Object 1

1. Wprowadzenie do macierzy
Pojcie macierzy wprowadzono, aby uproci rozwizywanie ukadw rwna liniowych.
W szkole redniej zajmowalimy si rozwizywaniem ukadw dwch rwna z dwiema

niewiadomymi, np.:

Czasami pojawiay si ukady trzech rwna z trzema

niewiadomymi, np.:
Rozwizanie takich ukadw rwna wizao
si z wykonywaniem wielu mudnych dziaa, co grozio atw pomyk. Sytuacja byaby jeszcze
gorsza, gdybymy musieli rozwizywa ukady 4 rwna z 4 niewiadomymi, lub jeszcze wiksze.
Do rozwizywania tego typu problemw przydaj si wanie macierze. Rozmiar ukadu nie ma
wikszego znaczenia, gdy rozwizujemy go za pomoc macierzy.
Mona w pewnym uproszczeniu powiedzie, e macierz - to zwyka tabela liczb.
Oto przykadowe macierze:

rodkowa z powyszych macierzy opisuje wypisany wczeniej ukad 3 rwna z 3 niewiadomymi.

W macierzy wypisujemy kolejno wszystkie wspczynniki liczbowe:

Pionowa kreska, w powyszej macierzy, oddziela wspczynniki

wolne, stojce po prawej stronie znakw rwnoci. Nie ma koniecznoci pisania tej kreski. Stosuje
si j tylko w celu uzyskania lepszej przejrzystoci.
W kadej macierzy moemy wyrni kolumny oraz wiersze.

Jeeli macierz ma tyle samo wierszy

co kolumn, to mwimy e jest macierz kwadratow.

Na macierzach mona wykonywa rne dziaania. Zazwyczaj wykonuje si je w celu

doprowadzenia macierzy do postaci schodkowej uporzdkowanej, z ktrej mona odczyta
rozwizania ukadu rwna.
Wszystkie dziaania zostan dokadnie omwione w nastpnych rozdziaach.

2. Formalna definicja macierzy

Definicja
Macierz m n (tzn. o m wierszach i n kolumnach) o wyrazach w zbiorze X nazywamy tablic:

gdzie ai,j X dla 1 i m, 1 j n.

Rzdy poziome macierzy A nazywamy wierszami, rzdy pionowe kolumnami.
Zbir wszystkich macierzy m n o wyrazach ze zbioru X oznaczamy Mmn(X).
Na przykad Mmn(R) oznacza zbir wszystkich macierzy rzeczywistych o wymiarach m n.
Przykady

Macierze bardzo czsto stosujemy jako uproszczony sposb zapisu ukadw rwna.
Definicja

Ukadowi rwna:

macierz:
U.

Macierz:

moemy przypisa

Tak macierz nazywamy macierz rozszerzon ukadu

nazywamy macierz wspczynnikw ukadu U.

Przykady
Oto kilka przykadowych ukadw rwna i odpowiadajcych im macierzy:

3. Operacje elementarne na macierzach

Na macierzach (podobnie jak na ukadach rwna) mona wykonywa trzy proste operacje:
doda do jednego wiersza macierzy inny wiersz pomnoony przez liczb,
zamieni dwa wiersze miejscami,

 pomnoy wiersz przez liczb rn od zera.

Te trzy opisane powyej operacje nazywamy operacjami elementarnymi na wierszach.
Operacje elementarne na wierszach macierzy odpowiadaj takim samym operacjom na rwnaniach
ukadu rwna.
Przykad

Rozwamy nastpujcy ukad rwna:

Temu ukadowi

odpowiada nastpujca macierz:

Wykonamy teraz kilka operacji
elementarnych na rwnaniach ukadu i jednoczenie na wierszach odpowiadajcej mu macierzy.
Na pocztku pomnmy pierwszy wiersz przez liczb 2:

Napis
"w1 w1 2" jest symbolicznym zapisem tego, e "wiersz pierwszy przeksztacamy w wiersz
pierwszy pomnoony przez 2".
Teraz do drugiego wiersza dodajemy pierwszy wiersz pomnoony przez 2:

W
wyniku powyszej operacji pozbylimy si jednej niewiadomej z drugiego rwnania.
Teraz pozbdziemy si niewiadomej x1 z trzeciego rwnania. W tym celu do trzeciego rwnania
dodajemy pierwsze rwnanie pomnoone przez 3:

Teraz
bdziemy pozbywa si kolejnych niewiadomych maksymalnie upraszczajc ukad rwna (oraz
macierz). Wykonywane operacje elementarne bd zapisywane przy strzakach.

Wykonanie wszystkich powyszych operacji elementarnych doprowadzio nas do rozwizania

ukadu rwna:
Cige przepisywanie caego ukadu rwna jest do
czasochonne. Dlatego warto wykonywa dziaania jedynie na macierzy odpowiadajcej danemu
ukadowi, aby na kocu tylko odczyta z niej rozwizanie.
Przy takim podejciu cae zadanie sprowadza si do przeksztacenia macierzy na posta
schodkow zredukowan. Z takiej postaci od razu wida rozwizania ukadu rwna.

4. Sprowadzanie macierzy do postaci schodkowej

zredukowanej
Definicja

Mwimy, e macierz A Mmn(R) jest w postaci schodkowej, jeeli A spenia warunki:

kady wiersz zerowy (skadajcy si z samych zer) znajduje si poniej kadego wiersza
niezerowego,
w kadym wierszu pierwszy (liczc od lewej) niezerowy wyraz znajduje si w kolumnie stojcej
na prawo od pierwszego niezerowego wyrazu wiersza poprzedniego.
Mwic intuicyjnie - macierz jest w postaci schodkowej, jeeli w kolejnych wierszach wystpuje na
pocztku coraz wicej zer (kolejne wiersze macierzy przypominaj schodki).
Przykady 1.
Oto kilka przykadowych macierzy zapisanych w postaci schodkowej:

Przykady 2.
Oto kilka przykadowych macierzy ktre nie s zapisane w postaci schodkowej:

Definicja

Mwimy, e macierz jest w zredukowanej postaci schodkowej, jeeli spenia warunki:

jest w postaci schodkowej,
w kadym wierszu pierwszy niezerowy wyraz jest rwny 1, a ponadto inne wyrazy w jego
kolumnie s zerami.
Przykady 3.
Oto kilka przykadowych macierzy zapisanych w zredukowanej postaci schodkowej:

Fakt !
Kad macierz mona za pomoc operacji elementarnych sprowadzi do postaci schodkowej
zredukowanej!
Powyszy fakt jest niezwykle wany, poniewa dziki niemu moemy rozwizywa dowolnie
skomplikowane ukady rwna liniowych. Wystarczy sprowadzi do postaci schodkowej
zredukowanej macierz odpowiadajc takiemu ukadowi, a nastpnie odczyta z niej rozwizanie.
Ju w poprzednim rozdziale, podczas wiczenia operacji elementarnych, sprowadzilimy macierz
do postaci schodkowej zredukowanej. Moesz jeszcze raz przeledzi wszystkie operacje jakie
wykonalimy w tym przykadzie.
Poniej podam kolejne przykady na sprowadzanie macierzy do postaci schodkowej zredukowanej.
Operacje elementarne na wierszach bdziemy oznaczali tak jak we wspomnianym przykadzie.
Przykad 4. Sprowad podan macierz do postaci schodkowej zredukowanej.

Rozwizanie:

Przykad 5. Sprowad podan macierz do postaci schodkowej zredukowanej.

Rozwizanie:

5. Transponowanie macierzy
Definicja
Macierz transponowana do macierzy A to macierz AT, ktra powstaje przez zamian jej wierszy na
kolumny i kolumn na wiersze.
Przykad 1.
Macierz transponowan do macierzy:

jest macierz: