine Rum diyarnn krmz saraylar bana gsterildi. Cebrail bana, mmetimin oralara da hakim
olacan bildirdi. Sonra nc vuruumda bana San'a saraylar gsterildi. Cebrail bana, mmetimin oraya da hakim olacan bildirdi.
Bunu duyan mnafklar:
"Hayret etmiyor musunuz? Size neler anlatyor, size kuruntular veriyor? Bo vaadlerde bulunuyor. Size Yesrib'den Kisra'nn Medain
saraylaryla Hre saraylarn grdn, oralarn sizin tarafnzdan fethedileceini sylyor. Halbuki siz korkudan hendek kazyorsunuz.
[31]
Ortaya kamyorsunuz." dediler. Bunun zerine bu ayet indi."
3- Cveybir'in bn Abbs'tan rivayetine gre "Allah ve Rasl'nn size va'dettikleri bir aldatmadan ibaret." diyen mnafk Muattib ibn
[32]
Kueyr'dir.
4- Urve ibnu'z-Zbeyr ve Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz ve bakalarndan rivayet edildiine gre "Muattib ibn Kueyr:
[33]
"Bizden birisi tuvalete bile gitmeye korkar haldeyken Muhammed, Kisr ve Kayser'in hazinelerini yiyeceini zannediyor." demitir."
[34]
5- Kurtub, bu szleri syleyenlerin Muattib ibn Kueyr, Tu'me ibn beyrk ve onlarla birlik olan 70 kadar kii olduunu syler.
6- Mnafklardan olan Muattib ibn Kueyr, Hendek savanda mminlerin skntya dtklerini grnce yle demeye balamt;
"Muhammed bizlere, Acem krallar Kisra ve Bizans krallar Kayserlerin hazinelerini vaadediyordu. Halbuki bizden herhangi bir kimse
[35]
tuvalete gitmekten bile korkuyor."
7- Katade diyor ki:
"Mnafklardan bir gurup Rasulullahn aleyhine unlar sylemilerdir:
"Muhammed bizlere Fars ve Rum'u fethedeceimizi vaadediyor halbuki bizler burada kuatldk. yle ki herhangi birimizin def-i hacet iin
[36]
bile dar kmaya gc yetmiyor. Allah ve Rasul bizlere, aldatmaktan baka bir ey vaadetmedi."
13- Hani onlardan bir grup demiti ki: "Ey Medine halk, sizin iin tutunacak bir yer yok. Artk geri dnn." lerinden bir grup da
Peygamber'den izin istiyerek diyorlard ki: "Evlerimiz dmana aktr." Halbuki evleri ak deildi. Onlar sadece kamak istiyorlard.

1- Yezd ibn Rmn'dan rivayete gre
[37]
"Ey Medine halk, sizin iin tutunacak bir yer yok. Artk geri dnn." diyen Evs ibn Kayz ve kavminden onun grnde olanlardr.
[38]
2- "Peygamber'den izin istiyerek: "Evlerimiz dmana aktr." diyenler ise bn Abbs'tan rivayete gre Harise oullardr.
[39]
3- Suyt ise "Evlerimiz dmana aktr." diyenlerin Evs ibn Kayz ve kavminden bir grup olduunu syler.
"Allah teala bu yet-i kerimede, mnafklarn bir ksmnn dierlerine, Rasulullahn ordusundan ayrlp evlerine dnmelerini ve Rasulullah
yalnz brakmalarn sylediklerini zikretmektedir. Mnafklarn dier bir ksmnn ise "Evlerimiz dmana kar savunmasz." bahanesini ileri
[40]
srerek Rasulullahn ordusundan ayrlp evlerine gitmek iin izin istediklerini aklamaktadr."
15. Andolsun ki onlar, daha nceden "Srt evirip kamyacaklarna" dair Allah'a sz vermilerdi. Ve Allah'a verilen ahid elbette mutlaka
sorulacaktr.

1- Yezd ibn Rmn'dan rivayete gre "bunlar da Harise oullardr. Uhud gn Seleme oullar bozulduunda Harise oullar da onlarla
birlikte bozulmular; daha sonra da: "Bir daha asla byle bir duruma dmeyeceklerine" dair Allah'a sz vermilerdi. te bu yet-i kerimede
[41]
Allah Teal, o verdikleri sz onlara hatrlatmaktadr."
18. Dorusu Allah, iinizden sizi alkoyanlar ve kardelerine: "Bize gelin. " diyenleri bilir. Bunlar savaa pek az itirak ediyorlard.
Ayetin kimler hakknda indii ile ilgili rivayetler:

1- Byle diyenler, Ensr'a "Savamayn, Muhammedi Kurey'e teslim edin" diyen mnafklardr.
2- Katade diyor ki:
"Bu yette zikredilen insanlar bir ksm mnafklardr. Bunlar yandalarna yle diyorlard:
"Muhammed ve arkadalar insanlarn ban yiyenlerden bakalar deillerdir. Onlar et olsalar Ebu Sfyan ve arkadalar onlar yutarlar.
[42]
Brakn bu adam, bu helak olacaktr."
3- Bunlar, Medine'lilere, "Bize gelin, bize katln" diyen yahudilerdir.
1- bn Zeyd'den rivayette o yle anlatyor:
"Hendek sava gnlerinden birinde ashabdan birisi Raslullah (s.a.v.)'n yanndan ayrlp evine geldiinde kardeini, nnde kzarm et,
ekmek ve ra olduu halde karnn doyurur halde bulmutu. Ona:
"Sen bu halde kzarm et, ekmek, ra ilesin; Allah'n Rasul ise mzraklar, kllar arasnda. Utanmyor musun?" demi. O kardei de:
"Sen de bizim yanmza gel. Sen ve arkadann bana gelenler gelmi. Artk yapacanz bir ey yok. Allah'a yemin olsun ki Muhammed bu
iin hakkndan gelemiyecek!" demi. Raslullah'n yanndan dnen sahabi de:
"Allah'a yemin olsun ki yalan syledin." demi. O evde oturan kii onun ana baba bir kardei imi.
"Vallahi imdi gidip Raslullah (s.a.v.)'a u sylediklerini haber vereceim." demi ve onun yanndan ayrlp Raslullah (s.a.v.)'n yanna
[43]
gelmi. Bir de bakm ki Cibrl ondan nce gelmi, onun haberini ve bu yet-i kerimeyi getirmi."
23. "nananlardan, Allah'a verdii ahdi yerine getiren adamlar vardr..."

1- Eb Muhammed Ahmed b. Muhammed b. brahim, Abdullah b. Hamid'den, o Mekk b. Abdan'dan, o Abdullah b. Haim'den, o Behz b.
Esed'den, o Sleyman b. el-Muire'den, o Sabit'ten, o da Enes'ten bize unu dediini haber verdi:
"Amcam Enes b. en-Nadr -ki ben ona Enes derdim- Bedir Sava'nda kayboldu. Onun bu savata bulunmamas kendisine ok ar geldi ve
dedi ki:
"Ben, Rasulullah (s.a.v.)'n hazr bulunduu ilk savata bulunmadm. Allah'a yemin ederim ki, eer Allah Subhaneh beni bir savata hazr
bulundurursa neler yapacam muhakkak grr."
Uhud Gn mslmanlar hezimete uradlar. Enes b. Nadr dedi ki:
"Allah'm u mriklerin yaptndan sana snrm ve mslmanlarn yaptndan dolay da zr dilerim." Sonra klcyla yrd ve Sa'd b.
Muaz'a rastlad. Ona dedi ki:
"Ey Sa'd, nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, Uhud'un arkasndan Cennet'in kokusunu duyuyorum." Sonra ehit oluncaya kadar
savat. Enes b. Malik diyor ki:
[44]
yapmlard. Biz onu
"Biz, onu ller arasnda bulduk. Vcudunda seksen ksur kl, ok, mzrak yaras vard. Mrikler ona msle
tanyamamtk. Kzkardei parmaklarndan tanmt. Bu yet de onun hakknda indi.
Enes diyor ki:
[45]
"Biz, yle derdik: "Bu yet, onun ve onun arkadalar hakknda inmitir."
[46]
Bu hadisi Mslim, Muhammed b. Hatim'den, o da Behz b. Esed'den rivayet etmitir.
2- Said b. Ahmed b, Cafer el-Mezzin, Eb Ali b. Eb Bekr el-Fakih'ten, o brahim b. Abdillah ez-Zebib'den, o Bndr'dan, o Muhammed b.
Abdillah el-Ensari'den, o babasndan, o Smame'den, o Enes b. Malik'ten bize unu rivayet ederek dedi ki:
[47]
"Bu yet, Enes b. Nadr hakknda inmitir."
[48]
Buhari bu hadisi Bndr'dan rivayet etmitir.
3- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi senediyle Enes ibn Mlik'ten rivayetinde o yle anlatyor:
"Daym Enes ibnu'n-Nadr geldi. -Bana onun adn koymular.-Allah'n Rasl (s.a.v.) ile Bedr'e katlamamt ve "Raslullh'n bulunduu ilk
gazvede bulunamadm. Ama Allah'a yemin olsun, bundan sonra Allah bana bir gazve gsterirse muhakkak Allah o gazvede neler yapacam
grecek!" derdi. Bir sonraki sene Uhud gazvesi olunca o gazvede bulundu ve mslmanlar bozulduunda Sa'd ibn Muz'n geri ekildiini
grd de ona:
"Ey Ebu Amr, nereye? Vay o cennetin kokusuna! Onu Uhud nnde buluyorum." deyip vurumaya dald ve ehid edilinceye kadar vurutu.
ller arasnda bulunduunda zerinde seksenden fazla kl, mzrak, ok yaras vard. Kz kardei Nadr kz Rubeyyi':
"Onu ancak parmak ularndan tanyabildim. O kadar gzel parmak ular vard ki." demitir. "M'minler iinde Allah'a verdii szde sadkat
gsteren nice erler var. te onlardan kimi adan dedi..." yeti nazil olmu da. Enes demitir ki: "Biz, bu yetin onun hakknda indiini
[49]
biliyoruz."
4- Taber'nin de Enes ibn Mlik'ten rivayetinde bu Enes ibnu'n-Nadr'in bozulanlar iindeki Sa'd ibn Muz ile konutuunda:
"Ey Allahm, Bu mriklerin yaptklarndan beri olduum gibi unlarn da (bozulan mslmanlar kastediyor) yaptklarndan sana zr
[50]
diliyorum." deyip savaa dald ayrntsna yer verilmitir.
[51]
5- Haberi kk farklarla Tirmiz de Enes ibn Mlik'ten rivayetle tahric eder.
6- Vhid'nin Ebu shak Ahmed ibn Muhammed kanalyla Enes ibn Mlik'ten rivayetinde bu amcasnn ismi Enes ibnu'n-Nadr olarak
[52]
verilmi, yine onun baka bir rivayetinde de Enes ibn Mudar denilmitir.
7- Buhr de yine Enes ibn Mlik'ten rivayetle, hadiseyi anlatmakszn sadece yet-i kerimenin Enes ibnu'n-Nadr hakknda nazil olduunu
belirtmekle yetinmitir.
[53]
[54]
8- Uhud'da ehid edilen Mus'ab ibn Umeyr ve arkadalar hakknda nazil olduu da sylenir.
9- Keafta ise daha farkl bir nzul sebebi zikredilir:
"Sahabeden bazlar: "Raslullah (s.a.v.) ile beraber bir harbde bulunacak olurlarsa mutlaka sebat etmeyi ve ehid oluncaya kadar savamay"
adamlard. Bunlar Hz. Osman ibn Affn, Talha ibn Ubeydullah, Sad ibn Zeyd ibn Amr ibn Nfeyl, Hz. Hamza, Mus'ab ibn Umeyr ve
[55]
bakalardr. te bu yet-i kerime onlarn bu adaklar zerine nazil olmutur."
23. "... Kimi, bu uurda cann vermi, kimi de beklemektedir. Ahidlerini hi deitirmemilerdir."

1- Bu yet Talha b. Ubeydullah hakknda inmitir. Uhud Gn Rasulullah (s.a.v.) ile beraberdi. Elinden yaralanncaya kadar savat.
Rasulullah (s.a.v.) da onun iin buyurdu ki:
[56]
"Allah'm, Talha iin Cenneti vacib kl."
2- Ahmed b. Muhammed b. Abdillah et-Temim, Ebu'-eyh el-Hafz'dan, o Ahmed b. Cafer b. Nasru'r-Raz'den, o Abbas b. smail erRakk'den, o smail b. Yahya el-Badadden, o Eb Sinan'dan, o Dahhak'tan, o en-Nezzar b. Sabre'den, o Aliden o da Talha'dan bize u
haberi verdi:
"Bu yle bir adamdr ki, hakknda Allah Teala'nn bir yet indirdii kiidir. Talha adan yerine getirenlerdendir. Gelecekte ona hesap
[57]
yoktur."
3- Abdurrahman b. Hamdan, Ahmed b. Cafer b. Malik'ten, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o Veki'den, o Talha b.
Yahya'dan, o da sa b. Talha'dan bize unu rivayet ederek dedi ki:
"Peygamber (s.a.v.), Talha'ya urayp buyurdu ki:
[58]
"Bu, adan yerine getirenlerdendir."
28. Ey Peygamber, hanmlarna syle: "Eer dnya hayatn ve sslerini istiyorsanz gelin size bata bulunaym ve gzellikle salvereyim.
29. Yok eer Allah', Rasl'n ve hiret yurdunu istiyorsanz, muhakkak ki Allah, iinizden ihsan sahibi olan kadnlara byk mkfat
hazrlamtr.

1- Bu yet-i kerimenin nzulne sebep olan hadise Sret-i Nebeviyyede l Hadisesi olarak mehur olmutur. Mehur rivayetlere gre Kurayza
ve Nadr oullar gazvelerinden sonra Hz. Peygamber hanmlarnn (veya bazlarnn) baz dnyalk isteklerinden (veya birbirlerini
kskanmalarndan) bunalarak onlardan ayrlm, bir ay (veya 29 gn) onlara varmyacana yemin etmiti. te bu srenin sonunda bu yet-i
bn Sa'd'n anlattna gre Hz. Peygamber'in hanmlar zellikle Kurayza ve Nadr yahudilerinden ele geirilen ganimetleri grnce, Kisr ve
Kayserlerin hanmlar, kzlar ve evrelerinin yaantlar hakknda bilgi sahibi olduktan sonra Hz. Peygamber'in evresine oturup:
"Ey Allah'n elisi, Kisr ve Kayserlerin kzlar ssler, taklar, cariyeler ve hizmetiler arasnda refah iinde yayorlar. Biz ise grdn
yoksulluk ve sknt iinde yayoruz." gibi szler edip daha ok dnya geimlii isteyip kendilerine, krallarn hanmlarna ve kzlarna yapt
[59]
Hicretin dokuzuncu senesi meydana gelen bu hadise,
muamele ile muaerette bulunmas imasnda bulunarak onun kalbine elem verdiler.
siyer, tarih, tefsir kitaplarnda ve hadis mecmualarnda geni olarak yer almaktadr. yle ki:
[60]
"Hz. mer'e, Allah Teal'nn haklarnda "Eer ikiniz Allah'a tevbe ederseniz (ne al, elbette iyi olur). nk kalbleriniz sapmt."
buyurduu elerinin kim olduunu sormay ok istiyordum. Bir senesi onunla birlikte hacca gitmitim. Defi hacet iin yoldan sapt, ben de
elimde bir matara ile onu takip ettim. Biraz ilerde ihtiyacn grp dnd, ben elimdeki mataradan su dktm, abdest ald. Ben bu frsat
deerlendirmek zere:
"Ey M'minlerin emiri, Allah Teal'nn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, haklarnda "Eer ikiniz Allah'a tevbe ederseniz (ne al, elbette iyi olur).
nk kalbleriniz sapmt." buyurduu iki hanm kimlerdi?" diye sordum.
"Sana atm dorusu ey bn Abbs; onlar Aie ve Hafsa idiler." deyip hadiseyi anlatmaya balad ve dedi ki:
"Medine yaknlarndaki meyye ibn Zeyd oullarndan bir komumla Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisinde nbetlee bulunurduk. Bir gn ben
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisinde bulunur; o gn olanlar komuma analatrdm, bir gn de o bulunur ve o gn olanlar bana anlatrd.
Biz Kureyliler kadnlara hkim insanlardk. Medine'ye geldiimizde grdk ki ensar kadnlar erkeklerine hakimdiler. Bunu gren bizim
kadnlarmz da onlar rnek alarak bize diklenmeye ve bizden olmyacak eyler istemeye baladlar. Bir gn eime barmtm. Baktm bana
cevap veriyor. Bana cevap vermesi houma gitmedi ve bunu belli ettim de:
"Sana byle cevap vermemi neden garip karlyorsun Allah'a yemin olsun ki Peygamber'in hanmlar da O'na cevap veriyorlar. Hatt bundan
daha ileri gidip birisi geceye kadar ondan ayrlyor, onu yalnz brakyor" dedi. Dorusu bu beni rktt ve:
"Onlardan her kim bunu yapmsa en byk kaypla kaybetmi, byk bir gnah ilemitir." dedim, sonra elbisemi toplayp (hemen toparlanp)
kzm Hafsa'nn yanna girdim ve ona:
"Sizden biri Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kzmasna karlk verip btn gn geceye kadar onu terkediyor mu?" dedim. O:
"Evet." dedi. Ben:
"O halde kaybetmi, hsrana uramtr. Allah'n, Rasl'n fkelendirdiinden dolay ona gazab etmesinden ve bu gazabla helak olmaktan
nasl emin olur? Bundan korkmaz m? Sakn sen Raslullah'a ok sz syleme, ondan ok ey isteme, ona hibir ekilde karlk verme ve onu
terketme. Eer bir ihtiyacn olursa gel, benden iste. Komunun (Hz. Aie'yi kastediyor) senden daha gzel ve Raslullah'a daha sevgili olmas
da seni aldatmasn." dedim.
O gnlerde Gassnlerin bizimle savaa hazrlandklarn haber almtk. Bir gn komum Mescid-i Nebev'ye indi. O gn onun nbetiydi.
Akam dndnde kapm iddetle vurup:
"Uykuda msn?" diye seslenince korktum ve yanna ktm.
"Byk bir ey oldu." dedi. Ben:
"Ne ola ki? Gassnler mi geldiler?" diye sordum.
"Hayr, ondan daha byk, daha uzun bir ey oldu. Allah'n Rasl hanmlarn boad." dedi. Ben:
"yleyse Hafsa btn btne kaybetti, hsrana urad." dedim. Zannettim ki Hz. Peygamber (s.a.v.) hanmlarn neredeyse boad boyacak.
Hemen toparlandm, sabahleyin de sabah namazna Mescid-i Nebev'ye gittim ve sabah namazn Rasl-i Ekremle birlikte kldm. O, odasna
girdi, yalnz bana oturdu. Ben de kzm Hafsa'nn yanna girdim ve grdm ki alyor.
"Seni alatan nedir? Ben seni uyarmam mydm? Allah'n Rasl sizleri boad m?" dedim.
"Bilmiyorum, ite uradaki odasnda yalnz bana oturuyor." dedi. Hafsa'nn odasndan ktm, minberin yanna geldim. Baktm orada bir grup
oturuyor, bazs da alyor, yanlarnda biraz oturdum, sonra dayanamayp kalktm ve Raslullah'n yalnz bana oturduu odaya geldim.
Kapdaki siyah hizmetisine:
"mer'in girmesi iin Raslullah'tan izin iste." dedim. Odaya girdi, Raslullah ile konutu, sonra kt ve:
"Raslullah'a seni syledim, girmek iin izin istediini syledim, sustu, cevap vermedi." dedi. Mescid'e minberin yannda oturan grubun
yanna dndm, biraz daha onlarla oturdum, sonra dayanamayp yine kalktm, hizmetiye geldim ve:
"merin yanna girmesi iin O'ndan izin iste." dedim. Yine birinci seferdeki gibi oldu. dndm minberin yanndaki grubun yanna gittim,
onlarn yannda bir sre oturdum ama yine merakm galebe ald ve hizmetiye geldim:
"mer iin izin iste." dedim, yine bir nceki gibi oldu, dnp giderken bir de baktm hizmeti beni aryor.
"Allah'n Rasl girmen iin izin verdi." dedi. Rasl-i Ekrem'in yanna girdim ve baktm ki bir hasrn kumlar zerine hafife uzanm,
hasrn zerinde yatak yok ve kumlar mbarek bedeninde iz yapm, iine lif doldurulmu deriden bir yasta dayanm halde duruyor. Ben
selm verdim, ayakta durarak:
"Ey Allah'n elisi, hanmlarn boadn m?" diye sordum, gzlerini bana evirdi ve
"Hayr." diye cevap verdi. Ben hal ayakta duruyordum.
"Biraz seninle oturabilir miyim ey Allah'n elisi?" dedim ve konumaya devam ettim:
"Beni bir grseydin, biz Kureyliler kadnlara hakim kimselerdik. Biz yle bir kavmin bulunduu yere geldik ki kadnlar erkeklerine hakim
olmular." dedim. Rasl-i Ekrem tebessm ettiler. Sonra ben yle devam ettim:
"Beni bir grseydin, Hafsa'nn yanna girdim ve ona, Aie'yi kastederek:
"Komunun senden daha gzel olmas, Peygamber'e senden daha sevgili olmas seni aldatmasn." dedim. Raslullah tekrar tebessm ettiler.
Ondaki bu tebessmleri grnce yanna oturdum, sonra bulunduu odaya yle bir gz gezdirdim. Odada deri parasndan baka hibir ey
yoktu.
"Allah'a dua et de mmetinin rzkn geniletsin. Allah'a kulluk etmemelerine ramen Allah Rumlara ve ranllara bol bol rzk vermi." dedim.
Dayanr halde iken doruldu ve:
"Bir phen mi var ey Hattab'n olu? Onlar, hasenat dnya hayatnda kendilerine abucak verilmi (hirete bir ey kalmam) olan bir
kavimdir." buyurdular. Ben yaptm hatay farkedip:
"Ey Allah'n elisi, benim iin istifarda bulun." dedim.
Allah'n Rasl, ei Hafsa'nn, Hz. Aie'ye o sylemi olduu bir sz ifa etmesi zerine kadnlarndan ayrlm ve kzgnlnn iddetinden:
"Onlarn yanna bir ay sreyle girmeyeceim." demiti. Allah Teal bu yzden ona itbda bulunduu zaman 29 gn gemiti ki Aie'nin
yanna girdi ve Allah ve Rasl ile dnyalk arasnda muhayyer olduklarn bildirmeye onunla balad. Aie der ki:
"Bizim yanmza bir ay girmeyeceine yemin etmitin. Biz sabahladmzda ben teker teker saydm 29 gece geti." dedim. Rasl-i Ekrem:
"Ay 29'dur." buyurdu. Gerekten de o ay 29 ekmiti.. Hz. Aie anlatmaya yle devam eder:
"te bunun zerine "Muhayyerlik yeti" nazil oldu da Allah'n Rasl ilk olarak benimle balad:
"Sana bir durumu zikredeceim. Anne ve babanla istiare etmeden bana hemen cevap vermen gerekmez." buyurdu. Hz. Aie der ki:
"Annemin ve babamn ondan ayrlmamam emretmiyeceini ok iyi biliyordu. " Sonra yle dedi:
"Allah Teal buyurdu ki: "Ey Peygamber, hanmlarna syle: "Eer dnya hayatn ve sslerini istiyorsanz gelin size bata bulunaym ve
gzellikle salvereyim. Yok eer Allah', Rasl'n ve hiret yurdunu istiyorsanz, muhakkak ki Allah, iinizden ihsan sahibi olan kadnlara
byk mkfat hazrlamtr" Ben:
"Bunun iin mi annem ve babamla istiare edeceim? Ben Allah', Rasl'n ve hiret yurdunu istiyorum." dedim. Sonra dier hanmlarna
[61]
muhayyer olduklarn bildirdi, onlar da Aie'nin syledii gibi sylediler."
3- Enes'den bir baka rivayette "Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan l yapt, Hz. mer'in:
"Ey Allah'n elisi, hanmlarn boadn m?" sorusuna:
"Hayr, boamadm, fakat bir ay onlardan l yaptm (Yanlarna bir ay sreyle girmeyeceime yemin ettim." buyurduklar ayrntsna yer
[62]
verilmitir."
4- Hz. Peygamber (s.a.v.) hanmlarndan l yapp ayrldnda Hz. mer mescid-i nebevye girmi ve insanlarn
"Allah'n Rasl hanmlarn boad." dediklerini duymu. Hemen Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girmi ve ona:
"Hayr." cevab zerine dar km ve:
"Uyank olun, gznz an! Allah'n Rasl kadnlarn boamad!." diye nida etmi ve bunun zerine "Kendilerine gven ve korkuya dair
bir haber geldiinde onu yayarlar. Halbuki o haberi O Rasl'e ve kendilerinden olan l'1-emre gtrselerdi onlar ondan ne gibi bir netice
[64]
[63]
yet-i kerimesi nazil olmutur."
karacaklarn bilirlerdi."
5- Hadise, l hadisinde Mslim tarafndan Hz. mer'den rivayetle tahric olunmakla birlikte orada bu yetin nzulne sebep olduu kayd
[65]
yoktur.
6- Cbir'den rivayet edilen bir hadiste o yle anlatyor:
"Hz. Ebu Bekr, Raslullah (s.a.v.)'n yanna girmek iin izin istedi. Halk, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kaps nnde oturmulard. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de ierde oturuyordu. Ebu Bekr'e girmesi iin izin verilmedi. Sonra Hz. mer geldi ve Efendimiz (s.a.v.)'in yanna girmek
iin izin istedi, ona da izin verilmedi. Biraz sonra ikisine izin verildi de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girdiler. Allah'n Rasl (s.a.v.),
evresinde eleri olmak zere oturuyordu ve susmutu, konumuyorlard. mer der ki:
"Kendi kendime:
"Bir sz etsem de Peygamber'i gldrsem." dedim. Sonra:
"Ey Allah'n elisi, gryor musun, Zeyd'in kz -hanmn kastediyor- biraz nce benden nafaka istedi, ben de onu dvp kafasn yardm."
dedim. Bunun zerine Allah'n Rasl, n dileri grnecek kadar gld ve:
"te unlar da benim etrafmda oturmular, benden nafaka istiyorlar." buyurdu. Hz. Ebu Bekr kalkp kz Aie'yi, mer de kalkp kz
Hafsa'y dvmek istediler. kisi de:
"Peygamber'in sahip olmad eyi ondan istiyorsunuz ha?!" dediler. Raslullah (s.a.v.) Ebu Bekr ve mer'i durdurdu. Hanmlar dediler ki:
"Biz, bu meclisten sonra bir daha Allah'n Rasl'nden, yannda bulunmyan hibir eyi istemiyeceiz."
Cbir der ki:
"te bunun zerine Allah Teal, muhayyerlik yetini indirdi ve Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Aie'den balyarak dedi ki:
"Ben, sana bir durumu hatrlatacam. Ancak Annen ve babanla istiare etmeden abucak cevap vermeni istemem." Hz. Aie:
"Neymi o?" dedi, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey Peygamber, elerine syle: Eer dnya hayatn ve sslerini istiyorsanz gelin size bata bulunaym. Yok eer Allah', Rasl'n ve
hiret yurdunu istiyorsanz muhakkak ki Allah, iinizden ihsan sahibi hanmlara byk bir mkfat hazrlamtr." yet-i kerimesini okudu.
Hz. Aie dedi ki:
"Ben, senin iin mi anneme ve babama danacam? Hayr, ben, Allah' ve Rasl'n tercih ediyorum ve senden, hanmlarndan hibirine
benim tercih ettiim eyi sylememeni istiyorum." Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Dorusu Allah Teal beni zorlayc ve sktrc olarak gndermemitir. Elerimden hangisi neyi tercih ettiini sylerse ben de onu
[66]
kendilerine hemen veririm."
7- Hz. Aie'den yle rivayet edildi:
"Allah'n Rasl elerini muhayyer brakmakla emrolununca benimle balad ve bana:
"Ey Aie, sana bir ii hatrlatacam; annenle ve babanla istiare etmeden hemen abucak cevap verme." buyurdu. Aie der ki:
"Ana babamn, benim kendisinden ayrlmam emretmiyeceklerini ok iyi biliyordu." (onun iin annemle ve babamla istiare etmeden cevap
verme, dedi). Hz. Aie anlatmaya yle devam eder:
Sonra: "Allah Teal buyuruyor ki Ey Peygamber! elerine syle: Eer dnya hayat ve sslerini istiyorsanz gelin size bata bulunaym ve
gzellikle salvereyim... iinizden ihsan sahibi hanmlar iin byk bir mkfat hazrlamtr." buyurdu. Ben:
"Hangi konuda annem ve babamla istiare edeceim? Muhakkak ki ben, Allah', Rasl'n ve hiret yurdunu istiyorum." dedim. Hz.
[67]
Peygamber (s.a.v.)'in dier eleri de benim yaptm yaptlar."
32. Ey O Peygamber'in hanmlar, sizler, kadnlardan herhangi biri gibi deilsiniz. Eer saknyorsanz edal (iveli) olmayn. Yoksa kalbinde
bir hastalk bulunanlar (sizden) kt eyler umarlar. Ve hep ma'rf sz syleyin.
33. Evlerinizde oturun. lk cahiliye devrinde olduu gibi alp salmayn. Namaz kln, zekt verin, Allah'a ve Rasl'ne itaat edin. Ey O
Peygamber'in ehl-i beyti, Allah muhakkak ki sizden eksiklii, pislii gidermek ve sizi tertemiz klmak ister.
34. Evinizde okunan Allah'n yetlerini ve hikmeti ann, zikredin. Muhakkak ki Allah Latf, Habr olandr.

1- Eb Bekr el-Harisi, Eb Muhammed b. Hayyan'dan, o Ahmed b. Amr b. Eb Asm'dan, o Ebu'r-Rabi' ez-Zehran'den, o Ammar b.
Muhammed'den, o es-Sevr'den, o Sfyan'dan, o Ebu'l-Cahhaftan, o Atiyye'den, o da Eb Said'den bu yet hakknda unu dediini bize haber
verdi:
[68]
"Bu yetler be kii hakknda indi. Neb (s.a.v.), Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin (r.a.)"
[69]
2- Taberi de bu hadisi Ebu Sad el-Hudr'den merf olarak rivayet etmitir.
3- bn Abbs ve krime'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerimeler zellikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar hakknda nazil
[70]
olmutur.
4- Said en-Nasrubi, Ahmed b. Cafer el-Kati'den, o Abdullah b. Ahmed b. Hanbel'den, o babasndan, o bn Numeyr'den, o Abdulmelik'ten, o
da Ata b. Eb Rebah'tan bize unu rivayet ederek dedi ki:
"mm- Seleme, Rasulullah (s.a.v.)'tan bahsederken, bakasnn kendisine sylediine gre -ki Neb (s.a.v.) mm- Seleme'nin evinde
bulunduu bir srada- Hz Fatma, mm- Seleme'nin evine, iinde etli yemein bulunduu bir anak getirdi. Rasulullah (s.a.v.), Hz. Fatma'ya
buyurdu ki:
"Bana kocan ve iki olunu ar." mm- Seleme dedi ki:
"Ali, Hasan ve Hseyin geldiler. eri girip oturdular ve yemekten yediler. O anda Rasulullah (s.a.v.) bir sedir zerinde idi. Altnda da
Hayber'den elde edilen bir elbise vard. Ben odada namaz klyordum. Allah Teala Ahzab: 33/33 yetini indirdi.
Rasulullah (s.a.v.) elbisesinin sarkan ksmn ald ve stn rtt. Sonra iki elini semaya kaldrd ve yle buyurdu:
"Allah'm, unlar benim Ehl-i Beytim ve sekinlerim (himayem altnda) dir. Onlardan ktl al gtr ve onlar tertemiz et." mm- Seleme
dedi ki:
"Bam evden ieri soktum. "Ben de sizinle beraberim ey Allah'n Rasul" dedim. Buyurdu ki:
[71]
"Sen hayrlsn, sen hayrlsn."
5- Ebu'l-Kasm Abdurrahman b. Muhammed es-Serrac, Muhammed b. Yakub'dan, o Hasan b. Ali b. Affan'dan, o Eb Yahya el-Haman'den, o
Salih b. Musa el-Kure'den, o Hasiften, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan rivayet ederek dedi ki:
[72]
"Bu yet, Neb (s.a.v.)'nin hanmlar hakknda indi."
6- Akil b. Muhammed el-Crcan, (lafzen rivayette bulunmak zere icazet verdi) el-Mf b. Zekeriyya el-Kd'den, o Muhammed b.
Cerir'den, o bn Hamid'den, o Yahya b. Vadh'tan, o el-Esba'dan, o Alkame'den, o da krime'den bize unu rivayet etti:
"Bu yetin ini sebebi sizin zannettiiniz gibi deildir. Bu yet Neb (s.a.v.)'nin hanmlar hakknda indi."
[73]
krime bunu sokakta bu ekilde nida ediyordu.
7- Ebu Sad el-Hudr'nin mm'l-M'minn mm Seleme'den rivayetinde o yle demitir:
"Bu yet-i kerime Raslullah benim odamda iken nazil oldu. Ben, odann kaps yannda oturuyordum. Bu yet nazil olduunda Hz. Pey
gamber (s.a.v.)'in yannda Ali, Ftma, Hasan ve Hseyin vard. Ben:
"Ey Allah'n elisi, ben senin ehl-i beytinden deil miyim?" diye sordum,
[74]
"Elbette sen de hayrdasn ve sen Allah'n Rasl'nn hanmlarndansn." buyurdu."
8- Rasulullahn vey olu mer b. Seleme diyor ki:
"Bu yet Rasulullaha, hanm mm Seleme'nin (annemin) evinde inince Rasulullah, Fatma'y, Hasan ve Hseyin'i ard ve onlar
cbbesinin altna ald. Ali de arkasnda bulunuyordu. Onlarn hepsini cbbesiyle kaplad ve yle dedi:
"Ey Allahm ite bunlar benim ehl-i Beytim'dir. Sen onlardan murdarl gider ve onlar tertemiz kl." Bunun zerine mm Seleme yle
dedi:
"Ey Allahn Rasul, ben de onlarla beraber miyim?" Rasulullah:
[75]
"Sen yerindesin, sen hayr zeresin." dedi."
"Rasulullah (s.a.v.) alt ay sabah namazna Fatma'nn kapsndan geerek gitti. Rasulullah oradan geerken: "Ey ehl-i beyt; namaz." der ve:
[76]
"Ey Ehl-i Beyt, phesiz Allah sizi ktlklerden arndrp tertemiz yapmak ister..." yetini okurdu."
10- Alkame diyor ki:
"krime: "Ey Peygamber ailesi, phesiz Allah sizi, gnah ve ktlklerden arndrp tertemiz yapmak ister." yetini arlarda yksek sesle
okur ve "Bu yet zellikle Rasulullahn hanmlar hakknda nazil olmutur." derdi. krime'nin bu sz, yetin nzul sebebini bildirmektedir.
[77]
Dolaysyla bu sze dayanarak ehl-i beyt'e, Rasulullahn kzlar ve dier hanmlarnn girmedii sylenemez."
"Daha sonra Allah Tel, bu ifadenin muhtevasna, Hz. Peygamber (s.a.s)in ailesinin (Ehl-i Beytinin) hem kadnlar, hem de erkekleri girsin
diye, kadnlara hitab brakp, "Sizden (ankm)" diyerek, erkeklere hitab etmitir. Ehl-i Beytin kimler olduu hususunda deiik grler ileri
srlmtr. Evl olan, bunlarn, Hz. Peygamber (s.a.v.)in ocuklar ile hanmlar olduunun sylenmesidir. Hz. Hasan, Hz. Hseyin ve Hz.
Ali de onlardandr. nk Hz. Ali, Hz. Peygamber (s.a.v.)in kz ile evlilii ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'den ayrlmay sebebi ile ehl-i beytten
[78]
olmutur."
35. "Dorusu erkek ve kadn mslmanlar, erkek ve kadn mminler, boyun een erkekler ve kadnlar; doru szl erkekler ve kadnlar,
sabrl erkekler ve kadnlar, gnlden balanan erkekler ve kadnlar, sadaka veren erkekler ve kadnlar, oru tutan erkekler ve kadnlar, iffet
lerini koruyan erkekler ve kadnlar, Allah' ok anan erkekler ve kadnlar, ite Allah bunlarn hepsine mafiret ve byk ecir hazrlamtr."

"Bana ulaan habere gre, Esma bint-i Umeys, kocas Cafer b. Eb Talib'le Habeistan'dan dnnce, Peygamber hanmlarna urad ve onlara
sordu ki:
"Hakkmzda Kur'an'dan birey indi mi?" Onlar da:
"Hayr" dediler. O da Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, hanmlar ziyanda ve hsrandalar." O da buyurdu ki:
"Neden?" Esma dedi ki:
[79]
"nk onlar erkeklerin zikrettii hayrlar zikretmiyorlar." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi.
2- bn Sad Katadeden yle dedi:
"Allah Teala, Nebi (s.a.v.)'nin zevcelerini zikredince, mslman kadnlardan bir grup, onlara urad ve dediler ki:
"Sizin isminiz Allah Teala tarfndan zikredildi, bizimki zikredilmedi. Eer bizde bir hayr bulunsayd, bizim de ismimiz zikredilirdi." Bunun
[80]
zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
3- krime'nin mm mra el-Ensriyye'den rivayetine gre o, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, hereyin erkekler iin olduunu gryorum. Kadnlarn herhangi bir ey iin zikredildiklerini ise grmyorum." demi ve
[81]
ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
[82]
Taberi ise bu soruyu mm Selem'nin sorduunu ve yetin bunun zerine nazil olduunu rivayet etmektedir.
"Kadnlar:
[83]
"Ya Raslallah, durum nedir? Erkekler zikrediliyor kadnlar zikredilmiyor." dedi. ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
5- mm Seleme'den rivayet edildiine gre o dedi ki:
"Ey Allah'n elisi, erkekler gazveye kyor, gaza ediyorlar, ehid oluyorlar; biz bunlar yapmyoruz, bize erkeklerin mirasnn yars veriliyor.
[84]
Keke biz de erkek olsaydk." Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- Abdurrahman b. eybe'den rivayet edildi:
"Peygamberimiz (s.a.v.)'in hanm mm Seleme (r.a.)'n yle dediini iittim:
"Peygamberimiz (s.a.v.)'e dedim ki:
"Niin erkeklerin zikredildikleri gibi biz de Kur'an'da zikredilmiyoruz?" mm Seleme (r.a.) anlatmaya devam etti:
"Peygamberimiz (s.a.v.)'in minberdeki o gnk hutbesi kadar onun hibir sz hibir gn bana heybetli gelmemiti. O srada salarm
taryordum. Salarm topladm. Sonra evimin odasna ktm. Kulam pencereye verdim. Bir de ne greyim, Efendimiz (s.a.v.) minberde
yle diyordu:
Ey insanlar! Allah Teala yle buyuruyor: "Mslman erkeklerle mslman kadnlar, mmin erkeklerle mmin kadnlar..." ayetini sonuna
[85]
kadar okudu."
[86]
7- Baka bir rivayette bunun zerine Allah Teal'nn "Allah'n sizi birbirinizden stn kld eyleri temenni etmeyin."
yet-i kerimesini
[87]
indirdii belirtilmektedir.
8- Tirmiz'deki rivayette mm Selemenin bu szleri sylemesi zerine bir de Ali mrn: 195 yetinin nazil olduu da kaydedilmektedir.
[88]
36. Allah ve Rasl bir eye hkmettii zaman ne m'min erkekler iin, ne de m'min kadnlar iin artk ilerinde bir seme hakk olamaz.
Kim de Allah'a ve Rasl'ne isyan ederse phesiz ki apak bir ekilde dallete dm olur.

1- Abdullah b. Abbas, Mcahid, Katade, krime bu yetin, Zeyneb bint-i Cah hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
2- bn Abbs'tan rivayete gre "Raslullah (s.a.v.), halasnn kz olan Zeyneb bint Cah el-Esediyye'yi evltl Zeyd ibn Harise iin istemeye
gitmi, yanna girip onu istemi. Zeyneb:
"Hayr, onunla evlenecek deilim." demi, Raslullah (s.a.v.) srar etmi, Zeyneb:
"Ey Allah'n elisi, durumum hakknda bir istiare edeyim." demi. O srada Allah Teal, Rasl'ne bu yet-i kerimesini indirmi de Zeyneb:
"Ey Allah'n elisi, benim iin koca olarak ona m raz oldun?" diye sormu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in "evet" cevab zerine de:
[89]
"O halde Allah'a ve Rasl'ne elbette kar duracak deilim, onunla evlenmeye raz oldum." demi."
"Rasulullah (s.a.v) Zeyneb bint Cah', azatl klesi Zeyd b. Harise iin istedi. Fakat Zeyneb bunu kabul etmeyip onunla evlenmeye raz
olmaynca bu yet indi. Bunun zerine Zeyneb emre uyup Zeyd ile evlendi. Bir rivayete gre, Zeyneb Kurey soyundan olduu iin, kendisi
de, kardei Abdullah da bu teklifi kabul etmedi. Fakat yet inince kardei gelerek:
"Ey Allah'n Rasl! Bana dilediini emret" dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
[90]
"Zeyneb'i Zeyd ile evlendir" diye emretti. Abdullah buna raz olup, onu Zeyd ile evlendirdi."
4- Abdullah b. Abas diyor ki:
"Rasulullah, Zeyneb bint-i Cah', azadl klesi Zeyd b. Hrise'ye istemeye gitti. Zeyneb'i Zeyd'e isteyince o Rasulullaha:
"Ben, Zeyd'le evlenmem." dedi. Rasulullah:
"Evlen." dedi Zeyneb:
"Ey Allahn Rasul, bana, kabul edip etmeme hakk verilmi midir?" dedi. te o ikisi byle konuurken bu yet-i kerime nazil oldu ve bunun
zerine Zeyneb:
"Ey Allahn Rasul, sen beni onunla evlendirmeye raz msn?" dedi. Rasulullah da
"Evet." dedi. Bunun zerine Zeyneb:
[91]
"O halde ben, Allahm Rasulne kar gelmem, ben onunla (Zeydle) evlenmeyi kabul ettim." dedi."
5- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette Zeyneb'in bu evlilie raz olmamasnn sebebi olarak soyluluunu gsterdii "Ben, neseb itibariyle
[92]
ondan daha hayrlym." dedii
belirtilmektedir ki Zeyneb, her ne kadar Zeyd ile evlenmeye Hz. Peygamber (s.a.v.)'in srar ile raz
[93]
olmusa da onunla evli olduu srece bu durumu Zeyd'e kar kullanmaya ve stnlk iddiasnda bulunmaya devam etmitir."
6- Katade'den nakledilen bir rivayette de Zeyneb bint Cah'n nce Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onu, kendisi iin istediini zannederek kabul
ettii, ancak Zeyd iin istediini anlaynca iddetle reddettii, yet-i kerimenin nzul zerine de mecburen raz olduu ayrntlarna yer
[94]
verilmitir.
7- Abdurrahman b. Zeyd b. Eslem ise bu yet-i kerimenin, Ukbe b. Ebi Muayt'n kz mm Glsm hakknda nazil olduunu sylemitir.
8- bn Zeyd'den rivayete gre mm Glsm Hz. Peygamber'e kendini hibe etmek istemi, Hz. Peygamber (s.a.v.) de onu kendisi iin deil
evltl Zeyd ibn Harise ile evlendirmek istemi.
Hadise hakknda bn Zeyd yle anlatyor:
"Bu yet-i kerime Ukbe ibn Eb Muayt'n kz mm Glsm hakknda nazil oldu. O, kadnlardan Medine-i Mnevvere'ye ilk hicret
edenlerdendi. Kendisini Raslullah (s.a.v.)'a hibe etmek istemi; Raslullah (s.a.v.) da onu kendisi iin kabul etmek yerine evltl Zeyd ibn
Harise iin istemiti. Buna hem o, hem de erkek kardei kar karak kzmlar,
"Biz, Raslullah' kastetmi, onunla evlenmesini istemitik; o da tuttu klesiyle evlendirmek istedi." demilerdi. te bunun zerine bu yet-i
[95]
kerime nazil oldu."
9- bn Zeyd'den rivayete gre mm Glsm, Hudeybiye musalahasndan sonra hicret eden ilk kadn olmutur. Bu kadn kendisini
Rasulullaha hibe etmi, Rasulullah da onu Zeyd b. Harise ile evlendirmitir. Bunun zerine hem kadn hem de kardei Rasulullaha kzmlar
ve yle demilerdir:
[96]
"Biz Rasulullah istedik o size bizi klesiyle evlendirdi." te bunun zerine bu yet nazil oldu."
37. Hani sen, Allah'n kendisine nimet verdii ve senin de nimetlendirdiin kimseye diyordun ki: "Eini brakma ve Allah'tan takva zere ol."
Allah'n aa vuraca eyi de iinde saklyor, insanlardan korkuyordun. Halbuki en ok Allah'tan korkman gerekirdi. Nihayet Zeyd, onunla
ban kopardktan sonra onu seninle evlendirdik. T ki evltlklarnn kendilerinden ilikilerini kestikleri zevcelerini almakta m'minler
zerine bir gnah olmasn. Allah'n emri yerine getirilmitir.

1- Enes ibn Mlik'ten rivayet edildiine gre "Allah'n aa vuraca eyi de iinde saklyordun." yet-i kerimesi Zeyneb bint Cah ve Zeyd
[97]
ibn Hrise'nin durumu hakknda nazil olmutur.
[98]
"At'ya "z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr."
yetini sordum. Dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) oulluu Zeyd ibn Hrise'nin kars olup da boad Zeyneb bint Cah ile evlenince Mekke'de mrikler Efendimiz
aleyhinde ileri geri konuup dedikodu ettiler de Allah Teal bu "z oullarnzn karlar ile evlenmeniz... haramdr." yet-i kerimesini ve
[99]
, "T ki evltlklarnn kendilerinden ilikilerini kestikleri zevcelerini almakta m'minler
"Evltlklarnz da z oullarnz gibi tanmad."
[100]
zerine bir gnah olmasn."
, "Muhammed adamlarnzdan hibirinin babas deildir. Fakat Allah'n Rasl ve peygamberlerin
[101]
[102]
sonuncusudur."
yetlerini indirdi."
3- a'b'den, onun da Hz. Aie'den rivayet edildiine gre o yle demitir:

"ayet Muhammed, kendisine gelen vahyden herhangi bir ey gizlemi olsayd bu yeti gizlerdi. Allah'n Rasl (s.a.v.) onunla (Zeyneb ile)
evlenince:
"Olunun eiyle evlendi." diye knamaya kalktlar da Allah Teal:
[103]
yet-i kerimesini
"Muhammed adamlarnzdan hibirinin babas deildir. Fakat Allah'n Rasl ve peygamberlerin sonuncusudur."
indirdi. Allah'n Rasl (s.a.v.), kk bir ocukken Zeyd'i evltlk edinmi ve Zeyd byyp adam oluncaya kadar O'nun yannda kalmt.
"Onlar babalarna nisbet ederek arn. Bu Allah katnda adalete en yakn olandr. Eer babalarn bilmiyorsanz onlar sizin din
[105]
[104]
yet-i kerimesi ininceye kadar onu "Zeyd ibn Muhammed" diye arrlard."
kardeleriniz ve dostlarnzdr..."
4- Enes'den rivayet edildiine gre "bu yet-i kerime Zeyneb bint Cah hakknda nazil olmutur. Buna gre Zeyd, hanmndan ikyet iin Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gelmi, onu boamaya kalkm ve boamas konusunda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e danm da Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
[106]
"Eini brakma ve Allah'tan takva zere ol." buyurmutu."
5- Tirmiz'nin konu ile ilgili olarak Enes'den rivayetle tahric ettii bir habere gre "Nihayet Zeyd, onunla ban kopardktan sonra onu seninle
evlendirdik." yet-i kerimesinin Zeyneb bint Cah hakknda indiine iaret edildikten sonra Zeyneb'in, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dier elerine:
"Sizi Raslullah (s.a.v.) ile aileleriniz evlendirdi, halbuki beni yedi kat gn stnden Allah evlendirdi." diye vnd ayrntsna da yer
[107]
verilir."
6- Enes'den rivayet edildiine gre "Zeyd b. Harise Peygamberimiz (s.a.v.)'e gelerek hanm Zeyneb bt. Cah'dan ikyet etti. Peygamberimiz
ona:
[108]
Hanmn tut. dedi. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
7- Abdullah kanalyla Enes'den rivayet edilmitir:
"Zeyneb bint Cah'n kocas Zeyd'den boandnda iddeti sona erince Allah'n Rasl (s.a.v.) Zeyd'e:
"Zeyneb'e git ve onu benim iin iste. Benim iin senden daha gvenilir emn birisi yok" buyurdular. Zeyd, Zeyneb'e vardnda hamur
yourmaktaym. Zeyd der ki:
"Onu grnce gzmde byd, ona bakamadm, arkam dndm ve:
"Ey Zeyneb, sana mjdeler olsun, Allah'n Rasl seni, kendisi iin zikretmem, kendisi iin sana dnrc olmam iin beni gnderdi." dedim.
"Rabbma danmadan bir ey yapacak deilim." dedi ve evindeki namaz klma yerine yneldi. te o srada Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne
"Nihayet Zeyd, onunla ban kopardktan sonra onu seninle evlendirdik..." yet-i kerimesi nazil olmu. Raslullah bizzat kendisi Zeyneb'e
geldi ve izin istemeden yanna girdi. Biz de anladk ki Raslullah ile Zeyneb'in dn olacak ve Allah'n Rasl (s.a.v.) bize ekmek ve et
yedirecek. Sonra gerekten Rasl-i Ekrem bize dn yemei olarak ekmek ve et yedirdi. Yemek yiyenler birer birer ktlar ama bir takm
kimseler yemekten sonra kmayp orada konumaya daldlar. Allah'n Rasl onlarn yanndan ayrlp dar kt, ben de peinden. Ha
nmlarna urayp birer birer onlara selm verdi. Hanmlar da selmn alarak:
"Ey Allah'n elisi, yeni hanmn nasl buldun?" diyorlard. Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in odasnda konumaya dalanlarn oradan ayrlp
gittiklerini ben mi haber verdim, yoksa kendisinin mi haberi oldu hatrlamyorum. Hz. Peygamber yeni einin yanna dnd. Ben de peinden
odasna girmek istedim de benimle arasna perdeyi ekti ve o srada "Hicb yeti" nazil oldu da Hz. Peygamber ashabna daha nce yapt
gibi va'zu nasihat eyledi ve kendisine inen yet-i kerimeyi okudu:
"Ey O iman edenler, O Peygamber'in evlerine yemee arlmakszn ve vakitli vakitsiz girmeyin. Ama davet olunursanz girin ve yemei
yeyince de lfa dalmadan daln. Sizin bu haliniz O Peygamber'i zyordu, ama size bir ey sylemekten de utanyordu. Allah ise hakk
[109]
sylemekten utanmaz..."
7- Rivayet olunduuna gre "Zeyneb'in iddeti bitince Raslullah Zeyd'e:
Git ona beni syle. buyurdu. Zeyd gitti ve bunu haber verdi. Zeyneb:
"Ben Rabbim emredinceye kadar, bir ey yapc deilim." dedi ve mescidine gitti. Kur'an indi, Raslullah geldi, izinsiz olarak onun yanna
girdi. Enes dedi ki:
"Raslullah onunla gerdee girdiinde, bize ekmek ve et yedirdiini grdk. nsanlar kt, yemekten sonra baz kiiler evde kaldlar ve
konuuyorlard. Raslullah kt, ben onu takip ettim. Raslullah hanmlarnn odalarn takip etti. Sonra ona insanlarn ktklar haberini
verdim. Yrd, eve girdi. Ben de onunla gittim, onunla eve girdim. Benimle arasna stre ekti. Perdeleri indirdi ve insanlara, "Size izin
[110]
verilmeden Nebinin evine girmeyin" yetinin vaaz ettii gibi vaaz etti."
8- Bu yet-i kerime, Rasulullahn, azadl klesi Zeyd b. Hrise'yi, halasnn kz Zeyneb bint-i Cah'la evlendirdikten sonra ayrlmalarn ve
ayrlmalarndan sonra, Rasulullahn, Zeyneb'le, Allahn emri gereince evlenmesini zikretmektedir.
Rasulullah (s.a.v.) halas, Abdlmuttalib'in kz olan Emine'nin kz Zeyneb'i, azadl klesi olan Zeyd b. Hrise'yle, glkle ikna ederek
evlendirmitir. Zeyneb, bir yldan fazla bir mddet Zeyd'le yaadktan sonra aralarnda anlamazlk km ve Zeyd, Rasulullaha, hanm
Zeyneb'i ikayet etmitir. Rasulullah ise Zeyd'e, hanmn tutmasn ve haklarn korumasn emretmitir. Buna ramen Zeyd, hanmyla
geinememi ve sonunda boamtr.
Cahiliye dneminde evlat edinen insanlar, evlatlklarnn boadklar hanmlaryla evlenmezlerdi. Allah teala bu deti ortadan kaldrmak iin
Rasulullaha, Zeyd'den ayrlan Zeyneb bint-i Cah ile evlenmesini emretmi Rasulullah da bunun zerine Zeyneb'le evlenmitir.
Hz. Aie (r.anh) diyor ki:
[111]
"Eer Rasulullah kendisine inen vahiyden birey saklayacak olsayd elbette bu yeti saklard."
40. Muhammed sizin adamlarnzdan herhangi birisinin babas deildir. O, sadece Allah'n Rasl ve peygamberlerin htemidir. Allah hereye
Alm'dir.

1. Katde'den rivayete gre o yle demitir:
"Bu ayet, Zeyd hakknda nazil olmutur. Zeyd, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in olu deildir. Vallahi onun erkek ocuklar olmutu. O, Kasm'n,
[112]
brahim'in, Tayyib'in ve Mutahhir'in babasdr."
2. Hz. Aie'den rivayete gre o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Zeyneb bint Cah ile evlenince baz kimseler:
[113]
"Muhammed olunun hanm ile evlendi." dediler. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
3- Ali b. el-Hseyin, bu yet-i kerimenin, Zeyd b. Harise hakknda nazil olduunu sylemitir.
Rasulullah (s.a.v.)in, Kasm, Tayyib, Tahir ve brahim isimli drt erkek ocuu, Zeyneb, Rukiyye, mm Glsm ve Fatma isimlerinde drt
de kz olmutur. Erkek ocuklar ok kkken vefat etmiler, Hz. Fatma'nn dnda kzlar da Rasulullah hayattayken vefat etmilerdir. Hz.
Fatma ise Rasulullahn vefatndan alt ay sonra vefat etmitir.
yet-i kerime, Rasulullahn, yannda bytt Zeyd b. Hrise'ye: "Muhammed'in olu" diye arlmasn reddediyor ve Rasulullahn,
yaayan herhangi bir erkein babas olmadn beyan ediyor ki bylece mnafklar "Muhammed, olunun hanmyla evlendi." szlerinden
[114]
vazgesinler.
43. Sizi karanlklardan aydnla karmak iin rahmetiyle size salt etmekte olan O'dur. Melekleri de size salt ederler ve O, m'minlere
Rahm olandr.

1- Mcahid (r.a.) demitir ki:
[115]
"phesiz Allah ve Melekleri O Peygamber'e salt ederler. Ey iman edenler siz de O'na salt ve selmda bulunun."
olunca Hz. Ebu Bekr:
"Ey Allah'n elisi, Allah sana ne vermi, bahetmise mutlaka bizi de ona ortak etmitir." demi ve ite onun bu sz zerine bu yet-i kerime
[116]
nazil olmu."
2- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre:
[117]
"phesiz Allah ve Melekleri O Peygamber'e salt ederler. Ey iman edenler siz de O'na salt ve selmda bulunun."
olunca ashab- kiram serzenite bulunmu ve:
[118]
"Ey Allah'n elisi, bu sadece sana mahsus, bize bir ey yok." demi. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
3- Aslnda birinci rivayetteki Hz. Ebu Bekr'in sznde de bir serzeni ve bir beklenti ak olmasa de sezilmektedir. Dolaysyla iki rivayet
[119]
arasnda bir ztlk veya eliki sz konusu deildir.
47. M'minlere, kendileri iin Allah'tan byk bir ltuf olduunu mjdele.

[120]
1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "T ki Allah senin, gemi ve gelecek gnahn balasn, sana olan nimetini tamamlasn..."
yet-i kerimesi nazil olunca ashab- kiramdan baz kimseler:
"Bu sana mbarek olsun ey Allah'n elisi; Allah'n sana ne yapacan, sana neler bahedeceini bildik, rendik. Peki bize ne yapacak, bize
nasl davranacak?" dediler de bunun zerine "T ki m'min erkeklerle m'min kadnlar altlarndan rmaklar akan ve iinde ebediyyen
[122]
[121]
yeti ile bu yet-i kerime nazil oldu."
kalacaklar cennetlere koysun ve onlarn ktlklerini mafiret buyursun..."
[123]
2- Bu rivayetin benzeri krime ve Hasan- Basr'den de rivayet edildi.
3- Reb bni Enes'ten rivayet edildi:
"Ne zamanki, "Bana ve size ne yaplacan bilemem" yeti indirildi. Ondan sonra, Fetih: 48/2 yeti indirildi. Mslmanlar:
[124]
"Ya Raslallah, sana ne yaplacan rendik, bize ne yaplacak" dedi. Bunun zerine bu ayet indirildi."
49. Ey iman edenler, mmin kadnlar nikahlar sonra da kendilerine dokunmadan boarsanz artk sizin, onlarn zerinde iddet sayma hakknz
yoktur. Derhal onlara boanma bedellerini verin ve onlar gzellikle salverin.

[125]
1- Katade ve Said b. el-Mseyyeb bu yet-i kerimenin, Bakara suresinin ikiyz otuz yedinci yetiyle neshedildiini sylemilerdir.
50. Ey O Peygamber, Biz, mehirlerini verdiin elerini, Allah'n sana ganimet olarak verdii cariyelerini, seninle birlikte hicret eden amca
kzlarn, halalarnn kzlarn, daynn kzlarn, teyzelerinin kzlarn ve bir de eer m'min bir kadn kendisini Peygamber'e hibe eder de
Peygamber de onunla evlenmeyi isterse onu -ki bu m'minlerden ayr olarak sadece sana mahsus olmak zere- senin iin hell kldk. Sana bir
zorluk olmasn diye m'minlerin eleri ve cariyeleri hakknda ne hkmettiimizi bildirdik. Allah Gafur, Rahim olandr.

1- mm Hni' bint Abdlmuttalib'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Raslullah (s.a.v.) benimle evlenmek istedi, ben de mazeret beyan ederek kabul etmedim ve beni mazur grd. Sonra Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirdi. Ben, bu yete gre O'na hell klnmamtm. nk ben, hicret edenlerden "Tuleka"dan idim." Mekke'nin fethi gn
[126]
mslman olanlara "Tuleka" ad verilmiti ve mm Hni de o gn mslman olanlardand."
2- mm Hni' bint Abdlmuttalib'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Bu ayet benim hakkmda nazil oldu. Peygamberimiz (s.a.v.) benimle evlenmek istemiti. Bundan nehyolundu. Zira ben hicret etmemitim."
[127]
3- Ayet-i kerimenin "Ve bir de eer m'min bir kadn kendisini Peygamber'e hibe eder de Peygamber de onunla evlenmeyi isterse onu -ki bu
m'minlerden ayr olarak sadece sana mahsus olmak zere- senin iin hell kldk." ksmnn nzul sebebi olarak bn Sa'd'n krime'den
rivayetle tahricinde o yle demitir:
[128]
"Bu yet-i kerime mm erk ed-Devsiyye hakknda nazil oldu."
4- Mnr ibn Abdullah ed-Del'den rivayet edildiine gre "mm erk aziyye bint Cbir ibn Hakm ed-Devsiyye, kendini Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e arzederek hibe etmi; Raslullah (s.a.v.) da bunu kabul buyurmutu. mm erk gzel bir kadnd ve onu kskanan Hz.
Aie:
"Kendini bir erkee arzeden ve hibe eden bir kadnda elbette hayr yoktur." demiti. mm erk der ki:
te bu yetteki "Kendini Raslullah'a hibe eden kadn." benim ve Allah beni "M'min olarak adlandrd ve
"Ve bir de eer m'min bir kadn kendisini Peygamber'e hibe ederse..." buyurdu. te bu yet-i kerimenin nzul zerine Hz. Aie Hz. Pey
gamber (s.a.v.)'e:
[129]
"Gryorum ki Allah, senin arzunu hemencecik yerine getiriyor." demi."
51. "Bunlardan istediini brakr, istediini yanna alabilirsin. Srasn geri brakm olduklarndan da arzu ettiini yanna almanda ... bir
sorumluluk yoktur. Bu onlarn gzlerinin aydn olmasn, zlmemelerini, hepsine verdiin eylere raz olmalarn daha iyi salar. Allah
kalblerinizde olan bilir; Allah bilendir, Halim olandr."

1- Mfessirler demitir ki:
"Bu yet, Peygamber (s.a.v.) hanmlarnn kskanlk yapmalar, kskanlk dolaysyla O'na eziyet etmeleri ve biraz daha nafaka talep etmeleri
[130]
zerine indi."
2- Rasulullah (s.a.v.)'n istedii hanm semesi yeti ininceye kadar bir ay mddetle hanmlarndan ayr durdu. Allah Teala, Rasul'ne emretti
ki, hanmlarn dnyay veya ahireti seme hususunda serbest braksn. Onlarn dnyay veya Allah ve Rasul'n semeleri hususunda serbest
braklmalarn emretti. nk onlar M'minler'in analardr. Bundan dolay ebediyyen, bakalaryla nikahlanamazlar. Allah, Rasulullah
(s.a.v.)'a onlardan dilediini brakmasn, dilediini de almasn emretti. Kadnlarn da buna raz olmasn, onlardan dilediine taksimatta
bulunmasn, nafakada, taksimde ve beraber olma hususunda da birbirlerini dierlerine stn tutmada da muhayyer brakt. Allah'n emri, bu
hususta diledii ekilde hareket edebilecei eklindedir. Hanmlarnn da bunlarn tamamna rza gstermeleri icab etmektedir. Allah Teala'nn
[131]
bu kadar serbestlik vermesine ramen Rasulullah (s.a.v.) yine de hanmlar arasndaki taksimde eit davranyordu."
3- Eb Abdillah Muhammed b. brahim el-Mzekk, Abdu'l-Melik b. Hasan b. Yusuf es-Sekal'den, o Ahmed b. Yahya el-Hulvan'den, o
Yahya b. Main'den, o Abbad b. Abbad'dan, o Asm el-Ahval'dan, o Muaze'den, o da Aie (r.a.)'den rivayet ederek dedi, ki:
"Bu yet nazil olduktan sonra Aie (r.a.)'ye dedim ki:
"Siz bu hususta ne dersiniz?" Aie de dedi ki:
[133]
[132]
bende ise ben, hi kimseyi nefsime tercih etmem."
"Ben yle derdim: Eer bu husus
Bu hadisi Buhari, Hbban b. Musa'dan, o da bn Mbarek'ten rivayet etti. Mslim ise ureyh b. Yunus'tan, o Abbad'dan, bu son iki ravi de
[134]
Asm'dan rivayet etti.
4- Bir grup insan demitir ki:
"Hz. Peygamber'i hanmlar hakknda muhayyer brakan yet inince, hanmlar kendilerinin boanacandan korktular ve dediler ki:
"Ey Allah'n Nebisi. Bize kendi malndan ve nefsinden nasl istiyorsan, ylece pay ayr ve bizi bu halimiz zere brak." Bunun zerine bu yet
[135]
indi."
5- Abdurrahman b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed b. Nuaym'dan, o Muhammed b. Yakub el-Ahram'dan, o Muhammed b.
Abdul-Vahhab'dan, o Muhammed b. el-Mudi'dan, o Hiam b. Urve'den, o babasndan Hz. Aie'nin unu dediini bize haber verdi:
"Aie Peygamber hanmlarna diyor ki:
"Kadn nefsini Hz. Peygambere vermekten utanmaz m?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Aie de, Rasulullah (s.a.v.)'a dedi ki:
[136]
"Gryorum ki Rabbin, senin arzun konusunda acele ediyor."
[137]
Bu hadisi Buhari, Zekeriyya b. Yahya'dan, Mslim ise Eb Kreyb'den, son iki ravi de Eb Usame'den, o da Hiam'dan rivayet etmitir.
6- Ebu Rezn el-Ukayli'den rivayet edildi:
"Raslullah hanmlarndan birini boamak istedi. Kadnlar bunu grnce, onlar kendilerinden dilediini tercih etmede muhayyer kldlar.
[138]
Allah Tel, Ahzab: 33/50-51 yetlerini indirdi."
7- bni Abbas, Mcahid, Dahhak, Katade, bni Zeyd ve bni Cerir gibi pekok lime gre Rasulullah (s.a.v.) kendilerini muhayyer kldnda
Allah', Rasuln ve ahiret yurdunu tercih etmeleri eklindeki gzel davranlardan raz olunduunu bildirmek zere ve Hz. Peygamber
[139]
(s.a.v.)'in hanmlarna mkfat olarak bu yet indi.
52. Bundan sonra artk sana (baka) kadnlarla evlenmek ve gzellikleri houna gitse de cariyelerin dnda hibirini baka bir ele deitirmek
hell deildir. Allah her eyi murakabe edendir.

1- krime'den rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), l hadisesinde kadnlarn dnyalkla Allah, Rasl ve hiret hayatnn
zenginlikleri arasnda muhayyer brakmasn emreden yet-i kerimenin nzlyle onlar muhayyer brakp onlar da Allah', Rasl'n ve hiret
[140]
Ancak Allah Teal, daha sonra ve Hz. Peygamber
yurdunun zenginliklerini tercih edince Allah Teal bu yet-i kerimesini indirdi.
(s.a.v.)'in vefatndan nce bu yasa kaldrmasna ramen Allah'n Rasl (s.a.v.), muhayyer braktnda Allah' ve Rasl'n tercih eden
[141]
hanmlarndan baka bir kadnla evlenmemitir."
2- Ayet-i kerimenin "gzellikleri houna gitse de cariyelerin dnda hibirini baka bir ele deitirmek hell deildir..." ksmnn nzul
sebebinde bn Abbs: "Esma bint Umeys hakknda nazil oldu. Kocas Ca'fer ibn Eb Tlib vefat ettiinde Hz. Peygamber (s.a.v.) onunla
[142]
evlenmek istedi de bu yet-i kerime nazil oldu." demise de Kurtub bu rivayetin zayf olduunu kaydeder.
53. "Ey inananlar! "Peygamberin evlerine, yemee arlmakszm vakitli vakitsiz girmeyin; fakat davet edilirseniz girin ve yemei yiyince,
daln. Sohbet etmek iin de girip oturmayn. Bu haliniz peygamber'i zyor, o da size bir ey sylemeye ekiniyordu. Allah gerei
sylemekten ekinmez. Peygamberin elerinden bir ey isteyeceinizde onu perde arkasndan isteyin. Bu sayede sizin gnlleriniz de, onlarn
gnlleri de daha temiz kalr.

1- Bu yet-i kerime "Hicb=rtnme yeti" olarak mehur olmutur ve Hz. mer'in isteine muvafk olarak indii haberi mehurdur. Hicb
yetinin nzulne sebep olan ve Hicretin beinci yl meydana gelmi bulunan olay veya olaylarn ayrntlar sahih hadis mecmualarnda
[143]
muhtelif kanallardan rivayetle yer almtr. Maamafih bu yet-i kerimenin nzul sebebinde baka rivayetler de vardr.
2- Mfessirlerin ou demitir ki:
"Neb (s.a.v.), Zeyneb bint-i Cah ile gerdee girecei vakit, hurma, kavut ve koyun etinden dn yemei verdi. Enes dedi ki:
"Annem benimle Rasulullah (s.a.v.)'a, tatan yaplm bir anak iinde hays denilen yemek gnderdi, Neb (s.a.v.) bana Ashab'n yemee
davet etmemi emretti. Ben de onlar ardm. Ashab geliyorlar, yiyorlar, sonra gidiyorlard. Daha sonra dierleri gelip yiyorlard. Ben dedim
ki:
"Ey Allah'n Neb'si, davet etmediim kimse kalmad. Herkes yemee geldi." Buyurdu ki:
"Sofray kaldrnz." Sofray kaldrdlar, davetliler ktlar. kii ieride kald. Bunlar sze daldlar ve bir hayli de laf uzatlar. Onlarn bu
tavr Rasulullah (s.a.v.)'a eziyet veriyordu. Rasulullah (s.a.v.) son derece edepli bir insand. Bunlar ikaz edemedi. Bunun zerine bu yet indi
[144]
ve Rasulullah (s.a.v.) benimle kendisi arasna bir rt ekti."
3- Muhammed b. Abdirrahman el-Fakih, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hr'den, o mran b. Musa b. Meca'den, o Abdu'l-A'Ia b.
Hammad en-Ners'den, o Mu'temir b. Sleyman'dan, o babasndan, o Eb Mcliz'den, o da Enes b. Malik'ten bize unu rivayet etti:
"Neb (s.a.v.), Zeyneb bint-i Cah ile evlendii vakit, milleti yemee ard. Onlar da geldi ve yemek yediler, sonra oturup konumaya
daldlar. Enes diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) kalkmaya yeltenir gibi yapt. Fakat oturanlar kalkmad. Ama Rasulullah (s.a.v.)'in byle yaptn grenlerin bir ksm
kalkt gitti. kii ise oturdu. Neb (s.a.v.) geldi, ieri girdi. Onlarn oturduunu grnce geri dnd ve onlar da kalkp ktlar. Ben de
Rasulullah (s.a.v.)'a onlarn gittiini haber verdim. Rasulullah (s.a.v.) bunun zerine eve girdi. Ben de ieri girmeye gittim. Benimle kendisi
[145]
arasna rt att. Allah Teala da bu yeti indirdi."
4- smail b. brahim el-Vaiz, Eb Amr b. Necid'den, o Muhammed b. Hasan b. el-Halil'den, o Hiam b. Ammar'dan, o Halil b. Musa'dan, o
Abdullah b. Avn'dan, o Amr b. uayb'dan, o da Enes. b. Malik'ten bize unu rivayet ederek dedi ki:
"Ben, Rasulullah (s.a.v.) ile beraberdim. O odalarndan bir odaya doru yrd. Orada oturan bir topluluk grd. Onlar birbirleriyle
konuuyorlard. Sonra dnp kendi odasna girdi ve benim n tarafima doru bir rt sarktt. Ben, Eb Talha'ya geldim ve olanlar tamamen
ona anlattm. O da dedi ki:
[146]
"Senin bu sylediin doru ise, elbette bu hususta Kur'an'dan birey indirecek." Ve Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Ahmed b. Hasan el-Hyer, Hacib b. Ahmed'den, o Abdurrahim b. Mnib'den, o Yezid b. Harun'dan, o Hamid'den, o da Enes'ten bize unu
rivayet etti:
"mer b. Hattab dedi ki:
"Dedim k:
"Ey Allah'n Rasul, senin yanna iyi kimselerin yannda, kt insanlar da kyor. Keke hanmlarna rtnmeyi emretsen." Bunun zerine
[147]
Allah Teala hicab yetini indirdi."
[148]
Bu hadisi Buhari, Mesedded'den, o Yahya b. Eb Zaide'den, o da Humeyd'den rivayet etmitir.
6- Enes ibn Mlik'ten rivayet edildiine gre Hz. mer yle demitir:
"Drt eyde Rabbma muvafakat ettim:
[149]
"Ey Allah'n elisi, (brahim'in) makam arkasnda namaz klsak." dedim. Allah Teal: "brahim'in makamndan bir namazgah edinin."
yetini indirdi.
"Ey Allah'n elisi, hanmlarn iin bir rt edinsen (hanmlarn kapatsan); onlarn yanna iyi insanlar da giriyor, gnahkr insanlar da." dedim.
[150]
yetini indirdi.
Allah Teal: "Bir de O'nun hanmlarndan lzumlu bir ey istediiniz vakit onlardan perde arkasndan isteyin."
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in elerine:
"Ya Allah'n Rasl'nden bu isteklerinizden vazgeersiniz, ya da Allah sizlerin yerine O'na sizden daha hayrl eler verir ve sizi onlarla
[151]
yeti nazil oldu.
deitirir." demitim. "Eer o sizi boarsa, Rabbnn, sizin yerinize ona sizden daha hayrllarn vermesi umulur."
[152]
"Andolsun ki Biz, insan amurdan, szlm bir zden yarattk..."
yet-i kerimesi nazil olduunda ben:
[153]
"Yaratanlarn en gzeli olan Allah'n an ne ycedir!" dedim de yetin sonu bu ekilde nazil oldu."
7- Ebu Eyyb en-Nehrn kanalyla Hz. Aie'den rivayet edilen bir haberde de Hicb yetinin nzulne Hz. mer sebep olmutur ama
anlatlan olay biraz daha farkldr. yle ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar da dier kadnlar gibi (evlerde tuvalet olmad iin) abdest bozmaya geceleri ehir dnda ak araziye
karlard. Hz. mer, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, (tuvalete ktklarnda) hanmlarna rtnmelerini emretmesini sylemi, fakat Hz. Peygamber
(s.a.v.) bu hususta bir vahy gelmedii iin onun bu isteine aldr etmemiti. Bir gece Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan Sevde bint
Zem'a tuvalet iin Medine dna kmt. Sevde, uzun boylu bir hanmd ve uzaktan o olduu bilinirdi. Hz. mer de arkasndan kt ve
rtnme ile ilgili bir vahy inmesi hususunda hrsl olduu iin onun arkasndan seslendi:
"Ey Sevde elbette seni tandk." Hz. Aie der ki:
"te bunun zerine hicb (rtnme) yeti olan: "Ey iman edenler, o Peygamber'in evlerine yemee arlmakszn ve vakitli vakitsiz
[154]
girmeyin...." yet-i kerimesi nazil oldu."
[155]
8- Buhr'nin Hz. Aie'den rivayetle tahric ettii bu haberde Hz. Sevde'nin bana gelenler Hicb yetinin nzulnden sonradr.
9- Yukarda, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Zeyneb bint Cah ile evlenmeleri hakkndaki yet-i kerimenin nzul sebebinde de getii zere
Enes'den rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Zeyneb bint Cah ile evlendiinde ekmek ve etle dn yemei verildi. Yemee insanlar davetle ben
grevlendirilmitim. Bir grup insan geliyor, yemek yiyor, kyorlar, baka bir grup geliyor, yemeini yeyip kyordu. Herkesi ardm ve
nihayet aracam kimse kalmaynca:
"Ey Allah'n elisi, artk aracam kimse kalmad." dedim.
"Yemekleri (sofralar) kaldrn." buyurdular. Yemekten sonra evde kii konumaya dalarak kaldlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) evden ktlar,
Hz. Aie'nin odasna geldiler
"Ey ev halk selmun aleykm ve rahmetullah." diye selm verdiler. O, selm alp:
"Aileni (yeni hanmn) nasl buldun, Allah onu senin iin bereketlendirsin." dediler. Bu ekilde Raslullah (s.a.v.) btn kadnlarnn odalarn
dolat; hepsine selm verdi, hepsi de Aie'nin sylediklerini syledi. Sonra Allah'n Rasl eve (dn evine) dndler ve baktlar ki o kii
hal orada konumaya devam ediyorlar. Raslullah ok haya sahibi idi (onlara: "Artk kalkn gidin." demeye utand), tekrar Hz. Aie'nin
odasna doru gitmek zere kt. Bilmiyorum bu esnada oturup konuanlarn ktn ben mi haber verdim, yoksa ona haber mi verildi
bilmiyorum, geri dnd ve bir ayan kapnn eiine koymu, dier aya kapnn dnda idi ki kapya rty ekti ve hicb yeti nazil
[156]
oldu."
10- Kuteybe kanalyla Enes ibn Mlik'ten rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Raslullah (Zeyneb) ile evleniyordu. Annem (mm Sleym) bir yemek yapt (Hays) ve bana:
"Ey Enes, bunu Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne gtr ve:
"Annem size selm ediyor ve diyor ki: "Bu bizden size bir hediyedir. Az bir ey (ama kabul et.) ey Allah'n elisi." dedi. Yemei aldm,
Raslullah (s.a.v.)'a getirdim ve:
"Ey Allah'n elisi, annem size selm ediyor ve diyor ki: Bu bizden size kk, az bir hediyedir." Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Onu koy." buyurdular, sonra da:
"imdi git, filn, filn, filn ve kime rastlarsan onlar (yemee) davet et." buyurup bir ksm insanlarn isimlerini syledi. Onun ismen davet
et dediklerini ve rastladklarm davet ettim. Rv el-Ca'd ibn Osman der ki:
"Enes'e sordum:
"Ka kiiydiniz?",
"yz kii kadar idik." dedi ve yle anlatmaya devam etti: Raslullah (s.a.v.) bana:
"Ey Enes, yemek kabn getir." buyurdular. ardklarm gelmeye baladlar ve gelenler girdiler, suffe ve oda dolunca Efendimiz (s.a.v.):
"Onar onar halka olup otursunlar ve her bir kii kendi nnden yesin." buyurdular. Onlar da yediler ve doydular. Yemek yiyenler kt, yeni
gelenler girdi ve yemek yedi. Ta ki hepsi girip karnlarn doyuruncaya kadar byle devam etti. Gelenler bitince Allah'n Rasl bana:
"Yemek kabn kaldr ey Enes." buyurdular, ben de kaldrdm. Fakat bilmiyorum kabn iindeki yemek oraya koyduumda m daha oktu,
yoksa kaldrdmda m?
Yemee gelenlerden bir grup Raslullah (s.a.v.)'n evinde oturup konumaya daldlar. Rasl-i Ekrem de orada oturuyordu ve yeni ei de
yzn duvara doru dnm haldeydi. Onlarn byle yemekten sonra oturup konumalar Rasl-i Ekrem'e ar geldi, arlk oldular. Rasl-i
Ekrem bir ara dar kp dier elerine selm verdi, sonra tekrar dnp geldi. Raslullah (s.a.v.)'n dnp geldiini grnce yaptklar kusuru
ve Rasl-i Ekrem'e yk olduklarn anladlar ve hemen kalkp kapya yneldiler, hepsi birden kp gittiler. Raslullah geldi, perdeyi ekti ve
ieri hanmnn yanna girdi. Ben odada oturuyordum. ok gemeden Rasl-i Ekrem benim yanma kt, ona bir takm yetler inmiti.
Raslullah (s.a.v.) kt ve insanlara nazil olan yetleri, sonuna kadar olmak zere "Ey iman edenler, o Peygamber'in evlerine yemee
arlmaksizin ve vakitli vakitsiz girmeyin. Ama davet olunduunuz vakit girin ve yemei yeyince de lfa dalmadan daln..." yet-i
[157]
kerimesini okudu."
11- Enes'den gelen baka bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dn yemei verilen evde konumaya dalanlarn iki kii olduklar, Hz.
Peygamber (s.a.v.)in dier elerinin odalarna doru ktn grnce hemen durumu kavryarak yerlerinden kalkp evden ktklar
[158]
belirtilmektedir.
12- Tirmiz'nin tahric ettii Enes hadisinde ise Enes'in bu durumu, yani Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, gelin odasnn kaps yannda konumaya
dalanlardan skldn Ebu Talha'ya haber verdii, onun da:
"Eer sylediin gibiyse mutlaka bunun hakknda bir vahy inecektir." dedii ve bunun zerine "Hicb yeti"nin indii ayrntsna yer
[159]
verilmektedir.
13- Eb Hakim el-Crcan (lafzen rivayetimize icazet vererek), Ebu'l-Ferec el-Kd'dan, o Muhammed b. Cerir'den, o Yakub b. brahim'den, o
Heym'den, o Leys'ten, o da Mcahid'den bize unu dediini haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) baz Ashab'yla beraber yemek yiyordu. O arada onlarla beraber olan Aie (r.a.)'nin eli yemek yiyenlerden birisinin eline
[160]
dedi. Rasulullah (s.a.v.) bundan holanmad, rahatsz oldu. Hicab yeti de bu sebepten dolay indi."
14- Mchid'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) yemek yerken beraberinde ashabndan bazlar da varm ve onlardan birinin eli Hz.
[161]
Aie'nin eline demi de Hz. Peygamber (s.a.v.) bundan holanmam ve ite bunun zerine hicb yeti nazil olmu."

"Ben Peygamberimiz (s.a.v.)'le birlikte yemek yiyordum. Hz. mer geldi. Peygamberimiz (s.a.v.) onu yemee davet etti. Hz. mer yemee
balad. Yemekte mer'in parma parmama dokundu. Bunun zerine Hz. mer:
[162]
"Ah sizin hakknzda benim szm dinlense, siz kadnlar hibir yabanc gremez." dedi. Bunun zerine hicab ayeti nazil oldu."
16- Abdullah ibn Mes'd'dan rivayet edildiine gre "Bir gn Hz. mer, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarna hicab (rtnmelerini)
emretmi de Zeyneb bint Cah:
"Ey Hattb'n olu vahy bizim evlerimizde inip dururken bizi kskanyor musun?" demi ve ite bunun zerine
"O Peygamber'in elerinden bir eya istediinizde onu perde arkasndan isteyin. Bu, sizin kalbleriniz iin de, onlarn kalbleri iin de en temiz
[163]
olandr." yet-i kerimesi nazil olmutur."
17- Ancak Kurtub bu rivayetin zayf, hatt "Vh=bo" ve btl olduunu sylemitir. Zira biraz nce getii zere "Hicb=rtnme yeti"
[164]
Hz. Zeyneb'in dnnde nazil olmutur.
"Bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girdi ve uzun sre oturdu. kp gitmesi iin Hz. Peygamber (s.a.v.) kere odadan kt, fakat
adam kp gitmedi. O srada Hz. mer de gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girdi ve yzndeki honutsuzluu grerek adama:
"Herhalde Hz. Peygamber (s.a.v.)'e eziyet verdin." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Peimden gelsin ve ksn diye kere yerimden kalkp ktm, ama kp gitmedi." buyurdular. .mer O'na:
"Ey Allah'n elisi, bir rt edinsen. nk senin hanmlarn dier kadnlar gibi deiller. rt edinmen onlarn kalbleri iin de en temiz
[165]
olandr." dedi de bu Hicb yeti nazil oldu."
19- Hafz bn Hacer der ki:
"Bu olayla Zeyneb Bint Cah'n dn yemeinin bu yetin nzul sebebi olduuna dair haberin arasn bulmak mmkndr. Hereyden nce
iki hadise birbirine yakndr. Hicb yeti bunlardan birisinin akabinde nazil olmu, zaman itibariyle yakn olduu iin dieri zerine indii de
[166]
sylenmi olabilir. te yandan bir yet-i kerimenin birden ok hadise zerine inmi olmas da caizdir."
20- Muhammed ibn Ka'b'den rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), Mescid-i Nebev'den evine gitmek zere dorulduunda bazlar
(belki de ashab- suffeden bazlar) hemen O'ndan nce davranr ve Efendimiz (s.a.v.)'in hane-i saadetlerine gider ve hemen ondan nce
sofraya otururlard. Efendimiz (s.a.v.)'in honutsuzluu yznden anlalmaz, onlardan olan hayasndan dolay yemee elini uzatmazd. te bu
[167]
davranlarndan dolay knanp azarlandlar ve Allah Teal bu yet-i kerimesini indirdi."
"M'minlerden bir gurup, Peygamber (s.a.v.)'in yemek zamann gzetlerdi. Yemek pimeden nce eve girer, piinceye kadar otururlard.
[168]
Sonra yemei yerler fakat evden kmazlard. Bunun zerine bu yet indi."
22- Beyzav diyor ki:
"Ayet Rasulullah (s.a.v.)'in yemek vaktini gzetleyen, yemein gelmesini beklemek zere ieri girip oturan bir topluluk ve benzerlerine hitap
etmektedir. Aksi takdirde hibir kimsenin Hz. Peygamber'in evlerine yemek dnda izinle girmesi ve yemekten sonra herhangi bir nemli i
[169]
sebebiyle beklemesi caiz olmazd."
23- Hz. Enes'ten rivayet ediliyor:
"Onlar vakti gzetiyorlar, sonra Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evine giriyorlar, oturuyorlar ve yemee erimek iin konumaya devam ediyorlard.
[170]
Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
24- Hz ie (r.a.)'den rivayet ediliyor:
[171]
"nsanlara yk olanlar hakknda Allah Teal'nn onlara tahamml etmemesi ve "Yemei yiyince hemen daln." buyurmas sana yeter."
25- Sleyman b. Erkam'n yle dedii rivayet ediliyor:
[172]
"Bu ayet insanlara yk olanlar hakknda nazil oldu. Bundan dolay buna, yk olanlar ayeti (ayet's-skal) denildi."
26- Ksaca; bu ayein nzul sebebi olarak pek ok rivayetler nakledilmitir.
Ebubekir b. Arab bu rivayetler hakknda yle demitir:
"Zikrettiimiz mam Ahmed, Buhari, Mslim ve Tirmiz'nin Hz. Enes'ten rivayet ettikleri hadis ile Hz. mer'in: "Ya Rasulallah! Senin
hanmlarnn yanna iyiler de ktler de giriyor. Onlara perde ekmelerini emretsen..." deyip de hicap ayetinin nazil olduunu belirten hadis
dndaki, btn hadisler zayftr."
Yemek dabnn nzul sebebi, Peygamberimiz (s.a.v.)'in Hz. Zeyneb'le evlendii zaman verdii yemek ile Hz. Zeyneb'in evinde oturup
[173]
kalmalar sebebiyle hicap ayetinin nazil olmasdr."
53. "... O'nun elerini nikahlamanz asla caiz deildir. Dorusu bu, Allah katnda byk eydir."

1- bn Abbas Ata'dan yapt rivayetle yle dedi:
"Kurey byklerinden birisi dedi ki:
[174]
"Rasulullah (s.a.v.) eer vefat ederse, Aie'yi ben nikhlarm." Bu yet de bu sebepten dolay indi."
2- Sddiden rivayet edildiine gre Efendimizin (s.a.v.) vefatndan sonra onun hanmlarndan biriyle evleneceini syleyen kii Talha ibn
[175]
Ubeydullah imi.
3- Ebu Bekir bni Muhammed bni Amr bni Hazm dedi ki:
"yet, Talha bni Ubeydullah hakknda indirildi. nk o:
[176]
"Raslullah vefat ettii zaman, ben ie ile evlenirim." dedi."
4- bnu Zeyd dedi ki:
"Peygamberimize, birinin:
[177]
"Neb Aleyhisselm vefat ederse, falan kadnla evlenirim" dedii haberi ulat. Bunun zerine bu yet indirildi."
5- bni Zeyd, bni Abbas'tan naklediyor:
"Bu ayet Peygamberimiz (s.a.v.)'den sonra onun hanmlarndan biriyle evlenme arzusunda olan bir adam hakknda nazil oldu."
Sfyan diyor ki:
[178]
"Bu hanmn Hz. ie olduu ifade edilmektedir."
6- bni Zeyd, Sdd'den naklediyor:
"Bize ulaan haberlere gre Talha b. Ubeydillah yle demitir:
"Muhammed bizim hanmlarmzla evleniyor da, bizim amcamzn kzlaryla evlenmemizi mi engelliyor? Eer ona bir ey olursa, biz ondan
[179]
sonra mutlaka onun hanmlaryla evleneceiz." Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
7- Cveybir'in bn Abbs'tan rivayetine gre "birisi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan birinin yanna geldi. Yanna geldii hanmn
amcasnn olu idi. Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
"Bu gnden sonra bir daha buraya gelme, burada durma." buyurdu.
"Ey Allah'n elisi, o benim amcamn kzdr, ne ben ona kt bir ey syledim, ne de o bana." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bunu biliyorum. Fakat hi kimse Allah'tan daha kskan deildir ve hi kimse de benden daha kskan deildir." buyurdu. Adam brakp gitti,
giderken de:
"Amcamn kzyla konumam engelliyorsun ha? O'ndan sonra mutlaka onunla (amcamn kzyla) evleneceim." dedi ve ite bunun zerine
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. Bu adam syledii o kelimeden tevbe olarak bir kle azat etti, Allah yolunda on deve ykledi ve
[180]
yryerek hacca gitti."
Herhalde bu iki rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra Hz. Aie ile evleneceini syleyen kii ayn yani Talha ibn Ubeydullah
[181]
olmaldr. Dolaysyla rivayetler arasnda farkllk veya eliki yoktur.
8- Rivayet edilir ki "Hz. Peygamber (s.a.v.), Ebu Seleme'den (vefatndan) sonra mm Seleme ile ve Huneys ibn Huzfe'den sonra da Hafsa
ile evlenince mnafklardan birisi:
"Bu adama (Muhammed'e) ne oluyor ki hep bizim kadnlarmz nikahlyor. Allah'a yemin olsun, bir gn lecek olursa kadnlarn nikahlamak
[182]
iin biz de kur'a atacaz." demi ve ite bu yet-i kerime bunun zerine nazil olmutur."
9- Zaten aslnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'e eziyet verecek byle bir szn bir mslmandan sdr olmas gtr; bunu olsa olsa bir mnafk
sylemi olabilir. Yukarda verilen Hz. Talha ile ilgili haberin sahih olduunu ve Talha ibn Ubeydullah'n belki bir anlk bir fke ile byle bir
[183]
sz sylediini kabul etsek bile sonradan piman olduu ve tevbe ederek tevbesinin kabul edilmesi iin neler yapt biraz nce gemiti.
55. (O Peygamber'in) elerine, babalar, oullar, kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz kardelerinin oullar, hizmeti kadnlar ve sa
ellerinin mlik olduklar (criye ve kleler) hususunda vebal yoktur. Ve Allah'tan takva zere olun. Muhakkak ki Allah her eye hid olandr.

1- Hicb yeti nazil olunca Hz. Peygamber (s.a.v.)'in elerinin babalar, oullar ve akrabalar Raslullah (s.a.v.)'a:
[184]
"Ey Allah'n elisi, biz de mi onlarla perde arkasndan konuacaz?" diye sordular da bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Hz. Aie (r.anha) diyor ki:
"Perde ekilmesini emreden yet indikten sonra Ebi Kuays'n kadei Eflah bana geldi. Dedim ki:
"Ben, Rasulullahtan izin almadka seni ieri alamam. Zira beni Ebi Kuays emzirmedi, Beni Ebi Kuays'n hanm emzirdi." Bundan sonra
yanma Rasulullah geldi. Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, Ebu Kuays'n kardei Eflah, benden, ieri girmek iin izin istedi. Ben, sana sormadan onun ieri girmesine izin
vemedim." Bunun zerine Rasulullah yle buyurdu:
"Amcann, yanna gelmesine izin vermene engel nedir?" Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, adam beni emzirmedi ki, beni Ebu Kuays'n hanm emzirdi." Resulullah yle buyurdu:
[185]
"Onun, yanna grimesine zin ver, Allah hayrn versin o senin amcandr."
56. "phesiz Allah ve melekleri Peygamberi verler; ey inananlar! Siz de onu vn, ona salat ve selam getirin."

1- Eb Said, bn Eb Amr en-Nisbr'den, o Hasan b. Ahmed el-Mahled'den, o Memmil b. Hasan b. sa'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o
Eb Huzeyfe'den, o Sfyan'dan, o Zbeyr b. Adiy'den, o Abdurrahman b. Eb Leyla'dan, o da Ka'b b. Ucre'den haber vererek dedi ki:
"Neb (s.a.v.)'ye denildi ki:
[186]
"Sana selam" n ne demek olduunu biliyoruz. Peki "sana salat" nasl olur?" Bunun zerine bu yet indi."
2- Abdurrahman b. Hamdan el-Adl, Ebu'l-Abbas Amed b. sa el-V'dan, o Muhammed b. Yahya es-Sl'den, o er-Riya'den, o da elEsma'den bize unu rivayet etti:
"el-Mehd'yi, Basra'da, minber zerinde yle derken iittim:
"Allah size birey emreti ve o ie nce kendi nefsinde balad. kinci olarak da Melekleri zikretti ve buyurdu ki:
"Allah Teala bu yette Hz. Muhammed'i dier Rasuller arasndan (salat ve selam O'na tahsis etmekle) semi oldu ve yine halk arasnda da
[187]
sizi ona semi oldu. yleyse Allah'n nimetini krle karlayasnz."
3- Ustaz Eb Osman el-Hafz'dan iittim, o da mam Sehl b. Muhammed b. Sleyman'n yle dediini iitmi:
"Allah Teala'nn peygamberimiz Muhammed (s.a.v.)'i bu yetle ereflendirdii, bu olay ereflendirmenin en yksek seviyesine ulatrmtr.
Ve Adem (a.s.)'e meleklerin secde ile emrolunmasndan daha stndr. nk Adem (a.s.)'e emrolunan secde iinde Allah'n bizzat kendisi
yoktur ve caiz de deildir. Bu yette ise, Allah Teala Neb (s.a.v.)'ye evvela kendi nefsinden, sonra da meleklerden O'na salat ve selam haber
vermitir, Kendisinden sadrolan bu ereflendirme, kendisinin iinde bulunmad, sadece meleklere mahsus olan ereflendirmeden daha
ycedir."
Sehl'in bu sz, Mehd'nin sznden karlmtr. Muhtemeldir ki onu grd ve ona bakt, bu sz ondan ald ve erhetti. "Adem (a.s.)'in
ereflendirilmesini, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in ereflendirilmesiyle karlatrd. Hz. Muhammed'in ereflendirilme olay, Hz. Adem (a.s.)'in
ereflendirilmesinden daha beli ve daha stndr."
[188]
Sahih hadiste zikri gemitir.
4- Eb Bekr Muhammed b. brahim el-Faris, Muhammed b. sa b. Amrveyh'ten, o brahim b. Sfyan'dan, o Mslim'den, o Kuteybe ve Ali b.
Hacer'den, onlar smail b. Cafer ve babasndan rivayet eden A'la'dan, o da Eb Hureyre'den bize unu rivayet etti:
[189]
"Kim bana bir defa salat ve selam getirirse, Allah da ona on defa salat ve selamda bulunur."
57. Muhakkak ki Allah' ve Rasl'n incitenlere Allah dnya'da ve hirette la'net etmitir. Ve onlar iin horlayc bir azb hazrlamtr.

1- Avf tarikndan bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "bu yet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Huyey ibn Ahtab'n kz Safyye ile
[190]
evlendii iin ta'n edenler hakknda nazil olmutur."
2- bnu Abbas'tan (r.a.) Dahhk, ondan Cveybir anlatt:
"Bu ayet, Abdullah bni bey ve onunla olanlar hakknda indirildi. Onlar ie'ye iftira etmilerdi. Neb Aleyhisselm, insanlara konuma
yapt ve:
[191]
"Bana eziyet verenden benim intikamm kim alr?, bana eziyet vereni evinde kim toplar?" buyurdu. Bunun zerine bu ayet indirildi."
58. "nanan erkek ve kadnlar, yapmadklar bir eyden tr incitenler, phesiz iftira etmi ve apak bir gnah yklenmi olurlar."

1- Ata, bn Abbas'tan rivayet ederek demitir ki:
"mer (r.a.), Ensar'dan ssn gsteren bir cariye grd. Onun znetinin grlmesini ho karlamad ve onu dvd. Cariye de ehline gitti ve
[192]
mer'i ikyet etti. Onlar da mer'e kar ktlar ve ona eziyet ettiler. Allah Teala da bu yzden bu yeti indirdi."
2- Mukatil demitir ki:
[193]
"Bu yet Ali b. Eb Talib hakknda inmitir. Mnafklardan bir grup insan ona eziyet ediyorlar ve ona kfr ediyorlard."
3- Dahhak, Sdd ve Kelb demilerdir ki:
"Bu yet, zinakrlar hakknda inmitir. Onlar Medine sokaklarnda dolarlar ve geceleyin ihtiyalarn gidermek iin dar kan hanmlar
takip ederlerdi. Bir kadn grdklerinde ona yaklarlar ve ka gz iareti yaparlard. Eer kadn skt ederse, onun peine taklrlard. Eer
kar karsa onu brakrlard. Bunlar ancak klelere byle yaparlard. Fakat o gn kle ve hr ayrm yapmak gt. Hr kadnlar, gmlek ve
ba rtl dar karlard. Hr olan kadnlar, bu sarkntlk durumunu kocalarna ikyet ettiler. Bu durum Rasulullah (s.a.v.)'a da bildirildi.
[194]
Bu hadisin shhatine delil olan u: "Ey Peygamber, hanmlarna, kzlarna ve m'minlerin kadnlarna syle, rtlerini stlerine alsnlar."
[195]
yetidir.
4- Said b. Muhammed el-Mezzin, Eb Ali el-Fakih'ten, o Ahmed b. Hseyn b. el-Cneyd'den, o Ziyad b. Eyyub'dan, o Heym'den, o
Hseyn'den, o da Eb Malik'ten bize unu dediini haber verdi:
"M'minler'in hanmlar geceleyin ihtiya defetmek iin dar kyorlard. Mnafklar, onlara hem sarkntlk yapyor hem de eziyet
[196]
.
ediyorlard. Bunun zerine bu yet indi."
5- Sdd yle dedi:
"Medine evleri darackt. Bundan dolay kadnlar, geceleyin defi hacet iin dar kyorlard. Medine fasklarndan bazlar da bu zamanlarda
dar kyorlar, banda rt bulunan kadn grdklerinde:
"Bu hr bir kadndr" diyorlar ve onu brakyorlard. Bartsz kadn grdklerinde ise:
[197]
"Bu kle bir kadndr"deyip ondan istekte bulunuyorlard. Bundan dolay Allah Teala bu yeti indirdi."
6- O zamanda evlerde tuvaletler olmadn ve insanlarn defi hacette bulunmak zere meskn mahallerin dna, krlara ktklarn da
[198]
unutmamak gerekiyor.
59. Ey O Peygamber, elerine, kzlarna ve m'minlerin kadnlarna syle: stlerine rtlerini alsnlar. Bu, onlarn tannp ta incitilmemeleri
iin daha elverilidir. Allah afr, Rahim olandr.

1- Dahhk'ten rivayette o yle anlatyor:
"Medine-i mnevvere'de baz mnafklar grn ve elbisesi kt bir kadna rastladlar m onun hr m yoksa cariye mi olduunu
ayrdedemez, onu fahie zannederek sarkntlkta bulunur ve bylece m'min kadnlara eziyet verirlerdi. te bunun zerine Allah Teal bu
[199]
2- Sdd bunu biraz daha farkl anlatr:
"Medine evleri dard ve ilerinde tuvalet, defi hacet edecek meknlar yoktu. Dolaysyla kadnlar defi hacette bulunmak zere geceleri kar,
krlarda defi hacet eylerlerdi. Medine'de baz gnahkr (fsk) erkekler bunlarn peine der, onlar ta'ciz ederlerdi. Daha ziyade cariyelerin
peine derlerdi. O zamanda hr kadnlar sokaa ktklar zaman zerlerine bir st elbise alrlar, cariyeler ise buna dikkat etmezlerdi. te bu
fsk erkekler sokakta st elbisesi olan bir kadn grdler mi "Bu hr bir kadn." deyip ona ilimezler, st elbisesi olmayan bir kadn grdler
[200]
mi ona sarkntlk ederlerdi. te bu gibi davranlar zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
3- Ebu Salih'ten gelen bir rivayette ise yukardaki "Erkeklerin, kadnlarn peine derek sarkntlk ettikleri" eklindeki bilgi yerine kaplarnn
nnde yani sokakta oturarak ip eirdikleri ve yoldan geen mmeht'l-m'minn de bundan rahatsz olduklar ve bunun zerine ite bu
[201]
rtnme emrinin geldii anlatlmaktadr.
4- ie'den (r.a.) rivayet edildi:
"rtnme yetleri indirildikten sonra, Sevde ihtiyac iin kt. -O csseli bir kadnd, kendisini tanyandan gizlenmezdi- Onu mer grd ve:
"Ey Sevde, vallahi bizden rtnmyorsun, nasl ktna bak." dedi. ie (r.a.):
"Sevde, srtn dnerek mer'den (r.a.) ayrld. Raslullah benim evimde idi. Raslullah akam yemeini yiyordu, elinde etli kemik vard.
Sevde, Raslullah'n yanna girdi ve:

"Ya Raslallah, ben bir ihtiyacm iin kmtm bana mer, yle yle, syledi." dedi.. ie (r.a.):
"Allah Tel vahyini indirdi, Vahy srasnda olan geince, zerinde et olan kemik hala Raslullah'in elinde idi, onu yere koymamt:
Rasulullah:
[202]
Muhakkak ihtiyalarnz iin kmaa size izin verildi. buyurdu."
5- Ebu Mlik'ten rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar geceleyin baz ihtiyalar iin (herhalde tuvalet ihtiyac iin olsa gerek) dar karlard. Mnafklardan
bazlar da onlarn nne kar ve onlar rahatsz ederlerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlar bu durumdan ikyeti oldular da o mnafklara
bunu yapmamalar sylendiinde onlar:
[203]
"Biz bunu sadece cariyelere yapyoruz." diyerek kendilerini mdafaa etmek istediler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
[204]
6- Bunun benzerini, Hasan ve Muhammed bni Ka'b Kuraz'den anlatt.
7- Bu hadisenin Sdd ve Kelb tarafndan bir nceki yet-i kerimenin nzul sebebi olarak anlatldn da gz nnde bulundurursak bu iki
[205]
yet-i kerimenin ayn sebeple nazil olduunu anlamak zor olmyacaktr.
[1]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 25/189: Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 14/76.
[2]
[3]
[4]
[5]
Zemaher, Keaf, 3/248; Kurtub. Camiu li Ahkamil-Kuran, 14/77.
[6]
Zemaher, Keaf, 3/248; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/524.
[7]
Zemaher, Keaf, 3/248; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/524.
[8]
[9]

[10]
[11]
bni Ebi Hatim; snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 292; bnu'l-Cevz, Zdu'l-Mesr, 6/349.
[12]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, 33/1, hadis no: 3199; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 21/74; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/267-268. mam Celaleddin es-Suyuti,
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
snad yoklur. ed-Drr: 5/181. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 293.
[22]
Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 320-321.
[23]
Buhari; Tefsir: 4782, Mslim; Fedailus-Sahabe: 62/2425, Tirmizi; Tefsir: 3209, Menakb: 3814, Nesai; Tefsir: 416, Suyuti; ed-Drr: 5/181; bn Cerir et-Taberi,
Camiul-Beyan.
[24]
Yaynevi: 2/526.
[25]
lus, Ruhu'l-Men, 21/151.
[26]
Nisa: 4/33.
[27]
[28]
Beyhak, Delilun-Nbvve; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/527-528.
[29]
Alu mrn: 3/26.

[30]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 21/85-86, Ahmed ibn Hanbel, Msned, 4/303; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 71-72; mam
[31]
bni Eb Hatim; Beyhak, Delilun-Nubuvve.
[32]
[33]
bn shak; Beyhak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/530.
[34]
Kurtubi, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 14/97.
[35]
bn Cerir et, Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 6/480.
[36]
bn Cerir et, Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 6/480.
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
[44]
Burnunu, azn ve kulaklanni kesmek.
[45]
Buhr, Cihd, 12, Meazi, 17; Mslim; mare: 148/1903, Tirmizi; Tefsir: 33/2-3 (3200), Nesai; Tefsir: 422, bn Cerir: 21/93, Ahmed; Msned: 3/194, 201, 253,
Suyuti; ed-Drr: 5/190.
[46]
Yaynevi: 2/531.
[47]
Buhar; Tefsir: 33/3 (4783). mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 294.
[48]
[49]
Ahmed Abdurrahman el-Benn. Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/22; Buhr, Cihd, 12; Mslim, mra, 148; Ahmed ibn Hanbel,
Msned. 3/201.
[50]
[51]
Tirniz. Tel'sru'l-Kur'n, 33/2-3, hadis no: 3200, 3201.
[52]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 250-251.
[53]
[54]
bnu'l-Esr, Usdu'1-Gbe, Kahire tarihsiz (Dru'-a'b), 5/182.
[55]
Zemaher, Keaf, 3/256.
[56]
[57]
Ukeyl, smail b. Yahya'y tanmyor. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 294.
[58]
[59]
[60]
Tahrm: 66/4.
[61]
Buhr, Mezlim, 25; Tefsru'1-Kur'.n, Tahrm, 66/2; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Tahrm, 66/1, hadis no: 3318; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 133.
[62]
Buhr, Mezlim, 25.
[63]
Nisa: 4/83.
[64]
[65]
Bak: Mslim. Talk, 30.
[66]
Ahmed ibn Hanbei, Msned, 3/328. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/532.
[67]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Ahzb. 33/6, hadis no: 3204. Tirmiz bu hadis iin hasen ve sahih dedi.
[68]
snad zayftr. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/5, Suyuti; ed-Drr: 5/198. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
295.
[69]
[70]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/7; bn Kesir, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/407.

[71]
snad zayftr. Tirmizi; Tefsir: 3205, Menakb: 3787, Hakim; Mstedrek: 2/4l6, 3/146. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 295.
[72]
Zayf hadistir. ed-Drr: 5/198. Bu ayetin Rasulullah (s.a.v.)'n hanmlar iin indii rivayeti de vardr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
[73]
Mrsel hadistir. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/7, ed-Drr: 5/198. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 295.
[74]
[75]
Tirmiz, Tefsir el-Kur'an; 33/7 (3205); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/7.
[76]
Tirmiz, Tefsir el-Kur'an; 33/7 (3206); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/7.
[77]
[78]
[79]
[80]
Mrsel hadistir. ed-Drr 5/200. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 296. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/8.
[81]
Tirmiz, Tefsn'l-Kur'n, Ahzb, 33/14, hadis no: 3211. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/533.; bn Cerir etTaberi, Camiul-Beyan.
[82]
[83]
Tabern, kendisinde beis olmayan bir senetle. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/533-534.
[84]
Hkim; Tirmiz; Beyhak; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 6/305..
[85]
mam Ahmed; Nese; bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[86]
Nisa: 4/32.
[87]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 104; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 2/69.
[88]
[89]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/9; Taberani; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/535.
[90]
[91]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[92]
[93]
[94]
Taberan "sahih" senedle. bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/9.
[95]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/10. bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/535.
[96]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[97]
[98]
Nisa: 4/23.
[99]
Ahzb: 33/4.
[100]
Ahzb: 33/37.
[101]
Ahzb: 33/40.
[102]
Abdulfetth ei-Kd, Esbbu'n-Nzl, s. 62; Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/726.
[103]
Ahzb: 33/40.
[104]
Ahzb: 33/5.
[105]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Ahzb, 33/9, hadis no: 3207.
[106]
Tirmiz; Hakim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/536.
[107]
[108]
Hakim, Mstedrek.
[109]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/195-196. Ayrca bak: Mslim, Nikh, 89, 93,95.
[110]
Mslim; Ahmed; Nes; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/536-537.
[111]
Buhari, Menakb: 18; Mslim, Fadail: 20-23 (2286-2287); Tirmiz, el-Menakb: 1 (3613); Ahmed b. Hanbel, Msned, 5/137; bn Cerir et-Taberi, CamiulBeyan, Hisar Yaynevi: 6/499-500.
[112]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/12-I3.
[113]
Tirmizi; Kurtubi, el-Cmiu li-Ahkmi'l-Kurn, 14/127. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/538.
[114]
[115]
[116]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/13.
Ahzb: 33/56.
Abd bni Humeyd. Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 300; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/538-539.
[117]
Ahzb: 33/56.
[118]
[119]
[120]
Fetih: 48/2
[121]
Fetih: 48/5.
[122]
Suyuti, Lbbu'n-Nukul, 2/73; Als, Ruhu'l-Man, 26/9.
[123]
bn Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/539-540.
[124]
Beyhak, Delilin-nbvve; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/540.
Ravi: Fazl kebir, Cennettir, dedi.
[125]
[126]
Tirmiz, Tefsru'l-Kurn, Ahzb, 33/17, hadis no: 3214. Abd ibn Humeyd; Hakim, bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 2/541. Tirmizi hasen, Hakim sahih dedi.
[127]
bni Eb Hatim
[128]
[129]
bn Sa'd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/541-542.
[130]
[131]
[132]
Yani Rasulullah (s.a.v.)'n kendisiyle beraber olma sras.
[133]
Buhari; Tefsir: 4789, Mslim; Talak: 23/1476, Eb Davud; Nikh: 2136.
[134]
[135]
snad yoktur. ed-Drr; 5/210. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 297.
[136]
Buhari; Tefsir: 4788, Mslim; er-Rada'; 49/1464, Nesai; Nikh: 6/54, Hakim; Mstedrek: 2/436.
[137]
Yaynevi: 2/543.
[138]
bn Sa'd; bn Mnzir; bn Ebi eybe; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/543.
[139]
[140]
bn Sa'd; Beyhaki; bn Merduyeh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/543-544.
[141]
Bu konuda daha fazla bilgi ve farkl grler iin bak: bn Kesir, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 6/.438-439.
[142]
Kurtubi, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 14/142.
[143]
[144]
Buhari; Tefsir: 4791, el-stizan: 6239, 6271, Mslim; Nikh: 92/1428, Nesai; Tefsir: 440, Beyhaki; Snen: 7/87. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 297-298.
[145]
Buhari; Tefsir: 4791, el-stizan: 6239, 6271, Mslim; Nikh: 92/1428, Nesai; Tefsir: 440, Beyhaki; Snen: 7/87. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 298. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/546-547.
[146]
Tirmizi; Tefsir: 3217, bn Cerir: 22/28. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 298. mam Celaleddin es-Suyuti,
[147]
Buhar; Tefsir: 33/8 (4790).
[148]
[149]
Bakara: 2/125.
[150]
Ahzb: 33/53.
[151]
Tahrm: 66/5.
[152]
M'minn: 23/14.
[153]
[154]
[155]
[156]

bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/29.
Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/82-83.
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 33/8; bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 22/27.
[157]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Ahzb, 33/21, hadis no: 3218; Mslim, Nikh, 94; Nese, Nikh, 84, hadis no: 3385.
[158]
[159]

[160]
Mrsel hadistir. Nesai; Tefsir: 439. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 298.
[161]
[162]
[163]
[164]
Taberan sahih senedle. Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/78.

[165]
[166]
[167]
bn Sa'd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/547-548.
[168]
bn Czeyy, Teshil, 3/142 bn Czeyy yle der: Enes'ten nakledilen ilk gr daha mehurdur. bn Abbas'in gr ise, yetteki, kendilerine izin verilinceye
kadar ieri girmeyi yasaklayan blm hakkndadr.
[169]
Beyzav.
[170]
Abd b. Humeyd.
[171]
[172]
bni Eb Hatim.
[173]
[174]
snad yoktur. ed-Drr: 5/214. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 298. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul
Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/548. Beyhaki, Snen.
[175]
bn Ebi Hatim; Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/548.
[176]
[177]
[178]
[179]
[180]
[181]
[182]
[183]
[184]
[185]
Buhari, Tefsir el-Kuran: 33/9; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[186]
Ahmed; Msned: 1/244. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 299.
[187]
[188]
[189]
Mslim; Salat: 70/408, Ebu Davud: Salat: 1530, Nesai; Salat: 3/50. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 300.
[190]
bn Eb Hatim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 22/32; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/549.
[191]
[192]
[193]
[194]
[195]
[196]
[197]
[198]
[199]
[200]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 257. bnu'l-Cevz, Zdu'l-mesr, 6/422.
[201]
[202]
Buhari; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/551.
[203]
bn Sa'd, Tabakt; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/83-84.
[204]
[205]
34- SEBE SRES
Mushaftaki sralamada otuz drdnc, ini srasna gre elli sekizinci sredir. Lokman sresinden sonra, Zmer sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir. 6. yetinin Medine'de nazil olduuna dair bir rivayet de vardr.
Ancak "Kendilerine ilim verilmi olanlar grrler ki sana Rabbndan indirilmi olan, hakkn ta kendisidir ve Azz, Hamd olann dosdoru
yoluna iletmektedir." (yet, 6) yet-i kerimesinin mekk veya meden oluunda ihtilf vardr. bn Abbs bunun da mekk olduunu ve burada
kastedilenlerin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab olan m'minler olduunu sylerken Muktil de meden olduunu ve bunlarla Medine-i
Mnevvere'de mslman olan Abdullah ibn Selm ve onun gibilerin kastedildiini sylemitir. Katde de iki grn arasn cem'eylemek
zere kastedilenlerin; ister Mekke'de mslman olsun, ister Medine'de, ister baka bir yerde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mmeti olan m'minler
[2]
olduunu sylemitir.
el-Bahr'de Srenin nzul sebebi olarak yle denilmektedir:
[3]
"Allah'n mnafk erkeklerle mnafk kadnlara, mrik erkeklerle mrik kadnlara azb etmesi iin..."
yet-i kerimesini duyunca Ebu
Sfyn, Mekkeli kfirlere:
"Sanki Muhammed bizi, ldkten sonra azbla tehdit edip yeniden diriltilmekle korkutmak istiyor. Lt ve Uzz'ya yemin olsun ki asla kyamet
kopmyacak ve biz asla diriltilecek filn da deiliz." demiti. te bunun zerine Allah Teal:
"De ki: Hayr, gayb bilen Rabbma andolsun ki o (kyamet) saati muhakkak size gelecektir..." buyurdu ve Srenin kalan ksm da zaten onlar
[4]
bir tehdit ve korkutmadan ibarettir."
Srenin mekk olduu gr yannda onun baz yetlerinin Medine-i Mnevvere'de nazil olduunu gsteren rivayetler de vardr. Bunlardan
birisi de Ferve ibn Mseyk el-Murd (el-utayf) hadisidir. O yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldim ve:
"Ey Allah'n elisi, kavmimden benimle gelenlerle (iman edenlerle) birlikte onlardan geride kalan (veya dinden dnen)lerle savaaym m?"
diye sordum. Onlarla savamama izin verdi ve kavmimden mslman olanlar zerine beni emir tayin etti. Ben O'nun yanndan ktktan sonra
beni sormu ve:
"Gutayf ne yapt?" demi. Kendisine benim yrdm, yani Medine'den ayrldm haber verilmi. Peimden birisini gnderip beni artt,
geri geldim, ashabndan bazlar ile birlikte oturuyordu. Bana:
"Kavmi(nden geride kalanlar) slm'a davet et; onlardan her kim mslman olursa mslmanlklarn kabul et. Mslman olmyanlar
[5]
hakknda da sana bir ktlk yapmadka acele etme." buyurdu ve bu konuda Sebe' Sresinden nazil olan yetler nazil oldu..."
15. Celalim hakk iin, Sebe (kavminin) sakin olduu yerde, bir ibret vard. Sadan soldan iki(er) bahe.. (Onlara), Rabbinin rzkndan
yeyin, O'na kredin. ok gzel bir belde ve Rabb, ok balayc..

1- Ali ibn Rebh'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Bana birisi anlatt ki Ferve ibn Mseyk el-Gatafn, Raslullah (s.a.v.)'a geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, Sebe'liler cahiliye devrinde izzet sahibi bir kavim idiler. Korkarm slm'dan dnerler. Eer slm'dan dnerlerse onlarla
savaaym m?" dedi. Hz. Peygamber:
[6]
"Henz bu konuda bana bir emir gelmedi." buyurdu. te bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
25. De ki: "Bizim ilediimiz sulardan siz sorumlu olmazsnz, biz de sizin yaptklarnzdan sorumlu olmayz."

[7]
1- Bu yet-i kerimenin "yet's-Seyf=cihd emreden kl yeti"nden nce nazil olduu sylenmitir.
31. Kfretmi olan o kfirler dediler ki: "Biz, kesin olarak ne bu Kur'n'a, ne de ondan ncekine inanrz." Bir grseydin hani zalimler
Rablarnn huzurunda dikilmiler, bir ksm bir ksmna sz atyordu. Gsz saylanlar, byklk taslyanlara diyorlard ki: "Siz olmasaydnz,
biz muhakkak m'minler olurduk."

1- bn Creyc der ki:
"Biz, kesin olarak ne bu Kurn'a, ne de ondan ncekine inanrz." diyen Ebu Cehl'dir ve hadise yle olmutur: Mekke mrikleri, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in durumunu sormak zere Ehl-i kitaba birilerini gndermiler ve onlar da:
"Biz o son peygamberin vasflarn kitabmzda buluyoruz. Muhammed'e yle yle sorun bakalm." demiler, mrikler de onlarn ret
tiklerini Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sormular ve aldklar cevap ehl-i kitabn kitablarnda geen vasflara uymutu. te bunun zerine Ebu Cehl
veya mrikler:
[8]
"Bu kitaba da inanmayz, ondan nce indirilmi olan Tevrat ve ncil'e de inanmayz." deyip kfrlerinde srar etmilerdi."
Bu hadise herhalde sr: 17/85 yet-i kerimesinin inmesine sebep olan ve orada anlatlan hadise ile ayn olmaldr. Dolaysyla bu yet-i
[9]
kerime de o olay zerine inen yetler cmlesindendir.
34. Uyarc gnderdiimiz her kasabann varlkllar dediler ki: "Biz, sizin gnderildiiniz eyi inkr edenleriz."

1- Ebu Razn'den rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Ortak iki kii vard. Bunlardan birisi ticaret iin sahil tarafna (veya am'a) doru kp gitti, dieri de Mekke'de kald. Hz. Muhammed
peygamber olarak gnderilince bu Mekke'de kalan, ortana yazd ki:
"Burada yle yle birisi kt, bunun hakknda ne dersin?" Sahil tarafna ticaret yapmaya kp giden de cevaben:
"O ne yapt, ne yapyor?" diye hakknda biraz daha bilgi vermesini istedi. Mekke'de kalan:
"Kurey'ten kimse ona tabi olmad, hep zayflar ve yoksullar ona tabi oldular." diye yazd. Sahil tarafna kp giden ticaretini brakp geri
dnd, arkadana geldi. O, baz kitaplar okurdu. Arkadana:
"Bana o adam (peygamberi) gster." dedi ve onun delaletiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi, ona:
"Neye aryorsun?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"una una aryorum." diye davetini ona anlatt. Adam:
"Ben ehadet ederim ki sen Allah'n Rasl'sn." diye ehadet getirip mslman oldu. Arkada:
"O'nun Allah'n elisi olduunu nereden bildin?" diye sordu. O:
"Allah her ne zaman bir peygamber gnderdiyse hep kavimlerinin gszleri ve yoksullar onlara iman etmilerdir." dedi. te bunun zerine
Allah Teal bu yet-i kerimesyi indirdi. Raslullah (s.a.v.) o kiiye haber gnderip artt ve ona:
[10]
"Allah, senin sylediinin tasdiki olarak bana u yeti indirdi." buyurdu."
46. Ey Muhammed, sen onlara yle de: "Size bir tek dm var. kier ikier ve teker teker Allaha ynelin. Sonra dnn. Arkadanzda
delilikten hibir eser yoktur. O, iddetli bir azabn gelip atmasndan nce sizi uyaran bir peygamberden baka birey deildir."

"Bir gn Rasulullah (s.a.v.) Safa tepesine kt ve:
"Vay sabahleyin bamza gelenler!.. "(Ey insanlar) diye seslendi. Kurey onun yanna toplanp:
"Ne var?" diye sordular. Rasulullah:
"ayet, dmann size sabah veya akam basknna geldiini bildirecek olsam bana inanr msnz?" dedi. Kureyliler:
"Evet, inanrz" dediler. Bunun zerine Rasulullah:
"phesiz ki ben sizi, iddetli bir azabn gelip ataca (haberiyle) uyaryorum." dedi. Bunun zerine Ebu Leheb:
"Kahrolas, bizi bunun iin mi buraya topladn?" diye cevap verdi. Buunn zerine Allah teala: "Elleri kurusun Ebu Lehebin. Zaten kurudu
[11]
da..." yetini indirdi."
51. Sen o kafirleri, korkup dehete dtkleri zaman bir grmelisin. Artk kaacak yerleri de yoktur. Onlar, yakn bir yerden yakalanmlardr.

1- Abdullah b. Abbas ve Dahhak'a gre, burada zikredilen insanlardan maksat, Rasulullah yalanlayan mriklerdir. Bunlar, dnyada iken
korkun bir azaba maruz kalmlar ve kendilerini ondan kurtaramamlardr. Abdullah b. Zeyd'e gre bu azap, onlarn Bedir savanda
[12]
ldrlmeleridir. Taberi de bu gr tercih etmitir.
[1]
[2]
[3]

Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 25/238; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 14/166.
Ahzb: 33/73.
[4]
Als, Ruhul-Meani, 22/102-103.
[5]
[6]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Sebe', 34/1, hadis no: 3222; Ebu Davud, Hurf, 1, hadis no: 3988.
[7]
[8]
[9]

[10]
bn'l-Mnzir; bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuran, 6/508; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/553-554.
[11]
[12]

35- MELKE (FTIR) SRES
Mushaftaki sralamada otuz beinci, ini srasna gre krk nc sredir. Furkan sresinden sonra, Meryem sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
Mecmeu'l-Beyn'da Hasen'in, iki yetinin meden olduunu syledii belirtilir. Bunlar:
"phesiz ki Allah'n kitabn okuyanlar, namaz klm olanlar ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden gizli, ak infak etmi bulunanlar
bitmez tkenmez bir ticaret umabilirler." (yet: 29) yeti ile
"Sonra Biz, kitab, kullarmzdan setiklerimize miras kldk. Onlardan kimi kendisine zulmedicidir, kimisi de muktesiddir. Kimi ise Allah'n
[2]
izniyle hayrlara koandr. te bu, byk ltfun ta kendisidir." (yet: 32) yet-i kerimeleridir.
8. Kt ii kendisine sslenip de onu gzel gren bir midir? Muhakkak ki Allah dilediini dallette brakr, dilediine de hidayet eder. yleyse
onlara yanarak kendini harab etme. phesiz ki Allah onlarn yapmakta olduklarna Alm'dir.

1- Cveybir'in Dahhk'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Ey Allahm dinini Hattb'n olu mer'le veya bn Him'n olu Ebu Cehil ile aziz eyle, glendir." diye dua ettiinde mer ibnu'l-Hattb
[3]
ve Ebu Cehl ibn Him haklarnda nazil olmutur. Allah Teal bunlardan mer'e hidayet eylemi, Ebu Cehl'i de dallette brakmtr.
2- Kelb der ki:
[4]
"Bu yet-i kerime, el-As ibn Vil ve el-Esved ibnu'l-Muttalib hakknda nazil olmutur."
l8. Gnah ileyen hibir nefis, bakasnn gnahn ekmez. Yk ar bir kii onun yklenilmesini istese -yakn bile olsa- ondan bir ey
yklenmez. Sen ancak grmedikleri halde Rablarndan korkanlar ve namaz klm olanlar uyarabilirsin. Kim de arnrsa ancak kendisi iin
arnm olur ve dn Allahadr.

1- Rivayete gre "baz m'minlere:
[5]
"Muhammed'i inkr edin; eer bir gnah varsa ben ekerim." diyen el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olmutur."
29. phesiz ki Allahn kitabn okuyanlar, namaz klm olanlar ve kendilerine rzk olarak verdiimizden gizli ve ak infak etmekte
bulunanlar; ite bunlar bitmez tkenmez bir ticareti umabilirler.

1- Abdlan ibn Sad es-Sekaf'nin Tefsir'inde bn Abbs'tan rivayetle tahricine gre "bu yet-i kerime Husayn ibnu'l-Hris ibn
[6]
Abdlmuttalib ibn Abdi Menf el-Kura hakknda nazil olmutur."
[7]
2- Allah'tan hayeti yznden okunan Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olduu da rivayet edilmitir.
33. Adn Cennetleri, Oraya girerler. Orada altn bilezikler ve incilerle sslenirler ve orada elbiseleri de ipektir.
34. Derler ki: "Hamdolsun bizden znty gideren Allah'a. Muhakkak ki Rabbmz elbette afr'dur, ekr'dur."
35. Ki O, ltfuyla bizi kalnacak diyara yerletirdi. Orada bize ne bir yorgunluk dokunacak, ne de bkknlk gelecektir.

1- Nfey' ibnu'l-Hris kanalyla Abdullah ibn Eb Evf'dan rivayet edildiine gre o yle anlatm:
"Bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n elisi, Allah dnyada bizim gzlerimizi uyku ile aydn kld. Cennette de uyku var m?" diye sordu. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Hayr, uyku, lmn ortadr (kardeidir) ve cennette lm yoktur." buyurdular. Adam:
"Peki rahatlar, istirahatleri ne iledir?" diye sordu. Bu soru Hz. Peygamber (s.a.v.)'in zoruna gitti, O'na ar geldi ve ite bunun zerine
[8]
"Orada bize ne bir yorgunluk dokunacak, ne de bkknlk gelecektir." yet-i kerimesi nazil oldu."
42. Var gleriyle Allah'a yemin ettiler ki kendilerine bir uyarc gelecek olursa muhakkak mmetlerin herhangi birinden daha doru yolda
olacaklardr. Fakat kendilerine bir uyarc gelince onlarn sadece nefretlerini ve uzaklamalarn artrd.

1- Ebu Hill'den rivayet edildiine gre ehl-i kitabdan bazlarnn peygamberlerini yalanlad bilgisi kendilerine gelince Kureyliler:
"Kendilerine peygamberler gelip de onlar yalanlyan yahudi ve hristiyanlara Allah la'net etsin. Allah bizden bir peygamber gndermi olsayd
hibir mmet ona bizden daha itaatkr, peygamberini bizden daha ok dinler ve kitabna bizden daha sk sarlr olmazd." derlermi. te
onlarn daha nceki bu szleri zerine Allah Teal: "ncekilerde olduu gibi bizde de bir zikir bulunsayd, biz de elbette Allah'n ihlsa
[10]
[9]
ve bu yet-i kerimeyi indirmitir."
erdirilmi kullar olurduk."
[1]
[2]
Als, Ruhul-Meani, 22/161
[3]
[4]

[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Beyhak, el-Ba's ven-nur; bn Eb Htim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/556.
Sfft: 37/168-169.
[10]
36- YASN SURES
[1]
Mushaftaki sralamada otuz altnc, ini srasna gre krk birinci sredir. Cin sresinden sonra, Furkan sresinden nce Mekke'de inmitir.
Sadece iki yet-i kerimesinin Meden olduu sylenmitir.
"phesiz ki lleri Biz diriltiriz Biz ve onlarn ilediklerini ve izlerini Biz yazarz. Biz hereyi apak bir kitapta saymzdr." (yet: 12) yet-i
kerimesinin, Mescid-i Nebev'ye uzak olan evlerini Mescid yaknlarnda bir yere tamak isteyen Selime oullar hakknda olmak zere
[2]
Medine-i Mnevvere'de nazil olduu sylenmitir.
"Onlara: Allah'n size rzk olarak verdiklerinden infak edin, denildiinde o kfredenler iman etmi olanlara dediler ki: Diledii takdirde
Allah'n yedirecei kimseye biz mi yedirelim. Dorusu siz ancak apak bir sapklk ierisindesiniz." (yet: 47) yet-i kerimesi ise mnafklar
[4]
[3]
ve inaallah yerlerinde gelecektir.
hakkndadr
1. Yasin.
2. Kur'n- Hakm'e andolsun ki;
3. Sen, elbette gnderilmi peygamberlerdensin,
4. Srt- mstakim zere.
5. Bu, Azz, Rahm'in indirmesidir.
6. Babalar uyarlmadndan gaflet iinde kalm bir kavmi uyarman iin.
7. Andolsun ki onlarn ounun zerine sz hak olmutur. Onlar artk iman etmezler.
8. Dorusu Biz, onlarn boyunlarna, enelerine kadar varan demir bukalar geirdik. Bunun iin artk balar yukar kalkktr.
9. nlerinden bir sed ve arkalarndan da bir sed ekmiizdir. Gzlerini perdelemiizdir de bu yzden artk gremezler.
10. Onlar ister inzr et, ister inzr etme, onlar iin msavidir; iman etmezler.

1- bn Abbs'tan rivayet edilen bir haberde o yle anlatyor:
"Allah'n Rasl Ka'benin yannda namaz klarken secdede kraati cehren yapar ve Kurey mriklerinden bir ksm da bundan rahatsz
olurdu. Bir gn o bu ekilde namaz klarken onu yakalayp eziyet etmek istediler. Ama bir de baktlar ki elleri boyunlarna adeta yapm gibi
hareket ettiremiyorlar, gzleri adeta kr olmu hibir ey gremiyorlar. Bu haldelerken Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Muhammed! Allah akna, akrabalk hakkna bizim iin dua et de bu hal bizden kalksn." dediler. Hz. Peygamber de onlar iin dua etti de
[5]
bu hal onlardan gitti ve bu yetler nazil oldu."
bnu Abbas (r.a.) dedi ki:
[6]
"Bu gruptan hi biri inanmad."
2- "Dorusu Biz onlarn boyunlarna, enelerine kadar varan demir bukalar geirdik." yet-i kerimesi Ebu Cehil ile Mahzum kabilesine
mensub iki arkada hakknda nazil olmutur. Rivayete gre Ebu Cehil:
"Muhammed'i Ka'be'de namaz klarken grecek olursam tala kafasn kracam." demi ve bu sylediini yapmaya kalknca da ta eline, eli
[7]
de boynuna yapp kalvermi, ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
3- krime'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Ebu Cehl:
"Eer Muhammed'i grrsem ona yle yle yapacam; vallahi onu ya ldreceim, ya da ban tala yaracam." demi ve ite bunun
zerine "nlerinden bir sed ve arkalarndan da bir sed ekmiizdir. Gzlerini perdelemiizdir de bu yzden artk gremezler." yet-i kerimesi
nazil olmutu. Hz. Peygamber yolda giderken Ebu Cehl'e:
"te Muhammed geliyor." derler, o da:
[8]
"Hani nerede?" diye sorar, onu gremezdi."
4- Bu hadise Kurtub'nin tefsirinde bn Abbs'tan rivayetle biraz daha farkl ve geni olarak yle anlatlr:
"Bu ayet, Ebu Cehl ibn Him ve Mahzm kabilesinden olan iki arkada hakknda nazil olmutur: Ebu Cehl,
"Eer Muhammed'in Ka'be'de namaz kldn grecek olursam mutlaka tala ban kracam." diye yemin etmiti. Bir gn Hz. Peygamber
(s.a.v.)'i namaz klarken grnce hemen bir taa yneldi, ald ve kaldrp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vurmaya hazrland ki o anda elleri boynuna
dnd ve ta eline yapakald ve yeminini yerine getiremeden arkadalarna dnp geldi, olanlar onlara haber verdi. Bu sefer ikincileri ki elVeld ibnu'l-Muradr, o da:
"Onun ban ben kracam." deyip Ka'be'de namaz klmakta olan Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna geldi. O da bir ta alp Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e vurmaya hazrlanrken Allah Teal gzlerini kr etti de onu gremedi ve arkadalarna doru geri geri geldi. Onlar da gremeyip
seslerini iiterek yanlarna gelebildi.
"Vallahi onu gremedim, sadece sesini iitiyordum." dedi. Bu sefer ncleri:
"Onun kafasn ben kraym da grn." diyerek kalkt, bir ta ald ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'e doru gitti. Yaklanca birden gerisin geri dnp
kamaya balad da ensesi st baylp dt. Aylnca ona:
"Sana ne oldu?" diye sordular.
"Ona yaklatmda onunla aramda kuyruunu sallayan byk bir erkek deve belirdi. yle byk ve korkuntu ki ylesini hi grmemitim.
Lt ve Uzz'ya yemin edersim ki yaklam olsaydm mutlaka beni yiyecekti." dedi ve ite bu hadise zerine "Dorusu Biz, onlarn boyunlar
[9]
na, enelerine kadar varan demir bukalar geirdik. Bunun iin artk balar yukar kalkktr." yet-i kerimesi nazil oldu.
12. phesiz lleri ancak biz diriltiriz. Onlarn yaptklar her ii, braktklar her izi yazarz. Biz, her eyi apak bir kitapta sayp yazmzdr.

1- Abdullah b. Abbas, Cabir b. Abdullah, Ebu Said el-Hudri ve Hasan- Basr bu yet-i kerimenin, Seleme oullar hakknda nazil olduunu
[10]
sylemilerdir. Taberi de bu grtedir.
2- Muhammed ibnu'l-Vezr kanalyla Ebu Sad el-Hudr'den rivayet edildiine gre "Seleme oullar Medine'nin bir kesinde (Mescid-i
Nebev'ye biraz uzak) bir yerdeydiler. Mescid yaknlarnda bir yere evlerini nakletmek istediler de bu yet-i kerime nazil oldu. Raslullah
(s.a.v.) onlara:
"Mescide gelirkenki admlarnzn izleri saylmaktadr." buyurdular. Onlar da bunun zerine evlerini Mescid-i Nebev'nin yaknlarna
[11]
tamaktan vazgetiler."
[12]
3- Taberan de bni Abbas'dan benzerini rivayet etmektedir.
4- Abdurrezzak, Ebu Said el-Hudr'den rivayet ediyor:
"Seleme oullar Rasulullah (s.a.v.)'e evlerinin mescide uzaklndan ikayet ettiler. Bunu zerine Cenab- Hak "Biz onlarn dnyada
yaptklarn ve arkada braktklar eserlerini kaydederiz." ayetini indirdi. Peygamberimiz (s.a.v.) de:
[13]
"Yerlerinizden ayrlmayn. Admlarnz yazlmaktadr." buyurdu."
5- Eb Said el-Hudr yle dedi:
"Seleme oullar Medine yaknlarnda idi. Burada oturan mslmanlar, Mescid-i Neb'nin yaknna evlerini nakletmek istediler. Bunun zerine
bu yet indi. Peygamber (s.a.v.) onlara buyurdu ki:
[14]
"Siz neden evlerinizi naklediyorsunuz? Sizin gidi geliiniz lehinize yazlyor. "
6- Cbir der ki:
"Seleme oullar, evlerini satp Mcscid-i Nebevf'ye yakn bir yere tanmak istemilerdi. Hz. Peygamber (s.a.v) onlara:
Ey Seleme oullar, yerlerinizde kalnz, nk ayak izleriniz yazlmaktadr. buyurdu.
[15]
Bir rivayette ise; Evlerinizden ayrlmayn, nk ayak izleriniz yazlmakta. denilmektedir.
7- erif smail b. Hasan b. Muhammed b. Hasan et-Taber, dedesinden, o Abdullah b. Muhammed b. e-ark'den, o Abdurrahman b. Bir'den,
o Abdurrezzak'tan, o es-Sevr'den, o Sa'd b. Tariften, o Eb Nadra'dan o da Eb Said'den bize unu rivayet etti:
.
"Seleme oullar, evlerinin Mescid'e uzak oluundan dolay Rasulullah (s.a.v.)'a ikyette bulundular. Bunun zerine Allah Teala bu yeti
indirdi. Neb (s.a.v.) buyurdu ki:
[16]
"Evlerinizde kaln. nk gidi geliiniz lehinize yazlyor."
[17]
8- Tirmiz'nin tahric ettii hadiste olayn, yet-i kerimenin nzul sebebi imi gibi gsterilmesini bn Kesr garip grmektedir.
9- Sre btnyle Mekke'de nazil olmu ve istisnas da zikredilmemi olduuna gre Selime oullar evlerini, Mescid-i Nebev yaknlarna
tamak istediklerinde herhalde Hz. Peygamber (s.a.v.), daha nce Mekke-i Mkerreme'de kendisine inen bu yet-i kerimenin hkmn onlara
[18]
hatrlatm olmaldr. Zaten Mslim'deki rivayette de nzul kayd bulunmamaktadr. En dorusunu Allah bilir.
47. Onlara: "Allah'n size rzk olarak verdiklerinden infak edin." denildiinde o kfreden kfirler iman etmi olanlara dediler ki: "Diledii
takdirde Allah'n doyuraca kimseyi biz mi doyuralm? Dorusu siz, ancak apak bir sapklk iindesiniz."

1- Hz. Ebu Bekr es-Sddk, yoksul mslmanlara yemek yedirir, onlar doyururdu. Bir gn yolda ona rastlyan Ebu Cehl:
"Ey Ebu Bekr, Allah'n bu yoksullar doyurabileceini mi sanyorsun?" diye sordu. Ebu Bekr:
"Evet." dedi. Ebu Cehl:
"O halde neden onlar yedirip doyurmuyor?" diye sordu. Hz. Ebu Bekr:
"Allah bir kavmi fakirlikle, dier bir kavmi de zenginlikle imtihan etmi; fakirlere sabretmeyi, zenginlere de yedirmeyi emretmitir" dedi. Ebu
Cehl:
"Vallahi ey Ebu Bekr, sen olsa olsa sapklk iindesin. Sen sanyor musun ki Allah bunlara yedirmeye gc yeterken yedirmemi de sen onlara
yediriyorsun?" dedi. te bunun zerine bu yet-i kerime ile "Bundan sonra her kim de verir ve saknrsa, bir de o en gzeli tasdik ederse Biz
[20]
[19]
yet-i kerimeleri nazil oldu."
de onu, en kolaya hazrlarz."
77. nsan, kendisini bir nutfeden yarattmz grmedi mi ki imdi o, aktan aa apak ve kat bir hasm kesiliyor?
78. O, kendi yaratln unutarak bize bir misal getirdi. "Bu rm kemikleri kim diriltecekmi?" dedi.
79. De ki: "Onlar ilk defa yaratan diriltecek. O, her yaratmay Alm'dir.
80. O, yemyeil aatan sizin iin bir ate karandr. te bakn ondan atei tututuruyorsunuz.

1- Mcahid ve Katade bu yetlerin, bey b. Halef, Said b. Cbeyr s b. Vil, Abdullah b. Abbas ise Abdullah b. bey hakknda nazil
[21]
"Ubeyy b. Halef, Rasulullah (s.a.v.)'a rm bir kemikle geldi ve dedi ki:
"Ey Muhammed u rdkten sonra, onu Allah'n dirilteceini mi sanyorsun?" O da yle buyurdu:
[22]
"Evet, Allah seni diriltir ve Cehennem'e sokar." Bunun zerine Allah Teala bu yetleri indirdi."
3- Said b. Muhammed b. Cafer, Eb Ali b. Eb Bekr el-Fakih'ten, o Ahmed b. Hseyn b. Cneyd'den, o Ziyad b. Eyyub'dan, o Heym'den, o
Hseyn'den, o da Eb Malik'ten bize u haberi rivayet ederek dedi ki:
"Ubeyy b. Halef el-Cumahiyy, elinde rm bir kemikle Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve onu iki elinin arasnda ufatp dedi ki:
"Ey Muhammed, u rdkten sonra Allah onu diriltir mi?" O da buyurdu ki:
[23]
"Evet Allah onu diriltir ve seni ldrr, sonra diriltir. Sonra Cehennem ateine sokar." Bu yet bundan dolay inmitir."
"As bni Vil bir kemikle Raslullah'a geldi, onu paralad ve:
"Ya Muhammed, bu kl olduktan sonra tekrar dirilir mi?" dedi. Aleyhisselm:
Evet Allah Tel bunu diriltir. Sonra seni ldrr, sonra diriltir, sonra cehennem ateine koyar." buyurdu. Bunun zerine bu yetler
[24]
indirildi."
5- bnu Eb Hatim, Mchid, krime, Urve (r.a.) bni Zbeyr, Katade ve Sdd tarikndan bunun benzerini anlatt. Ancak ad geen mfessirler,
[25]
mezkr kiinin beyy b. Halef olduunu sylemilerdir.
6- Eb Hayyn'n da belirttii gibi bu rivayet daha sahihtir. Zira bni Vehb de mam Mlikten byle rivayet etmitir.
Fkh uslnde yle bir esas vardr: (Ayetlerde) nazar- dikkate alnacak ey, sebeb-i nzuln hususilii deil, lafzn umm manasdr. Allah
[26]
ayeti, bir kadn hakknda nazil olmutur, ama
Tela'nn, Andolsun ki Allah, ei hakknda seninle mcdele eden kadnn szn duydu
Cenb- Hak, bunun hkmnn herkes iin olmasn murad etmitir. te aynen bunun gibi, Allah' veya har inkr eden herkes iin, tefsir
[27]
ettiimiz ayet de bir reddiyedir.
7- Sad ibn Cbeyr'den gelen bir rivayette bu sz syleyenin el-As ibn Vil es-Sehm olduu zikredilirken bn Abbs'tan daha garip bir
rivayet gelmitir. Buna gre elinde rm bir kemikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelen ve:
"Ey Muhammed, rmken bunu Allah nasl diriltecek?" diye soran Abdullah ibn beyy'dir. Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
"Allah bunu elbette diriltecek, seni de ldrecek, sonra da cehenneme koyacak." buyurmu ve Allah Teal da bu yet-i kerimeleri
[28]
indirmitir."
8- Bu, yet-i kerimelerin Medine-i Mnevvere'de nazil olduu anlamna gelmekteyse de yetin nzul sebebinde mehur olan habere gre yeti kerimeler beyy ibn Halef hakknda ve Mekke-i Mkerreme'de nazil olmu olup belki de Hz. Peygamber ayn soruyu soran Abdullah ibn
beyy'e daha nceden nazil olan bu yet-i kerimeleri okumu olmaldr. Zaten yet-i kerimenin hkm, nzul sebebi ne olursa olsun yeniden
[29]
diriltilmeyi inkr eden herkes hakknda geneldir.
[1]
[2]
[3]
Heyet, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 4/423.

[4]
[5]
bn Merduyeh; Ebu Nuaym, Delilun-Nubuvve; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/558.
[6]
[7]
[8]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 22/99; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/558-559.
[9]

[10]
[11]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Ysn, 36/1, hadis no: 3226. Benzer bir rivayet iin bak: Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/332-333.
[12]
[13]
[14]
[15]
Mslim, Mesacid: 380.
[16]
snad ok zayftr. Hakim; Mstedrek: 2/428. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 302. Bu hadis iin Tirmiz hasen,
Hkim sahih dedi. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/559. Mslim, Mescid, 280,281.
[17]
[18]
[19]
Leyl: 92/5-7.
[20]
[21]
[22]

mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 302; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 15/58; Ebu Hayyan, el-Bahrul-Muhit,
7/348.
[23]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 5/269. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 302. bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1/361362.
[24]
Hkim rivayet etti ve sahihdir dedi. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/560.
[25]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/560. bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 6/579.
[26]
Mcadele: 58/1.
[27]
[28]
[29]
37- SAFFT SRES
Mushaftaki sralamada otuz yedinci, ini srasna gre elli altnc sredir. En'm sresinden sonra, Lokman sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
1. Andolsun saf balayp duranlara,

2. Haykrp srenlere,
3. Zikir okumakta olanlara;
4. Ki, sizin ilhnz muhakkak ki bir tek ilh'tr.

1- Mukatil der ki:
"Mekke mrikleri:
"(Muhammed), btn ilhlar bir tek ilha m indirmi, bir tek ilh bu kadar yaratn hakkndan nasl gelsin ki?" dediler de Allah Teal bu
[2]
yetleri indirdi."
11. Onlara sor: Yarat bakmndan kendileri mi daha zordur, yoksa bizim yaratm olduklarmz m? Dorusu Biz, onlar yapkan cvk bir
amurdan yarattk.

[3]
1- Bu yet-i kerimenin Ebu'l-Eedd seyd ibn Kelde el-Cumah hakknda nazil olduu sylenir.
13. Kendilerine t verildiinde t dinlemezler.

14. Bir yet grdklerinde onu elenceye alrlar.
15. Ve derler ki: "Bu, ancak apak bir bydr."

1- Rivayete gre bir gn Hz. Peygamber, kimsenin olmad bir arazide koyunlarn otlatmakta olan Rukne'ye rastlam. Rukne gl
kuvvetli birisiymi. Efendimiz ona:
"Ey Rukne, ne dersin seninle greelim, eer ben seni yenersem bana iman eder misin?" demi. Rukne de bunu kabul etmi ve gree
tutumular; Hz. Peygamber onu pepee kere yenmi. Sonra kendisine baz mucizeler de gstermi. Mesel bir aac arm, aa
kendilerine doru gelmi. Ama Rukne verdii sz yerine getirmemi, iman etmemi, tam tersine Mekke'ye gelerek:
"Ey Him oullar arkadanza (Hz. Peygamber'i kastediyor) yeryz halk by yapm." demi. te bu Rukne ve benzerleri hakknda bu
[4]
yet-i kerimeler nazil olmu.
62. Konak yeri olarak bu mu hayrldr, yoksa zakkum aac m?

63. Dorusu Biz onu zlimler iin bir fitne kldk.
64. O, cehennemin dibinde kan bir aatr.
65. Ki tomurcuklar eytanlarn balar gibidir.
66. Onlar muhakkak ondan yiyecekler ve karnlarn onunla dolduracaklardr.

[5]
yet-i kerimesinin nzl sebebinde de getii
1- Daha nce "Sana gstermi olduumuz ryay sadece insanlar iin bir imtihan kldk."
zere bn Abbs'tan rivayette o yle diyor:
"Allah Teal Kur'n- Kerim'de Zakkum'u zikredip Kurey'ten olan bu kabile onunla korkutulunca Ebu Cehl:
"bn Eb Kebe (yani Hz. Muhammed) beni Zakkum aac ile mi korkutuyor?" deyip hurma ve tereya istedi, sonra onlar birbirine katp
yemeye balad ve:
"te o Allah'n beni zakkumlandrd." dedi de bunun zerine Allah Teal: "Sana gstermi olduumuz ryay sadece insanlar iin bir imtihan
[7]
[6]
kldk." yet-i kerimesi ile bu "Ki tomurcuklan eytanlarn balan gibidir." yet-i kerimesini indirdi."
2- Katde'den rivayette o da yle demitir:
"Kur'n- Kerim'de "Zakkum aac" zikredilince dallet ehlinden bazlar onunla fitneye dt ve:
"Arkadanz size atete bir aa olduunu haber veriyor. Bu nasl olabilir ki ate aac yer, onu yakar." dediler de Allah Teal "O,
[8]
cehennemin dibinde kan bir aatr." yet-i kerimesini indirdi."
3- Katde'den (r.a.) rivayet edildiine gre yle demitir:
"Ebu Cehil:
"Sizin arkadanz, Cehennemde bir aa olduunu zannediyor. Ate aac yakar, biz vallahi zakkum'u bilmeyiz, sadece hurma ve zebid
[9]
biliriz." dedi. Onlar cehennemde aacn olmasna taaccp ettikleri zaman, Saffat: 37/64 yeti indirildi."
[10]
4- Sdd de bunun benzerini rivayet etti.

"Rivayet olunduuna gre, bu ayet nazil olduunda, bn'z-Ziba'ra:
[11]
"Allah evlerinizde zakkumu oaltsn" demitir. nk Yemenliler, hurmaya ve kaymaa "zakkum" derlerdi."
6- bn Kesir der ki:
"yetin manas yledir: Ey Muhammed! Sana, zakkum aacn, snamak iin bildirdik. nk biz bu aa araclyla, insanlar snayp
onlardan kimlerin onu tasdik edeceklerini, kimlerin ise onu yalanlayacaklarn belirleyeceiz. sra: 17/60 yet-i kerimesinde de ayn durum
[12]
sz konusudur."
158. O'nunla cinler arasnda bir neseb ba uydurdular. Andolsun ki cinler de onlarn gtrleceklerini, huzura sevkedileceklerini
bilmektedirler.

1- Cveybir'in Dahhk'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetine gre "bu yet-i kerime kabile; Kurey, Sleym ve Huza hakknda nazil
[13]
olmutur."
2- Mchid'den rivayet rivayet edildi, o yle anlatyor:
"Kurey:
"Melekler Allah'n kzlardr." diyordu. Ebu Bekr es-Sddk:
"Peki anneleri kim?" diye sordu da:
[14]
"Cinlerin ileri gelenleri, bakanlarnn kzlardr." dediler ve ite onlarn bu szleri zerine Allah Teal bu yet-i kerimesyi indirdi."
[15]
Buna gre cinlerden maksat meleklerdir. Onlara grlmedikleri iin "cin" denmitir.
3- Katde der ki:
[16]
"Yahudiler, -Allah onlara lanet esin- Allah'n cinlerle evlendiini, meleklerin ise bu evlilikten meydana geldiklerini sylemitir."
4- Hasan el-Basr ise der ki:
[17]
"Onlar, Allah'a yaplan ibadete eytan ortak komulardr. te onlarn ihdas ellikleri nesep budur."
5- Abdullah b. Abbas'tan rivayet edilen bir gre gre bu mrikler soy ban, h Allah ile blisin karde olduunu iddia ederek kurmaya
[18]
almlardr.
164. Bizim her birimizin belirli bir makam vardr.

165. Ve Muhakkak ki biz, saf balayp duranlarz.
166. Ve Muhakkak ki biz, tesbih edenleriz.

1- Yezd ibn Eb Mlik'ten rivayet edildiine gre "mslmanlar namaz klarlarken dank bir halde durup namaz klarlarm, Allah Teal:
[19]
"Ve Muhakkak ki biz, saf balayp duranlarz." yet-i kerimesini indirerek saf haline gelerek namaz klmalarn emretmi."
[20]
2- bn Mnzirin bnu Creyh'ten rivayetinde: "Byle bir olay oldu." dedi ve bunun benzerini anlatt.
3- Bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, O, Sidre-i Mnteh'da iken nazil olduu sylenmitir.
"Oraya ulannca Cibril geri kalm, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Burada benden ayrlyor musun?" diye sormu, o da:
[21]
"Ben, buradan te geemem." demi. te Allah Teal, onlarn szlerinin hikyesi olarak kendisine orada bu yet-i kerimeleri indirmi."
167. Onlar her ne kadar yle diyor idiyseler de:

168. ncekilerde olduu gibi bizde de bir zikir bulunsayd
169. Biz de elbette Allah'n ihlsa erdirilmi kullar olurduk

1- Ebu Hill'den rivayet edildiine gre "Kureyliler:
"Allah bizden bir peygamber gndermi olsayd hibir mmet ona bizden daha itaatkr, peygamberini bizden daha ok dinler ve kitabna
bizden daha sk sarlr olmazd." derlermi. te onlarn daha nceki bu szleri zerine Allah Teal bu ayetleri ve "Var gleriyle Allah'a yemin
[22]
yet-i
ettiler ki kendilerine bir uyarc gelecek olursa muhakkak mmetlerin herhangi birinden daha doru yolda olacaklardr..."
[23]
kerimesini i ndirmitir."
176. Yoksa azabmz m abucak istiyorlar?

1- Cveybir'in bn Abbs'tan rivayetinde o yle demitir:
"Ey Muhammed, bizi kendisiyle korkutup durduun azab bize gster ve onu abucak bizim bamza getir bakalm." dediler de bu yet-i
kerime nazil oldu."
[24]
[1]
[2]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: IV/459.

[3]
[4]
Ais, Ruhul-Meani, 23/77.
[5]
sr: 17/60.
[6]
sr: 17/60.
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
Beyhak, uabu'l-man; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/562.
[15]
[16]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 348.
[17]
[18]
[19]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/562..
[20]
bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/562.
[21]
[22]
Ftr: 35/42.
[23]
bn Eb Hatim; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/87.
[24]
Bu haber Buhr ve Mslim'in artlarna gre sahih'tir.
38- SAD SURES
Mushaftaki sralamada otuz sekizinci, ini srasna gre de otuz sekizinci sredir. Kamer sresinden sonra, A'rf sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
[2]
Meden olduu da sylenmise de ed-Dn'nin syledii gibi, sahih deildir.
1. Sad. Zikir dolu Kur'n'a yemin olsun.

2. Hayr, o kfredenler bo bir gurur ve bir paralanma iindedirler.
3. Kendilerinden nce nice nesilleri helak ettik de onlar lklar kopardlar. Halbuki kurtulmak vakti deildi.
4. Kfredenler, ilerinden bir uyarcnn gelmesine amlard da demilerdi ki: "Bu, ok yalanc bir bycdr.
5. lahlar bir tek ilah m kld? Dorusu bu, artc bir ey."
6. Onlarn elebalarndan bir grup: "Yryn ve ilahlarnz zerinde direnin. phesiz ki bu, sizden istenen bir eydir." diyerek kalkp gitiler.
7. "Biz bunu, dier dinde de iitmedik. Bu ancak bir uydurmadr.
8. Aramzda zikir O'na m indirilmi?" Hayr, onlar zikrimden phe iindedirler. Hayr, onlar henz azabm tatmamlard.

1- Ebu'l-Kasm b. Eb Nasr el-Huz, Muhammed b. Abdillah b. Hamdeveyh'ten, o Eb Bekr b. Darim el-Hafiz'dan, o Muhammed b. Osman
b. Eb eybe'den, o babasndan, o Muhammed b. Abdillah el-Esed'den, o Sfyan'dan, o A'me'ten, o Yahya b. Ammare'den, o Said b.
Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan u rivayeti bize haber verdi:
"Eb Talib hastaland. Kurey bana topland. Neb (s.a.v.) de geldi. O anda Eb Cehil, Rasulullah (s.a.v.)' Eb Talib'e yaklamaktan men
etmek iin ayaa kalkt ve O'nu Eb Talib'e ikyet etti. Bunun zerine Eb Talib dedi ki:
"Ey kardeimin olu, sen kavminden ne istiyorsun?" O da buyurdu ki:
"Ey amcam ben, onlardan bir tek kelime istiyorum ki o kelime dolaysyla btn Araplar, onlara boyun eecek, acem ise, onlara cizye
deyecek." Amcas:
"Nedir o kelime?" diye sordu. Rasulullah (s.a.v.) da buyurdu ki:
"Lilahe illallah" Bunun zerine dediler ki:
"lahlar bir tek ilah m yapt?"
Ravi diyor ki:
[3]
"Bundan dolay Sad: 38/1-5 yetleri indi."
"mer b. Hattab (r.a.) mslman olunca bu, Kurey'e pek ar geldi ve M'minler rahatlad. Velid b. Muire, Kurey'in byklerine dedi ki:
"Eb Talib'e gidiniz." Onlar da ona gittiler ve dediler ki:
"Sen, bizim eyhimiz, bymzsn, u beyinsizlerin yaptn biliyorsun. Biz sana geldik ki bizimle kardein olu arasnda hkm
veresin," Bunun zerine Eb Talib, Rasulullah (s.a.v.)'a adam gnderdi ve O'nu artt. Rasulullah (s.a.v.) gelince Eb Talib dedi ki:
"Ey Kardeimin olu, kavmin senden i'tidal sahibi olman istiyor. Kavmin her isteine meyl etme. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Benden ne istiyorlar?" Onlar da dediler ki:
"Bizi ve ilahlarmz diline dolamay brak ki biz de senin ilahn brakalm." Peygamber de:
"Bana, kendisiyle btn Arab'a sahib olacanz ve acemin de size boyun eebilecei bir kelime verebilir misiniz?" buyurdu. Bunun zerine
Eb Cehil dedi ki;
"Babann hayrna! Sana onun on mislini verelim," Rasulullah (s.a.v.):
"yleyse Lailahe illallah deyin." buyurdu. Onlar bunu duyunca bundan nefret ettiler ve ayaa kalkp yle dediler:
"lahlar bir tek ilah m yapt. Bu kadar mahlukat bir tek ilah nasl idare edebilir?" Bunun zerine Allah Teala Sad: 38/1-11 yetlerini
[4]
indirdi."
3- Said b. Cbeyrden rivayet edildiine gre Abdullah b. Abbas demitir ki:
"Ebu Talip hastalannca, ilerinde Ebu Cehil'in de bulunduu Kurey'ten bir topluluk onu ziyarete geldi. Onlar:
"Ey Ebu Talib, kardeinin olu bizim ilahlarmza svyor, onlar iin yle yle diyor ve onlara yle yle yapyor. Birini ona gnder de
onu byle yapmaktan vazgeir." dediler. Bunun zerine Ebu Talib birini Rasulullaha gnderdi. Ebu Talib'in yannda bir kiinin oturaca
kadar yer bulunuyordu. Ebu Cehil, Rasulullah'n, amcasnn yanna gelip oraya oturursa amcasnn ona efkatli davranacandan korktu ve
hemen gidip oraya oturdu. Rasulullah ieri girince, kapnn yanndan baka oturacak bir yer bulamad ve oraya oturdu. Ebu Talib ona:
"Ey kardeimin olu, kavmin senden ikayeti oluyor. Senin, onlarn putlarna svdn, onlara unu unu sylediini ve onlara unu unu
yaptn sanyorlar." dedi. Rasulullah:
"Ey amca, ben onlardan sadece bir sz sylemelerini istiyorum. Onlar bunu syledikleri takdirde btn Araplar onlara boyun eecek ve
Acemler onlara cizye verecektir." dedi. Kureyliler:
"O sz nedir? Babann erefine yemin olsun ki biz onu ve onun on katn da syleriz." dediler. Rasulullah:
"O sz, Lailahe llallah, Allahtan baka hibir ilah yoktur." szdr." dedi. Bunun zerine Kureyliler oradan yaka silkerek ve yle diyerek
kalkp gittiler:
"O, ilahlar bir tek ilah m yapt?" te bunun zerine bu yetler nazil oldu.
"O, ilahlar bir tek ilah m yapt? Dorusu bu, alacak bir eydir. Haydi yryn, ilahlarnza ibadet etmekte direnin, sizden beklenen de
budur. Biz, bu tevhidi baka bir dinde duymadk. Bu, uydurmadan baka birey deildir. Kur'an aramzdan ona m indirildi? Dorusu onlar,
[5]
benim vahyimden phe iindedirler. Daha dorusu onlar azabm henz tatmadlar."
4- Mahmud ibn ayln ve Abd ibn Humeyd kanalyla bn Abbs'tan rivayet edilmitir:
"Ebu Talib hastalandnda Kurey onun yanna geldiler, onlar Ebu Talib'in yannda otururlarken Hz. Peygamber (s.a.v.) de geldi. Ebu Talib'in
yannda sadece bir kiinin oturabilecei bir yer kalmt. Ebu Cehl, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in geldiini grnce gelip o bo yere amcasnn
yanna oturmasn engellemek istedi, kalkp oraya kendisi oturdu ve O'nu, Ebu Talib'e ikyet etti. Ebu Talib:
"Ey kardeimin olu kavminden ne istiyorsun?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ben onlardan sadece bir tek kelime istiyorum. O kelimeyle btn Araplar onlara boyun eecek ve Acemler kendilerine cizye verecekler."
dedi. Ebu Talib:
"Bir tek kelime mi?" dedi. Allah'n Rasl (s.a.v.):
"Evet bir tek kelime. Ey amca, Yegne ilh Allah'tr desinler." dedi.
"lahlar bir tek ilah m kld? Dorusu bu artc bir ey... Biz bunu dier dinde de iitmedik. Bu ancak bir uydurmadr" (yet: 5-7) dediler
de ite onlar hakknda bu "Sd. Zikir dolu Kur'n'a yemin olsun. Hayr, o kfredenler bo bir gurur ve bir paralanma iindedirler." yet-i
[6]
kerimeleri nazil oldu."
5- Rz bu hadisenin Hz. mer'in mslman olmasndan sonra meydana geldii ve Kurey'in ileri gelenlerinden 25 kiinin Ebu Tlib'e
[7]
geldikleri ayrntsna da yer vermektedir.
6- Taber'nin de kendi isnadyla bn Abbs'tan rivayetinde bu hadise zerine srenin ilk be yetinin, yine ondan gelen baka bir rivayette ise
[8]
ilk sekiz yetinin indii belirtilmitir.
7- lerinden "Yryn ve ilahlarnz zerinde direnin. phesiz ki bu, sizden istenen bir eydir." diyerek kalkp gidenin Ukbe ibn Eb Muayt
[9]
olduu da Mcahid'den rivayet edilmitir.
8- Mfessirler bu hadisenin ayn sredeki "Onlardan nce Nuh'un kavmi, Ad ve kazklarn sahibi Fir'avn da yalanlamt." (yet: 12) yet-i
kerimesinin nzul sebebi olarak zikretmektedirler. Bu anlatmda Hz. mer'in mslman olmasnn Kurey'e ar geldii ve bu gidie bir dur
[10]
demek zere Kurey ileri gelenlerinin Ebu Talib'e el-Veld ibnu'l-Mura'nn teklifi zerine gittikleri ayrntlar da bulunmaktadr.
16. Ve dediler ki: "Rabbmz hesab gnnden nce bizim paymz abuklatrver."

[11]
yet-i kerimesi nazil olunca mrikler srf alay olsun diye:
1- el-Hkka Sresindeki "Amma kime de kitab sandan verilmise..."
[12]
"Bizim kitabmz dnyada hemen veriver." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
28. Yoksa Biz, iman etmi ve salih ameller ilemi olanlar, yeryznde bozgunculuk edenler gibi mi klarz? Yoksa Biz, mttakleri
gnahkrlar gibi mi tutarz?

1- Kurey mriklerinden bazlar m'minlere:
[13]
"Ahirette bize, size verilmeyen hayrlar verilecek." demilerdi. te bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu.
2- bn Abbs'tan rivayet edildi:
"Bu ayet, Bedr gn savatan nce mbareze iin kan Hz. Hamza, Hz. Ali, Hz. Ubeyde ibnu'l-Hris ile bunlarn karlarna kan mrikler
[14]
Utbe, eybe ve el-Veld ibn Utbe hakknda nazil olmutur."
30. O ne gzel kuldu!

[15]
ifadesiyle, yine bir keresinde Hz. Eyyb (a.s.) hakknda ayn ifade
"Cenb- Hakk'n Hz. Sleyman (a.s.) hakkndaki, O ne gzel kuldu!
nazil olunca, mmet-i Muhammedin (ashabn) kalbindeki keder byd ve
"Cenb- Hakk'n Hz. Eyyb (a.s.) hakkndaki bu ayet, onun iin byk bir erefi ifade eder. Bylesi bir erefi elde edebilmemiz iin, Hz.
Eyyb (a.s.)'un mlk gibi bir mlk elde etmeye kalksak, buna gcmz yetmez. Eer Eyyb (a.s.) gibi, bir bely tamak istesek, buna da
gcmz yetmez. u halde bylesi bir erefi elde etmemiz nasl mmkn olur acaba? dediler. Bunun zerine Cenb- Hakk, O ne gzel bir
[16]
ayetini indirdi. te bu ayet, "Sen gzel bir kul olamazsan da, ben gzel bir mevlym. Dolaysyla
mevldr ve ne gzel bir yardmcdr!
eer senden lzumsuz-hatal eyler sdr olursa, ltuf ve fazl bendendir. Eer senden bir kusur sdr olursa, rahmet ve kolaylk benden"
[17]
demektir."
62. Ve dediler ki: "Bizim kendilerini ktlerden saydmz adamlar niin burada grmyoruz?
63. Onlar alaya almtk. Yoksa imdi gzlere grnmez mi oldular?"

1- Mchid'den rivayet edildiine gre "Bu ayetler, Ebu Cehl, meyye ibn Halef ve Bedr'de ldrlen Kurey kfirlerinin ileri gelenleri ile
m'minlerden onlarn alaya aldklar ve kk grdkleri Ammr, Suheyb, Selman, Habbb, Bill ve benzeri zayf mslmanlar hakknda
[18]
nazil olmutur."
[1]
[2]
[3]

Yaynevi: 2/564.
[4]
Tirmizi; Tefsir: 3232, Tirmizi bu hadise hasen demitir. Nesai; Tefsir: 456, bn Cerir 23/79, Ahmed; Msned: 1/227, Hakim; Mstedrek: 2/432, Suyuti; ed-Drr:
5/295; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 303-304.
[5]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/362; Tirmiz, Tefsir el-Kur'an, 38/1 (3232); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[6]
Trmiz, Tefsru'l-Kur'n, Sd, 38/1, hadis no: 3232; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/362
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
Hakka: 69/19.
[12]
Beav, Mealimut-tenzil, 4/50.
[13]
[14]
bn Askir; Als, Ruhul-Meani, 23/189.
[15]
Sd: 38/30.
[16]
Hacc: 22/76.
[17]
[18]
39- ZMER SURES
Mushaftaki sralamada otuzdokuzuncu, ini srasna gre ellidokuzuncu sredir. Sebe' sresinden sonra, M'min (Gfr) sresinden nce
Mekke'de inmitir. Allah'n rahmetinden mit kesilmemesi gerektiini belirten 53. yetten itibaren veya yedi yetin Medine dneminde
[1]
indii yolunda rivayetler varsa da bu rivayetler zayf bulunmaktadr.
bn Abbs'tan rivayetle "Allah szn en gzelini ahenkli, ikierli bir kitab halinde indirmitir. Rablarndan korkanlarn ondan derileri rperir,
sonra hem derileri, hem de kalbleri Allah'n zikrine kar yumuar..." (yet: 23) ve "De ki ey kendi nefislerine kar ly aan kullarm,
Allah'n rahmetinden umudunuzu kesmeyin..." (yet: 53) yet-i kerimesi olmak zere iki yetinin:
"De ki ey kendi nefislerine kar ly aan kullarm..." yetinden bahyarak yedi yetinin Medine'de Vah ve arkadalar hakknda nazil
[2]
olduu da rivayet edilmitir ki yerinde ayrntl olarak gelecektir.
3. yi bil ki hlis din Allah'ndr. O'ndan baka veller edinenler, onlara, srf bizi Allah'a yaklatrsn diye dua ediyoruz." derler. Dorusu Allah,
ayrla dtkleri eylerde aralarnda hkm verecektir. Muhakkak ki Allah, yalanc ve ok kfreden kimseye hidayet eylemez.

1- Cveybir'in bn Abbs'tan tahric ettii bir haberde o yle diyor:
"Bu yet-i kerime kabile hakknda; Amir, Kinne ve Selime oullar hakknda nazil oldu. Onlar, putlara tapar, "Melekler Allah'n kzlardr,
[3]
biz onlara, bizi Allah'a yaklatrsnlar diye tapnyoruz." derlerdi."
2- Mcahid diyor ki
"Kurey mriklerinin, putlar iin syledikleri bu szlerini, onlardan nceki mrikler, meleklere, Meryemolu sa'ya ve Hz. zeyir'e
[4]
sylemilerdi."
8. nsana bir sknt dokunduu zaman Rabbna ynelerek O'na yalvarr. Sonra O, kendi katndan ona bir nimet verince nceden O'na
yalvarm olduunu unutuverir ve Allah yolundan saptrmak iin O'na eler koar. De ki: "Kfrnle biraz elenedur. Muhakkak ki sen
cehennem ashabndansn."

1- Muktil, bu yet-i kerimenin Ebu Huzfe ibnu'l-Mura el-Mahzm hakknda nazil olduunu sylemitir. Utbe ibn Rabia hakknda indii
[5]
de sylenir.
9. "Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun bken, ahiretten ekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse inkar eden kimse gibi olur
mu?..."
Ayetin kimin hakknda indii ile ilgili rivayetler:

[6]
1- bn Abbas, Eb Bekr es-Sddk (r.a.) hakknda indiini syledi.
[7]
2- bn mer, Osman b. Affan hakknda indiini syledi.
[8]
3- Mukatil, Ammar b. Yasir hakknda indiini syledi.
[9]
4- bn Abbas, Ammr bni Ysir hakknda indiini syledi.
[10]
5- bn Abbas, bnu Mesud, Ammr bni Ysir ve Salim Mevla bni Huzeyfe hakknda indiini syledi.
[11]
6- krime, Ammr bni Ysir hakknda indiini syledi.
7- bn Kesir bu konuda yle der:
"Doru olan gr udur ki, bu yet-i kerime, onlara ve onlar dndaki putlara tapmaktan kanan, gnlden Rahman olan Allah'n ibadetine
[12]
ynelen kimselere de amildir."
8- Aslnda bu rivayetlerde ad geen her sahab ayr ayr bu yet-i kerimenin nzul sebebi olmaya yarar ibadetlerde bulunan kimselerdi.
[13]
Allah onlardan raz olsun.
10. ...Sabredenlere ecirleri elbette hesapsz olarak verilecektir.

1- bn mer'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
[14]
[15]
"Rabbim mmetime artr dedi de "Kimdir o ki Allah'a gzel bir dn versin de Allah onu kat kat, birok katlar artrsn."
yeti nazil oldu.
Efendimiz (s.a.v.):
[16]
"Rabbim mmetime daha artr." dedi de bu sefer bu yet nazil oldu."
2- Sfyn'dan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mmetine artrmay ifade eden yetlerin sras biraz deiik olup yledir:
[17]
[18]
yeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) yine:
"Kimdir o ki Allah'a gzel bir bor verir..."
[19]
yeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.)
tekrar:
[20]
"Rabbim mmetime artr." dedi de bu yet nazil oldu."
3- Bu yet-i kerimenin Habeis'tan'a hicret edenler hakknda nazil olduu gr yannda Ca'fer ibn Eb Tlib ve arkadalarnn grdkleri
[21]
eziyet ve ikencelere sabrederek dinlerinde sebatlar zerine indii de sylenmitir.
11. De ki: "Ben, dini yalnz Allah'a tahsis ederek ibadet etmekle emrolundum."

1- Muktil der ki:
"Kurey mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bize getirdiin bu dine seni sevkeden nedir? Babann, dedenin ve kavminin ileri gelenlerinin dinini grmez misin; onlar Lt ve Uzz'ya
[22]
tapmaktadrlar." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
17. "eytana ve putlara kulluk etmekten kanp, Allah'a ynelenlere, onlara, mjde vardr."

1- Zeyd bni Eslem'den rivayet edilmitir:
"Bu yet, kii hakknda inmitir. Onlar Cahiliyye Devri'nde Lailahe illallah derlerdi. Bu kii: Zeyd b. Amr b. Nufeyl, Eb Zerr el[23]
far ve Selman- Faris'dir."
2- bn Kesr der ki:
"Sahh olan bu yet-i kerimenin hem onlara, hem de onlar gibi Tt'a, putlara tapnmaktan saknp Allah'a dnen herkese amil olmas
[24]
dr."
17. "... kullarm mjdele.

18. O kullarm ki, onlar sz dinlerler, sonra da en gzeline uyarlar. te onlar, Allah'n doru yola ilettii kimselerdir. Gerek akl sahipleri
de onlardr."

1- Ata, bn Abbas'tan rivayet ederek dedi ki:
"Eb Bekr Sddk (r.a.), Peygamber (s.a.v.)'e iman etti ve O'nu tasdik etti. Osman, Abdurrahman b. Avf, Talha, Zbeyr, Said b. Zeyd ve Sa'd b.
Eb Vakkas ona soru ynelttiler, o da iman ettiini onlara haber verdi. Bunun zerine onlar da iman ettiler. Onlar hakknda da bu yet indi."
[25]
2- Ata diyor ki: "Szn en gzeline uyanlar" ifadesinde Eb Bekr kasdediliyor."
[26]
3- Cveybir'in kendi senediyle Cbir ibn Abdullah'tan rivayetine gre "Onun yedi kaps vardr..."
yet-i kerimesi nazil olduunda
ensardan bir adam Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, benim yedi klem vard; onun her bir kaps iin bir kle olmak zere hepsini azat ettim." dedi de ite bunun zerine bu
[27]
22. "Allah kimin gnln slam'a amsa, o, Rabbi katndan bir nur zere olmaz m? Kalbleri Allah' anmak hususunda katlam olanlara
yazklar olsun; ite bunlar apak sapklktadrlar."

1- Bu yet Hamza, Ali, Eb Leheb ve olu hakknda indi. Ali ve Hamza, Allah'n gslerini at kimselerdir. Eb Leheb ve ocuklar ise,
Allah' anmaya kar yrekleri katlam olanlardandr. O da Allah Teala'nn u szndendir: "Allah' anmaya kar yrekleri katlam
[28]
olanlara yazklar olsun."
23. "Allah, yetleri birbirine benzeyen ve yer yer tekrar eden Kitab szlerin en gzeli olarak indirmitir. Rablerinden korkanlarn, bu Kitap'tan
tyleri rperir, sonra hem derileri ve hem de kalbleri Allah'n zikrine yumuar ve yatr. te bu Kitap, Allah'n doruluk rehberidir, onunla
istediini doru yola eritirir. Allah kimi de saptrrsa artk ona yol gsteren bulunmaz."

1- Abdu'l-Kahir b. Tahir el-Badad, Eb Amr b. Mutrr'dan, o Cafer b. Muhammed el-Firyab'den, o shak b. Raheveyh'ten, o Amr b.
Muhammed el-Kure'den, o Hallad es-Saffar'dan, o Amr b. Kays'tan, o el-Mla'den, o Amr b. Mrre'den, o Mus'ab b. Sa'd'dan, o da Sa'd'dan
bize unu rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.)'a:
[29]
"Ey Allah'n Rasul, bize biraz konusan" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Avn ibn Abdullah'tan rivayette o yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.)'n ashab (Raslullah (s.a.v.)'a inen Kur'n yetleri dinlemekten) usandlar ve:
"Ey Allah'n elisi, bize biraz da baka eyler anlatsan." Dediler. Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi. Bir sre sonra tekrar usandlar ve:
"Ey Allah'n elisi, bize kendi szn ve Kur'n'n dnda bir eyler anlatsan." dediler. Bununla onun, kendilerine hikyeler anlatmasn
istiyorlard. Bunun zerine de Allah Teal:
[31]
[30]
"Biz, sana bu Kur'n' vahyetmekle kssalarn en. gzelini sana anlatyoruz."
[32]
3- Mus'ab ibn Sa'd'den, onun da babas Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayet ettii bir haberde de inen yetlerin sras yukardakinin tersinedir.
4- bni Abbs (r.a.)'tan yle rivayet edilmitir:
"Sahabe'den bir cemaat:
[33]
"Ey Allah'n Rasul! Bize gzel szler syleyin ve gemi kavimlerin haberlerini, hikyelerini anlatn." dedi. Bunun zerine bu ayet indi."
24. Zalimlere: "Kazandklarnzn karln tadn." denilirken kyamet gn yzn azabn ktsnden kim koruyacak?

[34]
1- Bu yet-i kerimenin Ebu Cehl hakknda nazil olduu sylenir.
34. Sdk getirene ve onu tasdik edenlere gelince: te onlar takvaya erenlerin ta kendileridir.
Ayetin kimin hakknda indii ile ilgili rivayetler:

Sdk getiren ve onu tasdik edenin kim olduu ile ilgili iki gr vardr.
Fahreddin er-Razi diyor ki:
1- Bundan murad tek ahs olup, sdk getiren, Hz. Muhammed (s.a.v.)'dir, onu tasdik eden ise, Eb Bekir (r.a.)'dir. Bu gr, Ali bn Ebi
Talib (r.a.) ile bir grup mfessirden (r.a.) nakledilmitir.
2- Maksad, sdk getiren herkestir. O halde, sdk getirenler, Peygamberlerdir. Onu tasdik edenler ise, onlara tbi olanlardr. Bu gr
savunanlar, sdk getirenin bir cemaat olduunu; zira byle olmasayd, "te onlar takvaya erenlerin ta kendileridir" denilmesinin caiz
[35]
olmayacan syleyerek, istidlalde bulunmulardr.

Risalet ancak drt rkn ile tamamlanr: Gnderen (mursil), gnderilen (mursel), rislet ve kendilerine gnderilenler (mrsel ileyh). Rasul
gndermeden kastedilen, kendilerine rasul gnderilen toplumun, risaleti kabul ve onu tasdike ynelmesidir. Tasdikte bulunan ilk ahs,
gnderme (irsal) iinin kendisiyle tamamlanm olduu kiidir. Ben, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet eden kiilerden anlatan ve bahseden
birisinin, Hz. Peygamber (s.a.v.)in yle demi olduunu sylerken duydum:
[36]
Eb Bekr'e ilimeyin, onu kendi haline brakn; nk o, nbvvetin tamamlaycsdr.
Bil ki: ster tasdik edenden maksad muayyen bir ahs olsun, ister bu sfatla muttasf btn ahslar olsun, netice itibariyle Hz. Eb Bekr (r.a.)
buna dahildir. Birinci duruma gre olmasna gelince, Eb Bekr (r.a.)in de buna dahil olduu aikrdr. nk ifade, tasdike ilk ynelmi olan
kiiyi de mulne alr. Ulem ise, ilk tasdik eden en faziletli kiinin ya Hz. Eb Bekir ya da Hz. Ali (r.a.) olduunda icm etmilerdir. Bu
lafz Hz. Ebu Bekir (r.a.)'e hamletmek ise daha evldr. Zira Hz. Ali (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)in bi'seti srasnda kk idi. Bylece de o,
evdeki kk bir ocuk gibiydi. Malumdur ki, onun tasdiki ve ynelmi olmas, yle pek fazla bir kuvvet ve g ifade etmez. Ebu Bekir (r.a.)'e
gelince, o, hem yaa, hem de makam ve mevkice byk bir kimse idi. O halde, onun tasdike ynelmesi, slm iin, bir hayli g ve kuvvet
ifade eder. Buna gre bu lafz, Hz. Eb Bekir (r.a.)'e hamletmek daha evldr. kinci duruma gre olmasna gelince, bu, bundan muradn, bu
sfatla muttasf olan herkes olmasdr. Bu takdire gre, Eb Bekir (r.a.) de bunun kapsamna girer.
36. Allah kuluna kfi deil mi? Seni O'ndan bakalaryla m korkutuyorlar? Allah kimi dallette brakrsa artk onu hidayete erdirecek kimse
yoktur.

1- Abdrrezzk'n Ma'mer'den rivayetle tahricine gre ona da bir adam yle anlatm:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e Kurey mrikleri:
"Ya putlarmza svmeyi brakrsn ya da putlarmza syleriz seni arpar ve delirtir." veya "Putlarmz ayplamay brakmyacak olursan onlar
[37]
seni arpar veya delirtir." dediler de bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Katade diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Halid b. Velid'i, mriklerin "Uzza" putunu diktikleri Sukam vadisine gnderdi. Putun hizmetisi Halid'i grnce:
"Ey Halid, ben seni, Uzza'ya kar gelmekten sakndrrm. Zira bunun yle bir hm vardr ki hibir ey onun karsnda duramaz." dedi.
Halid onu dinlemeyerek ilerledi ve elinde bulunan balta ile putun burnunu datt. te mrikler, Rasulullah ve mslmanlar, tapm
[38]
olduklar putlardan bu ekilde korkutuyorlard. yet-i kerime bu hususu beyan etmektedir."
38. Andolsun ki onlara: "Gkleri ve yeri yaratan kimdir?" diye sorsan muhakkak "Allah 'tr. " diyecekler. De ki: "yleyse syleyin bakalm;
Allah bana bir zarar vermek istese, O'nu brakp ta tapndklarnz O'nun verdii zarar giderebilir mi? Yahut bana bir rahmet dilerse O'nun
rahmetini nleyebilir mi?" De ki: "Allah bana yeter. " Tevekkl edenler O'na tevekkl etsinler.

1- Muktil der ki:
"yleyse syleyin bakalm; Allah bana bir zarar vermek istese, O'nu brakp ta tapndklarnz O'nun verdii zarar giderebilir mi? Yahut
bana bir rahmet dilerse O'nun rahmetini nleyebilir mi?" diye sormu da Mekke mrikleri cevap verememiler ve susmular; bunun zerine
[39]
bu yet-i kerime nazil olmu."
2- Bir rivayete gre ise: "Allah'n takdir ettii bir eyi elbette savamazlar ama efaat ederler." diye cevap vermiler de bu yet-i kerime nazil
[40]
olmu.
45- Byle iken Allah bir olarak anld vakit, ahiret'e inanmayanlarn yrekleri burkulur da O'ndan berikiler anld vakit derhal yzleri gler.

1- Mchid'ten rivayet edildiine gre yle demitir:
"Bu yet, Neb Aleyhisselm'n Kabe'nin yannda Necm sresini okumas ve onlarn ilahlarnn zikrinden sevin duymalarndan dolay
[41]
indirildi."
49. nsana bir sknt gelince Bize yalvarr. Sonra katmzdan ona bir nimet verdiimizde "Bu bana bilgimden dolay verilmitir." der. Hayr, bu
bir imtihandr, ama oklar bilmezler.

[42]
1- Bu yet-i kerimenin Huzeyfe ibnu'l-Mura hakknda nazil olduu sylenir.
53. "De ki: "Ey kendilerine ktlk edip ar giden kullarm! Allah'n rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Dorusu Allah gnahlarn hepsini
balar. nk O, balayandr, merhametlidir."

1- Abdullah b. Abbas, Mcahid, At b. Yesar, Katade, Sdd ve bn-i Zeyd'e gre bu yette zikredilen "Kullar"dan maksat, cahiliye
dneminde oka gnah ileyen mriklerdir. Rasulullah bunlar iman etmeye davet edince bunlar mitsizlie kaplm ve affedilmeyeceklerini
zannetmilerdir. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve onlarn, yaptklarndan vazgeip iman etmeleri halinde affedilebileceklerini
[43]
bildirmitir.
a- bn Abbas demitir ki:
"Bu yet, Mekke ehli hakknda indi. Onlar:
"Muhammed, putlara tapanlarn, Allah'n haram kld nefsi ldrenlerin mafiret edilmeyeceklerini iddia edip dururken, biz nasl hicret
edelim ve nasl mslman olalm? Biz, Allah'tan baka ilahlara ibadet edip Allah'n haram kld nefsi de ldrmedik mi?" diyorlard. Bunun
[44]
zerine bu yet indi."
b- Abdurrahman b. Muhammed es-Sirac, Muhammed b. Muhammed b. el-Hasan el-Kzir'den, o Ali b. Abdu'l-Aziz'den, o Kasm b.
Sellam'dan, o Haccac'dan, o bn Creyh'ten, o Ya'la b. Mslim'den, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan bize u haberi vererek dedi ki:
"irk ehlinden bir grup insan, ok insan ldrdler ve ok zina ettiler. Sonra Muhammed (s.a.v.)'e gelip dediler ki:
"Sen, gzele davet ediyorsun. Bize yle bir haber bul ki, onu ilediimiz zaman gnahlarmza keffaret olsun." Bunun zerine bu yet
[45]
indi."
c- bn Abbs'tan rivayete gre irk ehlinden bir ok kiiyi ldrm, ok zina yapm baz kimseler Muhammed (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Senin sylediklerin ve kendisine ardn ey gzel. Keke bizim yapm olduumuz gnahlarn bir keffreti olduunu bize haber
verebilsen (de biz de mslman olsak)." dediler de
[46]
ve bu yet-i
"Onlar ki Allah ile beraber baka bir ilaha tapmazlar, Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar, zina etmezler..."
[47]
kerime nazil oldu."
[48]
2- Abdullah bn mere gre bu ayet mslmanlar hakknda inmitir.
a- Abdullah b. mer'e gre bu yet-i kerime bir ksm mslmanlar hakknda nazil olmutur. Mekke'de baz kiiler mslman olduktan sonra
mrikler onlarn Medine'ye hicret etmelerine engel olmu ve onlar fitneye drmlerdir. Bunun zerine bu insanlar Allahn, artk
tevbelerini kabul etmeyecei zannna kaplmlardr. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu ve Allah tealann, kullarndan dilediinin
[49]
btn gnahlarn affedebileceini beyan etmitir.
b- bn mer demitir ki:
"Bu yet, Ayya b. Eb Rabia, Velid b. Velid ve mslmanlardan bir grup kimse hakknda indi. Bunlar mslman oldular. Sonra ikenceye ve
eziyete tabi tutuldular. Derken fitneye dtler. Biz de yle diyorduk:
"Allah bunlarn ebediyyen ne tevbesini ne de dine yeniden dnmelerini kabul eder." Bir grup mslman oldu. Sonra kendilerine azap ve
ikence edilmesi sebebiyle dinlerini terkettiler. Bunun zerine bu yetler indi. mer yaz yazmay biliyordu. Ayya b. Eb Rabia, Velid b.
[50]
Velid ve bu gruba mektup yazd. Onlar da mslman oldular ve hicret ettiler."
c- Muhammed ibn shak'n Hz. mer'den rivayetinde ise bu yet-i kerimeden balyarak 60. yete kadar olan yetler de bu hadise zerine nazil
[51]
olduu ifade edilmektedir.
d- Abdullah b. mer'den nakledilen dier bir gre gre ise bu yet-i kerime, mminlerden byk bir gnah ileyenlerin cehennemlik
olduklarn zannedenler hakknda nazil olmu ve Allah tealann, kullarndan dilediinin btn gnahlarn affedeceini bildirmitir.
Abdullah b. mer diyor ki:
"Biz, Rasulullahn sahabileri, yaptmz btn iyiliklerin kabul edildii kanaatnda idik. Sonra u yet-i kerime nazil oldu. "Ey iman edenler
[52]
Bizler, amellerimizi heder edecek olan eyin byk gnahlar
Allaha itaat edin, peygambere itaat edin, sakn amellerinizi heder etmeyin."
ve hayaszlk olduunu sylemeye baladk. Bunlardan birini yapan grdmz zaman "Artk bu helak oldu." diyorduk. Nihayet: "Ey
Muhammed, kullanma yle dediimi syle "Ey kendi aleyhlerine haddi aan kullarm, Allann rahmetinden midinizi kesmeyin. phesiz ki
Al-ah, btn gnahlar balar. Muhakkak ki o, ok affeden ve ok merhamet edendir." yeti nazil oidu. Biz de artk bunlar sylemekten
vazgetik. Bunlardan herhangi birini syleyeni grdmzde o kii iin korkuyorduk. lemeyenleri grdmzde ise onun iin mitli
oluyorduk.
e- Daha nce (Frkan Sresi'nin 68-70 yetlerinin nzul sebebinde) getii zere Abdullah ibn Mes'd'dan rivayette o yle anlatyor:
Raslullah (s.a.v.)'a:
"Allah katnda hangi gnah en byktr?" diye sordum (veya soruldu) da O:
"Allah seni yaratmken ona baka birini denk ve e komandr." buyurdular.
"Sonra hangisi?" dedim,
"Sonra seninle beraber yiyecek korkusuyla ocuunu ldrmendir." buyurdular.
"Sonra hangisi?" diye sordum,
"Komunun hanmyla zina etmendir." buyurdular ve ite Raslullah (s.a.v.)'n bu szn tasdik olarak "Onlar ki Allah ile beraber bir baka
[54]
[53]
ilha tapmazlar, Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar..."
[55]
f- bn Creyc kanalyla bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre ise bu yet-i kerime de bunun zerine nazil olmutur.
3- Hz. Hamzann katili Vahi hakknda inmitir.
a- Eb shak el-Mukr, (Eb Abdillah) Hseyn b. Muhammed (ed-Dinever)'den, o Eb Bekr b. Hurce'den, o Muhammed b. Abdillah b.
Sleyman'dan, o Muhammed b. el-A'la'dan, o Yunus b. Bkeyr'den, o Muhammed b. shak'tan, o Naf'den, o (bn) mer'den, o da mer'den u
haberi bize verdi:
"Biz toplandk. Ben, Ayya b. Eb Rabia ve Hiam b. Ass b. Vail hicret iin szleip dedik ki:
"Buluma yerimiz el-Menasif -Ben Gifar'n mikat- olsun. Sizden kim hapsolur, szleme yerine gelmezse arkadann yanna gitsin. Ben ve
Ayya szletiimiz yerde olduk. Fakat Hiam, bu iten men olundu. Fitneye drld. Biz Medine'ye gittik ve yle diyorduk:
"Allah bunlann tevbesini kabul etmez." Bir grup insan Allah' ve Rasul'n bildiler. Sonra kendilerine dnyev bir musibet ulanca, bundan
vaz getiler, Allah Teala da bu yeti bu yzden indirdi. nen yetler u ksma kadar devam etti: "Kibrlenenler iin Cehennem'de bir yer yok
mudur?" mer dedi ki:
"Elimle mektup yazdm. Sonra onu Hiam'a gnderdim."
(Bu olayla ilgili olarak) Hiam yle dedi:
"Bana ulaan durulmu mektubu atm. Sonra dedim ki:
"Allah'm onu bize anlat." Sonra anladm ki, yetler bizim hakkmzda inmi. Sonra hemen dnp deveme bindim ve Rasulullah (s.a.v.)'a
[56]
iltihak ettim."
b- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre ise sadece Furkan: 25/68 yet-i kerimesi deil, bununla birlikte bunu takip eden iki yet-i
[57]
kerime daha Hz. Hamza'nn katili olan Vah hakknda Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur.
O, yle anlatyor:
"Vah, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve:
"Ey Muhammed, senden eman dileyerek geldim, bana eman ver ki Allah'n kelmn dinleyeyim." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"Seni etrafmda grmemeyi daha ok isterdim. Ama madem ki eman dileyerek geldin, peki Allah'n kelmn dinlemek zere civarmda olabi
lirsin." buyurdular. Vah:
"Ben Allah'a ortak kotum, Allah'n haram kld cana kydm ve zina ettim, bana tevbe var mdr?" diye sordu. Allah'n Rasl (s.a.v.) susup
cevap vermediler de sonuna kadar "Onlar ki Allah ile beraber bir baka ilha tapmazlar, Allah'n haram kld cana haksz yere kymazlar ve
[58]
yet-i kerimesi nazil oldu. Raslullah (s.a.v.) bu yeti Vah'ye okudu. Vah:
zina etmezler..."
"Bunda bir art gryorum; belki de ben salih amel ilemeyeceim. En iyisi ben, Allah'n baka bir kelmn dinlemek zere senin civarnda
kalmaya devam edeyim." dedi (ve mslman olmad) da bunun zerine "Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz. Bunun
[59]
yet-i kerimesi nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.), Vahi'yi ararak ona bu sefer bu yet-i kerimeyi
dndakileri ise dilediine balar."
okudu. Vah:
"(Bunda da bir art var), Belki de ben, Allah'n dilediklerinden deilim. Ben en iyisi Allah'n baka bir kelmn dinlemek zere civarnda
olmaya devam edeyim." dedi (ve yine mslman olmad). Bunun zerine ite bu "De ki: Ey kendilerine israf etmi olan kullarm, Allah'n
rahmetinden umutsuzlua dmeyin..." yet-i kerimesi nazil oldu. Bu yet-i kerimeyi iitince Vah:
[60]
"Evet, ite imdi bu yette herhangi bir art grmyorum." dedi ve mslman oldu."
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bu ayet ona m mahsustur. Yoksa btn mslmanlar iin genel midir?" diye sorulduunda O:
[61]
"Hayr, btn mslmanlar iin geneldir." buyurmutur.
4- Kafir, mmin tm asiler hakknda inmitir.

a- bn Kesir der ki:
"Bu yet-i kerime, ister kfirlerden, isterse bakalarndan olsun, tm asileri, gnahkrlar tevbe etmeye, Allah'a ynelmeye armakta,
iledikleri gnahlar ne kadar ok, ne kadar byk olursa olsun, Allah'n onlardan tevbe edenin tm gnahlarn balayacan
[62]
bildirmektedir."
b- Rasulullah (s.a.v.)'n azatls Sevbn (r.a.)'dan yle rivayet edilmitir:
"Rasulullah (s.a.v.)'n yle buyurduunu iittim:
"u ayeti dnyaya ve iindekilere tercih ederim: "De ki: "Ey nefislerine kar ar giden kullarm. Allah'n rahmetinden mit kesmeyin. Allah
btn gnahlar balar." Bunun zerine orada bulunan birisi:
"Ey Allah'n Rasul! irk koan kimse iin de byle midir?" diye sordu. Hz. Peygamber bir sre sustu. Sonra kere
[64]
[63]
kimse iin de byledir" buyurdu."
"Dikkat edin! irk koan
c- Amr b. Anbese (r.a.)'den yle dedii rivayet edilmitir:
"Yal bir adam elindeki bastona dayanarak Hz. Peygambere geldi ve yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul! Ben ok hainlik yaptm, ok gnah iledim. Byleyken balanr mym?" Hz. Peygamber:
"Sen, Allah'tan baka ilh olmadna ahadet etmedin mi." diye sordu. Adam:
"Evet. Ve ahadet ederim ki sen de Allah'n Rasulsn." diye karlk verdi. Bunun zerine Hz. Peygamber:
[65]
"Senin hainliklerin ve gnahlarn balanmtr." buyurdu."
d- bni mer (r.a.)'in yle dedii rivayet edilmitir:
"Bizler, "Allah' bilip tandktan ve mslman olduktan sonra, balarna gelen bir musibet sebebiyle kfre dnenlerin ve bylece fitneye d
enlerin Allah Teal tevbesini kabul etmez." derdik. Ne zaman ki Rasulullah (s.a.) Medine'ye geldi, o zaman byle kimseler hakmda "De ki: Ey
[66]
nefislerine kar ar giden kullarm..." ayeti indi."
e- Fahreddin er-Razi der ki:
"Ayetlerde nazar- dikkate alnmas gereken ey, sebeb-i nzuln huss oluu deil, ayetin lafznn umm manasdr. Dolaysyla bu
[67]
ayetlerin, ite yukarda saylan hadiselerden dolay, nazil oluu, hkmnn umm (genel) oluuna man deildir."
[68]
f- Hz. Ali'ye gre ise bu yet-i kerimenin hkm btn insanlar kapsamaktadr.
g- bn-i Srn diyor ki:
"Bir gn Ali (r.a.)
"Kur'anda en geni yet hangi yettir?" diye sordu. Orada bulunanlar:
"Kim bir ktlk iler veya nefsine zulmeder ve sonra Allahtan balanmasn dilerse, Allah, mafiret ve merhamet edici olarak bulur."
yeti olduunu sylediler Bunun zerine Ali (r.a.)
"Kur'anda "Ey Muhammed, kullarma yle dediimi syle "Ey kendi aleyhine haddi aan kullarm, Allahn rahmetinden midinizi
kesmeyin. phesiz ki Allah, btn gnahlar balar. Muhakkak ki o, ok affeden ve ok merhamet edendir." yetinden daha geni bir yet
[69]
yoktur." dedi.
h- Taberi, yet-i kerimenin, mmin ve mrik, kendi aleyhine haddi aan herkes iin hkm ifade ettiini sylemi ve mriklerin de tevbe
[70]
etmeleri halinde gnahlarnn affedileceini sylemitir.
64. De ki: "Bana, Allah'tan bakasna kulluk etmemi mi emrediyorsunuz ey cahiller?"

65. Andolsun sana da, senden ncekilere de vahyolunmutur ki eer Allah'a ortak koarsan phesiz amellerin boa gider ve muhakkak
hsrana uryanlardan olursun.
66. Hayr, yalnz Allah'a kulluk et ve kredenlerden ol.

1- bn Abbs'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Mekke mrikleri, bilgisizliklerinden, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i kendi ilhlarna ibadet etmeye ardlar ve dediler ki:
"Sen bizim ilhlarmza ibadet edersen biz de seninle birlikte senin ilhna ibadet ederiz." te bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil
[71]
oldu."
2- el-Hasenu'1-Basr'den rivayet edildi:
"Mrikler:
"Ey Muhammed, babalarnn ve atalarnn dallette olduklarn m iddia ediyorsun? Yani onlar dallette miydiler?" dediler de bunun zerine
[72]
Allah Teal bu yet-i kerimeleri indirdi."
3- Mriklerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e atalarnn dallette olmadklar iddiasyla Allah'la birlikte kendi ilhlarna da tapnmaya davetleri
[73]
zerine bu yet-i kerimeler yannda Kfirn Sresi de nazil olmutur.
67. "Onlar Allah' gerei gibi deerlendremediler. Btn yeryz, kyamet gn O'nun avucundadr; gkler O'nun kudretiyle drlm
olacaktr. O, putperestlerin ortak komalarndan yce ve mnezzehtir."

1- Eb Bekr el-Haris, Ebu'-eyh el-Hafiz'dan, o bn Eb Asm'dan, o bn Numeyr'den, o Eb Muviye'den, o A'me'ten, o Alkame'den, o da
Abdullah'tan u rivayeti bize haber verdi:

"Ehl-i Kitap'tan bir kii, Peygamber (s,a.v.)'e geldi ve dedi ki:
"Ey Ebe'l-Kasm, sana da Allah'n btn yaratklar bir parmanda, yeryzn bir parmanda, aalar bir parmanda tad tebli
edilmitir." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) az dileri grnnceye kadar gld. Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun manas udur: "Allah
Teala'nn yeryzn, iindekileri ve btn mahlukat, aalar, kudretiyle kabzetmesi, bizden birinin bireyi, parmayla tutup kaldrmasndan
kolaydr. Bu yet, bizim anlayabilmemiz iin, kendi konumamz esas alnarak bize hitap edilmitir. Allah Teala'nn yle dediini grmyor
[74]
musun?: "Kyamet Gn, yer tamamen onun avucu iindedir." Yani Allah yeri kudretiyle kabzeder."
[75]
2- Ammr kanalyla Reb ibn Enesden rivayet edildiine gre "O'nun krss gkleri ve yeri kucaklam, o kadar genitir."
yeti nazil
olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab:
"Ey Allah'n elisi, bu Krs gkleri ve yeri kuatacak kadar geni. Peki Ar nasldr?" diye sordular da bunun zerine Allah Teal bu yetini
[76]
indirdi."
3- Abdullah ibn Abdurrahman kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre o yle anlatyor:
"Bir Yahudi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e uramt. Hz. Peygamber (s.a.v.) o Yahudiye:
"Ey yahudi, bize anlatsana." buyurdular. Yahudi:
"Ey Ebu'l-Kasm, nasl diyorsun? Allah gkleri unun, yeri unun, suyu unun, dalar unun, dier yaratklar da unun zerine koyduunda
bu nasl olur dersin?" dedi. Ravi Ebu Cafer Muhammed ibn's-Salt nce en kk parman, sonra da baparmaa doru srayla dier
parmaklarna iaret edip yle devam etti:
[77]
"te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
"Bir Yahudi Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
"Ey Ksm'n babas, Allah'n gkleri bir parmana, yedi kat yeri bir parmana, dalar bir parmana koyduunu nasl sylersin? dedi.
[78]
Allah Tel, bu yeti indirdi."
5- Hasan'dan (r.a.) rivayet edildi:
"Yahudiler gecelediler gklerin, yerin ve meleklerin yaratlmasn dndler. Dnmeyi bitirince, ona bir takdir yapmaya kalktlar. Allah
[79]
Tel, bu yeti indirdi."
6- Sad bni Cbeyr'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
[80]
"Yahudiler Allah Tel'nn sfat hakknda konutular. Bilmedikleri ve grmedikleri eyleri sylediler. Allah Tel, bu yeti indirdi."
7- Bu rivayetlere nazaran yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmas gerekir. Halbuki Sre mekkdir ve mekk bu sre iinde
bu yet-i kerimenin meden olduu rivayetine de rastlamyoruz. Yani bu yet-i kerimenin de Mekke-i Mkerreme'de nazil olduu dnlrse
zellikle yahudi ile ilgili rivayette "yet-i kerime bunun zerine nazil oldu." ibaresi yerine baz rivayetlerde "Hz. Peygamber bu yet-i
kerimeyi okudu." eklinde gemektedir ki buna gre yet-i kerime Mekke-i Mkerreme'de nazil olmu, Medine-i Mnevvere'de o yahudi
gelip de Allah' hakkyla takdir edemediklerini gsteren szler sarfedince Hz. Peygamber de kendisine daha nceden nazil olmu bulunan bu
yet-i kerimeyi ona okumutur. Veya ikinci bir ihtimal olarak bu yet-i kerimenin biri Mekke'de, dieri de bu olay zerine Medine'de olmak
[81]
zere iki kere nazil olduunu sylemek durumunda kalrz.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
Als, Ruhul-Meani, 23/235; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/565.
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 305; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul
Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/566.
[8]
[9]
Kelb tarikndan bnu Sa'd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/566. bn Ebi Hatim.
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
Bakara: 2/261.
[15]
Bakara 2/245.
[16]
bnu'l-Munzir; bn Eb Hatim; bn Hbbn-Sahh; bn Merdye; Beyhak-uabu'l-man; Ebu Hatim el-Bust, Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 1/121.
[17]
En'm: 6/160.
[18]
Bakara 2/245.
[19]
Bakara: 2/261.
[20]
[21]
[22]
[23]
bnu Eb Hatim; Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 305; mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/567; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 23/132.
[24]
[25]
[26]
Hicr: 15/44.
[27]
[28]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 305-306.
[29]
Hakim, Mstedrek: 2/345, Taberi, Tefsir: 12/90, Suyuti, ed-Drr: 4/3. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 306.
[30]
Ysuf: 12/3.
[31]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 12/90; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 189, 261; Hakim.
[32]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 12/90; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 189, 261.
[33]
[34]
Als, Ruhul-Meani, 23/ 261.
[35]
[36]
Kenzl Ummal 7/18790.
[37]
Als, Ruhul-Meani, 24/5; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/568; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
[44]
snad yoktur. bn Cerir: 24/10, Suyuti; ed-Drr: 5/330. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 306. bn Merduyeh;
[45]
Buhari, Tefsir: 4477, 4761, Edeb: 6001, Hudud: 6811, Diyat: 6861, Tevhid: 7520, Mslim, man: 141, 142; Ebu Davud, Talak: 2310; Tirmizi, Tefsir: 3182;
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 307; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[46]
Furkan: 25/68.
[47]
Buhr, Tefsru'l-Kurn, 39/1 Mslim, man, 193; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[48]
[49]
[50]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 306-307; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[51]
[52]
Muhammed Suresi, yet: 33
[53]
Furkan: 25/68.
[54]
Buhri, Tefsru'l-Kur'n, 25/2; Edeb, 20; Diyt, 1; Mslim, man, 142; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/380, 431.
[55]
[56]
Munkat hadistir. Nafi, mr b. Hattab'dan iitmemitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 307.
[57]
Biz bu konuyu, Furkn Sresi'nin sonunda zikretmitik. Suyuti; ed-Drr: 5/330, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/100. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 307.
[58]
Frkan: 25/68.
[59]
Nisa: 4/48.
[60]
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, 236-237; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[61]
[62]
[63]
"irk koan hari." cmlesi irk koup da tevbe etmemi olan kii hari, eklinde anlalmaldr.
[64]
mam Ahmed, Msned, 5/275, Heysem', Mecmau'z-Zevid 7/100. Zeyla', "Tahricu Ahdsi'l-Kef, 3/205.
[65]
mam Ahmed, Msned.
[66]
Hkim; Tabern.
[67]
[68]
[69]
[70]
[71]
[72]
Beyhak, Delil; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/98-99.
[73]
[74]
Munkat' hadistir. Buhari; Tevhid: 7415, 7451. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 307-308.
[75]
Bakara: 2/255.
[76]
bnu Mnzir; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 3/7; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/573.
[77]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Zmer, 39/4, hadis no: 3240; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/324.
[78]
Tirmizi rivayet etti ve sahihtir, dedi; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/572-573.
Hadisi erff, Sahihde enzelellah lafz olmadan fetel lafz ile zikredilmitir.
[79]
[80]
[81]
40- GAFR (MMN) SRES
Mushaftaki sralamada krknc, ini srasna gre altmnc sredir. Zmer sresinden sonra, Fussilet sresinden nce Mekke'de inmitir. "H.
[1]
Mm" diye balayan ve arka arkaya gelen yedi srenin ilkidir.
Ebu Hayyn, Srenin Mekk oluunda icm olduunu syler. Ancak Hasen'den, be vakit namazn Medine-i Mnevvere'de farz klnd
gerekesiyle (Halbuki be vakit namaz Medine'de deil Mekke'de farz klnmtr, mehur ve sahih olan budur) "imdi sen sabret, Allah'n
va'di mutlaka haktr ve gnahnn mafiret olunmasn dile. Sabah akam Rabbn hamd ile tesbih et." (yet: 55) yetinin; bn Abbs ve
Katde'den de "Kendilerine gelmi kesin bir delil olmadan Allah'n yetleri zerinde tartanlarn gslerinde phesiz ki ulaamyacaklar
bir byklenme vardr. yleyse sen, Allah'a sn. Hi phesiz ki O, Sem'dir, Basr'dir. Elbette ki gklerin ve yerin yaratlmas, insanlarn
[2]
yaratlmasndan daha byktr. Ne var ki insanlarn ou bilmezler." (yet: 56-57) yetlerinin Medine'de nazil olduu rivayet edilmitir.
4. Kfredenlerden bakas Allah'n yetleri zerinde mcadeleye girimez. yleyse onlarn lkelerde (serbeste nimet iinde) dnp
dolamalar seni aldatmasn.

[3]
1- Sdd'den, onun da Ebu Mlik'ten rivayetle tahricine gre bu yet-i kerime el-Hris ibn Kays es-Sehm hakknda nazil olmutur.
56. Kendilerine gelmi kesin bir delil olmakszn Allah'n yetleri zerinde tartanlarn gslerinde phesiz ki ulaamyacaklar bir
byklenme vardr. yleyse sen, Allah'a sn. Hi phesiz ki O'dur O Sem, Basr.
57. Elbette ki gklerin ve yerin yaratlmas insanlarn yaratlmasndan daha byktr. Ne var ki insanlarn ou bilmezler.

1- Ka'b ve Ebu'l-Aliye yle diyor:
[4]
"Bu yet-i kerime yahudiler hakknda nazil oldu."
2- Ebu'l-Aliye der ki:
"Bu yet-i kerime onlar hakknda nazil oldu. nk onlar Deccl'in kendilerinden kacan ve onun sayesinde btn yeryzne hakim
olacaklarn iddia etmilerdi. te onlarn bu iddialar zerine Allah Teal Rasl'ne bu yet-i kerimeleri indirerek Deccl'in fitnesinden Allah'a
[5]
snmasn emretti."
[6]
Bu rivayet yet-i kerimenin meden olduuna dellette aktr .
3- Aka grld gibi bu ayet, her ne kadar ldkten sonra dirilmeyi inkr eden Mekke mrikleri veya Yahudiler hakknda nazil olmusa
da, batl ehli olan ve Allah'n ayetleriyle mcadele eden herkesi kapsamna alr. Ancak bni Kesir, Ebu'l-liye'den gelen yukardaki rivayet
hakknda yle demitir: "Her ne kadar bni Ebi Hatim tarafndan rivayet edilmi ise de bu, garip bir grtr ve bu grte akla uzak bir
[7]
zorlama vardr. En sahih olan gr, bu ayetin umumi olarak mrikler ve kfirler hakknda inmi olmasdr."
66. De ki: "Bana Rabbimden apak deliller gelince, o sizin, Allah' brakp taptklarnza kulluk etmekten kesinlikle nehyolundum. lemlerin
Rabbine teslim olmam emrolundu."

1- Cveybir'in bni Abbas (r.a.)'tan rivayet ettiine gre:
"Veld bni Mure ve eybe bni Reba Aleyhisselm'a:
"Ya Muhammed, sylediklerinden dn, sana babalarnn ve ecdadnn dini zerine olmak lzm gelir." dediler. Allah Tel bu ayeti indirdi."
[8]
69. Ey Muhammed, Allahn yetleri zerinde mnakaa edenleri grmez misin? (Haktan) nasl da evriliyorlar.

[9]
1- Muhammed b. Srn bu yet-i kerimenin, kader hususunda tartanlar hakknda nazil olduunu sylemitir.
[10]
2- bn-i Zeyd ise bu yetin, mrikler hakknda nazil olduunu sylemitir.
[11]
3- Taberi de bu gr tercih ederek bundan sonra gelen yetlerin bu hususu akladn sylemitir.
[1]
[2]

Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 15/188; Als, Ruhul-Meani, 24/39.
[3]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/573-574..
[4]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Kerim, 7/141. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/576.
[5]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Kerim, 7/141; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/575-576.
[6]
[7]
[8]
[9]

[10]
[11]
41- SECDE (FUSSLET) SRES
Mushaftaki sralamada krk birinci, ini srasna gre altm birinci sredir. M'min (Gfir) sresinden sonra, ra sresinden nce Mekke'de
[2]
[1]
inmitir. "H mm" harfleriyle balayan ve arka arkaya gelen yedi srenin ikincisidir.
Utbe ibn Raba, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Bu iten vazge seni kzlarmla evlendireyim. Biliyorsun ki benim kzlarm Kurey'in en gzel kzlarndandr." demi. el-Veld ibnu'l-Mure
de:
"Ben de sana raz olacan kadar mal veririm. Biliyorsun ki ben, Kurey'in mal en ok olanlarndanm." Demi, bunun zerine Raslullah
(s.a.v.) onlara:
"Eer yz evirirlerse onlara de ki: Ben sizi, Ad ve Semd'u arpan yldrm gibi bir yldrmla uyardm..." yetine kadar olmak zere bu
srenin bandan on yet-i kerimeyi okumu da Efendimiz (s.a.v.)'in yanndan ayrlp gitmiler. Onlardan birisi: "Zannettim ki Ka'be bama
[3]
yklacak." demi.
Rivayet olunduuna gre "Ebu Cehil, Kureyten bir topluluun iinde, "Muhammedin ii bize kark geliyor, tam seip-anlayamaz olduk.
Dolaysyla iiri, sihri ve kehneti bilen bir adam arayp bulun da, o onunla konuup, sonra onun ne demek istediini bize aklasn" dedi.
Bunun zerine Utbe b. Rebla:
"Vallahi, ben iiri, sihri, kehneti dinledim ve benim bu hususta bilgim var. Bu iler bana kapal deil" dedi ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'e
gelerek:
"Ey Muhammed, sen mi yoksa Him mi; sen mi yoksa Abdulmuttalib mi, sen mi yoksa (baban) Abdullah m daha hayrl? Niin bizim
putlarmz tenkid ediyor ve bizi saptrmaya urayorsun? Eer maksadn bakanlksa, sanca sana teslim edelim ve liderimiz ol. Yok eer
evlenmeye ihtiyacn varsa, seni istediin on kzla evlendirelim. Yani Kurey'den dilediin on kz sana verelim. Yok eer maksadn mal ise,
seni zengin klacak kadar mal toplayalm." dedi. Rasulullah (s.a.v.) btn bunlar dinledi ve o szn bitirince, Bismillhirrahmnirrahm.
H. Mm. (Bu) Rahman ve Rahm tarafndan indirilmi bir kitabtr.. diye balayp, (bu srenin) Ad ve Semd'u arpan yldrm gibi, size de
bir azabn gelip atmas... ayetine kadar okudu. Tam burada Utbe, Hz. Peygamber (s.a.v.)in azn kapatarak:
"Hsm-akraban akna yeter" dedi ve evine dnd, Kureylilerin yanna varmad. Onlarn yanna varmayp, (ortalklarda grnmeyince)
Kureyliler:
"Zannediyoruz ki Utbe dinini deitirdi" dedi ve yanna gittiler. Ona:
"Ey Utbe, seni bizden alkoyan, dinden km olmandr (herhalde)" dediler. Bunun zerine Utbe kzd ve artk bir daha Muhammed (s.a.v.) ile
konumayacana yemin edip:
"Vallahi onunla konutum. Fakat o bana, ne iir, ne sihir ne de kehnet olmayan bir szle karlk verdi. "Ad ve Semd'u arpan yldrm
gibi..." deyince, azn tuttum ve hsm akraba akna artk devam etmemesini istedim. Yemin olsun ki Muhammed birey syleyince yalan
[4]
sylemeyeceini biliyorum. Dolaysyla banza bir azab inmesinden korktum." dedi."
5. Dediler ki: "Bizi ardn eye kar kalblerimiz kapaldr. Kulaklarmzda da bir arlk var. Seninle aramzda bir perde var. Sen, istediini
yap, biz de yapclarz.

1- Bu szleri syleyenler Ebu Cehl ile beraberindeki bir grup Kureyli mriktir.
Ebu Sehl ibnu's-Seriyy'in Abdu'l-Kudds kanalyla Hz. mer'den rivayetine gre "Kureyliler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler. Efendimiz
onlara:
"Sizi mslman olmaktan alakoyan nedir? Halbuki mslman olsanz btn Araplarn efendileri olacaksnz." buyurdu. Onlar:
"Ey Muhammed, senin sylediklerini duymuyoruz da anlamyoruz da. Kalblerimiz zerinde bir klf var." dediler. Ebu Cehl de bir elbise alp
bunu kendisiyla Hz. Peygamber arasna gerdi ve:
"Ey Muhammed, kalblerimiz senin ardna kar bir kn iinde (kalblerimiz rtl), kulaklarmzda bir arlk var ve seninle aramzda bir
rt bulunmakta." dedi. Ertesi gn olduunda ise onlardan yetmi kii Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler ve:
"Ey Muhammed, bize slm' arzet." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kendilerine slm' arzetmesiyle de sonuncularna varncaya kadar
mslman oldular. Allah'n Rasl (s.a.v.) tebessm buyurdular ve:
"Allah'a hamdolsun; dn kalbleriniz zerinde rt olduunu, benim sizi ardm eye kar kalblerinizin rtl ve kulaklarnzda da arlk
olduunu zannediyordunuz. Bugn ise gelip mslman oldunuz." buyurdular. Onlar da:
"Ey Allah'n elisi, Allah'a yemin olsun ki dn sana yalan sylemitik. Eer gerekten yle olsayd bugn iman edemezdik. Elbette Allah
doru sylemitir, kullar ise yalan sylemilerdir. Elbette O Ganidir, bizler ise O'na muhtacz." dediler ve ite onlarn birinci gn
[5]
sylediklerinin hikyesi olarak bu yet-i kerime nazil oldu."
6. ... Mrikler in vay haline,

7. Onlar ki zekt vermezler ve onlar hireti de inkr eden kfirlerdir.

1- Ferr ve baka bir takm mfessirler der ki:
"Mrikler hac mevsiminde Ka'be'yi ziyarete gelenlere yemek yedirir, onlar sular ve onlar iin mallarn harcarlard. Bunlar Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e iman etmi olanlara harcamada bulunmamaya, onlar doyurmamaya ve onlara su vermemeye baladlar da bunun zerine onlar
[6]
hakknda bu yet-i kerime nazil oldu."
22. Siz, ne kulaklarnz, ne gzleriniz, ne de derileriniz sizin aleyhinize ahitlik eder diye dnp saknmadnz. Tam tersine Allah, yapmakta
olduklarnzn ounu bilmez sandnz.
23. te Rabbnz byle sanmanz sizi mahvetti de hsrana uryanlardan oldunuz.

1- stad Eb Mansur el-Badad, smail b. Necid'den, o Muhammed b. brahim b. Said'den, o meyye b. Bestan'dan, o Yezid b. Zrey'den, o
Ravh'tan, o Kasm'dan, o Mansur'dan, o Mcahid'den, o Eb Ma'mer'den, o da bn Mesud'dan bu yet hakknda bahsederek dedi ki;
"Sakften iki kii ve Kurey'ten bir damatlar (veya eniteleri) veya Kurey'ten iki kii, Sakften bir damatlar bir evde bulunuyorlard.
Onlardan birisi dedi ki:
"Allah'n szlerimizi ve fsltlarmz iitmesi konusundaki grnz nedir?" Bunun zerine dieri dedi ki:
"Bir ksmn iitir, bir ksmn iitmez." Dierleri dediler ki:
[7]
"Eer bir ksmn iitirse hepsini iitir." Bunun zerine bu yet indi."
[8]
Bu hadisi Buhari, Hamid'den, Mslim, bn Eb Amr'dan, son ikisi de Sfyan'dan, o da Mansur'dan rivayet etmitir.
2- Buhr'nin... Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetine gre "Karn yalar ok (iman), kalblerinin anlay kt iki Kureyli ve Sakften bir
hsmlar veya iki Sakfli ve Kurey'ten bir hsmlar bir evde oturmu konuuyorlard. Birbirlerine:
"Ne dersin, acaba Allah bizim szlerimizi duyuyor mudur ki?" dediler. Birisi:
"Herhalde bazsn duyar, bazsn duymaz." dedi. Bir dierleri:
"Eer bir ksmn duyuyor idiyse hi phesiz hepsini duyar; ya da aktan sylediimizi duyuyorsa gizli sylediklerimizi de duyar" dedi de
[9]
bunun zerine bu yet indirildi."
3- Sa'leb, bu yet-i kerimelerin inmesine sebep olan Sakflinin Abdu Yleyl, Kureyli iki hsmnn da meyye'nin oullar Raba ve Safvn
[10]
olduunu kaydeder.
4- Muhammed b. Abdirrahman el-Fakih, Muhammed b. Ahmed b. Ali el-Hr'den, o Ahmed b. Ali b. el-Msenna'dan, o Eb Hayseme'den, o
Muhammed b. Hazim'den, o A'me'ten, o Abdurrahman b. Yezid'den, o da Abdullah'tan bize u haberi verdi:
"Kabe'nin rts altnda gizlenmitim. kii geldi. Karnlar ok etli idi. Kalb anlaylar az idi. Biri Kureyli idi. Yannda bulunan onun iki
enitesi (veya damad) de Sakifli idiler. Yahut adam Sakifli, yanndaki eniteleri Kureyli idiler. Anlamadm bir kelmla konuuyorlard.
Onlarn birisi dedi ki:
"Allah'n u szmz iittii hususunda grnz nedir?" Dieri dedi ki:
"Eer yksek sesle konuursak iitir. Ama sesimizi ykseltmezsek iitmez." ncs de dedi ki:
"Eer o konumalardan birey iitirse, hepsini iitmi olur."
[11]
Ravi diyor ki bu olay Peygamber (s.a.v.)'e anlattm. Bunun zerine bu yet indi."
5- Ebu Davud et-Taylis'nin kendi senediyle Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetinde ise bu kiinin Mescid-i Nebevide konutuklar,
birisinin:
"Allah'n, bizim sylediklerimizi iittiini sanyor musunuz?" sorusuna dierinin:
"Eer sesimizi ykseltirsek duyar, ykseltmezsek duymaz." dedii, nclerinin de:
"Eer bir ksmn duyuyorsa kalan ksmn da duyar." dedii ve bn Mes'd'un olanlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek ona anlatt bunun
[12]
zerine bu yetin nazil olduu rivayet edilmektedir.
6- bn Mes'd'un yle dedii rivayet edilmitir:
"Ben, K'be'nin rtsne brnmtm. Yanma, ikisi Sakfli, biri de Kureyli olan adam geldi. Bunlardan birisi,
"Siz, Allah'n, dediklerinizi duyduunu zanneder misiniz?" dedi. Bunun zerine ikisi:
"Konutuumuz zaman, (yksek sesle konuur da), seslerimizi duyarsak, O da seslerimizi duyar. Aksi durumda duymaz." dediler. Ben bunu
[13]
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e anlattktan sonra, bu ayet nazil oldu."
30. Muhakkak ki "Rabbmz Allah'tr." deyip sonra dosdoru bir istikamet tutturanlarn zerine melekler iner de iner. Onlara: "Korkmayn,
zlmeyin; size va 'dolunan cennetle sevinin." derler.

1- Ata, bn Abbas'tan rivyeten yle dedi:
"Bu yet Eb Bekr es-Sddk (r.a.) hakknda indi. yle ki mrikler:
"Rabbimiz Allah, Melekler Allah'n kzlar" dediler. Allah'tan bakasna taptklarna:
"Bunlar, Allah indinde bizim efaatimiz" dediler de doru istikamette olmadlar. Yahudiler:
"Rabbimiz Allah, zeyr Allah'n olu, Muhammed peygamber deil" dediler de onlar da doru istikamette olmadlar. Eb Bekr (r.a.) ise:
[14]
"Rabbimiz Allah, O'nun birliine kimse ortak olamaz, Muhammed O'nun kulu ve Rasul'dr" dedi. Sonra dosdoru oldu."
2- bn Abbas (r.a), bir rivayetinde, "bu ayetin Hz. Eb Bekir (r.a) hakknda nazil olduunu; nk onun, bel ve skntlarn en iddetlisine
dt halde, dininden asla ve kata zerrece dnmediini, tavrn hi deitirmediini sylemitir. O halde, Hz. Eb Bekir, "Rabbimiz
[15]
Allahdr" deyip, hibir sebepten tr deimeden, bu yolda, bu szde dosdoru kalan zat olmu olur."
3- Enes b. Malik'den rivayet edilmitir:
Rasululah (s.a.): "Rabbimiz Allah'tr deyip, sonra da dosdoru olanlar." ayetini okudu ve yle buyurdu:
[16]
"Tm insanlar bunu syler sonra ou inkr ederler. Kim dedii zere lrse, ite o istikamet zeredir."
4- Burada yet-i kerimenin Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olduunu sylemek herhalde bu yet-i kerimenin hkmne dahil olanlarn ilki Hz.
[17]
Ebu Bekr'dir demek olmaldr. Deilse yet-i kerime Hz. Ebu Bekr gibi inanan btn m'minler hakknda geneldir.
33. Allah 'a aran ve salih amel ileyenden sz daha gzel olan kimdir?..

1- Vahid anlatyor:
"Kfirler, ezan iittiklerinde Raslullah (s.a.v.)'a geldiler. Mslmanlar da Efendimizin yanndaydlar.
"Ey Muhammed!" dediler; "Geen mmetlerden hi iitmediimiz bir ey ihdas ettin. Hem peygamberlik iddia ediyorsun, hem de uydurduun
bu ezanla senden nceki peygamberlere muhalefet ediyorsun, Eer bunda bir hayr olsayd senden nceki peygamberler elbette buna senden
daha lyktlar. Nereden aldn bu deve brmesini. Ne kadar irkin bir ses, ne kadar irkin bir kfr!" Bunun zerine Allah Teal "Birbirinizi
namaza ardnzda; onu alaya alr ve elence edinirler. Bu, onlarn gerekten akllarn kullanmaz bir topluluk olmalarndandr." yet-i
[19]
[18]
ve bu "'Allah'a aran ve salih amel ileyenden sz daha gzel olan kimdir?" yet-i kerimesini indirdi.
kerimesini
[20]
2- Kurtub hadiseyi Kelb'den rivayetle zikretmitir.
3- bni Abbas yle demitir:
"Ayette kastedilen kii Hz. Peygamber (s.a.v.)'dir. slm'a davet etmitir, Rabbiyle kendi arasnda gzel i ilemitir, slm' bir din olarak
[21]
vaz'etmitir."
4- Dier bir rivayete gre ise yle demitir:
[22]
"Ayette kastedilen, Hz. Peygamberin (s.a.v.) ashabdr."
[23]
5- Aie, krime ve Mcahit; mminler hakknda indirildiini sylemilerdir.
6- Hz. Aieden gelen bir rivayette bu yet-i kerimenin mezzinler hakknda nazil olduu belirtilirken baka bir rivayette zellikle mezzin
[24]
Ebu mme el-Bhil hakknda indii de rivayet edilmitir.
7- Ebu Hayyan yle demitir:
"Ayetten kastn mezzinler olduunu sylemek ve ayeti bu ekilde tevil etmek gerekir. Ancak surenin tamamyla Mekke'de indii konusunda
ihtilf yoktur. Ezan ise Mekke'de deil, Medine'de meru olmutur. Allah'a armak ise; slm'a armakla, inkarclarla cihad etmekle, zulm
[25]
kaldrmakla olur."
8- Fahreddin er-Razi yle demitir:
"Baz kimseler, ayetteki, (nsanlar) Allah'a davet edenden daha gzel szl kimdir? fadesiyle, Hz. Peygamber (s.a.v.)in kastedildiini
sylerken, bazlar bunlarn mezzinler olduunu sylemilerdir. Fakat gerek olan, hangi yolla olursa olsun, Allah'a aran herkesin bu
[26]
ayetin muhtevasna girmesidir."
34. yilikle ktlk eit olmaz. Sen, ktl en iyi ekilde sav. O zaman greceksin ki seninle arasnda dmanlk bulunan kii bile yakn bir
dost oluvermitir.

1- Muktil der ki:
"Bu yet-i kerime Ebu Sfyn hakknda nazil olmutur. man etmezden nce Hz. Peygamber (s.a.v.)'e eziyet ederken daha sonra Hz. Pey
[27]
gamber (s.a.v.)'e hsm olmas, sonra da slm'a girmesinden sonra Hz. Peygamber (s.a.v.) ve mslmanlara samimi bir dost oluvermitir."
2- Ebu Cehil hakknda indirildii de rivayet olunur. Ebu Cehil Peygamberimiz'e (s.a.v.) eziyet eder, Peygamberimiz de affedilmesini isterdi.
[28]
Onun hakknda bu ayet nazil oldu.
40. Ayetlerimiz hakknda doruluktan ayrlp erilie sapanlar, bize gizli deillerdir. Atee atlan m, yoksa kyamet gn gven iinde gelen
mi daha iyidir? Dilediinizi ileyin, dorusu O, yapmakta olduklarnza Basr'dir.

[29]
1- Ber ibn Feth'den rivayet edildiine gre bu yet-i kerime Ebu Cehl ve Ammr ibn Ysir hakknda nazil olmutur.
2- Muktil de yet-i kerimenin "Ayetlerimiz hakknda doruluktan ayrlp erilie sapanlar, bize gizli deillerdir" ksmnn Ebu Cehl
[30]
44. Biz onu yabanc bir dilde klsaydk diyeceklerdi ki: "Ayetleri tafsiltl olarak aklanmal deil miydi? Hem yabanc, hem de Araba m
hitab etmektedir? De ki: "man edenler iin hidyet ve ifadr... "

1- Sad ibn Cbeyr'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Kureyliler srf inat ve inkrlarndan "Kur'n hem Arapa, hem de yabanc bir dilde indirilseydi; baz yetleri Arapa, dier baz yetleri de
[31]
yabanc bir dilde olsayd." dediler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."

"Bence sebeb-i nzul olarak bu gibi eylerin sylenmesi, Kur'n'a kar yaplm byk bir hakszlk olur. nk bu, birbiriyle alakas
olmayan ayetlerin gelmi olduunu dndrr. Bu ise, Kur'n hakknda en byk ta'n (tenkid) sebebidir. Binenaleyh byle bir tenkid
kabullenildiinde, Kur'n'n mucize olduunu iddia etmek yle dursun, onun muntazam bir kitap olduunu iddia etmek bile mmkn olmaz.
[32]
ayetinde nakledilen pheye cevap veren, bir btn
Bence gerek olan, bu srenin bandan sonuna kadar, Kalblerimiz rtldr
olmasdr. Tefsir ettiimiz ayetteki sz de yine, ayn konuyla ilgili olup o iddiaya cevaptr. Buna gre ayetin manas, "Eer biz bu Kur'n'
yabanc bir dilde indirmi olsaydk, o zaman onlar, "Arap bir topluma, yabanc dilde bir kitab nasl indirilir?" diyebilirlerdi ve onlara yine
"Senin bizi kendisine davet ettiin sz hususunda kalblerimiz rtldr, yine o sz duyma hususunda kulaklarmzda arlk var. nk biz
onu (yabanc dilde olduu iin) anlayamyoruz" deme hakk doard. Fakat biz bu kitab Arapa ve sizin kelimelerinizle indirip, siz de bu dili
konuup anlayan kimseler olunca, "Kalblerimiz bu sze kar rtldr ve kulaklarmzda bundan tr arlk var" diye iddiada bulunmanz
nasl mmkn olur?" eklindedir. Binenaleyh bizim bu ayetin ifadesini de, mriklerin "Dediler ki: "Bizi ardn eye kar kalblerimiz
[33]
szlerine bir cevap
kapaldr. Kulaklarmzda da bir arlk var. Seninle aramzda bir perde var. Sen, istediini yap, biz de yapclarz."
kabul etmemiz halinde, sre, bandan-sonuna, en gzel bir mnasebet ve uyum iinde olmu olur. Binenaleyh sebeb-i nzul olarak bunun
[34]
zikredilmesi, cidden alacak eydir."
49. nsan hayr istemekten usanmaz. Fakat kendisine bir ktlk dokunursa hemen mitsizlie der, zlverir.
50. Andolsun ki, kendisine dokunan bir zarardan sonra biz ona bir rahmet tattrrsak: "Bu, benim hakkmdr, kyametin kopacan
sanmyorum, Rabbime dndrlm olsam bile muhakkak, O'nun katnda benim iin daha gzel eyler vardr" der. Biz, inkr edenlere
yaptklarn mutlaka haber vereceiz ve muhakkak onlara ar azaptan tattracaz.
51. nsana bir ni'met verdiimiz zaman yz evirir ve kibirlenir. Fakat ona bir er dokunduu zaman da oka dua eder.

1- Bu ayetler bir rivayete gre Velid b. Muire, dier bir rivayete gre de Utbe b. Rebi'a hakknda nazil olmutur. Bununla birlikte btn
[35]
mslmanlar mal, salk ve afiyet isteme hususunda ayetin ilk cmlelerinin kapsamna girerler.
[1]
[2]
[3]
[4]

Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb
[5]
[6]
[7]
Buhari; Tefsir: 4816, 4817, Tevhid: 7521, Mslim; Sfat'I-Mnafkn: 5/2775, Tirmizi; Tefsir: 3248, (Tirmizi bu hadise hasen demitir.) Nesai; Tefsir: 488, bn
Cerir: 24/69, Ahmed; Msned: 1/444.
[8]
[9]
Buhr, Tefsru'l-Kurn, 41/1,2 (Fusslet Sresi); Mslim, Sfatu'l-Mnfkn, 5; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Fusslet, 41/1, hadis no: 3248.
[10]
[11]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Fusslet, 41/2, hadis no: 3249: Bu hadis, hasen ve sahih hadistir. Mslim, Mnfkn, 5; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/408; mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 309. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/576.
[12]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd fi Tertibi Musnedi't-Taylis Ebu Dvd, 2/23.
[13]
[14]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 310; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 27/121.
[15]
[16]
Tirmizi, Nes, Bezzar.
[17]
[18]
Mide: 5/58.
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]

Begav, Mealimut-Tenzil, 4/114.
[25]
[26]
[27]
[28]
bn'l-Arab, Ahkmu'l-Kur'n, 4/1651.
[29]
bnu'l-Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/577.
[30]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 15/239. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/577
[31]
bni Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 15/240. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/577-578.
[32]
Fussilet: 41/5.
[33]
Fussilet: 41/5. ayetindeki.
[34]
[35]
42- URA SURES
Mushaftaki sralamada 42. ini srasna gre 62. sredir. Mekke dneminde, Zuhruf sresinden nce ve Fussilet sresinden sonra nazil
[1]
Fakat slp ve ierikleri bu yetlerin
olmutur. 23-24, 23-26, 27 ve 39-41. yetlerinin Medine'de indiine dair rivayetler de bulunmaktadr.
[2]
de Mekke dneminde indii izlenimini vermektedir.
[3]
Hasen, krime, At, Cbire gre Mekkdir.
bn Abbs ve Katde ise Srenin Mekk oluunu syledikten sonra "te Allah'n iman edip salih ameller ileyen kullarna mjdeledii budur.
De ki: Ben sizden buna karlk akrabalkta sevgiden baka bir cret istemem..." (yet: 23) yetinden balyarak drt yetinin Medine'de nazil
[4]
olduu grndedirler.
Muktil ise 23 ve 24. yetlerinin meden olduunu sylerken dier bazlar da sadece 24. yetini mekk olmaktan istisna etmilerdir. Tabern
ve Hkim'in bu yet-i kerimenin nzul sebebinde rivayetlerine gre bu yet-i kerime ensr hakknda nazil olmutur.
"Kim zulme uradktan sonra hakkn alrsa aleyhine bir yol yoktur."a kadar olmak zere "Onlar ki kendilerine zulm vaki olunca
[5]
yardmlarlar..." (yet: 39-41) yetleri de mekk olmaktan istisna edilmilerdir.
15. u halde sen bunun iin davet et ve emrolunduun ekilde dosdoru ol. Onlarn heveslerine uyma ve de ki: "Ben, Allah'n indirdii kitaba
inandm ve aranzda adalet etmekle emrolundum. Allah bizim de sizin de Rabbnzdr. Bizim ilediklerimiz bize, sizin iledikleriniz sizedir.
Bizimle sizin aranzda tartlacak hibir ey yoktur. Allah elbette hepimizi bir araya toplyacaktr ve dn de ancak O'nadr.

1- Bu yet-i kerimenin el-Veld ibnu'l-Mura ve eybe ibn Raba hakknda nazil olduu sylenir. Davetinden vazgemesi ve atalarnn yani
Kurey'in dinine dnmesi karlnda bunlardan el-Veld ibnu'l-Mura malnn yarsn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e vermeyi, eybe ibn Raba da
[6]
O'nu kzyla evlendirmeyi teklif etmilerdi.
[7]
2- Sdd, bu yet-i kerimenin, mriklerle savamay emreden yetten nce nazil olduunu sylemitir.
16. Daveti kabul edildikten sonra Allah hakknda hal tartmaya girenlerin delilleri Rablar katnda botur. Onlar iin bir gazab, yine onlar
iin iddetli bir azb vardr.

"Gerek medineliler iin, gerekse onlarn evrelerinde bulunan bedeviler iin, Allah'n Rasl'nden geri kalmalar ve kendilerini ona tercih
[8]
etmeleri yaramaz." yet-i kerimesi nazil olduunda mnafklardan baz kimseler:
"Muhammed'le birlikte sefere kmayan ve ondan geri kalan l halk helak oldular deseniz ya." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan
bazlar da bu arada ldeki kavimlerine dinlerini retmek zere le gitmilerdi. te mnafklarn bu szleri zerine Allah Teal:
"M'minlerin hepsi de seferber olacak deillerdir. Her topluluktan bir taifenin dinini iyi renmek ve kendisine dndklerinde kavmini
[9]
ve
uyarmak zere geri kalmalar gerekmez mi?..."
"Daveti kabul edildikten sonra Allah hakknda hal tartmaya girenlerin delilleri Rablar katnda botur. Onlar iin bir gazab, yine onlar
[10]
iin iddetli bir azb vardr." yet-i kerimelerini indirdi."
2- Bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab ile tartmaya girerek onlar slm'dan vazgeirmeye ve tekrar kfre dndrmeye
abalayan yahudiler hakknda nazil olduu da sylenmitir.
Abdrrezzakn Katde'den rivayetine gre yahudiler Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabna:
"Bizim Peygamberimiz sizinkinden nce, bizim kitabmz sizinkinden nce ve bizler Allah'a sizden daha lyz." gibi szler syledikleri
[11]
belirtilmektedir.
[12]
Buna gre bu yet-i kerime de Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmaldr.
3- Abdullah b. Abbas bu yet-i kerimenin, Allahn davetini kabul edip mslman olan insanlarla tartmaya girien ve onlar hidayetten
[13]
alkoymaya alan kitap ehli hakknda nazil olduunu sylemitir.
4- Katade ise bu yet-i kerimenin, mslmanlara: "Bizim kitabmz sizin kitabnzdan daha nce inmi ve bizim peygamberimiz de sizin
peygamberinizden nce gelmitir. O halde bizler sizden daha hayrlyz." diyen Yahudi ve Hristiyanlar hakknda nazil olduunu sylemitir.
[14]
5- bni Mnzir, krime'den yle rivayet etmitir:
[15]
"Allahn yardm ve zaferi gelince..."
ayeti nazil olunca, Mekke mrikleri, aralarnda bulunan mminlere:
"nsanlar grup grup Allah'n dinine madem girdiler, o halde aramzdan kn, ne diye hala aramzda duruyorsunuz!" dediler. Bunun zerine bu
[16]
ayet nazil oldu."
23. "Allah, inanp yararl iler ileyen kullarn bununla mjdeler. De ki: "Ben sizden buna kar yaknlara sevgiden baka bir cret istemem."
Kim gzel bir i ilerse onun gzelliini arttrrz. Dorusu Allah balayandr, krn karln verendir."

"Rasulullah (s.a.v.), Medine'ye geldii vakit, O'na ok aclar isabet ediyordu. Musibetler ve haklar... Elinde de bunlar karlayacak bir genilik
yoktu. Ensar yle dedi:
"Bu adam, Allah Teala'nn size bir hediyesidir. O, sizin kz kardeinizin oludur. O'na birok haklar, musibetler isabet ediyor. O'nun da elinde
bunlar karlayabilecek bir genilii yoktur. Kendisine zarar olmayan mallar toplayn ve O'na isabet eden zararlara karlk, O'na yardm
maksadyla topladklarnz O'na gtrn." Onlar da byle yaptlar ve sonra O'na gtrp dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, sen bizim kzkardeimizin olusun. Allah senin elinle bize hediye etti, Sana nbetlee birok hukuk iler ve musibetler
isabet ediyor. Senin yannda onlar karlayacak bir genilik de yoktur. Biz, mallarmzdan birey toplamay senin iin uygun grdk ve onlar
sana getirdik. Sana ulaan muibetlere kar sana yardmc olur."
[17]
Bunun zerine bu yet indi.
"Bir gn ensar:
"Biz yle yle yaptk." gibi eyler syleyip vnmek istediler. bn Abbs -veya Abbs- da:
"Elbette biz sizden daha faziletliyiz." dedi. Bu (ensarla muhacirler arasndaki karlkl vnme) Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulanca onlarn
meclisine geldiler ve:
"Ey ensar topluluu, Sizler zelil iken Allah sizi benimle aziz klmad m?" diye sordular, onlar:
"Evet ey Allah'n elisi yle oldu." dediler.
"Sizler dallette idiniz de Allah size benimle hidayet buyurmad m?" diye sordular. Onlar yine:
"Evet, yle oldu." dediler.
"Bana cevap vermiyecek misiniz?" diye sordu,
"Ne cevap verelim?" dediler;
"Kavmin seni kard biz seni barndrmadk m? Kavmin seni yalanlad, biz seni tasdik etmedik mi? Kavmin seni yalnz brakt, biz sana
yardm etmedik mi? demiyecek misiniz?" eklinde sormaya devam ettiler de sonunda ensar dizleri stne gelip:
[18]
"Mallarmz ve elimizde ne varsa hepsi Allah'n ve Rasl'nndr." dediler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
3- Katade yle dedi:
"Mrikler toplant yerlerinde toplandlar ve birbirlerine yle dediler:
[19]
"Verdiklerine karlk cret istediini grmyor musunuz?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[20]
Salebi ve Kurtub bu nzul sebebinin, Srenin mekk oluunu gz nnde bulundurarak daha uygun olduunu syler.
4- bnu Abbas'tan rivayet edildi:
"Ensr:
"Biz Raslullah iin mal toplasak." dediler. Allah Tel, ura: 42/23 yetini indirdi. Onlardan Bzlar:
"Bunu Ehli Beytinden muktele etmek ve onlara yardm etmek iin buyurdu." dediler. Allah Tel, ura: 42/24-26 ayetlerini indirdi. ura:
[21]
42/26 ayetinde onlara tvbeyi arz etti."
5- Kelbi, bn Abbas (r.a.)'n yle dediini rivayet eder:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Medine'ye gelince, bana birtakm grevler, mesuliyetler ve haklar rz oldu. Eli de dar idi. Bunun zerine ensr:
"Allah sizi ite bu Peygamber sayesinde hidayete kavuturdu. Bu sizin kzkardeinizin oludur ve imdi ehrinizde komunuzdur. Dolaysyla
malnzdan onun iin bireyler toplayn." dediler. Onlar da bunu yaptlar ve sonra topladklar mal Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdiler. Ama o
bunu kabul etmedi. te bunun zerine, bu ayet nazil oldu. Bu, "Ben, sizin iman etmenize karlk, akrabalarm sevmenizden baka bir cret
[22]
istemiyorum" demektir. Binenaleyh Hz. Muhammed (s.a.v.) onlar akrabalarn sevmeye tevik etmitir."
6- Ayet-i kerimenin "Kim bir iyilik kazanrsa Biz onun iyiliini artrrz." ksmnn ise zellikle Hz. Ebu Bekr hakknda ve ehl-i beyt'e kar
[23]
sevgisinin iddetinden dolay nazil olduu da sylenmitir.
24. Yoksa onlar: "Allah'a kar yalan uydurdu." mu derler? Allah dilerse senin kalbini mhrler, btl yok eder, szleriyle hakk yerine getirir.
Muhakkak ki O, gslerin zn en iyi bilendir.
25. O, kullarndan tevbeyi kabul eden, ktlkleri affeden ve yaptklarnz bilendir.
26. man edip slih ameller ileyenlerin duasn kabul buyurur ve onlara ltfundan artrr. Kfirlere gelince; onlar iin de ok iddetli bir azb
vardr.

1- bn Abbs'tan rivayete gre o yle demitir:
"Ensar kendi aralarnda:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) iin aramzda mal toplasak da O'na versek." dediler ve bir miktar mal toplayp O'na gtrdler. Bunun zerine Allah
Teal:
"De ki: "Ben sizden buna karlk akrabalkta sevgiden baka herhangi bir cret istemem..." yet-i kerimesini indirdi. Bu yet nazil olunca da
bazlar:
"Herhalde ehl-i beyti iin savamasn ve onlara yardm emrediyor." dediler de Allah Teal bunun zerine de:
"Yoksa onlar: "Allah'a kar yalan uydurdu." mu derler? Allah dilerse senin kalbini mhrler, btl yok eder, szleriyle hakk yerine getirir.
Muhakkak ki O, gslerin zn en iyi bilendir. O, kullarndan tevbeyi kabul eden..." yet-i kerimelerini indirdi ve hemen peinden de "man
edip slih ameller ileyenlerin duasn kabul buyurur ve onlara ltfundan artrr." buyurarak onlar tevbe etmeye davet buyurdu.
[24]
Ancak Suyt bu rivayeti verirken senedinde zayflk olduunu da eklemitir.
[25]
Als ise bu rivayetin uydurma olduu kanaatindedir.
2- bn Abbs'tan rivayete gre o yle demitir:
"De ki: "Ben sizden buna karlk akrabalkta sevgiden baka herhangi bir cret istemem." yet-i kerimesi nazil olunca baz kimseler kendi
kendilerine:
"Herhalde kendisinden sonra akrabalarna iyilik yapmamza bizi tevik etmek istiyor." dediler de Cibr gelip O'nu yle yle dnerek itham
ettiklerini haber verdi ve "Yoksa onlar: "Allah'a kar yalan uydurdu." mu derler?" yet-i kerimesini indirdi. Bu yet-i kerimenin inmesi
zerine ilerinden o dnceyi geirenler geldiler ve:
"Ey Allah'n elisi, bizler senin doru szl olduuna ehadet ediyor ve o dndklerimizden dolay da tevbe ediyoruz." dediler de akabinde:
[26]
"O, kullarndan tevbeyi kabul eden, ktlkleri affeden ve yaptklarnz bilendir." yet-i kerimesi nazil oldu."
27. "Eer Allah rzk kullarnn hepsine bol bol verseydi, yeryznde azgnlk ederlerdi. Ama O, dilediini bir lye gre indirir. Dorusu O,
kullarndan haberdardr, onlar grendir."

1- Habbab b. Eret diyor ki:
"Bu yet bizim hakkmzda indi. Biz, Kurayza ve Nadir'in mallarna gzmz diktik, o mallarn bizim olmasn arzuladk. Allah Teala da bu
[27]
yeti indirdi."
[28]
2- Bu yet Suffa Ehli'nden zenginlik ve bolluk temenni eden bir grup hakknda indi.
3- Osman el-Mezzin, o Eb Ali el-Fakih'ten, o Eb Muhammed b. Muaz'dan, o Hseyn b. Hasan b. Harb'dan, o bn Mbarek'ten, o
Hayve'den, o Eb Hanii'l-Havlan'den, o da Amr b. Hureys'ten bize unu haber verdi:
"Bu yet Suffa Ashab hakknda inmitir. Onlar yle diyorlard:
[29]
"Keke bizim de dnyalmz olsayd." Ve bu vesileyle de dnyay temenni ediyorlard."
[30]
4- Bunun benzerini, Tabern Amr bni Hars'ten rivayet etti.
28. O'dur ki onlar umutlarn kestikten sonra yamuru indirir ve rahmetini yayar. O Vel'dir, Hand'dir.

1- Muktil der ki:
"Mekkelilerden (Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Hz. Yusufun ktlk seneleri gibi yedi ktlk senesini balarna getirmesi iin bedduas zerine) ya
mur yadrlmamas ve tam artk onlar btn btne yamurdan umutlarn kesmiken Allah'n onlara yamur yadrmas zerine nazil
[31]
olmutur."
36. Size verilen herhangibir ey yalnzca dnya hayatnn bir geimliidir. Allah katnda olan ise hem daha hayrl, hem de daha bakdir. Bu,
iman edenler ve Rablarna tevekkl edenler iindir.

1- Hz. Ali'den rivayete gre "bu yet-i kerime Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olmutur. Bir keresinde yannda bulunan (toplanan) maln
[32]
tamamn sadaka olarak datm; bu yaptn baz mslmanlar ayplarken kfirler de bunun hatal bir davran olduunu sylemilerdi."
37. (Allah katnda olan ise) byk gnahlardan, hayszlktan saknanlar ve fkelendiklerinde bile balyanlar iindir.

[33]
1- Bu ayet bir gre gre Hz. mer hakknda nazil olmutur. Mekke'de kendisine svlm, o kendisine svenleri affetmitir.
2- Bir gre gre de Ebu Bekir hakknda nazil olmutur. Maln Allah yolunda harcad zaman insanlar kendisini knam ve svmler, ama
[34]
o btn bunlar hilimle (yumuaklkla) karlamtr.
3- bn Abbs bu yet-i kerimenin kendisine sven bir mrie cevap vermemesi zerine Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olduunu
[35]
sylemitir.
38. Ve Rablarna icabet edenler, namaz klanlar iindir. Onlarn ileri aralarnda ra iledir. Kendilerine verdiimiz rzktan da infak ederler.

1- Bu yet-i kerime Ensar (Medineli mslmanlar) hakknda inmitir: Allah Rasul (s.a.v.) onlar imana davet etmi, onlar bunu kabul edip,
[36]
namazlarn da klmlardr.
Buna gre yet-i kerime Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmaldr. Mekk olduunu dnecek olursak bu durumda yine ensar
kastedilmekle birlikte Hz. Peygamber (s.a.v.) henz hicret etmeden mslman olan medineliler veya Akabe'de kendisine bey'at edenler
[37]
kastedilmi olmaldr.
Bu yzden mfessirler bu yet-i kerimenin mekk ya da meden oluunda ittifak edememilerdir. ttifak ettikleri nokta ise sadece yet-i
[38]
kerimenin ensar hakknda nazil olmu olmasdr.
40. Ktln karl, ona denk bir ktlktr. Kim de affeder ve slah ederse mkfat Allah'a aittir. Muhakkak ki Allah, zalimleri sevmez.
41. Kim zulme uradktan sonra hakkn alrsa aleyhine bir yol yoktur.
42. Yol ancak, insanlara zulmedenler ve yeryznde haksz yere taknlk edenler iindir. te onlar, ancak onlaradr elim bir azb.
43. Bununla beraber kim de sabreder ve balarsa ite bu, phesiz azmedilmeye deer ilerdendir.

1- Kelb ve Ferr bu yet-i kerimelerin de ensar'dan birisinin kendisine svmesi zerine nce karlk veren sonra da susan ve onun devam
eden svglerine karlk vermeyen Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olduunu sylemilerdir ki buna gre bu drt yet-i kerime Medine-i
[39]
Mnevvere'de nazil olmutur.
51. "Allah bir insanla ancak vahiy suretiyle veya perde arkasndan konuur, yahut bir eli gnderir; izniyle, dilediini vahyeder. Dorusu O
ycedir, Hakimdir."

1- Yahudiler, Nebi (s.a.v.)'ye yle diyorlard:
"Sen peygambersen neden Musa'nn Allah ile konumas ve O'na bakmas gibi, O'nunla konumuyor ve O'na bakmyorsun? Sen, byle
yapmadka sana iman etmeyiz." Rasulullah (s.a.v.) da onlara yle buyurdu:
[40]
"Musa, Allah Azze ve Celle'yi grmedi ki." Bunun zerine Allah Teal bu yeti indirdi."
[41]
2- Bahrul-Muhit'te ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'den bu istekte bulunanlarn yahudiler deil Kurey kfirleri olduu kaydedilmektedir.
[1]
bn Atyye, 5/25; bn r, 25/23-24.
[2]
Bu konuda ve ilgili rivayetlerin tad zaaflar hakknda bk. zzet Derveze, 5/159, 175-178,182-183,187,189.
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Tevbe: 9/120.
Tevbe: 9/122.
[10]
[11]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 25/12-13; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/579.
[12]
[13]
[14]
[15]
Nasr: 110/1.
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
Tabern zayf senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/579-580.
[22]
[23]
[24]
Tabern; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/104-105.
[25]
[26]
[27]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 311-312. Hakim, Beyhaki; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[28]
[29]
el-sabe: 2/537, Heysemi; Mecmau"z-Zevaid: 7/104; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 311-312; Hkim rivayet etti
ve sahihdir, dedi; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/580-581.
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 312; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran,
[41]
43- ZUHRUF SURES
Sre Mekke'de, geli sras bakmndan r'dan sonra, Duhn'dan nce vahyedilmitir. 45. yetin Hz. Peygamber'in miracnda Kuds'te
Mescid-i Aks'da nazil olduuna dair bir rivayet varsa da bu, srenin Mekk niteliini deitirmez; nk tefsirciler hicretten nce nazil olan
[1]
btn srelere Mekk demektedirler.
Muktil "Senden nce gnderdiimiz peygamberlerimize sor: Biz, Rahmn'dan baka ibadet edecek tanrlar klm myz?" (yet: 45) yet-i
[2]
kerimesinin Medine'de nazil olduunu sylemitir.
Mecmeu'l-Beyn'da bu yet-i kerimenin Beytu'l-Makdis'de nazil olduu ileri srlrken Suyt de tkn'nda yet-i kerimenin semda nazil
[3]
olduunu sylemitir.
19. Ve onlar, Rahmann kullar olan melekleri diiler kldlar. Kendileri yaratllarna ahit mi oldular!? Onlarn bu ahitlikleri yazlacaktr ve
sorgulanacaklardr.

1- Katde'den (r.a.) rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Mnafklardan baz insanlar:
"Allah Tel cinnlerle akrabalk ba kurdu. Onlarn arasndan melekler kt." dediler. Bunun zerine Allah Tel onlar hakknda bu yeti
[4]
indirdi."
22. Hayr; dediler ki: Gerekten atalarmz bir din zere bulduk ve dorusu biz onlarn izleri stnde doru olana ynelmileriz.

1- Mukatil, bu ayetin, Kurey'ten Velid b. Muire, Ebu Sfyan, Ebu Cehil ve Rebia'nn iki olu Utbe ve eybe hakknda nazil olduunu ifade
[5]
etmitir. Yani bunlar byle syledii gibi, ncekiler de byle sylemitir. Bylece ayet, Peygamber (s.a.v.)'i teselli etmektedir.
31. Bir de (unu) sylediler: "u Kuran, iki ehirden birindeki byk bir adama indirilmeli deil miydi?"
32. Rabbinin rahmetini onlar m paylatryorlar? Dnya hayatnda onlarn maietlerini bile aralarnda, (onlar deil), biz taksim ettik. Kimini,
derece derece kiminin stne kardk ki, bir ksm bir ksmn altrsn. Rabbinin rahmeti, onlarn toplayageldiklerinden daha hayrldr.

