TERUG VAN NOOIT WEGGEWEEST

Terug
van
nooit

weggeweest

De reizen

van

Odysseus

belicht door

Jan van Delden

samsara

Voor Woleer Keers

Inhoud

Bij zijn leven een onvoorwaardelijke vriend

Na zijn dood mijn leermeester
Nu mijzelf

Voorwoord: Terug van nooit weggeweest

Jan van Delden 2003

Deze uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2003
Omslagonrwerp: Kees Schreuders (www.ods.nl}
Lay-out: Studio 28, Hillegom
ISBN: 90-77228-06-3
NUR 728

I 683

Niers uir deze uirgave mag gereproduceerd worden zonder

schriftelijke roesremming van:
Samsara Uitgeverij bv, Herengracht 341, I 016 AZ Amsterdam

De Odyssee: Wat eraan voorafging

11

Deel I: De reis naar huis

15

Deel Il: Het doden van de vrijers

99

Deel III: Er Zijn

199

Nawoord

219

Veranrwoo rding

237

Woordentolk

239

Wie en wat in de Odyssee

245

Woord v an dank

251

Over de auteur

253

Voorwoord

Terug

van

nooit weggeweest

Al eeuwenlang is de Odyssee van Homerus een boek dat men

sen fascineert en inspireert. We zien het als een klassiek literair
werk, of als een spannend reisverhaal. Waarom ik dit boek heb
willen schrijven is niet alleen om her plezier dat ik aan het
verhaal van Odysseus beleef, maar vooral om uit de doeken te
doen dat het boek een leidraad kan zijn voor mensen die op
zoek zijn naar blijvend geluk, je wezenlijke natuur. Voor mij is
de Odyssee een kompas geweest om dat geluk in mijzelf te
vinden. Het bijzondere

van

de Odyssee is dar niet alleen de

thuisreis beschreven is, maar ook hoe je thuis moet blijven,

om uiteindelijk te zien dat je nooit bent weggeweest. Dat is
voor mij de essentie van het verhaal. Jammer genoeg is die
boodschap in de loop van de tijd verloren gegaan.
Van jongs af aan ben ik door het verhaal geboeid. In eerste
instamie om de spannende, pikante verhalen van een Odysseus,
die ik destijds maar een huichelaar vond. Hij beween immers
op weg re zijn naar huis, vrouw en kind, maar onderweg plun
dert, verkracht en moordt hij erop los en gaat hij vreemd bij
het leven. Als hij na al zijn omzwervingen thuiskomt en een
huis vol vrijers aantreft die met zijn vrouw Pendope willen
trouwen, blijkt zij hem al die tijd trouw te zijn gebleven. Het
heeft lang geduurd voordat ik begreep dat Odysseus maar een
gewoon mens is die alle fouten maakt die er te maken zijn,
maar desondanks uiteindelijk thuiskomt.
7

Alle fouten maken en toch thuiskomen: her is ook mijn weg

uitnodiging om gelukkig te zijn 'in eigen huis' mocht aanne

geweest en dar is de reden dat ik mijn uitleg van het verhaal

men.

wil delen met hen die geloven dat blijvend geluk of thuisko
men onbereikbaar is. Velen kunnen zich erin herkennen en

De hele reis van Odysseus voert van dualiteit naar non-dualiteit,

her verhaal kan een handreiking zijn om de talloze hindernis

ofwel van een leven waarin afgescheidenbeid ervaren wordt

sen, die we op zoek naar blijvend geluk tegenkomen, te kun

vanuit een ikje dat de boventoon voert naar een leven van

nen nemen.

eenheid zoals in de eerste drie levensjaren, voordar er een 'ik'

Maar het kan mensen ook choqueren als ze de ideen en

of een 'jij', een 'binnen' of een 'buiten' geboren werd. Zelf

zekerheden van hun bestaan zien afbrokkelen, of het kan zijn

realisatie is leven zonder ego en dus zonder verlangens; het

dat ze de uitleg niet meer kunnen of durven begrijpen. Ik hoop

leven nemen zoals her komt met zijn pieken en dalen. Thuis

dat de lezer dan van Odysseus kan leren dat hij met 'volgen'

komen is het doorzien en passeren van alles war tijdelijk en

verder komt dan met 'begrijpen'. Begrijpen heeft iets beperkts

veranderlijk is. Dan pas vind je de essentie, her blijvend geluk

en volgen geeft ongelimiteerde mogelijkheden, die het den

dat elk moment moeiteloos binnen handbereik blijkt re zijn.

ken niet kan overzien; want dat denken scheept ons af en houdt
ons begrensd. Als we lezen dat Odysseus steeds alles met zijn

Als je in dit boek iets tegenkomt wat je nier begrijpt, probeer

versrand wil begrijpen en die hindernis uiteindelijk toch kan

dan voor ogen re houden dat zowel Odysseus als ik er rwintig

passeren, kan dat een opening zijn naar een kijk op een leven

jaar over hebben gedaan om de reis naar huis re maken en dar

dat alle voorstellingen re boven gaat.

je dit dus nier door het lezen van een boek zelf op slag kunt
ervaren. Om de waarheid te ont-dekken, kan ik je toch ge

Toen ik in 1980 mijn mentor Wolter Keers mocht ontmoe

ruststellen: zo'n lange en moeizame reis hoeft niet. Dit boek is

ten, had ik er geen flauw benul van dat hij nu juist de man was

een uitnodiging om het als kompas op jouw unieke weg re

die mij, aan de hand van zijn eigen zoektocht met zijn Indiase

gebruiken.

mentor, de code gaf waarmee ik veel later het cryptogram van

Odysseus' avomuren mocht kraken. Die code is de advaira

Ook jij kunt naar huis, elke hindernis is denkbeeldig, wam de

vedanta en stamt - voorzover je dat uit boeken kunt halen -

'jij' die je werkelijk bent, her zelf, heeft al bij voorbaat alle

uit dezelfde tijd als het werk van Homerus, zo'n drieduizend

hindernissen genomen. Het zelf heeft zelfs geen ik-gevoel no

jaar geleden.

dig. Het heeft letterlijk 'niets' nodig om te zijn. Dat niets no

In India is de 'reis naar huis' altijd ongecensureerd beschik

dig hebben is het blijvende geluk, de zoete wind die we zoe

baar gebleven en niet, zoals in onze westerse cultuur, zoek

ken, maar waarin we altijd al blijken re wonen, hebben

geraakt of op zijn minst ondergronds gegaan. Toch moeten de

gewoond en zullen wonen.

oude Grieken ook vr Homerus eeuwenlang dat thuiskomen

Uiteindelijk zul je ontdekken dar je nooit bent weggeweest.

in hun cult-uur hebben gekend en bewaard.

Her was pas aan het einde van mijn eigen reis via de weg van
advaita-vedanra, dar de Odyssee spontaan helemaal 'open

Jan van Delden

Najaar 2003

klapte', mij her wezenlijke verhaal zichtbaar maakte en ik de

8

De Odyssee

Wat eraan voorafging

Alle Griekse goden zijn uitgenodigd voor de bruiloft van de

Griekse koning Peleus. Behalve Eris, de godin van het con
fHct. Nijdig omdat

ze

is buitengesloten komt Eris toch langs

en werpt een gouden appel tussen de feestgangers. Er hangt

een briefje aan: 'Voor de schoonste'. Hommeles dus. Drie van
de aanwezige godinnen eisen de eer op: Hera, de vrouw van
Zeus, Pallas Athene, de godin van de wijsheid en Aphrodite,
de godin van de liefde. De goden houden zich wijselijk buiten
de ruzie en kiezen een sterveling die voor jury moet spelen:
prins Paris van Troje. Niets menselijks is de goden vreemd en
de drie kanshebbers proberen Paris om te kopen. Hera belooft
hem macht, Athene wijsheid en Aphrodite de liefde van de
mooiste vrouw ter wereld. Hij zwicht voor het laatste bod,
maar Helena, de mooiste vrouw ter wereld, is al getrouwd met
Menelaos. Paris reist af naar het hof van Menelaos in Sparta,
waar hij uiterst gastvrij wordt ontvangen. Met behulp van
Aphrodite schaakt hij de vrouw van zijn gastheer en samen
met Helena keert hij terug naar Troje.
Odysseus, koning van Irhaka, heeft als gevolg van zijn eigen
diplomatie voor het huwelijk van Menelaos, een van de be
langrijkste Griekse vorsten, zijn lot aan hem verbonden. Tal
rijke koningen in het oude Griekenland dingen naar de hand
van Helena, de schoonste vrouw ter wereld. Odysseus beseft
dat hij zelf geen schijn van kans heeft omdat hij niet rijk is,

IJ

bovendien heeft hij zijn oog laten vallen op Penelope, de niche

goden niet aan de kant van Laokon staan. Het houten ge

van Helena. Tyndareos, de vader van Helena, weet zich geen

vaarte wordt als trofee de stad in gehaald, met alle bekende

raad mee alle huwelijkspretendenten en vreest een bloedbad

gevolgen van dien.

onder hen, wie hij ook als echtgenoot voor haar zal kiezen.
Odysseus geeft hem een slim advies: voordar Hele na zelf haar

Eindelijk kan Odysseus naar huis, naar zijn geliefde vrouw

keuze zal maken, moeten alle kandidaten zweren bondgenoot

Penelope. De held weet dan nog niet dat zijn thuisreis nog

te worden van degene die door haar wordt uitverkoren. Helena

eens tien jaar zal duren ...

kiest Menelaos en Odysseus mag als dank voor bewezen dien

sten haar nicht Pendope als vrouw mee naar huis nemen.
Na de schaking van Helena roept Menelaos zijn bondgenoten
op haar te helpen bevrijden. Het lot van Troje is bezegeld. Als
Odysseus wordt gehaald, probeert hij eronderuit te komen
door te doen alsof hij gek is. Hij spant een ezel en een os voor
de ploeg en zaait handen vol zout in de vore. Dan wordt zijn
pasgeboren zoon Telemachos voor het ploegijzer gelegd en wijkt
hij uit. Zo valt hij door de mand en kan hij zich niet meer
onnrekken aan deelname aan de oorlog. Hij trekt ten strijde
met twaalf schepen en een veelvoud aan manschappen.
Het trotse Troje lijkt onneembaar, maar na een bloedig beleg
van tien jaar valt de beroemde stad. Of je nu thuis bene in de
oude geschiedenis of niet: de oorzaak van de val, het paard van
Troje, is al drieduizend jaar overbekend, dankzij de uitdruk
king die staat voor verwoesting van binnenuit. Het houten
paard van Troje is n van de vele lisren van de slimme Odys
seus. De aanvallers hebben de strijd zogenaamd opgegeven en
schijnbaar de aftocht geblazen; op het strand hebben zij een
kolossaal afgodsbeeld in de vorm van een paard achtergelaten.
In de buik van dat paard zitten de moedigste vijanden van
Troje, onder wie Odysseus zelf. Tevergeefs probeert de oude
ziener Laokon koning Priamos van Troje te overreden om
zijn vingers nier aan dat paard te branden. Maar tijdens zijn
felle rede op het strand wordt de ziener door een zeemonster
de zee in gesleurd. Dat is voor de Trojanen her teken dat de
12

13

Deel I

De reis

naar

huis

In dit eerste deel volg ik Odysseus la ngs de vele hindernissen

en valkuilen op zijn weg naar huis. Die obstakels betekenen in
wezen dar Odysseus, en met hem elke zoeker, alle bagage moet
'

'

kwijtraken voordat hij thuis op lthaka mag aankomen. Bagage

in de vorm van zijn manschappen, zijn ideen over hoe de
dingen in zijn leven zouden moeten gaan en uiteindelijk ook
het geloof in zijn 'doenerschap'.
Ik heb ik me beperkt tot de essentie van dat proces waarmee
de betekenisvolle lading van zijn reisavonturen uit de doeken
wordt gedaan. Naru u rlijk is er veel meer over te zeggen, maar
de zoeker kan hierdoor genspireerd zelf proberen de vele ge
heimen die de Odyssee verbergt, re omsluieren.
1
Bij de Kikonirs - Ajax-Feyenoord
Het is eerder een zootje ongeregeld dan een fiere koning met
zijn trotse manschappen, dat na de overwinning op Troje met
de twaalf schepen de thuisreis aanvaardt. Kort nadat het ver
woeste Troje achter de horizon is verdwenen, plunderen Odys
seus en de zijnen het kustplaatsje lsmaros van de Kikonirs.
Ze slachten alle mannen af; met vrouwen en bezittingen doen
ze

wat ze willen. Ze moorden, roven en verkrachten en zetten

het vervolgens op een zuipen. Alleen de priester Maron die in

het woud van Apollo woont, wordt uit eerbied gespaard. Als
15

dank schenkt Maron hun twaalf kruiken goddelijke, zoete on

aan talrijke ikjes dat de persoonlijkheid die zich 'ik' noemt

vermengde wijn, goud en andere kostbaarheden. Als Odys

bepaalt. De bemanning is de verpersoonlijking van alle nei

seus ziet dat de buit eerlijk verdeeld is onder zijn manschap

gingen die ik, verborgen of niet, ook in mezelf heb.

pen, wil hij er eigenlijk meteen vandoor, maar ze willen niet

luisteren en slaan aan het eten en drinken.

Al die manschappen zitten in wezen in jezelf. Alles wat je

daarbuiten ziet, waar je je aan ergert, of wat je mooi vindt bij
anderen, zit ook bij jou, anders zou het je domweg niet opval

Odysseus en zijn mannen moeten hun rooftocht bij de

len, want je ziet alleen wat je kent. Je beseft niet dat er sprake is

Kikonirs duur betalen. Vluchtelingen hebben hun bondge

van projectie. Je kunt bijvoorbeeld geen lafheid in een ander

noten in het achterland gewaarschuwd en de feestvierders op

herkennen als de eigenschap zich niet minstens ten dele ook in

het strand worden door hen overvallen. Na een lang gevecht

jezelf verschuilt.

weten ze op het nippertje te ontkomen, maar van elk van de

twaalf schepen sneuvelt zes man.

Alle oorlogjes die zich afspelen met de buitenwereld vinden

hun oorsprong in je eigen mankementen, die je niet kunt of
wilt zien. Het vlekje bij je buurman verwijst rechtstreeks naar
het vlekje bij jou. Elke strijd die zich in je leven afspeelt, speelt
zich met jezelf af, ook al lijkt het met de buurvrouw of je baas.

Als Odysseus met twaalf schepen en een veelvoud aan man

De praktijk wijst uit dat we de schuld in eerste instantie altijd

schappen vertrekt, wil dat zeggen dat hij zijn reis begint met

bij de ander zoeken.

veel ballast, bestaande uit ideen hoe het thuis eruit moet zien
en vol afweer regen andere denkbeelden en houdingen. Tien

Dus de manschappen symboliseren niet zozeer alleen je vrien

jaar later zal hij bij zijn thuiskomst alles kwijt zijn: hij eindigt

den, familie en de rest van de buitenwereld, maar vooral wat

naakt, zoals we allemaal het leven begonnen zijn. Reizen op

strijd levert in jou, wat verdeelt, wat opinies heeft, wat ruzie

zich betekent niets anders dan het verliezen van de overbodige

maakt enzovoort. Daarom heeft Homerus het over 'de beman

ballast die we doorgaans meetorsen.

ning' van Odysseus.

Overbodige ballast is alles wat niet onveranderlijk en eeu

wig is.

In het begin van zijn reis is Odysseus zich, net als de meeste

Bij de ingang van de tempel van Delphi staat: 'Ken uzelve'.

zoekers, amper bewust van zijn talrijke ikjes. Het zijn bijvoor

Je gaat op zoek naar jezelf, komt erachter wat je niet bent- de

beeld de stoere en de bange, de domme en de allesweter, de

tempel is narnelijk leeg - en bij de uitgang vind je het op

zwartkijker en de optimist, de vrolijke en de verdrietige, de

schrift: 'Maar niets te veel'. Dat wil zeggen, dat alle ideen

trouwe en de verrader, de hebberd en de heilige, de kruiper en

over hoe het pure zelf zou moeten zijn overboord moeten.

de hooghartige, de geile en de kuise, de benepene en de ruim

Ieder idee is een waan dk je van de werkelijkheid scheidt. Alle

hartige, de minnaar en de moordenaar, de moedige en de laf

opvattingen en denkbeelden over onszelf en de wereld zijn

aard, de vergevingsgezinde en de wraakzuchtige, de onnozele

ballast en helerren het zien van het zuivere zelf, de essentie.

en de listige en ga zo maar door.

De bemanning maakt deel uit van die ballast. Zij is de be

Die inwonende ikjes, spookhuurders van het Lichaam, bege

manning van de schepen van Odysseus, maar ook het geheel

leiden ons om beurten op ons levenspad. Nu eens heeft de

16

17

een, dan weer de ander her voor het zeggen. De ballast die we

Odysseus lier zich in Troje nier afleiden. Hij nam wel deel aan

meetorsen is de waan dar wijzelf die wisselende ikjes zijn, woon

de oorlog, maar probeerde eigenlijk zo vlug mogelijk re win

achtig in een lichaam dar we hier voor het gemak Odysseus

nen om naar huis te kunnen. Hij was wel getuige van de klein

noemen.

geestigheid van Achilles, van Agamemnon en de rest. Hij zag

Odysseus' rooftocht bij de K.ikonirs beeldt het Rambo-in

stinct in ons uit, de mentaliteit van 'pakken wat je pakken
kunt' en het misbruik van lust en macht uit naam van gerech

heel goed de beperkingen van zijn medemensen, maar op de

een of andere manier werd hij er zelf nier door besmet.
Maar

is hij nu eenmaal. Hij heeft daar niets voor gedaan,

tigheid. Het is tenslotte de vijand maar. Met de priester gooit

dus hij kan her niet op zijn conto schrijven. Odysseus heeft

'de held' het op een akkoordje om de schijn op te houden dar

ook geen hekel aan de Trojanen. Hij wil alleen maar van de

er een God bestaat: mocht hij bestaan, dan maakt de rover

strijd af. De held is net als de meesten van ons nog maar aan

hoofdman geen slechte beurt door zijn dienaar te sparen. De

her begin van zijn reis, in zijn onwetende fase. Hij is nog trots

priester laat ons het volgende zien: zelfs al geloof je niets en ga

op zijn daden en aanvankelijk zier hij nier in dat her in feite

je alleen uit berekening uit van een mogelijk bestaan van een

Zeus is die al zijn daden draagt. Hij ligt dan ook danig over

god, dan beloom hij dat hypocriere gebaar rijkelijk. Dat ge

hoop met die god die hem gedurende zijn hele reis probeert

baar, van stel nu dat het waar is, is al een stap in de goede

duidelijk te maken hoe de vork werkelijk in de steel zir.

richting. Met dat stel-nu-gebaar maak je bewust of onbewust

Odysseus is nog erg ingenomen met zijn beroemde list, het

een opening om je eigen standpunt eer discussie te stellen. Je

paard van Troje. Hij vergeet gemakshalve dat Poseidon, de god

eigen standpunt ter discussie stellen maakt echt onderzoek

van de zee, een monsterlijke slang uit zee laat komen om af te

mogelijk, wdat iets nieuws tot je kan komen.

rekenen met zijn belangrijkste tegenstander, de ziener Laokon.

Voor de menigte is dat wonder juist her bewijs dat 'hun' god

Die Rambo-srructuur kunnen we nier kwijtraken, die hebben

wil dat her paard wordt binnengehaald.

we allemaal. Zolang dat element nier helemaal is erkend en

Die zelfingenomenheid van Odysseus is heel algemeen, al

doorgrond, blijft het een verraderlijke kracht. Her verschijn

wordt dar meestal alleen bij anderen herkend en nier in jezelf.

sel: hij wel en ik niet, verdomme. Her willen-hebben, het m

De diepe wens om ons te onderscheiden - voor onszelf of in

ten-hebben, want je gunt her de ander nier. De Ajax-Feyenoord

de ogen van de ander- houdt ons in die rol gevangen. Je geeft

ruzies die je op alle niveaus mee je vrouw, kinderen, familie en

alrijd de schuld aan de ander, ziet je eigen kortzichtigheid niet

op je werk kunt hebben.

en dar kost je altijd iets. Odysseus betaalt de rekening met zijn

T ijdens het plunderen krijgt Odysseus al het gevoel dar er

iets niet lclopc, vooral als de priester hem nog kostbare geschen

verlies aan manschappen en is zich er niet van bewust dat daar

mee ballast uit zijn leven verdwijnt.

ken geeft ook. Odysseus wil er liever vandoor, maar zijn man
schappen willen het er eerst van nemen. Her ligt in de aard van
de manschappen eerst te nemen en pas later de rekening te

Bij

de Lotophagen - de verslaving

betalen. Talloze individuen, ja zelfs hele naties denken altijd

zo: op de korte termijn, resultaatgericht en ronder de reactie

Nadat Odysseus met zijn manschappen is weggevlucht bij

op hun handelingen te voorzien.

de Kikonirs, laat Zeus een enorme storm losbarsten boven

18

19

de kleine vloot en gaan de zeilen

aan

flarden. De vloot wordt

uit de koers gejaagd en pas na tien dagen stranden ze op de

kust van de Lotophagen, het land van de Lotos-eters.

Trance is lekker. Het is een verdwijnrruc. Maar als je onbe

wust

aan

trucs verslaafd raakt, kom je er niet.

Denk maar aan het beroemde verhaal van de yogi die aan

Odysseus stuurt een handjevol manschappen naar de vrien

zijn discipel een glaasje water vraagt, in trance raakt, honderd

delijke bevolking die hen van de lotosvrucht laat eten. Zodra

jaar later wakker wordt en zegt: 'Ik heb dorsr.' Hij is geen

ze van de honingzoete lotosvrucht hebben gegeten, raken ze

millimeter opgeschoren, alleen de tijd is voor hem stil blijven

in een roes en willen niet meer terug naar huis. Odysseus

staan.

moet hen met geweld meesleuren naar de schepen en vast

binden aan de roeibanken, terwijl ze zich jammerend verzet

ten. Daarna geeft hij opdracht snel weg te varen uit angst dat

Bij de cycloop Polyphemos - De arrogantie

de rest van zijn manschappen zich anders ook aan de

lotosvruchten vergrijpt.

Met droefheid in het hart laten Odysseus en zijn manschap

pen het land van de Lotos-eters achter zich. Ze varen verder
en onder leiding van de goden komt de vloot in het duister
aan bij het strand van een rijk bebost eiland. De volgende

Het eiland van de Lorophagen staat voor alle denkbare versla

ochtend verkennen ze het eiland. Als ze wilde geiten zien,

vingen waaraan we ten prooi kunnen vallen. Niet alleen drugs,

gaan ze meteen op jacht en komen met een rijke buit terug.

maar ook eten, status, aardig gevonden willen worden, oorde

Ze richten een feestmaal aan dat de hele dag duurt. Dan zien

len en opinies of wat dan ook; verslaving is gevangenschap op

ze rook aan de overkant op het vasteland. Ook horen ze stem

alle niveaus.

men en het geblaat en gemekker van schapen en geiten.

Bij de Lotophagen raakt de reiziger verstrikt in zijn verlan

De volgende dag vaart Odysseus met n schip naar het

gens naar piekervaringen en hoop op eindeloos geluk. Daar

vasteland. Daar gaat hij met zijn twaalf beste manschappen

verdromen miljoenen mensen hun bestaan, zonder te besef

de omgeving verkennen om uit te zoeken wie er wonen. Op

fen dat er een waarachtiger thuis is. Er is niets op tegen om

een uidoper van de bergen, dicht bij zee, vinden ze een enorme

rond te neuzen in het land der Lotophagen, maar je kunt maar

grot, die de woning en stal van een reus blijkt te zijn. Plan

beter zo snel mogelijk leren dat verslaving nergens roe leidt. Je

ken langs de wand buigen door onder het gewicht van gigan

moet er op eigen kracht leren inzien dat dromen op zich je

tische kazen. Ze maken een vuur en doen zich tegoed aan de

niet naar huis zullen brengen.

kaas. De manschappen willen gelijk weer weg, maar Odysseus

Of het nu om mescaline gaat of medicatie: ze kunnen je in

dezelfde trance brengen. Trance is een soort vernauwing en

wil blijven wachten omdat hij nieuwsgierig is naar de bewo

ner van deze enorme grot.

die kun je ook hebben als je maar door blijft gaan met blind
zuipen, blind allerlei neigingen uicleven zonder dat je

ze

her

Odysseus en zijn manschappen blijken terechtgekomen in

kenr, zoals de greep die gokken op je kan hebben. Er zijn men

het land der Cyclopen, de eenogige reuzenkinderen van

sen die het prettig vinden om veereien uur per dag te werken:

Poseidon. De Cyclopen vertrouwen in alles wat ze doen ge

trance.

heel op de goden. Ze ploegen noch zaaien, maar oogsten wat

20

21

de goden hun schenken. Ze hebben geen schepen of ambach

Eenmaal ontsnapt, snellen ze naar hun schepen en varen weg.

ten, geen volksvergadering of rechtspraak; ze kennen wet noch

Als ze ver genoeg verwijderd zijn, kan Odysseus niet nalaten

moraal. Ze wonen in gewelfde grotten hoog in de bergen zon

de cycloop uit te jouwen en te zeggen dat hij in werkelijk

der zich met elkaar te bemoeien.

heid Odysseus is. Verbijsterd roept de reus dat een oude voor

Als de cycloop Polyphemos met zijn kudde thuiskomt, rolt

spelling dat hij ooit blind gemaakt zou worden door Odysseus

hij een enorme steen voor de uitgang van de grot en zit

is uitgekomen. Hij had alleen niet zo'n klein mannetje ver

Odysseus met zijn manschappen gevangen. De reus melkt

wacht. De cycloop biedt zijn vriendschap aan en zegt Poseidon

zijn vee, ontsteekt een vuur en in het licht daarvan ontdekt

de aardschokker te vragen Odysseus veilig naar huis te bren

hij zijn ongenode gasten. Met een beroep op de goden vertelt

gen. 'Ik ben zijn zoon en hij zal mijn oog genezen als hij dat

Odysseus waar ze vandaan komen en vraagt hem om gast

wil.' Maar Odysseus vertrouwt hem niet en roept dat hij hem

vrijheid. Maar daarvan heeft de cycloop nog nooit gehoord

nog liever zou doden. Hierop smijt Polyphemos een kolos

en voor de goden is hij niet bang. In elke hand grijpt hij een

saal rotsblok naar het schip en mist op een haar na. De cycloop

man, slaat ze met de hoofden tegen de grond dood en eet ze

smeekt zijn vader te beletten dat Odysseus ooit thuiskomt of

met huid en haar op.

er anders tenminste voor te zorgen dat hij pas na lange om

Van afgrijzen vervuld verzint Odysseus een list om te ont

snappen. Nadat de reus de volgende ochtend de grot weer

zwervingen, alleen en op het schip van een ander zijn vader

land zal bereiken en daar niets dan ellende aan zal treffen.

heeft afgesloten en met zijn kudde is vertrokken, slijpt hij

Odysseus, die in de gauwigheid een deel van Polyphemos'

een punt aan een enorme knuppel van de reus, die hij in d e

kudde heeft geroofd, zeilt terug naar het eiland waar de rest

grot verstopt. De cycloop komt ' s avonds thuis en vergrijpt

van zijn schepen en manschappen ongerust op hem wacht.

zich opnieuw aan twee kameraden. Dan biedt Odysseus hem

De buit wordt uitgeladen en verdeeld en zoals gewoonlijk

de kostbare wijn aan, die hij na de slachting der Kikonirs

volgt er een feestmaal met een overvloed

van hun priester Maron heeft gekregen. De reus verzwelgt

wijn. De volgende dag wordt de reis door Odysseus voortge

een hele kruik en vraagt om meer. Als dank biedt hij Odysseus

zet, opgelucht dat hij het er levend van af heeft gebracht,

een gastgeschenk aan waarvan hij plezier zal hebben, maar

maar bedroefd vanwege het verlies van manschappen.

aan

vlees en zoete

dan moet hij eerst zijn naam noemen. De listige Odysseus

zegt dat hij Niemand heet en de cycloop belooft Odysseus
om Niemand als laatste op te eten. Dat is zijn geschenk. Ver
volgens zakt de cycloop in een dronken roes.

Het is niet de enige keer dat Odysseus en zijn manschappen

De mannen drijven de puntige knots in het ene oog van Poly

nieuwsgierig worden omdat ze rook zien opstijgen als ze er

phemos, die het uitschreeuwt van pijn. Zijn medecyclopen die

gens zijn gestrand. We zijn altijd op zoek naar de rook op het

zijn toegesneld op zijn geschreeuw, druipen weer af als hij hun

eiland waar we stranden. Rook is het symbool voor het thuis

toeroept dat Niemand hem blind heeft gemaakt. De volgende

dat je zoekt.

morgen weten Odysseus en de overgebleven manschappen

te

Oe eenogige Polyphemos wordt als booswicht gezien, maar

ontsnappen door zich vast te binden onder de buiken van de

in werkelijkheid is hij een verlichte die kinderlijk eenvoudig

schapen als de cycloop zijn kudde uit de grot laat gaan .

leeft. Als hij honger heeft, eet hij wat hij voor zich krijgt. Hij

22

23

gaat slapen als hij slaap heeft, en leidt een ogenschijnlijk oer

Odysseus herkent Polyphemos niet en het zal duidelijk zijn dat

saai bestaan. Daarom leven de kinderen van de zeegod op zich

her herkennen van een verlichte lastig is, omdat verlichting geen

zelf in een soort luilekkerland: hun vader geeft ze alle levens

uiterlijke kenmerken heeft en dus niet herkenbaar is. Maar dat

behoeften op een presenteerblaadje.

deze Eenoog een grote geest is, blijkt wel uit het feit dat hij

In deze episode komt de bekende hoogmoed ten val. Odys

Odysseus' reis en daden voorspelt. Polyphemos verrelt zelfs wat

seus noemt zich 'Niemand' terwijl hij met twaalf man is aan

hem in eigen huis nog aan ballast boven het hoofd hangt. Bo

gekomen. Odysseus heeft in zijn arrogantie gedacht te heb

vendien helpt hij Odysseus- die daar geen weer van heeft, laat

ben begrepen waar het om gaat. Hij dient echter- letterlijk

staan er waardering voor kan opbrengen- van een deel van zijn

en figuurlijk - als maaltijd. Beweren dat je 'niemand' bent,

ballast af, door het uitdunnen van zijn bemanning.

maar je toch nog met materie, lichaam en geest omkleden,

wordt automatisch door het bewustzijn afgestraft.

Er zijn maar weinig mensen die zonder meer herkennen

wanneer dat soort genade hun ren deel valt. Dat komt omdat

Spotrend belooft Eenoog 'Niemand' als laatste re verslin

die genade zich soms als rampspoed aftekent, zoals her verlies

den. Daarin ligt toch een stuk genade besloten, want hij neemt

van een beminde. Dar soort drams kunnen ons leven echter

Niemand nog meer ballast af. Niet alleen in de vorm van zijn

een drastische wending geven die zich anders misschien niet

manschappen, die symbool staan voor het idee dat je nog ie

zou voltrekken. Dar is natuurlijk geen uitnodiging om zo'n

mand bent, maar bovendien is het genade wanneer als laatste

noodlot op re roepen, of her vrijwillig op re zoeken, maar nie

de Niemand in je wordt opgegeten en zo elk spoor iets te zijn

mand ontkomt eraan om meer dan eens zijn hoofd re stoten,

verdwijnt. Als je in de waan verkeert een lichaam re zijn, ben

bijvoorbeeld om vastgeroeste ideen in te ruilen voor de juiste

je onvermijdelijk gekluisterd aan de dualiteit van goed en kwaad

koers naar huis.

en kun je nooit beweren dar je Niemand bent.

Odysseus begrijpt dat hij een four heeft gemaakt, maar ziet
nog nier in dat er zich een wondertje afspeelt. Hij wil toch

De reis beschrijft tot dit punt min of meer her volwassen

worden van her ego dat gaandeweg meer zicht krijgt op zijn
eigen kleingeestigheid en beperkingen.

nog 'iemand' zijn. Dankzij een list weet de held zich uit zijn
benarde situatie te bevrijden, maar hij overdrijft met zijn hoon
naar de cycloop als hij wegvaart. In plaats van de uitgestoken

4
Bij Aiolos - Het

o nbeg rep en

niets

hand van de zoon van Poseidon aan te nemen, doodt Odysseus

hem liever, opdat hij het licht nooit meer kan zien. De held

Na het verlaten van het land der Cyclopen landen de sche

weet nog niet dat je niet iemands innerlijke licht kunt doven.

pen van Odysseus vervolgens op het eiland

Dat licht is iets wat niet komt en gaat. Als je iemand vermor

god der winden die hun een volle maand g astvrij heid ver

zelt, dood je niet zijn licht, maar alleen zijn vorm.

leent. Bij het afscheid schenkt Aiolos aan Odysseus een zak

Odysseus kan zijn eerste leermeester Polyphemos niet be

van

Aiolos, de

van koeienhuid waarin hij de banen van de gierende winden

grijpen omdat hij nog in de waan verkeen vanuit een lichaam

heeft gevangen. Aiolos laat een gunstige westenwind opste

te leven. Hij is gevangen door her geloof in verleden en toe

ken, die Odysseus en zijn manschappen voorspoedig naar

komst en kan her juweel van het eeuwige nu nog niet herken

Ithaka zal brengen. De god drukt hem op het hart in geen

nen.

geval de zak van koeienhuid open te maken.

24

25

Als na tien dagen varen de omtrekken van lthaka in zicht

de droom van 'het verlichte ik', waarin niet begrepen wordt dat

zijn, dommelt Odysseus in en kunnen zijn manschappen hun

verlichting geen 'ik' kan herbergen. Dat is nog niet te behappen,

nieuwsgierigheid niet langer bedwingen. Ze maken de zak

want in dat 'niets' valt alleen niets te beleven en te zijn. Tijdens

open en de losgebarsten stormen blazen de vloot terug naar

mijn eigen thuisreis leerde ik van mijn leermeester Wolter Keers

Aiolos. Als ze weer bij hem aankloppen, stuurt

het belang om die drempel van het niets in mijzelf te herken

hij hen verbolgen weg. Aiolos ziet in hun terugkomst een

nen en vervolgens ook in zoekers, die veelal verstrikt zaten in

teken dat de goden tegen hem zijn en hij wil Odysseus daarom

emoties en gevoelens, maar wel op hoge toon beweerden ver

niet opnieuw helpen. Ze moeten nu maar op eigen kracht

licht re willen worden. Hij wees er onvermoeibaar op dat al

zien thuis te komen.

leen een volwassen ego, doorleefd en bewust van de neigingen

het eiland

van

van de manschappen, gepasseerd kan worden. Zoiets botweg

zeggen was vaak zijn enige manier om hun ego te raken. Zo
konden ze zich ervan bewust worden, dat ze eerst daaraan moes
Aiolos is de volgende verlichte die Odysseus wil helpen om

ten werken alvorens de dwingeland uit te hangen en gemotio

met de juiste wind thuis te komen. De zak van koeienhuid die

neerd te eisen dat ze onmiddellijk kregen wat ze zochten. Wol

hij hem schenkt bevat alleen maar wind en suggereert daar

ter liet mij de noodzaak zien dat je ook wel eens voor Alolos

mee dat de ultieme waarheid uiteindelijk leegte is. Dat de hoog

moet spelen, door mensen die nog niet rijp zijn om het sim

ste waarheid niets is, kunnen maar weinig mensen bevatten en

pele niets te bevatten, weg te sturen en aan het bewustzijn over

daarom wordt Odysseus door de nieuwsgierigheid en hebzucht

re laren om die rijpheid maar ergens anders te krijgen.

van zijn eigen manschappen weer weggeblazen door de losge

barsten stormen van een onbevattelijke waarheid.
Het 'openmaken van de windzak' kan op alle niveaus gebeu

Als je nog niets in 'het niets' ziet - met andere woorden in

thuis-zijn, in leven zonder verlangens - en die schat nog niet
kunt hanteren, wil dat niet zeggen dat je het niet alsnog kunt

ren. We maken allemaal wel eens vleugjes van de waarheid

leren. Maar blinde vlekken zichtbaar maken lukt soms alleen

mee. Of je nu onder invloed van een LSD-trip of door een

via grof geweld, in lerterlijke of in figuurlijke zin.

oormoering met een gerealiseerde een plotselinge schoonheids

Als je het niets, de leegte - het thuiskomen - nog bekijkt

ervaring krijgt, je persoonlijkheid, je ego, komt oog in oog re

vanuit de hoofdrolspeler, her ego, zul je er weinig in zien om

staan met her niets, maar je kunt het nog niet herkennen.

dat er niets re halen vale, en omdat je blijkbaar nog iets in de

Zo kan ook je eerste ontmoeting met een leermeester en zijn

wereld van objecten zoekt. Dat is het grootste struikelblok voor

simpele waarheid vertroebeld worden door je 'manschappen',

de zoeker die zich door de leegte laat afschrikken. Je moet het

je neigingen en ideen dar je nog een persoonlijkheid bent,

ego niets over die leegte vragen. Al geef je je een eeuwigheid

die nog de baas in je zijn. Zij zien niets in het niets en kunnen

over aan ascese, meditatie en andere spirituele praktijken, dan

het dus nog niet begrijpen. Ze kunnen de boodschap nog nier

nog zal het ego die leegte niet omhelzen. Het enige dat werkt

aan, al krijgen ze wel een ervaring en staat ze de waarheid vlak

is het zien en loslaten van alles war nier van jou en blijvend is.

voor hun neus. Het verstand zier het als niets en ze hadden

Daarmee vind je je ware huis -je werkelijke zelf

toch naar een fets gezocht? Het is de waan dar God iets spe

Meestal kost het veel tijd voordat je inziet dar je eerst alles

ciaals is, de hoop dat her absolute je verlicht zal maken, het is

wat vals is moet kwijtraken om thuis te komen, en zeker dat-

26

27

gene waaraan je het meest gehecht meent te zijn: je emoties, je

ren van kennis, bezittingen en starus zijn de broertjes van her

vrienden, je familie en ga zo maar door. Als Jantje, her ik, niet

denken, die maar n doel hebben: jou verpletteren onder her

in her lichaam van het driejarig jongetje was gekropen, maar

gewicht van het sereven naar her onmogelijke. Dar onmoge

de kennende kant was gebleven,

lijke is het geloof dat je geluk en zekerheid kunt vinden voor

waren er ook geen vrienden en niet-vrienden geboren, geen

het tijdelijke, voor je lichaam en geest. Het denken wil altijd

mama en geen papa en was het paradijs nooit verlaten. Maar

alles hebben en tegelijkertijd vernietigt het alles.

als ongedefinieerd-zijn

aan

zo speelt her zich nu eenmaal nier af. Mgeschrikr worden door

De reuzen scaan voor het geloof in het denken: als ik twee

her niets laat ook zien dat je nog nier doorhebt dat er in de

banen had, zou ik veel meer kunnen doen. Het 'als.. dan-den

wereld van de dingen niets te halen vale. Met re blijven hopen

ken'. Bij de Laistrygonen komt Odysseus er door veel schade en

gaat de meeste tijd verloren, en blijven veel zoekers in dit sta

schande achter dat het denken geen kompas is waarop hij thuis

dium van de dualiteit hangen.

kan komen. Hij verliest maar liefst elf van zijn twaalf schepen

en hun bemanning. Her is het fail

l issement van her denken, en
van het hele idee wat je benr en bezit, blijft niets over.

5
Bij de Laistrygonen - Alleen het denken

Hoe kunnen ze nu in godsnaam thuiskomen als ze het den

ken niet meer kunnen gebruiken?

Bij gebrek aan een gunstige wind roeien Odysseus en zijn

Hier ligt een dubbele valkuil, want veel zoekers op het spiri

manschappen zeven dagen voort en bereiken het land van de

tuele pad wantrouwen her hele denken, ook het functionele

het nooit nacht lijkt te zijn.

denken. Het denken dat schipbreuk moer lijden is het ik-ge

Een man die geen slaap nodig heeft zou er als herder dubbel

bonden denken: ik deug niet, ik had her beter kunnen doen;

reusachtige Laistrygonen,

waar

ik had het zus of zo moeren zeggen; zie je wel, ik ben gewoon

loon kunnen verdienen.

Maar de reuzen blijken kwaadaardig te zijn en onder lei

lelijk of te dik, of te mager; m'n moeder heeft altijd al gezegd

ding van hun koning gooien de Laistrygonen gigantische rots

dat ik her niet kan; mijn vader heeft altijd al gedacht dat ik

blokken en verwoesten zo alle elf schepen die in de haven

een nul ben; ik kan maar niet ophouden met roken en zuipen.

liggen. De bemanning wordt op gruwelijke wijze als vissen

Maar ook: kijk mij eens, ik heb het paard van Troje bedacht,

gespietst voor het avondmaal. Alleen Odysseus, die als enige

en dat soort uitsloverij.

van de hele vloot voorzichtig genoeg is geweest om buiten

Her functionele denken, zonder 'ik', is naruurlijk onmis

gaats voor anker te gaan, weet met zijn schip en bemanning

baar. Het dient bijvoorbeeld voor het oplossen van problemen

te ontkomen.

in je werk. Of de ijskast is leeg, dus besluit je morgen bood

schappen re doen. Als het om dit gewone denken gaat, los 'jij'
erin op. Maar juist het geloof in het ik-gebonden denken moet
je zien los te laren. Je moet loslaren dar het iers van jou is. Dar

Het land van de Laistrygonen is het land van het denken dat

ik-gebonden denken is verantwoordelijk voor her lijden van

reuzen schept en ons levenslang gevangen kan houden. J\Js ik

het individu en daarmee van de hele mensheid.

dit doe en dat laat, krijg ik dat, en krijg ik her niet, dan ga ik

Het is dus niet zo, dat het denken geen goede dingen kan

een cursus volgen om her toch te krijgen.' Her hebben en verga-

voortbrengen, maar als het gaat om het denken waaraan je

28

29

geloof hecht zoals 'ik doe het', dus het ik-gebonden denken, is

Het heeft echter geen zin het denken de oorlog re verklaren of

er sprake van een illusie.

onder dwang het denken te stoppen, zoals bijvoorbeeld met

meditatietechnieken maar al te vaak wordt geprobeerd. Dar

Het kost heel wat doorzettingsvermogen om die hece aard

appel door je keel te krijgen en via eliminatie van die betove
rende denkwereld de kern re vinden waaruit deze illusie is
opgebouwd. Maar zelfs zonder diep re graven, kun je gemak

helpt niets. Het is de kop van de draak af slaan en er twee voor

terugkrijgen.
Het mogen inzien dat het denken verschijnt en verdwijnt in

kelijk zien dat her denken je nooit echt brengt war je wilt. Wij

jou en nooit brengt wat het belooft is de opening naar de ont

zijn slaaf van onze gedachten, we geloven ze blindelings en we

moeting met een leermeester, die dan - wonderlijk genoeg -

kunnen ze nier passeren. Als her denken zegt: 'Dat heb ik ge

ook prompt op her roncel verschijnt.

dacht,' wordt daar nooit een vraagteken bij gezet, rinkelt er

Zo is de vlucht uit het land van de Laistrygonen her einde

geen enkele alarmbel. We zijn het allemaal eens met de leugen

van het geloof in her denken en dat berekent automatisch een

'ik denk dus ik ben.' Toch is dar niet waar en kan die waan

herziening van wat we dachten en geloofden re zijn. Dan wordt

eenvoudig worden ontmaskerd als je eenmaal openstaat voor

de deur geopend naar 'hulp van buitenaf', naar hulp buiten

de mogelijkheid om dat vanzelfsprekende gegeven nader re

het denken om.

onderzoeken met de simpele vraag: wie of war ben je dan als je

niet denkt?

Als die hoge drempel is genomen, neemt het verhaal een

grote wending. Van nu af aan wordt alleen het niet ik-gebon
den denken gebruike.
Verdelen we dit hele universum voor her gemak in het ken
nen en her gekende, of her waarnemen en het hele waargeno

Het eiland der Laistrygonen heeft hoge rotswanden om een

men scala van dingen die voorbijgaan, dan berekent vastzitten

verraderlijk rustige baai. Overal op de bergen rondom ziet

in her denken dar je vanuit je lichaam denkt. Dus:'ik denk',

het land er onbebouwd uit, er is geen mens re zien, maar in

'ik handel', 'ik voel', 'ik heb her meegemaakt' en 'ik zal dat

de verte stijgt rook op.

nog meemaken'. Je bent gebonden aan het idee een lichaam te

zijn. Dat kennen lijkt vast te zitten in het lichaam, maar je
bent kansloos om de waarheid te herkennen als je gevangen
zit in het slaafs volgen van wat die gedachten je voorspiegelen.

Is dat nier precies war we bij het denken ervaren? De hoge

Ben je bijvoorbeeld dankzij een bepaalde bevrediging even

rotswanden die het denken opwerpt om iets te kunnen berei

zonder verlangen, dan zal het denken direer claimen dat her

ken? En is er nier weer die bedrieglijke rook in de verre: de

de oorzaak daarvan is en je vervolgens weer naar de volgende

valse belofte van het thuiskomen? Is dar geloof, dat denken,

bevrediging drijven.

niet de worrel die de ezel doet lopen, maar die het stomme
dier nooit zal proeven?

Die gevangenis is ongemerkt ontstaan roen je een jaar of

drie was. Je ouders leerden je dat 'Jantje honger', niet goed

Als je naar je eigen leven kijkt, loop je ook voortdurend ach

was. Het was 'Ik heb honger'. En dat 'ik' hoorde bij het lichaam

ter een worrel - een idee, een verwachting, een verlangen -

dar naast je moeder in de spiegel srond. Het betekende op dat

aan.

moment het einde van her ongedefinieerd aanwezig-zijn; dat

30

31

'ik' werd beperkt tot een lichaam dat een hoofdrol in je waar
nemingen kreeg. 'Jantje honger werd je afgenomen en dat
'

was de kiem van een persoonlijkheid met verantwoordelijk

heid, en met een begin en een eind van een wereld om in op te
groeien, af te takelen en te sterven. Vervolgens moest 'ik' iets
worden en daarvoor moest je leren. Je begon te leren wat 'goed'
en slecht' is en dat plaatste je voor hindernissen van een plot
'

seling opgedoken dualistische wereld.

In die dualistische wereld zeg je bijvoorbeeld: 'Ik ga slapen'.
Maar waar ga je heen? Waar gaat die waaktoestand waarin je
zojuist nog was naar toe? Als je gaat slapen, ga je in feite als
belichaamd wezen dood. Niemand wil dat horen, want je denkt
dar je morgen weer wakker wordt. Maar dar is niet per defini
tie waar Als je droomt, leef je weer in een andere wereld met
.

een ander lichaam en heb je geen enkele weet van de voor

gaande waaktoestand.
's Morgens ontdek je dat die droomwereld weer verdwenen
is om plaats te maken voor een nieuwe waaktoestand waarin
je weet dat je bijvoorbeeld om cien uur een afspraak hebt. Maar
je kunt niet bewijzen dat die afspraak gisteren gemaakt is want
het is een idee in het nu. En het nu kun je nooit verlaten.
Dat telkens, elke seconde, elke morgen, elk leven geboren
worden is maar een idee, want jij bent in werkelijkheid dat
onveranderlijke waarin alles zich afspeelt.
Als je hebt doorzien dat het denken onverzadigbaar is en
nooit brengt wat je zoekt, zul je merken dat de ellende die het
denken opwerpt toch gewoon doorgaat. Het einde van het
denken in dit stadium van de zoektocht betekent hooguit dat
je je gedachten niet meer zo serieus neemt. Het is een begin.
6
Bij Circe - De betoverende verliefdheid
Neerslachtig varen Odysseus en zijn manschappen verder op
het enige schip dat hun nog rest. Ze belanden zwaar geha32

vend op het eiland Aiaia, waar ze twee dagen en nachten van

uitputting en verdriet blijven liggen zonder een uitweg te
zien. Aiaia is het eiland van Circe, dochter van Helios, de
zonnegod die de mensen het licht brengt.
Na twee dagen gaat Odysseus op onderzoek uit. Plotseling
kruist een prachtig hert zijn pad. Hij doodt het dier met zijn
lans en sleept het naar het schip waar zijn manschappen zijn.
Na een uitbundige maaltijd komt er een eind aan hun neer
slachtigheid en gaan ze het eiland verkennen. Als ze in de
verte rook zien opstijgen, zijn ze bevreesd omdat dit levens
teken hen zo dikwijls in de problemen heeft gebracht. Wijs
geworden, stuurt Odysseus dan maar de helft van zijn man
schappen op de rook af, onder leiding van Eurylochos.
Ze komen bij het huis van Circe, waar de manschappen
worden verwelkomd door vriendelijke wolven en leeuwen,
die hun kwispelend tegemoet komen. De dieren zijn door de
schoongelokte Circe betoverd met kruiden. De manschap
pen horen Circe in haar paleis zingen en gaan, behalve
Eurylochos, op haar wonderschone gezang af. Circe verwel
komt hen met een heerlijk, zoete drank gemengd met tover
kruiden, die hun de herinnering aan hun vaderland ontneemt.
Daarna verandert Circe hen met haar toverstaf in zwijnen,
maar ze houden wel hun menselijk verstand.
Maar Eurylochos gaat ervandoor en durft Odysseus pas na
veel gejammer te verreUen wat er is gebeurd. Odysseus gaat
met geheven zwaard naar de plek des onheils, maar vlak bij
het paleis stuit hij op de god Hermes met de gouden staf. De
boodschapper der goden geeft hem een wonderkruid om de
magie van Circe te weerstaan. Hermes raadt Odysseus aan
Circe met de dood te bedreigen als zij hem met haar tover
staf wil aanraken. Zij zal Odysseus vervolgens uitnodigen het
bed met haar te delen, maar Hermes waarschuwt hem de
vriendschap met Circe pas te aanvaarden als ze zweert zijn
manschappen weer mens te maken en geen ander onheil te
gen hen te beramen.
33

Zo gaat Odysseus naar het paleis van Circe en wordt hij op

dezelfde gastvrije manier onthaald. Maar als zij Odysseus met
haar toverstokje wil betoveren, springt hij op en bedreigt haar
met zijn zwaard. Verbijsterd omdat geen sterveling ooit haar
betovering heeft weerstaan, beseft Circe de listige Odysseus
voor zich te hebben, wiens komst haar voorspeld was door
de goden. Terstond biedt ze hem haar lichaam en liefde aan.
Odysseus eist dat ze eerst al zijn manschappen hun oorspron
kelijke gedaante teruggeeft.
Als Circe de betovering van de manschappen heeft opge
heven, zien ze er zelfs jonger, schoner en groter uit dan voor
heen. Odysseus haalt zijn andere manschappen op aan het
strand en keert met hen terug naar het paleis van Circe. Ze
verwent hen met overvloedige maaltijden en drank om ze al
het lijden te doen vergeten en weer blijdschap in het hart te
geven.
Na een vol jaar zeggen de manschappen tegen Odysseus
dat ze naar huis terug willen.
Odysseus vraagt Circe hen naar huis te laten gaan. Circe
antwoordt direct dat hij niet tegen zijn zin in haar paleis moet
blijven. Ze vertelt hem dat hij nog wel een tocht naar het
Schimmenrijk, de woning van Hades, voor de boeg heeft al
vorens echt naar huis te kunnen. Daar moet hij namelijk de
schim van de ziener Teiresias oproepen, die hem moet ont
hullen hoe zijn terugkeer naar huis verder zal verlopen.
Odysseus wordt door angst overmand en vraagt haar wie hem
de weg zal wijzen. Circe antwoordt dat hij zich geen zorgen
hoeft te maken omdat de noordenwind hem zal leiden.
Toch verliest Odysseus nog een van zijn manschappen, de
niet zo slimme Elpenor. Hij was dronken op het dak van het
paleis gaan slapen en als hij zich de ochtend van vertrek haas
tig bij de anderen wil voegen, valt hij beneveld van het dak.
Met zwaar gemoed vertrekken ze naar het Dodenrijk

In deze fase van zijn reis moer Odysseus van Hermes, de bood
schapper van Zeus, leren slijmen; hij moer zogenaamd vriend
schap sluiten met Circe om her leven van zijn manschappen
niet in de waagschaal te stellen. Anders zou Odysseus Circe
nooit de hand reiken en zou herzelfde zijn gebeurd als bij de
Cycloop. Hij zou weer vervallen in denkbedden van goed en
kwaad, opnieuw versrrikr raken in het denken en terug moe
ren naar de Laistrygonen.
Maar diemaal neemt hij voor her eerst de boodschap van het
goddelijke aan. De ontmoeting met Hermes is het eerste con
tact met het zelf, of het begin van de dialoog met je eigen
wezen, je innerlijke seem. Dar is geen geringe stap. Her is het
begin van her einde van de duisternis, van de gevangenschap
in de vorm.
Veel medereizigers op her pad die figuurlijk nog 'bij de
Laistrygonen'- het denken- vertoeven, haken in deze fase af.
Voor hen is dit 'geloof' iets wat voor het denken niet kan be
staan. Het is zoals kikkervisjes die zich her leven buiten de
viJver niet kunnen voorstellen en de verhalen van de kikkers
niet serieus nemen. Daarom komen maar weinig mensen 'Her
mes' tegen om vriendschap mee re sluiten, oftewel het denken
en zijn betovering los te laren. Pas dan wordt thuiskomen
mogelijk.
Circe, of Kirke, is Grieks voor 'de havik die cirkelt om zijn
prooi'. De persoonlijkheid wordt verliefd op het absolute,
Circe. Maar zolang je van haar een object maakt, raak je in de
ban van haar schoonheid. Na de valkuil van het denken re zijn
gepasseerd, is de volgende hindernis de waan dat een object
geluk kan brengen. Het object is in dit geval deze goddelijke
vrouw waar iedere man verliefd op wordt, om vervolgens als
varken verder te moeten leven. Met andere woorden, in de
ban van de betovering komen. Her maakt niet uit of een hond
vals is, wam als er een loopse teef in de buurt is, verandere hij
totaal en wordt hij zo mak als een lammetje. Hij staat met zijn

34

35

tong uit zijn bek en je kunt bij wijze van spreken alles met
hem doen, als hij maar bij dat vrouwtje mag zijn. Dat is het
lot van de persoonlijkheid. Wordt de betovering van die ver
liefdheid verbroken, dan is hij weer in zijn normale doen.

als hij weg wil. Odysseus koos voor zijn denken, zijn gevoel,
zijn manschappen en was nog niet rijp om in die echte liefde
te verblijven.
Het valt niet mee om dit onderdeel in het dagelijks leven te

Circe is Odysseus' belangrijkste leermeester. Ze is de verper

herkennen, want er gebeuren nogal tegenstrijdige dingen. De

soonlijking van het 'verliefd worden', of wat algemener, van al

bemanning wil vertrekken, maar haalt zich daardoor de reis naar

les wat jou kan betoveren. Je vindt het in veel dingen terug: een

het Schimmenrijk op de hals waarvoor ze nu juist zo bang zijn.

auto willen hebben die je mooi vindt, die baan, die status, die

Odysseus heeft eindelijk een leermeester van formaat in zijn

onuitputtelijke bankrekening, dat tweede huis en vul de lijst

leven toegelaten. In de figuur van Circe heeft hij uiteindelijk

maar

gevonden wat hij al zo lang had gezocht: liefde met een grote

aan;

iedere betovering van de buitenwereld staat in diep

ste zin voor het zoeken naar geluk buiten jezelf. Circe is, als

L. Bij haar ervaart hij de grenzeloze stilte die het doel van alle

archetype van de femme fatale, daarvan het ultieme symbool.

reizen is. Het is de liefde die kan loslaren en niets te maken

In dit stadium van de zoektocht haken er weer veel mensen

heeft met welke andere vorm van liefde ook. Wie die liefde

af Al die mooie ervaringen van de liefde en de hoop op liefde

kent, zal dat beamen. Je proeft haar bijvoorbeeld als je het

dan? Je neemt van ons af wat het mooiste op aarde is en geeft

geluk hebt een leermeester te mogen ontmoeten met wie je zo

er niets voor terug!

intiem leeft. Geen zinnig mens zal een einde aan zo'n relatie

Het toverkruid van Hermes is het inzicht dat het object niet

willen maken.

datgene is wat jou geluk kan brengen. De zeldzame zoeker die

Maar wat die leermeester je leert, dwingt je op een gegeven

dit kruid krijgt, is dus begenadigd. Verliefden hebben daar

moment om in te zien dat je het zelf op eigen kracht moet

nog geen boodschap aan, omdat dit geluk nog door de ander

realiseren. Je moet dus weer verder en dan zul je merken dat

-het object van hun verliefdheid -lijkt te komen.

een leermeester als Circe je moeiteloos loslaat. Niet uit onver

Net zoals alle andere hindernissen komen we allemaal dit

schilligheid, maar uit liefde die weet dat het bewustzijn alles

soort betoveringen tegen. Ook Odysseus slaat geen stap over.

regelt. Ook zijn koers zal het bewustzijn regelen, maar dat kan

Hij maakt alle menselijke situaties mee voordat hij ze kan pas

Circe hem niet zeggen omdat hij dat antwoord nog niet aan

seren. Je moet echter niet vlugger willen gaan dan je kunt,

kan. Daarom zal in plaats van een gids de noordenwind, ofte

want het heeft geen zin om je in te beelden dat je het verhaal al

wel bev.'UStzijn, hem leiden.

hebt begrepen en dus een deel van de reis kunt overslaan. Dan
zul je net als Odysseus afgestraft worden en kunnen je dingen

Een belangrijk onderdeel van de episode bij Circe is de dood

worden ontnomen.

van Elpenor.

Zolang je je bijvoorbeeld nog verzet tegen de pijn als er iets

Als Odysseus bij Circe weggaat, weet hij dat hij meer is dan

uit je leven verdwijnt wat je had willen vasthouden, heb je het

een mens van vlees en bloed met gedachten, gevoelens en

nog niet doorzien. Niets is vast te houden. Behalve het niets.

emoties. De dood van Elpenor is het moment dat de onnozel

Dat wil niet zeggen dat je gevoelloos moet worden, maar wel

heid, dus de persoonlijkheid, sterft. Zijn naam betekent 'hij

dat je in staat bent te zien dat verliefdheid je afhoudt van echte

die in hoop leeft'. Alleen de persoonlijkheid hoopt, het zelf

liefde. In die echte liefde laat Circe Odysseus onmiddellijk los

neemt het leven zoals het is.

36

37

Als de naviteit is gestorven- wat vroeg of laat op ieders pad

gebeurt - kun je nooit meer doen alsof je van niets weet. Je
voelt op je klompen aan dat er iets niet klopt met die persoon

bemanning- zonder dat complex van ikjes - niet te kunnen

bestaan.

lijkheid; je begint re vermoeden dat hij niet bestaat. Je leeft

nog met alles erop en eraan, met je angst en je gevoelens. Je

Hades - Het hoogste gezag

lijkt bijvoorbeeld nog in ideen te kunnen vervallen, maar niet

cht meer. Je lijkt nog verliefd te kunnen worden, maar her
voelt al minder echt. Er blijft een diep besef over dar her leven
wezenlijk anders in elkaar steekt.
Dus iedereen die op weg is naar huis, maakt het moment
mee dat de onnozelheid sterft.

Odysseus en zijn manschappen varen over de wereldzeen over

de aarde, totdat

ze

in de onderwereld storten.
Daar offert Odysseus het bloed van twee dieren om de

Dat de bemanning weg wil en Odysseus nog naar ze luistert

en ze wil helpen, symboliseert dat hij niet doorheeft dat die
manschappen onderdeel zijn van zijn persoonlijkheid en dus
van zijn persoonlijke ellende.
Odysseus en Circe vormen een eenheid. Hij leeft onafge
broken in de natuurlijke staat, een toestand van ononderbro
ken gelukzaligheid en harmonie zoals we in de eerste drie le
vensjaren ervaren. Alleen is hij er zich nier van bewust dat dit
de natuurlijke roestand is en verkeert hij in de waan dat hij dar
geluk en die vrede aan Circe te danken heeft. Dat is voor zijn
persoonlijkheid nog te veel van het goede. De manschappen

schimmen

van

de gestorvenen op te roepen. Ze verschijnen

in groten getale, de geesten van jong en oud. Met zijn zwaard

houdt Odysseus de bleke schijngestalten der doden weg van
de offerkuiL De eerste schim die hem nadert is zijn trouwe
dienaar Elpenor. Odysseus belooft hem een grafheuvel voor
hem op te richten door op de terugweg weer het eiland Aiaia
van

Circe aan te doen. Zelfs zijn moeder moet hij met tranen

in de ogen op afstand houden zolang hij Teiresias nog niet

gesproken heeft. Als Teiresias, de blinde profeet uit Thebe,
met een gouden staf in de hand verschijnt, laat Odysseus hem
drinken van het

warme

krijgen niet meer genoeg aandacht van Odysseus en als dat

gaan zelfs dood, zoals die onnozele Elpenor.
De manschappen van Odysseus hebben dus nog de over
hand. Zij bepalen zijn onrust. Oe stilte is maar 'geleend' en als
7..e

nog niet nege

ren. Dat kan pas veel later, als hij thuis is, als hij beseft dat hij
geen deel uitmaakt van die bemanning en dat hij zelfs niets
met ze te maken heeft.
Circe lijkt bij zijn vertrek bijna koud en onverschillig. Maar
ze weet wat het berekent om zelfstandig thuis te komen en te
blijven. Odysseus kan dat nog niet aan. Hij denkt zonder zijn

bloed der offerdieren.

-

maar lang genoeg duurt, worden ze onrustig, willen ze weg of

zijn neigingen de aandacht opeisen, kan hij

wouden van populieren en wilgen zien en

een geweldige waterval horen waar twee grote rivieren zich

Odysseus onderneemt de reis naar het Schimmenrijk omdat

hij Teiresias, her hoogste gezag in de wereld dat hij kent, op
aanraden van Circe wil raadplegen over de wijze waarop hij
thuis moet komen.
Als er iemand over waarheid kan spreken, is hij het wel die
in de dood nog kan spreken, ziener is en nog blind ook.
Odysseus kan bij hem het bij Circe geleerde en haar voorspel
lingen over de thuisreis toetsen. Ook wil hij horen of haar
waarschuwing klopt dat hij de kans loopt manschappen en
schip te verliezen.

38
39

De avontuurtjes van Zeus willen zeggen dat Zeus op alle ni

veaus te vinden is. Eerst dacht Odysseus dat de hoofdpersoon
Teiresias vertelt Odyss eus dat hij zich de toorn van Poseidon
op de hals heeft gehaald, omdat hij zijn zoon, de cycloop
Polyphemos, van het licht in zijn ogen heeft beroofd. Deson
danks kan Odysseus behouden thuiskomen met zijn man
schappen als hij de runderen van Helios op het eiland
T hrinakia maar ongemoeid laat. Kunnen de manschappen
zich echter niet bedwingen, dan zal Odysseus alleen thuisko
men op het schip van een ander en zal hij in zijn huis vele
mannen treffen die zijn vrouw het hof maken. Odysseus zal
hen moeten doden en dan op weg gaan met een roeispaan
over de schouder, totdat hij een land bereikt waar men de zee
niet kent noch zout gebruikt Daar moet Odysseus de roei
.

spaan rechtop in de grond steken en een offer aan Poseidon

brengen. Bij zijn terugkomst in eigen land zal hij de goden
moeten eren. Daarna wacht hem op hoge leeftijd een zachte
dood uit zee. Na deze profetische woorden van Teiresias daalt
zijn schim weer af in het rijk van Hades.
Nu pas laat Odysseus zijn moeder Antikleia van het bloed
drinken. Zij is gestorven omdat ze niet zonder Odysseus
kon leven. Hjj ontmoet ook vele bekende medestrijders uit
de Trojaanse oorlog, waaronder Achilles die hem vertelt dat
hij liever levend en wel als dagloner bij een arme boer zou
werken dan hier de geerde, maar gestorven held uit te han
gen.
Ook ontmoet hij Agarnemnon, de opperbevelhebber van
de Griekse strijdkrachten die hem laat weten dat hij welis
waar kort na de val van Troje thuis is gekomen, maar daar
lafhartig werd vermoord door Aigisthos, de vrijer van zijn
vrouw Klytaimnestra. Tot slot spreekt Odysseus met een reeks
vroegere liefjes van oppergod Zeus.

van deze hele waaktoestand belangrijk is. Langzamerhand gaat

hij begrijpen dat die hele hoofdpersoon er niet toe doet. Nu is
de hoofdpersoon Odysseus, maar voorheen heeft Zeus zich in
vele andere hoofdpersonen verstopt. Zeus heeft elke dag een
ander liefje, een andere droom.
Wat hier wordt uitgebeeld is de veelheid van relaties van Zeus
met het gekende. Steeds komt er weer een nieuwe verdroming
en eigenlijk kan zijn vrouw Hera daar slecht tegen. War bere
kent die vrouw? Ze is in feite de waaktoestand, zoals Hades, de
broer van Zeus en de god van het Schimmenrijk, de droom
verregenwoordigt en zijn andere broer Poseidon de droomloze
slaap. Alleen Zeus is overal. Hij is een marktplaats. Steeds wordt
de ruimte gevuld met nieuwe kraampjes, ronder dat die ruimte
wordt aangetast.
Het mooie is, dat je hier ziet dat Zeus met zichzelf speelt.
Die oude Grieken hebben goed begrepen dar God speelt. Dus
Zeus, het eeuwige deel van Odysseus, kan telkens weer een
nieuwe droom hebben met steeds een nieuwe hoofdpersoon.
Daarom is jouw hoofdpersoon - als je dat mag zien - niet
bijronder meer. Zeus speelt alle rollen. Maar let wel, Zeus is
maar n van de vele namen voor essentie of bewustzijn. Maak
er alsjeblieft weer geen persoontje van.

Zo kan ik nu zeggen: Zeus speelt bange Jan of nerveuze Jan,

of wat dan ook voor Jan. Dar beleef ik ineens. Ik kan her niet
uitschakelen. Ik zie dat Zeus dat allemaal doet, ik zie dat het
niet uitmaakt of dit boek er wel of niet komt, maar tegelijker
tijd kan ik niets doen aan het feit dat Jantje roch zenuwachtig
wordt of het wel lukt. Is dar niet mooi? Dat je door verschil
lende vensters tegelijk kunt kijken, dat je alle niveaus tegelij

kertijd kunt beleven en dat het helemaal vanzelf gebeurt? Als

je er niet meer aan gaat sleutelen, speelt het zich gewoon alle
maal af, en dat is het nu. Zo eenvoudig is het nu. Als je niet
meer aan jezelf sleutelt, ben je waar je wezen moet.

40

41

Een van de belangrijkste aspecten van het verblijf in het

Schimmenrijk is dat Odysseus de vergankelijkheid leert ken
nen. Wat is de grootste boosdoener in de wereld? De vergan
kelijkheid. Wanneer kom je die tegen? Als je kind, geliefde of
een familielid doodgaat. Dan wordt jouw hele wereld - jouw
mooie, beschermde toverwereldje waar alles zo veilig is, waar
de aandelen nog helemaal goed zitten en je pensioen geregeld
is - ineens op zijn kop gezet en zie je dat het allemaal niets
voorstelt, omdat het morgen afgelopen kan zijn.
Maar in het dagelijks leven willen we dat niet zien. Je wilt
niet elke seconde van je leven geconfronteerd worden met de
broosheid van je bestaan.
Veel mensen die een sterfgeval van een naaste hebben mee
gemaakt, zullen beamen dat de wereld naderhand nooit meer
hetzelfde is. Een heleboel dingen 'van de wereld' zijn plotse
ling minder belangrijk geworden of hebben hun betekenis
verloren. Er heeft zich een inzicht voltrokken. Hier zie je het
verschil tussen inzicht en mentaal begrijpen. Mentaal begrij
pen is niet meer dan een verhaaltje in je hoofd. Een inzicht is
ook een verhaaltje in je hoofd, maar naar aanleiding van een
innerlijke verandering die zich al heeft voltrokken. Voor die
verandering heb je in wezen niets gedaan, dus is her verhaaltje
in wezen overbodig. Verhaaltjes in je hoofd brengen nooit ver
anderingen teweeg, ze zetten in het beste geval de deur ervoor
open.

van
je heen, je maatjes en de mensen van w e je houdt: plus

wie je niet houdt net zo onecht is. Dan 1s er pas ru1te oor
eld te
echte verandering. Zolang je nog denkt een persoonliJkh
..
heid
ZlJn heb Je niets aan het niets. Naarmate je de persoonlijk
'
lJ
eer als een leugen gaat doorzien, gaat het mets ge1e1'del"k
eigen
je
meer
steeds
n meer voor je betekenen en vormt dan
'

zelf.

Alleen lichaam en persoonlijkheid moeten sterven. In de

Onderwereld begrijpt de held ook dat sterven geen winst is,
dat zelfs de doden nog doorgaan met datgene waarmee ze bij
hun leven al kampten. Het blijken kleinzielige, stoere en te

leurgestelde ego's met een leven achter zich waarin een b:

paalde valkuil niet is gepasrd. Het blijkt at thuiskomen m
.
vrijheid iets is wat alleen biJ Je leven mogehJk 1s.
.
Je moet vrij worden van je lichaam. Achilles was het met

gelukt en betreurt dat. In de dood verandert niets. De man

_
die uit kwaadheid op Odysseus zelfmoord pleegde, 1s nog steeds
kwaad op hem. In de dood kun je niet groeien, hier wel. Daar

wordt Odysseus mee geconfronteerd: je moet het nu, in deze

waaktoestand doen.

Onder de doden vindt de held dus zijn motivatie om het

sterfelijke achter zich te laten, het absolute te weken, zijn thuis

reis te vervolgen en te laten gebeuren wat nodig is, al is hij nog
w bang voor de gevolgen.

De vergankelijkheid en daarmee de betrekkelijkheid van de per

soonlijkheid helemaal onder ogen komen is enorm moeilijk.
Odysseus durft dat, hij durft de dood in de ogen te kijken. Mijn
leermeester Wolter Keers noemde dat sterven terwijl je leeft,
dus als Odysseus in de onderwereld wordt bewonderd omdat
hij zich daar durft te vertonen, wil dat zeggen dat hij sterft ter
wijl hij nog leeft.
Als je inziet dat je eigen persoonlijkheid niet bestaat, zul je
tegelijkertijd inzien dat de persoonlijkheid van de mensen om
42

Odysseus en zijn manschappen verlaten het Schimmenrijk

en keren terug naar het eiland van Circe. Hier richten zij een
grafheuvel op voor Elpenor. Vervolgens vertelt Odysseus

aan

Circe over zij n ervaringen in het dodenrijk en geeft zij hem

uitgebreide aanwijzingen over z i jn terugreis. Ze vertelt hem
hoe hij de Sirenen kan passeren en dat hem daarna twee we
gen openstaan. Bovendien waarschuwt ook zij Odysseus om
de runderen van Helios ongemoeid te laten.
43

Het belangrijkste van de episodes bij Circc is dat zijn naviteit

daar is gescorven en dat hij voor het eerst via Circe de zoete
smaak van de stilte, van het niers ofhet eeuwige heeft geproefd.
Ook is het voor het eerst dat zijn manschappen zelf verder

betoverende melodien overspoelen Odysseus en hij wenkt

zijn manschappen om hem los te maken. Bang geworden
binden zij hem nog steviger vast. Ze roeien snel langs t

eiland. Pas als het uit het cht is verdwenen, maken ze ZIJn
rouw en los.

willen al moeten ze dan het dodenrijk onder ogen komen.

Odysseus zelf voelt niet de drang om naar huis te gaan, omdat
hij bij Circe thuis is. Maar dat kunnen zijn manschappen niet
ervaren. Hier komt het verschil tussen Odysseus en zijn man
schappen naar voren.Toch kan Odysseus ondanks zijn erva
ringen bij Circe het allemaal niet echt begrijpen. Her zal hem
pas gaandeweg duidelijk worden.
Hij leerde dankzij haar de dood als een object in hemzelf te
zien en dar maakte het verlangen naar het subject, het werke
lijke thuiskomen wakker.

De wind drijft Odysseus en zijn manschappen binnen de kort

rende gezang alle reizigers de dood in jagen. Want wie in
onwetendheid nadert en hun stemmen hoort, keert nooit
meer terug naar huis. Rond de Sirenen liggen botten en sche
dels hoog opgestapeld weg te rotten. Dicht bij het eiland valt
de wind weg en wordt de zee spiegelglad. Beklemd roeien de
dood en verderf.

Odysseus kneedt proppen van was en stopt de oren van

zijn manschappen dicht. Hijzelflaat zich op advies van Circe
aan

de mast binden. De Sirenen krijgen

hen in het oog en heffen hun verleidelijke gezang

aan.

Ze

roepen Odysseus op om met zijn schip naar het eiland te

komen. Ze beloven hem onvoorstelbaar veel te leren, omdat
zij alles weten wat er op aarde gebeurt. Golven van de meest
44

behoren tot de Sirenen.

De bijbelse 'zevende dag' - de dag waarop God ziet dat alles
goed is - zul je nooit beleven zolang je nog in die waarom-

Het becoverende gezang symboliseert in zekere zin een door

ste keren naar het eiland van de Sirenen, die met hun betove

met dubbele touwen

een ancwoord beloven op het Grote Waarom- inclusief het

non-dualisme als je dat tot een ideenstelsel laat verkalken -

om een subdeler denken dan bij de Laistrygonen.

De Sirenen - Het eeuwige waarom

van

vraag 'waarom'. Alle geloofssysremen, filosofie of kennis die

vraag blijft hangen.

In het denken is geen oplossing te vinden, en hier gaat het

manschappen naar dit oord

De Sirenen belichamen in wezen alle antwoorden op de levens

de zintuigen opgeroepen 'naar binnen gaan', de trance van het

weg-zijn. Het is als het verblijf bij de Lotophagen, maar nu ge
raffineerder. Die Sirenen zeggen in wezen: s je naar ons toe
komt, leggen we je alles uit. Hoe de wereld in elkaar zit, hoe de
problemen opgelost kunnen worden, hoe je gelukkig kunt wor
_ vra
den door kennis.' Er is niets tegen de antwoorden op die
gen, maar ze zullen je niet naar de ultieme waarheid voeren.
Van Circe heeft Odysseus geleerd dat hij om thuis te ko
men de valkuilen van dagdromen en trance-ervaringen zal
moeten passeren. Die toestanden zijn erg verleidelijk voor alle
zoekers: ze geven zo'n fijn gevoel en je kunt je hoog verheven
boven de rest van de stervelingen in een prachcige, kunstma
tige stilte wanen, waarin je vreedzaam leeft zonder een stap
dichter bij huis te komen.
In die zin kun je ook de seksualiteit bij de Sirenen onderbrengen, dus het idee dat er in de seksualiteit iers te vinden is,
45

een soort superfmascische extase. Dat is een droom. Die ex

case is iteindelijk niets anders dan her tijdelijke gekende, dus
een obJeCt. Klaarkomen is niet thuis blijven.
Er is niets is mee dgdromen, maar wel met de gedachte
.
dat ze echt ZIJn
en dar Je nier zonder kunt, of dar ze je thuis

De centrale vraag is niet zozeer: wat is verlichting, maar wie of

wat wordt er eigenlijk verlicht? Als je die vraag onderzoekt, zal
er een antwoord komen. Misschien door een plotseling in
zicht, misschien doordat je een leermeester op je pad treft die
je verder helpt. Dar is genade. Odysseus maakt alle fouten die

k nne brengen. Ze worden ondergaan door je persoonlijk

er re maken zijn, maar hij wordt er ook door geholpen; het

coeval, de genade, helpt hem met vallen en opstaan steeds een

ntet zonder JO. Wat eranee-ervaringen aangaat, zijn er vele

.
manteren om die te bereiken. Je kunt voor je gezondheid aan

eindje verder.
In de nabijheid van een leermeester proef je weliswaar hoe
her is om jezelf re zijn, maar het is nog niet van jezelf. Je mag

htd bmnen e waaktoestand. )ij kum zonder dagdromen, zij

yoga doen en in een staat van gelukzaligheid eerecht komen

ge

lu tge trance - raken. Als je daarin blijft, mis je het uitein

of ver ichting zoeken door meditatie en in samadhi - een

deliJke doel, dus thuiskomen. Want samadhi is in wezen net

als dope, tijdelijk en nooit duurzaam.

Ner als het dagdromen is trance iets war je in jezelf kunt
oproepen en waarn je verslaafd kunt raken. Trance prikt je

ast en weerhoudt Je van de echte reis naar binnen; trance kan

Je verlangen naar huis verdoven.
Je

oer alles psseren en acheer je laren. Uiteindelijk ook de

mame waarop Je deze hele Odyssee begrijpt. Bij het echte
naa.r bu .nen gaan zul je lichaam en geest achter je moeten
laren. Ctrce heeft Odysseus dar laren inzien. Zij heeft hem de
raad gegeven langs de Sirenen re gaan.
De mast waaraan Odysseus zich laar vastbinden is het sym
bool voor alle methodieken -zoals medicatietechnieken _die
werken om het ego te passeren, maar alleen als je ook weer
waarroe ze leiden en je zeker weet dar de Sirenen je nooit kun
nen geven war je zoekt.

die technieken. Je moet de essentie minstens mentaal hebben

begrepen, dus weten waarvr je mediteert. Je denke misschien
dat je her doet om vcrlicht re worden, zonder re weren war dat
Nou,

kracht. Odysseus heeft van Circe geleerd dat hij zijn man
schappen moer vrijwaren van de beproeving der Sirenen door
ze

oordopjes van was te geven. Zelf laar hij zich vastbinden en

dat geeft aan dat hij bewust deze techniek wil gebruiken om
de eraneetoestanden en de waaromvragen van de Sirenen he
lemaal re ervaren en re passeren.
9

Bij Skylla en Charybdis - De weg van het hart

Na de verleidelijke, maar dodelijke Sirenen arriveert Odysseus
met zijn manschappen op de plek waarvan Circe heeft ge
zegd dat hij twee kanten op kan: langs de Planktai, ofwel de
Alles Stukslaande Rotsen, of door de nauwe zeestraat waar
de tweelingmonsters Skylla en Charybdis zijn. Odysseus vaan
de zeestraat in en ziet een onmetelijk hoge berg, w aarvan de
top in wolken gehuld is. De spiegelgladde rots is niet te be
klimmen. Ongeveer halverwege zit een spelonk. Daar woont

Hier ligt een struikelblok voor de meeste beoefenaars van al

i.

her lenen, een srukje 'meefiecsen', her is nog nier op eigen

an kun je mediteren tot je een ons weegt, maar ver

Irebt zul Je daar nier van worden.

46

het blaffende monster Skylla. Het heeft dunne, onderont

wikkelde poten, een kolossaal lijf dat grotendeels in de grot
blijft, maar zes eindeloos lange halzen met dodelijke koppen
die voortdurend dieren en mensen uit zee plukken. Geen schip
komt er ooit ongehavend langs en altijd gaan de zes monster
koppen er elk met een lid van de bemanning vandoor.
47

Aan de overkant van de zeestraat is een andere klip die niet

zo

hoog is. Er groeit een vijgenboom met een dicht blader

dak en daaronder een brede opening waardoor het monster

Charybdis drie maal daags het zeewater opslokt en weer uit
spuwt. Daar ontkomt helemaal niemand aan de ondergang.
Odysseus heeft Circe nog gevraagd of hij de wapens tegen
Skylla kan opnemen, maar dat verbood ze hem op hoge toon,
want dan zou het monster misschien de kans krijgen twee
keer aan te vallen. Odysseus durft zijn manschappen niet te
vertellen wat hun te wachten staat. Op het laatste moment
krijgt de angst de overhand en trekt Odysseus toch zijn wa
penrusting aan. Op de voorplecht van het schip tuurt hij naar
de steile rots waar Skylla zich verschuilt.
Terwijl de manschappen echter met afgrijzen naar het mon
ster Charybdis aan de overkant kijken, komt het veelkoppige
monster Skylla opeens te voorschijn en rukt zes van hen uit
het schip. Ze worden gillend meegesleurd en verslonden.

eigenlijk zoekt. Wel heb je van narure zomaar veel vertrouwen

meegekregen.
Omgekeerd heeft de hoofdzoeker, de jnani, de neiging steeds
maar in her denken re blijven hangen en niets te geloven of
niemand re vertrouwen; hij durft zich nier over re geven. Maar
hij heeft ook goede kanten, wam hij kan de dingen op een rij
zetten. Bhakra en jnani vullen elkaar aan en her hare en her
hoofd moeten elkaar ergens ontmoeten; de jnani zal zich vroeg
of laar moeten overgeven en de bhakra zal nier zonder begrip
thuis kunnen komen.Volg je leven en her volgt vanzelf een van
dierwee wegen. Beide vloeien ineen in het uiteindelijke thuis
zijn. Het is dan ook nier verwonderlijk dat Odysseus uiteinde
lijk zowel Skylla als Charybdis zal moeren passeren.
Odysseus kiest eerst de weg van Skylla en zo leert hij dat alles
wat hij denkt re zijn en war hij bezit ieder moment kan wor
den afgepakt, zonder dat hij iets kan doen of laren. Hij leert
inzien dat de goden alle rouwtjes in handen hebben. Met an
dere woorden, hij blijkt geen vrije wil re hebben, al had hij
zich wel altijd een vrije wil toegedacht.

Odysseus moer kiezen russen de Plankrai en de tweeling

monsters Skylla en Charybdis. De Plankrai verpletteren alles
war zich ertussen waagt. Dar is in wezen de meest directe weg
naar huis, maar Odysseus durft dar 'doodgaan' niet aan. Ook
Charybdis trekt hem niet. Drie maal daags re kunnen worden
opgeslokt in Charybdis als het tegenzit is hem teveel en dus
kiest hij 'met slimheid' de weg van de minste weerstand, dus
die van Skylla. Ook al kost hem dar zes manschappen, her is
beter dan alles kwijtraken.
Skylla is de weg van overgave en Charybdis de weg van ken
nis en inzicht. Her is nier altijd duidelijk welke van die twee
geaardheden het beste past bij de Odysseus in jou. Her is zaak
om bij jezelf te herkennen wat je bent. Als je een harrzoeker,
een bhakta bent, zul je de neiging hebben om meegesleurd re
worden in je gevoelens en wil je liever niet begrijpen wr je nu
48

Wie zich regen overgave verzet moet nog meer manschap

pen inleveren. Overgave kan zich alleen in de praktijk voltrek
ken en niet vanuit de theorie. Je kunr jezelf je hele leven blij
ven wijsmaken dar je leert om je over re geven, maar dar is
onzin. Je kunt overgave nier 'doen', maar je kunt er wel de
comauren van leren zien, de smaak ervan re pakken krijgen en
aanvaarden dar her nog nier zover is; je kunt je van overgave
bewust worden. Je bewust worden is al een stap weg van de
'doener', weg van de waan dar er voor overgave een cursus kan
of moer worden gevolgd.
Je kunt wel met roken willen stoppen, maar je doet her niet,
dus geef je je bewust eraan over dar je her niet kunt. Het is
alleen her bewustzijn dar je kan helpen. Geneesmiddelen wer
ken alleen omdat her bewustzijn dar wil. Her is dat bewustzijn
dar in Psalm 127 is verwoord: 'Als God het huis nier bouwt,
vergeefs zwoegen de arbeiders.'
49

De verslonden kameraden symboliseren de machteloosheid

wanneer er dingen van ons wegvallen. Je kunt je kinderen leren
naar rechts en links te kijken voor het oversteken, maar je kunt
niet hun leven voor ze leiden. Niemand ter wereld heeft de macht
om wat dan ook tegen te houden. Als je kinderen een hele nacht
wegblijven, kun jij je wel zorgen liggen maken, mr dat helpt
_
niets. Om thuis te komen, moet je daarom eerst mz.Jen dat Zeus,
of hoe je het ook wilt noemen, alle rouwtjes in handen heeft.
Dat is voor de meesren van ons een onmogelijke opdracht. Zeg
gen we bijvoorbeeld wel bij een begrafenis: 'Uw wil geschiede,'
in het dagelijks leven doet geen mens dat.
We ondergaan dit leven als zelfstandige individuen, al

JS

er

misschien af en toe een vaag vermoeden dat er soms iets van

hogerhand wordt geregeld. Circe heeft Odyseus dudelijk
_ met b
gemaakt dar zelfstandige individuen in werkel?khed
sraan, dat het bewustzijn alles regelt en dat vnJe w1l evenmm
bestaat. Odysseus komt er bij Skylla achter dat dit zo moet

hele reis zich rot her eind afrolt, zul je die hindernis moeten
neme n.
Dar kan voor jou een moment van overgave zijn. Overgave
is een proces waarin we leren dar war ons zo'n angst inboezemt
en wat we uit de weg gaan, nu juist datgene is waar we ons hele
leven naar op zoek zijn, namelijk naar onszelf, naar de alles
omvattende liefde.
Bij Skylla heeft Odysseus dus gezien dat hij niets kan doen.
Hoe hij zich ook verzet, hem is van alle kanten duidelijk ge
maakt dat hij en zijn manschappen niers in te brengen heb
ben. Hij heeft van alles gedaan om de manschappen voor re
bereiden de hindernissen op weg naar huis te kunnen nemen,
maar vreest het ergste. Hij ziet eigenlijk al in dat hun nog meer
verschrikkingen boven her hoofd hangen. Zelf weer hij nog
niet precies hoe of wat en kan hij het alleen maar laten gebeu
ren en op genade wachten.

zijn, al kan hij het nog niet behappen.

10

Skylla is her onafwendbare noodlot, het volle besef dat her

De runderen van Hellos - De waan

voor het lichaam een keer afgelopen zal zijn en dar je nooit
weet wanneer dat jou zal overkomen. Hoe je je ook voorbe
reidt, of hoe je je ook regen al het denkbare indekt, de dood
kan je altijd in iedere situatie overvallen.

.
.
De dood is de angst voor het onbekende. Dte angst JS de

diepste oorzaak dat je her geluk niet kunt vinden en de groot

ste hindernis voor je thuiskomst. Die angst maakt dat we vast
blijven zitten en niet langs Skylla komen.
Odysseus heeft de raad gekregen om zich nier regen Skylla,
her noodlot, re verzenen, maar hij kan nier nalaten om op her
laatst roch zijn wapenrusting

aan

re trekken en naar boven re

kijken. Ondanks al her geleerde, namelijk zich niet r verzer

ren, denkt hij als het er echt om spant nog steeds dat htJ_ er wat
aan kan en moet doen.
Niemand ontkomt aan die angst. Hij heeft vele namen:
doodsangst, leefangst, faalangst, enzovoort. Als je wilt dar de

van

tijd

Na het jammerlijke schouwspel van de door SkyUa verslon

den manschappen komt Odysseus met zijn schip aan bij het
prachtige eiland T hrina.kia, waar de runderen van de zonne
god Helios grazen. Odysseus wil het eiland liever mijden,
indachtig de waarschuwingen van zowel Teiresias als Circe.
Immers alleen wanneer de zeven goddelijke kudden van vijf
tig runderen ongemoeid worden gelaten, kan hij met zijn man
schappen thuiskomen. Maar de manschappen willen toch aan
land om bij te komen van atle rampspoed. Ze zijn uitgeput
en treuren om hun omgekomen makkers. Zij zweren geen
rund

aan

re raken en krijgen Odysseus zover tenminste n

nacht op het eiland door te brengen. Nog voor het aanbreken

van

de volgende dag steekt er echter een ongunstige wind op,

die een maand lang zal aanhouden. Ze zijn met hun schip
aan

het eiland gekluisterd. De etensvoorraden raken snel op

50
51

en de honger kan maar ten dele worden gestild met vis en

nog uit dit leven verlangt en de waarde die je eraan hecht. Je

gevogelte.

verliest je niet langer in het uitstippelen van je leven en de

Odysseus is ten einde raad en zoekt een stille plek op om

drang om iets in de wereld te bereiken. Ja, je regelt nog wel de

tot de goden te bidden. Misschien kan n van hen hem op

dingen op je werk, voor je kinderen en je pensioen, maar dat

weg naar huis helpen maar de goden doen hem in een zoete

wil niet zeggen dat je gelooft dat alles wat je plant ook echt

slaap verzinken.

gaat gebeuren. Hetzelfde geldt voor een droom. Daarin kan

Zijn manschappen houden het intussen niet langer uit en

ook sprake zijn van een verleden en een morgen en kun je

worden het er samen over eens dat ze liever het risico lopen

bijvoorbeeld door een ander beschuldigd worden van iets wat

om de toom van de goden over zich af te roepen en straks

je al je hele leven doet terwijl het toch echt in die droom pas

wellicht op zee in n klap aan hun eind te komen, dan ter

verschenen is en weer helemaal verdwijnt als de droom voorbij

plaatse een trage, ellendige hongerdood te moeten sterven.

is. Vervolgens verschijnt er weer iets anders in je aandacht.

Tegelijkertijd proberen ze de goden gunstig te stemmen door

Het doet pijn om te zien dat jij wel dat doel in je leven hebt

jonge eikenbladeren te offeren en hun te beloven dat zij, als

en de rest van de geliefden om je heen niet. Het is moeilijk om

ze ooit thuiskomen, een tempel voor de god Helios op zullen

je relatie, je familie en je vrienden over dat verschil te vertellen

richten.

en hen te overtuigen om dat ook zelf te gaan onderzoeken. De

meesten van ons zullen maar heel zelden iemand vinden met
wie ze erover kunnen praten. Odysseus heeft nog wel Circe de enige waarmee hij echt gelukkig kon zijn- verlaten om de

In deze episode worden het verschil en de breuk tussen

wens van zijn manschappen die naar huis wilJen in te willigen.

Odysseus en de rest van zijn manschappen onafwendbaar. Ze

Het is pijnlijk om te zien dat voor hen 'naar huis gaan' iets

blijken niet de buigzaamheid van Odysseus te kunnen opbren

totaal anders betekent dan voor hemzelf Toch houdt hij van

gen om de voorspellingen van Teiresias en Circe te eerbiedi

ze, maar hij begrijpt niet wat nu precies de oorzaak van dit uit

gen en zijn ervan overtuigd dat het met de hongerdood voor

elkaar groeien is.

goed is afgelopen. Waarom zou je dan niet uitbundig gaan

Heel vaak zijn in deze fase van de reis de botsingen tussen

eten en erop los leven nu het nog kan en de zorgen over dat

jou en je omgeving een voortdurend terugkerend patroon en

abstracte en wezenlijke 'thuiskomen' voor je uit schuiven?

leer je steeds meer je mond te houden over je verschil van

Het is Odysseus allemaal al voorspeld maar het doet hem

mening met hen over wat 'thuis' voor jou betekent. Hun 'thuis'

toch veel pijn om te zien dat zijn eigen maten met wie hij

is duidelijk: je leeft, je vermenigvuldigt je, je consumeert en

zoveel heeft doorgemaakt niet dezelfde beleving en doel in het

sterft. Verder is er niets, of misschien iets vaags zoals een hel

leven hebben als hij. In jouw leven doet dat zich voor wanneer

of een hemel waarin je - al naar gelang je daden - terecht

je niet meer net zoals je vrienden en familie in het leven kunt

komt. Odysseus heeft zijn thuis in dat goddelijke jaar van

staan. Meestal zien zij aan jou dat er iets aan je is veranderd.

vrede bij Circe geproefd. Na de dood van Elpenor kreeg hij

Het leven en zijn wereld zie je niet meer als iets wat blijvend

de zekerheid dat die toestand met Circe de voorbode was van

geluk herbergt, maar je zoekt nu naar wat komt noch gaat en

een eeuwig leven, ofwel het vinden van onze onveranderlijke

eeuwig is. Dar verandert je houding ten opzichte van wat je

essentie.

52

53

verloop van de tijd. De zeven kudden kun je zien als de dagen

van de week en her totaal aanral runderen (zeven maal vijftig)
Na het gebed tot de goden stormen de manschappen op de
mooiste runderen af om een feestmaal van ongekende om
vang aan te richten. Het vlees wordt aan het spit geregen en
boven grote vuren geroosterd. Odysseus is intussen wakker
geworden en spoedt zich naar het strand.
Scheldend staat hij tussen zijn mannen, maar het onheil is
niet meer af te wenden. De runderen zijn dood. De goden
tonen de manschappen direct wonderbaarlijke tekenen. De
huiden van de geslachte koeien kruipen over de grond en het
vlees aan het spit loeit alsof de dieren nog leven.
Helios dreigt Zeus dat hij onderduikt in de Hades om al
leen nog voor de doden te schijnen, als de oppergod geen
wraak neemt op de manschappen van Odysseus. Zeus be
looft hem dat zij hun welverdiende straf niet zullen ontlo
pen. Zes dagen eten de manschappen van het vee. Dan voegt
Zeus de zevende dag toe en gaat de wind eindelijk Liggen. Ze
kunnen het eiland weer verlaten, de rampspoed tegemoet die
Zeus over hen zal afroepen.

als de dagen van het jaar.

De mannen eren de mooiste en beste runderen op en feesten
zes dagen lang.
Door de runderen op re eten en in de waan van de tijd te
trappen, loopt her leven op zijn eind en sterft je lichaam af.
De manschappen geloven dar de runderen van Helios hun
honger alleen tijdens hun leven kunnen stillen. Voor hen is
het leven een consumptiebestaan tussen gisteren en morgen.
Her geloof dat alles sterfelijk is, geeft ze de overruiging dar
wat ze in die zes dagen hebben opgegeten ervoor zorgt dar het
op de zevende dag, de dag gods, zal aflopen. Toch laren de
goden Odysseus en zijn manschappen direct zien dat dit een
waan is en dat die zevende dag geen einde berekent, want de
huiden van de geslachte dieren lijken nog te leven en het vlees
loeit aan her spit. Zowel de manschappen als Odysseus zien
die tekens. De manschappen zijn verwonderd zonder erbij stil
re staan. Alleen Odysseus kan her begrijpen, wam Circe heeft
hem verteld dat de tijd en de dood niet echt kunnen bestaan.

Maar hij kan en durft de consequenties voor hem en zijn man

schappen nog niet re accepteren.

Als de manschappen beginnen met de grote schransparrij die

zes dagen zal duren, wordt her Odysseus duidelijk dar de go
den de manschappen hebben verleid de runderen op re eren.
Door hem in slaap re sussen, heeft hij her onheil immers nier
kunnen afwenden. Hij ziet her echter nog wel als zijn tekort
koming en ook die van de manschappen die zich zonder hem
nier kunnen beheersen. Pas later, als hij thuiskomt, mag hij
leren hoe her echt in elkaar zit; dan blijken de manschappen
vrijers of ik-neigingen te zijn.

Op de zevende dag gaan zij scheep, maar het eiland van Heli os
is nog niet uit het zicht verdwenen of er breekt een wilde
storm los. Zeus treft het schip met een bliksemschicht. Allen
komen om en

zo

ontneemt Zeus hen de thuiskomst. Alleen

Odysseus blijft gespaard. Hij grijpt de afgerukte mast vast

en bindt die aan de kielbalk en laat zich daarop gezeten door
de storm meesleuren.

De runderen van Helios, waarvan Circe heeft gezegd dar ze

geen jongen krijgen en nooit sterven, staan symbool voor het
54

')')

Bij Skylla, het noodlot, zag hij zijn idee sneuvelen iets in de
hand te kunnen hebben. Vervolgens ontdekte hij op Helios
dat de waaktoestand niet uit materie besraat maar steeds op
nieuw wordt geboren. Helios' runderen staan evenals zijn
manschappen voor de dagen en dus voor de rijd.
Odysseus kan door her verlies van zijn vertrouwde kijk op
her leven de pijn en de machteloosheid nog nier echt onder
ogen komen. Dar hoeft ook niet, want daar zorgt Zeus wel
voor. Hij pakt met brute kracht Odysseus zijn schip en man

gelukkig bent dar je niet in de waan trapt dat die een vervolg is
van een gisteren.
Toch heeft Odysseus nog nier helemaal door waarom de
gode n hem laren leven, maar wel zijn laatste manschappen en

zijn schip afpakken. Hij denkt nog steeds dat hij het allemaal
zelf doet en dat hij net als zijn manschappen is. Odysseus heeft

nog nier door dar de goden alles veroorzaken en regelen, en

dar dit er-zijn nier iets tijdelijks, of iets gekends is.

schappen af zonder hem re doden, als Zeus met de zevende

11

dag de waan van de tijd opheft en weer een nieuw begin schept.

Terug bij Charybdis

Oe genade daarvan is Odysseus bij lange na nier duidelijk

en hij heeft symbolisch de kiel en de mast nog nodig om nier
verloren te zijn, nu hij her schip is kwijtgeraakt. Het schip
staat voor je lichaam en de manschappen voor je vrienden,
familie, kennissen n je innerlijke neigingen.
Hem rest niets anders dan het naakte er-zijn en een mast om
zich aan vast te houden. De mast staat voor de wijze waarop
hij de Sirenen is gepasseerd en waardoor hij op dit momene
nier naar her waarom van war er gebeurt vraagt om niet de
kans te lopen alsnog te moeren sterven.
Oe kiel is zijn vcrmogen om in evenwicht te blijven, zelfs als
je weinig tot niets meer over hebt. Dat vermogen vindt zijn
oorsprong in het samenzijn met Circe, die hij pas weer verliet

De weg van het hoofd

Mast en kiel worden door de razende golven teruggedreven

naar Skylla en Charybdi s . Wanneer Charybdis het zoute wa
ter met mast en kiel opslokt, weet Odysseus zich op het nip
pertje vast te grijpen aan de grote vijgenboom voordat hij de
opening in dreigt te schieten.
Urenlang blijft hij hangen zonder dat zijn voeten steun vin
den. Uit die benarde positie kan hij zich pas bevrijden als
Charybdis het zoUle water met de balk weer uitspuugt. Hij
laat zich vallen, grijpt de balk en drijft weg zonder door Skylla
te worden opgemerkt. Negen dagen later spoelt Odysseus
aan

op het eiland Ogygia.

toen de manschappen klaagden dat ze weg wilden. Nu de

manschappen hem ontnomen zijn, komt dat vertrouwen weer
terug en geeft het hem houvast in die grote lege oceaan.
Dat inzicht is de voorbode van dargene waarvan hij later, als
hij wezenlijk thuis is, pas echt de vruchten plukt. Odysseus
begint in re zien dar alles aan de vertrouwde, gekende kam:
rammelt en dat het plaatje nier zo mooi oogt als het verhaal
erover lijkt. Door de waan van de tijd en het geloof een lichaam
te zijn, verlies je op de zevende dag alles wat gekend is. De
waakroestand houdt op en er is even geen vorm, tot Zeus je
een nieuwe ochtend schenkt met een nieuwe wereld- als je w

Voordat je de symboliek van Charybdis kunt doorgronden,

moet je inzien dar vorm in al zijn waarneembaarheid geen
stabiliteit heeft. Alleen wie flexibel genoeg is om de echtheid
van de materie ter discussie re stellen en een onderzoek naar
zijn eigen bron re doen, maakt een kans de nooduitgang- de
eeuwige vijgenboom bij Charybdis - re kunnen vastgrijpen.
Her 'vijgenboomsrandpunr' is de uitnodiging om een vraagre
ken re zenen bij deze hele rastbare wereld die van moment tor
moment zo 'echt' lijkt.

56
57

Alles is Odysseus al voorspeld. Hij wist dat hij op weg naar

huis zijn bemanning en schip, zijn afweermechanismen, ego
en lichaam, 'kwijt' zou raken. Hij had verwacht zelf ook daar
bij re vergaan net als de manschappen en her schip, maar de
mogelijkheid om bij zijn leven alles war

hij meende re zijn

kwijt te raken en dus re sterven om thuis te komen, is nooit bij

hem opgekomen. Her drama met de bemanning en her schip
is in feite de hoogste vorm van genade. Het is het inzicht dat
we geen wezens van vlees en bloed zijn, maar absolute, vorm
loze aanwezigheid, hier verbeeld door her water. Her theoreti
sche inzicht niet de golf maar her water re zijn had Odysseus
al bij Circe gekregen.

is. Zelfs als hij her nier ervaart, heeft hij volgens zijn denken
coch auromarisch een lichaam. Daarom hangt hij zo moei
zaam

aan die vijgenboom en laar hij die weer los zo gauw de

balk van de waakroesrand weer voorbij komt.

Kijkend vanuit de vijgenboompositie is her Odysseus duide
lijk dar de waak- en droomroesrand mee hoofd- en bijrolspelers
sleehes tijdelijke verschijnselen zijn, maar dar er iecs blijvends
moer zijn, dar daaraan voorafgaat , zonder precies re doorzien

war her is. De 'kennendheid'- de vijgenboom, die de drie roe

sranden waarneemt - is vormloos en heeft niets mee hem als
persoon, als lichaam in n van de drie roesranden re maken.
Hijzelf kan geen lid van de bemanning zijn; hij zier dar de be
manning en her eren dar zij roe zich nemen een soort luchespie

Charybdis neemt drie keer per dag de wereldzeen in zich op

en spuugt ze weer uit. Daar wordt zelfs Poseidon voortdurend
naar binnen gezogen, wam hij is her symbool van water; her
water dar drie verschillende vormen (gasvormig, vloeibaar en
bevroren) aan kan nemen zonder dar her 'water-zijn' veran
dert. Odysseus hangt weliswaar moeizaam aan de vijgenboom,
maar is regelijkertijd getuige van de drie uitdrukkingen: de
waaktoestand, de droom en de droomloze slaap. Her zijn de
enige 'werelden' die zich aan ieder van ons spomaan voordoen.
Drie keer per etmaal wordt er een wereld weggezogen en weer
uitgespuugd. Ze komen en gaan, maar de eeuwige vijgenboom
-die de drie toescanden zier verschijnen en verdwijnen- blijft
onveranderlijk getuige van dar gebeuren.
Dar inzicht brengt Odysseus op de rand van realisatie. Er is
dus maar n conclusie mogelijk: hij moer zelf dr zijn, war
her komen en gaan van de drie toestanden ontstijgt!
Hier treedt het getuige-zijn, het 'bewuste zijn' op de voor
grond, maar Odysseus kan het nog niet bevatten; de goden
keren de genade nog niet uit. Hij heeft nog niet echt door dat
hij al voor honderd procent aan de kennende kant woont
omdat hij denkt dar hij eerst nog af moer van her ervaren van
zijn lichaam. Hij zit nog vast aan her id dar hij een lichaam
58

geling en niet echt zijn. Hij weer dat hij ze nier mee kan nemen
naar de plek vanwaar hij nu schouwe. Zij en hun werelden zul
len vanavond bij her slapengaan in Charybdis verdwijnen, ter
wijl alleen hij zich aan de vijgenboom kan vastklampen om nier
re verdwijnen wanneer de waakroes rand oplost.
Dar lijken activiteiten, want dankzij inspanningen van Odys
seus is her roe stand gekomen. Her doen kost hem nog moeite:
wwel her 'vastgrijpen' van de vijgenboom als 'her moeizaam
hangen'.
Die moeite is aanvankelijk onvermijdelijk, omdat hij nog in
de waan verkeen een golf re zijn die naar huis getoverd moer
worden. Hij is nog nier rijp om de hele waarheid van de vijgen
boom roe re laten; dar hij n die boom-de eeuwige eoeschou
wer- n zijn. Toch mag hij negen dagen op zee-in her zelf
-dobberen alvorens op her eiland Ogygia aan re spoelen.
Maa ik volgde de weg van de hoofdzoeker, die her makkelij
ker vmdr om de moeilijkste weg re nemen en nier her vage pad
van overgave, zoals harezoekers doen. Circe- in mijn verhaal
Woleer Keers - verrelde mij hoe her thuiskomen via de weg
van de hoofdzoeker eruitzier en gaf me een geheel nieuwe kijk
op wat Jan mee zijn wereld wrkelijk is.
59

Wolter legde uit dat hij in India van zijn mentor geleerd had,

we griezelen er op los als her moer. Maar niets van war ik daar

dar Charybdis de vlugste manier naar huis uitbeeldt. Het is

meemaak, heeft iets met Jan in de waaktoestand te maken en

natuurlijk bijzonder dar uitgerekend ik naar mijn weren de

omgekeerd geldt dat ook. Ook het afwezig-zijn van iets

enige man in Nederland die deze weg kende, mocht ontmoe

waar neembaars nam ik waar, omdat ik de droomloze slaap

leerde kennen als de afwezigheid van wat dan ook. Ik over

ten. Nier dat ik het als genade zag, hoor! Ik was toen iemand
die berhaupt niets vertrouwde en kwam er pas jaren later

leefde blijkbaar en, net zoals de balk in het verhaal van Odys

achter dar je zoiets als venrouwen niet kunt 'doen'. Het over

seus, de waaktoestand weer te voorschijn kwam, volgde ik dat

komt je.

ook weer vanzelf. Jij hoeft hier niets voor te doen of re laten.

Wolter wist mij voorbij de wereldwijd verspreide, rotsvaste

waan te loodsen, dat de droom en de droomloze toestand in

Het kan nier anders! Ik volg zowel de aan- als de afwezigheid

van

het gekende!

her hoofd van Jan plaatsvinden. Inzien dat daar geen bewijs

Wr in ons volgt moeiteloos de drie toestanden? Dar was her

voor re vinden is, was een openbaring van de eerste orde voor

ei waarop ik ging zitten broeden. Net zo lang tor het enige

deze ongelovige Thomas. Ik heb toen een paar weken met dat

juiste ancwoord plotseling langskwam. Her gebeurde bij Wol

'nieuwe kijken' gestoeid, veel vragen gesteld en zelfs een ca

mera bij mijn bed gezet om het bewijs van een 'slapende Jan' te

ter thuis. Er was een hoop volk over de vloer en we zouden net
aan tafel gaan. Ik was zoals alrijd met dat sommetje bezig. Ik

leveren. Heel simpel en natuurlijk weerlegde Wolter dar dan

loop naar de rafel en net als ik wil gaan zirren, realiseer ik me:

weer, door me erop te wijzen dar er wel weer eerst een waak

'H! Ik ben dus niks! Dat war alles volgt, heeft vorm noch

roesrand moet zijn, om die nachtelijk gemaakte film re zien

en

kenmerken.' Die ontdekking stelde weinig voor en ik zou haar

dar je nooit her bewijs voor een zich gelijktijdig afspelen van

glad vergeten zijn, als Wolter nier een brandende sigaret op

droom- en waaktoestand uit je droom kunt halen. 'Wat stom

mijn hand had geduwd.

dar ik daar zelf nier opgekomen ben!' stamelde het opschep

Hij had gezien dat er iets wezenlijks met me was gebeurd en

wilde dar verankeren. Her is war zenmeesters doen wanneer ze

pertje in mij.
De hoofdrolspeler van de waaktoestand kan nooit in de

een leerling mee een stok op her hoofd slaan. Dar met die

droom en droomloze toestand komen om daar iets te contro

sigaret was eigenlijk niks voor Wolter, maar hij had gewoon

leren. Het is niet meer dan een geloof dat we 's nachts tijdens

geen stok bij de hand.

het slapen in een bed liggen, wam je kunt het niet bewijzen. In

Ik

was

dat hele voorval vergeren rot ik jaren later, na te zijn

her begin ging ik na een bezoek aan Wolter op weg naar huis,

'thuisgekomen', de hele film nog eens terugspoelde en dar

eerst de kroeg in om me een stuk in m'n kraag te drinken, zo

moment als de onherroepelijke ommezwaai van honderdtachtig

overweldigend waren die denkbeelden voor mij. Tot ik inzag

graden herkende.

en kon behappen dar het niet anders kn zijn. Jan de hoofd

rolspeler van de waaktoestand verdwijnt, samen met zijn hele

Dus zien dat je nier ers bent heeft niets re maken met al die

wereld inclusief heelal en wat ook, terwijl er toch iets onveran

toeters en bellen die vaak worden beschreven over de verlich

derlijks, ongedefinieerds overblijft om de droom met zijn

ting van leermeesters die allang dood en begraven zijn. Wam

droomhoofdrolspeler en zijn wereld te volgen. De angsten van

in het gewone leven verandert er door dat inzicht helemaal

die droomhoofdrolspeler worden ook als een 'ik' ervaren en

niets! Jan eet gewoon zijn eten en gaat door met wat het leven

60

61

in hem afdraait. Evenals Odysseus dacht Jan toen nog gewoon

het lichaam te zijn. Een lichaam dar in een flits een aan-alles
voorbijgaand moment heefi: ervaren, iets dat tot herinnering
verbleekt, tot een plaatje uit het verleden waardoor de waar

heid niet meer dan een begrip wordt. Wel met het groeiende
besef dat het kennen er altijd is; het volgt dat wat komt en
gaat, het gekende, moeiteloos.

12
Op het eiland van Kalypso - Het gekende
Geen eiland ligt

ver van de bewoonde wereld als het bos

rijke Ogygia, waar Odysseus als drenkeling aanspoelt. Zelfs

de goden komen er niet graag. Daar woont de schone nimf
Kalypso. Ze is eeuwig jong en vrolijk en altijd ligt er een lied
op haar lippen. Ook de natuur van het eiland is weelderig en
mooi. Zij neemt Odysseus liefderijk op en belooft hem on
sterfelijkheid als hij voorgoed bij haar blijft. Met haar wet
vleiende woorden tracht zij hem alles te doen vergeten: zijn
vaderland Ithaka en zijn verlangen naar zijn vrouw Penelope.
Zeven jaar gaan er voorbij op Ogygia en Kalypso behaagt
Odysseus allang niet meer. Lijdzaam brengt hij zijn dagen
op de kust van het eiland door, starend over zee en verlan
gend naar huis.

De goden krijgen medelijden met Odysseus. W a n n r

Poseidon op een goede dag afwezig is, bepleit Athene ZtJn

verlossing uit de gevangenschap bij Kalypso. Haar vader Zeus
herinnert haar eraan dat zijzelf het plan heeft beraamd

Od sseus naar huis te laten teugkeren om weer heer en mees

eer

e worden. De toorn van Poseidon lijkt dat

te

verhinde

ren uit wraak omdat Odysseus zijn zoon de cycloop heeft

blind gemaakt. Zeus besluit dat de zwaar beproefde Odysseus
toch kan terugkeren, omdat Poseidon niet als enige, tegen de
wil van alle goden in, kan volharden in zijn rancune.
Hierop stuurt Zeus zijn boodschapper Hermes naar Kalyp50

om haar te bevelen de arme Odysseus te laten gaan De

.

evleugelde Hermes vliegt met tegenzin over de grote rout

g
plas, waar geen mensen zijn die aan de goden offeren.

Kalypso is kwaad over de boodschap van Zeus, want ZIJ

..

denkt dat de goden het haar misgunnen om met een sterve

ling te slapen. Ze noemt Hermes de namen van stervelinen
die gedood werden door de wrede, jaloerse machtswellustehng
Zeus, omdat zij een verbintenis met goden hadden. Kalypso
zegt Hermes dat het Zeus zelf was die het schip van Odysseus
heeft laten zinken en hem op haar eiland heeft laten aanspoelen.

.
.
Uiteindelijk zwicht ze voor de dretgmg van Zeus, die go.

den noch stervelingen toestaat tegen zijn wil iets te doen of

te laten. Kalypso belooft Odysseus te laten gaan, maar zij

kan hem geen schip geven om naar huis te gaan. Ze zegt

Het ergste voor Odysseus is dat dit zich afspeelt bij een mooie,
edele en hartstochcelijke vrouw die hem echt bemint, maar
hem nooit vrijwitlig zal laten gaan. Waarom moet hem die
overkomen? Waarom blijfi: hij oneindig ver van Penelope, de
vrouw van zijn hart?

tegen de held dat ze bereid is hem te laten gaan en eft hem

.
gereedschap en advies om een vlot te maken voor ztJn th ts

reis. Odysseus gelooft haar aanvankelijk niet en vraagt ztch

af wat erachter steekt. Kalypso leest de argwaan in zijn ogen

en stelt hem gerust dat ze niets in haar schild voert. Bedroefd

vraagt ze of hij direct weg wil. W ist hij immers wat hem nog
allemaal aan ellende te wachten stond, dan zou hij vast blij
ven. De nimf beg.rijpt niet dat hij terug wil naar zijn vrouw,
want Kalypso is toch veel mooier? Odysseus geeft in alJe eer62
63

lijkheid toe, dat Penelope in schoonheid niet met haar te ver

gelijken is, maar dat hij toch naar huis wil ondanks de el
lende die hem nog te wachten staat. Vijf dagen later vertrekt
Odysseus op een zelfgemaakt vlot.

hem nog niet duidelijk hoe dat precies in zijn werk gaat.
Daarom lijkt hij - voorzover hij dat tenminste kan overzien voor eeuwig opgescheept te zitten met deze stralende godin.
Bij Kalypso zit hij gevangen in het gekende. Hij wil terug naar
zijn eigen huis - het kennen - maar ervaart zichzelf nog als
lichaam en weet nier hoe hij dar moet veranderen. Hij is zich
ervan bewust dat de vrijheid en het eeuwige leven voor het

Waarom Achene Zeus pas aanspreekt als Poseidon er niet is, is

nier makkelijk te begrijpen. Het laat namelijk zien dat Zeus
en Achene in feite n en dezelfde zijn, maar 2e kunnen dit
spelletje alleen met elkaar spelen als Poseidon er niet is. Ener
zijds omdat ze Poseidon nodig hebben vanwege zijn taak om
Odysseus achter zijn vodden te zitten, anderzijds omdat ze
hem niet zijn overtuiging willen afpakken dar het Odysseus is
geweest die zijn zoon Polyphemos heeft blind gemaakt.
Dat uiteindelijk alles een verschijningsvorm van die ene Zeus
is, is voor Poseidon en de rest van de goden al even ondenk
baar als voor mensen. Dus is het logisch dat ook jij tijd nodig
hebt om dar re kunnen behappen.
Poseidon is- zonder dar hij weet dat Athene hem dat ingeeft
-de belager van Odysseus door voorrdurend zijn waanidee te
ondermijnen, dat hij iemand is die zelfstandig handelt.
Poseidon krijgt nu te horen dat Zeus de opdracht geeft dar
Odysseus eindelijk naar huis mag. Poseidon is dus bezig
Odysseus re leren dat Zeus en niet Odysseus de baas is, terwijl
Poseidon zelf niet kan bevateen dar ook hij nier kan handelen
zonder dat Zeus daarvan de drijvende kracht is.
Zo houdt Zeus zonder dat iemand het weet steeds de touw

tjes in handen en stuurt Hermes naar Kalypso. Oe godin

Kalypso staat voor de hele gekende wereld en zij wordt zelfs
door de goden gevreesd, omdat die voelen dar ze iets verberge
wat ze nier zelf kunnen bevatten, namelijk dar goden ook 'waar
genomen objecten' zijn en dus in feite allemaal Kalypso zijn.
Hoewel Odysseus, hangend aan de vijgenboom van Charyb

grijpen liggen, maar beseft dat er iets nog niet helder is.
Kalypso's luilekkerland biedt hem alle vruchten van het leven
op een presenteerblaadje. Hij kan doen en laten wat hij wil,
maar weet dat hij lijd2aam moet wachten tor genade hem ten
deel valt. Hier dreigt weer een valkuil waar veel zoekers in tui
melen. Je ziet technisch wel hoe de vork in de steel zit, maar je
lichaam gaat gewoon door met zijn leven. Dat heet 'de kleine
stilte'; je ziet dat alles wat met de gekende drie roestanden te
maken heeft tijdelijk en vergankelijk is, maar je denkt pas echt
puur bewustzijn te worden als de hoofdpersoon sterft.
Ik heb echt in de waan geleefd dat i k in deze fase op de een of
andere manier mijn lichaam moest kwijtraken. Die waan was
erg hardnekkig en het ging zelfs zover dat ik dacht dat ik moest
sterven als Jan, om me re kunnen bevrijden van mijn lichaam,
om van golf weer water te kunnen worden. Die denkknoop
heeft me bijna het leven gekost en kan voor jou ook een drem
pel zijn alvorens je thuis kunt komen. Her is de golf die denkt
zijn golf-zijn te moeten kwijtraken om zijn essentie te kunnen
worden. Hij ziet nog niet dat hij nooit kan worden wat hij al
is. Er zit je nog n idee in de weg, namelijk hoe essentie eruit
moet zien.
Aan de andere kant maakt het inzicht dat je al hebt verkre
gen het dagelijkse leven wel een stuk gemakkelijker. Als er zich
geen grote rampen afspelen, is het niet moeilijk om je aan
dacht en je blik op zee te houden, maar als 'Kalypso' het wil en
van je eist, verval je weer in je oude rol. Valt er een boom op je

dis, heeft gezien dar hij voorbijgaat aan het gekende, is het

dak en loopt regelijkerrijd je vrouw met een ander weg en wil

64

6')

de belasring je bankrekening leeghalen, ook dan zul je de blik

'op zee' moeren houden.
Zelf-onderschatting en ideen over hoe realisatie wu moeren
zijn, onmemen je de kans open te staan voor de grote stilte. Her
is een algemene denkfout. ledereen trapt erin en in her begin
kan dar ook niet anders. Het suggereert dar er ogenschijnlijk
toch nog iets moer gebeuren, maar er valt niet echt iets re doen.
Natuurlijk kun je wel iets doen: Jantje bezighouden. Die wordt
anders knettergek. Een hoofdweker (jnani) kan zijn Jantje nier
sril houden in de trein naar huis. Een hareweker (bhakta) wel.
De trein gaar van station A gewoon naar huis. Alle passagiers
gaan hoe dan ook naar huis. De hartweker komt binnen met
een rugzak, zet zijn bagage neer en kijkt om zich heen of er een
leuke vrouw of een leuke man zit. Hij is mereen op vakantie.
De hoofdzoeker vraagt eerst: is dit wel de goeie trein? Weer u
het heel zeker? Hoe laar komen we aan? Hij doet zijn rugLak

op her water. Hij taalt niet meer naar de vruchten v Ogygia

omdat hij in zijn hart weet war Kalypso verbergt: ZIJ, het ge
kende, k.m geen duurzaam geluk brengen. Toch eet hij die
vruchten en is zich bewust van de schoonheid van Kalypso,
wat Hindoes 'maya', de wereld van illusie noemen, dus de
wereld van dingen die komen en gaan.
Her is anderen moeilijk uit re leggen dat de wereld met al
die schoonheid je nier meer boeit, omdat je weer dar je daar
nooit echt blijvend geluk zult of kunt vinden.
Bij Kalypso zijn is leven in een droom, zonder dat je de aan
en uitknop kunt vinden en erachter mag komen aan wie of
wat die droom 'verschijnt'. Zeven jaar lang vraagt Odysseus
zich af waarom hij nier naar huis kan gaan, ondanks dar hij zo
zijn best doet. Hij heeft niet door dat her onderzoek en de
reizen volgens zijn beleving zijn uitgevoerd met her denken
dar zelf nog niet is onderzocht. Dar denken blijkt zelf ook

nier af omdat hij bang is dar hij gepikt wordt. Hij zit de hele

maar een waarneming binnen de waaktOestand, dus een ob

weg cc zeiken. Die zeikerd moer onderweg beziggehouden wor

ject vanuit her perspectief van de vijgenboom.

den. De hareweker hoeft niet iets speciaals re doen, hij moer er

Dan vair Odysseus plotseling de lang verbeide genade ren

deel en mag hij van Zeus weg van Kalypso, weg uit het be

hoogsrens voor oppassen dar hij onderweg niet per ongeluk uit
zoeker moer je wel bezighouden. Hij gaar volgens her trein

staan van afgescheidenbeid op weg naar het licht, zijn ware

thuis. Hij hangt nu nier meer moeizaam aan de vijgenboom,

kaartje wel naar huis, maar hij kan zich nier overgeven aan her

de eeuwigheid, her absolute: daar waar lichaam noch denken

srapr en meegaar met iemand die hij aardig vindt. De hoofd

vertrouwen dar her ook echt gebeurt.

is. Die blijken objecten van her kennen en horen bij Kalypso.

Die hoofdzoeker moer dus dingen doen: goed opletten, in

Nu is er bijna niets meer over van zijn rugzak vol ideen

gewikkelde filosofische denktrucjes proberen op re lossen,

waarmee hij de thuisreis begon. Al wat hij dacht ce zijn, blijkt

mediteren op de stilte ... Her maakt niet uit wat, als de aan

object van Kalypso. Hij ziet dar hijzelf los moer zijn van alle

dacht maar op her eindstation, her warer gericht is. Maar de

gekende waarnemingen, maar beseft dat er nog n ding niet

trein van Zeus komt altijd thuis, iedereen komt thuis. Er is

helemaal duidelijk is.

namelijk niets anders dan Zeus, de essentie. Nog beter: we

zijn al thuis! Alleen, om je je dar re realiseren moer je Jantje
iets om handen geven, anders loopt hij in de weg.

Wie ben ik?

Hij staat met deze vraag op de drempel van het echte thuis
komen. Alle reizen rot nu toe waren nodig om tot deze funda
mentele vraag te komen en die re onderzoeken. Om een dui

Uit verlangen naar Penelope, de grote stilte, her echte thuis

delijk anrwoord re krijgen, maakt hij een vlot om zijn reis over

komen, zie Odysseus elke dag op het strand met zijn aandacht

zee naar huis te vervolgen.

66

67

13

kan Qdysseus zich aan een puntige rots vastklampen voordat

Ino's hoofddoek - D e overgave

h door de terugkerende golf weer naar open zee wordt ge

sl urd. De godin Athene geeft hem helderheid van geest om

Achttien dagen nadat Odysseus de kust van Ogygia achter zich

door te zwemmen op zoek naar een plek om aan land te gaan .

heeft zien verdwijnen, ontdekt de rancuneuze Poseidon hem

Dan ziet hij een riviermond en roept de god van de stroom

als het land der Phaiaken al in zicht is. Poseidon veroorzaakt

aan.

weer een storm waardoor het vlot zijn zeil en roer verliest, en

zwemmen. Als

opnieuw is Odysseus stuurloos aan de elementen overgeleverd.

afgewend hoofd de reddende hoofddoek van lno in de gol

Zonder nog iets te kunnen uitrichten, laat hij zich voortdrij

ven. Geheel naakt kust hij de aarde en zoekt, kwetsbaar als

ven op de woeste golven. Odysseus denkt een jammerlijke dood

hij is, dekking in het struikgewas onder een berg bladeren.

te zullen sterven. Vlak voor

naast hem uit

zee

Direct wordt het water rustig en kan hij naar de kust

hij weer een beetje op adem is, werpt hij met

hij ten onder dreigt te gaan, duikt

de waternimf lno Leukothea op, beroemd

om haar mooie enkels. lno zegt hem dat Poseidon hem niet

kan doden, hoe graag hij dat ook zou willen. Vervolgens draagt

Jno is een nimf, die vroeger mens is geweest en 'tot het water'

ze hem op vlug haar hoofddoek- een magische sluier die de

borst te binden en naakt van het vlot in het water te springen.

is gekomen, ofwel: een gerealiseerde. Vlak voordar je in her

. het
grote ongekende water verdwijnt - in et niets - heb Je
idee dat je doodgaat of dood moet, want Je verkeert .m de waan

Zwemmend moet hij de kust der Phaiaken bereiken waar red

dar jij een lichaam bent. Oftewel de golf denkt dar hij moer

ding hem wacht,

sterven om water te worden, maar dat is nier w.

macht heeft vrees voor onheil of dood weg te nemen- om zijn

maar

hij moet niet vergeten haar hoofddoek

met afgewend gezicht aan de zee terug te geven.

Je beseft niet dat je het lichaam al elke nacht kwijtraakt als je

Odysseus raakt in tweestrijd. Hij vertrouwt haar maar half

gaar slapen. lno symboliseert de hulp die nog nodig is, zij is de

en blijft zich aan zijn zwaar beschadigde vlot vastklampen.

geruststelling dat je niet dood kunt gaan. Je blijft, alleen zon

Maar Poseidon vernietigt het laatste restje vlot. Op het nip

der lichaam. Het lijkt steeds alsof er hulp van buiten, van een

pertje kan Odysseus een balk vastgrijpen. Hij trekt zijn kle

ander komt, maar er is in laatste instantie geen buiten. De

ren uit, bindt de doek om zijn borst, duikt in het kolkende

essemie is allesomvanend. Het wordt je geleidelijk steeds dui

water en zwemt in de richting

delijker dat de hulp van buiten altijd al binnen je eigen be

van

de kust.

Athene brengt de storm tot bedaren en laat een gunstige

wind opsteken. Nog twee volle dagen en nachten drijft

wustzijn is geweest. Zo ontdek je gaandeweg dar je altijd zelf

je eigen leermeester bent geweest.

Odysseus in het water alvorens hij de kust nadert. Nergens is

een baai of inham te bekennen en hij ziet de golven te pletter

Oe hardnekkigste herovering is her doenerschap. Om dar re

slaan op scherpe rotsen. Hij durft niet ver buiten de klippen

ontmantelen, is de hele reis nodig. Waarom zit Poseidon

langs de kust te zwemmen uit angst weer naar open zee terug

Odysseus zo achter zijn vodden? Hij helpt hem! Poseidon pro

te zullen drijven.

beere alles van hem af te pakken, elke illusie iets of iemand re

Plotseling tilt een golf hem op en draagt hem naar de

zijn. Het blind maken van zijn zoon Polyphemos is als de zon

scherpe rotsen, waar de dood hem wacht. Op het nippertje

deval van Adam en Eva. Odysseus maakt de waarheid blind.

68

69

De zondeval is dat Adam en Eva uit het paradijs gedreven

worden, waardoor ze in de wereld van de dualiteit belanden.
Poseidon jaagt Odysseus op en het lijkt alsof hij dat doet om
hem te straffen, maar eigenlijk is het genade, want hij helpt:
hij pakt alles van hem af wat af te pakken is. Daarom zegt Ino
Leuktothea als hij in de zee van het al ronddobbert: 'Hij kan je
niet doden.' Wat blijvend is, kan niet gedood noch ooit afge
pakt worden.
Wat niet afgepakt kan worden, ben jij echt. Wie dat beseft is
thuis.
Poseidon breekt dus de illusie van het doenerschap af Hij
zegt tegen Odysseus: 'Heb jlj die list van her paard van Troje
soms bedacht? Helemaal niet, dat heb ik gedaan. I k heb het
monster uit zee laten komen om de ziener Laokon van het
strand weg te rukken en ervoor gezorgd dat het paard binnen
kwam.'
Telkens als Odysseus iets doet, wordt her afgebroken. Net
zolang tot hij helemaal uit het denken wordt bevrijd en ziet
dat alles vanzelf gebeurt. Maar dan moet hij eerst inzien dat
die hele golfwereld niet bestaat, dat er alleen maar water is dat
met zichzelf speelt. Wie dat niet durft re zien, zit ernaast en
kan het verhaal niet in zijn hele context begrijpen. Begin maar
vraagtekens te zetten bij het feit dat 'je' vanavond gaat slapen.
Durf maar eens te denken: ik ga vanavond dood. Brn. Om
vijf voor tien. Deze wereld met alles erop en eraan verdwijnt
en komt nooit meer terug. Ik vertrek zonder iets mee te ne
men.
Het is een oefening. Er verandert niets aan je leven.Je wordt 's
morgens weer geboren met het idee dat je er gisteren ook was,
maar daar is geen enkel bewijs voor. Het enige waar dat kijken
toe dient, is de echtheid van deze eoestand re doorbreken. Hij
kan niet echt zijn, hij bestaat uit bewustzijn, niet uit materie, jij

bent geen zak met bloed en bonen en een zootje ikjes.

Als je wilt zien dat dit waar is, zul je ervan overtuigd moe
ten raken dat alles bewustzijn is en dat bewustzijn het enige
70

.
ed'tnt is dat er is. Daar moet je volledig van doordronmgr
..
.
gen rake n en het in de prakttjk gaan leven. Als Je met de
the orie blijft goochelen, word je een salongeleerde. De moeiIkheid is dat velen om de bron staan maar weinigen erin

an. Het enige dat je kunt doen, is proberen je aandacht er

;reeds op re houden, maar uiteindelijk is het genade of het

gebeurt of niet.
.
Het is moeilijk je de woede voor te stellen waarmee Posetdon
het vlot vernielt, wanneer de redding nabij is. Maar er is geen
andere manier om thuis te komen. Zijn schip (het lichaam)

met zijn bemanning (ego en afweer) was Odysseus al kwijt.

Maar het idee een voertuig (de kiel en de mast) nodig te heb

ben om te bestaan, wordt hem hier ook radicaal afgepakt.

Nu hij onder dwang zonder voertuig, zonder zich ergens
aan vast te kunnen houden in her grote water dreigt te ver
dwijnen, schiet plotseling lno te hulp met haar reddende hoofd
doek. De hoofddoek symboliseert het ontbreken van gedach
ten over dood en doodsangst - zonder jezelf te verliezen en
toch bewust te blijven.
Twee volle dagen en nachten is hij - zonder iets te kunnen
of te moeten- getuige geweest van het al-zijn, wanneer hij
plotseling weer 'land' ziet. Als er opnieuw een waaktoestand,
een wereld, verschijnt, duiken er weer vormen op en verwondt
hij zich aan de rotsen. In dat grote water is de wereld afwezig.
Land in zicht betekent dat de waakroesrand eraan komt. Zijn
gedachten komen weer op gang. Dat zijn de rotsen waaraan
hij zich verwondt. Hij trapt er bijna in - hij verwondt zijn
handen nog wel- maar wordt weer uit het denken terug in
zee gesleurd. Vervolgens laat Zeus hem de riviermonding zien,
waardoor hij veilig aan land mag gaan.
Het duurt nog even voordat hij zichzelf weer in de hand
heeft en het nieuwe standpunt en her nieuwe zijn op juiste
waarde weet re schatten. Ineens herinnert hij zich weer hoe de
truc ging. Het oude automatisme komt weer op. Hij is in het
heerlijke 'niets' geweest en dreigt vervolgens opnieuw - als er
71

weer vorm komt- in zijn oude ideen te vervallen; omdat her

auramarisme een hoofdrolspeler te zijn met het geloof in ver
leden en roekomst nog functioneert.
De golf werpt hem terug. De mondjog van de rivier is rust,
die is zijn eigen water. Hij hoeft het denken niet te gebruiken
wam rivier en zee zijn n. Daar kan hij gemakkelijk aan wal.
De terugkerende vormen brengen her denken dus weer op
gang. Je blikt vanuit her beperkte mens-zijn met je denken
terug op de ervaring van het grote alles-zijn. Je moer leren om

wezen bene, maak je een overgangsperiode door. Het kennen

en gekende moeren dan eerst helemaal kunstmatig gescheiden
worde n om de schijnbaar valse verwevenheid van her kennen
met de hoofdrolspeler in de waakroesrand te doorgronden en
doorbreken. Die kunstmatige opsplitsing is maar een handig
heidje om je ego te overstijgen. De waarheid, het absolute,
kan niet uit rwee van elkaar gescheiden delen bestaan.

Als jij in de situatie van Odysseus had verkeerd, had je Ino

waarschijnlijk ook niet geloofd. Weliswaar zegt

ze:

'Hij kan je

her denken los te laten en het niets-zijn te omarmen om zo

niet doden', maar dat maakt geen indruk op de bange, wan

niet meer de vorm, de hoofdrolspeler te hoeven zijn. Als het

trouwende Odysseus, midden in rue hel van wat je nog denkt

laatste restje van de waan dat je iets kunt doen of begrijpen

re zijn. Het echte vertrouwen verschijnt niet meteen, dat komt

pas in beeld als er geen vlot meer is. Pas als er geen enkele

wordt weggenomen, duikt er uit het niets een riviermond op

uitweg meer over is, pakt hij de laatste strohalm, hij bindt de

en beland je veilig en wel aan land.

Met de hoofddoek werpt hij de helderheid, van het moei

doek om zijn borst en duikt in her grote water. Je hoeft je nier

teloos vormloos aanwezig-zijn terug in zee. Hij wordt weer

over re geven, of lef re hebben, of er iets aan re doen. Wacht

mens. Die hoofddoek heeft hij eenslorre maar re leen gehad

rustig af, het momene van het gebeuren zelf brengt altijd de

van lno.

oplossing.

Odysseus ontbreekt het nog aan kracht. De helderheid waarin

hij heeft vertoefd gedurende zijn al-zijn heeft hij zich nog nier

Ik had door een speling van het lor mijn voorbereider, de yoga

helemaal eigen gemaakt en daarom aan Ino teruggegeven.

leraar Hans Meijer ontmoet. Hij gaf me de basiscursus voor

Direct duikt zijn kwetsbaarheid op en zoekt hij vlug - om

de weg naar huis. Vervolgens ontmoette ik door genade Wol

zich een houding re geven- iets om zijn naaktheid re bedek

eer, die mij koesterde als een Athene, lno en Circe tegelijk. Hij

ken.

hielp me van het idee af een golfje (een Jantje) te zijn.

Her is een normale reactie. Hij is in een goddelijke, vorm

loze toestand geweest en nu komen de vormen weer terug en

Voorbereiders kunnen je wel naar de bron loodsen, maar je

niet dwingen erin re springen en er je dorst te lessen.

moet hij weer gewoon 'de hoofdrolspeler van de waaktoestand'

Dar laatste gebeurt alleen als Zeus her wil, in jouw eigen

zijn. Althans, dar denke hij. Voor zijn naaktheid - die geen

tempo en op jouw manier. De steun van Wolter bij dit sterven

afweer heeft - zoekt hij dekking.

van Jan-zijn, is niet in woorden uit te drukken. De tranen

Her is heel gewoon dar je her vormloos aanwezig-zijn, on

danks de ervaringen en inzichten

van

je onderzoek, nier zon

der slag of sroor kunt bevatten.

komen nog steeds moeiteloos op bij her kijken naar dat won
der en toch kan een leraar nier voor jou sterven. Hij heeft me
de truc geleerd mezelf aan de mast vast re binden om zo langs

Als je ruer blijvend gelukkig bent bij Kalypso, met de wereld

de waarom-valkuil van de Sirenen te komen. Hij liet me voor

van objecten, hoe mooi die ook zijn, en je regelijkertijd nog

het eerst de stilte ontdekken en me de rust van de essentie

niet echt rijp bent om jezelf onder ogen te komen zoals je in

proeven.

72

73

14

Wolter steunde mij als ik huilend van verlangen -wals Odys

seus bij Kalypso - naar zee keek en ook, bij het laatste restje
vlot, ofwel het laatste restje ideen waaraan ik vasthield, om
dat ik gewoon bang was en niet kon zien wat er moest of ging
gebeuren en dood dacht re gaan. Dat sterven terwijl je leeft is
een hel, maar het lichtpuntje heenc in mijn geval Wolter.
Wolter wees mij er steeds weer op dat je in de waaktoe
stand niet kijkt vanuit Jantje, maar vanuit de positie van de
vijgenboom, de onveranderlijke getuige van al het komen en
gaan, van het aan- en afwezig-zijn van het waargenomene.
Maar dat verschil in standpunt is niet iets wat gedaan kan
worden door een Jan of een Wolter, het wordt je altijd on
verwacht gegeven.
Als ik in die periode maar dicht bij Woleer bleef, was er geen
angst of paniek om te sterven. Toch was het thuiskomen nog
ver weg ondanks Woltees woorden, die me nog niet echt her

Nausika- Het lichaam voorbij

door uitputting overmand onder een dek
Terwijl Odysseus
ligt te slapen, spoedt de godin Pallas Athene
van bladeren
en de stad der Phaiaken. Zij bewonen het
zich naar het land
Odysseus is gestrand. De Phaiaken zijn
eiland Scheria waar
Poseidon via zijn won Nausi
directe afstammelingen van
s. Ze wonen daar sinds ze uit het
thos, de vader van Alkino
de Cyclopen die hun
ht
Bovenland (Hypereia) zijn gevluc voor
het leven zuur maakten.
s en zijn vrouw
Nausi.ka is de dochter van koning Alkino
rechtvaardigheid. Hun
Arete. Alkinos is beroemd om zijn
, onmetelijk rijk en
eiland Scheria is een waar sprookjesland
verlangen.
gezegend met alles wat de mens maar kan

vertrouwen gaven dat ik veilig thuis kon komen. Ik dacht dat

het nooit zou lukken. Ik zag aan de ene kam de vrijheid, maar
dacht nog een lichaam zijn. Een lichaam in een boze, bedrei
gende wereld waarin je leven niets waard is en de mensheid
zelf alle ellende veroorzaakt. Ik zat dus vast aan her oude idee:

De Phaiaken doen alles in naam van hun god Poseidon. Zeus

is hun te abstract. Zeus is voor hen de beschermer van drenke
lingen en die kom je in hun geschiedenis niet tegen. Zij kun

ik ben maar een schoenwinkeltje in een grote multinational.

nen als volk van roeiers, symbool van het doenerschap, niet

Ik ben altijd de klos en als ik sterf, gaat de multinational wo

begrijpen dat hun schepen vanzelf varen. Er gaan dus altijd

der mij gewoon door.

roeiers mee.

Dat idee is zo levensecht, dar de kleine en tijdelijke ervarin

Het kost wat moeite om de rol van Nausika in de reis van

gen dat je geen schoenwinkeltje maar een multinational bene

de held te zien. Zij is dochter van de koning van een land dat

nog ondermijnd worden. Toen ik dankzij Wolrees steun door

'het onechte' verzorgt en in stand houdt. Daarom zijn ze ook

kon gaan om met vallen en opstaan de kust van de Phaiaken

door de Cyclopen- die de waarheid vertegenwoordigen - uit

te bereiken, deed ik plotseling iets wat ik voorheen voor on

het Bovenland verdreven; de waarheid verdraagt her onwaar

mogelijk had gehouden: ik vroeg Zeus om hulp.

achtige niet.

Door genade die ik ook niet kan verklaren, kwam er langza

merhand vanzelf meer rust en een groeiend vertrouwen waar
door ik mijn aandacht meer vanuit de vijgenboompositie kon
richten in plaats vanuit een Jantje.

Vermomd als de liefste vriendin van de prinses geeft Pallas

Athene in een droom de beeldschone Nausika opdracht

74

75

om haar kleding en die van het koninklijke gezin te gaan

noot. De prinses legt Odysseus uit hoe hij de stad kan vin

wassen. Haar huwelijk zal namelijk niet lang meer op zich

den. Om praatjes te voorkomen, vraagt ze hem haar niet di

laten wachten en dan moet ze, net als alle bruiloftsgasten,

rect te volgen, maar te wachten totdat zij al thuis is. Ook

schoon gekleed gaan. Dat geeft haar een goede naam bij

vertelt ze hem hoe hij moet handelen om zijn terugkeer naar

het volk en haar vader en moeder zullen trots zijn op hun

huis mogelijk te maken. Hij moet naar het paleis van haar

dochter. De volgende ochtend vraagt Nausika haar vader

vader gaan en daar eerst haar moeder begroeten door zijn

beschroomd de wagen in te laten spannen om de was naar

armen om haar knien te slaan. Als Nausika is vertrokken,

de rivier te brengen, zonder iets over haar huwbare leeftijd

smeekt Odysseus Athene om hem te helpen opdat de Phaia

te zeggen.

ken hem gastvrij zullen ontvangen.

Haar vader doorziet haar plotselinge ijver, maar laat niets

blijken en stemt in met haar verzoek. Haar moeder geeft haar
etenswaren en kostbare olijfolie in een gouden flacon mee.

Bekwaam stuurt Nausika de wagen met de muilezels door

Dankzij prinses Nausika ziet Odysseus dar hij nog leeft en

de stad terwijl haar dienaressen haar te voet volgen. Bij de

wat hij is. Athene, godin van de wijsheid, heeft haar met een

wasplaats aan het strand doen ze eerst de was, daarna eten en

droom over haar huwelijk naar het strand gelokt, maar eigen

drinken ze en spelen met de bal. Door ingrijpen van Pallas

lijk gaat het erom 'het kleed' naar Odysseus te brengen. Dank

Athene gooit Nausika mis en belandt de bal in het water.

baar slaat hij het om zodat hij weer een vorm, een lichaam

Het gejoel

de meisjes wekt Odysseus. Hij bedekt zijn

krijgt, maar nu in het besef dat hij er ook zonder die vorm

naaktheid met een tak met bladeren en komt te voorschijn,

gewoon is! In de oceaan van het absolute heeft hij ontdekt dat

besmeurd en verschrikkelijk om aan te zien. De dienaressen

hij vormloos is en nu ziet hij dat hij toch ook weer een lichaam

vluchten, alleen Nausika blijft staan dankzij de moed die

kan hebben. Hij is een poosje roestandloos geweest en vervol

Athene haar geeft.

gens wordt de waaktoestand weer geboren en komt er weer

van

Odysseus is getroffen door haar uitzonderlijke schoonheid,

een hoofdrolspeler te voorschijn.

die hij met verbazing en bewondering beziet. Die schoon

Jij (de zon) word je met behulp van de ander (de maan)

heidsbeleving heeft hij n keer eerder in zijn leven gehad,

bewust van je seralende zelf. Nausika schenkt Odysseus een

toen hij een jonge palmboom bij het altaar van Apollo uit de

'kleed', een lichaam, maar hij weet nu dat het lichaam nier

aarde zag ontspruiten. Beschroomd blijft hij op gepaste af

wezenlijk van hem is, want hij herinnert zich dat hij zonder

stand staan. Hij smeekt Nausika met de blanke armen om

lichaam volledig heeft bestaan. Het is geleend, zoals dat bij

medelijden met hem te hebben en vraagt haar een doek die

ieder van ons het geval is. Het is, net als zijn persoonlijkheid,

hij kan omslaan en ook om hem de weg naar de stad te wij

niet van hem.

zen. Nausika draagt haar dienaressen op hem te baden en te

zalven, maar Odysseus schaamt zich en wil liever zichzelf

Hij was in het Al opgelost en elk spoor van er-zijn kwijt

omdat er geen objecten waren om zich aan te spiegelen, totdat

wassen en kleden. Athene verleent hem een bekoorlijke ge

de prachtige maan (Nausika} hem, de zon, ervan bewust

stalte en als hij zich weer vertoont, is Nausika getroffen door

maakte dat hij er nog is. Hij wordt zich bewust dat hij dankzij

zijn verschijning en wenst ze zich hem heimelijk tot echtge-

de maan zijn eigen licht en schoonheid waarneemt.

76

77

De zon (her kennen) zier dar hij zonder de maan (het gekende)
ook volledig aanwezig is geweest. Her lichaam komt echter
vanzelf met her wakker worden weer op en er lijkt niets veran
derd. Als je weer dat je her kennen bent, hoef je als je kleed
doodgaar niet bang re zijn: jij, de zon, her kennen, verdwijnt
niet. Odysseus hoeft nier meer in de gekende wereld re dui
ken, want hij weer sinds Kalypso dar niets van blijvende waarde
is, net als het van de zon geleende lichr. Er is dus wel iets heel
wezenlijks veranderd. Hij kan nu de schoonheid van Nausika
zien, maar raakt er niet meer door betoverd.
Her standpunt van waaruit hij kijkt is, zonder dat hij er iets
voor gedaan of gelaren heeft, vanzelf honderdtachtig graden
gedraaid. Zijn leven heeft ren langen leste een wending geno
men. Niet een zekere Odysseus is zich bewust geworden, maar
het al, de zon, is zich dankzij Nausika van zijn eigen aanwe
zigheid bewust geworden. Het is zoals de zon die zich er niet
van bewust is dat hij het is die alles verlicht en denkt de maan
te zijn. Nu komt de zon er plotseling achter dar hij al die rijd

Odysseus mag van Athene niet omkijken of pratn om at h

dan weer in de ban kan komen van het sprookje waann hiJ
zelf zo lang heeft geloofd en geleefd. Hij wordt dus nog met
een methode, een rruc, in het 'nu' gehouden en moet zijn aan
dacht op Arete, de moeder van Nausika, richten om een kans
re maken thuis re komen. Het richten van je aandacht op no
bele dingen is een concentratieoefening, die nodig is zolang je
nog niet rijp bent voor de grenzeloze, niets onderscheidende
liefde.
Odysseus wordt door Athene geholpen om in het nu re blijven door niet te spreken, zodat hij niet in dialoog kan gaan
met de onechte wereld van de Phaiaken. Zo ziet hij dat de
'gewone wereld' er nu heel anders uitziet. Het is wat j

gebeuren als je mediteert, of als je op een andere manter Je

met en rede
.
.
en dus neutrale aandacht. Odysseus heeft tiJdens ZIJD
re1s ge
gedachten en gevoelens passeert; je ervaart

noeg geleerd om dat re kunnen volhouden.

onbewust verliefd was op de weerspiegeling van zijn eigen licht.

Dat betekent niet dat de maan (Nausika) nu een dood ding
is. Integendeel: Odysseus eert haar, want dankzij haar is hij
zich ervan bewust geworden dar hij zelf all es verlicht en niet
een lichaam is.

Odysseus kijkt met grote ogen naar de stad met haar prach
tige havens en de goed gebouwde schepen. Mijmerend be
wonden hij het paleis met zijn bronzen muren, zilveren deur

15
I n het paleis van Alkinos
De illusie van deugd en rechtvaardigheid
Athene verhoort Odysseus' gebed en hult hem in een dichte
nevel, zodat hij ongezien de stad bereikt. In de gedaante van
een jong meisje wijst Athene hem de weg en draagt hem o p
niemand aan t e kijken en niets te vragen, omdat d e zeevarende
Phaiaken niet van vreemdelingen houden.

posten en gouden deuren. Voor de poort staan gouden en

zilveren honden op wacht. De ontvangstzalen zijn al even
kostbaar ingericht en behangen met kunstig tapijtwerk, ge
maakt door vrouwen, beroemd om hun wee8runst.
Overal staan gouden standbeelden met fakkels die de nach
telijke feesten overvloedig verlichten. Achter het paleis zijn
boom- en wijngaarden en wordt een groentetuin besproeid
door het water

van

een heldere bron. Een tweede bron bor

relt op de binnenplaats van het paleis, waar de inwoners van

de stad hun kruiken vullen. Onder het rechtschapen bestuur
van koning Alkinos en koningin Arete heersen vrede en harmonie.

78

79

ruiging dat je later, als je er goed genoeg voor bent, wel in de

hem el zult komen. Maar dar is nep, want het gaat hier slechts
Het land van de Phaiaken wordt bestuurd door Alkinos -

om gouden en zilveren symbolen van de waarheid. De zalen

wiens naam rechtvaardigheid betekent- en Arete. Haar naam

voor de nachtelijke feesten is het geloof, dat als we gaan slapen

betekent deugd en hun heerschappij symboliseert die waar

de Phaiaken de lichamen van de mensen gedurende de slaap

den. Het is in wezen een land waarin alles volgens regels en

bezighouden mee dans en ander vermaak. Ze brengen de men

plichten verloopt, in naam van de heersende normen en waar

sen 's morgens weer naar de waaktoestand terug en zorgen er

voor dat het verhaal dat je er gisteren ook was levend en

den, dus volgens de wereld die wij kennen, de waan van alle

zo

dag. Geen mens is goed genoeg om aan al die regels en plich

geloofwaardig blijft. In die waakeoestand heerst- onafhanke

ten te kunnen voldoen en dus maakt elke vreemdeling, ook de

lijk van cultuur en geloof- het waanidee dar je alleen waar

schrandere Odysseus, geen schijn van kans. Nog nooit heeft

heid en geluk kunt vinden als je je aan de regels van goed en

wie dan ook eraan kunnen voldoen. Hoe onzelfzuchtig en nobel

kwaad houdt.

je inspanningen ook zijn, altijd is er wel een element in je dat

Dat sprookjesland symboliseert her idee dat Jan, zijn lichaam

niet geheel voldoet aan de geldende regels. Daarom moet ook

en de wereld worden onderhouden door de Phaiaken als ik

Odysseus zich, gehuld in mist, onzichtbaar voortbewegen en

droom. Het is een

leren zien dat de meeste mensen hun geloof en ideen over hoe

droom gewoon doorgaat en dat de droom zich in mijn sla

het moet en hoort niet kunnen opgeven.

pende hoofd in bed afspeelc. Daar is geen bewijs voor, en dus

waanidee

dat de waakeoestand tijdens mijn

Dit volk gelooft heilig in her sturen van de dingen, in hun

is het slechts een 'geloof'. Maar dat is zo ongehoord, dat zelfs

doenerschap, in 'arbeid adelt'. Zij hebben daar serenge maar

de serengste athest het gelooft. Noch in de droom, noch in de

rechtvaardige richdijnen voor die nier overereden mogen wor

waaktoestand, noch in de droomloze slaap, is ruimte voor iers

den. Bij hen zijn waarheid en geluk groots verbeeld door gou

anders dan jouw onafgebroken aanwezigheid, waarin zich maar

den en zilveren standbeelden, maar het volk mist wel de spon

n eoestand tegelijk kan afspelen.

taniteit en het geluk dat aan die regels voorbijgaat. Daarom

Dat kunnen maar weinig mensen behappen. Je gelooft

ook is hun harmonie een gevolg van logica en handelen. Ge

klakkeloos dat een droom zich tijdens je slaap in je hoofd af

luk vinden zij iets dat verbeeld en vereerd moet worden als een

speelt. Maar de waakroestand is rotaal gescheiden van de

belofte voor morgen. Ze zijn beleefd tegen je als je alles vol

droom. Als zich een droom afspeelt in jou, bestaat de waak

gens de regels doet.

toestand er voor jou niet. Het hele idee dat de Phaiaken op

De twee bronnen symboliseren de dualiteit in het land der

roepen, is dat de drie eoestanden regelijkertijd bestaan. Alsof

Phaiaken, alsof je met twee kapiteins een schip kunt besturen

er een wereld is die altijd maar doorgaat, of je nu droomt of in

en gelukkig kunt worden als je ze allebei maar op n lijn kunt

de droomloze slaap verkeert. Maar als je durft te kijken, zie je

krijgen.

de wereld 's morgens geboren worden en als je in slaap vale,

gaat hij uit met alles erop en eraan.

Als je de wereld ziet zonder geheugen en zonder beeld, dus

neutraal, zie je vanzelf hoe deze dualistische wereld een leugen

Ook al denken de Phaiaken de waarheid van die leugen in

is, onbewust door iedereen in stand gehouden, in de volle over-

pacht re hebben, toch is een verblijf bij hen voor velen van ons

80

81

nodig om het laacste spoortje van het geloof in het onechte te

verliezen en het ongedefinieerd aanwezig-zijn te kunnen be

raadslieden der Phaiaken verstommen als ze de vreemdeling

ineens uit het niets zien opduiken.

vatten alvorens erin op te gaan. Kent niet iedere zoeker het

gevoel dat hij niet voldoet?
De namen van koning Rechtvaardigheid en zijn vrouw Deugd

suggerere at de riiger een soort examen moet afleggen;

.
voordat htj naar hUis mag moet hij eerst aan de maatstaven
van rechtvaardigheid en deugd voldoen. Alsof er een soort des
kundige jury bestaat, die beoordeelt of je wel genoeg puntjes

hebt ehaald om naar huis te mogen. Maar dat is onzin. Als je

met dte maatstaf meet, gaat liefde, essentie, de achterdeur uit.

Toch huist die waan ook nog in Odysseus. Hij weet niet of
hij wel echt 'voldoet' en dat is de reden dat hij op zijn thuisreis
de knien van koninginArete moer omhelzen. Dezelfde

waan

vind je bij vele zoekers. Dat er gestreden, gewerkt en gevoch

ten moet worden en er uiteindelijk ook een soort externe macht
zou zijn die beoordeelt of je er wel goed genoeg voor bent.
Maar zelfrealisatie is aan geen enkele voorwaarde gebonden.
Het is de realisatie van wat altijd al is geweest en zal blijven, en
dat er niet zoiets als een 'jij' bestaat. Zeus trekt aan alle touw
tjes en kijkt door jouw ogen naar zijn eigen wereld. Voor zelf
realisatie valt niets te doen of te laten.

Odysseus is op weg naar de hoogste rechter dieAlkinos heet,

war betekent 'ergens aan moeten voldoen'. Hij is onzichtbaar
omdat hij eigenlijk al vormloos en natuurlijk is na zijn verblijf
in de zee van het al en dankzij de wetenschap dat hij 'de zon' is
en zonder lichaam ook nog bestaat. Toch rest er nog dat spoortje
van 'iets te moeten doen' om van het idee golf te zijn af te
komen om water te kunnen zijn. Maar het probleem is dat er
in het dagelijkse leven geen koningAlkinos, koninginArete
en geen Phaiaken zijn. Het zijn waanideen, maar toch gaan
we er voor het gemak even van uit dat ze bestaan.
De Phaiaken schrikken als er zomaar een man verschijnt die
de knien van de koningin van de deugd omarmt. Waarom
het nu de knien vanArete en niet die van Alkinos zijn, is
omdat deugd net iets dichter bij de waarheid staat dan recht
vaardigheid. Deugd gaat via het hart en kan in principe twee
kamen zien, terwijl rechtvaardigheid alles zwart-wit ziet, al
tijd maar n kam kiest en daardoor heel bot kan zijn. Recht
vaardigheid gaat daarom ook uit van een god die het beste
uitkomt, en dat is Poseidon, die altijd alleen zijn eigen kam als
het goede ziet en de andere kant wil vernietigen.

Als de vermomde Athene en Odysseus samen bij het paleis

aankomen, zegt de godin dat hij alleen een kans heeft om
naar huis gebracht te worden aJs Arete hem haar gunst

shnkt. Hierop laat Athene hem alleen. Odysseus blijft een

tiJdJe staan om alle pracht en praal in zich op te nemen en
stapt vervolgens vastberaden over de bronzen drempel van
het paleis.
Nog steeds onzichtbaar loopt hij direct op koningin Arete

af en werpt zich aan haar voeten. Wanneer hij haar knien

omhelst, wijkt de nevel van hem en alle aanwezige vorsten en
82

Odysseus smeekt koningin Arete om hem naar huis te laten

brengen. De Phaiaken bieden hem een ereplaats, wijn en
brood aan en zeggen zijn verzoek in te zullen willigen. De
Phaiaken vermoeden met een god te maken te hebben, on
danks het feit dat goden altijd openlijk aan hen verschijnen.
Odysseus verzekert hun dat hij geen god, maar een sterve
ling is en dat hij zich tot de ongelukkigste mensen op aarde
83

rekent. Hij zou hu.n van al zijn eUende kunnen vertellen maar
zijn honger staat dat in de weg. Want niets is zo onbeschaamd
als die vervloekte maag, die altijd maar weer gevuld wil wor

Zo helpt Arete Odysseus zich weer te herinneren dat hij dat

den. Ook kan Odysseus het niet nalaten te herhalen dat hij

lichaam pas op het strand heeft gekregen en dat hij er daarvr,

naar huis wil en alle aanwezigen verzekeren hem dat zij daar

zonde r lichaam, ook was. Hij ziet nu dat hij zich op de een of
andere manier bewust moet blijven van het feit dat hij niet dat

voor zullen zorgen.

lichaam is. Maar ook dat hij vanzelf wel weer op de goede weg
wordt gezet als hij dat vergeet. Niet omdat hij zo'n slim Jantje
heeft die dat moet of kan doen, maar omdat hij steeds meer
We doen dus maar even alsof die rechters in ons er echt zijn en

gaat zien dat dit vanzelf geregeld wordt. Tegelijkertijd moet hij

alsof geen mens op aarde aan hun strenge terechtwijzingen

leren op te houden zichzelf te straffen als hij het vergeten is. Dat

omkomt, al heeft niemand ze ooit gezien. We geloven dat we

is geen taak van een Jantje, dat doet het bewustzijn wel.

gestraft worden voor slechte daden en beloond worden voor

goede. Hier graaft dan ook het geloof in het 'doenerschap' naar
zijn eigen wortels, maar kan

ze

niet vinden omdat ze niet be

staan. Want wat kun je anders vinden dan water als je de ecu

Odysseus verzwijgt zijn naam, maar vertelt wel over zijn ver

wig falende golven echt gaat onderzoeken? Het doet misschien

blijf en gevangenschap bij Kalypso en hoe hij na zeven jaar

pijn als je leert zien dat alles door het water wordt gedaan of

op een vlot is vertrokken en als drenkeling op het eiland der

gelaten. Wat moet je dan mee al die verhalen dar je een golf

Phaiaken is aangespoeld. Ook vertelt hij over zijn ontmoe

bent die door te reizen tot zijn warer-zijn is gekomen?

ting met Nausika, van wie hij die mooie kleding kreeg.

Nee, ik kan nog geen water zijn, want kijk maar ... Mijn golf
eer nog en heeft nog verlangens enzovoort. Korrom, Odysseus
kan de twee kanren van zijn warer-zijn nog niet aan en wil iets
doen om zijn golfkant kwijt te raken, maar die kleding (zijn

Plotseling heeft hij de truc door: je moet voor de buieenwereld

lichaam) heeft hij nota bene nog maar net van Nausika ge

gewoon blijven doen alsof je het lichaam bent en niet probe

kregen! Zo snel is hij weer in de rol van een lichaam terugge

ren hun te vertellen dat je eigenlijk water bent. Je moet de

vallen. Oir jojon, zo als ik het noem, is in deze fase onvermij

golvenwereld en het water gewoon tegelijkertijd laten bestaan

delijk en gaat vanzelf over.

en je aandacht bij dat water-zijn proberen re houden, anders

verval je

zo

weer in de waan de hoofdrolspeler re zijn. Zo kan

hij ook beter inspelen op wat de wereld van hem verwacht

zonder zich aangesproken of schuldig te voelen als hij hun
Koningin Arere heeft direct zijn kleding herkend, die zij zelf

niet alles vertelt. Dat maakt het leven al een stuk makkelijker

met haar dienaressen heeft geweven. Zij richt zich tot

omdat de bocsingen met je omgeving en jezelf afnemen.

Odysseus en vraagt hem wie hij is en hoe hij aan die prach
tige kleren is gekomen.
84

85

Koning Alkinos antwoordt dat zijn dochter tekortgeschoten

is door Odysseus niet zelf naar het paleis te brengen. Maar
de held verdedigt haar en zegt dat hij zelf haar uitnodiging
heeft afgeslagen, uit vrees dat hij de koning zo voor het hoofd
zou stoten.

dat niemand en dus ook niet Alkinos zelf perfect is. Dat heeft
naruu rlijk tot gevolg dat Alkinos zich aangesproken voelt.
De koning verdedigt zich zonder te zien dat hij niet wil be
kennen dar hij zelf ook niet perfect is.
Odysseus heeft dat gedaan zonder zijn eigen standpunt ter
'

'

discussie te sreUen, dat in de schijnbare tweeheid van water en

golf het water natuurlijk voor alles verantwoordelijk is en nooit
de een of andere golf. Beweren dat er geen vrije wil bestaat
Die nieuwe kijk lost de situatie direct op. Hij weet de hoogste

regen mensen die hun eigen onvolkomenheid niet durven re

rechter die zijn dochter een tekortkoming verwijt duidelijk te

zien, is zinloos. Je weet van tevoren dat Alkinos dar toch nog
niet kan behappen.

maken dat hij de zaak van twee kanten kan zien. Dus zonder
te vervallen in: 'Zeus doet dat allemaal en niet je dochter of de
een of andere ik'. Dat komt toch niet over. Odysseus wijst

Nu kan de held pas inzien wat het schip van de vrijheid dat
klaar ligt echt inhoudt. Hij hoeft niet langer zichzelf, noch

geen schuldige aan, maar weet dat handig te omzeilen door

andere golven te overtuigen van de waarheid van het water

een persoonlijke reden re geven die voor de koning aanvaard

zijn en zo laat hij Alkinos vrij in zijn geloof dat hij een golf is

baar is, waardoor hij de schuldvraag kan loslaten.

met een vrije wil en dat hij een eigen keuze kan maken.
Odysseus ziet zelf dat Zeus in werkelijkheid alles doet. Het
lijkt in het dagelijkse leven moeilijk om door te gaan met te
zeggen dat jij alles doet en keuzes maakt, terwijl je tegelijk

Alkinos antwoordt dat het niet in zijn aard ligt om zonder

weet dat er niet een jij is die beslist maar altijd Zeus, het water

reden boos te worden, want hij heeft kalmte hoog in het vaan

zelf. Maar ook zonder de hele waarheid re vertellen, hoef je

del. Vervolgens bekent Alkinos, dat hij graag een man als

nog niet re liegen. Dar doet Odysseus dan ook niet; hij past

Odysseus als schoonzoon zou wensen, maar alleen als de held

het verhaal alleen aan het niveau van de ander aan.

uit vrije wil zou blijven. Immers, de Phaiaken zijn zich ervan
bewust dat Zeus hen verbiedt iemand tegen zijn wil bij zich

Dat lijkt makkelijk, maar is extreem moeilijk omdat we ge

te houden. Bovendien verzekert Alkinos hem dat de

wend zijn alles wat we meemaken meteen rond te bazuinen.

Phaiaken hem met hun snelvarende schepen thuis zullen

Of het nu iets is om over op te scheppen of meelij te wekken;

brengen, zodra Odysseus dat verkiest. Dat verheugt Odysseus

belangrijke dingen kun je nooit voor jezelf houden en het ge

en hij bidt tot Zeus dat Alkinos woord houdt en hij zijn

woon laten zijn zoals het is. Dat is vrijwel onmogelijk. Neem

vaderland zal terugzien.

je maar eens voor niet te vertellen dat je slecht geslapen hebt

en kijk hoe vaak je daar aandacht voor had willen krijgen. Het
gewoon maar er-zijn zonder aandacht te vragen kun je pas
moeiteloos aan als je helemaal ziet dat alles in het leven draait

Zo, daar komt Odysseus mooi van af! Hij heeft het hoogste

om aandacht krijgen en jij geen aandacht meer van de bulten

gezag een koekje van eigen deeg gegeven, door erop te wijzen

wereld nodig hebt.

86

87

Her 'doenerschap' is zo'n hardnekkig virus, dar je er niet n

16
De spelen bij de Phaiaken - De valkuil van de trots

twee-drie van af kunt zijn. Her is onzin dat je in n klap

blijvend met de nu-stroom mee kunt gaan, zonder door de

Vermomd als heraut van de koning roept Athene de volgende

inhoud van her verhaal - dat meesral verleden rijd is- geraakt

dag alle leiders en raadslieden der Phaiaken op om over de

re worden. Je kum jezelf nooit rijp mken, wam dar gebeurt

terugreis van Odysseus te vergaderen. Odysseus heeft ze om

natuurlijk vanzelf.

getoverd in een bekoorlijke, sterke man zodat hij bemind

wordt en met ontzag bejegend door alle Phaiaken. Die be
sluiten voor zijn terugreis een schip in

zee

te trekken en het

te bemannen met de beste roeiers van het land.

Alleen Alkinos, die naast hem zit, ziet zijn ontroering en

stelt voor om naar de sportwedstrijden te gaan, waarvoo r het
volk aJ te hoop is gelopen. Prins Laodamas daagt Odysseus
uit om aan de wedstrijden mee te doen, maar die weigert

Alles gaar nu van een leien dakje. Athene regelt alles, want

aanvankelijk omdat zijn hoofd er niet naar staat- vol als hij

Odysseus heeft gezien wat er gezien moet worden, de waan

is van zijn ellende en zijn verlangen naar huis te gaan. Maar

dat je om thuis te komen iets zou kunnen doen of laten, of dat

wanneer zijn trots wordt gekrenkt door een smalende op

je aan iets zou moeren voldoen. Dat geeft opluchting en maakt

merking van worstelkampioen EuryaJos, laat Odysseus zich

het leven meteen een stuk makkelijker.

verleiden om toch mee te doen. Hij zal hun wel even laten
zien wat een acleet hij is.
Odysseus overtreft met zijn discusworp alle tegenstanders.
Ook kan hij het niet nalaten op te scheppen over zijn vaar

Vervolgens wordt er een feest voor Odysseus gehouden. De

digheid in het boogschieten en speerwerpen. Alleen met hard

goddelijke zanger Demodokos, bezingt een twist tussen

lopen vreest hij verslagen te worden, verzwakt aJs hij is door

Odysseus en Achilles, de inmiddels legendarische helden van

zijn avonturen. Koning Alkinos toont begrip voor de ge

de Trojaanse oorlog. Het lied ontroert Odysseus, maar hij

krenkte Odysseus en begrijpt dat hij wil laten zien waarin hij

weet dat voor de aanwezigen te verbergen.

uitblinkt. Van zijn kant vertelt hij Odysseus waarin de

Phaiaken uitzonderlijk bedreven zijn: hardlopen, zeevaart,
dans en gezang.

T ja, als er een feest is, loopt het wel eens uit de hand en jawel
hoor, Odysseus wordt weer uit zijn basis van water-zijn ge
trokken wanneer men zijn daden aJs 'golf ' gaat ophemelen.

Odysseus valt nog gemakkelijk van her ene gevoel in her an

Ieder van ons die dit doormaakt zal her duidelijk worden dat

dere en kan zijn aandacht niet lang op her thuiskomen hou

je steeds een stap vooruit mag en vervolgens weer twee stap

den. 'Trots is her laatste dat wegvalt,' heeft mijn leermeester

pen terugzet wordt.

ooit gezegd en dat was ook bij Odysseus het geval. Je omge88

89

ving kan het meescal aan je merken, maar zelf zie je je eigen

zij hechten geloof aan het verhaal

van

het overspel. Poseidon

trots en opschepperij niet zo makkelijk. Dat komt pas later

doet dan ook van alles om het verhaal en alle ideen erover zo

aan de orde, ook voor Odysseus als hij de vrijers, dus al zijn

snel mogelijk te laten beindigen, om het terug te brengen naar

neigingen, als wezensvreemd gaat zien en herkennen en ze zo

hoe het is, was en zal zijn - net zoals we her leven tijdens de

kan passeren. Nu, bij de Phaiaken is hij nog trots op wat hij

eerste drie levensjaren hebben ervaren. Daarom ziet Odysseus

kan en hij plaatst daarmee de eer en aandacht van het hande

dat Poseidon als bestrijder van het onechte van de gekende kant

len in de golf en niet in her water.

al die cijd zijn grote hulp is geweest om alles los te laten wat niet
van

hem is, zoals de list van het paard van Troje. Nu kan Odysseus

ook zijn inzicht voor zich houden; hij vraagt geen aandacht meer
voor zijn verhalen, omdat ze niets te maken hebben met hoe het
Om hun bedrevenheid te tonen, zingt Demodokos een lied,

leven zich voltrekt.

terwijl enkele jonge P ha.iaken om de zanger heen dansen.

Odysseus kijkt gefascineerd toe. Het lied gaat over het over
spel tussen de liefdesgodin Aphrodite en Ares, de oorlogs
god. De bedrogen echtgenoot Hepha.istos vangt hen door

Om een ander staaltje van hun danskunsten te tonen, laat

een list in een web en roept de goden bijeen om hun het

Alkinos de dans met de purperen bal uitvoeren. Odysseus is

schandelijke schouwspel te tonen. De goden vermaken zich

verrukt door het kunstige spektakel en complimenteert

kostelijk bij het zien van het overspelige steL Alleen Poseidon

Alkinos dat zijn dansers de besten zijn. Alkinos is gevleid

kan er niet om lachen. Hij smeekt Hepha.istos om Ares vrij te

en stelt voor Odysseus gastgeschenken te geven.

laten. Hepha.istos stemt ermee in, mits Poseidon borg staat

voor het gevalAces zijn boete niet betaalt. Zowel de Pha.iaken
als Odysseus genieten opgetogen van het verhaal.
De cirkel is rond. Hij is klaar met het doenerschap en de waan
over een vrije wil te beschikken. Hij ziet nu in dat alle ellende
begonnen leek te zijn met de gouden bal van Eris, de godin
Hier zien we het verschil in trots russen Odysseus en de Phaiaken.

van het conflict, maar dat in wezen Zeus er zelf acheer zat.

Beiden zijn opgetogen over hetzelfde verhaal. Alleen voor de

Zeus doet alles, dus ook oorlogen ontketenen en eigenlijk al

Phaiaken gaar het om de bestraffing van het bedrog van

les wat door mensen en goden wordt gedaan. Hier maakt

Aphrodite en Ares, en om het feit dat het gezag wordt hersteld

Odysseus goden en mensen n: ze zijn niet meer of minder

zoals het volgens hen hoon. Maar Odysseus begrijpt nu voor

dan Zeus zelf.

het eerst de ware aard van Poseidon. De god van de zee kan niet

Als het je toch niets meer uitmaakt, kun je ook de mensen

om het overspel lachen, bloedserieus als hij is in zijn eeuwige

helpen die het nog niet bevatten, door de daden die ze denken

strijd tegen het geloof in onwaarachtige verhalen, want alles wat

zelf te doen ook gewoon als van hen persoonlijk te blijven

komt en gaat hoort niet binnen de waarheid van het onveran

benoemen. Dat noem ik 'positief slijmen'. Zo kan ik gewoon

derlijk absolute wat-is. De goden maken er een vertoning van;

de anderen die ergens trots op zijn, trots laren zijn en compli-

90

91

menten geven. Eigenl ijk is het zelfs geen slijmen. Het is ge

woon alles in zijn waarde laten en zien dar het fijn is om gol
ven die golven denken en willen zijn, te belonen met war hun
een goed gevoel geeft. Die overgang valt niet mee; enerzijds zit

o ze held nog gevangen in het golfje-zijn, inclusief de trots op

_
ZIJn erle n, anderzijds zier hij in dat hij water is en laat hij
-

mijn wil maar de wil van Zeus die alles- dus ook mijn thuis
reis regelt en die mij via jou bewust laar worden dar ik her
-

water ben en nier dat tijdelijke golfje. Daarmee heeft Odysseus

her golf-zijn oversregen en heeft hij de schoonheid van het

onsterfelijke water herkend.

rege!.JkernJd de andere golven in hun waarde. Hij heeft hier

nog nier door dar water niet naar golven kijkt en daar dus niet
trots over kan zijn. Kortom, hij maakt hier nog een object van

Na het feestmaal vraagt Odysseus

her water. Die trots op wat je bereikt denke re hebben is altijd

het paard van Troje wiJ zingen. Bij het aanhoren van het lied

aan

Demodokos of hij over

begint Odysseus bitter te wenen. Alklnos laat de zanger zijn

van een golf en nooit van het water.

Maar die valkuil is meestal onvermijdelijk. Ik was er ook in

lied staken en vraagt Odysseus om zijn naam niet langer ge

gevangen en voelde mij een ti jdje meer dan de anderen. Vroeg

heim te houden en zijn vaderland bekend te maken, zodat zijn

aflaat stoot je wel je hoofd en komt de genade je weer verlos

schepen hem daarheen lewmen brengen. Want eenmaal be

sen, als dat voor je is weggelegd. De verrukking van kijken

kend met de beste mming bepalen de snelvarende schepen der

naar her dansen van de Phaiaken kwam nier van de dansers,

Phaiaken vanze lf de juiste koers; stuurlui of roer hebben zij

maar van her zien dat Zeus danst. Dat is de beloning, de

niet nodig. Nu kan de held er niet meer onderuit en antwoordt

schoonheidervaring die we zoeken.

dat hij Odysseus is, won van Lartes en beroemd om zijn lis
ten. Alklnos vraagt Odysseus zijn lorgevallen te vertellen. Tot
diep in de nachtverhaalt hij van zijn avonturen. KoninginArete
onderbreekt hem om de Phaiaken hun oordeel over deze even

Odysseus wordt gebaad en gezalfd. Gehuld in een mooie man

wichtige man te vragen. De Phaiaken zijn het erover eens dat

rel komt hij Nausika tegen, die hem bewonderend aankijkt.

het een eer is om Odysseus in hun midden te hebben en be

Ze neemt afscheid en spreekt de wens uit dat hij in zijn va

sluiten om hem nog meer geschenken mee naar huis te geven.

derland nog eens aan haar zal denken. Heeft hij immers zijn

Odysseus betuigt zijn dankbaarheid, want niets is beter dan

leven niet

met volle handen in zijn vaderland terug te keren.

aan

haar te danken? Odysseus belooft na thuis

komst haar uit dank als een godin te vereren.

Hij vervolgt zijn relaas en pas nadat hij alles verteld heeft,
gaan zij allen slapen.

Her zich laren zalven en baden is her verankeren van war hij
nu nee begrepen heeft. Prompt komt hij Nausika regen en nu

Nu maakt het ook niet meer uit dat hij de naam Odysseus

kan hij haar wel ontmoeten en van haar schoonheid genieten,

gebruikt en kan hij zich bekend maken zonder gevaar te lopen

zonder dar hij iets van haar wil. Hij laar haar als eerste zien dar

voor de gevolgen. Hij weer nu zeker dar hij nier Odysseus is

hij zich volledig heeft overgegeven

noch aan iemand of iers verantwoording schuldig is, behalve

92

aan

her besef: her is nier

93

aan het water zelf. De vijgenboompositie is zijn natuurlijke

perspectief en hij kan als Odysseus de mast weer omhelzen,
die niets met hem te maken heeft. Hij kan Odysseus zijn ver

gebracht en voordat hij wakker wordt is het schip weer ver

trokken.

haal laten verrellen zonder het zelf nog als iets van hem te vol
gen of te geloven. Hij vervalt daardoor vanzelf niet meer in de

Nu hij de vruchten van goed en kwaad van de Phaiakcn niet

emoties en gevoelens die horen bij: het is mij overkomen. Dat

meer nodig heeft, kan hij hun gastvrijheid en verzorging waar

hij rot tranen roe geroerd wordt door het verhaal van het paard

deren, hoe tijdelijk en betrekkelijk die ook geweest mogen

van Troje komt niet door een gevoel of een emotie. Het is het

zijn. De maaltijd smaakt niet minder lekker als je weet dat

besef dat Poseidon hem al die tijd heeft geholpen om hem elke

het maar een droom is. Het loslaren van de persoonlijkheid

waan dat hij iets of iemand is af te nemen. Een diep gevoel van

gaat net zo moeiteloos als het loslaten van de waakroestand

dankbaarheid, doet hem de tranen in de ogen lopen.

als je gaat slapen.

Je kunt vol venrouwen de hoofdrolspeler en zijn hele wereld

Als hij het gekende en het mens-zijn verlaat en de drempel

loslaten, want zijn show is afgelopen, maar jijzelf niet, want jij

overgaat naar het kennen, komt uit wat er is voorspeld: dat hij

kunt niet komen en gaan maar draagt moeiteloos elke nieuwe

op een vreemd schip naar huis zal gaan. Hij wordt op ander

show die wordt opgevoerd.

mans schip n aar huis gebracht, maar het vreemde schip staat
ook symbool voor het lichaam. Odysseus kan, zonder dat er
iets met hem gebeurt, zijn lichaam loslaten en gelooft niet meer
dat je toch een lichaam hebt, al ervaar je het niet; hij is nu

Nog voor het schip de thuishaven der Phaiaken bereikt, krijgt

gewoon wat hij is: ongedefinieerd bewustzijn.

Poseidon het in de gaten en w hij de P haiaken straffen. Zijn

eigen volk is tegen zijn wil ingegaan. Zij hebben hem, hun god
Poseidon, de kans ontnomen om Odysseus ook op het laatste
deel

De volgende dag brengen de P haiaken het schip in gereed

heid voor zijn vertrek. N a eerst nog offers te hebben gebracht
en een uitgebreid maal genoten te hebben, neemt Odysseus

van

zijn thuisreis met rampspoed te treffen, nu hij sla

pend en beladen met geschenken Ithaka reeds heeft bereikt.

Poseidon wil hun stad door een bergketen voor altijd

van

de zee scheiden, zodat ze nooit meer mensen een geleide naar

afscheid van de Phaiaken en prijst hen uitbundig. Vervolgens

huis kunnen geven en hij wil het schip vernietigen. Maar

stapt Odysseus over de bronzen drempel

Zeus vindt dat te ver gaan. In het zicht van de haven veran

van

het paleis en

wordt hij met al zijn geschenken naar het snelle schip ge

bracht.

dert Poseidon het schip dan maar in een rots.

Dan herinnert Alkinos zich een oud orakel dat hem deze

Aan boord is voor Odysseus een bed gemaakt, waarop hij

rampspoed ooit heeft voorspeld. Hij besluit mensen voortaan

zich ten ruste legt. Nog voor het schip vertrekt, valt hij in een

niet meer te helpen en met de hulpvaardigheid der P haiaken

wete, diepe, op de dood gelijkende slaap.

is het voor altijd gedaan.

De volgende dag nadert het schip het eiland lthaka.

Odysseus wordt - nog steeds slapend - in een baai aan land
94

9S

De Phaiaken geloven nog steeds heilig in deugd en rechtvaar

digheid, in het doenerschap en de inspanningen die ze den
ken te ondernemen voor her welzijn van de mensheid. Maar
na de waarschuwing van Poseidon kennen ze hun plaats en
zullen ze nooit meer reizigers naar huis brengen. Hoe zou dar
ook kunnen, als iedere zoeker naar de waarheid, evenals de
golf die het water zoekt, in diepste zin al thuis is?
Opvallend is dar Poseidon hier weer miskleunt. Hij is kwaad
omdat de Phaiaken hem geen roesremming hebben gevraagd
om Odysseus naar huis te mogen brengen. Dus wil hij ze straf
fen door een berg russen hen en de zee te maken - russen her
gekende en het kennen - zodat ze nooit meer conrace met
elkaar kunnen hebben, alsof je een dikke muur in de dualiteit
zou kunnen bouwen.
Om die laatste dialoog russen Poseidon en zijn broer Zeus re
begrijpen, moer je het verschil russen het ware en het valse
kennen. Poseidon wil binnen het kader

van

de dualiteit her

valse gekende definitief mee een bergketen van de waarheid

afsluiten. Immers, als het roch vals is, waarom het dan niet
isoleren? Zeus geeft Poseidon gelijk maar weer hem toch zover
re krijgen dar uiteindelijk alleen het ene schip waarop Odysseus
naar huis is gebracht versteent. Daaruit blijkt dat Poseidon
niet doorheeft dat Odysseus hem nu als zijn leermeester ziet
en hem dankbaar is voor war hij voor hem heeft gedaan, en
dat Zeus de feitelijke veranrwoordelijkheid draagt, alle macht
in handen heeft en dat ook 'echt en onecht' daarom deel uit
maken van Zeus: her grote geheel. Zelfs Poseidon is maar een
dienaar, een verschijningsvorm.
Ook al staar Poseidon binnen de drie roestanden aan de blij
vende, de kennende kam, hij belichaamt wel het kennen dat nog
in oorlog is met het gekende en heeft zelf nier door dat het hele
spel van goed en kwaad, zware en wit, yin en yang zich eigenlijk
in Zeus afspeelt. Maar die laar zich nier door de serieuze Poseidon,
die niet de ware aard van her gekende kent, zijn eigen spel afpak
ken en speelt het zo dat Poseidon dar nier doorheeft.
96

De kracht en macht van Poseidon zijn lastig te begrijpen ver

geleken mee de rol van Pallas Athene,

am zij is eigenlijk. Zeus

in-uirvoering. Zij kan elke rol, van wte ook, spelen. Strikt ge
nomen speelt ze ook de rol van Zeus. Als ze de rol van Poseidon
speelt, is ze de gevaarlijke en dreigende kracht die alles wat
niet kennendbeid is, probeert te vernietigen. Als ze Athene
zelf is, doet ze alleen het lieve werk.
Poseidon vertegenwoordigt kennendbeid binnen de ruimte
waarin waak- en droomroesrand hun spelletje spelen. Hij ver
tegenwoordigt daar her uitvoerende en hoogste gezag, maar
het laatste staartje van her hele spel ziet hij zelf niet. Hij heeft
coch nog iets dualistisch in zich. Hij is zelf een stukje van het

gekende in het schouwspel van Zeus. De opperg kan el

zonder hem, maar hij niet zonder Zeus. Daarom WIJSt men m
sommige godsdiensren afgoden af. Elke afgod is een idee en
alle ideen moeten eruit, voordar je rot her ene kunt komen.
Poseidon is de essentie, maar zonder dat hij beseft hoe de vork
precies in de steel zit.
In de droomloze slaap heerst alleen Poseidon. Het zuivere
al-zijn. Omdat de droomloze slaap de schijn heeft onderbro
ken te worden door de droom of de waaktoestand, moet er
iets zijn wat de afwezigheid van aanwezigheid kent. De droom
loze slaap is in al zijn perfectie van vrede en geluk toch nog
een object. Alleen Zeus kent die aan- en afwezigheid vanuit de
vijgenboompositie. Daar is geen sprake meer van beide roe
scanden, maar alleen van kennendheid.
De dialoog russen Zeus en zijn broer zou eigenlijk pas later
moeten komen, als de scheiding van het kennen en het ge
kende, waarvoor zoveel reizen nodig zijn, herkend en erkend
wordt. Want uiteindelijk moet ook die scheiding weer onge
daan gemaakt worden om het geheel in her juiste licht te plaat
sen. Niet alleen het absolute, het water, is waarheid, maar ook
her betrekkelijke en tijdelijke golvenspel dat her absolute van
momene tot moment in zichzelf speelt. In die eenheid bestaar
97

geen waarachtig regenover een onwaarachtig meer. Zeus weer

dar, maar Poseidon nier.
Odysseus heeft her kennen rot dan roe als iets van hemzelf

Deel 11

beleefd en nog nier begrepen dat hijzelf ook een object van het

Het doden van de vrijers

kennen is. Daarom voelde hij zich gevangen bij Kalypso. Hij
was daar gevangene van die mooie vrouw en haar illusoire
wereld, gevangen door het gekende. Hij besefte nog niet dat
hij daar in feite- en altijd al - los

van

was. Dat inzicht werd

pas een feit toen Poseidon zijn vlot stuksloeg en hem in het al
lier opgaan, waar hij zijn ware aard realiseerde en n werd.
Hij zag dar hij zelf is war hij altijd had gezocht: her vormloze,

Eenmaal thuisgekomen begint voor Odysseus de moeilijkste

onvoorstelbare zelf.

fase van de zoektocht: het thuisblijven. Odysseus ziet zich voor

Het enige waarop hij nog geen zicht had, was de waan dat

de raak geplaatst om de honderdacht vrijers, die zijn huis be

hij de reis en zijn heldendaden zelf verricht en beleefd had.

zetten en zijn vrouw willen trouwen, uit re schakelen. Deze

Daarom zat Poseidon hem achter de vodden. Odysseus hinkte

srrijd tegen de vrijers gebruik ik als metafoor voor alle per

nog op twee gedachten en kon geen keuze maken, geen n

soonlijke neigingen die ons leven zuur maken of veraangena

beid worden.

men als het zo uit komt.

Pas als de boor in een klomp steen is omgetoverd, is de te

Nu gaat het er echt om spannen voor Odysseus en ook voor

rugweg naar de dualiteit voorgoed afgesneden. Her idee dar

de zoeker, wam het is niet eenvoudig, zo niet onmogelijk, om

her gekende iets voor het kennen kan doen sneuvelt en de rol

je vrijers uit te schakelen. Dit tweede gedeelte 'Het doden van

van de Phaiaken als thuisbrengers is uitgespeeld. Nu Odysseus

de vrijers' is dan ook gedetailleerder en uitvoeriger dan het

door de boor is thuisgebracht en daarmee naar de kennende

eerste.

kam is verhuisd, is de rol van Poseidon als bestrijder van her

17

gekende voor Odysseus uitgespeeld.

Terug op Ithaka- De thuiskomst

Als Odysseus uit zijn diepe slaap ontwaakt, herkent hij zijn
vaderland niet. Pallas Achene heeft de omgeving in nevelen
gehuld. Jammerend loopt hij rond. Hebben de Phaiaken hem
dan toch bedrogen en op een vreemd eiland achtergelaten?
Wat heeft hij nu

aan

zijn rijkdommen of hebben ze een deel

daarvan misschien weer meegenomen?

Nauwkeurig telt Odysseus de schatten, maar er ontbreekt
niets. Wenend dwaalt hij langs het strand. Pallas Athene na
dert hem in de vermomming van een jonge schaapherder met
98

99

een edel voorkomen. Op zijn vraag waar hij is, antwoordt

Athene dat hij zich op het vermaarde Ithaka bevindt. Grote
vreugde maakt zich van hem meester, maar hij durft het

In het begin zijn we niet in staat het zelf als ons eigenlijke huis

niet te laten blijken. Hij durft zich niet voor zichzelf uit te

re herkennen. De helderheid van er-zijn met of zonder vorm

geven en verzint een listig verhaal over wie hij is en hoe hij

is nog niet verankerd en we ontwaken nog met het oude sys

daar is beland. Athene neemt haar eigen schone gedaante

teem en al zijn twijfels. Iemand anders moet je vertellen dat je

aan en verzekert Odysseus dat zij hem nog steeds bij zal

er bent. Als je door het een of ander in die natuurlijke staat

staan, al heeft ze hem niet voor de woede van Poseidon kun

terechtkomt, zou je het anders niet eens doorhebben.

nen vrijwaren. Om hem te overtuigen jaagt Athene de nevel

Odysseus moet net als ik en de meesten van ons verteld wor

uiteen en herkent hij zijn land. Vol vreugde kust hij zijn

den dat hij 'er' is. De oude automatismen om via bordjes de

geboortegrond. Odysseus herkent nu ook de baai waarin de

richcing naar Den Haag te zoeken als je daar al bent, zitten de

Phaiaken hem aan land hebben gebracht. Zijn schatren lig

uiteindelijke vrijheid nog in de weg. Zoeken naar die richting

gen vlak bij de olijfboom die voor de grot der Naiaden staat.

aanwijzers als je er al bene is natuurlijk zinloos, maar als je on

,

De grot heeft twee ingangen, n voor de mensen en n

verwacht thuiskomt, is het onvermijdelijk dat je het een poosje

voor de onsterfelijken. Daarin verbergt Pallas Athene de

zult doen. Maar zoals altijd is hulp aanwezig. Als het je lotsbe

schatten die Odysseus haar aanreikt, waarna ze de grot met

stemming is, zal de regisseuse van het spel Pallas Athene je weer

een steen afsluit.

op de juiste weg krijgen en je geruststellen dat dit is wat je wekt.

Aan de voet van de heilige olijfboom gezeten, verteltAtbene

Het duurt een tijdje voordat je beseft wat het inhoudt, in Den

dat zijn huis wordt bevolkt door onbeschaamde vrijers, die

Haag te zijn ronder overal bordjes met Den Haag tegen te ko

naar de hand

men. Maar na verloop van tijd wordt het je vanzelf eigen.

van

zijn vrouw Penelope dingen en de baas in

zijn paleis spelen. Odysseus beseft dat het maar goed is, dat
hij niet meteen naar zijn vrouw is gesneld. Dan zou hem ze

Pas na de ontmoeting met Pallas Athene durft Odysseus zich

ker een zelfde lot hebben getroffen als Agamemnon, die bij

over te geven aan de gelukservaring van de thuiskomst. Die

thuiskomst vermoord werd door de vrijer van zijn vrouw.

gdukservaring heeft niets met het wezenlijke gelukkig-zijn te

Athene vermomt Odysseus als een oude bedelaar en stuurt

maken, maar is nog het geluk van een iemand die zichzelf, zijn

hem naar Eumaios, de trouwe zwijnenhoeder.

thuis, heeft gevonden. Hoe mooi die ervaring ook kan zijn,

Zelf reist ze af naar Sparta om zijn zoon Teleroaehos terug

te roepen, die daar koning Menelaos bezoekt om hem te vra
gen naar het lot van zijn vader.

het is en blijft iets wat komt en gaat en is daarom onecht.

Bovendien leert hij dat er nog n groot gevaar loert. Aga
memnon, een van de grootste Griekse vorsten, is na zijn thuis

Verbaasd vraagt Odysseus Athene waarom ze Teleroaehos

komt uit de Trojaanse oorlog lafha rtig door een vrijer van zijn

op reis heeft gestuurd, terwijl ze de waarheid over hem wist.

vrouw vermoord. Odysseus is dat al in het dodenrijk verteld,

Zij antwoordt dat Teleroaehos met deze reis eer en roem ver

maar Athene zegt - om hem ervan te doordringen - dat zijn

werft en dat hij veilig is, ondanks de boten van de vrijers die

leven aan een zijden draadje hangt, want al die vrijers bezetten

in een hinderlaag liggen om hem op zijn terugreis te vermoor

zijn paleis. Hij kan er w geweest zijn en dan is hij nog niets

den.

opgeschoren; dat heeft hij in her Dodenrijk wel geleerd.

100

101

Hij bedankt Athene voor haar uitleg, maar kan niet nalaten
toch wat kritische kamtekeningen te maken: waarom is ze pas
weer bij de Phaiaken verschenen om hem te helpen, zoals ze
hem ook hielp tijdens de strijd om Troje, maar niet op de
lange moeizame reis na zijn vertrek uit Troje? De godin geeft
met haar glanzende ogen een antwoord waar hij niets mee
kan: 'Het is jouw gave dat je niets en niemand vertrouwt. Door
dt wamrouwen ga je nu niet direct naar vrouw en kind, maar
kijk je eerst de kat uit de boom en stel je je vrouw op de proef
Ook in regenspoed heb ik je nooit in de steek gelaten. Poseidon
liet je jouw makkers verliezen en ik wist het wel, maar kon er
niets tegen doen. Tegenover mijn vaders broeder Poseidon,
die boos was over her blind maken van zijn zoon ben ik mach
teloos,' liegt ze schaamteloos.
Dat gedraai met de feiten is nodig omdat Odysseus nog niet
rijp is om de hele waarheid onder ogen te komen. Om hem
niet te ontmoedigen, verdraait ze her verhaal zo dat hij het wel
kan slikken. Dat is weer zoiets wat we op elk niveau meema
ken: zolang je nog aan een bepaald idee hangt, heeft het geen
zin iets van de waarheid opgedrongen te krijgen, omdat je dat
toch nog niet kunt begrijpen.
Rijpheid laat je inzien dat je nooit iets zelf hoeft door te

is oproepen
Telemachos. 'Eu' betekent goed of edel; 'maios'
edele naar boven
rot, of verlossen. Dus: hij die het goede en
haalt.
richten op het feit
Het is in deze fase van belang je aandacht te
n omdat je hier
dat alles voor je geregeld is, wordt en zal worde
nnen en het
op eigen gebied, dus thuis bent. Leer te omspa
vraagt Athene
thuis-zijn op je te laten inwerken. Odysseus
dar hij nog
verteld
waarom ze zijn zoon Teleroaehos niet heeft
i.n leven is?

golf-opDat gebeurt de meesten van ons ook: we maken als

water
weg-naar-huis een grote omweg tot we plotseling inzien
n
kunne
eerder
niet
dar
je
te zfjn. Kon dat nier anders, had
het
vertellen? Maar helaas, zo zit het niet in elkaar. We zouden

dag vertellen.
zelfs niet verstaan, al zou iemand het ons de hele
met het
We hebben een idee over wat we zijn en dat klopt niet
zo
simpele water-zijn, dat totaal over het hoofd wordt gezien
leren
r
ijn
lang je er niet rijp voor bent. En om hem het thuis-z
os.
Euma1
naar
eerst
e
Athen
begrijpen, moet Odysseus van

18
Bij Eumaios - De mantel van de macht

drukken, omdat je beseft dat er voor alles een juiste tijd is en

dat het dan vanzelf gebeurt. Het is zinloos iemand te dwingen

Odysseus komt als bedelaar met wandelstok en haveloze rug

in de bron te springen, want hij moet het zelf doen. Dus is het

zak bij Eumaios, de zwijnenhoeder. Waakse honden stormen

duidelijk dat Athene nog nier de waarheid over Poseidon wil

luid grommend op hem af. Odysseus laat zijn stok vallen en

verrellen en in het midden laat waarom ze hem tijdens de reis

gaat snel op de grond zitten. De zwijnenhoeder komt net op

niet heeft geholpen. Pas bij her echte thuis-zijn wordt de ware

tijd om hem te redden en verjaagt de honden. Eurnaios ont

aard van de dingen vanzelf duidelijk, maar eerst moet er orde

haalt de bedelaar gastvrij en vertelt hem over het leed in het

op zaken worden gesteld en het contact met Teleroaehos een

huis van zijn meester, die sinds de strijd om Troje wordt ver

feit zijn, zodat ze samen de vrijers te lijf kunnen. Om dat re

mist. Hij klaagt dat hij steeds het beste zwijn naar het paleis

kunnen bewerkstelligen, moet Odysseus eerst naar Eumaios,

moet brengen, dat bezet wordt door jonge vrijers die zijn mees

de zwijnenhoeder.

ter dood wanen. De vrijers spelen de baas in diens huis en

Eumaios heeft tijdens de afwezigheid van zijn meester diens

eten en drinken alles op. Het is dat zijn meester zo rijk is,

bezittingen op lthaka verzorgd en is trouw aan Penelope en

zodat ondanks hun vraatzucht er toch nog driehonderdzestig

102

103

zwijnen over zijn. 's Nachts worden ze bewaakt door woeste

op de muur kunc zien dat er een schilderij heeft gehangen als

maar trouwe honden.

het al een poosje weg is. Dat verdwijnen van een mens te zijn,

Odysseus vraagt Eumaios wie zijn meester is. Odysseus,

is bij Odysseus een feit, maar de lege plek is voor de honden

antwoordt Eumaios. Odysseus zegt deze man te kennen en

nog te zien en daar reageren ze op. De waakhonden van de

te weten dat hij terugkomt en niet dood is, maar Eumaios

kudde zijn er om de waarheid te bewaken en Odysseus doet

wil er niets van horen. Odysseus vertelt hem een verzonnen

het enige dat hij kan doen: hij gooit zijn stok neer en gaat

verhaal over zijn reizen na zijn aandeel in de Trojaanse oor

zitten. Dat wil zeggen dar hij elk idee iets te zijn laat vallen.

log als een van de krijgsheren van Kreta. Zo hoorde hij van

Niet meer domweg alles geloven, maar in plaats daarvan

de T hesproten dat Odysseus naar de hoge eik bij Dodona

een grondig onderzoek naar de waarheid instellen, kun je niet

was vertrokken. Hij wilde daar aan het suizen van de boom

zomaar doen. Het overkomt je en ls het gebeurt, is het de wil

Zeus beluisteren, om te weten of zijn thuiskomst

van Zeus en niemand of niets anders. Odysseus heeft bij de

de wil

van

openlijk of heimelijk moest plaatsvinden. Eumaios kan dat

runderen van Helios zijn manschappen verloren, die de run

niet geloven en i s ervan overtuigd dat zwervers dergelijke

deren (de tijd) voor echt hadden gehouden en her leven had

verhalen over Odysseus verzinnen om eten en onderdak te

den verloren door de waan dar de rijd doorgaar als je slaapt.

krijgen.

Ook dacht hij toen nog zelf deel uit te rnaken van de beman

Eumaios maakt zich zorgen over Telemachos, Odysseus'

ning en begreep hij nier waarom hij wel van de runderen af

zoon die Ithaka heeft verlaten op zoek naar zijn vader, omdat

kon blijven, maar zij nlet en dat zij 'de zevende dag' als de

de vrijers met een schip op zee in een hinderlaag liggen om

dood zagen.

Teleroaehos voor zijn thuiskomst te doden.

Nu hij bij dePhalaken over de drempel van het gekende is

De andere knechten komen terug met hun kudden en ze

gestapt om als kennendbeid thuis te komen, komt hlj zonder

scharen zich om de maaltijd. Als de nacht valt, stelt Odysseus

oordeel, zonder nog iets te zijn, te geloven of nodig te hebben,

Eumaios met een verhaal op de proef om te zien of zijn gast

met een lege rugzak bij Eurnaios, de kracht die alles bewaakt

heer hem uit bezorgdheid een mantel voor de nacht zal ge

zoals het is.

ven. Eumaios stelt Odysseus niet teleur, maakt een bed bij
het vuur en werpt hem een grote dikke mantel over de schou

Eumaios bewaakt met de driehonderdzestig zwijnen de onver

ders. Allen gaan rond het vuur slapen, behalve de trouwe

gankelijkheid 'van de nacht' en zorgt ervoor dar de waan van

Eumaios die 's nachts bij de varkens waakt. Nooit heeft de

her bestaan en het doorgaan van de tijd weer afgebroken wor

zwijnenhoeder de dieren van zijn meter n nacht onbe

den. Er kan net als bij de runderen van Helios, niet tijdens de

waakt gelaten.

dag een geloof blijven bestaan dat tijd echt verbruikt kan wor
den. Daarom waakt Helios over zijn kudde. De zwijnenhoeder
brengr 's ochtends zijn zwijnen wel naar her paleis, maar ook
hij waakt er 's nachts voor dat de waan weer wordt afgebroken

Odysseus wordt door de honden aangevallen. Dar wil zeggen

dar er van de zwijnen gegeten is en hij houdt hun oorspronke

dar hij nog besmet ruikt en een spoor van de waan een mens

lijke aancal onaangetast. De ingredinten van de ruimte kun

te zijn met zich meedraagt. Her is zoals je aan de verkleuring

nen niet echt verbruikt worden. Dar lijkt maar zo.

104

105

Oe wereld en de tijd gaan vannacht niet door, zoals de Phaiaken

ons willen doen geloven. Ten onrechte denken we dar een
morgen en een gisteren de ruimte aan het nu geven en dar het
nu hierdoor een morgen en gisteren nodig heeft. Door de
vijgenboompositie n het inzicht bij Nausika dat hijzelf het
onveranderlijke vormloze licht is waarin waakroesrand, droom
en droomloze slaap gezien worden, weet Odysseus: ik kan nooit
weg zijn, want als de maan schijnt, moet er een zon zijn die
haar belicht.
Hij dacht thuisgekomen re zijn dankzij Nausika (de maan),
die hem zijn zon had doen herkennen. Nu staat plotseling het
idee over de maan in een rotaal ander licht dan op her mo
ment dat hij nog aan de andere kant van de drempel dacht te
staan. Hij kan nog nier echt de gevolgen van het zon-zijn be
vatten. Als de honden hem bijna te pakken hebben, laat hij
elk willen-begrijpen los en zo treedt her zon-zijn vanzelf weer
naar voren.
Hij mag nu naar binnen bij de zwijnenhoeder, die zijn mees
ter nog niet herkent. Als je je7.elf aan de zonkant herkend hebt,
ziet niemand iets aan je. Ook zijn koeherder zal Odysseus niet
direct herkennen. Dus zelfs de twee hoeders, de krachten, die
zoals later blijkt binnen de waak- en droomtoestand alles schep
pen en weer vernietigen, zijn niet van jouw zon-zijn op de hoogte.
Je moet dat leren herkennen en je erbij neerleggen. Het is her
laatste spoortje van de verwachting dat thuiskomen je iets zal
brengen, zoals geluk. Her is vooral in het begin teleurstellend
dat niemand iets bijzonders aan je kan zien, terwijl jij weet wat
je bent. Dat spoortje zal slijten naarmate het zon-zijn rijpt en
duidelijker wordt wat het je echt wil vertellen.
Het heeft mij ook heel wat tijd gekost die andere kant, waar ik
vroeger dacht te zijn, te kunnen behappen. Terwijl ik wist het
allerhoogste zelf te zijn, wilde een Jantje toch nog zijn bonus
punten ('Kijk eens hoe goed ik ben!') uitbetaald krijgen. Dat
jojon gaat vaak gepaard mer verlies van overzicht. Aan de ene
106

bent, maar regelijktijd n

kant zie je dar je eigenlijk de zon
_
doordrijven en begnJp Je met
het maanstukje in je nog zijn zin
Bovendien had je ver
waarom die maanwaan nog doorgaat.
Jantje) nu beter zou gaan
wacht dat het met de maan (met

omdat jijzelf de zon bent.

thuiskomen en de
Oe periode bij Eumaios is nodig om her
nzien w_arom de wegge
gevolgen ervan re integreren. Je leert
den ZIJn geweest, maar
vallen manschappen nooit je echte vnen
van wat je het liefste il e.
je altijd juist weg hebben gehouden
_
alle Janqes (zoals gtenge
Nu je je manschappen vanbinnen,
e Jantje ezovoorr) ook
Jantje, geile Jantje, lieve Jantje, stout
nds - gaat zten, openbaart
als manschappen - dus als iets geke
kunt zijn en je dat dus
zich het inzicht dat je nier iets gekends
r regelijk blijft her le
ook niet als zodanig kunt ervaren. Maa
stemmetje in je zich af:
ven gewoon doorgaan en vraagt een
nog steeds met het ge
wat heb ik nu eigenlijk bereikt? Ik zit
maar weer laat jojon en
zeik in mijn hoofd dat mij steeds

twijfelen.
ik re voorkomen dar
Hoe kom ik van hun eisen aP. Hoe weet
at Odsseus geen ar
de Jantjes mijn aandacht stelen? Omd
een ltst van Eumatos
woord heeft , probeert hij de mantel met
t het gezag verbeeld
te pakken re krijgen. Met die manrel word
fent. Zo probeert
waarmee de zwijnenhoeder zijn taak uitoe
e re krijgen. Oo
Odysseus macht en controle over zijn kudd
n is. Dan mag htj
wil hij zien of Eumaios wel re vererauwe
re doen om de
inzien dat hij als meester, de zon, niets hoeft
geheel uit zichzelf
varkenshoeder re laren werken; die werkt
naar de macht
Hij kan nu duidelijk zien waarom de greep
s) een aanval op het
van de ikjes (de persoonlijkheid, de vrijer
_
geen macht nodtg.
ware is; de waarheid van het er-zijn heeft
de ene kant de be
Eumaios en zijn honden beschermen aan
moer de zwijnen
langen van Odysseus, maar aan de andere kam
Hij dient beiden
hoeder ook de vrijers van voedsel voorzien.
niet meer gelooft
zonder ziel, wat berekent dat de kracht zelf
eren van zijn taken
dat zijn meester nog leeft, maar het uitvo

107

nog wel uit diens naam doet. Her thuis-zijn kan daardoor nier

pas in de loop van her verhaal duidelijk kan worden. Dar heefi:

direct het thuisgevoel geven. De kracht van de zwijnenhoeder

met onze westerse cultuur re maken. In regenstelling tor de oos

heefi: zijn meester nog nier herkend en mag nog nier weren

terse cultuur, kennen wij her beeld nier meer van het spontaan

dat Odysseus terug is, voordat Odysscus klaar is om zijn echec

opkomende verlangen om de waarheid over ons ware zelf te

vijanden, de vrijers, te bestrijden. Vroeger zagen we die kracht

leren kennen. Zo blijft het een raa dsel waarom ik dat verlangen

aan de gekende kanc van de drempel werkzaam als Poseidon,

als een bedreigende macht, die ons schijnbaar willekeurig din

om re zoeken wel had en mijn vrienden en familie nier. In de

prakrijk is her veeleer zo, dat je door een bepaalde gebeurtenis

gen afpakte, war we ervoeren als noodlot en pech. Nu we door

de vraag in je voelt oprijzen: is er meer tussen hemel en aarde?

genade vriendschap met die bedreigende macht hebben geslo

Wie ben ik eigenlijk?

ten en hem als hulp zijn gaan zien, kunnen we eindelijk onze

En zo begint her zoeken.

echte vijanden herkennen; dar waren toen de manschappen

Misschien was de ziel in de westerse cultuur het symbool

en zijn nu de vrijers.

van dat verlangen naar je oorsprong, maar de ziel is door her

Inzien dat de vrijers alle gekende, zowel goede als slechte ikjes

chrisrendom rot een concept gemaakt en zo aan alle kanren

zijn, is niet eenvoudig. Daarvoor moer Odysseus eerst zijn zoon

beperkt, en besmet door de vele interpretaties die de gods

weer leren kennen. Zijn zoon staar voor datgene in ons wat

dienst ervan heefi: gegeven.

altijd zuiver en puur is gebleven en nooit weg is geweest.

19
D e reis van Teleroaehos - De ontwaakte onschuld

Nadat Athene met Zeus is overeengekomen dat Odysseus bij

Kalypso weg mag, is zij direct naar Ithaka gegaan om Tele

Homerus begint in boek I van de Odyssee met her reisverhaal

roaehos te bewegen zijn vader te gaan zoeken. Athene, ver

van Telemachos. Je kunt alleen maar op zoek gaan naar iets, in

momd als de koopman Mentes, komt bij het paleis om

dit geval je thuis, als je weer wat je zoekt. Je kunt onmogelijk

Teleroaehos op te roepen op reis te gaan om informatie over

iets zoeken wat je niet al kent. Voordat je de zoektocht naar

het lot van zijn vader in te winnen en ook om bekendheid te

huis kunt beginnen, is her nodig dat eerst de herinnering aan

verwerven. Ze raadt hem aan Nestor en Menelaos te bezoe

de bron bovenkomt om her werkelijke zoeken in je wakker re

ken, die samen met Odysseus in Troje hebben gevochten en

maken.

al zijn thuisgekomen. Als Teleroaehos van hen hoort dat

Teleroaehos vertegenwoordigt de spontane herinnering aan

Odysseus nog leeft en op weg naar huis is, zal hij volgens

her zoekgeraakte weren van de essentie, waardoor de zoeker in

haar nog een jaar de kweUingen van de vrijers in zijn huis

ons ontwaakt en de speurrochr naar die essentie begint. Zijn

naam berekent lenerlijk vertaald 'in de vene strijdend'.

moeten verdragen. Als hij daarentegen hoort dat zijn vader

dood is, moet hij naar huis terugkeren, zijn moeder uithu
welijken en bij zichzelf te rade gaan hoe

Dar ik de reis van Teleroaehos nu pas belicht is zinvol voor mijn

hij die vrijers met

geweld of list moet verslaan om baas in eigen huis te worden;

verklaring van de gebeurtenissen, omdat in dit hoofdstuk veel

net zoals Orestes, de zoon van Agamemnon, die zijn vader

aan bod komt war bij aanvang onbegrijpelijk dreigt re zijn en

wreekte door de vrijer Aigisthos te doden.

108

109

Mentes verdwijnt daarna in de gedaante van een vogel en

Telemachos weet dat hij door een godheid is bezocht. Weer
terug bij de vrijers stuurt hij rijn moeder naar haar kamer en
geeft de vrijers te kennen dat hij de baas in huis is en dat ze
moeten vertrekken. Dat leidt tot heftige discussies, totdat
vrijer Eurymachos de oplossing brengt door te zeggen dat de
goden maar uit moeten maken wie koning van lthaka wordt,
ondanks het geboorterecht

van

Telemachos. Wel komt hem

het paleis toe.

lemachos met de hulp van Mentor, een jeugdvriend van zijn

vader, het voor elkaar te krijgen dat er toch een schip wordt
uitgerust.
Zonder iets tegen zijn moeder te zeggen gaat Telemachos
op weg, begeleid door Athene in de gedaante van Mentor.
Als ze in Pylos bij Nestor aankomen, durft Telemachos niet
naar hem toe. Hij voelt zich nog te jong en onervaren. Men
tor zegt dat hij het op de man af moet vragen en komt hij er
niet uit, dan zal een godheid hem de juiste woorden influis
teren. Mentor verzekert Telemachos dat Nestor hem zeker
geen leugens zal vertellen, daarvoor is hij veel te verstandig.

Her is allemaal al bekokstoofd, maar voor her verhaal is het

nodig dat de zoon, die tot dan toe bij Pe ndope is ge bleven,
van Athene op reis moet om zijn vader te zoeken. Hij heeft

zijn vader nodig om hem te helpen zich re ontdoen van die

rijersplaag.

Teleroaehos staat voor ons ongeschonden kind-zijn, zoals we

de eerste drie levensjaren allemaal waren. Her kind is sinds zijn

vaders veerrek nooit de wereld in gegaan en heeft als kleine
jongen een situatie zonder vrijers gekend. Hij weet hoe zijn
eigen huis geteisterd wordt door twee partijen: de goede en de
slechte vrijers, die vergeefs bJijven proberen elkaar te verslaan
in hun eeuwige Ajax Feye noor d strijd om de hand van Pene
-

lope.
Odysseus heeft de hereniging met Teleroaehos nodig om van
hem te horen hoe de toestand vr de vrijers was, waardoor hij
bij zijn thuiskomst weer zicht op ze kan krijgen en hen leert
herkennen.

Als het zoeken in jou zo rijp is dat je een mentor nodig hebt,
vindt die mentor jou, weet hij precies wat er moet gebeuren en
kun je zijn raad ook aanvaarden, hoe'wereldvreemd' die ook
voor jouw oude vertrouwde logica mag klinken. Het is dit ver
trouwen dar je volgt, zelfs al gaat het in tegen het gezag dat je
is bijgebracht.
Als je voor het eerst bij jouw Nestor, die wegwijzer, komt en je
leert wat thuis-zijn betekent, voel je je meestal re dom en niet
goed genoeg om hem te oormoeren en te begrijpen. Je mentor
kan je leren het vertrouwen te vinden om je over te geven aan
die wegwijzer en ontdaan van ideen en vooroordelen te luis
teren en te zien wat die wegwijzer te vertellen heeft. Het spreekt
vanzelf dat je mentor je steeds achter de vodden zit met: 'Kijk
wel goed naar die wegwijzer!'
Je moet hem nier zomaar geloven, maar overtuigd worden
door de feiten. Dus: pik niets totdat je geheel overtuigd bent!

Daarop belegt Teleroaehos een raadsvergadering van de

mannen van lthaka om medewerking te krijgen voor rijn
reis. De vrijers stribbelen tegen, maar uiteindelijk weet TeIlO

Het vinden van een leermeester en het via hem verkregen ver
trouwen dat thuiskomen wel degelijk mogelijk is, is een groot

wonder.
lil

Ikzelf had destijds geen enkel godsbeeld, noch enig geloof dat

regen ze in te gaan maar op zoek gaat hoe je ze op een veilige

er ietS anders bestond dan wat ik zag: een wereld vol ellende,

manier kunt kwijtraken.

list en bedrog en dat elke godsdienst slechts een groep hypo

criete gluiperds verborg, die onder het morto: Geloof in God!
hun zakken vulden of er hun macht aan ontleenden.
Het is dan ook een wonder geweest dat er plotseling een

Teleroaehos en Mentor worden hartelijk door Nestor ont

totale omwenteling kwam en ik een 'voorbereider' mocht om

vangen. Onbevreesd vertelt Teleroaehos de oude koning de

moeten die mij leerde inzien dat er wel degelijk een nooduit

reden van zijn bezoek. Nestor vertelt hem maar al te graag

gang is uit het gekkenhuis waarin ik mij dacht te bevinden.

alles wat hij weet.

Dat die voorbereider en later mijn leermeester eigenlijk een

marionet is van Athene, de essentie, kunnen de meesten van
ons niet onmiddellijk zien en zo gaat her proces dus meestal
eerst via iemand die je een spiegel voorhoudt om her echte

Typerend voor een ontmoeting met een leermeester die jou de

standpunt re leren herkennen en je dit eigen re maken. Het is

waarheid mag spiegelen is, dat hij vertrouwen wekt en over

puur genade als het bij jou via een 'voorbereider' - in mijn

het algemeen niet bevoogdend is maar intiem, vriendelijk en

geval yogaleraar Hans Meijer- plotseling duidelijk wordt dat

vertrouwd. Net zoals je dat als kind in je ouderlijk huis hebt

het echt mogelijk is om van de neigingen van al je persoonlijk

ervaren. Het is ook zijn bereidheid om alles

heden en beperkingen af te komen en de essentie, het bewust

war je vraagt, zonder dat je daar iets voor moet doen of laten.

zijn re vinden. Met die overruiging ga je pas echt bewust op

Jij moet alleen de rijpheid hebben om het te kunnen ontvan

zoek. Die rijpheid van de zoon en dar natuurlijke verlangen

gen en begrijpen.

aan

je te geven

om de essentie re vinden, zorgen ook voor de kracht om dat

goddelijke te kunnen herkennen.
Je bewust worden dat je zonder die vrijers kunt, heeft direct

Nestor vertelt hoe Zeus na de overwinning op Troje onheil

tot gevolg dat de vrijers zich bedreigd voelen en je her leven

en tweedracht op de terugreis zaaide. Agamemnon en

moeilijk gaan maken. Ze gaan niet zomaar akkoord. Dat is

Menelaos, de twee zonen van Atreus, zijn verdeeld over de

niet ietS dat je licht moet opvatten, want de vrijers maken

thuisreis door een twist die Athene tussen hen veroorzaakt.

uiteindelijk liever een eind aan jouw leven dan zich gewonnen

Menelaos wil dat de manschappen hun aandacht helemaal

te geven. Ze kunnen de waarheid niet onder ogen komen.

op het naar huis gaan richten, terwijl zijn broer zijn man

Daarom stribbelen

schappen wil terughouden om offers aan Athene te brengen

ze

zo tegen en geloven ze dat als ze Tele

machos en Odysseus kwijt zijn dar zij dan een huwelijk mee
Pendope kunnen afdwingen.
Zolang je niet weer hoe die vrijers, alle neigingen van de

in de hoop haar gunstig te stemmen.

Zo gaan de broers uiteen met in hun kielzog de wapen
broeders die partij voor hen kiezen.

persoonlijkheid, er allemaal 'uitzien' om ze vervolgens re kun

nen passeren, is her belangrijk dat je snel leert nier openlijk
112

113

Nestor legt uit dat nier iedereen die op reis gaat even wijs e n

Tenedos aan waar ze offers voor de thuisreis brachten. De

rijp is, e n dat ieder zijn eigen weg moet vinden. Je mentor

hardvochtige Zeus zaaide nog meer tweedracht door een deel

speldt je geen mooie verhalen op de mouw, maar wijst je op de

van hen onder aanvoering van Odysseus alsnog de route van

vervelende en moeilijke drempels die je kunt regenkomen op

Agamemnon te laten kiezen. Nestor zag dat de boze goden

weg naar huis. Het zal duidelijk zijn dat elke zoeker zijn eigen

weer eens bezig waren en vluchtte met Menelaos in zijn kiel

niveau van rijpheid heeft. Grofweg zijn er twee groepen. Zij

zog naar Lesbos, waar ze de goden vroegen welke van de twee

die net als Agamemnon de vrijers nog niet kennen en her be

wegen ze het beste konden nemen. De god gafhun een teken

langrijk vinden om aan zichzelf re werken en sleutelen. Ze ho

en een suizende wind bracht hen vervolgens naar Geraistos,

pen dar her verbereren van de onderlinge relaties van de man

waar ze aan Poseidon offerden. Daarna bereikte Nestor met

schappen de beste kans geeft om de genade van de goden af re

de wind vol in de zeilen binnen de kortste keren Pylos, zijn

smeken en zo naar huis te mogen.

thuis.

Mendaas behoort tot de tweede groep, die rechtstreeks op

Menelaos echter werd opgehouden omdat bij Sunion zijn

de thuisreis gericht is. Hij weet dat de vrijers bestaan en een

stuurman een dodelijke pijl van Apollo door zijn hart kreeg

valkuil van jewelsre zijn. Hij probeert niet eerst al die neigin

en met de verplichte offerande begraven moest worden. Toen

gen in evenwicht re krijgen. Hij gaar direct voor de essentie.

Menelaos zijn reis vervolgde ondervond hij veel tegenslag.

Onderweg zijn deze twee niet echt met elkaar te rijmen en

zullen ze, met elkaar geconfronteerd, twee extremen vertegen
woordigen die elkaar bestrijden en ontkennen, wat je kunt
vergelijken met Confucius, de 'doener' tegenover Lao Tse, de

Nestor is al zo rijp dat hij heeft ingezien dat de goden alle

'later'.

rouwtjes in handen hebben, en dat je in de greep komt van de

In Europa is het onderscheid russen beide wegen niet zo dui

vrijers als je een persoonlijke keuze denkt te kunnen maken.

delijk meer te vinden, omdat her christendom in het verleden

Die vrijers doen namelijk alsof zij weten hoe alles in zijn werk

de gnostiek- de rechtstreekse weg naar God - heeft onderdrukt

gaar. Nestor doorziet hun verhalen en kiest de enige weg die

en alleen roestond dat je door een beter mens re worden (tegen

het leven in wezen gaar, die van Zeus.

woordig heer dat 'door aan jezelf re werken') de hemel verdiende.

Met andere woorden, let goed op hoe het leven verloopt en

Ik spreek liever van een dualistisch geloof in een golvenwereld

nier op hoe her zu moeren of kunnen gaan. Dar is her spel

de ene kant waarin 'je best doen' beloond zal worden door

van de vrijers. Nestor beseft, als Zeus hem nier thuisbrengt,

een soort supergolfgod, en van het directe pad van her non

zal niemand het voor elkaar krijgen. En dat werkt! Hij krijgt

aan

dualisme aan de andere kant waarin de golf zijn essentie, het

de wind van Aiolos en geen van de manschappen, goden noch

water-zijn direct herkent zonder de omweg over zee.

vrijers krijgt de kans om de zak open te maken. Zo komt hij

thuis via de Plankrai. Vlugger kan her nier. Hier is gewoon
sprake van rijpheid die wc zelf niet in de hand hebben, want
ook die wordt door Zeus bepaald.

Nestor vertelt Telemachos dat Odysseus en hij Menelaos volg

Nergens in de hele Odyssee wordt afgegeven op zoekers die

den. De reis verliep voor de wind en spoedig kwamen ze bij

wel geloof hechten aan individualiteit. Daaruit blijkt dat

114

115

Homerus ook de minder rijpe weker steeds in het juiste per

werd geplaagd door ikjes of vrijers, moer je niet te lang weg

spectief ziet. Niemand wordt iets kwalijk genomen, want Zeus

drukken. Anders loop je het risico door de vrijers re worden

zit achter alles. Aan het einde van de reis is dat Odysseus ook

geleefd in plaats van door het zelf. De vrijers liggen namelijk

duidelijk.

altijd op de loer om de herinnering aan de eerste drie jaar, toen

essentie nog je thuis was, bij Teleroaehos en dus ook bij ons

DarMenelaos zijn stuurman verliest is het moment waarop

ruj het 'doenerschap' ontmaskert en alles aan Zeus begint roe
te schrijven. Zonder stuurman bepaalt Zeus de koers. Menelaos

kapot te maken.
Het kan geen kwaad ook andere thuisgekomen 'wegwijzers'

laat de roeispaan symbolisch op het graf van de stuurman ach

re raadplegen om erachter re komen hoe je het kunt klaren.

ter en vervolgt zijn weg naar huis. Maar dan ondervindt hij

Vooral wegwijzers rue een lange moeilijke weg zijn gegaan,

regenslag en duurt her een tijdje voordat hij zich dit inzicht

kunnen meer uitleg geven over de drempels dan wie alles in

helemaal eigen mag maken.

n klap mocht zien. Daarom stuurt Nestor hem naar Mene

laos, die als laatste terugkwam en dus her beste kan verrellen
over wat je allemaal fout kunt doen.
Ikzelf was na een paar jaar hulp van mijn voorbereider Hans

Pas later verneemt Nestor van de thuiskomst van de ande

Meijer, rijp genoeg om Wolter Keers re ontmoeten. Voor mij

ren. Hij raadt Teleroaehos aan ruet lang weg te blijven om

was dar genoeg en ik had geen andere wegwijzer nodig, maar

dar zijn huis onbeschermd is tegen de hebzucht van de vrijers

laar dat jou nier in de weg staan om wie dan ook re raadplegen.

die het op zijn bezit en zijn moeder gemunt hebben. Wel

Net zolang rot je vindt wat je wekt. Her maakt nier uit

geeft Nestor hem het advies eerst naar Menelaos te gaan, die

hoe ver je komt. Aan het einde van elke lange of korre reis vind

de laatste

je herzelfde huis, net als elke golf uit elke oceaan thuiskomt in

was

rue thuiskwam wt een land dat w ver weg is,

dat zelfs de vogels die er jaarlijks heen trekken verdwalen.

van

dat ene, allesomvattende water.

Mentor bedankt Nestor voor zijn raad en vervolgens neemt

de als Mentor vermomde Athene de gedaante aan van een
zeearend en vliegt weg. Het gezelschap beseft door Athene
bewcht re zijn en direct geeft Nestor opdracht om aan haar

Nestor geeft zijn zoon de opdracht Teleroaehos met paard en

re offeren.

wagen naar Menelaos te brengen. In het paleis vanMenelaos

en zijn vrouw Helena worden ze vorstelijk ontvangen. Hele na
ziet meteen dat Teleroaehos sprekend op Odysseus lijkt. Op
Telemachos' vraag naar het lot van zijn vader vertelt Menelaos

Nestor kwam en blijft thuis dankzij de genade dar hij in alle

over zijn eigen terugreis die acht jaar duurde. Menelaos kwam

doen en laren Zeus mocht herkennen. Omdat Nestor de weg

onder andere in Egypte vanwaar hij naar het eiland Pharos

zelf is gegaan en ook anderen kent rue de reis hebben gemaakt,

bij de monding van de Nijl voer, waar de goden hem door

weer hij dar de bewustwording van je vrijers de moeilijkste

een ongunstige wind twintig dagen gekluisterd hielden en

drempel is. Telemachos, de zoeker in ons die wordt gedreven

hun proviand opraakte. Eidothea, de dochter van Proteus, de

door de herinnering aan her intimireirsgevoel toen je nog nier

oude god van de zee en dienaar van Poseidon, kwam Menelaos

116

117

te hulp. Zij maakte Menelaos duidelijk hoe ze met een list

van het eiland konden komen.
Menelaos moest met drie manschappen, als zeerobben ver
kleed, haar vader vastpakken en niet meer loslaten - hoe
Proteus zich ook verzet en wat voor gedaanten hij ook aan
neemt. Het zou niet makkelijk zijn om hem gedurende die
voortdurende gedaanteverwisselingen vast te houden, maar
alleen zo zal hij zich uiteindelijk gewonnen geven en zijn
oorspronkelijke gedaante aannemen. Pas wanneer hij gaat
praten, kunnen zij hun omklemming loslaten en dan moe
ten zij hem vragen welke god hun de weg naar huis verspert
en hoe zij dan thuis kunnen komen.
Zo gebeurt het en Menelaos en zijn drie manschappen hou
den Proteus vast tot hi j zijn gedaanteverwisselingen staakt
en hen vertelt wat er in de weg staat om thuis te komen.
Proteus vertelt hun dat ze eerst terug moeten naar Egypte
om daar te offeren aan de onsterfelijke goden voor ze hun
reis naar huis kunnen hervatten.

Menelaos had Proteus ook gevraagd of de Grieken, die Nes

tor en hij hadden achtergelaten, met hun schepen waren thuis
gekomen. De oude waarzegger Proteus antwoordde dat er
maar twee van de aanvoerders op de terugreis waren gedood
en dat een derde nog niet thuis was. Aias, die overmoedig
bleef verkondigen dat hij zelf zijn ongeluk op zee had be
dwongen, was door Poseidon gedood en door een rotsblok
meegesleurd in de diepte van de zee. Agamemnon was bij
thuiskomst lafhartig vermoord door Aigisthos, de vrijer van
zijn vrouw. Odysseus was de enige aanvoerder die nog niet
thuis was, maar werd zonder schepen en manschappen vast
gehouden op het eiland van de nimf Kalypso.
Na dat verhaal vraagt Menelaos Teleroaehos nog enkele da
gen te blijven, maar die wil liever terugkeren naar Pylos waar
zijn vrienden bij zijn schip op hem wachten. 's Nachts be
zoekt Athene Teleroaehos die de slaap niet kan vatten, be
zorgd als hij is om zijn vader. Zij zegt hem snel naar huis
terug te keren en vlak voor Ithaka op zijn tellen te passen

Menelaos kon door de dood van zijn stuurman Nestor niet vol
gen. Hij moest stoppen om de stuurman te begraven, wat bete
kent dat hij nog niet rijp genoeg was om het doenerschap direct
geheel aan Zeus toe te schrijven. Hij moest eerst nog een robbertje

voor de vrijers, die in de nauwe zeestraat in hinderlaag op

hem liggen te wachten.
Teleroaehos vertrekt met vele geschenken van Menelaos te
rug naar Ithaka.

vechten met Proteus, de grote baas van de zee, alvorens die zich
gewonnen gaf en Menelaos de genade bood van het zien van
zijn esse ntie. Na dit gedwongen verblijf op het eiland Pharos
had hij al snel de truc geleerd om bij elke betovering die de
essentie oproept her besef vast te houden dat Zeus het ene is.
Her is zoiets als weten dat het altijd om H20 gaat, of het nu
dam p, water of ijs is. Die weg vereist heel wat vasthoudendheid
en krachtsinspanning voordat Proteus zijn natuurlj
i ke gedaante
- Zeus -laat zien en Menelaos vervolgens nee als Nestor, in alles
wat er gebeurt alleen nog maar de hand van Zeus ziet.
118

Voor Teleroaehos is het niet alleen belangrijk om te horen dat

het mogelijk is om zijn huis weer ce bevrijden van de vrijers ,
nog belangrijker is het om te weten wat er allemaal fout kan
gaan. Van andermans fouten kun je leren door ze bij jezelf te
onderkennen.
Aias mocht van Zeus niet zien dat alles gebeurt door de wil
van Zeus en haalde zich door zijn hoogmoed de toorn van
119

Poseidon op zijn haJs en verdronk in her water dar hij niet

20
Odysseus ontmoet zijn zoon - De herkenning

mocht herkennen.
Agamemnon mocht de vrijers in zichzelf en in anderen niet
herkennen en dacht nog steeds in termen van manschappen,

Intussen zitten Odysseus en Eumaios in de hut van de zwijnen

familie, vrienden of gewoon alle mensen die in een wereld

hoeder. Odysseus stelt Eumaios opnieuw op de proef door hem

leven om samen gelukkig te kunnen worden. Hij werd in ei

voor te stellen de volgende dag zijn diensten bij de vrijers

gen huis gedood toen hij het begin van de waarheid dat hij her

te bieden. Eumaios wordt boos en zegt dat dit veel te gevaar

water was en niet de golf begon re zien, maar geen rekening

lijk is. Het is beter als Odysseus bij hem blijft en dat niemand

hield met 'de vrijers'.

last van hem heeft zolang Teleroaehos nog niet terug is. De

aan

zoon van zijn meester zal hem ongetwijfeld gastvrij ontvangen

Het zijn de rwee meest voorkomende hindernissen: de n

en hem een mantel schenken. Gerustgesteld vraagt Odysseus

kan niet zien dar er een allesomvattend huis is en de ander

Eumaios hem zijn levensverhaal te vertellen.

kan, als hij thuis is, dat huis niet leegmaken, omdat hij de

Eumaios blijkt evenals Odysseus van edele geboorte, maar

vrijers en de neigingen van zijn ikjes nier als indringers her

door een ontvoering is hij als kind van dat geboorterecht be

kent. Agamemnon ontving niet de genade dat hij voordat hij

roofd. Ooit werd hij door Lartes, de vader van Odysseus,

thuiskwam zijn zoon mocht ontmoeten; die mag zich pas na

als slaaf gekocht.

dar zijn vader is gedood op de vrijer wreken.

Nu is het Telemachos helder. Hij weer dat zijn vader nog
leeft en war hij moet doen, of zijn vader nu terugkomt of nier.
Hij kan zijn vader helpen met her herkennen van de vrijers en

Het thema van het sprookje van het 'lelijke eendje' keert regel

hem helpen herinneren hoe het was vrdar de vrijers over de

matig terug in de verhalen van Homerus. Odysseus en Eurnaios

vloer kwamen.

zijn beiden van koninklijke bloede en hebben elkaar nodig om

Genade valt hem ren deel als hij hoort en kan geloven dar

zich hun thuis-zijn weer eigen te maken. Ze vullen elkaar aan.

zijn vader nog leeft en dar zijn huis weer bevrijd kan worden

Eumaios is de werkzame, dienende kracht die een meester no

van die vrijersplaag. Her weren dat die mogelijk is, geeft hem

dig heeft om gelukkig re worden, terwijl Odysseus om dezelfde

een heerlijk gevoel. Her doet hem geloven dat het niet lang

reden de beheerder van de waarheid nodig heeft om weer de

meer zal duren voor het huis weer 'leeg' is. Maar dan wordt hij

macht over zijn eigen huis te krijgen. Daarvoor moet hij wel

toch weer onzeker en door twijfel overmand omdat hij de te

precies weten wat er aan de hand is en of hij Eumaios wel echt

rugkeer van Odysseus niet in de hand heeft. Dar heerlijke ge

kan vertrouwen. Dat laatste is lastig als je hebt gezien dar niets

voel raakt hij bovendien weer kwijt omdat hij weet dat de vrijers

en niemand echt te vertrouwen is, inclusief jezelf Toch is her

met hun schepen klaar liggen om hem af te maken. Zo gaat

nodig dat je, terwijl zich de dingen afspelen, vertrouwen in her

Telemachos op weg naar huis.

bewustzijn krijgt. Je weer wel dat de andere golven ook uit wa

ter moeten bestaan, maar hoe weer je dat het element waarvan
je hulp nodig hebt wel echt voor her water gaat en niet voor
'alleen mijn golfje telt' wat normaal is in de golvenwereld?

120

121

dat Teleroaehos bij de vrijers blijft in plaats van

aan

zijn kant

te komen wonen bij het ongerepte kennen.

Teleroaehos is veilig teruggekee rd op Ithaka, nadat hij be
schermd door de goden de hinderlaag van de vrijers heeft
weten te ontwijken. Op advies van Athene heeft hij zijn schip
met bemanning doorgestuurd naar de stad en gaat hij zelf
naar Eumaios. De altijd waakz.arne honden blaffen niet, maar
lopen kwispelend op hem af. Opgelucht dat hij weer thuis is,
stormt Eumaios ontroerd op Teleroaehos af om hem te ver

Telemachos vraagt Eumaios of er nieuws is over de toestand in

het paleis en of zijn moeder inmiddels al is gecrouwd. Ewnaios
stelt hem gerust; Pendope is Odysseus trouw gebleven. Wan
neer hij over de drempel naar binnen stapt, neemt Eumaios

welkomen.

zijn bronzen speer, die hij van Athene gekregen heeft, over

Teleroaehos symboliseert het nooit-van-huis-weggeweest-zijn,

Als Teleroaehos over de drempel stapt om de hut van de

de ondefinieerbare essentie in ons en daarom zijn de honden

die de waarheid bewaken hem goedgezind. Zo vaak ziet
Euma.ios Teleroaehos niet: 'Want,' zegt hij vol zelfmedelijden,
'meestal ben je in de stad en zoek je plezier bij die afschuwe
lijke vrijersbende!'
Eumaios is evenals Poseidon niet echt in staat te begrijpen
waarom de waarheid, het kennen, contact moet hebben met
het valse, het gekende. Hij kan slechts n kant begrijpen, ter
wijl beide kanten eigenlijk hetzelfde zijn. Het laat zien dat
voor Euma.ios het paleis met de vrijers buiren de essentie lijkt
re vallen. Het is zoiets als geloven dat er een hel kan zijn los
van het allesomvattende bewustzijn.
Binnen de ene ondefinieerbare essentie, de lege ruimte, ver
schijnt de waaktoestand met al her gekende. De vrijers doen
direct alsof ze daar de baas zijn, net zoals een bromvlieg je de

zwijnenhoeder te betreden, wil dat zeggen dat hij van het ge

kende weer in het kennen treedt. Hij wordt niet door de twee
kaneen beperkt en is in zijn oorspronkelijke heelheid aan beide
kanren aanwezig. Alleen beseft hij dat zelf niet. Hij kan nier in
zijn eentje baas worden over de door de vrijers bezette gekende
ruimte, die daarmee de schijn van dualiteit ophouden. Daar
voor denkt hij zijn vader hard nodig re hebben.
Bij terugkomst heeft Teleroaehos een speer bij zich die hij
van Athene heeft gekregen. Die is het symbool van de kennis
die hij op zijn reis heeft opgedaan. Hij weet nu hoe hij dat
wapen als middel kan gebruiken om het vraagstuk hoe hij van
de vrijers af moet komen op te lossen. Zodra hij in de hut van
de zwijnenhoeder aan de kennende kant staat, vraagt hij
Eumaios of zijn moeder die kant niet bezoedeld heeft met een
vrijer. Dat blijkt gelukkig niet her geval te zijn.

indruk kan geven dat hij de ruimte vult met zijn gebrom. Ter
wijl de vrijers er zijn met hun gebrom weet Telemachos nog
hoe die ruimte was en voelde voordar de vrijers kwamen.
Eumaios die aan de kennende kant van de drempel staat kan
die ruimte niet als alomvattend zien zoals Telemachos. Hij ziet
alleen maar het valse gekende inclusief vrijers en begrijpt niet
122

Odysseus staat op om zijn plaats

aan

Teleroaehos af te staan,

maar Teleroaehos zegt hem te blijven zitten Eumaios zal hem

.

wel een andere zitplaats geven.

123

oplossen. Pas dan kan de kracht van de zwijnenhoeder in het

spel gebracht worden. Wil je die kracht re vroeg gebruiken,
Hier is de wisselwerking russen de twee katalysatoren prachtig

dan denk je nog dar je hem kunt sturen en zie je nier dar die

uitgebeeld! Odysseus zier voor het eerst rechtstreeks de pracht

kracht geheel uit zichzelf werkt.

van de stralende Telerna ehos en plaatst hem mereen boven zich

omdat hij, net als de zon, zijn eigen licht niet rechtstreeks kan
zien maar wel via de ander.
Hij wil zijn plaats afstaan aan zijn zoon, maar Teleroaehos

Als Eumaios weg is, vers chijnt Athene in de gedaante van

vertelt hem dat er thuis plaats genoeg is voor iedereen en dar

een mooie vrouw. Ze is alleen zichtbaar voor Odysseus en de

Eumaios daar wel voor zorgt. Voor her kennen is alles kennen

honden, die jankend voor haar wegkruipen. Athene wenkt

en is er geen gekende, daarom is alles war erin verschijnt het

Odysseus naar buiten. Ze geeft hem zijn gewone gedaante

kennen zelf. Odysseus vergeet dar hij water is als hij Teleroaehos

weer terug met de opdracht zich aan Teleroaehos bekend te

ziet en denkt eventjes weer golf te zijn die ruimte moet maken

maken en samen met hem naar de stad te gaan om de dood

voor her water. Maar dan verrelt Teleroaehos hem dar er in de

van de vrijers voor te bereiden.

alomvattende ruimte altijd moeiteloos plaats is voor al her water

en zo is Odysseus weer terug bij zijn warerzijn.
Het wordt Odysseus duidelijk dat Athene echt aan alle rouw
tjes trekt en haar eigen verhaal afdraait. Hij kan haar hand nu
Teleroaehos stuurt Eumaios naar Penelope om haar te be

in alles zien en krijgt door dat ze de ceremoniemeester van het

richten dat haar zoon weer terug is, maar hij drukt hem op

water, van het bewustzijn is.

het hart dat zij dat niet aan anderen mag vertellen.

Athene vindt het moment aangebroken om Odysseus en

Teleroaehos weer n te maken. De honden, waakzaam als al
tijd dat er nier iets gekends, iets vals, in hun domein binnen
komt, kruipen angstig voor haar weg. Bij hun baas, de zwijnen

Het moment is bijna gekomen dat vader en zoon herenigd

hoeder, is het duidelijk wat wel en niet mag, maar bij Athene

kunnen worden. Maar Eumaios mag nog niet weren dat zijn

merken ze iets dat boven hun per gaat. Ze kunnen haar niet

meester Odysseus terug is. Daarom wordt hij alvast naar

bevatten, omdat ze voorbijgaat aan de dualiteit. De honden

Pendope gestuurd, om haar te berichten dat Teleroaehos weer

van Eumaios geloven nog in goed en kwaad en zijn bang het

thuis is en ervoor re waken dat de vrijers dar nier te horen

in de ogen van Athene niet goed genoeg te doen en straf van

krijgen.

haar te krijgen.

Eumaios ziet het gekende nog als een bedreiging, hij kan

Het laat zien dat de n van Athene meer mag zien dan de

nog niet begrijpen dat de twee kanten eigenlijk n zijn.

ander en dat ze ondanks haar macht daar niets aan verandert

Odysseus en Teleroaehos moeten eerst bij elkaar komen en

en onverschillig is voor wat het denken daarvan wil maken,

duidelijk hebben hoe ze her probleem van de vrijers moeten

namelijk dat genade oneerlijk verdeeld is.

124

125

hoe kan dat mijn vader zijn? En hoe is hij hier gekomen? Odys
seus vertelt zijn verhaal, maar kan zelf nog niet de essemie van

Teleroaehos herkent zijn vader niet en wendt zijn ogen af,

het verhaal pakken dat je als bewustzijn, her onverplaatsbare

bang dat hi j met een godheid te maken heeft. Odysseus zegt

water, nooit weg bent geweesr. Daarom vereelt hij zijn zoon

dat h ij geen god is, maar zijn vader en dat Athene hem ver

een golvenverhaal om hem voor re bereiden op her begrijpen

schillende gedaanten laat aannemen.

van deze schijnbare tegenstrijdigheid: dat water en golf in wer

kelijkheid n zijn.

Nee zoals Odysseus eerder in zijn won her seralende lic ht zag,
ziet Telemachos her nu bij zijn vader. Dat is een belangrijk mo

Odysseus wil eerst van Telemachos weten hoeveel vrijers er

ment, omdat dit het einde van 'de ander', de dualiteit, inluidt.

Als twee golven elkaar oormoeren en plotseling her seralende

in het paleis zijn en wie het zijn, zodat hi j kan ins ch att en of
ze er samen of met hulp van anderen op af moeten gaan.

water in elkaar zien, komt in die schijnbare dualiteit het ene,

Teleroaehos vertelt hem dat het er veel te veel zijn om samen

war

aan

de dualiteit voorbijgaat, naar boven. Odysseus vereelt

zijn zoon dat Athene hierachter zit en dat her door haar uitvoe

aan

te kunnen en rekent hem voor dat er in totaal honderd

acht vrijers zijn.

rende macht van het water zelf komt dat een golf zich van her
ene op her andere momene realiseert water re zijn. Het is in her
begin veel makkelijker de schoonheid van her warer-zijn van de
andere golf re zien dan van je eigen golf en re geloven dat het bij

Telemachos was zojuist nier in staat de g edaan tewissel ing van

jou ook w

Odysseus helemaal te volgen, maar nu wordt Odysseus zich

is

en dat je daar nier iets speciaals voor hoeft te zijn,

maar dar dit gewoon de naruur van elke golf is.

bewust van zijn eigen onwetendheid over wie precies die

vrijers zijn. Teleroaehos vertelt hem dat het er heel veel zijn,
veel meer dan ze samen aankunnen. Het is lastig voor Odys
seus om dar echt re weren, wam tor nu roe zijn al zijn man

Telemachos vraagt Odysseus met wat voor schip h ij Ithaka

schappen hem door genade en de hulp van Poseidon afge

uiteindelijk heeft bereikt en waar de bemanning is gebleven.

pakt. Maar nu moet hij het zelf gaan doen. Met behulp van

Odysseus legt hem uit dat de Phaiaken hem in zijn slaap

zijn zoon kan hij de vrijers eerst leren herkennen. De vrijers

thuis hebben gebracht en dat hij nu hier is om de vrijers te

heten bij Homerus ook wel de Kephallenirs, waarmee ener

bestri jden .

zijds de onderdanen van Odysseus worden aanged uid , maar

waarin ook her Griekse woord voor 'hoofd' zie, zodat je in
hun naam kunt zien dat de vrijers de hoofdmensen, de ikjes
zijn.

Telemachos kan de transformatie van bedelaar rot zijn vader

De makkelijkste manier om re zien war vrijers zijn, is dat

niet n-twee-drie behappen. Water en golf, wr is nu wat? En

alles wat aandacht (van de kennende kant) vraagt vrijers zijn.

126

127

Ook Odysseus heeft, als hij eerlijk is regenover zichzelf, nog

aandacht nodig. Dit is een moeilijk punt. Aan de ene kant zie
je dar alles wat aandacht vraagt vrijers moeten zijn, maar tege

Telemachos mag hem niet helpen, ongeacht war de vrijers uit

lijk zie je dar je zelf ook nog aandacht nodig denke te hebben

spoken. Odysseus weet dat hij her helemaal zelf moet doen.

om gelukkig te zijn en waardering te krijgen.

Hij moet eerst zelf zien en volledig meemaken hoe de vrijers

lijn, zonder crukendoos te gebruiken. Zelfs Teleroaehos mag
hem niet te hulp schieten, want dan zou hij weer in de dialoog
gaan en als bedelaar moer hij buieen de dialoog blijven. Dat

Als Teleroaehos hem voorstelt om hulp in te roepen, vraagt

heeft hij inmiddels wel geleerd.

Odysseus of ze niet genoeg hebben aan de steun van Athene

en Zeus. Onmiddellijk ziet Telemachos in dat Odysseus ge

Het berekent dat je in die fase van her thuiskomen zo min

mogelijk mee je omgeving over je ervaringen moet praten. Doe

lijk heeft.

je dat toch, dan leidt dat vaak rot vermindering van je venrou
wen dat Zeus alles regelt. Je vervalt snel in verhalen en ideen
waar je zelf intrapt, want zolang je de vrijers voor jezelf niet
zichtbaar hebt gemaakt, weet je niet wie je wel of niet kunt

Hier kan Odysseus zijn vers verkregen wijsheden aan Tele

vertrouwen. Dat gelde zowel voor de vrijers in je als buiten je,

roaehos kwijt door te zeggen dat her geen zin heeft ook maar

dus zowel voor je eigen innerlijke dialoog als voor de dialoog

iecs re beginnen zonder re zien dar Zeus en Athene hun bij

mee de buitenwereld.

staan. Odysseus heeft er lang over gedaan zich dat eigen te

maken maar nu is her zijn uitgangspunt. Als Zeus de vrijers
niet verslaat, vergeefs probeert wie dan ook dat. Dat is de enige
echte bevrijding van last, verantwoordelijkheid, 'doenerschap'

Inmiddels komt het schip van de vrijers terug van hun door

n schuldgevoel. Telemachos hoeft er zelfs niet over na te den

de goden getorpedeerde aanslag op Telemachos. Antinos

ken en pikt her direct op; her wederzijds aan elkaar zichtbaar

stelt een sluipmoord voor, want hij voelt op zijn klompen

maken heeft zich voltrokken en nu zijn ze samen gereed om de

aan dat Telemachos hun snode plannen aan het volk bekend

klus te klaren.

zal maken. Amphinomos pleit ervoor de goden te raadple

gen en dat voorstel vindt algemene bijval.
Penelope, die inmiddels weet dat haar zoon veig terug is,
hoort van de heraut Medon die de vrijers heeft afgeluisterd,

Odysseus draagt Telemachos op zich de volgende ochtend

over hun plannen. Op de drempel van de paleiszaal waar de

onder de vrijers te begeven. Later zal hijzelf ook, vermomd

vrijers bijeen zijn, vaart Penelope uit tegen Antinos. Eury

als oude bedelaar, met de zwijnenhoeder naar de stad komen.

machos probeert haar te sussen en belooft dat niemand

Odysseus drukt hem op het hart niemand te vertellen dat hij

Telemachos iets zal doen zolang hij er is.

er is en dat hij niet te hulp mag komen als de vrijers hem

schofferen.
128

129

Hoe dichter je bij de waarheid en die helderheid komt, des re

meer verzenen zich de vrijers in je en kun je her vaak voelen
alsof je er geen bal van begrepen hebt. Her is heel normaal dar

roesrand afspeelt nier als belangrijk zien, maar er wel alle zeg
enschap over denken re hebben. Alleen war in de waakroe

;cand verschijnt, is voor hen belangrijk.

er juist in deze fase van je zoektocht van alles naar boven komc

aarvan je

dacht dar je her al acheer de rug had, ofwel zie je

meuwe dingen in jezelf opkomen die je nier voor mogelijk

had gehouden. Dar kunnen angsten, verlangens en ziekres van
war voor aard dan ook zijn. Probeer je aandacht steeds op her
kennen re richten. Vecht niet regen die neigingen die je ern
sr ig onde de gordel kunnen raken. Ontwijk ze, maar ga er

.
n1et
mee m gevecht. Pendope helpt je dan en zet de vrijers
onder druk door ze her gevoel re geven dat ze haar hand wel
kunnen vergeren als ze zo doorgaan. Daardoor wordt her zelfs
voor de vrijers steeds duidelijker dat de bezetring van het pa
leis en de eisen die ze stellen niet deugen. Ze weten nier hoe ze
ermee om moeren gaan.
Eurymachos kiest ervoor om Telemachos, het geluk van de
eerste drie jaar waar de vrijers nier van willen en kunnen we
ten, nier re vermoorden maar buirenspel re zetten. Eurymachos'
naam berekent: hij die voor her goede suijdt. Hij is de goed
zak onder de vrijers en geefi: regengas aan de slechterik, maar
wat kan dar ooit opleveren als je mee twee kanren van jezelf re
maken hebt? Her wordt steeds duidelijker dar de tweeheid nooit
tot nheid kan komen.

21
Terug in eigen paleis - De ontmoeting met je ikjes

Vlak voordat de zwijnenhoeder Eumaios terugkeert naar zijn

hut, roverr Athene Odysseus weer om tot de oude, schamel

geklede bedelaar. De volgende ochtend vertrekt Telemac os

a1 vroeg naar het paleis om zijn moeder te begroeten. Eum;uos

geeft hij de opdracht om de bedelaar naar de stad te begelei
den.
Op weg naar het paleis komen Eumaios en Odysseus bij
een heldere bron

waar

de bevolking water haalt, de geiten

hoeder Melanthios tegen, die met zijn mooiste geiten op weg

is naar het banket van de vrijers in het paleis. Melanthios
begint hen uit te schelden en geeft Odysseus in het voorbij

gaan een schop tegen zijn heup om hem van her pad af te
gooien. Odysseus verliest zijn evenwicht echter niet, maar
kan zich met moeite beheersen erop te slaan. Eumaios heft
zijn handen ten hemel en smeekt de nimfen van de bron dat
zijn meester Odysseus maar gauw terug mag komen om
Melanthios zijn verdiende loon te geven.

Dat kan tor gevolg hebben dar regengesrelde vrijers, bijvoor

beeldjantje-goedzak regenover Janrje-slechrerik, elkaar het licht

n er meer in d ogen gunnen waardoor de persoonlijkheid geen

Uitweg meer z1er. Als je steeds meer gaar inzien dar yin of yang,
goed of slecht nooit van elkaar kunnen winnen door te probe
ren als ene kant de andere kant uit te schakelen, kun je daar
wanhopig van worden.
Nu zegt de goedzak regen Penelope, het kennen: 'Zolang ik
er ben, zal de alomvarrende ruimte van het kennen en her
gekende van je zoon blijven.' Het geefi:

aan

dat de vrijers blij

ven doorgaan te geloven dat ze de ruimee waarin zich de waak130

Dar beeld drukt uit dar velen rond de bron staan, maar weini
gen erin springen. De macht die van het gekende uitgaat be
lemmert ons de bron, het kennen, in te gaan. De geitenhoeder
is her symbool van die macht. Hij dient met zijn kracht en
hulpvaardigheid de wereld van de vrijers. Hij houdt her ver
haal in stand dar de waaktoestand echt is en nooit onderbro
ken wordt, en zal er alles aan doen om je van her pad naar huis
af te brengen. Dat kun je in je leven soms flink voelen door
131

allerlei tegenslagen, varirend van depressies tot lichamelijke

klachten, van verlangens of jaloezie tot het verlies van een dier
bare. Maar het inzicht dar de vrijers er onderling toch nooit
uitkomen en zijn herinnering aan de vijgenboompositie ge
ven Odysseus de kracht om door te gaan. Hij aanvaardt de
tegenslagen onderweg zonder erop in te gaan en passeert daar
door voor het eerst de lastige, schijnbaar onneembare drempel
van de Ajax-Feyenoord-dualiteit. Nu is hij klaar om naast de
betrekkelijk makkelijk zichtbare neigingen van anderen, ook
zijn eigen neigingen, de vrijers in zijn paleis, ziehebaar te krij
gen.

hoofd hebben, want in onze waarneming is er slechts n beeld

en we nemen vanuit ons standpunt geen hoofd waar. Nu
Odysseus niet meer vanuit zijn hoofd, een lichaamsdeel, kijkt
maar vanuit die eeuwige vijgenboomposicie, is de eenoog het alziend oog- weer thuis van nooit weggeweest en brandt
zijn licht helder zonder iets nodig re hebben.
Als we het zelf weer mogen herkennen, heeft de trouwe speur
hond die je naar huis heeft gebracht geen functie meer en sterft.
Dat kwijtraken van het vertrouwde zoeken doet wel pijn, want
we hebben zo lang

aan

het zoeken vastgehouden. Als de zoek

tocht de laatste adem uitblaast, verandere vaak je manier van

leven en valt de sociale structuur weg die door het zoeken was
Voor de poort van her paleis ligt Odysseus' oude en verwaar
loosde hond Argos op de mestvaalt re slapen. Hij heeft twin
tig jaar op zijn baas gewacht en als Odysseus als bedelaar
vermomd

aan

de poort komt, is hij de enige die hem her

kent. Hij kwispelt maar i s niet meer in staat om naar zijn

baas te lopen en sterft ter plekke.

bepaald. In het begin blijf je je daar nog wel aan vasthouden,

maar op een gegeven moment transformeert her zich toch. Je
gaar zien dat het thuis-zijn niets met ideen te maken heeft. Je
gaar niet meer op je opinies en meningen in. Maar het zal tijd
vergen om met het niets dat overblijft vertrouwd te raken,
zeker nu je huis nog besmet is door de vrijers.
De mestvaalt waarop Argos leeft, maakt ook duidelijk dat de
thuisgekomen zoeker en de mentor geen enkele status hebben

Voor de vrijers heeft de hond Argos, de zoeker in ons, geen

enkele waarde en daarom leeft hij op een mestvaalt. Daar is hij
van een snelle hond tot een vermoeid beest geworden, dat niet
eens meer de fut heeft om op Odysseus toe te lopen als zijn
baas eindelijk weer verschijnt. Prompt sterft de hond. Na twin
tig jaar het spoor en de geur van het thuis voor zijn baas be
waard te hebben, hervindt Odysseus bij thuiskomst dat spoor
van helderheid en ziet hij dat hij altijd al vanuit die
ongedefinieerde helderheid schouwde en niet vanuit de rwee
gaten in zijn hoofd. Het is inzien dat we de ander weliswaar
met hoofd en ogen zien, maar daar niet de verkeerde conclusie

in een wereld waarin 'hebben' het wint van 'zijn'. De wegwij

zer is maatschappelijk gezien maar een dorpsgek, een schooier.
Wat heb je eraan? Niets! Waar her om gaat, zie je over her
hoofd.
Bij de Phaiaken worden de honden in standbeelden van goud
en zilver vereerd. Ze weten dat de hond Argos hen op het
spoor van helderheid kan brengen, maar ze gebruiken de
richtingaanwijzer om zichzelf te verbeteren in plaats van thuis
te komen. Het symbool van de hond wordt gebruikt voor hun
persoonlijke sprookjeswereld, om de ikjes te verbeteren in plaats
van waar het eigenlijk om gaat: het kwijtraken van je ikjes.

uit mogen trekken dat wijzelf uit twee gaten kijken en een
132

133

Odysseus stapt achter Eumaios het paleis binnen. Teleroa

De schamel geklede Odysseus gaat bij elke vrijer langs om

ehos wenkt Eumaios direct, geeft hem een brood en een stuk

eten te vragen en hij speelt zijn rol zo overtuigend dat het

vlees voor Odysseus en zegt dat die zwerver langs de vrijers

lijkt alsof het zijn beroep is.

moet gaan, want bescheidenheid past niet bij een bedelaar.

Vervolgens verschijnt Athene aan Odysseus en spoort hem
ook aan bij de vrijers te gaan bedelen, om zo de goede van de
slechte vrijers te leren onderscheiden - ook al zal geen der

Odysse us neemt de noodzaak de vrijers zichtbaar te krijgen

vrijers, voegt zij eraan toe, aan zijn spoedige dood ontko

heel serieus en doet dat met zijn hele inzet en vol overgave.

men.

Het is heel belangrijk dat ook in je eigen leven te doen. Ik

noem dat 'slijmen', of zoete broodjes bakken, wat ik vroeger
niet kon. Het helpt je je oude basis van 'ik ben zus of zo' te
Ieren verlaten en niet meer vanuit een iets of iemand te leven.

Niet alleen de slechte vrijers moeten in hun volle naaktheid

Zo kun je het stellen zonder de nep en de versieringen die je

worden gezien, maar ook de goede, dus ook je 'goede' eigen

vroeger nog nodig had om jezelf zeker te voelen. Door dat

schappen. Ze hebben geen van alle iets met jou te maken. Als

loslaten zie je makkelijker hoe anderen zich in hun rol vast

je ze niet allemaal duidelijk onder de aandacht brengt, kom je

bijten en op die manier herken je je eigen onbewuste, nog

misschien wel thuis, maar word je daar alsnog afgemaakt zoals

stugge patronen die je belemmeren te zijn wie je werkelijk bent.

Agamemnon. Blijven er facetten van je persoonlijkheid onge

zien en herken je ze niet als niet van jou, dan geef je ze onbe
wust her heft in handen en verandert er ondanks je nieuwe
inzicht niets wezenlijks in je leven. Ongeziene vrijers blijven

Melanthios de geitenhoeder stookt vrijer Antinos tegen

een bron van onrust en verdeeldheid en kunnen pas gepas

Eumaios op omdat hij een bedelaar naar binnen heeft dur

seerd worden door eerst te zijn gezien en vervolgens geaccep

ven brengen. Eumaios antwoordt dat het vreemd is dat ze

wel van overal vreemdelingen uitnodigen die beroemd zijn,

teerd te worden.
Telemachos had zijn vader al verteld dat er honderdacht vrij
ers in zijn paleis waren. Dat geldt niet alleen voor Odysseus

zoals zieners en zangers, heelmeesters en bouwmeesters, maar

dat ze bedelaars liever buiten de poort houden.

maar voor ieder van ons. Je kunt de vrijers zien als bouwsteen
tjes van je persoonlijkheid, als honderdacht neigingen die in
ieder mens zitten en daar samengeklonterd het DNA van je ego
bepalen. Bij ieder van ons zorgt hun unieke verdeling en com

Het is een poging van de varkenshoeder om de vrijers iets te

binatie ervoor dat we allemaal verschillend lijken. De een heeft

leren over hun eigen blinde vlek dat ze alleen de honger van de

de goede vrijers meer op de voorgrond, de ander de slechtere.

geest willen stillen en daar onverzadigbaar in zijn, maar niet de

Maar ook onder de goede vrijers zitten de slechte verstopt.

honger van het lichaam waar de bedelaar hen mee confronteert.

De vrijers willen alleen iets geven voor gekende, objectieve
dingen, als die iets interessants of nieuws te bieden hebben.

134

135

Die honger bevredigen is nobel en sociaal geaccepteerd, heb

Vervolgens dreigt Antinos kwaad met zijn voetenbankje te

ben we geleerd. Maar honger en het bedelen om eten voor een

gooien en dan leest ook Odysseus hem de les door te zeggen

lege maag worden niet sociaal aanvaardbaar geacht.

dat een voornaam man als Antinos ook iets hoort te geven.

Om de neigingen in ons te vertellen dat ze verkeerd bezig

Ooit was hijzelf een gelukkig en rijk man, maar de goden heb

zijn is onbegonnen werk. Wie g eloo ft die onzin nu? Ik moet

ben hem alles afgenomen en sindsdien is hij gedwongen te

toegeven dat ik binnen mijn werk en priv-leven dat toch een

bedelen. Hij hangt het gezelschap een verhaal op dat gelijke

tijd heb geprobeerd, maar ik kwam er vanzelf achter dat het zo

nis vertoont met zijn ervaring bij de Kikonirs. De plunde

niet werkt. De Jamjes in ons blijven altijd onbevredigd, willen

raars zagen in hun overmoed de wraak van de bevolking niet

altijd meer en beter en zijn niet in staat daar iets verkeerds in

aankomen en sneuvelden allemaal, behalve hijzelf die zo, na

te zien. Het is hetzelfde als Ajax-fans die Feyenoord-fans pro

veel leed en omzwervingen, berooid op Ithaka terechtkwam.

beren om te turnen tot Ajax-fans om zo voor altijd te kunnen

winnen en niet meer die pijnlijke verlieservaring te hoeven
meemaken.
Ja, het proberen om toch de i nnerlijke neigingen van de ander
te spiegelen met het excuus de ander te willen helpen, kan
hardnekkig zijn. Ik heb als idealistisch welzijnswerkertje een
Teleroaehos zegt tegen Eumaios geen woorden aan Antinos

eeuwigheid geprobeerd om al mijn eigen blinde vlekken aan

te verspUlen; het is nu eenmaal zijn gewoonte om mensen te

mijn omgeving te slijten in de waan dat ze daardoor op een

krenken. Telemachos bijt Antinos toe dat hij zeker liever

andere manier naar hun eigen standpunt zouden gaan kijken.

alles zelf opeet dan een ander iets te geven.

Het helpt niets, het wordt alleen maar erger. Zo leer je wat
parels voor de zwijnen gooien betekent. Het is natuurlijk niet
slecht om anderen iets voor te houden maar te verwachten dat
het resultaat oplevert, is de waan die je verst rikt en is een te

Daarom heeft het geen zin te proberen onze vrijers te verande

ken van gebrek aan vertrouwen dat Zeus alle touwtjes in han

ren. Het is zinloos om te denken dat je de gierigaard door de

den heeft.

filantroop in ons zou kunnen laten veranderen, of andersom.

Het moet volstrekt d uidelijk zijn dat al die cursussen om al die
neigingen in ons te veranderen niets opleveren. Als dat duide
lijk wordt, komt vanzelf het moment dat je inziet dat het nutte

Antinos wordt nog bozer en valt tegen die brutale bedelaar

loos is om iets aan de wereld of jezelf te willen veranderen. Dat

uit, dat hij zijn weldoeners in een kwaad daglicht probeert te

wil niet zeggen dat het niet mag, maar je ziet in dat het geen zin

stellen. Odysseus kaatst terug dat zijn aard weinig met zijn

heeft en dat die pogingen je nooit dichter brengen naar wat je

uiterlijk overeenkomt, omdat hij niets wil geven van de rijk

echt bent. De golf kan en hoeft niets te doen om water te zijn.

beladen tafel van zijn gastheer. Dan wordt Antinos echt ra

zend, gooit het voetenbankje naar Odysseus en raakt hem
aan de rechterschouder. Zonder uit evenwicht te raken blijft

136

137

Odysseus zwijgend staan. Daarna keert hij terug naar de drem

De vrijers geloven weliswaar niet echt in de goden, maar hou

pel en roept dat hij niet is getroffen in een gevecht om zijn

den toch nog iets bijgelovigs: je weet maar nooit. Daarom zijn

eigen bezit, maar louter en alleen omdat hij probeert zijn lege

ze

maag te vullen.

bang voor een bestraffend element, zoals een strenge god of

_
zoals de rechtvaardigheid bij de Phaiaken. Als rechtvaardig
heid en deugd het huis binnenkomen, glipt de liefde de ach
terdeur uit. En daardoor lopen de vrijers altijd de alles
omvattende essentie mis, de liefde die ze zoeken in Penelope.

Wat heeft het voor zin om in een dialoog te proberen de ander

te overtuigen, als die ander niet in staat is te begrijpen waar je
het over hebt en waar je naar verwijst? In onze samenleving
heeft het geen zin iemand die met hard werken huis en haard
heeft verdiend uit te leggen dat hij dar niet door zijn werk
maar van Zeus gekregen heeft en dat hij best iets af kan staan
aan minder bedeelden.
Om te zien dat alles door Zeus wordt gedaan en gegeven, is

Het komt Penelope ter ore dat er een bedelaar mishandeld is

in het paleis. Ze is kwaad en wenst dat Apollo Antinos met
een van zijn pijlen treft. Troostend zegt haar dienares, dat als
alles zou verlopen zoals we wensen, geen der vrijers het licht
van

een nieuwe dag zal aanschouwen.

niet interessant en geloofwaardig voor de vrijers, omdat ze zich

niet bewust zijn van hun echte gastheer, de onzichtbare niet te
objectiveren kennende kant die onveranderlijk hun bestaan
draagt. Zij kunnen er zich geen voorsteHing van maken dat de
rijkdom hun ook maar gegeven is. Toch moet dat eerst worden
ingezien door jou om alle problemen uit huis te krijgen.
Langzaam en heel subtiel werkt Homerus de dialoog met de
vrijers uit en worden ze uit hun tent gelokt. Ze zijn onverza
digbaar en ondankbaar in hun eigen verlangens en hebben bij
de bedelaar geen oog voor een lege maag, een toch legitiem
verlangen van het lichaam.

Het leven is zoals het gaat en niet zoals we willen dar het ge
beurt en iedereen, zelfs Penelope, moet zich daarbij neerleg
gen. Het laat zien dat ze alleen getuige kan zijn van wat zich
aan de andere kant van de drempel in het gekende afspeelt.
Het laat ook zien dat ze nog een mening heeft over wat er

gebeurt. Ze mist het vermogen om de dingen te laten geb u

ren. Dat wil zeggen dat ze in de dualiteit vastzit, met enerziJds
haar mening en anderzijds de in haar ogen ordeverstoorders
van de rust, die heerste toen Odysseus er nog was. Ze smacht
naar het moment waarop ze weer vrij is van die vrijersplaag en
weer die zoete vrede van vr de vrijers mag proeven.

Als Antinos daar weer op reageert en dreigt Odysseus door

de zaal te sleuren, wordt hij teruggefloten door de andere
vrijers die bang zijn dat een van de goden zich als bedelaar
heeft verkleed om hen op de proef te stellen.

Penelope ontbiedt Eumaios om hem te vragen wie die bede

laar is en of hij op zijn reizen soms iets over Odysseus heeft
gehoord. Eumaios antwoordt dat de vreemdeling inderdaad

138

139

een vriend van hem zegt te zijn. Penelope nodigt hem direct

Hij is weliswaar groot, maar heeft niet de kracht die men van

uit, maar Odysseus geeft Eumaios de boodschap dat een on

zo'n figuur zou verwachten. Hij wordt door de vrijers be

derhoud op dat moment door de bende brutale vrijers te ris

loond voor het doorgeven van hun boodschappen. Zijn bij

kant is en dat hij haar na zonsondergang zal bezoeken.

naam lros verwijst naar de goddelijke Iris, die gaat waarheen

Penelope is verbaasd en nieuwsgierig naar de man, die zo

de goden haar sturen.

Voor de deur op de glimmende drempel probeert lros

wijs is rekening met de vrijers te houden.

Odysseus het paleis uit te werken door hem rechtstreeks te

intimideren. Hij geeft toe liever zijn fatsoen te houden, maar
dat de vrijers hem nu eenmaal opjutten. Als Odysseus niet
Door re zien hoe de dingen gebeuren en re begrijpen dat alles

uit zichzelf vertrekt, moet hij wel ingrijpen.

zijn tijd heeft, is het verstandig om de vrijers goed in de garen re

houden. Je moet hen nier onderscharren omdat je toevallig aan
de goede kant van de drempel denkt te staan. Odysseus is welis
waar thuis, maar de 'huurders' zegt dat niets, en zolang zij de

Her gewone leven gaat door, ook als je in je eigen paleis aan

baas denken re zijn moet je hen serieus nemen en begrijpen dat

komt. Je zult de betrekkelijkheid van her 'thuiskomen' moe

jij hen niet zomaar de deur uit kunt zetten. Odysseus kan nog

een leren inzien. Hoewel jij weer dar jouw golf uit water be

niet onbelemmerd van zijn eigen thuis-zijn genieten. Verkleed

staat, zul je ook moeren aanvaarden dat je hoofdrolspelergolf

als bedelaar mag zijn aandacht niet verslappen; zijn aandacht

reacties uitlokt bij de andere golven, die nier weten dar jij n

moet juist groeien, waardoor hij steeds beter zicht op die hele

zij uit dar ene water bes taan, wat je ook doet of laat.

bende vrijers krijgt. Ook aanvaardt hij nu meer de regels van

De vrijers kun je nooit zichtbaar krijgen en leren kennen,

her spel. Hij rent nier gelijk bij de eerste de beste gelegenheid

als je zonder te reageren op de drempel van een afstandje blijft

naar Penelope, zoals hij vroeger wel gedaan zou hebben.

toekijken, buiten schot blijft en je handen nier vuil hoeft te

Her geeft ook aan dar je dit onderzoek naar jezelf k in dit

maken aan de tweeslachtigheid van de dualiteit.

stadium beter voor je kunt houden en er niet mee naar buiten

Hier is de jojo in ons nog bezig en zul je moeren kiezen. Je

treden. Her is nog steeds beter de uiterste zorgvuldigheid in

kunt nier beide kanten - het kennen en het gekende- de baas

'

'

acht re blijven nemen; de vrijers bewonen ook nu nog de we

laren spelen. Eentje moer eruit. De vrijers zullen niet nalaten

reld en houden er nier van als hun leugens in de schijnwerpers

re probere n je uit het thuis zij n re werken en gebruiken daar

komen te staan.

vaak jouw lichaam voor. Vroeg of laat zul je dus wel tegen je

lichaam moeren optreden, of je wilt of niet. lros is boodschap

22

penjongen en hofbedelaar van de vrijers. Hij verbeeldt hier

Het gevecht met Iros - De breuk met het lichaam

mee ons lichaam en denkt helemaal vast re zitten aan de heer

schappij van de vrijers, die als wederdienst zijn drank- en

Er verschijnt nog een andere bedelaar in het paleis, Arnaios.

vraatzucht en seksuele behoefren bevredigen. Zo werkt het nu

Hij beschouwt Odysseus als een concurrent van zijn onver

eenmaal in de vrijerswereld, daar ontkomt niemand aan. Ook

zadigbare vraat- en drankzucht en komt meteen in opstand.

Odysseus nier.

140

141

Maar lros, ons lichaam, is geen echte vrijer. Hij vraagt geen
aandacht, maar alleen eren om zijn honger re stillen. Hij weet
niet dat Odysseus door zijn ontmoeting met Nausika en
Teleroaehos in staat is zonder een lichaam re zijn. Het is niet
verwerpelijk dat hij iets nodig heeft en zeker niet omdat hij
beseft dat hij daarvoor gebruikt wordt door de vrijers. Alleen
kan hij dar niet op eigen kracht veranderen.
Ook bij jou moet de gedachte dat je vastzit aan een lichaam
met behoeftes en objecten een optater krijgen.

Odysseus probeert eronderuit te komen door te zeggen dat

er op die ene drempel genoeg plaats is voor twee. Hij zegt
Iros niets te misgunnen, de goden zullen allebei wel hun deel
geven. Hebben de goden hen immers niet zelf tot bedelaar
gemaakt? Odysseus waarschuwt lros hem niet uit te dagen,
anders zal hij hem eruit gooien, al is hij oud. Dan zal lros
niet terug durven komen en heeft Odysseus morgen als be

r de
hun wereld terecht en wordt het doo
ko mt her lichaam in
en zelf geen li aam of v edsel
vrijers geleefd. De vrijers hebb
am alleen om Zichzelf te 1enen
.
nodi g. Ze gebruiken het licha
.
houden. Maar de bevred1gmg d1e
n hun verhaal in stand te
t duurt nooit lang, want in die
et lichaam daarvoor terugkrijg
zig doordat ze geen aandacht krij
rijd zijn de vrijers even afwe
hun kan overkomen. Op een
gen. En dar is het ergste wat
rs alleen maar aandacht. Daar
ziekelijke manier vragen de vrije
krijgen, zullen ze het lichaam
leven ze voor. Zodra ze de kans
we kick vragen, als altijd on
met hun verhaaltjes om een nieu
de vorige kick hun heeft ge
tevreden over de bevrediging die
bevrediging.
bracht. Ze vinden nooit blijvende

Vroeg of laar zul je dat evenals Odysseus, onder ogen moeten

komen. Ook moet je beseffen dat lros, her lichaam, geen aan
dacht vraagt en daarom geen echte bedreiging is. In de ruimte
van het eeuwige nu is immers ook plaats voor hem. Door het
besef geen lichaam te zijn, hoeft hij [ros eigenlijk niet te do
den zoals hij wel van plan is mee de vrijers. Zeus wil het echter

delaar het rijk voor zich alleen.

anders, en zo gebeurt het dat ze coch gaan vechten.

We kunnen de neigingen om onze lichamelijke behoeften te

Iros ontsteekt in woede en bijt hem toe, waar hij het lef van

bevredigen niet zelf stoppen, dus probeer het ook maar niet. Je
overwint je lichaarnsbehoeften toch niet. Een beetje discipline
kan geen kwaad, maar je kunt ze nier zelf overwinnen, dat moet
vanzelf gebeuren. Je kunt wel willen stoppen met roken, maar
je doet her niet en als her je plotseling wel lukt, zul je meteen
zien dar een ikje er met die prestatie vandoor wil.

daan haalt om de strijd aan te gaan met iemand die veel jon
ger is. Antinos volgt de kibbelpartij die rich op de drempel

afspeelt en vindt het voor hem en zijn medevrijers een vr

makelijk schouwspel. Hij stelt een gevecht voor tussen betde
bedelaars en belooft de winnaar het recht om als enige bij
hen te mogen bedelen. Dat vindt algemene bijval.

Lichamelijke neigingen op zich zijn niet het probleem, maar

wel de greep die de vrijers op ons lichaam hebben. Ze geven
met hun verhalen de indruk dar de bevrediging van de objec
ten komt en doen alsof zij dar aan het lichaam kunnen geven
of weigeren, al naar gelang het lichaam doet wat ze zeggen. Zo
142

Zolang er vrijers de baas zijn, is her vrijwel onmogelijk om zelf

in het reine te komen met de neigingen van je lichaam. Ook al
143

zit je braaf te mediteren, doe je niet aan seks en wat al niet.

Odysseus immers beloofd niet in te grijpen. Maar de slijm

Vroeg of laat komen de vrijers erachter dat er iets mis is en

cursus werkt echt en is de beste manier om de vrijers uit hun

komen ze met hun Ajax-Feyenoord-oplossing: tweestrijd, de

rent ce lokken en naar je hand te zenen, zeker als je - zonder

drijvende kracht van her dualisme.

dat ze her doorhebben - met beide kanten speelt en in staat

In dar geval kan die strijd Odysseus van pas komen door
zich geliefd te maken bij de vrijers om zo in hun wereld re

bent zowel de Ajax- als de Feyenoord-fans in ons het gevoel re

geven dat ze ok zijn en het goed doen.

komen en ze zodoende van binnen uit re kunnen observeren.

De vrijers hebben zonder het te weren aandacht nodig. Odys

Zo kun jij ook de Iros, het lichaam, in jezelf losmaken uit de

seus niet meer. Hij kan geheel onbevangen de strijd aangaan,

greep van de vrijers. Zij kennen en waarderen her lichaam roch

omdat hij weer dat niet hij, maar het bewustzijn srrijdt.

nier. Kijk maar hoe je zelf met dar lichaam omgaat. Ik heb
jarenlang mijn lichaam misbruikt en geminacht en ja, na veel

Dat moer je overigens niet overdrijven en vooral in her begin

drank voelt her de volgende dag nooit echt lekker.

moer je nagaan of alles wel klopt. Als je meent dat her bewust
zijn alles doet, loop je her gevaar naast je schoenen te gaan
lopen, waardoor je her overzicht en de helderheid verliest. Dan
is er nog een 'iemand' die her bewustzijn denkt re gebruiken

Odysseus heeft wel zin in de vechtpartij, maar doet het voor

en zit er weer een vrijer op de plaats waar her vormloze, onge

komen alsof hij door de honger gedwongen wordt om als

definieerde bewustzijn hoort ce zitten. Die waakzaamheid moer

oude man met een jonge vent te vechten. Hij stelt als voor

je net zo lang in stand houden roe alle vrijers zichtbaar zijn en

waarde dat de vrijers moeten zweren niet te zullen ingrijpen.

vervolgens gepasseerd kunnen worden.

Dat beloven ze. Teleroaehos doet er nog een schepje bovenop

door te zeggen dat wie zich daar niet aan houdt het met hem
aan de stok zal krijgen, evenals met Antinos en Eurymachos
die verstandig als ze zijn het zeker met hem eens zullen zijn.

Als de beide bedelaars omringd door de vrijers tegenover el

kaar staan en de lompen worden uitgetrokken, wordt de spier
kracht van Odysseus duidelijk zichtbaar. Vooral omdatAtbene
hem een forsere gestalte geeft. Iros wiJ er meteen vandoor en

Odysseus is her idee een lichaam te zijn al kwijt. Nu gaat hij

de vrijers beseffen dat lros weldra zijn rol als boodschapper

Iros, het lichaam waarin nog her verleden met al zijn verhalen

kwijt zal zijn. De vrijers dreigen hem met het spookverhaal

en zijn verslaving aan de vrijers vastzit, eruit gooien. Dat kan

dat ze hem naar koning Echetos, de verminket der mensen,

alleen maar als de vrijers beloven niet in te grijpen. Zo kunnen

zullen sturen als hij niet vecht. Nu wordt lros nog banger,

nier terugkrabbelen en werken ze mee aan her loskomen

maar hij slaagt er toch in om de rechterschouder van Odysseus

van het lichaam en -zonder her zelf door ce hebben - aan hun

te raken alvorens die hem met een vuistslag tegen de grond

ze

eigen ondergang.

slaat en hem vervolgens aan n been naar buiten sleurt.

Telemachos loopt een beetje op her randje door de aanvoer

Odysseus draagt hem op daar de varkens en honden te verja

ders van Ajax-Feyenoord een compliment te maken. Hij heeft

gen en geen koning over bedelaars meer te spelen. De vrijers

144

145

gaan lachend weer naar binnen, feliciteren Odysseus en ge

Zo kunnen de vrijers vanbinnen uit worden ontdaan van de

ven hem als beloning een geitenpens.

waan dat ze ooit eigenaar van het huis kunnen worden.

Bovendien is Iros weer vrij en heeft daarmee ook zijn lichaam
en de dwang tot bevredigen losgemaakt uit de greep van het
goed-en-kwaadsysteem van de vrijers. Je vrijmaken van het

AJs je gewoon de dingen doet die je moet doen in de weeen

lichaam, waarin je zolang dacht gewoond te hebben, gaat niet

schap dat jij her in beginsel nier doet

zonder slag of stoot. Je kunt nog flinke tegenwerking onder

maar

het bewustzijn, zul

len je regensranders die kracht opmerken. Je doet de dingen

vinden, die je zult moeeen aanvaarden. Is dat geloof eenmaal

niet vanuit een reden of een idee, maar handelt spontaan en

definitief gesneuveld, dan merk je dat je lichaam ophoudt aan

zonder voorbedachte rade in her nu. War er vervolgens gebeurt

dacht te vragen en meer voor een natuurlijke weg kiest. Het

is 'bijwerking' en geen doel op zich. De uitSlag is duidelijk: het

zal steeds meer zijn eigen plek gaan vinden.

valse, op angst gebaseerde idee dat jij denkt her te doen, verliest

lros kan nu bevrijd van de chantage van de vrijers doen en

her van het spontane 'doen'. Her gebeurt altijd zoals het gebeun

laten wat de goden willen en weer de varkens en honden ver

en in dat gebeuren is geen ruimte voor het denken.

jagen zoals Odysseus hem opdraagt, zonder angst voor straf

Hier slaagt Odysseus er voor het eerst bewust in niet re han

delen vanuit de wetenschap iets te zijn, maar te zien dat alles
spomaan en vanzelf gebeurt en is hij getuige van de kracht die

maar gewoon als spel. Daarmee komt het goddelijke spelen

weer als vorm vrij.
Her is het begin van het einde van de angst dat er ietS fout is

daarvan uitgaat. Het zien van die kracht en zijn werking geeft

aan het doen en laten van het lichaam en zet een streep onder

je geleidelijk het vertrouwen voor honderd procent te staan

al jouw eindeloze pogingen je lichaam te willen beheersen en

bedwingen. Toch is het nog niet helemaal rond en moet je nog

voor wat je werkelijk bent.

Door lros het huis uit te gooien, maakt Odysseus tegelijker

voorzichtig zijn. Dit spel moet je niet probren re spelen, want

tijd een eind aan de door de vrijers niet erkende noch gewaar

opzettelijk spelen is maar een idee. Her is tragikomisch om te

deerde kracht en functie van het lichaam, Iros, die tenslotte

zien dat we juist dat goddelijke spelen met heel ons hart wen

her bindmiddel en de schakel tussen de vrijers was.

sen, maar het niet kunnen bereiken, omdat de greep van de

De vrijers worden nu ieder op zich zichtbaar en kunnen zich

niet meer achter een persoonlijkheid met een lichaam ver

vrijers in ons met hun complexe veelheid aan regenstellingen

de spontaniteit ervan juist in de weg staar.

schuilen. De honderdacht vrijers zijn in feite verdeeld in twee

elkaar bestrijdende, regengesrelde partijen, zoals de gierigaard
en zijn tegenpool de filantroop. Ze kunnen nu niet meer doen
alsof ze een ikje zijn die in staat is eenheid te bereiken. Nu

Amphinomos biedt Odysseus brood aan en brengt met zijn

komen ook- door her wegvallen van lros - hun aanwezigheid

gouden beker een heildronk op hem uit. Hij spreekt de wens

en positie binnen het paleis op losse schroeven te staan. Zo

uit dat Odysseus in de toekomst het geluk deelachtig zal wor

komt via deze overwinning van Odysseus op dar armoedige

den, dat hij nu ontbeert. Odysseus antwoordt, dat een mens

lichaam, her geluk - dat nietS van de vrijers nodig heeft en

die in voorspoed leeft niet aan tegenspoed denkt, maar als de

niet naar hun pijpen hoeft re dansen- vermomd naar binnen.

goden hem ongeluk brengen, zal hij dat met volharding dra-

146

147

gen. Immers, je neemt het leven in overeenstemming met

het lot dat de goden je dagelijks toebedelen.
Odysseus waarschuwt Amphinomos voor de terugkomst van
zijn vorst en hoopt dat een van de goden hem veilig naar huis
brengt voordar de koning terug is in zijn paleis, want anders
We kunnen nooit meer zien dan wat Zeus je van moment tot

z.a1 het zeker tot een gevecht komen. Hij drinkt van de ho

moment voorzet. Je kunt in jezelf zien dat de vrijers zeer re

ningzoete wijn en geeft Amphinomos zijn beker terug.

spreken en trots zijn als je erin slaagt je lichaam op zijn plaats

Amphinomos loopt bezorgd en hoofdschuddend naar zijn

te zetten. De vrijers bieden Odysseus zelfs een heildronk aan.

plaats, alsof hij weet wat er gaat gebeuren. Athene heeft hem

Hij ziet het als een compliment en gaat de dialoog met hen

al voorbestemd gedood te worden door de speer van Telema

aan. Daardoor laat hij zien nog een beetje re jojon en z.ijn

chos.

idee van doenerschap niet helemaal kwijt re zijn. Zo vlak na

her gevecht met Iros wil hij in het vuur van de overwinning
nog wel opscheppen. Odysseus ziet niet dat hij eigenlijk trots
is op zijn overwinning en hij wil de vrijers tegelijk ook nog

Amphinomos berekent zoiets als 'rondom wonend'. Deze vrijer

heeft al iets van het 'brede kijken' in zich. Hij kan de andere

laten zien hoe slap ze zijn.

Ook ik heb in onwetendheid en overmoed geleefd en ge

vrijers makkelijker in hun rol zien en relativeren, maar durft

dacht re handelen in naam van Zeus. Nog onbewust, door het

nog niet het kijken zelf re zien in plaats van de inhoud ervan.

standpunt van Jan daarvoor te gebruiken. Uiteindelijk mocht

Hij kijkt weliswaar vanuit een neutraal perspectief, maar is

ik dat gesmokkel zien en vervolgens ook dar alles, inclusiefhet

nog niet bereid dat zelf re onderzoeken. Hij is de enige vrijer

vrijmaken van je lichaam, het werk is van Zeus. Wel mag je

die Pendope bevalt. Maar hoe aardig hij ook is, hij is roch iets

natuurlijk het Jantje dat daar trots op is gewoon in zijn waarde

war komt en gaat en aandacht eist. Eigenlijk wil niemand een

laten, terwijl jij weet dat het eigenlijk Zeus is die het doet. Het

'goeie' vrijer zoals de nobele Amphinomos kwijt, maar wel die

feit dat je je beter voelt dan de vrijers komt nog door je eigen

vervelende Anrinos en zijn vriendjes. Die vlieger gaat helaas

blinde vlekken, en die worden vanzelf, als de rijd er rijp voor

nier op, hoe graag je het ook zou willen. Alle vrijers, goede e n

is, zichtbaar. Zolang dat niet het geval is, ga je nog- net als de

slechte, zijn uiteindelijk n por nar door alleen maar aan

vrijers- in een dip als die dip langskomt of ben je gelukkig als

dacht te vragen en respectloos eisen re stellen, zonder te besef

geluk langskomt. In geen van beide gevalJen kun je die Jantjes

fen van wie of wat ze die aandacht eisen.

Odysseus doet nog een laatste poging om de vrijers te hel

passeren.
Odysseus ook nog niet, al schept hij er wel over op, omdat

pen zien dat niet hun beker de dingen doet komen en gaan,

hij denkt ook de vrijers de baas re zulJen worden nu hij het

maar Zeus. Door de bewuste beker terug te geven aan de vrijers

lichaam eruit heeft gegooid. Hij weer dar het kan, maar nog

geeft hij ' iets anders willen dan wat er gebeurt' weer uit han

niet hoe. Tor die rijd is her idee dat hij zich beter voelt dan de

den. Het is niet aan jou. Hier is her spreekwoord: 'Je kunt een

vrijers iets wat Odysseus nog niet onder zijn aandacht heeft

paard wel naar de bron brengen, maar hem nier dwingen re

mogen krijgen.

drinken' op zijn plaats. Her is nu eindelijk afgelopen met het

148

149

geloof dat vrijers de dingen kunnen doen aflaten, want Odys

varing, die ze in het oosten samadhi noemen, worden de vrijers

seus is zich er weer van bewust dat Zeus alles regelt. Als je je

minder waakzaam en voelen ze zich uitverkoren en voldaan.

ervan bewust bent geworden, dat alles war komt en gaat en

Die toestand wordt vaak aangezien voor een teken dat je al

aandacht afdwingt weg moet om je paleis en die vrede weer

thuis benr. Maar niets is minder waar! Her is alleen om je

vrijers even plat te krijgen en even niet op voer van oorlog te

helemaal voor jezelf re hebben, heb je her kennen en het ge

kende figuurlijk van elkaar gescheiden. Dan lijkt het doden

hoeven leven. Zo bereidt Athene de ontmoeting van Penelope

van de vrijers, het gekende, de enige oplossing om tot eenheid

met Odysseus voor zonder dat de vrijers dat doorhebben.

te komen.
Het wachten op het juiste moment is nu aangebroken.

23

Odysseus houdt de lijn tussen het kennen en het gekende scherp

De ontmoeting met Penelope

in de garen en voelt voor her eerst weer de heerlijke, zoete vrede

De voorbode van het kennen

met Penelope, her kennen. Her thuis-zijn zonder meer.

Nadat de vrijers vertrokken zijn om in hun eigen huis te gaan
slapen, blijven Odysseus en Teleroaehos alleen in het paleis
en beramen ze genspireerd door Athene een manier om van
Door een ingeving van Athene toont Penelope zich aan de

de vrijers af te komen. Ze besluiten alle wapens uit de zaal te

vrijers, al verafschuwt ze hen. Uit schroom laat ze zich wel

halen en in de wapenkamer van het huis op te bergen. Odys

door twee dienaressen vergezellen. Haar schoonheid is door

seus geeft Telemachos de raad een leugen te verzinnen als de

Athene nog indrukwekkender gemaakt dan die al

vrijers vragen waar ze gebleven zijn.

was.

De

vrijers raken op slag betoverd. Eurymachos zegt zelfs dat ze

alle vrouwen in schoonheid overtreft. Penelope antwoordt
dat ze binnenkort zal moeten huwen, omdat ze Odysseus
heeft beloofd dat ze een nieuwe man moet kiezen als hij nog

Nu her Odysseus duidelijk is, dat het gekende eruit moet om

niet thuis is wanneer hun zoon volwassen wordt. Bovendien

de eenwording mee het kennen plaats te laten vinden, is het

grieft het haar dat de vrijers - in tegenstelling tot wat gebrui

eerste dat ze moeeen doen de wapens, het symbool

kelijk is - geen geschenken meebrengen, maar daarentegen

dialoog met de vrijers, weghalen. Als je niet meer ingaat op de

het bezit van Odysseus straffeloos verteren. De vrijers sturen

gevoelens, gedachten of emoties die zich de hele dag aan je

er meteen bodes op uit om geschenken voor Penelope te gaan

opdringen en die zowel vanbinnen als buiten je de aandacht

halen.

van

de

afdwingen en ze aldus passeert, gaat je omgeving zich pas echt

zorgen over je maken. Dan zul je een smoes moeren verzinnen
die de vrijers niet de schuld geeft, maar toch goed genoeg is
om niet opnieuw een dialoog met hen te hoeven aangaan. Ik

Om de vrijers een beetje te betoveren met de heerlijke extase

noem dat de ontvangen e-mails niet openen. Je kent her on

die ze krijgen als Penelope zich laat zien, bezorgt ze in op

derwerp en de afz.ender en je weet waar het over gaat, maar je

dracht van Athene de vrijers een gelukservaring. Door die er-

gaat niet echt op de inhoud, het verhaal, in. Het vereist enige

150

151

oefening om her zo te doen dar de vrijers, je omgeving, het

nier doorhebben. Her is zoiets als de truc waarmee de Sirenen
worden gepasseerd en geleidelijk zul je zien dar het eigenlijk

over zijn eigen onvoorstelbaarheid te behappen. Dan moet je

hem symbolisch even naar bed sturen en zelf alleen en onge
sroord als helderheid aanwezig blijven.

best fijn en makkelijk is om nier echt op al dar 'aandacht vra

gen' in re gaan.
De schuldgevoelens die kunnen opkomen als je de e-mail
niet opent maar gewoon wist, zijn ook 'wapens' van de vrijers.
De gedachte dar je je schuldig voelt komt langs en daar ga je
niet op in, want die gedachte komt en gaat en is daardoor niet
van jou, maar van een vrijer.

Nauwelijks is Odysseus alleen in de paleiszaal, of Penelope

komt binnen. De dienstmaagden zetten twee stoelen bij het
vuur. Penelope vraagt de vreemdeling naar zijn naam en af
komst, maar hij zegt dat hij haar alles wil vertellen behalve
dat; wat heeft het voor zin te Idagen in andermans huis?

Bij het verwijderen van de wapens worden vader en zoon be

geleid door een onzichtbare Athene, die hun voorop gaat met

Als de alomvattende stilte ongestoord in je ongedefinieerd

een gouden lamp. Teleroaehos raakt in vervoering omdat de

zijn, in je helderheid, gaat branden, denk je: die is het! Maar

ruimte hem van alle kanten toe straalt, en hij ziet e r het werk

ja, zo zit het niet, want die stilte komt en gaar nog, en al zijn

van een godheid in. Odysseus vraagt zijn zoon stil re zijn en

de vrijers er nu even niet, lang zal dat niet duren. In deze fase

zijn gedachten voor zich re houden; zo doen de goden dat

komt ook de neiging op om het aan anderen re willen vertel

immers. Odysseus zegt hem te gaan slapen, maar zelf blijft

len, maar dar werpt je zo weer uit die heldere roes tand. Daarom

hij achter om met Penelope te praten.

houdt Odysseus zijn naam verborgen, verzint een kulverhaal

en leert zo berer zijn aandacht op haar te houden in plaats van
op de verhalen.

Slaag je erin om niet op je gedachten en gevoelens in re gaan,

dan komt het 'lege huis', of de ruimtelijkheid van het bewust
zijn vanzelf naar boven en kun je, nee als de vrijers, in vervoe
ring raken. Door die begeestering kun je, als je nier oplet, zo
weer die zojuist gepasseerde gevoelens alsnog 'openen' en dus
is her zaak nier in die vervoering te blijven hangen. Wanneer

Penelope stort haar hart uit bij de vreemdeling en vertelt hem

van haar list om de vrijers van zich af te houden. Ze heeft na
melijk beloofd pas n van hen tot man te kiezen als de lij k
wade, die zij voor haar schoonvader Lartes weeft, voltooid is.

de vrijers monddood zijn gemaakt door de verschijning van

Door het weefwerk van overdag 's avonds weer uit te halen,

Pendope en je nier meer ingaat op de verhalen die ze gewoon

heeft ze die gedwongen keuze drie jaar lang uit kunnen stel

lijk afsteken, komt de ruimtelijkheid van de Teleroaehos in

ons in een nieuw licht te staan en dar maakt hem dronken van
verbazing. Dar kind in ons heeft rijd nodig om de verbazing
152

len. Maar toen werd ze door de vrijers betrapt en moest ze

tegen haar wil het werk afmaken. Nu het kleed af is, kan ze
niet langer onder een huwelijk met n van de vrijers uit.
153

varkenshoeder ook heeft opgehangen; dat hij van goede af

Als je zier dat de ene draad die overdag de waakroestand weeft bij
her slapengaan weer kan worden uitgehaald - en dus weer die

koms t is en op Kreta geboren is. Odysseus heeft hij gastvrij

ontvangen toen die op weg naar Troje door een storm op

Kreta strandde.

ene draad van her begin wordt - begrijp je dat die draad altijd

Penelope vraagt hem hoe Odysseus gekleed was en ze her

n is. Maar de vrijers kunnen dat nier aan, omdat her hun be

kent uit zijn beschrijving de kleren en de gouden gesp met

jachthond erop die zij Odysseus voor zijn reis heeft meege

staan en zekerheid dermate schokt dar ze door het lint gaan .

Odysseus begint hier in te zien wat Pendope bedoelt met

geven. Ze treurt dat ze haar man nooit meer zal terugzien.

het verhaal dar de eerste drie jaar het weefsel wordt uitgehaald

Odysseus troost haar met het bericht dat hij heeft gehoord

en dar ze in her vierde jaar gedwongen wordt door de vrijers

dat Odysseus beladen met geschenken onderweg is naar huis.

her verhaal, de lijkwade, af re maken.

Van koning Pheidon heeft hij vernomen, dat Odysseus naar

In de eerste drie jaar van ons leven zijn we zonder 'ik' en vrij

Dodona is gegaan om aan het suizen van de heilige eik van

van de vrijers. Aan die roesrand herinnert Teleroaehos zijn va

Zeus te horen, of hij openlijk ofin het geheim naar huis moet

der. Van jou uit gezien ben 'jij' er de eerste drie jaar gewoon

gaan.

niet geweest, maar voor je ouders leek je er wel re zijn. Tegen

je derde word je door je ouders geleerd een 'ik' met een lichaam
re zijn en raak je gevangen in het ik-verhaal, dar met de blijde
boodschap van je geboorte begint en met het droeve nieuws

Pendope heeft Odysseus door over haar list met het weefkleed

van je dood eindigt.

re vertellen, bewezen dar ze alles nog weet, dar ze de roestand

In de ongedefinieerdbeid van je bestaan zie je in alle helder

van de eerste drie jaar nier vergeren is. Nu vertelt Odysseus

heid dat her leven van de hele waak- en droomtoestand echt

haar dat hij ook nog leeft. Hij kan het nog niet direct zeggen,

een droom is en niet uit materie bestaat, en dat jij aan alles

maar vertelt het haar door een verhaal. Pendope herkent uit

voorbijgaar en alleen maar bewustzijn bene.

Nu kun je begrijpen war er wordt bedoeld als ik zeg dat je
noch de hoofdrolspeler van de droom, noch die van de waak

zijn beschrijving direct de gouden gesp met Argos de jacht

hond, het kenmerk van de helderheid. Zo krijgt ze hoop dat
haar man nog leeft.

roesrand bene, maar datgene waarin elke roesrand verschijnt.

Odysseus laat haar ook merken dar hij steeds beter in staat is

Vanuit her standpunt van her bewustzijn is het altijd al zo ge

om de helderheid re gebruiken. Bij de Sirenen heeft hij nog

weest. Maar door de waan dat je een belichaamde hoofdrolspe

een methode van Circe gebruikt om langs die nimfen des doods

ler bene, dat je sterfelijk bene en dar je van gisteren naar morgen

met hun eeuwige 'waarom' re komen. Die methode was jezelf

gaar, ben je het zicht op de werkelijkheid kwijtgeraakt.

figuurlijk vastbinden om zo, zonder te reageren of ermee in

dialoog te gaan, te kijken en te luisteren naar wat er in de
objectieve wereld gebeurt.
Het luisteren naar her suizen van de eik van Zeus gaar een

Pendope vraagt Odysseus opnieuw naar zijn afkomst. Odys

stap verder. Her suizen is het geluid van de stilte in ons en

seus vertelt haar min of meer het verhaal dat hij Eumaios, de

staat voor het verleggen van de aandacht van het object naar

154

155

het subject. Aandacht leggen op het suizen is voor mij een

gevo el van intimiteit als je even niets nodig hebt uit de bui

goede manier geweest om zo de smaak van de stilte te leren

tenwereld.
Doordat Odysseus die toestand kan oproepen en vasthou

proeven en te ervaren dat het, net zoals het nu en her kennen,

eerde zijn en aan de smaak van het kennen en-niet te verge

den, herkent Eurykleia hem. Zij is zijn voedster die hem nog
van zijn eerste drie levensjaren kent en weet dat het litteken is

ten - aan het verplaatsen van de aandacht naar her subject.

ontst aan toen hij uit die toestand ging. Dat kan hier nog niet

bij het onveranderlijke hoort. Zo wen je aan het ongedefmi

helemaal uitgelegd worden, maar het litteken staat symbool

voor de wond die ontstaat bij het naar buiten treden, als het
lcind zich in feite verwondt aan de tijd en in een ik-verhaal
Penelope zegt te hopen dat zijn woorden waarheid worden en

gaat geloven. Vandaar dat hij zich nog niet bekend mag ma

laat zijn voeten wassen door Eurykleia, de oude verzorgster

ken voordat de vrijers gedood zijn. Als Pendope het te weten

ze

een groot lit

komt, is her te laat, gaat de list niet door en daarom moet over

teken op zijn dijbeen. Odysseus is bang dat Eurykleia iets laat

blijken, maar Penelope heeft niets in de gaten. Hij fluistert de

at litteken gezwegen worden. Het verzwijgen, zijn identiteit

niet naar buiren brengen, is nog steeds van groot belang en

oude voedster toe te zwijgen en het aan niemand te vertellen.

het wachten is op het teken dat de tijd rijp is.

van Odysseus. Eurykleia herkent Odysseus

aan

Ze stelt hem gerust; hij weet toch hoe trouw ze is.

Penelope vertelt hem vervolgens over een droom die voor

Een van de kenmerken van her verwijlen in het zelf- wat door

spelt dat Odysseus terugkomt om de vrijers te doden. Zij

het luisteren naar het suizen bewust wordt opgeroepen - is dat

twijfelt

het iets herkenbaars omhoog brengt, wat we als kind hebben

haar droom zal uitkomen. Pendope vertelt hem haar plan

meegemaakt. Vroeger dachten we misschien dat het van het ver

om een schietwedstrijd onder de vrijers te houden. De vrijer

aan

de juistheid

van

haar droom. Odysseus zegt dat

trouwde gevoel van geborgenheid binnen het gezin kwam. Dat

die de boog van Odysseus kan spannen en een pijl door de

gevoel had echter niets te maken met de gezinssituatie, maar

ogen van twaalf op een rij staande bijlen kan schieten, zal

verscheen gewoon omdat het kind in een veilige situatie niet in

haar tot vrouw krijgen. Odysseus overtuigt haar ervan de

het denken of gevoel vertoeft, maar in dezelfde toestand die

wedstrijd niet langer uit te stellen.

Odysseus nu weer herkem als van de eerste drie jaar.

Zelf kende ik dat gevoel dat soms verscheen na seks, maar
pas veel later ontdekte ik bij Wolter dat het zonder seks ook
spontaan op kan komen. Toen bleek dat het niets met seks,

Nu Odysseus bij Pendope ervaart dat de aandacht voor haar

maar alles met leven zonder gedachten, verlangens en gevoe

herzelfde fijne gevoel oproept als de aandacht voor het stille,

lens te maken had. Het laat zien dat het niets buitengewoons

suizende branden van het heldere aanwezig-zijn bij de eik van

en spectaculairs is, maar een gewone, simpele, allesbehalve bij

Dodona, is hij klaar om dat verworven inzicht op de vrijers

zondere ervaring. Je kunt die het beste vergelijken met het

uit te proberen. Alle elementen komen bij elkaar. Pendope

156

157

weet nog van de toestand van de eerste drie jaar en Eurykleia

herkent hem aan zijn teken van helderheid. Odysseus ziet dat

rner jes, te passeren en aldus te doden, war doe je dan met al

die vrijers buiten je, zoals je buren, je baas, je kinderen, je part

het verplaatsen van aandacht het enige is waar her op aan komt

ner enzovoort?

en dat dit her wapen is dar hij zoekt.

Het uiteindelijke bevrijd-zijn is nog steeds niet bereikt en

Omdat Pendope Odysseus niet kan herkennen en zij nier

ondanks je thuis-zijn en her vermogen niet in dialoog met de

meer gelooft dar hij nog leeft, prikkelt hij haar om de boog

vrijers re gaan, weer je in de verste verre nog niet waar het echt

wedstrijd morgen re houden. Hij wil haar indirect laten zien

om gaat en heb je je nog niet her onveranderlijke geluk eigen

dat hij klaar is voor her echte grote werk: het doden van de

gemaakt. Ondanks de talrijke inzieheen en de vele malen dar

vrijers.

het duidelijk wordt dat de film van regisseur Zeus zich altijd
afrolt en dar regelijkerrijd genade steeds vaker zichtbaar is,
kunnen die inzichten nog steeds bij de geringste twijfel onder
druk komen re staan en raak je van slag. Al die inzichten moe

Daarna nemen ze afscheid. Odysseus kan de slaap niet vatten

ren nog in de praktijk worden toegepast. Dan zie je dat je in

en hoort de dienstmeiden wegsluipen om zoals gewoonlijk met

een hele wankele positie verkeert. Alle elementen zijn tech

de vrijers te slapen. Hij overweegt hen tegen te houden, maar

nisch wel gezien, maar ze zijn nog niet op n lijn gebracht en

de

herkend als een en hetzelfde, waardoor het inzicht nog geen

vrijers en is bezorgd dat hij te maken krijgt met de wraak van

blijvende kracht heeft. Odysseus denkt nog steeds vanuit de

de familieleden als hij in zijn opzet slaagt. Athene stelt hem

golf die naar het water gaat en die een waterervaring heeft. Hij

gerust en brengt hem eindelijk in een zorgeloze slaap.

gaat nog slapen en verliest daardoor weer de vijgenboompositie.

laat ze met tegenzin gaan. Hij piekert over het doden

van

Het vertrouwen dat die onveranderlijke vrede jouw essemie

is, krijg je door elke dialoog en reactie op de vrijers te vermijden.

In deze fase voel je je soms wanhopig omdat je niets meer kunt

Als Pendope weer weggaat, daarmee het intimiteitgevoel ge

bedenken dat helpt, dus god zegene de greep. Je bent gedeso

weken is en Odysseus wakker ligt, klinken de oude venrouwde

rinteerd, je weet niet wat je moet doen want je kunt niets doen,

stemmetjes weer volop en heeft hij moeite om nier zoals vroe

tot de tijd vanzelf rijp is om de vrijers re lijf re gaan .

ger op de wereld van objecten, op de dienstmeiden van de

vrijers te reageren, in plaats van her passeren van de vrijers in
de praktijk te brengen. Dat automarisme is niet zomaar een
halt toe te roepen, net zoals je steeds geneigd bent om de tele

24
Het spannen

van

de boog

het richten van de aandacht

foon op te nemen als er gebeld wordt.

Dat is meesral een periode van vallen en opstaan, die kort of

ln de vroege ochtend vraagt Odysseus Zeus om hem zowel

lang kan duren; er zijn geen regels voor. Vooral ook omdat je

>innen- als buitenshuis een gunstig teken te geven. Direct

hoofd niet ophoudt met het denken dar nu eenmaal in zijn

dinkt hoog uit de hemel een donderslag. In het huis hoort

eigen logica gelooft. Zelfs als je erin slaagt je aandacht op het

1ij dat Zeus aangeroepen wordt door een slavin, die al de

suizen te houden om zo je binnenvrijers, die hele kudde stem-

1ele nacht bezig is met het malen van graan voor de maaltij-

158

159

den van de vrijers. Zij ziet in de donder een gunstig teken en

smeekt Zeus daarin ook te mogen delen. Ze wenst dat de
vrijers vandaag voor de laatste keer in Odysseus' paleis van
de maaltijd mogen genieten e n ze niet langer voor hun
braspartijen hoeft te zwoegen.

wige innerlijke commentaar dat je van de vrijers steeds weer

over je heen krijgt. Vaak heb je niet door dat je nog altijd door
de vrijers wordt benvloed en altijd al je energie aan hen hebt
weggegeven en dat je daardoor de bedelaar, de waarheid dat
het gebeurt zoals het gebeurt, hebt verwaarloosd. Maar eigen
lijk hoeft Teleroaehos dat niet te vragen. Want de verzorgende
kracht van de voedster is er altijd voor iedereen, inclusief de

Als je echt ziet dat alles genade is en door Zeus wordt gedaan

bedelaar in ons.

of gelaten, zul je nooit meer beweren zelf ergens de hand in te

hebben. Net als de slavin, die de hele nacht bezig is met de
maaltijd voor de vrijers, ben je zo moe van het gezeur van al
die innerlijke stemmetjes met hun loze beloftes, angsten en
verlangens, dat je er niets meer mee te maken wilt hebben.
Laat staan dat je de vrijers nog op hun wenken wilt bedienen.
Het is toch nooit goed genoeg- wat je ook doet of laat- en je
ziet geen mogelijkheid meer om met die brulapen verder sa
men te leven en altijd maar hun adviezen op te moeten vol
gen. Door die houding van 'nu is het genoeg' komt het verlan

Eumaios komt met de beste zwijnen naar het paleis en ver

welkomt Odysseus nogmaals als vriend. De geitenhoeder
Melanthios echter begint Odysseus te treiteren zodra hij hem
ziet. Odysseus gaat er niet op in. Ook de koeienhoeder
Philoitios verwelkomt Odysseus en laat hem meteen blijken
hoe rampzalig het leven met al die vrijers is en dat dit alle

maal de schuld van Zeus is.

gen om een einde aan dat verhaal van de vrijers te maken tot
een hoogtepunt. Je smeekt Zeus om die ellende te stoppen en
alsjeblieft een teken te geven dat de genade op handen is. Maar
als het je tijd is, komt die bliksemflits je wel vertellen dat het
moment is aangebroken waarop het mag gebeuren.

In de waaktoestand zijn drie krachten werkzaam, die in het

verhaal gesymboliseerd worden door de drie herders. De koe
herder Philoitios vertegenwoordige de kracht die alles creert.
Hij ziet in Zeus de wrede god, die steeds vernietigt wat hij net
heeft gemaakt, zonder door te hebben dat het eigenlijk Zeus

Teleroaehos is inmiddels ook opgestaan en vraagt Euryldeia

of de bedelaar goed is verwrgd, of dat hij aan zijn lot is over
gelaten.

is die via hem alles ook doet ontstaan. Eumaios, de varkens

hoeder die 's nachts bij de zwijnen waakt, is de vernietiger. Hij
breekt elke nacht weer alle verhalen af die overdag door
Melanthios in stand gehouden zijn en zo tot leugens zijn ge
worden. Melanthios, de geitenhoeder, is namelijk altijd bij de
vrijers in het paleis om de waan van het doorgaan van de tijd

Je wordt niet zozeer moe van de dingen die gewoon gebeuren,

al naar gelang je ze moet doen of laten, maar wel van het eeu160

in stand te houden. Hij ontneemt de andere twee herders hun

rol door hun werk van scheppen en vernietigen zo te verbloe
men dat er nu al een volgende morgen lijkt te bestaan waarin
161

de verhalen gewoon weer verder leven met een herinnering

dat alles gisteren ook al zo was. Her hoeden van de kudden
door Philoitios en Eumaios berekent eigenlijk dar ze ervoor
waken dar overdag en 's nachts niets van de oorspronkelijke
essentie verloren gaat of opgegeten wordt door de rijd, zodat
de essentie onaangetast blijft en nier benvloed wordt door de
verhalen die zich overdag ontspinnen. Kortom, alles ontstaat
uit essentie en valt terug in essentie. Binnen het verhaal van de
waakroesrand lijken die drie krachren her voor her zeggen re
hebben en ieder hun eigen rol te spelen, maar uiteindelijk gaat
alles zoals Zeus her wil en is die de enige die de rouwejes in

De vrijers zijn nier echt genteresseerd in her dienende werk

van de herders. Ze zien her hoogsrens als iets vanzelfsprekends,
war er nu eenmaal bij hoort. Maar wat beueft hun eigen feestje
in het leven hechten ze veel meer geloof aan her idee dar ze

juist alles zelf bedenken en doen. Ze genieren ervan om op re

scheppen of re kJagen over de dingen die gebeuren, om maar
re zwijgen van al die andere cruejes om hun gelijk re halen en

aandacht re krijgen.
Als je inziet dat het voor hen toch nooit goed is, neem je ze
ook niet meer serieus. Luister je gewoon nier meer naar hun
geklets, dan gebeurt er niets engs met je. Integendeel, je er

handen heeft en de lol van dit drama kent.

vaart het wonder dat alles vanzelf gebeurt - zonder dat de

Eumaios de zwijnenhoeder, deelt bekers aan de vrijers uit,

Melant.h.ios schenkt de wijn en Philoitios deelt het brood

De slaven geven Odysseus in opdracht van Teleroaehos een

rond. Telemachos geeft Odysseus een stoel bij de drempel

van de deur en voorziet hem van vlees en wijn. Ook waar
schuwt hij de vrijers dat ze van nu af aan zijn huis niet meer
als een herberg mogen beschouwen en dat hij en niemand
anders er de baas is. Antinos zegt dat zij Teleroaehos alleen

vrijers met hun storevloed van verhalen enige inbreng hebben.

zelfde portie vlees en spijzen als de vrijers. Dat wordt de vrijer

Ktesippos te machtig en hij gooit uit jaloezie een koeienbout
naar Odysseus die hem grijnzend en zonder een krimp te
geven, ontwijkt. Teleroaehos zet Ktesippos op zijn numm e r
en die wordt er zowaar stil van.

door de wil van Zeus nog niet het zwijgen hebben kunnen
opleggen. Maar Teleroaehos doet alsof hij hem niet gehoord
heeft.

Wanneer jou een zelfde portie wordt voorgeschoteld van her

maal dat de vrijers krijgen, zullen die zich gepasseerd voelen.
Ze worden jaloers en proberen er mereen een zooitje van re

Ns je steeds meer gaat zien dat deze waakroestand mer alles

maken. Nier meer reageren op wat de vrijers roepen, wil nier

erop n eraan, zich in jouw aanwezigheid en binnen jouw onge

_
afspeelt, ga je vanzelf begrijpen dar de drie
definieerde ru1mre

zeggen dar je voortaan alles maar van ze moer pikken. Gaan ze

lijke van de rest van de spelers in jouw verdroming beschouwen

zowaar rustiger worden.

erkzame krach ren de hoofdrolspeler van jouw verhaal als ge

re ver, dan merk je dat je hun, zonder in discussie re gaan, toch

duidelijk kunt maken wat je niet zint en dat de vrijers dan

en er van hun kant geen sprake van voor- of afkeur is. Ze voeren
domweg uit war ze kracheens hun aard moeren doen.
162

163

e er Teleroaehos nu
eindelijk zijn moeder aanspooer te trouwen, antwoordt h

Op een vraag van een van de vrijers

dt hij

wann

haar huwelijk niet vertraagt, maar dat hij Penelop

met tegen haar wil het huis uit wil zenen. Athene laat de
vrijers onbedaarlijk lachen.

Dan schetst de ziener T heoklymenos, we met Teleroaehos

g van de palei al
t Pendope in de deuropenin
Dan verscrujn
een trouwe we na
ers en met aan weerszijden
ehuld in slui
us in haar hand. De
de boog van koning Odysse
g
ces. Ze heeft
nd
r de gever, zijn dierbare vne .
boo g we hiJ' uit eerbied voo
boo g alleen tn
gelaten. Odysseus droeg de
Iphltos, thuis had

eigen land.

uit P ylos was meegekomen, een beeld van rampspoed die de

vrijers te wachten staat. Op het gespot van de vrijers vertrekt
de ziener.
De vrijers beginnen Teleroaehos te sarren met zijn onge
lukkige keuze van de gasten we hij in huis haalt. Telemachos
reageert niet, maar houdt Odysseus constant in het oog om

te zien of het teken voor het eindspel al wordt gegeven.

isgebleven
van de aandacht, is altijd thu
Oe boog, het wapen
zo naar geke
hebt er gewoon nog nooit
en kan nooit weg. Je
was van de
dat de aandacht afkomstig
ken, omdat je dacht
vraagd of
heb je je ooit wel eens afge
seemmetjes in je. Maar
t of
kunnen bestaan en nooit kom
aandacht op zichzelf zou
gaat?

Als je het doel van eenwording steeds voor ogen houdt en niet
meer op de vrijers ingaat, ontstaat de neiging om ze duidelijk
te maken dar je hen negeert - war op zich nog een inspanning
is. Je hoopt toch nog dat ze daardoor ophouden met hun ge
klets en dwingelandij en tor inkeer komen. Dat heeft tot ge
volg dat de spanning te snijden is en de vrijers toch nog indi

,
om, net als Odysseus dat kon
Penelope daagt de vrijers uit
het
twaalf bijlogen te schieten en
met de boog een pijl door
e
zijd
r
haa
r elkaar krijgt, mag aan
doel te treffen. Wie dat voo
r trouwen.
het huis verlaten en met haa

rect je aandacht afdwingen. Het wachten is op de echte

doorbraak in dit dilemma. Het laat zien dat her botweg nege
ren van de vrijers niet de echte oplossing is.
lk heb zelf door schade en schande moeeen leren dar de rust
die ontstaat door deze negeertruc niet de echte vrede is die we
zoeken. Bovendien maakt hij je tot een buirenstaander die niet
meer normaal in de maatschappij kan functioneren en heb je

de
teren is iets waarover die kud
De aandacht te richten en han
end
prek
zelfs
Ze gaan er als van
vrijers nooit heeft nagedacht.
bij hen hoort en dat het nu
van uit, dat aandacht gewoon
van hen het beste schiet.
sleehes zaak is om te zien wie

ook nog het gevoel dar je beter bent dan her klootjesvolk.
Kortom, je bent nier echt gelukkig en nog een en al afgcschei
denheid.

164

de boog naar de vrijers te bren

Penelope verwekt Eumaios
g
boo
loitios, te huilen als hij de
gen en we begint, net als Phi
en
steekt de draak met hun tran
van Odysseus ziet. Antinos
165

en roept dat het niet makkejk zal zijn de boog te spannen

en Odysseus te evenaren.

Teleroaehos zet de boog neer en zegt dat het nu aan de vrijers

lS om de boog te spannen. Als eerste probeert Leodes, die de
An. ..
offerdiensten leidt, vergeefs de boog te spannen.
onoos

roept dat het wapen te stug is geworden en geeft geitenhoeder

Het bewust zien van die boog, de aandacht, geeft je kracht om
dat wat je niet kunt omschrijven weer te herkennen. Het in

Melanthios opdracht om hem eerst soepel te maken.

vervoering raken van iets wat niet te zien is, vinden de vrijers
maar niks, wam wat moet je nou met wat je niet kunt zien of
voelen? 'H, doe effe normaal!'
Aandacht voor de aandacht zelf is voor de vrijers zo abstract
dat ze nooit aan dat idee kunnen wennen. Eumaios en
Philoitios, de vernietigende en de scheppende kracht, herken
nen net als Odysseus wel direct de schoonheid van dat mach
tige wapen.

Naruurlijk kan een goed, zorgzaam en dienstbaar Jantje, zoals

Leodes, de gewenste aandacht niet opbrengen, laat staan rich
ten. Maar dat willen de vrijers niet echt zien en erkennen, dus

ar ht

krijgt de geieenhoeder opdracht er war aan te doen, zo

wel zal lukken. Welke smoes er wordt verzonnen maakt met u1t,

offeren of bidden tot God lijkt ineens een goed alternatief. Die
kracht wordt nu aangesproken en is meestal de pineut als iets de

vrijers niet lukt. Wat ook volgens de vrijers v ' elpt' is een of
andere therapie, of eerst tien kilometer mediranef lopen. Dar
Teleroaehos eist het recht op om als eerste een poging te wa
gen. Hij probeert de boog drie keer te spannen, maar wan
neer het hem de vierde keer bijna lukt, stopt hij op een teken
van Odysseus.

soort dingen. In ieder geval allesbehalve toegeven en accepteren

dat het niet kan, omdat her gewoon niet gaat.
Oe wereld van de vrijers ziet er niet slecht uit met een die
naar als Melanrhios, die goed voor ze zorgt en hen helpt hun
sprookjes in stand te houden door de werkelijke aard van de
andere twee krachten te verdoezelen. Natuurlijk is zijn kracht
wel door de vrijers teruggebracht tor die van loopjongen. Hij

Het is belangrijk dat de vrijers zelf ondervinden dat ze de boog

niet kunnen spannen en dat die nier van hen is. Je moer hun
de kans geven en er nier gelijk overheen walsen met: 'Ik doe
het wel even', want er is geen 'ik' die de boog kan spannen.
Teleroaehos komt er al na drie keer proberen achter, dat je het
niet met de 'ik wil'-kracht moet doen maar met aandacht. En
dan krijgr hij het teken dat hij dat nog nier aan de vrijers moer
laten merken.

doet het, maar krijgt er van de vrijers, lros inbegrepen, geen

enkele waardering voor. Toch blijft de onderhoudende kracht
ze zonder mokken of tegenspraak trouw.
Oe andere twee herders helpen de vrijers met tegenzin. Ze
doen het omdat het zo nu eenmaal hoort en hun meester er
niet meer is. Maar eigenlijk willen ze niets liever dan meegaan
in het spel van Penelope, die het gesponnen weefsel dat ze
overdag heeft gemaakt 's avonds weer uithaalt om de volgende
dag weer opnieuw te kunnen beginnen. Maar de vrijers heb
ben Pendope gedwongen door te gaan met het weven en zo
het kleed af te maken. Her verhaal van Melanthios, dat er een

166

167

gisteren was en dar er weer een morgen zal zijn, moer koste
wat kost in stand worden gehouden.

Nadat de boog soepeler gemaakt is, probeert Eurymachos

die tevergeefs te spannen en hij voorziet de schande dat het
geen

van

de vrijers zal lukken. Antinos neemt het niet

zo

zwaar op en zegt dat niemand zich vandaag op de feestdag

van Apollo, de god van het boogschieten, moet bezighouden
Eumaios en Philoitios gaan naar buiten en Odysseus volgt
hen. Hij maakt zich, na zich van de ware gevoelens voor hun
meester te hebben vergewist,

aan

met boogschieten. Hij stelt voor dat ze het morgen, na een

offer

aan

Apollo, nog maar eens op hun gemak proberen.

hen bekend en toont hun

als bewijs zijn litteken. Ontroerd omhelzen ze hun koning.

Odysseus vraagt hun of zij, als de enige twee echte vertrou
welingen, hem wUien helpen de vrijers te verslaan. Uiteraard
stemmen ze daarmee in en Odysseus zet hun de taken uiteen.
Na die afspraak gaan ze gescheiden naar binnen, zodat hun
onderonsje niet in de gaten loopt.

Als de eerlijke en goede Jantjes in ons echt gaan kijken en

proberen of zij de aandacht kunnen richten, zien ze tot hun
eigen verbazing meteen: verrek, her gaat nier! Dar is werkelijk
een echt groots moment, wanneer je zoiets eenvoudigs - dat
de vrijers de aandacht niet kunnen richten - in jezelf mag
zien,
Onmiddellijk komt dan bij de vrijers de mist weer opzet

Nu de twee hoeders de boog weer hebben herkend, laat Odys

seus hun zijn lireeken zien en toont hun daarmee de toestand
van de eerste drie levensjaren voordar de vrijers aan de macht
komen. Zo zien ze dat hij hun meester is en zijn er verder
weinig woorden nodig om hun duidelijk re maken, dar het
oude vertrouwde uithalen van die ene draad weer mogelijk is
als we de vrijers hun macht en kracht ontnemen. Dat geeft

ren en gaan ze dwarsliggen, door her niet te willen, of te

durven, of ze hebben een andere smoes. Het nier kunnen
richten van de aandacht is een belangrijk inzicht, ondanks
her feit dat de vrijers door hun eeuwige bril met eegenge
stelde glazen kijken: het willen begrijpen n her nooit zullen
begrijpen. Het licht schijnt in de duisternis maar de duister
nis heeft het nier begrepen.

Odysseus de energie om door re zetren en re zien dat nu het

enige juiste momene is om de vrijers eruit te gooien. AJs ze
naar de vrijers teruggaan, laten ze het onweerlegbare van het
ondeelbare nu - die ene onveranderlijke aandacht - weer los

Odysseus vraagt de vrijers vervolgens om een gunst, of hij

en gaan schijnbaar verdeeld elk hun weg zodat de vrijers nog

zijn kracht op de boog mag beproeven. De vrijers voelen hier

gn nattigheid voelen. AJs de golf zijn water-zijn beseft, kan

hiJ elk momene risicoloos zijn golfvorm aannemen, zonder uit

zegt dat het geen kwaad kan. Al zou het de bedelaar lukken,

her oog te verliezen dat water de essentie is van de golf en dat

die golf uit water besraat en weer terugvalt in dat water.

168

echter niets voor, maar Penelope neemt het voor hem op en

dan nog zal zij niet met hem trouwen, maar hem alleen met
geschenken belonen.

169

ie geeft er nu eigenlijk aandacht aan de vrijers? Dat doe je

niet, want aandacht blijkt geen onderdeel van iets of iemand

en het komt en gaat ook niet. Aandacht is als het kennen, het

als ge
kant en de ruimte van het gekende nog
de kennende
ie zou
W
lfde.
worden gezien en niet als n en hetze
scheiden
kunnen doen?
dat uouwens

nu en de stilte ... altijd moeiteloos aanwezig. Zelfs het kennen

- Pendope - ziet aandacht nog als iets wat niet van haar is. Zij
kan als water nooit met een golf trouwen maar die hoogstens
met geluk belonen. De vrijers zijn golven voor haar, evenals de
bedelaar. Want voor Pendope is Odysseus nog steeds in de
gekende kant verdwenen, zolang ze hem nog niet heeft terug
gezien. Natuurlijk heeft de boog al die tijd al bij haar thuis in
de kast gestaan, maar ze kon hem niet gebruiken. Daar heeft
ze Odysseus voor nodig.

Dan zegt Telemachos tegen zijn moeder dat zij beter in haar

ges
Eumaios de boog om aan Odysseu te
Volgens plan grijpt
er abso
laten luidkeels blijken dat ze het
ven, maar de vrij" ers
boog krijgt. Verzijn dat de bedelaar de
luut niet mee eens
ar dreigend
nhoeder de boog neer, ma
schrikt legt de zwijne
ysseus te geven.
maios de boog aan Od
beveelt Teleroaehos Eu
snel en ongemerkt
hem de boog en gaat dan
Eumaios brengt
ertre en af te
beveelt haar de vrouwenv
naar Eu rykleia. Hij
s Jn ogen
dienstmeisjes niet te vo
sluiten en zegt dat de
1uos ghpt on
erm en gekreun. P htl0
komen, al horen zij gek
.
palets af.
en sluit de poort van het
dertussen het huis uit

vertrekken de dienstmaagden aan het werk kan gaan hou

den, want boogschieten is een mannenaangelegenheid. Hij
zal als meester van het huis wel uitmaken of de bedelaar al
dan niet de boog mag spannen. Verbaasd gaat Penelope naar
haar vertrekken en neemt zijn wijze woorden ter harte.

oor he zegge
acht dat de vrijers het
Als je heellang hebt ged
en Je op Je
aar de knop omdraaien
hebben, kun je niet zom
je voordat het
t duurt meestal een tijd
nieuwe baas richten. He
ten zich ver
dacht geven aan de objec
automatisme van het aan
voor e aan
zelf, naar de aan acht
.
plaatst naar de aandacht
n zte Je dat
gaat dat makkeliJker. Da
tijd
van
p
loo
ver
Na
ht.
dac
hersteld wor
n oorspronkelijke macht
de rwee krachten in hu
om de aan
macht weer gebruiken
den. Ze kunnen nu die
pen bevrijden
nen en zo de ruimte hel
dacht rechtstreeks te die
van de vrijersplaag.

Pendope is wel verschenen, maar kan niet over de drempel

naar het gekende omdat ze aan de kennende kant staat. Van
daar dat Teleroaehos roept dat het boogschieten een aangele
genheid is van de ruimte waarin al het gekende verschijnt. Die
ruimte van de gekende kant zegt nu tegen de ruimte van de

kennende kant: 'Ga eens even weg, mens! Ik ben hier de baas.
De aandacht is van mij, van deze ruimte waarin alles zich af
speelt.' De ruimte van de kennende kant heeft daar nog geen
antwoord op, doet een stapje opzij en geeft de aandacht met
enige verbazing aan de ruimte van het gekende in plaats van
aan zichzelf. Hier heerst nog verwarring omdat de ruimte van
170

kt grote hila
ysseus de boog en dat we
Aandachtig bekijkt Od
et als een deszwerver die zich voordo
riteit bij de vrijers. Een
kun dig schutter!

171

A!s je aandacht aan de aandacht geeft,

begrijpen de vrijers er
met an, want voor hen bet
eke
nt
het
letterlijk en figuurlijk
,
ook mets . Je kunt het niet zien
en begrijpen, dus wat heb je er
dan aan? Het is in het begin voo
r je vrijers en je omgeving ech
.
t
een beeqe
maf, omdat je misschien urenla
ng maar wat in het
niets voor je uit zit te staren.
Hier overschrijd je voor hen
de
grens van het begrijpelijke en
krijgen ze als het meezit met
je
te oen, maar gebruikelijker
is dat je als een dorpsgek wo
rdt
gez1en. Voor jou is het echter
het mooiste dat er bestaat. He
t
is
zo simpel en gaat je moeiteloo
s af; het geeft je zicht op wat
aandacht voor de aandacht inh
oudt.

Midden in het gebrul en

gegier wordt het plotsel
ing stil en
verschieten de vrijers van
kleur als ze zien met hoe
veel ge
mak Odysseus de boog
spant. Zeus laat een don
derslag ho
ren. Op dat teken legt
Odysseus een snelle pijl
op de brug
van de boog, haalt de pee
s aan en jaagt zijn pijl
door alle
twaalf bijl-ogen. Hij zeg
t tegen Telemachos dat
hij zich niet
voor deze bedelaar hoeft
te schamen, die het doe
l heeft ge
troffen na de boog mo
eiteloos te hebben gespan
nen. Zijn
kracht is na al die jaren
ongebroken en onverande
rd geble
ven. Odysseus zegt dat
het nu tijd is de avondm
aaltijd voor
de heren vrijers te bereid
en en fronst ten teken
zijn wenk
brauwen. Telemachos pak
t zijn speer en zwaard en
voegt zich
aan de zijde van Odysseus
.

Dan wordt het je in een flits

helemaal duidelijk dat je zelf
die
aandacht bent en wat je met
die aandacht kunt doen. De kra
cht
van de aandacht is je hele leven
ongebroken geweest, maar wac
ht

rustig het moment af dat Zeus zijn teken geeft, dat genad heet.
De vrijers voelen nattigheid en protesteren wel, maar het 1s al te
laat. De pijl heeft doel getroffen en ze kunnen nooit meer de
baas zijn en afdwingen wat ze nodig hebben om te bestaan. Van
nu af aan is het de aandacht die het weer voor het zeggen heeft.
Er zit hier nog wel een dubbele kant aan het verhaal. Je ziet
duidelijk dat Zeus alles doet en in de hand heeft, maar vreemd
genoeg moet je nog wel zelf inspanning verrichten om je n
dacht te verplaatsen van object naar subject, van de vnJers
naar Penelope. De aandacht van golf op water richten lijkt
een inspanning van de golf, maar dat komt omdat je nog niet
helemaal doorhebt dat het eigenlijk water is dat naar zichzelf
kijkt en dat kan nooit een inspanning zijn. Dat stuk is in dt
stadium meestal nog niet echt te behappen en daarom moet Je
je er nu ook niet je hoofd over breken. Laat die vraag maar
even open en ga gewoon verder zonder je om het 'warom' e
bekommeren. Anders ga je terug naar de Sirenen en d1e had Je
toch al gepasseerd?
25
Het doden van de vrijers
je persoonlijkheid doorzien
Odysseus werpt zijn lompen af en springt op de drempel
met zijn boog en de koker vol pijlen in de hand. Hij roept de
vrijers toe dat hij een nieuw doel kiest om zich op te richten,
nu de wedstrijd is beslist. Een doel dat niet eerder door ie
mand werd geraakt en dat hij nu wil proheren te treffen.
Moge Apollo hem bijstaan!

Odysseus heeft de wedstrijd met de boog gewonnen. Het is

hem helemaal duidelijk geworden dat hij de aandacht zelf .1s.
Hij heeft zijn aandacht immers zelfstandig weg kunnen draaien

172
173

van de vrijers, dwars door de twaalf bijlogen heen, en zich

helemaal kunnen richten op Penelope, her kennen. De vrij
heid die dat geeft is niet te beschrijven. Nu kun je elk moment
de hele gekende kant passeren. Je hoeft nu niet meer te wach

wel wat vreemd,

.. Maar het vodt
denk en ZIJ.
hen,
voor
cht
ze zijn hun
aanda
_
over zeggen' want
en er mets meer
unn
k
ze
dat de
nt
door
wa
nog niet
1J t. Ze hebben
oog kw"
at
d1
de
s
n
Antmoos.
wape
voorheeft als met
met hen herz.elfde
cht
nda
aa
-

..

ten tot de vrijers, jouw huis vol gillende keukenmeiden, even

stil zijn, of tot Pendope zich spontaan en onaangekondigd
laat zien. Hiermee ben je klaar voor de volgende strijd, voor
de grote afrekening. Odysseus heeft zijn aandacht als wapen
herwonnen en kan een voor een de vrijers gaan ontmaskeren
met de pijlen van de aandacht. Doelgericht en trefZeker, want
de aandacht is van het kennen en kan niet meer door de we
reld van het gekende afgepakt worden.

De eerste pijl treft Antinos in de keel en hij is gelijk mors

dood. Grote verwarring slaat toe onder de vrijers. Ze denken
eerst dat hun leider per ongeluk is getroffen en willen zich al
op de schuldige, de stomme bedelaar wreken. Ze hebben nog
steeds niet door dat ze allemaal doelwit zijn. Ze zoeken ver
geefs langs de wanden naar de wapens die door Odysseus en
zijn zoon zijn verstopt.

..
dat hun
Kc nd en zegt
aan de vn ers beLe
ztch
t
maak
van al hun
Odysseus
.
)beert de schuld
E ryrnach os pro .
ts.
ld
ege
ende
bez
lot
die net ziJ. n verdi

. af te se hU1Ven,
oos
Antm
op
en
d
sparen
wanda
'. sm eekt Odysseus de rest te
1)
H
.
en
gekreg
eden
loon heeft
' ruime mate te vergo..
' tn
e en verltes
d
a
h
se
e
all
ft
oo
l
en be
..
wordt. Waren Zl) tmi'
maar gespaard
rs
vrt)e
de
van
als de rest
n mee te doen.
roers niet gedwonge

afhan'nt door te krijgen

ons, d e vnJer, b g
Nu het geklet s in
ontdekking zo vlug
dach w e die
aan
n
va
zijn
kelijk te
met de
het gemakkelijkst
offelen en at gaat
ld en
mogejk wegm
schu
ander de
. geeft gewoon de
Je
.
kt
wer
"d
tlJ
.
al
.
te
truc d
commen1avmg aan het
1) het oude . De vers
onder
hup, alles is weer b"
zelf
om het gebeuren
.
. nng
en de wetge
rs

vnJe
e
d
van
raar
klassieke reactie
. van de eeuwig
e basts
d
aan
staan
,
en
ogen te k om
.. n.
WlJz
schuldige aan te
om de ander als
Zeus niet alleen
te aanvaar en dat
en
zien
te
in
Wie durft
problerzaker van alle
maar ook de veroo
n!
probleemoplosser,
krijge
voor te
.
ysseus nu wel warm
d
0
is
ar
a
d
au,
N
.
.
men ts?
onderuit en ztJ
rs
vrije
de
van
d
bestaansgron
Maar dat haalt de
niet verdwijnen.
willen natuurlijk
.

::

Het doodschieten van de vrijers berekent her weghalen van de

aandacht bij de vrijers waardoor ze schimmen worden. Het is
duidelijk dat je begint met geen aandacht meer geven aan die
dwarse Jantjes die eeuwig onbevredigd blijven, altijd wat op of
aan te merken hebben en voor wie niets in het leven echt goed
genoeg is. Daarom zoeken ze altijd de confrontatie om die 'stom
me ander' terecht te wijzen. Als je die vervelende vrijer geen
aandacht meer geeft, is het logisch dat de andere Jantjes dat niet
op zichzelf betrekken Eigenlijk zijn de meeste andere Jantjes in
.
ons wel blij dat ze van die druktemaker af zijn. Des te meer

dat h"
Odys seus schreeuwt
n ze e
uitgezonderd, al geve

'
and
LL
mem
allemaal zal paKKe n,
erfdeel. Ze
hun hele vaderlijke

175
174

hebben maar n keus: vechten! Eurymachos roept de vrijers

op te strijden en stormt met getrokken zwaard op Odysseus
af. Op danelfde ogenblik treft de tweede pijl

Odysseus
hem dodelijk in de borst en vindt hij, ondanks zijn schUd, de

Tweeslachtige Jantje, die nooit weet voor welke kam hij moer

dood.

er voor de strijders een onverwacht probleem. Ze hebben hun

van

lcie2en en aljd cwijfelt, gaat hier mooi dood. Maar dan komt
wapens verbruikt tegen de makkelijk aanwijsbare schuldigen.
Als je de vervelende Jantjes eronder hebt gekregen, komt er
een Jantje langs die nog niet zo duidelijk als vrijer herkend

De opportunist in ons is gewend met alle winden mee te waaien

wordt, en waar haal je de kracht vandaan om de nier-verve

en vooral te geloven dat hij her goede mee alles en iedereen

lende Jantjes re doden of te passeren? Maar dat is nog niet

voorheeft. Maar hij handelt alleen uit eigenbelang en verstopt

alles: Odysseus staat op de drempel - de scheidslijn tussen

zich altijd handig achter een schild van woorden. Die vrijer is

object en subject, het gekende en her kennen -en is nog nier

nu

de beurt om ontmaskerd te worden. Hij wordt door

honderd procent zeker van zijn onsterfelijke, subjectieve ken

zien en over de kling gejaagd. Het is in de prakrijk moeilijk

nende basis. Hij voelt zich kwetsbaar zonder zijn woede en is

zicht te krijgen op deze gladde vrijer in jezelf. Vaak gaat dat

bang dat objecten hem nog van de drempel weg kunnen krij

het makkelijkst door eerst elk opportunistisch gedrag in de

gen nu hij niet meer beschikt over kwaadheid als geschikt wa

ander te herkennen. Als je je daaraan ergert, kun je ervan uit

pen om de nog overgebleven 'goede' vrijers te bestrijden.

aan

gaan dat die vrijer in jezelf nog achter de schermen zit re sto
ken. Meestal moet je je eerst bewust worden van die vrijer om
echt te kunnen zien dat alle verhalen die hij paraat heeft, ram
melen en niet waar zijn. Er is gewoon geen vrijer in ons die

Telemachos komt terug met wapens en ook de beide herders

niet uit eigenbelang aandacht probeen te krijgen, zelfs al be

bewapenen zich. Als de pijlen van Odysseus op zijn en de

weert hij bij hoog en laag aandacht te kunnen geven.

lijken zich opstapelen, trekt hij zijn wapenuitrusting aan. De

geitenhoeder Melanthios glipt echter stiekem weg en slaagt
erin bij de wapenkamer te komen en wapens

aan

de vrijers

uit te delen. Het vertrouwen van Odysseus wordt op de proef

Amphinomos trekt zijn zwaard en wil de verheven Odysseus

gesteld. Hij zegt tegen Telemachos dat f een van de diena

van de drempel stoten, maar Teleroaehos treft hem met zijn

ressen zich tegen hen heeft gekeerd f dat het Melanthios de

lans in de rug. Uit lijfsbehoud laat hij zijn speer in het lichaam

schuldige is. Teleroaehos roept dat het zijn schuld is omdat

achter, bang dat hij getroffen wordt als hij zijn wapen los rou

hij de wapenkamer niet heeft afgesloten.

rukken. Hij fluistert zijn vader toe dat hij voor hen en de
twee herders andere wapens uit de wapenkamer gaat halen.
Odysseus zegt hem zich te haasten want alleen wlang hij
,

genoeg pijlen heeft, kan hij niet van de drempel gestoten

Odysseus vraagt en krijgt meer wapens en bescherming, maar

worden.

is desondanks zijn vertrouwen in Athene of Zeus even hele176

177

maal kwijt. Hij denkt dat zij misschien weer regen hem zijn.
Dan blijkt de leerling in ons, de zoon, eerlijk zijn schuld re be
kennen. Hij

was

nog niet echt doordrongen van de macht van

de vrijers die, zodra ze de kans krijgen, zich verweren door weer

in discussie re gaan . Ook al heb je her vermogen om je aandacht
te richten op de aandacht zelf, om de klus echt te klaren, moet je
de absolute noodzaak inzien dat je alle vrijers mee worcel en tak
uitroeit. Kortom, als we in het leven die vervelende seemmeejes
kunnen passeren, er stilte, rust en vrede voor terugkrijgen en
daardoor lekkerder in ons vel komen re zitten, treedt er verslap
ping op. Je vale geleidelijk terug in je oude gewoome om toch
weer een beetje met ze te marchanderen, het oude jojo-effect.
Tja, we moeten tenslotte ook gewoon leven nietwaar? Doe niet
zo moeilijk! Her belangrijkste is nu toch bereikt? Wat moet je

bent, dat de kracht van die stemmetjes en hun wereld heel

sterk is en spanning in ons teweeg brengt. Die onderhoudende
kracht van Meiancbios is verancwoordelijk voor de uitdruk
king: 'Het vlees is zwak' en houdt de betovering, het conti
nuteitgevoel van deze wereld in stand. Je hebt tot nu toe blind
op die betavering vertrouwd maar nu je ziet dat scheppen en
vernietigen de enige echte kracheen zijn en dat de onderhou
dende kracht zonder de leugen en de dialoog geen bestaan
heeft, is het ook nier nodig die kracht re doden. Je moet de
geitenhoeder voorlopig alleen maar de mogelijkheid ontne
men om mee de vrijers te heulen. Pas

aan

her einde van de

strijd kan hij helemaal doorzien worden. Nu is het nog zaak

om je aandacht op de aandacht zelf gericht te houden en nier
te verslappen tot de laatste vrijer gepasseerd is.

nu zonder een beetje spanning in je leven? Enzovoort, enzo

voort, net zo lang tot je mag zien dat het zo nier werkt en je niet
echt in dar lekkere gevoel kunt blijven zolang je nog in dialoog
gaar met de goede vrijers. Het is alles of niets.

Gevieren vechten ze naast elkaar op de drempel. Dan ver

schijnt Athene in de gedaante

van

Mentor ten tonele. Blij

verrast roept Odysseus zijn oude vriend te hulp en vermoedt

dat de godin in het spel is. De vrijers dreigen Mentor om
Eumaios ziet de geitenhoeder naar de wapenkamer sluipen
en vraagt Odysseus wat hij moet doen. Odysseus zegt dat hij
met Teleroaehos de vrijers in de paleiszaal wel aankan. Euma

geen partij te kiezen voor Odysseus, maar Mentor gaat naast

Odysseus staan en berispt hem dat hij zijn moed die in Troje
zo onwankelbaar was, nu niet moet laten zakken en niet moet

ios en de koeienhoeder Philoitios stuurt hij erop uit om Me

versagen. Dan neemt Athene de gedaante van een zwaluw

lanthios te pakken en niet te doden, maar met handen en

aan

voeten gebonden in de wapenkamer aan een balk te hangen.

en strijkt neer op een dakspant, om de strijd van een

afstand te volgen. Eerst moeten vader en zoon door

beproe

Na Melanthios aldus opgehangen te hebben, keren de beide

vingen meer kracht en zelfvertrouwen krijgen, alvorens hun

herders terug naar de paleiszaal.

de beslissende zege te geven.

Die niveau is nier gemakkelijk te begrijpen en moet je maar

Mee zijn vieren- de ruimte, de aandacht, de scheppende en

gewoon negeren als het je moeite kost. Her is nier echt van
belang of je her begrijpt, als je maar ziet en je ervan bewust
178

de vernietigende kracht- staan ze op de drempel. Die is de

scheidingslijn tussen alles wat komt en gaar en alles war blij179

vend is. Telemachos is de alomvattende, ongedefinieerde ruimte

die deze ruimte kent, zowel met als zonder het komen en gaan
van objecten. Odysseus is de aandacht die binnen de ruimte

Nu het dankzij de genade van Athene steeds duidelijker mag

blijvend aanwezig is. Philoitios waakt er met zijn scheppende

worden waarom alle vrijers weg moeten, lukt het stukje bij

kracht voor dat de tijd overdag niet kan bestaan. Eumaios waakt

beetje om ook de goede, de fijne, de bevredigende en de dap

er met zijn vernietigende kracht voor dat de tijd 's nachts niet

pere Jantjes geen aandacht meer te geven en als bijverschijn

kan bestaan. Als die vier op n lijn staan, heeft de tijd geen

sel gaan daarmee vanzelf de jaloerse en hypocriete Jamjes

ook weg. Toch gaat het niet altijd van een leien dakje. De

kans en valt alles terug in essentie, het nu. In het nu is geen

afgescheidenheid en dus zie je dat dit geen vier verschillende

leerling in ons loopt hier en daar wel degelijk deuken op

dingen in jou zijn, maar dat jij het zelf bent.

door de aandacht af en toe toch per ongeluk bij een vrijer te

leggen en ermee in discussie te willen. Het verhaal van de

Wanneer de scheppende en vernietigende macht samen met

vrijers, zeker van de goede, is ook zo logisch en vertrouwd

de ongedefinieerde ruimte en de aandacht op n lijn aan de

kennende kant staan, wordt de betoverende kracht die altijd

dat we er veel moeite, geduld en concentratie voor moeten

opbrengen om niet toch per ongeluk met ze te heulen. Vooral

de aandacht aan de objecten geeft en je zo in hun verhalen laat

ook omdat ons dagelijks leventje ons nu veel beter af gaat,

geloven, herkend als datgene wat nooit brengt wat je echt zoekt.

waardoor het eigenlijk al mooi genoeg lijkt. We hebben niet

En dan komt door de hulp van Athene vanzelf het weten weer

meer dat gezanik van de vervelende Jamjes en het leven met

omhoog hoe je het met Pendope had. Je moet echter wel alert

de fijne Jantjes is zo slecht nog niet, al geeft het niet meer de

blijven voor de aantrekkingskracht die objecten op je kunnen

herinnering aan het geluk van het samenzijn met Pendope

uitoefenen. Het is zaak onder alle omstandigheden je aandacht

de natuurlijke staat - die we geproefd hebben. Dat laatste

gericht te houden op n van de kenmerken van de essentie:

echt voor elkaar krijgen, is iets war helemaal buiten onze wil

het kennen, de stilte, het nu of het geluk van Penelope. Totdat

ligt. Dat is weer afhankelijk van de genade van Athene en

dit echt helemaal helder is, blijft Athene de strijd van een af

dar element wordt in dit stadium voortdurend, bijna over

standje volgen en moet je doorvechten.

dreven duidelijk gemaakt.

De vrijers doen een gemeenschappelijke aanval. De dapper

Vanaf haar positie boven het strijdgewoel heft Athene haar

sten onder hen: Agelaos, Eurynomos, Amphimedon, Demo

schild en schrik bevangt de vrijers. Ze kunnen hun lot niet

ptolemos, Peisander en Polybos, gaan voorop. Maar Athene

meer ontlopen en stuk voor stuk sneuvelen ze. Leodes, de

werpt de speren uit hun baan. Odysseus en de zijnen doen

priester onder de vrijers, omarmt in wanhoop de knien van

een tegenaanval, waarbij ze alle vier doel treffen. Zo gaat de

Odysseus, smeekt om genade en zweert nooit een van de vrou

strijd voort. In een aanval van de vrijers wordt Teleroaehos

wen in het paleis te hebben aangeraakt en alles te hebben

licht gewond aan zijn pols. De koeienhoeder wreekt zich op

gedaan om de vrijers op het goede pad te krijgen. Als dank

Ktesippos die met een koeienpoot heeft gegooid.

voor zijn inspanning zal hem toch niet hetzelfde lot als dat

180

181

der vrijers treffen? Maar Odysseus spaart Leodes niet en door

klieft zijn nek met het zwaard.

een goede en gelukkige wereld kon creren als ik eerst het on

gelukkige en her slechte in en buiren mezelf eruit gooide, maar
juist dat is een grote valkuil en houd je af van her echte, van
zelfsprekende, onveranderlijke geluk. Plotseling werd deze ver
nauwing door genade opgeheven en sloeg het inzicht dat Zeus

Langzaam maar zeker gaat het herkennen en passeren van alle

alles doet hard toe. Ik zag toen ineens de kapsones van een

vrijers vanzelf omdat je hen steeds meer bewust ziet als niet

Jantje, die alle ellende en fouten van Zeus' wereld wel even zou

van jou, vanuit her stille, vredige er-zijn van de kennende kant

veranderen en beter dan Zeus zelf dacht te zijn. Het is her

dat nu steeds meer op de voorgrond komt. De vrijers hebben

geloofin de verhalen en her eeuwige commentaar van de vrijers

jou nodig en jij staat dus los van hen. Het lekkere vredige ge

die wat er ook gebeurt als slecht en niet goed genoeg bestem

voel dat dit geeft, motiveert je om door te gaan. Dan komt de

laatste vrijer priester Leodes- heilige Jantje- in zicht en jeetje,

pelen. Her moet altijd anders volgens hen. Daarmee ontken je

dat alles war er nu gebeurt al 'de zevende dag' is waarin God

hoe leg je dit uit aan jezelf en je omgeving zonder de halve

zag dat het goed was. En toen boog het heilige Jantje zijn hoofd

wereld en zeker de heiligen onder onze zoekers te choqueren?

en gaf zich over. Dat doet pijn, veel pijn, maar de beloning is

Hoeveel jaren heb ik zelf niet in het heil van onthouding en de

onvoorstelbaar, zowel letterlijk als figuurlijk. Als je het denken

heilige in mijzelf geloofd en braaf nooit gedaan wat ik eigen

hierover echter weer zou aanspreken, laat die er niets van heel.

lijk zo graag wilde, en heb ik bijvoorbeeld mijn Jantje-wil-nu

Daarom is dit de laatste vrijer die pas sterft als je elke moge

seks afgeknepen en mijn sociale Jantje alle aandacht en ont

lijkheid tot dialoog met de vrijers hebt uitgeroeid. Ook is het

wikkeling gegeven? Het idee van goed doen, zoals in alle

dan duidelijk waarom je hierover beter niet met anderen kunt

geloofssystemen en religies wordt bedoeld met 'voor je goede

praten.

daden zul je worden beloond', is de moeilijkste en hardnek

kigste vrijer. Het is moeilijk om te durven zien dat grootse en
helpende krachten van mensen zoals moeder Theresa en
Florence Nightingale goed bekeken, cht goed bekeken, hun

Alleen de minstreel Phemios en de heraut Medon worden op

goede daden niet voor de ander doen, maar enkel en alleen om

voorspraak van Telemachos gespaard. Nadat Odysseus zich

zelf aandacht te krijgen. 'Kijk eens hoe goed ik ben! Ik verdien

ervan

de hemel!' Zelfs de grootste opoffering leeft bij de gratie van

ehos de oude voedster Eurykleia halen en vraagt haar de over

heeft vergewist dat alle vrijers dood zijn, laat hij Teleroa

de aandacht die hiermee verkregen wordt, maar kan zelf geen

spelige dienstmeiden bijeen te brengen. De twaalf schaamte

aandacht schenken.

loze vrouwen draagt hij op de lijken naar buiten te slepen en

Ook ik vocht als een Don Quichotte tegen de windmolens

van een altijd om hulp schreeuwende wereld. Ook ik zag zo
veel leed en ellende en deed wat ik kon. Ik deed dat vanuit het
idee: dit hoor ik te doen, wie doet het anders? Eigenlijk is het

de zaal te reinigen. Als ze klaar zijn, worden ze door Te1ema

chos buiten opgehangen en sterven een oneervolle dood.
Melanthios wordt ook naar buiten gesleept en daar snijden ze
hem neus, oren, handen, voeten en schaamdelen af.

een minachting van Zeus want je hebt er kennelijk geen ver

crouwen in dat hij het alleen af kan. Ik geloofde heilig dat ik
182

183

De minstreel in ons mag om aandacht blijven vragen. Hij is de

bezinger van de schoonheid van het zien dat alles vanzelf gaat,
met andere woorden van Zeus is. Het is zowel her genieten
van houthakken, het maken van muziek of kunst, als afwassen
en alle andere dingen die je doet, wanneer die zijn bevrijd van
het commentaar van de vrijers. Het is het wonder wanneer de
kunstenaar of musicus kan zien dat alles gebeurt en dar er nier
iemand is die het doet of gedaan heeft. Dan is er geen reden
meer voor rrots dat jij het gedaan zou hebben. Her fijne van
her gewone er-zijn is her verdwijnen en oplossen in war er ge
beurt. Dar geldt net zozeer voor de afwas als voor de meest
verheven kunst, dus voor de aandacht doet her er niet roe wat
erin verschijnt. Er is geen onderscheid, want de ervaringen zijn

leek binnen is en dar dit 'binnen' nier komt en gaat zoals het
gekende.
Als de 'verhaaltjes' van een afgescheiden wereld buiren je
doorzien zijn, worden de honderdacht banden waarmee de
illusi e van het ego in stand wordt gehouden, doorbroken en
voor altijd afgesneden. Jij bent de ongedefinieerde aandacht
en niet de honderdacht ikjes, die zich om beurren voordoen
alsof ze de baas kunnen spelen over de aandacht. Nu moet je
leren voor honderd procent in re zien dar je niet iets gekends
bent en dat het hele gekende niet kan bestaan, besrond en zal
bestaan. Dan word je rijp om Pendope te roepen en weer n
re worden met haar.

nooit van war er in die aandacht verschijm maar altijd van de

aandacht- het kennen- zelf.
Medon, de heraut is de altijd behulpzame, leergierige leer

Vervolgens wassen de mannen hun handen en voeten en gaan

ling die zijn plaats kent. Ook hij blijft natuurlijk gespaard en

weer naar binnen, waar Odysseus Eurykleia vraagt om het

mag met zijn kinderlijke onschuld graag onze aandacht stelen.

vuur aan te maken en zwavel te halen. Eurykleia wil Odys

Maar met de betoverende kracht van Melanthios die de vrijers

en het gekende diende en hun leugens in stand hield, moer nu
bewust afgerekend worden. Hem worden lenerlijk de zinrui
gen afgesneden. Figuurlijk doe je dar door te zien dar de zin
ruigen eigenlijk nier bestaan. Ga onderzoeken of her echt waar
is dat er binnen jezelf zinruigen zijn die een object buiten jou
kunnen waarnemen. Je zult dan ontdekken dar het bestaan

seus echter eerst een mantel en chiton geven, maar voor alles

wil hij de ruimte zuiveren door zwavel op her vuur te gooien.

Daarna vraagt hij E urykleia om alle dienaressen naar bene
den te roepen. Met fakkels in hun handen komen de diena
ressen aangesneld en in dat licht he rkent hij hen en wordt
ontroerd.

van de zinruigen strikt genomen alleen maar binnen het ken

nen van objecten is re bewijzen en dar er geen 'buiten' is waar
zich een object bevindt. Waar hoor je de regen als die op her
dak tikt? Buiten je of binnen je? Je hoort dat geluid binnen
jezelf en hebt geen oor dar naar buiren kan gaan en daar, bij
het dak een geluid gaat halen. Hetzelfde geldt voor alle zintui
gen. Als je die lijn doortrekt, zie je dat alles al binnen je ken
nen is en dat her bestaan van een object een geloof is dat je net
zo goed kunt weglaren of als onwaar passeren als je het coch
nier kunt bewijzen. Dan ga je steeds meer zien dar wat buiren
184

Als het karwei is geklaard, valt alle aandacht vanzelf op de rust

van her er-zijn en heb je absoluut geen belangstelling meer
voor en behoefte meer aan de manrel van de macht, zoals
Eumaios die eerder droeg. Je hebt alleen nog oog voor her
licht van de aandacht dat in deze wonderlijke waarneming
van her hele gebeuren wordt gebracht. Je zuivere de ruimte
van elke verscoring van dat licht, van elk spoor van de vrijers.
Dan weer je dat voelen en her gevoelde, horen en geluid, waar185

nemen en de waarneming een onafgescheiden ervaren is. Dat

en dat Telemachos dat ook weet, maar dat hij dat net als de

'brede kijken' zoals ik het noem, betekent dat je de hele waar

voedster zelf niet mocht vertellen totdat de vrijers gestraft

neming schouwt, zonder het ikke-en-de-rest-kan-stikken-ge

zouden zijn. Penelope kan het maar niet geloven en denkt

zwets van de van afscheiding levende vrijers nog te geloven.

dat een godheid de vrijers heeft gedood. Eurykleia verzekert

Het is verwonderlijk eenvoudig maar voorheen werd het ver

haar dat het echt Odysseus is en dat ze hem herkend heeft

troebeld door de vele ideen en stemmetjes die door deze stille

aan het litteken op zijn been. Dan gaat Penelope naar bene

heelheid raasden en aandacht stalen die nu geheel op de lich

den en twijf elt of ze op een afstand moet blijven of direct

tende, herkenbare waarneming zelf gericht is in plaats van op

naar hem toe zal gaan.

een onderdeel, waardoor alles werd verdeeld in plaats van ge

heeld. De schoonheid van het schouwen zelf geeft de herken
ning van de eerste drie jaar en maakt deze ruimte weer heel,
zodat Pendope niet anders kan dan te voorschijn komen. Dit

Omdat we nog in de dualiteit verkeren, zijn er twee verschil

'verwijlen in het zelf', zoals mijn leermeester het noemde, is

lende standpunten mogelijk: het kennen, oftewel de ken

een wonder waaraan je je een tijdje moet overgeven voordat je

nende kant en de gekende kant. Dat kan heel verwarrend

het gevolg ervan, de echte clou van het thuis-zijn kunt behap

zijn waardoor je steeds goed moet opletten vanuit welk spe

pen. Was die heelheid er eerst maar af en toe en zonder dat je

cifieke standpunt er wordt gepraat en gekeken. Penelope,

het kon hanteren, nu is ze altijd beschikbaar, ga je er totaal in

her kennen, kijkt vanuit het standpunt van de kennende kam.

op en verblijf je er zonder daar wat dan ook voor te hoeven

Ze heeft haar geliefde Odysseus verloren aan de gekende kant

doen of te laten. Wie of wat kan er weg als de grootsheid van

en kan daar zelf niet naar toe. Ze komt hoogseens tot aan de

het gehele gewaarzijn belicht wordt en er niets meer stoort of

drempel van de kennende kam, om van daaruit naar het ge

afgescheiden is? Als er alleen maar sprake is van dar lekkere,

kende te kijken. Ze denkt dat Odysseus in die gekende we

vredige, zoete onveranderlijke er-zijn is het water in het golf

reld, die ze wel kan zien maar waar ze niet kan komen, ver

zijn klaar om op te lossen in het allesomvattende water-zijn.

dwenen is. Pendope ziet aan de gekende kant alleen maar

vrijers die haar zoon - de eigenaar van die ruimte - wiUen

26

doden om her geheel van de kennende en gekende kant op

De eenwording van Penelope en Odysseus

te eisen door haar tot een huwelijk te dwingen. Ze gelooft

de dualiteit voorbij

niet dat Odysseus nog leeft. Voor haar is alles wat er is ge

beurd in scne gezet, gedaan en gelaten door Zeus en zijn

Eurykleia maakt Penelope wakker en vertelt haar opgewon

handlangers. Haar trouwste dienstmaagd, de voedster van

den dat Odysseus terug is en dat hij de vrijers heeft gedood.

Odysseus die hem aan zijn litteken op het been heeft her

Penelope denkt dat de oude voedster gek is geworden en ge

kend, krijgt haar tegen al haar logica en bevattingsvermogen

looft haar niet Wel merkt Penelope dat ze sinds het vertrek

in toch zover en zege: 'Kom maar mee. Het is echt waar! Kijk

van Odysseus niet meer zo heerlijk heeft geslapen. Eurykleia

zelf maar!' en dan gebeurt wat eigenlijk nier mogelijk is:

laat zich niet van de wijs brengen door het ongeloof van

Penelope, het kennen, gaat zelf naar Odysseus, de aandacht,

Penelope en vertelt dat Odysseus de bedelaar van gisteren is

roe om hem te bekijken. Dar is het grote wonder, wam ze

186

187

gaat erheen op vertrouwen van haar trouwe dienstmaagd om

het geluk te ervaren dat ze zo lang gemist heeft. Ze kon aan
haar goede nachtrust al merken dat er iets bijzonders aan de

hand is.

Penelope antwoordt dat ze hem niets kan vragen, noch hem

recht in de ogen kan zien. Maar, voegt ze eraan toe, als hij
werkelijk Odysseus is, zullen ze elkaar zeker herkennen aan
tekens die geen woorden nodig hebben en voor anderen ver
borgen zijn. De geduldige Odysseus glimlacht en zegt tegen
Telemachos dat zijn moeder hem op de proef wil stellen. Vuil
en haveloos gekleed als hij is, wil ze vast nog niets van hem

Penelope gaat bij de haard zitten en bij het licht van het vuur

weten. Hij zal zich meteen gaan wassen en omkleden.

bekijkt ze hem van top tot teen. Gehuld in zijn lompen wacht
Odysseus met neergeslagen blik tot zijn vrouw het woord tot

hem richt. De immense stilte wordt Telemachos te machtig

en hij dringt bij zijn moeder

aan

om iets tegen zijn vader te

zeggen.

Als de aandacht, Odysseus, ziet dat de leerling in ons nog niet

het stille antwoord van de ontmoeting met het kennen kan

bevatten en bang wordt, moet je hem niet uitdagen en door
gaan met uitleggen. Je moet hem juist proberen een beetje te
lijmen en te laten ontspannen door het leven war eenvoudiger

Als het kennen naar de vreedzame totale aandacht - die aan

de gekende kanr de ruimte leeg heeft gemaakt- is gegaan om
hem te bekijken, wordt de stilte in alle helderheid ingebrand
en dat veroorzaakt een storm die gepaard kan gaan met grote
hitte. Die zwelt aan tot een orkaan van stilte en dat beangstigt
de leerling in ons die de taal van de stilte nog niet kan bevat
ten. Net zoals Odysseus het niets van Aiolos niet meteen kon
bevatten, moet de Telemachos in ons wennen en rijp worden
om zonder dialoog het antwoord van de stilte te zien en toe te
staan. Hij wil wat er is nog onder woorden brengen en kan
nog niet zonder verhaal. Daarom ook veroorzaakt die eerste
ontmoeting storm en hitte. Zijn verslaving aan een verklaring
voor alles roept hier nog weerstand op. Al die tijd was hij wel
iswaar op zoek naar zijn vader om de vrijers kwijt te raken,
maar hij heeft zich daarbij niet gerealiseerd dat er zonder de
dialoog met de vrijers geen noodzaak meer is voor woorden
over het gebeure n zelf

188

en van de vrolijke kant te laten zien. Oe leerling in ons raakt er

zo vanzelf klaar voor. Die terughoudendheid bij het naderen
van de eindstreep die zo dichtbij lijkt, is van belang om de
leerling in ons de kans te geven en het geduld dat hij nodig
heeft om de ontmoeting zelf te kunnen bevatten.
De heerlijke en feestelijke roesrand die de eerste ontmoeting
is russen het kennen en de aandacht is maar tijdelijk en dient
om je kennis te laren maken met de minder spectaculaire er

varing waar het werkelijk om gaat: het stille, vredige er-zijn.

De gewoonheid van dat stille vredige er-zijn, dat opkomt als
het kennen naar de aandacht schouwt, kun je in het begin niet
lang ondergaan zonder dat de leerling in ons begint te roepen:
'Zeg dan iets!' En dan realiseer je je waarom je nog niet lang in
die stilte kunt blijven. Zo ziet het moment er uit, vlak voordat
de schijnbaar onoverbrugbare drempel- de grens russen ken
nen en aandacht - vanzelf oplost en de dualiteit het loodje
lege.

189

Odysseus overlegt eerst met Teleroaehos hoe ze de wraak van

de f.unilieleden van de vrijers voorlopig voor kunnen zijn.
Hij stelt voor dat de zanger Phemios een Lied aanheft en in

Odysseus zelfheeft gemaakt voor hem buiten te zetten en op

te maken.

rondedans voorgaat, zodat de mensen buiten het paleis den

ken dat er een bruiloft gevierd wordt. Het feestgedruis mist
zijn uitwerking niet op de bevolking. Menigeen is teleurge
steld dat de vrouw des huizes zich blijkbaar heeft laten strik
ken door een vrijer en niet op haar man heeft gewacht.

Het jezelf ontdoen van de kenmerken van je oude standpunt

en het vermogen je aandacht op het doel gericht te houden
dwingt Pendope om wel naar jou te moeten kijken, maar dat
wil nog niet zeggen dar jij daarmee de eenwording naar je hand
kunt zetten. Je mag wel hopen dat het zo werkt, als je maar

Odysseus is nog bang voor de vrijers in anderen. Ondanks de

overwinning op zijn eigen vrijers is het zien van al die vrijers
bij de ander nog een probleem waar hij niet echt raad mee
weet. Je omgeving begrijpt tegelijkertijd niet wat er met je

aan

de hand is en hoe het komt dat je ogenschijnlijk redeloos blij

en vrolijk bent. Om geen heibel met je omgeving te krijgen,
kun je maar beter een smoes veninnen. Haal het nier in je
hoofd er met anderen over te praten. Hoe zouden ze het kun

niet gelooft dat je het ook voor elkaar krijgt, want als jij 'vindt'
dat je her zelf kunt, betekent het dat er nog sprake is van
dualiteit, waarin er een 'ik' zou zijn die dat voor elkaar zou
kunnen krijgen. De genadeklap voor de dualiteit is de plotse
linge inslag van het 'mogen' zien dat de eerste oorzaak, de es
sentie zich nooit in iets anders kan bevinden en nooit iets an
ders kan kennen dan die ene essemie zelf en dar daarom de
dualiteit gewoonweg niet kan bestaan.

nen begrijpen? Daarbij komt dar je dan mereen weer, net als
met je eigen vrijers, in eeuwige discussies eerecht komt die
alleen tot welles-nietesoorlogjes leiden. Daar heb je al dat werk
niet voor gedaan, of beter gezegd: voor gelaten. Het is een
absoluut vereiste dat de 'buitenwacht' hoe celeurgesreld, lief
en aardig ook, net zo lang 'buiten' blijft tot het verhaal in jou
helemaal rond en n is.

Diep geraakt springt Odysseus op en roept dat dit bed niet

te verplaatsen is. Hij heeft het zelf gemaakt door op zijn va
ders grondgebied rondom de eeuwige olijfboom een slaap
kamer te bouwen. Van de boom hakte hij de takken af en
vanaf de wortel bewerkte hij de stam tot een sierlijke bed
stijl,

waaraan

hij de rest van het bed bevestigde. Het bed is

alleen te verplaatsen door de olijfboom bij de voet om te kap

Odysseus is gewassen en gekleed door een van de dienares
sen. Athene heeft hem een bekoorlijke gestalte gegeven. Te

pen. Dat is het bewijs waarop Penelope heeft gewacht. Nu

vliegt ze hem bedwelmd van geluk in de armen.

ruggekeerd bij Pendope is zij nog steeds afstandelijk. Hij

vraagt Euryldeia een bed voor hem te spreiden, omdat hij
maar beter kan gaan slapen nu Penelope

onverbiddelijk

lijkt. Pendope geeft haar opdracht om het stevige bed dat

190

Met andere woorden, het absolute is niet te verplaatsen, is nooit

verplaatst en zal nooit verplaatst kunnen worden. Voor het
191

eerst begint Odysseus in re zien war zelfrealisatie werkelijk be

rekent. Hij heeft zelfher huwelijksbed met zijn schijnbare twee
heid uit zijn vaders grondgebied geschapen. Als bouwmare
riaal heeft daarvoor niets anders gediend dan zijn vaders
grondgebied. De essentie die hij in werkelijkheid is, is nooit
op reis geweest, net zomin als water reist in kolkende golven.
Zo heeft hij nooit zijn bed, zijn thuis, kunnen verlaten. Pas
dan komt Pendope naar voren en weet ze dar dit haar verloren
gewaande man is en zie je dar het kennen en de aandacht nier
gescheiden, maar n en dezelfde zijn.
Her ene, ondeelbare bewustzijn is zowel kennen als aandacht.
Die paradox kan her denken nooit bevatten. Maar her is een
feit, net zoals een golf het water in zichzelf als n water her
kent, net zoals natheid en water n en hetzelfde zijn, net zoals
horen en geluid, vormen en zien n zijn. Her kennen kan
geen op zichzelf staand object bevatren omdat een object zon
der het kennen geen bestaansrecht heeft. Als dat waar is, wat
zien we dan? We zien geen object maar her kennen zelf Nu
her kennen dar zogenaamde object als zichzelf heeft herkend
en zier dat dit aanwezig-zijn onbelichaamd, vormloos en zon
der handelen is, wordt wat voorheen her gekende was in het
zuivere, rotale bewustzijn opgenomen. Precies zoals het de eer
ste drie jaar al was.
Zo moesren het kennen en her gekende eerst kunstmatig
gescheiden worden om de misleiding van het bestaan van een
afgescheiden ik via een lange reis in te leren zien en te passe
ren. Vervolgens kun je begrijpen dar noch het kennen noch de
aandacht in een lichaam woont, maar datgene is wat moeite
loos, onveranderlijk en tijdloos alles in zich draagt, zowel het
lichaam en de waaktoestand als de droom en de droomloze
slaap.
De vrijers hebben het huis van Telemachos en Pendope nooit
kunnen bezitten, net zoals de golven ooit de ruimte waarin ze
verschijnen en het water dat ze zijn kunnen bezitten. Net zo
min als bromvliegen met hun gebrom de lege ruimte ooit kun192

nen vullen. Je zou ook kunnen zeggen dat Pendope niet in jou
kn verschijnen omdat jij dar zelf bnt!
Bij Pendope is sprake van net zo'n dubbelrol als bij Poseidon.
Het kennen en gekende worden door Homerus verbeeld door
mannen en vrouwen. Pendope vertolkt de ultieme waarheid,
het water, maar wel binnen een kader van de dualiteit waarin
nog de schijn van golven heerst. Zolang Odysseus nog meent
dar hij een belichaamd verschijnsel, een golf in een 'golven
wereld' is en niet helemaal doorheeft dat hij de aandacht van
het water zelf is, is er nog sprake van dualiteit en kan Penelope,
het water, nier anders dan als dat kennende deel van die dualiteit
optreden: als ultieme waarheid. Mee zijn tween dar ene water
zijn is onmogelijk en als je dat begrijpt, is er ook geen Pendope
meer. Dan heeft zij geen functie meer en verdwijnt haar schijn
bare dubbelrol.
Het probleem van Odysseus toen hij voor het eerst, moei
zaam aan de vijgenboom hing en de drie roesranden onder
zich door zag gaan, was dat hij niet helemaal begreep dat je de
aandacht van het water zelf bene. Hij was er nog niet aan toe
om her getuige-zijn zelf onder de loep te nemen en in te zien
dar wat her komen en gaan van de drie roesranden gadeslaat,
nooit zelf belichaamd kan zijn. Van meet af aan is het water er
zelf getuige van, dar her als damp, als ijs of in vloeibare toe
stand hetzelfde water is. Rustig stromend of in een storm, het
maakt nier uit in welke toestand, water verliest nooit zijn on
veranderlijke getuige-zijn van zichzelf, hoe het dat water ook
veroorzaakt of vorm geeft.
Je zou met de eenwording van Odysseus en Pendope nog
kunnen geloven dat er daarvoor een tweedeling moet zijn ge
weest. Maar als bewustzijn n is en alles van 'de vader' af
komstig is, kan dat niet! Die zogenaamde scheiding ontstaat
omdat het kennen in het gekende 'hoofdpersoonlichaam' ge
vangen lijkt en zo wordt de indruk gewekt dar her kennen en
de aandacht ook zullen sterven als her lichaam sterft.
193

Nu hij inziet dat hij ongedefinieerde aandacht is en nier de

hoofdrolspeler Odysseus zelf, en dat hij die ook nooit geweest
kan zijn, heeft ook zijn reis naar huis nooit echt plaatsgevon
den. Het huwelijksbed, de dualiteit waarin Odysseus en
Pendope met elkaar hebben geslapen, is namelijk uit her ene,
uit de 'vader', ontstaan en dan kan het ook alleen maar uit dat
ene bestaan.
Alleen als je het ene- het water in de golf- uit het oog hebt
verloren, zie je de andere golf als iets wat van jouw golf ge

het zelf al is. Het komt en gaat niet en draagt alles wat het in
zichzelf uitbeeldt zonder daarbij afgescheidenheid re creren.
Het kenr alles, zonder daarbij het gekende als iets losstaancis
buiren dar kennen te laren bestaan. Die torale vernietiging van
het gekende is het einde van de materie, van de wereld van
dromen en waken, van de drie roesranden en van welke moge
lijkheid tot opsplitsen dan ook en is daardoor niet te begrij
pen, maar alleen te volgen. Je kunt je alleen maar realiseren
dat je zelf al bent wat je al die tijd hebt gezocht.

scheiden is. Als de herinnering aan die heelheid plotseling weer

naar voren komt, ga je op zoek naar war je nier kunt objective
ren noch onder woorden kunt brengen, maar wat je wel dege
lijk kent uit je eerste drie levensjaren. Voordat je 'ik ben her
golfje Odysseus' zei, was je al dat ene, het water. Al die jaren
was je aan het zoeken in een oceaan van golven, terwijl je al
die tijd zelf al ws wat je zocht, maar dar niet mocht zien om
dat je zelf het subject bent en nier het object, waarvoor je je
zelf voortdurend aanzag. Dit is het moment waarop de zon
plotseling herkent dat het licht dat door de maan wordt weer
kaatst zijn eigen licht is, en niet zoals hij eerst dacht afkomstig
is van het object, de maan.
Odysseus begrijpt nu ook de bijzondere schoonheidserva
ringen die Nausika en de palmspruit nabij het Apollo altaar
hem hebben verschaft. Toen mocht hij al in een ervaring heel
even het licht van de allesomvattende eerste oorzaak zien, ron
der het te kunnen bevatten. Als Odysseus n wordt met
Penelope, herinnert hij zich weer dar alles uit de vader, de eer
ste oorzaak, is ontstaan en dar daarom alles uit dezelfde essen
tie moer bestaan.
Je zult misschien vragen: 'Hoe weer hij dat dit het is wat hij
al die jaren heeft gezocht?' Het antwoord is simpelweg dar hij
dar zo zeker weet omdat dit het enige is dat nier bereikt kan
worden. Dit weten kan nier geobjectiveerd worden. De alles
omvarrende eerste oorzaak kan niet even buiten zichzelf krui
pen om van een afstandje naar zichzelf te kijken en re zien war
194

Hun omhelzing duurt lang. Odysseus laat zich ontvallen dat

hem nog n laatste beproeving wacht en Penelope wil dat
hij haar direct alles hierover vertelt. Met zwaar gemoed zegt
hij dat de blinde ziener Teiresias hem bij zijn bezoek aan de
onderwereld heeft opgedragen om na zijn thuiskomst nog
een moeilijke reis te maken. Hij moet met een roeispaan over
zijn schouder langs vele steden trekken, totdat hij komt in
een land waar men zee noch zout kent en geen schepen heeft.
Zodra iemand hem daar zegt dat hij een dorsvlegel over de
schouder draagt, is dat het teken dat hij de roeispaan in de
aarde dient te steken en een royaal offer aan Poseidon moet
brengen. Als hij weer thuis is, moet hij alle goden eren. Op
hoge leeftijd wacht hem, omringd door zijn welvarende volk,
een zachte dood vanuit zee.
Pendope is blij met dat antwoord, immers als de goden
hem een gelukkige ouderdom schenken, is er hoop dat er aan
zijn leed een einde komt. Zij gaan naar het grote huwelijks
bed en geven zich over aan het spel van de liefde. Dan vertelt
Odysseus haar over al zijn avonturen totdat een wete slaap
hem overvalt.
Wanneer Athene ziet dat Odysseus voldoende uitgerust is,
fluistert ze hem een nieuw plan in. Odysseus zegt Pendope
dat hij naar de boomgaard gaat om zijn goede vader op te
195

weken. Hij geeft haar de raad in haar vertrekken te blijven

en als het nieuws van de dood der vrijers bekend wordt, mag
ze zich niet laten zien en met niemand praten.
Samen met Teleroaehos en de twee hoeders Eumaios en
Philoitios trekt Odysseus zijn wapenrusting aan en gevieren
gaan ze op weg naar het land van zijn vader Lartes buiten de
stad. Athene hult de mannen in een nachtelijk duister zodat
niemand hen kan zien.

van de vrijers, die hele buitenwacht en hun wereld, zich weer

beginnen op te dringen en om aandacht komen vragen? Hoe
passeer je dan die 'oceaan van golven' en het doenerschap?
Maar voordat je uit het huwelijksbed vlucht, moet je eerst
helemaal aan de smaak van het water verslaafd zijn geraakt.
Vlucht pas als her echt nodig is. Laat Odysseus en Penelope
genieten van hun n-zijn van water en golf, van die voorals
nog tijdelijke, maar wel goddelijke staar die veel van verliefd
zijn weg heeft, maar zich hier openbaart zonder dat er gevoe
lens of emoties, een lichaam of een ik voor nodig zijn. Hou -

Ondanks her feit dat kennen en aandacht n en hetzelfde

zolang als nodig is- je aandacht bij her kennen en her kennen
bij de aandacht, waardoor je niets anders meer nodig hebt en

bewustzijn zijn en alles wat hierin verschijnt her bestaansrecht

aan het bewustzijn ontleent, is de cirkel nog niet rond. Om

dat punt aangekomen is her moeilijk om niet mereen dat ge

het geluk en het inzicht geen golf maar het ene water zelf te
zijn ook ror iets blijvends in het leven van alledag te maken,
moet Odysseus Penelope en her huwelijksbed weer verlaten
om het doenerschap nog kwijt te raken. Hij heeft namelijk
nog geen oplossing gevonden voor de dreigende wraak van de
familieleden van de vrijers, die ik 'de buirenvrijers' noem.
Wel weer hij dat hij eerst naar zijn vaders land moer vluch
ten om zich daar te bezinnen op war hem te doen staat om dat
ogenschijnlijk onoplosbare 'wraakprobleem' op re lossen. Hij
kan onmogelijk alle buirenvrijers doden, zoals hij met de
binnenvrijers heeft gedaan. Hij weer ook dat de roeispaan het
symbool van het 'doenerschap' is, het ik-doe-hergevoel en nauw
met het probleem verbonden is. De roeispaan moet immers
over zijn schouder meegenomen worden.
Oe betekenis van de gang naar her land waar niemand weet
war een roeispaan is, wordt hem nu duidelijk. Hij kan niet in
de onveranderlijke toestand van her huwelijksbed blijven, van
her heerlijke vredige nier-weren en het gewone er-zijn, dat hij
door zijn eenwording met Pendope - het kennen - en het
oplossen van het gekende heeft gerealiseerd. Want hoe houd
je dar inzicht en die roesrand vast als straks de familieleden
196

'zelfverlichtend' en zuiver geluk bene geworden. Want op

luk met anderen te willen delen en te roepen: 'Jullie zijn geen

golven maar water!' Doe je dat wel, dan word je meteen door
de buitenvrijers met je neus op de feiten gedrukt, omdat nie
mand gelooft dat hij geen golf maar water is, en als gevolg van
die discussie word je uit dat heerlijke geluksgevoel geworpen.
Je hebt immers nog niet afgerekend met de vrijers van de an
der. Nu ben je in feite weer bijna net zo ver als je was voordat
je de binnenvrijers passeerde.
Het grote wonder kan zich uiteindelijk alleen blijvend vol
trekken als je vlucht naar het grondgebied van de vader waar
je anders nooit naar toe zou zijn gegaan omdat er 'niets' te
halen valt. Je vlucht omdat je ten einde raad bent over het
gezanik van de buirenvrijers die al je aandacht opeisen en je
aanspreken en beoordelen op je golf-zijn in plaats van her water
zijn, zodra je je neus buiren laat zien. Of je wilt of niet, je kunt
na her huwelijksbed, waar je van tweeheid weer het ene maakte,
nergens anders meer heen dan naar de essentie.
Het loslaten van het geloof in het hele vcrhaal over eenwor
ding is 'naar de vader gaan'. Her is wat in her Thomas-evange
lie wordt bedoeld met 'twee zullen rusren op een bed, de n
zal sterven, de ander zal leven'. Het is het weefsel van Pendope
197

weer uittrekken tot die ene draad. Het is als Menelaos die mee
zijn drie manschappen de oude man van de zee door al zijn
betoveringen heen nee zo lang vasthoudt tot de oorspronke

Deel 111

lijke eerste oorzaak weer zichtbaar wordt. Her is als Nestor die

Er

de zak met wind niet opende en zo thuiskwam.

Zijn

Uit hec verhaal over wat Odysseus heeft meegemaakt, zou je

kunnen afleiden dar hij veel langer over zijn thuisreis heeft
gedaan dan de andere Troje-gangers. Maar aan die geschiede
nis besreed je geen aandacht meer omdat je dan weer gaat ver
gelijken, alsof de ene golf die water heeft herkend beter zou

Na het doden van de vrijers lijkt de zoektocht van Odysseus

zijn dan een andere golf. Het vinden van het ene, alles

definitief een einde, maar nu moet hij nog elk idee en ieder

omvattende water is per definitie het vinden van wat er altijd

spoor van de reis en zijn thuiskomst weer kwijtraken. Oir is

al was en dat kan nooit meer of minder zijn.

het derde deel, het 'er-zijn'. Je kunt het vergelijken met een

Het vluchten naar de vader wil zeggen

het water in de

schilderij dat je na jaren van de muur haalt. De verkleuring

golf naar het alomvareende water gaan. Odysseus houdt zijn

van het behang 'vertelt' nog het 'verhaal' van het schilderij. In

aandacht nu niet meer op Pendope gericht, maar op de essen

dit laatste deel wordt beschreven hoe de muur weer ongerept

tie, zijn vader. Zijn vlucht voor die bedreigende buitenvrijers

wordt. Voor de zoeker betekent dat niets meer, maar ook niets

herbergt ook weer genade. Want hoe was hij anders verder ge

minder dan het loslaten van de Odyssee zelf.

van

komen, dieheer bij de 'plek' waar hij niet meer vandaan hoeft en

Homerus zet hier abrupt een punt achter zijn verhaal. H ij

niet meer bedreigd kan worden? Daar, in dat eeuwige nu mag

heeft groot gelijk, want er kan niets meer gezegd worden. Er is

hij de roeispaan in de grond steken en het doenerschap defini

alleen maar er-zijn.

tief acheer zich laren om vrede re sluiten met Poseidon. Want

zolang er nog sporen van doe nersch ap in de golf Odysseus zit

27

ten en hij nog vlucht voor de ruzie met de buicenvrijers, blijft

De ontmoeting van vader en zoon

Poseidon hem achtervolgen mee zijn alles afpakkende kracht.

het heilige verbond

Ze vluchten met zijn vieren als dieven in de nacht. Odysseus,

de aandacht die n is geworden met het kennen. Telemachos,

De god Hermes brengt de schimmen van de gedode vrijers

de lege ruimee en het besef van de toestand van de eerste drie

naar het dodenrijk, de Hades. Daar ontmoeten ze de schim

levensjaren. De koeherder, de scheppende kracht en het vermo

men van Achilles en Agamernnon die met elkaar over de oor

gen om de ruimte te vullen. En de zwijnenhoeder, de alles ver

log van Troje praten. Verrast zien zij de schare jongelingen

nietigende kracht met het vermogen om de ruimte weer leeg te

naderen. Agamemnon herkent Amphimedon, zoon van

maken. Alleen die vier kunnen naar de vader gaan om daar uit

Melaneus, en vraagt hem welke rampspoed hen getroffen

eindelijk weer helemaal n te zijn en het 'golvenverhaal' een

heeft. Amphimedon vertelt over de wraak van Odysseus.

zachte dood re laren sterven in de allesomvattende zee van vrede.

Agamernnon prijst Penelope die, in tegenstelling tot zijn ei-

198

199

gen vrouw, niet zwichtte voor de vrijers. Ook spreken ze nog

over de moeite die her Agamemnon had gekost toen hij op

lthaka te gast was bij Melaneus, om Odysseus over te halen

mee te doen

aan

de strijd om Troje.

Maar ja, zo staan de zaken nu eenmaal voor vrijers.

Voor jou is dar hele gebeuren gewoon een leuke 'ruimtevuller'
gewo rden. De vrijers lossen op tot een onafgescheiden deel
van die ene ervaring, rot een onafgebroken stuk binnen het
hele decor van het kennen.
In veel tradities heerst daarover verwarring. Als je eenmaal

Nu Odysseus door zijn aandacht op het kennen te richten, de

vrijers heeft gedood en ze zo van hun zelfstandig bestaan heeft
beroofd, blijken ze zonder hun echtheid toch nog als schim
men door te blijven kleppen in de Hades. Je bent nu wel af van
rue echtheidsbeleving van de objecten en de claim van een ikje
dat voortdurend 'ik ben van jou' zegt, maar het geklets van die
ikjes gaat in het Schimmenrijk gewoon door, ook als je je aan
dacht er niet meer aan verliest. Her geklets van de vrijers is
gewoon een stuk van het allesomvattende decor geworden, een
verhaal binnen her rotaal van het kennen.

Ze zijn nu wel op hun plaats gezet en ontdaan van materie

en vorm, maar gaan gewoon door met het weven van hun
schimverhalen. Ik noem dat 'de loodsvisjes die de haai volgen'.

Ze denken dat ze de baas zijn en de koers van de haai, de es

semie, met hun verhalen kunnen regelen. Maar nu geloof je
niet meer dat de loodsvisjes jou, de haai, kunnen benvloeden.
Het is misschien een teleurstelling dat je na zoveel moeite
om je vrijers te doden nog niet echt van ze af bene. In de Hades
gelooft Agamemnon nog steeds dat hij, en niet Zeus, Odys
seus heeft overgehaald om naar Troje te gaan.
De vrijers blijven eeuwig tasten in het duister van het do
denrijk. Her maakt niet uit of her licht van her kennen volop
schijnt in hun duisternis, ze blijven in hun 'doenerschap' gelo
ven. Zij bepalen toch de richting van de haai? Ze zien de hand
van Zeus, her licht van de essemie niet in alles. Alleen als hun
leven aan een zijden draadje hangt, wordt de naam van God

op dat punt bent aangekomen, zou het denken met alle ver
halen stoppen en verdampen. Dat heb ik ook geloofd en ik
heb een paar jaar naarstig naar de definitieve verdwijning van
die schimmen moeren zoeken. Net zo lang tot ik eraan toe
was om re mogen zien wat dat verdwijnen echt betekent, in
plaats van de interpretaties van een ikje over die conclusie te
geloven. Dat echt helemaal zien bepaalt het verschil tussen
her heerlijke maar beperkte n-worden met Penelope, van
het golfje met zijn water, n de eenwording met de vader, van
water met water. In het eerste geval is er de ervaring van vrede
en verwijlen, terwijl in het tweede geval de ervaring zo groot is
als het ervaren zelf en ruimte biedt aan het hele decor, inclu
sief de binnen- en buitenvrijers.
Het klopt wel als de tradities zeggen dat er geen denken en
geen wereld meer voor jou bestaan, maar dat slaat op her weg
vallen van de echtheidsbeleving van de objecten. Het wil niet
zeggen dat je dan geen getuige meer van het schimmenspel
van de vrijers hoeft te zijn. Die blijven in de Hades gewoon
hun golvenspel opvoeren. De stemmen, de loodsvisjes in het
verhaal, volgen de haai wel, maar kunnen zijn koers onmoge
lijk benvloeden of verstoren. Jij kum de aandacht nooit weg
geven aan iets buiten jouw er-zijn. Zo is elk spoor van afge
scheidenheid verdwenen en elke mogelijkheid rot doenerschap
uitgesloten. Het is als het 'zijn' in je eerste drie levensjaren
waarin alles verschijm zoals her verschijnt, zonder dat er iets
of iemand in wordt betrokken die het als iets van jou ervaart.

nogal eens gebruikt om de angst voor her verdwijnen re ver

Wat ervaren wordt, is het geheel van die onbenoemde erva

zachten in de hoop dat hij bestaat en hun goedgezind zal zijn.

ring - het ervaren zelf Toch moer je in de praktijk meesral

200

201

nog lang met dat aspect stoeien voordat elk spoor van geloof
in je afgescheidenbeid verdwijnt.

Zo'n ontmoeting is en blijfraltijd onbeschrijfelijk. Jij als aan

dacht en de vader worden n. Dit n-worden is hetzelfde als
bij zijn ontmoeting met Penelope, maar is nu ontdaan van
elke vorm van afgescheidenheid die toen nog zorgde voor mist

Intussen komen Odysseus, Teleroaehos en de beide herders,

Eumaios en Philoitios, bij het grondgebied van Lartes aan.
Odysseus stuurt hen vast vooruit naar het huis om de maal
tijd te bereiden. Zelf gaat hij op zoek naar zijn vader, be
nieuwd of die hem zal herkennen.
Odysseus treft Lartes werkend in zijn tuin aan. Eigenlijk
wil hij hem direct omhelzen, maar het lijkt hem toch beter
de oude man eerst uit te horen. Hij vraagt hem verwonderd
waarom zijn tuin zo mooi verzorgd is, terwijl hij zelf ver
vuild in haveloze kleren rondloopt.

en begrenzing.
Elke verwachting die we van de vader hebben, blijkt van
geen kant te kloppen. Juist de eenvoud van de vader heb je
altijd over het hoofd gezien omdat je door je blinde geloof in
de verhalen naar een objectieve 'supergolf' zocht en je je nu
pas echt kunt verbazen over de schoonheid en de eenvoud van
de essentie, her water dat er altijd al was, is en zal zijn, zonder
een ander moment dan her 'nu' te kennen.
Die eenvoud heefrnooit iets nodig, noch van de drie roestan
den van waken, dromen en droomloze slaap, met hun golven
spel, noch van Hera, Hades of Poseidon met hun godenspeL
Onafhankelijk van welk spel dan ook kleedt Odysseus zich als

Nu de vrijers en de rest van het decor niet uit een zelfstandig

brok materie maar uit her kennen zelf, her onverdeelde be
wustzijn, blijken te bestaan, was het enige motief voor Odys
seus om hen te doden de bewustwording dar hijzelf ongedefi
nieerde aandacht is. Hij ziet in dat de ene essentie zichzelf
naar zijn vader brengt. Water naar water. Daar doelt Homerus
op als hij zijn boek aanhefr met het aanroepen van de muze en
haar vraagt om 'maar ergens' te beginnen. Het betekent dat je
op elk deel van de reis hoe dan ook al uit essentie zelf bestaat
en dar er geen regels zijn hoe lang of kort de reis moer duren
en wat je wel of niet moet doormaken.
Odysseus mag zien dat er geen 'doener' is geweest en dat er
zelfs nooit een reis is geweest. Daarmee komt hij thuis in het
domein van zijn vader Lartes. En wat ziet hij daar? In dat
mooie landschap, het hele decor, ziet hij een armzalig, in lom
pen gehuld mannetje, terwijl hij eigenlijk iets geweldigs heefr
verwacht. Hij begrijpt ineens dat alles heel eenvoudig is.
202

vanzelfsprekend met de mantel van 'het water-zijn'. De aan

dacht van de zoon wordt weer bewust op de vader alleen ge
richt, waardoor het geluk van dat n-zijn blijvend naar voren
komt.
Als het geloof 'ik ben een golf' uit je aandacht verdwijnt en
je aandacht van elk spoortje activiteit is ontdaan en niet meer
komt of gaat, moet het geluk wel terugkomen. Zo laat de es
sentie vanzelf zien dat aandacht, kennendheid, stilte, het nu
n dar geluk allemaal n-en-hetzelfde zijn. Eerst leek dat on
gedefinieerde geluk nog een tijdelijk product dat van de ob
jecten kwam, gemanipuleerd door het geloof dar de aandacht
aan de vrijers gekoppeld zat en in een tijdelijk lichaam woonde.
Maar het geluk komt nooit van twee golven die met elkaar
spelen. Het is het water zelf en dat verschilt niet van golf tot
go!( Geluk blijkt van niemand te zijn. Her is niet meer iets
wat komt of gaat. Dan stopt het richten van de aandacht en
zie je dat aandacht nooit iets anders kent dan de aandacht zelf
en wordt elk doen of laten spontaan.
203

n: 'Pa, ik ben het, Odys

vercellen en zonder omwegen zegge
heb nu alleen maar aanseus! Ik heb alle vrijers gedood en
Odysseus vraagt wiens slaaf hij is, hoewel hij hem meer een

dacht voor u!'

koninklijk voorkomen vindt hebben. Ook vraagt hij Lartes

of dit werkelijk lthaka is, van welk eiland hij ooit iemand te
gast heeft gehad die trots was op zijn Land en op zijn vader
Lartes. Lartes begint te huilen en stamelt dat die gast zijn
verloren zoon Odysseus moet zijn geweest. Hij wil weten
wie hij voor zich heeft en wanneer die zijn zoon gastvrij heeft
ontvangen. Odysseus geeft zich uit voor Eperitos en zegt dat
het inmiddels meer dan vier jaar geleden is dat Odysseus bij
hem was.
Lartes begint smartelijk te huilen en strooit met beide
handen het grauwe stof van de aarde over zijn hoofd. Odys
seus wordt het nu ook te machtig en stopt met zijn plage
rijen. Hij omhelst zijn vader en zegt dat hij Odysseus is en

een bewijs. Odysseus

Lartes gelooft hem niet en vraagt om
als jongeling door een
laat hem zijn litteken zien, dat hem
jacht toen hij door
everzwijn werd toegebracht tijdens de
grootvader was gestuurd.
zijn ouders voor een bewek naar zijn
tijd dat hij zijn kleine
Ook herinnert hij zijn vader aan de
ten in de ruin leerde.
zoon alle namen van de bomen en plan
te hebben en sluit
Lartes weet nu zeker Odysseus voor zich
voegen zich bij de
zijn zoon in zijn armen. Vader en zoon
en bereid. Na zich
anderen, die inmiddels de maaltijd hebb
Athene een koninkgewassen te hebben, krijgt Lartes van

dat hij de vrijers in zijn paleis heeft gedood.

lijke gestalte.

'Wiens slaaf ben je? ' is naruurlijk een belachelijke vraag als

Net als bij de ontmoeting met Penelope, moet er een bewijs

alles essemie is. Vader Lartes, het allesomvattende water, kan

in zijn zoon zijn eigen natheid niet herkennen. Water zier al
leen maar water, zelfs wanneer een golf als water voor hem
staar.
Maar zolang beide kanten, vader en zoon, water en natheid,
niet weren dat ze n zijn, moet je her water dar zijn natheid,

geleverd worden of je wel echt bent war je voorgeeft te zijn en

je niet zoals bij de Cycloop roept dar je 'niemand' bent, terwijl
je toch nog iemand denkt re zijn. Het litteken dat Od!sseus
zijn vader laat zien symboliseert dat je uit her ongedefimeerde
allesomvatrende er-zijn van de vader bent gestuurd en bent
gaan geloven dar je een zoon, een sterfelijk en kwetsbaar mens

zijn zoon, denkt kwijt re zijn nier plagen met opmerkingen als:

van vlees en bloed bent. Dar hij het litteken buiten zijn eigen

'Ben je iets kwijt? e n 'Ik heb laatst natheid nog gesproken'.

huis tijdens de jacht door een everz.wijn heeft opgelopen, be

Het 'kwijt-zijn' van het weten dar water en natheid n zijn

nadrukt die symboliek. Het is een verwonding aan de wereld

is niets om mee te sporten. Je moer dat serieus nemen, anders

van de vrijers, net zoals zijn manschappen bij Circe in zwijnen

doet het je vroeg oflaar pijn. Dus in tegenstelling rot je omge

werden omgetoverd.

ving aan wie je zo min mogelijk room waarmee je bezig bent

om geen parels voor de zwijnen re gooien, moer je naar 'de
vader' gewoon open kaart spelen, ophouden met verhalen re
204

Dat trauma heeft zich bij ons allemaal rond het derde levensjaar voltrokken en er zijn er maar weinig die dat als de
bron van alle ellende herkennen.
205

vader en moeder niet haar, kan voor mij geen discipel zijn.' Je

In alle verhalen van de Griekse mythologie kun je dat beeld

terugvinden: alles is Zeus, alles is essentie. Uit Zeus komt een

vader en moeder zijn her symbool van het aangeleerde geloof

binnen en een buiten re voorschijn. Zeus gaat buiten zichzelf

In dat verband zegt Jezus in het Thomas-evangelie: 'Wie zijn

dat je uit hen, uit de tweeheid geboren bent, in plaats van uit

spelen met al zijn liefjes. Dan zie je dat dit niet waar kan zijn,

de ene vader. Daarom kun je je vader nooit als gelijke zien als

en dat alles binnen Zeus gebeurt en dat de vreugde van het

je je ouders nier symbolisch vetwerpt.

spel, het geluk, van Zeus zelf komt. Het is net als met de spin

Lartes en Penelope zijn nooit naar buiten getreden en heb

die een web weeft, her web los gaat zien van zichzelf en zo een

ben het ene nooit verlaten en bij hen kan Odysseus zijn n

afgescheidenheid creert, een speeltuin buiten zichzelf. Maar

zijn dan ook uiteindelijk weer herkennen.

uiteindelijk eet de spin het hele web weer op en is er nooit een

Maar ben je eenmaal van een ongedefinieerd 'Janrje honger'

web buiten de spin geweest. Maar vanuit het standpunt van

naar een belichaamd 'ik heb honger' verhuisd, dan begin je zo

her web, van de dualiteit met een binnen en buiten Zeus, kun

rond je derde jaar met dat eeuwige gevraag van: 'Wat is dat?'

je het onveranderlijke geluk niet als n en van Zeus zelf zien.

en dan geeft de essentie eigenlijk het antwoord, hoewel de

Daarom geloven de vrijers in het verhaal van Bacchus en wordt

geschiedenis je doet geloven dat je ouders je antwoord geven.

deze god, geboren uit het dijbeen van Zeus, symbool voor de
wijn: de goddelijke nectar waarin men zich tijdelijk kan ver

Zo is het litteken van Odysseus ontstaan en is Telemachos het

liezen. De vrijers vereren Bacchus omdat ze geloven dat hij

symbool voor het thuis achtergebleven, onschuldige kind uit

hun geluk kan schenken door de wijn, of welk ander genot

zijn eerste drie jaar. In de mythe van Zeus en Semele is dar her

smiddel ook, zoals seks, drugs en rock 'n roll.

kind dar nier werd gedood bij het zien van de oorspronkelijke
vorm van Zeus. Semele is een minnares van Zeus die door een

Voor de vrijers gaat dat geloof in het tijdelijke geluk dat Bac

jaloerse Hera wordt opgestookt om haar zijn oorspronkelijke

chus hun met objecten kan verschaffen samen met hun geloof

gedaante te tonen. Semele zeurt net zo lang totdat hij toe

dat het weefsel dat overdag door Penelope is gemaakt moet

geeft. Maar als hij haar zijn essemie toont, kan ze nier vetwer

worden afgemaakt. Ns zij na de eerste drie jaar 's avonds het

ken dat in de natuurlijke roesrand geen ruimte is voor een

geweven verhaal niet meer kan uithalen omdat de vrijers het

afgescheiden lichaam en sterft ze. Zeus redt hun kind Dionysus

ontdekt hebben, wordt het doodskleed van Lartes werkelijk

(de latere wijngod Bacchus) uit haar baarmoeder en plaatst

heid. Dan ben je echt geboren en ga je dood.

het zo lang in zijn dijbeen tot het uit de vader geboren wordt

Maar door het weren dat in 'den beginne' alles n draad,

essentie is, wordt her geloof in het sprookje van het geweven

en verschijnt.
Het litteken van die wond is het bewijs waar Lartes om

doodskleed weer ontrafeld en zie je voortaan altijd die ene

vraagt; we zijn niet uit een vader en een moeder geboren maar

draad. Daarmee 'voor de draad komen' is voor de vader, Larces,

uit de essentie zelf. Odysseus ziet zijn vader weer als allesom

ht bewijs en zo herkennen water en natheid zichzelf als een

vattend. Dat is ook het momene waarop her onveranderlijke

en hetzelfde en is de heelheid - die toestand van je eerste drie

geluk van hun n-zijn, het vruchtgebruik van de essentie door

jaar - weer terug. 's Morgens wordt het golvenleven geboren.

zichzelf, weer vrijkomt en is elk spoor uitgewist dat de essentie

Overdag wordt het doodskleed nog wel geweven, maar 's

hiervoor iets anders dan zichzelf nodig heeft gehad.

avonds wordt her hele kleed weer uitgehaald tot de ene draad.

206

207

Dan is het eeuwige spel van het water - dat nergens vandaan
komt en nergens heen gaat- gerealiseerd.
Doordat de symboliek van het litteken verbonden is met de

om snel wraak te nemen. Medon, de heraut van Odysseus ,

brengt ertegenin dat het doden

van

de vrijers niet zonder

onsterfelijkheid van het kind, met het onschuJdige bestaan tij

hulp van de goden is gebeurd. Een oude ziener raadt hen af

ten strijde te trekken, want hadden de vrijers niet immers

dens de eerste drie jaar, kan nu ook de rol van Telemachos

zelf die rampspoed over zich afgeroepen? Meer dan de helft

duidelijker gezien worden.

van de aanwezigen loopt weg en ziet af van wraak. De ove

In het eeuwige spel van het water komt namelijk Athene

ronder reden uit het hoofd van Zeus te voorschijn en wordt

rige aanwezigen gaan onder aanvoering van Eupeithes in volle

wapenrusting op weg naar Lartes.

Telemachos, het nog ongeboren kind, door haar uit de dijbeen

wond van Zeus getrokken om hem vervolgens in de ruimte
die buiten vader Zeus lijkt re bestaan naar zijn vader te laren
zoeken. Met behulp van Athene vindt Telemachos Odysseus
terug en gaan

Als je helemaal thuis bij de vader bent en je mag zien dat je

samen de ruimte buiten Zeus heroveren op

nooit weg bent geweest, kun je je gedachten, de vrijers, passe

de beurters ervan, de vrijers die Pendope het hof maken Na

ren. Maar al heb je in het huwelijksbed met Pendope gezien

ze

het doden van de vrijers is die ruimte weer vrij en leeg en moet

dat je het kennen, de aandacht zelf bent en dat het gekende

Pendope wel te voorschijn komen. De ruimte buiten Zeus

niet buiten jouw kennen bestaat, dan ng kunnen er zich 'oor

wordt tot een huwelijksbed, waarin Odysseus weer n met

logjes' afspelen. De oordelen, de opinies, de hele mikmak gaat

zijn vrouw wordt. Dan lost Pendope op en moet Odysseus

namelijk gewoon door.

vluchten naar jn vaders land om het verhaal echt helemaal

Dus zelfs 'thuis' blijven die schreeuwlelijken van de persoon

rond te krijgen. Daar ontmoet Odysseus zijn vader Lartes en

lijkheid nog doorgaan, al heb je ze bij jezelf doorzien. Het zijn

herkent het water in hem het water zelf. Dan is er geen ruimte

de familieleden van de vrijers die zelfs 'bij de vader' nog ruzie

buiten Zeus meer en wordt binnen en buiten weer als n en

komen zoeken. Als het nog niet helemaal helder is, krijg je

ondeelbaar gezien. Als Zeus zelf.

toch weer strijd. Je kunt dus thuis zijn, n zijn geworden,

Die prachtige metafoor laat zien dat eeuwig geluk nooit iets

aJles begrepen hebben en toch nog in de ellende zitten omdat

is wat bereikt kan worden maar wat je je alleen maar kunt

je doorgaat met je te bemoeien en je te mengen in de oorlogjes

realiseren als zijnde van jou zelf. Leer vervolgens om je daar

die er zogenaamd nog heersen.

helemaal in te ontspannen.

Uiteindelijk breekt definitief door dat het gekende als zelf

standige materie niet bestaat. Dat is eerder al gezien, maar nu
kan het in alle facetten duidelijk worden. Daarna is er alleen
maar het kennen van een oorlog en het kennen van de ander,

Terwijl zij in het huis van Lartes van de maaltijd genieten,

en zal elk gevoel van afgescheidenbeid een keer ophouden.

heeft zich in de stad het gerucht verspreid dat de vrijers zijn

Dat kan echter alleen Zeus doen, dus kan het je alleen door

gedood. De familieleden dragen de lijken naar buiten om

genade overkomen.

hen te begraven. Daarna verzamelen ze zich op de markt.

Als de vader (het water) en de won (het water in de golf)

Eupeithes, de vader van Antinos, roept de aanwezigen op

weer n worden in jou, brengt dat de herkenning van het

208

209

gevoel heel te zijn en wordt dat natuurlijk gevierd. In het ver

Er kunnen geen twee in her ene bestaan. Er is geen dialoog

haal is dat symbolisch aangegeven door het gezamenlijk ge

russen golven en ook geen dialoog russen water. Het water

bruiken van de maaltijd in het huis van de vader. Maar dat wil

heeft niemand in zich! Maar wat is dan die dialoog? Niets an

niet zeggen dat het verhaal van het leven van alledag niet ge

ders dan een spel van het water zelf Het voltrekt zich gewoon.

woon doorgaat. De andere 'golven' gaan rustig door met 'golf

Nu is het moment gekomen om te laten bezinken dat alles

zijn' en hun Aja:x-Feyenoord-strijd. Die zijn zich nog niet be

alleen maar bewustzijn is. Dus zit er geen ander tegen mij te

wust van hun water-zijn. Jouw golf kan het water nu wel

7..eiken, dus moet ik ophouden die ander nog als ander te zien.

hebben herkend, maar voor hen zit je als golf nog altijd aan

Het 'heb je vijand lief als jezelf ' is nu een feit en je vernietigt

een van de twee kanten, Aja:x of Feyenoord, en z.al de andere

elk geloof in dualiteit en afgescheidenbeid met her dodelijke

kant je blijven bestrijden. Ze gaan dus gewoon door met her

wapen dar alles n is. Uiteindelijk zie je dat jij zelfZeus, dus

trekken van je aandacht en blijven je onder en boven de gor

het absolute bent. Er is nooit iets of iemand anders geweest.

del schoppen. Daarmee is het betrekkelijke van de eenwor

Er zijn geen drie toestanden. Er is alleen maar kennen, dus

ding weer vlug in beeld, tot het moment dat die zich mag

uiteindelijk houdt het ook op om nog ergens onbewust oor

transformeren. Er staat geen tijd voor dat proces. Je weet niet

logjes re voeren en heeft het je van alles bewust zijn geen func

hoe lang het duurt en hoe het zich bij jou afrolt. Alle e-mails

tie meer. Bewustzijn is geen activiteit meer, maar is vanzelf

over wat je denkt te doen of nog te kunnen of te willen, moe

sprekend geworden.

ten als volstrekte onzin door jouw onveranderlijke zijn reizen

zonder dat je die e-mails nog opent.

Als de oorlogen tussen de golven niets anders blijken te zijn

dan water dat met zijn eigen water speelt, zijn de golven nooit
golf geweest, maar zijn ze altijd al water geweest en hebben
dat nooit kunnen verlaren om een afgescheiden golf re zijn.
Elk onderscheid wordt hier opgeheven. Ook Achene en Zeus

Als Athene de familieleden van de vrijers ten strijde ziet trek

zijn dar ene water dat met zichzelf speelt en zelfs ieder vrou

ken, roept ze Zeus aan en vraagt hem of hij de strijd wil voort

welijk of mannelijk element verliest zich in dat ene water. Het

zetten of dat hij vrede tussen de beide partijen gaat brengen.

geweven schimmenspel van de vrijers dat 's morgens geboren

Zeus werpt haar voor de voeten dat zij toch degene was die het

is, wordt met alles erop en eraan bij het slapengaan voor eeu

plan beraamde dat Odysseus thuis zou komen en de vrijers

wig uitgewist en tot n draad uitgetrokken. Zo eindigt het

zou straffen? Zij mag doen wat ze wil, maar hij, Zeus, zal haar

spel van beweging en rust met vorm, in de ene draad van rust

zeggen wat er nu moet gebeuren. Nu de nobele Odysseus wraak

zonder vorm.

heeft genomen, moet er een verhond worden gesloten opdat

hij tot in lengte van dagen koning z.al zijn over Ithaka, waar
iedereen in overvloed en vrede zal samenleven. Laten wij van
onze kant, aldus Zeus, hij de familieleden de herinnering aan

Op het landgoed van Lartes staat een slaaf op de uitkijk die

de moord op hun zonen en broers uitwissen.

ziet dat de bewapende familieleden van de vrijers in aantocht

zijn. V1ug steken de mannen zich in hun wapenrusting en
rennen naar buiten. Op dat moment komt Athene naderbij

210

211

in de gedaante van Mentor. Odysse us is verheugd hem te zien,

Larces komt, gaat die hem helpen om zich te verweren tegen

hoewel hij weet dat het Athene is, die hem weer te hulp komt.

de familieleden van de vrijers. Dar slaat nergens op: Zeus weer

Tegen zijn zoon Telemachos roept hij om uit te blinken in

zelf niet meer dat hij Zeus is! Dus zie je die verdroming op alle

kracht en moed zodat het geslacht van zijn vaderen niet be

niveaus. Er is daarom nooit een Larres, Odysseus of wie dan

schaamd wordt. Bezield door Athene slingert Lartes zijn

ook geweest die al die mensen heeft gedood. Er is altijd alleen

lange speer naar Eupeithes en treft hem dodelijk in het wang

s

tuk van zijn helm.

maar de eerste oorzaak geweest die ze heeft gedood. Maar war

doodt en wie wordt er gedood? Er is alleen maar het ene. Er is
helemaal niemand daar, alleen maar het zelf.

Als de zoon de vrede van de vader herkend heeft en die herken

ning met een maaltijd is gevierd, is meestal de vrede tussen die

Odysseus en Teleroaehos stormen op de anderen af, om hen te

ene golf en alle andere golven, die ook uit hetzelfde water moe

doden en hun

zo

de pas naar huis af te snijden. Athene komt

ten bestaan, nog niet echt gerealiseerd. In het dagelijks leven

tijdig tussenbeide en beveelt ze met luide stem de strijd te sta

gaat her 'golvenspel' gewoon door. Er zijn leuke en vervelende

ken. Angstig laten de familieleden hun wapens vallen en slaan

golven en de neiging om met vervelende golven re gaan bakke

op de vlucht, achtervolgd door een onverschrokken Odysseus.

leien blijft zeer groot, waardoor je er geheid weer in trapt om de

Dan werpt Zeus Athene een bliksemflits voor de voeten.

strijdbijl op te graven. Als het om je heen rustig is, is het besef

Direct roept zij Odysseus een halt toe, omdat hij zich anders

dat alle andere golven ook uit water bestaan niet zo moeilijk vast

de toom

van

Zeus op de hals haalt. Maar al te graag geeft

te houden, maar als het gaat stormen en je door andere golven

Odysseus daaraan gehoor en

belaagd wordt, is het andere koek. Zeker als je daarbij ook uit

van

zo

sticht Athene in de gedaante

Mentor vrede tussen beide partijen.

het oog verliest wie in feite het scenario van de strijd schrijft.
Want altijd is het Athene die de strijd begint, gaande houdt n
zegt dat het genoeg is als de tijd rijp is. Odysseus zier nu wel
moeiteloos dat Athene onafgebroken in alles de hand heeft. Maar

Dan wordt eindelijk de genade van het water aan het water

in de prakrijk berekent dar nier dar je alrijd alles als tof ervaart, al

gegeven en staakt Athene de strijd. Odysseus kan nu door het

zie je constant dat alles door Athene gedaan en gelaten wordt.

verhaal van de golven heen kijken en overal het water blijven

Odysseus moet de bittere beker van teleurstelling eerst nog hele

zien, ondanks de schimmenstrijd die zich nog lijkt af re spe

maal tot op de bodem leegdrinken: hij moet nemen wat er komt

len. Het is alsof je als golf onder water duikt en vanuit her

en krijgt de dingen niet zoals hij ze zou willen.

allesomvatrende water naar boven kijkt. Dan ziet het golven

spel er hoogstens uit als het bewegen van water. Maar als je

Het is lastig om het beeld van Zeus helemaal door te trekken,

weer naar boven gaar om in de 'hoofdrolspelergolf' te duiken

tot aan Lanes toe. Er is alleen maar Zeus en hij regelt alles.

kun je moeiteloos blijven zien dar al die andere golven ook dat

Maar tegelijkertijd zit Zeus op alle niveaus verstopt. Dus heeft

ene water zijn, hoe hard ze ook op jou als 'hoofdrolspelergolf'

hij zich ook in het vaderschap verstopt, want als Odysseus bij

inbeuken of je strelen.

212

213

De genade overal het water te zien, maakt her verschil uit tus

moeiteloos moeren weten dat alle schoppen die je krijgt nier

sen de beleving van een steeds wisselende hemel-en-helsituatie

komen van een golf - van een buurman of een belasring

en de beleving van her onveranderlijke en blijvende geluk van

inspecteur - maar van her water. Dar is het moeilijkst. Dat is

'de zevende dag'. De genade heeft er geen moeite mee om 's

de praktijk. Dar is her echte werk.

morgens als een 52 jarige te worden geboren en 's avonds als

Wanneer komt de ware vrede dan? Die komt als Odysseus

deze waakroestand met alles erop en eraan weer compleet op

uiteindelijk naar her land gaar waar de mensen zee noch zout

re lossen en zo plaats te maken om vervolgens als een geheel

kennen en waar hij zijn roeispaan begraaft. Zeus heeft hem via

nieuwe show in de droomroesrand weer te verschijnen. Die

Teiresias daartoe uitgenodigd. In jou is er dan vanzelf een de

'getuige' van welke show dan ook, ben jijzelf en die komt en

finitieve afbraak van het geloof dat jij een onderdeel van dit

gaar nier. Dar is het eeuwige leven dat we dachten kwijt re

hele gebeuren bent. Dan is jouw verhaal, jouw golfje, een uit

zijn. Vanuit die vijgenboompositie, het ongedefinieerd getuige

beelding van het ene, maar je bemoeit je er niet meer mee, net

zijn, zie je dat er geen drie eoestanden kunnen bestaan. Door

zo min als je je met je haar groeien, slokdarm, maag of lever

de eenwording van Odysseus en Lartes is alles wat buiten het

bemoeit.

kennen leek te bestaan weer helemaal binnen de eenheid van

Her moeilijkste is om te accepteren dat de wereld gewoon

het kennen gekomen. Alles bestaat uit het kennen zelf. Alles

doorgaat, ook al heb je 'her' gezien. Beter gezegd, nier de we

wat we als inhoud van het kennen, als show of toestand zien,

reld, maar het knnen van die wereld gaar door. Als Zeus me

is niets anders dan een 'verbeelding' en 'verdroming' van het

mijn geld niet afpakt, vergeefs probeert de dief het. Je gaar

bewustzijn zelf.

steeds meer in alles Zeus herkennen.

Ook al heb je alles gezien, dan nog zal her je geen millimeter

Als verlichting een feit is en je inziet dat je zuiver bewustzijn

helpen als je nier leert om niet meer in een van die lullige

bent, kun je door de schok van dat ii12cht een poos in de

verhalen re trappen. Je raakt er zo vanzelf wel van doordron

natuurlijke staat belanden, waarin alles zoals het is goed en

gen dar alles war er nu gebeurt het bewustzijn zelf is. Dan

perfect lijkt, inclusief de minder goede dingen. Maar geleide

begrijp je dat als Athene jouw pad heeft uitgezet ze dat ook

lijk dringt de schaduwkant zich weer op en schijnt niet overal

met dar van de vrijers heeft gedaan en dat die ook net als

de zon meer. Dat is moeilijk. Je denkt dar je de vrijers hebt

Odysseus thuis kunnen komen. Tenminste... als Athene her

gedood. Onzin. Hun schimmenspel in de Hades gaat gewoon

wil. Eigenlijk zijn er geen vrijers en is her allemaal Athene,

door en hun familieleden blijven je achtervolgen. Je opinies

Zeus in uitvoering, die het bekokscooft.

komen terug. Maar nu nier meer als gekende dingen, maar als
het kennen van opinies. Je bent onder water, kijkt naar boven,

Het wordt je duidelijk dat er helemaal niets anders is dan Zeus.

zier her gelazer van die golfjes en je beseft: h verrek, het is

Zeus grijpt vanzelfsprekend overal in. Alle irritaties die nog

allemaal water. Dan ga je weer naar boven en denk je: dat kan

aan je vast lijken te kleven bij je poging om met het uittrekken

ik nooit meer niet zien. Maar je bent nog geen rwee seconden

van her weefsel tor de ene draad re ontkomen, lossen elke keer

terug in je golf en je buurman geeft je een trap tegen je ballen.

weer helemaal op. Je laat geen sporen meer na. Als je eindelijk

Dn moet je in die strijd herkennen dat die buurman geen

in het land van je vader bent, zie je dar alles uit je vader be

buurman is, maar water, en dar is verdomd moeilijk. Je zult

staat. Elke discussie in jezelf bloedt aucomatisch dood. Want

214

215

wie is er nog om ergens de schuld aan te geven? Wat heeft her

der al die verhalen te volgen. Als ik niet meer hoef in te gaan

nog voor zin om ergens kwaad over te worden als alles uit

op de aandachcvragerij van de schimmen en de familieleden

jezelf bestaat? Wat valt er dan in godsnaam nog te doen of te

van de vrijers en nu mijn aandacht als onveranderlijk zie, kan

laren? Moer ik dan nog bewust worden? Nee, dat heeft geen

ik hun hele opiniewereld zien passeren; dus weg goed en kwaad.

enkele zin want ik bn her gewoon. Niets heeft mij ooit be

Maar die zak van een buurman en die lieve buurvrouw lossen

wust gemaakt, ik bn bewustzijn. Of er nu wel of geen show

niet op. Binnen het kennen zullen ze blijven.

binnen het kennen plaatsvindt, het maakt mij geen donder

uit. Ik kan niet komen of gaan. Ik kan nergens heen, ik hoef

Nu kan Odysseus ook helemaal begrijpen hoe de Cycloop hem

niets te onthouden, ik hoef geen oefeningen re doen, ik hoef

zo makkelijk kon vergeven voor her blind maken en dat hij

niet bewt!sr bewust ce worden.

vertelde dat zijn vader hem wel weer ziende zou maken als die

Jarenlang heb ik geprobeerd om bewt!st bewust te worden.

dar zou willen. Al her lijden bestaat uit her geloof dat het le

Dat is klinkklare onzin. Hoe zou dat moeten? Ik bn toch

ven anders zou moeeen gaan dan het gaat. Maar nu is alleen

bewustzijn? Er kan niets gebeuren zonder mij. Bewustzijn is

Zeus overgebleven en daarbinnen past geen ander meer. Er is

dus nooit iets bewust doen. Bewustzijn is moeiteloos bewust

geen ruimte meer voor anders-willen of niet-accepteren. Alles

alleen maar zijn. Bewust zijn. Het niet-weren van dat bewuste

is n bewustzijn. Daar gebeurt niets mee.

zijn is her allerhoogste inzicht; her niet-weeen is het echte van

De spin gooit zijn web eruit en dat web is niets anders dan
spin, maar in het verhaal lijken we het te beleven als iets wat

zelf gaande alles-weten.

Dat is de meest ultieme ontspanning die er te bereiken is:

buieen de spin is. 's Avonds eet de spin het web weer op en

het besef dat er nooit werkelijk iets te doen of te laten vale.

wordt het weer n mee de spin.

Jij moer leren roestaan dat

Dat alles zich vanzelf voltrekt. Dan kan er bijvoorbeeld nog

her web gewoon de spin is. Het drama dat zich in het web

steeds het kennen van een nerveus mannetje zijn. Daarom staat

afspeelt is van de spin zelf. Dar is de grote omslag.

in die laatste regels dat als Odysseus en zijn zoon nog door

Odysseus wordt nederig. Dus de Jan in mij wordt nederig

willen vechten, Zeus ze terugfluit. Er valt volstrekt niets meer

omdat hij ziet dat er niets van hem bij is en dat alles bewust

ce doen, ook niet aan dat nerveuze mannetje. Waar moet ik

zijn is. Alles war er gebeurt, gebeurt door dat ene en niet om

heen? Alles wat hier gebeurt is ok. Of ze Jantje nu vieren

dat er een persoon in zou zitten. Dan is er nog wel leven, maar

delen of doodzoenen, her maakt voor het er-zijn niets uit; het

er zit niemand in. Niemand is echt niemand geworden. N ie

verhaal en zijn gebeuren heeft niets meer met jou als er-zijn te

mand wordt zich ergens van bewust, 'ik ben wie ik ben, be

maken, want het is honderd procent water.

wustzijn'.

Dat zie je. De dualistische wereld van de vrijers, wat ik 'de

Her er-zijn zonder dat de allesomvattende ruimte van dit

twee-keer-twee-is-driewereld' noem, is er nog wel want hun

er-zijn kan worden verdeeld, maakt dat je je realiseert dat die

schimmenspel gaat gewoon door. Dus die zogenaamde 'echt

'heelheid' onze ware naruur is. Je hoeft die ook niet in stand te

heid' van Jan gaar gewoon door. Jantje heeft honger, Jantje is

houden, noch te voeden of er wat dan ook aan te doen of re

chagrijnig, onredelijk. moe... Tegelijkertijd zie je dat het niet

laten.

waar is. Dat noem ik de twee-keer-twee-is-vierwereld en dat is

Nu komt in de meeste gevallen langzaam en heel geleidelijk

hoe alles gebeurt, zoals tijdens de eerste drie levensjaren, zon-

maar moeiteloos jouw natuurlijke zelf naar boven en is het

216

217

land waar geen weten nodig is om re zijn 'bereikt'. In het 'be

reiken' schuilt nog de angel van het 'op reis gaan' om 'thuis' te
komen. Maar de reizen

van

Nawoord

Odysseus bleken nooit te hebben

plaatsgevonden toen hij zich dat weer mocht realiseren.

Die paradox bevat het mysterie dat alles n heilig verbond
was, is en zal blijven. Het is het mysterie van de schoonheid en
onvoorstelbaarheid van ons wezen, maar woorden schieten
altijd tekort in de eenvoud van het er-zijn.

Woorden schieten te kort,

maar...

In den beginne was het beeld...

Homerus heeft als geen ander ingezien dat het gebruik van
beeldende taal de enige sleutel is om het alomvattende en on
gedefinieerde zijn te verwoorden. Zijn Odyssee wordt gedra
gen door n enkel toeaalbeeld dat als een rode draad door het
hele reisverhaal is geweven: het beeld van Zeus die met zich
zelf speelt. Om dat verloren beeld weer op te roepen gebruik
ik de metafoor van het water dat met zichzelf speelt en een
golvenspel schept, dat de schijnbare dualiteit oproept waarin
golven een eigen identiteit lijken re hebben. De golf Odysseus
mag op zijn reis herkennen dat hij uiteindelijk water is, was en
altijd zal zijn.
Oorspronkelijk werd de Odyssee mondeling doorgegeven, in
een beeldentaal waarin elk woord een beeld opriep en elke
naam een betekenis had. Door het schrift is het beeld onder
geschikt geraakt aan het woord en zijn woorden abstracties
geworden, waardoor iedereen zijn eigen beelden schept en dan
komt onmiddellijk de verdeling, de dualiteit, omhoog. Voor
dat je het weet, verlaat je het paradijs van het totaalbeeld en
ontstaat er een afgescheiden wereld, met een ik hier en een
god daar. Woorden zijn dan als golven waarin je heel gemak
kelijk de weg naar het water-zijn kwijtraakt. Een voor ieder218

219

een herkenbaar beeld is daarom veel eenvoudiger en krachti

ger dan woorden.
In de Odyssee zien we, met het beeld als sleutel, her ongede
finieerde water-zijn op een prachtige manier verbeeld in de
verschillende facetren die warer-zijn kan hebben om zich in
een golvenwereld re 'verdromen' en om zichzelf vervolgens
opnieuw als water te herkennen.
Heb je eenmaal her totaalbeeld van die alomvarrende waar
heid te pakken, dan kun je daaraan steeds toetsen of jouw
ervaring van her heel-zijn nog wel klopt. Met woorden moet

brengen naar her ene, alomvattende beeld: her water-zijn. Hoe

meer je dar beeld van heelheid in je aandacht mag houden,
des te meer komt her onverstoorbare water-zijn midden in her
golvenleven naar voren.
Dar constant in de aandacht houden van her ene beeld is het
'wersen aan her beeld van her ene'. Maar dar moet nier ge
bruikt worden om de heelheid van Zeus, het water, re bewij
zen of te willen bereiken, maar juist om de schijnbare echt
heid van de dualiteit re ontmaskeren. Met de aandacht op het
beeld van de heelheid breek je her geloof af in de betovering

je eerst een zin maken ('ik ben bewustzijn ... blablabla') en dar

van de onderhoudende kracht, die met alle ingredinten van

kost tijd, terwijl het volgen van her totaalbeeld juist tijdloos is.

gevoel, emotie, denken, lichaam en zintuigen jouw aandacht

Dar is her kijken zelf en hoeft daarom niet begrepen of gen

terpreteerd re worden.

in zijn greep probeert te houden.

Als jij de zoektocht naar jezelf begint, moet je het water al

Het mooie van de weg van Odysseus is dat je daarin zoveel

kennen, want je kunt alleen maar zoeken naar iets war je kent.

kanten van dar hele proces belicht krijgt, dat je het hele beeld

Dar beeld verwijst rechtstreeks naar de Telemachos-staat van

naar voren ziet komen.Vanuit het perspectief van de zoeker of

je eerste drie levensjaren, dar je kwijt denkt te zijn doordat je

de golf kan her lijken alsof er een zekere opbouw en dus een

de woorden van het ik-verhaal onvermijdelijk bent ingegaan.

groeiproces in de zoektocht naar het water schuilt. Dus begin

De aandacht op de smaak van het water houden, is hetzelfde

maar ergens, dan zie je onderweg wel dat de onderdelen van

als de ongedefinieerde heelheid van je eerste drie jaar steeds

de hele reis alleen maar een middel zijn om voorgoed het ge

weer voor ogen hebben.

loof te ontmaskeren, dat het leven zoals je denkt het nu te

beleven niet heel kan zijn. Je hoeft jezelf dan niet meer in re

Zeus verdroomt zich op een oneindig aantal manieren, ver

sropt zich in alle rollen en speelt zo in zijn eigen verdroming

dekken of voor re bereiden om in her nu re zijn, want je bent

altijd al in her nu.

met zichzelf en maakt zichzelf als hoofdrolspeler soms ook weer

wakker uit die verdroming. Zo speelt water met zichzelf, ver

Her is ook heel normaal dat je niet alles in n keer kunt be

liest zichzelf in her golf-zijn en gaat weer op zoek naar het

grijpen, maar wees er wel steeds op bedacht om elk inzicht

water-zijn, door het golf-zijn re om-golven en dus als golf weer

van een deel van de reis nier als waarheid re verkondigen aan

te ver-wateren.

jezelf of een ander. Daarmee voorkom je dat je langer dan

Maar hoe mooi de verwoording van het beeld van Zeus en

nodig is in een idee van de waarheid blijft vastzitten.

het water ook mag klinken, in de praktijk gaat het er uiteinde

Zolang jij gelooft dar je nog ergens oorlog maakt, opinies

lijk om de geloofwaardigheid van her leven als golf juist af re

h.ebr, of disciplines gebruikt, is er nog iets nier begrepen en

breken. Het geloof in jouw verhaal van oude identificaties met

verdeel je jezelf alleen maar. Pas op dar je her spel nier kwijt

een golf moet je doorzien als vals om zo alles weer terug te

raakt en in de 'valstrik' van Zeus trapt en dar is ... het woord.

220

221

De Odyssee als beeld van het

moet ze doorgaan mee het weven van her verhaal, waarmee her

water dat met zichzelf speelt

doodskleed van Larces, de ene vader, wordt uitgebeeld. Zo

omstaat de beleving van tijd met leven en dood en laijgen de

In de Odyssee heb ik her toraalbeeld van her water en de gol

vrijers ogenschijnlijk alle macht in handen. De onderhoudende

ven mogen herkennen waardoor ik het verhaal in een meer

kracht dient de vrijers en houdt het verhaal van hun gekende

hedendaagse, voor ons herkenbare symboliek heb kunnen be

bestaan in stand. Zo wordt de echtheid van her eeuwig onver

schrijven. Zo wordt elk woord weer gevleugeld en een meea

anderlijke nu omgetoverd tot de schijnbare echtheid van een

foor voor het ene dat vanzelfsprekend naar her water-zijn ver

dag en een nacht, van een gisteren en een morgen.

wijst.
In de jaren van mijd om Troje, symbool voor her dagelijkse
Zeus is het symbool van her water dat voortdurend met zich

leven dat je na je derde jaar in moet gaan, wordt bij Odysseus

zeif in alle golven speelt. Als het warer van Zeus door de schep

geleidelijk elk spoor van water-zijn uitgewist. Maar nadat

pende kracht binnen her water de vorm van golven aanneemt,

Odysseus alles in de golvenwereld heeft bereikt wat er te berei

verschijnen de golven en als her golvenspel door de vernieti

ken vale, komt spontaan het verlangen weer op om het blij

gende kracht binnen her water weer ophoudt, vallen ze terug

vende geluk van het water-zijn te proeven dat hij samen met

in het ene onveranderlijke water. Odysseus vertegenwoordige

Pendope gekend heeft.

een golf in dat spel van Zeus en Pendope staat voor het water
in die golf

Hij gaat als een golfobject op zoek naar huis zonder dat hij
nog weet hoe dat subjectieve warer-zijn eruitziet. Hij heeft in

Op een dag komen andere golven Odysseus halen voor een

middels tijdens de oorlog om Troje zoveel objectieve ideen

oorlog russen golven. Maar Odysseus heeft geen zin; waarom

over het water-zijn opgelopen dat hij door de golvenverhalen

oorlog voeren als je weet dar alles water is? Hij doet alsof hij

heen het ene water niet meer kan zien. Daardoor blijft het

gek is. Maar die andere golven doen iets waar Odysseus geen

bestaan van een subjectieve kam voorlopig voor hem onzicht

antwoord op heeft. Ze leggen zijn zoon voor zijn ploeg en

baar.

zo

wordt hij gevangen in her geloof dat de wereld van de golven,

de gekende objecten, echt is en dat hij zijn zoon voor eeuwig

In zijn poging thuis re komen om blijvend geluk re vinden,

kan verliezen in de dood. Daarmee splitst hij her huwelijks

moet hij al zijn aangeleerde golvenverhalen weer kwijt zien te

bed en de eenheid mee Pendope op en ontstaat er een drem

raken. Maar eerst probeert hij zijn eigen golf-zijn en zijn man

pel russen het kennende subjectieve deel en een gekend objec

schappen te verbereren in de hoop via de interactie met andere

tief deel in de golf. Odysseus raakt hierdoor in het objectieve

golven het geluk re vinden en naar huis te komen. Ook pro

deel het weren, dat de golf uit het alomvattende subjectieve

beere hij met het denken het probleem van de verleidingen en

water bestaat, kwijt.

de eeuwige waaromvragen re kraken en

Maar Pendope kan als subjectief warer-zijn niet naar de ge

zo

her water-zijn re

forceren.

kende objectieve kant van de golf Door de vrijers in her pa

Met die theoretische kennis ontmoet Odysseus op een gege

leis, die de schijnbaar afgesplitste objectieve kant bezet heb

ven momene de cycloop die al thuis is in het ene water. Maar

ben, wordt Pendope verhinderd haar weefsel uit re halen en

de kennismaking mee de waarheid dat al zijn golfideen niet

222

223

echt zijn, schrikt hem enorm af als hij ziet welke gevolgen dat

hij zoekt, neemt hij de raadgevingen van Circe en Teiresias

heeft voor zijn eigen golf-zijn en voor zijn manschappen, waar

pas echt serieus en sterft de niivireic van zijn onwetendheid

van er een aantal hardhandig worden afgepakt. Dat kan hij

om thuis re komen.

nier aan en hij maakt die confrontatie met de waarheid gauw

Zijn weg voert langs de Sirenen die beweren alles re weren

over oorzaak en gevolg in het golvenbestaan en ze doen je

weer blind.
Na verloop van tijd komt hij bij een andere thuisgekomen

bovendien nog geloven dar je seksueel goddelijk bevredigd zou

zoeker, .Aiolos, en weer krijgt hij de waarheid van de weg naar

kunnen worden. Als hij dankzij trucs die hij van Circe heeft

huis op een presenteerblaadje aangeboden. Maar als hij dicht

geleerd hun eeuwige waaromvragen kan passeren terwijl hij

bij huis zijn aandacht even verliest, blijken zijn manschappen

hun verleidelijke gezang toch kan aanhoren, komt hij bij Skylla,

het subjectieve niets van her water-zijn niet te kunnen begrij

het noodlot. Daar leert hij dat elk verzet tegen het noodlor

pen en moer hij weer terug naar af. omdat hij nog steeds denkt

geen zin heeft en weer sneuvelen er een paar golfideen over

niet zonder hen naar huis te kunnen. Pas nadat hij heeft inge

hoe hij hoopte thuis re komen.

zien dat het denken en alle theoretische golfideen hem nooit

thuis kunnen brengen, komt de genade op zijn pad en krijgt

Dan ziet hij als hij zijn aandacht even op Zeus richt, dat zijn

hij een derde ontmoeting met de waarheid in de gedaante van

manschappen niet herzelfde verlangen naar huis blijken te

hebben als hij en dat zij ondanks de tekenen van de wegkrui

Circe.
Bij haar lukt het hem door een list van Hermes om zijn

pende koeienhuiden blijven geloven in de tijd, in leven en

manschappen, die door het zien van de schoonheid van Circe

dood en in het putten van geluk uit objecten. Zij mogen hun

tot varkens waren omgetoverd, weer terug te krijgen. Hij moet

onveranderlijke water-zijn niet los zien van het golfje-zijn.

daarvoor echter wel n mee haar worden en zo mag hij de

Zeus pakt hem zijn manschappen en zijn golflichaam af. maar

smaak van geluk van het water-zijn weer proeven. Maar hij

desondanks blijft Odysseus zich midden in het warer-zijn nog

mag het heerlijke gevoel van her subjectieve warer-zijn nog

vasthouden aan her idee een golf te zijn. Drijvend op een laatste

niet als van zichzelf herkennen en denkt daarom nog dat hij

restje nog-iees-objectiefs-te-zijn komt hij bij Charybdis, her

het door de objectieve ontmoeting mee haar heeft ervaren. Na

hoogste inzicht. Daar mag hij voor het eerst echt inzien hoe het

een tijdje zo met Circe re hebben verwijld, gaan de manschap

is om vormloos subjectief getuige re zijn van de objectieve golven

pen zich vervelen en dwingen ze Odysseus om zijn thuisreis

werelden die keer op keer in het water verdwijnen en weer re

met hen voort te zetten. Zo raakt hij het heerlijke water-zijn

voorschijn komen. Maar hij mag ook hier nog nier echt de vruch

bij Circe kwijt en moet hij met zijn manschappen weer verder

ten van dar inzicht plukken en zo gauw zijn idee een golf re zijn

op zoek naar huis, waar het geluk wel blijvend is.

weer verschijnt, laat hij dat moeizame vasthouden aan het on

Eerst moet hij naar het Schimmenrijk om re zien dat er aan

veranderlijke subjectieve standpunt van de vijgenboom los en

een leven als held geen eer te behalen valt, want alle golven die

grijpt met beide handen het standpunt de hoofdrolspeler te zijn

stierven voordar ze thuis zijn gekomen, hebben geen geluk

in het golvenspel weer aan

gevonden - hoezeer hun heldendaden ook door andere gol

Zo komt hij bij Kalypso, her symbool van de rotale objec

ven worden bezongen. Daardoor wordt hij zich volledig be

tieve kam, die hem tegen zijn wil zeven jaar vasthoudt. On

wust dat alleen het thuiskomen hem het geluk kan bieden dar

danks al zijn inzichten en ervaringen geen golf te zijn, blijkt

224

225

hij toch niet in staat het idee en gevoel een golf te zijn op te

drempel ontstond en de vrijers de macht kregen. Dankzij het

laren lossen en blijft hij gevangen in her web van Kalypso.

inzicht in de onsterfelijkheid van het water-zijn van vader en

zoon is Odysseus niet meer chameerbaar, zoals toen zijn zoon

Eindelijk krijgen de goden medelijden en mag hij weer op reis

voor de ploeg werd gelegd.

om het laatste stukje illusie, toch nog een golfgevoel re heb

ben, kwijt te raken. Als Poseidon hem dar wil afpakken, denke

Vanuit dat nieuwe standpunt van het water-zijn beraamt hij

hij voor eeuwig te verdwijnen en durft hij zich niet over te

samen met zijn zoon hoe

geven aan wat hij niet kan zien maar war er wel alomvattend

door de vrijers met hun honderdacht ik-ben-een-golfldeen

moet zijn. Dan verschijm Ino, de reddende engel, en lukt her

eerst allemaal te leren kennen en elke dialoog met hen te

hem om gewikkeld in haar doek zonder houvast in her alom

stoppen. Vervolgens krijgt hij van Pendope her inzicht van

vattende water te vallen.

ze

van de vrijers af kunnen komen,

de boog van de aandacht aangereikt en kan hij samen met

Als hij vervolgens bij het volk der moralisten aan land komt,

Teleroaehos en de scheppende en vernietigende kracht de

krijgt hij daar van de stralende maan Nausika een nieuw golf

vrijers en hun dienaar, de onderhoudende kracht, uitschake

kleed en zier hij voor her eerst duidelijk dat golven niets an

len en passeren door het vermogen de aandacht te richten op

ders zijn dan een tijdelijk object. Wel moet hij bij die volk nog

het subjectieve water in plaats van op de objectieve golven

bij de hoogste reeheer in ons, onze aangeleerde moraal over

wereld. Door de onderhoudende kracht zijn zintuigen re

goed en kwaad, op het strafbankje komen om re zien dar elke

ontnemen met het inzicht dar alles binnen het kennen alleen

moraal bedrog is en uit niets anders dan objectieve, gekende

uit het kennen zelf bestaat, is de hele gekende ruimte leegge

ideen bestaat, die geen enkele relatie hebben met hoe en wat

maakt en elk spoor van dualiteit binnen de golf getransfor

er in her subjectieve kennen nu gebeurt.

meerd door de drempel russen de gekende en de kennende

Pas als hij daarvan doordrongen is, staar hem niets meer in

kant weer te verwijderen.

de weg om thuis te komen en her water te omarmen als zijn

ingrond. Eenmaal over de drempel thuis gebracht, hoort hij

Als aandacht kan Odysseus van nu af aan de rol van hoofdrol

dat hij niet reehesereeks naar zijn vrouw kan gaan, omdat zijn

speler van zijn golf-zijn in zich zien afspelen, in plaats van de

huis bezet is door honderdacht golfldeerjes, die via een huwe

hoofdrolspeler als zichzelf te ervaren. Nu de drempel uit zijn

lijk met Pendope de macht over het warer proberen te krijgen

eigen golf-zijn is opgelost, komt het water Pendope vanzelf in

en zo denken gelukkig re worden.

hem naar voren en realiseen hij zich weer dat hun huwelijks
bed gemaakt is uit het ene, allesomvattende water van zijn

Als Odysseus zijn zoon Telemachos ontmoet, wanneer die weer

'vader', de essentie. Daarmee is de radicale ommekeer een feit:

is thuisgekomen nadat hij er door de goden op uit gestuurd

hij kan nooit een gekend golfobject geweest zijn omdat het

was om in het objectieve deel zijn vader te zoeken, ziet hij dat

water-zijn nooit de golf heeft kunnen verlaten.

zij beiden uit het ene water bestaan. Zijn zoon is het symbool

Toch is dat inzicht maar betrekkelijk, omdat de andere gol

van de ruimte die zowel de objectieve als subjectieve kant in

ven in de golvenwereld gewoon doorgaan hem als objectieve

de golf herbergt en die nog weet heeft van de ervaring van het

golf te zien. Wat hun betreft is er niets veranderd en zo gauw

ongestoord n-zijn van Odysseus en Pendope voordat de

er golven zijn, wordt hij nog steeds door de andere golven

226

227

gedwongen zijn aandacht aan hen te geven en kan hij niet de

rust en vrede van her zuivere water-zijn vasthouden.
Daarom vlucht hij mee zijn zoon en de twee krachten naar
zijn vader en daar mag her hem eindelijk duidelijk worden dar
her water in zijn golf-zijn herzelfde water is als waaruit alle
andere golven bestaan en dar er vanuit her water geen golven
kunnen zijn, maar alleen het ene, alomvattende water zelf, zijn
vader.

Heb dat e ne lief en doe wat er gebeurt

Homerus heeft een verhaal geschreven dat zijn weerga niet
kent. Her slaat alles war uit materie lijkt re bestaan stuk met
bewijzen die geen wetenschapper kan tegenspreken, als die
renminste zijn onderzoekssrandpunt durft te herzien. Het geeft
'blijvend geluk' als antwoord en dar gaar veel verder dan de
objectieve, tijdelijke kennis en ervaringen die geloof en den

Als na de herkenning van her ene, allesomvattende water-zijn

de golvenwereld toch nog op lijkt te komen zetten, gaan opa,
vader en zoon als n blok water-zijn, aangespoord door Athene
toch weer spelen alsof ze alle golven kunnen doden en hun zo
in het schijnbare verhaal van de golvenwereld de mogelijkheid
om thuiskomen bij het water-zijn te ontnemen. Maar als de
aanvoerder van de familieleden van de vrijers is gedood, vindt
Athene het welletjes en stopt het gevecht voor de familieleden,
maar laat Odysseus stiekem toch nog doorvechten. Dan laar
Zeus zien dat hij de enige is die her spel echt in handen heeft
en roept Athene tot de orde om de schijnbaar onoplosbare
strijd met de vrijers definitief te stoppen en weer binnen het
ene warer-zijn te halen. Her ene water is nooit een golf ge
weest, want de beleving van de golvenwereld besrond altijd al
uit water.

ken kunnen bieden.

Het geeft ieder van ons die, met of zonder een geloof, de
wereld van de begrippen durft re onderzoeken de mogelijk
heid om een onvoorstelbare nieuwe kijk op onszelf te krijgen.
Het geeft zelfs de grootste twijfelaar de kans om zijn twijfel re
betwijfelen en zo los re komen van her idee dar her denken en
de gevoelens van hem zijn. Het laat zien dat je kunt ophouden
om de oorlogjes, die je met jezelf en je omgeving hebt, als van
jou te zien en zo kun je vanzelf moeiteloos in vrede en geluk
van her er-zijn komen en blijven.
De Odyssee weerlegt elk idee over hoe jij naar huis wilt gaan
- zonder dat overigens re bekritiseren - met her doorzien dar
jij uiteindelijk nooit weggeweest bent. En van de venaJingen
van Odysseus is: hodos Zeus, ofwel 'de weg naar Zeus'. Zeus
verdroomt zich op een oneindig aancal manieren en daarom is
er geen weg naar huis die nier de weg is. Maar jij hebt het niet

Daarmee realiseert Odysseus zich dat er alleen maar water is

dat met zichzelf speelt, trapt hij nier meer in de echtheid van
welk verhaal dan ook en is hij er getuige van dat her gewoon
heerlijk is om er te zijn, met of zonder verhaal. En zo wordt
aan het einde van het dagverhaal de echtheid van het geweven
golvenspel weer uitgehaald en tot de ene draad gemaakt. Er is
geen komen of gaan, geen geboorte of sterven; er is nier iets
war ooit plaatsvindt, -vond of zal-vinden. De roeispaan, sym
bool van het doenerschap. is begraven en nu is de vrede be
reikt. Je bent terug van nooit weggeweest.
228

voor her zeggen hoe en of jouw thuisreis zich wil af spelen.

Dar is aan Zeus.
Alleen als Zeus het wil, komt er een verlangen op om weer
naar huis te gaan. En als Telemachos niet naar jou mag komen
om je re venellen hoe de roestand van geluk was voordar de
vrijers de macht over je kregen, blijf je onwetend van wat je
wezenlijke zelf is - ook al leef je je leven lang bij Zeus in huis.
Alleen als je de zoekmachine naar huis in je voelt draaien, be
tekent dar abstracte thuiskomen iets voor je en mag je het
denken en zijn verhalen zien langstrekken zonder dar her er
zijn er iets meer of minder van wordr.
229

Je bent meesral alleen om je weg re vinden regen de stroom in

van de logica van de wereld. Tegenwoordig word je in de wes
terse wereld niet meer lichamelijk vervolgd als je her realisatie
proces benoemt of beschrijft, zoals Socrares, Jezus of Meester
Eckhart. Hoe eerder je echter weet dat je beter je mond kunt
houden, des re meer mag je zien dar her zijn war je bent geen
functie noch raak heeft, omdat er niets en niemand anders is
dan her allesomvatrende er-zijn.
Heb je dat virus, dat verlangen naar huis, dan is de grootste
drempel leren inzien dat er geen persoonlijkheid is, geen vrije
wil, geen lichaam en geen vrijerswereld, terwijl de verhalen
van hun bestaan in de waaktoestand wel blijven doorgaan. Mag
je dar allemaal zien, dan vindt er een ommekeer plaats van 'ik
ben dar kleine hoofdrolspelerfje in een wereld die echt is en
steeds maar doorgaat' naar het ongedefinieerde, allesomvat
tende er-zijn. Dar proces van het doenerschap ('ik ben de
bedenker van her paard van Troje') naar 'als Zeus mij niet thuis
brengt, vergeefs probeer ik het' is in de prakrijk her grootste
obstakel. Er is eerst een afbraak, een rotaal faillissement van
het ego-idee voor nodig om die hindernis re kunnen nemen.
Ik bedoel natuurlijk dat het genade is als je moeiteloos getuige
van dat gebeuren bent.

Voor velen van ons is- net als voor Odysseus- de neiging dan
groot om weer helemaal op re gaan in dat schimmenverhaal.
Dan doe je net alsof jij naar huis wilt, maar dan wel op een
veilige manier door de waarheid rot een object re maken. Zo
verlies je je in her doenerschap van het eeuwige takenpakker
van her ego en zijn vrijers. Net zo lang rotdar je her wel mag
zien ... en dat ligr niet

aan

jou maar aan Zeus zelf

De weg uit de dualiteit is voor de meesren van ons zo abstract

dat we liever niet willen horen dar je er bij thuiskomst nog
nier bent. Toen ik mijn mentor vroeg waarom hij mij wel en
een ander nier waarschuwde voor wat er allemaal nog gedaan
en gelaren moet worden na thuiskomst, antwoordde hij sim
pel: 'Dan beginnen ze er helemaal nier meer aan!' Ik heb me
toen voorgenomen dar anders re doen, waarmee ik mijn
onverteerde werendheid over het niet-bestaan van het doener
schap nog liet blijken. Maar toen ook her laatste spoortje doe
nerschap mocht oplossen, kreeg ik ongevraagd de code voor
het begrijpen van de Odyssee op een presenteerblaadje.
Her unieke van de Odyssee is dat her dar proces van een
leven in eenheid naar dualiteit en weer rerug naar die eenheid
in zijn geheel verbeeldt. Bovendien is her in al die eeuwen
onveranderd bewaard gebleven, zonder dar 'vrijerssysremen'

Het onder ogen komen van her faillissement van her ego bete
kent het einde van het gisteren-en-morgenverhaal inclusief de
binnen- en buirenvrijers en het lichaam n je zier dat alles van
Zeus, het ongedefinieerde alomvaerende is. Maar omdat er nier
iemand in Zeus is, wil dar zeggen dat er noch enig doel, noch
enig bereiken is in her realiseren van wat we al zijn. Zodra we
dar beginnen re zien, zal er een sterke tegenactie komen, om
dar de vrijers en hun vasthoudende kracht, die de voedingsbo
dem is van her doenerschapgevoel, bedreigd worden en zij er
alles aan zullen doen om het Jamjes-verhaal in stand te hou
den.

eraan hebben gesleuteld om her aan te passen aan de heer

sende moraal. Her laat ook zien dar de oude Grieken zeer role
rant en hoogbeschaafd waren door de manier waarop ze ver
heven zaken relativeren en met humor blootleggen. Geen
andere mij bekende cultuur geeft voor de uitleg van het be
langrijke inzicht- water speelt met water- een beeld van hun
hoogste god die als een overspelige dwaas zijn vrouw zo vaak
bedriegr.
Voor mij is de episode bij Cha.rybdis her belangrijkste inzicht
van de reis van Odysseus. Daar leer je dat je voorbijgaar aan de
drie toestanden, terwijl je ze moeiteloos blijft volgen. Zo raak

230

231

je doordrongen van her feit dar je dus nier in een van ce roe

prijst of de hel toewenst, her is voor jou n por nat water en je

standen kunt vastzitren noch wonen. Ja, dat brengt je denken

laar je niet meer onwijs maken dar er iets anders is dan water

behoorlijk in paniek, want dan moet ik dus iets anders zijn

ook nier als her golfje, dat je ooit als van jou alleen had gezien,

dan ik altijd dacht dat ik was! Dat proces is vaak moeilijk, zo

een pak op zijn donder krijgt of erger.

nier dramatisch en kan heel lang duren. Vrouwen denken dan

meestal dar ze gek worden en mannen dat ze doodgaan. Maar

Als alles water is en de golven nooit iets anders kunnen zijn

na die woestijnperiode ga je steeds meer en duidelijker zien

dan water, waren alle hindernissen en alle hulp niets anders

dar je nier dit lichaam in de waakroestand kunt zijn. Dus zie je

dan water in vermomming. Het onder ogen komen van de

her lichaam steeds meer als object en komen de vrijers, je

gevolgen van dat inzicht ren opzichte van onze ideen over

honderdacht ikjes met al hun verschillende neigingen, los van

goed en kwaad, dood en leven en het morele beleven van war

hun ene ik-zijn.

er in deze wereld gebeurt, is een standpuntverandering van

Als je her lichaam er figuurlijk uitgegooid hebt als zijnde nier

der noch van slachtoffer.

honderdtachtig graden. Want er is geen schuld, noch van da

van jou, is het fijne dat je gaat zien dat het lichaam een goed

Maar hoe zit her dan als ze jouw kind, net als bij Odysseus

zak is die geen aandacht vraagt zoals de vrijers, maar alleen

voor hij ren strijde trok regen Troje, voor de ploeg leggen? Het

bevrediging zoekt door eten, drinken en seks. Zolang de vrijers

rotaal overtuigd zijn dat alles bewustzijn is, berekent alles aan

- je lastigste regensranders - zich nier met die bevrediging

vaarden zoals het is en geen enkele reactie meer te bespeuren

kunnen bemoeien is er niets aan de hand, gaar die heel na

van een 'ik' in jou. Het is altijd water dat met water speelt. Je

tuurlijk en zo word je getuige van het oplossen van her lichaam.

zult er misschien nog wel getuige van zijn dat Jan zijn zoon voor

Het is namelijk altijd al zo geweest dat het lichaam zoekt naar

de ploeg weghaalt en nier ren strijde wil trekken, maar als dat

bevrediging omdat her daarmee het lichaamsgevoel kwijtraakt

niet mogelijk is, zal Jan gewoon strijden. Maar je weigert het

en we zijn maar al te gelukkig als we het lichaam niet voelen.

vechten te zien als iets van jou tegenover anderen, zoals de jou

Maar met de vrijers ligt het totaal anders. Zij worden nooit

omringende 'golven' her wel ervaren, en je blijft moeiteloos in

bevredigd en blijven maar doorgaan met aandacht vragen.

alles het water herkennen. In jouw beleving dood je niet, doe je

Alleen als ze verliefd zijn, worden

even varkens en houden

niets en laar je niets; alleen Zeus regelt alles. Geef alle verant

ze zich rustig. Maar zodra ze weer uit die betovering raken,

woordelijkheid aan Zeus en de zevende dag is een feit, ondanks

ze

bedelen ze weer om je aandacht. Die eeuwige ontevredenheid

de oorlog of war dan ook. Het is uiteindelijk niet wat er gebeurt

van de vrijers moet je eerst leren herkennen.

dat ons gevangen houdt, maar onze beleving ervan.

Het zichtbaar krijgen van alle vrijers is in de prakrijk nier

zoals bij Odysseus iets wat je in een dag kunr zien gebeuren. Je

De dankbaarheid van het zien dat er niets te bereiken valt, dar

hebt jarenlang naar hun pijpen gedanst en her is moeilijk om

alles war er lijkt re worden bereikt ons eoevalt en dat we nooit

ze allemaal onder ogen re komen en hun vervolgens geen aan

iets doen noch gedaan hebben, maakt dat we er conscant be

dacht meer re geven. Als ik het op mijzelf betrek, heb ik er na

wust van zijn dat we alles krijgen. Dat is een groot verschil

thuiskomst nog tien jaar over gedaan om hun automatisme

met vroeger, toen Jantje nog kankerde op alles en vooral op

definitief kwijt te mogen raken. Of iemand je dan de hemel in

anderen. Het is dankbaarheid naar alles en iedereen, inclusief

232

233

de vrijers die mij hielpen duidelijk te krijgen hoe de vork in de

meer van het geheel gaat zien - nee zo lang cocdat het beeld

steel steekt.

van Zeus, de ene draad, het water weer helemaal rond is en

Hoewel ik nu zie dat mijn mentor nooitWoleer is geweest,

Achene in haar spel jouw hoofdrol speelt. Dan komt pas de

omdat er niets anders is, was en zal zijn dan het kennen, Zeus

schoonheid van Zeus naar boven en transformeert het hele

zelf dus, blijf ik toch gewoonWoleer zien als mijn groce hulp

proces zich tot 'de lol van Zeus'.

in de nooit bestaande gekende kant van de drempel. Laat die

schijnbare tweeheid mee zijn schimmenspel maar gewoon be
staan. Heb dat ene Hef en doe wat er gebeurt. Wat maakt her
u ie als je zeker weet dat her golvenspel niet uit golven maar uit
water bestaat? Dan kun je nog steeds rustig de golfWoleer op
een voetstukje zetten mee aan zijn voeten een erende Janneman
golf. En dat doet geen ikje trouwens, maar zie je vanzelf ge
beuren!
Dat alles zien gebeuren is de oceaan van vrede die nergens
heen hoeft en alles als zichzelf proeft zonder verzadigd te ra
ken, noch te veranderen. Vanuit die plek beschouwd zijn dood
en geboorte niet meer dan verhalen. Het is de vijgenboom
positie die je niet meer kunt verlaten om in een van de verha
len re verdwijnen. Dan vale ook al je interesse weg in antwoor
den op nieuwsgierige vragen van hoe het nu toch allemaal zit.

Al die dingen zijn eigenlijk onzin want je ziet vanzelf dar er

maar n waarheid is, want alles is Zeus zelf. Je houdt dan
vanzelf op om nog in wat voor verhaal dan ook te geloven en
dan wordt het leven vanzelf een spel.

Zo komt de onveranderlijke vrede, die altijd al de vanzelf

sprekende ingrond van ons bestaan was, bovendrijven om met
zijn zoete zijnsmacht alles aan te steken en tot stilte en helder
heid te transformeren. Net zo lang tot de scheppende en de
vcrnietigende kracheen n de heldere aandacht n worden
met de allesomvattende, ongedefinieerde er-zijnruimte om dan
als n ervaring te zijn, het nu.
Laat de Odyssee een hulp zijn om in jouw tempo gaatjes te
prikken in de illusies van je golf-zijn, waardoor je vanzelf steeds
234

235

Verantwoording

De Odyssee is een epos van ruim drieduizend jaar oud dat

eeuwenlang mondeling werd overgedragen, voordat het rond
800 voor onze jaarcelling in het Ionisch Grieks werd opge

schreven. Algemeen wordt aangenomen dat het van oorsprong

een Grieks verhaal is, hoewel dat door verschillende bronnen,
waaronder Griekse schrijvers uit de oudheid, wordt tegenge
sproken. Bij Homerus komt het woord Hellenen, zoals de oude
Grieken zich noemden, helemaal niet voor. Het volk dat regen
de Trojanen ten strijde trekt noemt zich de Achaers. In het
kader van die boek is deze controverse niet van belang en is
vanwege de algemene bekendheid voor de Grieken gekozen.
In de spelling van de eigennamen is zo veel mogelijk voor de
Griekse in plaats van de Latijnse spelwijze gekozen, bijvoor
beeld Aiolos en niet Aeolus, of Aminos en niet Aminous,
behalve in de gevallen waarin een Latijnse spelling in onze taal
is ingeburgerd, zoals Homerus en Achilles.
Wat betreft de namen van de goden is consequent de Griekse
naam aangehouden: Zeus Oupiter), Achene {Minerva), Posei
don (Neptunus), Hermes (Mercurius). De enige uitzondering
is Apollo, die in het Grieks ApoHoon heet.
De Odyssee is altijd een dankbaar object voor vertalers ge
weest. Sommigen hebben de pozie en het oorspronkelijke rijm
schema van Homerus geprobeerd over te zetten in hun taal.
237

Anderen hebben er proza van gemaakt om zo dicht mogelijk

bij de oorspronkelijke betekenis te blijven. Uit die laatste cate
gorie zijn voornamelijk de volgende vertalingen gebruikt:

Woordentolk

- Homerul Odyssee, vertaald door M.A. Schwartz, 1956. Uit

geverij Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam

2002 (14e druk).

- Homeros, Ilias en Odyssea, vertaald door Frans van Olden

burg Ermke, 1959. Uitgegeven door de Kempische Boek

handel, Retie, Belgi.
- Homer Odyssey, vertaald door A.T. Murray, 1919. The Loeb

Classica! Library, Harvard University Press. (1998

ge

heel herziene herdruk met correcties door G.E. Dimock).

Voor de achtergrond van de verhalen is onder andere gebruik
gemaakt van:
- Mythologie der Grieken, Dr. H.H. Diephuis, z.j. Uitgege

ven door Universiteit voor zelfstudie, 's Gravenhage.

- Woordenboek op de gedichten van Homeros, Dr.]. Mehler,

1937 (zesde druk) Uitgeverij Nijgh en van Ditmar, Rot

terdam.

aandacht- het vormloze onveranderlijke getuige-zijn van zich

zelf; het onpersoonlijke breed kijken
afgescheidenheid - illusie van de verdeeldheid, illusie van in
dividualiteit; zie ook: dualiteit
Ajax-Feyenoord - de constante oorlogjes binnen en buiten je
zelf, zolang je jezelf als ik ervaart
bagage

alles wat je aangeleerd hebt na je derde jaar en wat

tijdelijk is, zoals een ik, lichaam, ideen, materie etc.

behappen- het leren dat wat nu gebeurt te volgen zonder het
te moeten begrijpen of te veranderen
bemanning- alle bewuste en onbewuste innerlijke neigingen,
nog niet herkend als vrijers
bhakta (Sanskriet) hartzoekers; zij die door overgave aan hun
-

beeld van de waarheid blijvend geluk vertrouwen te krijgen

bi nnenvrijers

innerlijke neigingen, de ikjes, de vrijers van de

hoofdfiguur in de waaktoestand
boog- symbool voor het richten van de aandacht, weg van de
objecten naar het subject
breed kijken - het kijken vanuit de onpersoonlijke aandacht
bron- essentie, bewustzijn, Zeus, God, water
buitenvrijers - innerlijke neigingen, de ikjes, de vrijers van de
bijrolspelers van de waakeoestand
doenerschap

veronderstelling dat er een ik is die de touwtjes

van het leven als de hoofdrolspeler in handen heeft; illusie

van een vrije wil
238

239

drempel - illusoire opsplitsing russen de gekende en de ken

nende kant van het er-zijn
droomloze slaap - een toestand van het kennen waarin alleen
'niers' te kennen valt

huwelijksbed - symbool voor de eenheid waarbinnen zich een

object-subjectwereld lijkt af te spelen
ik-gebonden denken - het geloof in het doenerschap of de
vrije wil van een zelfstandig en afgescheiden ik; niet te ver

droomtoestand - toestand van kennen waarin een droom

hoofdrolspeler en zijn droomwereld gekend wordt
dualiteit - de illusoire opsplitsing van object en subject in de
schijnbare wereld van tegenstellingen
eerste drie jaar - leven in eenheid voordat we ons als een ik
ervaren en er afgescheidenbeid lijkt te ontstaan; Telerna
ehos-toestand waarin vrijers nog niet de baas zijn
eeuwige nu - tijdloosheid; de onveranderlijke essentie waarin
alles zich afspeelt zonder zich te verplaatsten
ego - golf, persoonlijkheid; het ik-gevoel dat verdeelt en opi
nies heeft over zichzelf en afgescheidenheid ervaart
e-mail niet openen - niet ingaan op of geloven in de ik-ge
dachten en -gevoelens die in ons verschijnen
ene draad- symbool voor het ene, de non-dualistische essen

warren mee het functionele denken

ikjes - alle bewuste en onbewuste innerlijke neigingen; de vrijers
intimiteitsgevoel- verwijlen, in een er-zijn staat zijn, zoals het
nu is, zonder door gedachten, gevoelens, verlangens of wat
dan ook verstoord ce worden
Jantjes - vrijers, de ikjes, de innerlijke neigingen zoals Jantje
filantroop of Jantje gierigaard
jnani - {Sanskriet) hoofdzoeker; iemand die via zelfonderzoek
het blijvend geluk denkt te kunnen vinden
jojon- het afwisselend ervaren van dualiteit en eenheid; heen
en weer schommelen tussen wat je wezenlijk bent en wat je
denkt te zijn
Keers, Wolter - mentor en leermeester van Jan
het kennen - de essentie, het alomvattende; het absolute on
veranderlijke getuige-zijn van het zelf

tie van alles

essentie - bewustzijn, Zeus, bron, water, de ene draad
faillissement van het denken - de genade het ik-gebonden den
ken te zien wegvallen als zijnde van jou
gekende kant- de inhoud van het kennen, de illusionaire staat
van het komen en gaan van objecten
genade - alles wat zich afspeelt en wat je lijkt toe ce vallen
gnostiek - de directe weg tot God binnen het christendom
golf- persoonlijkheid, ego, individu, ikjes in een lichaam
haai - symbool voor het absolute in dat wat er nu gebeurt
hartzoeker - bhakca, iemand die door vertrouwen zich over-

leermeester - gerealiseerde die uitdraagt dat wij geen golf zijn

maar water
lichaam - golf, voertuig, schijnbare woonplaats van de vrijers
liefde - inhoud van de essentie
litteken - symbool voor de verwonding ontstaan door het ver
laten van de ongedefinieerde eoestand van de eerste drie
jaar
loodsvisjes - de ikjes, de vrijers, met hun voorrdurende com
mentaar op wat er nu gebeurt en denken de haai ce besturen
maan -

de reflectie van de zon, dat wat je denkt te zijn maar

geeft aan een beeld van de waarheid om zo blijvend geluk

niet bent; symbool voor het objectieve, tijdelijke aandacht

ce verkrijgen

nodig hebbende

heilig verbond - bewustwording dat alles uit Zeus bestaat; het

n zijn van alles binnen het kennen
hoofdzoeker - jnani, iemand die door alles te beredeneren en
ce onderzoeken verwacht blijvend geluk ce vinden
240

manschappen - zie: bemanning

Meijer, Hans - voorbereider van Jan
object - het gekende, tijdelijke, illusoire bestaan van iets afge
scheiden buieen ons
241

ondefinieerbare - het alomvattende er-zijn dat niet te objecti

veren valt

suizen - het geluid van de stilte; een van Jans methoden om de

aandacht re richten op her subject in plaats van - zoals

onderzoek naar jezelf - onderzoek naar je wezenlijke onveran

derlijke essemie

gebruikelijk- op het object

Telemachos - symbool voor her weten van de roestand van de

oordelen - projecties van je eigen binnenvrijers op wat er nu

gebeurt

eerste drie jaar

thuis - het eeuwig onveranderlijke; de bron

oorlogjes in jezelf- de innerlijke neigingen (binnenvrijers) die

met elkaar als Ajax-Feyenoord strijden en de eenheid pro
beren af te dwingen, alsof goed van kwaad kan winnen of
vice versa
overgave - her vermogen om altijd in vol vertrouwen ja te zeg
gen tegen wat er nu gebeurt
paard van Troje - het idee dat je het zelf gedaan hebt; de waan
van het doenerschap
realisatie- het herkennen van je we-u:nlijke natuur; water her
kem zijn nooit-golf-geweest-zijn
reizen - verliezen van alle overbodige ideen (bagage) over hoe
het thuis-zijn moet zijn

thuis zijn - het onveranderlijke allesomvattende hier en nu

zijn
tijdelijke - het veranderlijke, het objectieve, het gekende
verdroming- illusie van het bestaan als ik in de golvenwereld

verwijlen - eenheidservaring; zie: intimiteirsgevoel

vijgenboompositie - her onveranderlijke moeiteloos volgen van
het komen en gaan van de drie roesranden (waken, dro
men en droomloos slapen)

voorbereider- de persoon die jou erop voorbereidt om de waar

heid via je mentor te herkennen en re begrijpen
vrije wil- illusie van het doenerschap, de veronderstelling dat
er een ik is die de touwtjes van het leven in handen heeft

roeispaan - symbool van het doenerschap

vrijers - de honderdacht innerlijke neigingen of ikjes

rook - ondoordacht afgaan op de rook, denkend dat het je

waaktoestand - toestand waarin je dit leest

thuis, de bron, is

waarheid - het absolute onveranderlijke ongedefinieerde er-

samadhi - (Sanskriet) gelukzalige roestand (omdat de vrijers

even in vrede zijn) die komt en gaat

zijn
water - her alomvattende nu; essentie; bron; Zeus

schimmen - gedode vrijers

zelf- essentie, bewustzijn, Zeus, God, water

schimmenspel - het voortdurende commentaar van de vrijers

zevende dag - het inzicht dat alles Zeus is en dat alles goed is

over war er gebeurt in het nu en hoe het volgens hen zou

moeten zijn; zie ook: loodsvisjes
schip - symbool van het lichaam
schoonheidservaring - het ervaren van de werkelijkheid als

zoals her is
zoeker - iemand op zoek naar blijvend geluk, Odysseus; de
golf op zoek naar de essemie
zon- subject, her werkelijke licht dat je bent binnen de dualiteit

ongedeeld geheel; verwijlen

slijmen - her leren omgaan met de vrijers door niet met hen in
dialoog te gaan zonder dar zij dit door hebben
subject - water in de golf; het onveranderlijke deel van de
dualiteit

242

243

Wie en

Achilles

wat

in de Odyssee

medestrijder van Odysseus in Troje, een van de

hoofdpersonen in de Ilias
Agamemnon - aanvoerder der Grieken in hun scrijd tegen
Troje; broer van Menelaos
Agelaos
Aiaia
Aias

een van de honderdachc vrijers

het eiland van Circe

een van de aanvoerders der Grieken, die gelovend in

zijn doenerschap door Poseidon in zee de dood vindt

Aigisthos -vrijer van Klytaimnestra die Agamemnon bij chuis
komst doodc
Aiolos

god van de wind, 2 leermeeseer van Odysseus

Alkinos

koning der Phaiaken; symbool voor rechtvaardig

heid
Amphimedon - een van de honderdachc vrijers
Amphinomos

een van de honderdacht vrijers, een van de

'goede' vrijers
Antikleia
Antinos

moeder van Odysseus

een van de honderdacht vrijers; slechcerik, 'hij die

alcijd anci is'; zoon van Eupeithes

Aphrodite -godin der liefde
Apollo

god van hec boogschiecen, ook wel Phoibos Apollo

genoemd
Ares - oorlogsgod
Arete

koningin der Phaiaken, symbool voor de 'deugd'

245

Argos - hond van Odysseus, symbool voor de zoeker in ons

en het spoor van helderheid
Arnaios - zie: Iros, bedelaar aan het hof van Odysseus
Athene - ook: Pallas Athene, godin van de wijsheid; uitvoe
rende kracht van Zeus; geboren uit zijn hoofd
Atreus - vader van Agamemnon en Menelaos
Charybdis - tweelingmonster (met Skylla) dar driemaal daags
her water opslokt en weer uitspuwt; symbool voor de weg

Geraistos- plek waar Nestor en zijn manschappen offeren aan

Poseidon
Hades - god van her Schimmenrijk of Dodenrijk; broer van
Zeus; symbool voor de Droomtoestand
Helena - vrouw van Menelaos, geschaakt door prins Paris, een
van de motieven voor de Trojaanse oorlog
Helios- zonnegod, die op het eiland Thrinakia hoeder is van
de 350 runderen die symbool staan voor de tijd
Hephaistos - smidsgod, echtgenoot van Aphrodite

van kennis en inzicht

Circe - godin van de betovering, verpersoonlijking van alles
wat jou kan betoveren; 3 leermeester van Odysseus

Hera- vrouw van Zeus; symbool voor de waakroesrand

Hermes - gevleugelde boodschapper van Zeus

Cyclopen- eenogige reuzenkinderen van Poseidon

Homerus- schrijver van de Odyssee

Demodokos - goddelijke zanger aan het hof der Phaiaken

Hypereia - land van de waarheid, letterlijk: bovenland; op de

Demoptolemos- een van de honderdacht vrijers

Delphi - plaats van het beroemde orakel der oude Grieken
Dodona - plek waar de heilige eik van Zeus staat dat als orakel

vlucht voor de Cyclopen verlaten de Phaiaken dit land

lno Leukothea - waternimf, symbool voor iemand die 'thuis'
is en niets dan 'water'
Iphitos - jeugdvriend van Odysseus, schenker van zijn be

werd geraadpleegd
Echetos- de verminker der mensen
Egypte - vergelegen land, bezocht door Menelaos op zijn te

roemde boog
lros- bijnaam van Arnaios; boodschapper der vrijers genoemd
naar Iris; staar symbool voor het lichaam

rugreis uit Troje

Eidothea - dochter van Proteus

lsmaros- kustplaarsje in her land van de Kikonirs

Elpenor - een van Odysseus' bemanningsleden; symbool voor

lthaka - vaderland van Odysseus

de 'naeve of onnozele' die sterft bij Circe

Eperitos - persoon waarvoor Odysseus zich uitgeeft regenover

Kalypso - eeuwig jonge, als de maan stralende, godin; sym

bool van al het tijdelijke en gekende
Kephallenirs- onderdanen van koning Odysseus, de vrijers

zijn vader

Klytaimnesrra - vrouw van Agamemnon die hem bij zijn af

Eris - godin van de twist

Eumaios - de zwijnenhoeder van Odysseus; symbool voor de

wezigheid ontrouw is met vrijer Aigisthos

Ktesippos- een van de honderdacht vrijers

vernietigende kracht
Eupeithes - vader van vrijer Aminos
Eurykleia - de oude voedster van Odysseus
Euryalos- worstelkampioen der Phaiaken
Eurylochos - een van de bemanningsleden van Odysseus
Eurymachos - een van de honderdacht vrijers; letterlijk: hij

Kikonirs - volk levend aan een kust waar Odysseus en zijn

manschappen roven, moorden en verkrachten
Lartes - vader van Odysseus; symbool voor de essentie, het
thuis-zijn
Laisrrygonen - reuzen die symbool staan voor (her reusach
tige van} het denken

die voor her goede strijd

Eurynomos - een van de honderdacht vrijers; de dappere
246

Laodamas - zoon van Alkinos en Arere

247

Laokon - oude ziener der Trojanen

Leodes - priester en een van de honderdacht vrijers
Lesbos - eiland waar de goden door Nestor en Menelaos wor
den geraadpleegd op de terugreis
Lotophagen - vriendelijk volk verslaafd aan de Lotos-vrucht,
ook wel Locoseters genoemd

Penelope - vrouw van Odysseus; symbool voor de kennende

kant van de drempel
Phaiaken - volk dat afstamt van Poseidon; symbool voor het
in stand houden van het onechte, het tijdelijke, het gekende
Pharos - eiland voor de monding van de Nijl, waar Menelaos
de essentie leert ontmaskeren

Maron - priester van Apollo bij de Kikonirs

Pheidon - koning der Thesproten

Medon - heraut aan het hof van Odysseus

Phemios - de zanger aan het hof van Odysseus

Melaneus - vader van vrijer Amphimedon

Philoitios - de koeienhoeder van Odysseus; symbool voor de

Melanthios - de geitenhoeder van Odysseus; symbool voor de

in stand houdende kracht van de waaktoestand, het geloof
in de tijd

scheppende kracht
P lanktai - letterlijk: alles stukslaande rotsen; zij verpletteren
alles wat zich ertussen waagt; symbool voor het directe pad

Menelaos - koning van Sparta, echtgenoot van Helena om

wiens ontvoering de Trojaanse oorlog uitbreekt; samen met
zijn broer Agamemnon hoofdaanvoerder der Grieken
Mences - koopman, vermomming van Athene als zij Telemachos oproept informatie over zijn vader in te winnen

Polybos - een van de honderdacht vrijers

Polyphemos - de cycloop, zoon van Poseidon, die door Odys
seus verblind wordt; symbool voor de waarheid, het eeuwige
Poseidon - god van de zee, ook Aardschokker genoemd; broer
van Zeus; symbool voor de droomloze slaap

Mentor- jeugdvriend van Odysseus; vermomming van Athene

Priamos - koning van Troje, vader van Paris

Naiaden - beschermgodinnen van bronnen, waternimfen

Proteus - oude god van de zee, dienaar van Poseidon; symbool

Nausika - dochter van Alkinos en Arete, heersers der

Phaiaken

voor de essentie
Pylos - plaats waar Nestor woont

Nausithos - zoon van Poseidon, vader van Alkinos

Nestor - koning van Pylos, Griekse strijder in Trojaanse oor
log; leermeester van Teleroaehos
Nijl - rivier in Egypte, waar Menelaos langs komt op zijn te

Scheria - eiland der Phaiaken; onmetelijk rijk sprookjesland

waar het onechte in stand wordt gehouden
Skylla - rweelingmonster (met Charybdis); symbool voor de
weg van de overgave en het onafwendbare noodlot
Sirenen- rwee halfvrouwelijke wezens met vogelachtig lichaam

rugreis uit Troje

Odysseus - koning van lthaka; held in Trojaanse oorlog; sym
bool voor de zoeker in ons die af wil van de innerlijke strijd
Ogygia - het bosrijke eiland van KaJypso
Orestes - zoon van Agamemnon, die zijn vader wreekt door
diens moordenaar Aigisthos te doden
Paris - prins van Troje, zoon van Priamos; ontvoerder van

en meisjeshoofd, berucht om hun verleidelijk gezang; sym

bool voor de eeuwige waaromvragen, kennis die nooit
bevredigt
Sparta - koninkrijk van Menelaos
Sunion - plek waar de stuurman van Menelaos dodelijk wordt
getroffen; symbool voor de ontmaskering van het doener
schap

Helena
Pallas Athene - Zie: Athene

Teiresias - de blinde ziener en profeet uit T hebe

Peisander - een van de honderdacht vrijers

248

249

Telemachos -zoon van Odysseus; symbool voor het egoloze

kind in de eerste drie levensjaren; het spontaan herinneren

Woord

van de essentie waardoor je op zoek gaat

van

dank

Tenedos - plek waar Odysseus op de terugweg van Troje kiest

om Agamemnon weer te volgen
Theoklymenos - ziener uit Pylos, die met Telemachos meereist naar lthaka
Thesproten - volk van koning Pheidon
Thrinakia - eiland van Helios waar zijn runderen grazen
Troje - welvarende stad, zetel van koning Priamos en inzet van
de oorlog tussen Grieken en Trojanen

Een boek over de Odyssee schrijven? Ik? Een woordblinde die

Tyndareos - vader van Helena

Circe niet kan uitspreken en her dan maar over Zierikzee heeft?

Zeus - oppergod; symbool voor het eeuwige in jezelf, de es

Onbegonnen werk dacht ik, maar Zeus had het anders met

sentie, bron, bewustzijn, water

me voor en stuurde een stel uitslovers op mijn pad die mijn

beeldtaal om hebben kunnen zetten in leesbare zinnen en er
net zo lang aan gebeeldhouwd hebben tot er een boek uit te
voorschijn kwam.
Allereerst dank ik Bob Snoijink die de kar getrokken heeft
door de basis te leggen. Vervolgens hebben anderen geholpen
om mijn natuurlijke aanleg mij in beelden uit te drukken in
begrijpelijke woorden te vatten, die wel weer het beeld oproe
pen dat ik voor ogen had. Andrea Grevengoed, Hugo van der
Meer, Albenine van Peursen, Peter van Steenwijk en Abram
Werner wil ik danken voor hun vragen, liefde en geduld in dit
proces.
Dat zijn er maar een paar, maar ik ben ervan overtuigd dat
indirect de schare helpers vele malen groter is dan ik hier kan
noemen.
En Zeus natuurlijk, want uiteindelijk hebben we er allemaal
niets voor gedaan en gelaten.
Jan

250

251

Over de Auteur

Hagenaar Jan van Delden (1951) was de rechterhand van de

Nederlandse leraar Wolter Keers. Die was op zijn beurt een
leerling van Ramana Maharshi en Krishna Menon, twee van
de belangrijkste vertegenwoordigers van advaita-vedanta - de
leer van her non-dualisme - in het India van de eerste helft
van de vorige eeuw. Van Delden groeide op als een woord
blind bleekneusje in een bloemistengezin in de Haagse Spoor
buurt, die in de jaren zeventig een van de misdadigste wijken
van Nederland was. Verbijsterd dat hij in zijn omgeving alleen
maar het regendeel zag van de liefde waarvan in sprookjes
bocken sprake was, mat hij zich als kind her ideaal aan om als
Zorro de wereld te verbeteren. Datzelfde idealisme deed hem
uiteindelijk als maatschappelijk werker belanden in her open
jongerenwerk voor de jeugd waartussen hij was opgegroeid.
Die bestond voor een deel uit dieven, messentrekkers, agres
sieve junkies en alcoholisten. Hij dronk, rookte en werkte zich
lenerlijk bijna dood, tot hij aan het eind van de jaren zeventig
op een lezing van Keers belandde. 'Hoe komt her dat ik niet
weer wat liefde is?' vroeg hij de gepensioneerde topambtenaar
van de EEG, die in zijn vrije tijd advaira-onderricht gaf. 'Om
dat liefde het enige in de wereld is dat je nooit kunt vinden.
Dar ben je,' antwoordde Keers. Vraag en antwoord smeedden
een onvoorwaardelijke vriendschap tussen de gelikte Keers en
de ongelikte Hagenees, die al gauw zijn duvelsroejager werd.
In de aanloop van de jaren tachtig realiseerde Van Delden zelf
253

de eenvoud van zijn ware natuur. Na de dood van Keers in

1985 dacht diens omgeving dat Jan zijn werk voort zou zet
ten, maar hij trok zich terug in wat nu advaira-centrum La
Rousselie is. Tegen het eind van het millennium stelde hij zich
beschikbaar om aan zoekers door te geven wat hij zelf 'gratis
en voor niets' had gekregen. Hij kroop uit zijn heremietschelp

Kennendheid
Het hoofd helder, het hart mild en de handjes laten wapperen
...-

Alexander Smit

met de 'Stoelendans', een beeldende methode aan de hand

van vier plastic ruinstoelen waarmee hij zoekers laar zien dat

Alexander Smit, ooit door Jan Foudraine

de stoelen van waaktoestand, droom en droomloze slaap stuk

de 'Spion van God' genoemd, woonde en

voor stuk illusoir zijn, want ze zijn afhankelijk van die ene,

leefde in Amsterdam aan de Prinsengracht.

belangrijkste stoel: die van de eerste oorzaak, het bewustzijn,

het zelf, het kennen, het absolute, God, Zeus, of hoe je het

Hij was een leerling van Nisargadatta

ook wilt noemen. Die stoel- het symbool van onze ware na

Maharaj en heeft de Advaica cradicie van

tuur- blijkt leeg te zijn. Er golfde op slag een waar springtij

Nisargadatta op geheel eigen wijze voort

van zoekers naar Frankrijk. De Sroelendans blinkt uit door de

gezet.

humoristische eenvoud die Van Delden eigen is. Hij weet de

Nee als Nisargadatta was Alexander in zijn

meeste deelnemers er snel van te overruigen dat zelfrealisatie

omgang met 'leerlingen' niet gemakkelijk.

of verlichting geen ver, intellectueel ideaal voorbij de horizon

is, maar dichterbij en nog sneller te bereiken dan je eigen huid.
Inmiddels zijn er na de Sroelendans ook vervolgcursussen ont
staan:

Het Doden van de Vrijers en Er Zijn.

Jan van Delden houdt lezingen en geeft cursussen in Neder

land, Belgi en Frankrijk.

Op bijeenkomsten eiste hij volledige aandacht bij wat er zich

voltrok en nam geen genoegen met halve of onduidelijke ant
woorden op zijn vragen.
Alexander hield ervan om af en toe 'de knuppel in het hoender
hok te gooien' om vervolgens te zien war voor effect dit had!

Zie voor meer informatie de website:

Dit boek is een bloemlezing uit AJexander's werk.

.ods.nl/la-rousselie

www

of stuur een e-mail naar: arti.et.gaudio@wanadoo.fr

Het bevat fragmenten uit de nieuwsbrieven

van

de Advaita Foun

dation, uit het boekje 'Bloesems' dat na zijn overlijden in een be

perkte oplage is uitgegeven, en tevens een selectie uit zijn boeken.

Schrijven kan ook:

In dit boek komt AJexander's compassie, zijn directheid, maar vooral

Arti et Gaudio

zijn humor duidelijk over in de geselecteerde teksten.

La Rousselie
24580 Plazac

ISBN: 90-77228-04-7

Frankrijk

254

255

Voor een overzichc van onze

andere ticels kum u kijken op
.samsarabooks.com

www

of een folder aanvragen bij:

Samsara Diegeverij bv
Herengracht 341
10 16 AZ Amsterdam
Telefoon: 020 - 5550366
Fax: 020- 5550388
E-mail: info@sarnsarabooks.com