Professional Documents
Culture Documents
ANTONI BIEGUS
PROJEKTOWANIE KONSTRUKCJI STALOWYCH WEDUG
EUROKODU 3
BEZPIECZESTWO POAROWE KONSTRUKCJI STALOWYCH
WYKADY
WROCAW, 2013
2
Spis treci
1. Podstawy, oddziaywania i metody projektowania
..........
.... 18
.. 32
...........
33
.... 33
... 36
..... 40
..... 42
... 45
....
49
49
50
..... 53
53
.. 59
PODZIKOWANIE
Autor serdecznie dzikuje Panu mgr. in. S awomirowi ROWISKIEMU
za trud korekty pracy i wniesione uwagi redakcyjne oraz merytoryczne
4
Prof. dr hab. in. Antoni Biegus
Bezpieczestwo poarowe konstrukcji stalowych
1.1. Wprowadzenie
Poary obiektw budowlanych s nie tylko przyczyn ogromnych strat materialnych,
ale powoduj te cikie obraenia i niekiedy mier wielu ofiar. W trakcie poaru
wzrasta temperatura konstrukcji nonej obiektu. Wwczas najczciej nastpuje degradacja waciwoci mechanicznych materiaw ustroju nonego, w konsekwencji
czego zmniejsza si nono graniczna konstrukcji (zwiksza si za jej odksztacalno), prowadzca do wyczerpania wytrzymaoci i awarii lub katastrofy obiektu. Oddziaywanie poarowe jest wic realnym zagroeniem bezpieczestwa obiektu, ktre
stanowi przede wszystkim niebezpieczestwo dla ludzi, a take powstania strat materialnych. Ponadto w trakcie poaru, bardzo czsto wydzielajce si toksyczne gazy (w
wyniku rozkadu termicznego np. tworzyw sztucznych) powoduj cikie uszkodzenia
zdrowia ofiar lub ich miertelne zatrucie.
Gwnym celem ochrony przeciwpoarowej budowli jest ograniczenie ryzyka poaru
z poszanowaniem jednostki i spoeczestwa, ssiadujcego mienia, a take, jeli jest
to wymagane, rodowiska lub mienia bezporednio poddanego oddziaywaniu poaru.
Obiekty budowlane powinny by zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby w
przypadku poaru:
nono konstrukcji moga by zapewniona przez zaoony okres czasu,
powstanie i rozprzestrzenienie si ognia i dymu w obiektach byo ograniczone,
rozprzestrzenianie si ognia na ssiednie obiekty byo zminimalizowane,
mieszkacy mogli opuci obiekt lub by uratowani w inny sposb,
byo uwzgldnione bezpieczestwo ekip ratowniczych.
W ocenie niezawodnoci konstrukcji analizujc stan graniczny nonoci, naley bada nie tylko kryteria bezpieczestwa zwizane z wytrzymaoci w trakcie normalnej
eksploatacji, ale te kryteria odpornoci ogniowej. Bezpieczestwo poarowe jest wic
wymogiem podstawowym, ktry zgodnie z Eurokodami [7][14] musi spenia obiekt
budowlany.
5
Normy poarowe to czci 1-2 Eurokodw odnoszcych si do oceny oddziaywa w
trakcie poaru - PN-EN 1991 [8] oraz projektowania w warunkach poaru konstrukcji:
betonowych - PN-EN 1992 [9], stalowych - PN-EN 1993 [10], zespolonych stalowobetonowych - PN-EN 1994 [11], drewnianych - PN-EN 1995 [12], murowych - PN-EN
1996 [13] i aluminiowych - PN-EN 1999 [14]. Eurokody konstrukcyjne [5][10] s to
normy powizane z ich czciami 1-1 (dotyczcymi projektowania w warunkach normalnych), a ujcie projektowania w warunkach poaru w czciach 1-2 wiadczy m.in.
o randze tej problematyki. Eurokody [8][14] zawieraj postanowienia dotyczce oceny
niezawodnoci konstrukcji w warunkach rozgorzenia poaru. Przed ich wprowadzeniem
do zbioru Polskich Norm brak byo podobnych krajowych norm PN-B dotyczcych projektowania konstrukcji budowlanych w warunkach poaru. Tym te czciowo naley
tumaczy, e czsto w krajowej praktyce projektowej bezpieczestwo poarowe nie
jest waciwie uwzgldniane. Odnotowywane liczne przypadki poarw budowli i zwizane z nimi due straty materialne wiadcz o stosunkowo maej wiedzy projektantw
dotyczcej strategii oraz inynierii poarowej.
Eurokody [8][14] dotyczce projektowania konstrukcji budynkw z uwagi na warunki poarowe oferuj obecnie szeroki wachlarz metod obliczeniowych. W celu spenienia
wymaga bezpieczestwa poarowego zgodnych z krajowymi przepisami budowlanymi, umoliwiaj one projektowanie wedug metody tradycyjnej lub te metod opartych
na waciwociach, zgodnie z inynieri bezpieczestwa poarowego. Metody oparte
na waciwociach wymagaj na og bardziej zoonej analizy obliczeniowej i pozwalaj na dokadniejsze spenienie celw zabezpieczenia poarowego.
Zgodnie z PN-EN 1990 [7] stany graniczne nonoci (stany poprzedzajce katastrof, ktre dla uproszczenia uwaane s za sam katastrof) odnosz si do bezpieczestwa ludzi i/lub bezpieczestwa konstrukcji, a w niektrych okolicznociach take
dotycz ochrony zawartoci budowli.
Na rys. 1 i 2 pokazano widok hali produkcyjno-magazynowej. W trakcie jej poaru
cakowitemu zniszczeniu ulegy urzdzenia produkcyjno-technologiczne, ktrych warto przekraczaa kilkukrotnie warto budowlan tego obiektu. W tym przypadku przyczyn bardzo duych strat materialnych byo niewaciwe uwzgldnienie w projekcie
ochrony wyposaenia i budowli w warunkach poaru. Midzy innymi nie zastosowano
ciany ognioochronnej oddzielajcej cz produkcyjn obiektu od jej czci magazynowej, zastosowano dachowe pyty warstwowe z atwopaln izolacj termiczn, ktra
umoliwia rozprzestrzenienie si poaru w caym obiekcie.
7
1.2. Ognioodporno budynkw i elementw konstrukcyjnych
Ognioodporno jest wyraana jako czas, w ktrym element obiektu budowlanego
(nony lub/i osonowy) moe wytrzyma dziaanie ognia, nie tracc okrelonej swojej
funkcji (elementu nonego lub/i elementu oddzielajcego). Klasyfikuje si j za pomoc
nastpujcych kryteriw waciwoci: - nonoci R (fire resistance), ktra jest wytrzymaoci elementu nonego na dziaanie ognia podczas trwania poaru, bez utraty statecznoci konstrukcyjnej (rys. 3a); - izolacyjnoci I (fire isolation), ktra jest zdolnoci
elementu oddzielajcego poddanego dziaaniu ognia z jednej strony do ograniczenia
wzrostu temperatury powierzchni nieosonitych poniej okrelonych wartoci granicznych wynoszcych 140oC (rednio) i 180oC (maksymalnie), w celu zapobieenia zaponowi na powierzchniach przylegych (rys. 3b); - szczelnoci E (fire tachit), ktra
jest zdolnoci elementu oddzielajcego poddanego dziaaniu ognia z jednej strony do
ograniczenia powstania szczelin o znacznych rozmiarach, w celu zapobieenia przenikaniu gorcych gazw i rozprzestrzenianiu ognia na przylege pomieszczenia (rys. 3c).
8
stan graniczny szczelnoci ogniowej E, w ktrym element przestaje spenia swoj
funkcj oddzielajc, na skutek pojawienia si jego powierzchni nagrzanej pomieni
lub wystpienia szczelin przekraczajcych graniczne rozwartoci lub/i dugoci.
Stan graniczny nonoci ogniowej R dotyczy wyczerpania wytrzymaoci elementu,
czyli zdolnoci przenoszenia przyoonych do niego obcie. Stany graniczne ogniowej izolacyjnoci I oraz szczelnoci E dotycz gwnie elementw stanowicych przegrody budynkw (ciany i stropy) zwaszcza tych, ktre ograniczaj strefy poarowe.
Wyczerpanie izolacyjnoci I oraz szczelnoci E wi si z uatwionym rozprzestrzenianiem si poaru w ssiedztwie strefy poarowej. Naley zauway, e nono R
jest wymagana w przypadku wszystkich elementw nonych konstrukcji. Natomiast
wymagania izolacyjnoci I oraz szczelno E dotycz elementw oddzielajcych, takich
jak pyty stropowe i ciany, stanowicych granice stref ogniowych.
Odporno ogniow elementw konstrukcyjnych t fi , d mierzy si czasem wyraonym
w minutach, ktry upywa od rozgorzenia poaru do momentu osignicia jednego z
w/w stanw granicznych. Dlatego w przepisach przeciwpoarowych, zalenie od klasy
uytkowej budynku, wymagania odpornoci ogniowej jego elementw wynosz: 15 minut (R 15), 30 minut (R 30), 60 minut (R 60), 120 minut (R 120) lub 240 minut (R 240).
Powinna ona by zawsze co najmniej rwna odpowiednim wartociom obliczeniowego
czasu ekspozycji poarowej odpowiadajcej wymaganemu okresowi utrzymania nonoci
Zestaw takich wymaga jednoznacznie okrelonych dla wszystkich czci ustroju nonego i jego wypenienia, charakteryzuje klas odpornoci poarowej przypisan do
caego budynku.
Wymagania dotyczce odpornoci poarowej budynku zale gwnie od jego rodzaju i przeznaczenia. Okrelono je w rozporzdzeniu [15], w ktrym ustanowiono 5
klas odpornoci poarowej (OP) - oznaczonych (w kolejnoci od najniszej do najwyszej) literami A, B, C, D i E (tab. 1). Kadej klasie przyporzdkowano okrelone wymagania odniesione do odpornoci ogniowej (OO) poszczeglnych elementw budowli:
gwnej konstrukcji nonej, konstrukcji dachu, stropu, cian zewntrznych i wewntrznych oraz pokrycia dachu. Podano je w tabl. 1 (symbol - oznacza brak wymaga).
W rozporzdzeniu [15] przedstawiono szczegowe zasady przypisujce klasy do
poszczeglnych rodzajw budynkw (mieszkalnych uytecznoci publicznej, produkcyjne, magazynowe itp.) oraz ich wielkoci (np. liczby kondygnacji).
9
Tabl. 1. Wymagania odpowiadajce poszczeglnym klasom odpornoci poarowej budynkw wedug [15]
Klasa
odpornoci
poarowej
budynku (OP)
A
B
C
D
E
gwna
konstrukcja
nona
R 240
R120
R 60
R 30
-
REI 120
REI 60
REI 60
REI 30
-
EI 120
EI 60
EI 60
EI 30
-
EI 60
EI 30
EI 15
-
pokrycie
dachu
E 30
E 30
E15
-
10
Wymagania klasy odpornoci poarowej OP budynkw produkcyjnych oraz magazynowych przedstawiono w tabl. 3. Naley zwrci uwag, e w tym przypadku przyporzdkowanie klasy odpornoci ogniowe OP zaley od maksymalnej gstoci obcienia
strefy poarowej, czyli rodzaju, iloci i rozmieszczenia potencjalnego paliwa.
Ustalenia odnoszce si do budynkw inwentarskich IN maj odmienny charakter.
Tab. 3. Wymagania klasy odpornoci poarowej (OP) budynkw produkcyjnych i magazynowych, wedug [15]
Obcienie
Budynki produkcyjne i magazynowe
ogniowe,
jednokonniskie
redniowysokie
MJ/m2
dygnacyjne
wysokie
do 500
E
D
C
B
500-1000
D
D
C
B
1000-2000
C
C
C
B
2000-4000
B
B
B
*
pow. 4000
A
A
A
*
* nie mog wystpowa takie budynki
wysokociowe
B
B
B
*
*
11
ich dugoci. Mona analizowa wytenie elementw wydzielonych z konstrukcji lub
te bada ich wspdziaanie w warunkach oddziaywania poaru.
Oddziaywanie temperatury w czasie poaru na konstrukcje jest traktowane w PNEN 1990 [7] jako wyjtkowa sytuacja projektowa. Oznacza to, e w ustaleniu wyjtkowej kombinacji oddziaywa w trakcie poaru rozpatruje si te oddziaywania, ktre
s uwzgldniane w kombinacjach podstawowych i to tylko takie, ktre s moliwe do
zaistnienia w trakcie poaru. Nie uwzgldnia si cznego wystpowania w wyjtkowej
kombinacji poarowej innego oddziaywania o charakterze wyjtkowym, oprcz oddziaywa zwizanych z zaistnieniem poaru. W stanie granicznym nonoci, obliczeniowe
efekty oddziaywa Ed w konstrukcji w trakcie poaru wyznacza si ze wzoru
i 1
(1)
gdzie:
12
Scenariusz poarowy powinien uwzgldnia zachowanie si caej konstrukcji, jej
podzespou lub elementu w warunkach poaru, a take uwzgldnia model zmiany
temperatury wewntrz obiektu. Dlatego w jego identyfikacji naley bra pod uwag
czynniki wpywajce na przebieg poaru, jak na przykad rodzaj materiaw wypeniajcych, izolujcych czy te wyposaenia obiektu.
Zgodnie z PN-EN 1991-1-2 [8] w praktycznych obliczeniach naley analizowa modele, odnoszce si do jednej strefy poarowej (jednego pomieszczenia wydzielonego
ogniowo). Na rys. 4 przedstawiono przykad scenariuszy poarowych magazynowanego budynku parterowego. W tej picionawowej hali zastosowano 2 ciany przeciwpoarowe, wydzielajc w ten sposb 3 strefy poarowe (rys. 4a). W analizowanym przypadku naley rozpatrze 3 scenariusze wystpienia poaru: w strefie 1 (rys. 4b), w strefie 2
(rys. 4c) oraz w strefie 3 (rys. 4d).
13
poaru lokalnego, gdy rozgorzenie jest mao prawdopodobne, w ktrych przyjmuje si
nierwnomierny rozkad temperatury w funkcji czasu (metod obliczania oddziaywa
termicznych poaru lokalnego podano w Zaczniku C),
poaru strefowego, w ktrym przyjmowany jest rwnomierny rozkad temperatury w
funkcji czasu (metod obliczania temperatury gazu podano w Zaczniku A i B - odpowiednio dla elementw wewntrznych i zewntrznych strefy poarowej,
zaawansowane modele poaru, w ktrych uwzgldniane s fizyczne waciwoci gazu, a take wymiana masy i energii podczas procesu spalania (metody obliczania oddziaywa termicznych w jednostrefowych scenariuszach poaru, poarze dwustrefowym i w modelach numerycznych, uwzgldniajcych przebieg zjawisk w czasoprzestrzeni, opisano w Zaczniku D, metod za okrelenia wartoci obliczeniowej gstoci obcienia ogniowego i szybkoci wydzielania ciepa podano w Zaczniku E).
Zacznik F dotyczy okrelania rwnowanego czasu oddziaywania poaru. Zacznik G omawia zasady przyjmowania wspczynnikw konfiguracji.
W analizie konstrukcji oddziaywanie termiczne okrela strumie ciepa netto na powierzchnie elementu, bdcy sum strumieni konwekcyjnego i radiacyjnego. Temperatur gazu przy spalaniu przyjmuje si na podstawie: nominalnych krzywych temperatura - czas lub parametrycznych krzywych temperatura - czas. W przypadku krzywych
nominalnych rozrnia si krzyw standardow temperatura - czas (przyjto, e temperatura jest funkcj niemalejc czasu jak dla poaru rozwinitego), krzyw poaru
zewntrznego oraz krzyw wglowodorow (rys. 5).
14
Nominalne krzywe zalenoci temperatura gazw spalinowych temperatura - czas
(2)
(3)
poar wglowodorowy paliw (w zbiornikach paliw, wieach wiertniczych paliw itp.; poar przebiegajcy z reguy zwiksza intensywnoci)
(4)
gdzie:
15
modele obliczeniowe. Natomiast zaawansowane modele obliczeniowe s stosowane w
analizach oceny bezpieczestwa poarowego caych konstrukcji.
Najczciej metod tradycyjn oceny bezpieczestwa poarowego wykorzystuje si
w celu spenienia standardowych wymaga dotyczcych ognioodpornoci, okrelonych
w przepisach przeciwpoarowych. Stosuje si j zwykle w projektowaniu stosunkowo
prostych budynkw i potrzebny poziom bezpieczestwa jest relatywnie atwy do osignicia i wdroenia. Zadaniem projektanta jest taki dobr rodkw ochrony przeciwpoarowej, w szczeglnoci paramentw izolacji termicznej chronicej konstrukcj przed
dziaaniem ognia, by uzyska zadawalajc (wysz od wymaganej) warto jej ognioodpornoci. Metoda tradycyjna ogranicza si wic do prostego wyboru rodkw ognioizolujcych (posikujc si jedynie dostpnymi ofertami materiaw w tym zakresie).
Wwczas nie przeprowadza si adnej dodatkowej analizy obliczeniowej oceniajcej
zachowanie si elementu w poarze. W tym przypadku producent wyrobu ogniochronnego niejako gwarantuje, e zastosowanie danego typu izolacji (o odpowiednich parametrach np. gruboci) umoliwia uzyskanie danej ognioodpornoci. Rezultat takiego
projektowania nie zawsze jednak mona uzna za wiarygodny, gdy nie uwzgldnia si
np. swobody odksztace termicznych - stopnia skrpowania elementu konstrukcyjnego. Ponadto w wielu przypadkach taki sposb projektowania moe by zbyt zachowawczy, poniewa w celu zapewnienia wymaganej ognioodpornoci budowli wymaga
on zastosowania istotnej (w wielu przypadkach kosztochonnej) biernej ochrony przeciwpoarowej. Dlatego zblion do obiektywnej ocen ognioodpornoci budowli mona
uzyska na podstawie jej odrbnej analizy termiczno-statyczno-wytrzymaociowej (wg
metody opartej na waciwociach).
W ostatnich latach, dla poszczeglnych typw konstrukcji (betonowych, stalowych,
zespolonych stalowo-betonowych, murowych, drewnianych i aluminiowych) opracowano ujednolicone zasady projektowania na wypadek wystpienia poaru. S to wydzielone czci odpowiednich Eurokodw: oddziaywa [8] oraz konstrukcyjnych [9][14], w
ktrych podano zasady prowadzenia analizy termiczno-statyczno-wytrzymaociowej
budowli (wedug metody opartej na waciwociach). Umoliwia ona ocen wymaganej
ognioodpornoci konstrukcji, w celu uniknicia rozprzestrzeniania si poaru i/lub w celu zapobiegania przedwczesnemu zniszczeniu konstrukcji. W przypadku budynkw ich
gwn konstrukcj mona zaprojektowa tak, aby zachowaa stateczno w warunkach poaru na tyle dugo, by osoby przebywajce w budynku mogy si ewakuowa.
Ta metoda uwzgldnia intensywno oddziaywania poaru przez odpowiednie osza-
16
cowanie rzeczywistych obcie ogniowych i parametrw rozwoju poaru, ktre mona
obliczy w oparciu o funkcj i sposb uytkowania budynku [8]. Umoliwia ona elastyczno w wyborze rozwiza technicznych w celu spenienia wymaga ognioodpornoci budowli, ale zazwyczaj wymaga uycia zaawansowanych narzdzi projektowych.
Ponadto projektanci stosujcy te zaawansowane modele obliczeniowe musz by odpowiednio wyszkoleni w zakresie ich zastosowania i ogranicze. Inynieria bezpieczestwa poarowego umoliwia wysoce efektywne projektowanie z niewielk rezerw
nonoci. Dlatego w tym przypadku wymagane s wysokie kwalifikacje projektanta
(gwarantujce, e w opracowaniu projektu zastosowano w analizie odpowiednie modele).Ponadto w niektrych krajach Unii Europejskiej przepisy przeciwpoarowe daj,
aby projekt z uwagi na warunki poarowe by weryfikowany przez osob trzeci.
Waciwoci poarowe konstrukcji lub jej elementu s okrelane przez wykonanie w
przypadku badanego obliczeniowego scenariusza poaru, 3 kolejnych krokw analityczno-obliczeniowych konstrukcji:
analiza termiczna (okrelenie szybkoci ogrzewania i temperatur elementw konstrukcyjnych - model termiczny),
muj zakres: od prostych oblicze wykonywanych rcznie, do korzystania z zaawansowanych programw komputerowych. Zoono takiego projektu zaley od zaoe i
metod przyjtych do przewidywania kadego z w/w 3 etapw projektowania.
Na podstawie uzyskanych pl temperatury w elementach nonych i kombinacji oddziaywa w warunkach poaru mona oceni zachowanie konstrukcji (rys. 6) za pomoc jednej z 3 moliwych metod:
analiza elementu - model 1D, w ktrej kady element nony (np. prt) jest oceniony
jako cakowicie oddzielony od innych czci konstrukcji budynku (warunki poczenia z innymi elementami zastpuje si odpowiednimi warunkami brzegowymi),
analiza czci konstrukcji - model 2D, w ktrej fragment konstrukcji (np. rama) jest
uwzgldniony w ocenie (przez zastosowanie odpowiednich warunkw brzegowych,
tak aby odzwierciedli jej powizania z innymi czciami konstrukcji),
globalna analiza konstrukcji - model 3D, w ktrej ocenia si ca konstrukcj budynku (rys. 7).
17
Stosunkowo prosta i atwa w zastosowaniu jest analiza elementu (model 1D),
zwaszcza z uproszczonymi metodami obliczeniowymi. Analiza caej konstrukcji (model
3D) lub jej podzespow (model 2D) uwzgldnia cznie co najmniej kilka elementw
konstrukcyjnych, tak aby bezporednio uwzgldni wpyw interakcji midzy nimi. W takich analizach mona dokadnie uwzgldni przeniesienie obcienia z podgrzanych
(osabionych) czci wewntrz strefy poarowej, na bardziej wytrzymae czci chodne
poza stref poarow. Z tego wzgldu analiza globalna umoliwia znacznie lepsze zrozumienie oglnego zachowania konstrukcji w warunkach poaru. Przykad trjwymiarowej, analizy globalnej hali o konstrukcji stalowej pokazano na rys. 7.
Rys. 6. Metody projektowe do okrelania odpowiedzi mechanicznej konstrukcji w warunkach poaru [17]
Rys. 7. Przykad trjwymiarowej analizy globalnej (model 3D) hali stalowej [17]
18
W podsumowaniu naley stwierdzi, e zgodnie z Eurokodami projekt uwzgldniajcy warunki poarowe budynku mona wykona za pomoc:
Prostej metody opartej na podstawie danych tabelarycznych np. zamieszczonych w
PN-EN 1994-1-2 [11], ktr stosuje si jedynie w przypadku zespolonych konstrukcji
stalowo-betonowych. Tabele w [11] podano dla pyt, belek i supw, przy zaoeniu
pewnego czasu ognioodpornoci, ogrzewania wedug krzywej poaru nominalnego
oraz okrelonego poziomu obcienia. Wyznaczono je za pomoc modeli numerycznych i bada dowiadczalnych. Te tabele s proste i bezpieczne w zastosowaniu.
Obejmuj jednak one tylko ograniczony zakres rodzajw konstrukcji i ksztatownikw.
Prostych metod obliczeniowych, ktre mona podzieli na dwie grupy. Pierwsza to
metoda temperatury krytycznej. Jest ona powszechnie stosowana w analizie stalowych elementw konstrukcyjnych. W drugiej stosuje si proste modele mechaniczne i
przeprowadza si weryfikacj nonoci konstrukcji. Te metody opracowano w celu
analizy bezpieczestwa poarowego typowych elementw konstrukcyjnych (np. pyt,
belek i supw) zarwno stalowych, jak i zespolonych.
Zaawansowane modele obliczeniowe, ktre maj zastosowanie w przypadku wszystkich rodzajw konstrukcji i umoliwiaj ich realistyczn analiz termiczno-statycznowytrzymaociow. Wyniki tej analizy s zazwyczaj uzyskiwane w postaci odksztace
konstrukcji podczas caego okresu poaru. Zaawansowane modele obliczeniowe
przeprowadza si MES i korzysta z programw komputerowych.
2. Zabezpieczenia ognioochronne konstrukcji stalowych
2.1. Waciwoci mechaniczne stali wglowych w podwyszonej temperaturze
W ocenie odpornoci ogniowej konstrukcji bada si jej stan graniczny nonoci ogniowej R, ktry polega na zniszczeniu materiau lub przekroczeniu dopuszczalnych
wartoci odksztace [7]. Najwaniejszym elementem tej analizy jest wic okrelenie
punktu granicznego, ktrego nie mog przekroczy elementy konstrukcji, gdy ich nastpstwem s nieodwracalne dla budowli konsekwencje dotyczce bezpieczestwa.
Stal jest materiaem konstrukcyjnym, ktrego waciwoci ulegaj bardzo duym
zmianom w warunkach oddziaywania poaru. Niezabezpieczone ognioochronnie
ksztatowniki stalowe ju po 1015 minutach nagrzewania w warunkach poaru standardowego [8] osigaj temperatur okoo 700oC. W tej temperaturze nastpuje spadek wytrzymaoci stali do poziomu okoo 23% jej wytrzymaoci w temperaturze nor-
19
malnej (a take nastpuje zmniejszenie moduu sprystoci podunej o 83% w stosunku do tego parametru w temperaturze normalnej) co w konsekwencji prowadzi do
wyczerpania nonoci elementw konstrukcyjnych. Zmian waciwoci mechanicznych stali w podwyszonych temperaturach pokazano na rys. 8.
20
2.2. Zachowanie si elementw stalowych bez izolacji termicznej w warunkach
poaru
Szybko nagrzewania si elementu stalowego zaley gwnie od jego stosunku pola powierzchni nieosonitej Am [m 2 ] do objtoci V [m3 ] na jednostk dugoci (rys.
9). Wielko Am / V [m -1] nazywa si wskanikiem ekspozycji przekroju (lub wskanikiem masywnoci przekroju) i jest parametrem miary szybkoci nagrzewania si stalowego elementu nieosonitego.
Rys. 10. Temperatury nieosonitych elementw stalowych po 15 i 30 minutach oddziaywania poaru standardowego, w funkcji ich wskanikw ekspozycji ksh ( Am / V ) [m-1] [17]
21
22
parametr Ap / V [m-1] . Jest to iloraz powierzchni Ap [m2 ] mierzonej po wewntrznym
obwodzie izolacji ogniochronnej na jednostk dugoci do objtoci elementu stalowego V [m3 ] na jednostk dugoci. Na rys. 11 podano zalenoci suce do obliczania
wskanikw masywnoci przekrojw elementw stalowych zabezpieczonych ogniowo.
23
mentu stalowego (w ktrym nie wystpuje lokalna utrata statecznoci cianki przekroju)
jest zapewniona po czasie t , jeeli temperatura stali a,t nie przekracza jej temperatury
krytycznej a, cr . Temperatura krytyczna elementw stalowych o przekrojach klasy 1, 2
oraz 3 na og wynosi a, cr 500 800o C . W odniesieniu do ksztatownikw stalowych o
przekrojach
klasy
naley
stosowa
zachowawcz
temperatur
krytyczn
a, cr , wskanika masywnoci przekroju Ap / V oraz wymaganego czasu ognioodpornoci umoliwia okrelenie gruboci warstwy ognioochronnej (powoki nakadanej natryskowo, pyty ochronnej, powoki przeciwogniowej). Naley stosowa wycznie wyroby
ogniochronne zbadane i ocenione w ramach standardowych bada ogniowych, przeprowadzonych wg zalece normy europejskiej EN 13881. Przykad wykresu dotyczcego zabezpieczenia przeciwogniowego pytami pokazano na rys. 12 [7].
24
Wymagan grubo warstwy ochronnej elementu stalowego mona zwykle okreli na
podstawie danych publikowanych przez producentw tych wyrobw (w formie tabel lub
wykresw). Najczciej dane te odnosz grubo warstwy materiau ogniochronnego
do wskanika masywnoci przekroju elementu stalowego Ap / V , temperatury krytycznej a, cr i wymaganego czasu ognioodpornoci.
25
mentw budynku, i jej temperatura jest nisza w porwnaniu z temperatur konstrukcji
wewntrz strefy poarowej. Do dodatkowego obnienia temperatury konstrukcji przyczynia si te jej kontakt z powietrzem otoczenia.
26
W drugiej grupie rodkw ogniochronnych stalowe konstrukcje none mona wyrni izolacje pasywne termicznie (masy natryskowe i okadziny pytowe, a take zabezpieczenia hybrydowe polegajce na poczeniu okadzin pytowych i mas natryskowych) oraz izolacje aktywne termicznie (powoki pczniejce i powoki absorpcyjne). Ich
sposb dziaania jest bardzo rny np. charakteryzuje je may wspczynnik przenikania ciepa; maj du wilgotno; zmieniaj swe rozmiary pod wpywem wzrostu temperatury, co wpywa korzystnie na zmian wskanika masywnoci przekroju (np. pcznienie powoki); cechuje je dua pojemno cieplna.
Rne s rodzaje i efektywnoci dziaania powok (otulin) ognioochronnych, sposoby
ich zamocowania na elemencie oraz skutecznoci, ale za kadym razem ich zadaniem
jest minimalizacja przyrostu temperatury chronionego elementu. Bardzo wanymi parametrami powok ochronnych jest ich wspczynnik przejmowania ciepa, ciepo waciwe i przewodno ciepln. To dziki nim stal nabiera cech odpornoci ogniowej i
moe by bezpiecznie stosowana jako materia konstrukcyjny w budownictwie.
2.5. Systemy zabezpiecze ogniochronnych konstrukcji stalowych
Do biernej ochrony przeciwpoarowej konstrukcji stalowych stosuje si materiay
termicznie pasywne i reaktywne. Materiay zabezpieczajce pasywne termicznie (niereaktywne) poddane dziaaniu ognia nie zmieniaj swoich waciwoci. Do najpopularniejszych materiaw niereaktywnych nale powoki natryskowe i pyty. Natomiast materiay zabezpieczajce reaktywne termicznie charakteryzuje zmiana waciwoci w
wyniku poddania dziaaniu wysokiej temperatury w trakcie poaru. Najbardziej znanym
przykadem tego typu zabezpiecze s przeciwogniowe powoki pczniejce.
2.6. rodki pasywne termicznie
Nakadane natryskowo powoki przeciwpoarowe (s jedn z najpowszechniejszych
technologii zabezpieczenia) stosuje si jako wyroby o warstwie grubej lub warstwie
cienkiej.
W przypadku powok grubowarstwowych rozpylany wyrb ma konsystencj wknist bd gstej pasty i jest natryskiwany bezporednio na stalow konstrukcj (rys. 15).
W ich skad wchodz najczciej wkna mineralne, wermikulit, uel lub gips oraz
substancja wica (spoiwo). W zalenoci od jej rodzaju wyrnia si powoki natryskowe na bazie spoiwa:
27
cementowego z wypeniaczami w postaci granulowanej weny skalnej, kruszywa oraz
dodatkw,
cementowego z wypeniaczem w postaci kruszywa wermikulitowego oraz dodatkw,
cementowego i gipsowego z wypeniaczem w postaci wkien mineralnych (bez
azbestu i wermikulitu) oraz dodatkw,
spoiwa gipsowego z wypeniaczami w postaci granulowanej weny skalnej lub weny
mineralnej i kruszywa perlitowego oraz dodatkw.
28
Masy natryskowe s przygotowywane i nanoszone wedug technologii:
suchej przygotowana fabrycznie sucha mieszanka, jest transportowana pneumatycznie i mieszana z wod lub ciekym spoiwem u wylotu kocwki agregatu natryskowego, lub
mokrej przygotowana fabrycznie sucha mieszanka jest zarabiana wod, a jej nanoszenie na elementy stalowe odbywa si mechanicznie za pomoc agregatw pompowo-natryskowych w sposb zbliony do mechanicznych prac tynkarskich.
Izolacje ogniochronne z mas natryskowych stosowane s zwykle o gruboci
15 60 mm . W celu zapewnienia odpowiedniej przyczepnoci i trwaoci tych zabez-
Rys. 16. Przykady pytowych zabezpiecze ognioochronnych ksztatownikw stalowych: 1 - element termoizolacyjny, 2 - cznik, 3 - ksztatownik stalowy
Stosowane s pyty z wermikulitu, miki, weny mineralnej, pyty gipsowo-kartonowe,
rnego rodzaju pyty na spoiwie gipsowym, cementowym, cementowo-wapiennym ze
29
zbrojeniem rozproszonym najczciej z wkien szklanych oraz z rnego rodzaju wypeniaczami. W tym przypadku ograniczenie oddziaywania strumienia cieplnego wywoanego przez poar zapewnia zamknita obudowa oraz waciwoci termoizolacyjne
tych pyt. Pyty termoizolacyjne s dostpne w szerokim zakresie gruboci i umoliwiaj
uzyska ognioodporno w klasach R 30R 120.
Pyty s mocowane do konstrukcji stalowej mechanicznie (za pomoc rub, cznikw, tam i ksztatownikw stalowych lub przyklejane i unieruchomiane kokami). Nie
mona ich w atwy sposb przytwierdzi do elementw o zoonych ksztatach. Zazwyczaj, s one droszym rozwizaniem ni masy natryskowe lub powoki ognioochronne.
Ponadto czas montau pyt jest znacznie duszy w porwnaniu z czasem nakadania
powok ognioochronnych, co powoduje zwikszenie kosztu inwestycji i wpywa te na
wyduenie czasu realizacji obiektu.
Stropy pomieszcze administracyjno-socjalnych zabezpiecza si najczciej za pomoc sufitw podwieszanych. Wwczas w celu zabezpieczenia elementw poziomych
takich jak belki, podcigi, dwigary dachowe (penocienne lub kratowe) stosuje si
oddzielenie tych elementw stalowej konstrukcji nonej tzw. poziomymi zabezpieczeniami grupowymi. S to najczciej ogniochronne sufity podwieszone z pyt prasowanej
weny mineralnej, zbrojonych pyt gipsowo-kartonowych lub pyt na spoiwie gipsowym,
cementowym lub cementowo-wapiennym z rnego rodzaju wypeniaczami. Pytowe
zabezpieczenia ogniochronne czone s do elementw konstrukcji stalowej za pomoc klejenia lub pocze mechanicznych, albo przez poczenie klejenia oraz mocowania mechanicznego. S one docinane do odpowiednich wymiarw i czone ze sob
bezporednio na budowie, co w przypadku 2 lub 3 warstwowej obudowy przy stosowaniu wielu cznikw sprawia, i prace instalacyjne trwaj duej ni w przypadku stosowania mas natryskowych. Jednak wygld obudowanych elementw stalowych jest estetyczny i nie wymaga dodatkowego wykoczenia. Gsto pyt ze skalnej weny mineralnej wynosi okoo 150 kg/m 3 , a pyt gipsowo-kartonowych zbrojonych rozproszonym
wknem szklanym okoo 800 kg/m 3 .
Elementy pionowe, takie jak supy, mona zabezpiecza za pomoc m.in. przegrd
pionowych w postaci cian murowanych, betonowych lub lekkich cian warstwowych.
Stanowi one pionowe zabezpieczenie grupowe, ktre stosuje si w celu podziau np.
wielonawowej hali na strefy poarowe (patrz rys. 4, 13). Przykad rozwiza konstrukcyjnych cian przeciwpoarowych rwnolegych do portalowej ramy wielonawowej hali
o konstrukcji stalowej pokazano na rys. 17.
30
31
nawierzchniowej (o gruboci 40 120 m ; zwykle dostpnej w szerokiej gamie kolorw; dziki niej chroniony element nabiera walorw estetycznych; ponadto jej zadaniem jest ochrona powoki pczniejcej przed oddziaywaniem rodowiska w temperaturach normalnych).
Nanoszenie powok na konstrukcj stalow odbywa si rcznie (wakiem lub pdzlem) lub natryskowo. Na powierzchni oczyszczon w sposb przewidziany jak do
ochrony przed korozj nakada si pierwsz warstw gruntujc. Po jej wyschniciu
nakada si minimum 2 warstwy ochrony przeciwogniowej, o cznej gruboci warstw w
stanie zimnym 300 4000 m . Pod wpywem wysokiej temperatury powikszaj one
swoj objto wytwarzajc warstw porowatej pianki ograniczajcej dopyw ciepa do
stali. Warstwy te zmieniajc si w piank i osigajc grubo 3040 mm (rys. 118b)
izoluj powierzchni stali przed oddziaywaniem ognia (rys. 19). Dziki jej niskiej przewodnoci cieplnej oraz zmianie objtoci (podwysza si te wskanik masywnoci
przekroju elementu chronionego) spczniaa powoka ognioochronna pozwala na
osignicie odpornoci ogniowej konstrukcji stalowej. Farba nawierzchniowa suy do
zapewnienia szczelnoci powok ogniochronnych, zapobiegajc przenikaniu wilgoci
32
podczas eksploatacji obiektu. Zazwyczaj farby pczniejce nakada si przed montaem konstrukcji. Jedn z zalet tego typu ochrony przeciwpoarowej jest zachowanie
estetycznego wygldu konstrukcji stalowej.
2.8. Uwagi i wnioski kocowe
Przedstawione syntetycznie rodki zabezpiecze ogniochronnych konstrukcji stalowych maj swoj specyfik i zalecany zakres stosowania.
Masy natryskowe oraz okadziny pytowe, czyli pasywne rodki ogniochronne s preferowane w przypadku wymagania odpornoci ogniowej konstrukcji stalowej powyej
60 minut. Stosowane s one gwnie w obiektach przemysowych, magazynowych i
budynkach o konstrukcji szkieletowej. O skutecznoci takich ogniochronnych zabezpiecze w duym stopniu decyduje jako ich wykonawstwa. W przypadku mas natryskowych z uwagi na wygld izolacji, czsto maskuje si je dodatkowymi ekranami lub sufitami wykoczeniowymi.
Wykonanie izolacji z elementw pytowych zwykle wie si z stosunkowo dugim
okresem ich realizacji. Ponadto w tym przypadku wymagana jest szczeglna staranno przy wykonywaniu pocze tak, aby zagwarantowana bya trwao zabezpieczenia odpornoci ogniowej w zaoonym czasie eksploatacji obiektu.
Powoki pczniejce s obecnie szeroko stosowane na polskim rynku budowlanym.
Ich zalet jest estetyczny wygld i maa grubo powoki izolujcej (w porwnaniu np.
z masami natryskowymi). Naley jednak zwrci uwag, i prawidowe naoenie farb
na konstrukcj stalow jest trudne i pracochonne. Wymaga ono przede wszystkim duej starannoci, dowiadczenia i odpowiedniego sprztu. Dlatego prace te powinny by
wykonywane wycznie przez specjalistyczne i przeszkolone ekipy, pod cigym nadzorem osoby odpowiedzialnej za jako. Kontrola jakoci dotyczy wszystkich faz prac zabezpieczajcych. Dotyczy to szczeglnie oczyszczenia stali, przygotowania antykorozyjnego podoa oraz sprawdzania gruboci nakadanych powok zabezpieczajcych.
W
wilgotnociowych podczas malowania, a take stosowanie przerw pomidzy nakadaniem kolejnych warstw zabezpieczajcych elementy stalowe. Nieprzestrzeganie tych
wymaga moe spowodowa przedwczesne odpadanie powoki lub/i jej nierwnomierne pcznienie w warunkach poaru, a w efekcie utrat ich waciwoci ogniochronnych.
33
3. Projektowanie konstrukcji stalowych z uwagi na warunki poarowe
3.1. Wprowadzenie
W projektowaniu konstrukcji stalowych w warunkach poaru stosuje si PN-EN
1993-1-2 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-2: Reguy oglne Obliczanie konstrukcji w warunkach poaru [10].
Na rys. 20 przedstawiono oglne zachowanie stalowego elementu konstrukcyjnego
pod wpywem poaru standardowego oraz wystpujcych oddziaywa. Gdy temperatura gazu g wzrasta, to temperatura elementu stalowego a,t zwiksza si, a jego nono R fi , d ,t maleje. Zgodnie z postanowieniami [9] konstrukcje stalowe naley projektowa w sposb, ktry pozwoli na zapewnienie jej nonoci R fi , d ,t (lub ograniczonego
odksztacenia) przez pewien czas t fi,d,req , w ktrym jest ona naraona na dziaanie wysokiej temperatury wystpujcej w trakcie poaru.
34
poddanej rnym oddziaywaniom (np. ciaru wasnego, niegu, wiatru itp.) element
jest wytony obliczeniowymi wartociami efektu oddziaywa E d . Przy tych samych
oddziaywaniach, lecz dodatkowo w sytuacji poarowej, efekty oddziaywa ulegaj
zmianie i oznaczono je w [10] jako E fi , d . W analizie prostych modeli obliczeniowych,
ocen odpornoci ogniowej konstrukcji mona sprawdza ze wzoru
E fi , d R fi , d ,t ,
(5)
gdzie:
E fi , d obliczeniowy efekt oddziaywa ( M
N fi , Ed , V fi , Ed ) w sytuacji poarowej
fi , Ed ,
fi , Rd ,
a,t a, cr .
(6)
nono elementu jest wiksza, ni efekty oddziaywa; speniony jest warunek (5),
temperatura stali elementu jest nisza od temperatury krytycznej; speniony jest warunek (6).
35
granicznych w warunkach normalnej temperatury wedug PN-EN 1993-1-1 [10]. W ich
modelach obliczeniowych uwzgldnia si zmniejszenie efektw oddziaywa na konstrukcj oraz zmienno waciwoci stali w warunkach podwyszonych temperatur.
Mog one by stosowane w ocenie nonoci stalowych elementw niezabezpieczonych i zabezpieczonych ogniochronnie oraz chronionych ekranami cieplnymi, wytonych rozciganiem, ciskaniem lub/i zginaniem. Obliczeniowe wartoci ich nonoci
okrela si zakadajc rwnomierny rozkad temperatury w elemencie, modyfikujc odpowiednie nonoci elementw okrelane w normalnej temperaturze wedug zasad podanych w PN-EN 1993-1-1 [10].
Oddziaywanie wysokiej temperatury w czasie poaru na konstrukcje jest traktowane w PN-EN 1990 [7] jako wyjtkowa sytuacja projektowa. W wypadku uproszczonej
analizy termiczno-statyczno-wytrzymaociowej, skutki oddziaywa w sytuacji poarowej mona okreli pomijajc siy wewntrzne wywoane wymuszonymi lub ograniczonymi wydueniami lub deformacjami elementw, na podstawie wynikw ustalonych
przy projektowaniu w temperaturze normalnej. Ze wzgldu na mae prawdopodobiestwo jednoczesnego wystpienia powanego poaru i penych obcie zewntrznych
(uytkowych, klimatycznych, technologicznych itp.) o wartociach charakterystycznych,
efekty oddziaywa w warunkach poaru E fi , d okrela si redukujc skutki oddziaywa
zewntrznych w trwaej i przejciowej sytuacji projektowej. Oblicza si je ze wzoru
E fi , d fi Ed ,
(7)
gdzie:
Ed wartoci obliczeniowe efektw oddziaywa obliczone dla kombinacji podstawowej wedug wzoru (6.10) w PN-EN 1990 [7],
fi wspczynnik redukcyjny z uwagi na warunki poarowe, przyjmowany w kombinacji podstawowej (wedug wzoru (6.10) w PN-EN 1990 [7]), w przypadku trwaych
lub przejciowych sytuacji obliczeniowych, ktry wyznacza si ze wzoru
fi
Gk fi Qk ,1
GGk Q,1Qk ,1
w ktrym
(8)
36
fi wspczynnik do okrelenia wartoci kombinacji obcie zmiennych odpowiednio czstych 1,1 i prawie staych 1, 2 , wedug PN-EN 1991-1-2 [8],
nika redukcyjnego fi w przypadku, gdy korzysta si z kombinacji podstawowej wedug wzoru (6.10a) i (6.10b) w PN-EN 1990 [7].
37
Rys. 21. Schemat blokowy procedury projektowania stalowych elementw konstrukcyjnych z uwagi na warunki poarowe za pomoc metody temperatury krytycznej
38
Wskanik stalowego przekroju nieizolowanego [ Am / V ]sh , z uwzgldnieniem wspczynnika efektu cienia k sh ( ksh 1,0 lub ksh 0,9 ) wynosi dla przekrojw:
dwuteowych
(9)
[ Am / V ]sh k sh [ Am / V ]b 1,0 [ Ab / V ] .
(10)
Temperatura krytyczna stalowego elementu konstrukcyjnego a, cr , (przy danym poziomie jego obcienia i poddanemu rwnomiernemu rozkadowi oddziaywania temperatury) jest to temperatura, przy ktrej nastpuje ujawnienie si stanu granicznego. Oblicza si j ze wzoru
1
o
1
482, C ,
3,833
0,96740
a, cr 39,19 ln
(11)
E fi , d
R fi , d ,0
(12)
39
gdzie:
w czasie t 0 .
Temperatura krytyczna elementw stalowych na og wynosi a, cr 500 800o C . Wyraenie (11) okrelajce temperatur krytyczn a, cr mona stosowa w przypadku
elementw o przekrojach klasy 1, 2 lub 3. W przypadku ksztatownikw o przekrojach
klasy 4 naley stosowa zachowawcz temperatur krytyczn a, cr 350 o C .
Temperatura krytyczna elementu zmniejsza si wraz ze wzrostem wskanika wykorzystania jego nonoci 0 . Dla danego czasu trwania poaru t przyjmujc, e
a,t a, cr , warto maksymaln poziomu wykorzystania nonoci 0 niezabezpieczonych elementw stalowych zapewniajc ognioodporno mona obliczy z zalenoci
(11), jako funkcj wspczynnika przekroju uwzgldniajcego efekt cienia ksh ( Am / V ) .
W ten sposb mona przyj, e ognioodporno niezabezpieczonych elementw stalowych jest zapewniona po czasie t , jeeli 0 max . Maksymalne wskaniki wykorzystania nonoci max obliczone dla ognioodpornoci R 15 i R 30 podano na rys. 23.
Rys. 23. Maksymalny poziom wykorzystania nonoci stalowego elementu nieosonitego w funkcji wspczynnika przekroju ksh ( Am / V ) [17]
40
Naley zauway, e w przypadku ognioodpornoci R 30 elementy niezabezpieczone o wspczynniku przekroju ( Am / V ) sh wikszym ni 50 m-1 mog osiga tylko bardzo mae wartoci wskanika wykorzystania nonoci elementu 0 .
Podczas wybuchu poaru temperatura gazu w strefie ogniowej obiektu gwatownie
wzrasta. Zgodnie z PN-EN 1991-1-2 [8], do celw projektowania z uwagi na warunki
poarowe, oddziaywanie poaru na konstrukcj jest przedstawione w postaci standardowej krzywej wzrostu temperatury w czasie (poar standardowy). Analiza termiczna
ma na celu wyznaczenie zalenoci midzy temperatur w elementach stalowych
i czasem osignicia tej temperatury w elementach (osonitych lub nieosonitych).
W PN-EN 1993-1-2 [10] podano te prost metod obliczeniow oceny nagrzewania
si stalowych elementw bez izolacji ogniochronnej oraz izolowanych za pomoc materiaw biernej ochrony przeciwpoarowej.
3.3.2. Analiza termiczna elementw stalowych bez izolacji ogniochronnej
Celem analizy termicznej jest okrelenie zalenoci midzy temperatur w elemencie i czasem osignicia tej temperatury (zarwno w przypadku elementw nieosonitych jak i osonitych izolacj ogniochronn). Identyfikujc temperatur w elemencie
stalowym w rozwaanym czasie t trwania poaru, mona oceni jego stopie wytenia w poarze.
W przypadku rwnowanego, rwnomiernego rozkadu temperatury w przekroju,
przyrost temperatury a,t w przedziale czasu t (s) w stalowym elemencie nieosonitym jest okrelony wzorem
a ,t ksh
Am / V
hnet, d t ,
ca a
(13)
gdzie:
ca ciepo waciwe stali jako funkcja temperatury wedug rozdziau 3 w PN-EN 19931-2 [10], J/(kgK),
hnet, d warto obliczeniowa przyjtego strumienia ciepa wg PN-EN 1991-1-2 [8], W/m2,
41
Rozwizanie rwnania przyrostowego (13) pozwala wyznaczy rozwj temperatury
elementu stalowego podczas poaru. W celu zapewnienia zbienoci rozwizania naley przyj pewn grn granic dla przyrostu czasu t (zaleca si, aby przyjta warto t nie bya wiksza ni 5 sekund).
Zaleno (13) jest zapisana w postaci przyrostowej. Okrelenie jej odpowiednika
w wartociach cakowitych wymaga przyjcia modelu poaru i scakowania po czasie, z
wykorzystaniem np. jawnego algorytmu cakowania po czasie.
W tabl. 4 [3] podano temperatury a,t po czasie t w przekrojach stalowych elementw konstrukcyjnych bez izolacji ogniochronnej, przy ich rnych wartociach wspczynnikw ekspozycji Am* / V ksh ( Am / V ) obliczonych dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej.
Zastosowanie metody obliczeniowej podanej w PN-EN 1993-1-2 [10] z czasem dziaania standardowego poaru ISO wynoszcym 15 i 30 minut , prowadzi do uzyskania
krzywych temperatur przedstawionych na rys. 24, jako funkcja wspczynnika przekroju
uwzgldniajcego efekt cienia ksh ( Am / V ) .
42
Tab. 4. Temperatura a,t po czasie t w przekroju elementu konstrukcji stalowej nieosonitego izolacj ogniochronn [3]
Am / V , m1
400
200
60
40
25
20
90
204
228
253
278
303
328
353
377
401
425
447
470
491
512
532
551
570
588
604
621
636
651
665
678
690
701
711
719
726
731
734
761
20
65
142
159
177
194
212
230
249
267
286
304
323
341
360
378
396
414
431
449
466
482
498
514
530
545
559
573
587
601
614
626
638
692
Czas t fi , min
0
5
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
45
100
20
430
640
661
678
693
705
716
725
732
736
743
754
767
780
790
799
807
813
820
826
831
837
482
847
852
856
861
865
870
874
878
882
900
20
291
552
587
616
642
663
682
698
711
721
729
734
738
744
754
767
780
792
803
813
821
828
835
841
846
851
856
861
866
870
874
878
897
20
177
392
432
469
503
535
565
591
616
638
658
676
692
706
717
726
732
735
740
746
756
767
780
793
805
816
827
836
844
852
859
865
890
20
121
276
308
340
371
402
432
460
487
513
538
561
583
604
623
641
658
674
688
701
712
721
728
733
736
740
745
753
763
774
786
798
852
43
a ,t
p ( Ap / V )( g ,t a,t )
t (e / 10 1) g ,t ,
d p ca a (1 / 3)
(14)
w ktrym
cp p
ca a
d p ( Ap / V ) ,
(15)
gdzie:
Ap pole powierzchni materiau izolacji ogniochronnej na jednostk dugoci elemen-
tu, m2/m,
c p niezalene od temperatury ciepo waciwe materiau izolacji ogniochronnej,
J/(kgK),
d p grubo warstwy izolacji ogniochronnej, m,
a,t k p
( g ,t a ,t )
ca a (1 / 3)
t ,
(16)
44
kp
Ap p
.
V dp
(17)
Wzr (16), po scakowaniu umoliwia opracowanie nomogramw i tablic okrelajcych zmian temperatury stali przy rnych wartociach wskanika izolacyjnoci przekroju k p elementw osonitych izolacja ogniochronn. W tabl. 5 [3] podano temperatury a,t po czasie t stalowego elementu osonitego izolacj ogniochronn, przy zaoeniu standardowego modelu poaru.
Tab. 5. Temperatura a,t po czasie t stalowego elementu osonitego izolacj ogniochronn, przy zaoeniu standardowego modelu poaru
k p , W/(m 3 K
200
400
800
1200
2000
20
113
215
306
388
459
520
573
620
661
695
721
734
744
765
795
828
861
892
921
948
972
993
1013
1031
20
163
304
421
514
589
650
699
730
743
773
816
859
900
935
965
990
1013
1032
1049
1065
1078
1090
1101
1112
Czas t fi , min
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
200
210
220
230
240
600
20
37
60
84
108
132
156
179
202
225
247
268
289
310
330
349
368
486
404
422
439
455
471
487
502
20
54
97
139
181
222
260
298
333
367
399
430
459
486
512
537
560
582
603
623
642
660
677
692
706
20
70
130
188
244
296
345
391
433
472
509
542
573
602
629
654
677
697
714
727
734
738
747
760
777
20
85
160
232
298
359
414
465
510
552
589
623
654
681
705
723
733
739
751
769
792
817
843
869
893
45
46
zwikszon smuko wzgldn,
dugo wyboczeniow supw w warunkach poaru (w stonych ukadach ramowych) przyjmuje si rwn 0,7 i 0,5 ich dugoci teoretycznej, odpowiednio dla grnej
kondygnacji i pozostaych kondygnacji,
specjalne krzywe wyboczeniowe dla warunkw poarowych.
Rys. 26. Schemat blokowy procedury projektowania stalowych elementw konstrukcyjnych z uwagi na warunki poarowe za pomoc metod nonoci
47
Obliczeniow nono R fi , d ,t w czasie trwania poaru t wyznacza si przyjmujc
zaoenia o rwnomiernej temperaturze w przekroju.
W wypadku nierwnomiernego rozkadu temperatury w przekroju, nonoci elementw okrela si rozpatrujc elementarne pola przekrojw z odpowiadajcymi im wspczynnikami redukcyjnymi granicy plastycznoci.
3.4.2. Waciwoci stali w podwyszonej temperaturze
W podwyszonej temperaturze nastpuje degradacja waciwoci mechanicznych
stali. W PN-EN 1993-1-2 [10] przyjto ksztat charakterystyki stali jak w temperaturze 20oC, z jednoczesnym zmniejszeniem wartoci: granicy proporcjonalnoci, granicy plastycznoci oraz moduu sprystoci podunej, przez zastosowanie wspczynnikw redukcyjnych ki , . Wartoci obliczeniowe waciwoci mechanicznych stali w
podwyszonej temperaturze okrela si ze wzorw
f p , k p ,
f y , k y ,
E k E ,
fy
M , fi
fy
M , fi
E
M , fi
(18)
(19)
(20)
gdzie:
48
w podwyszonych temperaturach
k y ,
20
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
1200
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
0,780
0,470
0,230
0,110
0,060
0,040
0,020
0,000
Wspczynnik redukcyjny
k p ,
k E ,
1,000
1,000
0,807
0,613
0,420
0,360
0,180
0,075
0,050
0,0375
0,0250
0,0125
0,0000
1,000
1,000
0,900
0,800
0,700
0,600
0,310
0,130
0,090
0,0675
0,0450
0,0225
0,0000
49
0,85
235
.
fy
(21)
sc c / t dla rnych klas przekrojw, tak e niektre przekroje mog by zakwalifikowane bardziej rygorystycznie ni w normalnej temperaturze eksploatacji obiektu.
3.4.4. Obliczeniowa nono elementu na rozciganie
Obliczeniow nono elementu rozciganego o rwnomiernej temperaturze przekroju a okrela si ze wzoru
50
N fi , , Rd k y , N Rd
M0
,
M , fi
(22)
gdzie:
k y , wspczynnik redukcyjny granicy plastycznoci w temperaturze a , osignitej w
fy
M , fi
(23)
gdzie:
A pole przekroju elementu ciskanego,
fi
2 2
(24)
i 0,5 1 2 ,
(25)
0,65
235
.
fy
(26)
51
k y ,
k E ,
(27)
gdzie: smuko wzgldna wyboczenia gitnego elementu w temperaturze normalnej wedug PN-EN 1993-1-1.
Przyjte w PN-EN 1993-1-2 procedury okrelenia nonoci prtw z warunku utraty
statecznoci oglnej elementw stalowych w poarze Rb, fi , d ,t (ciskanych Nb, fi , d ,t lub
zginanych M b, fi , d ,t ) rni si w niektrych aspektach od algorytmw stosowanych do
obliczania nonoci elementw Rb, d w normalnej temperaturze wg PN-EN 1993-1-1.
Dotycz one m.in. przyjmowania wielokrotnych krzywych niestatecznoci oglnej. Wynika to z koniecznoci uwzgldnienia zmian granicy plastycznoci oraz moduu sprystoci podunej w podwyszonych temperaturach, ktre bezporednio decyduj o nonoci z warunku utraty statecznoci oglnej (smuko wzgldn elementu stalowego
52
Przykad oblicze nonoci na wyboczenie supa stalowego w warunkach poaru
podano m.in. w [6].
W pomieszczeniu wydzielonym ogniowo (w strefie poarowej) oddziaywania poarowe redukuj sztywno supw, podczas gdy ich wzy zachowuj praktycznie niezmieniona sztywno. Dlatego dugoci wyboczeniowe supw le naley przyjmowa
jak w projektowaniu elementw w normalnej temperaturze, z wyjtkiem supw cigych
w stonych ukadach ramowych. Wwczas naley przyj dugo wyboczeniow:
M b, fi ,t , Rd LT , fiWy k y ,
fy
M , fi
(28)
gdzie:
W y wskanik plastyczny przekroju W pl , y - w przypadku przekrojw klasy 1 i 2 oraz
LT , fi
LT ,
2
LT
,
2
LT
,
2
LT ,i 0,5 1 LT , LT
, .
(29)
(30)
LT , LT
gdzie:
k y ,
k E ,
(31)
53
2 , aby
V fi ,t , Rd k y , VRd
M0
,
M , fi
(32)
gdzie:
VRd obliczeniowa nono przekroju przy cinaniu w temperaturze normalnej, okrelona wedug PN-EN 1993-1-1,
54
55
Rys. 29. Nomogramy temperatur stali a,t w funkcji czasu t , (obliczone dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej) stalowych elementw bez izolacji ogniochronnej, przy ich rnych wspczynnikach przekroju [ Am / V ]sh (z uwzgldnieniem wspczynnika cienia) [18]
56
Rys. 30. Nomogramy temperatur stali a,t w funkcji czasu t , (obliczone dla standardowej krzywej ekspozycji poarowej) stalowych elementw osonitych izolacja
ogniochronn, przy ich rnych wskanikach izolacyjnoci przekroju k p [19]
57
Sposb ustalania wskanika przekrojw ksztatownikw stalowych [ Am / V ]sh wg (9) i
(10) pokazano na rys. 9 oraz 22 (podano je w tab. 4.2 w PN-EN 1993-1-2 [10]). Zasady
ustalania wskanika przekrojw ksztatownikw stalowych Ap / V przedstawiono na rys.
11 (podano je w tab. 4.3 w PN-EN 1993-1-2 [10]). Na rys. 31 podano przykadowe wartoci wskanikw przekroju [ Am / V ]sh oraz Ap / V walcowanych na gorco stalowych
ksztatownikw osonitych izolacj ogniochronn (mona je okreli korzystajc z tablic podanych na stronie internetowej www.arcelormittal.com [16]).
Waciwoci fizyczne (miedzy innymi przewodno ciepln p ) podstawowych materiaw stosowanych do wykonania izolacji ogniochronnych stalowych elementw konstrukcyjnych przedstawiono w tabl. 7 [19].
Korzystajc z nomogramw na rys. 29 i 30, dla analizowanego wskanika przekroju
kg/m3
Powoki natryskowe
- spoiwa z wknami mineralnymi
- spoiwa z kruszywem wermikulitowym
- spoiwa z kruszywem perlitowym
Powoki natryskowe o duej gstoci
- spoiwa cementowe z wermikulitem lub
perlitem
- spoiwa gipsowe z werminulitem lub perlitem
Pyty
- z wermikulitem lub perlitem na spoiwie
cementowym
- wapienne z wknami sylikatowymi
- cementowe z wknami mineralnymi
- gipsowe
Skompresowane pyty z wknami silikonowymi,
mineralnymi i skalnymi
Beton
Beton lekki
Bloczki betonowe
Cega kratwka
Cega pena
p
%
cp
W/mK
J/kgK
300
350
350
1
15
15
0,12
0,12
0,12
1200
1200
1200
550
650
15
15
0,12
0,12
1100
1100
800
600
800
800
15
3
5
20
0,20
0,15
0,15
0,20
1200
1200
1200
1700
150
2300
1800
2200
1000
2000
2
4
5
8
-
0,20
1,60
0,80
1,00
0,40
1,20
1200
1000
840
1200
1200
1200
58
Rys. 31. Przykadowe wartoci wskanikw przekroju [ Am / V ]sh oraz Ap / V walcowanych na gorco ksztatownikw nieizolowanych i osonitych izolacj ogniochronn [16]
59
Wytrzymao elementu stalowego w warunkach poaru jest malejc funkcj jego
temperatury a, t i wskanika wykorzystania nonoci 0 . Wyczerpanie jego nonoci
nastpuje, gdy osiga on temperatur krytyczn a, cr , tj., gdy a,t a, cr (rys. 20).
Na rys. 32 [23] pokazano nomogramy temperatury krytycznej stalowych elementw
a, cr w funkcji wskanika wykorzystania jego nonoci 0 . Su one do obliczania odpornoci ogniowej stalowych prtw rozciganych i belek z uwzgldnieniem wspczynnikw przystosowania (adaptacji).
Korzystajc z nomogramw na rys. 29 i 30 (w zalenoci od wskanikw przekroju)
dla danego czasu trwania poaru t mona ustali a, t , z nomogramw za na rys. 32
(dla obliczonego 0 ) mona wyznaczy a, cr , a nastpnie sprawdzi warunek nonoci
elementu stalowego a,t a, cr .
W PN-EN 1993-1-2 [10] podano uproszczone zasady oceny nonoci na zginanie
stalowych elementw o przekrojach klasy 1, 2 lub 3, o nierwnomiernym rozkadzie
temperatury w przekroju i na ich dugoci. W tym podejciu obliczeniow nono przy
zginaniu w czasie t trwania poaru mona obliczy ze wzoru
M fi ,t , Rd
M fi , , Rd
1 2
(33)
gdzie:
M fi , , Rd obliczeniowa nono przy zginaniu z rwnomiern temperatur w przekroju
1 , 2 wspczynnik przystosowania uwzgldniajcy nierwnomierny rozkad temperatury odpowiednio: w przekroju (tabl. 8) oraz na dugoci (w tabl. 9).
Tabl. 8. Wspczynniki 1 elementu o nierwnomiernym rozkadzie temperatury
w przekroju [10]
Wspczynnik przystosowania 1 elementu
Klasa
1, 2
eksponowanego
z 4-ch stron, bez
wzgldu na osonicie
1,00
31)
1,00
0,85
0,70
przekroju
1)
60
Rys. 32. Nomogramy temperatury krytycznej stalowych elementw a, cr w funkcji stopnia ich nonoci 0 oraz wspczynnikw przystosowania i [23]
Tabl. 9. Wspczynniki 2 elementu o nierwnomiernym rozkadzie temperatury na jego dugoci [10]
Wspczynnik przystosowania 2 elementu
Klasa
3
1)
2)
0,85
1,00
0,85
1,00
61
Na rys. 32 [19] pokazano nomogramy temperatury krytycznej stalowych elementw
zginanych zabezpieczonych przed zwichrzeniem oraz prtw rozciganych w funkcji
wspczynnikw przystosowania i 1 2 0,60, 0,70, 0,85 i 1,00 i zmodyfikowanego
wspczynnika stopnia ich wytenia 0 obliczonego ze wzoru
0 1 2
E fi , d
R fi , d ,t
(34)
gdzie:
E fi , d efekt oddziaywa na konstrukcj wyznaczony zgodnie z reguami wyjtkowej,
N b, fi ,t , Rd fi A k y ,
gdzie:
fy
M , fi
f y, , A ,
(35)
62
f y, , fi k fi f y .
(36)
Temperatura a
400 o C
450o C
235
218
202
187
171
156
140
126
112
99
88
78
70
62
56
50
45
41
37
34
31
209
194
180
167
154
140
127
114
102
90
80
71
64
57
51
46
42
38
34
31
29
(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
147
136
127
117
108
98
89
80
71
63
56
50
45
40
36
32
29
26
24
22
20
110
102
94
87
80
72
65
58
51
45
40
35
31
28
25
22
20
18
17
15
14
82
76
70
64
59
53
47
42
37
33
29
25
23
20
18
16
15
13
12
11
10
54
50
46
42
38
34
30
26
23
20
18
16
14
12
11
10
9
8
7
7
6
40
37
34
31
29
26
23
21
18
16
14
13
11
10
9
8
7
7
6
5
5
26
24
22
21
19
18
16
15
13
12
11
9
8
8
7
6
6
5
5
4
4
63
Tabl. 11. Graniczne naprenia ciskajce f y, , dla stali S275 [24]
S275
Temperatura a
o
400 C
450 C
275
256
239
222
204
187
169
151
135
120
106
94
83
74
67
60
54
49
45
41
37
245
228
213
198
183
168
152
137
122
109
97
86
77
68
61
55
50
45
41
38
34
(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
215
201
188
175
162
149
135
122
110
98
87
78
69
62
56
50
45
41
38
34
32
172
160
150
139
129
118
107
96
86
76
68
60
54
48
43
39
35
32
29
26
24
129
120
112
103
95
86
78
69
62
54
48
42
38
33
30
27
24
22
20
18
17
96
89
83
77
70
64
57
51
45
39
35
31
27
24
21
19
17
16
14
13
12
63
58
54
50
45
41
36
32
28
24
21
19
16
15
13
12
10
9
9
8
7
47
43
40
37
34
31
28
25
22
19
17
15
13
12
11
10
9
8
7
6
6
30
28
27
25
23
21
19
18
16
14
13
11
10
9
8
7
7
6
6
5
5
Temperatura a
400 o C
450o C
355
334
313
293
272
250
227
204
182
161
143
126
112
100
89
80
72
65
59
54
49
316
297
280
262
243
224
204
185
165
147
130
116
103
92
82
74
66
60
55
50
46
(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
222
209
196
184
171
157
143
129
116
103
91
81
72
64
57
52
47
42
38
35
32
167
157
147
137
126
116
105
94
83
73
65
57
51
45
40
36
32
29
26
24
22
124
116
109
101
93
85
77
68
60
53
47
41
36
32
29
26
23
21
19
17
16
82
76
71
66
60
54
49
43
38
33
29
25
22
19
17
15
14
13
11
10
9
60
57
53
49
46
42
38
34
30
26
23
20
18
16
14
13
11
10
9
9
8
39
37
35
33
31
28
26
24
21
19
17
15
14
12
11
10
9
8
7
7
6
64
Tabl. 13. Graniczne naprenia ciskajce f y, , dla stali S460 [24]
S460
Temperatura a
o
400 C
450 C
460
435
412
388
362
335
305
276
246
218
193
170
151
134
119
107
96
87
79
72
66
409
388
367
346
324
300
275
249
223
199
176
156
138
123
110
99
89
80
73
66
61
(20o C)
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
359
341
323
305
286
266
245
222
200
179
159
142
126
112
100
90
81
73
67
61
56
288
272
258
243
228
211
193
175
157
139
123
109
97
86
77
69
62
56
51
46
42
216
204
193
181
169
155
141
127
112
99
87
77
68
60
54
48
43
39
35
32
29
161
152
143
134
125
114
103
92
82
72
63
55
49
43
38
34
31
28
25
23
21
106
100
93
87
80
73
66
58
51
44
39
34
30
26
23
21
18
17
15
14
12
78
74
70
65
61
56
51
45
40
35
31
27
24
21
19
17
15
14
13
11
10
51
48
46
43
41
38
35
32
29
26
23
21
19
17
15
13
12
11
10
9
8
Literatura
[1] Biegus A.: Zeszyt Edukacyjny nr 1: Podstawy projektowania konstrukcji. Oddziaywania na konstrukcje. Projektowanie konstrukcji stalowych. Builder 2011.
[2] Brdka J., Brodniewicz M.: Projektowanie konstrukcji stalowych wedug Eurokodw.
Polskie Wydawnictwo Techniczne, Rzeszw 2010.
[3] Franssen J. M., Zaharia R.: Design of Steel Structures Subjected to Fire. Background and Design Guide to Eurocode 3. Les Editions Universite de Liege, LiegeBelgium 2005.
[4] Fire Resistance of Steel Structures (Euro-nomograms for fire exposed steelwork).
ECCS Technical Committee 3 Fire Safety of Steel Structures.
[5] Malak M.: Budownictwo oglne - tom 5. Cz 10: Odporno ogniowa. Nono
konstrukcji w warunkach poaru. Arkady Warszawa 2010.
[6] Giejowski M., Krl P.: Projektowanie stalowych elementw rozciganych, ciskanych i zginanych z uwagi na warunku poarowe wedug PN-EN 1993-1-2. Inynieria
i Budownictwo nr 9/2008.
[7] PN-EN 1990:2004 Podstawy projektowania konstrukcji.
65
[8] PN-EN 1991-1-2:2006 Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-2: Oddziaywania oglne. Oddziaywania na konstrukcje w warunkach poaru.
[9] PN-EN 1992-1-2:2008 Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z betonu. Cz 1-2:
Reguy oglne - Projektowanie z uwagi na warunki poarowe.
[10] PN-EN 1993-1-2:2007 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-2:
Reguy oglne Obliczanie konstrukcji z uwagi na warunki poarowe.
[11] PN-EN 1994-1-2:2008 Eurokod 4: Projektowanie konstrukcji zespolonych stalowobetonowych. Cze 1-2: Reguy oglne. Projektowanie z uwagi na warunki poarowe.
[12] PN-EN 1995-1-2:2008 Eurokod 5: Projektowanie
konstrukcji drewnianych.