1- bn shak der ki:
"el-Veld ibnu'l-Mura:
"Ben Kurey'in by ve efendisi iken ben terkedileceim (bana vahiy gelmiyecek), Ebu Mes'd Amr ibn Umeyr es-Sekaf Sakfin efendisi
iken terkedilecek (ona vahiy gelmiyecek), ikimiz iki kasabann en bykleri iken bize deil de Muhammed'e mi vahiy indirilecek?!" demi de
[6]
bana ulatna gre Allah Teal bu yetleri indirmitir."
2- Katade'den rivayet edildiine gre;
"Kurey'in Reyhanesi (fesleen iei) diye adlandrlan Velid b. Muire yle diyordu:
"Muhammed'in syledii bu Kur'an hak ise, ya bana, ya da Ebu Mesud'a nazil olurdu." bunun zerine Allah Teal "Rabbinin rahmetini
[7]
(peygamberlii) onlar m paylatryorlar?" buyurdu.
3- bni Abbas'tan rivayet edildiine gre;
"Araplar yle dediler: Peygamber bir insan olacaksa, Muhammed'den bakas bu risalete = peygamberlie daha lyktr." Yani
Muhammed'den daha erefli olan "ki ehirden bir byk adama indirilse olmaz myd?" demek istemilerdir. Bu iki byk adamla Mekke'den
Velid b. Muire, Taiften Mesud b. Amr es-Sakafi'yi kastetmilerdir. Allah da onlar ret iin: "Rabbinin rahmetini onlar m paylatryorlar?"
[8]
ayetini indirmitir.
4- Daha nce (Ynus: 10/2. ve Nahl: 16/43. yetlerinin nzul sebebinde) getii zere bn Abbs'tan gelen bir rivayette bn Abbs yle de
mi:
"Allah Teal, Muhammed (s.a.v.)'i elisi olarak gnderince araplar onu inkr ettiler, ya da araplardan onu inkr edenler:
"Allah, elisi bir beer olmaktan yce ve mnezzehtir." dediler. Bunun zerine Allah Teal:
"lerinden bir adama "nsanlar inzr et ve iman etmi olanlara Rableri katnda yksek bir makam olduunu mjdele" diye vahyetmi
[9]
yet-i kerimesi ile
olmamz insanlarn tuhafna m gitti?..."
[10]
"Senden nce kendilerine vahyettiimiz erkeklerden bakasn Biz peygamber olarak gndermedik..."
yet-i kerimesini indirdi. Allah Teal
bylece onlara hccetlerini tekrar tekrar bildirince bu sefer baka bir bahaneye sarldlar ve:
"Madem ki Allah'n elileri beerden olacak. O halde Muhammed'den bakas bu risalete elbette daha lyktr. Bu Kur'n, bu iki kasabada
Muhammed'den daha erefli, daha byk bir adama indirilmeli deil miydi?" dediler. Bununla Mekke'den el-Veld ibnu'l-Mura'y, Tifden
de Mes'd ibn Amr es-Sekaf'yi kastediyorlard. te bu szleri zerine de "Rablerinin rahmetini onlar m bltryorlar?..." yetini
[11]
indirdi."
Ayetin kimin hakknda indii ile ilgili grler:
1- bn shaka gre Mekkeden Velid b. Muire, Taiften Ebu Mes'd Amr ibn Umeyr es-Sekaf,
2- Mchid'e gre Mekke'den Utbe ibn Raba, Taiften bn Abdi Yleyl,
3- Katde'ye gre Mekke'den el-Veld ibnu'l-Mura, Tiften Urve ibn Mes'd es-Sekaf,
4- Sdd'ye gre Mekke'den el-Veld ibnu'l-Mura, Tiften Kinne ibn Abd ibn Amr ibn Umeyr hakknda inmitir.
[12]
[13]
Ama her halde de bu sz syleyen el-Veld ibnu'l-Mura olmakla bu rivayetler arasnda bir ztlk sz konusu deildir.
36. Kim Rahman'n zikrini grmezlikten gelirse Biz ona eytan musallat klarz.
37. phesiz ki onlar da bunu yoldan karrlar. Bunlar ise kendilerinin doru yolda olduklarn sanrlar.

1- bn Eb Hatim'in Muhammed ibn Osman el-Mahzm'den rivayetle tahric ettii bir habere gre "Kureyliler kendi aralarnda konuup:
"Muhammed'in arkadalarndan her bireri iin bir kii grevlendirelim, onunla konusun ve onu bu yeni dinden vazgeirmeye alsn." demi
ve Ebu Bekr iin Talha'y grevlendirmiler. Talha, Hz. Ebu Bekr'e gelmi, onunla konumu. Ebu Bekr kendisine:
"Beni neye aryorsun?" diye sormu. Talha:
"Lt ve Uzz'ya ibadete aryorum." demi. Ebu Bekr:
"Lt nedir?" diye sormu, Talha:
"Rabbmzdr." diye cevaplam. Ebu Bekr:
"Peki Uzz nedir?" diye sormu, Talha:
"Allah'n kzlardr." diye cevaplam. Hz. Ebu Bekr bu sefer:
"Peki anneleri kim?" diye sorunca Talha duraklam ve cevap verememi de yanndakilere:
"Yahu u adama cevap versenize." demise de onlar da susmu, cevap verememiler. te bunun zerine Talha:
"Kalk ey Ebu Bekr; ben ehadet ederim ki yegne ilah Allah'tr ve Muhammed O Allah'n elisidir." demi ve ite bunun zerine Allah Teal
[14]
da bu yet-i kerimeyi indirmi."
40. Sen mi duyuracaksn o sarlara? Krleri ve apak bir dallet iinde olanlar sen mi hidyete ulatracaksn?

1- Hz. Peygamber ne kadar kavminin hidayeti iin abalyorsa kavmi de o kadar sapkln ve azgnln artryor, grdkleri nbvvet
almetlerine kr, iitmekte olduklar apak Kur'n yetlerine sar gibi davranyorlard. te onlarn bu azgnlk, krlk ve sarlklar zerine
[15]
bu yet-i kerime nazil olmutur.
2- Rivayet olunduuna gre, "Hz. Peygamber (s.a.v.), kavmini dine armaya gayret gsteriyor, ama onlar bundan dolay kfrde srara kesin
olarak karar veriyor ve azgnlklarn sonuna kadar srdrme niyeti iine giriyorlard. te bunun zerine Cenb- Hak, "Artk (Resulm), o
[16]
sarlara sen mi duyuracaksn, yahut o krlere sen mi yol gstereceksin?" buyurmutur."
41. Seni onlarn iinden alp gtrsek (ruhunu alsak) bile biz, mutlaka onlara layk olduklar cezay vereceiz.
42. Veya onlara vaadettiimiz azab (vefatndan nce) sana gstereceiz. phesiz biz, onlara istediimizi yapmaya kadiriz.

Allah teala bu yet-i kerimelerde, baz insanlar tehdit etmektedir.
1- Hasan- Basr ve Katade'ye gre bu insanlardan maksat, Hz. Muhammedin btn mmetidir. Allah teala, gndermi olduu her
peygambere hayatta iken, kavminin hak yoldan sapanlarn nasl helak ettiini gstermi fakat Hz. Muhammed (s.a.v.)e bir ltuf olarak,
hayatta iken mmetini helak ettiini gstermemitir.
Peygamber efendimiz (s.a.v.) bir hadis-i erifinde yle buyurmutur:
"Yldzlar, gklerin gvencesidir. Yldzlar gidince vaadedilenler gklerin bana gelecektir. Ben de ashabmn gvencesiyim. Ben gidince
[17]
onlara vaadedilenler balarna gelecektir."
2- Sdd'ye gre ise bu yetlerde tehdit edilen insanlardan maksat, Kurey mrikleridir. Allah teala, Hz. Muhammed (s.a.v.)e mriklerden
[18]
intikam alacan bildirmektedir. Allah teala, Rasulullah hayattayken mrikleri ona malup drm ve intikamn gstermitir.
[19]
3- Taberi bu son gr tercih etmi, bunlardan nceki yetlerin mrikler hakknda olmasn delil gstermitir.
57. Meryem olu sa bir misal olarak (ne) atlnca hemen senin kavmin bundan marp haykra haykra glyorlar.
58. Dediler ki: Bizim tanrlarmz m hayrl, yoksa O mu? Ey Habibim, bunu sana, btl bir mcadeleden baka maksatla irad etmediler. Daha
dorusu onlar ok dman bir kavimdir.

1- smail b. brahim en-Nasrabaz, smail b. Necid'den, o Muhammed b. Hasan b. Halil'den, o Hiam b. Ammar'dan, o Velid b. Mslim'den, o
eyban b. Abdirrahman'dan, o Asm b. Eb'n-Necd'dan, o Eb Rzeyn'den, o Eb Yahya'dan, o Mevla b. Afra'dan, o da bn Abbas'tan bize
unu rivayet ederek dedi ki:
"Nebi (s.a.v.) Kurey'e yle buyurdu:
"Ey Kurey, Allah'tan baka ibadet edilen hibir eyde hayr yoktur." Onlar da dediler ki:
"Sen, sa'nn bir peygamber ve halis bir kul olduuna inanr msn? Eer dediin gibi ise o kendi kavminin ilahlar gibidir." Bunun zerine
[20]
Biz, bu kssay ve bnu'z-Zibe'ra ile Rasulullah (s.a.v.) arasndaki karlkl gr al-veriini, Enbiya: 21/98 yetinin izahn yaparken
[21]
vermitik.
[22]
2- Rivayet edildiine gre, Siz de, Allah' brakp tapmakta olduklarnz da hi phesiz ki cehennem odunusunuz..
ayeti nazil olunca,
Abdullah bnu'z-Ziba'r:
"Bu, bize ve lhlarmza m, yoksa btn mmetlere amil bir hkm m? dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
Hayr, btn mmetlere amil bir hkm. buyurdu. Bunun zerine Abdullah:
"Ben seni yendim; Kabe'nin Rabbine yemin ederim ki sen, Meryem olu sa'nn Peygamber olduunu iddia etmedin mi? sa ve annesini
hayrla yd etmiyor muydun? Sen, hristiyanlarn, sa ve annesine; yahudilern, Uzeyr'e taptklarn ve meleklere de tapldn biliyorsun. Eer
bunlar cehennemde olacaklarsa, biz, bizim ve ilhlarmzn onlarla beraber olmasna oktan razyz..." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber
(s.a.v.) sustu, kfirler gruhu sevindiler, gldler ve lklar attlar. Bunun zerine Cenb- Hak,
[23]
phe yok ki, kendileri iin bizden en gzel (bir saadet) sebkat etmi olanlar, ite bunlar oradan (cehennemden) uzaklatrlmlardr
[24]
ayetini indirdi. te bu ayet de
o zaman nazil oldu. Buna gre mana, "Abdullah bnu'z-Ziba'r, Meryem olu sa'y bir misal getirip,
hristiyanlarn sa'ya ibadet etmeleri sebebiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'le mcadele edince:
"Bir de ne grelim, senin kavmin Kurey, bu meselden dolay Hz. Peygamber (s.a.v.)in susturulmasn grmeleri sebebiyle sevinlerinden
lklar attlar, byklendiler ve glmeye baladlar. nk rf, taraflardan birisi, davasn savunamayp acze dtnde, ikinci tarafn
lklar atmas ve bundan sevin duymas eklinde cereyan edegelmitir. Dediler ki:
"Bizim tanrlarmz m iyi, yoksa o mu?" Yani, "Sence bizim ilhlarmz (melekler) sa'dan daha iyi deil midir? sa cehennem odunu
[25]
olduuna gre, bizim ilhlarmzn durumu ise, daha hafif ve daha ehven olur!.." demektir."
3- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Kurey kfirlerine:
"Allah dnda tapnlan hi kimsede hayr yoktur." buyurmu. Onlar:
"Sen sa'nn, bir peygamber, Allah'n salih kullarndan bir kul olduunu iddia etmiyor musun? Eer bu sylediin doruysa demek ki o da
[26]
bizim tanrlarmz gibiymi." dediler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
4- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayet olaya daha farkl bir boyut atfetmekte. yle ki:
[27]
"Siz ve Allah'tan baka taptklarnz cehennem odunusunuz ve siz ona varacaksnz."
yet-i kerimesi nazil olunca Kurey mrikleri:
"Meryem'in olu da nedir?" dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"O, Allah'n kulu ve elisidir." buyurdu. Bunun zerine onlar:
"Grmyor musunuz bu adam bizim kendisini, hristiyanlarn Meryem'in olunu rab edindikleri gibi rab edinmemizi istiyor." dediler de bunun
zerine Allah Teal ite bu: "Ey Habibim, bunu sana, btl bir mcadeleden baka maksatla irad etmediler. Daha dorusu onlar ok dman,
[28]
kavgac bir kavimdir." yet-i kerimesini indirdi."
5- Mchid'den rivayet edildiine gre, o yle demitir:
"Kurey dedi ki:
"Muhammed, hristiyanlarn Meryem olu s'ya taptklar gibi bizim de kendisine tapmamz istiyor". Bunun zerine Yce Allah bu yetleri
[29]
indirdi."
6- Kfirler, hristiyanlarn Hz. sa (a.s.)'ya taptklarn duyunca:
[30]
"Onlar sa'ya tapyorlar; oysa bizim ilhlarmz sa'dan daha iyidir." dediler. Onlar bu sz, kendileri meleklere taptklar iin sylediler.
7- Hz. Peygamber (s.a.v.), hristiyanlarn Hz. sa'ya taptklarn ve O'nu kendilerinin ilh kabul ettiklerini anlatnca, Mekke kfirleri de:
"Muhammed, tpk hristiyanlarn, Mesih'i kendilerinin ilh kabul etmeleri gibi, bizim de, kendisini bizim ilhmz kabul etmemizi istiyor."
dediler ve ite bu durumda:
"Bizim ilhlarmz m yoksa o mu?", yani, "Bizim ilhlarmz m yoksa Muhammed mi daha hayrldr?" dediler ve bu sz, "Muhammed,
bizi, kendisine tapmaya davet ediyor; halbuki atalarmz ise, bu putlara tapmann gerekli olduunu iddia etmilerdi. Bu iki eyden birisinin
mutlaka yaplmas gerekli olduuna gre, bu putlara tapmak daha uygun olur.. nk, atalarmz ve gemilerimiz, putlara tapma hususunda
mutabakata varmlard. Ama, Muhammed ise, bizim kendisine tapmamz hususunda ithama maruz bir kiidir. Binenaleyh, putlara tapmakla
megul olmak daha evl olur." dedikleri iin bu sz sylediler. Cenb- Hak ise:
"Biz, sa'ya tapmann gzel bir yol olduunu sylemedik. Tam aksine bu, btl ve yanl bir yoldur.. nk sa, sadece bizim kendisine
in'mda bulunduumuz bir kuldur. Durum byle olunca da, onlarn, "Muhammed bizim kendisine tapmamz istiyor" eklindeki szleriyle
[31]
ortaya attklar bu phenin, zail olduu..." eklinde beyanatta bulunmutur.
67. O gn, mttakler dnda dostlar birbirlerine dman olurlar.

1- Nakka "bu yet-i kerimenin, ok iyi arkada olan meyye ibn Halef el-Cumah ve Ukbe ibn Eb Muayt hakknda nazil olduunu nakleder.
Buna gre Ukbe, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisine gelir, onlarla otururmu. Bunu duyan arkada meyye:
"Muhammed'le karlar da yzne tkrmezsen yzm yzne haram olsun." demi, o da Hz. Peygamber (s.a.v.)'le karlatnda arkada
nn bu isteini yerine getirmi. Hz. Peygamber de:
"naallah ben seni ldrrm." buyurmu ve nitekim Ukbe Bedr'de esir edilenler arasnda imi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o sz yerine
getirilerek ldrlm. meyye de zaten Bedr'de ldrlenler arasnda imi. te Allah Teal onlarn bu durumu hakknda bu ayeti
[32]
indirdi."
79. Yoksa bir ie mi karar verdiler? Dorusu Biz de kararlyz.

1- Muktil bu yet-i kerimenin, Kurey mriklerinin Dru'n-Nedve'de Hz. Peygamber'e suikasta karar vermeleri hakknda nazil olduunu
[34]
[33]
ayetinde de anlatt husustur.
sylemitir, ki bu, Hani kfirler sana hile ve tuzak kuruyorlard...
80. Yoksa kendilerinin srlarn ve gizli konumalarn iitmiyoruz mu sanyorlar? Hayr yle deil, yanlarndaki elilerimiz yazmaktalar.

1- Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayette o yle anlatyor:
"kisi Kureyli biri Sakfli veya birisi Kureyli ikisi Sakfli kii Ka'be ile rts arasnda aralarnda konuuyorlard. Birisi:
"Ne dersiniz, Allah bizim bu konumalarmz iitiyor mu acaba?" dedi. kincileri:
"Eer aktan konuursak duyar, gizlersek duymaz." dedi. ncleri de:
[35]
"Eer aktan konutuumuzda duyuyorsa gizlediimizde de duyar." dedi de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
2- Ayn hadise daha nce Fussilet, 41/23 yetinin de nzul sebebi olarak gemiti. Herhalde bu hadise zerine her iki yet de ayn zamanda
[36]
veya pepee nazil olmu olmaldr.
89. Ey Muhammed, sen onlarn kusuruna bakma. "Selam" de, yaknda bileceklerdir.

[37]
1- Katade bu yet-i kerimenin, Rasulullaha sava emri gelmeden nce indiini ve sava emreden yetlerle neshedildiini sylemitir.
[1]
[2]

[3]
[4]
bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/581-582.
[5]
[6]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, 1,361.
[7]
[8]
[9]
Ynus: 10/2.
[10]
Nahl: 16/43.
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
Mslim, Fedail es-Sahabe: 207 (2531); Ahmed b. Hanbel, 4/399; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 7/328.
[18]
[19]
[20]
snad zayftr. bn Hbban; el-Mecruhn: 3/39'da Ebu Yahya ile ilgili malumat vermitir. Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/104; bn Kesr, Tefsirul-KuranilAzim, 5/374.
[21]
[22]
Enbiya: 21/98.
[23]
[24]
[25]
[26]
Enbiy: 21/101.
Zuhruf: 43/57.
Suyuti, ed-Durru'l-Mensr; mam Ahmed; bn Eb Hatim; Taberni; bn Merdye; Als, Ruhul-Meani, 25/94. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[27]
Enbiy: 21/98.
[28]
[29]
Muhammed Ali Es Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar Neriyat: 5/497.
[30]
[31]
[32]
[33]
Enfal: 8/30.
[34]
[35]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 25/60. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/584-585.
[36]
[37]
44- DUHN SRES
"Biz, az bir sre iin azab kaldracaz, ama siz eski halinize dneceksiniz." (yet, 15) yet-i kerimesi dnda Sre Mekke'de ve Zuhruf
[2]
[1]
O bir tek yeti ise Medendir.
Sresinden sonra nazil olmutur.
10. yleyse sen gzle, gn aka bir duman karaca gn,

11. nsanlar bryecektir. Bu, elim bir azbdr.
12. "Rabbmz, bu azab bizden kaldr. Dorusu biz artk m'minleriz. " (dediler.)
13. Nerede onlarda t almak. Halbuki kendilerine hakk aklayan bir peygamber de gelmiti.
14. Ondan yz evirmiler ve: "Belletilmi delinin biri." demilerdi.
15. Biz, az bir sre iin azab ap kaldracaz. Ama siz, tekrar eski halinize dneceksiniz.
16. Onlar arptka arpacamz gn phesiz ki biz intikam alclarz.

1- Mesrk'tan rivayet ediliyor:
"Abdullah ibn Mes'd'a bir adam geldi ve:
"Mescidde, Kur'n' kendi aklyla ve gryle tefsir eden bir adam brakp geldim. "Gkyznn apak bir duman getirdii gn..." yetini
tefsir ediyor ve diyordu ki:
"Kyamet gn insanlara bir duman gelecek, nefeslerini alacak ve m'minler sanki nezleymi gibi olacaklar."
Abdullah ibn Mes'd dedi ki:
"Her kim bir ilim biliyorsa onu sylesin, her kim de bilmiyorsa "Allah en iyi bilendir", desin. Kiinin fakh olduunun almetlerindendir ki
bilmedii ey hakknda "Allah en doruyu bilendir." der. Bu yet-i kerime o kiinin dedii gibi deildir. Dorusu udur: Kurey mrikleri
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e iman etmemede direnince O da onlar hakknda "Ysuf un ktlk seneleri gibi ktlk grmeleri" iin beddua etti. yle
bir kuraklk ve ktla uradlar ki onlardan birisi ge baktnda ektii sknt ve zorluun iddetinden gkle kendisi arasnda bir duman
varm gibi grrd. O kadar darlk ve ktlk oldu ki kemikleri yediler. lerinden birisi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, Mudar iin istifarda bulunuver, helak oldular." dedi. Efendimiz:
"Mudar iin mi istifar edeceim, dorusu sen ok cesursun, onlar din dman olacaklar, ben onlar iin dua edeceim, yle mi?" buyurdu.
Sonra yine de onlar iin dua etti de Allah Teal:
"Hi phesiz Biz azman onlardan azb biraz aacaz, ama onlar yine eski hallerine ve inkrlarna dneceklerdir." (yet: 15) yetini
indirdi. Gerekten onlar iin yamur yadrld da refaha kavuunca daha nceki hallerine, kfr ve inkrlarna dndler ve bunun zerine
[4]
[3]
Allah Teal: "Gzetle o gn ki gkyz apak bir duman getirir..." yet-i kerimelerini (10-12, 16) indirdi. yani Bedir gn."
[5]
2- Abdullah ibn Mes'd'dan gelen bu nzul sebebi Buhr'de yine ondan, daha ksa olarak anlatlmtr.
Buhrnin rivayeti yledir:
"Kurey, Neb Aleyhisselm'a itaatsizlik edince, Neb Aleyhisselm onlarn aleyhinde Yusuf Aleyhisselm'n zamanndaki ktlk gibi ktlk
olmas iin dua etti. Onlara ktlk isabet etti, hatta onlar kemik yediler. Kii semya bakar ve skntdan kendisi ile sema arasn duman gibi
grrd. Allah Tel, Duhan: 44/10 yetini indirdi. Raslullah geldi. Kendisine:
"Ey Allah'n Rasl Mudar iin Allah'tan yamur iste, onlar helak oldular." denildi. Raslullah yamur istedi ve onlara yamur yad. yet
[6]
indirildi."
[7]
3- Baka bir rivayete gre bu ktlkta Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek kavmi iin dua etmesini isteyen Ebu Sfyn'dr.
4- Hadise ile ilgili haber mam Ahmed'in Msned'inde yine Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetle tahric olunmutur. Bu haberde Mesrk yle
anlatyor:
"Biz mescid-i kebrde iken bir adam konumaya balad (bir vaiz va'zetmeye balad) ve dedi ki:
"Kyamet gn olunca gkten bir duman inecek ve mnafklarn gzlerine ve kulaklarna dolacak (onlar kr ve sar klacak), m'minler ise o
dumandan etkilenerek nezle olmu gibi olacaklar." Mesrk anlatmaya yle devam eder:
Ben mescidden ayrldm ve Abdullah ibn Mes'd'a geldim. Ona mescidde duyduklarm anlattm. Bir eye yaslanm halde oturuyordu. Benim
anlattklarm duyunca dorulup oturdu ve:
"Ey insanlar, sizden birisine bildii bir ey sorulursa onu sylesin. Eer bilmiyorsa "Allah en dorusunu bilir." desin. Kiinin bilmedii bir ey
iin "En dorusunu Allah bilir." demesi ilimdendir. Allah Teal, peygamberine: "Ben sizden herhangi bir ecir istemiyorum, ben,
zorlananlardan, konumasnda tekellfte bulunanlardan deilim de." buyurmutur. (O vaizin anlattklarnn dorusu udur): Kurey, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e kar gelip basknn iddetlendirince Efendimiz:
"Ey Allahm, onlara kar bana Ysufun yedi ktlk seneleri gibi yedi sene srecek bir ktlkla yardm eyle." diye dua etti. Balarna yle bir
ktlk geldi ki yiyecek bir ey bulamamaktan kemik ve l eti yediler. Balarna gelen bu ktlk ve alk o kadar iddetlendi ki aln
iddetinden gkle yer arasnda bir duman varm gibi (serap) grmeye baladlar. Sknt bu raddeye gelince:
"Ey Rabbmz, bizden bu azab ap kaldr, bizler m'minleriz." dediler. Raslullah (s.a.v.)'a:
"Eer biz bu azab onlardan ap kaldracak olursak onlar tekrar eski hallerine, (kfr ve inkrlarna) dneceklerdir." buyruldu. Ama yine de
Hz. Peygamber (s.a.v.) bu azabn kaldrlmas iin dua etti de azb onlardan kaldrld ve tekrar o eski kfr ve inkrlarna dndler de Allah
Teal, Bedr gn onlardan intikamn ald. te "Onlar arptka arpacamz gn phesiz ki biz intikam alclarz."a kadar olmak zere
"yleyse sen gzle, gn aka bir duman karaca gn..." kavl-i erf budur."
Haberin bn Nmeyr kanalndan gelen rivayetinde Abdullah ibn Mes'd'un: "ayet bu duman ve azb kyamet gn olsayd onlardan alp
[8]
kaldrlmazd." dedii ayrntsna da yer verilmitir.

"Rasulullah, Kureylilerin, kendisine kar isyan edip direttiklerini grnce onlarn aleyhine, Yusufun ktlk yllar gibi senelerin onlarn da
bana gelmesi iin beddua etti. Bunun zerine onlara ktlk ve sknt isabet etti. yle ki kemikleri yemeye baladlar. Kii ge doru
bakyor, skntdan dolay yerle gk arasn duman kaplam gibi gryordu. Bunun zerine Allah teala: "Ey Muhammed, gn, insanlar
epeevre saran apak duman karaca gn bekle. Bu, can yakc ar bir azaptr." yet-i kerimesini indirdi. Bunun zerine inananlar,
Rasulullaha gelip
"Ey Allahn Rasul, sen, Allahtan, Mudar kabilesi iin yamur yardrmasn dile. Zira onlar helak oldular." dediler. Rasulullah
"Mudar iin mi? pesiz ki sen ok cretlisin." dedi. Sonra yamur diledi onlara yamur yad. Bunun zerine "phesiz biz (dnyada) az bir
[9]
yeti nazil oldu. Mriklere refah gelince
mddet de olsa sizden azab kaldracaz. Fakat sonunda yine inkarclnza dneceksiniz."
onlar, eski hallerine dndler. Bunun zerine de Allah teala "Byk bir kuvvetle kskvrak yakaladmz gn, onlara mutlaka layk olduklar
[10]
yetini indirdi.
cezay vereceiz."
Abdullah b. Mus'ud diyor ki:
[11]
"yette geen 'Kskvrak yakalandklar gn." Bedir gndr."
6- Bu, -kendisinden yaplan rivayetlerin birinde bn Abbas (r.a.)'n, Mukatil ve Mcahidin gr olup, Ferr ve Zeccc'n da tercihidir. Ayn
zamanda bn Mes'd (r.a.)'un da grdr. bn Mes'd, bu duhnn, aln iddetinden tr ahalinin gzlerine arz olan kararmadan baka
[12]
birey olacan reddederdi.
7- bn Kuteybe, ayetteki "duhn" kelimesinin, ite bu durum ile tefsir edilmesinin gerekesi olarak, u iki aklamay yapmtr:
a) Ktlk ylnda, yamurlarn kesilmesi sebebiyle, yeryznde kuraklk had noktaya varr. Bylece, alabildiine toz duman ykselir. Derken,
hava kararr. te bu durum, adeta bir dumana benzer. Bundan trdr ki ktlk ylna, bu anlamda abrn denilir.
b) Araplar, ileri derecedeki bir ktle "duhn" adn verirler. Bylece de mesel, "Aramzda, kendisi iin bir dumann ykseldii bir i
vardr" derler. Bunun sebebi udur: nsann korkusu veya acizlii artnca, gzleri kararr, bylece de dnyay adeta dumanla dolmu gibi
[13]
grverir.
34. Bunlar gerekten derler ki:

35. O, ilk lmmzden bakas deildir ve biz, diriltilip kaldrlacak da deiliz.
36. Doru szller iseniz bize babalarmz getirsenize.

1- Bu szleri syleyen Mekke kfirlerinden Ebu Cehl'dir. "Ey Muhammed, eer szlerin gerek ise bize atalarmzdan ikisini diriltip bir
getirsen ya. Bunlardan birisi Kusayy ibn Kilb olsun. O, doru szl bir adamm. Onu diriltip getir de ona soralm lmden sonra neler
[14]
olacak?" demi ve ite onun bu szleri zerine bu yet-i kerimeler nazil olmutur.
43-46. Dorusu Zakkum aac; o, gnahkrlarn yiyeceidir. Scak suyun kaynamas gibi karnlarda kaynyacak erimi maden gibidir.
47. Yakalayn onu, cehennemin ortasna srkleyin.
48. Sonra azb olarak bana kaynar su azabndan dkn.

1- Allah Teal Kur'n'da mrikleri korkutmak zere Zakkum aacn zikredince Ebu Cehl ibn Him dedi ki:
"Ey Kurey topluluu, Muhammed'in sizi kendisiyle korkuttuu zakkum aac nedir bilir misiniz? O tereyal Yesrib hurmasdr. Eer ele
[15]
geirebilirsek mutlaka onu zakkumlanalm." dedi de Allah Teal bunun zerine bu yetleri indirdi.
2- Daha nce (sr: 17/60 ve Sfft: 37/65. yetlerinin nzul sebebinde) getii zere Vhd'nin, kendi isnadyla bn Abbs'tan rivayetinde o
yle diyor:
"Allah Teal Kur'n- Kerim'de Zakkum'u zikredip Kurey'ten olan bu kabile onunla korkutulunca Ebu Cehl:
"Biliyor musunuz, Muhammed'in sizi korkutmakta olduu zakkum nedir?" diye sordu.
"Hayr, bilmiyoruz." dediler.
"O tereyal tiriddir. Ama vallahi eer ondan elimize geerse mutlaka ondan zakkumlanacaz." dedi de bunun zerine Allah Teal?
[16]
"...Kur'n'da lnetenmi olan aac da. Biz onlar korkutuyoruz ama bu, onlara byk bir azgnlk vermekten baka bir eyi artrmyor."
[17]
[18]
[19]
3- bn Abbs'tan rivayete gre ise bu hadise ayn zamanda "Ki tomurcuklar eytnlarn balan gibidir."
yet-i kerimesi
ile Duhn
[20]
Sresindeki bu: "Hi phesiz zakkum aac; o gnaha ok dkn olan gnahkrn yemeidir." yet-i kerimelerinin de
nzulne sebep
[21]
olmutur.
4- Ebu Mlik'ten rivayet edildi:
"Ebu Cehil, hurma ve zebit getirir, ve:
"e Muhammed'in sizi korkutup tehdid ettii, zakkum budur. Haydi gelin zakkumlann." derdi. Bunun zerine Duhan: 44/43 yeti
[22]
indirildi."
[23]
5- "phesiz zakkum aac, gnahkarlarn cehennemdeki yiyecekleridir."
yetleri inince Ebu Cehil, hurma ve kaymak istemi ve "Bundan
[24]
zakkumlann. Muhammed ise ancak byle bal gibi eyleri vaadediyor." demitir.
49. (Ona: "O azab) tat bakalm. Hani gl olan, deerli olan yalnz sendin." (denilecektir).
50. te bu, dorusu phelenip durduunuz eydir.

1- Katade yle dedi:
"Bu yet Allah dman Eb Cehil hakknda indi. O yle demiti:
[25]
"Muhammed beni tehdit mi ediyor? Vallahi ben, iki da arasndaki insanlarn en glsym."
2- Eb Bekr el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Hayyan'dan, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Osman'dan, o Esbat'tan, o Eb Bekr elHzel'den, o da krime'den bize u haberi rivayet etti:
"Neb (s.a.v.), Eb Cehil ile karlat. Eb Cehil O'na dedi ki:
"Sen de bilirsin ki ben, l ehlini men eden birisiyim, ben glym ve erefliyim."
[26]
Allah Eb Cehil'i Bedir Gn'nde ldrd, perian etti ve kendi szyle onu ayplayp onun hakknda bu yeti indirdi."
3- Maaz isimli kitabnda Usmev krime'den anlatt. krime dedi ki:
"Raslullah, Ebu Cehil ile karlat. Ve:
Allah sana, Yazklar olsun sana yazklar, yine yazklar olsun sana yazklar diye sylememi bana emretti, buyurdu. Ebu Cehil, elinden
elbisesini soydu ve:
"Sen ve senin sahibinin benden hi bir eye gcnz yetmez. Ben biliyorum, ben Batha ehlini men ederim. Ben azz ve kerimim." dedi. Allah
[27]
Tel onu Bedir gnnde zell kld, kelimesi ile onu ktledi ve onun hakknda, bu yetini indirdi."
4- Taber'nin yine Katde'den rivayetle tahricine gre "bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) yolda Ebu Cehl'e rastlam, onu tutup sarsm ve Allah
Teal, sana u yetleri okumam emrediyor:
"Sana yaraan ite budur, elbette sana yaraan ancak budur." Sana denilecek ki: "Tat bakalm imdi bu azab; sendin kavmi iinde gl,
onlara kar azz ve kerim olan yle mi?" Ebu Cehl:
"Muhammed beni tehdit mi ediyor? Allah'a yemin olsun ki ben, Mekke'nin iki da arasnda yryenlerin en gls, en aziziyim." demiti.
[28]
Hz. Peygamber (s.a.v.) ite onun bu sz zerine bunlar sylemi ve bu yet-i kerimeler de bunun zerine nazil olmutur."
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: IV/679.

Rz, Mefatihul-ayb, 17/236; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 16/84.
Mslim, Sftu'i-Mnfkn, 40.
Buhr, Tefsrui-Kurn, 12/4; 44/2.
[8]
[9]
Duhan: 44/15
[10]
Duhan: 44/16
[11]
Buhari, Tefsir el-Kur'an: 44/2; Mslim, el-Mnafikn: 7,2798
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
sr: 17/60.
[17]
Vahid, Esbab- Nuzul, s. 203.
[18]
Sfft: 37/65.
[19]
[20]
[21]
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/789-790
[22]
[23]
Dhan: 44/43-44.
[24]
[25]
[26]
snad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 314. Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/110.
[27]
[28]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 25/80; bn Kesir, Tefsirul-Kuran, 7/246.
45- CASYE SRES
[2]
[1]
Mekke'de, Duhn ile Ahkaf srelerinin arasnda , 65. sre olarak nazil olmutur.
[3]
Suyutiye gre Mekk olan yetleri ondrttr.
el-Hasen, Cbir ve krime kavlinde srenin tamam mekkdir.
el-Mehdevi ve en-Nahhas'n, bn Abbs ve Katde'den rivayete gre ise "man etmi olanlara syle; Allah'n gnlerinin geleceini ummayan
kimseyi balayp gesinler..." (yet: 14) yet-i kerimesi dnda sre mekkdir. Bu yet-i kerime ise Medine-i Mnevvere'de ve Hz. mer
ibnul-Hattb hakknda nazil olmutur. bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette ise bu yeti dahi mekkdir ve Mekke-i Mkerreme'de kendisine
[4]
Sonra bu ayet, "...mrikleri bulduunuz yerde
sven bir mrii yakalayp dvmeye kalkan Hz. mer hakknda nazil olmutur.
[5]
[6]
ldrn..."
ayetiyle neshedildi (hkm ortadan kaldrld). Buna gre surenin tm ittifakla Mekke'de inmitir.
7. Yalana, gnaha her dadanann vay haline!

8. Ki kendisine Allah'n yetleri okunurken iitir de sonra byklk taslayc olarak ve kulaklarnda bir arlk varm da bunlar hi iitmemi
gibi srar eder. te onu, ok elem verici bir azb ile mjdele.

1- Daha nce Furkan Sresinde (5. yetin nzul sebebinde) de getii zere Allah'n Rasl (s.a.v.) bir mecliste oturur, oradakileri Allah'a
arr, onlara Kur'n okur ve Kurey'i, gemi inkarc mmetlerin bana gelenlerden sakndrr da kalkp giderse hemen onun peinden en[7]
Nadr ibnu'l-Hris gelir onlara Rustem es-Sindd den, sfendiyar'dan ve Pers krallarndan hikyeler anlatr, sonra da:
"Vallahi Muhammed'in syledikleri benim sylediklerimden daha gzel deil. Onun syledikleri ancak eskilerin masallardr. Nasl bana
okutulmusa ona da okutuluyor ve yazdrlyor." dedi de Allah Teal bunun zerine "Dediler ki: "Bunlar, onun bakasna yazdrp ta kendisine
[8]
yetini indirdi. Bu yetler ile "Ona yetlerimiz okunduu
sabah akam okunmakta (veya dikte ettirilmekte) olan evvelkilerin masallardr."
[9]
zaman "Bunlar eskilerin masallardr." der."
yeti de onun hakknda nazil olmutur.
[10]
2- Bu yet-i kerimelerin Ebu Cehl hakknda nazil olduu da sylenmitir.
[11]
3- Bu ayet, dinden insanlar uzaklatran ve onun hidayeti karsnda byklk taslayan herkesi kapsamna almaktadr.
14. "nanmlara de ki: "Allah'n bir milleti yaptklarna karlk cezalandraca gnlerin geleceini ummayanlar imdilik balasnlar."

1- bn Abbas, Ata'dan yapt rivayette dedi ki:
"Bu yet zellikle mer b. Hattab'n affetmesini istiyor. Affedilecekten murad da Allah'n ceza verecei gnleri ummayanlardr. Onlar: Bata
Abdullah b. Ubeyy ve dierleridir.
Onlar, Ben Mustalk Gazvesi'nde, kendisine el-Mreysi' denilen bir kuyunun banda konakladlar. Abdullah klesini suya gnderdi. Kle ge
kald. Gelince Abdullah kleye dedi ki:
"Seni kim hapsetti?" O da:
"Beni, mer'in klesi geciktirdi. Kuyunun azna oturdu, kimseyi oraya brakmad. Neb (s.a.v.)'nin ve Eb Bekr'in krbalarn doldurdu.
Sonra kendi efendisinin krbasm doldurdu." Bunun zerine Abdullah dedi ki:
"Bizimle, bunlarn misali, "Besle kpei, yesin seni" denilmesine benzer." Onun bu sz mer (r.a.)'e ulanca, mer, klcn ekti ve ona
[12]
doru yneldi. Allah Teala da bu yeti indirdi."
2- Henz Mekke'de iken Gfr oullarndan birisinin kendisine svmesi zerine onu yakalayp haddini bildirmek isteyen Hz. mer hakknda
[13]
nazil olmu ve onu balamas emrolunmutur.
[14]
Ancak ibnu'l-Arab bu rivayetin sahih olmadn syler.
3- Muktil de yle demitir:
"Kurey kfirlerinden biri, Mekke'de Hz. mer (r.a.)'e svd. Hz. mer (r.a.) onun yakasna yapmaya kotu. Bunun zerine Allah Tel, bu
[15]
ayeti indirerek ona, affetmesini emretti."
4- Eb shak es-Selib, Hasan b. Muhammed b. Abdillah'tan, o Musa b. Muhammed b. Ali'den, o Hasan b. Aleveyh'ten, o smail b. sa elAttar'dan, o Muhammed b. Ziyad el-Yekri'den, o Meymun b. Mihran'dan, o da bn Abbas'tan unu rivayet etti:
[16]
yeti inince Finhas denilen Medineli bir yahudi:
Kim Allah'a gzel bir bor verirse...
"Muhammed'in Rabbi ihtiya sahibi oldu." dedi. mer, bu sz iitince klcn ekti ve o adam aramak zere dar kt. Cebrail (a.s.),
Rasulullah'a geldi ve dedi ki:
"Rabbin sana diyor ki: "man edenlere "Ahirette cezay ummayanlan affetmelerini" syle." Ve bil ki mer klcn ekti, o yahudiyi aramaya
kt." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) mer'i aratmaya balad. mer gelince:
"Ey mer, klcn brak" buyurdu. mer:
"Doru syledin ey Allah'n Rasul. ehadet ederim ki, Allah seni hak ile gnderdi" dedi . Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Rabbin yle diyor" dedi ve bu yeti okudu. mer dedi ki:
[17]
"Seni hakla gnderen Allah'a yemin ediyorum, fkem gemitir."
5- el-Kuraz ve Sdd de bu yet-i kerimenin Mekke-i Mkerreme'de ve henz mriklerle sava izni verilmezden nce, mriklerden
[18]
grdklari eziyet ve ikencenin iddetinden dolay gelip Hz. Peygember'e ikyette bulunan ashab hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
"Bu yet-i kerime, slamn ilk dnemlerinde nazil olmu ve mslmanlarn zayf olduklar zamanlarda mriklere karlk vermemelerini
emretmitir. Daha sonra slam glenince, mminlerin onlara kar cihud etmeleri ve onlarla savamalar emredilmi bylece bu ayetin hkm
neshedilmitir.
Abdullah b. Abbas bu yeti izah ederken yle demitir:
"Mrikler, Rasulullaha eziyet ettiklerinde onlarn eziyetlerine aldr etmiyordu. Mrikler onu alaya alyor ve onu yalanlyorlard. Bunun
[19]
emrini gnderdi ve
zerine Allah teala: "Ey mminler, mrikler sizinle nasl topluca savayorlarsa siz de onlarla topluca savan."
bylece bu yet neshedilen yetlerden oldu.
Katade ise bu yetin, ad geen Tevbe suresinin otuz altnc yetiyle ve Enfal suresinin: "Eer savata onlar yakalarsan arkalarndakileri
[20]
yetiyle neshedildiini sylemitir.
datacak bir ekilde cezalandr. Belki ibret alrlar."
Dahhak bu yetin, Tevbe suresinde, mriklerle savamay emreden yetle neshedildiini sylemitir.
Ebu Salih ise yine bu yetin, Hacc suresinin: "Kendileriyle savalan mminlere, zulmedildikleri iin cihad etme izni verildi. phesiz ki Allah,
[21]
yetiyle neshedildiini sylemitir.
onlara yardm etmeye elbette kadirdir."
[22]
bn-i Zeyd de bu yetin, cihadn farz olduunu belirten yetlerle neshedildiini sylemitir."
18. Sonra seni de emirden bir eriat zere kldk. yleyse sen ona uy, sakn o bilmeyenlerin heveslerine uyma.

1- Kelb der ki:
"Kurey'in ileri gelenleri Mekke'de ikan Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Atalarnn dinine dn. Elbette onlar senden daha faziletli ve senden daha yal (tecrbeli) idiler." demiler de bunun zerine Allah Teal bu
[23]
yet-i kerimeyi indirmitir."
21. Yoksa ktlkleri ileyip kazanm olanlar lmlerinde ve salklarnda kendilerini, iman edip salih ameller ileyen kimselerle bir
tutacamz m sandlar? Ne kt hkm veriyorlar?

1- Kelb der ki:
"Bu yet-i kerime Hz. Ali, Hz. Hamza, Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrh ve mriklerden kii; Utbe, eybe ve el-Veld ibn Utbe hakknda nazil
olmutur. Onlar, m'minlere:
"Allah'a andolsun ki siz, bir ey zere deilsiniz. ayet sizin syledikleriniz hak ve gerek olsayd (gerekten hiret hayat olsayd) bu dnyada
[24]
olduu gibi hirette de de bizim durumumuz sizinkinden daha iyi olurdu." derlermi."
23. Grdn m o kimseyi ki hev ve hevesini kendine tanr edinmi, bilgisi olduu halde Allah onu artm, kulan, kalbini mhrlemi ve
gzne perde koymutur. Allah'tan sonra onu kim hidayete eritirebilir? Hal tezekkr etmiyecek misiniz?

[25]
(r.a.) rivayette o yle demitir:
1- bni Mnzir ve bni Cerir bn Humeyd kanalyla Sad bni Cbeyr'den
"Kurey bir sre Uzz'ya tapnmt ki o, beyaz bir tat. Sonra ondan daha gzel bir ta bulunca onu attlar ve bulduklar o daha gzel taa
[26]
tapnmaya baladlar, bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Muktil der ki:

[27]
"Bu yet-i kerime, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le alay edenlerden birisi olan el-Hris ibn Kays es-Sehm hakknda nazil olmutur."
3- Rivayet edildiine gre "Eb Cehil, bir gece Velid b. Mure ile birlikte Beytullah' tavaf etti. Peygamber (s.a.v.) hakknda konutular. Ebu
Cehil yle dedi:
"Vallahi, ben onun doru sylediini kesin olarak biliyorum." Velid dedi ki:
"Sus, bunu nerden anladn?" Eb Cehil:
"Ey, Abd-i ems'in babas! Biz ona, ocukken "Sdk ve emin" diyorduk. Akl olgunlap rd kemale erince, ona "yalanc ve hin" demeye
baladk. Vallahi, ben onun doru sylediini kesinlikle biliyorum" dedi. Velid:
"O halde, onu tasdik edip iman etmekten seni alkoyan nedir?" dedi. Eb Cehil dedi ki:
"Kurey kzlar benden, "yenildii iin Eb Tlib'in yetimine tbi oldu" diye sz ederler. Lt ve Uzz'ya yemin olsun, asla onun peinden
[28]
gitmem." Bunun zerine bu yet indi."
24. "Hayat ancak bu dnyada yaadmzdr. lrz ve yaarz ve bizi ancak Dehr helak eder." dediler. Oysa onlarn bu konuda hibir
bilgileri yoktur. Baka deil, onlar ancak zannediyorlar.

1- bn Abdi'1-A'l kanalyla Katde'den rivayete gre o yle demitir:
"Bizi ancak Dehr helak eder." diyenler Kurey mrikleridir.
"Bizi, u yaamakta olduumuz mr helak edebilir." derlerdi. Bize anlatldna gre bu mriklerin
"Bizi dehr ve zaman helak edip sona erdirir." deyip sonra da kendilerini sona erdirip helak eden o dehre svmeleri zerine bu yet-i kerime
[29]
nazil olmutur. Onlar bu suretle dehre ve zamana svdklerine inanyorlard."
2- Ebu Hureyre'den rivayet edildiine gre o yle demitir:
"Cahiliyet ehli:
[30]
"Bizi ancak gece ve gndz helak eder" derlerdi. Bunun zerine Allah Tel bu yeti indirdi."
[1]
Begav, Melimu't-Tenzl, 4/156.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]

Tevbe: 9/5.
es-Sindd Farsada gnein douu anlamna geliyormu ve her gzeli, gzellii bu Rustem'e nisbet ettiklerinden ona bu sfat vermiler. Baz kaynaklarda esSindd yerine e-edd eklindedir. bn Him, e-Sretu'n-Nebeviyye, Msr 1373/1955.1/358.
[8]
Furkan: 25/5.
[9]
Kalem: 68/15.
[10]
Als, Rhul-Men, 25/142.
[11]
[12]
snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 315; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[13]
[14]
[15]
[16]
Bakara: 2/245.
[17]
snad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 315; bnul-Cevz, Zdu'I-Mesr, 7/358; en-Nisabur, Garibu'lKur'an, 25/76; Fahreddin er-Rz, Mefthu'l-ayb.
[18]
[19]
Tevbe: 9/36
[20]
Enfal: 8/57
[21]
Hacc: 22/39
[22]
[23]
[24]
[25]
Taberiye gre Said b. el-Mseyyeb.
[26]
[27]
[28]
Buna Muktil rivayet etmitir. Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 16/170..
[29]
[30]
bni Mnzir; bn Cerir; bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/589.
46- AHKAF SURES
[1]
bu sre, peygamberlik geldikten iki yl sonra
Sre Mekke'de Csiye'den sonra, Zriyt'tan nce inmitir. bn r'un tespitine gre
[2]
vahyedilmitir.
bn Abbs ve Katde'den "De ki: ayet o Allah katndan ise ve siz de onu inkr etmiseniz, srail oullarndan birisi de bunun byle olduuna
ehadet edip inand halde..." (yet: 10) yetinin, Muktil'den de "Peygamberlerden azim sahibi olanlarn sabrettii gibi sen de sabret..."
(yet: 35) yetinin meden olduu rivayet edilmitir "Biz, insana anne ve babasna ihsanda bulunmasn emrettik..." (yet: 15) yetinin de
[3]
meden olduu sylenmitir.
9- "benim ve sizin banza gelecekleri bilmem; ben ancak bana vahyolunana uymaktaym; ben sadece apak bir uyarcym."

1- Kelb, Eb Salih'ten, o da bn Abbas'tan rivyeten yle demitir:
"Neb (s.a.v.)'nin Ashab'na ulaan belalar iddetlenince, Neb (s.a.v.) ryasnda hurmas, aac ve suyu bol bir yere hicret ettiini grd. Bu
ryay Ashab'na anlatt. Onlar da bununla mjdelendiler ve orada mriklerin ezasndan ve zntden kurtulacaklarn umdular. Sonra onlar
bir mddet bylece kaldlar. Ryada anlatlan gremediler ve dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, ryada grdn yere ne zaman hicret edeceksin?" Rasulullah (s.a.v.) sustu ve Allah Teala bu yeti indirdi. Yani ryada
grdm yere gidecek miyim yoksa gitmeyecek miyim? Ben de bilmiyorum.
Ve sonra yle buyurdu:
[4]
"Bu, ryamda grdm bir eydir. Ben, ancak kendime vahyolunan eye tabi olurum."
10. De ki: "ayet o Allah katndan ise ve siz de onu inkr etmiseniz, srail Oullarndan birisi de bunun byle olduuna dair ehadet edip
inand halde siz yine de byklk taslam (ve inkr etmiseniz) zulmetmi olmaz msnz? " Muhakkak ki Allah, zalimler gruhunu
hidayete erdirmez.

1- Ayet-i kerimede zikri geen "srail oullarndan bir ahid" cumhur, Sa'd b. ebi Vakkas, Abdullah b. Abbas, Mlik b. Enes. el-Hasen,
Mchid, Katde, bn Srn, Dahhk, Yusuf b. Abdullah b. Selam ve bn Sa'd ile bn Askir'in kendisinden rivayetlerinde krime kavlinde
Abdullah ibn Selm'dr ve yet-i kerime onun hakknda nazil olmutur. Ayet-i kerimenin Mekke-i Mkerreme'de nazil olduunu dnenlere
gre Kur'n- Kerim'in istikbale matuf ayb haberlerinden biri olmas akla gelmelidir. Ancak her ne kadar aksini syleyenler varsa da -ki
birazdan gelecektir- cumhur, mekk olan bu sre-i celiledeki bu yet-i kerimenin medeni olduu grndedir. imdi bu husustaki rivayetlere
bir gz atalm:
2- Ali ibn Sad el-Kind kanalyla Abdullah ibn Selm'n kardei olundan rivayete gre baz kimselerin Hz. Osman'n katline kalkt sra
Abdullah ibn Selm ona gelmi. Hz. Osman ona:
"Seni getiren nedir, niin geldin?" diye sormu. Abdullah ibn Selm:
"Sana yardm etmek iin geldim." demi. Hz. Osman:
"nsanlara k ve onlar benden uzaklatr. Senin dar kp bunu yapman burada kalp bana yardm etmenden daha hayrldr." demi. Bunun
zerine Abdullah dar km ve yle konumu:
"Ey insanlar, chiliye devrinde benim adm yle yle idi, Raslullah (s.a.v.) bana Abdullah adn verdi. Benim hakkmda Allah'n kitabndan
yetler indi. "srail Oullarndan birisi de bunun byle olduuna dair ehadet edip inand halde..." yet-i kerimesi benim hakkmda indi.
[5]
yet-i kerimesi de benim
"De ki: Benimle sizin aranzda ahid olarak Allah yeter ve bunu, kendisinde kitabn ilmi bulunan da bilir."
hakkmda indi. Hi phesiz Allah'n sizden knna konulmu bir klc vardr ve melekler, Peygamberinizin indii u yurdunuzda size
komular idiler. u adam -Hz. Osman' kastediyor- hakknda size Allah' hatrlatrm, bu hususta Allah'tan korkun. Vallahi, ayet onu
ldrrseniz komularnz olan melekleri kovmu ve kyamete kadar bir daha knna girmemek zere sizden alkonulup knna konulmu olan
Allah'n klcn istemi olursunuz."
Fakat onlar (Hz. Osman' ldrmeye kastetmi olanlar):
[6]
"u yahudiyi de ldrn, Osman' da ldrn." demiler."
3- Muhammed ibn Sa'd kanalyla bn Abbs'tan rivayette o yle anlatyor:
"Kitab ehlinden bir adam Hz. Muhammed'e iman etmi ve
"Biz onu Tevrat'ta buluyoruz." demiti. Bu iman eden kii onlarn en faziletlisi ve Kitab en iyi bilenleriydi. Yahudiler, Hz. Peygamberle
tarttklarnda:
"Sizinle benim aramda Abdullah ibn Selm'n hkmetmesine raz olur ve iman eder misiniz?" buyurmu, onlar da
"Evet" demilerdi. Allah'n Rasl (s.a.v.), Abdullah ibn Selm'a gelmesi iin haber gnderdi de o gelince:
"Benim, Tevrat ve ncil'de yazl olan Allah'n Rasl olduuma ehadet eder misin?" diye sormu; onun:
"Evet" cevab zerine yahudiler yz evirip giderken Abdullah ibn Selm mslman olmutu. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[7]
kerimesini indirmitir."
4- Muhammed ibn Ber kanalyla Hasen'den bu hususta rivayet edilen haber biraz daha farkl; o yle anlatyor: Abdullah ibn Selm
mslman olmak istediinde:
"Ey Allah'n elisi, yahudiler bilirler ki ben onlarn limlerindenim. Babam da onlarn limlerindendi. Ben ehadet ederim ki sen, Allah'n
elisisin ve yahudiler seni, Tevrat'ta yazl olarak bulmaktadrlar." demi ve isimlerini sayd baz yahudilere haber gnderip artmasn,
kendisini de evin bir yerine saklamasn ve kendisiyle babasn onlara sormasn, onlarn, "Kendisinin ve babasnn en bilgilileri olduunu"
syleyeceklerini, ite o zaman kendisinin de sakland yerden karak "Ben, senin Allah'n elisi olduuna, onlarn seni yanlarndaki Tevrat'ta
yazl olarak bulmakta olduklarna, senin hidayetle ve hak din ile gnderildiine" ehadet edeceini sylemi.
Raslullah (s.a.v.), onun sylediini kabul ederek kendisini bir yere saklam ve yahudilere haber gndererek gelmelerini istemi. Yahudiler
yanna girince onlara:
"Abdullah ibn Selm sizin iinizdeki yeri nedir?" diye sormu. Onlar:
"Kendisi de babas da en bilgili olanmzdr." demiler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ne dersiniz, o mslman olursa siz de mslman olur musunuz?" diye sormu, kere:
"Hayr, o asla mslman olmaz." demiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de onu arm, o da sakland yerden kp:
"Ben ehadet ederim ki sen Allah'n Rasl'sn ve bunlar, seni, yanlarndaki Tevrat'ta yazl olarak bulmaktalar ve sen, hidayetle ve hak din ile
gnderildin." demi. Yahudiler:
"Ey Abdullah ibn Selm, biz, senin byle yapacan sanmazdk." demi ve kfirler olarak kp gitmiler. te bunun zerine Allah Teal bu
[8]
yet-i kerimeyi indirmi.
5- Taberani'nin sahih senetle Ebu urahbl el-Hms kanalyla Avf ibn Mlik el-Eca''den rivayette o yle anlatyor:
"Ben ve Hz. Peygamber (s.a.v.), birlikte gidip bir bayram gnlerinde yahudilerin havrasna girdik. Bizim, yanlarna girmemizden
holanmadlar. Raslullah (s.a.v.) onlara:
"Ey Yahudiler topluluu, bana "Allah'n yegne ilh ve Muhammed'in de O'nun elisi olduuna" ehadet edecek ve bununla Allah'n,
yeryzndeki herbir yahudi aleyhine koymu olduu gazab kaldraca on iki kii gsterin." buyurdu. Sustular, onlardan hi kimse bir cevap
vermedi. Hz. Peygamber isteini kere tekrarlad, yine kimse cevap vermedi. Biz tam ayrlp kacakken bir adam arkamzdan seslendi:
"Ey Muhammed, sen sylediin gibisin." dedi, kalkt ve:
"Ey Yahudiler topluluu, beni aranzda nasl bilirsiniz?" dedi.
"Vallahi iimizde kitab senden, babandan ve dedenden daha iyi bilen kimse yoktur." dediler. O kii:
"Ben ehadet ederim ki o, Tevrat ve ncil'de bulmakta olduunuz Peygamber'dir." dedi. Bunun zerine ona:
"Yalan syledin." diyerek syledikleri gzel eylerden vazgeerek onun hakknda kt eyler sylediler. Hz. Peygamber:
"te imdi yalan sylediniz. Bu sylediiniz kt szlere gelince; onlar elbette kabul edecek deiliz. Biraz nce onu venler sizler deil
misiniz? man edince de dndnz byle konuuyorsunuz." buyurdu ve iki kii olarak geldiimiz yahudi havrasndan kii olarak ktk: Ben,
[9]
Raslullah ve Abdullah ibn Selm. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- Keaf sahibi unu rivayet etmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Medine'ye gelince Abdullah bn Selam, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yzne bakt. Bylece bu yzn, yalanc bir yz
olmayacan anlad, bu hususta dnd ve tefekkrde bulundu. Neticede bunun, beklenen Peygamber olduu kararna vard. Bunun zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.)'e,
"Ben sana, sadece Peygamberlerin bilebilecei u eyi soracam..." dedi:
a) "Kyamet almetlerinin ilki nedir?
b) Cennetliklerin yiyecei ilk yiyecek nedir?
c) ocuk babasna m, anasna m eker?"
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s) yle buyurdu;
Kyamet alametlerinin ilki, insanlar doudan batya doru sren, batda toplayan atetir. Cennet ehlinin yiyecei ilk yiyecek ise, balk
cierinin fazlasdr. ocua gelince, erkein suyu daha nce gelirse, ocuk erkee; kadnn suyu daha erken gelirse, ocuk anneye eker,
[10]
Bunun zerine Abdullah bn Selm:
benzer..
"Ben, senin phesiz Allah'n Rasul olduuna ehdet ederim." dedi ve szne unlar ekledi:
"Yahudiler iftirac bir toplumdur. Eer onlar, sen beni onlara sormazdan nce, benim slm olduumu anlarlarsa, bana senin yannda iftirada
bulunurlar." Yahudiler gelince, Hz. Peygamber (s.a.v):
Aranzdaki Abdullah nasl bir kimsedir? deyince, onlar:
"Bizim en iyimizdir, en iyimizin oludur, efendimizdir, efendimizin oludur, en bilginimizdir ve en bilginimizin oludur." dediler. Bunun
zerine, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ya Abdullah mslman olursa ne dersiniz?" deyince, onlar:
"Allah, onu bundan korusun." dediler. Derken, Abdullah huzura kt ve:
"Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed (s.a.v.)'in Allah'n Rasul olduuna ehdet ederim." dedi. Bunun zerine onlar:
"Bizim, en ktmz ve en ktmzn oludur o." dediler ve Abdullah'n hakkn ketmettiler. Bunun zerine Abdullah:
"Ey Allah'n Rasul, ite benim korktuum buydu." dedi. Sa'd bn Eb Vakkas da:
"Ben, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, Abdullah bn Selm hari, yeryznde yryen hikimse iin, onun cennetliklerden olduunu sylediini
[11]
duymadm.. Ayetteki, srailoullarndan bir ahit de buna ahitlik etti.. ifadesi de onun hakknda nazil olmutur." demitir."
7- Bunun yannda Mlik'in Ebu'n-Nadr'dan, onun Amir ibn Sa'd'dan onun da babasndan naklettikleri bir haberde o yle demitir:
"Raslullah (s.a.v.)'n, Abdullah ibn Selm dnda yeryznde yryen hi kimse hakknda: "O cennet ehlindendir." dediini duymadm. Bu
[12]
yet-i kerimesi de onun hakknda nazil olmutur."
8- Abdullah bni Selm dedi ki:
[13]
"Bu ayet benim hakkmda indirildi."
9- Abdullah b. Selam dedi ki:
"Allahn Kitabnda benim hakkmda inmi yet-i kerimeler vardr. Mesel el-Ahkf: 46/10 yet-i kerimesi ile el-Ankebt: 29/26 yet-i
[14]
kerimesi benim hakkmda nazil olmutur."
10- Abdullah b. Selam dedi ki:

"Yukarda sz edilen ayet, benim hakknda nazil olmutur, ayrca "De ki: Benimle sizin aranzda ahit olarak Allah ve yannda Kitab'n
[16]
[15]
bilgisi olan yeter."
ayeti de benim hakkmda nazil oldu."
11- Sa'd b. Ebi Vakkas'dan rivayetlerine gre o yle demitir:
[17]
"Bu ayet Abdullah b. Selm hakknda nazil olmutur."
[18]
Btn bu haberlerden, bu yet-i kerimenin Medeni olduu anlalmaktadr.
"Ben Rasulullahn yeryznde yryen herhangi bir kimse iin "Bu cennetliktir." dediini duymadm. Ancak, Abdullah b. Selam iin
[19]
dediini duydum. "srailoullarndan bir ahit de bu Kur'ann benzerine ahitlik etmi" yeti de onun hakknda nazil olmutur.
13- Mesrk ve a'b yet-i kerimenin Mekke'de nazil olduunu, halbuki Abdullah ibn Selm'n mslman olmasnn Medine-i Mnevvere'de
vukubulduunu, binaenaleyh yet-i kerimenin Abdullah ibn Selm hakknda nazil olmadn sylemilerdir.
"a'b, Mesrk ve bir ksm lim, bu ayette bahsedilen "hid"in, Abdullah bn Selm olduunu kabul etmeyip yle derler:
"nk Abdullah b. Selmn mslman oluu Medine'dedir ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan iki yl ncesine rastlar. Bu sre ise
Mekkdir. Binenaleyh, Mekk olan bu ayeti, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Medine'de yaad yllarn sonunda vuku bulmu bir hdiseye
hamletmek nasl mmkn olur?"
Kelbi, bu gre u ekilde cevap vermitir:
"Sre Mekkdir, ama bu ayet Medendir. nk ayetler nazil oluyor ve Hz. Peygamber (s.a.v.), bu ayetleri belli srelerin belli yerine koymakla
emrolunuyordu. Binenaleyh bu ayet de Medine'de nazil oldu, ama Hak Tel Peygamberine bunu bu Mekk srenin, ite bu yerine koymasn
emretmitir."
Birisi yle diyebilir:
"Sizin, Abdullah bn Selm hakknda naklettiiniz bu ey, bir mkillik arzeder. nk rivayetin zahiri, Abdullah bn Selm (r.a.)'n, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e, bu soruyu sorup, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in de o cevaplar verdiinde, Abdullah'n, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in o
cevaplar vermesinden tr, iman ettii zannn uyandrr ki bu, u iki sebepten tr olduka uzak bir ihtimaldir:
a) Kyamet almetlerinin ilkini ve cennetliklerin yedii ilk yiyecein ne olduunu haber vermek, mmkin eylerden bir eyin vukuunu haber
vermektir. Byle bir ey hakkndaki haberin doru olmas, hereyden nce haberi verenin doru szl olduu bilindii zaman ancak bilinebilir.
Binenaleyh eer biz, haberin doru oluundan hareketle, haber verenin doruluunu anlamaya alrsak, bu, devr-i fasit olur. Halbuki devr-i
fasit imknszdr.
b) Bu sorulara verilen cevaplarn ve onlar bilmenin akla mucize noktasna ulaamayacaklarn kesin olarak bilmekteyiz. Hatta, daha etin
sorulara verilen kesin cevaplar bile, mucize olma noktasna ulaamadklarna gre, bu gibi sorulara verilen bylesi cevaplarn mucize noktasna
ulatklarn sylemek nasl mmkn olur?"
Buna u ekilde cevap verebiliriz:
"Gemi Peygamberlerin kitaplarnn birinde, hir zaman Peygamberine bu sorularn sorulaca ve onun ite bu ekilde cevap verecei yer
alm; Abdullah bn Selm'n da, bunlar bildii iin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bu sorular sorduunda, Hz. Peygamber (s.a.v.) bu ekilde cevap
verince, bu sayede onun, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Allah tarafndan gnderilmi hak bir Peygamber olduunu anlam olmas muhtemeldir.
[20]
zah bu ekilde yaplnca, artk bu cevaplar bilmenin mucize olduunu sylememize gerek kalmaz. Allah en iyi bilendir."
15- Baz alimlere gre ayetteki "srailoullarndan bir ahit de .., buna ahitlik etmise.." ifadesiyle, belli bir ahs kastedilmeyip, aksine
bununla, Hz. Muhammed (s.a.v.)'den, Tevrat'ta bahsedilmi olduu, orada gelecei mjdesinin verildii anlatlmaktadr. Buna gre ayetin
takdiri manas: "Eer dil ve Tevrat' bilen bir kimse bunu kabul ve itiraf edip, sonra da Hz. Muhammed (s.a.v.)'e iman etse ve siz de onu inkar
etseniz kendinize zulmetmi ve hakdan sapm olmaz msnz?" eklinde olur. Binenaleyh bu mana, ayetin bu ifadesiyle ister belli bir ahs
kastedilsin, ister edilmesin, her zaman sz konusudur. nk bu ayetin esas maksad, Kur'an'n Allah katndan oluunun kesin mucizelerle
sabit olduuna, Tevrat'n da, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in gelecei mjdesini tadn bildirmek ve bu iki geree ramen, Hz. Muhammed
[21]
(s.a.v.)'in Peygamberliini kabul etmemenin akla yakmadn belirtmektir.
[22]
16- Taber, bu yet-i kerimenin nzul sebebi hakkkndaki rivayetleri verdikten sonra Mesrk'un kavlini dierlerine tercih etmitir.
17- Surenin tamamnn Mekki olduunu syleyenler bu ayette geen "ahid"in Hz. Musa olduunu, "Kefertum"deki hitabn ise, Kureylilere
[23]
yneltildiini sylemektedirler.
11. O kfretmi olanlar iman etmi olanlar iin: "Bu i bir hayr olsayd, onlar bunda bizi geemezlerdi." dediler. Onlar bununla hidayete
ermediklerinden "Bu eski bir uydurmadr." diyeceklerdir.

1- Katde'den rivayet edildiine gre "Mriklerden bazlar:
"Biz aziz olanlarz, biz yle yleyiz. Eer (Muhammed'in getirdii u din) bir hayr olsayd (Bill, Suheyb, Habbb, Huzeyfe'nin klesi
Salim, Ammr b. Ysir, Abdullah ibn Mesud gibi fakirleri kastederek) filn filn kimseler bunda bizi geemezlerdi." dediler, bunun zerine bu
[24]
2- Avn ibn Eb eddd'dan rivayet edildiine gre o yle diyor:
"Hz. mer'in Zenn adnda bir cariyesi vard ve ondan nce mslman olmutu. Hz. mer bu cariyesini mslman olduu iin yoruluncaya
kadar dver ve:
"Yorulmam olsam elbette daha fazla dverdim." derdi. Kurey kfirleri de buna bakarlar ve:
[25]
"ayet bu din bir hayr olsayd Zenn bunda bizi geemezdi." derlerdi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
[26]
3- Bunun benzerini bnu Said, Dahhak ve Hasandan (r.a.) anlatt.
4- bni Abbas, Kelb ve Zeccac yle syledi.
"Cheyne, Mzeyne, Eslem, Huz'a ve fr kabileleri mslman olduunda Amir, Gatafn, Esed, Hanzala ve Eca' kabileleri:
"ayet bu yeni din bir hayr olsayd u obanlar bu dine girmede bizi geemezlerdi. nk biz onlardan daha aziz, daha glyz." demiler ve
[27]
yet-i kerime bunun zerine nazil olmu."
5- Urve ibnu'z-Zubeyr'den rivayete gre "Zinnre adndaki birisi mslman olmu ve mslman olduktan sonra gzleri kr olmutu.
Mrikler:
"Onu Lt ve Uzz arpt da kr oldu." dediler. Onlarn byle konumalar zerine Allah Teal Zinnre'ye gzlerini geri verdi de bu sefer de:
"Muhammed'in getirdii bir hayr olsayd Zinnre bunda bizi geemezdi." dediler ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[28]
indirdi."
[29]
6- bnu'l-Mnzir'in Avn ibn Eb eddd'dan naklen verdii haberde bu Zinnre'nin Hz. mer'in cariyesi olduu ayrntsna yer verilmitir.
7- Ebu Sleyman ed-Dimak'nin zikrettiine gre yahudiler mslmanlara:
"Eer Muhammed'in getirmi olduu din bir hayr olsayd siz bunda bizi geemezdiniz. nk O'nun geleceine dair bilgi sizde yoktu. ayet
[30]
hak olsayd da biz o dine girerdik." dediler de yet bunun zerine nazil oldu."
[31]
8- Rivayet olunduuna gre, bu sz yahdler, Abdullah b. Selmn yannda sylerlermi.
9- Mfessirlerin ou da yle demitir:
"Yahudiler iman eden Abdullah b. Selm ve arkadalar iin: "ayet Muhammed'in dini hak olsayd onlar bizi geemezlerdi." demilerdir."
[32]
10- Nzul sebebinin mrikler olduu rivayetlerine gre yet mekk; yahudiler olduunu syleyen rivayetlere gre ise medendir. Sre mekk
olduuna ve sredeki yetlerden meden olduu rivayet edilenler arasnda bu yet bulunmadna gre sebebin mrikler olduu rivayetleri
[33]
tercih edilmelidir.
15. "... Sonunda erginlik ana erince ve krk yana varnca: "Rabbim! Bana ve anne babama verdiin nimete kretmemi ve benim honut
olacan yararl bir ii yapmam sala; bana verdiin gibi soyuma da salah ver; dorusu sana yneldim, ben, kendini sana verenlerdenim"
demesi gerekir."
16. te ilediklerini en gzel ekilde kabul ettiimiz ve ktlklerini getiimiz bu kimseler, cennetlikler arasndadrlar. Bu onlara va'd olunan
dosdoru bir va'ddir.

1- bn Abbas, Ata'dan yapt bir rivayette yle dedi:
"Bu yet, Eb Bekr es-Sddk (r.a.) hakknda indi. Rasulullah (s.a.v.) yirmi yanda bir gen, o da on sekiz yanda bir gen iken arkada
oldular. Onlar beraberce am'a ticaret iin gittiler. Sidre denilen bir aacn altnda konakladlar. Rasulullah (s.a.v.) aacn glgesinde oturdu.
Eb Bekr burada bulunan bir rahibin yanna kadar yrd. Rahib ona dinden sual etti. Sonra Eb Bekr'e aacn glgesindeki adamn kim
olduunu sordu. O da cevaben:
"O, Muhammed b. Abdullah b. Abdu'l-Muttalib'dir" dedi. Rahip dedi ki:
"Vallahi o peygamberdir. Meryem olu sa'dan sonra o aacn altnda, Allah'n Neb'si olan Muhammed'den bakas glgelenmedi." Bunun
zerine Eb Bekr'in kalbine yakn bir tasdik fikri dt. Gerek seferlerinde gerekse huzurunda Rasulullah (s.a.v.)'tan hi ayrlmyordu.
Rasulullah (s.a.v.) krk, Eb Bekr otuz sekiz yana bastnda, Muhammed (s.a.v.)'in peygamberlii haber verildi. Eb Bekr derhal mslman
oldu ve O'nu tasdik etti. Krk yana gelince yle dedi:
"Rabbim! Bana ve ana babama verdiin nimete krde, honut olacan ii yapmakta beni muvaffak kl. Rahmetinle, beni iyi kullarnn
[34] [35]
"
arasna koy" dedi."
2- Hz. Ebu Bekr'in babasnn Mekke'nin fethinden sonra mslman olduu gz nne getirilirse yet-i kerimenin meden olmas gerekir ki
[36]
byle syleyen de vardr.
[37]
3- Taberi bu yet-i kerimenin, Hz. Ebubekir es-Sddk hakknda nazil olduunu zikretmitir.
"Vahid, bn Abbas'tan ve pekok kimse de, nceki ve sonraki mfessirlerden bu ayetin, Eb Bekir es-Sddk (r.a.) hakknda nazil olduunu
naklederek yle demilerdir:
"Bunun delili, Allah Tel'nn, bu ayette hamilelik ile stten kesilme mddetinin, bu hususlarda insanlarn farkllk arzetmeleri sebebiyle,
bazan daha az, bazan da daha fazla olabilecek belli bir miktar ile snrlamasdr. Bu snrlamann, o kimsenin durumunu dile getirme
olduunun sylenebilmesi iin, bu ifadeden tek bir ahsn kastedilmi olmas gerekir. Hamilelik sresi ile stten kesilme sresi bu kadar olan
ahsn, Eb Bekir olmas mmkndr.
Daha sonra Cenb- Hak, bu insann vasf hakknda, "Nihayet o, delikanllk ama erdii ve krk yana vard zaman, yle der: "Ya Rabb,
hem beni, hem de ana-babam nimetlendirdiin iin kretmemi.., bana ilham et" dediini nakletmitir. Her insann, bu sz sylemedii
malumdur. Bu ayetten, bu sz syleyen belli bir kimsenin kastedilmi olmas gerekir. Hz. Eb Bekir (r.a.), bu sz, bu yaa yakn bir
zamanda sylemitir. nk Hz. Eb Bekir, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den iki ksur ya daha kktr. Hz. Peygamber (s.a.v.) krk yanda
Peygamber olmutur. Hz. Eb Bekir de, krka yakn bir yatayd. Dolaysyla Hz. Eb Bekir, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i tasdik ve ona iman
etmitir. Bu anlattmzla, bu ayetlerin, kendilerinden Hz. Eb Bekir'in kastedilmesinin uygun ve elverili olduklar sabit olmu olur. Byle bir
uygunluk sabit olunca da, biz diyoruz ki: "Biz, bu ayetten kastedilenin Hz. Eb Bekir olduunu iddia ediyoruz. Bu iddiann delili de, Cenb-
Hakk'n, bu ayetin sonundaki "te bunlar -ki cennet yrn iindedirler- ilediklerinin en gzellerini kabul edeceimiz, gnahlarn
balayacamz kimselerdir" ifadesidir ki bu, bu ayetten kastedilenin, insanlarn en stn olduuna dellet eder. nk Allah'n, amellerinin
gzelini kabul edip, gnahlarn balad kimsenin, insanlarn stnlerinden ve ulularndan olmas gerekir. mmet, Allah'n rasulnden
sonra insanlarn en stnnn ya Hz. Eb Bekir, ya da Hz. Ali olduu hususunda ittifak etmilerdir. Bu ayetten Ali bn Eb Talib (r.a.)'in
kastedilmi olmas mmkn deildir. nk bu ayet ancak, bu szleri, delikanllk ana vardnda ve krk yana yaklatnda syleyen
kimseye uygun der. Halbuki, Ali ibn Eb Talib byle deildir. nk o, ocukluk sresine yakn bir zamanda iman etmitir. O halde, bu
[38]
ayetten kastedilenin Hz. Eb Bekir olduu sabit olmu olur. Allah en iyisini bilendir."
5- Sddi ve Dehhak da yle demitir:
[39]
"Bu ayet Sa'd b. Ebi Vakkas hakknda nazil olmutur."
6- Mus'ab ibn Sa'd'den, onun da babas Sa'd'dan rivayetine gre mm Sa'd, Sa'd'a:
"Allah, ana-babaya itaati emretmiyor mu? Sen Allah' inkr edinceye kadar yemiyeceim, imeyeceim." deyip yemeyi ve imeyi reddetti. O
[40]
kadar direndi ki azn bir sopa ile ap azna yiyecek iecek koymaya baladlar ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
7- Hasan- Basri ise yle demitir:
[41]
"Bu ayet, herkesi kapsayacak ekilde nazil olmutur."
8- En uygunu da budur. nk vahyin (Kur'an ayetlerinin) iniinin balangcndan itibaren Kur'an lafzlarn umuma hamletmek, daha tesirli,
[42]
daha faydal ve daha kapsamldr. Kald ki daima itibar lafzn umumiliinedir, sebebin hususiliine deil.
17. Anne ve babasna: "Of sizden, benden nce nice nesiller gelip gemiken beni tekrar diriltilmekle mi tehdit ediyordunuz?" diyen kimseye
anne ve babas Allah'a snarak: "Yazklar olsun sana, iman et. Muhakkak ki Allah'n va'di haktr." dedikleri halde "Bu, eskilerin
masallarndan baka bir ey deildir." der.
18. te bunlar da kendilerine (azap) sz gerekli olmu kimselerdir. Kendilerinden nce geen cin ve insan topluluklar arasnda (azabn
iinde) bulunacaklardr. Gerekten onlar, ziyana urayanlardr.

1- bn Eb Hatim'in Sdd'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Anne ve babasna: "Of sizden, benden nce nice nesiller gelip gemiken beni tekrar diriltilmekle mi tehdit ediyordunuz?" diyen kimse..."
yet-i kerimesi Abdurrahman ibn Eb Bekr hakknda nazil oldu. Mslman olmu ve kendisine mslman olmasn emreden anne babasna,
daha nceden lp gitmi Kurey byklerini kastederek:
"ff size! Filn, filn neredeler hani?" diyerek mslman olmamakta direnip onlarn tekliflerini reddediyordu.
[43]
yet-i kerimesi ile
Ancak Abdurrahman daha sonra gzel bir mslman olmu ve "Herkesin yaptklarna gre dereceleri vardr..."
[44]
tevbesinin kabul bildirilmitir.
Bu rivayet sahih deildir, Ahkaf: 46/18 yet-i kerimesinin zahiri de bu rivayeti reddetmektedir, nk, azap ancak, ezelde aki olaca
[45]
nceden takdir edilmi olan kimse zerine vacip olur.
[46]
2- Bunun benzerini bnu Abbas'tan (r.a.) Avf tarikndan bnu Cerr anlatt.
3- bn Kesr, bu yet-i kerimenin Hz. Ebu Bekr'in olu Abdurrahman hakknda nazil olduuna dair rivayetlerin zayf olduunu; Abdurrahman
[47]
ibn Eb Bekr'in daha sonra mslman olduunu ve zamannn en hayrllarndan biri olduunu syler. Sonra aadaki rivayeti nakleder.
4- Buhr, Musa ibn smail kanalyla Yusuf ibn Mhek'den u rivayeti zikreder:
"Muviye'nin Hicaz valisi Mervan bir gn hutbede Muaviye'nin olu Yezd'i zikredip Muaviye'den sonra ona biat etmelerini sylemiti. Ebu
Bekr'in olu Abdurrahman kalkt:
"Siz Herakliyus (Bizans) sistemini yerletirmek istiyorsunuz. Ne o, siz ocuklarnz lehine biat m istiyorsunuz?" demiti. Bunun zerine
Mervan:
"Yakalayn unu." dedi, yakalamaya altlarsa da kap Hz. Aie'nin evine snd. Mervan:
"Muhakkak ki o, Allah Teal'nn, hakknda "Anne ve babasna of sizden, beni tekrar diriltilmekle mi tehdit ediyorsunuz?..." yetini indirdii
kiidir." dedi. Hz. Aie de perde arkasndan:
[48]
"Allah Teal, benim zrm bildirdii yetler dnda bizim (Ebubekir ailesi) hakkmzda Kur'n'dan hibir ey indirmemitir." dedi."
5- Suyut, Hz. Aie'nin, bu yet-i kerimenin bir bakas hakknda nazil olduunu ve o kiinin ismini sylediini nakletmekte ise de hakknda
[49]
nazil olan kiinin ismini zikretmemektedir.
6- Bu yet-i kerimenin, Hz. Ebubekir'in olu Abdurrahman hakknda, mslman olmadan nce nazil olduunu syleyenler olmusa da Hz.
[50]
Aie bunun doru olmadn sylemitir.
7- Abdurrezzak'n Mekki tarikyla rivayet ettiine gre Mekki, Aie'nin, bu ayetin Abdurrahman b. Ebi Bekir hakknda nazil olduunu inkr
[51]
ettiini duymutur. Hz. Aie: "Bu ayet, falan kimse hakknda nazil oldu", demi ve bir adamn da adn vermitir.
[52]
"Aie'nin nefyi, isnat bakmndan sahih ve kabul bakmndan daha evldr."
9- Zeccc'n ve Kurtubinin ifade ettii gibi, dorusu bu yet-i kerimenin, anne-babasna isyan edip onlara kt davranan kafir bir kul
[53]
hakknda nazil olmu olmasdr.
"Ayetin bu ifadesiyle belli bir ahs kastedilmeyip, aksine bu zellikte ve karakterde olan herkes kastedilmitir. Bu da, ana-babas tarafndan
hak dine arlp da bu hususta direten ve hakk kabul etmeyen herkestir. te bizce doru olan, bu grtr.
Bunun delilleri unlardr:
1) Allah Tel, ebeveynine, "f size, beni tehdid mi ediyorsunuz?" diyen bu kimseyi, "te bunlar, cinlerden ve insanlardan, ondan evvel
gelip-gemi mmetler arasnda, zerlerine (azab) sz hak olmu kimselerdir." buyurarak tavsif etmitir. Halbuki Abdurrahman (r.a.)'n, imn
edip, iyi bir mslman olup, mslmanlarn ileri gelenlerinden olduunda phe yoktur. Binenaleyh ayeti bu manaya hamletmek yanl olur.
Eer onlar, "Rivayet olunduuna gre, ebeveyni onu slm'a arp, ona, lmden sonra diriliin olacan sylediklerinde, o,
"Beni, kabrimden karlacamla, yani ldkten sonra dirileceim ile mi tehdit ediyorsunuz? Benden nce nice mmetler gelip gemi.
Onlardan hibirisinin ldkten sonra dirildiklerini grmedim. Abdullah b. Ced'an, falanca, falanca hani nerededir?" demitir" derlerse, biz
deriz ki:
"Sen bunu iyice anladna gre, imdi diyoruz ki, "te bunlar, ... zerlerine (azab) sz hak olmu kimselerdir" ifadesinden kastedilenler,
Abdurrahman'n bahsettii ve kendisinden nce lm olanlar, o mriklerdir. te haklarnda artk azab hkm hak olmu olanlar bunlardr.
Velhasl, "te bunlar" ifadesi, "benden evvel nice nice nesiller gelip-geti" ifadesiyle kastedilenlere iaret olup, yoksa ana-babasna "f size"
diyen ifadesiyle kastedilene iaret deildir. Bu, Kelb'nin dier grte olanlara kar ileri srd bir husus olup, gzel bir izahtr.
2) O grn yanl olduu hususundaki ikinci bir izah da yledir:
"Rivayet olunduuna gre Mervan, Abdurrahman b. Eb Bekir hakknda byle syleyince, Hz. ie (r.a.) bunu duyup kzd ve "Vallahi bu
ayetin maksad o deildir. Fakat Allah, sen babann sulbnde iken babana lanet etmitir" dedi.
3) En gl bir izah olarak u sylenebilir: Allah Tel bir nceki ayette, ana-babasna itaatkr ocuu nitelemi, bu ayette ise ebeveynine
isyankr ocua yer vermi ve bu ocuun vasflarndan olmak zere, isyanda, ebeveyninin kendisini hak dine, yani kyamet ve dirilie imana
davet ettiinde inkrda direttiini, tekebbr ettiini ve inkr ile ilgili nemsiz ve tutarsz birtakm phelere ve kelimelere tutunduunu
belirtmitir. Durum byle olunca, ayetin bu ifadesiyle, bahsedilen sfat ve zellikleri tayan her ocuk kastedilmi olur. Dolaysyla mutlak
[54]
olan bir lafz, belli bir ahsla kaytlamaya gerek kalmaz."
29. Hani Kur'n dinlesinler diye sana cinlerden bir taife yneltmitik. Hazr olunca demilerdi ki: "Susun." Kur'n tamam olunca da her biri
birer uyarc olarak kavimlerine dnmlerdi.
30. Ve demilerdi ki: "Ey kavmimiz, dorusu biz, Musa'dan sonra indirilmi olan ve kendinden ncekileri dorultan, hakka ve doru yola
hidayet eden bir kitab dinledik.
31. Ey kavmimiz, Allah'n davetisine uyun. O'na iman edin ki sizin gnahlarnzdan bir ksmn balasn ve sizi elm bir azbdan kurtarsn.
32. Allah'n davetisine uymayan kimse bilsin ki yeryznde Allah' ciz brakamaz ve onun iin Allah'tan baka veliler de bulunmaz. te
onlar apak bir sapklk iindedirler."

1- mam Ahmed'in Affn kanalyla Ebu Avne'den, Hafz Ebu Bekr el-Beyhak'nin Delilu'n-Nbvve'sinde bn Abbs'tan rivayetinde o yle
anlatmtr:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), cinlere Kur'n okumam, onlar grmemitir. Raslullah (s.a.v.), ashabndan bir grupla Ukz panayrna doru
gitmiti. (Hz. Peygamber'in bi'setiyle) eytanlarla gk haberleri arasna bir engel konulmu, onlarn zerlerine alevler gnderilmi ve bunun
zerine eytanlar kavimlerine dnmler, onlar:
"Ne oldu size?" deyince:
"Bizimle gk haberleri arasna engel konuldu ve zerimize ate alevleri gnderildi." demiler. Kavimleri:
"Sizinle gk haberleri arasna engel olan mutlaka yeni meydana gelen bir olaydr. Yeryznn dou ve batlarna gidin. Sizinle gk haberleri
arasna engel olann ne olduuna bir bakn bakalm." demiler. eytanlar da yeryznn dou ve batlarna dalp kendileriyle gk haberleri
arasna engel olan aramaya balamlar. Tihme tarafna ynelerek giden eytanlar, Ukz panayrna gitmekte olan Raslullah (s.a.v.)'
Nahle'de ashabna sabah namazn kldrrken grm, Kur'n' duyunca ona kulak kesilmiler ve:
"Allah'a yemin olsun ki sizinle gk haberleri arasna giren budur." demiler, kavimlerine dnerek:
"Dorusu biz, doru yola gtren, hayrete dren bir Kur'n dinledik ve ona iman ettik. Biz, Rabbmza hibir eyi ortak komyacaz."
demiler. Allah Teal da peygamberine:
[55]
yet-i kerimesini indirdi. Raslullah (s.a.v.)'a vahyolunan ancak cinlerin
"De ki: Cinlerden bir topluluun onu dinledii bana vahyolundu."
[56]
szdr.
[57]
2- Bu hadisin bir benzerini Buhr, Mslim, Tirmiz ve Nese de rivayet etmilerdir.
3- Ebu Bekr ibn Eb eybe'nin Ebu Ahmed ez-Zbeyr kanalyla Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetinde o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Batnu Nahle'de Kur'n okurken (Cinler) ona indiler. Onu duyunca:
"Susun." dediler. Hz. Peygamber de:
[58]
"Sus" buyurdular. Onlar dokuz kiiydiler, birisi de Zevbe'a idi. te bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirdi."
[59]
Hz. Peygamber (s.a.v.) o gece cinlere Rahman Sresini okumutur.
[1]
bn r, 24/6.
[2]
[3]
[4]
Kelbi, Ebu Salih'ten, o da bn Abbas'tan iitmemitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 316; Sa'leb; Fahreddin erRazi, Mefatihul-ayb.
[5]
Ra'd: 13/43.
[6]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Ahkf.46/1, hadis no: 3256; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[7]
[8]
[9]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 26/8-9. Ebu Yala, Hakim, Taberani sahih senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/591.
[10]
Buhari, Enbiya, 1.
[11]
[12]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 26/7; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 7/262.
[13]
[14]
Tirmzi,Tefsir: 46. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 398.
[15]
Rad: 13/43.
[16]
bni Cerir; Tirmizi; bni Merdyeh.
[17]
[18]
[19]
Buhari, Menakib'l-Ensar: 19; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[20]
[21]
[22]
Buhari, Mslim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 26/9.
[23]
[24]
Taberani; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/114; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 28/11.
[25]
bnu'l-Mnzir; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/114; Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 28/11.
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
Neml: 27/19.
[35]
snad yoktur. Suyuti; ed-Drr: 6/41. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 316-317. bn Asakir, bn Merdeveyh;
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
Mslim; Ebu Davud; Tirmizi; Nesai; Ebu Davud et-Taylis; bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/263.
[41]
[42]
[43]
En'm: 6/132.
[44]
[45]
Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/115. Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb.

[46]
bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/266-267; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/594.
[47]
[48]
Buhr, Tefsrul-Kur'n, hkf, 46/2; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/266-267.
[49]
[50]
[51]
Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/286..
[52]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/594..
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]

Cinn: 72/1.
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/252; Beyhak, Delilu'n-Nbvve.
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/272-273. Bak: Buhr, Ezan, 105; Mslim, Salt, 149; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Cinn, 72/1, hadis no: 3323.
[58]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/273; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/595.
[59]
47- MUHAMMED SRES
Sre Medine'de, Bedir savandan sonra ve muhtemelen Uhud sava esnasnda, Hadd sresinin peinden nazil olmutur. Mekke'de indiini
syleyenler, bn Abbasn, 13. yeti kastederek "Mekke'de, Hz. Peygamber oradan keder iinde ayrlrken gelmitir" szn genelletirerek
[1]
Bu ayrltan maksat hicret ise yalnzca 13. yet Mekke'de inmi demektir, Veda haccndaki ayrl kastediliyorsa o da
yanlmlardr.
[2]
Medine'de inenlere dahildir.
bn Hibetullah'n Dahhk ve Sad ibn Cbeyr'den rivayetinde srenin mekk olduu belirtiliyorsa da Mchid, Muktil, Katde ve bn Abbs'a
[3]
gre Medine'de ve Hadd Sresinden sonra nazil olmutur. ounluun gr budur.
Yalnz bn Abbs ve Katde'den gelen bir rivayete gre "Nice kasabalar helak ettik ki onlar, seni srp karan kasabadan daha kuvvetli
[4]
[5]
idiler ve onlara yardm eden de bulunmad." (yet: 13) yet-i kerimesi Mekke-Medine arasnda nazil olmutur
ki ilerde gelecektir.
[6]
Taberi der ki: "13. ayeti Hicret srasnda yolda, dier yetleri ise Medine'de nazil olmutur."
1. Kfredip de Allah yolundan alkoyanlarn amellerini Allah boa karr.

2. man edip salih ameller ileyenlerin, Muhammed'e indirilene -ki o, Rablarndan olan haktr.- inananlarn ktlklerini rter ve durumlarn
slah eder.

1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "o "Kfredip de Allah yolundan alkoyanlarn amellerini Allah boa karr." yet-i kerimesinde
[7]
zikredilenler Mekke ehlidir ve onlar hakknda nazil olmutur. "man edip salih ameller ileyenler..." ise ensardr." demitir."
2- bn Abbs der ki:
"Kfredip de Allah yolundan alkoyanlarn amellerini Allah boa karr." yet-i kerimesi, Bedr'de mrik ordusunu doyuranlar hakknda
nazil olmutur. Bunlar: Ebu Cehl, el-Hris ibn Him, Raba'nn oullar Utbe ve eybe, Halefin oullar beyy ve meyye, Haccc'n
[8]
oullar Mnebbih ve Nbeyh, Ebu'l-Bahter ibn Him, Zem'a ibnu'l-Esved, Hakm ibn Hizam ve el-Hris ibn Amir ibn Nevfel'dir."
3- Abdullah b. Abbas, "Kfredip de Allah yolundan alkoyanlarn amellerini Allah boa karr." yet-i kerimesinin Mekkeliler hakknda
nazil olduunu ifade etmi ve onlarn, akrabalar ziyaret, fakirlere yardm gibi amellerinin kendilerine hibir fayda vermeyeceini sylemitir.
[9]
"man edip salih ameller ileyenler..." ayeti ise ensar hakknda nazil olmutur.
4- Aikardr ki, burada sebebin hususiliini deil, lafzn umumiliini dikkate almak gerekir. nk, yet-i kerimeler tm kfirlere ve tm
[10]
m'minlere amildirler.
4....Allah yolunda ldrlenlere gelince; Allah onlarn amellerini asla boa karmaz.

1- Bir kanalyla Katde'den rivayete gre "Bu yet-i kerime Uhud Gazvesi gn mslmanlar arasnda birok l ve yaral varken ve
[11]
Raslullah (s.a.v.) i'b denilen yerde iken nazil olmutur."
11- Bu, Allah'n inananlarn yardmcs olmasndan dolaydr. Kfirlere gelince, onlarn yardmclar yoktur.

1- Bir kanalyla Katde'den rivayete gre "Bu yet-i kerime Uhud Gazvesi gn mslmanlar arasnda birok l ve yaral varken ve
[12]
Mrikler mminlere yle barmlard:
Raslullah (s.a.v.) i'b denilen yerde iken nazil olmutur."
"Harp nbetledir. Bu gn Bedr'e bir karlktr. Bedir'de siz stndnz. Bugn ise izzet bizimdir, siz periansnz, izzetiniz kalmamtr.
Bizim Uzz'mz var, sizinse Uzz'nz yok." Bunun zerine Peygamberimiz (s.a.v.) ashabna yle demitir:
[13]
Onlara: Allah bizim mevlmzdr; sizinse mevlnz yok, deyiniz." buyurduklarnda nazil olmutur."
13. Nice kasabalar yok ettik ki onlar, seni srp karan kasabadan daha kuvvetli idiler ve onlara yardm eden de bulunmad.

1- bn Abdi'1-A'l kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) hicret iin Mekke'den Sevr maarasna doru yola
ktnda Mekke'ye dnm ve:
"Sen, Allah'a beldelerin en sevgilisisin. Ve sen bana, Allah'n beldelerinin en sevgilisisin. ayet mrikler beni senden karmasalard elbette
senden kmazdm. Dmanlarn Allah'a en ok isyan edeni elbette Hareminde Allah'a isyan eden, katilinden bakasn ldren veya cahiliye
[14]
davas gdendir." demi ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmitir."
[15]
Buna gre meden olan bu sre iinde bu yet-i kerime mekk'dir.
16. Onlarn arasnda seni dinleyenler vardr. Nihayet senin yanndan knca kendilerine ilim verilmi olanlara: "Az nce ne demiti?" diye
sorarlar. te bunlar, Allah'n kalblerini mhrledii ve kendi heveslerine uymu olan kimselerdir.

1- bn Creyc'den rivayet edilmitir:
"M'minler ve mnafklar Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisinde oturur, onu dinlerler; m'minler dinlediklerini anlayp bellerken mnafklar
dinler ama bellemezler, sonra O'nun yanndan ktklarnda da m'minlere:
[16]
"Biraz nce Muhammed ne demiti?" diye sorarlard. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
2- Mukatil'in rivayetine gre "Peygamber (s.a.v.) hutbe irad eder ve bu hutbesinde mnafklar knayarak uyarrd. Mnafklar mescidden
knca bni Mesuda alayl bir ekilde:
[17]
"Muhammed az nce ne dedi?" diye sorarlard."
[18]
3- bni Abbas da yle demitir: "Ayn sorular bana da sorulmutur."
25. Kendilerine doru yol aka belli olduktan sonra tekrar eski inkarlarna dnenlerin yaptklarn eytan, kendilerine ho gstermitir. Ve
hayallerle aldatmtr.

1- Katade'ye gre bu yette sfatlar zikredilen insanlardan maksat, ehl-i kitaptr. Zira onlar, Hz. Muhammed'in peygamber olarak
[19]
gnderileceini bildikleri halde onu kabul etmemi, inkar etmilerdir. Bylece inkarcla dmlerdir.
[20]
2- Abdullah b. Abbas ve Dahhak'a gre ise burada ifade edilen "Dinden dnen" insanlardan maksat, mnafklardr.
[21]
3- Taberi bu son gr tercih etmi ve buna delil olarak bundan sonra gelen yeti gstermitir.
32. Muhakkak ki o kfredip de Allah yolundan alkoyanlar ve kendilerine hidayet belli olduktan sonra O Rasl'e kar gelenler, Allah'a hibir
zarar veremiyeceklerdir. O, bunlarn amellerini boa karacaktr.

1- Sdd bu yet-i kerimenin el-Hris ibn Sveyd ve Vahvah el-ensr haklarnda nazil olduunu; bu ikisinin irtidad ettiklerini, Hris'in daha
[22]
sonra piman olarak dnp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiini, dierinin ise kfrnde srarc olarak ldn sylemitir.
[23]
2- bn Abbs ise Bedr Gazvesinde mrik ordusunun iaesini stlenenler hakknda nazil olduunu syler.
33. Ey iman etmi olanlar, Allah'a itaat edin, Rasl'ne itaat edin ve amellerinizi boa karmayn.

[24]
Bu ayet, Allah'n emirlerinde Peygamber (s.a.v.)'in snnetinde, Allah ve Rasulne devaml itaat etme noktasnda mminlere bir hitaptr.
1- bn Eb Htim'in ve mam Muhammed ibn Nasr el-Mervez'nin Kitbu's-Salt'da Ebu'l-Aliye'den rivayetinde o yle demitir:
"Raslullah (s.a.v.)'n ashab, irkle birlikte gzel amellerin fayda vermedii gibi l ilahe illallah'la (yani imanla) birlikte gnahlar bir zarar
[25]
vermez sanrlard. te bunun zerine bu yet- i kerime nazil oldu."
2- Daha nce (Nisa Sresinin 48. yetinin nzul sebebinde) getii zere bn Nasr, bn Cerr ve bn Merdye'nin bn mer'den rivayetle tahric
ettikleri bir haberde o yle anlatyor:
"Biz, Muhammed (s.a.v.)'in ashab bu yet-i kerime nazil olana kadar btn iyi amellerin makbul olduunu sanrdk. Bu yet inince:
"Acaba bizim amellerimizi boa karan nedir? Herhalde cehennemi vacip klan byk gnahlar ve fuhiyyattr." dedik. Byk gnahlardan
birini birisinin ilediini grdmzde:
"Eyvah imdi helak oldu." demeye baladk da bunun zerine
[26]
yet-i kerimesi nazil olunca byle demeyi de
"Allah, kendisine ortak koulmasn asla balamaz. Bundan tesini ise dilediine balar."
braktk ve byk gnah ileyen birini grdmzde onun hakknda korkmaya, bunlardan bir ey ilemeyen hakknda da umutlu olmaya
[27]
baladk."
34. nkr edip de Allah yolundan alkoyanlar ve sonra da kfir olarak lenleri Allah asla balamaz.

[28]
1- Bu ayet Bedir kuyusu yanndaki mrikler hakknda nazil olmutur. Onlarn savalar ldrlp kuyunun iine atlmtr.
[1]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 16/216; bn r, 26/71.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
bn Eb Htim; Hakim; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/117.
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
bn Ebi Hatim; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 16/155; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/597.
[14]
Ebu Yala; bni Ebi Hatim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 26/31; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/597.
[15]
[16]
bnu'l-Mnzir; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/119.
[17]
[18]
[19]
bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 7/441.
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/305; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/119.
[26]
Nisa: 4/48, 116.
[27]
[28]
48- Fetih Suresi
1-Muhammedb. brahim el-Mzekk, babasndan, oMuhammedb. shak es-Sakaf'den, o Hasan b. Ahmed b. Eb

uayb el-Harran'den, oMuhammedb. Seleme'den, o Muhammed b. shak'tan, o Zhr'den, o Urve'den, o da
Misver b. Mahreme ve Mervan b. Hakem'den bize unu rivayet etti:
"Fetih Sresi Mekke ile Medine arasnda Hudeybiye olay hakknda indi. Bu sre bandan sonuna kadar bu
vesileyle inmitir."[1]
2-bn Kesr de bu Sre'nin nzul vaktini Hicretin altnc senesi Zilka'de ay olarak tesbit etmitir.[2]Srenin
nzul Cum'a Sresinden sonradr.[3]Srenin indii yer hakknda da rivayetler muhteliftir. Kimisi Hudeybiye'den
sonra Medine-i Mnevvere'ye dn yolunda geceleyin nazil olduunu sylerken Hudeybiye'de, Kr'u'lGamm'de, Dacnn (Mekke yaknlarnda bir da)'da nazil olduu rivayetleri vardr.[4]
3-Ahmed ibn shk es-Slem kanalyla Hubeyb ibn Eb Sabit'ten rivayette o yle anlatyor: Ebu Vil'e sormak
iin gelmitim, yle dedi:
"Biz Sffn'de iken bir adam:
"Allah'n kitabna arlanlar grmedin mi?" dedi. Hz. Ali:
"Evet." dedi. Sehl ibn Huneyf de:
"Eer birini itham edecekseniz, nce kendinizi itham edin. Ben u anda sanki kendimizi Hudeybiye'de grr
gibiyim." dedi. Hudeybiye ile elbette Hz. Peygamber (sa)'le mrikler arasnda yaplan bar kastediyordu, yle
devam etti: ayet sava grseydik (Allah'n Rasl sava gerekli grseydi) elbette orada savardk (fakat Allah'n
Rasl (sa) bar uygun buldu da bildiiniz artlarla bar yapld). mer:
"Biz hak zere, onlar btl zere deiller mi? Bizim llerimiz cennette, onlarnki cehennemde deil mi?" dedi.
Raslullah (sa):
"Elbette yle."buyurdu. mer yine:
"O halde neden dinimizi bu alak dnya ile deitik ve Allah aramzda hkmn vermeden (savala ya onlar, ya
biz zafere ermeden) dnyoruz?" dedi. Raslullah:
"Ey Hattab'n olu, hi phesiz ben Allah'n Rasl'ym ve Allah beni asla zayi etmiyecektir."buyurdu. mer
fkeli bir ekilde dnd, sabredemedi bu sefer Ebu Bekr'e vard ve ona:
"Ey Ebu Bekr, biz hak zere, onlara btl zere deiller mi?" dedi. Hz. Ebu Bekr:
"Ey Hattab'n olu, elbette o, Allah'n rasl'dr ve Allah onu asla, ebediyyen zayi etmiyecektir." dedi ve ite bunun
zerine Feth Sresi nazil oldu.[5]
Hadisi Tirmiz de kendi isnadyla Hz. merden rivayetle benzer ifadelerle tahric etmi ve hasen sahih olduunu
kaydetmitir.[6]
4-mam Ahmed dehadiseyi bizzat Hz. mer'den yle nakleder: Biz, Raslullah (sa) ile birlikte bir seferde idik.
Hz. Peygamber (sa)'e bir eyi kere sordum. Bana cevap vermedi. Kendi kendime:
"Ey Hattab'n olu, annen senin lmn grsn. Raslullah' rahatsz ederek kere sordun, sana cevap vermedi."
deyip binitime bindim ve hakkmda bir vahy nazil olur korkusuyla uzaklatm. Birden birisinin beni ardn ve:
"Ey mer, mer nerede?"dediini iittim. Benim hakkmda bir ey nazil olduunu sanarak geri dndm. Hz.
Peygamber (sa) buyurdu ki:
"Bu gece bana yle bir sre nazil oldu ki bana gre dnya ve iindekilerden daha sevgilidir. O: "Biz sana dorusu
apak bir fetih ihsan ettik. T ki Allah senin gemi ve gelecek gnahn balasn, sana olan nimetini tamamlasn
ve seni hidayete eritirsin." sresidir."[7]
5-Buhadiseyi Buhr de smail kanalyla Zeyd ibn Eslem'den rivayetle yle zikreder: Raslullah (sa) seferlerinden
birisinde geceleyin yrrken (yol alrken) mer ibnu'l-Hattb da onunla birlikte yryormu. mer, Hz.
Peygamber'e bir eyi sormu, Allah'n Rasl cevap vermemi, sonra tekrar sormu, yine cevap vermemi. nc
kez sorduunda da cevap alamam ve kendi kendine:
"Annen senin lmn grsn ey mer, Raslullah' kere sorularnla rahatsz ettin ve her seferinde de sana
cevap vermedi." dedim ve devemi hzlandrp ne getim. ok gemeden birisinin yksek sesle beni ardn
duydum ve:
"Benim hakkmda Kur'n'dan bir eyler nazil olmu olmasndan korkmutum." dedim. Raslullah (sa)'a geldim,
selm verdim.
"Bu gece bana yle bir sre nazil oldu ki bana, zerine gne doan her eyden daha sevgilidir."buyurdu ve
okudu:"Hi kukusuz Biz Azman sana apak birfetih baheyledik... "[8]
6-Taber'nin Muhammed ibn Abdullah kanalyla Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetinde ise o yle anlatyor:
Hudeybiye'den dnmzde gecenin bitimine doru konakladk ve uyuduk. Uyandmzda gne domutu. Biz
uyandmzda Allah'n Rasl (sa) de uyumaktayd. Biz:
"Yksek sesle konuun ki sesinize uyansn." dedik. Raslullah (sa) uyanp:
"Uyuyan veya unutan kimseye bu yaptnz gibi yapn."buyurdular. Raslullah (sa)'n devesini kaybetmitik.
Arayp bulduk. Yular bir aaca taklmt. Ben, Raslullah (sa)'n devesini getirdim, bindi. Biz yrdmz
esnada Raslullah (sa)'a vahy gelmeye balad. O'na vahy geldii zaman zerine bir arlk gelirdi. Vahyin gelmesi
tamamlanp o alnca bize:"Dorusu Biz sana apak bir fetih ihsan ettik."Sresinin indiini haber verdi.[9]
yetlerinin adedi, yirmi dokuzdur.[10]
1.Hi kukusuz Biz Azman sana apak bir fetih baheyledik.
2.T ki Allah senin gemi ve gelecek gnahn balasn, sana olan nimetini tamamlasn ve seni doru yola
eritirsin.
1-Mansur b. Eb Mansur es-Saman, Abdullah b. Muhammed el-Fami'den, o Muhammed b. shak es-Sakaf'den, o
Ebu'l-E'as'tan, o Mu'temir b. Sleyman'dan, o babasndan, o Katade'den, o da Enes'ten unu rivayet ederek dedi ki:
"Hudeybiye Gazvesi'nden dndmzde bizimle ibadetlerimiz arasna bir tatszlk girdi, Sanki biz hznle iddetli
elem arasndaydk. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Allah bana bir yet indirdi, O yet, bana dnyadan ve dnyada bulunan hereyden daha sevimlidir,"[11]
2-Ata, bn Abbas'tan rivyeten yle dedi;
"Yahudiler:Bana ve size ne yaplacan bilmiyorum(Ahkf: 46/9) yeti inince, Nebi (s.a.v.)'ye ve
mslmanlara kfredip dediler ki:
"Ne yaptn bilmeyen bir adama nasl uyalm?" Bu sz Rasulullah (s.a.v.)'a ok ar geldi. Allah Teala da bu
yeti indirdi.[12]
3-Abdullah ibn Mesleme kanalyla Zeyd ibn Eslem'den, onun da babasndan rivayette yle anlatm: Raslullah
(sa) seferlerinden birinde (Hudeybiye dn olmal) yol alrken Hz. mer de yannda gidiyormu. mer,
Efendimiz'e bir ey sormu, Hz. Peygamber (sa) cevap vermemi. Biraz sonra tekrar sorduunda da cevap
vermemi. mer nc kere sorduunda Hz. Peygamber (sa) yine cevap vermeyince mer'in akl bana gelmi
ve:
"Raslullah'a cevap vermedii halde kere sorarak srar ettim; korkarm imdi benim hakkmda bir yet iner."
diye dnp devesini hzlandrp Efendimiz (sa)'in yanndan ayrlm, insanlarn nne gemi. O yle anlatr:
ok gemeden birisinin beni ardm duyunca benim hakkmda Kur'n'dan bir yet indiini zannettim ve
Raslullah (sa)'n yanna geldim ve O'na selm verdim.
"Bu gece bana yle bir sre nazil oldu ki o bana, zerine gne doan hereyden daha sevgilidir."buyurup"Hi
kukusuz Biz Azman sana apak bir fetih baheyledik."i okudular.[13]
4-mam Ahmed'in Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetle tahric ettii bir haberde o yle anlatyor:
Raslullah ile Hudeybiye'den dnyorduk. Kumluk bir yerde konakladk. Allah'n Rasl (sa):
"Bizi kim koruyacak (Biz uyurken kim gzclk edecek)?"diye sordular. Bill:
"Ben gzclk ederim." dedi. Orada gne douncaya kadar uyudular (Uyandklarnda gne domutu). lerinde
mer'in de bulunduu baz sahbler uyandlar ve baktlar ki gne domu,
"Sabahnamazn klmadk, imdi ne yapacaz, Raslullah'a soralm." dediler. O srada Allah'n Rasl (sa) de
uyand ve ona ne yapacaklarn sordular da Efendimiz:
"Daha nce nasl yapmaktaysanz imdi de yle yapn (yani gne domadan vakti iinde sabahnamazn nasl
klyor idiyseniz imdi de o ekilde kln.)"buyurdular. Biz de o ekilde sabahnamazn kldk. Efendimiz (sa):
"Kim uyur veya unutur (da namazn vakti geerse) byle yapsn."buyurdular. Yola klaca zaman bir de baktlar
ki Raslullah (sa)'n devesi kaybolmu. Onu aramaya ktk ve ben onu, ipi bir aaca taklm halde buldum,
getirdim, Allah'n Rasl devesini bulmamza sevinmi olarak devesine bindiler. Ona vahy geldii zaman bu ona
ar gelir, biz o halini ve dolaysyla kendisine vahy geldiini bilirdik. Devesine bindiinde Efendimizde o hali
grdk. Hz. Peygamber (sa) devesinden indiler, bizden ayrlarak yalnz bana bir yere ekildiler. Elbisesiyle ban
rtyorlard. Bu hal (vahy indirilmesi hali) ona ar geliyordu. Anladk ki kendisine vahy geliyor. Biraz sonra
yanmza geldi ve kendisine"Hi phesiz Biz azman sana apak bir fetih bahettik..."yetlerinin nazil
olduunu haber verdi.[14]
5."nanan erkek ve kadnlar, iinde temelli kalacaklar, ilerinden rmaklar akan cennetlere koyar, onlarn
ktlklerini rter. Allah katnda byk kurtulu ite budur."
1-Said b. Muhammed el-Mukr, Eb Bekr Muhammed b. Ahmed el-Medin'den, o Ahmed b. Abdirrahman esSekat'den, o Yezid b. Harun'dan, o Hmam'dan, o Katade'den, o da Enes'ten bize unu rivayet etti:
Fetih: 48/1 yetleri inince, Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab dedi ki:
"Ey Alah'n Rasul, Allah'n sana verdii kutlu olsun. Bizim iin birey yok mu?" Bunun zerine Allah Teala bu
yeti indirdi."[15]
2-Muhammed b, Abdirrahman el-Fakih, Eb Amr b. Eb Hafs'tan, o Ahmed b. Ali el-Musil'den, o Abdullah b.
mer'den, o Yezid b. Zrey'den, o Said'den, o Katade'den, o da Enes'ten bize u haberi rivayet etti:
Fetih: 48/1 yeti, Neb (s.a.v.)'ye Hudeybiye'den dnnde indirildi. Ashabn hzn almt. Onlarla ibadetleri
arasna perde ekildi. Hudeybiye'de kurban kestiler. Bu yet indii zaman Ashab'na buyurdu ki:
"Bana, dnya ve iindekilerden daha hayrl bir yet indi."Neb (s.a.v.) o yeti Ashab'na okuyunca kavminden bir
adam dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, kutlu olsun. Allah sana ne yapacan beyan etti. Ya bize ne yapacak?" Bunun zerine Allah
Teala bu yeti indirdi."[16]
3-Muktil der ki: Abdullah ibn beyy bunu duyunca yannda bir grupla Hz. Peygamber (sa)'e geldi ve: "Peki Allah
katnda bize ne var?" dedi de"Ve Allah hakknda kt zan besleyen mnafk erkeklerle mnafk kadnlara, mrik
erkeklerle mrik kadnlara azb etsin..."yet-i kerimesi nazil oldu.[17]
11.Bedevilerden (seferden) geri kalm olanlar, sana diyecekler ki, "Mallarmz ve ailelerimiz bizi alkoydu.
Allah'tan bizim balanmamz dile." Onlar kalblerinde olmayan dilleriyle sylerler. De ki: Allah size bir zarar
gelmesini dilerse veya bir fayda elde etmenizi isterse, O'na kar sizin iin, kim bir eye sahiptir. Kald ki, Allah,
yaptklarnzdan haberdrdr.
1-bn Abbas'n yle dedii rivayet olunmutur; Rasulullah (s.a.v.) Fetih ylnda Mekke'ye sefere kmak isteyince,
Medine Bedevileri Rasulullah (s.a.v.) ile birlikte kmadilar. Halbuki Rasulullah (s.a.v) Kurey'ten ekinerek,
onlarn da kendisiyle birlikte sefere kmalarn istemiti. Rasulullah (s.a.v)umreiin ihrama girmi ve insanlarn,
kendisinin sava yapmak istemediini anlamalar iin beraberinde kurbann da sevketmiti. Bedeviler, Rasulullah
(s.a.v.)la beraber sefere kmadlar ve sebep olarak meguliyetlerini gsterdiler. Bunun zerine,"Bedevilerden geri
kalm olanlar, sana diyecekler ki, "Mallarmz ve ailelerimiz bizi megul etti. Allah'tan bizim balanmamz
dile..."ayeti indi.[18]
2-Mchid ve bn Abbs derler ki: Bu yet-i kerime ile Gfr, Mzeyne, Cheyne, Eslem, Eca' ve Dl bedevleri
kastedilmektedir. Bunlar, Medine-i Mnevvere evresinde bulunan bedevilerdir. Hz. Peygamber (sa), Hudeybiye
senesiumreiin ihrama girip kurbanlk hayvanlar da yanlarna alp yola ktklarnda onlarn da kendileriyle
birlikte gelmelerini emretmi; onlar ise Kurey'ten korkularndan ii ardan alarak ve ilerinin okluundan dem
vurarak kmak istemeyip geride braklmlar, hatt "Muhammed'le kendi evinde savam ve onun ashabn
ldrm olan bir kavme kar m gidip savaacaz? Muhammed ve ashab bu seferlerinden asla dnemiyecekler."
gibi lflar etmiler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime onlar hakknda nazil olmutur.[19]
17.Gz kr olana vebal yok, topala da vebal yok, hastaya da vebal yok. Kim, Alah'a ve Peygamberine itaat ederse
onu, altlarndan rmaklar akan cennetlere koyar. Kim de geri kalrsa onu elm bir azb ile azblandrr.
1-Daha nce (Nr, 61 yetinin nzul sebebinde getii zere) At el-Horasn ve Abdurrahman ibn Zeyd ibn
Eslem bu yet-i kerimenin Cihd hakknda nazil olduunu sylemilerdir.[20]
2-bn Abbs'tan rivayette o yle diyor:
"Ama daha nce dndnz gibi yine dnecek olursanz sizi elm bir azbla azblandrr."(Feth, 48/16) yet-i
kerimesi nazil olduunda sakatl olanlar:
"Ey Allah'n elisi, bizim durumumuz ne olacak?" dediler de onlarn bu yaknmas zerine bu yet-i kerime nazil
oldu.[21]
18.Andolsun ki sana o aacn altnda biat ederlerken Allah o m'minlerden honut olmutur. Kalblerinde olan
bilmi de onlara sekneti indirmi ve onlar pek yakn bir fetihle mkafatlandrmtr.
1-bni Ebi Hatim, bni Cerir ve bni Merduyehin Seleme ibnu'l-Ekva'dan rivayetinde o yle anlatyor:
(Hudeybiye'de) bizler le uykusunda iken bir de baktk Raslullah'n mndisi
"Ey insanlar bat etmeye, ey insanlar bat etmeye! Rhu'1-Kuds (Cibrl) indi" diye sesleniyor. Hemen bir semra
aac altndaki Raslullah (sa)'a gittik ve bat ettik. te bunun zerine Allah Teal:"Andolsun ki sana o aacn
altnda bat ederlerken Allah o m'minlerden honut olmutur..."yet-i kerimesini indirdi.[22]
Rasulullah (s.a.) bir elini dierinin stne koymak suretiyle Hz. Osman iin kendisi biat etti. Bazlar
"Ne mutlu bni Affan'a. Biz burada iken o Beytullah' tavaf ediyor." deyince Rasulullah (s.a.):
"u kadar yl Mekke'de kalsa bile ben tavaf etmedike bni Affan tavaf etmez."buyurdular.[23]
2-Rivayet olduuna gre Rasulullah (s.a.) Hudeybiye'de konaklaynca Hra b. Umeyye el-Huzai'yi Mekke'lilere
gnderdi. Mekke'liler onun gelmesini arzu ettiler fakat Ehabi onun Mekke'ye gitmesine mani oldu. Bunun zerine
Rasulullah (s.a.) onlara Osman b. Affan' gnderdi. Hz. Osman' da hapsettiler ve ldrmeye yeltendiler. Rasulullah
(s.a.) saylar bin yz, bin drt yz veya bin be yz kadar olan ashabn ard. Semure veya sidre aacnn
altnda toplanarak Kurey'le savamak, onlardan kamamak zere Rasulullah'a (s.a.) biat ettiler.[24]
3-Buhari ve Mslim Yezid b. Ubeyd'in yle sylediini rivayet etmilerdir: Ben Seleme b. el-Ekva'a
"Ne zere Rasulullah'a (s.a.) biat ettiniz" dedim.
"lmek zere." diye cevap verdi.[25]
4-Mslim Makl b. Yesar'n yle dediini rivayet etmitir: "Ben Hudeybiye'de aacn altnda Bey'atu'r-Rdvan'n
yapld o gn bizzat mahede ettim. nsanlar Rasulullah'a (s.a.) biat ederken ben de Rasulullah'n (s.a.) banda
yksek bir daln zerindeydim. Biz bin drt yz kiiydik." Makl b. Yesar demitir ki:
"Biz ona lmek zere deil kamamak zere biat ettik."[26]
5-Alimler bu iki rivayetin arasn bulmular bir grup Seleme'den gelen rivayeti, bir grup da Makil'dan gelen
rivayeti almlardr. Buna gre bu iki hadiste anlatlmak istenen maksat ayndr. O da Kurey'le sava iin
karlama durumunda kamayp sebat etmektir.[27]
6-Bu sebeple Cabir b. Abdullah yle demitir:
"Biz aacn altnda lmek ve kamamak zere Rasulullah'a (s.a.) biat ettik. Cedde b. Kays dnda hi kimse bu
biati bozmad. Cedde mnafk idi. Cemaatle birlikte hareket etmeyip devesinin arkasna sakland."
Burada grld zere Cabir (r.a.) iki rivayetin arasn cemetmitir.[28]
7-Ahmed, Mslim, Tirmizi ve Ebu Davud Cabir'den yle rivayet etmektedir: Rasulullah (s.a.)
"Aacn altnda biat edenlerden hibiri cehenneme gitmez."buyurmutur.[29]
24."Sizi onlara stn kldktan sonra, Mekke blgesinde, onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi onlardan geri tutan,
sava nleyen O'dur. Allah yaptklarnz grendir."
1-Eb Bekr Muhammed b. brahim el-Faris, Muhammed b. sa b. Amrveyh'ten, o brahim b. Muhammed'den, o
Mslim'den, o Amr en-Nakd'dan, o Yezid b. Harun'dan, o Hammad b. Seleme'den, o Sabit'ten, o da Enes'ten bize
unu rivayet etti:
"Mekke Ehli'nden seksen kii silahl olarak Ten'im Da'ndan Rasulullah (s.a.v.) zerine indiler. Rasulullah
(s.a.v.)'in ve Ashab'nn gaflet ann gzetliyorlard. Esirler aldlar ve sonra serbest braktlar. Allah Teala da bu
yeti bu sebepten dolay indirdi."[30]
Bunun benzerini Mslim, Seleme bni Ekvadan, Ahmed ve Nes, Abdullah bni Mugaffel el Mzen'den, bnu
Abbas, bnu shaktan anlatt.[31]
2-Abdullah b. Mafel el-Mzen yle dedi:
"Biz Hudeybiye'de Rasulullah (s.a.v.) ile beraber, Allah Teala'nn Kur'an'da"aacn kk"dedii yerde iken, birden
zerimize seksen kadar silahl gen geliverdi. Yzmze atlverdiler. Rasulullah (s.a.v.) onlara beddua etti, Allah
onlarn grmelerini ald. Biz steledik ve onlar yakaladk. Rasulullah (s.a.v.) onlara dedi ki:
"Siz Uhud zaman gibi mi geldiniz? Uhud'da size bir emniyet verildi mi?"Dediler ki:
"Allah'm, hayr." Rasulullah (s.a.v.) onlar yollarna serbest brakt. Allah Teala da bu yeti indirdi.[32]
3-Vahid'nin muhtasar olarak verdii bu haber Ahmed ibn Hanbel'in Msned'inde Zeyd ibn Habbb kanalyla yine
Abdullah ibn Muaffel el-Mzen'den'den rivayetle yledir:
Allah Teal'nn Kur'n'da zikrettii aacn altnda Raslullah (sa) ile beraberdik. Aacn baz dallar Raslullah (sa)
ile Hz. Ali ibn Eb Tlib'in srtna deiyordu. Sheyl ibn Amr da Hz. Peygamber (sa)'in karsndayd. Raslullah
(sa), Hz. Ali'ye:
"Rahman ve Rahm Allah'n adyla yaz."buyurdu. Sheyl, Hz. Ali'nin elini tutarak:
"Biz, Rahman ve Rahm'i bilmeyiz; bizim mes'elemizde bildiimizi yaz." dedi. Hz. Peygamber (sa):
"Bismike Allahmme, yaz."buyurdu. Hz. Ali:
"Bu, Allah'n Rasl Muhammed ile Mekke halknn zerinde anlatklar antlamadr." yazmt. Sheyl ibn Amr
yine onun elini tutarak:
"ayet sen O'nun elisi isen bu takdirde biz sana zulmetmi oluruz. Bizim mes'elemizde bizim bildiimizi yaz."
dedi. Raslullah (sa):
"Bu, Abdullah'n olu Muhammed'in, zerinde anlatdr, yaz."buyurdu. Biz bu durumda iken birdenbire silhl
otuz gen zerimize, saldrya geti. Raslullah (sa) onlara beddua etti de Allah onlar sar etti (baka bir rivayette
gzlerini kr etti). Biz de zerlerine yryp onlar yakaladk. Raslullah (sa) onlara:
"Herhangi bir kimsenin ahdiyle mi geldiniz? Veya herhangi bir kimse size eman verdi mi?"diye sordular. Onlar,
"hayr", dediler ve fakat yine de Hz. Peygamber (sa) onlar serbest brakt ve ite bunun zerine Allah Teal:
"Mekke'nin gbeinde sizi onlara muzaffer kldktan sonra onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi de onlardan eken
O'dur."yet-i kerimesini indirdi.[33]
Herhalde bu, Hudeybiye bar antlamasndan hemen nce, o seferde meydana gelmi olmaldr ki tefsirlerde bu
yet-i kerime Hudeybiye musalahas hakknda nazil olan yetlerden olarak gsterilmektedir.[34]
4-Beyhak'nin Ebu Abdullah el-Hfz kanalyla Seleme ibnu'l-Ekva'dan rivayetle zikrettii bir habere gre ise bu
yet-i kerimenin nzul, Hudeybiye'de bar grmeleri esnasnda veya bar olduktan hemen sonradr. O yle
anlatyor:
Raslullah ile beraber Hudeybiye'ye geldik. Biz, bindrt yz kiiydik. Hudeybiye kuyusunun banda elli koyun
vard ki su onlara yetmemiti. Raslullah (sa) kuyunun yanna oturdu. Ya dua etti, ya iine tkrd de suyu oalp
kabard. Hem biz su itik, hem de hayvanlarmz suvardk.
Rv anlatmaya yle devam eder: Sonra Raslullah (sa) aacn altnda bata davet etti. nsanlarn ilki olarak O'na
bat ettim. Sonra ashab pepee bat etmeye baladlar. Nihayet Raslullah (sa):
"Ey Seleme bana bat et."buyurdular. Ben:
"Ey Allah'n elisi, ben herkesten nce bat etmitim." dedim. Raslullah (sa):
"Yine bat et."buyurdular, ve beni silhsz olarak grnce bana deriden bir kalkan verdi. Sonra insanlar tekrar O'na
bat etmeye devam ettiler. Batlemenin sonunda Raslullah yine bana dnd ve:
"Ey Seleme, sen bat etmiyor musun?"diye sordu. Ben:
"Ey Allahn elisi, insanlarn evvelinde ve ortasnda bat etmitim." dedim.
"Yine bat et."buyurdular ve O'na nc kere bat ettim. Efendimiz:
"Ey Seleme, sana verdiim kalkann nerede?"diye sordu. Ben:
"Ey Allah'n elisi, Amir yanma silhsz olarak uramt. Ben de kalkan ona verdim." dedim. Raslullah (sa)
gld, sonra da:
"phesiz sen, ilk defa "Ey Allahm, bana kendimden daha sevgili olan bir dost ver." diyen gibisin."buyurdu.
Rv devamla yle anlatr: Sonra Mekke halkndan mrikler bar iin bize eli gnderdiler. Sonunda biz
birbirimize gidip geldik ve aramzda bar oldu. Ben, Talha ibn Ubeydullah'n hizmetini gryordum. Ksran
suluyor, tmar ediyor ve onun yemeinden yiyordum. Allah ve Rasl'ne hicret ederek ailemi ve malm
terketmitim. Biz Mekke halk ile bar yapp da birbirimize kartmzda bir aacn yanma geldim, altndaki
dikenleri temizledim, sonra da glgesine yattm. Mekke mriklerinden drt kii yanma gelerek Raslullah (sa)
hakknda ileri geri konumaya baladlar. Onlara kzarak oradan ayrldm ve baka bir aacn altna gittim. Onlar da
silhlarn aaca asp altna uzandlar. Onlar bu haldeyken vadinin alt tarafndan birisi:
"Ey muhacirler, imdada koun bn Zneym ldrld." diye bard. Hemen klcm ektim ve uyumakta olan o
drt kiinin zerine yrdm, silhlarn aldm ve bir elimde topladm. Sonra da:
"Muhammed'in yzn ereflendiren Allah'a yemin ederim ki sizden her kim ban kaldracak olursa kafasn
kopartrm." dedim, sonra onlar srp Raslullah (sa)'a getirdim. Amcam Amir de Abelt kabilesinden ve
mriklerden olan Mikrez adnda birini srkleyip getirmiti. Yetmi mrii Raslullah (sa)'n huzuruna diktik.
Allah'n rasl (sa) onlara bakt ve:
"Onlar brakn ki bu onlar iin gnahkrln balangc olsun."buyurdular ve bu szlerini iki kere yinelediler.
Bylece Raslullah (sa) onlar affetti ve ite bunun zerine Allah Teal"Mekke'nin gbeinde sizi onlara muzaffer
kldktan sonra onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi de onlardan eken O'dur..."yet-i kerimesini indirdi.[35]
5-Katde der ki: Bize anlatldna gre (ashabdan) bn Zneym adnda birisi Hudeybiye'de bir tepeye km,
mrikler de ok atp onu ldrmlerdi. Hz. Peygamber (sa) o mrikler zerine atllarn gnderdi de kfirlerden
on ikisini yakalayp Hz. Peygamber (sa)'e getirdiler. Raslullah (sa) onlara:
"Siz herhangi bir antlama zere misiniz? Siz herhangi bir zimmet zere misiniz?"diye sordu. Onlarn hayr
cevabna ramen onlar serbest brakp gnderdi. te bunlar hakknda Allah Teal"Mekke'nin gbeinde sizi
onlara muzaffer kldktan sonra onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi de onlardan eken O'dur..."yet-i kerimesini
indirdi.[36]
6-Taber'nin bn Humeyd kanalyla bn Ebz'dan rivayetinde o yle anlatyor: Hz. Peygamber (sa) kurbanlklar
karp Zlhuleyfe'ye ulatnda Hz. mer kendisine:
"Ey Allah'n elisi, seninle sava halinde olan bir kavme silhsz ve atllar olmakszn m gidiyorsun?" dedi. Hz.
Peygamber (sa) de Medine-i Mnevvere'ye haber gnderip orada ne kadar silh ve at varsa getirtti. Mekke'ye
yaklatnda Mekke'ye girmesini engellediler. Yryp Mina'ya geldi ve orada konaklad. leri kardklar gzc
krime ibn Eb Cehil'in beyz kiiyle zerlerine gelmekte olduunu haber verdi. Raslullah (sa), Hz. Halid ibnu'lVeld'e:
"Ey Halid, gelen senin amca olundur, atllar iinde geliyor." dedi. Hz. Halid:
"Ben Allah'n klcym, Ras'nn klcym -ite o gn Halid'e Seyfullah ad verildi- Ey Allah'n elisi, beni
dilediin yere gnder." dedi. Hz. Peygamber (sa) de onu krime ve atllarnn zerine gnderdi. Halid, i'b denilen
yerde krime ile karlap onu bozguna uratt ve Mekke-i Mkerreme evresindeki balara kadar onlar kovalad.
krime toparlanp tekrar hcuma getiyse de Halid ikinci kere onlar bozguna uratt ve Mekke bahelerine kadar
onlar kovalad. krime tekrar toparlanp hcum ettiyse de bu nc kere de Halid onlar bozguna uratp Mekke
bahelerine snmaya mecbur etti. te bunun zerine Allah Teal"Mekke'nin gbeinde sizi onlara muzaffer
kldktan sonra onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi de onlardan eken O'dur..."yet-i kerimesini indirdi.[37]
7-bn Kesr de bu haberi verdikten sonra yle der: Bu haberin ifadeleri phelidir. Zira bunun Hudeybiye senesi
olmas mmkn deildir. Zira Halid ibnu'l-Veld o zamanda henz mslman olmamt. Aksine o gnde
mriklerin nc kuvveti durumundayd. Nitekim bu husus sahih bir hadiste[38]belirtilmektedir.Umretu'1-Kaz
senesi olmas da mmkn deildir. Zira ertesi yl Rasullah (sa)'n umre yapmas ve Mekke'de gn kalmas
art ile antlama yapmlard ve buna binaen Hz. Peygamber (sa) ertesi yl Mekke'ye geldiinde mrikler onlar
engellememiler ve onunla savamamlard. ayet bu hadise Mekke'nin fethi gn olmutur denilirse buna da
cevabmz yle olacaktr: Bunun Mekke'nin fethi gn olmas da caiz deildir. Zira fetih senesi Hz. Peygamber
(sa) kurbanlklar srp gtrmemi, O, byk bir ordu iinde ve sava iin gelmiti. O halde bu hadisin ifadeleri
arasnda boluklar vardr ve herhalde iine bir eyler karm olmaldr. En dorusunu Allah bilir.[39]
8-bn shak'n bn Abbs'n mevls krime'den rivayetine gre Mekke mrikleri ilerinden krk veya elli kiiyi
gndererek onlara (Hudeybiye senesi Mekke'ye gelen) Hz. Peygamber (sa)'in ashabndan birini yakalayp getirmek
zere ordughna geceleyin yaklamalarn emretmilerdi. te bunlar yakalanp Hz. Peygamber (sa)'e getirildiler de
Rasullah (sa) onlar serbest brakt. Onlar Raslullah'n askerine ta ve ok atmlard. bn shak devamla yle
der: te bu konuda Allah Teal:"Mekke'nin gbeinde sizi onlara muzaffer kldktan sonra onlarn ellerini sizden,
sizin ellerinizi de onlardan eken O'dur..."yet-i kerimesini indirdi[40].
9-Buhr'nin Abdullah ibn Muhammed kanalyla Misver ibn Mahrame ve Mervn'dan rivayetle zikrettii uzun
Hudeybiye hadisinde rv yle anlatr:
Daha sonra Raslullah (sa) Medine-i Mnevvere'ye dnd. Kurey'ten Ebu Basr adnda birisi mslman olarak
Medine-i Mnevvere'ye Hz. Peygamber (sa)'e geldi. Kureyliler onun peinden iki kiiyi gnderip Hz. Peygamber
(sa)'e:
"Sznde dur." deyip Ebu Basr'i istediler. Hz, Peygamber (sa)' de Ebu Basr'i o iki kiiye teslim etti.
Onu karp gtrdler. Zlhuleyfe'ye ulatklarnda orada konakladlar ve yanlarnda bulunan hurmay yediler. Ebu
Basr o iki kiiden birine:
"Vallahi ey filn ben senin u klcn iyi bir kl olarak gryorum." dedi. Dieri de klcn ekti ve:
"Evet Allah'a yemin olsun ki o ok iyidir., ben onu defalarca tecrbe etmiimdir." dedi. Ebu Basr:
"Bana gster de una bir bakaym." dedi, bu hile ile klc eline geirince de klla o adama yle bir vuru vurdu ki
adam ld, dieri de kap Medine-i Mnevvere'ye geldi ve koarak Mescid-i Nebev'ye girdi. Raslullah (sa) onu
grnce:
"Bu adam herhalde ok korkun bir ey grm olmal."buyurdu. Adam, Hz. Peygamber (sa)'in yanna gelince
"Vallahi arkadam ldrld, ben de ldm." dedi. Daha sonra Ebu Basr kp geldi ve:
"Ey Allah'n elisi, Allah'a yemin ederim ki Allah senin zimmetini tamamlad; sen beni onlara iade ettin, sonra
Allah beni onlardan kurtard." dedi. Hz. Peygamber (sa):
"Yazk ona, sava alevlendirdi. Keke onu alp gtrecek birisi olsayd."buyurdular.
Ebu Basr, Hz. Peygamber (sa)'in bu szn iitince kendisini onlara geri gndereceini anlad, Medine-i
Mnevvere'den kp deniz sahiline geldi. Ebu Cendel ibn Sheyl de onlardan kap kurtuldu ve Ebu Basr'e iltihak
etti. Kurey'ten mslman olarak her kim ksa gelip Ebu Basr'e katlmaya balad ve nihayet onlardan bir grup
toplanp bir araya geldiler de Kurey'in am'a doru ne zaman bir kervannn yola ktn iitseler hemen yolunu
kesiyor ve adamlarn ldrerek mallarn alyorlard. Kureyliler, Hz. Peygamber (sa)'e haber gnderip
"Allah ve akrabalk akna." diyerek kendilerinden her kim Hz. Peygamber (sa)'e gelirse onun emn olduunu
bildirdiler. Hz. Peygamber (sa) de Ebu Basr ve yanndakilere bu haberi gnderdi. te bunun zerine Allah Teal:
"O kfretmi olanlar kalblerinde hamiyyeti, cahiliye hamiyyetini alevlendirdiklerinde..."ya kadar olmak
zere"Mekke'nin gbeinde sizi onlara muzaffer kldktan sonra onlarn ellerini sizden, sizin ellerinizi de onlardan
eken O'dur..."yet-i kerimelerini indirdi.[41]
Buna gre yet-i kerimenin nzul, Hudeybiye'den ok sonradr.[42]
25....Eer orada henz bilmediiniz m'min erkeklerle m'min kadnlar bilmeyerek ezmek suretiyle zntye
kaplmanz ihtimali olmasayd Allah sava nlemezdi.
1-Hafz Ebu'l-Kasm et-Tabern'nin Ebu Zenb' Ravh ibnu'l-Ferec kanalyla Cuneyd ibn Sebu'dan rivayetinde o
yle diyor:
"Gnn balangcnda Raslullah (sa)'a kar kfir olarak savatm. Ayn gnn sonunda ise m'min olarak onunla
birlikte savatm. Bizim hakkmzda"Eer orada henz bilmediiniz m'min erkeklerle m'min kadnlar
bilmeyerek ezmek suretiyle zntye kaplmanz ihtimali olmasayd..."yet-i kerimesi nazil oldu. Biz, dokuz
kiiydik; yedimiz erkek, ikimiz de kadn idi.
2-Bu haberi bn Eb Hatim deHacer ibn Halef kanalyla rivayet etmektedir ki bunun ifadeleri yledir: Biz,
erkek, dokuz kadn idik. Bizim hakkmzda"Eer orada henz bilmediiniz m'min erkeklerle m'min kadnlar
bilmeyerek ezmek suretiyle zntye kaplmanz ihtimali olmasayd..."yet-i kerimesi nazil oldu.[43]Bu
Cneyd'in ismini bnu'1-Esr, Cnbz ibn Sebu' veya Cneyd ibn Sib' el-Chen olarak vermekte ve onun bu
szn aynen nakletmektedir.[44]
3-Ebu Cum'a Cneyd bni Sibadan Tabern ve Ebu Y'l anlatt.
Ebu Cum'a dedi ki:
Ben Neb Aleyhisselm'a, gnn evvelinde kafir olarak harp ettim, gnn sonunda mslman oldum. Biz
erkek, yedi kadn idik, Fetih: 48/25 yeti bizim hakkmzda indirildi.[45]
27.Andolsun ki Allah, Rasl'nn grd ryann hak olduunu tasdik etmitir. Allah dilerse siz, gven iinde
balarnz tra etmi veya salarnz ksaltm olarak korkmadan Mescid-i Haram'a gireceksiniz. Allah sizin
bilmediinizi bilir. Bundan baka size yakn bir zamanda bir fetih de verecektir.
1-el-Firyb, Abd ibn Humeyd ve Delil'de Beyhak'nin Mchid'den rivayetlerinde o yle demitir:
Hz. Peygamber Hudeybiye'de iken ona ryasnda O'nun ve ashabnn balarn tra etmi veya salarn ksaltm
olarak gven iinde Mekke'ye girecekleri gsterilmi ve bu ryasn ashabna haber vermiti. Ama ne zaman ki
Hudeybiye'de kurbanlarn kestiler ashab kendisine:
"Ey Allah'n elisi, ryan nerede kald?" dediler de"Andolsun ki Allah, Rasl'nn grd ryay tasdik
etmitir..."yet-i kerimesi nazil oldu.[46]
2-Baz rivayetlerde ise Hz. Peygamber (sa)'in bu ryay Hudeybiye'ye kmadan grp ashabna haber verdii
belirtilmitir.[47]
3-Katade demitir ki: Rasulullah (s.a.) ryasnda bu sfat zere Mekke'ye girdiini grmt. Hudeybiye'de
Kurey'le sulh yapnca mnafklar pheye dmlerdi. Nihayet Rasulullah (s.a.) Mekke'ye gireceini syleyince
Allah Teal"Andolsun ki Allah, Rasulnn grd ryann hak olduunu tasdik etmitir."ayetini indirmitir.
Bununla Mekke'ye bir baka yl gireceklerini dolaysyla Rasulullah'n (s.a.) grd ryann mutlaka tahakkuk
edeceini onlara bildirmitir.[48]
4-Rya hadisesi yledir: Rasulullah (s.a.) Medine-i Mnevvere'de[49]iken ryasnda bir melein kendisine yle
dediini grmtr:
"naallah emniyet iinde, (kiminiz) balarnz tra ettirerek, (kiminiz de) ksaltarak korkusuzca mutlaka Mescid-i
Haram'a gireceksiniz."Rasulullah (s.a.) bu ryasn ashabna anlatnca ok sevindiler ve o yl kesin olarak
Mekke'ye gireceklerine kanaat getirdiler. Mescid-i Haram'a gitmelerine mrikler tarafndan engel olunup da i
sulh ile neticelenince baz iman zayf mnafklar:
"Ne salarmz kknden tra ettik, ne ksalttk, ne de Mescid-i Haram' grebildik." demeye baladlar. yle de
demilerdi:
"Rasulullah (s.a.) Beytullah'a gelip oray tavaf edeceimizi vaadetmedi mi?" Bunun zerine basiret sahibi bir zat
onlara
"O size oraya bu sene gideceinizi mi syledi?" deyince:
"Hayr" dediler. Bunun zerine
"Mutlaka oraya gidip Beytullah' tavaf edeceksiniz." dedi. Allah Teal onu tasdik etmek iin bu ayeti
indirmitir.[50]
5-Siyer kitaplarnda yle bir hadise yer almaktadr: mer b. Hattab demitir ki:
Ben Rasulullah'a (s.a.) gelip
"Sen Allah'n peygamberi deil misin? dedim." Rasulullah (s.a.)
"Evet"diye cevap verdi.
"O zaman" dedim "Niin dinimiz hakknda bu hale raz olalm." Rasulullah (s.a.)
"Ben Allah'n rasulym. Ben ona isyan etmi deilim. Benim yardmcm Odur."buyurdu. Ben de
"Peki o zaman bizim Beytullah'a gidip oray tavaf edeceimizi sen sylemedin mi?" dedim. Sonra Hz. Ebu Bekir'e
geldim ve
"Ey Eba Bekir! Bu zat hakikaten Allah'n rasul deil mi?" dedim.
"Evet" dedi.
"Peki biz hak zere, dmanlarmz da batl zere deil mi?" dedim.
"Evet" dedi.
"O zaman" dedim "Dinimizi niin alaltyoruz." Ebu Bekir (r.a.) Hz. mer'e yle cevap vermitir:
"O, Allah'n rasuldr. Yardmcs Allah iken o Rabbine isyan etmez. O zaman onun (anlamadmz bize kapal
gelen) emirlerine de sarl. Onun yolunda yr. Allah'a yemin olsun ki o hak zeredir." Ona dedim ki:
"Peki Beytullah'a gidip oray tavaf edeceimizi sylemedi mi?" Hz. Ebu Bekir
"Evet" dedi ve devam etti. "O sana bu yl m oraya gideceini haber verdi?"
"Hayr" dedim. Hz. Ebu Bekir:
"Sen oraya mutlaka girecek ve Beytullah' tavaf edeceksin." dedi.[51]
===============================
[1]Tirmizi; Tefsir: 3263. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 318.
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/600. Abdulfettah El-Kdi,
Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 377. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/381
[2]bn Kesr, age. VII,307. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/806
[3]Kurtub, age. XVI,172. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/806
[4]Als, age. XXVl,83-84. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/806
[5]Buhr, Cizye, 18; Tefsru'l-Kur'n, Feth, 48/5. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/806
[6]Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Feth, 48/1, hadis no: 3162. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/806
[7]Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1,31. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/806-807
[8]Buhr, Fedil'l-Kur'n, 12. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/807.
[9]Taberi, Cmiu'l-Beyn, XXVI,43. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/807.
[10]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/599.
[11]Mslim; Cihad ve Siyer: 96m/1786. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/381.
[12]snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 318. Vehbe
[13]Buhr, Tefsru'i-Kur'n, feth, 48/1. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/807-808.
[14]Ahmed ibn Hanbel, Musned, 1,464. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/808.
[15]Mslim: Cihad ve Siyer 97/1786. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 318.
[16]Mslim; Cihad ve Siyer: 97/1786. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 318-319. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/600.
Ahmed ibn Hanbel, Msned, III,197; Taber, age. XXVI,44; Abdurrezzak; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Feth, 48/2,
hadis no: 3263. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/809. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul,
Fecr Yaynevi: 378.
[17]bnu'l-Cevz, age. VII,425-426.
[18]Kurtub, 16/268; Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar neriyat: 6/113.
[19]Kurtub, age. XVI,177-178; Als, age. XXVI,98. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/810.
[20]bn Kesr, age. VI,92. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/810.
[21]Kurtub, age. XVI,181. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/810-811. Abdulfettah El-Kdi,
Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 378. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/400.
[22]Suyt, Lbbu'n-Nukl, 11,121. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/811 mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/601. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr
Yaynevi: 378-379. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/410.
[23]Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/410.
[30]Mslim; Cihad ve Siyer: 133 (1808), Ebu Davud; Cihad: 120 (2688), Tirmizi; Tefsir: 3264, Nesai; Tefsir: 530,
Ahmed; Msned: 3/120, 122, 124, 125, 290. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 319; Kurtub, 16/280; Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar neriyat: 6/123. mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/602. Bedreddin etiner, Esbab-
Nzul, ar Yaynlar: 2/811. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 379. Vehbe Zuhayli, etTefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/416.
[32]Senedsizdir. Nesai; Tefsir: 531, Ahmed; Msned: 4/87, Hakim; Mstedrek: 2/460, 461. mam Ebul-Hasen Ali
bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 319. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar:
2/811-812. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/416

