İman Ettikten Sonra, 1. Baskı

İman Ettikten Sonra
Halis BAYANCUK
(Ebu Hanzala)
www.tevhidkitap.net
www.tevhidmeali.com
www.tevhiddersleri.org
www.tevhiddergisi.org
tevhiddergisi@gmail.com
Halis BAYANCUK
(Ebu Hanzala)
Teknik Hazırlık: Dizgi

Tevhid Basım Yayın, 42546
Düzeltmeler
Tevhid Basım Yayın, 42546
Baskı: Basım Yeri

İmak Ofset
Akçaburgaz Mah. 137. Sok. No:12
Esenyurt/İstanbul - Sertifika No: 45523
ISBN: 978-605-71764-1-7
1. Baskı, Eylül/2022
İletişim: E-posta
tevhiddergisi@gmail.com
Telefon
+90 545 762 15 15
Posta
PK 51 Güneşli Merkez PTT
Bağcılar/İstanbul
Merkez
Kirazlı Mah. Mahmutbey Cad. No. 120/A
Bağcılar/İstanbul
Satış Noktaları: Tevhid Kitabevi

İstanbul : Kirazlı Mah. Mahmutbey Cad. No. 120/A 34212 Bağcılar/İSTANBUL 0 (545) 762 15 15
Bursa : Bağlarbaşı Mah. 1. Hürriyet Cad. 1. Sedir Sok. No. 1 16160 Osmangazi/Bursa 0 (543) 225 50 46
Ankara : Piyade Mah. İstasyon Cad. No. 190 Etimesgut/ANKARA 0 (543) 225 50 48
Diyarbakır : Kaynartepe Mah. Gürsel Cad. No. 90/A 21090 Bağlar/DİYARBAKIR 0 (543) 225 50 43
Konya : Mengene Mah. Büyük Kumköprü Cad. No. 78/A 42020 Karatay/KONYA 0 (543) 225 50 49
Van : Vali Mithatbey Mah. Gündüz 2. Sok. No. 2A İpekyolu/VAN 0 (543) 225 50 45
İÇİNDEKİLER
HUTBETU’L HÂCE � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 9
MUKADDİME/ÖN SÖZ � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 11
YOLA GİRERKEN � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 13
İmtihan Gerçeği �� 13
Şer’i İmtihan �� 15
İblis’in Tuzağı �� 19
EĞİTİM � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 25
Yüce Allah’ı İsim ve Sıfatlarıyla Tanımak �� 28
El-Esmau’l Husna’yı Bilmenin Faydaları �� 30
1. El-Esmau’l Husna Sahih Bir Allah Tasavvuru/İtikadı Oluşturur �� 30
2. El-Esmau’l Husna Tevhide Götürür, Şirkten Korur �� 30
3. El-Esmau’l Husna Duygu ve Düşünceleri Düzenler/Arındırır �� 33
4. El-Esmau’l Husna, Ahlakı Güzelleştirir �� 36
Fasid İman ve Muharref Tevhid �� 38
Önce İman, İman, İman… �� 57
Kur’ân ve Sünnet �� 63
Kimlerden İlim Almalıyız? �� 82
Kimi İzleyelim, Kime Kulak Verelim? �� 85
Ne Okumalı ve Nasıl Okumalıyız? �� 99
Kitap Okumanın Önemi �� 99
Kitap Okumak Neden Önemlidir? �� 99
Kitap Okuma Alışkanlığı Nasıl Kazanılır? �� 101
Hangi Kitabı Okumalı? �� 102
Nasıl Okumalı? �� 102
Ne Zaman Okumalı? �� 104
Hangi Ortamda Okumalı? �� 105
Çocuklara Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırmak �� 105
Evli Hanımların Eğitimine Dair �� 106
Kendini İmar Etmeyen Harap Olur �� 106
Meslek/Uzmanlık Sahiplerine Tavsiye �� 110
Aile Eğitimi �� 114
5
CEMAAT � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 121
Hangi Cemaat? �� 128
İslam Cemaatinin Özellikleri �� 129
1. Merkezde Allah Resûlü Vardır! �� 129
2. İslami Hareket, “Kâfirlere karşı şiddetli, kendi aralarında merhametlidir.” �� 130
3. Kulluk Bilincini Kaybetmezler �� 135
4. Secdeyle Elde Edilen Bir Kimliğe Sahiplerdir! �� 139
5. İslam Cemaati Ekin Gibidir! �� 140
6. Filizini Çıkarmış, Onu Kuvvetlendirmiştir �� 143
7. Kalınlaşmış ve Gövdesi Üzerine Doğrulmuştur �� 144
8. Her Merhalede Çiftçi/Lider Gözetiminde Bir Yapı �� 146
9. Kâfirleri Öfkelendirirler �� 147
10. Bağışlanma ve Büyük Mükâfat! �� 148
Cemaat Bireylerinde Görülen Hatalar �� 149
Her Sakallıya Dede Dememelisin! �� 156
Tuzaklara Dikkat! �� 159
DAVET � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 165
Allah’ın İstediği Davet �� 167
Hikmetli ve Basiretli Davet Nasıl Olur? �� 174
a. Davette Öncelik Fıkhına Riayet Etmek �� 175
b. Davet İçin Uygun Zamanı Seçmek �� 179
c. Davet Yapacak Uygun İnsanı Seçmek �� 184
d. Davet, Cedel/Tartışma Değildir �� 191
Amelî Konuları Tartışma Yanlışı �� 195
Güzel Bir Davet Örneği �� 196
Niçin Tartışıyoruz? �� 201
Kur’ân’ın Şüpheler Karşısındaki Tutumu �� 202
Şüphelere cevap vermek ve şüpheleri kesin bir dille çürütmek �� 202
Şüpheye cevap vermemek ve müminleri teslimiyete davet etmek �� 203
e. Bireysel Davet ile Toplumsal Davet Farklıdır �� 206
İmamımız Nuh’un Örnekliği �� 206
İmamımız İbrâhîm’in Örnekliği �� 207
İmamımız Mûsâ’nın Örnekliği �� 207
İmamımız Muhammed’in Örnekliği �� 208
6
f. Amelî Daveti Önemsememek �� 213
g. Davetin Bir Programı Olmalıdır �� 218
h. Kötülüğe Müdahale Etmek, Daha Büyük Kötülüğe Neden Olmamalıdır � 224
Büyük Sünnet İçin Küçük Sünnet Terk Edilebilir �� 232
Hatırlatma �� 234
İNTERNET KULLANMA ADABI � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 235
Vakıada Yapılması Yasak Olan Şeyler, Sanal Dünyada da Yasaktır �� 235
Gözleri Harama Karşı Kısmanın Zorunluluğu �� 238
İnternetin Vakti Öldürmesine Müsaade Etmemek �� 239
İnternet Öğretim Aracı Olabilir, Eğitim Aracı Olamaz �� 241
İslam, Aşırılığın ve Bağımlılığın Her Türlüsüne Karşı Çıkar �� 243
Biz mi Sosyal Medyayı Kullanıyoruz, Yoksa Sosyal Medya mı Bizi? �� 246
Tevhidden Sonraki En Önemli Sermayemiz, İffettir! �� 253
Dijital Alanda Bilgi Sahibi Olanlara Tavsiye �� 256
Sosyal Medyada Müslimlere Kurulan Tuzaklar �� 262
Analiz Hesapları/Profilleri �� 262
Operasyon Hesapları/Profilleri �� 263
GENEL TAVSİYELER � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 267
İnşa ve Yıkım �� 267
Kendini Tanımak �� 268
Duygusal ve Rasyonel Toplumlar �� 270
Kime Benziyoruz? �� 270
Vahiyle Gelen Enerji Vahyin Gösterdiği Yere Harcanmazsa Kulluğumuzu
Zehirler! �� 274
İçindeki Rahmâni Sese Kulak Ver �� 279
Acelecilikten Sakın �� 284
Olmak Bir Süreçtir �� 288
Amel Ederek Öğrenmek �� 289
Amelî İhtilaflara Doğru Yerden Bakmak �� 300
Vakit Disiplini Oluştur �� 309
Son Söz Yerine �� 313
KAYNAKÇA � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 315
7
‫الر ْح ٰمن َّ‬ ‫اهّٰلل َّ‬ ‫ْ ّٰ‬
‫الر ِح ِيم‬ ‫ِ‬ ‫ِبس ِم ِ‬
‫َ ْ‬ ‫َّ ْ َ ْ َ ّٰ َ ُ َ‬
‫هّٰلِل ن ْح َمد ُه َون ْس َت ِع ُين ُه‪َ ،‬ون ْس َتغ ِف ُر ُه‪،‬‬ ‫ِان الحمد ِ ِ‬
‫ات َا ْع َما ِل َنا‪َ ،‬م ْن َي ْه ِد ِه ّٰ ُ‬
‫اهّٰلل‬ ‫رُش َ ْ ُ َ َ ْ ّ َ‬
‫ور انف ِسنا‪ ،‬و ِمن َس ِيئ ِ‬ ‫اهّٰلل ِم ْن ُ ُ‬‫ِ‬
‫َ َ ُ ُ ّٰ‬
‫ونعوذ ِب‬
‫َ َ ُ ِ َّ َ ُ َ َ ْ ُ ْ ْ َ َ َ َ َُ‬
‫فال م ِضل له‪ ،‬ومن يض ِلل فال ه ِادي له‪،‬‬
‫َ َ ْ َ ُ َ ْ َ َ َ َّ ّٰ ُ َ ْ َ ُ َ َ َ َ‬
‫رَشيك ل ُه‪،‬‬ ‫واشهد ان ال ِاله ِاال اهّٰلل وحده ال‬
‫َ َ ْ َ ُ َ َّ ُ َ َّ ً َ ْ ُ ُ َ َ ُ ِ ُُ‬
‫َّ واشهد ان مح ٰمدا عبده ورسوله‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ ٰ َ ُ َّ ُ ّ َ َّ ُ َ‬ ‫َٓ َ‬
‫اهّٰلل َحق تقا ِت ۪ه َواَل ت ُموت َّن ِااَّل َوان ُت ْم‬ ‫﴿يا ا ُّي َها ال ۪ذين امنوا اتقوا‬
‫ُٰ ْ ٰ َ‬ ‫ُ ُ َ‬
‫۝ ﴾ ال ِعمرن‪١٠٢/‬‬ ‫م ْس ِلمون ‪١٠٢‬‬
‫َ ََ ُْ ْ َْ َ َ َ ََ‬ ‫َ ٓ َ ُّ َ َّ ُ َّ ُ َ َّ ُ ُ َّ‬
‫احد ٍة َوخلق‬ ‫ِ‬ ‫و‬ ‫س‬ ‫ٍ‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫م‬‫ِ‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ي‬ ‫ذ‬ ‫﴿يا ايها الناس اتقوا ربكم ۪‬
‫ال‬
‫ْ َ َ ْ َ َ َ َ َّ ْ ُ َ َ ً َ ً َ َ ٓ ً َ َّ ُ ّٰ َ َّ‬
‫ِمنها زوجها وبث ِمنهما ِرجااًل ك ۪ثيرا و ِنساء ۚ واتقوا اهّٰلل ال ۪ذي‬
‫َ َ ٓ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ َ َّ ّٰ َ َ َ َ َ ْ ُ ْ َ ً ‪١‬۝ ّ‬
‫الن َس ُاء‪١/‬‬ ‫تساءلون ِب ۪ه وااْلرحام ۜ ِان ٰاهّٰلل كان عليكم ر ۪قيـبا ﴾ ِ‬
‫َ‬
‫۝ ُي ْص ِل ْح ل ُكمْ‬ ‫ً‬ ‫َ ٓ َ ُّ َ َّ َ ٰ َ ُ َّ ُ ّ َ ُ ُ َ ً‬
‫اهّٰلل َوقولوا ق ْواًل َس ۪ديدا ‪٧0‬‬ ‫﴿يا ايها ال ۪ذين امنوا اتقوا‬
‫َ‬ ‫ۙ‬ ‫ٰ‬
‫ً‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫اهّٰلل َو َر ُسول ُه فقد فاز ف ْوزا‬ ‫وبك ْم َو َم ْن ُي ِطع ّ َ‬ ‫ُ‬ ‫َا ْع َم َال ُك ْم َو َي ْغف ْر َل ُك ْم ُذ ُن َ‬
‫ۜ َْ َِ‬ ‫ِ‬
‫اب‪٧1-٧0/‬‬ ‫۝ ﴾ ااْل ْحز ُ‬ ‫يما ‪٧1‬‬ ‫َع ۪ظ ً‬
‫َ ْ ْ َْ‬ ‫َ ُ ّٰ‬ ‫َ َّ َ ْ ُ َ َّ َ ْ َ ْ‬
‫اهّٰلل‪َ ،‬وخ ْ َرْي ال َهد ِي هد ُي ُم َح َّم ٍد‪،‬‬ ‫اما بعد ف ِان خرْي َ ِ ِ ِ َ ِ‬
‫اب‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫يث‬ ‫د‬ ‫ح‬‫َ‬ ‫ال‬
‫َ َ ٌ ُ َّ‬ ‫َ ْ َ ٌ ُ َّ ْ َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ور ُم ْحدثات َها‪َ ،‬ولُك ُم ْحدث ٍة ِبدعة‪َ ،‬ولُك ِبدع ٍة َضاللة‪َ ،‬ولُك‬ ‫ِ‬
‫اال ُ‬
‫م‬ ‫ورَش‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َضالل ٍة ِفى الن ِار‬
HUTBETU’L HÂCE
“Muhakkak hamd Allah’adır. O’na hamdeder, O’ndan yardım ve mağfiret

dileriz. Nefislerimizin şerrinden, amellerimizin kötülüğünden Allah’a sığınırız.
Allah’ın hidayet verdiğini kimse saptıramaz. O’nun saptırdığını da kimse doğru
yola iletemez. Şehadet ederim ki Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur. O, bir ve
tektir, O’nun ortağı yoktur. Yine şehadet ederim ki Muhammed O’nun kulu
ve resûlüdür.
‘Ey iman edenler! Allah’tan hakkıyla korkup sakının! Yalnızca Müslimler/şirki
terk ederek tevhidle Allah’a yönelen kullar olarak can verin.’ 1
‘Ey insanlar! Sizleri tek bir nefisten yaratan, ondan da eşini yaratan ve o ikisin-
den de birçok erkek ve kadın türetip (yeryüzünde) yayan Rabbinizden korkup
sakının. Kendisiyle istediğiniz Allah’tan ve akrabalık bağlarını koparmaktan
korkup sakının. Şüphesiz ki Allah, sizin üzerinizde gözetleyicidir.’ 2
‘Ey iman edenler! Allah’tan korkup sakının ve doğru/sağlam/adil söz söyleyin.
(Allah da buna karşılık) amellerinizi ıslah etsin, günahlarınızı bağışlasın. Kim
de Allah’a ve Resûl’üne itaat ederse, şüphesiz ki büyük bir kurtuluş ve kazanç
elde etmiş olur.’ 3
Bundan sonra, şüphesiz sözlerin en güzeli Allah’ın kelamı, yolların en hayırlısı
Muhammed’in yoludur. İşlerin en kötüsü sonradan çıkarılanlardır. Sonradan
çıkarılan her şey bidattir, her bidat sapıklıktır, her sapıklık da ateştedir.” 4
1. 3/Âl-i İmrân, 102

2. 4/Nisâ, 1
3. 33/Ahzâb, 70-71
4. Müslim, 867; Nesai, 1578
MUKADDİME/ÖN SÖZ
İman ettikten sonra yeni bir yola girmiş oluyoruz. Bu yol, Allah’ın yolu-
dur. Ve bu yol uzun ve yorucu çabalardan sonra bizi yolun sahibine, yani
Rabbimize ulaştırmaktadır:
“İşte bu benim dosdoğru yolumdur. Ona uyun. Onun dışındaki yollara uyma-
yın. Yoksa sizi (Allah’ın dosdoğru olan) yolundan saptırırlar. Korkup sakınasınız
diye bunu size emretti.” 1
“Ey insan! Hiç şüphesiz sen, Rabbinin (rızası için) sürekli çabalayacaksın ve
sonunda O’nunla karşılaşacaksın.” 2
Yolumuz uzun ve yorucudur. Zira kulluk yürüyüşümüz başlı başına bir
imtihandır. Rabbimize yürüdüğümüz bu kutlu yürüyüşü sekteye uğratacak
yol tuzakları vardır. Tuzakların bir kısmı bizim nefsimizin zaafları, bir kısmı
da düşmanımız İblis’tendir. Yolun rehberi vahiydir. Rabbimizin kelamı ile
Nebimizin (sav) sözlü ve amelî açıklaması olan sünnet, bize daimî olarak yo-
lun afetlerini hatırlatır ve bizleri uyarır. İnsan yürüdükçe tecrübe kazanır;
kendini, İblis’i ve yolun tabiatını (imtihanları) daha iyi idrak eder. Vahiy,
insanın elde ettiği bu tecrübe ve olgunluğa hikmet, basiret ve tevessüm/
feraset der:
“Hikmeti (olgunluğu, söz ve davranışta isabetli olmayı) dilediğine verir. Kime
de hikmet verilmişse ona çok fazla hayır verilmiştir. Ancak akıl sahipleri düşü-
nüp öğüt alırlar.” 3
1. 6/En’âm, 153
2. 84/İnşikâk, 6
3. 2/Bakara, 269
11
“Şüphesiz ki, Rabbinizden size (feraset ve derin görüş kazandıracak) basiretler

geldi. Kim görürse kendi lehine, kim de görmek istemezse kendi aleyhinedir.
Ben, üzerinizde bir koruyan/gözetleyen değilim.” 4
“Şüphesiz ki bunda, basiret/feraset sahibi insanlar için (ibret alınacak) ayetler
vardır.” 5
İman etmekle birlikte Allah’ın yoluna girmiş bulunuyoruz. Henüz yeniy-
ken, yolun tabiatına dair hikmet, basiret ve ferasetten yoksun oluyoruz.
İlerleyen süreçte geriye bakıp bazı pişmanlıklar yaşıyoruz: “Şunu şunu
bilseydim şunları yapmazdım. Şunu anlamış olsaydım şu işe girişmez-
dim…” gibi düşünceler geliştiriyoruz. Birçoğumuz bireysel eğitimimiz,
aile ilişkilerimiz, arkadaşlıklarımız, davet usulümüz, Rabbimizle ilişkimiz
veya tabi olduğumuz topluluklara dair “Ah, şunu bilmiş olsaydım!” diyerek
üzülüyoruz. Bu çalışma, böylesi bir sancının ürünüdür. Tanıştığım çoğu
muvahhidden benzer cümleler duydum. Benim de bazı pişmanlıklarım
oldu… Buradan yola çıkarak bu pişmanlıkları not ettim, derledim. Kitabı
yazmaya başlamadan yüzlerce insana anket niteliğinde bir soru sordum:
“Yolun başında şunları bilseydim şu hataları yapmazdım, dediğiniz şeyler
nedir?” Sorunun cevapları ile yıllar içinde derlenmiş maddeleri bir araya
getirdim ve böylece bu çalışma meydana gelmiş oldu.
Çalışmanın gayesi; önden yürüyenlerin tecrübesini geriden gelenlere
aktarmaktır. Çalışmaya henüz son nokta konmamıştır. Tevhid ehlinden
yukarıda sorduğum soruya gelecek cevaplar olursa çalışma yeni baskılarda
genişleyerek devam edecektir. Soruya cevap vermek isteyen herkes tevhid-
dergisi@gmail.com adresine yazabilir.
Çalışmanın bir kısmını sil baştan kaleme aldım, bir kısmını ise daha önce
konuya dair yazdıklarımdan derledim. Her birimize faydalı olmasını umu-
yorum. Çaba bizden, başarı Allah’tandır (cc).
4. 6/En’âm, 104

5. 15/Hicr, 75
12
YOLA GİRERKEN
İmtihan Gerçeği
Tevhid akidesini kabul edip Allah’a teslim olan dost! Her şeyden önce,
aramıza hoş geldin diyor ve merhaba niyetine seni şu ayetlerle karşılıyorum:
“Muhsin olarak/Kulluğunu en güzel şekilde yapmaya çalışarak yüzünü Allah’a
teslim eden ve hanif olan İbrâhîm’in milletine uyandan daha güzel bir dine kim
sahip olabilir? Ki, Allah İbrâhîm’i dost edinmiştir.” 1
Yola girerken bilmen gereken ilk şey, imtihan olacağındır… Bu, yolun ta-
biatıdır. Yüce Allah, sadıklar ile yalancıları birbirinden ayırmak için, “İman
ettim.” diyenleri imtihan edecektir:
“Elif, Lâm, Mîm. Yoksa insanlar, ‘İman ettik.’ dedikten sonra, imtihana tabi
tutulmadan bırakılacaklarını mı sandılar? Andolsun ki, onlardan öncekileri im-
tihan ettik. Elbette Allah, doğru olanları da yalancıları da bilir. (Ve imtihanlarla
insanların da bilmesini sağlar.)” 2
Yüce Allah iman edenlerin tabi tutulacağı imtihanı “fitne” kelimesiyle ifade
buyurmuştur. Fitne; madenin ateşe arz edilmesi, madenin, özüne aykırı
maddelerden temizlenmesi ve ham madenin ortaya çıkarılmasıdır. 3 İmtihan
ve musibetler de böyledir. İnsanın imanını ateşe tabi tutar. İmanın özü olan
1. 4/Nisâ, 125

2. 29/Ankebût, 1-3
3. bk. El-Mufredât, s. 623-625; Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 4/472-473, f-t-n maddeleri
13
sıdk/doğruluk ile yalanı, samimiyet ile samimiyetsizliği, adanmışlık ile içten

pazarlıklı olmayı ayrıştırır… Madem bu yola girenler insandır ve madem
insanın özünde fücur da takva da vardır, 4 öyleyse her insan arınıncaya dek
imtihana tabi tutulacaktır:
“Andolsun ki sizleri biraz korku, biraz açlık, mallardan, canlardan ve meyve-
lerden eksiltmekle imtihan edeceğiz. Sabredenleri müjdele! Onlar ki başlarına
bir musibet geldiğinde: ‘Şüphesiz ki biz Allah’a aitiz/Allah’tan geldik ve hiç
şüphesiz yine O’na döneceğiz.’ derler. Bunlar, Rablerinden üzerlerine bir övgü/
destek ve rahmet olanlardır. Ve yine bunlar hidayete erenlerin ta kendileridir.” 5
“Andolsun ki, mallarınız ve canlarınız konusunda sınanacaksınız. Yine andolsun
ki, sizden önce kendilerine Kitap verilenlerden ve müşriklerden size çokça eza
verecek sözler işiteceksiniz. Şayet sabreder ve korkup sakınırsanız hiç şüphesiz
bu, azmedilmeye değer işlerdendir.” 6
“Her nefis ölümü tadacaktır. Biz, sizleri şer ve hayırla sınayarak deneriz. Ve
bize döndürüleceksiniz.” 7
“Andolsun ki sizden mücahid olanları ve sabredenleri açığa çıkarıncaya dek,
sizi imtihan edeceğiz. Ve haberlerinizi de sınayacak (kimin cihad edip sabret-
tiğini kimin de sabredemeyip kaçtığına dair haberlerinizi açığa çıkaracağız).” 8
Yüce Allah doğru, gerçekçi ve apaçık konuşur. O (cc), kullarını aldatmaz.
Daha yolun başındayken yolun tabiatını insana anlatır. Amacı insanı kor-
kutmak değil; insanı basiretli kılmak, ne ile karşılaşacağını göstermektir.
Yukarıdaki ayetleri dikkatle okuduğunda bir şey göreceksin. Ayetler bir
yandan imtihanı haber verirken diğer yandan ne yaptığımız takdirde kaza-
nacağımızı bildirir. Her şeyden önce başına gelenin bir imtihan olduğunu
bilmelisin. Zira imtihanı kazanmanın ilk adımı o şeyin imtihan olduğunu
bilmek, imtihan bilincine sahip olmaktır. İman ettiğin için işlerin bozuldu
4. “Nefse ve onu düzenleyene, Ona hem kötülüğü hem de takvayı ilham edene (tüm bunlara
andolsun ki), Onu (nefsini) arındıran, kesinlikle kurtuluşa ermiştir. Onu (küfür ve masiyetle)
örtüp gizleyen de, kesinlikle zarar etmiştir.” (91/Şems, 7-10)
5. 2/Bakara, 155-157
7. 21/Enbiyâ, 35
8. 47/Muhammed, 31
14
YOLA GİRERKEN
diyelim. Yani Yüce Allah seni açlıkla, malından eksiltmekle imtihan etti.
Şayet sen buna “ekonomik kriz” dersen en baştan yanlış yaparsın. Evet,
ekonomik kriz bir gerçekliktir. Müstekbir tağutlar yer altı ve yer üstü kaynak-
larını sömürdüğünden, ülkelerin millî geliri azınlık bir zümreye aktığından
dünyada bir kriz vardır. Ancak sen iman etmeden de aynı sömürü sistemi
vardı. Neden sen, şimdi, iman ettikten sonra hissettin? Çünkü imanından
imtihan edilmektesin… Yüce Allah imanında sadık olup olmadığını açığa
çıkarmak, sana ve kardeşlerine göstermek istemektedir. İmtihan edildiğinin
bilincinde olmak önemlidir. Çünkü bu bilinç, bize ikinci adımı attırır ve
şu soruyu sordurur: Madem bu bir imtihan, öyleyse Rabbim benden bir
duruş, bir tavır bekliyor. O duruşun Kur’âni adı sabırdır ve her imtihanın
sabrı farklıdır. Şu imtihanımda benim sabrım nedir? İşte bu soru, hayır
kapılarını açan anahtardır. Artık Kur’ân okurken yukarıdaki soruya cevap
arayarak okursun. Dua ederken dilin bu sorunun cevabını diler. Tecrübeli
kardeşlerinle istişare ederken bu sorunun cevabını arayarak istişare edersin.
Şer’i İmtihan
Bela ve musibetlerin yanında bir diğer imtihan da şer’i olanlardır. Yani, İslam
olduktan sonra muhatap olduğumuz farzlar, haramlar, Allah’ın sınırları…
dinin gerekleridir. Zira cahiliyede bir düzen kurmuştur insan. Şimdi İslam ile
tanışmış ve cahiliyeden farklı bir hayat nizamı vazeden, her şeyiyle kendine
has bir dine girmiştir. Cahiliyede kurduğu düzen, sosyal ilişkileri, aile yapısı
ya da ticari faaliyetleri de çoğunlukla İslam ile bağdaşmaz. İnsanın bir ömür
çaba harcayarak elde ettiği gayri İslami bir unvanı terk etmesi zordur. Ona
statü kazandıran geliri terk etmesi zordur. Binbir emekle inşa ettiği sosyal
çevresini terk etmesi zordur. Ancak şu da bir gerçektir ki imtihan, tabiatı
itibarıyla zordur. Şer’i veya kaderî her imtihan insanı bir nebze zorlayacaktır.
Zorladığındandır ki adına sınav anlamında “imtihan” denmiştir. 9 Matematik
imtihanı dahi bizi zorluyorsa Allah’ın (cc) sınavı nasıl zorlamasın? Zorladı-
ğındandır ki adına eskiten, yıpratan, solduran anlamında “bela” denmiştir. 10
Zorladığındandır ki adına ateşte eriterek madeni temizleme anlamında
9. bk. Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 5/302, m-h-n maddesi

10. bk. El-Mufredât, s. 145-147; Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 1/292, b-l-v/y maddeleri
15
“fitne” denmiştir. 11 Yani Yüce Allah’ın imtihan için seçtiği isimler dahi şer’i
sorumluluklar ve musibetlerin ağır, zor, yıpratıcı olduğunu gösterir. Bu
durumda tevhid yoluna giren insan ne yapmalıdır?
Öncelikle şunu bilmelidir: İnanan bir kalp, imtihanın kolay veya zorluğuna
odaklanmaz. Emre icabet etmeye, adım atmaya odaklanır. İnsan imtihanın
zorluklarını düşündükçe, korkularını büyütür. Düşünceden bir kaleye hap-
solur, kendini Rabbinden uzaklaştırır. Adım attığında ise korkuları dağılır,
Yüce Allah’ın yardımını yanına alır ve her zorluğun üstesinden gelir. İki
örnek üzerinden konuşalım:
“Şayet biz: ‘Kendinizi öldürün ya da yurtlarınızdan çıkın.’ diye onlara farz kılmış
olsak, onlardan azı hariç (bu emri) yerine getirmezlerdi. Onlar, kendilerine verilen
bu öğüdü yerine getirselerdi kendileri için daha hayırlı olur, (ayaklarını) daha
kuvvetli bir şekilde sabit kılardık. O zaman onlara kendi katımızdan büyük bir
ecir verirdik. Ve şüphesiz onları dosdoğru yola iletirdik. Kim Allah’a ve Resûl’e
itaat ederse bunlar, Allah’ın kendilerine nimet verdiği nebiler, sıddıklar, şehitler
ve salihlerle beraber olacaklardır. Ne güzel arkadaştır bunlar! Bu, Allah’tan olan
bir lütuftur. Her şeyi bilen olarak Allah yeter.” 12
Yüce Allah bir örnek veriyor, farazi bir ihtimali düşünmemizi istiyor. Bir
topluluğa, kendinizi öldürün veya yurtlarınızdan çıkın diye emretsek çoğu
yapmazdı diyor. Şimdi kendimizin böyle bir emre muhatap olduğumuzu
düşünelim. Ne yapardık? Muhtemelen çoğu insan imtina eder, emre icabet
etmezdi. Emri mantıksız bulur, sorgulardı. Ama Rabbimiz, emre icabet
etselerdi şunları elde ederlerdi diyor:
– Daha hayırlı sonuçlar
– Ayaklarını sabit kılan manevi güç
– Büyük ecir
– Doğru yola hidayet
– Nebiler, sıddıklar, şehitler ve salihlerle birliktelik
11. bk. El-Mufredât, s. 623-625; Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 4/472-473, f-t-n maddeleri
12. 4/Nisâ, 66-70
16
YOLA GİRERKEN
Bir insanın son nefese kadar ihtiyaç duyduğu ne varsa okuduğumuz liste-
de mevcut. Bunlar neyin karşılığı? Zor emirlere itaat ve icabetin karşılığı.
Okuduğumuz İlahi buyruğu pratik bir örnek üzerinden bir daha düşünelim:
Ebû Hureyre’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü’ne, ‘Göklerde ve yerde olan her şey Allah’ındır. Nefislerinizde
olanı açığa vursanız da gizleseniz de Allah sizi ondan hesaba çekecektir. (Hesap
neticesinde) dilediğini bağışlar, dilediğine azap eder. Allah, her şeye kadîrdir.’ 13
ayeti indiğinde bu, Allah Resûlü’nün ashabına ağır geldi; hemen Allah
Resûlü’ne geldiler, diz çöküp oturdular ve ‘Ey Allah’ın Resûlü, namaz, oruç,
cihad, sadaka vermek gibi gücümüzün yetebileceği şeylerle sorumlu tutulduk.
Ama şimdi sana bu ayet indirildi. Bizim buna gücümüz yetmez.’ dediler.
Allah Resûlü (sav), ‘Sizden önce kendilerine Kitap indirilen iki toplumun, ‘İşittik
ve isyan ettik!’ dediği gibi mi demek istiyorsunuz? Bilakis şöyle deyin: ‘İşittik
ve itaat ettik. Rabbimiz, senden bağışlanma diliyoruz. Dönüş sanadır.’ dedi.’
Onlar da, ‘İşittik ve itaat ettik. Rabbimiz, senden bağışlanma diliyoruz.
Dönüş sanadır.’ dediler.
Bu duayı okudukça dilleri de buna alıştı. Arkasından Yüce Allah, ‘Resûl,
Rabbinden kendisine indirilene iman etti. Müminler de (iman ettiler). Hepsi;
Allah’a, meleklerine, kitaplarına ve resûllerine iman ettiler (ve dediler ki:)
‘O’nun resûllerinin arasını ayırmayız.’ (Yine) dediler ki: ‘İşittik ve itaat ettik.
Rabbimiz, senden bağışlanma diliyoruz. Dönüş sanadır.’ 14 ayetini indirdi.
Onlar böyle yaptıklarında Yüce Allah da o ayetin hükmünü yürürlükten
kaldırdı ve ‘Allah kimseye gücünden fazlasını yüklemez. Herkesin kazandığı
(hayır) lehine, yaptığı (günahlar da) aleyhinedir. ‘Rabbimiz! Unutur ya da
hata edersek bizleri sorumlu tutma…’ ’ ayetini indirdi. (Allah Resûlü (sav) şu
ayetleri okuduğunda) ‘Rabbimiz! Unutur ya da hata edersek bizleri sorumlu
tutma.’ Yüce Allah, ‘Olur.’ dedi. ‘Rabbimiz! Bizden öncekilere yüklediğin gibi
ağır bir yük taşıtma bize.’ Yine, ‘Olur.’ dedi. ‘Rabbimiz! Gücümüz yetmeyen
şeyleri bize yükletme.’ Yine, ‘Olur.’ dedi. ‘Bizi affet. Bizi bağışla. Bize merhamet
13. 2/Bakara, 284

14. 2/Bakara, 285
17
et. Sen bizim Mevlamız/dostumuzsun. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım

et.’ 15 dediğinde yine, ‘Olur.’ dedi.” 16
Bir ayet iniyor… Sahabeye ağır geliyor. Şayet Allah (cc) içimizden geçen-
lerden bizi hesaba çekerse helak oluruz diyorlar. Allah Resûlü (sav) uyarıyor.
Böyle yapmayın, işittik ve itaat ettik deyin, diyor. Zira o Nebi; emre icabet
edene kolaylaştırıldığını, icabet etmeyene zorlaşırıldığını biliyor. Gerçekten
sahabe onu (sav) dinleyip icabet edince, Allah (cc) kolaylaştırıyor. Kıyamete
dek her müminin göğsünü genişletecek ayetler, Amenerrasulü diye meşhur
olan, Bakara Suresi’nin son ayetleri iniyor. Yüce Allah bu ümmetin duasına
icabet ediyor.
Okuduğumuz örnekte, Allah Resûlü’nün (sav) sahabeyi Ehl-i Kitab’a ben-
zemekten sakındırdığını görüyoruz. Mesele şöyle:
“(Hatırlayın!) Hani Musa kavmine demişti ki: ‘Allah, bir inek/sığır kesmenizi
emrediyor.’ Demişlerdi ki: ‘Bizimle alay mı ediyorsun?’ Musa: ‘Cahillerden
olmaktan Allah’a sığınırım.’ demişti. Demişlerdi ki: ‘Bizim için Rabbine dua et
de o ineğin sıfatlarını bize açıklasın.’ Dedi ki: ‘(Allah) buyurdu ki: ‘O ne yaşlı ne
de körpe, bu ikisi arasında (orta yaşta) bir inektir. (Bu açıklama üzerine artık)
emrolunduğunuz şeyi yapın.’ ’ Demişlerdi ki: ‘Bizim için Rabbine dua et de
bize onun rengini açıklasın.’ Dedi ki: ‘(Allah) buyurdu ki: ‘O, bakanlara (huzur
verip) ferahlatan, rengi parlak, sapsarı bir inektir.’ ’ Demişlerdi ki: ‘Bizim için
Rabbine dua et de bize onun mahiyetini açıklasın. (Şu ana kadar anlattıkların
nedeniyle) inek, kafamızı karıştırdı. Şayet Allah dilerse (ineği bulma konusunda)
elbette doğru olanı yaparız.’ Dedi ki: ‘Allah buyuruyor ki: ‘Tarla sürme ve ekin
sulama işinde çalıştırılmamış, kusursuz, üzerinde benek olmayan bir inektir/
boğadır.’ ’ (Onlar:) ‘Şimdi doğruyu söyledin.’ dediler ve ineği/boğayı kestiler.
Fakat neredeyse onu kesmeyeceklerdi.” 17
Emri duydukları ilk anda itaat etmiş olsalar herhangi bir inek kesip emre
icabet etmiş olacaklardı. Onlar emre uymada ayak diredikçe Allah (cc) zor-
15. 2/Bakara, 286

16. Müslim, 125
17. 2/Bakara, 67-71
18
YOLA GİRERKEN
laştırdı. Şartlar o derece ağırlaştı ki, neredeyse kesecek inek bulamayacak

ve helak olacaklardı.
Bu kıssanın bize bakan yönü şudur: İslam’ı öğrenirken bazı emir ve yasaklar
nefsimize ağır gelebilir. Kolaylaştırmanın yolu adım atmaktır. En güçlü dua,
emre icabettir. Kul, iradesini ortaya koyduğu zaman Allah’ın (cc) yardımı ve
kolaylaştırması peşinden gelir. 18 19
Evet, bu meseleyi yolun başında iyi anlamalıyız. En güçlü dua emre ica-
bettir. Biz emre icabet ettikçe Yüce Allah bize kolaylaştırır. Biz emirlerden
yüz çevirdikçe Yüce Allah zorlaştırır:
“Kim de verir ve (Allah’tan) korkup sakınırsa, Ve en güzel olanı (Lailaheillal-
lah’ı) doğrularsa, Biz de ona kolay olanı (salih ameli ve cenneti) kolaylaştırırız.” 20
“Kim de cimrilik eder ve (Allah’a) ihtiyacı yokmuş gibi davranırsa, Ve en güzel
olanı (Lailaheillallah’ı) yalanlarsa, Biz de ona zor olanı (masiyet ve cehennemi)
kolaylaştırırız.” 21
İblis’in Tuzağı
Tevhid yoluna girdiğinde, hakikatte şükür yoluna giriyorsun. Seni yarattığı,
rızıklandırdığı ve hidayet ettiği için Rabbine şükretmenin en etkili vesilesi,
tevhid üzere Allah’a kulluktur. İmamlarımızın şirkle ilgili benzetmesi; tev-
hidin şükür, şirkin nankörlük olduğunu ne güzel anlatır.
Hâris El-Eş’arî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle bu-
yurmuştur:
“Yahya, İsrailoğullarını mescide topladı. Onlara dedi ki: ‘Allah, beş şeyle amel
etmemi ve bu beş şeyi size bildirmemi bana emretti. Bunlardan birincisi, sadece
Allah’a kulluk etmeniz ve hiçbir şeyi O’na ortak koşmamanızdır. Bunun misali
şuna benzer: Bir adam düşünün. Tamamı kendisine ait olan malla bir köle satın
almıştır ve köleye demiştir ki: ‘Bu benim evim, bu da işimdir. Çalış ve (kârı)
bana öde.’
18. bk. 4/Nisâ, 66-70

19. bk. Tevhid Meali, s. 10, Bakara Suresi, 71. ayetin tefsiri
20. 92/Leyl, 5-7
21. 92/Leyl, 8-10
19
Köle çalışır. Akşam olduğu zaman kazandıklarını sahibine değil, sahibinin

dışında bir efendiye verir. Hanginiz kölenizin böyle olmasını ister?” 22
Şeytanın en nefret ettiği şey şükürdür. İnsanlar şükretmesin diye her yön-
den onları kuşatır:
“Dedi ki: ‘Beni saptırmana karşılık, ben de onları (saptırmak) için senin dosdoğ-
ru yolunun üzerine oturacağım. Sonra kesinlikle onlara önlerinden, arkalarından,
sağlarından ve sollarından sokulacağım. Çoğunu şükredici bulamayacaksın.’ ” 23
Şeytanın dört bir yandan insanı kuşatması, kulluğun her alanında söz
konusudur. Tevhid yoluna giren ve İslami bir hayatın gereklerini yerine
getirmeye çalışan için bu daha belirgindir.
Sebre ibni Ebî Fâkih’ten (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Şeytan, Âdemoğlunun her yerde önüne oturur. İslam olma yolunda yine
önüne oturur, engeller çıkarmaya ve Allah yolundan saptırmaya çalışır ve yeni
İslam olan birine şöyle der: ‘Sen İslam oldun, babanın ve atalarının dinini terk
ettin ha!’ O kimse şeytanı dinlemez, ona isyan eder ve Müslim olarak kalmış
olur. Şeytan hicret eden kimsenin de yolunu keser, önüne oturur ve şöyle der:
‘Kendi vatanını ve yurdunu terk edip nasıl hicret edersin? Hicret etmek, diz-
ginlerinden bağlanmış at gibidir ve çok sıkıntılıdır.’ der. O kimse de ona isyan
edip onu dinlemez ve hicretini yapmış olur. Sonra şeytan, cihad yolu üzerine
oturur ve şöyle der: ‘Cihad yorgunluk demektir, hem kendini yorarsın hem de
malını kaybedersin. Savaşacak ve öldürüleceksin. Karın başkasına nikâhlanacak,
malların taksim edilecek… O kimse de şeytanın bu sözlerine kulak vermez
ve isyan ederse cihadını yapmış olur. Kim bunları böylece yaparsa o kimseyi
cennete koymak, Allah üzerine bir borçtur. Savaşta da öldürülse, boğularak
da ölse, hayvanın sırtından düşüp de ölse Allah o kimseyi mutlaka cennetine
koyacaktır.” 24
Şeytan, Âdemoğlunun tüm yolları üzerine oturur. İnsan ne zaman hayra
yönelecek olsa o hayra özel vesveseler üretir. İfadeye dikkat edelim, o hayra
özel vesveseler! Bu, şu anlama gelir: İnsan hangi hayra yönelirse yönelsin,
22. Tirmizi, 2863
23. 7/A’râf, 16-17
24. Nesai, 3134; Ahmed, 15958
20
YOLA GİRERKEN
zihninde o hayra yönelik engelleyici düşünceler belirir. Bu düşünceler hiç-

bir zaman “şu hayrı yapma” şeklinde olmaz. Bilakis mantıklı, daha iyisini
gösteren, tam hazırlık yapmayı salık veren düşüncelerdir. Örneğin bir kar-
deşimiz İslam olur. Örtü emrine icabet etmek ister. Zihninde bir düşünce
belirir: “Sen henüz hazır değilsin. Tesettüre girer ve gereklerini yerine ge-
tiremezsen tamamen terk eder veya soğursun.” Ne kadar masum, mantıklı
değil mi? Oysa insan hiçbir zaman şer’i sorumluluklara hazır değildir. Zira
insan içinde nefis taşımaktadır. Nefis arzulara uymak, hevasınca hareket
etmek istemektedir. Nefis için sorumluluk, istenmeyen bir şeydir. Nefsin
arzusunu kıran şey, onun isteklerine boyun eğmek değildir. Onun istekle-
rine karşı çıkmak, onun şerrinden Allah’a (cc) sığınmak ve iradeli olmaktır.
Hiçbir arzu, irade karşısında dayanamaz. Yine bir kardeşimiz İslam oluyor.
Bulunduğu yerde dininde fitneye düşüyor. Kendisi, çevresi veya ailesi
bunun farkında. Ne yapmalı? Dininde fitneye düşen insan hicret etmeli.
Dinini daha iyi yaşayacağı bir ülke, şehir veya mahalleye intikal etmeli…
Ânın vacibi, öncelikli sorumluluk bu… Tam o sırada düşünceler üşüşür
zihnine… Borçlarını hatırlar. Annesinin hastalığını hatırlar. Akrabalarının
davete olan ihtiyacını hatırlar. Hatırlar da hatırlar… Bu düşünceler mantıklı
da olabilir. Fakat ölçü bellidir: Bizi ânın vacibinden, öncelikli sorumluluktan
alıkoyan her şey batıldır, şeytanidir. Bizi hicret sorumluluğundan alıkoyan
şey nedir? Kurulu düzenimiz, düzenli gelirimiz ve yeni bir hayat kuracak
olmanın kaygısıdır… Bunu böylece, şeffaf bir şekilde isimlendiremediğimiz
için etrafından dolanır, süslü mazeretlerin ardına gizleniriz.
Benim bu noktada hususi olarak dikkat çekmek istediğim bir mesele var:
Rüyalar! Önce Allah Resûlü’nden (sav), Nebevi hikmet pınarından bir yudum
su içelim, soluklanalım, sonra meramımı anlatacağım:
Ebû Hureyre’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyur-
muştur:
“Rüyalar da üç çeşittir. Biri Allah’tan bir müjdedir. Diğeri insanın günlük
yaşantısında zihnini meşgul eden şeylerden kaynaklanan rüyadır. Bir diğeri
de şeytanın üzüntü verdiği rüyadır. Biriniz hoşlanmadığı bir rüya görürse onu
kimseye anlatmasın ve kalkıp namaz kılsın.” 25
25. Buhari, 7017; Müslim, 2263
21
Ebû Katâde’den (ra) rivayet edildiğine göre Nebi (sav) şöyle buyurmuştur:
“Salih olan rüya Allah tarafındandır. Rüyada ihtilam olmak ise şeytandandır.
Kim rüyada hoşuna gitmeyecek bir şey görürse (uyanınca) sol tarafına üç defa
tükürsün ve şeytanın şerrinden Allah’a sığınsın. Bu suretle o rüya, sahibine zarar
vermez ve muhakkak ki şeytan benim kılığıma giremez.” 26
Câbir’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Sahabilerden biri Allah Resûlü’ne, ‘Rüyamda başım kopmuştu ve yuvar-
lanıyordu.’ diye anlatınca Allah Resûlü (sav) uyarıda bulundu. ‘Sizden biri gece
şeytanın, kendisiyle oynamasını sabah insanlara anlatmasın.’ dedi.” 27
Demek ki şeytanın rüyalara girme, mümin kulu hüzne boğma, ruhsal
dengesini bozma etkisi var. Allah Resûlü (sav) ne güzel ölçü veriyor: Mümini
hüzne boğan her rüya şeytandandır. Böylesi rüyalar şeytanın kulla oyna-
masıdır. Böylesi rüyalar önemsenmemeli, başkalarına anlatılmamalı, peşine
düşülmemelidir. Yapılacak şey sol tarafına tükürmek, Allah’a (cc) sığınmak ve
salih bir amelle ruhsal düzeni sağlamaktır. Aksi hâlde şeytani rüyalar ruhsal
dengeyi bozar. İnsan o ruh hâliyle yanlış düşünce ve amellere savrulur.
Bu kısa izahtan sonra konumuza dönelim: Yeni iman eden insanlar engel-
leyici rüyalara muhatap olur. Onları tevhidden, tevhid ehli insanlardan, onu
hayra çağıran İslami topluluktan soğutan rüyalar… Özellikle kibirli, kendini
beğenen insanlar rüyalarını çok önemser. Böylelerinin çoğu rüyalarının,
hakikatte şeytanın peşinden gerisin geri cahiliyeye döner. Yolun başındaki
insan, şeytanın tuzaklarını ve insana yaklaşma yollarını bilirse tedbirini
alır. Gördüğü her rüyayı ve aklına esen her düşünceyi önemsemez. İçinde
bulunduğu durumun sorumluluklarına odaklanır, ânın vacibini tespit eder
ve Allah’tan (cc) yardım isteyerek sorumluluklarını yerine getirir.
Bir sonraki bölümde değineceğiz, ancak bir noktaya temas edelim: İslam
yolunun birinci esası kul ile Allah ilişkisidir. Sağlıklı bir kulluk (istikamet)
için, kulun Allah (cc) ile bağları güçlü olmalı, kulluk bilinci yüksek olmalıdır.
İkinci temel ise kul ile şeytan ilişkisidir. İstikamet üzere kulluk için şeytanı,

27. Müslim, 2268
22
YOLA GİRERKEN
hilelerini ve ondan korunma yolunu bilmek gerekir. Şeytana dair bilincin

güçlü olması için kulun gündeminde şeytanın tuzak ve iğvâsı olmalıdır.
Allah’a çokça sığınmalı, İblis gerçeğini nefsine hatırlatmalı ve zihnine üşü-
şen düşüncelerin şeytani mi, yoksa Rahmâni mi olduğuna kafa yormalıdır. 28
28. Bu konuda tavsiye edebileceğim kitaplar şunlardır:

– İbnu’l Cevzî, Şeytanın Hileleri
– İbni’l Kayyim El-Cevziyye, Şeytanın Tuzakları ve Kurtulma Yolları
– Abdulhamid Bilalî, Şeytandan Korunma Yolu
– Vahyin Rehberliğinde İbrâhîm ve Hicr Suresi Tefsiri, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, s. 532,
“Şeytanın İnsanı Saptırma Yolları”. İlgili içeriğe ulaşmak için karekodu okutabilirsiniz.
– Bu konu üzerine yapmış olduğum video dersler. (İlgili derslere erişmek için karekodu
okutabilirsiniz.)
23
EĞİTİM
Tevhid yoluna girdiğimiz zaman, her gün yeni şeyler öğrenecek, kendimizi
inşa edeceğiz. İnşa sürecinde dikkat etmemiz gereken şeyler var. Şöyle dü-
şünebiliriz: Kendimizi inşa çabamız, bir ev inşasına benzer. Önce bir temel
atılır, sonra bina yükselir. Binanın kalitesi kullanılan malzemenin kalitesiyle
doğru orantılıdır. Bazı malzemeler olmazsa olmazken bazısı olmasa da olur
kabîlindendir. Binanın içi ile dış cephesi farklıdır… İnsan da böyledir…
Tevhid yoluna girdiğinde kendini inşa eder. Şayet usulünce inşa ederse
kulluk binası muhkem olur. Aksi hâlde kulluk binasını uçurum kenarına,
yıkılayazacak şekilde inşa eder:
“Binasını/mescidini, takva üzerine ve Allah rızasını (gözeterek) tesis eden mi
daha hayırlıdır; yoksa, binasını yıkılmaya yüz tutmuş, bir uçurumun kenarına
kurup o yerle birlikte kendisi de cehennem ateşine yuvarlanacak olan mı? Allah,
zalimler topluluğunu hidayet etmez.” 1
Kendimizi nasıl inşa edeceğiz? Bu soruyu Allah Resûlü’ne, onun yetiştir-
diği ashabına soracağız. Zira Nebi (sav), bize Allah’ın ayetlerini tebliğ edip
açıklamakla birlikte bizi eğitmek ve arındırmak için gelmiştir:
“Andolsun ki Allah müminlerin içinde, kendilerinden olan bir Resûl gönder-
mekle onlara iyilikte bulunmuştur. Onlara O’nun ayetlerini okur, onları arındırır
ve onlara Kitab’ı ve hikmeti öğretir. Hiç şüphesiz, (Resûl gelmeden) önce apaçık
bir sapıklık içindeydiler.” 2
1. 9/Tevbe, 109
25
Allah Resûlü’nün eğitim metodunda önce iman, sonra Kur’ân, sonra

sünnet gelir.
Huzeyfe (ra) şöyle der:
“Emanet/İman, insanların kalbine indi. Sonra Kur’ân’ı öğrendiler, sonra
sünneti öğrendiler…” 3
Huzeyfe’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Şüphesiz biz öyle bir kavimdik ki bize imanın verilmesi, Kur’ân’ın verilme-
sinden önce olurdu. Sizler de öyle bir kavimsiniz ki size Kur’ân’ın verilmesi,
imanın verilmesinden önce oldu.” 4
Cundub ibni Abdullah’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Biz, ergenlik çağına ermek üzereyken Nebi (sav) ile beraberdik. Biz, Kur’ân’ı
öğrenmeden önce imanı öğrendik. Sonra Kur’ân’ı öğrendik. Kur’ân saye-
sinde de imanımız arttı ve güçlendi.” 5
Sahabe önce imanı öğrenmiş, Yüce Allah’ı tanımıştır. Zira İslam inancının
özü, esası, temeli; Allah’ı tanımak, kendini kullarına tanıttığı isim ve sıfatlarla
O’na (cc) kulluk etmektir. Şayet insan önce O’nu tanır ve O’na iman ederse
daha sonra öğrendiği her bilgi imanını arttırır, onu Rabbine yakınlaştırır.
Sağlam bir temel üzerine konulan her tuğla nasıl binayı yükseltip güzelleşti-
riyorsa, sağlam bir iman üzere konulan her nas da kulluk binasını yükseltip
güzelleştirir. Peki, bu sistemi bozduğumuzda ne olur? Sahabe bu soruya
şöyle cevap vermiştir:
Yûsuf ibni Mahek’ten (rh) şöyle rivayet edilmiştir:
“Ben Müminlerin Annesi Âişe’nin (r.anha) yanındayken Iraklı birisi geldi.
Ona, ‘Hangi kefen daha hayırlıdır?’ diye sordu.
Âişe Annemiz, ‘Zavallı adam, nasıl kefenlenirsen kefenlen, bunun sana bir
zararı olur mu?’ diye karşılık verdi.
Adam bu defa, ‘Ey Müminlerin Annesi, bana Mushaf ’ını göster.’ dedi.
4. Es-Sunenu’l Kubrâ li’l Beyhakî, 5291
5. İbni Mace, 61
26
EĞİTİM
Âişe Annemiz, ‘Neden?’ diye sorunca şöyle dedi: ‘Bendeki Kur’ân’ı ona göre
telif etmeye çalışayım. Çünkü o, okunuyorken harfleri aynilik arz etmiyor.’
Bunun üzerine Âişe Annemiz, ‘Ha öyle okumuşsun ha böyle, sana bir zararı
var mı?’ diye karşılık verdi ve şöyle devam etti: ‘Kur’ân’dan ilk olarak cennet
ve cehennemin işlendiği bir sure nazil oldu. Ne zaman ki insanlar İslam’a
girmeye başladı, haram ve helale ilişkin ayetler indi. Eğer ilk olarak, ‘Şarap
içmeyin.’ diye bir ayet inseydi insanlar, ‘Asla şarabı bırakmayız.’ diyerek
karşı çıkarlardı. Eğer ilk olarak, ‘Zina etmeyin!’ diye bir ayet inseydi, ‘Asla
zinayı bırakmayız!’ diyerek İslam’a yanaşmazlardı. Mekke’de ben daha oyun
oynayan bir çocukken Nebi’ye (sav), ‘(Hayır, öyle değil!) Onlara vadolunan
(gerçek azap) kıyamettir. Ve kıyamet, daha korkunç ve daha acıdır.’ 6 ayeti nazil
oldu. Bakara ve Nisâ Sureleri ise ancak ben onunla evlendikten sonra indi.”
Ravi devamında şöyle dedi: “Sonra Âişe, Mushaf ’ını çıkardı ve surelerin
ayetlerini adama imla ettirdi.” 7
Kur’ân’dan ilk inen ayetler Allah’a ve ahirete imana vurgu yapan ayetlerdir.
İnsanlar Allah’a (cc), O’nun nimetlerine (cennet) ve azabına (cehennem)
yakinen iman edince emirler ve yasaklar gelmeye başladı. Şayet aksi olsa
insanlar alıştıkları düzeni bırakamaz, zina ve içki gibi alışkanlıklarını terk
edemezlerdi. Demek ki Allah’ın sınırlarını gözetmek için önce iman etmek
gerekir. İman kalplerde kökleştiğinde ise emre icabet kolaylaşır.
Abdullah ibni Ömer’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Şüphesiz biz o zamanlarda bir süre bulunmuştuk. Bizlere iman, Kur’ân’dan
önce öğretildi. Sure Muhammed’e (sav) inerdi, onun helalini ve haramını öğ-
renirlerdi. Sizin bugün Kur’ânı öğrendiğiniz gibi onda durulması gereken
yerleri öğrenmiştik. Fakat biz bu zamanlarda kişiyi görüyoruz, onlardan
birine Kur’ân verilmiştir, o da Fâtiha Suresi’nden Kur’ân’ın sonuna kadar
okuyor, ne onun emirlerini ne sakındırdıklarını ne de onda mutlaka durması
gereken yerleri bilmiyor. Manasını anlamaksızın, düşünmeksizin Kur’ân
okuyor; kalitesiz hurma tanelerinin atılıp savrulduğu gibi okuyup geçiyor.” 8
6. 54/Kamer, 46
7. Buhari, 4993
8. El-Mustedrek, 101
27
İbni Ömer (ra) bir gözlem yapar ve sahabe imanı ile tabiin dönemi insanlarının
imanını karşılaştırır. Sahabe önce Allah’a iman etmiş, sonra Kur’ân’ı öğren-
miştir. İman, yani Allah’a olan inanç, saygı ve tazimleri; O’nun (cc) emir ve
yasaklarına karşı bir hassasiyet oluşturmuştur. Sonradan gelenler ise imandan
önce Kur’ân’ı/dinî bilgiyi öğrenmiştir. Kur’ân’da bir emirle karşılaştıklarında
hemen, durmaksızın icabet edememişlerdir. Zira söze verilen değer, sözün
sahibine verilen değerin yansımasıdır.
Şunu da söyleyebiliriz: İslam’da her şey Yüce Allah’a bağlıdır. Merkezde O
(cc) vardır. O’na olan saygı, sevgi ve korkumuz; O’na bağlı olan şeylere ver-
diğimiz değeri belirler. Örneğin biz, Allah Resûlü’ne (sav) niye inanıyoruz?
Allah’ın resûlü olduğu için! Biz Allah’ı hakkıyla tanıyor ve gereği gibi saygı
duyuyorsak O’nun elçisine de gereken saygıyı gösterecek, ona (sav) karşı so-
rumluluklarımızı yerine getireceğiz. Namazı niye kılıyoruz? Allah (cc) istediği
için. Şayet Allah’a gereken saygıyı göstermiyorsak namaza gereken saygı ve
önemi gösterebilir miyiz? Kur’ân, Allah’ın kelamıdır. Hepimiz fıtraten biliriz
ki her söz bizde aynı etkiyi uyandırmaz. Sözün değeri ve etkisi, sahibinin
değerine bağlıdır… İslam’ın inanç, amel ve ahlak şubelerinden hangisini
ele alırsak alalım, aynı sonuca ulaşacağız. Allah (cc) bizim yanımızda ne kadar
değerliyse İslam’ın şubeleri de o kadar değerlidir. Belki sahabe hayatlarını
okuduğumuzda onların namaza, oruca, infaka, Allah Resûlü’ne… verdiği
değere şaşırıyor, bazı rivayetleri abartılı buluyoruz. Çünkü meseleye doğru
yerden bakamıyoruz. Onların o amellere verdiği değer, Allah’a (cc) verdikleri
değerden kaynaklanıyor. O’na itaat etmiş olmaktan, O’na hizmet etmiş ol-
maktan, O’na yakın olmuş olmaktan, O’nun övgüsüne nail olmaktan lezzet
alıyorlar. Yoksa sıcak günlerin susuzluğuna, uzun gecelerin uykusuzluğuna
veya savaş meydanlarının naralarına güzelleme yapmıyorlar. Sevdikleri,
saydıkları, korktukları bir efendiye kulluk etmeye; O’nun için aç ve uykusuz
kalmaya; O’nun için savaşmaya ve O’nun (cc) rızasına nail olacak amellere
muvaffak olmaya güzelleme yapıyorlar.
Yüce Allah’ı İsim ve Sıfatlarıyla Tanımak
Önce iman dedik… İmanın merkezinde Yüce Allah’a iman olduğunu, din
binasının bu temel üzerine yükseldiğini belirttik. Yüce Allah’a, kendisinin
istediği gibi iman etmek için O’nu (cc) tanımak gerekir. O’nu (cc) tanımanın
yolu da O’nun güzel isimleri, El-Esmau’l Husna’sıdır.
28
EĞİTİM
Kur’ân’da dört ayrı ayette El-Esmau’l Husna’nın Allah’a (cc) ait olduğu vur-
gulanır. Dikkatle okunduğunda bu ayetlerle El-Esmau’l Husna’ya karşı
sorumluluklarımızın hatırlatıldığı görülür. Mushaf tertibine göre bu ayetler
şunlardır:
“En güzel isimler Allah’ındır. (Öyleyse) bu isimlerle O’na dua edin. O’nun
isimlerinde ilhada/eğriliğe sapanları (kendi hâllerine) bırakın. Yaptıklarının
cezasını göreceklerdir.” 9
“De ki: ‘İster Er-Rahmân (diyerek Allah’a) dua edin, ister Allah diye. Hangi
(isimle) dua ederseniz edin, en güzel isimler O’nundur. Namazda sesini ne
çok yükselt ne de çok kıs. Bu ikisi arasında bir yol tut.’ ” 10
“Allah… O’ndan başka (ibadeti hak eden) hiçbir ilah yoktur. En güzel isimler
O’na aittir.” 11
“O Allah ki; O’ndan başka (ibadeti hak eden) hiçbir ilah yoktur. (Mutlak hâ-
kimiyet/egemenlik sahibi, mülkünde dilediği gibi tasarruf eden) El-Melik’tir.
(Mukaddes, eksikliklerden münezzeh olan) El-Kuddûs’tür. (Tüm eksiklik ve
kusurlardan münezzeh, kullarına esenlik veren) Es-Selâm’dır. (Kalplere iman ve
güven veren) El-Mümin’dir. (Her şeyi kontrol eden, mutlak otorite ve hâkimiyet
sahibi olan) El-Müheymin’dir. (İzzet sahibi, her şeyi mağlup eden) El-Azîz’dir.
(Gönül kırıklıklarını gideren, her şeye boyun eğdiren) El-Cabbâr’dır. (En büyük
olan ve kibir sahibi olan) El-Mütekebbir’dir. Allah, onların şirk koşmalarından
münezzehtir. O Allah ki; (Her şeyi yoktan var edip yaratan) El-Hâlık’tır. (Ku-
sursuz ve uyum içinde yaratan) El-Bâri’dir. (Yarattıklarına dilediği şekli veren)
El-Musavvir’dir. En güzel isimler O’nundur. Göklerde ve yerde olan her şey
O’nu tesbih eder. O, (izzet sahibi, her şeyi mağlup eden) El-Azîz, (hüküm ve
hikmet sahibi olan) El-Hakîm’dir.” 12
Sonuç olarak Kur’ân, El-Esmau’l Husna’ya karşı şu sorumluluklarımızı
belirler: Dua etmek, ilhaddan kaçınmak, Allah’ı birlemek, şirkten sakınmak
ve O’nu (cc) tesbih etmek. 13
9. 7/A’râf, 180
10. 17/İsrâ, 110
11. 20/Tâhâ, 8
12. 59/Haşr, 23-24
13. bk. El-Esmau’l Husna, s.10-14
29
Bir insan Yüce Allah’a en güzel isimleriyle kulluk ederse, Nebi (sav) ona şu
müjdeyi verir:
muştur:
“Şüphesiz ki Allah’ın doksan dokuz ismi vardır. Kim onu ihsa ederse cennete
girer.” 14
El-Esmau’l Husna’yı Bilmenin Faydaları
1. El-Esmau’l Husna Sahih Bir Allah Tasavvuru/İtikadı Oluşturur
İslam dininin merkezinde Allah’ın varlığı ve birliği, yani tevhid akidesi
vardır. Allah (cc) inancı/Allah’a iman, dinin temelidir. Sahih ve makbul bir din
için temelin sağlam olması gerekir. Şayet Allah inancı problemliyse yanlış
iliklenen ilk düğme misali, bir bütün olarak din/kulluk problemli olur.
İnsan fıtri olarak Allah’ın (cc) varlığına inanır. İnandığı bu ilaha dair bilgi
edinme merakı da fıtridir. Bu sebeple her insanın Allah’a dair bir inancı ve
merakı vardır. Bu fıtri ihtiyaç, sahih bilgiyle giderilmezse insan için felaket
olur. Allah’ı (cc), zatını tanıttığı gibi tanımayan insan, ya kendi zanlarıyla ya
da insî ve cinnî şeytanların vesveseleriyle bir Allah tasavvuru oluşturur. Bu
şekilde oluşmuş bir tasavvura felaket dememizin sebebi; itikadi ve amelî tüm
sorunların, şirk ve masiyetin/bidatin temelinin yanlış Allah inancı olmasıdır.
2. El-Esmau’l Husna Tevhide Götürür, Şirkten Korur
İnsanın yaratılış gayesi, 15 Kitapların indirilme amacı, 16 resûllerin yollanma
sebebi 17 tevhiddir. Tevhid, Yüce Allah’ın (cc) kulları üzerindeki hakkıdır. 18
15. “Ben cinler ve insanları yalnızca bana ibadet etsinler diye yarattım.” (51/Zâriyat, 56)
16. “Elif, Lâm, Râ. (Bu,) ayetleri sağlamlaştırılıp (muhkem kılınmış) sonra da (hüküm ve hikmet
sahibi) Hakîm ve (her şeyden haberdar) Habîr (olan Allah) tarafından detaylı olarak açıklanmış
bir Kitap’tır. (Ayetlerin Allah tarafından muhkem kılınıp, sonra detaylı bir şekilde açıklanmasının
nedeni) Allah’tan başkasına ibadet etmemenizdir. Şüphesiz ki ben, size O’ndan bir uyarıcı ve
müjdeciyim.” (11/Hûd, 1-2)
17. “Andolsun ki biz her ümmet arasında: ‘Allah’a ibadet/kulluk edin ve tağuttan kaçının.’ (diye
tebliğ etmesi için) resûl göndermişizdir. Allah içlerinden kimisine hidayet bahşetti, kimisine ise
sapıklık hak oldu. Yeryüzünde gezip dolaşın ve yalanlayanların akıbetinin nasıl olduğuna bir
bakın.” (16/Nahl, 36)
18. Muâz ibni Cebel’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
30
EĞİTİM
Allah’a (cc) şirk koşmaksızın tevhid üzere kulluk edebilmek için O’nu tanı-
mak gerekir. O’nu tanımak için de El-Esmau’l Husna’yı bilmek/anlamak
gerekir. Zira O, kendini bu isimlerle tanıtmıştır.
Daha iyi anlamak için bir örnek verelim:
“O (hayat sahibi ve her canlıya hayat veren) El-Hayy’dır. O’ndan başka (ibadeti
hak eden) hiçbir ilah yoktur. (O hâlde) dini O’na halis kılarak kendisine dua
edin. Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah’a aittir.” 19
Bu ayete göre tevhid, dini Allah’a halis kılarak O’na (cc) dua etmektir. Çün-
kü dua bir ibadettir, ibadet de yalnızca Allah’a yapılır. Peki, insanlar neden
Allah’tan başkasına dua ediyor, Allah ile ibadetleri arasına aracı kılıyorlar?
“Dikkat edin! Halis olan din Allah’ındır. O’nun dışında veliler edinenler
(derler ki): ‘Bizi Allah’a yaklaştırsınlar diye bunlara ibadet ediyoruz.’
Allah, ihtilaf ettikleri konularda aralarında hükmedecektir. Şüphesiz ki Allah,
yalancı ve kâfir olan kimseyi hidayet etmez.” 20
“Bizi Allah’a yaklaştırsınlar diye…” Demek ki Allah’ı uzak, ulaşılmaz,
erişilmez görüyorlar. O’na (cc) ulaşmak için de “yakınlaştırıcı” bir vesileye
ihtiyaç duyuyorlar.
Onlar Allah’ın El-Karîb olduğunu bilmiyorlar. Oysa O’nu, kendi zatını
tanıttığı gibi tanısalardı, kula en yakın varlığın O (cc) olduğunu bilirlerdi:
“Kullarım sana, benden soracak olurlarsa, şüphesiz ki ben onlara yakınım.
Dua edenin duasına icabet ederim. (Öyleyse) onlar da benim davetime
icabet etsinler ve bana iman etsinler ki (akıl, doğruluk ve olgunluk sahibi olan)
rüşd ehlinden olsunlar.” 21
“Ben, merkep üzerinde Allah Resûlü’nün (sav) terkisindeydim.
Peygamber, ‘Ey Muâz! Allah’ın kullar üzerinde, kulların da Allah üzerinde ne hakkı vardır, bilir
misin?’ buyurdu.
Ben, ‘Allah ve Resûl’ü daha iyi bilir.’ dedim.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Allah’ın, kulları üzerindeki hakkı, onların sadece Allah’a kulluk
etmeleri ve hiçbir şeyi O’na ortak tutmamalarıdır. Kulların da Allah üzerindeki hakkı, kendisine
hiçbir şeyi ortak tutmayan(lar)a azap etmemesidir.’ buyurdu.
Ben hemen, ‘Ey Allah’ın Resûlü! Bunu insanlara müjdeleyeyim mi?’ dedim.
‘Müjdeleme, onlar buna güvenip tembellik ederler.’ buyurdu.” (Buhari, 5967; Müslim, 30)
19. 40/Mü’min (Ğafir), 65
20. 39/Zümer, 3
21. 2/Bakara, 186
31
“Andolsun, insanı biz yarattık ve nefsinin ona verdiği vesveseleri de biliriz. Biz,
ona, şah damarından daha yakınız.” 22
Allah’ı El-Karîb olarak tanıyan bir kul, kendisini O’na (cc) yakın hisseder.
Rabbine yakınlaşmak için O’nun isimlerine yönelir. O’nun güzel isimleriyle
O’na dua eder. Canlı veya cansız hiçbir varlığın, kendisini Allah’a yakınlaş-
tırmasını ummaz.
Bir örnek daha verelim:
Şirk, yeryüzünde nasıl başladı? Allah Resûlü’nün (sav) bir hutbesinden
dinleyelim:
“Ben kullarımın tamamını (hanif ) muvahhid olarak yarattım. Sonra onlara
şeytanlar geldi ve onları dinlerinden saptırdı. (Şeytan), kullarıma helal kıldığımı
onlara haram kıldı. Hakkında hiçbir delil indirmediğim şeyleri bana ortak/şirk
koşmalarını emretti…” 23
Tevhid üzere yaratılan kullar, iki şekilde tevhidden sapmışlardır:
a. Allah’ın helallerini haram kılarak, yani Allah’ın koyduğu yasalarla yetin-
memiş, yeni yasalar koyarak O’nun (cc) sınırları ve hükümleriyle oynamışlar
ve böylece şirke düşmüşlerdir.
b. Hakkında delil indirmediği şeyleri, O’na (cc) ortak kılmışlar; dini, Allah ve
bu ortaklar arasında pay etmişlerdir. Duanın bir kısmını Allah’a, bir kısmını
ortaklara; adağın bir kısmını Allah’a, bir kısmını ortaklara; sevginin bir kıs-
mını Allah’a, bir kısmını ortaklara… vermiş ve böylece şirke düşmüşlerdir.
Öyleyse soralım: Bu insanlar niçin Allah’ın yasalarıyla yetinmeyip yeni
hükümler koyma gereği duymuşlar?
Çünkü O’nun (cc) El-Hakîm ve El-Hakem olduğunu bilmemiş, kimisi de
bilmiş ama anlamamış, yani bu ismi ihsa edememiştir. Hükmetme/Kanun
yapma/Yasama yetkisinin Allah’a (cc) ait olduğunu bilmeyince kendi yasalarını
koymuş, bilerek veya bilmeyerek El-Hakîm ve El-Hakem isminde Allah’a
(cc) kafa tutmuşlardır.
22. 50/Kâf, 16
23. Müslim, 2865
32
EĞİTİM
Allah (cc) müşrikleri tanıtırken bir noktayı özellikle vurgular:

“Allah’a gerektiği gibi/şanına yakışır şekilde saygı göstermediler. (Allah’ın
kudret ve yüceliğini gereği gibi anlayıp kavrayamadılar.) Şüphesiz ki Allah,
(güç ve kuvvet sahibi olan) Kaviy, (izzet sahibi, her şeyi mağlup eden) Azîz’dir.” 24
“Size ne oluyor da Allah’a gerektiği şekilde saygı göstermiyorsunuz/Allah’tan
hakkıyla korkmuyorsunuz!” 25
Allah’ı (cc) hakkıyla tanımayan, O’nu hakkıyla takdir edemez ve O’na gereken
saygıyı gösteremez. Bu da insanı Allah’a şirk koşmaya, O’na karşı haddini
aşmaya sevk eder. Diyebiliriz ki yeryüzünde işlenmiş her şirk ve tuğyan,
insanın Rabbi hakkındaki cehaleti nedeniyledir.
3. El-Esmau’l Husna Duygu ve Düşünceleri Düzenler/Arındırır
Allah (cc), insanı akıl ve duygudan müteşekkil yaratmıştır. İnsanın eylem-
lerine yön veren de akıl ve duygulardır. Yüce Allah’ın isimleri aklımıza ve
duygularımıza tecelli ederek yol gösterir, güzelleştirir, kötü olandan alıkoyar.
Aklı ele alacak olursak; akıl, yirmi dört saat boyunca çalışma hâlindedir.
Farkında olsun ya da olmasın insan her ân düşünür. Diyebiliriz ki doğum-
dan ölüme kadar insanın en fazla yaptığı şey, nefes almak ve düşünmektir.
Ancak çoğumuz düşündüğümüzün dahi farkına varamayız. Ekseriyetle
kendimizi bir şeyleri düşünür hâlde buluruz. İşin kötüsü, bu düşüncelerden
hiçbir fayda elde etmeyiz. Çünkü boş ve amaçsız düşüncelerdir. Bir eylem
inşa etmez, etse de faydası görülmez.
Böyle bir akıl, El-Vehhâb, El-Muhsin, El-Kerîm olan Allah’ı tanısa O’nun
nimetlerini düşünmeye çalışır. Görür ki O’nun (cc) sayısız nimeti içinde
yaşıyor. Bu düşünce şükür eylemini inşa eder. Ki, Allah’ın en sevdiği amel-
lerden biri şükürdür. Böyle bir akla, Eş-Şekûr ismi tecelli edecek olsa o akıl
bilir ki Yüce Allah her salih amele kat kat karşılık verir. Güzel düşünce de/
niyet de salih bir ameldir. Hayırlı şeyler yapmaya niyet eder. Zihninde salih
ameller oluşturur; insanlara yardım eder, din için mücadele eder, şer’i ilim
24. 22/Hac, 74
25. 71/Nûh, 13
33
tahsil eder… Bunların her biri güzel niyet olması ve sahibine ecir olması
yanında, kalpte hayra dönük bir rağbet oluşturur.
Duygularımız da böyledir: İnsan sever, korkar, ümit eder, kızar, üzülür…
Bir saat içinde onlarca farklı duyguyu yaşar. Yüce Allah’ın isimlerini öğren-
dikçe insanın duyguları terbiye olur, Allah’ın rızasına yönelir. Kimi/Neyi
sevmesi gerektiğini bilir; neden/kimden korkması gerektiğini öğrenir; neyi
ümit edip neye öfkelenmesi gerektiğine dair bilinçlenir. Kendi hâline terk
edildiğinde insanı amaçsızca peşinden sürükleyen duygu ve düşünceler,
El-Esmau’l Husna ile tanıştığında insanı güzel ve hayır olana yönlendirir.
Örneğin, her birimiz -değerlilik duygusu hasebiyle- beğenilmeyi/takdir
edilmeyi ister, başkalarının hakkımızdaki düşüncelerini önemseriz. Bu,
her insanda var olan fıtri bir duygudur. Allah’ın isimlerini ihsa edebilirsek
bu fıtrat, ihlas ve sadakate dönüşür. Zira her hâlimizi gören (El-Basîr),
kayıt altına alan (Eş-Şehîd/Er-Rakîb/El-Hafîz) ve bu hâllerimizi takdir
edip (El-Hasîb) karşılığını verecek (Eş-Şekûr) bir Allah olduğunu biliriz.
O’nun (cc) takdirini önemser, O’nun yanındaki değerimizi dert ediniriz. Bu
fıtri duygu ve düşüncelerimiz; O’nun isimleriyle tanışmıyorsa insanlara
yönelir, onların beğenisi için didinir ve onların düşüncelerini önemseriz.
Yani riya ve gösteriş batağına saplanırız. Küçük amellerimiz dahi ihlasla
değer kazanırken büyük amellerimiz riyayla bir hiç olur. İhlas kalbe huzur
verirken riya yalnızca stres oluşturur. Allah’ı razı etmek kolaydır. O’nun
(cc) rıza ölçüleri şaşmaz. İnsanı memnun etmek ise zordur. İnsan sayısınca
memnuniyet kriteri vardır. Ayrıca tek bir insanın ölçüleri dahi değişen
şartlara göre değişebilmektedir.
İnsanı hangi duygu ve düşüncesiyle ele alırsak alalım, göreceğimiz manzara
şudur: İnsan çift kutuplu bir varlıktır. Bir yanı fücur, bir yanı takvadır. Bir
yanı çamur, bir yanı İlahi nefhadır… İnsanın kurtuluşu ise bu iki zıddın
çatışmasında saklıdır. Nefsini arındırıp, duygu ve düşüncelerini takvaya/
İlahi nefhaya yönlendiren kurtulur. Duygu ve düşüncelerini arındıramayan
da fücura/çamura saplanır. Bu da insanın hüsranıdır:
“Nefse ve onu düzenleyene, ona hem kötülüğü hem de takvayı ilham edene
34
EĞİTİM
(tüm bunlara andolsun ki), onu (nefsini) arındıran, kesinlikle kurtuluşa ermiştir.
Onu (küfür ve masiyetle) örtüp gizleyen de, kesinlikle zarar etmiştir.” 26
Yukarıda verdiğimiz örneklere ek olarak korkuyu ele alabiliriz. Sevgi ve
beğenilme gibi insanın en köklü duygularından birisi de korkudur. İnsan
neden korkar? Belirsizlikten korkar, açlıktan korkar (rızık endişesi), terk
edilmekten korkar (yalnızlık endişesi), ölümden korkar…
Korku, duyguların en güçlüsüdür. Bu nedenle şeytan sürekli insanın kor-
kularını körükler. Korkular büyüdükçe akıl küçülür. Korku, imanı dahi örter.
İnsan iman ve aklın gereğini yapamaz, korkularının peşinden sürüklenir.
Peki, Allah’ın El-Alîm ve El-Hakîm olduğunu bilen, her şeyi mutlak ilim
ve hikmetiyle bir kadere bağladığına inanan insan, hangi belirsizlikten kor-
kabilir? Kadere, yani El-Alîm ve El-Hakîm ismine inananlar için belirsizlik,
tesadüf, başıboşluk yoktur. Her şey bir ölçüyle yaratılmıştır; Yüce Allah’ın
ilmi dâhilinde cereyan etmektedir.
Er-Rezzâk olan Allah’a inanan kul, rızık endişesi yaşamaz. Rızık endişesiyle
haram yemez, haram üretmez, haramın ticaretini yapmaz. Anne karnındaki
bir yavruyu, denizin derinliklerindeki bir balığı, kozasındaki bir kelebeği…
rızıklandıran Allah’ın, kulunu zayi etmeyeceğini bilir.
El-Karîb/El-Bâtın/Er-Rakîb olan Allah’ı tanıyan kul, yalnızlıktan korkmaz.
Allah’ın olduğu bir dünyada yalnızlık olmadığını, Allah’ın her ân ilmi ve
ihatasıyla kulları ile beraber olduğunu bilir.
El-Hayy olan Allah’ı tanıyan kul, ölümden korkmaz. Ölümü ve hayatı O’nun
yarattığını, insan hayatına yalnızca O’nun (cc) hükmettiği gibi, ölümüne de
yalnızca O’nun hükmedeceğini bilir. Hiçbir güç ve planın, O’nun yazdığı
eceli öne alamayacağına ve erteleyemeyeceğine yakinen inanır.
Şimdi burada durup şu ayeti düşünelim:
“İşte bu şeytan, ancak kendi dostlarını korkutur. Ondan korkmayın! Şayet
müminler iseniz yalnızca benden korkun.” 27
26. 91/Şems, 7-10

27. 3/Âl-i İmrân, 175
35
Korkular, Allah’ın isimleriyle düzene sokulup arınmazsa insanı şeytanın sadık

dostlarından kılar. Bir noktadan sonra korku, insanın şeytanı oluverir. Allah’a
(cc), kullara ve nefsine karşı sorumluluklarını yerine getirmesine engel olur.
Bugün hakkı gizleyen lanetli âlimler; haksızlık karşısında susan dilsiz şey-
tanlar; kulluğunu diplomaya, insanlık şerefini makama değişen zalimler;
biraz daha rahat yaşayabilmek için tağutlara yandaşlık yapan gafiller… neden
bu durumdalardır? Hakkı bilmiyorlar mı? Biliyorlar elbet. Bilgi korkularını
arındırmayınca, korku bilgilerini kirletiyor. Korkuyorlar… Korktukça da
Allah’tan (cc) ve insanlıklarından uzaklaşıyorlar.
Duygu ve düşüncelerin bizi rıza-i İlahiye ulaştırması için El-Esmau’l Husna
ile terbiye olması gerekir. Kendi hâline terk edilen duygu ve düşünceler, şey-
tan ve nefis tarafından yönlendirilir. Bu da dünya ve ahiret için bir felakettir.
4. El-Esmau’l Husna, Ahlakı Güzelleştirir
Allah’ın isimlerine baktığımızda iki kısma ayrıldığını görürüz:
a. Kulun, kendisiyle amel etmesi/ahlaklanması gereken isimler.
b. Allah’a (cc) has, yalnızca O’na ait olan ve kulun ahlaklanması yasaklanmış
isimler.
Yüce Allah, bazı isimlerin tecellisini ahlak olarak kullarında görmek istiyor:
Merhamet, cömertlik, nezaket, ihsan, yumuşak huyluluk, hilm vb. Bazı isim-
lerin ise yalnızca kendi zatına yakıştığını, kullarının bunlardan sakınmasını
emrediyor: Azamet, kibir, teklik, hiçbir şeye muhtaç olmamak gibi.
El-Esmau’l Husna iki kısmıyla da mümini terbiye eder. Ahlaklanmamız
gereken cemal isimleri ahlakımızı güzelleştirir. Kaçınmamız gereken celal
isimleri ise bizi kötü ahlaktan korur.
Vahyin teşvik ettiği ahlaklar; merhamet, tevazu, hilm, rıfk, güler yüz, paylaş-
ma/cömertlik, hüsnüzan, nezaket, sıdk/doğruluk, hayâ, setr… vb. ahlaklardır.
Sakındırdığı ahlaklar; katı kalplilik, kibir, ölçüsüz öfke, sertlik, asık suratlılık,
haset, cimrilik, suizan, yalan, hayâsızlık, tecessüs… vb. ahlaklardır.
İnsan, Er-Rahmân ve Er-Rahîm olan Allah’ın merhametli kullarını sevdiğini;
yeryüzünde merhametli olana, semada da merhamet edildiğini bildiğinde,
kalbi yumuşar.
36
EĞİTİM
Yüce Allah’ın El-Mütekebbir/El-Kebîr olduğunu bildiğinde kibrin yalnızca

Allah’a yakıştığını, kula yakışanın tevazu göstermek olduğunu anlar. Kibir
ahlakından sakınmaya çalışır. Kibirden, El-Mütekebbir olan Allah’a çokça
sığınır.
Allah’ın El-Kâbıd ve El-Bâsıt olduğunu bildiğinde, O’nun paylaşımına razı
olur. Bilir ki; maddi ve manevi nimetleri dilediğine daraltan, dilediğine de
genişleten O’dur. Kimseye, sahip olduğu bir hayırdan ötürü haset etmez.
Sevdiği ve beğendiği şeyleri Yüce Allah’tan (cc) ister. O’nun ihsan ve lütfuna
rağbet eder.
O’nun her şeyi duyduğunu/Es-Semi’ olduğunu bildiğinde; dilini yalandan,
gıybetten, kusurları tecessüs ve ifşadan temizler.
O’nun, sinelerin gizlediğinden haberdar/El-Alîm ve El-Habîr olduğunu
bildiğinde Rabbine ve insanlara karşı düşüncelerini suizandan arındırır.
Burada, bu kadarla iktifa edip birkaç satır da olsa güzel ahlakın önemine
değinmek istiyoruz.
Şu bir gerçek: Güzel ahlak, her müminin elde etmek için çabalaması ge-
reken bir hedeftir. Çünkü:
“Ben güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim.” 28 buyuruyor Allah Resûlü
(sav)…
“Şüphesiz ki mümin, güzel ahlakıyla, (sürekli) namaz kılan ve (sürekli) oruç

tutanın derecesine erişir.” 29 buyuruyor Allah Resûlü (sav)…
“Kıyamet Günü’nde bana en sevimliniz ve en yakın olanlarınız, ahlakı güzel
olanlarınızdır. Bana en sevimsiz ve uzak olanlarınız ise geveze, ağzı bozuk ve
kibirli olanlarınızdır.” 30 buyuruyor Allah Resûlü (sav)…
Bizi güzel ahlaka ulaştıracak olan hazine, El-Esmau’l Husna içinde gizlidir.
İhsa edildiği takdirde her bir isim, ahlakın bir yönünü güzelleştirir. 31
28. Ahmed, 8952

29. Ebu Davud, 4798
30. Tirmizi, 2018
31. bk. El-Esmau’l Husna, s. 22-29
37
Fasid İman ve Muharref Tevhid

Yüce Allah’a O’nun (cc) istediği gibi, yani O’nun (cc) isim ve sıfatlarıyla iman
etmezsek ne olur? Bu sorunun biri kısa, biri uzun olmak üzere iki ayrı cevabı
var. Kısa cevap şu: Bu durumda fasid/bozuk bir iman ve tahrife uğramış
bir tevhid inancına sahip oluruz. Yani, şeytan bizi Allah (cc) ile aldatır, kötü
amelimizi/inancımızı süslü gösterir, hüsrana uğradığı hâlde doğru yolda
olduklarını zannedenlerden oluruz. Allah muhafaza. Uzun cevaba gelince;
önce vahyin sınırlarını çizdiği tevhid anlayışını, bu mübarek anlayışın inanç,
amel ve ahlaka nasıl yansıdığını örnekleriyle okuyacağız. Sonra vahyin inşa
etmediği Allah inancının nelere mal olduğuna dikkat çekeceğiz. Nihayetin-
de ise bugüne, bize döneceğiz. Böylece sorunun uzun cevabını öğrenmiş
olacağız. Çaba bizden başarı Allah’tandır.
Birlemek anlamına gelen tevhid; Yüce Allah’ı O’na ait haklarında birlemektir.
O’nun (cc) uluhiyetinde, rububiyetinde ve isimlerinde tek olduğuna inanmak
ve bu inanca bağlı olarak yalnızca O’na kulluk etmektir. Kur’ân-ı Kerim’in
temel kavramlarından biri olan tevhidi, Kur’ân ayetlerine dayanarak Tevhid
Meali’nde şöyle açıkladık:
– Tevhid, Allah’tan (cc) başka ibadet ve kulluğu hak eden hiçbir ilah olma-
dığına inanmaktır:
“Sizin ilahınız tek bir ilahtır. O’ndan başka (ibadeti hak eden) hiçbir ilah yoktur.
O, (özünde merhamet sahibi olan) Er-Rahmân, (rahmetini kullarına eriştiren)
Er-Rahîm’dir.” 32
“Şayet (göklerde ve yerde) Allah’ın dışında ilahlar olsaydı (düzen) bozulurdu.
Arşın Rabbi olan Allah, onların yakıştırdığı sıfatlardan münezzehtir.” 33
– Tevhid, Allah’ın (cc) dışında ilah edinilen, Allah’ın (cc) sıfatlarının kendi-
sinde olduğuna inanılan ve Allah’a (cc) karşı haddini aşan tağutları ve onlara
kulluk edenleri reddedip, onlardan sakınmaktır:
“Dinde zorlama yoktur. Rüşd/Hak, batıldan (kesin bir biçimde) ayrılmıştır.
Her kim (reddetmek, tekfir etmek, teberrî etmek suretiyle) tağutu inkâr eder
32. 2/Bakara, 163

33. 21/Enbiyâ, 22
38
EĞİTİM
ve Allah’a iman ederse kopması olmayan sapasağlam kulp (olan Kelime-i Tev-
hid’e) tutunmuş (ve İslam dinine girmiş) olur. Allah (işiten ve dualara icabet
eden) Semi’, (her şeyi bilen) Alîm’dir.” 34
“Andolsun ki biz her ümmet arasında: ‘Allah’a ibadet/kulluk edin ve tağut-
tan kaçının.’ (diye tebliğ etmesi için) resûl göndermişizdir. Allah içlerinden
kimisine hidayet bahşetti, kimisine ise sapıklık hak oldu. Yeryüzünde gezip
dolaşın ve yalanlayanların akıbetinin nasıl olduğuna bir bakın.” 35
“Sizin için İbrâhîm’de ve onunla birlikte olan (müminlerde/resûllerde) güzel bir
örneklik vardır. Hani onlar, kavimlerine demişlerdi ki: ‘Biz, sizden ve Allah’ın
dışında ibadet ettiklerinizden berîyiz/uzağız. Sizi tekfir ettik (üzerinde
bulunduğunuz yolu ve sizi reddettik). Bizimle sizin aranızda, tek olan Allah’a
iman edinceye kadar, ebedî bir düşmanlık ve ebedî bir kin baş göstermiştir.’
İbrâhîm’in babasına söylediği: ‘Senin için Allah’tan bağışlanma dileyeceğim.
(Ama) Allah’a karşı sana hiçbir faydam olmaz.’ sözü müstesna. Rabbimiz! Yalnızca
sana tevekkül ettik, yalnızca sana yöneldik ve dönüşümüz de yalnızca sanadır.” 36
– Tevhid, Allah’a çocuk nispet etmekten veya O’nun (cc) yardımcıları olduğu
inancından Allah’ı tenzih etmektir:
“De ki: ‘Hamd, çocuk edinmemiş, hâkimiyetinde/egemenliğinde ortağı
olmayan, zayıflığından ötürü dost (edinme ihtiyacı) olmayan Allah’adır. Ve
O’nu tekbir et/yücelt.’ ” 37
“De ki: ‘Haydi! Allah’ın dışında (ilah olduğunu) zannettiklerinizi çağırın
(bakalım)!’ Onların göklerde ve yerde zerre ağırlığınca sahip oldukları bir şey
yoktur. O ikisinde bir ortaklıkları da yoktur. (Allah’ın) onlardan yardımcı/
destek edindiği kimse de yoktur.” 38
– Tevhid, yaratmada tek olduğu gibi; kanun yapma, yasa belirleme, helal
haram tayin etmede de Allah’ın (cc) tek olduğuna inanmak, “Egemenlik
kayıtsız şartsız Allah’ındır.” diyebilmektir:
34. 2/Bakara, 256
35. 16/Nahl, 36
36. 60/Mümtehine, 4
37. 17/İsrâ, 111
38. 34/Sebe’, 22
39
“Şüphesiz ki sizin Rabbiniz, altı günde gökleri ve yeri yaratan, sonra arşa istiva
eden Allah’tır. Gündüzü, ısrarla kovalayan geceyle örter. Güneş, Ay ve yıldızları
emrine amade kılıp, boyun eğdirendir. Dikkat edin! Yaratmak da emretmek
de Allah’a aittir. Âlemlerin Rabbi olan Allah, ne yücedir.” 39
“Sizin O’nu bırakıp da ibadet ettikleriniz, ancak sizin ve babalarınızın koyduğu,
Allah’ın, hakkında hiçbir delil indirmediği birtakım isimlerdir. Hüküm yalnızca
Allah’ındır. O, kendisinden başkasına kulluk/ibadet etmemenizi emretmiştir.
İşte dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.” 40
“De ki: ‘Ne kadar kaldıklarını en iyi bilen Allah’tır. Göklerin ve yerin gaybı
(bilgisi) O’na aittir. O, ne güzel görür, ne güzel işitir. Onların, O’ndan başka
bir dostu yoktur. Hükmünde hiç kimseyi ortak kılmaz (tek hükümran,
yasamada bulunan, doğru ve yanlış belirleyen O’dur.)” 41
– Tevhid; dil, beden ve kalple yapılan amelleri yalnızca Allah’a (cc) yapmak,
O’nun (cc) rızasına talip olmak ve hiçbir şeyi O’na (cc) ortak koşmamaktır:
“De ki: ‘Şüphesiz ki benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm âlem-
lerin Rabbi olan Allah içindir. O’nun hiçbir ortağı yoktur. Ben bununla
emrolundum ve ben Müslimlerin/şirki terk ederek tevhidle Allah’a yönelen
kulların ilkiyim.’ ” 42
– Tevhid, fayda ve zararın Allah’ın (cc) elinde olduğuna inanmak, rahatlık
veya zorluk ânında yalnızca Allah’a (cc) el açıp dua etmektir:
“Kullarım sana, benden soracak olurlarsa, şüphesiz ki ben onlara yakınım.
Dua edenin duasına icabet ederim. (Öyleyse) onlar da benim davetime icabet
etsinler ve bana iman etsinler ki (akıl, doğruluk ve olgunluk sahibi olan) rüşt
ehlinden olsunlar.” 43
“Allah sana bir zarar dokunduracak olsa, onu (Allah’tan) başka kimse gidere-
mez. Sana bir hayır dokunduracak olsa O, her şeye kadîrdir.” 44
39. 7/A’râf, 54
40. 12/Yûsuf, 40
41. 18/Kehf, 26
42. 6/En’âm, 162-163
43. 2/Bakara, 186
44. 6/En’âm, 17
40
EĞİTİM
“Rabbiniz buyurdu ki: ‘Bana dua edin, size icabet edeyim. Hiç kuşkusuz, bana
ibadet etmekten büyüklenenler, boyun eğmiş/alçaltılmış olarak cehenneme
gireceklerdir.’ ” 45
“Allah’ı bırakıp, kıyamete kadar (dualarına) icabet edemeyecek olanlara dua
edenden daha sapık kim olabilir? O (dua ettikleri), onların dualarından habersiz-
lerdir. İnsanlar (diriltilip) bir araya toplandıklarında, (dua ettikleri) kendilerine
düşman kesilir ve onların ibadetlerini inkâr ederler.” 46
– Tevhid, Allah’ın (cc) eşi, benzeri, dengi, misli olmadığına inanmak ve Al-
lah (cc) hakkında bilgisiz ve saygısızca yapılan benzetmelerden kaçınmaktır:
“(Allah’ı başka varlıklara, başka varlıkları da Allah’a benzeterek) Allah hakkın-
da örnekler/misaller vermeyin. (Allah hakkında verilecek örneği yalnızca)
Allah bilir, siz bilmezsiniz.” 47
“Göklerin, yerin ve ikisi arasındakilerin Rabbidir. O’na ibadet/kulluk yap ve
ibadetinde sabırlı ol. O’nun adıyla anılan/O’na denk birini bilir misin?” 48
“Göklerin ve yerin yaratıcısıdır. Size kendi nefislerinizden eşler yarattı. Davar-
lardan da çift çift yarattı. Sizi (bu yolla, dişi ve erkek yaratarak) çoğaltıp yayıyor.
Hiçbir şey O’nun benzeri/misli/dengi değildir. O, (işiten ve dualara icabet
eden) Es-Semi’, (her şeyi gören) El-Basîr’dir.” 49
– Tevhid, her işte Allah’ı (cc) veli/dost ve vekil edinmek, tüm iş ve yönelişle-
rimizde O’ndan (cc) yardım/istiane talebinde bulunmak ve O’na (cc) muhtaç/
fakir olduğumuzu hissetmektir:
“De ki: ‘Gökleri ve yeri yoktan var eden Allah iken, O doyurur ama (kimse
tarafından) doyurulmaz iken Allah’tan başkasını mı veli edinecekmişim?’ De
ki: ‘Şüphesiz ki ben, Müslimlerin/şirki terk ederek tevhid ile Allah’a yönelen
kulların ilki olmakla emrolundum.’ Ve ‘Sakın müşriklerden olma.’ (denildi.)” 50
“İşte bu, Rabbiniz olan Allah’tır. O’ndan başka (ibadeti hak eden) hiçbir ilah
45. 40/Mü’min (Ğafir), 60

46. 46/Ahkâf, 5-6
47. 16/Nahl, 74
48. 19/Meryem, 65
49. 42/Şûrâ, 11
50. 6/En’âm, 14
41
yoktur. Her şeyin yaratıcısıdır. (Öyleyse) yalnızca O’na kulluk edin. O, her şeyin
üzerinde (gözetleyen, denetleyen ve işlerini yürüten) Vekil’dir.” 51
“Dedi ki: ‘Rabbim! Hak ile hükmet. Rabbimiz, Er-Rahmân olan ve sizin ya-
kıştırmalarınıza karşılık (yardımına sığınılacak) El-Mustean’dır.’ ” 52
“Ey insanlar! Sizler, Allah’a muhtaçsınız. Allah ise (kimseye muhtaç olmayan,
her şeyin kendisine muhtaç olduğu) El-Ğaniy, (her daim övgüyü hak eden ve
varlık tarafından övülen) El-Hamîd’in ta kendisidir.” 53
“(O) doğunun ve batının Rabbidir. O’ndan başka (ibadeti hak eden) hiçbir
ilah yoktur. (Öyleyse) O’nu Vekil edin.” 54 55
İçini Kur’ân’ın doldurduğu şekliyle tevhid kavramı, insanı yüreğinden
yakalar. Şeytan ve nefsin elinde yolunu yitirmiş insana istikamet verir. Yüce
Allah’ı tazim etmeye, O’nu sevmeye, O’na rağbet etmeye, O’na yönelmeye,
O’ndan korkmaya, O’nun azabından sakınmaya, O’nun tuzağından (istid-
racından) endişe etmeye… sevk eder. Vahyin (Kur’ân ve Sünnetin) içini
doldurduğu tevhid kavramı; bir merdiveni çıkar gibi insanı adım adım,
basamak basamak yüceltir, ona değer katar. Tevhid, insanın içini minnet ve
şükran duygusuyla dolup taşırır. Sayısız nimetiyle insanın hayatına tecelli
eden Rabbine kulluk etme, O’nun (cc) ihsanına mukabil iyilikleri çoğaltma,
salih amellerle Rabbine yakınlaşma isteği uyandırır. Vahyin öğrettiği tevhid
ile insan varlığına mezcedilmiş fıtrat, aynı kaynaktan gelir. Vahyin tevhidi ile
insan fıtratı buluştuğunda insanın içindeki o müthiş potansiyel açığa çıkar.
Güneş, su ve toprağın Allah’ın izniyle çekirdeği çatlatıp içindeki potansiyeli
açığa çıkardığı gibi, vahiy de fıtrat çekirdeğini çatlatıp kulluk potansiyelini
açığa çıkarır…
Muvahhidlerin atası İbrâhîm’in (as) şirke ve tuğyana destansı meydan oku-
yuşunu biliriz. Ona bu cesareti veren nedir? Elbette tevhid! Okuyacağımız
51. 6/En’âm, 102

52. 21/Enbiyâ, 112
53. 35/Fâtır, 15
54. 73/Müzzemmil, 9
55. bk. Tevhid Meali, Fâtiha Suresi, 5. ayetin açıklaması
42
EĞİTİM
pasajda 69-77. ayetler onun cesaretine, 78-89. ayetler bu cesaretin ardındaki

müessire, yani tevhid inancına örnektir:
“Onlara İbrâhîm’in haberini oku. Hani babasına ve kavmine: ‘Neye
ibadet ediyorsunuz?’ demişti. Demişlerdi ki: ‘Putlara ibadet ediyor ve
kesintisiz onlara ibadetimizi sürdürüyoruz.’ Demişti ki: ‘Dua ettiği-
nizde sizi duyuyorlar mı? Ya da size bir fayda ve zararları dokunuyor
mu? (Hayır, öyle değil!) Biz babalarımızı böyle yaparken bulduk. (Hiç
sorgulamadan biz de aynısını yapıyoruz.)’ Demişti ki: ‘Gördünüz mü
şu ibadet ettiklerinizi? Hem sizin hem de geçmişteki babalarınızın.
Şüphesiz ki onlar, benim düşmanımdır. Âlemlerin Rabbi (olan Allah)
müstesna. O, beni yaratan ve hidayet edendir. O, beni yediren ve içirendir. Has-
talandığım zaman beni iyileştirendir. Beni öldürecek sonra da diriltecek olandır.
Din/Kıyamet Günü’nde hatalarımı bağışlamasını umduğum O’dur. Rabbim!
Bana hüküm/hikmet ihsan et ve beni salihlere kat. Sonradan gelecek nesiller
arasında benim için doğruluk dili kıl. (Beni hayırla yâd etsinler.) Ben-i Naim
Cenneti’nin vârislerinden kıl. Babamı bağışla! Şüphesiz ki o, sapıklardandır.
(İnsanların) diriltileceği günde beni rezil edip küçük düşürme!’ O gün ki; ne
mal ne de evlat fayda verir. Allah’a selim bir kalple gelenler müstesna.” 56
Bunun bir diğer örneği Hud’dur (as)! Müşrikler onu tehdit ettiğinde her biri
tevhid inancının bir cüzü olan şu cümlelerle onlara meydan okur:
“ ‘Sana sadece şunu deriz: ‘İlahlarımızdan bazısı seni fena çarpmış.’ ’ Demişti
ki: ‘Ben Allah’ı şahit tutuyorum, siz de şahit olun ki ben ortak koştuklarınızdan
berîyim. (Allah’a ibadet ettiğinizi de iddia ediyorsunuz ya!) Allah dışındaki
(tüm ibadet ettiklerinizden de uzağım). Hep beraber bana tuzak kurun (ve
tuzağın gereğini yapmayı da) ertelemeyin/bana göz açtırmayın. Hiç şüphesiz
ben, benim de sizin de Rabbiniz olan Allah’a tevekkül ettim. Hareket eden
her canlıyı perçeminden tutan (kontrol edip yönlendiren) O’dur. Şüphesiz
ki Rabbim, dosdoğru yol üzeredir. Şayet yüz çevirecek olursanız, kendisiyle
gönderildiğim mesajı size ilettim. Rabbim sizin yerinize başka bir topluluğu
getirir ve siz ona hiçbir şekilde zarar veremezsiniz. Şüphesiz ki Rabbim, her
şeyi gözetleyip koruyandır.’ ” 57
56. 26/Şuarâ, 69-89
57. 11/Hûd, 54-57
43
Bizler Allah Resûlü’nün (sav) ayakları şişene dek gece kıyamında durduğu-
nu biliyoruz. Bir nebi olarak onu bu denli ibadete sevk eden, yoran nedir?
Elbette tevhid inancı!
muştur:
“Yüce Rabbimiz her gece, gecenin son üçte biri kaldığında en yakın semaya
inerek şöyle der: ‘Bana dua eden yok mu ona icabet edeyim, isteyen yok mu
ona vereyim, bağışlanmayı isteyen yok mu onu bağışlayayım.’ ” 58
Âişe Annemizden (r.anha) şöyle rivayet edilmiştir:
“Nebi (sav) gece namazına kalkar, ayakları çatlayıncaya kadar kıyamda
dururdu.
Bunun üzerine ben ona, ‘Ey Allah’ın Resûlü! Yüce Allah senin geçmiş ve
gelecek günahlarını bağışladığı hâlde neden böyle yapıyorsun?’ diye sordum.
O da, ‘Rabbine şükreden bir kul olmak istemeyeyim mi?’ diye cevap verdi.” 59
Birinci rivayet, isim ve sıfat tevhidiyle ilgilidir. Allah Resûlü (sav); Rabbinin,
gecenin son üçte birinde dünya semasına indiğini, kullarını rahmetiyle
kuşatmak için davet ettiğini ve rahmetin sağanak olup yeryüzüne yağdığını
biliyordur. Bu bereketten mahrum olmamak ve o büyük buluşmayı kaçır-
mamak için huzura çıkar. İkinci rivayet ise şükürle, yani tevhidle ilgilidir.
Zira şükür, nimeti müşahede etmenin neticesidir. Nimeti müşahede etmek
ise nimetin sahibini müşahede etmeye, yani Yüce Allah’ı görmeye sebeptir.
Nimetlerin Allah’tan (cc) olduğunu bilmek, tevhidin itikadi rükunlarından;
O’na şükretmek ise amelî rükunlarındandır. Allah Resûlü’nü (sav), sahabeyi
dahi şaşırtacak kadar gece kıyamda tutan, tevhid inancıdır.
Sahabeden de bir örnek verelim:
Abdullah ibni Amr ibni Âs’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Mekke’den Medine’ye esir kaçıran Mersed ibni Ebi Mersed isminde bir
sahabi ve Mekke cahiliyesinde bu sahabinin dostu olan, Anak isminde fahişe
44
EĞİTİM
bir kadın vardı. Mersed, Mekke’de bir esire, kendisini kaçıracağına dair söz
vermişti. Mersed devamını şöyle anlatmaktadır: ‘Mehtaplı bir gecede Mekke
duvarlarından bir duvarın dibine geldim. Anak da gelip duvarın dibindeki
gölgemi görünce beni gölgemden tanıdı.
Dedi ki: ‘Ey Mersed, sen misin?’
Ben, ‘Evet.’ dedim.
Dedi ki: ‘Hoş geldin. Buyur, bu gece bizde kal.’
Ben de dedim ki: ‘Ey Anak, Allah zinayı haram kıldı.’
Bunun üzerine Anak, ‘Ey oba halkı, bu adam esirlerinizi kaçırıyor!’ diye
bağırdı.
Ardından sekiz kişi peşime düştü. Handeme yoluna doğru kaçmaya baş-
ladım. Sonunda bir kaya yarığına (veya mağaraya) girdim, onlar da gelerek
benim başımın ucunda dikildiler. Hatta orada ihtiyaç giderdiler, idrarları
başımın üstüne aktı. Fakat Allah (cc), onların beni görmelerini engelledi.
Dönüp gittiler. Ben de adamıma döndüm ve onu yüklendim, kendisi biraz
ağırdı. İzhir denilen yere kadar onu götürdüm ve orada zincirlerini çözdüm.
Onu taşıyordum ve beni çok yormuştu. Sonunda Medine’ye vardım.
Allah Resûlü’ne (sav) gelerek, ‘Ey Allah’ın Resûlü! Anak ile evlenebilir mi-
yim?’ dedim.
Allah Resûlü (sav), sustu ve şu ayet inene kadar bana hiç cevap vermedi:
‘Zinakâr erkek, yalnızca zinakâr bir kadınla veya müşrik bir kadınla evlenir.
Zinakâr kadını da yalnızca zinakâr veya müşrik erkek nikâhına alır.’ 60
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘O kadınla evlenme.’ dedi.’ ” 61
Sahabi, insan kaçakçılığı yapmaktadır. Kaçakçılığın en şereflisi! Çünkü
işkence altındaki müminleri Mekke’den Medine’ye taşımaktadır. Bu sefer-
lerden birinde, Allah (cc) onu imtihan eder. Gecenin karanlığında, gözlerden
uzakta, cahiliye maceralarından biriyle karşılaşır. Kadın onu zinaya çağırır,
ama cevap nettir: “Allah zinayı haram kıldı!” İlginçtir ki bu sahabi o kadına
60. 24/Nûr, 3
61. Tirmizi, 3177; Nesai, 3228
45
vurgundur. Allah Resûlü’nden (sav) onunla evlenmek için izin isteyecek kadar
vurgundur. Ancak, “Allah (cc) zinayı haram kıldı.” düşüncesi, onu gözlerin
görmediği bir yerde masiyetten korumuştur.
Yukarıda üç örnek verdim. Biri tevhidî duruşa, diğeri salih amele olan
rağbete, sonuncusu da haramlara karşı hassasiyete dair… Örnekler, vahyin
inşa ettiği tevhid kavramının itikadi ve amelî etkisine birer şahittir. Şimdi
asıl soruyu soralım: Ne oldu tevhidimize? İslam ümmeti demek, tevhid
ümmeti demek değil mi? Öyleyse şahit olduğumuz itikadi, amelî ve ahlaki
sapmanın nedeni ne olabilir ki? Biz mi tevhid ehli değiliz, yoksa tevhid
sandığımız şey mi tevhid değil? Soruya cevap vermek için önce tarihe dö-
neceğiz, sonra bugüne geleceğiz. İğneyi tarihimize, çuvaldızı bugünümüze/
kendimize batıracağız.
Şeytan, tevhid kavramının ümmet üzerindeki etkisini gördü. Ümmetin
farklı gruplarına farklı yönlerden yaklaştı. Tevhid lafzını sabitledi, ancak
içini, mefhumunu boşalttı. Artık tevhid denince akla, yukarıda okuduğu-
muz tevhidi anlatan ayetler gelmiyordu. Tabelada “tevhid” yazsa da içeride
şirk, ilhad, felsefe, zendeka ve gayriahlaki şeyler vardı. Tevhidi açıklayan
ayetlerdeki o sade, açık ve fıtrata hitap eden etkileyici üslup yoktu. Vahye
yabancı kavramlar, anlaşılmaz konular, vahiyden uzak toplumların felsefi
tartışmaları ve izbelerde akıl sağlığını yitirmiş meczupların hezeyanları vardı:
Akılcı Kelamcıların (Mutezilenin) Tevhid Anlayışı
“Bil ki muhakkak; âlemin muhdisi (yaratıcısı) diğer bütün şeylerden farklı
bir şeydir. O, cisim veya araz değildir. O, bu ikisine (cisim ve araza) hiçbir
yönden benzemez. O’na yön biçilemez. O, herhangi bir cisme hulul etmez.
O, herhangi bir mekânda değildir. O, duyu algılarından herhangi birisi ile
de idrak edilemez. O, zatıyla görülemez, kendisine has olan evveliyatla Kâ-
dim’dir. Herhangi bir yokluk onu öncelememiştir. O, bütün güç yetirilenlere
(makdurat) zatıyla Kâdir’dir. O, bütün bilinenleri (malumat) zatıyla bilendir.
O, zatıyla Hayydır, zatıyla Semî’dir ve Basîr’dir. O, herhangi bir mânânın
(sıfat) gerektirmesi olmaksızın bütün idrak edilenleri (mudrekât) zatıyla
idrak edendir. Tıpkı diğer arazlar yarattığı gibi, bazı cirimlerde/cisimlerde
yarattığı kelâm ile de mütekellimdir. O, Mürîd’dir, Ganî’dir, herhangi bir
46
EĞİTİM
şeye muhtaç olması mümkün değildir. O, Vâhid (bir), ve Ferd (tek) olup,
O’nun ikincisi söz konusu değildir. O, Hakîm’dir, Adil’dir. O efâlinde (dav-
ranışlarında) abes ve zulüm olmayan ve sadece hikmetinin gerektirdiği şeyi
yapandır. O, bütün çirkinliklerden münezzehtir. O, kullarına güçlerinin
yetmeyeceği bir sorumluluk yüklemekten veya onları günahları olmaksızın
cezalandırmaktan ya da onları saptırıp sonra onlara azap etmekten beri/
yücedir. Hüsün (güzellik, hayır) ve nimet olan âlemin yaratılışı O’nun
hikmetindendir” 62
Önce tevhidi anlatan yukarıdaki ayetleri okuyun, sonra dönün bu paragrafı
okuyun. Ne anlayacaksınız? Vahye yabancı kavramlar, vahye uzak bir üslup
ve vahyin mizanını ters yüz eden bir anlayış… Bu üslupla anlatılan bir tev-
hid, bu anlayışla oluşturulan bir Allah tasavvuru, insan kalbine dokunabilir
mi? Olsa olsa katı kalpli, cedelci, lafazanlık yapan bir insan meydana getirir.
Sünni Kelamcıların (Maturidi ve Eşarilerin) Tevhid Anlayışı
“Yüce Allah araz değildir. Zira araz kendiliğinden kaim olamaz. Aksine
varlığını sürdürebilmek için bir mahale muhtaçtır. Bu yüzdendir ki arazlar
mümkün varlıklardır. Ayrıca arazların sürekliliği imkânsızdır. Aksi takdirde
beka, arazla kaim olan bir mana olurdu. Bu durumda mananın manayla
kaim olması gerekirdi ki, bu muhaldir. Çünkü arazın bir şeyle kaim olması,
tahayyüzünün, kaim olduğu şeyin tahayyüzüne tabi olması demektir. Ara-
zın kendine ait bir tahayyüzü olmadığından başka bir şeyin ona tabi olarak
tahayyüz etmesi mümkün olamaz. Bu anlatılan, bir şeyin sürekli olması, o
şeyin varlığının üzerine zait bir mana olmasına ve başka şeyle kaim olmanın
tahayyüzde başka şeye tabi olması anlamına gelmesine mebnidir. Gerçek
şu ki beka, varlığı daimi olan, zevali mümkün olmayan demektir. Nitekim
beka, ‘ikinci bir zamana nispetle varoluş’ şeklinde tarif edilir. ‘Var oldu ancak
baki kalmadı.’ sözü, ‘Var oldu fakat varlığı daimi olmadı, ikinci zamanda var
olmadı.’ demektir. Yine başka bir şeyle kaim olmak, Yüce Allah’ın sıfatlarının
zatıyla kaim olması gibi sıfatın mevsufuna aidiyetidir. Ayrıca cisimlerin her
ân yok oldukları hâlde teceddüd-i emsâl (yerini mislinin alması) yoluyla
62. Zemahşeri’nin El-Minhac Fi Usuli’d Din Bağlamında Kelami Görüşleri, Yüksek Lisans Tezi,
s. 33-34
47
daima varmış gibi görünmesi, arazlar için anlatılan durumdan çok da farklı
değildir.” 63
Bunlar da Mutezile karşısında konumlanmış kelamcıların tevhid anlayı-
şı! Allah’ı tanıtmak için değil de anlaşılmaz kılmak için yazılmış cümleler
âdeta… Allah’ı (cc) böyle tanıtan bir anlayış, insanı kulluğa yöneltebilir mi?
Tasavvufun Tevhid Anlayışı
“Tevhid dört mertebedir. Öz, özün özü, kabuk ve kabuğun kabuğu…
Birinci Mertebe: Kişinin diliyle ‘Lailaheillallah’ demesi, kalbinin bu keli-
meden gaflet içinde olması veya inkâr etmesidir. Münafıkların tevhidi gibi.
İkinci Mertebe: Kişinin kalbinin, lafzın manasını tasdik etmesidir, Müs-
lümanların umumunun tasdik ettiği gibi. Bu avamın itikadıdır.
Üçüncü Mertebe: Bunları keşif yoluyla görmesidir. Hakkın nuruyla bakıp
görür. Bu mukarrabin (yakınlaştırılmış) olanların makamıdır. Bu şöyle
olur: Eşyaları farklı farklı görür, fakat bu çokluğun tek, bir ve Kahhar olan
Allah’tan sudûr ettiğini bilir.
Dördüncü Mertebe: Varlık âleminde tek bir varlığı görmesidir. Bu sıddık-
ların müşahedesidir. Sufiler buna ‘tevhidde fena’ derler. Çünkü bu sadece
tek bir şey görür. Nefsini dahi görmez. Nefsini dahi görmeyecek kadar tev-
hide daldı mı nefsinde fena bulmuş olur. Manası, nefsinde ve yaratılmışları
görmede fena bulmasıdır.” 64 65
Okuduğumuz tevhid tanımı vahye yabancıdır ve resûllerin davet ettiği
tevhidi, sufilerin tevhidinden daha aşağıda gösteren çirkin bir sapmadır.
Tevhid Ehlinin Tevhid Anlayışı
Şimdi çuvaldızı kendimize batıralım: Tevhid kavramının içinin boşaltılması,
son yüzyılda biraz da bizim elimizle, yani tevhidî hassasiyeti olanlar eliyle
gerçekleşti. Benim “mesele milliyetçiliği” olarak ifade ettiğim bir durum
yaşandı. Tevhid birkaç güncel meseleye ve tekfire indirgendi. Bu birkaç
63. Şerhü’l Akaid Tercümesi, s. 148

64. İhyâu Ulûmi’d Dîn, 4/245
65. Sufilerin, tevhidi; kusudi ve şuhudi olarak ikiye ayırmasına dair bk. Tasavvuf Terimleri
Sözlüğü, s. 358-359; Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, s. 659-670
48
EĞİTİM
mesele ve tekfir etrafında fırtınalar koparıldı. Cüz küllün, parça bütünün

önüne geçirildi. Âdeta tevhidin bir bütün olduğu göz ardı edildi. Özü “tam
teslimiyet” olan tevhid inancına bir bütün olarak teslim olunmadığında
muvahhid olunamayacağı, olsa olsa “Kitab’ın bir kısmına inanıp bir kısmını
inkâr edenler” 66 konumuna girileceği unutuldu.
Yanlış anlaşılmak istemem: Tekfir ve tevhidin güncel meseleleri; tevhidin
bir parçası, ayrılmaz unsurlarıdır. Onlarsız tevhid olmaz. Ancak tevhidin
diğer cüzleri olmadan da tevhid olmaz. Yüce Allah’a yönelmek; O’nu tazim
etmek; O’na sığınmak; O’nun rahmetini umup gazabından sakınmak; yal-
nızca O’na tevekkül etmek; O’nu anarak kalpleri mutmain kılmak; O’nun
vaadine güvenmek; O’nun tuzağından endişe etmek; için için, yalvara yakara
O’na niyaz etmek; O’nun sevgisiyle kalbi imar etmek;O’nun korkusuyla
kimlik ve dolayısıyla kişilik kazanmak; O’nun için sevmek; O’nun için buğ-
zetmek; O’na ait olduğunu ve tekrar O’na döneceğini bilmek; O’na teslim
olmak ve bizi O’ndan alıkoyan prangaları kırıp O’na firar etmek… Güzel
isimlerini ve yüce sıfatlarını belleyip O’na o şekilde dua/kulluk etmek…
Sıcak günlerin susuzluğu ve uykusuz gecelerin secdeleriyle mutlu olmak…
Geceyi ibadetle ihya ettikten sonra, günahkâr bir mücrim gibi seherde
oturup istiğfar etmek ve lisanıhâliyle, “Ne yaparsam yapayım senin hakkını
ödeyemem, ne yaparsam yapayım senin şanına layık olmaz, beni bağışla!”
diyebilmek… Tevhid inancının aslı, Yüce Allah’ın en güzel isimleridir,
El-Esmau’l Husna’dır. O’nun her bir ismi, inancın bir esasını tahkim eder ve
diğer esaslarla bağ kurar. O’nun isimlerinin açılımı ise vahiyle olur. Kur’ân
ve Sünnet, Rabbimizin isimlerini nasıl anlamamız gerektiğini ve onlarla
Yüce Allah’a nasıl kulluk edeceğimizi gösterir. Tevhid inancını bu bütünden
koparıp birkaç meseleye indirgediğimizde zulmederiz; hem kendimize hem
dinimize hem de davamıza… Bir misalle açıklayalım:
Yüce Allah’ın vücudumuzun bir parçası olarak yarattığı kolu düşünelim.
Kolumuz, ancak vücudumuzda olduğu sürece koldur. Tutar, sıkar, denge
sağlar, vücut bütünlüğü oluşturur. Peki, onu vücuttan ayırdığımızda ne olur?
Şeklen koldur, ancak kendisi için yaratıldığı hiçbir vazifeyi yerine getiremez,
66. bk. 2/Bakara, 85
49
işlevini kaybeder. Bir zaman sonra şekli de bozulmaya başlar; çürür, kokar
ve en sonunda leş hâlini alır… İşte tevhidin bir parçası olan tekfir ve bazı
güncel meseleler de böyledir. Bütünün içinde anlamlıdır, Yüce Allah’ın rıza-
sına uygundur. Bütünden kopardığınızda şeklen tevhiddir, ancak hakikatte
tevhid değildir ve bir zaman sonra elinizdeki parça kokmaya, böylece sizi
de kokutmaya başlar. Çuvaldızı kendimize batıracağız dedik ya, kitabın tam
ortasından konuşmaya devam edelim:
Örneğin hâkimiyet, tevhidin en önemli ve öncelikli rükunlarından biridir:
Yüz binlerce peygamberin şahitliği üzere egemenlik kayıtsız şartsız Allah’ındır.
Yaratan kim ise hükmeden, yasa belirleyen ve şeriat sahibi olan da O’dur. Bu
ilkeye inanıp teslim olmayan kişi, muvahhid değildir… Bu ilkeyi, tevhidin
-yukarıda saydığımız- diğer cüzleriyle birlikte ele aldığımızı düşünelim, bir
bütün olarak inandık ve teslim olduk; ne olur? İş yerimize, evimize, insani
ilişkilerimize, İslami çalışmalarımıza Allah (cc) hükmeder. Şayet lütfeder ve
yeryüzünde temkin/iktidar verirse devletimize de O’nun yasaları hükmeder.
Peki, bu tevhid esasını tevhidin diğer cüzlerinden kopardığımızda ne olur?
Felaket! Evet, tek kelimeyle imani bir felaket olur, nifak ve Yahudileşme baş-
lar. Şöyle ki; devleti yönetenler Allah’ın indirdikleriyle hükmetmiyor diye
ağzımızı doldura doldura onları tekfir ederiz. Ne ki kendimiz iş yerimizde
Allah’ın hükümleriyle hükmetmez, patronu koruyup kollayan kapitalist
yasalarla hükmeder, işçiyi sömürürüz. Evimizde Allah’ın indirdikleriyle
hükmetmez, “Biz babadan böyle gördük; kızını dövmeyen dizini döver;
kadının sırtından sopayı, karnından sıpayı eksik etmeyeceksin; oğlun mu
var derdin var,” zihniyeti ve cahilî yasalarıyla hükmeder, evde terör estiririz.
İnsan ilişkilerimizde Allah’ın indirdikleriyle hükmetmeyiz. Tanımak yerine
kavimleri tanımlarız. Kendimizi diğer kavimlerden/bireylerden üstün gö-
rürüz. Cahiliyeden kalan kin, adavet, dedikodu, nemime vb. habis ahlaklar
ilişkilerimize hükmeder… Cemaatlerimiz birer diktatörlüğe dönüşür. İsti-
şareden, hep birlikte manevi gelişimden, gelişmeye müsait kardeşlerimizin
önünün açılmasından eser yoktur. Varsa yoksa bir -veya birkaç- diktatör
vardır ve her şey onlar içindir…
Peki, neden böyle olur? Çünkü secde, zikir, oruç, dua gibi ibadetler in-
sanın kalbini genişletir, basiretini açar. Bireysel ve toplumsal aksaklıkları
50
EĞİTİM
görmemizi sağlar. Kulluğumuzu dengede tutar… Tevhidi diğer cüzlerinden

ayırdığımızda ise kalpler katılaşır, basiret kapanır, istikamet kaybolur. Tev-
hidî ilkeler bizi arındırmaz. Başkalarını küçümsediğimiz, onları aşağılayarak
kendi eksikliklerimizi örttüğümüz bir set işlevi görür. Bir zaman sonra
inancımız, ahlakımızı zehirleyen bir virüse dönüşür. “Bunlar kâfir!” cümlesi
her ahlaksızlığı meşrulaştıran sihirli bir değnek oluverir. İnsanların malını
çalan, namusuna göz diken, haklarını çiğneyen kişiler; vicdan sızılarını,
“Bunlar kâfir!” ağrı kesicisiyle dindirirler. İnancımız; Kur’âni ilkelerimize,
Nebevi öğretilerimize ve vicdanlarımıza takılan susturucu görevi görür.
Tekfir ettikleri topluluklara karşı hiçbir sorumlulukları olmadığını iddia
eden ve Yüce Allah tarafından yalanlanan Yahudiler gibi oluruz:
“Ehl-i Kitap’tan öylesi vardır ki ona bir kantar (altın) emanet etsen, onu sana
geri verir. Öylesi de vardır ki ona bir dinar versen üstüne durmadığın müddetçe
sana geri vermez. (Bunun nedeni) onların şöyle demeleridir: ‘Ümmilere karşı
(yaptıklarımızda) bir sorumluluğumuz yoktur. (Malları bize helaldir.)’
Bilerek Allah’a karşı yalan söylüyorlar. (Hayır, öyle değil!) Kim sözünü tutar ve
(Allah’tan) sakınıp korkarsa Allah, muttaki olanları sever. Allah’a olan sözlerini ve
yeminlerini az bir karşılıkla değiştirenler! Bunların ahirette hiçbir nasibi yoktur.
Kıyamet Günü’nde Allah onlarla konuşmayacak, onlara değer vermeyecek ve
onları arındırmayacaktır. Onlar için can yakıcı bir azap vardır.” 67
Yahudiler kendilerinden olmayanlara, yani tekfir ettikleri herkese ümmi
derler. Aralarında din bağı olmadığından ümmilere karşı hiçbir sorumluluk-
ları olmadığını düşünürler. Yalan söyler ve Allah’a iftira ederler. Zira Allah (cc)
iyiliği, adaleti, akrabaya yardımı, komşuyla iyi geçinmeyi, sözleşmelere bağlı
kalmayı… emretmiş, şeriat kılmıştır. Ancak Yahudiler amelsiz/ahlaksız bir
inanca sahip olduklarından inançları ahlaklarını zehirlemiş; önce kul hak-
kını, zamanla da Allah’ın ve nebilerinin hakkını çiğnemeye başlamışlardır.
Allah’ın ayetlerini yalanlayan, nebilerini öldüren, Kitab’ın bir kısmına ina-
nıp bir kısmını inkâr eden, kelimelere farklı anlamlar yükleyip vahyi tahrif
eden… bir topluma dönüşmüşlerdir. 68
67. 3/Âl-i İmrân, 75-77

68. Geniş bilgi için bk. Tevhid İnancını İnşa Eden Kavramlar, s. 387, Batıl/Muharref Dinlerin
Özelliği. İlgili içeriğe ulaşmak için karekodu okutabilirsiniz.
51
İşte böyle… Tevhid, canımızdan aziz bildiğimiz, uğruna yaşayıp öldüğü-

müz o şerefli kavram… Bütünlüğü bozulduğunda tevhid olmaktan çıkıyor.
Elimizde tuttuğumuz parça; bizi iyilerden/ebrar olanlardan kılmıyor, ima-
nımız salih amele dönüşmüyor… Elimizdeki parça önce kokuyor, sonra
kokutuyor…
İnancımıza istikamet veren imani kavramların bu şekilde parçalanması,
iki önemli nedenle izah edilebilir:
• İlk neden biziz, yani gafletimiz. Ağacı gözümüze fazla yaklaştırdığımızdan
ormanı göremiyor oluşumuzdur. Fazla önemsenen cüzün, bütüne perde
çekmesidir. Çözüm ise tevhid inancının müfredatına, yani vahye dönmektir.
Her iki boyutuyla vahye dönmek, bu sorunu çözecektir. Birinci boyut, va-
hiy metnine, yani Kitab’a dönmektir. Gündemimizin, Kitap’taki bütünlüğe
uygun olmasına dikkat etmektir. Bir öğrencinin bir dersin yalnızca birkaç
konusuna yoğunlaşması hangi sonuçları doğuruyorsa, bir Müslim’in bir
ilim dalının birkaç konusuna yoğunlaşması da aynı sonucu verir: İmtihanı
kaybeder, sınıfta kalır. Tekrarı, bütünlemesi, torpili olmayan kulluk imtiha-
nını kaybeder… Bu nedenle vahiy müfredatındaki bütünlük, kulluğumuza
istikamet kazandırır, dengeli bir kulluk oluşturur.
Vahyin ikinci boyutu Allah Resûlü’nün (sav) sünnetidir/siretidir. Kur’ân’dan
öğrendiklerimiz bize renk verecektir. Biz o rengi sünnete arz edeceğiz. Şayet
Allah Resûlü’nün hayatında bir karşılığı varsa doğru yolda olduğumuzu
anlayacağız. Karşılığı sünnette yoksa yolunda gitmeyen bir şeyler olduğu-
nun farkına varacağız. Örneğin Kur’ân, Allah’ın (cc) şirki affetmeyeceğini,
onun dışında kalan günahları bağışlayacağını haber veriyor ve bir tevhid
ilkesi vazediyor:
“Şüphesiz ki Allah, kendisine şirk koşulmasını bağışlamaz. Bunun (şirk) dışında
kalanları dilediği kimse için bağışlar. Kim de Allah’a şirk koşarsa, hiç şüphesiz
büyük bir günahla iftirada bulunmuş olur.” 69
Bu, Kur’âni bir bilgi… Bu bilgi bize nasıl renk veriyor, amelimize hangi
yönde istikamet çiziyor? Diyelim ki öğrendiğimiz bilgi bizi rehavete, amelî
69. 4/Nisâ, 48
52
EĞİTİM
gevşekliğe sevk etti. Aynı bilginin Allah Resûlü (sav) ve enbiya (as) üzerindeki
etkisine bakacağız. Şayet “Allah (cc) muvahhidleri affedecek.” düşüncesi on-
ları rahatlamaya, amelî gevşekliğe sevk etmişse doğru yoldayız demektir.
Aksi hâlde bir şeylerin yanlış gittiğini anlayacağız. Muhtemelen bu bilgiyi
tamamlayan başka bilgileri eksik bıraktığımızı, parçayı bütünden kopardı-
ğımız için bizi yanlış sonuca götürdüğünü düşüneceğiz. Şöyle ki;
– Bizim muvahhid olduğumuzu kim söyledi? Allah’tan (cc) bir garantimiz
mi var? Allah Resûlü (sav) bir peygamber olmasına rağmen bu kadar emin
olmamıştır!
“De ki: ‘Ben, resûllerin ilki değilim. Ve ben, bana ve size ne yapılacağını bil-
miyorum. Ben, yalnızca bana vahyolunana uyuyorum. Ben, ancak apaçık bir
uyarıcıyım.’ ” 70
Hârice ibni Zeyd El-Ensârî’den (rh) şöyle rivayet edilmiştir:
“Ensar kadınlarından Ummu’l A’lâ adında, Nebi’ye (sav) biat veren bir kadın
bana şunu bildirmişti:
‘Ensar, Muhacirleri evlerinde barındırmak için kura çektiklerinde Osman
ibni Maz’ûn da bizim payımıza çıkmıştı. Osman, bizim evimizde oturdu.
Bir süre sonra hastalandı, biz de hasta bakıcılığını yaptık. Sonra vefat edip
de onu kefenine sardığımız zaman Allah Resûlü (sav) evimize geldi.
Ben, ‘Sâib’in babası! Allah’ın rahmeti üzerine olsun. Şahitlik ederim ki
Allah seni yüceltti.’ dedim.
Bunun üzerine Nebi (sav) bana, ‘Allah’ın onu yücelttiğini nereden biliyorsun?’
dedi.
‘Anam, babam sana feda olsun. Elbette bilemem, ey Allah’ın Resûlü!’ dedim.
Allah Resûlü bana, ‘Vallahi! Bu Osman’a ölüm gelip çattı. Ben onun için
iyilik umarım. Vallahi ben, Allah’ın resûlü olduğum hâlde ona ne yapılacağını
bilmiyorum.’ dedi.
Vallahi, ben o günden bu yanadır asla hiç kimseyi temize çıkarmam. Ay-
70. 46/Ahkâf, 9
53
rıca bu durum beni çok üzmüştü. Uyudum ve rüyamda Osman’ın akan bir
pınarı olduğunu gördüm. Hemen Allah Resûlü’ne (sav) gelerek haber verdim.
O da bana, ‘O akan pınar Osman’ın amelleridir.’ dedi.’ ” 71
Bu, yalnızca onun (sav) değil, tüm enbiyanın ortak hassasiyetidir. Onlar ken-
dileri ve zürriyetleri hakkında şirkten ve müşrik olmaktan korkmuşlardır:
“İbrâhîm, (İslam’ı) oğullarına vasiyet etti. Yakub da böyle yaptı: ‘Ey evlatlarım!
Allah sizin için (İslam) dinini seçti! Yalnızca Müslimler/şirki terk ederek tevhid-
le Allah’a yönelen kullar olarak can verin!’ Yoksa siz, Yakub’a ölüm geldiğinde
orada hazır mı bulunuyordunuz? O, oğullarına demişti ki: ‘Benden sonra neye
ibadet edeceksiniz?’ Demişlerdi ki: ‘Senin ilahına, babaların İbrâhîm, İsmail ve
İshak’ın ilahı olan tek bir ilaha ibadet edeceğiz ve biz O’na teslim olanlardanız.’ ” 72
“(Hatırlayın!) Hani İbrâhîm şöyle demişti: ‘Rabbim! Bu beldeyi güvenli kıl.
Beni ve çocuklarımı putlara tapmaktan uzak tut. Rabbim! Gerçekten o (putlar),
insanlardan birçoğunu saptırdılar. Bana uyan, hiç şüphesiz bendendir. Bana isyan
edene gelince, şüphesiz ki sen, (günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü
akıbetinden kulu koruyan) Ğafûr, (kullarına karşı merhametli olan) Rahîm’sin.’ ” 73
– Bir insan tevhid ehli olsa dahi Yüce Allah’ın azameti karşısında ürperir,
bir yandan O’nun (cc) rahmetini umarken diğer yandan O’nun (cc) azabından
korkar. Korku ve ümit arasında dengede kalır:
“Şüphesiz ki (o müminler), Rabblerine olan saygılarından dolayı (kalpleri)
ürperti içinde olanlar, Rabblerinin ayetlerine iman edenler, Rabblerine (hiçbir
şeyi) ortak koşmayanlar. Yapmaları gereken (tüm sorumluluklarını) yerine
getirmelerine rağmen, Rabblerine dönecekleri için (ya kabul edilmezse, ya
Allah’ın şanına yakışır şekilde yapamamışsam diye) kalpleri titreyenler, işte
bunlar, hayırlarda yarışmakta ve bundan dolayı öne geçmektelerdir.” 74
“Bir gece Allah Resûlü’nün yatakta olmadığını fark ettim. (Karanlıkta)
onu ararken elim, ayaklarının altına değdi.
71. Buhari, 2687

72. 2/Bakara, 132-133
73. 14/İbrâhîm, 35-36
74. 23/Mü’minûn, 57-61
54
EĞİTİM
Secdede olduğu için ayakları dikilmişti ve şöyle dua ediyordu: ‘Allahım!

Öfkenden rızana, cezandan affına sığınırım. Senden yine sana sığınıyorum. Seni
ne kadar övsem bitiremem. Zira sen kendini övdüğün gibisin.’ ” 75
“İbrâhîm et-Teymî (rh) şöyle demiştir: ‘Sözlerim ile amelimi karşılaştırdı-
ğımda hep yalancı çıkmaktan korkarım.’
İbni Ebî Muleyke (rh) şöyle demiştir: ‘Nebi’nin (sav) ashabından otuz kişiyle
karşılaştım, hepsi de kendilerinin münafık olmasından korkuyordu. Hiçbi-
risi kendisinin, Cibril ve Mikail gibi bir imana sahip olduğunu söylemezdi.’
Rivayet edildiğine göre Hasan Basrî (rh) şöyle demiştir: ‘Bundan (nifaktan)
ancak mümin korkar, münafık emin olur.’ ” 76
– Kalbi tevhid inancıyla mamur olan bir insan kendisini temize çıkaracak,
tezkiye edecek bir anlayışa sahip olmaz:
“Nefislerini temize çıkaranları görmedin mi? (Hayır, öyle değil!) Bilakis, Al-
lah dilediğini temize çıkarır. Ve onlar kıl kadar da olsa zulme uğramazlar. Bak!
Nasıl da Allah’a yalan iftirada bulunuyorlar. Apaçık bir günah olarak (Allah’a
iftira etmek) yeter.” 77
“Göklerde ve yerde olanların tamamı Allah’a aittir. (Akıbet şöyle olacaktır: O)
kötülük işleyenleri, kötülüklerine karşılık cezalandıracak; iyilik yapanları da
iyiliklerine karşılık en güzel olanla mükâfatlandıracaktır. Onlar ki; küçük kusur
ve günahlar dışındaki (İslam’da cezaya tabi olan içki, zina, adam öldürme gibi)
büyük günahlardan ve fuhşiyattan sakınırlar. Şüphesiz Rabbin, bağışlaması geniş
olandır. Sizi topraktan yarattığı zaman da siz annelerinizin karnında ceninler
iken de sizi en iyi bilen O’dur. Nefislerinizi temize çıkarmayın. O, korkup
sakınan (takva sahiplerini) en iyi bilendir.” 78
– Sonuç olarak; kendini güven içinde hissetmek ve kesin olarak kurtulaca-
ğına inanmak, muharref din sahibi Ehl-i Kitab’ın ve müşriklerin özelliğidir:
“(Böylece) nefsine zulmederek bahçesine girmiş ve: ‘Buranın ebediyen yok
olacağını sanmıyorum.’ demişti. ‘Kıyametin kopacağını da zannetmiyorum. Şayet
75. Müslim, 486
76. Buhari, Kitâbu’l İmân, 36. Bab başlığı
77. 4/Nisâ, 49-50
78. 53/Necm, 31-32
55
(olur da kıyamet kopar ve) Rabbime döndürülürsem, bundan daha hayırlı bir
dönüş yeri bulacağım elbette.’ ” 79
“Dediler ki: ‘Cennete, Yahudi veya Hristiyan olanlardan başkası girmeyecek.’
Bu, onların kuruntusudur. De ki: ‘Doğru sözlü iseniz (içinde hiçbir şüphe
olmayan kesin) kanıtınızı getirin (bakalım)!’ (Hayır, iddia ettikleri gibi değil!)
Bilakis, kim muhsin olarak/kulluğunu en güzel şekilde yerine getirerek Allah’a
teslim olursa, onun Rabbi katında ecri vardır. Onlara korku yoktur ve onlar
üzülmeyeceklerdir.” 80
Doğru bilginin bizi hatalı bir sonuca götürmemesi için dinimizi Kitap ve
sünnet bütünlüğü içinde öğrenmek, bir zorunluluktur. Aksi hâlde elimizdeki
parça bizi bütünden saptırır.
• İkinci neden, tağutlardır. Müstekbir tağutlar tevhidî bütünlüğün tehlike-
sini fark edince tevhidin karşısına parçalanmış tevhid anlayışını koydular.
Şöyle ki;
Müstekbirler, tarihî verileri derinlemesine analiz edip tevhid inancını çok
iyi anladılar. Tevhidin, edilgen mustazafları nasıl hidayet öncüsü imamlar
kıldığını gördüler. Ölçtüler, biçtiler, düşündüler… Kahrolası kâfirler, tekrar
ölçüp biçtiler ve şu karara vardılar: “Hiçbir güç tevhidin önünde duramaz,
hiçbir sistem tevhidin karşısında varlık gösteremez. Öyleyse tevhidin kar-
şısına tevhid koyacağız!”
Sözde tevhide davet eden insanlar yetiştirip gerçek tevhid davetini ve o
davete gönül veren insanları manipüle ettiler. Böylece, insanların gerçek
tevhid inancına yönelmelerine engel oldular. Bu, onların tabiatıdır. Tarih,
coğrafya, hukuk, iktisadi ve idari bilimler, psikoloji ve sosyoloji gibi sosyal
bilimleri; toplumları analiz etmek, onların direnç noktalarını tespit etmek
ve o noktaları kırmak için kullanırlar. Bir yerde gelenek onların sömürü/
işgal düzenine karşı mı duruyor, geleneğe el atar ve onun karşısına kendi-
leriyle uyumlu bir gelenek yerleştirirler. Bir yerde sosyalizm onlara direnç
mi gösteriyor, kendi partilerini/örgütlerini kurar ve kendileriyle uyumlu
bir sosyalizm oluştururlar… Üstelik bu strateji, yalnızca günümüz müs-
79. 18/Kehf, 35-36
80. 2/Bakara, 111-112
56
EĞİTİM
tekbirlerinin uygulaması değildir. Örneğin Hristiyanlık. İsa’ya (as) iman

eden muvahhidler, Roma İmparatorluğu için tehditti. Yaklaşık 300 yıl
İsevi muvahhidlerle uğraştılar. İseviliğin dalga dalga yayıldığını görünce
İmparatorluk, Hristiyanlığı kabul etti. Dini kendi uhdesine aldı, bozdu ve
Roma putperestliğini Hristiyanlık kisvesiyle devam ettirdi… 81
Kur’ân bir noktaya ısrarla vurgu yapar: Müstekbir tağutlar tuzakçıdır!
Mustazafları müşrikleştirmek ve inkârcı konumuna getirmek için gece
gündüz aralıksız tuzak kurarlar:
“Mustazaflar, müstekbir olanlara derler ki: ‘Bilakis (işiniz gücünüz) gece gündüz
hile (yapmaktı)… (Çünkü) siz, Allah’a karşı kâfir olmamızı ve O’na ortaklar
koşmamızı emrediyordunuz bize.’ Azabı gördüklerinde (için için yanarak)
pişmanlıklarını gizleyecekler. Biz, kâfirlerin boynuna zincirli halkalar geçirdik.
(Ne yani) yaptıklarından başkasıyla mı cezalandırılacaklardı?” 82
Günümüzde karşılaştığımız tuzakların en çetini, enbiya mirası tevhidin
karşısına konan, parçacı tevhid anlayışıdır. Parçacı tevhid ne bireyi ne
toplumu ıslah eder. Parçacı tevhid hedef ve istikamet sorunu yaşar. Onun
hedefinde vahyin hedef aldığı müstekbir tağutlar yoktur. Parçacı tevhid
anlayışı “mesele milliyetçiliği” yapar. Birkaç meselede onlar gibi düşündük-
ten sonra her türlü melaneti işleme özgürlüğünüz vardır; çünkü Allah (cc),
parçacı tevhid sahibini ne yaparsa yapsın bağışlayacaktır!
Sonuç olarak; din ve dinin kavramları bir bütündür. Onu parçaladığımız
ânda, din ve dinî kavramlar felaketimiz olur. Kur’ân’ın ifadesiyle; Allah ile
aldanan, kötü ameli kendisine süslü gösterilen, çabası boşa gittiği hâlde
kendini hidayet üzere zannedenlerden oluruz. Allah (cc) bu sondan hepimizi
korusun. Çözüm ise tahrif etmeden, eksiltmeden, fazlalaştırmadan… indiği
hâliyle dine ve dinin kavramlarına ittiba etmektir. 83
Önce İman, İman, İman…
Biliyorum; bu bölümde sözü biraz uzattım. Olsun, biz usanmadan oku-
yalım. Zira bu bölüm temelden söz ediyor. Temel ne kadar sağlam olursa
81. Geniş bilgi için bk. Tevhid Dergisi, S 110, s. 4. İlgili içeriğe ulaşmak için karekodu okutabilirsiniz.
82. 34/Sebe’, 33
83. bk. Tevhid İnancını İnşa Eden Kavramlar, s. 17-43
57
bina da o kadar sağlam olur. İnancın/İmanın düşünce, söz ve eylemi gü-

zelleştirmesi daha güçlü olur. Onun için temele yönelik her bilgi faydalı-
dır. Allah Resûlü’nden öğrendiğimiz kadarıyla iman edenlerden bir kısmı
İslam’ını güzelleştiriyor bir kısmı da İslam’ını çirkinleştiriyor. İşte İslam’ını
güzelleştirenler temeli sağlam atanlar, İslam’ını çirkinleştirenler ise temeli
yalapşap atanlardır.
Abdullah ibni Mes’ûd’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Bir adam Allah Resûlü’ne (sav) ‘Ey Allah’ın Resûlü! Cahiliye döneminde
işlediğimiz günahlardan dolayı ceza görecek miyiz?’ diye sordu. Allah
Resûlü (sav) şöyle cevap verdi: ‘Kim Müslim iken güzel hareket ederse cahiliye
hayatında işlediği günah ile hesaba çekilmez. Fakat kim de İslâmi dönemde
kötülük işlerse hem önceki/cahiliye dönemindeki ameliyle, hem de sonra/
Müslim iken yaptıkları ile hesaba çekilir.’ ” 84
Alelade atılmış temelin cefasını düşünce, söz ve davranışlar çeker. Böyleleri
hiçbir hayra istek duymaz, hiçbir hayırda sebat etmez, hiçbir zorluktan alın-
larının akıyla çıkamazlar. Sahabeden bir örnekle konuyu biraz daha açalım.
Biz sahabede bir söz ahlakı görüyoruz. Allah Resûlü’ne (sav) verdikleri bir
söz var, sözlerini çiğnememek için gerekirse ölümü göze alıyorlar. Örneğin
Akabe Biatı’nda şöyle söz veriyorlar:
Câbir’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“(Biz Medîne’de iman edenler) Bir gün toplanıp, ‘Ne zamana kadar Allah
Resûlü’nü (sav) Mekke’nin dağlarında korkuya terk edeceğiz?’ dedik. Bunun
üzerine bizden yetmiş kişi ona gittiler ve hac mevsiminde onu buldular. Akabe
Tepesi’nin patika yollarında onunla sözleştik. Birer ikişer oraya toplandık.
Herkes gelince, ‘Ey Allah’ın Resûlü! Seninle ne üzere biatleşeceğiz?’ dedik.
Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu: ‘Bana; istekli ve isteksiz/tembel hâlinizde
de dinleyip itaat edeceğinize, fakirken de zenginken de Allah yolunda harcaya-
cağınıza, iyiliği emredip kötülükten menedeceğinize, Allah yolunda kınayanın
kınamasından korkmayarak Allah için konuşacağınıza, size geldiğim zaman
58
EĞİTİM
kendi canınızı, karınızı ve çocuklarınızı koruduğunuz gibi beni de koruyup

yardım edeceğinize söz verin; cennet sizin olsun.’
Hepimiz kalktık ve ona biat ettik.” 85
Bu, onların yolun başında verdikleri söz. Şimdi, onların Allah Resûlü (sav)
ile geçirdikleri on yıla ve Allah Resûlü’nden (sav) sonraki dönemlerine ba-
kalım. Sözlerine bağlı kalmışlar mı? Şayet kalmışlarsa bunun nedeni nedir?
Bedir’den başlayalım incelemeye.
Enes’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav) Ebû Süfyân’ın gelişini duyduğu vakit ashabıyla istişare
etti. Önce Ebû Bekir konuştu, Nebi (sav) ona iltifat etmedi. Sonra Ömer
konuştu, ona da iltifat etmedi.
Bunun üzerine Sa’d ibni Ubâde kalkarak, ‘Bizi mi (Ensar) kastediyorsun,
ey Allah’ın Resûlü? Nefsimi elinde tutan Allah’a yemin ederim ki sen bize
atlarımızı denize sürmemizi emretsen süreriz! Onları Berku’l Ğimâd’a
sürmemizi emretsen bunu da yaparız! dedi.’ ” 86
“Allah Resûlü (sav) Bedir’e doğru yola çıktığında insanlardan görüşlerini is-
tedi. Ebû Bekir görüşünü sundu. O yine insanların görüşlerini istedi. Sonra
Ömer görüşünü sundu, Allah Resûlü (sav) sustu. Ensar’dan olan bir adam,
Ensar’a (dönerek), ‘O sadece sizin görüşünüzü istiyor.’ dedi.
Ensar da şöyle dedi: ‘Ey Allah’ın Resûlü! Allah’a yemin olsun ki bizler İs-
railoğulları gibi olmayız. Onların dediği gibi, ‘Sen ve Rabbin gidip savaşın.
Biz burada bekliyor olacağız.’ demeyiz. Vallahi bineğini Berku’l Ğimâd’a
bile sürsen yine de seninle beraber oluruz.’ ” 87
Uhud Günü’nde Enes ibni Nadr’ın (ra) verdiği söze bağlılığı da bir örnektir:
“Amcam Enes ibni Nadr, Bedir Savaşı’nda bulunmamıştı. ‘Ey Allah’ın
85. Ahmed, 14456
86. Müslim, 1779
87. Ahmed, 12022
59
Resûlü! Müşriklerle savaştığın ilk savaşta bulunamadım. Allah, benim

müşriklerle bir savaşta karşılaşmamı nasip ederse yapacağım işleri elbette
görecektir.’ dedi.
Uhud Savaşı yapılıp da Müslimler dağılınca, ‘Allah’ım! (Müslimleri kas-
tederek) Bunların yaptığından dolayı senden özür diliyorum. (Müşrikleri
kastederek) Öbürlerinin yaptığından da sana sığınıyorum.’ dedi.
Sonra ilerledi. Yolda Sa’d ibni Muâz ile karşılaştı ve ona şöyle dedi: ‘Ey Sa’d!
Nadr’ın Rabbine andolsun ki, ben Uhud’un ötesinden cennetin kokusunu
alıyorum!’
Sa’d ibni Muâz (Nebi’ye (sav) bu olayı anlatırken), ‘Ey Allah’ın Resûlü! Ben
onun yaptığına cesaret edemedim.’ demişti.
(Enes diyor ki:) O gün amcamda seksen küsur kılıç, mızrak ve ok yarası
bulduk. Öldürülmüş, müşrikler onun burnunu ve kulağını kesmişti. Onu
yalnızca kız kardeşi, parmak uçlarından tanıyabildi. Biz öyle tahmin ediyoruz
ki bu ayet, o ve onun gibiler hakkında indi:
‘Müminlerden öyle yiğitler vardır ki; Allah’la yaptıkları sözleşmeye sadık
kaldılar. Onlardan kimisi adağını yerine getirdi (şehit oldu), kimisi bekle-
mektedir. Kesinlikle (sözlerini) değiştirmemişlerdir.’ 88 ” 89
Yemame Günü Ebû Akîl’in (ra), “Ey Ensar Topluluğu!” nidasına yaralı hâlde
icabet etmesi ve “Sen yaralısın!” diyenlere, “Duymuyor musunuz, Ensar’ı
çağırıyorlar!” demesi de söz hassasiyetinin örneklerindendir. Zira o (ra),
Allah Resûlü’ne (sav) yardım edeceğine söz vermiştir. Yaralı da olsa sözüne
icabet etmek istemiştir:
Cafer ibni Abdullah ibni Eslem El-Hemedânî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Yemâme Savaşı’nda ilk yaralanan Ebû Akîl idi. Omuzlarıyla kalbi arasına
ok isabet etmişti. Yaralı hâlde yere düştü. Ok çıkarıldı. Sol tarafı aldığı yara
sebebiyle tutmuyordu. Bu hadise daha sabahleyin olmuştu. Daha sonra
karargâha götürüldü. Savaş iyice şiddetlenince ki Müslimler hezimete
88. 33/Ahzâb, 23
60
EĞİTİM
uğramışlar, eşyalarını bırakıp geri çekilmişlerdi. Ebû Akîl ise çok ızdırap
çekiyordu.
Ma’n ibni Adî’nin Ensâra şöyle seslendiğini duydu: ‘Allah’ı hatırlayın, Al-
lah’ı hatırlayın ve düşmana bir daha saldırın!’ Ma’n düşmana saldırmak için
acele ediyor ve Ensar’a, ‘Bu tarafa gelin, bu tarafa gelin!’ diye sesleniyordu.
Nihayet Ensar teker teker ayrılıp oraya toplandılar.
Abdullah ibni Ömer (ra) diyor ki: ‘Ebû Akîl, kavminin yanına gitmek için
yerinden kalktı. Ben, ‘Ey Ebû Akîl, ne yapmak istiyorsun? Sen savaşa-
mazsın!’ dedim. O ise, ‘Münâdî benim ismimi söyledi.’ dedi. Ben de, ‘O
Ensar’ı çağırıyor, yaralıları değil.’ dedim. O ise, ‘Ben de Ensar’danım
ve sürünerek de olsa gideceğim’ dedi. Sonra kendini topladı kılıcını sağ
eline aldı ve ‘Ey Ensar! Huneyn Savaşı’ndaki gibi bir daha hücum edin!’
diye nida etmeye başladı. Bütün Ensar toplandı. Düşmana karşı, diğer
Müslimlerden daha büyük bir şecaatle hücuma geçtiler ve düşmanı bahçeye
sıkıştırdılar. Orada birbirlerine girdiler. Ve korkunç bir kılıç savaşı oldu.
Ebû Akîl’e baktım. Yaralı olan kolu omuzundan kopup yere düşmüştü. On
dört yara daha almıştı ki hepsi de öldürücüydü. Sonunda Allah’ın düşmanı
Museyleme öldürüldü.’
Savaş bitince Ebû Akîl’in yanına vardım, son nefesini vermek üzereydi.
‘Ey Ebû Akîl!’ dedim. Kendini zorlayarak, ‘Söyle savaşı kim kazandı?’ dedi.
Ben de, ‘Müjde!’ dedim. Ve sesimi yükselterek Allah’ın düşmanının öldü-
rüldüğünü söyledim. Allah’a hamdederek parmağını semaya doğru kaldırdı
ve son nefesini verdi.
Savaştan sonra Medine’ye dönünce durumu Ömer’e haber verdim. ‘Allah
rahmet etsin! O şehit olmak istiyordu. Bildiğim kadarıyla da ashabın en
seçkinlerinden ve İslam’a ilk girenlerdendi.’ dedi.” 90
Bu örnekleri okuduktan sonra soralım: Bu söz hassasiyetinin ardındaki saik
nedir? Bu insanların İslam için candan, canandan, serden ve de serhattan
geçmesinin motivasyon kaynağı nedir? Tek kelimeyle imandır… Sahih
imanın yaşamlarına söz ahlakı olarak yansımasıdır. Yüce Allah bu duruma
şöyle işaret eder:
90. Sıfatu’s Safve, 1/175-176
61
“Onlar ki; Allah’ın ahdini (tevhide dair verdikleri sözü) eksiksiz yerine getirir,
sözlerini de bozmazlar. Onlar ki; Rablerinin birleştirilmesini emrettiği (akrabalık,
komşuluk, İslam kardeşliği gibi) bağları birleştirirler. Rablerini (hakkıyla tanı-
dıklarından) Rablerinden (saygıyla) korkar ve hesabın kötüsünden korkarlar.
Onlar ki; Rablerinin rızasını elde etmek için sabreder, namazı dosdoğru kılar,
onlara rızık olarak verdiklerimizden gizli açık (sürekli) infak eder, kötülüğü
iyilikle savarlar. Böylelerine (ahiret) yurdunun (güzel) akıbeti vardır. (O akıbet
de şudur:) içine girecekleri Adn Cennetleridir. Onların babalarından, eşlerin-
den, soylarından salih olanlar da oraya gireceklerdir. Ve melekler her kapıdan
onların yanına girip, ‘Sabretmenize karşılık size selam olsun!’ (derler.) (Bu)
yurdun akıbeti ne güzeldir.” 91
Bu ayetler sahabeyi öven, onların söz ahlakına vurgu yapan bir pasajdır.
Dikkatinizi çekmiş olmalıdır; ayet, “Onlar ki” diye başlamaktadır. Demek
ki öncesinde zikri geçen bir grup var, bu ayetler onların sıfatını anlatıyor.
Evet, okuduğumuz pasajın giriş ayetini yukarıya almadık ve o ayet, sayılan
sıfatların arka planına ve asıl nedene işaret ediyor:
“Rabbinden sana indirilenin hak olduğunu bilen kişi, o görmeyen gibi midir?
Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.” 92
Rabbinden indirilenin hak olduğunu bilen, yakinen inanan, akıllarını
kullanarak bilinçli imana sahip olanlar… Söz ahlakı olan, Allah’ın birleş-
tirilmesini istediği bağları gözeten, Rabblerinden hakkıyla korkan, Allah
(cc) için sabretmeyi bilen, namazı dosdoğru kılan, gizli ve açık sürekli infak
edenler… Rabblerinden indirilenin hak olduğunu bilen, yakini imana sa-

hip olan, yakinen inandıkları için imanları eylemlerine yansıyan, sözlerini
tutanlar… işte onlardır.
İşte bu nedenle önce iman, iman, iman… Önce temel… Vahyin ilk birkaç
yılında inen ayet sayısı neden azdır? Ve inen vahiy neden ısrarla Allah’ın
birliğine, azametine, yüceliğine ve eşsizliğine delalet eden ayetlere dikkat
çekmektedir? Temel sağlam atılsın diye… İman kalplere iyice yerleşsin
diye… İnsan neye inandığını akletsin, özümsesin diye…
91. 13/Ra’d, 20-24
92. 13/Ra’d, 19
62
EĞİTİM
Kur’ân ve Sünnet
Yüce Allah’ı hakkıyla tanıdıktan, yani imandan sonra, Kur’ân’ı ve onun
beyanı olan Sünneti talim edeceğiz. Kur’ân’a ve Sünnete belirli bir usul
içinde yaklaşacak, bu iki kaynağı yine bu iki kaynağın gösterdiği metodla
okuyacağız. Sorabilirsin; böyle bir usul var mı? Evet, var. Kur’ân’ı dikkatle,
Allah’tan yardım isteyerek ve takvalı bir kalple okursan, kaynaklardan nasıl
istifade edeceğinin usulünü de öğrenirsin, Allah’ın izniyle… Bu meseleyi
ele alan müstakil bir eser kaleme aldım. Onu ve onda kaynak gösterilen
kitapları okumanı tavsiye ediyorum. Kitabın adı, Anlamak ve Yaşamak için
Kur’ân Okumaya Çağrı. 93 Fakat ben, burada özel bir meseleye, tevhid yoluna
yeni girenlerin sıkça karşılaştığı bir probleme dikkat çekmek istiyorum: Sen
de biliyorsun ki; Kur’ân yirmi üç yılda, peyderpey nazil oldu. Yaşanan bir
tarihe, şerefli bir mücadeleye, farklı merhalelere eşlik ederek indi. O indikçe
Allah Resûlü (sav) Kur’ân’ın mihmandarlığında yürüyüşünü sürdürdü. Sözleri
ve yaşantısıyla inen ayetleri açıklamış oldu. O (sav) çoğunlukla, “İnen ayetin
tefsiri şudur…” demiyordu. O yaşıyor, ashab da inen ayetlerin kanlı canlı
örnekliğini görüyordu.
Allah Resûlü’nün yaşadığı yirmi üç yılı şöyle bir gözümüzün önüne ge-
tirelim, ne göreceğiz? İlk üç yıl Allah Resûlü (sav) davet faaliyetlerini gizli
yürüttü. Tanıdığı, güvendiği, nitelikli insanlara davet yaptı… Sonra Yüce
Allah’ın, “Yakın akrabalarını uyar.” 94 emrine muhatap oldu ve kitlesel davete
başladı. Kitlesel davet, Kureyş tarafından millî birlik ve bütünlüğe tehdit
olarak algılandı. Allah Resûlü’nü ve ona inananları gözetim altına aldılar;
kimini katlettiler, kimine türlü işkenceler yaptılar, kimine ekonomik am-
bargo uyguladılar. Sonra hicret emri geldi ve müminler yurt değiştirdiler.
Hicret edip dininde emniyet içinde olanlar, hicretten alıkonulup mazur/
mustazaf olanlar ve hicret emrine icabet edemeyip topuklarının üzerine
gerisin geriye dönenler olarak üç ayrı gruba ayrıldılar… Sonra Medine İs-
lam Devleti kuruldu. İnananların devleti vardı, ama tam anlamıyla iktidar/
temkin sahibi değillerdi. Hem Medine dış tehlikelere açıktı hem de içeride
müşrik, münafık ve Yahudilerle bir arada yaşıyor; bu toplulukların Medine
93. Kitaba erişmek için karekodu okutabilirsiniz.
94. bk. 26/Şuarâ, 214
63
sözleşmesine bağlı kalıp kalmayacaklarını bilmiyorlardı… Ahzab Savaşı’na

kadar süren bu süreçten sonra yeni bir dönem başladı: Artık Medine savu-
nan değil, müdahale eden, tehlikeleri yerinde karşılayan bir devletti. Fakat
tam anlamıyla iktidar söz konusu değildi. Nihayet Yüce Allah Mekke’nin
fethini müyesser kıldı. Artık müminler bölgesel bir güç, hatta yegâne güç
hâline gelmişti…
İşte bu merhalelerin her biri yıllarca sürdü… Ayetler her merhalede, o
merhalenin fıkhına uygun olarak indi… Daha sonra bu ayetler, Yüce Al-
lah’ın emri ve Nebi’nin gözetiminde farklı surelere yerleştirildi… Bugün biz
Kur’ân’da, yirmi üç yıllık bir mücadelenin yol haritasını, rehberini okuyoruz.
Kur’ân’ın ve Sünnetin emrettiği hikmeti (yerli yerinde, isabetli hareket et-
mek) elde etmek için, içinde bulunduğumuz vakıayı ve kendi şartlarımızı
doğru okumak ve ona uygun naslarla amel etmek durumundayız. Aksi hâlde,
Kur’ân’ı ve Sünneti referans alıp Kur’ân ve Sünnetin onaylamadığı sonuçlar
elde ederiz… Bir örnekle bu meseleyi pekiştirelim: İman ve Tevhid daveti;
başladığı ilk günden, Kur’ân’ın son ayeti inene dek sürekli alay, inkâr ve
yalanlamayla karşılaştı. Her merhalede farklı muhataplar tarafından yapılan
alay ve yalanlama, müminleri olumsuz etkiledi. Yüce Allah da her merhalede
onlara yol gösteren ayetler indirdi. Birazdan örnekleri okuyacağız, indirilen
ayetler her nerhalede tamamen birbirinden farklı çözümler sundu… Fiil
aynı: Alay ve yalanlama… Muhatap aynı: Müminler… Ancak ayetlerin
üslup ve içeriği birbirinden tamamen farklı. Okuyalım:
• Zayıf/Mustazaf müminlere tavsiyeler
– Onlardan yüz çevirip Yüce Allah’a yönelmek
“Andolsun ki, onların söylediklerinden dolayı göğsünün daraldığını (çok
sıkıldığını) biliyoruz. (Bu sıkıntıdan, kurtulmak için) Rabbini hamd ile tesbih
et ve secde edenlerden ol. Yakin (ölüm) sana gelinceye dek Rabbine ibadet/
kulluk et!” 95
Alaya uğramak insanın gönlünü daraltıyorsa gönül genişleten manevi se-
beplere sarılmak gerekir. Ayetler bu sebeplerden ikisine işaret eder: Allah’ı
hamdederek tesbih etmek ve secde etmek.
95. 15/Hicr, 97-99
64
EĞİTİM
– Sabırla mukabele etmek

“Onların söylediklerine karşı sabret. Ve onları güzel bir biçimde (müminin
vakar ve izzetine yakışır bir tarzda) terk et.” 96
“Andolsun ki, mallarınız ve canlarınız konusunda sınanacaksınız. Yine andolsun
ki, sizden önce kendilerine Kitap verilenlerden ve müşriklerden size çokça eza
verecek sözler işiteceksiniz. Şayet sabreder ve korkup sakınırsanız hiç şüphesiz
bu, azmedilmeye değer işlerdendir.” 97
Okuduğumuz ikinci ayet Medenîdir. İslam’ın bir devleti vardır, ama güçlü
değildir. İç ve dış tehlikelerden emin değildir, tam iktidara ulaşamamıştır.
Yüce Allah bu aşamada yine Müslimlere sabırlı olmayı emretmekte, Ehl-i
Kitab’ın sataşmalarına karşı sabır ve takva yolunu göstermektedir.
– Alaycıların ahirette karşılaşacağı akıbeti hatırlatmak
“Her nefis: ‘A llah hakkındaki kusurlarımdan dolayı, yazıklar olsun bana ve
ben gerçekten alay edenlerdendim.’ demeden önce (Allah’a yönelin ve O’nun
indirdiğine uyun).” 98
“Andolsun ki, senden önceki resûllerle de alay edildi. Alaya aldıkları (şey),
alaycıları çepeçevre kuşattı.” 99
“Seni gördüklerinde, yalnızca seni alaya alıyorlar (ve diyorlar ki): ‘Allah gön-
dere göndere bunu mu resûl olarak gönderdi?’ (Ve şöyle diyerek övünüyorlar:)
‘Şayet üzerlerine titreyip onların etrafında kenetlenmeseydik, neredeyse bizi
ilahlarımızdan saptıracaktı.’ Azabı gördükleri zaman, kimin yolu daha sapkınmış
bileceklerdir/anlayacaklardır.” 100
“Hiç şüphesiz günahlara dalmış olanlar, iman edenlere gülerlerdi. Onlara
uğradıklarında kaş göz işareti yapıp (alay ederlerdi). Ailelerinin yanına dön-
düklerinde keyifli bir şekilde dönerlerdi. Onları gördüklerinde: ‘Hiç şüphesiz
bunlar, sapıklardır.’ derlerdi. Oysa onlar, (müminlerin) üzerine gözetleyici olarak
yollanmamışlardı. Bugün ise iman edenler kâfirlere gülerler. Sedirler üzerinde
96. 73/Müzzemmil, 10
97. 3/Âl-i İmrân, 186
98. 39/Zümer, 56
99. 6/En’âm, 10
100. 25/Furkân, 41-42
65
(etrafı) seyretmektelerdir. Acaba kâfirler, yaptıklarının (müminlerle alay edip,

eğlenmelerinin) mükâfatını aldılar mı?” 101
Kıyamet Günü alaycıları bekleyen şey; pişmanlık, azabın onları çepeçevre
kuşatması ve müminlerin onların hâline gülmesidir. Bu, Yüce Allah’ın verdiği
kesin haberdir. Mümin bu gaybi bilgiyle yüreğini soğutmalı, sabrını takviye
etmelidir. Kalbine gelen değersizlik, sevgisizlik ya da zayıflık gibi şeytani
dürtüleri ayetlerin verdiği güçle defetmelidir.
– İnkâr ve alay meclislerini terk etmek ve karşı çıkmak
“Ayetlerimize (alaya alma ve yalanlamayla) dalanları gördüğünde -başka bir söze
dalıncaya dek- onlardan yüz çevir. Şayet şeytan sana unutturursa, hatırladıktan
sonra zalimler topluluğuyla beraber oturma!” 102
“Şüphesiz ki (Allah), Kitap’ta size (şu hükmü) indirdi: Allah’ın ayetlerinin
inkâr edildiğini ve alaya alındığını duyduğunuz zaman, başka bir söze dalıncaya
kadar onlarla beraber (aynı mecliste) oturmayın. (İnkâr etmeden ya da konuyu
değiştirmedikleri hâlde aynı ortamda oturursanız) şüphesiz ki siz de onlar gibi
(kâfir/müşrik) olursunuz. Muhakkak ki Allah, münafıkları ve kâfirleri cehen-
nemde toplayacak olandır.” 103
Okuduğumuz birinci ayet Mekkî, ikinci ayet Medenîdir. Müminlerin bir
devleti vardır; Bedir gibi zaferler kazanılmıştır. Allah (cc) alaycı ve inkârcı
toplulukların varlığını ikrar etmekte; onlara dair bir hüküm vermemekte;
yalnızca müminlere yol göstermektedir. Zira müminler devlettir, ancak güç-
lü bir devletleri, tam bir iktidarları/temkinleri yoktur. Yüce Allah yalnızca
alaya karşı çıkmayı ve meclisi terk etmeyi emretmektedir.
– Dolaylı alaylara karşı teyakkuzda olmak
“Ey iman edenler! (Hem ‘Bizi gözet.’ anlamına hem de İbranice’de hakaret
anlamına gelen) ‘Râina’ demeyin. Onun yerine (‘Bize bak, bizi dinle.’ anlamına
gelen) ‘Unzurna’ deyin. Ve söz dinleyin. Kâfirler için can yakıcı bir azap vardır.” 104
“Raina” kelimesi çift anlamlıdır. Hem bize bak/bizi gözet, anlamına hem
101. 83/Mutaffifîn, 29-36
102. 6/En’âm, 68
103. 4/Nisâ, 140
104. 2/Bakara, 104
66
EĞİTİM
de hakaret anlamına gelmektedir. Yahudiler Allah Resûlü’ne (sav) böyle hitap

ederek ona hakaret etmektedir. Müminler aynı kelimeyi olumlu anlamıyla
kullandığında da kendi aralarında gülüşerek eğlenmektelerdir.
“Yahudiler ne zaman Peygamber’i (sav) görmeye gelseler, dış görünüşte
ona her tür saygıyı gösteriyorlar; fakat, ona gizlice zarar vermek ve saf dışı
bırakmak için ellerinden geleni de yapıyorlardı. Kaypak sözler kullanıyorlar
veya sözü hakaret anlamı taşıyacak şekilde yanlış telaffuz ederek anlamını
değiştiriyorlardı. Örneğin onun dikkatini bir şeye çekmek istediklerinde,
‘Lütfen bir dakika bakar mısın?’ anlamına gelen, fakat başka anlamlara da
gelebilen ‘Râina’ kelimesini kullanırlardı. İbranicede buna benzer ‘Dinle,
işitmez olasıca!’ anlamına gelen bir kelime vardır. Ayrıca Arapçada aynı
kelime ‘kibirli ve cahil insan’ anlamına geliyordu. Bundan başka, konuşma
dilinde, ‘Sen bizi dinlersen, biz de seni dinleriz’ anlamına da gelebiliyordu.
Yine ufak bir dil sürçmesiyle ‘Bizim çobanımız’ anlamına gelen ‘Ra’ine’na’
ya da dönüştürülebiliyordu. Övme niteliginde olan; fakat, bazı insanlar
tarafından kötü anlamlara çekilebilen kaypak kelimeleri kullanmamaları
için, müminlere, ‘Bize bak’ anlanıma gelen ve ‘ra-ina’ gibi ikinci ve kötü bir
anlama sahip olmayan ‘unzurna’ kelimesini kullanmaları tavsiye ediliyor.
Aynı zamanda onlara Peygamber’i (sav) dikkatle dinlemeleri ve bu şekilde
O’nun dikkatini bir tarafa çekmeye gerek duymamaları öğütleniyor.” 105 106
Buradan şunu anlıyoruz: Şirk ehli ile Ehl-i Kitap arasında yaşayan müminler
dikkat etmelidir. Çift anlamlı kelimelerden, imalı davranışlardan, müminleri
gülünç duruma düşürecek tuzaklardan sakınmalılardır. Allah Resûlü (sav) bu
ayetten sonra, Yahudilerin benzer girişimlerine karşı teyakkuzda olmuştur.
Hem Yüce Allah’ın “Sabredin.” emrini yerine getirmiş hem de onların sözlü
saldırılarını hikmetle defetmiştir.
Âişe Annemizden (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Yahudilerden bir topluluk Allah Resulü’nün yanına girerek, ‘Es-Samu
aleykum,’ dediler. Ben onların ne dediklerini anladım. ‘Ve aleykumussamu
ve’I la’netu./Sam da, lanet de sizin üzerinize olsun.’ diye karşılık verdim.
105. Tefhîmu’l Kur’ân, 1/102, Bakara Suresi, 104. ayetin tefsiri
106. Ayette geçen râina kelimesinin detaylı tahlili için bk. Hak Dini Kur’ân Dili, 1/374-377, Bakara
Suresi, 104. ayetin tefsiri
67
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Yavaş ol, ey Âişe! Şüphesiz Allah bütün
işlerde rıfkı (yumuşaklığı) sever.’ buyurdu.
Ben, ‘Ey Allah’ın Resûlü, ne söylediklerini işitmedin mi?’ dedim.
Allah Resûlü (sav), ‘ ‘Ve Aleyke./Sizin de üzerinize olsun.’ dedim ya.’ buyurdu.” 107
Yahudiler, “Es-Selamu Aleykum” demek yerine “Es-Sâmu Aleykum” demek-
tedir. Anlamı, ‘Ölüm/Zehir üstünüze olsun.’ olan bu beddua, alay kastıyla
yapılmaktadır. Âişe Annemiz (r.anha) ne dediklerini anlayınca öfkelenmiştir.
Allah Resûlü (sav) onu uyarmış ve “aleykum” demesinin yeterli olduğunu
söylemiştir. Yani, bize ne diliyorsanız aynısı size olsun demiştir. Bu, onun
hikmet örneklerindendir.
• Güçlü devlet durumundaki müminlere tavsiyeler
“Şayet antlaşmalarından sonra yeminlerini bozar ve dininize dil uzatırlarsa
(ileri geri konuşup ayıplayıp yererlerse), o hâlde öldürün küfrün önderlerini.
Çünkü onların yeminleri yoktur. Umulur ki (bu yaptıklarından) vazgeçerler.
Yeminlerini bozan, Resûl’ü yurdundan çıkarmaya niyetlenen ve ilk defa size karşı
savaş başlatan bir toplulukla savaşmayacak mısınız? Yoksa onlardan korkuyor
musunuz? Şayet müminlerseniz Allah, kendisinden korkmanıza daha layıktır.” 108
“Andolsun ki münafıklar, kalbinde hastalık bulunanlar ve Medine’de asılsız
haberleri yayanlar, bu (yaptıklarına) bir son vermezlerse, seni onların başına
musallat ederiz. Sonra da orada çok az bir süre sana komşuluk edebilirler.
Mel’unlar olarak… Nerede bulunurlarsa yakalanır ve (kökleri kuruyana dek)
öldürülürler. (Bu,) önceden yaşamış olanlar hakkında Allah’ın sünnetidir/
yasasıdır. Sen, Sünnetullah’ta hiçbir değişiklik bulamazsın.” 109
Okuduğumuz her iki ayet de Allah Resûlü’nün son döneminde indirilmiştir.
O (sav), iç ve dış tehlikelerden emin olmuş güçlü bir devlete ve kuşatıcı bir
iktidara sahiptir. Yüce Allah bu durumda müminlere yeni bir öğüt vermekte;
alaycılara, fitnecilere, asılsız haberlerle İslam toplumunu sarsanlara ve dine
dil uzatıp hakaret edenlere fiilî müdahale edilmesini istemektedir.
107. Buhari, 6024; Müslim, 2165

108. 9/Tevbe, 12-13
109. 33/Ahzâb, 60-62
68
EĞİTİM
Bu ayetlerde müminler için hikmet ve basiret öğütleri vardır. Her biri Me-
dine’de ve müminlerin devleti olduğu hâlde inen ayetler, aynı soruna karşı
farklı çözümler sunmaktadır. Sorun; alaycılar ve onların Allah’ın ayetleri,
elçisi ve müminlerle alay etmesidir. Ancak çözüm farklıdır. Devletin ilk ve
orta dönemlerinde sabır ve sözlü itirazı tavsiye eden ayetler, son dönemle-
rinde onlara yaşam hakkı tanımamakta, son bir ültimatom verdikten sonra
açıkça cezalandırılmalarını istemektedir. 110
Buradan çıkan sonuç şudur: Kur’ân’ın ve Sünnetin her nassı haktır, ha-
kikattir. Hepsine iman eder; anlasak da anlamasak da, uygulamaya güç
yetirsek de yetiremesek de “Bu, Rabbimizdendir, haktır, inanıyoruz.” deriz.
Uygulama ise bundan farklıdır. Doğru nassı doğru zamanda uygulamakla
mükellefiz. Örneğin barış zamanı, savaş ayetleri yerli yerindedir ve haktır,
ama uygulamayız. Cenk meydanında barış ayetleri haktır, inanırız; ama
uygulamayız… 111
Hiç şüphesiz yukarıda verdiğimiz örnek, Allah Resûlü’nün sünneti için
de geçerlidir. O (sav), inen ayetlerin bire bir muhatabı, yaşanan merhalenin
canlı şahididir. Hâliyle onun söz ve davranışlarına yön veren şey, yaşanılan
merhaleye inen ayetlerdir. Bugün sünnet o merhaleler gözetilmeden tedvin
edilmiş, bir bütün olarak elimizdedir. Şayet Allah Resûlü’nün sünnetini
Kur’ân’ın beyanı kabul ediyorsak, sünnetin Kur’ân’ın iniş sürecine uygun
olarak farklılık arz ettiğini kabul etmek durumundayız.
Bir diğer nokta; Allah Resûlü’nün bir komutan, bir öğretmen, bir mürebbi
olduğu gerçeğidir. O (sav), Allah’ın ayetlerini insanlara ulaştırıp onlara açık-
ladığı gibi; onlara Kitab’ı ve hikmeti öğretmekte, onları arındırmakta, yani
onlarla tek tek ilgilenmektedir. Hâliyle bugün bize ulaşan sünnetin bir kısmı
110. bk. Anlamak ve Yaşamak İçin Kur’ân Okumaya Çağrı, s. 393-399
111. Ne yazık ki bu meselede iki şey birbirine karıştırılmaktadır. O da ibadet ile siyasetin; mutlak
hükümler ile (zayıflık ve güçlülük gibi) illete bağlanmış hükümlerin karıştırılmasıdır. İslam’ı bir
bütün olarak anlamaya ve yaşamaya çalışan insanlar; “O zaman namazı da iki rekât kılalım,
içki de içelim, zekât da vermeyelim…” gibi bir itirazla karşılaşmaktadır. İtiraz sahipleri, “İslam’ın
ilk yıllarında bu hükümler de yoktu.” demek istemektedir. Ancak burada ibadet ile siyaset,
taabbudi hükümler ile güç ve zayıflık illetine bağlanmış hükümler birbirine karıştırılmaktadır.
Namaz ibadeti vakte bağlanmıştır. Vakti idrak eden namaz kılmak zorundadır. Zekât ibadeti
nisap miktarına bağlanmıştır. Nisap miktarınca malı olan, zekâtı vermelidir. Ancak müşriklerle
muamele ahkâmı güç ve zayıflık illetine bağlanmıştır. Bireyin/Toplumun güçlülük ve zayıflığına
göre hükümler değişmektedir.
69
onun özel bir insana, hususi uygulamasıdır. Ancak aynı şartlara sahip bir
insan için uygulanabilir. Örneklerle izah edeyim:
Ebû Mûsâ El-Eş’âri’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Müslimlerin hangisi daha faziletlidir’ diye soruldu.
‘Müslimlerin dilinden ve elinden emin olduğu.’ diye cevap vermişti.” 112
Abdullah ibni Amr’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Bir adam Nebi’ye (sav), ‘İslam’ın hangi ameli daha faziletlidir?’ diye sordu.
Nebi (sav) şöyle cevap verdi: ‘Yemek yedirmen, tanıdığın ve tanımadığın her-
kese selam vermendir.’ ” 113
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Amelin hangisi efdaldir?’ diye sordular.
‘Allah’a ve Resûl’üne iman etmek.’ buyurdu.
‘Ondan sonra hangisi?’ dediler.
‘Allah yolunda cihad etmek.’ buyurdu.
‘Ondan sonra da hangisi?’ diye sordular.
‘Makbul (olmuş içine günah, riya karışmamış) hac.’ cevabını verdi.” 114
İbni Mes’ûd’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Allah’a en sevimli olan amel hangisidir?’ diye sordum.
Allah Resûlü (sav), ‘Vaktinde kılınan namazdır.’ dedi.
‘Sonra hangisidir?’ diye sordum.
‘Anne babaya iyi davranmaktır.’ buyurdu.
‘Sonra hangisidir?’ diye sordum.
‘Allah yolunda cihaddır.’ buyurdu.

70
EĞİTİM
Daha fazlasını sormayı bırakmam, ancak kendisine merhametim nede-

niyleydi.” 115
Allah Resûlü’ne sorulan her soru aynı anlama gelmektedir. Muhatap en
faziletli, en hayırlı ameli sormaktadır. Allah Resûlü’nün her muhataba ver-
diği cevap farklıdır. Çünkü insanlarla ilgilenen bir mürebbi onların veya
içinde bulunulan merhalenin özel durumunu, yani o kişiye ve o merhaleye
en faydalı olanı söyler. Örneğin yeni bir toplum inşa edilirken en faziletli
amel, varlıklı olanın varlıklı olmayana yardımı, birbirini yeni tanıyan in-
sanların selamla kaynaşmasıdır… Toplum inşa edildikten sonra en önemli
şey karşılıklı haklara saygı göstermek, birbirinin elinden ve dilinden emin
olma ahlakını yerleştirmektir… Yine bir şahsın eksiği namazları vaktinde
eda etmekken bir diğerinin eksiği anne baba hukukuna riayet etmektir…
İnsanlarla ilgilenen bir mürebbi her insana eksiğine göre emir ve tavsiyelerde
bulunacaktır. Meramımız daha iyi anlaşılsın diye bir örnek daha okuyalım:
Enes ibni Malik’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav) ile birlikte mescidde bulunduğumuz sırada bir bedevi
geldi ve mescidin bir köşesinde küçük abdestini yapmaya kalktı. Allah
Resûlü’nün ashabı hemen, ‘Hey, hey! Ne yapıyorsun!’ dediler.
Allah Resûlü (sav), ‘Kendi hâline bırakın.’ buyurdu.
Onlar da adamı kendi hâline bıraktılar. Bedevi abdestini bozdu. Ardından
Allah Resûlü (sav) onu yanına çağırdı ve ‘Şüphesiz bu mescidlere ne idrar ne
de pislik uygun düşer. Buralar ancak ve ancak Yüce Allah’ı anmak/zikretmek,
namaz kılmak ve Kur’ân okumak içindir.’ buyurdu (veya buna benzer bir söz
söyledi).
Daha sonra cemaatten birisine emir verdi. Bir kova su getirip abdest boz-
duğu yere döktürdü.” 116
Ebû Mes’ûd El-Ensârî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Bir defasında adamın biri Allah Resûlü’ne (sav) geldi ve ‘Ey Allah’ın Resûlü!

116. Müslim, 285
71
Filan kişi bize namaz kıldırırken o kadar uzatıyor ki vallahi sabah namazına
gitmekten geri kalıyorum!’dedi.
(Ebû Mes’ûd dedi ki:) Allah Resûlü’nü (sav) hiç o günkü vaazında olduğu
kadar öfkeli görmemiştim. Sonra şöyle buyurdu: ‘Ey insanlar! İçinizde nefret
ettirip kaçıranlar vardır! Herhangi biriniz insanlara namaz kıldıracak olursa
hafif kıldırsın. Çünkü cemaatin içinde yaşlı olanı var, zayıf olanı var ve iş güç
sahibi olanı vardır!’ ” 117
Allah Resûlü’nün iki ayrı uygulamasını, hâliyle iki ayrı sünnetini okuduk.
Birinci örnekte kişi mescide tuvaletini yapıyor. İkinci örnekte kişi namazı
uzatarak kıldırıyor. Hangisi daha ağır? Hangimize sorsak mescide tuvaletini
yapmak daha ağır bir suç diyecektir. Zira Allah’a, Resûl’üne ve müminlere
saygısızlık; İslam’ın şiarını alçaltma söz konusudur. Diğeri ise bir sünnete
muhalefettir. Ancak birinci örnekte anlayışlı, hoşgörülü ve sabırlı olan Nebi
(sav); ikinci örnekte öfkeli. Sahabe, o güne kadar onu böyle öfkeli görmedik
diyor… Neden? Çünkü biri cahil, bilmiyor ve Allah Resûlü (sav) ona uygun
hareket ediyor. Diğeri sahabenin âlimlerinden, Muâz (ra)… Biliyor, hatta bil-
mekle kalmıyor, insanlara da öğretiyor. Allah Resûlü’nün ona muamelesi de
farklılaşıyor. Çünkü onlar örnek. İnsanlar onlara bakıp dinlerini öğreniyorlar.
Daha dikkatli ve hassas olmaları gerekiyor. Allah Resûlü’nün davranışların-
daki bu farklılığın nedeni, muhatapların durumunun farklılığıdır. Evet, her
biri onun sünnetidir; her biri haktır, her biri başımızın üstündedir. Ancak
bu sünnetleri uygulamaya gelince muhataplara göre uygulama değişecektir.
Sünnete dair bir diğer önemli husus, Allah Resûlü’nün farklı sıfatlarla ko-
nuşmuş olduğu gerçeğidir. O bazen bir peygamber olarak konuşur; söylediği
tüm insanlar için bağlayıcıdır. Bazen bir liderdir; o ânki bilgisiyle dünyevi
düşüncelerini belirtir. İsabet de edebilir, hataya da düşebilir. İnsanlar onun
(sav) görüşüyle değil, en faydalı olanla amel ederler. Bazen devlet başkanıdır;
öncelikleri gözeterek şer’i siyaset belirler. Hâliyle benzer öncelikler söz

konusu olmadıkça o uygulamasıyla amel edilmez. Bazen bir insan olarak
konuşur, şahsi tecrübelerini/düşüncelerini paylaşır. Söylediklerinin bağla-
yıcılığı yoktur. Örneklerle bu paragrafı izah edelim:
72
EĞİTİM
Allah Resûlü’nün bir Nebi olarak namaz, oruç, zekât, hac vb. ahkâmı açık-
laması, tüm ümmet için bağlayıcıdır. Sünnetin geneli bu mahiyettedir. Bir
lider olarak düşüncesini beyan etmesine şu örneği verebiliriz.
Talha ibni Ubeydullah’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav) ile birlikte hurma tepelerinde bulunan bir kavmin yanına
uğradım. Allah Resûlü (sav), ‘Bunlar ne yapıyorlar?’ diye sordu.
‘Onu aşılıyorlar. Erkeğin çiçeğini dişininkine koyuyorlar, böylelikle aşı-
lanıyor.’ dediler.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Bunun bir fayda vereceğini zannetmiyo-
rum.’ buyurdu.
O topluluk bunu haber alarak aşılamayı bıraktılar. Sonra Allah Resûlü’ne
(sav) onların bu aşılamayı bıraktığı haberini verdiler ve o, şöyle buyurdu: ‘Bu
onlara fayda verirse yapsınlar. Çünkü ben ancak bir zanda bulundum. Zandan
dolayı beni sorgulamayın. Lâkin size Allah’tan gelen bir şeyden bahsedersem
onu hemen alın. Çünkü ben Allah (cc) hakkında asla yalan söyleyecek değilim.’ ” 118
“Nebi (sav) aşı yapan bir kavmin yanına uğramış ve ‘Bunu yapmasanız daha
iyi olur.’ buyurmuştu. Sonra hurmalar aşısız koruk çıkardılar.
Allah Resûlü (sav) tekrar onların yanlarına uğradı ve ‘Sizin hurmalarınıza ne
oldu?’ diye sordu.
‘Siz şöyle şöyle buyurmuştunuz.’ dediler.
Nebi (sav), ‘Siz dünyanızın işini daha iyi bilirsiniz.’ buyurdu.” 119
Allah Resûlü hurmaların aşılanmasına dair fikrini söylemiştir. Hurmalar
onun görüşü doğrultusunda aşılanmayınca da kalitesi düşmüştür. Nebi-
miz (sav) bunun üzerine bir insan olarak ifade ettiği düşüncelerin bağlayıcı
olmadığını bildirmiş, dünya işlerinde en faydalı olan hangisiyse onunla
amel etmelerini istemiştir.
118. Müslim, 2361

119. Müslim, 2363
73
Cudâme binti Vehb El-Es’ediyye’den (r.anha) rivayet edildiğine göre Allah

Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
“Vallahi emziren kadınla cinsî münasebeti yasaklamak istedim. Tâ ki Rumların
ve Farsların böyle yaptıklarını, fakat çocuklarına bir zarar vermediğini hatırlayana
kadar, (sonra bundan vazgeçtim).” 120
Allah Resûlü (sav) gebe ile çocuk emziren kadınla cinsel ilişkiyi yasaklamak
istiyor. Bunun çocuğa zarar vereceğine inanıyor. Daha sonra Fars ve Rumla-
rın bunu yaptıkları hâlde zarar görmediğini müşahede ediyor, düşüncesini
değiştiriyor. Demek ki dünyevi ve tıbbi konularda gözleme dayanarak ha-
reket ediyor. O gün insanoğlunun ulaştığı tecrübe birikimiyle konuşuyor.
“Allah Resûlü (sav) Bedir suları arasında Medine’ye en yakın olan suyun
başında konakladı. Habbâb ibni’l Munzir (ra), Nebi’ye (sav) bu hususta başka
bir görüş sunarak ona şöyle dedi: ‘Ey Allah’ın Resûlü, acaba bu, Allah’ın
sana konaklamanı emrettiği ve bizim daha ilerisine de geçemeyeceğimiz
yahut gerisinde de kalamayacağımız bir yer midir, yoksa bu konudaki kendi
görüşünüz ya da savaş ve savaş taktiğinin gereği midir?’
Nebi (sav) şöyle buyurdu: ‘Hayır, bu kendi görüşümüzdür, savaş ve taktik gereği
burada konakladık.’ deyince Habbâb şöyle dedi: ‘Ey Allah’ın Resûlü, bu senin
için uygun bir konaklama yeri değildir. Haydi bizi onlara en yakın suyun
başına götür, oraya konaklayalım ve onun gerisinde kalan diğer kuyuları ise
kapatalım. Sonra bizler bu suyun çevresinde bir havuz yapalım, o havuzu
suyla dolduralım. Biz bu sudan içerken onlar içecek su bulamasınlar.’
Allah Resûlü (sav) onun bu görüşünü güzel buldu ve dediği şekilde hareket
etti.” 121
Allah Resûlü (sav) bir harp taktiği belirlemiştir. Bu, gözleme ve tecrübeye
dayalı bir taktiktir. Sahabi, taktiğin İlahi mi, yoksa Nebi’nin kendi görüşü mü
olduğunu sormuş, ona göre hareket etmiş ve akabinde Allah Resûlü’nün (sav)
öngördüğü taktik değişmiş, onun yerine sahabinin görüşü uygulanmıştır.
Devlet başkanı olarak yaptığı tasarruflardan birine örnek şudur:
120. Müslim, 1442
121. Târîhu’t Taberî, 2/440; Tefsîru’l Kurtubî, 7/597, Enfâl Suresi 11. Ayetin tefsiri
74
EĞİTİM
Enes ibni Mâlik’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:

“Yüce Allah, Hevâzin Kabilesi’nden ele geçirilen malları fey olarak Resûl’üne
lütfedince Nebi (sav) Kureyş’ten bazı kimselere yüzlerce deve verdi. Bunun
üzerine Ensar’dan bir grup, Allah Resûlü (sav) hakkında, ‘Allah, Allah Resûlü’nü
affetsin. Baksana Kureyş’e o kadar mal veriyor, bizi ise bırakıyor. Hâlbuki
kılıçlarımızdan hâlâ onların kanları damlıyor.’ dediler.
Onların bu şekilde ileri geri konuştukları Allah Resûlü’ne haber verildi.
Bunun üzerine Allah Resûlü Ensar’a bir haberci gönderip onları deriden
yapılmış bir çadırın altında topladı. İçeride onlardan başka hiç kimseyi bı-
rakmadı. Ensar toplanınca Allah Resûlü (sav), ‘Söylediğiniz sözler bana ulaştı,
şimdi ne diyeceksiniz?’ diye sordu.
Aklı başında olan fukaha/bilge kişiler söz alıp şöyle dedi: ‘Ey Allah’ın
Resûlü, içimizdeki aklı başında kimseler kesinlikle bir şey söylemediler.
Fakat aramızda bazı toy delikanlılar da var. Onlar, ‘Allah, Allah Resûlü’nü
affetsin. Baksana Kureyş’e o kadar mal veriyor, Ensar’ı ise bırakıyor. Hâlbuki
kılıçlarımızdan hâlâ onların kanları damlıyor.’ dediler.’
Bunun üzerine Nebi (sav) şöyle buyurdu: ‘Ben küfürden yeni kurtulmuş bazı
kimselere böyle mal veriyorum. Bu insanlar malları alıp giderken siz evinize
Allah Resûlü (sav) ile birlikte dönmeyi istemez misiniz? Allah’a yemin ederim
ki sizin yanınıza alıp götüreceğiniz Nebi, onların yanlarına alıp götürecekleri
mallardan daha hayırlıdır.’
Ensar da, ‘İstemez miyiz ey Allah’ın Resûlü, tabii ki buna razıyız!’ diye
cevap verdi.
Allah Resûlü (sav) onlara şöyle buyurdu: ‘Siz benden sonra çok aşırı ben-
cillikler göreceksiniz. Siz, Allah ve -havzın başında- Resûl’ü ile karşılaşıncaya
kadar sabredin!’
Ancak biz sabredemedik.” 122
Burada yapılan paylaşım, Allah Resûlü’nün (sav) genel sünneti değildir. Devlet
başkanı olarak belirlediği öncelikler ve o önceliğe göre yaptığı bir dağıtımdır.
122. Buhari, 3147; Müslim,1059
75
Yeni İslam olmuş insanların kalbini İslam’a ısındırmak için yaptığı özel bir
uygulamadır. Benzer şartlar oluştuğu takdirde, sünnet olarak uygulanabilir.
Bazen Allah Resûlü (sav) insan olarak bazı tavsiyelerde bulunur, aracılık
yapar, ara bulmaya çalışır. Peygamber kimliğiyle tavsiyede bulunmadığı
için, söylediklerinin bağlayıcılığı yoktur.
İbni Abbâs’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Berîre’nin kocası, Muğîs diye adlandırılan bir köleydi. Ben onun Berîre’nin
arkasından ağlayarak dolaştığını ve gözyaşlarının sakalları üzerine aktığını
görüyor gibiyim.
Nebi (sav), Abbâs’a, ‘Ey Abbâs, Muğîs’in Berîre’ye olan sevgisine rağmen Berî-
re’nin Muğîs’e olan nefretine hayret etmiyor musun?’ diye buyurdu.
Nebi (sav), Berîre’ye, ‘Keşke ona dönsen.’ dedi.
Berîre, ‘Ey Allah’ın Resûlü, bu bana bir emir midir?’ diye sordu.
Allah Resûlü (sav), ‘Hayır, ben sadece aracı olmaya çalışıyorum.’ deyince Berîre,
‘Benim ona ihtiyacım yok.’ dedi.” 123
Bu örneklerden ne anlamalıyız? Allah Resûlü’nün sünnetiyle amel etmek
için, “hadis duymuş olmamız” yetmez. Ya da bir hadis kitabı okumuş olmamız
yetmez. Zira din, fıkhetmektir. Her bir nassı bütünün içine yerleştirmek, her
bir nasla yerli yerinde amel etmektir. Aksi hâlde Allah Resûlü’ne uyuyoruz
diyerek onun (sav) istediği şeyin tam tersini yaparız. Öyleyse ne yapmalıyız?
• Nasların doğru anlaşılması için bir usule ihtiyaç vardır. Şöyle ki; İslam,
bir bütündür. Onu doğru anlamanın yolu, naslara yönelik iki kaideyi gö-
zetmektir:
– İlki, bir konu hakkında varid olan tüm nasları bir araya toplamak ve konu
hakkındaki naslardan bir bütün olarak sonuç çıkarmaktır.
İmam Ahmed (rh) şöyle der: “Hadisin tüm yollarını toplamazsan anlaya-
mazsın. (Çünkü) hadisin bir kısmı diğer kısımlarını tefsir eder.” 124
123. Buhari, 5283

124. El-Câmiu li Ahlâki’r Râvî ve Âdâbi’s Sâmi’, 1640
76
EĞİTİM
Alî ibni Medinî (rh), “Bir babın tüm (rivayet) yolları toplanmadıkça (riva-
yetteki) hata açığa çıkmaz.” der. 125
– İkincisi de o nassı, bütün içinde diğer tüm naslarla ve nassın yaşandığı
vakıayla birlikte ele almaktır. Zira şeriat bir bütündür; ancak bir bütün
olarak tasavvur edildiğinde doğru anlaşılır. Şeriat, insan vücuduna benze-
tilebilir: 126 Kolumuz, vücudumuzun bir parçasıdır. Kol, vücut bütünlüğü
içinde anlamlıdır. Onu bütünden kopardığımızda artık bir et parçasıdır ve
hiçbir anlamı yoktur. 127
Okuduğumuz usulden yola çıkarak bir örnek verelim. Birçoğumuz şu
hadisi duymuşuzdur: “Ben müşrikler arasında ikamet eden her Müslim’den
berîyim.” 128 Bu, Allah Resûlü’nün (sav) sözüdür ve cahiliye toplumunda yaşayıp
hadisi okuyan/duyan her Müslim’i ürkütür. Çoğu insan bu cümleyle amel
etmek için bazı adımlar atar. Zira Allah Resûlü müşrikler arasında yaşayan
her Müslim’den berî olmuştur. Onun (sav) bu sözünü, benzer naslarla bir
arada, kendi bütünlüğü ve şeriatın geneli içinde ele aldığımızda çok farklı
bir netice çıkıyor ortaya. Şöyle ki;
Cerir ibni Abdullah’tan (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Allah Resûlü (sav) Hasem Kabilesi’ne bizi bir seriyye olarak gönderdi.
Onlardan bazı kimseler secde ederek korundular. Böylece onları öldürmek
daha da kolay oldu.
(Cerir dedi ki:) Bu olay Allah Resûlü’ne (sav) ulaşınca onlar için yarım diyet
ödenmesini emretti ve şöyle buyurdu: ‘Ben müşrikler arasında ikamet eden
her Müslim’den berîyim.’
Ashab, ‘Neden, ey Allah’ın Resûlü?’ diye sordu.
O da şöyle cevap verdi: ‘Müslim ile müşrik birbirinden o derece uzak olmalı
ki ateşleri (ışıkları) birbirini görmesin’ ” 129
125. age. 1641
126. Benzetme Şatibi’ye (rh) aittir, bk. El-İ’tisâm, 2/62
127. bk. Tevhid Dergisi, S 103, s. 7-8
128. Ebu Davud, 2645; Tirmizi, 1604
77
Rivayetten de anlaşılacağı gibi Allah Resûlü (sav) bir seriyye görevlendiriyor.

Seriyye Hasemlilere doğru yola koyuluyor. Seriyyenin hedefindeki toprak-
larda Hasemlilerden olmayan Müslimler de var. İslam ordusuna bu durumu
göstermek için secdeye kapanıyorlar. Secdeye varmaları kâr etmiyor; İslam
ordusu Hasemli Müslimleri katlediyor. Neticede Allah Resûlü tam diyet
ödenmesi gereken Hasemli Müslimlere yarım diyet ödüyor. Yarım diyet
ödemesinin gerekçesini de, “Müşriklerin arasında ikamet eden Müslimlerden
berîyim.” sözüyle açıklıyor. Sahabenin, “Niçin?” sorusuna verdiği bu cevap,
müşriklerle bir arada yaşama yasağının ölçüsünü belirliyor. Buna göre; on-
ların ateşleri birbirini görmemelidir. Yani evlerinin birbirine mesafesinin,
evde yanan ateşin görülmeyecek kadar olması gerektiğidir. 130
Yüce Allah müminlere “güvenli bir yurt”, hicret edilebilecek bir İslam
beldesi ihsan edebilir. Hicret etmeye güç yetiren her Müslim, bu beldeye
hicret etmek zorundadır. Güvenli bir İslam yurduna hicret etmeye güç
yetirdiği hâlde müşriklerin arasında ikamet edenler suç işler; Müslimlere
tanınmış bazı haklardan feragat etmiş olur. Hadisin delalet ettiği mezkûr
anlama birçok nas işaret eder:
“Size ne oluyor da (hicret etmeyen) münafıklar hakkında (onlar mümin mi
kâfir mi diye tartışan) iki gruba bölünüyorsunuz? Oysa Allah onları kazan-
dıklarından dolayı baş aşağı etmiştir. (Yoksa siz) Allah’ın saptırdığını hidayet
etmek mi istiyorsunuz? Kimi de Allah saptırmışsa, sen onun için (bir kurtuluş)
yolu bulamazsın. (O münafıklar) küfre girdikleri gibi sizin de küfre girmenizi
ve onlarla eşit olmanızı isterler. Allah yolunda hicret edinceye kadar onlardan
dost edinmeyin. (Hicret etmeye yanaşmaz) yüz çevirirlerse onları yakalayın
ve bulduğunuz yerde öldürün. Onlardan ne bir dost ne de yardımcı edinin.” 131
Bu ayet, şer’i bir özrü olmadığı hâlde hicret etmeyen kişilerin Müslimlerin
gündeminde olmaması, onlara “yokmuş” gibi muamele edilmesi gerektiğini
gösterir.
130. Bu, hadisin zahirinden anlaşılan ilk anlamdır. Sözün söylenme nedeni de bu anlamı
desteklemektedir. Şarihlerden Hattabi (rh) iki yan anlam daha zikretmiştir. İlki, Müslim ile kâfirin
hükümlerinin aynı olmayacağı; ikincisi, Müslim’in müşrike benzememesi gerektiğidir. (bk. Avnu’l
Ma’bûd, 2645 No.lu hadis şerhi) Şeriatın geneline baktığımızda her iki tefsir doğru olsa da,
açıklama sadedinde olduğumuz hadisin zahirine uygun değildir. Allah (cc) en doğrusunu bilir.
131. 4/Nisâ, 88-89
78
EĞİTİM
“Melekler, nefislerine zulmedenlerin canını aldığında: ‘Nerede idiniz/hangi

saftaydınız?’ derler. Derler ki: ‘Biz yeryüzünde (müşriklerin safında yer almak
zorunda olan, çaresiz) mustazaflardık.’ (Melekler:) ‘A llah’ın arzı geniş değil
miydi? Hicret etseydiniz ya!’ derler. Bunların barınağı cehennemdir. Ne kötü
bir yataktır o! Erkek, kadın ve çocuklardan mustazaf olup da (hicrete) hiçbir
çare bulamayan ve yol bilmeyenler müstesna. Bunları Allah’ın affetmesi umulur.
Allah (günahları affeden) Afuv, (günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü
akıbetinden kulu koruyan) Ğafûr’dur.” 132
Bu ayet ise bir özrü olmaksızın hicret etmeyenlerin ikrah hakkından
faydalanmadıklarını gösterir. Zira onlar zorla savaşa çıkarılmış ve öldürül-
müşlerdir. Buna rağmen ikrah altında gibi değil, suçlu günahkâr muamelesi
görmüşlerdir. 133
“Şüphesiz ki iman edenler, hicret edenler, malları ve canlarıyla Allah yolunda
cihad edenler ve (bunları yurtlarında) barındırıp yardım edenler, işte bunlar
birbirlerinin dostudurlar. İman edip hicret etmeyenler ise, hicret edinceye kadar
sizinle onlar arasında bir dostluk yoktur. Şayet din hususunda sizden yardım
isterlerse, aranızda antlaşma bulunan bir topluluğun aleyhine olmadıkça onlara
yardım etmelisiniz. Allah, yaptıklarınızı görendir.” 134
Bu ayet, bir özrü olmadığı hâlde hicret etmeyenlerin İslam devletinin yar-
dımından mahrum olacağını, antlaşmalı kâfirlerin onlara tercih edildiğini
gösterir.
132. 4/Nisâ, 97-99

133. Muhammed ibni Abdirrahman Ebu’l-Esved’den şöyle rivayet edilmiştir:
“Medîne halkının bir ordu çıkarması kesinleşmişti. Ben de bu orduya yazılmıştım. Derken İbni
Abbâs’ın azatlı kölesi İkrime ile karşılaştım. Ona, orduya yazıldığımı haber verdim. İkrime, benim
orduya katılmamı kesin bir dille yasakladı ve İbni Abbâs’ın kendisine şöyle dediğini anlattı:
Bazı Müslimler (imanlarını gizleyerek) müşriklerle birlikte (Mekke’de) kalmıştı. Allah Resûlü
Dönemi’nde (yapılan Bedir Savaşı’na katılarak) onların çok görünmesine neden olmuşlardı.
Savaşta oklar atılıyordu. Bu oklar müşriklerin içinde bulunan Müslimlere isabet edip onları
öldürüyordu. Bazen de onlar, savrulan kılıç darbeleriyle can veriyorlardı. Bunun üzerine Yüce
Allah şu ayeti indirdi: ‘Melekler, nefislerine zulmedenlerin canını aldığında: ‘Nerede idiniz/hangi
saftaydınız?’ derler. Derler ki: ‘Biz yeryüzünde (müşriklerin safında yer almak zorunda olan,
çaresiz) mustazaflardık.’ (Melekler:) ‘Allah’ın arzı geniş değil miydi? Hicret etseydiniz ya!’ derler.’
(4/Nisâ, 97)” (Buhari, 4596)
134. 8/Enfâl, 72
79
Okuduğumuz naslar, güvenli bir hicret yurdu bulunmasına rağmen her-

hangi bir engeli olmadığı hâlde hicret etmeyenlerin birçok haktan mah-
rum olduğunu gösterir. Bunların başında da İslam devletinin yardımı ve
Allah’ın müminlere tanıdığı ikrah özrü gelir. Ancak tüm bu naslar, hicret
edebileceği “güvenli bir yurt olduğu” ve “bir özrü olmadığı” hâlde hicret
etmeyenlere yöneliktir. Aksi hâlde Allah Resûlü’nün (sav) bizzat kendisi de
on üç yıl boyunca Mekke’de müşriklerin arasında ikamet etmiştir. Onun
öncesinde enbiyanın (as) büyük çoğunluğu da müşriklerin arasında ikamet
etmek zorunda kalmış, gidip dağlarda bayırlarda yaşamaktansa şirk toplumu
içinde kalıp onları İslam’a davet etmeyi tercih etmişlerdir. 135
Dikkat etmemiz gereken bir diğer mesele de İslam topraklarında Müs-
limlerle bir arada yaşayan zimmilerdir. Bunlar Yahudi, Hristiyan ve diğer
müşriklerdir. Zimmi, vergisini (cizye) İslam devletine ödeyerek İslam
topraklarında yaşayan gayrimüslimlere verilen isimdir. 136
135. Yukarıda “güvenli bir hicret yurdu” vurgusu yapmamın özel bir nedeni vardır. Zira İslam
tarihinde başta Hariciler olmak üzere birçok grup, etrafını çevirdiği toprak parçasının İslam
yurdu olduğunu iddia etmiş, tüm Müslimleri hicret etmeye davet etmiştir. Ne ki bu yapay
yurtlar birkaç yıl içinde, zalim sultanların saldırısıyla yıkılmış, insanlık dışı uygulamalarla yerle
bir edilmiştir. Maalesef bu Harici ahlakı ilerleyen dönemlerde Harici olmayan topluluklar eliyle
devam ettirilmiş; kimisi Avrupa’nın kimisi de savaş bölgelerinin göbeğinde hilafet ve İslam yurdu
ilan ederek inananları hicrete davet etmiştir. Başta şeriattan sonra da tarihten ders almamanın
neticesi olarak, tarih tekerrür etmiş, aynı akıbete maruz kalmışlardır.
136. Bureyde ibni Husayb El-Eslemî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü bir orduya veya seriyyeye komutan atadığında, komutanın kendisi hakkındaki
tavsiyesinde Allah’tan korkmasını, yanındaki Müslimler hakkındaki tavsiyesinde ise onlara iyi
davranmasını o komutana emrederdi. Bunun arkasından (orduya hitaben) şöyle buyururdu:
‘Allah’ın adıyla, Allah yolunda savaşınız. Allah’ı inkâr eden kâfirlere karşı savaşınız. Savaşınız, ama
ganimetlere ihanet etmeyiniz, verdiğiniz sözü çiğnemeyiniz, organları parçalayarak işkence
etmeyiniz, çocukları öldürmeyiniz.’
Komutana hitaben şöyle devam ederdi: ‘Müşriklerden düşmanınla karşılaştığında onları üç
davranıştan birisine çağır. Bunlardan hangisine uyarlarsa onu kabul et. (Önce) onları İslam’a
çağır, eğer çağrına uyarlarsa kabul et ve onlardan el çek.’ ” (Müslim, 1731)
Sahabe de Ehl-i Kitap dışındaki toplumlardan cizye almıştır:
Bekr ve Ziyâd birlikte Cübeyr ibni Hayye’nin şöyle dediğini rivayet etmişlerdir:
“Ömer bir ordu kurup bizi bu orduda görevlendirdi. Başımıza da komutan olarak Nu’mân ibni
Mukarrin’i atadı. Biz sefere çıkıp düşman topraklarına girince Kisra’nın komutanlarından birisi
kırk bin kişilik bir ordu ile bizi karşıladı. Bir tercüman kalkıp: ‘İçinizden biri bizimle konuşsun!’ dedi.
Bunun üzerine Muğîre, ‘İstediğini sor bakalım!’ dedi. Tercüman da ‘Siz kimsiniz, burada ne işiniz
var?’ dedi. Muğîre ona şöyle cevap verdi: ‘Bizler Araplarız. Daha önce hiç düşünemeyeceğiniz
kadar bedbaht, sıkıntılı ve çaresiz bir durumda idik. Açlıktan (nefesimiz kokuyordu) deriyi ve
hurma çekirdeklerini gevip emerdik. Sırtımıza giydiğimiz hayvan postları idi. Üstelik ağaçlara
80
EĞİTİM
İslam, gayrimüslimlerin İslam beldesinde zimmi olarak yaşamasına mü-

saade etmiştir. Hâliyle her hâlükârda Müslim ile müşrikin ateşi birbirini
görecektir. Demek ki bir bütün olarak şeriat, müşrik ile Müslim’in yan yana
yaşamasını değil; Müslim’in, İslam devletiyle savaş hâlindeki müşriklerin
egemenliğinde yaşamasını yasaklamıştır. 137
Gördüğümüz gibi Allah Resûlü’nün (sav), müşriklerle bir arada ikamete dair
buyruğu, bütünden koparılınca farklı, bütünün içinde farklı anlaşılmaktadır.
İslam’la yeni tanışanlar, gördükleri her nassı bütünden ayrı, mutlak kabul
ettiklerinden yanlış şeyler yapmaktadır. Dini öğrendikçe farklı uygulama-
ların, farklı merhalelerin ve farklı nasların olduğunu fark etmekte, pişman-
lık yaşamaktalardır. Bu pişmanlığı yaşamamak için sabırlı olmak, dinde
derinleşmek, ilimle beraber hikmet öğrenmeye çalışmak gerekmektedir.
Bunun için de bir usule sahip olmak gerekmektedir. Bu bölümü bitirmeden
önce Müslim ile müşrikin ateşinin birbirini görmemesine dair bir uyarıda
bulunmak, hadisin günümüze bakan bir yönünü hatırlatmak istiyorum:
Bugün, hicret edilecek güvenli bir İslam yurdu yoktur. Hâliyle hadisin
hicrete delalet eden tehdidiyle mükellef değiliz. Bununla birlikte hadisin
“ateşlerin birbirini görmemesi” kısmıyla mükellefiz.
Ne yazık ki bugün ateş evimizin karşısında, göz mesafesinde değildir. Ateş,
bizzat evimizin içinde, odalarımızın baş köşesinde, ceplerimizde, yatakları-
mızda yanmaktadır. Müşriklerin yaktığı ateş, dijital ekranlardan evlerimizi
aydınlatmaktadır(!) Asıl dikkat edilmesi gereken konu budur. Yani, diyelim
bir İslam yurduyla rızıklandık. Evlerimizi/Şehirlerimizi şirk ehlinden çok
ve taşlara tapan bir topluluktuk. Biz bu durumda iken göklerin ve yerlerin Rabbi -O’nun şânı
pek yücedir, azametinin ululuğuna sınır yoktur- bize kendi içimizden, anasını ve babasını
bildiğimiz bir Peygamber gönderdi. Peygamberimiz, Rabbimizin elçisi bize, siz sadece Allah’a
ibadet eden kullar oluncaya veya kendi ellerinizle cizye verinceye kadar sizinle savaşmamızı
emretti. Peygamberimiz bize Rabbimizden aldığı vahiy ile, bizden kim öldürülürse onun cennete
gideceğini, orada eşi benzeri görülmemiş nimetler içinde olacağını ve sağ kalanların da sizin
üzerinize hükümran olacaklarını, söyledi.’ ” (Buhari, 3159)
Fukahamızın bir kısmı Yahudi ve Hristiyanlar dışındaki toplumlardan alınan vergiyi cizye değil,
bir süreliğine yapılan antlaşma olarak kabul etmek istemişlerdir. Ancak Allah Resûlü’nün ve
sahabesinin uygulaması açıktır. Tevbe Suresi’nin 29. ayeti Ehl-i Kitap hakkında, Allah Resûlü’nün
(sav) uygulaması ise diğer müşrikler hakkındadır. En sahih yol, tüm delillerle bir arada amel
etmektir. Allah (cc) en doğrusunu bilir.
81
uzağa kurduk. Onların yaktığı ateş evlerimizde yanmaya devam ediyorsa,

onlardan milyonlarca km uzakta olsak ne değişecek? Allah Resûlü’nün (sav)
emrine uymuş mu olacağız? Evet, nassın zahirine bakarsak emre icabet
etmiş olacağız. Nassın zahiriyle beraber ruhuna/maksadına/hikmetine
baktığımızdaysa nassı çiğnemeye devam etmiş olacağız.
Bugün hamdolsun, dünyanın dört bir yanında küfre başkaldırı var. İnsanlık
tarihinde benzeri az görülmüş bir bedel ödeniyor. Bunca emek, çile ve bedele
rağmen, her meşrepten yapının itirafıyla, istenen seviyede yol alınmıyor.
Bu acı gerçekliğin birçok nedeni var. Önemli nedenlerden biri de küresel/
yerel tuğyana başkaldıranların evinde, cebinde, masasında… küfrün ateşinin
parlıyor oluşudur. Henüz birer boş levhayken küfre teslim edilen çocukların
zihninde/kalbinde küfrün yaktığı ateşin yanıyor olmasıdır. Onların ateşiyle
(eğitimiyle) aydınlanan(!) zihinler, onların ateşiyle (ürettiği dijital içerikle)
beslenen zihinler, karmakarışık oluyor. Zahiren ilerlese de mehter takımı
gibi başladığı noktanın etrafında dönüp duruyor.
O hâlde kendi felaketine koşar adım yürüyen şirk ve zulüm dünyasını kim
durduracak? Arınanlar! Bu dün de böyleydi bugün de böyle… Ürettikleri
içeriklere müşteri olup, yaktıkları ateşin izleyicileri olanlar -onların yaktığı
ateşe odun taşıyan insanlar- o ateşi nasıl söndürsün? 138
Kimlerden İlim Almalıyız?
Tevhide gönlünü açtığında ilk karşılaşacağın şey, tevhid adına konuşan/
yazan insanların çokluğu olacaktır. Doğal olarak şu soruyu soracaksın:
Kimi dinlemeliyim/okumalıyım? Bu sorunun en kestirme cevabı şudur:
Samimi ol! Samimiyetle Allah’a (cc) yönel! İçin için, yalvara yakara O’ndan,
hayırlı bir yol arkadaşı iste. Hiç şüphesiz Rabbimiz, kendisine yönelenleri,
munib kullarını hidayet eder. Doğru yola muvaffak kıldığı gibi doğru yol
arkadaşlarına da muvaffak kılar. Sorunun uzun cevabına gelince şunu söy-
leyebilirim: Hangi dönemde yaşadığını tespit ederek işe başlamalısın. Sen
esenlik ve birlik döneminde mi, kargaşa ve fitne döneminde mi yaşıyorsun?
Şayet kargaşa döneminde yaşıyorsan Allah Resûlü (sav) şöyle buyuruyor:
138. bk. Tevhid Dergisi, S 103, s. 8
82
EĞİTİM
Huzeyfe ibni Yemân’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:

“İnsanlar Allah Resûlü’ne hayra dair sorarlardı. Ben de bana yetişir kor-
kusuyla şerre dair sorardım.
‘Ey Allah’ın Resûlü! Bizler cahiliye ve şer içindeydik. Allah bize bu hayrı
gönderdi. Bu hayırdan sonra bir şer olacak mıdır?’ diye sordum.
‘Evet.’ dedi.
Ben, ‘Peki, gelecek olan bu şerden sonra bir hayır olacak mıdır?’ diye sordum.
‘Evet, ama onda duman/bulanıklık olacaktır.’ dedi.
‘Peki, onu ne bulandıracaktır?’ diye sordum.
Şöyle buyurdu: ‘Bir topluluk, insanları benim yolumun dışında yollara davet
edecektir. Sen onların yaptıklarının bir kısmını iyi göreceksin, bir kısmını da
çirkin.’
‘Peki, bu hayırdan sonra bir şer gelecek mi?’ diye sordum.
‘Evet, cehennemin kapılarına çağıran davetçiler olacaktır. Onların cehenneme
davetlerini kabul edenleri onlar da oraya atacaktır, (atılmalarına sebep olacak-
tır).’ buyurdu.
‘Ey Allah’ın Resûlü, bize onların niteliklerini anlat.’ dedim.
Bunun üzerine, ‘Onlar bizim ciltlerimizdendir. Bizim dillerimizden konuşa-
caklardır.’ buyurdu.
‘Peki, eğer bu hâl bana yetişecek olursa bana ne emredersin?’ dedim.
Şöyle buyurdu: ‘Müslimlerin cemaatine ve imamına bağlı kalırsın’.
‘Şayet onların bir cemaati ve bir imamı yoksa?’ diye sordum.
‘O takdirde bütün bu fırkalardan uzak dur. Bir ağacın kökünü ısıracak dahi
olsan sen bu hâldeyken ölüm sana gelip yetişinceye kadar (böyle kal).’ dedi.” 139
Demek ki bizim dilimizle konuşan, bizimle aynı milletten/ciltten olan
insanlar olacak. Zahiren Allah’a/tevhide çağıracaklar; ancak hakikatte in-
sanları cehenneme davet edecekler… Örneğin sahabe, işler bozulduğunda
139. Buhari, 3606; Müslim, 1847
83
“dinî bilgiyi” alma hususunda çok hassas davranmışlardır. Herkesten değil,

emin oldukları insanlardan dinlemişlerdir.
“Eskiden bir adam, ‘Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu…’ dediğinde gözlerimiz
süratle ona yönelir, kulaklarımızı tamamen ona verirdik. Fakat insanlar serkeş
veya uysal develere (önüne gelene) binmeye başlayınca biz de onlardan,
hadisleri almaz olduk. Ancak bilip tanıdığımız hadisleri alırız.” 140
Daha ilk dönemden insanların hâli bozulmaya başlayınca dikkatli davran-
dılar. Tabiinden Muhammed ibni Sîrîn, “Bu ilim dindir. Dininizi kimden
aldığınıza bakın/dikkat edin.” 141 dedi. Sen de kabul edersin ki yaşadığımız
çağ ile onların çağı kıyas kabul etmez. Biz bugün, o çağı örnek çağ kabul
ediyoruz. Onlar bu denli dikkatli olmuşsa bizim ne denli dikkatli olmamız
gerektiği izahtan vareste olsa gerektir. İbni Abbâs’ın (ra) yukarıda okuduğumuz
tavrını bir daha düşünelim. Kendisinin dinlemediği o adam yalancı, fasık
ya da bidatçi bir adam mıdır? Hayır, bilakis -bazı âlimlere göre- Yemame
Savaşı’na katılmış, değerli, güvenilir bir ravidir. 142 Abid ve zahid gibi unvan-
larla anılmıştır. 143 Bununla birlikte İbni Abbâs’ın (ra) tek gerekçesi “ortamın
bozulmuş olması”dır. Onun bu tavrı ravinin şahsına yönelik bir töhmet
değil, ortama yönelik bir tedbirdir. Nihayetinde o ravi güvenilir olsa da
hadis naklettiği insanlar güvenilir olmayabilir. Bu ilke ışığında düşünürsek
bizim çok daha dikkatli olmamız gerekir.
Öyleyse bugün bizler okurken/dinlerken daha titiz, daha dikkatli olmalıyız.
Şunu unutmamalıyız: Kulak ve göz, kalbi besleyen yollardan biridir. Kalp
ise kulluğun merkezidir:
“Dikkat edin! Bedende bir et parçası vardır ki o düzelirse bütün beden düzelir.
O bozulursa bütün beden bozulur. Dikkat edin! O, kalptir.” 144
Dinlediğimiz/Okuduğumuz her şey -buna dinî bilgi de dâhildir- kulak-
140. Müslim, Mukaddime
141. Müslim, Mukaddime
142. bk. Tehzîbu’t Tehzîb, 1/442-443, 875 No.lu ravi
143. bk. Târîhu’l İslam, 6/45-46
144. bk. Buhari, 52; Müslim, 1599
84
EĞİTİM
tan/gözden kalbe yol bulur. Her ses kalpte bir iz bırakır ve kalpteki her iz;
düşünce, söz ve eylemlerimize yansır. Bir şeyi izlediğimizde yalnızca bilgi
edinmeyiz; göz gördüğünü, kulak işittiğini kalbe gönderir. Bilginin zihnimizi
şekillendirdiği gibi görüntü ve ses de kalbimizi şekillendirir. Kalpte biriken
görüntü ve ses; amellerimize hayâ veya hayâsızlık, edep veya edepsizlik,
sekinet veya taşkınlık… olarak yansır. Hiç düşündün mü; sahabe neden
Allah Resûlü’nün meclisinde sessizce oturur, öylece beklerdi. Çünkü hâl,
sârîdir. İzlediğinin/Duyduğunun hâlleri sana sirayet eder. Bazen bilinçli
örnek alırsın bazen farkında dahi olmadan izlediğine/dinlediğine benzersin.
Haklı olarak soracaksın, öyleyse ne yapmalıyım?
Kimi İzleyelim, Kime Kulak Verelim?
• İlmi Ehlinden Alalım, Ehil İnsanların Davetine Kulak Verelim
“Şüphesiz ki Allah, emanetleri ehil olanlara vermenizi ve insanlar arasında
hükmettiğinizde adaletli olmanızı size emreder. Allah, bununla sizlere ne güzel
öğüt veriyor. Şüphesiz Allah (işiten ve dualara icabet eden) Semi’, (her şeyi
gören) Basîr’dir.” 145
Allah (cc) emanetleri ehline vermemizi ister. Başta yöneticilik olmak üzere
ilim de dâhil her iş, ehline verilmeli, ehlinden alınmalıdır. Ehli olmayana
tevdi edilen her şey, onun zayi edilmesine sebep olur, ki bu da işlerin tersine
döndüğünü ve kıyametin yaklaştığını gösterir:
“…İş, ehil olmayana bırakıldığında kıyameti bekle.” 146
İlmi ehlinden almayı önemli kılan bir diğer neden; ahir zamanda ilmin
kalıp ilim adamlarının kaldırılacak olmasıdır. İlim adamlarının yokluğunda
ise “cahil başlar” ilmi dillerine dolayıp insanlara baş olacak, hem sapacak
hem de saptıracaktır:
Abdullah ibni Amr ibni As’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü’nü (sav) şöyle derken işittim: ‘Allah, ilmi insanlar arasından
çekip almaz. Fakat ilmi, âlimleri(n ruhunu) kabzetmek suretiyle alır. Geride
hiçbir âlim bırakmadığında insanlar cahil kimseleri baş edinirler. Onlara soru
145. 4/Nisâ, 58
146. Buhari, 59
85
sorulur, onlar da bilgisizce fetva verirler ve böylece hem kendileri sapar hem
de başkalarını saptırırlar.’ ” 147
Bazen ehil olmayan insanların sözleri doğru, amelleri güzel olabilir. Ancak
bu, onları, sözlerine uyulan ilim ehli makamına çıkarmamızı gerektirmez.
Zira ehil olmayan, bir konuda doğru söyleyip başka bir konuda bizi/ümmeti
felakete sürükleyebilir. Örnek olması açısından bir hadise zikredebilirim:
Osman’ı (ra) eleştiren Kurra grubu ortaya çıkınca sahabeden bir kısmı
onların ilim ve ameline aldandı. Bunlardan biri de Âişe Annemizdi (r.anha).
Yaşanan hadiseyi şöyle aktarır:
“(Osman meselesinde) unutulup giden biri olmak isterdim. Osman’ın başına
gelmesini istediğim ne varsa benim de başıma geldi. Öyle ki onun ölümünü
isteseydim (zannımca) ben de ölürdüm/öldürülürdüm. Ey Ubeydullah
ibni Adiyy! Bildiğinden (kesin emin olduğundan) sonrası seni aldatmasın.
Osman’ı eleştiren grup çıkana kadar ben, Allah Resûlü’nün (sav) ashabının
amelini küçümsememiştim. Bu grup öyle sözler etti ki bir söz ancak o kadar
güzel söylenir. Öyle güzel (Kur’ân) okudu ki ancak o kadar güzel okunur.
Öyle güzel namaz kıldılar ki ancak o kadar güzel namaz kılınır… Sonra
yapılanı (fitneyi) görünce onların, Nebi’nin (sav) ashabına yaklaşamayacağını
anladım. Birinin sözü hoşuna giderse Tevbe Suresi’nin 105. ayetinin ilk
cümlesini oku: ‘De ki: ‘Amel yapın! Allah, Resûl’ü ve müminler yaptıklarınızı
görecektir…’ ’ 148 Kimsenin (ameli/sözü) seni gevşekliğe sevk etmesin.” 149
Osman’ı (ra) eleştiren grubun sözü ve ameli, sahabenin dahi hoşuna gitti.
Adil olmak gerekirse bazı eleştirilerinde de haklılardı. Osman’ın (ra) görev
verdiği akrabalarının devlet imkânlarıyla işlediği zulüm ve fısk ayyuka çık-
mıştı. 150 Ancak asıl sorun; eleştiren insanların “ehil” olmamasıydı. Sözün
148. 9/Tevbe, 105
149. Halku Ef’âli’l İbâd, s. 56
150. Örnek olsun; Velid ibni Ukbe, sarhoşken insanlara namaz kıldırmış; sabah namazını iki rekât
kıldıktan sonra, “Arttırayım mı?” diyerek dalga geçmiştir.
Hudayn ibnu’l Munzir Ebû Sâsân’dan şöyle rivayet edilmiştir: “Osman ibni Affan’ın yanında
bulunuyordum. Kendisine Velid ibni Ukbe getirildi. Velid, (Kûfe’de valiyken içip sarhoş olmuş,
bu hâlde) iki rekât sabah namazı kıldırmış ve cemaate, ‘Sizin için namazı arttırayım mı?’ demiş.
Velid’in sarhoş olduğuna iki kişi şahitlik etmişti. Birisinin adı Humran olup Velid’in şarap içtiğine
şahitlik etmiştir. Diğeri ise onu kusarken gördüğüne şahitlik etmiştir.
86
EĞİTİM
neye mal olacağını, fayda ve zararını, yakın ve uzak sonuçlarını hesaplayacak

ilim, hikmet ve tecrübeden uzaklardı.
Sonuç: Sahabenin dolaylı olarak onayını alan topluluk, kitleleri harekete
geçirdi, Osman’ı (ra) katletti ve on dört asırdır süren bir fitnenin ateşini yaktı.
Onlar mescidde namaz kıldıracak, hutbe okuyacak, vaaz verecek insanlar
değildi. Güzel söz ve amelleri, bazı konularda haklı eleştirileri ve yanlarına
aldıkları dolaylı sahabe desteğiyle bir ümmeti felakete sürüklediler. Osman’ın
(ra) kanı akınca çoğu insan uyandı, ancak iş işten geçmişti. İşte o zaman,
Âişe Annemizin (r.anha) itiraf ettiği gibi bunun ilim değil, hamaset olduğunu
anladılar. Eleştirileri kısmen haklı, fakat ölçülü değildi; okudukları ayetler
doğru, fakat onlar bunları fehmedecek hikmetten yoksundu. 151 Sonuç niye-
tine şunu söyleyebiliriz: Her işimizde olduğu gibi ilmi de ehlinden almalı,
bir davete kulak vereceksek ehil bir sese kulak vermeliyiz.
Bu şahitlik üzerine Halife Osman ibni Affan, ‘Bu kimse şarap içmeseydi kusmazdı. Ey Alî, kalk ve
buna celde (değnek) cezasını uygula.’ dedi.
Alî de, ‘Ey Hasan, sen kalk ve buna celde (değnek) cezasını uygula.’ dedi.
Hasan da biraz ona (Osman’a) sitemde bulunarak, ‘Onun cefasını, sefasını sürene yükle.’ dedi.
Bunun üzerine Alî, ‘Ey Abdullah ibni Cafer, kalk ve celde (değnek) cezasını buna sen uygula.’ dedi.
O da cezayı uyguladı. Değnek vurulurken Alî sayıyordu.
Kırkıncı değneğe gelindiğinde, ‘Dur!’ dedi ve şöyle devam etti: ‘Peygamber (sav) kırk değnek vurdu,
Ebû Bekir de kırk değnek vurdu. Ömer ise seksen değnek vurdu. Bunların hepsi de bir uygulamadır,
(sünnettir). Bence bu (kırk değnek, seksen değnekten) daha iyidir.” (Müslim, 1707/38)
151. Bir önceki dipnotta sahabe tutumunu okumuştuk. Görüldüğü gibi Hasan (ra) had cezasını
uygulamamış, “Kim onu başımıza sardıysa o ilgilensin.” mealinde bir Arap deyimiyle eleştirisini
ortaya koymuştu. Ancak Osman’ı (ra) katleden grup gibi yıkıcı bir faaliyet içine girmemişti. Benzer
bir tabloyu Abdullah ibni Mes’ûd’da (ra) görüyoruz. O da ibadetle ilgili uygulamalarında Osman’a
(ra) muhalefet etmişti; ancak bu muhalefetin, birliği bozacak bir hâl almasına müsaade etmemişti:
Abdurrahman ibni Yezid’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir: “Osman, Mina’da namazları dört rekât kıldı.
Abdullah ibni Mes’ûd dedi ki: ‘Ben Peygamber (sav) ile beraber Mina’da dört rekâtlı namazları iki
rekât olarak kıldım. Ebû Bekir Dönemi’nde yine iki rekât olarak kıldım. Ömer Dönemi’nde de yine
iki rekât olarak kıldım.’
Ravi Hafs şu ilaveyi yaptı: ‘Ben Osman’ın halifeliğinin ilk yıllarında da dört rekatlık namazları iki
rekât olarak kıldım. Sonra Osman bunları dört rekât kılmaya başladı.’
Ravi, Ebû Muaviye’den aktardığı ilave sözleri de şöylece aktardı: ‘Sonra size yollar ayrıldı. Ben
Osman’a uyarak kılacağım dört rekât namazın, iki rekat kabul olunmuş bir namaz olmasını ne
kadar arzu ediyorum.’
A’meş dedi ki: ‘Muaviye ibni Kurre, üstadlarından naklederek bana şöyle haber verdi: ‘Abdullah
ibni Mes’ûd namazları dört rekât olarak kılmaya başlamış ve kendisine, ‘Sen, dört rekât kıldı diye
Osman’ı ayıpladın. Şimdi ise dört rekât kılmaya başladın.’ denildiğinde, ‘Aykırılık şerdir.’ demiştir.’ ”
(Ebu Davud, 1960)
87
• Allah Resûlü’nü Örnek Alanları Takip Edelim

İlim ve davet, resûllerin mirasıdır. Ümmet; ilim talebi ve davetinde Nebi’ye
(sav) ittiba eder:
“De ki: ‘İşte bu, benim (biricik) yolumdur. Ben ve bana tabi olanlar (neye,
niçin ve nasıl olacağını bilerek, programlı ve düzen içinde) basiret üzere Allah’a
davet ediyorum/ediyoruz. Allah’ı tenzih ederim. Ben müşriklerden değilim.’ ” 152
Bir âlim/davetçi, ilim ve davetinde Nebi’nin (sav) özelliklerini taşıyorsa,
onu takip edelim. Vahye sorduğumuzda enbiyanın, davetlerinde aşağıda
zikredeceğimiz özelliklere sahip olduğunu görüyoruz. Yûsuf Suresi’nin 108.
ayetini merkeze alarak deriz ki:
Davet, Allah’adır: Resûllerin daveti, yalnızca Allah’adır. Onlar sizi Allah’a
(cc) kul olmaya, tevhide, İslam’a davet ederler. Bir hocaya, şahsa, cemaate,
partiye, itikadi veya fıkhi mezhebe davet etmezler. Onları dinlediğinizde

Allah’a kul olmak ister, kulluğunuzla şeref duyar ve mutlu olursunuz. Da-
vetleri Allah’a olduğu için açık, anlaşılır ve sadedir. Allah’ın varlığı, birliği
ve kulluk fıtrat olduğu için anlamadığınız hiçbir nokta olmaz. Bir davetin
Allah’a olup olmadığını anlamak için çocuklara, yaşlılara ve eğitimden uzak
insanlara bakılır. Kabul etsinler veya etmesinler; tevhid davetini anlıyorlarsa
o davet, enbiyanın davetidir, içine kelami/felsefi tortular karışmamıştır.
Basiret üzere davet edilmelidir: Okuduğumuz ayet, enbiyanın Allah’a
(cc) basiret üzere davet ettiğini gösterir. Basiret, bilinç hâlidir. Neye, niçin,
nasıl sorularının cevabı olan ve programlı bir daveti ifade eder. Enbiyanın
daveti anlık, gelişmelere göre şekillenen bir davet değildir. Basiret üzere,
bilinçli, önünü gören bir davettir. Dışarıdan bakana da bu izlenimi verir.
Bir kaos, belirsizlik, önünü görememe hâli söz konusu değildir. Baktığınız
zaman tek kelimeyle, “Bu insan/insanlar ne yaptığını biliyor.” dersiniz. Bu,
hem davette dayanak noktaları -ki bu, vahiydir- hem metodları ve hem de
hedefleri açısından geçerlidir.
Davet toplumsaldır: Bir şahıs tek başına davet yapmaz. Davetin, Nebi (sav)
gibi bir yüzü, sesi olsa da ona tabi olanlar da davet yapar. İlim ve davet, belli
152. 12/Yûsuf, 108
88
EĞİTİM
ellerde tekelleşmez. Bilenler bilmeyenleri yetiştirir ve hem ilim talebesi hem

de davetçi insanlar yetişir.
Davet karşılığında ücret istemezler:
“De ki: ‘Ben (davetim karşılığında) sizden bir ücret istemiyorum. Ve ben zora
koşanlardan (kafasından ayet uyduran, nübüvvet iddiasında bulunanlardan
da) değilim.’ ” 153
Nebiler, davet karşılığında bir ücret, karşılık beklemezler. Davetin karşılığını
yalnızca Allah’tan (cc) beklerler. Nebilerin vârisleri; şirket CEO’su, reklam-
cı, pazarlamacı, satış temsilcisi… değildir. Bir tüccar misali sürekli alacak
verecek kavgaları yoktur. Dünyanın geçici ve aldatıcı etkisinden arınmak
için onlara yönelenleri yeni bir dünya iklimine sokmaz, Allah’ı ve ahireti
hatırlatarak insanların arınmasına yardımcı olurlar.
Davet evrenseldir, marjinal değildir:
“De ki: ‘Ey insanlar! Şüphesiz ki ben, Allah’ın tümünüze (yolladığı) Resûl’üyüm.
O (Allah ki) göklerin ve yerin hâkimiyeti/egemenliği O’na aittir. O’ndan başka
(ibadeti hak eden) hiçbir ilah yoktur. Diriltir ve öldürür. Allah’a ve Resûl’ü olan
ümmi Nebi’ye iman edin. O (Nebi), Allah’a ve O’nun kelimelerine iman eder.
Ona uyun ki, hidayet bulasınız.’ ” 154
“Biz seni yalnızca âlemlere rahmet olarak yolladık.” 155
Resûl (sav), tüm insanlığa ve dahi tüm âlemlere gönderilmiştir. Risalet; yal-
nızca birkaç kişiye indirgenecek marjinal, elit tabakaya anlatılacak felsefi, bir
coğrafyayı/ırkı merkeze alacak mahalli bir mesaj değildir. Mesajı evrensel,
muhatabı tüm insanlıktır. Bugün davetçi, Allah Resûlü’nün vârisidir. Hâliyle
daveti de evrensel olmalıdır. O (sav), henüz Mekke’de, kendisi korunmaya
muhtaçken, Ehl-i Kitap ve müşriklere şu çağrıda bulunmuştur:
“Sen (tevhide) davet et. Emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Onların hevalarına/
arzularına uyma. Ve de ki: ‘Ben, Allah’ın indirdiği tüm Kitaplara iman ettim. Sizin
aranızda adaletle (hükmetmekle) emrolundum. Allah, bizim de Rabbimiz sizin
153. 38/Sâd, 86
154. 7/A’râf, 158
155. 21/Enbiyâ, 107
89
de Rabbinizdir. Bizim amellerimiz bize, sizin amelleriniz size aittir. Bizimle sizin
aranızda hüccet (karşılıklı delil getirip tartışmak) yoktur. (Çünkü hak, apaçık
ortadadır.) Allah hepimizi bir araya toplayacaktır. Dönüş O’nadır.’ ” 156
“Aranızda adaletle hükmetmekle emrolundum.” Yani benim; hükmetme,
zulmü sonlandırma, adaleti tesis etme gibi bir hedefim ve gündemim var.
Adaletle hükmetmeye talibim; adaletin kaynağı olan vahiy ve o vahye gönül
verenler, bu işin üstesinden gelirler. Hiç şüphesiz okuduğumuz cümle, söy-
lendiği gün düşünüldüğünde iddialı, iddialı olduğu kadar çarpıcı bir meydan
okumadır. Mekke’ye ancak bir başkasının himayesinde girebilen, çocukların
dahi rahatlıkla hakaret ettiği bir nebi, o günün müstekbir tağutlarına mey-
dan okuyor. Kokuşmuş düzenlerini yüzlerine vuruyor, alternatifin tevhid
davetinde olduğunu haykırıyor. İşte bu, basiret üzere davettir. Nebi’nin (sav)
o günün şartlarına takılmadığını, daha ilerisini düşünerek hareket ettiğini
göstermektedir.
Nebi vârislerinin daveti de böyle olmalıdır. Tüm insanlığı kucaklamalı,
tüm insanlığa hitap etmelidir. Kabul etsinler veya etmesinler -ki çoğunluk
kabul etmeyecektir- davetin içeriği bir gruba yönelik olmamalı, tüm insanlığa
yönelik, yani evrensel olmalıdır.
Davette müstekbirlere sert/tavizsiz, mustazaflara ise merhametli olun-
malıdır: Nebilerin davetinde çok açık bir üslup vardır. Müstekbir tağutlara
karşı sert, tavizsiz, meydan okuyan bir üslup kullanılır. Zira şirk düzeninin
sebebi ve sürdürücüsü onlardır. Toplumu onursuzlaştıran, zulümle sindiren,
dini ve emeği sömüren onlardır. Mustazaflar ise mazur olmamakla birlikte
-zira şirkin mazereti yoktur- kandırılan, aldatılan, sömürülen insanlardır.
Müstekbir tağutlar din bilginlerini, geleneği, şairleri/medyayı, sihirbazları/
eğlenceyi, eğitimi tekellerine alarak toplumu her yönden kuşatmıştır. Sahih
dinle aralarında engeller oluşturup kendilerine meşruiyet kazandıran muhar-
ref din vesilesiyle toplumu uyuşturmuştur. Hâliyle resûllerin mustazaflara
tavrı, müstekbirlere olan tavrından farklıdır.
İbrâhîm’in (as) iki ayrı tavrını okuyalım:
“Kitap’ta İbrahim’i de an! O, özü sözü bir/sıddık olan bir nebiydi. Hani babasına
156. 42/Şûrâ, 15
90
EĞİTİM
demişti: ‘Babacığım! Niçin duymayan, görmeyen ve sana hiçbir faydası olmayacak

şeylere ibadet ediyorsun? Babacığım! Şüphesiz ki bana, sana gelmemiş olan bir
ilim geldi. Bana uy ki seni dosdoğru yola ileteyim. Babacığım! Er-Rahmân’ın
azabı sana dokunur ve şeytana dost olursun diye endişeleniyorum.’ (Babası)
demişti ki: ‘İlahlarımdan yüz mü çeviriyorsun ey İbrahim? Şayet (bu hâline)
son vermezsen seni taşlarım. Uzun süre benden uzaklaş.’ Demişti ki: ‘Selam
olsun sana! Senin için Rabbimden bağışlanma dileyeceğim. Şüphesiz ki O,
bana karşı (merhametli, lütufkâr ve benimle yakından ilgilenen) Hafiy’dir. Sizi
ve Allah’ın dışında dua ettiklerinizi terk edip ayrılıyorum. Yalnızca Rabbime
dua ediyorum. Umulur ki Rabbime yaptığım dua nedeniyle bedbaht olmam.
(Rabbim duama icabet eder.)’ ” 157
Diğer tavrını okuyalım:
“Sizin için İbrahim’de ve onunla birlikte olan (müminlerde/resûllerde) güzel
bir örneklik vardır. Hani onlar, kavimlerine demişlerdi ki: ‘Biz, sizden ve Allah’ın
dışında ibadet ettiklerinizden berîyiz/uzağız. Sizi tekfir ettik (üzerinde bulun-
duğunuz yolu ve sizi reddettik). Bizimle sizin aranızda, tek olan Allah’a iman
edinceye kadar, ebedî bir düşmanlık ve ebedî bir kin baş göstermiştir.’ İbrâhîm’in
babasına söylediği: ‘Senin için Allah’tan bağışlanma dileyeceğim. (Ama) Allah’a
karşı sana hiçbir faydam olmaz.’ sözü müstesna. Rabbimiz! Yalnızca sana tevekkül
ettik, yalnızca sana yöneldik ve dönüşümüz de yalnızca sanadır.” 158
Birinci örnekte İbrâhîm (as); babasına, şirk düzeninin mağdur ettiği bir bire-
ye hitap etmektedir. Hakkı; eğip bükmeden, ancak merhametli bir üslupla
arz etmektedir. İkinci örnekte ise bir bütün olarak şirk toplumuna hitap
etmektedir. Malumdur ki her toplumun temsilcileri vardır, şirk toplumunun
temsilcileri müstekbir tağutlar, mele (seçkin, imtiyazlılar), mutref (zengin,
şımarık sosyete) ve ekabire mucrimiha (elebaşı suçlular)’dır. Bir topluma
meydan okuduğunuzda karşınıza esnafı, işçiyi, köylüyü almazsınız.
Nebilerin bu aziz örneğinin aksine, tarihimizde sıkça karşılaştığımız,
etkileri bugüne dek süren bir utanç vardır: Âlimin/Davetçinin müstekbir
sultanlar karşısında zelil, mustazaflar karşısında aziz(!) olması! Onlar ne-
157. 19/Meryem, 41-48
91
bilerin metodunu ters yüz etmiş; şeytanın, korkularını besleyerek yoldan

çıkardığı insanlardır. 159 Mustazaflara hitap ettiklerinde sesleri gür, hüccetleri
güçlüdür; söyleyecek sözleri vardır. Müstekbir tağutlara ise söyleyecek söz-
leri yoktur; ola ki bir söz söylediler, ateş almaya gelmiş gibi kısa, ayaküstü,
komşulara rahatsızlık vermeyecek bir tonda söylerler. Mustazafları Allah’a
(cc) davet ederken ağızlarına geleni söyler, müstekbir tağutlara sakındıkları
ne varsa mustazaflara boca ederler. Ebeveynlerine, komşularına, bakkala,

manava… karşı tavizsizlerdir. Zira onlar şirkten ve ehlinden teberrî etmiş-
tir! Ne ki müstekbir tağutlarla karşı karşıya gelmemek için ilmin/davetin
namusunu ayaklar altına alır, karşı karşıya kaldıklarında da şirki, teberrîyi,
İbrâhîm’in milletini unuturlar.
Bu nedenle şer’i ilmi, nebilerin mirasına sahip çıkan insanlardan alalım,
bu insanların davetine kulak verelim.
• İlim/Davet Meclisine İnen Sekinet
“…Herhangi bir topluluk Allah’ın Kitabı’nı okuyup aralarında dersler yapmak
için Allah’ın evlerinden bir evde toplanırsa kesinlikle üzerlerine huzur (sekine)
iner; kendilerini rahmet kaplar; etraflarını melekler sarar; Allah, yanındakilere
onlardan bahseder.” 160
Bir ortamda Allah kelamı konuşuluyorsa ortamın havası değişir. Mele-i
A’lâ’nın sakinleri yeryüzüne iner, ortamı sekinet ve rahmet kaplar. Siz de o
ortamın sakini/dinleyicisi olarak bu rahmet ve sekinet havasından payınıza
düşeni alırsınız. Şayet Allah’a davet yapılan ortamda bu Rahmâni hava yoksa
orada sorun var demektir.
• Âlimden/Davetçiden, İlmin Yanında Üslup/Hâl/Edep Öğrenilir
“Üslup/Tarz/Tavır/Hâl güzelliği, ağırbaşlılık ve denge/ölçülülük, nübüvvetin
yirmi dörtte biridir.” 161
159. “İşte bu şeytan, ancak kendi dostlarını korkutur. Ondan korkmayın! Şayet müminler iseniz
yalnızca benden korkun.” (3/Âl-i İmrân, 175)
160. Müslim, 2699
161. Tirmizi, 2010; Ayrıca bk. Ebu Davud, 4776
92
EĞİTİM
“İki haslet münafıklarda bir araya gelmez: Üslup/Tarz/Tavır/Hâl güzelliği ve

dinde fıkıh/anlayış.” 162
Allah Resûlü’nün (sav) “semtu’l hasen/semtu’s salih” diye ifade buyurduğu
kavram; kişinin hâl, tavır, üslup ve siretinin güzel olması, örneklik teşkil
etmesidir. Bizim daha çok edep, nezaket, estetik, görgü ve adab-ı muaşeret
şeklinde kullandığımız bu hasletler, toplum önünde olan insanlarda bu-
lunmak durumundadır. Zira gerçek ilim/davet; önce sahibini ıslah eder,
temizler, onarır. Geçmişte insanlar, ilim adamlarının meclisine onların
hedy ve semtinden, yani hâl ve tavırlarından istifade etmek için katılırlardı.
Bir yandan dinlerini bilgi düzeyinde öğrenir, diğer yandan o dinin amelî
boyutunu, güzel ahlakı, edebi talim ederlerdi.
“Abdullah ibni Mübarek (rh) dedi ki: ‘Bana öncekilerin ve sonrakilerin ilmine
sahip bir adam vasfedildiği vakit onunla karşılaşmayı kaçırdığımdan dolayı
üzülmem, lakin edep sahibi bir adam duyduğumda onunla karşılaşmayı
temenni eder ve onunla karşılaşmayı kaçırdığımdan ötürü üzülürüm.’ ” 163
“Muhammed ibni Sirin (rh) tabiinin hâlinden bahsederken dedi ki: ‘Onlar
ilim talep edip onu öğrendikleri gibi edep öğrenmeye gayret ederlerdi.’ ” 164
“İbni Sirin’in hastalığı ağırlaşmış ve hacdan geri kalmıştı. Hac yapmış kim-
selere Kasım ibni Muhammed’in ahlakını, elbisesini ve bulunduğu yerleri
gözlemlemelerini emrederdi. Onlar da kendisine bunları ulaştırır, İbni Sirin
bu şekilde Kasım ibni Muhammed’i örnek alırdı.” 165
“Hüseyin ibni İsmail babasından şöyle rivayet etti: ‘İmam Ahmed’in
meclisinde beş bin kadar kişi toplanırdı. Yaklaşık beş yüz kişi hadis yazar,
geriye kalanlar ise ondan edebinin güzelliğini ve davranışlarını öğrenirdi.’ ” 166
“Abdullah ibni Mes’ûd’un arkadaşları onu ziyaret eder; güzel davranışlarına,
ahlakına ve vakurluğuna bakıp ona benzemeye çalışırlardı.” 167
162. Tirmizi, 2684

163. El-Âdâbu’ş Şer’iyye, 3/552
165. Siyeru A’lâmin Nubelâ, 5/57
166. age. 11/316
167. Ğarîbu’l Hadîs, 4/274
93
“İnsanlar (İmam Buhari’nin şeyhi Alî ibni El-Medinî’nin) ayağa kalkma-

sını, oturmasını, giysisini, söylediği ve yaptığı veya bu minvaldeki her şeyi
yazarlardı.” 168
“İmam Malik (rh) dedi ki: ‘Annem başıma sarığımı sarar ve ‘Haydi Rebia’ya
git, onun ilminden önce edebini öğren.’ derdi.’ ” 169
Öyleyse biz de dinimizi öğrenirken bu noktayı dikkate almalı; bize dinimiz
yanında incelik, edep, üslup öğreten insanlara kulak vermeliyiz.
• Şer’i İlim/Allah’a Davet, Bizi Amele Sevk Eder
Şer’i ilmin gayesi amel, Allah’a davetin gayesi kulluktur. Yüce Allah, O’ndan
(cc) gelenin, yani şer’i ilmin hak olduğunu bilen insanı şöyle vasfeder:
Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar. Onlar ki; Allah’ın ahdini (tevhide dair verdik-
leri sözü) eksiksiz yerine getirir, sözlerini de bozmazlar. Onlar ki; Rablerinin
birleştirilmesini emrettiği (akrabalık, komşuluk, İslam kardeşliği gibi) bağları
birleştirirler. Rablerini (hakkıyla tanıdıklarından) Rablerinden (saygıyla) korkar
ve hesabın kötüsünden korkarlar. Onlar ki; Rablerinin rızasını elde etmek için
sabreder, namazı dosdoğru kılar, onlara rızık olarak verdiklerimizden gizli açık
(sürekli) infak eder, kötülüğü iyilikle savarlar. Böylelerine (ahiret) yurdunun
(güzel) akıbeti vardır. (O akıbet de şudur:) içine girecekleri Adn Cennetleridir.
Onların babalarından, eşlerinden, soylarından salih olanlar da oraya gireceklerdir.
Ve melekler her kapıdan onların yanına girip, ‘Sabretmenize karşılık size selam
olsun!’ (derler) (Bu) yurdun akıbeti ne güzeldir.” 170
Allah’a (cc) davete icabet edenleri de şöyle vasfeder:
“Onlar Rablerinin (iman ve salih amel) çağrısına icabet eder, namazı dosdoğru
kılarlar. İşleri, aralarında istişare iledir. Kendilerine verdiğimiz rızıktan infak
ederler. Onlar ki; başlarına bir haksızlık geldiğinde yardımlaşırlar. Kötülüğün
karşılığı, misli ile kötülüktür. Kim de (haksızlığa uğramasına rağmen) affeder
ve ıslah ederse, onun mükâfatı Allah’a aittir. Şüphesiz ki O, zalimleri sevmez.” 171
168. Târîhu Bağdâd, 13/421
169. Tertîbu’l Medârik ve Takrîbu’l Mesâlik, 1/130
170. 13/Ra’d, 19-24
171. 42/Şûrâ, 38-40
94
EĞİTİM
İlim ve davetin asli gayesi amel, yani kulluktur. İlim ve davetin afeti ise
bilenlerle rekabet, bilmeyenle tartışmak ve insanların dikkatini çekmektir.
Bu, aynı zamanda hidayeti tattıktan sonra sapmanın sebepleri arasındadır.
Ka’b ibni Malik’ten (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle bu-
yurmuştur:
“Âlimlerle tartışıp boy ölçüşmek veya avam (ayaktakımı) kimselerle mücadele
etmek veya halkın dikkatini kendine çekmek için ilim tahsil eden kişiyi, Allah
cehenneme atacaktır.” 172
Ebû Umame’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyur-
muştur:
“ ‘Hidayet üzere olduktan sonra sapıklığa düşen bir topluluğa ancak kavga ve
çekişme verilir.’
(Daha sonra şu ayeti okudu:)
‘Onu sana, ancak tartışmak için örnek verdiler. Bilakis onlar, (tartışmada haddi
aşıp) düşmanlıkta ileri giden bir kavimdir.’ 173 ” 174
Bir ilim veya davet, öğretici ve amele sevk edici mahiyette olmalıdır. Şayet
bir yerde; bilenlerle rekabet/yarış, bilgisizlerle tartışma ve dikkat çekme
gayreti görüyorsanız orada sorun vardır. Muhtemelen orada şer’i ilim ve
davet değil; horoz dövüşü, cedel ve reklamcılık öğrenirsiniz.
Âlim/Davetçi, Allah’ı Hatırlatır
Allah’a (cc) davet eden veya Allah’ın indirdiği ilmi insanlara anlatan kişi, her
şeyden önce Allah’ı ve adına konuştuğu dini hatırlatmalıdır.
Esma binti Yezid’den (r.anha) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav), ‘Dikkat edin! Sizin en hayırlı olanlarınızı size haber vereyim
mi?’ buyurdu.
Ashab, ‘Evet, ey Allah’ın Resûlü, bildir.’ dedi.
172. Tirmizi, 2654

173. 43/Zuhruf, 58
174. Tirmizi, 3253
95
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Sizin en hayırlılarınız öyle kimselerdir ki

görüldükleri zaman Allah hatırlanır.’ buyurdu.” 175
Abdullah ibni Busr (ra) dedi ki:
“Bir zaman önce şöyle bir hadis işitmiştim: ‘Yirmi kişilik veya daha az veya
daha fazla bir toplulukta bulunup sonra onların yüzüne bakarsan ve sana Allah’ı
hatırlatan bir adam göremezsen bil ki kıyamet yaklaşmıştır.’ ” 176
Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
“Allah’ın en hayırlı kulları, görüldüklerinde Allah’ın hatırlandığı kimselerdir.
Allah’ın en şerli kulları ise laf taşıyan, birbirlerini seven kişilerin arasını ayıran,
(dinî ve dünyevi sıkıntılardan) selamette olanların sıkıntıya girmelerini isteyen
kimselerdir.” 177 178
Dinlediğimiz zaman bize Allah’ı (cc) hatırlatan, bizde Yüce Allah’ı tanıma
ve O’na kulluk iştiyakı oluşturan insanlara kulak verelim. Şer’i ilim ve da-
vet meclisleri dedikodu, eğlenme ya da vakit öldürme meclisleri değildir.
Arınma, olgunlaşma ve yetişme meclisleridir. Ruhun/Kalbin azığını tedarik
etme; aklı, şer’i hüccetlerle besleme meclisleridir.
• Âlimin/Davetçinin Kalbi Yumuşaktır
“De ki: ‘İster ona inanın ister inanmayın! Çünkü o, daha önce kendilerine ilim
verilenlere okununca, hemen çeneleri (yüzleri) üzere secdeye kapanırlardı.’ Ve
derlerdi ki: ‘Rabbimizi tenzih ederiz! Rabbimizin vaadi hiç şüphesiz, gerçekleş-
miştir.’ Yüzleri üzerine secdeye kapanır, ağlarlar ve onların huşularını arttırır.” 179
Yüce Allah, kendisine ilim verdiği kullarını böyle vasfeder. Onlara Allah’ın
(cc) ayetleri okunduğunda secdeye kapanır, ağlarlar ve huşuları artar. Bu üç
özellik, kalbin yumuşak olduğunu, şüphe ve şehvetle katılaşmadığını gösterir.

Abdu’l A’lâ Et-Teymi şöyle demiştir: “Kime kendisini ağlatmayan bir ilim
175. İbni Mace, 4119

176. Ahmed, 17679
177. Ahmed, 17998
178. Okuduğumuz üç hadisin de isnadı hakkında konuşulmuştur. Hadisler birbirini destekler
nitelikte, şiddetli zayıf olmayan rivayetlerdir.
179. 17/İsrâ, 107-109
96
EĞİTİM
verilmişse ona verilen ilim, fayda vermeyen bir ilim olmaya daha yatkındır.
Çünkü Allah (cc), âlimleri böyle tanımlamıştır.
Sonra İsra Suresi’nin (yukarıda okuduğumuz) 107 ila 109. ayetlerini
okudu.” 180 181
• Âlim/Davetçi Hikmetlidir
“Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle davet et! Onlarla en güzel şekilde
mücadele et. Şüphesiz ki Rabbin, yolundan sapanları da hidayet ehli olanları
da en iyi bilendir.” 182
İslam davetçisi ve âlim, hikmet ehlidir. Yani eşyayı yerli yerine koyacak
olgunluğa, faydalıyla faydasızı ayıracak rüşde ve faydalılar arasından duruma
en uygun olanı seçecek yetkinliğe sahiptir. Ayeti dikkatli okuduğunuzda
şunu görürsünüz: Emredilen sorumluluk tektir: Allah’ın (cc) yoluna davet!
Ancak muhatabın kimliğine/özelliğine göre davetin üslubu değişmektedir.
Kimisine hikmetle, kimisine güzel öğütle ve kimisine de en güzel mücade-
leyle davet yapılması istenmektedir. Bunu kim yapabilir?
– Muhatabı tanıyacak tecrübeye
– Her birine uygun üslubu bilecek şer’i ilme sahip olanlar yapabilir.
Yüce Allah şöyle buyurur:
“Fakat (o peygamber şöyle der:) ‘Kitap’tan öğrettiğiniz ve öğrendikleriniz
sayesinde rabbaniler olunuz.’ ” 183
Yüce Allah öğrendiklerimiz ve öğrettiklerimizde Rabbani olmamızı is-
temektedir. Rabbani kimdir? Rabbani, Rabbe mensup olan âlimdir. Öğ-
rendiklerinde ve öğrettiklerinde Rabbin metoduna uyandır. Rabbaninin
bir özelliği de “ilmin büyük/ağır meselelerinden önce küçüğünü/kolayını
öğreten” olmasıdır. 184 Hikmet sahibi Rabbani âlim, bana, benim ihtiyacım
olanı öğretmelidir. Dinlediğimde bir eksiğimi gidermeli, söküğümü ya-
mamalı, kulluk binama bir tuğla daha eklemelidir. Beni ilgilendirmeyen,
180. Darimi, 299
182. 16/Nahl, 125
183. bk. 3/Âl-i İmrân, 79
184. bk. Buhari, Kitâbu’l İlim, 10. Bab başlığı
97
kafamı karıştıran ve beni amelden soğutan her anlatı; anlatılan doğru olsa
da hikmete aykırıdır. Örneğin henüz Rabbini tanımayan bir insan, Eşariler
ile Maturidiler arasında Allah (cc) ile ilgili cereyan eden bir tartışmayı öğre-
niyorsa orada sorun var demektir. Henüz Allah’a imanı anlamayan insan;
küfrün çeşitlerini öğreniyorsa orada sorun var demektir. Faiz batağında
bocalayan bir insan, sakalla ilgili tartışmalara maruz kalıyorsa bir problem
var demektir.
Din bir bina gibidir. Öğrenilen her bilgi o binaya eklenen bir malzemedir.
Şayet çatıya konacak malzemeyi temele, dış cepheye konacak malzemeyi
çatıya… koyarsak din binamızı ucubeye çeviririz. Hikmetsiz bilgin/davetçi,
konuşmak için konuşur… Onun insan kazanmak ve yetiştirmek gibi bir
derdi; her insanı uğrunda istihdam edeceği bir davası yoktur. Bu nedenle
muhatabın ihtiyacına göre değil, kendi önceliklerine göre konuşur. Yıllarca
medrese/üniversite okur, bir seviyeye gelir, o seviyenin gerektirdiği konu
ve üslubu muhataba aktarır. Oysa bir yetişkinin gıdası, çocuk için zehirdir.
Dikkat edin! Kötü olan, yemeğin kendisi değildir; verilen bünyenin o
yemeğe uygun olmamasıdır. On yıllarca ilim talep etmiş biri için imanı ve
ahlakı besleyen bir konu, yolun başındaki için zehir olabilir. Dinlediğimiz
kişi, davete yeni muhatap olmuş insana anlatılacak konuyla daha öncesinden
benzer meselelere kısmen de olsa vâkıf olan kimseye anlatılacak konuyu
ayırt edecek hikmet ve Rabbaniyete sahip olmalıdır. Peki, bunu nasıl an-
larız? Dinlediklerimiz bizi inşa ediyor, daha iyi anlamamızı sağlıyor, bizi
Rabbimize kulluğa sevk ediyorsa doğru yoldayız, hikmetli bir sese kulak
veriyoruz demektir. Dinlediklerimiz bizi geriletiyor, tembelliğe sevk ediyor
ve kulluktan uzaklaştırıyorsa dikkat edelim.
Tüm bu hatırlatmalardan sonra şunu söyleyebiliriz: Hangi konuda ko-
nuşursak konuşalım, aynı kapıya çıkıyoruz: Vahyi çokça tilavet etmek,
açıklaması olan sünnet ve siretten haberdar olmak! Zira bu iki kaynak bize
ölçü ve istikamet kazandırıyor. Olayları değerlendirirken neyi, nasıl anlama-
mız gerektiğini doğru şekilde idrak etmemizi sağlıyor. Benim şahsi olarak
kullandığım bir ölçüdür, tavsiye ederim: Kim olursa olsun, din adına hangi
iddiayla ortaya çıkarsa çıksın, onu vahyin pratik tefsiri olan siyerin içine
yerleştiriyorum. Allah Resûlü’nün (sav) siretinin bir yerine denk geliyorsa
98
EĞİTİM
dikkate alıyor ve inceliyorum. Aksi hâlde değerlendirmeye dahi uygun

bulmuyorum. Özellikle siyer dememin nedeni şudur: Dinin asli kaynağı
Kur’ân; Kur’ân’ı doğru anlayıp anlamadığımızın sağlaması ise sünnettir,
Allah Resûlü’nün siretidir. 185
Ne Okumalı ve Nasıl Okumalıyız?
Kitap Okumanın Önemi
Toplum olarak kitap okumayla aramızın iyi olduğu söylenemez. Yapılan
araştırmalar, Türkiye’de insanların televizyon karşısında günde ortalama
altı saat, internet karşısında üç saat geçirdiğini gösteriyor. Kitaba ise günde
bir dakika, yılda ortalama altı saat ayırıyor.
Bu verilere göre kitap okumaktan uzak bir toplum içinde yetişiyoruz. Hâl
böyleyken kitap okuma alışkanlığı kazanmak ve okumayı sevmek toplumdan
öğrenilecek bir davranış olmuyor. Okumayı sevmek ve alışkanlık hâline ge-
tirmek için kişinin özel çaba göstermesi gerekiyor. Okumanın kültür hâlini
aldığı bir ortamda yetişen insan için kitap, ekmek ve su gibi temel ihtiyaç-
lardan. Açıkçası bu, onlara ikinci dereceden seslenen bir yazı. Yazımızın asıl
muhatabı, böylesi bir ortamdan mahrum olarak yetişmiş, okumayı sevmek
ve alışkanlık edinmek için özel çaba göstermesi gerekenler!
Kitap Okumak Neden Önemlidir?
• İnsanın yaşamı boyunca elde edeceği en güzel alışkanlık kitap okuma;
en değerli sermaye de okumadan hasıl olan bilgidir. Kitap, okul gibidir.
Öğrencisini yumuşaklık ve merhametle eğiten bir öğretmen gibi; adım
adım terbiye eder. Okunulan her kitap, şahsiyet binasına konulmuş bir
tuğla gibidir. Kitap okuma alışkanlığı olan insanların çoğu, nerede nasıl
davranmaları gerektiğini bilir, ona göre davranırlar.
• Kitap, zihin ve kalbin beslenme kaynağıdır. Beden, ihtiyacı olmayan
besini almadığında zayıflar, hastalanır, sahibine fayda sağlamadığı gibi yük
hâline gelir. Kalp ve zihin de böyledir. Bilgi edinme, düşünme ve üretme
faaliyetini yapmadığında hantallaşır, dış saldırılara açık hâle gelir ve sahibini
yormaya başlar.
99
• “Kitap, farklı âlemlere açılan bir penceredir.” Allah (cc), insanı mükemmel
bir şekilde yaratmıştır. İnsanın kalp, gönül ve zihni, içinde yaşadığı hayatın
darlığının aksine çok geniştir. Birçok insanın daralması, stresi ve anlamsız
can sıkıntıları küçük bir dünyaya hapsolarak yaşamasındandır. Kitaplar,
duvarları yıkan, ufukları genişleten, farklı âlemlere tanıklık etmeye olanak
sağlayan yardımcılardır.
Abdullah ibni Mubarek’e, “Neden bizimle beraber oturmuyorsun?” diye
sorulduğunda, “Ben sahabe ve tabiinle oturmayı daha çok seviyorum.” der
ve kitaplarına işaret ederdi. 186 Sahabe ve tabiin rivayetlerini okumayı, onla-
rın siretlerini anlatan sayfalar arasında dolaşmayı onlarla birlikte yaşamak,
onların âleminde gezinmek olarak düşünüyordu.
• “Kitap, insanın zekasını açar.” Okumak ve okudukları arasında muhake-
me yapmak, kişinin zihnini güçlendirir, beynin çalışma mekanizması olan
nöronların bağlantı sayısını arttırır. İnsan duyduğu ve okuduklarını daha iyi
anlar, muhakeme yapar ve bilgiden bilgi üretme melekesini kazanır. Bunun
adı da dinde fakihleşmektir.
Bunu bedenin çalışma sistemine benzetebiliriz. Bedenin spor ve antren-
manla çalıştırılması güçlenmesini, güzel görünmesini ve sağlıklı olmasını
sağlar. Kitap okuma, beyin ve kalbin sporudur. Anlama ve anlatma mele-
kesinin gelişip güzelleşmesine katkı sağlar.
• Kitap okuyan insanlar güzel konuşur; konuştukları, insanlar tarafından
dinlenir. Konuşmayı güzel ve zengin kılan, kelime hazinesinin genişliğidir.
Okuyan insanlar, geniş bir kelime hazinesine sahip olduklarından, anlamlı
ve muhataplarının anlayacağı şekilde konuşurlar. Tekrara düşmedikleri ve
muhatabı yormadıkları için beğeniyle dinlenirler. Kitap okuma alışkanlığı
edinmemiş insanlar sathi düşünür, sathi konuşurlar. Aynı kelimelerle ko-
nuştukları için, konuşma anlamını yitirir. Yeni şeyler söyleseler dahi, aynı
kelimelerle konuştuklarından muhataplarını yorar ve bıktırırlar.
• Kitap okumak, odaklanma melekesi kazandırır. Okuyan insanlar, anlama
faaliyetinin temel taşlarından olan konsantrasyon konusunda sıkıntı yaşa-
186. bk. Siyeru A’lâmi’n Nubelâ, 8/398
100
EĞİTİM
mazlar. Yoğunlaşma ve dikkat sayesinde bilgiye bilgi ekleyerek yeni şeyler

üretir, insanlığa fayda sağlarlar. İslami çalışma içerisinde yer alıyorlarsa
öneri ve yapıcı eleştirileriyle davaya katkı sağlar, ortaya çıkan hizmetlerde
pay sahibi olurlar.
• Okumak, tecrübe kazandırır ve okuyanı olgunlaştırır. Okuyan, iki hayat
yaşayan insan gibidir. Biri kendi hayatı, diğeri okuduğu kitaplardan öğrendiği
hayatlardır. Binlerce, belki on binlerce farklı tecrübe ve düşünme eyleminin
neticesini harmanlar; hikmet, basiret ve feraset olarak yaşamına aktarır.
• Kitap samimi, vefalı ve yakın bir dosttur. İnsanlar seni yalnız bırakır ama
kitap bırakmaz. Arkadaşlarına her zaman ulaşamazsın, kitap ise ona dokun-
duğun her ân sana arkadaşlık etmeye hazırdır. Okurken paylaştığın sırları
asla ifşa etmez. Arkadaşı kitap olanın, hayat yolculuğu keyifli ve sakin geçer.
En sıkıntılı durumlarda dahi sığınacak bir limanı vardır kitap okuyanın.
• Kitap okuma alışkanlığı, insanı boşluktan ve değersizlikten kurtarır. İnsanı
yıpratan ve hayatını anlamsız kılan şey boşluk, malayani işlerle uğraşmak ve
bunların doğurduğu hiçlik ve değersizlik duygusudur. Okuma insana artı
değerler katar. Zihni ve bedeni, faydalı şeylerle uğraşmaya yöneltir. İnsan
hayatına ve çevresine değer kattıkça kendisi de değerlenir.
Kitap Okuma Alışkanlığı Nasıl Kazanılır?
Yetiştiği ortamda kitap okuma alışkanlığı kazanmamış insanlar için okumak
zor ve yorucudur. Okumadan, yorulmadan, emek harcamadan elde edilen
bilgi onlar için daha caziptir. Böyle insanların kitap okuma alışkanlığı ka-
zanması ve kitapları sevmesi mümkün müdür? Evet, mümkündür. Allah ( cc),
insanı bir tabiat ve fıtrat üzere yaratmıştır. İnsan, bir şeyi yaptıkça alışır,
alıştıkça âdet edinir ve onu yaptıkça mutlu olur. Alıştığı şeyi yapmadığında
anlam veremediği bir huzursuzluk hisseder. Kitap okuma alışkanlığı için
bazı adımlar atılır ve sebat edilirse bir ay gibi kısa bir süre içerisinde kitap
okumak hayatın bir parçası olur. Şöyle ki;
• Başlangıçta her insanın okuyabileceği, akıcı, sürükleyici, duygusal yönü
güçlü roman, hikâye ve öykü tarzı kitaplar seçmek.
101
• İlgi duyulan konular ve merak ettiğimiz sorulara cevap verecek nitelikte

kitap soruşturmak ve tavsiye üzere kitap edinmek.
• Günün belli bir saatini “okuma saati” olarak tayin edip, bir ay boyunca
bu saate riayet etmek. Yarım saat okumayla başlayıp, belli bir zaman sonra
bir saate çıkarmak. Ve daha fazlasına ihtiyaç duyup, okumaktan zevk aldıkça
okuma saatlerini arttırmak.
• Ortamlarda, okunan kitapla ilgili konuşmak ve öğrendiklerini başkala-
rıyla paylaşmak.
• Mümkünse okuma arkadaşlığı yapacak arkadaşlar seçip, haftanın bir
günü bir araya gelerek okuma programını kontrol edip, kitapların değer-
lendirmesini yapmak.
Hangi Kitabı Okumalı?
• Seçici olmak ve tavsiye üzere kitap okumak:
Kitap; ehliyet ve sahih akide sahibi samimi bir yazarın kalemiyle yazılmışsa
seçici olmak gerekmeyebilir. Çünkü, en iyi olanı okumasanız da iyi bir kitap
okumuş olursunuz. Her eline kalem alanın yazı yazdığı, yazmanın bir ticaret
ve kazanç kapısı olduğu, yazılanların denetlenmediği bir ortamda seçici
olmak hayati öneme sahiptir. Böylesi ortamlarda rastgele kitap okumaktan
doğacak zarar, hiç okumamaktan doğacak zarardan çok daha büyük olacak-
tır. Cehalet/Hiç bilmemek, giderilmesi mümkün bir ayıp, şifası muhtemel
bir hastalıktır. Yanlış bilmek yani mürekkep cehalet, tedavisi zor, müzmin
bir rahatsızlıktır.
Bu nedenle kitaplar seçilerek okunmalı, tavsiye üzere kitap edinilmelidir.
Ehliyet sahibi insanların hazırladığı kitap okuma listelerinden birini edin-
mek ve listeye göre okuma yolculuğu yapmak iyi bir başlangıç olacaktır. 187
Nasıl Okumalı?
• Bir asıldan yola çıkarak okumalı. Kişi, öğrendiği bilgilerin sıhhatini test
edip sağlamasını yapacağı asıllar ve ilkelere sahip olmalıdır. İnsanı geliştiren,
istikamet üzere ilerlemesini sağlayan ve Kur’ân’ın ifadesiyle “güzel bir bitki-
187. Örnek bir okuma listesi için tevhiddersleri.org sitesindeki “Öneri Kitaplar” listesine bakabi-
lirsiniz. İlgili sayfaya erişmek için karekodu okutabilirsiniz.
102
EĞİTİM
nin yetişmesi” gibi insanı yetiştiren okuma, ilkeli okumadır. Eleksiz okuma,
okuyanı savurur. Doğru yanlış çizgisini ve istikamet eksenini kaybeder insan.
Bu nedenle Kur’ân ve sahih sünnet okumalarına ağırlık vermeli, temel besin
kaynağı kabul edilerek sürekli okumalar yapılmalıdır. Vahiy dışında, vahyi
anlamamıza yardımcı olan kitaplar; Kitap ve Sünnet eleğinden geçirilerek
okunmalıdır.
• Elimize aldığımız kitabın yazarını, kitabın içindekiler bölümünü ve arka
kapak yazısını inceledikten sonra kitaba başlamak. Hiç bilmediğimiz bir
şeyden elde edilecek istifade ile bildiğimiz ve tanıdığımız bir şeyden elde
edeceğimiz istifade farklı olacaktır.
• Rastgele okumalardan kaçınarak, bir hedef doğrultusunda okumalar
yapmak. Niçin okuduğumuzu ve okuma neticesinde ne umduğumuzu
belirleyerek okuma yapmak, okuma kalitesini arttırır.
• Kitabı okurken not almak, okuma kalitesini arttıran etkenlerdendir. Not
almanın farklı yolları vardır.
Bazen kitabın önemli yerlerini çizer, düşüncelerinizi kitap sayfasının ke-
narlarına not edersiniz.
Bazen kitabın sonuna eklenmiş boş sayfalara kitaptan önemli gördüğünüz
notlar alarak hem şahsi bir fihrist oluşturmuş hem de notlarınızı derlemiş
olursunuz.
Kimi insanlar, notlarını kitap haricine almayı tercih ederler. Defter tutarak
veya müstakil sayfalara not alıp dosyalar oluşturarak okumalar yaparlar.
Yoğunluk ve teknolojik aletlerin kolaylaştırıcılığı sebebiyle kimimiz de
sesli notlar almayı ya da önemli görülen yerlerin fotoğrafını çekmeyi daha
uygun görüyor.
Faydalı bilgi, kalıcı olan bilgidir. Bilgiyi kalıcı kılmak, insanın özel çabasıyla
mümkündür. Bu yollardan biri de not almaktır.
• Kitap okurken alınan notların belli aralıklarla okunması ve yeni bilgi-
lerle karşılaştırma yapılması gerekir. Alınmış notların okunmasının birçok
faydası vardır:
103
– Bilgiyi kalıcı kılar.

– Önceki bilgilerimizi, şimdiki bilgi ve birikimler ışığında karşılaştırarak
yeni bilgi üretmemizi sağlar.
– Okuma serüveninde yolu kısaltır. Kalıcı bilgi zaman kazandırır. Aynı
şeyleri okuyarak vakit kaybetmenize engel olur.
• Kitap bölümlere ayrılmalı ve her oturuşta bir bölüm okunmalı, sonra
ara verilmelidir. Allah (cc) insanı, bütünü parçalara ayırarak anlayacak bir
tabiatla yaratmıştır. İnsan, büyük parçayı bölüp parçalayarak hazmedecek
hâle getirir ve sindirir.
Ele aldığımız kitabı bölüm bölüm ayırmalı, her seferinde bir bölümü
okumalı ve önemli yerlerin altını çizmeliyiz. Bölümü bitirdikten sonra
altını çizdiğimiz yerlere bir daha göz attıktan sonra kitabı kapatabiliriz.
Okuduğumuz bölümü zihnimizde birkaç dakika canlandırarak hayali bir
tekrar yapıp ardından ikinci bölüme geçebiliriz. Böylece tabiatımıza uygun
bir okuma yapmış olacağız.
Ne Zaman Okumalı?
Okumak bir zihin faaliyetidir. Zihin ne kadar berrak ve zinde olursa anlama
faaliyeti o denli güçlü olur. Allah (cc) etkileyici bir okuma için gece uykusun-
dan sonra yapılacak okumayı tavsiye etmiştir.
“Hiç kuşkusuz gece ibadeti (duygu dünyanda) daha etkili, söz olarak da daha
kuvvetlidir. Şüphesiz ki gündüz (dinlenip uyuyabileceğin) geniş zamanın vardır.
(Geceni ibadetle geçir.)” 188
Zor, uzmanlaşma içeren, Kur’ân’ı anlama ve düşünmeye yönelik okuma-
ların bu saatlerde yapılması daha etkili olacaktır.
Allah’ın (cc) tavsiye ettiği saatte okumaktan mahrum olanlar, günün erken
saatlerini değerlendirmelilerdir.
Sahr El-Ğâmidî’den (ra) rivayet edildiğine göre Nebi (sav) şöyle demiştir:
“Allah’ım! Benim ümmetimin erken vakitlerini bereketli kıl.” 189
Beden ve zihnin yorgun olduğu zamanlarda yapılan okumalar, faydası ve
188. 73/Müzzemmil, 6-7

104
EĞİTİM
bereketi az olan okumalardır. Birçok kardeşimizin akşam iş dönüş zaman-

larını okuma vakti olarak tayin etmiş olmaları, okumanın kalitesi açısından
bir kayıptır.
Hangi Ortamda Okumalı?
Kitap okumanın mekânı olmaz. Kitap okumayı sevenler için kitap azık
gibidir. İhtiyaç duyulan her yerde kitap okunabilir. Ancak kitap, içeriğine
göre zor veya kolay olabilir. Kolay kitaplar, her yerde okunabilir. Yolculuk-
ta, iş yerinde, toplu taşıma araçlarında… İçeriği ağır kitaplarsa her yerde
okunmaz, okunmamalıdır. Böylesi kitaplar için bedenin zindeliği, seçilen
zamanın uygunluğu ve mekânın sükûneti önemlidir.
Çocuklara Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırmak
Yazı içinde değindiğimiz gibi, okuma alışkanlığı kazanmada zorluk çeken-
ler; kitap okuma ortamından mahrum olan insanlardır. Bunlara bilgi yetimi
demek doğru olacaktır. Çocuklarımızın böyle olmaması ve birçoğumuzun
yaşadığı zorlukları yaşamaması için neler yapabiliriz?
• Evde ebeveyn ve yaşı büyük kardeşlerin hep beraber kitap okuduğu bir
saat olmalıdır. Küçükleri zorlamadan ve katılmaları yönünde baskı uygula-
madan evde ortam oluşturulmalıdır. Görsel olarak, okumanın hayatın bir
parçası olduğu çocuklara hissettirilmelidir.
• Babanın kontrolünde cemaatle kılınan namaz sonrasında bir sayfa Kur’ân
okuyup, mealini her gün evden bir bireyin okumasını sağlamak.
• Evin farklı yerlerinde kitap bulundurmak. Mutfakta, yatak odasında,
salon ve oturma odalarında çocuğun görebileceği yerlere kitap yerleştirmek.
• Çocuğumuzun ilgi alanlarını tespit edip, ilgi alanına hitap eden çocuk
kitaplarını temin etmek ve çocuğun okumasını teşvik etmek.
• Çocuklarımıza kitap hediye etmek, çocuğumuzun arkadaşlarına alacağı
hediyelerin kitap olmasını sağlamak.
• Okumayı öğrenmiş ve seri okumaya başlamış çocuklarımızdan bize
kitap okumalarını rica etmek. Bize yardımcı olduğunu düşünerek değer
hissedecek ve ona değer katan kitap okumayı sevecektir.
105
• Okumayı bilmeyen çocuklarımıza sevdikleri ve beğeniyle dinledikleri

kitapları her gün düzenli olarak okumaya çalışmak.
• Çocuk dergilerine abone olup eve düzenli yayınlar almak. Çocuk der-
gilerinde var olan etkinlikler ve çoçuğa hitap eden içerikler, çocuklara
okumayı sevdirecektir. 190
• Gezi planları ve beraber vakit geçirilen zamanlarda kitap fuarlarını gezme
ve beraberce kitap satın alma.
• Okuduğu kitabı bize anlatmasını istemek. Anlatımını beğeni ve ilgiyle
dinlemek. Onu zorlamayan ve cevaplaması kolay sorular sorarak kitabı
anladığını hissettirmek.
Mümin ebeveynlerin temennisi; Allah’a (cc) salih bir kul, İslam toplumuna
yararlı bir birey yetiştirebilmektir. Bu temiz ve ulvi gayeyle çocuk yetiştiren-
lerin, evlatlarına katabilecekleri en önemli değer ve meziyet, kitap okumayı
sevdirmek ve kitaplarla arkadaşlık etmeyi öğretmektir.
Evli Hanımların Eğitimine Dair
Kendini İmar Etmeyen Harap Olur
Eğitim tavsiyelerimize evli kardeşlerimiz özelinde devam edelim. Başlığı
okudunuz, kendini imar etmeyen harap olur! Başlıktan da anlaşılacağı gibi
kişinin kendisini imar etmesi bilinçli, planlı ve iradi bir eylemdir. Tahrip ise
tam tersi… Siz kendinizi bilinçli ve iradi bir şekilde imar etmezseniz harap
oluyorsunuz. Şöyle ki; her birimizin gündelik sorumlulukları var. Ev, eş ve
çocuklara karşı sorumluluklar; kendi ailemize ve eşimizin ailesine karşı
sorumluluklar… Bunları yerine getirirken yoruluyor ve tükeniyoruz… Asıl
sorumluluklara -yani Rabbimize ve davamıza karşı sorumluluklara- gelince
gerekli enerjiyi bulamıyor; ya sorumlulukları erteliyor ya da yalapşap, baştan
savma bir şekilde yapıyoruz. Sonra kalbimizin hassaslaştığı bir ân durum
muhasebesi yaptığımızda gördüğümüz manzara bizi iyice ümitsizliğe sevk
ediyor, şeytanın ve nefsin de yönlendirmesiyle, “Benden olmaz.” düşünce-
sine kapılıyor, iyice savruluyoruz.
190. Tavsiye olarak Tevhid Çocuk, Siyer Çocuk, Mudita, Birdirbir, Bilge Çocuk, Bilge Minik, Beyaz
Bulut, Meraklı Minik, Araştırmacı Çocuk, Bilim Çocuk ve Minika Çocuk dergileri zikredilebilir. Bu
dergilere çocukların yaşları göz önünde bulundurularak abone olunmalıdır.
106
EĞİTİM
Bir şeyi unutmamalıyız: Gündelik yaşamın zorunlu işleri bir öğütücü gibi-
dir… Dişliler sürekli çalışır; hem bedeni hem ruhu öğütür. Şayet gündelik
yaşamın öğüttüğü bedenler ve ruhlar iyi beslenip yeterince dinlenmezse
maddi/manevi yıkım başlar. Yorgun ve aç bedenin, bir sonraki güne nasıl
başladığını her birimiz tecrübe etmişizdir. Maddi kazalar, iletişim sorunları,
telafisi mümkün olmayan hatalar genellikle aç ve yorgunken gerçekleşir.
Manevi kazalar, Rabbimizle iletişimimizde yaşadığımız sorunlar, Allah’ın
(cc) sınırlarını çiğnemeler de ruhun/kalbin aç ve yorgun olduğu zamanlarda
gerçekleşir. Kendimizi imar edip harap olmaktan korumak için şunlara

dikkat etmeliyiz:
Beslenme ve dinlenme konusunda dikkatli olmalıyız. Rabbimizin beş
vakit namazla kazandırdığı vakit bilincini kuşanmalı; her işimizde disiplinli
olmaya, işlerimizi belli zamanlarda yapmaya gayret etmeliyiz. Annelerimizin
diliyle söyleyecek olursak “gece yatmak bilmez gündüz kalkmak bilmez”
bohemliğini terk etmeliyiz. Beslenme ve dinlenme disiplininde sorunlu
insanın, maddi ve manevi hayatında da sorunlar vardır. Beden düzensizliği
ruh/kalp düzenini, dolayısıyla kulluk düzenini bozar.
Güne erken başlamalı; Allah Resûlü’nün (sav), “Allah’ım! Ümmetimin erken
vakitlerini bereketli kıl.” 191 duasını yanımıza almalıyız. Şeytanın uykuyu
uzatmak, dolayısıyla ağırlaştırmak için özel bir çabası olduğunu, daha fazla
uyutabildiği insanın habisu’n nefs (yorgun, bitkin, daralmış) ve tembel
olarak güne başladığını unutmayalım.
muştur:
“Sizden biri uyuduğu zaman şeytan onun kafasının arka tarafına üç düğüm
atar ve her düğümü attıkça, ‘Önünde uzun bir gece var, haydi uyu!’ der. Kişi
uyanıp Allah’ı zikrederse bu düğümlerden biri çözülür. Kalkıp abdest alırsa
ikincisi, namaz kıldığında da düğümlerin tamamı çözülür. Böylece o kişi dinç
191. Umare İbni Hadid (rh) Sahr El-Ğamidi’den (ra) şöyle rivayet etmiştir:
“Nebi (sav) şöyle dua etti: ‘Allah’ım, ümmetime gündüzün ilk vakitlerini bereketli kıl.’
O (sav), bir seriyye göndereceğinde gündüzün ilk vakitlerinde gönderirdi. Sahr tüccar bir kimseydi
ve kervanını sabah erkenden çıkarırdı. Bu yüzden zenginleşti ve malı çoğaldı.” (Ebu Davud, 2606;
Tirmizi, 1212)
107
ve huzurlu bir şekilde sabaha kavuşur. Aksi takdirde uyuşuk, tembel ve huzursuz
bir hâlde sabaha girer.” 192
Uykuyu düzenleme ile -ki en iyi düzenleyici namazdır- canlılık arasında,
uyku düzenini bozmak ile de tembellik arasında manevi bir bağ vardır.
Güne erken başlayan bir insanın kendine ayıracağı en az iki saatlik bir zaman
dilimi vardır. İki koca saat… İnsan hangi alana el atsa, bir yılda o alana dair
sayısız bilgi edinir. Hangi salih ameli o saate sığdırsa, amel defterini yerde
ve gökte o amelle anılacak kadar doldurur. Anlaşılır bir örnekle iki saatin
faydasını somutlaştıralım: Bir kardeşimizin, Allah Resûlü’nün (sav) hayatını
tüm yönleriyle öğrenmek ve onun (sav) örnekliğini hayatına taşımak istediğini
düşünelim. Yani sabah iki saat öğrenecek, günün kalan kısmında o örnekliği
hayata taşıyacak; böylece ilim ve ameli bir araya toplayacak. Her gün iki
saat 100 sayfa kitap okursa, yılda 36.000 -otuz altı bin- sayfa kitap okur.
Bir kitabı ortalama 500 sayfa kabul edersek bir senede yetmiş iki tane siyer
kitabı okumuş olur. Aynı hesabı Allah’ın Kitabı’nı anlamak için harcanacak
çaba açısından düşünürsek yetmiş küsur cilt kitap, ortalama on ayrı tefsir
okumuş olur. Farkında mısınız; bu rakamlar çoğu insanın hayalini dahi
kurmaktan imtina ettiği cesamette! Zira insan aceleci bir varlık! Her şeyin
bir ân önce olup bitmesini istiyor. Ancak inşa, bir süreçtir… İnsan ay ay;
yıl yıl; yaş yaş; ilmi amele, ameli ilme katarak; düşe kalka; az ama devamlı
adımlarla kendini inşa edebilir.
Sürekli vakitsizlikten şikâyet eden evli/bekâr/kadın/erkek kardeşlerimizin
oturup düşünmesini isterim: Kaç “iki saat” heba oldu? Sabah namazından
sonra, uyku ile uyanıklık arasında, bedene faydası tartışmalı kaç saat boşa
gitti? Yoğunluk ve yorgunluktan şikâyet ederek bir yere varamayız. İyi bir
mızmız oluruz, ki insanın en iyi becerdiği şey mızmızlıktır. Bir yerden tutar
ve “Bismillah!” dersek, adım atmış oluruz. Yüce Allah kendisine yönelenlere
yönelir, adım atanlara adım atar… Bir yerden başlamak, adım atmaktır.
Şikâyet edip durmak ise yüz çevirmektir. Yüce Allah, kendi zatından yüz
çevirenlerden yüz çevirir, onları yardımsız bırakır ve kendi hâllerine terk eder.
108
EĞİTİM
Bir sahabe sünneti olan nöbetleşmeyi hayatımıza dâhil edelim. Sahabe

(r.anhum) ilim öğrenmek, hayırda yarışmak ve cemaatten geri kalmamak için
nöbetleşirdi. Şüphesiz bu, onların hayra olan düşkünlükleri ve Allah Resû-

lü’nden (sav) öğrendikleri çözüm odaklı yaşama ahlakından kaynaklanıyordu.
Ömer ibni Hattâb’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Ben ve Ensar’dan bir komşum, Ben-i Umeyye ibni Zeyd yurdunda oturu-
yorduk. Bu yurt, Medine’nin ‘Avâlî’ denilen bölgesindeydi. Allah Resûlü’nün
(sav) yanına nöbetleşerek giderdik; bir gün o gider, bir gün de ben giderdim.
Ben Allah Resûlü’nün (sav) yanına gittiğimde o gün içinde kendisine gelen
vahyi ve ona benzer haberleri getirirdim, arkadaşım gittiğinde de aynı şe-
kilde yapardı…” 193
Ev sorumlulukları altında ezilen kardeşlerimiz, şikâyet etmeyi bırakmalıdır.
Sahabe gibi çözüm odaklı olmalı, yol aramalıdır. Yüce Allah, arayanlara çıkış
yolunu gösterir, çabayı ödüllendirir. Şikâyetçilik/Mızmızlık bir yönden de
kaderi, dolayısıyla Allah’ı (cc) şikâyet etmek olduğundan şikâyet eden kişi,
Allah’tan (cc) yardım bulamaz.
Kiminle nöbetleşelim?
Bizimle aynı durumda olan kardeşlerimizi bulalım. Sahabenin yaptığı gibi
bir gün o bizim sorumluluklarımızı üstlensin, bir gün biz onun sorumlu-
luklarını. Boşta kalan vaktimizi de programlayalım. Yüce Allah’a salih kul,
müminlere iyi bir kardeş ve davamıza faydalı bir birey olmak için kendimizi
geliştirelim. O vakti ilim ve salih amelle imar edelim.
Eşlerimizi nöbetleşme sürecine dâhil edelim. İslam anlayışında ev so-
rumlulukları ve çocukların eğitimi kadın ile kocası arasında ortaktır. Eşine
yardımcı tutmayan/tutamayan erkek, ev sorumluluklarına ortak olmak
durumundadır. Evin tüm yükünü kadına yıkan anlayış bize ait değildir,
atalarımızdan devraldığımız cahiliye âdetlerindendir. Kadının bu durumu
dillendirmekten korkması ise o evde cahiliyenin hükümferma olduğunu
gösterir. Cahiliye anlayışının hükmettiği evde vahyin, tevhidî bilincin ve
salih amellerin etkisi olmaz. 194
109
Meslek/Uzmanlık Sahiplerine Tavsiye

Tevhid davetine gönül verdiğinde bir mesleğin veya uzmanlık alanın varsa,
onu bırakmamalısın. İslam davası için kullanacak şekilde o alanda ilerlemeli,
geçmişinden getirdiğin bilgileri kulluğunun parçası kılmalısın. Hâlid ibni
Velid (ra) gibi… O (ra), şirk döneminde var olan askerî bilgisini İslam için
kullandı. Cahiliyesini dahi kulluğunun parçası hâline getirdi. “Allah’ın kılı-
cı” unvanını aldı. Bir uzmanlığı olanlar, o uzmanlık alanıyla İslam’a hizmet
edecekse iki şey tavsiye ederim:
a. Sürekli Eğitim
İnsanoğlunun beyni/kalbi değirmen taşına benzetilmiştir. Değirmen
taşı sürekli döner, hareket eder. İçine atılan buğday, bu hareket esnasında
sürtünmeye maruz kalır ve un olur. Şayet dönen taşlara öğüteceği bir şey
atılmazsa taşlar birbirine sürtünür ve kendi kendini öğütür. Bu benzetmeden
yola çıkarak insana geldiğimizde şunu görürüz: İnsan beyni/kalbi sürekli
çalışır ve öğütür. Alır, analiz eder, bildikleriyle karşılaştırır, eler, tasnif eder…
İnsan uyusa dahi bu işlem devam eder. İnsan beyne/kalbe, öğüteceği yeni
bilgiler göndermezse kalp ve beyin birbirine sürtünmeye ve kendi kendini
öğütmeye başlar. Ki; bu da insanın kendini tekrar etmesi, hem muhatabını
hem de kendini dibe çekmesi demektir. Zira İlahi yasalarda yerinde saymak
gibi bir seçenek yoktur. İlahi yasalara göre ya ilerlemek vardır ya da gerile-
mek; ilerlemeyen her insan geriliyordur.
“Sizden öne geçmek ve geride kalmak isteyenler için.” 195
Belli bir alanda uzmanlaşan insanlar, her yıl yeni bir eğitim programı
yapmalıdır. Kendini yenilemeli; yeni bilgiler edinmeli, kendi alanındaki
gelişmeleri takip etmelidir. Uzmanlık alanına yardımcı olacak yan dalları
tespit etmeli, o alanlarda bilgi sahibi olmaya çalışmalıdır. Mutlaka kendi ala-
nına dair düzenli yayınlardan birine abone olmalı, alanının gelişmelerinden
haberdar olmalıdır. Unutmamalıdır; gelişmeyen geliştiremez, ilerlemeyen
ilerletemez.
195. 74/Müddessir, 37
110
EĞİTİM
b. Vahiy Bilgisine Sahip Olmak

Bugün bir alanda uzmanlaşmış kardeşler, uzmanlık bilgilerini İslami bir
havzadan almıyorlar. Üniversiteler, kapitalist cahiliyenin emrine amade,
kapitalizme beyin işçisi yetiştiriyorlar. Bu okullardan mezun olan kardeşler
şunu bilmelidir: Eğitim bir asıl değil, teferruattır. Şöyle ki; her toplum önce
din/felsefe/ideoloji edinir; bu, asıldır. Sonra o asla uygun bir eğitim verir;
bu, teferruattır. Bir akademinin aynı bölümlerinde ABD’de verilen eğitimle,
-yıkılmadan önce- Sovyetlerde verilen bilgi farklıdır. Aynı bölümde müfre-
datı ve bilgiyi farklı kılan şey, referans aldıkları din, felsefe veya ideolojidir.
Bugün T.C.’de herhangi bir alanda uzmanlaşmış her kardeşimiz -biraz- ka-
pitalist, bilimi yücelten, parçacı bir zihniyete sahiptir. Aksini iddia eden; bir
kalıba dökülüp o kalıptan şekil almadan çıktığını, çamura düşüp kirlenme-
diğini veya denize düşüp ıslanmadığını… iddia etmiş olur, kendini kandırır.
Öyleyse ne yapmalı?
Kur’ân’ı çokça okumalı ve sürekli “Allah’ım! Kitab’ını bana rehber kıl, beni
onunla arıt/temizle, alanıma dair hidayet bulmamı sağla.” minvalinde dua
etmelidir.
Umumen Allah Resûlü’nün (sav) sünnetini, hususen kendi alanını ilgilendiren
sünneti, o sünnetin açıklamasını çokça okumalı ve Allah’tan (cc), Nebi’nin
sünnetiyle hidayet istemelidir.
İslam’ı referans alan uzmanların o alana dair yazdıklarını okumalı; böylece
o güne kadar tahsil ettiği bilgiyi gözden geçirmelidir.
Müslim olmasalar da kapitalizm karşıtı düşünürlerin, kapitalist bilgiyi
eleştirdiği, bilgiyi var eden arka plana ışık tuttuğu çalışmalar vardır. Özellikle
sosyal bilimlerde bunun çok fazla örneği var, bunlardan istifade edilmelidir.
Unutmamalıyız; bizim bir dinimiz, akidemiz, ölçülerimiz... var. Üretti-
ğimiz bilgi veya başkaları tarafından üretilip de bizim kullandığımız bilgi,
bu asıllara uygun olmalıdır. Aksi hâlde papaz kıyafetiyle namaz kıldıran
imama benzeriz!
111
Birkaç örnekle konuyu aydınlatmak istiyorum:

Bugün eğitim alanıyla ilgilenen öğretmen, psikolog, pedagog gibi uzman
kardeşlerimiz bir noktada çok hassas davranıyorlar: Çocuklar yaptıkları işten
mutlu olsunlar, severek yapsınlar. Hâliyle çocuk bir şey yapmak istemedi-
ğinde “çocuk mutlu değil” diye o işin bırakılmasını istiyorlar. Bu düşünce
kısmen doğru, kısmen de yanlıştır. Zira bu bilgiyi üretenler, zahiren çocuğun
mutluluğunu düşünüyor görünse de arka planda bir felsefeye dayanıyorlar.
Grek filozofları içinden bir kol, tüm ahlaki erdemleri bireyin mutluluğuna
bağlar. Yani siyasi, iktisadi ve kültürel tüm faaliyetler bireyin mutluluğu için-
dir. Bugün Batı medeniyetinin ürettiği tüm bilginin arka planında bu anlayış
vardır. Modern cahiliyenin -sahte- peygamberleri mutluluğu hazza, hazzı da
tensel zevke indirgeyerek, üretilen bilgiyi iyice heva merkezli kılmışlardır.
Normaldir; zira onlar tek dünyalıdır, ahirete inanmazlar. Dünya hayatını
olabildiğince zevk alarak, mutlu olarak ve eğlenerek geçirmek isterler...
Bu anlayış doğru mudur? Hayır, değildir. İslam’da kulluk, yani sorumluluk
bilinci mutluluktan önce gelir. Kulluk bilincinin gelişmesi ise sorumluluk
duygusunun gelişmesine bağlıdır. Bizde ise mutluluk bir hedef değildir,
belirleyici olamaz. Hedef kulluk ve rıza-i İlahidir. Mutluluk ise kula verilen
bir mükâfattır. Dahası, bazen Allah (cc) kişiyi kalp darlığıyla imtihan eder.
Buna rağmen kul, sorumluluklarını yerine getirmekle mükelleftir. Şu ayeti
düşünelim:
“Hoşlanmadığınız hâlde savaş size farz kılındı. (Olur ki) hoşunuza gitme-
yenler sizin için hayır, hoşunuza gidenlerse sizin için şer olabilir. Allah bilir, siz
bilmezsiniz.” 196
Savaş; insanın hoşlanmadığı, onu mutlu etmeyen bir gerçekliktir. Yüce
Allah, “nefislere kerih” geldiğini belirtmekle beraber, savaşı emretmiştir.
Canın istememesi veya yaparken mutlu olmamak, onu terk etmek için
mazeret değildir. Öyleyse biz de çocuğumuzun sorumluluk duygusunu
geliştireceğiz. Elimizden geldiği kadar çocuğumuzun, sorumluluğunu sev-
mesini sağlayacağız. Şayet sorumluluğunu severek yaparsa, bu, nurun alâ
nurdur. Şayet sorumluluğuna karşı isteksiz olursa, sorumluluğunu yerine
196. 2/Bakara, 216
112
EĞİTİM
getirmesi için çabalayacağız. Ödev/Sorumluluk bilinci gelişmemiş birey/

toplum, Allah’a (cc) hakkıyla kulluk yapamaz!
Bir diğer örnek doktorlarımızla ilgilidir. Modern cahiliye parçacıdır. Yani
her insan yalnızca kendi alanını bilir. Başka alanlarda bilgisizdir, bilgi edinme
ihtiyacı da duymaz. Hastalığı teşhis eder ve ilaç yazar. Teşhis ölçüsünü ko-
yan kendisi olmadığı gibi yazdığı ilacın içeriğine dair yeterli düzeyde bilgisi
de yoktur. Oysa İslam’ın bakış açısıyla baktığımızda, birine “Sen hastasın.”
derken de sorumluluk alınmıştır, tedavi için ilaç verdiğinde de sorumluluk
alınmıştır. Burada “Bilim, bu ilaç faydalıdır, diyorsa öyledir.” gibi bir kolaycı-
lığa kaçamayız. Zira bilim modern cahiliyenin kutsalıdır, bizim değil. Kaldı
ki; bilim dünyasında nasıl akçeli işlerin döndüğü, ilaç şirketleriyle tıbbi
kurumlar arasındaki ahlaksız ilişki, basit ilaç mümessillerinin dahi yaptığı
ayak oyunları ayyuka çıkmıştır. Biz, kapitalist surette tezahür eden modern
cahiliyenin bilimi yücelten anlayışının arkasına saklanamayız. Kendimizi
geliştirmeli, bu karanlığı delmeli, yeni bir yol açmalıyız.
Yukarıda söylediklerimiz ilk etapta zor gelebilir, gözümüzde büyüyebilir.
Böyle düşünmeyelim. Biz bir adım atalım, Yüce Allah birimizi on yapacaktır.
Biz bildiklerimizle amel edelim, Allah (cc) bilmediklerimizi öğretecektir. Biz
O’ndan korkup sakınalım, O bize bir çıkış gösterecek ve hiç ummadığımız
yerden türlü bilgilerle rızıklandıracaktır. Biz elimizden geleni ortaya koyup
O’na dayanalım; yani gerçek bir tevekkülle tevekkül edelim, O bize yete-
cektir. Biz özümüz, sözümüz ve eylemlerimizle O’ndan hidayet isteyelim,
O bizi yolun en doğrusuna hidayet edecektir. Bunlar O’nun vaadleridir.
Şayet bu vaadlere karşı güvensizlik duyuyorsak; biraz değil, bayağı bayağı
modern cahiliyeden etkilenmişiz demektir. Zira modern cahiliyenin amentü
esaslarından biri; bilim dışında hiçbir şeye tam anlamıyla güvenmemektir!
Birçoğumuz farkında değiliz belki; ancak şu ânda ümmetin en ciddi sorun-
larından olan “İlahi vaadlere karşı suizan”, tornasından geçtiğimiz modern
cahiliyenin eseridir. Bu sebeple çoğumuz İsviçreli bilim adamlarına, diye-
tisyenlere, güzellik uzmanlarına, kıytırık gazete haberlerine vahiyden daha
çok güveniyoruz. “Çok yemek kalbe zararlıdır.” diyen İslam âlimine burun
kıvırıyor, bilim adamı söyleyince diyete başlıyoruz. “Az uyuyun.” diyen
113
âlime dudak büküyor, kişisel gelişimci söyleyince uykumuzu düzenliyoruz.

Oysa birçoğumuza sorulsa İslam âlimlerine daha çok güvenilmesi gerek-
tiğini söyleriz. İnandığımızla pratiğimiz arasındaki farkın nedeni, modern
cahiliyenin üzerimizdeki olumsuz etkisidir. Kalpleri Hüseyin’den (ra), kılıçları
Emevilerden yana olan Kufeliler gibiyiz, arada kalmışız. Kalplerimiz İs-
lam’dan, bedenlerimiz modern cahiliyeden yana düşüyor. Bu, gerçekliğimiz!
Ancak Allah’ın yardımıyla arınacak, Nebi’nin hikmetiyle yunacak, vahiyle
dirileceğiz. İyiliği emrederek ve karşılıklı hakkı ve sabrı tavsiye ederek... 197
Aile Eğitimi
Kendimizi eğitirken ihmal etmememiz gereken bir şey de aile eğitimi,
eşlerin ve çocukların gelişimidir.
“Ey iman edenler! Nefislerinizi/Kendinizi ve ailenizi, yakıtı insanlar ve taş
olan ateşten koruyun. O (ateşin) üzerinde sert, güçlü melekler vardır. Onlar,
emrettiği şeylerde Allah’a isyan etmez ve emrolundukları şeyi yaparlar.” 198
Yüce Allah bize, namaz ve oruç gibi bir sorumluluk yüklüyor. Kendimizi
ateşten koruduğumuz gibi onları da korumamızı istiyor. Asıl hüsrana uğ-
rayanların bu emre icabet etmeyenler olduğunu bildiriyor.
“…De ki: ‘Hakiki hüsrana uğrayanlar, Kıyamet Günü’nde hem kendilerini
hem de ailelerini hüsrana uğratanlardır. Dikkat edin! Bu, apaçık hüsranın ta
kendisidir..’ ” 199
Aileyle ilgilenmek ve onların dinî eğitimini önemsemek, Yüce Allah’ın
peygamberlerine emridir.
“Ailene namazı emret, sen de onda sabırlı/kararlı ol. Biz senden rızık istemi-
yoruz. Biz seni rızıklandırıyoruz. Akıbet takvanındır. (Takvalı olanlarındır.)” 200
Allah Resûlü’nün şahsında her birimize yöneltilen bu emri dikkatle oku-
yalım, ne görüyoruz. Aileden sorumlu olan babaya “ailene namazı emret”
diyor. Sonra asıl meseleye geçiyor; emrettiğin şeyde öncelikle sen sabırlı/

198. 66/Tahrîm, 6
199. 39/Zümer, 15
200. 20/Tâhâ, 132
114
EĞİTİM
kararlı ol, amelin sözünü desteklesin. Rızık uğraşı, seni ailenle ilgilenmekten
alıkoymasın. Rızkı veren biziz. Ayetin akışıyla ilgisiz görünen bu cümle,
aslında insanın en derin yarasına dokunuyor. Ailenin maişetini karşılıyorum
bahanesiyle, onların kulluk eğitimini ihmal eden insana yol gösteriyor. Rızık
uğraşı, kulluk eğitiminin bahanesi olamaz, olmamalıdır.
Okuduğumuz nasların her biri, ailenin İslami eğitiminin, namaz gibi, oruç
gibi bir sorumluluk olduğunu ve Yüce Allah’ın bizi bu sorumluluktan he-
saba çekeceğini gösterdi. Bu, işin bir yönü. Bir diğer yönüyse şu: Ailesinin
eğitimine önem vermeyen insan, kendi eğitimine de önem vermiyor de-
mektir. Zira kişinin kulluk yürüyüşünde ailesi yanı başında, her merhalede
onunla birliktedir. Aile eğitimini önemsemeyen insan, Rabbine yürüyüşünü
ağırlaştırır. Geride kalan ailesi onu da geride bırakır, yürüyüşünü sekte-
ye uğratır. İnsanın karşılaştığı imtihanlara ayak uyduramaz, kulun fitnesi
olurlar. Fedakârlık yapılacak yerde fedakârlık gösteremez, kişinin zihnini
bulandırırlar. Kulluk yürüyüşünde insan ve ailesi bir bütünün parçası, bir
bedenin uzuvları gibidir. Şöyle bir vücut düşünülebilir mi? Ayaklar koşuyor,
gövde yürüme hızında, eller hareketsiz! Böyle bir vücut, yıkılıp düşmeye
mahkûmdur. Şayet biz okuyor, araştırıyor, derslere iştirak ediyor ve İslami
konuları tartışıyorken ailemiz bu süreçten mahrum kalıyorsa yukarıda
resmettiğim bir vücuda dönüşüyoruz demektir. En ihtiyaç duyduğumuz
yerde vücudumuz, yani ailemiz bize engel olacaktır.
Çoğu insan İslam yoluna girdiğinde hızlı bir dönüşüm süreci yaşıyor.
Vaktinin çoğunu kardeşleriyle bir arada geçiriyor. Okuyor, dinliyor, ko-
nuşmalara şahit oluyor… Hızlı bir dönüşüm ve ilerleme kaydediyor. Ailesi
ise ya haftada bir gün derse katılıyor ya da onu bile bulamıyor. Yeni İslam
olanla ailesi arasında makas açılmaya başlıyor. Evin reisi ailesini İslam’ı
anlamamakla, İslam’a gönül vermemekle suçluyor. Oysa mesele inanma
inanmama, gönül verme vermeme meselesi değil. Mesele, birinin daha fazla
şey öğrenip özümsemesi, diğerinin bundan mahrum kalması. Şöyle bir örnek
düşünelim: Evin reisi imanı öğreniyor, sonra imanın gereklerini öğreniyor,
sonra hayırda öncü olmayı öğreniyor. Evin annesi ve çocuklar henüz imanı
öğrenme aşamasında. Evin reisi fedakârlık yapmak istiyor. Onun için gayet
115
basit bir mesele. Zira altyapısı var. Aile karşı çıkıyor, tepki gösteriyor. Çünkü
o fedakârlık için gerekli imani altyapı oluşmamış. Örneğin evin reisi şu ân
yapmak istediği fedakârlığı ilk günlerde yapmak istese yapamazdı. Henüz
hazır değildi. İşte ailesi de onun ilk günlerini yaşıyor, henüz hazır değiller.
Bu sorunu aşmanın yolu, eğitim sürecine aileyi de dahil etmek, evde vakit
geçirmek, aileyle ilgilenmek. Aksi hâlde, kulluk yürüyüşünün her merha-
lesinde aynı sorun, farklı suretlerde ortaya çıkacaktır.
Her konuda olduğu gibi bu konuda da örneğimiz Allah Resûlü (sav). O,
kadınların beş vakit namaza, cumaya ve bayramlara katılmasını teşvik edi-
yor; erkekleri eğittiği gibi ailelerini de mescidde eğitiyordu. Bununla da
yetinmiyor; kadınlara hususi dersler yapıyordu.
Ebû Sâid El-Hudrî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Kadınlar Nebi’ye (sav) gelerek, ‘Erkekler bizleri geçtiler. Bize kendinden bir
gün ayır.’ dediler. Nebi de (sav) kadınlara bir gün belirledi. O günde kadınlarla
buluşarak onlara vaaz verdi, bazı hususları emretti.
Emrettikleri arasında şu sözleri de vardı: ‘İçinizden ahirete kendinden önce
üç çocuk yollayan her kadın için bu çocuklar cehenneme karşı bir siper olur’.
Bir kadın, ‘Ya iki çocuk?’ diye sordu.
Nebi (sav), ‘İki çocuk da öyledir.’ buyurdu.” 201
Tüm bu uğraşları yanında kendi ailesi veya mümin kadınların sorusu oldu-
ğunda bizzat ilgileniyor, büyük bir nezaketle sorularını cevaplandırıyordu.
İbni Ebî Muleyke’den (rh) şöyle rivayet edilmiştir:
“Nebi’nin eşi Âişe bir şey duyduğunda ve onu anlamadığında mutlaka
döner, onu anlayana kadar sorardı.
Nebi (sav), ‘Hesaba çekilene azap edilir.’ buyurmuştu.
Âişe Annemiz (ra) şöyle dedi: ‘Ben, Yüce Allah şöyle buyurmuyor mu? ‘O,
kolay olan bir sorguyla hesaba çekilecektir.’ 202 diye sordum, Nebi (sav) şöyle
cevap verdi: ‘Bu, yalnızca arzdır. Kim ince hesaba çekilirse helak olur.’ ’ ” 203

202. 84/İnşikâk, 8
116
EĞİTİM
Câbir ibni Abdullah’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:

“Ummu Mubeşşir (ra), Nebi’yi (sav), Hafsa’nın yanında, ‘İnşallah, Hudeybi-
ye’de ağaç altında biat edenlerden hiç kimse cehenneme girmeyecektir.’ diye
buyururken işittiğini söyledi.
Hafsa da, ‘Ey Allah’ın Resûlü, olamaz!’ dedi. Allah Resûlü (sav), böyle söyle-
mesine sinirlendi. Hafsa, ‘İçinizden herkes mutlaka oraya uğrayacak.’ 204 ayetini
okudu.
Bunun üzerine Nebi (sav), ‘Yüce Allah şöyle buyurmuştur,’ diye karşılık verdi
ve şu ayeti okudu: ‘Sonra (Allah’tan) korkup sakınanları kurtarırız. Ve zalimleri
orada diz çökmüş vaziyette bırakırız.’ 205 ” 206
Abdullah ibni Mes’ûd’un (ra) eşi Zeynep’ten (r.anha) şöyle rivayet edilmiştir:
“Mesciddeydim. Bu sırada Allah Resûlü’nü (sav) gördüm. Bana, ‘Ziynetle-
rinden bile olsa sadaka ver.’ dedi.
Zeynep, hem kocası Abdullah’a hem de himayesinde bulunan yetimlere
infak ediyordu. Zeynep, kocası Abdullah’a, ‘Allah Resûlü’ne bir sorar mısın?
Benim sana ve himayemdeki yetimlere yaptığım infak, sadaka yerine geçer
mi?’ dedi.
Abdullah ona, ‘Sen kendin sor.’ dedi.
Bunun üzerine bir gün Zeynep, Allah Resûlü’nün yanına gitti.
(Zeynep olayı şöyle anlatıyor:) Kapıda Ensar’dan, benim gibi soruları
olan bazı kadınların olduğunu gördüm. Bu arada Bilal geldi. Bilal’den bizim
sorumuzu Allah Resûlü’ne (sav) sormasını istedik. Ona, ‘Bizim kim olduğu-
muzu ona söyleme.’ diye tembih ettik.
Bilâl içeri girdi ve soruyu sordu.
Allah Resûlü (sav), ‘Soruyu soran kimdir?’ dedi.
Bilâl, ‘Zeynep.’ dedi.
204. 19/Meryem, 71
205. 19/Meryem, 72
206. Müslim, 2496
117
Allah Resûlü (sav), ‘Hangi Zeynep?’ dedi.

Bilâl, ‘Abdullah’ın hanımı.’ dedi.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Evet, ona iki ecir vardır. Birisi yakınlıktan,
diğeri sadaka verdiği için.’ buyurdu.” 207
“Fatıma binti Ebi Hubeyş, Allah Resûlü’ne geldi ve dedi ki: ‘Ey Allah’ın
Resûlü! Ben hayız günlerinden sonra da kendisinden kan gelen ve bir türlü
temizlenemeyen bir kadınım. Namazı bırakayım mı?’
Allah Resûlü dedi ki: ‘Hayır. Bu kan bir damardan gelmektedir ve hayız kanı
değildir. Hayız günlerinde namazı bırak. Hayız günleri bittiğinde kanı üzerinden
yıka, sonra namaz kıl.’
(Ravi şu lafzı da eklemiştir:) ‘Sonra her namaz için abdest al.’ ” 208
Kitap ve Sünnetin öğretilerine uyulmaz da eğitim sürecine aile dahil edil-
mezse ne olur? Allah (cc) bu soruya şöyle cevap veriyor:
“Ey iman edenler! Şüphesiz ki (sizi Allah’a ve Resûl’üne hicret etmekten alıko-
yan) kadınlarınız ve çocuklarınız, sizin için birer düşmandır. Onlardan sakının.
(Ancak) affeder, hoş görür ve bağışlarsanız şüphesiz ki Allah, (günahları bağış-
layan, örten ve günahların kötü akıbetinden kulu koruyan) Ğafûr, (kullarına
karşı merhametli olan) Rahîm’dir. Mallarınız ve evlatlarınız ancak birer fitnedir.
Allah ise katında en büyük mükâfat olandır.” 209
“Ey iman edenler! Mallarınız ve evlatlarınız, sizi Allah’ı zikretmekten alıkoy-
masın. Kim de bunu yaparsa işte onlar, hüsrana uğrayanların ta kendileridir.” 210
Yolun başında işi sıkı tutmalı, aileyle beraber ilerlemeli, hep beraber Allah’a
yürünmelidir. Umulur ki Yüce Allah’ın şu övgüsüne mazhar olanlardan
oluruz:
“Şüphesiz ki teslim olan erkekler ve teslim olan kadınlar, iman eden erkekler
207. Buhari, 1466; Müslim, 1000
209. 64/Teğabûn, 14-15
210. 63/Münafikûn, 9
118
EĞİTİM
ve iman eden kadınlar, gönülden ve sürekli Allah’a kulluk yapan erkekler ve

gönülden sürekli Allah’a kulluk yapan kadınlar, sadık erkekler ve sadık kadınlar,
sabreden erkekler ve sabreden kadınlar, (Allah’tan) saygıyla korkan erkekler
ve (Allah’tan) saygıyla korkan kadınlar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren
kadınlar, oruç tutan erkekler ve oruç tutan kadınlar, iffetini koruyan erkekler ve
iffetini koruyan kadınlar, Allah’ı çokça zikreden erkekler ve (Allah’ı) çokça zik-
reden kadınlar; Allah onlar için bağışlanma ve büyük bir mükâfat hazırlamıştır.” 211
“(O akıbet de şudur:) içine girecekleri Adn Cennetleridir. Onların babaların-
dan, eşlerinden, soylarından salih olanlar da oraya gireceklerdir. Ve melekler her
kapıdan onların yanına girip, ‘Sabretmenize karşılık size selam Olsun!’ (derler.)
(Bu) yurdun akıbeti ne güzeldir.” 212
“İman edip zürriyetleri imanla kendilerine tabi olanların, zürriyetlerini de
onlara kattık ve onların amelinden hiçbir şey eksiltmedik. Her kişi, kazandığı
(ameller) karşılığında rehindir. (Yaptığı ameller, onun akıbetini belirleyecektir.)” 213
211. 33/Ahzâb, 35
212. 13/Ra’d, 23-24
213. 52/Tûr, 21
119
CEMAAT
Tevhid yoluna girmiş kardeşim! Şunu bilmelisin ki İslam; tek başına, bi-
reysel ve kendi hâlinde yaşanacak bir din değildir. Şöyle ki; bu dini indiren
Allah’tır ve din sahibi, bu dinin ancak bir topluluk (cemaat) içinde yaşa-
nacağını haber vermiştir. İman ettikten sonra ilk sorumlu olduğumuz şey
nedir? Namaz! Namazın olmazsa olmazı Fatiha’dır. Her rekatta okuyoruz.
İster tek kılalım ister cemaatle, ister cehri (açıktan okunan) ister sırri (sessiz
okunan) olsun; fark etmez. Şöyle diyoruz Fatiha’da:
“Biz, yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz. Bizi sırat-ı mus-
takime/dosdoğru yola hidayet et. Kendisine nimet verdiklerinin yoluna (ilet).
Gazaba uğramış ve sapkınların (yoluna) değil.” 1
“Ben” yok, “Biz” var… Biz ibadet ediyor, biz yardım istiyoruz… Biz hidayet
istiyor, biz dalaletten Allah’a sığınıyoruz… ve bu bir ömür devam ediyor.
Yüce Allah, “biz” şuurunu canlı tutmak istiyor:
“Allah’ın ipine hep beraber/topluca tutunun ve ayrılığa düşmeyin. Allah’ın
üzerinizdeki nimetini hatırlayın! Bir zamanlar düşmandınız da Allah kalplerinizi
birbirine ısındırmıştı. O’nun bu nimeti sayesinde kardeşler olmuştunuz. Siz ateş
çukurunun kenarındaydınız da sizi ondan kurtarmıştı. Hidayete eresiniz diye
Allah ayetlerini sizin için açıklamaktadır.” 2
1. 1/Fâtiha, 5-7
121
İman bireysel bir tercih, kişi ile Rabbi arasındaki sözleşmedir. Ancak ima-
nın amele, inancın eyleme, bilincin aksiyona dönüşmesi bireysel değildir;
topluca ve hep birlikte olmak zorundadır. Allah’ın ipine tutunacaksak hep
birlikte tutunacağız, biz olarak…
“Ey iman edenler! Allah’ın yardımcıları olun. Meryem oğlu İsa’nın, Havarilere:
‘Allah’a (giden yolda) benim yardımcılarım kimlerdir?’ demesi gibi. Havariler
dediler ki: ‘Bizler, Allah’ın (dininin) yardımcılarıyız.’ İsrailoğullarından bir
grup iman etti, bir grup da kâfir oldu. Biz, iman edenleri düşmanlarına karşı
destekledik, onlar da üstün geldiler.” 3
Allah’ın dinine yardım etmek, bir emirdir. Namaz gibi, oruç gibi, zekât
gibi… bir emir. Bu farizayı yerine getirmek, “iman edenler” ve “Allah’ın
yardımcıları” olmak zorunluluğu vardır. Yani bireysel değil; topluca, cem
olarak, hep birlikte… Kur’ân’da müminlerin tanıtıldığı, övüldüğü veya
öğüt verildiği ayetleri okuduğunda aynı şeyi göreceksin. “Mümin” yoktur,
“Müminler” vardır. “O” yoktur, “Onlar” vardır. “Ben” yoktur, “Biz” vardır.
“Onlar” insanlık için çıkarılmış en hayırlı ümmetir. 4 “Onlar” yeryüzünde
Allah’ın adil şahitleridir. 5 “Onlar” Allah’a verdikleri ahde bağlıdır. 6 “Onlar”
zulme uğradı mı hep birlikte yardımlaşarak öç alanlardır. 7
Allah Resûlü’nün sünneti/sireti, bu Kur’âni emir ve yönlendirmelerin
pratik tefsiridir. Onun (sav) uygulamasında bireyselliğe yer yoktur. Bir İslam
cemaati vardır, sen de onun parçasısındır.
Harîs El-Eşarî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle bu-
yurmuştur:
“Allah’ın bana emrettiği beş şeyi size emrediyorum: Cemaat olmak, emirlere
kulak vermek, itaat etmek, hicret etmek ve Allah yolunda cihad etmek. Kim
cemaatten bir karış ayrılırsa İslam bağını boynundan çıkarmış olur. Ancak
tekrardan cemaate dönmesi müstesna.” 8
3. 61/Saff, 14
5. bk. 2/Bakara, 143
6. bk. 13/Ra’d, 20
7. bk. 42/Şûrâ, 39
8. Ahmed, 17170; Tirmizi, 2863
122
CEMAAT
İslam, üç kişilik bir yolculukta dahi müminlerin başıboş, cemaatsiz olmasına

müsaade etmez. Mutlaka bir yönetici seçip ona uymalarını, onunla birlikte
hareket etmelerini ister.
Ebû Saîd El-Hudrî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Sizden üç kişi yolculuğa çıktığında, içlerinden birini emîr seçsinler.” 9
Abdullah ibni Amr’dan (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Üç kişilik bir gruba Sahra’da olmaları, içlerinden birini emîr seçmedikçe helal
değildir.” 10
İnsan hayatının küçük bir parçasında dahi, bireysel hareket yasaklanmıştır.
Neden? Her tohumun çatlayıp neşv-u nema bulacağı zemin farklıdır. İslam
inancının neşv-u nema bulması için gerekli o zemin cemaattir, birliktir.
Cemaat, mümin için koruyucu kalkandır. Onu şeytanın, şerli insanların
ve fitnenin şerrinden korur.
Muâz ibni Cebel’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Şüphesiz ki şeytan tıpkı koyunun kurdu gibi insanın kurdudur. Yalnız ve uçta
olan koyunu yakalar. Sizi patikalara çekilmekten sakındırıyor; size cemaati,
topluluğu ve mescidleri tavsiye ediyorum.” 11
Huzeyfe ibni Yemân’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“İnsanlar Allah Resûlü’ne hayra dair sorarlardı. Ben de bana yetişir kor-
kusuyla şerre dair sorardım.
‘Ey Allah’ın Resûlü! Bizler cahiliye ve şer içindeydik. Allah bize bu hayrı
gönderdi. Bu hayırdan sonra bir şer olacak mıdır?’ diye sordum.
‘Evet.’ dedi.
Ben, ‘Peki, gelecek olan bu şerden sonra bir hayır olacak mıdır?’ diye sordum.
9. Ebu Davud, 2608
10. Ahmed, 6647
11. Ahmed, 22029
123
‘Evet, ama onda duman/bulanıklık olacaktır.’ dedi.

