Een buitengewone afwezigheid

Een buitengewone
afwezigheid
Bevrijding temidden van een doodgewoon leven

jeff Foster

samsara

In diepe dankbaarheid aan Nathan Gill

Speciale dank aan Philip Pegle r
Voor de mensen die ik liefheb:

Adam, Amy, Joan, John, Josh, Julian, Jeannin e,

Kriben, Lynda, Mandi, Menno , Mike, N;c,
Pamela , Sid, Tijn, Wend y
(Jl

Jeff Poster 2009

Oorspronkelijke uitgave: Non-Duality Press 2009
Oorspronkelijke titel: An Extraordinary Absence
Nederlandse uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2010
Vertaling: Han van den Boogaard
Omslagontwerp: Erik Th:

.erikthedesign.com

www

Lay-out: Studio 28, Hillegom

Foto Jeff Poster: Nic Oestreicher
ISBN: 978-90-77228-91-3 I NVR 728
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder
schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341, 1 016 AZ Amsterdam
.samsarabooks.com

www

alle anderen!

Als je jezelf zou kunnen kwijtraken,

al was het maar n keer,

zou het geheim der geheimen zich aan je openbaren.
Het aangezicht van het Onbekende,
verborgen achter het universum,
zou verschijnen in de spiegel van je waarneming.
Rumi

Liefde zegt: 1k ben allel

Wijsheid zegt: 1k ben nietl
Tussen die twee stroomt mijn leven.
Nisargadatta Maharaj

Voorwoord

nlangs hadden Jeff Foster en ik een afspraak in

Brighton. We wilden in dialoog met elkaar over

het non-duale gezichtspunt. Onderweg werden we af

geleid door ons beider passie voor goocheltrucs. En
van de kaarttrucs die Jeff me tijdens ons gesprek leerde
heette 'Diepe Verbazing'. En toen Jeff me vroeg om het
voorwoord van zijn nieuwe boek te schrijven, kwam
die benaming weer bovendrijven. Ik vond hem goed
passen bij wat ik wilde zeggen over het boek en waar
het in diepste zin over gaat; en dat is de diepst moge
lijke verbazing, die, zoals ik zal trachten aan te tonen,
betrekking heeft op de grootste illusie van allemaal.
Als je op het internet gaat zoeken naar non-duale
leraren, zal het je opvallen hoeveel 'ontwaakten' er te
vinden zijn. Velen van hen weten uiterst handige for
muleringen te vinden om hun verlichting kenbaar te

maken. Maar dat is nu precies waar Jeffs boek over

gaat: dat er niemand is die verlicht kan zijn. En daar
komt de handige formulering om de hoek kijken, ver
gelijkbaar met de 'helderziende' die beweert dat hij
geen ziener is, maar slechts zijn vaardigheden op het
gebied van de psychologische observatie zodanig heeft
weten te perfectioneren dat het de indruk geeft dat hij
over paranormale gaven beschikt. In feite is het allebei
niet waar, en is de 'helderziende' bezig de ander dub
bel voor de gek te houden met behulp van taalkundige
manipulatie en listig toneelspel.
Op dezelfde manier is een groot deel van de hui
dige non-duale gemeenschap bezig met het leggen van
rookgordijnen, en ik denk dat een deel van de mislei
ding terug te voeren is tot de diepste vorm van zelfmis
leiding: 'Ik ben verdwenen en er is alleen maar Dat,
en nu ben ik bevrijd'. Dat is een verraderlijke formu
lering. Het zou een nauwkeurige manier van uitdruk
ken kunnen zijn van iemand die de onwerkelijkheid
van de persoon heeft aangevoeld. Maar het zou net zo
goed een formulering kunnen zijn van iemand die op

en die kunnen het best omschreven worden als teksten

die het non-duale proberen uit te drukken met behulp
van dualistisch gereedschap. Er ontstaat een bepaalde
taalkundige spanning als woorden tevoorschijn komen
uit een Mysterie dat nooit blootgelegd kan worden.
Schijnbaar zinvolle formuleringen vervallen tot non
sens, en de paradox werpt zich op tot voertuig van een
Waarheid die niet gekend kan worden. Dat zit allemaal
vervat in wat Jeff schrijft, maar dit boek overstijgt de
grenzen van het genre waar de onpersoonlijke beschrij
ving plaats maakt voor passages met persoonlijke be
kentenissen. Daar laat Jeff de lezer kennismaken met
de figuur Jeff- de gewone jongen die in alle opzichten
hetzelfde is als jij en ik. Maar wat zo moeilijk onder
woorden te brengen is, is dat die figuur met diepe ver
bazing ziet dat het allemaal illusie is en zo een Mysterie
in tuimelt waarin de wereld in al haar talloze verschij
ningsvormen zowel doodgewoon als buitengewoon is.
Het doodgewone is jij en ik en Jeff. Het buitengewone
is de peilloze afwezigheid van alles wat we als echt be
schouwen.

zettelijk een illusie levend houdt, of het gewoon niet

begrepen heeft. Dit zijn harde woorden, maar ik hoef
me er niet voor te verontschuldigen, want het wordt
tijd dat we alle schijn achter ons laten en zien dar alles
een verschijning is. Alles. Mijn bevrijding, mijn hang
ernaar en mijn prachtige kaarttrucs. Dar is wat ik be

Kriben Pillay
Associate Professor, The Leadership Centre
University ofKwaZulu-Natal
Mei 2009

doel met 'diepste verbazing'.

En dat brengt me bij Jeffs boek. Het bevat stukken
die de conventionele taal van de non-dualiteit spreken,
11

Inhoud

Voorwoord door Kriben Pillay

Inleiding door Philip Pegier

15

Een nieuw begin

23

1. De golf en de oceaan

31

Voorbij alle ideen

33

Op zoek naar huis

38

De mogelijkheid van bevrijding

43

Verstoppertje spelen

45

Het geschenk

47

Het meubilair verplaatsen

53

Niemand thuis

57

De mythe van verlichting

59

Niets verandert, alles verandert

61

2. Het buitengewone in het gewone

3. Bekentenissen I

63
101

4. Non-dualiteit: Niets te halen, niets te verde-

digen, niets te leren

131

5. De oorsprong van de wereld

147

6. Bekentenissen II

167

7. De andere kant van niets

205

8. Een buitengewone afwezigheid

223

Inleiding

e kern van dit boek is de eenvoudige, rechtstreek

se en tijdloze boodschap van de non-dualiteit.

Het woord 'non-dualiteit' wordt tegenwoordig vaak

gebruikt om de eeuwenoude Indiase advaitische spi
rituele traditie mee te omschrijven. Het betekent ge
woon 'niet twee' en verwijst naar de essentile Eenheid
van het leven. Er is slechts n werkelijkheid- Eenheid
is alles wat er is, onszelf inbegrepen.
Het boek bezit een grote mate van betrokkenheid
die moeilijk in woorden te vangen is. De woorden ade
men een kalm soort gezag dat dwingend is en respect
oproept. Tegelijkertijd is iedereen vrij om te luisteren
of weg te lopen, en Jeff Poster is daar heel duidelijk
over. Als je spreekt over het onderwerp non-dualiteit,
spreek je altijd over iets waar niet over gesproken kan
worden, zegt hij. Het is een waarheid die niet verteld
14

15

kan worden - het is een duik in het mysterie. Dat is

dwars door alle uitvluchten en hypocrisie heen snijdt.

zonder meer een bevrijdende boodschap die met open

Het leven is gewoon te kort en te kostbaar om tijd te

vizier onderzocht dient te worden! We hoeven nergens

verspillen aan eindeloze discussies over wat verlichting

anders heen om de waarheid te vinden, want die is al

is, of wat er goed en slecht is aan authentieke spirituele

tijd aanwezig in de heldere onmiddellijkheid van onze

wegen - en aan wat precies de meest pure non-duale

eigen directe ervaring. De waarheid manifesteert zich

leermethode vormt. Hij weet heel goed uit zijn eigen

altijd in de vorm van dat wat er van moment tot mo

diepgaande ervaring dat er soms niets is wat je mr

ment gebeurt. Het is alleen maar dit ... en dit- niets

nodig hebt dan het moedige besluit om de hele weg te

anders. Het probleem is dat we altijd weglopen van dat

gaan- om de 'zelden begane weg' te gaan, wat er ook

wat

recht voor onze neus staat, want dat voldoet nooit.

gebeurt- tot je twijfels eindelijk opgelost zijn.

En evenmin hebben we een eindeloze en uitputtende

Dat lukt ons nooit op eigen kracht, maar dat is geen

zoektocht nodig om spirituele vrijheid te bereiken -

reden tot bezorgdheid, want de kracht die we nodig

die is al in diepste zin aanwezig in de natuurlijke ruim

hebben zal altijd geleverd worden door het universum

telijkheid van ons werkelijke zijn. Maar we dienen die

waartoe we van nature behoren. De liefde bereikt uit

inherente vrijheid wel te herkennen en te eren om hem

eindelijk iedereen- en het is een naamloze liefde waar

onszelf eigen te maken.

van we ten slotte inzien dat ze nooit afwezig is geweest.

Het zeldzame en opmerkelijke aan dit boek is de

Er bestaan geen keurige formules of makkelijke ant

bijzonder heldere wijze waarop Jeff ons heel voorzich

woorden. Deze prachtige, rechtstreekse woorden over

tig, stap voor stap, rechtstreeks laat ervaren wat waar

de Eenheid

is. We moeten beginnen waar we zijn, en hij verzoekt

en recht door zee, maar ook vatbaar voor misverstan

ons liefdevol om elke ervaring met nieuwe ogen tege

den. Ze bevatten talloze valkuilen voor de onopletten

van

het leven zijn ongelooflijk eenvoudig

moet te treden. Op allerlei originele en creatieve ma

den onder ons, zoals ons duidelijk wordt gemaakt op

nieren vraagt hij ons steeds weer om het leven frontaal

deze bladzijden. Een gids die zeker is van zichzelf is

en zonder vooroordelen tegemoet te treden - en dan te

soms nodig - en Jeff Poster zal je in dat opzicht niet

vertellen wat we tegenkomen.

teleurstellen. Toch beweert hij nadrukkelijk geen leraar

Was zo'n zachte, vriendelijke benadering altijd maar

toereikend om onze blik helder te krijgen! Als je Jeff

te zijn; in de boeken en bijeenkomsten deelt hij slechts

met vrienden wat hij te zeggen heeft:

Poster ontmoet, maak je kennis met iemand die ver

frissend natuurlijk is. Hij is erg ontwapenend, maar hij

Het interesseert me niet hoe de wereld me noemt. Uit

bezit ook een krachtige, onstuimige oprechtheid die

pure vreugde deel ik deze boodschap tot ik dat niet

16

17

meer doe. Mensen zullen luisteren ofze lopen weg, en

mige dingen waar het naar verwijst aanvankelijk niet

dat is prima, wat ze ook doen.

begrijpt. Wat Jeff schrijft is beurtelings bedachtzaam,

komisch en uitdagend, met een geheel eigen toon. De

En nu op dit moment, terwijl ik een slokje van mijn

zachte harmonie kruipt onder je huid en in je botten,

thee neem en naar de meeuwen kijk op de pier van

waar het zijn magische werk doet. Dat is de ware al

Brighton, maakt dat allemaal totaal niets uit. Ik lach

om het idee dat ik een leraar ofgoeroe zou zijn. Ik ben

chemie

niets. De thee en de meeuwen zijn alles. Mijn niets is

meer om de weerklank van die woorden. Woorden

het alles van de wereld, en daar eindigt het allemaal,

als deze zijn verzadigd met overtuiging en bezitten de

in absolute eenvoud, en er is alleen maar liefde voor

kracht om een zeer bijzondere kwaliteit vanuit de diep

dat alles.

te in ons naar boven te halen. Het is een soort zoete,

van

de transformatie.

Kijk, dit gaat niet alleen om de woorden- het gaat

nostalgische geur - de herkenning van iets wat we al

Hier is een jonge schrijver aan het woord, met een wijs

kennen maar niet onder woorden kunnen brengen.

heid en volwassenheid die zijn leeftijd ver overstijgt, die

Het is waarheid, liefde en schoonheid. Dat zijn alle

een kostbaar geheim deelt met zijn lezers- een geheim

maal inspirerende termen die verwijzen naar verschil

dat maar al te vaak over het hoofd wordt gezien. De

lende aspecten van de essentile onderliggende werke

kern van deze potische boodschap is het diepe inzicht

lijkheid die niet benoemd kan worden, maar waar wel

dat bevrijding nooit ver weg is - ze is altijd aanwezig

naar kan worden verwezen.

in elk zogenaamd gewone, alledaagse leven. Vrijheid is

Het einde van de spirituele zoektocht is de heldere

overal en zit in alles - er is geen scheiding tussen het

herkenning van 'een buitengewone afWezigheid'. Het

heilige en het wereldse. Vrijheid is niets speciaals, maar

is de volledige afWezigheid van afgescheidenheid, sa

. . . is op een of andere manier evenzeer aanwezig in

men met de wonderlijke ontdekking van de ware aan

vreugde en verwondering, als in onuitsprekelijk ver

wezigheid van de hele wereld in een liefde en intimiteit

driet en afschuwelijke pijn. Dat valt niet te begrijpen.

die verder gaat dan alles wat we ooit gekend hebben.

Het houdt je nederig, en er zijn geen woorden die kun

nen aangeven wat gerealiseerd kan worden.
Dit is geen boek om luchtig te lezen en dan weg

Philip Pegier

te leggen. Het is een boek dat tot nadenken stemt en

Midhurst, Engeland

mededogen oproept; een boek om bij je te houden en

Juni2009

steeds weer opnieuw in te duiken - vooral als je som-

18

19

Een buitengewone afwezigheid

Een nieuw begin

Dit boek is een liefdesbrief van de Stilte

aan

de Stilte.

De woorden komen voort uit de Stilte en keren er in

terug.

23

Woorden zijn slechts rimpelingen aan de oppervlakte

van de uitgestrekte Oceaan van Zijn.

Ze dansen en spelen en zingen hun lied, en duiken

dan weer terug in de oneindige uitgestrektheid van het
leven.
Alles wat woorden kunnen doen is ergens naar verwij
zen. Het zijn verwijzers. Richtingaanwijzers.
Lees de woorden en laat ze achter.
Ze kunnen het Leven niet raken, ze kunnen het niet
Lees de woorden en gooi dit boek dan weg.

vangen, maar misschien, heel misschien, kunnen ze er

naar verwijzen.

Verbrand het.
Misschien, heel misschien, kunnen ze iets overbrengen
van de smaak en de geur van het leven.

24

25

De woorden in dit boek verwijzen naar iets heel een

voudigs.

En als afWezigheid en aanwezigheid elkaar ontmoeten

en imploderen,
als leegte en vorm elkaar worden en verdwijnen,

Naar het Leven zoals het zich ontvouwt.

Naar de eenvoudige en niet te missen verschijning van
alles wat zich op dit moment voordoet.
Naar dat wat nu, op dit moment, te zien, te horen en

als degene die ziet vervalt tot wat gezien wordt,

als subject en object dwaze, dwaze minnaars worden
en in rook opgaan,
wat blijft er dan over?

te ruiken is.
Naar het leven dat achter alles schuilgaat, dat alles in
beweging zet, dat alles overstijgt, dat alles is.
En zelfs verder dan dat:
Naar de afWezigheid van een afzonderlijke, tastbare
persoon.
Naar een uitgestrekte openheid die alles inhoudt en

Als gezien wordt dat alle concepten ter wereld

slechts concepten zijn,
als alle denken terugvalt tot zijn natuurlijke ritme,
als het vergeefse zoeken van 'de aap in je hoofd' einde
lijk tot rust komt,
wat is er dan nog over?

niet losstaat van alles.

Naar de buitengewone afWezigheid in de kern van het
leven, die zich uiteindelijk laat zien als een volmaakte
aanwezigheid.

Voorbij ontwaken, voorbij verlichting, voorbij het

werkelijke en het onwerkelijke,
voorbij bestaan en niet-bestaan, voorbij wat is en wat
niet is,

De schijnbare paradox die de kern vormt van de schep

voorbij zelf en niet-zelf, voorbij dualiteit en non-du

ping:

aliteit,

Afwezigheid is aanwezigheid.

voorbij alle voorbij's, wat schijnt daar?

voorbij leven en dood,

Leegte is vorm.
Bewustzijn is niet te scheiden van zijn inhoud.

26

27

Dit.

Alleen maar dit.

Altijd weer dit.

Wat schonk je het leven, wat bracht jou uit zichzelf

voort, een eeuwigheid geleden, zodat het zichzelf kon
leren kennen? Zodat het zichzelf kon aanraken, proe

Altijd en eeuwig dit.

ven, voelen, zien?

Wat houdt je vast, bemint je, omarmt je, altijd, zoals

een moeder haar pasgeboren baby omarmt?

Ik vraag je met alle respect om alles te vergeten wat je

weet, alles wat je geleerd is, alles wat je ooit gelezen
hebt over spiritueel ontwaken, non-dualiteit, advaita,

Wat heeft je altijd naar zichzelf teruggeroepen, al vanaf

Eenheid en verlichting, en een nieuwe mogelijkheid

het allereerste begin?

in overweging te nemen: de mogelijkheid van bevrij

ding, hier en nu, middenin dit schijnbaar doodgewone
leven. De mogelijkheid van absolute vrijheid, precies
waar je bent.
En laten we dan nu opnieuw beginnen.

28

29

I
De golf en de oceaan

31

Voorbij alle ideen

Ik ben geen leraar. Ik heb niets wat jij niet hebt. Ik ben

En dan begin ik zomaar

te huppelen als een kind.
En ik verander zomaar in een boomblad
dat zo hoog opwaait
dat ik de mond van de zon kus
en oplos.

op geen enkele manier bijzonder. Dat meen ik.

Als we een naam zouden moeten geven aan wat dit is,
zouden we het 'delen' kunnen noemen. Een delen, in
vriendschap en openheid, van iets wat al bekend is, iets
wat ons al bekend en vertrouwd is. Eigenlijk hoef ik je
er niets over te vertellen.

Hafiz

Je hebt dit altijd geweten. Ik ben er alleen maar om je

eraan te herinneren.
Soms spreken mensen over een herkenning of een re
sonantie die kan plaatsvinden als je woorden leest of
hoort die uit Helderheid geboren zijn. Zo'n resonantie
gaat het denken, het intellect, ons begripsvermogen
volslagen te boven. Het is zo'n resonantie die de kern
raakt van wat dit boek te zeggen heeft.
Zo'n resonantie draagt altijd de mogelijkheid in zich
dat er iets anders zichtbaar wordt. Dat is waar al deze
woorden naar verwijzen: een helderheid die niet te be
vatten is. Een herkenning die buiten het denken om
gaat. Een zich openen voor iets wat

zo

buitengewoon

- en gewoon - is dat het denken geen enkele kans

maakt om het ooit te bevatten.

32

33

Als we over non-dualiteit praten moeten we al heel snel

die het leest. Als dit boek woorden bevat die hardvoch

onze toevlucht nemen tot metaforen en paradoxen,

tig, wreed of liefdeloos klinken, dan is dat niet de be

omdat we naar iets proberen te verwijzen wat levend

doeling geweest. De bedoeling is niet om je te ergeren

en heel is aan de hand van woorden die verdelen en

of overstuur te maken, maar om de mogelijkheid van

fragmenteren. Het is net of je water probeert te schep

absolute, onvoorwaardelijke liefde met je te delen.

pen met een visnet. Onmogelijk.

In je droom is dit boek uit het niets tevoorschijn geko
Dit boek zit vol met zulke paradoxen en tegenstrijdig

men om je te herinneren aan dat wat je al weet.

heden. De geest die al deze woorden intellectueel pro

beert te begrijpen zal dus heel erg in de war raken. De
geest wil dit zo ontzettend graag begrijpen, want als hij
het kan begrijpen kan hij het in bezit krijgen, en als hij

Het zijn niet alleen de woorden in dit boek die deze

het in bezit kan krijgen heeft hij macht. Hij wil heer en

boodschap proberen over te brengen. Het zijn niet al

meester zijn. De afgelopen paar miljoen jaar is hij heer

leen deze woorden die proberen uit te drukken wat

en meester geweest, en z gauw geeft hij het niet op!

niet uit te drukken valt. Alle dingen doen dat. Letter

Probeer niets in dit boek te begrijpen, maar sta open

voor de mogelijkheid dat er iets kan gaan dagen. Laat

lijk alles om je heen brengt bevrijding al tot uitdruk

king, op volmaakte wijze. Ze zit in de geuren, in de
geluiden, in het verkeer dat voorbij rijdt, in alles wat

de woorden gewoon over je heen spoelen. Laat hun

beweegt: alles brengt dit tot uitdrukking, en alles is er

aanwezigheid een zonnebad voor je zijn. Als je som

een uitdrukking van. Bevrijding is overal, en we zien

mige concepten in dit boek discutabel vindt, dan komt

het steeds maar niet. Dat is de kosmische grap.

dat omdat ze dat ook zijn. Ze stellen elk idee dat je

koestert ten aanzien van spiritualiteit, het leven, de

Hecht je dus niet teveel aan de woorden in dit boek.

wereld en jezelf ter discussie. Je kunt zelfs het gevoel

Ze maken maar een klein deel uit van de dans van het

krijgen dat sommige woorden een bedreiging vormen

leven. Het zijn slechts rimpelingen aan de oppervlakte

voor je zelfgevoel, voor je ideen over wie je bent, voor

van het Zijn.

je denkbeelden over de waarheid.

Als je dit leest in een sfeer van openheid, met een open
Sta open voor die andere mogelijkheid. En weet dat

geest en een open hart, als je bereid bent alles wat je

degene die dit boek geschreven heeft, tevens degene is

weet terzijde te leggen, als je openstaat voor een andere

34

35

mogelijkheid, een mogelijkheid die indruist tegen de

Dat er alleen maar ditis-hier en nu- en dat het vol

dingen die we zijn gaan geloven, dan gaat er misschien

ledig is, nu al, en dat het geen verbetering behoeft.

iets van wat hier met je gedeeld wordt mee resoneren.

Datgene waar je altijd zo naar verlangd hebt staat recht

Misschien wordt er iets herkend, misschien wordt er

voor je neus, nu al, en het ziet er totaal niet uit zoals je

iets gezien, misschien valt er iets weg; tenminste: als er

had verwacht.

een opening is.

Dat is allemaal goed nieuws hoor. Zoals Jezus zei: 'Je
En als je dit boek met een gesloten geest en een ge

moet je leven verliezen om het te redden'. 'Sterf vr je

sloten hart leest, kun je natuurlijk gefrustreerd en te

sterft', zei de profeet Mohammed, en 'de dood bestaat

leurgesteld raken. Je kunt je zo gaan hechten aan de

niet'. Als de zoeker er niet meer is, blijft er alleen nog

woorden dat je vergeet te kijken waar de woorden naar

liefde over.

verwijzen. Als dat zo is, denk ik dat je het boek beter

weg kunt leggen om het later nog eens op te pakken,

Als de tijd rijp is om te luisteren, als er een openheid

als er wel sprake is van een opening.

en een bereidheid is om los te laten, wees dan welkom

in deze 'kalme revolutie in spiritualiteit'.

Ik moet je waarschuwen: dit is geen

ze/fhulpboek.

Het

is niet bedoeld om snel even wat te repareren. Het is

niet bedoeld om al je problemen op te lossen. Het is
niet geschreven om je wat beter te voelen over je denk
beeldige zelf.
Dit boek gaat over een zien

een woord dat alles lijkt

te omvatten wat hier overgebracht wordt. Zien dat je

problemen nooit van jou zijn geweest. Zien dat het
nooit jouw leven is geweest dat je geprobeerd heb te
regelen. Dat je nooit, nog geen moment, los hebt ge
staan van het Leven.

36

37

Op zoek naar huis

Dat is wat ik de zoektocht noem. Dat is wat ik zoeken

noem. We zijn allemaal zoekers. We zijn allemaal er

Laten we gelijk naar de kern gaan:

gens naar op zoek.

Dit lijkt nooit genoeg te zijn.

En de zoektocht komt op duizenden manieren tot uit

drukking. In de zogenaamde materile wereld heb je

Wat er nu aan de hand is, het huidige moment, dit,

de zoektocht naar geld, geluk, status, relaties die be

lijkt nooit genoeg te zijn. Ons hele leven zijn we op

ter en bevredigender zijn, een sterker zelfgevoel. Meer

miljoenen verschillende manieren bezig met zoeken,

dingen. Meer veiligheid. In de materile wereld is het

trachten, willen.

heel belangrijk om te weten wie je bent. Om je taak in

het leven te vervullen. Om je leven te laten slagen. Om

Op zoek naar meer.

je doelen te bereiken, je ambities te vervullen. Te sla

Naar iets anders.

gen. Het is de zoektocht naar iemand zijn in de wereld.

Iets anders dan wat er nu gebeurt.

Naar iets maken van je leven voor je sterft.

Iets - in de toekomst - wat ons tevreden zal stellen,

ons zal vervullen, ons zal redden.

Die zogenaamde materile wereld schenkt ons heel

Op zoek naar de antwoorden, omdat we gek worden

vaak geen bevrediging. Dus zoeken sommigen hun

van de vragen.

toevlucht tot spirituele leraren. En nu is het doel niet

meer een miljoen euro op je bankrekening, of een snel

We lijken hier maar niet tot rust te kunnen komen,

lere auto, of een prettiger huwelijk. Nu is ontwaken

volledig te kunnen ontspannen in wat er gebeurt. We

het doel. Nu is verlichting het doel. Nu willen we die

worden voortdurend naar een toekomstig moment

andere bewustzijnstoestand in plaats van de nieuwe

toegetrokken waarin alles beter zal zijn. En als we

auto. In plaats van die nieuwe relatie willen we nooit

met onze aandacht zo bij de toekomst zijn - en bij

aflatende gelukzaligheid. In plaats van succes in de

het spiegelbeeld ervan, het verleden - wordt wat er

wereld willen we verlichting, willen we iets kwijt wat

nu gebeurt niet meer dan een hulpmiddel, een mo

'ego' genoemd wordt, willen we iets overstijgen wat de

ment in een hele lange rij momenten. We hopen dat

'geest' genoemd wordt.

toekomstige momenten beter zullen zijn dan dit mo

ment. We lijken altijd maar ontevreden te zijn met

Iets materieels zoeken, iets spiritueels zoeken, het is alle

dit.

maal zoeken. Of het nu gaat om de zoektocht naar ma-

38

39

terile welstand of spirituele verlichting, het is hetzelfde

zelf. En dat gevoel iets te missen is niet alleen iets in

zoeken, dezelfde beweging van het denken. Het is een

tellectueels. Het is niet zomaar een overtuiging. Het is

beweging naar een niet-bestaande toekomst toe.

een diep gevoel van niet thuis zijn, een gevoel waarvan
elke ervaring doordrenkt raakt.

Het is de zoektocht naar iets in de toekomst, voor

mij.

Ooit waren we thuis, en nu zijn we dat niet meer. Als

afzonderlijke individuen worden we geplaagd door de

Ja, wat ten grondslag ligt aan al dat zoeken, is dat

vage herinnering aan een intimiteit die we niet kunnen

mij.

benoemen.

We willen die miljoen euro op de bankrekening voor

Het is net als toen je nog heel jong was en je moeder je

mij, en we willen die spirituele verlichting voor mij.

alleen achterliet in de kamer. Je wist niet waar ze heen

Mij, mij, mij!

was en plotseling werd je overvallen door een diep ver

langen, een diep gevoel van heimwee dat je niet kon

De oorzaak van een leven lang zoeken is het gevoel dat

verklaren, maar dat wel rechtstreeks betrekking had op

je een individu bent, een ik dat los van alles staat, een

de kern van wie of wat je was.

zelf dat los staat van alles, een persoon die los van alles
staat.

Dat verlangen gaat recht naar de kern van wat het be

tekent om een afzonderlijk persoon te zijn.

Het is het gevoel een entiteit te zijn die losstaat van het
leven zelf, losstaat van dit. Los van anderen, los van de

Maar zoals we zullen zien is het niet moeder die we

wereld. Los van de Bron.

werkelijk willen; zij is slechts een symbool voor iets

wat veel groter is. We verlangen er allemaal naar om

De oorzaak van een leven lang zoeken is het gevoel

thuis te komen, thuis in de Bron, thuis in de Oceaan.

niet heel te zijn. Onvolledig te zijn. Gefragmenteerd.

Thuis in wat we waren voor dit allemaal gebeurde.

Verloren. Vervreemd. Vol heimwee.

Voor het afzonderlijke individu lijkt dat gevoel van ge
mis tot alles in het leven door te dringen. Nooit genoeg.

Dus zodra er sprake is van afscheiding, is er ook sprake

Nooit genoeg, dat is de mantra van het afzonderlijke

van een diep verlangen. Het is het verlangen om een

40

41

eind te maken aan die afscheiding. Om de scheiding

De mogelijkheid van bevrijding

ongedaan te maken. Om een eind te maken aan dat

gevoel van beklemming en weer uiteen te spatten in de

Wat hier in dit boek gedeeld wordt is de mogelijk

uitgestrekte ruimte.

heid dat het zoeken naar een thuis vergeefs is, omdat
je nooit van huis bent weggegaan. Je bent altijd alleen

Het is de golf die ernaar verlangt om terug te vallen in

maar thuis geweest.

de oceaan. Maar wat de golf natuurlijk niet kan zien

is dat er nooit een golf is geweest die afgescheiden was

Wat we op de volgende bladzijden zullen delen is de

van de oceaan. De golf is altijd honderd procent water

mogelijkheid dat een leven lang zoeken, die onophou

geweest. Hij is altijd drijfnat geweest. Doorweekt met

delijke en uitputtende zoektocht naar meer, naar iets

Zijn.

buiten jezelf, iets voor 'mij' in de toekomst, weg kan

vallen.

Je bent nooit los geweest van de oceaan. Je bent nooit

losgeraakt van het geheel. Dat was de droom van afge

Het zoeken kan volledig wegvallen.

scheidenheid. En je hele leven is n lange zoektocht

geweest naar huis.

En daarmee kan ook her gevoel een afzonderlijk indi

vidu te zijn wegvallen. Als het zoeken ophoudt, houdt

Maar het werd natuurlijk nooit als zodanig herkend.

ook het gevoel een afzonderlijke zoeker te zijn op.

Het verlangen naar huis manifesteerde zich altijd als

het verlangen naar een nieuwe auto, naar meer geld,

En wat er in de afwezigheid van dat zoeken duidelijk

naar die man of vrouw. Het verlangen speelde zichzelf

wordt- daar zijn absoluut geen woorden voor.

uit op een heel werelds niveau, maar waar je in werke

lijkheid heimelijk zo naar verlangde was de verdwij

Wat er in dat wegvallen duidelijk kan worden is

ning van je wereld en een duik in het Leven zelf.

bevrijding.
Bevrijding, temidden van het leven.
Bevrijding, precies daar waar je bent.
En voor het denken, dat verslaafd was aan spirituele

42

43

lessen, overturgmgen, oefeningen, ideologien, is de

Verstoppertje spelen

eenvoud van wat duidelijk is geworden in dat wegval

len een schok. Het is gewoon schokkend. Verbijste

Wat er hier lijkt plaats te vinden is dat iemand - ik

rend in feite.

-een boek heeft geschreven over iets wat non-dualiteit

genoemd wordt, en dat iemand anders- jij- dat nu

Het lijkt totaal niet op wat je verwachtte.

aan het lezen is. Dat is de droom.

Mijn hemel, we koesteren zoveel ideen over wat be

Wat hier in werkelijkheid aan de hand is- en niet al

vrijding is! Maar wat kunnen ze nu, op dit moment,

leen hier, maar overal natuurlijk- is nogal bijzonder.

anders zijn dan gedachten, concepten, herinneringen

Wat hier aan de hand is, is dat Eenheid zichzelf ont

uit het verleden? Onze ideen over bevrijding zijn al

moet. Dat Eenheid zichzelf in een miljoen verschillen

tijd tweedehands.

de vormen ziet en daar zeer veel genoegen in schept.

Maar het mooie van dit is dat het niet past in welk

Nu, op dit moment, verschijnt Eenheid als dit. Hij ver

van die ideen en concepten ook. Daar is het te levend

schijnt als een lichaam dat op een stoel zit en een boek

voor, te aanwezig.

vasthoudt. En hij verschijnt als de vloer, de muren, het

hart dat klopt, ademhalen dat plaatsvindt, kleuren,

Dit is de dood van het afzonderlijke individu, de

geuren, geluiden en alles wat er op dit moment verder

dood van de zoeker, en een duik in iets wat veel mys

nog aan de gang is.

terieuzer is.
Eenheid verschijnt als alles wat er op dit moment ge
beurt, absoluut alles. Natuurlijk is dat zo. Eenheid is
alles.
Die buitengewone levendigheid staart ons recht in het
gezicht, en dat is altijd al zo geweest. Hoe komt het
dan dat we haar niet de hele tijd zien? Ze is overduide
lijk aanwezig als ze eenmaal herkend wordt, maar tot
die rijd lijkt ze ver borgen te zijn. Her lijkt wel of er een
spelletje verstoppertje spelen bezig is!

44

45

Ja, vanuit een bepaald gezichtspunt lijkt die levendig

heid ongelooflijk goed verborgen te zijn. Zo goed ver
borgen dat ze zich al een leven lang aandient als alles,
letterlijk alles, en we toch niet in staat zijn haar te zien.
En omdat het gaat om alles, letterlijk alles, is er na
tuurlijk eigenlijk helemaal niets verborgen.
Als je jezelf zou willen verbergen, maar er zeker van
zou willen zijn dat je gevonden zou worden, zou je
jezelf het beste kunnen vermommen als alles wat er is.
Als je iets zoveel mogelijk in het oog zou willen laten
springen, zou je er dan niet voor zorgen dat het alles
zou zijn?

Het geschenk
In de droom van afgescheidenheid ben je een individu
met keuzemogelijkheden en 'een vrije wil. In die droom
heb je er ogenschijRlijk voor gekozen om dit boek te
gaan lezen. Je hebt de keuze gemaakt om naar de boek
winkel te gaan, of het boek van een vriend te lenen, en
vervolgens heb je vandaag de keuze gemaakt om het
boek op te pakken, te gaan zitten en het te gaan lezen.
En je maakt de keuze om nu op een bepaalde manier
op je stoel te zitten, en je kiest ervoor om je ogen over
de bladzijden te laten gaan, en je kiest ervoor om mij
te geloven of niet, wat ik zeg te waarderen of niet, je te
vervelen of op te winden over de woorden of niet. In
de droom heb je dus nogal wat te kiezen!
In de droom heb je gekozen voor de weg hier naartoe.

Niets hiervan hoeft begrepen te worden.

Als je dit zou kunnen begrijpen, zou je slechts iemand
zijn die een paar concepten over non-dualiteit verza
meld had. Dan zou je slechts iemand zijn met een paar

ideen over wat dit is.

Het gaat niet over begrijpen, maar over vallen. Een val
len in het ontzagwekkende mysterie dar het leven zelf
is. Een vallen in het niet-weten.
En in dat vallen verdwijnt de zoeker.
46

In de droom heb je dit allemaal laten gebeuren.

In de droom kun je dit allemaal op je eigen rekening
schrijven.
In de droom lijk je een schepper te zijn.
Maar als het keuzeverhaal wegvalt, het verhaal dat je een
afzonderlijk individu van vlees en bloed bent dat het
centrum van je leven vormt, het verhaal dat jij alles doet,
dat je dit allemaal voor elkaar gekregen hebt, dan kun je
eigenlijk gewoon nier weten hoe dit allemaal tot stand
gekomen is. Als de mogelijkheid tot keuzes maken weg
valt, kun je onmogelijk weten hoe je hier terecht bent
gekomen. Hoe dit alles heeft kunnen gebeuren.
47

En dan doe je je ogen open, als een pasgeboren baby,

Het geheim is dit:

en vind je dit. Als het individu wegvalt, zie je dit voor

de eerste keer. Je kijkt naar beneden en je ziet jezelf op

Het leven is helemaal niet het leven. Het is een geschenk.

een stoel zitten. En je hebt het gevoel dat die stoel er

helemaal niet hoeft te zijn, maar er toch is. En dat alles

En op dit moment schenkt het je dit. Het schenkt je

maakt je dankbaar.

het huidige moment. Het schenkt je alles wat hier ge

beurt. Het schenkt je deze aanwezigheid, deze leven

Je kijkt naar beneden, en mijn hemel, daar staat een

digheid. Het schenkt je een schijnbare wereld vol din

stoel die zichzelf aanbiedt en je onvoorwaardelijk

gen om te zien en te horen en te ruiken, ook al vormt

steun geeft zonder er iets voor terug te vragen. Wat

niemand het middelpunt van dat alles. Ook al is er, als

een genade.

je de waarheid wilt weten, helemaal geen wereld. Maar

er is wel dit. En met de onschuldige ogen van een kind

Het maakt de stoel niets uit wie je bent. Wie je denkt

zie je dit altijd voor de eerste keer. Dat valt met geen

te zijn. Het maakt hem niets uit wat je wel of niet ge

mogelijkheid onder woorden te brengen.

daan hebt. Het maakt hem niets uit wat je wel of niet
bereikt hebt, wat je wel of niet gelooft. Het maakt hem

Het denken vindt dit allemaal waanzin! Het denken

niets uit of je geslaagd bent of mislukt, of je je doelen

zegt: 'Natuurlijk staat hier een stoel! Die heb ik hier

bereikt hebt of niet. Het maakt hem niets uit hoe je

zelf neergezet! Daar heb ik voor gezorgd!' Het denken

eruit ziet, wat voor kleren je draagt. Het maakt hem

kan met geen mogelijkheid het wonder van wat is be

niets uit of je ziek of gezond bent, of je een boeddhist

vatten. Geeft niets, dat hoeft ook niet. Een wonder

of een jood of een christen bent, of je jong of oud bent,

blijft een wonder, zelfs als het niet herkend en als zo

of je het begrijpt of niet. Hij biedt zichzelf alleen maar

danig gewaardeerd wordt.

aan, onvoorwaardelijk.
Deze boodschap is niet ingewikkeld. Ze zit vervat in
zoiets eenvoudigs en alledaags als een stoel.

En het gaat nog dieper: je kijkt naar beneden en je

ziet dat je lichaam kleren draagt die je beschermen, je

En niet alleen in die stoel, maar in alle dingen: alle

warm of koel houden of je huid beschermen tegen de

dingen bieden zichzelf onvoorwaardelijk aan.

zon.

48

49

En ademhalen vindt plaats. In en uit, in en uit, zon

Het denken zal deze boodschap natuurlijk afWijzen.

der enige moeite. Nogmaals, zonder er iets voor terug

Kijk, dit maakt een eind aan zijn controleverhaal. Een

te vragen. En zelfs in de diepe droomloze slaap, als je

eind aan zijn toekomst. Een eind aan zijn zoeken. Voor

er niet meer bent om er weet van te hebben, vindt er

het denken heeft dit iets weg van de dood. Dus zegt het

ademhalen plaats. Er vindt zelfs ademhalen plaats als

denken: 'Nee, dit kan het niet zijn, dit is te gewoon!

je er zelf niet bent! Je hoeft er niet eens te zijn, en toch

Ik had zoveel meer verwacht! Ik wilde zoveel meer dan

gaat het schenken gewoon door.

alleen maar ... zitten op een stoel!'

Het hart klopt en pompt bloed rond zonder er iets

Het denken zegt dat dit te gewoon is.

voor terug te vragen. Het biedt zichzelf gratis en voor

niets aan. Op een dag zal dat niet meer het geval zijn.

Maar kijk, het zoeken naar het buitengewone heeft dit

Op een dag zal het hart niet meer kloppen, maar nu

altijd gewoon doen lijken. Het zoeken naar iets bui

doet het dat wel. Op een dag zal er geen ademhalen

ten jezelf heeft dit zo gewoontjes en saai doen lijken.

meer plaatsvinden, maar nu vindt het wel plaats. Je

We verveelden ons zo met dit dat we dat wilden! We

hebt geen enkele garantie, je hebt niet eens de garantie

verveelden ons zo met dit dat we wilden ontwaken uit

dat je nog een dag, een uur, een seconde langer zult

dit!

leven. Maar dit krijg je allemaal wel. Gratis en voor

niets.

De spirituele zoektocht was altijd geworteld in een af

wijzing van het heden. Die levenslange zoektocht was

Gewaarwordingen in het lichaam, en geluiden, en de

altijd een beweging weg van wat is.

koele wind. Zelfs gedachten die uit het niets tevoor

schijn komen en weer oplossen in het niets. Dat krijg

Maar als de zoektocht naar het buitengewone wegvalt,

je ook allemaal, gratis en voor niets. Dat is genade. Dat

is dit niet langer gewoon meer. Als het zoeken wegvalt

is Eenheid. En het lijkt totaal niet op wat je dacht dat

- en daarmee ook degene die zoekt- kun je dit onmo

het zou zijn. Wie had er gedacht dat bevrijding, of hoe

gelijk nog 'gewoon' noemen. De tegendelen vlakken

je dit ook wilt noemen, zo eenvoudig en voor de hand

elkaar uit, en wat er dan voor je overblijft valt onmo

liggend zou zijn? Dat het een eenvoudig, helder zien

gelijk onder woorden te brengen.

zou zijn van wat is? Dat het het leven zou zijn zoals het
is, gezien in helderheid?

Kijk maar eens naar een pasgeboren baby of een heel

klein kind: daar zie je een gevoel van verwondering,

50

51

een gevoel van verbazing over her leven zoals het is. Als
volwassenen lijken we heel ver verwijderd te raken van
die kinderlijke onschuld en eenvoud. We worden zo
zwaar, we raken zo verdwaald in onze wektocht, in ons
streven om iemand in de wereld te zijn en te slagen, in
ons verlangen om alles perfect te maken. Je wordt er
zo moe van.
Onder al dat zoeken zijn we nog steeds gewoon pas
geboren baby's. We zien de wereld nog steeds voor de
eerste keer. We zijn alleen een beetje verstrikt geraakt
in het spelletje van het worden, meer niet.

Het meubilair verplaatsen

Terwijl het denken al deze informatie probeert te ver
werken, kan een van zijn reacties zijn:
Als- zoeken het probleem is, hoe geefik dat dan op?

Kijk, en daarmee zitten we weer helemaal gevangen in

het zoekspelletje. We gaan zoeken naar het einde van
het zoeken, en dat is meer zoeken dan ooit.
Dit gaat niet over iets opgeven. Het gaat er niet om
dat we onze spirituele oefeningen opgeven, onze
doelstellingen laten varen, of zelfs maar het zoeken
opgeven. Het gaat er niet om dat we zien dat het zoe
ken het probleem is en dat we inzien dat alles zoeken
is en dan afstand nemen van het leven en verder niets
meer doen. Nee, het gaat niet om een afwijzing van
wat dan ook.
Kijk, in de droom hoeft er niets te veranderen. Daar
om is dit boek anders dan alle andere boeken over spi
ritualiteit. Heel veel spirituele boeken gaan over het
veranderen van je leven. Je houding veranderen, je ge
drag veranderen, je denken veranderen. Het meubilair
verplaatsen in de Hotelkamer van het Leven, zodat het
een prettigere plek wordt om te verblijven. Dit boek
gaat je niet leren hoe je het meubilair moet verplaat
sen. Maar als je een gerieflijkere kamer wilt, kun je
natuurlijk gewoon het meubilair verplaatsen!

52
53

Waar ik het over heb is dat 'je leven' nu al volmaakt

film. Jij en je verleden en toekomst maken plaats voor

is zoals het is, ook al wordt het nog niet als zodanig

wat er gebeurt. En omdat wat er op het scherm gebeurt

herkend.

in wezen niet echt is, kun je volledig meegaan met de

ervaring, kun je jezelf volledig loslaten en zonder voor

Stel je voor dat je 's nachts aan het slapen bent en

roomt. En in de droom gebeurt er van alles. Terwijl

behoud in datgene duiken wat er plaatsvindt, en mee

lachen en huilen en roepen alsof het werkelijk gebeurt.

Je droomt lijkt het allemaal heel echt. En dan word je

Omdat het niet echt is, is het - tenminste een tijdje

plotseling wakker, en realiseer je je dat alles wat er zo

- volkomen echt. Dat is de ogenschijnlijke paradox die

juist is gebeurd in feite helemaal niet gebeurd is.

de kern vormt van de ervaring. Het leven is gewoon n

grote film. De beste die er ooit gemaakt is.

Niets in die droom hoeft te veranderen. Het is toch

niet zo dat je 's morgens wakker wordt en de droom

Als je wakker wordt blijft de film een film. Als je wak

alsnog probeert re veranderen? Het herkennen van de

ker wordt, blijft de droom een droom. Hij is in wezen

droom als droom is genoeg. Als de droom als droom

niet echt, maar als je er in opgaat, lijkt hij wel echt.

herkend wordt, verdwijnt de dromer, en niets wat er in

de droom gebeurd is kan je nog raken.

Het verhaal van 'jou', je verleden en je toekomst, is in

wezen niet echt- dat lijkt het alleen maar te zijn als je

Het is hetzelfde als dat je naar een film kijkt. Je zit

gebiologeerd bent door de droomfilm van het leven.

niet in de bioscoop om te kijken of je de film kunt

Overal in het verhaal ligt de uimodiging om te ont

veranderen of sturen. Je kijkt gewoon. Sterker nog, in

waken uit het verhaal. Daarmee houdt het verhaal niet

dat kijken verdwijnt de scheiding tussen degene die

op. Het gaat door, maar wordt doorzien. Het wordt

kijkt en de film die bekeken wordt. Als je volkomen

doorzichtig. De film blijft zich afspelen, maar wordt

opgaat in een film, bestaat er alleen dat wat er gebeurt.

herkend als film.

Je lacht en huilt mee met de film alsof het jou allemaal

overkomt. Je vergeet jezelf. Je lost op in de film.

En dan weet je dat niets van wat er gebeurt je ooit pijn

kan doen. De droevige scnes, de enge scnes, ze kun

Daarom vinden we het zo heerlijk om naar de film te

nen nog geen krasje meer op je maken.

gaan. Als je naar een film kijkt, hoef je helemaal niks te

doen: je laat wat er gebeurt gewoon over je heen komen.

Je gaat heel veel lijken op het scherm waarop de film

Of juister uitgedrukt, je wordt meegesleurd door de

geprojecteerd wordt: wat er ook gebeurt in de fllm,

54

55

het scherm blijft onaangetast. Het biedt ruimte aan

alles wat er op geprojecteerd wordt. De akelige scnes,
de leuke scnes, ze krijgen allemaal de ruimte. En dan
eindigt de fl.lm, en het publiek gaat naar huis, en het
scherm is nog net zo fris en schoon als toen de fl.lm nog
moest beginnen.
En vanuit het perspectief van het scherm begint of ein
digt er natuurlijk helemaal niets! Vanuit het perspec
tief van het scherm bestaat er geen tijd of ruimte. De
film is de film van tijd en ruimte. Als er niets vertoond
wordt, verliezen tijd en ruimte hun betekenis.
In bevrijding worden tijd en ruimte gezien als dat wat
ze zijn: concepten.
Dit boek gaat niet over het oplossen van al je proble
men. Dat maakt allemaal onderdeel uit van de droom.
Het is een droomfiguur die droomproblemen probeert
op te lossen. Het is een fl.lmfiguur die zijn of haar fic
tieve fl.lmproblemen probeert op te lossen.
De figuur in de fllm gelooft dar zijn of haar problemen
echt zijn. Maar de problemen zijn natuurlijk net zo

Niemand thuis
r je eigen afw-ezigheid.
Alles in je leven verwijst naa
en verwijst naar de afw-e
Zelf het meest vreselijke lijd
t.
zigheid van degene die lijd
e lijden, precies daar, is
Midden in het meest vreselijk
Zelfs lijden verwijst nog
niemand aanwezig die lijdt.
afzonderlijke, concrete
naar de afw-ezigheid van het
eilijk zijn om te horen,
individu. En dat kan heel mo
.
maar laat me even uitpraten
die pijn heeft. Dat is de
Er is pijn, maar er is niemand
and is die pijn heeft. Nee,
droom, het lijden: dat er iem
tsvindt, alleen maar een
er is alleen maar pijn die plaa
, maar niemand bij wie
gewaarwording die plaatsvindt
en maar het leven zoals
dat allemaal plaatsvindt. Alle
dingen die nu gezien, ge
het zich nu aandient, alleen
ar niemand die daar het
hoord en geroken worden, ma
en maar een afw-ezigheid
middelpunt van vormt. Alle
is. Alleen maar niets dat
die een absolute aanwezigheid
speelt dat het alles is.

echt als de figuur zelf De acteur is aan het eind van de

maar er is niemand die

Gedachten vinden plaats,

dag klaar, verwijdert zijn make-up, trekt andere kleren

denkt.

aan en gaat naar huis. De dvd wordt uit de speler ge

haald en alles verdwijnt. De filmrollen worden in blik

die erop zit.

Er is een stoel, maar niemand

ken gedaan en opgeborgen, en het licht in de bioscoop

gaat uit. Je problemen zijn net zo echt als jij.
57
56

Nu, op dit moment, is er niemand die ademt. Nie

De mythe van verlichting

mand die ziet. Niemand die hoort. Ademen vindt

gewoon plaats. De kamer, het boek, de woorden op

Bevrijding is niet iets wat ik heb en jij niet. Deze bood

de bladzijde verschijnen gewoon. De ogen gaan open

schap gaat niet over ontwaakte mensen of verlichte

en ze verschijnen gewoon. Geluiden vinden gewoon

mensen die hun inzicht aan anderen overdragen.

plaats.
Er bestaan geen ontwaakte mensen, er bestaan geen
'Ik adem, ik zie, ik hoor' - dat is het verhaal.

verlichte mensen, want in werkelijkheid bestaan er he

lemaal geen mensen.

Voorafgaand aan het verhaal is er absoluut niets. Voor

afgaand aan het verhaal 'Ik ben een persoon die op

Mensen die geloven dat ze ontwaakt zijn, mensen die

een stoel zit en een boek leest', is er geen sprake van

zeggen: 'Ik ben ontwaakt en jij niet' of: 'Ik zie het en jij

een persoon, een stoel, een boek. Voorafgaand aan het

niet', die mensen geloven nog steeds in een afzonder

'ik'-verhaal is er niets, en niemand om dat te weten.

lijk bestaan. 'Ik ben ontwaakt, jij niet'- dat is meer ge

Voorafgaand aan het 'ik', nou, daar kunnen we eigen

loven in een afzonderlijk bestaan dan ooit! Om dat te

lijk helemaal niets over zeggen. Alleen het mysterie be

kunnen zeggen, moet er nog steeds sprake zijn van een

staat. En zelfs dat is niet waar.

referentiepunt, een 'ik'. Een 'ik' dat zichzelf vergelijkt

En uit dat mysterie komt 'ik' tevoorschijn. En vanaf

en zichzelf eraan herinnert dat het ontwaakt is.

met een 'jij'. Een 'ik' dat elke ochtend wakker wordt
het moment dat je een 'ik' hebt, lijk je iets te hebben
wat 'wereld' genoemd wordt. Voorafgaand aan die ver

Maar als dat hele 'ik en jij'-spelletje wegvalt, als die

kramping is er geen wereld. De wereld verschijnt sa

referentiepunten er niet meer zijn, blijft er alleen nog

men met 'ik'. Ontspanning, verkramping. Schepping,

het mysterie over.

vernietiging. De hartslag van de kosmos.

Als het allemaal wegvalt, kun je onmogelijk weten dat
je ontwaakt bent.
Je kunt onmogelijk iets weten, wat het ook is. Je hebt
geen woorden meer voor wat dit is. Als een pasgeboren
baby zie je alles voor de eerste keer. En niets heeft een
58

59

naam. Net als Adam in de paradijstuin, ga je alles van

Niets verandert, alles verandert

uit het niets een naam geven.

Zelfs als je dat wat we 'ontwaken' noemen had, wat
Ontwaakte mensen, verlichte mensen, dat maakt al

zou je er dan mee doen? We zijn niet eens in staat de

lemaal onderdeel uit van de droom. Dat is de droom

genade, het wonder van het zitten in een stoel te zien.

ftguur die op zoek is naar ontwaken. En als die ft

We zijn niet eens in staat om met enige helderheid te

guur dan eindelijk het ontwaken vindt, blijkt het een

zien wat recht voor onze neus staat, dus hoe kunnen

droomontwaken te zijn.

we dan in godsnaam dat ontwaken zien als we het ein

delijk krijgen? We kunnen niet eens dit zien! Zelfs als
we iets wat we 'ontwaken' noemen hadden, dan nog
zouden we niet in staat zijn om het te zien.
Begin hiermee. Begin hier. Zie eerst dit maar eens.
En het grappige is: als je dit ziet, wil je dat niet eens
meer.
Want als je dit ziet, zie je ook dat dit altijd genoeg is.
Gewoon hier op deze stoel zitten, ademhalen, dit al
leen is genoeg. Meer dan genoeg.
En met het zien van dit kun je een gewoon leven lei
den. Je wordt nog steeds 's morgens wakker, trekt je
kleren aan, loopt de frisse buitenlucht in, hakt hout,
draagt water en doet alle dingen die je voorheen ook
al deed.
Er is niets veranderd: je leidt nog steeds een heel ge
woon leven.

60

61

En toch is alles anders, want de zwaarte is verdwenen,

de ernst is verdwenen, het zoeken is verdwenen.
De zoeker is dood.
Er is niets veranderd en alles is anders, en wat gezien
wordt is dat vanaf het begin altijd alleen het wonder
heeft bestaan.

2
Het buitengewone
in het gewone

Dit boek deelt een mogelijkheid met je: de mogelijk

heid dat de levenslange zoektocht tot een absoluut ein
de kan komen als het gevoel wegvalt dat je een afzon
derlijk individu bent, en je je volkomen onderdompelt
in Onvoorwaardelijke Liefde.

62

63

Een interview door Iain McNay

jeff, wat is non-dualiteit?
Er is geen 'hoe' als het gaat om vrij zijn.
Alsje vraagt 'hoe'je vrij kunt zijn, luister je niet.

Nou, dat is dus de vraag h? Voor mij betekent het

woord 'non-dualiteit' 'niet-twee', en verwijst het naar

J. Krishnamurti

het feit dat alles op de een of andere manier Een is.

Het lijkt weliswaar dat er afzonderlijke dingen bestaan
in de wereld, afZonderlijke mensen, a&.onderlijke in
dividuen; het lijkt alsof er sprake is van een verleden
en een toekomst, en afzonderlijke objecten, maar in
feite is het allemaal Een. En de spirituele zoektocht is
eigenlijk de zoektocht naar Eenheid.
We beseffen dat we meer dan dit willen om onszelfcom

pleet te voelen. Dat is in zekere zin iets heel menselijks.

Dat is zo. Het zoeken begint met een gevoel van afge
scheidenheid. Omdat ik me los voel staan van alles ga
ik zoeken. In de materile wereld is dat de zoektocht
naar geld, roem, betere relaties, een sterker zelf. In de
spirituele wereld is het de zoektocht naar ontwaken,
verlichting, bevrijding. Maar eigenlijk is het allemaal
dezelfde zoektocht.
Het is de zoektocht naar vervulling. De zoektocht naar
een thuis. Wat ik probeer over te brengen is dat je nooit
van huis bent gegaan. Dat Eenheid alles is wat er is. En
dat die hier is, en nu, en dat we er niet los van staan.

64

65

In het zien daarvan valt de hele zoektocht naar meer

weg.

We groeien op in de wereld, en we grijpen naar din

gen. We proberen iets van onszelf te maken. Dat is ei
genlijk de situatie van de mens, zou je kunnen zeggen:

Hoe voelt het als dat gebeurt?

de poging om iemand te zijn, om iets te zijn, om te

{Lacht) Weet je, het is heel moeilijk om daar woorden

voor te vinden! Als dat gebeurt - het wegvallen van
het afZonderlijke zelf- ben je er niet meer om het te
ervaren!

bezitten, vast te grijpen. Als dat allemaal wegvalt komt

alles los, zodat het eindelijk zichzelf kan zijn, zonder
dat het vastgegrepen wordt. En daarin kan zich van al
les voordoen natuurlijk. Gedachten, geluiden, geuren,
gevoelens in het lichaam. Maar er is geen sprake van
een gevoel dat die dingen van mij zijn, van een gevoel

Als je zegt 'Ben je er niet meer: wat betekent dat dan

eigenlijk?

over heeft.

Om het eenvoudig uit te drukken: het verleden en de

Geluiden vinden dus plaats, maar er is niemand die ze

toekomst bestaan niet. Dat zware gevoel dat ik een af

zonderlijk individu in de wereld ben is er niet. Er is

dat ik een afZonderlijke entiteit ben die er controle

hoort. Er is niemand die denkt: 'Ik doe dat! Ik hoor!'

Het 'ik' in het middelpunt van mijn leven wordt als

alleen maar wat er gebeurt.

illusie doorzien. Er wordt gezien dat het leven geen

En er is niemand om dat te weten. Het kan gewoon

leven ophoudt! Mensen denken vaak dat alles ophoudt

niet gekend worden. Het is een duik in het onbeken

de, en dat is de plaats waar we toch altijd al zijn.

Maar denk je nog steeds? Vindt er nog steeds denken

plaats?
Nou ja, gedachten komen nog steeds op. Gedachten
mogen ook opkomen. Maar

ze

vormen geen P!obleem

meer, want er is niemand meer die gedachten gebruikt

om een identiteit aan op te hangen.

66

middelpunt heeft. Maar dat betekent nog niet dat het

als er sprake is van bevrijding. Nee, absoluut niet. Het
is een opengaan. Een opengaan voor wat is. Een toe
staan van wat is. Maar dat is niet iets wat je doet. En
dat is het aller-moeilijkste om te horen!

mtt gebeurt er met je persoonlijkheid?

De persoonlijkheid wordt doorzien! Wat gezien wordt
is dat er niets substantieels is dat je 'ik' zou kunnen
noemen.

67

Maar je hebt nog steeds je voorkeuren, zonder dat die de

baas over je zijn?

In het zien van dit, in het zien dat er geen 'ik' is dat
het middelpunt van mijn leven vormt - en dat is toch
het fundament waarop ons leven is gebouwd - in dat

Ja. Het wordt allemaal heel speels. Je speelt dat je Jeff

wegvallen lijkt de geest, of het denken, of de persoon

bent, als dat nodig is. Die Jeff-flguur, waar is die? Dat

lijkheid, hoe je het ook noemen wilt, nog steeds een

is gewoon een gedachte die nu plaatsvindt.

bepaald gewicht in de schaal te kunnen leggen. Alles wat

het denken ooit gekend heeft is zoeken. Dat kan terug

Dit is geen bijzondere toestand waarin ik me bevind.

komen. Op het moment dat je denkt ontwaakt te zijn,

Het geldt voor ons allemaal: je bent niet meer dan een

ben je het niet. Want dan is het denken weer terug.

gedachte. Je hele verleden en toekomst zijn niet meer

dan gedachten die nu opkomen.

Merk je dat de persoonlijkheid op den duur verandert?

Wordt hij verfijnder? Verliest hij wat van zijn lading?

Omdat je denkt dat je ontwaakt bent. je denkt dat je bij

zonder bent, je denkt dat je anders bent dan anderen.
Precies. Zolang je denkt dat je ontwaakt bent, of ver
licht, of bevrijd, is er een 'jij' die dat denkt. Het idee

Het is heel moeilijk om hier over te praten zonder iets

dat je als persoon iets bereikt hebt is het aller-moei

speciaals te maken van de Jeff-figuur. Dit is heel gewoon.

lijkste om los te laten. Lange tijd heb ik gedacht dat

Het is een terugvallen in wat er al was. Het is er altijd

ik verlicht was. Maar dat was niet meer dan een over

al geweest, we konden het alleen niet zien. We verloren

tuiging. Dat was afgescheidenheid. 'Ik ben verlicht, jij

onszelf zozeer in het spel van het zoeken dat we niet

niet!' Afgescheidenheid. En er zat een gevoel van supe

konden zien war er recht voor onze neus stond.

rioriteit in. Ik dacht dat ik iets speciaals had.

Ik heb een tijd doorgebracht bij mensen die het gevoel

hebben dat ze zich in een verlichte ruimte bevinden, een
ontwaakte ruimte, of hoe je het ook zou willen noemen.
En het lijdt geen twijfel dat er iets bijzonders aan de hand
is daar. Maar soms zag ik ook dat hun persoonlijkheid
het van hen overnam. Ik ben benieuwd ofde persoonlijk
heid zich dusdanig kan ontwikkelen dat hij geen enkele
invloed meer heeft.

Maar ook dat is allemaal weggevallen. Het was niet

68

echt. Het was de allerlaatste illusie die wegviel. Maar

het was wl een illusie. Het ego vindt het heerlijk om
te denken dat het verlicht is. Dan kan het de wereld
rondtrekken om aan iedereen te vertellen dat het ver
licht is!

Natuurlijk, daar kom je goed mee weg opfeestjes!

69

Zeker. En wat hier gezien werd is dat er geen 'ik' is dat

me n met alles'. Nee, er is alleen maar spontaniteit, al

wel of niet verlicht kan zijn.

leen maar wat er gebeurt. Als volwassenen raken we heel

ver van die spontaniteit, dat gevoel van in leven zijn, die

Zit er - en ik weet dat dat niet het juiste woord is - een

zekere ontwikkeling in diefase? Zit er een verloop in? Voel
je dat je verandert? Is er sprake van een beweging?

eenvoud, verwijderd. In onze zoektocht naar een iden

titeit worden we heel zwaar, heel serieus. We lopen dit
- wat er gebeurt - mis, omdat we het zo druk hebben
met zoeken naar meer, naar iets voor mij.

Er is alleen wat er gebeurt, en alle andere dingen ver

dwijnen naar de achtergrond. In dit is alles al volmaakt.

Is dat niet het spel?

Er wordt gezien dat het leven al volmaakt is. En in dat

zien vallen de dingen die niet echt zijn gewoon weg, ze

Dat is het spel.

verbranden. En dat kan tijd lijken te kosten. Maar wat

helder gezien wordt is dat er alleen nu is, dat er alleen
dit is. Daarom heeft praten over de Jeff die verandert

Valt daar

aan te ontsnappen? Kunnen baby's daar blijven

waar ze zijn?

geen werkelijkheidswaarde meer voor me.

Ik denk dat dat misschien wel mogelijk is. Maar kijk,

Ik heb weleens gesproken met iemand die iets heel bete

kenisvals was overkomen. Voor hem was de achtergrond
veranderd in de voorgrond, en de voorgrond veranderd in
de achtergrond Referentiepunten verschoven, dingen ver
brandden, en het leven werd op een andere manier gezien.

vergissingen bestaan niet binnen Eenheid. Het spel

moet zichzelf uitspelen. De afgescheidenheid, het lij
den moet zichzelf uitspelen om gezien te kunnen wor
den. Het lijden en de afgescheidenheid zijn er om ons
te doen ontwaken, als het ware. Als ik terugkijk op
mijn leven en het intense lijden en zoeken, dan was dat

Maar dit is er altijd geweest. Het is geen nieuw referen

verschrikkelijk toen, maar als ik terugkijk moest het zo

tiepunt. Baby's zien dit. Pasgeboren baby's zien dit.

gebeuren omdat het zo gebeurde, en nergens anders

om. Vergissingen bestaan niet.

Omdat ze geen a/gescheidenheid voelen als ze geboren

worden? Ze voelen alleen maar verbondenheid?
Zelfs dat voelen ze niet. Er bestaat alleen wat er gebeurt.
Er is niemand die zegt: 'Ik voel me verbonden, ik voel

70

Eerder hadden we het over je levensverhaal. je hebt moei

lijke perioden gehad waarin je heel ongelukkig was. En
heel begrijpelijk hebje toenje heil gezocht in meditatie en
zelfonderzoek, om zo een uitweg te vinden.
71

Absoluut. De zoektocht was een poging om te ont

snappen aan mijn ellende. Mijn hele leven had ik me

de juiste manier gevormd was, misschien als gevolg van

slechte ervaringen in je jeugd

al behoorlijk ellendig gevoeld, maar toen ik een jaar of

vijfentwintig was stortte ik in. Het lijden en de ellende

Oppervlakkig gezien had ik juist een gelukkige jeugd.

waren

Mijn ouders waren heel lief voor me. Ik had altijd alles

zo

intens geworden. De zinloosheid van alles

werd gezien.

wat ik nodig had. Maar van binnen was het me alle

maal teveel. Ik haatte degene die ik was.

De zinloosheid van het leven, was dat de kern van je el

lende?

Alsje zegt datje degene haatte dieje was, hoe zagjejezelf

dan?

Ja. Het was de zwaarte die je voelt als afzonderlijk indi

vidu. Die voelde ik heel sterk. Ik was heel eenzaam. Ik

Dat was juist het probleem. Ik wist wie ik was!

had het gevoel dat de wereld niets om me gaf. Ik kon

nooit een relatie vinden. Ik was heel erg alleen.

Voor jou werkte het spel niet?

Je voelde je dus losstaan van alle andere mensen, en je

had het gevoel dat er iets anders was waar je niet bij kon
komen?

Nee.

Ik voelde me altijd een heel klein mensje in een grote

Ik was gezegend met een scherp intellect. Ik was behoor

wereld. Ik voelde me volslagen onbeduidend. En ik

lijk slim, denk ik. Maar behalve dat had ik een hekel aan

denk dat dat de meest extreme vorm van afgescheiden

mezelf, zo simpel was het. Ik had een hekel aan mijn

beid is. Daarin belandde ik uiteindelijk. Tot op zekere

uiterlijk. Het leven voelde als een last. Ik had 's mor

hoogte hebben we allemaal dat gevoel. We voelen ons

gens geen zin om uit bed te komen. Dat was al teveel.

allemaal kleine mensen in een grote wereld, een wereld

Ik denk dat ik het grootste deel van mijn leven zo ben

van geboorte en lijden, ouderdom en dood.

geweest. In die tijd had ik natuurlijk niet echt goed in de

gaten hoe slecht ik me voelde. In die tijd dacht ik alleen
maar: 'Dit is wie ik ben, dit is mijn lot'.

Heb je toen aan je persoonlijkheid gewerkt? Sommige

mensen zouden zeggen dat je persoonlijkheid niet op
72

weten dat we doodgaan, maar we denken: 1k niet!'

Voor de meesten van ons lijkt de dood nog heel ver weg.
W

We proberen hem zo ver mogelijk van ons af te schui

ven. We proberen er niet aan te denken. Maar hij laat

73

zich op andere manieren zien. Hij laat zich zien als

soon die losstaat van de wereld. En vanuit die illusie,

lijden en angst.

die aanname, begint alle lijden.

De poging om aan de dood te ontsnappen is eigenlijk

Het lijden en de afgescheidenbeid waren in mijn geval

een poging om te ontsnappen aan niets zijn. Daarom

bijna ondraaglijk geworden, en juist toen begon die

vrezen we de dood: het is letterlijk een duik in her

andere mogelijkheid zichtbaar te worden. In dit ge

niets, en niets kan niet gekend worden. Het denken

val moest eerst dat punt van absolute wanhoop bereikt

functioneert in het gebied van het gekende. We zijn

worden.

bang voor wat we niet kennen.

Dus het werd heel extreem, en toen was er iets in staat om
Wt we niet begrijpen?

om te slaan?

Ja, dat is hetzelfde. War we kennen, wat we begrijpen,

Ja, het was transformeren of zelfmoord plegen. Andere

kunnen we onder controle houden. En wat de dood

mogelijkheden waren er niet meer.

ons laat zien is dat dat niet kan. Dood en ziekte laten
ons op een merkwaardige manier zien dat er hier iets

Dat klinkt nogal heftig!

anders aan de hand is, iets waar we geen controle over

hebben. Daarom zijn we ons leven lang bezig- en we

Ja. Het was verandering of zelfmoord.

hebben natuurlijk niet in de gaten dat we dat doen

-om te proberen te ontsnappen aan het besef dat we

Was dat een besluit dat je moest nemen?

niets zijn. Tot op zekere hoogte weten we allemaal dat

we niets zijn. We zijn allemaal pasgeboren baby's ge

Als we het aan anderen vertellen klinkt het altijd alsof

weest. We hebben allemaal geproefd van die onschuld,

we keuze hebben. Maar dat is natuurlijk nooit zo. Het

dat ontbreken van een vaste vorm, die openheid, dat

moest gebeuren zoals het gebeurde. Hierin bestaan

gevoel dat je eigenlijk niets bent.

geen vergissingen. Dat is de illusie, daar begint al het

lijden: bij het gevoel dat je een afzonderlijk individu

En die onschuld, die frisheid, die openheid ben je in

bent dat kan kiezen. Bij het gevoel dat dingen uit het

wezen nooit kwijtgeraakt. Hij is alleen overschaduwd,

verleden anders hadden kunnen lopen. Wat inhoudt

ogenschijnlijk, door het spel van het zoeken. Door het

dat dit-wat er nu gebeurt- niet zou moeren zijn wat

spel waarin je een afzonderlijk individu bent, een per-

het is. Als gezien wordt dat de dingen niet anders had-

74

75

den kunnen lopen, is dat hetzelfde als zeggen dat dit

Mijn hele leven was ik een overtuigde athest geweest.

precies zo moet zijn als het is. Dat dit niet anders zou

Het woord 'spiritualiteit' betekende niets voor me.

kunnen zijn.

Het had te maken met heksen en kabouters en boze

geesten. Wist ik veel! Religie vond ik iets belachelijks.

Mlt gebeurde er toen je dat kritieke punt had bereikt?

En ik herinner me nog dat er een Bijbel naast mijn

ziekenhuisbed lag. Ik pakte hem een keer op, begon de

Nou, ik werd behoorlijk ziek, ik had een ernstige vorm

van de ziekte van Pfeiffer. En op een nacht stortte ik in

bladzijden om te slaan en de woorden van Jezus te le

zen, en voor de eerste keer in mijn leven waren het niet

in de badkamer. Ik had bloed staan opgeven, en ik ver

slechts lege woorden, was het geen door mensenhan

loor het bewustzijn. Ik werd wakker in een plas bloed,

den vervaardigde onzin, er stond iets in, iets over het

probeerde me te bewegen en besefte toen dat ik ver

Eeuwige Leven, iets over de kostbaarheid van dit, iets

lamd was. En ik dacht: 'Dat was het dan, ik ga dood.'

over, nou, over wat hier achter ligt. Op dat moment

wist ik niet wat het was, maar ik voelde een bepaalde

En wat dat opriep - dat dit leven zo kostbaar is, en

resonantie.

dat het zomaar weggevaagd kan worden - daar bleef

me iets van bij. Een paar dagen later lag ik in het

Ik had geen keus. Daar begon de spirituele zoektocht.

ziekenhuis, ik voelde me stukken beter, en er was iets

Ik moest erachter komen wat dat was, die resonantie.

met die ervaring wat bleef hangen. Mijn hele leven

En ik moest het 'buiten mezelf ' zien te vinden.

had ik niet beseft hoe kostbaar het was om in leven

te zijn. Ik had het altijd vanzelfsprekend gevonden.

En alsje zegt dat het zoeken begon, welke vorm nam dat

Oe eenvoud ervan, het naakte feit dat ik leefde, was

dan aan?

over het hoofd gezien in mijn poging om iemand te

zijn in de wereld. Iets in die ervaring in de badkamer

Nou, ik was mijn hele leven lang al een zoeker geweest.

had me diep geraakt, de smaak van de dood en hoe

Het individu is een zoeker. Maar op dat moment begon

dichtbij hij was, en hoe makkelijk dit alles kon weg

wel de spirituele zoektocht. Ik merkte gewoon dat ik

vallen. Iets wat te maken heeft met de vergankelijk

ermee bezig was. Toen dat vuurtje eenmaal aangesro

heid van ons leven. De ziekte was zomaar uit de lucht

ken was, was er geen weg meer terug. En ik ging weer

komen vallen, zomaar. Daar ben ik toen enorm van

in Manchester wonen bij mijn ouders, om te herstellen

geschrokken: hoe makkelijk dat allemaal weggevaagd

van mijn ziekte, en ik sloot me ongeveer een jaar lang

kon worden.

op in mijn kamer.

76

77

Dat is nogal heftig!

Ik was een heel heftig figuur! (Lacht) Ik was gezegend
- of vervloekt, ik weet het niet - met een zeer scherp
intellect. Ik was opgeleid aan de Universiteit van Cam
bridge. Ik was heel slim, dus als ik iets in handen kreeg
moest ik het uit elkaar trekken. Ik moest tot op de bo
dem gaan- dat was mijn aard. Toen dat vuur eenmaal
brandde werd de hitte heel intens, het begon gewoon
te branden en ik kon het vuur niet meer uitkrijgen.
Ik begon met basisboeken over boeddhisme, christen
dom, basisboeken over meditatie, zelfonderzoek, en
toen ..., o, alles, echt alles! Ik probeerde alles!

Je bedoelt dat je een bepaalde meditatietechniek een tijdje

uitprobeerde, een bepaalde religie een tijdje uitprobeerde
;>

gen. V luchtige blikken van Eenheid, het oplossen van

het zelf, intens mededogen; soms huilde ik urenlang
w

verschrikkelijk mooi was. En er waren

ook tijden dat ik heel wanhopig was. Als ik zag hoe

vergankelijk alles is. Als ik zag dat ik er niet was. Als
ik zag dat de hele zoektocht werkelijk tevergeefs zou
kunnen zijn. Het was een hele dramatische tijd. Oude
overtuigingen begonnen weg te vallen, overtuigingen
die ik mijn leven lang had gekoesterd. Ik begon te zien
dat ik niet degene was die ik dacht te zijn.
78

Dat kan ik niet zeggen. In het begin was het allemaal

heel spannend, maar op het eind werd het toch wel erg
beroerd allemaal. Het zoeken werd

intens. Maar ik

wist dat ik niet kon opgeven. Dat wist ik.

je intens zegt, bedoel je dan dat je steeds extremere

dingen ging doen? Dat je steeds Langer ging mediteren?

Alr

Het was intens in die zin dat ik mezelf had afgesloten

van het gewone leven. Van gewone menselijke rela
ties. Van de simpele dingen. Om eerlijk te zijn weet
ik niet zoveel meer van die tijd. Er gebeurde zoveel,
er viel zoveel weg. Op een gegeven moment werd ik
een militante veganist! Ik was gewoon alles aan het
onderzoeken, op zoek naar de antwoorden. Ik wist

Ja, en ik begon allerlei 'spirituele ervaringen' te krij

omdat alles

Had je uiteindelijk een positief gevoel over wat er ge

beurde?

dat ik de antwoorden niet kon vinden in de manier

waarop ik mijn leven rot dan roe had geleid. En ze
konden ook niet gevonden worden in het hebben van
een leuke baan, of het vinden van een leuk meisje om
mee te trouwen. Ze konden niet gevonden worden op
de plaatsen waarvan ik gedacht had dat ze gevonden
konden worden. Dat werd heel helder gezien.
Ik bereikte een punt waarop het allemaal zo heftig
werd dat mijn hele identiteit werd opgeslokt door het
feit dat ik een spirituele zoeker was. Dat was ik. Ik had
mijn oude identiteit ingeruild voor een nieuwe identi-

79

reit! Ik dacht dat ik loskwam van alle identiteit, maar

En nu wordt het zo helder gezien: zolang er sprake

wat ik toen niet kon zien was dat: 'Ik ben een spiritu

was van een afZonderlijk individu dat op zoek was naar

ele zoeker' zich tot een sterkere identiteit ontwikkelde

ontwaken, was er dus nog steeds een afZonderlijk in

dan ooit. Het was weer iets waar ik me aan vast kon

dividu! Dat was wat ik niet van me af leek te kunnen

klampen.

schudden: het afzonderlijke individu. Hoezeer ik ook

mijn best deed, ik leek maar niet af te kunnen komen

Maar het had je wereld verbreed. Nieuwe horizonten ge

van dat 'ik', dat afZonderlijke 'ik'. Op een gegeven mo

opend

ment zag ik het heel duidelijk: zolang het 'ik' er was,

kon ik niet ontwaken. Dus werd het mijn doel om van

De spirituele zoektocht had zoveel opengemaakt.

dat 'ik' af te komen. Om van het zelf af te komen dat

Maar het gevoel een afzonderlijk individu te zijn bleef

aan alles ten grondslag lag. Wat ik niet zag, toen, was

bestaan. Ik denk dat dat gevoel toen op een bepaalde

dat het een zelf was dat van een zelf af probeerde te

manier sterker dan ooit aanwezig was. Ik was niet

komen. Wat een vicieuze denkcirkels!

zo

ongelukkig meer, maar ik denk wel dat ik eigenlijk op

een andere manier ongelukkig was. Ik voelde me nu

En die cirkels werden steeds subtieler. Het zoeken bleef

ongelukkig omdat ik de verlichting niet had bereikt.

maar doorgaan, op steeds subtielere manieren. Als het

Ik was 'spiritueel' ongelukkig.

zoeken op een bepaalde manier doorzien was, veran

derde het van vorm en ging het op een subtielere ma

je was heel gedreven!

nier verder. Het denken wilde niet opgeven. Het wilde

het idee niet opgeven dat 'ik' op een dag eindelijk zou

Heel erg. Als mensen tegenwoordig naar mijn bij

ontwaken.

eenkomsten komen, en ze stellen me vragen, nou, al

die vragen heb ik zelf al gesteld, snap je! Ik ben aan

Alles wat ik kan zeggen, is dat midden in dat hele pro

het zoeken geweest! Ik heb elke vraag gesteld die ooit

ces dat zoeken op de een of andere manier wegviel.

bedacht is, en ik heb de antwoorden nooit gevonden.

Maar ik kan zeker niet zeggen dat dat kwam door iets

Nou ja, eigenlijk wel. Ik heb genoeg antwoorden ge

wat ik deed. Doordat ik dat wegvallen probeerde te be

vonden ... en dan begon het zoeken weer van voor af

werkstelligen, was ik juist bezig geweest het 'ik'-gevoel

aan. Het leek alsof er sprake was van een onophoude

te versterken.

lijke beweging richting toekomst. Dat onophoudelijke

zoeken naar iets wat ik verloren dacht te hebben.

80

81

Maar alsje dat niet had geprobeerd, zou het dan allemaal
weggevallen zijn?
Nou, dat is de kernvraag h? Wat zo duidelijk gezien
werd was dat het er al was, dat het al volmaakt was.
Het ontwaken, Eenheid, hoe je het verder ook wilt
noemen, was er al. Maar het was niet iets wat ik kon
bezitten. Het kon niet in bezit genomen worden, het
kon niet vastgepakt worden. En door dat vastpakken,
door te proberen het in bezit te krijgen, had ik het ken
nelijk verloren.
Dat is een vreselijk dilemma voor een spirituele zoeker.
Aan de ene kant kun je het niet te pakken krijgen. Aan de
andere kant kun je niet ophouden om het toch te probe
ren. Je moet nog steedsje leven leven, je hart volgen, gaan
waarje hartje heenbrengt; dat moetje nog steeds doen, en
dat is het bijzondere avontuur. En het is heel inspirerend
om iemand als jij te ontmoeten, die dat allemaal gedaan
heeft, en toen ging er iets open, veranderde er iets. En je
ongelukkig zijn, je depressie, viel weg, om wat voor reden
dan ook.
Maar kijk, het mooie hiervan is dat het werd gezien
middenin die wanhoop.

was, precies middenin dat wat ik voor mijn leven had

gehouden, middenin de wanhoop. Er werd gezien dat
het helemaal niet 'mijn leven' was. Dat er, wat er ook
gebeurde, sprake was van een vrijheid die me nooit
kon verlaten, omdat het niet iets was wat ik had. Het
was iets wat er gewoon

was,

en het had niets met 'mij'

te maken.
Het zit er gewoon als het ware, en geeft het zoeken
de ruimte om zichzelf ten einde te brengen. Tijdens al
mijn zoeken en lijden, was er steeds alleen maar Een
heid geweest, maar ik had het niet gezien. Ik had het
weliswaar niet gezien, maar toch was er steeds alleen
maar Eenheid geweest!
En dat hele spel van zoeken en lijden had zichzelf op
volmaakte wijze uitgespeeld. Dat werd ook gezien:
dat het niet anders geweest had kunnen zijn. Het zoe
ken had zichzelf uitgeput toen het er klaar voor was.
En dat had niets met mij te maken.
Ik weet nog hoe ik het voor het eerst in een stoel zag.
Ik was thuis in mijn slaapkamer, ik keek naar een stoel,
en ik besefte dat ik nooit eerder een stoel had gezien. Ik
was veel te druk bezig geweest met zoeken naar meer!
Iets voor 'mij'. Iets wat veel meer was dan die stoel.

ja, dat had ik begrepen.

Ik was op zoek geweest naar verlichting, bevrijding,

Ik dacht dat ik de wanhoop moest overwinnen voor

gemist.

ontwaken. Altijd in de toekomst. Dus had ik de stoel

dat ik kon ontwaken. Wat werd gezien is dat dit er al

82

83

Er gebeurde iets grappigs. Het was alsof de stoel zijn

gezien werd, ging het gepaard met grote opwinding

geheimen prijsga( In het wegvallen van het zoeken gaf

en drama.

de stoel zijn geheimen prijs. Hetwas Eenheid vermomd

als stoel! Het was helemaal geen stoel! We noemen het

Tegenwoordig is het allemaal heel gewoon geworden.

een stoel zodat we hem niet hoeven te zien. '0, ik weet

Het is heel licht geworden. Het is altijd aanwezig op

wel dat het een stoel is, ik weet wel dat het een tafel is

de achtergrond. Het is niet zo dramatisch meer. Het

.. .' Maar als dat allemaal wegvalt, is het als het ware

hele gebeuren is als het ware teruggevallen in een heel

alsof er niets over te weten valt. Het is geen stoel. Het

gewoon leven, oppervlakkig gezien in elk geval. In die

is wat het is. Alles wordt springlevend. En tegelijker

tijd waren er allerlei ervaringen. Toen ik die dag door de

tijd kunnen we het toch een stoel noemen. Kunnen

regen liep in Oxford, was er alleen maar liefde. Dat was

we gewone spreektaal blijven gebruiken. Kunnen we

alles wat er was Alles was daar een manifestatie van, en

blijven functioneren alsof we een heel gewoon leven

niets stond los van wat ik dacht dat ik was. En op dat

leiden. Maar onder dat alles ligt het wonder. Het lijkt

moment was dat heel nieuw en heel dramatisch. Maar

totaal niet op wat dacht dat het was. Op het moment

dat is nu allemaal verdwenen, het is heel licht nu.

dat je een idee hebt van wat dit is, is het niet meer dan
een idee. Dit is te levend om ooit te pakken te krijgen,

"Ws er angst toen die dingen gebeurden?

om ooit gekend te worden.

Als de persoon wegvalt, is er alleen maar wat is, en is

je had een aantal van zulke . . . ervaringen. In je boek

het allemaal heel helder en voor de hand liggend. Het

'Beyond Awakening' vertelde je dat je op een dag door

kan niet gekend worden, en er kan niet over gesproken

Oxford liep in de regen, en besefte dat je alles was en dat

worden, maar dat is ontegenzeglijk wel het geval.

je thuis was. Kwamen die situaties steeds vaker voor, en

werden ze sterker?

En dan kan het denken zijn rol weer gaan opeisen. Al

leen dan begint het te schrijven en erover te spreken.

Toen dit voor het eerst gezien werd, nam het allemaal

Het zegt: 'Ik had een ervaring. Het gebeurde met mij.'

heel dramatische vormen aan. Het was schokkend om

Maar jij was er juist helemaal niet! Het gebeurde nier

te zien dat het geheim er al die tijd was geweest, te

met jou! Angst is er de oorzaak van dat het denken zijn

midden van een heel gewoon leven. Dat het buitenge

rol weer opeist en het te pakken probeert te krijgen.

wone altijd verborgen was geweest in het gewone, in

Het probeert het in een structuur te plaatsen, zodat het

de meest gewone dingen. En toen dat voor het eerst

zich veilig kan voelen.

84

85

Ik vraag dat omdat ik een paar jaar geleden een boek heb
gelezen, 'Collision with the Infinite' van Suzanne Segal,
en zij had, zo lijkt het althans, een vergelijkbare ervaring.
Zij was ook ontzettend bang. Die angst heeft waarschijn
lijk iets te maken met het denken?

het ook anders kunnen zijn? Het is alles! Dus kan er

sprake zijn van verdriet. En als er verdriet is, dan is dat
er gewoon! Maar er is niemand aanwezig die iets aan
dat verdriet probeert te doen. En dan gebeurt er iets
geks: het verdriet leidt zijn eigen leventje, en brandt
zichzelf dan op, als het er aan toe is.

Ja, dat is het denken dat er grip op probeert te krijgen.

Het is misschien wel de laatste tactiek die het denken

Het heeft geen lading meer?

gebruikt. Het gebruikt de angsttactiek 'Er is iets om

bang voor te zijn! Er is iets om bang voor te zijn!' In

Het heeft geen lading. En juist dan kan verdriet vol

feite is er alleen maar die angst. Alleen maar angst die

ledig zichzelf zijn! Middenin het verdriet kan gezien

opkomt. Er is niets om bang voor te zijn.

worden dat er sprake is van verdriet, maar toch ook

weer niet. Dat is iets wat het denken nooit kan bevat

Ben je, in je tegenwoordige hoedanigheid, nog wel eens

bezorgd en bang?

ten. Er is sprake van verdriet, maar omdat er niemand

is die verdriet heeft - omdat er geen persoon is die
verdriet heeft - is er in feite helemaal geen sprake van

Alles kan hier de kop opsteken. Angst en bezorgdheid,

verdriet. Alleen al om het verdriet te kunnen noemen,

nee, niet echt meer. Maar het gaat erom dat alles er

moet er een persoon zijn die het iets noemt, die er een

mag zijn in dit. Boosheid, angst, vreugde, verdriet,

etiketje opplakt.

alles mag er zijn. Het mag zich allemaal aandienen.

Het is alsof alles zich mag aandienen precies op het

Je kunt er onmogelijk over praten, en je kunt het on

moment dat het zich aandient, want er is gewoon nie

mogelijk begrijpen. Dat er sprake is van verdriet, en

mand meer die er weerstand aan probeert te bieden,

ook weer niet, tegelijkertijd.

ertegen probeert te vechten, er een identiteit aan pro

beert te ontlenen. Stel dat je moeder doodgaat, dan
kan er sprake zijn van verdriet. Mensen hebben het

je identificeert je er niet meer mee, h? Het is alsofje erbij

staat en er naar kijkt?

idee dat bevrijding een toestand is waarin je niets meer

voelt. Dat het een niets-heid is, een plaats waar niets

Je neemt alles in je op. Dat kost geen moeite. We den

je kan raken. Dat is grote onzin! Dat is weer een idee,

ken dat we het horen doen, het zien doen, het ademen

een concept. Eenheid heeft ruimte voor alles. Hoe zou

doen. In feite gebeurt het allemaal gewoon, zonder

86

87

enige moeite. Er is hier een intelligentie aan her werk

Ja, maar wat hier gezien werd is dat er alleen maar

die volkomen aan het denken voorbijgaat. Het denken

aanwezigheid is. Het is niet iets wat je kunt hebben,

kan alle hoop laten varen dat het dit ooit zal kunnen

of waar je dichterbij kunt komen. En alles gebeurt

bevatten. Het is wat het hart doet kloppen. Het is wat

al binnen die aanwezigheid. Zelfs het zoeken en het

er ademhaalt.

niet-aanwezig-zijn vindt plaats in de meest volmaakte

aanwezigheid! Aanwezigheid omarmt alles al. Ze ont

Het menselijk lichaam is een ongelooflijk complex mecha

nisme.

kent niets, ze verzet zich nergens tegen. Ze biedt zelfs

aan het meest intense lijden de ruimte om zichzelf ten
einde te brengen.

En wat je het minst graag wilt horen is dat het li

chaam ons niet nodig heeft. Het heeft ons zoeken

In het beeld van Jezus aan het kruis zien we dat zich,

niet nodig, het heeft ons lijden niet nodig, het heeft

middenin het meest intense lijden dat we kennen, de

onze identiteit niet nodig. Het functioneert moeite

eeuwigheid bevindt. De eeuwigheid kan niet gevon

loos zonder ons. Iemand die gehecht is aan een be

den worden door te ontsnappen aan het lijden - ze

paalde leer, aan het spel van het worden, en dan hoort

bevindt zich er middenin. Middenin het meest in

dat hij er niet toe doet, die vindt dat heel vervelend

tense lijden kan dus gezien worden dat er niemand

om te horen.

is die lijdt.

En toch is het geen koude, dode, onthechte afwezig

Maar de wereld lijkt toch vol te zitten met lijden. Pasge

leden zagen we op de televisie nog veel lijden in Birma en
China met die cycloon en die aardbeving. Mensen zijn
hun huizen en hun geliefden kwijtgeraakt, mensen zijn
gewond geraakt en er is geen medische hulp. Raakt dat je
nog wel?

heid. Het is juist een uiterst levendige, volle afwezig

heid. Het is een afwezigheid die volzit met alles wat
er gebeurt. Die afwezigheid is eigenlijk een volmaakte
aanwezigheid. We hebben het vaak over aanwezig zijn,
in het nu zijn. Maar als je volledig aanwezig bent, ben
'jij' er niet. 'Jij' kunt dus eigenlijk niet aanwezig zijn.
Het is niet iets wat 'jij' kunt doen. Aanwezigheid is er

Dat ben ik in Birma, dat ben ik in die aardbeving.

in de afwezigheid van 'jou'.

Ik lijd zelf honger in Afrika. Mensen horen soms de

non-dualistische boodschap en denken dan dat die

Dat is een van de eerste dingen die je leert alsje het spiri
tuele pad opgaat: aanwezig zijn.
88

gaat over achterover leunen en niets doen. Ze denken

dat het gaat over arrogant achterover leunen en zeggen:

89

'0, het is maar een droom, het is maar een verhaal,

Als dat helder gezien wordt maakt dat een einde aan

er is niemand die lijdt, dus waarom zou je iets willen

het lijden. En dan kan het zijn dat je in beweging komt

doen?'

om te helpen, of niet.

Als helder gezien wordt dat er niemand is die lijdt, en

Welke vorm kan die beweging dan aannemen?

dat lijden maar een verhaal is, kan er overgegaan wor

den tot moeiteloos handelen om te helpen waar hulp

Dat kun je van te voren niet weten. Zodra je een idee

nodig is. Maar het komt voort uit een niet-weten.

hebt van wat je zou moeten doen om te helpen, zo

Eenheid herkent zichzelf als het tegenover dat hon

dra je er een vaste agenda op nahoudt, zie je het niet

gerende kind staat en kan in beweging komen om

meer. Als je bijvoorbeeld vindt dat het redden van de

zichzelf te helpen, niet uit medelijden, niet omdat

regenwouden in het Amazonegebied het belangrijkste

hij een goed mens moet zijn; dat heeft er niets mee

in de wereld is, als dat alles is waar je aan denkt, mis

te maken. Het komt niet voort uit een vastomlijnde

je misschien dat oude vrouwtje dat nu op dit moment

moraliteit. Maar als gezien wordt dat het allemaal Een

de weg oversteekt en nu je hulp nodig heeft. Omdat

is- en dat is het mysterie van het universum- komt

je handelt vanuit een vastomlijnd idee over wat goed

Eenheid op de een of andere manier in beweging om

en fout is, mis je misschien dat oude vrouwtje, en dat

zichzelf te helpen. Want Eenheid ziet alleen zichzelf,

vrouwtje is belangrijker dan alle regenwouden bij el

als het hongerende kind, als het aardbevingsslachtof

kaar, want ze staat recht voor je, en zij is jou ook.

fer. En dan komt hij in beweging en doet iets, als dat

mogelijk is.

Er zit geen structuur in, en ik snap het ook niet, nie

mand snapt het, het is gewoon het mysterie van de

Of niet. Eenheid kan ook niet in beweging komen,

schepping. Op een of andere manier herkent het zich

snap je? Dat weet je gewoon niet. Het komt ergens

zelf Het is God die zichzelf overal in terugziet.

vandaan waar geen denken is. Het komt niet ergens

vandaan waar ik lossta van jou en ik lijd omdat jij lijdt,
en waar ik medelijden met je heb en ik een goed mens

t drijft je? je houdt bijeenkomsten, en je schrijft boe

ken. Wilt houdt je aan de gang?

wil zijn. Nee, daar heeft het universum geen bood

schap aan. Het heeft ons medelijden niet nodig. Het

Ik weet echt niet waar het vandaan komt. Als ik eerlijk

heeft ons lijden niet nodig bovenop het lijden van die

ben heb ik het gevoel dat het allemaal gewoon gebeurt.

ander.

Ik heb er geen controle over. Jeff zou dat nooit gedaan

90

91

kunnen hebben. Als Jeff had geprobeerd dat voor el

Het komt allemaal uit het niets.

kaar te krijgen, zou hij pijnlijk gefaald hebben. En het

kan klinken alsof ik slim probeer te zijn door dit te

je bent een soort voertuig.

zeggen, maar zo voelt het echt. Het gaat moeiteloos.

Het ontvouwt zich gewoon allemaal, en ik weet echt

Maar het heeft niets met 'mij' te maken. Het komt

niet hoe het gebeurt of waarom het gebeurt, maar het

allemaal zonder enige moeite tevoorschijn. Het praat

gebeurt wel. De non-dualiteit die hier tot uitdrukking

over zichzelfl Het kost geen moeite om hier over te

wordt gebracht lijkt uit mijn mond te komen, en dat

praten, want er is niets om over te praten! Waar we

is altijd weer een verrassing.

het hier over hebben is niets. Het is geen ding. Het

kan niet vastgepind worden. Zodra we hier n woord

je zei daarstraks dat je vroeger heel verlegen was. je hebt

over zeggen, zitten we al in de droom. Als dat een

astrofysica gestudeerd aan de universiteit van Cambridge,

maal helder gezien wordt, als eenmaal gezien wordt

en dat heb je deels gedaan omdat je geen zin had om

dat hier niet over gesproken kan worden, komen de

contact te maken met andere

mense

woorden gewoon weer in alle vrijheid tevoorschijn,

zonder problemen met mij te praten!

en vraag me niet hoe! Ze komen gewoon. En als ik

n! En nu zit je hier

het onder woorden kon brengen zou ik zeggen dat

(Lacht) Ik weet het! Het is ongelooflijk. Ik weet het

ik achterover leun en kijk hoe de woorden tevoor

gewoon niet. Ik zit in mijn bijeenkomsten, en nu met

schijn komen, en ik weet echt niet wat er hierna weer

jou, en de woorden komen er gewoon uit. Als ik het

komt.

onder woorden kon brengen zou ik zeggen dat ik als

het ware achterover leun en gewoon kijk hoe deze

Veel kunstenaars hebben het hierover: als ze in de flow

woorden tevoorschijn komen. En soms verbazen ze

zitten, als ze werkelijk opgaan in wat ze aan het doen

me. Soms ben ik geschokt over wat eruit komt. Dan

zijn, dan komt de kunst nergens vandaan, doet de

heb ik zo'n gevoel van: 'Dat kan ik niet gedaan heb

kunst zichzelf, komt ze uit het niets tevoorschijn. Je zit

ben, dat zou ik nooit gezegd hebben'.

dan op het snijvlak van schepping en vernietiging, en

het gebeurt allemaal nu. Dit is schepping en vernieti

Alsje luistert naar de echte genien van deze tijd, de Ein

ging, en het kan niet gekend worden.

steins van deze wereld, dan zeggen ze dat ze hun ideen

niet echt zelfvoortbrengen, dat hun ideen gewoon uit het

En dat is de schoonheid ervan: als het begrepen kon

niets komen.

worden, zou het een ding zijn. Zou het een concept

92

93

zijn. Dit is gewoon zuiver niet-weren. En als het zoe

ken afwezig is, onthult het mysterie zichzelf, en dan
niet alleen in het spreken, maar overal in. In deze bloe
men, en deze vloer, en deze stoel, en deze tafel. Het is
alles. Alles is het mysterie.
Het is iets wat uit het niets komt. Het feit alleen al dat
dit gebeurt, dat is het wonder.

Wiskundig gezien zou onze planeet geen menselijk leven

kunnen herbergen als ze ook maar een heel klein beetje
anders zou zijn dan ze is. Dat is een van de dingen die
we vergeten: de fijne balans van alles. Dat is het gevoel
dat ik van je krijg: alles gebeurt gewoon, en we weten
niet waarom het gebeurt, maar zo is het nu eenmaal. En
er heeft zich al die jaren geleden een verschuiving in je
voorgedaan, en er is niet zoveel gebeurd, maar het had
enorme betekenis. Het gaat over beseffen hoe vervlochten
en delicaat en gevoelig alles is.
En hoe kostbaar alles is.

ja.
En hoever we daar in onze zoektocht van verwijderd
raken, in onze zoektocht om iemand te zijn. Het kost
bare middenin het leven. Het kostbare dat er altijd is.
We lopen het mis. We zijn te druk bezig met zoeken
naar iets.

94

Eigenlijk is er niets met me gebeurd. Er is niets veran

derd. Er wordt nog steeds een gewoon leven geleefd.
Er is alleen niemand die dar leven leeft. Het wordt
geleefd. Het leeft zichzelf. Het is Eenheid die zichzelf
manifesteert in de vorm van een ogenschijnlijk afzon
derlijk individu. In wezen is er geen verschil russen jou
en mij. Her is Eenheid die door deze ogen 'naar buiten
kijkt', en Eenheid die door die ogen 'naar buiten kijkt'.
En Eenheid heeft geen voorkeuren. Eenheid vindt het
net zo 'fljn' om door deze ogen te kijken of met deze
oren te horen, als om door die ogen te kijken of met
die oren te horen.
Het enige dat ons van elkaar scheidt, ogenschijnlijk,
is het 'ik'-verhaal. Een verhaal dat zo gammel is dat
het zomaar uit elkaar kan vallen en dan alleen maar
aanwezigheid overlaat. Dat is het wonder dat mid
denin alle dingen zit, precies middenin de warboel
van het menselijk leven. Als dat gezien wordt is dat
schokkend, want het vernietigt alle zoeken en laat jou
hier achter, volkomen aanwezig en volkomen afwe
zig.

En mensen raken zo ontzettend de weg kwijt. Dat is aan

de ene kant heel triest, en aan de andere kant heel verba
zingwekkend.
Maar het zou echt niet anders kunnen gaan. Misschien
zijn het lijden en zoeken er wel om ons dat te laten
zien. Misschien is alles zoals het moet zijn, en is sinds

95

de Big Bang al het kostbare en kwetsbare dat er uit is

dit ...

voortgekomen helemaal op zijn plaats.

Ik praat met een vrouw. Ze vertelt me over haar pas
Interview door Iain McNay

sie. Haar droom is om ooit een hotelletje te hebben,

Conscious TV

een bed-and-breakfast aan zee. Ik zie dat haar ogen vol

www.conscious. tv

beginnen te lopen met tranen terwijl ze me het verhaal

van haar droom vertelt. En dan merk ik dat deze ogen
zich ook met tranen beginnen te vullen. Wat er daar
gebeurt wordt als het ware hier weerspiegeld. Omdat
er niets is dat in de weg kan staan, is er hier alleen
nog sprake van een totale openheid naar anderen, een
open ruimte die alles verwelkomt wat zich voordoet.
Haar ogen lopen vol, mijn ogen lopen vol, wat is het
verschil?
Als hier niemand is, is er ook niemand om 'jou' buiten
te sluiten. Omdat er geen 'ik' is, is er ook geen afZon
derlijk 'jij'. Er zijn alleen maar twee stemmen, gezich
ten, het opwellen van tranen, of niet. Alleen maar wat
er gebeurt. Wat er gebeurt vult alle ruimte. Terwijl die
vrouw me haar verhaal vertelt, word ik haar. Ik verlang
ernaar een kleine bed-and-breakfast aan zee te hebben.
Dat is werkelijk waar ik het meest naar verlang. Ik voel
de passie diep in mijn botten, en de tranen komen.
Ik kijk

tv.

Er staat een spelshow op. Een man heeft

zojuist een groot geldbedrag gewonnen. Hij zegt dat

hij er zijn gezin van op vakantie wil laten gaan. Ze
zijn nog nooit op vakantie geweest. De man lacht en
schreeuwt en huilt van vreugde. Dit lacht en schreeuwt

96

97

en huilt van vreugde. Er is niets dat ons van elkaar

scheidt. 0, wat zal mijn gezin blij zijn als ze het te
weten komen!
Beelden van hongersnood op de televisie. Een jong
meisje uit Somali, niets dan huid en botten, met holle
ogen en stokjes waar haar armen zouden moeten zie
ten, staart in de camera. Er is niets om dat arme kind
mee buiten ce sluiten. Ik ben dat kind. Ik zit naar me

nu is er alleen maar een fascinatie voor product num

mer 176387, wat een mooie kleuren! Het wordt opge
slokt door het verkoopkanaal en de spelshow verdwijnt
zonder een spoor achter te laten. De spelshow zou wat
mij betreft een miljoen jaar geleden plaatsgevonden
kunnen hebben: dit vervangt alles.
De deurbel gaat en ik loop weg van het beeld van het
hongerende kind. Er staat een vriend aan de deur. Het

zelf te staren. Ze kruipt onder mijn huid, en alles heelt

hongerende kind wordt weggevaagd, en mijn vriend

zichzelf.

komt er voor in de plaats. De schoonheid van dit is

Ik zit in de trein. Een grote kale man begint zomaar

naar me te schreeuwen. Ik denk dat hij dronken is.
Hij schudt met zijn vuisten. Zijn gezicht is rood aan
gelopen van woede. Ik ben die man. Ik voel de woede,
het geweld, en daaronder de zorgen, de angst, de ver
kramping die hoort bij zijn identiteit als afz.onderlijk
individu. Ik ben die man geweest. Ik ben hem nu. Hij
is mijzelf en komt me tegen in de trein van 12.23 uur
naar Brighton.
En dan praat de vrouw niet meer over haar bed-and
breakfast-dromen, en de tranen worden weggeveegd.
Er blijft geen herinnering achter. Alles wordt schoon

dat het alles is en niets is. Het is niet iets bepaalds.

Het ene komt voor het andere in de plaats, en je kunt
onmogelijk weten wat er daarna komt. Vriend komt
in de plaats van stervend kind, broer komt in de plaats
van vriend, winkelier komt in de plaats van broer, kat
komt in de plaats van winkelier. Het komt allemaal
tevoorschijn uit het Onbekende, onschuldig, speels,
onophoudelijk.
Ik loop weg van de boze man. De boosheid verdwijnt
onmiddellijk. Het is net of het nooit is gebeurd. Er
komt iets anders voor in de plaats. En dan iets anders.
En dan weer iets anders. Er is genoeg ruimte hier voor
een hele wereld. Vreugde, boosheid, angst, droefheid,

geveegd, en begint opnieuw.

lachen, tranen. Alles is welkom hier.

De spelshow eindigt, en ik zoek een ander kanaal,

Ik kan het leven onmogelijk meer buitensluiten. Om

en nu is het een Tell Sell-kanaal, en het lachen en de

vreugde en het geld en het gezin zijn weggevaagd, en

98

dat er hier niemand is, is er alleen maar pure, onbe

werkte, ongecensureerde, ongefllterde ervaring. En je

99

kunt het niet eens een 'ervaring' noemen: er is hier

niemand om wat dan ook te ervaren. Er is alleen maar
dit, en het vindt plaats voor niemand. Niemand stort
er tranen uit, niemand voelt er angst, niemand kijkt er
televisie.

3
Bekentenissen I

Maar het is geen lege leegte. Het is een ruimte die on

ophoudelijk gevuld wordt met leven. Met de vrouw die
de bed-and-breakfast aan zee wil, met het hongerende
kind, met de vriend aan de deur. Jullie zorgen voor de
vaste vorm die mij ontbreekt. Het verhaal van tijd en
ruimte is dood hier, maar jullie houden het voor mij
in leven. Er is hier niemand, maar dan komen jullie in
beeld, en plotseling is: 'Er is niemand hier' niet waar
- net als elk ander concept.
Als je er niet bent, wat blijft er dan nog over behalve
alles zijn wat er is?
Als de getuige verdwijnt in alles waarvan hij getuige
is, als gewaarzijn verdwijnt in zijn inhoud, rest er niets
anders meer dan een diepe en totale fascinatie voor al
les wat er gebeurt.

100

101

Er is alleen maar dit. Alleen maar wat er gebeurt.

Voor het individu kan dat heel deprimerend klinken.

Maar als het in helderheid gehoord wordt,
is het een bevrijding met een explosieve kracht.

In bevrijding gaat het leven gewoon door,

alleen ben jij er dan niet meer.

Het leven leeft zichzelf,
wals het altijd al heeft gedaan.

Het is de verandering van

iemand die op een stoel zit
in zitten op een stoel dat gewoon gebeurt.
Het is de verandering van iemand die op straat loopt
in op straat lopen dat gewoon gebeurt.
Van iemand die zijn leven leidt in het leven dat ge
woon plaatsvindt.
Die verandering vindt niet plaats binnen de tijd.
In werkelijkheid vindt hij nu al plaats.

103

En te weten dat de laatste dag tevens de eerste dag is,

het laatste moment tevens het eerste.
Degene die deze woorden leest is degene die ze schreef
Om aanwezigheid te zien in elk ding op zichzelf,
Het antwoord op alles ligt vervat in die zin.

hoe klein het ook is.

Om naar de wereld te kijken en slechts een liefde te
zien zonder naam die zich weerspiegelt in jou.

Wat is het heerlijk om geen idee te hebben

wat er gaat gebeuren.
Om het leven jou te laten verrassen.

Mensen vragen me wel eens: 'Jeff, hoe is dat voor jou?

Hoe is het om ontwaakt te zijn? Hoe is het om in

Om elke morgen wakker te worden als een

Eenheid te vertoeven?' Ik kan die vragen onmogelijk

pasgeboren baby, met een schoongeveegd verleden.

beantwoorden. Ik weet eenvoudigweg niet hoe dat is.

Al die vragen zijn gericht op een individu, en hier is

Om te weten dat alles precies zo zal gebeuren

geen individu. Verlicht? Ontwaakt? Eenheid? Dat is

als de bedoeling is.

allemaal voor het individu. Als hier niemand is, is er

niemand om verlicht te worden, is er niemand die zou

Om te weten dat er niets hogers, spiritueler of nobe

kunnen ontwaken, is er niemand die iets zou kunnen

ler is dan 's morgens op te staan uit bed, je tanden te

weten over iets als Eenheid.

poetsen, kleren aan te trekken en de frisse ochtendlucht in te lopen.

Aan de andere kant zou het flauw zijn om te ontkennen

dat er hier iets veranderd is. Jaren geleden was er een af

Om te begrijpen dat er niets te begrijpen valt.

zonderlijk, tastbaar, ellendig zelfje dat zichzelf haatte en

de wereld vreesde, dat niet kon ophouden met denken,

Om elke dag, elk uur, elk moment te leven

dat 's nachts niet kon slapen omdat zijn geest zo actief

in de wetenschap dat het altijd je laatste dag,

was. Tegenwoordig is dat allemaal verdwenen. Maar

uur, moment is.

kijk, er is niets voor in de plaats gekomen. Het is niet

zo dat Jeff zich ellendig voelde en dat hij nu gelukkig is.

104

105

Dat is een prachtig verhaal, maar het heeft niets te ma

De figuur krijgt de ruimte en mag zichzelf zijn, zonder

ken met bevrijding. Het is waar dat het leven vandaag

enig voorbehoud.

de dag licht is, speels, een dans, helemaal niet serieus (en
die woorden komen er niet eens bij in de buurt). Maar

Dus als er vragen gesteld worden, komt er hier een

zeggen dat Jeffgelukkig is zou een afschuwelijke terugval

antwoord. Dat is de figuur in actie. Als iemand vraagt:

in de dualiteit betekenen. 'Jeff is gelukkig' en 'Jeffvoelt

'Jeff, wat heb je liever, rode of witte wijn?', dan komt

zich ellendig' verschijnen en verdwijnen samen. Als de

meestal het antwoord: 'Witte graag'. Voorkeuren blij

ene gaat, gaat de andere ook. En als ze allebei verdwenen

ven bestaan. Uit het niets spreekt het: 'Witte, graag.' En

zijn, kun je onmogelijk nog weten wie of wat je bent.

als iemand op straat 'H JefE' roept, draait het hoofd

zich om en trekt de mond een glimlach en zegt iets hier

En dat is totale vrijheid. Vrijheid om wat dan ook te

'Hoi!' terug, en ook dat maakt deel uit van het mysterie.

zijn. Vrijheid om dit te zijn. Vrijheid om dat te zijn.

Niemand hier, iemand hier. Dit kan door geen van deze

Vrijheid om gelukkig te zijn. Vrijheid om verdrietig te

beide conceptuele posities omvat worden.

zijn. Vrijheid om precies te zijn wat je bent. Maar het

is niet iets wat je kunt beoefenen. Het gaat niet om

Ik zou nooit dingen lopen rondbazuinen als: 'Er is hier

proberen te zijn wat je bent, proberen samen te vallen

geen zelf ' of: 'Ik heb geen ego', want om dat te kunnen

met wat er gebeurt. Nee, wat er wegvalt is het probe

zeggen zou er hier natuurlijk een zelf moeten zijn, een

ren, het moeite doen, de verkramping.

ego dat iets over zichzelf weet. Als het referentiepunt

van het 'ik' wegvalt, kun je niets meer over jezelf zeg

Jeffwas depressief en nu niet meer? Nee, wat weggeval

gen. En toch kunnen er woorden uit je mond komen.

len is, is het gevoel Jeff te zijn, depressief of niet! Wat

Maar dat zijn niet langer jouw woorden. Het is net

weggevallen is, is het gevoel een afzonderlijk individu

alsof het functioneren op het niveau van woorden en

te zijn. En toch- en hier wordt het allemaal wel heel

taal doorgaat zonder dat je er nog door gehypnotiseerd

paradoxaal- is de Jeff-flguur niet verdwenen. Defiguur

wordt. Er worden woorden gebruikt, maar ze kunnen

Bevrijding is niet het verdwij

nooit meer geloofd worden. Dus je vraagt naar mijn

nen van de figuur, de persoonlijkheid. Het gaat niet

naam, en ik zeg 'Jeff', of iets zegt er 'Jeff'. Zo simpel

over depersonalisatie of achterover leunen en onthecht

is het.

functioneertgewoon nog.

zijn van het leven (en dat is zo'n veelvoorkomende val

kuil in de spirituele zoektocht). Nee, een deel van die

Daar, in normale, alledaagse interacties, schittert het

vrijheid zit hem ook in de ruimte die de figuur krijgt.

wonder. We hoeven niet naar India te vliegen of de

106

107

komende dertig jaar te mediteren om het te zien. Het

gebeurt nu al.

Als je zo

leeft, hoe functioneer je dan in de wereld? Hoe

leefje dan?

Die vraag hoef je nooit te stellen. Op de een of andere

manier zorgt het allemaal voor zichzelf. Op de een of
Ik ben nooit opgehouden met mijn spirituele oefenin

andere manier worden de dingen gedaan. Het wordt

gen. Ze zijn uit zichzelf weggevallen, in hun eigen tijd,

's morgens wakker, het trekt kleren aan, het eet als het

toen gezien werd dat degene die gaat zitten mediteren

honger heeft. Ik kan mezelf onmogelijk losmaken van

precies dezelfde is als degene die in zijn stamkroeg een

wat er gebeurt. Wat er gebeurt is mijzelf, wat eigenlijk

pilsje gaat zitten drinken. Het is al zo dat er niemand

wil zeggen dat er hier geen persoon is.

gaat zitten om te mediteren, en het is al zo dat er nie

mand een biertje drinkt. Ik geloofde altijd dat medite

En toch blijft de figuur Jeff Poster functioneren, zijn

ren op een of andere manier 'hoger' of'spiritueler' was

leven leiden, en dat is zo'n groot geschenk. Alle vragen

dan bier drinken. Maar die verdeling zaaiende concep

vallen gewoon weg. Ik vraag mezelf nooit af hoe ik me

ten zijn het raam uit gegaan toen de schokkende gelijk

dien te verhouden tot het leven, omdat die vraag geen

waardigheid van elke handeling werd gezien. Daarmee

betekenis meer voor me heeft. Er is slechts het leven

viel het mediteren gewoon weg en werd zelfonderzoek

dat zichzelf afspeelt, de onmetelijkheid, niets dat doet

overbodig. Tegenwoordig ben ik niet meer genteres

alsof het alles is.

seerd in meditatie, in aanwezig zijn of in contact ko

men met de stilte of wat dan ook. Het leven- zoals het

En natuurlijk komen die woorden er niet eens bij in

is - is altijd toereikend.

de buurt. Het is de intimiteit die nooit onder woorden

gebracht zal worden. Het intieme van het ademen, van

Maar als je een spirituele oefening wilt, wil ik je die

natuurlijk best geven ...

het hart dat klopt, van het lichaam, van de stoel, van
de tafel, van de bomen en de bloemen, van alles, zoals
het is. En het is allemaal van mij, en niets ervan is van

0, kijk, je doet het al.

mij, en die ogenschijnlijke paradox verdwijnt in de ab

solute eenvoud van wat is.
Jezus zei dat je je leven moet verliezen om het te win
nen, en als alles verloren is, als er geen vragen meer

108

109

zijn, als alle zoeken wegvalt, rest je simpelweg het mys

terie van wat is, en wordt alles schoongeveegd en kljk
je met de ogen van een klnd de wereld in, altijd voor

Ik ben Jeff. Ik ben Jeff niet. Hetzelfde.

de eerste keer, en zie je slechts liefde in al zijn vermom

mingen.

Er is hier niemand, maar als je deze kant op kijkt en

vraagt: 'Hoe heet je?', antwoordt iets hier: 'Jeff'.
Wie geeft er antwoord? Er is alleen maar die vraag. Er

Als er werkelijk niemand is, is het dan geen leugen om

komt geen antwoord op, en de vraag lost weer op in

'Jeff' te zeggen als iemand vraagt hoe je heet?

de Bron.

Als je naar het theater gaat om naar een acteur in een

'Hoe heet je?' vraagt de Bron aan zichzelf. Eigenlijk

toneelstuk te gaan kijken, beschuldig je de acteur er

gebeurt er helemaal niets.

niet van dat hij liegt. Hij speelt in alle eerlijkheid en

waarachtigheid dat hij de koning is, hij speelt de ar
moedzaaier, hij speelt de spirituele zoeker. Hij speelt
dat hij Jeff is. Als aan de figuur in het toneelstuk wordt

Als je me vraagt wat ik gisteren gedaan heb, wordt het

gevraagd: 'Wie ben je?', dan antwoordt de figuur:

verhaal van gisteren verteld. Natuurlijk is er geen giste

'Jeff'. In alle eerlijkheid. Dit is niets dat speelt dat het

ren. Gisteren is een verhaal dat nu plaatsvindt. Morgen

alles is. Dit is niemand die speelt dat hij iemand is.

is een verhaal dat nu plaatsvindt. En toch, als je die

En in bevrijding zijn iemand en niemand niet twee

vraag stelt, is het antwoord niet: 'Gisteren is een ver

verschillende dingen. Die dualistische concepten los

haal -je vraag slaat nergens op!', maar: 'Ik ben wezen

sen eenvoudigweg op in het wonder van dat wat er

zwemmen. Wat heb jij gedaan?' Het antwoord komt

plaatsvindt, in het wonder van het spel.

op om aan de vraag tegemoet te komen. Verhaal komt

tegemoet aan verhaal, zonder enige moeite. Deze inti

Als je dus vraagt: 'Hoe heet je?', en dit antwoordt:

miteit wijst niets af.

'Jeff', zit daar helemaal geen tegenstrijdigheid in. Dit

voert geen strijd meer met de wereld.
En het spel gaat door.

110

111

Het is heel eenvoudig. Ik wil gewoon niets. Wat er ook

gebeurt, het is goed.
Ik kijk naar mijn vriendin Amy aan de andere kant van
Dit gebeurt, ok. Dat gebeurt, ok. Het maakt ge

de tafel. En naruurlijk is ze helemaal niet 'van mij'. Er

woon niets meer uit. En dat is vrijheid. Het is net als

is hier niets dat wat dan ook zou kunnen bezitten, laat

naar een fllm kijken. Maakt het echt iets uit wat er met

staan iemand anders. Er is daar trouwens ook niemand

de hoofdpersoon gebeurt? Als je opgaat in de fllm wel.

om te bezitten. Ze is mijn verhaal, en ik ben het hare.

Maar als je beseft dat de film slechts een film is, nee,

Zij is een figuur in mijn droom, en ik ben er een in haar

dan maakt het eigenlijk niet uit, want de hoofdper

droom. Ik kijk over de tafel en wat ik zie is een meisje

soon gaat niet echt dood, hij valt niet echt een afgrond

dat een kop thee drinkt. 'Mijn vriendin' is slechts een

in, hij doet niet echt iets.

verhaal. Wat is er in feite aan de hand? Een meisje drinkt

Het is de paradox van niets dat zich voordoet als alles.

is dat alles wat er is. Waar is onze zogenaamde 'relatie'?

Er gebeurt niets en alles gebeurt. Niets doet ertoe en

Alles wat ik kan vinden is wat er op dit moment gebeurt.

alles doet ertoe. En dat is helemaal geen paradox, maar

Een jongen en een meisje die samen thee drinken.

een kop thee, nu op dit moment. Ja, nu op dit moment

slechts de eenvoud van het leven dat zich nu afspeelt.

Ademhalen, het hart dat klopt, geluiden in de kamer,

En zelfs dat niet. Zelfs 'jongen en meisje die samen

gewaarwordingen in het lichaam - dat is het, punt.

thee drinken' is een verhaal. Er is alleen maar dit:

ademhalen,een hart dat klopt, geluiden, kleuren, thee
kopjes die rinkelen, hete thee, stemmen, licht, warmte.
Dat is alles wat er is. En daarbinnen is er nooit iets wat

Het hele gebeuren houdt op als je ziet dat op de wc

ons van elkaar scheidt. Zo vaak in het leven komt 'rela

zitten, of een kop thee zetten, of een wandeling in de

tie' russen ons in te staan en overschaduwt die de inti

regen maken, het meest spirituele is dat er is.

miteit die niets te maken heeft met twee afzonderlijke

mensen. Het is alsof een derde entiteit dan tussen ons
tween in hangt. Ik, jij en 'onze relatie'. Onze behoef
ten, onze verlangens, onze verwachtingen van elkaar.

En uiteindelijk, ja, vr je het vraagt; zelfs 'Eenheid' is

niet meer dan een concept.

Wat gebeurt er als dat alles wegvalt? Wat gebeurt er als

al die restanten uit het verleden hun relevantie kwijt

112

11.

zijn geraakt? Dan is er alleen maar dit- een meisje dat

een kopje thee zit te drinken en praat, en haar praten
gaat deze kant op. Het is zo ongelooflijk eenvoudig.
Het is het minst ingewikkelde van de hele wereld.
Omdat ze niet van mij is, is er ook geen 'relatie' hier
om te verdedigen. Niets om je zorgen over te maken,
niets om je aan vast te houden. Helemaal geen gevoel

voor het simpele feit dat ze er is. Ik weet dat zij hier
niet hoeft te zijn (want ze is vrij), maar ze is er wel. Ik
weet dat ik er niet hoef te zijn (want ik ben vrij), maar
ik ben er wel.
Het is allemaal zo onschuldig: ze is gewoon een meisje
dat daar thee zit te drinken en me over haar dag vertelt.

van bezit.

Er is geen verlangen om dat allemaal te bezitten. Het is

Omdat ze niet van mij is, kan ik in absolute helder

een 'relatie' als die genade er al is?

heid zien wie ze eigenlijk is. Omdat er niets is wat het

in de weg staat, is er ruimte om echt te luisteren, om
echt te zien, om er gewoon te zijn, deze thee te drin
ken en te genieten van dit moment samen- meer is

wat het is, en dat is genoeg. Wie heeft er behoefte aan

Maar als je er naar vraagt, zal ik tegen je zeggen dat ze

'mijn vriendin' is. Het is de kortst mogelijke manier
om al het bovenstaande uit te drukken.

er gewoon niet.
Omdat ze niet mijn vriendin is, is er alleen maar on
voorwaardelijke liefde. Ongelooflijk kostbaar. Onge
looflijk simpel.
En wat een vrijheid geeft dat! Er is hier gewoon niets
wat ons bij elkaar houdt. We hebben allebei de absolu
te vrijheid om weg te lopen. Maar dat hebben we nog
niet gedaan. Daar sta ik altijd versteld van: zij heeft
de absolute vrijheid om weg te lopen, maar dat heeft
ze nog niet gedaan. Misschien doet ze het op een dag
wel. Misschien doe ik het op een dag. Misschien is dat
morgen wel. Wie weet wat de toekomst zal brengen?
Maar op dit moment zit daar in elk geval een meisje
thee te drinken, en wat er overblijft is dankbaarheid

114

De ogen gaan open en ik kijk uit het raam van een

vliegtuig. London Gatwiek Airport is er, en ik ben dat.
De ogen knipperen en Amsterdam wist Londen uit.
Ik word Amsterdam, en dit vliegtuig is nergens heen
gegaan. Het landschap is veranderd, dat is alles.
Zonder de namen gebeurt er niet eens iets. Zonder de
namen is er alleen maar het geluid van de vliegtuigmo
tor, een raar gevoel in de maag als het vliegtuig daalt,
Amy's hoofd op mijn schouder, haar zachte ademha
ling en de vage geur van braaksel, afkomstig van het
stel vr ons, terwijl we neerdalen op Gatwick, Schip
hol, Charles de Gaulle.

115

Pure, ongefllterde ervaring is tijdloos. Londen ver

En dat is bevrijding.

schijnt en verdwijnt weer zonder een spoor achter te

laten; Amsterdam komt tevoorschijn en valt weer weg.
Californi versmelt tot Manchester, dat aankomt, even
blijft en dan weer zijn koffers pakt en vertrekt.

Het leven dat je tracht te begrijpen verschilt in geen

enkel opzicht van de 'persoon' die het tracht re begrij

"Dames en heren, we gaan beginnen aan onze afdaling

naar nergens. Wilt u alstublieft uw tafelbldd inklappen?"

pen.

Ik kijk weer uit mijn raam. In totale stilte snijdt de

vleugel van het vliegtuig de wolken door.
Bevrijding: een ontspannen in dit.
We reizen nooit en we komen nooit aan. Zelfs een
vliegreis van acht uur krijgt je nog geen centimeter van
huis.
We denken dar vrijheid bestaat uit hebben wat we wil
len hebben.
Wie ben ik?

Maar zodra je iets hebt, is er onzekerheid: je kunt wat

je hebt kwijtraken.

Wat is het 'ik'?

Ware vrijheid is het verlies van alles.
Je kunt de rest van je leven blijven zoeken, maar alles
wat je ooit zult vinden is een voornaamwoord, eerste

Want als je niets hebt, valt er niets te verliezen.

persoon enkelvoud.
Dat is het einde van de angst.
Je zult een klank vinden: iiiiik!
Als niets van jou is, is alles van jou.
Je zult een gedachte vinden: 'ik'.
Dat is het einde van de strijd.
Maar niets daarachter.
116

117

En als je niets bent, ben je ook alles.

Dat is het einde van alle zoeken.

Ik dacht vroeger altijd dat het heel belangrijk was om

een doel te hebben. Ik ben jaren bezig geweest om dat
doel te vinden. Ik heb mezelf veel ellende gebracht
door dat te doen. Alle andere mensen leken er een te

Zodra ik iets denk of zeg, weet ik dar het tegenoverge

hebben, maar ik kon het mijne niet vinden.

stelde van wat ik denk of zeg ook waar kan zijn. Dan
zijn de tegengestelden niet meer in strijd met elkaar.

Wat is het prachtig om te zien dat het leven geen

Dan vullen ze elkaar aan in plaats van elkaar te bedrei

doel nodig heeft. Dat het doel van het leven de doel

gen. Dan ga je met de tegengestelden spelen.

loze verschijning van dit moment is. Heeft muziek

een doel? Heeft een zonsondergang een doel? Heeft

Dan wordt het leven speels, en zijn woorden geen vij

dansen een doel? Het doel ervan zit in het luisteren,

anden meer.

in het zien, in het dansen. Het leven is betekenisvol

en betekenisloos tegelijkertijd. Het is beide en geen
van beide.

Wat moet je met je leven doen? Dat is altijd de ver

Wat is het prachtig om te zien dat mijn doel- als zoiets

keerde vraag. Wacht gewoon af wat her leven doet.

al bestaat - gewoon hier zitten is, ademen, het hart

dat klopt, geluiden die zich voordoen. Wat een ontzag

'Maar dat leidt tot inactiviteit en passiviteit!', zeg je

wekkende vrijheid zit daarin.

dan. Nou, wat ik merk is dat er actie plaatsvindt. Het

ademt. Het beweegt. Het komt uit bed. Het poetst zijn
tanden. Het maakt plannen, of niet. Het praat, of niet.
Het reist, of niet. Het Mysterie gaat zijn eigen gang.

Behoefte staat gelijk aan gebrek. Dit is al helemaal

Word stapelverliefd op dat alles. Of niet. Het Mysterie

compleet op zichzelf; het is al de overvloed waar je

blijft een Mysterie, hoe je het ook wendt of keert.

naar op zoek bent. Als je gebiologeerd wordt door de

dingen waar je naar verlangt, wordt er een gevoel van

Het is de zoeker die passief is.

tekort ervaren. En dan denken we dat dat verlangen

vervuld dient te worden om een einde re maken aan

118

119

dat gevoel. Maar krijgen wat we willen maakt maar

Bevrijding is het einde van de bevrijding. Wat een

heel even korte metten met dat gevoel.

prachtige paradox.

We willen niet echt wat we willen. Wat we werkelijk

Bevrijding is niet gewoon een ervaring. Ervaringen

willen is dat er een einde komt aan ons gevoel iets te

komen en gaan. Het is het wegvallen van degene die

kort te komen. Maar we proberen daar te komen met

ervaart. Het wegvallen van de persoon die ervaringen

behulp van het mechanisme van het willen.

heeft. Dat kan nooit iets zijn wat je ervaart, al leef je

nog een miljard jaar.

Als het willen volledig wegvalt, verdwijnt het gevoel

van tekort ook. En wordt belder gezien dat dit niets
tekort komt. Het is al volledig vol. Het is al op vol
maakte wijze zichzel(

Ik kijk naar een bloem. Alleen is er geen 'ik' die het

kijken doet, en valt er geen bloem te zien. En toch,

Zoals de zenmeester vroeg: 'Wat kom je tekort, nu op

dit moment?'

en toch, kijk - wie kan die ontegenzeglijk bloemige

pracht ontkennen? Wie kan er iets ontkennen? Bloem
of geen bloem, dit is er, hier, nu, voorbij het denken,
voorbij het intellect, voorbij woorden. Zeggen dat er
geen bloem is, is die bloemige pracht ontkennen. Zeg

Liefde is als er niets tussen ons in staat. En er staat

gen dat er een bloem is, is de werkelijkheid in n klap

nooit iets tussen ons in. Er is alleen maar liefde.

verpletteren, is beperkingen en grenzen en afgeschei

denheid aanbrengen waar die er niet zijn.
Een bloem of niet? Die vraag is al teveel. Het antwoord

Bevrijding is geen gebeurtenis die in de tijd plaats

ligt al te schitteren, en het heeft niets met woorden van

vindt. Bevrijding is het wegvallen van degene die op

doen.

die gebeurtenis zit te wachten!

Een bloem of niet? Wees voorzichtig! Of je nu wel een
Bevrijding is het wegvallen van de zoektocht naar be

antwoord geeft of niet, de zenmeester hakt je kop eraf1

vrijding.
Een bloem of niet? Hak!
120

121

was de eenvoud van wat er plaatsvond. Oude man,

grijzend haar, die op een stoel zit en zijn ontbijt eer.
Ik weet nog wanneer ik mijn vader voor het eerst zag.

Geen gevoel dat hij van mij was. Geen gevoel van be

Ik zag hem niet als mijn vader, niet als 'van mij' in

zit. Geen gevoel van controle of gebrek daaraan. Alleen

welke zin dan ook, maar gewoon als een figuur in een

maar een onschuldig figuur die volmaakt zichzelf was.

film, een rol die door het Zijn zelf gespeeld werd. Ik zag

Jezus zei dat hij en de vader n waren, en nu wist ik

hem in alle helderheid, ik zag wat er werkelijk te zien

wat hij bedoeld had.

was. Ik keek door het verhaal heen, het verhaal van de

vader en de zoon, het verhaal dat hij niet degene was

Op een bepaalde manier was het een dood. De dood

die ik wilde dat hij was, het verhaal van: wat als en wat

van het vaderverhaal, en daarmee ook de dood van het

als niet en misschien als. Toen al die zwaarte wegviel,

zoonverhaal. De dood van vader en zoon. De dood van

toen het verleden er net zo weinig meer toe deed als de

alles wat tussen ons in was komen staan. De dood van

toekomst, bleef er iets verbijsterend onschuldigs over:

de rollen. De dood van het doen alsof. De dood van

een oude man, grijzend haar, rimpels over zijn hele ge

de faade, de maskers, de spelletjes. En in die dood zat

zicht, levervlekken op zijn handen. Alle pogingen om

alleen nog de hartenklop van het leven. Niets wat echt

hem te veranderen hielden onmiddellijk op, en er was

is kan ooit sterven.

alleen nog dankbaarheid voor wat er was.

En niet alleen vader, maar ook moeder, zus, broer,
Het was allemaal zo onschuldig. Hij was zo onschuldig

vriend, geliefde: het zijn allemaal slechts tijdelijke

geweest. Ik was zo onschuldig geweest. Hij was hele

rollen. En die rollen kunnen heel nuttig zijn als je

maal niet mijn vader, en ik was niet zijn zoon. Dat

moet functioneren in de wereld, maar ze kunnen ook

waren alleen maar rollen die we voor de werkelijkheid

zo gemakkelijk tussen ons in komen te staan. Ze kun

hadden aangezien. De acteur in het toneelstuk was

nen zo gemakkelijk de intimiteit verhullen die er al

vergeten dat hij acteur was. Hij was vergeten dat hij

tijd is.

alleen maar de rol van de vader of de zoon gespeeld

had. Hij was gedentificeerd geraakt met de rol, en de

Als niets van jou is, is alles van jou. Als niets van jou

werkelijkheid was volkomen aan banden gelegd.

is, is er niets wat iets anders buiten kan sluiten. Als

niets van jou is, komt de wereld binnendenderen, in

Maar nu was de mist opgetrokken, de ramen van de

haar zuiverste vorm. Omdat er niet langer iets is wat

waarneming waren schoongeveegd, en alles wat er was,

de wereld buitensluit, is er een absolute intimiteit met

122

123

die wereld, met ogenschijnlijk anderen, met wat zich

lingen die niet zo ontwaakt zijn als jij, die arme zielen

ook maar aandient.

die nog ego's hebben! Nee, liefde kan niet buiten de

wereld staan, want ze is de wereld.

Omdat de rollen van vader en zoon er niet meer wa

ren, kon niets die intimiteit nog buitenhouden.

Het hart der aanwezigheid straalt liefde uit.

0, die intimiteit met die kleine man die zijn corn

flakes zit te eten! Het is te volmaakt en prachtig voor

woorden.

Dit alles komt tevoorschijn uit het niets. Waar het van
daan komt en waar het naartoe gaat, weet niemand.
Niemand weet er ook maar iets van, en toch wordt het

Er is niets om bang voor te zijn, want er is hier nie

ons gratis aangereikt. Dat is een daad van pure liefde.

mand.
Je hoeft deze woorden niet te begrijpen. Verdwijn
gewoon in het mysterie ervan. Versmelt met datgene
waar de woorden naar verwijzen.
In bevrijding worden hart en geest niet als gescheiden
eenheden ervaren.

Offer je begrip op. Het heeft zijn diensten al bewezen.

Non-dualiteit kan vaak zo droog, zo conceptueel, zo

intellectueel lijken. Al die concepten van nietsbeid en
afwezigheid en aanwezigheid! Maar eigenlijk gaat het

Dit gaat voorbij aan bestaan en niet-bestaan. Voorbij

allemaal over liefde. Liefde is de samensmelting van

aan zelf en niet-zelf. Voorbij aan subject en object, tijd

hart en geest.

en ruimte, verleden en toekomst. Al die woorden wor

den overbodig als de smaak van je kopje thee, of het

Non-dualiteit gaat niet over onthecht zijn van de we

tjilp-tjilp van een vogel, of het verkeerslawaai de fasci

reld, getuige zijn van alles en nergens aan deelnemen.

nerendste dingen van de wereld worden.

Het gaat niet over op je bergtop gaan zitten en neerkij

ken op de wereld, vol medelijden met die arme sterve124

125

Subject en object komen samen op en lossen samen

weer op.

Het is een vrije val richting intimiteit met alles. Het is

een liefdesrelatie met wat is. Het is absoluut op n lijn
zitten met het leven.

Maar in werkelijkheid is er geen subject, en ook geen

object.
Er is alleen maar wat er gebeurt. En zelfs dat is nog
teveel gezegd.

In bevrijding verandert alles en verandert er niets.

Alles verandert omdat het niet meer 'jouw' leven is,
en dat wordt nu in alle helderheid gezien. Alles wordt
anders omdat het allemaal zo heerlijk licht en trans
parant wordt. Alles wordt anders omdat het leven nu
niet meer tegenover de dood staat. Alles wordt anders
omdat alles wat je afvvees, alles wat je ontkende, alles
wat je wegduwde nu gezien wordt als niets anders dan
een uitdrukking van onvoorwaardelijke liefde.
En toch verandert er niets. Hak hout en draag water.
Eet, poep, word oud. Krijg kanker. Schreeuw het uit
van de pijn middenin de nacht. Dat houdt allemaal
niet op. Dit gaat niet over leven in een of andere new
age fantasiewereld. Dit gaat niet over troostende con
cepten aannemen en jezelf in de watten leggen. Dit is
de werkelijkheid op zijn puurst. Niets kan meer bui
tengesloten worden. Het is het einde van alle controle.

126

127

dit ...
Ik loop door Brighton. Er is alleen maar dit: kinderen
die schreeuwen, bussen die langsrazen, jonge stelletjes
in elkaars armen, een oude vrouw die op me

af komt

strompelen. Onze ogen ontmoeten elkaar, niemand

kijkt naar niemand. Niets tussen ons in. Alleen maar
intimiteit.
Een dakloze man vraagt om geld. Hij is al thuis, maar
weet het niet. Maar dat zeg ik niet tegen hem. Een
hand gaat een broekzak in, en er worden munten te
voorschijn gehaald.
Een kleine peuter in een blauwe tuinbroek met een
rood gezicht borst tegen me aan. Hij kijkt op, onze
ogen ontmoeten elkaar, en het is weer die oude vrouw,
die dakloze man. Iedereen is overal, en iedereen is
niemand, op mijn wandeling door Brighton op deze
mooie zonnige dag.
Ik ben terug in mijn flat en doe de afwas. Nu is er al
leen het kletteren van borden, het glinsteren van zeep
bellen, het

spetter-de-spetter en het drup-drup en het

ssshhh van water dat uit de kraan spuit. Ik kijk hoe de

afwas zichzelf doet.
Nu zit ik te eten met mijn vader en moeder. Tijdens
het dessert discussiren ze over politiek en godsdienst.
Stem, stilte, stem, stilte, en het ene is gelijkwaardig aan

129

het andere. Deze ogen worden volkomen in beslag ge

nomen door het schuim op de koffie, dat glinstert en
fonkelt in een straal zonlicht. Oe stemmen van mijn
ouders vermengen zich met het schuim, en het uni
versum is niets meer dan een schuimig muzikaal des
sert vol oude vrouwen en peuters met rode gezichten
in een tuinbroek, afwassen en daklozen, schreeuwende
kinderen en bussen die voorbij razen.

4
Non-dualiteit: niets te halen,
niets te verdedigen,
niets te leren

130

131

Ik heb nooit her gevoel gehad dat bevrijding iets met

mij te maken heeft, met de figuur die de wereld 'Jeff'
noemt. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik speciaal

Sterfen word
Totdat je dat geleerd hebt
ben je slechts een suffe gast op deze donkere planeet.

was, op wat voor manier dan ook.

Sterker nog, dat is precies wat wegviel: de speciaalbeid
van Jeff Ja, de schokkende realisatie was dat de vrijheid

Goethe

waar ik mijn leven lang naar op zoek was geweest he

lemaal niets met mij te maken bleek te hebben! Niets
te maken bleek te hebben met iets wat ik ooit gedaan
had, of niet gedaan had. Niets te maken bleek te heb
ben met inspanning of resultaat of met iets wat aan de
zoeker wordt toegevoegd. Nee, nee, nee. Degene die
op zoek was werd vernietigd, voor eens en altijd.
En dus valt er niets te verdedigen. Ik schrijf en spreek
niet om te bewijzen dat mijn versie van non-dualiteit
de 'juiste' is, wat dat ook moge betekenen. Ik hoef geen
aanspraak te maken op de manier waarop ik deze bood
schap voor het voetlicht breng, ik hoef er niet trots op
te zijn, ik hoef er geen beloften aan te ontlenen, want ik
heb haar nooit als mijn boodschap gezien. Ik hoef deze
rnanier van uitdrukken niet te vergelijken of te contras
teren met welke andere dan ook. Ik hoef geen leraren te
veroordelen die niet zo 'nondualistisch' of 'ontwaakt'
zijn als ik, wat dat allemaal ook in godsnaam mag bere
kenen. Het is geen competitie. Het is geen oorlog. Het
is onvoorwaardelijke liefde, en die heb ik niet in bezit.
En zelfs als ik haar wel in bezit kon hebben, zou ik dat
niet willen. Daar is ze te kostbaar voor.

132

133

En dat gaat denk ik gepaard met een zekere nederig

Niets te verdedigen - dat raakt rechtstreeks de kern

heid. Als er n 'keurmerk' van bevrijding- of hoe je

van wat ik wil overbrengen.

het verder ook wilt noemen- is, dan is het misschien

dat wel. Ik kan alleen uit eigen ervaring spreken. Jeff
voelt zich voortdurend nederig worden ten overstaan
van het wonder van wat is, van de genade van dit god

Het individu zal altijd het gevoel hebben dat deze vrij

delijke, doelloze, onbetaalbare spel. En hij weet dat

heid, deze genade, buiten zijn bereik ligt.

zijn woorden altijd en eeuwig zullen neerkomen op

het blaffen van een hond of het miauwen van een kat.

Zodra er sprake is van een individu, is er sprake van

Ze maken gewoon deel uit van het lied van het Be

afgescheidenheid, en zodra er sprake is van afgeschei

staan, de goddelijke dans van niets en alles die zichzelf

denheid ontstaat er een verlangen om daar een eind

toont in en als alles en niets, die zingt en zijn licht laat

aan te maken, om de afscheiding ongedaan te maken,

schijnen vanuit de tandenborstel waarmee ik 's mor

om thuis te komen. Het is de golf die hunkert naar

gens mijn tanden poets, vanuit de fishand chips die ik

hereniging met de zee. En natuurlijk weet de golf op

oppeuzel op het strand, vanuit de koude herfstbries die

een bepaalde manier wel dat hij nooit, nog geen secon

liefdevol langs mijn wangen strijkt, vanuit de honden

de, afgescheiden is geweest van de zee- dat het gevoel

poep waar ik onderweg naar huis instap en die mijn

een golf te zijn alleen maar een tijdelijke verkramping

nieuwe schoenen runeert.

van het geheel is.

Het leven vindt plaats, maar er is niemand voor wie

Het golfje is vanzelf een zoeker, en hij rem de wereld

het plaatsvindt. En als er niemand is, is er ook nooit

rond als een kip zonder kop, op zoek naar iets wat hij

iemand die de behoefte heeft om zich te verantwoor

natuurlijk om te beginnen al nooit kwijt is geweest.

den voor de mate waarin hij deze 'boodschap' begrijpt

Hij is het nooit kwijt geweest omdat hij het nooit in

of de wijze waarop hij haar tot uitdrukking brengt, en

bezit heeft gehad. Hij is het altijd geweest. De golf is

die daar zelfvoldaan over zou kunnen zijn. Er is nie

altijd, altijd, een volmaakte uitdrukking geweest van

mand die ooit nog in zijn eigen flauwekul zou kunnen

dat wat niet kan worden uitgedrukt. Jij - de figuur,

geloven. Niemand die zich nog druk zou kunnen ma

de persoon, het individu- bent altijd het goddelijke

ken over wat de wereld van hem, of zijn 'boodschap',

geweest dat zichzelf op volmaakte, volledige en uitput

denkt.

tende wijze tot uitdrukking bracht zonder een spoor,

zonder een restje achter te laten.

134

135

En de kosmische grap? Zelfs de eindeloze en uitput

is van een figuur, is er onmiddellijk ook sprake van

tende zoektocht naar huis van het individu - zelfs die

een wereld waarin die figuur functioneert. Een wereld

is altijd het goddelijke geweest dat zichzelf tot uitdruk

waarin die figuur leeft en ademt en zichzelf ziet. Een

king bracht. Is altijd Eenheid geweest op zoek naar

boos figuur ziet een boze wereld. Een depressief figuur

zichzelf.

ziet een wereld die hem depressief maakt. Een spiritu

ele zoeker ziet een wereld vol dingen waar je naar kunt

Natuurlijk was dat zo. Er is alleen maar Eenheid.

zoeken, een wereld vol leraren en leringen en de hoop

en belofte van verlossing.

Dus als de zoektocht instort, stort daarmee ook het

gevoel in dat je een individu bent dat losstaat van het

Degene die op zoek is ziet altijd alleen maar zijn eigen

geheel, het gevoel dat je een golfje bent in een grote

wereld.

zee. Dat is niet iets imellectueels. Je stort recht de in

timiteit in. Volkomen buiren het intellect. Volkomen

En binnen die wereld hoort de zoeker over ontwaken

buiten woorden.

of bevrijding of hoe je het ook wilt noemen. En daar

gaat hij naar op zoek binnen zijn wereld.

Maar hier zit 'm de kneep: het is niet iets wat je ooit
zou kunnen hebben, of doen.

Alles is mogelijk in de wereld van de zoeker. In de we

reld van de zoeker zijn er een miljoen verschillende spi

Waarom?

rituele wegen en processen en praktijken en doelstel

lingen. Een miljoen dingen om te doen, een miljoen

Omdat je er op de verkeerde plaatsen naar zoekt, en

dingen in de aanbieding. In de wereld van de zoeker

al je doen en laten gericht is op een toekomst die

kun je op zoek gaan naar verlichting, kun je wachten

nooit zal komen. Je zoekt ernaar in de wereld. Dat wil

op bevrijding, kun je uitkijken naar een vorm van ener

zeggen; je zoekt ernaar in jouw wereld. Een andere is

getische transformatie. In de wereld van de zoeker kun

er niet.

je naar bijeenkomsten gaan en horen over toekomstige

gebeurtenissen die je wel of niet gaan overkomen. Het
is een wereld vol overtuigingen. Het is een wereld vol
tweedehands concepten die doorgegeven worden door

De figuur en de wereld van die figuur zijn onlosma

goedbedoelende mensen die werkelijk geloven wat ze

kelijk met elkaar verbonden. Als er eenmaal sprake

je vertellen.

136

137

Maar bevrijding is niet iets wat de zoeker ooit zou

kunnen vinden in zijn wereld, want bevrijding is de
beindiging van de zoeker, en daarmee ook van zijn

In deze droomwereld is alles volkomen in balans. Een

wereld. Het is een wegvallen van zoeker en wereld, en

depressief figuur komt een wereld tegen die hem de

een duik in iets wat veel mysterieuzer, bezielender en

pressief maakt, waar hij ook gaat. Een angstig figuur

levendiger is dan alles wat die tweedehands concepten

komt een wereld tegen die hem angstig maakt, waar

ooit beloofd hebben.

hij ook gaat. Een zoeker komt altijd leraren tegen die
tegemoet komen aan zijn zoeken, die voeding geven

En die duik, nou ja, zodra we erover praten zitten we

aan het zoeken.

alweer in de taal van zoeker en wereld. Maar dat is

nu eenmaal de enige taal die we hebben. Alle leringen

Sterker nog, de leraar heeft de leerling net zo hard no

functioneren binnen dat gebied van zoeker en wereld

dig als de leerling de leraar. De leerling heeft dezelfde

(samen zouden we het de 'droomwereld' kunnen noe

functie in de wereld van de leraar als de leraar in de

men). Zelfs deze woorden, en de woorden die tijdens

wereld van de leerling. Hij komt tegemoet aan een be

mijn bijeenkomsten uitgesproken worden, functione

hoefte. Want een leraar kan zichzelf natuurlijk niet als

ren binnen de droomwereld, en daarom weet ik, zoals

leraar zien tenzij hij zijn leerlingen op de een of andere

ik ook altijd zeg, dat het gewoon niet waar is wat ik

manier gebruikt om die identificatie te creren en in

zeg zodra ik hierover spreek. Zodra ik hierover spreek

stand te houden. En zo klampt hij zich net zo stevig

heb ik er iets van gemaakt, iets in de droomwereld,

aan hen vast als zij aan hem.

iets waaraan de zoeker zich kan vastklampen en wat

hij kan proberen te begrijpen. Dan heb ik er iets van

In de droomwereld, in je streven een persoon te zijn,

gemaakt wat je je in de toekomst eigen kunt maken.

iemand te zijn in plaats van niemand, in je poging om

je leven te laten slagen, kom je altijd je eigen spiegel

Op een bepaalde manier ben je tot mislukken ge

beeld tegen.

doemd als je over non-dualiteit wilt praten. Dat maakt

ook deel uit van de nederigheid: het zien dat je nooit

En de leraren beloven je zoveel! Ze beloven je een

in staat zult zijn om dit tot uitdrukking te brengen. En

toekomstige gebeurtenis die ze 'verlichting' noemen,

dat zelfs het idee van een 'volmaakte' non-dualistische

of 'ontwaken', of een of andere verschuiving of ver

overdracht- mocht die al mogelijk zijn- nog steeds

andering in je waarneming, die je al dn niet kunt

totaal en volledig plaatsvindt binnen de droomwereld.

verwerven.

138

139

Maar in het wegvallen van de zelfverkram ping, en daar

ten van gedachten iets prachtigs zijn. Als je dan toch

mee van de verkrampte wereldruimte waarin alle lera

droomt, kun je misschien maar beter een fijne droom

ren en leringen zichzelf manifesteren, wordt de genade

hebben! Waarom zou je, als je dan toch droomt, niet

voelbaar, en dat heeft niets te maken met welke toe

positief denken in plaats van negatief? Waarom zou je

komstige gebeurtenis, of spirituele ervaring, of waar

niet denken dat je ontwaakt bent in plaats van in slaap?

nemingsverandering of bewustzijnstransformatie dan

Binnen de droomwereld kan het individu een miljoen

ook, of met alle andere dingen die de droomleraren je

verschillende dingen doen met zijn gedachten, en ge

beloofd hebben. En het is schokkend hoe gewoon het

dachten kunnen op hun beurt een miljoen verschillende

eigenlijk is. Het is een kop thee drinken. Het is fish

ervaringen creren. Maar waar we het hier over hebben

and chips eten. Maar nu drinkt niemand die thee, en

ligt daar volkomen buiten. Het kan niet vastgelegd wor

eet niemand die fish and chips. Theedrinken gebeurt

den in welke uitgedachte formule dan ook. Want 'er is

gewoon. Fish and chips eten gebeurt gewoon. De thee

geen persoon' en 'er is een persoon' slaan beide de plank

drinkt zichzelf. De fish and chips eet zichzelf. Dichter

mis. 'Er is keus' en 'er is geen keus' zitten er allebei naast.

bij dan dit kun je niet komen met behulp van taal.

Binnen de droomwereld komen die paren van tegenge

stelde begrippen samen op, en vallen ze ook weer samen

Het staat volkomen buiten alles wat je had verwacht.

weg. Maar

En het is niet zo dat er iets nieuws tevoorschijn komt

waar je echt naartoe wilt: je eigen afwezigheid.

ze

kunnen je niet meenemen naar de plek

-het is de openbaring van iets wat er al was, wat ogen

schijnlijk verborgen was, maar in feite altijd volledig
zichtbaar. Dit alledaagse leven heeft er altijd naar ver
langd om haar geheimen prijs te kunnen geven. De

Deze genade, dit wonder, laat zich onophoudelijk zien,

fish and chips en het kopje thee - en ja, zelfs de hon

buiten alle tegengestelden van de zelfverkramping om.

denpoep op het trottoir- waren altijd de Geliefde die

Het is juist dankzij die genade dat de zelfverkramping

ons terugriep naar huis.

zich kan laten zien. Zijn speelt elke rol, zelfs de rol van
degene die in onwetendheid lijkt te verkeren rondom

Dit is geen intellectueel inzicht. Als het zo eenvoudig

Zijn. Het is allemaal Zijn. Dat is de openbaring. Voor

was, zou het alleen maar een kwestie zijn van je gedach

niemand.

ten omzetten, bijvoorbeeld van: 'Dit is het niet' naar:

'Dit is het', of van: 'Ik ben niet ontwaakt' naar: 'Ik ben

De persoon heeft altijd gevangen gezeten in zijn we

ontwaakt'. Binnen de droomwereld kan het omzet-

reld zonder het ooit te beseffen. En toen stelde hij zich

140

141

voor dat vrijheid gevonden kon worden binnen die

En dar is het mooie hiervan, dat is de vreugde ervan:

wereld! Met het wegvallen van persoon en wereld, is er

waar we her over hebben is volkomen vrij, voortdurend

natuurlijk geen persoon meer die gevangen kan zitten.

beschikbaar, en biedt zich altijd en eeuwig aan, zonder

Is er alleen maar wat er is. Alleen maar niets dat alles is.

voorwaarden. Als deze boodschap werkelijk gehoord

Alleen maar dit- en daarmee zeg ik zelfs al teveel.

wordt, als her zoeken ophoudt en de zelfverkramping

heelt, wordt absoluut helder waar deze woorden naar

Het enige wat we eigenlijk kunnen doen is hier zo

verwijzen, en wordt het mijn-leraar-of-leer-is-beter

helder en eerlijk mogelijk naar verwijzen, en aan de

dan-die-van-jou-spelletje, dat op den duur zo serieus

hand van woorden naar een gebied gaan dat buiten de

en eentonig wordt, gezien als dat wat het altijd al was:

woorden ligt. En in de droomwereld gaan de discussies

een intellectueel spelletje, een strijd tussen ego's, iets

gewoon door:

wat deze figuur in ieder geval altijd heeft afgeleid van

de kern van deze boodschap: onvoorwaardelijke liefde,

'Mijn leraar/leer is beter dan die van jou!'

en de openbaring en uitdrukking daarvan.

'Lerares X is volkomen dualistisch - ze geeft men

sen iets spiritueels te doen, en dat berekent dat ze

En al die tijd is, buiten de vergeefse pogingen van

mensen nog steeds als afZonderlijke entiteiten ziet!'

deze figuur om deze boodschap over te brengen en

'Leraar Y praat puur vanuit zijn intellect!'

te verdedigen, die onmetelijke en toch zo gewone in

'Leraar Z gebruikt nog steeds het woord 'ik'- die

timiteit steeds op de achtergrond aanwezig gebleven

kan onmogelijk tot bevrijding zijn gekomen!'

- een intimiteit die bleef fluisteren dat alles goed is,

en dat er natuurlijk 'niets te verdedigen' valt, 'niets te

Je zult gewoon niet geloven hoe vaak ik dat soort din

verdedigen ...

'

gen hoor.
In de droomwereld kunnen sommige van die discussies
wel van enige waarde zijn. Maar ze missen volslagen
waar het om gaar: dat niemand dit kan overbrengen.
Er zijn geen verlichte mensen, geen ontwaakte men
sen. Niemand is ooit tot bevrijding gekomen. Want er
zijn helemaal geen mensen. De persoon is de zinsbe
goocheling. Niemand bezit deze vrijheid.
142

143

dit ...
Een ouder echtpaar loopt met een slakkengangetje
naar de taxistandplaats bij het station van Brighton.
De vrouw loopt op krukken, de man is heel klein en
kromgebogen en loopt een paar passen voor haar uit.
Hij kijkt naar de grond terwijl hij loopt. Hij kan niet
omhoog kijken; zijn kromme ruggengraat verhinden
dat. Deze ogen volgen hem. De adem stokt. Ik zie
mezel( Liefde hobbelt naar de taxistandplaats bij het
station van Brighton, en liefde kijkt stilletjes toe. Meer
dan wat ook ter wereld wil ik dat dit kleine, kromge
bogen oude mannetje en zijn vrouw veilig bij de taxi
standplaats aankomen, en ik weet niet waarom. Dan
draait het hoofd zich zonder enige waarschuwing om
en wordt dat alles vergeten terwijl er nieuwe geluiden
en beelden binnenstromen: een man die luidruchtig
met zijn mobiel staat te bellen, de geur van vleespas
teitjes uit Cornwall, een halfnaakte dame die parfum
aanprijst op een reclamebord.
Op een station in de metro van Londen tilt een man
zijn dochter op zijn schouders terwijl ze in de rij staan
voor de roltrap. Een stem roept door de luidspreker:

<Wil de man met dat meisje op zijn schouders haar

alstublieft neerzetten? Het is gevaarlijk om kinderen
te dragen op de roltrap!' De wereld stopt. Het is liefde
die zijn dochter op zijn schouders tilt, en het is lief
de die een vader wijst op het gevaar. Liefde spreekt
zichzelf toe. Ik ben de stem uit de luidspreker, en ik
145

waarschuw mezelf om mezelf niet te bezeren. Ik ben

de vader die zijn dochter meer liefheeft dan het leven
zelf. Tranen druppelen langs mijn gezicht, besmeuren
de vuile vloer van het Victoriastation en zijn onmid
dellijk verdwenen.

5
De oorsprong van de wereld

De kromgebogen oude man en zijn vrouw komen aan

bij de taxistandplaats, de vader zet zijn dochter neer
en houdt haar hand vast als ze de roltrap opgaan, en
ik zie dat ik in een Burger King zit en bediend wordt
door een jong meisje dat frietjes en een burger op een
rood dienblad legt, naar me opkijkt en vraagt: 'Wilt u
er ketchup bij?'
'Ja, graag', antwoord ik.
Een ongewassen dakloze man die stinkt naar bier en
lichaamsgeur peutert in zijn neus en eet het op en kijkt
naar mij, komt dan heel dichtbij me staan en zegt:
'Waar zit jij godverdomme naar te kijken, man?'
En hoe volmaakt is dat allemaal als je dood bent en het
niet meer uitmaakt wat er gebeurt.

146

147

Je kunt onmogelijk weten wat dit is.

Je kunt onmogelijk weten wie je bent. Of wat je bent.

De wereld bestaat alleen ais we aan haar denken;

scheppingsverhalen zijn voor kinderen.
In werkelijkheid wordt de wereld eik moment geschapen.

Of waar je bent. Tot het denken verschijnt en 'ik'

zegt.
'Ik'

Jean Klein

'Ik ben'
'Ik ben ... een persoon'
'Ik ben ... een persoon ... die in een kamer zit ...

'

Voordat het denken het verhaal vertelt van wat is, is er

slechts het Mysterie van dat alles. Voorafgaand aan het
verhaal is er alleen het niet-weten.
Voorafgaand aan het 'ik' is er geen wereld. Daar begint
alles.

Beelden, geluiden, geuren die zich nu voordoen. Gevoe

lens in het lichaam die plaatsvinden. Gedachten die uit
het niets tevoorschijn komen. Het geluid van de regen die
buiten neerklettert. Honger in de maag. Een hond die
blaft. De televisie die staat te tetteren. Dat is alles wat
er is.
Wat zich op dit moment voordoet, is al een volmaakte
uitdrukking van het leven. Her leven drukt zich hier op
volmaakte wijze uit en houdt niets buiten beeld. Niets
148

149

is hier afwezig. En natuurlijk, voordat je het zelfs maar

ding. Het is niets en het is alles. Als er bevrijding is, is

een 'moment' kunt noemen is het alweer voorbij.

die er voor niemand.

De kern van dat wat er op dit moment verschijnt, de

kern van dit verbazingwekkende schouwspel van beel

Je zult dit nooit in een boek kunnen vinden, en geen

den en geluiden en geuren bevat geen persoon, geen

enkele leraar kan je dit leren. Niemand kan dit aan je

centrum, geen referentiepunt, geen poppenspeler die

geven. En zelfs al zou dat wel het geval zijn, hoe zou

aan de touwtjes trekt. Het licht is aan, maar er is nie

je hebben kunnen weten dat het dit was? Wat er nu

mand thuis. Er zijn geluiden, gevoelens, gedachten,

gebeurt, op dit moment? Nee, niemand had je iets

maar er is gewoon geen persoon die de geluiden hoort,

kunnen vertellen over wat er nu verschijnt, wat er

de gevoelens voelt, de gedachten denkt. Het leven

nu op dit moment plaatsvindt. Dit is altijd volledig

vindt niet plaats bij iemand of voor iemand- het vindt

nieuw, volkomen fris. Het had nooit voorspeld kun

gewoon plaats. Het vindt plaats voor niemand.

nen worden.

jouw afwezigheid valt volkomen samen met de aanwezig

Het prachtige aan deze verschijning is dat hij altijd

heid van de wereld.

van jou is en van jou alleen, ondanks het feit dat er

geen 'jou' is. Het is absolute intimiteit, voor nie

Daarom kunnen we zeggen dat het leven al tot bevrij

mand. Nogmaals, woorden zullen er nooit bij in de

ding is gekomen. Het leven is al vrij van het persoon

buurt komen.

lijke zelf, en dus is het al volkomen vrij om precies te

zijn wat het is, om volmaakt zichzelf te zijn. Ja, het
is vanaf het allereerste begin al vrij geweest. Het was
nooit gebonden, en dus is de zoektocht naar vrijheid

Zijn is al het zijn van alles, op volmaakte wijze. Het

altijd vergeefs geweest.

speelt alle rollen. Het tapijt, het plafond, de muren,

de ramen. Ja, het is zelfs aanwezig in de laagste din

Bevrijding heeft niets te maken met een individu. Het

gen, in de kleinste dingen, in de meest onbeduidende

is niet iets wat je ooit in handen zou kunnen krijgen.

dingen.

Het is niet iets wat sommige mensen hebben en ande

ren niet. Het is geen staat van zijn, geen ervaring. Het

Elk idee dat het individu koestert omtrent bevrijding

is niet iets wat in een tijdsbestek plaatsvindt. Het is

zal door de levendigheid ervan worden vernietigd. Die

niet van mij en kan ook niet van jou zijn. Het is geen

levendigheid zal gewoon alle ideen verbranden die je

150

151

erover hebt. In een bepaald opzicht is die levendigheid

gegaan is, de dood van het oude, de dood van het be

heel destructief Ze verbrandt altijd de oude concep

kende. De dood van degene die je dacht te zijn. De

ten, de gedateerde ideen. Alles wat uit het verleden is

dood van wat je dacht nodig te hebben. Wat je dacht

blijven hangen wordt altijd weggeblazen door wat er

te willen.

gebeurt. Door het geluid van het hart dat klopt, door
de ademhaling. Door de muren en het tapijt. Door
beelden, geluiden en geuren die nu plaatsvinden.
Mensen reageren soms met boosheid en angst als ze
Het leven roept je altijd terug naar zichzelf Alles roept

deze boodschap voor her eerst horen. Ze zijn geschokt

je terug naar dit. En alles zegt: 'Luister, kijk, want je

te horen dat de figuur die ze denken te zijn niets meer

hoort niets anders dan God, je ziet niets anders dan de

is dan een fantasie. 'Ben ik niets? Ik dacht dat ik alles

goddelijke uitdrukking.'

was! Ik dacht dat ik alles deed!' Ja, dit gaat tegen alles
in wat we ooit gedacht of geloofd hebben. Het kan
heel confronterend zijn om te horen.
Maar her punt is: als je niets bent, als je niets hebt, als

Als je deze boodschap voor het eerst hoort, kan dat

alles wat er is aanwezigheid is, blijft er een verbijsteren

heel confronterend zijn. Her is schokkend om te ho

de openheid voor alles over. Voor gewaarwordingen,

ren dat je niets bent. En toch is het alleen omdat je

voor gevoelens, voor alles wat het leven re bieden heeft.

niets bent dat er ooit iets is gebeurd. Alleen omdat je

Wat gezien wordt is dat de poging om het leven buiten

niets bent kan het geluid van de regen buiten op dit

te sluiten altijd alleen maar heeft geleid rot uitputting,

moment gehoord worden. Niets staat het in de weg.

frustratie en wanhoop. De poging om het leven buiten

Alleen omdat je niets bent kunnen deze woorden nu

re sluiten is mislukt. Want her leven zal altijd zege

gelezen worden. Niets staat ze in de weg. Alleen om

vieren. Het zal elke poging om het buiten te sluiten

dat je volkomen afwezig bent kan deze aanwezigheid

verijdelen. Het zal alles ter plekke verbranden. Het is

zichzelf kenbaar maken. Alleen omdat jij er niet bent,

pure levendigheid. Het is pure energie. Die kan niet

is alles er. Dankzij jou bestaat de wereld.

buitengesloten worden. Dat staat het leven niet toe.

Alles wat er gebeurt verwijst altijd naar je afwezigheid.

In zekere zin is bevrijding een soort verlies. Het is een

Het verwijst naar de dood van alles war eraan vooraf

verlies van alles wat niet noodzakelijk was. Een verlies

152

153

van alle flauwekul. Een helder zien van dat wat er al

iets wat het in de toekomst zou kunnen krijgen, en die

was, maar wat een leven lang over het hoofd gezien

toekomst kwam maar niet.

werd in de zoektocht naar meer.

De zoektocht is mislukt, en was ook gedoemd te mis
Het is een leven dat geleefd wordt zonder het zoeken.

lukken. Hij was gebaseerd op een foutief uitgangs

Het is de dood van degene die zoekt, en het begin van

punt: dat er sprake was van een persoon. Een persoon

iets anders.

die zich onvolledig voelde en daar een eind aan wilde

maken. Als gezien wordt dat er niemand is, valt die

Als de zoektocht ophoudt, als de absolute vergeefsheid

zoektocht in duizend stukken uiteen.

van het zoeken in schokkende helderheid wordt ge

zien, dan wordt dit - dat wat is - heel fascinerend,

De zoektocht is dus mislukt, absoluut mislukt, en daar

want het is alles wat er nog over is. Ja, alles is je ont

zit je nu, in een kamer, op een stoel. Dat is het. Zitten.

nomen, letterlijk alles, en je staat naakt tegenover het

Gewone kamer. Gewone stoel. Honger in de maag.

leven, zonder mogelijkheden om het buiten te sluiten,

Geluiden die zich voordoen. Geuren van voedsel dat

volkomen weerloos, volkomen kwetsbaar, maar er is

gekookt wordt. Een vlieg die daar ergens zoemt. En

ook een kracht, een kracht die voortkomt uit de ab

wat een enorme teleurstelling is dat voor het denken,

solute zekerheid dat geen macht ter wereld je nog kan

dat zoveel meer had verwacht! 'We hebben hopeloos

raken. Je staat naakt tegenover het leven, en je wordt

gefaald! We hebben niet gekregen wat we wilden. We

het leven, en dan is het allemaal voorbij.

hebben onze doelstellingen niet bereikt!' Dus noemen

we deze boodschap 'hopeloos', want ze laat ons slechts

En dan word je heel intiem met wat er is. Wat er is

achter met dit, en we klampen ons nog steeds vast aan

wordt je levensgezel. Het kan je nooit verlaten. Het

de hoop op een toekomstige verlossing. We geloven

is een liefdesrelatie die nooit eindigt, en je kunt nooit

heimelijk nog dat een toekomstige verlossing moge

meer eenzaam zijn.

lijk is! We kijken om ons heen en zeggen: 'Dit? Dit is

niets!' Want we wachten nog steeds op alles, ergens in
de toekomst.

Laten we er niet omheen draaien: de zoektocht is mis

Maar als alle hoop verloren is, echt verloren, gaat de

lukt. Het denken is er niet in geslaagd om te krijgen

hopeloosheid ook verloren. Je bent alleen hopeloos als

waar het op uit was. Het was steeds op zoek naar iets,

je nog hoop koestert. De hoop dat er meer is dan dit.

154

155

Maar als alle hoop verloren is, echt verloren, kun je

der was opgevallen omdat je het veel te druk had met

ook nier hopeloos meer zijn. Hoop en hopeloosheid

zoeken naar ontwaken in de toekomst- kijk eens hoe

lossen op, en jij blijft over, hier, zittend op deze stoel,

het er gewoon ligt en zich aanbiedt, en fluistert: 'Kom

en je realiseert je: 'Wacht eens even - zo slecht is het

maar, ga maar op me staan, ik vraag niets van je.' Je zag

nou ook weer niet. Wat er gebeurt is helemaal niet zo

dat tapijt niet omdat je eerst verlicht wilde worden. Je

slecht. Sterker nog, het is best heel mooi! Deze stoel

wilde een verlicht persoon zijn die op dat tapijt stond!

zit lekker. Ademen vindt plaats. Het lichaam is warm.

Je was van plan om vijftig jaar aan jezelf te werken of

Er is eigenlijk helemaal niets mis met dit moment!' En

jezelf het nirvana in te mediteren voordat je dat ta

dan is er het schokkende besef: misschien is dat altijd

pijt zou zien. Of misschien was je wel van plan om

wel zo geweest.

re wachten tot je 'volledig aanwezig' zou zijn voordat

je jezelf zou toestaan om het tapijt te zien! Het was

Want kijk, een leven lang hebben we dit tot vijand

allemaal uitstel. Het was allemaal een beweging weg

gemaakt. Dit was nooit goed genoeg. Dit was re ge

van iets. Her was een beweging naar een toekomst die

woontjes, te saai. Dit was altijd een middel tot iets.

nooit kwam. Maar het tapijt was zo onschuldig al die

We wilden het buitengewone. We wilden dit nier- we

tijd. Het lag daar maar al die tijd en bood zich aan.

wilden ontwaken uit dit. We wilden dit niet - we wil

den een andere wereld, een andere toestand, een an

Het leven speelde zich al die tijd hier af maar je had het

dere ervaring.

te druk met de andere kant opkijken.

We hebben dit tot vijand gemaakt. We hebben een vij

En het plafond hebben we ook gemist. We hadden her

and gemaakt van het leven. Wat er gebeurde was nooit

te druk met onszelf veranderen, onszelf transformeren,

goed genoeg voor ons.

iemand of iets anders worden. Laar maar zitten dat

Maar als je er echt even bij stilstaat en er eens goed

al die tijd heeft het plafond je er heel rustig en zacht

naar kijkt, en het voelt, en aanraakt, en proeft, hoe

moedig aan proberen re herinneren dar zoiets niet kan,

onschuldig is het leven dan! Het is helemaal geen vij

dat je jezelf voor de gek loopt te houden, dat dit alles

and! Het leven is zo onschuldig. De stoel - alles wat

is wat er is. Al die tijd was het plafond een geheime

plafond, we wilden ontwaken onder dat plafond! En

hij ooit heeft gedaan is gewoon daar staan en zichzelf

uitdrukking van her goddelijke. Ja, Eenheid was er al

aanbieden, en fluisteren: 'Kom, ga zitten, neem even

tijd, verborgen in het plafond, het tapijt, je kleren, her

rust, ik ben er voor je'. En het tapijt dar je nooit eer-

ademen, in alles. Eenheid was er altijd, maar we had-

156

157

den het te verdomd druk met onze pogingen om ons

teruggeroepen, en dat het tapijt ons al die tijd naar dit

fictieve zelf te verbeteren, en we zagen het niet.

heeft teruggeroepen. Ze wezen altijd naar huis.

We wisten eigenlijk nooit wat we probeerden te wor

We zijn zo gehecht geraakt aan onze leraren- degenen

den, we wisten alleen dat dit niet genoeg was. En dus

maakten we ons niet druk om de stoel, want we dach
ten een toekomst te hebben. We maakten ons niet
druk om het plafond, want we dachten een toekomst
te hebben. We maakten ons niet druk om het leven,
om deze levendigheid, want we dachten een toekomst
te hebben. We investeerden in de spirituele zoektocht.
We investeerden in de verhalen over verlichte wezens.
We investeerden in wat ze ons vertelden.
Ergens onderweg heeft de wereld je verteld dat je een
'persoontje' was, een afzonderlijk 'ik' dat het moest zien
te maken, moest zien te slagen, iemand moest zien te
worden, en je geloofde het. In al je onschuld geloofde
je het allemaal. Je wist toentertijd gewoon niet beter.
Maar nu kunnen we volwassen worden. We kunnen
rijpen. We kunnen dit aanzien voor wat het is: het

die ons probeerden uit te leggen hoe we moesten leven

omdat ze geloofden dat ze de antwoorden gevonden
hadden en het goede nieuws wilden doorgeven - dat
we het meest voor de hand liggende over het hoofd
hebben gezien: het leven zelf heeft altijd geprobeerd
onze leraar te zijn, het leven zelf is altijd onze enige le
raar geweest. We hadden het zo druk met zoeken naar
die ontwakingservaring, die ervaring van gelukzalig
heid, al die tweedehands ervaringen waar we over ge
lezen hadden, dat we deze ervaring misliepen. Zo druk
met zoeken naar de buirengewone ervaring dat we de
gewone ervaring misliepen. Zo druk met onszelf wijs
maken dat we 'spirituele mensen' waren en daarom in
de buurt wilden zijn bij andere 'spirituele mensen', dat
we die oude vrouw op straat misliepen die waarschijn
lijk meer op n lijn zit met het leven dan wie dan ook
en die niet eens weet wat de woorden 'spiritueel' of
'ontwaakt' betekenen.

wonder dat zich recht voor onze ogen afspeelt. Als bij
toverslag is het er. En hoe onschuldig is het allernaall
We zijn nooit losgeraakt van die onschuld, nog geen
ogenblik. Al die jaren waarin we een eind hebben pro
beren te maken aan de afgescheidenheid, en nu komen
we erachter dat we helemaal nooit afgescheiden waren!
En dat de stoel ons al die tijd naar dit heeft terugge
roepen, en dat het plafond ons al die tijd naar dit heeft
158

Je ziet dit altijd voor de laatste keer. Je bent nooit

verzekerd van een volgend moment. Het is zo kost
baar, zo breekbaar. Het is altijd de laatste keer dat je
de stoel zult zien, de laatste keer dat je het plafond
zult zien, de laatste keer dat je het tapijt zult zien.
159

De laatste keer dat je je handen zult zien. De laatste

dus nergens op gebaseerd. Hij heeft geen basis. Het is

ademtocht. Het is gewoon arrogant om te denken dat

een luchtkasteel.

er nog een volgende dag komt. Een volgend moment.

Wat een arrogantie! Waarom zouden we een volgend

En vr 'ik', vr 'ik wil, ik heb nodig' is er niets. Vr

moment verdienen? Het mooie is dat we dat niet ver

'ik' wordt er niets gemist, zijn er geen behoeften. Het is

dienen, maar het toch krijgen. En dat is genade. We

volledig. Er ontbreekt niets. Voordat de zoektocht uit

verdienen het niet, maar we krijgen het toch, tot we

het niets tevoorschijn komt ontbreekt er niets.

het niet meer krijgen.

Zodra de zoektocht verschijnt, ontbreekt er iets. Dan
Mijn god, wat zijn we stout geweest! We hebben zo

wenden we ons tot de wereld om een eind te maken

veel slechte dingen gedaan in ons leven! Zijn zo kwaad

aan het gevoel dat er iets ontbreekt, en verschijnen er

geweest op anderen! Hebben zo geoordeeld over ande

leraren. De leraren zijn een projectie van ons gevoel

ren! We verdienen die genade niet! En toch is ze er. Ze

dat er iets ontbreekt.

wordt ons geschonken.

En de leraren beloven je iets in de toekomst. Iets wat
Dit is niet verdiend. Ongerechtvaardigd. Een geschenk

zij hebben, iets wat jij - als je geluk hebt of hard ge

dat ons gegeven is ondanks alles wat we hebben ge

noeg werkt -ook kunt hebben. En alles wat dat doet is

daan. Ondanks alles wat we hebben bereikt of niet be

voeding geven aan het gevoel van onvolledigheid, het

reikt, wat we geloven of niet geloven. We zijn niets, en

gevoel een afzonderlijk individu te zijn dat 'er nog niet

toch krijgen we op dit moment alles aangereikt. Alles

is'. En de leraren vinden dat heerlijk, want als je ver

wat we nodig hebben. Wat een arrogantie om te den

dwaald bent en zij je de weg kunnen wijzen, blijft hun

ken dat we nog meer verdienen! Aan de wortel van de

zelfgevoel overeind en worden ze niet langer bedreigd

hele spirituele zoektocht ligt arrogantie, narcisme, ego.

door de leegte.

De wortel is ik, ik, ik. Ik verdien dit! Ik verdien dat!

We lijken onze leraren maar niet los te kunnen laten,
Daar begint het dus allemaal: bij ik. Ik wil. Ik heb no

we lijken maar niet zonder hun autoriteit te kunnen

dig. Dat 'ik', die persoon, lijkt zo stevig , zo echt, maar

en het leven onbevreesd tegemoet te durven treden,

in de diepe droomloze slaap is hij er gewoon niet. De

zonder vangnet. Want de leraar loslaten zou ook be

persoon met zijn of haar wensen, doelstellingen en be

tekenen dat je de leerling loslaat. Wie zou je nog zijn

hoeften is er dan gewoon niet. Die hele zoektocht is

als je geen leerling meer was? Om de leraar los te kun-

160

161

nen laten moeten we onszelf loslaten. Het is een dood.

Misschien wel een leven lang hebben we onszelf gede
finieerd op basis van onze spirituele weg, onze oefenin
gen, onze leraren. We hebben onszelf beschouwd als
zoekers. Wie zouden we nog zijn zonder het zoeken?
W ie zou ik nog zijn als ik geen zoeker meer was? Die

en weten dat het altijd het wonder is geweest. Zien dat

het op de eerste plaats al nooit jouw leven is geweest.
Dat noemen we 'dood'. En daar zijn we bang voor. Zo
gestoord is het denken geworden.

vraag kan angstaanjagend zijn.

Dat is de reden dat de meeste mensen niet genteresseerd
zijn in deze boodschap. Ze willen nog steeds zoekers zijn.
Ze willen leven, ze willen niet sterven. En dat is prima,
dat maakt ook deel uit van het spel. Maar wat hier ge
deeld wordt met hen die bereid zijn om te luisteren, is
de mogelijkheid dat de leraar wordt losgelaten, dat de
weg wordt losgelaten, dat de zoeker wordt losgelaten, en
dar je overeind kunt blijven zonder krukken, zonder enig
referentiepunt. De mogelijkheid om zonder plattegrond
en zonder reisgids te leven. De mogelijkheid van leven in
vrije val, van de pure ervaring onder ogen komen zonder
dat iemand je hoeft te vertellen wat je hoort te voelen,
wat je hoort te denken, hoe je kunt veranderen. Om het
zonder pappa en mamma te doen. Zonder je idee van
God. Zonder hemel en hel. Zonder wereld.
Geen verleden hebben, geen toekomst, dat is vrijheid.
Volkomen alleen zijn, maar nooit eenzaam, nog geen
moment. Het leven onbevreesd tegemoet treden. Toe
geven dat je gewoon uitgeput bent door een leven lang
zoeken, doen alsof, proberen de puurheid van de erva
ring re ontlopen. Het leven in absolute helderheid zien
162

En zo eindigt het hele verhaal in het absolute mys

terie van dat alles. Het eindigt in verwondering. Het
eindigt in dankbaarheid. Het eindigt in eenvoud. Het
eindigt zoals het begonnen is, in alle onschuld. Jezus
zei: 'Tenzij ge weer als kinderen wordt, zult ge het Ko
ninkrijk der Hemelen niet binnengaan', en toen had
hij het hierover.
Je blijft achter met niets meer dan het mysterie, en alles
komt daaruit voort en valt er weer in terug. Waar het
allemaal vandaan komt en waar het heengaat, niemand
die het weet. Iedereen die beweert het te weten houdt
je voor de gek. Het mysterie kan niet gekend worden.
Niemand kent het.
Het komt tevoorschijn uit het niets en valt weer terug
in het niets, en daartussenin speelt zich dat verbijste
rende spel a( Dit is niets dat zich voordoet als alles.
Eenheid die zich voordoet als afionderlijkheid. Het
mysterie valt niet te doorgronden, en we zullen nooit
tot ontwaken komen, want we waren altijd al bezig
her re leven. We hebben het altijd al geleefd.

163

En natuurlijk hebben wij het helemaal niet geleefd

-

dit ...

het heeft zichzelf geleefd. Het is 's morgens wakker

geworden, heeft zijn tanden gepoetst en is naar zijn

Ik zit in een Jeff Poster non-dualiteitsbijeenkomst.

werk gegaan. Het heeft de afwas gedaan en is uitgegaan

Een vrouw stelt een vraag. Ze wil Eenheid ervaren; ze

met vrienden en thuis gekomen en naar bed gegaan.

is op zoek naar aanwijzingen en tips. Ze houdt haar

Het heeft alles gedaan.

pen klaar om aantekeningen te maken. Het geluid van

haar stem vermengt zich met warmte in de maag, een

Er is hier altijd iets geweest wat rustig, in alle onschuld

pijntje in de linkervoet, en de vage geur van iemands

heeft toegekeken toen de figuur Jeff werd geboren en

aftershave. Links van me hoest iemand en snuit zijn

opgroeide en zijn leven leefde, en het zal nog steeds

neus. Een auto claxonneert. Deze plek leeft.

rustig, vriendelijk, onschuldig toekijken als Jeff oud

wordt, ziek wordt en sterft. Het zal gelijkmoedig en

De woorden van de vrouw worden ergens geregistreerd.

liefdevol toekijken als het lichaam ophoudt te functio

Ik hoor alleen maar de melodie van haar stem. Alles

neren en wegvalt als een stuk kleding dar ongewenst is

in de ruimte danst op de melodie. De auto, de man

geworden. Dit spel zal zichzelf uitspelen, en de figuur

die zijn neus snuit, het kind achterin dat zich lijkt te

zal zijn leven leven, en alles zal worden omhelst door

vervelen, ze maken allemaal deel uit van een geheime

een liefde zonder naam.

dans.

Het maakt niet meer uit wat er met de figuur gebeurt.

De vrouw gaat zitten. Ze heeft niet in de gaten dat het

Het maakt gewoon niet meer uit. Dus morgen wordt

geluid van haar stem zojuist haar vraag heeft beant

Jeff omver gereden door een bus. Ok, ok, daar kan

woord.

ik mee leven. Dit is mooi genoeg geweest.

Stilte. Ik heb geen antwoord voor haar. Dit is leeg van

De oorsprong van de wereld is identiek aan haar ein

vragen en antwoorden. Ik ben een kind, ik weet niets

de.

over non-dualiteit. Alles wat ik weet is claxons, het

vleugje aftershave, het snuiten van neuzen en pijntjes

En alles wat er aan het einde van de wereld overblijft

in de voet. Hier leef ik. Hier, en niet in een andere

is een gigantisch diepe dankbaarheid voor wat gegeven

dimensie. De mond gaat open om te spreken, hoewel

is.

ik geen idee heb wat ik ga zeggen.

164

165

'Heb je de suiker meegebracht, schat?'

Amy en ik zitten op het strand in Brighton, kijken uit
over de zee en drinken thee uit papieren bekers. We
knuffelen in stilte en kijken toe hoe het Kanaal in- en
uitademt. Een zeemeeuw waggelt op ons af, slaakt een

6
Bekentenissen 11

schelle kreet, en schijt op de kiezelstenen.

166

167

Als je antwoorden wilt, als je iets wilt leren, als je iets

wilt 'krijgen', als je getroost wilt worden, ga dan naar
een leraar.
Als je uitgeput bent van het zoeken, als je bereid bent
om alles te verliezen, als je bereid bent om te sterven en
thuis te komen, lees dan verder ...

Soms stellen mensen me heel ingewikkelde vragen over

de aard van de werkelijkheid. Vaak lijkt het alsof ze op
zoek zijn naar iets wat ze niet kunnen vinden. Je ziet de
wanhoop in hun ogen. Het is een verlangen naar iets
wat ze niet kunnen benoemen.
Als ze toch eens konden zien dat het antwoord op hun
vragen zich hier bevindt, letterlijk hier, in het geluid
van hun stemmen als ze hun vragen stellen.
Je stem is God die zingt. Het maakt dus eigenlijk niet
uit wat de vraag is, want het antwoord is altijd het
zelfde.

Alle lijden is een variatie op 'Dit is niet genoeg'.

Als dat wat er gebeurt genoeg is,
kan er niet zoiets als lijden bestaan.

169

En kijk eens- wat er gebeurt is genoeg.

ken dan ooit. Mijn god, het is net een hond die achter

Hoe je dat kunt weten? Het gebeurt.

zijn eigen staart aanzit. Geen wonder dat dat spirituele

spelletje tot zoveel verwarring en frustratie kan leiden.

Er is geen weg die je dichter bij dit kan brengen.

Overweeg de mogelijkheid eens dat je deze woorden
Niemand hoeft je te leren hoe je moet ademen. Nie

nier aan het lezen bent.

mand hoeft je te leren hoe je moet 'zijn'.

Zijn hoeft niet te oefenen om 'zijn' te zijn. Zijn is al
volmaakt zichzelf. Je hoeft niet nog een laag aan Zijn

Het individu kijkt de wereld rond en vraagt zich af:

toe te voegen.

'Wat is de zin van dit alles? Wat is de zin van het le

ven?'

Er is Zijn, en er is een persoon die het 'zijn' oefent. En

wat is nu de kosmische grap? Dat de persoon die het

Als deze manifestatie

'zijn' oefent al 1 OOo/o Zijn is. Het is Zijn dat zichzelf

het zien ervan. Alles is er om gezien te worden.

al enige zin heeft,

dan ligt die in

oefent. Zijn dat zichzelf is, op volmaakte wijze! Dat is

waar als je zijn oefent, maar ook als je een pilsje drinkt

Het is als wakker worden uit een droom en je dan

in de kroeg om de hoek. NietS is 'spiritueler' dan iets

afvragen war de zin van de droom is geweest. Nou,

anders. En dat is niet fijn om te horen als je erg ge

vanuit de droom gezien zijn er een miljoen verschil

hecht bent aan je 'spirituele' persona.

lende antwoorden te geven op die vraag. Een miljoen

verschillende betekenissen, verklaringen, theorien.
Maar als je uit de droom stapt- en dat is natuurlijk

Je zult jezelf nooit bevrijden van de zoektocht. Je bent

niet iets wat jij kunt doen - wordt er gezien dat de

de zoektocht.

droom altijd maar naar n plaats geleid heeft.

Je gebruikt het zoeken om jezelf van het zoeken te verlos

Binnen de droom van tijd en ruimte, leek het alsof

sen. Zoeken naar het einde van het zoeken is meer zoe-

A wel moest leiden naar B. Bij het ontwaken wordt

170

171

gezien dat A altijd alleen maar tot het ontwaken kon

meer uit wat er in de droom is gebeurd. Trouwens, de

leiden. En dus 'leidde' het eigenlijk helemaal niet echt

poging om de droom te veranderen zou alleen maar

ergens naartoe, want buiten de droom is er geen sprake

meer dromen zijn.

van tijd, en dus ook niet van oorzakelijkheid.

Alles in de droom verwijst naar de mogelijkheid van
bevrijding.

Voor een persoon kan het leven serieus lijken. Als je ge

boren bent en op een dag zult sterven, en als je slechts
een beperkte tijd van leven hebt voordat je sterft, dan
is het leven serieus.

Alles wat er ooit in je leven is gebeurd is altijd volko

men op zijn plaats geweest. Alles deed zich voor om de

Als dat allemaal wegvalt, valt ook alle serieusheid weg.

figuur precies tegemoet te komen in waar hij of zij was.

Dan wordt het onmogelijk om dingen al te serieus te

Natuurlijk is dat zo: alles wat er ooit is gebeurd is een

nemen. Dan wordt het onmogelijk om al te zeer ver

projectie geweest van jezelf

wikkeld te raken in het verhaal van de wereld. En toch

kun je dan, gewoon voor de lol, nog spelen met de

Het is allemaal volkomen op zijn plaats geweest omdat

wereld. Er is geen 'ik' en geen wereld, maar toch speel

het allemaal een terugverwijzen is geweest naar hier.

ik als een kind en doe ik net alsof er een 'ik' en een

Alles wat er ooit gebeurd is heeft je verwezen naar dit.

wereld is.

Nu, op dit moment, is de geschiedenis van je leven

gewoon een verhaal dat nu opkomt. Geen enkel ander

En dan krijg ik ook een 'jij', en dat is prachtig. Niet

verhaal zou nu op kunnen komen, behalve dit. Nog

alleen maar een 'jij', maar ook een 'hij' en 'zij' en zelfs

maals, het is net als dat je ontwaakt uit een droom en

een 'hen'. Uit het niets komt deze verbijsterende we

ziet dat de droom de enige droom is die je gehad zou

reld tevoorschijn. Het is een dans, een spel van licht en

kunnen hebben.

geluid, en het is allemaal zo waardevol omdat het alles

is wat er is.

We hebben allemaal de 'juiste droom' gedroomd.

Mensen denken dat ze hun droom moeten veran

Ja, het serieuze gaat eraf, de

deren om iets te bereiken wat 'bevrijding' genoemd

heel serieus over dat wat spiritualiteit wordt genoemd!

wordt. Maar als bevrijding plaatsvindt, maakt het niet

Ik nam dat wat 'non-dualiteit' genoemd wordt altijd

172

zwaane.

Ik was vroeger

173

heel zwaar op! Ik raakte helemaal van streek als mensen

zameling gedachten heeft geen macht. Maar dat wil

niet zagen wat ik zag! Ik maakte me kwaad over al die

het denken niet horen! Het voelt zich bedreigd door

onverlichte mensen! Ik was heel serieus over dat wat

deze boodschap!

'vrijheid' genoemd wordt.

Wat is het mooi om te zien hoe machteloos je eigenlijk
Het leven is licht; het heeft geen centrum. Er is geen re

bent. Wat is het mooi om het op te geven en op te

ferentiepunt. Het is gewoon spelen. Speel mee. Wat valt

gaan in de verbluffende moeiteloosheid van dit. Om

er verder nog te doen als het zoeken opgehouden is?

gekruisigd te worden en te sterven en op te gaan in het

eeuwige leven. Wat een opluchting om niet langer iets
te hoeven doen of zijn. Natuurlijk kun je nog wel doen
alsof je doet en bent, maar het serieuze gaat ervan af.

Je zult nooit volledig aanwezig zijn. Als je volledig aan

wezig zou zijn, zou je vernietigd worden. 'Jij' en aan
wezigheid gaan niet samen.
Wil je ontwaken? Kom er dan eerst maar eens achter of
We zeggen: 'Ik ga nu aanwezig zijn'. Maar dan probe

er iemand op die stoel zit. Als gezien wordt dat er nie

ren we de tijd te gebruiken om aanwezigheid te berei

mand op die stoel zit, wordt er eveneens helder gezien

ken. We proberen de tijd te gebruiken om het tijdloze

dat er niemand is die ooit zou kunnen ontwaken.

te bereiken.
Er is alleen maar aanwezigheid; alles gebeurt al in to
tale aanwezigheid. Zelfs de meest uitgebreide en beto

Het geluid van de regen buiten. Maar wie hoort het?

verende gedachten aan morgen en gisteren vinden in

En waar is 'buiten'? Luister goed. Alleen dat geluid

aanwezigheid plaats. De 'jij' die zo hard bezig is om

vindt plaats: klits klets klits klets. Alleen het geluid,

aanwezig te worden - die 'jij' vindt al plaats in aanwe

maar waar is de persoon die luistert? Die zul je nooit

zigheid!

vinden. Je zult altijd alleen maar het klits klets klits klets
vinden. Alleen maar geluid dat plaatsvindt.

Sterker nog, 'jij' kunt niets doen, laat staan aanwezig

worden! Een verhaal kan niets doen. Een verhaal is

En dat vindt niet 'buiten', in tegenstelling tot 'binnen',

niet meer dan een verzameling gedachten, en een ver-

plaats. Het vindt hier plaats, de enige plaats waar wat

174

175

dan ook gebeurt. Los van buiten of binnen, los van de

vlieg', opkomen, wordt er gepoogd van ze af te komen.

tegenstellingen die ons leven definiren, gebeurt alles

We voeren oorlog met onszel( Het denken voert oor

hier. De regen, gedachten, oorlogen, genociden, rock

log met het denken.

concerten, het zonnestelsel, pijn, alles.

Als die oorlog wegvalt, mogen gedachten er gewoon
En dan kom je tot het inzicht dat er eigenlijk ook geen

zijn. Welke gedachten dan ook. Alle gedachten. Ze zijn

'hier' is. 'Hier' vraagt om zijn tegengestelde, 'daar'.

hier allemaal op hun plaats. Alle vliegen van de we

reld mogen komen. Omdat het niet langer belangrijk

Als zelfs die tweedeling wegvalt, blijft er niets anders

gevonden wordt om een beweging te maken richting

meer over dan ... nou, klits klets klits klets.

'stilte', en 'lawaai' niet langer wordt afgewezen, mogen

die vliegen zo lang blijven als ze willen. Dat is liefde.

En misschien zelfs dat niet eens.

Je kunt niet stoppen met denken. Ben je er ooit mee

Stilte bestaat niet. Als je echt naar stilte luistert, merk

begonnen? Als jij het denken zou doen, als jij die pijn

je dat die gewoon overloopt van levendigheid, van le

lijke gedachten allemaal zelf in het leven zou roepen,

ven. Stilte is lawaai. Lawaai is stilte. Het zijn geen twee

zou je daar ook weer mee kunnen ophouden. Dan zou

verschillende dingen.

je daar nu, op dit moment, mee kunnen ophouden, en

zou je er om te beginnen al niet mee begonnen zijn.

Ons probleem is dat we de stilte wel willen, maar het

lawaai niet. We willen stilte in ons hoofd en geen la

Zie je? Het zijn niet jouw gedachten. Net zoals de vo

waai. Net zoals we in stilte willen mediteren, maar het

gel die buiten aan het fluiten is niet van jou is, zo is

zoemen van de vlieg in de kamer maakt teveel lawaai en

ook die gedachte niet van jou. Vogels fluiten, gedach

daardoor wordt onze meditatie verstoord. Dus wordt

ten vinden plaats, einde verhaal.

de vlieg afgewezen.
Met gedachten is het net zo. We willen fijne, geluk
kige, spirituele, liefdevolle gedachten, maar niet die

Er had ook niets kunnen zijn. Maar er lijkt hier toch

andere. Dus als die andere, van het type 'zoemende

iets te zijn. Er had sprake kunnen zijn van een don-

176

177

kere, lege leegte met niemand om te weten dat die er

niets, want het staat nergens los van! We zouden het

was. Maar toch lijkt er hier iets te gebeuren. Er lijkt

helemaal geen Eenheid moeten noemen, maar een be

sprake te zijn van beelden, geluiden, geuren, kleuren,

ter woord is er niet voor. We zouden onszelf gek kun

beweging. Lichamen, bomen, bloemen, auto's. Oorlo

nen rnaken met al die discussies over woorden ...

gen, kanker, jonge hondjes. Er had ook niets kunnen

zijn, maar toch is er iets.
Dat is het enige wonder. Daar hoef je op geen enkele

Heel veel spiritueel onderricht gaat over het terugbren

manier bij weg te gaan. Altijd zien we hoe het wonder

gen van je gewaarzijn naar het huidige moment, over

zich ontvouwt, recht voor onze ogen. Beseffen we wel

aandacht hebben voor wat is, over alles laten zijn zoals

hoeveel geluk we eigenlijk hebben?

het is, of over op een of andere manier vrede zien te

krijgen met wat er gebeurt.
Wat ik je hier voorhoud is dat er alleen

Mensen vragen: 'Als alles Een is, waarom lijkt er dan

sprake te zijn van afgescheidenheid?'

maar

is wat

er gebeurt, en dat er niemand is die ergens aandacht

voor zou kunnen hebben, alles zou kunnen laten zijn
zoals het is, of vrede zou kunnen hebben met wat er

Alleen een afzonderlijk persoon zou zoiets vragen. De

gebeurt. Dat zou suggereren dat je losstaat van wat er

golf kijkt naar de zee om zich heen en vraagt: 'Waarom

gebeurt, en dat is de voornaamste illusie, die wegvalt

zijn er zoveel golven als het allemaal zee is?'

bij bevrijding. Nee, er zijn alleen maar beelden, gelui

Natuurlijk was er nooit sprake van een afzonderlijke

aanwezig kan zijn of niet.

den en geuren die nu plaatsvinden, maar niemand die

golf. En daarmee lossen de vragen op en wordt het ab
soluut duidelijk wat het antwoord is.

'Ik ben aanwezig in dat wat is' is gewoon weer een

identiteit.
Als er niemand is om aanwezig te zijn, verliest het idee

Waarom lijkt Een te verschijnen als twee? Nou, in feite

van aanwezig zijn gewoon zijn betekenis. Dan is er al

is dat niet zo. Eenheid verschijnt niet als wat dan ook.

leen nog aanwezigheid, en niemand om te weten dat

Eenheid is alles wat verschijnt. Eenheid doet eigenlijk

die er is.

178

179

niets anders dan een luchtspiegeling te zijn. Hoe tra

gisch lijkt dat allemaal, gezien vanuit de verkramping.
Voordat er sprake is van zelfverkramping, voordat er

Maar hoe volmaakt is het allemaal als het gezien wordt

sprake is van 'ik', is er geen wereld. Dan is er alleen

in helderheid, hoe speels, hoe licht.

maar gewaarzijn, en niemand die gewaar is; alleen

maar bewustzijn, en niemand die bewust is. Alleen
maar Zijn dat volmaakt zichzelf is en zich volkomen
onbewust is van zichzelf, want vr het 'ik' is er geen

Er is een spiegel. En plotseling dansen en spelen er

sprake van twee, en dat is wel nodig, wil iets zich be

atomen en oceanen en oorlogen en supernova's en zee

wust zijn van zichzelf.

meeuwen voor de spiegel, en die worden erin weer

Voordat er sprake is van 'ik' is er absoluut niets, en

helzen elkaar, een man krijgt kanker en sterft met heel

niemand om te weten dat het niets is. En elke nacht,

veel pijn, iemand anders baart een kind, iemand an

tijdens de diepe slaap, als de zelfverkramping terugvalt

ders wordt een groot acteur of een groot zakenman, ie

in de oceaan van Zijn, als het lichaam zichzelf heelt

mand anders vindt een medicijn tegen kanker, iemand

na een dag van verkramping, is er een heelheid die het

anders wordt spiritueel leraar, iemand anders verliest al

afzonderlijke individu nooit zou kunnen vinden.

zijn geld. En dan, een ogenblik later, eindigt de dans

spiegeld. Je kijkt naar de weerspiegeling: geliefden om

en kijk je in de spiegel, van heel dichtbij, en je ziet dat

En dan vindt 's morgens weer de zelfverkramping

hij net zo schoon, zo onschuldig, zo fris is als hij was

plaats. Zijn verkrampt en creert zo de illusie van een

voordat de dans begon. De spiegel is niet bezoedeld

losse golf in een eindeloze oceaan. En voor je het weet

door de dingen die gebeurd zijn.

heb je weer een mens. Heb je een persoon die naar een
wereld kijkt en tijd ziet, en ruimte, geboorte, dood.

En dan zie je dat je de spiegel onmogelijk los kunt zien

Heb je een individu dat vrij wil zijn van die individu

van wat er in weerspiegeld wordt. De spiegel was de

aliteit en de rest van zijn dagen door gaat brengen met

weerspiegeling, en de weerspiegeling was de spiegel. Ze

zoeken naar die vrijheid, op een miljoen verschillende

staan niet los van elkaar.

manieren.
En dan zie je dat zelfs de spiegel er eigenlijk niet is. En
Maar elke nacht wordt dat individu tijdens de diepe

jij ook niet.

slaap uitgewist. Iets wat zo stevig en echt lijkt, blijkt

180

181

lichaam, en nu niet meer. Je kunt niet weten wat het

gaat doen. Het beweegt, of het beweegt niet.
Iemand die intelligent is vraagt: 'Als er geen 'ik' is en
geen 'jij', waarom wu er dan ooit sprake zijn van me

Het komt niet stil te vallen. Het gaat niet achterover

dedogen? Waarom zouden we dan niet gewoon achter

leunen en zegt niet 'Het is allemaal een droom, dus

over gaan leunen en de wereld laten lijden?' Dat is een

waar zou je je druk om maken? Niets is echt, dus wat

hele goede vraag.

heeft het voor zin?'. Nee, het heeft geen tijd voor die
starre, tweedehands concepten. Het leeft voluit. Het

Maar de essentie van mededogen is dit: dat we niet

reageert op het leven en niets anders. Alle intellectuele

twee zijn, dat jouw pijn mijn pijn is, dat jouw lij

argumenten en discussies ter wereld kunnen niet eens

den mijn lijden is. Juist omdat we niet los van elkaar

bij de levendigheid ervan in de buurt komen.

staan kan er sprake zijn van mededogen. En dus zie

ik een oud vrouwtje proberen de weg over te steken

Het komt in beweging om die oude vrouw te helpen of

en worstelen met haar zware boodschappentassen, en

niet. Het helpt als het kan, en doet het niet als het niet

we staan weliswaar niet los van elkaar, het is maar een

kan helpen. Het neemt niet de starre houding aan van 'ik

droom en haar lijden is een illusie van het denken, en

moet goed zijn, ik moet oude vrouwtjes de weg over hel

we zouden hier nog jaren kunnen gaan zitten discus

pen'. Nee, het neemt geen enkele conceptuele positie in.

siren over wat echt is en wat niet, maar wat ik merk is

Als het dat wu doen, wuden zijn handelingen star zijn,

dat dit lichaam in beweging komt en de weg oversteekt

geforceerd, en misschien zelfs wel ongepast. Het is mo

en die oude vrouw helpt die voor mij niet kan bestaan

gelijk dat hulp het laatste is wat die oude vrouw nodig

en dat ook niet doet.

heeft! Als je een vaste houding aanneemt, handelt vanuit

een vaste moraliteit, vanuit een stel regels en voorschrif

Want natuurlijk helpt het zichzelf. Het ziet zichzelf als

ten die je zijn aangereikt, ga je iemand misschien wel

een oud vrouwtje, en er is beweging om zichzelf de

hulp opdringen terwijl hij er op dat moment alleen maar

weg over te helpen. Wat valt er verder nog te doen, als

behoefte aan heeft om met rust gelaten te worden. Soms

je er toch niet bent? Als hier niets te verdedigen valt, is

is weglopen het meest 'meelevende' wat je kunt doen.

er alleen nog een openheid voor wat er gebeurt.

Het reageert op wat er gebeurt, en zijn reacties zijn
En wat ik nu merk is dat de voeten zich over de weg

altijd fris en onvoorspelbaar. En naderhand is er niet

bewegen. Nu merk ik dat ze stilstaan. Nu beweegt het

het gevoel iemand te zijn die goed is of vol mededo-

182

183

gen, omdat het heel helder is dat er helemaal niemand

Wat gebeurt er als alle gehechtheden wegvallen?

bij betrokken is geweest! Er was gewoon een in bewe

ging komen om te helpen, of niet. Je kunt je niet laten
voorstaan op wat je niet gedaan hebt.
In het hart van het kruisbeeld ligt het eeuwige leven. In
Dat is de essentie van mededogen: verdwijnen en plaats

het hart van het meest verschrikkelijke wereldse lijden,

maken voor wat er gebeurt. Oplossen in de uitgestrek

temidden van gebroken beenderen en aan flarden ge

te open ruimte waarin de hele kosmos zichzelf kan uit

scheurde huid, juist daar bevond zich de eeuwigheid.

spelen, een ruimte die niet losstaat van die kosmos.

Jezus probeerde niet aan het kruis te ontsnappen, maar

ging willens en wetens zijn dood tegemoet, omdat hij

En zo eindigt het hele gebeuren opnieuw in het myste

wist dat alle geweld in de wereld het Onvernietigbare

rie van dat alles. Het mysterie van oude dames helpen

niet zou kunnen vernietigen, het Onwankelbare niet

oversteken!

zou kunnen doen wankelen, de ongeboren, onsterfelij

ke essentie van het Leven zelf niet zou kunnen raken.

Niets is blijvend. Dit leven is

zo

verbijsterend kwets

baar, zo prachtig transparant. Wat je hebt kun je verlie

De Boeddha is nooit verlicht geworden.

zen. De mensen waar je van houdt kunnen sterven. Je

grootste successen kunnen vergeten worden.
De wortel van alle lijden is de gehechtheid aan dat

Jezus is nooit gekruisigd.

Hoe kan dat?

wat vergankelijk is, zoals de boeddhisten altijd gezegd

hebben. Dan kan het zijn dat er gepoogd wordt om

Een zen-koan voor jou!

afstand te doen van alle gehechtheden, om zo een staat

van ongehechtheid te bereiken.
Hint: Als er niemand is, wie kan er dan iets doen,
Maar dat wordt weer een nieuwe gehechtheid, mis

laat staan verlicht worden ofsterven aan een kruis?

schien wel de grootste van allemaal: de gehechtheid

aan ongehechtheid.
184

185

De dood is niet iets om te vrezen, want de dood is

helemaal niet 'iets'.
Niemand is ooit gestorven.
Elke nacht sterven we - we beseffen het alleen niet.
Elke nacht valt het 'ik-verhaal' weg. Verleden, heden

Nu, op dit moment, is er alleen maar aanwezigheid. Een

en toekomst vallen weg. 'Ik en mijn moeilijke pro

paar tellen vr wat we de dood noemen, is er alleen

blemen, ik en mijn successen, ik en mijn spirituele

maar aanwezigheid.

zoektocht, ik en mijn onzekere toekomst' - het valt

leen maar aanwezigheid. Wat wegvalt is de persoon. Wat

allemaal weg.

wegvalt is de persoon die onderscheid maakt tussen het

Bij je zogenaamde sterven is er al

leven en de dood, de persoon die de een bemint en de

In de diepe, droomloze slaap is er absoluut niets, he

ander haat. Wat wegvalt is alles wat weg kan vallen. Wat

lemaal niets, en niemand om het te kennen als niets.

er overblijft, dat kun je nooit weten. Alles wat we daar

In de diepe, droomloze slaap ben je dood. Dat is geen

over zeggen zou puur conceptueel zijn.

vraag.
De dood is dus een duik in het onbekende, het on
Wtzarom zijn we bang voor de dood? Elke nacht zijn we

kenbare, het ongeborene, het onsterfelijke. En zelfs dat

aan het oefenen!

is teveel zeggen. Zelfs dat is alleen maar de persoon

die spreekt. In afwezigheid van de persoon is er niets.

En dan worden we 's morgens wakker en zeggen we:

Geen wereld. Geen geboorte. Geen dood. Geen tijd.

'Ik heb vannacht lekker geslapen'. Je hebt natuurlijk

Geen ruimte. Geen wereld om in te sterven, en geen

niet lekker geslapen, want je was er niet. Je lag hele

persoon om het sterven te doen. Op het moment van

maal niet te slapen! Je slaapt niet en je sterft niet.

sterven valt de persoon weg die zou kunnen sterven.

Maar de illusie van continuteit moet in stand blijven.

Niemand heeft de dood ooit ervaren. We ervaren altijd

Dus word je bijgepraat: 'Ik ben dezelfde persoon die

alleen maar wat we kennen. De dood is wat we weten

ik gisteren was. Ik ben degene die is gaan slapen en ik

over de dood. Als er niets geweten wordt, kan er geen

ben degene die wakker is geworden. Ik ben degene die

ervaring zijn, en geen dood.

geboren is, en ik ben degene die zal sterven.' Als we

zo worden bijgepraat, denken we dat we een persoon

Denk je dat je zult sterven? Probeer er eerst maar eens

zijn.

achter te komen of je geboren bent.

186

187

De vrouw die heimelijk in angst leeft wil niet vrij zijn

Ik lig in bed. De dokters hebben me verteld dat ik een

van angst; ze wil vrij zijn van 'de vrouw die in angst

groot abces heb dat in mijn achterwerk groeit, en ik

leeft'.

ben in afwachting van de verwijdering ervan. Er zit

een verzengende, stekende pijn daar beneden. Ik ga

De man die sterft aan kanker wil niet vrij zijn van kan

bijna van mijn stokje van de pijn.

ker; hij wil vrij zijn van 'de man die sterft aan kanker'.
Wat een verbazing wekt de wetenschap dat het pijn

dit is.

De zoeker wil heimelijk geen ontwaken of verlichting;

gevoel van dit moment ook

Toen ik een spi

hij wil vrij zijn van de zoeker.

rituele zoeker was, wilde ik vrij zijn van alle pijn en

lijden en een ongrijpbare staat van zijn genaamd 'ver
lichting' bereiken waar ik de leraren en goeroes over
had horen spreken. Ik wilde geen pijn, ik wilde vrij

Wat je meer vreest dan wat dan ook

zijn van pijn!

is je eigen afwezigheid.
Wat ik toen niet kon zien is dat het juist mijn streven
En toch is je eigen afwezigheid datgene
waar je meer naar verlangt dan naar wat dan ook.

naar 'pijnvrij zijn' was die de pijn veroorzaakte. Pijn

en 'pijnvrij zijn' gaan altijd samen, net zoals zwart en
wit, op en neer, afwezigheid en aanwezigheid, subject

Maar je afwezigheid is niet iets

en object altijd samengaan. De tegengestelden cre

wat 'jij' ooit zou kunnen ervaren.

ren elkaar en houden elkaar in stand. Mijn zoeken

naar een ontsnapping aan de pijn was niets anders

Daarom bestaat de dood niet.

dan afwijzing van pijn, vermomd als een soort nobe

le, waardige, 'spirituele' onderneming. Mijn zoeken
naar verlichting 'daar' was een afwijzing van wat er
hier aan de hand was.

De grote ontdekking:
Pijn was de vijand geworden.

het leven heeft Jou' niet nodig.

188

Wt is was de vijand ge

worden.

189

Nu het zoeken is weggevallen, wordt tegenwoordig ge

Pijn vindt plaats voor niemand. Het klinkt als een

zien dat elke gewaarwording die zich voordoet hier ver

totale paradox als je dat zegt. Pijn overkomt toch ie

welkomd wordt. Daar maakt pijn ook deel van uit. En

mand, nietwaar? Ik bedoel, wie anders dan een per

eigenlijk kan het niet langer 'pijn' genoemd worden.

soon zou het pijn noemen? Dat is de reden waarom

Ik heb geen idee wat dit is. Vluchtige gewaarwordin

dit nooit in woorden te vangen is. Er is pijn, maar

gen, elk moment opnieuw, maar niets substantieels dat

omdat er hier niemand is, is er geen pijn. Er is pijn,

'pijn' heet. Alles verschijnt en verdwijnt in een naakte

en toch is er geen pijn. Pijn is afwezig, maar wie zou

leegte en laat niets achter. Die pijn van daarnet, waar

die stekende gewaarwording tussen de benen kunnen

is die gebleven? Die is altijd verdwenen. Pijn is altijd

ontkennen?

het verhaal van pijn. Het is altijd een verhaal over iets
Zo eindigt het allemaal opnieuw in een mysterie. Het

wat geweest is.

hele gebeuren eindigt in niet-weten. Er is alleen maar

Het is alsof er pijn is- als we het dan toch een naam

die mysterieuze gewaarwording die de wereld 'pijn'

moeten geven- maar niemand hier die pijn

noemt en afwijst.

heeft.

Er

is gewoon pijn die plaatsvindt. Gewoon pijn die nu

plaatsvindt, of niet. Dat is het. Het is zo ongelooflijk

'Pijn'. Zodra we het zeggen, klinkt het alsof het er is.

eenvoudig.

Alsof het substantie heeft, alsof het echt is. 'Pijn', het
woord, kan niet in de buurt komen van de levendig

En begrijp me niet verkeerd, de pijn doet pijn! Soms,

heid van wat er plaatsvindt. Wat er plaatsvindt zal al

als de pijn heel intens is, kan Jeff vloeken en kreunen.

tijd volkomen vrij blijven, en de woorden zijn altijd

Maar het vloeken en kreunen gaat niet dieper dan de

gedachten achteraf.

oppervlakte. Eindelijk mag de pijn, na een leven van

afwijzing, zichzelf zijn.

Nou, waar heb ik die pijnstillers gelaten?

Bevrijding is heel puur. Er is hier niemand die iets bui

ten zou kunnen sluiten, die enig ervaringsaspeet zou
kunnen afwijzen. Dus is de pijn heel puur, heel leven

We zijn bang voor teveel pijn. Maar

dig. Alle verdedigingsmechanismen vallen weg, en er is

niet. Er is precies de hoeveelheid pijn die er op een

alleen maar de verschijning van alles op dit moment,

bepaald moment is.

teveel pijn bestaat

in zijn meest pure en eerlijke vorm.

190

191

Er is de gewaarwording van pijn die nu plaatsvindt, en

Zulke vragen krijg ik voortdurend! Meestal is dit mijn

dat is alles wat er is. De rest is een verhaal.

antwoord: dat er een miljoen redenen te vinden zijn

om nooit over non-dualiteit te spreken.

'Het wordt me teveel! Ik verdraag het niet meer! Ik ga

eraan kapot! Wat heb ik gedaan om dit te verdienen?'

En toch, zoals ik altijd zeg, waarom niet? Als het 'waar

Allemaal verhalen. Het lichaam bezit zijn eigen onein

om' verdwijnt, wordt het leven vanuit het 'waarom

dige intelligentie. Als de pijn werkelijk teveel wordt,

niet' geleefd. Stilte en herrie worden gelijkwaardig.

als ze niet meer te verdragen is, dan sluit het zichzelf

Niet hierover spreken en wel hierover spreken worden

af. Het raakt buiten bewustzijn of houdt volledig op

gelijkwaardig. Het spreekt, of het spreekt niet. Vaak

met functioneren.

houdt het hier zijn mond over. Als iemand een vraag

Als het met rust gelaten wordt, zorgt het lichaam voor

aan de computer zitten en begint het te typen en krij

zichzelf. Het houdt zelfs op met functioneren als het

gen boeken vorm. Waar de woorden vandaan komen,

je daarmee kan behoeden voor teveel pijn. Er is alleen

weet ik niet.

stelt, wil het soms een antwoord geven. Soms gaat het

maar welwillendheid.
Zodra ik begon te schrijven en spreken over non-du
aliteit, was ik me er terdege van bewust dat ik ervan
beschuldigd zou worden in de goeroe-val getrapt te

Je zegt dat we niets kunnen doen om tot bevrijding te

komen, maarje schrijft wel boeken en geeft we/lezingen.
Suggereer je daar niet mee dat we wel iets kunnen doen,
namelijkje boeken lezen en naarje lezingen gaan?je zegt
dat we niet naar leraren moeten luisteren, maar zelf lijk
je wel een leraar te zijn. Als dit, zoalsjij aangeeft, niet on
der woorden gebracht kan worden, waarom neem je dan
de moeite om te spreken en er boeken over te schrijven?
Geloofje misschien heimelijk dat je dit wel aan mensen
kunt overbrengen? Of doe je het misschien alleen maar
voor het geld of de aandacht? Hoe dan ook, benje niet in
de 'goeroe-val' getrapt?'
192

zijn. Dat mijn woorden volledig verkeerd begrepen

zouden worden, dat ik ervan beschuldigd zou worden
waardeloze spullen te verkopen, dat ik het etiket van
'nep-goeroe' opgeplakt zou krijgen, dat ik vergeleken
zou worden met andere leraren en niet-leraren. Dat
was absoluut onvermijdelijk.
Weet je, lange tijd was ik niet van plan hierover te spre
ken. Ik was van plan er de rest van mijn leven mijn
mond over te houden. Wat hier gezien was, is dat

dit

het wonder is, dat er niets mooier of heiliger is dan wat

er gebeurt, dat er niets 'spiritueler' is dan wat er nu op

193

dit moment verschijnt. Wat hier gezien was, is dat hier

En toen kwam er op een gegeven moment een uitno

een intimiteit is die nooit overgebracht kan worden.

diging om te spreken, en de mond zei: 'Ja'. Daarvoor

Dus hoe breng je die intimiteit, die aanwezigheid onder

had hij 'nee' gezegd, en nu zei hij 'j. Nee en ja- vol
komen gelijkwaardig in het zien hiervan. Dus stond

woorden? Onder de woorden van de wereld? Onder de

Jeff een tijdje later voor een kleine groep mensen en

woorden van de dualiteit? Ik wist: zodra ik er het eerste

begonnen de woorden tevoorschijn te komen. Nog

woord over zou zeggen, zou dat nooit weergeven wat ik

steeds niet het gevoel dat 'ik' aan het praten was, nog

bedoelde. Ik wist dat alles wat ik hierover zou zeggen

steeds niet het gevoel dat er iets te zeggen viel. Nog

niet waar zou zijn. De Tao die onder woorden gebracht

steeds geen agenda, nog steeds alleen maar woorden

kan worden is niet de Eeuwige Tao. Woorden voelden zo

die plaatsvonden of niet. Of er nu 'andere mensen'

doods aan in het licht van die levendigheid.

zaten te luisteren of niet, het zien was hetzelfde. De

groepen zijn inmiddels een beetje groter, maar eigen

Ik had trouwens ook helemaal geen belangstelling om

iemand te bekeren, geen belangstelling om iemand te
helpen om dit te zien (want wiezou het dan zien?), geen
belangstelling om een bijzonder iemand te zijn. Hoe zou
ik in godsnaam bijzonder kunnen zijn? Hoe zou ik me
zelf los kunnen zien van anderen en mezelf 'bijzonder'
kunnen noemen? Maar ik wist: zodra ik erover zou gaan
praten, zou Jeff bijzonder kunnen lijken. Maar de kern
van dit zien was nu juist dat Jeffhelemaal niet bijzonder

lijk is er helemaal niets veranderd. Het is nog steeds

een delen met vrienden. Bij veel bijeenkomsten zit
Jeff weliswaar voor een publiek en spreekt hij daar
tegen, en worden er vragen gesteld die hij lijkt te be
antwoorden, maar het geheim is natuurlijk dit: het
is alleen maar Eenheid die zichzelf ontmoet, en er
wordt helemaal niets overgedragen.
T ja, de wereld vertelt zijn verhalen toch wel. Totdat

is! Niet meer bijzonder dan de stoel of het tapijt! Het

de zoeker oplost, en daarmee het verkrampte zelfge

was allemaal een uitdrukking van het goddelijke! Zodra

voel, zal het lijken alsof er een wereld is van leraren

Jeff zijn mond opendeed om te spreken over iets wat

en onderricht en goeroes en stromingen, en zullen die

'non-dualiteit' genoemd wordt, werd het onvermijdelijk

projecties gemaakt blijven worden. De zoeker ziet al

dat anderen iets van hem zouden gaan maken, of zou

tijd een wereld van zoeken. Als al die projecties weg

den denken dat hij er een agenda op nahoudt, of dat hij

vallen, wordt in schokkende helderheid gezien dat er

het doet voor het geld, voor de aandacht, voor de roem.

geen goeroes, leraren of onderricht kunnen zijn omdat

Dat hij een goeroe wil zijn. Dat zag ik van het begin af

er helemaal geen mensen kunnen zijn. Heelheid is er

aan, en daarom was ik van plan er nooit over te praten.

194

al, en die heeft niets te maken met een afZonderlijk

195

individu. Wat wordt gezien is dat we al thuis zijn, en

tot ontwaken zouden kunnen komen. Daarmee wordt

de opluchting is enorm.

de goeroe-leerling-relatie of de leerling-goeroe-relatie
vernietigd. Er hebben nooit leraren, goeroes, leerlin

De wereld mag dus over Jeff denken wat ze wil. Doet

gen of volgelingen bestaan: het enige wat ooit bestaan

hij het voor het geld? Zit hij te ego-trippen? Is hij een

heeft is liefde.

non-dualiteitsmissionaris? Ziet hij zichzelf heimelijk als

een goeroe? Het lukt me niet meer om aan zulke ver

Doe dus maar wat je doet, en laat de wereld over je

halen nog betekenis toe te kennen. Ik ga gewoon terug

zeggen wat ze wil. Laat ze je aan het kruis nagelen als

naar mijn doodgewone leven aan de zee in Brighton,

ze zich daar goed bij voelen. Ze nagelen trouwens toch

drink een kopje thee en vergeet het allemaal. Ik heb dit

alleen maar hun verhaal over jou aan het kruis, in hun

altijd gezien als een delen, met vrienden. Zo simpel is

droomwereld. Ze kunnen alles vernietigen, letterlijk

het. Het komt voort uit liefde en keert terug naar de

alles wat bestaat, maar ze zullen nooit deze levendig

liefde, net als alles.

heid weten te raken,

ze

zullen nooit deze aanwezigheid

weten te bezoedelen, ze zullen nooit zelfs maar een

Een goeroe is iemand die serieus gelooft dat hij je kan

deukje in het Leven kunnen maken.

helpen bij je zoektocht naar verlichting of ontwaken.

Belachelijk. De droom 'verlichting' die de goeroes be

Het interesseert me niet hoe de wereld me noemt. Uit

loven is een ervaring binnen de tijd, en tijd bestaat

pure vreugde deel ik deze boodschap tot ik dat niet

niet. Het is een constructie van de geest, en die be

meer doe. Mensen zullen luisteren of ze lopen weg, en

staat niet. Het is het ontwaken van een persoon, en

dat is prima, wat ze ook doen.

die bestaat niet. Omdat de goeroe je nog steeds ziet als

persoon die hulp nodig heeft (en zichzelf nog steeds

En nu op dit moment, terwijl ik een slokje van mijn

ziet als een persoon die die hulp kan geven), houdt hij

thee neem en naar de meeuwen kijk op de pier van

je gevangen in de illusie dat je werkelijk een persoon

Brighton, maakt dat allemaal totaal niets uit. Ik lach

bent, en dat er werkelijk zoiets als verlichting bestaat.

om het idee dat ik een leraar of goeroe zou zijn. Ik ben

In al zijn onschuld houdt hij je vast in de wereld van

niets. De thee en de meeuwen zijn alles. Mijn niets is

tijd en ruimte.

het alles van de wereld, en daar eindigt het allemaal,

in absolute eenvoud, en er is alleen maar liefde voor

Als dat allemaal wegvalt, wordt gezien dat er geen

dat alles.

mensen bestaan om te helpen, en ook geen mensen die

196

197

Alleen maar dit, alleen maar dit, voor altijd en eeu

De persoon die echt denkt dat hij 'niet bestaat' - en

wig.

die overtuiging gebruikt om zich los te rnaken van jou

- leeft met een beeld, een heel persoonlijk beeld van
zichzelf als niet bestaand. Denk daar eens over na.

Ik zeg niet dat je je spirituele praktijken moet opgeven;

De 'ervaring van ontwaken' van gisteren wordt heel

opgeven gebeurt of gebeurt niet. Spirituele praktijken

makkelijk de egotrip van vandaag.

vinden plaats of niet.

En bedenk wel:
Een advaitaleraar zei een keer tegen me dat hij het 'ge
Spirituele praktijken opgeven wordt gewoon weer een

voel' had dat ik 'er nog steeds was'. Hij had het gevoel

nieuwe spirituele praktijk.

dat ik 'nog steeds een persoon' was, of dat mijn per

soon nog steeds niet was weggevallen of iets dergelijks.

De anti-spirituele-praktijk-ideologie is gewoon ook

Hij was natuurlijk geen persoon meer. Zijn 'persoon'

weer een ideologie.

was weggevallen, wat hem kennelijk de magische mo

gelijkheid bood om te voelen of de eh ... persoon van
een andere persoon zichzelf al dan niet eh ... gedeper
sonaliseerd had.

Kijk uit, het denken maakt van alles in dit boek ge

woon weer een nieuwe doelstelling. Er is geen persoon?

Hoe dan ook, het werd allemaal wel heel persoonlijk

Dat wiL ik! Het einde van de zoektocht? Dat wiL ik!

voor iemand die beweerde dat er geen persoon was.

En als je niet oplet ga je me nog geloven ook als ik din

Wat die persoonlijke niet-persoons-persoon gemist

gen zeg als: 'Ik ben er niet'. Het is geen concept waar je

had was dat alleen een persoon de aanwezigheid of af

geloof aan kunt hechten. Het is een aaneenrijging van

wezigheid van een andere persoon kan zien of voelen.

woorden die proberen te verwijzen naar iets dat volko

Het is allemaal een spel van projectie en introjectie.

men buiten de wereld van de woorden ligt. Zodra het

Rook en spiegels. Het is de persoon hier die een per

een overtuiging wordt, een concept, is het in zekere zin

soon daar projecteert.

niet meer waar.

198

199

Als hier werkelijk niemand is, kan er onmogelijk daar

geen probleem. Het is niet meer dan een expressie van

wel iemand zijn. Als die projectie niet meer plaatsvindt,

energie. Het wordt deel van het weefsel van dat mo

kun je onmogelijk zeggen: 'Ik ben er niet, maar jij bent

ment. Daar zingt een vogel, daar suist een auto voor

er nog wel'. Dat zou de grootst mogelijk onzin zijn.

bij, boosheid vindt plaats, en een katje komt naar je

roe en schuurt regen je been aan. Boosheid is gewoon

'Ik ben er niet, maar jij bent er nog wel' is alleen maar

een van de dingen die gebeuren.

meer afgescheidenheid. Bij bevrijding valt dat allemaal

weg.

Boosheid - of angst, of welke emotie, welke gewaar

wording, welk gevoel dan ook- is hier op zijn plaats.
Spiritualiteit wordt zo vaak iets wat gaat over het kwijt
raken van je boosheid, het kwijtraken van zogenaamde

Boosheid is nooit van jou. Zodra het 'mijn' boosheid

'negatieve' emoties en gaan in de richting van iets war

wordt, komt er nooit een eind aan. Zodra her 'mijn'

'positief' genoemd wordt. Maar dat is een valse twee

boosheid is, wordt die gericht op de wereld. 'Hij heeft

deling. Die splijt de wereld in twee stukken. Het is een

me kwaad gemaakt! Daar gaat hij voor boeten!' Dar

geweldsdaad, en van geweld kan alleen geweld komen.

is geweld. Dat is oorlog. Dat is lijden. Mijn boosheid

Als die primaire splitsing eenmaal heeft plaatsgevon

versus de wereld.

den, komt er geen eind meer aan. Geen wonder dat

mensen in de loop der tijd zoveel medemensen hebben

Maar het is nooit echt 'jouw' boosheid. Het is gewoon

gedood. Nee, de werkelijkheid is heel, verenigd, onge

boosheid die plaatsvindt. En als er niemand is die de

broken. Wat er schokkend duidelijk wordt is dat zelfs

boosheid manipuleert, afwijst, probeert te accepteren,

boosheid heel onschuldig is als ze gezien wordt in hel

te overstijgen of lief te hebben; als er niemand is die

derheid. En dan hoeft ze ook niet op de wereld gericht

er een identiteit van probeert te maken, niemand die

te worden. Dan gaar ze er niet op uit om te moorden,

de boosheid gebruikt om beter te kunnen begrijpen

te verminken of te martelen. Want wat gezien wordt

wie hij is; als er alleen maar boosheid plaatsvindt en er

is dat er hier niets te verdedigen valt. Er vindt gewoon

niemand is bij wie die boosheid plaatsvindt, dan gaat

boosheid plaats. Die boosheid is van niemand.

de boosheid in zijn eigen tijd als een nachtkaars uit.

Ze leeft haar leventje en gaat als een nachtkaars uit. Ze

Als boosheid de ruimte krijgt om haar eigen leventje te

wordt niet op de wereld geprojecteerd, of terug gen

leiden, is er gewoon geen probleem. Boosheid komt en

trojecteerd in iets genaamd 'zelf ', en dus is er helemaal

gaat gewoon. Angst, verdriet, vreugde - ze komen en

200

201

gaan gewoon. Ze komen en gaan en laten geen sporen

dit ...

achter. Je kunt niet eens zeggen: 'Ik was boos' of: 'Ik
was bang'. Zodra je dat zegt is de boosheid verdwe

Ik ben op een begrafenis. Men laat mijn tante de grond

nen, is de angst verdwenen, is alles verdwenen en is

in zakken. Mensen in het zwart snotteren en vegen hun

er iets nieuws voor in de plaats gekomen. Alles wordt

ogen droog. Beelden van mijn tante komen boven, le

schoongeveegd en keert terug naar de onschuld.

vende beelden, beelden vol leven, beelden die dansen

en zingen. Dit zijn geen herinneringen aan mijn tante.
Dit is mijn tante, en ze leeft. Grote vreugde laat zich
voelen.

Waarom zoeken we naar God als hij altijd recht voor

ons staat? In elk beeld, elk geluid, elke geur zit? In de

Mijn maag rammelt. Ik heb nier meer gegeten sinds

bomen en bloemen en vogels, in het langsrazen van het

het ontbijt. Een man loopt op me af en zegt dat hij

verkeer, in het kloppen van het hart. In deze woorden

meeleeft met mijn verlies. Verlies? Van mij? Wat ben ik

en daarbuiten. In het wit van het papier en het zwart

dan verloren? Hier is niets verloren. Toch zie ik mezelf

van de inkt. In de ruimte en in de stilte. In alles daar

glimlachen en dankjewel zeggen.

tussen en in het ongeziene net zozeer als in het geziene.

In de hartenklop van het leven en in de vrede van de

De mensen in het zwart beginnen met z'n allen te jam

dood. In her huilen van de baby en de doodsreutel van

meren. Ze bidden tot hun God. Hun hartenkreten

de oude man. In alles, als alles, zingt God.

vermengen zich met het gespetter van regendruppels,

het geraas van het verkeer, en het kraken en bonzen

Het woord 'universum' betekent letterlijk 'n lied'.

van een lege kist tegen de zijkant van een leeg graf.
Niemand wordt begraven, niemand bidt voor de do
den.
Ik moet plassen. Ik ben op het herentoilet. Een paar
woorden gekrabbeld op de handdroger: 'Press button,

receive bacon'. Een enorme lachbui welt op uit het niets

en doet de begrafenis vergeten. Als de dood al bestaat,
dan is het dit.

202

203

Weer thuis, en mijn vriendin komt de kamer binnen.

Heel even herken ik haar niet. We omarmen elkaar
voor het eerst. We beginnen zomaar te dansen, half
naakt, op Stevie Nicks. 'Als een duif met witte vleugels
zingt ze een lied, klinkt alsof ze zingt, ooh, ooh, ooh'.
In totale rust worden onze lichamen dol.

7
De andere kant van niets

Later zit ik naar een ordinair huizenverbouwingspro

gramma op

tv

te kijken. Een oude vrouw komt thuis

en ziet dat haar woonkamer omgebouwd is. 0, die

blik op haar gezicht. Tranen lopen als een waterval
over haar wangen.

204

205

Ik wil je een verhaaltje vertellen.

In het begin waren bomen bomen, waren bergen ber
In het begin waren bomen bomen,
waren bergen bergen,
en waren rivieren rivieren.
Toen kwam er een tijd
waarin bomen niet langer bomen waren,
bergen niet langer bergen waren
en rivieren niet langer rivieren waren.
Nu zijn bomen weer bomen,

zijn bergen weer bergen

en zijn rivieren

weer

rivieren.

gen, en waren rivieren rivieren. Ik was een alledaags

persoon die een alledaags leven leidde.
Toen ik ergens halverwege de twintig was werd ik, in
de nasleep van een diepe depressie die me bijna tot
zelfmoord dreef, een uiterst serieuze spirituele zoeker.
Ik raakte verslaafd aan het idee van spirituele verlich
ting en zag dat als de ultieme ontsnapping aan een we
reld vol lijden en onwetendheid.
De wereld der vormen was me teveel geworden: ik
wilde ontsnappen naar de leegte achter de wereld en

Zen-gezegde

daar verder leven. Ik wilde Jeff en al zijn problemen

kwijtraken en in het Absolute verblijven, samen met
mijn vriend Boeddha. Ik zag zo helder wat de proble
men van het bestaan waren: de onbestendigheid van
alles, de onvermijdelijkheid van de dood, de denkbeel
digheid van het zelf, de leegte van alle verschijnselen;
en mijn reactie daarop was dat ik me wilde afzonderen
van de wereld.
Maar ik ging te ver en viel in de Leegte. Ik zonder
de mezelf zozeer af dat de wereld me helemaal niets
meer kon schelen. Ik kwam vast te zitten in het niets.
Bomen waren niet langer bomen, bergen waren niet
langer bergen, en rivieren waren niet langer rivieren.
Niets had nog een naam. Het leven werd koud en

206

207

vreugdeloos. Er was geen ik. Geen jij. Geen zelf. Geen

wetend waren van hun 'ware natuur'. In die tijd dacht

ander. Geen wereld. Geen verleden. Geen weg. Geen

ik dat non-dualiteit daarover ging. Ik dacht dat non

toekomst. Geen liefde. Geen leven. Geen betekenis.

dualiteit ging over jezelf afzonderen van het leven en

verblijven in de leegte.

Dagenlang liep ik doelloos rond in Oxford, en er be

stond absoluut niets, er gebeurde absoluut helemaal

Maar wat ik toen niet kon zien was dat die absolute

niets. Er was geen wereld, geen herinnering, niets. Er

afzondering van het leven volkomen dualistisch was.

was slechts de Leegte.

AfZondering heeft een persoon nodig, en een wereld

om je van af te zonderen. Natuurlijk was het na een

Ik weet nog dat ik tijdloze eeuwen doorbracht op park

leven lang lijden aanvankelijk een opluchting geweest

banken. Complete weekenden gingen in een oogwenk

om de leegte te vinden en te ontsnappen aan de hel

voorbij. De zon kwam op en ging weer onder, het

die mijn leven was geworden. Maar de leegte was een

regende en dan regende het niet meer, gezichten en

nieuwe val geworden.

stemmen verschenen en verdwenen op hetzelfde mo

ment, en niets van dat alles kwam bij me binnen. Al

Wat ik totaal niet in de gaten had, in die tijd, was dat

leen de leegte was werkelijk, alleen het niets. De wereld

leegte volkomen volheid is. Ik verbleef in de leegte, maar

bestond niet meer voor me. En ik dacht nog wel dat

er was nog steeds sprake van een 'ik' die dat verblijven

ik verlicht was! In Steppenwolf bracht Herman Hesse

deed. De leegte was nog niet ingestort tot volheid. Ik

mijn ervaring onder woorden:

was nog niet gestorven. Ik was nog niet op alles verliefd

geworden. Die richting ging het allemaal op.

Ik vond thuis noch gezelschap, alleen maar een zit

plaats van waaruit ik zicht had op een podium waar
vreemde mensen vreemde rollen speelden . . . njd en
de wereld, geld en macht behoren toe aan de kleine,

Uiteindelijk stortte de afzondering in elkaar. Alles stort

oppervlakkige mens. Aan de rest, aan de ware mens,

een keer in. Uiteindelijk vond de dood van de persoon

behoort niets toe.

plaats, de persoon die onthecht kon zijn of niet, en

was er een openbaring, voor niemand, dat dit het is.

Ik geloofde dat ik een waar mens was, niet een van die

De vreugdeloosheid viel weg, en er vond een onder

onwetende dwazen die nog steeds verloren waren in

dompeling plaats in het absolute mysterie van alles ...

de 'relatieve' wereld, die onspirituele mensen die on-

volkomen voorbij woorden, volkomen voorbij taal.

208

209

Heel lang was er een doodsheid geweest. Heel lang had

ik achterover gezeten en de wereld voorbij zien trekken
zonder mij. De wereld was de vijand geworden, omdat
ze in wezen niet werkelijk was. Alledaagse menselijke
interacties hadden hun betekenis verloren omdat er
geen anderen waren. Het was een enorme ontkenning

een dag van absoluut niets, weer een dag van afzonde
ring van de wereld, in op het gras in Christ Church
Meadow, volkomen uitgeput, en keek omhoog naar
een bundel ronlicht die door de takken van een boom
scheen. En het Leven zei:

van het relatieve geweest, een ontkenning van de we

'LEEF, VERDOMME, LEEF!'

reld. Er was nog steeds sprake geweest van een 'ik' die
het leven ontkende. Die net deed alsof hij 'spiritueler'
of 'ontwaakter' was dan anderen, die zich zelfvoldaan
en veilig en een beetje arrogant voelde, maar heimelijk
geen vreugde kende in zijn leegte.
De vrijheid die ik aanvankelijk in de leegte gevonden
had, had zich omgevormd tot een gevangenis. Vrijheid
in het vormloze was verworden tot een ontkenning
van de vorm. Maar, wals de boeddhistische Hart-soe
tra ons al duizenden jaren voorhoudt:
Vrm is leegte, en juist leegte is vorm; leegte verschilt
niet van vorm, vorm verschilt niet van leegte; wat
vorm is, dat is leegte, wat leegte is, dat is vorm.

De leegte stortte in tot vorm. De vorm stortte in tot

leegte. En toen was er geen sprake meer van leegte,
noch van vorm. Er was alleen maar dit, zonder nog te
weten wat dit is. De persoon was opgelost in verwon
dering.
Bomen waren weer bomen. Bergen waren weer ber
gen. Rivieren waren weer rivieren. Starbucks was weer
Starbucks. Alles viel weer op de juiste plaats. Een stoel
mocht weer stoel zijn, terwijl hij tegelijkertijd naruur
lijk ook God was die zichzelf tot uitdrukking bracht,
Eenheid die speelde dat hij een stoel was. Een kop kof
fie kon weer een kop koffie zijn. Een gedachte kon
weer een gedachte zijn. Een gewaarwording kon weer
een gewaarwording zijn. Droefheid kon weer droef
heid zijn. Liefde kon weer liefde zijn. Alles was weer

En toen stortte het allemaal in elkaar. De ontkenning

van de vorm kon zichzelf niet meer overeind houden.
Ik kan het niet onder woorden brengen, maar als ik
dat wel kon, zou dat ongeveer zo gaan: Jeff stortte, na
weer een dag van doelloos rondlopen in Oxford, weer

210

zichzelf, en niets was nog van mij. En omdat niets

meer van mij was, was alles van mij. Het was totaal
niet in woorden te vangen. Maar eindelijk kon er een
gewoon leven worden geleefd. En dat gewone leven
was het enige wonder.

211

Plotseling was ik weer terug in de wereld, ook al was

Brahman was de wereld, en her was allemaal voorbij.

het maar een ogenschijnlijke wereld, ook al was het al

lemaal maar een droom, ook al was er geen 'ik' meer,

Of, zoals zenmeester Joho uitriep:

en waren er geen 'anderen' meer. Plotseling, na jaren

van onthechting en verlangen naar onthechting, kon

Eindelijk doorgrond!

ik ontspannen in wat is. Het hele gebeuren verviel rot

De oceaan opgedroogd.

een heel gewoon leven. Maar het zoeken was dood. De

De leegte gebarsten.

zoeker was dood. Jeff was gestorven en 'Jeff' werd her

Geen obstakel in zicht,

boren. Het was kruisiging en herrijzenis in n, zonder

het is overal!

dat er iemand was gekruisigd en herrezen - en dat is

ook de uiteindelijke boodschap van het kruis.

Wilt is werd gezien als het wonder. En dat was altijd

Als ik: 'Dit is het' of: 'Bevrijding is niet iets wat je in bezit

genoeg. Het hele idee van 'spiritualiteit' ging het raam

kunt krijgen' zeg, is dat niet bedoeld als een leerstelling.

uit. Dat concept was niet langer nodig. Concepten van

Het is een poging om dat zien te delen. Ik ben geen le

'ontwaken' en 'verlichting' en 'het niets' gingen het

raar, w

raam uit. Concepten van oefenpraktijken en doelstel

geen referentiepunt meer. Ik kan onmogelijk weten wie

lingen en dingen die je in de toekomst kon bereiken

ik ben, want het is onmogelijk om mezelf los te maken

gingen het raam uit. Waarom? Omdat het gras al ge

van mezelf, om naar mezelf te kijken en te zeggen wat

noeg was. De boom al genoeg was. De grond onder

het is. Omdat ik niets ben, ben ik leraar noch leerling. Ik

mijn voeten al genoeg was. Ik werd verliefd op vaste

ben alles wat je zegt dat ik ben. En dus ben ik ook alles.

grond, of de vaste grond werd verliefd op zichzelf, en

Noem me leraar, noem me vriend, of noem me helemaal

een leven lang zoeken was ten einde gekomen.

zou ik mezelf nooit kunnen zien, want er is hier

niets. Jij bent wat ik ben, en ik ben wat jij bent. Daar ein
digt alles, in een intimiteit die voorbij alle woorden ligt.

Zoals Ramana Maharshi zei:

'Er valt niets te halen.' Dat is geen leerstelling. Dat is

De wereld is denkbeeldig.

een bekentenis.

Alleen Brahman is werkelijk.

Brahman is de wereld.

Wat hier gezien wordt - en ik kan altijd alleen maar

spreken over wat hier gezien wordt - is dat er niets

212

213

te halen valt, want dit is het wonder. En altijd bestaat

Als we ons vastklampen aan ideen over zelf, of ideen

de mogelijkheid dat datgene gehoord wordt waar met

over geen-zelf, of ideen over oefeningen doen, of idee

behulp van deze woorden naar verwezen wordt. Die

en over geen oefeningen doen, vallen we in de duali

resonantie, die herkenning is mogelijk. Misschien dat

teit. Na in deze en zoveel andere conceptuele valkuilen

het delen daarom plaatsvindt. Ik weet het niet.

getrapt te zijn, wordt nu in absolute helderheid gezien

dat non-dualiteit niet in een concept te vatten is, of

Nee, ik kan mezelf niet als leraar zien. Ik bied slechts

een filosofie, of in welk systeem dan ook, zelfs niet het

de woorden aan in mijn boeken en op bijeenkom

oudste en meest verfijnde.

sten en niets mr. Ik zing alleen maar mijn lied. De

vogel tjilpt, de kat miauwt, en dit lichaam-geest-me

Het denken zoekt altijd een rustplaats. Het wil tot rust

chanisme, of wat het dan ook is, kletst soms wat over

komen in: 'Er is geen zelf' of: 'Er is geen keus'. Maar

non-dualiteit. En dan gaat het naar huis en drinkt een

non-dualiteit biedt geen onderdak aan daklozen. Het

kopje thee.

is een vrije val richting niet-weten.

Kijk, er was hier sprake van een woeste honger naar
kennis, een geest die nooit tot rust kon komen voordat

Als je het over non-dualiteit hebt, heb je het altijd over

hij elke mogelijkheid, elke mogelijke denkvariant had

iets waarover niet gesproken kan worden. Als ik zeg:

onderzocht. Hij nam alleen genoegen met absolute

'Dit is al volledig en er valt niets te halen', word ik

vrijheid. In de loop der tijd werden er zoveel valkui

ervan beschuldigd dat ik in het absolute gevallen ben.

len doorzien. Zoveel zware denkstructuren werden van

Als ik zeg: 'Je kunt oefeningen doen, je kunt iets doen

hun fundamenten geblazen, en er werd doorzien dat ze

om hier dichterbij te komen', word ik er door de non

uit niets anders dan licht bestonden. Allemachtig, er

dualiteitsfundamentalisten - zij die van non-dualiteit

waren zoveel valkuilen, zoveel subtiele manieren waar

hun religie hebben gemaakt, de religie van 'geen oefe

op ik mezelf voor de gek hield. Er zijn zoveel manieren

ningen doen' - van beschuldigd dat ik in het relatieve

waarop het denken zich kan vastbijten in een concept,

ben gevallen. Boeddha zelf zei:

een denkstructuur, een geloofssysteem, en tegelijker

tijd- en zo geraffineerd zit het in elkaar- kan verkon

214

Ontdoe je niet alleen van voorstellingen van je eigen

digen vrij te zijn van alle concepten en overtuigingen.

zelfheid en andere zeiven . . . maar ook . . . van alle

Het ego kan miljoenen manieren vinden om te doen

ideen over het niet-bestaan van zulke voorstellingen.

voorkomen alsof er geen ego is.

215

'Ik heb geen ego meer! Ik, ik, ik heb geen ego meer!'

Nagarjuna zei:

ja, dank je de koekoek!

Zeggen 'het is' is grijpen naar bestendigheid.
Als ik tegenwoordig zeg: 'Er valt niets te doen om dit

Zeggen 'het is niet' is grijpen naar nihilisme.

te krijgen', wordt er ook gezien dat die aanwijzing niet

Iemand die wijs is zegt daarom niet

waar meer is zodra het een overruiging wordt. Daarom

'Het is: en ook niet 'het is niet:

heeft degene die werkelijk gelooft 'dat er niets te doen

valt, dat alles vergeefs is!' en daarom de hele dag in bed

En Bodhidharma:

blijft liggen niet geluisterd. De aanwijzingen zijn con

cepten voor hem geworden, ze zijn verhard tot overtui

Wie weet dat de geest een fictie is en geen realiteit be

gingen en zorgen ervoor dat hij vast komt te zitten en

zit, weet ook dat zijn eigen geest bestaat noch niet-be

in de put raakt. Die valkuil komt zoveel voor. Ik kan

staat. Stervelingen blijven de geest tot leven wekken en

het weten, ik heb het meegemaakt.

beweren dat hij bestaat. De Onsterfelijken blijven de

geest ontkennen en beweren dat hij niet bestaat.

Er zijn mensen die werkelijk geloven dat er geen per

soon, geen zelf is. Ze geloven werkelijk dat er niets te

De geest bestaat, de geest besraat niet. Er valt niets

halen valt. Ze geloven werkelijk dat er geen toekomst

te doen, er valt iets te doen. Oefeningen doen, geen

is, geen Mrika, geen planeet Aarde. Hun geloof is het

oefeningen doen. Verleden, geen verleden. Zelf, geen

probleem. Zodra het een geloof is geworden, is er stil

zelf. Onnodig om aan een van die polariteiten vast te

stand. Dan heb je een persoon die iets gelooft. Dan

blijven zitten, of zelfs om beide polariteiten te ont

is het mijn geloof versus jouw geloof. En daar komt

kennen. Het gebeurt zo vaak: mensen gaan naar non

nooit meer een eind aan.

dualiteitsieraren of niet-leraren en krijgen te horen

dat er niets is wat ze kunnen doen om tot bevrijding

Als helder gezien wordt dat er niets te doen valt- om

te komen, en ze geven het daarom maar op en raken

dat dit al volledig is- gaat de stilstand het raam uit.

helemaal in de put.

Wat ik merk is dat er uit bed gesprongen kan worden

en het hart volledig open kan staan voor een nieuwe

Maar kijk nou eens: een deel van de dans is dat er

dag van nier-weten. 'Niets te doen' - slechts een con

een miljoen dingen te doen zijn op deze schitterende

cept. 'Iets te doen' - weer een concept.

planeet- zo lijkt het in elk geval! Deze wereld- en

dar weet ieder kind- is een avontuurlijke speelplaats.

216

217

Hij bestaat noch bestaat niet, maar het is hoe dan ook

En dan is de hele dualiteit/non-dualiteitsparadox op

een spel.

gelost, en wordt er gezien dat er om te beginnen al

En daarmee eindigt het allemaal in een absolute para

Eenheid zichzelf manifesteert als wezens die ogen

dox. Niets te doen, van alles te doen. Niets, iets. Zelf,

schijnlijk los van elkaar staan. Dingen blijven ogen

geen zelf. Er is niemand, er is iemand. De tegengestel

schijnlijk los van elkaar staan, maar tegelijkertijd zijn

den vlakken elkaar uit, en wat gezien wordt is dat non

het allemaal manifestaties van het geheel. Het is de

geen sprake was van een paradox. Er wordt gezien dat

dualiteit nooit begrepen kan worden. Loop weg zo

goddelijke dans, het is kosmisch vertier, het is Lila,

hard je kunt van iemand die beween dit te begrijpen!

het is niets dat alles is. En ja, dat kan blijven steken

Dit is een blinde duik in het mysterie waar woorden

op een puur intellectueel niveau. Maar waar hier naar

nooit bij in de buurt kunnen komen. Dat is waar alle

verwezen wordt is het zien hiervan-niet alleen maar

woorden in alle boeken eigenlijk naar verwijzen.

het intellectueel begrijpen - in alle helderheid, en in

dat zien lossen alle vragen op, en wat er overblijft, dat

En dan zijn woorden als: 'Dit is het' en: 'Er is geen

kun je gewoon niet weten.

weg' niet deprimerend meer, maar worden ze allemaal

gezien als verwijzers naar deze bevrijding, deze on

Ja, het eindigt allemaal in het mysterie, in absolute

voorwaardelijke liefde. En wordt er gezien dat ze daar

liefde. Hoe kan ik de intimiteit en vrijheid en vrede en

altijd al naar verwezen hebben-we konden het alleen

leegte en volheid van het gewoon zitten op een stoel

niet zien toen. Ja, er valt niets te halen, want het is er

aan je overbrengen? Van gewoon ademhalen, van ge

allemaal al. De intimiteit en onvoorwaardelijke liefde

woon geluiden die zich laten horen? De is-beid ervan

waar altijd naar gezocht werd blijken hier al aanwezig

zal nooit onder woorden gebracht kunnen worden,

te zijn.

maar blijft wel schijnen, elk ogenblik opnieuw, of

schoon er helemaal geen losse momenten bestaan.

Ja, tot dan bestaat het gevaar dat de woorden in dit

boek verkeerd opgevat worden ('Je zegt dat het alle

En

maal Eenheid is, dus is moord ook Eenheid, dus kan ik

eenvoud en verwondering over wat is. In ademen, in

gewoon iemand gaan vermoorden en dan is dat prima

geluiden in de kamer, in de warmte van mijn theemok,

omdat alles Eenheid is, toch?'). Ja, dat gevaar is aan

in het kraken van de koekjes, in de kruimels die op

wezig, maar ook deze mogelijkheid: dat wat er overge

mijn broek vallen. De levenslange zoektocht eindigt

bracht wordt gehoord wordt, echt gehoord.

hier, en er is alleen maar dankbaarheid voor de mok

218

wordt hier de paradox opgelost, in de absolute

219

thee, voor de koekjes, voor dit, zoals het is. Niemand

dit ...

drinkt de thee, niemand eet de koekjes, en niemand

schrijft deze woorden. Hoe wonderlijk allemaal, en

Ik verzorg een man met terminale kanker. De ziekte

hoe maf en onschuldig in mijn mafheid was ik al die

heeft zich uitgezaaid naar zijn prostaat en testikels, die

jaren dar ik op zoek was naar meer dan dit, terwijl al

inmiddels zo groot zijn als tennisballen. Hij verliest de

les wat ik nodig had er gewoon was. Hier, op de plaats

controle over zijn stoelgang, en vannacht heeft hij zijn

waar ik niet ben.

ontlasting laten lopen. We lachen en kletsen over de

voetbalwedstrijd van gisteravond terwijl ik de ontlas
ting van zijn enorme teelballen veeg. Ik vertel hem niet
dat er geen lijden bestaat, ik zeg niet: 'Ik ben bevrijd en
jij niet', ik heb het niet eens over non-dualiteit. Ik was
alleen maar zijn teelballen. Dit is het, ook.
In een hospice houd ik de hand van een vrouw vast. Ze
ligt op sterven. Haar gezicht is geel, ze ademt opper
vlakkig. De stank van urine en chloor hangt boven een
kom instant tomatensoep die ze niet heeft aangeraakt.
Ik kijk roe hoe ikzelf op sterven lig. We sterven samen,
in deze eenzame hospicekamer met instant tomaten
soep en plastic bloemen. Dit is het ook, en

ze

is het

mooiste wat ik ooit heb gezien.

Nu lig ik in een ziekenhuisbed. Een chirurg heeft zo
juist een stuk vlees rond mijn anus verwijderd. Een
verpleegster schuift verbandgaas in de open en ontsto
ken wond. Het voelt alsof ik in mijn anus gestoken
wordt en het mes een paar keer rondgedraaid wordt.
Ik vraag of ik wat meer morftne kan krijgen, maar

ze

zegt dat ik al genoeg heb gehad. De pijn is alles wat er

in het universum gebeurt.

220

221

Een videodip schalt uit de

tv

naast mijn bed. En dan

is de pijn plotseling weg, en vult Britney Spears alle

ruimte. Britney Spears is alles wat er gebeurt, en de
pijn wordt overstemd door het liedje Womanizer. Het
is net of de pijn er nooit is geweest. Als hij er al is
geweest, is dat een miljard jaar geleden. Als hij er al is

8
Een buitengewone afwezigheid

geweest, is hij er bij iemand anders geweest.

En dan komt de stekende pijn plotseling weer op. Ik
wist niet dat het mogelijk is om zoveel pijn te heb
ben. Ik heb tranen in mijn ogen. Ik ga bijna van mijn
stokje. En dan nog meer Britney. 'Womanizer, wo
man-womanizer, you're a womanizer, oh womanizer,
oh you're a womanizer, baby.'

De pijn verdwijnt in

Britney's dansje.
Er zit geen samenhang in. Niets wordt van het ene mo
ment op het volgende overgedragen. Er is alleen maar
de puurheid van het ervaren. Steek, Britney, steek,
Britney. Het universum ademt in en uit.

222

223

Het leven is n grote beweging. Soms luidruchtig,

soms gewelddadig, soms woest. Soms aangenaam,
soms zacht, soms zo licht als een veertje. Soms brult
het leven, soms fluistert het, maar het is altijd in be
weging. Maar in het hart van die beweging zit geen
oorsprong, geen referentiepunt, geen centrum; hele
maal geen 'hart', om de waarheid te spreken. En de
waarheid kan nooit gesproken worden.
Woorden als deze proberen de waarheid te spreken die
niet te spreken valt, maar de woorden maken alleen
maar onderdeel uit van die oneindige beweging, die
niet uit te drukken levendigheid die alle dingen van
brandstof voorziet, alle dingen in beweging zet, alle
dingen in hun totaliteit is. Het leven is een beweging,
en haar oorsprong is beweging. Haar oorsprong is zij
zelf.
Het leven heeft geen centrum omdat het geen omtrek
heeft. Het eindigt nergens, het begint nergens. Het is
gewoon een spontane expressie van levendigheid die
Het is volbracht.
Johannes, 19:30

nu, nu en nu plaatsvindt en geen spoor van zichzelf

achterlaat, niets op de toekomst projecteert, niets ver
bergt, zichzelf volkomen en volledig geeft en zichzelf
uitput in die expressie, zonder iets over te laten. Het is
alle dingen, en toch is het geen ding.
Het leven -of wat we 'leven' noemen -ligt volkomen
voorbij het denken, is te levendig voor het denken, te
vrij voor het denken, te totaal ervoor, en die totale en
225

complete expressie, waar we in geen enkel opzicht los

staat er los van; niets dat je ooit zou kunnen kennen,

van staan, vindt doorlopend plaats. Het leven gooit

in elk geval. Dit is hoe de Bron op dit moment ver

zichzelf steeds maar weer uit zichzelf om de illusie van

schijnt. Dit is de film wals die zich nu afspeelt. Dit

een wereld te scheppen, om ons deze prachtige droom

is de droom, en die is totaal, die is compleet, en heeft

van een wakker leven te geven. Maar het leven doet na

niets anders nodig. Het leven heeft al volbracht wat

tuurlijk helemaal niets. Er bestaan geen afzonderlijke

het van plan was te doen.

gebeurtenissen, mensen, plaatsen, en dus is er nooit

iets gedaan wat losstaat van iets anders. Vanaf de Big

Ik ben n met, ik sta los van, ik ben iets, ik ben niets,

Bang, en daarvoor al, is er maar n ding gaande ge

ik zie het, het wordt gezien door niemand. Alleen maar

weest, en dat is nu nog gaande. Er gebeurt niets los van

woorden. Het leven heeft geen woorden meer nodig.

iets anders, maar de illusie is sterk. En die illusie is wat

Haar woorden bestaan uit het neerslaan van de golven

we 'ik' zouden kunnen noemen.

op het strand, her schuim dat een lange kraag langs de

kust vormt, het krijsen van de zeemeeuwen, het oor
verdovende gebrul van de wind dat mijn trommelvlie
zen doet barsten. Haar woorden worden al uitgespro

Ik sta aan zee, nier ver van Brighton Marina. Er woedt

ken, en het leven heeft niemand nodig om voor haar

een storm. De wind blaast me bijna van mijn sokken.

te spreken, mij zeker niet. De woorden van het leven

Golven slaan tegen een pier. Het gebulder is oorver

worden uitgeschreeuwd. Ze maken me doof. Ik word

dovend. Zeemeeuwen vliegen met moeite door de

er door weggevaagd.

storm.
En niet alleen hier, in deze storm, maar overal, de hele
Maar de wind staat niet los van mij. De zee, de pier,

tijd. Op de rustigste momenten en op de luidruchtig

de zeemeeuwen staan niet los van wat ik ben. Eigenlijk

ste momenten spreekt het leven. De rustige en de luid

kan ik zelfs dat niet zeggen. Alles wat ik kan zeggen is

ruchtige momenten drukken het allebei op volmaakte

dat op dit momene het leven, Eenheid, levendigheid,

wijze uit. Het is allemaal Een Smaak, de hele smaak

Zijn- noem het wat je wilt- verschijm als de zee, de

van het leven zelf, dat zichzelf leeft zoals het dat moet

pier, de wind, de zeemeeuwen, en dit lichaam zoals het

doen. 'Jeff' is slechts een overblijfsel uit het verleden.

daar staat in de stormwind. Het zijn allemaal dingen

'Jeff' is een fossiel. Wie heeft het verleden nodig? Waar

die zich nu voordoen, aan niemand. Het bestaat alleen

is het trouwens gebleven? Wie heeft er een toekomst

maar om zichzelf te zijn, en nergens anders om. Niets

nodig? Die komt toch nooit. Niets kan ook maar in

226

227

de buurt van het wonder hiervan komen. Van dit mo

kende tevoorschijn komt; je krijgt alleen maar dat en

ment, deze expressie van het leven op dit moment.

niets mr.

Als pasgeboren baby's zien we het altijd voor de eerste

En daar komt het allemaal tot bevrijding. De last van

keer. De zee brult voor de eerste keer. De zeemeeuw

een heel leven, in een oogwenk verdwenen. Die 'Jeff'

krijst voor de eerste keer. Binnen in mijn kamer, waar

figuur die zoveel moest lijden en zich een weg uit dat

het warm en knus is, drink ik voor de eerste keer een

lijden zocht, waar is die gebleven? Die is er gewoon

kopje thee. Niemand maakt me wijs dat dat niet zo is.

niet. Wie schrijft deze woorden dan? Schrijft Jeff deze

woorden, vraag je misschien? Er is alleen maar die

Dit hoeft niet verdedigd te worden. Dit hoeft niet be

vraag. Er komt geen antwoord op dat die vraag tege

wezen te worden, beargumenteerd te worden. Het is

moet treedt, en daarmee sterft de vraag en lost ze op

zijn eigen verdediging, het is zijn eigen bewijs. Nie

in de Bron.

mand kan de isheid betwisten. Nou ja, dat kan dus

wel. En het gebeurt ook. En dat betekent levenslange

Die bevrijding, die heeft helemaal niets met jou van

ellende.

doen. Als je denkt dat 'jij' tot bevrijding kunt komen,

zul je de rest van je leven achter je eigen staart aanren

Maar als die discussie eindigt, is wat is altijd genoeg.

nen. Je kunt niet tot bevrijding komen, je kunt niet

Meer dan genoeg.

ontwaken, want dit is al helemaal wakker. Al heel, al

volledig, en alleen binnen de droom van afgescheiden
heid lijkt de zoektocht enige geldigheid te bezitten.
Maar als het zoeken wegvalt, wordt het wonder ge

Het leven is een aanbieding, en het biedt zichzelf nu

openbaard. Dat wonder is het leven zelf, en het leven

aan, en nu, en nu. Het biedt beelden, geluiden, geuren

zelf is altijd het wonder geweest. We konden het alleen

en gevoelens aan die zich nu voordoen en vraagt daar

niet zien omdat we het te druk hadden met proberen

niets voor terug. En toch brengen we onze levens door

iemand te zijn, proberen iets te worden, proberen goed

met verlangen naar nog zoveel meer. Dat is nu ons lij

te zijn, proberen te begrijpen, proberen te slagen, of

den. Als dat afwezig is, is er alleen maar dit, zoals altijd

zelfs proberen om niet te proberen.

al het geval is geweest. Altijd alleen maar wat zich nu

aandient. Alleen maar wat op dit moment uit de Bron

Maar als dar wonder helder gezien wordt, is dar al

tevoorschijn komt, alleen maar wat er uit her Onbe-

lemaal overbodig geworden. Als gezien wordt dat er

228

229

alleen maar dit is, als je schokkend eenvoudig en een

nooit overgebracht kunnen worden, nooit veroverd

voudig schokkend ontwaakt uit de droom van afge

kunnen worden, en toch is het alles wat er is, ver

scheidenheid, is er een dood, en die dood is, zoals Jezus

schijnt her overal, is het altijd alles, wijst het nooit iets

zei, de enige redding. Je moet je leven verliezen om

af, omarmt het je - of wat je voor jezelf houdt - elk

her te redden. En als er niemand is, is er geen lege

moment opnieuw.

leegte, geen eenzame en vreugdeloze zwarte ruimte

zonder eigenschappen - nee, nee, nee. Die leegte zit

Het leven zelf is het enige wonder. Een ander wonder

vol, zit barstensvol met leven. Met de zee die buldert,

is er niet. Een buitengewone afwezigheid is een vol

en zeemeeuwen die krijsen, en de wind die tegen je

maakte aanwezigheid, niets is alles, en daarmee is alles

gezicht slaat, en een dampende mok thee, en . . het

opgelost.

leven, verdorie, het leven! De leegte is volheid, de leegte

zit vol leven, het niets is het leven in al haar pracht, en
dat is de vrijheid die het zogenaamde 'individu' nooit
zal kunnen vinden.
En daarin lossen alle concepten van de wereld op. Ze
worden gezien als dat wat ze altijd geweest zijn: woor
den, alleen maar woorden. En voorbij die woorden
boeit het schuim van de beukende golven me meer
dan wat dan ook, en zijn die zeemeeuwen me net zo
dierbaar als mijn eigen kinderen, en is de wind gewoon
het leven dat langs me strijkt, en is hier een breek
bare schoonheid aanwezig waar woorden nooit bij in
de buurt kunnen komen. Het is een woordeloze, bit
terzoete, tedere liefdesrelatie met het leven, een leven
dat nu gratis ter beschikking wordt gesteld om gezien
te worden, alleen maar gezien te worden.
Die bevrijding, die liefde, die tederheid, die onschuld
zal nooit onder woorden gebracht kunnen worden,

230

231

Bezoek de website van Jeff Poster:

Alle doctrines aanflarden gescheurd,

de zenleer verworpen -

www.lifewithoutacentre.com

tachtigjaar en een.
De hemel barst nu en valt naar beneden,
de aarde splijt open in het hart van het vuur
ligt een verborgen bron.
Giun

232

Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

Adams, Robert-Stilte van het hart, deell
Adams, Robert- Stilte van het hart, deel2
Adyashami - Dansende leegte
Adyashami-Ware meditatie
Adyashanti-Het einde van je wereld
Balsekar, Ramesh - Er was eens...
Bancroft, Anne-Woorden van Boeddha
Beintema, Rira-Jnana yoga in de praktijk
Bongers, Sally-Alledaagse verlichting
Boogaard, Han van den I Wei Wu Wei-Leven zonder
tranen
Byrom, T homas-Het hart van bewustzijn
Cohen - Bent u net zo gelukkig als uw hond?
Cohen, Alan -Wijsheid uit het hart
Crowley, Gary-Van hier naar hier
Delden, Jan van-Terug van nooit weggeweest
Delden, Jan van - Zelfrealisatie, is dit nu alles?
Dych, William -Anthony de Mello, een bloemlezing
uit zijn werk
Poudraine, Jan- Metanoia
Poster, Jeff- Leven zonder middelpunt
Poster, Jeff-Een buitengewone afwezigheid
Gangaji-Vrijheid in overgave
Glassman, Bernie -Oneindige cirkel
Greven, John -En, de bestemming die je nooit hebt
verlaten
Hamill, Sam I Lao Tse- Tao Te Tsjing

Harding, Douglas - Open voor de bron

McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering

Harrison, Steven-Zoek geen antwoord

McKenna, Jed-Notities

Harrison, Steven- Het gelukkige kind

Mello, Anthony de-Bewustzijn

Harrison, Steven- En-zijn in relaties

Mello, Anthony de-De weg van stilte

Hartong, Leo-Ontwaken in de droom

Morinaga, Soko-Van leerling tot meester

Heyboer, Anton-De filosofie van een oorspronkelijke

Nisargadatta Maharaj -In woord en beeld

geest
Heyboer, Anton - T he philosophy of an original
mind

Norquist, S. - De waarheid over verlichting

Parsons, Tony-Zoals het is
Parsons, Tony-Niemand hier

Hillig, Chuck-Verlichting voor beginners

Parsons, Tony- Niemand daar

Hillig, Chuck-Parels voor de ziel

Parsons, Tony-Alles en Niets

Hyde, Unmani Liza - Ik ben het leven zelf

Parsons, Tony-Het open geheim

Inzicht, vingers wijzend naar de maan

Raaijmakers, Annette-Volledig vrij

Jourdain, Stephen I Farcet, Gilles-Zomaar verlicht

Ram T zu-Wie zoekt zal niet vinden

Katz, Jerry- Non-Dualiteit

Ramana Maharshi-In woord en beeld

Keers, Wolter-Vrij zijn

Rossum, Jan van-Je bent niet wat je denkt

Keers, Wolter-Jnana Yoga

Schoonderwoerd, Sirnon-Een christen op satsang

Kicken, Patriek & Smit, Paul - Praten over bewust-

Sengtsan-Oorspronkelijke Geest

zijn

ShantiMayi- Ons hart weet alles

Krishnamurti, U.G.-De denkbeeldige geest

Shapiro, lsaac -Het gebeurt vanzelf

Lake, Gina-Het mechanisme van verlangen

Smit, Alexander-Kennendheid

Lamroers van Toorenburg, Wendy - Hoogbegaafd,

Tathagata, Florian -Zijn

nou n?
Lamroers van Toorenburg, Wendy- Werkboek Hoogbegaafd, nou n?

Tollifson, Joan-Ontwaken in het alledaagse

Vingerwijzingen- Artikelen uit tien jaar InZicht
Watts, Alan - Word wat je bent

Liquorman, Wayne-Never mind

Wei Wu Wei-Onwerelds wijs

Lucille, Francis -Eeuwigheid NU!

Whenary, Roy- De structuur van zijn

McKenna, Jed - Spirituele verlichting? Vergeet het

Zuijderhoudt, C.B.- Meester Eekhart versus advaira

maar!
McKenna, Jed-Spiritueelincorrecte Verlichting

Voor een overzicht van onze titels (met tekstfrag

menten) kunt u ook kijken op onze website:
www.samsarabooks.com
Daar vindt u informatie over de boeken in voor
bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief of een catalogus aanvragen.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341

1016 AZ Amsterdam
Telefoon: 020- 5550366
Fax: 020- 5550388
E-mail: info@samsarabooks.com