[33]Ahmed ibn Hanbel, Msned, IV.86-87. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/812. Vehbe
Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/416
[34]Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/812.
[35]bn Kesr, age. VII,316-317. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/812-813.
[36]Taber, age. XXVI,59; bn Kesr, age. VII.325. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/813.
[37]Taber, age. XXVI,59-60. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/814.
[38]Bak: Buhr, urt, 15. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/814.
[39]bn Kesr, age. VII,324-325. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/814.
[40]bn Kesr, age. VII,325. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/815.
[41]Buhr, urt, 15; bn Kesr, age. VII,334-335. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/815.
[43]bn Kesr, age. XXVI,326. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/816.
[44]Bak: sd'l-be, 1,356; 1,365. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/816. Vehbe Zuhayli,
et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/423.
[45]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/602. Abdulfettah El-Kdi,
[46]Suyt, Lbbu'n-Nukl, II.123. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/816. mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/603. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr
Yaynevi: 380. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/429.
[47]Als, age. XXVI,120. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/816.
[49]Zahir olan udur: Ryann Medine'de grld gr Hudeybiye'de grld grnden daha sahihtir.
[51]bni Kesir, IV/194-200. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/430.
49- Hucurat Sresi

Medine-i Mnevvere'de ve Mcdile Sresinden sonra nazil olmutur.[1]
yetlerinin adedi, on sekizdir.[2]
1. "Ey inananlar! Allah'tan ve peygamberinden ne gemeyin; Allah'tan saknn? Dorusu Allah iitir ve bilir."
1-Eb Mansur (Ahmed b.)Muhammedb. brahim, Ubeydullah b.Muhammedel-Ukberiden, o Abdullah
b. Muhammedel-Beav'den, o el-Hasan b. Muhammed (b.) es-Sabbah'tan, oHaccac b. Muhammed'den, o bn
Creyc'den, o bn Eb Mleyke'den, o da bn Zbeyr'den u rivayeti bize haber verdi;
"Temim Oullar'ndan bir cemaat Rasuluilah (s.a.v.)'a geldi. Hz. Eb Bekr, onlara:
"el-Ka'ka' b. Ma'bed'i emir edin" dedi. Hz. mer de, el-Akra' b. Habis'i tayin etmesini istedi. Bunun zerine Eb
Bekr:
"Sen, ancak bana muhelefet etmeyi murad ettin" dedi. O da:
"Hayr. Ben, sana muhalefet etmedim" dedi. Bunun zerine mnakaaya baladlar ve seslerini ykselttiler. Bu yet
bundan dolay indi."[3]
Buhari buhadisi el-Hasan b. Muhammed (b.) es-Sabbah'tan rivayet etmitir.[4]
2-bnu'l-Mnzir'in Hasan el-Basriden rivayetine gre baz kimseler Kurban bayram gn Hz. Peygamber (sa)'den
nce kurbanlarn kesmiler[5]de Hz. Peygamber kurbanlarn iade etmelerini, yeniden kurban kesmelerini
emretmi ve ite bunun zerine Allah Teal:"Ey o iman etmi olanlar, Allah'n ve Rasl'nn huzurunda ne
gemeyin..."yet-i kerimesini indirmi.[6]
3-bn Ebi'd-Dny'nn Kitbu'l-Edh'deki ifadeleri ise yledir: "Bir adam (Kurban bayram gn
bayram)namazndan nce kurban kesti de bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."[7]
4-Tabern'nin el-Mu'cemu'1-Evsat'ta Hz. Aie'den rivayetle zikrettiine gre baz kimseleroruay girmeden bu
ayorula karlamak iin Hz. Peygamber (sa)'den nce oruca baladlar da Alalh Teal bunun zerine"Ey o iman
etmi olanlar, Allah'n ve Rasl'nn huzurunda ne gemeyin..."yet-i kerimesini indirdi.[8]
5-Katde'den (r.a.) bnu Cerr anlatt:
Baz mslmanlar, Hazret-i Peygamberin huzurunda konuurlarken seslerini ykseltirlerdi. Bunun zerine,
Hucurat: 49/1 yeti indirildi.[9]
6-Mverd'nin Dahhk'ten, onun da bn Abbs'tan rivayetinde o yle anlatyor: Hz. Peygamber (sa), Amir
oullarna ashabndan 24 (bir rivayette 27) kii seerek (seriyye veya muallim olarak) gndermiti. Amir
oullarnn banda Amir ibnu't-Tufeyl vard ve Hz. Peygamber (sa)'in bu gnderdiklerini ldrdler. Ancak
onlardan (yolda yrrlerken) geri kalan ldrlmekten kurtulup Medine-i Mnevvere'ye geri dndler. Yolda
Sleym oullarndan iki kiiye rastladlar ve hangi kabileden olduklarn sordular. Onlar da Sleym oullar
kabilesinden daha gl olduu iin Sleym oullarndan olduklarn gizleyip "Amir oullarndanz." dediler. Bu
sahabi de onlar Amir oullarndan zannederek ldrdler, yanlarnda bulunan eyalar da ganimet olarak alp
Medine'ye girdiler. Hz. Peygamber onlara:
"Ne kt yaptnz, onlar Sleym oullarndand."veya"Onlar bizimle aralarnda antlama olan bir
kavimdendiler."buyurdular. Daha sonra Sleym oullarndan bir hey'et gelip:
"Biz sizinle antlamal olduumuz halde bizden iki kii sizin tarafnzdan ldrld." deyip diyetini istediler. Hz.
Peygamber (sa) de onlarn diyeti olarak onlara yz deve verdi ve ite o iki Sleymlinin ldrlmesi hakknda bu
yet-i kerime nazil oldu.[10]
7-bnu's-Sib ise o iki Sleymliyi Amr ibn meyye ed-Damr'nin ldrdn ve yetin onun hakknda indiini
sylemitir.[11]
2. "Ey inananlar! Seslerinizi, Peygamberin sesini bastracak ekilde ykseltmeyin. Farkna varmadan,
ilediklerinizin boa gitmemesi iin, Peygambere birbirinize bardnz gibi yksek sesle barmayn."
1-Bu yet Sabit b. Kays b. imas hakknda nazil oldu. Kula ar iitiyordu. Yksek sesli idi. Birisiyle
konutuunda sesini ykseltirdi. ou kere Rasuluilah (s.a.v.) ile konuurken O'na eziyet verirdi, Bunun zerine
Allah Teala bu yeti indirdi.[12]
2-Ahmed b. brahim el-Mzekk, Ubeydulah b. Muhammed ez-Zahd'den, o Ebu'l-Kasm el-Beav'den, o Katan
b. Nseyr'den, o Cafer b. Sleyman.ed-Debden, o da Sabit b. Enes'ten u haberi bize verdi:
"Bu yet nazil olunca, Sabit b. Kays dedi ki:
"Ben, sesimi Neb (s.a.v.)'nin sesinden daha fazla ykseltiyorum. yleyse ben, Cehennem ehlindenim." Bu sz
Rasuluilah (s.a.v.)'a duyurulunca Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"O, Cennet Ehli'ndendir."[13]

3-bn Eb Mleyke yle dedi:
"ki mnakaac az kald ki helak olacaklard. Eb Bekr ile mer, Rasulullah (s.a.v.)'n yannda seslerini ok
ykselttiler. Temim Oullar'ndan bir topluluk Rasulullah (s.a.v.)'a geldiinde onlardan birisi, el-Akra' b. Habis'in
(emirliini) iaret etti, dieri de baka bir ahs iaret etti. Bunun zerine Eb Bekr, mer'e:
"Sen benim dnceme muhalefet ediyorsun" dedi. mer de:
"Hayr muhalefet etmedim" dedi. Bu mesele zerine her ikisi de seslerini ykselttiler. Allah Teala da bu hususta bu
yeti indirdi."
bn Zbeyr dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n ne dediini anlamak istemedike sesini artk ykseltmiyordu."[14]
4-Katde'den (r.a.) bnu Cerr anlatt:
nsanlar Raslullah ile konuurken aikre ve yksek sesle konuurlard. Allah Tel, Hucurat: 49/2 yetini
indirdi.[15]
3."Seslerini Peygamberin yannda ksan kimseler, Allah'n gnllerini takva ile snad kimselerdir. Onlara
mafiret ve byk ecir vardr."
1-Ata, bn Abbas'tan rivayet ederek yle dedi: Hucurat: 49/2 yeti nazil olunca, Eb Bekr Rasulullah (s.a.v.) ile
yksek sesle konumamaya yemin etti. Ancak hafif sesle (srlann kardei gibi) konuuyordu. Bunun zerine Allah
Teala bu yeti indirdi."[16]
2-Eb Bekr el-Kd, Muhammed b. Yakub'dan, o Muhammed b. shak es-Saan'den, o Yahya b, Abdulhamid'den,
o Hseyn b. mer el-Ahmes'den, o Muhank'ten, o Tark'tan, o da Eb Bekr'den unu iittiini bize haber verdi:
"Neb (s.a.v.)'ye bu yet inince, Eb Bekr yle dedi:
"Allah'n Rasul ile yksek sesle konumamaya yemin ettim. Ancak alak sesle konuabilirim."[17]
3-Muhammed bni Kays bni emms'dan bnu Cerr anlatt:
Ne zaman, Hucurat: 49/2 yeti indirildi, Sabit bni Kays, yola oturdu ve alad. Ona Asm bni Adiy bni Icln
geldi ve:
Neden alyorsun? dedi. Sabit:
u yetin benim hakkmda inmesinden korkuyorum, nk ben sesi yksek olan biriyim. dedi. Asm, bunu
Raslullah'a gtrd. Raslullah, Sbit'i ard ve ona:
Hamd eden olarak yaamaya, ehit olarak lmeye ve Cennete girmeye raz olur musun?buyurdu. Sabit:
Razym ve ebediyyen sesimi Raslullah'n sesinden ykseltmem. dedi. Allah Tel, Hucurat: 49/3 yetini
indirdi.[18]
emms Yemme savanda ehid oldu.[19]
4-Taber'nin Ebu Kreyb kanalyla Muhammed ibn Sabit ibn Kays'dan rivayetinde o yle anlatyor:
"Seslerinizi O Peygamber'in sesinden yksek karmayn. Birbirinize bardnz gibi O Peygamber'e
barmayn."yet-i kerimesi nazil olduunda Sabit ibn Kays yolda alyarak oturmutu. Acln oullarndan Asm
ibn Adiyy yolda ona rastlayp
"Ey Sabit seni alatan nedir?" diye sordu.. Sabit:
"u yet-i kerimedir; benim hakkmda nazil olmu olmasndan korkuyorum. Ben, yksek ve gr sesliyim." dedi.
Asm ibn Adiyy, Hz. Peygamber (sa)'e giderken Sabit de hkrklara boulmutu. Sonra evine gitti ve Abdullah ibn
beyy ibn Sellun kz olan kars Cemle geldiinde ona:
"Ksramn ahrna gireyim de zerime kol demirini vurarak kol demirini ivile." dedi. Cemle de iviyi o kadar
kuvvetle akt ki sonunda ivinin ucu br taraftan kt. Sabit:
"Allah canm alncaya veya Allah'n rasl benden honut oluncaya kadar buradan kmayacam." dedi. Asm ise
Raslullah (sa)'a gelerek onun durumunu haber verdi. Raslullah (sa):
"Git onu bana ar."buyurdu. Asm, Sbit'i grm olduu yere geldi, onu bulamad, evine geldi ve onu ksrann
ahrnda bularak ona:
"Raslullah seni aryor." dedi. Sabit:
"Kol demirini (veya kapy) kr." dedi ve birlikte ktlar, Hz. Peygamber (sa)'e geldiler. Raslullah (sa), Sabit'e:
"Ey Sabit, seni alatan nedir?"diye sordu. Sabit:
"Ben gr sesliyim. Bu yzden"Seslerinizi Peygamber'in sesinden yksek karmayn ve birbirinize bardnz
gibi O Peygamber'e barmayn."yetinin benim hakkmda nazil olmu olmasndan korkuyorum." dedi. Hz.
Peygamber (sa) ona:
"vlm olarak yaamak, ehid olarak lmek ve cennete girmek istemez misin?"buyurdular. Sabit der ki:
"Allah ve Rasl'nn mjdesinden honut olarak bir daha asla sesimi Allah'n Rasl'nn sesinden yksek
karmadm ve ite bunun zerine Allah Teal:"Raslullah'n yannda seslerini ksanlar, muhakkak ki onlar,
Allah'n kalblerini takva ile imtihan ettiikimselerdir..." yet-i kerimesini indirdi.[20]
Nitekim Sabit ibn Kays, Yemme'de mslmanlar alp bozgun almetleri gsterdiklerinde: "Ey Allahm, unlara
ve tapndklarna yuf olsun. unlara (mslmanlara) ve yaptklarna da yuf olsun." deyip ilerlemi ve ehid
oluncaya kadar savamtr.[21]
5-Taber'nin bn Humeyd kanalyla imr ibn Atyye'den rivayetine gre ise Sabit'in bu korkusunun sebebi ar
iitmesi sebebiyle bararak konumu olmasdr ve bizzat kendisi gelip Hz. Peygamber (sa)'e"Seslerinizi
Peygamber'in sesinden yksek karmayn ve birbirinize bardnz gibi O Peygamber'e barmayn."yetinin
nzulnden dolay zldn ve bu yetin kendisi hakknda inmi olmasndan korktuunu sylemi.[22]
4.Muhakkak ki sana hcrelerin ardndan seslenenlerin ounun akllar ermez.
5.Eer onlar, sen yanlarna kncaya kadar sabretselerdi, kendileri iin elbette daha hayrl olurdu. Allah afr'dur,
Rahm'dir.
1-Ahmed b. Ubeydullah el-Mahled, Eb Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ziyad ed-Dahhak'tan, o
Muhammed b. shak b. Huzeyme'den, o Muhammed b. Yahya el-Atk'den, o Mu'temir b. Sleyman'dan, o Davud
et-Tafav'den, o Eb Mslim el-Becel'den, Zeyd b. Erkam'n yle dediini bize haber verdi:
"nsanlardan bir grup Neb (s.a.v.)'ye geldi. Rasulullah (s.a.v.) kendi odasnda iken O'na:
"Ya Muhammed, ya Muhammed!" diye bardlar. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."[23]
2-bn Eb Hatim bu olay biraz daha ayrntl olarak Zeyd ibn Erkam'dan rivayetle yle anlatmtr: Araplardan
baz kimseler bir araya gelmiler ve kendi aralarnda:
"u adama (Hz. Peygamber'i kastediyorlar) gidelim. Eer o bir peygamber ise insanlarn en mutlusu bizler oluruz.
Yok eer peygamber deil de kralsa onun kanatlar altnda geiniriz." demiler. Bu konumalar duyan Zeyd ibn
Erkam da Hz. peygamber (sa)'e gelerek onlarn konumalarn haber vermi. Nitekim ok gemeden o araplar
Efendimiz (sa)'e gelerek O, odasnda iken odann dndan: "Ey Muhammed, ey Muhammed!" diye seslenmeye
balamlar ve ite bunun zerine Allah Teal:"Muhakkak ki sana hcrelerin ardndan seslenenlerin ounun
akllar ermez."yet-i kerimesini indirmi.
Zeyd der ki: Raslullah (sa) kulamdan tuttu, uzatt ve:
"Ey Zeyd Allah senin szn dorulad, ey Zeyd Allah senin szn dorulad."buyurdular.[24]
3-Muhammed b. shak ve dier baz kimseler yle dedi:
"Bu yet Ben Temim hakknda indi, Onlardan bir topluluk Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler. Mescid'e girip, Rasulullah
(s.a.v.)'n odalarnn arkasndan:
"Bizim yanmza gel. Eer biz medhedersek, bu bir sstr. Eer zemmedersek bu da lekedir." dediler. Onlarn bu
barmalar Rasulullah (s.a.v.)'a eziyet verdi. Rasulullah (s.a.v.) onlarn yanna geldi. Onlar da:
"Ey Muhammed seninle aramzda vnmeye geldik" dediler. Bunun zerine onlar hakknda bu yet indi. Gelenlerin
arasnda el-Akra' b. Habis, Uyeyne b. Hsn, ez-Zibrikn b. Bedr ve Kays b. Asm, Halid ibn Mlik, Sveyd ibn
Him, el-Ka'k' ibn Ma'bed, At' ibn Habis, Utrid ibn Hcib ibn Zrra, Kays ibnu'l-Hris, Amr ibnu'l-Ehtemm
ve Vek' ibn Vek' de vard."[25]
4-Bu vmenin hikyesi bize yle gelmitir; Eb shak Ahmed b. Muhammed el-Mukr, el-Hasan b. Muhammed
b. el-Hasan es-Suds'den, o el-Hasan b. Salih b. Hani'den, o el-Fadl b. Muhammed b. el-Mseyyeb'den, o elKasm b. Eb eybe'den, o Mualla b. Abdirrahman'dan, o Abdu'l-Hamid b. Cafer'den, o mer b. El-Hakem'den, o
Cabir b. Abdillah'tan rivayet ederek yle dedi:
"Temim Oullar, Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler ve kapnn nnde:
"Ey Muhammed, yanmza gel. Zira bizim medhimiz ss, zemmimiz lekedir" diye bardlar. Rasulullah (s.a.v.)
onlarn bu szlerini iitti ve yanlarna gelerek yle buyurdu:
"Ancak Allah'n medhi zinet, zemmi lekedir."Onlar da yle dediler:
"Biz, Temim Oullar'ndan bir topluluuz. airlerimizi ve hatiplerimizi getirdik ki, seninle velim." Bunun
zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ben, iirle gnderilmedim. ftiharlamakla da emrolunmadm. Ama isterseniz buyurunuz."Bunun zerine ezZibrikan kendi aralarndaki genlerden bir gence dedi ki:
"Kalk. Senin ve kavminin faziletini anlat." O da kalkt ve:
"Bizi, mahlukatn en hayrls klan, kendilerini istediimiz ekilde kullanabileceimiz mallar bize veren Allah'a
hamd olsun. Biz, yeryz halknn en hayirllarndanz. Yeryz ehlinin adet, mal ve silah bakmndan en fazla
olanlanndanz. Bu szmz yadrgayan, szmzden daha gzel bir fiil getirsin" dedi.
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.), Sabit b. Kays b. emmas'a:
"Kalk ona cevap ver"dedi, O da kalkp yle dedi:
"Allah'a hamd ederim/Allah'tan baka ilah olmadna ehadet ederim. O, tektir ve orta yoktur. Muhammed'in,
Allah'n kulu ve Rasul olduuna ehadet ederim." Amme Oullari'ndan muhacir olanlar ard -ki onlar yzleri
ok gzel ve insanlarn en arballar idiler.- Onlar da bu davete icabet ettiler. Bizi kendi dinine yardmc klan
Allah'a hamdolsun. Biz, insanlarla Allah'tan baka, ilah yoktur deyinceye kadar savarz. ehadet kelimesini
syleyen bizden cann ve maln kurtarm olur. Kim bu hususta diretirse, onu ldrrz. Onun Allah'a ramen
hareketi bize ok kolaydr. Benim szm budur. Allah'tan benim, btn m'min erkek ve kadnlarn affn dilerim.
ez-Zibrikan b. Bedr, genlerden birine:
"Kalk ve falan beyitleri oku. O beyitlerde kendinin ve kavminin faziletini zikret" dedi. Gen ayaa kalkt ve u
beyitleri okudu:
"Biz, yle deerli kimseleriz ki, bize dokunacak hibir kabile yoktur.
Reisler bizdedir, bolluk bizdedir.
Biz, btn insanlar, korkudan emin olmadklar bir zamanda yal develerden yedirir iiririz.
Bir eyden ekindiimizde, bizim iin hi kimse kanamaz.
te biz, iftihar esnasnda sesimizi byle yceltiriz."
Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.), Hassan b. Sabit'e adam gnderdi. Eli ona gittiinde Hassan dedi ki:
"Ben O'nun yannda bulunduumda benden bunu talep etmiyor." Eli dedi ki:
"Temim Oullar air ve hatiplerini getirdiler. Rasulullah (s.a.v.), Sabit b. Kays'a emretti de o da onlara cevap verdi.
Onlarn airleri konumaya balaynca, sana, beni gnderdi ki ona cevap veresin." Hasan geldi. Rasulullah (s.a.v.),
ona cevap vermesi iin emretti. Hassan dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, ona emret de ne dediini bana duyursun." Bunun zerine o ahs iirini tekrar etti. Hassan da
ona u iirle cevap verdi:
"Biz, badiyede yaayan, hazrda bulunan kimsenin arzusunun tersine Allah'n Rasul'ne ve dinine yardm ettik.
Biz, lmn zikri askerler arasnda misk gibi yaylrken, harbin en iddetli yerinde lmn iine dalmadk m?
Biz, zrha brnen kimselerin ban vurup da baskn olan kahredici Gassan'n aslndan gelen bir soyu da kendimize
nisbet etmemi miydik?
Eer Allah'tan utanmasaydk, birok kalabala stn gelerek, onlara stnlk taslayarak derdik ki: "Yok mu.bir
vnen? Gelsin de onunla velim" O halde bizim dirilerimiz akl tana basp geenlerin en hayrllardr.
llerimiz de kabirlerde yatanlarn en hayrllardr."
Bunun zerine el-Akra b. Habis ayaa kalkt ve yle dedi:
"Vallahi ben yle bir -i iin geldim ki, bunlar o i iin gelmemilerdir. Ben bir iir syledim imdi sen onu dinle".
(Hassan veya Peygamber) dedi ki:
"Haydi buyur."el-Akra da onu okumaya balad:
"Biz size, insanlar bizim stnlmz bilsinler diye geldik. ereflerin zikredildii yerde, bizimle vmeye
girildiinde
Biz, her toplulukta insanlarn reisleriyiz. u Hicaz diyarnda Darim Oullan gibisi de yoktur.
Tihame topranda ve Necid'de, her ganimet ve bollukta ganimetin drtte biri bizim olur."
Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Ey Hassan kalk ona cevap ver."Hassan ayaa kalkt ve yle dedi:
"Ey Darim Oullan vnmeyin. Zira sizin vnmeniz ulv hasletlerin yd edilmesi yannda irkinlie dnr.
Bize kar acayip bir ekilde vnyorsunuz. Halbuki sizler bir ocuk bakcs ile bir hizmetinin arasndan kp
gelmi obanlarmzsnz.
eref ve ululuktan elde edebileceiniz en stn ey, erefli kimselerin anlmasndan sonra, bizi takib etmenizdir.
(Meclislerde bizim licenaplmzn ydndan sonra, srann size gelmesi bile sizin iin byk ereftir.)
Eer siz, kanlarnz ve mallarnz, taksim yerlerinde bizlere taksim etmenize engel olmak iin geldiyseniz
(cannz, malnz kurtarmak istiyorsanz) o halde Allah'a hibir eyi ortak komayn ve mslman olun.
Peygamber (s.a.v.)'in yannda Darim ile de vnmeyin. Aksi halde Kabe'nin Rabbi'ne yemin olsun ki, ellerimiz kan
dkc keskin kllar balarnzn zerine doru edirecektir."
Bu szler zerine Akra' b. Habis ayaa kalkp yle dedi:
"Muhammed gerekten bahtiyar bir kimsedir. Kendisine her hatibimiz konutu. Fakat onlann hatibinin szleri daha
gzeldi, Bizim airimiz de konutu, Fakat onlann airi daha iyi iir inad ediyordu." Bu szlerin ardndan Akra' b.
Habis Rasulullah (s.a.v.)'a yaklap:
"ahitlik ederim ki Allah'tan baka hibir ilah yoktur. Yine ahitlik ederim ki sen gerekten Allah'n Rasulsn"
dedi. Rasulullah (s.a.v.) ona:
"u andaki slam halinden nceki halin artk sana zarar veremez"buyurdu. Sonra Rasuluilah (s.a.v.) onlara bata
bulunup, elbise giydirdi. Mteakiben, Rasulullah (s.a.v.)'n yannda sesler ykseldi. ok fazla ileri geri konumalar
oldu. Bunun zerine Allah Teala:
"Ey inananlar! Seslerinizi, Peygamberin sesini bastracak ekilde ykseltmeyin. Farkna varmadan, ilediklerinizin
boa gitmemesi iin, Peygambere birbirinize bardnz gibi yksek sesle barmayn. Seslerini Peygamberin
yannda ksan kimseler, Allah'n gnllerini takva ile snad kimselerdir. Onlara mafiret ve byk ecir
vardr."Hucurt: 49/2-3. yetlerini indirdi."[26]
5-el-Hasen ibn Eb Yahya el-Mukaddem kanalyla Akra' ibn Habis et-Temm'den rivayete gre "Ey Muhammed,
benim vgm ss, svmem ise bir kusur ve bir ayptr." diye seslenen bizzat kendisidir.[27]
6-bn Abbs anlatyor: Raslullah (sa)i Anber oullar zerine bir seriyye gndermi ve seriyyenin bana Uyeyne
ibn Hsn el-Fezr'yi emr tayin etmiti. Anber oullan bunu duyunca ailelerini brakarak kamlar, Uyeyne de
onlar esir ederek Medine'ye dnm; Arkasndan ite bu Anber oullar erkekleri esirlerinin fidyelerini vererek
kurtarmak iin tam le vakti Medine-i Mnevvere'ye gelmiler. O srada Rasl-i Ekrem kaylle uykusundalarm.
Dardan, O'nu uyandrncaya kadar: "Ey Muhammed, yanmza k." diye barmlar da bu yet bunun zerine
nazil olmu.[28]
7-Vkd (Htbu leyl) ise zerlerine seriyye gnderilenleri Temm oullar olarak verir ve yle anlatr: Onlar,
Huza'ya kar silh ekmiler (silh kullanmlar), bunun zerine Hz. Peygamber de onlarn zerine 50 kiilik bir
seriyye gndermiti. Bu seriyye onlardan 12 erkek, 11 kadn ve 30 ocuu esir edip Medine-i Mnevvere'ye
getirmilerdi, ite bu esirlerinin fidyesini verip onlar kurtarmak zere Temm oullarnn ileri gelenlerinden oluan
70 veya 80 kiilik bir hey'et Medine-i Mnevvere'ye geldiler. Utrid, Zeberkan, Kays ibn Asm, Kays ibnu'l-Hris,
Nuaym ibn Sa'd, el-Akra' ibn Habis, Riyh ibnu'l-Hris ve Amr ibnu'l-Ehtemm de ilerindeydi. Bill le ezann
okumu ashab Hz. Peygamber (sa)'in Mescid-i Nebev'ye kmasn beklerlerken Mescid-i Nebev'ye girmiler ve
Raslullah (sa)'n gelmesini beklemeyip yanlarna kmas iin seslenmiler ve ite bu yet onlar hakknda nazil
olmutur.[29]
8-Katde'den (r.a.) M'mer, ondan Abdrrezzk anlatt:
Biri Neb Aleyhisselm'a geldi ve perdenin arkasndan:
Ya Muhammed, benim vmem gzellik, svmem de lekedir. diye nida etti. Neb Aleyhisselm:
Sana yazklar olsun. O Allah'tr.buyurdu. Bunun zerine, Hucurat: 49/4 yeti indirildi.
Bu rivayet mrseldir. Bunun iin, yetin nzul olmadan, Ber ve bakasndan rivayet edilenhadisten Tirmiz
yannda merfu ahitler vardr.
Bunun benzerini Hasan'dan (r.a.) bnu Cerr anlatt.[30]
9-Akra' bni Hbis'ten sahih senetle Ahmed anlatt:
Akra' bni Habis, perdenin arkasndan Raslullaha nida etti. Raslullah ona cevap vermedi. Akra' bni Habis:
Ya Muhammed, benim vmem gzellik, svmem de lekedir. dedi. Aleyhisselm:
O, Allah'tr.buyurdu.[31]
10-Akra'dan bnu Cerr ve bakalar anlatt:
Akra' Neb Aleyhisselm'a geldi ve:
Ya Muhammed, bize k dedi, yet indirildi.[32]
6."Ey inananlar! Eer yoldan kmn biri size bir haber getirirse, onun i yzn aratrn, yoksa bilmeden bir
millete fenalk edersiniz de sonra ettiinize piman olursunuz."
1-Bu yet, Velid b. Ukbe b. Eb Muayt hakknda inmitir. Rasulullah (s.a.v.) onu,zektmemuru olarak Ben
Mustalik Kabilesi'ne gndermiti. Bu zatla o kabile arasnda Cahiliyye Dnemi'ne ait bir dmanlk vard. Kabile,
onun geldiini duyunca, Allah Teala'ya ve O'nun Peygamberi'ne ta'zimen Velid b. Ukbe'yi kabul ettiler. Onun
haberini dilden dile uurdular. Derken eytan onlarn kendisini ldreceklerini vesveseledi. Velid de onlardan
korkup, ayn yoldan geriye Rasulullah (s.a.v.)'n yanna dnd ve:
"Mustalik Oullar, sadakalarn vermediler. Beni de ldrmek istediler" dedi. Bu sz zerine Rasulullah (s.a.v.)
gazaba gelip, onlara sava amay niyetledi. Velid'in geri dn haberi o kavmin kulana gitti. Mteakiben
Rasulullah (s.a.v.)'a geldiler ve:
"Senin elinin geldii haberini duyduk ve onu karlayp ikram etmek ve Allah'n hakk olanzekttan yanmzda
bulunanlar kendisine demek zere yola ktk. Fakat onun geri dnd haberi ortaya kt. Bu yzden senin bize
gazab ettiine dair ona gelen bir mektubun, onu geldii yoldan geri evirmi olmasndan korktuk. Biz, Allah'n ve
O'nun Elisi'nin gazabndan Allah'a snrz" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Ayette
kasdolunan kii Velid b. Ukbe'dir.[33]
2-bni Cerir, Ahmed, bni Ebi Hatim, Taberi, bni Ebid-Dnya ve bni Merdyeh bni Abbas'tan iyi bir senetle
yle rivayet etmektedir: bni Abbas yle sylemitir:
Bu ayet Velid b. Ukbe b. Ebi Muayt hakknda nazil olmutur. Rasulullah (s.a.) Velid b. Ukbe'yi Beni Mustalik'e
"musaddk"[34]olarak gndermiti. Velid ile Beni Mustalik arasnda kan davas vard. Beni Mustalik onun
geleceini iitince onu karlamaya ktlar. Velid b. Ukbe onlarn bu halini iitince korktu ve geri dnerek yle
syledi:
"O kavim beni ldrmeye kastetti vezektlarn vermediler." Bunun zerine Rasulullah (s.a.) onlarla savamaya
karar verdi. Tam bu esnada Beni Mustalik'den bir heyet ka geldi. Rasulullah'a (s.a.) yle dediler:
"Ya Rasulllah! Biz senin elinin geldiini duyunca ona ikramda bulunmak ve zektmz vermek iin onu
karlamak iin ktk." Rasulullah (s.a.) onlarn bu szn pheyle karlad ve
"Ya davrannzdan vazgeersiniz, yahut bana canm gibi yakn ve sevgili olan bir adam sizinle savamas ve
zrriyetlerinizi esir almas iin gnderirim." deyip elini Hz. Ali'nin omuzuna vurdu. Bunun zerine
"Allah'n ve Rasulnn fkesinden yine Allah'a snrz." dediler.
Denilmitir ki: Onlara Halid b. Velid gnderildi. Halid b. Velid onlar birbirlerine teheccd iin nida ederken buldu.
Zektlarn ona teslim ettiler. Halid b. Velid zekt mallarn alp geri dnd.[35]
3-bn shk der ki: Mustalik oullan mslman olduktan sonra Raslullah (sa), zektlarn toplamak (teslim almak)
zere el-Veld ibn Ukbe ibn Eb Muayt' gnderdi. Veld'in kendilerine zekt memuru olarak gelmekte olduunu
duyunca onu karlamaya ktlar. Veld, karsna atllar knca kendisini ldrmeye geliyorlar diye korkup geri
dnd ve Raslullah (sa)'a geldi. Mustalik oullarnn kendisini ldrmeye kalktklarn, vermeleri gereken zekt
da vermediklerini haber verdi. Mslmanlar zekt men'eden ve zekt memurunu ldrmeye kalkan Mustalik
oullan ile sava konusunu oka konumaya baladlar da bu dnce mslmanlar arasnda yayld ve hatt
Raslullah bile onlar zerine bir gazveye kmaya niyyetlenmiti ki Mustalik oullarndan bir eli hey'eti Medine'ye
kageldi ve:
"Ey Allah'n elisi, bize gndermi olduun elinin gelmekte olduunu duyunca onu karlamaya ktk. Niyyetimiz
ona ikramda bulunmak ve zektmz kendisine vermekti. Bizi grnce geri dnp hzla kat. Bize gelen habere
gre Allah'n Rasl'ne, kendisini ldrmek zere kar ktmz sylemi. Allah'a yemin ederiz ki onu ldrmek
iin gelmedik." dediler. Allah Teal onun hakknda ve bunlar (Mustalik oullan) hakknda"Ey iman edenler, bir
fsk size bir haber getirdii zaman onu iyice aratrn..."yet-i kerimesini indirdi.[36]
4-Hadise en ayrntl biimde mam Ahmed'in Msned'indedir. Ayrca Mustalik oullar reisi Haris ibn Drr elHuz'den nakledilmi olmakla rivayetlerin en sahih olandr. Bu Haris ibn Drr ayn zamanda Hz. Peygamber
(sa)'in hanmlarndan Cveyriyye'nin babas olan Hris'tir.[37]
Hakim Eb Abdillah e-ziyh, Muhammed b. Abdillah b. Zekeriyya'dan, o Muhammed b. Abdirrahman edDeul'den, o Said b. Mesud'dan, o Muhammed b. Sabk'tan, o sa b. Dinar'dan, o da babasndan Haris b. Drar'm
yle dediini iittiini haber verdi:
"Rasuluilah (s.a.v.)'n huzuruna vardm. Beni, slam'a davet etti. Ben de slam'a girip ikrarda bulundum. Beni zekt
vermeye ard. Ben de kabul ettim ve dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, kavmime dneyim de onlara slam'a ve Zekt borcunu demeye davet edeyim. Kim bana
icabet ederse onun zektn toplayaym. Zekt da sana getireyim." Haris b. Drar kendisine icabet edenlerden zekt
toplayp, Rasulullah (s.a.v.)'n kendisine eli gndermek istedii vakit gelince, eli, Haris'ten uzak kalp grnmedi
ve yanna gelmedi. Bunun zerine Haris, Allah'n ve Rasul'nn bir gazabna uradn sand. Derhal kavminin
ulularn toplad ve onlara yle dedi:
"Rasuluilah (s.a.v.) yanmda bulunan zekt almak iin bana bir eli gndermek zere benim iin bir vakit tayin
etmiti. Allah'n Rasul tarafndan szne ihtilaf etme diye birey beklenemez ve ben Rasulullah (s.a.v.)'n elisinin
ancak bir kzgnlktan dolay alkonduu grndeyim. Haydi imdi kalkn, yola kp Rasulullah (s.a.v.)'a
gidelim." Rasulullah (s.a.v.) da Velid b. Ukbe'yi, -Haris'in toplayp yannda bulundurduu zekt almak iinHaris'e gndermiti.
Velid yola koyulup, sonunda yolun bir ksmna varmt ki korkuya kaplp geri dnd. Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"Ey Allah'n Rasul, Haris zekt bana vermeyip, beni ldrmek istedi" dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.),
Haris'e gitmek zere derhal yola bir heyet koydu. Haris de arkadalaryla beraber kageldi. Heyet tam Medine'den
ayrlmak zereyken, Haris onlar karlad. Bylece Haris onlarla karlat. Heyet:
"te Haris" dedi. Haris onlara yetiince:
"Kime gnderildiniz?" dye sordu. Onlar da:
"Sana" dediler. Haris:
"Niin?" diye sordu. Onlar da:
"Rasulullah (s.a.v.) Velid b. Ukbe'yi sana gndermiti. Velid de ona dnp, senin, ona zekt vermeyip, onu
ldrmek istediini syledi" dediler. Haris:
"Hayr, Muhammed'i hak peygamber gnderene yemin ederim ki onu ne grdm, ne de o bana geldi" dedi. Nihayet
Haris. Rasulullah (s.a.v.)'n huzuruna girince Rasulullah (s.a.v.):
"Zekt vermedin, elimi de ldrmek istedin yle mi."diye sordu. Haris:
"Hayr seni hak peygamber gnderene yemin ederim ki, onu ne grdm, ne de o bana geldi. Gelmemin sebebi de
ancak senin elin benden uzak kald esnada Allah ve Rasul'nn bir gazab olacandan korkmamd" dedi. Bunun
zerine bu yet,"Bu, Allah'tan bir ltuf ve nimettir. Allah, alimdir, hakimdir."Hucurt: 49/8. yetine kadar nazil
oldu."[38]
Rvler isnatlar gvenilir olan kiilerdir.
mm Seleme, Alkame bni Ncime, Abdullah bni Cbir hadisinden bunun benzerini Tabern anlatt.
Bunun benzerini Avf tarikndan Mrsel olarak, dier bir tarikten bnu Abbas'tan (r.a.) bnu Cerr anlatt.[39]
5-bn Cerr Taber olay biraz daha farkl naklediyor. Onun, Ebu Kreyb kanalyla mm Seleme'den rivayet ettii
haber yledir:
Allah'n Rasl (sa) Mustalik oullar hadisesinden sonra Mustalik oullar'nn zektn alp gelmek zere birisini
gndermiti. Kavim (Mustalik oullar) bunu duyup onu karlamaya ktlar, Raslullah (sa)'n emrini tazimle
kabullendiler. Ancak eytan, gnderilen kiinin kalbine "onlarn kendisini ldrmek istedikleri" fikrini yerletirdi de
yar yoldan dnp Allah'n Rasl (sa)'ne: "Mustalik oullar zektlarn bana vermediler." dedi. Raslullah (sa) ve
mslmanlar fkelendiler.
te yandan Mustalik oullarna, Hz. Peygamber (sa)'in elisinin geri dnd haberi ulanca Raslullah (sa)'a
geldiler ve O'nun, lenamazn kld srada karsnda saf balyarak: "Allah'n ve Rasl'nn gazabndan
Allah'a snrz. Zekt toplamak zere bize birisini gnderdin. Buna sevindik ve gzlerimiz aydn oldu. Sonra o,
yoldan geri dnm. Bunun, Allah'n ve Rasl'nn fkesinden kaynaklanm olmasndan korktuk." dediler. Bill
gelip ikindi namaz iin ezan okuyuncaya kadar konumaya devam ettiler.
mm Seleme der ki:"Ey iman etmi olanlar, eer bir fsk size bir haber getirirse onu iyice aratrn. Yoksa
bilmeden bir kavme satarsnz da sonra ettiinize piman olursunuz."yet-i kerimesi nazil oldu.[40]
6-Taber bu hadiseyi ayrntlarda kk farklarla bn Abbs'tan yle rivayet ediyor:
Raslullah (sa), el-Veld ibn Ukbe ibn Eb Muayt', zektlarn almak zere Mustalik oullarna gndermiti. Bu
haber Mustalik oullarna ulanca sevindiler ve Raslullah (sa)'n elisini karlamak zere ktlar. Veld de
zannetti ki Mustalik oullan kendisini ldrmek zere ktlar. Bunun zerine Veld geri dnp Hz. Peygamber
(sa)'e: "Ey Allah'n elisi, Mustalik oullar zektlarn vermediler." dedi. Allah'n Rasl (sa) buna iddetle
fkelendi ve kendi kendine onlarla savamay dnd srada Mustalik oullarnn elileri kageldi ve: "Ey
Allah'n elisi, haber aldmza gre senin elin yolun yarsndan geri dnm. Onun, senin bize kzgnlndan
dolay gndermi olduun bir mektup sebebiyle dnm olmasndan korktuk. Allah'n gazabndan ve Rasl'nn
gazabndan Allah'a snrz." dediler de Alalh Teal onlarn mazur olduklaru kitabnda inzal edip: "Ey iman etmi
olanlar, eer bir fask size bir haber getirirse..." buyurdu.[41]
7-Mchid ve Katde ise olay daha farkl bir biimde anlatrlar. Buna gre Hz. Peygamber (sa), Mustalik
oullar'nn zekt vermedikleri (hatt irtidad ettikleri) haberi kendisine gelince Hlid ibnu'l-Veld'i zerlerine
gndermi ve onlarla savamada acele etmemesini, teenn ile hareket edip durumu iyice aratrmasn emretmi.
Hlid de yola kp geceleyin onlara varm ve gzcler gnderip durumlarn renmek istemi. Gnderdii
gzcler Mustalik oullarnn slm'a sarlm olduklarn, ezan okuyup namaz kldklar haberini getirmiler. Sabah
olunca Hlid, Mustalik oullarna varp kendi gzyle onu hayretlere dren durumu grp dnm ve Mustalik
oullarnn gerek haberini Hz. Peygamber (sa)'e iletmi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu.[42]
8-Bu haberi getiren ahsn Velid b. Ukbe b. Ebi Muayt olduunda ihtilf yoktur. Ayet her ne kadar zel bir ahs
sebebiyle nazil olmusa da haberlerin iyice aratrlmas ve fask bir ahsn szne gvenilmemesini aklamas
sebebiyle geneldir.[43]
9-Hasan- Basri yle demitir: "Allah'a yemin olsun ki ayet zel olarak bu kavim hakknda gelse bile hkm
kyamete kadar devam edecektir. Zira onu baka bir nas neshetmemitir."[44]
10-Razi bu konuda, fask lafznn Velid b. Ukbe'ye tahsis edilmesinin kt ve uzak bir gr olduunu
vurgulamtr. nk Velid o konuda zan ve vehmine gre hareket etmi ve neticede hata etmitir. Hata eden
kiiye fask denmez. Kur'an'da birok yerde fask kelimesiyle imandan kan kimse kastedilmiken hata yapan
Velid'e nasl fask denebilir!
u ayetler faskn imandan kan kimse olduu manasn ifade etmektedir:
1-"Muhakkak ki Allah fasklar gruhunu hidayete edirmez."(Mnafikun, 63/6).
2-"Rabbinin emrinden kt."(Kehf, 18/50).
3-"Fasklara gelince onlarn barna cehennemdir. Oradan kmak istedikleri anda tekrar oraya
dndrlrler."(Secde, 32/20)[45]
11-Fakat mfessirlerin ounluuna gre Velid nceleri Rasulullah (s.a.) nezdinde gvenilir bir ahst. Fakat sonra
onu yalanlayarak fask olmutur. Zahir olan udur: Gelen haberleri iyice aratrmadan onun dorultusunda hareket
etmeyi yasaklamak ve bu konuda insanlarn nefretini salamak iin Velid'e fask denmitir. Gerekte fask deildir;
o Beni Mustalik'in kendisini ldreceine dair yorum yapm ve itihad etmitir.[46]
9."Eer mminlerden iki topluluk birbirleriyle savarlarsa aralarn dzeltiniz; eer biri dieri zerine saldrrsa,
saldranlarla Allah'n buyruuna dnmelerine kadar savanz; eer dnerlerse aralarn adaletle bulunuz, adil
davrannz, phesiz Allah adil davrananlar sever."

1-Muhammed b. Ahmed b. Cafer en-Nahv, Muhammed b. Ahmed b. Sinan el-Mukriden, o Ahmed b. Ali elMevsl'den, o shak b. Eb srail'den, o Mu'temir b. Sleyman'dan, o da babasndan, Enes'in u szlerini bize haber
verdi:
"Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, Abdullah b. Ubeyy'e gitseniz." Bu sz zerine Rasulullah (s.a.v.)'a gitmek zere yola koyuldu.
Bir merkebe bindi, Mslmanlar da beraber yola kp yrmeye baladlar. Abdullah b. Ubeyy "Sebiha" denilen
bir yerde bulunuyordu. Rasulullah (s.a.v.) onun yanna gelince, bn Ubeyy eliyle burnunu tutarak:
"Git bamdan. Vallahi merkebinin (idrar) kokusu beni gerekten rahatsz etti" dedi. Bunun zerine Ensar'dan bir
kii (Abdullah b. Revaha):
"Vallahi Rasulullah (s.a.v.)'n merkebinin kokusu senden daha hotur" dedi. Abdullah'a kendi kavminden olan birisi
kzd, Derken o ikisinden her.brinin adamlar dierine kzd. Bylece aralarnda deenekli, yumruklu ayakkabl bir
kavga oldu. te bize gelen bilgiye gre bu yet, onlar hakknda indirildi."[47]
Bu hadisi Buhar, Msedded'den, Mslim, Muhammed b. Abdu'l-A'la'dan, son iki ravi de Mu'temir'den rivayet
etmilerdir.[48]
2-bn ihb ve bakalarndan rivayete gre bir gn Raslullah (sa) bir meclisde otururken Abdullah ibn Revha ve
Abdullah ibn beyy ibn Sell da oradalarm. Raslullah kalkp gidince Abdullah ibn beyy ibn Sell:
"Onun merkebinin sidii bizi rahatsz etti ve rahatmz bozdu." demi. Onun bu sz zerine Abdullah ibn Revha
ile aralarnda bir atma olmu, hatt silhlarn karmlar (silhlarm ekmiler), ama Raslullah (sa) geri dnp
aralarna girmi ve ite bunun zerine ve onlar hakknda bu yet-i kerime nazil olmu.[49]
3-Bir rivayette de bu olay, Hz. Peygamber (sa), hasta olan Sa'd ibn Ubde'yi ziyarete giderken yolda meydana
gelmi Abdullah ibn beyy, Hz. Peygamber (sa)'in merkebinin kard tozdan veya kokusundan rahatsz olup
aykr lf edince Abdullah ibn Revha dayanamayp karlk vermi; oradakilerin bir ksm bn beyy'e, bir ksm
da bn Revha'ya arka kmlar ve bir arbede olmu da yet bunun zerine nazil olmu ve Hz. Peygamber (sa) bu
yet-i kerimeyi onlara okuyunca kavgay brakp barmlar.
Unutmamak gerekir ki bn beyy Evs'ten, bn Revha ise Hazrec'tendir.[50]
2-Sad bni Mensur ve bnu Cerr Ebu Mlik'ten anlatt:
Mslmanlardan iki kii birbirleriyle kfrletiler. Kavim undan dolay una, undan dolay una fkelendi elleri
ve ayakkab ile vurutular. Allah Tel, Hucurat: 49/9 yetini indirdi.[51]
3-Sddiden bnu Eb Hatim ve bnu Cerr anlatt:
Ensar'dan mrn adnda bir adam, bunun da mm Zeyd adnda bir hanm vard. Kadn bir gn, ailesini ziyarete
gitmek istedi. Adam da bunu kabul etmeyip karsn kendisinden baka kimsenin girmedii bir odaya hapsetti.
Kadn bir yolunu bulup ailesine haber gnderdi. Kadnn kabilesi de gelip onu hapis olduu odadan karp
gtrmek istediler. Adam daha nce evden kmt. Adamn ailesi evreden yardm istediler de kadnla ailesi
arasna girmek zere adamn amcasnn oullan geldiler ve ekimeye baladlar, na'linlerle birbirlerine vurdular da
ite onlar hakknda bu yet-i kerime nazil oldu. Raslullah (sa) bu yet-i kerimeyi onlara gnderdi de iki taraf ta
Allah'n emrine dndler.[52]
4-Hasan'dan (r.a.) bnu Cerr anlatt:
ki taraf arasnda husumet olur, onlar hkm iin arlrlar, ancak icabetten kanrlard, Allah Tel, Hucurat:
49/9 yetini indirdi.[53]
5-Katde'den rivayette o yle anlatyor:
Bize anlatldna gre bu yet-i kerime ensardan iki kii hakknda nazil olmutur. Bunlar arasnda bir hak
mes'elesinde anlamazlk varm. Birisi, kabile ve akrabalarnn okluuna gvenerek:
"Bu hakk senden basknla, zor kullanarak alacam." demi. Dieri de:
"Hz. Peygamber (sa)'in hakemliine mracaat edelim." demi anlaamamlar ve arada bir takm itiip kakmalar
ve birbirlerine elleriyle ve nalinleriyle vurmular ama kllarla vuruma olmam.[54].
11."Ey inananlar! Bir topluluk br dierini alaya almasn, belki de onlar kendilerinden daha iyidirler. Kadnlar da
baka kadnlar alaya almasnlar, belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Kendi kendinizi ayplamayn; birbirinizi
kt lakaplarla armayn; inandktan sonra yoldan km olmak ne kt bir addr, Tevbe etmeyenler, ite onlar
zalimlerdir."
1-Bu yet, Sabit b. Kays b. emms hakknda nazil olmutur. Bu zatn kulaklarnda arlk vard. Rasulullah
(s.a.v.)'n yanna gelince ona yer verirlerdi ki, Rasulullah (s.a.v.)n tam yanna otursun da bylece Rasulullah
(s.a.v.)'n konutuunu iitebilsin.
Yine byle birgn bir zat geldi. nsanlar yerlerini almlard bile. Bu zat insanlarn omuzlanndan aa aa ilerliyor ve
bir taraftan da: "Yer verin, yer verin" diyordu. Bunun zerine bir adam ona:
"Oturacak bir yer buldun otur" dedi. Sabit de kzgn bir vaziyette oturdu ve ayn adama bir gz iareti yapt da:
"Bu adam da kim?" diye sordu. O kii:
"Ben falan kimseyim" dedi. Sabit de:
"Falan kadnn olusun yle mi?" diyerek Cahiliyye Dnemi'nde iken o kadn ayplad bir eyle o kiinin
annesini mevzu bahis etti. Adam bu sz zerine utand iin ban ne edi. Allah Teala da bu yeti bu sebepten
dolay indirdi."[55]
2-Ahmed b. Muhammed b. brahim el-Mihrican, Eb Abdillah b. Batta'dan, o Abdullah b. Muhammed b. Abdu'lAziz'den, o shak b. brahim el-Mervez'den, o Hafs b. Gyas'tan, o Davud b. Eb Hind'den, o a'bi'den, o Eb
Cbeyre b. Dahhak'tan, o da babasndan ve amcasndan yle dediklerini bize haber verdi:
"Peygamber (s.a.v.) yanmza geldi. Bu arada bir adam, bir adam kt bir lakapla armaya balad. Bunun
zerine:
"Ey Allah'n Rasul, o lakap o adamn houna gitmiyor" denildi. Bunun zerine bu yet indirildi."[56]
3-mam Ahmed, Ebu Davud ve bn Mce'nin Ebu Cbeyre ibnu'd-Dahhk'tan rivayetle tahric ettii bir hadiste o
yle anlatyor:"birbirinizi kt lkablarla armayn..."yet-i kerimesi biz Seleme oullar hakknda nazil oldu.
Hz. Peygamber (sa) Medine'ye geldiinde bizde herkesin ya iki ya ismi vard. Hz. Peygamber bir keresinde
onlardan birini bu isimlerinden biriyle armt:
"Ey Allah'n elisi, o, bu isimle arlmasna kzyor." dediler de yet bunun zerine nazil oldu[57]
Als bu rivayetin Buhr, Tirmiz ve Nese tarafndan da tahric edildii bilgisine de yer verir.[58]
4-Ebu Cbeyre bni Dahhk'tan Drt snen sahibi anlatt:
Allah'n Rasl (sa) Medine'ye bize geldiinde bizde kiilerin bazan iki, bazan ad olurdu ve bunlardan biriyle
arlmas da houna gitmedi de etrafnda olanlar:
"Ey Allah'n elisi, bu, bu adla arlmasna kzyor." dediler ve ite bunun zerine
"Birbirinizi kt lkablarlaarmayn..."yet-i kerimesi nazil oldu.[59]
Tirmiz, bu sahihtir, dedi.[60]
5-Dahhk der ki:
Bu yet-i kerime de srenin banda zikri geen Temm oullar hey'eti hakknda nazil olan yetlerdendir. Ammr,
Habbb, bn Fheyre, Bill, Suheyb, Selmn, Huzeyfe'nin klesi Salim gibi fakir mslmanlarn perian hallerini
grnce onlarn bu yoksul halleriyle alay etmiler ve bu yet-i kerime de bunun zerine nazil olmu.[61]
6-Bu yet, Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm- Seleme ile alay eden dier iki hanm hakknda nazil olmutur.
mm- Seleme iki taraftan brne "Sebeniyye" denilen beyaz bir al balar, bir ucunu arka tarafndan sarktrd.
Bylece yrrken onu peinden srklerdi. Aie (r.a.) de Hafsa (r.a.)'ya yle demiti;
"unun arkasndan srkledii eye bak, sanki kpein dili." te bu sz Aie'nin alay etmesiydi.[62]
7-Enes (r.a.) de, bu yetin Peygamber (s.a.v.)'in hanm mm- Seleme'yi ksa boylu olmakla ayplayan dier
hanmlar hakknda indiini sylemitir.[63]
8-krime de bn Abbas'tan rivayet ederek yle demitir:
"Safyye bint-i Huyay b. Ahtab, Rasulullah (s.a.v.)'a gelip dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, kadnlar: "Ey Yahudiler'in kz yahudi kadn"diyerek beni ayplyorlar." Rasulullah (s,a.v.)
bunun zerine yle buyurdu:
"Sen de: "Benim babam Harun'dur, amcam Musa'dr, eim de Muhammed'dir" deseydin ya!"Bunun zerine Allah
Teala da bu yeti indirdi."[64]
9-el-Hasen der ki:
Ebu Zerr ile birisi arasnda bir tartma olmu ve adam da Ebu Zerr'e:
"Ey yahudi kadnn olu." demiti. te bunun zerine
"Kendi kendinizi ayplamayn ve birbirinizi kt lkablarla armayn."nazil oldu.[65]
10-Muktil der ki:
Ka'b ibn Mlik el-Ansr ile Abdullah ibn Eb Hadrad el-Eslem arasnda bir tartma olmu Ka'b:
"Ey bedevi" demi, Abdullah da ona:
"Ey yahudi" demi ve ite bunun zerine ikisi hakknda"Kendi kendinizi ayplamayn ve birbirinizi kt lkablarla
armayn."nazil olmu.[66]
11-Bu yet-i kerimenin krime ibn Eb Cehl hakknda nazil olduu da sylenmitir. Rivayete gre o, Medine-i
Mnevvere sokaklarnda yrrken bir takm kimseler: "te bu mmetin fr'avunun olu bu." demiler. Bu da onun
arna gitmi ve gelip Hz. Peygamber (sa)'e ikyette bulunmu ve yet bunun zerine nazil olmu.[67]
12-Ayetin nzul sebebiyle ilgili olarak zetle u denebilir. Ayetin nzul sebebi olan vakalarn birden fazla
olmasnda bir mahzur yoktur. Dolaysyla zikredilen btn olaylar ayetin nzul sebebi olabilir. Burada nemli olan
sebebin hususilii deil de lafzn umumiliidir.[68]
12.Ey iman etmi olanlar, zannn bir oundan kann, nk zannn bazs gnahtr. Birbirinizin kusurunu
aratrmayn, kiminiz kiminizi arkasndan ekitirip gybet etmesin. Hangi biriniz l kardeinin etini yemekten
holanr? Bundan tiksindiniz deil mi? Allah'tan takva zere olun ki Allah hi phesiz Tevvb'dr, Rahm'dir.
1-Sdd der ki: Anlatldna gre Selmn el-Fris bir seferde Hz. Peygamber (sa)'in ashabndan iki kii ile -bir
rivayette Hz. Ebu Bekr ve Hz. mer ile- beraberdi. Onlarn hizmetlerini grr ve yemeklerinden yerdi. Bir gn
insanlar yrdnde Selmn uyuyakalm ve onlarla birlikte yryememiti. ki arkada onu arayp bulamaynca
adrlarn kendileri kurarak konakladlar ve:
"Selmn -veya u kle demilerdir- pimi yemee ve kurulmu adra gelmekten baka bir ey bilmiyor." dediler.
Selmn geldiinde de onu, kendilerine katk istemek zere Hz. Peygamber (sa)'e gnderdiler. Selmn, elinde bir
kabla Raslullah (sa)'n yanna vard:
"Ey Allah'n elisi, ayet senin yannda katk varsa kendilerine vermen iin arkadalarm beni sana gnderdiler."
dedi. Allah'n Rasl (sa):
"Arkadalarn kat ne yapacaklar, onlar katklarn yediler."buyurdu. Selmn dnerek o ikisine Raslullah (sa)'n
szlerini haber verdi. Kalkp Raslullah (sa)'n yanna geldiler ve:
"Hayr, seni hak ile gnderene yemin olsun ki konakladmzdan beri biz herhangi bir yemek yemedik." dediler.
Raslullah (sa):
"Konumalarnzla siz Selmn' katk olarak yediniz."buyurdu, peinden de:"Hangi biriniz l kardeinin etini
yemekten holanr?"yet-i kerimesi nazil oldu.[69]
2-bnu Creyc'ten bnu Mnzir anlatt.
Ayetin Selmn- Faris hakknda indirildii zan edildi. Yemek yedi sonra uyudu ve ses kard. Biri ona yediini
ve uyuduunu hatrlatt, yet indirildi.[70]
13."Ey insanlar! Muhakkak ki Biz, sizi bir erkekle bir diiden yarattk ve sizi millet millet, kabile kabile yaptk ki
tanasmz; Allah yannda en erefliniz elbette takvaca en ileri olannzdr. phesiz Allah yaptklarnz bilir, her
eyden haberdardr."
1-bn Abbas dedi ki:
"Bu yet, kendisine mescidde yer vermeyen bir kiiye:
"Falan kadnn olu musun?" diyen Sabit b. Kays hakknda inmitir. Sabit'in o sz zerine Rasulullah (s.a.v.):
"Falanca kadnn ismini anan kimdir?"diye sordu. Sabit ayaa kalkarak:
"Benim, ey Allah'n Rasul" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Bak u topluluun yzlerine"buyurdu. Sabit de bakt. Rasulullah {s.a.v.):
"Ne grdn ey Sabit?"buyurdu. Sabit:
"Beyaz, kzl, siyah renkler grdm" dedi. Rasuluilah (s.a.v.) yle buyurdu:
"O halde sen onlar ancak din ve takva hususunda stn grebilirsin."te bu yzden Allah Teala bu yeti
indirdi."[71]
2-Mukatil dedi ki:
"Mekke'nin fethi gn Rasuluilah (s.a.v.), Bilal (r.a.)'e emir buyurdu da, Bilal Ka'be'nin stnde ezan okudu.
Bunun zerine Attab b. Esid b. Ebi'l-s yle dedi:
"Allah'a hamdolsun ki babamn cann ald da bu gn grmedi." Haris b. Hiam da:
"Muhammed u siyah kargadan baka bir mezzin bulamam m?" dedi. Sheyl b. Amr da:
"Gn Rabbinin peygamberine haber vereceinden korktuum bireyi sylemiyorum" demiti. Derken Cebrail
(a.s.), Peygamber (s.a.v.)'e gelip, mriklerin bu sylediklerini haber verdi. Rasulullah (s.a.v.) da onlar ararak
syledikleri eyleri kendilerine haber verdi. Onlar da bunu itiraf ettiler. te Allah Teala bu yeti indirerek,
soysopla, mal okluu ile vmekten ve fakirleri aalamaktan onlar men etti."[72]
Kurtub de bu hadiseyi bn Abbs'tan rivayetle zikretmitir.[73]
3-Eb Hasan el-Mzekk, Harun b. Muhammed el-sterbz'den, o Eb Muhammed shak b. Muhammed elHuz'den, o Ebu'I-Velid el-Ezrak'den, o dedesinden, o Abdu'l-Cebbar b. el-Verd el-Mekk'den, o da Mleyke'den
"Mekke fetholunduu gn Bilal, Ka'be'nin stne trmanarak ezan okudu. Bunu gren baz insanlar:
"Ey Allah'n kullan, u siyah kle mi Ka'be'nin zerinde ezan okuyor?"; bazs da:
"Allah u adama buzetse onu deitirir" demilerdi. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."[74]
4-Yezid b. ecere dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) bir gn Medine pazarlarndan birisine uramt. Bir de bakt ki siyah bir kle satla karlm
"Kim artrrsa ona satlacak" diye barlyordu. Kle de yle diyordu:
"Kim beni satn alacaksa bir artla satn alsn." Ona:
"ann nedir?" diye soruldu. O da:
"Beni satn alan adam Rasulullah (s.a.v.)'n arkasnda be vakit namaz klmaktan beni men etmeyecek" dedi.
Nihayet adamn biri onu bu arta binaen satn ald. Rasulullah (s.a.v.) bu kleyi her farz namazda gryordu.
Derken bir gn onu gremedi. Sahibine:
"Kle nerede kald?" diye sordu. Adam:
"Hummaya tutuldu ey Allah'n Rasul" dedi. Rasulullah (s.a.v.) Ashab'na:
"Kalkn ona gemi olsuna gidelim"buyurdu. Ashab da Rasulullah (s.a.v.)'la birlikte kalkp o kleyi ziyarete
gittiler. Gnlerden sonra Rasulullah (s.a.v.), klenin sahibine:
"Klenin durumu nasl?"diye sordu. Adam:
"Ey Allah'n Rasul, kle aynen eski durumunda" dedi. Rasulullah (s.a.v.) kalkp, klenin yanna girdi. Kle, eski
iddetli hummann iindeydi. Derken bu hl zere ruhunu teslim etti. Rasulullah (s.a.v.) Ashab bu iin heybetinden
etkilenmilerdi. Muhacirler yle dediler:
"Biz yurtlarmz, mallarmz, ailemizi terk ettik. Buna ramen bizden hibir kimse ne hayatnda, ne de
hastalnda ne de lmnde u klenin grd gibi bir iltifat grememitir." Ensar ise unlar syledi:
"Biz, Rasulullah (s.a.v.)' yurt sahibi yaptk, O'na yardm ettik, mallarmza ortak ettik. Buna ramen zenci bir
kleyi bize tercih etti." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi.
Bu yetin tefsiri u demektir:
"Sizler, bir babann ve bir anann ocuklarsnz," Bylece Allah Teala onlara:"phesiz Allah katnda sizin en
deerliniz takvaca en stn olannzdr."yetiyle de takvann stnln gstermi oldu."[75]
5-bn Askir'in Mbhemt'nda zikrettiine gre bu yet-i kerime Ebu Hind hakknda nazil olmutur. Raslullah
(sa), Beyaza oullarna onu, kadnlarndan birisiyle evlendirmelerini emretmiti. Onlar da: "Ey Allah'n elisi,
kzlarmz klelerimizle mi evlendireceiz?" demiler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu.[76]
14."Bedeviler: "nandk" dediler, de ki: "nanmadnz ama slam olduk deyin; inan henz gnllerinize
yerlemedi; eer Allah'a ve peygamberine itaat ederseniz, ilediklerinizden bir ey eksilmez; dorusu Allah,
balar, merhamet eder."
1-Bu yet Ben Esed b. Huzeyme Kabilesi'nden baz bedeviler hakknda inmitir. Bunlar, bir ktlk senesi
Medine'ye gelip Rasulullah'n huzuruna ktlar da Kelime-i ehadet getirip zahiren mslman oldular. Fakat
kalpten m'min olmamlard. Bunlar Medine yollarn insan pislii atarak bozuyorlar ve fiyatlar fahi bir ekilde
ytseltiyorlard. Rasulullah (s.a.v.)'a da yle diyorlard:
"Sana dnyalklar ve oluk ocuu getirdik. Falan kabileler gibi seninle savamadk, sadaka verdik." Bylece
Rasulullah (s.a.v.)'a minnet ediyorlar mslmanlklarn, O'nun bama kakyorlard. Allah Teala da orJar hakknda
bu yeti indirdi.[77]
2-Mchid bu yet-i kerimenin Esed ibn Huzeyme oullar bedevileri hakknda nazil olduunu sylerken Katde
de isim vermeden "M'min olduklar iin Hz. Peygamber'e minnette bulunan bir topluluk" hakknda nazil olduunu
sylemitir.[78]
Mchid der ki: Bu yet-i kerime Esed ibn Huzeyme oullar bedevileri hakknda nazil oldu. Bakalar da bu
bedevilerin, yetin inmesine sebep olan hallerini yle aklamlardr: Kuraklk olduu bir sene Medine-i
Mnevvere'ye geldiler. M'min olmadklar halde mslman olmu grndler. Medine yollarn pislediler,
fiyatlarn ykselmesine sebep oldular. te yandan Hz. Peygamber (sa)'e minnette bulunuyorlar:
"Biz arlklarmzla ve ailelerimizle sana geldik, seninle savamadk." diyorlard. te onlar hakknda bu yet-i
kerime nazil oldu.[79]
3-Sdd der ki: Mzeyne, Cheyne, Eslem, Eca' ve fr bedevleri hakknda nazil oldu. Allah Teal'nn Feth
Sresinde (yet: 11) bahsettii bedeviler de bunlardr. Mslmanlara kar canlarn kurtarmak iin "Allah'a iman
ettik." diyorlard. Ne zaman ki Hz. Peygamber (sa) Hudeybiye'ye kacanda onlarn da kendileriyle birlikte
kmalarn emretti, geri durdular ve kmadlar. te bu yet-i kerime de onlar hakknda nazil oldu.[80]
4-Muktil der ki: Onlarn evleri Mekke ile Medine arasndayd. Raslullah (sa)'n serriyyelerinden bir seriyye
onlara urad vakit kanlarna ve mallarna bir halel gelmemesi iin "man ettik." diyorlard. Ama Raslullah (sa)
Hudeybiye'ye yryp onlara da kendileriyle beraber yrmelerini emredince gelmediler.[81]
5-Bir kanalyla Katde'den rivayette o yle demitir:
"Allah'a yemin olsun ki bu yet-i kerime btn bedeviler hakknda deildir. Onlardan Allah'a ve hiret gnne
iman etmi olanlar da vardr. Bu yet-i kerime bedev kabilelerinden mslman olduklar iin Hz. Peygamber (sa)'e
minnette bulunan ve: "Bizler mslman olduk ve filn filn oullar gibi seninle savamadk." diyen bir kabile
hakknda nazil oldu.[82]
17.Mslman olduklar iin sana minnet ediyorlar. De ki: "Mslmanlnzla bana minnet etmeyin. Bilakis sizi
imana erdirdii iin Allah size minnet eder. ayet sdklardan iseniz.
1-Hafz Ebu Bekr el-Bezzr'n brahim ibn Sad el-Cevher kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde o yle demitir:
Esed oullar, Raslullah (sa)'a geldiler ve:
"Ey Muhammed, Bizler mslman olduk ve Araplar seninle savatlar ama biz seninle savamadk." dediler. Hz.
Peygamber (sa):
"unlarn anlay ne kadar az! eytanlar onlarn dilinde konuuyor sanki."buyurdular ve bu yet-i kerime nazil
oldu.[83]
2-bn Eb Htim'in el-Hasen'den rivayetine gre bu hadise Mekke fethedildiinde meydana gelmitir.[84]
3-bn Sa'd'n Muhammed ibn Ka'b el-Kuraz'den rivayetinde o yle anlatyor: Esed oullarndan on kii
Raslullah (sa)'a geldiler. lerinde Tuleyha ibn Huveylid de vard. Raslullah (sa), ashabyla birlikte Mescid-i
Nebev'de idiler. Gelip selm verdiler. Onlar adna konuanlar:
"Ey Allah'n elisi, bizler, tek ve orta olmyan Allah'n yegne ilh olduuna, senin de O'nun kulu ve elisi
olduuna ehadet eyledik. Ey Allah'n elisi, bizler, zerimize sen bir ordu gndermeden kendiliimizden gelip
mslman olduk ve arkamzda braktklarmzn da seninle bar halinde olacaklarna kefiliz." dedi ve ite bunun
zerine Alalh Teal:"Mslman olduklar iin sana minnet ediyorlar..."yet-i kerimesini indirdi.[85]
4-Abdullah bni Eb Evf'dan hasen senetle Tabern anlatt:
Arablardan baz insanlar:
Ya Raslallah, biz sana mukatele etmeden Mslman olduk, falan oullan seninle savat. dediler. Allah Tel,
Hucurat: 49/17 yetini indirdi.[86]
5-Sad bni Cbeyr'den (r.a.) Sad bni Mensur anlatt:
Neb Aleyhisselm'a Ben Esed'den arablardan bir kavim geldi ve:
Biz sana harp etmeden geldik. dediler. Allah Tel, Hucurat: 49/17 yetini indirdi.[87]
========================
[3]Buhari; Meazi: 4367, Tefsir: 49/2 (4845, 4847), Tirmizi; Tefsir: 49/1 (3266), Nesai; Tefsir: 534.
[4]mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 320. mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/605. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr
Yaynevi: 381-382. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/444.
[5]Baka bir rivayette bayram namazndan nce kurban kesmilerdi. (Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr
Yaynevi: 382).
[6]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/605. Bedreddin etiner,
Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/817. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 382. Vehbe Zuhayli,
[7]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/605. Bedreddin etiner,
Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/818. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/444.
[8]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/605. Suyt, Lbbu'nNukul, 11,124-125. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/818. Abdulfettah El-Kdi, Esbab-
Nzul, Fecr Yaynevi: 382. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/444.
Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 382.
[10]Kurtub, age. XVI, 199; Als, age. XXVI, 133. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/818.
[11]bnul-Cevz, age. VI1.455. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/818.
[12]mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 320. Vehbe Zuhayli, etTefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/445.
[13]Mslim; man: 188/119, Buhari; Menakb: 3613, Tefsir: 4846. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
[14]Buhari; Tefsir: 49/1 (4845). mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
320-321. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/818-819.
[15]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/606. Vehbe Zuhayli, et-
Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/445.

[16]snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 321. Bedreddin
etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/819. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/445.
[17]Bu hadisin senedinde bulunan Huseyn metruktur. Yahya ise hadis hrszlyla itham edilmitir. Hadisin
bulunduu kaynak: Hakim; Mstedrek: 3/74, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/108, Suyuti ed-Drr: 6/84. mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 321.
[18]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/607-608. Vehbe Zuhayli,
[19]Buhari; Tefsir: 49/1; Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 382-383.
[20]Taber, age. XXVI,75. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/819-820.
[21]Taber. age. XXVI,75-76; bnu'1-Esr, sd'1-be, 1,275. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar
Yaynlar: 2/820.
[22]Taber, age. XXVI,75. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/820.
[23]Taberan; el-Kebir: 5/210. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 321.
Ebu Yl, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/609. Bedreddin
etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/820. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 383. Vehbe
[24]Taber, age. XXV1,77; bn Kesr, age. V1I.349. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/820.
[25]snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 321; Muhammed
Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar neriyat: 6/140. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/820821. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/446.
[26]snad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 321-324.
Vahid, age. s. 275-277; bnu'l-Cevz, age. VII.458-459; Als, age. XXVI,141. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul,
ar Yaynlar: 2/821.
[27]Taber, age. xxvi/77. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/821.
[28]bnu'i-Cevz, age. VII,459. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/822.
[29]Als. Age XXVI, 142. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/822.
[30]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/609. Vehbe Zuhayli, etTefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/446.
[33]mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 324-325.
[34]Musaddk: Koyun srsnn zektn toplayan memur demektir. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale
Yaynlar: 13/453
[35]Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/453
[36]bn Him, es-Sret'n-Nebeviyye, Msr 1375/1955,11,296.
[38]Ahmed; Msned: 4/279, Taberani; Mu'cem-i Kebir: 3/274, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/109, Syuti; edDrr: 6/87. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 325-326; Mhtasar- bn
Kesr, 3/358; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/611-612.
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/823. Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar
neriyat: 6/140. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 383-385.
[40]Taber,Cmiul-Beyn,XXVI,78. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/824.
[47]Buhari; Sulh: 1 (2691), Mslim; Cihad ve Siyer: 117 (1799) s. 1424, Ahmed ibn Hanbel, Msned, 111,157,
219, bni Cerir: 26/81. Beyhaki; Snen: 8/172, Suyuti; ed-Drr: 6/90.
[48]mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 326. mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/613. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar
Yaynlar: 2/825. Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar neriyat: 6/140. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-
Mnir, Risale Yaynlar: 13/462.

[50]Alis, age. XXVI, 150. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/825-826.
[51]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/613-614.
[52]bn Kesr, Tefsru'i-Kur'ni'i-Azm, VII,354. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/826. mam
Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/614. Vehbe Zuhayli, et-TefsirlMnir, Risale Yaynlar: 13/462.
[53]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/-614. Vehbe Zuhayli, etTefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/463.
[54]Suyt, Lbbun-Nukl, II,133. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/826. mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/614. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale
Yaynlar: 13/463.
[55]Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 326-327.
Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/827. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar:
13/473.
[56]Eb Davud; Edeb: 4962, Timizi; Tefsir: 3268, Nesai; Tefsir: 536, bn Mace; Edeb: 3741, Ahmed; Msned:
4/260, Suyuti; ed-Drr: 6/91.
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 327-328. mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/615. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale
Yaynlar: 13/474.
[57]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/615-616. Bedreddin
[58]Als, age. XXVI,154. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/827.
[59]Tirmiz, Tefsn'l-Kur'n, Hucurt, 49/3, hadis no: 3268; Ahmed ibn Hanbel, Msned, IV,260. Bedreddin
etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/826. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 385.
[61]Kurtub, age. XVI,213. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/827. bn Ebi Hatim, Abdulfettah
El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 385. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/473.
[62]Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 327. Als, age,
XVI,152. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/827.
[63]Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 327. Vehbe
[64]Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 327. Bedreddin
[66]bnul-Cevz, age. VII.467. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/828.
[67]Als, age. XXVI,152. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/828. Vehbe Zuhayli, et-TefsirlMnir, Risale Yaynlar: 13/473.
[69]bn Kesr, age. vn,363. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/828-829.
Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 385-386. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/475.
etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/829.
[72]Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 328. Bedreddin
etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/829.
[73]Kurtub, age. XVI,223. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/829.
[74]Mrsel hadistir. ed-Drr: 6/97. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk:
328-329. bn Ebi Hatim, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/617.
Suyt, Lubbu'n-Nukl, 11,136. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/830. Abdulfettah El-Kdi,
etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/829-830.
[76]Suyt, Lubbu'n-Nukl, 11,136. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/830. Abdulfettah ElKdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 386. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/475.
[77]Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 329-330. Vehbe

[78]Taber, age. XXVI,89; bn Kesr, age. VII.368. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/830.
[80]bnu'l-Cevz, age. VII.475-476. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/831.Vehbe Zuhayli, etTefsirl-Mnir, Risale Yaynlar: 13/493.
[81]bnu'l-Cevz, age. VII.475-476. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/831.
[82]Taber, age. xxvi,90. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/831.
[83]bn Kesr, age. VII,369. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/831. Muhammed Ali EsSabuni, Safvett-Tefasir, Ensar neriyat: 6/147.
[84]Suyt, Lbbu'n-Nukl,. II.137. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/831.
[85]Suyt, Lbbu'n-Nukl, II,137. Bedreddin etiner, Esbab- Nzul, ar Yaynlar: 2/831. mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/619. Bezzar, Taberani, Abdulfettah El-Kdi,
Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 387.
[86]mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/618-619.
50- KAF SURES

[1]
Allah'n gkleri ve yeri alt gnde yaratt, yorulduu iin de
Mrselt sresinden sonra ve Beled'den nce Mekke'de nazil olmutur.
[2]
yedinci gn dinlendii eklindeki yahudi inancn reddeden 38. yetin
Medine'de indiine dair bir rivayet vardr. Bu rivayet, Mekke
dneminde halkn byle bir bilgiye sahip bulunmadklar iin onu reddeden bir yetin gelmesinin de uzak ihtimal olduu dncesine
dayanmaktadr. bn r'un da hakl olarak ifade ettii gibi, bu gereke 38. yetin Medine'de geldiini gstermez; nk Mekkeliler'in
evreyle kltrel ilikileri vard, bu bilgiyi Medine civarndaki yahudilerden renmi olabilirlerdi; ayrca Allah Tel her eyi biliyordu ve
[3]
gerekli grd iin bu inanc reddeden bir yet gnderebilirdi.
[4]
bnu'l-Cevz Srenin mekk olduu grn Cumhr'un gr olarak vermitir.
Tahrr'de bn Abbs ve Katde'den "Andolsun ki Biz, gkleri, yeri ve ikisinin arasndakileri alt gnde yarattk ve Bize hibir yorgunluk da
[5]
dokunmad." (yet: 38) yetinin meden olup yahudiler hakknda nazil olduu da rivayet edilmitir.
24. Siz ikiniz atn cehenneme her inat kfiri.
25. Hayra btn hzyla engel olan azgn pheciyi.
26. Ki o, Allah'tan baka bir ilh edinmitir. Haydi siz ikiniz onu en iddetli azabn iine atn.
1- Bu yet-i kerimelerin, "Sizden her kim slm'a girecek olursa ben yaadm srece ona hibir faydas dokunmyacak." diyerek kardeinin
[6]
oullarnn mslman olmalarn engelledii iin el-Veld ibnu'l-Mure hakknda nazil olduu sylenmitir.
38. "And olsun ki, gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar alt gnde yarattk ve Biz bir yorgunluk da duymadk.
39. "Sylediklerine sabret; Rabbini, gnein domasndan nce ve batndan nce verek tesbih et."
1- Hasan ve Katade dediler ki:
"Yahudiler yle demilerdir:
"Allah, mahlukat alt gnde yaratt, yedinci gn -cumartesi gn- istirahat etti." Yahudiler bu gne istirahat gn ismi verirler. Bundan dolay
[7]
2- Ahmed b. Muhammed et-Temim, Abdullah b. Muhammed b. Cafer el-Hafz'dan, o brahim b. Muhammed b. Hasan'dan, o Hennad b. esSer'den, o Eb Bekr b. Ayya'tan, o Eb Sa'd el-Bakkal'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize unu rivayet etti:
"Yahudiler Peygamber'e gelip gklerin ve yerin yaratlndan sordular. Nebi (s.a.v.) buyurdu ki:
"Allah, yeri pazar ve pazartesi gnleri, dalar ve dalardaki faydal eyleri sal gn, aramba gn aalar ve suyu, perembe gn
gkleri, cuma gn ise, yldzlar, gnei ve ay yaratt." Yahudiler:
"Sonra ne oldu ya Muhammed?" dediler. Buyurdu ki:
"Sonra da Ar'a istiva etti." Yahudiler dediler ki:
"Eer sz tamamladysan, gerekten isabet ettin. Demek ki bundan sonra istirahat etti." Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) ok iddetli gazaba
[8]
geldi de bu yetler nazil oldu."
"Yahudiler Raslullah'a geldiler ve gklerin ve yerin yaratln sordular. Aleyhisselm:
Allah Tel, arz Pazar ve Pazartesi gn, dalar ve onlardaki faydalar Sal gn, aalar, suyu, ehirleri, mamur ve harab olan yerleri
aramba gn, semay Perembe gn, Melekleri, ay, gne ve yldzlar cumann son saatinde, ilk saatinde ecelleri yaratt, hatta len
ld. kinci saatte afeti, insanlarn faydaland her ey zerine att. nc saatte Adem'i yaratt, onu Cennette iskan etti, eytan'a ona secde
etmesini emretti ve onu cumann son saatinde cennetten kartt. buyurdu. Yahudiler:
"Ya Muhammed, bundan sonra ne yapt?" dediler. Aleyhisselm:
Sonra ar zerine istiva etti. buyurdu. Yahudiler:
[9]
"Doru syledin keke tamamlasaydn" deyip, "sonra istirahat etti." dediler. Neb Aleyhisselm, ok fena gadapland, bu yet indirildi."
4- bn Cerr'in Hennd kanalyla bn Abbs'tan rivayetine gre Yahudiler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve ona gklerin ve yerin
yaratln sormular. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Allah yeryzn Pazar ve Pazartesi gnleri, dalar ve onlardaki faydalar Sal gn yaratt. aramba gn de aac, suyu, ehirleri,
mamur ve harab olan yerleri yaratt ki hepsi drt gn eder. "De ki: Siz mi, yeri iki gnde yaratm olan inkr ediyor ve O'na eler
kouyorsunuz. te O, lemlerin Rabb'dr. O, yeryzne sabit dalar yerletirdi ve orada bereketler yaratt ve onda, aryanlar iin drt gnde
eit gdalar takdir buyurdu." Perembe gn gkyzn yaratt. Cuma gn son saatine kadar yldzlar, gnei, ay ve melekleri yaratt.
Kalan bu saatin birincisinde lenlerin kendisinde lecekleri ecelleri yaratt, ikincisinde insanlarn istifade edecekleri her ey zerine bir
fet brakt, ncsnde de Adem'i yaratt, onu cennete koydu, bls'e, ona secde etmesini emretti, ve son saatte de onu cennetten kard."
buyurdu. Sonra Yahudiler:
"Peki ey Muhammed sonra ne oldu?" diye sordular. O:
"Sonra Allah Ar' istiva etti." buyurdular. Yahudiler:
"ayet tamamlam olsan isabet etmi olacaktn: Sonra istirahat etti." dediler de Hz. Peygamber (s.a.v.) iddetli bir ekilde fkelendi ve ite bu
[10]
yet-i kerime nazil oldu.
45. Biz, onlarn dediklerini ok iyi biliriz. Sen, onlarn stnde bir zorba deilsin. Tehdidimden korkacaklara sen Kur'n'la t ver.

1- bn Cerr'in Amr ibn Kays el-Mell kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde o yle demitir:
"Bir keresinde ashab:
"Ey Allah'n elisi, bizi biraz korkutsan ya." demilerdi. te bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu.
[11]
2- bn Cerr bu hadisi baka bir kanaldan olmak zere Amr ibn Kays'dan mrsel olarak da rivayet etmitir.
[12]
3- Fahreddin er-Rz, bu yet-i kerimenin ktal yetinden nce nazil olduunu nakleder.
[1]
[2]
[3]
bn r, 16/274.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 17/13; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/17; Als, Ruhul-Meani, 26/185.
Senedi zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 331; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 27/121.
Hkim rivayet etti ve sahihdir, dedi. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/620.
[10]
Taber, Camiul-Beyan, 26/111; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/156-157.
[11]
Taber, Camiul-Beyan, 26/115; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/621..
[12]
51- ZRYT SRES

Mushaftaki sralamada elli birinci, ini srasna gre altm yedinci sredir. Ahkaf sresinden sonra, Giye sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
17. Onlar gecenin az bir ksmnda uyurlard.
18. Seher vakitlerinde de istifar ederlerdi.
1- Mchid "bu yet-i kerimelerin akam ve yats namazlarn Hz. Peygamber'le birlikte O'nun mescidinde kldktan sonra kendi mahalleleri
[2]
olan Kuba'ya giden ensar hakknda nazil olduunu syler."
2- At'dan rivayet edildiine gre "bu yet-i kerime nazil olduunda btn geceyi kyam (namaz ve ibadet) ile geirmeleri emrolunmutu ve
bu bazlarna ar geliyordu. Mesel Ebu Zerr, bir asaya dayanmak zorunda kalyordu. Bu ekilde iki ay kaldlar, iki ay sonra onlara geceleri
[4]
[3]
ibadetle geirme konusunda ruhsat tanyan "Ondan kolaynza geleni okuyun."
19. Onlarn mallarnda yoksullar ve muhtalar iin de bir hak vardr.
1- Sevr'nin Kays ibn Mslim'den, onun da el-Hasan bni Muhammed bni el-Hanefiye'den rivayetine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bir seriyye
gndermi ve onlar bir takm ganimetler elde etmilerdi. Bu arada ganimetin paylalmasnda hazr bulunmayan bir grup geldi (de ganimetten
[5]
pay istediler) ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
2- bn Kesr bu rivayeti verdikten sonra buna gre yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmas gerektiini, halbuki Srenin
[6]
tamamnn Mekke'de nazil olduunu ve yetin hkmnn nzulnden sonraki hadiselere amil olduunu syler.
3- bni Abbas'a gre maldaki bu hak zekttan hari, akrabay grp-gzetmek iin veya misafire ikram iin veya yolda kalm zayf tamak
(imkn olmayan yolda kalma ulam imkn sunmak) veya bir yoksulun ihtiyacn gidermek iin konulmu bir haktr. bnl Arab de:
[7]
"nk bu sure Mekk'dir, halbuki zekt Medine'de farz klnd." diyerek bu gr desteklemektedir.
54. Onlardan yz evir. Artk sen knanacak deilsin.
55. Sen t ver. nk t m'minlere fayda verir.
1- Bir kanalyla Katde'den rivayete gre "Onlardan yz evir. Artk sen knanacak deilsin." yet-i kerimesi nazil olduunda bu, Raslullah
(s.a.v.)'n ashabna ar gelmi ve artk vahyin kesilip azabn hemen geleceini sanmlar da bunun zerine Allah Teal: "Sen t ver; nk
[8]
t m'minlere fayda verir." yet-i kerimesini indirmi.
2- bnu Mn', bnu Rheveyh ve el-Heysem bni Kelb senetlerinde Mchid tarikndan Ali'den (r.a.) rivayet edildi:
"Zariyat: 51/54 yeti indirilince, herkes tehlikeyi anlad. nk Allah teala Nebi Aleyhissem'a bizden yz evirmesini emretti, t ver
[9]
nk t mminlere fayda verir. Zariyat: 51/55 ayeti inince bizim houmuza gitti, mutlu olduk."
[1]
[2]
[3]

Mzzemmil: 73/20.
[4]
[5]
bnu Eb Hatim, bnu Cerr et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/622.
[6]
[7]
[8]
[9]
52- TUR SRES

Mushaftaki sralamada elli ikinci, ini srasna gre yetmi altnc sredir. Secde sresinden sonra, Mlk sresinden nce Mekke'de inmitir.
[2]
bn Abbs ve bnu'z-Zbeyr'den rivayete gre Mekke'de ve Secde Sresinden sonra nazil olmutur.
[1]
30. Yoksa, "O bir airdir, biz onun, zamann felketli hadiselerine arplmasn bekliyoruz." mu diyorlar?
1- bni Cerir ve Muhammed ibn shak'n kendi isnadyla bn Abbs'tan naklen zikrettii uzun bir habere gre "Mriklerin, Dru'n-Nedve'de
"Yevmu'z-Zahme" gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ne yapacaklarn istiare edip kararlatrmak zere toplandklarnda ilerinden birisinin Dahhk'ten rivayete gre Abdddr oullarndan birisinin):
"Onu hapsedip balayn ve gemi airler Zheyr, Nbia ve benzerlerinin helak olduu gibi zamann felketlerinin onu da arpmasn ve
[3]
bylece (kendiliinden) helak olmasn bekleyelim. Bu da ancak onlardan birisi gibidir." demesi zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
44. (zerlerine azap olarak) gkten bir para der grseler "st ste ylm buluttur." derler.
1- Kurey mrikleri, Rasulullahtan bir ksm mucizeler istemilerdir. stedikleri bu mucizelerden biri de gkten zerlerine bir parann
drlmesidir. stedikleri bu mucizeler u yet-i kerimelerde zikredilmitir:
"Kfirler yle dediler "Bizim iin; yerden suyu kesilmeyen bir kaynak karmadka sana iman etmeyeceiz." "Veya iinde hurma ve zm
bulunan bir bahen olsun, ortasndan harl harl rmaklar akt." "Yahut sandn gibi g bamza para para dr veya Allah ve
melekleri karmza getir." "Yahut altn'dan bir evin olmal veya ge kmalsn. Allahtan, peygamber olduunu yazan, okuyabileceimiz bir
kitap getirmedike ge ktna da inanmayz." Ey Muhammed, sen onlara yle de: "Rabbimi tenzih ederim. Nihayet ben de peygamber
[4]
olan insandan baka bir ey deilim."
Allah teala, bu isteklerde bulunan mriklere cevap veriyor ve buyuruyor ki:
"ayet Allah bunlarn isteklerini kabul ederek gkten paralar da drse bunlar yine iman etmezler. Gkten den o paralara: "Bunlar stste
[5]
ylm paralardr." derler.
[1]
[2]
[3]

Taber, Camiul-Beyan, 27/19; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 3/586; 7/411; Als, Ruhul-Meani, 27/36; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[4]
sra: 17/90-93
[5]
53- NECM SURES

Mushaf'taki sralamada elli nc, ini srasna gre yirmi nc sredir. hls sresinden sonra, Abese sresinden nce Mekke'de nazil
[1]
olmutur. Sadece 32. yetinin Medine'de indii rivayet edilmitir , fakat bu yetin ncesi ve sonrasyla olan sk anlam ba ve slp birlii
[2]
bu rivayeti tereddde ak brakmaktadr.
el-Hasen, krime, At ve Cbir kavlinde srenin tamam mekkdir, bn Abbs ve Katde kavlinde "Onlar ki ufak tefek kusurlar dnda
[3]
gnahn byklerinden ve hayszlktan kanrlar..." (yet: 32) yeti bundan istisna edilmitir. Bu yet Medine'de inmitir.
[4]
Necm Sresi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Mekke'de iln etmi olduu ilk sredir.
Buhr'nin Nasr ibn Ali kanalyla Abdullah ibn Mes'd'dan rivayetinde o yle demitir:
"inde tilvet secdesi indirilen ilk sre Necm Sresidir. (Bu Sredeki secde yetini okuyunca) Hz. Peygamber (s.a.v.) secde etti, arkasnda
bulunanlar da secde etti. Bir kii hari ki o da yerden bir avu toprak alp onun zerine secde etti. Daha sonra bu kiinin kfir olarak
[5]
ldrldn grdm. O, meyye ibn Halef idi."
Bahrul-Muhit'de bu kiinin Ebu Leheb olduu zikredilmise de Als bu iki rivayetin arasn bulma sadedinde hem meyye'nin, hem de Ebu
[6]
Leheb'in byle yapm olduklarnn muhtemel olduunu belirtir.
1. Batt zaman yldza yemin olsun ki,
2. Arkadanz (Muhammed) ne sapm ne de azmtr.
1- Katade diyor ki:
"Batt zaman yldza yemin olsun ki arkadanz ne sapm ne de azmtr." yeti indikten sonra Ebu Leheb'in olu Utbe:
"Ben, yldzn rabbini inkar ediyorum." dedi. Bunun zerine Rasulullah:
"Seni, Allahn bir kpeinin yemesinden korkmuyor musun?" dedi. Bundan sonra Utbe ticaret iin Yemen'e gitti. Yolda bir yerde
konakladklarnda bir arslan kkremesi iitti ve arkadalarna:
"Bu beni mutlaka yiyecek." dedi. Arkadalar onu ortalarna aldlar fakat biraz sonra onlar bir uyku bast ve uyudular. Arslan gelip Utbe'yi
kapt gtrd. Dierleri ancak arkadalar Utbe'nin feryadna uyanabildiler. Bylece Rasulullahn, Utbe hakkndaki duas tahakkuk etti ve
[7]
Utbe arslan tarafndan yendi."
24. Yoksa her umduu ey insann mdr?
29. Onun iin sen, Bizim zikrimize srt eviren ve dnya hayatndan bakasn istemeyenlerden yz evir.
Ayetlerin kimin hakknda indii ile ilgili rivayetler:
1- Bu yet-i kerimelerin en-Nadr ibnu'l-Hris hakknda indii sylenmitir.
[8]
2- Bu yet-i kerimelerin el-Veld ibnu'l-Mura hakknda indii de sylenmitir.

[10]
3- Herhalde hkm her kfir hakknda geneldir.
[9]
32. "Sizi yerden var ederken ve siz annelerinizin karnlarnda cenin halinde iken sizleri ok iyi bilen O'dur. Kendinizi temize karmayn. O,
saknan ok iyi bilir."
1- Eb Bekr b. el-Haris, Eb eyh el-Hafz'dan, o brahim b. Muhammed b. Hasan'dan, o Ahmed b. Sa'd'dan, o bn Vehb'den, o bn Lehia'dan,
o Haris b. Zeyd'den, o da Sabit b. Harisi Ensar'den yle dediini bize haber verdi:
"Yahudiler kk bir ocuklar helak olduunda:
"O, sddktr" derlerdi. Bu haber Rasuiullah (s.a.v.)'a ulanca buyurdu ki:
"Yahudiler yalan sylemitir. Allah Teala'nn annesinin karnnda yaratt hibir nefis bulunmaz ki, o ya aki veya said olmasn." Allah Teala
[11]
da o esnada bu yeti indirdi."
2- Kfirlerin mslmanlara:
[12]
"Dn siz de bizim gibiydiniz ve bizim yapmakta olduumuz eyleri yapyordunuz." demeleri zerine nazil olduu da sylenmitir.
[13]
Srenin mekk oluuna bu sebep daha uygundur.
33-34. "Yz evireni ve malndan biraz verip sonra vermemekte direneni grdn m?"
1- bn Abbas, Sdd, Kelb ve Mseyyeb b. erik dediler ki:
"Bu yet Osman b. Affan hakknda nazil oldu. O, hayr hususunda tasadduk eder, harcard. Bunun zerine onun st kardei Abdullah b. Eb
Serh:
"Bu yaptn nedir? Neredeyse hibir eyin kalmayacak. Dolaysyla ks, eksilt." dedi. Osman da:
"Benim ok gnahm ve hatalarm var. Dolaysyla bu yaptmla Allah Teala'nn benden honut olmasn talep edip ve O'nun affn
umuyorum" dedi. Abdullah da ona dedi ki:
"Deveni ykyle beraber bana ver. Senin namna btn gnahlarn ben tayaym." Osman da deveyi ona verdi ve buna ahit getirdi.
Sadakadan yapm olduu baz eyleri men etti. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi. Hz. Osman, daha nceden yapmakta olduu
[14]
hayrlardan daha iyisini ve gzelini yapmaya devam etmi."
"Bu, dile alnmas bile caiz olmayan batl bir grtr. nk bu, ne tevatr derecesine ulam, ne de mehur olmutur. Hz. Osman (r.a.)'n,
apak durumu bunu reddetmektedir! Tam aksine gerek olan, yle denilmesidir.
Allah Tel daha nce, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Sen bizim zikrimize arka eviren, dnya hayatndan bakasn arzu etmeyen kimselerden yz
[15]
buyurup, yzevirme eitlerinden birisi de, kendisini herhangi bir eye muhta grmeyen kimsenin yz evirmesi olunca, -zira,
evir...
bir eyi bilip tanyan kimse, o eyin bahsedildii meclislere gelmez- onun dndaki eyleri elde etmeye alr. te bundan dolay Cenb-
[16]
Hak, "imdi, istina ederek, (imandan) dneni.., grdn m? O, gayb m bilmi?.." buyurmutur."
[17]
Als de bu rivayetin btl olduunu syledikten sonra bn Atyye'nin bu rivayet hakknda "Asl yoktur." dediini de nakleder.
2- Mcahid ve bn Zeyd dediler ki:
"Bu yet Velid b. Muire hakknda nazil oldu. Bu zat Rasulullah (s.a.v.)'n dinine tabi oldu. Bu sebeple baz mrikler onu ayplayp dediler
ki:
"Byklerin dinini niin terkedip, onlara sapk deyip, cehennemlik olduklarn iddia ettin?" O da:
"Ben, Allah'n azabndan korktum" dedi. Bunun zerine mriklerden bazs malndan kendisine birazck verip tekrar irke dnmesi halinde
Allah Teala'nn azabn onun namna ykleneceine dair ona kefil oldu. O da kendisini knayana, kefil olduu eyin bir ksmn verdi. Sonra
[18]
cimrilik yapp, geri kalan vermemi. Allah Teala da bu yeti indirdi."
te yet-i kerime, dininden dnen ve kendisine, grecei azab yklenmeyi garanti eden arkadana az bir ey veren daha sonra da vermeyi
[19]
taahht ettii mallar vermeyen Velid b. Muire'yi anlatmaktadr.
"Baz mfessirler, bu ayetin, Veld bn el-Mure hakknda nazil olduunu sylerler: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda oturmu, onun
tlerini dinlemi ve hikmet (snnet), kendisine iyice tesir etmiti. Bunun zerine ona birisi, "Atalarnn dinini brakma" demi, daha sonra
da, szne devamla, "Korkma, sana bir eyler veririm ve senin gnahlarmda ben yklenirim" demi ve ona, tekeffl ettii o eyi vermiti.
[20]
Derken, Velid bn el-Muire de, Peygamber (s.a.v.)'in va'zlarndan ve onun szlerini dinlemekten yz evirmiti."
[21]
4- Sdd ise bu yetlerin el-As ibn Vil es-Sehm hakknda indiini sylemitir.
5- Dahhk der ki:
"Nadr ibnu'l-Hris hakkmda nazil olmutur. O, fakir muhacirlerden birine, dininden dnmesi karlnda 5 deve vermeyi va'detmi ve
[22]
"Dininden dnmen eer bir gnah ise bu gnahn da ben yklenirim." demi de yet bunun zerine nazil olmu."
6- Muhammed bin Ka'b el-Kuraz'ye gre ise Ebu Cehil hakknda inmitir. Ebu Cehil,
"Vallahi aslnda Muhammed stn ahlaktan baka bir ey emretmiyor" demiti.
[23]
"Biraz verip de gerisini sert kaya gibi tuttu" ayeti ite bunu ifade etmektedir."
"Neb Aleyhisselm bir harbe kt. Biri geldi binek istiyordu. Onu zerinde karabilecei bir ey bulamad. O kimsenin bir dostu karsna
geldi. O zat dostuna:
"Bana tayacak bir ey ver." dedi. Dostu:
"Gnahlarm taman zerine benim u devemi sana veririm." dedi. O zat:
[24]
"Peki." dedi. Allahu Tel. Necm: 53/33-41 yetlerini indirdi."
8- Derrc Ebu's-Semih'den rivayet edildi:
"Bir seriyyeye klacakt. Bir adam Raslullah (s.a.v.)'a geldi ve seriyyeye katlmak zere kendisine bir binit vermesini istedi. Raslullah
(s.a.v.):
"Seni bindirecek bir binit bulamyorum." buyurdular. Adam zgn bir ekilde oradan ayrld. Yolda, develeri nnde htrlm birisini grd
ve durumunu ona ikyet etti. O da:
"Seni develerimden birine bindireyim ve iyiliklerinle orduya kavuasn ister misin?" dedi. Adam:
"Evet isterim." dedi ve develerden birisine bindi de Sonra "Ona karl tastamam verilecektir." e kadar olmak zere "Grdn m o yz
[25]
evireni..." yet-i kerimeleri nazil oldu."
Bu rivayetlere nazaran bu yet-i kerimenin Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmas gerekir. Halbuki sre btnyle Mekke'de nazil
[26]
olmutur ve iinde meden yet veya yetler de yoktur.
9- bnu Zeyd'den rivayet edildi:
"Biri Mslman oldu. Kendisini ayplayanlardan biri ile karlat. Ona:
"eyhlerin dinini braktn onlar sapttrdn ve onlar Cehennemde zannettin." dedi. Mslman olan:
"Ben Allah'n azabndan korkuyorum." dedi. Ayplayan:
"Bana bir ey ver senin zerinde olan azab ben yklenirim." dedi. Mslman olan ona bir ey verdi, Ayplayan:
[27]
"Fazlalatr, zorlatr." dedi. O da ona bir ey verdi, bir yaz yazd ve onu ahit etti, bunun hakknda, Necm: 53/33-41 yetleri indirildi."
43. "Dorusu, gldren de alatan da Odur."

1- Ahmed b Muhammed b. brahim el-Vaiz, Eb Abdillah Hseyn b. Muhammed es-Sakafi'den o Abdullah b. Fadl'dan, o Muhammed b. Eb
Bekr el-Makdem'den, o Delal bint-i Ebu'l-Mudill'den, o Sahba'dan, o da Aie'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulullah (s.a.v.) glen bir toplulua urad da buyurdu ki:
"Eer siz, benim bildiimi bilseniz ok alar, az glerdiniz." Bu sebeple Cibril (a.s.) kendisine gelip:
"Allah Teala yle buyuruyor:
"Gldren de O'dur, alatan da Odur." dedi. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Krk adm atmamamtm ki, Cibril (a.s.) bana rastlad da dedi ki:
[28]
"u kimselere git ve onlara Allah Azze ve Celle'nin yle buyurduunu syle: "Gldren de O'dur, alatan da Odur."
61. Ve siz, habersiz oyalanmaktasnz.

1- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "bir gn Mekke mrikleri, Hz. Peygamber (s.a.v.) namaz klarken yanndan kibirlenerek gemiler de
[29]
yet bunun zerine nazil olmu."
62. Haydi Allah'a secde edin ve O'na ibadet edin.

1- Nasr ibn Ali kanalyla Abdullah ibn Mes'd'dan rivayette o yle demitir:
"inde secde olan srlerden ilk nazil olan Necm'dir. Allah'n Rasl (s.a.v.) (bu Sredeki secde yetini okuyunca) secde etti, arkasnda olanlar
da secde ettiler. Sadece bir adam secde etmedi de yerden bir avu toprak ald ona secde etti. Daha sonra o adamn kfir olarak ldrldn
[30]
grdm: meyye ibn Halef idi. "
[31]
"Necm suresini okuyunca Rasulullah secde etti. Onunla birlikte bulunan mslmanlar, mrikler, cinler ve btn insanlar secde ettiler."
[1]
[2]
zzet Derveze, Tefsirul-Haris, 1/212,228.
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Buhr, Tefsm'i-Kur'n, Necm, 53/4.
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 17/68, 69.
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 17/68, 69.

[10]
[11]
Senedi zayftr.mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 332; bnu Eb Hatim, bnu Mnzir, Tabern; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/625.
[12]
[13]
[14]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 332. Nizmuddn el-Hasen ibn Muhammed en-Neysbr,
aribu'l-Kur'n ve Raibu'l-Furkn, Kahire (Bulak) 1329, 27/50.
[15]
Necm: 53/29.
[16]
[17]
[18]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 332; Tefsr-i Kebr, 7/764; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan,
27/42.
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
bn Cerir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/627.
[28]
Suyuti bu hadisi ed-Drr isimli eserinde bn Merduyeh'e nisbet etmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 333.
[29]
[30]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n: 53/4; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[31]
54- KAMER SRES

Mushaftaki sralamada elli drdnc, ini srasna gre otuz yedinci sredir. Tark sresinden sonra, Sd sresinden nce Mekke'de nazil
[1]
olmutur.
Cumhur kavlinde srenin tamam mekkdir. Muktil ise "Yoksa onlar: Biz intikam almaya muktedir bir topluluuz mu diyorlar?... O saat ne
[3]
[2]
de Kurtub bunun sahih olmad grndedir.
bell, ne acdr." (yet: 44-46) yetlerinin meden olduunu sylemise
1. Kyamet yaklat, ay ikiye blnd.
2. Onlar bir mucize grseler, hemen yz evirirler ve: "Sregelen bir bydr" derler.
1- limlerin ittifakna gre, peygamber efendimizin ak bir mucizesi olarak ayn yarld, Hicretten nce Mekke'de grlmtr. Ayn
yarld, Enes b. Mlik, Abdullah b. Mes'ud, Huzeyfetl Yeman, Cbeyr b. Mut'im, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. mer, Mcahid, Katade,
[4]
Dahhak ve brahim en-Neha'den nakledilmitir.
2- Abd ibn Humeyd kanalyla Enes b. Malik'den rivayette o yle demitir:
"Mekkeliler Hz. Peygamber (s.a.v.)'den mucize gstermesini istediler. Ay Mekke'de iki kere (ikiye) yarld. Bunun zerine bu yet-i kerime
[5]
nazil oldu."
3- Katade'den nakledilen dier bir rivayete gre Enes b. Mlik yle demitir:
"Mekkeliler Rasulullahtan, kendilerine bir mucize gstermesini istemilerdir. Bunun zerine ay Mekke'de iki defa yarlmtr. Ve "Kyamet
[6]
yaklat ay yarld." suresi de "Bu, devam edegelen bir sihirdir." derler." ifadesine kadar nazil olmutur."
[7]
"Mekkeliler Rasulullahtan, kendilerine bir mucize gstermesini istediler. Rasulullah da onlara ayn yarlmasn gsterdi.
[8]
5- Baka bir rivayette Enes b. Mlik: "Ay iki paraya ayrld." demitir.
6- Enes'ten rivayet olunmutur. O der ki:
"Mekke halk, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kendilerine bir mucize gstermesini istediler. Bunun zerine Hz. Peygamber onlara ay iki para
gsterdi: yle ki iki para arasnda Hira'y grdler. O zaman Hz. Peygamber (s.a.v.} onlara:
[9]
"hid olun!" buyurdu."
7- Mesruk, Abdullah b. Mes'ud'un yle dediini rivayet ediyor:
"Rasulullah'n dneminde Ay ikiye ayrld. Kurey:
[10]
bir sihridir, sizi byledi, seferdekilere, (o gece) yoldan gelenlere de sorun bakalm." dediler. Sordular. Onlar da:
"Bu bni Eb Kebe'nin
[11]
"Evet biz de grdk" dediler. Bunun zerine Kamer suresinin ilk iki ayeti indi."
8- Abdullah bn Mesud (r.a.) dedi ki:
"Ay Mekke'de ikiye ayrlm olarak grdm. Neb Aleyhisselm hicret etmeden nce idi. Mrikler "aya sihir yapt." dediler. Bunun zerine
[12]
"Rasulullahn dneminde ay iki paraya ayrld. Bir paras dan zerinde kald, dier paras aa indi ve Rasulullah: "ahit olun"
[13]
buyurdu."
[14]
"Biz, Rasulullah ile beraber bulunurken ay yarld, iki para oldu. Rasulullah bize "ahit olun, ahit olun." buyurdu."
11- bn Zeyd der ki:
[15]
"Ay yarld zaman yars Ku'ayk'n zerinde, dier yars da Ebu Kubeys (da) zerinde grld."
12- Ebu Nuaym'n Delil'de bn Abbs'tan rivayetine gre Hz. Peygamber (s.a.v.) Mekke'de iken mrikler toplanp O'na gelmiler. lerinde
el-Veld ibnu'l-Mura, Ebu Cehl ibn Him, el-As ibn Vil, el-As ibn Him, el-Esved ibn Abdi Yas, el-Esved ibnu'l-Muttalib, Raba
ibnu'l-Esved ve en-Nadr ibnu'l-Hris de varm. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Eer davanda doru isen bizim iin ay ikiye yar; yars Ebu Kubeys, yars da Ku'ayk'n zerinde olsun." demiler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Bunu yaptm takdirde iman edecek misiniz?" diye sormu, onlar da
"Evet", demiler. O gece ay dolunay imi. Hz. Peygamber (s.a.v.) istediklerini vermesi iin Rabbna dua etmi ve ay ikiye yarlp yars Ebu
Kubeys, yars da Ku'ayk'n zerinde grnm. Raslullah (s.a.v.):
[16]
"Ey Ebu Seleme ibn Abdi'1-Esed, ey el-Erkam ibnu'l-Erkam ahid olunuz." diye seslenmi.
[17]
Bu rivayette yetlerin bunun zerine nazil olduu kayd yoksa da yukarda verilen olayn aynsdr.
13- Ebu Nuaym'n At' kanalyla bn Abbs'tan rivayetine gre Mekke mrikleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler ve:
"Senin peygamber olduunu anlyacamz bir mucizen yok mu?" demiler. Hemen Cibril inmi ve:
"Ey Muhammed, mekkelilere syle, bu gece toplansnlar, onlar bir mucize grecekler." demi ve Hz. Peygamber de Cibril'in sylediklerini
onlara haber vermi. Gece olunca toplanp kmlar. Ayn da ondrd (yani ay dolunay) imi. Ay ikiye yarlm; yars Safa zerinde, yars da
Merve zerinde imi. Gzlerini ovuturarak yine bakmlar, tekrar gzlerini silip bir daha bakmlar, nc kez gzlerini silip yine bakmlar
ve hep ayn ekilde gmler de:
[18]
"Bu olsa olsa bir bydr." demiler ve ite bunun zerine Allah Teal bu ayeti indirmi."
[19]
"Rasulullahn zamannda ay yarld."
15- Tabern'nin Ahmed ibn Amr el-Bezzr kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde o yle demitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda ay tutulmutu.
[20]
"Ay bylendi." dediler de bunun zerine bu iki yet-i kerime nazil oldu."
16- Eb Hakim Akil b. Muhammed Crcan, icazet yoluyla Ebu'l-Ferec el-Kad'den, o Muhammed b. Cerir'den, o Hseyin b. Eb Yahya elMakdis'den, o Yahya b. Hammad'dan, o Eb Avane'den, o Muire'den, o Ebu'd-Duha'dan, o Mesruk'tan, o da Abdullah'tan bize u rivayette
bulundu:
"Ay, Rasulullah (s.a.v.)'n zamannda ikiye blnd. Kurey dedi ki:
"Bu bn Eb Kebe'nin sizi byledii bir sihiridir. sterseniz yolculara bir sorun." Yolculara sordular. Onlar da:
[21]
"Evet, Ayn ikiye ayrldn grdk" dediler. Bunun zerine Allah Teala bu iki yeti indirdi."
17- Cbeyr b. Mut'im diyor ki:
"Rasulullahn dneminde ay yarld. yle ki iki para oldu. Bir paras u dan, dier paras u dan zerine vard. Mrikler:
"Muhammed bizi byledi." dediler. Onlardan bir ksm ise:
[22]
"Allah'a yemin olsun ki ayet o bizi byledi ise btn insanlar bylemeye de gc yetmez ya" dediler."
[23]
"Rasulullahn dneminde ay yarld. Ve Reslullah: "ahit olun." dedi.
44. Yoksa onlar: "Biz, intikam almaya muktedir bir topluluuz." mu diyorlar?
45. Topluluk yaknda bozguna uratlacak ve arkalarn dnp kaacaklar.

1- Muktil der ki:
"Bedr gn Ebu Cehl atn kamlayp saftan ne km ve yle demi:
[24]
"Bugn Muhammed ve ashab karsnda muzaffer olacak olan biziz."
[25]
"Bedir gn mrikler, "Biz yardmlaan bir topluluuz." demilerdi. Bunun zerine bu yetler indirildi."
[26]
Buna gre bu yet-i kerimeler medendirler. Bu yetler hari sure Mekkidir.
"Rasulullah Bedir gnnde kubbenin iinde (kendisi iin kurulmu olan adrn iinde) yle dua etti:
"Ey Allahm, ben senin ahdini ve vaadini anyorum. Ey Allahm eer dilersen bugnden sonra kendine kulluk ettirmezsin. (Bu kk topluluk
yok olacak olursa sana kulluk edecek kimse kalmaz)" Bunun zerine Ebubekir, Rasulullahn elinden tutup:
"Ey Allahn Rasul, rabbine kar yalvarman yeter." dedi. Rasulullah, srtnda zrh olduu halde kalkt dar kt ve: "Yaknda o topluluk
[27]
hezimete urayacak ve arkalarn dnp kaacaklardr." yetini okudu.
4- Ancak bu yetlerin Mekke'de nazil olduunu gsteren rivayetler de vardr. Bunlardan bn Abbs'tan gelen bir rivayette o bu yet-i
kerimenin inmesiyle Bedr arasnda yedi sene olduunu sylemitir.
5- Sad ibn Cbeyr'in Sa'd ibn Eb Vakks'tan naklettii bir haberde o:
"Topluluk yaknda bozguna uratlacak ve arkalarn dnp kaacaklar." yeti nazil olduu zaman hangi topluluun bozguna uratlacan
anlamamtm. Bedr gn olup da Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"Ey Allahm, ite unlar Kurey; Sana ve Rasl'ne dman olarak btn vnc ve kibriyle geldiler. Bugn onlar helak eyle." diye dua edip
sonra da yerinden zrh iinde srayp:
[28]
"Topluluk yaknda bozguna uratlacak ve arkalarn dnp kaacaklar." buyurduunda bu yetin te'vilini anladm." demitir."
46. Daha dorusu onlara va 'dolunan asl saattir. O saat (kyamet saati) ne bell, ne acdr!

1- brahim ibn Musa kanalyla Hz. Aie'den rivayette o yle diyor:
[29]
"Bu yet-i kerime Muhammed'e (s.a.v.) nazil olduunda ben henz Mekke'de oyun oynayan bir kz ocuu idim."
47. "Dorusu sulular sapklk ve lgnlk iindedirler.

48. "Atee yzst srldkleri gn, onlara: "Cehennemin dokunan azabn tadn" denir.
49. phesiz Biz her eyi bir lye gre yaratmzdr."
1- Ebu'l-Kasm Abdurrahman b. Muhammed es-Serrac imla tarikiyle Eb Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Musa el-Ka'b'den o
Hamdan b. Salih el-Eecc'den, o Abdullah b. Abdu'l-Aziz b. Eb Ravvad'dan, o Sfyan es-Sevr'den, o Ziyad b. smail el-Mahzum'den, o
Muhammed b. Abbad b. Cafer'den, o da Eb Hureyre'den bize u rivayette bulundu:
[30]
"Kurey, kader hususunda mnakaa etti. Nihayet Allah Teala da bu yetleri indirdi."
2- eyh dedi ki:
"Allah iin ahitlik ederim ki muhakkak Ebu'l-Haris Muhammed b. Abdurrahim el-Hafz Crcan da, Eb Nuaym Ahmed b. Muhammed b.
brahim el-Bezzaz'dan, o Cendel'in adna and ierek Ebu'l-Hasan Muhammed b. Ahmed b. Ubeyy'den Horasan'da, o Abdullah b. es-Sahr elHafiz'dan, o feyr b. Madan'dan, o Sleym b. Amir'den, o da Eb Umame el-Bahili'den u rivayeti bize haber verdi:
"Allah'a yemin ederim ki Rasulullah (s.a.v.)'n yle dediini iittim:
[31]
"Bu yet kaderciler hakknda nazil olmutur."
3- Eb Bekr b. El-Haris, Abdullah b. Muhammed sfehan'den, o Cerir b. Harun'dan, o Ali b. et-Tanafis'den, o Ubeydullah b. Musa'dan, o
Baru's-Sika'dan, o Kurey'ten olan bir ihtiyardan, o da Ata'dan bize u rivayette bulundu:
"Necran'l piskopos Eskaf, Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve dedi ki:
"Ey Muhammed, sen isyanlarn, denizlerin, gklerin, hasl btn ilerin bir kader izgisinde akp gittiini iddia ediyorsun. Ama masiyetlere
gelince bu olmaz." Rasulullah (s.a.v.):
[32]
"Siz Allah'n dmanlarsnz" buyurdu. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
4- Eb Bekr Abdullah, Amr b. Abdillah b. Hasan'dan, o Ahmed b. Halil'den, o Abdullah b. Reca el-Ezd'den, o Eb Amr b. el-A'la'nn kardei
Amr el-A'la'dan, o Halid b. Seleme el-Kure'den, o Said b. Amr b. Ca'de el-Mahzum'den, o bn Eb Zrare el-Ensar'den, o da babasndan
bize unu haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) Kamer: 54/47 yetini okudu da buyurdu ki:
[33]
"Bu yet bu mmetin sonunda gelecek ve Allah'n kaderi hakknda yalan konuacak insanlar hakknda inmitir."
5- Ahmed b. Hasan el-Hyer, Muhammed b. Yakub el-Makil'den, o Eb Utbe Ahmed b. el-Ferec'den, o Bakyye'den, o bn Serhan'dan, o
Bkeyr b. Useyd'den, o da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Ben, unu derken Muhammed b. Ka'b'n yanndaydm:
"Siz, beni kader hususunda dalp giderken grdnzde beni balayn. Zira ben bir deliyimdir. Hayatm elinde olan Allah'a yemin ederim ki,
bu yetler onlar hakknda inmitir."
[34]
Sonra da Kamer: 54/47-49 ayetlerini okudu."
[35]
6- Bu yet-i kerimelerin Kaderiyye, ya da Muhammed mmeti iinde kaderi inkr edecek bir taife hakknda nazil olduu rivayetleri varsa
[36]
da bunlar "Kaderiyye veya kaderi inkr edenler de bu yet-i kerimelerin hkm altna girerler." eklinde anlamak doru olacaktr.
[37]
"Mfessirlerin ou, bunun, Kaderiyye hakknda nazil olduu grndedirler."
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
Kurtub, Camiu li Ahkmil-Kuran, 17/82.

bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/88.
Tirmiz, Tefsru'I-Kur'n, Kamer, 54/2, hadis no: 3286. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/628.
Tirmizi, Tefsir el-Kuran, Sure: 54, bab:2, Hadis no:3286
[7]
Buhari, Tefsir el-Kuran sure 54 bab: 1
[8]
[9]
Buhari, Tefsir el-Kuran sure 54 bab: 1
Buhri, Menkb: 26; Menkbu'l-Ensar: 35; Mslim, el-Mnfkun: 43, 47, 48.
[10]
Kureyliler Hz. Peygamber (s.a.v.)'i bazan "bn Eb Kebe" adyla arrlard.
[11]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Ebu Davud et-Taylis; Beyhak, bn-i Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim; bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 8/88.
[12]
Buhri, Menkb: 26; Menkbu'l-Ensar: 35; Mslim, el-Mnfkun: 43, 47, 48; Hakim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih
Yaynevi: 2/628.
[13]
Buhari, Tefsir el-Kuran sure 54 bab: 1; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[14]
Buhari, Tefsir el-Kuran sure 54 bab: 1; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]

Buhari, Tefsir el-Kuran, sure: 54, bab: 1
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 27/50, Buhari; Menakb: 26 (3636, 3869, 3871), Menakibul-Ensar: 35; Tefsir: 54 (4864, 4865). mam Ebul-Hasen Ali bin
[22]
Tirmizi, Tefsir el-Kuran, Sure: 54, bab:2, Hadis no: 3286
[23]
Tirmizi, Tefsir el-Kuran, Sure: 54, bab:4, Hadis no: 3288
[24]
[25]
[26]
[27]
Buhari, Tefsir el-Kr'an, sure: 54, bab: 6; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[28]
[29]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Kamer, 54/7.
[30]
Mslim; Kader: 19 (2656), Tirmizi; Kader: 2157, Tefsir: 54/6 (3290), bn Mace; Mukaddime: 83. Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/444, 476. mam Ebul-Hasen
Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 334; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/629; bn Cerir etTaberi, Camiul-Beyan; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[31]
bn Hibban; Senedi cidden zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 334.
[32]
[33]
Taberani; Mu'cemu'l-Kebir; 5/276, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/117. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 335.
[34]
[35]
Vahid, Esbab- Nzul, s. 286; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/458.
[36]
[37]
55- RAHMAN SRES
Mushaftaki sralamada elli beinci, ini srasna gre doksan yedinci sredir. Ra'd sresinden sonra, nsn sresinden
nce Medine'de nazil olmutur. Tamamnn Mekk olduu veya br ksmnn Mekke'de bir ksmnn ise Medine'de
indii grleri de vardr.[1] evkn hem Mekke'de hem de Medine'de indiine dair rivayetler bulunduu dikkate
alnarak ksmen Mekk ksmen Meden olduunu kabul etmenin uygun olacan belirtir. [2]
Atyye'nin bn Abbs'tan rivayetinde ve bn Mes'd kavlinde Medine-i Mnevvere'de[3] ve Ra'd Sresinden sonra
nazil olmutur.
el-Hasen, Urve ibnu'z-Zbeyr, krime, At ve Cbir ise Srenin Mekke-i Mkerreme'de indii grndedirler. Als
bu gr cumhura nisbet eder.[4]
bn Abbs'dan gelen bir rivayette de o, bu srenin meden oluundan "Gklerde ve yerde kim varsa hepsi O'ndan
ister. O, her gn bir e'n iindedir." (yet: 29) yetini istisna etmitir.[5] Bunun tersi de sylenmitir. Yani ona gre
sre meden, bu yeti ise mekkdir.[6]
29. Gklerde ve yerde kim varsa hepsi O'ndan ister. O, her gn bir e 'n iindedir.
1- Muktil der ki:
"Yahudiler:
"Allah cumartesi gn hibir eye hkmetmez." dediler de bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu."
[7]
46. Rabbnn makamndan korkan kimseye iki cennet vardr.

[8]
1- bn evzeb ve At'dan rivayete gre bu yet-i kerime Hz. Ebu Bekr hakknda nazil olmutur.
2- bn Eb Htim'in ve Kitbu'l-Azame'de Ebu'-eyh'in At'dan rivayetle tahriclerine gre "Hz. Ebu Bekr bir gn kyameti, mizan, cenneti
ve cehennemi, meleklerin saf saf dizilmesini, kyamette gklerin drlmesini, dalarn savrulmasn, gnein drlmesini, yldzlarn
salmasn anm ve dnm de:
"sterdim ki u yeillikler gibi bir yeillik olaym da bir hayvan gelsin, beni yesin ve ben hi yaratlmam olaym." demi ve ite bunun
[9]
zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
3- bn Eb Htim'in babas kanalyla Atyye ibn Kays'dan rivayet ettiine gre "Bu yet-i kerime, "Beni atete yakn. Belki bylece Allah'n
azabndan kurtulurum." diyen birisi hakknda nazil olmutur. O, bu sz syledikten sonra byle syledii iin bir gn bir gece tevbe etmi ve
[10]
Allah Teal da onun tevbesini kabul buyurarak onu cennetine koymutur."
4- Hafz bn Kesir ise yle der:
[11]
"Doru olan, bn Abbs ve bakalarnn da dedikleri gibi, yetin umum ifade etmesidir."
[1]
Zemaher, Keyyaf, 4/49.
[2]
evkani, Fethul-Kadir, 5/151.
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Als, Ruhul-Meani, 27/96-97.
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/476; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/630.
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/630; Als, Ruhul-Meani, 27/117.
[10]
[11]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/476; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 399.
56- VAKIA SRES

Mushaftaki sralamada elli altnc, ini srasna gre krk altnc sredir. T-h sresinden sonra, u'ar sresinden nce Mekke'de nazil
[1]
fakat
bunlarn
nceki
ve son
olmutur.
Sadece
81-82.
yetlerinin
Medine'de
indii
rivayet edilmitir ;
[2]
bir btn oluturmas bu rivayetin gerekliinde tereddt uyandrmaktadr.
bn Atyye de bu sredeki baz yetlerin Medine'de veya bir
[3]
sefer srasnda indiine dair rivayetlerin salam olmadn belirtir.
[4]
Beyhak'nin Delil'de ve bakalarnn bn Abbs'tan, bn Merdye'nin de bnu'z-Zbeyr'den rivayetlerinde sre Mekke'de
ve Th
Sresinden sonra nazil olmutur. Bu ounluun grdr.
Katde, bn Abbs'tan rivayetle "Rzknz yalanlamakla m karyorsunuz?" (yet: 82) yetinin bundan mstesna olduunu sylerken Kelb
de drt yetin istisnasn sylemitir. Buna gre "Siz bu sz m kmsyorsunuz? Ve rzknz yalanlamakla m karyorsunuz?" (yet: 8182) yetleri Mekke'ye olan bir yolculuunda; "Bir ou ncekilerden, bir ou da sonrakilerdendir." (yet: 39-40) yetleri de bir seferinde
[5]
Medine'ye dnerken nazil olmutur.
[6]
Atyye'nin bn Abbs'tan rivayetine gre ise sre medendir.
[7]
yetlerinin adedi, altm altdr.
13-14. "Onlarn byk ksm eski mmetlerden, bir ksm da sonrakilerdendir."
1- Urve ve Ruveym dedi ki:
"Allah Teala bu yetleri indirince mer (r.a.) alad ve yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, biz sana iman ettik ve seni tasdik ettik. Halbuki btn bunlarla beraber bizden ancak az bir grup kurtuluyor." te bu
sebeple Allah Teala bu yetleri indirdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.), mer'i arp buyurdu ki:
"Ey Hattab olu mer senin dediin ey hususunda Allah vahiy indirdi de, evvelkilerden ok, sonrakilerden de ok bir grubu Cennet Ehli
kld." Bunun zerine mer (r.a.) dedi ki:
"Rabbimizden raz olduk, Peygamberimizi de tasdik ederiz. Rasulullah (s.a.v.) da;
"Adem'den bize kadar bir slle (okluk), benden Kyamet Gnne kadar da bir slle vardr. Bu slleyi ancak "La ilahe illallah" diyen
[8]
kimselerden siyah deve obanlar tamamlayacaktr" buyurdu."
2- Ebu Hreyre dedi ki:
[9]
"Bu yet indirilince, mslmanlara ar geldi, Vaka: 56/38-39 yeti indirildi."
3- bni Ruveym tarikndan, Cbir bni Abdullah'tan, Urve (r.a.) dedi ki:
"Vaka suresi indirilip iinde Vaka: 56/13-14 ayeti zikredilince, mer (r.a.):
"Ya Raslallah, evvelinden slle, bizden kall." dedi. Surenin sonu bir sene durdu, sonra Vaka: 56/38-39 ayeti indirildi. Raslullah (s.a.v.):
[10]
"Ya mer, gel ve Allah Tel'nn indirdiini dinle." buyurdu ve Vaka: 56/38-39 yetini okudu."
27. Saclar, o ok bahtiyar olan saclar.
28. Onlar dikensiz kiraz aalar
29. Tklm tklm muz aalar
30. Yaylm glge...
31. Daima akan su... ierisindedir.
1- Ebu'l-Aliye ve Dahhak dediler ki:
[11]
baktlar da, o vadinin kiraz aalar onlarn ok houna gitti ve yle dediler:
"Mslmanlar Vecc'e
[12]
"Keke bizim de byle aalarmz olsayd." Bunun zerine Allah Teala bu yetleri indirdi."
2- At ve Mchid'den rivayet edildi:
"Tif halk Tif vadisinin kendilerine koru olarak verilmesini istemiler. Orada bal da varm. Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn bu isteklerini
kabul buyurmu. Sonra onlar baz mslmanlarn kendi aralarnda:
"Cennette yle yle nimetler var." gibi konumalarn duymular ve:
[13]
"Keke cennette bizim iin u vadi gibisi olsa." diye temennide bulunmular. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimelerini indirmi."
3- Mchid'den (r.a.) rivayet edildi:
[14]
[15]
[16]
"Mslmanlar, Taifteki vdye onun glgesine, talhna
ve sidrine
taaccp ederlerdi. Allah Tel bu yetlerini indirdi."
39. Bir ou ncekilerden.
40. Bir ou da sonrakilerdendir.

[17]
1- "Birou ncekilerden, biraz da sonrakilerden"
yetleri nazil olunca Hz. mer alam ve:
"Ey Allah'n elisi, bizler sana iman ettik ve seni tasdik ettik. Bununla beraber bizden kurtulua erenlerin az olaca bildirildi." demi de
bunun zerine Allah Teal bu yetlerini indirmi. Bu yetlerin inmesi zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. mer'i arm ve ona:
"Ey mer, senin sylediin konuda Allah vahy indirdi ve bir ou ncekilerden, bir ou da sonrakilerden kld." buyurmu. Hz. mer:
"Rabbmzdan ve peygamberimizi tasdikten razyz." demi. Allah'n Rasl (s.a.v.) de yle buyurmu:
"Adem'den bize kadar geen mmetlerden "Birok"; benden kyamete kadar da "birok" olacaktr ve bizim bir oumuz ancak "l ilahe
[18]
illallah" diyen zenci deve obanlaryla tamam olacaktr."

Ancak Zemaher bu rivayetin iki sebeple zayf olduunu sylemitir:
a- Bir kere bunlardan birincisi "Sbikn=nce geenler" ya da imanlarnda herkesten nce olanlar hakknda, ikincisi ise "ashab-
yemn=saclar" hakkndadr.
b- Haberlerde nesh caiz deildir. Eer Allah Teal "sonrakilerin" az olduklarn haber vermise bunu neshedip "sonrakilerin de ok
[19]
olduklar"n bildirmez.
2- Hafz bn Askir'in Dmak Tarihi'nde salam olmayan bir senedle Urve bin Ruvaym'dan, Him ibn Ammr kanalyla Cbir ibn
Abdullah'tan, onun da Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayetine gre
"Kyamet koptuu zaman..." nazil olup da onda "Bir ou ncekilerden, biraz da sonrakilerden." yeti zikredilince Hz. mer:
"Ey Allah'n elisi, bizden ncekilerden bir ou, bizden ise biraz m?" dedi ve surenin sonu bir sene nazil olmad. Bir sene sonra "Bir ou
ncekilerden, bir ou da sonrakilerdendir." yet-i kerimesi nazil olduunda da Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey mer, dinle bak, Allah Teal ne indirdi; "Birou ncekilerden, bir ou da sonrakilerden." Dikkat ediniz, Hz. Adem'den bana kadar
olan bir oudur, benim mmetim de bir oudur. Sudan'daki deve obanlarndan "Yegne ilhn Allah olduuna, O'nun bir tek ve esiz
[20]
olduuna" ehadet edenlerden yardm dileyinceye kadar biz, kendi te birimizi tamamlamyacaz." buyurdular.
3- Ebu Hureyre'den rivayet olunmutur: O der ki:
"Vaka: 56/13-14 yet-i kerimeleri nazil olduu zaman, bu Hz. Peyamber (s.a.v.)'in Ashb'ma ok zor geldi. Bunun zerine bu yet-i kerimeler
nazil oldu. O zaman Hz. Peygamber (s.a.v.):
yle mit ediyorum ki, Cennet ehlinin drtte biri, ya te biri, fakat hayr, yars sizden olacaktr; dier yansn ise onlarla pa
[21]
ylaacaksnz. buyurdu."
75. Hayr, yldzlarn yerleri zerine yemin ederim ki

76. Gerekten bilseniz bu, byk bir yemindir.
77. phesiz o, erefli bir Kur'n'dr.
78. Korunmu bir kitabdadr.
79. Ona ancak arnm olanlar dokunabilir.
80. Alemlerin Rabbndan indirilmedir.
81. Siz, bu sz m kmsyorsunuz?
82. Rzknz yalanlamakla m karyorsunuz?

1- Said b. Muhammed el-Mezzin, Muhammed b. Abdillah b. Hamdun'dan, o Ahmed b. Hasan el-Hafz'dan, o Hamdan es-Slem'den, o Nadr
b. Muhammed'den, o krme b. Ammar'dan, o Eb Zmeyl'den, o da bni Abbas'tan unu dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) devrinde insanlara yamur yad. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"nsanlardan bazs kreden, bazs da inkr edenlerdendir." Dediler ki:
"Bu, Allah Teala'nn verdii bir rahmettir." Bazs da:
[22]
"u u yldzlarn dmesi doru kt" dedi. Bunun zerine bu yetler indi.
2- Mslim'deki baka bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.) bu sz Hudeybiye'de geceleyin yaan bir yamurun akabinde kldrd sabah
[23]
namazndan sonra sylemitir.
3- Zeyd b. Halid el-Cheni (r.a.) diyor ki:
"Rasulullah, Hudeybiye msalahas srasnda gece yaan bir yamurdan sonra bize sabah namaz kldrd. Namaz bitirince cemaate dnd ve
yle buyurdu:
"Rabbinizin ne dediini biliyor musunuz?" nsanlar:
"Allah ve Rasul daha iyi bilir." dediler. Bunun zerine buyurdu ki:
"Rabbiniz yle dedi: "Kullarmdan bazlar bana iman etmi olarak, bazlar da kfir olarak sabahladlar. "Bize, Allahn ltfu ve rahmetiyle
yamur yad." diyenler bana iman etmi olan ve yamuru yldzlarn yadrdn inkar edenlerdir. "u ve u yldz sebebiyle bize yamur
[24]
yad." diyenler ise beni inkar eden ve yldzlara iman edenlerdir."
[25]
Ebu Hureyre ve Abdullah b. Abbas da bunlara benzer hadis-i erifler rivayet etmilerdir.
4- Rivayet olundu ki, "Rasulullah (s.a.v.) ashabyla bir sefere kt, bir konakta konakladlar. Bu esnada onlara susuzluk isabet etti. Yanlarnda
hi su yoktu. Bu durumu Rasulullah (s.a.v.)'a sylediler. O da:
"Bana haber verin bakaym. Eer ben, sizin iin dua etsem, siz de yamurla sulansanz, belki dersiniz ki:
"u yamur, u yldz sebebiyle bizi sulad" buyurdu. Onlar da dediler ki:
"Ey Allah'n Rasul, bu, yldzlardan bahsedilecek bir vakit deildir, imdi yldzlarn kayma zaman deil ki." Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) iki rekt namaz kld ve Allah Teala'ya dua etti. Derken bir rzgar kt. Arkasndan da bir bulut ve mteakiben yamura tutuldular.
yle ki vadiler su ile doldu. Su kaplarn doldurdular. Sonra Rasulullah (s.a.v.), kabn suya daldran bir adama urad. Adam yle diyordu:
[26]
"Biz, falan yldz sayesinde sulandk." "Bu, Allah'n rzkndandr" demiyordu. Allah Teala ite bu sebepten dolay bu yeti indirdi."
5- Ebu Hazrete'den rivayet edildi:
"Bu yet Tebk harbinde Ensardan biri hakknda indirildi. nsanlar Hcra indiler. Raslullah orann suyundan hi bir ey tamamalarn
emretti. Yryp oradan ayrldlar sonra baka bir yerde durdular.yanlarnda su yoktu. Su olmamasndan Raslullah'a ikyetlendiler. Neb
Aleyhisselm kalkt, iki rekat namaz kld sonra dua etti. Allah Tel bir bulut gnderdi, onlara yamur yadrd. Onlar ondan su ihtiyalarn
karladlar. Ensardan biri kavminin kendisini nifaklkla itham ettii birine:
"Sana yazklar olsun, Neb Aleyhisselm'n dua ettii eyi ne zaman greceksin?, Allah bize yamur yadryor." dedi. Dieri:
[27]
"Bizim yamurumuz yle yle hayrdr." dedi."
6- Eb Bekr b. Muhammed b. mer ez-Zahid, Eb Amr Muhammed b. Ahmed'den, o Hasan b. Sfyan'dan, o Harvele b. Yahya ve Amr b.
Sevvad es-Serh'den, o Abdullah b. Vehb'den, o Yunus b. Yezid'den, o bn ihab'dan, o Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe'den, o da Eb
Hureyre'den bize unu rivayet etti:
"Rabbinizin ne dediini grmediniz mi? Allah Teala buyurdu ki:
"Ben kullarma hibir nimet ihsan etmem ki ona kfreden bir grup olmasn. Derler ki:
[28]
"Yldzlar yle yapt, yldzlar byle yapt."
[29]
Bu hadisi Mslim, Harmele ve Amr b. Sevvad'dan rivayet etmitir.
96. yle ise, yce rabbinin ismini tesbih et.

1- Ukbe b. mir diyor ki:
"yleyse yce rabbinin ismini tesbih et." ayeti nazil olunca Rasulullah:
"Siz bunu rkuunuza koyun. Yani "Subhane rabbiyel-azim" deyin." buyurdu.
[30]
ayeti inince de Rasulullah:
"Yceler ycesi rabbinin ismini tesbih et."
[31]
"Siz bunu secdenize koyun. Yani "Subhane rabbiyel-Ala" deyin." buyurdu."
[1]
[2]
zzet Derveze, Tefsirul-Hadis, 3/100.
[3]
bn Atiyye, 5/238.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
bnu Eb Hatim; bnu Mnzir; Ahmet; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/632.
Senedinde bilinmeyen bir kii vardr.
[10]
bnu Askir, Tarihi Dmak; bnu Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/632-633.
bn Asakirin rivayeti kendisinde nazar olan bir senetle, bn Ebi Hatimin rivayeti mrsel olarak rivayet edilmitir.
[11]
Bu Taifte bulunan otu bol bir vadidir. Bu vadinin isminin Muhassab olduu da sylenir.
[12]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 336; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/130.
[13]
bn Eb Htim; Sad ibn Mansr, Snen; Beyhak, el-Ba's; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/633.
bn Eb Htim Urve ibn Ruveym'den mrsel olarak rivayet etti.
[14]
Develerin yedii aaca.
[15]
Kirazna.
[16]
Beyhak; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/634.
[17]
Vaka: 56/13-14.
[18]
Vahid, Esbb- Nzul, s. 287; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/391.
[19]
el-Kef, Beyrut, tarihsiz, 4/53.

[20]
[21]
[22]

Ahmed b. Hanbel, bn Ebi Hatim; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 401.
Mslim; man: 73/127, Taberani; Mu'cemu'l-Kebir: 12/198. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 336-337. mam
[23]
Mslim, man, 125.
[24]
Buhari, Ezan: 156; Mslim, man: 125 (71).
[25]
[26]
Senedi yoktur. ed-Drr: 6/162. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 337; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 17/148.
[27]
[28]
Mslim; man: 72/126, Nesai; el-Mcteba, Istiska: 3/164.
[29]
[30]
A'la: 87/1
[31]
57- HADD SURES

Mushaftaki sralamada elli yedinci, ini srasna gre doksan drdnc sre olmu ve genellikle Medine'de inen sreler arasna yerletirilmitir.
bn r bunun, Mekk mi Meden mi olduu hususu en tartmal sre
[1]
olduunu ifade eder. Fakat hemen btn limler hem Mekk hem Meden yetler ihtiva ettiini kabul ederler.
bnu's-Sib srenin Mekk olduunu sylemise de Avf'nin bn Abbs'tan rivayetinde ve el-Hasen, Mchid, krime, Cbir ibn Zeyd, Katde
[3]
[2]
ve Zilzl Sresinden sonra nazil olmutur.
ve Muktil kavlinde Medine'de
Kurtub'nin zikrettiine gre bu sure btn limlerin grnde Medine'de inmitir. Zahir olan da budur. Mekke'de indii yolunda gr varsa
[4]
da bu gr zayftr.
bn Atyye der ki:
"Bu srenin iinde meden yetler olduunda phe yoktur. Fakat ba ksm mekk olmaya daha ok benzemektedir."
Bezzr'n Msned'inde, Tabern'nin ve bn Merdye'nin, Hlye'de Ebu Nuaym'n, Beyhak ve bn Askir'in Hz. mer'den naklen tahric etmi
olduklar bir haber de bu gr destekler mahiyettedir. Bu habere gre "Hz. mer, mslman olmadan nce kz kardeinin yanna girdiinde
ortada bir sayfa grm. Sayfada Hadd Sresini ba ksm varm, alp okumu ve "Allah'a ve Rasl'ne iman edin ve sizi halifeler kld
[5]
eylerden de infak edin"e ulanca iman etmi."
Ancak mehur olan onun, Th Sresinin yazl olduu sayfay okuyup mslman olduudur.
Hz. Peygamber (s.a.v.)'den merf olarak rivayet edilen: "Sal gn hacamat olmaynz. phesiz ki Hadd Sresi bana sal gn indirildi."
[6]
hadisinin delleti zere Sre sal gn nazil olmutur.
[7]
yetlerinin adedi, yirmi dokuzdur.
7. Allah'a ve Rasl'ne iman edin ve sizi halifeler kld eylerden de infak edin. Aranzdan iman edip te infakta bulunan kimselere, ite
onlara ok byk bir mkfat vardr.
1- Dahhk'tan rivayete gre "bu yet-i kerime Tebk seferi hakknda nazil olmutur."
[8]
10. "inizden Mekke'nin fethinden nce sarfeden ve savaan kimseler, daha sonra sarfedip savaan kimselerle bir deildirler, ncekiler daha
stn derecededirler. Allah, hepsine cenneti vadetmtir. Allah, ilediklerinizden haberdardr."
1- Muhammed b. Fudayl, Kelb'den rivayet ettiine gre bu yet maln Allah yolunda Hz. Peygamber'e infakta bulunanlarn ilki olan Eb
[10]
[9]
u rivayet de buna delalet eder:
Bekr Sddk (r.a.) hakknda nazil olmutur.
2- Muhammed b. brahim b. Yahya, Ebu'l-Hasan Muhammed b. Abdillah es-Selt'den, o Osman b. Sleyman el-Badad'den, o Yakub b.
brahim el-Mahzum'den, o Amr b. Hafs e-eyban'den, o Ala b. Amr'dan, o Eb shak el-Fezar'den, o Sfyan- Sevr'den, o Adem b.
Ali'den, o bn mer'den bize u rivayette bulunmutur:
"Peygamber (s.a.v.) oturuyordu. Yannda Eb Bekr (r.a.) bulunuyordu, Eb Bekr'in srtnda bir aba vard. Gs ksm yrtk idi. Bu esnada
Cibril (a.s.) gkten inip, Allah'tan Eb Bekr'e selam getirdi ve dedi ki:
"Ey Muhammed bana ne oluyor ki, Eb Bekr'i zerinde gs ksm yrtlm bir aba ile gryorum?" Rasulullah (s.a.v.) da:
[11]
Cebrail (a.s.) de dedi ki:
"Ey Cebrail, o, maln fetihten nce bana harcad" buyurdu.
"yle ise Allah Subhanehu Teala'dan ona selam syle ve ona de ki: "Rabbin senin iin yle buyuruyor:
"u fakirlik halinde sen benden raz msn yoksa kzgn msn?"
Peygamber (s.a.v.) Eb Bekr'e dnp:
"Ey Eb Bekr bu, Cebrail'dir. Allah Teala'dan sana selam getiriyor. Ve Allah Teala senin iin buyuruyor ki: "u fakirlik halinde sen benden
raz msn yoksa kzgn msn?" Bunun zerine Eb Bekr dedi ki:
[12]
"Rabbime mi kzacak mm? Ben Rabbimden razym, ben Rabbimden razym."
"Rasulullah bize, Hudeybiye msalahasnn yapld ylda yle buyurdu:
"Yaknda bir kavim gelecek. Siz onlarn amellerine karlk, yaptnz amelleri kmseyeceksiniz." Dedik ki:
"Ey Allahn Rasul, onlar kimlerdir? Onlar Kureyliler midir?" Rasulullah buyurdu ki:
"Hayr deildir. Onlar, gnlleri daha hassas, kalbleri daha yumuak olan Yemen halkdr." Dedik ki:
"Ey Allahn Rasul, onlar bizden daha m hayrldr?" Rasulullah buyurdu ki:
"Onlardan herhangi birinin altndan bir da olacak olsa ve onu da Allah yolunda harcasa, sizden birinizin harcad ne bir md miktarna
ne de onun yarsna ulaabilir. Dikkat edin, insanlarla bizi birbirimizden ayran snr u yettir:
[13]
"Sizden, fetihten nce Allah yolunda maln harcayp savaanlarla daha sonra infakta bulunup savaanlar bir deildir."
"Bu ayet, fetihden nce Allah yolunda infk veya Allah'n dmanlaryla savama sadr olan kimsenin, Fetih'den sonra bu iki ii yapandan, hal
ve fazilet bakmndan daha byk olduuna delalet eder. imdi daha ok infk edenin Hz. Eb Bekir (r.a.), daha ok savaann da Hz. Ali
(r.a.) olduu malumdur. Fakat Cenb- Hakk, infk edeni savaandan nce zikretmitir ki bunda, Hz. Eb Bekir (r.a)'in nceliine bir iaret
vardr. Bir de, infk etmek, "rahmet"; savama da "gazab" babndandr. Allah Tel ise, "Rahmetim gazabm gemitir" buyurmutur.
Dolaysyla ncelik infk sahibindedir.
Eer, "Aksine Hz. Ali de infk sahibidir. nk Hak Tel onun hakknda "Yemei, sevdii (ve ona ihtiyac) olduu halde, onu (fakire verir
[14]
buyurmutur denilirse, biz deriz ki: "nfk kelimesi mutlak olarak, "O infk etti" gibi bir ekilde kullanldnda, ancak
ve) yedirir
byk hadiselerde ve byk miktarda infkta bulunma manasn ifade eder. Vahid, "Bast" adl eserinde yle der:
"slm iin ilk savaan Hz. Ebu Bekir (r.a.)'dr. Hz. Ali (r.a.) slm'n ilk yllarnda kk bir ocuktu, savaacak yata deildi. Ama Hz. Eb
[15]
Bekir (r.a.) ileri yata idi, slm' savunuyordu. Hatta bu yzden, nerdeyse lesiye dvlmtr."
11. Allah'a, karz hasenle dn verecek olan kim? te O, bunun (mkfaatn) kat kat artracaktr. Ona ok deerli bir mkfaat da vardr.

"Alimler, bir yahudinin, bu ayet nazil olduunda:
"Muhammed'in tanrs fakir dm olacak ki bor istiyor" diye alay ettiini, bunun zerine Hz. Eb Bekir (r.a.)'in onu tokatladn, yahudinin
bunu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ikayet ettiini; bunu Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Hz. Ebu Bekir (r.a.)'e:
"Byle yapmakla ne kastettin?" dediini, Hz. Eb Bekir (r.a.)'in de kendine hkim olamayp onu tokatladn sylediini, dolaysyla Hak
[16]
ayetinin nazil olduunu
Tel'nn, "Sizden nce kendilerine kitab verilmi olanlardan ve mriklerden, nice eziyetler duyup-greceksiniz"
sylemilerdir.
Muhakkik limler yle demilerdir:
"Yahudi bu sz, tanrnn fakir olabileceine inandndan tr del de, (mslmanlarla) istihza iin sylemitir. Onlarn, "Allah fakir, biz ise
[18]
[17]
eklindeki szleri de ayn mahiyettedir."
zenginiz"
16. "nananlarn gnllerinin Allah' anmas ve O'ndan inen geree iten balanmas zaman daha gelmedi mi? Onlar, daha nce kendilerine
kitap verilenler gibi olmasnlar; onlarn zerinden uzun zaman geti de kalbleri katlat; ou, yoldan km kimselerdir."

1- Abdullah ibnu'l-Mbrek'in Salih el-Murr kanalyla bn Abbs'tan rivayetine gre bu yet-i kerime vahyin nazil olmaya balamasndan 13
[19]
sene sonra nazil olmutur.
2- Abdullah ibn Mes'd'dan rivayette ise o:
[20]
"Bizim mslman olmamzla bu yet-i kerimenin nazil olmas arasnda 4 sene vardr." demitir.
3- Abdullah ibnu'z-Zubeyr'den rivayete gre de onlarn mslman olmasyla onlar azarlayan bu yet-i kerimenin inmesi arasnda drt sene
[21]
vardr.
4- bn Abbs rivayetine gre yet-i kerime Medine-i Mnevvere'de, bn Mes'd rivayetine gre de Mekke'de nazil olmu olmas gerekir ki bir
[22]
ok mfessir bn Mes'd rivayetini tercih etmitir.

1- Mnafklar hakknda inmitir.
[23]
ve Mukatil dediler ki:
Kelb
"Bu yet Hicret'ten bir yl sonra mnafklar hakknda inmitir. Onlar birgn Selman- Faris'ye sual ederek:
[24]
"Bize Tevrat'ta olanlardan anlat. Zira onda ok acayip eyler vardr" dediler. Bunun zerine bu yet nazil oldu."
[25]
Ayetteki "iman etmi olanlar"la mnafklarn kastedildiine dair bu rivayeti Als sahih bulmamaktadr.
2- Bakalar da M'minler hakknda indiini sylemilerdir.
3- a- Abdu'l-Kahir b. Tahir, Eb Amr b. Mutrr'dan, o Cafer b. Muhammed el-Firyab'den, o shak b. Raheveyh'ten, o Amr b. Muhammed elKure'den, o Hallad b. Mslim Saffar'dan, o Amr b. Kays Ml'den, o Amr b. Mrre'den, o Mus'ab b. Sa'd'dan, o da Sa'd'dan u rivayeti bize
haber verdi:
"Kur'an Rasulullah (s.a.v.)'a indirildi de, O da onu insanlara bir zaman okumutu. Bunun zerine insanlar da:
[26]
yetini indirdi.
"Ey Allah'n Rasul, bize biraz da kssalardan anlatsan" dediler. Allah Teala Biz sana kssalarn en gzelini anlatyoruz
Rasulullah (s.a.v.) bu yeti onlara bir mddet okudu. Bu sefer de:
[27]
yetini indirdi. Bunlarn
"Ey Allah'n Rasul, bize biraz konusan" dediler. Bunun zerine Allah Teala Allah, szn en gzelini indirdi
[28]
her birisi Kur'an ile emrolunuyorlard.
b- Hallad, bu rivayete u rivayeti ilave etmitir.
Bu sefer insanlar:
[29]
"Ey Allah'n Rasu, bize biraz t versen" dediler de Allah Teala bu yeti indirdi."
c- Daha nce (Ysuf: 12/3 ve Zmer: 39/23 yetlerinin nzul sebebinde) getii zere Avn ibn Abdullah'tan rivayette o yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.)'n ashab (Raslullah (s.a.v.)'a inen Kur'n yetleri dinlemekten) usandlar ve
"Ey Allah'n elisi, bize baka bir eyler anlatsan." dediler de Allah Teal: "Allah, szlerin en gzelini birbiriyle ahenkli ve katmerli bir kitab
[30]
halinde indirmitir..."
yet-i kerimesini indirdi. Bir sre sonra tekrar usandlar ve:
"Ey Allah'n elisi, bize kendi szn ve Kur'n'n dnda bir eyler anlatsan." dediler. Bununla onun, kendilerine hikyeler anlatmasn
[31]
yet-i kerimesini
istiyorlard. Bunun zerine de Allah Teal: "Biz, sana bu Kur'n' vahyetmekle kssalarn en gzelini sana anlatyoruz."
[32]
indirdi.
d- Sa'd ibn Eb Vakks'tan rivayet edildiine gre yukardaki rivayette zikredilenlere ek olarak yle denilmektedir:
"Bu yet-i kerimelerin inmesinden bir sre sonra yine:
[33]
"Ey Allah'n elisi, bize baka eyler anlatsan ya!" dediler de Allah Teal. bu kere de bu yet-i kerimeyi indirdi."
4- a- Abdlazz bni Eb Ruvd'dan rivayet edildi:
[34]
"Neb Aleyhisselm'n ashab iinde mizah ve glme zahir oldu. Bunun zerine bu yet indirildi."
b- Muktil ibn Hayyn'dan rivayet edildi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashab (Medine'ye hicretten sonra) mizah ve elenceye daldlar. Bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi in
[35]
dirdi."
c- A'me'den rivayet edildi:
"Raslullah (s.a.v.)'n ashab, Mekke'de ektikleri skntdan sonra hicretle Medine-i Mnevvere'ye gelip orada biraz rahata kavuunca daha
[36]
nce yapmakta olduklar baz ibadetlerde gevemeye baladlar. Bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
5- a- M'minler Medine'ye gelince bolluk ve rahata kavutular. Bylece, yapmakta olduklar baz konularda gevek davrandlar. Bunun
zerine azarlandlar. Bu yet onlar hakknda inmitir.
bn Mes'd der ki:
[37]
"Mslman olmamzla, Yce Allah'n bu yeti indirerek bizi ayplamas arasnda sadece 4 sene vard."
b- Hz. Aie'den rivayete gre "bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.) Mescid-i Nebev'ye ktnda orada glen bir grup sahabiyi grm. Yz
kzarm halde ridasn ekitirerek onlara:
"Allah'n sizi baladna dair rabbnzdan bir eman gelmemiken mi glyorsunuz?" buyurmu. Onlar:
"Ey Allah'n elisi, bunun keffreti nedir?" diye sormular,
[38]
"Gldnz kadar alamanzdr." buyurmu.

Olayn anlatlmas akabinde bu yet-i kerimenin nzulne sebep olduu kayd olmamakla birlikte siyak itibaryla bu yet-i kerimenin
[39]
nzulne tekaddm eden ve onun nzulne sebep olan hadiselerden biri olarak grlmektedir.
19. Allah'a ve Rasllerine iman edenler; ite onlar Rableri katnda sddklar ve ahidlerdir. Onlarn hem mkfatlar, hem de nurlar vardr.
Kfredip de yetlerimizi yalanlyanlara gelince, onlar da cehennem ashabdrlar.

1- Ayet, Allah' ve O'nun Peygamberlerini tasdik eden herkes hakknda gelmi olan genel bir ifadedir. Bu, Mchidin gr olup, o "Allah'
ve O'nun Peygamberini tasdik eden herkes sddk'tir", sonra da bu ayeti okumu. Bunun byle olduunun delili ise, bn Abbas'n, ayetteki
[40]
"sddqin" ifdesine muvahhitler anlamn vermesidir.
2- Ayetin hkm genel olmayp hususidir. Bu gr iki Muktil'in (Muktil b. Hayyan ve Muktil b. Sleyman) gr olup, bu gre gre,
ayetteki "sddk" ile, lys'n ailesi ve Firavn hanedanndan m'min olan o kimse gibi, ilgili Peygamberler kendilerine geldiinde onlar tasdik
edip, bir an bile yalanlamayan kimseler kastedilmitir. Ama, bizim dinimize gre bunlar, slm' ilk benimseyen u sekiz kimsedir: Hz. Eb
Bekir, Hz. Ali, Hz. Zeyd b. Harise, Hz. Osman, Hz. Talha, Hz. Zbeyr, Hz. Sa'd ve Hz. Hamza'dr. Bunlarn dokuzuncusu ise, iyi niyetini
[41]
bildii iin, Allah'n bunlara ilhak ettii, Hz. mer'dir."
3- Dahhk der ki:
"Bu yet-i kerime belirli kimseler hakknda nazil oldu. Bunlar herkesten nce mslman olan sekiz kiidir Bunlar: Ebu Bekr, mer, Osman,
[42]
Ali, Hamza ibn Abdlmuttalib, Talha, Zbeyr, Sa'd ve Zeyd'dir."
28. Ey iman edenler, Allah'tan takva zere olun ve Rasl'ne iman edin ki size rahmetini iki kat versin. Size, nda yryeceiniz bir nur
ltfetsin ve sizi balasn. Allah afur'dur, Rahim'dir.

1- yet-i kerimede zikredilen "man edenler"den maksat, Abdullah b. Abbas, Dahhak ve Utbe b. Hakime gre ehl-i kitabn iman edenleridir.
Bunlar hem kendi kitaplarna hem de Kur'ana iman ettikleri iin iki kat mkafaat almay hak etmilerdir.
Taberi de yetin bu ekildeki izahn tercih etmitir. u hadis-i erif de bu izah eklini desteklemektedir. Ebu Musa el-E'ari Rasulullahn
yle buyurduunu rivayet etmitir.
" snf insan vardr ki, bunlara iki mkafaat verilecektir. Bunlardan birisi u kiidir. Bir cariyesi vardr. Onu eitir, eitimini gzel yapar.
Onu terbiye eder. terbiyesini de gzel yapar. Sonra onu azadeder ve onunla evlenir. te bunun iin iki mkafaat vardr. Bunlardan bir dieri
de ehl-i kitabn iman edenidir. Bu kii daha nce mmin iken sonra da peygamber Hz. Muhammed'e (s.a.v.) iman eder. te bunun iin de iki
mkafaat vardr. Bunlardan bir bakas da. hem Allahn hakkn yerine getiren hem de efendisi iin samimi olan kledir. te bunun iin de iki
[43]
mkafaat vardr."
2- Said b. Cbeyr bu yetin, Muhammed mmeti hakknda indiini sylemi, bunun sebebinin de, kendilerine iki kat mkafaat verilecei
vaadedilen ehl-i kitabn, Muhammed mmetine kar iftihar etmeleri olduunu sylemitir.
Taber'nin Mihrn kanalyla Sad ibn Cbeyr'den rivayetinde o yle anlatmtr:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Ca'fer'i yetmi binitli iinde slm'a davet etmesi iin Nec'ye gndermiti. Ca'fer, Nec'ye geldi, onu slm'a davet
etti; o da bu davete icabetle imana geldi. Ca'fer oradan ayrlrken Nec'nin memleketinden imana gelenlerden krk kii:
"Bize izin ver, o Peygamber'e varalm, O'na teslim olalm ve O'na bu deniz iinde yardmc olalm. nk deniz ilerini biz onlardan daha iyi
biliyoruz." dediler ve Ca'fer'le beraber Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiler. Tam o srada Hz. Peygamber (s.a.v.) de Uhud'a kmak iin
hazrlanmaktayd. Mslmanlarn yoksulluunu ve darlk iinde olduklarn grnce Hz. Peygamber (s.a.v.)'den izin istemek zere geldiler ve:
"Ey Allah'n peygamberi, bizim, memleketimizde mallarmz var. Mslmanlarn sknt iinde ve yoksul olduklarn grdk. Bize izin verirsen
memleketimize gidelim ve oradaki mallarmz alp gelelim de mslmanlara malca yardmda bulunalm." dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de
onlara izin verdi; gidip memleketlerindeki mallarn getirdiler ve bununla mslmanlann darlklarn giderdiler. te bunun zerine Allah Teal
onlar hakknda "Bundan nce kendilerine kitap verdiklerimiz, buna da iman ederler." "Kendilerine Kur'an okunduu zaman: "Biz ona iman
ettik. phesiz o, rabbimizden indirilmi bir haktr. Dorusu biz, ondan nce de mslmandk." derler. "te onlara, sabrlarndan dolay
[44]
yet-i
mkafaatlar iki kat verilir. Onlar, ktl iyilikle savarlar ve kendilerine verdiimiz rzklardan Allah yolunda infak ederler."
kerimelerini indirdi.
Ehl-i kitabdan olup da iman etmiyenler "te bunlara mkfatlar iki kere verilecektir..." yetini duyunca mslmanlara kar vnmeye
kalktlar ve:
"Ey mslmanlar topluluu, bizden sizin kitabnza ve bizim kitabmza iman edenlere mkfatlar iki kere verilecek, sizin kitabnza iman
etmiyenlere ise sizinki gibi bir mkfat verilecek. Bu durumda sizin bize stnlnz nedir?" dediler. te bunun zerine Allah Teal bu
[45]
3- Suyt'nin ilerinde tannmayan birinin olduu senet ile bnu Abbas'tan (r.a.) Evsatta Tabernden anlatt rivayetle zikrettii bir haberde
"Habeistan'dan gelen bu mslmanlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte Uhud Gazvesi'ne katlmlar; onlardan yaralanan olmusa da ehid
[46]
olan olmam."
4- Muktil'den rivayet edildi:
"Allah Telnn, "te onlara sabretmeleri karlnda ecirleri iki misli verilir" yeti indirilince, ehli kitabn Mminleri Neb
Aleyhisselm'n ashabna kar vndler ve:
"Bize iki size bir sevap var." dediler. Bu durum ashab zerine ar geldi, Allah Tel bu yetini indirdi. Ehli kitabn Mminleri gibi onlara da
[47]
sevap verildii bildirildi."
29. Bylece kitab ehli, Allah'n ltfundan hibir ey elde edemiyeceklerini bilsinler. Muhakkak ki ltuf btnyle Allah 'in elindedir, onu
dilediine verir ve Allah, byk ltuf sahibidir.

1- Bir kanalyla Katde'den rivayet edilmitir:
"Ey iman edenler, Allah'tan takva zere olun ve Rasl'ne iman edin ki size rahmetini iki kat versin." yet-i kerimesi nazil olunca kitab ehli,
kendilerinden mslman olanlara hased ettiler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi ve ltfuna kimsenin sahip olmadn,
[48]
onu kullarndan dilediine vereceini beyan et."
2- Mchid'den rivayet edilmitir:
"Yahudiler:
"Bizden bir peygamberin gelmesi vakti iyice yaklat. O peygamber, kendisine inanmyanlarn ellerini ve ayaklarn kesecektir." diyorlard. Ne
zaman ki Allah Teal Arap'tan bir peygamber olarak Hz. Muhammed'i gnderdi; onu inkr ettiler de onlarn bu inkr zerine Allah Teal bu
[49]
[1]
bn Atyye, 5/256; bn r, 27/353-354.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
Muhammed ibn Ali ibn Muhammed e-evkn, Fethu'l-Kadr el-Cmiu Beyne Fenneyi'r-Rivye ve'd-Dirye min ilmi't-Tefsr, Msr 1383/1964, 5/164; Als,
Ruhul-Meani, 27/164.
[7]
[8]
[9]

[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
nsan: 76/8.
[15]
[16]
Al-i mran: 3/186.
[17]
Al-i mran: 3/181.
[18]
[19]
[20]
[21]
bn Mce, Zhd, 19, hadis no: 4192.
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
Ysuf: 12/3.
[27]
Zmer: 39/23.
[28]
[29]
Hakim, Mstedrek: 2/345; Taberi, Tefsir: 12/90; Suyuti, Durr: 4/3. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 339.
[30]
Zmer: 39/23.
[31]
Ysuf: 12/3.
[32]
Taber, Camiul-Beyan, 12/90.
[33]
[34]
bn Eb eybe, Musannef; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/637.
[35]
[36]
bnu'l-Mbrek ez-Zhd; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/637.
[37]
Mslim; Tefsir, 54/24.
[38]
bn Merduyeh; Als, Ruhul-Meani, 27/179.
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
Buhari, Cihad: 145; Mslim, man: 241 (154); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[44]
Kasas: 28/52-54
[45]
[46]
[47]
[48]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 27/142-143; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/640.
[49]
58- MCADELE SURES

Mushaftaki sralamada elli sekizinci, ini srasna gre yz beinci sredir. Mnfkn sresinden sonra, Hucurt sresinden nce Medine'de
[1]
nazil olmutur. Sadece 7. yetinin Mekke'de indiine dair bir rivayet vardr.
Cumhur kavlinde Srenin tamam meden'dir. Ancak At'dan gelen bir rivayette ilk on yetinin meden, kalannn ise mekk olduu
belirtilmektedir.
Kelb ise "Bilmez misin ki Allah gklerde olanlar da, yerde olanlar da bilir. kiinin gizlice konutuu yerde drdnc mutlaka O'dur..."
[2]
Bu son gr bnu's-Sib'den de rivayet
(yet: 7) yetinin Mekke'de, kalan btn yetlerinin ise Medine'de nazil olduunu sylemitir.
[3]
edilmitir.
[4]
yetlerinin adedi, yirmi ikidir.
1. "Kocas hakknda seninle tartan ve Allah'a ikyette bulunan kadnn szn Allah iitmitir; esasen Allah konumanz iitir. Dorusu
Allah iitendir, grendir."
2. "inizde karlarn "zhar" yapanlar bilsinler ki, karlar anneleri deildir; anneleri ancak, onlar douranlardr. Dorusu syledikleri kt ve
aslsz bir szdr. Allah phesiz affedendir, balayandr."
3. Karlarndan zhr ile ayrlmak isteyip de sonra sylediklerini geri alanlarn, aileleriyle temas etmeden nce bir kle azat etmeleri gerekir.
Size bylece t verilmektedir. Allah, yapmakta olduklarnza Habr'dir.
4. Kim de bulamazsa temas etmeden nce birbiri peinden iki ay oru tutmaldr. Buna da gc yetmeyen 60 yoksulu doyurur. Bu, Allah'a ve
Rasl'ne iman etmekte olduunuz iindir. Bunlar Allah'n hadleridir ve kfirler iin elim bir azb vardr.
"Bu ve bundan sonra gelen yet-i kerimeler, slam hukukunda "Zhar" diye adlandrlan bir meseleyi izah etmektedir. Cahiliye dneminde bir
erkek, hanmna, "Sen bana anamn srt gibisin." derse hanm kendisine haram olmu saylrd. slam gelince kadnn byle bir sebeple erkee
haram olmasn reddetti. Ancak bunu yapan kiilere de aada srasyla zikredilen cezalar koydu.
slam geldikten sonra ilk zhar yapan ve hanmna "Sen bana anamn srt gibisin." diyen ahs Evs b. Samit'tir. Hanm ise, tercih edilen gre
gre Havle Bint-i Sa'labe'dir. Bu hanmn adnn Huveyle Bint-i Sa'Iebe veya Huveyle Bint-i Huveylid yahut Huveyle Bint-i ed-Dleyc yahut
Huveyle Bint-i es-Samit olduunu syleyen rivayetler de vardr. Bu yetlerin nzul sebebi hakknda ite bu olay zikredilmi ve bu hususu
[5]
beyan eden eitli hadisler rivayet edilmitir."
2- Eb Said Muhammed b. Abdirrahman el-Gazi, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hyer'den, o Ahmed b. Ali b. el-Msenna'dan, o Eb
Bekr b. Eb eybe'den, o Muhammed b. Eb Ubeyde'den, o babasndan, o A'me'ten, o Temim b. Seleme'den, o da Urve'den, Aie (r.a.)'nin
"itmesi her eyi kuatan Allah ne ycedir! phesiz ben Havle bint-i Salebe'nin konumasn dinliyorum da, sznn bazs bana gizli
kalyordu. O, kocasn Rasulullah (s.a.v.)'a ikyet ederek yle diyordu:
[7]
[6]
Nihayet yam geip, ocuum kesilince bana zharda bulundu.
"Ey Allah'n Rasul, genliim elimden gitti. Karnm o kocama serdim.
[8]
Ey Allah'm durumumu sana havale ediyorum." Kadn ok beklememiti ki Cebrail (a.s.) bu yeti indirdi."
Bu hadisi Hakim Eb Abdillah, Sahihinde, Eb Muhammed el-Mzen'den, o Mutrr'dan, o Eb Kreyb'den, o da Muhammed b. Eb
[9]
Ubeyde'den rivayet etmitir.
[10]
Onun kocas Evs bni Smit'tir.
"Hereyi iiten Allah teala yceler ycesidir. phesiz ki ben, Sa'lebe'nin kz Havle'nin konutuklarn duyuyor fakat bir ksmn
anlayamyordum. O, kocasn Rasulullaha ikayet ediyor ve yle diyordu:
"Ey Allahn Rasul, o benim genliimi tketti. Ben ona ok ocuk verdim. Yam ilerleyip ocuktan kesilince bana zhar yapt. Ey Allahm,
ikayetimi sana yapyorum."
Hz. Aie diyor ki: "Kadn bu halde devam etti. Nihayet Cebrail u yeti indirdi.
[11]
"Ey Muhammed, Allah, kocas hakknda seninle mcadele eden ve Allaha ikayette bulunan o kadnn szn iitmitir..."
4- Eb Bekr b. Haris, Ebu'-eyh Hafz Isfehan'den, o Abdan b. Ahmed'den, o Ahmed b. Muhammed b. Yahya b. Said'den, o Yahya b. sa erRaml'den, o A'me'ten, o Temim b. Seleme'den, o da Urve'den, Aie (r.a.)nin yle dediini bize haber verdi:
"Btn sesleri istisnasz iiten Allah'a hamd olsun. Mcadele eden kadn gelip Rasulullah'la konumutu. Ben o esnada evin bir kenarnda
[12]
bulunuyor, kadnn ne dediini anlayamyordum. Nihayet Allah Teala bu yeti indirdi."
5- Hz. Aie yle demitir:
"itmesi btn sesleri kuatana hamdolsun. Mcadile (yani Havle) peygambere geldi, konuuyor, ben odann kesinde ne dediini
[13]
iitemiyordum. Hemen Allah Teal bu yeti indirdi."
6- Urve b. Zbeyr, Hz. Aie (r.anh.)nn yle dediini rivayet ediyor:
"Btn sesleri duyan Allaha hamdolsun. Kocas hakknda tartma yapan o kadn, peygambere gelmiti. Ben, evin bir tarafnda
bulunuyordum. O, kocasndan ikayet ediyordu. Ben onun ne sylediini anlayamyordum. Onun bu ikayeti zerine Allah teala: "Ey
[14]
Muhammed, Allah, kocas hakknda seninle mcadele eden ve Allaha ikayette bulunan o kadnn szn iitmitir." yetini indirdi."
7- Eb Mansur Muhammed b. Muhammed el-Mansr, Ali b. mer el-Hafz'dan, o Eb Bekr Muhammed b. Ziyad en-Neysabr'den, o Eb
Bekr Muhammed b. E'as'tan, o Muhammed b. Bekkr'dan, o Katade'ye Zihar'dan soran Said b. Beir'den, Katade de Enes b. Malik'ten bize u
rivayet58te bulundu:
"Evs b. Samit, kars Huveyle bint-i Sa'lebe'ye zharda bulundu da kadn bunu Peygamber (s.a.v.)'e ikyet etti ve dedi ki:
"Yalanp da kemiim incelince kocam bana zharda bulundu." te bu yzden Allah Teala bu yeti indirdi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.)
Evs'e:
"Bir kle zd et" buyurdu. Evs:
"Benim buna gcm yetmez" dedi. Bu sefer Rasulullah (s.a.v.):
"O halde birbiri ardna iki ay oru tut" buyurdu. Evs:
"Ama ben bir gnde iki n yemei atlattmda gcm zayflar" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"O halde altm miskini doyur" buyurdu. Evs:
"Ben ancak senin tarafndan bana ulaacak bir yardm bekliyorum" dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) ona on be sa'lk (yaklak elli kg.)
yiyecek yardmnda bulundu. T ki Allah ok mal verinceye kadar. Allah Rahimdir. nsanlar onun yannda bunun bir mislini grrlerdi. te
[15]
bu, altm fakire mahsustu."
8- Abdurrahman Eb Hamid el-Adl, Muhammed b. Muhammed b. Abdillah b. Zekeriyya'dan, o Muhammed b. Abdirrahman ed-Deul'den, o
Ebu'l-Hasan Ahmed b. Seyyar'dan, o Abdu'1-Aziz b. Yahya b. Yusuftan, o Ebu'l-Asba el-Harran'den, o Muhammed b. Mesleme'den, o
Muhammed b. shak'tan, o Ma'mer b. Abdillah b. Hanzala'dan, o da Yusuf b. Abdillah b. Selam'dan bize u rivayette bulundu:
"Huveyle bint-i Salebe -Huveyle, Ubade b. Samit'in kardei olan Evs b. Samit'in nikhnda idi.- bana unu anlatt:
"Evs b. Samit bir gn yanma girip bana birey syledi. Sanki o, o gn biraz skntlyd. Ben de ona karlk verdim. O da kzp:
"Sen bana anamn srt gibi ol" dedi. Sonra da kp kavminin topland yere gitti. Sonra tekrar bana dnp, benden murad almak istedi. Ben
de ondan kandm. Bunun zerine bana sert davrand. Ben de ona sert davrandm. Derken kadnn zayf erkee stn geldii ekilde ben de
ona stn geldim ve dedim ki:
"Hayr. Huveyle'nin can kudret elinde bulunan Allah'a yemin ederim ki Allah Teala benim ve senin hakknda hkmn verinceye kadar bana
yaklamayacaksn."
Sonra karlatm bu durumu ikyet etmek zere Rasulullah (s.a.v.)'a geldim. Buyurdu ki:
"O, senin hem kocan hem de amcann oludur. Allah'tan kork da ona gzel bir ekilde arkadalkta bulun." Nihayet ben ok beklememitim
ki bu mevzuya dair Kur'an yetleri indi. Nihayet yet keffaret ksmna gelince, Rasulullah (s.a.v.) bana:
"O kocana syle de bir kle zd etsin" buyurdu. Ben de:
"Ey Allah'n Rasul, vallahi onun yannda zd edecei hibir kle yoktur" dedim. Rasulullah (s.a.v.):
"O halde ard ardna iki ay oru tutmasn syle" buyurdu. Ben de dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, vallahi o, oru tutmaya gc yetmeyen yal bir kimsedir." Rasulullah (s.a.v.):
"O halde altm miskini yedirsin" buyurdu. Ben de:
"Ey Allah'n Rasul, vallahi onun yannda yedirecei hibir eyi yoktur" dedim. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Bilakis otuz sa'lk (yaklak doksan kg.) arlnda bir hurma yardmnda bulunacaz." Ben de dedim ki:
"O halde ben de baka bir ark (30 sa) ile yardmda bulunaym." Rasulullah (s.a.v.) da:
[16]
"Gzel syledin. Haydi ona tasadduk et" buyurdu."
9- Abdullah kanalyla Havle bint Sa'lebe ibn Mlik el-Hazreciyye'den rivayette o yle anlatyor:
"Allah'a yemin ederim ki Mcadile Sresinin ba benim ve (kocam) Evs ibn Smit hakknda nazil oldu. Ben onun yannda (onunla evli) idim.
Kt huylu bir ihtiyard. Bir gn yanma girdi ve szne karlk verdim. Buna ok kzarak bana:
"Sen bana anamn srt gibisin." diyerek zhar yapt. Sonra kp kavmin topland yerlerden birisinde bir sre oturduktan sonra eve geldi ve
beni istedi (benimle sevimek istedi). Ben de:
"Hayr olmaz, Havleciin nefsi kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki bana o sylediini syledikten sonra Allah ve Rasl bizim
hakkmzda hkmn verinceye kadar senin benimle sevimen doru olmaz." dedim. zerime atladysa da ihtiyar olduu iin hakkndan
geldim, kendimi ona teslim etmedim, zerimden atp komularmzdan birisine gittim, onun elbisesini dn alp giydim, kp Allah'n
Rasl'ne geldim. nne oturdum ve ondan (kocamdan) grdklerimi anlattm, ondan grdm kt muameleyi Raslullah'a ikyet ettim.
Allah'n Rasl:
"Ey Havle, amcann oludur, ok yal bir ihtiyardr; onun hakknda Allah'tan takva zere ol." diyordu. Ben daha orada yerimden
kalkmamtm ki benim hakkmda Raslullah'a vahy inmeye balad. Raslullah'a vahy inerkenki hal onu kaplamt. Sonra ald ve:
"Ey Havlecik, Allah sen ve kocan hakknda vahy indirdi." buyurup "Ve kfirler iin elm bir azb vardr."a kadar olmak zere "Allah, kocas
hakknda seninle tartan ve Allah'a ikyette bulunan kadnn szn iitmitir. Allah, sizin konumanz iitir. Hi phesiz Allah Sem'dir,
[17]
Basrdir...." yetlerini indirdi."
10- Taber'nin Ebu Kreyb kanalyla bn Abbs'tan rivayetinde o yle anlatyor:
"Chiliye devrinde bir kimse karsna: "Sen bana anamn srt gibisin." dedii (zhar yapt) takdirde kars kendisine haram olurdu ve slm'n
balangcnda da bu byle idi. slm'da ilk zhar yapan Evs ibnu's-Smit oldu. Amcasnn kz Havle bint Huveylid ile evliydi. Ona zhar yapt
ama ok gemeden piman oldu ve karsna:
"yle sanyorum ki imdi sen bana haram oldun." dedi. Kars da ona aynsn syledi. Evs, karsna:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e git ve ona sor." dedi. Kadn da Raslullah (s.a.v.)'a geldi. Hanmlarndan birisi O'nun salarn taryordu.
"Ey Havlecik, senin bu durumunla ilgili olarak bize bir emir gelmedi." buyurdular. te bunun zerine Allah Teal, Rasl'ne vahy indirdi de
"Ey Havlecik, sana mjdeler olsun." buyurdu. Havle:
"Hayrdr." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"karsyla temas etmeden nce bir kle azat etmeleri gerekir"e kadar "Allah, kocas hakknda seninle tartan ve Allah'a ikyette bulunan
kadnn szn iitmitir..." yetlerini tilvet buyurdular. Havle bunu iitince:

"Bizim klemiz mi var. Vallahi, o benden baka kle bulamaz." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Kim de bulamazsa temas etmeden nce birbiri peinden iki ay oru tutmaldr." yetini okudu. Havle:
"Vallahi o bir gnde kere su imezse gzleri kr olacak." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Buna da gc yetmeyen altm yoksulu doyurur." ksmn tilvet buyurdular. Havle:
"Bunu nereden bulacak ki, ancak bir defalk yiyecei var." dedi. Hz. Peygamber de bir vesak'n yars kadar ona yardmda bulundu -Bir vesak
60 s' idi- ve:
[18]
"60 yoksula bunu yedirsin, ondan sonra sana ric'atte bulunsun, seni tekrar nikhlasn." buyurdular."
[19]
Hz. Aie'den gelen bir rivayette bu Evs ibnu's-Smit'in karsnn ad Cemile olarak verilmitir.
11- Yine Taber'nin Yahya ibn Bir kanalyla bn Abbs'tan rivayetle zikrettii bir hadiste olay yle anlatlyor:
"Chiliye devrinde zhar, talk saylrd. slm devrede ilk zhar yapan Ubde ibnu's-Smit'in kardei Evs ibnu's-Smit oldu. O, kars hazreti
Havle bint Sa'lebe ibn Mlik'e zhar yapmt. Evs'in zhar yapmas zerine kars, bunun talk olduunu sand ve onu tutup Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e getirdi:
"Ey Allah'n elisi, Evs bana zhar yapt ve eer biz ayrlacak olursak helak olduk demektir. Ben ona karnm atm ve ona ocuklar dourdum.
Onunla beraberliimiz eskidi." diyor, bu durumdan ikyette bulunup alyordu. Bu hususta Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir ey de gelmi deildi.
te bunun zerine Allah Teal: "Ve kfirler iin elm bir azb vardr"a kadar olmak zere "Allah, kocas hakknda seninle tartan kadnn
[20]
szn iitmitir..." yetlerini indirdi."
12- Taberi bu olay farkl rivayetlerle, Ebu liye, Katade, Abdullah b. Abbas, Muhammed b. Ka'b el-Kurazi, krime, Mcahid ve Urve b.
[21]
Zbeyr'den rivayet etmitir.
13- bn Eb Hatim'in Muhammed ibn Abdurrahman el-Herev kanalyla Ebu'l-Aliye'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Dleyc kz Havle ensar'dan bir adamn nikh altndayd. O adamn gz zayf, fakir ve kt huylu idi. Chiliye ehlinin boamalar yle idi:
Bir kii karsn boamak istedii zaman ona: "Sen bana anamn srt gibisin." derdi. Havle'nin ondan bir veya iki muhta ocuu da vard. Bir
gn bir konuda onunla tartt ve o Havle'ye:
"Sen bana anamn srt gibisin." deyiverdi. Havle de zerine elbisesini geirip Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna geldi. Hz. Peygamber (s.a.v.),
Hz. Aie'nin evinde idi ve Hz. Aie, Raslullah (s.a.v.)'n bann bir tarafn ykyordu. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna geldiinde ocuklar
da yanndaydlar. Dedi ki:
"Ey Allah'n rasl, kocamn gz hastalkldr. Kendisi hibir eyi olmyan bir fakirdir, huyu da ok ktdr. Ben kendisiyle bir konuda
tarttm, bana kzd ve: "Sen bana anamn srt gibisin." dedi. Bununla beni boamak istemedi. nk benim ondan bir -veya iki- ocuum
var." Raslullah (s.a.v.):
"Benim bildiim bir ey varsa o da senin ona haram olduundur." buyurdu. Kadn:
"Ben, bana ve ocuklarmn babasna verdiinden dolay Allah'a ikyette bulunuyorum." dedi.
Ebu'l-Aliye anlatmaya yle devam eder:
"Hz. Aie, dnp Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bann br yarsn da ykamak istedi. Kadn da Hz. Aie ile birlikte dnp:
"Ey Allah'n Rasl, kocamn gzleri sakattr, kendisi de fakirdir ve huyu da ktdr. Benim ondan bir -veya iki- ocuum var. Kendisiyle bir
konuda tarttm, kzd ve: "Sen bana anamn srt gibisin." dedi. Ancak bununla beni boamak istiyor deildi." Havle der ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) ban bana doru evirip:
"Senin durumun hakknda ona haram olmandan baka bildiim bir ey yoktur." buyurdu. Ben yine:
"Ben, bana ve ocuumun babasna gelenden dolay Allah'a ikyette bulunuyorum." dedim.
Ebu'l-Aliye yle anlatr:
"Hz. Aie o srada Raslullah (s.a.v.)'n yznn deitiini farkedip kadna:
"Geriye ekil." dedi. Kadn geri ekildi. Raslullah (s.a.v.), Allah'n diledii kadar vahyin inmesi halinde kald, vahy kesilince dedi ki:
"Ey Aie, o kadn nerede?" Hz. Aie kadn ard, kadna:
"Git ve kocan bana getir." buyurdu. Kadn koarak gitti ve kocasn getirdi. Bir de baktlar ki kocasnn gzleri zor gryor, fakir ve huysuz
birisi. Raslullah (s.a.v.):
"Sem ve Alm olan Allah'a snrm." diye sze balad ve besmeleyle "Allah, kocas hakknda seninle mcadele eden ve Allah'a ikyette
bulunan kadnn szn iitmitir. Allah, sizin (ikinizin) konumanz itir. Muhakkak ki Allah Sem'dir, Basr'dir... Karlarndan zhr ile
ayrlmak isteyip de sonra dediklerini geri alanlarn karsyla temas etmeden nce bir kle azat etmeleri gerekir..." kavline kadar bu yetleri
okudu, sonra yle buyurdu:
"Karnla temasta bulunmadan nce azat edecek bir kle bulabilir misin?" Adam:
"Hayr." dedi.
"Ardarda iki ay oru tutabilir misin?" diye sordu.
"Seni hak ile gnderen Allah'a yemin ederim ki ben, iki veya kere yemek yemiyecek olursam gzm neredeyse kr olup kapanr." dedi.
Raslullah (s.a.v.):
"Altm yoksulu doyurabilir misin?" diye sordu,
"Hayr, ancak sen bana yardm edersen doyurabilirim." dedi.
Ebu'l-Aliye der ki:
"Raslullah (s.a.v.) ona yardm etti ve o da altm yoksulu doyurdu. Bylece Allah Teal (sen bana anamn srt gibisin diyenler hakkndaki)
[22]
boanma (hkmn) deitirip zhar yemini kld."
14- Buhari'nin Tarih'inde rivayet ettiine gre "Mcadile (Havle) bir gn Hz. mer'i durdurdu. Ona epeyce ar konutu. Hz. mer onu
susarak dinledi. Birisi:
"Ey mminlerin emiri! Ben seni hi bu gnk gibi grmedim." dedi. O da
[23]
"Nasl dinlemem, onu Allah dinledi ve hakknda ayet indirdi." dedi."
15- Rivayet olunduuna gre, "Ubade bn es-Smit'in kardei olan Evs bn Samit kars Havle binti Salebeyi, namaz klarken grd. O, son
derece gzel idi. Adamda ise bir para tuhaflk vard. Kadn selm verince, o kadndan rm almak istedi, ama kadn yz vermedi. Bunun
zerine, Evs kzd... Evs'de de, biraz acelecilik vard; bu sebeple, hemen "zhr" yapt. Bunun zerine Havle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve:
"Ben gen ve arzu edilir iken Evs benimle evlendi. Yam ilerleyip ocuklarmn oald bir zamanda, beni annesi gibi addetti. Benim kk
ocuklarm var. Eer onlar onun ailesine braksam zayi olurlar, bakamazlar. Onlar yanma alsam, a kalrlar." dedi.
Bu konuda iki rivayet bulunmaktadr: Rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
"Senin durumunla ilgili, u anda syleyebileceim bir ey yok" dedi. Yine, dier bir rivayete gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) ona:
"Sen, kocana haram oldun..." demitir. Bunun zerine Havle:
"Ya Raslallah, o talk ve boanmadan bahsetmedi. O, ocuklarmn babasdr ve en ok sevdiim insandr." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.)
ona:
"Sen ona haram oldun!" dedi. Bunun zerine kadn:
"htiyacm ve iimden geenleri Allah'a arzediyorum" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) her keresinde:
"Sen ona haram oldun" dedike, o, hayflanyor ve Allah'a arzda bulunuyordu. te o, bu durumda iken, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yz birden
deiti ve bu ayet-i kerime nazil oldu.
Sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), Havle (r.a.)'n kocasna haber gndererek yle dedi:
"Seni bunu yapmaya sevkeden ey nedir?" O:
"eytan. Bu konuda bir kolaylk, k yolu var m?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
"Evet" buyurup, ona bu drt ayeti okudu ve,
"Kle azd etmeye gcn yeter mi?" diye sordu. O:
"Yok vallahi" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Oru tutmaya gcn yeter mi?" dedi, o:
"Yok, vallahi. Eer ben, gnde bir veya iki kere yemek yemezsem, gzmn kuvveti kaybolur, sanki lyorum zannederim." dedi. Hz.
"Altm fakiri doyurmaya gcn yeter mi?" dedi, o:
"Yok vallahi, ... ya Raslallah; ama, sen sadaka ile yardmda bulunursan, o zaman olur." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) ona, on
[24]
be lek yardmda bulundu; Evs de, elinde bulunan maldan bu kadar mikdar ortaya koydu ve bunlar altm fakire tasadduk etti."
16- Sahabilerden, karsna zhar yapp da bundan dnmek iin keffaret olarak verecek bir ey bulamayan ve Rasulullaha gelen sahabilerden
birisi de Seleme b. es-Sahr el-Ensari'dir. Seleme diyor ki:
"Ben, kadnlarla mnasebet bakmndan baka erkeklerde bulunmayan bir gce sahiptim. Ramazan ay gelince geceleyin hanmma yaklarm,
kendimi ondan ekip alamam da bu ii gndze kadar devam ettiririm korkusuyla Ramazann sonuna kadar karma zhar yaptm. Bir gece
karm bana hizmet ederken onun vcudunun bir yeri ald. Ben de grdm. Bunun zerine kendimi tutamadm ve ii bitirdim. Sabah olunca
kavmime gittim ve onlara durumu anlattm ve dedim ki:
"Beni Rasulullaha gtrn ona durumumu anlataym." Onlar da:
"Hayr vallahi biz bu ii yapmayz. Hakkmzda yet ineceinden veya Rasulullahn bize, utanc bizden sonra da devam edecek bir sz
syleyeceinden korkarz. Fakat sen git neyi uygun gryorsan onu yap." dediler. Bunun zerine kp Rasulullaha gittim ve durumu
anlattm. Rasulullah bana:
"Bunu sen yaptn ha?" dedi. Ben de:
"Evet ben yaptm." dedim. Rasulullah tekrar:
"Bunu sen yaptn ha?" dedi. Ben de:
"Evet ben yaptm" te buradaym, hakkmda Allahn hkmn icra et. Ben ona sabredeceim." dedim. Rasulullah:
"Bir kle azad et." dedi. Ben elimi enseme vurdum ve dedim ki:
"Seni hak ile gnderen Allaha yemin olsun ki o kleden baka bir eyim yok." Bunun zerine Rasulullah:
"ki ay oru tut." dedi. Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, benim bama gelen ancak oruluyken geldi." Rasulullah:
"Altm yoksul doyur." dedi. Dedim ki:
"Seni hak ile gnderene yemin olsun ki bu geceyi a olarak geirdik. Akam yemeimiz yoktu." Bunun zerine Rasulullah,
[25]
kadarn fakirlere yedir. Geri
"Zreyk oullarnn zekat iine bakan memura git ve ona syle sana bunu versin. Sen de ondan bir vesk
kalanndan da sen ve ailen faydalann." buyurdu. Bundan sonra kavmime dndm ve onlara dedim ki:
"Sizde sknt ve ho olmayan dnceler grdm. Rasulullahtan ise bolluk ve bereket grdm. Zekatnz bana vermenizi emretti. Onu verin
[26]
bana." Onlar da zekatlarn bana verdiler.
7. Bilmez misin ki Allah, gklerde olanlar da, yerde olanlar da bilir. kiinin gizlice konutuklar yerde ddnc mutlaka O'dur. Be kiinin
gizli gizli konutuu yerde altnc mutlaka O'dur. Bundan az veya ok olsunlar ve nerede bulunursa bulunsunlar mutlaka onlarla beraberdir.
Sonra btn yaptklarn kyamet gn kendilerine haber verecektir. Dorusu u ki Allah, hereye Alm'dir.

1- bn Abbs'tan rivayete gre Amr'n oullar Raba ve Habb ile Safvn ibn meyye hakknda nazil olmutur. Bir gn bir araya gelmi
aralarnda konuuyorlarm. Birisi:
"Ne dersiniz acaba Allah bizim konutuklarmz biliyor mudur?" demi, dieri:
"Bazsn bilir (gizlediimiz) bazsn da bilmez." demi. ncleri de:
[27]
"Eer bir ksmn biliyorsa mutlaka hepsini biliyordur." demi de yet ite bunun zerine nazil olmu.
[28]
Buna gre bu yet-i kerime Mekke-i Mkerreme'de nazil olmutur. Nitekim srenin banda da iaret edilmiti.
8. "Gizli toplantdan menedilen, sonra menolunduklar eyi yapmaya kalkarak gnah ilemek, dmanlk etmek ve Peygambere kar gelmek
konusunda gizli gizli konuanlar grmedin mi?

1- bn Abbas ve Mcahid dediler ki:
"Bu yet Yahudiler ve mnafklar hakknda inmitir. Kendi aralarnda M'minler'den ayr gizli gizli konuurlar, sonra M'minler'e bakp
gzleriyle iaretlenirlerdi. M'minler onlarn bu fslt hallerini grnce derlerdi ki:
"Biz, onlar ancak sefere kan seriyyeler ierisindeki akrabalarmzdan ve kardelerimizden yana kendilerine katl veya lm veya bir musibet
yahut da bir hezimet haberi eriip de, kalplerine tesir ederek onlar mahzun eder bir halde gryoruz." Onlarn akrabalar ve arkadalar
savatan dnnceye kadar bu hal zere devam ederlerdi. Nihayet bu fslt uzayp oalnca M'minler Rasulullah (s.a.v.)'a ikyette
bulundular. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) onlara mslmanlardan ayr olarak kendi aralarnda gizli gizli konumamalarn emretti. Fakat
[29]
buna ramen onlar, bu iten vaz gemediler ve fsldamalarna yeniden dndler. Allah Teala da bu yeti indirdi."
2- Muktil b. Hayyandan rivayet edildi:
"Neb Aleyhisselm ile Yahudiler arasnda antlama vard. Sahabeden biri onlara geldiinde, Yahudiler aralarnda gizli olarak konuurlard.
Hatta Mminler onlarn Raslullah' ldrmeyi veya onun uygun grmedii bir eyi konutuklarn zannederlerdi. Neb Aleyhisselm,
[30]
Yahudileri gizli konumaktan nehyetti. Yahudiler gizli konumaya nihayet vermediler. Allah Tel bu yeti indirdi."
[31]
3- Mcahid, Katade, bn-i Zeyd ve Mukatil'e gre bunlar, Yahudilerdir.
[32]
Rz de bu yet-i kerimenin Yahudiler hakknda nazil olduu grn tercih eder.
"Bahsedilen bu topluluun, aralarnda fsldap, m'minlere, onlar aleyhine olarak kt eyler fsldatklar zannn uyandran; bylece de
m'minlerin zlmelerine sebep olan kimseler olmalar mmkndr. Onlar bu ii ok ok yapnca, mslmanlar bunu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
ikyet ettiler. Reslllah (s.a.v.) de onlara, mslmanlarn yannda fsldamamalarn emretti. Onlar, bu ie son vermeyip fsldamaya devam
[33]
edince, Cenb- Hakk bu ayet-i kerimeyi indirdi."
8. "... sana geldiklerinde, Allah'n seni selamlamad bir ekilde seni selamlarlar; ilerinden, "Gerekten peygamber olsayd Allah'n bizi,
sylediklerimizden tr, cezalandrmas gerekmez miydi?" derler. Cehennem onlara yeter. Oraya girerler, ne kt dntr!"

1- Eb Bekr Muhammed b. el-Haab, Eb shak brahim b. Abdillah el-sfehan'den, o Muhammed b. shak es-Serrac'dan, o Kuteybe b.
Said'den, o Cerir'den, o A'me'ten, o Ebu'd-Duha'dan, o Mesruk'tan, o da Aie (r.a.)'den bize u rivayette bulundu:
'Yahudiler'den bir grup Rasulullah (s.a.v.)'a gelip;
"es-Samu aleyke ya Ebe"l-Kasm (lm zerine olsun ey Kasm'n babas" dediler. Ben de dedim ki:
"lm size olsun ve Allah size byle yapt da." Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Sus ey Aie. Zira Allah irkin sz ve onu iittirmeyi sevmez." Dedim ki:
"Ey Allah'n Rasul, ne dediklerini grmedin mi?" O da:
"Benim de onlarn sylediklerini "Ve aleykm (Sizin zerinize olsun)" diyerek onlara evirdiimi grmedin mi?" buyurdu. te bu yet bu
[34]
konuda nazil oldu."
2- Hz. Aie (r.anh.) dier bir rivayette yle buyuruyor:
"Yahudiler Resulullah (s.a.v.)e geldiler ve ona
"Essam aleykm: lm zerinize olsun" dediler. Ben de onlara:
"Sizin zerinize olsun, Allah size lanet etsin ve gazabna uratsn." dedim. Bunun zerine Rasulullah:
"Yava ol ya Aie, yumuak davran, sert kmak ve kaba konumaktan kan." dedi. Ben de dedim ki:
"Ne sylediklerini iitmedin mi?" Rasulullah da:
"Sen de benim onlara ne karlk verdiimi iitmedin mi? Benim onlar hakkndaki isteim kabul edilir. Fakat onlarn, benim zerimdeki
istekleri kabul edilmez." dedi.
[35]
A'me'den gelen rivayette bu yet-i kerimenin nzul sebebinin bu hadise olduu zikredilmitir.
4- Eb Said Muhammed b. Abdirrahman el-Gazi, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hyer'den, o Ahmed b. Ali b. Msenna'dan, o Zheyr b.
Muhammed'den, o Yunus b. Muhammed'den, o Seyhan'dan, o Katade'den, o da Enes'ten bize u haberi rivayet etti:
'Yahudinin biri Rasulullah (s.a.v.)'a gelip:
"es-Samu aleyke" dedi. Bunun zerine orada bulunan topluluk da, bu sz ona iade ettiler. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Onun ne dediini anlyor musunuz?" buyurdu. Ashab da:
"Allah ve Rasul daha iyi bilir. Ama selam verdi ey Allah'n Rasul." dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Hayr yle deil, fakat yle yle dedi. Gidin onu bana getirin" buyurdu. Onlar da gidip adam kendisine getirdiler. Rasulullah (s.a.v.):
"Es-Samu aleykm" dedin deil mi?" buyurdu. O da:
"Evet" dedi. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Ehl-i Kitap'tan birisi size selam verdiinde siz de: "ve aleykm" deyiniz." Yani dediin ey sana olsun demektir, Bunun zerine Allah Teala
[36]
bu yeti indirdi."
5- Enes b. Malik diyor ki:
"Bir Yahudi, Rasulullahn yanndan geti ve ona:
"es-Samu aleyke: lm zerine olsun." Dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"Ve aleyke" "Senin zerine olsun." buyurdu ve sonra dedi ki:
"Bunun ne dediini anladnz m? Bu, "lm zerine olsun." dedi." Dedik ki:
"Ey Allahn Rasul, bunu ldrmeyelim mi?" Rasulullah:
[37]
"Hayr, ehl-i kitaptan birisi size selam verdiinde siz de onlara "Sizin zerinize olsun" deyin." buyurdu.
[38]
6- Abdullah b. Abbas, yet-i kerimede zikredilen insanlarn, mnafklar olduklarn sylemitir.
7- Abdullah bni Amr'dan rivayet edildi:
"Yahudiler Raslullah'a:
" es-Samu aleyke (lm senin zerine olsun)" derler sonra kendi kendilerine:
[39]
"Sylediklerimizden dolay Allah bize azap ederse" derlerdi. Bunun zerine bu yet indirildi."
[40]
8- Bu babta Enes ve Aie'den (r.a.) de rivayet vardr.
9- bn Zeyd'den gelen rivayete gre "bu yahudiler kii olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kapsna gelmi, bir sre aralarnda fsldatktan
sonra birisi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girmek iin izin istemi ve girince de:
"es-Smu aleykum." demi, Hz. Peygamber de onun bu dileini aynen iade edip:
"Ve aleykm." buyurmu. Sonra ikincileri, sonra da ncleri ayn eyi yapm ve ayn cevab almlar."
[41]
bn Zeyd der ki: "es-Sm" lm demektir."
9. Ey iman edenler, aranzda gizli konutuunuz zaman gnah, dmanl ve O Rasl'e isyan fsldamayn. Birr'i, takvay konuun ve
huzuruna varp toplanacanz Allah'tan takva zere olun.

1- Zeyd ibn Eslem der ki:
"Ey o iman etmi olanlar, Peygamber'le gizli bir ey (zel bir ey) konuacanz vakit bu konumanzdan nce sadaka verin." yet-i kerimesi
mnafklar ve Yahudiler hakknda nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelir, onunla gizli gizli konuur ve O'nun hakknda: "O, kendisine
sylenen hereyi duyan bir kulaktr." derlerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de kendisiyle gizli konumak isteyen kimseyi reddetmezdi. Mnafklarn
ve yahudilerin byle yapmalar mslmanlara ar geliyordu. nk eytan onlarn aklna, onlarn Raslullah ile gizli gizli konutuklarnda
kendileriyle savamak zere dmanlarnn ordular topladndan bahsettikleri dncesini getirirdi. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i
kerimeyi indirdi. Ancak mnafklar ve Yahudiler yaptklarnda devam edince
"Ey o iman etmi olanlar, Peygamber'le gizli bir ey (zel bir ey) konuacanz vakit bu konumanzdan nce sadaka verin." yet-i
[42]
kerimesini indirdi."
10. Fsldama srf eytandandr, iman edenleri tasaya drmek iindir. Halbuki Allah'n izni olmakszn bu onlara hibir surette zarar verici
deildir! O halde m'minler, ancak Allah'a gvenip dayansnlar.

1- Katde'den (r.a.) rivayet edildi:
[43]
"Mnafklar aralarnda gizli konuurlard. Bu, mminleri kzdrr ve onlara ar gelirdi. Bunun zerine Allah Tel bu yeti indirdi."
2- Katade'ye gre buradaki fsldamadan maksat, mnafklarn birbirleriyle yaptklar fsldamalardr. Zira mnafklar, birbirleriyle
fsldayorlar bu da mminleri fkelendiriyor ve onlarn arna gidiyordu. Bunun zerine Allah teala bu ayet-i kerimeyi indirdi. Mnafklar
[44]
bu huylarndan dolay knad. Taberi de bundan nceki yetle balant kurarak bu gr tercih etmitir.
3- bn-i Zeyd'e gre ise, buradaki fsldamadan maksat, herhangi bir insann, Rasulullahtan bir ihtiyacn gizlice istemesidir. Baz insanlar
gelip, Rasulullahtan, bir ihtiyacnn giderilmesini gizlice istiyordu. Rasulullah bu hususu kimseye yasaklamamt. O gn btn insanlar,
Medine'ye kar sava halindeydiler. Rasulullaha byle bir fslt yapldn gren mslmanlara, eytan, Medine'ye saldr yaplacana dair
[45]
vesvese veriyordu. Bunun zerine Allah teala bu yet-i kerimeyi indirdi ve eytann vesveselerine kar dikkatleri ekti.
[46]
3- Atiyye'ye gre ise, burada zikredilen eytann vesvesesi olan fsltdan maksat, kiiyi zen ryalardr.
11. "Ey inananlar! Toplantlarda, size, "Yer an" denince yer an ki Allah da size genilik versin; "Kalkn" denildii zaman da hemen kalkn
ki, Allah, iinizden inanm olanlar ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle ykseltsin. Allah ilediklerinizden haberdardr."

1- Mukatil bn Hayyn dedi ki:
"Peygamber (s.a.v.) sofada bulunuyordu. Yer de dar idi. O gn de Cuma idi. Rasulullah (s.a.v.) Muhacirler'den ve Ensar'dan olan Bedir Ehli'ne
ikramda bulunuyordu. Bedir Ehli'nden bir grup insan geldi. Bunlar meclise gelmekte gecikmilerdi. Peygamber'in etrafnda kendilerine yer
almasn bekleyerek ayaklar zerine dikilmilerdi. Fakat meclistekiler onlara yer amamlard. Bu durum Rasulullah'n ok arna gitti.
Etrafnda Bedir Ehli'nden olmayanlara:
"Kalk falanca, falanca sen de kalk" buyurdu. Bunun zerine meclisten Rasulullah'n nnde dikilen Bedir Ehli kadar ayaa kalktlar. Bu
durum, yeniden kaldrlanlara ok ar geldi. Rasulullah (s.a.v.) da onlarn yzlerindeki bu honutsuzluu anlad. Mnafklar, mslmanlara:
"Siz arkadanzn (yani Muhammed'in) insanlar arasnda adaleti gzettiini iddia etmiyor muydunuz? Oysa Allah'a yemin olsun ki u kiiler
arasnda adil davranmad. Bir grup mecliste yerlerini aldlar ve Peygamberlerine onlardan daha yava davrananlar oturttu." Allah Teala da ite
[47]
bu yeti bu sebepten dolay Cuma gn indirdi."
2- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, o yle demitir:
"Bu ayet-i kerime, Sabit b. Kays b. e-emms hakknda nazil oldu. yle ki: O, daha nce herkes meclisteki yerlerini alm iken, mescide
girdi. Kulaklarndaki arlktan tr, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yakn oturmay istiyordu. Bundan dolay, iyice yaklancaya kadar, ona yer
atlar. Sonra biri onu sktrnca, onunla o kii arasnda, bir sz al-verii oldu. O da, szn duyabilmek iin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e
yakn olmay istediini fakat falancann kendisine yer amadn Peygambere syledi. Bunun zerine bu ayet nazil oldu. Hz. Peygamber
[48]
(s.a.v.) de cemaate, olduklar yerde (biraz skarak) yer amalarn, hi kimsenin, hi kimse iin yerinden kalkmamasn emretti."
3- Katade (r.a.) dedi ki:
[49]
"Mnafklar kendilerine doru gelen olduunu grnce Raslullah'n yannda meclislerini daraltrlard. Bunun zerine bu yet indirildi."
4- Mcahid, Katade, Dahhak ve bn-i Zeyd'e gre yet-i kerimede zikredilen "Toplant yerleri"nden maksat, zellikle Rasulullahn
bulunduu meclislerdir. Zira sahabiler Rasulullaha ok yakn olmay arzuladklarndan, sonradan meclise gelenlere yer verme hususunda cimri
davranyorlard. Bunun zerine yet-i kerime nazil oldu ve meclise gelenlere yer verilmesini ve oradan kalkarak bakalarna yer vermeleri
[50]
istenenlerin bu emri yerine getirmelerini emretti.
5- "Bize ulatna gre Raslullah (s.a.v.):
"Kardei iin yer aana Allah rahmet eylesin." diye dua buyurdular. Bunun zerine hzla yerlerinden kalkp gelen kardelerine yer amaya
[51]
baladlar ve ite bunun zerine Allah Teal o cuma gn bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- Fahreddin er-Razi dedi ki:
"Onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e yakn olmay arzuluyorlard. Herbiri, kendisinin sktrlmasn da istemiyordu. Bazan, bir (din) kardei
kendisine yer amasn istediinde, bundan kanyordu. te bundan dolay Cenb- Hakk onlara, birbirlerine efkatle davranmalarn ve
bunun iin biraz skntya katlanmalarn emretti. Yine onlar arasnda, kendisine fakirlerin dokunmasndan holanmayanlar vard. nk ehl-i
[52]
suffa yn elbise giyiyor ve bu sebeple de kokuyorlard."
12. "Ey inananlar! Peygamberle hususi olarak konuacanzda, bu konumanzdan nce fakirlere sadaka veriniz; bu, sizin daha iyi ve daha
temiz olmanz iindir. Eer sadaka verecek bir ey bulamazsanz zlmeyiniz. Allah phesiz balayandr, acyandr."
13. O Rasl ile mahrem bir ey konumazdan nce sadaka vermekten korktunuz da m yerine getirmediniz? Fakat Allah, sizin tevbelerinizi
kabul buyurdu. u halde namaz ikame edin, zekt verin, Allah'a ve Rasl'ne itaat edin. Ve Allah yapmakta olduklarnza Habr'dir.

1- Mukatil b. Hayyan'n rivayetine gre "bu yet, zenginler hakknda nazil olmutur. Bunlar Peygamber (s.a.v.)e gelirler, O'nunla oka
babaa kalrlar ve bylece meclislerde fakirlere galebe alarlard. Nihayet, onlarn bu uzun boylu oturmalar ve babaa konumalarn
Rasulullah (s.a.v.) ho karlamad. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirerek, Rasulullah (s.a.v.) ile babaa konuma esnasnda emir
buyurdu. Fakat fakirlere gelince, onlar verecek birey bulamadlar. Fakat dier yandan, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisine bir itiyak
duydular. Bu sebeple, "Keke bireylere sahip olsaydk da, bunu infk ederek, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in meclisine ulaabilseydik" diye
temenni ettiler. te bu mkellefiyet ile, fakirlerin Allah katndaki dereceleri fazlalarken, zenginlerin dereceleri alalmtr. Zenginler ise,
[53]
cimrilik ettiler ve bu durum Peygamber (s.a.v.) Ashab'na zor geldi. Nihayet ruhsat yeti indi."
2- Ali b. Eb Talib yle dedi:

"phesiz Allah'n Kitab'nda bir yet var ki benden nce hibir kimse onunla amel etmemitir. Benden sonra da hibir kimse onunla amel
etmeyecektir. O yet Mcadele: 58/12 yetidir. Benim bir dinarm vard. Onu birka dirheme sattm. Bylece Rsulullah (s.a.v.) ile babaa
her konumamda bir dirhem sadaka veriyordum. Nihayet para bitti ve bu yet baka bir yetle nesholundu ki o da udur:
[54]
"Gizli konumanzdan nce sadaka vermenizden korktunuz mu?"
3- Mcahid diyor ki: "Ali (r.a.) yle dedi:
"Allahn kitabnda yle bir yet vardr ki onunla, benden nce hi kimse amel etmedi. Benden sonra da amel etmeyecektir. Benim yanmda
bir dinar vard onu on dirheme bozdurdum. Rasulullah ile her gizli konutuumda bir dirhem sadaka veriyordum. O srada bu yet neshedildi.
[55]
Bylece bu yetle ne benden nce amel eden oldu ne de benden sonra amel eden olacaktr."
4- bnu Eb Talha tarikyla bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Mslmanlar, Hz. Peygamber (s.a.s)'e soru sorma iini pek ileri gtrdler ve hatta ona meakkat verdiler. Allah Tel da Peygamberinin
ykn hafifletmek istedi. Mcadele: 58/12 yetini indirdi.
[56]
Bu ayet inince pek ok insan sabredip soru sormad. Bunun zerine Allah Tel, Mcadele: 58/13 yetini indirdi."
5- Sfyn ibn Vek' kanalyla Hz. Ali ibn Eb Tlib'den rivayet edidiine gre o yle anlatyor:
"Ey iman etmi olanlar, O Rasl ile gizli ve zel bir ey konuacanz vakit, bu konumanzdan nce sadaka verin." yet-i kerimesi nazil
olunca Hz. Peygamber bana:
"Ne dersin bir dinar olsun mu?" diye sordu. Ben:
"Buna gleri yetmez." dedim.
"Peki yarm dinar?" buyurdu, ben yine:
"Buna da gleri yetmez." dedim.

"Peki ne kadar olsun?" diye sordular, ben:
"Bir arpa dnesi." dedim de:
"Ne kadar az maln var, ne kadar yoksulsun! phesiz sen, pek azla yetiniyorsun" buyurdu. Bunun manas, "phesiz senin maln az.
Dolaysyla sen, malna gre takdirde bulundun" eklindedir.
te bunun zerine "O Rasl ile mahrem bir ey konumazdan nce sadaka vermekten korktunuz da m yerine getirmediniz?..." yet-i kerimesi
[57]
nazil oldu.
6- Ali b. Alkame, Ali b. Ebi Talib'in unlar sylediini rivayet ediyor:
"Ey iman edenler, peygamberle gizli konumak istediiniz zaman konumazdan nce sadaka verin..." yeti inince Rasulullah (s.a.v.) bana dedi
ki:
"Bu sadakann bir dinar olmasna ne dersin" Dedim ki:
"nsanlarn buna gc yetmez." Dedi ki:
"O halde ne kadar olmal?" Dedim ki:
"Bir arpa arl kadar altn olsun." Rasulullah buyurdu ki:
"phesiz ki sen, mali bakmdan mtevaz bir kimsesin." Hz. Ali diyor ki:
[58]
"Bunun zerine bundan sonra gelen yet nazil oldu ve Allah benim sebebimle bu mmetten yk hafifletti."
7- bn Creyc, Kelb ve Ali yoluyla bn Abbas (r.a.)'dan rivayet edildiine gre, "ashab, sadaka vermeden, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le
fsldamaktan nehyolunmulard. Bundan dolay Hz. Ali mstesna, hi kimse Hz. Peygamber (s.a.v.)'le babaa kalmamt. O da bunun iin
[59]
bir dinar tasadduk etmiti. Daha sonra (sadakasz olarak) fsldama ruhsat veren ayet nazil olmutu."
8- "Ey o iman etmi olanlar, Peygamber'le gizli bir ey (zel bir ey) konuacanz vakit bu konumanzdan nce sadaka verin." yetindeki
sadaka verme emrine imtisalen sadece Hz. Ali'nin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le konumak iin sadaka verdii ve bu emri bir bakasnn yerine
getirmesinden nce bu emrin neshedildiine dair tefsirlerde verilen rivayeti Kurtub zayf bulmaktadr. Zira hemen bir sonraki yette: "sadaka
[60]
vermekten korktunuz da m yerine getirmediniz?" buyrularak kimsenin bu emri yerine getirmedii belirtilmektedir.
9- Katade bu yetin izahnda diyor ki:
"nsanlar Rasulullaha durmadan soru sordular. yle ki onun etrafn sorularla kuattlar. Bunun zerine Allah teala mminlere bu yetle t
verdi. Fakat insanlarn, Rasulullahtan bir ey istemeye ihtiyalar oluyordu. Bu yetin hkmne gre de sadaka vermeden, Rasulullahtan
ihtiyalarn isteyemiyorlard. Bu durum onlara ar geldi. Bunun zerine Allah teala, "Eer sadaka verecek bir ey bulamazsanz, Allah, ok
[61]
affeden ve ok merhamet edendir." ruhsatn indirdi."
10- krime, Hasan- Basr, Katade, Mukatil b. Hayyan, Mcahid ve dier limler, Mcadele: 58/13. yetin, Mcadele: 58/12. yeti neshettiini
[62]
sylemilerdir.
14. "Allah'n gazabettii milleti dost edinen mnafklar grmedin mi? Onlar ne sizdendir ne de onlardan, bile bile, yalan yere yemin
etmektedirler.
15. Allah, onlara etin bir azap hazrlamtr. ledikleri ey ne ktdr!
16. Yeminlerini kalkan edindiler de, Allah yolundan alkoydular; onlara alaltc bir azap vardr.

1- Sdd ve Mukatil'in rivayetlerine gre bu yet, mnafik olan Abdullah b. Nebtel hakknda inmitir. Bu adam Peygamber (s.a.v.)'in
meclislerine itirak eder, O'nun szn Yahudiler'e ulatrrd. Rasulullah (s.a.v.), odalarndan birinde iken yle buyurmutu;
"imdi sizin yannza kalbi zorba bir kimsenin kalbi gibi olan ve eytann gzleriyle nazar eden birisi girecek." Derken Abdullah b. Nebtel
ieri girdi. Bu adam mavi gzl idi. Rasulullah (s.a.v.) bu adama:
"Sen ve arkadalarn neye binaen bana kfrediyorsunuz?" diye soru sordu. Bu adam da byle birey yapmadna dair Allah'a yemin etti.
Rasulullah (s.a.v.) kendisine:
"Yaptn" buyurdu. Bunun zerine gidip arkadalarn alp getirdi ve bunlar Rasulullah (s.a.v.)'a kfretmediklerine dair yemin ettiler. Bunun
[63]
zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
17. Mallaryla ocuklar, onlara, Allah katnda bir fayda salamaz. Onlar cehennemliklerdir, orada temelli kalacaklardr.

1- Muktil'den rivayet edildiine gre:
"Bu yet-i kerime "Eer gerekten kyamet gn varsa o kyamet gn biz birbirimize ve ocuklarmza yardm ederiz." diyen bir mnafk
[64]
hakknda inmitir."
18. Allah, onlarn hepsini tekrar dirilttii gn, size yemin ettikleri gibi Ona yemin ederler; kendilerine bir yarar salayacan sanrlar. Dikkat
edin; onlar phesiz yalancdrlar."

1- Muhammed b. brahim b. Muhammed b. Yahya, Muhammed b. Cafer b. Mutr'dan. o Cafer b, Muhammed Firyab'den, o Eb Cafer
Mfeyl'den, o Simak b. Harb'dan, o Said b. Cbeyr'den, o da bn Abbas'tan u rivayeti bize haber vermitir:
"Rasulullah (s.a.v.) odalarndan birisinde glgeleniyordu. Yannda mslmanlardan bir grup bulunuyordu. Glge, yava yava ekiliyordu.
Rasulullah (s.a.v.) Ashab'na buyurdu ki:

"Dikkat edin. Size eytann gzleriyle bakan bir insan gelecek. O geldiinde onunla konumayn." Derken mavi gzl bir adam geldi.
Rasulullah (s.a.v.) onu arp konutu ve buyurdu ki:
"Sen, falan ve falan kimseler. Neye istinaden bana svyorsunuz?"
Rasulullah (s.a.v.) bunu deyip o kimseleri isimleriyle bir bir sayd. Bunu mteakib adam gidip o kiileri ard. Onlar gelip Allah'a yemin
edip, Rasulullah (s.a.v.)'a zr beyannda bulundular. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi:
[65]
Hakim bu hadisi Sahih'inde Esam, bn Affan, Amr el-Ankaz, srail ve Simak'tan rivayet etmitir.
20. Allah 'a ve Rasl 'ne muhalefet edenler, ite onlar en ok zillete denlerle beraberdirler.
21. Allah: "Andolsun ki Ben ve Rasllerim elbette galip geleceiz.'' diye yazmtr. Muhakkak ki Allah Kav'dir, Azz'dir.

1- Mukatil der ki:
"Allah Teal mslmanlara Mekke'nin, Taifin, Hayber'in ve bunlarn etrafnda olan yerlerin fethini nasib edince mslmanlarn:
"Biz, Allah'n bizi ranllara ve Rumlara galip getireceini umuyoruz." demeleri zerine Abdullah ibn beyy:
"ranllarn ve Rumlarn galip geldiiniz baz kasabalar gibi olduunu mu sanyorsunuz. Hayr, Allah'a yemin olsun ki onlar sayca ve
[66]
hazrlka elbette bunlardan ok daha fazladrlar." demi ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
22. "Allah'a ve ahiret gnne inanan bir milletin, babalar veya oullar veya kardeleri ya da akrabalar olsa bile Allah'a ve peygamberine
kar gelenlere, sevgi beslediklerini grmezsin. te Allah, iman bunlarn kalblerine yazm, katndan bir nur ile onlar desteklemitir. Onlar,
ilerinden rmaklar akan, iinde temelli kalacaklar cennetlere koyar. Allah onlardan honut olmutur, onlar da Allah'tan honut olmutur. te
bunlar, Allah'tan yana olanlardr. yi bilin ki, saadete erecek olanlar, Allah'tan yana olanlardr."

1- bni Mnzir'in rivayetine gre bni Creyc yle demitir:
"Eb Kuhafe (Eb Bekr'in babas) Peygamber (s.a.v.)'e kfretti. Bunun zerine Eb Bekr (r.a.) kendisine iddetli bir tokat indirince Eb
Kuhafe yere dt. Bu haber Rasulullah (s.a.v.)'a ulatnlnca, O Eb Bekr'e dedi ki:
"Sen, bunu cidden yaptn m?" O da:
"Ona kar haddi ama" buyurdu. Eb Bekr de dedi ki:
[67]
"Vallahi, kl yanmda bulunsayd, elbette onu ldrrdm." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- bn Mesud'dan rivayet olunduuna gre "bu yet, Uhud Gn, babas Abdullah b. Cerrah' ldren Eb Ubeyde b. Cerrah ve Eb Bekr
hakknda nazil olmutur. Eb Bekr Bedir Gn olunu mubarezeye davet etti ve dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, beni brak Cennet'i kazanan ilk topluluk iinde olaym." Rasulullah (s.a.v.) ona buyurdu ki:
[68]
"Sen bizi kendi nefsinle metalandr ey Eb Bekr. Bilmez misin ki sen benim yanmda kulam ve gzm mesabesindesin."
"Bu ayet-i kerime, Uhud gn, babas Abdullah bnu'l-Cerrh ldren Ebu Ubeyde bnu'l-Cerrh; Bedir gn, days, el-s bn Hiam bn
el-Mure'yi ldren Hz. mer ve yine Bedir gn olunu mbarezeye davet eden Hz. Eb Bekir hakknda nazil olmutur. Bunun zerine Hz.
[69]
Peygamber (s.a.v.), Senin burada da faydan grelim... buyurdu.
4- Bu ayet, kardei Ubeyd bn Umeyr'i ldren Mus'ab bn Umeyr, Bedir gn, Utbe, eybe ve el-Veld bn Utbe'yi ldren Hz. Ali ve
Ubeyde hakknda nazil olmutur. Allah Tel bununla, Allah ve dini iin gazaplanarak, bu kiilerin, akraba ve soy-soplarn bile,
[70]
sevmediklerini haber vermektedir.
5- Bu yet Uhud Gn kardei Ubeyd b. Umeyr'i ldren Mus'ab b. Umeyr, Bedir Gn days As b. Hiam b. Muire'yi ldren mer, bir de
Bedir Gn Rabia'nn iki olu Utbe ve eybe ile Velid b. Utbe'yi ldren Ali, Hamza ve Ubeyde hakknda nazil olmutur." te bu yetin "...
[71]
velev ki babalar veya oullar veya kardeleri ya da akrabalar olsa bile..." ksm bunlar hakknda nazil olmutur."
6- Bu yet-i kerimenin, Bedir savanda babas Abdullah b. el-Cerrah' ldren Ebu Ubeyde b. el-Cerrah, kardei Ubeyd b. Umeyr'i ldren
Mus'ab b. Umeyr, Utbe'yi ldren Hamza, eybe'yi ldren Ali, Velid b. Utbe'yi ldren Ubeyde b. el-Haris ve yakn bir akrabasn ldren
Hz. mer ve olu Abdurrahman' ldrmeye kalkan Hz. Ebubekir hakknda nazil olduu rivayet edilmektedir.
Grld gibi sahabe-i kiram, dinlerine kar kan kimseleri, akrabalar dahi olsa affetmiyor gerektiinde onlar ldrebiliyorlard. Zira iman
[72]
ve slam her trl deerin zerindeydi. Kyamete kadar da yle olmaya devam edecektir.
7- Hafz Beyhak'nin Sneninde Abdullah ibn evzebden rivayetine gre Ebu Ubeyde ibnu'l-Cerrhn babas Abdullah ibnu'l-Cerrh, Bedr
gn mriklerin safnda yer alp oluna kar km ve ilhlarn vasfetmeye, anlatmaya balam. O anlattka Ebu Ubeyde ondan yzn
eviriyor, uzaklayormu. Babas bu tavrn devam ettirip ilhlarn anlatmay artrnca olu Ebu Ubeyde ona ynelmi ve ldrm. te
bunun zerine Allah Teal onun (Ebu Ubeyde) hakknda: "Allah'a ve hiret gnne imanda sebat eden hibir kavmin Allah'a ve Rasl'ne
muhalefet ve dmanlk eden kimselerle -velev ki onlar bunlarn babalar, ya oullar, ya kardeleri, yahut soy soplar olsun[73]
dostlaacaklarn grmezsin..." yetini indirdi.
Cennetle mjdelenen on sahabden biri olan Ebu Ubeyde'nin asl ad Amir ibn Abdullah ibnu'l-Cerrh olup knyesi (Ebu Ubeyde) ve
[74]
dedesinini ad ile mehur olmutur.
Als, Vkd'nin, Ebu Ubeyde'nin babasn ldrmesi ile ilgili kssay verdikten sonra:
"am ehli byle sylemekteler. Fakat ben, Fihr oullarndan baz kimselere sordum, dediler ki:
"Babas slm'dan nce cahiliye devrinde henz slm ortaya kmadan lmt." dediini naklettikten sonra Ebu Ubeyde'nin, mrik olan
[75]
babasn Bedr'de ldrmesi kssasnn sahih olduunu; Buhr ve Mslim tarafndan tahric edildiini syleyerek bunu tercih eder.
8- Bu hadiseyi Taberani ayrca Hakim Mstedrek'inde u ifadelerle nakletmilerdir:
"Bedir gn Ebu Ubeyde b. Cerrah'n babas, zerine gelmeye balad. Ebu Ubeyde onunla karlamamak iin saa sola kayyordu. Babasnn
[76]
srarl hcumlar karsnda kalnca Ebu Ubeyde ona saldrarak ldrd. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
9- Rz, mfessirlerden bir oun Allah Tel'nn, Allah'a ve hiret gnne iman eden hibir kavmin (topluluun), Allah ve Resulne
muhalefet eden kimselerle ... dost olduklarn grmezsin ifadesinin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke zerine yryeceini mriklere haber
[77]
veren Htb ibn Eb Beltea hakknda nazil olduunda ittifak halinde olduklarn syler.
[78]
Bu, Muktil'in kavlidir. Ferr ve Zeccc da bu kavli tercih etmilerdir.
10- Sdd yle anlatyor:
"Bir gn Abdullah ibn beyy'in olu Abdullah Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi oturmu. Abdullah otururken Hz. Peygamber (s.a.v.) su
imiler. Abdullah:
"Ey Allah'n elisi, itiin sudan birazn braksan da babama gtrp iirsem. Belki Allah onun kalbini bununla ykayp temizler." demi. Hz.
Peygamber (s.a.v.) de itii suyu bitirmeyip kalann Abdullah'a vermi. O da gtrp babasna iirmek istemi. Babas:
"Bu nedir?" diye sorduunda da:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in itii suyun artandr. Sana getirdim ki iesin. Belki bununla Allah senin kalbini de temizler." demi. Babas ona:
"Annenin sidiini getirseydin ya. O, bundan daha temizdir." demi. Buna ok kzan Abdullah, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, bana izin ver, babam ldreyim." demi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
[79]
"Hayr, aksine ona yumuak davran ve ihsanda bulun." demi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
[1]
[2]
bn Atyye, 5/272.
[3]
[4]
[5]
[6]
Yani ona ok ocuk dourdum.
[7]
Srtm anasnn srtna benzeterek beni boad
[8]
Buhari, Tevhid: 7386; Nesai; Talak: 6/168; Tefsir: 590; bn Mace; Mukaddime: 188; Talak: 2063; Hakim; Mstedrek: 2/481.
[9]
Yaynevi: 2/641-642.
[10]
[11]
bn-i Macc, Talak: 25 (2063); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/3.
[12]
Buhari; Tevhid: 7386, Nesai; Talak: 6/168, Tefsir: 590, bn Mace; Mukaddime: 188, Talak: 25 (2063), Hakim; Mstedrek: 2/481. mam Ebul-Hasen Ali bin
[13]
Ahmed b. Hanbel, Msned; Buhari, Kitabu't-Tevhid'de ta'likan.
[14]
bn-i Mace, Mukaddine: 13 (188); Ahmed b. Hanbel, Msned,.6/4; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/3.
[15]
snad zayftr. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 340-341.
[16]
Ahmed; Msned: 6/410, Beyhaki; Snen-i Kbra: 7/389, Ebu.Davud: Talak: 2214, 2215. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 341-342.
[17]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 6/410-411; Ebu Davud, Talk, 17. hadis no: 2214-2218.
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
Buhari, Tarih.
[24]
[25]
Yaklak 200 kg.
[26]
Tirmizi, Tefsir el-Kuran, Sure: 58, bab: 1 (3299); Eh Davud, et-Talak: 17 (:2213); bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/199-204.
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
bni Hbbn; bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/642.
Buhari, Edeb: 35; Mslim: 11/2165, Nesai; Tefsir: 591, bn Mace: 3698,. Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/170; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi,
Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 342-343; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/11.
[35]
Bkz. Mslim, es-Selam: 11 (2165).
[36]
Tirmizi; Tefsir: 3301, Buhari: 2926. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 343. Bak: Buhr, Edeb, 38; Mslim, Selm,
10, 12; Tirmiz, stzn, 12, hadis no: 2701; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 2/170, 221; 6/37, 116, 135.
[37]
Buhar, el-Mrteddn: 4
[38]
[39]
Tabern, Bezzr ve Ahmed iyi bir senet ile; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/642.
[40]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/642. Ebu Abdurrahman Mukbil ibn Hd, es-Sahhu'1-Msned min Esbbi'nNzl, Kahire 1408/1987, s. 204.
[41]
[42]
[43]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/643; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/12.
[44]
[45]
[46]
[47]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 6/184. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 343. bnu Eb Hatim, mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/643. Kurtub, 17/297; Razi, Tefsr-i Kebr, 25/265.
[48]
Razi, Tefsr-i Kebr, 25/265.
[49]
[50]
[51]
[52]
Razi, Tefsr-i Kebr, 25/265.
[53]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 6/184. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 343; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[54]
Hakim; Mstedrek: 2/482, Suyuti; ed-Drr: 6/184. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 344.
[55]
[56]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/645; Muhtasar- bn Kesr, 3/465;
Hzin, 4/52.
[57]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Mcdile, 58/2. hadis no: 3300. Tirmiz, bu rivayet hasendir, dedi. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
Fatih Yaynevi: 2/645..
[58]
Tirinizi, Tefsir el-Kur'an, Sure:58, bab: 2 (3300); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[59]
[60]
[61]
[62]
[63]
Mrsel hadistir. ed-Drr: 6/176. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 342. bnu Eb Hatim; mam Celaleddin esSuyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/646. Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 17/304; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[64]
[65]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/267, 350; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 345. mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/647; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[66]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 29/276; Als, Ruhul-Meani, 28/34..
[67]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 346. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi EsbabinNuzul, Fatih Yaynevi: 2/648-649.
[68]
[69]
[70]
[71]
[72]
[73]
bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 3/128; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 4/66; Ebu Nuaym, Hlye; bnu Eb Hatim; Tabern, Hkim Mstedrek, mam Celaleddin
es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/648.
[74]
bnu'1-Esr, Usdu'1-be, 3/128.
[75]
[76]
Taberani; Hakim, Mstedrek.
[77]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 30/277. Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/199.
[78]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/199. Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/199.
[79]
59- HAR SRES

Mushaftaki sralamada elli dokuzuncu, ini srasna gre yz birinci sredir. Beyyine sresinden sonra, Nr sresinden nce Medine'de nazil
olmutur. zzet Derveze, srenin ini sras hakknda yle bir tespit yapmaktadr:
"Tefsir ve siyer melliflerinin bu srede sz edilen yahudi kabilesinin Ben Nadr olduu ve bu toplu
Medine'den karlmas olaynn Uhud savandan be ay kadar sonra meydana geldii hususunda gr birlii iinde olduklar dik
alnrsa, bunu Uhud savandan sz eden Al-i mrn sresinden sonraki sraya yerletirmek uygun olur. Srelerin ini srasna dair rivayetlerde,
Hudeybiye bar antlamasyla ilgili baz olaylara iaret eden Mmtehine sresi ile bu srenin adnn kartrlm olmas muhtemeldir,
[1]
dolaysyla belirtilen sralamada bu iki srenin yer deitirmesi gerekir."
[2]
[3]
Sre meden olup tamam Nadr oullar yahudileri hakknda nazil olmutur. Bu, bn Abbs'tan rivayet edilmitir.
Said b. Cbeyr (r.a.) dedi ki:
"bn Abbs'a (r.a.) sordum:
"Tevbe Sresi?"
"O, Fdha'dr; btn mnafklar rezil rsvay edendir. Onlardan filn iin filn yeti, filn iin filn yeti nazil olmaya devam etti de onlardan
hibirini brakmayp zikredecek zannettiler." dedi. Ben:
"Peki Enfl Sresi?" diye sordum,
"O, Bedr Gazvesi hakknda nazil olmutur." dedi. Ben:
"Peki Har Sresi?" diye sordum,
[4]
"O da Nadr oullar hakknda inmitir." dedi.
[5]
Nadr oullar gazvesi ve onlarn yurtlarndan karlp srlmeleri Hicretin drdnc senesi Rebu'l-Evvel aynda
olduuna gre Srenin
[6]
nzul de bu zamanda ve Beyyine Sresinden sonradr.
bnu Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
[7]
"Enfl sresi Bedir'de indirildi. Har sresi Ben Nadr'da indirildi."
bni Abbas, Mcahid, Zhri ve daha pek ok alim yle dediler:
"Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye hicret ettiklerinde Beni Nadir ile anlama yapt. Rasulullah (s.a.v.) onlara, kendisiyle savamamak artyla eman
verdi. Fakat onlar aralarndaki bu ahdi bozdular. Allah Teal da reddi mmkn olmayan musibetini ve dndrlmesi mmkn olmayan
hkmn zerlerine indiriverdi. Rasulullah (s.a.v.) onlar srd, Allah'tan gelecek musibetten kendilerini korur zannettikleri muhkem
kalelerinden kard. Allah'tan gelecek musibete kar onlar hibir ey koruyamad. Akllarna bile getiremedikleri ey Allah tarafndan
geliverdi ve Rasulullah (s.a.v.) onlar Medine'den srp kard. Bir ksm am taraflarna bir ksm da Hayber'e gittiler. Rasulullah (s.a.v.)
onlarn develerine ykleyebildikleri kadar eya gtrmelerine msade etmiti. Onlar da evlerinde tanabilir ne varsa skp gtrdler. Ayet-i
kerime bunu yle ifade ediyor: "Hem kendi elleriyle hem mminlerin elleriyle evlerini ykyorlard. Ey akl sahipleri ibret aln." yani Allah
Teal ve Rasulnn emrine muhalefet edip kitabn yalanlayanlarn akibetini dnn, ahirette verecei azab- elimin yannda onlar dnyada
[8]
rsva edici o bely balarna nasl indiriyor, dnn."
Ben Nadir, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile ne onun aleyhine, ne de lehine atmamak zere anlama yapmt. Bedr sava olduunda onlar,
"Muhammed, Tevrat'da muzafferiyet ile nitelenen Peygamberin t kendisidir." dediler. Mslmanlar Uhud'da hezimete uraynca da, pheye
dp, anlamalarn bozdular. Derken Kab b. Eref, binitli krk kiilik bir kafile ile Mekke'ye vard ve Ka'be'nin yannda Eb Sfyan ile
anlama yaptlar. Raslullah (s.a.v.) da, Muhammed b. Mesleme el-Fusri (r.a.)'ye emretti de, o, st kardei olduu halde Kb', tuzak kurup
ldrd. Sonra o hurma lifinden azna gem vurulmu bir eek zerinde olarak Hz. Peygamber, blk blk askerleriyle onlarn yanna varp,
onlara:
"Medine'den kn" dedi. Buna mukabil onlar:
[9]
"lm bize, kmaktan daha ho gelir." dediler ve harb ilan ettiler."
Yine rivayet edildiine gre, "onlar yol hazrl yapmak ve kmak iin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den on gn msade istediler. Abdullah b.
beyy (mnaf) onlara:
"Sakn kalenizden kmayn. Eer mslmanlar sizinle arprlarsa, bilin ki biz de sizinle beraberiz. Sizi yardmsz brakmayz. Yemin olsun
ki eer kar giderseniz, biz de sizinle kp gideriz." diye haber gnderdi. Bunun zerine, geitlerini muhkemletirdiler. Hz. Peygamber (s.a.v.)
21 gn onlar muhasara etti. Allah Tel onlarn kalblerine korku atp, bu yahudiler, mnafklarn yardmndan midlerini kesince, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'den bar talebinde bulundular. Hz. Peygamber (s.a.v.) de, ancak her evin, diledikleri eyalar seip sadece bir deveye
yklemeleri art ile srgne gitmelerine raz oldu. Onlar, ilerinden iki ev halk, yani Ebu'l-Hakk ile Hayy b. Ahtab aileleri hari, am
blgesine, o blgedeki Erka ve Ezra yresine gp gittiler. nk bu iki aile, Hayber'e iltihak etti. Bir baka kk gurub da Hire'ye iltica
[10]
etmiti."
Mcahid, Katade, Zhri ve bn-i Zeyd vb. limler bu yet-i kerimede zikredilen ehl-i kitabn, Rasulullaha suikast teebbslerinden dolay,
onun tarafndan Medine'den srgn edilen ve gidip Hayber ve am'a yerleen Nadr oullar Yahudileri olduunu sylemilerdir.
Bu olayn yle cerayan ettii rivayet edilmektedir:
"Bi'r-i Mane gazvesinde sahabe-i kiramdan yetmi kii ehid edilmi, bunlardan sadece Amr b. meyye ed-Damr kap kurtulmutur. Amr
Medine'ye dnerken yolda kendisiyle karlaan mir oullarndan iki kiiyi ldrmtr. ldrlen bu iki kiinin, kendilerine
dokunulmayacana dair Rasulullah ile bir antlamalar varm. Amr ise bu antlamay bilmiyormu. Medine'ye gelince bu durumu
Rasulullaha bildirmi O da:
"Sen bu iki kiiyi ldrdn ben onlarn diyetlerini mutlaka deyeceim." demitir. Rasulullah ile antlama yapm olan miroullar, Nadr
oullar Yahudileriyle de daha nce antlama yapmlarm. Nadr oullar Medine'nin dousunda bir ka mil uzakta yayorlarm. Rasulullah
bunlara giderek, miroullarndan ldrlen iki kiinin diyeti hususunda kendisine yardmc olmalarn istemitir. Zira Rasulullah ile Nadr
oullar arasnda bu tr hadiselerde birbirlerine yardm etmek zere bir antlama bulunuyormu. Nadr oullar Peygamberimize:
"Ey Ebu Kasm, bizden istediin yardm hususunda sana istediini vereceiz." dediler. Bu srada Rasulullah onlarn evlerinden birinin
duvarnn dibinde oturuyordu. Nadr oullar bir suikast dzenleyerek birbirlerine yle demilerdir:
"Siz bu adam bir daha bu ekilde bulamazsnz. Kim u evin zerine kp ta onun zerine ta drerek bizi ondan kurtarr?" Bu teklifi ile
rinden Amr b. Cehha b. Ka'b kabul etmi ve:
"Bu ie ben varm." demiti. Rasulullah da ilerinde Hz. Ebubekir, mer ve Ali'nin de bulunduu sahabilerden bir toplulukla orada otururken
Amr ta drmek zere oraya km, o srada Rasulullaha bu suikast plan hakknda vahiy gelmitir. Bunun zerine Rasulullah oradan
kalkp hissettirmeden ayrlm ve Medine'ye dnmtr. Rasulullah tekrar duvarn dibine geri dnmeyince sahabiler onu aramaya balamlar
ve Medine'den gelen birine onu sormular o da Rasulullah, Medine'ye girerken grdn sylemitir. Sahabiler oradan ayrlp Medine'ye
gelmiler. Rasulullah onlara Yahudilerin hyanetini bildirmi ve bu Yahudilerle sava yapmak iin hazrlanmalarn emretmitir. Sonra
Rasulullah Nadr oullar zerine yrm, onlar da kalelerine snarak orada yaamaya balamlardr. Rasulullah onlarn hurmalarn
kesmeyi ve yakmay emretmitir. Nadr oullar, bulunduklar kalelerden:
"Ey Muhammed, sen yeryznde bozgunculuk karmay yasaklyor ve bunu ayplyordun. Hurmalarn kesilmesi ve yaklmas nedir?" diye
sesleniyorlard.
Avf oullarndan Abdullah b. bey b. Selul, Vedia b. Malik, Sveyd ve Dis, Nadr oullarna bir kii gndererek:
"Yerinizden ayrlmayn, kendinizi koruyun. Zira biz sizleri asla yalnz brakmayz ve onlara teslim etmeyiz. Savarsanz sizinle beraber
savarz. kp giderseniz sizinle beraber gideriz." dediler. Nadr oullar bu mnafklardan yardm beklediler fakat hibir yardm gremediler.
lerine korku dt. Bunun zerine onlar Rasulullaha, silahlarn brakarak, develerinin tayabilecei kadar eyalarn beraberlerinde alp
gtrmeleri ve can gvenliklerinin salanmas artyla Medine'den kp gitmeyi teklif ettiler. Rasulullah onlarn bu tekliflerini kabul etti.
Bunun zerine Nadr oullar, develerinin tayabilecei kadar eya alarak Medine'den ayrldlar. Giderken evlerini kendi elleriyle ykyorlar,
develerini ykleyebileceklerini ykleyip gtryorlard. Onlarn bir ksm Hayber'e, dier bir ksm da am'a gitmitir. Geride braktklar
gayr-i menkuller, savamadan elde edildii iin, Allah tealann emriyle Rasulullaha intikal etti. Rasulullah bu mallar diledii kimselere ver
mekte serbestti. Nadr oullarndan sadece iki kii mslman olmutu. Bunlardan biri, Rasulullaha suikast yapacak olan Amr'n amcas Ymin
b. Amr, dieri ise Ebu Said b. Vehb idi. Bunlar mslman oldular ve kendi mallarnn banda kaldlar.
[11]
te bu sure-i celile, bu kabile ve bu olay hakknda nazil olmutur.
1. Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Allah' tesbih eder. O, azizdir, hakmdir.

"Ben Nadr harbi ki, onlar Yahudilerden bir taifedir. Bedir vakasnn altnc aynn bandadr. Onlarn menzilleri ve hurmalar, Medine'nin yan
tarafnda idi. Raslullah onlar kuatt. Onlar, eyalarndan ve mallarndan az bir deve almalar ve silah terk etmeleri karl srgn oluncaya
[12]
kadar devam etti. Allah Tel onlar hakknda bu yeti indirdi."
2. O'dur ehl-i kitabdan kfretmi olanlar ilk srgnde yurtlarndan karm olan. Halbuki siz onlarn kacaklarn sanmamtnz. Onlar da
kalelerinin kendilerini Allah'tan koruyacan sanmlard. Fakat Allah'n azab onlara hesabetmedikleri yerden geldi, ve kalblerine korku sald.
Kendi elleriyle ve m'minlerin elleriyle evlerini ykyorlard. Ey basiret sahipleri ibret aln.
3. ayet Allah onlara srlmeyi yazmam olsayd dnyada onlar azblandracakt ve hirette de onlar iin ate azab vardr.
4. Bu, onlarn Allah'a ve Rasl'ne kar gelmelerinden trdr. Her kim Allah'a kar gelirse muhakkak ki Allah, azab iddetli olandr.