‘Peki, onu ne bulandıracaktır?’ diye sordum.
Şöyle buyurdu: ‘Bir topluluk, insanları benim yolumun dışında yollara davet
edecektir. Sen onların yaptıklarının bir kısmını iyi göreceksin, bir kısmını da
çirkin.’
‘Peki, bu hayırdan sonra bir şer gelecek mi?’ diye sordum.
‘Evet, cehennemin kapılarına çağıran davetçiler olacaktır. Onların cehenneme
davetlerini kabul edenleri onlar da oraya atacaktır, (atılmalarına sebep olacak-
tır).’ buyurdu.
‘Ey Allah’ın Resûlü, bize onların niteliklerini anlat.’ dedim.
Bunun üzerine, ‘Onlar bizim ciltlerimizdendir. Bizim dillerimizden konuşa-
caklardır.’ buyurdu.
‘Peki, eğer bu hâl bana yetişecek olursa bana ne emredersin?’ dedim.
Şöyle buyurdu: ‘Müslimlerin cemaatine ve imamına bağlı kalırsın’.
‘Şayet onların bir cemaati ve bir imamı yoksa?’ diye sordum.
‘O takdirde bütün bu fırkalardan uzak dur. Bir ağacın kökünü ısıracak dahi
olsan sen bu hâldeyken ölüm sana gelip yetişinceye kadar (böyle kal).’ dedi.” 12
Buna mukabil İblis, insanı yalnızlaştırmak ister. Zira yalnız insan, Allah’ın
(cc) korumasından mahrumdur. Sürüden uzak düşmüş kuzu gibi kurdun avı
olmaya namzettir. Allah’ın eli cemaatle beraberken birey bu yüce nimetten

uzaktır. Tüm manevi tehlikelerle bir başına, öz nefsiyle mücadele etmek zo-
rundadır. Hâliyle mücadelesinde şeytanın ve öz nefsinin saptırıcı telkinlerine
açıktır. İslam’ın tekliğin/yalnızlığın her türünü yasaklaması işte bundandır.
İbni Ömer’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Nebi (sav), kişinin tek başına gecelemesini veya yalnız yolculuk yapmasını
yasakladı.” 13

13. Ahmed, 5650
124
CEMAAT
Ebû Sa’lebe El-Huşenî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:

‘Sahabiler, bir yere indikleri zaman dağ yollarına ve vadilere dağılırlar,
oralarda dağınık olarak konaklarlardı. Bunun üzerine Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurdu: ‘Sizin şu dağ yollarına ve vadilere dağılmanız ancak şeytandandır.’
Bundan sonra bir yerde konakladıklarında birbirlerine iyice yaklaşırlardı.
Hatta üzerlerine bir örtü yayılacak olsa hepsini kapatabilirdi.” 14
Ömer (ra) hutbede Allah Resûlü’nden (sav) şöyle rivayet etmiştir:
“…Cemaatle beraber olunuz. Ayrılıktan sakınınız. Çünkü şeytan, tek olanla
beraberdir. İki kişiden ise daha uzaktır.” 15
Arfece ibni Şureyh El-Eşceî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü
(sav) şöyle buyurmuştur:
“…Allah’ın eli cemaatle beraberdir. Çünkü şeytan, cemaatten ayrılanla beraber

koşturur/hareket eder…” 16
Yine İbni Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle bu-
yurmuştur:
“İnsanlar, yalnızlığın tehlikesine dair benim bildiklerimi bilseydi, hiç kimse
tek başına yolculuk yapmazdı.” 17
Allah Resûlü’nün (sav) uyarılarından bir şey daha anlıyoruz: Bireyselliğe
dair tehlikeler, tamamıyla bize anlatılmamıştır. Bu da yalnızlığın bizim an-
lamadığımız bazı manevi tehlikeleri olduğunu gösterir. Tecrübeyle sabittir;
yalnız insanlar, zamanla ilginç düşünceler geliştirir, aklı başında insanın asla
iltifat etmeyeceği şaz görüşlere/akımlara meylederler… Dikkat edin sapkın
düşünce ve eğilimler genelde toplumdan izole bir hayat süren insanlarda
görülür.
İnsan zayıf bir varlıktır… Hayırlı işlere başlaması, hayırda sebat etmesi ve
hayırdan elde ettiği neticeleri muhafazası için yardıma ihtiyacı vardır. İşte
cemaat, insanın ihtiyaç duyduğu o yardımdır. Peygamberler dahi, mümin-
14. Ebu Davud, 2628; Ahmed, 17736
15. Tirmizi, 2165
16. Nesai, 4020
17. Buhari, 2998
125
lerden kendilerine yardımcı olmalarını istemiş; Yüce Allah müminlerin

yardımıyla elçilerini desteklemiştir:
“Ey iman edenler! Allah’ın yardımcıları olun. Meryem oğlu İsa’nın, Havarilere:
‘Allah’a (giden yolda) benim yardımcılarım kimlerdir?’ demesi gibi. Havariler
dediler ki: ‘Bizler, Allah’ın (dininin) yardımcılarıyız.’ İsrailoğullarından bir
grup iman etti, bir grup da kâfir oldu. Biz, iman edenleri düşmanlarına karşı
destekledik, onlar da üstün geldiler.” 18
“Şayet seni aldatmak isterlerse, hiç şüphesiz Allah sana yeter. Seni, yardımıyla
ve müminlerle destekleyen O’dur.” 19
Hiçbir insan kendi gibi inanan insanların yardımından müstağni değildir.
Kendisini inananların birlikteliğinden müstağni görenler, kendilerini şeytana
ve öz nefislerine mahkûm ederler. Yüce Allah, mümine Allah’tan korkmayı
emrettiği gibi sadık insanlarla bir arada olmayı da emretmiştir:
“Ey iman edenler! Allah’tan korkup sakının ve sadıklarla beraber olun!” 20
Bu ayet, takva emri ile sadıklarla bir arada olmayı eşitlemesinin yanında
önemli bir hakikate de işaret eder. Ayet, Ka’b ibni Mâlik (ra) ve onunla birlikte
Tebuk Gazvesi’nden geri kalan sahabiler hakkında inmiştir. Yüce Allah onla-
rın tevbesini kabul ettiğini bildirmiş, sonra da takvayı ve sadıklarla bir arada
olmalarını emretmiştir. Demek ki Yüce Allah’ın emirlerine itaat etmenin iki
temel kolaylaştırıcısı vardır: Biri takva, diğeri sadıklarla bir arada olmaktır.
Gerçekten de öyledir; mümin takva ile hayâ arasında Allah’a kulluk eder.
Bazen takvası, yani kulluk bilinci, hassasiyeti onu hayra teşvik eder şerden
alıkoyar. Bazen de hayâsı… Allah’tan (cc) hayâ eder, mümin kardeşlerinden
hayâ eder, kendisine yapılan iyiliklerden hayâ eder… Böylece kendini
şeytanın ve nefsin iğvâsından korur.
Ebû Mûsâ El-Eş’ârî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“İyi arkadaş ile kötü arkadaşın misali, misk taşıyan ile demirci körüğü üfleyen
18. 61/Saff, 14
19. 8/Enfâl, 62
20. 9/Tevbe, 119
126
CEMAAT
kimsenin misaline benzer. Misk taşıyan bir kimse ya sana bir miktar ikram eder
ya sen ondan satın alırsın yahut ondan sana hoş bir koku gelir. Körük üfleyen
kimse ise ya (saçtığı kıvılcımlarla) elbiselerini yakar yahut (ondan) kötü bir
koku alırsın.” 21
Salih ortam bazen örnek olur… Bazen sözlü teşvik eder… Bazen uyarıda
bulunur… Fakat her hâlükârda insan o ortamdan faydalanır… Bazen insan
yorulur; arkadaşları omuz verir, yoluna devam eder. Bazen düşer; arkadaşları
ellerinden tutar, düştüğü yerden kalkar. Bazen insan yoldan çıkar; arkadaş-
larının farklı bir çizgide yürüdüğünü görür, kendine çekidüzen verir… Salih
ortam her şeyiyle hayırdır. Allah Resûlü’nün veciz benzetmesiyle bazen
o sana bir şeyler verir. Sen hiç çaba harcamadan ortamdan faydalanırsın.
Bazen sen ondan bir şeyler alırsın. Çaba gösterir, soru sorar, izlersin…
Kendi çabanla bir şeyler alırsın. Hiçbir şey olmasa dahi, iyiliğin ve hayrın
kokusunu tanımış olursun. Bir ortama girdiğinde o ortamın hayırlı mı şerli
mi olduğunu anlarsın…
Cemaatin bir diğer faydası, insanı cennete götüren vesilelerden olmasıdır.
Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
“Size cemaat olmanızı emrediyorum. Ayrılıklardan sakının çünkü şeytan cemaate
katılmayıp tek kalanlarla beraberdir. İki kişiden ise daha uzaktır. Kim cennetin
en güzel yerlerinden köşk sahibi olmak isterse İslam cemaatinden ayrılmasın.
Kimi, yaptığı iyilik sevindiriyor ve kötülükleri de üzüyorsa o kimse mümindir.” 22
Çünkü cemaatte iyilik ve takva üzerine yardımlaşma vardır. İnsanın o
topluluktan sadır olan tüm hayırlara ortak olması vardır. Bazen bizzat
ameliyle bazen niyetiyle bazen özrüyle, ama mutlaka cemaatin yaptığı
hayırlara ortak olur. Örneğin cemaatten bir topluluk sefere çıkar. Bir diğer
grup özür nedeniyle o seferden mahrum olur. Yüce Allah özür sahipleriyle
amel sahiplerini ecirde ortak kılar.
Enes ibni Malik’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav) Tebuk Gazvesi’nden dönüp de Medine’ye yaklaştığında
22. Tirmizi, 2165
127
şöyle buyurdu: ‘Şüphesiz Medine’de öyle kimseler var ki her nerede yürüyüp yol
almışsanız, hangi vadiyi katedip geçmişseniz mutlaka onlar da sizinle beraberdir.’
Ashab, ‘Ey Allah’ın Resûlü onlar Medine’de bulundukları hâlde öyle mi?’
deyince;
O (sav), ‘Evet, onlar Medine’de kaldıkları hâlde. Mazeretleri, onları (sizinle
beraber gelmekten) alıkoymuştu.’ buyurdu.’ ” 23
Neden? Çünkü İslam cemaati bir beden gibidir. Her mümin o bedenin
âzasıdır. Bedene giren bir azık, nasıl tüm organlara fayda sağlıyorsa İslam
cemaatinin elde ettiği bir manevi azık da tüm fertlerine gider. Yeter ki insan
bir hayırdan özürsüz, nefsine uyarak geri durmasın.
Şu bir gerçek: Aslolan tüm bu nasların büyük İslam cemaatine, mümin-
lerin imamı/halifesi ve İslami yönetime işaret etmesidir. Ancak şu ânda ve
asırlardır yeryüzü bu büyük cemaatten yoksundur. Bugün sorumluluğumuz
o büyük İslam cemaatini oluşturmak için çabalamak, mücadele etmektir.
O gerçekleşinceye dek, üç kişi dahi olsak bir arada, bütün olarak hareket
etmektir. Zira bir şeyin tamamını elde edemiyorsak, elde edebildiğimiz
kadarını yaparız… Şeytana av olmamak için küçük cemaat içinde yer alı-
rız… Büyük cemaatin yokluğu küçük cemaati oluşturma sorumluluğunu
düşürmediği gibi, küçük cemaat içinde yer almamız, büyük cemaatten
yoksun olduğumuz gerçeğini değiştirmez. Her iki durum da bir vakıadır
ve her biri bir diğeriyle bağlantılı, müstakil bir sorumluluktur.
Hangi Cemaat?
Yukarıda okuduğumuz bilgiler İslami bir yapı içinde olmanın zorunlulu-
ğunu gösterir. Peki, hangi cemaat? Yüce Allah Kur’ân’da bir cemaati örnek
gösterir. O, sevdiği ve razı olduğu ashabın cemaatidir. Onların özelliğini
tanımalı ve tüm cemaatleri o özelliklere arz etmeliyiz, ona en yakın ce-
maatin içinde yer almalıyız. Zannımca bir daha öyle bir cemaat gelmez.
Bugün, onlara benzemeye çalışan cemaatler olabilir. Biz de onlara en yakın
cemaate tutunalım. Fetih Suresi’nin 29. ayetini merkeze alarak örnek İslam
cemaatinin özelliklerine bakalım:
“Muhammed, Allah’ın Resûlü’dür. Onunla beraber olanlar, kâfirlere karşı şid-
23. Buhari, 4423
128
CEMAAT
detli, kendi aralarında merhametlilerdir. Onları; rükû edenler, secde edenler ve

Allah’ın lütfunu ve rızasını elde etmek isterken görürsün. Alametleri, yüzlerinde
secdeden oluşan izdir. Bu, onların Tevrat’taki sıfatıdır. İncil’deki sıfatlarıysa filizini
çıkarmış, onu kuvvetlendirmiş, kalınlaşıp gövdesi üzerine doğrulmuş bir ekin
gibidir ki bu, çiftçilerin hoşuna gider. (Onların bir ekin gibi güçlenip çoğalması
örneği) kâfirleri öfkelendirmek için verilmiştir. Allah, içlerinden iman edip salih
amel işleyenlere, bağışlanma ve büyük bir mükâfat vadetmiştir.” 24
İslam Cemaatinin Özellikleri
1. Merkezde Allah Resûlü Vardır!
Ayet, “Muhammed, Allah’ın resûlüdür.” cümlesiyle başlamıştır. İslam ce-
maatinin merkezinde Allah Resûlü (sav) vardır ve bu cemaat onun hareket
metoduyla mücadele eden bir yapıdır. Allah (cc), Resûl’ünü her durum ve
koşulda örnek olsun, 25 müminler peşinden yürüsün 26 ve kendisine itaat
edilsin 27 diye göndermiştir.
Namazımızı, haccımızı, orucumuzu onun (sav) örnekliğinde eda ettiğimiz
gibi mücadelemizi de onun örnekliğinde eda etmek zorundayız. Sünnete
uygun olmayan amel, Allah katında merdut olduğu gibi, sünnete uymayan
mücadele de Allah katında merduttur. Bir başka açıdan diyebiliriz ki:
İslam’ın asli kaynağı Kur’ân’dır. Kur’ân, yirmi üç yılda nazil olmuştur. İlk
bakışta birbirine zıt gibi görünen yüzlerce hüküm ihtiva etmektedir. İslami
hareketin kendileriyle mücadele ettiği müşrikler için bir yerde, “Affedin, ba-
ğışlayın.” derken bir başka ayette, “Onlarla savaşın ve onlara karşı sert olun.”
demektedir. Yirmi üç yıla yayılmış ve farklı şartlar gözetilerek indirilen bu
ve benzeri ayetler, Allah Resûlü’nün (sav) sireti/sünnetiyle anlaşılabilir. Bu
sebeple onun İslami hareketin merkezinde olması, sahih bir din algısı ve
salih bir amel için zorunluluktur. Aksi bir durumda ise İslami hareket diye
bir şey olmayacak, heva ve heves hareketi söz konusu olacaktır. Kur’ân ise
uyulan değil, vakıaya uyarlanan ve işlerin kitabına uydurulduğu bir araç
vazifesi görecektir.
24. 48/Fetih, 29
25. bk. 33/Ahzab, 21
129
Buna binaen diyebiliriz ki siret/sünnet bilgisi, İslami mücadele içinde

yer alanlar için hayati bir öneme sahiptir. Bu ilmi öğrenmek ise, “Vacibin
kendisiyle tamamlandığı şey de vaciptir.” kaidesince vaciptir.
“Onunla beraber olanlar” kimdir?
Ayet, birinci dereceden ashabı anlatmaktadır. 28 Ancak ayete konu olan ve
ilerleyen satırlarda değineceğimiz özellikler, İslami mücadele iddiasında olan
tüm muvahhidler için geçerlidir. Çünkü Rabbimiz, onlara ihsan üzere tabi
olanların, onların eriştiği rıza-ı İlahiye ulaşacağını haber vermiştir.
“Muhacir ve Ensar’dan öncüler, ilkler ve onlara ihsan üzere tabi olanlar (var
ya)! Allah onlardan razı olmuş, onlar da Allah’tan razı olmuşlardır. Allah onlar
için altından ırmaklar akan ve içinde ebedî kalacakları cennetler hazırlamıştır.
En büyük kurtuluş budur işte.” 29
2. İslami Hareket, “Kâfirlere karşı şiddetli, kendi aralarında merha-
metlidir.”
“…Onunla beraber olanlar, kâfirlere karşı şiddetli, kendi aralarında merha-
metlilerdir…”
Allah’ın (cc) razı olduğu ve yeryüzüne vâris kıldığı müminlerin en temel
özelliklerinden biri budur.
“Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse Allah (sizin yerinize) öyle bir
topluluk getirir ki (Allah) onları sever, onlar da (Allah’ı) severler. Müminlere
karşı alçak gönüllü/yumuşak huylu, kâfirlere karşı izzetlidirler. Allah yolunda
cihad ederler ve kınayıcının kınamasından korkmazlar. Bu, Allah’ın lütfudur.
Allah onu dilediğine verir. Allah (ihsanı ve lütfu bütün varlığı kuşatacak kadar
geniş) Vâsi’, (her şeyi bilen) Alîm’dir.” 30
Çünkü onlar için geçerli tek bir bağ vardır: İman bağı! Onlar, Allah’ın ipi
Kur’ân’a tutunan; kopmayan, sapasağlam kulp olan tağutu inkâr ve Allah’a
imanla birbirine bağlı İslam kardeşleridir. Aralarında var olan bağ, İlahidir.
28. İbni Abbâs: "Ayette, Hudeybiye'ye katılanlar kastedilmiştir." der. Cumhur ise bu ayette tüm
ashabın anlatıldığını söyler. (bk. El-Bahru'l Muhît fi’t Tefsîr, 9/500, Fetih Suresi, 29. ayetin tefsiri)
29. 9/Tevbe, 100
30. 5/Maide, 54
130
CEMAAT
Sevgi ve saygıyla birbirlerine yönelir, kardeşlerinin varlığıyla mutlu olur ve

izzet duyarlar. 31
Allah’ı (cc) inkâr edenler, O’na şirk koşanlar ve müminleri Allah’ın yolundan
alıkoyanlar en yakın akrabaları dahi olsa onlara sevgi beslemez, yakınlık
hissetmezler.
“Ey iman edenler! Şayet babalarınız ve kardeşleriniz, küfrü imana tercih ederse
onları dost tutmayın. Sizden kim onları dost edinirse işte bunlar, zalimlerin ta
kendisidir.” 32
“Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir topluluğun -babaları, oğulları, kardeş-
leri, aşiretleri dahi olsa- Allah ve Resûlü ile sınırlaşan insanlara sevgi beslediğini
göremezsin. Bunlar, (Allah’ın) kalplerine imanı yazdığı ve onları kendinden bir
ruhla desteklediği kimselerdir. Onları altından ırmaklar akan ve içinde ebedî
kalacakları cennete sokar. Allah onlardan razı olmuştur. Onlar da (Allah’tan)
razı olmuşlardır. Bunlar, Allah’ın taraftarlarıdırlar. Dikkat edin! Hiç şüphesiz
Allah’ın taraftarları, galip gelecek olanlardır.” 33
Şunu belirtmeliyiz ki, bu özellik Kur’ân ve Sünnet bütünlüğü içinde an-
laşılmalıdır. Kafir ve müşriklere karşı gösterilen bu sertlik savaş esnasında
ve itikadi tavır anlamındadır. Sosyal yaşantıda davranış, söz ve muamele
sertliği değildir. Daha açıklayıcı olması için diyebiliriz ki:
Kur’ân’a göre muvahhidler ile müşrikler ya davet ya da savaş hâlindedir.
Her iki durumun şartları ve fıkhı farklıdır.
Davet Hâli
a. Birebir davet: Muvahhidler bir muhatap karşısında davet yapıyorlarsa
kavl-i leyyin/sözün en yumuşağını söylerler. Karşılarındaki muhatap Firavun
dahi olsa bu kaide değişmez:
“İkiniz Firavun’a gidin; çünkü o azgınlaştı. Ona yumuşak bir söz söyleyin.
Umulur ki öğüt alır ya da korkar.” 34
31. Geniş açıklama için bk. Fî Zılâl-il Kur’ân, 13/470-471, Fetih Suresi, 29. ayetin tefsiri
32. 9/Tevbe, 23
33. 58/Mücadele, 22
34. 20/Taha, 43-44
131
Zira davetin amacı muhatabı etkilemek ve onu kazanmaktır. Bu da yumuşak

ve hikmetli söz, güzel öğüt ve mücadeleyle mümkündür.
b. Toplu davet: Toplumun tamamına hitap ediyor ve kendisine söz hakkı
tanınmışsa muvahhid, aynı üslubu devam ettirir:
“Ve kıyama kalkıp: ‘Bizim Rabbimiz göklerin ve yerin Rabbidir! Onu bırakıp
da hiçbir (sahte) ilaha dua etmeyiz. Andolsun ki o takdirde batıl/saçma bir
şey söylemiş oluruz.’ dediklerinde, onların kalplerini (yakin, sabır, kararlılıkla)
pekiştirmiştik.’ İşte bunlar, bizim kavmimiz. Tutup Allah’ın dışında ilahlar edin-
diler. (Bu yaptıklarının doğruluğuna dair) apaçık bir delil getirmeleri gerekmez
miydi? Allah’a yalan uydurup iftira edenden daha zalim kim vardır?’ ” 36
“Firavun ailesinden olup imanını gizleyen bir adam dedi ki: ‘Rabbim Allah’tır
dediği için bir adamı mı öldürüyorsunuz? Muhakkak ki Rabbinizden size apaçık
delillerle gelmiştir. Şayet yalancı biriyse yalanı kendi aleyhinedir. Yok eğer doğru
söylüyorsa sizi tehdit ettiği (azabın) bir kısmı başınıza gelir. Kuşku yok ki Allah,
haddi aşıp çokça yalan söyleyen kimseye hidayet etmez.’ ” 37
“İman eden kişi dedi ki: ‘Ey kavmim! Bana uyun ki sizi doğru yola ileteyim! Ey
kavmim! Bu dünya hayatı yalnızca bir faydalanmadır. Ahiret ise asıl kalınacak
olan yurttur.’ Kim bir kötülük yaparsa yalnızca onun benzeriyle karşılık görür.
Kim de erkek veya kadın bir mümin olarak salih amelde bulunursa bunlar,
cennete girerler ve orada hesapsız bir şekilde rızıklanırlar. ‘Ey kavmim! Ne
oluyor da ben sizi kurtuluşa çağırırken; siz beni ateşe çağırıyorsunuz? Beni,
Allah’a kâfir olmaya ve hakkında bilgim olmayan şeyleri O’na ortak koşmaya
davet ediyorsunuz. Oysa ben, sizleri El-Aziz ve El-Ğaffar (olan Allah’a) davet
ediyorum. Çare yok! Beni kendisine çağırdığınız şeyin, dünyada da ahirette de
karşılığı ve değeri yoktur. Dönüşümüz Allah’adır. Haddi aşanlar, onlar ateşin
35. 16/Nahl, 125

36. 18/Kehf, 14-15
37. 40/Mümin, 28
132
CEMAAT
ehlidirler. Size (bu) söylediklerimi (yakın bir zamanda) hatırlayacaksınız. Ben,

işimi Allah’a havale ediyorum. Şüphesiz ki Allah, kullarını görendir.’ ” 38
c. Tehdit karşısında: Şayet şirk toplumu muvahhidi tehdit ediyor ve onu
yıldırmak için çabalıyorsa davetin üslubu değişir:
“Kavmi onunla tartışmıştı. (İbrâhîm) demişti ki: ‘Allah beni hidayet etmesine
rağmen, Allah hakkında benimle tartışacak mısınız? Rabbimin benim hakkımda
bir şey dilemesi hariç şirk koştuklarınızdan korkmuyorum. Rabbimin ilmi her
şeyi kuşatmıştır. Öğüt almaz mısınız? Siz, (Allah’ın meşruluğuna dair) hiçbir
delil indirmediği varlıkları Allah’a ortak koşmaktan korkmazken, ben nasıl si-
zin şirk koştuğunuz (sahte ilahlardan) korkarım! Şayet biliyorsanız (söyleyin
bakalım, hak olan ilaha ortak koşanlar ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmayanlar)
bu iki gruptan hangisi (Allah’ın azabından) emin olarak (yaşamaya) daha fazla
hak sahibidir?’ ” 39
“Demişlerdi ki: ‘Ey Hud! Bize apaçık bir belge/delil getirmedin. Senin sözünle
ilahlarımızı bırakacak ve sana iman edecek değiliz. Sana sadece şunu deriz: ‘İlah-
larımızdan bazısı seni fena çarpmış.’ Demişti ki: ‘Ben Allah’ı şahit tutuyorum, siz
de şahit olun ki ben ortak koştuklarınızdan berîyim. (Allah’a ibadet ettiğinizi de
iddia ediyorsunuz ya!) Allah dışındaki (tüm ibadet ettiklerinizden de uzağım).
Hep beraber bana tuzak kurun (ve tuzağın gereğini yapmayı da) ertelemeyin/
bana göz açtırmayın. Hiç şüphesiz ben, benim de sizin de Rabbiniz olan Allah’a
tevekkül ettim. Hareket eden her canlıyı perçeminden tutan (kontrol edip
yönlendiren) O’dur. Şüphesiz ki Rabbim, dosdoğru yol üzeredir.’ ” 40
Tehdit eden, güce sığınır. Sadece muvahhidi değil, toplumu da sindirmek
ve tevhid davetinden uzak tutmak ister. Resûller böyle durumlarda karşı
tehditte bulunur ve muhataplarını Allah (cc) ile korkuturlardı. İlk iki durumda
muhatabı kazanmak amaçlanırken, bu durumda İslam’ın izzeti muhafaza
edilir.
d. Sosyal ilişkiler: Günlük hayatta davet dışında ilişkiler ise Mümtehine
Suresi ile düzenlenmiştir:
38. 40/Mümin, 38-44
39. 6/En'am, 80-81
40. 11/Hud, 53-56
133
“Sizinle dininizden dolayı savaşmamış ve sizi yurtlarınızdan çıkarmamış olanlara,

iyilik yapmanız ve adaletli davranmanızı Allah size yasaklamaz. Çünkü Allah
adaletli olanları sever. Allah, ancak dininizden ötürü sizinle savaşan, sizi yurtla-
rınızdan çıkarmış ve çıkarılmanıza yardım etmiş olanları dost edinmenizi size
yasaklar. Kim de onları veli/dost edinirse işte bunlar, zalimlerin ta kendileridir.” 41
Müşrik oldukları için sevmediğimiz ve berî olduğumuz kâfirler, bizimle
inancımızdan dolayı savaşmaz, bizi yurdumuzdan çıkarmaz ya da çıkaran-
lara yardımcı olmazsa onlara iyilik yapabilir, sosyal anlamda bir diyalog
geliştirebiliriz. Allah Resûlü (sav) böyle müşriklere hediye verir, hediye alır,
hasta ziyaretinde bulunur, misafirlik davetlerini kabul ederdi.
Önemli bir hatırlatma!
Mümin hangi şart ve durumda olursa olsun, itikadi olarak müşriklerden
berîdir. İtikadi beraat savaş ya da davet hâliyle değil, tevhid üzere Allah’a
iman etmek ve etmemekle ilgilidir. Müşrik; şirkten tevbe edip, tevhid üzere
Allah’a kulluk etmedikçe muvahhid ondan berîdir. Bizimle savaşmayan,
bizi yurdumuzdan çıkarmayan ve çıkaranlara yardımcı olmayanları ziyaret
edebilir, sıkıştıklarında yardım edebilir, onları kazanmak için hediyeleşebi-
liriz. Tüm bunları yaparken itikadi olarak onlardan berî olmamız gerektiği
unutulmamalıdır.
Savaş Hâli
a. Savaş öncesi: Müminler için savaş son seçenektir. Onlar, insanların iyiliği
için çıkarılmış en hayırlı ümmettir. Gayeleri öldürmek değil, iman ve İslam
ile ihya etmektir. Bir kavimle karşılaştıklarında onları üç şeyden birine davet
ederler: İman etmeye çağırırlar. Kabul edilirse artık din kardeşleridir. İman
etmeye yanaşmazlarsa cizye vermeye çağırırlar. Cizye verirlerse İslam dev-
letinin hakimiyetini kabul etmiş olurlar, İslam devleti onları himaye eder.
Bunu da kabul etmezlerse savaşırlar. 42
b. Savaş esnasında: Şirk davası için savaşanlara karşı müminler şiddetli ve
serttir. Zira savaş ahlakı bunu gerektirmektedir:
41. 60/Mümtehine, 8-9

42. bk. Müslim, 1731
134
CEMAAT
“Ey iman edenler! Size yakın olan kâfirlerle savaşın ve sizde sertlik görsünler.
Bilin ki Allah, muttakilerle beraberdir.” 43
“Şayet onları savaşta ele geçirirsen geriden gelenlere ibret olacak şekilde dar-
madağın et ki (sözlerini bozmaya yeltenen diğer kâfirler) öğüt alsınlar.” 44
Bununla birlikte savaşıyor olsalar bile haddi aşmaz, Allah’ın ve Resûl’ünün
yasaklarını çiğnemezler:
“Sizinle savaşanlara karşı Allah yolunda savaşın. Haddi aşmayın. (Çünkü)
Allah, haddi aşanları sevmez.” 45
Nebi (sav) bir seriyyeye emîr tayin ettiğinde şöyle tavsiyelerde bulunurdu:
“…Allah’ın adıyla gaza edin ve kâfirlerle savaşın. Sözü bozmayın/aldatmayın,
ganimetten çalmayın, müsle (vücuttan organları kesmek) yapmayın, çocukları
ve ibadete çekilmiş insanları öldürmeyin…” 46
Allah Resûlü (sav) döneminde savaşta dahi ahlaklı olmaya dikkat edilir,
askerler bizzat Allah Resûlü tarafından kontrol edilirdi. Bu durum Hulefa-i
Raşidin döneminde de devam etti. Ancak hilafeti saltanata çeviren ve ca-
hiliyeye dönüş sinyalleri veren Emeviler ve sonrasında bu ahlak zedelendi.
Ve maalesef günümüze intikal eden savaş ahlakı Asr-ı Saadet ahlakı değil,
Emevi ve sonrasında oluşmuş cahilî savaş ahlakıdır.
c. Savaş sonrası: Savaş bittikten sonra ölülerin cesedine işkence yapmaz,
istisnai durumlar hariç ölüm teşhirinde bulunmazlar. Şayet esir almışlarsa
onlara en güzel şekilde muamele yapar, yeri geldiğinde yiyeceklerini pay-
laşırlar:
“Onu sevmelerine rağmen yemeği; yoksula, yetime ve esire yedirirler.” 47
3. Kulluk Bilincini Kaybetmezler
“…Onları rükû edenler, secde edenler ve Allah’ın lütfunu ve rızasını elde
etmek isterken görürsün…”
43. 9/Tevbe, 123
44. 8/Enfal, 57
45. 2/Bakara, 190
46. Müslim, 1731
47. 76/İnsan, 8
135
Âdeta hayatı rükû, secde ve rıza-i İlahi arayışında geçirirler. Her hâl ve
durumda kul olduklarının bilincindelerdir. Namazda Allah’ın huzurunda
eğilen ve alınları secdeye varan bu insanlar, namazın dışında da bu hâleti-
ruhiyeyi korurlar.
Bu sıfat üzerinde titizlikle durulmalıdır. Zira İslami mücadelenin etki ve
başarısı, mücadele edenlerin Allah (cc) ile bağlarının kuvvetiyle orantılıdır.
Bu dava, slogan davası değildir, iyi konuşma ve hitabet davası da değildir,
entelektüel bir zihin faaliyeti hiç değildir. Bu dava; Allah’a teslim olmak,
nefsi ıslah etmek ve Allah’ın kelimesi en yüce olsun diye mücadele etme
davasıdır. Zordur, çilelidir, imtihanı çoktur. Yol; sabır yoludur, meşakkat
yoludur. Maldan, candan, meyvelerden eksiltilerek, sözlü eziyete maruz
kalarak, Allah yolunda eza ve cefa çekerek yürünen bir yoldur.
İmtihan vuku bulduğunda ne yüksek ses ne ateşli hutbeler ne beylik lafları
ne de süslü sloganlar fayda verir. Sıcakta çekilen susuzluk, secdeye varmış
nasiye (alın/yüz), duadan nasır tutmuş avuçlar, Allah’ın adıyla ıslanmış dil
ve tevbeyle durulanmış kalp kişiye fayda verir.
Dava adamı her şeyden önce Allah’a kuldur. Rabbiyle bağı kuvvetlidir,
namaz ve sabırla Allah’tan yardım ister, Güneş’in doğuşundan ve batışından
önce Rabbini hamdiyle tesbih eder.
Kur’ân’da dava adamını anlatan dört ayrı pasajı dikkatinize sunmak isti-
yorum:
“Onlar (muttakiler) ki bollukta da darlıkta da infak ederler, öfkelerini yutar ve
insanları affederler. Allah, muhsinleri/kulluğunu en güzel şekilde yapmaya çalı-
şanları sever. O (muttakiler) ki bir kötülük yaptıklarında yahut (günah işleyerek)
kendilerine zulmettiklerinde Allah’ı anar ve günahları için bağışlanma dilerler.
Allah’tan başka kim günahları bağışlayabilir? Ve bile bile yaptıkları (yanlışta)
ısrar etmezler. Bunların mükâfatı, Rablerinden bir bağışlanma ve içinde ebedî
kalacakları altından ırmaklar akan cennetlerdir. (Allah’ın rızasını elde etmek
için) çalışanların mükâfatı ne de güzeldir.” 48
“Şüphesiz ki göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün peşi sıra yer
48. 3/Âl-i İmrân, 134-136
136
CEMAAT
değişmesinde akıl sahipleri için (üzerinde düşünüp, bunları yapanın tek ilah
olduğu, kulluğun sadece kendisine yapılması gerektiğine dair sonuçlar çıka-
racakları) ayetler vardır. Onlar ki ayakta, otururken ve yanları üzere yatarken
Allah’ı zikrederler. Göklerin ve yerin yaratılışı hakkında tefekkür ederler ve
(derler ki): ‘Rabbimiz! Sen bunu boşa yaratmadın. Seni eksikliklerden ten-
zih ederiz, bizi ateşin azabından koru. Rabbimiz! Şüphesiz ki sen, kimi ateşe
sokmuşsan onu rezil etmiş/ alçaltmışsındır. Zalimlere hiçbir yardımcı yoktur.
Rabbimiz! Şüphesiz ki biz: ‘Rabbinize iman edin!’ diye imana davet eden bir
davetçiyi işittik ve iman ettik. Rabbimiz! Günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi
ört ve Ebrar olanlarla (çokça iyilik yapanlarla) beraber canımızı al. Rabbimiz!
Resûllerine vadettiğini bize ver ve kıyamet gününde bizi rezil etme. Şüphesiz
ki sen, sözünden dönmezsin.’ Rableri (onların duasına) icabet etti (ve dedi ki):
‘Sizden erkek olsun, kadın olsun amel yapanların amelini zayi etmeyeceğim. Siz
birbirinizdensiniz. Hicret edenler, yurtlarından çıkarılanlar, benim yolumda
eziyet gören, savaşan ve öldürülen kimselerin günahlarını örteceğim ve onları
altından ırmaklar akan cennetlere sokacağım. (Bu mükâfat, yaptıklarına karşılık)
Allah katından bir sevaptır. Allah, yanında sevabın en güzeli olandır.’ Kâfirlerin
yeryüzünde (mağrur bir şekilde) dolanıp durmaları seni aldatmasın. (Bu halleri)
az bir faydalanmadır. Sonra barınakları cehennemdir. Ne kötü bir yataktır o!
Rablerinden korkup sakınanlara (gelince), onlar için altından ırmaklar akan ve
içinde ebedî kalacakları cennetler vardır. (Bu kendilerine) Allah’tan bir ikram
olarak (verilmiştir). Allah’ın yanında olan, ebrar olanlar (çokça iyilik yapanlar)
için daha hayırlıdır.” 49
Ancak akıl sahipleri öğüt alırlar. Onlar ki Allah’ın ahdini (tevhide dair verdik-
leri sözü) eksiksiz yerine getirir, sözlerini de bozmazlar. Onlar ki Rablerinin
birleştirilmesini emrettiği (akrabalık, komşuluk, İslam kardeşliği vb.) bağları
birleştirirler. Rablerini (hakkıyla tanıdıklarından) Rablerinden (saygıyla) korkar
ve hesabın kötüsünden korkarlar. Onlar ki Rablerinin rızasını elde etmek için
sabreder, namazı dosdoğru kılar, onlara rızık olarak verdiklerimizden gizli açık
(sürekli) infak eder, kötülüğü iyilikle savarlar. Böylelerine (ahiret) yurdunun
(güzel) akıbeti vardır. (O akıbet de şudur:) İçine girecekleri Adn cennetleridir.
49. 3/Âl-i İmrân, 190-198
137
Onların babalarından, eşlerinden, soylarından salih olanlar da oraya gireceklerdir.

Ve melekler her kapıdan onların yanına girip: ‘Sabretmenize karşılık size selam
olsun!’ (derler.) (Bu) yurdun akıbeti ne güzeldir.” 50
“Rahmân’ın kulları yeryüzünde tevazu ile yürür. Cahiller kendilerine sataştığı
zaman: ‘Selam olsun size!’ derler. Onlar, geceyi Rableri için secdede ve kıyam-
da geçirirler. Onlar ki: ‘Rabbimiz! Cehennem azabını bizden çevir. Şüphesiz
ki onun azabı, sürekli ve katlanılması zor bir cezadır.’ derler. ‘Şüphesiz ki o, ne
kötü bir yerleşim yeri ve ne kötü bir konaktır.’ Onlar ki harcadıklarında israf
ve cimrilik etmez, bu ikisi arasında (dengeli) bir yol tutarlar. Onlar, Allah’la
beraber başka bir ilaha dua etmez, (İslam’ın izin verdiği kısas vb. meşru bir)
hak olmaksızın Allah’ın haram kıldığı cana kıymaz ve zina da etmezler. Kim
de bunları yaparsa bir cezayla karşılaşacaktır. Kıyamet gününde azabı kat kat
arttırılacak, (azabın içinde) aşağılanmış bir hâlde ebediyen kalacaktır. (Fakat)
tevbe eden, iman eden ve salih amel işleyenler bunun dışındadır. Allah bunların
günahlarını sevaba çevirir (ya da şirklerini imana, cinayetlerini ıslaha, zinalarını
iffete çevirir). Allah (günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü akıbetinden
kulu koruyan) Ğafûr, (kullarına karşı merhametli olan) Rahim’dir. Kim de tevbe
edip salih ameller işlerse şüphesiz ki o, tevbesi makbul olarak Allah’a dönmüş
olur. Onlar yalana şahitlik etmezler. Boş/yararsız/batıl bir şey gördüklerinde
değerli insanların tavrını sergileyerek yüz çevirip giderler. Onlar, Rablerinin
ayetleri kendilerine hatırlatıldığında sağır ve kör gibi davranmazlar. (Kulak
kabartıp, görmeye, anlamaya çalışırlar.) Onlar ki: ‘Rabbimiz! Bize eşlerimizden
ve çocuklarımızdan göz aydınlığı/sevinç ve huzur kaynağı olacak kimseler ih-
san et. Ve bizi muttakilere imam/öncü kıl.’ derler. İşte bunlar, sabretmelerine
karşılık (cennette özel konuklar için hazırlanmış) odalarla mükâfatlandırılırlar.
Ve orada selamlanma ve esenlik temennileriyle karşılanırlar. Orada ebedî olarak
kalacaklardır. Orası ne güzel bir yerleşim yeri ve ne güzel bir konaktır.” 51
Bu pasajlar dikkatle okunduğunda hepsinin ortak bir yönünün olduğu
görülecektir: Kulluk bilinci… Hayatın her alanında kendini gösteren ve
müminin ayrılmaz parçası olan ubudiyyet şuuru. Her ân ve durumda “Rab-
bimi nasıl razı edebilirim?” sorusu, ürperen bir kalp, ümit eden bir gönül,
50. 13/Ra'd, 19-24
51. 25/Furkan, 63-76
138
CEMAAT
her iş ve yönelişte duayla kıpırdayan dudaklar… Sonrasında Allah’ın (cc)

mağfiret ve ecir vaadi…
4. Secdeyle Elde Edilen Bir Kimliğe Sahiplerdir!
“…Alametleri, yüzlerinde secdeden oluşan izdir…”
Onları ayırt edebileceğimiz bir alametleri vardır. Gizli, saklı, anlaşılmaz ve
tanınmaz insanlar değillerdir. Onları yüzlerinden tanırız. Çünkü alametle-
rini yüzlerinde taşırlar. Bu izin ne olduğuna dair faklı yorumlar yapılmıştır:
a. Bu, müminlerin yüzlerinde ve ayaklarında var olan abdest parlaklığıdır.
Kıyamet Günü bununla tanınırlar.
b. Bu, secdenin müminde oluşturduğu huşu ahlakı, tevazu ve güzel ahlaktır.
c. Geceyi uykusuz ve secdelerde geçirmenin yüzde oluşturduğu solgunluk,
sarıya çalan renktir.
d. Uzun secdelerin alında oluşturduğu nasır ve abdest parlaklığıdır.
Taberi (rh) bu görüşleri verdikten sonra der ki:
“Bu konuda isabetli olmaya en uygun görüş şudur: Allah bu topluluğun
yüzlerinde secde izi olduğunu bize haber verdi. Bu durumu belli bir vakte
tahsis etmedi. Böyle olduğuna göre (secde izi alameti) tüm vakitler içindir.
Dünyada kendisiyle tanındıkları alamet, İslam’ın onlar üzerindeki eserleri-
dir. Bu; İslam’ın huşusu, ahlakı, kimliği, farz ve nafilelerin etkisidir. Ahirette
ise (Allah Resûlü’nün haber verdiği gibi) el ve ayaklarında oluşan abdest
parlaklığı ve secde izinden oluşan yüz beyazlığından tanınırlar.” 52
İslami mücadelede yer alan insanlar simalarından tanınırlar. Secde, onlara
bir kimlik kazandırmıştır. Rabbleri huzurunda eğildikçe arınmış ve İlahi
lütuflara mazhar olmuşlardır. Başları eğildikçe ruhları yücelmiştir. Onlar-
da secde ahlakı, yüzlerinde namazın insana verdiği bir mutmainlik vardır.
“Ruhun susuzluğunu dindiren” yüzlere sahiplerdir.
Bu sanıldığı gibi alınlarda oluşan nasır izi değildir. İbadetin şeffaflaştırdığı
ruhların yüze manevi bir ışık olarak yansımasıdır. Kasıt; ibadetin ruhlarında
oluşturduğu etki ve bunun yüze yansıyan manevi ışığıdır.
52. Tefsîru’t Taberî, 22/261-265, Fetih suresi, 29. ayetin tefsiri
139
Secde lafzının seçilmesi, secdenin huşu ve Allah’a boyun eğmenin en kâmil

sureti olmasındandır. 53
Şu unutulmamalıdır: Hayat; iman ve cihaddır. İslam da aksiyon ve mü-
cadeledir. Allah’a (cc) davet, nefsi ıslah, toplumu ıslah, fitnenin yeryüzünde
son bulması için verilen cihad… Mümin sürekli bir mücadele içindedir. Bu
aksiyon için ruh ve enerji lazımdır. O da salih ameller ve hususen gecenin
sessizliğine nakşedilen secdelerdir. Müminin Rabbiyle baş başa kaldığı ve
içtenlikle Mevlasına yöneldiği saatleri vardır. Bu saatler, manevi azık saat-
leridir. Allah (cc), müminlere randevu olarak gece saatlerini tavsiye etmiştir.
Hiç şüphesiz en uygun saati bilen, yine O’dur. Kişi Rabbiyle buluşur, O’nu
över, tesbih eder, yüceltir, derdini açar, yardım ister, Rabbine yakınlaşır…
O, Rabbine yakınlaştıkça El-Karîb olan Allah da ona yakınlaşır. Kişinin
sabrı, rızası, tevekkülü, yakini ve Allah’a dair saygı ve sevgisi artar. Artık
mücadeleye hazırdır.
Zira sabır ve takvayı geceden kuşananlar; gündüzün süvarileri, kavgaların
aranan cengaverleri ve kâfirlerin kabusu olan kimselerdir.
Secdelerle elde edilen bu kimlik; sözü etkili, ameli başarılı, cemaati güçlü,
hedefleri yakın kılar.
Kendimiz, davamız, içinde bulunduğumuz cemaat ve ümmet için secde
kimliğini kazanmaya çalışmalıyız.
5. İslam Cemaati Ekin Gibidir!
“İncil’deki sıfatlarıysa filizini çıkarmış, onu kuvvetlendirmiş, kalınlaşıp gövdesi
üzerine doğrulmuş bir ekin gibidir ki bu, çiftçilerin hoşuna gider.”
Allah (cc) müminleri ekine benzetmiştir. Bu benzetmeden yola çıkarak İslam
cemaatinin bazı özelliklerini tespit edebiliriz:
a. Evvela bir ekinden söz edebilmemiz için çiftçi, tohum, zemin ve ekinin
ihtiyaç duyduğu bakım olması şarttır.
Bu dört unsurun İslam cemaatinde karşılığı; lider (çiftçi), liderin davası ve
ulaşmak istediği hedef (tohum), davasına muhatap olan insanlar (zemin)
ve insanların dava yolunda eğitilmesidir (bakım).
53. bk. Fî Zılâl-il Kur’ân, 13/471, Fetih Suresi, 29. ayetin tefsiri
140
CEMAAT
Her müminin cemaat muhasebesi yaparken dört şey üzerine düşünmesi

gereklidir. Lider, davete konu olan gündem/dava, cemaatin muhatap kitlesi
ve bu üçü arasında bağ görevi gören ve denetlenmeyi mümkün kılan menhec.
Cemaatin kalıcı salih amellerle yeryüzünde güzel bir iz bırakması ve cennet
yolunda muttakilerden bir zümre oluşturulabilmesi bu dört unsurun varlığı
ve işlerliği/kalitesi oranındadır.
b. Ekin, birbirine yakın bitkilerdir. Rabbimiz, İbrâhîm Suresi’nin 24 ile 25.
ayetlerinde tevhid akidesini ağaca benzetir. 54 Allah Resûlü de (sav) mümini
bereketi, yararı ve sağlam oluşuyla hurma ağacına benzetir. 55
Bu ayette ise Rabbimiz, İslam cemaatini ağaca değil, bitkiye benzetir. Çünkü
ağaç ile ekin arasında fark vardır. Ağaçlıklara bakıldığında ağaçlar arasında
mesafe olduğu görülür. 56 Ekin ise böyle değildir. Bir ekin tarlasına baktığınız-
da ekinlerin sarmaş dolaş, âdeta iç içe geçmiş gibi olduğunu görürüz. İslam
cemaatini birey olarak ele aldığımızda ağaca benzetebiliriz. Her bir mümin,
inancının sağlamlığı (kök), başkalarına faydası (dallar ve meyve), insanların
gölgesine sığındığı güvenilir bir şahsiyet olma yönüyle ağaç gibidir. Ancak
bir bütün olarak ele alındıklarında ekin gibilerdir. Bir vücudun azaları gibi,
her biri bir diğer kardeşini tamamlar. Yakınlık ve dayanışmada birbirlerine
dayanan, birbirlerine sarılarak yükselen bitkiler gibilerdir.
c. Musibetler karşısında ekin gibilerdir.
Ekin, yapısı itibarıyla yumuşaktır, esnektir. Rüzgâr onu sağa sola yatırır,
sonra tekrar doğrulur. İslam cemaati de böyledir. Farklı imtihanlara uğra-
yabilir. Bu imtihanlardan etkilenip güç kaybedebilir, yürüyüşü ağırlaşıp
faydası azalabilir. Ancak esnek yapısı ve Allah’ın (cc) sünnetlerini doğru
54. "Allah'ın (tevhidi) nasıl örneklendirdiğini görmedin mi? Güzel söz (La ilahe illallah), kökü
sabit, dalları ise gökyüzüne ulaşmış güzel bir ağaç gibidir. (O ağaç) Rabbinin izniyle her zaman
yemişini verir. İnsanlar öğüt alsınlar diye Allah onlara örnekler veriyor." (14/İbrâhîm, 24-25)
55. İbni Ömer'den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
"Ağaçlar arasında öyle bir ağaç vardır ki, yaprağı düşmez. Bu ağaç Müslümana benzer. Bana bu
ağacın ne olduğunu söyleyiniz." İnsanlar çöl ağaçlarını saymaya başladılar. (Abdullah b. Ömer
diyor ki:) 'Aklıma onun hurma ağacı olduğu geldi. Ancak utandığımdan bunu söylemedim.' Daha
sonra ashab-ı kiram: 'Ey Allah'ın Resûlü, onun ne oluğunu bize bildir.' dediler. Bunun üzerine
Peygamber: 'O, hurma ağacıdır.' buyurdu." (Buhari, 61)
56. bk. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri, 18/147-148, Fetih Suresi, 29. ayetin Tefsiri
141
okuması nedeniyle yeniden doğrulur. Güç ve tecrübe kazanmış, bir sonraki

imtihanda daha az zayiat görecek şekilde vazifesine devam eder.
Allah Resûlü (sav) der ki:
“Müminin (imtihanlar karşısında) misali yumuşak ekin gibidir. Rüzgâr bazen
onu yatırır/eğer, bazen ise doğrultur. Eceli gelinceye kadar bu hâl devam eder.
Kâfir/Münafık ise dimdik duran erze ağacı gibidir. (Zahiren) başına bir musibet
gelmez. Allah dilediğinde onu kökünden koparıp atar.” 57
d. Filiz vermiş tohum, başak vermiş ekin gibilerdir. 58
Filiz vermeyen tohum, başak vermeyen ekin ya ayak altında ezilir ya da
hayvanlara yem olur. En iyi hâliyle ottur. Oysa müminler insanlık içindir,
insanlığa faydalı olsunlar diye seçilmişlerdir. Onlar Allah’ın (cc) yeryüzün-
deki şahitleridir. İslam cemaati bunun bilincinde olmalı ve çalışmalarını
bu doğrultuda sürdürmelidir. “Neydik, ne yaptık, kimlere faydalı olduk?”
sorusunu sormalı, hareketin muhasebesini yapmalılardır.
e. Ekin, sürekli bakım ister.
Bir topluluğun yığın, kalabalık, suyun üzerinde bilinçsizce hareket eden çer
çöp olmaktan çıkıp İslam cemaati olabilmesi sürekli, programlı ve düzenli
bir bakımla mümkündür.
Allah’ın (cc) müminleri ekine benzetmesine bu nazarla bakılmalıdır. Öncü-
lerin iman, salih amel ve örnek bir temsiliyetle geriden gelenleri beslemesi,
onların gelişimini gözlemesi ve beliren ihtiyaçlara uygun önlemler alması
bir zorunluluktur.
Ekin, ağaç gibi değildir. Kısa bir süreliğine bakımı ihmal edildiğinde tela-
fisi mümkün olmayan zararlar ortaya çıkar. Toplulukların İslam cemaatine
dönüşme hızı ve kalıcı salih ameller yapabilme kapasiteleri biraz da bu ilgi
ve bakımla alakalıdır.

58. bk. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri 18/147-148, Fetih Suresi, 29. ayetin Tefsiri
142
CEMAAT
6. Filizini Çıkarmış, Onu Kuvvetlendirmiştir

“…filizini çıkarmış, onu kuvvetlendirmiş…”
Tohum/Çekirdek filizi besler, ihtiyacı olan gıda topraktan filize geçer. Bu
da çekirdeğe/öze yani akideye ve dava bilincine bir işarettir.
Filiz yani davanın muhatabı olan insanlar farklı merhalelerden geçer, çeşitli
zorluklarla karşı karşıya kalırlar. Bu durumlar karşısında onların dayanağı
inanç ve davalarıdır. Şayet akide sağlam, dava bilinci de oturmuşsa inanç
ve dava bilinci sahibini besler; zorluklar karşısında dayanma gücü/sabır,
ileriye dönük umut/yakin ve zorlukları aşacak enerji sağlar.
Bunun için Allah Resûlü (sav) on üç yıl boyunca aralıksız bir şekilde asha-
bını eğitmiş, kalplerini Kelime-i Tevhid’le sağlamlaştırmış, Kur’ân kıssaları
aracılığıyla zorluklarla nasıl mücadele edileceğini aşılamıştır. Ve bu Rabba-
ni eğitim, tarihin şahitlik ettiği en güzide topluluğu meydana getirmiştir.
Resûl’ün eğitimine bakıldığında üç şey dikkatimizi çeker:
• Müfredat yani Kur’ân.
• Müfredatı uygulamalı öğreten muallim yani Nebi.
• Tüm benlikleriyle eğitime yönelen öğrenciler yani ashap.
Çekirdeğin filizi beslemesi ve olgunlaştırması bu üç unsurun varlığıyla
mümkündür. Bunlardan biri eksik olduğunda eğitim eksik, doğal olarak
inanç ve dava bilinci de eksik olacaktır.
Üzülerek belirtmeliyim ki eğitim sorunu, ilk nesilden bu yana İslam
cemaatlerinin en temel sorunu olmuş, bugün de sorun olmaya devam
etmektedir.
Sorun, ne kaynak azlığı ne bilgiye erişmenin zorluğu ne de âlim eksikliği-
dir. Bilakis, kaynakların çeşitliliği, bilginin erişilebilir olması, âlim/muallim
fazlalığı eğitim sorununu iyice içinden çıkılmaz müşkül bir hâle getirmiştir.
Çünkü kaynak çeşitliliğine bağlı kafa karışıklığı, bilgiye erişimin kolaylığına
bağlı bilginin değersizleşmesi ve öğrettiklerini yaşamayan âlimlere bağlı
olarak temsil sorunuyla karşı karşıyayız.
143
Bu konuda Seyyid Kutub (rh) çok önemli öneriler sunmuş ve bir birey olarak
doğru eğitimle neler yapılabileceğini göstermiştir. Son yüzyılda yüzlerce
cemaat, yüzbinlerce -belki milyonlarca- insan, Seyyid Kutub’un yaptığını
yapamamış, onun bıraktığı etkiye ulaşamamıştır. Zira o, kendisini Kur’ân’la
arındırmış, eğitmiş ve Kur’ân’ın gösterdiği şekilde mücadele etmiştir. Ortaya
bir eser ve o eseri tasdik eden bir hayat koymuştur. Ölümünün üzerinden
yarım asır geçmesine rağmen insanlar hâlâ onun kitaplarından besleniyor,
onun tevhide olan şahitliğini örnek almaya devam ediyorlar. Seyyid Kutub
tecrübesi biz müminlere çok şey anlatıyor.
Bugün, yeniden ve bir daha Kur’ân ile arınacak, Kur’ân ile doğrulacak,
Kur’ân ile uyaracak, Kur’ân ile müjdeleyecek, Kur’ân ile cihad edecek ve
Kur’ân’ın gösterdiği yerden beslenecek insanlara ihtiyaç vardır.
7. Kalınlaşmış ve Gövdesi Üzerine Doğrulmuştur
“…kalınlaşıp gövdesi üzerine doğrulmuş…”
Amaç budur. Güçlenmek, kendi ayakları üzerinde durmak ve elde edilen
gücü Allah’ın kelimesi/tevhid davası en yüce olsun diye kullanmaktır.
Allah (cc) El-Kaviy’dir, gücün ve kuvvetin yegâne kaynağıdır ve müminlerin
birey olarak, İslam cemaatinin de bir bütün olarak güçlenmesini ister.
Allah (cc); Resûl’ünün (sav) kuşatıldığı, ölüm tehditleri aldığı ve ashabının
şehit edilişini çaresizlik içinde izlediği bir dönemde şu ayeti indirmiştir:
“De ki: ‘Rabbim! Gireceğim yere doğrulukla girmemi, çıkacağım yerden doğ-
rulukla çıkmamı sağla. Kendi katından bana (İslam’ı zafere taşıyacak) yardımcı
bir kuvvet ihsan eyle.’ ” 59
Tevhid daveti güçlüdür; gücünü kaynağından alır. Çünkü o, El-Hak olan
Allah’ın davasıdır. Güçlüdür; çünkü fıtrata seslenir, insanı şah damarından
yakalar. Güçlüdür; çünkü sade ve anlaşılırdır. Güçlüdür; çünkü aklı ve ruhu
aynı ânda besler. Güçlüdür; çünkü Âdem (as) ile, yani insanlık tarihiyle yaşıt
köklü bir geçmişi vardır…
Bu saydıklarımız -ve daha sayılabilecek nice özellik- tevhid davasının manevi
gücüdür. Allah (cc) bu gücün maddi güçle desteklenmesini ister:
59. 17/İsra, 80
144
CEMAAT
“Andolsun ki resûllerimizi apaçık (delillerle) gönderdik. İnsanlar adaleti ayakta

tutsunlar diye onlarla beraber Kitab’ı ve mizanı (adalet ölçüsünü) indirdik. (Ay-
rıca) kendisinde çetin bir güç ve insanlar için faydalar bulunan demiri indirdik.
Ta ki Allah, kimlerin gaybta (onu görmedikleri hâlde) Allah’a ve resûllerine
yardım edeceğini açığa çıkarıp ayırsın. Şüphesiz ki Allah, (güç ve kuvvet sahibi
olan) Kaviy, (izzet sahibi, her şeyi mağlup eden) Azîz’dir.” 60
Çünkü batıl, tabiatı gereği hakkın karşısına dikilir. Ve yine tabiatı gereği
çoğunluk batıldan yanadır.
“De ki: ‘Yeryüzünde gezip dolaşın da bakın (bakalım) öncekilerin akıbeti nasıl
olmuş? Onların çoğu müşriklerdi.’ ” 61
Hakkı yok sayarlar, inkâr ederler. O varlığını korursa onu alaya alır, küçüm-
serler. Hakkın direnişini gördüklerinde tehdit ederler. Olmadı işkenceye
başlar, bir kısmını yurdundan çıkarır, öncüleri öldürmeye yeltenirler.
Allah (cc) hakkı koruyacak, ehlini müdafaa edecek ve hak ile insanlar arasına
giren engelleri kaldıracak bir gücün müminlerde olmasını ister.
Her dönemin “güç” anlayışı, vakıanın ihtiyaçlarına göre değişebilir.
Örneğin, Mûsâ (as) için güç, sayısal çoğunluk ve bir halkın ona destek
vermesiydi. Tüm itikadi ve ahlaki zaaflarına rağmen mücadelesi boyunca
İsrailoğullarından ayrılmadı, yürüyüşünü onlarla birlikte sürdürdü.
Lut (as) için güç, onu aşiretin şerrinden koruyacak bireysel bir güç ve hi-
mayedir. 62
Allah Resûlü (sav) için güç, iyi eğitimli savaşçılar ve savaşta ihtiyaç duyulan
harp aletleridir. 63
Bugünün muvahhidleri iyi düşünmelidir! Şahidi olduğumuz zaman dili-
60. 57/Hadid, 25
61. 30/Rum, 42
62. "Demişti ki: 'Keşke size karşı bir gücüm olsa ya da (sizden koruyacak) bir güce sığınabilseydim.' "
(11/Hud, 80)
63. "Onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve (cihad için tahsis edilmiş) besili atlar hazırlayın.
Onunla Allah düşmanlarını, kendi düşmanlarınızı ve sizin bilmediğiniz Allah'ın bildiği (gizli
düşmanlarınızı) korkutursunuz. Allah yolunda infak ettiğiniz her ne varsa size eksiksiz ödenir ve
siz zulme de uğramazsınız." (8/Enfal, 60)
145
minde Tevhid davetini maddi olarak güçlü kılacak ve hedeflerini gerçek-

leştirecek güç nedir? Tevhid akidesi ve İslam şeriatından taviz vermeden
bu güce ulaşmanın yolları nelerdir? 64
Bu soruya tek bir kişi ve yapı değil, davanın yükünü omuzlamış camialar
hep birlikte cevap vermelidir. Konuşmalı, tartışmalı, istişarelerde bulunmalı
ve vakıa okumalarını birbirleriyle paylaşmalılardır.
8. Her Merhalede Çiftçi/Lider Gözetiminde Bir Yapı
“…bu (o ekin), çiftçilerin hoşuna gider…”
Tohumu eken, çiftçiydi. Onun bakımını üstlenen çiftçiydi. Şimdi hasat
zamanıdır ve ekini izleyen, onu inceleyen yine çiftçidir.
Çiftçinin lidere veya hareketin öncülerine tekabül ettiğini daha önce
belirtmiştik. Ayetin bu bölümünden, İslami hareket için çiftçinin önemini
anlıyoruz. Çünkü insan kalabalıklarını tespih misali bir ipe dizen, onları
anlamlı bir topluluk hâline getiren; liderdir. Lideri olmayan ya da zayıf
olan toplulukların yoklukları, var olmalarından daha hayırlıdır. Böyle bir
topluluk yalnızca kaos ve keşmekeş sebebidir. Her kafadan ayrı bir ses, her
bedenden ayrı bir fiil sadır olan bu gibi yapılar, tevhid daveti için zararlıdır.
Çünkü davetin varlığı kadar nasıl temsil edildiği de önemlidir. Yanlış bir
temsiliyet insanları Allah’ın (cc) dininden uzaklaştıracaktır.
Bir çiftçi elinde şekillenmeyen, bakımı bir çiftçi eliyle yapılmamış ve olgun-
laşması bir çiftçi onayı ile olmayan, ekin olamaz. Bu insanların oluşturduğu
kalabalık da İslam cemaati değildir.
Ayetin bu bölümü İslam cemaatinin başka bir yönüne daha işaret eder. 65
Çiftçi, ekin işinde ariftir. Ekinin kusurlarını, iyisini ve kötüsünü birbirinden
ayırır. Bildiğimiz gibi, işin ehli/ustaları kolay kolay bir şeyi beğenmezler.
Eğer beğeniyorlarsa bu, o işin çok iyi olduğuna alamettir.
İslam cemaati çiftçinin hoşuna giden ekin gibidir. Lider, cemaate baktığın-
da, verilen emeklerin iman ve salih amel olarak karşılık bulduğunu görür.
64. Zira tavizler vererek ulaştığınız şey; güç değil, taptığınız ve sizi yönlendiren ilahınız olmuş
olur. Böyle bir gücün tevhide hizmet etmeyip şirki güçlendirdiği ise sayısız tecrübeyle sabittir.
65. bk. El-Bahru'l Muhît fi’t Tefsîr, 9/503, Fetih Suresi, 29. ayetin tefsiri
146
CEMAAT
Onlar, itaatleri, lidere bağlılıkları, düzen ve disiplinleriyle liderlerinin gözünü

doldurur, Kızıldeniz’e sürülecek atın peşinden atlarını denize süreceklerine
dair güven verirler.
Liderin yapıdan, yapının da liderden razı olması için karşılıklı sorumlu-
lukların yerine getirilmesi gerekir.
Cemaat bireyleri lidere itaat eder, bağlılıklarını sunar, yapacağı işlerde
izin alır, saygıda kusur etmez ve önerilerini/eleştirilerini liderle paylaşırlar.
Lider ise ehliyet, liyakat, kardeşlerini sevme, güvenilirlik ve onları mad-
di-manevi anlamda geliştirecek projelerle cemaatin gelişmesine katkı sağlar.
Liderin cemaatten, cemaatin de liderden razı olduğu bir yapı; müminlerin
gönlüne şifa, kâfirlerin kalplerinde ise öfke ve buğz sebebidir.
9. Kâfirleri Öfkelendirirler
“…(Onların bir ekin gibi güçlenip çoğalması örneği) kâfirleri öfkelendirmek
için verilmiştir…”
Tevhidin varlığı kâfirler için hoşnutsuzluk sebebidir. Ancak bu hoşnutsuz-
luk basit, sıradan bir duygudur. Tevhid ehlinin çoğalması, ayette anlatıldığı
gibi güçlenmesi ve toplumda görünmeye/işitilmeye başlaması ise öfke/
ğayz sebebidir.
Zira müşrikler, tevhidin güç kazanmasının anlamını çok iyi bilirler. On-
lar için tevhidin güçlenmesi; şirkin yeryüzünden silinecek olması, şirkten
kaynaklı imtiyazların son bulması, şeriat karşısında herkesin eşit olması,
zengin ile fakirin aynı safta omuz omuza namaza durması, aynı sofrada ye-
mek yemesi, paradan para kazanma aymazlığının/tefeciliğin son bulması,
fahşa ve münkerin izalesi… anlamına gelmektedir. Bu sonu düşündükçe
öfkeden kudururlar.
Yine onlar; muvahhidleri yok saymış, alaya alıp küçümsemiş, hapsetmiş,
sürmüş, öldürmüştür. Buna rağmen muvahhidler güçlenmiş ve çoğalmıştır.
Tüm çabalarının boşa gitmiş olması onları öfkelendirir.
Allah’ın (cc) bu sözünden anlamalıyız ki: Bizler güçlendikçe, sayımız arttık-
ça, düzen ve disiplin içinde ilerledikçe rahata ermeyecek, daha zor günlerle
147
karşılaşacağız. Biz güçlendikçe Allah düşmanları öfkelenecek, biz güçlen-

dikçe onlar İslam’a ve ehline karşı daha büyük hile ve tuzaklar kuracaklardır.
Muvahhidler tevhid akidesine ve sünnete/menhece bağlı kalarak vazifelerini
yapmalı ve Allah’a dayanmalılardır. Zira bu ekin, her şeyden önce Allah’ın
gözetimindedir. Karşılaştıkları zorluklara sabır ve takvayla direnmeliler-
dir. Yalnızca vazifelerine odaklanmalı, ânın vacibini anlamaya çalışmalı
ve Allah’tan yardım dileyerek ilerlemeye devam etmelilerdir. Ne dünün
nostaljisine ne de yarının bize gayb olan hayalciliğine prim vermelilerdir.
Ânın vacibi, sabır ve takva… Tüm enerjilerini bu noktaya hasretmelilerdir.
Kâfirlerin öfkesi ve dağları yerinden oynatan tuzakları Allah’ın katındadır.
O (cc) izin vermeden bu ekine zarar veremezler. Büyüyen öfke ve her geçen
gün şiddetlenen tuzaklar karşısında bizi koruyacak ve Allah’ın yardımıyla
galip getirecek şey, sabır ve takvadır.
“Size bir iyilik dokunması onları üzer, başınıza bir musibetin gelmesiyle sevi-
nirler. Şayet sabreder ve korkup sakınırsanız onların tuzakları size hiçbir zarar
vermez. Allah, onların yaptıklarını kuşatandır.” 66
“Evet, şayet sabreder ve korkup sakınırsanız -onlar aniden size saldıracak olsa
bile- Rabbiniz, işaretli beş bin melekle sizi destekleyecektir.” 67 68
10. Bağışlanma ve Büyük Mükâfat!
“…Allah, içlerinden iman edip salih amel işleyenlere, bağışlanma ve büyük
bir mükâfat vadetmiştir.”
Biz müminlerin namazı, kurbanı, hayatı, ölümü, mücadelesi, sosyal ilişkileri
tek bir şey içindir. Allah’ın rızasına nail olup O’nun (cc) azabından sakınmak.
Davetimizi, cihadımızı, mücadelemizi ideolojik ve beşerî mücadelelerden
ayıran da budur. Onun için biz hep kazanırız. Yensek de yenilsek de zafer
bizimdir. Bize göre Bedir’in aslanları da kazanmıştır, ömürleri mağarada
uyuyarak geçen Ashab-ı Kehf de…
66. 3/Âl-i İmrân, 120
67. 3/Âl-i İmrân, 125
68. İmam Malik (rh) ayetin bu kısmından, sahabeye buğz eden ve kalplerinde onlara karşı
öfke taşıyanların kâfir olduğu hükmünü çıkarmıştır. Çünkü ayet birinci dereceden sahabeyi
anlatmakta ve onlara buğz edenlerin kâfirler olduğunu belirtmektedir. (bk. İbn-i Kesîr Tefsîri,
8/260, Fetih Suresi, 29. ayetin tefsiri)
148
CEMAAT
Bize göre Roma ve Persleri yenilgiye uğratan da kazanmıştır, hendekler-

de yanarak şehit olanlar da. Çünkü her iki topluluk da Allah’ın rızasına ve
bağışlamasına nail olmuştur.
Müminler gücünü işte bu anlayıştan alır; bu anlayışla zorluklara göğüs
gerer, nimetler karşısında şımarmadan durabilirler. 69
Cemaat Bireylerinde Görülen Hatalar
İnsanları cemaatlerden uzak tutan şeytani vesveselerden biri; cemaat
bireylerinde görülen hatalardır. Bu, şeytani bir vesvesedir; zira ne şeriat ne
de akıl, hatasız bir topluluğun olabileceğini kabul eder. Şöyle ki;
Günahsız bir birey/toplum hayali kuran, abesle iştigal eder. Böyle bir zih-
niyet şeytanın oyunlarına açık hâle gelir. Âdem’in (as) kıssasından biliyoruz
ki melekleşme/günahsızlık isteği tehlikeli bir istektir. Şeytan’ın Allah (cc) ile
aldatmasına kapı aralar:
“(Derken şeytan) örtünerek gizlenmiş bulunan avret yerlerini açığa çıkarmak
için onlara vesvese verdi. Ve dedi ki: ‘Rabbinizin bu ağaçtan yemenizi yasaklaması,
melek olmamanız ve ebedî yaşayanlardan olmamanız içindir.’ Ve: ‘Şüphesiz ki
ben, sizin iyiliğinizi istiyorum/size nasihat veriyorum.’ diye o ikisine yemin etti.” 70
Birçok insan günahsızlaşma düşüncesiyle İslam’da ruhbanlık bidatini ihya
etti, mağaralarda ve çilehanelerde nefislerine işkence yapan klinik vakalara
dönüştü. Günahsızlaşmak için veli olmaya, Allah (cc) ile bütünleşmeye (fena-
fillah), nefsi öldürmeye yeltendiler; sonuç ortada! Masiyetlerden kaçarken
günahların en büyüğüne düştüler, “Ben Allah’ım!” demeye başladılar.
Günahsız toplum hayali kuran bir diğer grup, topluma yüz çevirdi. “Bun-
lardan adam olmaz.” düşüncesiyle emr-i bi’l ma’ruf sorumluluğunu terk etti.
Hiçbir cemaati beğenmediği için bireysel yaşamı tercih etti… Toplumun
günahlarına burun kıvırırken farkında olmadan, şeytanın oyunuyla daha
büyük bir günaha düştü.
Günahsızlık arzusunu Asr-ı Saadet’te de görüyoruz. Allah Resûlü (sav) bu
eğilime Rabbinin El-Ğafûr ismiyle müdahale ediyor:
70. 7/A’râf, 20-21
149
Allah Resûlü’nün (sav) kâtiplerinden Hanzala El-Usaydî (ra) kendi başından

geçen bir hadiseyi şöyle anlatır:
“Bir gün Ebû Bekir ile karşılaştım. Bana, ‘Ey Hanzala, nasılsın?’ dedi.
Ben, ‘Hanzala münafık oldu.’ dedim.
O, ‘Subhanallah! Sen ne diyorsun?’ dedi.
Ben, ‘Allah Resûlü’nün (sav) huzurunda bulunuyoruz. O bize cehennemi
ve cenneti hatırlatıyor, sanki (onları) gözlerimizle görüyoruz. Fakat onun
huzurundan çıkınca, hanımlarımızla, çocuklarımızla meşgul oluyoruz.
Onların işleriyle meşgul oluyoruz. Çok (şeyi) unutuyoruz.’ dedim.
Bunun üzerine Ebû Bekir (ra) şöyle dedi: ‘Vallahi mutlaka bizler de (senin
söylediklerinin) benzeriyle karşı karşıya kalıyoruz.’
(Hanzala (ra) anlatmaya devam ediyor:) Ben ve Ebû Bekir (Allah Resûlü’ne
(sav)) gittik. Nihayet Allah Resûlü’nün (sav) huzuruna vardık.
Hemen, ‘Hanzala münafık oldu, ey Allah’ın Resûlü!’ dedim.

Allah Resûlü (sav) bunun üzerine, ‘O nedir (o ne biçim söz)?’ dedi.
Ben de şöyle dedim: ‘Ey Allah’ın Resûlü! Huzurundayken sen bize cehen-
nemi ve cenneti hatırlatıyorsun. Sanki gözlerimizle görüyoruz. Fakat huzu-
rundan çıkınca, eşlerimizle ve çocuklarımızla meşgul oluyor, mesleğimizle
uğraşıyoruz. Çok (şeyi) unutuyoruz.’
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Nefsim elinde olana yemin olsun ki hu-
zurumda bulunduğunuz hâl üzere ve (o şekilde) hatırlamaya (zikirde) devam
etseydiniz, melekler (evlerinizde) döşekleriniz üzerinde ve yollarda sizinle
musafaha ederlerdi. Fakat ey Hanzala, insan bir saat öyledir, bir saat böyle.’
diye üç defa tekrarladı.” 71
“ ‘Ey Allah’ın Resûlü!’ dedik. ‘Bize ne oluyor ki senin yanındayken kalpleri-
miz yumuşuyor, dünyayı istemiyor, ahiret ehlinden olmaya çalışıyoruz. Fakat
senin yanından çıkıp ailelerimiz arasına karışıp çocuklarımızın kokusunu
aldığımızda kendimizi değişmiş buluyoruz!’
71. Müslim, 2750
150
CEMAAT
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu: ‘Siz her vakit benim ya-
nımdan çıktığınız şekilde olsaydınız melekler sizi evlerinizde ziyaret ederlerdi
ve sizler hiç günah işlememiş olsanız, Allah günah işleyen ve onların günahını
affedeceği bir toplum yaratırdı.’ ” 72
Gördüğümüz gibi zahiren Rahmâni bir endişe var. Bunda hiçbir şüphe
yok. Ancak Allah (cc), insanları arındırsınlar diye resûller yollamıştır. Allah
Resûlü (sav), bu isteğin bir adım sonrasını biliyor. Zira önceki ümmetlerden
bu istekle sapmış, ruhbanlık bidatiyle aşırıya kaçmış topluluklar vardır. Bu
sebeple ashabı uyarıyor. Onlar günah işlemese bile Allah’ın (cc), günah işleyen
ve onları (El-Ğafûr ismiyle) bağışlayacağı bir toplum getireceğini belirtiyor.
Nebevi hikmet pınarından bir kulluk kaidesi daha öğrenmiş oluyoruz:
İnsanın iki saati bir değildir. Bazen öyle bazen böyle olmak, insanın tabia-
tıdır. Çünkü o melek değil, insandır. Bulunduğu ortama göre kalp hâlleri
değişiklik gösterir. İlim ve zikir meclisinde ayrı, aile içinde ayrı bir hâle
bürünür. İlim ve zikir meclisi insanın mana boyutunu, aile ortamı maddi
boyutunu tatmin eder. İnsan, iki boyutuyla insandır. O, ne mana boyutu
olmayan bir hayvan ne de maddi boyutu olmayan bir melektir.
İlim ve zikir meclisinde huşu, inabe ve hûdu; aile ve arkadaş meclisinde
sevinç, tebessüm ve eğlence vardır. Normal insan, her iki durumu yaşayan
insandır. Anormal insan ise hayatının her ânında ilim ve zikir meclisindeymiş
gibi yaşayan veya hayatın her ânını oyun ve eğlenceye çeviren insandır. Her
iki insan modeli de itidalin dışına çıkmış aşırı insan modelidir.
Günahsız toplum idealinin bir diğer olumsuz etkisi de İslam toplumunu
terk etmek ve bireyselleşmektir, demiştik. Allah Resûlü (sav), bu tehlikeye
karşı da ashabını uyarmıştır:
Muâz ibni Cebel’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Şeytan insanoğlunun kurdudur, sürünün kurdu olduğu gibi. Kurdun, sürüden
geride ve tek kalan hayvanı kaptığı gibi, şeytan da cemaatten geride kalan ve tek
72. Tirmizi, 2526
151
kalanı kapar. Aman ha! Vadilerde, dağlarda yalnızlıktan sakınınız. Mescidlerde,

toplum içerisinde ve Müslimlerin cemaati arasında bulununuz.” 73
Birçok insan, kardeşleriyle bazı ticari sorunlar yaşamıştır. Yani biri parasını
almış, vermemiş; bir diğeri söz vermiş, sözünü tutmamıştır. Şeytan insanı
hayırdan mahrum edemediğinde onun gözünde Müslim kardeşlerinin
eksiklerini büyütmeye başlar. Amaç bellidir: Kişiyi Müslim kardeşlerinden
soğutmak ve İslam toplumundan koparmak! Ki, birçok insan bu hususta
anlattıklarıyla kendisini zehirlemekte ve Müslimlerden uzaklaşmaktadır.
Neticede kendisi şeytana av olmaktadır. Zira cemaatten kopan, şeytana av
olmaya adaydır.
Allah Resûlü’nün (sav) içinde yaşadığı toplum, günahsız bir toplum değildir.
Bilakis günah işleyen, pişmanlık duyan ve tevbeyle Allah’a (cc) yönelen bir
toplumdur.
Evet, o güzide toplumda, aklımıza gelebilecek birçok günah işlenmiştir.
Ancak bu, onların değerinden hiçbir şey eksiltmemiştir. Bazı örnekleri
beraber okuyalım:
“Halam Rubeyyi’, Ensar’dan bir cariyenin dişlerini kırdı. Cariye’nin velileri
kısas talep ettiler. Peygamber’e (sav) geldiler. Peygamber de kısası emretti.
Amcam Enes ibni Nadr dedi ki: ‘Yemin olsun ki hayır, Rubeyyi’in dişleri
kırılamaz.’
Allah Resûlü dedi ki: ‘Enes! Kısas Allah’ın farzıdır.’
Ardından velileri geldiler ve diyete razı oldular. Allah Resûlü dedi ki: ‘Al-
lah’ın kullarından öylesi vardır ki Allah adına yemin etse Allah onun yeminini
kesinlikle yerine getirir.’ ” 74
İki kadın sahabi sokak ortasında kavga ediyor. Biri diğerinin dişini kırıyor.
Allah Resûlü (sav) bir hüküm veriyor. O duygusallıkla Enes ibni Nadr (ra) karşı
çıkıyor. Enes ibni Nadr kim? Hakkında şu ayetin indiği sahabi:
73. Ahmed, 22029

152
CEMAAT
“Müminlerden öyle yiğitler vardır ki; Allah’la yaptıkları sözleşmeye sadık kal-
dılar. Onlardan kimisi adağını yerine getirdi (şehit oldu), kimisi beklemektedir.
Kesinlikle (sözlerini) değiştirmemişlerdir.” 75
Bir genç sahabi, patronu olan bir başka sahabinin hanımıyla zina yapıyor:
Ebû Hureyre ve Zeyd ibni Hâlid El-Cuhanî’den (r.anhuma) şöyle rivayet edil-
miştir:
“Bedevilerden bir zat Allah Resûlü’ne (sav) gelerek, ‘Ey Allah’ın Resûlü!
Allah için senden, benim için ancak Allah’ın Kitabı’yla hüküm vermeni
dilerim!’ dedi.
Öteki hasım -ondan daha anlayışlı bir hâlde-, ‘Evet, aramızda Allah’ın
Kitabı’yla hükmet! Bana da müsaade buyur!’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Söyle.’ dedi.
Adam, ‘Benim oğlum bu adamın yanında çırak idi. Derken karısıyla zina
etti. Ben haber aldım ki oğluma recm lazımmış, hemen onun namına yüz
koyunla bir cariye fidye verdim. Bir de ulemaya sordum. Bana, oğluma
ancak yüz dayakla bir yıl sürgün cezası lazım geldiğini, bunun karısına da
recm gerektiğini haber verdiler.’ dedi.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Nefsim elinde olan Allah’a yemin ederim ki,
aranızda Allah’ın Kitabı’yla hükmedeceğim! Cariye ile koyunlar geri verilecek.
Oğluna yüz değnekle bir yıl sürgün gerek! Haydi, Ey Uneys! Onun karısına git.
Şayet itiraf ederse onu recmet!’ buyurdu.
Uneys, kadına gitti. Suçunu itiraf edince Allah Resûlü de (sav) emir buyurdu
ve kadın recmedildi.” 76
Bir kadın kendisine emanet edilen eşyaları çalıyor. Ailesi araya aracı koyup
hükmün uygulanmasına engel olmaya çalışıyor:
“Âişe (r.anha) şöyle dedi: Ben-i Mahzum Kabilesi’nden hırsızlık yapan bir
kadının durumu Kureyşlileri çok üzmüştü. Onlar, ‘Bu konuyu Allah Resûlü
(sav) ile kim konuşabilir?’ diye kendi aralarında müzakere ettiler.
75. 33/Ahzâb, 23
153
Bazıları, ‘Buna Allah Resûlü’nün (sav) kıymetlisi Usame İbni Zeyd’den başka
kimse cesaret edemez.’ dediler.
Usame, onların istekleri doğrultusunda Allah Resûlü ile konuştu.
Bunun üzerine Allah Resûlü, ona, ‘Ey Usame, Allah’ın koyduğu cezalardan
birinin uygulanmaması için aracılık mı yapıyorsun?’ dedi.
Sonra ayağa kalktı ve halka şöyle hitap etti: ‘Sizden önceki milletler şu se-
beple yok olup gittiler: Aralarından soylu, mevki ve makam sahibi biri hırsızlık
yapınca onu bırakıverir, zayıf ve kimsesiz biri hırsızlık yapınca da onu hemen
cezalandırırlardı. Allah’a yemin ederim ki, Muhammed’in kızı Fâtıma hırsızlık
yapsaydı, elbette onun da elini keserdim.’ ” 77
Asr-ı Saadet’te alkol bağımlısı sahabiler vardı:
Ömer ibni’l Hattâb’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü zamanında Abdullah adında himar lakabıyla bilinen bir
adam vardı. Allah Resûlü’nü güldüren birisiydi. Allah Resûlü onu içkiden
dolayı celdetmiş/sopayla vurma haddi uygulamıştı. Bir gün Allah Resûlü’ne
getirildi. Sopa vuruldu. Orada bulunanlardan birisi dedi ki: ‘Allah’ım ona
lanet et!’
Allah Resûlü dedi ki: ‘Ona lanet etmeyin. Muhakkak ki o Allah ve Resûl’ünü
seviyor.’ ” 78
Ticarette anlaşmazlıklar yaşanıyor, Allah Resûlü’nün (sav) mescidinde kavga
ediyorlardı:
Abdullah ibni Ka’b ibni Mâlik’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Babam Ka’b ibni Malik ve İbni Ebî Hadret (r.anhuma) arasında bir borç
meselesi vardı. Mescidde tartışmaya başladılar. Sesleri yükselmişti. Allah
Resûlü (sav) seslerini işitince odasının perdesini araladı ve seslendi: ‘Ey Ka’b!’
K’ab, ‘Buyur, Ey Allah’ın Resûlü!’ dedi.
Allah Resûlü, ‘Borcunun yarısından feragat et!’ buyurdu.

78. Buhari, 6780
154
CEMAAT
K’ab, ‘Ettim, Ey Allah’ın Resûlü!’ dedi.

Allah Resûlü, ‘Ey İbni Ebi Hadret! Sen de borcunu öde.’ buyurdu.” 79
Sahabenin önde gelenlerinden Muâz ibni Cebel (ra) borçlarını ödeyemi-
yordu. Borçlular onu esir aldılar. Allah Resûlü (sav) onu borçluların elinden
kurtardı. Sonra da Yemen’e sorumlu olarak görevlendirdi. 80
Bir sahabi, Allah yolundaki bir başka sahabinin eşine sarkıntılık yapmıştı.
Ebu’l Yeser’dan (ra) şöyle rivâyet edilmiştir:
“Bana hurma satın almak üzere bir kadın geldi. Ben de ‘İçerideki hurmalar
bunlardan iyidir.’ dedim.
Bunun üzerine kadın da benimle birlikte içeri girdi. Ben de eğilerek kadını
öptüm. Sonra Ebû Bekir’e gelip durumu kendisine anlattım.
Ebû Bekir, ‘Bu işi sakla, tevbe et ve hiç kimseye söyleme.’ dedi.
Sabredemedim, Allah Resûlü’ne (sav) gelip durumu kendisine anlattım.
Allah Resûlü, ‘Allah yolunda cihad eden bir gazinin ailesine böyle mi yapman
gerekirdi?’ dedi.
O ânda, ‘Müslim olmamış olsaydım!’ dedim ve cehennemliklerden oldu-
ğumu sandım.
Allah Resûlü, uzun bir süre başını önüne eğdi. Allah ona, ‘Gündüzün iki
ucunda ve gecenin (gündüze) yakın saatlerinde namazı dosdoğru kıl. Şüphesiz
iyilikler, kötülükleri giderir. Bu, (Allah’ı) ananlar için bir öğüttür.’ 81 ayetini indirdi.
Sonra Peygamber’in yanına geldim ve Allah Resûlü (sav), bu ayeti bana okudu.
Peygamber’in ashabı, ‘Ey Allah’ın Resûlü! Bu hüküm ve uygulama sadece
bu kimseye mi, yoksa herkese mi?’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Herkesedir.’ buyurdu.” 82
Bu örnekleri anlatma nedenim sahabe topluluğunu kötülemek değildir.
80. bk. İbni Mace, 2357
81. 11/Hûd, 114
82. Tirmizi, 3115
155
Bundan Allah’a sığınırım. Kaldı ki ben veya bir başkası onları kötülese ne
olacak? Onlar Allah’ın övgüsüne nail olmuş, güzide bir toplumdur. Bilmemiz
gereken şudur: Onlar bu hâllerine rağmen Allah (cc) tarafından övüldüler.
Çünkü onlar insandı ve günah insan içindi. Günahsız olsalar, yeryüzünde
değil; meleklerle birlikte semada olurlardı. Hâliyle insanın dinî ve dünyevi
olumsuzluklarını bahane edip İslam toplumundan uzaklaşmak doğru bir
yaklaşım değildir. Allah El-Ğafûr ise, ki öyledir, günah işleyen insan/toplum
mutlaka olacaktır. 83
Her Sakallıya Dede Dememelisin!
Sen henüz yolun başındayken herhangi bir ders ortamına, cemaat merke-
zine gittin… Senin o ân orada bulunuyor olman o cemaatin ferdi olduğun
anlamına gelmediği gibi aynı şekilde o ortamda bulunan her insan da o
ortamın bir parçası olmayabilir. Senin gibi ilk defa ve yeni gelmeye başla-
mış olabilir… İnsanları İslam’dan soğutmak için sistem tarafından oraya
gönderilen bir hain olabilir. Senin gibi yeni insanları aldatmak isteyen bir
dolandırıcı olabilir… Bu saydıklarımın hiçbirini bilmiyor olabilirsin, o
hâlde kendi durumundan yola çıkarak, gördüğün insanların senin gibi yeni
olabileceğini düşünmelisin… Bu çalışmada çokça karşılaşacağın şeyi yap:
Hiçbir işinde aceleci olma… Her sakallıya derdini anlatmak, her sakallıyı
hayatına dahil etmek, her sakallıyla iş yapmak zorunda değilsin. Senin so-
rumluluğun adım adım, sabır ve teenniyle hareket etmektir. Evvela Rabbini
tanımalı, sonra Kitab’ı ve Sünneti öğrenmeli; elinde bir ölçü olduktan sonra,
o ölçüyle insanları değerlendirmelisin…
Bir ortama girdiğinde her şeyden önce şöyle bir etrafına bak. Ortamda
bir düzen, ne yaptığını bilen insanlar var mı? Şayet kendini bir kahve or-
tamındaymış gibi hissediyorsan, oradan uzaklaş. Zira kendilerine faydası
olmayan insanların sana bir faydası olmayacaktır. Şayet etrafında bir düzen,
ne yaptığını bilen insanlar görüyorsan; ortamın sorumlulularını bul. Derdini
onlara anlat. Sorunlarını onlarla konuş. Ortama geliş amacını onlara arz
et… Böylesi daha sağlıklı, daha hayırlı olacaktır.
Bir şey daha: İslam’a yönelen her kişi dört dörtlük, cahiliyeden arınmış ya
da bir Ebû Bekir, bir Ömer olmuyor maalesef.
83. bk. El-Esmau’l Husna, s. 371-377
156
CEMAAT
“Sonra Kitab’ı kullarımızdan seçtiklerimize miras kıldık. Onlardan kimi nefsine

zulmeder, kimisi orta yolludur. Kimisi de Allah’ın izniyle hayırlarda yarışıp öne
geçer. Bu, büyük lütuf ve ihsanın ta kendisidir.” 84
Kitab’a vâris olanlar arasında hayırda öncüler, orta yollular ve nefsine
zulmedenler vardır. Zira insan, Müslim olmasından önce insandır. İslam,
insanlığın üzerine çıkılan kat gibidir. Şayet insan olarak kumaşı kaliteliyse,
İslam ondaki güzellikleri pekiştirir, arttırır ve çeşitlendirir. Şayet kumaşı
kalitesizse, İslam ona pek de bir şey yapmaz. Allah’ın rahmet ettikleri müs-
tesna genelin durumu budur.
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Ey Allah’ın Resûlü, insanların en kerimi kimdir?’
diye soruldu.
‘En takvalı olanlarıdır.’ şeklinde cevap verdi.
‘Bizim sana sorduğumuz bu değildir.’ dediler.
‘O hâlde Allah’ın halilinin oğlu, Allah’ın nebisinin oğlu Yûsuf ’tur.’ buyurdu.
‘Bizim sana sorduğumuz bu da değildir.’ dediler.
Bu sefer, ‘Siz bana Arapların madenleri hakkında mı soruyorsunuz?’ dedi.
‘Evet’ dediler.
‘Onların Cahiliye Dönemi’nde hayırlı olanları, fıkhetmeleri şartıyla İslam’ın
da hayırlı olanlarıdır.’ buyurdu.” 85
Cahiliyede insanların en hayırlısı olanlar İslam’da da en hayırlı insanlar
olurlar; yeter ki Allah’ın dinini fıkhetsinler. Demek ki cahiliyesinde dahi
hayırlı insanlar vardır ve İslam onlardaki hayrı muhkem hâle getirmekte-
dir. Buna mukabil İslam olduğu hâlde kalplerine iman girmeyen, bedevi,
İslam’ını güzelleştiremeyen insanlar vardır.
“Bedeviler: ‘İman ettik.’ dediler. De ki: ‘İman etmediniz. Fakat ‘teslim olduk’
deyin.’ (Çünkü) iman henüz kalplerinize girmiş değildir. Şayet Allah’a ve Resûl’üne
itaat ederseniz (Allah,) amellerinizden hiçbir şey eksiltmez. Şüphesiz ki Allah,
84. 35/Fâtır, 32
157
(günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü akıbetinden kulu koruyan)

Ğafûr, (kullarına karşı merhametli olan) Rahîm’dir.” 86
“Bir adam Allah Resûlü’ne (sav) ‘Ey Allah’ın Resûlü! Cahiliyede işlediğimiz
günahlardan dolayı ceza görecek miyiz?’ diye sordu.
Allah Resûlü (sav) şöyle cevap verdi: ‘Kim Müslim iken güzel hareket ederse
cahiliye hayatında işlediği günah ile hesaba çekilmez. Fakat kim de İslami
dönemde kötülük işlerse hem önceki/cahiliyedeki ameliyle hem de sonra/
Müslim iken yaptıklarıyla hesaba çekilir.’ ” 87
Sen İslami bir ortama girdiğinde “bu bilgi” zihninin bir köşesinde, elinin
altında bulunsun. Her sakallıyla ticaret yapılmaz, her tesettürlüyle evlenilmez.
Özcesi, her sakallıya dede denmez, dememelisin. Her işinde olduğu gibi
insanları tanırken sabır ve teenniyle hareket etmeli; emin olduktan sonra
sosyal, ticari ve ailevi ilişkiler kurmalısın. Bundan çok daha tehlikelisi ise
yalnızca fotoğrafını gördüğün, yazısını okuduğun veya yazıştığın insanlara
güvenmendir. Sosyal medyadan tanıştığın insanlara güvenmen, bu gü-
vene dayanarak bazı adımlar atman senin için felaket olacaktır. Yukarıda
okuduğun nasların Asr-ı Saadet’te, Mescid-i Nebevi’de, Allah Resûlü’nün
arkasında saf tutan insanlar için söylendiğini unutma. Yani Medine’de bile
herkes aynı seviyede, aynı güvenilirlikte değildir. Sen imanın verdiği o ilk
heyecanla herkesi kucaklamak, her insanla bir şeyler paylaşmak istiyorsun.
Ancak daha yolun başında biriktireceğin olumsuz tecrübeler, kulluk azmini
kıracak, seni yavaşlatacaktır. İslam yolunda emin adımlarla yürürsen, güzel
anılar ve güvenilir dostlar biriktirirsin. Her yorulduğunda bu ikisi seni teşvik
eder, düştüğünde seni kaldırır. Maalesef çoğu insan daha yolun başında yol
yorgunu, yol düşkünü hâline gelmektedir. Zira yanlış insanlar, olumsuz
ilişkiler ve kötü tecrübeler biriktirmiş; her sakallıya dede diyerek güvenini
kaybetmiştir. Bir diğer ifadeyle acele işe şeytan karışmıştır…
86. 49/Hucurât, 14
158
CEMAAT
Tuzaklara Dikkat!
Her sakallıya dede dememelisin, dedik. Bunun bir nedeni de şirk ehlinin
tuzakçı olması ve insanları saptırmak için “sakallılar” yetiştirmesidir. Şöyle ki;
Bizleri arındırsın diye yüreğimizi açtığımız vahiy, ısrarla bir noktaya işaret
eder: Şirk ehli tuzakçıdır!
“Böylece biz, her beldenin önde gelenlerini oranın suçlu günahkârları kıldık
ki orada tuzaklar kursunlar. Oysa onların tuzakları, yalnızca kendilerine zarar
verir. Farkında da değillerdir.” 88
“Ve büyük büyük tuzaklar kurdular.” 89
Vahiy, onların tuzakçı olduğunu ifşa etmekle kalmaz; aynı zamanda kur-
dukları tuzaklara örnekler verir. 90 Hiç şüphesiz şirk ehli bugün de fasid
çalışmalarına devam ediyor, birbirlerine süslü/yaldızlı sözler fısıldıyor,
inananların ayağını kaydırmak için gece gündüz aralıksız tuzak kuruyor ve
kurmaya da devam edecektir. Normaldir; zira müşrik, tevhid sözleşmesini
bozarak Rabbine ve özüne/fıtratına ihanet etmiştir. İhanet ahlakı ile tuzak-
çılık ikiz kardeştir. Normaldir; zira müşrik, vahiyden yüz çevirip şeytanın
sesine kulak vermiştir. Şeytan ise tuzakçıdır ve dostlarını tuzak kurmaya
teşvik eder.
Şirk ehlinin tuzaklarını tahdit etmek olanaksızdır. Zira şirk ehli sürekli ken-
dini güncellemekte, yeni şartlara uygun hile, desise ve tuzak üretmektedir. 91
İşte bu tuzakçı tabiatlarının bir yansıması da dinin karşısına din, sakalın
karşısına sakal, fikrin karşısına fikir koymalarıdır. Zira bir zihniyete karşı
mücadele etmenin en etkili yolu, onun karşısına bir benzerini koymaktır.
Hedef düşünce yapısının kavramlarıyla konuşan, onunla aynı hassasiyetlere
sahip; ancak onun asli gayesinin tam zıddı bir amaca hizmet eden bir zih-
niyet… Allah Resûlü’nün (sav) sözleriyle söyleyecek olursak, “Bizimle aynı
ciltten olan, bizimle aynı dili konuşan, cehennem kapısında durup Allah’a
88. 6/En’âm, 123
89. 71/Nûh, 22
90. bk. Tevhid Dergisi, S 58, s. 12; Tevhid Dergisi, S 71, s. 10-11. İlgili yazılara ulaşmak için
karekodları okutabilirsiniz.
159
davet eden” 92 bir zihniyet… Dine karşı din, 93 ideolojiye karşı ideoloji…
Yakın tarihten birkaç örnek verelim:
1917 Ekim Devrimi sonrası komünizm tüm dünyada tartışılmaya başla-
mıştır. Zira yaklaşık yüz elli yıldır teori olarak okunan bir ideoloji, ilk defa
ete kemiğe bürünmüştür. 31 Ekim 1920 tarihinde Mustafa Kemal, çalışma
arkadaşlarına yolladığı bir notta şöyle der:
“Komünistliğin memleketimizde değil, henüz Rusya’da bile uygulama ka-
biliyeti hakkında açık kanaatlerin ortaya çıkmadığı anlaşılmaktadır. Bununla
beraber içeriden ve dışarıdan çeşitli maksatlarla bu cereyanın memleketimize
girmekte olduğu ve buna karşı makul tedbir alınmadığı takdirde de milletin
pek ziyade muhtaç olduğu birlik ve sükûnetini bozacak durumların belirmesi
de imkân dairesinde görülmüştür. En makul ve tabiî tedbirler olarak aklı
başında arkadaşlardan hükümetin bilgisi dâhilinde bir Türkiye Komünist
Partisi teşkil ettirmek olacağı düşünüldü. Bu takdirde memlekette bu fikre
dayalı bütün cereyanları bir sonuca getirme mümkün olabilir.
Girişimci heyeti otuz kişiden meydana gelen genel merkezi arasında seç-
kin arkadaşlarımızdan Fevzi, Kâzım Karabekir, Ali Fuat Paşalar ile İsmet
Beyler’in de gizli olarak dâhil bulunmasını uygun gördüm. Bu sayede bu-
gün memleketi tutan millî savaşımızın kahramanı bulunan arkadaşlarımız
bu teşkilatta öncü bulunacaklar ve onların bilgi ve düşünceleri, meydana
gelenler ve girişimler üzerinde etkili olacaktır.” 94 95
Görüldüğü üzere Türkiye’de “Türkiye Komünist Fırkası” kurulmuş, M.
Kemal’in yakın arkadaşları bu çalışmada yer almış ve yine M. Kemal’in
emriyle parti kendisini feshetmiştir.
Amaç bellidir: Türkiye’ye gelmesi beklenen komünizm ideolojisini kontrol
altına almak, halkta karşılık bulması durumunda onu rejimin çıkarları için
kullanmak.
93. Bu ifade, Şii bir sosyoloğa aittir.
94. Murat Bardakçı, Habertürk, 07.01.2018
95. Bu belge, Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nin 01027719-01 numarasında kayıtlıdır. Belgeyi,
araştırmacı tarihçi Murat Bardakçı, “Solculuk Tarihimize Ufak Bir Katkı” başlığıyla 2018 yılında
yayımlamıştır. Metindeki sadeleştirme Murat Bardakçı’ya aittir.
160
CEMAAT
Benzer bir tablo da 12 Ağustos 1930’da, muhafazakâr cepheyi toplayan

Serbest Fırka’da yaşandı. 12 Ağustos 1930’da Mustafa Kemal’in emriyle
kurulan parti, 18 Aralık 1930’da kurucu Fethi Okyar’ın girişimiyle feshedil-
di. Sürece şahitlik eden Yakup Kadri Karaosmanoğlu -İdris Küçükömer’in
aktarımıyla- şöyle der:
“Şu hâlde bir gün öyle sanıyorum ki Atatürk bir muhalefet partisinin
kurulmasına yol açarken yukarıda tahmin ettiğimiz niyetlerden başka, o
keskin ‘intuition’ kudretiyle sezinlediği yeraltı gericilik hareketlerini mey-
dana çıkarmak maksadını gütmüştü. Ve bununla, aynı zamanda, devrim
nizamının memlekete yerleşmiş olduğu zehabına düşmüş bulunan CHP’yle
hükümeti uyarmak istemişti.” 96
Görüldüğü gibi sistem, yeraltında gizlenen muhafazakâr oluşumları yer
üstüne çıkarmak için bir parti kurmuş, daha sonra amaç hasıl olunca partiyi
feshetmiştir.
1962 Hindistan seçimlerini Hindistan Komünist Partisi (HKP) kazanır. Bu,
ABD’nin Asya’da aldığı ciddi bir darbedir. CIA devreye girer ve Komünist
partinin karşısına başka bir komünist hareket koyar. Hikâye şöyle başlar:
Önce parti içindeki şahsi çekişmeleri tespit eder, sonra yarayı kaşıyarak
hareketi ikiye bölerler:
“CIA bir süre sonra Hindistan Komünist Partisi Madras İl Örgütünün,
daha çok da şahsi çekişmeler nedeniyle Moskova yanlısı Yeni Delhi parti
merkezine tepki olarak Pekin’in eleştirilerini tekrarlamaya başladığını saptadı.
Clarridge, Yeni Delhi’den istasyon şefi sıfatıyla Madras’a gitmeye gönüllü
oldu. Madras’a gitmeden önce Almanya’da, Münih yakınlarındaki CIA
Avrasya operasyonları merkezine giderek müthiş bir harekât planı hazır-
lanmasında yer aldı. ABD’nin Sovyetlere karşı anti-komünist operasyonlar
karargâhı Münih’teydi. Sonra da Madras’a geçerek Washington yakınlarında,
Langley’deki CIA karargâhının onayından geçen planı uygulamaya başladı.
Daha önce CIA ajanları tarafından çalınmış belgelerden üretilmiş, güya
Çin Komünist Partisi antetli kâğıtlarla, Madras örgütüne sanki Pekin’den
96. Düzenin Yabancılaşması “Batılaşma”, s. 108
161
gönderilmiş gibi, ‘Doğru devrimci çizginizi, başarılarınızı takdirle izliyo-

ruz.’ tadında mektuplar, makaleler yollamaya başladı. Madraslı Komünist
liderlerle güya Pekin’den, yani Merkez’den gelen bir Çin görevlisi sahte kim-
liğindeki CIA ajanıyla gizli buluşmalar dahi ayarlandı. Hintli komünistler,
Çinli komünist ajanla buluştuklarını düşünürken aslında bir CIA ajanıyla
buluşuyorlardı. Buluşmalara giden ‘Petros’ kod adlı CIA ajanı aslında Çinli
bile değildi. Ama çekik gözleriyle, Hintlilerin onu Çinli var sayacaklarını
düşünmüştü CIA ve yanılmamıştı.
Böylelikle Pekin’in haberi bile olmadan, sanki Pekin tarafından gönderilmiş
gibi, CIA tarafından, daha çok bizzat Clarridge tarafından kaleme alınmış
makaleler, Madras örgütünün yayın organında düzenli olarak yayımlan-
maya başlanmıştı. Bunlar Hindistan Komünist Partisi’nin Moskova yanlısı
çizgisini ‘pasifist’ bulan, kitleleri ‘halk savaşı’ için daha keskin mücadeleye
çağıran makalelerdi. Mao’nun da dediği gibi, ‘Zafer namlunun ucundaydı.’
Aslında CIA ajanının bütün yaptığı, Çin Komünist Partisi yayın organı
Halkın Günlüğü gazetesindeki başyazıları alıp, biraz daha sola çekip kes-
kinleştirerek yeniden yazmaktı. Clarridge anılarında, her yazıyı Mao’nun
ünlü bir sözüyle, ‘Devrim tarihin lokomotifidir.’ sözü ve ‘Merkez’ imzasıyla
bitirdiğini yazacaktı.
Herhâlde kendince çok eğleniyordu Clarridge, ama yaptığının ciddi so-
nuçları olacaktı. Hindistan’da bölünen komünistlerin kaybettiği 1962 seçi-
mini -aslında ABD yanlısı olmasa da, ABD’nin Sovyetlere karşı el altından
desteklediği- Cevahirlal Nehru’nun Hindistan Kongre Partisi kazandı. Onu
takip eden 1966 seçimini de.” 97
Dinî ve siyasi hareketlerin karşısına konan hareketler; genelde hedef ha-
reketin içinden çıkan, o hareketin diline hâkim ve çatışmaya sebep olabi-
lecek sorunlardan haberdar insanlardan seçilir. Dinî ve siyasi hareketlerin
karşısına konan oluşumlar, hedef hareketin dilini kullanıp hedeflerine
bağlılık iddiasında olsa da tüm faaliyetleri güç ve iktidar sahiplerine hizmet
eder, -bir paradoks olarak- zahiren düşmanlarına fayda sağlar, dostlarına
zarar verirler. Dinî ve siyasi paralel yapıları tespit etmenin yolu; hareketin
97. Meraklısı İçin Entrikalar Kitabı, s. 125-126
162
CEMAAT
yaptıklarını bir bütünlük içinde ele alıp sonuçlar üzerinden değerlendirme

yapmaktır. Örneğin; sosyalizm iddiasındaki bir yapı serbest piyasa, sufizm
iddiasındaki bir yapı dünyevileşme, tevhid iddiasındaki bir yapı tağuti sis-
teme dost olma, şii bir yapı sünnilik veya sünni bir yapı şiilik propagandası
yapıyorsa… orada durup düşünmek gerekir.
Yukarıda zikredilen örnekleri okuyan bir muvahhid, endişeye kapılabilir.
O hâlde biz de vahyin üslubuna uyarak, şirk ehlinin hile ve tuzaklarına karşı
endişeleri izale eden, kalbe ümit tohumları eken ve tuzaklardan korunmanın
yollarını gösteren nasları hatırlayalım:
“(Öyleyse) onlara üzülme! Kurdukları tuzaklar nedeniyle de canını sıkma!” 98
Mümin, onların kurduğu tuzaklar nedeniyle canını sıkmaz, darlanmaz.
Zira bilir ki:
“(Küfre meyil gösterenler) tuzak kurdular, Allah da (onların tuzaklarını bozmak
ve müminlere yardım etmek için onların tuzaklarına karşı) tuzak kurdu. Allah,
tuzak kuranların en hayırlısıdır.” 99
“Hiç kuşkusuz, onlardan öncekiler de tuzak kurdu. (Hayır, öyle değil!) Bilakis,
bütün tuzaklar Allah’a aittir…” 100
“Kötülüklerle tuzak kuranlar için, çetin bir azap vardır. Bunların tuzakları
bozulur, yok olur gider.” 101
“Oysa kötü düzen/tuzak, sahibinden başkasını kuşatmaz.” 102
“Allah hainlerin tuzağını başarıya ulaştırmaz.” 103
“Allah, onu, kurdukları tuzağın kötülüklerinden korudu.” 104
Tuzakları boşa çıkarmayı Yüce Allah üstlenmiştir. Kişi Rabbine ne ka-
dar yakınsa Rabbinin de (cc) ona kurulan tuzakları boşa çıkarması o kadar
98. 27/Neml, 70
100. bk. 13/Ra’d, 42
101. bk. 35/Fâtır, 10
102. bk. 35/Fâtır, 43
103. bk. 12/Yûsuf, 52
104. bk. 40/Mü’min (Ğafir), 45
163
yakındır. Kişi Allah’ın sınırlarını ne kadar koruyorsa Yüce Allah’ın da onu

koruması o kadar güçlüdür:
“Şayet sabreder ve korkup sakınırsanız, onların tuzakları size hiçbir zarar ver-
mez. Allah, onların yaptıklarını (çepeçevre kuşatan) Muhit’tir.” 105
Anahtar kavram sabır ve takvadır. Bu ikisi âdeta tuzaklara karşı önerilen
manevi birer kalkandır. Bir yerde tuzak varsa onu büyütmek, endişeye
kapılmak ve kalplere korku salmak anlamsızdır. Yapılması gereken, sabrı
ve takvayı kuşanmaktır.
Kur’ân, basiret ve hikmet kazandıran bir kitaptır. Onu çokça tilavet etmek,
ayetleri üzerinde düşünmek (tefekkür), derin anlamlarına vâkıf olmak için
çabalamak (tedebbür), ayetler arasında bağ kurmak (akletmek) ve ayetleri
bir nasihatçi kılıp öğüt almak (tezekkür); kişiye basiret ve hikmet kazandırır.
Kendisi nur olan Kitap, kulluk yürüyüşünde, yola asılan bir kandil gibi, ayet
ayet okuyucunun yolunu aydınlatır.
Son bir şey; Yüce Allah şirk ehline, onların tuzaklarını süslü gösterir:
“Bilakis o kâfirlere tuzakları süslü gösterildi.” 106
Onlar tuzaklarının mükemmel, muhkem ve sarsılmaz olduğuna inanırlar.
Ama yanılırlar; daha doğrusu yanıltılırlar. Zira o çok güvendikleri tuzaklar,
onların düzenini temelden yıkacak ve onları yerle bir edecek karşı bir tu-
zaktır. Tuzağın sahibi de Yüce Allah’tır:
“Muhakkak ki onlardan öncekiler de tuzaklar kurdular. Allah onların evlerini
temelden yıktı, üstlerindeki tavan başlarına çöktü ve azap onlara hiç umma-
dıkları bir yerden geldi.” 107
“Onlar tuzak kurdu, biz de bir tuzak kurduk, onlar farkında değillerdi. Bak
(bakalım), tuzaklarının sonu nasıl bitmiş? Biz onların ve kavimlerinin tamamını
yerle bir ettik.” 108 109
105. bk. 3/Âl-i İmrân, 121

106. bk. 13/Ra’d, 33
107. 16/Nahl, 26
108. 27/Neml, 50-51
164
DAVET
Bir kalbe İslam girdi mi o kalpte devrim yapar. İnsan, yabancılaştığı özüy-
le/fıtratıyla tanışır. Yüce Allah’ın varlık ve birlik delillerini fark eder. Kalp,
yaratıcısını bulduğu ve O’na tevhid üzere kulluk ettiği için tarif edemediği
bir huzur, bir sükûnet bulur… İmanı besleyen şer’i ve kevnî ayetler, bahar
yağmuru gibi damla damla kalbine düşer… Şirk, bidat ve masiyetlerle ka-
tılaşmış kalp, önce üstündeki ölü toprağı atar, sonra titreşir, kabarır ve türlü
rahmet çiçekleri açar… Baharın gelişiyle uyanan tabiat gibi, kalp de uyan-
maya ve hissetmeye başlar… Ne güzeldir iman… Ne tatlıdır o ilk günlerin
heyecanı… Ne şirindir insanın kendi özüyle ve kainatla arasındaki küslüğü
sonlandırması… Ne büyük bir değerlilik hissidir El-Vâhid ve El-Ahad olana
kul olduğunu hissetmek… Ne kıymetlidir hidayeti bir şeref madalyası gibi
göğsünde taşımak, taşıyor olmak…
İnsan tevhidle tanışınca, yüreği merhametle, şefkatle dolar. Zira o, âlemlere
rahmet olarak gönderilen bir peygamberin ümmetidir. İster ki tüm sevdikleri
aynı duyguları yaşasın, benzer lezzetleri tatsın… Onları da İslam’a davet
etmeye çalışır. Sanır ki bu kadar açık hakikatleri herkes anlayacak, hemen
o kutlu çağrıya icabet edecek, din kardeşi olacaklar. Hem, herkesin derdi
cennete gitmek cehennemden kurtulmak değil midir? Evet, hiç şüphesiz
tüm sevdikleri cennetin anahtarını (Lailaheillallah) kilitli kalplerine sokup,
orayı tevhid davetine açacaktır… Fakat, hatta çok büyük bir fakat, hiç de
öyle olmaz… Çünkü yola yeni giren kardeşimiz bir şeyi unutmuştur…
165
Tevhid, anlamaktan önce hidayet meselesidir. Delillerin açıklığından ziya-

de bir İlahi hibe meselesidir… Önce Allah izin verecek, kalplerin kilidini
açacak, sonra hidayet gelecek…
“Allah, kimi hidayet etmek isterse onun İslam’ı (kabul etmesi) için göğsünü
genişletir. Kimi de saptırmak isterse gökyüzüne yükseliyormuş gibi göğsünü dar
ve sıkıntılı yapar. Böylece Allah, iman etmeyenleri ricse/pisliğe/azaba mahkûm
eder. (veya ricsi iman etmeyenlerin üzerine yığar.)” 1
Allah birini saptırmak istiyorsa… Göğe yükseliyor gibi, nefessiz kalıyor
gibi, kalbini daraltır… Ne söylersen söyle, sanki küfrediyormuşsun gibi
tepki verir. Yıllarca onun sana öğrettiği ölçüleri ona hatırlatırsın, “Bunları
nereden uydurdun?” der… Çünkü mesele anlamak veya anlamamak meselesi
değildir. Mesele, Allah’ın bir kalbi İslam’a açması veya kapaması meselesidir.
Bu gözler şunu dahi gördü: Adama kendi kitabından paragraf okursunuz,
kitabı alıp şaşkın gözlerle aynı paragrafı okur, “Bunu ben mi yazmışım?”
diye, bön bön kendi kitabına bakar… Mesele bilip bilmemek, güzel anlatıp
anlatmamak, anlamak veya anlamamak meselesi değildir. Mesele, hidayet
ve dalalet meselesidir.
Hidayet ve dalalet meselesi işin bir boyutu. İşin bir diğer boyutu, bizi
ilgilendiriyor. Benim yola yeni girenlere bir tavsiyem var: Dinini iyice
anlayana kadar kimseye davet yapma! Böyle tavsiye mi olur, demeyin. Sa-
kin sakin okuyun, anlayacaksınız. Şöyle izah edeyim: İnsanın bir şeyi bir
başkasına verebilmesi için onu bilmesi gerekir. Araplar “Bir şeyi kaybeden
onu başkasına veremez.” der. Ben İslam’ı yeni öğreniyorken onu nasıl bir
başkasına verebilirim?.. Ayrıca biz niye davet yapıyoruz? Allah emrettiği, bir
ibadet olduğu için. Her ibadetin şartları, rükunları, sünnetleri olduğu gibi,
her ibadetin bir usul ve adabı olduğu gibi… davetin de şartları, rükunları,
sünnetleri, usulü ve adabı vardır. Bunları bilmeden yapılacak davetin zararı
faydasından çok oluyor. Bilinçsiz davet, insanları tevhid davetinden uzaklaş-
tırıyor. Tevhid ehliyle insanlar arasındaki mesafeyi açıyor… Öyleyse önce
ben dinimi öğrenmeliyim, sonra daveti öğrenmeliyim, sonra bir disiplin
içinde davet yapmalıyım. Çünkü Allah Resûlü’ne daveti emreden veya onun
1. 6/En’âm, 125
166
DAVET
davetini vasfeden ayetlere baktığımızda; Yüce Allah’ın her daveti değil,

(sav)
“özel nitelikte” bir daveti istediği görülür. Şöyle ki;

Allah’ın İstediği Davet
Allah Resûlü’ne ve onun şahsında tüm ümmete daveti emreden Nahl 125.
ayetten başlayalım:
– Öncelikle ayette ilginç bir üslup var. İstenen şey insanların Allah’a davet
edilmesi. Muhatap ise Nahl Suresi’ne konu olan müşrikler. Fakat bazı insan-
ların hikmetle, bazı insanların güzel öğütle davet edilmesi, bazı insanlarla
da en güzel şekilde mücadele edilmesi emredilmiş. Demek ki hedef Allah’a
davet, ancak davetin usulü muhatabın durumuna göre farklı oluyor. Hâliyle
davet yapacak kişinin Allah’a davet edecek nasları bilmesi yetmiyor. Muha-
tabı tanıması ve muhataba uygun olan hikmet veya güzel öğüdü, yine bazı
insanlara gerekli olan güzel mücadeleyi/tartışmayı bilmesi gerekir.
– Yüce Allah, davet ile mücadeleyi birbirinden ayırmıştır. Allah’a hikmetle
ve güzel öğütle çağrıyı, “Ud’u/Davet et.” fiiliyle emrederken, mücadeleyi/
tartışmayı bu fiile atfetmemiş, özel bir fiille ifade etmiştir. Bu da davet ve
tartışmanın farklı şeyler olduğunu göstermiştir.
“Cedel/Tartışmaya gelince onunla davet olunmaz. Aksine bu, saldırganı
def etmek/ona karşı savunma yapmak kabîlindendir. Herhangi bir kimse
hakka karşı çıkacak olursa onunla en güzel şekilde tartışma yapılır. Bundan
dolayı Yüce Allah, ‘Onlarla mücadeleni yap.’ buyurmaktadır. Böylelikle bunu,
‘Onları davet et.’ buyruğuyla birlikte emrolunan bir fiil olarak zikretmektedir.
Yüce Allah ona hikmet ile ve güzel öğütle davet etmeyi emrettiği gibi en
güzel olan yolla da mücadele etmeyi emretmiştir.” 3
Bu, davet konusundaki en önemli meseledir ve yeni insanların en fazla
hata yaptığı konudur. Davet ile tartışma farklı şeylerdir. Çoğu insan tartış-
mayla daveti birbirine karıştırmakta; hikmet ve güzel öğütle davet edilmesi
2. 16/Nahl, 125
3. İbn Teymiyye Tefsîri, 6/75, Nahl Suresi, 125. ayetin tefsiri
167
gereken insanlarla tartışarak hata etmektedir. Önemine binaen bu konuya

tekrar döneceğiz.
– Hikmet ve güzel öğütle davette kullanılan ilgeç/edat “ba” harfidir. Bu,
bir şeyin bir şeyle beraber, onun ayrılmaz parçası (mulabese) olduğunu
gösterir. 4 Yani hikmet ve güzel öğüt, davetin ayrılmaz parçası olmalı, dave-
tin her merhalesinde bulunmalıdır. Örneğin güzel güzel davete başladık;
muhatabımız bizimle dalga geçmeye, inkâr etmeye veya hakaret etmeye
başladı. Duygularımıza hâkim olamayıp Allah ne verdiyse mantığıyla ağ-
zımıza geleni söylüyorsak hikmet de güzel öğüt de kalmaz. Kendimizi,
zaaflarımızı ve duygularımızı tanımamız gerekir.
– Hikmet ve güzel öğüt ilim gerektirir. Zira hikmet, h-k-m kökünden tü-
remiştir. H-k-m kökü engel olmak anlamındadır. Kişiyi yanlıştan alıkoyan
bilgi ve olgunluk; söz, düşünce ve davranışta isabetli olmak; yerli yerinde
iş yapmak… hikmettir. 5 Araplar, “muhkem/sağlam bilgiye” hikmet derler.
Zira insanı hatadan alıkoyan bilgi; içinde yanlış, eksik, şaibe vb. olmayan
dosdoğru bilgidir. 6 Aynı şekilde öğüt/mevize, “kalbi yumuşatacak şekilde
hayrı hatırlatmak”tır. 7 Önce kalp inceltecek üslubu, sonra bunu da güzel
şekilde yapacak üslubu bilmemiz gerekir.
Son iki madde hikmet ve güzel öğüt için ilim ve hilme ihtiyaç olduğunu
gösterir. Hem bilgiye hem de güzel ahlaka ihtiyacımız var. Tâ ki Allah’ın
istediği şekilde davet yapabilelim ve karşımızdakinin azgınlığına kapılıp
ahlakımızı bozmayalım.
Bu ayette Yüce Allah, Resûl’ünün ve ona uyan müminlerin davetini vas-
fetmiştir. Onların rastgele değil, basiret üzere Allah’a davet ettiklerini haber
4. bk. Et-Tahrîr ve’t Tenvîr, 14/327, Nahl Suresi 125. ayetin tefsiri
5. bk. El-Mufredât, s. 248-252, h-k-m maddesi
6. bk. Et-Tahrîr ve’t Tenvîr, 14/327, Nahl Suresi 125. ayetin tefsiri
7. bk. Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 6/126, v-a-z maddesi. Dilci Halil’den naklen
8. 12/Yûsuf, 108
168
DAVET
vermiştir. Basiret nedir? “B-s-r/Baser” kökünden türeyen bu kelime, yalın

anlamıyla görme demektir. Ancak İslam, görmeyi ikiye ayırmıştır. Göz
organıyla yapılan görmeye “baser”; kalp ile görmeye/anlamaya “basiret”
demiştir. Basiret, kalbin idrak etme/anlama kuvvetidir. 9
Abdullah ibni Zeyd ibni Eslem şöyle der: “Dünyevi görme ve işitme
başımızdaki gözle olur. Dinî görme ve işitme ise kalple/basiretle olur. Bu,
Yüce Allah’ın Hac Suresi’ndeki şu sözü gibidir: ‘Kendisiyle akledecekleri bir
kalplerinin ve işitecekleri bir kulaklarının olması için yeryüzünde dolaşmazlar
mı? Çünkü gözler kör olmaz. Asıl kör olan sinelerdeki kalplerdir.’ 10 ” 11 12
İslam âlimleri basiretin kelime anlamından yola çıkarak, basiret üzere davet;
açık ve kesin, şer’i ve akli delillerle Allah’a davettir demişlerdir. 13 Basiret,
bilginin en zirve hâlidir. Gözün gördüğüne inanması ile kalbin basiret üzere
bilmesi aynı şeydir. 14 Bu nedenle kesin bilgiye “gözle görülmüş gibi” anla-
mında basiret denir. Yine basiret keskin görüşlü olma, isabetli davranma,
planlı programlı hareket anlamında, hikmet kelimesine yakın bir anlamda
kullanılır. Yûsuf Suresi’nin 108. ayetinde basiretin anlamını tespit etmek için,
Allah Resûlü’nün davetine bakmak durumundayız. Zira onun (sav) daveti bir
bütün olarak, okuduğumuz ayetin tefsiridir.
Nebi’nin (sav) davetine bakan, onun bir program dâhilinde davet yaptığını
görür. Her merhaleyi planlayan, yarına dair öngörüsü olan bir daveti vardır
onun (sav). Bazı örnekler okuyunca basiret üzere davet daha iyi anlaşılacaktır.
Örneğin yanına gelen insanlara “Git, benim zuhur ettiğimi duyunca gel.”
diye bir telkinde bulunmuştur:
“Ebû Zerr şöyle demişti: ‘Ben Ğıfâr’dan bir adamdım. Bize nebi olduğunu
iddia eden bir adamın Mekke’de ortaya çıktığı haberi ulaştı.
9. bk. El-Mufredât, s. 167, b-s-r maddesi

10. 22/Hac, 46
11. Tefsîru’t Taberî, 12/24, En’âm Suresi, 104. ayetin tefsiri
12. bk. Vahyin Rehberliğinde En’âm Suresi Tefsiri, s. 283-284
13. bk. İbn-i Kesîr Tefsîri, 5/602, Yûsuf Suresi 108. ayetin tefsiri
14. bk. Medâricu’s Sâlikîn, 2/408
169
Kardeşime, ‘Bu adamın yanına git, onunla konuş ve bana ona dair haber
getir.’ dedim. Kardeşim gitti, onunla karşılaştı, sonra geri döndü.
‘Ne haber getirdin?’ diye sordum.
O, ‘Allah’a yemin ederim, ben hayrı emreden, kötülükten de alıkoyan bir
adam gördüm.’ dedi.
Ben de ona, ‘Bu getirdiğin haber beni rahatlatmadı.’ dedim.
Yanıma bir dağarcık ve bir asa aldım. Sonra da Mekke’ye doğru yola koyul-
dum. Kendisini tanımıyordum. Onun hakkında kimseye soru sormaktan
da hoşlanmıyordum. Zemzem suyundan içiyor ve mescidde kalıyordum.
Alî yanımdan geçti. ‘Bu adam sanki bir yabancı.’ dedi. Ben, ‘Evet.’ dedim.
‘Haydi gel, eve gidelim.’ dedi. Ben de onunla birlikte yola koyuldum. O
bana hiçbir şey sormuyor, ben de ona söylemiyordum.
Sabah olunca Nebi’ye dair soru sormak üzere mescide gittim. Fakat onun
hakkında bana haber verecek kimse yoktu.
Yanıma yine Alî geldi. ‘Acaba bu adam gideceği yeri gösterecek bir kişiyi
hâlâ bulamadı mı?’ dedi.
Ben ‘Hayır.’ dedim.
‘Haydi benimle beraber yürü.’ dedi.
Sonra bana, ‘Senin hâlin ne? Bu şehre gelmenin sebebi ne?’ dedi.
Ben de ona, ‘Eğer benim durumumu gizleyecek olursan sana haber veri-
rim.’ dedim.
‘Dediğini yaparım.’ diye cevap verdi.
O zaman ben de, ‘Burada kendisinin nebi olduğunu iddia eden bir adamın
ortaya çıktığına dair bize bir haber ulaştı. Kendisiyle konuşmak üzere karde-
şimi gönderdim. Fakat geriye döndüğünde getirdiği haber beni rahatlatmadı.
Kendim onunla karşılaşmak istedim.’ dedim.
Alî dedi ki: ‘Sen doğru yoldasın. İşte ben de onun yanına gidiyorum, sen
de arkamdan gel. Benim gireceğim yere sen de gir, sana zarar vereceğinden
170
DAVET
korktuğum birisini görecek olursam ayakkabımı düzeltiyormuşum gibi

duvarın yanında ayakta duracağım. Sen de yoluna devam et.’
Nihayet o gitti, ben de onunla birlikte yola koyuldum. O bir yere gitti, ben
de onunla birlikte Nebi’nin (sav) huzuruna girdim. Ona, ‘Bana İslam’ı arz et.’
dedim, o da arz etti. Olduğum yerde Müslim oldum.
Allah Resûlü (sav) bana, ‘Ey Ebû Zerr, bu işi gizle ve şehrine geri dön. Bizim
ortaya çıktığımız haberi sana ulaştığı takdirde geri gel.’ buyurdu.
Ben dedim ki: ‘Seni hak ile gönderene yemin ederim ki ben bunu onların
arasında feryat ederek söyleyeceğim.’
Daha sonra mescide geldim. Kureyşliler mesciddeydi. Şöyle dedim: ‘Ey
Kureyşliler topluluğu! Şüphesiz ki ben Allah’tan başka hiçbir ilah olmadı-
ğına şahitlik ettiğim gibi Muhammed’in de onun kulu ve resûlü olduğuna
şahitlik ederim.’
Kureyşliler, ‘Dinini terk eden bu adamın üzerine gidin.’ dediler. Hepsi
birlikte ayağa kalktı. Ölesiye bana vurdular.
Abbâs yetişip üzerime kapandı. Sonra da Kureyşlilere dönerek dedi ki:
‘Vay sizin hâlinize! Sizler Ğıfârlılardan birisini öldürecektiniz. Hâlbuki sizin
ticaret ve seyahat yollarınız Ğıfârlıların bölgesinden geçmektedir.’
Bunun üzerine beni bıraktılar ve orayı terk ettiler.
Ertesi gün sabah olunca yine oraya döndüm. Bir gün önce söylediğimin
benzerini söyledim. Kureyşliler de aynı şeyleri söyleyip bana saldırmak
üzere harekete geçtiler. Yine Abbâs yetişti, üzerime kapandı ve bir gün önce
söylediği sözlerin benzerini söyledi.’
(İbni Abbâs şöyle dedi:) İşte Ebû Zerr’in Müslim oluşu böyle olmuştu.’ ” 15
Amr ibni Abese Es-Sulemî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Ben cahiliyede putlara taptıkları için insanların doğru yolda olmadıkla-
rını anlıyordum. Sonra Mekke’de bir adamın birçok hakikatten söz ettiğini
duydum. Bunun üzerine deveme bindiğim gibi Mekke’ye vardım. Kavmi
rahat bırakmadığı için Allah Resûlü’nün (sav) gizlendiğini duydum.
15. Buhari, 3522
171
Bunun üzerine etrafımı kollayarak yanına girdim ve sordum: ‘Sen nesin?’

‘Ben Nebi’yim.’ dedi.
‘Nebi nedir?’ diye sordum.
‘(Yani) beni Allah gönderdi.’ buyurdu.
‘Seni ne ile gönderdi?’ diye sordum.
‘Akrabalarla bağı kesmemek, putları kırmak, Allah’ı birlemek/tevhid etmek
ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamakla.’ buyurdu.
Ben de dedim ki: ‘Senin bu inancını paylaşan başka kimseler var mıdır?’
‘Bir hür ve bir köle.’ buyurdu. (O zaman ona iman eden yalnız Ebû Bekir
ile Bilal vardı.)
‘Öyleyse ben de sana tabi olacağım.’ dedim.
‘Sen bunu bugün yapamazsın. Hâlimi ve insanların hâlini görmüyor
musun? Şimdi ailene dön. Benim tam anlamıyla zuhur ettiğimi duyduğun
zaman bana gelirsin.’ buyurdu. Ben de Medine’ye ailemin yanına döndüm” 16
Demek ki onun (sav) zihninde zuhur edeceği, davetinin duyulacağı bir mer-
hale ve o merhaleye dair düşünceleri vardır. Yine onun (sav) Taif ’e yaptığı
yolculuk, panayırlara gelen kavimlere gidip himaye talep etmesi, ashabını
Habeşistan’a göndermesi; Medine’ye hicretin öyle bir gecede alınmış bir
karar olmadığını, on yıla yayılan bir arayışın, bir sancının neticesi olduğunu
gösterir. Onun bir hicret planı vardır ve bu planı uygulamak için onlarca
deneme yapar. Bu süreçte kavimlerle yaptığı görüşmeler dahi, başlı başına
bir ders, basiretli davet örneğidir. Şeybanoğullarıyla yaptığı görüşmeye
yakından bakabiliriz. Şeybanoğulları, Allah Resûlü’nün (sav) davetini ilgiyle
dinler; dahası, kalpleri onun davetine meyleder tarzda konuşurlar. Ancak
iş onu ve davetini korumaya gelince, siyasi dengeleri gözeten politik bir
cevap verirler:
“…Ardından, Musennâ ibni Hâris’i göstererek, ‘Bu da bizim büyüğümüz
ve savaş liderimiz olan Musennâ’dır.’ dedi. Musennâ’nın da kendi görüşüne
katılmasını ister gibi oldu. Bunun üzerine Musennâ, söze başlayıp şöyle dedi:
16. Müslim, 832
172
DAVET
‘Ey Kureyşli kardeş! Seni dinledim, sözünü güzel buldum ve hoşuma gitti.
Benim sana cevabım. Hânî ibni Kabîsa’nın cevabıdır. Biliyorsun ki biz, iki
büyük su arasında bulunuyoruz. Biri Yemâme, diğeri Semâve’dir.’
Bunun üzerine Allah Resûlü, ‘İki büyük su olduğunu söylediğin Yemâme ile
Semâve nelerdir?’ buyurdu.
Musennâ bu soruya şöyle cevap verdi:
‘Biri, Arapların arazisi olan karanın dağlık ve tepeleridir. Diğeri de Fars-
ların arazisi ve Kisrâ’nın nehirleridir. Halbuki Kisrâ, başına herhangi bir
gaile çıkarmamak ve yeni bir iş peşinde bulunan herhangi bir kimseyi
barındırmamak için bizden söz almıştır. Senin bizi davet ettiğin şey de
tahmin ederim ki hükümdarların hoşuna gitmeyen bir şeydir. Arapların,
kendilerine karşı gaile çıkaranları mazur sayıp affetmeleri mümkündür.
Fakat Farsların yumuşak davranmalarına imkân ve ihtimal yok. Eğer seni
yalnız Araplara karşı müdafaa etmemizi istiyorsan bunu üzerimize alırız.’
Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu: ‘Çok güzel cevap verdiniz ve doğru söyle-
diniz. Zira her tarafından emin olmayan bir kimse, Allah’ın dinini savunmaya
kalkışamaz. Çok geçmeden bir de bakarsınız ki Yüce Allah, size Farsların arazi
ve mallarını verir ve kızlarını size cariye kılar. O zaman Allah’ı tesbih ve takdis
edecek misiniz?’ ” 17
Şimdi bu görüşmeyi dikkatle okuyalım. Musennâ ibni Hâris, Allah Resûlü’ne
bir resim çiziyor. Biz diyor, sınırda yaşarız. Bir tarafımız Arap toprağıdır,
bir tarafımız Fars toprağıdır. Arap topraklarında seni koruruz, ancak Fars
topraklarında seni koruyamayız. Allah Resûlü (sav) bu daveti her yönden
koruyamayacak insanların dine yardım edemeyeceğini söylüyor, oradan
ayrılıyor… Bir soru soralım: Allah Resûlü sahabeyi Habeşistan’a gönderdi,
Necaşi’nin durumu Şeybanoğullarından farklı değildi. O da mutlak iktidar
sahibi değildi, sahabeyi gücü nisbetinde koruyordu. Allah Resûlü (sav) sahabeyi
Habeşistan’a gönderirken kendisi hicret etmedi. Şeybanoğulları benzer bir
söz verdi, onlara da hicret etmedi… Neden? Çünkü onun (sav) zihinnde net
ve açık bir strateji vardı. O (sav), bu davetin merkeziydi. Herhangi bir yere
değil, onu her yönden koruyacak bir yere hicret etmek ve devletleşmek is-
17. El-Bidâye ve’n Nihâye, 4/356-359
173
tiyordu. Bu nedenle kendisi ve ashabıyla ilgili öncelikler farklıydı. Ashabla

ilgili öncelik, onları Mekke tağutlarının işkencesinden korumak, dinlerinde
fitneye düşmeden Allah’a (cc) kulluk etmelerini sağlamaktı. Hâliyle onlara
bu imkânı sunan her yer, hicret için uygundu. Allah Resûlü’nün önceliği
ise davet için merkez olacak, onu her yönden kuşatacak bir karargâh bul-
maktı. Bu sebeple Medine’ye hicret etti… Zihninde açık ve net bir strateji
olduğundan adımlarını buna göre atıyordu.
Siyere ilgili biri şunu net olarak görür: Allah Resûlü’nün (sav) karargâhını
(Medine) kurduktan sonraki tüm daâvi, siyasi ve askerî faaliyetleri iki he-
defe odaklıydı: Kureyş’in ticaret yollarını kontrol altına almak ve Kâbe’nin
kontrolünü ele geçirmek. Neden? Zira Kureyş Suresi’nde Allah (cc) Kureyş’in
iki güç kaynağını müminlerin zihnine kazımıştı: Ticaret ve Kâbe! Allah
Resûlü’nün hicret sonrası çıkardığı seriyyeler, kabilelerle yaptığı ittifaklar
ve ısrarlı duaları dahi (kıblenin değişimi talebi) bu hedefe yönelikti. 18
Üzülerek belirtmeliyiz ki Müslimler devletlerini yitirdiklerinden bu yana
“Allah’ın yoluna davet etmeyi” sadece konuşmak sanıyorlar. Oysa Allah’ın
yoluna davet, Allah Resûlü’nün hayatında bir bütündür. Onun insanlara
çağrısı, kurduğu ittifaklar, yaptığı sözleşmeler; kısacası siyasi, askerî ve
sosyal icraatlarının tümü Allah’a (cc) davetinin bir parçası; tebliğ ve tebyin
vazifesinin gereğidir. Yoksa o (sav), davetinde Allah’ın emirlerine uyan, siya-
setinde politik davranan bir nebi değildir. Basiret sahibi; planlı programlı
hareket eden bir imamdır.
Hikmetli ve Basiretli Davet Nasıl Olur?
Yüce Allah’ın herhangi bir davet değil, hikmetli ve basiretli bir davet
istediğini gördük. Tevhid yoluna yeni girmiş bir kardeşimiz sorabilir: Ne
yaptığım takdirde hikmetli ve basiretli davet yapabilirim? Bu sorunun biri
kısa, diğeri uzun iki cevabı vardır. Kısa cevabı yukarıda okuduğumuz Nahl
Suresi’nin 125. ve Yûsuf Suresi’nin 108. ayetlerinden aldık. Hikmet ve ba-
siret üzere davet için ilim ve hilm, bilgi ve ahlak lazım. Bunun için de sabır
lazım. Sabredecek; dinini öğrenecek, ahlakını güzelleştirecek ve sonrasında
davet yapacaksın. Uzun cevaba gelince, onu da Allah Resûlü’nden ve hida-
18. bk. İlkbahar, Wadah Khanfar, s. 237-248
174
DAVET
yet öncüsü imamlardan öğreneceğiz. Zira Allah onlara Kitab’ı ve hikmeti

verdi. Her birini basair (basiretli kılan ayetler) ile gönderdi. Onların söz ve
davranışlarının tamamı basiret ve hikmettir. Namazımızda, orucumuzda,
mücadelemizde… onlara uyduğumuz gibi davetimizde de onlara uyacak,
basiret ve hikmet üzere davete muvaffak olacağız. 19
a. Davette Öncelik Fıkhına Riayet Etmek
Davet imamı nebiler, davet yaparken öncelikler fıkhına dikkat etmişler-
dir. Şirk toplumlarını önce Allah’a, tevhide, şirkten tevbe etmeye, tağutları
reddetmeye davet etmişlerdir.
“Senden önce gönderdiğimiz her resûle: ‘Şüphesiz ki benden başka (ibadeti
hak eden) hiçbir ilah yoktur. O hâlde yalnızca bana kulluk/ibadet edin.’ diye
vahyetmişizdir.” 20
“Andolsun ki biz her ümmet arasında: ‘Allah’a ibadet/kulluk edin ve tağuttan
kaçının.’ (diye tebliğ etmesi için) resûl göndermişizdir. Allah içlerinden kimisine
hidayet bahşetti, kimisine ise sapıklık hak oldu. Yeryüzünde gezip dolaşın ve
yalanlayanların akıbetinin nasıl olduğuna bir bakın.” 21
Bu usulün zirvesini Peygamberimizde (sav) görüyoruz. O, bir kavme elçi
gönderdiğinde öncelik fıkhına göre davet yapmasını isterdi.
“Allah Resûlü (sav) Muâz ibni Cebel’i Yemen’e gönderirken ona şöyle bu-
yurdu: ‘Sen, Ehl-i Kitap olan bir topluluğa gidiyorsun. Yanlarına varınca onları,
‘A llah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in, O’nun resûlü olduğuna’
19. Bu bölümde davet, emr-i bil maruf ve nasihatin şartlarını bir bütün olarak ele
almayacağız. Çünkü amacımız tevhid yoluna giren yeni insanların ihtiyaç duyduğu, çokça hata
yapılan meselelere temas etmektir… Konuyla ilgili detaylı bilgi isteyenler, tevhidî çizgiye sahip
yazarların kitaplarını okuyabilir, okumalıdır da. Önerebileceğim kitaplar şunlardır:
– İslam’a Davette 55 Esas, Uğur Pekcan, Menhec Yayınları
– Emr-i Bil Maruf ve Nehyi Anil Münker Hakkında 7 Kaide, Dr. Hammud b. Ahmed Ruhayli,
Menhec Yayınları
– İslam Davetçisine Önemli Notlar, İbrâhîm Gadban, Neda Yayınları
Ayrıca, davet fıkhına dair tarafımızca hazırlanmış dersleri dinleyebilirsiniz. (Dersleri dinlemek
için karekodu okutabilirsiniz.)
20. 21/Enbiyâ, 25
21. 16/Nahl, 36
175
şahitlikte bulunmaya davet et. Bu konuda sana itaat ederlerse onlara, Allah’ın
günde beş vakit namaz kılmayı farz kıldığını haber ver. Bu konuda da sana itaat
ederlerse onlara, Allah’ın zenginlerden alınıp fakirlere verilmek üzere zekâtı farz
kıldığını haber ver. Eğer bu konuda da sana itaat ederlerse mallarının en değerli
olanlarını almaktan sakın. Mazlumun, (aleyhindeki) duasından da kork. Çünkü
mazlumun duası ile Allah arasında hiçbir perde yoktur.’ ” 22
Önce tevhid… Şayet kabul ederlerse namaz… Onu da kabul ederlerse
zekât… Muâz ibni Cebel (ra) Ehl-i Kitap bir kavme gidiyor. Kur’ân’dan
öğrendiğimiz kadarıyla onlar tevhidi ikrar ediyor, namaz kılıyor, zekâtı ve-
riyorlar… Ancak Allah’ın istediği şekilde değil. Dinlerini tahrif etmişler…
Tevhidlerine şirk, amellerine gösteriş karıştırmışlar… Aynı bugünün insanı
gibi… Allah Resûlü (sav), davetin öncelik sıralamasına göre yapılmasını istiyor.
Önce tevhide çağrılmalarını emrediyor. Zira tevhid asıl. Tevhid varsa diğer
amellerin anlamı var. Tevhid yoksa diğer amellerin hiçbirinin anlamı yok.
Yapılsa dahi Allah kabul etmez… Bir amelin Allah katında kabulü için üç
şart gereklidir. Bu şartların ikisi; tevhid ve ihlas, yani şirk ve riyadan uzak
olmak, tevhidle ilgilidir. Amelin kabulü için üç şart şunlardır:
a. Ameli yapanın tevhid üzere, Allah’a (cc) şirk koşmayan bir muvahhid olması:
“Rablerine karşı kâfir olanların amellerinin durumu, fırtınalı bir günde rüzgârın
savurduğu kül gibidir. Yaptıkları hiçbir şeyin (Allah katında bir karşılığı yoktur
ve yaptıklarından) faydalanmazlar. (Hakka dönmesi çok) uzak bir sapıklık
içinde olmak işte budur.” 23
“Kâfirlerin amellerinin (durumu), düz bir arazideki seraba benzer. Susuz kişi
onu su zanneder. Sonunda oraya varınca hiçbir şey bulamaz. Orada Allah’ı bu-
lur. Allah, yaptıklarının karşılığını eksiksiz verir. Allah, hesabı çabuk görendir.” 24
b. Amelin salih olması, yani şeriata, Peygamber’in sünnetine uygun olması:
“De ki: ‘Eğer Allah’ı seviyorsanız bana tabi olun ki Allah da sizi sevsin ve gü-
nahlarınızı bağışlasın. Allah (günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü
akıbetinden kulu koruyan) Ğafûr, (kullarına karşı merhametli olan) Rahîm’dir.’
23. 14/İbrâhîm, 18
24. 24/Nûr, 39
176
DAVET
De ki: ‘A llah’a ve Resûl’e itaat edin.’ Şayet yüz çevirirlerse şüphesiz ki Allah,
kâfirleri sevmez.” 25
Âişe Annemizden (r.anha) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Kim bir amel yapar ve yaptığı amel sünnetimiz üzere olmazsa ameli reddedilir.” 26
c. İhlaslı olması: Yalnızca Allah rızası için amel yapmak, hiçbir gayeyi Allah
rızasına ortak kılmamak.
muştur:
“Yüce Allah, ‘Ben ortaklığa hiçbir ihtiyacı olmayanım. Kim bir iş yapar da bu
işe benden başkasını da ortak ederse o kimseyi ortağıyla (amelinin karşılığını
kendisinden alması için) baş başa bırakırım.’ buyurmuştur.” 27 28
Bir diğer hikmet şudur: Bir insan tevhid üzere Allah’a teslim olursa dinin
diğer meselelerini gönül genişliğiyle kabul edecektir. Zira tevhid; Allah’ın
tek ilah, tek rabb, tek otorite, tek hükümran olduğunu kabul ve ikrar et-
mektir. Kalp tevhidi kabul edip Allah’a (cc) boyun eğdiğinde O’nun (cc) tüm
emir, yasak ve tavsiyeleri insan için huzur ve saadet oluverir. O’na kulluk
etmek, O’nu razı etmek, O’na yakın olmak için yanıp tutuşur. O’nun (cc)
her ayeti ve Nebi’sinin sünneti kul için bir yasa, yönetmelik gibidir. Fakat
tevhidle Allah’a teslim olmayan bir kalp için O’nun (cc) buyrukları herhangi
bir buyruktan farksızdır. Kişi o buyruğu akıl, heva, menfaat terazisinde
tartar; işine geleni kabul eder gelmeyeni kabul etmez. Çoğu zaman İlahi
buyruklar insan nefsine ve müstekbir düzenlerin yasalarına uymadığından,
kabul etmez. Yani şeriat bize davette öncelik fıkhını öğretmemiş olsaydı
dahi, aklımızla şu sonuca ulaşabilirdik: Önce tevhide davet etmeli, şeriatın
feri meselelerine davetle vakit kaybetmemeliyiz.
Şimdi basiret ve hikmet üzere davetin şartı olan öncelik fıkhına ara verip
bugüne dönelim. Tevhid yoluna yeni giren birçok kardeşimiz, yakın çevre-
25. 3/Âl-i İmrân, 31-32
27. Müslim, 2985
28. bk. Tevhid Meali, s. 303, Kehf Suresi, 110. ayetin açıklaması
177
siyle gereksiz bir gerginlik yaşar. Bu gerginliğin bir kısmı tevhidi kabul ve
tevhidî bir yaşamdan kaynaklanır. Allah’a hamdolsun bu gerginlik, yolun
tüm yolcularının yaşadığı ve yolun tabiatından olan bir gerginliktir. Bir kısmı
da öncelikler fıkhına riayet etmemekten kaynaklanan, gereksiz, gereksiz
olduğu gibi yorucu ve yıpratıcı gerginliklerdir. Örneğin ev halkı TV izle-
mektedir. Kardeşimiz ev halkına müdahale eder; TV izlemenin zararlarına
dair nutuk çeker. İyi de TV izlemeyince ne değişecek, daha mı iyi olacak?
TV izlemenin nedeni tevhidden uzak olmaları değil midir? Bazısı bugün
cuma kılınır mı kılınmaz mı meselesini tartışır! Müslimlerin dahi ittifak
etmediği bir meseleyi tevhidi kabul etmeyen biriyle tartışmak, nasıl bir
hikmetsizliktir? Muhatabınız gidip sizinle aynı söylemlere sahip başka bir
davetçiden “cuma kılınmalı” dersi getirip önünüze koyarsa ne yapacaksınız?
Birçok yeni Müslim, evde tesettürsüz birileri varsa büyük kriz yaşamaktadır.
Hatta kız kardeşinin erkek arkadaşını dövmeye kalkanlar olmaktadır. İyi de
niye? O kız kardeş Allah’a teslim olmamış, cahilî bir hayatı tercih etmiştir.
Erkek arkadaş o hayatın bir gereğidir. Sizce tevhidle Allah’a teslim olsa böyle
bir yanlış yapar mı? Bu ve benzeri gerginliklerin nedeni cahiliye hassasiyeti
ile İslami hassasiyetlerin karıştırılmasıdır. İçinde yaşadığımız toplumun bizi
kınamasından korkup İslam’ın emirlerini Müslim olmayan yakınlarımıza
dayatmamızdır. Biraz mantıkla düşünsek çelişkimizin farkına varırız. Şirk
koştuğu için yalnızca uyardığımız kardeşimizi, erkek/kız arkadaşı var diye
dövüyorsak bir şeyler karışmış demektir. Şirk en büyük günah, yalnızca
uyarıyoruz. Kız/Erkek arkadaş edinmek, şirke nispetle, küçük günah ama
adam dövüyoruz. Burada bir ölçü sorunu yok mu?
Başımdan geçen bir olayı anlatayım:
Bir cezaevinde bir grup nöbetçi memur satranç oynuyor. İslami davadan
bir mahkûm görüşe çıkarken, “Satranç haram, oynamayın.” diyor. Oradan
biri de, “Ben Halis Hoca’nın videosunu dinledim, öyle demiyor.” diye
karşılık veriyor. Daha sonra aynı memurlar bana satrancı sordu ve yaşanan
olayı anlattı. Ben de, “Bir daha karşılaşırsanız o kardeşe deyin ki satranca
sıra gelene dek bizim hayatımızda neler neler var!” diye cevap verdim.
Birkaç saniye sessizlik oldu ve “Valla doğru diyon Hoca.” diyerek devam
ettiler… Bu olaydaki hatalar silsilesini görebiliyor muyuz? Satranç ihtilaflı
178
DAVET
bir konu. Satranç oynayanların hayatındaki problemleri sıralasak satranç

haram diyenler bile öncelik fıkhına göre satrancı son sıralara yerleştirir. Farz
edelim satranç haram; bu insanlar satranç oynadığı için mi tevhidden uzak,
tevhidden uzak oldukları için mi haramlara karşı hassasiyetleri yok? Kaldı
ki senin haram dediğine hoca dediğin başka biri satrancın hükmü oynama
şekline göre değişir diyor. 29 Yani sen daha kendi içinde birlik sağlamamışken
insanları neye davet ediyorsun?
İlginç bir örnektir; yeni bir Müslim, dolaptaki kolaları lavaboya döküyor.
Gerekçe, içinde alkol var. Tabii evde kıyamet kopuyor. Sanırsınız İbrâhîm
(as) gibi put kırmış da ateşe atılmış, bir de kasılıyor. Herhâlde herkesin ciha-
dını tebrik etmesini bekliyor… Kola içmenin ihtilaflı olması bir yana, farz
edelim ki kesin yasak olsun… Beğenmiyorsan içildiği sofraya oturmazsın.
Fakat sen hangi yetkiyle insanların malına zarar veriyorsun. Devlet oldun
da İslam Devleti sana hisbe yetkisi mi verdi? Karşındakiler seninle aynı
hassasiyetlere sahip insanlar da münkeri elinle mi değiştiriyorsun? Hiçbiri
değilse ne yapıyorsun? Şöyle düşünün: Bir Müslim -Allah muhafaza- içki
içiyor olsun. Biz de evindeki tüm içkileri lavaboya dökelim, ne olur? Yal-
nızca mahcup olur, başını önüne eğer, susar… Neden? Her ikinize göre o
bir münker ve siz münkeri izale ettiniz… Fakat siz içkinin haram olduğuna
inanılmayan ve otorite olmadığınız yerde münkeri izale ederseniz, yanlış
içinde yanlış yapar ve gereksiz gerginliğe neden olursunuz.
b. Davet İçin Uygun Zamanı Seçmek
İnsanlar kulaklarıyla dinler kalpleriyle kabul ederler. Kalplerin ise farklı
hâlleri vardır ve bu hâller sık sık değişir. Araplar kalbe, çokça evrildiği ve
durumdan duruma geçtiği için evrilen/çevrilen anlamında kalp demiştir. 30
Davetçi, insanların kalp hâllerini gözetmeli, kalpler hakkı kabule uygunsa
davetini yapmalıdır. Abdullah ibni Mes’ûd (ra) şöyle der:
“Kalplerin istekli ve yöneliş içinde olduğu, bir de isteksiz ve yüz çevirmiş
olduğu hâlleri vardır. Kalplerin istek ve yönelişinden faydalanın. İsteksiz ve
yüz çevirmiş hâllerini bırakın.” 31
29. Satranç meselesiyle ilgili detaylı bilgi için karekodu okutabilirsiniz.
30. bk. El-Mufredât, s. 681; Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 5/17; k-l-b maddeleri
31. El-Âdâbu’ş Şer’iyye libni Muflih, 2/100
179
Nebilerin davetine baktığımızda bunu net olarak görürüz. Onlar, muha-

taplarının hâlini gözetir, en uygun zamanda onları Allah’a davet ederdi.
Yûsuf (as) örneğimiz olsun…
“Onunla beraber zindana iki genç daha girdi. Bunlardan biri: ‘Rüyamda şarap
sıktığımı gördüm.’ dedi. Diğeriyse: ‘Ben de başımın üstünde ekmek taşıdığımı
ve kuşların ondan yediğini gördüm. Bize bu rüyanın yorumunu haber ver.
Çünkü biz, seni iyilik yapanlardan biri olarak görüyoruz.’ dedi. Dedi ki: ‘Size
rızık olarak yiyeceğiniz bir yemek gelmeden önce mutlaka yorumunu haber
veririm. Bu, Rabbimin bana öğrettiği bilgidendir. Şüphesiz ki ben, Allah’a inan-
mayan ve ahireti inkâr eden bir topluluğun dinini terk ettim. Babalarım olan
İbrâhîm, İshak ve Yakub’un dinine uydum. Bizim herhangi bir şeyi Allah’a ortak
koşmamız söz konusu dahi olamaz. Bu hem bize hem de insanlara Allah’ın lütuf
ve ihsanındandır. Fakat insanların çoğu şükretmezler. Ey zindan arkadaşlarım!
(Hiç düşündünüz mü?) Birbirinden ayrı, darmadağınık rabler mi daha hayırlıdır,
yoksa (zatında, fiillerinde ve sıfatlarında tek olan) El-Vâhid ve (her şeye boyun
eğdirip hükmüne ram eyleyen) El-Kahhâr olan Allah mı? Sizin O’nu bırakıp
da ibadet ettikleriniz, ancak sizin ve babalarınızın koyduğu, Allah’ın hakkında
hiçbir delil indirmediği birtakım isimlerdir. Hüküm yalnızca Allah’ındır. O,
kendisinden başkasına kulluk/ibadet etmemenizi emretmiştir. İşte dosdoğru
din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler. Ey zindan arkadaşlarım! (Rüyanıza
gelince) ikinizden biri, efendisine şarap içirecek (özgür kalacak); diğeriniz ise
asılacak ve kuşlar onun başından yiyecektir. Hakkında bilgi edinmek istediğiniz
konu bitmiştir.’ ” 32
Yûsuf ’un (as) yanında iki genç var. Her peygamber gibi onlara tevhidi an-
latmak istiyor. Yûsuf (as) ne zaman anlatıyor? Onlar bir rüyanın yorumunu
sormak için Yûsuf ’a (as) geliyorlar ve onun muhsinlerden, iyilik ehli oldu-
ğunu ikrar ediyorlar. Kalpler Yûsuf Peygamber’e yönelmiş, onu dinlemeye
hazır, onun iyi bir insan olduğunu kabul etmiş hâlde… İşte Yûsuf (as) yöneliş
içindeki bu kalplere önce tevhidi anlatıyor. Sonra rüyalarını yorumluyor.
Bir diğer örneğimiz Allah Resûlü (sav). O (sav) insanların hâllerini gözetir, en
uygun zamanda onları İslam’a davet ederdi.
32. 12/Yûsuf, 36-41
180
DAVET

“Nebi (sav) Necid taraflarına bir atlı birlik gönderdi. Bunlar Hanifeoğulla-
rından Sumâme ibni Usâl diye anılan bir adam getirdiler. Onu mesciddeki
direklerden bir direğe bağladılar. Nebi (sav) mescide onun yanına çıkarak,
‘Ey Sumâme, ne hissediyorsun?’ diye sordu.
Sumâme, ‘Ey Muhammed, bende (senden yana) hayır (ümidi) vardır. Eğer
beni öldürecek olursan kanlı bir caniyi öldürmüş olacaksın. Eğer bana nimet
ve ihsanda bulunursan teşekkürle karşılık verecek birisine ihsanda bulun-
muş olacaksın. Şayet isteğin mal ise ondan dilediğini iste.’ diye cevap verdi.
Sumâme ertesi güne kadar bu hâlde bırakıldı. Sonra ona, ‘Ey Sumâme, ne
hissediyorsun?’, diye sordu.
O da, ‘Daha önce söylediğim gibi eğer sen (bana) nimet ve ihsanda bulu-
nursan teşekkürle karşılık verecek bir kimseye nimet ve ihsanda bulunmuş
olacaksın.’ dedi.
Allah Resûlü (sav) yine onu (kendi hâline) bıraktı.
Ertesi gün yine, ‘Ey Sumâme, ne hissediyorsun?’ diye sordu.
Sumâme, ‘Haberim daha önce söylediklerimden ibarettir.’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Sumâme’yi çözünüz.’ diye buyurdu. Sumâme mescide
yakın bir yerde bulunan suya gidip yıkanıverdi, sonra gelip mescide girerek
şöyle dedi: ‘Şahitlik ediyorum Allah’tan başka ilah yoktur. Yine şahitlik edi-
yorum Muhammed onun elçisidir. Ey Muhammed! Allah’a yemin ederim,
yeryüzünde senin yüzünden daha çok buğzettiğim bir yüz yoktu. Artık
senin yüzün en sevdiğim yüz oluverdi. Allah’a yemin ederim, senin dininden
daha çok buğzettiğim bir din yoktu. Artık senin dinin benim en sevdiğim
din oluverdi. Allah’a yemin ederim, senin şehrinden daha çok buğzettiğim
bir şehir yoktu. Artık senin şehrin benim en sevdiğim şehir oldu. Ben umre
yapmak isterken atlı birliğin beni yakaladı. Şimdi ne yapmamı önerirsin?’
Bunun Üzerine Allah Resûlü (sav) ona müjde verdi ve umre(sini) yapmasını
emretti. Mekke’ye varınca birisi ona, ‘Sen dininden mi döndün?’ dedi. O,
‘Allah’a yemin ederim ki hayır. Fakat ben Allah’ın Resûlü ile birlikte Müs-
181
lim oldum. Allah’a yemin ederim Nebi (sav) bu hususta izin vermedikçe size
Yemâme’den bir buğday tanesi dahi gelmeyecektir.’ dedi.” 33
Sumâme bir esir… Allah Resûlü onu hapsetmiyor, mescide bağlıyor. Müs-
limleri, onların arasındaki kardeşliği, Allah’ın huzurundaki o huşu ve sekineti
görmesini istiyor… Putlara ibadet ile tek ve bir olan Allah’a ibadetin, cahiliye
asabiyesi ile İslam kardeşliğinin, krallık ile peygamberliğin arasındaki farkı
görmesini istiyor. Sumâme, kavminin lideri, akıllı bir insan. Bir bedeviye
davet yaptığı gibi davet yapmıyor ona. Sumâme’nin kaybedeceği çok fazla
şey var. İyice düşünmesi, tartması, ikna olması lazım… Sumâmeye üç gün
üst üste aynı soruyu soruyor: “Ey Sumâme, ne hissediyorsun?”
Sumâme’nin cevabı her gün değişiyor.
Birinci gün cevabı: “Ey Muhammed, bende (senden yana) hayır (ümidi)
vardır. Eğer beni öldürecek olursan kanlı bir caniyi öldürmüş olacaksın.
Eğer bana nimet ve ihsanda bulunursan teşekkürle karşılık verecek birisine
ihsanda bulunmuş olacaksın. Şayet isteğin mal ise ondan dilediğini iste.”
İkinci gün cevabı: “Daha önce söylediğim gibi, eğer sen (bana) nimet ve
ihsanda bulunursan teşekkürle karşılık verecek bir kimseye nimet ve ihsanda
bulunmuş olacaksın.”
Üçüncü gün cevabı: “Haberim daha önce söylediklerimden ibarettir.”
Cevabın günden güne nasıl değiştiğini görüyor musunuz! Birinci gün üç
seçenek sunuyor. İkinci gün seçenek teke düşüyor. Çünkü Allah Resûlü’nün
derdinin insan öldürmek veya para kazanmak olmadığını anlıyor. Onun için
yalnızca iyilik seçeneğini zikrediyor. Üçüncü gün cevap bile vermiyor “ne
dediysem o” diyor… Ama Allah Resûlü (sav) onun suskunluğundaki o çığlığı
duyuyor. Nedir o çığlık? Esir olarak değil hür olarak, kendi irademle inanmak
istiyorum çığlığı. Onu serbest bırakın diyor… Ve gerçekten Sumâme iman
ediyor. Ama kendi iradesi ve seçimiyle… Allah Resûlü (sav) onu dikkatle
izledi, cevapların değişimini dikkatle okudu, satır aralarını yorumladı ve
en uygun zamanda onu serbest bıraktı. İslam, Sumâme gibi bir kahramanı
kazandı. Sumâme ibni Usal’ın hayatını okuyun. Allah Resûlü’nün Kureyş’e
karşı psikolojik üstünlük sağlaması ve veren el konumuna geçmesindeki
182
DAVET
rolünü görün. Doğru zamanlamanın İslam’a nasıl kahramanlar kazandır-

dığını anlayacaksınız.
Davet; meydan okuma, cedel, üstünlük sağlama ya da savaş değildir. Da-
vet, insanların gönlünü fethetme, onları kazanma çabasıdır. Gaye kazanma
olunca, en uygun zaman gözetilmek zorundadır. Yeni insanlar davetin
amacını idrak edemeyince, daveti bir kavga, cedel, üstünlük aracına dönüş-
türebilmektedir. En olmadık zamanda insanları İslam’a davet edebilmekte,
insanların nefretine neden olabilmektelerdir. Örneğin bir genç derbi maçı
izleyen abisi ve arkadaşlarının yanına gidiyor. Bunlar fanatik taraftar, maç
izlerken kendilerini kaybediyorlar. TV’yi kapatıp, bu boş şeyleri izlemeyin
diyor ve Futbol Dini isimli belgeseli izlemelerini öneriyor. Sonucu tahmin
edersiniz; bir kamyon dayak yiyor; ayrıca dine, tevhide küfrediyorlar. Çünkü
zamanlama yanlış. Hem öncelik fıkhına riayet etmedi hem de uygun zamanı
kullanmadı. Daha sonra başkaları o insanlara davet yapmak istediğinde,
bu münasebetsiz davranışı zikredip dinlemek istemediklerini söylüyorlar.
Yeni kardeşimiz iman etmiş. İçi içine sığmıyor. Ancak ailesi korkuyor. Çün-
kü medyadan duydukları var. Coğrafyanın her yerinde bombalar patlıyor.
Onunla benzer kavramları kullanan örgütler tavuk keser gibi insan kesiyor;
düğün, dernek, taziye demeden buldukları her yeri havaya uçuruyor. Eh,
hâliyle aile korkuyor. Haksızlar mı, değiller… Biz bunca yıldır tevhid dave-
tiyle iç içeyiz bizler bile endişeliyiz bu manzaradan, aileler korkmasın da ne
yapsın? Bizimki tevhidi anlatıyor, babası canlı bomba diyor. Bizimki tağut
diyor, babası kafa kesme diyor. Bizimki sünnet diyor, babası Ezidiler diyor…
İkisi bambaşka bir kalp hâliyle konuşuyor. Konuştukları dil bu kadar farklı
olunca, bırakın davete icabeti, birbirlerini anlamıyorlar… Hele bir de yeni
kardeşimiz duygularına hâkim olamıyor ve öfkeyle konuşuyorsa yakınlarının
korkularını besliyor. Bu çocuk da falancalar gibi oldu diye düşünüyorlar.
Onlar çocuklarını korumaya çalışıyor, bizimki dine düşmanlık ediyorlar
sanıyor. Kalpler bu denli farklıyken konuşmamak en iyi seçenektir. Davetin
gayesi insan kazanmaksa en uygun zamanı seçmek gerekir. Burada bir diğer
önemli mesele şudur: Karşınızdaki insan yanlış yönlendirmeyle tevhidle
farklı şeyler arasında bağ kurmuşsa sizin her anlattığınız ondaki yanlış inancı
besler. Gayemiz kendimizi anlatmak ve muhatabı kazanmaksa daha farklı
183
yollar deneyebilir, tevhid davetimizi zamana yayabiliriz. Bizim yerimize bir

başkasının anlatmasını sağlayabiliriz… Önce güzel ahlak sergileyip onların
korktuğu insanlar gibi olmadığımızı gösterebiliriz. Gaye kazanmaksa ve
davet bir ibadetse düşünecek, farklı yollar bulacağız. Biz elimizden geleni
yapmakla mükellefiz; inanırlar veya inanmazlar. Gerisi onlara kalmış…
c. Davet Yapacak Uygun İnsanı Seçmek
Hikmet ve basiret üzere davet, kişiye veya topluma davet yapacak uygun
insanın seçilmesiyle olur. Hidayet imamlarının davetlerinde buna dikkat
ettiğini görüyoruz. İlk örneğimiz Mûsâ (as):
“Kardeşim Harun, benden daha iyi konuşur/dili daha fasihtir. Onu benimle
beraber yardımcı olarak gönder, beni doğrulasın. Çünkü beni yalanlamalarından
korkuyorum.” 34
Yüce Allah Mûsâ’yı (as) davetçi olarak Firavun’a yolladığında o (as), yardımcı
olarak Hârûn’u (as) istedi. Gerekçesi şuydu: Hârûn’un dili daha fasihtir, daha
iyi konuşur. Peki, neden Mûsâ (as) böyle bir talepte bulundu? Kur’ân’ı dikkatle
okuduğumuzda bunun nedenlerinden ikisini buluyoruz:
– Firavun alçak tıynetli bir insan. Mûsâ’nın (as) dilinde var olan aksaklıkla
dalga geçecek, onun iyi bir hatip olmamasını tiye alabilecek tıynette bir
sefih; kardeşi tüm müstekbir tağutlar gibi!
“Firavun, kavmi içinde seslendi ve dedi ki: ‘Ey kavmim! Mısır’ın mülkü/ege-
menliği ve şu altımdan akan nehirler bana ait değil mi? Görmüyor musunuz?
Yoksa ben, şu basit insandan ve neredeyse kendini ifade edemeyenden daha
hayırlı değil miyim?’ ” 35
Mûsâ’nın (as) endişesinde haklı olduğunu görüyoruz. Zira Firavun, kendisini
ifade edemeyişiyle dalga geçiyor, onu küçümsüyor. İşte bu nedenle Mûsâ
(as), kendisine yardımcı olacak daha fasih bir yardımcı istiyor Allah’tan. Yani
muhatabı hesaba katarak daha uygun birini istiyor.

– Mûsâ (as) Firavun’un sarayında, onun elinin altında büyüdü. Firavun,
kardeşleri tüm müstekbir tağutlar gibi minnetçi… Muhtemelen; biz sana
aş vermedik mi, iş vermedik mi, eğitmedik mi diye minnet ettirecek… Ki,
34. 28/Kasas, 34
35. 43/Zuhruf, 51-52
184
DAVET
Mûsâ (as) yanılmıyor. Firavun tıynetine uygun olarak Mûsâ’dan (as) kendisine
minnet duymasını istiyor:
“(Firavun) demişti ki: ‘Seni çocukken biz yetiştirmedik mi? Ömrünün çoğu
yılını bizim aramızda geçirmedin mi?’ ” 36
İşte bu ve bilmediğimiz diğer sebeplerden Mûsâ (as) Allah’tan (cc) bir yardımcı
istiyor. Bir peygamber olmasına rağmen yanına daha uygun birini istiyor;
Yüce Allah da onun bu isteğine karşılık veriyor… Demek ki davet edilecek
şahsa daha uygun biri davet yapacaksa onu bulmak lazım… Şimdi de Allah
Resûlü’nün uygulamasına bakalım:
Medine’de ilk iman edenler ondan (sav) bir davetçi istedi. Allah Resûlü (sav)
Mus’âb ibni Umeyr’i gönderdi. Ebû Bekir (ra), Ömer (ra), Osman (ra), Talha
ibni Ubeydullah (ra), Sad ibni Ebi Vakkas gibi sahabenin yaşı olgun, tanın-
mış insanlarından birini değil, Mus’âb (ra) gibi genç bir sahabeyi yolladı. Hiç
şüphesiz bu öylesine bir seçim değildi. Bu seçimin nedeni onun sabrı, hilmi
ve göreni etkileyen masumiyetiydi.
“Sa’d ibni Muâz ile Usayd ibni Hudayr, Abduleşheloğullarından olan ka-
vimlerinin liderleriydi. Kendileri de kavimleri gibi müşriklerdi. Mus’âb ibni
Umeyr’in Medine’ye gelmesini ve İslam’a davet etme çalışmasını duydular.
Bunun üzerine Sa’d İbni Muâz, Usayd’a, ‘Baban yok olsun! Zayıflarımızın
kafalarını boş şeylerle doldurmak için evlerimizin içine kadar gelen o iki
adama git, onları kov ve bir daha buralara gelmemelerini söyle. Es’ad İbni
Zürare teyzemin oğludur. Eğer aramızda, senin de bildiğin gibi, akrabalık
bağı olmasaydı, senin yerine kendim giderdim. Fakat onun üzerine yürümek
için hiçbir yol bulamıyorum.’ dedi. Usayd de mızrağını kapıp onlara doğru
yürümeye başladı.
Onun geldiğini gören Es’ad ibni Zürare (ra), Mus’âb ibni Umeyr’e, ‘Bu ge-
len, kavminin lideridir. Gördüğün gibi o yanımıza geliyor. Sen de Allahu
Teâlâ’nın gönderdiği dinin doğru olduğunu ona ispat et.’ dedi.
Mus’âb, ‘Eğer oturursa onunla konuşurum.’ dedi.
Usayd mızrağıyla başlarında dikilerek küfürler savurdu ve şöyle dedi: ‘Sizi
36. 26/Şuarâ, 18
185
buraya getiren ne ki kalkıp zayıflarımızın kafalarını boş şeylerle dolduru-

yorsunuz? Eğer canınızı seviyorsanız buradan hemen çekip gidin!’
Bunun üzerine Mus’âb (ra), davasının müsamahakârlığına güvenen ve sakin
bir müminin lisanıyla ona, ‘Biraz oturup dinlemez misin? Eğer hoşuna gi-
derse kabul edersin, hoşuna gitmezse kabul etmezsin ve hoşuna gitmeyen
şeylerden sakınırız.’ dedi.
Usayd, ‘İnsaf ettin.’ dedi. Sonra da mızrağını dikerek yanlarına oturdu.
Mus’âb, ona İslam’ı anlattı ve Kur’ân-ı Kerim okudu.
Usayd, Kur’ân’ı dinledikten sonra, ‘Bu ne güzel bir sözdür! Bu dine girmek
istediğinizde ne gibi şeyler yapıyorsunuz?’ dedi.
Mus’âb ile Es’ad (ra), ‘Gusül alacaksın, abdest alacaksın, elbiseni temizleye-
ceksin, hak şehadetini getirip sonra da namaz kılacaksın.’ dediler.
Usayd de kalktı, gusül aldı, elbiselerini temizledi, hak şehadetini getirdi,
sonra kalkıp iki rekât namaz kıldı ve sonra da onlara şöyle dedi: ‘Arkamda
bir adam vardır. Eğer o size tabi olursa onun kavminden bir tek kişi geri
kalmaz. O adam Sa’d ibni Muâz’dır. Şimdi gidip onu size gönderirim.’ dedi.
Sonra mızrağını aldı ve Sa’d ile kavminin oturdukları meclise gitmek üzere
oradan ayrıldı. Usayd onlara doğru gelirken Sa’d ona baktı ve şöyle dedi:
‘Allahu Teâlâ’ya yemin olsun! Usayd ibni Hudayr sizin yanınızdan gittiği
yüzle değil, başka bir yüzle gelmektedir!’
Usayd meclisin başında dikilip durunca Sa’d ona, ‘Ne yaptın?’ diye sordu.
O, ‘Her iki adamla da konuştum. Allahu Teâlâ’ya yemin olsun! Onlarda
herhangi bir aksilik görmedim. Sadece onları sakındırdım. Onlar da, ‘İste-
diğini yaparız.’ dediler. Yalnız şöyle bir durum konuşuluyor: Hariseoğulları
Es’ad ibni Zürare’yi öldürmek için çıkmışlar. Sebebi de şudur: Onun, tey-
zenin oğlu olduğunu öğrenmişler, dolayısıyla seninle olan ahitlerini bozup
hıyanet yapmak istiyorlar.’ dedi.
Bunun üzerine Sa’d, Hariseoğullarının anlatılan durumundan korkarak
öfkeli bir hâlde alelacele kalktı, mızrağını eline aldı ve ‘Allahu Teâlâ’ya
yemin olsun ki sen bir şey halledememişsin.’ diyerek onlara doğru yürüdü.
186
DAVET
Mus’âb ve Es’ad ibni Zürare’nin sakin bir şekilde oturduklarını gören Sa’d
ibni Muâz, Usayd’ın, onlardan bir şey dinlemesini istediğini anladı. Başla-
rında dikilip küfürler savurdu ve Es’ad ibni Zürare’ye şöyle dedi: ‘Ey Ebû
Umame! Allahu Teâlâ’ya yemin olsun ki eğer ikimizin arasında akrabalık
bağı olmasaydı kesinlikle bunu bana yapamazdın. Hoşumuza gitmeyen
şeylerle evlerimizin içlerine kadar geliyorsun!’
Sa’d yanlarına gelirken Es’ad, Mus’âb’a şöyle demişti: ‘Vallahi, gerisinde
kalan kavminin lideri geldi, o size tabi olursa onun kavminden bir tek kişi
geri kalmaz.’
Mus’âb (ra), Sa’d ibni Muâz’a, ‘Biraz oturup dinlemez misin? Eğer hoşuna
giderse, razı kalırsan ve rağbet edersen kabul edersin, hoşuna gitmezse ve
razı kalmazsan hoşuna gitmeyen şeylerden sakınır ve burayı terk ederiz.’ dedi.
Sa’d, ‘İnsaf ettin.’ dedi. Sonra da mızrağını dikerek yanlarına oturdu. Mus’âb
ona İslam’ı anlattı ve Kur’ân-ı Kerim okudu.
Mûsâ ibni Ukbe şöyle söylemektedir: ‘Mus’âb, Zuhruf Suresi’nin başından
itibaren okumaya başladı.’
Mus’âb ile Es’ad şöyle dediler: ‘Vallahi, Sa’d karşıdan çıkar çıkmaz daha
hiç konuşmadan onun yüzünde İslam’ı gördük.’
Bu sözlerin aynısını ondan önce Müslim olan Usayd için de söylemişlerdi.
Sonra Sa’d ibni Muâz onlara, ‘Siz Müslim olmak ve bu dine girmek istedi-
ğinizde ne gibi şeyler yapıyorsunuz?’ dedi.
Şöyle dediler: ‘Gusül ve abdest alacaksın, elbiseni temizleyeceksin, hak
şehadetini getirip iki rekât namaz kılacaksın.’
O da kalktı, gusül aldı, elbiselerini temizledi, hak şehadetini getirdi. Sonra
da kalkıp iki rekât namaz kıldı. Daha sonra mızrağını aldı ve Usayd ibni Hu-
dayr ile beraber kavminin bulunduğu meclise gitmek üzere oradan ayrıldı.
Kavmi, onun onlara doğru geldiğini görünce şöyle dedi: ‘Allahu Teâlâ’ya
yemin olsun! Sizin yanınızdan ayrılıp gittiği yüzle değil, başka bir yüzle
döndü!’
187
Sa’d ibni Muâz, kavminin oturduğu meclisin başında dikiliverdi ve şöyle

dedi: ‘Ey Abduleşheloğulları! Aranızdaki konumumu nasıl biliyorsunuz?’
Onlar, ‘Efendimiz, liderimiz, görüş bakımından en iyi olanımız ve karakter,
müşavere ve akıl bakımından en bereketlimiz olarak biliriz.’ dediler.
Sa’d ibni Muâz (ra), ‘Allahu Teâlâ’ya ve Resûl’üne iman etmedikçe erkek-
lerimizin ve kadınlarımızın konuşması bana haram olsun!’ dedi. Allahu
Teâlâ’ya yemin olsun! Abduleşheloğullarının bütün erkekleri ve kadınları
Müslim oldular.
Es’ad ibni Zürare ile Mus’âb ibni Umeyr (ra), Es’ad ibni Zürare’nin evine
geri döndüler. Mus’âb (ra) orada ikamet etti ve insanları İslam’a davet etmeye
devam etti. Bu davet sonucunda Ensar’a ait bütün evlerde Müslim erkekler
ve Müslim kadınlar oluştu.” 37
Allah Resûlü’nün (sav) Medine’ye öğretmen olarak Mus’âb’ı seçmesinin
nedeni, Ensar için en uygun insan olmasındandı. Şöyle ki;
– Mus’âb seçkin bir ailenin çocuğuydu. Görgü ve zarafet sahibiydi. Dış
görünüşüyle insanları etkileyen biriydi, zarif bir görüntüsü ve buna uygun
zarif bir üslubu vardı.
– Her iki Habeşistan hicretine katılmış, hicret konusunda tecrübeli bir
insandı.
– Zorluklarla sınanmış; varlığı bildiği gibi yokluğu da bilen bir insandı.
– Adanmış bir insandı… Medine görevinden dönüşte ailesine uğramadan
Allah Resûlü’ne uğramış, görevine dair rapor vermişti. İslam yurdunun
temellerini ancak bu adanmışlıkta biri atabilirdi.
– Davet konusunda Allah Resûlü tarafından eğitilmişti. Onun (ra) Medi-
nelilere davetiyle Allah Resûlü’nün Utbe ibni Rebia’ya daveti neredeyse
bire bir aynıdır. İşte tüm bu sebepler bu görev için Mus’âb’ın seçilmesini
gerekli kılıyordu. 38
37. Siyer-i Nebi, Sallâbî, 1/436-438

38. bk. Mus’ab ibni Umeyr’in Hayatı ve Kişiliği, Köksal Çoban, s. 50-71, 111-115; Mus’ab b.
Umeyr’in Hayatı, Kişiliği ve İslam Tarihindeki Yeri, Mehmet Salih Gündüz, s. 34-51
188
DAVET
Allah Resûlü’nden bir diğer örnek; Muâz ibni Cebel’in Yemen’e gönderil-
mesi. Rivayeti bir daha hatırlayalım:
“Allah Resûlü (sav) Muâz ibni Cebel’i Yemen’e gönderirken ona şöyle bu-
yurdu: ‘Sen, Ehl-i Kitap olan bir topluluğa gidiyorsun. Yanlarına varınca onları,
‘A llah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in, O’nun resûlü olduğuna’
şahitlikte bulunmaya davet et. Bu konuda sana itaat ederlerse onlara, Allah’ın
günde beş vakit namaz kılmayı farz kıldığını haber ver. Bu konuda da sana itaat
ederlerse onlara, Allah’ın zenginlerden alınıp fakirlere verilmek üzere zekâtı farz
kıldığını haber ver. Eğer bu konuda da sana itaat ederlerse mallarının en değerli
olanlarını almaktan sakın. Mazlumun, (aleyhindeki) duasından da kork. Çünkü
mazlumun duası ile Allah arasında hiçbir perde yoktur.’ ” 39
Muâz (ra) sahabenin âlimlerinden, helali haramı en iyi bilenlerinden. 40 Ehl-i
Kitap da bilgili bir kavim; ellerinde bir kitap, uyguladıkları bir şeriat var.
Allah Resûlü (sav) onlara, âlim bir sahabeyi yolluyor. Ayrıca o, Medineli. En-
sar’dan. Doğduğundan beri Ehl-i Kitap Yahudilerle iç içe. Onları, âdetlerini,
dillerini biliyor… Hâliyle o topluma gönderilecek en uygun kişi Muâz…
Nahl Suresi’nin 125. ayetini hatırlayacaksınız. Yüce Allah muhatabın
durumuna göre daveti üç kısma ayırmıştı. Bazı insanlara hikmetle, bazı
insanlara güzel öğütle davet yapacak; bazı insanlarla da en güzel şekilde
tartışacak, mücadele edecektik. Davetimiz tevhid davetidir; ancak davetin
üslubu muhatabın hâline göre değişmektedir. Bazı davetçiler bu üç üslubu
da uygulayabilecek yetkinliktedir; bazı davetçiler bir kısmını yapabilir; bazı
müminler hiçbirini… Önemli olan, davetin bir ibadet olduğunu bilmek,
muhatabın durumuna göre en uygun insanı seçmektir.
Muhammed ibni Sîrîn’den (rh) şöyle rivayet edilmiştir:
“Enes ibni Mâlik’e Allah Resûlü’nün (sav) saç boyasından soruldu. Şu karşı-
40. Enes ibni Mâlik’ten (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
“Ümmetimin içerisinden ümmetime karşı en merhametlisi Ebû Bekir, Allah’ın emri konusunda en
şiddetli olanı Ömer. Haya bakımından en doğrusu Osman, haram ve helal bilgisi bakımından en
bilgili olanı Muâz ibni Cebel, Ferâizi en iyi bileni Zeyd ibni Sabit, en büyük kıraat âlimi Ubey ibni
Ka’b’tır. Her ümmetin bir emini vardır; Bu ümmetin emini Ebû Ubeyde ibni Cerrâh’tır.” (Tirmizi,
3790; İbni Mace, 154)
189
lığı verdi: ‘Allah Resûlü’nün (sav) çok az saçı beyazlamıştı. Ancak Ebû Bekir
ve Ömer ondan sonra kına ve çivit otu ile saçlarını boyarlardı. Ebû Bekir,
babası Ebû Kuhâfe’yi taşıyarak Fetih Günü Allah Resûlü’ne (sav) geldi. Babası
Allah Resûlü’nün önüne bırakıldı. Allah Resûlü (sav) Ebû Bekir’e, ‘Şayet sen
bu yaşlı adamı evinde bıraksaydın, Ebû Bekir’e hürmet olsun diye biz onun
yanına gelirdik.’ dedi. Ebû Bekir’in babası Müslim oldu.” 41
Ebû Bekir (ra) ne yaptı? Babasının elinden tutup Allah Resûlü’ne getirdi.
Çünkü Ebû Bekir (ra) onun oğlu… Ne olursa olsun, babasının gözünde
bir çocuk, hem de dünkü çocuk… Babasını kavmin liderine, Mekke’nin
fatihine getirdi, ona İslam’ı arz etti, o da Müslim oldu. Ebû Bekir (ra), babası
için en uygun insanı seçti. Allah Resûlü ise, İslam’ı arz etmeden muhatabın
gönlünü fethetti. “Onu bana getirmek yerine haber verseydin, ben ona
gelseydim.” dedi. Bir yaşlı insanın istediği şey hürmet görmektir, hürmet
gösterdi. Çocuğu yaşında insanların davetini kabul edecek insan, korkar.
Kınanmaktan, çoluk çocuğa uydu denmesinden. Allah Resûlü gösterdiği
saygıyla onun tüm korkularını izale etti…
Uygun insan seçmek önemlidir. Yaşlı birine yapılacak davetle genç birine
yapılacak davet farklıdır. Bir ateiste yapılacak davetle bir muhafazakara ya-
pılacak davet farklıdır. Sıradan bir insana yapılacak davetle inandığı batılın
âlimine yapılacak davet farklıdır. Yeni insanlar daveti konuşmak zannedi-
yor; konuşunca davet yapmış oluyorlar. Oysa öyle değildir. Bazen davet
yapıyorum diye kendinizi ya da temsil ettiğiniz davayı küçük düşürebilir,
gülünç bir hâle düşebilirsiniz. Sizin küçük düşmeniz önemli olmayabilir;
ancak temsil ettiğiniz davetin küçük düşmesi vebaldir… Örneğin İslam’a
davet ettiğiniz insan bir İslam düşmanıysa ve İslam’ı sizden daha iyi biliyorsa
yaptığınız davet komediye dönüşebilir. Düşünün adam, “Okuduğun ayeti
yanlış okuyorsun, ayetin doğrusu şu…” diyor.
Konuştuğunuz kişi bir sosyalist ve siz sosyalizmle sosyolojiyi, solculukla
sağcılığı karıştırıyorsanız; tağut dediğiniz ABD’nin komünizm hakkındaki
yalanlarını ezberlemişseniz o davet bir komediye dönüşebiliyor. Zira bir şeye
inanan ve onun için mücadele edenle en güzel şekilde mücadele gerekir. Bunu
41. Ahmed, 12635
190
DAVET
da ancak hem kendi dinini hem muhatabın dinini iyi bilen, tartışabilecek biri
yapabilir. Bir konuşma ustasının karşısındaysanız ve kendinizi ifade etme
sorununuz varsa sabırlı olun. Siz Mûsâ’dan (as) daha hayırlı değilsiniz. Ayrıca
siz davete ondan daha istekli değilsiniz, olamazsınız. Yanınıza bir yardımcı
alın, o (as) yanına Hârûn’u (as) aldı, siz de yaşadığınız şartlara uygun bir Hârûn
bulun. Bir ilim adamına ilim adamı, kültürlü insana kültürlü, ideolojik alt
yapısı olana o ideolojiyi bilen biri, anne babanıza sözünü dinleyecekleri
biri davet yapsın.
d. Davet, Cedel/Tartışma Değildir
Hatırlayacaksınız; Nahl Suresi’nin 125. ayetinde Yüce Allah davet ile ce-
deli/tartışmayı birbirinden ayırmış, her birini farklı fiillerle ifade etmişti.
Davet; çağrıdır. Birini düğüne, yemeğe, geziye… davet eder gibi İslam’a
davet edersiniz. Siz konuşursunuz o dinler. Bazen anlamak için sorular sorar.
Sakin bir ortam vardır. Cedel ise tartışmadır. Siz ortaya bir delil koyarsınız,
muhatabınız bir delil koyar. Davetten bazı farkları vardır:
– Davette kendi inandığınız ve davet ettiğiniz şeyi bilmeniz yeterlidir. Ce-
delde ise hem kendi inancınızı hem de muhatabınızın inancını bilmelisiniz.
– Davette konuşan ve dinleyen vardır. Cedelde ise tartışan iki insan. Allah’ın
emri olan “en güzel şekilde mücadele” edebilmeniz için ahlaki olgunluğa
ihtiyaç vardır. Zira tartışmada gerilmemek ve İslam ahlakına aykırı davra-
nışlar sergilememek için, ahlaki olgunluk gerekir.
– Davette kendimizi ifade edebiliyor olmamız yeterliyken, tartışmada
muhakeme ve hazır cevaplılığa ihtiyaç vardır. Zira tartışmada birinci öncelik
muhatabı susturmak, delillerinin batıl olduğunu ortaya koymaktır. 43
42. 16/Nahl, 125
43. İslam tarihinde tartışma ustası, muhatabı susturan ilginç âlimler olmuştur. Örneğin;
– Hristiyan din âlimiyle tartışmaya başlamadan, “Eşiniz, çocuklarınız nasıl?” diye hâl hatır soran
Bakillânî’ye din âlimi öfkeyle cevap verir: “Bu bana hakarettir. Sen bizim kendimizi dine hizmete
adayıp evlenmediğimizi bilmiyor musun?” der. Hoca cevap verir: “Aile ve çocuğu kendine
yakıştırmayan sen, hangi akılla, ‘İsa (as) Allah’ın oğludur.’ diyorsun?” Tartışma başlamadan bitmiş
olur. (bk. Tertîbu’l Medârik ve Takrîbu’l Mesâlik, 7/68
191
Diyelim ki biz birini İslam’a davet ediyoruz; karşımızdaki işi cedele dö-
nüştürmeye çalışıyor. İster bilgili ister cahil olsun fark etmez; orada dave-
tin bittiğini anlayacak, yeni bir sürecin başladığını bileceğiz. Artık davet
yapmıyoruz, cedel aşamasına geçmiş bulunuyoruz. Önümüzde iki yol var:
• Şayet Allah’ın emrettiği gibi en güzel yolla mücadele edecek bilgi ve
ahlaka sahipsek davetimize cedelle devam edeceğiz.
• Şayet biriyle tartışacak bilgi ve kışkırtmalara gelmeyecek ahlaki olgunluğa
sahip değilsek önümüzde iki yol var:
– Daveti bitirecek, hiçbir şekilde tartışmaya girmeyeceğiz.
– O ne derse desin, biz vermek istediğimiz mesajı vererek konuşmayı
sonlandıracağız.
Çokça karşılaşılan ve çokça yanıldığımız bir duruma dikkatini çekmek
istiyorum: Sen aile veya arkadaş ortamında davet yapıyorsun. İnsanlar il-
giyle dinliyor. O ânda cinnî şeytanlar, ortamdaki en zayıf halkayı buluyor.
Dostlarından olan insî şeytana vahyetmeye başlıyor. 44
– Yine gaybı bildiğini iddia eden bir sahtekâr, hadis ehli bir âlimle tartışacak. Hoca, “Tartışmaya
başlamadan bir şartım var, onu kabul ederseniz başlayalım.” der. Sonra susar. Sahtekâr, “Ee,
şartınız nedir?” deyince, “Ne yani insanların kalbinden geçeni bilen siz, benim aklımdaki şartı
bilmiyor musunuz?” der.
– Kaderci bir zat, âlime gelir. “Madem her şey Allah’ın takdiriyle oluyor, o zaman çalışmak niye?”
diye sorar, tembelliğini kadere fatura etmeye çalışır. Hoca cevap vermez. Adam niye cevap
vermediğini sorunca, “Madem benim cevabım Allah’ın takdiriyle, o hâlde niye sen soru sorarak,
ben de cevap vererek yorulalım?” der.
44. İnsanlar arasında şeytana dost olan, şeytandan vahiy alan, şeytana hizmet edenler
vardır. Çoğu zaman şeytan onların dilinden konuşur.
“Allah’ın adının anılmadığı (hayvanlardan) yemeyin. (Çünkü) o kesin bir fısktır. Şüphesiz
ki şeytanlar, sizinle tartışmaları için dostlarına (böylesi şüpheleri) vahyeder/fısıldar. Şayet
onlara itaat edip (leş hayvanların helal olduğuna ve yenebileceğine inanırsanız) hiç şüphesiz
müşriklerden olursunuz.” (6/En’âm, 121)
“Böylece her peygambere insanların ve cinlerin şeytan olanlarını düşmanlar kıldık. Bazısı diğer
bir kısmını aldatmak için sözün yaldızlısını vahyeder/fısıldar. Şayet Rabbin dileseydi bunu
yapamazlardı. (Öyleyse) onları uydurdukları iftiralarıyla baş başa bırak.” (6/En’âm, 112)
“Onların tamamını (diriltip) huzuruna toplayacağı o gün (onlara şöyle seslenecek): ‘Ey cin
topluluğu! Şüphesiz ki insanların çoğunu yoldan çıkarıp saptırdınız.’ Onların insanlardan olan
dostları diyecekler ki: ‘Rabbimiz! Birbirimizden faydalandık ve bizim için belirlediğin süreye
ulaştık.’(Allah) diyecek ki: ‘Allah’ın dilemesi hariç, ateş sizin ebedî olarak barınacağınız yerdir.’
Şüphesiz Rabbin (hüküm ve hikmet sahibi olan) Hakîm, (her şeyi bilen) Alîm’dir.” (6/En’âm, 128)
192
DAVET
O da İblis’ten aldığı işaretle size ilginç bir soru sorar, hakaret eder, kışkırtır…
Amacı dinleyenlerin ilgisini dağıtmak veya sizi, hakaretlere cevap verdirmek
suretiyle davetten saptırmaktır. Bu tip durumlarda imamlarımızdan Mûsâ
(as) bize güzel bir örneklik sergilemiştir.
“ ‘İkiniz Firavun’a gidin; çünkü o azgınlaştı. Ona yumuşak bir söz söyleyin.
Umulur ki öğüt alır ya da korkar.’ Demişlerdi ki: ‘Rabbimiz! Şüphesiz ki onun,
bize karşı taşkınlığından ve azgınlaşmasından korkuyoruz.’ Buyurmuştu ki:
‘Korkmayın! Hiç kuşkusuz ben, sizinle beraberim; işitiyor ve görüyorum. Ona
varın ve deyin ki: ‘Şüphesiz ki biz, Rabbinin elçileriyiz. İsrailoğullarını bizimle
beraber yolla, onlara azap etme! Muhakkak sana, Rabbinden ayetle/mucizeyle
geldik. Selam, hidayete tabi olanların üzerine olsun.’ Doğrusu bize şöyle vahyo-
lundu: ‘A zap, yalanlayan ve yüz çevirenlerin üzerinedir.’ (Firavun) demişti ki:
‘Sizin Rabbiniz kimdir ey Musa? Rabbimiz, her şeye hilkatini (cinsine
en uygun olanı) veren ve sonra da yol gösterendir.’ demişti. (Firavun)
demişti ki: ‘Geçmişte olanlar ne olacak o hâlde?’ Demişti ki: ‘Onların
bilgisi, Rabbimin yanında bir Kitap’tadır. Rabbim, şaşırmaz da unutmaz
da.’ (O Rab ki) yeryüzünü sizin için (üzerinde yaşayıp istikrar bulduğunuz)
bir döşek yapan, sizin için orada yollar açan ve gökyüzünden su indirendir. O
(su) sayesinde çeşitli bitkilerden çift çift çıkarmışızdır. Yiyin ve hayvanlarınızı
otlatın (diye)… Şüphesiz ki bunda, akıl sahipleri için (ibret alınacak) ayetler
vardır. Sizi ondan (topraktan) yarattık, ona geri çeviririz, bir kere daha sizi
ondan çıkarırız/diriltiriz.” 45
Mûsâ (as) Firavun’a gidiyor ve Allah’ın emri olan davet vazifesini yerine
getiriyor. Firavun önce bir soru soruyor:
“(Firavun) demişti ki: ‘Sizin Rabbiniz kimdir ey Musa?’ ” 46
Mûsâ (as) bu soruya açık bir cevap veriyor. Çünkü sorunun cevabı, anlattığı
konuyla uyumlu:
“ ‘Rabbimiz, her şeye hilkatini (cinsine en uygun olanı) veren ve sonra da yol
gösterendir.’ demişti.” 47
45. 20/Tâhâ, 43-55
46. 20/Tâhâ, 49
47. 20/Tâhâ, 50
193
Firavun tuzak soruyu soruyor:

“(Firavun) demişti ki: ‘Geçmişte olanlar ne olacak o hâlde?’ ” 48
İşte bu, tuzak soru: Babalarımız ne olacak? Benim hafız babam müşrik mi,
seyda dedemiz ateşte mi? Genellikle insanların çok sevdiği, dindarlığıyla
bilinen insanlar sorulur. Bazen de şanlı kabul edilen tarihin önemli şahsiyet-
leri. Kendisine kitap ve hikmet verilen Mûsâ (as) bu soruya ne cevap verdi:
“Demişti ki: ‘Onların bilgisi, Rabbimin yanında bir Kitap’tadır. Rabbim, şa-
şırmaz da unutmaz da.’ ” 49
Ne yalan söyledi (hâşâ) ne lafı eğip büktü ne de kışkırtmalara geldi. Tu-
zağa düşmedi. Firavun şunu bekliyor: Mûsâ (as), “Onlar da sizin gibi kâfir
ve ateşteler.” diyecek; Firavun da, “Bu, atalarımıza hakaret ediyor!” diye
ortalığı velveleye verecek. Ne hikmetli bir cevap! Onların bilgisi, Rabbimin
yanında, bir kitapta yazılı. Allah unutmaz, şaşırmaz. Kimseye zulmetmez.
O’nun (cc) yanına iyilikle giden iyilik bulur. Kötülükle giden, hak ettiğini
bulur. Firavun’un dahi itiraz edemeyeceği bir cevap. Sonra davetine kaldığı
yerden devam etti… Her birimiz defalarca bu tuzağa çekiliyoruz. Daveti
bırakıp şu ân Rabbine hesap veren insanların durumunu konuşuyoruz. Şey-
tan istediğini elde ediyor. Zira davet tartışmaya dönüyor. İnsanlar tevhidin
ne olduğunu anlayamadan, anne babalarının durumunu tartışır buluyor
kendilerini… Belki siz onu tevhide davet ederken sizi dinlemesinin nedeni,
sizi dindar dedesine benzetmesi, onunla özdeşleştirmesiydi. Şimdi sizin o
dedeye, ataya ilginç şeyler söylediğinizi duyuyor. Sözün özü tuzak sorulara
dikkat etmeli, davetimize, vermek istediğimiz mesaja odaklanmalıyız.
“Firavun demişti ki: ‘Âlemlerin Rabbi dediğin de nedir?’ Demişti ki: ‘Göklerin,
yerin ve ikisi arasındakilerin Rabbidir. Şayet yakinen inanırsanız (böyledir).’
(Firavun) çevresindekilere: ‘İşitmiyor musunuz?’ demişti. . (Musa) demişti ki:
‘Sizin ve evvelki atalarınızın Rabbidir.’ (Firavun) demişti ki: ‘Size gönderilen
bu Resûlünüz kesinlikle delidir.’ (Musa) demişti ki: ‘Doğunun, batının ve ikisi
arasında olanların Rabbidir. Şayet aklederseniz.’ ” 50
48. 20/Tâhâ, 51
49. 20/Tâhâ, 52
50. 26/Şuarâ, 23-28
194
DAVET
Mûsâ (as) âlemlerin Rabbini anlatıyor. Firavun ise önce çevredekileri kış-
kırtıyor, “Ne dediğini duymuyor, işitmiyor musunuz?” diyor. İstediğini
alamayınca, Mûsâ’ya (as) hakaret ediyor, deli diyor. Mûsâ’nın (as) cevaplarına
dikkat edin. Yüce Allah’ı tanıtıyor. Aynı mesajı farklı cümlelerle ve aynı ka-
rarlılıkla anlatıyor. Şayet dönüp Firavun’a “deli sensin” dese, davet bitecek,
kavga başlayacak. Demek ki davet esnasında şeytan, dostlarını bize saldırtır.
Kişiliğimize, ahlakımıza, değerlerimize hakaret ettirir. Şayet davet yapıyorsak
dikkatli olmalıyız. Kışkırtmalara gelmemeli, hakaretlerle ilgilenmemeliyiz.
Amelî Konuları Tartışma Yanlışı
“Biz, her ümmete bir ibadet yolu belirledik, o yol üzere ibadet etmektelerdir.
Sakın bu konuda seninle tartışmasınlar/tartışmalarına müsaade etme.
Sen, Rabbine davet et! Hiç şüphesiz sen, dosdoğru bir hidayet üzeresin. Şayet
seninle tartışmaya kalkarlarsa de ki: ‘Allah, sizin yapmakta olduklarını-
zı en iyi bilendir.’ Allah, Kıyamet Günü, ihtilaf ettiğiniz konularda aranızda
hükmedecektir.” 51
Hac şiarları muvahhidlerle müşrikler arasında ortak kabuller… Ancak
müşrikler İbrâhîm (as) mirasını tahrif etmiş; tevhid sembolü olan Hacca
şirk ve bidat karıştırmışlar… Yüce Allah, Resûl’üne, bu konuda onlarla
tartışmamasını emrediyor. Yalnızca Rabbine davet et ve onlarla tartışma
diyor. Niye? Zira bu tartışma faydasız, lüzumsuz bir tartışma. Şayet Allah
Resûlü’nün peygamberliğini kabul etseler, Hac şiarlarıyla ilgili tartışma
kendiliğinden sonlanacak. Peygamber’i (sav) kabul etmedikleri müddetçe
ataların yoluna uyacak, hac şiarlarına bulaştırdıkları şirk ve bidatleri uygu-
lamaya devam edecekler. Hâliyle böylesi bir tartışma vakit öldürmekten,
kayıkçı kavgasından farklı olmayacak. Demek ki amelî konuları tartışmak,
Yüce Allah’ın yasakladığı bir şeydir. Çünkü amel, itikadın semeresidir. Ha-
talı bir inanca sahip olan, dininin kaynağı Allah ve Resûl’ü değil de atalar/
gelenek olan insana, “Namazı şöyle kıl, haccı şöyle yap, orucu şöyle tut…”
demek ve bundan dolayı tartışmak faydasızdır. Böyle bir insanla konuşulması
gereken şey Allah’a ve Resûl’üne teslimiyet göstermesi, dinî kaynaklarını
düzeltmesidir. Aksi hâlde, bataklığı bırakıp bataklığın ürettiği sinekleri
öldüren insan gibi oluruz.
51. 22/Hac, 67-69
195
“Bundan dolayı Yüce Allah şöyle buyurmaktadır: ‘O halde onlar, din husu-
sunda seninle asla çekişmesinler.’ Seni yalanlayanlar seninle çekişmesin, getir-
diklerinin bir kısmına karşı bile olsa bozuk akılları ile itiraza kalkışmasınlar.
Mesela yaptıkları yanlış kıyasla leşin yenilmesinin helal olması konusunda
seninle tartışırken ‘Kendi öldürdüklerinizi yersiniz de Allah’ın öldürdüğü-
nü niye yemezsiniz?’ demeye kalkışmasınlar. Yine ‘Alışveriş de faiz gibidir.’
şeklindeki itirazları da bu kabîldendir. Bunların tek tek cevaplandırılması
gerekmez. Çünkü onlar, risaletin kaynağına itiraz etmektelerdir. Dolayısıyla
bu gibi meselelerde tek tek tartışmak ve bunlar hakkında delil getirmek söz
konusu değildir. Aksine her bir konuyla ilgili yapılacak açıklama ayrıdır. O
nedenle Allah Rasûlü’nün risaletini inkâr eden bir kimse böyle bir itirazı ileri
sürer de ‘Ben doğru yolu bulmak için tartışıyorum.’ derse ona şöyle denilir:
Seninle tartışma konusu, risaletin kabul edilip edilmemesi meselesidir. Aksi
takdirde sadece diğer konularda tartışmayı istemesi, işi yokuşa sürmek ve
karşısındakini aciz bırakmak maksadında olduğunu gösterir.” 52
Güzel Bir Davet Örneği
“Cabir ibni Abdullah (ra) dedi ki: ‘Kureyşliler bir gün toplanıp şöyle dediler:
‘Aranızda büyüyü, kâhinliği ve şiiri en iyi bileni bulunuz. O da şu toplulu-
ğumuzu dağıtan, işimizi bölen, dinimizi ayıplayan adama gitsin, onunla
konuşsun, kendisine nasıl bir cevap vereceğine bir baksın.’
Mecliste bulunanlar, ‘Biz Utbe ibni Rebia dışında bunu yapabilecek kim-
seyi bilmiyoruz.’ dediler.
Bunun üzerine, ‘Haydi ey Ebu’l Velid, bu işi sen yap.’ dediler.
Utbe de Allah Resûlü’nün (sav) yanına gitti ve şöyle dedi: ‘Ey Muhammed,
sen mi hayırlısın yoksa Abdullah mı?’
Allah Resûlü (sav) sustu.
Bu sefer, ‘Sen mi hayırlısın, yoksa Abdulmuttalib mi?’ dedi.
Utbe tekrar şöyle dedi: ‘Eğer bunların senden hayırlı olduğunu söylü-
52. Tefsîru’s Sa’dî, 3/389-390, Hac Suresi 67. ayetin tefsiri
196
DAVET
yorsan işte onlar da senin ayıpladığın bu ilahlara ibadet etmişlerdi. Eğer

sen onlardan hayırlı olduğunu ileri sürüyorsan haydi konuş da senin ne
konuştuğunu duyalım. Allah’a yemin ederiz ki biz, kavmine senden daha
çok uğursuzluk getiren birini görmedik. Topluluğumuzu dağıttın, işimizi
darmadağın ettin, dinimizi ayıpladın, Araplar arasında bizi rezil ettin. Hatta
onlar arasında, ‘Kureyşliler arasında bir büyücü var, Kureyşliler arasında bir
kâhin var.’ haberi uçarcasına yayıldı. Allah’a yemin ederim ki kılıçlarımızı
çekip, birbirimizin üzerine yürüyüp, birbirimizi yok edinceye kadar çar-
pışmamıza hamilenin bir feryadı gibi bir işaretten başkasını beklemiyoruz.
Ey adam, eğer bu işi ihtiyacından ötürü yapıyorsan senin için mal toplarız;
öyle ki Kureyş’in en zengini sadece sen olursun. Şayet senin böyle hareket
etmen evlenmek isteğinden dolayıysa Kureyş kadınlarından dilediğini seç,
seni on tane kadınla evlendirelim.’
Allah Resûlü (sav), ‘Söyleyeceklerin bitti mi?’ dedi.
Utbe, ‘Evet.’ deyince Allah Resûlü (sav), ‘Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.’
dedi ve ‘Hâ, Mîm. Rahmân ve Rahîm olan tarafından indirilmiştir.’ buyruğundan
‘Eğer yüz çevirirlerse sen de deki: ‘Ben Ad ve Semud’a gelen yıldırım gibi bir
yıldırımla sizi korkutup uyarırım.’ ’ 53 buyruğuna kadar okudu.
Burada Utbe, ‘Bu kadar yeter, bu kadar yeter! Söyleyecek başka bir şeyin
yok mu?’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Hayır.’ deyince o da Kureyş’in yanına geri döndü.
Ona, ‘Bize ne haber getirdin?’ dediler.
Şu cevabı verdi: ‘Onunla konuşmak istediğiniz hiçbir şey bırakmadım
(hepsini konuştum.)’
‘Peki, sana cevap verdi mi?’ dediler.
O, ‘Hayır, semayı açıkça yükseltene yemin ederim ki, onun söylediklerinden
hiçbir şey anlamadım. Şu kadarı var ki, o sizleri Ad ve Semud’un yıldırımı
gibi bir yıldırımla korkuttu.’ dedi.
Kureyşliler, ‘Vay senin hâline! Adam seninle Arapça konuştuğu hâlde sen
ne söylediğini anlayamadın öyle mi?’ dediler.
53. 41/Fussilet, 1-13
197
Utbe, ‘Evet, Allah’a yemin ederim ben yıldırımın söz konusu edilmesi
dışında söylediklerinden hiçbir şey anlamadım.’ dedi.” 54
Allah Resûlü’nün davetine bakalım
– “Sen mi daha hayırlısın Abdullah mı/Abdulmuttalib mi?” sorusuna
cevap vermiyor. Peki, sorunun cevabı ne? Allah Resûlü Abdullah’tan da
Abdulmuttalib’ten de daha hayırlı… Allah Resûlü sahabesiyle konuşurken
babasının ateşte olduğunu söylüyor.
“Bir adam Allah Resûlü’ne (sav) dedi ki: ‘Ey Allah’ın Resûlü! Benim babam
nerede?’
Allah Resûlü (sav), ‘Ateştedir.’ dedi.
Adam arkasını dönüp gidecekken Allah Resûlü (sav) dedi ki: ‘Benim babam
da senin baban da ateştedir.’ ” 55
Ancak aynı soruyu Utbe sorunca, yalnızca susuyor. Bu, hakkı gizlemek
midir? Hayır, hikmetle yapılan davettir. Gereksiz tartışmalarla daveti bal-
talamamaktır.
– Utbe, Allah Resûlü’ne hakaret ediyor. Uğursuz diyor, sihirbaz diyor,
kâhin diyor. Allah Resûlü (sav) davasını mala, kadına, koltuğa satacak basit
bir insanmış gibi (hâşâ) teklifler sunuyor. Allah Resûlü cevap vermiyor,
sen ne demek istiyorsun demiyor, Müslim izzetlidir gibi beylik laflarla
muhatabın seviyesine inmiyor… Sabırla dinliyor. Korkuyor mu? Hayır,
korkmuyor. Korksa bütün dünyayı karşısına almazdı. Ne yapıyor? Hikmetle
davet yapıyor! Bu iddialara cevap verse sonu gelmez bir tartışmanın içine
girecek. Sihirbaz/Kâhin ile nebi arasındaki farkı anlatacak… Neye yaraya-
cak? Hiçbir şeye… Aynı pencereden olaylara bakmayan iki insan, sihir ile
nübüvvet farkını konuşsa ne olacak? “Ben satılık mıyım?” diyerek tekliflere
cevap vermiyor. Sadece dinliyor.
– “Bitti mi?” diye soruyor. Müthiş bir iletişim tekniği bu. Öncelikle mu-
hataba, “Seni dikkatle dinledim.” mesajı veriyor. Sonra, “Seni dinlediğim
54. İbn-i Kesîr Tefsîri, 9/514-515, Fussilet Suresi, 1-5 ayetlerin tefsiri
55. Müslim, 203; Ebu Davud, 4718
198
DAVET
gibi sen de beni dinlemelisin.” mesajı veriyor. Aynı zamanda bir peygamber
ahlakını gösteriyor. Birinin sözü bitmeden araya girmeyen, dinleme adabına
riayet eden bir peygamber ahlakını bize öğretiyor.
– Sonra Utbe hiç konuşmamış, soru sormamış ve tekliflerde bulunmamış
gibi kendi davetini anlatıyor. Tane tane, o içten sesiyle Fussilet Suresi’nin
ayetlerini okuyor. Muhatabı yeter dediği ânda da susuyor.
Daha önce Mus’âb ibni Umeyr’in davetini okumuştuk. Nübüvvet medre-
sesinde yetişen Mus’âb (ra), aynı üslupla davet yapıyordu. Kendisini tehdit
eden kabile liderlerine “Anlattıklarımı dinlemez misin?” diyordu. Demek
ki sahabe (r.anhum) davet konusunda onu (sav) izliyor, ondan öğrendikleri usulle
davet yapıyorlardı. 56
Bir davete zarar veren en tehlikeli şey, davetle cedelin birbirine karıştırıl-
masıdır. Davet ediyor gibi davranıp hakikatte kavga etmektir. Zira batıl ve
muharref dinlerin, ideolojilerin, izm’lerin, siyasi anlayışların kavgasından
bunalmış bir toplum var. Nereye baksa bir kavga, çekişme, tartışma görüyor
insanlar… Siz de davetle cedeli karıştırdınız mı, sizi de onlarla aynı yere
konumlandırıyor. Size baktığında neye çağırdığını bilen, aklı ve kalbi din-
gin bir insan görmüyor. Toplumu yorgun düşüren kavgalara yeni bir kavga
eklendiğini düşünüyor. Size bakınca kalbinde sekinet ve güven duyguları
oluşmuyor. Size bakınca, herhangi bir TV kanalında tartışanları izlerken
hissettiği yorgunluğu hissediyor.
Davetçi bir gerçeği unutmamalıdır: Her davet faaliyetinin yanı başında
bir İblis vardır; daveti baltalamak, yani cedele dönüştürmek için mücadele
etmektedir. Bu sebeple davetçi tetikte olmalı, daveti cedele dönüştürme
çabaları karşısında Allah’a çokça sığınmalıdır. Kur’ân’da şeytanın dürtü-
lerinden Allah’a sığınmayı emreden iki ayetin de Allah’a davet siyakında
gelmesi ne ilginçtir.
“Allah’ı bırakıp da kendilerine dua ettiğiniz varlıklar, sizin gibi (Allah’a) kuldur-
lar. Şayet doğruysanız, çağırın da çağrınıza karşılık versinler. Onların kendisiyle
yürüdükleri ayakları, tutacak elleri, görecek gözleri, işitecek kulakları mı var ki
56. bk. s. 184, “Davet Yapacak Uygun İnsanı Seçmek”
199
(çağrınıza icabet etsinler)? De ki: ‘Bütün ortaklarınızı çağırın. Sonra elinizden

gelen tuzağı kurun ve bana göz açtırmayın.’ ‘Şüphesiz ki benim velim, Kitab’ı
indiren Allah’tır. O, salihleri veli edinir.’ O’nu bırakıp da dua ettikleriniz, size
yardım etmeye de kendilerine yardıma da güç yetiremezler. Onları hidayete ça-
ğırsanız, sizi duymazlar. Onların sana baktığını görürsün, fakat onlar görmezler.
(Bütün bunlara rağmen) sen af yolunu tut, iyi olanı emret ve cahillerden yüz
çevir. Şeytandan sana bir dürtü/vesvese gelirse, Allah’a sığın. Şüphesiz ki O,
(işiten ve dualara icabet eden) Semi’, (her şeyi bilen) Alîm’dir.” 57
“Allah’a davet eden, salih amel işleyen ve: ‘Ben Müslimlerdenim/şirki terk
ederek tevhidle Allah’a yönelen kullardanım.’ diyenden daha güzel sözlü kim
olabilir? İyilikle kötülük eşit olmaz. Sen (kötülüğü) en güzel şekilde sav. (Bir
de bakarsın ki) seninle arasında düşmanlık olan kimse, sıcak/samimi bir dost
oluvermiş. Bu (ahlaka) sabredenlerden başkası eriştirilmez. Bu (ahlaka) ancak
(hayırdan) büyük bir payı olandan başkası eriştirilmez. Şayet şeytandan sana
bir dürtü/vesvese gelirse, Allah’a sığın. Şüphesiz ki O, (işiten ve dualara icabet
eden) Es-Semi’, (her şeyi bilen) El-Alîm’dir.” 58
Her iki ayet de Allah’a davet siyakında varid olmuştur. Allah’a davet eden
Müslim, müşriklerden türlü eza ve cefayla karşılaşacaktır. Kur’ân’ın ifade-
siyle cahillik ve kötülük görecektir. İşte bu durumda Yüce Allah af yolunu
tutmayı, onlardan yüz çevirmeyi; dahası, onların kötülüğüne iyilikle karşılık
vermeyi tavsiye etmektedir. Mümin bu öğüde kulak verdiğinde, mutlaka
şeytandan bir dürtüye (nezğ) maruz kalır. Neden? Yüce Allah, şirk ehlinin
cahilliğine iyilikle karşılık vermenin onların kalbini yumuşatacağını, düş-
manlığı dostluğa çevireceğini haber verir. Şeytan ise kalplerin yumuşamasını
istemez; zira, kalplerin yumuşayarak hakkı kabule elverişli hâle geldiğini
bilir. Kalpleri yumuşatacak iyiliğe engel olmak için Müslim’e türlü vesveseler
verir. Onların cahilliğine karşı sert olmasını, onların kabalığına benzer bir
kabalıkla karşı koymasını ister. Yüce Allah, bu düşüncelere maruz kalan
müminin Allah’a sığınmasını, O’nu (cc) anarak basiret kazanmasını emreder. 59
57. 7/A’râf, 194-200

58. 41/Fussilet, 33-36
59. bk. Vahyin Rehberliğinde İbrâhîm ve Hicr Suresi Tefsiri, s. 547-548
200
DAVET
Niçin Tartışıyoruz?
Davet cedele dönmemeli, demiştik… Yukarıda okuduklarımız neden
daveti cedele dönüştürdüğümüze dair fikir verdi sanırım. İlk neden, İblis!
O, davet cedele dönsün diye elinden geleni yapıyor. Davet cedele dön-
düğünde insanları İslam’dan uzaklaştırabileceğini biliyor. Eh, öyle böyle
değil, milyonlarca yılın tecrübesine sahip ve milyarlarca insanı bu yolla
saptırdı… Yüce Allah’ın emrettiği gibi davet esnasında sıkça şeytandan
Allah’a sığınmamız gerekiyor.
İkinci neden, ahlaki olgunluktan yoksunluk. Şöyle ki; insan cedelci/pole-
mikçi bir yapıya sahip. Yüce Allah onun için şöyle buyurur:
“İnsan her şeyden fazla tartışmacıdır.” 60
Tartışmak, insanları susturmak veya onlara üstün gelmek; nefislerde olan
kibri besleyen, insana üstünlük hissi (uluv) veren bir ahlaktır. Nefisler arın-
maz ve tevazuyla süslenmezse cedele meyleder. Zira insanın hamurunda
cedelcilik vardır. Şayet davetimizi kendi nefsimizin şerrinden korumazsak,
davetin cedele dönüşmesi kaçınılmaz olur. Bu da İslam ahlakının ve arınma-
nın önemini gösterir. Arınmayan nefisler, yıkanmayan kaplar gibidir. İçine
ne kadar temiz su koyarsak koyalım fark etmez. İçine giren temiz suyu da
kirletir; renk, tat ve kokusunu bozar. Kalplerimiz bir kap ise Kur’ân ve Sünnet
de o kaba giren kaynak suyudur. Kirli kalpler, içine aldığı nasları bulandırır.
Ahlaksızlığına izzet, cedelciliğine hakkı savunma, israfına cömertlik… der. 61
Şeytanın rolü ve ahlaki eksikliğimize ek olarak, bir madde daha zikret-
meliyiz. Bazılarımız her söylenene cevap vermek, her şüpheyi çürütmek,
her saldırıya karşılık vermek gerektiğini zannediyor. Yukarıda Mûsâ’dan
(as) ve Allah Resûlü’nden (sav) örnekler okuduk. Onlar davet esnasında gerek
dine, gerek şahsiyetlerine yönelik saldırılara cevap vermezdi. Burada her

söylenene cevap verme, her şüpheyi çürütme anlayışına yakından bakalım.
Gerçekten biz, her söylenene cevap vermeli miyiz, İslam’ın bu konudaki
yaklaşımı nedir?
60. 18/Kehf, 54
61. Arınmanın önemine dair bk. Kalp Katılığının Zararları, s. 22-41. İlgili içeriğe ulaşmak için
karekodu okutabilirsiniz.
201
Kur’ân’ın Şüpheler Karşısındaki Tutumu

“…Şüphesiz ki şeytanlar, sizinle tartışmaları için dostlarına (böylesi şüpheleri)
vahyeder/fısıldar. Şayet onlara itaat edip (leş hayvanların helal olduğuna ve
yenebileceğine inanırsanız) hiç şüphesiz müşriklerden olursunuz.” 62
Müşrikler, iman edenlerin kafasını karıştırmak için zaman zaman ortaya
şüpheler atardı. Bazen bu şüpheleri kendi akıllarıyla, bazen cinnî şeytanların
yardımıyla, bazen de Ehl-i Kitab’ın akıl vermesiyle bulurlardı…
Kur’ân’ın bu şüpheler karşısındaki tutumunu tespit etmek istiyoruz. Çün-
kü şüphe atmak ve kafa karıştırmak bir çeşit savaştır ve bugün de devam
etmektedir. Madem bu Kitap mufassal bir kitaptır ve madem Allah (cc) bu
Kitap ile müminlere yol göstereceğini vahyetmiştir, öyleyse şüpheler kar-
şısında mümince tavrın ne olduğunu Kitab’a sormak istiyoruz ve Kur’ân
bütünlüğüne baktığımızda şüphelere karşı iki yol izlediğini görüyoruz:
Şüphelere cevap vermek ve şüpheleri kesin bir dille çürütmek
Müşrikler, çürümüş ve toprak olmuş bir insan cesedinin nasıl diriltileceğini
sorduğunda Allah (cc) tafsilatlı bir cevap vermiştir:
“Kendi yaratılışını unutup bize örnek verdi ve: ‘Çürümüş kemikleri kim dirilte-
cek?’ dedi. De ki: ‘Onu ilk defa var eden diriltecektir. O her türlü yaratmayı bilir.’
O (Allah) ki yeşil ağacı size ateş (yakıtı) kılmıştır. Siz de ondan yakıyorsunuz.
Gökleri ve yeri yaratan kimse, onların benzerini yaratmaya kâdir olmaz mı?
Elbette (kâdirdir). O, (çokça yaratan) El-Hallâk, (her şeyi bilen) El-Alîm’dir. Bir
şey dilediğinde, emri ona: ‘Ol!’ demesidir. O da oluverir. Her şeyin otorite ve
hükümranlığını elinde bulunduran (Allah), eksikliklerden münezzehtir. O’na
döndürüleceksiniz.” 63
Bu cevapta şunları görmekteyiz:
• İlk
defa yaratmaya kadir olan, yarattığı bozulunca onu ıslah edip bir
araya toplayabilir.
• Gökleri ve yeri yaratan kudret, insanı rahatlıkla yaratıp diriltebilir.
62. 6/En‘âm, 121

63. 36/Yâsîn, 78- 83
202
DAVET
• Birşeye “Ol!” demesi yeterli olan bir irade için; imkânsız veya zor
diye bir şey yoktur.
Başka bir örnek:
“Şüphesiz ki sizler ve Allah’ı bırakıp da ibadet ettikleriniz, cehennemin odu-
nusunuz. Sizler oraya gireceksiniz.” 64
Bu ayet inince bir müşrik şöyle dedi: “Şimdi Muhammed’i alt edeceğim.
Hristiyanlar İsa’ya (as) tapıyor. Öyleyse, bir peygamber olan İsa da ateşe
girecek!” 65
Bu şüpheye Allah (cc) şöyle cevap verdi:
“Şüphesiz ki bizden kendileri için güzellik geçmiş bulunanlar; bunlar ondan
uzaklaştırılacaklardır. Onun (ateşinin) çatırtısını (dahi) duymazlar. Canlarının
istediği (nimetler) içerisinde ebedî kalacaklardır. En büyük korku (diriliş ve haşr
esnasında yaşanan korku) onları üzmez. Onları melekler: ‘Bu, size vadolunan
gününüzdür.’ diyerek karşılarlar.” 66
Böylece müşrikler salih bir zata taparsa; bunun o insana zarar vermeyeceği,
yalnızca tapana zarar vereceği anlaşıldı.
Şüpheye cevap vermemek ve müminleri teslimiyete davet etmek
İlk örneğimiz, En’âm Suresi’nden:
“Allah’ın adının anılmadığı (hayvanlardan) yemeyin. (Çünkü) o kesin bir fısk-
tır. Şüphesiz ki şeytanlar, sizinle tartışmaları için dostlarına (böylesi şüpheleri)
vahyeder/fısıldar. Şayet onlara itaat edip (leş hayvanların helal olduğuna ve
yenebileceğine inanırsanız) hiç şüphesiz müşriklerden olursunuz.” 67
Allah (cc) meyte/leş hayvan etini haram kılınca, müşrikler şöyle dedi:
“Kendi elinizle kestiğiniz hayvanları yiyorsunuz. Allah’ın altın kılıcıyla
kestiği hayvanları yemiyorsunuz. Oysa siz Allah’ın emirlerine uyduğunuzu
iddia ediyor, O’nu (cc) razı etmek istediğinizi söylüyorsunuz. (Şöyle olmalı
64. 21/Enbiyâ, 98
65. Tefsîru’t Taberî, 18/540, Enbiya Suresi, 101. ayetin tefsiri
66. 21/Enbiyâ, 101-103
67. 6/En’âm, 121
203
değil miydi?) Allah’ın (cc) sizin için kestiği (meyte) sizin kestiğinizden daha
hayırlı olmalıydı!” 68
Yüce Allah bu şüpheye bir cevap vermiyor. Yalnızca bunu haram kıldığını/
yasakladığını, müşriklere itaat ettikleri takdirde onlar gibi müşrik olacakla-
rını bildiriyor. Hitap müminlere yönelik… Soru soran müşrikleri muhatap
alıp cevap vermek yok.
İkinci örnek Ahzâb Suresi’nden… Allah Resûlü (sav) Zeyneb Annemizle
(r.anha) evleneceği zaman, ciddi bir sarsıntı yaşanmıştı. Zira Zeyneb (r.anha),
onun (sav) evlatlığının boşanmış hanımıydı. Yüzyıllardır süren geleneğe göre,

kişi evlatlığının hanımıyla evlenemezdi. Fakat bu nikâhı Allah (cc) kıymıştı.
Çünkü Allah (cc) bu cahiliye âdetini tamamen kaldırmak istiyordu. Ancak
bu öyle büyük bir hadiseydi ki; Allah Resûlü (sav) dahi hükmü açıklamaktan
endişe duymuştu. Bugün olduğu gibi o gün de münafık ve zındıklar boş
durmamış, bundan bir aşk hikâyesi çıkarmaya çalışmışlardı. Toplumu bu
denli çalkalayan bir olay hakkında Allah (cc) şu ayetleri indirdi:
“Allah ve Resûlü bir şeye hükmettiğinde, mümin erkek ve mümin kadının o
işlerinde seçim hakları yoktur. Kim de Allah’a ve Resûlü’ne isyan ederse, mu-
hakkak ki apaçık bir sapıklıkla sapmıştır.” 69
“Allah’ın kendisine farz kıldığı şeylerde, Nebi üzerine bir günah yoktur. (Bu,)
daha önceki ümmetlerde de Allah’ın geçerli olan sünnetidir/yasasıdır. Allah’ın
emri belirlenmiş bir kaderdir. O (nebiler ki), Allah’ın mesajlarını (insanlara)
tebliğ eder, O’ndan korkar ve Allah’ın dışında hiç kimseden korkmazlar. Hesap
görücü olarak Allah yeter. Muhammed, sizin erkeklerinizden kimsenin babası
değildir. O, Allah’ın Resûlü ve nebilerin sonuncusudur. Allah, her şeyi bilendir.” 70
Burada dikkat ederseniz, tam bir teslimiyet çağrısı vardır. Allah ve Resûl’ü-
nün hüküm vermesi durumunda, müminlere seçim hakkı olmadığı, Nebi’nin
kendisine ineni uygulamakla mükellef olduğu bilgisi vardır.
68. bk. Ebu Davud, 2818; İbni Mace, 3173; Tefsîru’t Taberî, 12/81; İbn-i Kesîr Tefsîri, 4/265-266,
En’âm Suresi, 121. ayetin tefsirleri
69. 33/Ahzâb, 36
70. 33/Ahzâb, 38-40
204
DAVET
Kur’ân’ın şüphelere karşı takındığı bu tutumdan şunu anlıyoruz:

Müslimler karşılaştıkları her şüpheye cevap vermez, cevap verme gayreti
içine girmezler. Çünkü her şeye cevap yetiştiren bir dava adamı/davetçi, bir
zaman sonra ne olduğunu değil, ne olmadığını anlatmaya başlar. Gündemi-
ni kendisi değil, düşmanları belirler. Sürekli savunma pozisyonunda kalır.
Oysa hak, bu değildir. Hak, ne olduğunu ortaya koyar. Gündem belirler.
Sürekli atak hâlindedir. O, batıldan delil ister. Batılın gündemini belirler,
batılın peşinden sürüklenmez.
Şüphelere hangi konularda, ne oranda ve kimin cevap vereceği meselesi de
bu nedenle hayati öneme sahiptir. Aksi hâlde, ölçü kaybolursa hak, haklıktan
çıkar. Müşriklerin şüpheleriyle yatıp kalkan, edilgen bir hüviyete bürünür.
Kaldı ki; mutlak teslimiyet isteyen konular vardır. Ancak iman edenlerin,
gayba inananların, hevalarını Allah’a ve Resûl’üne tabi kılmışların anlaya-
bileceği şeyler… Bu tip konularda Müslim’e düşen, teslim olmaktır. Peki,
teslimiyet isteyen konularda, “Biz böyle inanıyoruz.” diyenler ve teslim
olanlar, cevap vermedikleri için hata üzere mi olmuş olacaklar?
Her şüpheye cevap yetiştirmeye çalışanlar, zımnen böyle olduğunu kabul
etmiş olurlar. Cevap veremedikleri veya ikna edici bir cevap bulamadıkları
her konuda, kendi usulleri gereği; hata etmiş ve yanılmışlardır.
Şu unutulmamalıdır: Kur’ân/İslam hesap sorma ve delil isteme konumun-
dadır. O, batıla musallat olur ve onu beyninden yakalar, paramparça eder:
“(Hayır, öyle değil!) Bilakis biz, hakkı batıla musallat ederiz de onu beyninden
yakalayıp parçalar. (Bir de bakarsın ki) batıl yok oluvermiş. (Allah’a) yakıştırdı-
ğınız sıfatlardan ötürü yazıklar olsun size!” 71
“İşte bunlar, bizim kavmimiz. (Tutup) Allah’ın dışında ilahlar edindiler. (Bu
yaptıklarının doğruluğuna dair) apaçık bir delil getirmeleri gerekmez miydi?
Allah’a yalan uydurup iftira edenden daha zalim kim vardır?” 72
“De ki: ‘Gördünüz mü, Allah’ın dışında dua ettiklerinizi? Gösterin bana yerde
ne yaratmışlar, yoksa onların göklerde ortaklığı mı var? Şayet doğru sözlüler-
71. 21/Enbiyâ, 18
72. 18/Kehf, 15
205
den iseniz, bu (Kur’ân’dan) önceki bir kitap ya da ilimden geriye kalan bir eser
getirin bana.’ ” 73
Davetçi/Dava adamı hakkın bu konumunu bilerek konuşmalıdır. Aksi
hâlde; (günümüzde olduğu gibi) İslam daveti şüphelere cevap vermekten
ve reddiye kültürü oluşturmaktan öteye geçemez. Şehir merkezlerinde
gündem belirleyen değil, belli başlı meselelere takılmış, kısır döngü içinde,
kendi kendini zehirleyen bir süreç yaşar. 74
e. Bireysel Davet ile Toplumsal Davet Farklıdır
Bireye yapılan davetle bir bütün olarak şirk toplumuna yapılan davet fark-
lıdır. Bireye ve sizi dinleyen sayılı insana yapılan davette aslolan yumuşak
sözlü olmak, onları kazanmaya gayret etmektir. Daveti kabul etmeseler
bile, düşmanlık etmemelerini sağlamaktır. Bir bütün olarak şirk toplumuna
yapılan davet ise, hakikatte meydan okumadır. Zira bu, onların tehditlerine,
tekliflerine ve meydan okumalarına karşılık vermek, meydan okumada
bulunmaktır. İmamlarımız olan enbiyanın davetinde bu ayrım apaçıktır.
İmamımız Nuh’un Örnekliği
Oğluna yaptığı davet:
“O (gemi), içindekilerle beraber, dağlar gibi (yüksek) dalgalar arasında yüzü-
yordu. Nuh, bir kenara çekilmiş oğluna seslendi: ‘Ey oğulcuğum! Bizimle beraber
(gemiye) bin. Sakın kâfirlerle beraber olma!’ Dedi ki: ‘Beni sudan koruyacak
bir dağa sığınacağım.’ Dedi ki: ‘Bugün, Allah’ın rahmet ettikleri hariç, Allah’ın
emrinden insanı koruyacak yoktur.’ Aralarına dalga girdi ve boğulanlardan oldu.” 75
Bir bütün olarak şirk toplumuna yaptığı davet:
“Onlara Nuh’un haberini oku. Hani kavmine demişti ki: ‘Ey Kavmim! Şayet
benim konumum ve Allah’ın ayetleriyle öğüt verişim size ağır geliyorsa ben,
Allah’a tevekkül ettim. Siz ve ortaklarınız bir araya gelin ve (benim hakkımdaki)
kararınızı verin. (Benimle ilgili yapacaklarınız) size dert olmasın. Sonra da hiç
bekletmeden hakkımdaki kararınızı uygulayın/bana göz açtırmayın.’ ” 76
73. 46/Ahkâf, 4
74. bk. Vahyin Rehberliğinde En’âm Suresi Tefsiri, s. 334-338
75. 11/Hûd, 42-43
76. 10/Yûnus, 71
206
DAVET
İmamımız İbrâhîm’in Örnekliği

Babasına yaptığı davet:
“Kitap’ta İbrâhîm’i de an! O, özü sözü bir/sıddık olan bir nebiydi. Hani babasına
demişti: ‘Babacığım! Niçin duymayan, görmeyen ve sana hiçbir faydası olma-
yacak şeylere ibadet ediyorsun? Babacığım! Şüphesiz ki bana, sana gelmemiş
olan bir ilim geldi. Bana uy ki seni dosdoğru yola ileteyim. Babacığım! Şeytana
ibadet/kulluk etme! Çünkü şeytan, Er-Rahmân’a başkaldırmıştır/asi olmuştur.
Babacığım! Er-Rahmân’ın azabı sana dokunur ve şeytana dost olursun diye
endişeleniyorum.’ (Babası) demişti ki: ‘İlahlarımdan yüz mü çeviriyorsun ey
İbrâhîm? Şayet (bu hâline) son vermezsen seni taşlarım. Uzun süre benden
uzaklaş.’ Demişti ki: ‘Selam olsun sana! Senin için Rabbimden bağışlanma dile-
yeceğim. Şüphesiz ki O, bana karşı (merhametli, lütufkâr ve benimle yakından
ilgilenen) Hafiy’dir.’ ” 77
“Sizin için İbrâhîm’de ve onunla birlikte olan (müminlerde/resûllerde) güzel
bir örneklik vardır. Hani onlar, kavimlerine demişlerdi ki: ‘Biz, sizden ve Allah’ın
dışında ibadet ettiklerinizden berîyiz/uzağız. Sizi tekfir ettik (üzerinde bulun-
duğunuz yolu ve sizi reddettik). Bizimle sizin aranızda, tek olan Allah’a iman
edinceye kadar, ebedî bir düşmanlık ve ebedî bir kin baş göstermiştir.’ İbrâhîm’in
babasına söylediği: ‘Senin için Allah’tan bağışlanma dileyeceğim. (Ama) Allah’a
karşı sana hiçbir faydam olmaz.’ sözü müstesna. Rabbimiz! Yalnızca sana tevekkül
ettik, yalnızca sana yöneldik ve dönüşümüz de yalnızca sanadır.” 78
İmamımız Mûsâ’nın Örnekliği
Firavun’a yaptığı davet:
“ ‘İkiniz Firavun’a gidin; çünkü o azgınlaştı. Ona yumuşak bir söz söyleyin.
Umulur ki öğüt alır ya da korkar.’ ” 79
“Firavun’a git. Çünkü o azgınlaşıp (tağutlaştı). Ona de ki: ‘Temizlenmek/
77. 19/Meryem, 41-47

79. 20/Tâhâ, 43-44
207
Arınmak istiyor musun? Seni Rabbine yönelteyim mi? Böylece (O’ndan)

korkmuş olursun.’ ” 80
“Andolsun ki Musa’ya, dokuz apaçık ayet/mucize verdik. Sor İsrailoğullarına!
Hani (Musa) onlara geldiğinde Firavun ona: ‘Ey Musa! Ben, senin kesinlikle
büyülenmiş biri olduğuna inanıyorum.’ demişti. (Musa) demişti ki: ‘Andolsun
ki bunları göklerin ve yerin Rabbinin, (insanları) basiretli kılıcı (ayetler) ola-
rak indirdiğini biliyorsun. Ve ben senin kesinlikle helak olmuş biri olduğunu
düşünüyorum ey Firavun!’ ” 81
“Musa onlara demişti ki: ‘Yazıklar olsun size! Allah’a yalan uydurarak iftira
etmeyin. (Yoksa) bir azapla kökünüzü kurutur. Muhakkak ki iftira eden kay-
betmiştir.’ ” 82
İmamımız Muhammed’in Örnekliği
Bireye yaptığı davet:
“Cabir ibni Abdullah (ra) dedi ki: ‘Kureyşliler bir gün toplanıp şöyle dediler:
‘Aranızda büyüyü, kâhinliği ve şiiri en iyi bileni bulunuz. O da şu toplulu-
ğumuzu dağıtan, işimizi bölen, dinimizi ayıplayan adama gitsin, onunla
konuşsun, kendisine nasıl bir cevap vereceğine bir baksın.’
Mecliste bulunanlar, ‘Biz Utbe ibni Rebia dışında bunu yapabilecek kim-
seyi bilmiyoruz.’ dediler.
Bunun üzerine, ‘Haydi ey Ebu’l Velid, bu işi sen yap.’ dediler.
Utbe de Allah Resûlü’nün (sav) yanına gitti ve şöyle dedi: ‘Ey Muhammed,
sen mi hayırlısın yoksa Abdullah mı?’
Bu sefer, ‘Sen mi hayırlısın, yoksa Abdulmuttalib mi?’ dedi.
80. 79/Nâziât, 17-19

81. 17/İsrâ, 101-102
82. 20/Tâhâ, 61
208
DAVET
Utbe tekrar şöyle dedi: ‘Eğer bunların senden hayırlı olduğunu söylü-
yorsan işte onlar da senin ayıpladığın bu ilahlara ibadet etmişlerdi. Eğer
sen onlardan hayırlı olduğunu ileri sürüyorsan haydi konuş da senin ne
konuştuğunu duyalım. Allah’a yemin ederiz ki biz, kavmine senden daha
çok uğursuzluk getiren birini görmedik. Topluluğumuzu dağıttın, işimizi
darmadağın ettin, dinimizi ayıpladın, Araplar arasında bizi rezil ettin. Hatta
onlar arasında, ‘Kureyşliler arasında bir büyücü var, Kureyşliler arasında bir
kâhin var.’ haberi uçarcasına yayıldı. Allah’a yemin ederim ki kılıçlarımızı
çekip, birbirimizin üzerine yürüyüp, birbirimizi yok edinceye kadar çar-
pışmamıza hamilenin bir feryadı gibi bir işaretten başkasını beklemiyoruz.
Ey adam, eğer bu işi ihtiyacından ötürü yapıyorsan senin için mal toplarız;
öyle ki Kureyş’in en zengini sadece sen olursun. Şayet senin böyle hareket
etmen evlenmek isteğinden dolayıysa Kureyş kadınlarından dilediğini seç,
seni on tane kadınla evlendirelim.’
Allah Resûlü (sav), ‘Söyleyeceklerin bitti mi?’ dedi.
Utbe, ‘Evet.’ deyince Allah Resûlü (sav), ‘Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.’
dedi ve ‘Hâ, Mîm. Rahmân ve Rahîm olan tarafından indirilmiştir.’ buyruğundan
‘Eğer yüz çevirirlerse sen de deki: ‘Ben Ad ve Semud’a gelen yıldırım gibi bir
yıldırımla sizi korkutup uyarırım.’ ’ 83 buyruğuna kadar okudu.
Burada Utbe, ‘Bu kadar yeter, bu kadar yeter! Söyleyecek başka bir şeyin
yok mu?’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Hayır.’ deyince o da Kureyş’in yanına geri döndü.
Ona, ‘Bize ne haber getirdin?’ dediler.
Şu cevabı verdi: ‘Onunla konuşmak istediğiniz hiçbir şey bırakmadım,
(hepsini konuştum).’
‘Peki, sana cevap verdi mi?’ dediler.
O, ‘Hayır, semayı açıkça yükseltene yemin ederim ki, onun söylediklerinden
hiçbir şey anlamadım. Şu kadarı var ki, o sizleri Ad ve Semud’un yıldırımı
gibi bir yıldırımla korkuttu.’ dedi.
83. 41/Fussilet, 1-13
209
Kureyşliler, ‘Vay senin hâline! Adam seninle Arapça konuştuğu hâlde sen
ne söylediğini anlayamadın öyle mi?’ dediler.
Utbe, ‘Evet, Allah’a yemin ederim ben yıldırımın söz konusu edilmesi
dışında söylediklerinden hiçbir şey anlamadım.’ dedi.” 84
“Nebi (sav) Necid taraflarına bir atlı birlik gönderdi. Bunlar Hanifeoğulla-
rından Sumâme ibni Usâl diye anılan bir adam getirdiler. Onu mesciddeki
direklerden bir direğe bağladılar. Nebi (sav) mescide onun yanına çıkarak,
‘Ey Sumâme, ne hissediyorsun?’ diye sordu.
Sumâme, ‘Ey Muhammed, bende (senden yana) hayır (ümidi) vardır. Eğer
beni öldürecek olursan kanlı bir caniyi öldürmüş olacaksın. Eğer bana nimet
ve ihsanda bulunursan teşekkürle karşılık verecek birisine ihsanda bulun-
muş olacaksın. Şayet isteğin mal ise ondan dilediğini iste.’ diye cevap verdi.
Sumâme ertesi güne kadar bu hâlde bırakıldı. Sonra ona, ‘Ey Sumâme, ne
hissediyorsun?’, diye sordu.
O da, ‘Daha önce söylediğim gibi eğer sen (bana) nimet ve ihsanda bulu-
nursan teşekkürle karşılık verecek bir kimseye nimet ve ihsanda bulunmuş
olacaksın.’ dedi.
Allah Resûlü (sav) yine onu (kendi hâline) bıraktı.
Ertesi gün yine, ‘Ey Sumâme, ne hissediyorsun?’ diye sordu.
Sumâme, ‘Haberim daha önce söylediklerimden ibarettir.’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Sumâme’yi çözünüz.’ diye buyurdu. Sumâme mescide
yakın bir yerde bulunan suya gidip yıkanıverdi, sonra gelip mescide girerek
şöyle dedi: ‘Şahitlik ediyorum Allah’tan başka ilah yoktur. Yine şahitlik edi-
yorum Muhammed onun elçisidir. Ey Muhammed! Allah’a yemin ederim,
yeryüzünde senin yüzünden daha çok buğzettiğim bir yüz yoktu. Artık
senin yüzün en sevdiğim yüz oluverdi. Allah’a yemin ederim, senin dininden
daha çok buğzettiğim bir din yoktu. Artık senin dinin benim en sevdiğim
din oluverdi. Allah’a yemin ederim, senin şehrinden daha çok buğzettiğim
84. İbn-i Kesîr Tefsîri, 9/514-515, Fussilet Suresi 1-5 ayetlerin tefsiri
210
DAVET
bir şehir yoktu. Artık senin şehrin benim en sevdiğim şehir oldu. Ben umre
yapmak isterken atlı birliğin beni yakaladı. Şimdi ne yapmamı önerirsin?’
Bunun Üzerine Allah Resûlü (sav) ona müjde verdi ve umre(sini) yapmasını
emretti. Mekke’ye varınca birisi ona, ‘Sen dininden mi döndün?’ dedi. O,
‘Allah’a yemin ederim ki hayır. Fakat ben Allah’ın Resûlü ile birlikte Müs-
lim oldum. Allah’a yemin ederim Nebi (sav) bu hususta izin vermedikçe size
Yemâme’den bir buğday tanesi dahi gelmeyecektir.’ dedi.” 85
Adiy ibni Hâtim’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Mescidde oturmakta olan Allah Resûlü’nün (sav) yanına geldim. İnsanlar,
‘Bu, Adiy ibni Hâtim’dir.’ diyorlardı. Hiçbir kimsenin korumasına tabi ol-
madan gelmiştim. Kendisine takdim edildiğim zaman elimden tuttu. Ben
de Allah’tan, onun elini elime tutuşturmasını istiyordum.
Benimle birlikte kalktı, tam o sırada yanında çocuğu bulunan bir kadın,
Nebi’ye (sav), ‘Sana arz edeceğimiz bir ihtiyacımız var.’ dedi. Onların ihtiyacını
görünceye kadar onlarla beraber ayakta kaldı.
Sonra elimden tuttu ve beni evine götürdü. Bir kız çocuğu minder verdi,
Allah Resûlü (sav) onun üzerine oturdu. Ben de onun önüne oturdum. Allah’a
hamd ve sena ettikten sonra şöyle buyurdu: ‘ ‘La ilahe illallah’ demekten seni
alıkoyan nedir? Yoksa Allah’ın dışında bildiğin bir ilah mı var?’
Ben, ‘Hayır.’ diye cevap verdim. Sonra Allah Resûlü (sav) bir süre konuştu ve
şöyle buyurdu: ‘ ‘Allahu Ekber’ demekten mi kaçıyor ve Allah’tan daha büyük
bir ilah mı tanıyorsun?’
Ben de, ‘Hayır.’ dedim ve şöyle devam etti: ‘Yahudiler, Allah’ın gazaplandığı
kimselerdir. Hristiyanlar ise sapıktır.’
Ben de, ‘Müslim oldum ve geldim.’ dedim. Bunun üzerine yüzünün se-
vinçten değiştiğini gördüm. Sonra benim için emir verdi, Ensar’dan bir
kimsenin evine yerleştirildim ve sabah akşam Allah Resûlü’nün (sav) yanına
gidip gelmeye başladım.” 86

86. Tirmizi, 2953
211

“De ki: ‘Ey Kâfirler! Ben, sizin ibadet ettiklerinize ibadet etmem. Siz de benim
ibadet ettiğime ibadet edecek değilsiniz. Ben de sizin ibadet ettiklerinize ibadet
edecek değilim. Siz de benim ibadet ettiğime ibadet edecek değilsiniz. Sizin
dininiz size, benim dinim bana.’ ” 87
Abdullah ibni Amr ibni As’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Bir gün müşriklerin Kâbe yanındaki hatimde bir araya geldiklerini gördüm.
Allah Resûlü’nden (sav) bahsederek şöyle diyorlardı: ‘Bu adama sabrettiğimiz
kadar hiç kimseye sabretmedik. O, bize hakaret etti. Atalarımıza sövdü.
Dinimizi kötüledi. Cemaatimizi dağıttı. İlahlarımıza küfretti.’
Bu sırada Allah Resûlü (sav) çıkageldi. Kâbe’yi tavaf ederek yanlarından
geçti. Bazı müşrikler, Resûl’e (sav) laf attılar. Bu lafları duyduğu ve rahatsız
olduğu, Allah Resûlü’nün (sav) yüzünden anlaşıldı. Geçip gitti. İkinci defa
yanlarından geçtiğinde yine aynı sözlerle karşılaştı. Rahatsız olduğu yine
yüzünden anlaşıldı. Üçüncü kez yanlarından geçerken, aynı şekilde kendisine
laf attılar. Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), onlara şöyle dedi: ‘Beni duyuyor
musunuz, ey Kureyşliler? Ben sadece sizi kesmekle gönderildim!’
Orada bulunanlar, bu sözü işittiler, sükûtla dinlediler. O kadar sessizleş-
tiler ki, sanki her birinin başının üzerinde bir kuş vardı da o kuşu ürkütüp
uçurmamak için seslerini çıkarmıyor ve hareket etmiyorlardı. Hatta orada
bulunan müşriklerin en şiddetli olanları bile şöyle diyordu: ‘Ey Ebu Kasım,
doğruca yoluna git, sen cahil bir kimse değilsin.’ ” 88
Bu örneklerin her birini dikkatle okuyalım, ne görüyoruz? Bireye veya
daveti dinleyen sayılı insana konuşurken nebilerin sözü yumuşak, muhataba
karşı saygılı, kelimeler özenle seçilmiş oluyor. Muhatabın Azer gibi bir put
yontucusu, Firavun gibi bir tağut, Utbe ibni Rebia gibi mele sınıfından bir
aristokrat, Sumâme gibi bir İslam düşmanı veya Adiy ibni Hâtim gibi Allah
Resûlü’yle savaşmış bir Hristiyan âlim olması fark etmiyor. Yeryüzünün en
şerli insanları dahi olsalar nebilerin üslubu nahif, yumuşak, saygılı. Öncelikli
hedef onları kazanmak. İnanmazlarsa ikinci olarak Ebû Talib gibi bir destekçi
87. 109/Kafirûn, 1-6
88. Ahmed, 7036
212
DAVET
olmalarını sağlamak. Destekçi olmazlarsa üçüncü hedef, onları davete karşı

nötr pozisyonda tutup düşmanlık etmelerine engel olmak. Hedefler böyle
olunca üslup da ona göre şekilleniyor.
Aynı peygamberler bir bütün olarak şirk toplumunu karşılarına aldıklarında
üslup değişiyor; kelimeler sertleşiyor, tehditlere tehditle karşılık veriliyor,
meydan okunuyor… Neden? Çünkü burada hedef ikna etmek veya anlaşmak
değil; hedef tehditlerden korkmadığını, tekliflere aldırmadığını göstermek
ve beraat ilan etmek. Hedefler böyle olunca üslup da ona göre şekilleniyor.
Günümüze dönecek olursak, zannımca çoğu yeni insan bu iki davet me-
todunu birbirine karıştırıyor. Babasına, amcasına, çocukluk arkadaşına,
meslektaşına Mümtehine Suresi’nin 4. ayetini veya Kâfirun Suresi’ni okuyor.
Sorsanız İbrâhîm de (as) böyle yaptı diyor, Allah Resûlü’nün davranışını şahit
gösteriyor. Oysa her iki peygamberin iki farklı davet metodu var. Hikmet
neydi? Yerli yerinde hareket etmekti. Düğünde gülmek, cenazede ağlamak-
tı… Davette hikmet ise yerli yerinde hareket etmek; bireysel davetin üslubu
ile şirk toplumuna meydan okumayı birbirine karıştırmamaktır.
f. Amelî Daveti Önemsememek
Yeni veya eski, hoca veya öğrenci, Müslimler olarak en ciddi sorunları-
mızdan biri; daveti konuşmak sanmamızdır. Oysa konuşmak, davetin bir
çeşididir. Açıkça söylemek gerekirse etkisi en az olan davet aracıdır. Bir de
amelî davet vardır ki en zor, fakat en etkili davet metodudur. Amelî davet
nedir? İnancımızın gerektirdiği ahlakla ahlaklanmak; düşünce, söz ve dav-
ranışlarımızın iyilikle harmanlanması, ebrarlardan olmaktır. İnsanların eli-
mizden ve dilimizden emin olması; iyi bir evlat, iyi bir komşu, iyi bir akraba,
iyi bir meslek erbabı… olmaktır. İnsanların bize bakıp, “Bunlar ne güzel
insanlar.” diyebilmesidir. Birçok insan, Allah Resûlü’nün (sav) ve ashabının
ahlakından etkilenerek İslam oldular. Ahlak, amelî davettir. Güzel ahlaka
şahit olan insanlar, o ahlak güzelliğinin kaynağını sorgular. Sizi güzel ahlaka
sevk edenin inancınız olduğunu gördüklerinde inancınızı da kabul ederler.
Sumâme (ra) hadisini tekrar hatırlayalım. 89 Hanifeoğullarının lideri Sumâme
ibni Usâl… Mescide bağlanmış bir esir… Kimse ona İslam’ı anlatmıyor.
213
Neyle iman ediyor? Allah Resûlü’nün ve sahabenin ahlakına bakıyor. Ara-

larındaki sevgi ve saygıya bakıyor. Gördükleri onun iman etmesine vesile
oluyor. İşte bu, amelî davettir.
İmrân ibni Husayn’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav) ile birlikte bir seferdeydik. Geceleyin ilerlemeye devam
ettik. Gecenin sonlarına geldiğimiz zaman düşüp uyuduk. Bir yolcu için
bundan daha tatlı bir uyku olamazdı. Sabahleyin ancak güneşin sıcağı
bastırınca uyanabildik. İlk önce falanca, sonra filanca, daha sonra ise öteki
falanca uyandı. (Ebû’r Recâ’ uyanan ilk üç kişinin isimlerini zikretmiştir.
Ancak Avf unutmuştur.) Dördüncü olarak ise Ömer uyandı.
Allah Resûlü (sav) uyuduğu zaman uyandırılmazdı. Çünkü uyuduğu esnada
ne olduğunu (vahyin gelip gelmediğini) bilmiyorduk. Ancak Ömer (ra) uya-
nınca insanların başına gelen durumu anladı. Kendisi sert tabiatlı biriydi.
Bu yüzden tekbir getirdi. Tekbir getirirken sesini yükseltti. Yüksek sesle
tekbir getirmeyi sürdürdü. Nihayet Ömer’in tekbir seslerini duyan Allah
Resûlü (sav) uyandı. Allah Resûlü (sav) uyanınca Ömer ona gidip insanların
başına gelen durumu anlattı.
Allah Resûlü (sav), ‘Hiçbir zararı yok.’ veya ‘Bir şey olmaz, haydi yola koyulun.’
dedi.
Bunun üzerine insanlar yola çıktı. Biraz yürüdükten sonra, Allah Resûlü (sav)
konakladı ve abdest suyu istedi. Sonra abdest aldı. Namaz için ezan okundu.
Daha sonra Allah Resûlü insanlara namaz kıldırdı. Namazı bitirip yönünü
çevirince toplulukla birlikte namaz kılmayan bir adamın insanlardan ayrı
durduğunu fark etti.
Ona, ‘Ey falanca! Neden cemaatle birlikte namaz kılmadın?’ diye sordu.
Adam, ‘Cünüp oldum, yanımda da su yok.’ diye cevap verdi.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Toprakla teyemmüm al! Bu sana yeter.’
buyurdu.
Daha sonra Allah Resûlü (sav) ilerlemeye devam etti. İnsanlar ona gelip bu
defa susuzluktan yakındı. Peygamber yine konakladı ve falancayı (Ebû’r
214
DAVET
Recâ’ bu kişinin adını zikretmişti, ama Avf unutmuştur.) ve Alî’yi (ra) yanına
çağırdı.
Onlara, ‘Gidip su arayın.’ dedi.
Onlar da yola çıktılar. Derken devesi üzerinde su dolu iki büyük kırba
arasına oturmuş bir kadına rastladılar.
Ona, ‘Suyu nerede buldun?’ diye sordular.
Kadın, ‘Dün bu vakitler su dolduruyordum. Adamlarımızı suyun başında
bıraktık.’ diye cevap verdi.
Bunun üzerine ona, ‘Haydi yürü bakalım.’ dediler.
Kadın, ‘Nereye?’ diye sorunca, ‘Allah Resûlü’nün yanına.’ diyerek karşılık
verdiler.
Bunun üzerine kadın, ‘Şu kendisine sabiî denen adama mı?’ diye sordu.
‘Evet, işte o kastettiğin kişiye doğru gidiyorsun, haydi kımılda.’ şeklinde
karşılık verdiler.
Nihayet kadını Allah Resûlü’nün (sav) yanına getirdiler ve aralarında geçen
konuşmayı anlattılar.
Bunun üzerine Allah Resûlü, ‘Onu devesinden indirin.’ buyurdu.
Sonra bir kap isteyip getirilen kaba, kırbaların ağzından su boşalttı. Sonra
kırbaların ağzını bağladı.
Daha sonra kırbaların altında bulunan kapakları açıp insanlara şöyle ses-
lendi: ‘Haydi, hem siz için hem de (hayvanlarınızı) sulayın.’
Bunun üzerine dileyenler su içti, dileyenler hayvanını suvardı.
Sonunda, cünüp olan adama bir kap su verildi ve Allah Resûlü (sav) ona,
‘Git ve bu suyu başından aşağı dök.’ dedi.
Bu esnada kadın, ayakta durarak suyunun başına gelenleri izliyordu. Allah’a
andolsun ki kırbalardan su alma bitti. Yine de kırbalar bize, su alma işlemine
başlamadan önceki hâlinden daha dolu görünüyordu.
Allah Resûlü (sav), ‘Onun için bir şeyler toplayın.’ buyurdu.
215
Bunun üzerine Ashab-ı Kiram, biraz has hurma, biraz un ve biraz da kavut
topladılar. Sonra bunları bir çıkına koydular. Daha sonra kadını devesine
bindirip çıkını da kadına verdiler.
Allah Resûlü de (sav) ona, ‘Gördüğün gibi senin suyundan bir şey eksiltmedik.
Zira Allah (cc), bizi suya kandırdı.’ dedi.
Nihayetinde, kadın gecikmiş olarak ailesinin yanına vardı.
Ona, ‘Neden geciktin?’ diye sordular.
O da şöyle cevap verdi: ‘Şaşılacak bir şey oldu. İki adam karşıma çıktı.
Beni kendisine sabiî denilen adamın yanına götürdüler. Şöyle şöyle oldu.
Allah’a andolsun ki, bu adam ya şununla bunun arasındaki (bu esnada orta
parmağı ile şehadet parmağını göğe doğru kaldırmıştı. Bununla gök ile yeri
kastediyordu) en büyük sihirbazdır ya da gerçekten Allah’ın elçisidir.’
Bu olaydan sonra Müslimler, o kadının kabilesinin etrafında bulunan
müşriklere baskın düzenliyor; fakat onun kabilesine ilişmiyorlardı.
Kadın bir gün kavmine, ‘Eminim ki onlar, size bilinçli bir şekilde ilişmiyor-
lar. Müslim olmak istemez misiniz?’ diyerek onları İslam’a davet etti. Onlar
da bu çağrısına uydular ve hep birden Müslim oldular.” 90
Bir kadın… Müşrik… Allah Resûlü’ne ve ashabına suyundan veriyor…
Sahabe o bölgeye sefer düzenledi mi kadına ve kabilesine dokunmuyor.
Kadın bunun vefadan kaynaklandığını anlıyor. Evet, bir kırba suyun kırk yıl
hatırını gözetiyorlar. Bir kadının iyiliğini, tüm kavminin iyiliği sayıyorlar. İşte
bu, kadının dikkatini çekiyor ve bir kavmin topluca İslam’ına vesile oluyor.
Kadının konuşmalarına dikkat ettiniz mi? Allah Resûlü’nü tanıyor, davetini
duymuş, onun (sav) yeni bir dine davet ettiğini biliyor. Ancak duyduğu davet
değil, gördüğü vefa gönlünü İslam’a açıyor. Açmakla da kalmıyor, koca bir
kabilenin hidayet imamı oluyor.
Bugüne gelecek olursak şöyle söyleyebiliriz: Yeni iman eden bir Müslim,
güzel ahlakıyla çevresinin dikkatini çekebilir. İlla inancını anlatma zorunlu-
luğu yoktur. Örneğin İslam olduktan sonra ebeveyn hakkına daha çok riayet
eden birçok genç, ebeveyninin tevhidi kabul etmesine, hiç olmadı destekçi
216
DAVET
olmasına vesile olmuştur. İnsanların iyiye, güzele fıtri olarak meyli vardır.
Daha önce akrabalarını sormayan bir insan, tevhidle birlikte sılayırahim
bağlarını gözetmeye başlarsa insanlar bunun inancından kaynaklandığını
bilecektir. Gidip onlara tevhidi anlatmak yerine hastalarını ziyaret etse,
borçlularına yardımcı olsa, derdi olanın yanında bulunsa… çok daha etkili
bir davet yapmış olacaktır. Derdi başından aşkın bir insanın sizin anlattık-
larınızdan ziyade omzuna konacak bir ele, cebindekileri paylaşan bir dosta
ihtiyacı vardır. Borç hukukuna dikkat etmeyen bir esnaf İslam’ı kabul ettik-
ten sonra; ayağını yorganına göre uzatır, ticaretini düzenler ve borçlarında
titiz davranırsa bu çok daha etkili bir davet olacaktır. Bizi olumlu anlamda
değiştiren her şey toplumun dikkatini çeker. Kabul ederler veya etmezler,
bundan bağımsız olarak davetimizle ilgilenirler. İman etmeyen Ebû Talib
gibi destekçi olur veya davetimize karşı nötr bir tavır takınır, düşmanlık
etmezler. Bazı bölgelerde Müslimlerin titiz davranışları nedeniyle insanlar,
“Bu gençlerden zarar gelmez.” diyebiliyor. Bu, o kardeşlerimiz için büyük bir
şeref. Bazı yerlerde ise kötü örneklik nedeniyle insanlar daveti duymak dahi
istemiyor. Bir şeyi hiç unutmamak gerekiyor: Güzel ahlakımızla insanların
hidayetine vesile olmak nasıl ecirse, kötü ahlakımız nedeniyle insanları
İslam’dan soğutmak da vebaldir.
Evet, ne yazık ki insan, bazen kötü ahlakı, kötü komşuluğu, kötü ticareti,
kötü siyaseti… nedeniyle insanları dinden soğutup uzaklaştırabiliyor.
İnsanlar ondan gördüğü kötülüğü onun dinine mal ediyor, tüm kötülüğün
faturası dine kesiliyor.
Tabiinden Mucâhid (rh) bir cahiliye ahlakını bize nakleder: İnsanlar bir top-
lulukla antlaşma yapıp sözleşirler. Daha güçlü bir topluluk bulduklarında ise
antlaşmayı bozar ve daha güçlü olan o toplulukla antlaşma yaparlar. Allah
(cc) bu ahlakın sebep olacağı sonucu şöyle izah eder:
91
“Yeminlerinizi tuzak ve bozgunculuğa alet edinmeyin. Yoksa (istikamet üzere)

yere sağlam basmasından sonra ayak kayar ve Allah’ın yolundan alıkoyduğunuz
için kötülüğü (azabı) tadarsınız. Ve sizin için büyük bir azap olur.” 92
91. bk. Mevsûatu’t Tefsîri’l Me’sûr, 12/663, 41993 No.lu rivayet

92. 16/Nahl, 94
217
İnsan bu -söz bozma- fiiliyle Allah’ın dininden nasıl alıkoyar? Kötü örnek ve
olumsuz temsiliyetle! Zira hiç kimse söz ahlakından yoksun, antlaşmalarına
bağlı olmayan, güce göre renk değiştiren bir topluluğun dinine girmez. Allah
(cc), kötü ahlakıyla insanları dinden uzaklaştıranların ayaklarının kayacağını
ve azabı tadacaklarını hatırlatır. Yani amellerinin cinsiyle cezalandırılırlar.

Başkalarının ayaklarını kaydırıp onların ebedî azaba düçar olmasına vesile
oldukları gibi kendileri de ayak kayması ve azapla cezalandırılır. 93
g. Davetin Bir Programı Olmalıdır
93. Burada iki noktanın altını çizmekte yarar görüyorum:
a. Bazı âlimlerimiz/müfessirlerimiz söz bozma ile insanları Allah’ın dininden alıkoymak arasında
bağ kuramadığından yukarıda okuduğumuz Mücahid tefsirini reddetmiş; bunun yerine, “Allah
Resûlü’ne biatinizi bozup İslam’dan dönmeyin, yoksa ayağınız kayar ve azaba düçar olursunuz.”
şeklindeki Mezide ibni Cabir açıklamasını tercih etmişlerdir. (bk. Tefsîru’t Taberî, 17/288, Nahl
Suresi, 94. ayetin tefsiri). Açıkçası bu ayetler dinden dönenleri değil, söz bozma ahlakı nedeniyle
insanları dinden alıkoyanları anlatmaktadır. Kötü temsiliyet ile insanları Allah’ın dininden
alıkoymak arasındaki bağ açıktır. Bugün hepimizin şahit olduğu üzere kendisini dine nispet
edenlerin sergilediği vahşilikler, zulümler, ilkesiz ve ölçüsüz ittifaklar, yolsuzluklar… nesillerin
ateizme veya deizme kaymasına neden oluyor. Kendisini tevhide nispet edenlerin sergilediği
ganimet adı altındaki hırsızlık, cihad adı altındaki yeryüzünü ifsad etme ve haddi aşma eylemleri;
insanları tevhidden soğutuyor, alıkoyuyor. Bu zaviyeden baktığımızda ayet her birimize
sorumluluk yüklüyor, inandığımız ve kimlik kabul ettiğimiz İslam’ı doğru temsil etmeyi zorunlu
kılıyor.
b. Kâfirler bazen İslam’ın emirlerini bahane ederek, dine bu nedenle girmediklerini iddia
ederler. Örneğin, Allah Resûlü’nün davetini, “İlahlarımıza sövdü, akıllarımızı küçümsedi,
babalarımızı tekfir etti, (onlara) sapık dedi, birliğimizi bozdu.” vb. gerekçelerle reddettiler (bk.
Ahmed, 7036; İmtâu’l Esmâ, 6/235; A’lâmu’n Nubuvve, s. 98). Şuayb’ın (as) davetini şu gerekçelerle
reddettiler:
“Demişlerdi ki: ‘Ey Şuayb! Atalarımızın ibadet ettiği (putları) ve mallarımızda dilediğimiz gibi
tasarruf etmeyi bırakmayı, namazın mı sana emrediyor? Şüphesiz ki sen, yumuşak huylu ve
olgun/aklı başında bir adamsın.’ ” (11/Hûd, 87)
Hud’un (as) davetini ise şu gerekçeyle reddetmişlerdi:
“Demişlerdi ki: ‘Bir tek Allah’a ibadet edelim ve babalarımızın ibadet ettiği (ilahları) bırakalım diye
mi bize geldin? Şayet doğru sözlüysen vadettiğin (azabı) getir (bakalım)!’ ” (7/A’râf, 70)
Günümüzde de kimisi “Egemenlik kayıtsız şartsız Allah’ındır!” ilkesini; kimisi İslam’ın eşcinselliği
reddetmesini; kimisi İslam’da var olan cihad, el kesme cezası, tesettür gibi ahkâmları… öne
sürerek İslam davetini reddediyor. Yüce Allah’ın buyruklarını bahane ederek İslam davetinden
yüz çevirmek, okuduğumuz ayetlerin kapsamında değildir. Müslimlerin vazifesi, Allah’ın (cc)
emirlerini tebliğ etmektir. Dileyen inanır, dileyen inkâr eder.
94. 12/Yûsuf, 108
218
DAVET
Daha önce altını çizmiştik, “Davet olsun da nasıl olursa olsun!” mantığı
yanlıştır. Yüce Allah her daveti değil, basiret ve hikmet üzere daveti emret-
miştir. Basiret üzere davetin anlamına ve örneklerine işaret etmiştik. 95 O
bölüme dayanarak şunu söyleyebiliriz: Davetçi, âlemlere rahmet olarak
gönderilen bir peygamberin ümmetidir. Onun davetinde basiret, plan ve
program olmalıdır. Bir insana davet yapmak istiyorsa bir strateji oluşturma-
lı, daveti zamana yaymalı, onu adım adım İslam’a davet etmelidir. Benim
tecrübeye dayanarak bazı tavsiyelerim olacak. İnanıyorum ki bu tavsiyeler,
yeni kardeşlerimizin yaptığı ve daha sonra pişmanlık duyduğu çoğu hataya
engel olacaktır.
– Öncelikle Allah Resûlü’nün yaptığı gibi işe koyulmalı, yolun başında
herkese değil, nitelikli insanlara davet yapmalıdır. Allah Resûlü ilk üç yılında
Mekke’nin en nitelikli insanlarını İslam’a davet etmiştir. Ömer’i (ra) hariç
tutarsak, Muhacir öncülerinin tamamı bu dönemde iman etmiştir. İslam
davetine temel olacak öncü kadronun neredeyse tamamı bu dönemde
kazanılmıştır. 96
Davetçi de imamı olan Nebi’ye (sav) uymalı; Allah Resûlü’nün yaptığı gibi
toplumun nitelikli, ahlaklı, değerli insanlarına davet götürmelidir. Kabul
etsinler veya etmesinler; çirkefleşmeyecek, toplumu ehli tevhide karşı kış-
kırtmayacak insanlara gitmelidir. Kitlesel davete geçildiğinde başlayacak
imtihanları göğüsleyecek, yeni Müslimlere örnek olacak “cahiliyede dahi
hayırlı” sayılan insanları seçmelidir. Unutmamalıdır; insanın bir kumaşı
vardır. Nitelikli insan cahiliyede de İslam’da da niteliklidir. Niteliksiz insan
cahiliyede de İslam’da da niteliksizdir.
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Ey Allah’ın Resûlü, insanların en kerimi kimdir?’
diye soruldu.
‘En takvalı olanlarıdır.’ şeklinde cevap verdi.
95. bk. s. 174, “Hikmetli ve Basiretli Davet Nasıl Olur?”

96. İlk üç yılda Allah Resûlü’nün davetine muhatap olan sahabiler için bk. Tarih Boyunca Tevhid
Mücadelesi ve Hz. Peygamberin Hayatı, s. 598-602; Hz. Muhammed’in Hayatı ve İslam Daveti,
1/203-204
219
‘Bizim sana sorduğumuz bu değildir.’ dediler.

‘O hâlde Allah’ın Halil’inin oğlu, Allah’ın Nebisi’nin oğlu Yûsuf ’tur.’ buyurdu.
‘Bizim sana sorduğumuz bu da değildir.’ dediler.
Bu sefer, ‘Siz bana Arapların madenleri hakkında mı soruyorsunuz? Onların
Cahiliye Dönemi’nde hayırlı olanları, fıkhetmeleri şartıyla İslam’ın da hayırlı
olanlarıdır, buyurdu.’ ” 97
Abdullah ibni Ömer’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“İnsanlar yüz devenin olduğu bir topluluk gibidir. Neredeyse içlerinden işe
yarar bir binek bulamazsın.” 98
İnsanlar maden gibidir, nasıl ki madenlerin değerlisi ve değersizi varsa,
insanın da değerlisi ve değersizi vardır. Yüz deve arasından nasıl ki yalnızca
birkaç tanesi uzun yola uygunsa, aynı şekilde insanlar arasında da uzun ve
meşakkatli tevhid davasına uygun olanların sayısı oldukça azdır. Mühim
olan, daveti bu insanlara götürmek, vahiyle onları eğitmek, fıtri kalitelerini
şeriatın insana değer katan naslarıyla buluşturmaktır. 99
– Davet yapacağı insanları şirk, bidat ve masiyete düşüren sebebi tespit
etmeye çalışmalıdır. Kimisi taklitle, kimisi dünya sevgisiyle, kimisi çevre
etkisiyle, kimisi de ideolojik nedenlerle fıtratına yabancılaşmıştır. O sebep
izale edildiğinde kalplerin kilidi açılacak, İslam’ı kabule uygun hâle gele-
cektir. Tevhid inancını arz etmeden önce, onu tevhidden alıkoyan prangayı
kırmak davetin kalbe yol bulmasına vesile olacaktır.
– O kişinin dilinden anlayacak, dinleyebileceği en uygun insanı seçmek.
Şayet bizden daha uygun biri varsa davetin muhatabı ile onu bir araya ge-
tirmek ve sohbet etmelerini sağlamak. 100
– Bugün iletişim imkânları çok, hamdolsun. İnsanları tevhidden alıkoyan
prangaları kıracak videoları paylaşabilir; tevhid davetine muhatap olmadan
99. bk. Vahyin Rehberliğinde İbrâhîm ve Hicr Suresi Tefsiri, s. 690-691
100. bk. s. 184, “Davet Yapacak Uygun İnsanı Seçmek”
220
DAVET
önce, alıkoyucu engellerden kurtulmalarını sağlayabiliriz. Bunun bir diğer

faydası şudur: Çoğu insan kendine eşit gördüğü birinden daveti kabul etmek
istemez. Yabancı birinin anlattıklarını daha rahat kabul eder.
– Her çevrede lider ruhlu, içinde bulunduğu grubu çekip çeviren insan-
lar vardır. Onları kazanmak, onların çevre üzerindeki etkisini kazanmak
anlamına gelir.
– Tevhid daveti hakkında var olan kara propagandadan haberdar olmak
ve davet esnasında dikkatli bir dil kullanmak. Bazen özensiz dil kullanımı,
tevhid düşmanlarının işine yarar, onların değirmenine su taşır. İki anlama
gelebilecek söylemlerden sakınmak gerekir. Allah (cc) sahabeyi bu konuda
özellikle eğitir.
“Ey iman edenler! (Hem ‘Bizi gözet.’ anlamına hem de İbranice’de hakaret
anlamına gelen) ‘Râina’ demeyin. Onun yerine (‘Bize bak, bizi dinle.’ anlamına
gelen) ‘Unzurna’ deyin. Ve söz dinleyin. Kâfirler için can yakıcı bir azap vardır.” 101
“Râina” kelimesi çift anlamlıdır. Hem bize bak/bizi gözet anlamına hem de
hakaret anlamına gelir. Yahudiler Allah Resûlü’ne (sav) böyle hitap etmekte,
ona hakaret etmektedir. Müminler aynı kelimeyi olumlu anlamıyla kullan-
dığında kendi aralarında gülüşerek eğlenmektelerdir.
“Yahudiler ne zaman Peygamber’i (sav) görmeye gelseler dış görünüşte O’na
her tür saygıyı gösteriyorlar; fakat, O’na gizlice zarar vermek ve safdışı bı-
rakmak için ellerinden geleni de yapıyorlardı. Kaypak sözler kullanıyorlar
veya sözü hakaret anlamı taşıyacak şekilde yanlış telaffuz ederek anlamını
değiştiriyorlardı. Örneğin O’nun dikkatini bir şeye çekmek istediklerinde
‘Lütfen bir dakika bakar mısın?’ anlamına gelen, fakat başka anlamlara da
gelebilen ‘Ra-ina’ kelimesini kullanırlardı. İbranice’de buna benzer ‘Dinle,
işitmez olasıca!’ anlamına gelen bir kelime vardır. Ayrıca Arapçada aynı
kelime ‘kibirli ve cahil insan’ anlamına geliyordu. Bundan başka, konuşma
dilinde ‘Sen bizi dinlersen, biz de seni dinleriz.’ anlamına da gelebiliyordu.
Yine ufak bir dil sürçmesi ile ‘Bizim çobanımız’ anlamına gelen ‘Ra’ine’na’ya
da dönüştürülebiliyordu. Övme niteliğinde olan; fakat, bazı insanlar tara-
101. 2/Bakara, 104
221
fından kötü anlamlara çekilebilen kaypak kelimeleri kullanmamaları için,

müminlere, ‘Bize bak’ anlanıma gelen ve ‘ra-ina’ gibi ikinci ve kötü bir anla-
ma sahip olmayan ‘unzurna’ kelimesini kullanmaları tavsiye ediliyor. Aynı
zamanda onlara Peygamber’i (sav) dikkatle dinlemeleri ve bu şekilde O’nun
dikkatini bir tarafa çekmeye gerek duymamaları öğütleniyor.” 102 103
Buradan şunu anlıyoruz: Şirk ehli ve kitap ehli arasında yaşayan müminler,
dikkat etmelidir. Çift anlamlı kelimelerden, imalı davranışlardan, müminleri
gülünç duruma düşürecek tuzaklardan sakınmalılardır. Allah Resûlü (sav) bu
ayetten sonra, Yahudilerin benzer girişimlerine karşı teyakkuzda olmuştur.
Hem Yüce Allah’ın “sabredin” emrini yerine getirmiş hem de onların sözlü
saldırılarını hikmetle defetmiştir.
“Yahudilerden bir topluluk Allah Resûlü’nün (sav) huzuruna girerek, ‘Es-Sâmu
Aleykum/Ölüm üzerine olsun.’ dediler. Ben onların ne dediklerini anladım
ve ‘Es-Sâmu Aleykum ve’l La’netu/Ölüm ve lanet üzerinize olsun.’ dedim.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav): ‘Yavaş ol ey Âişe! Şüphesiz Allah bütün işlerde
rıfkı/yumuşaklığı sever.’ buyurdu. Ben: ‘Ey Allah’ın Resûlü ne söylediklerini
işitmedin mi?’ dedim. Allah Resûlü: ‘Ve Aleykum/Sizin de üzerinize olsun.’
dedim ya!’ buyurdu.” 104
Yahudiler “Selamun aleykum” demek yerine “Es-Samu aleykum” de-
mektedir. Anlamı, “ölüm/zehir üstünüze” olan bu beddua, alay kastıyla
yapılmaktadır. Âişe annemiz ne dediklerini anlayınca öfkelenmiştir. Allah
Resûlü (sav) onu uyarmış ve “aleykum” demenin yeterli olduğunu söylemiştir.
Yani, bize ne diliyorsanız aynısı size olsun demiştir. Bu, onun (sav) hikmet
örneklerindendir. 105
Bugün medyanın kara propagandası nedeniyle birçok kavramın iki ayrı
anlamı vardır. Biri vahyin yüklediği arı duru anlam, diğeri medyanın yük-
102. Tefhîmu’l Kur’ân, 1/102, Bakara Suresi, 104. ayetin tefsiri

103. Ayette geçen “Râina” kelimesinin detaylı tahlili için bk. Hak Dini Kur’ân Dili, 1/374-377, 2/
Bakara Suresi, 104. ayetin tefsiri
104. Buhari, 6024; Müslim, 2165
105. bk. Vahyin Rehberliğinde İbrâhîm ve Hicr Suresi Tefsiri, s.443-444
222
DAVET
lediği habis anlam… Davete muhatap toplum ikinci anlamı bilir, ona göre
düşünür. Kullanacağınız yanlış kavramlar, muhatabı sizden uzaklaştırabilir.
Örneğin siz Dâru’l Küfür kavramını “İslam şeriatıyla yönetilmeyen toprak”
anlamında kullanıyorsunuz. Muhatabınız ise bu kavramı vatanı bölmek,
dış güçlere peşkeş çekmek, orada yaşayanların malını, canını, namusunu
kendine helal görmek olarak algılıyor. Böyle olmasında hem tağutların
kara propagandası hem de bu kavramların arkasına gizlenip ahlaksızlık
yapanların rolü var. Siz şu ân muhatabınızı İslam’a davet ediyorsunuz.
Dâru’l Küfür kavramını tashih etmek değil önceliğiniz. O kavram olmasa
da olur. Öyleyse yanlış patikalarda gezmeyecek, yanlış bilinen kavramlarla
konuşmayacaksınız.
Yaşadığım bir örnekle durumu izah edeyim: Tevhidle tanıştığımız za-
manlarda Abdullah Azzam’ın bir konuşmasını dinlemiştik. Enfâl Suresi’nin
60. ayetine dayanarak şöyle diyordu: “Biz irhabiyiz/korkutanız ve irhab/
korkutmak Allah’ın dininde farzdır.”
“Onlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet ve (cihad için tahsis edilmiş) besili
atlar hazırlayın. Onunla Allah düşmanlarını, kendi düşmanlarınızı ve sizin bil-
mediğiniz Allah’ın bildiği (gizli düşmanlarınızı) korkutursunuz. Allah yolunda
infak ettiğiniz her ne varsa, size eksiksiz ödenir ve siz zulme de uğramazsınız.” 106
Ayette geçen “turhibune” lafzı, Yüce Allah’ın, müminlere emridir. Keli-
menin kök anlamı; korkutmak, ürkütmek, caydırıcı güç sahibi olmaktır.
Günümüz modern Arapçasında terör için irhab, terörist için irhabi kelimesi
kullanılıyor. Abdullah Azzam’ın kastettiği mana, ayette geçtiği gibi Allah
düşmanlarını korkutacak, onları zulüm ve sömürüden alıkoyacak caydırıcı
güce sahip olmak… Fakat yeryüzünde yaşayan sekiz milyar insanın %99’u
bu kelimeden aynı şeyi anlamıyor. %99 için irhabi; sivilleri katleden, toplu
taşıma araçlarına patlayıcı yerleştiren, insanların canına, malına ve namusuna
kasteden vahşi insan demek… Hâliyle Abdullah Azzam’ın ve bu cümleyi
ondan alarak sloganlaştıran binlerce insanın kastettiği ile dünyanın geri
kalanının anladığı tamamen farklı. Peki bu %99, davetin muhatabıysa ve
bizden böyle bir cümle duyarsa ne olur? Örneğe gelince; bir genç, ailesiyle
106. 8/Enfâl, 60
223
konuşuyor. Aile tevhid davetini ilgiyle dinliyor. Mevzu dünyada yaşanan

işgallere, sömürüye, tuğyana geliyor. Genç de Abdullah Azzam’ın meşhur
konuşmasını yapıyor. Sonuç? Aile oğullarını şikâyet ediyor. Gözaltına
alınınca şikâyet edenin aile olduğu anlaşılıyor. Çocuklarının yanlış bir şey
yapacağını, insanlara zarar vereceğini, kendini patlatacağını düşünüyorlar.
O arkadaşın dahi karşı olduğu, tasvip etmediği bir şeyle onu suçluyorlar.
Çünkü o kelimeden onun ve ailesinin anladığı şey, sera ile süreyya kadar farklı.
Bu duruma düşmemek için davetçi, diğer davetçi Müslimlerle istişare
hâlinde olmalı; davete zarar verecek söylemleri tespit etmelidir.
h. Kötülüğe Müdahale Etmek, Daha Büyük Kötülüğe Neden
Olmamalıdır
Şer’i bir kaideyle başlayalım: İslam, münkerin izale edilmesini ister. Ancak
münkerin izale edilmesinin daha büyük bir münkere sebebiyet vermesini
istemez. Yani, “Münkeri izale edin de nasıl ederseniz edin.” demez. Münkeri
izale ederken, “Hikmet ve basiret üzere olun, ne yaptığınızı bilerek hareket
edin, planlı ve programlı olun.” der. Bu İslami ilke üzerinde biraz duracağız.
Zira bu kaide yalnızca daveti ilgilendirmez, bir bütün olarak tüm İslami
faaliyetlerimizi ilgilendirir. Önce kaidenin delillerini okuyacak, kaidemizi
iyice anlayacağız. Sonra davetle ilgisine geleceğiz.
• “Allah’ı bırakıp da dua ettikleri (kutsallarına) sövmeyin. Onlar da (sövmenize
karşılık) bilgisizce ve haddi aşarak Allah’a sövebilirler. İşte böyle, her ümmete
(kötü) amelini süslü gösterdik. Sonra dönüşleri Rablerinedir. Ve (Allah,) yap-
tıklarını onlara haber verecektir.” 107
Bir şey meşru olsa dahi, yapıldığında şeriatın hoş görmediği bir netice
ortaya çıkıyorsa onu terk etmek gerekir. Bu kaideyi ayet bağlamında örnek-
lendirecek olursak, putların hakikatini ortaya koymak güzeldir. Bu, tevhide
davetin kısımlarındandır. Ancak putlar hakkında ileri geri konuşmak, ona
bağlı olanları galeyana getirerek Allah’a (cc) dil uzatılmasına sebep olacaksa
normalde güzel olan fiil bu durumda terk edilir. Zira mealen/sonuç itibarıyla
güzel olmayan bir neticeye sebep olmuştur.
107. 6/En’âm, 108
224
DAVET
• Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:

“Kadınlarınızı mescidlere gelmekten alıkoymayınız.” 108
Âişe Annemiz (r.anha), Allah Resûlü’nün (sav) vefatından sonra şöyle dedi:
“Şayet Allah Resûlü (sav) kadınların çıkardığı yenilikleri görseydi, İsrailo-
ğulları kadınlarının mescidlerden alıkonulduğu gibi (bugünkü) kadınları
da mescidlerden alıkoyardı.” 109
Allah Resûlü kadınların mescidlerden alıkonulmasını yasaklamıştı. Çünkü
onların mescide gelmesini, mescidde bulunan hayırlardan istifade etmelerini
ve manevi olarak gelişmelerini istemişti. Ancak bazı kadınlar bu hikmetleri
yok sayarak mescid ziyaretini kadınlar matinesine çevirmişlerdi. Güzel
kokular sürünmüş, süslenmiş, İslam’ın bu konudaki ölçülerini çiğnemişler-
di… Âişe Annemiz (r.anha), bu manzarayı görünce yukarıda zikredilen sözü
söylemişti. Çünkü mescid ziyaretleri meşru ve güzel bir amel olsa da yanlış
uygulamalarla asli mecrasından sapmıştı. Demek ki meşru bir amel, insan-
lardan veya vakadan kaynaklı sebeplerle, İslam’ın hoş görmediği sonuçlar
doğuruyorsa onu terk etmek gerekir.
• Câbir ibni Abdullah’ın (ra) şöyle söylediği rivayet edilmiştir:
“Bir gazvede/orduda idik. Muhacirlerden biri Ensar’dan birine bir tekme
attı.
Ensar’dan olan sahabi, ‘Yetiş, ey Ensar!’ diye, Muhacir olan sahabi ise,
‘Yetişin, ey Muhacirler!’ diye bağırdı.
Allah Resûlü (sav) işitti ve ‘Bu cahiliye davası nereden çıktı? Bu dava elbette
kokuşmuş bir davadır.’ dedi.
Bu olayı Abdullah ibni Ubeyy işitti ve ‘Bunu da mı yaptılar? Andolsun
Medine’ye döndüğümüz zaman, güçlü ve aziz olan, zayıf ve zelil olanı ora-
dan çıkartacaktır.’ dedi.
Bu sözler Nebi’ye (sav) ulaşır ulaşmaz Ömer, ‘Ey Allah’ın elçisi! Müsaade
et, şu münafıkın boynunu vurayım!’ dedi.
225
Allah Resûlü (sav), ‘Ona ilişme! İnsanlar Muhammed kendi ashabını öldürüyor,
demesinler.’ dedi.
Müslimler Medine’ye geldiklerinde Ensar’ın nüfusu Muhacirlerin nüfu-
sundan daha fazla idi. Daha sonra Muhacirlerin sayısı artmıştı.” 110
Münafıklar Allah Resûlü’ne (sav) zelil/alçak demiştir. Yahudi ve müşriklerle
işbirliği yapıp Medine’nin kuşatılmasına yardımcı olmuşlardır. Tebuk Gaz-
vesi’nde Allah Resûlü’ne suikast düzenlemişlerdir. Buldukları her fırsatta
İslam toplumunda kaosa neden olmuşlardır. Sözün özü; şeriata göre öldü-
rülmelerini gerektiren itikadi, amelî ve siyasi her suçu işlemişlerdir. Ancak
Allah Resûlü onları öldürmemiştir. Öldürülmeyi hak etmediklerinden değil,
daha farklı bir sebepten: “Muhammed, ashabını öldürüyor demesinler”
diye… Ne demek bu? Münafıkların işlediği suçu Nebi ve müminler biliyor.
Ancak Medine’nin çevresinde yaşayan davetin muhatapları ve siyasi olaylara
bigâne avam, onların yaptıklarını bilmiyor. Dışarıdan bakan için onlar da
mescidde Nebi (sav) ile saf tutuyor, beraber savaşa çıkıyor, çarşıda esnaflık
yapıyor… Yani İslam ümmetinin bir parçası gibi görünüyorlar. Nebi (sav)
onları öldürecek olsa şöyle düşünecekler: “Muhammed, yanındaki insan-
ları dahi öldürüyor, acaba biz yabancılara neler yapar?” Münafıklar İslam
toplumunda bir münker, izale edilmeleri gerekiyor. Ancak onları izale etse
daha büyük bir münkere neden olacak, insanlar İslam davetine şüpheyle
yaklaşacaklar. Davetin selameti için münafıkları kendi hâline bırakıyor.
Onları uzaktan kontrol ederek idare ediyor.
• Âişe Annemizden (r.anha) şöyle rivayet edilmiştir:
“Kâbe’nin önündeki duvarın (Hicr’in) Kâbe’ye dâhil olup olmadığını Allah
Resûlü’ne (sav) sordum, ‘Evet, Kâbe’ye dâhildir.’ buyurdu.
‘Peki niçin Kâbe’nin içerisine almadılar?’ dedim.
‘Kavmimin (o dönem, yıkılan Kâbe’yi yeniden yaparken) imkânları yetmedi.’
buyurdu.
‘Kapısı niye böyle yüksek?’ dedim.
110. Buhari, 4905; Müslim, 2584
226
DAVET
‘Kavmim, Kâbe’ye dilediği kimseleri sokuyor, dilemediklerini ise sokmuyordu.

Eğer cahiliyeden yeni çıkmış olmasalardı ve bundan dolayı inkâra kalkışacak-
larından endişe etmeseydim muhakkak ki Hicr duvarını Kâbe’nin içine alır,
kapısını da yer seviyesine indirirdim.’ buyurdu.” 111
Doğal afetlerden zarar gören Kâbe’yi müşrikler restore ediyordu. Kâbe’yi
helal parayla restore etmek isteyince bu miktar yeterli gelmemiş ve Kâbe’nin
binasını küçültmek suretiyle değiştirmişlerdi. 112 Allah Resûlü (sav) Mekke’yi
fethetmesine rağmen Kâbe’yi aslı, yani İbrâhîm temelleri üzere inşa etmedi.
Neden? Çünkü müşrikler henüz Müslim olmuştu. Gözleri önünde Kâbe’yi
yıkıp yeniden inşa etmek, onları İslam’dan soğutabilirdi. İşte bu gerekçeyle
Allah Resûlü (sav) Kâbe’nin yapımını erteledi. Bir yanlışın izalesi daha büyük
bir yanlışa sebep olmasın diye…
Okuduğumuz üç örnekten ilki itikadi, ikincisi siyasi, üçüncüsü amelî mün-
kere örnekti. Allah Resûlü (sav) hangi alanda olursa olsun; bir münkeri izale
ederken daha büyük bir münkere sebebiyet vermemeye dikkat eder, sözlü
ve amelî davetinde bu ilkeyi gözetirdi. Okuduğumuz ilkenin aynısı, marufu
emretmek hususunda da geçerlidir. İnsanlara bir iyilik öğreteceğimiz zaman
o iyilik şerre sebebiyet vermemeli, zararı faydasından çok olmamalıdır.
• Abdullah ibni Mes’ûd’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Nebi (sav) bizlerin sıkılmaması adına vaaz veya nasihat edeceği sıra en
uygun vakti kollardı.” 113
Allah Resûlü (sav) yirmi dört saat aralıksız konuşsa ağzından hayır ve ma-
ruftan başkası çıkmaz. Ancak o her ortamda, her fırsatta konuşmazdı. Ara
ara, bıktırmayacak şekilde, çoğunlukla haftada bir veya iki defa ashabına
vazeder, onlara hatırlatırdı. Bu davranışın gerekçesini nübüvvet medresesi
111. Buhari, 1584; Müslim, 1333

112. “Ficar savaşlarından on beş sene sonraydı. Allah Resûlü de (sav), o zaman otuz beş yaşındaydı.
Kureyş, Kâbe’nin yıkılıp yeniden yapılmasına kesin karar verdiği zaman, Ebû Vehb ayağa kalktı;
Kâbe’den Haceru’l Esved’i aldı fakat taş onun elinden düştü ve yerine döndü gitti. Rivayet
ettiklerine göre o, şöyle dedi: ‘Ey Kureyş halkı! Kabe’nin yapımına ancak temiz kazancınızı sokun,
onu harcayın. Haksız para, faiz kazancı ya da insanların birinden haksızlık yoluyla sağladığınız
parayı sokmayın.’ ”(Siyer, Muhammed ibn İshak, s. 157)
227
fakihlerinden İbni Mes’ûd şöyle açıklıyor: Bizi bıktırmamak, usandırmamak

için… Demek ki konuşan Nebi dahi olsa, insanlar bir yerden sonra usanabilir.
Bu sebeple davet yapıyorum, nasihat ediyorum diye sürekli konuşmamak
gerekir. Zira hayrı konuşmak bir iyiliktir, ne ki insanları hayırdan usandır-
ma tehlikesi vardır. Şayet çok konuşmak insanları hayırdan uzaklaştıracak,
onları bıktıracaksa “az hayır konuşmak” daha evladır.
• Enes ibni Mâlik’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Nebi (sav) Muâz’a deve üstünde Nebi’nin (sav) terkisinde iken, ‘Ey Muâz ibni
Cebel.’ dedi.
Muâz, ‘Emret, ey Allah’ın Resûlü.’ dedi.
Allah Resûlü (sav) tekrar, ‘Ey Muâz.’ dedi.
Muâz, ‘Emret, ey Allah’ın Resûlü.’ dedi. Bu üç kere tekrarlandı.
Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu: ‘Allah’tan başka ilah olmadığına ve Mu-
hammed’in O’nun Resûlü olduğuna samimi kalple şahitlik eden herkese Allah
ateşi haram kılar.’
Muâz, ‘Ey Allah’ın Resûlü! Bunu insanlara haber vermeyeyim mi sevin-
sinler?’ dedi.
Allah Resûlü (sav), ‘Hayır. O zaman insanlar buna güvenirler (ameli terk eder-
ler).’ buyurdu.” 114
Kalbinden sadakatle Kelime-i Şehadeti ikrar eden insana, Allah (cc) ateşi
haram kılacaktır. Bu, Nebevi bir öğreti, hakkın ta kendisi. Muâz (ra) bu
müjdeyi toplumla paylaşmak istiyor. Ne beklersiniz? “Benden bir ayet de
olsa insanlara ulaştırın.” veya “Beni duyanlar, duymayanlara iletsin.” diyen
Nebi (sav), izin verecek. Ancak öyle olmuyor. Bu bilgiyi Medine toplumuna
ulaştırmasına müsaade etmiyor. Gerekçe şu: Bu bilgiye güvenerek ameli
terk edebilir, gevşekliğe kapılabilirler. Demek ki bilginin doğru olması onu
insanlara iletmek için yeterli değildir. Bilginin oluşturacağı etki de önemlidir,
mümin bunu gözetmelidir.
228
DAVET
Bir kardeşimiz akrabalarıyla konuşurken davette öncelik fıkhına riayet

etmeyip ikindi namazının sünneti üzerine konuşuyor. Kardeşimizin niyeti
onlarda sünnet bilinci oluşturmak. Akrabalar ikindi öncesinde kılınan sünne-
tin delillerinin güçlü olmadığını öğrenince, ilk etapta tepki gösteriyor. Birkaç
gün sonra bir akraba arkadaşa şöyle diyor: Şu yatsıya da bir baksan, acaba
onun sünnetiyle ilgili bir şey yok mu? Zaten Allah’a (cc) isteksiz kulluk eden
ve tevhid üzere olmadığı için kulluk şevki olmayan insanlar, öğrendikleri
bu yeni bilgiyle sünnet hassasiyeti edinmiyor. Sünneti kırpma hassasiyeti
ediniyor…
• İbni Abbâs’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Muhacirlerden birtakım kimselere Kur’ân okutuyordum. Bunlardan biri
Abdurrahman ibni Avf idi. Ömer’in yaptığı son hac zamanında Mina’da Ab-
durrahman ibni Avf ’ın evinde bulunduğum sırada Abdurrahman, Ömer’in
yanındaymış. Oradan evine, benim yanıma döndü ve şöyle dedi:
‘Bugün Müminlerin Emîri’nin yanına gelen adamı keşke görseydin! Adam
şöyle dedi: ‘Ey Müminlerin Emîri! Şöyle diyen adam hakkında ne düşünü-
yorsun: ‘Eğer Ömer ölürse ben muhakkak filan kimseye biat ederim. Vallahi
Ebû Bekir’e yapılan biat, ânsızın yapılıp tamam oldu!’
Ömer bu söze çok öfkelendi, sonra şöyle dedi: ‘İnşallah, akşamüstü cemaate
bir konuşma yapacağım ve milletin mukadderatını gasbetmek isteyenlere
karşı onları sakındıracağım.’
Ben, ‘Ey Müminlerin Emîri! Böyle yapma! Çünkü hac mevsimi, şerde hızlı
ve ayaktakımı kimseleri bir araya toplar. Cemaate konuşma yapmak üzere
ayağa kalktığında bu kimseler sana yakın bir yerde çoğunluğu ele geçirirler.
Ben senin kalkıp bu konuda bir konuşma yapmandan ve bunu laf taşıyanların
senden alıp etrafa uçurmasından, duyanların da onu belleyememeleri ve
manasını anlamamalarından, böylece de o konuşmayı yakışmayacak birtakım
manalara çekmelerinden endişe ederim. Onun için acele etme, Medine’ye
dönünceye kadar sabret. Çünkü Medine hicret ve sünnet yurdudur. Orada
fakihlerle ve insanların ileri gelenleriyle bir araya gelip söylemek istediğin
229
şeyleri o topluluğa sağlam olarak söylersin, ilim ehli olanlar senin konuşmanı
iyi belleyip kavrarlar ve onu gerektiği şekilde anlarlar.’ dedim.
Bunun üzerine Ömer şöyle dedi: ‘Allah’a yemin olsun ki O’nun (cc) izniyle
Medine’ye varıp, yapacağım ilk konuşmada mutlaka bu meseleyi ele ala-
cağım!’ ’ ” 115
Ömer (ra) yönetim fıkhıyla ilgili bir hutbe vermek ve “istişare olmaksızın
yöneticilik koltuğunu gasbedenin ölümü hak ettiğini” insanlara öğretmek
istiyor. Abdurrahman ibni Avf, bu hutbeyi hac mevsiminde değil, Medine’de
vermesini tavsiye ediyor. Zira hacca her türlü insan gelir. Abdurrahman ibni
Avf ’ın ifadesiyle ayak takımı ve şerde hızlı, anlayışsız insanlar çoğunlukta
olur. Anlayış sahibi olmadıkları için Ömer’in (ra) sözünü yanlış anlayıp farklı
aktarabilir; toplumda kaosa neden olabilirler. Medine ise hicret ve sünnet
yurdudur. İnsanlar nübüvvet medresesinde yetişmiş, fıkıh ve hikmet ehlidir.
Ömer’in (ra) sözünü en iyi anlayacak olanlar onlardır. Ömer (ra), bu hikmetli
tavsiyeye kulak verir ve hutbesini Medine’de irad eder.
Ömer’in ve Abdurrahman ibni Avf ’ın (r.anhuma) bu hassasiyeti diğer sahabi-
lerde de vardır. Nebi’nin (sav) öğrencileri olarak, söylenen sözün muhatabın
seviyesine uygun olmasına ve kaş yapayım derken göz çıkarmamaya dikkat
ederler.
Alî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“İnsanlara, onların anlayabilecekleri şekilde konuşun. Allah ve Resûl’ünün
yalanlanmasını hiç ister misiniz?” 116
“Bir topluluğa akledemedikleri şeyler söylersen, mutlaka bir kısmına fitne
olur.” 117
İbni Kayyim (rh) şöyle der:
“Kötülüklere karşı çıkmanın dört sonucu şudur:
115. Buhari, 6830

116. Buhari, Kitâbu’l İlm, 49. Bab başlığı muallak olarak
117. Müslim, Mukkadime, 5
230
DAVET
– Kötülüğün ortadan kalkması ve yerine bir iyiliğin gelmesi.

– Bütünüyle ortadan kalkmasa da kötülüğün azalması.
– Ortadan kalkan kötülükle eşdeğer başka bir şeyin meydana gelmesi.
– Ortadan kalkan kötülükten daha büyük bir kötülüğün meydana gelmesi.
Bunlardan ilk iki durumda kötülüğü engellemeye çalışmak meşrudur.
Üçüncü durumu iyi yorumlamak gerekirken, dördüncü durumda müdahale
ise haramdır. Örneğin günahkâr kimselerin satranç oynadığını gördüğün
zaman, onlara müdahele etmen senin fıkıh ve basiretinin kıtlığını gösterir.
Ancak onları ok atmak ve ata binmek gibi Allah ve Resûl’üne daha sevimli
olan başka bir işe yönlendirebilirsen o başka. Fasıkların oyun, eğlence ya
da el çırpma, ıslık çalma eğlenceleri için toplandıklarını gördüğün zaman;
eğer onları Allah’a itaate yönlendirebileceksen müdahale etmen yerinde ola-
caktır. Yoksa onları, daha büyük kötülüklere düşmelerine sebep olacaksa, o
zaman halleri üzerine bırakmak daha hayırlı bir davranış olur. Zira bu halleri,
onları daha büyük günahlara düşmekten engellemiş olacaktır. Aynı şekilde
güldürü tarzı kitapları okuyan bir kişiyi gördüğünde, engellenmesi halinde
bid’at, dalâlet, sihir, büyü gibi kitaplara yönelecekse, onun güldürü kitapları
ile baş başa kalması daha hayırlı olacaktır. Bu oldukça geniş bir konudur.
İbni Teymiyye’yi (rh) şöyle derken işitmiştim: ‘Tatarların zamanında, arka-
daşlarla birlikte bir yere gittik. Bir grup tatarın içki içtiğini gördük. Yanım-
dakiler engel olmak istediler. Ben izin vermedim ve ‘Allah içkiyi insanları
Allah’ı anmak ve namaz kılmaktan alıkoyduğu için yasaklamıştır. Burada
ise içki, bunların insanları öldürmelerini, çoluk çocuğu esir etmelerini ve
malları yağmalamalarını engelliyor.’ dedim.’ ” 118
Buraya kadar Kur’ân, Sünnet ve sahabe fıkhından öğrendiklerimiz bize
şunu gösterdi: Davet; salt konuşmak, bildiğimiz her şeyi muhatabımıza
boca etmek değildir. İster bir müşriki İslam’a davet ederken olsun, ister bir
Müslim’in hatasını ıslah ederken fark etmez; düşünmek, en uygun yolu
seçmek ve bilinçli/programlı bir davet, ancak öyle bir davet, İslam davetidir.
118. İ’lâmu’l Muvakkiîn, 3/38
231
Tevhid yoluna girdiğimizde her birimizin çokça hata yaptığı şeylerden biri;
söylediğimiz sözün neticesini düşünmeden konuşmaktır. Söylediğimizin
doğru olmasıyla yetinmek, ötesini düşünmemektir. Oysa İslam davetine
muhatap insanlar sınıf sınıftır:
• Müstekbir tağutlarla aynı safta yer alan, Kur’ân’ın mele (aristokrat), mutref
(sosyete), Karun (sermaye sahibi), Haman (bürokrat) dediği insanlar…
Bunlar davetin düşmanı, davetçiyi engellemek için her yola başvuranlardır.
• Mustazaflar: Müstekbir tağutların siyasi ve ekonomik yönden sömürdüğü,
zayıf bırakılmış, aldatılmış insanlar. Kışlada asker, fabrikada işçi, camide ce-
maat… İmtiyazlı gruplara hizmetçilik etmesi istenenler… Halk yığınları…
Bu ikinci sınıf da grup gruptur:
– Müstekbir tağutların yanında yer alan ve davete bilinçli düşmanlık edenler.
– Davet karşında nötr bir pozisyon alan, tarafsız insanlar.
– Ebû Tâlib gibi, davete icabet etmese de canla başla bu davaya yardım
edenler.
– İman edip müminlerle aynı safta yer alanlar.
Öncelikli amacımız onları kazanmak olmalıdır. Olmuyorsa bu dine destekçi
olmalarını sağlamak, akrabalık bağlarını gözetmelerini istemek, Allah Resû-
lü’nün (sav) himaye talep ettiği gibi daveti himaye etmelerini talep etmektir.
O da olmuyorsa tarafsız kalmalarını sağlayacak bir dil kullanmaktır. Tüm
bunlar için bilinçli, programlı bir davet yapmak gerekir.
Büyük Sünnet İçin Küçük Sünnet Terk Edilebilir
İslam âlimleri yukarıda okuduğumuz nasların bütününü gözeterek şu sonuca
varmışlardır: Kalpleri kaynaştırmak için sünneti terk etmek de sünnettir. 119
Şöyle ki; Allah Resûlü’nün sünnetleri mertebe mertebe, derece derecedir.
Daha büyük sünnetin gerçekleşmesi için bazen küçük sünnet terk edilebilir,
uygun zaman oluşuncaya dek ertelenebilir. Allah Resûlü’nün (sav) sünnetleri
içinde en büyük olanı kalpleri kaynaştırmak, insanları kazanmaktır. Yuka-
rıda okuduğumuz nasların neredeyse tamamı onun (sav) bu sünnetine işaret
119. El-Kavâidu’n Nûrâniyye, s. 46; Mecmûu’l Fetâvâ, 22/407
232
DAVET
eder. Bunun yanında onun sözlü ya da amelî olarak çeşitli sünnetleri vardır.
Şayet insanların kalbini kazanmak veya kalbi kazanılmış insanları İslam’a
ısındırmak söz konusuysa bazı sünnetler terk edilebilir. Burada sünneti terk
etmek, onun (sav) sünnetinden yüz çevirmek değildir. İki sünnet arasından
vakıaya en uygun olanla amel etmektir.
Bugün İslam’a mensup toplumlar tevhid ve sünnetten olabildiğince uzak-
laşmış; şirki tevhid, bidati sünnet sanacak hâle gelmiştir. İslam’a mensup
toplumların en belirgin özelliği cehalet olmuştur. Çoğu insan mezhebe tabi
olmak ile bir dine tabi olmayı birbirine karıştırır hâle gelmiştir. Örneğin
bazı toplumlar sünnetin yabancısıdır. Namazda el bağlamak, el kaldırmak
vb. sünnetleri, yeni bir din gibi algılamaktadır. Biz bu insanları İslam’a davet
imkânı bulduğumuzda sizce elleri kaldırma sünnetiyle onları meşgul edip
bu konuyu mu konuşmalıyız, yoksa bu sünneti bir süreliğine erteleyip
onları İslam’a davet etmeli ve yalnızca tevhidi mi konuşmalıyız? Sorumuzu
bir de şöyle soralım: Kâbe’yi İbrâhîm temelleri üzere yükseltmek mi daha
önemlidir, namazda elleri kaldırmak mı? Hiç şüphesiz Kâbe’nin İbrâhîm
temelleri üzerine yükseltilmesi daha önemlidir! Allah Resûlü (sav) bu sorum-
luluğu, kalpleri İslam’a ısındırmak için terk etmiştir. Bu sünnetin ihyası onun
(sav) vefatından yarım asır sonra Abdullah ibni Zubeyr’e (ra) nasip olmuştur.
120
Bir şeyi unutmamak lazım: Davetimize muhatap toplumlar ile bizim ara-
mızda amelî olarak ortak noktalar var. Şayet amelî farklılıklara gösterilen
tepki, tevhid davetinin önüne geçiyor veya amelî farklılıklara dair sorular
tevhid mesajını gölgede bırakıyorsa bir daha düşünmeliyiz. Davet yaptığımız
ortamlarda amelî sünnetleri bir süreliğine erteleyebilmeliyiz… Bizler Allah
Resûlü’nden daha hassas, davanın selametini daha fazla düşünüyor olama-
yız. Bu nedenle içinde bulunduğumuz vakıayı doğru tespit etmeli, âlimlerle
istişare etmeli, Tevhid ve Sünnet daveti için en selametli yolu izlemeliyiz.
Şayet bir toplumda amelî bazı sünnetler tevhid mesajını gölgede bırakıyorsa
o amelî sünnetler ehil âlimlerin tavsiyesiyle bir süreliğine ertelenmelidir.
233
Hatırlatma
Gayemiz Kitab’a, Sünnete ve hidayet imamlarına uymak; Yüce Allah’ın
istediği şekilde basiret ve hikmet üzere davet yapmaktır. Biz kılı kırk yararak
davet yapsak da bazı insanlar tevhid mesajını hakaret olarak algılayacak, bu
daveti millî birlik ve bütünlük -hakikatte kendi çıkarları- için tehlike görecek,
en ağır suçlamaları davetçiye yönelteceklerdir. Bu, Yüce Allah’ın değişmez
sünnetlerindendir. Yeryüzünün en hikmetli, basiretli ve mütevazı davetçisi
Allah Resûlü’ydü. Ona (sav) yalancı, sihirbaz, kâhin dediler. Onu toplumu
bölmek, aileleri birbirine düşürmek, ilahlarına sövmekle suçladılar. O (sav)
putlar için, “Bunlar birer taş; duymuyor, görmüyorlar. Kendilerine gelen
zararı defedemiyorlar. Bunlar ilah olamaz.” dedi. Onlar bunu ilahlarına hakaret
saydılar. O (sav) onları kurtuluşa davet etti, onlar bunu bozgunculuk kabul
ettiler… Onların bu tavrı Allah Resûlü’nü (sav) İlahi emirler doğrultusunda
davet yapmaktan alıkoymadı. Zira İslam ümmeti semanın, vahyin, nübüvve-
tin öğrencisidir. Biz, terbiye eden Rabbin ve muallimlikle görevlendirilmiş
Nebi’nin talebeleriyiz. Düşmanımız, öğretmenimiz değildir ki onun azgınlığı
bizi taşkınlığa sevk etsin. Biz daveti ibadet görmeli ve vahyin belirlediği
usule göre davet yapmalıyız. Dileyen delil üzere hayat bulur, dileyen delil
üzere helak olur. Yüce Allah onları azgınlıklarından hesaba çekecek, bizleri
de davetimizde İslami öğretilere uyup uymadığımızdan… Çaba bizden
başarı Allah’tandır. Hidayet de dalalet de Allah’tandır. O’na (cc) hamdolsun.
234
İNTERNET KULLANMA ADABI
Yaşadığımız şu çağda internet hayatın bir parçası ve her birimiz bir şekilde
interneti kullanıyoruz. Tevhid yoluna giren kardeşimiz çoğunlukla inter-
net aracılığıyla daveti duyuyor ve gönül veriyor. Hidayetine vesile olduğu
için de internete dört elle sarılıyor. Yeni kardeşimizin bir şeyi unutmaması
gerekiyor: İnternet, onun ve onun gibi sayısı az insanın hidayetine vesile
olurken milyarların dalaletine vesile oluyor. Şayet yerinde ve İslami ölçüler
gözetilerek kullanılmazsa ifsad potansiyeli ıslah potansiyelinden çok daha
fazla… Öyleyse interneti kullanırken gözetmemiz gereken bir edep olmalı.
İnternet kullanma adabına dair bazı tavsiyelerim şunlardır:
Vakıada Yapılması Yasak Olan Şeyler, Sanal Dünyada da
Yasaktır
Şeytanın internet kullananlara kurduğu tuzaklardan ilki, kullanım esna-
sında şeriat kurallarından azade gibi davranmalarını sağlamaktır. “Allah’ın
ahkâmı sadece gerçek hayatta geçerli, internet ortamında geçerli değilmiş
gibi davrananlar” bu nimeti kendi aleyhlerinde nikmete çevirenlerdir.
Örneğin, normal bir zamanda “fasıkın getirdiği haber”e araştırmadan
inanmak ya da bu habere zan bina etmek, Müslümanlara haram kılınmıştır:
“Ey iman edenler! Fasık biri size bir haber getirdiğinde, onu (iyice araştırıp
doğru olup olmadığını) açıklığa kavuşturun. Ta ki bilmeden bir topluluğa zarar
verip yaptığınıza pişman olmayasınız.” 1
1. 49/Hucurât, 6
235
Rabbimiz, İslam toplumunu sosyal afetlerden koruyacak hükümleri in-

dirdiği Hucurât Suresi’nde bu ayeti zikretmiştir. Bunu yasaklamasını da
bir illete/sebebe bağlamıştır: Yanlış veya kasten yayılmış kötü bir habere
binaen Müslümanlara karşı suizanda bulunmak veya İslam ahlakına uygun
olmayan şekilde davranmak… Gerçek hayatta daha hassas davrandığımız
bu konuda, sanal ortamda hassasiyetimizi yitirdiğimiz, çoğumuzun olaylara
bu esası göz ardı ederek yaklaştığı söylenebilir. Ne yazık ki fert ve cemaat
anlamında birçok yapı, farklı camialar hakkında interneti bilgi edinme
kaynağı veya tanıma aracı kılıyorlar. Bu da aslında kardeş olan veya bire bir
tanıştıkları takdirde kardeşlik tesis edebilecek insanları birbirlerine düşman
ediyor. Bu açığın farkında olan İslam düşmanları, bir camiaya yakınmış gibi
davranıp paylaşımlarda bulunuyor, birilerine hakaret ediyor veya o camianın
asla razı olmayacağı şeyleri yayıyorlar. Böylece birbirinden uzak olan birçok
yapıyı, iyice uzaklaştırıyorlar.
Müslümanların resmî olmayan açıklamalara kulak vermemeleri, ne idüğü
belirsiz insanların yaydıklarına kulak asmamaları gerekir. Dünya müstek-
birlerinin Müslimleri birbirlerinden uzaklaştırmak için kullandıkları bu
habis tuzağa düşmemeye gayret göstermek gerekir. Bizler farklı İslami ca-
mialardan internet aracılığıyla haberdar olmalı, ancak onları tanımak için
bire bir diyalog kurma yolunu seçmeliyiz ki internet, tanışmalarda hayra
vesile olan bir nimet olsun.
Yine verilebilecek örneklerden biri sanal dedikodudur. Dedikodu/Gıy-
bet, Rabbimizin İslam toplumunu sosyal afetlerden korumak için haram
kıldığı, Müslüman’ın Müslüman üzerindeki haklarından olan “şahsiyete
saygı” ilkesiyle çelişen bir hastalıktır. Gerçek hayatta gıybet haram olduğu
gibi, sanal ortamda da gıybet haramdır. Ferde ve topluma, maddi ve manevi
olarak verdiği zarar, gerçek hayattakinden daha az olmadığı gibi kimi yerde
daha fazladır:
“Birbirinizin gıybetini yapmayın/arkasından konuşmayın. Sizden biri, ölü
kardeşinin etini yemeyi ister mi? (Nasıl da) tiksindiniz! Allah’tan korkup sakı-
nın. Şüphesiz ki Allah, (tevbeye muvaffak kılan ve tevbeleri çokça kabul eden)
Tevvâb, (kullarına karşı merhametli olan) Rahîm’dir.” 2
2. bk. 49/Hucurât, 12
236
İNTERNET KULLANMA
ADABI
Yüce Allah, gıybeti kişinin kardeşinin etini diri diri yemeğe benzetmiştir.
Neden? Çünkü müminlerin bu çirkin ahlaktan tiksinmelerini istemiştir.
Sanal ortamda haberleşen veya diyalog içinde olan Müslümanların ortamda
bulunmayan üçüncü şahıslar hakkında yaptıkları konuşma ve yazışmalar,
bu hükmün dışında değildir. Hatta toplum içinde bundan kaçınan, sanal
ortamda rahatlıkla yapanlar daha büyük bir tehlikeyle karşı karşıyalardır.
Sevbân’dan (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
“Ben öyle kavimler biliyorum ki Kıyamet Günü’nde Tıhame Dağı kadar ecirle
gelirler. Allah onların hasenatlarını toz bulutuna çevirir.
Biz, ‘Onlar kimdir, ey Allah’ın Resûlü? Bize onları vasfet.’ dedik.
‘Onlar sizin kardeşlerinizdir, gece sizler gibi kalkıp ibadet eden insanlardır. Fakat
Allah’ın yasak kıldığı şeylerle baş başa kaldıklarında onları çiğnerler.’ buyurdu.” 3
Başta gıybet olmak üzere İslam’ın yasakladığı tüm konularda, internet
kullanıcıları bu hadisi serlevha edinmeli; Allah Resûlü’nün bu uyarısını
ekranlarının en görünür yerine iliştirmelilerdir. İnsanlardan hayâ ettikleri
için kaçındıkları davranışları, nefisleriyle baş başa kaldıklarında rahatlıkla
yapıyor, hatta bunu tevbe etmedikleri ısrarlı davranışlarından kılıyorlarsa
Allah’tan (cc) korkmalılardır.
Bunun gibi, meclislerin emanet olması, kişiye her duyduğunu aktarma-
sının yalan olması da bu kapsamdadır. Müslümanların sırlarını yayanlar
Kur’ân nassıyla ihanetle suçlandıkları gibi, sanal ortamda konuşulmaması
gerekenleri konuşarak bu sırları paylaşanlar da Allah’a, Resûl’üne ve bile
bile emanetlerine hıyanet eden insanlardan olurlar. 4
3. İbni Mace, 4245
4. “Ey iman edenler, Allah’a ve Resûlü’ne ihanet etmeyin, bile bile emanetlerinize de ihanet
etmeyin.” (8/Enfal, 27)
Ayet şu olay hakkında inmiştir:
“Zührî’nin, ‘Allah’a ve Peygamber’e hainlik etmeyin; (sonra) bile bile kendi emanetlerinize hainlik
etmiş olursunuz.’ âyeti hakkında şöyle dediği rivayet edilmiştir: ‘Bu âyet, Ebû Lübâbe hakkında
nazil olmuştur. Rasulullah (sav), onu Kurayzaoğullarına gönderince Yahudilere kesileceklerini
haber verir gibi boğazına işaret etmişti. Zührî dedi ki: Bunun üzerine Ebû Lübâbe ‘Allah’a yemin
olsun ki, ölünceye veya Allah benim tevbemi kabul edinceye kadar ne bir şey tadacağım ne
de bir şey içeceğim.’ dedi. Ardından yedi gün boyunca herhangi bir şey yemeden ve içmeden
kaldı. Nihayet bayıldı. Sonra Allah onun tevbesini kabul etti. ‘Ey Ebû Lübâbe, tevben kabul
237
Gözleri Harama Karşı Kısmanın Zorunluluğu

“Mümin erkeklere: ‘Gözlerini (haramdan) kısmalarını ve iffetlerini korumalarını’
söyle. Bu, onlar için en hayırlı/temiz olandır. Şüphesiz ki Allah, yaptıklarınız-
dan haberdardır. Mümin kadınlara da: ‘Gözlerini (haramdan) kısmalarını ve
iffetlerini muhafaza etmelerini’ söyle…” 5
İslam toplumu, iffet toplumudur. İffetin başlangıç noktası da gözdür.
Gözünde iffetli olmayanlar, gözlerinde Allah’ın hududunu korumayanlar,
iffetsizliğin zirvesi olan zinadan da korunamazlar. Yaratan Allah (cc) olduğu
gibi, şeriat ve emir sahibi de Allah’tır. Kulları için koyduğu temel yasaklara
götüren yolları en iyi bilen O’dur. Zinanın had cezasıyla başlayıp, iffetli
kadınlara iftiranın çirkinliğiyle devam eden; umumen aile, hususen kadın
erkek ilişkilerini düzenlediği Nûr Suresi’nde bu ayetlerin indirilmesi, Nûr
Suresi’yle yerleştirilmek istenen iffetin gözlerde başladığını anlamamızı
sağlıyor.
Gözlerin kısılmasını iki taraflı emreden İslam bununla yetinmemiş, kadın
ve erkeği iffetsizliğe götüren yolların tümünü yasaklamıştır. Kadınların
konuşurken cilveli olmaları, kadın ile erkeğin baş başa kalması, akraba olan
kadınlarla halvetin ölümle eş değer tutulması bu hükümlerden bazısıdır.
Müslüman, normal hayatta bunlara dikkat ettiği gibi internet ortamında
da dikkat etmelidir. Nasıl ki zikredilen hükümler, zinanın kendisi değildir,
ama ona götüren yollardır ve nasıl ki bunlardan kaçınmak, insanı iffetli
kılmaya yarayan yardımcılardır; aynısı sanal âlem için de geçerlidir. Yolda
yürüyen ve bize helal olmayan bir kadına bakmak yasaklandığı gibi bize helal
olmayan görüntülere sanal ortamda bakmanın hükmü de aynıdır. Bir evde
bir kadınla baş başa kalmak ölümle eş değer olduğu gibi sanal ortamda bir
kadınla sabahlara kadar sohbet etmek de ölümle eş değer, iffetsizlik yolunun
ilk adımı olan yasaklardandır.
edildi.’ denildi. Ebû Lubabe ‘Allah’a yemin olsun ki, Rasûlullah’ın (sav) kendisi olmadıkça ben kendi
iplerimi çözmeyeceğim.’ dedi. Ardından Allah Resûlü (sav) gelip onu çözdü. Sonra Ebû Lübâbe
tevbemin tam kabul olması için günaha bulaştığım kavmimin yurdunu terk edeceğim, malımdan
mülkümden de sıyrılıp çıkacağım, dedi. Rasulullah (sav), ‘Malının üçte birini tasadduk etmen senin
için yeterlidir’ buyurdu.’ ” (Esbâb-ı Nüzûl, 2/338-339, Enfâl Suresi, 27-28. ayetler)
5. 24/Nûr, 30-31
238
İNTERNET KULLANMA
ADABI
Şeytan bizleri Allah (cc) ile aldatmamalı, İslam’a davet adı altında bu mün-
kerleri işletmemelidir. Şer’i kurallara dikkat edilmediği için, iyi niyetlerle
başlayan konuşmaların uygunsuz sohbetlere, sohbetlerin buluşmalara ve
buluşmaların iffetsizliklere sebebiyet verdiğine dair yüzlerce örnek biliyoruz.
İnternetin bu tip sorunlara sebebiyet vermemesi için şu tavsiyelerde bu-
lunabiliriz:
– Yalnız olunan ortamlarda internete girmemeye gayret etmek: Allah
Resûlü (sav) Müslüman’ı yalnız başına yolculuktan men etmiş ve bunu, “Tek
kişi şeytandır.” 6 şeklinde ifade etmiştir. Burada anlatılmak istenen, yalnız
kalanın şeytanın yoğun vesveselerine maruz kalacağıdır. Bu vesveseler o
denli yoğun ve insan üzerinde etkilidir ki insanı şeytanın kontrolüne sokar
ve kendisine “şeytan” denecek kadar kötülük işletir. Şer’i olan bu hükmü,
insan olarak her Müslüman yaşamaktadır. İşlenen günahların ve zayi edilen
vaciplerin çoğu, insanın yalnız olduğu vakitlerde gerçekleşir.
– Koruyucu tedbirler almak: Kişi nefsinin ve şehvetlerinin karşısında ye-
nik düşse dahi koruyucu birtakım tedbirlerle bu mefsedetten korunabilir.
İnternete kendisiyle bağlanılan aletler, şer’an yasaklı olan içeriklere karşı
muhafaza görevi gören filtrelerle korunabilir.
– İnternet kullanımı yapılan ortamlara hatırlatıcı ve uyarıcı ayet ve hadisler
asmak.
İnternetin Vakti Öldürmesine Müsaade Etmemek
Allah’ın (cc) insan üzerindeki nimetlerinden biri de vakittir. Bu, o kadar
büyük bir nimettir ki Asr Suresi’nde Rabbimiz ona yemin etmiştir. Ayetin
siyakı “insanın hüsranı” olduğundan çoğu insanın, vakitte Allah’ın sınırını
gözetmediğinden dolayı hüsrana uğradıkları ima yoluyla ifade edilmiştir.
Allah Resûlü (sav) vaktin nimet olduğunu ve çoğu insanın bundan gafil
olduğunu belirtmiştir.
İbni Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Nebi (sav) şöyle buyurmuştur:
“İki nimet vardır ki insanların çoğu o ikisi hususunda aldanmıştır. Bunlar,
sağlık ve boş vakittir.” 7
6. El-Mustedrek, 2496
7. Buhari, 6412
239
Allah Resûlü’nün (sav), boş vaktin nimet olduğunu belirtmesi, ondan he-
saba çekileceğimiz anlamına gelir. Bu durum her ne kadar nefse ağır gelse
de insanın vakitten hesaba çekileceği, Kur’ân ve Sünnet ile sabit olan bir
durumdur.
“Sonra da o gün, (size verilmiş) nimetlerden sorguya çekileceksiniz.” 8
Abdullah ibni Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Kıyamet Günü’nde kişi beş şeyin hesabını vermedikçe hiçbir yere adım atamaz:
Ömrünü/Vaktini nerede geçirdiği, gençliğini nasıl eskittiği, malını nereden
kazandığı, kazandığını nereye harcadığı ve ilmiyle ne kadar amel ettiği.” 9
Bu sebeple kişinin boş olarak geçirdiği, içinde Rabbinin olmadığı her vakit,
Kıyamet Günü’nde bir pişmanlık vesilesi olacaktır.
muştur:
“İnsanların oturup Allah’ı anmadıkları, Resûl’üne salât getirmedikleri hiçbir
vakit yoktur ki mutlaka o meclis Kıyamet Günü’nde pişmanlık vesilesi olacaktır.” 10
Müslüman, vakit konusunda hassas olmalıdır. Her şeyde olduğu gibi vakit
konusunda da Allah’a kul olduğunu bilmelidir. Daha doğrusu, vaktini Allah’a
kul kılamayanın, Allah’a hakkıyla kulluk edemeyeceğini bilmelidir. Vaktini
düzenlemeli ve programlı yaşamaya gayret etmelidir. Çünkü uğruna yaşa-
nılan cennet ve rıza-i İlahi, kendisinden kaçtığımız cehennem ve Allah’ın
gazabı, vaktin nasıl kullanıldığıyla belirlenecektir.
Bu anlamda vakti ihya eden şeyleri nimet olarak görmeli, vakti öldüren
tüm unsurlara fitne gözüyle bakmalıdır. Sözlü olarak Allah’a sığındığı gibi
amelî ve iradi olarak da ondan kaçınmaya gayret göstermelidir.
İnternetin genel olarak vakti öldürdüğü, izahtan vareste bir durumdur.
Kullanıcılarının en fazla şikâyet ettiği şey, insanın vaktini öldürdüğü ve
saatlerin nasıl geçtiğinin bilinmediğidir. Bu olumsuzluğun önüne geçmek
için şunları tavsiye edebiliriz:
8. 102/Tekasûr, 8
9. Tirmizi, 2416
10. Ebu Davud, 4855
240
İNTERNET KULLANMA
ADABI
– İnternet kullanım amacı netleştirilmelidir: Böylece “şöyle bir gezineyim”

gafletiyle saatlerin zayi edilmesinin önüne geçilmiş olur. Kişinin ne için
internete girdiğini kendine hatırlatması veya odanın görünür bir yerine
bununla ilgili bir not iliştirmesi ona faydalı olacaktır.
– İnternete giriş vakitleri belirlenmeli ve vaktin sonunda bir uyarıcı ve-
silesiyle vaktin bittiği hatırlatılmalıdır. Böylece hem irade güçlendirilmiş
hem de vaktin zayi edilmesine engel olunmuş olur.
– İnternette bulunduğu zamanı “sanal meclis” olarak kabul etmeli, her
seferinde nefsine sormalıdır: Bu meclis, Kıyamet Günü’nde yüzümü ay-
dınlatacak mı karartacak mı? Sevinç sebebi mi olacak pişmanlık sebebi mi?
Allah Resûlü (sav) bazı meclislerin pişmanlık vesilesi olacağını haber vermiştir.
muştur:
“İnsanların oturup Allah’ı anmadıkları, Resûl’üne salât getirmedikleri hiçbir
vakit yoktur ki mutlaka o meclis Kıyamet Günü’nde pişmanlık vesilesi olacaktır.” 11
– Özellikle ne tür faaliyetlerin vakti öldürdüğü ve insanın zaaf noktası
olduğu tespit edilmeli, o alana hiç girmemeye özen gösterilmelidir. Çünkü
bir şeyden başlangıç olarak kaçmak, başladıktan sonra nefsi ondan alıkoy-
maktan çok daha kolaydır.
İnternet Öğretim Aracı Olabilir, Eğitim Aracı Olamaz
Uzun uğraşlar neticesinde derlenebilecek bilgileri, internetin bir tuş me-
safesine getirdiği, hepimizin malumudur. Hususen hayatın bizim isteğimiz
dışında bu kadar hızlı aktığı ve sorumlulukların ciddi anlamda arttığı böyle
bir zamanda bilginin kolay elde ediliyor oluşu, ilim talebeleri başta olmak
üzere insanlar için büyük bir nimettir.
Bugün birçok ilim talebesi, uzak diyarlarda yaşayan âlimleri internet üze-
rinden takip edebilmekte, onların ilminden istifade edebilmektedir. Gündüz
çalışmak zorunda olanlarımız dahi günün belli saatlerini harcayarak ilme
ulaşabilmektedir.
11. Ebu Davud, 4855
241
Başlangıç olarak büyük bir nimet kabul edilen bu durumun; zamanın

ilerlemesi, bu yolla ilim talep edenlerin sayısının artması ve neticelerin
ortaya çıkmasıyla musibet olduğu anlaşıldı. Çünkü ilim öğrenen ama edep
öğrenmemiş, öğretilmiş ama eğitilmemiş insanlar ortaya çıktı.
İlmin özü edeptir. Sahih bilgi, sünnete uygun edeple birleştiğinde ortaya
faydalı ilim çıkar. Doğru bilgi, edepten yoksun ve eğitilmemiş insanlarda
domuzun boynuna takılmış ve değerli taşlarla süslenmiş bir ziynet eşyası
gibidir.
Enes ibni Mâlik’ten (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle bu-
yurmuştur:
“İlim talep etmek, her Müslim erkeğin ve kadının üzerine farzdır. İlmi, ehli
olmayana veren, domuzun boynuna pahalı gerdanlık bağlamış gibi olur.” 12
Bundan ötürü Allah (cc) insanlığa sadece bilgi indirmemiş, onlara örnek
Resûl göndererek onları eğitmiştir. Allah (cc) Peygamberimizin ümmete
karşı sorumluluklarını anlatırken şöyle buyurmaktadır:
“Andolsun ki Allah müminlerin içinde, kendilerinden olan bir Resûl gönder-
mekle onlara iyilikte bulunmuştur. Onlara O’nun ayetlerini okur, onları arındırır
ve onlara Kitab’ı ve hikmeti öğretir. Hiç şüphesiz, (Resûl gelmeden) önce apaçık
bir sapıklık içindeydiler.” 13
Resûl, bizlere sadece Allah’ın ayetlerini okuyup Kitab’ı ve hikmeti öğret-
memiş, aynı zamanda bizleri eğitmiştir. Bundan dolayı bilgi edinmenin
yanında, o bilginin kendisinde hayat bulduğu Rabbani eğiticilere ihtiyaç
vardır. Selef imamlarından biri, oğluna şöyle nasihatte bulunmuştur:
“Senin edepten bir konu öğrenmen, ilimden yetmiş mesele öğrenmenden
daha sevimlidir.” 14
Yine o dönem insanını vasfederken Muhammed ibni Sîrîn (rh) şöyle der:
12. İbni Mace, 224

Hadisin birinci kısmı sahihtir. İkinci kısmında ise hadisçiler ihtilaf etmiştir. Kimisi Allah Resûlü’nün
sözü olduğunu, kimi de selef âlimlerinden birinin sözü olduğunu kabul etmiştir.
13. 3/Âl-i İmrân, 164
14. Tezkîretu’s Sâmi’ ve’l Mutekellim, s. 2-3
242
İNTERNET KULLANMA
ADABI
“Onlar ilim talep edip onu öğrendikleri gibi edep öğrenmeye gayret eder-
lerdi.” 15
Öyleyse interneti bilgi aracı olarak kullananlarımız, bunun bir eğiticiye du-
yulan ihtiyacı unutturmamasına dikkat etmeli; ilmi asıl olarak meclislerinde
talep etmeye özen göstermeli, internete bilginin pekiştirilip zenginleştirildiği
bir araç olmaktan öte bir anlam yüklememelilerdir. 16
İslam, Aşırılığın ve Bağımlılığın Her Türlüsüne Karşı Çıkar
İslam vasat ve itidal dinidir. Aşırılığın her türünden sakındırdığı gibi, gev-
şeklikten de sakındırmış ve insanları mutedil olmaya davet etmiştir. İnternet
kullanımı da buna dâhildir. Özellikle son zamanlarda interneti hayatın
olmazsa olmazı gören insanların varlığına şahit oluyoruz. Hatta bu öyle bir
hâl aldı ki; internet bağımlılığı, bir hastalık çeşidi kabul edilip özel tedavi
yöntemleri geliştiriliyor. Başta Çin olmak üzere dünyanın birçok yerinde,
bağımlılar için özel rehabilitasyon merkezlerinin kurulduğu biliniyor.
Müslüman’ın hayatında olmazsa olmaz olan tek şey, Rabbidir. Bunun
dışındaki tüm olmazsa olmazlar; masiyetle başlayan, sonu şirke varabilen
bir tehlike barındırır. Allah Resûlü’nün (sav) içki bağımlısını puta kul olana
benzetmesi, bu anlamda iyi düşünülmelidir.
muştur:
“İçki içmeye devam eden kimse, puta tapan (âbidu’l vesen) kimse gibidir.” 17
Yine dünya malına, “olduğunda sevinen, kaybettiğinde öfkelenen” şeklinde
bağlı olanları “dinarın ve dirhemin kulu” diye isimlendirmesi de üzerinde
düşünmeyi hak eden hususlardandır.
muştur:
“Dinarın kulu helak olsun/oldu, dirhemin kulu helak olsun, kadifenin kulu

16. Ayrıca bk. s. 82, “Kimlerden İlim Almalıyız?”
17. İbni Mace, 3375
243
helak olsun. Helak olsun ve yüzüstü sürünsün. Ona bir diken batsın da onu
çıkaran bulunmasın. Kendisine ondan verilince razı olur, verilmediğinde kızar.” 18
Hayatını bilgisayar başında geçiren, sanal bir çevreyle sosyalleşen, internet
kesintilerinde öfkelenen veya daha ileri gidip öfke krizi geçirenler, yukarıda
zikredilen hadislerin kapsamındadır ve tehditlere muhataplardır.
Uzmanların yaptıkları araştırmalar neticesinde, internet bağımlılığının
alametleri şunlardır:
1. İnternet ile ilgili yoğun zihinsel meşguliyet: Yani internet başında
olmadığı zamanlarda dahi zihinsel olarak internette yaptıklarını düşünmek,
internet başına geçtiğinde yapacaklarını planlamak.
2. Doyum sağlamak için internet başında geçirilen sürenin giderek
artması: Uyuşturucu madde misali geçirilen vaktin yetersiz kalması ve
her geçen gün daha fazla vakit geçirme ihtiyacı.
3. İnternete ulaşamadığında sinirli ve mutsuz olmak: Bağımlılığın dinî
ölçüsü olarak da kabul edilen bu madde, yukarıda okuduğumuz hadiste
geçmişti.
4. Kurtulmak için çabaların yetersiz olması: Kişinin kendine sözler verip
planlar yapmasına rağmen, her seferinde sözünü bozup yeniden internetle
ilgilenmesi, bağımlı olduğunu gösterir.
5. Sorumlulukları ihmal etmek: İster dinî ister dünyevi olsun, kişi internet
kullanımı dolayısıyla sorumluluklarında gevşek davranıyor veya bunları
ihmal ediyorsa bu, onun internete bağımlı olduğunu gösterir. Özellikle
namazların geciktirilmesi veya kaçırılması durumu söz konusuysa Müs-
lüman’ın Allah’tan (cc) korkması ve tevbe edilecek bir durumda olduğunu
bilmesi gerekir.
6. Yalana başvurmak: Herhangi bir konuda kişi yalan söylemeye başla-
mışsa bu, onun karakterinin bozulduğunu, İslami şahsiyetten uzaklaştığını
ve nifak ahlakıyla hareket ettiğini gösterir.
7. Sorunlardan kurtulmak için internete sığınmak:Tüm bağımlılık
çeşitlerinin ortak yönü budur. Hayatın gerçekleri ve sorunlarla uğraşmak
18. Buhari, 2886
244
İNTERNET KULLANMA
ADABI
yerine kişi, Allah (cc) dışında bir şeye sığınıyor ve onunla sıkıntılarından
sıyrılıp ferahlıyorsa bu, ona kalben bağımlı olduğunun belirtisidir.
Kendinde bu belirtileri görenlere tavsiyemiz şudur:
Hayatında internet bu denli problem hâline gelenler, Allah’tan korkmalı
ve ciddiyetle işe koyulmalılardır. Özellikle interneti Allah’ın yerine kendine
sığınılan ve böylece sorunlardan kurtulma vesilesi görenler, internet sebebiyle
başta namazlar olmak üzere Allah’a ve Müslümanlara karşı sorumluluklarını
aksatanlar, itikadi ve ahlaki bir tehlikeyle karşı karşıya olduklarını bilmeliler-
dir. Onlar Süleyman’ı (as) örnek alıp, onları Rabblerine karşı lakaytlaştıran şeyi
hayatlarından çıkarmalılardır. Zira Süleyman (as) Allah yolunda kullanmak
için beslediği atları izlediği bir gün, atlar onu Rabbini anmaktan alıkoyun-
ca onları kesmek suretiyle hayatından çıkardı. 19 Alınan kararlar, yapılan
programlar sonuç vermiyorsa her seferinde verilen sözler bozuluyorsa en
gerçekçi olanı bu illeti hayatımızdan çıkarmak, şeytana kendi aleyhimizde
yol vermemektir. Şüphesiz ki kolay, Allah’ın kolay kıldığıdır.
Sonuç olarak;
Müslüman birey; Rabbine, Müslüman kardeşlerine ve İslam davasına
karşı sorumluluklarının farkında olmalıdır. Onu kulluktan, gerçek hayattan
ve mücadele sahasından koparan her türlü araçla arasına mesafe koymayı
bilmelidir.
Bizler sanal ortamda yazdığımız güzel sözler, sloganvari paylaşımlar ve
genel faaliyetlerimizle ne muttaki bir kul ne de Allah yolunda cihad eden
bir mücahid oluruz. Evet, sanal ortamın gayrihakiki havası bazı duyguları
tatmin edebilir, kişiye kendini öyle hissettirebilir. Ancak bunun bir kulluk
afeti, kalp hastalığı olduğunu bilmeliyiz. Zira yapmadığımız bir amelin
hissiyatına sahip olmak, şeytanın bizi Allah (cc) ile aldattığını gösterir.
Sanal ortamda kurulan arkadaşlıklar veya tanışmalar, Müslüman’ı cahiliye-
19. “Davud’a, Süleyman’ı ihsan ettik. Ne güzel bir kuldur o. Çünkü o, çokça (Allah’a) yönelirdi.
Hani ona, akşamüstü, ayakta duran iyi cins atlar gösterilmişti. Demişti ki: ‘Benim hayra (atlara) olan
sevgim, beni Rabbimi zikretmekten alıkoydu.’ Nihayet o da perdenin arkasına gizlendi. (Güneş
battı, ibadet vakti çıktı.) ‘Onları bana geri çevirin.’ Atların ayaklarını ve boyunlarını sıvazlamaya
başladı. (Onu Allah’ı zikretmekten alıkoydukları için onları kesip, hayatından çıkardı.)” (38/Sâd,
30-33) ayetlerini Katade ve Hasan El-Basri bu şekilde tefsir etmiştir. (bk. Tefsîru’t Taberî, 21/195-
196; Zâdu’l Mesîr, 5/265; Sâd Suresi 33. ayetin tefsiri)
245
den koruyan İslam cemaati görevi görmez. Çoğu zaman yalan üzere kurulu,
insanların olmadıkları sıfatlarla birbirlerine tezahür ettikleri tanışıklıklar,
sadece günah arkadaşlığı tesis eder. Müslüman, internet cemaatinden ola-
maz, olmamalı ve olmak için de çaba harcamamalıdır. Sahada mücadele
eden insanların içerisinde ve gerçek kardeşlik ortamında vazifesini bilmeli,
ümmetin cahiliye ve Tih’ten çıkış mücadelesinde payına düşen sorumluluğu
en güzel şekilde yerine getirmelidir.
Fiziki olarak yerine getirmemiz gereken sorumluluklarımız vardır. Cema-
atle namaz kılmak, ilim meclislerinde bulunmak, Müslimlerin dertleriyle
dertlenmek, şehit ve tutuklu aileleriyle ilgilenmek, mazlumların ihtiyaçla-
rını gidermek; söz, mal ve bedenen cihad etmek; takva mescidlerini imar
etmek… Şayet internette vakit geçirmek bizi bu sorumluluklardan alıko-
yuyorsa ve sanal faaliyetlerle tatmin oluyorsak internet, kulluk tuzağına
dönüşmüş demektir.
Bu bağlamda değinmemiz gereken hususi bir konu var: Sosyal medya
kullanımı! Zira çoğu insan “internet” kavramını çoğunlukla “sosyal medya”
olarak anlıyor ve fiilî olarak da çoğunluk sosyal medya mecralarını kullanıyor,
öyleyse bu mecralara dair bir bilincimiz olmalı.
Biz mi Sosyal Medyayı Kullanıyoruz, Yoksa Sosyal Medya mı
Bizi?
Önce bir hatırlatma yapalım, sonra başlıktaki soruya cevap verelim: Allah
Resûlü (sav) risaletle görevlendirildiğinde toplumun en etkili iletişim ve etki-
leşim aracı şiirdi. Tarih şiirle kayıt altına alınır, soy/neseb şiirle bir sonraki
nesle aktarılır, değerler ve örf şiirle yaşar ve propagandalar da şiirle yapılırdı.
Allah Resûlü o günkü iletişim ve etkileşim aracını kullandı ve müminleri
de kullanmaya teşvik etti:
Cundeb ibni Sufyan’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Savaşların birinde Allah Resûlü’nün (sav) parmaklarından biri yaralanmış
ve şöyle demişti:
‘Sen kanayan bir parmak değil misin?
246
İNTERNET KULLANMA
ADABI
Karşılaştığım bu musibet, Allah uğrunadır.’ ” 20

Eş-Şerid ibni Suved Es-Sekafi’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav), beni bineğinin arkasına bindirdi.
Bir ara bana, ‘Umeyye ibni Ebi Salt’ın şiirlerinden biliyor musun?’ diye sordu.
‘Evet.’ dediğimde, ‘O zaman oku.’ dedi.
Ben de kendisine bir beyit okudum.
Bunun üzerine, ‘Daha fazla oku.’ buyurunca bir beyit daha okudum.
Bu şekilde kendisine yüz beyit okudum.” 21
Şureyh ibni Hâni (rh) şöyle rivayet etmiştir:
“Âişe’ye, ‘Allah Resûlü (sav) şiirden herhangi bir şey söyler miydi?’ diye
soruldu.
O da şöyle söyledi: ‘İbni Revâha’nın şu şiirini söylerdi:
‘Senin kendisine azık vermediklerin, sana haberlerle gelecekler…’ ’ ” 22
Âişe Annemizden (r.anha) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“ ‘Kureyşlileri şiirlerinizle yerin! Zira bu, onlar için ok atışlarından daha fazla
tesir eder.’
Bundan dolayıdır ki Abdullah ibni Revâha’ya, ‘Onları hicvet!’ diye haber
yolladı.
Abdullah onları hicvetti, ancak Allah Resûlü (sav) onun bu hicvini pek yeterli
bulmadı. Sonra Allah Resûlü (sav) bunun için Ka’b ibni Mâlik’e, daha sonra
da Hasan ibni Sâbit’e haber yolladı.
Hasan, Allah Resûlü’nün (sav) yanına girince, ‘Kuyruğuyla bile çarpıp deviren
bu aslana bundan dolayı haber gönderme zamanı gelmişti.’ dedi.
Sonra Hasan diline işaret edip onu oynatmaya başladı ve Allah Resûlü’ne (sav)

21. Müslim, 2255
22. Tirmizi, 2848
247
şöyle dedi: ‘Seni hak ile gönderene yemin olsun ki şu dilimle onları deri
doğrar gibi doğrayıp parçalayacağım!’
Allah Resûlü (sav) ona, ‘Acele etme! Kureyş’in soyunu en iyi Ebû Bekir biliyor.
Onların içinde benim de akrabalarım var. Ebû Bekir akrabalarımı sana bildirene
kadar bekle!’ buyurdu.
Hasan, Ebû Bekir’in yanına gitti, sonra Allah Resûlü’nün (sav) yanına gelip
dedi ki: ‘Ey Allah’ın Resûlü! Ebû Bekir, akrabalarını bana söyledi. Seni hak
ile gönderene yemin olsun ki seni onların içinden hamurdan kıl çeker gibi
çekip çıkaracağım!’
(Âişe şöyle devam ediyor:) ‘Allah Resûlü’nün (sav) Hasan’a, ‘Yüce Allah ve
Resûl’ünü savunduğun sürece Ruhu’l Kudüs de seni destekleyecektir!’ buyur-
duğunu işittim.
Yine Allah Resûlü’nün (sav) şöyle buyurduğunu işittim: ‘Hasan onları hicvetti.
Hem kendi rahatladı hem de bizi rahatlattı.’… ” 23
Ka’b ibni Mâlik’ten (rh) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Yüce Allah şiir hakkında bir şeyler indirmiş. Ne
indirdi?’ dedim.
Bunun üzerine bana, ‘Şüphesiz ki müminler kılıçları ve dilleriyle cihad ederler.
Nefsimi elinde bulunduran Allah’a yemin ederim ki sizin (dilinizle mücadeleniz)
tıpkı onlara attığınız ok atışları gibidir.’ dedi.” 24
Yukarıda onun (sav) şiir okuduğu, şiir dinlediği ve müminleri şiir söylemeye
teşvik ettiğine dair örnekler okuduk. Okuduğumuz örneklere dair şunları
ekleyebiliriz:
Allah Resûlü (sav) cahiliyenin kullandığı iletişim/etkileşim aracını, onlardan
farklı kullandı. Yüce Allah’ın koyduğu dört ayrı ölçüyü esas aldı ve İslam
şiirini oluşturdu:
“Şairlere ise azgınlar uymaktadır. Onların her vadide şuursuzca dolandığını
görmedin mi? Ve onlar, yapmadıkları şeyleri (yapmış gibi) söylüyorlar. İman
eden, salih amel işleyen, Allah’ı çokça zikreden, zulme uğradıktan sonra öçlerini
23. Müslim, 2490
24. Ahmed, 27174
248
İNTERNET KULLANMA
ADABI
alan (şairler) müstesna. Zulmedenler çok yakında nasıl bir inkılapla devrile-
ceklerini bilecekler.” 25
İslam şiiri; iman, salih amel, Allah’ı çokça zikretmek, Müslimlere yönelik
zulme cevap vermek ve intikam içerikli bir şiirdir. Cahiliye şiiri gibi eğlence,
vakit öldürme, hakaret, gıybet, laf taşıma, asılsız haber yayma… şiiri değildir.
Şimdi başlıktaki soruya dönelim: Sosyal medya günümüzün iletişim/etki-
leşim aracıdır. Bu çağın insanı olarak bizler de sosyal medyayı kullanıyoruz,
kullanacağız. Ancak bizim sosyal medya kullanmamız ile cahiliye insanının
kullanımı arasında fark olmalı. Bizim sosyal medya kullanımımız imana, salih
amele, Allah’ı (cc) zikre vesile olan ve müminlere yapılan zulme cevap üreten
bir kullanım olmalı. Aksi hâlde biz sosyal medyayı değil, sosyal medya bizi
kullanır. Bir araç olan sosyal medya ilkesiz kullanıldığında diğer tüm araçlar
gibi ahlak ve değerler sistemi transferi yapar. Biz onu kullandıkça o da bizi
dönüştürür. O mecrayı var eden dünya görüşünü ve ahlak anlayışını bize
nakleder. Peki, sosyal medyayı var eden dünya görüşü ve ahlak anlayışı nedir?
Teşhircilik: İslam bir mahremiyet medeniyetidir. Cahiliye ise teşhircidir.
Yediğini, içtiğini, giydiğini, bedenini, kısaca her şeyini teşhir eder. Cahiliye
görgüsüzdür. Sergilediği yapay nezaketin ardında tam bir ilkellik saklar.
Hayâyı utangaçlık, mahremiyeti gericilik diye mahkûm eder, hayatın dışına
iter. Onun görgüden anladığı çatal, bıçak ve peçete nezaketidir; gösterişe
dayanır. Şayet sosyal medya İslam’ın belirlediği bu dört ilke gözetilmeden
kullanılırsa, bizi birer teşhirciye dönüştürür. Çocuğumuzu, evimizi, aldığı-
mız ürünleri, soframızı kamuya açarız. Aldığı yeni bir ürün fark edilsin diye
gayriinsani hareketler yapan bir görgüsüz gibi önce paylaşır, sonra insanlar
görsün diye tepiniriz. Vücudunu teşhir ediyor diye eleştirdiğimiz insanları,
farklı bir formda yeniden ürettiğimizin farkına dahi varmayız. Unutmamak
gerekir; bacak teşhir etmekle araba teşhir etmek şer’i hüküm açısından aynı
olmasa da iki eylemin müessiri aynıdır: Teşhircilik!
Gözetlemek/Röntgencilik: İslami namus/iffet anlayışı dil ve gözden baş-
lar. İffet/Namus öğretileri içeren Nûr Suresi de bu nedenle dile ve göze bu
25. 26/Şuarâ, 224-227
249
bağlamda sınır koyar. İslami öğretide göz, her gördüğüne bakamaz; gözlerin
kısılması bir zorunluluktur:
“Mümin erkeklere: ‘Gözlerini (haramdan) kısmalarını ve iffetlerini korumalarını’
söyle. Bu, onlar için en hayırlı/temiz olandır. Şüphesiz ki Allah, yaptıklarınız-
dan haberdardır. Mümin kadınlara da: ‘Gözlerini (haramdan) kısmalarını ve
iffetlerini muhafaza etmelerini’ söyle…” 26
Sosyal medyayı üreten zihniyet ise gözü ve dili/klavyeyi tüm sınırlardan
azade kılan, kışkırtıcı ve davetkâr bir anlayışa sahiptir. Teşhircilik ahlakıyla
genele arz ettiği mahremiyete bizi müşteri kılar. Böylece bizi insanların evine,
özeline, hatta yatak odasına dâhil eder; “Buyurun, izleyin!” der. Teşhircilik
ile röntgencilik birbirini besler. Her insan aynı ânda hem teşhirci hem de
izleyicidir. Bir bütün olarak toplum -ödünç bir ifadeyle- seyir ve gösteri
toplumudur. Âdeta ekran, İlahi sınırları silikleştiren bir meşrulaştırıcı gö-
revi görür. Misafirliğe gittiğimizde bakmaktan hayâ ettiğimiz şeylere ekran
karşısında rahatlıkla bakarız. Dahası beğendiğimizi belli ederek röntgenci-
liğimizi de teşhir ederiz.
Vakit öldürmek: İslam’da vakit; emanet, kulluk sermayesi ve hepsinden
öte bir nimettir. Beş vakit namazla disiplin altına alınmış, kulluk sorumlulu-
ğuyla tahkim edilmiştir. İslam’da vakit öldürme kavramı yoktur. Zira İslam
ahlakının temel ilkelerinden biri de malayani ve boş/lağv cinsi şeylerden
yüz çevirmektir. İslam’da -uyku dışındaki- dinlenme dahi, eylemle/işle ya-
pılır. Bir işten yorulunca başka bir işe koşularak vücut/zihin dinlendirilir:
“(Öyleyse) boş kaldığında hemen (ibadet ve taate koyul ve) yorul. Ve yalnızca
Rabbine rağbet et/yönel.” 27
Sosyal medya ise vakit öldürmek içindir. Özel tekniklerle insanı ayartır,
oradan oraya sürükler… O kadar fazla şeye maruz bırakır ki günün sonunda
insanın aklında hiçbir şey kalmaz. Şöyle bir kitle oluşturmayı hedefler: Her
şeyden haberdar ama hiçbir şeyin hakikatine nüfuz edemeyen, her şeye
dair fikri olan ama hiçbir şeyi dört başı mamur, kuşatıcı bir bilgiyle idrak
26. 24/Nûr, 30-31

27. 94/İnşirâh, 7-8
250
İNTERNET KULLANMA
ADABI
etmeyen insan topluluğu. Yani fikirleri bilgiye ve amele dönüşmeyen, her

sesin ardından sürüklenen fertlerden oluşan bir toplum…
Özgürlük(!): İslam’da insan, kuldur; Yüce Allah’ın şer’i ve kevnî iradesine
(şeriat ve kaderine) boyun eğmiştir. Yüce Allah ona isimler öğretmiş ve sınırlar
çizmiştir. Böylece onu, tabiatında var olan cehalet ve zulümden korumuştur.
İlk insandan bu yana kulluk, Yüce Allah’ın öğrettiği isimler ve çizdiği sınırlara
bağlıdır. Sosyal medyayı var eden zihniyet ise tüm sınırları reddeden hastalıklı
bir özgürlük anlayışına sahiptir. Kulluğu reddeden özgürlük, insanın özünü/
fıtratını gürleştirmez; tam aksine budar. Örneğin Allah’a kul olan bir insan;
bir başkasına suç isnat edemez, onunla ilgili duyduğu her bilgiyi yayamaz,
onun hoşnut olmadığı bir şeyi başkalarına aktaramaz. Zira birincisi iftira,
ikincisi yalan, üçüncüsü gıybettir. Her biri Allah’ın sınırlarını çiğnemek ve
kul hakkına girmek demektir, ki hepsi büyük günahlardandır. Sosyal med-
yada kişilere ait bilgilerin çoğunluğu iftira, yalan ve gıybet cinsindendir.
Zinada dört, diğer suçlarda iki adil şahidin şahitlik etmediği hiçbir suç sabit
olmaz; iddia sahibini şer’i cezaya müstehak bir müfteri yapar. Karşımızdaki
azılı bir kâfir, hatta tağut dahi olsa sonuç değişmez. İslam’ın vazettiği suç
ve ceza ilkeleri tüm insanlık için geçerlidir. Ve insanın en çok dikkat etmesi
gereken topluluk, düşman oldukları zümre, yani zalim müstekbirlerdir. Zira
adil şahitliğin en zoru, düşmanlara karşı olanıdır:
“Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutan adaletli şahitler olun. Bir
kavme olan öfkeniz/kininiz, sizi adaletsizlik yapmaya sevk etmesin. Adaletli
olun! O, takvaya daha yakındır. Allah’tan korkup sakının. Şüphesiz ki Allah,
yaptıklarınızdan haberdardır.” 28
Tüm bunlardan sonra sorumuzu bir daha soralım: Sosyal medya mı bizi
kullanıyor, biz mi sosyal medyayı? Eğer sosyal medyayı imanımızı arttırmak,
salih amel işlemek, Allah’ı (cc) zikretmek ve zulme uğrayanlara destek olmak
için kullanıyorsak biz sosyal medyayı kullanıyoruz demektir. Şayet sosyal
medyada bir şeyleri teşhir ediyor, teşhir edilenleri izliyor, vakit öldürüyor
ve şer’i ilkelerden uzak linç kültürüne iştirak ediyorsak sosyal medya bizi
kullanıyor demektir. Yani? Yanisi şu: Yüce Allah bizi cahiliyeden kurtar-
28. 5/Mâide, 8
251
dıktan sonra biz, nimete nankörlük etmiş, yeniden cahiliyeyi hayatımıza

sokmuşuz demektir. Cahiliyenin gönüllü davet edildiği bir kalbe kulluk,
iman ve salih amel ağır gelir. Zira kalbin iklimi, sayılanlara uygun değildir.
Teşhircilik, röntgencilik, vakit öldürme ve kul hakkıyla kirlenen bir kalp;
kulluk ikliminden uzaklaşır. Böyle bir kalp katılaşmaya, gaflete, Rabbinden
uzaklaşmaya müsaittir. Biraz daha açık, kitabın ortasından konuşalım: Gün
boyu sosyal medyada teşhircilik/röntgencilik yapıp akşamına da o kirli
gözlerle Usayd ibni Hudeyr (ra) gibi Kur’ân okuyamayız. 29 Gün boyu o site
senin, bu site benim vakit öldürüp akşamına da o kalple Ebû Bekir (ra) gibi
namaz kılamayız. 30
29. Muhammed ibni İbrâhîm (rh), Usayd ibni Hudayr’dan (ra) şöyle rivayet etmiştir:
“Usayd ibni Hudayr, bir gece Bakara Suresi’ni okudu. Atı da yanında bağlıydı. Derken at
huysuzlandı. Hudayr susunca at da sakinleşti. Tekrar okumaya başlayınca at da huysuzlanmaya
başladı. Tekrar susunca at da sustu. Sonra yeniden okumaya başladı. At yine huysuzlandı. Usayd
da okumayı bıraktı. Çünkü oğlu Yahya, atın yakınındaydı. Hayvanın ona zarar vermesinden
korktu. Oğlunu, bulunduğu yere doğru götürürken başını kaldırıp semaya baktı, ama gökyüzünü
göremeyecek kadar her tarafın kaplandığını gördü. Sabah olunca Allah Resûlü’ne (sav) gidip
durumu anlattı.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav) ona, ‘Oku, ey Hudayr’ın oğlu! Oku, Ey Hudayr’ın oğlu!’ dedi.
O da şöyle cevap verdi: ‘Ey Allah’ın Elçisi! Atın, oğlum Yahya’yı tepmesinden korktum. Çünkü
ona yakın bir yerdeydi. Başımı Mushaf’tan kaldırıp onun yanına gittim. Bu esnada başımı göğe
çevirdim. Orada buluta benzer bir şey vardı. İçinde lambaları andıran parıltılar gördüm. Çıktım,
ama onları göremedim.’
Allah Resûlü (sav) ona, ‘Onların ne olduğunu biliyor musun?’ diye sordu.
O, ‘Hayır.’ cevabını verince şöyle buyurdu: ‘Onlar meleklerdi. Senin sesini duymak için
yaklaşmışlardı. Eğer okumaya devam etseydin sabaha kadar orada olurlardı. Herkes de onlara
bakar ve onları görürdü. Zira melekler böylesi durumlarda insanlardan uzaklaşmazlar.’ ” (Buhari,
5018; Müslim, 796)
30. Âişe Annemizden (r.anha) şöyle rivayet edilmiştir:
“…Müslimler belalara maruz kalınca Ebû Bekir, Habeşistan topraklarına doğru hicret etmek
üzere yola çıktı. Nihayet Berk El-Ğimâd denilen yere ulaşınca Kâre Kabilesi’nin efendisi olan İbni
Dağine onunla karşılaştı. Ona, ‘Ey Ebû Bekir, nereye gitmek istiyorsun? diye sordu.
Ebû Bekir ona dedi ki: ‘Kavmim beni dışarı çıkardı. Bu nedenle ben de yeryüzünde dolaşmak ve
Rabbime ibadet etmek istiyorum.’
İbni Dağine dedi ki: ‘Ey Ebû Bekir, senin gibi birisi ne çıkar ne de çıkartılır. Çünkü sen hiçbir şeye
sahip olmayana mal verirsin. Akrabalık bağını gözetirsin, çaresiz kalmış kimselerin yükünü
kaldırmasına yardım edersin. Misafire ikram edersin. Haklı olunan hâllerde, musibetlerle karşı
karşıya kalındığı takdirde de yardımcı olursun. Ben seni himayeme alıyorum. Geri dön ve kendi
şehrinde Rabbine ibadet et.’
Ebû Bekir geri döndü, İbni Dağine de onunla beraber bineğine binerek gitti.
İbni Dağine akşama doğru Kureyş eşrafını dolaşarak onlara dedi ki: ‘Şüphesiz Ebû Bekir gibi bir
kimse ne yurdundan çıkar ne de çıkartılır. Sizler hiçbir şeyi olmayana bir şeyler veren, akrabalık
bağını gözeten, yükünü kaldıramayan kimsenin yükünü taşımasına yardımcı olan, misafire ikram
252
İNTERNET KULLANMA
ADABI
Gençlerimizin Sosyal Medya Kullanımına Dair Bir Hatırlatma

Tevhidden Sonraki En Önemli Sermayemiz, İffettir!
Bir durum tespiti yaparak başlayalım: Yüce Allah’a hamdolsun, tevhid daveti
dalga dalga yayılıyor. Bu kutlu çağrıya genç kızlarımız, özellikle okuyan ve
kültürlü genç kızlarımız daha çok icabet ediyor. Yaratılışlarından gelen fıtri
nahiflik ve incelik; fıtratın sesi olan, merhamet ve adaletin kaynağı tevhidle
karşılaşınca hakka teslim oluyorlar. Sonra bir arayış başlıyor… Birçoğu
umdukları karşılığı çevrelerinde bulamıyor. Dahası, tam bir ilgisizlik veya
aşırı bir düşmanlık görüyor… Birçoğu ailesi tarafından hakarete, baskıya,
şiddete maruz kalıyor… İnsan bu, “unutmak” veya “ünsiyet” kökünden
kendisine insan denmiş. Ünsiyet kuracağı, anlayacağı ve anlaşılacağı birilerini
arıyor. Yakın çevresinde sesine ses veren olmayınca her sesin bir karşılık
edip ağırlayan, haklı olunan hâllerde, musibetlerle karşı karşıya kalındığı takdirde yardımcı olan
birisini mi şehrinizin dışına çıkartacaksınız?’
Kureyş, İbni Dağine’nin onu himayesine almasına karşı çıkmadı, ancak İbni Dağine’ye dediler ki:
‘O hâlde Ebû Bekir’e söyle de Rabbine evinde ibadet etsin, orada namazını kılsın ve orada
dilediği kadar (Kur’ân) okusun. Bunları yaparak bizleri rahatsız etmesin ve bu işini açık bir
şekilde yapmasın. Çünkü bizler kadınlarımızın ve çocuklarımızın fitneye maruz kalmalarından
(dinleri hakkında tereddüte düşmelerinden) korkuyoruz.’
İbni Dağine bunları Ebû Bekir’e söyledi. Ebû Bekir bir süre böyle devam etti. Evinde Rabbine
ibadet ediyor, namazını açıktan kılmıyor, evinin dışında bir yerde Kur’ân okumuyordu. Daha
sonra Ebû Bekir’in hatırına bir başka fikir geldi. Evinin avlusuna bir mescid bina etti. Artık
orada namaz kılıyor, Kur’ân okuyordu. Bunun akabinde müşriklerin kadınları ve çocukları onun
etrafında toplanmaya başladı. Onun bu hâline hayret ediyor ve onu seyrediyorlardı.
Ebû Bekir, Kur’ân okuduğu vakit gözlerine hâkim olamayarak çokça ağlayan bir adamdı. Bu hâl
Kureyş’in müşrik eşrafını korkutmaya başladı.
Bu nedenle İbni Dağine’ye haber gönderdiler ve yanlarına gelince dediler ki: ‘Biz senin Ebû Bekir’i
himaye etmeni kabul etmiştik. Ancak Rabbine kendi evinde ibadet etmesi şartıyla buna razı
olmuştuk. O, bu şartı çiğneyerek evinin avlusunda bir mescid bina etti, açıkça namaz kılmaya
ve orada Kur’ân okumaya başladı. Bizler de hanımlarımızı ve çocuklarımızı dinleri hususunda
tereddüte düşürmesinden korktuk. Ona bu işten vazgeçmesini söyle. Şayet yalnızca kendi evi
içinde Rabbine ibadet etmekle yetinmeyi arzu ederse yapsın. Şayet bunu açıkça yapmaktan
başka bir teklifi kabul etmezse ondan, himayeni sana iade etmesini söyle. Çünkü biz senin
himayeni bozmak istemedik. Fakat bizler Ebû Bekir’in açıkça ibadet etmesini de kabul etmiyoruz.’
(Âişe şöyle devam etti:) Bunun üzerine İbni Dağine, Ebû Bekir’e gelerek dedi ki: ‘Benim senin
için nasıl akitleştiğimi biliyorsun. Ya bu akdin hududu içinde kalırsın yahut da bana himayemi
geri verirsin. Çünkü ben Arapların, kendisine himaye verdiğim bir kimseye karşı bu ahdimi
bozduğumu işitmesini istemiyorum.’
Bunun üzerine Ebû Bekir, ‘Ben de himayeni, sana iade ediyorum. Buna karşılık Yüce Allah’ın
himayesine razıyım.’ dedi.” (Buhari, 3905) (“Biz mi Sosyal Medyayı Kullanıyoruz Sosyal Medya
mı Bizi?” konulu yazının tamamı için bk. Tevhid Dergisi, S 108, s. 7-10. İlgili içeriğe ulaşmak için
karekodu okutabilirsiniz.)
253
bulduğu ağ toplumuna, sanal cemaate, yani internete giriyor… Mesele tam

da burada başlıyor.
İnternet ortamında bu durumdaki gençlerden haberdar bir grup avcı var.
Tevhidî paylaşımlara yazdıkları yorumlar ve profil bilgileri karşılaştırılınca
bu gençlerin arayış içinde, yeni insanlar olduğu anlaşılıyor. Bu noktada
avcı grup devreye giriyor. Genç kızımıza ailesini terk etmenin gerekliliğini,
Müslim’in müşrikle bir arada yaşayamayacağını, böyle devam ederse dinin-
de fitneye düşeceğini anlatıyor. Genç kızımızı Allah (cc) ile, din ile, tevhidî
hassasiyetle aldatıyor. Aldatıyor, diyorum; zira bu ekibin tevhid/din gibi
bir derdi yok. Haftalık/Aylık eğlence arkadaşı arıyorlar. O denli yüzsüz/
ahlaksız insanlar ki kardeşimiz hangi hocayı dinliyor veya hangi camianın
davet çalışmasından etkileniyorsa o camianın paylaşımlarını yapıyor, hatta
gidip o camianın merkezlerinden profil fotoğrafları paylaşıyorlar. Âdeta
profesyonel dolandırıcılar gibi çalışıyorlar.
Üç aşağı beş yukarı, çark şöyle işliyor: Genç kardeşimiz evini terk edecek,
bu da evlilik yoluyla gerçekleşecek… İffet avcısı devreye giriyor; genç kızımız
hangi camiayı takip ediyorsa o camia adına konuşuyor. Yapılan istişareler
sonucu nikâh kıyılması gerektiğini söylüyor. Dahası, ilahını da -yazım hatası
yoktur, bizlerin inandığı İlah ile bunların inandığı ilah aynı değildir- şahit
tutarak, tamamen o bacının hicreti için bu işe gönüllü olduğunu ifade edip
genç kızımıza talip oluyor. Sonra? Evet, sonra… Rezalet, o “sonra”dan
itibaren başlıyor. Kardeşimiz kaçıyor; karşısında üç beş kişilik bir arkadaş
grubu var. Adına konuşulan camia hak getire… Bir hafta, bazen bir ay…
Beyimiz hevesini aldıktan sonra ayrılmak istiyor. Çoğu zaman da gelin hanım
gördüğü muameleye tahammül edemiyor. Zira bir eşten ziyade -okuyucu-
larımızdan helallik istiyorum- kapatma muamelesi görüyor. Hiç olmadı,
kendisine eğlence ararken kullandığı ilahını/dinini devreye sokuyor. Bir
vesileyle kızı tekfir ediyor, dolayısıyla boşuyor, yeni maceralara yöneliyor…
Dışarıdayken bu konuyla ilgili çok konuştum, gençleri uyardım. Yüce
Allah’ın “Hatırlat!” emrine uyarak bir daha, yeniden hatırlatmak istiyorum:
İslam düşmanı dahi olsalar ebeveyniniz; hiç tanımadığınız, iddia ve vaatten
ibaret insanlardan daha hayırlıdır. Anne babanız en fazla size eziyet eder.
254
İNTERNET KULLANMA
ADABI
Bu durumda Yüce Allah’a yönelir, Firavun’un eşinin yaptığı gibi O’ndan (cc)
yardım istersiniz:
“Allah, iman edenlere de Firavun’un hanımını örnek verdi. Hani o demişti ki:
‘Rabbim! Bana kendi katında, cennette bir ev yap. Beni Firavun’dan, amelinden
ve zalimler topluluğundan kurtar.’ ” 31
Sanal koca adayı sizi kullanabilir, kurtulmak istediğiniz evden çok daha
beter bir hayata sürükleyebilir, iffetinizi lekeleyebilir… Gençlikte yaptığı-
nız bir hata, dininizi ve dünyanızı berbat eden bir musibete dönüşebilir.
Kendinizi ucuz bir Yeşilçam Melodramı içinde bulabilirsiniz, ki mebzul
miktarda örneği var.
İslami camiada yer alan bir birey, sizi kimsenin haberdar olmadığı bir
maceraya davet etmez. Ailenizden isteme seçeneğini denemeden kaçmayı
önermez. Zira bu camiaların bir davet çalışması, örneklik sorumluluğu vardır.
İslam ile çatışmadığı sürece örfe dikkat ederler. Evlilik, İslam toplumu ile
cahiliye toplumu arasında ortak hassasiyetlerden olduğundan evliliklerin
örfe uygun olmasını isterler.
İslami çalışma yapan camialarda kadınlarla kadınlar ilgilenir. Bir erkek
sizinle ilgileniyorsa bu, onun gayrimeşru bir iş yaptığı için camiasıyla pay-
laşamadığını veya bir camiadan olmadığını gösterir. Birincisinde mensubu
olduğu camiayı, ikincisinde sizi aldatıyordur. Unutmayın: Aldatan bizden
değildir!
Birisi kendini bir camiaya nispet ederek sizinle iletişim kuruyorsa mutlaka
o camiayla irtibata geçin. Elinizdeki bilgileri paylaşın, teyit alın.
Bir insanın yakın çevresini, beraber oturup kalktığı sosyal ortamını ve
kendisini nispet ettiği camiayı görmeden, o camiadaki insanlarla zaman
geçirmeden evlilik taleplerini kabul etmeyin.
Baskı altındaki insan duygusaldır, dolayısıyla verdiği kararlar mantıktan
uzaktır. Aile baskısından kurtulmak için her teklifi bir umut olarak görür.
Ancak umut ve gerçeklik birbirinden farklı kavramlardır. Baskıdan kurtul-
mak için ihtiyacımız olan şey umut değil, gerçekliktir. Baskı altında karar
vermeyin, adım atmayın. Zulümden kurtulmanın tek yolu evlilik değildir.
31. 66/Tahrîm, 11
255
İş işten geçtikten sonra -ba’de xarabi’l Basra- 32 birilerinden yardım isteseniz

de sonuç değişmiyor. Zira, “Türkiye’de her şey olursunuz, ama rezil olmaz-
sınız!” diyeni doğru çıkartıcasına bu adamlar irşad(!) faaliyetlerine devam
ediyorlar. Çok sıkışırlarsa, “Tevbe ettim.” diyerek çıkıyorlar işin içinden. Siz
de başınıza gelen felaketle ortada kalıyorsunuz. 33
Dijital Alanda Bilgi Sahibi Olanlara Tavsiye
İslam davetinin ana mesajı, hedefi ve metodu Rabbanidir. Tüm resûller
aynı şeye, aynı hedefi gözeterek ve aynı metodla davet etmişlerdir. Davetin
ana mesajı tevhid, yani insanların kula kulluktan kurtulup Allah’a (cc) tevhid
üzere kulluk etmesidir:
“De ki: ‘Ey Ehl-i Kitap! Gelin, sizinle bizim aramızda ortak bir kelimede
buluşalım: Yalnızca Allah’a ibadet edelim, hiçbir şeyi O’na ortak koşmayalım,
(Allah’ı bırakıp da) birbirimizi Allah’ın dışında rabler edinmeyelim.’ Şayet yüz
çevirirlerse deyin ki: ‘Şahit olun ki biz Müslimlerdeniz/şirki terk ederek tevhidle
Allah’a yönelen kullardanız.’ ” 34
“Andolsun ki biz her ümmet arasında: ‘Allah’a ibadet/kulluk edin ve tağuttan
kaçının.’ (diye tebliğ etmesi için) resûl göndermişizdir. Allah içlerinden kimisine
hidayet bahşetti, kimisine ise sapıklık hak oldu. Yeryüzünde gezip dolaşın ve
yalanlayanların akıbetinin nasıl olduğuna bir bakın.” 35
Davetin hedefi; yeryüzünde dini ikame eden ve ayrılığa düşmeyen bir
topluluk oluşturmak, Allah’ın kelimesini birlik içinde yüceltmektir. Yani
her şart ve ahvalde insanın bir şekilde oluşturduğu sosyal yapıyı, İslami
esaslara göre inşa etmektir. Bunun adı, “İslam ümmeti”dir:
“ ‘Dini (tevhidle) ayakta tutun ve onda ayrılığa düşmeyin.’ diye Nuh’a em-
rettiğini, sana vahyettiğimizi, İbrâhîm, Musa ve İsa’ya emrettiğimizi sizin için
dinde şeriat kıldık. Müşrikleri kendisine davet ettiğin (tevhid) onlara ağır geldi.
Allah dilediği kulunu (tevhid ve ayrılıksız din için) seçer ve O’na yönelenleri
hidayete erdirir.” 36
32. Arapçada “iş işten geçtikten sonra” manasında bir deyim, “Basra harap olduktan sonra”
35. 16/Nahl, 36
36. 42/Şûrâ, 13
256
İNTERNET KULLANMA
ADABI
“Onlar ki; büyük günahlardan ve fuhşiyattan kaçınır, kızdıkları zaman da ba-

ğışlarlar. Onlar Rablerinin (iman ve salih amel) çağrısına icabet eder, namazı
dosdoğru kılarlar. İşleri, aralarında istişare iledir. Kendilerine verdiğimiz rızıktan
infak ederler. Onlar ki; başlarına bir haksızlık geldiğinde yardımlaşırlar.” 37
“Hiç kuşkusuz sizin bu ümmetiniz, tek (olan İslam) ümmetidir. Ben de sizin
Rabbinizim. (Öyleyse) benden korkup sakının.” 38
“Allah yolunda hakkıyla/Allah’ın şanına yakışır şekilde cihad edin. O sizi seçti.
Dinde size bir darlık/güçlük yüklemedi. Atanız İbrâhîm’in milletine (uyunuz)!
O (Allah) sizleri bundan önce de bunda da Müslimler/şirki terk ederek tevhidle
Allah’a yönelen kullar diye isimlendirdi ki, Resûl size, siz de insanlara şahitlik
edesiniz. Namazı dosdoğru kılın, zekâtı verin, Allah’a tutunun. O, sizin Mevla-
nızdır. Ne güzel bir dost ve ne güzel bir yardımcı!” 39
Davetin metodu ise apaçık, net, yediden yetmişe her insanın anlayacağı
bir üslupla; sözü müstakim kılarak; eğmeden bükmeden tebliğ etmektir:
“Biz, her peygamberi kendi kavminin diliyle yolladık ki, onlara açıklasın. Allah
dilediğini saptırır, dilediğini hidayet eder. O, (izzet sahibi, her şeyi mağlup eden)
El-Azîz, (hüküm ve hikmet sahibi olan) El-Hakîm’dir.” 40
“Emrolunduğun (tevhidi) açıkça ortaya koy ve müşriklerden yüz çevir.” 41
“(Hatırlayın!) Hani Allah: ‘(Vahyi) insanlara mutlaka açıklayacak ve asla onu
gizlemeyeceksiniz.’ diye kendilerine Kitap verilenlerden söz almıştı…” 42
Ana mesaj, hedef ve metod bir olsa da enbiyanın kullandığı araçlar farklılık
göstermiştir. Her nebi, yaşadığı çağın yaygın ve meşru araçlarıyla kavmini
davet etmiş, nebilere verilen ayetler/mucizeler toplumun dikkatini çekecek
mahiyette olmuştur.
Örneğin, sihrin yaygın olduğu bir toplumda Mûsâ’ya (as) verilen ayet/
mucize vücut azalarının ve nesnelerin şekil değiştirmesidir:
37. 42/Şûrâ, 37-39
38. 23/Mü’minûn, 52
39. 22/Hac, 78
40. 14/İbrâhîm, 4
41. 15/Hicr, 94
42. 3/Âl-i İmrân, 187
257
“(Firavun:) ‘Eğer sen bir ayet/mucize ile gelmişsen ve sözünde de doğruysan

hadi getir onu da (görelim).’ demişti. (Bunun üzerine) Musa asasını attı. (Bir de
ne görsün!) O apaçık bir yılan oluvermiş. Elini (koynundan) çekti. (Bir de ne
görsün!) Bakanların (gözünü alacak kadar) bembeyaz (bir ele dönüşüvermiş).” 43
Tıbbın/Şifacılığın yaygın olduğu bir ortamda ise İsa (as), hastalıklara şifa
olacak ayetlerle/mucizelerle gelmiştir:
“(O zaman) Allah diyecek ki: ‘Ey Meryem oğlu İsa! Senin ve annenin üzerindeki
nimetlerimi hatırla. Hani seni Ruhu’l Kudüs (Cibril) ile desteklemiştim. Hem
beşikte hem de yaşlılıkta insanlarla konuşuyordun. Hani sana Kitab’ı, hikmeti,
Tevrat’ı ve İncil’i öğretmiştim. İznimle çamurdan kuş suretinde bir şey yapıyor-
dun, sonra ona üflüyordun. O da benim izin vermemle (canlı) bir kuş oluyordu.
İznimle kör ve alaca hastasını iyileştiriyordun. İznimle ölüleri (kabirlerinden
diri olarak) çıkarıyordun. İsrailoğullarına apaçık delillerle geldiğinde, onlardan
kâfir olanlar: ‘Bu apaçık bir sihirdir.’ demişlerdi de onları senden engelleyerek
(seni korumuştum).” 44
Allah Resûlü (sav) belagatın revaçta olduğu bir “söz toplumuna” Kur’ân
ile gelmiştir. Beşeri aciz bırakan, sözü en kısa ve en etkili tarzda sunan bir
kitapla… Ki; onu inkâr etmelerine rağmen belagatı karşısında büyülen-
miş, Kur’ân’ın ısrarlı meydan okumalarına rağmen benzer bir söz söyleme
cesaretinde bulunamamışlardır:
“Rabbinin kelimesi (Kur’ân), doğruluk ve adalet bakımından tamamlanmıştır.
Onun kelimelerini değiştirebilecek yoktur. O, (işiten ve dualara icabet eden)
Es-Semi’ ve (her şeyi bilen) El-Alîm’dir.” 45
“De ki: ‘Tam/apaçık/en üstün/en etkili hüccet Allah’a aittir. Şayet dileseydi
hepinizi hidayet ederdi.’ ” 46
“Yoksa (Peygamber’in) o (Kur’ân’ı) uydurduğunu mu söylüyorlar? De ki:
‘Şayet doğrulardansanız onun benzeri bir sure getirin ve Allah’ın dışında (size
yardım etmesi için) kimi çağırabiliyorsanız çağırın (bakalım).’ ” 47
43. 7/A’râf, 106-108
44. 5/Mâide, 110
45. 6/En’âm, 115
46. 6/En’âm, 149
47. 10/Yûnus, 38
258
İNTERNET KULLANMA
ADABI
Evet, şimdi sadede gelelim: Bugün bizlerin davette ana mesajı, hedefi ve
metodu öncülerimizle aynı olmak zorundadır. Hamdolsun, Yüce Allah’ın
bizleri buna muvaffak kıldığına inanıyor, ayaklarımızı sabit kılmasını dili-
yoruz. Peki, davetin araçları? İşte burada biraz durup düşünmek, muhasebe
yapmak durumundayız. Şöyle bir gündemimiz olmalı: Bugünün meşru
araçları nelerdir, bunları bireysel ve toplumsal anlamda nasıl daha etkin
kullanabiliriz? Ben, birey olarak boş zamanlarımda bu araçları daha etkin
şekilde kullanmak için nasıl kendimi yetiştirebilirim?
Ben özellikle güncel meşru araçlardan biri üzerinde durmak istiyorum:
Yapay zekâ! Bildiğiniz gibi dünya hakiki anlamda sefihleşse de mekanik/
teknik anlamda akıllanıyor. Neredeyse hayata temas eden tüm aletler, ya-
pay zekâ aracılığıyla yönetilebiliyor ve alet/edevat, insan olmaksızın idare
edilebiliyor. Son dönemlerde yapay zekâ farklı alanlarda da kullanılmaya
başlandı. Örneğin, yapay zekâyı kullanarak istediğiniz bir metni aynı ânda,
en kaliteli tercüme ve en etkili edebî üslupla tüm dünya dillerine çevire-
biliyorsunuz. Düşünün; tevhidi anlatan bir kitap yazdınız, birkaç dakika
içinde kitap tüm dünya dillerinde ve edebî bir dille okunabilir hâle geliyor.
Bir davetçinin insanları Allah’a (cc) davet ettiğini düşünün; yapay zekâ saye-
sinde onun sesiyle, onun görüntüsüyle veya yapay/oluşturulmuş bir ses
ve görüntüyle o konuşmayı tüm dünya dillerine çevirebilir, tüm insanlığa
ulaştırabilirsiniz. Yapay zekâ vasıtasıyla her insanın ilgi alanlarını tespit
edebilir, bir konuşmayı/yazılı metni, o şahsın ilgisine uygun bir başlıkla
muhataplarınızın karşısına çıkarabilirsiniz. Diyelim ki bir metin oluştur-
mak istiyorsunuz. O konuda yazılmış dünyadaki tüm literatürü tarayıp en
iyi metni oluşturabilirsiniz. Yapılan denemelerde, birçok edebiyatçının ve
şairin metinlerini tarayan yapay zekânın; sahibinden daha güzel, daha et-
kili metinler çıkardığı anlaşılmış. Herhangi bir ilim/bilim adamının yarım
bıraktığı bir eseri, okuyucuların ayırt edemeyeceği şekilde tamamladığı
görülmüş. Bunun için yapılması gereken tek şey; o âlimin diğer eserlerini
yapay zekâya tanıtmak… Biz ilim talebelerinin, yaşadığımız çağdaki en
büyük sıkıntılardan biri; geçmiş dönem ulema eserlerinin onlara ait olup
olmadığını, müstensihler eliyle çoğaltılan kopyalarda tahrif olup olmadığını
tespit etmek. Bugün, insanların akademik çalışma yapıp yıllarca ter döktüğü
259
bu mesele, yapay zekâ kullanılarak saniyeler içinde çözülebiliyor… Örneğin,

bir konuyla ilgili tarihte yaşanmış tüm örnekleri tanıtıp, olması muhtemel
gelişmeleri tahmin etmek, insanlığın tarihî tecrübesini bugüne aktarmak
mümkün olacak. Ki bugün yeryüzünde haksız yere büyüklenen müstekbir
tağutlar, bu yöntemi şer amaçlı kullanıyor ve toplum mühendisliği yapıyor.
Biz de istiyoruz ki bu meşru araçları hayra kullanalım. Şöyle düşünebilir-
siniz: Allah Resûlü Dönemi’nde meşru bir araç olan şiir, şerri yaymak için
kullanılıyordu. İşret meclislerinde içkiyi ve fuhşu yüceltiyor, ahlaksızlığa
teşvik ediyor, boş böbürlenme için kullanılıyor, insanlara itibar suikastı
yapılıyordu. Allah Resûlü (sav) şiiri aldı ve hayra kullandı. Allah’ı (cc) yücelten;
Nebi’nin mesajını edebî üslupla sunan; İslam’a ve Müslimlere yönelik hiciv/
taşlama şiirlerine, benzeri hicivle karşılık veren bir propaganda aracı oldu.
Bugün şirk ve masiyeti yaymak için kullanılan bu aracı, bizler de tevhid
ve sünnetin yayılması için kullanmalıyız. Tabii, unutmadan bir gerçekliği
hatırlatmalıyım ki; ben, kendi ilgi alanıma giren konulara temas ettim. Her
birimiz kendi alanımızı düşünüp yapay zekâ eliyle yapılabilecekler listesini
uzatabiliriz.
Tarihi Kaçırmayalım!
İnsanlık tarihinde dönüm noktaları vardır. Üzülerek söylüyorum ki İslam
ümmeti son iki asırdır dönüm noktalarını kaçırıyor. Sanayi Devrimi’ni
kaçırdı, elektronik devrimi kaçırdı, dijital devrimi kaçırdı… Birileri üretti,
biz tüketici olduk ve onların ürettiği şekliyle kullanmak zorunda kaldık.
Zamanla kullandığımız aletler, o aletleri var eden dünya görüşünü de içimize
soktu, dönüştük. Bugün dijital devrimin ikinci aşamasındayız. Yapay zekâ
gelişiyor. Şayet kendimizi eğitmezsek, yine tüketici olacağız. Tükettiğimiz
araçlarla biz de tükenecek ve yine dönüşeceğiz.
Sanayi, elektronik ve dijital devrim için ciddi bir sermayeye, eğitim ku-
rumlarına/fabrikalara, ham madde ve satış pazarlarına ihtiyaç vardı. Dö-
nüşüm esnasında mezkûr imkânlara sahip olanlar, ürettiler. Yeni süreçte ne
sermayeye ne okula ne fabrikaya ne de pazara ihtiyaç var. Bu defa ihtiyaç
duyulan; yaşadığı çağın farkında, irade sahibi ve disiplinli insanlar. Dün
büyük savaşlardan çıkmış, imame koptuğu için tesbih gibi dağılmış, cehalet
260
İNTERNET KULLANMA
ADABI
ve fakirlik içinde hapsolmuştuk; yaşanan dönüşümleri kaçırdık. Bugün ise

fırsatlar her birimizin önünde açık, mazeretimiz yok!
İncelikle üzerinde durmamız gereken bir diğer nokta şudur: Daveti yeni
ufuklara taşımalı, sürekli kendimizle yarış içinde olmalıyız. Duran şeyin
kokacağını, sürekli kendini tekrar eden şeyin ise başta sahibini, sonra in-
sanları usandıracağını hatırda tutmalıyız. Madem bu din; karanlık ve izbe
odalarda, kısık sesle, üç beş kişinin birbirine anlatıp durduğu marjinal bir
daveti kabul etmiyor; bizler de onun evrenselliğine ve tüm insanlığa hitap
ettiğine inanıyoruz; öyleyse davetimiz ile düşüncemiz uyumlu olmalıdır.
Bunu gerçekleştirebilmek için de dinde yeniliğe/bidate nasıl karşıysak
dünyevi yeniliğe o kadar açık olmalıyız. Ölçümüz bellidir: Allah’ın (cc)
yasaklamadığı ve sarih bir yasağa vesile olmayan her araç meşrudur, İslam
davetinin yayılması için kullanılmalıdır.
Çarkı Tersine Çevirmek!
Birçok insan dijital dünyada tüketici durumundadır. Her gün saatlerce,
üretilen içerikleri izliyor; yüzlerce sayfa tutacak içerik okuyor. Sonuç? Koca
bir hiç! Tweet okumakla insan ne âlim olur ne de adam, yalnızca vaktini
öldürür. Üç beş dakikalık videolarla insan ne ahlak kazanır ne de hayatı ıslah
edebilir. Yalnızca malumatfuruş, gevezeliğini güncelleyecek malzemelere
sahip; her şeyden biraz, bir şeyden hiçbir şey bilmeyen bir insan olur. Her
gün ziyan edilen ve insana katkısı olmayan bu saatler programlanmalı ve
eğitimle değerlendirilmelidir. İnsan tüketmeye değil, üretmeye; gök kub-
bede hoş bir sada, yeryüzünde hayırla anılacak bir eser bırakmaya gayret
etmelidir. Her gün bir saatlik bir zaman ayırarak bir yılda, disiplinli bir
çalışmayla bir programı kullanacak seviyeye gelebilir, İslami mücadele için
içerik üretebilir. Kişi, zayi olan zamanının farkında olmalıdır. Neyi kaçırdığını
kendine hatırlatmalı, akıllı bir varlık gibi davranmalı, kendine/zamanına
saygı duymalıdır. Bilgisayar başına oturduğunda, şeker fabrikasına düşmüş
bir çocuk gibi davranmamalıdır. Ve en önemlisi; her gün bilgisayar/akıllı
telefon başında zayi ettiği vakti hesaplamalı, o vakitte yapılabilecek hayırlı
amelleri de hemen yanına yazıp baş ucuna asmalıdır. İnsan bu, neyi kaybet-
tiğini kâğıt kalem vesilesiyle somutlaştırmadıkça kaybının farkında olmaz.
261
Ve unutmamalı; insan ister ve çabalar, Allah (cc) samimiyetle çabalayanların

amelini zayi etmez. 48
Sosyal Medyada Müslimlere Kurulan Tuzaklar
Analiz Hesapları/Profilleri
İslam toplumuna ulaşan haberlerle ilgili Yüce Allah bize iki ölçü öğretir:
Haberi getirenin kimliğine dikkat etmek
Gelen haberi Resûl’e (sav) veya istinbat (olayları değerlendirme ve ferasetle
sonuç elde etme) kabiliyeti olan ilim, hikmet ve basiret ehline yorumlatmak:
“Onlara emniyete ya da korkuya dair bir haber geldiğinde (haberin olumlu
olumsuz etkisini hesaba katmadan) onu yayarlar. Şayet onu (kimseye anlatmadan
önce) Resûl’e ya da yöneticilerine götürselerdi, olaylardan sonuç çıkarma kabi-
liyeti olanlar, o haberin (doğru mu, yanlış mı, bırakacağı etki faydalı mı, zararlı
mı) hakikatini bilirlerdi. Allah’ın sizin üzerinizde lütfu ve rahmeti olmasaydı
azınız müstesna, şeytana uymuştunuz.” 50
Dinî/Siyasi ölçülerini vahiyden alan insan, habere/bilgiye bu iki ölçüyle
yaklaşır. Mezkûr ayette 51 ölçüyü çiğneyenlerin, kalbi hastalıklı münafıklar
olduğunu görüyor, onları kınayan bir ayetten, bu ölçüyü elde ediyoruz.
Bugüne döndüğümüzde ise şu gerçekle karşılaşıyoruz: Allah’ın (cc) rahmet
ettikleri müstesna çoğu insan, hiçbir şekilde tanımadığı insanlardan hem
bilgiyi hem de bilginin yorumunu alıyor. Aynı ânda iki ilkeyi birden çiğ-
niyor. Bunlara da analizci veya analiz hesapları/profilleri deniyor. Aslında
İslami kesime yön vermeye çalışan bu hesapların sorunlu olduğu, basit bir
akıl yürütmeyle anlaşılabilir. Ne ki vahyin ölçülerinden yüz çeviren insan,
akla/basirete sırt döndüğünden anlayamıyor. Şöyle ki; bu hesapların yazıp
çizdiği çoğu konuyu ima edenler dahi içeride yatıyor. Bu hesaplar ise haber

49. 49/Hucurât, 6
50. 4/Nisâ, 83
51. bk. 4/Nisâ, 83
262
İNTERNET KULLANMA
ADABI
paylaşıyor, yorum yapıyor, açıkça taraf tutuyor, hedef gösteriyor, tehdit

ediyor… Sistem tarafından engellenmek şöyle dursun, her geçen gün etki
alanları genişl(ettiril)iyor. İnsanın sorası geliyor: Siz mi “Vatan”da şube
açtınız, “Vatan” mı sizde şube açtı?
Operasyon Hesapları/Profilleri
Operasyonel hesaplar/profiller, belirli bir amaca yönelik oluşturulmuş
yapay hesaplardır. Bir kişiyi ve camiayı destekler gibi görünür, algı oluştu-
rurlar. Örneğin; yalnızca X siyasi partisinin paylaşımını yapar yahut sadece
Y camiasının liderini ön plana çıkarır ve taraf oldukları içerikler üretirler.
Amaç; bu hesabı inceleyenlerin, hesabın profilindeki kişiyi, camianın “özel”
bir ferdi zannetmeleridir. Şu âna kadar karşılaştığım örneklerden yola çıkarak
bu hesaplardan üç çeşit operasyon yapıldığını söyleyebilirim:
Günün birinde, mensubiyet algısı oluşturduğu camia hakkında olumsuz
ve suçlayıcı paylaşımlar yapma operasyonu!
İstihbaratların sıklıkla başvurduğu bu yöntem, eski bir Yahudi tuzağıdır:
“Ehl-i Kitap’tan bir grup: ‘Günün başında iman edenlere indirilene inanın.
Günün sonunda da inkâr edin. Umulur ki onlar da (dinlerinden) dönerler.’ dedi.” 52
“Bu onların, dinle bağları zayıf kimselerin kafalarını karıştırmak için yaptıkları
bir hileydi. Zira, günün başlangıcında mümin gözüküp sabah namazını Müslü-
manlarla kılmak, gün sonunda ise dinlerinden çıkmak, böylece cahil insanların,
‘Onlar, Müslümanların dininden onda gördükleri kusur ve noksanlıktan dolayı
döndüler.’ demelerini sağlamak üzere kendi aralarında konuşup anlaşmışlardı.” 53
Siz bir camianın fanatik takipçisi zannettiğiniz hesaptan, o camiayı suç-
layıcı şeyler okuduğunuzda “içeriden konuşuyor” diye düşünüyorsunuz.
Suçlamaların sıhhatine dair şer’i ölçüyü ihmal ediyor; tebeyyün etmeden
o bilgiye inanıyorsunuz. Operasyonun hedefi de tam olarak bu! Önce bir
algı oluşturmak, sonra o algıyı besleyip güçlendirmek ve nihayet algının,
aklın ve şer’i ölçülerin önüne geçmesini sağlamak.

53. İbn-i Kesîr Tefsîri, 2/437, Âl-i İmrân Suresi, 72. ayetin tefsiri
263
Bir camiayı karalama operasyonu!

Bir camianın mensubu gibi görünen şahıs para topluyor, karşı cinsle ahlaksız
yazışmalar yapıyor, insanlara hakaret ediyor… İslam’ın yasakladığı ne kadar
fahşa ve münker varsa işliyor. Bir yandan da mensubiyet algısı oluşturmaya
çalıştığı camianın paylaşımlarını yapıyor. Dışarıdan bakan bir göz de X
camiaya mensup birinin ahlaksızlığını, o camianın tamamına mâl ediyor.
Sistem içindeki karanlık odaklar bu konuda çok mahir. Dün sokaklarda
yaptığı şeyi, bugün sosyal medyadan icra ediyor. Şeyh Said kıyamına halkın
teveccühünü gören sistem; çapulculara mücahid kıyafetleri giydirip evleri
yağmalattı, mahreme el uzattırdı… PKK’ye destek veren Kürt köylerine,
PKK militanı gibi giydirdiği itirafçılarla baskınlar düzenledi… Kürtlerde
İslami uyanış başlayınca, eline satır tutuşturduğu adamlarına tekbir ses-
leriyle insan katlettirdi… Böylece uyanışa karşı, Kürtlerde soru işaretleri
oluşturdu… Şimdi de aynı şeyi sosyal medyadan, tevhid ehline ve diğer
sistem muhaliflerine karşı kullanıyor.
Şahısları/Cemaatleri birbirlerine düşman etme operasyonu!
Mensubiyet algısı oluşturmuş hesap, bir şahsı/cemaati hedef alıyor. Haka-
ret ediyor, ithamlarda bulunuyor; acısına seviniyor, sevincine üzülüyor…
İnsanda kin ve buğz oluşturacak ne kadar şey varsa yapıyor… Hedef şahıs/
cemaat, hesaba cevap verdiğinde şeytanın taraftarları için şenlik başlıyor.
Hedef şahıs/cemaat cevap vermese bile şahıslar arasında oluşan soğukluğu
kâr sayıyor.
Çözüm elbette şer’i şerife (pak şeriatımıza) dönmek; İslam’ın ölçülerini
günlük hayatımıza, sosyal ilişkilerimize, sevgimize ve buğzumuza hâkim
kılmak. Örneğin;
• Bilmediğimiz şeyin peşine düşmemek
“Bilgin olmayan şeyin peşine düşme! Çünkü kulak, göz ve kalp (gördüğünden,
duyduğundan, niyetlenip azmettiğinden) bunların hepsinden sorumludur.” 54
54. 17/İsrâ, 36
264
İNTERNET KULLANMA
ADABI
• Haberleri tebeyyün edip açıklığa kavuşturmak

• Şeytanın, kardeşlerin arasını bozmaya çalıştığını bilmek
“Kullarıma de ki: ‘(Birbiriyle iletişime geçtiklerinde) en güzel olanı söylesinler.
Çünkü şeytan, (kullandıkları sözcüklerle) aralarını bozmaya çalışır. Şüphesiz
ki şeytan, insan için apaçık bir düşmandır.’ ” 56
• Şirk ve nifak ehlinin, tuzakçı ve bozguncu olduğunu bilmek.
“Böylece biz, her beldenin önde gelenlerini oranın suçlu günahkârları kıldık
ki orada tuzaklar kursunlar. Oysa onların tuzakları, yalnızca kendilerine zarar
verir. Farkında da değillerdir.” 57
“İnsanlardan öylesi vardır ki; dünya hayatına dair söyledikleri senin hoşuna
gider/sözleriyle seni etkiler. O, kalbinde olanın (iyilik, güzellik, ıslah) olduğu-
na dair Allah’ı şahit tutar. Oysa o, düşmanın en beter olanıdır. (Bir işin başına
yönetici olduğunda ya da) yanınızdan ayrıldığında yeryüzünde bozgunculuk
yapmak, ekini ve nesli yok etmek için çalışır. (Oysa) Allah, bozgunculuğu sev-
mez. Ona: ‘Allah’tan kork!’ denildiği zaman, gururu/kibri onu günaha sürükler.
Böylesine cehennem yeter. O, ne kötü bir yataktır.” 58 59
55. 49/Hucurât, 6
56. 17/İsrâ, 53
57. 6/En’âm, 123
58. 2/Bakara, 204-206
265
GENEL TAVSİYELER
Bu son bölümümüzde yeni kardeşimize bazı genel tavsiyelerde bulunacağım.

İnşa ve Yıkım
• Bir hususu hiç unutmamalıyız: İslam, nefiy ve ispattır. Önce “La” diyerek
tüm batıl inançları yıkar, sonra “illallah” diyerek kalbi tevhidle inşa eder.
İslam’a yönelişimiz de böyle olmalıdır. Yıkım ve inşa bir arada olmalı, yıkı-
lan batılın yerini inşa edilmiş hak almalıdır. Aksi hâlde, yıktığımızla kalır,
harap oluruz. Birçoğumuz yıllarımızı batılı reddetmeye; tağut ve şirkten berî
olmaya harcıyoruz. Yıllar sonra dönüp baktığımızda ise elde hiçbir şey yok.
Şikâyet ettiğimiz insanlardan/toplumlardan tek farkımız söylemlerimiz.
Çoğu insanın pişmanlık yaşadığı bu durumun nedeni; yıkıma odaklanıla-
rak inşanın ihmal edilmesidir. İslam’ın metodu bellidir: Kulluk binasının
temelini yıkımla (La) atar, sonra tevhidle inşa eder. İlimle, amelle, ahlakla,
fedakârlıkla… sürekli bir inşa… Metoda riayet etmezsek yol bizi yorar,
zamanın geçmesiyle kalpleri katılaşan Ehl-i Kitap gibi oluruz. Kulluk için
bedel öder, ama kulluktan lezzet almayız.
• Bireysel hayatımızda yıkım ve inşa metoduna dikkat ettiğimiz gibi, top-
lumsal hayatımızda da dikkat etmeliyiz. İçinde yer aldığımız toplumun bir
taraftan batılı yıkarken öte taraftan hakkı inşa etmesine dikkat etmeliyiz.
Eğitim müfredatı, gündemi ve daveti yıkıma odaklı topluluklar; hayırda
muvaffak olamazlar. Zira gündemi yıkım olanlar, belli aralıklarla kendilerini
de yıkar, istikrarlı bir İslam toplumu oluşturamazlar. Şirki, tağutu ve cahili-
267
yeyi reddettiğimiz gibi; tevhidi, Rabbimizi ve İslami bir hayatı da öğrenmeli

ve buna uygun yaşamalıyız. Aksi hâlde reddedecek bir şey kalmadığında
birbirimizi reddetmeye başlarız.
Kendini Tanımak
• Kendimizi çok iyi tanımalı; karakterimizin ve eğilimlerimizin farkında
olmalıyız. Öncelikle şunu bilmeliyiz: Yüce Allah “yaratmada çeşitlilik”
ilkesiyle bizleri farklı tabiat ve eğilimlerde yaratmıştır.
Ebû Mûsâ El-Eş’ârî’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Yüce Allah, Âdem’i yeryüzünün her tarafından avuçladığı bir avuç topraktan
yarattı. Bunun için Âdemoğulları kendilerinde bulunan toprak miktarına göre,
kimi kırmızı, kimi beyaz, kimi siyah, kimi bunların arasında bir renkte; (tabiat/
huy bakımından da) kimi yumuşak, kimi sert, bazıları kötü, bazıları da iyi olarak
geldiler.” 1
Yine bilmeliyiz ki insan, tabiatın gereğiyle amel eder:
“De ki: ‘Herkes tıynetine/mizacına/meşrebine uygun hareket eder. Rabbiniz
kimin daha doğru yolda olduğunu en iyi bilendir.’ ” 2
Kendimizi tanımanın birçok faydası vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
– Neyi ıslah edip neyi geliştirmemiz gerektiğini bilir; eğitim sürecinin daha
kısa ve başarılı olmasını sağlarız. Kendini tanımayan insanlar deneme yanıl-
ma yoluyla, el yordamıyla ilerler. Kendini tanıyan insan ise hastalıklarını ve
sağlıklı yönlerini bilir. Sağlıklı yönlerini geliştirir, hastalıklarını tedavi eder.
– Kendini tanıyan insan, hangi alanda başarılı olmak için yaratıldığını bi-
lir. Zira Yüce Allah her insanı belli yeteneklerle yaratmış ve kulluk yarışına
girmesini istemiştir. Her birimizin yeteneği; parmak izi ve göz retinası gibi
kendine özeldir. Vahiy ve eğitimle desteklenirse başarı ortaya çıkar. Başarı
insanı tatmin eden bir duygu, bir ruh lezzetidir. Oradan aldığı güç ve lezzetle
hayatının aksayan yönlerini de düzeltir.

2. 17/İsrâ, 84
268
GENEL TAVSİYELER
– Kendini tanıyan insan zaaflarının farkında olur. Zaaflarının, din anlayışını

şekillendirmesine müsaade etmez; dininin, zaaflarını düzeltmesine çabalar.
Bu mesele önemli olduğu için biraz açmamız gerekir: Birçoğumuz zaafları-
mızın farkında olmadığımız için, zaaflarımızla dinî tercihlerde bulunuyor,
böylece zaaflarımıza dinî kılıf giydiriyoruz. Algıda seçicilik gibi düşünebilir-
siniz. Dini anlarken zaaflarımız birer alıcı işlevi görüyor; kendini besleyecek
nasları/uygulamaları itinayla bulup seçiyor, diğer nasları/uygulamaları
fark etmiyor. Meramım, birkaç örnekle daha iyi anlaşılacaktır. Korkak bir
insan, korkaklık zaafının farkında olursa bu zaafı tedavi etmenin yollarını
arar. Tedavide muvaffak olamasa dahi, zaafının farkında olarak yaşar. Eğer
zaafının farkında olmazsa tedbiri emreden nasları itinayla bulup seçer, za-
afının adını tedbir koyar. Şeytan onu Allah (cc) ile aldatır, kötü amelini süslü
gösterir… Bırakın zaaf sahibi bir insan gibi davranmayı; kendisi gibi korkak
olmayanları tedbirsizlikle, şeriata muhalefetle suçlar. Kıskanç bir insan dü-
şünelim. Şayet zaafının farkında olursa nefsini tedavi eder. Zaafının farkında
olmazsa iffeti, kadın erkek ilişkilerini düzenleyen yasaklayıcı nasları, İslam
tarihindeki bazı bireysel uygulamaları dinin merkezine oturtur. Hanımını/
Kocasını kendi öz babasından/annesinden kıskanma sapkınlığına, kalın
perdeleri dahi açtırmama ruh hastalığına, evden çıkarken kapıyı dışarıdan
kilitleme sefihliğine dini referans gösterir. Şeytan onu Allah (cc) ile aldatır,
kötü amelini süslü gösterir. Kaba saba, bedevi bir insan; peygamberlerin şirk
toplumuna meydan okuduğu nasları, gündelik hayatındaki ahlaksızlığına
referans kılar. Kul hakkı yemeye alışmış biri barış içinde yaşamanın tüm
nimetlerinden yararlanır, ancak ticaretinde savaş hukuku uygular; çalıp
çırptığına ganimet der… Hepimiz insanız ve her birimizin kusurları var.
Cahiliyeden İslam’a geçerken, elbise değiştirir gibi cahiliyeden sıyrılmı-
yoruz ne yazık ki. Zaaflarımız, kusurlarımız ve alışkanlıklarımızla İslam’a
giriyoruz. Şayet kusurlarımızın farkında olmazsak İslam bizi ıslah etmez.
Bizler zaaflarımıza İslam’dan kılıf buluruz. Dinî tercihlerimizi zaaflarımız
belirler. Hevamıza kulluk ederken kendimizi Allah’a kul sanırız… Bu da
felaketimiz olur.
269
Duygusal ve Rasyonel Toplumlar

• Olaylara yaklaşım noktasında toplumlar iki kısma ayrılır: Mantıklı/
Rasyonel toplumlar, duygusal toplumlar! Doğu toplumlarının, özellikle
coğrafyamızın insanları olarak bizlerin, mantıkla arası pek iyi sayılmaz.
Yani, duygusal toplumlarız. Bizler de bu toplumun parçası olduğumuz için,
duygusal bireyleriz. Duygularımıza hitap eden her ses, bizi harekete geçi-
rebiliyor. Oysa Allah (cc), “Akledin, düşünün, derin düşünün, öğüt alın, anlayış
sahibi olun.” diye ısrarlı uyarılarda bulunuyor. Şayet aklımızı kullanmaz ve
aklı da vahiyle desteklemezsek; duygularımız bizi önüne katar, bir o yana
bir bu yana savurur. Mekke’de devam eden on üç yıllık eğitim süreci, bir
yönüyle duygusal bir toplumun, akılla hareket eden bir topluma dönüştü-
rülme sürecidir. Düşünün ki Allah Resûlü (sav) Mekke sokaklarında işken-
ceden bitap düşmüş Sümeyye’yi görüyor. “Sabredin, ey Yasir ailesi! Buluşma
yeriniz cennettir!” diyor. Oysa o ân insan öyle bir duygu patlaması yaşar ki
kâfirlere saldırmak, onları parça parça etmek ister, değil mi? Sahabenin
gözleri önünde Allah Resûlü (sav) alaya alınıyor, hakarete uğruyor, üstü başı
kan içinde kalıyor. Bizler okurken dahi öfkeden çıldıracak gibi oluyoruz.
Ancak onlar emrolundukları gibi istikamet üzere davranıyor, duygularıyla
hareket etmiyorlar… Allah Resûlü’nü sevmiyorlar mı? Hâşâ ve kellâ! Ancak
emrolundukları gibi dosdoğru davranıyor, sabrediyorlar. Duygularla değil,
vahiy ve akılla hareket etmeyi öğreniyorlar.
Kime Benziyoruz?
• Yüce Allah Kur’ân’da birçok peygamber ve onlarla birlikte kavimlerini
anlatmıştır. Acaba İslam’a mensup toplumlar bugün, Kur’ân’da anlatılan hangi
kavme daha çok benziyor? Sözü uzatmadan ve tüm açıklığıyla söylemeli-
yim ki bizler Kur’ân’da anlatılan İsrailoğullarına benziyoruz. Onlar da bir
dine, bir nebiye ve bir kitaba mensuptu, bizler de. Onlar da inandıklarının
gereğini yerine getirmiyordu, bizler de. Onlar da uzun yıllar baskı altında,
onur ve kişilikleri örselenerek yaşamıştı, bizler de. Onlar da işlerine gelen
yerde Kitab’a uyuyor, işlerine gelmeyen yerde hayatı kitabına uyduruyordu,
bizler de. Onlar da tüm itikadi ve ahlaki problemlerine rağmen seçkin bir
millet olduklarına inanıyordu, bizler de… Biz, her şeyimizle İsrailoğullarına
270
GENEL TAVSİYELER
benziyoruz. Toplumsal olarak hiçbir yönden Allah Resûlü’ne ve ashabına,

içinden çıktıkları topluma benzemiyoruz. Mekkeliler diktatörlük ve baskı
nedir bilmeyen özgür insanlardı. Özgürlükleri için, çöl yaşamını diktatörlerin
baskısı altında yaşamaya tercih etmişlerdi. Diktatörlük nedir bilmedikleri
için bireysel ve toplumsal onurlarına düşkünlerdi. Kimseye yaranmak için
çift karakter geliştirmek zorunda değillerdi. Cesaret, cömertlik ve söze bağ-
lılık onlar için önemliydi… Bir nebileri veya kitapları yoktu. Üstelik bunlara
sahip olmadıklarını ve bu durumun eksiklik olduğunu itiraf ediyorlardı. 3
Daha önce geçtiği gibi 4 Kâbe’nin inşasında helal para toplama seferberliği
başlatıyor, dolayısıyla kazançlarının haram olduğunu itiraf ediyorlardı…
Ahirette kesin olarak cennete girmek şöyle dursun, ahiret konusunda tam
bir kafa karışıklığı içindelerdi. 5
Kime benzediğimizi bilmek bizim için önemlidir. Hem kendi bireysel inşa
sürecimiz hem de davetimize muhatap toplumlara yaklaşımımızda fayda
sağlar. Şöyle ki;
– Ciddi bir eğitime ihtiyacımız vardır. Zira din ve kulluğu hiç tanımayan
insanlar olarak tevhid yoluna girmedik. Temelleri yanlış atılmış bir din
tasavvuru ve kulluk anlayışıyla tevhid yoluna girdik. Ne yaparsak yapalım;
geçmişin muharref anlayışı bugünümüze gölge düşürüyor; Yüce Allah’ın
bizi rızıklandırdığı saf kaynağı bulandırıyor. Bir sahabi iman ediyor ve her
şeyi Allah Resûlü’nden yeniden, sil baştan öğreniyordu. Dini ayet ayet,
hikmet hikmet yeniden inşa ediyordu. Oysa bizler İsrailoğulları gibi zaten
bildiğimiz, uyguladığımız amellerle dine giriyoruz. Hâliyle arınmaya, te-
mizlenmeye, inşaya ihtiyacımız var.
3. “Kendilerine bir uyarıcı gelecek olsa, (tüm) ümmetlerden daha doğru yolda olacaklarına dair
olanca güçleriyle yemin ettiler. Kendilerine uyarıcı gelince (bu durum), ancak onların kaçıp
uzaklaşmalarını arttırdı.” (35/Fâtır, 42)
“(Müşrikler) şöyle diyorlardı: ‘Şayet evvelkilerin Kitaplarından bizim yanımızda olsaydı, Hiç
şüphesiz, Allah’ın muhlas/arındırılmış/ihlaslı kullarından olurduk.’ (Onlara Kitap gelince de) inkâr
ettiler. Pek yakında bilecekler/anlayacaklar.” (37/Saffât, 167-170)
4. bk. s. 227
5. “ ‘Allah’ın vaadi haktır, kıyamet hakkında hiçbir şüphe yoktur.’ denildiğinde: ‘Kıyamet de
neymiş? Biz bilmiyoruz. Biz yalnızca zanda bulunduk ve biz yakinen inananlar değiliz.’ dediniz.”
(45/Câsiye, 32)
“Birbirlerine neyi soruyorlar? O büyük haberi! Onların kendisinde ihtilaf içinde oldukları
(kıyameti).“ (78/Nebe, 1-3)
271
– Bir sahabi İslam’a girdiğinde zaten cesurdu. Verdiği söze bağlı kalmak
onun için hayati öneme sahipti. Bu nedenle, “Sür atını Kızıldeniz’e, biz
ardından gelelim!” 6 dediler. Bir İsrailoğlu ise kaypaktı; evde ayrı okulda
ayrı, camide ayrı işte ayrı, havrada ayrı panayırda ayrı kişiliklere sahipti.
Doğduğu günden itibaren inandığı din, yaşadığı tağuti sistem ve içinde ye-
tiştiği cahilî topluma ayak uydurmayı, her ortamda farklı bir maske takmayı
öğrenmişti. Hâliyle söz ahlakı yoktu, korkaktı, tüm genetik kodları “gemisini
yürüten kaptan” şeklinde kodlanmıştı. Bu sebeple her tehlike karşısında
peygamberlerini yüz üstü bırakıyor, sözlerini bozuyorlardı. Bizler de mu-
hafazakâr evlerimizde ayrı, kemalist eğitim kurumlarında ayrı, toplumda
ayrı kişilikler geliştirmiş kaypak bir toplumuz… Zaaflarımızın farkında
olmalı, arınma sürecinin meşakkatli olacağını bilmeli, Rabbimizden çokça
yardım istemeliyiz. Kişilik, karakter ve ilke sahibi insanların yanında yer
almalı; korkaklık ve kaypaklık gibi cesaretli ve onurlu olmanın da bulaşıcı
olduğunu bilmeliyiz. Aynı zaaflara sahip olduğumuz insanların yanında
yalnızca zaaflarımızı derinleştiririz. Güçlü karakter sahibi insanların yanında
ise yaralarımızı sararız.
– İsrailoğulları ahlakına sahip toplumlar, çok çabuk tevhidden döner, eski
alışkanlıklarına rücu ederler. Denizi geçer geçmez Mûsâ’dan (as) ilah istemeleri
ya da Mûsâ (as) Tur’a çıkar çıkmaz ardından buzağıya tapmaları bu ahlakın
yansımasıdır. 7 Günümüzde İslam’a mensup toplumların yola tevhidle koyu-
6. bk. Sîretu İbni Hişâm, 2/349
7. “İsrailoğullarını denizden geçirdik. Kendilerine ait putları olan ve sürekli o (putlara) tapan
bir kavme geldiler. ‘Ey Musa! Onların ilahları olduğu gibi sen de bize bir ilah yap.’ demişlerdi.
‘Şüphesiz sizler, cahillik eden bir topluluksunuz.’ demişti.” (7/A’râf, 138)
“ ‘Kavmini bırakıp aceleyle (bize gelmenin) nedeni nedir ey Musa?’ Demişti ki: ‘Onlar benim
peşimde (onları bıraktığım hâl üzereler). Rabbim sana aceleyle geldim ki, benden razı olasın.’
Buyurmuştu ki: ‘Şüphesiz ki biz, senden sonra kavmini (dinlerinde) imtihan ettik ve Samiri
onları saptırdı.’ Musa öfkeli ve üzgün bir hâlde kavmine dönmüş ve: ‘Ey kavmim! Rabbiniz size
güzel vaadde bulunmadı mı? Ne o, yoksa size verilen süre uzun mu geldi? Yoksa Rabbinizin
gazabı size vacip olsun istediniz de, ondan mı bana verdiğiniz sözden döndünüz?’ Dediler ki:
‘Sana verdiğimiz sözden irademizle dönmedik. Biz (Firavun ve kavminin) ziynet eşyalarını
yüklenmiştik. Onları (ateşe) attık, aynı şekilde Samiri de attı.’ Onlara buzağı suretinde böğüren
bir heykel çıkarmış ve: ‘İşte sizin de Musa’nın da ilahı budur. Fakat (Musa) Unuttu.’ demişlerdi. Ona
(bir şey dediklerinde) kendilerine cevap vermediğini, onlar için bir fayda sağlamadığını ve zararı
da defedemediğini görmüyorlar mı? Andolsun ki, daha önce Harun şöyle demişti: ‘Kavmim! Siz
ancak bununla fitneye düşürüldünüz. Şüphesiz ki sizin Rabbiniz Er-Rahmân’dır. Bana uyun ve
emrime itaat edin.’ Demişlerdi ki: ‘Musa geri dönünceye kadar, onun başında beklemeye devam
272
GENEL TAVSİYELER
lup daha yolu yarılamadan demokratlaşması, aynı ahlakın farklı koşullarda,

farklı suretlerde tezahür etmesidir. Yüce Allah bizi her türlü putperestlikten
kurtardıktan sonra, putlardan ve batıl inançlardan medet ummamız, bu
kaypak ruh hâliyle direkt ilişkilidir. İçinden çıktığımız ve tevhide davet
ettiğimiz toplumu iyi tanımalıyız. Bu tip meyiller gösterdiğimizde bunun
kaypak ruh hâlimizle ilişkili olduğunu bilmeli, toplumların İslam’dan şirke
dönüşünü doğru izah etmeliyiz. Tâ ki imanımızı kendi şerrimizden koru-
yalım ve insanların İslam’dan dönüşünü umutsuzluk sebebi kılmayalım.
– Baskı altında yaşayan birey ve toplumların korku hafızası güçlüdür.
Ne kadar imani ve ahlaki öğretiye sahip olurlarsa olsunlar; kırbaç sesini
duydukları ânda korku, tüm benliklerini esir alır ve talimatla hareket eden
robotlara dönüşürler. Mûsâ’nın (as) arkasında saf tutan İsrailoğulları, Fira-
vun’un ilk tehdidinde tüm sözlerini unutup Mûsâ’yı suçlamışlardı. 8 Bugü-
nün baskı altında yetişen toplumları için kırbaç sesi; üniforma/asker ve
yargılamadır. Zira toplumun zihninde İstiklal Mahkemeleri, Dersim, Şeyh
Said, Yassıada, 12 Eylül, 28 Şubat hâlâ canlıdır. Nasıl olmasın ki; her yirmi
yılda bir, sistem bu korkuyu canlandıracak işler yapıyor… Ciddi bir imani
yapılanmaya, ahlaki eğitime, Yüce Allah’ın sevgisi, korkusu ve tazimiyle
kalplerimizi imara ihtiyaç var. Genlerimize sinmiş korkunun ilacı O’nu (cc)
hakkıyla sevmek, O’ndan hakkıyla korkmak, O’nu hakkıyla tazim etmek;
yani O’nu (cc) hakkıyla tanımak ve takdir etmektir. Ayrıca böyle bir toplum-
da dökülenlerin çokluğuyla değil, sebat edenlerin varlığıyla mutlu olmayı
öğrenmeli, ümitvar olmalıyız.
– Dini muharref ve siyaseti baskıcı toplumlar, ahlakı zayıf toplumlardır.
Böyle toplumların ıslahı, eğitimi zordur. Sabırla, zamana yayarak ve bir
cerrah titizliğiyle eğitim verilmek zorundadır. Mûsâ’nın (as) okurken dahi
edeceğiz.’ ” (20/Tâhâ, 83-91)
8. “Firavun’un kavminden önde gelenler demişlerdi ki: ‘Sen, Musa’yı ve kavmini yeryüzünde
bozgunculuk yapsınlar, seni ve ilahlarını terk etsinler diye mi bırakacaksın?’ (Firavun onları
yatıştırmak için) demişti ki: ‘Erkek çocuklarını öldüreceğiz, kadınlarını sağ bırakacağız. Şüphesiz
ki biz, onların üzerinde kahredici bir güce sahibiz.’ Musa, kavmine: ‘Allahtan yardım isteyin ve
sabredin!’ demişti. ‘Şüphesiz ki yeryüzü, Allah’ındır ve ona kullarından dilediğini mirasçı/
sahip kılar. Akıbet/mutlu son muttakilerindir.’ Demişlerdi ki: ‘Sen gelmeden önce de eziyet
görüyorduk; sen geldikten sonra da eziyet görmeye devam ediyoruz!’ Demişti ki: ‘(Böyle
düşünmeyin!) Umulur ki Rabbiniz düşmanınızı helak eder ve sizi yeryüzünün halifeleri (onların
yerine geçen yöneticileri) kılar. Böylece sizin nasıl işler yapacağınızı gözler.’ ” (7/A’râf, 127-129)
273
yüreğimizi daraltan hatalara sabretmesi, işte bundandır. Zira hitap ettiği

toplum hastadır. O da müzmin hastasını tedavi eden doktor gibi, sabırla
onlarla ilgilenmiştir. Allah Resûlü (sav), kavminin hatalarından daraldığında
Mûsâ’nın (as) sabrını hatırlayıp teselli olmuştur.
“Allah Resûlü (sav), bir miktar malı paylaştırdı. Ensar’dan bir adam, ‘Allah’a
yemin olsun, Muhammed bu yaptığıyla Allah’ın rızasını murad etmemiştir.’
dedi.
Ben de Allah Resûlü’ne (sav) giderek, hakkında söyleneni ona haber verdim.
Allah Resûlü’nün (sav) yüzünün rengi değişti ve ‘Allah, Mûsâ’ya rahmet etsin.
Yemin olsun, ona bundan fazlasıyla eziyet edilmişti de o yine sabretmişti.’
buyurdu.” 9
Eğer biz de İsrailoğullarına benziyorsak nefsimizin ve muhataplarımızın
ezasına, kaypaklığına, basitliğine normalden fazla müsamaha gösterebil-
meliyiz.
Vahiyle Gelen Enerji Vahyin Gösterdiği Yere Harcanmazsa
Kulluğumuzu Zehirler!
• Vahiy ruhtur, nurdur, hayattır. Bir kalp vahiyle buluştu mu ruh canlanmaya,
ışıldamaya ve güçlenmeye başlar. Manevi bir enerjiyle dolup taşar. Şayet
insan, bu enerjiyi doğru yere kanalize ederse yeryüzünde halifelik, yeryü-
zünün imarı, insanlık için çıkarılmış hayırlı ümmet olma, en güzel amelle
imtihanda öne geçme, Allah (cc) yolunda hakkıyla cihad; yani yaratılış gayesi
olan kulluk gerçekleşir. Tüm bu sorumlulukları yerine getirmek için ihtiyaç
duyduğumuz manevi kalori, vitamin ve bilumum güç kaynağı vahiydedir.
Bizler sürekli vahyi tilavet ediyoruz. Kur’ân ve sünnet talimi yapıyoruz.
Nebilerin, onların sadık havarilerinin/sahabilerinin, sıddıkların, şehitlerin
ve salihlerin hayatlarını öğreniyoruz. Ruhumuzda sürekli bir enerji birikiyor.
Örneğin, peygamberlerin kavimlerine meydan okumalarını, onların tehdit-
lerine karşı tehditle cevap verdiklerini okuyoruz. Ruhumuz kahramanlık,
yiğitlik ve cesaret duygusuyla coşuyor. Oradan secdeye varıyoruz. En yüce
274
GENEL TAVSİYELER
olanın karşısında boynumuzu kırıyor, alnımızı toprağa dayıyoruz. İzzetle,

üstünlük duygusuyla, onurla çağlamaya başlıyoruz. Asıl mesele bundan
sonra başlıyor:
Şayet bu enerjiyi yine vahyin istediği yere; tağutlara, şirke, masiyete ve
yeryüzünü kuşatan zulme/adaletsizliğe yöneltirsek yüceliyor, öne geçiyor
ve kulluk mertebelerini katediyoruz. Bu enerjiyi istenen yere yöneltmezsek
enerji zehirlenmesi yaşıyor, ahlakımızı bozuyor ve İslam’ımızı çirkinleşti-
riyoruz:
“Andolsun ki İsrailoğullarına, Kitab’ı, hükmü ve nübüvveti verdik. Onları
temiz şeylerle rızıklandırdık ve onları âlemlere üstün kıldık. Onlara (helal ve
haramları içeren) emirden apaçık deliller verdik. Kendilerine ilim geldikten
sonra, aralarındaki azgınlık/kıskançlık/bir diğer gruba üstünlük sağlama is-
teği nedeniyle ihtilaf ettiler. Rabbin, kıyamet günü, ihtilaf ettikleri konularda
aralarında hükmedecektir.” 10
İsrailoğulları cehaletten kaynaklanan toplumsal sorunlar yaşamamıştır.
Onlara Kitap, hüküm ve nübüvvet bilgisi ulaşmıştır. Ancak onlar bu bilginin
gereğiyle amel etmemiş, Allah düşmanlarına karşı gösterilmesi gereken iz-
zeti birbirlerine karşı sergilemişlerdir. Vahyin ve ibadetlerin getirdiği enerji,
yine vahyin hedef gösterdiği yere akmayınca “bağy” ahlakına dönüşmüştür.
Bağy; azgınlık, kıskançlık, bir diğer gruba üstünlük isteğidir. Bu duygu
onları fırkalara bölmüş, birbirlerine karşı bilemiş ve yine kendilerine karşı
zulme sevk etmiştir.
Bugün bizler de benzer bir durum yaşıyoruz. Vahiyle gelen enerjiyi, vahyin
istediği yerde kullanmayınca bağy ahlakına dönüştürüyoruz. Küçük mesele-
leri büyütüyor, putperest müşriklere göstermediğimiz tavrı dindaşlarımıza
gösteriyor, onlara zulmediyoruz. Kur’ân bize tağutları, müstekbirleri, mutref-
leri ve mele tabakasını hedef gösteriyor. Gözümüz onları kesmiyor; onların
mağdur ettiği mustazafları hedef alıyor; mazur olmayan ama mağdur olan
halkla, hiç olmadı birbirimizle uğraşıyoruz. Müstekbir tağutların karşısında
el pençe divan duran, korkudan konuşmayı unutan veya korkudan çene
bağı çözülenler; muvahhidlere karşı birer cengâvere dönüşüyor. Kimileri
10. 45/Câsiye, 16-17
275
kendi zilletini gizlemek için iyice saldırganlaşıyor. Tağutların karşısında

kaybettiği izzeti Müslimlere kustuğu öfke ve taşkınlıkla telafi edeceğini
sanıyor, yanılıyor.
Benim şeriattan ve tecrübeden öğrendiğim şudur: Tevhidî cemaatler ve
bireyler arasındaki ihtilafların, çekişmelerin ve atışmaların çoğunun teme-
linde “bağy” ahlakı vardır. Tağuta, şirke ve masiyete yöneltilmeyen ruhsal
enerjinin, sahibini zehirlemesi ve kendi dindaşlarına karşı kışkırtması
vardır. Allah’a verilen sözü bozmanın cezası olarak dindaşlarına karşı katı
kalpli olma durumu vardır. Zira biz, Allah’ın taraftarları olarak O’nunla (cc)
sözleşmiştik. Kâfirlere karşı aziz ve güçlü; müminlere karşı mütevazı ve
merhametli olacaktık. 11 Biz sözümüzü bozduk; müşriklere karşı zelil ve
zayıf; müminlere karşı izzetli/kibirli ve güç gösterisi içinde olduk. Allah
da (cc) bizi cezalandırdı, kalplerimizi katılaştırdı:
“Sözlerini bozmaları sebebiyle onlara lanet ettik ve kalplerini katı kıldık…” 12
Bu hususta kendime ve kardeşlerime tavsiyem şudur: Bağy ahlakından,
hasetten ve kıskançlıktan tevbe edelim. Bizi arındırması için Allah’a (cc)
yalvaralım. Neden sürekli dindaşlarımıza, en azından yüzde doksan dokuz
oranında aynı olduğumuz insanlara karşı öfkeli olduğumuzu, Trump’ı dahi
ıskalayan kinimizin neden hep bize benzeyen insanlara isabet ettiğini düşü-
nelim. Sürekli kimlerle tartışma içinde olduğumuza bakalım! “Kimler bizden
emin, kimler bizden korkuyor?” sorusunu sorup bir kâğıda yazalım. Dinî
ve siyasi tağutları kâğıdın bir tarafına, tartışma içinde olduğumuz insanları
bir tarafa yazalım. Sonuç bizi dahi ürkütecektir.
Özellikle örneklik konumunda olan abilerimiz, hocalarımız, kardeşlerimiz
daha dikkatli olmalıdır. Zira imamın ahlakı katlanarak cemaate sirayet eder;
imam gülüyorsa cemaat kahkaha atar, imam kızıyorsa cemaat küfreder. Yine
kardeşlerimizin şunu unutmamasını isterim: İnsanoğlu ne yaparsa yapsın;
11. “Ey iman edenler! Sizden kim dininden dönerse, Allah (sizin yerinize) öyle bir topluluk getirir
ki (Allah) onları sever, onlar da (Allah’ı) severler. Müminlere karşı alçak gönüllü/yumuşak huylu,
kâfirlere karşı izzetlidirler.” (5/Mâide, 54)
“Muhammed, Allah’ın Resûlü’dür. Onunla beraber olanlar, kâfirlere karşı şiddetli, kendi aralarında
merhametlidirler…” (48/Fetih, 29)
12. 5/Mâide, 13
276
GENEL TAVSİYELER
ona gerekçe bulmakta ve onu aklileştirmekte zorlanmaz. Zira insan cedelci

bir tabiata sahiptir; meseleyi ölçer ve terazi hep insanın lehine tartar. Ancak
akıllı Müslim; bulduğu gerekçeleri vahye, fıtrata ve güzel ahlaka arz eder.
Kardeşleriyle çekişmesinin temelinde gerçekten iddia ettiği sebepler mi
vardır? Yoksa şeytan ona kötü amelini süslüyor, onu Allah (cc) ile aldatıyor
mudur? Rabbinden yardım ister ve şeytandan Allah’a sığınırsa Allah’ın
izniyle şeytana ve nefsine karşı basiret kazanacaktır.
Bir diğer tavsiyem şudur: Bir kardeşimizde gayri İslami bir tutum görü-
yorsak ona nasihat edelim; tabii kamera karşısında nasihat olmayacağını,
bunun onu düelloya davet eder gibi kaba bir davranış olduğunu bilerek.
Karşımızdaki insan ıslah olursa Allah’a (cc) hamdedelim. Şayet biz yanılmışsak
ve kardeşimizin açıklamasıyla kendimize çekidüzen vermişsek yine hamde-
delim. Ancak nasihat eden ile nasihat edilen kişiler anlaşamamışsa meseleyi
Allah’a (cc) havale edelim: “Rabbim, bu kardeşimiz samimiyse onu ve beni
ıslah et, sevip razı olduğun işlerde muvaffak kıl. Şayet samimi değilse ona
engel ol, fırsat verme.” diyelim.
Şayet dinimiz için endişeleniyorsak unutmayalım, bu din Allah’ındır. O
(cc), dinine karşı bizden daha fazla gayurdur. Hem, kuvvet ve izzet sahibi-
dir. Dinini bizden daha iyi koruyacaktır. Şayet kardeşimizin yanlış yollara
sapmasından endişe ediyorsak unutmayalım; Allah (cc) hidayeti hak edeni
saptırmaz, sapıklığı hak edeni de hidayet etmez. Bizler yalnızca uyarıcıyız,
kimsenin hidayetinin ve sapıklığının vekili değiliz. Şayet anlam vereme-
diğimiz ve ismini koyamadığımız bir öfke içindeysek unutmayalım, her
şeyden önce masaya yatırılması gereken, öz nefsimiz ve kalbimizdir. Beden,
yolunda gitmeyen bir şey olduğunda nasıl ağrıyla alarm veriyorsa kalbin
de kendine özgü alarm verme biçimleri vardır. Bunlardan biri de insanlara
karşı var olan gereksiz ve anlamsız öfkedir. Aslında biraz dikkatli düşünsek
meseleyi göreceğiz. Çünkü içimizde konuşan, bize yol gösteren bir vicdan/
fıtrat vardır:
“(Hayır!) Bilakis insan, kendi nefsi üzerine basiret sahibidir. (Kendisini en iyi
tanıyandır.) Mazeretlerini sayıp dökse bile.” 13
13. 75/Kıyâmet, 14-15
277
Vicdanın sesini bastırmak için yükselttiğimiz boğaz sesini biraz kısarsak

bir şeylerin yolunda gitmediğini anlayacağız. Allah’ın (cc) bahşettiği basiret,
bizim hazırladığımız bahanelere galip gelecek. “Neden Müslimler benim
gündemimde veya neden yüzde doksan dokuz aynı olduğum insanlar
gündemimde?” Bu soruyu bile sorsak, büyük bir mesafe katedeceğiz. Yer-
yüzünde şirki yayan, insanları dinî ve itikadi olarak sömüren, canlara ve
ırzlara musallat olan kimseler benim gündemimde mi? Cevap “hayır” ise
bu tutumun dinî/itikadi/ahlaki olmadığı izahtan vareste olacaktır!
Kendime ve kardeşlerime bir diğer tavsiyem şudur: Öncelikler fıkhına
riayet etmek durumundayız. Peki, nedir öncelikler fıkhı? Bir meseleyi ön-
celik sırasına göre gündeme almak, öncelik sırasına göre konuşmaktır. Bu
fıkhı bize öğreten nebilerdir!
Örneğin, Mûsâ (as) Firavun’a geldiğinde onu ilk önce Allah’a kul olmaya
davet etti. Sonra İsrailoğullarını serbest bırakmasını istedi. Firavuni düzende
başka sorun yok muydu? Elbette vardı. Ancak tüm sorunların temelinde şirk
ve bir halkın mustazaflığı vardı. Mûsâ (as) biliyordu ki; İsrailoğulları Firavun
diyarından kurtulmadan hiçbir sorun çözülmeyecekti. Zira kırbaç seslerini
duydukları ân; kalpteki korku depreşecek ve eski hâllerine döneceklerdi.
Allah Resûlü (sav) Muâz’ı (ra) Yemen’e yolladığında ona tavsiyede bulundu:
Önce tevhid, sonra namaz, sonra zekât… Biri gerçekleşmeden diğerine
geçmemesini istedi. 14 Yani o (sav), öncelik fıkhının gözetilmesini istedi…
O hâlde bizim önceliğimiz ne olmalıdır? Bunu tespit ederek işe koyulalım.
Sonra vakıadan kaynaklı farklı öncelikler olabileceğine inanalım. Her şeyden
önce anlamaya çalışalım. Kendi yaşadığımız vakıayla başka bir coğrafyanın
önceliklerini tespit edemeyiz. Değerlendirmemiz eksik ve yanlı olur. Yanılır
ve zulmederiz.
Bir diğer tavsiyem şudur: Şahsi ve cemaatsel maslahatlardan önce, düşün-
14. İbni Abbâs (ra) şöyle anlatır: “Allah Resûlü (sav) Muâz’ı Yemen’e gönderdiği zaman ona şöyle
buyurdu: ‘Sen (halkı) Ehl-i Kitap olan bir yere gidiyorsun. İlk önce onları Allah’a ibadet etmeye
davet et. Allah’ı tanıdıkları zaman Allah’ın onlara günde beş vakit namazı farz kıldığını haber
ver. Namaz kılmaya başladıkları zaman, Allah’ın onlara, mallarından zekât alınıp fakirlerine
verilmesini farz kıldığını söyle. İtaat ederlerse bunu onlardan al. Ama insanların mallarından en
iyilerini almaktan kaçın.’ ” (Buhari, 1458)
278
GENEL TAVSİYELER
memiz gereken başka bir maslahat vardır. O da tevhid davasının maslaha-

tıdır. Bir şey yapmadan önce, “Bunun bana veya cemaatime ne gibi fayda
ve zararları olur?” diye düşünmeden önce, “Bunun davama ne gibi fayda ve
zararları olur?” diye düşünmemiz gerekir. Çünkü şahıslar ve cemaatler araç,
tevhid davası amaçtır. Şahıslar ve cemaatler geçici, tevhid davası kalıcıdır.
Şahıslar ve cemaatler ikinci planda, tevhid davası önceliklidir… Ölçüleri
şaşırırsak davamız araca, araçlar da davamıza dönüşür. Allah’a (cc) değil,
kendimize ve cemaatimize davet ederiz. Kaldırdığımız sancak, kör sancağa;
altında toplanan insanlar da cahiliye sancağı altında toplananlara dönüşür.
Kaybeder ve kaybettiririz. Allah muhafaza…
Bugün bir kardeşimiz düştüğünde, düşen yalnızca o olmayacak. Onunla
birlikte temsil ettiği dava; yani sen, ben, biz… hepimiz düşeceğiz. Bu sebeple
Allah Resûlü’nü örnek almalıyız. O (sav); Rumlarla işbirliği yapan, Mekkeli
müşriklerle ittifak kuran, Yahudilerle entrika çeviren, Allah Resûlü’ne hakaret
eden, Allah Resûlü’ne suikast düzenleyen, kadın satan, Allah Resûlü’nün
hanımına iftira eden… adamlara dahi “Muhammed, ashabını öldürüyor.”
denilmesin diye karışmadı. Çünkü dışarıdan bakan bir göz, “Nebi’nin ashabı”
ile “münafıkları” ayırt edemezdi. Aynı kelimeyi söylüyor, aynı safta namaz
kılıyor, aynı toplumda yaşıyorlardı. Sırf insanlar meselenin hakikatini bilme-
diği için, bu dinden soğumasınlar diye böyle adamlara müsamaha gösterdi.
Demek ki; biz Müslimlerin de dışarıdan bakan gözlere karşı sorumlulukları
var. İnsanların ne düşüneceği önemli, önemsemek zorundayız. Kendimiz
için değil, temsil ettiğimiz aziz İslam davası için. Kaldı ki biz, münafıklarla
değil, Müslimlerle yaşadığımız sorunlar için konuşuyoruz. Bırakın dışarı-
dan bir gözü, içeriden bakanın dahi farklılıklarımızı anlamak için çaba sarf
etmesi gereken insanlardan… 15
İçindeki Rahmâni Sese Kulak Ver
• Yüce Allah kulluk yürüyüşümüzü kolaylaştırmak için afaka ve enfüse,
kainata ve öz nefislerimize sayısız ayet yerleştirmiştir. Bu ayetlerden biri,
içimizdeki Rahmâni seslerdir. Şöyle ki;
279
“Kendini çokça kınayan nefse de yemin ederim.” 16

Yüce Allah, Nefs-i Levvâme’ye yemin ederek insan nefsinin bir özelliğine
dikkat çeker. İnsan nefsi kötülüğü emrettiği 17 gibi kınama özelliğine de sa-
hiptir. İnsan; Allah’ın (cc) sınırlarını çiğnediğinde, kendisinin veya toplumun
ona yakıştırmadığı bir iş yaptığında içinden yükselen eleştirel ses, kınayan
nefsin sesidir. Aynı surenin 14. ve 15. ayetleri, kınayan nefsin kaynağına
da işaret eder:
“(Hayır!) Bilakis insan, kendi nefsi üzerine basiret sahibidir. (Kendisini en iyi
tanıyandır.) Mazeretlerini sayıp dökse bile.” 18
İnsanın kendine dair basireti ve bu basiretin, olumsuz davranışlarına
eleştiri/kınama olarak yansıması, Yüce Allah’ın bir lütfudur. Her ne kadar
okuduğumuz ayetler ahiret bağlamında zikredilse de her birimiz kınayan
nefsin sesini ara ara duyduğumuzdan, ayetin dünyayı da kapsadığını öz
nefsimizden bilebiliriz.
“Allah Resûlü (sav), ‘Sizden hiç kimse yoktur ki mutlaka kendisine cinlerden
bir arkadaşı, meleklerden de bir arkadaşı vekil kılınmıştır.’ buyurdu.
Sahabe, ‘Peki siz, ey Allah’ın Resûlü?’ diye sordu.
Allah Resûlü de (sav) şöyle dedi: ‘Aynı şekilde ben de! Ancak Allah’ın ona
karşı bana yardım etmesi müstesna. O teslim oldu ve bana hayırdan başka bir
şey emretmez.’ ” 19
Yine Abdullah ibni Mes’ûd’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav), ‘İnsanoğluna şeytanın vesvese vermesi, meleğin de ilham
etmesi vardır. Şeytanın vesvesesi şerre götürmek ve hakkı yalanlatmaktır. Mele-
ğin ilhamı ise hayırlara götürüp hakkı doğrulatmaktır. Kim hayırlara yönelmeyi
ve hakkı doğrulamayı vicdanında bulursa bunun Allah’tan olduğunu bilsin ve
16. 75/Kıyâmet, 2
17. “Ben, nefsimi temize çıkarmam. Çünkü nefis -Rabbimin merhamet ettiği müstesna- çokça
kötülüğü emreder. Şüphesiz ki Rabbim, (günahları bağışlayan, örten ve günahların kötü
akıbetinden kulu koruyan) Ğafûr, (kullarına karşı merhametli olan) Rahîm’dir.” (12/Yûsuf, 53)
18 75/Kıyâmet, 14-15
19. Müslim, 2814
280
GENEL TAVSİYELER
Allah’a hamdetsin. Kim de vicdanında şeytanın vesvesesini bulursa taşlanmış

ve kovulmuş şeytandan Allah’a sığınsın.’ buyurdu ve şu ayeti okudu: ‘Şeytan
(değerli olan ve Allah yolunda infak edilmeye layık mallarınızı vermeyesiniz
diye) sizi fakirlikle korkutup, size fuhşiyatı emrediyor…’ 20 ” 21 22
Yüce Allah, her insana bir melek bir de şeytan tevkil etmiştir. Biri tıynetine
uygun olarak insanı hayra, öteki de şerre davet etmektedir. Örneğin ezanı/
İlahi çağrıyı duyduğumuzda, “Kalk namaz kıl.” diyen o ses, bize tevkil edilen
melek dostumuzun sesidir. 23 “Biraz sonra kılarsın.” diyen ses ise düşmanımız
İblis’in sesidir. Bizi infaka teşvik eden o “Ver!” sesi dostumuzun, kirayı/
borçları/ihtiyaçları hatırlatıp “Verme!” diyen ses, düşmanımızın sesidir.
Nuvâs ibni Sem’âni El-Ensârî’den (ra) rivayet edildiğine göre, Allah Resûlü
(sav) şöyle buyurmuştur:
“Allah (cc), dosdoğru yol hakkında şöyle bir misal verdi: ‘Yol boyunca iki duvar,
duvarlarda açık kapılar ve kapılar üzerinde de gerilmiş örtüler vardır.
Yolun üzerinde bir davetçi şöyle der: ‘Ey insanlar! Hep birlikte bu yola girin
ve eğriliğe kapılmayın.’
İnsan bu kapıların birinden girmek istediğinde bir başka davetçi de şöyle nida
eder: ‘Yazıklar olsun sana, onu açma! Çünkü açacak olursan, oradan girersin.’ ’
Sırat (dosdoğru yol), İslam’dır; iki duvar, Allah’ın sınırlarıdır; açık kapılar,
Allah’ın haramlarıdır; yol üzerindeki davetçi, Allah’ın Kitabı’dır; diğer davetçi
ise her Müslim’in kalbindeki, Allah’ın vaizidir.” 24
20. 2/Bakara, 268
21. Tirmizi, 2988
22. Hadisin sıhhati hakkında muhaddisler ihtilaf etmiştir. Tirmizi, rivayetin “Hasen Ğarib”
olduğunu söylemiştir. Hadisin sıhhatinde ihtilaf nedeni, ravilerden Atâ ibni Sâib’tir. O (rh), belli bir
yaştan sonra ihtilata (hadisleri karıştırma illetine) düşmüştür. Hâliyle ondan ihtilat öncesi rivayet
edilen hadisler ile ihtilat sonrası rivayetlerin hükmü farklıdır. Atâ’dan (rh) rivayette bulunan Ebu’l
Ehvez (rh), ihtilat sonrası ravilerden kabul edildiği için rivayeti çoğu muhaddis tarafından zayıf
addedilmiştir. Allah en doğrusunu bilir. (Atâ (rh) için bk. Tehzîbu’t Tehzîb, 4/491-495, 5393 No.lu
ravi)
23. “Şüphesiz ki: ‘Rabbimiz Allah’tır.’ deyip sonra da istikamet üzere olanların üzerine melekler
iner (ve der ki): ‘Korkmayın, üzülmeyin, size vadolunan cennetle sevinin. Bizler, dünya hayatında
da ahirette de sizin dostlarınızız. Orada canınızın istediği her şey sizindir ve orada olmasını
arzuladığınız her şey de sizindir.’ ” (41/Fussilet, 30-31)
24. Ahmed, 17634
281
Allah Resûlü’nün verdiği bu misal, her müminin kalbinde bir vaiz oldu-
ğunu gösterir. Kalpteki vaiz, Yüce Allah’ın (cc) görevlendirdiği bir uyarıcı ve
hatırlatıcıdır. İnsan, Allah’ın sınırlarını çiğnemeye yeltendiğinde hissettiği
bir ânlık rahatsızlık, işte o vaizin, “Yazıklar olsun, yapma!” sesidir. Kalpteki
vaizin sesi önemlidir. Önemli olduğu için Allah Resûlü (sav), kafası karışan
insana onu dinlemeyi tavsiye etmiştir:
El-Haşenî’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü’ne (sav), ‘Ey Allah’ın Resûlü! Bana, benim için helal olan ve
haram kılınan şeyleri haber ver!’ dedim.
Nebi (sav) kafasını benim için kaldırdı, bakışlarını doğrudan bana çevirdi ve
şöyle dedi: ‘İyi olan şeyler nefsinin sessiz kaldığı ve yaptığın takdirde kalbinin
mutmain olduğu amellerdir. Günah ise nefsini rahatsız eden ve kalbine tatminlik
vermeyen amellerdir. Müftüler sana aksine fetva verse de. Ne evcil eşeğin etini
yemeye yaklaş ne de tırnaklı yırtıcı hayvanların.” 25
İnsanlar fetva verse dahi içte duyulan rahatsızlık/huzursuzluk, kalbin
uyarısıdır. Zira müftü, şer’i delile bakar ve “Caizdir.” der. Ancak o caiz olan
şey bize uygun olmayabilir; şeytanın daha büyük şerre çekmek için öncü
adımı olabilir; nefsimizde bulunan bir hastalık nedeniyle özel olarak bize
zararı olabilir. Kalpten gelen uyarı/huzursuzluk; nefsin kendine dair basi-
reti, Allah’ın (cc) kalpteki vaizinin sesi veya melek dostumuzun hatırlatması
olabilir. Tüm bunlardan ötürü, insanların fetvasından üstün ve öncelikli
kabul edilmiştir.
Sanırım bu kadar izah yeter. Şimdi asıl meseleye, sadede gelelim. Bir dil
öğrendiğimizi düşünelim. Uzun zaman o dille konuşmaz, o dili duymaz
veya o dilde okumazsak ne olur? Dil unutulur, zayıflar… İşte, Allah’ın va-
izinin dili de böyledir. Kulak verdikçe pratikleşir, daha net duyar ve daha
iyi anlarız. O dile kulak tıkadıkça dil zayıflar, unutmaya yüz tutarız. Hâliyle
kendi sesimize yabancılaşırız. Tehlikeli olan şudur: Rahmâni ve şeytani
sesler, insanın içinde durmadan yankılanır. Birinin sesini açtığınızda diğeri
kendiliğinden kısılır, etkisi zayıflar. Kıstığınız sese zamanla yabancılaşırsınız.
O vardır, hep oradadır; ama siz duyamaz, anlayamazsınız.
25. Ahmed, 17742
282
GENEL TAVSİYELER
İnsanlardan kimisi Allah’ın (cc) vaizinin sesine kendi sesini ekler, o sesi
olabildiğince güçlendirir:
“Ömer ibni Hattâb’ın sesini işittim ve ben de onunla birlikte çıktım. Sonra
bir bahçeye girdi.
Bahçenin ortasındaki duvarın diğer tarafında kendi kendine şöyle söylediğini
duydum: ‘Ey Müminlerin Emîri Ömer ibni Hattâb! Vah sana! Allah’a yemin
ederim ki ya Allah’tan korkarsın ya da Allah sana gerçekten azap edecek.” 26
Kimisi de o sese, yani kendi özüne yabancılaşıp dış sesler arar. Bulduğu
her insana, “Bana nasihat et.” der. Bu durum neye benzer? Evinde Allah
Resûlü (sav) otururken komşu kapısını çalıp, “Bana nasihat et.” diyen insanın
durumuna benzer. Şöyle ki; Yüce Allah, hayra çağıran bir meleği dostumuz
kılmıştır. Bunca sesi duymayan, kendi öz nefsine sağır insan; yabancı birinin
sesini nasıl duyacaktır? Diyelim ki duydu, etkisi ne kadar sürecektir? Yanlış
anlaşılmak istemem! Amacım nasihati önemsizleştirmek değil. Yüce Allah,
“Hatırlat/öğüt ver! Çünkü hatırlatma müminlere fayda verir.” 27 buyurur. Na-
sihat hatırlatmadır. Gayesi, insanın iç sesini aktive etmesi, Rahmâni sesleri
yükseltmesidir. Amacının dışında kullanılırsa vakit öldürmeye döner ve
faydasını yitirir. Boş konuşma ile nasihat arasında fark kalmaz. Sözün özü;
nasihatin faydalı olması için dahi bizim iç dünyamızın aktif olması gerekir.
İçimizdeki Rahmâni sesleri duymak için öncelikle dış sesleri kısmak ge-
rekir. Sonra kendi içimize dönmek, Es-Semi’ olan Allah’ın işittirmesi için
çabalamak gerekir. Akleden bir kalp ve bilinçli bir dinlemeyle her ses bir
öğüde dönüşür. Kalbin ve kulağın bir sese verilmesi, bilinçli ve tüm benlikle
dinlemeyi ifade eder:
“Hiç kuşkusuz bunda, (akleden) bir kalbi (olan) ve şahit (bilinçli) olarak
dinleyen için öğüt vardır.” 28
26. Muvatta, 2837

27. 51/Zâriyat, 55
28. 50/Kâf, 37
283
Ömer’in (ra) yukarıda okuduğumuz davranışını bir daha, üzerinde düşü-

nerek okuyalım.
“Ömer ibni Hattâb’ın sesini işittim ve ben de onunla birlikte çıktım. Sonra
bir bahçeye girdi.
Bahçenin ortasındaki duvarın diğer tarafında kendi kendine şöyle söylediğini
duydum: ‘Ey Müminlerin Emîri Ömer ibni Hattâb! Vah sana! Allah’a yemin
ederim ki ya Allah’tan korkarsın ya da Allah sana gerçekten azap edecek.” 29
“Kendi kendine konuşana deli derler.” diyen cahilî bir kültürün çocukları
olarak, “Kendi kendine konuşana/nasihat edene veli derler.” diyebilmeliyiz.
Kulluk yürüyüşünde istikamet üzere olabilmek için kendimizle konuşmayı,
dertleşmeyi ve nasihatleşmeyi öğrenmeliyiz. Kendimize yapacağımız her
nasihat, içimizdeki Rahmâni sese ses olmak ve onu dillendirmek demektir.
Bu davranış, içimizdeki sesi güçlendirecektir, Allah’ın izniyle.
Şimdi ekranları karartın, telefonları sessize alın, ben de dâhil bütün hocala-
rın/davetçilerin sesini kısın. Abdest alıp iki rekât namaz kılın, yerinizde öylece
oturun ve kalbinizi dinleyin… Bakalım, Allah’ın vaizi neler söyleyecek? 30
Acelecilikten Sakın
• İnsanın zaaflarından biri de aceleciliktir:
“…İnsan çok acelecidir.” 31
“İnsan aceleden yaratılmıştır…” 32
İnsanın aceleciliğini terbiye etsin diye sabır, sükûnet, ağırbaşlılık/vakar
müminlere emredilmiştir. Zira acelecilik insanın kulluk yürüyüşünü sekteye
uğratan, insanın yürüdüğü zemini kayganlaştıran bir kulluk afetidir. Aceleci
insan hem Rabbinin hem de kulların hakkına girer. Aceleciliğin birçok za-
rarı vardır. Ben, bu çalışmanın içeriğine uygun olan üç temel zarara dikkat
29. El-Muvatta, 2837

31. 17/İsrâ, 11
32. 21/Enbiyâ, 37
284
GENEL TAVSİYELER
çekeceğim. Bunlardan ilki, insanı öğrenmekten ve olgunlaşmaktan alıkoy-

masıdır. İkincisi, hayır ve şerri birbirine karıştırmaktır. Üçüncüsü ise kul
hakkına girmek, insanları suçlamaktır. Şimdi bu üç zarara yakından bakalım:
– Acelecilik insanın dinini öğrenmesine ve olgunlaşmasına, yani ilim ve
hikmete engel olan bir kulluk afetidir. Bu nedenle Allah (cc), başta resûlleri
olmak üzere insanların eğitim esnasında aceleci olmasını yasaklamıştır:
“…Kur’ân’ın sana vahyedilişi bitmeden (onu ezberlemek için) acele etme! De
ki: ‘Rabbim, benim ilmimi arttır.’ ” 33
“Onu (anlama ve ezberlemeyi) çabuklaştırmak için, dilini onunla hareket et-
tirme. Şüphesiz ki onu (kalbinde) toplamak ve okutmak bizim işimizdir. Onu
okuduğumuzda sen okunmasını takip et. Sonra kuşkusuz, onu açıklamak da
bizim işimizdir.” 34
Acele eden, öğrenemez. Öğrense bile özümseyemez. Özümsenmeyen bilgi,
bir binaya rastgele atılmış harç ve tuğla gibidir. Harç ve tuğla binanın yapı
malzemesidir. Bir düzen içinde yerleştirilmezlerse ortaya çıkan şey ucube
olur. Kulluk binasının yapı malzemesi de şer’i ilim, vahyin öğretileridir.
Bir düzen içinde alınan eğitim, insanı inşa eder. Acele edilmiş, her bilginin
yerli yerine yerleşmediği eğitim ise, tuğla ve harcın rastgele yığıldığı binaya
benzer. Yani hiçbir şeye… Acelenin yasaklanmasının bir diğer nedeni insanı
hikmetten alıkoyması, olgunluğa engel olmasıdır. Yüce Allah bu durumu,
Mûsâ (as) ve Hızır (as) örneği üzerinden anlatır:
“Musa ona demişti ki: ‘Sana öğretilen doğrulardan/isabetli bilgilerden bana
öğretmen için sana tabi olayım mı?’ Demişti ki: ‘Sen, benimle beraberliğe sab-
redemezsin! Hem hakikatini kavrayamadığın (sana verilmemiş bilgiye) nasıl
sabredeceksin ki?’ (Musa) demişti ki: ‘İnşallah beni sabreden biri olarak bula-
caksın ve senin hiçbir emrine karşı gelmeyeceğim.’ Demişti ki: ‘Şayet bana tabi
olursan, (ne olursa olsun) sana açıklama yapmadıkça bana hiçbir şey sorma!’
İkisi yola koyulmuşlardı. Nihayet bir gemiye bindiklerinde, (o) gemiyi delmişti.
(Musa) demişti ki: ‘İçindeki ahaliyi boğmak için mi onu deldin? Andolsun ki
sen, hayret edilesi bir iş yaptın.’ Demişti ki: ‘Beraberliğime/yol arkadaşlığıma
33. 20/Tâhâ, 114
34. 75/Kıyâmet, 16-19
285
sabredemeyeceğini söylememiş miydim sana?’ (Musa:) ‘Unuttuğum bir şeyden

dolayı beni yargılama ve bu işimden dolayı bana zorluk çıkarma.’ demişti. Yola
koyuldular. Nihayet bir çocukla karşılaştılar. Onu (çocuğu) öldürdü. (Musa:)
‘Tertemiz bir canı, (kısas gibi) bir can karşılığı olmadan mı öldürdün? Andol-
sun ki sen, çok çirkin bir hata işledin.’ demişti. Demişti ki: ‘Beraberliğime/yol
arkadaşlığıma sabredemeyeceğini söylememiş miydim sana?’ (Musa:) ‘Bir daha
bir şey soracak olursam, benimle (yol) arkadaşlığı yapma. (Yolunu ayırdığın
takdirde de) seni mazur sayarım.’ demişti. (Tekrar) yola koyulmuş, nihayet bir
belde halkına varmışlardı. Onlardan yemek istemişler (fakat halk) onları misafir
etmeye yanaşmamıştı. Orada yıkılmaya yüz tutmuş bir duvar bulmuşlardı. Onu
(duvarı onarıp) düzeltmişti. (Musa:) ‘İsteseydin (bu hizmetin) karşılığında
ücret alabilirdin.’ demişti. ‘Bu benimle senin arandaki ayrılık (zamanıdır). Sab-
retmeye güç yetiremediğin şeylerin tevilini/hakikatini sana haber vereceğim.’
demişti. ‘Gemiye gelince, o, denizde çalışan yoksul insanlarındı. Onu kusurlu
hâle getirmek istedim. (Çünkü) onların önünde (sağlam olan) her gemiye zorla
el koyan bir yönetici vardı. Çocuğa gelince, onun anne babası mümin kimseler-
di. (Çocuğun sevgisinin) onları azgınlığa ve küfre sevk etmesinden çekindik.
İstedik ki Rableri onlara (ölenin yerine) daha hayırlı, temiz ve merhametlisini
ihsan etsin. Duvara gelince, o, şehirde (yaşayan) iki yetime aitti. Altında da o
ikisine ait bir hazine vardı. Onların babası salih bir kimseydi. Rabbin onların
yetişkinlik çağına erişip hazinelerini çıkarmalarını istedi. (Bu,) Rabbinden bir
rahmettir. (Bunları) kendiliğimden yapmadım. İşte, sabretmeye güç yetireme-
diğin şeylerin hakikati budur.’ ” 35
Salih kulun yolun başında, 36 ortasında 37 ve sonunda 38 Mûsâ’ya söylediği
şey nedir? Sabır! Ancak sabredenler öğrendiklerini özümser, öğrendikle-
riyle olgunluğa/hikmete erişirler. Acele edenler ise ya ilimden ya da ilmi
özümsemekten mahrum kalırlar.
– Acelecilik insanın hayırla şerri karıştırmasına, zararına olan şeyi hayrına
sanmasına neden olur. Bu, ilk maddeyle bağlantılı bir kulluk afetidir. Ace-
35. 18/Kehf, 66-82

36. bk. 18/Kehf, 67
37. bk. 18/Kehf, 72, 75, 78
38. bk. 18/Kehf, 82
286
GENEL TAVSİYELER
leci insan bilgide olgunlaşmamıştır. Bildikleri onu hayra sevk etmez, çoğu
zaman sathi davranır ve zarara uğrar:
“İnsan hayra dua ettiği gibi, (öfkelenip sıkıldığında beddua ederek) şerre de
dua eder. İnsan çok acelecidir.” 39
“(Azabı) vadilerine yönelen bir bulut olarak gördüklerinde (sevinç içinde):
‘Bu, bize yağmur yağdıracak buluttur.’ dediler. (Hayır, öyle değil!) Bilakis o,
acele ettiğiniz (azaptır). İçinde can yakıcı bir azap olan rüzgâr…” 40
Aceleci insan her şeyin bir ân önce olup bitmesini ister, bunun için bazen
beddua da eder. Yüce Allah’ın azabını rahmet zanneder. Çünkü acelecilik
yüzeyselliktir. Akılla değil duygularla hareket etmektir. Ayrıca hikmetten
yoksun olduğu için çoğu zaman şer olan şeyi hayır zanneder ve yanılır.
Ağzı laf yapan dolandırıcıları salih arkadaş zanneder. Çokça Allah, inşallah,
ahicim diyen tipleri takvalı sanır. Bol efektli videoların ümmetin sorunları
için hazırlandığını düşünür. Henüz tanıdığı insanlara bir ömür kendini ilzam
edecek sözler verir. Çünkü aceleci kişiler duygusaldır. Duygularına hitap
eden her şeyi hayırlı zanneder…
– Acelecilik insanın yanlış değerlendirmede bulunmasına, kul hakkına
girmesine neden olur:
“Musa kavmine öfkeli ve üzgün bir hâlde döndüğü zaman: ‘A rkamdan ne
kötü işler ettiniz. Rabbinizin emrinin bir an önce olmasını istediniz (öyle mi)?’
demişti. Levhaları fırlatmış ve kardeşinin başını (saçından) tutup kendisine çek-
mişti. (Harun:) ‘Ey anamın oğlu! (Sandığın gibi değil!) Bu topluluk beni zayıf
buldular ve neredeyse beni öldüreceklerdi. Bana, düşmanları sevindirecek bir
şey yapma ve beni zalimler topluluğuyla bir tutma.’ demişti. (Bunun üzerine)
Musa demişti ki: ‘Rabbim! Beni ve kardeşimi bağışla ve bizi rahmetine dâhil
et. Sen merhamet edenlerin en merhametlisisin.’ ” 41
Mûsâ (as) Tur Dağı’ndan döndüğünde kavmini putlara tapar hâlde buldu.
İmani bir coşkuyla öfkelendi. Ancak olanı biteni sorup öğrenmediği için
39. 17/İsrâ, 11
40. 46/Ahkâf, 24
41. 7/A’râf, 150-151
287
Hârûn’un (as) saçını sakalını çekiştirdi, onu suçladı. Hem kalbini kırdı hem
de putperestler içinde onu (as) küçük düşürdü. Oysa Hârûn (as) onları uyar-
mış fakat onu dinlememişler, üstüne üstlük onu öldürmeye yeltenmişlerdi.
Aceleciliğin bu üç zararını gördükten sonra kendimize dönelim. Sizce he-
nüz Kur’ân’ı baştan sona okumamış, sünnete dair genel bir fikir edinmemiş,
Allah Resûlü’nün hayatını baştan sona talim etmemiş biri; din konusunda
konuşursa ne olur? İslam’a dair bütünlüklü bir bakış açısı olmadan tercihte
bulunan, dost ve düşman edinen ne yapar? İnsanları ve İslami toplulukları
yalnızca gördüğü kadarıyla veya başkalarının anlatımıyla tanıyan insan kul
hakkına girmeden yoluna devam edebilir mi? Öğrenmeye ve olgunlaşmaya
zaman ayırmadan “şu hayır, şu şer” diyen insan, hayra mı şerre mi düşer?
Acelecilik hayat boyu pişmanlığı, hayat boyu insanlardan helallik isteme-
yi, hayat boyu “yanılmışım” demeyi gerektirir. Aceleci insanlar zamanla
öz saygılarını yitirir, buna bağlı olarak başkalarının göstereceği saygıyı da
kaybederler. Benim şahsi tecrübem odur ki büyük pişmanlıkların ardında
acele karar verme, acele hareket etme vardır. Çoğu insanın geçmişe duyduğu
pişmanlığın ardında yine acelecilik vardır. Öyleyse sabırlı olmalı, öğrenmeye
ve olgunlaşmaya yeterli zaman ayırmalı, en azından dinin asıl kaynaklarını
baştan sona ve usulünce öğrenecek kadar bir zaman sabretmeyi şiar edin-
meliyiz. Aksi hâlde aceleciliğimiz, kulluk yürüyüşümüzü sekteye uğratan
bir afete dönüşür. Kendimizin tuzağı oluruz. Çoğu insan yolun başında
ıslah etmediği acelecilik sıfatının kurbanı oluyor, ne yazık ki.
Olmak Bir Süreçtir
• Yukarıdaki maddeyle bağlantılı olarak üzerinde durmamız gereken bir
diğer konu olgunlaşmanın bir süreç olduğudur. Şöyle ki; tevhid yoluna
yeni giren kardeşlerimizle hasbihâlimize yeni bir tespitle devam edelim:
Hamdolsun, şer’i ilme ulaşma yolları ve tevhid davasına katkı sunma vesi-
leleri çoğaldı/kolaylaştı. Birçok genç şer’i ilmi ve tevhid davasını dünyevi
beklentilere önceliyor, gençliğini adamak istiyor. Genç kızlarımız bu konuda
erkeklerden daha istekli ve özverili. Yüce Allah’a hamdediyor ve bu durumu
sevinçle karşılıyoruz. Ancak şöyle bir sorunumuz var: Kardeşlerimiz “ol-
manın/olgunlaşmanın” bir süreç olduğunu unutabiliyor. Bir ürünü tüketir
288
GENEL TAVSİYELER
gibi olgunlaşmanın tüm merhalelerini tüketip netice elde etmek istiyorlar.

Olamayınca da -ki acele ile olgunluk bir arada olmaz- ümitsizliğe kapılıyor,
kendilerine olan güvenlerini yitiriyorlar. Yani sermayeyi çarçur etmiş olu-
yorlar… Ümit ve güven kaybedilirse, hangi yol yürünebilir ki?
Meramımı daha iyi anlatmak için bir örnek vereyim: Bir genç kızımız,
dört yıl boyunca bir alana yoğunlaşıyor… Sonra o alanda bir şeyler üret-
mek istiyor. Ürettiği verimi bir başkasının ürettiği verimle kıyaslıyor. Şu
sonuca ulaşıyor: “Ben beceriksizim. Çünkü dört yıl yoğunlaştığım alanda
bile nitelikli bir şeyler üretemiyorum.” Sorun şu ki kendisini kıyasladığı kişi
otuz yıldır o alana yoğunlaşmış, eğitim almış, eğitim vermiş biri! Yani dört
yıllık emek ile otuz yıllık emeğin benzer nitelikte ve etkide olmasını istiyor.
Peki, bu mümkün mü? Otuz yıl ve dört yılı yan yana yazsa yaptığı kıyasın
batıl olduğunu, şeytanın ona sağdan yaklaştığını, “olma” sürecini baltaladı-
ğını anlayacaktır. Tekrar edelim: Olmak, bir süreçtir. Emek, fedakârlık ve
yoğunlaşma amellerine karşılık El-Vehhâb olan Rabbimizin armağanıdır.
Dört yaşındaki bir çocuk, otuz dört yaşındaki bir yetişkine bakıp, “Galiba
ben böyle olamayacağım.” der ve yaşama azmini terk ederse ne olur? İşte
dört yıllık emeğini otuz dört yıllık emekle kıyaslayıp mücadele azmini terk
eden kişi de aynı şeyi yapmış, kendine zulmetmiş olur.
Sabır gençler, sabır! Örnek aldığınız insanların yaşamına bir bakın. Geçmiş-
ten veya bugünden örnek aldığınız insanlar, bir süreç sonunda olgunlaştılar.
Dövüle dövüle demirin, ateşlerde yana yana çömleğin şekil alması gibi; ilim,
amel, mücadele ve imtihanlar… döve döve, yaka yaka onları şekillendirdi/
olgunlaştırdı. Sabrettiler, Yüce Allah da onların sabrını ilim ve tecrübeyle
ödüllendirdi. Sabırlı olun ve Yüce Allah’ın vaatlerine güvenin. O (cc), her
nefse çabasının karşılığını verir, hiçbir çabayı zayi etmez. 42
Amel Ederek Öğrenmek
• Tevhid yoluna girdikten sonra, hemen her gün yeni şeyler öğrenecek, yeni
bilgiler edineceksin. Şayet öğrendiklerini özümser ve hayatına yansıtarak
yürüyüşünü sürdürürsen her bilgi seni Allah’a yaklaştırır. İmanını, amelini
ve Müslim kişiliğini besler, sana kuvvet katar. Aksi durumda, öğrendiklerin
289
seni zehirlemeye başlar. Bu durumu beslenme üzerinden düşünebilirsin.

Bedenin gıdası olan yiyecekler hazmedilmeden üzerine yenisi eklenirse
mide zehirlenir. Ruhun gıdası olan şer’i bilgiler de böyledir. Amel edilerek
özümsenmezse kalp zehirlenir. Kalbin bilgiyle zehirlenmesi; o bilgiyle kibre
kapılması, kendini beğenmesi ve o bilgiyi başkalarının başına vurmasıdır
(cedel). Önemine binaen bu konuya yakından bakalım: Her gün düzenli
yaptığımız Kur’ân okuma üzerinden düşünmeye devam edelim:
Okunan ayetle amel etme çabası, insanın Yüce Allah’a doğru attığı bir
adımdır. O’nun rızasını umduğunu, O’nun (cc) emrine icabet ettiğini ve
O’nun azabından korktuğunu göstermesidir. Yüce Allah insanın bu adımı-
na on adımla, yürüyüşüne koşarak karşılık verir. İnsanın elinden tutar ve
öğrenme çabasını bereketlendirir. Bilgisine derinlik, görüşüne hikmet ve
ameline süreklilik kazandırır.
“…Allah’tan korkup sakının. Allah size öğretiyor. Allah, her şeyi bilendir.” 43
Allah’tan korkup sakınmak, yani takva emrinin hemen akabinde Allah’ın
ilim sıfatına dikkat çekilmesi; insanın takva çabasının İlahi ilimle rızıklandı-
rıldığını ima eder. Her ne kadar ayet takva ile ilim arasında sebebiyet ilişkisi
kuracak bir uslup kullanmasa da Kur’ân’ın diğer ayetleri bu ilişkiyi kurar:
“Ey iman edenler! Allah’tan korkup sakınırsanız size (hakla batılı, doğruyla
yanlışı, faydalı olanla faydasızı rahatlıkla birbirinden ayıracağınız) bir furkan verir,
kusurlarınızı örter, günahlarınızı bağışlar. Allah, büyük lütuf ve ihsan sahibidir.” 44
Takva, Furkan’ın anahtarıdır. İnsan, takvası oranında hak ile batılı, doğru
ile yanlışı, faydalı ile faydasızı birbirinden ayıracak bir Furkan’a sahip olur.
Yüce Allah’ın takvaya bahşettiği bu mükâfat hikmet diye de isimlendirilir:
“Hikmeti (olgunluğu, söz ve davranışta isabetli olmayı) dilediğine verir. Kime
de hikmet verilmişse ona çok fazla hayır verilmiştir. Ancak akıl sahipleri düşü-
nüp öğüt alırlar.” 45
43. 2/Bakara, 282

44. 8/Enfâl, 29
45. 2/Bakara, 269
290
GENEL TAVSİYELER
Müslim infakla ilgili bir ayet mi okudu, kalkıp infakta bulunmalıdır. Sonra
dönüp o ayeti tekrar okumalıdır. Okuduğu ayetin ilkinden çok daha derinlere
nüfuz ettiğini, ilk okuyuşta fark edemediği birçok inceliği fark edebildiğini
görecektir. Gökleri ve yeri tefekküre davet eden bir ayet mi okudu, kafasını
Mushaf ’tan kaldırmalı, emrine icabet ettim, deyip göklere ve yere bakmalı,
Allah’ın (cc) azametini görmeye çalışmalıdır. Sonra dönüp okumaya devam
etmelidir. İşte o zaman Yüce Allah Kur’ân’ın inceliklerini ona açacak, elinden
tutup ona tane tane öğretecektir.
İlk neslin Kur’ân okuyuşuna baktığımızda onların Kur’ân’ı amel ede ede
okuduğunu görüyoruz. İlimlerindeki derinlik ve amellerindeki bereket Kur’ân
ile amel etmelerinin meyvesidir. Yoksa çok iyi sarf ve nahiv bildiklerinden
değil. Belki bugün birçok medrese hocası, sahabeye sarf ve nahiv öğretecek
bilgiye sahiptir. Ancak bilgisi, medresenin sınırlarında hapsolmuştur. Oysa
sahabenin ilmî mirası öyle midir? On beş asırdır milyarlarca insan o mirası
tüketiyoruz; yine de bitmiyor. Muhtemelen o miras, kıyamete dek insanlığın
yolunu aydınlatmaya devam edecek…
Sahabenin Kur’ân okuma metoduna dair; Kur’ân anlaşılsın diye canını
veren, canını davasına şahit/şehit kılan Seyyid Kutub’u (rh) dinleyelim:
“İlk dönem örnek nesil; Kur’ân’a, kültürünü ilerletmek, bilgisini artırmak,
haz almak veya tatmin olmak gibi amaçlarla yaklaşmazdı. Onlar; Kur’ân’ı,
kültürü geliştiren, ilmî ve fıkhi hususlarda bilgi dağarcığını dolduran bir
kaynak olarak algılamıyorlardı. Onlar, kendilerinin ve içinde yaşadıkları
toplumun nasıl bir hayat tarzı takip etmesi gerektiğini öğrenmek -ve bunu
da savaş alanında aldığı anlık emri derhâl yerine getiren bir ordu gibi- tatbik
etmek için Kur’ân’ı inceliyorlardı. Bu bakımdan onların hiçbiri, ilâhi emir
ve talimatların bir toplantıda, bir anda artmasını arzu etmezlerdi. Zira on-
lar, böyle bir durumda üzerlerine binecek olan sorumluluk ve vazifelerin
artacağını biliyorlardı. İbn Mes’ûd’un rivayet ettiği hadisten de anlaşılacağı
üzere onlar, on âyet ezberleyerek onları iyice öğrenip, onlarla amel etmedikçe
başka âyetler öğrenmezlerdi.
291
İşte bu şuur, yalnızca amel etmek için öğrenme şuurudur. Yine bu metod
sayesinde onların önüne, Kur’ân’a yalnızca araştırma inceleme, bilgi edinme
gibi gayelerle yaklaşanların ulaşamayacağı derecede geniş manevi haz ve
marifet ufukları açılıyordu. Bunun yanı sıra bu metod sayesinde Kur’ân’ın
hükümleriyle amel etmek kolaylaşıyor, vazifelerin ağırlığı hafifliyordu.
Onlar, Kur’ân’ı benliklerine sindiriyor, böylece Kur’ân onların vicdanları ve
hayatlarıyla kaynaşarak fiile dönüşüyor, bu da hayatın akışını değiştirecek
olay ve sonuçlara yol açan, zihinlerde ve sayfalarda hapsolmayan hareketli
bir kültürün meydana çıkmasını sağlıyordu.
Kur’ân’ın, hazinelerini, kendisine ancak bu şekilde, yani amel etmeye yö-
nelik bir şekilde yaklaşanlara açacağında hiç kuşku yoktur. Çünkü Kur’ân,
aklı tatmin etmek veya edebiyat, sanat ya da hikâye ve tarih kitabı olmak
üzere nazil olmamıştır. Yukarıda sayılanların tümünü kapsamakla birlikte
o, bir yaşam biçimi, saf bir ilâhi hayat kılavuzu ve yöntemi olmak üzere
indirilmiştir.” 46
Şimdi sahabeden örnekler zikrederek Kur’ân’ı nasıl okuduklarını pratik
örnekler üzerinden anlamaya çalışalım:
Ebû Talha El-Ensarî
“Ebû Talha, hurmalıkları bakımından Medine’de en zengin kimseydi. O,
en çok mescidin karşısında bulunan Beyruha adlı bahçesini severdi. Allah
Resûlü (sav) oraya girer ve güzel suyundan içerdi.
‘Sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe birr/iyilik (mertebesine) ulaşamazsınız.
Ne infak etmişseniz kesinlikle Allah onu bilir.’ 47 ayeti indirilince Ebû Talha,
hemen kalkıp Nebi’ye (sav) geldi ve ‘Ey Allah’ın Resûlü! Allah, ‘Sevdiğiniz
şeylerden infak etmedikçe iyiliğe kavuşamazsınız.’ ayetini indirdi. En sevdiğim
mal, Beyruha’dır. Onu, Allah için sadaka olarak veriyorum. Bundan dolayı
Allah’ın bana birri/iyiliği vermesini ve ahirette sevap almayı umuyorum.
46. Yoldaki İşaretler, s. 20-21

292
GENEL TAVSİYELER
Ey Allah’ın Resûlü! Bu bahçe hakkında, Allah’ın sana gösterdiği şekilde

tasarrufta bulun.’ dedi.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Ne güzel! Fakat bu bahçe hakkında, ‘Bu
çok kazanç getiren bir mal. Bu çok kâr getiren bir mal.’ dediklerini işittim. Ben,
bunu akrabalarına vermeni uygun görüyorum.’ buyurdu.
Ebû Talha da, ‘(Buyurduğunuz şekilde) yapacağım, ey Allah’ın Resûlü!’
diyerek, bahçeyi, akrabaları ve amca çocukları arasında paylaştırdı.” 48
Diyebiliriz ki bu tutum Ebû Talha’nın (ra) hayatında neyi değiştirdi? Çok
şeyi! Yüce Allah onu başlı başına bir ayet kıldı. Sesine dahi bereket kıldı:
Enes’ten (ra) Allah Resûlü’nün (sav) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
“Ebû Talha’nın sesi müşriklere bir ordudan daha şiddetlidir.” 49
Yine Enes’ten (ra) Allah Resûlü’nün (sav) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
“ ‘Ebû Talha’nın sesi ordu için savaşçı bir topluluktan daha hayırlıdır.’
Enes şöyle devam etti: ‘Ebû Talha savaşta safların önüne geçer, dizleri
üzere oturur, ok kılıfını yanına koyar ve şöyle derdi: ‘Benim yüzüm, senin
yüzüne kalkan, canım senin canına fedadır.’ ’ ” 50
Her birimizin bildiği o meşhur diğerkâmlık kıssası da Ebû Talha (ra) ile
ilgilidir:
“Bir adam Nebi’ye (sav) geldi. O da (misafire bir şeyler ikram etmek üzere)
hanımlarına haber gönderdi.
Onlar, ‘Yanımızda sudan başka bir şey yok.’ diye cevap verdiler.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Bu adamı kim beraberinde alıp götürür -ya
da misafir eder-?’ diye sordu.
Ensar’dan bir adam, ‘Ben.’ dedi.

49. Ahmed, 13105
50. Ahmed, 13745
293
Adamı alarak hanımına gitti ve ‘Allah Resûlü’nün (sav) misafirine ikram et.’
dedi.
Hanımı, ‘Yanımızda çocuklara yetecek kadarından fazlası yok.’ deyince
kocası, ‘Yemeği hazırla ve kandili yak, çocuklar akşam yemeğini yemek
istedikleri takdirde onları bir şekilde uyut.’ dedi.
Kadın yemeğini hazırladı, kandilini yaktı, çocuklarını uyuttu. Daha sonra
kalkıp kandilini düzeltir gibi yaparken kandili söndürdü. Her ikisi de misa-
fire yemek yedikleri izlenimini verdiler. Karı koca yemek yemeden geceyi
geçirdiler.
Sabah olunca Allah Resûlü’nün (sav) yanına gittiler. Allah Resûlü, ‘Bu gece
Allah ikinizin yaptığına güldü (ya da beğendi).’ dedi.
Bunun üzerine Yüce Allah, ‘Şiddetle ihtiyaç duymalarına rağmen (kardeşle-
rini) kendilerine tercih ederler. Kim de nefsinin bencilliğinden korunursa işte
onlar, kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.’ 51 ayetini indirdi.” 52 53
Yüce Allah, onun, “Sevdiğimiz şeylerden infak etmedikçe birr/iyilik (merte-
besine) ulaşamazsınız.” 54 ayetine icabetini de emre icabetle ödüllendirmiştir.
Ahir ömründe dahi Allah’ın (cc) bir emrini duyduğunda kayıtsız kalamamıştır.
O (ra), güzel bir ölüm ve güzel hatıralar bırakarak bu dünyadan ayrılmıştır:
“Ebû Talha Tevbe Suresi’ni okudu ve şu ayete geldi:
‘Hafif ve ağır savaş teçhizatlarıyla savaşa çıkınız. Mallarınız ve canlarınızla Allah
yolunda cihad ediniz. Şayet bilirseniz, bu sizin için daha hayırlıdır.’ 55
Devamında şöyle dedi: ‘Görmüyor musunuz, Allah benden genç ve yaşlı
(fark etmeksizin) savaşa çıkmamı istiyor. Teçhizatlandırın beni!’
51. 59/Haşr, 9
53. Müslim’in bir lafzında misafir ağırlayan diğerkâm sahabinin Ebû Talha olduğu belirtilmiştir.
Bazı âlimler Ebû Talha’dan kastın kim olduğu konusunda ihtilaf etmiştir. (bk. Fethu’l Bârî, 3798
No.lu hadis şerhi)
55. 9/Tevbe, 41
294
GENEL TAVSİYELER
Bunun üzerine çocukları ona şöyle dediler: ‘Sen Allah Resûlü (sav) vefat edene
kadar onunla birlikte savaştın. Ebû Bekir vefat edene kadar onunla birlikte
savaştın. Ömer ile birlikteyken savaştın. Şimdi biz senin yerine savaşıyoruz.’
Israrla, ‘Beni teçhizatlandırın.’ dedi ve onu hazırladılar. Savaşmak için deniz
seferine çıktı ve gemide vefat etti. Bir hafta boyunca onu gömmek için bir
ada bulamadılar. Onun cesedinde hiçbir değişiklik olmuyordu.’ ” 56
Ömer (ra)
“Uyeyne ibni Hısn ibni Huzeyfe (Medine’ye) geldi. Yeğeni Hurr ibni
Kays’ın evinde kaldı. Hurr, Ömer’in kendisine yakın tuttuğu kişiler arasın-
daydı. Kurrâlar, ister orta yaşlarda olsunlar isterse genç olsunlar, Ömer’in
meclisinde ve istişare heyetinde daima bulunurlardı.
Uyeyne, yeğenine, ‘Yeğenim! Bu emîrin yanında itibar sahibisin. Benim
onunla görüşmemi sağla.’ dedi.
Hurr da şöyle cevap verdi: ‘Halifeden, onun huzuruna çıkman için mü-
saade isteyeceğim.’
Hurr, amcası Uyeyne ile görüşmesi için Ömer’den randevu istedi. Ömer
de ona randevu verdi.
Uyeyne Ömer’in huzuruna çıkınca, ‘Bu bir felakettir, ey Hattâb’ın oğlu!
Ne bize ihsanda bulunursun ne de aramızda adaletle hükmedersin!’ dedi.
Ömer bu sözlere sinirlendi. Hatta onun üzerine yürüdü.
Tam bu sırada Hurr, ‘Ey Müminlerin Emîri! Yüce Allah, Nebi’sine, ‘(Bütün
bunlara rağmen) sen af yolunu tut, iyi olanı emret ve cahillerden yüz çevir.’ 57
demişti. Kuşkusuz bu adam da cahillerden biridir.’ dedi.
İbni Abbâs olayı anlatmaya şu şekilde devam etti: ‘Allah’a yemin ederim
ki Ömer, Hurr bu ayeti okuyunca bir adım dahi ileri gitmedi. Çünkü o,
Allah’ın Kitabı’na karşı derin hassasiyet sahibiydi.’ ” 58
56. Sahîhu ibni Hibbân, 7184; El-Mustedrek, 2503
57. 7/A’râf, 199
58. Buhari, 4642
295
Ömer (ra) Allah’ın Kitabı yanında vakkaftı, yani hemen duruverirdi. Ona
bir ayet hatırlatmanız durulmasına, öfkesini yutmasına, hüznünü sonlandır-
masına yeterdi. Okuduğumuz örnekte tek bir ayetle öfkesini yenen Ömer
(ra) Allah Resûlü’nün (sav) vefatında tek bir ayetle acısını yutmuş, vakur bir
vedayla yasını tutmuştu:

“Allah Resûlü (sav) vefat ettiğinde Ebû Bekir, Es-Sunh denilen yerdeydi.
Ömer ayağa kalkıp, ‘Allah’a yemin ederim, Allah Resûlü ölmedi.’ demeye
başladı. (Âişe:) Ömer sonrasında, ‘Allah’a yemin ederim -o ân için- içimde
başka bir kanaat doğmamıştı.’ dedi.
(Ömer sözlerine şöyle devam etmişti:) ‘Andolsun Allah onu gönderecek
ve o, birtakım kimselerin ellerini ve ayaklarını kesecektir.’
Derken Ebû Bekir geldi. Allah Resûlü’nün (sav) yüzünün üzerini açtı, onu
öptü ve ‘Anam babam sana feda olsun. Hayattayken de hoştun, vefat etmiş
hâlinle de hoşsun. Nefsim elinde olana yemin ederim ki, Allah ölümü sana
iki defa tattırmayacaktır.’ dedi.
Daha sonra dışarı çıktı ve ‘Ey yemin eden kişi, yavaş ol.’ dedi. Ebû Bekir
konuşmaya başlayınca Ömer oturdu.
Sonra Ebû Bekir, Allah’a hamd ve senalarda bulunup şöyle dedi: ‘Dikkat
edin, kim Muhammed’e (sav) ibadet ediyor idiyse şüphesiz Muhammed
ölmüştür. Kim de Allah’a ibadet ediyorsa muhakkak Allah hayydır, ölmez.
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
‘Muhammed, yalnızca bir resûldür. Ondan önce de resûller gelip geçti. O öldü-
ğünde ya da öldürüldüğünde topuklarınız üzerine gerisin geriye mi döneceksi-
niz? Kim de topukları üzerine (dininden ya da yaptığı salih amelinden) dönerse
Allah’a zarar veremeyecektir. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır.’ 59 ’ ” 60
Ömer’in (ra) duyduğu her ayetle amel etmesi ona ne kazandırdı? Çok şey
elbette. Yüce Allah onun çabasını hakkı ona ilham ederek, onu ilimle rı-
59. 3/Âl-i İmrân, 144

60. Buhari, 3667-3668
296
GENEL TAVSİYELER
zıklandırarak, onun istek ve iradesini kendi yüce iradesine uydurarak onu

rızıklandırdı:
Ebû Hureyre’den (ra) Allah Resûlü’nün (sav) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
“Sizden önce geçmiş olan ümmetler arasında muhaddes (İlahi ilhama mazhar
olan) kimseler vardı. Eğer benim bu ümmetim arasında onlardan (bir kişi) varsa
şüphesiz ki o, Ömer ibni Hattab’dır.” 61
Abdullah İbni Ömer’den (ra) Nebi’nin (sav) şöyle dediği rivayet edilmiştir:
“ ‘Uykudayken bana bir kadeh süt getirdiler. O kadar içtim ki süte olan kanık-
lığım tâ tırnaklarımdan çıktı. Sonra fazlasını Ömer’e verdim.’
Nebi’ye (sav), ‘Ey Allah’ın Resûlü! Bu rüyanı nasıl yorumladın?’ diye sordular.
O da, ‘İlim, olarak yorumladım.’ buyurdu.” 62
Ömer’den (ra) şöyle rivayet etmiştir:
“Üç konuda Rabbim temennilerimi gerçekleştirdi. Nebi’ye (sav), ‘İbrâhîm
makamında bir namaz yeri edinelim.’ dedim. Yüce Allah, ‘İbrâhîm’in maka-
mını (namaz kılacağınız) bir namazgâh edinin.’ 63 ayetini indirdi.
Hicap ayetinde de Rabbim benim temennim doğrultusunda emir buyurdu.
Allah Resûlü’ne (sav), ‘Ey Allah’ın Resûlü! Hanımlarına söylesen de örtün-
seler, zira hem iyi hem de kötü insanlar onlarla konuşuyor.’ dedim. Bunun
üzerine hicap ayeti indirildi.
Allah Resûlü’nün (sav) hanımları kıskançlık konusunda ona karşı birleşmiş-
lerdi. Onlara, ‘Belki de onun rabbi sizi boşarsa sizden daha hayırlı eşleri ona
nasip eder.’ dedim. Bunun üzerine şu ayeti indirdi:
‘Şayet sizi boşayacak olursa Rabbinin ona, sizin yerinize, sizden daha hayırlı,
Allah’a teslim olmuş, iman etmiş, gönülden ve sürekli itaat eden, tevbe eden,
ibadet eden, oruç tutan dul ve bakire eşler ihsan etmesi umulur.’ 64 ” 65
61. Buhari, 3469

63. 2/Bakara, 125
64. 66/Tahrîm, 5
65. Buhari, 402
297
Ebû Zerr’den (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle buyurmuştur:
“Gerçekten Allah, hakkı Ömer’in dili üzerine koymuştur.” 66
Yüce Allah kimsenin iradesine boyun eğmez, kimsenin istekleriyle hareket
etmez. Ancak O (cc), bazı kullarının kalbini ıslah eder; onların iradesini kendi
yüce iradesine uydurur. Niyetleri, istekleri, umutları Yüce Allah’ın iradesine
uygun olur. İşte Ömer (ra) o kullardandır. Yüce Allah vaadine uygun olarak ona
hak ile batılı ayıracak bir furkan vermiş, ona öğretmiştir. Tüm bu güzellikler
onun, Allah’ın ayetlerine karşı hassasiyetinin, yani takvasının mükâfatıdır. 67
Kur’ân, kendisiyle amel edilmezse nazari tartışmalara kaynaklık eden bir
cedel kitabına dönüşür. İnsan onu okur, fakat onu yaşamaz. Ayetlerini bir-
birine çakıştırıp ayetler arası kavga çıkarır. Bu da hidayetten sonra sapma
ve helak nedenidir.
“Bir adamın bir ayet okuduğunu dinledim. Nebi’nin (sav) ise aynı ayeti farklı
şekilde okuduğunu dinlemiştim. Onu alıp Nebi’nin (sav) yanına götürdüm
ve ona durumu haber verdim.
Yüzünden, (bunu sormamdan) hoşlanmadığını anladım ve şöyle dedi: ‘Her
ikiniz de güzel okuyorsunuz, ihtilafa düşmeyiniz. Şüphesiz sizden öncekiler
ihtilafa düştükleri için helak oldular.’ ” 68
Abdullah ibni Amr’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Bir gün erkenden Allah Resûlü’ne (sav) gittim. Derken bir ayet hususunda
ihtilaf eden iki adamın seslerini işittim. Allah Resûlü (sav) yanımıza çıktı.
Yüzünden öfkesi belli oluyordu ve şöyle dedi: ‘Sizden öncekiler ancak Kitap
hakkında ihtilafları sebebiyle helak oldular.’ ” 69
Abdullah ibni Mes’ûd’un şöyle dediği rivayet edilmiştir:
“Kur’ân’da bir sure hakkında tartıştık. Kimimiz, ‘Otuz beş ayettir.’ derken
66. Ebu Davud, 2962; İbni Mace, 108
68. Buhari, 3476
69. Müslim, 2666
298
GENEL TAVSİYELER
kimimiz, ‘Otuz altı ayettir.’ dedi. Allah Resûlü’nün (sav) yanına gittiğimizde
Alî’nin onunla konuştuğunu gördük.
‘Kur’ân’ın kıraatinde ihtilaf ettik.’ deyince Allah Resûlü’nün (sav) yüzü kızardı.
Alî, ‘Allah Resulü (sav), size öğretildiği gibi okumanızı emrediyor.’ dedi.” 70
Abdullah ibni Amr ibni’l Âs’tan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Benim için kızıl develerden daha kıymetli bir mecliste kardeşimle birlikte
oturdum. (Ben ve kardeşim baktık ki Allah Resûlü’nün (sav) sahabilerinin
büyükleri kapılardan birisinin yanında oturmaktalar.) Onlardan ayrı kal-
mayı uygun görmedik, onların yakınına oturduk. Baktık ki onlar Kur’ân
ayetlerinden birini okudular ve üzerinde tartışmaya başladılar, sesleri de
olabildiğince yükseldi.
O ânda Allah Resûlü (sav) kızgın, yüzü kızarmış bir şekilde onlara toprak
atarak geldi ve şöyle dedi: ‘Ey topluluk, durun! (Ne yapıyorsunuz!) Sizden
önceki ümmetleri, peygamberlerine muhalefet etmeleri ve Kitab’ın bir kısmını
diğerine çakıştırmaları helak etti. Kur’ân (ayetleri) birbiriyle çelişmesi için değil,
birbirini doğrulaması için indirildi. Ondan öğrendiğinizle amel edin, ondan
bilmediğiniz şeyleri de bilenine sorun!’ ” 71
Şu rivayetleri bir daha dikkatle okuyalım. Allah Resûlü (sav) birinci ri-
vayette Kur’ân okunuşundaki ihtilafa kızıyor. İkinci rivayette bir ayette
ihtilaf edilmesine kızıyor. Üçüncü rivayette ayetlerin sayısındaki ihtilafa
kızıyor. Dördüncü rivayette kaderle ilgili ayetler hakkında tartışmalarına
kızıyor. Kur’ân ile ilgili tartışmaların hiçbirine müsaade etmiyor. İnsanın
tabiatında var olan cedel ahlakından nasıl korunacağının yolunu gösteriyor:
Bildiğinizle amel edin, bilmediğinizi bir bilene sorun! Yani Kur’ân’ın amel
etmek dışında hiçbir şey için kullanılmasını istemiyor. İnsanın en sevdiği
şeylerden olan tartışmanın insanı helaka sürükleyeceğini söylüyor. Böylece
günümüzdeki “Neden Kur’ân bizleri birleştirmiyor?” sorusuna da cevap
buluyoruz: Tartışmayı amele yeğlediğimiz için! 72
70. Ahmed, 832
71. Ahmed, 6702. Diğer rivayetlerden anlaşıldığı kadarıyla tartıştıkları konu kaderle ilgilidir. (bk.
İbni Mace, 85)
299
Amelî İhtilaflara Doğru Yerden Bakmak

• İslam ümmeti içinde amelî konularda ihtilaflar vardır. Şayet bu ihtilaflara
doğru yerden bakarsan gereksiz tartışmalardan, enerjini yanlış yere harca-
maktan ve faydasız gündemlerden korunmuş olursun. Her şeyden önce
bilmelisin ki; amelî konularda ihtilaf Allah Resûlü döneminde de yaşanmış,
İslam bu tip amelî/fıkhi ihtilaflara müsamaha göstermiştir. Şöyle ki; fıkhi/
amelî ihtilafa yaklaşımımızın temel delili; Allah Resûlü Dönemi’nde sahabe
arasında vuku bulan ihtilaflardır. İhtilafın bu türü caiz olmamış olsaydı,
vahyin inmeye devam ettiği zamanlarda buna müdahale edilir ve bu ihtilaf
ortadan kaldırılırdı. İslam’ın buna müdahale etmeyip, olduğu hâl üzere
bırakması, bu konuda tanıdığı genişliğe işarettir.
Bedir Savaşı’nda Allah Resûlü (sav) ve iki sahabesi arasında geçen diyalog,
bu meselenin delillerindendir.
Ömer’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Peygamber, Ebû Bekir’e ve bana, ‘Bu esirler hakkında düşünceniz nedir?’
diye sordu.
Ebû Bekir, ‘Bunlar amca ve akraba çocuklarıdır, onlardan fidye almanı
uygun görüyorum. Böylece fidye kâfirlere karşı bize güç olur, belki Allah’ın
hidayetiyle ileride Müslim de olurlar.’ dedi.
Ben de ‘Doğrusu ben Ebû Bekir gibi düşünmüyorum. Bana göre, kellelerini
uçurmamız için bize izin vermelisin. Alî, Akil’in; ben de filan yakınımın ka-
fasını keseyim, çünkü bunlar kâfirlerin öncüleri ve ileri gelenleridir.’ dedim.
Allah Resûlü (sav), benim değil, Ebû Bekir’in görüşünü tercih etti. Ertesi
gün yanlarına geldiğimde ikisini de oturup ağlar hâlde buldum.
‘İkiniz niçin ağlıyorsunuz?’ diye sorduğumda Allah Resûlü (sav), ‘Arkadaşla-
rının, fidye alarak başıma getirdikleri yüzünden.’ dedi ve -yakındaki bir ağacı
göstererek- ‘Cezayı kendilerine şu ağaç kadar yaklaşmış gördüm.’ buyurdu.” 73
Bu olay üzerine şu ayetler inmiştir:
“Hiçbir peygambere, düşmanlarıyla çarpışıp güç kazanıncaya kadar esir edin-
73. Müslim, 1763; Ahmed, 208
300
GENEL TAVSİYELER
mek yakışmaz. Siz geçici bir dünyalık istiyorsunuz. (Oysa) Allah, (sizin için
ebedî olan) ahiret yurdunu ister. Allah (izzet sahibi, her şeyi mağlup eden) Azîz,
(hüküm ve hikmet sahibi olan) Hakîm’dir.” 74
Bu kıssada Allah (cc), Resûl’ünün (sav) aldığı kararı düzeltmesine rağmen ihtilaf
ve içtihad meselesine karışmamıştır. Kur’ân’ın sorunları çözme üslubuna
vâkıf olanlar bilirler ki; Kur’ân, meselenin kendisinden ziyade ona sebep
olan aslı önemser. Böylece sadece hatayı düzeltmez, ona götüren sebeple-
ri de ortadan kaldırır. Burada Allah, alınan karara müdahale etmiş, İslam
toplumunun maslahatı olanı seçmiş; ancak konuyu değerlendirmelerine
ve farklı içtihadda bulunmalarına müdahale etmemiştir.
Bu ihtilafın sebebi şudur: Bir konuda özel nas yoksa, her müçtehid konu
hakkında var olan umumi naslara yapışacaktır. Buna binaen ulaştıkları netice
de farklı olacaktır. Bu kaideyi örneğimize uyarlayacak olursak şunu görürüz:
Maddi olarak İslam’ın güçlenmesi ve müşriklerin kalbinin İslam’a kazandı-
rılması, İslam’ın hoş gördüğü ve teşvik ettiği ilkelerdendir. Bu, Ebû Bekir’in
(ra) bakış açısıdır. Kâfirlere buğzetmek ve düşmanlık göstermek, onlara karşı
-hususen savaş meydanlarında- sert olmak; bu da İslam’ın teşvik ettiği il-

kelerdendir ve Ömer (ra) bu bakış açısını savunmuştur. Yaşadıkları vaka iki
nassa da müsaittir. Bundan dolayı her biri tabiatına uygun olan umumi nassı
seçmiştir. Ancak her şeyi en iyi bilen Allah (cc) müdahale ederek, yaşadıkları
vakaya en uygun olanı beyan etmiştir.
Bir başka örnek; Allah Resûlü (sav), Ben-i Kureyza’nın üzerine yürümek
istediğinde yaşananlardır:
“Allah Resûlü, ‘Sizden kimse ikindi namazını Ben-i Kureyza yurduna ulaş-
madan kılmasın.’ dedi. Yolda Güneş batmak üzereydi. Sahabeden bir grup
namazlarını kıldılar.
Kılanlar, ‘Allah Resûlü bizden namazı terk etmemizi değil, acele etmemizi
istemiştir.’ dediler.
Kılmayanlar ise ‘Allah Resûlü bizlere namaz kılmamayı, namazı Ben-i
Kureyza’ya varınca kılmamızı emretti.’ dediler.
74. 8/Enfâl, 67
301
Bu durum Allah Resûlü’ne (sav) ulaştığında her iki tarafı da kınamadı.” 75

Burada Allah Resûlü’nün iki şekilde de anlaşılmaya müsait bir emri var-
dı. Sahabeden her bir grup bir anlayışı tercih etti. Söz konusu namaz gibi
önemli bir mesele olmasına rağmen Allah Resûlü (sav) iki tarafı da kınamadı.
Özellikle İbni Kayyım’ın bu hadise yaptığı ta’likteki şu tespiti kayda değerdir:
“Birinci grup Zahirilerin selefi, ikinci grup mana ve kıyas ehlinin selefidir.” 76
Günümüzde var olan fıkhi mezhepler geniş yelpazede bu iki başlık al-
tında ele alınabilirler. Nasların zahiriyle amel eden ve lafızlardan hüküm
çıkaranlar ile daha ziyade kıyas ve naslardan manalar çıkarmak suretiyle
istinbatta bulunanlar.
Bir başka örnek olarak şu kıssayı inceleyebiliriz:
“Allah Resûlü (sav) bir ihtiyaçtan dolayı sahabesinden iki kişiyi sefere yolladı.
Onlar yoldayken namaz vakti girdi ve suları da bitmişti. İkisi de teyemmüm
alıp namazlarını kıldılar. Henüz namaz vakti çıkmadan su buldular. Biri abdest
aldı ve namazını iade etti. Diğeri ise namazını iade etmedi. Döndüklerinde
durumu Allah Resûlü’ne (sav) anlattılar. Namazını iade etmeyene, ‘Sen bu
davranışınla sünnete isabet ettin.’ buyurdu. Namazını iade edene, ‘İki defa
ecir aldın.’ dedi.” 77
Bu kıssada iki sahabe ihtilaf etmiştir. Konu hakkında özel nas olmadığı
için, yaptıkları Allah Resûlü (sav) tarafından kınanmamıştır.
Konumuza delil teşkil eden başka bir örnek de Allah Resûlü’nden (sav)
sonra sahabe arasında vuku bulan ihtilaflardır. Onlar Arap lugatını en iyi
bilen insanlardı. Allah Resûlü’nün dini nasıl yaşadığını bizzat görmüş ve
onun öğrencisi olmuşlardı. Buna rağmen kendi aralarında ihtilaf ettiler.
Nasların manalarına, nüzul sebeplerine ve nasıl anlaşılması gerektiğine en
vâkıf insanların ihtilafa düşmeleri, sonradan gelen ve onlardan mertebe
olarak çok daha aşağıda olanların ihtilaf etmelerinin caiz olduğunu gösterir.

76. İ’lâmu’l Muvakki’în, 1/242
77. Ebu Davud, 338; Nesai, 433
302
GENEL TAVSİYELER
Allah Resûlü’nün (sav) vefatından sonra, sahabenin ihtilafına dair bazı ör-
nekler verebiliriz:
Ebû Zerr’den (ra) şöyle rivayet edilmiştir:
“Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu: ‘Bir kimse, önüne hayvan semerinin önün-
deki veya arkasındaki tahta kadar da olsa bir şeyi koymaksızın namaz kılarsa
önünden geçen siyah köpek, kadın ve eşek onun namazını keser.’
Ebû Zerr’e sordum: ‘Kara köpeğin, kırmızı ve beyaz köpekten farkı nedir?’
Dedi ki: ‘Ey kardeşimin oğlu, benim Allah Resûlü’ne (sav) sorduğum şeyi
sen de bana sordun. O (sav), ‘Siyah köpek, şeytandır.’ buyurdu.’ ” 78
Bu hadisi rivayet eden bir grup, hadisin zahiriyle amel etti ve burada geçen
“namazı kesme” ifadesinin, namazın bozulması olduğunu düşündüler. Ancak
Âişe Annemiz (r.anha) buna itiraz etti:
“Âişe’nin yanında namazı bozan şeylerden söz açılmıştı. Bu meyanda köpek,
eşek ve kadının da zikri geçti.
Âişe, ‘Bizi yine eşeklere ve köpeklere benzettiniz. Vallahi, ben Allah Resû-
lü’nü (sav) kıblesi ile arasında yatakta yatar olduğum hâlde namaz kılarken
gördüm. Benim için ihtiyaç hasıl olunca oturup onu rahatsız etmek iste-
mezdim, (yatağın) ayak tarafından sıyrılıp çıkardım.’ dedi.” 79
Bazen de Allah Resûlü’nden birden fazla uygulama/nas nakledilmiştir.
Buna binaen de sahabe ihtilaf etmiştir:
Örneğin, boşanmış kadının nafaka ile evde barınması hususunda ihtilaf
etmişlerdir. Ömer (ra), üç talakla boşanmış kadının iddet döneminde de eski
haklarına sahip olduğunu savunuyordu. Yani eşi onu boşamış olsa dahi iddeti
olan üç hayız dönemi bitinceye dek koca, eski eşine bakmak ve ihtiyaçlarını
karşılamak zorundaydı. Bu hükme Kur’ân-ı Kerim’in şu ayetiyle ulaşmıştı:
“Ey Nebi! Kadınları boşamak (istediğinizde), onları iddetleri (vaktinde, yani
temizlendiklerinde) boşayın ve iddet müddetini hesaplayın. Rabbiniz olan
Allah’tan korkup sakının. Onları evlerinden çıkarmayın, onlar da çıkma-
78. Müslim, 510
303
sınlar. (Ancak) apaçık bir fuhşiyat (zina) işlerlerse (onları çıkarabilirsiniz).

Bu, Allah’ın (koymuş olduğu) sınırlarıdır. Kim de Allah’ın sınırlarını çiğnerse,
şüphesiz ki nefsine zulmetmiş olur. Bilemezsin ki, belki de Allah (talak sonrası
kalplerini tekrardan birbirlerine ısındırıp) yeni bir durum meydana getirir.” 80
İbni Abbâs (ra) ise bu konuda Peygamber’in (sav) özel bir hadisine dayanarak
boşanmış kadının iddet müddetinde bu haklara sahip olmadığını savunu-
yordu:
Fatıma binti Kays (r.anha) hakkında şöyle rivayet edilmiştir:
“Kocası Fatıma’yı üç talak ile boşadı. Allah Resûlü (sav) ona bir sükna ve
nafaka tayin etmedi!” 81
Başka bir rivayette Fatıma binti Kays (r.anha) şöyle demiştir:
“Nebi’ye geldim ve ‘Ben, Âl-i Halid’in kızıyım. Kocam falanca, kendisi
Yemen’de olduğu hâlde bana talakımı gönderdi. Ben de kocamın ailesinden
nafaka ve içinde barınacak ev istedim. Onlar bu isteğimi vermeye imtina
ettiler.’
Onlar da ‘Ey Allah’ın Resûlü! Kocası bu kadını üç kere boşayıp talakını
gönderdi.’ dediler.
Bunun üzerine Allah Resûlü (sav), ‘Kadın için nafaka ve barınacağı ev, ancak
kocasının ona dönme imkânı olduğu zamandır.’ buyurdu.” 82
Bu husustaki örnekler çoğaltılabilir. Önemli olan; bu ve benzeri örnek-
lerden anlaşılması gereken, “vahyin nuzülüne ve Nebi’nin vahyi tefsirine
şahitlik edenlerin” dahi ihtilaf etmiş olmasıdır. Bu nedenle onlardan sonra
gelen fakihlerin ihtilafı normal karşılanmalıdır.
İslam, insanları sadece var olan naslarla amel etmeye sevk etmemiş, onlara
içtihad kapısını açmış ve buna teşvik etmiştir. İçtihada müsaade edilmesi,
zımnen ihtilafa müsaade etmeyi içerir.
80. 65/Talak, 1
81. Müslim, 1480
82. Ahmed, 27100; Nesai, 3403
304
GENEL TAVSİYELER
“Bir hâkim içtihad ettiğinde isabet ederse iki ecir alır. İçtihad eder ve sonra
hata ederse bir ecir alır.” 83 84
Buradan yola çıkarak şunu diyebiliriz: İslam’ın ilk nesli nasları anlarken
farklı usuller izlemiş, daha sonra gelen âlimler de bu farklı usullere uyarak
farklı mezheplere ayrılmışlardır. Ashab arasında ilimle uğraşanlara baktığı-
mızda iki anlayışın, iki ayrı medresenin olduğunu görürüz:
• Ebû Hureyre, Abdullah ibni Ömer ve Ebû Zerr (r.anhum) gibi; her konuda
hususi/özel nas arayan ve onunla amel eden sahabiler.
• Âişe Annemiz, Abdullah ibni Abbâs ve Abdullah ibni Mes’ûd (r.anhum) gibi;
bir nassı genel naslarla birlikte ele alan ve genel naslar ışığında anlamaya
çalışan sahabiler…
Bu anlayış farkını kavramak için birkaç örnek verelim. İlki Âişe Annemiz
ve Abdullah ibni Ömer (r.anhuma) arasında yaşanıyor:
“Mekke’de Osman’ın (ra) kızlarından biri vefat etti. Biz de onun cenazesi-
ne katıldık. Cenazeye İbni Ömer ve İbni Abbâs da (ra) katıldı. Ben ikisinin
arasında oturuyordum.
Abdullah ibni Ömer, Osman’ın oğlu Amr’a şöyle dedi: ‘Sen ağlamayı
yasaklamıyor musun? (Çünkü) Allah Resûlü (sav) şöyle buyurdu: ‘Ölen kişi,
ailesinin kendisi için ağlaması sebebiyle azap görür.’ ’
(İbni Abbâs devam etti:) Ömer de (ölenin ailesinin) bir kısım ağlaması
nedeniyle azap göreceğini söylerdi. Ömer ile birlikte Mekke’den yola çıktık.
Beyda denilen yere varınca Semure ağacının altında bir kervan gördük.
Ömer bana, ‘Git de şu kervanın durumuna bir bak.’ dedi. Ben de gittim, bir
de baktım ki Suheyb orada. Ömer’e Suheyb’in orada olduğunu söyledim.
Ömer, ‘Onu bana çağır.’ dedi. Suheyb’in yanına gittim ve ona, ‘Devene bin
de Müminlerin Emîrinin yanına gel.’ dedim.
Ömer (ölümüne sebep olacak) yarayı alınca Suheyb onun yanında, ‘Vah
kardeşim, vah arkadaşım!’ diyerek ağladı.

84. bk. Fıkhu’l Hadis Sünnet İlmihâli, 1/74-79
305
Bunun üzerine Ömer ona, ‘Ey Suheyb! Allah Resûlü (sav), ‘Ölü, ailesinin
kendisine bir tür ağlaması nedeniyle azap görür.’ buyurduğu hâlde benim için
ağlıyor musun?’ dedi.
Ömer vefat edince bunu Âişe’ye anlattım.
O şöyle dedi: ‘Allah Ömer’e rahmet etsin. Allah’a yemin ederim ki Allah
Resûlü (sav), ailesinin ağlaması nedeniyle Allah’ın mümin kişiye azap edece-
ğini söylemedi. O (sav) şöyle söyledi: ‘Allah, ailesinin ağlaması nedeniyle kâfir
kişinin azabını arttırır.’ Size Kur’ân’ın, ‘Hiçbir günahkâr, bir başkasının günahını
yüklenmez.’ 85 ayeti yetmiyor mu?’
İbni Abbâs şu ayeti okudu: ‘Şüphesiz ki güldüren de ağlatan da O’dur.’ 86
İbni Ebi Müleyke şöyle demiştir: ‘Vallahi İbni Ömer bir şey söylemedi.’ ” 87
Abdullah ibni Ömer (ra), duyduğu rivayeti hususi/özel bir nas kabul
etmiş ve diğer naslara bakmaksızın onunla amel etmiştir. Âişe Annemiz
ise duyduğu nassı diğer naslarla birlikte almış, Kur’ân ve sünnet bütün-
lüğünde nassı anlamaya çalışmıştır. Nassa yaklaşım farkları nedeniyle
ortaya farklı iki sonuç çıkmıştır.
Bir diğer örnek Ebû Hureyre ve İbni Abbâs (r.anhuma) arasında yaşanıyor.
Ebû Hureyre (ra) Allah Resûlü’nden (sav) şöyle rivayet etmiştir:
“ ‘Ateşin dokunduğu şeylerden dolayı abdest almak gerekir. Hatta bu bir peynir
parçası olsa bile.’
Bunun üzerine İbni Abbâs, Ebû Hureyre’ye, ‘Ey Ebû Hureyre, yağ yesek,
sıcak su içsek de mi abdest alacağız?’ diye sordu.
Ebû Hureyre, ‘Ey kardeşimin oğlu, Allah Resûlü’nden (sav) bir hadis işitti-
ğinde ona karşı değişik misaller vermeye kalkışma.’ dedi.’ ” 88
85. bk. 35/Fâtır, 18

86. bk. 53/Necm, 43
87. Buhari, 1286-1288
88. Tirmizi, 79
306
GENEL TAVSİYELER
Muttalib ibni Abdullah ibni Hantab’dan (ra) şöyle rivayet edilmiştir:

“İbni Abbâs dedi ki: ‘Allah’ın Kitabı’nda helal olduğunu görüp bildiğim
bir şey ateşte pişti diye abdest mi alacağım?’
Bunun üzerine Ebû Hureyre yerden çakıl taşları topladı ve ‘Bu çakıl taşları
sayısınca yemin ederim ki Allah Resûlü (sav), ‘Ateşte pişen bir şey yedikten
sonra abdest alınız.’ buyurdu.’ dedi.” 89
Gördüğümüz gibi Ebû Hureyre ve İbni Abbâs (r.anhuma) arasında bir usul/
metod farkı vardır. Biri Allah Resûlü’nden (sav) duyduğuyla amel etmekte;
diğeri Allah Resûlü’nden nakledileni, bütün içinde anlamaya çalışmaktadır.
Bu iki farklı metoda sahip iki ayrı medresenin öğrencileri, tabiin âlimlerini
oluşturmaktadır. Hocalarından aldıkları usul/metod farklılıklarının Tabiin
Dönemi’nde devam ettiği görülmektedir. Yazıyı uzatmamak için örnekleri
çoğaltmıyorum. Ancak Raşid Halifeler Dönemi’nde yaşanan bu duruma
dair dikkat çekici bazı çıkarımlara işaret etmek istiyorum:
• Raşid Halifeler Dönemi’nde neredeyse bu sahabilerin tümü görevlen-
dirilmiş, farklı İslam beldelerine emîr olarak tayin edilmişlerdir. Görev
almayanlar da Mekke ve Medine’de ilim talebelerine ders vermiş, İslam
topraklarından Hicaz’a gelen Müslimlerin sorularına cevap vermişlerdir.
Yani Raşid Halifeler Dönemi’nde ilimle uğraşan sahabiler usul/anlayış
farklılıklarına rağmen özgürce fetva vermiş/öğrenci yetiştirmiş; onlara
soru soran insanlar da usul/anlayış farklılıkları bilinmesine rağmen
aldıkları fetvalarla amel etmiş, yani taklit etmişlerdir.
• Raşid Halifeler, istedikleri takdirde insanları belli mezhepler etrafında
toplayabilir; dahası, tek bir mezheple insanları ilzam edebilirlerdi. Bunu
yapabilecek dinî karizma, siyasi bütünlük ve askerî güce sahiplerdi.
Ancak böyle bir şeye yeltenmemiş; insanları, dilediklerine soru sorup
onunla amel etme özgürlüğüyle başbaşa bırakmışlardır.
Sahabe ve Tabiin Dönemi’nden sonra da benzer bir ortam İslam toplumuna
hâkim olmuştur. Birçok insana ilginç gelecek belki; dört mezhep imamı
da bugünkü anlamda bir mezhep taklidi anlayışına karşı çıkmış; daha
89. Nesai, 174
307
ziyade soru sorup deliliyle beraber bir hükmü öğrenmeyi ve onunla

amel etmeyi uygun görmüşlerdir.
Örneğin, zamanın yöneticisi Hârûn Reşid, insanları tek bir mezhep etrafın-
da toplamayı düşünmüş ve bu iş için de İmam Malik’in (rh) Muvatta kitabını
gözüne kestirmiştir. Düşüncesini İmam Malik’e açınca, şu cevabı almıştır:
“Allah Resûlü’nün ashabı fer’i meselelerde ihtilaf etmiş ve uzak diyarlara
yayılmışlardır. Her biri kendi yanında (hakka) isabet etmiştir…” 90
Bir başka rivayette şöyle der:
“…Bunu yapma! Çünkü insanlara birçok görüş ulaşmıştır. Hadisler işitmiş,
hadisler rivayet etmişlerdir. Her toplum, kendine ulaşan görüşleri almış,
onu bilmiş ve onu din edinmiş (ve amel etmiş)tir. Şüphe yok ki; inandıkları
şeyden onları alıkoymak zordur. Onları bulundukları hâl üzere terk et…” 91
Görüldüğü gibi İmam Malik (rh) iki gerekçeyle yöneticinin talebini red-
detmiştir:
• Ashab kendi arasında ihtilaf etmiş ve bu ihtilafı farklı beldelere taşımıştır.
Ne Resûl ne de sonrasında Raşid Halifeler bu duruma müdahale etmiştir.
• İslam toplumu bu uygulamaya alışmış ve yaklaşık iki asır boyunca bu
uygulamaya göre amel etmiştir. Bu durumu değiştirmeye kalkmak dini
zorlaştırmak olacaktır. Ki Allah Resûlü (sav) zorlaştırmayı yasaklamış, ko-
laylaştırmayı emretmiştir. 92
Şayet bu meseleyi anlarsan âlimlerin amelî konulardaki ihtilafının naslardan
yüz çevirmek veya nasları ihmalden kaynaklanmadığını; daha ziyade usul
farklılığından kaynaklandığını anlarsın. Yine bilirsin ki sahabe toplumun-
da dahi amelî ihtilaflar olmuş, bazen bir nassı iki sahabi farklı anlamıştır.
İslam’ın bu durumu onaylaması, insanlar için bir rahmet ve bir kolaylıktır.
Allah’ın genişlettiğini daraltmak, başta Allah Resûlü olmak üzere ilk neslin
uyguladığı bir usulü yok saymak, İslam ahlak ve edebiyle uyuşmaz. İhtilafsız
90. Hilyetu’l Evliyâ, 6/332

91. Et-Tabakâtu’l Kubrâ, 5/468
92. bk. Fıkhu’l Hadis Sünnet İlmihâli, 1/13-17
308
GENEL TAVSİYELER
bir toplum düşünmek, düşünce bazında mümkündür. Ne ki vakada imkân-

sızdır. Allah Resûlü (sav) yaşarken dahi ihtilaflar olmuştur.
Vakit Disiplini Oluştur
• Çalışmayı vaktin önemine vurgu yaparak bitirelim. Daha yolun başınday-
ken mutlaka vakit bilinci oluşturmalı, vaktini güzel kullanmayı, programlı
hareket etmeyi öğrenmelisin. Zira vakit, ayaklarımızı bastığımız zemin! Va-
kitte düzensizlik, kulluk zeminimizin kayması ve başta inanç olmak üzere her
şeyimizin tepetaklak olması demek. Kullukta, ilimde, davette, yöneticilikte,
ticarette… muvaffak olan insanlara bak. Hepsinin ortak hassasiyetinin vakit
bilinci olduğunu göreceksin. Vaktini düzenlemeyi bilen, maddi manevi tüm
hayatını düzenlerken; vakit disiplini olmayanın iki hayatı da düzensiz olur.
Vakit, Yüce Allah’ın insana verdiği nimetlerden bir nimettir. Diğer sorum-
luluklar vakit içinde ifa edildiğinden vakit en büyük nimetlerdendir. Yüce
Allah, tüm nimetlerden insanı sorguya çekeceği gibi vakit nimetinden de
sorguya çekecektir:
“Sonra da o gün, (size verilmiş) nimetlerden sorguya çekileceksiniz.” 93
Abdullah ibni Mes’ûd’dan (ra) rivayet edildiğine göre Allah Resûlü (sav) şöyle
buyurmuştur:
“Kıyamet Günü’nde kişi beş şeyin hesabını vermedikçe hiçbir yere adım ata-
maz: Ömrünü/vaktini nerede geçirdiği, gençliğini nasıl eskittiği, malını nereden
kazandığı, kazandığını nereye harcadığı ve ilmiyle ne kadar amel ettiği.” 94
İnsanın vakitten hesaba çekilecek olmasının bir nedeni, vaktin nimet ol-
masıdır. Bir diğer nedeni, vaktin özürleri kesen bir uyarıcı olmasıdır.
“…Size öğüt almak isteyenin öğüt alacağı kadar ömür vermedik mi?” 95
Bu ayet, cehennem ehline hitap eden ayetlerdendir. Yüce Allah onların hiçbir
özrü olmadığını beyan sadedinde onlara ömür/vakit verdiğini hatırlatmak-
tadır. İnsan düşündüğünde şunu görecektir: Her insana dinini öğreneceği,
salih amellerle Rabbine yakınlaşacağı, hayırda öncülerden olabileceği bir
93. 102/Tekasûr, 8
94. Tirmizi, 2416
95. 35/Fâtır, 37
309
zaman sermayesi bahşedilmiştir. Sermayesini yerinde kullanan, tüm so-

rumluluklarını yerine getirebilecektir. Ne ki insanların çoğu bu sermayeyi
zayi etmekte, bu büyük nimete nankörlükle mukabelede bulunmaktadır.
İbni Abbâs’tan (ra) rivayet edildiğine göre Nebi (sav) şöyle buyurmuştur
“İki nimet vardır ki insanların çoğu o ikisi hususunda aldanmıştır. Bunlar,
sağlık ve boş vakittir.” 96
İnsan tabiatı itibarıyla zalim, cahil, nankör, tartışmacı, zayıftır. Hâliyle
boş, faydasız, vakit öldüren şeylere meyyaldir. Ancak kendini öz nefsinin
şerrinden koruyacak bilince sahip olan, Rabbinin öğüdüne kulak veren ve
hesap şuuruyla yaşayanlar; öz nefislerinin şerrinden korunabilir, faydalı
şeylere meylederler. Kulluk şuuruna örnek olması açısından Abdullah ibni
Mes’ûd’un şu sözü ne kadar güzeldir.
“Güneş’in battığı, ömrümden (bir günün) eksildiği, (buna rağmen) ameli-
min artmadığı güne duyduğum pişmanlık kadar başka hiçbir şeye pişmanlık
duymadım.” 97
İşte bu, kulluk bilincidir. Kesintisiz bir şekilde Allah’a yürüyüşün, her
günün ya onu Rabbine yakınlaştırdığı ya da onu Rabbinden uzaklaştırdığı
şuurudur. Bu, dünya hayatının oyalayıcı akışına kullukla direnmektir. An-
cak Güneş’in batışı ve doğuşunun üzerine kafa yoran, Rabbinin emri üzere
akleden bir kalple olaylara bakan, “bir güne” bu anlamı yükleyebilir. Doğru
yüklenen her anlam gibi, hayatına da anlam katar. Nübüvvet pınarından
beslenen insanlar aynı bilinç düzeyine sahiptir.
“Mücahid (rh), ‘Her doğan gün dile gelir ve şöyle der: ‘Ey Âdemoğlu! Bugün
seni ben karşıladım ve bundan sonra hiçbir zaman geri dönmeyeceğim. O
hâlde benim içimdeyken neler yapacağına dikkat et.’ Güneş battığında o
gün dürülür ve üzerine mühür vurulur, tâ ki Cenâb-ı Hak kıyamet günü o
mührü açıncaya kadar o şekilde kalır.’ demiştir.
Hasan El-Basrî (rh) şöyle demiştir: ‘Her doğan gün dile gelir ve şöyle der: ‘Ey
insanoğlu! Ben yeni bir günüm. Benim içimde her ne yaparsanız ben ona
96. Buhari, 6412
97. Kıymetu’z Zemen inde’l Ulemâ’, s. 27
310
GENEL TAVSİYELER
şahitlik ederim. Güneş battıktan sonra kıyamet gününe dek sizin karşınıza
bir daha çıkmayacağım.
Yine Hasan El-Basrî şöyle demiştir: ‘Ey Âdemoğlu! Gündüz senin misa-
firindir. Misafir bir müddet sonra kalkıp gider. Arkandan ya sana övgüler
dizer ya da seni kötüler. Aynı şekilde gece de böyledir.’ ” 98
Yukarıda Allah Resûlü’nden okuduğumuz gibi, insanların çoğu bu bilinçten
uzaktır. İbnu’l Cevzi (rh) şöyle der:
“Ne yazık ki insanların çoğu vakitlerini acayip bir şekilde harcıyorlar.
Geceleri boş muhabbetler ya da eğlence kitaplarıyla, gündüzü ise uykuyla
geçiriyorlar. Günün geri kalan kısmında ise ya Dicle Nehri kenarında ya
da çarşı pazarda dolaşıyorlar. Onları bindikleri gemi gitmesine rağmen
kendilerinin haberi olmayan, aralarında muhabbet eden kimselere benzeti-
yorum. Çok az insanın varlık amacını anladığını gördüm. Yalnız o kimseler
yolculukları için hazırlık içindeler.” 99
Kişi Rabbiyle arasındaki ilişkiyi de vakit üzerinden anlayabilir. Allah bir
kul için hayır murat ederse, vaktini bereketlendirir. Tıpkı bir yardımcı gibi
vakit ona genişler, hayırlı işler yapmasına olanak sağlar. Biri için hayır dile-
mediğinde vakit dürülür, daralır. Âdeta elinden kayıyormuş gibi hisseder. 100
Yüce Allah kuluna, kulun O’na olan muamelesiyle muamelede bulunur.
Rabbine hayırlı amellerle kulluk eden, O’ndan (cc) hayır bulur. Hayrın bir
tecellisi de vaktin bereketlenmesidir.
Allah Resûlü (sav), çoğu insanın vakte karşı aldanma içinde olduğunu haber
vermiştir. El-Hak, öyledir. Bugün de çoğu insan vaktinin kıymetini bilme-
mekte, vaktini boş işler peşinde zayi etmektedir. Dahası, başkalarının vaktini
de zayi etmekte, onların vaktini çalmaktadır. İnsan “ibnu’l vakt”tir. Yani
yaşadığı çağın, içinde bulunduğu toplumun ve sosyal çevrenin toplamıdır.
Maalesef içinde yaşadığımız çağ, vakit şuurundan yoksun bir çağdır. İnsanlar
vakit öldürmek için her geçen gün yeni faaliyetler icat etmektedir. Saatler-
ce boş konuşmaya muhabbet(!) diyecek kadar kötü amelleri kendilerine
98. Ümmetin Kurtuluşuna Giden Yolda Vakit, s. 26
99. Ümmetin Kurtuluşuna Giden Yolda Vakit, s. 23
100. bk. Medâricu’s Sâlikîn, 3/123
311
süslü gösterilmiştir. Biz de bu çağın, bu toplumun çocuklarıyız. Allah’ın

rahmet ettikleri müstesna, vakit bilincinden çok uzağız. İşte bu uzaklığımız
eğitimimizi, mücadelemizi, kulluğumuzu, kısacası her şeyimizi olumsuz
etkiliyor. İslam’la on yıldır tanışmış biri ile İslam’la yeni tanışan arasında
fark, neredeyse yok gibi. Oysa on yıllık bir Müslim her gün bir ayeti fıkhet-
se, neredeyse 4000 ayeti fıkhedecektir. Kısa ayetlerin üç veya dördünü bir
ayet kabul etsek, neredeyse Kur’ân’ın tamamı demektir. Her gün bir hadisi
fıkhetse, on yılda Sahih-i Buhari veya Müslim gibi ana kaynaklardan birini
bütünlüklü olarak bilecek, anlayacaktır. Her gün düzenli on sayfa kitap okusa
36500 sayfa kitap yapar. Bir kitabın ortalama 500 sayfa olduğu düşünülürse
73 cilt kitap okumuş olacaktır. Yani herhangi bir ilim dalının tüm kaynak
kitaplarını okumuş olacaktır. Dikkat edilirse bir ayet, bir hadis ve on sayfa
kitap insanın yarım saatini alacak bir süredir. Ve insan yarım saat düzenli
çalışmayla sayısız hayır elde edebilmektedir. Yolun başında vakit bilinci elde
edilirse insan, hayatındaki vakit katillerini ve vaktini zayi eden tuzakları fark
edecektir. Aksi hâlde içinde yetiştiği toplum gibi vakit öldürecektir.
Vakit bilinci kazanmak için her şeyden önce kulluk bilinci ve hesap şuuru-
na sahip olmak gerekir. Sonra insanın neyi kaybettiğini somutlaştırması ve
nefsine hatırlatması gerekir. İnsan düzdür, hem de dümdüz. Gerçek apaçık
önüne konmazsa anlayamamaktadır. Örneğin büyükşehirde yaşayan birinin
her gün iki saati yolda geçmektedir. İnsan bu süreyi ömür ortalamasına göre
hesaplamalı ve bu iki saatte ne kadar Kur’ân okuyabileceğini, kaç ayetin
tefsirini dinleyebileceğini, kaç sayfa kitap okuyabileceğini veya sesli kitap
dinleyebileceğini, kaç defa Rabbini tesbih edebileceğini… kâğıt kalemle
somutlaştırmalıdır. Kâr ve zarar karşılaştırıldıkça kalp, salih amele istek du-
yacaktır. Son olarak vakit bilinci kazandıran kitaplar ara ara okunmalı, vakit
bilincine dair dersler, seminerler dinlenmelidir. Zira insan unutkandır; çokça
hatırlamaya muhtaçtır. Kendine hatırlatmazsa unutmaya teşne olacaktır.
312
GENEL TAVSİYELER
Son Söz Yerine

Buraya kadar okuduklarımız, kendini bildi bileli (otuz küsur yıl) İslami
hareketin, son 19 yıldır da (2003-2022) tevhidî camianın içinde olan
bir ilim talebesinin izlenim, tecrübe ve tavsiyeleridir. Çalışmanın gayesi;
tevhid yoluna yeni giren kardeşlerle tecrübe paylaşımı yapmak, kulluk
yürüyüşünde onlara yardımcı olmaktır. Kitabın gayesi anlaşıldıktan sonra
rahatlıkla şunu söyleyebilirim: Kitabı -manevi- bir virgülle sonlandırdım.
Kulluk yürüyüşünde tecrübem arttıkça ve sizlerden gelecek yeni bilgilerle
çalışmayı genişleteceğim. Rabbimden faydalı kılmasını umuyorum…
Başta ve sonda, yerde ve gökte, dünyada ve ukbada Rabbim sana hamdolsun.
Halis Bayancuk (Ebu Hanzala)

İstanbul
13 Ağustos 2022/15 Muharrem 1444
313
KAYNAKÇA
• A’lâmu’n Nubuvve, Ebu’l Hasen El-Mâverdî, Dâru Mektebeti Hilâl, H 1409

• Anlamak ve Yaşamak İçin Kur’ân Okumaya Çağrı, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 1. Baskı, M 2022
• El-Câmiu li Ahlâki’r Râvî ve Âdâbi’s Sâmi’, El-Hatîbu’l Bağdâdî, Mektebetu’l Meârif, 2 Cilt, H 1403
• Câmiu’l Beyân fî Te’vîli’l Kur’ân Tefsîru’t Taberî, İbnu Cerîr Et-Taberî, Muessesetu’r Risâle, 24 Cilt, 1.
Baskı, M 2000
Türkçesi için bk. Taberî Tefsîri, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberî, Hisar Yayınevi, 9 Cilt, M 1996
• Câmiu’l Usûli’t Tis’a mine’s Sunneti’l Mutahhara, Sâlih ibni Ahmed ibni Sâlih Eş-Şâmî, El-Mektebu’l
İslâmî, 14 Cilt, 1. Baskı, M 2021
• Düzenin Yabancılaşması “Batılaşma”, İdris Küçükömer, Kapı Yayınları, M 2021
• El-Âdâbu’ş Şer’iyye libni Muflih, Abdullah Muhammed ibni Muflih El-Makdisî, Dâru Âlemi’l Kutub, 3 Cilt
• El-Bahru’l Muhît fi’t Tefsîr, Ebû Hayyân El-Endulusî, Dâru’l Fikr, 10 Cilt, H 1420
• El-Bidâye ve’n Nihâye, İbnu Kesîr, Dâru Hecr, 21 Cilt, 1. Baskı, M 2003
Türkçesi için bk. Büyük İslam Tarihi; el-Bidâye ve’n-Nihâye, İbni Kesir, Çağrı Yayınları, 15 Cilt, 2. Baskı
M 2017
• El-Câmiu li Ahkâmi’l Kur’ân Tefsîru’l Kurtubî, El-Kurtubî, Dâru Âlemi’l Kutub, 20 Cilt, M 2003
Türkçesi için bk. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, İmam Kurtubî, Buruc Yayınları, 2. Baskı, 20 Cilt, M 2004
• El-Câmiu li Kelâmi İbni Teymiyye fi’t Tefsîr, Ebu’l Abbâs İbnu Teymiyye, Dâru İbni’l Cevzi’, 7 Cilt, H 1432
Türkçesi için bk. İbni Teymiyye Tefsîri, İbni Teymiyye, Polen Yayınları, 10 Cilt, M 2017
• El-Esmau’l Husna, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 2 Cilt, 2. Baskı, M 2022
• El-İ’tisâm, İbrâhîm ibni Musâ Eş-Şâtıbî, Dâru’l Ticâriyyeti’l Kubrâ, 2 Cilt
Türkçesi için bk. El-İ’tisâm, İmâm Şâtıbî, İ’tisam Yayınları, M 2021
• El-Kavâidu’n Nûrâniyye, Ebu’l Abbâs ibni Teymiyye, Dâru ibni’l Cevzî, 1. Baskı, H 1422
• El-Mufredât fî Ğarîbi’l Kur’ân, Râğıp El-İsfehânî, Dâru’l Kalem, 1. Baskı, H 1412
Türkçesi icin bk. Mufredat Kur’ân Kavramları Sözlüğü, Rağıb El-İsfahani, Pınar Yayıncılık, M 2018,
• El-Mustedrek ale’s Sahîhayn, Ebû Abdullah El-Hâkim, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 4 Cilt, 1. Baskı, M 1990
Türkçesi için bk. El-Müstedrek Ale’s-Sahihayn, Hâkim en-Nisâbûrî, Konevi Yayınları, 11 Cilt, M 2013
• El-Muvatta’, Mâlik ibni Enes, Dâru’l Ğarbi’l İslâmî, 2 Cilt, 2. Baskı, M 1997
Türkçesi için bk. Muvatta’ Tercümesi, Kahraman Yayınları, 2 Cilt, 1. Baskı, M 2013
• Es-Sîretu’n Nebeviyye Ardu Vekâi’ ve Tahlîlu Ehâdis, Alî Muhammed Sallâbî, Dâru’l Meârif, 7. Baskı, H 1429
Türkçesi için bk. Siyer-i Nebi, Prof. Ali Muhammed Sallâbî, Ravza Yayınları, 2 Cilt, M 2014
315
• Es-Sunenu’l Kubrâ, El-Beyhakî, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 10 Cilt, 3. Baskı, M 2003
Türkçesi için bk. es-Sünenü’l-Kebîr, Beyhakî, Ocak Yayınları, M 2016
• Et-Tabakâtu’l Kubrâ, İbnu Sa’d, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 8 Cilt, 1. Baskı, M 1995
Türkçesi için bk. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, İbn Sâ’d, Siyer Ya¬yınları, 11 Cilt, 1. Baskı, M 2020
• Et-Tahrîr ve’t Tenvîr, İbnu Âşûr, Ed-Dâru’t Tûnusiyye, 30 Cilt, H 1984
• Fethu’l Bârî, İbnu Hacer El-Askalânî, Dâru’l Ma’rife, 13 Cilt, H 1379
Türkçesi için bk. Fethu’l-Bârî, İbn Hacer el-Askalânî, Karınca & Polen Yayınları, 15 Cilt, M 2020
• Fıkhu’l Hadis Sünnet İlmihâli, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 2 Cilt, M 2021
• Fî Zilâli’l Kur’ân, Seyyid Kutub, Dâru’ş Şurûk, 6 Cilt, 17. Baskı, H 1412
Türkçesi için bk. Fî Zılâl-il Kur’ân, Prof. Dr. Seyyid Kutub, Birleşik Yayıncılık, 16 Cilt, M 2012
• Ğarîbu’l Hadîs, Ebû Ubeyd El-Kâsım ibni’s Sellâm, El-Hey’etu’l Âmme, 5 Cilt, 1. Baskı, H 1404
• Hak Dini Kur’ân Dili, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Azim Dağıtım, 10 Cilt
• Halku Ef ’âli’l İbâd, Muhammed ibni İsmâîl El-Buhârî, Dâru’l Meârif, 2. Baskı
• Hilyetu’l Evliyâ ve Tabakâtu’l Esfiyâ, Ebû Nuaym El-İsfehânî, Dâru’s Saâde, 10 cilt, M 1974
Türkçesi için bk. Hilyetu’l-Evliyâ, Ebu Nuaym El-İsfehânî, Ocak Yayıncılık, 12 Cilt, M 2015
• Hz. Muhammed’in Hayatı ve İslam Daveti, Celaleddin Vatandaş, Pınar Yayınları, 2 Cilt, 9. Baskı, M 2014
• İ’lâmu’l Muvakkiîn, İbnu Kayyim El-Cevziyye, Dâru İbni’l Cevzî, 7 Cilt, 1. Baskı, M 1423
Türkçesi için bk. İ’lâmü’l Muvakkı’in, İbn Kayyım el-Cev¬ziyye, Pınar Yayıncılık, 2 Cilt, M 2017
• İhyâu Ulûmi’d Dîn, Ebû Hâmid El-Ğazâlî, Dâru’l Meârif, 4 Cilt
Türkçesi için bk. İhyâ-u Ulûm’id-Dîn, İmâm Gazâlî, Merve Yayınları, 4 Cilt, M 2015
• İlkbahar, Wadah Khanfar, Vadi Yayınları, 1. Baskı, M 2020
• İmtâu’l Esmâ, Ahmed ibni Alî El-Makrîzî, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 10 Cilt, H 1420
• Kalp Katılığının Zararları, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 2. Baskı, M 2020
• Kıymetu’z Zemen inde’l Ulemâ’, Abdulfettah Ebu Ğudde, Mektebetu Matbûâti’l İslâmiyye, 10. Baskı,
Türkçesi için bk. Zamanın Kıymeti, Abdulfettâh Ebû Gudde, Takdim Yayınları, M 2021
• Meâlim fi’t Tarîk, Seyyid Kutub, Dâru’ş Şurûk, 6. Baskı, H 1399
Türkçesi için bk. Yoldaki İşaretler, Seyyid Kutub, Beka Yayın¬ları, M 2014
• Mecmûu’l Fetâvâ, Ebu’l Abbâs İbnu Teymiyye, Mecmeu’l Meliki’l Fahd li’t Tıbâati’l Mushâfi’ş Şerîf, 37
Cilt, 1. Baskı, 1405
• Medâricu’s Sâlikîn beyne Menâzili İyyâke Ne’budu ve İyyâke Nesteîn, İbnu Kayyim El-Cevziyye, Dâru’l
Kutubi’l Arabî, 2 Cilt, H 1416
Türkçesi için bk. Medâricu’s Sâlikîn, İbni Kayyim El-Cevziyye, İnsan Yayınları, 3 Cilt, M 2019
• Meraklısı İçin Entrikalar Kitabı, Murat Yetkin, DK Yayıncılık, M 2017
• Mevsûatu’t Tefsîri’l Me’sûr, Merkezu’d Dirâsât ve’l Ma’lumâti’l Kur’âniyye, Dâru ibni Hazm, 24 Cilt, 1.
Baskı, H 1438
316
KAYNAKÇA
• Mus’ab b. Umeyr’in Hayatı, Kişiliği ve İslam Tarihindeki Yeri, Mehmet Salih Gündüz, Siirt Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Dergisi, S 1, M 2017
• Mus’âb ibni Umeyr’in Hayatı ve Kişiliği, Köksal Çoban, Rağbet Yayınları, M 2014
• Musnedu’l İmâm Ahmed ibni Hanbel, Ahmed ibni Hanbel, Muessesetu’r Risâle, 45 Cilt, 1. Baskı, M 2001
Türkçesi için bk. Müsned, İmam Ahmed b. Hanbel, Bir Ocak Yayınları, 21 Cilt, M 2013
• Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, İbnu’l Fâris, Dâru’l Fikr, 6 Cilt, M 1979
• Sahîhu ibni Hibbân, İbnu Hibbân, Muessesetu’r Risâle, 18 Cilt, 1. Baskı, M 1988
• Sahîhu Muslim, Muslim ibni Haccâc, Muessesetu’r Risâle, 2. Baskı, H 1441
Türkçesi için bk. Sahîh-i Müslim Muhtasarı, Hüner Yayınevi, 2 Cilt, M 2005
• Sahîhu’l Buhârî, Muhammed ibni İsmail El-Buhârî, Muessesetu’r Risâle, 3. Baskı, H 1441
Türkçesi için bk. Sahîh-i Buhârî, İmam Buhâri, Karınca & Polen Yayınları, 6 Cilt, 1. Baskı, M 2017
• Sıfatu’s Safve, İbnu’l Cevzî, Dâru’l Hadîs, 2 Cilt, H 1421
Türkçesi için bk. Sıfatü’s Safve, İbnu’l Cevzi, Kahraman Yayınları, M 2016
• Sîretu ibni İshâk Kitâbu’s Siyer ve’l Meğâzî, Muhammed ibni İshâk, Dâru’l Fikr, H 1398
Türkçesi için bk. Siyer, Muhammed ibni İshak, Akabe Yayınları, 1. Baskı, M 1988
• Sunenu’d Dârimî, Ebû Muhammed Ed-Dârimî, Dâru’l Muğnî li’n Neşri ve’t Tevzî’, 4 Cilt, 1. Baskı, M 2000
Türkçesi için bk. Sünen-i Dârimî Tercemesi, Darimî, Konya Kitapçılık, M 2011
• Sunenu Ebî Dâvud, Ebû Dâvud Es-Sicistânî, Muessesetu’r Risâle, 1. Baskı, H 1440
Türkçesi için bk. Sünen-i Ebû Dâvud Tercemesi, Konya Kitapçılık, 3 Cilt, M 2015
• Sunenu İbni Mâce, İbnu Mâce, Muessesetu’r Risâle, 1. Baskı, H 1438
Türkçesi için bk. Sünen-i İbni Mâce Tercemesi, Konya Kitapçılık, 2 Cilt, M 2008
• Sunenu’n Nesâî, En-Nesâî, Muessesetu’r Risâle, 1. Baskı, H 1438
Türkçesi için bk. Sünen-i Nesâî Tercemesi, Konya Kitapçılık, 3 Cilt, M 2005
• Sunenu’t Tirmizî, Muhammed ibni Îsâ Et-Tirmizî, Muessesetu’r Risâle, 1. Baskı, H 1438
Türkçesi için bk. Sünen-i Tirmizi Tercemesi, Konya Kitapçılık, 3 Cilt, M 2007
• Şerhu’l Akâidi’n Nesefîyye, Sa’duddîn Mes’ûd ibni Ömer El-Taftâzânî, Dâru İhyâi’t Turâsi’l Arabî, H 1432
Türkçesi için bk. Şerh’ül Akaid Tercümesi, Sa’düddin et-Taftâzâni, Muallim Neşriyat, M 2018
• Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Peygamberin Hayatı, Mevdûdî, Pınar Yayınları, M 2010
• Târîhu Bağdâd, Ebû Bekr Ahmed ibni Alî ibni Sâbit El-Hatîb El-Bağdâdî, Dâru’l Ğarbi’l İslâmî, 16 Cilt,
1. Baskı, H 1422
• Târîhu’l İslâm, Ez-Zehebî, Dâru’l Ğarbi’l İslâmî, 15 Cilt, 1. Baskı, M 2003
• Târîhu’t Taberî, İbnu Cerîr Et-Taberî, Dâru’t Turâs, 11 cilt, 2. Baskı, H 1387
• Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Prof. Dr. Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınları, M 2016
• Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ethem Cebecioğlu, Otto Yayınları, 1. Basım, M 2021
317
• Tefhîmu’l Kur’ân, Ebu’l A’lâ Mevdûdî, İnsan Yayınları, 7 Cilt, M 2005

• Tefsîru’l Kur’âni’l Azîm, İbnu Kesîr, Dârul Kutubi’l İlmiyye, 9 Cilt, H 1419
Türkçesi için bk. İbn-i Kesîr Tefsîri, İmam Hafız İbn-i Kesîr, Polen Yayınları, 12 Cilt, M 2020
• Tefsîru’s Sa’dî Teysîru’l Kerîmi’r Rahmân fî Tefsîri Kelâmi’l Mennân, Abdurrahman ibni Nâsr ibni Abdillah
Es-Sa’dî, Muessesetu’r Risâle, H 1420
Türkçesi için bk. Tefsîru’s-Sa’dî Özlü Kur’ân Tefsîri, Abdurrahman b. Nâsr Es- Sa’dî, 5 Cilt, M 2018
• Tehzîbu’t Tehzîb, İbnu Hacer El-Askalânî, Dâru’l Kutubi’l İlmiyye, 7 Cilt, 1. Baskı, H 1425
• Tertîbu’l Medârik ve Takrîbu’l Mesâlik, El-Kâdî İyâd, Matbaatu Fadâle, 8 Cilt, 1. Baskı
• Tevhid Dergisi, Tevhid Basım Yayın, S 58, 71, 73, 97, 101, 102, 103, 108, 109, 110, 111
• Tevhid İnancını İnşa Eden Kavramlar, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 1. Baskı, M 2022
• Tevhid Meali, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 2. Baskı, M 2020
• Tezkiretu’s Sâmi’ ve’l Mutekellim, Bedruddîn ibni Ebî İshâk El-Kinânî, Dâru’l Meârif, H 1354
• Ümmetin Kurtuluşuna Giden Yolda Vakit, Dr. Seyyid bin Hüseyin el-Affani, Nebevi Hayat Yayınları, M 2022
• Vahyin Rehberliğinde En’âm Suresi Tefsiri, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 2. Baskı, M 2022
• Vahyin Rehberliğinde İbrahim ve Hicr Suresi Tefsiri, Halis Bayancuk, Tevhid Basım Yayın, 1. Baskı, M 2022
• Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri, Prof. Dr. Bayraktar Bayraklı, Bayraklı Yayınları, 15 Cilt, M 2008
• Zâdu’l Mesîr fî İlmi’t Tefsîr, İbnu’l Cevzî, Dâru’l Kitâbi’l Arabî, 4 Cilt, 1. Baskı, H 1422
Türkçesi için bk. Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, Zadü’l-Mesir Fi İlmi’t-Tefsir, İmam Ebu’l-Ferec İbn’ul Cevzî,
Kahraman Yayınları, 6 Cilt, M 2011
• Zemahşeri’nin El-Minhac Fi Usuli’d Din Bağlamında Kelâmi Görüşleri Yüksek Lisans Tezi, M. Ragıp
Kaplan, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Kelâm Bilim
Dalı, M 2012
• Zevâidu ibni Huzeyme ve ibni Hibbân ve’l Mustedrek alâ Kutubi’t Tis’a, Sâlih ibni Ahmed ibni Sâlih Eş-
Şâmî, El-Mektebu’l İslâmî, 3 Cilt, 1. Baskı, M 2012
• Zevâidu Suneni’l Kubrâ li’l Beyhakî, Sâlih ibni Ahmed ibni Sâlih Eş-Şâmî, El-Mektebu’l İslamî, 3 Cilt, 1.
Baskı, M 2010
Tüm hadis numaralandırmaları aşağıdaki kitaplardan yapılmıştır:

• Câmiu’l Usûli’t Tis’a mine’s Sunneti’l Mutahhara, Sâlih ibni Ahmed ibni Sâlih Eş-Şâmî, El-Mektebu’l
İslâmî, 14 cilt, 1. Baskı, M 2021
• Zevâidu ibni Huzeyme ve İbni Hibbân ve’l Mustedrek alâ Kutubi’t Tis’a, Sâlih ibni Ahmed ibni Sâlih Eş-
Şâmî, El-Mektebu’l İslâmî, 3 cilt, 1. Baskı, M 2012
• Zevâidu Suneni’l Kubrâ li’l Beyhakî, Sâlih ibni Ahmed ibni Sâlih Eş-Şâmî, El-Mektebu’l İslâmî, 3 Cilt, 1.
Baskı, M 2010
318

İman Ettikten Sonra, 1. Baskı

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İman Ettikten Sonra, 1. Baskı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İman Ettikten Sonra

Teknik Hazırlık: Dizgi

Baskı: Basım Yeri

Satış Noktaları: Tevhid Kitabevi

“Muhakkak hamd Allah’adır. O’na hamdeder, O’ndan yardım ve mağfiret

1. 3/Âl-i İmrân, 102

“Şüphesiz ki, Rabbinizden size (feraset ve derin görüş kazandıracak) basiretler

4. 6/En’âm, 104

1. 4/Nisâ, 125

sıdk/doğruluk ile yalanı, samimiyet ile samimiyetsizliği, adanmışlık ile içten

9. bk. Mu’cemu Mekâyîsi’l Luğa, 5/302, m-h-n maddesi

13. 2/Bakara, 284

et. Sen bizim Mevlamız/dostumuzsun. Kâfirler topluluğuna karşı bize yardım

15. 2/Bakara, 286

laştırdı. Şartlar o derece ağırlaştı ki, neredeyse kesecek inek bulamayacak

18. bk. 4/Nisâ, 66-70

Köle çalışır. Akşam olduğu zaman kazandıklarını sahibine değil, sahibinin

zihninde o hayra yönelik engelleyici düşünceler belirir. Bu düşünceler hiç-

26. Buhari, 6995; Müslim, 2262

hilelerini ve ondan korunma yolunu bilmek gerekir. Şeytana dair bilincin

28. Bu konuda tavsiye edebileceğim kitaplar şunlardır:

Allah Resûlü’nün eğitim metodunda önce iman, sonra Kur’ân, sonra

Allah (cc) müşrikleri tanıtırken bir noktayı özellikle vurgular:

26. 91/Şems, 7-10

Korkular, Allah’ın isimleriyle düzene sokulup arınmazsa insanı şeytanın sadık

Yüce Allah’ın El-Mütekebbir/El-Kebîr olduğunu bildiğinde kibrin yalnızca

“Şüphesiz ki mümin, güzel ahlakıyla, (sürekli) namaz kılan ve (sürekli) oruç

28. Ahmed, 8952

Fasid İman ve Muharref Tevhid

32. 2/Bakara, 163

45. 40/Mü’min (Ğafir), 60

51. 6/En’âm, 102

pasajda 69-77. ayetler onun cesaretine, 78-89. ayetler bu cesaretin ardındaki

63. Şerhü’l Akaid Tercümesi, s. 148

mesele ve tekfir etrafında fırtınalar koparıldı. Cüz küllün, parça bütünün

66. bk. 2/Bakara, 85

görmemizi sağlar. Kulluğumuzu dengede tutar… Tevhidi diğer cüzlerinden

67. 3/Âl-i İmrân, 75-77

İşte böyle… Tevhid, canımızdan aziz bildiğimiz, uğruna yaşayıp öldüğü-

71. Buhari, 2687

Secdede olduğu için ayakları dikilmişti ve şöyle dua ediyordu: ‘Allahım!

tekbirlerinin uygulaması değildir. Örneğin Hristiyanlık. İsa’ya (as) iman

bina da o kadar sağlam olur. İnancın/İmanın düşünce, söz ve eylemi gü-

84. Buhari, 6921; Müslim, 120

kendi canınızı, karınızı ve çocuklarınızı koruduğunuz gibi beni de koruyup

Resûlü! Müşriklerle savaştığın ilk savaşta bulunamadım. Allah, benim

edenler… Rabblerinden indirilenin hak olduğunu bilen, yakini imana sa-

sözleşmesine bağlı kalıp kalmayacaklarını bilmiyorlardı… Ahzab Savaşı’na

– Sabırla mukabele etmek

(etrafı) seyretmektelerdir. Acaba kâfirler, yaptıklarının (müminlerle alay edip,

de hakaret anlamına gelmektedir. Yahudiler Allah Resûlü’ne (sav) böyle hitap

107. Buhari, 6024; Müslim, 2165

112. Buhari, 11; Müslim, 42

Daha fazlasını sormayı bırakmam, ancak kendisine merhametim nede-

115. Buhari, 527; Müslim, 85

öncelikleri gözeterek şer’i siyaset belirler. Hâliyle benzer öncelikler söz

117. Buhari, 7159; Müslim, 466

118. Müslim, 2361

Cudâme binti Vehb El-Es’ediyye’den (r.anha) rivayet edildiğine göre Allah

Enes ibni Mâlik’ten (ra) şöyle rivayet edilmiştir:

122. Buhari, 3147; Müslim,1059

123. Buhari, 5283

Rivayetten de anlaşılacağı gibi Allah Resûlü (sav) bir seriyye görevlendiriyor.

“Melekler, nefislerine zulmedenlerin canını aldığında: ‘Nerede idiniz/hangi