1- Ebu Muhammed el-Hasen ibn Muhammed el-Fris kanalyla Ka'b ibn Mlik'in olundan, o da Raslullah (s.a.v.)'n ashabndan birisinden
naklediyor ki Kurey kfirleri Bedr Gazvesinden sonra Yahudilere bir mektup gndermiler:
"Siz silhlar ve kaleleri olan bir kavimsiniz. Bu adamla (Muhammed'le) siz mi savarsnz, yoksa biz mi savaalm? Sonra da bizimle sizin
kadnlarnzn hizmetileri ve halhallerden herhangi bir ey aramza girmesin." demiler. Mektup Nadr oullarna ulanca Hz. Peygamber
(s.a.v.)'e bir suikast hazrlamaya karar vermiler ve ona:
"Ashabndan otuz kiiyle bize gel. Bizden de 30 haham sana kar gelsin. Bizim yurdumuzla sizin aranzda orta yerde bulualm. Onlar seni
dinlesinler; eer onlar seni tasdik eder ve iman ederlerse biz de sana iman edeceiz." diye haber gndermiler.
Bu teklifi kabul eden Hz. Peygamber (s.a.v.) yannda ashabndan otuz kiiyle yola km, Nadr oullarndan otuz haham da ona kar
kmlar ve aklk bir yerde karlamlar. Yahudiler kendi aralarnda:
"Yahu bu adama nasl ulaacaz. Baksanza yannda ashabndan, ondan nce lmeye hazr otuz kii var. Ona yeni bir haber gnderin ve deyin
ki: Biz ve siz altm kiiyiz. Nasl bir gr zerinde ittifak edebiliriz ki? En iyisi sizden , bizden de kii seelim. Bunlar bir araya
gelsinler; eer bizim bilginlerimizden olan kii sana iman ederlerse biz tamammz sana iman edeceiz ve seni tasdik edeceiz." diye ko
numular. Hz. Peygamber (s.a.v.) yannda ashabndan kiiyle km. Nadrlilerden de kii yanlarna hanerlerini alarak kar kmlar.
Bu arada Nadr oullarndan bir kadn, ensardan mslman bir kardeine haber gndermi ki Nadr oullar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir
suikast hazrlamtr. Nadrli kadnn ensardan olan kardei de son hzla Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmi ve gizlice Nadr oullarnn
hazrlad suikast haber vermi. Bu haber zerine Hz. Peygamber de Medine-i Mnevvere'ye avdet buyurmu ve ertesi sabah olunca da
ordusunu toplayp Nadr oullar zerine yrm, onlar alt gn muhasara etmi, sonunda silhlar dnda develerinin tayabilecei kadar
mallarn yanlarna alarak srgn edilmeleri zerine anlamlar ve srgn edilmiler. te bunun zerine "Allah hereye Kadir'dir." (yet: 6)'e
[13]
kadar olmak zere bu yet-i kerimeler nazil olmu.
2- bnu'l-Cevz, Nadr oullarnn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e suikast plnlarn, Siyer ve tefsir limlerinden naklen biraz farkl zikreder. yle ki:
"Raslullah (s.a.v.) bir gn yannda ashabndan bir grupla Kub mescidine kt, orada namaz kldktan sonra Nadr oullarna geldi. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in eman verdiini bilmeden Amr ibn meyye ed-Damr'nin ldrd iki kiinin diyeti hususunda yardm etmeleri iin
onlarla konutu.
"Olur, yardm edelim." dediler ve hemen O'na bir suikast hazrlna giritiler. Amr ibn Cih:
"Ben evin stne karm ve oradan zerine bir kaya atarm." dedi. Sellm ibn Mikem:
"Yapmayn, Allah'a yemin ederim ki ona, sizin hazrlamakta olduunuz bu suikast haber verilir." dediyse de suikaste azmettiler. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e haber geldi de hemen oradan kalkt ve Medine'ye yneldi. Ashab peinden yetitiler ve:
"Kalktn ve biz bunu hissetmedik?" dediler.
"Yahudiler suikast yapmay dndler, Allah da bana bunu haber verdi ve kalktm." buyurdular. Sonra Muhammed ibn Mesleme'yle onlara:
"lkemden kn, bana hazrladnz o suikastten sonra benimle birlikte burada oturamazsnz. Size on gn mhlet; ondan sonra burada
[14]
grlenin boynunu vururum." diye haber gnderdi."
[15]
Hadisenin bundan sonraki ksm dier tefsir ve hadis kaynaklarnda olduu gibidir.
3- Hz. Aie'den rivayet olunmutur. O der k:
"Beni Nadir gazvesi, Bedir savandan alt ay sonra olmutur. Ben-i Nadir yahudi kabilesi, Medine'nin kenarnda hurmalk bir yerde
yayorlard. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ihanet etmeleri zerine, Allah'n elisi, onlar muhasara altna ald. Sonunda, silahlar dnda develerinin
tayabilecei mallar beraberlerinde gtrmeleri artyla, srgne raz oldular. Hz. Peygamber (s.a.v), onlar am'a srd. Ben-i Nadir
yahudileri, gemite srgne uramam kabileler idiler. ayet srgn edilmemi olsalard, Allah onlar, bu dnyada ldrlmek ve esir
edilmekle azplandracakt. Onlarn bu srgnleri, dnyada am'a ilk srgnleridir. Bunun zerine Allah bu yet-i kerimeleri onlar hakknda
[16]
inzal buyurdu."
5. "nkarc kitap ehlinin yurtlarnda hurma aalarn kesmeniz veya onlar kesmeyip gvdeleri zerinde ayakta brakmanz Allah'n izniyledir.
Allah yoldan kanlar bylece rezillie uratr."

1- Allah Rasul, Ben Nadr'a indii vakit, onlarn kalelerini muhafaza altna ald ve onlarn hurma aalarn kesmeyi ve yakmay emretti.
Bunun zerine Allah dmanlar sabrszlatlar ve yle dediler:
"Ey Muhammed sulhu istediini sen iddia ettin. Meyve aacn ve hurma aacn kesenin sulhu nasl olur? Sen iddia ettiini buldun mu? O
(Kur'an) sana inip dururken yeryznde fesad ha?" Bu peygambere ok ar geldi. Mslmanlar onlarn szlerinden dolay zntye dtler
ve bunun bozgunculuk olaca korkusuna kapldlar. Bu meselede ihtilafa dtler. Onlarn bazs yle dedi:
"Kesmeyiniz. nk Allah, onlardan bizi faydalandrmtr." Bir ksm da:
"Kesiniz" dedi. Bunun zerine Allah Teala, "Kesmeyin" diyenleri tasdik ederek, kesenlerin de helal ilediklerini bildirerek bu yeti
[17]
indirdi."
2- Eb Abdillah Muhammed b. brahim el-Mzekk, babasndan, o Muhammed b. shak es-Sakaf'den, o Kuteybe'den, o el-Leys b. Sa'd'dan, o
Naf'den, o da bn mer'den bize unu rivayet etti:
[18]
"Allah'n Rasul, Nadr'n hurmalklarn yakt ve kesti. Oras ekilmeyen bir arazidir. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[19]
Bu hadisi Buhar rivayet etti. Mslim de Kuteybe'den nakletmitir.
3- Kuteybe kanalyla bn mer'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), Nadr oullar'nn Medine-i Mnevvere yaknlarndaki Bveyre'de
[20]
bulunan hurmalklarn yaktrp aalarn kestirmiti. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
4- Eb Bekr b. el-Haris, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o Eb Yahya er-Raz'den, o Sehl b. Osman'dan, o Abdullah b. Mbarek'ten, o
Musa b. Ukbe'den, o Naf'den, o da bn mer'den unu dediini, bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.), Ben Nadr'n hurmalarn kesti ve yakt. O hurmalk ziraat yaplmayan bir yerdi. O yer hakknda Hassan yle diyor:
"Ben Leyyin saadeti zerine kt, Bveyre'ye devam eden bir yangn."
[21]
Bunun zerine o yer hakknda bu yet nazil oldu."
[22]
Bu hadisi Mslim Said b. Mansur'dan, o da bn Mbarek'ten rivayet etmitir.
5- Eb Bekr, Abdullah'tan, o Selm b. sam'dan, o Reste'den, o Abdurrahman b. Mehd'den, o Muhammed b. Meymun et-Temmar'dan, o
Crmz'den, o Hatim en-Neccar'dan, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Bir yahudi Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve dedi ki:
"Ben ayakta duruyorum ve namaz klyorum. Rasulullah (s.a.v.) da buyurdu ki:
"Allah senin bu ekilde namaz klman takdir buyurmutur." Yahudi bu sefer:
"Ben oturuyorum." dedi. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Allah oturman takdir buyurmutur." Yahudi dedi ki:
"Ben u aacn banda durup onu kesiyorum." Rasulullah (s.a.v.) da:
"Allah senin o aac kesmeni takdir etmitir" buyurdu.
bn Abbas rivayetine devamla diyor ki:
"Cibril (a.s.) geldi ve yle dedi:
[23]
"Sen, brahim'in kavmine kar hccetini ortaya koyduu gibi, hccetini ortaya koydun." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
6- bn mer'den (r.a.) rivayet edildi:
[24]
"Raslullah (s.a.v.) Ben Nadr'n hurmalarn yakt ve Bveyre arazsini kesti. Bunun zerine Allah Tel bu yeti indirdi."
7- Cbir'den (r.a.) rivayet edildi:

"Raslullah (s.a.v.) ashabna Yahudilerin hurmalarn yakmalarna ruhsat verdi. Sonra bu ruhsat ashaba ar geldi. Onlar:
"Ya Raslallah, hurmalardan kestiimiz veya braktmzda bizim iin gnah var m?" dediler. Bunun zerine Allah Tel bu yeti indirdi."
[25]
8- Yezd bni Rmn'dan (r.a.) rivayet edildi:
"Raslullah (s.a.v.) Beni Nadr zerine indii zaman, Beni Nadr kalelerine sndlar. Raslullah (s.a.v.) onlarn hurmalarnn kesilmesini ve
orada olanlarn yaklmasn emretti. Onlar:
"Ey Muhammed sen fesaddan nehyeder, yapan ayplarsn, hurmalar kesip yakmanzn sebebi nedir? dediler. Bunun zerine bu ayet
[26]
indirildi."
9- Yezid b. Ruman diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Nadr oullarnn hurma aalarn kestirip yaktrnca onlar:
"Ey Muhammed, sen, yeryznde bozgunculuk karmay yasaklyor ve ayplyordun. imdi sana ne oldu da hurmalarmz kestirip
yaktryorsun?" demiler, bunun zerine Allah teala bu ayet-i kerimeyi indirerek Rasulullahn, bu ii Allahn izniyle yaptn
[27]
bildirmitir."
10- Katade ve Mcahid diyorlar ki:
"Mslmanlarn bir ksm Nadr oullarnn hurma aalarn keserken dierleri, bu iin bir fesat karma olacan dnerek aalar
[28]
kesmenin veya kesmeyip brakmann Allahn izniyle olduunu bildirmitir."
[29]
"Rasulullah, Nadr oullarnn "Buveyre" denen yerdeki hurmalarn kestirip yaktrnca Allah teala bu yet-i kerimeyi indirmitir."
6. "Ey inananlar! Onlarn mallarndan, Allah'n peygamberine verdii eyler iin siz ne at ve ne de deve srdnz; fakat Allah peygam
berlerine, diledii kimselere kar stnlk verir. Allah hereye Kadir'dir."

1- Mfessirler, bu yetin Ben Nadr hakknda indiini sylemitir. Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye geldiinde, Ben Nadr Rasulullah (s.a.v.) ile
savama konusunda anlama yapt, Rasulullah (s.a.v.) da onlarn bu teklifini kabul etti. Rasulullah (s.a.v.) Bedir Sava'n yapt ve mriklere
galip geldi. Ben Nadr dedi ki:
"Vallahi bu, Tevrat'ta vasfn bulduumuz peygamberdir. O'nun grne dnnz." Rasulullah (s.a.v.), Uhud Savan yapt ve mslmanlar
da yenilince, Ben Nadr anlamay bozdu. Rasulullah (s.a.v.)'a ve mslmanlara olan dmanlklarn aa vurdular. Rasulullah (s.a.v.) onlarn
[30]
etrafn kuatt ve Medine'den srlmeleri karlnda, onlarla anlama yapt.
"Bu ayet, Ben Nadr ve onlarn beldeleri hakknda nazil olmutur. nk mslmanlarn o gn, ok at ve develeri yoktu. Ben Nadr'e
ulamak iin de ok mesafe kat etmemilerdi. Dolaysyla mslmanlar oraya yryerek gittiler ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in dnda hikimse,
herhangi bir hayvana binmedi. Hz. Peygamber ise bir deveye binmiti. atma az olup at ve deve de bulunmaynca, Allah Tel bunu, kendisi
iin sanki hi sava olmam gibi kabul etti. Bylece de bu mallar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e tahsis etti. Sonra rivayet olunduuna gre, Hz.
Peygamber (s.a.v.) bu mallar muhacirler arasnda taksim etti. kii mstesna, ondan Ensr'a hibirey ey vermedi. Bu kii ise, muhta
[31]
durumda olan Eb Dcane, Sehl bn Hanif ve Haris bnu's-Sant idi."
3- Eb Muhammed Hasan b. Muhamed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. Fadl et-Tacir'den, o Ahmed b. Muhammed b. Hseyn elHafz'dan, o Muhammed b. Yahya'dan, o Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Zhr'den, o bn Ka'b b. Malik'ten, o da Rasulullah (s.a.v.)'n
Ashab'nn birisinden bize unu rivayet etti:
"Bedir Vakas'ndan sonra Kurey kfirleri Yahudiler'e mektup gnderdiler;
[32]
mutlaka savaacak veya yle yle yapacaksnz.
"Sizler kuleleri ve halkalar (bir nevi silah) olan kimselersiniz. Siz, bizim ashabmzla
Bizimle sizin hanmlarnza hizmet edenler -halhallar- arasna bir engel girmesin."
Onlarn mektubu Yahudiler'e ulanca, Ben Nadr anlamay bozmak zere toplandlar. Rasulullah (s.a.v.)'a eli gnderdiler. Eli:
"Ashabndan bize otuz kii gnder. Bizim de alimlerimizden otuz kii yola ksn. Bizimle bulunduunuz yerin yarsnda bulusunlar. Senden
gelen haberi dinlesinler. Eer seni tasdik eder ve sana inanrlarsa, hepimiz sana inanrz."
Rasulullah (s.a.v.) otuz Ashab'yla beraber yola kt. Yahudiler de kendi alimlerinden otuz kii gnderdiler. Mbareze edilecek yerde kar
karya geldiklerinde, Yahudiler birbirlerine:
"O'nunla nasl baedebilirsiniz? O'nunla beraber, kendinden nce lm seven otuz Ashab var." Rasulullah (s.a.v.)'a eli gnderdiler ve
dediler ki:
"Altm kiiyiz. Biz nasl anlaacaz? Sen Ashab'ndan kii kar, biz de bizim alimlerimizden kii karalm. Eer onlar sana iman
ederlerse biz de sana iman eder ve seni tasdik ederiz." Rasulullah (s.a.v.) Ashab'ndan kiiyle beraber kt. Yahudiler de kii kardlar.
Btn hanerlerini kuandlar. Rasulullah (s,a.v.)' ldrmek istediler. Ben Nadr'dan nasihati bir kadn, kardeine haber gnderdi. -O
Ensar'dan bir mslmand-. O kadn kardeine Ben Nadr'n Rasulullah (s.a.v.) ile olan anlamay bozmaya niyetli olduklarn haber verdi.
Kadnn kardei de sratle haberi Rasulullah (s.a.v.)'a ulatrmak iin yola kt. Onlarn haberini gizlice Rasulullah (s.a.v.)'a bildirdi.
Rasulullah (s.a.v.) geri dnd. Sabah olunca, onlarn zerine ordu gnderdi. Onlar muhasara altna ald ve onlara sava at. Bu hal, onlar az
bir deve almalar ve halkay terketmeleri karl srgn oluncaya kadar devam etti.
Halka bir silaht. Onlar evlerini harap ediyorlar ve kendilerine yarayabilecek odunlar alyorlard. Bunun zerine Allah Teala bu yeti
[33]
indirdi."

"Bu ayet, Ben'n-Nadr'in yerleri hakknda nazil olmamtr. nk mslmanlar, onlar zerine, atlar ve develer srmlerdir. Mslmanlar
ve Raslullah (s.a.v.), onlar muhasara etmitir. Aksine bu ayet, Fedek hakkndadr. nk Fedek ahalisi, Fedek'ten ayrlm, bylece, onlarn
yerleri ve evleri, savasz olarak, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in eline gemitir. Bundan dolay Hz. Peygamber (s.a.v.), Fedek gelirinden, kendisinin
ve geimini salamak zorunda olduu kimselerin nafakasn alr, gerisini silh ve tehizat giderlerine harcard.
Dolaysyla, Hz. Peygamber (s.a.v.) ld zaman, kz Fatma, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Fedek'i kendisine braktn iddia etti. Bunun
zerine Hz. Eb Bekir (r.a.) yle dedi:
"Sen fakirlik halinde, benim nezdimde en deerli olan insansn, servete buna en uyumlu olansn. Fakat ben, sznn doru olup olmadn
bilmiyorum. Buna hkmetmem doru olmaz." dedi. Bunun zerine mm Eymen ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bir klesi, Hz. Fatma lehine
ehdette bulundular. O zaman Hz. Eb Bekir (r.a.) Hz. Fatma (r.a.)'dan ehdeti er'n caiz olan bir ahit getirmesini istedi. Ama bu olmad.
Bylece Hz. Eb Bekir (r.a.) bu ii, Hz. Peygamber (s.a.s)'in yrtt gibi yrtmeye balad. Artk Fedek gelirinden Hz. Peygamber
(s.a.v.)'in geimini salad kimselere harcad. Gerisini de yine silah ve tehizata yatrd. Ayn ekilde Hz. mer (r.a.), Fedek gelirini bu
minval zere harcamak zere, Hz. Ali (r.a.)'ye havale etti. Hz. mer (r.a.)'in hilafetinin sonuna doru Hz. Ali (r.a) bunu yeniden Hz. mer
(r.a.)'e verdi ve yle dedi:
Biz zenginiz, mslmanlarnsa buna ihtiyac var. Hz. Osman (r.a.) da bunu ayn ekilde yrtt. Sonra bu i Hz. Ali (r.a.)'ye kald, o da bunu
[34]
ayn ekilde yrtt. Binenaleyh bu drt halife de byle yapmada ittifak etmilerdir."
7- Allah'n, o kent halkndan, Resul'ne verdii ganimetler, Allah'a Rasul'e, (Rasul'le) akrabal olanlara, yetimlere, yoksullara ve yolda
kalmlara aittir ta ki, iinizde sadece zenginler arasnda dolaan birey olmasn. Peygamber size ne verirse onu aln, sizi neden menederse
ondan geri durun. Allah'tan saknn; nk Allah'n azab iddetlidir.

1- bn Abbs'tan rivayet olunmutur:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Yenbu'a gitmekle emrolundu. Oraya gidip tm Yenbu'u istila edip ele geirdi. Baz kimselerin:
"Keke bu yeri taksim etseydi", demeleri zerine Allah bu yet-i kerimeyi inzal buyurarak, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bu araziyi niin taksim
[35]
etmediini aklad."
9. "Daha nceden Medine'yi yurt edinmi ve gnllerine iman yerletirmi olan kimseler, kendilerine hicret edip gelenleri severler; onlara
verilenler karsnda ilerinde bir ekememezlik hissetmezler.

1- bnl Mnzir'in Cafer b. Burkan'dan, onun da Yezid b. Esam'dan rivayet ettiine gre Ensar yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, arazimizi Muhacir kardelerimizle aramzda taksim et." O da:
"Hayr. Ama onlar sizin skntlarnza mani olsunlar, siz de meyveleri onlarla aranzda taksim edin. Arazi sizin arazinizdir." buyurdu. Onlar
da dediler ki:
[36]
"Biz raz olduk." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
2- bn Abbas (r.a.)'dan rivayet olunduuna gre, Hz. Peygamber (s.a.v.) ensara yle demitir:
"Eer isterseniz, evlerinizden ve mallarnzdan muhacirlere bir pay verebilirsiniz. Ben de size ganimette, onlara verdiim gibi bir pay veririm.
Yok eer istemezseniz ganimet (fey) onlarn olur, evleriniz ve mallarnz size kalr." demitir. Onlar da:
"Hayr, bilakis biz onlara, hem evlerimizden ve mallarmzdan vereceiz hem de fey'de onlara ortak olmayacaz." demilerdir. Bunun zerine
Cenb- Hakk bu ayeti indirmi ve bylece ensarn muhaciri kendilerine tercih edilerinin, mal hususunda zenginliklerinden dolay olmadn,
[37]
aksine kendileri de ihtiya ve fakirlik iinde olduklar halde bu fedakrl gsterdiklerini beyn etmitir."
9. "... kendileri zaruret iinde bulunsalar bile onlar kendilerinden nde tutarlar. Nefsinin tamahkarlndan korunabilmi kimseler, ite onlar
saadete erenlerdir."

1- Yakub ibn brahim kanalyla Ebu Hreyre'den rivayette o yle anlatyor:
"Ey Allah'n elisi, yoksulluum son raddesine geldi, yoksulluumdan iyice bunaldm." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) onu, ona bireyler
vermeleri veya yedirmeleri iin hanmlarna gnderdi. Fakat onlarn yannda da ona yedirebilecekleri bir eyleri yoktu. Rasl-i Ekrem bunun
zerine ashabna dnd ve:
"Bu adam bu gece misafir edecek bir adam yok mu? Allah ona rahmet eylesin." buyurdular. Ensardan Ebu Talha adnda bir adam kalkt ve:
"Ben, ey Allah'n elisi, onu ben misafir ederim." dedi ve onu alp ailesine geldi. Hanmna:
"Bu, Raslullah (s.a.v.)'n misafiridir; ondan bir ey esirgeme." dedi. Kadn:
"Allah'a yemin olsun ki ocuklarn yiyeceinden baka hibir eyimiz yok." dedi. Adam:
"ocuklar akam yemei istedikleri zaman onlar uyutursun, gel ve sndr de uyusunlar. Biz de karnlarmz sararz ve bylece ala
katlanrz" dedi ve ocuklarn yiyeceini misafire ikram ettiler. Sabah olunca misafir kalkt ve Raslullah (s.a.v.)'n yanna vard. Hz. Peygam
ber (s.a.v.):
"Allah filn adam ve filn kadna (Hz. Peygamber'in misafirini alp evine gtren sahb ve hanmna) at -rv: veya gld, demitir.[38]
buyurdu ve Allah Teal bunun zerine bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Said b. Ahmed b. Cafer el-Mezzin, Eb Ali el-Fakih'ten, o Muhammed b. Mansur b. Ebi'1-Cehm es-Seb'den, o Nasr b. Ali elCehdam'den, o Abdullah b. Davud'dan, o Fudayl b. azvan'dan, o Eb Hazim'den, o da Eb Hureyre'den rivayet ederek yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.), Ehl-i Suffa'dan birisini, Ensar'dan birisiyle gnderdi. Ensarl olan onu evine gtrd ve hanmna dedi ki:
"Birey var m?" O da:
"Hayr sadece ocuklarn az var"dedi. O da hanmna:
"ocuklar uyut. Onlar uyuyunca ocuklarn yemeini getir. Yemei koyduunda lambay sndr." dedi. O da dedii gibi yapt, Ensar, nnde
bulunan yemei misafirine taksim etti. Sabahleyin Rasulullah'a gitti. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
[39]
"Yaptnz iten dolay sema ehli bile hayrete dt." Bunun zerine bu yet indirildi."
Bu hadisi Buhari, Msedded'den, o Abdullah b. Davud'dan, Mslim ise Eb Kreyh'ten, o Veki'den, son iki ravi de Fudayl b. azvan'dan
[40]
rivayet etmitir.
3- Eb Abdillah b. shak el-Mzzek, Ebu'l-Hasan Muhammed b. Abdillah es-Sleyt'den, o Ebul-Abbas b. sa b. Muhammed elMervez'den, o el-Mstecir b. es-Said'den, o Kasm b. Hakem el-Uren'den, o Ubeydullah b. el-Velid'den, o Muharib b. Disar'dan, o da
Abdullah b. mer'den bize unu rivayet etti:
"Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan bir adama bir koyun ba hediye edildi. O adam dedi ki:
"Falanca adam ve ehl- iyale benden, buna daha ok muhtatr." Ve onu o adama gnderdi. Bu minval zere koyunun ba ihyal yedi ev
[41]
arasnda dolat durdu. Bylece ilk adama geri dnd. Bunun zerine bu yet indi."
4- Ebu Mtevekkil el Naci'den rivayet edildi:
"Mslmanlardan biri dedi ve bunun benzerini syledi. Burada, msfr eden kiinin Sabit bni Eb Kays bni emms olduunu syledi ve bu
[42]
yet onun hakknda indirildi."
5- Kurtub ise Ebu Hreyre'den rivayet eden Mehdev'den naklen bunun zddn zikreder. Yani Sabit ibn Kays' ensardan evinde kendisinin ve
[43]
ocuklarnn yiyeceinden baka hibir eyi olmyan Ebu'l-Mtevekkil misafir etmitir.
"Mfessirler, ensarn, misafirleri olan (muhaciri) yemek hususunda kendilerine tercih edileri, misafir doyuncaya kadar kendilerinin yemekten
oyalandklar ile ilgili birok eyler anlatmlardr. Sonra bu ayetin, bu tercih edi (fedkrlk) hususlarnda nazil olduunu sylemilerdir.
Doru olan, bu ayetin, onlarn, fey konusunda muhacirleri kendilerine tercih edileri hususunda nazil olduudur. Hem sonra dier tercih edi
[44]
hususlarnn buna dahil olmas da imknsz deildir."
"yet-i kerimede, Medineli Ensar'n, Mekke ve dier yerlerden hicret eden mminlere ganimet ve zekat mallarndan verilmesinden dolay
ilerinde herhangi bir burukluk hissetmedikleri beyan edilmektedir.
Peygamber efendimiz Nadr oullar Yahudilerini srgn ettikten sonra kendisine kalan ganimet mal arazilerini tamamen muhacirlere taksim
etmi, Ensardan ise sadece fakir olduklarn syleyen iki kiiye vermitir. Bunlar da Sehl b. Huneyf ve Ebu Dcane'dir.
[45]
yet-i kerimede, Ensar'm iddetli ihtiyalarna ramen muhacir kardelerini kendilerine tercih ettikleri beyan edilmektedir."
10. Muhacirlerden ve Ensar'dan sonra gelen mminler yle dua ederler "Ey rabbimiz, bizi ve bizden nce iman etmi olan kardelerimizi
bala. Mminlere kar kalbimizde bir kin brakma. Ey rabbimiz, phesiz ki sen, ok efkatli ve merhametlisin."
Bu yette zikredilen ve "Medine'yi kendilerine yurt edinen Ensar'dan sonra geldikleri beyan edilen insanlardan" kimlerin kasdedildii
hakknda farkl grler zikredilmitir:
1- Bir ksm limlere gre bunlar, Medine'ye hicret eden muhacirlerdir. Buna gre yetin manas yledir: "Medine'yi kendilerine yurt edinen
ve kalblerine iman yerletiren Ensar'dan sonra Medine'ye gelen muhacirler de yle dua ederler: "Ey rabbimiz, bizi ve bizden nce iman etmi
olan kardelerimizi bala. Mminlere kar kalbimizde bir kin brakma. Ey rabbimiz phesiz sen ok efkatli ve ok merhametlisin."
2- Mcahid'e gre bu yette zikredilen insanlardan maksat, daha sonra mslman olan insanlardr. Bunlarn kendilerinden nce geen
mslmanlar hayr ile anacaklar zikredilmitir.
3- Katade'ye gre ise Allah teala, Rasulullahn, muhacir ve Ensar'dan olan sahabilerini zikrettikten sonra bu yette, onlardan sonra gelen
mslmanlar zikretmi ve bu mslmanlarn, sahabileri hayrla anmalarn emretmi, onlara dil uzatmay yasaklamtr.
4- bn-i Ebi Leyla diyor ki:
"nsanlar zmre olarak deerlendirilmilerdir. nce hicret eden muhacirler. Onlardan sonra gelen ve onlara gzellikle uyan tabiler, bir de
[46]
tabilerden sonra gelen mslmanlardr. te yette bu son gurup zikredilmektedir.
11. Mnafklk etmi olanlara bakmadn m ki ehl-i kitabdan kfretmi olan kardelerine: "Eer siz karlrsanz andolsun ki biz de sizinle
beraber karz ve sizin aleyhinize asla kimseye itaat etmeyiz. Eer savaa tutuursanz muhakkak size yardm ederiz." derler. Allah ehadet
eder ki onlar yalanclardr.

1- Bu yet-i kerimedeki "Mnafklk etmi olanlar" ile Abdullah ibn beyy ibn Sell, Kavkal'in oullar Ved'a ve Mlik ile Sveyd ve
[47]
D'is'in kastedilmi olduu sylenmitir.
2- Mchid'den rivayete gre ise "bu yet-i kerime Abdullah ibn beyy ibn Sell, Rifa ibn Tbut, Abdullah ibn Nebtel ve Evs ibn Kayz
[48]
3- Muktil b. Hayyan ve Muktil b. Sleyman yle demilerdir:

"Allah bununla ensardan olan, fakat aslnda mnafk olan Abdullah b. beyy, Abdullah b. Nebtel ve Rifa'a b. Zeyd'i kastetmitir. Onlar
[49]
kardelerine byle demilerdi."
4- bni Abbas'tan rivayet edildiine gre "bu ayet Abdullah b. Ubey, Rifaa b. Zeyd, Abdullah b. Nebtel ve Medine halkndan bir grup mnafk
[50]
hakknda nazil olmutur. Bunlar, bu ayetlerde bildirilen, yardm ederiz, eklindeki haberleri Beni Nadir'e gnderiyorlard."
5- Sdd'den edildiine gre o yle demitir:
"Kurayza oullarndan bazlar mslman olmutu, ilerinde mnafklar da vard. Bu mnafklar, Nadr oullarndan olan kardelerine: "Eer
[51]
siz yurdunuzdan karlrsanz biz de sizinle beraber karz." diyorlard ve ite bu yet-i kerime onlar hakknda nazil olmutur."
"yet-i kerimede zikredilen "Mnafklardan maksat, Abdullah b. bey b. Selul ve arkadalardr. "Kitap ehli"nden maksat, ise Medine'den
kovulan Nadr oullar Yahudileridir. Rasulullahn bu Yahudileri kuatmas srasnda mnafklar bunlara adam gndererek yerlerinden
ayrlmamalarn, mstahkem mevkilerinde kalmalarn, onlar kimseye teslim etmeyeceklerini, savarlarsa onlarla beraber savaacaklarn,
Medine'den karlrsa onlarla beraber kp gideceklerini sylemilerdir. Bu vaadleri bekleyen Yahudiler, mnafklardan hi bir destek
grmemilerdir. Allah bunlarn kalblerine korku salm ve develerinin gtrebilecei kadar mal alp ehri terketmek istemiler Rasulullah da
[52]
onlara bu artla msaade vermitir."
15. O kfirlerin durumu, kendilerinden az nceki kfirlerin durumu gibidir Onlar yaptklarnn cezasn tatmlard. hirette de onlar iin can
yakc bir azap vardr.

1- yette zikredilen "nceki kfirler"den maksat, bn-i Abbas'a gre, Kaynuka oullar Yahudileridir. Zira bunlar, Nadr oullarndan nce
[53]
srgn edilmilerdir.
[54]
2- Mcahid'e gre ise bunlar, Bedir'de malup olan Kurey mrikleridir.
3- Taberi yet-i kerimenin genel ifadesinin, zikredilen bu iki gurup kfiri kapsad gibi bunlarn dnda olan ve Rasulullaha, Nadr
[55]
oullarndan nce kar gelen btn kfirleri kapsadn sylemitir.
16. Yine onlarn durumu, insana "nkar et." deyip insan da inkar edince "Ben senden uzam, lemlerin rabbi olan Allahtan korkarm" diyen
eytann durumu gibidir.

1- yette zikredilen "nsan" Mcahid'e gre, btn insanlardr. Bununla, eytann aldatmalarna kanan ve inkara den herhangi bir insan
[56]
misal verilmitir.
2- Hz. Ali, Abdullah b. Mes'ud, Abdullah b. Abbas, Tavus ve Mukatil'de nakledilen dier bir gre gre ise yette zikredilen insandan
maksat, srailoullarndan bir rahiptir. Bu rahip eytana aldanarak fuhu ilemi sonra da zina ettii kadnn gebelii ile bu irkin iinin ortaya
kmasndan korkarak kadn ldrmtr. Kadnn akrabalar da onu ldrmeye kalknca eytan kendisine grnm ve kendisine secde
etmesi halinde onu kurtaracan vaadetmitr. Rahip ona secde ettikten sonra da kadnn akrabalar onu ldrmek iin yakalaynca bu defa da
[57]
"Ben senden beriyim. nk ben, lemlerin rabbi olan Allahtan korkarm." demitir.
[1]
zzet Derveze, Tefsirul-Hadis, 8/207-208.
[2]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut 1391/1971, 3/202.
[3]
Mslim, Tefsr, 31.
[4]
Said b. Mansur; Buhri, Tefsru'l-Kur'n, Har, 59/1.
[5]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut 1391/1971, 3/200.
[6]
[7]
[8]
[9]

bni Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/330.

[10]
Fahruddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[11]
[12]
Hakim rivayet etti ve sahihtir, dedi; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/649-650.
[13]
Vahid, Esbab- Nzul, s. 296-297.
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
Hkim; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 413-414.

Tirmizi; Tefsir: 59 (3303). Bu hadis hasen ve gariptir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 348.
Buhari; Megazi: 4031, Tefsir: 4884, Mslim; Cihad: 29/1746, Ebu Davud; Cihad: 2615, Tirmizi; Siyer: 1552, Nesai; Tefsir: 593.
[19]
[20]
Buhri, Mez, 14; Tefsru'l-Kur'n, Har, 59/2; Mslim, Cihd, 29, 30; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Har, 59/1, hadis no: 3302.
[21]
Buhari; Cihad: 3021, Mslim; Cihad: 30/1746; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 348-349.
[22]
[23]
[24]
[25]
Ebu Yl zayf senetle; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/650-651.
[26]
bn shk; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/651.
[27]
[28]
[29]
Buhari, Tefsir el-Kuran, Sure:59, bab: 2; Tirmizi, Tefsir el-Kuran, Sure: 59, bab: 1, Hadis no: 3302; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[30]
Ebu Davud; Hara ve mare: 3004, Suyuti; ed-Drr: 6/189. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 347.
[31]
[32]
Medine'ye hicret eden Mekkeliler'le.
[33]
Ebu Davud; Hara ve mare: 3004, Suyuti; ed-Drr: 6/189. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 347-348.
[34]
[35]
[36]
bn Merduyeh; Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 414-415.
Mrsel hadistir. ed-Drr: 6/195. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 349. bnu Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti,
[37]
[38]
Buhr, Tefsrul-Kur'n, Har, 59/6; Mslim, Eribe, 172-173; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Har, 59/3, hadis no: 3304; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/29.
[39]
Buhari, Menakb: 3798, Tefsir: 4889. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 349-350. mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/652-653.
[40]
[41]
Senedi zayftr. Hakim; Mstedrek: 2/484, Suyuti; ed-Drr: 6/195. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 350. mam
[42]
bn Mnzir; Msedded, Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/653..
[43]
[44]
[45]
[46]
[47]
bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut, 1391/1971, 3/200.
[48]
[49]
[50]
bni shak, bn'l-Mnzir; Ebu Nuaym.
[51]
bn Eb Htim; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/162.
[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]
60- MMTEHNE SRES

Mushaftaki sralamada altmnc, ini srasna gre doksan birinci sredir. Ahzb sresinden sonra, Nisa sresinden nce Medine'de nazil
[1]
olmutur.
bn Abbs ve bnu'z-Zbeyr tamamnn Medine'de nazil olduunu sylemilerdir. Srenin ba ksmnn Mekke'nin fethi gn nazil olduunu
syleyenler de vardr. Mekk ve medennin tesbitinde nazil olduu yeri nazar itibara alanlara gre srenin ba ksm buna gre mekk
saylacaktr. Ancak l olarak hicreti esas alanlara gre srenin ba ksm fetih gn Mekke'de nazil olmu bile olsa medendir. Buna gre
[2]
sre istisnasz meden olmu oluyor.
[3]
yetlerinin adedi, on tr.
1. "Ey inananlar! Benim de dmanm, sizin de dmannz olanlar dost edinmeyin. Onlar, size gelen gerei inkar etmiken, onlara sevgi
gsteriyorsunuz; oysa onlar, Rabbiniz olan Allah'a inandnzdan tr sizi ve Peygamberi yurdunuzdan karyorlar. Eer sizler Benim yo
lumdan savamak ve rzam kazanmak iin kmsanz onlara nasl sevgi gsterirsiniz? Ben, sizin gizlediinizi de, aa vurduunuzu da
bilirim. inizden onlara sevgi gsteren kimse, phesiz doru yoldan sapmtr."
"Bu yet Hatib b. Eb Beltea hakknda indi. Eb Amr b. Sayf b. Haim b. Abdi Menafn zdl klesi Sare Mekke'den Medine'ye
(Rasulullah'a) geldi. Rasulullah (s.a.v.) da Mekke'nin fethine hazrlanyordu. Rasulullah (s.a.v.) Sare'ye dedi ki:
"Mslman olarak m geldin?" O da:
"Hayr" dedi. Rasulullah (s.a.v.):
"O zaman seni getiren ey nedir?" buyurdu. O da:
"Sizinle ayn aileden, ayn airetteniz ve zdl kleyiz. ok iddetle ihtiyalym. Durumumu size arz ediyorum ki, bana bir eyler veresiniz
ve beni giydiresiniz." dedi. Rasulullah (s.a.v.) ona dedi ki:
"Senin Mekke'li genler arasndaki yerin nedir?" -Kadn, arkc idi. - O da:
"Bedir vakasndan sonra benden bir talepte bulunulmad" dedi. Rasulullah (s.a.v.), Abdu'l-Muttalib Oullar ile Muttalib Oullarn ona bir
eyler vermeye tevik etti. Onlar da ona bireyler verdiler, onu giydirdiler ve yolcu ettiler, Bu arada Hatb b. Eb Beltea o kadna geldi.
Kendisine Mekkeliler'e verilmek zere bir mektup verdi. Bu mektubun ulatrlmas karlnda da kadna on dinar verdi. Mektupta yle
yazyordu:
"Allah'n Rasul sizi istiyor. Ondan kendinizi koruyun."
Sare yola kt. Cibril (a.s.) gelip, Hatb'n yaptn Rasulullah'a haber verdi. Rasulullah (s.a.v.) da Ali, Ammar, Zbeyr, Talha, Mikdat b. elEsved ve Eb Mersed'i kadnn peine gnderdi. Bunlarn hepsi atl idiler. Ve Rasulullah (s.a.v.) onlara buyurdu ki:
"Hah bahesine kadar gidiniz. Orada Zaine (bir kadn) vardr. O kadnda Hatb'n mriklere yazd mektup var. Onu elinden alnz ve
kendisini yoluna salveriniz. Eer vermezse boynunu vurunuz."
Onlar yola ktlar ve bu meknda ona ulatlar. Ona dediler ki:
"Mektup nerede?" O da yannda mektup bulunmadna dair yemin etti. Eyalarn aradlar ve birey bulamadlar. Geri dnmeye niyetlendiler.
Ali (r.a.) dedi ki:
"Allah'a yemin olsun ki Rasulullah (s.a.v.) bize yalan sylemedi. Biz inkr etmeyiz." Klcn ekti ve kadna:
"Mektubu kar, aksi halde seni soyundurur ve boynunu vururum." dedi, in ciddiyetini gren kadn mektubu rgsnn arasndan kard. O,
mektubu salarnn arasna saklamt. Kadn yoluna saldlar. Mektupla Rasulullah'a dndler. Rasulullah (s.a.v.) Hatb'a adam gnderdi.
Hatb gelince mektubu gsterdi ve:
"Bunu tanyor musun?" diye sordu. O da:
"Seni bu yaptna zorlayan nedir?" diye sordu. O da:
"Ey Allah'n Rasul, vallahi ben, mslman olduum gnden beri hi inkr etmedim ve ihlasmda da seni hi aldatmadm. Mrik
akrabalarmdan ayrldm gnden beri de onlar hi sevmedim. Fakat Muhacirler'den hi kimse yoktur ki Mekke'de bulunan airetine
dokunacak bir ktl men edecek kimsesi bulunmasn. Onlarn arasnda en garibi benim. Oradaki ailem de ortada kalmtr. Ehlimden
korktum. stedim ki onlarn yannda bir desteim olsun. Ve bildim ki, Allah onlarn zerine bir iddet indirecek. Benim mektubum da onlar
hibir ekilde azaptan korumaz."
Rasulullah (s.a.v.) onu dorulad ve zrn kabul etti. Bunun zerine bu yet indirildi."
mer ayakland ve:
"Ey Allah'n Rasul, brak u mnafn boynunu vuraym" dedi. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
[4]
"Ey mer ne biliyorsun? Belki de Allah Bedir Ehli'ne bakt ve onlara yle dedi: "stediinizi yapnz. Ben sizi affettim."
Bunun zerine Hz. mer (r.a)'in iki gznden yalar boand ve Allah ve Rasul daha iyi bilir dedi. te bunun zerine bu ayet nazil
[5]
oldu.
2- Eb Bekr Ahmed b. Hasan b. Amr, Muhammed b. Yakub'dan, o Rabi'den, o afi'den, o Sfyan b. Uyeyne'den, o Amr b. Dinar'dan, o Hasan
b. Muhammed (b. Ali)'den, o da Ubeydullah b. Eb Rafi'den unu dediini bize haber verdi:
"Ali'nin yle dediini iittim:
"Rasulullah (s.a.v.) beni, Zbeyr'i, Mikdad' gnderdi ve dedi ki:
"Hah bahesine kadar gidin. Orada yannda mektup bulunan bir kadn var."
Biz hemen yola ktk. Atlarmz birbiriyle yartryorduk. Bir de baktk ki kadna ulamz. Kadna:
"Mektubu kar" dedik. Kadn:

"Bende mektup yok." dedi. Ona mektubu kesinlikle karmasn syledik. Aksi halde elbiselerini soyacamz duyurduk. O da sa rglerinin
iplerinin arasndan mektubu kard. Biz onu Rasulullah (s.a.v.)'a getirdik. O mektupta unlar vard:
"Hatb b. Eb Beltea'dan Mekke'de bulunan mriklerden bir grup insana, Rasulullah (s.a.v.)'n baz ilerini haber veriyor. Rasulullah (s.a.v.)
buyurdu ki:
"Ey Hatb bu nedir?" Hatb:
"O hususta benim hakkmda acele etme. Ben Kureyle bitiik olan bir adamm. Ama ben onlardan deilim, Muhacirler'den her birinin
Kurey'te akrabalar var. Onlar, oradaki adamlarn koruyor. Benimse Mekke'de bir yaknm yoktur. stedim ki bu yok olan imknmla oradaki
akrabalarm zerinde bir elim bulunsun. Vallahi ben dinimi ikyet eden bir fiil ilemedim. slam'dan sonra kfre de rza gstermedim.
Rasulullah (s.a.v.) da:
"Doru syledi" buyurdu. mer dedi ki:
"Brak beni ey Allah'n Rasul. u mnafn boynunu vuraym." Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"O Bedir'de bulundu. Ne biliyorsun belki de Allah, Bedir Ehli'ne bakt ve onlara yle dedi: "stediinizi yapn. Ben sizi affettim."
[6]
Bunun zerine bu yet indi."
[7]
Bu hadsi Buhari Humeyd'den, Mslim ise Eb Bekr b. Eb eybe'den rivayet etmitir.
3- Humeyd kanalyla Hz. Ali'den rivayette o yle anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.) beni, Zbeyr'i Ve Mikdad ibnu'l-Esved'i gnderip:
[8]
gidin; orada bir kadn bulacaksnz, yannda bir mektup var. O mektubu kadndan alp bana getiriniz."
"Ravdatu Hh denilen yere
buyurdular. Hemen atlarmza atlayp Ravzatu Hh'a ulatk. Baktk orada bir kadn var. Kadna:
"Yanndaki mektubu kar." dedik.
"Bende mektup filn yok." dedi. Biz:
"Ya mektubu karrsn, ya da elbiselerini kartr, seni soyarz." dedik. Bu tehditle kadn, sa rglerinin arasna saklad mektubu kard.
Mektubu alp Hz. Peygamber (s.a.v.)'e getirdik. Mektup ald ve okundu, grld ki Htb ibn Eb Beltea'dan Mekke'deki baz mriklere
yazlm ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in baz hallerini (Mekke'yi fethetmeye kmak zere hazrlk grdn) onlara haber veriyor.
"Bu nedir ey Htb?" diye sordular. Htb:
[9]
"Benim hakkmda hkm vermede acele etme ey Allah'n elisi. Ben Kurey'ten idim, fakat onlarla neseb bam, akrabalm yok.
Yanndaki muhacirlerin Mekke'dekilerle akrabalklar var. Bu akrabalkla Mekke'deki ailelerini ve mallarn korurlar. stedim ki neseb yoluyla
kardm onlara byle bir iyilik yaparak telfi edeyim de benimle olan akrabalk yerine gesin. Bunu slm'dan sonra kfre raz olduumdan
veya dinimden dndm iin yapmadm." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"O muhakkak ki size doruyu sylemitir." buyurdular. Hz. mer:
"Ey Allah'n elisi, beni brak unun (veya u mnafn) boynunu vuraym." dediyse de Efendimiz (s.a.v.):
"O, Bedr'de bulunmutur. Nereden bilirsin ki Allah Bedr ehline muttali olmu ve: "Dilediinizi ileyin, muhakkak ki sizi baladm."
buyurmutur." dedi. Hz. mer der ki:
"Hatb hakknda "Ey iman etmi olanlar, benim de dmanm, sizin de dmannz olanlar dost edinmeyin. Onlar size gelen Hakk inkr
[10]
etmiken onlara sevgi gsteriyorsunuz..." yet-i kerimesini indirdi."
4- Vahid'deki rivayetlerde Htb ibn Eb Beltea'nn mektubunu gtren kadnn ismi Ebu Amr ibn Suheyb'in cariyesi Srra olarak
[11]
verilmitir.
5- Taber'nin de Hz. Ali'den rivayet ettii bir haberde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Mekke zerine yrmeye niyyetlendiinde bunu ashabndan
[12]
bazlarna -ki ilerinde Htb ibn Eb Beltea da varm- gizlice syledii, halka ise Hayber zerine yryeceklerini syledii
,
[13]
6- Suyt'nin Lbbu'n-Nukl'ndeki rivayette ise sadece bu yet-i kerimenin deil Srenin nzulne sebep olduu
ayrntlarna yer
[14]
verilmitir.
6. "And olsun ki, sizlerden, Allah' ve ahiret gnn uman kimse iin, bunlarda gzel rnekler vardr. Kim yz evirirse kendi aleyhine olur,
dorusu Allah mstanidir, vlmee layktr."
7. Olur ki Allah, sizinle onlardan dman olduunuz kimseler arasnda yaknda bir dostluk peyda eder. Allah Kadir'dir ve Allah Gafur'dur,
Rahim'dir.

1- Muktil ibn Hayyn bu yet-i kerimenin Ebu Sfyn Sahr ibn Harb hakknda nazil olduunu sylemitir.
2- bn ihb'dan rivayet edildiine gre o yle diyor:
"Raslullah (s.a.v.), Ebu Sfyn ibn Harb'i Yemen'in bir ksmna grevli (herhalde vali) olarak gndermiti. Hz. Peygamber (s.a.v.) vefat
edince Medine'ye doru yola kt ve yolda dinden km olan Z'1-Hmr'a rastlayp onunla savat. Bylece mrtedlerle din yolunda
savaanlarn ilki oldu." bn ihb der ki:
"O, Allah'n, haklarnda "Olur ki Allah, sizinle onlardan dman olduunuz kimseler arasnda yaknda bir dostluk peyda eder..." yetini
[15]
indirdii kimselerdendir."
3- Muktil de "bu yet-i kerimenin, Allah Teal'nn, kfirlere dman olunmasn emretmesiyle mslmanlarn, kfir olan babalarna,
[16]
ocuklarna ve btn akrabalarna iddetle dman olmalar zerine nazil olduunu sylemitir."
[17]
4- Als bu yet-i kerimenin hicretin altnc ylnda nazil olduunu kaydeder.
8. Sizinle, din hususunda savamam, sizi yurtlarnzdan da karmam olanlara, iyilik yapp; onlara adaletle muamele etmekten Allah sizi
menetmez. nk Allah, adalet yapanlar sever.

[18]
Alimler, buradaki savamam olanlar ifdesi ile kimlerin kastedildii hususunda ihtilaf etmilerdir.
1- Esma ve mrik annesi ile ilgili rivayetler:
a- Eb Salih Mansur b. Abdu'l-Vahhab el-Bezzaz, Eb Amr Muhammed b. Ahmed el-Hr'den, o Eb Ya'la'dan, o brahim b. el-Haccac'dan, o
Abdullah b. Mbarek'ten, o Mus'ab b. Sabit'ten, o Amir b. Abdillah b. ez-Zbeyr'den, o da babasndan bize u rivayette bulundu:
"Kuteyle b. Abdu'1-Uzza, Eb Bekr'in kz Esma'ya hediyeler ikrm etti. Bunlar; keler, ya ve peynir idi. O, bu hediyeleri kabul etmedi ve
evine de onu sokmad. Aie bu durumu Rasulullah (s.a.v.)'a sordu. Rasulullah (s.a.v.) da bu yeti okudu. Bunun zerine Esma hediyeleri kabul
[19]
etti ve onu evine soktu."
Bu hadisi Hakim Eb Abdillah, Sahihinde, Ebu'l-Abbas es-Seyyar'den, o Abdullah b. Gazal'dan, o bn akk'ten, o da bn Mbarek'ten
[20]
rivayet etmitir.
b- Esma Binti Ebu Bekir'den Buhr anlatt:
"Annem beni isteyerek bana gelmiti. Ben Raslullah'a:
"Annem asl mdr?" diye sordum. Aleyhisselm:
[21]
Evet. buyurdu. Allah Tel onun hakknda bu yeti indirdi."
c- Abdullah bni Zbeyr'den (r.a.) rivayet edildi:
"Kuteyle, kz Esma Binti Ebu Bekir'e geldi. Ebu Bekir onu cahiliye dneminde boamt. Kzna baz hediyeler takdim etti. Esma ondan bu
hediyeleri almaktan veya onun evine girmesinden kand ve ie'ye Raslullah'a sormas iin birini gnderdi. ie, Raslullah'a haberi
[22]
anlatt. Raslullah onun hediyelerini kabul etmesini ve evine girmesine izin vermesini emretti. Allah Tel bu yeti indirdi."
d- Humeyd'nin... Ebu Bekr'in kz Esm'dan rivayetinde o yle anlatyor:
"Annem, Kurey'in Hz. Peygamber (s.a.v.)'le yapm olduu muahede dneminde beni arzu ederek bana gelmiti. Ona sla-i rahimde bulunup
bulunamyacam ve annemi bu durumda kabul edip edemiyeceimi Allah'n Rasl (s.a.v.)'ne sordum da:
"Evet, kabul edebilirsin." buyurdu. (Rvilerden) Sfyn der ki:
[23]
"Esm'nn annesi hakknda bu yet nazil oldu."
e- Bu hadis mam Ahmed'in Musned'inde yle tahric edilmitir:
"Abdullah kanalyla Abdullah ibn Zubeyr'den rivayete gre Esma bint Eb Bekr'in mrik olan annesi Kuteyle bint Abdu'1-Uzz ibn Abdi
Es'ad, kz Esm'ya gelmi, ona peynir, ya gibi baz hediyeler getirmiti. Kz Esma onun hediyelerini kabul etmedii gibi eve de almamt.
Aie bu durumu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sordu da Allah Teal bu yetini indirdi ve Allah'n Rasl (s.a.v.), ona, annesinin hediyelerini kabul
[24]
etmesini ve evine girmesine izin vermesini emretti."
f- Ebu Davud et-Taylisi"nin kendi senediyle Abdullah ibn Zubeyr'den, onun da babasndan rivayeti biraz daha detayl olup buna gre "Hz.
Ebu Bekr'in cahiliye devrinde boad, kz Esm'nn annesi olan Kuteyle adndaki ei, Hz. Peygamber'le Mekke mrikleri arasnda yaplan
bar antlamas srasnda Medine-i Mnevvere'ye kz Esm'ya gelmi ona bir kpe ve daha baka hediyeler getirmi. Esma, mrik birisinden
annesi bile olsa hediye almaktan holanmayp bunun hkmn sormak zere Efendimiz (s.a.v.)'e gelmi, durumu anlatm, bunu zerine Allah
[25]
Teal bu yeti indirmitir."
2- Huz'a ve Mdlic oullar hakkndaki rivayet:
a- bn Abbs der ki:
"Bu yet-i kerime Huz'a ve Mdlic oullar hakknda nazil olmutur. Onlar, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile onunla savamamak ve onun aleyhine
[26]
bakalarna yardm etmemek zere antlama yapmlard."
"bn Abbas, Muktil ve Kelb bata olmak zere alimlerin ou bunlarn, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile savamama, onun dmanlarna destek
olmama hususunda anlaan kimseler olduu grndedirler. Bunlar Hz. Peygamber (s.a.v.) ile, ona kar savamamaya sz verip anlaan
Huza'a kabilesidir. Bylece Allah, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, bu anlamann zaman doluncaya kadar, onlara iyi davranmay, bu anlamaya vefa
[27]
gsterilmesini emretmitir."
3- bn Abbas (r.a.)'dan, ayette bahsedilenlerin, Haimoullarndan bir gurub kimsenin olduu, babas Abbas'n bunlardan olduu ve Bedir
[28]
gn, dier mriklerce zorla savaa karlm kimseler olduu rivayet edilmitir.
[29]
4- Mchid ise, ayette bahsedilenlerin, Mekke'de iman edip de, hicret etmeyen kimseler olduunu sylemitir.
Allah teala mminlere,
[30]
bunlar iin af dilemelerini, bunlara iyilikte bulunmalarnn ve bunlara adaletli davranmalarnn yasaklanmadn beyan etmitir.
[31]
5- Bunlarn, kffarn kadnlar ve ocuklar olduu da sylenmitir.
6- Hasan el-Basr'den de u rivayet edilmitir:
"Mslmanlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, mrik akrabalarn ziyaret etmek, sla-i rahimde bulunmak iin msaade istediler de bunun
zerine, Allah Tel ite bu ayeti indirdi."
[32]
[33]
7- Ayetin btn mrikler hakknda nazil olduu da sylenmitir.
a- Allah M'minler'e diyor ki:
"brahim (a.s.) ve onunla beraber olanlarda -nebilerden ve velilerden- mriklerden akrabas olanlarn uymas gereken (rnek)ler vardr."
Bu yet indii zaman, M'minler, mrik akrabalanna dmanlk ettiler ve onlara kar dmanlklarn aa vurup onlardan uzak durdular.
Allah Teala M'minler'in bu husustaki dmanlklarn iddetli buldu ve u yeti indirdi:
[34]
"Allah'n sizinle, dmanlk gsterdiiniz kimseler arasnda bir sevgi yaratmas umulur; Allah Kadir'dir, Allah balayandr, acyandr."
Sonra bu onlardan ounun mslman olmasn salad. Onlarla karde ve dost oldular. Birbirleriyle kartlar, birbirleriyle nikahlandlar.
Rasulullah (s.a.v.) da Eb Sfyan b. Harb'in kz mm- Habibe ile evlendi. Eb Sfyan onlara yumuak davrand. Bu durum (mm- Habibe
ile Peygamber'in evlenii) kendisine ulanca o zaman henz mrik olan Eb Sfyan Rasulullah (s.a.v.) hakknda yle dedi:
[35]
"Bu atn burnu yere srtlmez."
8- bn-i Zeyd ve Katade'ye gre yette kendilerine iyi davranlmas ve adaletli olunmas emredilen bu insanlardan maksat, Mekke
mriklerinden, mminlere kar savamam ve onlar yurtlarndan karmam olan insanlardr. Bu yet-i kerime "Mrikleri nerede
[37]
[36]
yet-i kerimesiyle neshedilmitir.
bulursanz ldrn."
9- Taberi, burada zikredilen insanlardan maksadn herhangi bir dinden olan insanlar olabileceini sylemi, yet-i kerimenin, herhangi bir
insan zellikle kasdetmediini beyan etmitir. Taberi'ye gre bu yetin neshedildiini sylemenin de bir manas yoktur. Zira mmin bir
insann, kendisine kar savamayan ve kendisine kar savaanlara da yardm etmeyen bir kafire, ister akrabas olsun ister yabanc olsun,
[38]
iyilikte bulunmas ne haramdr ne de yasaklanmtr. Nitekim, Abdullah b. Zbeyr'in rivayet ettii hadis de bu gr desteklemektedir.
10. "Ey nananlar! nanm kadnlar hicret ederek size gelirlerse onlar deneyin, hicretlerinin sebebini inceleyin. Allah onlarn imanlarn ok
iyi bilir. Onlarn mmin kadnlar olduklarn renirseniz, inkarclara geri evirmeyin. Bu kadnlar, o inkarclara helal deildir. Onlar da
bunlara helal olmazlar. nkarclarn bu kadnlara verdikleri mehirleri iade edin. Bu kadnlarn mehirlerini kendilerine verdiiniz zaman, onlarla
evlenmenizde bir engel yoktur. nkarc kadnlar nikahnzda tutmayn; onlara verdiiniz mehri isteyin; inkarc erkekler de hicret eden mmin
kadnlara verdikleri mehirleri istesinler. Allah'n hkm budur; aranzda O hkmeder. Allah bilendir, hakimdir."

"Mekke mrikleri Hudeybiye senesinde, Rasulullah (s.a.v.) ile yle bir anlama yaptlar:
"Mekke'den birisi Rasulullah (s.a.v.)'a gelirse onu geri gnderecek fakat O'nun Ashab'ndan birisi Mekke'ye gelirse, o Mekke'de kalacak."
Byle bir anlamay yazdlar ve onu imzaladlar. Bu anlamadan sonra, Subey'a bint-i el-Haris el-Eslemiye mslman olarak Medine'ye geldi.
Hz. Peygamber (s.a.v.) o srada Hudeybiyede idi. Ardndan da kfir kocas Msfir el-Mahzm geldi. Gelenin Sayf b. er-Rahib olduu da
sylenmitir. yle dedi;
"Ey Muhammed, hanmm bana geri ver. nk sen, bizden sana gelecek olanlar geri verme artn kabul etmitin. Bu anlamann daha
[39]
mrekkebi bile kurumad."
[40]
te bunun zerine bu ayet, bir izah olarak iniverdi. nk geri verme art, kadnlar iin deil erkekler iin sz konusuydu."
2- Hasan b. Muhammed el-Faris, Muhammed b. Abdillah b. el-Fadl'dan, o Ahmed b. Muhammed b. el-Hasan el-Hafiz'dan, o Muhammed b.
Yahya'dan, o Hasan b. er-Rabi b. el-Haab'dan. o bn dris'ten, o Muhammed b. shak'tan, o da ez-Zhr'den bize unu haber verdi:
"Urve b. Zbeyrin yanna vardm. O da Velid b. Abdulmelik'in arkada bn Huneyde'ye mektup yazyordu ve Mmtehine: 60/10 yetinden
sual etti:
Rivayete devamla diyor ki: "yle yazd: "Rasulullah (s.a.v.) Kureyle Hudeybiye'de yle anlat:
"Velisinden izin almakszn kendisine gelenleri geri evirecek." Kadnlar hicret edince, onlarn geri evirilmesine Allah raz olmad. Gelen
kadnlar imtihan edilecekler, slam'a rabet ederek geldikleri anlalanlar geri evrilmeyecekler. Ancak ayrldklar kocalarna mihirlerini
verecekler. nk hanmlardan ayr den mslmanlara mihirleri iade edilmiyordu.
[41]
Ravi diyor ki: "Allah'n aranzdaki hkm budur: "Kadnlar yannzda tutmak ve erkekleri geri evirmektir."
3- Buhr'nin Abdullah ibn Muhammed kanalyla Misver ibn Mahrame ve Mervan'dan rivayetle Sahh'ine ald uzun Hudeybiye hadisinin bir
blmnde Zhr yle anlatyor:
Antlamay yazma mes'elesi sona erince Raslullah (s.a.v.), ashabna:
"Kalkn, kurbanlarnz kesin, sonra da tra olun." buyurdu. Allah'a yemin olsun ki onlardan hi kimse kalkmad. Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu
kere syledii halde onlardan hi kimse kalkmaynca Allah'n Rasl (s.a.v.), mm Seleme'nin yanna girdi ve ashabndan grd
muameleyi ona nakletti. mm Seleme:
"Ey Allah'n elisi, bunu; kurbanlarn kesip tra olmalarn istiyor musun? O halde k, onlardan kimseyle konumadan kurbann kes,
berberini ar seni tra etsin." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de mm Seleme'nin yanndan kp ashabndan kimseyle konumadan kurbanlk
devesine yneldi ve onu boazladktan sonra berberini arp tra oldu. Ashab bunlar grnce kalktlar, kurbanlarn kestiler ve birbirlerini
tra etmeye koyuldular. Hatt zntlerinden neredeyse bir yerlerini keseceklerdi. Daha sonra m'min kadnlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi
[42]
ler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
Hz. mer o gn, hal mrik kalmakta srar eden iki karsn boad da bunlardan birisiyle Muaviye ibn Eb Sfyn, dieriyle de Safvn ibn
[43]
meyye evlendiler.
4- Msevver ve Mervn bni Hakem'den rivayet edildi:
"Raslullah (s.a.v.), Hudeybiye gn Kurey kafirlerinden ahid ald. Daha sonra Raslullah'a mmin kadnlar hicret ederek geldi. Allah Tel
[44]
onlar hakknda bu yetini indirdi."
5- Abdullah ibn Eb Ahmed'den rivayet edildi:
"Ukbe ibn Eb Muayt'n kz mm Glsm, Hz. Peygamber (s.a.v.)'le Mekke mrikleri arasnda yaplan (Hudeybiye) bar dneminde
Medine-i Mnevvere'ye hicret etmi; peinden kardeleri Umara ve Veld yola kp onu geri istemek zere Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelmiler,
onunla konumulard. Allah'n Rasl (s.a.v.) antlamann m'min kadnlarla ilgili ksmn bozdu ve iman ederek gelen m'min kadnlarn
[45]
mriklere geri verilmemesini buyurdu ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
6- Zhr'nin de yle dedii rivayet edilmitir:
"Azadl olan mm Klsm binti Ukbe b. Eb Mu'ayt Hz. Peygamber (s.a.s)'e gelip snd. Bunun zerine ailesi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
onu iade etmesi iin geldiler. nk o kadn, kocas Amr b. el-As'dan kamt ve yannda iki kardei Amre ve Veld vard. Hz. Peygamber
(s.a.v.), o iki kardeini onlara verdi ama, mm Klsm teslim etmedi. Bunun zerine gelenler:
"Onu da bize ver" dediklerinde, Hz. Peygamber (s.a.v.):
[46]
"lgili art, kadnlar hakknda deil, erkekler hakkndadr." buyurdu."
[47]
7- Yezd ibn Eb Habb'den rivayetine gre ise "Ebu Hassan ed-Dahdh'nn kars meyme bint Bir hakknda nazil olmutur."
8- Muktil'den rivayete gre "Sayf ibn Rhib adndaki mriin Sade bintu'l-Hris adndaki kars, Hz. Peygamber (s.a.v.) ile mrikler
arasnda varlan antlama dneminde Medine-i Mnevvere'ye gelmi, kocasnn ailesi "onu bize geri ver." demiler. te bu yet-i kerime
[48]
bunun zerine nazil olmutur."
"Mriklerden bir kadn, kocasna kzd ve onunla mnakaa ettii zaman kocasna yle derdi:
"Allaha yemin olsun ki ben, Muhammed'e ve onun arkadalarna hicret edeceim." te bunun zerine Allah teala bu ayet-i kerimeyi indirdi
ve hicret eden kadnlarn imtihan edilmelerini emretti. Eer hicret eden o kadnlarn geli sebepleri kocalarna kzmalar ise geri evirilmeleri,
[49]
bu sebep mslman olmalar ise geri evirilmemelerini emretti."
10- Zhr'den rivayet edildi:
"Ayet Sade zerine indirildi. Hudeybiyenin aasnda Raslullah mriklerle antlama yapmt. Buna gre, Rasulullaha kim gelirse,
[50]
mriklere iade edecekti. Kadnlar hicret edip gelince, bu ayet indirildi."
11- Kelb tarikndan, Ebu Salih, bn Abbas'tan (r.a.) rivayet etti:
[51]
"mer bni Hattb mslman oldu, hanm mriklerin iinde kald. Allah Tel bu yeti indirdi."
12- Dahhkn bu konuda yle dedii rivayet edilmitir:

"lgili anlamann metni yledir: Eer bizden, senin dininde olmayan bir kadn sana gelip snrsa, onu mutlaka bize iade edersin. Yok eer,
senin dinine girer ve o kadnn bir kocas bulunursa, kocasna, o kadn iin demi olduu mehri geri verirsin." Hz. Peygamber (s.a.v.) de,
onlara ayn art komutu. Daha sonra hem bu hkm, hem bu anlama neshedildi.
Hz. Peygamber (s.a.v.) gelen o kadndan yemin etmesini istedi, o da (m'min olduuna) yemin etti. Hz. Peygamber (s.a.v.) kocasna, vermi
[52]
olduu mehri dedi. Daha sonra Hz. mer (r.a.) bu kadnla evlendi."
13- yet-i kerimede, mslman erkeklerin mslman kadnlara, mslman kadnlarn da ancak mslman erkeklere helal olduklar beyan
edilmektedir. Bu yet nazil olmadan nce mslman kadnlarn, kfir erkeklerle evlenmeleri yasaklanmamt. Bu sebeple Peygamber
Efendimizin kz Zeyneb, Mslman olmasna ramen kocas Ebul Ass b. Rebi ile beraber yayordu. Ebul Ass Bedir'de esir dnce hanm
Zeyneb, annesi Hatice validemizden miras kalan gerdanl, kocasn kurtarmak iin fidye olarak gndermitir. Rasulullah gerdanl grnce
kznn haline acm ve mslmanlara,
"Bunun esirini serbest brakabiliyorsanz brakn." demitir. Mslmanlar onu brakmlar. Bunun zerine Rasulullah, Ebul Ass'a Mekke'ye
gider gitmez, kzn kendisine gndermesi artyla kendisini serbest brakacan sylemi, Ebul Ass da bunu kabul etmi ve verdii sz
yerine getirerek, Rasulullahn kz Zeyneb'i Zeyd b. Harise ile birlikte hicretin ikinci ylnda Medine'ye gndermi, Zeyneb, kocas Ebul
[53]
Ass'n mslman olup, hicretin sekizinci ylnda Medine'ye gelmesine kadar beklemi, Rasulullah da onu tekrar Ebul Ass'a vemitir.
14- Bu yet-i kerime nazil olduktan sonra, artk mslman kadnlarn, ister kitap ehli olsun ister mrik olsun, mslman olmayanlarla
evlenemeyecei kesinleti. Mslman erkeklerin ise, kitap ehli olmayan kfir kadnlarla evlenemeyecekleri hkm kondu. Nitekim bu yetin
devamnda "Kfir kadnlar nikahnz altnda tutmayn." buyurulmaktadr.
Ancak mslman erkeklerin kitap ehli olan Yahudi ve Hristiyan kadnlarla evlenebilecekleri u yette belirtilmi ve sadece bunlar iin bir
ruhsat tannmtr.
"Bugn size, temiz ve gzel olan eyler helal klnd. Kendilerine kitap verilenlerin yemekleri size helal okluu gibi sizin yemekleriniz de
onlara helaldir. Hr ve iffetli mmin kadnlar ile sizden nce kendilerine kitap verilenlerden hr ve iffetli kadnlar, namuslu olmanz, zina
yapmamanz, dost edinmemeniz ve kendilerine mehirlerini vermeniz artyla size helaldir. Kim dini inkar ederse, phesiz onun, daha nceki
[54]
amelleri boa gider. Ve hiret gnnde o, hsrana urayanlardandr."
yet-i kerimede, mmin erkeklerin, bu yet nazil olduktan sonra, ayrldklar kafir kadnlardan, evlenirken verdikleri mehirleri geri istemeleri
emredilmi, dier yandan kfir erkeklerin de mslman olup kendilerinden ayrlan hanmlarndan. evlenirken verdikleri mehirleri geri
[55]
istemeye haklar olduu beyan edilmitir.
[56]
15- Bu yet-i kerime nazil olduktan sonra Hz. mer iki hanmn, Talha b. Ubeydullah da bir hanmn boamlardr.
16- Bu yetin nzul sebebiyle ilgili rivayetleri sraladktan sonra Kurtub, ekser ilim ehlinin bu yet-i kerimenin nzul sebebinin Ukbe ibn Eb
[57]
Muayt'n kz mm Glsm'n antlama yapldktan sonra kocasndan kap gelmesi olduunu syleyerek bu rivayeti tercih etmitir.
11. Eer elerinizden kfirlere bir ey geecek olursa ve siz de galip durumda bulunursanz eleri gidenlere sarfettikleri kadarn verin,
inandnz Allah'tan takva zere olun.

1- Zhr ve Mesruk'un yle dedikleri rivayet edilmitir:
"Mslmanlarn, kfirlerden mslman bir kadn onlara iltica ettiinde mehrini istemeleri; kfirlerin de, onlarn kadnlarndan birisi mslman
olarak bize iltica ettiinde onun mehrini istemeleri, Allah'n verdii bir hkmd. Bylece mslmanlar, Allah'n bu hkmn kabullendiler,
[58]
ama mrikler kabul etmediler. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
2- Hasan ve Muktil bu ayetin, Ebu Sfyan (r.a.)'n kz mm Hakm hakknda nazil olduunu sylemilerdir. nk bu kadn irtidd etmi
[59]
ve kocas Abbas b. Temm et-Kure'yi
brakp gitmiti. Kurey'den sadece bu kadn irtidd etmiti. Bu da daha sonra yeniden mslman
[60]
olmutu.
[61]
3- Mcahid ve Katade'ye gre bu kfirler, Rasulullah ile Hudeybiye sulhnde bulunmayan kfirlerdir.
[62]
4- Zhri'ye gre ise bunlar, Rasulullah ile musalaha yapan Kurey mrikleridir.
12. Ey peygamber, mmin kadnlar -Allah'a hibir eyi e tutmamalar, hrszhk yapmamalar, zina etmemeleri, evltlarn ldrmemeleri,
elleri arasnda bir iftira dzp getirmemeleri, her hangi bir iyilik hususunda sana asi olmamalan artyla- sana biatlemeye geldikleri zaman
mallarn kabul et. Onlar iin Allah'tan mafiret isteyiver. nk Allah ok yarglayc, esirgeyicidir.

[63]
1- Bu ayet Mekke'nin fethinde inmitir. Rasulullah'a (s.a.v.) nce erkekler sonra da kadnlar biat etmitir.
2- Urve'den rivayet edildiine gre Hz. Aie yle demitir:
"Rasulullah (s.a.v.) bu ayette geen artlarla hicret eden kadnlar imtihan ederdi. Kim bu artlar kabul ederse ona szle "Sana biat ettim." der
[64]
idi. Hayr, vallahi biat ederken Rasulullah'n eli asla bir kadnn eline dokunmamtr. Sadece szle "Bu artlarla sana biat ettim." der idi."
3- Hz. Aie (r.a.)'nin yle dedii rivayet edilir:
"Mmin hanmlar hicret ettikleri zaman yukardaki ayette geenlerden imtihana tabi tutulurlard. Onlardan kim bu artlar kabul ederse mihneti
(zor sorumluluklar) kabul etmi olurdu. Onlar szle bunlar kabul edince Rasulullah (s.a.v.) da onlara:
"Gidebilirsiniz, biatinizi kabul ettim." der idi. Hayr, vallahi Rasulullahn eli hibir kadnn eline asla dokunmamtr, onlardan sadece szle
biatlerini alrd." Hz. Aie devamla yle dedi:
"Vallahi Rasulullah asla bir kadnn elini tutmad. Onlardan biat alrken sadece szle "Sizin biatinizi kabul ettim" der idi."
Rivayet olunduuna gre Rasulullah (s.a.v.) kadnlarla biat ederken nlerinde bir kuma paras vard, bylece onlara biat artlarn sylerdi."
[65]
4- Teym kabilesinden Rukayye kz Emime'den rivayet edildiine gre o yle dedi:
"Biat etmek iin bir grup kadn arasnda Rasulullah'a gittim. Kur'an- Kerim'de geen "Allah'a hibir eyi e komama, hrszlk yapmama..."
artlar zerine bizden sz ald ve:
"Gcnz yettii kadar, tamam m?" dedi. Biz de:
"Allah ve Rasul bize kar bizden daha merhametlidir." dedikten sonra:
"Ey Allah'n Rasul! Bizimle musafaha yapmaz msnz?" dedik. O da:
[66]
"Hayr, ben kadnlarla musafaha yapmam, benim bir kadna szm yz kadna szmdr." dedi.
[67]
5- Ahmed b. Hanbel'in bir baka rivayetinde "Bizden hibir kadnla musafaha yapmad." ilvesi vardr.
6- Rivayet olunduuna gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekke'nin fethedildii gn erkekler bey'atlemeyi bitirince, kadnlarla biate balad.
Kendisi Safa tepesinde, Hz. mer (r.a.) de orann altnda, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in emriyle kadnlarla bey'atleip Peygamber (s.a.v.)'in
tebligatn onlara aktaryordu. Eb Sfyan'n kars, Utbe'nin kz Hlnd ise, Peygamber (s.a.v.)'in, kendisini tanyaca endiesiyle ban
rtm, kyafetini deitirmi olarak, bey'at eden kadnlar arasnda bulunuyordu. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
Sizin, Allah'a herhangi bir eyi irk komamanz artyla, sizinle bey'atleiyorum buyurunca, Hind ban kaldrd ve:
"Allah'a yemin olsun ki, biz putlara taptk. phesiz sen erkeklerden olmadn, onlarla bey'ate konu yapmadn bir eyle bizi sorumlu
tutuyorsun. nk sen, erkeklerle sadece, mslman olmalar ve cihdda bulunmalar konusunda bey'atletin..." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
Hrszlk yapmamanz ... art zere bey'atleiyorum... deyince, Hind:
"Eb Sfyan, cimri bir adamdr. Ben onun malnda bir ktlk iledim (malndan aldm). Bu sebeple bilemiyorum, o aldm mal bana hell
midir, deil midir?" dedi. Bunun zerine Eb Sfyan da:
"Gemite aldn, gelecekte alacan herey sana hell olsun..." deyince, Hz. Peygamber (s.a.v.) glmsedi, onu tand ve ona:
Muhakkak ki Utbe'nin kz Hind'sin deyince Hind:
"Evet ey Allah'n Nebsi, Allah sana afiyet versin... Gemite olan bala..." dedi. Hz. Peygamber (szne devamla):
Zina etmemeniz art zere ... deyince, Hind:
"Hr kadn da zina eder mi?" dedi. Bir rivayette de, "Buradaki hibir hr kadn zina etmemitir." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
ocuklarnz ldrmemeniz art zere... deyince, Hind:
"Biz onlar kkken byttk, sen ise onlar byk iken ldrdn. Bunu sen de onlar da pek iyi bilirsiniz! dedi. Zira Eb Sfyan'n olu
Hanzale Bedir savanda ldrlmt...

Bunun zerine Hz. mer (r.a) gld, glmekten srtst yere dt. Hz. Peygamber (s.a.v.) de tebessm etti. Hz. Peygamber (s.a.v.):
Kzdrp dzdnz iftirada da bulunmamanz art zere... deyince, -ki bu iftira, kadnn kocasndan olmayan ocuuna, onun olduunu
iddia etmesidir- Hind:
"Allah'a yemin ederim ki bhtan kt bir itir. Halbuki sen bize doruluu ve gzel huylar emrediyorsun. dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
Ma'rufta, iyi eylerde bana isyan etmemeniz art zere... deyince, Hind:
"Allah'a yemin ederim ki iinizde herhangi bir ey hususunda sana isyan etmek dncesi var olduu halde urada bulunuyor deiliz!!.."
[68]
dedi."
13. "Ey inananlar! Allah'n gazabna uram milleti dost edinmeyin; inkarclarn kabirde bulunan kimselerden umutlarn kestikleri gibi, onlar
da, ahiretten umutlarn kesmilerdir."

1- Bu yet fakir mslmanlardan bir grup hakknda inmitir. Mslmanlarn haberlerini Yahudilere ulatryorlar ve bundan dolay onlarn
[69]
mahsullerinden, meyvelerinden faydalanyorlard. Allah Teala bu ayetle onlar bu iten nehyetti.
2- krime ve Ebu Sad tarikyla bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildi:
"Abdullah bni mer ve Zeyd bni Haris, Yahudilerden bzlarn severlerdi (onlarla arkadalk ederdi). Bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[70]
kerimeyi indirdi."
[71]
3- Als de yahudilerle dostluu, onlarn meyvelerinden istifade arzusunda bulunan baz fakir mslmanlara nisbet etmitir.

"Cenb- Hakk bu beyanyla Htb bn Eb Belte'a'y kastetmitir. Buna gre mana, Ey iman edenler, sizler yahudi ve mrikleri dost
edinmeyin... eklinde olur. Bu byledir, zira bir grup fakir mslman kendilerine olan ihtiyalarndan tr, yahudilere mslmanlarla ilgili
[72]
haberleri iletiyorlard. Bylece onlarn byle yapmalar yasakland."
[1]
[2]
[3]
[4]
Buhari; Cihad: 3007, Megazi: 4274, Tefsir: 4890, Mslim; Fedailu's-Sahabe: 161/2494, Ebu Davud; Cihad: 2650, Tirmizi; Tefsir: 3305, Nesai; Tefsir: 605. mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 351-352; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; Alusi, Rhu'l-Men, 28/65; Kurtub, Camiu li
[5]
[6]
Buhari; Cihad: 3007, Megazi: 4274, Tefsir: 4890, Mslim; Fedailu's-Sahabe: 161/2494, Ebu Davud; Cihad: 2650, Tirmizi; Tefsir: 3305, Nesai; Tefsir: 605. mam
Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 352.
[7]
Yaynevi: 2/655-656.
[8]
Medine-i Mnevvere'ye 12 mil mesafede bir yerin addr.
[9]
Htb Yemen asll olup Mekke'de Zbeyr bnul-Avvm'n kabilesi olan Esed ibn Abd'1-Uzz oullarnn halfi (anlamal dostu) imi bak: Kurtub, Camiu li
[10]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Mmtahine, 60/1; Mez, 46; Cihd, 141; Mslim, Fedil's-Sahbe, 161; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Mmtahine, 60/1, hadis no: 3305;
Ebu Davud, Cihd, 98, hadis no: 2650; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/79-80.
[11]
Vahid, Esbab- Nzul, s. 301.
[12]
[13]
Suyuti, Lbbu'n-Nukl, 2/163.
[14]
[15]
[16]
[17]
Alusi, Rhu'l-Man, 28/74.
[18]
[19]
Hakim; Mstedrek: 2/485, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/123. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 353.
[20]
[21]
[22]
Ahmet, Bezzr ve Hkim anlatt. Hkim sahihtir dedi; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/657.
[23]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1/152, hadis no: 318. Ayrca bak: Buhr, Hibe, 29;
Cizye, 18; Edeb, 8; Mslim, Zekt, 50; Ebu Davud, Zekt, 34, hadis no: 1668; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 4/344.
[24]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 4/4; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[25]
Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Msnedi't-Taylis Eb Dvd, el-Mektebetu'1-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/24-25.
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
Mmtehine: 60/7.
[35]
[36]
Tevbe Suresi, 9/5
[37]
[38]
[39]
Senedi yoktur: Suyuti; ed-Drr: 6/205, Buhari; e-urt: 2711, 2712. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 354;
[40]
[41]
[42]
Buhr, urt, 15; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/334.
[43]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/47; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 4/331.
[44]
Buhari, Mslim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/658-659.
[45]
Tabern sahih bir senedle; Suyt, Lubbu'n-Nukl, 2/164-165; bnu'1-Esr, sd'1-be, 3/171.
[46]
[47]
bn Eb Htim; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/165.
[48]
Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/165; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/41.
[49]
[50]
bn Cerr; bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/659.
[51]
bni Men'; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/659.
[52]
[53]
Bkz. Ebu Davud, Talak: 24 (2240); Tirmiz, Nikah: 43 (1143); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[54]
Maide: 5/5
[55]
[56]
Bkz. Buhari, urt: 3; Ahmed b. Hanbel, Msned, 4/331; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[57]
[58]
[59]
yz ibn unm el-Kura'yi, bak: Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/47.
[60]
bn Eb Hatim; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 29/307; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/165-166.
[61]
[62]
[63]
[64]
[65]
[66]
[67]
Buhari.
Mslim.
Tirmizi; Nesai; bni Mace; Ahmed; bni Cerir; bni Ebi Hatim.
Ahmed, Msned.
[68]
[69]
[70]
[71]
[72]
bn shk; bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/660-661.
61- SAF SURES
Mushaftaki sralamada altm birinci, ini srasna gre yz dokuzuncu sredir. Tegabn sresinden sonra[1], Cum'a
sresinden nce nazil olmutur.[2]
Rz ve bn Abbs'tan naklen Nehhs Mekke'de nazil olduunu zikreder.
[3]
bn Abbs, el-Hasen, Mchid, krime, Katde ve cumhur kavlinde Medine'de nazil olmutur.
[4]
1. "Gklerde olanlar da yerde olanlar da Allah' tesbih ederler. O, gldr, Hakimdir."

2. "Ey inananlar! Yapmadnz eyi niin yaptnz sylersiniz?
3. Yapmadnz eyi yaptk demeniz, Allah katnda byk gazaba sebep olur.
4. Dorusu Allah, kendi urunda, kenetlenmi bir duvar gibi, sra halinde savaanlar sever."
1- Muhammed b. Cafer, Muhammed b. Abdillah b. Zekeriyyadan, o Muhammed b. Abdirrahman ed-Deul'den, o Muhammed b. Yahya'dan,
o Muhammed b. Kesir es-Sn'an'den, o Evza'den, o Yahya b. Eb Kesir'den, o Eb Seleme'den, o da Abdullah b. Sellam'dan unu rivayet
ederek dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'n Ashab'ndan bir grupla oturuyor ve aramzda konuuyorduk. Biribirimize:
[5]
"Acaba hangi ameli ileyince o amel Allah'a daha sevimli olur?" diye soruyorduk. Bunun zerine bu yetler indi."
[6]
2- Bunun benzerini bn Abbas'tan (r.a.) bn Cerr anlatt.
3- mam Ahmed'in Abdullah ibn Selm'dan rivayet ettii haberde ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in onlara bu olayda sadece bu yet-i kerimeleri
[7]
deil, Saff Sresinin tamamn okuduu ayrntsna yer verilmitir.
4- Taber'nin Mchid'den rivayetine gre bu yet-i kerimeler ilerinde Abdullah ibn Revha'nn da bulunduu ensardan bir grup hakknda
nazil olmutur. Onlar bir mecliste:
"Allah'a en sevgili olan amel hangisidir bilsek de lnceye kadar onu ilesek." demiler de bu yet-i kerimeler nazil olmu. Bunun zerine
Abdullah ibn Revha:
[8]
"lnceye kadar kendimi Allah yolunda cihadda hapsedeceim." demi ve gerekten de ehid olarak vefat eylemitir."
2. "Ey inananlar! Yapmadnz eyi niin yaptnz sylersiniz?
3. Yapmadnz eyi yaptk demeniz, Allah katnda byk gazaba sebep olur.
Bu konudaki rivayetler grup altnda toplanr.
1- Allah katnda amellerin en stnn renmek isteyen, rendikten sonra da gereini yapmayan sahabeler hakknda inmitir.
a- Abdullah b. Abbas, Ebu Salih ve Mcahid'e gre bu yetler, Allah katnda amellerin en stnn ne olduunu renmek isteyen ve bu
[9]
amelin cihad olduunu rendikten sonra da gerei gibi davranmayan ve geveyen mminleri knamak iin nazil olmutur.
b- Taber'nin bn Humeyd kanalyla Ebu Salih'ten rivayetle zikrettii bir habere gre Raslullah (s.a.v.)'n ashabndan bazlar:
"Allah'a en sevgili ve en faziletli amelin hangisi olduunu bilsek (de onu ilesek)." dediler de bunun zerine "Ey iman edenler, sizi elm bir
[10]
yet-i kerimesi nazil oldu. Ancak byle konuanlardan bazs bu yet-i kerimenin
azbdan kurtaracak bir ticareti gstereyim mi size?"
nazil olmasndan holanmadlar da bunun zerine "Ey iman etmi olanlar, yapmyacanz eyleri niin sylersiniz?" yet-i kerimesi nazil
[11]
oldu."
c- bni Abbas (r.a.) yle diyor:
"Cihad farz klnmadan evvel idi. Mminlerden bir grup insan aralarnda:
"Allah hangi amelin kendisine daha sevimli olduunu bize bildirse de onu yapsak." diye konuuyorlard. Hemen Allah Teal peygamberine
unu bildirdi:
"Allah'n en sevdii amel phesiz Allah'a iman, Allah'a iman reddeden asilere kar cihad ve peygamberinin peygamberliini ikrar etmektir."
Cihad emri gelince de mminlerden bazlarnn houna gitmedi ve tatbiki zor geldi. Bunun zerine: "Yapmayacanz eyi niin
[12]
sylyorsunuz." ayeti nazil oldu."
d- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Kimi mfessirler, bu ayetin, bir gurup m'min hakknda nazil olduunu, bunlarn, Allah nezdinde amellerin en sevimlisini yapmay arzu eden
kimseler olduklarn; ite bunun zerine Cenb- Hakk'n, "Ey iman edenler, size, sizi o elim azabtan kurtaracak bir ticarete klavuzlayaym
[14]
[13]
ve "phesiz ki Allah kendi yolunda (...) savaanlar sever."
ayetlerini indirdiini, ama bunlarn kendilerini gittike dnya
m?"
hayatna kaptrp, mesela Uhud'da yz evirdiklerini; bunun zerine de Cenb- Hakk'n, "Yapmayacanz eyi niin sylersiniz" ayetini
[15]
indirdiini sylemilerdir."
e- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Bu ayetin btn m'minlere hitaben indii de sylenmitir. nk m'minler, kendilerine va'dedilen taat, teslimiyet, huzu ve huuu tam
yerine getireceklerine inanyorlard. Ama Allah'n kendilerine va'dettii bu hususlar, onlarn tam yerine getirmeleri tahakkuk etmeyince, her
[16]
zelle (hata) konusunda, onlarn bu ayetin hkmne girmelerinden korkulur."
2- Yapmadklar hayr amelleri yaptklarn syleyerek iftihar eden bir ksm mminler hakknda inmitir.
a- Katade ve Dahhak'a gre bu yetlerin nzul sebebi, Rasulullahn sahabilerinden bazlarnn yapmadklar hayr amelleri yaptklarn
syleyerek iftihar etmeleridir. Cihad vb. zor ilerde "Dmana yle yaptm, byle yaptm." eklinde vnmeleridir. yet-i kerime, bu gibi
[17]
kimseleri uyarmakta ve byle yapmamalar iin t vermektedir.
b- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Bu ayetin, savamad halde "savatm"; mzraklamad halde, "mzraklatm"; yapmad halde "yaptm" diyenler hakknda nazil olduu
[18]
da sylenmitir."
c- krime tarikndan, Dahhk'dan, bn Abbastan rivayet edildi:
[19]
"Allah Tel'nn Saff: 61/2 yeti, harpte darp, ta'n ve katilden sylediini yapmayan biri hakknda indirildi."
3- Mminlere yardm edeceklerini vaad edip sonra da vaadlerini yerine getirmeyen mnafklar hakknda nazil olmutur.
a- bn-i Zeyd'e gre ise bu yetler, mminlere yardm edeceklerini vaad edip sonra da vaadlerini yerine getirmeyen mnafklar hakknda nazil
olmutur. Bunlar, Rasulullaha ve mminlere:
"Siz cihada karsanz biz de sizinle beraber kar ve size yardm ederiz." diyorlar fakat mminler cihada knca eitli bahanelerle geri
[20]
kalyorlard. te Allah teala bunlara, sylediklerini yapmamalarnn Allah katnda byk bir gazaba vesile olacan bildirdi.
b- Fahreddin er-Razi diyor ki:
"Bu ayetin, sava hususunda mnafklk yapanlar hakknda nazil olduu da ileri srlmtr. nk onlar savamay arzuluyorlard, ama
[22]
[21]
demilerdi."
Allah sava bil-fiil emredince, Niin bize sava farz kldn
Taberi birinci gr tercih etmi ve yetin mminlere hitab ettiini, bu itibarla mnafklarn kasdedilmediini sylemi bylece nc
gr reddetmitir. Ayrca, Rasulullahn sahabilerinden, yapmadklar eyleri sylemelerinin ise kastl bir ekilde yalan sylemek olaca
[23]
cihetiyle bunun sahabilere yaktrlamayacan zikretmitir. Bylece de ikinci gr de reddetmitir.
4. Dorusu Allah, kendi urunda, kenetlenmi bir duvar gibi, sra halinde savaanlar sever."

"Mslmanlar yle diyorlard;
"Eer, Allah indinde hangi amelin daha sevimli olduunu bilsek, mallarmzla ve canlarmzla o ii bolca yapardk." Allah Teala hangi iin
kendi nezdinde daha sevimli olduunu bildirdi ve buyurdu ki:
"Dorusu Allah, kendi urunda, kenetlenmi bir duvar gibi, sra halinde savaanlar sever."
[24]
Uhud'da bununla imtihan olundular ve gerisin geri katlar. Allah Teala da bu yeti indirdi."
"te bu yet-i kerime, szleri yaptklar ilere uyanlar zikretmektedir. Rasulullahn cihada kt srada onunla beraber kmayp geri
[25]
kalanlar ise, szleri fiillerine uymayanlardr."
8. Onlar Allah'n nurunu azlaryla sndrmek isterler. Halbuki kfirler istemeseler de Allah nurunu tamamlaycdr.

1- Maverdi'nin Ata'dan, onun da bni Abbas'dan rivayetine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir ara 40 gn vahy gelmemi. Bunu duyan Ka'b
ibnu'l-Eref:
"Ey yahudiler topluluu, size mjdeler olsun, Allah Muhammed'e inmekte olan nurunu sndrd. Onun iini tamamlamyacak." demi, Hz.
Peygamber (s.a.v.) buna ok zlmt. te bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi ve bundan sonra vahy pepee gelmeye
[26]
devam etti."
9. Mrikler istemese de, dinini btn dinlerden stn klmak iin peygamberini hidayet ve hak din ile gnderen O'dur.

1- Peygamber efendimiz, slam geldikten sonra inkarcl ykmasna ramen zamanla insanlarn yozlaarak tekrar putlara tapmaya
dneceklerini beyan etmi ve yle buyurmutur:
[27]
"Lat ve Uzza gibi putlara tekrar tapnlmadka gece ve gndz yok olmayacaktr." (Kyamet kopmayacaktr)
2- Hz. Aie (r.anh.) diyor ki: "Dedim ki:
"Ey Allahn Rasul, Allah: "Mrikler istemese de dinini btn dinlerden stn klmak iin peygamberini hidayet ve hak din ile gnderen
O'dur." yetini indirince ben bu iin tamamlandn sanyordum." Rasulullah yle buyurdu:
"Bu i, Allahn diledii kadar devam edecektir. Sonra Allah, gzel bir rzgar gnderecek, kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan herkesi
[28]
ldrecek, geriye kendisinde hibir hayr bulunmayan kimseler kalacaktr. Onlar da atalarnn dinlerine dnecektir."
10. Ey man edenler! Sizi ac bir azaptan kurtaracak ticreti size gstereyim mi?

1- Taber'nin bn Humeyd kanalyla Ebu Salih'ten rivayetle zikrettii bir habere gre Raslullah (s.a.v.)'n ashabndan bazlar:
"Allah'a en sevgili ve en faziletli amelin hangisi olduunu bilsek (de onu ilesek)." dediler de bunun zerine "Ey iman edenler, sizi elm bir
[29]
yet-i kerimesi nazil oldu. Ancak byle konuanlardan bazs bu yet-i kerimenin
azbdan kurtaracak bir ticareti gstereyim mi size?"
nazil olmasndan holanmadlar da bunun zerine "Ey iman etmi olanlar, yapmyacanz eyleri niin sylersiniz?" yet-i kerimesi nazil
[30]
oldu."
[31]
2- Bunun benzerini bnu Abbas'tan (r.a.) Ali tarikndan bnu Eb Hatim anlatt.
3- Muktil'den rivayet edildi:
[32]
"Ayet, Uhud gn savatan kaanlar hakknda indirildi."
11. Allah ve Rasl'ne iman edip, mallarnz ve canlarnzla Allah yolunda mchede eylersiniz! Bu sizin iin ok hayrldr, eer bilirseniz!

1- Said b. Cbeyr'den rivayet edildiine gre "Ashab- kiram:
"Ey iman edenler, sizi elm bir azbdan kurtaracak bir ticareti gstereyim mi size?" yet-i kerimesi nazil olunca
[33]
"Bu ticaretin hangisi olduunu bilsek mallarmz onun yolunda versek." dediler de Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
2- Muktil anlatyor:
"Bu yet-i kerime Osman ibn Maz'n hakknda nazil oldu. Bir gn Raslullah (s.a.v.)'a:
"Bana izin versen de karm Havle'yi boasam, rahip gibi yaasam. Bunun iin kendimi hadm etsem, eti kendime haram klsam, hibir gece
uyumasam, orusuz hi gn geirmesem." demiti. Raslullah (s.a.v.) da ona:
"Nikh benim snnetimdendir. slm'da rahiblik yoktur. Benim mmetimin rahiblii Allah yolunda cihaddr, mmetimin hadml da orutur.
Allah'n size hell kld ho ve temiz eyleri kendinize haram klmayn. Benim snnetimdendir ki gece uyurum da kalkp ibadet de ederim,
baz gnler oru tutarm, baz gnler de oru tutmam. Kim benim snnetimden yz evirirse benden deildir." buyurdu. Osman:
"Ey Allah'n peygamberi, hangi ticaret Allah'a daha sevgili, bilsem de o ticareti yapsam." dedi ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[34]
oldu."
[1]
[2]
[3]
Fahreddin er-Razi, Mefthu'l-ayb, 29/310; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/51.
[4]
[5]
Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 356. Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Saff, 61/1, hadis no: 3309; Hkim,
Darimi, Hkim sahihtir, dedi. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/661-662.
[6]
[7]
Ahmed ibn Hanbel, Msned, 5/452; Drim, Cihd, 1, hadis no: 2395.
[8]
[9]
[10]
Saff: 61/10.
[11]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/55; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/662-663; Kurtub, Camiu li
[12]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/55; bni Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/358.
[13]
Saff: 61/10.
[14]
Saff: 61/4.
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]

bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/663.
[20]
[21]
[22]
[23]

Nisa: 4/77.
[24]
Musannif bu hadisin isnadnn olmadn syledi. bn Cerir: 28/55. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 356.
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]

Mslim, el-Fiten: 52 (2907); bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
Saff: 61/10.
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/55; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/662-663; Kurtub, Camiu li
[31]
[32]
[33]
bni Ebi Hatem; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/167.
[34]
62- CUMA SURES
Mushaftaki sralamada altm ikinci, ini srasna gre yz onuncu sredir. Saf sresinden sonra, Fetih sresinden
nce Medine'de nazil olmutur. Baz aratrmaclar, 11. yette deinilen ve srenin nzul sebebi olarak gsterilen
olayn meydana geliiyle ilgili bir ksm karinelerden hareketle hicretin birinci ylnda indiini belirtirler. [1]
zzet Derveze, srede yahudilerden bahsedildii, Hendek savandan sonra ise Medine'de yahudi kalmad
noktasndan hareketle en azndan bu savatan sz eden Ahzb sresinden nce inmi olmas gerektiini ifade eder.
[2] Ayn kanaati paylaan Sleyman Ate, Eb Hreyre'den yaplan -srenin kendisinin mslman olmasndan
sonraki bir tarihte indii bilgisini ieren- rivayetin sahih olamayacan, nk onun Hayber'in fethi srasnda Hz.
Peygamber'e gelip mslman olduunu ifade eder ve bu rivayeti ona yaplm bir iftira olarak niteler. [3] Fakat bn
Ar'un belirttii gibi Hendek savandan sonra da baz mslmanlarn Hayber yahudileriyle ortak zira faaliyetleri
devam ediyordu ve aralarnda sk bir iletiim bulunuyordu[4] dolaysyla srede onlardan sz edilmesini yadrga
mamak gerekir ve Eb Hreyre'nin rivayeti esas alnarak bu srenin Hayber'in fethedildii yl nazil olduu
dnlebilir. [5]
bn Yesr Srenin mekk olduunu sylemi ve bu gr bn Abbs ve Mchid'den de nakledilmise de sahih olan
meden oluudur ve bu, cumhurun grdr.[6] Ayetlerinin adedi, on birdir. [7]
3. (O Peygamber) onlardan, henz kendilerine katlp erimemi bulunan dierlerine de (kitab ve hikmeti retir). Allah azizdir, hakimdir.
1- yet-i kerimede, Rasulullahn, henz ortada olmayan insanlara da Peygamber gnderildii zikredilmektedir. Henz mevcut olmayan bu
[8]
insanlardan maksat, Abdullah b. mer, Ebu Hureyre ve Mcahid'e gre Rasulullahn vefatndan sonra mslman olan Farslardr.
2- Abdulaziz ibn Abdullah kanalyla Ebu Hreyre'den rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda oturuyorduk. O'na Cum'a Sresi nazil oldu da bize okudu. "Onlardan bakalarna da ki henz onlara
katlmamlardr." yet-i kerimesine gelince ben:
"Ey Allah'n elisi, onlar kimlerdir?" diye sordum, cevap vermediler, nc kere sorulunca -ki Selmn da iimizdeydi- Raslullah (s.a.v.)
elini Selman'n zerine koydu ve:
[9]
"ayet iman Sreyya'nn yannda olsa bundan (bunun kavminden) adamlar -veya bir adam- onu alr, elde ederdi." buyurdular."
3- bn-i Zeyd'e ve Mcahid'den nakledilen dier bir gre gre Rasululah hayattayken henz ortada olmayan ve onun vefatndan sonra ona
iman edecekleri belirtilen bu insanlardan maksat, Rasulullahn vefatndan sonra kyamet gnne kadar slama girecek olan btn insanlardr.
[10]
4- Taberi yet-i kerimenin genel ifadesinin bu son gr tercih etmeyi gerektirdiini sylemi ve bu gr tercih etmitir.
[11]
6. De ki: "Ey yahudiler, btn insanlar bir yana brakarak yalnz kendinizin mi Allah'n dostlar olduunuzu iddia ediyorsunuz? yleyse bunda
samimi iseniz lm temenni edin.
7. Yaptklarndan dolay lm kat'iyyen temenni edemezler. Allah o zlimleri ok iyi bilendir.
8. De ki: "Gerekten sizin kap durduunuz lme mutlaka yakalanacaksnz. Sonra da grleni ve grlmeyeni Bilen'e dndrleceksiniz.
O, size yapmakta olduklarnz haber verecektir.
1- Hz. Peygamber (s.a.v.), peygamber olarak ortaya knca Medine Yahudileri, Hayber yahudilerine:
"Eer siz Muhammed'e tabi olursanz biz de ona itaat edeceiz; siz muhalefet ederseniz biz de ona muhalefet edeceiz." diye yazmlard.
Hayber Yahudileri:
"Bizler Hallu'r-Rahmn'n oullaryz, Allah'n olu Uzeyr ve dier peygamberler bizdendir, peygamberlik ne zaman Araplarn oldu ki?
Elbette biz peygamberlie Muhammed'den daha lykz ve ona tbi olmamzn imkn yoktur." dediler ve ite bu yet-i kerimeler bunun
[12]
zerine nazil oldu."
"Ebu Cehil dedi ki:
"Yemin olsun ki eer ben, Muhammed'in, Kabe'de namaz kldn grecek olursam, ayam onun boynuna basmak iin onun yanna
varacam." Ebu Cehil'in bu sz Rasulullaha ulat. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"ayet bunu yapacak olsayd onu melekler aka yakalayp hrpalard. ayet Yahudiler lm temenni etmi olsalard, lr ve cehennemdeki
yerlerini grrlerdi. Rasulullah ile lanetlemeyi isteyen insanlar, onunla birlikte lanetlemeye km olsalard, geriye dndklerinde ne mal
[13]
ne de evlat bulabilirlerdi."
9. Ey iman edenler, Cuma gn namaz iin nida olunduu vakit hemen Allah'n zikrine koun ve al-verii brakn. Bilirseniz bu, sizin iin en
hayrl olandr.
1- Taber'nin Mihrn kanalyla Ebu Mlik'ten rivayet ettii bir habere gre "Baku'z-Zbeyr denilen mahalde bir topluluk al-veri yaparlar,
Cuma gn cuma ezan okunmu olmasna ramen al-verie devam eder, kalkp namaza gitmezlermi. te bunun zerine bu yet-i kerime
[14]
nazil olmu."
11. "Onlar bir kazan veya bir elence grdklerinde, seni ayakta brakarak oraya yneldiler. De ki: "Allah katnda olan, elenceden de
kazantan da hayrldr. Allah, rzk verenlerin en iyisidir."

1- Kervanla ilgil rivayetler:
a- Ustaz Eb Tahir ez-Ziyad, Ebu'l-Abbas Ali b. brahim'den, o Muhammed b. Mslim b. Vare'den, o Hasan b. Atiyye'den, o srail'den, o
Husayn b. Abdirrahman'dan, o Eb Sfyan'dan, o Cabir b. Abdullah'tan haber vererek yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.) Cuma gn hutbe okurken, am'dan dnen bir kafile geldi. (Hutbe dinleyenlerden) on iki kii hari herkes Mescid'den kp
[15]
kafileye gitti. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[16]
Bu hadisi Buhari, Hafs b. mer'den, o Halid b. Abdillah'tan, o da Husayn'dan rivayet etmitir.
b- Muhammed b. brahim el-Mzekk, Eb Bekr (b.) Abdullah b. Yahya et-Talh'den, o Cafer b. Ahmed b. mran e-'den, o Abdullah b.
Ahmed b. Yunus'tan, o Abser b. Kasm'dan, o Husayn'dan, o Salim Ebi'l-Ca'd'dan, o da Cabir b. Abdillah'tan bize unu dediini haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) ile beraber Cuma'da idik. Yiyecek tayan bir kafile geldi. On iki kii hari herkes mescidden kp kafilenin yanma gittiler.
[17]
Bunun zerine Cuma yeti indi."
Bu hadisi Mslim, shak b. brahim'den, o da Cerir'den rivayet etmitir. Buhari de bu hadisi "Kitabu'l-Cumua"da Muaviye b. Amr'dan, o
[18]
Zaide'den, Husayn'da bu son iki raviden rivayet etmitir.
c- Mfessirler yle dediler:
"Medine halkna alk ve pahallk isabet etti, Dihye b. Halife el-Kelb, bir ticaretle am'dan dnd. Onun dnn halka duyurmak iin da
vul alnd. O anda Rasulullah (s.a.v.) da Cuma hutbesini veriyordu. Herkes kt gitti. Mescidde sadece on iki kii kald. Eb Bekr ve mer de
bu on iki kii arasndayd. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi." Peygamber (s.a.v.) de buyurdu ki:
[19]
"Eer hepiniz onlara tabi olup gitseydiniz ve sizden hi biriniz burada kalmasayd zerinize bir vadi dolusu ate, sel gibi gelirdi."
[20]
d- Ebu Mlik'ten gelen bir rivayette bu ticaret kervannn zeytin ya ykl olduu ayrnts vardr.
e- Cbir ibn Abdullah'tan gelen bir rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte sadece 12 kii ve bir kadnn kald; Hz. Peygamber (s.a.v.)'in:
"ayet sonuncularnz ilklerinize katlsaydlar vadi atele dolacakt." buyurduu ve bu yet-i kerimenin bunun zerine nazil olduu
[21]
ayrntlarna yer verilmektedir.
f- Katde'den rivayete gre ashabn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i bu ekilde minberde iken kervan geldi haberiyle dar kmalar ve Efendimiz
[22]
(s.a.v.)'i hutbede ayakta brakmalar kere vukubulmutur.
g- Muktil yle der:
"Dhye b. Halife el-Kelb (r.a.), mslman olmazdan nce, beraberinde eitli ticaret mallar bulunduu halde, am'dan al-veri yapm
olarak ka geldi. Medine'liler ise, onu davul ile alklarla karladlar ve bu i, Cum'a gn oldu. Tam o srada, Hz. Peygamber (s.a.v.),
minberde ayakta hutbe okuyordu. Mslmanlar, bunun iin ktlar. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanndan ayrldlar. Camide farkl rivayetlere
gre sadece oniki veya sekiz, yahut da krk kadar kii kald. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) Eer bu kalanlar da olmasayd tepelerine
ta yadrlrd dedi ve bu ayet nazil oldu.
[23]
Hz. Eb Bekir ve Hz. mer (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda kalanlar iinde idiler. "
r- Hasan el-Basr yle demitir:
"Medinelilere, alk ve pahallk arz olmutu. Derken bir ticaret kervan kageldi. Tam o srada, Hz. Peygamber (s.a.v.) Cum'a hutbesi
okuyordu. Mslmanlar kervann geldiini duyunca, oraya doru gittiler.
Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s), Eer bu geri kalanlar da, evvelkilere (gidenlere) tabi olsalard, u vadi, onlar zerine ate olur cayr
[24]
cayr yanard buyurmutur."
2- Dnle ilgili rivayet:
a- Cbir ibn Abdullah'tan gelen bir rivayete gre bir kz evlendirilmi ve onun algclar eliindeki dn alay Mescid-i Nebev'nin yanndan
geerken orada bulunanlar, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i minberde iken terkedip dn alayna ynelmiler de bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[25]
kerimesini indirmi.
Suyt, her iki rivayeti verdikten sonra ticaret kervannn gelmesi ile Mescid-i Nebev'nin yanndan dn alaynn gemesi olaylarnn ayn
[26]
zamanda olduunu ve dolaysyla her iki olayn birden bu yetin nzul sebebi olduu grn tercih eder.
[1]
[2]
Bk. Emin Ik, Cuma Sresi, D A, 8/92.
zzet Derveze, Tefsirul-Hadis, 8/227.

[3]
Sleyman Ate, 9/429, 431.
[4]
bn Aur, 28/169.
[5]
bn Aur, 28/204-205. Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 5/269.
[6]
[7]
[8]
[9]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Cum'a, 62/1; Mslim, Fedilus-Sahbe, 231; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Cum'a, 62/1, hadis no: 3310; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[10]
[11]
[12]
[13]
Ahmed b. Hanhel, Msned, 1/248; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[14]
[15]
[16]
Buhari, Salat: 8, Cumua: 38 (996), Tefsru'l-Kur'n, Cum'a, 62/2, Buyu: 2058, 2064, Tefsir: 4899, Mslim; Cuma: 36/863, Tirmizi; Tefsru'l-Kur'n, Cum'a,
62/2, hadis no: 3311. Tirmizi bu hadis iin hasen ve sahihtir dedi. Nesai; Tefsir: 615. 820 mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 357; Alusi, Rhu'I-Men, 28/104.
[17]
Buhari, Salat: 8, Cumua 996, Buyu: 2058, 2064, Tefsir: 4899, Mslim; Cuma: 36/863, Tirmizi; Tefsir: 3311. Tirmizi bu hadis iin hasen ve sahihtir dedi. Nesai;
Tefsir: 615. 820.
[18]
Yaynevi: 2/664-665.
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
Suyt, Lubbun-Nukul, 2/168.
63- MUNAFKN SRES
Mushaf'taki sralamada altm nc, ini srasna gre yz drdnc sredir. Hac sresinden sonra, Mcdele
sresinden nce Medine'de nazil olmutur.[1]
yetlerinin adedi, on birdir.
[2]
1. Mnafklar sana geldiklerinde "ehadet ederiz ki muhakkak sen Allah'n Rasl'sn." derler. Allah da bilir ki sen elbette O'nun
Rasl'sndr. Allah, mnafklarn phesiz yalanclar olduklarna ehadet eder.
1- Abdullah ibn Raca kanalyla Zeyd ibn Erkam'dan rivayette o yle anlatyor:
"Bir gazvede idim. Abdullah ibn beyy'in:
"Raslullah'n yannda olanlara infakta bulunmayn ki yanndan dalp gitsinler. Onun yanndan (Medine'ye) dndmzde elbette azz olan,
zell olan oradan karacaktr." dediini duydum ve bunu amcama -veya Hz. mer'e- syledim, o da gidip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sylemi.
Allah'n Rasl (s.a.v.) beni arp sordu, ben de duyduklarm Allah'n Rasl'ne de syledim. Hz. Peygamber (s.a.v.), Abdullah ibn beyy
ve arkadalarna haber gnderip artt. Byle bir ey sylemediklerine yemin ettiler, Raslullah (s.a.v.) da onlar dorulayp beni yalanlad.
Beni yle bir znt kaplad ki o zamana kadar bama byle bir znt gelmemiti. Evimde oturup dar kamaz hale geldim. Amcam geldi
ve:
"Olsa olsa bu sylediklerinle Raslullah (s.a.v.)'n seni yalanlamasn ve sana kzmasn istemi olabilirsin." dedi. te bu hadise zerine Allah
Teal bu yet-i kerimeyi indirdi de Hz. Peygamber (s.a.v.) bana haber gndermi, yanna vardm da bana:
[3]
"Ey Zeyd, muhakkak ki Allah seni dorulad." buyurdular."
2- Tirmiz'nin kendi isnadyla yine Zeyd ibn Erkam'dan rivayetle tahric ettii hadis biraz daha ayrntl. Bu rivayette Zeyd ibn Erkam yle
anlatyor:
"Raslullah (s.a.v.) ile bir gazvede idik. Bedevilerden bir grup da bizimle birlikteydiler. Bir konaklama yerinde herkes suya kotu, o bedeviler
bizden nce davrandlar ve ilerinden birisi suyun bana geldi, akmayp toplanmas iin etrafna ta dizdi ve toplanan suyun zerine deriden
bir rt rterek arkadalarnn gelmesini bekledi. Bu arada ensardan birisi o bedevnin bulunduu yere geldi, devesinin yularn brakt ve
suyun zerindeki krbay kaldrd ki hayvan su iebilsin. Bedev de devenin su imesini engelliyerek elindeki sopay kaldrp o ensarnin
bana vurup kafasn yard. Kafas yarlan ensar Abdullah ibn beyy'in yanna geldi. Onun arkadalarndan birisiydi. Bana gelenleri
anlatnca Abdullah ibn beyy kzd ve:
"Raslullah'n yanndakilere infakta bulunmayn ki evresindeki bedeviler dalp gitsinler." dedi. Bedevler, yemek vakti olunca Raslullah
(s.a.v.)'n etrafnda toplanyorlard. Abdullah ibn beyy yle devam etti:
"Bedevler, Muhammed'in etrafndan dalp gittikten sonra ona yemek gtrn; o ve beraberindekiler o zaman yemek yesinler." deyip
evresindeki arkadalarna da:
"ayet Medine'ye dnerseniz mutlaka azz olan zell olan oradan karacaktr." dedi. Bundan sonrasn Zeyd yle anlatyor:
"Ben, bu gazvede Rasiullah (s.a.v.)'n terkisinde idim. Abdullah ibn beyy'in bu szlerini duydum ve amcama haber verdim. Amcam da Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e gidip O'na haber verdi de Raslullah (s.a.v.) bn beyy'i ard. bn beyy de yemin edip byle sylediini inkr etti.
Allah'n Rasl (s.a.v.) onu dorulayp beni yalanlad. Amcam bana gelip:
"Bu yaptnla olsa olsa Raslullah (s.a.v.)'n sana kzmasn istemi olmalsn; biliyor musun Allah'n Rasl ve mslmanlar seni
yalanladlar." dedi. O kadar zldm ki daha nce hi kimse bu kadar zlmemitir. Ben, zntden bam emi halde Raslullah'n yannda
yrrken Hz. Peygamber birden bana dnd, kulam hafife ekti, yzme gld. Dnyada ebed olarak kalmam dahi bana bundan daha
sevimli olmazd. Sonra Ebu Bekr, bana ulat ve:
"Allah'n Rasl sana ne syledi?" diye sordu. Ben:
"Bir ey sylemedi, sadece kulam hafife ekti ve yzme gld." dedim.
"Sana mjdeler olsun." dedi. Sonra Ebu Bekr bize kavutu, Ebu Bekr'e sylediimi ona da syledim. Sabah olunca Rasiullah (s.a.v.) bize
[4]
Mnfikn Sresini okudu "
3- Adem ibn Eb ys kanalyla yine Zeyd ibn Erkam'dan gelen baka bir rivayette de sadece bu yet-i kerimenin deil "Oysa izzet Allah'n,
Rasl'nn ve m'minlerindir. Fakat mnafklar bunu bilmezler." (yet: 8) yet-i kerimesine kadar olan yetlerin bu hadise zerine indii
[5]
belirtilmektedir.
4- Amr ibn Hlid kanalyla gelen baka bir rivayette de Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, bu yet-i kerimenin nzul zerine mnafklara istifarda
[6]
bulunmalarn syledii, onlarnsa tevbe istifar etmek yerine balarn evirip gittikleri ayrntsna yer verilmektedir.
5- Ber ibn Mslim'den gelen bir rivayette de kendisine:

"Ey Ebu Hubb, senin hakknda iddetli yetler nazil oldu. Raslullah'a git de senin iin istifar ediversin." denildiinde ban evirdii ve:
"man et, dediniz iman ettim; zekt ver, dediniz verdim; kala kala bir tek Muhammed'e secde etmem kald." dedii ayrntsna yer
[7]
verilmektedir.
[8]
6- Tirmiz'deki baka bir rivayette hadisenin Tebk Gazvesi srasnda olduu ayrnts vardr.
[9]
7- Suyt'deki rivayetlerden birinde de Srenin Tebk Gazvesinde ve gece nazil olduu
ayrnts varsa da Abdullah ibn beyy bu gazveye
katlmadna gre bu ayrnt, ravilerden birinin hatas olmaldr. Hadisenin Mustalik Oullar gazvesinde ve Mreys' kuyusu banda
[10]
olduunda tarihiler ve dier hadis imamlar mttefiktirler.
8- Nitekim yine Tirmiz'de bn Eb mer kanalyla Cbir ibn Abdullah'tan gelen bir rivayette bu husus aka belirtilmitir. Bu rivayette Cbir
yle anlatyor:
"Allah'n Rasl ile bir gazvede, Mustalik oullar gazvesindeydik. Muhacirlerden bir adam ensardan bir adama eliyle (elinin tersiyle) vurdu.
Muhacirlerden olan adam:
"Yetiin ey muhacirler." diye, ensardan olan da:
"Yetiin ey ensar!" diye bard, az daha birbirlerine gireceklerdi ki Raslullah'a bu durum ulanca:
"Nedir bu chiliye davas?!" diye sordular.
"Muhacirlerden birisi, ensardan birisine vurmu." dediler. Rasl-i Ekrem (s.a.v.):
"Brakn bu kokumu eyleri." buyurdular. Rasl-i Ekrem'in bu szn Abdullah ibn beyy duyunca:
"bunu da m yaptlar? Vallahi eer Medine'ye dnecek olursak mutlaka aziz olan zell olan oradan karacaktr." dedi. mer:
"Ey Allah'n elisi, beni brak u mnafn boynunu vuraym." dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Brak onu; insanlar, Muhammed ashabn ldryor demesinler."
merden bakalar yle naklederler: Abdullah ibn beyy'in olu Abdullah babasna:
"Allah'a yemin ederim ki Medine'ye dnmeden zell'in sen, Azzin de Raslullah olduunu ikrar edeceksin." dedi, o da olu Abdullah'n bu
[11]
sylediini yapt.
9- Vhd'nin zikrettiine gre tefsir ve Siyer limleri yle anlatrlar:
"Allah'n Rasl Mustalik oullar gazvesinde iken Mreysi' suyu banda konaklamlar. nsanlar su almak zere suyun banda toplanmlar.
Bu arada fr oullarndan Hz. mer'in iisi Cahch ibn Sad el-fr ile Hazrec oullarndan Sinan el-Chen suyun banda mnakaaya
tutumular. Sinan el-Chen:
"Yetiin ey ensar topluluu!" diye barrken, Cahch el-fr de:
"Yetiin ey muhacirler topluluu!" diye barm.
Medine-i Mnevvere'ye dnlerinde Medine giriinde Abdullah ibn beyy gelip de ehre girmek isteyince olu Abdullah:
"Geri ekil, giremezsin, ta ki Allah'n Rasl (s.a.v.) girmene msaade edinceye ve kimin azz, kimin de zell olduunu insanlar bilinceye
kadar." demi de bn beyy, olunun bu yaptn Raslullah (s.a.v.)'a ikyet etmi. O da bn beyy'in girmesine msaade etmesi haberini
gndermi de bylece Medine-i Mnevvere'ye girebilmi. te bunun zerine bu yet-i kerimeler inip de yalancl aka ortaya knca:
"Ey Ebu Hubb, senin hakknda ok iddetli yetler nazil oldu; Raslullah'a git de senin iin istifar ediversin." denilmi de o ban evirip
[12]
gitmi. te "Onlara, gelin Allah'n Rasl sizin iin mafiret dilesin, denildii zaman balarn evirdiler..." kavli budur.
10- Vhd'nin bu haberini Taber, Abdullah ibn Eb Bekr ve Muhammed ibn Yahya ibn Hbbn'dan rivayetle daha geni bir ekilde yle
nakleder:
"Raslullah (s.a.v.)'a Mustalik oullarnn, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hanmlarndan Cveyriyye'nin babas el-Hris ibn Drr komutasnda
kuvvet topladklar haberi ulanca Raslullah (s.a.v.) onlarn zerine yrd ve Kadd tarafndan sahile doru Mreys adndaki su banda
onlarla karlat. ki ordu birbirine girdi ve yaplan savata Allah Teal Mustalik oullarn bozguna uratt da onlardan ldrlenler
ldrld, Raslullah (s.a.v.) oullarn, kadnlarn ve mallarn ganimet olarak ald. Sava esnasnda Him ibn Sabbe adnda Kelb ibn Avf
ibn Amir oullarndan birisi yanllkla ensardan birisi tarafndan ldrlmt. Ubde ibnu's-Smit'in ashabndan olan bu ensari, onu dman
sanarak yanllkla ldrmt.
nsanlar henz bu suyun bandalarken bir ara insanlarn sucular suyun bana gelmiler. Hz. mer'in de fr oullarndan Cahcah ibn Sad
adnda bir iisi atn yedekliyerek suyun bana gelmi. Avf ibnu'l-Hazrec oullarnn dostu Sinan el-Chen ile suyun banda karlap
skmlar ve tartmaya balamlar. Sinan el-Chen:
"Yetiin ey ensar!" diye barrken Cahch da:
"Yetiin ey muhacirler!" diye barm, Abdullah ibn beyy ibn Sell buna ok kzm. Yannda kabilesinden bir grup ve henz ya kk
olan Zeyd ibn Erkam da varm. bn beyy:
"Bunu da m yaptlar? oaldlar da bizi beldemizden mi kovacaklar? Bizim ve Kurey celbbi'nin misali aynen "Besle kpeini yesin seni"
misali gibidir. Ama Allah'a yemin olsun ki eer Medine'ye dnecek olursak elbette aziz olan zell olan mutlaka oradan karacaktr." dedi
sonra da yannda bulunan kabilesinden arkadalarna:
"Bunu kendinize siz yaptnz. Onlar beldenize aldnz, mallarnz onlarla paylatnz. te yaptnzn neticesi. Allah'a yemin olsun ki ayet
elinizdekileri onlara vermeyip tutsaydnz lkenizden ayrlp baka taraflara giderlerdi." dedi. Onun bu szlerini duyan Zeyd ibn Erkam oradan
ayrlp Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna geldi ve Hz. Peygamber (s.a.v.) gazveyle ilgili ilerini bitirirken duyduklarn O'na haber verdi. O
olanlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e haber verirken Hz. mer de Efendimiz (s.a.v.)'in yannda idi.
"Ey Allah'n elisi, Abbd ibn Bir ibn Vak'a emret, gidip u adam ldrsn." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"Ey mer, insanlar, Muhammed ashabn ldryor, dedikleri zaman halimiz nice olur? Hayr, fakat insanlara buradan ayrlacamz iln
et." buyurdu. Vakit, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in normal olarak yola kaca bir vakit deildi. Yola kld ve Abdullah ibn beyy, Zeyd ibn
Erkam'n konutuklarn Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulatrdn renince Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldi ve onun sylediklerini sylemediine,
onlar konumadna yemin etti. Abdullah, kavmi nezdinde byk, kendisine sayg gsterilen erefli birisiydi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
ashabndan yannda bulunan ensardan bazlar:
"Ey Allah'n elisi, ocuk belki de yanl anlam, sz iyi bellememitir." diyerek Abdullah ibn beyy'i mdafaa etmek istediler. Allah'n
Rasl (s.a.v.) yalnz kaldnda seyd ibn Hudayr yanna geldi, onu nbvvet selmyla selmlad, sonra:
"Ey Allah'n elisi, daha nce yola kma detin olmyan bir zamanda yola ktn." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"Arkadanzn syledii sana ulamad m?" buyurdu. seyd:
"Hangi arkadamz ey Allah'n elisi?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Abdullah ibn beyy." dedi. seyd:
"Ne demi?" diye sordu da Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Eer Medine'ye dnerse Azz olann mutlaka zell olan oradan karacan iddia etmi." buyurdu. seyd:
"Allah'a yemin olsun ki ey Allah'n elisi, dilersen sen onu oradan karrsn; elbette zell olan odur, azz olan sensin." deyip yle devam
eder:
"Ey Allah'n elisi, ona rfk ile muamele et. Allah'a yemin olsun, Allah seni Medine'ye getirdiinde kabilesi ona ta giydirmeye hazrlanyordu.
O, senin bu kralln ondan aldna inanyor."
Raslullah o gn ve gecesi boyunca, ertesi gnn ilk saatlerinde de ashabn yrtt, yola devam ettiler. O gn gne etkisini gsterip
yakmaya balaynca konakladlar. yice yorulan insanlar topraa yaylp uyuyakaldlar. Hz. Peygamber (s.a.v.), insanlar Abdullah ibn beyy
ile ilgili o konuyu konumaya frsat bulamasnlar diye iyice yoruluncaya kadar onlar yrtmt. Sonra insanlar tekrar yola kard ve Hicaz
blgesine ulaarak Fuvayku'n-Nak'de Nak'' (veya Bak'') adndaki bir su banda tekrar konakladlar. Oradan yola ktklarnda yle bir
frtna kt ki insanlar bundan ok eziyet grp korktular. Raslullah (s.a.v.):
"Korkmayn, bu frtna kfirlerin byklerinden birisinin lm zerine esmitir." buyurdular. Medine-i Mnevvere'ye geldiklerinde duydular
ki Kaynuk' oullarndan Rif'a ibn Zeyd ibn Tbut o gn lm. Ki yahudilerin byklerinden ve mnafklara yataklk eden birisiydi. te
btn bunlar zerine Alah Teal'nn mnafklar zikrettii Sre Abdullah ibn beyy ve onunla birlikte onun gibi olanlar hakknda nazil oldu,
"O mnafklar sana geldiklerinde..." buyruldu. Bu Sre-i celilenin inmesi zerine Hz. Peygamber (s.a.v.), Zeyd'in kulan tutmu ve ona:
[13]
"Allah Teal senin kulann duyduunu tasdik eyledi." buyurmutur.
Mustalik oullar Gazvesi Hicretin beinci ylnda olduuna gre bu srenin nzul de bu sene olmu demektir.
11- Buhari ve Mslim, ayn manada Tirmizi bu ayetin nzul sebebi hakknda unu naklettiler:
"Rasulullah (s.a.v.), Kubeyd mntkasnn sahil tarafna den Mreysi denilen yerdeki Mustalikoullar zerine bir gazve tertiplemiti. Burada
bir su banda ordu dinlenirken Hz. mer'in iisi Cahcah ile Abdullah b. bey'in mttefiki Sinan adnda birisi arasnda su yznden bir kavga
kt. Cahcah muhacirleri Sinan da ensar saflarna ardlar. Cahcah Sinan'a bir tokat att. Abdullah b. bey:
"Bunu yaptlar ha! Besle kargay oysun gzn. Vallahi Medine'ye dndmzde gl olan zayf ve zelil olan -yani Muhammedi- oradan
karacak!" dedi. Sonra kavmine yle syledi:
"Bu adama yiyecek vermeyin, yanndaki adamlarn da doyurmayn, etrafndan dalp gitsinler, onu terketsinler." Abdullah b. bey'in
grubunda bulunan Zeyd b. Erkam:
"Vallahi zelil sensin, kavmi iinde hakir grlen sensin. Muhammed, Rahman'm himayesi, mslmanlarn muhabbeti ile azizdir, gldr.
Vallahi bu sznden sonra seni asla sevmiyeceim." dedi. Abdullah ona:
"Sus, ben aka sylyorum." dedi. Zeyd hadiseyi Rasulullah'a (s.a.v.) bildirdi. Abdullah:
"Vallahi bunu ne syledim, ne yaptm." diye inkr ederek zr diledi. Rasulullah (s.a.v.) onu affetti. Zeyd:
"imden ok kt eyler geti, herkes beni knad." dedi. Bunun zerine Zeyd'i tasdik, Abdullah' tekzip sadedinde Mnafikun suresi nazil
oldu. Abdullah b. bey'e:
"Senin hakknda ok iddetli ayetler indi, git Rasulullah'a senin iin istifar etsin." dediler. O da ret manasna kafasn evirdi. Bunun zerine
[14]
bu ayetler nazil oldu."
5. Onlara: "Gelin, Allah'n Rasl sizin iin mafiret dilesin." denildii zaman balarn evirdiler. Ve sen, onlarn byklk taslyarak yz
evirdiklerini grrsn.

1- Bu yet-i kerime de seleften bir oklarnn syledii gibi Abdullah ibn beyy hakknda inen yetlerdendir. Onun, bu yetin iniine sebep
olan davrann Muhammed ibn shak yle anlatyor:
"Bize bn ihb ez-Zhr'nin anlattna gre Abdullah ibn beyy ibn Sell'n Cuma namaznda Mescid-i Nebev'de durduu bir yeri vard.
Kendisinin ve kavminin saygdeer bir yeri olmas hasebiyle o yerde durmas engellenmezdi. Hz. Peygamber (s.a.v.) hutbe okumak zere
kalktnda Abdullah ibn beyy de kalkar ve:
"Ey insanlar, ite Allah'n Rasl aranzda; Allah onunla sizi ereflendirdi ve yceltti. Binaenaleyh ona yardm edin, destek olun, dinleyin ve
itaat edin." der ve otururmu.
Nihayet Uhud gazvesinde yapt eyi yapnca yani askerin te biriyle geri dnnce mslmanlar da Medine'ye gazveden dnp geldiklerinde
eskiden yapt gibi ayaa kalkp konumak istedi. Mslmanlar, elbisesinin ularndan ekerek dediler ki:
"Ey Allah'n dman, otur; sen buna lyk deilsin, yapacan ii yaptn." O da kalkp insanlarn omuzlarna basa basa Mescid'den kt, bir
yandan da:
"Allah'a andolsun ki ben, sanki byk bir ey syleyecekmiim gibi davrandlar. Halbuki kalkp konusaydm onun (Hz. Peygamber'in) duru
munu daha da kuvvetlendirecektim." diyordu.
Ensardan birisi Mescid'in kapsnda onunla karlap:
"Yazklar olsun sana, neyin var?" dedi. O da:
"Ben kalkp onun (Muhammed'in) durumunu pekitirecektim ki arkadalarndan bazlar beni ekip oturtmak ve tartaklamak istediler. Sanki
ben, kalkp onun durumunu zorlatracak byk bir ey syleyecekmiim gibi." dedi. Kendisine:
"Yazklar olsun sana, dn de Raslullah senin iin mafiret dilesin." dediklerinde o:
[15]
"Andolsun ki ben, onun benim iin mafiret dilemesini istemem." dedi.
2- Katde'den (r.a.) rivayet edildi:
"Abdullah bni beyye:
[16]
"Keke Raslullah'a gelseydin, senin iin istifar ederdi." denildi. Ban bkt. Onun hakknda bu ayet indirildi."
[17]
3- Bunun benzerini krime'den bnu Mnzir anlatt.
"Abdullah b. beyy, pek ok adamyla, Uhud'dan savamadan geri dnp, mslmanlardan ayrlnca, mslmanlar ona buzetmeye baladlar,
onu sert dille eletirdiler ve kula duya duya holanmayaca szler sylediler. Bunun zerine kardeleri, beyy'e,
"Keke Raslullah'a gitsen de, o da senin iin istifar etse ve senden honud olsa" dediler. O da:
[18]
"Ben ona gitmem, benim iin istifar etmesini istemem. dedi ve yzn dnp gitti. te o zaman bu ayet nazil oldu."
5- Ekseri mfessirlere gre "Abdullah b. beyy, Eer Medine'ye dnersek, andolsun en erefli ve kuvvetli olan, oradan en hakr ve zayf
[19]
[20]
olan karacaktr
ve Allah'n Peygamberinin etrafnda bulunanlar beslemeyin
dedii iin, istifar talebinde bulunmaya arld.
Ona:
"Gel, Raslullah senin iin istifar etsin." denildi. O da:
[21]
"Ne dedin! Ne dedin!" dedi. te ayetteki, Balarn evirirler ifadesiyle onun bu tavr kastedilmitir."
6. Onlar iin ha istifar etmisin, ha onlara istifar etmemisin, onlar iin birdir. Allah onlar kesinlikle affetmez. Hi phesiz Allah, fsklar
topluluuna hidayet etmez.

1- Urve (r.a.) yle dedi:
[22]
ayet-i kerimesi nazil olduunda
"Onlar iin ister af dile ister dileme. Onlar iin yetmi kere af dilesen de Allah onlar asla affetmeyecek."
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
[23]
"Yetmiten fazla yapacam." Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
[24]
2- Mchid ve Katdeden (r.a.) de bunun benzeri rivayet edildi.
3- Avfi tarikndan rivayet edildiine gre bni Abbas (r.a.) yle dedi:
[25]
"Onlar iin ister af dile ister dileme. Onlar iin yetmi kere af dilesen de Allah onlar asla affetmeyecek."
ayet-i kerimesi nazil olduunda
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Bunu biliyorum, ancak onlar hakknda bana ruhsat verildi. Vallahi yetmiten fazla istifar edeceim, belki Allah onlar affeder." Bunun
[26]
zerine bu ayet nazil oldu."
4- Daha nce (Tevbe: 9/80. yetinin nzul sebebinde) de getii zere Him ibn Urve'nin, babasndan rivayetine gre Abdullah ibn beyy
ibn Sell, Hz. Peygamber ve ashab hakknda:
"Onlara infakta bulunmazsanz ashab evresinden dalr gider." demiti. Yine:
"Medine'ye varnca elbette aziz olan, zell olan oradan karacaktr." diyen de o idi. Allah Teal:
[27]
yet-i
"Onlar iin ister istifar et, ister etme. Onlar iin yetmi kere istifar etsen de Allah, hibir zaman onlar mafiret edecek deildir."
kerimesi nazil olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.):
[28]
"Yetmiten fazla istifar edeceim." buyurdu da Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
7. Onlar yle kimselerdir ki "Allah'n Peygamberi'nin yannda bulunanlara infak etmeyin de dalp gitsinler." derler. Halbuki gklerin ve
yerin hazineleri Allah'ndr. Ama o mnafklar bunu anlamazlar.
8. Onlar; "ayet Medine'ye dnersek, andolsun ki aziz, erefli ve kuvvetli olanlar, zell ve zayf olanlar oradan muhakkak karacaktr."
diyorlard. Oysa izzet Allahn, Rasl'nn ve m'minlerindir. Fakat mnafklar bunu bilmezler.

1- Abdurrahman b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Hafzdan, o Ebu'l-Abbas Muhammed b. Ahmed el-Mahbub'den, o Said
b. Mesud'dan, o Ubeydullah b Musa'dan, o srail'den, o Eb Said el-Ezd'den, o da Zeyd b. Erkam'dan u haberi bize rivayet etti:
"Biz, Rasulullah (s.a.v.) ile bir gazvede idik. Bizimle beraber bedevilerden bir grup insan da vard. Suya kouyorduk, bedevi bizi geiyordu,
Bir bedevi arkadalarn geti. Havuzu su doldurdu ve etrafn talarla evirdi. zerine de arkadalar gelinceye kadar deri rtt. Bu srada
Ensar'dan birisi geldi ve devesinin yularn su imesi iin salverdi. Bedevi onun byle yapmasna kar kt. Ensar'dan olan, talardan birini
ekti kard ve aradan suyu aktt. Bunun zerine bedevi bir odun paras ald. Ensarl olann kafasna vurdu ve onu yaralad. Ensarl da
mnafklarn reisi Abdullah b. Ubeyye geldi ve durumu ona haber verdi. O adam Ubeyy'in arkadalanndand. Bunun zerine bn Ubeyy kzd
ve yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.)'in yannda bulunanlara infakta bulunmayn ki onlar dalsn gitsinler." Sonra arkadalarna yle syledi:
"Medine'ye dndmzde oradan izzetliler, zillet ehlini karsn." Bunun zerine Zeyd b. Erkam dedi ki:
"Ben, amcamn atnn arkasnda bulunduum srada Abdullah'n (yukarda sylediklerini) duydum ve amcama haber verdim. Amcam yrd
ve Rasulullah (s.a.v.)'a durumu haber verdi. Rasulullah (s.a.v.) da bn Ubeyy'e eli gnderdi. O gelip yemin etti ve dediklerini inkr edip zr
diledi. Rasulullah (s.a.v.) onun szlerini tasdik etti ve beni yalanlad. Bunun zerine amcam bana geldi ve yle dedi:
"Sen, Rasulullah (s.a.v.)'n sana kzmasn ve mslmanlarn seni yalanlamasn istedin." Bunun zerine ben, son derece zldm. Bir aralk
ben Rasulullah (s.a.v.) ile yryordum. O srada Rasulullah (s.a.v.) bana geldi ve kulam hafife ekip yzme tebessm etti. Dnyalar
benim olsayd bu kadar sevinemezdim. Sabah olunca Rasulullah (s.a.v.), Munafkn Sresi'nden u yetleri okudu:
"Mnafklar sana geldiinde dediler ki: ehadet ederiz ki, hakikaten sen Allah'n Rasulsn." ksmndan balayp "... izzet sahipleri, zelilleri
Medine'den karacaklar." ksmna kadar indi.
Baz mfessirler ve siyerciler demilerdir ki:
"Rasulullah (s.a.v.), Ben Mustalk Gazvesi'nde bulundu ve onlarn sularndan birinin banda konaklad. Oraya Mreysi denilir. Suyun bana
bir takm kimseler geldiler. mer b. Hattab ile beraberinde Ben far'dan bir ii geldi. Onun adna Cehcah b. Said deniliyordu. Atnn
yularn ekiyordu.
Bu srada Cehcah ile Sinan el-Chen (Hazrec Oular'nn yeminli dostu idi) suyun banda biraz sktlar ve birbirlerine vurutular. Bu srada
Chen:
"Ey Ensarllar" diye bard, Cehcah da:
"Ey Muhacirler" (Muhacirlerden Cual denen ve fakir olanlardan) birisi Cehcah'a yardm etti. Bunun zerine bn Ubeyy yle dedi:
"Sen irkin bir insansn. Benim yle yapacam eye mani olan nedir?" Bunun zerine Cual, Abdullah'a kar kt eyler syledi. Abdullah
da dedi ki:
"Senin anlamal olduun kimseyle anlaman bozduracam. Bundan baka eylerle de seni skntya sokacam." Abdullah kzp:
"Yemin ederim ki onlarla bizim mislimiz yle demeye benzer: Besle kpeini yesin seni. Ben Allah'a yemin ederim ki biz Medine'ye
dndmzde izzetliler, zelilleri oradan karacak." dedi. -zzetliyle kendisini, zelillikle Peygamber (s.a.v.)'i kasdetmiti.- Sonra orada
bulunan kavmine dnd ve yle dedi:
"Siz bu ii kendi kendinize yaptnz. ehirlerimizi onlara peke ektiniz, mallarnz blp onlara verdiniz. Yemin ederim ki Cual ve
arkadalarna yiyecek birey vermezseniz, onlar boynunuza binmezlerdi. Onlarn sizin beldenizden gitmeleri yakndr. Muhammed'in
etrafndan dalp gidinceye kadar onlara birey vermeyin."
Bu srada Zeyd b. Erkam orada idi ve onun dediklerini duydu da yle dedi:
"Allah'a yemin ederim ki, zelil de fakir de, kavmince buzedilen de sensin. Muhammed ise Allah'n verdii izzet ve mslmanlarn sevgisine
mazhar olmutur. Allah'a yemin ederim ki bu szlerinden sonra artk seni sevmem." Abdullah:
"Sus" dedi. Ben o arada oynuyordum.
Ravi rivayetine devamla diyor ki:
"Zeyd b. Erkam Rasulullah'a gitti, mer b. Hattab da orada idi. mer dedi ki:
"Brak ey Allah'n Rasul. unun boynunu vuraym." Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"O zaman Medine'de bu i ok ses getirir." mer:
"Ey Allah'n Rasul, eer Muhacirler'den birinin ldrlmesini ho grmyorsan, Sa'd b. Ubade veya Muhammed b. Mesleme yahut Ubade b.
Bir'e emret ldrsnler." dedi. Rasulullah (s.a.v.) da:
"Bu takdirde halk "Muhammed arkadalarn ldryor" diye sylenir." buyurdu.
Hz. Peygamber bn Ubeyy'i ard. O da geldi. Rasulullah (s.a.v.) ona:
"Bana ulaan u szlerin sahibi sen misin?" buyurdu. Abdullah dedi ki:
"Sana Kitab indiren Allah'a yemin ederim ki ben birey sylemedim. Zeyd yalan sylyor."
Abdullah kavmi arasnda erefli ve byk bir insan saylrd. Ensar'dan orada bulunan biri dedi ki:
"O bizim bymzdr. Onun aleyhine olan, Ensar'l oluk ocuun szlerine inanma. Belki de onun szlerini tam anlayamam,
kartrmtr." Rasulullah (s.a.v.) da onun zrn kabul etti.
Ensar'da Zeyd'i knayanlar ve yalanlayanlar oald. Bunun zerine amcas ona dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) ve Mslmanlar'n seni yalanlamalarn ve sana gnah nisbet etmelerini sen istedin." Zeyd, Peygamber (s.a.v.)'in yanna
yaklamaya utand. Rasulullah (s.a.v.) geri dnp giderken Useyd b. Hudayr'la karlat. Useyd ona:
"Abdullah'n dedii sana ulamad m? Peygamber'e ne demi?" dedi. Medine'ye dnnce izzetlilerin zelilleri karacan zannetti. Useyd
dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul seni de mi karacaklar? Yemin ederim ki istersen sen onu karrsn. Yemin ederim ki zelil odur. Sen azizsin." Sonra
yle dedi:
"Ona merhamet et. Allah'a yemin ederim ki seni Allah Medine'ye getirdiinde onun kavmi, onu tevecch iin boynuna inciler diziyorlard. O,
senin ondan mlk aldn gryor."
Abdullah b. Ubeyy'in olu Abdullah'a, babasnn durumu hakkndaki haber ulanca, Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve yle dedi:
"Bana ulaan habere gre, babamdan sana ulaan eziyyetten dolay, onun ldrlmesini istiyormusun. Eer sen, onu yapacak birini aryorsan,
emir buyur, onun ban sana getireyim. Allah'a yemin ederim ki Hazrec Kabilesi'nde ona ve babasna benden daha ok iyilik eden yoktur. Ben
korkuyorum ki babamn ldrlmesi iini benden bakasna verirsin. Abdullah b. Ubeyy'i ldren adamn insanlar arasnda dolamas da bana
ar gelir. Ben de tutar onu ldrrm ve bylece kfire karlk m'mini ldrm olurum. Bylece atee girerim." Bunun zerine Rasulullah
"Bizimle babanz arasndaki dostluk iyidir. Bundan sonra da iyi olacaktr."
Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye geldiinde, Zeyd b. Erkam dedi ki:
"Ben, zntmden ve utancmdan dolay evimde oturdum. Allah Teala beni tasdik, Abdullah b. Ubeyy'i de yalanlama hususunda Munafikn
Sresi'ni indirdi. Bu sre inince Rasulullah (s.a.v.) Zeyd'in kulann hakkn verdi (yani iittiini tasdik etti) ve buyurdu ki:
"Ey Zeyd Allah seni tasdik etti ve senin kulann hakkn verdi. (ittiklerini tasdik etti.)"
Bu arada Abdullah b. Ubeyy, Medine yaknlarna gelmiti ve ehre girmek istiyordu. Olu Abdullah da geldi. Devesini Medine yollarnn
topland yere kertti. Olu gelince Abdullah b. Ubeyy dedi ki:
"Senin arkandaki nedir? Yazklar olsun sana." Olu da cevaben dedi ki:
"Hayr vallahi Rasulullah (s.a.v.) izin vermedike seni Medine'ye katiyyen sokmayacam. Bugn izzetlinin ve zelil olann kim olduunu
bilesin." Abdullah b. Ubeyy olunun kendisine yaptn Rasulullah (s.a.v.)'a ikyet etti. Rasulullah (s.a.v.) ona yolu amas ve onu brakmas
iin haber gnderdi. Bunun zerine Abdullah b. Ubeyy'in olu dedi ki:
"Dikkat et. Peygamber emri geldi. Ne gzel oldu." Abdullah b. Ubeyy de Medine'ye girdi.
Bu sre indii vakit, bn Ubeyy'in yalan ortaya kt. Kendisine:
"Ey Eba Hubab, bu sre senin hakknda indi. Ne kadar iddetli birey. Rasulullah (s.a.v.)'a git affn iste." O bundan ban evirdi. Bu konuyla
[29]
ilgili yet udur: "Onlara: "Gelin, gelin Allah'n Rasul sizin iin mafiret dilesin" dendii zaman balarn evirirler."
2- Buhari, Ahmed ve bakalarnn Zeyd b. Erkam'dan rivayet ettiklerine gre o yle dedi: Abdullah b. bey etrafndakilere
"Allah'n peygamberi nezdinde bulunan kimseleri beslemeyin. Ta ki dalp gitsinler, Medine'ye dnersek gl olan, aziz olan, daha zelil olan
oradan kesin karacak" dediini duydum. Bunu amcama anlattm. Amcam da Rasulullah'a anlatt. Rasulullah beni ard, hadiseyi ona da
anlattm, Abdullah b. beyy ve adamlarn ard.
"Biz byle bir ey sylemedik." diye yemin ettiler. Rasulullah onlar tasdik etti, beni tekzip etti. Dnya bama yklmt. Evde oturdum.
Amcam bana:
"Rasulullah'n seni tekzip etmesini ve sana kzmasn beklemiyordun herhalde" dedi. Bunun zerine "mnafklar sana geldii zaman" ayeti
indi. Rasulullah beni ard ve ayeti okudu sonra:
[30]
"Allah seni tasdik etti." dedi.
[31]
Zeyd'den bunun iin bir ok tarik var. Bzsnda, bu Tebk harbi hakknda diye varit oldu. Muhakkak srenin inmesi gece olmutur."
3- Taber'nin Ahmed ibn Mansr kanalyla krime'den rivayetle zikrettiine gre "Abdullah ibn beyy ibn Sell'un Hubb adnda bir olu
varm ve Raslullah (s.a.v.) onun adn Abdullah olarak deitirmi. te bu Abdullah, Rasl-i Ekrem (s.a.v.)'e gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, babam Allah'a ve Rasl'ne eziyet veriyor, beni brak onu ldreyim." demi. Raslullah (s.a.v.) da:
"Baban ldrme." buyurmu. Bir sre sonra Abdullah tekrar gelmi ve:
"Ey Allah'n elisi, babam Allah'a ve Rasl'ne eziyet veriyor, beni brak onu ldreyim." demi. Raslullah (s.a.v.) yine:
"Baban ldrme." buyurmu. O:
"Ey Allah'n elisi, abdest al da abdest aldn sudan ona iireyim. Belki kalbi yumuar." demi, Raslullah (s.a.v.) da abdest alp o sudan
Abdullah'a vermi; o da gtrp babasna iirmi ve:
"Biliyor musun sana ne iirdim?" demi, babas:
"Evet, bana annenin sidiini iirdin." demi. Abdullah da:
"Vallahi hayr, sana Raslullah'n abdest suyundan iirdim." demi.
krime der ki: "Abdullah ibn beyy onlarn (kavminin) iinde n yce birisiydi. te onlar hakknda, yani mnafklar hakknda "Onlar yle
kimselerdir ki "Allah'n Peygamberi'nin yannda bulunanlara infak etmeyin de dalp gitsinler." derler..." yet-i kerimesi nazil olmutur.
"ayet Medine'ye dnersek, andolsun ki aziz, erefli ve kuvvetli olanlar, zell ve zayf olanlar oradan muhakkak karacaktr." diyen de yine
Abdullah ibn beyy'dir. Raslullah (s.a.v.) ve beraberindekiler Medine-i Mnevvere'ye gelince Abdullah ibn beyy'in olu klcn eline
alm ve babasna:
"Medine'ye dnecek olursak azz olann, zell olan oradan karacan iddia ediyordun. Allah'a yemin ederim ki Raslullah izin verinceye
[32]
kadar Medine'ye giremiyeceksin." demiti."
4- bn Eb Htim'in Muhammed ibn Azz kanalyla Urve ibnu'z-Zbeyr ve ensardan Amr ibn Sbit'ten rivayetinde onlar yle anlatyorlar:
Raslullah (s.a.v.)'n el-Mellel ile deniz arasnda bulunan azgn Ment' yok ettii Mreysi gazvesine gittiinde Hlid ibnu'l-Veld'i gnderip
Ment' ykmt. te bu gazvede biri muhacirlerden, dieri de ensarn mttefiki olan Behz kabilesinden iki kii dvtler. Bu kavgada
muhacirlerden olan kii, Behz kabilesinden olana galebe ald da Behz kabilesinden olan o kii:
"Ey ensar topluluu yetiin." dedi. Ensardan bazlar ona yardma gittiler. Muhacirlerden olan kii de:
"Yetiin ey muhacirler topluluu." dedi ve muhacirlerden baz kiiler de ona yardma kotular. yle ki muhacir ve ensardan o kiiler arasnda
bir itiip kakma oldu, sonra aralar ayrld. Mnafklardan -veya kalbinde hastalk olan- bir kii Abdullah ibn beyy ibn Sell'a gidip:
"Bir zamanlar sen isteniyor ve atlyordun. imdi ne faydas ne de zarar dokunmayan birisi oldun. u rtlleri -Onlar, yeni hicret eden
herkese tller anlamna gelen celbb diyorlard- bize stn kldn." Allah dman Abdullah ibn beyy dedi ki:
"Medine'ye dndmzde iimizden aziz olan elbette zelil olan oradan karacaktr." Mnafklardan olan Mlik ibnu'd-Duhum dedi ki:
[33]
Bunu mer ibnu'l-Hattb
"Ben size, Raslullah'n yannda bulunanlara yardm etmeyin ki yanndan dalp gitsinler." demedim mi?"
iitip yrd ve Raslullah (s.a.v.)'n yanna geldi:
"Ey Allah'n elisi, bu adam hakknda bana izin ver, o halk fitneye dryor. zin ver ki onun boynunu vuraym." dedi. Hz. mer, Abdullah
ibn beyy'i kastediyordu. Raslullah (s.a.v.):
"Ey mer, ben sana onu ldrmeni emredersem gerekten onu ldrr msn?" buyurdu. mer:
"Allah'a andolsun ki onu ldrmemi emredersen muhakkak onun boynunu vururum." dedi. Raslullah (s.a.v.) ona:
"Otur." buyurdular. Bu srada ensardan ve Abdu'l-Ehel oullarndan olan seyd ibn Hudayr geldi ve:
"Ey Allah'n Rasl, bana izin ver u halk fitneye dren adamn boynunu vuraym." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"Ben onu ldrmeni emredersem gerekten onu ldrr msn?" buyuranca:
"Evet, Allah'a andolsun ki bana onu ldrmemi emredersen kulann dibinden kellesini klcmla kopartrm." dedi. Raslullah (s.a.v.) ona da:
"Otur." buyurdu. Sonra ashabna:
"Yola klacan iln etmelerini" emretti ve scakta yola kld. O gn ve gecesi yol aldlar. Ertesi gn de yrye devam ettiler, sonra
konakladlar, sonra yine ayn ekilde scakta yola kld ve el-Mellelden itibaren gn yryerek Medine'de sabahlad.
Raslullah (s.a.v.) Medine'ye gelince Hz. mer'e haber gnderip buyurdu ki:
"Ey mer, eer ben onu ldrmeni emretseydim onu ldrr mydn?" Hz. mer:
"Evet ey Allah'n elisi." dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.):
"O gn eer onu ldrm olsaydn birok kiinin burnunu srtm olurdun. Bugn de onu ldrmelerini emretsem elbette bu emrime imtisal
ederler. Ancak insanlar, benim ashabm arasna fitne kattm ve onlar birbirine krdrdm sylerler." buyurdu ve ite bunun zerine Allah
Teal: "Onlar yle kimselerdir ki, Allah'n Rasl'nn yannda bulunanlara hibir ey infak etmeyin ki dalp gitsinler, derler..." kavlini
[34]
indirdi."
5- Tirmizi yine Zeyd b. Erkam'dan unu rivayet etti:
"Gazvelerden birinde bir bedevi su banda ensardan biri ile tartt. Bedevi ensardan olann bana bir odunla vurup ban yard. O da
Abdullah b. Ubey'e ikayet etti. Abdullah da:
"Peygamberin yanndakileri beslemeyin, ta ki dalp gitsinler, Medine'ye dndmz zaman aziz olan zelil olan karacak." dedi. "Aziz" ile
[35]
kendisini "zelil" ile de Rasulullah' kastediyordu."
"Hz. mer (r.a.)'in cretlisi, savalarn birinde Abdullah b. beyy'in cretlisi (adam) ile bir savata dvt. Hz. mer (r.a)'in adam,
Abdullah b. beyy iin, holanmayaca szler sarfetti, onun hakknda sert szler kulland. Abdullah da, yannda bir takm kimseler varken
fkelenip,
"Ama, Allah'a yemin ederim ki, eer Medine'ye dnersek, daha erefli ve gl olanlar, hakir ve zayf olanlar mutlaka oradan srp
karacaktr." dedi. "Daha erefli ve gl" ifadesiyle kendisini, "hakir ve zayf" ifadesiyle, (ha) Rasulllah' kastetti. Kavmine dnp,
muhacirleri kastederek:
"u heriflere yardmda bulunmazsanz, phesiz onlar, memleketinizden ekip giderler. yleyse onlar Muhammed'in etrafndan sklp
[36]
gitsinler diye, onlara infakta bulunmayn." dedi. te bunun zerine bu ayet nazil oldu."
9. Ey iman etmi olanlar, mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah ' anmaktan alkoymasn. Kim bunu yaparsa onlar hsrana urayanlarn ta
kendileridir.

1- Mfessirlerden bazs bu yet-i kerimenin de mnafklar hakknda nazil olduunu sylerken dier bazs da m'minler hakknda nazil
[37]
[1]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: V/283.
[2]
[3]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Munfkn, 63/1; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Mnfkn, 63,1, hadis no: 3312; bn Czeyy, Teshil, 4/122; bn Cerir et-Taberi, CamiulBeyan.
[4]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Mnfikn, 63/2, hadis no: 3313; Vahid, Esbab- Nzul, s. 307.
[5]
Buhri, Tefsru'l-Kur'n, Mnfikn, 63/2.
[6]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Mnfikn, 63/3.
[7]
[8]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Mnfikn, 63/3, hadis no: 3314.
[9]
Suyuti, Lubbu'n-Nukl, 2/169.
[10]
[11]
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Miinfikn, 63/4, hadis no: 3315; Ahmed ibn Hanbel. Msned, 3/392-393..
[12]
Vahid, Esbab- Nzul, s. 307-308.
[13]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/74-76; bn Him, es-Sretu'n-Nebeviyye, Beyrut 1391/1971, 2/302-305.
[14]
[15]
[16]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/665. bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn, 28/109.
[17]
[18]
[19]
Mnafikn: 63/8.
[20]
Mnafikn: 63/7.
[21]
[22]
Tevbe: 9/80.
[23]
bn Mnzir; bn Cerir et-Taber, Cmiu'l-Beyn; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/666.
[24]
[25]
Tevbe: 9/80.
[26]
[27]
Tevbe: 9/80.
[28]
[29]
Tirmizi; Tefsir: 2313. Tirmizi bu hadise hasen ve sahihtir dedi. Buhari; Tefsir: 4900, 4901, 4903, 4904, Mslim; Mnafklarn sfatlar ve Ahkam: 1/2772,
Nesai; Tefsir: 617. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 358-360.
[30]
Bu hadisi Tirmizi de rivayet etmi ve "Bu, sahih hasen bir hadistir." demitir. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi:
2/667-668.
[31]
[32]
[33]
Mlik ibnu'd-Duhum bu rivayette mnafk olarak verilmekle birlikte bnu'1-Esr onun nifaknn ok ak olmadn, iyi bir mslman olduuna dair iaretler
bulunduunu, Mescid-i Drr' ykmaya gnderilenlerden birisinin de bu Mlik olduunu syler. Bak: bnul-Esr, sdul-be. 5/22-23.
[34]
[35]
[36]
[37]
64-TEBUN SRES
Mushaftaki sralamada altm drdnc, ini srasna gre yz sekizinci sredir. Tahrm sresinden sonra, Saf sresinden nce Medine'de nazil
[1]
olmutur.
Alimlerin ouna gre Sre medendir Dahhk mekk olduunu sylerken Kelb mekk ve meden olduunu sylemitir.
bn Abbs'tan rivayete gre son yetleri dnda sre mekkdir. Avf ibn Mlik el-Eca, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelip ailesinin ve ocuklarnn
[2]
kendisine kar sert, kat davranmalarndan dolay ikyette bulunmu ve bunun zerine Allah Teal da bu surenin tamamn indirmitir.
7. O kfredenler, ldkten sonra kat'iyyen diriltilmeyeceklerini ileri srdler. De ki: "Evet, Rabbma andolsun ki muhakkak yeniden
diriltileceksiniz ve sonra yaptklarnz size bildirilecektir ve bu, Allah'a gre pek kolaydr."
1- Bu yet-i kerimenin de daha nce Meryem: 19/77. yetinin nzul sebebinde, As ibn Vil es-Sehm ile Habbb ibnu'1-Eret arasnda geen
[3]
ve o yetin ini sebebi olarak orada anlatlan hadise zerine inmi olduu sylenir.
14. "Ey inananlar! Eleriniz ve ocuklarnzdan size dmanlk edenler olur, onlardan saknn; ama, siz affeder, sularn rter ve balarsanz
bilin ki Allah da balar ve acr."
"Bir adam mslman oldu ve hicret etmek istedi. Onun hicretine ailesi ve ocuklar kar koydular ve dediler ki: "Allah akna, senin, aileni,
airetini brakp, oluk ocuksuz ve malsz Medine'ye gitmen uygun deildir."
[4]
Gidenlerin bir ksm onlarn kleleri idiler. Bir ksm da kalyor ve hicret etmiyorlard."
2- Muhammed bn shak'n bn Abbs'tan rivayetine gre "Bir adam kendisine bu yet-i kerimeyi sormu da o yle cevap vermi:
"Bunlar, Mekke halkndan mslman olmu kimselerdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmek zere hicret etmek istediklerinde eleri ve ocuklar
onlar Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gitmeye brakmadlar. ok daha sonralar hicret ederek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e geldiklerinde grdler ki
insanlar dinde fakihler olmular. Onlar hicretten alakoyan e ve ocuklarn cezalandrmak istediler de Allah Teal bunun zerine bu yet-i
[5]
kerimeyi indirdi."
[6]
3- Kurtub selef limleri arasnda bu yet-i kerimenin nzul sebebinin bu olay olduu hususunda ihtilf olmadn syler.
4- Ahmed b. Abdillah (b. Ahmed) e-eyban, Ebu'1-Fadl Ahmed b. smail b. Yahya b. Hazim'den, o mer b. Muhammed b. Bceyr'den, o
Muhammed b. mer el-Makdim'den, o E'as b. Abdillah'tan, o u'be'den, o da smail b. Eb Halid'den bize u rivayette bulundu:
[7]
"Birisi mslman olduunda, ailesi ve ocuklar onu ayplyordu. Bu yet de bu sebepten dolay indi."
5- krime, bn Abbas'tan rivyeten yle dedi:
"Bunlar ev halk tarafndan, hicretten men edilen kimselerdir. Bunlar hicret ettiklerinde, insanlar dinde fakih (bilgi sahibi) olduklarn
[8]
grdler. Bundan dolay kendilerini hicretten alkoyanlar muaheze etmeye niyetlendiler. Bunun zerine Allah Teala da bu yeti indirdi."
[9]
6- Ata b. Yesar'a gre bu yet, hanmlar ve ocuklar tarafndan cihada kmalar engellenen Medineli mminler hakknda nazil olmutur.
7- bn Humeyd kanalyla At ibn Yesr'dan rivayet edilmitir:
"Ey iman etmi olanlar, eleriniz ve ocuklarnzdan size dman olanlar vardr. Onlardan saknn." yet-i kerimesinden itibaren Srenin
sonuna kadar olan yetler dnda Tebn Sresi Mekke'de nazil olmutur. Bu yet-i kerime ise Medine'de ve Avf ibn Mlik el-Eca'
hakknda nazil olmutur. Onun ailesi ve ocuklar kalabalkt. Raslullah (s.a.v.) ile birlikte herhangi bir gazveye kmak istediinde etrafnda
toplanr, ona:
"Bizi kime brakp gidiyorsun?" diye rr ve onun kalbini rikkate getirerek gazveye kmasn engellerler, o da onlarla kalarak gazveye
[10]
kmazd. te bunun zerine Srenin sonuna kadar olmak zere bu yetler nazil oldu."
[11]
8- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayette bu hadisenin sadece bu yet-i kerimenin inmesine sebep olduu zikredilmektedir.
9- bni Abbas'tan bir baka rivayete gre "Birisi hicret etmek istiyor hanm brakmyordu. Adam ona:
"Yemin ederim ki Allah bizi hicret yurdunda bir araya getirirse unlar unlar yapacam." dedi. Allah da onu ve oluk ocuunu hicret
[12]
yurdunda birletirdi. Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
10- Mslim el-Horasani yle der:
[13]
"Bu ayet, Avf b. Malik el-Eca' hakknda nazil olmutur. Avf'n ailesi, onun hicretine, cihada gitmesine kar kyorlard."
11- bn Abbas (r.a.)'dan, bu ayetin ne demek olduu sorulduunda, o yle demitir:
"Ayette bahsedilenler, Mekkeliler olup, bunlar mslman idiler ve Medine'ye gelmek istiyorlard. Eleri ve ocuklar ise buna engel
oluyorlard. te bu husus ayette, Elerinizin, evlatlarnzn iinde hakikaten size dman olanlar da vardr. O halde onlardan saknn, yani,
[14]
onlara itaat edip de hicret etmemekten saknn ifadesiyle anlatlmtr."
12- Mcahid diyor ki:
"Allah teala bu yette hanmlar ve ocuklar, kiiyi akrabalarn ziyaretten alkoyduklar ve rabbine kar gnah iledikleri iin onlar
[15]
uyarmaktadr."
13- Katade bu yeti okuduktan sonra yle demitir:
"Hanm ve ocuklardan bazlar Allaha itaat etmeye tevik etmedikleri ve yasaklarndan kanmay tlemedikleri gibi mminleri hicret
etmekten ve Allah yolunda cihada kmaktan alkoyuyorlard. te Allah teala, mmin kullarn bu tr hanm ve ocuklara kar uyank olmay
[16]
ve bunlarn tesirinde kalmamay emrediyor."
16. O halde gcnz yettii kadar Allah'tan takva zere olun, dinleyin, itaat edin, kendinizin hayrna olarak infakta bulunan. Kim nefsinin
cimriliinden korunursa ite onlar, onlar felaha erenlerdir.

1- Ebu Zr'a kanalyla Sad ibn Cbeyr'den rivayet edilmitir:
[17]
yeti nazil olunca bu mslmanlara ok ar geldi; geceleri hep
"Allah'tan nasl takva zere olmak gerekiyorsa yle mttakler olun."
kyamla geirmeye baladlar. O kadar ok namaz kldlar ki bacaklar uyutu, neredeyse alnlar delindi (yara oldu). Bunun zerine onlara
[18]
hafifletmek zere Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirdi."
[1]
[2]
Heyet, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: 5/295.

[3]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/89..
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
Tirmizi, Tefsir: 3317, Hakim: Mstedrek: 2/490, Taberani; Kebir: 1/275. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 361.
Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Tebn, 64/1, hadis no: 3317; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 28/81.
Tirmizi, Tefsir: 3317, Hakim: Mstedrek: 2/490, Taberani; Kebir: 1/275. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 361.
Hkim sahihtir, dedi. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/669.
[9]
[10]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 28/81; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/669.
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
Al-i mrn: 3/102.
[18]
bn Eb Hatim; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/166; Suyt, ed-Durru'1-Mensr, 2/283. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul,
Fatih Yaynevi: 2/670; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
65-TALK SRES
Mushaftaki sralamada altm beinci, ini srasna gre doksan dokuzuncu sredir. nsan sresinden sonra, Beyyine
sresinden nce Medine'de nazil olmutur.[1]
yetlerinin adedi, on ikidir.
[2]
1. "Ey Peygamber! Kadnlar boayacanzda, onlar, iddetlerini gzeterek boayn ve iddeti sayn; Rabbiniz olan Allah'tan saknn; onlar,
apak bir hayaszlk yapmalar hali bir yana evlerinden karmayn, onlar da kmasnlar. Bunlar, Allah'n snrlardr. Allah'n snrlarn kim
aarsa, phesiz, kendine yazk etmi olur. Bilmezsin, olur ki, Allah bunun ardndan bir hal meydana getirir."
1- Katade, Enes'ten rivayet ederek dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.), Hafsa'y boad. Allah Teala da bu yeti indirdi ve O'na denildi ki:
"Ona dn. nk o gndzn ok oru tutan ve geceleyin ok namaz klandr, O senin hanmlarndan ve Cennet'teki kadnlarndan
[3]
birisidir."
2- Enes (r.a.)'dan u rivayet edilmitir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Hafsa (r.a.)y boad. O da ailesine gitti. Bu ayet ite bunun zerine nazil oldu. yle de denmitir: "O, ok
namaz klp, ok oru tutan bir hanm olduundan Hz. Peygamber onu tekrar nikahlamtr." Binenaleyh Hz. Hafsa (r.a.)'nn evinden kp,
[4]
baba evine gitmesi zerine bu ayet nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) onu boad zaman, Allah Tel bu ayeti indirdi. "
3- Kelb dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Hafsa (r.a.)'ya bir sr syledi. O da onu, Hz. Aie (r.a.)'ye anlatt iin, Hz. Peygamber (s.a.v.) fkelenip, Hz.
[5]
Hafsa (r.a.)'y boad Bunun zerine bu ayet nazil oldu."
4- Sdd yle dedi:
"Bu yet Abdullah b. mer hakknda indi. Abdullah, hanm hayzl iken onu boad. Rasulullah (s.a.v.) ona (hanmna) geri dnmesini ve
hayzdan temizleninceye kadar onu nikh altnda tutmasn emretti.
Sonra yeni bir hayz olur. Temizlendiinde cinsi mnasebette bulunmadan onu boar. nk iddet Allah'n kendisiyle emrettii ekilde
[6]
olur."
5- Mansur b. Abdu'l-Vahhab b. Ahmed e-alnic, Eb mer Muhammed b. Ahmed el-Hri'den, o Muhammed b. Zenceveyh'ten, o Abdulaziz
b. Yahya'dan, o el-Leys b. Sa'd'dan, o Nafi'den, o da bn mer'den bize u rivayette bulundu:
"bn mer, hanm hayzl iken bir defa boam, Rasulullah (s.a.v.) da ona (hanmna) dnmesini, o temizleninceye kadar onu nikh altnda
tutmasn emretmitir. Hanm kendi yannda iken ikinci bir hayz olmasn ve bu hayzdan temizleninceye kadar ona mhlet vermesini,
temizlendikten sonra onunla cins mnasebette bulunmadan boamak isterse, boamasn istemi. te Allah Teala kadnlar boama
[7]
hususundaki emrettii iddet bundan ibarettir."
6- Muktil dedi ki:
"Bir takm kimseler de, Abdullah b. mer'in yaptn yaptlar. Bunlar, Amr b. Sa'd b. el-As ve Utbe b. Gazvn'dr. te bu ayet, bunlar
[8]
hakknda nazil oldu."
"Abd Yezid Ebu Rkne ei mm Rkne'yi boad. Sonra Mzeyne'den bir kadn nikahlad. mm Rkne, Raslullaha geldi
[9]
"Ya Raslallah benim onun bann salarndan aldm u kldan baka bir zenginliim yok." dedi. Bunun zerine bu ayet indirildi."
5- Muktil'den rivayet edildiine gre Abdullah ibn mer gibi hanmlarn onlar hayzl iken boayan Abdullah ibn Amr ibnu'1-As, Tufeyl
[10]
[11]
[12]
bnu'l-Hris, Amr bn Sad bnu'1-As
ve Utbe ibn azvn
haklarnda nazil olmutur.
2-3. "Kadnlarn iddet sreleri biteceinde, onlar ya uygun bir ekilde alkoyun, ya da onlardan ayrln; iinizden de iki adil ahit getirin;
ahidlii Allah iin yapn; ite bu, Allah'a ve ahiret gnne inanan kimseye verilen ttr. Allah, kendisine kar gelmekten saknan kimseye
kurtulu yolu salar, ona beklemedii yerden rzk verir. Allah'a gvenen kimseye O yeter. Allah, buyruunu yerine getirendir. Allah her ey
iin bir l var etmitir."
1- Bu yet Avf b. Malik el-Eca hakknda inmitir, Mrikler onun olunu esir aldlar. O da Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve halini ona ikyet
edip dedi ki:
"Dman olumu esir ald. Annesi sabrszlanyor. Bana ne emir buyurursun?" Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
[13]
szn oka demenizi emrediyorum." O da bunun
"Allah'tan kork ve sabret. Sana ve hanmna "Lahavele vela kuvvete illa billah"
zerine evine dnd ve hanmna dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) sana ve bana "Lahavele vela kuvvete illa billah" szn oka sylememizi emretti." Hanm:
"Bize emrettii ey ne gzeldir" dedi. Ve ikisi de bu sz oka sylemeye baladlar. Dman onun olundan gafil oldu. O da onlarn ko
[14]
yunlarn srd, babasna getirdi Koyunlar tam drt bin tane idi. Bu yet de bundan dolay indi."
[15]
Suyuti bunu bnu Abbas'tan (r.a.) Ebu Salih, ondan Kelb tarikndan rivayet etti.
[16]
Hatb Tarihinde bunu, bnu Abbas'tan (r.a.) Dahhk, ondan Cveybir tarikndan rivayet etti.
[17]
Bunu dier bir vecihten Sleb anlatt. Bu zayftr.
[18]
Mrsel olarak dier bir vecihten bnu Eb Hatim anlatt.
2- Zemaheri de yle der:
Babas evde bulunduu bir srada, olu kapy alar. Yannda da yz deve getirmiti. yle ki, dmanlar bu develeri grememiler, o da
[19]
bunlar srp getirmiti.. te Cenb- Hakk'n, .. onu ummad bir cihetten rzklandrr.. ifadesiyle anlatlan bu husustur.
yle de denebilir: Kim Allah'tan korkar, hell kazanc tercih eder ve ailesine (onun huysuzluuna) kar sabrederse, eer bir sknts varsa,
[20]
Allah onun bu skntsn giderir ve onu, ummad bir yerden rzklandrr.
3- Abdulaziz b. Abdan, Muhammed b. Abdillah b. Nuaym'dan, o Ebu'l-Kasm el-Hasan b. Muhamed b. el-Hseyn es-Skn'den, o Ubeyd b.
Kesir el-Amiri'den, o Abbad b. Yakub'dan, o Yahya b. Adem'den, o srail'den, o Ammar b. Muaviye'den, o Salim b. Ebi'l-Ca'd'dan, o da Cabir
b. Abdillah'tan unu dediini bize haber verdi:
"Bu yet ok ecaatli olan birisi hakknda inmitir. O adam fakir idi ve ehli hafif idi (elinde bir mal yoktu.) oluk ocuu fazla idi. Rasulullah
(s.a.v.)'a geldi ve O'ndan bir eyler istedi. O da:
"Allah'tan kork ve sabrl ol" buyurdu. Adam evine dnd. Evinde dediler ki:
"Rasulullah (s.a.v.) sana ne verdi?" O da:
"Birey vermedi. Allah'tan kork ve sabrl ol buyurdu" dedi.
Az bir zaman gemiti ki adamn olu bir koyunla geldi. Dman onu yakalamt, Adam Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. O koyunun durumundan
sordu. O koyunun haberini bildirdi. Rasulullah (s.a.v.) da:
[21]
"O artk senindir" buyurdu."
[22]
Zeheb bu hadisin mnker olduunu, bununla birlikte ahidi bulunduunu kaydeder.
Bunun benzerini Salim bni Eb Ca'd ve Sdd'den bnu Cerr anlatt. Kiinin ismi Avf Eca olarak isimlendi.
[23]
bnu Mesuddan Hkim anlatt. Kiinin ismi Avf Eca olarak isimlendi.
Cbir'den gelen baka bir rivayette Eca' kabilesinden olan bu sahabinin ad Avf ibn Mlik, olunun ad da Salim olarak verilmektedir.
[24]
Kelb'den gelen bir rivayette de Salim'in, birlikte srp getirdii ve dmana ait hayvanlar 50 deve olarak zikredilmitir.
4. "Kadnlarnzdan ay hali grmekten kesilenler ile henz ay hali grmemi olanlarn iddetleri hususunda pheye derseniz, bilin ki, onlarn
iddet beklemesi aydr; gebe olanlarn iddeti, dourmalar ile tamamlanr. Allah, buyruuna kar gelmekten saknan kimseye iinde kolaylk
verir."

[25]
yeti nazil olunca Hallad b. Numan b. Kays el-Ensar dedi ki:
1- Mukatil dedi ki: "Boanan kadnlar kendi kendilerine kuru beklerler"
"Ey Allah'n Rasul, hayz olmayan, hayzdan kesilen ve hamile olan kadnn iddeti ne kadardr?" Bunun zerine Allah Teala bu yeti
[26]
indirdi."
[27]
Rz, bu soruyu sorann Muz ibn Cebel olduunu syler.
2- Eb shak el-Mukri', Muhammed b. Abdillah Hamdun'dan, o Mekk b. Abdan'dan, o Ebu'I-Ezher'den, o Esbat b. Muhammed'den, o
Mutarrftan, o da Eb Osman Amr b. Salim'den u haberi vererek dedi ki:
"Bakara Sresi'ndeki kadnlarn iddetleriyle ilgili yet indii vakit, (ki bu yet, boanma ve kadnn kocasnn lm ile ilgili idi.) Ubeyy b.
Ka'b dedi ki:
"Ey Allah'n Rasul, Medine'nin kadnlar "Hakknda sz sylenmeyen hibir kadn kalmad" diyorlar," Rasulullah (s.a.v.):
"O nasl oluyor?" Ubeyy b. Ka'b dedi ki:
"Ya kk olanlar (hayz oluyorlar) bykler (hayzdan kesilenlerin ay bekleme sreleri vardr,) ve hamileler." Bunun zerine bu yet
[28]
nazil oldu."
[29]
3- Muktil tefsirinde: Halld bni Amr bni Cemh, hayz grmeyen kadnn iddetinden sordu, bunun zerine bu yet indirildi. dedi.
[1]
[2]
[3]
Suyuti; ed-Drr: 6/229. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 362. bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 28/85; Ebu
Davud, Talk, 38, hadis no: 2283; bn Mce, Talk, 1, hadis no: 2016; Drim, Talk, 2, hadis no: 2269. bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/168. bn Ebi Hatim,
bn Mnzir, bn Sirin, mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/672.
[4]
[5]
[6]
[7]
Buhari; Talak: 5332. Mslim; Talak: 1/1471, Ebu Davud; Talak: 2180, bn Mace; Talak: 2019; Tirmizi; Nesei; Darakutni; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed elVahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 362.
[8]
[9]
Zeheb bu hadis hakknda dedi ki: "snad zayf ve haberde hata var. nk Abd Yezid slm'a ulamad."
[10]
Suyt, Liibbu'n-Nukl, 2/172.
[11]
[12]
bn Eb Htim.
[13]
Mslim, Cenaiz, 15 (2/636); Tirmiz, Daavt, 131 (5/580).
[14]
bn Merduyeh; Hakim; Mstedrek: 2/492. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 362-363; bnu'l-Esr,sd'l-be, 5/41.
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
Zemaheri, Keaf.
[20]
[21]
Hakim; Mstedrek: 2/492. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 363. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi
[22]
Hakim; Suyt, Lubbun-Nukl, 2/173.
[23]
[24]
[25]
Bakara: 2/228.
[26]
Mrsel hadistir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 363-364; Alusi, Rh'l-Men, 28/137.
[27]
Fahreddin er-Razi, Mefthu'l-ayb, 30/35.
[28]
bni Cerir; shak bn Rahaveyh; Hakim, Mstedrek: 2/492, 493. Beyhaki; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 364. bn
Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/175; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/675.
Suyuti snad sahihtir. dedi.
[29]
66- TAHRM SRES

Mushaf'taki sralamada altm altnc, ini srasna gre yz yedinci sredir. Hucurt sresinden sonra, Tebn sresinden nce Medine'de
[1]
nazil olmutur.
[2]
bnu'l-Cevz meden olduu konusunda icma olduunu syler.
[3]
Katde ise Srenin batan onuncu yetin bana kadar ksmnn meden, kalan ksmnn da mekk olduunu sylemitir.
[4]
yetlerinin adedi, on ikidir.
1. "Elerinin rzasn gzeterek, Allah'n sana helal kld eyi niin kendine yasak ediyorsun? Allah balayandr, acyan'dr."
1- Mariye ile ilgili rivayetler:
a- Zeyd b. Eslem, Mesruk, Abdurrahman b. Zeyd, Dahhak ve mir e-a'bi u grtedirler:
"Rasulullah (s.a.v.) cariyesi Mriye el-Kptiyye'ye yaklamay kendisine haram klm ve bunun iin de yemin etmitir. Bunun zerine Allah
teala bu surenin ba tarafnda bulunan yetleri indirmi, Rasulullaha, helal olan cariyesini kendisine haram klmasndan dolay sitem etmitir.
Bylece bu haram olma durumunu herhangi bir meyyideye tabi tutmadan kaldrmtr. Yeminini bozmas iin de yemin keffareti vermesini
emretmitir. Bu olay yle cereyan etmitir:
"Rasulullah (s.a.v.) cariyesi ve olu brahim'in annesi olan Mriye el-Kptiyye ile, hanm Hafsa'nn evinde bir araya gelmi, bunu gren Hafsa
ise onlar kskanm ve Rasulullaha sitem etmitir. Rasulullah da cariyesi Mriyeyi kendisine haram klmtr. Bunun zerine Hafsa:
"Ey Allahn Rasul, Allahn sana helal kld bir eyi nasl haram klarsn?" demi, Rasulullah Mriye'ye bir daha yaklamayacana dair
Hafsa'nn yannda Allaha yemin etmitir. te bunun zerine Allah teala bu surenin ba tarafnda bulunan yetleri indirmi, Rasulullahn
haram klmasn geersiz saym, yemin iin de keffaret vermesini emretmitir. Halbuki Rasulullah, Hafsa'ya bu meseleyi gizli tutmasn
[5]
sylemiti. Fakat Hafsa meseleyi Aie'ye anlatm, bunun zerine de yetler inmi ve meseleyi akla kavuturmutur.
b- bn Abdurrahm kanalyla Zeyd ibn Eslem'den rivayet edildiine gre:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) bir gn hanmlarndan birinin odasnda olu brahim'in annesiyle temasta bulundu. Onu gren hanm:
"Ey Allah'n elisi, benim evimde, benim yatamda ha?" dedi. Bunun zerine Raslullah onu (brahim'in annesini) kendisine yasaklad. Bu
sefer de hanm:
"Ey Allah'n elisi, sana hell olan bir eyi kendine nasl yasaklarsn?" dediyse de Rasl-i Ekrem (s.a.v.) onunla bir daha asla birlemiyeceine
[6]
dair hanmna yemin etti ve bunun zerine bu yet-i kerime nazil oldu."
c- Abdullah b. Abbas, Katade ve Hasan- Basri Rasulullahn Mriye'yi kendisine sadece haram kldn fakat buna dair yemin etmediini
sylemilerdir. Bunlar, Allah tealann, Rasulullahn bir eyi kendisine haram klmasn yemin kabul ettiini, bu itibarla Rasulullaha, yemini
bozmas iin yemin keffareti vermesini emrettiini sylemilerdir.
"Allah, Peygamberine ve mminlere emretti ki, onlar, helal kld bir eyi kendilerine haram klacak olurlarsa on fakiri doyuracak, yahut
giydirecek veya bir kle azad ederek yemin keffareti versinler. Ve kendilerine haram kldklar eyin haramln ortadan kaldrm olsunlar.
[7]
Ancak kadn boama meselesi bunun dndadr."
d- Abdullah b. Abbas diyor ki:
"Bir gn Rasulullahn zevcesi Hafsa babasnn evine gitti. Orada babasyla sohbet etti. O srada Rasulullah da cariyesini artt ve onunla
beraber Hafsa'nn evinde kald. Aslnda o gn sra Aie'nindi. O ara Hafsa evine geldi ve Rasulullah ile cariyesini evinde buldu. Ve
Rasulullaha sitem etti. Rasululah da ona:
"Ben sana bir sr vereceim. Bunu kimseye syleme." dedi. Hafsa:
"Nedir o?" dedi. Resulullah ona:
"ahit ol, ben senin hatrn iin bu cariyeyi kendime haram kldm." dedi. Hafsa da Aie'ye giderek Rasulullahn bu srrn ona syledi. te
bunun zerine bu yetler nazil oldu.
e- Sad ibn Yahya kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre bn Abbas dedi ki:
"Hz. mer'e:
"Allah Teal'nn haklarnda "Eer her ikiniz de Allah'a tevbe ederseniz gerekten kaym olan kalbleriniz dzelmi olur..." buyurduu iki kadn
kimdir?" diye sordum.
"Onlar Aie ve Hafsa'dr." deyip yle devam etti:
"Szn balangc brahim'in kbt olan annesi hakkndayd. Hz. Peygamber (s.a.v.), Hafsa'nn sras olduu gnde ve onun odasnda brahim'in
annesiyle temasta bulunmutu. Hafsa onlar kendi odasnda o ekilde bulunca:
"Ey Allah'n elisi, benim gnmde, benim nbetimde ve benim yatamda ha? Elerinden hibirine yapmadn bir eyi (bir ktl) bana
yaptn." dedi. Raslullah (s.a.v.):
"stemez misin ki ben onu kendime haram klaym da bir daha ona hi yaklamyaym." buyurdu. Hafsa'nn:
"Evet isterim." demesiyle de Hz. Peygamber onu (cariyesini) kendine haram kld ve:
"Bunu baka birisine sakn syleme." buyurdu. Ancak Hafsa bu srr saklyamayp Hz. Aie'ye syledi de Allah Teal onun, bu srr aa
[8]
vurduunu bildirdi ve bu yet-i kerimeyi indirdi."
f- Muhammed b. Mansur et-Ts, Ali b. Amr b. Mehd'den, o Hseyn b. smail el-Mehamil'den, o Abdullah b. ebib'den, o shak b.
Muhammed'den, o Abdullah b. mer'den, o Ebu'n-Nasr Mevla mer b. Abdillah'tan, o Ali b. Abbas'tan, o bn Abbas'tan, o da mer'den bize
unu rivayet etti:

"Rasulullah (s.a.v.) olunun annesi olan Mariye ile, Hafsa'nn evinde cins mnasebette bulundu. Hafsa, Rasulullah (s.a.v.)' ve Mariye'yi kendi
evinde buldu. Dedi ki:
"Onu benim evime niin soktun? Hanmlarnn arasnda bunu bana neden yaptn? Benim sana olan sevgimden mi yaptn?" Rasulullah (s.a.v.)
ona:
"Sen bunu Aie'ye syleme. Eer Mariye'ye bir daha yaklarsam, o bana haram olsun." buyurdu. Hafsa dedi ki:
"O, senin cariyen olduu halde sana nasl haram olur?" Rasulullah (s.a.v.) ona yaklamamaya yemin etti ve Hafsa'ya buyurdu ki:
"Bunu kimseye syleme."
Hafsa bu konuyu Aieye syledi. Rasulullah (s.a.v.) da kadnlarna bir ay yaklamamak zere yemin etti ve onlardan yirmi dokuz gece uzak
[9]
kald (ila yapt). Allah Teala da bu yeti indirdi."
g- Enes'ten (r.a.) rivayet edildi:
Raslullah'n cariyesi vard, onunla cima ederdi. Hafsa ve Aie Rasulullahn (s.a.v.) onu nefsine haram klmasn arzu ederdi. Bunun zerine
[10]
Allah Tel, bu yeti indirdi.
h- Ebu Hreyreden (r.a.) rivayet edildi:
Raslullah Mariye'yle Hafsa'nn evinde cins mnsebette bulundu. Hafsa eve geldi, Mariye'yi Raslullah ile beraber buldu. Dedi ki:
Dier hanmlarnn evinde deil de benim evimde mi? Aleyhisselm:
Mariye'ye dokunursam o bana haram olsun ey Hafsa, bunu gizle. buyurdu. Hafsa evinden kt, ie'ye geldi ve durumu ona anlatt. Allah
[11]
Tel, Tahrim: 66/1-2 yetlerini indirdi.
i- Zemaheri yle der:
Rivayet olunduuna gre Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Aie (r.a.)'nin gnnde Mrlye (r.a.) ile babaa kalr. Hafsa bunu sezer. Bunun zerine
de Hz. Peygamber (s.a.v.) Hafsa'ya,
Bunu benim iin gizle; bu Mariye'yi kendime haram kldm. Eb Bekir (r.a.) ile mer (r.a.)'in benim vefatmdan sonra, mmetimin iini
[12]
deruhte edeceklerini de sana mjdelerim.. der. Hz. Hafsa bunu, ok samimi iki dost olduklar iin, Hz. Aie'ye syler.
j- Zemaheri yle der:
Hz. Peygamber (s.a.v.), Hafsa'ya ait gnde Mriye ile babaa kald, bu mjde ile Hafsa'y memnun etti ve bu ii sakl tutmasn istedi. Fakat
Hafsa bunu sakl tutmad. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) de onu boad; hanmlarn da terkederek yirmi dokuz gece Marye'nin evinde
[13]
kald.
k- Zemaheri yle der:
Hz. mer (r.a.) Hafsa'ya:
Eer Hattb'n soyunda bir hayr olsayd o seni boamazd... dedi. Cebrail (a.s.)'in gelerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
[14]
Ona dn; nk o, oru ve namaz ok olan bir hanmdr. stelik o, senin cennetteki hanmlarndandr. dedi.
l- Zemaheri yle der:
[15]
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Hz. Hafsa'y boamad, ama onu boayabilecei uyarsnda bulunduu da ileri srlmtr.
[16]
m- Bu hadise zerine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, hanm Hafsa'y boad, daha sonra tekrar nikh altna ald da rivayet edilmitir.
n- bnu Abbas'tan rivayet edildi:
[18]
[17]
"Allah Tel'nn Tahrim: 66/1-2 ayetleri, Raslullah'n srriyesi
hakknda indirildi."
2- Bal erbeti ile ilgili rivayetler:
a- Rasulullah (s.a.v.), hanmlarndan Zeyneb bint-i Cah'n evinde, dier bir rivayette Hafsa'nn evinde bal erbeti imitir. Zeyneb'i kskanan
Aie ve Hafsa, dier bir rivayette Hafsa'y kskanan Aie ve Sevde, Rasulullah yanlarna geldii zaman ona aznn, mee aacndan akan
reinenin kokmas gibi koktuunu sylemiler, Rasulullah ise bal itiini sylemi ve bir daha da imeyeceine dair yemin etmitir. Bu
durumu da dier hanmlarna sylememesini tenbih etmitir. Fakat hanmlarndan biri, bu durumu aa vurunca bu yetler nazil olmu ve
[19]
Rasulullahn, kendisine helal olan eyleri haram klmamasn ve yemini iin de keffaret vermesini emretmitir.
b- el-Hasen ibn Muhammed ibnu's-Sabbh kanalyla Hz. Aie'den nakledildiine gre o yle anlatyor:
"Bir keresinde Hz. Peygamber (s.a.v.), Zeyneb bint Cah'n yannda biraz fazlaca kalm ve orada bal erbeti imiti. Ben ve Hafsa birbirimizi
tenbihledik ki hangimize gelirse
"Ben sende mee aac zamk kokusu alyorum. Mee aac zamk m yedin?" diyecektik.
Ravi der ki: "Hz. Peygamber onlardan birisinin yanna girdiinde byle sylemi de Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hayr, Zeyneb bint Cah'n yannda bal erbeti itim, bir daha asla imeyeceim." buyurmu ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil
[20]
olmu."
c- Abdullah b. Abbas diyor ki:
"mer b. el-Hattab'a bir yetin izahn sormak iin bir yl bekledim. Onun heybetinden ekinerek soramyordum. Nihayet Hacca gitti. Ben de
onunla beraber Hacca gittim. Hacdan dnerken yolda mer bir ihtiyac iin allarn arasna gitti. Onu bekledim. ini bitirince onunla beraber
yrdm ve ona dedim ki:
"Ey mminlerin emiri, Rasulullahn hanmlarndan, ona kar ibirlii yapmak isteyen iki hanm kimdir?" mer:
[21]
"Onlar Hafsa ve Aie'dir." dedi."
d- Ferve ibn Eb Mar' kanalyla Hz. Aie'den rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, yannda bal erbeti itii hanm Hafsa'dr. Hz. Aie yle
anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) tatly ve bal severdi. O ikindi namazn kldktan sonra hanmlarnn odalarna urar, onlar ziyaret ederdi. Bir gn
ikindiden sonra Hafsa bint mer'in yanna girdi ve daha nceden kalmad kadar uzun bir sre onun odasnda kald. Orada uzun kaldn
renince kskandm ve bunun sebebini aratrdm. Bana denildi ki:
"Kabilesinden bir kadn Hafsa'ya bir kk tulum bal hediye getirmi ve o da Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir bal erbeti yapm, O'na iirmi.
Kendi kendime:
"Allah'a yemin ederim ki ona bir hile dzenliyeceim." dedim ve Sevde bint Zem'a'ya gidip:
"Birazdan Rasulullah sana yaklaacak. Senin yanna girdiinde O'na:
"Ey Allah'n elisi, mee aacnn zamkndan m yedin?" diye sor. Sana:
"Hafsa'nn yannda bal erbeti itim." diyecektir. O'na:
"Herhalde o bal yapan ar mee aacndan emmi." de. "Bunun sebebini daha sonra sana syleyeceim." dedim. Sonra Safiyye'ye gittim, onu
da ayn ekilde tenbihledim.
Sevde der ki: "Vallahi Raslullah kapda gzktnde az kald senin bana tenbihlediini ona syleyecektim, ama sylemedim, bana
yaklatnda da:
"Ey Allah'n elisi, mee aacnn zamkndan m yedin?" dedim. Raslullah'n
"Hayr" demesi zerine de:
"O halde sende bulduum bu koku ne?" diye sormu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hafsa bana bal erbeti iirdi." buyurmu. Sevde de:
"Herhalde ars mee aacndan emmi olacak." demi.
Hz. Aie anlatmaya yle devam eder:
"Benim yanma girdiinde ben de Sevde'nin syledikleri gibi syledim, Safiyye'ye gittiinde o da ayn eyleri sylemi. Dolap tekrar
Hafsa'nn odasna geldiinde Hafsa:
"Ey Allah'n elisi, ondan sana tekrar vereyim mi?" deyince:
"Hayr, ona ihtiyacmz yoktur." buyurmu. Sevde:
"Sbhanallah, Raslullah' ondan mahrum ettik." dedi, ben de ona:
[22]
"Sus." dedim."
c- Eb brahim, smail b. brahim el-Vaiz'den, o Bir b. Ahmed b. Bir'den, o Cafer b. Hasan el-Firyab'den, o Mincab b. el-Haris'ten, o Ali b.
Mshir'den, o Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da Aie'den bize u rivayette bulundu:
"Rasulllah (s.a.v.) helva ile bal severdi. kindi namazndan knca hanmlarnn yanna urard. mer'in kz Hafsa'nn yanna girdi. Dier
hanmlarnn yannda durduundan orada daha ok kald. Bunun sebebini renmek istedim ve bunu sordum. Bana:
"Ona akrabalarmdan bir kadn kk bir mlek bal hediye etti. Hafsa da o baldan erbet yapt, Rasulullah (s.a.v.)'a iirdi." denildi Ben de:
"Vallahi bunun iin bir hile yaparm." dedim. Bunun zerine Zem'a kz Sevde'ye yle dedim:
"Biraz sonra Rasulullah (s.a.v.) sana gelir. Yaklatnda:
[23]
mi yediniz?" dersin. O da sana:
"Ey Allah'n Rasul megafir
"Hayr" der. Bunun zerine sen de:
"Ya sizden bana gelen bu koku nedir?" diye sorarsn. O da sana tabii:
"Hafsa bal erbeti iirmiti" diyecektir. Sen de:
"yle ise o baln ars. Onu Urfud aacndan toplamtr" dersin. Bana geldiinde ben de byle diyeceim. Safiye'ye sen de byle syle."
Olayn cereyan tarzn Aie (r.a.) yle anlatyor:
"Sevde dedi ki:
"Vallahi ok gemedi, Rasulullah (s.a.v.) kapmn nnde durdu. Ey Aie, senden korktuumdan bana emrettiin sz hemen Rasulullah
(s.a.v.)'a sylemeye azmettim. Rasulullah (s.a.v.) Sevde'ye yaklanca:
"Ey Allah'n Rasul megafr mi yediniz" demi. O da:
"Hayr" cevabn vermi. Sevde:
"Sizden bana gelen bu koku nedir demi?" Rasulullah (s.a.v.) da:
"Hafsa bal erbeti iirmiti" buyurmu. Sevde:
"O bal ar, Urfud aacndan toplamtr" demi. Rasulullah (s.a.v.) benim odama dnp geldiinde, ben de byle syledim, Safye'ye
gittiinde, o da yle sylemiti. Sonra Rasulullah (s.a.v.) dnp Hafsa'nn nbetinde yanna vardnda, Hafsa:
"Ey Allah'n Rasul, size bal erbetinden iireyim mi?" dediinde Rasulullah (s.a.v.):
"Hayr, o bana lazm deil" buyurdu. Sevde bana:
"Vallahi biz Rasulullah (s.a.v.)'a bal haram ettik" diyordu. Ben de ona:
[24]
"Sus" dedim. (Hafsa hakkndaki hile ve tedbirimin duyulmasn istemedim.)"
[25]
Bu hadisi Buhari, Ferve'den (bn Ebi'l-Mera'), Mslim ise, Sveyd b; Said'den, her ikisi de Ali b. Mshir'den rivayet etmitir.
d- Eb Abdirrahman b. Eb Hamid, Zahir b. Ahmed'den, o Hseyn b. Muhammed b. Mus'ab'dan, o Yahya b. Hakim'den, o Eb Davud'dan, o
Amir el-Hazzaz'dan, o da bn Eb Mleyke'den haber vererek dedi ki:
"Sevde bint-i Zem'a'nn Yemen'de bulunan daylar, ona bal hediye etmilerdi. Rasulullah (s.a.v.) Zem'a'nn sras olmad gnde onun evine
gitti ve bu baldan yedi. Hafsa ile Aie Rasulullah (s.a.v.)'n dier hanmlarna karlk, iki karde gibi birbirlerine davranrlard. Bunlardan biri
dierine dedi ki:
"Bunun neden olduunu tahmin edebiliyor musun? Rasulullah (s.a.v.), gn sras Sevde'de olmad halde, ona gidip, bu baldan yemeyi itiyat
haline getirdi. Rasulullah (s.a.v.) sana geldiinde burnunu tut. O
"Sende ne var?" dediinde sen de:
"Ne olduunu bilmediim bir koku buluyorum" dersin, O bana geldiinde, ben de aynsn yaparm."
Rasulullah (s.a.v.) onlardan birinin evine girdiinde, hanm burnunu tuttu. O da:
"Senin neyin var?" diye sordu. Hanm da:

"Sende bir koku buluyorum. Bu kokunun da meafrden baka birey olmadn tahmin ediyorum." dedi. Rasulullah (s.a.v.) onun temiz
kokuya karlk byle bir koku almasn hayretle karlad. Sonra dier hanmnn yanna gitti. O da ayn eyi yapt. Rasulullah (s.a.v.) dier
hanmnn da ayn eyi sylediini bildirdi, ve buyurdu ki:
"Bu koku bana Sevde'nin evinde balamtr. Vallahi ben onu bir daha yemem."
[26]
bn Eb Mleyke dedi ki: "bn Abbas bu yetin bu yzden indiini syledi."
e- bnu Abbas'tan (r.a.) sahih senetle rivayet edildi:
"Raslullah (s.a.v.) Sevde'nin yannda bal ierdi. Bir gn Aie'nin yanna girdi. ie (r.a.):
"Sende koku buluyorum. dedi. Raslullah (s.a.v.) sonra Hafsa'nn yanna girdi. Hafsa ie'nin (r.a.) syledii gibi syledi. Raslullah
kokunun Sevde'nin yannda itii baldan olduunu anlad ve:
[27]
Vallahi bir daha onu imem. buyurdu. Allahu teala bu yeti indirdi."
f- Abdullah bni Raf'den rivayet edildi:
"Ben Allah Tel'nn, Tahrim: 66/1 ayetinden mm Seleme'ye sordum, dedi ki:
"Yanmda beyaz baldan bir tulum vard. Raslullah (s.a.v.) onu ok severdi. Zaman zaman onu yerdi. Aie (r.a.), Raslullaha (s.a.v.) dedi ki:
[28]
"O baln ars, baln urfud aacndan almtr." Raslullah (s.a.v.) bu yzden bal kendisine haram kld. Bunun zerine bu yet indirildi. "
g- Nevev (Mslim erhinde) yet-i kerimenin Mriye el-Kbtyye hadisesi zerine nazil olduu rivayetinin Sahhayn'de yer almadn, bu
olayn bize salam bir kanaldan gelmediini; sahih olann bu yet-i kerimenin Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Zeyneb bint Cah'n yannda bal
[29]
erbeti imesi hadisesi zerine nazil olduu rivayetleri olduunu belirtir.
[30]
"yetin iki sebeb (Mariye ve bal erbeti) hakknda inmesi muhtemeldir."
[31]
"Allah Tel'nn Tahrim: 66/1 ayeti, nefsini Neb Aleyhisselm'a hediye eden bir kadn hakknda indirildi."
Rivayetlerin Tahlili:
1- Mfessirlere gre, Mariye ile ilgili rivayet, yetin nzul sebebi hususunda daha mehurdur. Bu, Rasulullah (s.a.v)'n, Mriye'yi kendisine
haram kldn gsteren rivayettir. Bu hadisi Darekutn bn Abbs'tan tahri etmitir. kinci rivayet, Buhr ve Mslim'de yukardakinden daha
geni anlatlmtr ve isnat bakmndan birinci rivayetten daha sahihtir. Fakat bu olayn, yetin nzulne sebep olmas uzak grlmtr.
Birinci rivayeti tercih ettiren birka sebep vardr.
Birincisi: Baz elerini kendisine haram klmas gibi eyler, baz hanmlarnn gnln almak iin yapt eylerdendir. Yoksa mesele, bal
imek veya imemek meselesi deildir,
kincisi: Rasulullah (s.a.v)'n elerini boamak ve onlarn yerine daha iyilerini almak tehdidini, Allah, melekler ve salih m'minlerin
Rasulullah (s.a.v)'n yardmclar olduu ifadesini kapsayan bir srenin indirilmesi, elerin arasnda bir rekabetin ve birbirlerine kar
kskanln varln gsterir. Bu durum, Rasulullah (s.a.v)'a fiilen eziyet veren eylerdendir. Ki neticede Hz. Peygamber (s.a.v.) onlar honut
etmek iin cariyelerden birini kendisine haram klm ve onlardan birinden bu ii gizli tutmasn istemitir. Onlar ise bu srr yaymlardr. te
bu, bizim anlattmzn tercih sebebidir. Byk alim bn Kesr yle der: "Bal ime meselesinin, yetin nzul sebebi olmas, tartma
[32]
konusudur. En iyisini Allah bilir."
2- bn'l-Arabi yle der:
"Haberlerin sahih olan yledir: Rasulullah (s.a.v.) bal erbetini haram klmt -ki onu Zeyneb'in yannda imiti-. Bu konuda Aie ve Hafsa
anlatlar ve olan oldu. Hz. Peygamber bir daha imemek zere yemin etti ve bunun bir sr olarak kalmasn istedi. Ayet-i kerime hepsi
hakknda nazil olmutur. Ayetin, kendisini Rasulullah'a (s.a.v.) hibe eden kadn hakknda nazil olduu eklindeki rivayete gelince, bu hem
senet hem de mana bakmndan zayftr. Senet bakmndan zayftr, nk ravileri adalet sfatndan yoksundur. Mana bakmndan zayftr,
nk "Hz. Peygamberin hibeyi reddetmesi, onun haram klmas demektir." demek doru olmaz, belki "hibeyi kabul etmemitir." denilebilir.
Kendisine hibe yaplan kiinin bu hibeyi kabul etmemesi eran hakkdr.
Darakutni'nin mer'den rivayet ettiine gre "Rasulullah kendisine Kpti Mariye'yi haram klmtr." eklindeki rivayete gelince, bu her ne
[33]
kadar mana bakmndan yakn grnyor ise de ne bir sahih hadis kitabnda zikredilmi ne de adil bir ravi bunu nakletmitir.
3- Olay hakknda rivayet edilen bu iki hadis gznne alndnda olayn tekrar ettiini sylemek daha isabetli olur. Ancak, yetlerin nzul
sebebi olarak birinci rivayeti almak daha uygundur. Taberi ise zetle yle demitir: "yet-i kerime Rasulullahn, kendisine helal olan bireyi
haram kldn ve bundan vazgemesi gerektiini beyan etmi, haram kld eyin ne olduu hakknda herhangi bir izahta bulunmamtr. Bu
itibarla Rasulullahn, kendisine haram kld ey, cariyesi de olabilir, herhangi bir iecek de olabilir, bunlardan baka bir ey de olabilir.
Rasulullah kendisine o eyi haram klarken bir de yemin etmitir. Bu sebeple Allah teala ona "Helal olan bir eyi kendisine haram kldndan
dolay" sitem etmi ve yemini iin de keffaret vererek onu bozabileceini beyan etmitir.
Grld gibi bir ksm limler bu yet-i kerimeleri izah ederlerken Rasulullahn, bireyi kendisine haram kldn ve bu haram klmasnn
da yemin sayldn, bu itibarla keffaretle yeminini bozmak iin kendisine izin verildiini sylemilerdir.
Dier bir ksm limler ise Rasulullahn helal olan herhangi bir eyi kendine haram klmadn, sadece kendisine helal olan bir eyden elini
ekeceine dair yemin ettiini sylemilerdir. Bunlara gre Allah teala Rasulullahn bu yeminini, helal olan bir eyi kendisine haram
klyormu gibi saym ve bundan dolay ona sitem etmitir. Ayrca keffaretle yeminini bozabileceini de bildirmitir.
Taberi ise, Rasulullahn, hem helal olan bir eyi kendisine haram kldn hem de ona dair yemin ettiini sylemi ve yukarda zikredilen
[34]
izah yapmtr.

2- Allah, yeminlerinizin (keffaretle) zlmesini size farz klmtr. Allah, sizin yardmcnzdr ve O, hakkyla bilendir, tam hkm ve hikmet
sahibidir.

1- bni mer'den (r.a.) rivayet edildi:
"Raslullah (s.a.v.) Hafsa'ya:
Kimseye haber verme muhakkak brahim'in annesi bana haramdr. buyurdu. ie'ye haber verinceye kadar ona yaklamad. Allah Tel bu
[35]
yeti indirdi."
[36]
"Ebu Bekir (r.a.), Mistah'a infak etmeyeceine dair yemin edince, Allah Tel bu yeti indirdi. Ebu Bekir ona infak etti."
3- Mukatil diyor ki:

[37]
"Bu yetin nazil olmasndan sonra Rasulullah bir cariye azadederek Mariye'yi kendisine helal klmtr."
"Rasulullahn gemi ve gelecek gnahlar affedildiinden, bu yet-i kerimenin nazil olmasyla, yemininden dolay bir keffaret vermedi, bu
[38]
yet mminler iin hkm koydu."
3. Hani, Peygamber, hanmlarndan birine gizlice bir sz sylemiti. Fakat hanm bu sz aa vurunca, Allah da, Peygamberine srrn ifa
edildiini bildirmiti. Peygamber de ifa edilen srlarn bir ksmn ifa eden hanmna bildirmiti. Bir ksmn da bildirmekten vazgemiti.
Peygamber bu srlarn aa vurulduunu hanmna bildirdiinde, hanm: "Bunu sana kim haber verdi?" dedi. Peygamber de "Her eyi bilen
ve hereyden haberdar olan Allah bildirdi." dedi.

1- Abdullah b. Abbas, Katade, Zeyd b. Eslem, Abdurrahman b. Zeyd, a'bi ve Dahhak'a gre yette zikredilen "Peygamberin zevcelerinden
biri"nden maksat, Hz. mer'in kz Hafsa, "ona gizlice syledii sz" de cariyesini kendisine haram klmas ve buna dair yemin ederek "Bunu
kimseye syleme" demesiydi. Hafsa bu, srr aa vurmu, bunun zerine Allah teala, Hz. Muhammed (s.a.v.)e Hafsa'nn bu srr bakasna
sylediini bildirni, Rasulullah da bunu Hafsa'ya sylemitir. Hafsa, Rasulullahn kendisine bunu sylemesi zerine:
"Bunu sana kim syledi?" demi Rasulullah da:
"Her eyi bilen ve her eyden haberdar olan Allah bildirdi." buyurmutur.
yet-i kerimede, Rasulullahn, srrn ifa eden hanmna, Allahn kendisine bildirdii hususlardan bir ksmn syledii, bir ksmn da
sylemedii zikredilmektedir. Bu da Rasulullahn stn ahlakn gstermektedir. O, srrn ifa eden hanmn fazlaca mahcup etmekten
[39]
kanmtr.
4. "Ey Peygamber'in eleri! Eer ikiniz de Allah'a tevbe ederseniz, kaym olan kalpleriniz dzelmi olur. Eer einizin aleyhinde yardmla
arak bir ey yapmaa kalkarsanz, bilin ki Allah onun dostu, bundan baka Cebrail, iyi m'minler ve melekler de yardmcsdr."

1- Eb Mansur el-Mansuri, Ebu'l-Hasan ed-Darekutn'den, o Hseyn b. smail'den, o Abdullah b. ebib'den, o Ahmed b. Muhammed b.
Abdulaziz'den, o babasnn kitabndan, o Zhr'den, o Ubeydullah b. Abdillah'tan, o da bn Abbas'tan bize unu rivayet etti:
"Hafsa, Aie'nin gnnde, Rasulullah' brahim'in annesiyle beraber buldu ve dedi ki:
"Onu muhakkak duyuracam. Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Eer ona bir daha yaklarsam bana haram olsun."
Hafsa yine de bu durumu Aie'ye haber verdi. Allah bu durumu ve Hafsa'nn sylediklerinin bir ksmn Rasul'ne bildirdi. Bunun zerine
Hafsa Rasulullah (s.a.v.)'a dedi ki:
"Sana bunlar kim haber verdi?" O da buyurdu ki:
[40]
Rasulullah (s.a.v.) bir ay boyunca hanmlaryla bulumamaya yemin
"Bana, hereyi bilen ve hereyden haberdar olan Allah haber verdi"
[41]
etti. Bunun zerine Allah Teala da bu yeti indirdi."
2- yette zikredilen "ki kadn"dan maksat, Abdullah b. Abbas'n, Hz. mer'den rendiine gre Hz. Aie ve Hz. Hafsa'dr. Bu husus
[42]
yukarda zikredilen bir hadiste de beyan edilmitir.
3- Bu yet-i kerime de daha nce (Ahzb Sresinin 28-29. yetlerinin nzul sebebinde) getii zere l Hdisesi zerine nazil olan
yetlerden olup hadise orada geni bir ekilde anlatld iin burada tekrarna gerek grmyoruz.
5- Eer o sizi boarsa, yerinize Allah'a itaatta teslim olan, Allah'n birliini tasdik eden, namaz klan, gnahlardan tevbe eden, ibadet eden,
oru tutan kadnlar, dullar ve kzlar olmak zere Rabbinin ona sizden hayrllarn vermeleri umulan bir eydir.

1- Bu yet-i kerime de l hadisesi zerine inen yet-i kerimelerdendir.
Daha nce (M'minn: 23/14. ve Ahzb: 33/53. yetinin nzul sebebinde) getii zere Enes ibn Mlik'ten gelen bir rivayette Allah Teal,
sadece bu yet-i kerimenin indirilmesinde deil, bununla birlikte konuda daha Hz. mer'in isteine muvafk yet-i kerimeler indirmitir.
Bu rivayette Hz. mer yle demitir:
Drt eyde Rabbma muvafakat ettim:

[43]
"Ey Allah'n elisi, (brahim'in) makam arkasnda namaz klsak." dedim. Allah Teal: "brahim'in makamndan bir namazgah edinin."
yetini indirdi.
"Ey Allah'n elisi, hanmlarn iin bir rt edinsen (hanmlarn kapatsan); onlarn yanna iyi insanlar da giriyor, gnahkr insanlar da." dedim.
[44]
yetini indirdi.
Allah Teal: "Bir de O'nun hanmlarndan lzumlu bir ey istediiniz vakit onlardan perde arkasndan isteyin."
Hz. Peygamber (s.a.v.)'in elerine: "Ya Allah'n Rasl'nden bu isteklerinizden vazgeersiniz, ya da Allah sizlerin yerine O'na sizden daha
hayrl eler verir ve sizi onlarla deitirir." demitim. "Eer o sizi boarsa, Rabbnn, sizin yerinize ona sizden daha hayrllarn vermesi
[45]
yeti nazil oldu.
umulur."
"Andolsun ki Biz, insan amurdan, szlm bir zden yarattk..." yet-i kerimesi nazil olduunda ben: "Yaratanlarn en gzeli olan Allah'n
[46]
n ne ycedir!" dedim de yetin sonu bu ekilde nazil oldu."
2- Enes'ten rivayet edildiine gre Hz. mer yle dedi:
"Mminlerin anneleri olan annelerimizden bazlarnn Rasulullah'a kar sert davrandklarn ve onu rahatsz ettiklerini haber aldm. Onlar
teker teker ziyaret ettim ve nasihat ettim, Rasulullah' rahatsz etmemelerini syledim ve:
"Eer dinlemezseniz Allah ona sizden daha hayrllarn verir." dedim. Zeyneb'e gittiimde o bana:
"Ey Hattab'n olu! Rasulullah hanmlarna nasihat etmesini bilmiyor mu ki onlara sen nasihat ediyorsun!" dedi. Ben de sustum. Bunun
[47]
zerine bu ayet nazil oldu."
3- Hz. Peygamber (s.a.v.) Hafsa'nn evinde Mriye ile ilikide bulunmutu. Bu durumu gren Hafsa ona ar szler sylemiti. Bunun zerine
Hz. Peygamber (s.a.v.) onu yattrmak iin bir daha Mriye'ye yaklamayacana yemin etmi ve Hafsa'ya da bunu kimseye sylememesin
tenbih etmiti. Ancak Hafsa durumu ie'ye haber vermiti. Yine Hz. Peygamber (s.a.v.) baz eleri yannda uzun mddet kalyordu. Onun bu
uzun kaln itii bal erbetine balayan baz kskan eleri, onun bu elerinde uzun mddet kalmasn engellemek, bir araya gelerek
yukardaki hadis-i eriflerde grdmz hileye bavurmulard. te Hz. Peygamber (s.a.v.) elerinin aralarndaki bu kskanlklarna,
geimsizliklerine kzarak kadnlarndan bir ay uzak kalmaa yemin etmiti. ok gemeden Medine'de Hz. Peygamber (s.a.v.)in kadnlarn
boad haberi alkalanmaa balad. Bunun zerine Hz. mer Hz. Peygamber (s.a.v.)'in huzuruna vararak:
Ey Allah'n elisi! Kadnlarn hususunda seni zen nedir? ayet onlar boamsan, Allah'n Melekleri, Cibril ve Mikil, ben, Eb Bekir ve
btn mminler seninle birliktedir. dedi. O zaman Hz. Peygamber (s.a.v.):
Bam zerine yemin ederim ki, kadnlarm boamadm. buyurdu. Hz. mer:
"Kadnlarn boamadn, mslmanlara haber verebilir miyim?" dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) O'na:
Dilersen ver. buyurdu. Hz. mer der ki:
"Mescid'in kapsnda dikilip, avazm kt kadar, "Hz. Peygamber (s.a.v.) kadnlarn boamad" diye barmaya baladm. Bunun zerine bu
[48]
yet nazil oldu."
4- Enes (r.a.) diyor ki: "mer (r.a.) yle dedi:
"Rasulullah (s.a.v.)in hanmlarnn hepsi onu kskanmada sanki ittifak iindeydiler. Bir gn onlara dedim ki:
[49]
"Eer o sizi boarsa yerinize rabbi ona sizden daha hayrllarn verir." Bunun zerine bu yet nazil oldu."
5- Hz. mer diyor ki:
"Biz, cahiliye dneminde kadnlara deer vermezdik. Nihayet Allah teala, onlarn haklarnda indirmi olduu yetleri indirdi. Onlarn haklarn
belirtti. Ben, bir mesele hakknda dnyordum. Bir de baktm ki karm:
"yle yle yapsan." diyor. Dedim ki:
"Bu meseleden sana ne? Benim yapmak istediim bir i seni ne ilgilendirir?" O bana dedi ki:
"Ey Hattab'n olu, aarm sana, sana karmam istemiyorsun. Halbuki senin kzn, Rasulullahn iine karyor. yle ki Rasulullahn gn
boyu ona kzgn gezdii oluyor." Ravi diyor ki:
"mer cbbesini srtna ald ve doruca Hafsa'nn yanna gitti ve ona:
"Kzm sen Rasulullahn iine karyormusun? yle ki iine kartn gn devaml kzgn oluyormu?" Hafsa:
"Vallahi biz onun iine karyoruz." dedi. Ben de dedim ki:
"Bak, ben seni Allahn cezalandrmasndan, Allahn Rasulnn gazabndan sakndryorum. Kzm, Rasulullahn, gzelliini takdir ettii u
kadn (Aie'yi) sevmesi seni aldatmasn." mer diyor ki:
"Sonra oradan ktm. Akrabam olmas dolaysyla mm Seleme'ye gittim. Ona da konutum. mm Seleme:
"ayorum sana ey Hattab'n olu, hereye karyorsun. Rasulullah ile hanmlarnn arasna da girmek istiyorsun." dedi. Vallahi mm
Seleme'nin bu szleri bana yle tesir etti ki cesaretimi krd. Onun yanndan da ktm, benim Ensar'dan arkadalarm vard. Ben Rasulullahn
yannda bulunamadm zamanlarda Ensar'dan olan arkadalarmdan biri bana haberleri getiriyordu. O gelmedii zaman da ben ona haberleri
gtryordum. Biz o zaman, Gassan krallarnn birinin saldrsndan korkuyorduk. Zira onun, zerimize gelecei bize bildirilmiti. Zihnimizi
tamamen o megul ediyordu. Bir gn baktm ki Ensardan olan arkadam kapya vurdu. O bana:
"A a" dedi. Ben de
"Gassanh m geldi?" dedim. Arkadam:
"Ondan daha kts oldu. Rasulullah hanmlarndan uzaklat." dedi. Ben de dedim ki:
"Hafsa ile Aie'nin burnu yere srld." Elbisemi giydim, dar ktm. Rasulullahn yanna vardm. Onun, merdivenle klan damn s
tndeki odada kaldn grdm. Rasulullahn siyah klesi de merdivenin banda duruyordu. Ona dedim ki:
"Rasulullaha de ki: "mer b. el-Hattab geldi." Rasulullah bana izin verdi. Ben daha nce olanlar ona anlattm. mm Seleme'nin szlerine
gelince Rasulullah glmsedi. O anda kuru bir hasr zerinde oturuyordu. Hasrn zerinde hibir sergi yoktu. Bann altnda ii hurma
lifleriyle dolu deriden bir yastk bulunuyordu. Ayak ucunda Selem aacnn yapraklar saa sola dalmt. Baucunda asl bir posteki
bulunuyordu. Ben, Rasulullahn yanlarnda hasrn izlerini grdm ve bunun zerine aladm. Rasulullah:
"Niin alyorsun?" dedi. Dedim ki:

"Ey Allahn Rasul, Kisra ve Kayser, iinde bulunduklar o durumda yayorlar da sen Allahn peygamberi olduun halde bu durumdasn."
Rasulullah buyurdu ki:
[50]
"Sen, dnyann onlarn, hiretin de bizim olmasn istemez misin?"
[1]
[2]
bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 8/302; Kurtub, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 18/117.
[3]
[4]
[5]
bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/343.
[6]
[7]
[8]
Taberi; Cmiul-Beyn, 28/101; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 8/185.

Taber, Cmiul-Beyn, 28/102; bn Kesr, Tefsru'1-Kur'ni'l-Azm, 8/186; bnul-Cevz, Zdu'l-Mesr, 8/302; Sv Haiyesi, 4/219;
[9]
Bu hadisin senedindeki Abdullah b. ebib zayflkla itham olunmutur. bn Hbban; el-Mecrhin: 2/47, bn Cerir: 21/100 Suyuti; ed-Drr: 6/239. mam EbulHasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 365.
[10]
Nes; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/675-676.
[11]
[12]
Zemaheri, Kef; Razi, Mefatihul-ayb.
[13]
[14]
[15]
[16]
Bak. Ebu Davud, Talk, 38, hadis no: 2283; bn Mce, Talk, 1, hadis no: 2016; Nesa, Talk, 76, hadis no: 3558; Drim, Talk, 2; Ahmed ibn Hanbel,
Msned, 3/478.
[17]
Bakasnn odasnda bulundurduu cariyesi
[18]
[19]
[20]
[21]

Buhr, Tefsir el-Kur'an, Sure: 66: 1; Talk, 8; Mslim, Talk, 20; bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/346.
Buhr, Tefsir el-Kur'an, Sure: 66: 2; bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/346.
[22]
Buhr, Talk, 8; Mslim, Talk, 21; bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/347.
[23]
Urfud aacnn zamk.
[24]
Bhari; Talak: 5266, Mslim; Talak: 21 mkerrer/1474. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 365-366.
[25]
[26]
Taberan; el-Kebir: 11/117, Heysemi; Mecmau'z-Zevaid: 7/127. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 366.
[27]

Bu rivayet iin Sahhaynda ahit vardr.
[28]
[29]
[30]
[31]
Bu rivayet gariptir ve senedi zayftr.
[32]
Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvett-Tefasir, Ensar Neriyat: 6/492.
[33]
bn'l-Arab, Ahkmul-Kur'an, 4/1833-1834.
[34]
[35]
Ziya el-Makdisi, Muhtre; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/677.
[36]
Haris bni sme, Msned; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/678.
Suyuti der ki: Bu Rivayet yetin nzul sebebi hakknda hakkaten gariptir.
[37]
[38]
[39]
[40]
Tahrim: 66/3.
[41]
Hadisin senedindeki Abdullah b. ebib zayflkla itham olunmutur. Mecruhin: 2/47. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar
Yaynclk: 366-367.
[42]
Bkz. Buhar, Tefsir el-Kur'an, Sure: 66, bab: 2, 3; bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/354.
[43]
Bakara: 2/125.
[44]
Ahzb: 33/53.
[45]
Tahrm: 66/5.
[46]
Vahid, Esbb- Nzul, 220.
[47]
Buhari.
[48]
Buhri, Tefsir, Tahrm Sresi; Mslim, Siyam, 23; Rad, 98; Talk, 23; Tirmz, Snen, Tefsir, 65. Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 436437..
[49]
Buhar, Tefsir el-Kur an, Sure: 66, bab: 3; bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/355.
[50]
Buhar, Tefsir el-Kur'an, Sure: 66, bab: 2; bn Cerir et-Taberi, Cmiul-Beyn, Hisar Yaynevi: 8/356-357.
67- MLK SURES
Mushaftaki sralamada altm yedinci, ini srasna gre yetmi yedinci sredir. Tr sresinden sonra, Hakka
sresinden nce Mekke'de nazil olmutur.[1]
bnu'l-Cevz mekk olduu konusunda icma olduunu syler.
[2]
13. Sznz ister gizleyin, ister aa vurun. Muhakkak ki O, gslerin zn bilendir.

"Bu yet mrikler hakknda inmitir. Mrikler, Rasulullah (s.a.v.)' dillerine dolayp duruyorlard. Cebrail (a.s.) mriklerin dillerine do
ladklarn ve sylediklerini Rasulullah'a haber verdi. Bunun zerine birbirlerine:
[3]
"Szlerinizi gizli syleyin ki Muhammed'in ilah iitmesin" dediler. Bunun zerine bu yet indi."
22. Yzkoyun srnen mi daha ok hidayettedir, yoksa doru yolda dpedz yryen mi?
[4]
1- Mukatil bu yet-i kerimenin Ebu Cehl ve Hz. Peygamber hakknda nazil olduunu sylemitir.
[5]
2- At'nn bn Abbs'tan rivayetine gre ise Ebu Cehl ve Hamza ibn Abdlmuttalib hakkndadr.
[6]
3- krime ise Ebu Cehl ve Ammr ibn Ysir hakknda olduunu syler.
28- De ki: "Bana haber verin. Eer Allah beni ve benimle beraber olanlar helak etse veya bize rahmet buyursa, ya kfirleri ackl azaptan kim
kurtarr?"
29- De ki: "O rahmandr, biz Ona iman etmiizdir ve yalnz O'na tevekkl ettik. Artk kimin apak bir sapklk iinde olduunu pek yaknda
bileceksiniz."
30- De ki: "Bana haber verin. Eer suyunuz yerin dibine geiriliverse size kim akar bir su getirebilir?"
1- Rivayete gre Mekke kfirleri Rasulullah'a (s.a.v.) ve mminlere helak olsunlar diye beddua ederlerdi. Bunun zerine bu ayet nazil oldu.
[7]
[1]
[2]
[3]

snad yoktur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 368. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/321; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
[4]
Fahreddin er-Razi, Mefthul-ayb, 30/73.
[5]
[6]
[7]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; Vehbe Zuhayli, Tefsirul-Mnir, Risale Yaynlar: 15/38.
68- KALEM SURES

Mushaftaki sralamada altm sekizinci, ini srasna gre ikinci sredir. Alak sresinden sonra, Mzzemmil sresinden nce Mekke'de
[1]
yetlerin slp ve ieriinden
inmitir. 17. yetten 50. yete kadar olan ksmnn Medine'de indii ynnde bir rivayet bulunmakla beraber.
[2]
bunlarn da Mekke'de indii anlalmaktadr.
el-Hasen, krime, At ve Cbir kavlinde Sre Mekke'de ve Alak Sresinden sonra nazil olmutur. bn Abbs'tan rivayete gre nce Alak
[3]
Sresi, sonra bu sre, sonra Mzzemmil, sonra Mddessir Sreleri nazil olmutur.
[4]
yetlerinin adedi, elli ikidir.
Mverd'nin bn Abbs ve Katde kavli olarak zikrettiine gre ise bandan "Biz onun burnunu yaknda yere srteceiz." (yet: 16)'ya kadar
mekk, buradan "Azb ite byledir. Fakat hiret azab elbette daha byktr. Keke bimi olsalard" (yet: 33)'e kadar meden, buradan
"Yoksa ayb kendilerinin katnda mdr da ondan yazyorlar?" (yet: 47)'ye kadar tekrar mekk, buradan "Rabb onu seti de salihlerden kld"
[5]
(yet: 50)'ye kadar tekrar meden, buradan srenin sonuna kadar da yine mekkdir.
[6]
Srenin ou el-Veld ibnu'l-Mura ve Ebu Cehl hakknda nazil olmutur.
2. Sen, Rabbnn nimeti sayesinde bir deli deilsin.
1- bn Creyc'den rivayet edildiine gre "Mriklerin Hz. Peygamber hakknda "O nce delidir, sonra da eytandr." demeleri zerine bu
[7]
yet-i kerime nazil olmutur."
2- bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (daha nceleri de yapt gibi) bir gn Hz. Hadice'nin yanndan ayrlarak kaybolmu.
Hz. Hadice onu aradysa da bulamam. Bir gn geri kagelmi; yznde toz toprak yokmu ama allak bullak imi. Hz. Hadice kendisine:
"Sana ne oldu?" diye sormu. Cibrl'in kendisine geldiini ve
"Rabbnn adyla oku." dediini anlatm.
te bu, Kur'n'dan ilk nazil olandr. yle devam etmi:
"Beni dz bir yere indirdi, abdest ald, ben de abdest aldm, sonra namaz kld, ben de onunla beraber iki rek'at namaz kldm. Bana:
"Ey Muhammed ite namaz byledir." dedi."
Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu Hz. Hadice'ye anlatnca o da Varaka ibn Nevfel'e gitmi. Varaka kavminin dinine muhalefet etmi, hrstiyan
olmu imi. Hz. Hadice olanlar kendisine anlatnca:
"Muhammed'i bana gnder." demi. Hz. Hadice de Efendimiz (s.a.v.)'i ona gndermi de gelmi. Varaka kendisine:
"Cibrl sana, insanlar bir tek olan Allah'a ar, dedi mi?" diye sormu, Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Hayr." demi. Varaka:
"Allah'a yemin ederim ki senin davetine kadar yaarsam sana elbette yardm ederim." demi ve fakat ok gemeden vefat etmi.
te bu hadise Kurey kfirlerinin kulana eriince:
"O bir delidir." demiler de Allah Teal Onun deli olmadna yemin etmitir. Bunlar, bu Srenin bandan be yettir."
Bunlar syledikten sonra bn Abbs der ki:
[8]
"lk nazil olan "Rabbnn adyla oku"dur. Bu yet-i kerime ise ikinci nazil olandr."
4. "phesiz sen byk bir ahlaka sahipsindir."
1- Eb Bekr el-Harisi, Abdullah b. Muhammed b. Muhammed b. Hayyan'dan, o Ahmed b. Cafer b. Nasr el-Cemmal'dan, o Cerir b. Yahya'dan,
o Hseyn b. Ulvan el-Kfi'den, o Hiam b. Urve'den, o babasndan, o da Aie (r.a.)'den bize haber vererek dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.)'tan daha gzel huylu birisi yoktu. Sahabe'den ve Ehl-i Beyt'ten birisi O'nu arnca O "Lebbeyk (buyurun)" diye karlk
[9]
verirdi. Bundan dolay Allah Teala bu yeti indirdi."
2- Hz. Aie'den rivayet edilmitir:
"Ona Hz. Peygamber (s.a.v.)in ahlk soruldu. O:
"O'nun ahlk Kur'an idi. Kur'an'n raz olduuna rza gsterir, Kzdna kzard. Ne doutan ne de sonradan kt biri deildi. Pazarlarda
[10]
barmazd. Ktle ktlkle mukabele etmez, fakat af eder, grmezlikten gelirdi."
3- Aie (r.a.)'ye Peygamber (s.a.v.)'in ahlkna dair soru soruldu. O da:
[12]
[11]
buyruklarn okudu."
"Onun ahlk Kur'an'd" dedi ve "Sen Kur'an' hi okumadn m," deyip "Mminler gerekten felah bulmutur..."
10-13. Sen, devaml yemin edip duran, izzet-i nefsi bulunmayana itaat etme. Daima ayplayan ve lf gtrp getirene, durmadan hayra engel
olana, haddi aana, ok gnahkra, kaba, hain ve bunlardan baka zenm (yani) kula kesik olana (da sakn itaat etme).
1- Ahnes ibn erk ibn Amr es-Sekaf hakkndaki rivayetler:
a- bn shak der ki:
"Ahnes ibn erk ibn Amr es-Sekaf kavminin ileri gelenlerinden, sz dinlenen bir kimseydi. Raslullah (s.a.v.)a eziyet eder, ona cevap ve
[13]
rirdi. Allah Teal onun hakknda bu yetleri indirmitir."
b- Sdd'den rivayet edildi:
[14]
"Bu ayet Ahnes bni erk hakknda indirildi."
[15]
c- Kelbi, "ok kouculuk yapan" kiiden maksadn, Ahnes b. erik adndaki kii olduunu sylemitir.
2- Esved bni Abdi Yes hakkndaki rivayetler:
a- Mchid'ten (r.a.) rivayet edildi:
[16]
"Bu ayet, Esved bni Abdi Yes hakknda indirildi."
b- Bu yet-i kerimelerin Zhre oullar ile antlamah olan el-Ahnes ibn erk es-Sekaf veya el-Esved ibn Abdi Yas hakknda nazil olmu
[17]
olduu da sylenir.
[18]
Ancak Taber el-Esved ibn Abdi Yas hakknda nazil olduuna dair haberi sahih bulmaz.
3- Velid b. Muire hakkndaki rivayetler:
a- bn Abbs ve Muktil kavlinde ise "el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olmutur. Onun on olu varm; onlara ve akrabalarna:
[19]
"Eer sizden biri Muhammed'e tabi olacak olursa ona hi bir faydam dokunmyacaktr." deyip mslman olmalarnn nne geermi."
b- Veld ibnu'l-Mura bir hac mevsiminde Min'da haclar doyurmada yirmi bin dinar veya belki de daha ok mal harcar, fakat bir yoksula
[20]
bir dirhem bile vermezmi. Bu yzden onun iin "Durmadan hayra engel olan..." buyurulmutur.
"Neb Aleyhisselma, Kalem: 68/10-12 ayetleri indirildi. Kalem: 68/13 ayeti indirilinceye kadar bu ayetlerin kimin hakknda indirildiini
[21]
bilemedik. yet indikten sonra biz Velid b. Muirenin, koyunun kula ucundaki kpe gibi kpesi olduunu rendik."
d- Buhari, Mcahid'in, Abdullah b. Abbas'tan Kalem: 68/13 yeti hakknda yle dediini rivayet etmektedir:
[22]
"Bu, Kureyten bir adamd. Bunun boynunda koyunlarn boynunda bulunan et kpesi gibi, etten bir ben vard."
14. Mal ve oullar sahibi olmu diye.

15. Ayetlerimiz ona okunduu zaman "ncekilerin masallardr." der.
16. Biz, onun burnunu yaknda yere srteceiz.

[23]
1- Bu yet-i kerimeler de el-Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olan yetler cmlesindendir.
"yetin zikrettii bu gibi insanlar, Bedir gn savatlar, sava annda burunlar kesildi."
17. Biz, vaktiyle o bahe sahiplerini denediimiz gibi bunlar da denedik. Hani sabah olunca onu mutlaka devireceklerdi ve bieceklerine
yemin etmilerdi.

1- bn Creyc'den rivayet edildiine gre "Bedr Gazvesi gn Ebu Cehl:
[24]
"Onlar yakalayp iplerle balayn ve kimseyi ldrmeyin." demi de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
2- krime diyor ki:
"Bunlar Habeistanl bir ksm insanlard. Babalarnn bir bahesi vard. O bahenin rnlerinden fakirlere yedirip onlar doyuruyordu.
Babalar lnce oullar yle dediler:
"Babamz fakirleri yedirip doyururken ahmaklk ediyordu." Bunlar, sabahleyin erkenden mahsullerini toplayacaklarna dair yemin etmiler,
yeminlerine hibir istisna getirmemiler ve fakirlere bir ey vermeyeceklerine dair karar almlard. Neticede Allah tealann beyan ettii
[25]
akbete uradlar."
[26]
3- Abdullah b. Abbas burada zikredilen bahe sahiplerinin, kitap ehli isanlar olduklarn sylemitir.
34. phesiz ki muttakiler iin, Rableri nezdinde nam cennetleri var.

1- Mukatil dedi ki:
"Bu ayet nazil olunca, Mekke kafirleri mslmanlara dediler ki:
"Allah bizi, dnyada iken sizden stn kld, phe yok ki ahirette de stn klacaktr. Eer stn klnmasak bile, hi olmazsa sizinle eit
[27]
oluruz."
35. Biz, mslmanlar mcrimler gibi tutar myz hi?!

36. Ne oluyor size, nasl hkmediyorsunuz?
37. Yoksa size mahsus bir kitab var da ondan m okuyorsunuz?

1- bn Abbs ve bakalarndan rivayete gre "Bu yet-i kerimeler Mekke kfirlerinin:
[28]
"Elbette hirette bize, size verileceklerden daha hayrllar verilecek." demeleri zerine nazil olmutur."
48. Sen Rabbnn hkmne sabret ve balk sahibi gibi olma. Hani o, gamla dolu olarak Rabbna seslenmiti.
49. Rabbnn katndan ona bir nimet erimi olmasayd mutlaka o, knanm olarak plak bir yere atlacakt.

1- Rivayete gre Hz. Peygamber (s.a.v.), slm' arzetmek zere Sakflilere gittiinde kendisine eziyet vermeleri zerine onlara beddua etmek
[29]
istemi ve ite bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil olmutur.
2- Uhud gazvesinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'in evresinden alp onu dmanlaryla kar karya brakanlara beddua etmek istedii ve yet-i
[30]
kerimelerin bunun zerine nazil olduu rivayeti de vardr ve buna gre yet-i kerimeler medendir.
51. "Kuran' dinlediklerinde nerdeyse seni gzleriyle ykp devirecekIerdi. "O delidir" diyorlard."

1- Kfirler Rasulullah (s.a.v.)'a gz dedirip de, bylece gzle onu nazarlamak istediklerinde bu yet indi. Kurey'ten bir grup Rasulullah
(s.a.v.)'a bakt ve yle dediler:
"Bunn gibisini ve bunun hccetinin benzerini grmedik." Ben Esed'den gz dediren birisi vard. Bu adam semiz bir deve, semiz bir inei
yrrken grdnde, ona bir gz atar ve sonra yle derdi:
"Ey cariye bize bir kab ve dirhem getir de, unun etinden alalm." Byle deyince yryen hayvan ok gemeden lrd ve dolaysyla kesilmi
[31]
olurdu."
2- Kelb yle demitir:
"Arab'dan bir adam vard. ki veya gn birey yemeden kalrd. Sonra adrnn kenarndan ban kaldrr oradan geen koyun srsne
yle derdi:
"Bugn bundan daha gzel bir deve veya koyun yaylmamtr." Sonra az birey yrmeden o koyun veya deve topluluundan bir grup yere
yklrd. te kfirler bu adamdan Rasulullah (s.a.v.)'a nazar vermesini ve koyun srsne yaptn, yapmasn istediler. Allah Teala da
[32]
Rasul'n korudu ve bu yeti indirdi."
[1]
evkn, Fethul-Kadir, 5/307.
[2]
[3]
[4]
[5]

[6]
[7]
bnu'l-Mnzir; Suyt, Lubabu'n-Nukl, 2/177.
[8]
[9]
Senetteki Hseyin b. Ulvan. tenkide uramtr. el-Mecruhin: 1/244. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 369. Fahreddin
er-Rz, Mefatihul-ayb, Ebu Nam-Delilin-Nbvve; bn Merdeveyh; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/680.
[10]
Tirmz, Snen, el-Bir: 69. Abdulfettah El- Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 439.
[11]
M'minun: 23/1-10.
[12]
Vehbe Zuhayli, Tefsirul-Mnir, Risale Yaynlar: 15/45.
[13]
[14]
bn Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/680; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 30/84.
[15]
bn Mnzir; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/680-681.
[16]
bn Eb Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/681; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 30/84.
[17]
bn Kesr, Tefsru'i-Kur'ni'l-Azm, 8/220.
[18]

[19]
[20]

[21]
[22]
Buhari, Tefsir el-Kur'an, Sure: 68, bab: I; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan;
[23]
[24]
bn Eb Hatim; Suyt, Lbbu'n-Nukul, 2/178.
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
Kelbi, yalanclkla itham edilmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 369. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/343.
69- HAKKA SURES

Mushaftaki sralamada altm dokuzuncu, ini srasna gre yetmi sekizinci sredir. Mlk sresinden sonra, Meric sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir
[2]
Sre-i Cellenin tamam Mekke'de nazil olmutur. bnu'l-Cevz bunda icma olduunu syler.
[3]
yetlerinin adedi, elli ikidir.
12. Ki bunu sizin iin bir t ve ibret yapalm ve anlayl kulaklar anlasn diye.
1- Eb Bekr et-Temim, Abdullah b. Muhammed b. Cafer'den, o el-Velid b. Ebn'dan, o el-Abbas ed-Devr'den, o Bir b. Adem'den,
Abdullah b. ez-Zbeyr'den, o Salih b. Heysem'den, o da Breyde'den unu dediini bize haber verdi:
"Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Umulur ki, Allah sana yaklamam, senden uzaklamamam, sana retmemi ve senin ezberlemeni bana emreder. Ve Allah iin senin
[4]
ezberlemen haktr." Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
38. Hayr, yemin ederim ki grdnz eylere
39. Grmediiniz eylere de;
40. Muhakkak ki o erefli bir elinin okuduu szdr.
1- Mukatil dedi ki:
"Bunun sebebi Velid b. Muire'nin, Muhammed bir sihirbazdr. Ebu Cehil'in, bir airdir. Ukbe'nin, bir khindir. demeleridir. Yce Allah
[5]
da bu ayetleri indirdi."
[1]
[2]
[3]
[4]
Senedi zayftr. bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, 29/36, Ebu Nuaym; Hilye: 1/67. bnu Eb Hatim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb-
Nzul, htar Yaynclk: 370; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/682.
[5]
70- MERC SRES

Mushaf'taki sralamada yetmiinci, ini srasna gre yetmi dokuzuncu sredir. Hakka sresinden sonra, Nebe' sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir. 24. yetinin Medine'de indiine dair rivayet genel kabul grmemitir.
[2]
bnu'l-Cevz Mekke'de nazil olduu konusunda ulemann icma olduunu syler.
bn Abbs Srenin Hakka Sresinin peinden nazil
[4]
[3]
olduunu sylemitir.
yetlerinin adedi, krk dokuzdur.
l. "Birisi, inecek olan azab sordu."
1- bnu Abbas'tan ve Sdd'den (r.a.) rivayet edildi:
"Bu yet Nadr b. el-Haris ibn Kelede hakknda indi. O yle demiti:
[5]
Allahm, eer bu senin katndan bir hak ise, zerimize gkten ta yadr yahut bize elim bir azab ver
O bu sz ile nefsine davet etti ve azab istedi, Onun istedii Bedir Gn'nde bana geldi (istedii azab indirildi.) yakalanarak ldrld. Bu
[6]
yet de onun hakknda indi."
2- Hasan el-Basr ve Katade syle derler:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Mekkelileri balarna gelecek bir azb ile korkuttuunda onlar kendi aralarnda:
"Bu azabn ehli kimlerdir? Bu azb kimedir? Bunu Muhammed'e bir sorun bakalm." demiler ve gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e sormular da
[7]
Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
3- Bu yet-i kerimenin el-Hris ibnu'n-Nu'mn el-Fihr hakknda nazil olduu da sylenmitir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, Hz. Ali hakknda
"Ben kimin dostu isem Ali de onun dostudur." buyurduu haberi kendisine ulanca devesine binmi, gelmi ve devesini el-Abtah'da htrp Hz.
Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Muhammed, Allah'tan getirerek bize yegne ilhn Allah olduuna ve senin O'nun elisi olduuna ehadet etmemizi emrettin, bunu
senden kabul ettik. Gnde be vakit namaz klmamz emrettin, onu senden kabul ettik. Mallarmzn zektn vermemizi emrettin, onu senden
kabul ettik. Her sene Ramazan aynda oru tutmamz emrettin, onu senden kabul ettik. Haccetmemizi emrettin kabul ettik. Sonra btn
bunlara raz olmayp bir de bunlarn stne amca olunu bizden stn tuttun. Bu, senden mi, yoksa Allah'tan m?" diye sormu. Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in:
"Yegne ilh olan Allah'a yemin ederim ki bu, ancak Allah'tandr." buyurunca da:
"Ey Allahm, ayet Muhammed'in syledii hak ise zerimize gkten ta yadr veya bizim bamza elm bir azb getir." diyerek arkasn
dnp gitmeye balam.
Rvi der ki: Allah'a yemin olsun ki daha devesine ulaamadan Allah Teal ona bir ta att da tam tepesine isabet edip dbrnden kt, onu
[8]
bylece ldrd. te bu yet-i kerime bunun zerine nazil oldu."
Ancak bu rivayet, Srenin tamamnn mekk olduu rivayetleriyle elimektedir ve rivayetin shhati adr Hum olay hakkndaki rivayetlerin
shhatine baldr. Zira Hz. Peygamber (s.a.v.)'in Hz. Ali hakknda "Ben kimin dostu isem Ali de onun dostudur." buyurmas adr Hum
[9]
olayndadr.
[10]
4- bn Cerir et-Taberi ise kafirler, kafirlerden bir ksm, birtakm insanlar gibi aklamalarda bulunarak genel ifade kullanmtr.
2- Kafirlere, ki onu nleyecek hibir kimse yoktur.
1- Hasen dedi ki:
"Yce Allah'n: "steyen biri inecek bir azab istedi" buyruu nazil olunca insanlar:
"Azap kimlere gelecektir?" diye sordular: Bunun zerine Yce Allah bu ayeti indirdi."
[11]
5. imdilik sen gzel gzel sabret.

1- Kelb yle der:
[12]
"Bu ayet, Hz. Peygamber (s.a.v.) savala emrolunmazdan nce nazil olmutur."
2- bn-i Zeyd bu yet-i kerimenin Rasulullaha, kfirlere kar savamasn ve onlara kar sert davranmasn emreden yetlerden nce
[13]
indiini, bu sebeple neshedilmi olduunu sylemitir.
4- Taberi ise Rasulullahn Peygamber olarak gnderilmesinden itibaren lmne kadar kafirlerden eziyet ektiini, zaman zaman onlarn
[14]
eziyetlerine katlandn bu itibarla yet-i kerimenin neshedildiini sylemenin doru olmadn sylemektedir.
19. Gerekten insan hrsna dkn yaratlmtr.
20. Bana bir fenalk gelince feryad basandr.

21. Kendisine bir hayr dokununca da ok cimridir.

[15]
1- Mukatil, bu yet-i kerimelerin meyye ibn Halef el-Cumah hakknda nazil olduunu sylemitir.
[16]
2- bn Abbs'tan gelen bir rivayette de Ebu Cehl ibn Him hakknda olduu belirtilmitir.
[17]
3- Ayetin hemen sonrasnda istisna edilenler dnda btn insanlar hakknda genel olduu aktr.
24. Ve onlar ki mallarnda belirli bir hak vardr.

25. Dilenene ve yoksula.

1- el-Hasen ibn Muhammed el-Hanefiyye'den rivayete gre "Hz. Peygamber (s.a.v.) bir seriyye gndermi, onlar da bir miktar ganimetle
dnmler. Ganimetin paylatrlmasndan sonra bu seriyyeye katlmam bazlar gelip onlar da bu ganimetten kendilerine bir eyler
[18]
verilmesini istemiler ve ite bu yet-i kerimeler onlar hakknda nazil olmu."
36. O kfredenlere ne oluyor ki gzlerini sana doru dikip bakmaktadrlar.

37. Sadan ve soldan halka halka olarak.
38. Onlardan herkes nam cennetine konulacan m umuyor?
39. Hayr. Dorusu Biz, onlar o bilip durduklar eyden yarattk.

"Mrikler Hz. Peygamber'in etrafna toplanyorlar, O'nu dinliyor fakat O'ndan faydalanmyorlard. Bilakis O'nu yalanlyor ve istihza edip
yle diyorlard:
"Eer unlar Cennet'e girecekse, biz onlardan evvel oraya gireriz, Ve orada onlara verilenden fazlas bizim olur." Bunun zerine Allah Teala da
[19]
bu yeti indirdi."
[1]
bn r, 29/152.
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

Enfal: 8/32.
Nesai; Tefsir: 640; bn Eb Hatim; Hakim; mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 371. mam Celaleddin es-Suyuti,
Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/683. bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/247; Ebu Hayyan, Bahrul-Muhit: 8/332; Fahreddin er-Razi,
Mefatihul-ayb.
[7]
Beav, Melimu't-Tenzl, 4/392; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[8]
[9]
[10]
[11]
bn'l-Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/684.
[12]
[13]
[14]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/424
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/364; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 30/13I; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 18/190. Senedi yoktur. mam Ebul-Hasen
Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 371.
71- NH SRES
Gerek mushaftaki sralamaya gerekse nzul srasna gre yetmi birinci sredir. Nahl sresinden sonra, brahim sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
[2]
bnu'l-Cevz bunda limlerin icma olduunu syler.
23- "Sakn ilahlarnz brakmayn "Ved" "Suva" "Yeus" "Yeuk" "Nesr" gibi putlarnzdan vazgemeyin." dediler.
"Nuh kavminin tapt putlar daha sonra Araplara intikal etmitir. Ved isimli put, "Dumetl Cendel" denen yerde bulunuyordu. Ve Kelb
kabilesine aitti. "Suva" Huzeyl kabilesine aitti. "Yeus" Murat kabilesine aitti. Daha sonra Sebe' de bir vadinin iinde bulunuyordu. Ve utayf
oullarna ait olmutu. "Yeuk" Hemdan oullarna aitti. Nesr ise Himyerlilerin "Zilkila" ailesine aitti. AsInda bu isimler Nuh kavminden salih
kimselerin adlaryd. Bunlar lnce eytan bunlarn kavimlerinin oturduklar meclislerde bunlar hatrlatarak timsaller dikmelerini ve bu
timsallere onlarn adlarn vermelerini telkin etmi, onlar da bunu yapmlardr. nceleri bu eylere taplmyordu. Bunlar dikenler lp gidince
[3]
ilim de (bunlarn ne iin dikildikleri konusundaki bilgiler de) silinip gitti. Bylece bu putlara ibadet edilmeye baland.
[4]
2- Katade de bu putlarn hikayesini bu ekilde izah etmitir.
[1]
[2]
[3]
Buhari, Tefsir el-Kuran, Sure: 71, bab: 1; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/439-440.
[4]
72- CN SRES
Mushaftaki sralamada yetmi ikinci, ini srasna gre krknc sredir. A'rf sresinden sonra, Ysn sresinden nce Mekke'de inmitir.
[1]
bnu'l-Cevz bunda limlerin icma olduunu syler.
Abdullah b. Abbas'tan nakledilen rivayete gre bir gn Hz. Peygamber ashabndan birka kiiyle birlikte Ukaz panayrna doru giderken
Nahle denilen yerde ashabna sabah namazn kldrmt. Onun namazda okuduu yetleri iiten cinler bu yetlerin tesirini derinden hissedip
hayranlk duymular, bu olay kendi topluluklarna da anlatmlar ve Kur'an'a inandklarn, artk rablerine hibir eyi ortak komayacaklarn
[2]
aklamlardr. te bu olay zerine Cin sresi inmitir.
1. De ki: "Bana u hakikat vahyolunmutur ki cinlerden bir zmre benim Kur'n okuyuumu dinlemi ve yle demilerdir: Biz, gerekten
hayranlk veren bir Kur'n dinledik.
2. Ki o, hakka ve doruya gtryor. Bundan dolay biz de ona iman ettik. Rabbmza hibir eyi asla ortak komayacaz. "
1- bn Abbs'tan (r.a.) rivayet edilmitir:
"Allah'n Rasl (s.a.v.), cinlere Kur'n okumam ve onlar da grmemitir. (Bir gn) Raslullah (s.a.v.) ashab ile birlikte Ukkz panayrna
doru gidiyordu. (Hz. Muhammed'in peygamber olarak gnderilmesiyle) eytanlarla sema haberleri arasna engel konulmu, zerlerine ate
paralar gnderilmi ve eytanlar sema haberlerine ulaamaz olmular da kavimlerine dnmlerdi. Kavimleri onlara:
"Haliniz nedir, neden geri dndnz?" diye sorduklarnda:
"Sema haberleri ile aramza engel konuldu ve zerimize ate paralar gnderildi." dediler. Kavimleri:
"Bu, mutlaka yeni meydana gelen bir hadise zerinedir. Yeryznn doularn ve batlarn dolap aratrn ve bakn bakalm bu sema
haberleri ile aramza engel olan ey neymi?" dediler. Onlar da yeryznn doularn ve batlarn dolap aratrmaya baladlar. Bunlardan
bir grup da Tihme taraflarna geldiler. O srada Hz. Peygamber (s.a.v.) Ukkz panayrna giderken Nahle'de ashabna sabah namazn
kldrmakta imi. Efendimiz (s.a.v.)'in (namazda) okumakta olduu Kur'n' duyunca onu dinlemiler ve:
"te sema haberleri ile aramza giren engel bu." diyerek kavimlerine geri dnmler ve:
"De ki: "Bana u hakikat vahyolunmutur ki cinlerden bir zmre benim Kur'n okuyuumu dinlemi ve yle demilerdir: Biz, gerekten
hayranlk veren bir Kur'n dinledik ki o, hakka ve doruya gtryor. Bundan dolay biz de ona iman ettik. Rabbmza hibir eyi asla ortak
komayacaz." demiler. te bunun zerine Allah Teal peygamberi Muhammed'e (bunu haber vermek zere): "De ki: "Bana u hakikat
[3]
vahyolunmutur ki cinlerden bir zmre benim Kur'n okuyuumu dinlemi..." yetini indirmitir."
2- Abdullah b. Abbasdan rivayet edildi: Verka diyor ki:
"Zevbea" diye adlandrlan cin'in topluluu, onunla birlikte Mekke'ye, Rasulullah (s.a.v.)e geldiler. Rasulullahn Kur'an okumasn iittiler.
Sonra ayrlp gittiler. te u yet-i kerime bunu izah etmektedir:
"Ey Muhammed, bir zaman Kur'an dinleyecek bir cin taifesini sana yneltmitik. Kur'ann okunuunda hazr bulununca birbirlerine "Susun
[4]
dinleyin" dediler. Okuma bitince de kavimlerine uyarclar olarak dndler."
[5]
Mekke'ye gelen bu cinlerin says dokuz idi. lerinde Zevbea da bulunuyordu.
"Cinler, Hz. sa (a.s.) ile Hz. Muhammed (a.s.) arasndaki fetret dneminde (Peygambersiz dnemde), ge yneliyor ve gn haberlerini
(meleklerin muhaberelerini) dinliyor, bu haberleri khinlere ulatryorlard. Allah Tel, Hz. Peygamber (s.a.v.)'i Peygamber olarak
gnderince, gk korunmaya alnd. Bylece eytanlar (cinler) ile gk haberleri arasna engel konuldu. ihablar (alevler), onlarn zerine atld.
Bunlar da blise gidip, bu durumu haber verdiler. Bunun zerine blis:
"Bunun mutlaka bir sebebi vardr, olmal. Dolaysyla sizler, yeryznn dousunu-batsn (her yerini) kar kar gezip, bu sebebi bulmaya
aln." dedi.
Bunun zerine o aratrclardan bir gurup, Tihme'ye geldiler ve Ukaz panayrnda Hz. Peygamber (s.a.v.)'i, ashabna sabah namazn
kldrrken buldular. Okuduu Kur'n' duyunca dinlemeye baladlar ve:
te, vallahi, sizinle gn haberleri arasna girip, sizi engellemeye sebep olan ey budur dediler. Oradan kavimlerine dnerek:
"Ey kavmimiz, gerekten hayranlk veren bir Kur'n dinledik." dediler. Allah Tel da Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, bu gayb durumu haber verdi
ve:
"De ki: Bana u hakikatler vahyolundu... buyurdu." bn Abbas (r.a.) szne devamla yle der:
"te bunda, Hz. Peygamber (s.a.v.)in cinleri grmediine dair delil var. nk eer o (a.s.), onlar grm olsayd, bu hadisenin
[6]
renilmesini vahye nisbet etmezdi. Zira varl bizzat mahede edilerek bilinen eyin isbat, vahye dayandrlamaz."
4- Dahhak da: "Ey Muhammed de ki: Bana u vahyedildi. Cinlerden bir topluluk Kur'an okumam dinlemi ve yle demiler..." yetinin, "Ey
Muhammed, bir zaman Kur'an dinleyecek bir cin taifesini sana yneltmitik." yetine iaret ettiini sylemi ve yle demitir:
"sa ile Muhammed'in arasnda gkler konulmamt. Allah teala Muhammed (s.a.v.)i gnderince dnya g korunma altna alnd. eytanlar
alevlerle kovuldu. Bunun zerine blis yle dedi:
"Yeryznde yeni bir ey meydana geldi." Sonra cinlere emretti ve yeryzn tarayp meydana gelen o eyin haberini kendisine getirmelerini
istedi. Cinlerden gnderdii ilk topluluk, Yemen'deki Nusaybin cinleri idi. Bunlar cinlerin en ereflileri ve efendileriydi. blis bunlar
Tihame'ye ve onun evresinde bulunan Yemen diyarna gnderdi. O topluluk devam edip Mekke'ye iki gnlk mesafede bulunan "Nahle"
vadisine geldiler. Orada Rasulullah sabah namazn klarken buldular. Onun Kur'an okuduunu iittiler. Yanna varnca birbirlerine "Susun"
dediler. Rasulullah bunlar ne grd ne de hissetti. Ta ki Allah teala Rasulullaha: "Ey Muhammed, de ki: Bana u vahyedildi. Cinlerden bir
[7]
topluluk Kur'an okumam dinlemi ve yle demiler." yetini indirdi."

5- bn Mes'ud (r.a.)'dan rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, Kur'n okumas ve onlar slm'a davet etmesi iin, cinlere gitmesi
emrolunmutu. Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
Cinlere Kur'n okumakla emrolundum. Kim benimle beraber gelmek isterse gelsin Bunun zerine ashab ses kartmad. Daha sonra Hz.
Peygamber (s.a.v.) bunu ikinci kez syledi; fakat ashab yine sustu; sonra nc kez sylediinde, bn Mesud dedi ki:
Ey Allah'n Rasul, seninle beraber ben gelirim. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:
O halde, haydi Bylece bn Eb Dbb mahallesindeki Hacun dana geldiler; orada Hz. Peygamber (s.a.v.) kendisinin n sra bir izgi
ekip:
Sakn bundan ileri geme dedi. Hacn dana doru ekip gitti. Cinler Hz. Peygamber (s.a.v.)in yanna, tpk kk deve yavrular gibi
sratlice kotular. Adeta bedenleri byk, balar kk erkekler gibiydiler, kadnlar gibi def alyorlard. Bu ekilde Hz. Peygamber (s.a.v.)in
etrafn sardlar; dolaysyla Hz. Peygamber (s.a.v.)'i gremez oldular; grmek iin ayaa kalknca da, Hz. Peygamber (s.a.v.) ona eliyle "otur"
diye iaret etti; sonra da gittike ykselen bir sesle Kur'n okudu; cinler de yere adeta yaptlar; Hz. Peygamber (s.a.v.) onlarn seslerini
[8]
duydu, kendilerini grmedi.
6- Bir baka rivayette de, o cinler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
Sen nesin? dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
Ben Allah'n nebsiyim dedi:
Bu konuda ahidin kim? dediler. Hz. Peygamber (s.a.v.):
u aa dedi ve Ey aa gel emrini verdi, aacn dal buda ile ok ar bir ses kararak gelip, Hz. Peygamber (s.a.v.)in huzurunda
durdu. Bunun zerine, Hz. Peygamber (s.a.v.), ona:
Bana ne diye ahadet edersin? dedi. Aa:
Ben senin Allah'n Rasul olduuna ehadet ederim dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
Artk yerine git dedi. Aa geldii gibi gidip eski halini ald.
bn Mes'd (r.a) yle devam eder:
Hz. Peygamber (s.a.s) yanma gelince:
Yanna gelmek istemitim dedi. Ben de:
Evet, ey Allah'n Rasul dedim. Buyurdular ki:
Bu senin iin uygun olmazd. Onlar cinlerdi, Kur'n dinlemeye gelmilerdi. Sonra da kavimlerine inzarclar (davetciler) olarak dnp
gittiler. Benden yiyecek belirlememi istediler. Ben de yiyecek olarak onlara kemikler ile hayvan terslerini belirledim. Binenaleyh artk hi
kimse kemiklerle ve tezeklerle temizlenmeye (taharet yapmaya) kalkmasn.
7- Sehl ibn Abdullah'tan rivayet edilmitir:
"Ad lkesinin bir kesindeydim. Birden talara oyulmu bir ehir grdm. Ortasnda da tatan bir saray vard ve cinler oraya snmlard.
Oraya girdim. Karma iri bir ihtiyar kt. Ka'be'ye doru namaz klyordu. zerinde ynden bir cbbe vard. O kadar gzel ve yeni bir cbbe
idi ki ihtiyarn iriliine cbbesinin yeniliine atm kadar amammdr. Selm verdim, selmm ald ve:
"Ey Sehl, bedenler elbiseleri eskitmez. Elbiseleri eskiten gnahlarn kokusu ve haram yiyeceklerdir. Bu zerimde grdn cbbe yediyz
senedir zerimdedir. Bu cbbe zerimdeyken sa'ya ve Muhammed'e kavutum ve ikisine de iman ettim." dedi. Ben:
"Sen kimsin?" diye sordum;
"Haklarnda "De ki: Bana u hakikat vahyolunmutur ki cinlerden bir zmre benim Kur'n okuyuumu dinlemi..." yet-i kerimesinin nazil
[9]
olduu kimselerdenim." diye cevap verdi."
8- Muhammed ibnu'l-Msenn kanalyla Amir'den rivayet edilmitir:
"Alkame'ye sordum:
"bn Mes'd, cinn gecesinde Hz. Peygamber (s.a.v.)'le birlikte miydi?" Alkame der ki:
"Ben de bn Mes'd'a:
"Cinn gecesi sizden herhangi biri Raslullah ile birlikte miydi?" diye sormutum, "hayr" deyip yle devam etti:
"Fakat bir gece Raslullah (s.a.v.) ile birlikteydik. Onu kaybettik; vadilerde ve keiyollarnda onu arayp durduk. Bulamaynca da:
"Ya cinler kard, ya da ani bir basknla ldrld." dedik ve o gne kadar geirdiimiz en kt geceyi bu endielerle geirdik. Sabah olunca
baktk ki O Hra' tarafndan geliyor. Biz:
"Ey Allah'n elisi, seni kaybettik, aradk ve seni bulamaynca en kt gecemizi geirdik." dedik.
"Bana cinlerin davetisi geldi, beni ardlar. Ben de onunla beraber gittim ve onlara Kur'n okudum." buyurdu. Bizi gtrp izlerini ve
atelerinin izlerini gsterdi. Ondan yiyecek (gda) istemiler de:
"zerine Allah'n ismi anlm olan ve elde edebileceiniz her kemik size etten daha bol olarak gdadr. Her hayvan pislii de sizin
hayvanlarnzn gdasdr." buyurmu. Raslullah buyurmu ki:
[10]
"Bu ikisi (Kemik ve hayvan pislii) ile istinca etmeyiniz, nk o ikisi kardeleriniz (cinler)in yiyeceidir".
[11]
Bu hadise hicretten sene nce meydana geldiine
gre Srenin nzul de o zamandadr.
6. Ve dorusu insanlardan baz kimseler, cinlerden baz kimselere snyorlard da onlarn azgnlklarn (marklklarn) artryorlard.

1- Kurdum ibn Ebi's-Sib'den rivayet edilmitir:
"Bir ihtiyacmzdan dolay babamla birlikte Medine-i Mnevvere'ye doru yola kmtk. Raslullah (s.a.v.)'n yeni anlmaya baland
gnlerdeydi. Gecelemek iin bir davar obannn yanna sndk. Gece yars olunca bir kurt geldi ve bir kuzuyu kapt. oban hemen yerinden
frlayp:
"Ey bu vadinin Amir'i onu koruman altna al." dedi. Bir nida duyuldu:
"Ey Serhan, kurt kuzuyu gremesin (veya: ey Serhan, kuzuyu serbest brak)." Kurdun kapt kuzu koarak geldi ve srye katld. zerinde
[12]
hibir srk izi de yoktu te bunun zerine Raslullah (s.a.v.)'a Mekke-i Mkerreme'de bu yet-i kerime nazil olmdu."
2- bn Kesr de olay bn Eb Htim'den naklen anlattktan sonra yle der:
"Herhalde o kuzuyu kapan bir cinn olup insanlar, cinlerden korksunlar diye kuzuyu kapm; oban da o vadininin cinlerinin efendisine
[13]
snnca onu saptrmak, onu aalamak ve dininden etmek iin kuzuyu brakm olmaldr."
[14]
Ayrca hadisin senedinde bulunan Abdurrahman ibn shak el-Kf zayftr.
3- Ebu Raca el-Utarid'den rivayet edilmitir:
"Hz. Muhammed peygamber olarak gnderildiinde ona gelmek zere yola ktk. Yolda bir le geldik. Biz byle bir yerde gecelediimiz
vakit eyhimiz:
"Biz, bu gece cinlerden bu vadinin azizine snrz." derdi. Biz de bu det zere yle dedik. Bize denildi ki:
"Bu adamn (Muhammed'in) yolu Allah'n yegne ilh, Muhammed'in de O'nun Rasl olduuna ehadet etmektir. Kim bunu ikrar ederse can
ve mal emniyette olur." denildi. Dnp geldik ve slm'a girdik. "
Ebu Raca der ki:
[15]
"Ben yle sanyorum ki bu yet-i kerime ben ve arkadalarm hakknda nazil olmutur."
4- Sad ibn Cbeyr'den rivayet edildiine gre "Temm oullarndan Rfi' ibn Umeyr adnda birisi nasl mslman olduunu yle anlatm:
"Bir gece kumluk bir arazide yryordum. Uykum geldi, devemden indim, onu htrdm ve uyudum. Uyumadan nce de istizede bulundum
ve:
"Cinlerden bu vadinin byne sndm." dedim. Uykumda (ryada) bir adam grdm; elindeki harbeyi devemin gsne koymak
(saplamak) istiyordu. O anda korkuyla uyandm, saa sola baktm, bir ey gremedim.
"Herhalde bir ryayd." dedim, sonra dnp tekrar uyudum ve ayn eyi grerek uyandm. Baktm ki devem sarslyor. Bir de br tarafa
dndm ki ne greyim ryada grdm gen adam, elinde bir harbe var, yannda da bir ihtiyar elinden tutmu harbesini deveme saplamasn
engellemeye alyor. Onlar byle ekiirlerken birden yaban kz grnd. htiyar:
"Kalk, bu insan komumun devesinin fidyesi olarak u yaban kzlerinden dilediini al." dedi. Gen kalkt, ilerinden bir kz ald ve ayrlp
gitti. Sonra o ihtiyar bana dnd ve:
"Ey adam, bundan sonra bir vadilerden bir vadide konaklayp da korktuunda:
"Bu vadinin korkularndan Muhammed'in Rabbna sndm." de, cinlerden birine snma. Artk cinlerin ii batl olmutur." dedi. Ben:
"Bu Muhammed de kim?" dedim.
"Bir arab peygamberdir; ne douludur, ne batldr. Pazartesi gn peygamber olarak gnderildi." dedi. Ben:
"Yeri, meskeni neresidir?" diye sordum.
"Hurmalk Yesrib'dir." dedi. Sabah olurken binitime bindim, sk bir yryle Medine'ye ulatm. Raslullah (s.a.v.) beni grnce ben ona
herhangi bir ey anlatmazdan nce bama gelenleri bana anlatt ve beni slm'a davet etti, ben de mslman oldum.
Sad ibn Cbeyr der ki: "Onun, Allah Teal'nn, hakknda "Dorusu insanlardan baz kimseler, cinlerden bir takm kimselere snrlard da
[16]
onlarn azgnlklarn artrrlard." yet-i kerimesini indirdii kiinin o olduunu biliyorduk ."
5- Abdullah b. Abbas, Hasan-i Basri, brahim en-Nehai, Mcahid, Katade, Rebi' b. Enes ve bn-i Zeyd bu yeti izah ederlerken yle
demilerdir:
"Cahiliye dneminde insanlardan herhangi bir kii yolculuu esnasnda belli bir vadide konaklaynca cinleri kasdederek: "Ben bu vadinin
azizine (en gl zatna) snrm." diyorlard. Bylece insanlar cinlerin cesaretlerini artryorlar, cinler de bunu syleyen insanlarn
[17]
gnahlarn artryorlard."
16. ayet onlar, doru yolda istikameti bulmu olsalard onlara bol bol su iirirdik.

1- Mukatil dedi ki
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in bedduas zerine balarna Hz. Yusufun ktlk seneleri gibi ktlk seneleri (yedi ktlk senesi) gelen Kurey
[18]
mrikleri hakknda o ktlk seneleri esnasnda nazil oldu."
[19]
"Bu ayet, ancak Allah Tel'nn Mekkelilere yamuru kesmesinden sonra nazil olmutur."
18. Muhakkak ki mescidler Allah iindir. yleyse Allah ile beraber bakasna kulluk etmeyin.

1- A'me dedi ki:
"Cinler:
"Ey Allah'n elisi, bize izin ver; seninle birlikte senin mescidinde namazlarda biz de hazr bulunalm (ve seninle birlikte namaz klalm."
dediklerinde Allah Teal bu yeti indirdi de Hz. Peygamber onlara:
[20]
"Namaz kln ama insanlarn arasna karmayn." buyurdu."
"Cinler:
[21]
"Ey Allah'n Rasul, bize izin ver de seninle birlikte mescidinde namazlarda bulunalm." dedi. Bunun zerine Yce Allah bu ayeti indirdi."
3- bn Abbs'tan rivayet olunmutur:
"Bu yet-i kerime nazil olduu zaman, yeryznde Mescid'i Haram ile Mescid-i lya (Beyt-i Makdis)'dan baka Mescid yoktu. Cinler, Hz.
Peygamber 'e:
"Ey Allah'n elisi! Bize izin ver de, namaz klarken seninle birlikte mescitte hazr bulunalm." dediler. Bunun zerine Allah teala bu yet-i
[22]
kerimeyi inzal buyurdu."
4- bn Cerr'in bn Humeyd kanalyla Sad ibn Cbeyr'den rivayetine gre de cinler Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"Ey Allah'n elisi, biz mescidlerden (veya senden) ok uzaktayz, oralara nasl gelelim?" veya
"Ey Allah'n elisi, biz senden ok uzaklardayz, seninle nasl namazlarda beraber bulunalm?" demiler de bu yet-i kerime nazil olmu. Yani
[23]
cinlerin, insanlara karmadan namaz klmalar emredilmi oldu."
5- Katade diyor ki:
"Yahudi ve Hristiyanlar Havra ve kiliselerine girdiklerinde Allaha ortak kouyorlard. Bunun zerine Allah, Peygamberi Muhammed'e,
[24]
camilerde sadece Allaha kulluk edilmesini ve onun birlenmesini emretti."
20. De ki: "Ben ancak Rabbma yalvarrm ve O'na hibir kimseyi ortak komam."

1- Harti, Mukatil'den yle dediini rivayet etmektedir:
"Mekke kfirleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e: "Sen yle byk bir i getirdin ki benzeri duyulmamtr. Vazge, dn bu iten. Biz seni koruruz"
[25]
demiler ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmutur."
22. De ki: "Dorusu kimse beni Allah'a kar savunamaz ve ben, O'ndan baka bir snak da bulamam."

1- bn Cerr'in Hadram'den rivayetine gre ona yle anlatlm:
"Cinlerin erafndan ve tabileri olan birisi:
"Muhammed, Allah'n kendisini korumas altna almasn istiyor. Onu ben korumam altna alyorum." demi de bunun zerine Allah Teal bu
[26]
yet-i kerimeyi indirmi."
24. Nihayet kendilerine va'dedilenleri grdkleri zaman kimin yardmcsnn daha zayf ve sayca daha az olduunu bileceklerdir.
25. De ki: "Size va'dedilen yakn mdr, yoksa Rabbm onu uzun sreli mi klmtr bilemiyorum."

1- Mukatil der ki: "Nihayet kendilerine va'dedilenleri grdkleri zaman kimin yardmcsnn daha zayf ve sayca daha az olduunu
bileceklerdir." yet-i kerimesini iittiklerinde en-Nadr ibnu'l-Hris:
"Ey Muhammed, u bizi tehdit edip durduun ey ne zaman olacak?" demi de bunun zerine Allah Teal: "De ki: "Size va'dedilen yakn
mdr, yoksa Rabbm onu uzun sreli mi klmtr bilemiyorum." yet-i kerimesini indirmi.
[27]
Bu, "O mutlaka olacak. Ama ne zaman olaca belli deil." demektir."
[1]
[2]
[3]

Buhr, Tefsr, 72.
Buhri, Tefsrul-Kurn, Cinn, 72/1; Mslim, Salt, 149; Tirmiz. Tefsru'l-Kur'n: 69, Cinn, 72/1, hadis no: 3323. Ahmed b. Hanbel, Msned: 1, 252; mam
[4]
Ahkaf Suresi, 46/29
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
bnu'l-Cevz, Safvetu's-Safve; Suyt, Lubabu'n-Nukl, 2/180-I81.
[10]
Mslim, Salt, 150.
[11]
[12]
bnu'l-Mnzir; bn Eb Hatim; Ebu'-eyh, Kitbu'l-Azame; bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 8/378-379; Suyt, Lbbun-Nukl, 2/181.
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
bn Sa'd; Suyt, Lubabu'n-Nukl, 2/181-I82.

Harit, Hevtifu'1-Cnn; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/182-184.
[18]
[19]
[20]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/271. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/690.
[21]
bni Ebi Hatim.
[22]
bn Ebi Hatim. Abdulfettah El-Kdi, Esbab- Nzul, Fecr Yaynevi: 444.
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
Taber, Cmiu'l-Beyn, 29/73; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/184.

Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; evkani, Fethul-Kadir; bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/384.
Taber, Cmiu'l-Beyn, 29/75; Suyt, Lubabu'n-Nukl, 2/184-185.
73- MZZEMML SRES
Mushaftaki sralamada yetmi nc, ini srasna gre nc sredir. Kalem sresinden sonra, Mddessir sresinden nce Mekke'de
[1]
Mddessir sresinden sonra indii, dolaysyla 4. srada yer ald
inmitir; 20. yetinin Medine'de indiine dair bir rivayet de vardr.
[2]
grnde olanlar da vardr.
Alimlerin icma ile Mekk'dir. Ancak bn Abbs'tan "Onlarn sylediklerine sabret ve yanlarndan gzellikle ayrl. Nimet sahibi olan o
yalanclar bana brak..." (yet: 10-11) yetlerinin istisnas rivayet edilmitir. Sa'leb, bn Yesr ve Mukatil ise "phesiz ki Rabbn senin,
[3]
Sre,
gecenin te ikisinden az, yars ve te biri iinde kalktn bilir..." (yet: 20) yetinin Medine'de nazil olduunu sylemilerdir.
[5]
[4]
Kalem Sresinden sonra nazil olmutur. yetlerinin adedi, yirmidir.
1. Ey elbiselerine brnp yatan.

1- Muhammed ibn Musa kanalyla (zayf bir senetle) Cbir'den rivayetinde o yle anlatyor:
"Kurey mrikleri Dru'n-Nedve'de bir araya gelip:
"u adama yle bir isim verin ki insanlar onun etrafndan dalsnlar." dediler. Kimisi:
"O bir khindir." dediler, dierleri:
"Ama o bir khin deildir." dediler. Kimileri:
"O delidir." dediler. Dierleri:
"Hayr, o bir deli deildir." dediler. Kimisi de:
"O bir bycdr." derken dierleri:
"Hayr, o bir byc de deildir." dediler ve bu minval zere (bir karara varamadan) daldlar. Bu, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ulanca buna
[7]
[6]
ve "Ey rtye brnen."
ok zld ve zntsnden elbisesine brnp durdu da Cibrl kendisine gelip "Ey rtsne brnen."
[8]
Dedi."
2- brahim Neha'den rivayet edildi:
[9]
Raslullah (s.a.v.) kadife iinde idi, bu yet indirildi.
3- Mslim'in Muhammed ibnu'l-Msenn kanalyla, mam Ahmed'in de Yahya kanalyla Sa'd ibn Him'dan rivayetle tahric ettii bir haberde
kendisine Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gece ibadetini soran Sa'd ibn Him'a Hz. Aie:
"(Ey rtsne brnen yani) Mzzemmil Sresini okumuyor musun?" diye sorup yle devam etmi:
Allah Teal Mzzemmil Sresinin ba ksmyla geceleyin kyam (geceyi ibadetle geirmeyi) farz klnca Raslullah ve ashab bir sene
geceleri ibadetle geirdiler. O kadar ibadet ettiler ki ayaklar iti. Allah Teal bu Srenin son ksmn semada 12 ay tutarak inzal buyurmad.
[10]
Sonra da Srenin sonunda hafifletmeyi indirdi ve geceleri ibadetle geirmek bir farz iken nafile oldu."
4- Hz. Aie'nin burada nzul bir sene sonraya braklan ksmla Srenin sonundaki "phesiz ki Rabbn senin, gecenin te ikisi, yars ve
te biri iinde kalktn bilir. Seninle beraber olanlardan bir topluluun da. Gece ve gndz Allah takdir eder. Sizin onu sayamyacanz
bildiinden tevbenizi kabul etmitir. yleyse Kur'n'dan kolaynza geleni okuyun..." yetini kastediyor olmaldr ki zaten yetin ifadeleri
aka bir hafifletmeye dellet etmektedir.
5- Hz. Aie'den gelen bir rivayette o yle anlatyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bir hasr sererdim, zerinde geceleri namaz klard. nsanlar O'nun byle geceleri namaz kldn duyunca
birbirlerine duyurdular ve gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hcre-i saadetlerinin nnde toplandlar. Hz. Peygamber (s.a.v.) ashabna ok
merhametli idi. Onlarn byle toplandklarn grnce gece namaznn onlara da farz klnacandan korktu, onlara sanki kzm gibi kt ve:
"Ey insanlar, amellerden gcnzn yeteceini yklenin. Siz amellerden usanncaya kadar Allah Teal size sevap vermekten usanmaz (Siz
amellerden usanrsnz ama Allah onlara sevap vermekten usanmaz). Amellerin en hayrls elbette sizin devaml olarak yaptklarnzdr."
buyurdular ve Allah Teal da:
"Ey rtsne brnen, gecenin biraz mstesna kalk, yarsndan veya ondan biraz daha eksilt, yahut biraz artr ve Kur'n tertl zere oku..."
yetlerini indirdi. Bu halde sekiz ay kaldlar. Daha sonra Allah Teal onlara merhamet buyurdu. Onlarn kendi rzasnn peinde olduklarn
[11]
biliyordu. Bu surenin son yetini indirerek onlarn sadece farz olan ibadetleri yapmalarn emretti. Gece ibadetini ise nafile kld."
"Mzzemmil suresinin ba taraf nazil olunca mslmanlar bu surenin son yeti ininceye kadar, Ramazan ayndaki teravih namaz kadar gece
[12]
namaz klyorlard. Bu durum bir sene devam etti."
"Mzzemmil suresinin ba tarafndaki yetleri, bu surenin son yeti olan u yet neshetmitir:
[13]
"... Gece ve gndz lp ayarlayan Allahtr. Gece ve gndzn btn vakitlerini ayarlayamayacanz bildii iin Allah sizi affetti."
8- Abdullah b. Abbas, Ebu Abdurrahman ve Hasan- Basri'den rivayet edildiine gre Srenin ba ile sonu arasnda bir seneye yakn bir
[14]
zaman gemitir.
[16]
[15]
9- Katde'den rivayet edildiine gre Srenin ba ile sonu arasnda alt ay
, bir veya iki yl gemitir.
[17]
10- Sad ibn Cbeyrden rivayet edildiine gre Srenin ba ile sonu arasnda on yl gemitir.
Buna gre yet-i kerime Medine-i Mnevvere'de nazil olmu olmaldr. Anacak tercih edilen rivayet ilki olup (Srenin sonundaki ruhsatn bir
[18]
yla yakn bir sre sonra nazil olduu rivayetleri) buna gre Srenin tamam mekkdir.
11- bn Abbas, yle der:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelenlerin ilki, Cebrail (a.s.)'dir. Dolaysyla, Hz. Peygamber (s.a.v.), Cebrail (a.s.)'den korktu ve bu sebeple,
kendisini cin arpacan sanarak, o dadan (Nur dandan) titreyerek geri dnd ve evine gelince, Beni rtn! deyiverdi. Bir gn yine,
[19]
kendisine Cebrail (a.s.) gelmi ve ona nida ederek, Ey rtsne brnen... demitir."
12- Cabir b. Abdullah'tan Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Hira danda kalyordum. Kaldm sre bitince dadan indim. Bana seslenildi. Sama baktm bir ey grmedim, soluma baktm yine bir ey
grmedim, arkama baktm bir ey grmedim. Bam yukar kaldrdm ne greyim? Hira danda bana gelen, gk ile yer arasnda bir taht
zerinde oturuyordu. Ondan korkup dehete kapldm, geri dnerek beni rtn, beni rtn dedim." Bir dier rivayette: "Hanmmn yanna
[20]
buyruunu indirdi. lim adamlarnn
gittim ve beni rtn, beni rtn, dedim." Bunun zerine Yce Allah: "Ey rtnp brnen"
[21]
[22]
ounluuna gre ise bunun akabinde: "Ey sarnp brnen..."
inmitir.
13- Buna gre ayetin nzul sebebi, Peygamber (s.a.v.)'in melei grd srada kapld korku ve dehettir ve ayn ekilde tezemml (sarnp
[23]
brnmek) ile tedessr (rtnp brnmek) olay ayn olaydr.
14- Bir dier aklamaya gre Peygamber (s.a.v.)'in sarnp brnmesi (tezemml) mriklerin yaptklar onlarn onun davetini bertaraf etmek
[24]
iin tertip edip dzenledikleri kt sz ve propagandalar dolaysyla duyduu keder ve zntden dolay olmutu.
2. Biraz mstesna olmak zere geceleyin kalk.

1- Aie'den (r.a.) rivayet edildi:
"Allahu Tel'nn, Mzzemmil: 73/1-2 ayetleri indirilince, Rasulullah (s.a.v.) ve mslmanlar bir sene ayaklar iinceye kadar namaz kldlar.
[26]
[25]
yeti indirildi."
Daha sonra Ondan kolay geleni okuyun
[27]
2- bn Abbas ve bakasndan bunun benzerini bnu Cerr anlatt.
5. Dorusu biz sana (mes'uliyeti) ar bir kelam vahyedeceiz.

1- Aie (r.anh.) diyor ki:
[28]
"Rasulullah devesinin zerinde iken ona vahiy gelince deve ker, boynunu yere uzatrd."
2- Zeyd b. Sabit diyor ki:
[29]
"Rasulullahn dizi benim dizimin zerinde iken Allah ona vahiy indirdi. Onun dizi o kadar arlat ki ben dizimin krlacan zannettim."
7- nk gndz, senin uzun bir mes'uliyetin var.

"Bu emir, gece namaznn farz olduu zamanda idi. Sonra Allah kullarna ltfederek bu namaz hafifletti. Daha sonra ise mecburi olmaktan
kard. Allah teala bu hususta yle buyurmutur:
"Ey elbisesine brnen Peygamber, gecenin biraz hari olmak zere kalk namaz kl. Gecenin yarsn kalk yahut yarsndan biraz eksilt veya
yarsndan biraz fazla kl. Kur'an ar ar tane tane oku." Daha sonra ise yle buyurmutur:
"Ey Muhammed, phesiz rabbin, senin ve beraberindeki bir gurup ashabnn, gecenin te ikisine yakn, yars ve te biri kadar bir mddet
kalkp namaz kldn bilir. Gece ve gndz lp ayarlayan Allahtr. Gece ve gndzn btn vakitlerini hesaplayamayacanz bildii
iin Allah sizi affetti. O halde Kur'andan kolaynza geleni okuyun."
bn-i Zeyd szlerine devamla diyor ki:
"Daha sonra daha geni bir emir geldi. Hem mminlerden hem de Rasulullahtan gece namaznn farziyetini kaldrd. Ve buyurdu ki:
[30]
"Ey Muhammed, gecenin bir blmnde, sadece sana mahsus nafile namaz kl. Muhakkak rabbin seni vlm bir makama erdirecektir."
2- Said b. Hiam diyor ki:
"Aie (r.anh.)ya dedim ki:
"Ey mminlerin annesi, Rasulullahn gece namazn bana bildirir misin?" Aie:
"Sen, Mzzemmil suresini okumuyor musun?" dedi.
"Evet." dedim. Aie:
"Allah bu surenin ba tarafn indirdi. (Gece namazn farz klmt) Rasulullahn sahabileri bu namaz kldlar. yle ki ayaklar iiyordu.
Allah bu surenin son ksmn on iki ay gndermedi. Sonra bu surenin sonunu gndererek gece namazn hafifletti. Gece namaz klmak farz
[31]
iken nafile oldu."
11. Nimet sahibi olan o yalanlayclar Bana brak ve onlara biraz mhlet ver.

1- Abdullah b. Zbeyr diyor ki: "Hz. Aie dedi ki:
[32]
"Bu yetler indikten sonra ok gemeden Bedir sava oldu. Yani kfirler daha dnyadayken yaptklarnn cezasn buldular."
2- Mukatil ibn Hayyn bu yet-i kerimede kastedilenlerin Bedr gazvesinde mrik ordusunun iaesini stlenen on kii olduunu sylemitir.
[33]
3- Mukatil ibn Sleyman'dan rivayete gre bunlar, el-Mura ibn Abdullah oullardr.
[34]
4- Bu ayet Kurey'in ileri gelenleri ve Peygamber efendimizle alay eden Mekke'nin elebalar hakknda inmitir.
20. Ondan kolaynza geleni okuyun.

[35]
yet-i kerimeleri
1- At'dan rivayet edildiine gre "Onlar gecenin az bir ksmnda uyurlard. Seher vakitlerinde de istifar ederlerdi."
nazil olduunda mslmanlara btn geceyi kyam (namaz ve ibadet) ile geirmeleri emrolunmutu. Bu durum baz mslmanlara ar
geliyordu. Mesel Ebu Zerr, bir asaya dayanmak zorunda kalyordu. Bu ekilde iki ay kaldlar, iki ay sonra onlara geceleri ibadetle geirme
[37]
[36]
konusunda ruhsat tanyan "Ondan kolaynza geleni okuyun."
2- Said b. Hiam diyor ki:
"Aie (r.anh.)ya dedim ki:
"Ey mminlerin annesi, Rasulullahn gece namazn bana bildirir misin?" Aie:
"Sen, Mzzemmil suresini okumuyor musun?" dedi.
"Evet." dedim. Aie:
"Allah bu surenin ba tarafn indirdi. (Gece namazn farz klmt) Rasulullahn sahabileri bu namaz kldlar. yle ki ayaklar iiyordu.
Allah bu surenin son ksmn on iki ay gndermedi. Sonra bu surenin sonunu gndererek gece namazn hafifletti. Gece namaz klmak farz
[38]
iken nafile oldu."
[1]
[2]
bn r, 29/254; Muhammed Esed, 3/1199.
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]

Mzzemmil: 73/1.
Mddessir: 74/1.
Bezzr; Taberani, Evsat; Ebu Nuaym, Delil.

Hafz Ebu Bekr el-Bezzr der ki: Bu hadsin rvleri arasnda yer alan Muall ibn Abdurrahmn'dan pek ok ilim ehli hads nakletmi ve onun hadsine
dayanmlardr. Ancak o, peinden gidilmeyen baz hadslerde mnferid kalmtr. bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/275.
[9]
[10]
Mslim, Saltu'l-Msfirn, 139; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 6/54; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/279.
[11]
[12]
[13]
[14]
bn Eb Htim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 29/79.
[15]
bn Eb Htim;
[16]
Taber, Camiul-Beyan, 29/79.
[17]
bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 29/79; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/281.
[18]
[19]
[20]
Mddessir: 74/1.
[21]
Mzzemmil: 73/1.
[22]
Ahmed; Buhari; Mslim; Tirmizi.

[23]
[24]
[25]
Mzzemmil: 73/20.
[26]
[27]
[28]
Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/118; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/461-462.
[29]
Buhari, Salat: 12; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/462.
[30]
sra: 17/79; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/463.
[31]
Ebu Davnl, es-Salat: 38 (1342); Nese, Snen, Kyami'l-Leyl: 2; Tirmz, Snen, Mevakt: 187; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/54; bn Cerir et-Taber, CamiulBeyan, Hisar Yaynevi: 8/463-464.
[32]
[33]
[34]
[35]
Zriyat: 51/17-18.
[36]
Mzzemmil, 73/20.
[37]
[38]
Ebu Davnl, es-Salat: 38 (1342); Nese, Snen, Kyami'l-Leyl: 2; Tirmz, Snen, Mevakt: 187; Ahmed b. Hanbel, Msned, 6/54; bn Cerir et-Taber, CamiulBeyan, Hisar Yaynevi: 8/463-464.
74- MDDESSR SURES

Mushaftaki sralamada yetmi drdnc, ini srasna gre drdnc sredir. Mzzemmil sresinden sonra, Fatiha sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir. Mzzenml sresinden nce indiini syleyenler de vardr.
Mukatil "Cehennem bekilerini yalnz meleklerden kldk. Onlarn saylarn da ancak kfretmi olanlar iin bir fitne yaptk..." (yet: 31)
[2]
yetinin Meden olduunu sylemitir.
[3]
yetlerinin adedi, elli altdr.
[4]
limlerin ounluunun aksine, Cabir b. Abdullah'a gre, Kur'an- Kerim'in ilk inen suresi bu suredir.
1. "Ey (rtsne) brnen!"
1- Yahya ibn Kesr diyor ki: "Ebu Seleme ibn Abdurrahmn'a sordum:
"Kur'n'n hangisi ilk nazil oldu?"
"Y eyyuhe'l-mddessir'dir" dedi.
"Bana ulatna gre ikra' bismi Rabbike'llez halaka, ilk nazil olan imi." dedim. Seleme dedi ki:
"Cabir ibn Abdullah'a
"Kur'n'n hangisi ilk nazil oldu?" diye sordum da
"Y eyyuhe'l-mddessir'dir" dedi. Ben de (senin gibi):
"Bana ulatna gre ilk nazil olan ikra' bismi Rabbikellez halaka, imi" dedim. Cabir dedi ki:
"Ben ancak Allah'n Rasl (s.a.v.)'nn bana sylediini haber veriyorum. Bana yle buyurdu:
"Hr'da bir sre (bir ay) kaldm. Oradaki ikametimi bitirince oradan ayrldm. Vadiye inince bana seslenildi. nme, sama, soluma,
arkama baktm, hibir ey gremedim. Bana tekrar seslenildi; yine nme, ardma, sama, soluma baktm kimseyi gremedim. Bam
kaldrp yukar baktmda bir de ne greyim o (bana seslenen) gkle yer arasnda bir taht zerinde, yere kekaldm (Ebu Davud der ki: yani
yere ykldm). Beni bir titreme tuttu, (eve) geldim ve:
"Beni rtn, beni rtn ve zerime souk su serpin." diyebildim bana:
[5]
"Y eyyuhe'l-mddessir... ="Ey brnen kalk inzr et, Rabbn ulula, urban temizle." nazil oldu "
2- Cbir'den gelen bir rivayette "Hz. Peygamber (s.a.v.), Cibril'in kendisine:
[6]
"Ey Muhammed, sen Allah'n elisisin." diye seslendiini sylemitir."
3- Eb shak Ahmed b. brahim el-Mukri, Abdulmelik b. el-Velid'den, o babasndan, o el-Evza'den, o Yahya b. Eb Kesir'den, o Eb
Seleme'den, o da Cabir'den haber vererek dedi ki:
"Rasulullah (s.a.v.) bize yle anlatt:
"Bir ay kadar Hira danda kaldm. Sonra bir ay tamamlaynca aa indim. Vadiyi ortalamtm ki, bana nida edildi (seslenildi). Bunun
zerine nme, arkama, sama ve soluma baktm hi kimseyi gremedim. Sonra tekrar bana nida edildi. Bam yukar kaldrdm bir de ne
greyim. O -Cebrail (a.s.)- semada ar zerinde duruyor. Eve geldim ve dedim ki:
[7]
"Beni rtn beni rtn." zerime su dktler. Allah Teala da bu yeti indirdi."
[8]
4- Bu hadisi, Mslim, Zheyr b. Harb'dan, o el-Velid b. Mslim'den, o da el-Evza'den rivayet etmitir.
5- Buhr'nin Yahya ibn Bkeyr kanalyla, Tirmiz'nin de Abdullah ibn Humeyd kanalyla Cbir ibn Abdullah'tan; yine Buhr'nin Yahya ibn
Bkeyr kanalyla Hz. Aie'den rivayetle zikrettii bir hadiste bu olayn "fetretu'l-vahy"den sonra meydana geldii ve Mddessir Sresinin
[9]
inmesinden sonra artk vahyin pepee gelmeye devam ettii kayd vardr.
Buna gre Mddessir Sresi ilk nazil olan sre deildir. Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ilk gelen vahyin Alak Sresi (veya onun ilk be yeti)
olduu, Mddessir'in ise fetretu'l-vahy'den sonra nazil olduuna dair uzun Buhr hadisini ilgisi sebebiyle inaallah Alak Sresinin nzul
sebebinde vereceiz.
"Ben, Rasulullahn, vahyin kesildiini anlattn iittim. Rasulullah konumasnda yle buyurdu:
"Ben bir gn yrrken gkten bir ses iittim. Bam yukar kaldrdm baktm. Bir de ne greyim, Hirada bana gelen melek yerle gk arasnda
bir krs zerinde oturuyor. Ben ondan ok korktum, yere kapandm. Geri geldim ve "Beni rtn, beni rtn." dedim. zerimi rttler. Bunun
zerine Allah teala "Ey sarnp brnen Peygamber, kalk insanlar uyar, rabbini ycelt, elbiselerini temizle, azaba gtrecek eylerden
[10]
sakn." yetlerini indirdi. Sonra vahiy kzt bir daha kesilmedi."
6- Muhammed ibn Ali ibn uayb kanalyla bn Abbs'tan rivayet edildiine gre "el-Veld ibnu'l-Mura Kureyliler iin bir ziyafet hazrlad,
yeyip itikten sonra:
"Bu adam (Muhammed) hakknda ne diyorsunuz?" dedi. Bir ksm:
"O bycdr." derken bir ksm:
"Hayr, byc deildir." dedi. Bir ksm:
"O khindir." derken bazlar:
"O khin deildir." dediler. Bazlar:
"O bir airdir." dedi. Dierleri:
"air deildir." dediler. Bir ksm:
"Eskilerden nakledilen bir bydr." dediler, sonra da onun eskilerden (gemilerden) nakledilen bir by olduunda gr birliine vardlar.
Bu durum Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bildirilince ok zld ban ge evirip rtsne brnd. Bunun zerine Allah Teal: "Ey rtye
brnen, kalk ve uyar. Rabbn da tekbir et. Elbiselerini temiz tut. Kt eylerden sakn. ok grerek baa kakma. Rabbn iin sabret."
[11]
yetlerini indirdi.
[12]
Suyt bu rivayetin senedinin zayf olduunu kaydeder.
7- Rz bu olay biraz daha geni ve farkl olarak zikrediyor:
"Raslullah (s.a.v.)'a eziyet eden Ebu Cehl, Ebu Leheb, Ebu Sfyan, el-Veld ibnu'l-Mura, en-Nadr ibnu'l-Hris, meyye ibn Halef ve el-As
ibn Vil bir gn toplanmlar ve:
"Arap hey'etleri hacc gnlerinde burada toplanacaklar ve Muhammed'in durumunu soracaklardr. Herkes farkl farkl cevaplar verir; kimi deli,
kimi khin, kimi air derse bundan verilen cevaplarn batl olduunu anlyacaklardr. Gelin, Muhammed'i bir tek isimle isimlendirmede
birleelim." demiler. Birisi:
"O airdir." demi. el-Veld:
"Ben, Ubeyd ibnu'l-Abras'n, meyye ibn Ebi's-Salt'n szlerini iittim. Bunun szleri o ikisinin de szlerine benzemiyor." demi. Bir dieri:
"O khindir." demi. Veld:
"Khin nedir?" diye sormu,
"Bazan doru, bazan da yalan syleyendir." demiler. Veld:
"Muhammed asla (hibir zaman) yalan sylemedi." demi. Bir dieri:
"O delidir." demi. Veld:
"Kim deli olur?" diye sormu,
"O, insanlar korkutandr." demiler. Veld:
"Muhammed'le hibir zaman hi kimse korkutulmad." demi.
Sonra Veld kalkm, evine gitmi. nsanlar:
"el-Veld ibnu'l-Mura sbi oldu (Muhammed'in dinine girdi)." diye bir sylenti karmlar. Bunun zerine Ebu Cehl onun yanna gitmi ve:
"Ey Ebu Abdi ems. sana ne oldu? u Kureyliler sana vermek iin mal topluyorlar, senin (Muhammed'in yanndaki mala) muhta olduunu
ve bu sebeple de sbi olduunu sanyorlar." demi. Veld:
"Benim o mala ihtiyacm yok, fakat ben, Muhammed'in durumunu dndm ve kendi kendime onun bir byc olduuna karar verdim.
nk byc babayla oulun, iki kardein, kar kocann arasn ayrandr." demi ve bylece Hz. Peygamber (s.a.v.)'e byc lkabn
takmakta ittifak etmiler. Sonra kp insanlarn toplu olduu yerlerde bunu yksek sesle iln etmi;
"Muhakakk ki Muhammed bir bycdr." demiler. Mekke-i Mkerreme ite bu: "Muhammed bycdr." szyle alkalanm.
Hz. Peygamber (s.a.v.) bunu duyunca kendisine ok ar gelmi, zgn bir ekilde evine dnm, elbisesine (veya bir kadifeye) brnp
[13]
yatm. te bunun zerine Cibril gelmi, onu uyandrm ve Allah Teal bu "Ey brnen kalk inzr et." yetlerini indirmi."
8- Hz. Peygamber (s.a.v.) elbisesine brnm olarak uyuyordu. Derken Cibril (a.s.) gelip, onu uyandrarak, Ey brnp sarnan, ayaa kalk
ve (insanlar) uyar dedi. Buna gre sanki o ona, Elbiseye (yorgana-battaniyeye) brnmeyi ve uyumay brak da, Allah'n sana bir nasib
[14]
olarak verdii bu vazifeyle megul ol! demitir.
9- Rivayet olunduuna gre mrikler, Hz. Peygamber (s.a.v.)in zerine, bir koyunun kuzusunun zarn-eini atmtr. Bu, Hz. Peygamber
(s.a.v.)in arna gitmi ve zgn olarak evine dnm, elbisesine brnm. Bunun zerine kendisine, Ey sarnp-brnen, artk kalk
inzarda bulun. Bu adi hareketler seni inzar vazifenden alkoymasn. Rabbini, onlardan intikam alamayacak olduu dncesinden tenzih et,
[15]
elbiseni de o pisliklerden ve necasetten temizle diye vahyedilmitir.
Mddessir Suresinin lk Nazil Olan Sure Olup Olmad Meselesi:
Bu Ebu Seleme ibn Abdurrahman hadisi, ilk bakta ilk nazil olann Mddessir Sresi olduuna dellet ediyor gibi grnrse de buna muhtelif
ynlerden cevap verilerek Mddessir'in ilk nazil olan olmad sylenmitir. Bunlar be ynden ele alp zetleyen Suyt der ki:
1- ncelikle Cbir ibn Abdullah'a sorulan "tam olarak hangi sre ilk nazil oldu?" eklindedir. Gerekten de tam sre olarak ilk nazil olann
Mddessir olmasna kimsenin itiraz yoktur. nk Alak Sresinin ilk be yeti ilk nazil olmakla birlikte kalan ksm Mddessirden sonra
nazil olmu olabilir. Biraz sonra gelecei zere yine Cbir'den rivayet edilen ve Buhr'nin de yer verdii baka bir hadiste "Fetret'1Vahy"den sonra ilk nazil olan Srenin Mddessir olduu tasrih olunmutur. Bu rivayette Hz. Peygamber (s.a.v.)'in: "Bana Hr'da gelen
melek" buyurmas da Hr'da gelen vahyin ilk olduunu, dolaysyla bu sefer verilen Mddessir'in ise ondan sonra geldiini gsterir.
2- Cbir'in "lk nazil olan" ifadesinden kast "Fetretu'l-vahy"den sonra ilk nazil olan olmaldr.
3- "lk nazil olma"dan kastedilenin "Uyarma emri"nde ilk olmas muhtemeldir ki bazlar bunu aka belirtmi ve "Nbvvetle ilgili olarak ilk
nazil olan "Rabbnn ismiyle oku"; risaletle ilgili olarak ilk nazil olan da "Ey O rtye brnen."dir." demilerdir.
4- "lk nazil olan"dan maksadn bir sebebe dayal olarak ilk nazil olan olmas mmkndr. Bu Mddessir Sresi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in
korkuyla evine gelip rtnmesi zerine nazil olmutur. Alak Sresinin ilk yetleri ise herhangi bir sebebe dayal olmakszn kendiliinden
nazil olmulardr.
5- "lk nazil olma" ifadesi Cbir'in kendi itihad olup Hz. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet etmi deildir. O halde Hz. Aie'den gelen rivayet
[16]
ona tercih olunur.
11. "Tek bana yarattm bana brak."

1- Abdullah b. Abbas, Mcahid, Katade, bn-i Zeyd ve Dahhak'tan nakledildiine gre bu yette ve bundan sonraki yetlerde sfatlar
zikredilen bu kiiden maksat, Velid b. Muire el-Mahzumi'dir.

[17]
Mfessirler, bu yetlerin Veld b. Muire'yi tasvir ettiklerini sylemilerdir.
2- Ebu'l-Kasm el-Huzam, Muhammed b. Abdillah b. Nuaym'dan, o Muhammed b. Ali es-Saan'den, o shak b. brahim ed-Dber'den, o
Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Eyyub es-Sahtiyanden, o krime'den, o da bn Abbas'tan bize u rivayette bulundu:
"Velid b. Muire Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. Rasulullah (s.a.v.) da ona Kur'an okudu ve o sanki yumuad. Bu durumdan Eb Cehil haberdar
oldu. Velid'e dedi ki:
"Amca kavmin senin iin mal toplayp sana vermek iin seni istiyor. Sen ise Muhammed'e gidip O'nun tarafyla temasta bulunuyorsun." Velid:
"Kurey bilir ki benim malm oktur" dedi, Eb Cehil de:
"Onu inkr ettiine ve ondan holanmadna dair bir sz syle, bu sz kavmine ular." dedi. O da dedi ki:
"Ne syleyeyim? Vallahi bilirsiniz ki aranzda benden daha iyi iir syleyen yoktur. Recezi (iir ekli) ve kasideleri de benden daha iyi bilen
yoktur. Vallahi O'nun syledikleri bunlara benzemiyor. Vallahi O'nun szlerinde bir tatllk ve bir tazelik var. O'nun szlerinin st bol meyve,
alt bol su verir. O ycedir, O'ndan yce yoktur." Eb Cehil dedi ki:
"Sen, O'nun hakknda birey sylemedike kavmin senden raz olmayacak." Velid de:
"Beni rahat brak O'nun hakknda dneyim" dedi. Daha sonra da:
[18]
"Bu ancak bakasndan renilen bir sihirdir." dedi. Bunun zerine Allah Teala bu yetleri indirdi."
[19]
Rivayetin isnad, Buhrnin art zerine sahihtir.
[20]
Bunun benzerini, bnu Eb Hatim ve bnu Cerr baka yollardan anlatt.
3- Mcahid yle dedi:
"Velid b. Muire Rasulullah (s.a.v.) ve Eb Bekr ile beraber oluyordu. Kurey onun mslman olduunu zannetti. Bunun zerine Eb Cehil
Velid'e dedi ki:
"Kurey, senin Muhammed'e ve bn Eb Kuhafe (Eb Bekr)'ye gittiini ve onlarn da sana yemek yedirdiini zannediyor." Velid Kurey'e
yle dedi:
"Siz, erefli ve akll insanlarsnz. Muhammed'i deli zannediyorsunuz. O'nun hi deliliini grdnz m?" Onlar da:
"Hayr" dediler. Velid:
"Siz Muhammed'i khin zannediyorsunuz. O'nun hi kehanette bulunduunu grdnz m?" diye sordu. Onlar da:
"Hayr" dediler. Velid:
"Siz O'nu air zannediyorsunuz. O'nun hi iir sylediini grdnz m?" dedi. Onlar:
"Hayr" dediler. Velid bu sefer:
"Siz, O'nu yalanc zannediyorsunuz. O'nun hi yalann tecrbe ettiniz mi?" diye sordu. Onlar:
"Hayr" dediler. Bunun zerine Kurey Velid'e dedi ki:
"O nedir?" (Velid dnd, sonra bakt, sonra yzn evirdi) ve dedi ki:
"O ancak bir sihirbazdr. O'nun syledikleri de sihirden baka birey deildir."
Cenab- Hak onun bu szleri karsnda yle buyuruyor: "O dnd ve takdir etti...." "Bu, ancak bakasndan renilen bir sihirdir" dedi"
[21]
"Velid b. Muire, Ebubekir b. Ebi Kuhafe'nin yanna gitti. Ona Kur'andan sordu. Ebubekir ona Kur'an okuyunca Velid onun yanndan kp
Kureyin yanna gitti. Ve onlara yle dedi:
"bn-i Ebi Kebe'nin (Muhammed'in) sylediklerine alr. Vallahi o ne iirdir ne de sihir. Ne de delilikten kaynaklanan samalk. phesiz ki
onun syledii, Allah kelamdr." Bunlar iiten Kureyliler aralarnda toplandlar ve:
"Vallahi uyet Velid dinini deitirecek olursa btn Kureyliler dinlerini deitirirler." dediler. Ebu Cehil bu meseleyi iitince:
"Vallahi ben ona yeterim. Bu meseleyi bana brakn." dedi. Gidip Velid'in yanna vard ve ona:
"Kavmin sana sadaka toplad grmyor musun?" dedi. Velid:
"Ben onlarn mal ve evlad en ok olan deil miyim?" diye cevap verdi. Ebu Cehil:
"Senin, bn-i Ebi Kuhafe'ye (Ebubekir'e), onun yemeinden faydalanmak iin gidip geldiini sylyorlar." dedi. Velid:
"Benim kabilem bunu mu syledi? Onlar artk dier Kusay oullar hakknda da bir eyler sylemekten geri durmazlar. Ben artk ne
Ebubekir'e, ne mer'e ne de bn-i Ebi Kebe'ye yaklarm. bn-i Ebi Kebe'nin szleri bakalarndan alnan sihirli szlerden baka bir ey
deildir." dedi. Bunun zerine Allah teala: "Beni u adamla babaa brak." yetinden "O, insan derisini yakp kavurarak simsiyah eder."
[22]
yetine kadar olan yetler nazil oldu."
5- Rivayet olunduuna gre Velid, Hz. Peygamber (s.a.v.), Hamim es-Secde Sresini okurken, ona uram; Hz. Peygamber (s.a.v.), Eer
[23]
onlar yz evirirlerse, de ki: Ad ve Semd(u arpan) yldrm gibi, size de bir azab hatrlatrm
ayetine gelince Velid, ondan, Allah
akna, akrabalar akna susmasn istedi ki ite bu, Velidin, Hz. Peygamberin duasnn makbul olduunu, lehe ve lisannn, okuduu
eylerin doruluunu bildiine dellet eder.
Velid, Kureyin yanna dndnde onlara
Biraz nce Muhammedden bir takm eyler dinledim ki, bunlar ne insan, ne de cin szdr. Onun okuduu eylerin alabildiine bir tatll
ve cazibesi vardr. O mutlaka, her eye hkmran olacak, hibir ey onun zerine kamayacak. dedi. Bunun zerine kurey:
Velid, dinden dnd. ayet o, dinden dner de mslman olursa, btn Kurey mslman olur. diye mrldannca, bunun zerine Eb Cehil:
Ben sizin namnza ona yeterim. dedi ve sonra da, zgn bir ekilde Velidin yanna girdi.
Ey kardeimin olu! Sen Muhammed ve ashabnn yiyeceklerinden bir eyler elde edebilmek iin dinini deitirdin. te bu Kurey, senin
Muhammedin ashabndan almay tasarladn eye karlk olmak zere, mal toplad. dedi. Velid de bunun zerine,
Allah'a yemin olsun ki, onlar kendi karnlarm doyuramyorlar. Daha nasl ben, onlardan bir eyler almay tasarlayabilirim?! Ne var ki, ben
onun ii hakknda ok dndm. Onun bir sihirbaz olduunu sylemeden baka, ona yakan baka bir ey bulamadm. dedi.
Fahreddin er-Razi diyor ki: Onun, Kur'n' tazim etmesi ve Kur'n'n, ne bir cin ne de bir insan sz olamayacan kabullenmesi, Velidin,
Hz. Peygamber (s.a.s)in sihirbaz olduunu iddia etmesinde muannit olduuna delalet eder. nk, by ve sihir, cinleri alakadar eden bir
eydir.
Velid, sihir iinin, Allah' inkar etmeye ve kt fiilleri yapmaya varp dayandn biliyordu. Halbuki, Hz. Muhammed (s.a.v.)in zahiri hali,
onun ancak Allah'a davet ettiini gsteriyordu. Binenaleyh, -Hz. Muhammed (s.a.v.)'e sihir daha nasl yaktrabilir?! Yaptmz btn bu
izahlar dikkate alndnda, Velidin, yzn ekitip buruturmasnn, Hz. Peygamber (s.a.v.) hakknda syledii bu szlerin bir yalan ve iftira
[24]
olduunu bilmesinden kaynaklanr.
6- Bu el-Veld ibnu'l-Mura kendisinin de babasnn da biricik "el-Vahd" olduunu, kendisinin de babasnn da Araplar iinde bir benzerinin
[25]
olmadn sylermi.
[26]
Bu rivayet bu srenin bir defada toptan nazil olmadn gsterir.
18. Dorsu o, dnd, lp biti.

19. Can kasca, nasl da lp biti.
20. Sonra yine can kasca nasl da lp biti.
21. Sonra bakt,
22. Sonra kalarn att, suratn ast.
23. Sonra da srt evirip byklk taslad.
24. Ve dedi ki: "Bu, sadece retilegelen bir bydr."

Bu yet-i kerimeler de el-Veld ibnu'l-Mura hakknda inen yetler cmlesindendir.
1- Mchid der ki:
"el-Veld ibnu'l-Mura bazan Hz. Peygamber (s.a.v.)'e, bazan da Hz. Ebu Bekr'e gelir ve onlarn szlerini dinlerdi. Onun byle yaptn g
ren Kureyliler de onun mslman olduunu zannettiler da Ebu Cehl ona:
"Kurey senin Muhammed'e ve Ebu Kuhafe'nin oluna onlarn yemeklerinden yemek iin gittiini zannediyor." demi. el-Veld de Kurey'e:
"Siz soylu ve akll insanlarsnz. Siz onun deli olduunu iddia ediyorsunuz. Siz onun hi kehanette bulunduunu grdnz m?" diye sormu,
onlarn hayr cevabndan sonra:
"Siz onun yalanc olduunu sylyorsunuz, siz onun hi yalann grdnz m?" diye sormu, onlar yine hayr deyip
"Peki o nedir?" diye sormular. el-Veld:
"O olsa olsa bir bycdr, szleri de bakalarndan renip naklettii bir bydr." demi. te "Bu, sadece retilegelen bir bydr."e
[27]
kadar olmak zere "Dorusu o dnd ve lp biti." kavli budur.
2- Mchid der ki:
"el-Veld, Kurey'e:
"Sizinle konuacaklarm var, Dru'n-Nedve'de toplann." demi. Orada toplannca da onlara:
"Siz soylu ve akll insanlarsnz. Araplar size gelecekler ve sizin yannzdan ayrlrken de farkl farkl eyler duymu olarak ayrlacaklar. Bir
szde toplann; bu adam (Muhammed) hakknda ne diyeceksiniz?" demi. Onlar:
"airdir, deriz." deyince yzn ekitmi ve:
"Biz iir iittik; onun szleri iire benzemiyor." demi.
"O khindir, deriz." demiler.
"O zaman onun yanna gelirler ve onun, khinlerin konutuklarn konumadn grrler." demi.
"O delidir, deriz." demiler.
"O zaman yanna gelirler ve onun deli olmadn grrler." demi.
"O bycdr, deriz." demiler.
"Peki byc nedir?" diye sormu;
"Birbirine buzeden iki kiiyi birbirlerine sevdiren ve birbirini seven iki kiiyi de birbirine buzettiren kiidir." demiler. Bunun zerine elVeld de:
"O bir bycdr." demi. Bylece oradan kp dalmlar. Onlardan hangisi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e rastlasa
"Ey byc!" demi de bu Hz. Peygamber (s.a.v.)'e ar gelmi ve bunun zerine Allah Teal:
[28]
"Bu, sadece retilegelen bir bydr"e kadar olmak zere "Ey O rtye brnen!"i indirmi."
3- Bu hadiseyi Muhyi's-Snne (el-Beav) biraz daha farkl ve fir, 40/1-2 yetlerinin nzul ile ilikilendirerek yle anlatr:
[29]
"Allah Tealnn "Hmm. Bu kitab, Azz Alm olan Allah'tan indirilmedir..."
yetleri nazil olduunda Hz. Peygamber (s.a.v.) Mescid-i
Harm'a gelerek orada kalkm bu yetleri okumu. el-Veld ibnu'l-Mura da orada ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in kraatini duyacak yaknlkta
imi. Hz. Peygamber (s.a.v.), Veld'in kendi kraatini dinlediini anlaynca yetleri tekrar okumu. Veld oradan ayrlp kendi kabilesi olan
Mahzm oullarnn toplu olduu bir yere gelmi ve onlara:
"Vallahi ben biraz nce Muhammed'den yle bir sz iittim ki o ne insan szdr, ne de cinn. onun sylediinde bir tatllk var, st semereli,
alt bol, her szn stne kyor, hibir sz onun stne kamyor." demi ve onlardan da ayrlp evine gitmi. Onun byle konutuunu
duyan Kureyliler:
"Vallahi Veld Sbi oldu (Muhammed'in dinine girdi). Veld onun dinine girdikten sonra btn Kurey onun dinine girecek demektir."
demiler. Veld'e
"Kurey'in reyhnesi" derlermi. Ebu Cehl onlara:
"Ben, sizin yerinize Veld'e yeterim, onu bu fikrinden caydrrm." demi, Veld'e gelmi, zgn bir ekilde yanna oturmu. Veld ona:
"Ey kardeim olu seni neden byle zgn gryorum?" diye sormu. Ebu Cehl:
"Nasl zgn olmyaym; baksana Kurey sen yal olduun iin sana yardm etmek zere aralarnda mal topluyorlar. Senin, Muhammed'in
szn gzel bulduunu, yanlarndaki fazla maldan nasiblenmek iin bn Eb Kebe (Hz. Muhammed) ve bn Eb Kuhfe (Hz. Ebu Bekr)'in
yanna gittiini iddia ediyorlar." demi. Buna ok fkelenen Veld:
"Kurey benim, onlarn mal ve evldca en zenginleri olduumu bilmiyor mu? Muhammed ve ashab kendi karnlarn doyurmular m ki
(onlarn artan yiyeceklerinden ben nasibleneyim)?" demi, sonra kalkp kabilesinin oturduu yere gelmi ve onlara:
"Muhammed'in deli olduunu iddia ediyorsunuz? Onu boulurken hi grdnz m? " demi;
"Allah hakk iin hayr, grmedik." demiler.
"Onun khin olduunu iddia ediyorsunuz? Hi onu kehanette bulunurken grdnz m?" diye sormu;
"Allah hakk iin hayr." demiler.
"Onun air olduunu ileri sryorsunuz. Onu hi iir okurken grdnz m?" diye sormu;
"Allah hakk iin hayr." demiler.
"Onun yalanc olduunu ileri sryorsunuz, hi onun yalann tecrbe ettiniz mi?" dye sormu;
"Allah hakk iin hayr. O halde o nedir?" demiler. Kendi kendine yle bir dnm, kalarn atm, yzn ekitmi ve:
"O, olsa olsa bir bycdr. Grmyor musunuz kii ile ailesinin, ocuklarnn ve klelerinin arasn ayor. O bir bycdr, syledii de
[30]
bakalarndan renip naklettii bir bydr." demi ite bunun zerine bu yet-i kerimeler nazil olmu.
30. Onun zerinde ondokuz vardr.

1- Ber'dan rivayet edildiine gre "bir grup yaludi Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan birisine cehennemin korucularn (saylarn)
sormular. O da gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bunu haber verince hemen o anda "Onun zerinde ondokuz vardr." yet-i kerimesi nazil
[31]
olmu."
2- Bu rivayete gre bu yet-i kerime de Medine-i Mnevvere'de nazil olmutur. Bu grte olan limler de vardr. Ancak Als, bu rivayete
ramen yine de yet-i kerimenin Mekke-i Mkerreme'de nazil olmu olabileceini; yahudilerden herhangi birisinin bir sebeple Mekke-i
Mkerreme'ye gelmi ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ashabndan herhangi birine rastlyarak:
"Sizin peygamberiniz cehennem bekilerinin saysn biliyor mu acaba?" diye sormu ve sahbnin de gelip Hz. Peygamber (s.a.v.)'e bunu
haber vermi olmas ve yet-i kerimenin bunun zerine nazil olmu olmasnn mmkn olduunu sylemi ve bu grte olanlarn grne
[32]
meyletmitir.
"Yahudilerden bir ksm insanlar, Rasulullahn sahabilerine gelerek:
"Sizin Peygamberiniz, cehennemin zebanilerinin ka tane olduunu biliyor mu?" diye sordular. Sahabiler:
"Bilmiyoruz. Onu Peygamberimize soralm." dediler. Bunun zerine bir adam Rasulullaha gelerek:
"Ey Muhammed, bugn senin sahabilerin malup edildi." dedi. Rasulullah:
"Ne ile malup edildiler?" diye sordu. Adam:
"Yahudiler onlara "Sizin Peygamberiniz, cehennem zebanilerinin saysn biliyor mu?" diye sordular." dedi. Rasulullah:
"Onlar ne cevap verdiler?" diye sordu. Adam:
"Bilmiyoruz. Onu Peygamberimize soralm." dediler." diye cevap verdi. Rasulullah:
"nsanlara bilmedikleri bir ey sorulur onlar da "Biz bunu bilmiyoruz, Peygamberimize soralm." derlerse malup mu olurlar? Halbuki
kendileri Peygamberlerine, "Sen bize Allah aka gster." eklinde isteklerde bile bulunmulardr. O, Allah dmanlar bana gelsinler ben
onlara cennetin toprann ne olduunu soracam. Aslnda onun topra, un eklinde ince bir topraktr." dedi. Yahudiler Rasulullaha geldiler
ve:
"Ey Ebel Kasm, cehennemin zebanileri ka tanedir?" diye sordular. Rasulullah, pamaklarnn nce on'unun birden daha sonra da dokuzunu
gstererek,
"u ve u kadardr." dedi. Yahudiler:
"Evet" dediler. Bunun zerine Rasulullah onlara
"Cennetin topra nedir?" diye sordu. Yahudiler biraz sustular, sonra:
"Ey Ebel Kasm o, ekmektir." dediler. Rasulullah onlara:
[34]
[33]
Yani, "cehennemin topra ekmek deil, un eklinde ince topraktr." demek istedi."
"Ekmek undandr." dedi.
31. Cehennem bekilerini yalnz meleklerden kldk. Onlarn saylarn da ancak kfretmi olanlar iin bir fitne kldk ki kendilerine kitab
verilmi olanlar kesin bilgi sahibi olsunlar, iman edenlerin de imanlar artsn. Kendilerine kitab verilmi olanlar ve m 'minler kukuya
dmesinler. Bir de kalblerinde hastalk bulunanlarla kfirler "Bununla Allah neyi kastetmi?" desinler. te bylece Allah dilediini dallette
brakr, dilediini de hidayete erdirir. Rabbmn ordularn ancak kendisi bilir. Bu, ancak insanlara bir ttr.

1- bn shak'tan rivayetle tahric olunduuna gre "Bir gn Ebu Cehl:
"Ey Kurey topluluu, Muhammed, Allah'n size atete (cehennemde) azb edecek ordularnn ondokuz olduunu sylyor. Siz sayca
insanlarn en ousunuz. Sizden yz kii onlardan birinin hakkndan gelemiyecek mi?" demi ve ite bunun zerine Allah Teal bu
[35]
"Cehennem bekilerini yalnz meleklerden kldk..." yet-i kerimesini indirmi."

"Ebu Cehil, "Cehennemin zerinde on dokuz zebani vardr." yet-i kerimesiyle bu yeti iitince Kureylilere yle demitir:
"Vay anneleri kendilerini kaybedesi Kureyliler. Ben, bn-i Ebi Kebe'nin (Muhammed'in) cehennem zebanilerinin saysnn on dokuz
olduunu haber verdiini iitiyorum. Sizlerse ok saydasnz. Sizden on kii, zebanilerden birine g yetirmekten ciz misiniz?" Bunun
zerine Allah teala, Rasulullaha, Ebu Cehil'e gitmesini, Mekke'nin "Batha" denilen vadisinde elinden tutarak ona yle demesini vahyetti:
[36]
"Gerektir sana bela gerek." (Kahrolasn) Sonra yine gerektir .sana bela gerek;" (Belaya urayasn)"
Rasulullah Ebu Cehil'e bunu yapnca Ebu Cehil yle dedi:
[37]
"Vallahi sen de rabbin de birey yapamazsnz." Fakat Allah onu, Bedir gnnde rezil etti.
3- Sdd'den rivayete gre "Onun zerinde ondokuz vardr." yet-i kerimesi nazil olunca Kurey'ten Ebu'l-Eedd adnda biri:
"Ey Kurey topluluu, ondokuz sizi korkutmasn. Ben onlardan onunu sa omzumla, dokuzunu da sol omuzumla sizden savarm." demi de
[38]
bunun zerine Allah Teal: "Cehennem bekilerini yalnz meleklerden kldk..." yet-i kerimesini indirmi."
4- Bu, Mukatil'den de rivayet edilmitir. Bu rivayette Ebu'l-Eedd (veya Ebu'l-Edeyn) Esd ibn Kelede (veya Kelede ibn Halef) el-Cumah:
"Ey Kureyliler, ben sizin nnzde yrr ve onlardan onunu sa omuzuma, dokuzunu da sol omuzuma alrm. Bylece cennete gireriz."
[39]
demi ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi indirmi."
5- Herhalde Ebu Cehl ile Ebu'l-Eedd'in bu konumalar ayn mecliste olmu ve her ikisinin de cehennem bekileri olan meleklerle alay etmesi
[40]
zerine bu yet-i kerime nazil olmu olmaldr. Bu durumda rivayetler arasnda bir ihtilf da yoktur.
"Bu yet, Ebu Cehil ve Ebul Eeddn gibi kfirlerin, bu melekleri yalanlamalar ve arkadalarna "Ben onlara yeterim" eklinde szler
[41]
sylemeleri dolaysyla, fitneye dtklerini beyan etmektedir."
52. Hayr. onlardan herbiri nne alvermi sahifeler verilmesini ister.

1- bnu'l-Mnzir'in Sdd'den rivayetinde o yle anlatyor:
(Mekke mrikleri):
"Eer Muhammed sylediklerinde doru ise bizden her birerimizin bann altnda onun cehennemden emin olduu ve oradan kurtulduu
[42]
veya
yazl birer sayfa olsa ya."
"Eer bizim sana tabi olmamz seni sevindirecekse bunun iin her birerimizin baucuna "Allah'tan filn olu filna" diye sana tabi olunmasn
[43]
emreden bir mektup konulsun." demiler de bu yet-i kerime bunun zerine nazil olmu.
2- Ferr'dan rivayete gre ise Mrikler, Hz. Peygamber (s.a.v.)'e:
"srail oullarndan birisi bir gnah ilediinde bu gnahnn keffretini sabaha ktnda, baucunda bir mektupta yazl olarak bulurmu. Biz
[44]
neden grmyoruz?" demiler de yet-i kerime bunun zerine nazil olmu."
3- Katade diyor ki:
"nsanlardan bazlar: "Ey Muhammed, eer sana uymamz istiyorsan falan ve filanlara, sana uymamz emreden zel bir kitap getir."
[45]
dediler."
[1]
[2]
bn r, 29/292.
[3]
[4]
[5]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, Mddessir, 74/1, 3; Mslim, man, 257; Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, elMektebetu'l-slmiyye, (kinci bask) Beyrut 1400, 2/7; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/392; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[6]
[7]
Hadis sahihtir. Buhari; Bedu'1-Vahy: 4, Bedu'l-Halk: 3238, Tefsir, 4922-4926, 4954, Edep: 6214, Mslim; man: 257/161, Tirmizi; Tefsir: 3325; mam
[8]
[9]
Buhr, Tefsirul-Kur'n, Mddessir, 74/4, 5; Bed'u'1-Vahy, 3; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Mddessir, 74/1, hadis no: 3325; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 3/325.
[10]
Buhari, Tefsirul-Kur'an, Sure: 74, hah: 5; bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan.
[11]
bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 8/288. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/694.
[12]
Tabern; Suyt, Lubabu'n-Nukl, 2/186.
[13]
Fahreddin er-Rz, Mefatihul-ayb, 30/189-190; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/41.
[14]
[15]
[16]
Suyt, el-ltkan f Ulmi'l-Kur'n, Beydr 1343, 1/93-94.
[17]
[18]
Hakim Mstedrek: 2/506, Suyuti; ed-Drr: 6/282. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 372.
[19]
[20]
bn Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan, Hisar Yaynevi: 8/480; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/696.
[21]
Hakim Mstedrek: 2/506, Suyuti; ed-Drr: 6/282. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 373.
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
Fussilet: 41/13.
[27]
Vahid, Esbab- Nzul, 320.
[28]
[29]
fir: 40/1-3.
[30]
[31]
bn Eb Htim; Beyhak, e-uabul-man; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/187-188.
[32]
[33]
[34]
[35]

Tirmizi, Tefsir el-Kuran, Sure: 74, Hadis no: 3327
[36]
Kyamet Suresi, 75/34-35
[37]
[38]
bn Cerir, bn Merduyeh, Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/188; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb; 30/203; Hzin, 4/177.
[39]
[40]
[41]
[42]
Suyt Lbbu'n-Nukl, 2/188-189. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/413; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 30/212; Ebu Hayyan, Bahru'l-Muhit, 8/381.
[43]
Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb, 30/212; Ebu Hayyan, Bahru'l-Muhit, 8/381
[44]
[45]
75- KIYAMET SRES

Mushaftaki sralamada yetmi beinci, ini srasna gre otuz birinci sredir. Karia sresinden sonra, Hmeze sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
[2]
bnu'l-Cevz Srenin mekk oluunda icma olduunu syler.
[3]
yetlerinin adedi, krktr.
3. nsan zanneder mi ki Biz, onun kemiklerini bir araya toplyamayz
4. Evet, Biz, parmak ularn bile dzeltmeye Kadiriz.
5. Fakat insan nndekini yalanlamak ister de:
6. "Kyamet gn de ne zamanm?" diye sorar.
[4]
1- Mehur olan gre gre, ayette yer alan insan kelimesi ile muayyen bir kimse kastedilmitir.
a- Bu yet Adiy (veya Amr) b. Rabia hakknda nazil oldu. O Nebi (s.a.v.)'ye geldi ve yle dedi:
"Bana Kyamet Gn'nden, nasl olacandan, Kyametin halinden, durumundan bahset. Onun hali, durumu nasldr?" Nebi (s.a.v.) de ona bu
husustaki yeterli bilgiyi verdi. Adiy b. Rabia yle dedi:
"Bu gn gzmle grsem bile seni tasdik etmem ey Muhammed, ona iman etmem. Allah u kemikleri bir araya toplayabilir mi?" dedi.
Rasulullah:
[5]
Evet buyurdu. Adiy (veya Amr) Rasulullahla alay etti. Bunun zerine Allah Teala bu yeti indirdi."
[6]
Beav bu Adiyy ibn Raba'nn Zhre oullar ile antlamal ve el-Ahnes ibn erk (veya reyk)'in damad olduunu da kaydeder.
[7]
b- bn Abbastan rivayete gre bu yet Allah dman Ebu Cehl'in lmden sonra diriltilmeyi inkr zerine nazil olmutur.
O yle derdi:
"Muhammed (s.a.s.) Allah'n bu kemikleri ryp dalmalarndan sonra bir araya getireceini ve tekrar onlar yeni bir yaratk olarak var
[8]
edeceini mi iddia ediyor?"
[9]
2- Bir grup kelamc, Bu ifade ile ldkten sonra dirilmeyi inkar eden herkes kastedilmitir demilerdir.
16. Onu acele etmen iin dilini onunla depretme.
17. Onu toplamak, onu okutmak phesiz bize aittir.
18. yleyse biz onu okuduumuz zaman sen onun kraatine uy.
19. Sonra onu beyan etmek de hi kukusuz bize aittir.
1- Buhr'nin deiik kanallardan Abdullah ibn Abbs'tan rivayetine gre "Hz. Peygamber, Cibrl kendisine bir vahiy getirdiinde onun
okumas bitmeden, kendisine vahyolunan unuturum endiesiyle hemen okumaya alr, dilini depretir ve bu da tab kendisine olduka zor ve
ar gelirmi. te bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirmi. Bundan sonra Hz. Peygamber, Cibrl vahyi inzali bitirinceye kadar dikkatle
[10]
dinler ve onun ayrlmasndan sonra kendisine va'dedildii gibi, Cibrl'in i ndirdiini aynen okurmu."
2- Ayn hadisi Humeyd'nin... bn Abbs'tan rivayetinde "Allah'n Rasl (s.a.v.) kendisine Besmele indirilinceye kadar surenin
[11]
tamamlandn (surenin sonuna ulaldm) bilmezdi" fazlal vardr.
3- Mslim'in de kendi isnadyla "Onu acele etmen iin dilini onunla depretme." yet-i kerimesi hakknda bn Abbs'tan rivayetle tahric ettii
haber ayrntlarda bir takm farklarla yledir:
"Hz. Peygamber (s.a.v.), Cibrl kendisine bir vahy getirdiinde dilini dudaklarn hareket ettirir ve (hem vahyi dinlemek hem de dilini
dudaklarn hareket ettirmek) kendisine zor gelirdi. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vahyin gelii srasnda dilini dudaklarn deprettii herkese
grlen, bilinen bir haldi. te bunun zerine Allah Teal bu yetleri indirdi de ondan sonra Hz. Peygamber (s.a.v.), kendisine Cibrl geldiinde
[12]
ban eer (onun getirdii vahyi dinler), o gittikten sonra da Allah'n kendisine va'dettii gibi (kendisine gelen vahyi) okurdu."
"Rasulullaha vahiy geldiinde onu ezberlemek maksadyla dilini hareket ettirirdi. Bunun zerine Allah teala "Onu, acele alasn diye dilini
[13]
Cebrail ile birlikte hareket ettirme." yetini indirdi."
5- Abdullah b. Abbas bu yeti izah ederken dier bir rivayette de yle diyor:
"Cebrail, Rasulullaha vahiy indirdiinde Rasulullah, Cebrail'in okumasyla birlikte dilini ve dudaklarn hareket ettirirdi. Bu ona zor gelirdi.
yle ki, onun bu hareketi, grenler tarafndan farkedilirdi. Bunun zerine Allah teala, kyamet sresindeki: "Ey Muhammed (Cebrail sana
Kur'an okurken) onu acele almak iin Cebrail ile beraber dilini oynatma." "Onu (senin gsnde) bir araya toplamak ve okutmak phesiz
bizim iimizdir." "Biz onu okuttuumuz zaman (indirdiimiz zaman) sen onun okuyuunu takibet." "Onu dinle" "Sonra onu aklamak phesiz
bizim iimizdir. Yani, Kur'an senin dilinle aklamak bizim iimizdir." yetleri indi ve artk ondan sonra Cebrail Rasulullaha geldiinde
[14]
Taberi bu izah tarzn tercih
ban eer ve onu dinlerdi. Cebrail gidince de, Allah tealann, ona vaadettii gibi vahyedileni okurdu.
[15]
etmitir.
6- Mcahid ve Katade'ye gre Abdullah b. Abbas'tan nakledilen dier bir gre gre, Allah tealann, Rasulullaha, Cebrail Kur'an okurken
onu acele almak iin dilini oynatmamasn emretmesinin sebebi udur: Rasulullah, Cebrail kendisine Kur'an okurken onu unuturum korkusuyla
Cebrail ile birlikte dilini hareket ettirir ve Kur'an acele ezberlemek isterdi. Allaha teala, Kur'an onun kalbinde yerletireceini ve
[16]
unutturmayacan beyan ederek Rasulullahn, acele etmemesini bildirmitir.
31. te o tasdik etmemi, namaz da klmamt.

32. Fakat yalanlam, yz evirmiti.
33. Sonra da salna salna kendinden yana olanlara gitmiti.

[17]
1- Katde'den rivayete gre bu yet-i kerimeler de Ebu Cehl hakknda nazil olmutur. Rivayete gre o "salna salna yrrm"
2- Mcahid, Katade ve bn-i Zeyd'e gre bu yetlerde anlatlan kfirlerden maksat, Ebu Cehl'dir. Bundan sonra gelen yetler de onu tehdit
[18]
etmektedir.
34. Yazklar olsun sana yazklar.

35. Yine yazklar olsun sana yazklar.

1- Yakub ibn brahim kanalyla Sad ibn Cbeyr bn Abbs'a bu yet-i kerimeleri sormu o da demi ki:
"Bunlar Raslullah kendiliinden (bir vahye dayanmakszn, ya da kendisine bunlar sylemesi vahyolunmu olmakszn) sylemi, daha
[19]
sonra da Allah Teal bu ayetleri indirmitir."
2- Katde, Kelb ve Muktil yle demektedirler:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) bir gn Ebu Cehl'in yakasndan tutmu ve:
"Yazklar olsun sana, yazklar olsun." buyurmu. Allah'n dman Ebu Cehl:
"Ne o, beni tehdit mi ediyorsun? Allah'a yemin ederim ki ne sen, ne de Rabbn bana bir ey yapamazsnz. Mekke dalarnn arasnda
yryenlerin elbette en gls benim ben." Demi, sonra da elini Hz. Peygamber (s.a.v.)in elinden ekip gitmiti. Bunun zerine Hz.
[20]
Peygamber (s.a.v.)in, Eb Cehil'e dedii gibi, Allah Tel ayn anlamda olmak zere bu ayeti inzal buyurdu."
3- Katade diyor ki:
"Rasulullah (s.a.v.) Ebu Cehil'i yakalad elinden tuttu ve ona:
"Gerektir sana bela gerek. Yine gerektir sana bela gerek." buyurdu. Ebu Cehil:
"Ey Muhammed, ne sen ne de rabbin bana bir ey yapabilirsiniz. Zira ben Mekke'nin iki da arasnda en gl kimseyim." dedi. Bedir sava
baladnda yine mslmanlara stten bakt ve
[21]
"Artk bu gnden sora Allaha kulluk edilmeyecektir." dedi. Allah da onun boynunu vurdurdu. Ve onu en kt bir ekilde ldrtt."
4- Avf kanalyla bn Abbs'tan naklettii bir hadiste o yle anlatyor:
[22]
"Onun zerinde ondokuz vardr."
yet-i kerimesi nazil olduunda Ebu Cehl, Kurey'e:
"Analarnz size alasn, bn Eb Kebe (Hz. Muhammed'i kastediyor) size, cehennem bekilerinin ondokuz olduunu haber veriyor. Siz ki bu
kadar ok ve glsnz; sizden on kii cehennem bekilerinden birini tutamyacak (hakkndan gelemiyecek) mi?" demi. te bunun zerine
Allah Teal peygamberine, Ebu Cehl'e varmasn ve ona "Yazklar olsun sana yazklar olsun. Yine yazklar olsun sana yazklar olsun."
[23]
demesini vahyetmi.
5- Musa b. Ebi Aie diyor ki:
"Ben, Said b. Cbeyr'e dedim ki:
"Rasulullah bunlar Ebu Cehil'e kendiliinden mi syledi yoksa Allah teala ona emretti de onun iin mi syledi?" Said dedi ki:
"O kendiliinden syledi. Daha sonra Allah teala bu yetleri indirerek yle buyurdu:
[24]
"Gerektir sana bela gerek. Sonra yine gerektir sana bela gerek."
[1]
Heyet, Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl Yaynlar: V/429.
[2]
[3]
[4]
[5]
Senedi yokur. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 374. bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/416-417.
[6]
el-Begav, Melimu't-Tenzl, 4/421; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[7]
[8]

Ebu Hayyan, Bahrul-Muhit, 8/384-385; Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/63.
[9]

[10]
Buhr, Tefsru'l-Kur'n, 75 (el-Kyme Sresi), 1-2 Bed'u'1-Vahy, 4; Mslim, Salt, 147; Tirmiz, Tefsru'l-Kur'n, Kyme, 75/1, hadis no: 3329; Ahmed ibn
Hanbel, Msned, 1/343; Ahmed Abdurrahman el-Benn, Minhatu'l-Ma'bd f Tertibi Musnedi't-Taylis Eb Dvd, 2/25. mam Celaleddin es-Suyuti, LubabunNukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/699.
[11]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, tah: Habbu'r-Rahmn el-A'zam, Beyrut tarihsiz, 1/242-243, hadis no: 527, 528.
[12]
Mslim, Salt, 147-148.
[13]
Buhari, Tefsir el-Kur'an, Sure: 75, bab: 1; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan.
[14]
Buhari, Tefsir el-Kur'an, Sure: 75, bab: 1
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
Nesa; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/700.
[20]
bn Eb Htim; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 30/124; bn Kesr, Tefsirul-Kuranil-Azim, 7/108; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[21]
[22]
Mddessir: 74/30.
[23]
bn Merduyeh; bn Cerr; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/699-700.
[24]
76- NSAN SRES

Mushaf'taki sralamada yetmi altnc, ini srasna gre doksan sekizinci sre olup mfessirlerin ounluu srenin tamamnn Medine'de
indiini sylemilerdir. bn r ise Medine'de Rahman sresinden sonra, Talk sresinden nce indiine dair rivayeti vermekle birlikte slp
ve ieriini dikkate alarak srenin Mekke'de indiini syleyen rivayetleri tercih eder. Bir ksmnn Mekke'de bir ksmnn Medine'de indiine
[1]
dair rivayet de vardr.
bn Yesr, bn Abbas, Mukatil ve el-Kelbi'nin grne, gre Mekke'de inmitir.
Mcahid ve Katde'nin de iinde bulunduu cumhur ise meden olduu grndedir.
Hasen ve krime "'yleyse Rabbnn hkmne sabret ve onlardan hibir gnahkra ve inkarcya itaat etme." (yet: 24) yeti dnda Srenin
mekk olduunu sylemilerdir.
Mverd ise Srenin, bandan "Muhakkak ki Kurn' sana indiren Biziz Biz." (yet: 23) yetine kadar meden, bundan sonrasnn ise mekk
[2]
olduunu nakleder.
[3]
Kurtub, meden olduu ve Rahman Sresinden sonra nazil olduu grne de yer vermitir.
bn Vehb yle demektedir: Ve bize bn Zeyd anlatt dedi ki: Raslullah (s.a.v.):
"nsan zerinden yle uzun sre geti ki..." (1. yet) buyruunu okuyorken onun yannda Peygamber (s.a.v.)'a soru soran siyah tenli bir adam
da bulunuyordu. mer b. el-Hattab ona:
"Peygamber (s.a.v.)' skma." dedi. Peygamber:
"Brak onu ey Hattab'n olu" dedi. (bn Zeyd) dedi ki:
"Bu sre, o ahs onun yannda iken Peygambere nazil oldu. Bu sreyi ona okuyup da cennetin niteliklerinin anlatld blme gelince, bir
hrsl ile ruhunu teslim etti. Raslullah (s.a.v.) yle buyurdu:
[4]
"Cennete duyduu evk arkadanzn -ya da kardeinizin- ruhunu teslim etmesine sebeb oldu."
[5]
bn mer'den de bundan farkl lafzlarla rivayet edilmitir. leride gelecektir.
el-Kueyri dedi ki:
"Bu sre Ali b. Ebi Talib (r.a.) hakknda inmitir. Bununla birlikte srenin maksad geneldir. Nitekim, bu buyruk u u sebebiyle inmitir,
[6]
denilen btn buyruklar hakknda kabul edilen de budur."
[7]
yetlerinin adedi, otuz birdir.
8. "Onlar ileri ektii halde, yiyecei yoksula, ksze ve esire yedirirler."
1- Hz. Ali ile ilgili rivayetler:
a- Ata, bn Abbas'tan rivayet ederek yle dedi:
"Ali b. Eb Talib, bir geceliine biraz arpa karlnda, bir hurma bostann sulamak zere kendisini cretlendirmiti. Sabah olunca arpay ald
ve onun te birini ekmek yapp yemek iin tt. Ekmein pimesi tamamlannca bir fakir geldi. Pien ekmei karp ona verdiler. Sonra
arpadan artakalan ksmn ikinci te birini tt ve piirdiler. Bu sefer bir yetim geldi. Onlardan yiyecek istedi. Onlar da piirdiklerini ona
yedirdiler. Sonra arpadan geriye kalan ksm tt. Piirilme ii tamamlannca mriklerden bir esir geldi. Piirilen ekmei ona yedirdiler ve
[8]
gnlerini bylece geirdiler. Bunun zerine bu yetler nazil oldu."
b- Mu'tezile mfessirlerinden olan Zemaher bu olay tefsirinde biraz daha detayl ve mbalal bir ekilde yle anlatr:
bn Abbs'tan rivayet ediliyor:
"Hz. Peygamber (s.a.v.)'in mbarek torunlar Hasan ve Hseyin hastalanmlar, Hz. Peygamber (s.a.v.) de yannda baz kimselerle onlar
ziyarete gitmiti. Yanndakiler Hz. Ali'ye:
"Ey Ebu'l-Hasen, ocuklarnn iyilemesi iin adakta bulunsan." demiler. Hz. Ali, hanm Ftma ve cariyeleri Fidda, eer ocuklar iyileecek
olursa gn oru tutmay adamlar. ocuklar iyilemi. Bunun zerine adaklar olan orucu tutmaya balamlar. Birinci gn iftar etmeleri
iin yanlarnda yiyecek bir eyleri de yokmu. Hz. Ali em'n adnda Hayberli bir yahudiye gidip ondan s' arpa dn alm, getirmi,
Hz. Ftma onun bir s'n tm ve kendi saylarna gre ondan be ekmek yapm. Tam orularn aacaklarken kapya bir yoksul gelmi:
"Ey Muhammed'in ehl-i beyti, mslmanlarn yoksullarndan bir yoksulum, bana yiyecek bir ey verin ki Allah da size cennet sofralarndan
ikram etsin." demi. nlerindeki ekmekleri o yoksula vermiler ve o gece sadece su ile iftar edip a olarak yatmlar, ertesi gn yine orulu
geirmiler. ftar zaman Hz. Ftma ikinci s' arpay tm, ondan ekmek yapm, tam orularn aacaklarken bu sefer kapya bir yetim
gelmi. Onu kendilerine tercih ederek yiyeceklerini ona vermiler. nc gnn akamnda da bir esir gelmi ve aynsn yapmlar. Ertesi
sabah Hz. Ali, Hasan ve Hseyin'in ellerinden tutmu ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna gelmi. Allah'n Rasl (s.a.v.) onlar civcivler gibi
aln iddetinden titrer grnce:
"Sizde grdm bu hal beni ne kadar zd!" buyurmu. Kalkm onlarla birlikte Hz. Ali'nin evine gelmi, Ftma'y mihrabnda (odasnda)
alktan karn srtna yapm, gzleri iine km halde grnce buna da ayrca zlm. te bunun zerine Cibrl gelmi ve:
"Ey Muhammed, bunlar (u yetleri) al; Allah ehlin hakknda buradadr (ve onlara yeter)." buyurmu ve ona bu yet-i kerimeleri
[9]
okutmu."
[10]
Ancak Als bu rivayetin ler tarafndan uydurulduu kanaatindedir.
c- Fahreddin er-Rz diyor ki:
"Eb Bekir el-Esamm, Eb Ali el-Cbb, Ebu'l-Kasm el-Ka'b, Eb Mslim el-sfehan ve Kad Abdulcebbar bn Ahmed gibi Mu'tezile'nin
ileri gelenlerinden hi kimse tefsirlerinde bu ayetlerin, Ali bn Ebi Talib (r.a.) hakknda nazil olduunu sylememilerdir. Ama, bizim
[11]
alimlerimizden Vahidi, Kitbu'l-Basit adl eserinde bu ayetlerin Hz. Ali hakknda nazil olduunu sylemitir."
d- Mu'teziller ise yle demektedir:
Allah Tel, bu srenin banda, mahlkat denemek ve imtihan etmek iin yarattndan bahsetmi, daha sonra da herkese hidayet yolunu
gsterdiini ve engelleri ortadan kaldrdn beyan etmi, sonra da insanlarn kreden ve kfrn- nimette bulunan; kfir diye
blndklerini sylemi, kafirlerle ilgili olan tehdide yer vermi, peinden de, kreden kimseye bir va'd olmak zere, Muhakkak iyi
kimseler.. ierler... buyurmutur ki, bu sigalar, oul salardr. Dolaysyla, btn kredenleri ve btn iyi kimseleri iine alan bir ifadedir.
Bu gibi ifadeleri tek bir ahsa tahsis etmek mmkn deildir. nk, srenin bandan buraya kadarki nazm, bu ifadenin, ebrr ve
itaatkarlardan olan herkesin durumunu beyan eden bir ifade olmasn gerektirir. imdi, kalkar da biz bunu tek bir ahsa tahsis edersek, bu
srenin nazm bozulur. Bir de bu sfatlar tayanlar, oul sigasyla ifade edilmilerdir. Binenaleyh, ayetin bu ifadesini, belli bir toplulua
tahsis etmek, zahirin hilafna bir harekettir. Ali bn Eb Talib (r.a.)in, bu ifadesinin muhtevasna girdii inkar olunamaz. Ne var ki, Ali bn
Eb Talib, Allah'a itaat edenlerin hallerine dellet eden tm ayetlerin muhtevasna da girmektedir. Ali bn Eb Talib, bu ayetin muhtevasna
girdii gibi, sahabe ve tabiunun mttakileri de, bunun muhtevasna girmektedir. Bu durumda byle bir tahsiste bulunmann kesinlikle bir
manas kalmaz... Meer ki Bu sre, Hz. Ali'den, zel bir taatin sadr olduu srada nazil olmutur denilsin. Fakat, usl'l-fkhta, Nazar
[12]
dikkate alnan ey, sebebin hususilii deil, lafzn umumliidir eklinde bir dstur yer almtr.
2- Ensari ile ilgili rivayetler:
a- Beav, Muktil'den rivayetle bir gnde hem yoksula, hem yetime ve hem de bir esire yemek yediren ensar'dan bir adam hakknda nazil
[13]
olduunu zikrederse de bu sahabinin adn vermez.
[14]
b- Hzin ise ensardan Ebu'd-Dahdh hakknda nazil olduunu tasrih eder.
Buna gre Ebu'd-Dahdh el-ensr bir gn oru tutmu. ftar edecei vakit bir yoksul, bir yetim ve bir esir gelmi. Onlara ekmek vermi,
[15]
kendisine ve ailesine de bir ekmek kalm ite bu yet-i kerime onlar hakknda nazil olmu.
c- Kurtub'deki rivayette bu yoksul, yetim ve esirin ncelikle Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek ondan yiyecek istedikleri, Efendimiz (s.a.v.)'in
de onlara:
"Yanmda size yedireceim bir ey yok, fakat kn ve arayn." buyurduu onlarn da srayla o ensr'ye geldikleri ayrntlarna yer verilmitir.
[16]
Bu ensrnin ad bir rivayette de Mut'im ibn Varka' el-ensr olarak verilmektedir.
Kurtub btn bu rivayetleri verdikten sonra yle der: "Sahih olan odur ki yet-i kerimeler btn iyilikseverler ve gzel amel ileyenler
[17]
hakknda nazil olmutur ve hkm geneldir."
3- Muhacirlerden yedi kii hakkndaki rivayet:
"Onlar, yoksula, yetime ve esire seve seve yemek yedirirler." yet-i kerimesinin de iinde bulunduu 5-18 yet-i kerimelerinin Bedr
gazvesinde esir alnanlara kefil olan muhacirlerden yedi kii hakknda nazil olduu da sylenmitir.
Mchid'den rivayet edildi:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Bedr'de esir alnanlarla birlikte Medine-i Mnevvere'ye dndklerinde Muhacirlerden yedi kii bu esirlere infakta
bulunarak onlarn karnlarn doyurmulard. Bunlar: Hz. Ebu Bekr, mer, Ali, Zbeyr, Abdurrahman ibn Avf, Sa'd ve Ebu Ubeyde ibnu'lCerrh idiler. Bunun zerine ensar "Biz onlarla Allah ve Rasl yolunda savatk, siz ise nafaka ile onlara yardm ediyorsunuz." demilerdi.
te bunun zerine Allah Teal "phesiz iyiler, kfur katlm dolu bir kseden ierler." yetinden balyarak "Orada bir pnardr ki Selsebl
[18]
ad verilir."e kadar olan yetleri indirdi."
[19]
Ancak Als bu rivayeti de pek sahih bulmamaktadr.
4- Allah Tel'nn, Ve esiran kavli hakknda rivayet:
"Bu yet mrik esirleri hakknda indirildi. Rasulullah (s.a.v.) mslmanlar esir almyordu. Mrikler mslman esirlere ikence ediyordu.
[20]
Rasulullah (s.a.v.) mrik esirlere iyilik ile hareket edilmesini emretti."
20. Nereye baksan orada bir nimet ve byk bir mlk grrsn.

"Hz. mer bir gn Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yanna girmi. Efendimiz (hurma) dallarndan rlm bir hasrn zerinde uyumakta imi ve
hasrn izi yanna km. Hz. mer bunu grnce alamya balam. Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, kendisini neyin alattn sormas zerine
yle demi:
"Ey Allah'n elisi, Kisr'y ve sahip olduu hkmranl, Hrmz ve sahip olduu hkmranl, Habe kraln ve sahip olduu
hkmranl dndm, bir de sen Allah'n elisi iken dallardan rlm bir hasr zerinde uyuduunu gzmn nne getirdim de ona
aladm." demi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
"Ey mer, dnyann onlarn, hiretin de bizim olmasna raz olmaz msn?" buyurmu ve ite bunun zerine Allah Teal bu yet-i kerimeyi
[21]
indirmi."
24. Artk, Rabbinin hkmne sabret. Onlardan hibir gnahkara veya hibir nankre boyun eme.
1- Katde'den rivayet edildiine gre "bir gn Ebu Cehl:

"Eer Muhammed'i (Ka'be'de) namaz klarken grecek olursam mutlaka boynuna basacam." demi ve bunun zerine Allah Teal bu yet-i
[22]
kerimeyi indirmi.
2- Bu yet-i kerimenin, peygamberlik davasndan vazgemesi mukabilinde "Biliyorsun benim kzlarm Kurey'in en gzel kzlardr. Senden
mehir istemeden seni kzmla evlendireyim bu iten vazge." diyerek Hz. Peygamber (s.a.v.)'i kzlarndan biriyle evlendirmeyi va'deden Utbe
[23]
ibn Raba hakknda nazil olmutur."
3- Bu yet-i kerimenin, "Bu yaptn eer mal iin yapyorsan sana malmdan sen raz oluncaya kadar vereyim, bu iten vazge." diyen el[24]
Veld ibnu'l-Mura hakknda nazil olduu da rivayet edilmitir."

"Bu ayetle belli bir ahs kastedilmemitir. Bunlar mutlak (genel) ifadelerdir. Bu gr, ayetin zahirinden anlalan manaya daha yakndr.
Hasan el-Basr, "sim, mnafk araplar, kefr da mrik araplardr" demi ama bu gr zayftr. Doru olan, bizim de bahsettiimiz gibi,
[25]
sim, genel; kefur ise hass (zel) bir ifadedir."
[1]
evkn, Fethul-Kadir, 5/397; bn r, 29/370.
[2]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 8/427. mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 18/251.
[3]
[4]
Kurtub, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, 19/77.

bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, 4/453-454, senedinin mrsel olduu kaydyla. mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 18/251-252
[5]
mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 18/252
[6]
mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 18/251-252
[7]
mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/700. mam Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Buru Yaynlar: 18/251.
[8]
Senedi yoktur. bn Merdeveyh ed-Drr: 6/299'da zikretmitir. mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed el-Vahidi, Esbb- Nzul, htar Yaynclk: 375.
[9]
Zemaher, el-Kef, 4/197; Rz, Mefatihul-ayb, 30/244.

[10]
Bak: Als, Ruhul-Meani, 29/157.
[11]
[12]
[13]
Beavi, Melimu't-Tenzl, 4/428.
[14]
bnu'l-Cevz, Zadul-Mesir, 8/432 dipnot.
[15]
[16]
[17]
[18]
bn Askir.
[19]
[20]
bn Cerr; bn Mnzir; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/700.
[21]
bnu'l-Mnzir; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/190.
[22]
Abdrrezzk, bnu'l-Mnzir; bn Cerir et-Taber, Camiul-Beyan, 29/138; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/190-191.
[23]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 8/441; Kurtub, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, 19/97; Zemaheri, Keaf; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[24]
bnul-Cevz, Zadul-Mesir, 8/441; Kurtub, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, 19/97; Zemaheri, Keaf; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[25]
77- MRSELT SRES

[1]
Mushaftaki sralamada yetmi yedinci, ini srasna gre otuz nc sredir. Hmeze sresinden sonra , Kaf sresinden nce Mekke'de
[2]
inmitir. 48. yetinin Medine'de indiine dair rivayet de vardr.
Hasan, krime, At' ve Cbir'e gre, srenin tamam Mekke'de inmitir. Ancak bn Abbs, Katde ve Mukatil'den "Onlara: Rk edin denildii
[3]
zaman rka varmazlar." (yet: 48) yetinin meden olduu da rivayet edilmitir.
bn Mes'ud (r.a.) diyor ki:
[4]
"Ve'l-Murselt Sresi cin gecesinde indi ki biz o gece Reslllah (a.s.) ile beraber bulunuyorduk."
Humeyd... Abdullah ibn Mes'd'dan rivayet ediyor. O yle anlatyor:
"Allah'n Rasl (s.a.v.) ile bir maarada idik. Ve'I-Murselti urfen... nazil oldu. Ve ben, Raslullah'n azndan onu aldm (ezberledim). Hz.
Peygamber daha onu okumay yeni bitirmiti. Tam olarak hatrlamyorum "Ondan sonra hangi sze inanacaklar!?" ile mi, yoksa "Onlara rk
edin denildiinde rk etmezler." ile mi bitirmiti ki birden bir delikten bir ylan kverdi. Hz. Peygamber:
"Onu ldrn." Buyurdu, fakat ylan elimizden kat (kurtuldu) ve baka bir delie girdi. Hz. Peygamber (s.a.v.):
[5]
"Siz onun errinden korundunuz (kurtuldunuz), o da sizin errinizden korundu (kurtuldu)." buyurdular."
[6]
Kurtub hadisin Mslim tarafndan bn Mes'd'dan rivayetle tahric edilmi olduunu kaydediyor.
[7]
bn Kesr'deki rivayette bu maarann Mina'da bir maara olduu ayrntsna yer verilir.
[8]
Kurtub'deki bn Mes'd rivayetinde Srenin nzulnn Cinn gecesi olduu ayrntsna da yer verilmitir.
48. Onlara: "Rk edin. " denildii zaman rka varmazlar.
[9]
1- Mchid'den rivayet edildiine gre bu ayet Sakfliler hakknda nazil olmutur.
2- Mukatil dedi ki:
"Hz. Peygamber (s.a.v.) Sakflilerden mslman olmalarn isteyip namaz emredince:
"Biz eilmeyiz (rk etmeyiz) nk eilmek bizim iin bir svg sebebidir." demiler. Hz. Peygamber (s.a.v.) de:
[10]
"Kendisinde rk olmyan dinde hayr yoktur." buyurmular ve ite bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu.
Buna gre bu yet-i kerime medendir.
[1]
[2]
evkn, Fethul-Kadir, 5/411; bn r, 29/418.
[3]
[4]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/153;
[5]
Ebu Bekr Abdullah ibn ez-Zubeyr el-Humeyd, el-Msned, 1/59-60, hadis no: 106; Buhr, Tefsru'l-Kur'n, el-Mrselt, 77/1,2,4; Sayd, 7; Bed'u'1-Halk, 16; bn
Cerir et-Taberi, Camiul-Beyan. bn Kesir der ki: Mslim bu hadsi A'me tarikiyle rivayet etmitir.
[6]
Kurtub, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/215; Mslim, Selm, 137; Ahmed ibn Hanbel, Msned, 1/377, 462.
[7]
[8]
[9]
bnu'l-Mnzir; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/191. mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/702.
[10]
78- NEBE' SRES

[1]
Mushaftaki sralamada yetmi sekizinci, ini srasna gre sekseninci sredir. Meric sresinden sonra , Nzit sresinden nce Mekke'de
[2]
inmitir.
[3]
Tamam Mekke'de nazil olmutur ve bunda icma vardr.
Nitekim Beyhak ve Nuhas'n yaptklar rivayette, bn Abbas (r.a.); Amme
[4]
yeteseln Sresi Mekke'de inmitir demitir.
el-Hasen'den rivayet edildiine gre "Hz. Peygamber (s.a.v.), peygamber olarak gnderilince Kureyliler kendi aralarnda birbirlerine O'nun
durumunu sormaya balamlar
"Getirdii nedir?" diyorlar, birbirleriyle tartyorlar ve Hz. Peygamber (s.a.v.)'in peygamber olarak gnderilmi olmas hususunda farkl
[5]
grler serdederek mcadele ediyorlarm. te bunun zerine "Neyi soruturuyorlar? O byk haberi mi?" nazil olmu."
Mekkeli mrikler sk sk slm, Kur'an ve Hz. Muhammed (s.a.v.) aleyhinde bulunmak zere toplantlar dzenlerlerdi. Onlardan bir ksm Hz.
Muhammed (s.a.v.) iin "sihirbaz", "byc" derken, bir ksm "akl dengesi bozuk" der; bir ksm da "ir" damgasn yaktrmaya alrd.
Kur'n- Kerm hakknda ise, ok yakksz szler kullanr, inen yetlerini tahrif ederek alay konusu yaparlard. Toplantdan sonra dar
ktklar zaman bir mslmanla karlanca ona: "Ee, syle bakalm u Kur'n'n haber verdii kyamet ne zaman? " diye sorar ve byk
altndan glerlerdi.
Mriklerin ounun Allah hakknda az ve ksr da olsa bir bilgileri olmakla beraber hiret hakknda hibir ciddi bilgileri yoktu. O bakmdan
ldkten sonra dirilip ikinci hayata kalkmaya kesinlikle inanmazlard. Onlardan az bir ksm ise, ruhun ebediliine inanr, ama onu kendi
mantna gre yorumlard.
[6]
Bu sre, onlarn inkr ve iddialarn reddederken, duygu ve dncelerini ynlendirmek, akllarn harekete geirmek zere inmitir.
1. "Onlar birbirlerine neyi sorup duruyorlar?
2. Hakknda ihtilaf edici olduklar, o byk haberi (mi)?"
1. Hasan- Basri'den yle rivayet edildi:
"Neb Aleyhisselm peygamber olarak gnderilince, insanlar aralarnda baz eylerden sorutular. Bunun zerine bu yetler indirildi."
[7]
40. Biz, sizi yakn bir azbla uyardk. O gn kii elleriyle nceden sunmu olduklarna bakacak ve kfir: "Keke ben toprak olsaydm."
diyecektir.
1. Mukatil der ki:
"Bu yet-i kerime Ebu Seleme ibn Abd'1-Esed el-Mahzm ve kardei el-Esved ibn Abd'1-Esed hakknda nazil olmutur. Bu yet-i
[8]
kerimedeki "kii" Ebu Seleme; "kfir" de kardeidir."
[1]
[2]
[3]
[4]
evkan, Feth'l-Kadir: 5/362; Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/169.
[5]
bn Cerr; bn Eb Hatim; Suyt, Lbbun-Nukl, 2/191.
[6]
Celal Yldrm, lmin Inda Asrn Kuran Tefsiri, Anadolu Yaynlar: 13/6543.
[7]
bni Cerir; bni Ebi Hatim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/703.
[8]
79- NZT SRES.

Mushaftaki sralamada yetmi dokuzuncu, ini srasna gre seksen birinci sredir. Nebe' sresinden sonra, nfitr sresinden nce Mekke'de
[1]
inmitir.
[2]
Srenin tamam Mekke'de nazil olmutur. bnu'l-Cevz bu grte icma olduunu syler.
bn Abbas ve bn Zbeyr'den de bu anlamda
[3]
sahih rivayet nakledilmitir.
[4]
bn Abbs'tan rivayete gre ini sras itibariyle Nebe' Sresinden sonradr.
12- Dediler ki: "yle ise bu ziyanl bir dntr."
1- Muhammed ibn Ka'b'dan rivayet edildiine gre "Biz, eski halimize mi dndrleceiz? derler." yet-i kerimesi nazil olunca Kurey kfir
leri:
[5]
"lmden sonra dirilecek olursak biz gerekten hsranda olacaz demektir." demiler de bunun zerine bu yet-i kerime nazil olmu."
37. Artk kim haddi amsa,
38. Ve dnya hayatn tercih etmise
39. phesiz ki onun varaca yer cehennemdir.
[6]
1- Bu yet-i kerimelerin en-Nadr ve olu Haris hakknda nazil olduu sylenmitir.
2- Bu yet-i kerimeler, Mus'ab ibn Umeyrin kardei Ebu Azz Amir ibn Umeyr hakknda nazil olmutur.
Dahhk, bn Abbs'tan yle rivayet ediyor:
"Artk kim haddi amsa" ile kastedilen Mus'ab ibn Umeyr'in kardeidir. Mus'ab'n bu kardei Bedr gn esir edilmiti. Onu ensar yakalam
ve kim olduunu sorduklarnda Mus'ab ibn Umeyr'in kardei olduunu renince onu balamamlar, ikramda bulunmular ve geceyi
kendileriyle birlikte ayn yerde geirmesine msaade etmiler. Sabah olunca durumu Mus'ab'a haber vermiler de o (kardei mrik olduu
iin):
"Benim bir kardeim filn yok. Esirinizi balayn. Onun annesi, Mekke vadisinin en ok zinet eyas ve mal olan kadndr." demi. Tutmu
onu balamlar ve annesi fidyesini gnderinceye kadar da brakmamlar.
3- bn Abbs'tan gelen baka bir rivayete gre ise bu yet-i kerimeler Ebu Cehl ibn Him el-Mahzm hakknda nazil olmutur.
"Baz kimseler, ayetteki bu ifadeler ile Nadr b. Hris ile babas Harisin kastedildiini sylemilerdir. Eer bununla, ayetin baz dine uymayan
eyler bunlardan sadr olduu zaman nazil olduunu sylyorlarsa, buna diyecek birey yok. Yok eer bununla, ayetin sadece bunlarla ilgili
olduunu kastediyorlarsa, bu uzak bireydir. nk nazar- dikkate alnmas gereken ey, nzule sebep olan hususi hadiseler deil, ayetin
lafznn genel manasdr. zellikle, ayetteki hkm gerektiren eyin ayette bahsedilen o vasf olduu akln zarureti ve bedaheti ile
[7]
bilinirse..."
40. Kim de Rabbnn makamndan korkup ta nefsini heveslerden alakoydu ise,
41. phesiz ki onun varaca yer cennettir.
1- Bu iki yet-i kerime Mus'ab ibn Umeyr hakknda nazil olmutur.
Dahhk, bn Abbs'tan yle rivayet ediyor:
"Bu ayet ile kastedilen Mus'ab ibn Umeyr'dir."
Mus'ab (r.a), kardei kafir Ebu Uzeyr'i Uhud gn ldrmt. Mus'ab (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.v.)'e kllar-hanerler dokunmasn diye,
[8]
vcuduyla ona siper olmutu.
2- Sdd der ki:
"Bu yet-i kerimeler Ebu Bekr es-Sddk hakknda nazil oldu. Onun, kendisine yemek getiren bir klesi vard. O her yemek getiriinde
mutlaka yemei nereden getirdiini sorard. Bir gn yine bu klesi yemek getirdi ve Hz. Ebu Bekr o yemei nereden getirdiini sormakszn
yedi. Klesi:
"Bugn yemei nereden getirdiimi neden sormadn?" dedi. Hz. Ebu Bekr:
"Unuttum." deyip sordu:
"Bu yemei nereden getirdin?" Kle:
"Cahiliye zere olan bir kavme khinlik ettim, onlar da bu khinliimin karlnda bana bunu verdiler." dedi. Hz. Ebu Bekr hemen yediklerini
kustu ve:
"Ey Rabbm, damarlarmda bundan bir ey kalmsa phesiz sen onu orada hapsettiin iin geri karamadm." dedi ve ite bunun zerine bu
[9]
yet-i kerimeler nazil oldu."
42. Sana saatin ne zaman demir atacan soruyorlar.

43. Sen nerede, onu bilmek nerede!
44. Nihai bilgisi ancak Rabbine aittir.
45. Sen ancak ondan korkacaklar korkutursun.
46. Onu grdkleri gn, sanki bir akam veya kuluk vaktinden fazla kalmam gibi olur onlar.

[10]
"Raslullah (s.a.v.) bu yetler indirilinceye kadar kyamet saatinden sorard. yetler inince nihayet verdi."
2- bnu Abbas'tan (r.a.) Dahhk, ondan Cveybir tarikndan rivayet edildi:
"Mekke ehli mrikleri, Neb Aleyhisselm'a: Kyamet ne zaman kopacak? diye sordular. Onlarla alay etmek amacyla Allah Tel bu
[11]
yetleri indirdi."
3- Trik bni ihb'tan rivayet edildi:
[12]
Raslullah (s.a.v.) bu yet indirilinceye kadar kyamet saatinin zikrini ok yapard.
[13]
4- Bunun benzerini Urve (r.a.)'den bni Eb Hatim anlatt.
[1]
[2]
bnu'i-Cevz, Zadul-Mesir, 9/14.
[3]
[4]
[5]
evkan, Feth'l-Kadir: 5/371.

Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/124; Als, Ruhul-Meani, 30/22.
Sad ibn Mansr; Suyt, Lbbun-Nukl, 2/191.
[6]
Kurtubi, Camiu li Ahkamil-Kuran, 19/135; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[7]
[8]
[9]

[10]
bnu Cerr; Hkim; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/705; Fahreddin er-Razi, Mefatihul-ayb.
[11]
bn Eb Hatim; Suyt, Lbbu'n-Nukl, 2/192; Kurtubi, el-Cmiu li-Ahkmi'1-Kur'n, 19/209.
[12]
bn Cerr; Tabern; mam Celaleddin es-Suyuti, Lubabun-Nukul Fi Esbabin-Nuzul, Fatih Yaynevi: 2/705.
[13]
80- ABESE SURES

[1]
Mushaftaki sralamada sekseninci, ini srasna gre yirmi drdnc sredir. Necm sresinden sonra , Kadir sresinden nce Mekke'de
[2]
inmitir. bnu'l-Cevz bu gr zerinde icma olduunu da kaydeder.
Aie, Abdullah b. Abbas, Urve b. Zbeyr, Mcahid, Ebu Malik, Katade, Dehhak ve bn-i Zeyd bu surenin ilk on ayetinin Rasulullahn, m
[3]
Abdullah b. mm-i Mektuma davran hakknda nazil olduunu sylemilerdir.
Rasulullah (s.a.v.) bir gn Kureyin ileri gelenlerine slam anlatp onlar slama davet ile megulken gzleri grmeyen ve fakir halktan olan
Abdullah bn mmi Mektum adndaki kii oraya gelip Rasulullahn meguliyetinden habersiz olarak ona: Ey Muhammed, Allahn sana
rettiinden bana da ret. demiti. Rasulullah Kureyin bu ileri gelenlerine srekli slam anlatp durduu halde bunlar bu ilahi davete
aldr etmiyor, kfrlerine devam ediyorlard. Rasulullah da davetine srarla devam ediyordu. Bu kararl ve srarl davetin devam ettii bir
srada bn mmi Mektumun kp gelmesi ve Kureyin tavrndan haberdar olmad iin Rasulullaha srarla: Allahn sana rettiklerinden
bana da ret. demesi biraz da olsa sanki Rasulullahn cann skmt. Dinini renmek isteyen bu m insana aldr etmeyen ve hatta
yzn ondan eviren Rasulullaha derhal Allahtan bir ikaz ve itab gelmitir. Bu ve buna benzer ikaz ve itab ayetleri Kurann Rasulullah
(s.a.v.) tarafndan uydurulmadnn en byk delili ve kantdr. Zira Kuran Rasulullah (s.a.v.) tarafndan yazlm ve uydurulmu olsayd,
kendi kendini knamas dnlmezdi. Sre bu olay zerine nazil olmutur. Bu itab ayetlerinden sonra Rasulullah (s.a.v.) Abdullah bn mmi
Mektumu her grdnde: Merhaba ey kendisi iin Rabbimin beni knad kii! diye buyururdu. Hatta Medineye hicretten sonra
[4]
Rasulullah (s.a.v.) gazaya ktnda Abdullah Medinede yerine devlet bakan vekili olarak brakyordu.
Kurtubide yle diyor: Rasulullah (s.a.v.) yle dedi: Bunlar diyecekler ki, Muhammedin peinden gidenler krler, sefiller ve klelerdir.
[5]
Bu sebeple yzn ekitti ve o toplulua dnerek onlarla konumaya balad.
Nzul Zaman:
Bu srenin esbab- nzulu hakknda gr bildiren mfessir ve muhaddisler, aada zikredilen hdisenin bu srenin nzuluna neden olduu
konusunda ittifak etmilerdir.
Birgn Raslullah (s.a.v.) Mekke'nin ileri gelenlerine slm' tebli ediyor ve onlar ikna edebilmek iin olduka gayret sarfediyordu. Bu
srada bir m olan bn Ummu Mektum (r.a.) kagelerek, Raslullah'tan (s.a.v.) slm hakknda bilgi vermesini istedi. Raslullah (s.a.v.) ise,
Ummu Mektum'un araya girmesinden holanmayarak yzn evirdi ve bu olay zerine de Abese Sresi nazil oldu. u nedenlerden tr, bu
srenin nzul zamann tespit etmek bizim iin kolay olmutur.
1) bni Kesir bu konuyu izah ederken, Ummu Mektum (r.a.) iin Mekke'de slm' ilk kabul edenlerdendi; bn Hacer de, 'Ummu Mektum (r.a.)
ilk Mslmanlardandr' demektedirler.
2) Baz hadslere gre, o vakitlerde Ummu Mektum (r.a.) hl mslman olmamt ama Hakk'a susam biri olarak slm'a sempati
duyuyordu. Zaten Raslullah'a (s.a.v.) geliinin nedeni de buydu.
[6]
Aie'nin (r.a.) aklamasna gre Ummu Mektum (r.a.), "Ya Raslallah, (s.a.v.) bana doru yolu gster" demitir.
Abdullah bn Abbas'tan (r.a.) rivayet edildiine gre ise, Ummu Mektum (r.a.) Kur'an'n bir ayetinin anlamn sormak istediinde, "Ya
[7]
Raslallah! Allah'n (c.c.) sana rettiklerinden bana da ret" demitir.
Bu aklamalar Ummu Mektum'un (r.a.) Muhammed'i (s.a.v.) Allah'n (c.c.) Rasl olarak kabul ettiini gstermektedir. Baka bir gr
temsil eden bni Zeyd Surenin 3. ayetini (Ne bilirsin belki de o arnacak?) "Ne bilirsin belki de o slm' kabul edecek?" eklinde anlyordu.
Nitekim Allah (c.c), 'Ne bilirsin belki de o arnacak? Yahut t alacak ta t kendisine yarayacak' ve 'Fakat koarak sana gelen, korkarak
gelmiken sen onunla ilgilenmiyorsun.' ayetlerini inzal etmitir. Bu ayetler Ummu Mektum (r.a.)'n iinde iddetli bir istein olduuna iaret
etmektedir. Yine Muhammed'in (s.a.v.) hidayetin kayna olduuna ve kendisinin de hidayeti ancak onun yardmyla bulabileceine inanm
olduu aikrdr. Onun bu hli kendisine tebli yapld takdirde, bu tebliden istifade edeceine dellet etmektedir.
3) Raslullah'n (s.a.v.) yannda o zaman Utbe, eybe, Ebu Cehil, meyye bin Halef, Ubeyy bin Halef gibi slm'n en iddetli dmanlar
vard. Bunlar bize Raslullah'n (s.a.v.) kfirlerle ilikisinin tamamen kesilmediini ve onlarla hl grtn gstermektedir. Bylece
[8]
Abese Suresi'nin slm'n ilk devirlerinde nzil olduunu anlyoruz.
1-2. "Yanna kr bir kimse geldi diye (Peygamber) yzn asp evirdi."
1- Bu ayetler bn mm Mektm hakknda inmitir. Bu mesele yle olmutur;
"Nebi (s.a.v.), Utbe b. Rabia, Eb Cehil b. Hiam, Abbas b. Abdu'l-Muttalib, Ubeyy ve Umeyye b. Halef ile konuuyor, onlar Allah'a davet
edip, onlarn mslman olmalarn umuyordu. Bu arada bn mm-i Mektum Rasulullah (s.a.v.)'a geldi. Ama olduu iin Rasulullah (s.a.v.)'n
bakalaryla megul olduunu bilmiyordu. Birka defa:
"Ey Allah'n Rasul, Allah'n sana rettiinden bana da ret" dedi. Bu isteini tekrarlyordu. Szn kestii iin Rasulullahn (s.a.v.)
yznde honutsuzluk alameti belirdi ve Rasulullah (s.a.v.) kendi kendine yle dedi:
"u Kurey'in ileri gelenleri yle derler: "O'na uyanlar ancak krlerdir, sefil kimselerdir ve klelerdir." Bundan dolay Rasulullah (s.a.v.)
yzn krtrd ve bn mm-i Mektum'a srtn evirip, kendileriyle konutuu kimselere ynn evirdi. Bunun zerine Allah Teala bu
yetleri indirdi. Bu olaydan sonra Rasulullah (s.a.v.) ona ikram ederdi ve her grdnde yle derdi:
[9]
"Merhaba kendisinden dolay Rabbim'in beni azarlad kimse."
Var m bir ihtiyacn?" kt iki gazvede onu Medine'ye vali olarak
[10]
brakmt ve (Medineliler de) onun arkasnda namaz klmlard.
2- Muhammed b. Abdirrahman, Eb Amr Muhammed b. Ahmed b. Hamedan'dan, o Eb Ya'la'dan, o Said b. Yahya b. Said'den, o Ubeyy'den,
Ubeyy'in yle dediini rivayet etti:
"Bu rivayet benim Aie (r.a.)'den naklen Hiam b. Urve'ye okumu olduumdur."
"Hz. Aie yle dedi:
"Bu yet, ma olan bn mm-i Mektum hakknda nazil oldu. O, Rasulullah (s.a.v.)'a geldi ve yle dedi:
"Ey Allah'n Rasul, beni irad et." O esnada Rasulullah'n yannda mriklerin byklerinden baz ahslar vard. Rasulullah (s.a.v.) bn
mm-i Mektum'a srtn dnd, dierlerine yzn evirdi. bn mmi Mektm:
"Sylediimde bir saknca m var?" diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v.):
[11]
"Hayr." buyurdu. te bundan dolay bu yet indi."
[12]
Bu hadisi Hakim, Sahihinde, Ali b. sa el-Hyer'den, o Attab'den, o da Sa'd b. Yahya'dan rivayet etmitir.
[13]
Enes'den bunun benzerini Ebu Yl anlatt.
3- Avf kanalyla bn Abbs'tan rivayette o yle demitir:
"Raslullah (s.a.v.), Utbe ibn Raba, Ebu Cehl ibn Him ve Abbs ibn Abdlmuttalib'le konuurken -onlara fazla ilgi gsteriyor ve iman
etmelerini hrsla istiyordu- o esnada Abdullah ibn mm Mektm adndaki kr bir adam gelip onlarla birlikte yrd. Hz. Peygamber (s.a.v.),
onlarla alak sesle (veya onlarla zel olarak) konuuyordu. Abdullah ise Hz. Peygamber (s.a.v.)'in yannda, O'ndan Kur'n'dan bir eyler
okumasn istiyor ve:
"Ey Allah'n elisi, Allah'n sana rettiinden sen de bana ret." diyordu. Raslullah (s.a.v.) ondan uzaklap yzn ast, geri dnd ve
onun sznden holanmad, brlerine yneldi. Konumasn bitirip de ailesine doru gitmek zere ayrldnda Allah Teal O'nun grme
gcn kaldrd ve ban nne edirdi, sonra da bu yetleri indirdi. Onun hakknda bu yetler inince Hz. Peygamber (s.a.v.) kendisine
ikramda bulundu, onunla konutu,
"htiyacn var m? Bir ey istiyor musun?" dedi. Onun yanndan ayrlrken de tekrar:
[14]
"Bir ihtiyacn var m?" diye sordu. Bu, Allah Teal'nn bu yetlerinin indirilmesi zerineydi."
4- bn Cerr Taber ve bn Ebu Hatim ayn ekilde Avf kanalyla bn Abbs'tan naklederler ki; o, bu yet konusunda yle demitir:
Raslullah (s.a.v.) Utbe bn Reba, Ebu Cehl bn Him, Abbs bn Abdlmuttalib ile konuurken -onlara fazla ilgi gsteriyor ve inanma
larn hrsla istiyordu- o esnada Abdullah bn mm Mektm denilen kr bir adam gelip onlarla beraber yrd. Hz. Peygamber onlarla alak
sesle konuuyordu. Abdullah ise Peygamberin yannda Kur'n'dan bir yet okuyup renmek istiyor ve:
Ey Allah'n Rasl, Allah'n sana rettiinden sen de bana ret, diyordu. Raslullah (s.a.v.) ondan uzaklap yzn ast, geri dnd ve
sznden holanmad. brlerine doru yneldi. Konumasn bitirip ailesine doru gitmek zere ayrldnda Allah Tel grme gcn
kaldrd ve ban ne doru kertti, sonra da: Yzn asp evirdi, kendisine a'm geldi diye. Ne bilirsin belki de o, temizlenecekti. Yahut
t alacakt da bu, kendisine fayda verecekti. yetini indirdi. Onun hakknda bu yet inince Raslullah (s.a.v.) kendisine ikramda bulundu,
onunla konutu.
htiycn var m? Bir ey istiyor musun? dedi. Onun yanndan ayrlrken de ihtiycn var m? dedi. Bu, Allah Te'l'nn: Ama kendini
[15] [16]
.
mstani gren, ite sen onu karna alyorsun. Halbuki onun temizlenmemesinden sana ne? yetinin indirilmesi zerineydi
5- Mukatil'in de ilerinde bulunduu bir cemaat, Abdullah ibn mmi Mektm'un Hz. Peygamber (s.a.v.)'e iman etmek zere geldii, Hz.
Peygamber (s.a.v.)'in ise onunla megul olmak yerine ondan yz evirerek konumakta olduu Kurey mrikleriyle megul olmay tercih
[17]
ettii ve bu yet-i kerimelerin bunun zerine nazil olduu grndedirler.
"Abese ve tevella" suresi, m Abdullah b. mm-i Mektum hakknda indirilmitir. Bu zat Rasulullaha gelmiti ve ona:
"Ey Allahn Rasul, beni irad et" diyordu. Rasulullahn yannda da mriklerin ileri gelenlerinden bir adam bulunuyordu. Rasulullah, bn-i
mm-i Mektum'a aldr etmeyip dier adamla ilgileniyor ve:
"Konumanda bir mahzur gryor musun?" diyordu. Cevaben de
[18]
"Hayr" deniliyordu. Bu sure ite bunun hakknda nazil oldu.
7- Rivayete gre bir gn Hz. Peygamber mriklerin ileri gelenlerinden bir gruba dini tebli ederken yanlarna mminlerden olup gzleri
grmeyen Abdullah ibn mmi Mektm gelmi ve Hz. Peygamber'e yaklaarak Kur'an yetlerinden bir ksmn kendisine tekrarlamasn veya
aklamasn istemiti. Etkisi azalaca iin konumasnn kesilmesinden rahatsz olan Hz. Peygamber Abdullah'a ilgi gstermemi, bunun
[19]
zerine bu srenin Reslullah' (s.a.v.) uyaran ilk on yeti inmitir.
8- bn Kesir diyor ki:
Pek ok tefsr sahibinin zikrettiine gre; Raslullah (s.a.v.) bir gn Kurey ulularyla konuuyordu. Hrsla onlarn mslman olmasn is
tiyordu. Onlarla konuup kendilerini slm'a davet ederken, o srada daha nce mslman olmu bulunan bn mm Mektm geldi ve Ras
lullah (s.a.v.)a bir ey sorup sorusunda srar etti. Hz. Peygamber de onun bu esnada fazla durmayp Kurey'lilerle konumasna imkn
salamasn istiyordu. Maksad, o kiinin hidyete gelmesi idi. Bu sebeple bn mm Mektm'a kar yzn asp evirdi ve br adama
[20]
dnd. Bunun zerine Allah Tel: Yzn asp evirdi, kendisine a'm geldi diye. Ne bilirsin belki de o temizlenecekti. buyurdu.
Btn tefsir bilginlerinin rivayet ettiklerine gre, Kurey'in erafndan bir topluluk, Peygamber (s.a.v.)'n yannda bulunuyordu. Peygamber
onlarn mslman olacaklarn mit etmiti. Bu srada Abdullah b. Um Mektm geldi. Raslullah (s.a.v.), Abdullah'n szn keseceinden
[21]
ekindii iin, ondan yz evirdi. te bu yet-i kerime onun hakknda inmitir.
Peygamber (s.a.v.), Kurey'in ileri gelenlerinden huzurunda bulunanlarla megul olup, onlar yce Allah'n dinine davet ederken mslman
olacaklarna midi de ykselmiken, onlarn mslman olmalar sayesinde kavimlerinden dierlerinin de mslman olacaklarn bekliyor iken,
m olan bn Um Mektm gelip:
"Ey Allah'n Rasl! Allah'n sana rettiklerinden bana da ret" deyip, onunla yksek sesle konumaya ve bu konumalarn ileri gtrmeye
koyuldu. Peygamberin bakas ile uramakta olduunu da bilmiyordu.
Sonunda Raslullah (s.a.v.)'n yznden szn kestii iin holanmad anlald ve kendi kendisine yle dedi:
"imdi bunlar da yle dnyor: Ona uyanlar; krler, ayak takmlar ve klelerdir." Bundan tr de Peygamber yzn ekitti ve ondan
[22]
yz evirdi. Bunun zerine yet-i kerime nazil oldu.
10- Ebu Ya'l ve bn Cerr Taber derler ki: Bize Sad bn Yahya... Hz. Aie'den nakletti ki; "O, Abese sresinin kr olan bn mm Mektm
hakknda nazil olduunu sylemitir. bn mm Mektm Rslullah (s.a.v.)

Esbab Nzul PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Esbab Nzul PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AYETLERN

gitti ve bu durumu ona anlatnca Varaka ona yle dedi:

Ftiha'y ndiren Melek:

Allah'adr, minnet duygularmz O'nadr."

Mrsel hadistir. mam Vahidi, Esbab- Nzul.

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetlerin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

1- Ahmed b. Muhammed b. brahim, eybe b. Muhammed'den, o Ali b. Muhammed b. Kurra'dan, o Ahmed b.

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

25. Mminleri mjdele.

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

42. Sizler bilip dururken hakk btla kartrp hakk gizlemeyin.

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

43. Namaz dosdoru klnz, zekat veriniz ve rk edenlerle beraber rk ediniz.

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

45. "Bir de sabr ve namaz ile Allah'tan yardm isteyin."

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetlerin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Selman da onlara uyar ve gnler byle geerken ba rahib Selman'a:

Ayetlerin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

4- Taberi der ki:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

yardm etmeni senden niyaz ediyoruz."

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

2- Ebu liye (r.a.) dedi ki:

Ayetlerin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

e- Enes b. Malikten (r.a.) rivayet edildiine gre:

e- Bir Yahd, mer bni Hattab'la karlat ve:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

11- Ebu Miclez diyor ki.

16- yet-i kerimenin banda "Onlar" eklinde zikredilen zamirden maksat:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

2- krime yoluyla bn Abbastan (r.a.) rivayet edildi:

4- Yahudiler yle demilerdir:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

ibnu'l-Yemn ile Ammr ibn Ysir'e bu teklifte bulunduklar belirtilmitir.

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler:

Ayetin nzul sebebi ile ilgili rivayetler: