Yg Tesislerinde Topraklama Sistemi PDF

T.C.
MLL ETM BAKANLII
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
YG TESSLERNDE TOPRAKLAMA
SSTEM
522EE0130
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. KORUMA TOPRAKLAMA VE SSTEMLER ................................................................. 3
1.1. Giri............................................................................................................................... 3
1.2. Yksek Gerilim Direi Koruma letkenini ekme ....................................................... 3
1.2.1. Koruma letkeni zellii ....................................................................................... 3
1.2.2. lem Sras ............................................................................................................ 4
1.2.3. Dikkat Edilecek Hususlar ...................................................................................... 5
1.3. Topraklama ................................................................................................................... 6
1.3.1. Tanm.................................................................................................................... 6
1.3.2. Topraklama Elemanlar Yaplar, zellikleri, eitleri, Standartlar .................... 7
1.3.3. zgl Toprak Direnci .......................................................................................... 11
1.3.4. Yaylma Direnci .................................................................................................. 12
1.4. Koruma Topraklamas................................................................................................. 13
1.4.1. Tanm.................................................................................................................. 13
1.4.2. Koruma Topraklama Direnci Deeri ................................................................... 14
1.4.3. Koruma Topraklamasnn Yapld Yerler......................................................... 14
1.4.4. Koruma Topraklamas Yaplmas........................................................................ 27
1.5. Sfrlama...................................................................................................................... 29
1.5.1. Amac................................................................................................................... 29
1.5.2. Kullanld Yerler, Prensip ekli........................................................................ 29
1.6. Koruma Hat Sistemi.................................................................................................... 33
1.6.1. Tanm, Amac ..................................................................................................... 33
1.6.2. Kullanlma artlar, Prensip ekli ....................................................................... 33
1.7. Hata Gerilimi Koruma Balamas............................................................................... 34
1.7.1. Tanm, Amac ..................................................................................................... 34
1.8. Hata Akm Koruma Balamas .................................................................................. 35
1.8.1. Tanm, Amac ..................................................................................................... 36
1.9. Potansiyel Dengeleme................................................................................................. 40
1.9.1. Tanm, Amac ..................................................................................................... 40
1.9.2. Prensip ekli ........................................................................................................ 40
1.10. Yldrma Kar Topraklama ..................................................................................... 40
1.10.1. Tanm................................................................................................................ 41
1.10.2. Yldrm Topraklama Tesis Elemanlar ............................................................. 41
1.10.3. Yldrma Kar Topraklama lem Sras.......................................................... 42
1.10.4. Yldrma Kar Topraklamada Dikkat Edilecek Hususlar ................................ 43
1.11. Topraklama Ynetmelii .......................................................................................... 44
1.12. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii....................................................................... 44
1.13. Elektrik Tesisleri Ynetmelii .............................................................................. 44
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 45
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 47
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 48
2. LETME TOPRAKLAMASI VE ZEL TOPRAKLAMA, EBEKE TPLER............ 48
i
2.1. Giri............................................................................................................................. 48
2.2. Tanm ......................................................................................................................... 48
2.2.1. eitleri................................................................................................................ 49
2.2.2. Yapld Yerler ................................................................................................... 50
2.2.3. letme Topraklamas Elemanlar ........................................................................ 52
2.2.4. letme Topraklamas lem Sras....................................................................... 52
2.2.5. letme Topraklamasnda Dikkat Edilecek Hususlar........................................... 54
2.3. zel Topraklama......................................................................................................... 55
2.3.1. Tanm.................................................................................................................. 55
2.3.2. Yapld Yerler ................................................................................................... 55
2.4. ebeke (Sistem) Tipleri, Tanmlar, Balant Prensip ekilleri .................................. 56
2.4.1. TN Sistemi........................................................................................................... 56
2.4.2. TT Sistemi ........................................................................................................... 58
2.4.3. IT Sistemi ............................................................................................................ 58
2.5. Topraklama Ynetmelii ............................................................................................ 59
2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 59
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 63
3. TOPRAKLAMA VE YALITKANLIK DRENLER LM................................... 63
3.1. Giri............................................................................................................................. 63
3.2. Yaltm ve Toprak lme Aletleri .............................................................................. 63
3.2.1. Yaps, zellikleri................................................................................................ 64
3.2.2. alma Prensipleri.............................................................................................. 65
3.3. Yaltm Direnci (Yaltkanlk)...................................................................................... 66
3.3.1. Tanm.................................................................................................................. 66
3.3.2. Yaltm Diren Snr Deerleri ............................................................................ 67
3.3.3. Yaltm Diren lme lem Sras...................................................................... 67
3.3.4. Yaltm Direnci lmnde Dikkat Edilecek Hususlar....................................... 68
3.4. Toprak zdirenci ........................................................................................................ 69
3.4.1. Tanm.................................................................................................................. 69
3.4.2. Toprak eitleri zdiren Deerleri.................................................................... 69
3.4.3. Toprak zdiren lme lem Sras................................................................... 69
3.4.4. Toprak zdiren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar..................................... 70
3.5. Topraklama Direnci .................................................................................................... 70
3.5.1. Tanm.................................................................................................................. 70
3.5.2. Topraklama Diren Snr Deerleri ..................................................................... 70
3.5.3. Topraklama Diren lme lem Sras............................................................... 71
3.5.4. Topraklama Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar................................. 73
3.6. Topraklama Ynetmelii ............................................................................................ 74
3.7. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii......................................................................... 74
3.8. Elektrik Tesisleri Ynetmelii ................................................................................ 74
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 78
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 79
KAYNAKA ......................................................................................................................... 80
ii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
522EE0130
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri
YG Tesislerinde Topraklama Sistemi
Topraklama sisteminin anlatld renme materyalidir.
40/32
n koulu yoktur.
YG Tesislerinde topraklama sistemini yapmak
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, standartlara,
kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine uygun ve hatasz
olarak topraklama elemanlarn seebilecek, topraklama
yapabilecek ve lmlerini gerekletirebileceksiniz.
Amalar
1. Koruma
topraklamasn
hatasz
olarak
yapabileceksiniz.
2. letme topraklamasn hatasz olarak yapabileceksiniz.
3. Topraklama ve yaltkanlk diren lmlerini hatasz
olarak yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Ortam:Elektrik
atlyesi,
laboratuvar, iletme ortam
elektrik
makineleri
Donanm:Projeksiyon, bilgisayar, topraklama direncini

lebilen l aletleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
lkemizin nfusunun gnden gne artmas ile birlikte gelien endstrileme ve
teknoloji enerjiye olan ihtiyacmz artrmaktadr. Elektrik enerjisi temel enerji kaynamz
oluturmaktadr.
Elektrik enerjisinin rasyonel ve salkl bir ekilde kullanlmas bu enerjinin yan
etkilerinden korunmak zorunluluu kendini hissettirmektedir. retim faaliyeti iersinde,
elektrik tesisinde meydana gelebilecek arzalar retimin durmasn ve bununla birlikte
alan personelin sal zerinde olumsuz etkilerin meydana gelmesine neden olmaktadr.
Elektrik tesislerinde korunmaya ynelik en nemli tedbirlerden biri de topraklama
tesislerinin oluturulmasdr.
Elektrik tesislerinin topraklanmasndaki ama, retim esnasnda alan

personeli elektrik oklarndan korumak
Tesis ierisindeki aygtlarn elektrik arzalarna kar arzalanmalarn nlemek
Elektrik enerjisinin gvenirliini ve srekliliini artrmaktr.

Bu modl ierisinde elektrik tesislerinde topraklamalar ile ilgili, ynetmelikler,
standartlar, kuvvetli akm, topraklamalar ynetmeliine uygun ve hatasz olarak topraklama
elemanlarn seebilecek, topraklama yapabilecek ve lmlerini gerekletirebileceksiniz.
RENME FAALYET1
AMA
RENME FAALYET1
Bu modl ile aratrma yaparak toplayacanz bilgiler ve bu faaliyette verilen bilgiler

dorultusunda, her trl yerde, standartlara ve topraklamalar, kuvvetli akm tesisleri ve i
tesisleri ynetmeliklerine uygun olarak koruma topraklamasn hatasz olarak
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Elektrik tesislerinde koruma topraklamas ile ilgili standartlar ve ynetmelikleri

aratrnz. Sonucunu rapor hlinde snfnzda retmeninize ve arkadalarnza
sununuz.
1. KORUMA TOPRAKLAMA VE
SSTEMLER
1.1. Giri
Elektrik makinelerinde, elektrik cihazlarnda ve elektrik tesislerinde meydana gelen
bir izolasyon hatas, makinelerin, cihazlarn ve tesislerin, iletme ile dorudan doruya ilgisi
olmayan maden ve iletken gvdelerinin, mahfazalarnn veya tespit ksmlarnn gerilim
altnda kalmasna sebep olur. Temas gerilimi veya adm gerilimi ad verilen bu gibi tehlikeli
gerilimler, gerek iletme personeli iin ve gerekse bahis konusu elektrik tesisleri ile
herhangi bir ekilde temas hlinde bulunabilecek olan ahslar iin hayati tehlikeye yol aar.
letme personelini ve elektrik tesisleri ile temas edebilecek olan ahslar temas ve adm
gerilimlerine kar korumak iin kuvvetli akm tesislerinde topraklama yaplr.
1.2. Yksek Gerilim Direi Koruma letkenini ekme

Enerji nakil hattnn enerji tayan tellerinin ve direklerin tepesinden geecek ekilde
yldrmdan koruma iletkenleri ekilmektedir.
1.2.1. Koruma letkeni zellii

rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrm ekerek
topraa verme vazifesi grr.
Koruma blgeleri 25 metre ykseklie kadar olan tesisler iin geerlidir. 25 metreden
yksekler iin koruma gvenlii azaltlr. 420 kVa kadar ebeke yaplar ortalama 25 metre
yksekliindedir.
3
ekil 1.1.a: Yksek gerilim direklerindeki koruma iletkenleri
1.2.2. lem Sras

Koruma teli hava hatlarnn stnden direklerin tepesine koruma teli iin imal edilmi
kk izolatrlerle irtibatlandrlarak ekilir. Bu direk balantlar ayn zamanda elektrik
geirgenliini de temin eder.
Koruma iletkenin boyutlar topraklama iletkeni gibi boyutlandrlacaktr.
Tek bir koruma teli koruma blgesi salar. Koruma iletkeninin snrlar, H
yksekliindeki koruma telinden balayan (aadaki ekilde) yere teet olan ve koruma teli
boyunca devam eden 2 x H yarapnda daire yaylardr.
ekil 1.1.b: Tek koruma teli
ki koruma teli ile koruma durumunda teller arasndaki uzaklk 2 x Hdan daha kk
tutulup koruma blgesi tellerin her biri tarafndan korunan blgelerin geniletilmi hlidir.
ki koruma teli arasndaki koruma blgesi, koruma tellerinden geen 2 x H ykseklik
izgisindeki MR merkezli ve R yarapl yay ile belirlenir (aadaki ekilde). Bu blge
koruma telleri boyunca devam eder.
ekil 1.2.a: ki koruma teli
1.2.3. Dikkat Edilecek Hususlar

Btn ar gerilim korunma dzenlerinin topraa boalma yolunun diren ve
endktans olabildiince kk tutulmaldr.
Toprak zdirencini drmek iin kimyasal maddelerin kullanlmas nerilmez.
Daha detayl
incelenmelidir.
bilgi
iin
Elektrik
Tesislerinde
Topraklamalar
Ynetmelii
1.3. Topraklama
ekil 1.2.b: Topraklama sistem eitleri
1.3.1. Tanm
Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine topraklama
denilmektedir.
Elektrik sistemlerinin devamlln salamak ve insan hayatn gvenceye almak iin
elektrik sistemlerinde gerilim altndaki ksmlar yaltlr.
Topraa kar yaltmda, eitli sebeplerle her zaman bozulma ve delinme eklinde
hata meydana gelmesi kanlmazdr.
Topraklama, meydana gelebilecek bu eit bir hata durumunda, insan hayatn
gvenceye almak maksadyla uygulanacak ilemlerden biridir.
Dier taraftan ebekelerin dzgn almasn salamak maksad ile topraklama
ilemine gerek duyulur.
Topraklamada balca iki gaye gdlr:
Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan nesnenin

elektrodundan olduka uzak, en az 20 m, bir toprak yzeyi) arasndaki direncin
(toprak elektrodu gei direnci, yaylma direnci) olabildiince kk olmasn
salamak
Bu suretle doacak hata akmlarn mmkn olduu kadar byltmek

6
Cihazlarn bina aksamnn ve benzeri elemanlarn aralarnda iletme esnasnda

potansiyel fark meydana gelmemesini temin etmek
1.3.2. Topraklama Elemanlar Yaplar, zellikleri, eitleri, Standartlar

1.3.2.1. Topraklama letkeni
Topraklanacak bir cihaz ya da tesis blmn, bir topraklaycya balayan topran
dnda veya yaltlm olarak topran iinde denmi bir iletkendir.
Ntr iletkeni veya ana iletken ile topraklayc arasndaki balantya bir ayrma
balants, bir ayrc ya da topraklama bobini veya diren balanmsa bu durumda sadece
topraklayc ile belirtilen cihazlara en yakn toprak tarafndaki balant ucu arasndaki
balant toprak iletkenidir.
Topraklama iletkenlerinin mekanik dayanm ve korozyona karlk dayankllk
bakmndan en kk kesitleri aaya karlmtr.
Bakr
16 mm2
Alminyum
35 mm2
elik
50 mm2
1.3.2.2. Toprak letkeni Tespit Gereleri
Topraklama iletkenlerini tespit gereleri aada resimde verilmitir. Bu gereleri
mekanik dayanm ve korozyona kar dayanm olmasna dikkat edilmelidir.
Resim 1.1: Topraklama tespit gereleri
1.3.2.3. Topraklama Elektrodu (Topraklayc)

Topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni
yzeyli balants olan iletken paralara topraklama elektrodu ad verilir.
Bunlar erit, ubuk ve levha eklinde imal edilmektedir.
Topraklama elektrotlar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyona (kimyasal
ve biyolojik etkiler, oksitlenme, elektrolit, korozyon oluumu ve elektroliz vb.) kar
dayankl malzemeden olmaldr. Bunlar, hem montaj esnasnda kabilecek mekanik
zorlanmalara kar dayankl olmal hem de normal iletmede oluan mekanik etkilere
dayanmaldr. Beton temeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier topraklayclar
7
topraklama tesisinin bir ksm olarak kullanlabilir. Topraklayclar iin en kk boyut

aadaki tabloda verilmitir.
plak bakr ya da bakr kaplamal elikten yaplm geni topraklayc sistemlerinin
boru hatlar vb. elik yer alt tesislerine olabildiine metalik olarak temas etmemesine dikkat
edilmelidir. Aksi durumda elik blmler byk bir korozyon tehlikesine urayabilir.
Topraklayclarn Cinsi
erit Topraklayclar
ubuk Topraklayclar
Levha Topraklayclar
Bakr
Kaplamal elik
Galvanizli elik
elik erit: 100 mm
Kalnlk en az: 3 mm
rgl iletken: 95 mm
(nce telli deil)
elik boru ap: 1
Kebent: NPL 65.05.7
U-elii: 61/2
T-elik: T6
Sa profil: 50.3 ya da dier
e deer profiller
Bakr
50 mm
Bakr iletken: 50 mm
Kalnlk en az: 2 mm
rgl iletken: 35 mm
elik ubuk
ap: 15mm
Bakr kaplama
Kalnlk 2,5 mm
Bakr erit: 50 mm
Kalnlk en az: 2 mm
rgl iletken: 35 mm
(ince telli deil)
Bakr boru: 30 X 3
elik sac kalnlk: 3 mm
Bakr levha
Kalnlk: 2mm
Tablo 1.1: En kk topraklayc boyutlar
erit topraklayclar
erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve genellikle az derine gmlen

topraklayclardr. Bunlar, uzunlamasna denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc
ya da bunlarn bazlarnn bir arada kullanld biimde dzenlenebilir.
ekil 1.3: erit topraklama elektrodu
Zemin artlar elverili ise erit topraklayclar genel olarak 0,5 ile 1 m derinliinde
gmlmelidir. Bu arada yaylma direncinin st zemin tabakasnn zemine ball ve donma
ihtimali gz nnde bulundurulmaldr. erit topraklayclarn uzunluu gerekli yaylma
direncine gre yukardaki verilen deerlerden seilmelidir.
Yldz biiminde
Yldz topraklayclarda nlarn dal dzgn olmal ve komu iki n arasndaki

a 60den kk olmaldr.
Inlarn birbirine karlkl olarak etki etmesi sonucunda ok nl yldz
topraklayclarda yaylma direnci artabileceinden ya da en ok drt nl yldz
topraklayclar kullanlmaldr. Yldz topraklayclarda nlarn dalm dzgn olmal ve
komu iki n arasndaki a 600den kk olmamaldr.
ekil 1.4: Yldz topraklamas
Halka biiminde
Halka biimindeki topraklayclar 0,5 ile 1 m derinlie gmlmelidir. Aada prensip

ekli gsterilmitir. Halka topraklayc zellikle transformatr merkezlerinde bina ve
fabrikalarda topraklama direncini dzeltmede kullanlr.
ekil 1.5: Halka topraklamas
Gzl biimde
Gzl biimindeki topraklayclar 0,5 ile 1 m derinlie gmlmelidir. Aada prensip

ekli gsterilmitir. Daha ok santrallerde ve transformatr merkezlerinde kullanlmaktadr.
ekil 1.6: Gzl topraklamas
ubuk topraklayclar
Boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr.

ubuk topraklayclar yere olabildiince dik olarak aklmaldr. Bunlarn uzunluklar,
gerekli yaylma direncine gre tablodaki deerlerden seilmelidir.
Resim 1.2: Bakr ubuk topraklayc
stenilen kk yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk

topraklaycnn kullanlmas gerekiyorsa bunlar arasndaki aklk, en az bir topraklayc
boyunun iki kat olmaldr. Topran st tabakasnn kurumas ve donmas gibi nedenlerle
paralel bal ubuk topraklayclar btn uzunluklar boyunca etkili olmadklarndan bunlar
arasndaki aklk en az bir topraklaycnn etkili boyunun iki kat olmaldr.
10
Levha topraklayclar
Etkinlii nispeten az olduundan topraklama elektrodu olarak levha kullanlmasndan

mmkn olduunca kanlmaldr.
Levha topraklayclar zemine dikey olarak gmlmelidir. Bunlarn boyutlar gerekli
yaylma direncine gre deerlerden seilmelidir. Topraklama tesislerinde genel olarak 1m x
0.5 mlik levhalar kullanlmaldr. Levhann st kenar toprak yzeyinden en az 1 m aada
olmaldr. Kk bir yaylma direnci elde etmek iin birden ok levha topraklayc
kullanlmas gerektiinde bunlar arasndaki aklk en az 3 m olmaldr.
Resim 1.3: Levha topraklayc
Ayn yaylma direncini salamak iin erit ve ubuk topraklayclar yerine levha
topraklayc kullanldnda bunlara oranla daha fazla gere kullanlmas gerekir.
Standart
Kalnlk ve ebad
Arlk / Kg
700x700x1
4,3706
700x700x1,5
6,556
700x700x2
8,742
TSE 554 ve DIN
700x700x3
13,112
1751 Normlarna
1000x1000x1
8,920
gre
1000x1000x2
17,840
1000x1000x3
26,760
1000x1000x5
44,600
Tablo 1.2: Standart topraklama levhalar zellikleri
1.3.3. zgl Toprak Direnci

Btn boyutlar ve iletkenlii nceden bilinen bir iletkene karlk toprak, birok
zellikleri bilinmeyen ok kark bir iletkendir. Toprakta akmn ok byk kesitten getii
kabul edilir. Buna gre topraklayclarda akm younluu ok byktr.
Yukardaki aklamalar daha ziyade doru akma uyar. Alternatif akmda ise btn
byk kesitli iletkenlerde olduu gibi bir nevi akm skmas ba gsterir ve akmn topran
ok derinlerine ve yanlarna nfuz etmez. Yanlamasna ve derinlemesine akmn girdii
derinlik topran zgl direncine baldr. zgl diren ne kadar byk ise akm o kadar az
11
derinlie girer. Onun iin burada belirli bir aralk iin sabit bir toprak direnci kabul
olunabilir.
Toprak zgl direnci bir kenar 1 metre olan bir kpn direncidir ve birimi
ohm.mm2/m=ohm.mdir. Aadaki tabloda eitli toprak cinslerinin zgl direnci
verilmitir.
Topran zgl direnci topran rutubetine ve scaklk derecesine ok baldr. Bu
sebeple mevsimine gre ok deiir. Dolaysyla tabloda verilen deerler ortalama
deerlerdir.
zgl diren
(.m)
Bataklk
30
Killi toprak
100
Rutubetli kum
200
Rutubetli akl
500
Kuru kum veya akl
1000
Tal zemin
3000
Tablo 1.3: eitli toprak cinslerinin ortalama zgl direnleri
Topran Cinsi
Burada fikir edinmek zere zgl toprak direnci ile madenlerin zgl direnci
mukayese edilirse yukardaki tabloda gsterildii gibi rnein killi topran zgl direnci
t=100 ohm.m dir. Elektronikte iletken olarak en ok kullanlan maden olan bakrn zgl
direnci cu=0,01786 ohm.mdir. Bu iki deer karlatrlrsa topran zgl direncinin
bakrdan 100/0,01786=5,6.109 kat olduu grlr.
Topraklayc boyutlarna gre ve belirli bir toprak cinsi iin eitli topraklayclara ait
yaylma direnleri aadaki tabloda verilmitir. Burada topran zgl direncinin t=100
ohm.m olduu kabul edilmitir.
1.3.4. Yaylma Direnci

Topraklayclarn yaylma direnci, zeminin cinsi ve zellii (zgl toprak direnci) ile
topraklayclarn boyutlarna ve dzenleme biimine baldr. Aadaki tabloda verilen
topraklayc boyutlarna ait ortalama yaylma direnleri aadaki tabloda verilmitir. izelge
verilen kesitlere gre olan kk farkllklar yaylma direncini ok az etkiler.
12
erit ya da rgl
iletken (Uzunluk)
Topraklaycnn
cinsi
Yaylma
direnci
(Ohm)
ubuk ya da boru
(Uzunluk)
10m 25m 50m 100m 1m

20
10
70
2m
3m
5m
40
30
20
Dey levha, st
kenar 1m
toprak altnda
(Boyutlar)
0.5m x
1m x
1m
1m
35
25
Baka zgl toprak direnleri () iin yaylma direnleri bu izelgede verilen yaylma
direnleri /1=/100 kat says ile arplarak bulunur.
Tablo 1.4: zgl direnci = 100 ohm.m olan toprak iin yaylma direnleri
1.4. Koruma Topraklamas

1.4.1. Tanm
nsanlar veya hayvanlar tehlikeli temaslara veya adm gerilimlerine kar korumak
maksad ile tesislerin iletme akm devresine ait olmayan fakat izolasyon hatas veya ark
tesiri ile gerilim altna girebilen, insanlarn temas edebilecekleri iletken ksmlarn topraa
balamak iin yaplan ilave topraklama tesislerine koruma topraklamas ad verilir.
Koruma topraklamas insanlarn can gvenliini salamaya yneliktir. nk ileme
topraklamas yaplm ebekelerden beslenen tehizatlarn herhangi bir sebepten veya
arzadan dolay metal aksamlarnda topraa kar bir gerilim oluur. Bu esnada arzal
tehizatn metal ksmna dokunan bir kii faz-toprak potansiyelinde kalr ki bu gerilimde
insan zerinden topraa, topraktan da iletme topraklamasna doru kapal bir elektik devresi
oluturur.
Yksek gerilim tesislerinde koruma topraklamas, genellikle buralarda grevli iletme
personelinin ve kapal iletme binalarnn dnda ise btn insanlarn ve hayvanlarn
hayatn temas ve adm gerilimlerine kar korumaya yarar.
13
ekil 1.7: Yksek gerilim tesislerinde insanlar yksek temas gerilimine kar korumak iin
yaplan koruma topraklamas
Koruma topraklamasnn amac:
Can gvenliini salayabilmek
Cihazlarn zarar grmesini nleyebilmek
Dokunma gerilimini 50 volt veya altnda tutabilmek
Cihazlar zerinde oluabilecek kalc yksek gerilimleri drebilmek
Devre kesicilerine atrma yaptrabilmek
1.4.2. Koruma Topraklama Direnci Deeri

Yksek gerilim tesislerinde hesaplanmas ve boyutlandrlmas iin aadaki artlar
gz nnde tutulur.
Yksek gerilim tesislerinde koruma topraklamas diren deeri koruma dzeneine
bal olarak deimektedir. Ancak alak gerilim ve yksek gerilim tesisleri birletirildiinde
RA< 1 deerinde olmaldr.
1.4.3. Koruma Topraklamasnn Yapld Yerler

1.4.3.1. Direkler
Yksek gerilim elektrik enerjisinin retildii yerden tketim merkezlerine iletilmesi
iin hava hatlar kullanlmaktadr. letim ve datm hatlarnda kullanlan ve iletkenleri
birbirlerinden belirli uzaklkta havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralk ve
ykseklikte yerletirilen ebeke donanmna direk denir. Bunlar yapldklar malzemeye gre
demir, betonarme ve aa direkler olarak imal edilmektedir.
14
Resim 1.4: Yksek gerilim direi
Direklerde koruma iletkeni ile
rgl elik iletkenler olup enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrmlar
toplayp topraa verme vazifesi grr. Koruma teli hava hatlarnn stnden direklerin
tepesine koruma teli iin imal edilmi kk izolatrlerle irtibatlandrlarak ekilir.
Resim 1.5: Koruma iletkeni bulunan yksek gerilim direi
15
Traverslerde
Orta gerilim hava hatlarnda iletkenlerin izolatre balanmas ve izolatrlerin de

direklere tespit edilmesi iin traversler kullanlr. Traversler normal L demir profilinden
yaplrlar ve her biri zerine iki adet izolatr monte edilir. Dolaysyla her birine iki iletken
balanabilir.
ekil 1.8: Traversler
zolatr koruma elemanlarnda
Gei ve mesnet izolatrlerinin tespit edildikleri maden flanlar ve kaideler

topraklanr. Bu topraklamalarn yapl tarz aaya karlmtr.
Resim 1.6: Yksek gerilim izolatrleri
16
Maden flanl geit izolatrlerinin flanlar teker teker topraklanr. Teker teker
topraklama yerine topraklanm mterek bir ereve de kullanlabilir.
Gei izolatrleri yaltkan bir seramik veya levha zerine tespit edilmilerse ve
izolatrn kendisi iletme gerilimine gre seilmi olup yaltkan levhada yeterli
bir ilave izolasyon salarsa topraklanm bir ereveye lzum kalmaz.
Topraklanm maden ksmlar veya maden konstrksiyon zerine tespit edilen
mesnet izolatrlerinde tespit vidalar iletken toprak balants olarak geerlidir.
Direk gvdesinin topraklamasnda
Havai hat ebekelerinde elik direkler, betonarme direkler ve eer aa direkler

zerinde maden teller veya eritler bulunuyor ise bu gibi maden ksmlar topraklanr.
ETKET
(Tip ve boy
yazlr.)
Topraklama
ekil 1.9: Direklerin gvdelerinin topraklanmas ( betonarme direk)
1.4.3.2. Parafudr
Yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve kesici amas gibi
manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl ok yksek gerilim oklarnn etkisini
nler.
Parafudr emniyet supab gibi alr. Ar gerilim dalgalarn topraa aktr. Parafudr
bir diren ile buna seri bal bir ark sndrme eklatrnden ibarettir.
Parafudrlar koruyaca yksek gerilim cihazna en yakn yere balanmaldr.
Parafudrlar, havai hat sonlarna ve trafo girilerine her faza birer adet balanr.
17
Resim 1.7: Yksek gerilim parafudrlar
Parafudrlarn alma gerilimi, koruduu ebekedeki yaltkanl en zayf ksmn,

delinme geriliminden daha kk olmaldr. Aksi hlde parafudr kapama yapmaz ve cihazlar
zarar grr. Parafudr alma gerilimi normal gerilimin 3,5 katn gememelidir.
ekil 1.10: Parafudr kesiti ve devreye balan
Yksek gerilim hava hatlarnda ve buna bal alternatr, transformatr, ayrc ve

kesici gibi iletme aralarnda meydana gelen arzalarn pek ok nedenleri vardr. Bu
nedenlerin banda ar gerilimler gelir. Ar gerilimler i ve d gerilimler olmak zere
ikiye ayrlr.
18
Devre ama ve kapamada, toprak ve faz ksa devrelerinde, rezonans olaylarnda

meydana gelen ar gerilimlere, i ar gerilimler denir.
Alternatr yknn kalkmas,

Kapasitif devrenin almas,
Toprak temas veya ksa devre arzalar i ar gerilimlerdir.
Atmosferik etkilerden meydana gelen gerilimlere, d ar gerilimler denir. Bunlar

aaya sralanmtr:
Yksek gerilimli hattn koparak altndaki dk gerilimli hatla temas

Yldrmn faz hattna dmesi
Yldrmn diree dmesi
Yldrmn koruma hattna dmesi
Tesirle elektriklenmeyle meydana gelen ar gerilimler
Elektrik ykl bir bulutun elektrik alan iinde bulunan bir yksek gerilim hatt
tesirle yklenir ve hat zerinde bir yk dalgas meydana gelir.
Parafudr topraklama direnci RA< 5 deerinde olmaldr.

1.4.3.3. Trafolar
Trafolar, elektrik enerjisinin gerilim ve akm deerlerini frekansta deiiklik
yapmadan ihtiyaca gre deitiren elektrik makinesidir.
Resim 1.8: Transformatr
Genel olarak jeneratrlerin, transformatrlerin, motorlarn ve her nevi yksek gerilim

makinelerinin ve cihazlarnn demir ekirdekleri ve d maden mahfazalar topraklanr.
19
1.4.3.4. Kumanda Elemanlar

Orta ve yksek gerilim sistemlerinde enerji hatlarnn aa ve kapama gibi ilemleri
yapan elemanlardr. Bunlar genel olarak ikiye ayrlr:
Ayrclar
Kesiciler
Ayrclar
Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama ilemi

yapabilen ve ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt cihazlardr.
Uygulamada seksiyoner olarak da bilinir.
ekil 1.11: Alttan topraklamal ayrc
Kesiciler
Yksek gerilimli ve byk akml alterlerde yk akmn ve ksa devre akmlarn

kesmeye yarayan cihazlardr.
Kesiciler faz kumandal veya tek faz kumandal olabilir. Orta ve yksek
gerilimlerde yk altnda yani devreden akm ekilirken sratli ve emniyetli ama ve kapama
yapabilen alterlerdir. Ayclara gre daha karmak bir elemandr. Dhil ve haric olarak
imal edilmektedir.
Kesiciler arkn sndrld ortama gre haval, yal, gazl ve vakumlu tipleri
vardr.
20
Resim 1.9: Gazl kesici
1.4.3.5. Panolar
Panolar ile ilgili topraklama sistemleri aaya karlmtr.
Panolarn demir gvdesi ile gerilim altnda olmayan tm demir blmleri
topraklanmaldr.
Dolap tipi panolarn ntr ve topraklama balantlar iin ayr bir blm bulunacaktr.
antiye tablolar DKP sacdan, kapakl tipte kilitli ve d etkenlere kar korunmu
olmaldr. Kablo giri yerlerinden ieriye toz, toprak ve har girmeyecek ekilde her taraf
yaltlmaldr. Tm metal aksam iyi bir topraklayc ile topraklanmaldr.
Datm tablolarnda topraklama baras bulunacaktr. Topraklama balants,
bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak mutlaka yaplacaktr.
Dkm datm tablolarnda, gvenlik hatlarnn balantlar iin topraklama baralar
ve ntr hatlar iin yaltlm baralar bulunacaktr. Dkm kutular ierisinde bulunan btn
akm tayan ksmlar, galvanizli veya paslanmaz madenden yaplacaktr.
21
Resim 1.10: rnek pano
Datm panolarnda tablonun arka tarafnda bulunan ve akm geirme zellii

olmayan btn demir blmler ile tablonun demir iskeleti topraklanacaktr.
Tablo iindeki topraklama dzenei bakr bara ile yaplacak ve toprak iletkeni ile
balanacaktr. Bkme tel, toprak iine konmayacaktr. Ayrca tablodan yaltlm olarak bir
ntr baras tesis edilecektir.
Akm kayna merkezden veya zel transformatrl snrl byklkteki tesislerde,
rnein, fabrikalarda gvenlik iletkeni sistemi var ise tablo topraklamas olarak 30 dan
fazla olmayan bir topraklama direnci yeterlidir
Topraa kar 250 Vtan fazla bir gerilim meydana gelmesini mmkn klan
sistemlerde iskelet ve erevenin btn demir ksmnn kendi aralarnda ve toprak baras ile
kusursuz olarak balamak ve bu balantnn devamn salamak iin zel ilem yaplacaktr.
1.4.3.6. Modler Hcreler
Hcre ierisinde toprak ayrcsnn baklar, kablolar toprak iletkenleri, kesici,
ayrc, yk ayrcs, akm transformatr, gerilim transformatr gibi cihazlarn aseleri,
hcrenin blmeleri, toprak iletkeni vastasyla birbirlerine balanmaldr.
22
Btn bu balantlarn birletii ana toprak baras ise hcrelerin n taraflarnda

bulunurlar. Hcreler ana toprak baralarnn ek paralar ile birbirlerine balanmasndan sonra
sistem topraa balanr. Bylece topraklama ilemi tamamlanm olur. Metal mahfazal
modler hcrenin blmeleri bakr iletkenler vastasyla birbirleri ile irtibatlandrlr.
ekil 1.12: Modler hcre topraklama rnei
1.4.3.7. l Trafolar
l trafolarnn alt gerilim devreleri, dorudan doruya l trafosunun bir balama
ucundan topraklanmaldr. Birok l trafolarnn birlikte balanmalar hlinde her bir l
trafosunun ayr ayr topraklanmas mmkn olmazsa mevcut devreler iin mterek bir
topraklama yaplmaldr. Bu arada l trafolar arasndaki balama iletkenleri mmkn
olduu kadar ksa tutulmaldr. Ara l trafolarnn kullanlmas hlinde her bir l trafosu
teker teker topraklanmaldr. Topraklanacak olan sekonder utan mahfazann koruma
topraklamas balant vidasna kadar olan balant iletkeninin kesiti en az 4 mm2 olmaldr.
Bilindii gibi l trafolar gerilim ve akm olarak iki eittir. Gerilim ve akm
trafolarnda topraklamann nasl yaplacana aada yer verilmitir.
Gerilim trafolar
Yksek gerilimi istenen oranda dren ve primerle sekonder arasndaki faz fark
yaklak olarak sfr derece olan bir l transformatrdr.
23
ekil 1.13: Gerilim trafosu prensip ekli
Gerilim l trafosunun primer ve sekonder sargs arasnda herhangi bir sebeple ksa
devre olursa sekonderde de yksek gerilim oluur. Bu anda sekonder sargya bal bulunan
l aletleri zarar grr. Bu ksa devre arzasn nlemek iin sekonderin polarite olmayan
ucu topraklanmaldr.
Gerilim trafolarnn zerinde bir topraklama ucu vardr. Gerilim altnda olmayan ve
insanlarn dokunabilecei btn maden ksmlar ile sekonder sarg ularndan biri bu
topraklama ucuna balanr. Gerilim trafosu ise bu topraklama ucuna balanan topraklama
iletkeni zerinden topraklanr.
Gerilim l trafosu iki tipte yaplr. Bunlar:
Faz-toprak gerilim l trafosu

Faz-faz gerilim l trafosu
Bu l aletleri ile ilgili topraklama ekillerine aada yer verilmitir.
ekil 1.14: Faz-toprak aras gerilim trafosu balants
24
ekil 1.15: Faz-faz aras gerilim trafosu balants
Akm trafolar
Primer akmn belirli bir oranda dren ve primer akm ile sekonder akm
arasndaki faz fark yaklak sfr derece olan bir l transformatrdr.
ekil 1.16: Akm trafosu prensip ekli
Akm trafolarnn sekonder sargsnn bir ucu gvde zerinden topraklanr. Primer
sarg ile sekonder sarg arasnda meydana gelebilecek bir ksa devrede, primer devre gerilimi
topraklanan sekonder sargs ucundan devresini tamamlar eer sekonder sargs
topraklanmam olsayd ksa devre arzas ile primerin yksek gerilimi sekondere bal olan
koruma ve l cihazlarnn zarar grmesine sebep olurdu.
25
ekil 1.17: Akm trafolarnn sekonderlerinin topraklanmas
1.4.3.8. Yeralt Kablolar (Metal Zrhl)

1 kVlk ve daha byk gerilimli kablolarn maden mahfazalar, zrhlar ve ekranlar
topraklanr. Ek kutularnda mahfazalarda, zrhlar ve ekranlar topraklanr. Eklenecek olan
kablodakilerle ve maden ek kutusu gvdesi ile balanr. Kablo balklarnda maden
mahfazalar, zrhlar ve ekranlar topraklanrlar. Normal olarak bu topraklama bir kablo
hattnn her iki ucundaki balkta da yaplr.
Yeralt kablolarnda yaplacak bir ilemde cereyan kesilmesinden hemen sonra
kapasitif boalmay temin iin zerinde allmas gereken kablolarn btn iletkenleri ksa
devre edilecek ve topraklanacaktr.
Resim 1.11: Yeralt kablosu ve iyaps
26
1. Kablo
1.1. letkenler
1.2. Kurun klf
1.3. elik zrhl
1.4. Yuva tabakas
2. Maden kablo
bal
3. Topraklama
ekil 1.18: elik zrhl yksek gerilim kablosunun kablo bal ile topraklanmas
1.4.4. Koruma Topraklamas Yaplmas

1.4.4.1. Koruma Topraklamas lem Sras
Korunan tesis ksmlar arzasz durumda toprak potansiyelindedir. Cihazda bir
izolasyon hatas ba gsterirse bir fazl ksa devre meydana gelmi olur ve byk hata akm
getiinden koruma elemanlarndan biri (rnein bir sigorta) enerjiyi keserek tehlikeli temas
geriliminin srekli olarak kalmasn nler.
Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde yldz noktasnn topraklanm
olmas gerekir.
Herhangi bir cihazda bir izolasyon hatas meydana gelirse koruma topraklamas
sayesinde bir hata akm oluur. Hata akm devresini koruma topraklamasnn gei direnci
(Rk), transformatrn sarg direnci (RT) ve faz hattna ait (Rh) diren zerinden tamamlar. Bu
devrede etkili olan gerilim, hatal faza ait 220 volt faz gerilimidir. Hata akmnn koruma
topraklamas direnci Rk zerinde meydana getirdii gerilim dm
U T Rk .I h volt
temas gerilimine eittir. yleyse arzal cihaza dokunan kii bu gerilimin etkisi altnda
kalr. Yukardaki formldeki Ut temas gerilimi 65 Vun zerinde ise devrenin enerjisinin
annda kesilmesi gerekir. Zaten izolasyon hatas meydana geldiinde, devrede koruma
topraklamas yaplm ise devreden ksa devre akm getiinden devreyi koruyan sigorta
eriyerek enerjiyi keser. Bylece cihaz zerindeki temas gerilimi ortadan kalkm olur.
Koruma topraklamasnn etkili olabilmesi iin unlar gereklidir:
Rk topraklama direncinin ok byk olmas
Sigortann 0,2 sn. gibi ksa srede enerjiyi kesmesi

Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde topraklanacak olan tesisler ve
iletme aralar unlardr:
Evlerde kullanlan ve insanlarn dokunabilecekleri d muhafaza ksm iletken

olan cihazlar ve gerilim altna girmesi ihtimali olan bina ksmlar
27
yerlerindeki elektrik motorlar, cihazlar ve tesisler

Balama ve datm tesislerinde sacdan yaplm datm tablolar, kablolarn
maden klflar, maden kablo balklar, maden ek kutular, kumanda
cihazlarnn maden muhafazalar ve kumanda kollar, maden kaplar, koruma
zgaralar
Transformatr izolasyonunda kullanlan maden muhafazalar
Havai hat ebekelerindeki maden direkler
1.4.4.2. Koruma Topraklamasnda Dikkat Edilecek Hususlar
D muhafazas maden olan cihazlarda toprakl fi kullanlmaldr. Kullanlan

bu filerin de toprakl prize taklmasna itina gsterilmesi gerekir.
Koruma topraklamas hattnn kesiti aadaki tabloya uygun olmaldr.
rnein, faz ve ntr iletkeni 25 mm2 kesitli iletkenle ekilen tesisatta koruma
iletkenlerinin yaltlm iletkenle ekilecekse 16 mm2, plak olarak korunmu
veya korunmam iletkenlerle yine tabloya gre 16 mm2 olmas gerekir.
Koruma topraklamasnn uyguland ebekelerde, tketicilerin sfrlanmasna
msaade edilmez.
Tketici tesislerinde ntr hatt yaltlm olarak ekilir.
Havai hat ebekelerinde el dokunabilecek yerlerde el iletme topraklamas
iletkenleri, mekanik bakmdan ve tesadf temaslara kar korunmaldr. Aa
direklerde ve binalarda iletme topraklamas iletkenlerinin 2,5 m uzunluunda
talarla kapatlmas yeterlidir. elik ve betonarme borularda iletme
topraklamas iletkenlerinin yaltlm olarak ekilmesi gerekir.
Topraklama baralarnn kesiti kk olmas gerekir.
Tesis iletmeye alnmadan koruma topraklamasnn alp almad kontrol
edilmelidir.
28
Faz Hattnn
Kesiti (mm2)
0,5
0,75
1
1,5
2,5
4
6
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
240
300
400
Yaltlm Koruma Hattnn Kesiti

Yaltlm
4 letkenli 1 kV
letkenler (mm2)
Kablo (mm2)
0,5
0,75
1
1,5
2,5
4
6
10
16
16
16
25
35
50
70
70
95
-
1,5
2,5
4
6
10
16
16
16
25
35
50
70
90
95
120
150
185
plak Koruma Hattnn Kesiti

Korunmam
Korunmu (mm2)
(mm2)
1,5
1,5
2,5
4
6
10
16
16
25
35
50
50
50
50
50
50
50
4
4
4
4
6
10
16
16
25
35
50
50
50
50
50
50
50
Tablo 1.6: Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (En kk kesitler)
1.5. Sfrlama
nsanlar tehlikeli temas gerilimlerine kar korumak iin tketicilerin iletme akm
devresine ait olmayan ve bir izolasyon hatas sonucunda gerilim altnda kalabilen iletken
ksmlarn rnein, maden muhafazalarn ntr hatt ile iletken olarak balanmasna sfrlama
denir.
1.5.1. Amac
Sfrlama yaplm tesislerde, koruma topraklamasnda olduu gibi iletme aralarnda
izolasyon hatas nedeniyle meydana gelen yksek temas gerilimlerinin srekli olarak kalmas
nlenir. Bu sistemde korunacak iletme aracnn gvdesi ntr ile balanr.
1.5.2. Kullanld Yerler, Prensip ekli

letme aracnda bir izolasyon hatas meydana gelirse sfrlama sayesinde bir hata
akm oluur. Hata akm devresini, ebekenin hat direnci (Rh), sfrlama iletkeni ile ntr
hattnn direnci (Rho) ve transformatrn hatal faz sargsnn direnci (RT) zerinden
tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim hatal faza ait 220 volt faz gerilimidir. Devredeki
direnlerin toplam ok kk olduundan devreden geen hata akm, ksa devre akm
seviyelerindedir. Netice olarak devreyi koruyan sigorta eriyerek veya ar akmla alan
manyetik korumal otomatik anahtar faaliyete geerek devrenin enerjisini keser. Dolaysyla
temas gerilimi ortadan kalkar.
29
ekil 1.19: Klasik sfrlamann yapl
Sfrlamann koruma etkisi, prensip itibariyle koruma topraklamasnn zellikle su

borusu ebekesi zerinden yaplan topraklamann aynsdr.
Sfrlama sisteminde akmn dn yn koruma iletkeni ve ntr zerinden
olduundan bunun toplam direnci daha kk olur. Ntr hatt daha kolay kontrol
edilebildiinden daha gvenilir bir akm devresi oluturulmu olur. Bu yzden gnmzde
alak gerilim tesislerinde en ekonomik, en etkili, en kolay ve bu sebeplerden dolay en ok
kullanlan koruma sistemi sfrlamadr.
Sfrlama sisteminde, koruma topraklama sisteminde olduu gibi hata akm, hatal
fazn geriliminin hatal devredeki toplam dirence blmne eittir. Burada da hata akm
sigortay kesin olarak faaliyete geirecek byklkte olmaldr.
Sfr iletkeni, bir koruma iletkeni deildir. nk bu iletkenin zerinden iletme akm
geebilir. Fakat cihazlar sfr iletkenine balayan iletkenler koruma iletkenidir. Arza
olmad takdirde bunun zerinden hibir akm gemez. Sfrlama iki ekilde yaplr:
Klasik sfrlama
Modern sfrlama
Yukardaki klasik sfrlamada ntr iletkeni koruma iletkeni olarak kullanlmaktadr.

Bu sistem basit ve ekonomiktir. Ancak sistemin sakncas vardr. Eer ntr hattnda bir
kopma olursa rnein, bir fazl tketicide bir hata olmasa dahi, tketicinin maden muhafaza
ksm faz gerilimi altnda kalr. Bu ise ok tehlikeli bir durumun meydana gelmesine sebep
olur. Yani koruma yolu ile tehlike meydana getirilmi olunur. rnein, almakta olan bir
elektrikli frnn almas ntr hattnn kopmas sonucunda durur. Frnn kapana dokunan
kii direkt olarak faz geriliminin tesiri altnda kalarak byk bir hayati tehlike yaar.
30
Sfrlama iletkenlerinin ekstradan fazla dirence sebebiyet vermemeleri iin daima faz
iletkenlerinin kesitine eit olmas istenir.
Sfrlamann uygulanabilmesi iin aadaki artlarn yerine getirilmesi gerekir:
Sigortalarn nominal akmnn byk seilmesi gibi anormal hllerde sfrlama

yaplmamaldr.
Transformatrden veya generatrden tketiciye kadar olan iletken kesitleri

hesaplamaya dikkat edilerek ekilmelidir. Sfrlama iletkeni de ntr iletkeni
kesitinde olmaldr.
letme topraklamas generatrn veya transformatrn yannda topraklanr.

Havai hatlarda en azndan 200 metreden uzun olan her kolun sonu topraklanr.
Sfrlama uygulanan ebekelerde toprak stnde kullanlan ve sfr iletkeni ile

topraklayc arasna ekilen topraklama iletkenin kesiti, bakr iin en az 16 mm2,
galvanizli elik erit iin en az 3 mm kalnlnda olmak art ile 100 mm2
olmaldr. Toprak iinde ekilen yaltlm bakr iletkenlerin kesiti de toprak
stndekiler gibi olmaldr.
Datm ebekesinin bulunduu alanda iyi nitelikli topraklayclar bulunuyorsa

sfr iletkeni bunlara balanmaldr. Bu bakmdan maden su borusu ebekesi iyi
bir topraklayc olarak kabul edilebilir.
Sfrlamann yapld ebeke ve tesislerde sfr iletkeni ile balants olmayan

koruma topraklamasnn yaplmasna izin verilmez.
Havai hat tesislerinde sfr iletkeni, faz iletkenlerinin altna denir.
Tketici tesislerinde sfr iletkenleri de faz iletkenleri gibi yaltlmal, itinal

denmeli ve ayn boru iinde ya da ok damarl kablo ve iletken
kullanldnda bunlarla ortak klf iinde geirilmelidir. Birok akm devresi
iin mterek bir sfr iletkeninin kullanlmasna izin verilmez. Ancak bara ile
yaplan datm tesislerinde sfr barasnn kesiti faz iletkenlerinin toplam
kesitine uygun olarak seilmise buna izin verilir.
Sfr iletkeni, ntr iletkeni ve zel koruma iletkenleri belli renklerle

tantlmaldr.
Sfr iletkeni zerine sigorta konmaz.
Kablolarn kurun klflar yalnz bana sfr iletkeni olarak kullanlmaz.
Kablolarn kurun klflar ebekenin birok yerinde tm abone balantlarnda

su borusu ebekesine iletken olarak balanmsa kurun klf yalnz bana sfr
iletkeni olarak kullanlabilir.
Elektrik tketim cihazlarnn fi ve priz zerinden tanabilir balantlarnn

yaplmasnda toprakl fi ve toprakl prizler kullanlmaldr.
Sfrlamann etkinlii, tesis iletmeye alnmadan kontrol edilmelidir.
Eski tesislerde sfrlama amac ile ntr iletkeni, sfr iletkeni ve koruma iletkeni
olarak kullanlmaktadr. Hlbuki yeni yaplan modern tesislerde sfrlama iin
kofreden itibaren ayrca topraklanm bir koruma hatt ekilmektedir.
31
ekil 1.20: Sfrlanm seyyar tketicilerin balanmas iin kullanlan toprakl fi ve prizler
ekil 1.21: Koruma iletkeni (modern) ile sfrlama
Alternatif akm tesislerinde, fazl dengesiz yklerde ntr hatt zerinden iletme
akm geebilmektedir. Bu ise sfrlamann yapld tesislerde, cihaz gvdesinde istenmeyen
gerilimlerin olumasna neden olacaktr. Hlbuki koruma hattnda hibir zaman istenmeyen
gerilimler olmayacaktr. ekilde byle bir sistemin olduu modern sfrlama sistemi
grlmektedir.
32
Sfrlamann sakncalar unlardr:
Binay besleyen enerji hattnn kopmas sonucu yeniden balant yaplrken faz
ve ntr iletkenleri yer deitirilebilir.
Konutlarda elektrik sayalar kontrol amacyla sklp tekrar yerine taklabilir.

Tekrar taklma esnasnda faz ve ntr ular ters balanm olabilir.
Dengeli yklenmi bir tesiste ntr hattndan bir akm gemez. Fakat ebekeler
genellikle dengesiz yklendiinden alc zerinde bir gerilim oluur.
Devresinde baka bir koruma arac bulunmayan motor tesislerinde yaplan

sfrlamada, fazlardan birinin motor gvdesine dokunmas sonucunda yalnzca
bir fazn sigortas atar. Bylece motor iki faza kalr ve bu ekilde motor ksa
zamanda yanar.
1.6. Koruma Hat Sistemi

1.6.1. Tanm, Amac
nsanlar ve hayvanlar tehlikeli dokunma ve adm gerilimlerine kar korumak iin
gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde meydana gelebilecek yksek dokunma
geriliminin srekli olarak kalmasn nlemektir.
Btn iletken ksmlarn birbirlerine ve topraa balanmas neticesinde potansiyel
eitlii salanr ve bunlar arasnda tehlikeli temas gerilimleri meydana gelmez.
1.6.2. Kullanlma artlar, Prensip ekli

Koruma hatt sisteminin kullanld tesislerde yerine getirilmesi gerekli artlar genel
olarak unlardr:
Tesisin yldz noktas topraklanmaz.
Btn cihazlarn maden gvdeleri, binann temas edilebilen maden ksmlar

(Kalorifer tesisat, su tesisat, doalgaz tesisat vb.) ve topraklayclar koruma
hatt sistemine itinal bir ekilde balanrlar.
Tesisin izolasyon durumunu kontrol iin bir izolasyon cihaz balanr. Tesiste
bir izolasyon hatas olduunda balanan bir cihaz ile sesli ve kl olarak sinyal
verilir.
Koruma hattnn kesiti, faz hattna bal olarak seilir.
Koruma hatt sisteminin toplam topraklama direnci 20 un stne

kmamaldr.
Koruma hatt sisteminin prensibi aada gsterilmitir.
33
ekil 1.22: Koruma hatt sistemi (1.tketiciler 2. binann maden ksmlar)
Yldz noktas topraklanmam bir tesiste arzasz durumda fazlarn topraa kar
gerilimi sfrdr. Faz iletkenlerinden birinin topraa temas hlinde topraklanm bir sistem
olumu olur. Netice olarak faz iletkenleri ile toprak arasndaki gerilim 380 volttur. lk
toprak temas annda kapasitif bir akm geii olur. Bu akm 1000 m uzunluunda 1,5 mm2
kesitindeki bir hatta 14 mA ve 120 mm2 kesitindeki bir hatta 84 mA civarndadr.
Koruma hatt sisteminin uyguland tesislerde ilk toprak hatas meydana geldiinde,
ikinci bir hata olmadan hata tamir edilmelidir. Aksi takdirde ikinci bir hata meydana gelirse
ksa devre akm geer.
Koruma hatt sisteminde ilk toprak hatas meydana geldiinde tesisin derhal devreden
karlmasna gerek yoktur. Bu nedenle maden ocaklar, santrallerin yardmc tesisleri, kimya
sanayi, ameliyathaneler, bir fabrikann bir blm, bir hastanenin bir blm vb. yerlerde
kullanlmaya elverilidir.
1.7. Hata Gerilimi Koruma Balamas

1.7.1. Tanm, Amac
Bu sistemin kullanlmasn amac, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde
meydana gelebilecek olan yksek dokunma gerilimlerinin tesiste srekli olarak kalmasn
nlemektir.

Tesiste byle yksek bir durum ortaya karsa tm faz iletkenlerinin devresini 0,2
saniye iinde aarak yksek gerilime kar koruma nlemi alr. Bunun iin zel bir koruma
anahtarndan yararlanlr. Bu anahtar empedans yaklak 400 deerinde olan bir ama
34
bobini ile donatlmtr. Bir hata hlinde bu bobin Uh hata gerilimini ler. Bobine uygulanan
gerilim msaade edilen bir deeri aarsa bobin mknatslanarak anahtar kolunu eker ve
anahtar alr. Hata gerilimi anahtar ile alan koruma sistemi aadaki ekilde verilmitir.
ekil 1.23: Hata gerilimi ile koruma balamas
Bu koruma sistemi yldz noktas topraklanm ebekelerde kullanlr. Bu sistemde

hata gerilimi bobinini balamak iin zel bir yardmc topraklaycya ihtiya vardr.
Yardmc topraklayc dier topraklayclardan en az 10 metre uzaklkta olmal ki hatal
amalara meydan vermesin.
Hata akm ile koruma balamasnn uygulanmasna balandktan sonra hata gerilimi
ile koruma balants nemini kaybetmitir. Gnmzde artk hata akm ile (Kaak akm
koruma rlesi) koruma yaplmaktadr.
1.8. Hata Akm Koruma Balamas

Hata akm ile koruma balamas, gnmzde ok yaygn bir hle gelmi topraklama,
sfrlama ve hata gerilimi ile koruma gibi dier koruma sistemlerinin yerini almtr. Hata
akm ile koruma balamas gnmzde kaak akm koruma rlesi ad verilen cihazlarla
yaplmaktadr.
35
1.8.1. Tanm, Amac

Bu sistemin kullanlmasnn amac, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde
meydana gelebilecek olan yksek dokunma gerilimlerinin tesiste srekli olarak kalmasn,
byle bir olayn ortaya kmas durumunda akan ve belirli bir deeri aan arza akmnn,
tm faz iletkenlerini ve varsa ntr iletkeninin devresini 0,2 saniye iinde amas ile
nlemektir.
Akm byklnn etkisi
Herhangi bir yaltm hatas bulunan elektrik cihazna veya dorudan enerji altndaki
iletkenlere temas eden kiinin vcudu zerinden elektrik akm geer. Akmn vcuttan
geii ile meydana gelen tehlikenin nemi birok etkene baldr. Bunlarn balcalar:
Akm deeri
Akmn gei sresi
Vcutta izledii yoldur.

nsan vcudundan geen 50 Hzlik alternatif akmn etkileri
0,01 mA Akmn hissedilme snr elde gdklanma olur.
15 mA
Elde uyuma hissi, elin ve kolun hareketi zorlar.
515 mA Tutulan cisim henz braklabilir. Elde ve kolda kramp balar, tansiyon
ykselir.
1525 mA
Tutulan cismin kendiliinden braklmas mmkn deildir. Kalbin
almas etkilenmez.
2580 mA
Tahamml edilebilen akm iddeti, tansiyon ykselir, kalp dzensiz
almaya balar. Teneffs zorlar. Genel olarak bilin yerindedir. Baz kimselerde 50
mAden sonra baylma meydana gelir.
80100 mA
Akmn etki sresine bal olarak kalpte fibrilasyon ba gsterir.
Bilin kaybolur. (0,3 saniyeden ksa sreli elektrik arpmalarnda fibrilasyon olmaz.)
38 A
Tansiyon ykselir, kalp durur, akcierler ier, bilin kaybolur.
Fibrilasyon, hata akmnn kalp zerinden gemesiyle kalbin kumanda sisteminin
bozulmasdr. Bu durumda kan pompalama grevini yapamaz.
Buradan da grld gibi akmn ok kk deeri bile kalbin durmasna ve sonuta
lmesine sebebiyet vermektedir. Elektrie maruz kalan kiinin vcudundan akacak olan 30
mA kaak akm, Uluslararas Elektroteknik Komisyonunun verilerine gre solunum ve kan
dolam iin snr deer olarak verilmitir.
Temas gerilimin etkisi
Temas geriliminin gvenlik erisi, hayat ile lm arasndaki snr belirler. Bu

gerilimin insan vcuduna zarar vermeyecek maksimum deeri, kaak akmn eik deeri 25
36
mA kabul edilerek ve kiinin bulunduu ortama gre deien i direncinden hesaplanr.

Normal artlarda yetikin bir insann i direnci 2 kdur. Nemli ortamda bu diren 2 ka,
slak ortamda ise 480 a kadar der
Temaslarn tanm
Genel olarak iki tip temas tanmlanr. Bunlar dorudan temas ve dolayl temas
durumlardr.
Dorudan temas, bir insann iletmeye tabi olan gerilim tayan paralara direkt temas
olaydr. Bu durumda kaak akm, insan vcudu zerinden topraa akarak devresini
tamamlar.
ekil 1.24: Dorudan temas
Dolayl temas, gerilim altnda alan bir cihazda yaltm hatasndan dolay bir kaak
olutuunda kaak akm topraklama direnci zerinden devresini tamamlar. Bu durumda
tesadfen arzal cihaza temas eden bir insan, paralel olarak hata akm devresine girer ve
kaak akmn bir ksm da insan vcudu zerinden topraa akar. Bu yzden dolayl temas
durumlarnda topraklamann nasl yapld ok nemlidir.
37
ekil 1.25: Dolayl temas
Kaak akm koruma rlesinin alma prensibi
Kaak akm koruma alteri aadaki ekilde grld gibi faz veya fazlar ile ntr
ok hassas bir torodial nvenin ierisinden geirilir. Gelen akm ile dnen akm arasnda fark
olmad srece her ey normaldir ve atrma rlesi zerinde sknet hlinin manyetik aks
akar. Fark akm olutuunda akm trafosu sekonder sarglarnda indklenen gerilim
nedeniyle atrma bobinine mekanik olarak ama sinyalini verir. Atrma bobini ise ana
kontaklar aarak elektrii keser. Bu ilem 30 milisaniyenin altnda gerekleir.
38
ekil 1.26: fazl kaak akm koruma rlesinin devreye balants
Montajda dikkat edilecek hususlar:
Kofrelere yangn koruma, saya kolon devrelerine ise eikli, amper deerleri
yeterli byklkte olan kaak akm koruma alterleri kullanlmaldr.
Ntr iletkeni izole olarak ekilmeli ve hibir yerde (alter ile yk arasnda)
topraklanmamaldr.
ki kutuplu kaak akm koruma alterinde faz ve ntr iletkeni, 4 kutuplu kaak
akm koruma alterinde tm fazlar ve ntr iletkeni alter ile
irtibatlandrlmaldr.
Kaak akm koruma alterinden geen akm, alterin nominal akmn

amamaldr.
Topraklama direnci, 30 mAlik kaak akm koruma alteri iin maksimum 2160
, 300 mAlik, kaak akm koruma alteri iin de maksimum 216 olmaldr.
Tesisata bal kaak akm koruma alterinin almasn kontrol etmek iin test
T butonuna baslmaldr. Cihaz devreyi amaldr. Cihaz test etmek iin fazntr iletkenleri kesinlikle ksa devre edilmemelidir.
39
1.9. Potansiyel Dengeleme

1.9.1. Tanm, Amac
Potansiyel dengelemesini salamak amac ile kullanlan balant iletkenleridir.
letken ksmlar arasnda potansiyel farklarnn ortadan kaldrlmas, koruma
iletkenleri ile iletken yap ksmlar arasnda ya da yap blmleri arasnda potansiyel
farkllklarnn giderilmesi amac ile yaplan dzenlemeler.
1.9.2. Prensip ekli
ekil 1.27: Ana potansiyel dengeleme prensip emas
1.10. Yldrma Kar Topraklama

Teknolojinin hzla gelitii 21. yzyla geldiimiz dnyamzda, yldrm hl canlar
alabilmekte evremizi tahrip edebilmektedir.
Oysa yldrm vaktinde ve teknolojinin gereklerine uygun olarak nlemleri alndnda
etkisiz hle getirilebilecek doal bir afettir. Yldrmdan korunma sistemleri D
Yldrmdan Korunma Sistemleri ve Yldrmdan Korunma Sistemleri olarak iki
blme ayrlr.
40
1.10.1. Tanm
Yldrmdan korunmada ama can ve mal gvenliini salamak olmaldr. Yldrm,
bulutlarla yer arasndaki elektrik yk dearjdr. imekse bulutlarn kendi arasndaki
dearjdr. Pozitif ve negatif yldrm olmak zere iki ekilde bilinmesine karn 4 ekilde
(+ini, +k, -ini, -k) gzlenir. Yldrmn karakteristiklerine baklrsa 2 kA ile 250 kA
arasnda deiebilen akm iddetlerinin tespit edildiini grrz. Ortalama deer olarak ise
yldrm hesaplarnda 100 kAlik deer kabul edilir. Yldrmn akm etkisinin yan sra
havann ani olarak snp genlemesinden kaynaklanan s, k, ses, mekanik ve kimyasal
etkileri de mevcuttur.
Resim 1.12: Yldrm olumas
1.10.2. Yldrm Topraklama Tesis Elemanlar

Yldrmdan korunma tesisleri, binalarn temel topraklaycsna balanr. Yldrma
kar korunma topraklamalarna 2 metreden daha yakn mesafede baka herhangi bir
topraklayc bulunuyorsa btn topraklayclar birbirleri ile balanmak zorundadr. Binalara
gelen hatlar parafudrlar zerinden potansiyel dengeleme barasna balanmaldr.
41
Yldrm topraklamasnn amac, binalar ve elektrik tesislerine den yldrm topraa

vererek etkisiz hle getirmektir.
Aadaki ekilde yldrm korunma ve topaklama tesisat rnek emas verilmitir.
ekil 1.28: Yldrm topraklamas tesisat
1.10.3. Yldrma Kar Topraklama lem Sras
42
Yldrma kar topraklamada ilem sras yukardaki prensip ema incelenirse

yldrm yakalama ubuundan topraklama tesisatna kadar olan ilemler sralanmtr.
1.10.4. Yldrma Kar Topraklamada Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklama sistemi, tehlikeli olarak kabul edilen adm ve dokunma gerilimlerini
nlemeye uygun bir yapya sahip olmak zorundadr.
Yldrm akmn, tehlikeli gerilim farklar ortaya kmakszn toprak iine datmak
iin, topraklama tesisinin ekli ve boyutlar, topraklama direncinin belirli bir deere sahip
olmasndan daha nemlidir. Bununla birlikte kk bir topraklama direnci tavsiye edilir.
Yldrmdan korunma yaplan yerde, yap tesisinde tek bir mterek topraklama sisteminin
bulunmas (rnein yldrmdan koruma sistemi, alak gerilim sistemleri, iletiim sistemleri)
yararldr.
Farkl malzemelerle yaplm olan topraklama sistemlerinin birbiriyle balanmas
durumunda ar korozyon problemleri ortaya kabilir.
Topraklama sistemi iin A tipi ve B tipi olmak zere iki farkl dzenleme yaplabilir.
A tipi topraklama dzenlemesi: A tipi topraklama sistemi, ubuk veya gergin

telli bir yldrmdan korunma sistemi iin veya ayrlm yldrmdan korunma
sistemi iin uygundur.
Bu tip dzenleme, her bir indirme iletkenine bal yatay veya dey topraklayclardan
meydana gelir.
ndirme iletkenlerini aralarnda balayan halka iletken toprak ile temasta ise ve
uzunluunun % 80inden daha az ksmyla toprakta temas hlinde ise A tipi olarak
adlandrlr. A tipi topraklama sistemlerinde topraklayclarnn says en az iki olmaldr.
B tipi topraklama dzenlemesi: B tipi topraklama sistemi, a eklindeki

yakalama ucu sistemleri ve ok sayda indirme iletkenli yldrmdan korunma
sistemleri iin tercih edilir.
Bu tip dzenleme, yap tesisinin dnda bulunan ve uzunluunun en az % 80i ile

toprakla temas eden halka topraklaycdan veya temel topraklaycdan meydana gelir.
Topraklayclarn yerletirilmesi: Topraklayclarn yerletirildii derinlik ve eitleri
korozyon, kuruma ve don etkilerinin en aza indirilecei, bylece de topraklama direncinin
kararl olaca ekilde seilmelidir.
Dey topraklayclarn ilk metresinin don artlarnda etkisiz olduunun kabul
tavsiye olunur.
Salt kayalk arazi iin sadece B tipi topraklama sistemleri tavsiye edilir.
43
Derin topraklayclar, topran zdirencinin artan derinlikle azald, dk zdirenli

toprak tabakalarnn daha derinlerde ortaya kt ve topraklama elektrotunun ubuk
topraklayc olarak normal ekilde aklabildii durumlarda zellikle etkili olabilirler. Eer
beton demirleri topraklayc olarak kullanlyorsa betonun mekanik olarak atlamasn
nlemek zere birbirleriyle balantlarnn bilhassa zen gsterilerek yaplmas gerekir.
n gerilmeli beton iinde, akan yldrm akmyla ortaya kmas mmkn olan izin
verilmeyen mekanik zorlanmalar dikkate alnmaldr.
Yldrmdan korunma sistemi tasarmcs ve tesisats, topraklayclarn uygun
tiplerini semeli ve bunlar yapnn giri ve klarndan toprak iindeki d iletken
ksmlardan emniyetli bir mesafeye yerletirmelidir. ndirme iletkenleri, yldrmdan
korunma ynetmeliine uygun ekilde yerletirilmelidir. Yldrmdan korunma sistemi
tasarmcs ve tesisats, topluma ak blgelerde tesis edilen topraklama tesislerinin
yaknnda tehlikeli adm gerilimlerinden koruyucu zel nlemler almaldr.
1.11. Topraklama Ynetmelii

Bu ynetmelik 21. 08. 2001 tarih ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak
yrrle girmitir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan karlmtr. Ynetmelik
maddelerinden bir ksmna retim faaliyetleri ierisinde yer verilmitir.
1.12. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

yrrle girmitir. Daha sonraki tarihlerde baz maddelerinde deiiklikler yaplmtr.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan karlmtr. Ynetmelik maddelerinden bir
ksm retim faaliyetleri ierisinde yer verilmitir.
1.13. Elektrik Tesisleri Ynetmelii

yrrle girmitir. Daha sonraki tarihlerde 2004 ylna kadar birok kez baz maddelerinde
deiiklik yaplmtr. Enerji ve Tabii Kaynak Bakanl tarafndan karlmtr. Ynetmelik
maddelerinden bir ksm retim faaliyetleri ierisinde yer verilmitir.
44
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Koruma topraklamas yapnz.

lem Basamaklar
neriler
Koruma topraklamas iin gerekli

malzemeleri seiniz.
Topraklama iin gereken ara ve
gereleri temin ediniz.
Yksek gerilim direkleri

zerinden koruma iletkenini
ekiniz.
Yksek gerilim tesis
donanmlarnn metal gvdelerini
toprak iletkenine balaynz.
Topraklama elektrotunu topraa
gmnz.
Toprak iletkenini toprak
elektrotuna balaynz.
Koruma topraklamas hattnn kesitini Tablo

1.6da belirtilen deerlere uygun semelisiniz.
Koruma topraklamasnn uyguland
ebekelerde, tketicilerin sfrlanmasna
msaade etmeyiniz.
Tketici tesislerinde ntr hatt yaltlm olarak
ekilir. Unutmaynz.
Topraklama baralarnn kesiti kk olmas
gerekir.
Tesis iletmeye alnmadan koruma
topraklamasnn alp almad kontrol
edilmelidir.
Temiz ve dzenli olunuz.
Planl olunuz.
Sabrl olunuz.
Toprak elektrotunun uygun

llerde zerini kapatnz.
Topraklaycnn tesisinde en nemli hususun

elektrotun her yerinde toprakla iyi temas
etmesini olduunu unutmaynz.
Kuru zeminde killi ve benzeri topraklar
dikkatle dvlerek sktrnz. Kumlu ve
benzeri topraklar su ile slatnz.
alma ortamn hazrlaynz.

tulumu giyiniz.
Baret ve eldiven taknz.
Temiz ve dzenli olunuz
Planl olunuz.
45
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr
Yksek gerilim direi koruma iletkenini ekebildinizmi

Topraklamasn yapabildinizmi
Koruma topraklamasn ekebildinizmi
Sfrlamay yapabildinizmi
Koruma hat sistemi yapabildinizmi
Hata gerilimi koruma balantsn yapabildinizmi
Hata akm koruma balantsn yapabildinizmi
Potansiyel dengelemeyi yapabildinizmi
Yldrma kar topraklamasn ekebildinizmi
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
46
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1.
Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal
blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine
. denilmektedir.
2.
l trafolar ve trafolar diye iki ekilde imal edilmektedir.
3.
Topraa gml ve toprakla iletken bir balants olan veya beton iine gml, geni
yzeyli balants olan iletken paralara topraklama .. ad
verilir.
4.
: Yksek gerilim tesislerinde hat arzalar, yldrm dmeleri ve

kesici amas gibi manevralar sonucu meydana gelen ar ve zararl ok yksek
gerilim oklarnn etkisini nler.
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen

bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
5.
() Sfr iletkeni zerine sigorta konmaz.
6.
() Koruma hat sisteminde yldz noktas topraklanr.
7.
() rgl elik iletkenler olup, enerji nakil hatlarna debilecek olan yldrmlar
toplayp topraa verme vazifesi grr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
47
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
letme topraklamasn hatasz olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Elektrik tesislerinde iletme topraklamas ile ilgili standartlar ve ynetmelikleri

aratrnz. Sonucunu rapor hlinde snfnzda retmeninize ve arkadalarnza
sununuz.
2. LETME TOPRAKLAMASI VE ZEL

TOPRAKLAMA, EBEKE TPLER
2.1. Giri
letme topraklamas fonsiyon bakmndan koruma topraklamas ile yakndan ilgilidir.
letme topraklamas can gvenliinden ziyade sistemin daha rahat altrlmas,
korunmasn ve gvenlik altnda tutulmasn ierir.
2.2. Tanm
Elektrik tesislerinde iletme aralarnn aktif ksmlarnn topraklanmasna iletme
topraklamas denir.
ekil 2.1: letme topraklamas prensip emas
48
Cihazlarn ve tesislerin normal iletmeleri iin bu topraklama gerekir. letme

topraklamas, iletme akm devresinin topraa kar potansiyelinin belirli bir deerde
bulundurulmasna yarar. Bu sebeple iletme akm devresi ile toprak arasnda direkt bir
balant yaplr ve hatta bu yzden toprak iletme akm devresinin bir ksmn tekil eder.
letme topraklamas topraklanan noktay toprak potansiyelinde tutar.
Gerilim altnda bulunan tesis ksmlarnn iletme topraklanmasna balanmas ile
bunlar srekli veya geici olarak topraklanr ve bylece ar gerilimler nlenir veya
snrlandrlm olur.
letme topraklamasnn amac:
Topraklanmam sisteme gre daha emniyetli olmak

Faz-toprak arzlarn ve yerini hemen tespit etmek
ki faz-toprak arzalarn oluumunu engellemek
Fazlarn topraa gre olan potansiyellerini belirlemek
Her fazn toprak ile ayr ayr kullanlmasn salamak
Ar geri gerilimler olumasn nlemek
Ar gerilim titreimlerini (rezonans) nleyebilmek
Devre kesicilerin hemen atrlmasn salamak
2.2.1. eitleri
letme topraklamas iki ekilde yaplmaktadr. Bunlar direkt ve endirekt topraklama
eklindedir.
2.2.1.1. Direkt Topraklama
Normal topraklama direncinden baka diren bulunmazsa bu ekilde yaplan
topraklamaya direkt topraklama denir. rnein, ebekelerin yldz noktasnn topraklanmas
direkt topraklamadr. Toprak rlesi sistemde gvdeye kaak arzas olutuunda
transformatrleri veya generatrleri korumak amac ile balanmtr. Burada koruma rlesi
konumunda olup sistemde arza neticesinde enerjinin kesilmesini salamaktadr.
ekil 2.2: Direkt topraklama
49
2.2.1.2. Endirekt Topraklama

Topraklamaya ilave olarak omik, endktif ve kapasitif diren zerinden yaplrsa bu
ekilde yaplan topraklamaya endirekt topraklama denir.
ekil 2.3: Endirekt topraklama
2.2.2. Yapld Yerler

Generatr ve trafo merkezlerinde uygulanan koruma dzenleri, koruyacaklar
alternatr, trafo, bara veya hattn kesicisine, mekaniksel veya elektriksel ama yaptracak
ekilde alr. Rleler veya dorudan doruya ana akm devresine balanr ya da ana akm
devresine bir akm trafosu veya bir gerilim trafosu yardmyla balanr.
Santrallerde alternatrler, enerji iletim ve datm devrelerinde kullanlan
transformatrler eitli devre elemanlar ar akm, yksek gerilim, snma, topraa kaak,
salnm ve dengesiz yklenmelere kar korunmaldr.
2.2.2.1. Generatrlerin Stator Sarg Yldz Noktalar
Generatrlerin stator sarglarnda ba gsterecek olan gvde ksa devrelerine kar
etkili ve selektif bir ekilde korumas iin yldz noktas yksek ohmlu bir bobin zerinden
topraklanr. Topraklama bobini, mesela bir gerilim transformatrnn primer sargs da
olabilir. Stator sargsnn yldz noktas ile toprak arsna yerletirilen bu reaktif diren, bit
gvde ksa devresi hline geecek olan toprak akmnn 10 20 A gibi zararsz bir deere
snrlandrlmasna yarar.
Aadaki ekilde grld gibi stator sarg ksa devresine kar korunmas iin
yldz noktasnn bir gerilim transformatr zerinden balanmas gsterilmitir.
50
ekil 2.4: Diren zerinden toprakl devrede generatr veya trafolarn toprak korumas
Faz toprak ksa devreleri iin yaplan koruma balantlar alternatrn veya
transformatrn yldz noktas omik direnci ok byk olan bir diren zerinden topraklanr.
Sarglardan biri topraa kaak yaptnda toprak zerinden kapanan devrede bir akm ak
olur. Bu akm tehlikesiz bir deerde tutularak faz-toprak ksa devresi rlesinin
altrlmasnda kullanlr.
2.2.2.2. Datm Trafo AG Taraf Yldz Noktas
Trafolarn yldz noktalar bir kutuplu bir toprak ksa devresi hlinde hatasz faz
iletkenlerinin topraa kar faz aras gerilim deeri almasna engel olmak iin topraklanr.
Toprak ksa devre akmn snrlandrmak maksadyla generatr ve trafolarn yldz noktas
ihtiyaca gre omik diren zerinden topraklanr. Yukardaki ekle baknz.
Aadaki ekilde omik dirensiz yani dorudan topraklama yaplmtr. Bu durumda
akm trafosunun sekonder sargsna belirli oranda yansyan arza akm rle kontann
kapanmasn salar. Ancak rle belirli deerde zaman gecikmesine ayarl olduu iin fidertoprak korumann grev yapmamas hlinde ve ayarland zaman sonunda alr. Daha
sonra transformatr k kesicisi devreyi aar.
ekil 2.5: Dorudan toprakl devrede generatr veya trafolarn toprak korumas
51
2.2.3. letme Topraklamas Elemanlar

Yksek gerilim sistemlerinde iletme topraklamas, topraklama iletkeni ve
topraklayc elemanlar ile yaplr. Topraklama iletkeni, topraklanacak iletme aralarn
(zellikle transformatr) bir topraklaycya balayan, yaltlm olarak topran iinde
ekilmi bir iletkendir. Topraklayc ise topraa gml ve onunla iletken balants olan
boru ya da dolu yuvarlak ubuk eklindeki iletken parasdr.
Resim 2.1: Galvaniz ve bakr ubuk topraklayclar
2.2.4. letme Topraklamas lem Sras

letme topraklamasnda u ilem sras takip edilir:
Topraklama iletkeninin seilmesi
Topraklama iletkeni, ynetmeliin belirledii tabloya gre (Tablo 2.1) seilir.

Telin Cinsi
Alak gerilim tesisleri
(Mekanik bakmdan
korunmu)
(Mekanik bakmdan
korunmam)
Yksek gerilim
tesisleri
letken Gerecinin Cinsine Gre Anma Kesiti (mm2)

Bakr
Alminyum
Demir
1,5
2,5
Kullanlmaz
16
35
50
elik erit (En ince
kalnlk 2,5 mm)
50
Scak galvanizli ve
bakr kaplamal
Tablo 2.1: Topraklama iletkeni iin mekanik dayanm bakmndan izin verilen en kk kesitler
52
Topraklayc gerecinin ve boyutunun seilmesi
Elektrik tesislerinde topraklamalar ynetmeliince belirlenen tabloya gre (Tablo 2.2)

topraklaycnn hangi malzemeden ve hangi boyutta olaca seilir.
Topraklaycnn
gereci
Galvanizli elik
Bakr kaplamal
elik
Bakr
Topraklaycnn
Topraklaycnn en
biimi
kk kesiti(mm2 )
erit
100
rgl iletken
95
Dolu yuvarlak ubuk
78
Profil ubuk
100
(Ke demiri)
Boru
Levha
Dolu yuvarlak ubuk

erit
rgl iletken
Dolu yuvarlak
ubuk
Topraklaycnn en
kk kalnl
3
10
3
En kk ap: 25
En kk et kalnl:2
3 mm (Ebat:0,5 mx
1m)
elik 50
Bakr en az: 35 mm2
50
35
2
En kk ap:1,8 mm
35
Boru
Levha
En kk ap:20
En kk et kalnl:2
2 mm (Ebat:0,5 mx
1m)
Tablo 2.2: Topraklayclarn boyutlandrlmas ve topraklayc gereleri
Topraklaycnn dzenlenmesi
Topraklayclar, birbirlerine ve topraklama iletkenlerine kaynak, cvata ya da klemens

ile elektriksel bakmdan iletken olarak balanmaldr. Yksek gerilim sistemlerinde, derin
topraklayc eklinde balanmaldr. Yani olabildiince topraa dey ve st ucu topran en
az 0,5 m altnda olacak ekilde aklmaldr.
Topraklama iletkenlerinin ekilmesi
Topraklanacak blmler kesinlikle seri balanmamal ve her zaman paralel

topraklama iletkenleri zerinden topraklama barasna balanmaldr. Toprak dndaki
topraklama iletkenleri kolayca grlebilecek ve muhafaza iindekiler kolayca eriilebilecek
ekilde yerletirilmelidir. Topraklama iletkenleri ve topraklama baralar zerine anahtar ve
sigorta konulamaz. Betonarme yaplarda, topraklama iletkenleri beton iine denebilir.
53
Resim 2.2: letme topraklamasnn trafoya balants
2.2.5. letme Topraklamasnda Dikkat Edilecek Hususlar

Topraklama irtibat nakilleri zerine ne sigorta ne de ayrc konulamaz. Bu nakiller
muhtemel toprak akmlarna tahamml edecek ekilde ebatlandrlmaldr.
Elektrodu topraklama noktasna veya tesisata balayan nakiller mmkn olduka
elektrotun madennin cinsinden olmaldr. Bakrdan iseler kesitleri en az 16 mm olmaldr.
Eer bakrdan baka bir maddeden iseler kesitleri hi olmazsa ayn nakliyeti verecek ebatta
hesaplanmaldr. Gizli veya ulalmaz yerde bulunan nakiller en az 50 mm bir kesite sahip
olmaldr.
Topraklama noktasyla topraklanacak tesisatn muhtelif ksmlar arasnda, nakiller ya
bakrdan ya da hi olmazsa bakr kadar mr olan bir maddeden imal edilmi bulunmaldr.
Eer bakr kullanlyorsa nakilin kesiti 16 mm olacaktr. Eer baka bir maden kullanlyorsa
kesit bakr nakille elde edilecek nakliyatn aynn verecek ebatta olmaldr.
Topraklama nakilleri icap eden kontrolleri yapabilmek iin balanm olduklar tesisat
ksmlarnda gerektii zaman kolaylkla ayrlabilir durumda olmaldr. Bilimum irtibatlarn
mekanik bakmdan mrleri uzun ve nakliyatlar iyi olmaldr. Topraklanacak ksmlar,
topraklama noktasndan zaptedilen topraklama barasna balanmaldr.
Topraklama nakilleri ve irtibatlar kolayca tannabilecek ekilde olmaldr. Topraa
gml olmayan ksmlarda bu nakillerin kontroln salamak iin btn uzunluklar
boyunca ulalabilir olmalar ve binalarn yanabilen ksmlarndan ayrlm olacaklar bir
korozyon ile mekanik tahribata kar korunmu bulunmaldrlar.
54
letme topraklamasna ait nakillerin keskin dirsekler yapmamas temin edilmelidir.

Topraklaycnn tesisinde en nemli hususu elektrotun her yerinde toprakla iyi temas
etmesini salamaktr. mkn olduu taktirde topraklayc, zemin suyu ile temas etmelidir.
Buna karlk topraklayann dorudan doruya gl veya nehir suyuna konmas uygun olmaz.
Zira bu sularda maden tuzlar az olduundan bunlarn iletkenleri dktr. Kuru zeminde
killi ve benzeri topraklar dikkatle dvlerek sktrlr. Kumlu ve benzeri topraklar su ile
slatlr. Yaylma direncinin kk olmasn salamak amacyla topraklaycnn civarnda ta
ve akln bulunmamasna dikkat edilir.
Transformatrlerin yldz noktasnn direkt olarak topraklanmas yksek gerilim
tesislerinde iletme ve koruma topraklamasnn gerilim deeri 125 Vtur.
2.3. zel Topraklama

2.3.1. Tanm
Kk gerilimli, zayf akml cihazlarn radyal elektrik alanlarndan etkilenmesini
nlemek iin yaplan topraklamalara denir.
Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonunu yerine
getirmesi amacyla yaplan topraklamalar olarak da belirtilebilir.
2.3.2. Yapld Yerler

Bilgisayar sistemleri, telekomnikasyon tesisleri, radyolik ve baz istasyonlar, radar
veya teslis sistemleri, telefon hatlar ve paratonerlerde bu topraklama sistemi
uygulanmaktadr.
A : topraklama birletirme iletkeni
B: iletiim dzeni
C1, C2 iletiim sisteminin iletme
akm yolu, topraklanm C2 iletkeni
ayn zamanda FE
D: letiim sisteminin beslenmesi
G :Akm kayna
1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 topraklama
birletirme iletkenine yaplacak
balantlar. Kalorifer, yldrm,
temel topraklayc vb.
ekil 2.6: letiim sisteminin topraklamas
Bir zellii de byk akmlarn manyetik, yksek gerilimlerinde kapasitif etkilerinden

dolay, cihazlar ve hatlar zerindeki olumsuz etkileri ortadan kaldrlarak daha parazitsiz ve
iletiim veya data hattndaki verilerin iletiminde hatalara neden olmasn nlemi olur
55
(telefondaki sesin net olmas, fakstaki veya internetteki bilgilerin veya resimlerin dzgn
kmas veya bu hatlara iletme gerilimleri ile yldrm darbe gerilimlerinin yanstlmamas).
2.4. ebeke (Sistem) Tipleri, Tanmlar, Balant Prensip ekilleri

Faz iletkenlerinin birinde izolasyon hatas meydana geldiinde toprak zerinden bir
kaak akm geecektir. Geecek kaak akm ve bu hata akmnn iddeti birinci derecede
alak gerilim ebekesinin ekline baldr.
Trk Standartlar Enstits 3994e gre alak gerilim elektrik ebekeleri
snflandrlarak aada aklanan tipe ayrlmtr.
TN tipi ebeke
TT tipi ebeke
IT tipi ebeke
TN, TT ve IT eklindeki snflandrmada kullanlan sembollerin anlamlar aada
akland gibidir.
T
Toprak
N
Ntr
I zolasyon
anlamlarna gelmektedir.
Birinci harf: akm kaynann yani transformatr merkezinin yapsn ve topraklama
durumunu gsterir. Buna gre
T: ebekenin bir noktas (rnein yldz noktas) topraklanm,
I: ebekenin btn aktif ksmlar topraa kar yaltlm veya ebekenin bir noktas
bir empedans zerinden topraklanm demektir.
kinci harf: tketici cihaznn maden ksmnn topraa kar durumunu gsterir. Buna
gre
T: ebeke topraklamas yaplm olmasna ramen cihazn ayrca direkt topraklanm
olmas,
N: cihazn muhafaza ksmnn ebeke topraklamasna dorudan doruya balanm
olduu anlamna gelmektedir.
2.4.1. TN Sistemi
Bu ebeke tipi en yaygn ebekedir. Burada ebekenin bir noktas dorudan doruya
topraklanr. Bu yaplan ilem iletme topraklamasdr.
TN ebeke sisteminin ayr uygulama tipi vardr. Bunlara TNye eklenen u harfler
ile belirlenir.
PE
: Koruma iletkeni
C
: Koruma iletkeni ile ntr hattnn fonksiyonlar PEN hattnda birletirilmi.
S: Koruma iletkeni ile ntr hatt fonksiyon bakmndan birbirinden ayrlm.
56
TN sistemlerin koruma (PE) ve ntr (N) iletkenlerinin durumlarna gre ekilde

uygulanabilir.
TN-C sistemi
TN-S sistemi
TN-C-S sistemi
TN-C sistemi
Bu sistemde tesise ait btn maden ksmlar, koruma ve ntr iletkenleri ile
birletirilerek ebekenin tamamnda ortak bir iletken (PEN) olarak ekilir.
ekil 2.7: TN-C ebeke sistemi
TN-S sistemi
Bu sistemde tesise ait btn maden ksmlar, PE koruma hatt zerinden iletme
topraklamasna balanr koruma ve ntr iletkenleri ebekenin tamam boyunca ayr ayr
ekilir.
ekil 2.8: TN-S ebeke sistemi
57
TN-C-S sistemi
Bu sistemde koruma ve ntr iletkenleri, ebekenin bir blmnde ayr ayr, bir
blmnde de ortak bir iletken olarak ekilir.
ekil 2.9: TN-C-S ebeke sistemi
2.4.2. TT Sistemi
Bu sistemde ebekenin yldz noktas direkt olarak topraklanmtr. Bu bir iletme
topraklamasdr. Tesise ait maden ksmlar ise iletme topraklamasndan ayr olarak
topraklaycya balanmtr. Bu ise koruma topraklamasdr.
TT tipi ebeke sisteminde u koruma dzenlerine izin verilebilir.
Koruma topraklamas
Hata gerilimi ile koruma balamas
Hata akm ile koruma balamas
ekil 2.10: TT ebeke sistemi
2.4.3. IT Sistemi
Bu tip ebekede yldz noktas topraa kar yaltlmtr veya yeteri kadar yksek bir
empedans (diren veya endktans bobini) zerinden topraklanmtr. Bu tip ebekede
beslenen cihazlar topraklanr. ebekede meydana gelen ilk faz-toprak hatas, ebekeye bal
58
cihazlarn almalarn etkilemez. Fakat ikinci bir izolasyon hatas toprak temasl iki fazl
bir ksa devreye neden olur ve cihazlarn normal almalarn olumsuz ynde etkiler.
IT ebekede, ilk izolasyon hatasn tespit etmek ve ikinci hatann yol aaca
tehlikelerden korunmak iin izolasyon kontrol cihaz balanr. lk hata olutuunda kl
veya sesli bir sinyal verilir. zolasyon cihaz ile yalnzca ikaz verilmez. stenirse bu durumda
ebekenin enerjisi otomatik olarak kesilebilir.
ekil 2.11: IT ebeke sistemi
IT tipi ebekede u koruma dzenlerine izin verilebilir.
Ar akma kar koruma
zolasyon kontrol dzeni
Hata akmna kar koruma anahtar
Hata gerilimine kar koruma anahtar
Gerektiinde potansiyel dengelemesi

Bu ynetmelik 21.08.2001 tarih ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak

59
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
letme topraklamasn hatasz olarak yapnz.
lem Basamaklar
letme topraklamas iin gerekli
malzemeleri seiniz.
Topraklama iin gereken ara ve
gereleri temin ediniz.
Direkt iletme topraklamas

yapnz.
Toprak iletkenini trafo ntr
barasna balaynz.
Topraklama elektrotunu topraa
gmnz.
Toprak iletkenini 20 metre
uzaktaki toprak elektrotuna
balaynz.
Toprak elektrotunun uygun

llerde zerini kapatnz.
neriler
tulumu giyiniz.
letme topraklamas hattnn kesitini Tablo
2.1de belirtilen deerlere uygun semelisiniz.
Topraklama elektrotunu Tablo 2.2de
belirtilen deerlere uygun semelisiniz.
letme akm devresi ile toprak arasnda direkt
bir balant yapnz.
Tketici tesislerinde ntr hatt yaltlm
olarak ekilir. Unutmaynz.
Koruma topraklamasnn uyguland
ebekelerde yldz noktasnn topraklanm
olmas gerekir.
Havai hat ebekelerinde el dokunabilecek
yerlerde el iletme topraklamas iletkenleri,
mekanik bakmdan ve tesadf temaslara kar
korunmaldr.
Planl olunuz.
Sabrl olunuz.
Topraklaycnn tesisinde en nemli hususun
elektrotun her yerinde toprakla iyi temas
etmesini olduunu unutmaynz.
Kuru zeminde killi ve benzeri topraklar
dikkatle dvlerek sktrnz. Kumlu ve
benzeri topraklar su ile slatnz.
Yaylma direncinin kk olmasn salamak
amacyla topraklaycnn civarnda ta ve
akln bulunmamasna dikkat ediniz.
60
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. letme topraklamasn yapabildinizmi

2. zel topraklaman yapabildinizmi
3. ebeke tiplerini renebildinizmi
DEERLENDRME
61
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlenin banda bo braklan paranteze, cmlede verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
( ) Normal topraklama direncinden baka diren bulunmazsa bu ekilde yaplan

topraklamaya direkt topraklama denir.
2.
.: Kk gerilimli, zayf akml cihazlarn radyal elektrik

alanlarndan etkilenmesini nlemek iin yaplan topraklamalara denir.
3.
ebeke sistemlerinde harflerin anlamlar:

T
4.
.. ebeke sistemi: Bu sistemde tesise ait btn maden ksmlar,

koruma ve ntr iletkenleri ile birletirilerek ebekenin tamamnda ortak bir iletken
(PEN) olarak ekilir.
5.
: Bu sistemde koruma ve ntr iletkenleri, ebekenin bir

blmnde ayr ayr, bir blmnde de ortak bir iletken olarak ekilir.
PE
: ..
C
: ..
S: ..
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
62
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Topraklama ve yaltkanlk diren lmlerini hatasz olarak yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Elektrik tesislerinde topraklama ve yaltkanlk direnleri lm ve l aletleri

ile ilgili standartlar ve ynetmelikleri aratrnz. Sonucunu rapor hlinde
snfnzda retmeninize ve arkadalarnza sununuz.
3. TOPRAKLAMA VE YALITKANLIK
DRENLER LM
3.1. Giri
Topraklama direncinin nceden hesab mmkndr. Ancak bulunan sonularn
doruluu, birinci derecede topran zgl direnci iin kabul dilen deerin geree uyup
uymamasna baldr. Toprak hibir zaman homojen olmadndan zgl diren belirli
toprak kesimlerinde ok farkl deerler alabilir.
3.2. Yaltm ve Toprak lme Aletleri

Elektrik tesisatnda akm tayan iletkenlerin kendileri arasnda ve kendileri ile toprak
arasnda olmas gereken direnci yaltkanlk direnci denir.
letkenlerin tanmas srasnda oluan yaralanmalar, kalitesiz ve bayat izoleler
yaltkanln bozulmas ile kaak ve ksa devreler yaparak zarar verir. Bu nedenle tesisata
enerji vermeden nce yaltkanlk kontrolnn yaplmas gerekir. Yaltkanlk kontroln ve
toprak direncini meger ad verilen l aletleri ile yaplr.
Bu l aletleri hem analog hem de dijital olarak retilmektedir. Teknolojinin
inanlmaz gelimesiyle birlikte dijital l aletlerinde inanlmaz gelimeler yaanmaktadr.
Aada bu zelliklere yer verilmitir.
63
3.2.1. Yaps, zellikleri
Analog l aleti
Megerler yaklak 1000 volt gerilimin retebilen bir doru akm dinamosu mevcuttur.
Manyeto kolu sayesinde gerilim retme ilemi yaplabilmektedir. Resimlerine aada yer
verilmitir.
Resim 3.1: Analog meger
Dijital l aleti
Gnmzde deiik firmalarca retilmi toprak direncini len elektronik dijital l

aletleri kullanlmaktadr. Bu cihazlarn ierisinde yeterince pil bulunmaktadr. lme
yapmak iin gerekli akm ve gerilimi bu pillerden kullanr.
Resim 3.2: Deiik markalarda dijital megerler
64
3.2.2. alma Prensipleri

Bu l aletleri gerekte zel olarak retilmi portatif ohmmetrelerdir. Megerlerin ok
eitleri bulunmaktadr. Burada en ok kullanlan apraz bobinli, kolsuz (butonlu) ve dijital
megerler tantlcaktr.
apraz bobinli megerler
Generatr ve l aleti olmak zer iki blmden meydana gelir. Generatr ksm tpk
bir doru akm dinamosu gibi endktr ad verilen sabit kutuplar ile bunlar arasnda
dnebilecek ekilde yataklanm endviden meydana gelmitir.
ekil 3.1: apraz bobinli megerin prensip emas
Megerin ularna herhangi bir diren balanmadan manyeto kolu evrildiinde

endviden gelen akm gerilim bobini (2) zerinden devresini tamamlar. Bu anda akm
bobininin (1) ucu akta olduu iin zerinden herhangi bir akm gemez. Gerilim
bobininden geen akmn oluturduu manyetik alan sabit kutuplarn alan tarafndan itilir.
apraz bobinler dnebilecek ekilde yapld iin bu itme dnmeye dnr ve bobin
dnerek kendine bal ibreyi sonsuz diren gsterecek ekilde kadrann en sonuna getirir.
Megerin ularna llecek Rx direnci balandnda bu defa 2 nu.l gerilim bobininin
yan sra nu.l akm bobininden de akm gemeye balar. Akm bobininde meydana gelen
manyetik alan akm bobinin, gerilim bobinine zt ynde dndrr. Bu arada gerilim bobini
bulunduu konumu terk etmek istemez. Ancak her iki bobin alan meger ularna balanan
direncin deerine uygun olarak bir yerde dengelenir ve ibre kadran zerinde durarak bir
deer gsterir. llen diren deeri bykse gerilim bobini, kkse akm bobini daha ok
dner.
Megerin ular ksa devre edilirse direnci yksek olan gerilim bobininden kk bir
akm akarken ksa devre durumundaki akm bobininden maksimum akm akar. Bu defa akm
bobini alan etkili olur ve ibreyi kadrann en bana tayarak sfr diren gsterir.
65
Kolsuz (butonlu) megerler
Kollu megerlerle lm yapmak her zaman pratik deildir. nk bir elle manyeto
kolu evirirken dier elle lme yapmakta zorlanlr.
Kolsuz megerler 4,5 voltluk pil bataryal ve apraz bobinli ohmmetreledir. Bunlarla 50
ka kadar olan direnler dorudan llr. Bir ykseltici devre ilave dilerek 4,5 voltluk pil
gerilimi 500 volta ykseltilmektedir. Bu gerilimle l aletinin lme kapasitesi megaohm
seviyesine ykseltilmi olur.
ekil 3.2: Kolsuz meger i yaps
Dijital megerler
Bu megerler ierisinde doru akm pil bataryalar ile gerekli elektronik ykseltici
devresi ve ekran bulunmaktadr. Dijital megerlerle lm yaplrken llecek deerlere
uygun kademeler seilmelidir. nk aletin pil gerilimi o deere uygun olarak ykseltilir.
3.3. Yaltm Direnci (Yaltkanlk)

3.3.1. Tanm
Elektrik tesisatnda akm tayan iletkenlerin kendileri arasnda ve kendileri ile toprak
arasnda olmas gereken direnci yaltkanlk direnci denir.
Megerle akm kesilmi bir tesisatn gerek kendi hatlar arasnda (R-Mp) gerekse hat
ile toprak aras (R-T, Mp-T) direnleri llebilmektedir.
66
3.3.2. Yaltm Diren Snr Deerleri

Yaltkanlk kontrol yaplan tesiste aranan deer tesisata verilen her bir volta karlk
1000 ohm deerini gstermesidir. Yani
220 volt iin en az 220 x 1000 = 220.000
380 volt iin en az 380 x 1000 = 380.000 olmaldr.
3.3.3. Yaltm Diren lme lem Sras

Tesisatn topraa kar yaltkanlk direncinin llmesi
Aadaki ekilde grlen tesisatn lambalar da dhil olmak zere btn alclar
devreye bal iken megerin bir ucu topraa dier ucu da akmsz tesisatn iletkenlerinden
birine balanp manyeto kolu evrilir. Bylece meger tesisatn topraa kar olan yaltkanlk
direncini gsterir. Ayn ilem dier iletken iinde tekrarlanr. Okunan deer yukardaki
belirtilen deerden kk ise tesisata enerji verilmeden tesisata ait tm gereler kontrol
edilerek arzann giderilmesi gerekir.
ekil 3.3: Tesisatn topraa kar yaltkanlk direncinin llmesi
letkenler aras yaltkanlk direncinin llmesi
Aadaki ekilde grld gibi btn linye sigortalar ak devre yaplr. Tesisattaki
btn alclar karlr. Btn tesisat anahtarlar kapatlr. Megerin bir ucu iletkene teki ucu
ise dier iletkene balanr. Megerin manyeto kolu evrilerek gsterdii deer okunur.
Okunan deer iletme geriliminin 1000 katndan byk ise tesisatn yaltkanl iyidir
denilebilir.
67
ekil 3.4: letkenler aras yaltkanlk direncinin llmesi
3.3.4. Yaltm Direnci lmnde Dikkat Edilecek Hususlar
Yaltm lm her bir aktif blm ile toprak arasnda llmelidir.

Yaltkanlk direncinin hesaplanmasnda her bir volta karlk 1 ohm diren
deerinden yksek kmaldr.
Yaltm direnci llrken ntr iletkeni topraktan ayrlmaldr.
lmeler doru gerilim ile yaplmaldr.
lme gerilimi, kuvvetli akm tesisinin anma geriliminden birka kat daha
yksek olmad takdirde bunun byklnn yaltm direnci lmesine etkisi
ok azdr.
Tketicilerin bal olduu durumda yaplan lmelerde, tketicilerinde bir
kaak akma neden olabilecekleri dikkate alnmaldr.
68
3.4. Toprak zdirenci

3.4.1. Tanm
Topran elektriksel zdirencidir. Bu diren genellikle m2/m ya da .m olarak
verilir. Bu diren kenar uzunluu 1 metre olan toprak bir kpn karlkl iki yzey
arasndaki direntir. E harfi ile ifade edilmektedir.
3.4.2. Toprak eitleri zdiren Deerleri

Birka metre derinlie kadar topraktaki nem orannn deiimi toprak zdirencinde
geici deiimlere neden olur. Baz toprak eitlerinin zdiren deerlerine aada yer
verilmitir.
Toprak Cinsi
Toprak zdirenci E (.m)
Bataklk
540
amur, kil, humus
20-200
Kum
200-2500
akl
2000-3000
Havann etkisiyle dalm ta
ounlukla < 1000
Kumta
2000-3000
Granit
>50000
Buzulta
>30000
Tablo 3.1: Alternatif akm frekanslarnda toprak zdirenci (sk llen deerler)
3.4.3. Toprak zdiren lme lem Sras

Toprak yaylma direncini veya topraklama empedansn nceden belirlemek amacyla
toprak zdirencinin llmesi, bu direncin eitli derinlikler iin tespit edilmesini salayan
Drt Sonda Yntemi ile yaplmaldr.
Drt sonda yntemi ile toprak zdirenci lm ait ekil aada verilmitir.
ekil 3.5: Drt sonda yntemi prensip emas
69
3.4.4. Toprak zdiren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar

Yukardaki sistem referans yntemdir. Doruluklar daha az olmamak kaydyla baka
yntemler de kullanlabilir.
letme srasnda tesise bal olan toprak telleri ve topraklayc etkisi olan kablo
klflar ayrlmamaldr.
Hatlarn ayr konsolda deli, test edilen hatta paralel giden, topraklayc ve uzaktaki
topraklayc arasndaki toprak telleri, eer test edilen topraklaycya ve uzaktaki
topraklaycya bal ise dikkate alnr.
3.5. Topraklama Direnci

3.5.1. Tanm
Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama hattnn direncinin toplamna eittir.
Topraklama direncinin llmesinde ama;
Topraklama sisteminin gerek direncinin saptanmas ve uygun deerde olup

olmadnn belirlenmesi,
Topraklama tesisi oluturulurken yaplan hesaplarn denetlenmesi,
Topraklama sisteminde gerilim ykselmesinin ve btn bir alan boyunca
gerilim deiiminin belirlenmesi,
Topraklama sisteminin yldrm boalmalarna kar koruma etkinliinin
saptanmas,
Alan ierisinde yaplacak binalarn koruma projelerinin hazrlanmas iin
gerekli verilerin saptanmas,
Topraklama diren deerinin ykseklii durumunda alnacak ek tedbirlerin
saptanmasdr.
3.5.2. Topraklama Diren Snr Deerleri

Yksek gerilim tesislerinde eitli topraklama direnleri iin tavsiye edilen deerler
aaya karlmtr.
letme topraklamas
RB < 2 ohm
Koruma topraklamas
bal olarak
RA
Dengelenmi ebekelerde
Koruma dzeneine
RA < 2 ohm
Trafo merkezlerinde, direklerde
RA < 4 ohm
70
AG ve YG balama tesisleri birletirildiinde
RA < 1 ohm
Parafudr topraklama direnci
RA < 5 ohm
3.5.3. Topraklama Diren lme lem Sras

Topraklama direnci kompanzasyon veya akm-gerilim yntemiyle llebilir. Aada
prensip ekli verilmitir. Youn yerleim blgelerinde kapal evrim empedansnn iki
topraklayc ile akm-gerilim yntemine gre llmesi mmkndr.
ekil 3.6: Topraklama direncinin llmesi
Kontrol edilecek topraklama direnci, topraklanmam bir ana iletken ile ar akm
koruma dzeninden sonra ve 1000 ohm ile 20 ohm arasnda ayarlanabilen bir diren ve
ampermetre zerinden balanr. Daha sonra ndirenten itibaren Ri i direnci yaklak 40 k
olan bir voltmetre ile topraklayc ile en az 20 metre uzaklktaki lme elektrodu (sonda)
arasndaki gerilim llr. Topraklama direnci llen gerilimin akma blnmesiyle
bulunur.
Dier lme sistemi olan toprak direnci l aleti ile lm yaplabilir. Aletin i yaps
aada gsterilmitir.
71
ekil 3.7: Topraklama direncinin llmesi
Dijital l aleti ile toprak direnci lm
Normal lm (3 elektrotlu metot)
Diyagramda gsterildii gibi balant yapnz.

2/3 elektrot metot dmesini 3 elektrotlu lm konumuna getiriniz.
Topraklama gerilimi aral iinde topraklama gerilimini kontrol ediniz.
Yardmc topraklama direnci deerlerini yardmc topraklama direnci aral
iinde C ve P iin kontrol ediniz.
Uygun diren araln kullanarak lm gerekletiriniz.
lm dmesine basl tutarken diren kadran dmesi evirilir ve galvanometre

dengeye geldiinde diren deeri okunur.
72
Basit lm ( 2 elektrotlu metod)
Diyagramda gsterildii gibi balant yapnz(g kayna topraklama hatt

balants rnei).
2/3 elektrot metot dmesini 2 elektrotlu lm konumuna getiriniz.
Topraklama gerilimi aral iinde topraklama gerilimini kontrol ediniz.
x10 veya x100 seerek deerleri alnz.

lm dmesine basl tutarken diren kadran dmesini eviriniz ve galvanometre
dengeye geldiinde diren deerini okuyunuz(llen deer=Rx+Ro).
3.5.4. Topraklama Diren lmnde Dikkat Edilecek Hususlar

lme sonularnn deerlendirilmesi srasnda ortam scakl ve toprak neminin
topraklama direnlerinin deerleri zerindeki mevsimlere bal etkileri dikkate alnmaldr.
Diren llecek topraklama elektrotlar arasnda 20 m ara ile topraa aklmaldr.
Byk boyutlu topraklama levhalar iin uzaklk yeterli olmazsa bu mesafe
topraklama tesisinin en byk boyutunun en az 5 kat alnmaldr.
73


3.8. Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Bu ynetmelik 04.04.1986 tarih ve 19068 sayl resmi gazetede yaynlanarak
yrrle girmitir. Daha sonraki tarihlerde 2004 ylna kadar birok kez baz maddelerinde
deiiklik yaplmtr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan karlmtr.
Ynetmelik maddelerinden bir ksm retim faaliyetleri ierisinde yer verilmitir.
74
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Topraklama ve yaltkanlk diren lmlerini hatasz olarak yapnz.

lem Basamaklar
Yaltkanlk kontroln ve toprak

direncini lmek iin meger l
aletlerini temin ediniz.
Yaltm direncini lnz.
Tesisatn topraa kar yaltkanlk
direncinin lnz.
letkenler aras yaltkanlk
direncini lnz.
Topraklama zdirencini lnz.
Topraklama direncini lnz.
neriler
tulumu giyiniz.
Planl olunuz.
Yaltm direnci llrken ntr iletkenini
topraktan ayrnz.
lmeleri doru gerilim ile yapnz.
Planl olunuz.
Sabrl olunuz.
letme srasnda tesise bal olan toprak telleri
ve topraklayc etkisi olan kablo klflarn
ayrmaynz.
lme sonularnn deerlendirilmesi srasnda
ortam scakl ve toprak neminin topraklama
direnlerinin deerleri zerindeki mevsimlere
bal etkileri dikkate alnz.
Direnci llecek topraklama elektrotlarn,
arasnda 20 m ara ile topraa aknz.
Byk boyutlu topraklama levhalar iin
uzaklk yeterli olmazsa bu mesafe topraklama
tesisinin en byk boyutunun, en az 5 kat
alnmaldr.
Planl olunuz.
Sabrl olunuz.
75
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. Yaltm ve toprak lme aletlerini renebildinizmi

2. Yaltm direnci (yaltkanlk)ni renebildinizmi
3. Toprak zdirencini renebildinizmi
4. Topraklama direncini renebildinizmi
DEERLENDRME
76
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
: Elektrik tesisatnda akm tayan iletkenlerin kendileri

arasnda ve kendileri ile toprak arasnda olmas gereken dirence denir.
2.
Yaltm direnci snr deerleri:

220 volt iin en az ..
380 volt iin en az .. olmaldr.
3.
. : Topraklaycnn yaylma direnci ile topraklama hattnn direncinin

toplamna eittir.
4.
Parafudr topraklama direnci
5.
AG ve YG balama tesisleri birletirildiinde
6.
Topran elektriksel zdirencidir. Bu diren deeri .. ya da

.olarak verilir.
RA < .. ohmdur.
RA < ohmdur.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
77
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Modl sonunda retmeniniz size, uygulama faaliyetleri sonunda verilen lme
aralarna benzer eitli lme aralar uygulayacaktr. Bu lme aralar ile, sizin modl
sonunda kazanacanz bilgi, beceri, tavr, tutum ve davranlarnz llecektir.
Bu deerlendirme sonucunda hatalarnz veya eksiklikleriniz varsa ilgili konuyu tekrar
gzden geiriniz. eitli kaynaklardan aratrma yaparak ve arkadalarnzla bilgi
alveriinde bulunarak eksikliklerinizi giderebilirsiniz.
renme
Faaliyeti 3
renme
Faaliyeti 2
renme
Faaliyeti 1
Zayf
Orta
yi
ok iyi
GZLENECEK DAVRANILAR
Gzlenmedi
Deer lei
Yksek gerilim direi koruma iletkenini ekme

Topraklama
Koruma topraklamas
Sfrlama
Koruma hat sistemi
Hata gerilimi koruma balamas
Hata akm koruma balamas
Potansiyel dengeleme
Yldrma kar topraklama
Topraklama ynetmelii
Kuvvetli akm tesisleri ynetmelii
Elektrik i tesisleri ynetmelii
letme Topraklamas
zel topraklama
ebeke tipleri
Yaltm ve toprak lme aletleri
Yaltm direnci (yaltkanlk)
Toprak zdirenci
Topraklama direnci
Elektrik i tesisleri ynetmelii
TOPLAM PUAN
DEERLENDRME
Uygulama faaliyeti sonunda aadaki tabloda verilen ilemlerin karlarna
deerlendirme yapnz. Bu deerlendirmede 1 (Kt ) , 2 (Orta), 3 (yi), 4 (ok iyi)
deerlerinden birini iaretleyerek kendi kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme sonunda
baarsz olduunuz ilemleri tekrar uygulaynz.
78
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
Topraklama
Akm - Gerilim
Elektrotu
Parafudr
Doru
Yanl
Doru
RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
Doru
zel Topraklama
Toprak, Ntr, zolasyon
Tn-C
Tn-C-S
Koruma letkeni
Koruma letkeni le Ntr
Hattnn Fonksiyonlar Pen
Hattnda Birletirilmi.
Koruma letkeni le Ntr
Hatt Fonksiyon
Bakmndan Birbirinden
Ayrlm
RENME FAALYET- 3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
Yaltkanlk Direnci
220.000 380.000
Topraklama Direnci
5
1
2
M /M Ya Da .M
79
KAYNAKA
KAYNAKA
BAYRAM M., Elektrik Tesislerinde Topraklama, Birsen Yaynlar, stanbul,

2000.
DORU
A.,
M.
NACAR,
Elektrik
Meslek
Resmi,
Has
Ofset,
Kahramanmara, 2004.
DORU A., M. NACAR, Elektrik Tesisat Planlar Szleme Keif ve

Planlama - Elektrik Projeleri, Has Ofset, Kahramanmara 2004.
NACAR, M., Elektrik Elektronik lmeler, Color Ofset, skenderun 2002.
NACAR M., Elektrik ebeke ve Tesisleri, Color Ofset, skenderun,2002.
NAYMAN M., Elektrik Elektronik lmeler, zkan Matbaaclk, Ankara

2004.
Elektrik Tesisleri Ynetmelii, EMO Yayn, Ankara, 2001.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii, EMO Yayn, Ankara,

2001.
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, EMO Yayn, Ankara, 2000.
80

Yg Tesislerinde Topraklama Sistemi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yg Tesislerinde Topraklama Sistemi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

Donanm:Projeksiyon, bilgisayar, topraklama direncini

Elektrik tesislerinin topraklanmasndaki ama, retim esnasnda alan

Tesis ierisindeki aygtlarn elektrik arzalarna kar arzalanmalarn nlemek

Elektrik enerjisinin gvenirliini ve srekliliini artrmaktr.

Bu modl ile aratrma yaparak toplayacanz bilgiler ve bu faaliyette verilen bilgiler

Elektrik tesislerinde koruma topraklamas ile ilgili standartlar ve ynetmelikleri

1.2. Yksek Gerilim Direi Koruma letkenini ekme

1.2.1. Koruma letkeni zellii

ekil 1.1.a: Yksek gerilim direklerindeki koruma iletkenleri

1.2.2. lem Sras

ekil 1.1.b: Tek koruma teli

ekil 1.2.a: ki koruma teli

1.2.3. Dikkat Edilecek Hususlar

ekil 1.2.b: Topraklama sistem eitleri

Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan nesnenin

Bu suretle doacak hata akmlarn mmkn olduu kadar byltmek

Cihazlarn bina aksamnn ve benzeri elemanlarn aralarnda iletme esnasnda

1.3.2. Topraklama Elemanlar Yaplar, zellikleri, eitleri, Standartlar

Resim 1.1: Topraklama tespit gereleri

1.3.2.3. Topraklama Elektrodu (Topraklayc)

topraklama tesisinin bir ksm olarak kullanlabilir. Topraklayclar iin en kk boyut

elik sac kalnlk: 3 mm

Tablo 1.1: En kk topraklayc boyutlar

erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan ve genellikle az derine gmlen

ekil 1.3: erit topraklama elektrodu

Yldz topraklayclarda nlarn dal dzgn olmal ve komu iki n arasndaki

ekil 1.4: Yldz topraklamas

Halka biimindeki topraklayclar 0,5 ile 1 m derinlie gmlmelidir. Aada prensip

ekil 1.5: Halka topraklamas

Gzl biimindeki topraklayclar 0,5 ile 1 m derinlie gmlmelidir. Aada prensip

ekil 1.6: Gzl topraklamas

Boru ya da profil elikten yaplan ve topraa aklarak kullanlan topraklayclardr.

Resim 1.2: Bakr ubuk topraklayc

stenilen kk yaylma direncinin salanabilmesi iin birden ok ubuk

Etkinlii nispeten az olduundan topraklama elektrodu olarak levha kullanlmasndan

Resim 1.3: Levha topraklayc

1.3.3. zgl Toprak Direnci

1.3.4. Yaylma Direnci

10m 25m 50m 100m 1m

1.4. Koruma Topraklamas

Koruma topraklamasnn amac:

Can gvenliini salayabilmek

Cihazlarn zarar grmesini nleyebilmek

Dokunma gerilimini 50 volt veya altnda tutabilmek

Cihazlar zerinde oluabilecek kalc yksek gerilimleri drebilmek

Devre kesicilerine atrma yaptrabilmek

1.4.2. Koruma Topraklama Direnci Deeri

1.4.3. Koruma Topraklamasnn Yapld Yerler

Resim 1.4: Yksek gerilim direi

Direklerde koruma iletkeni ile

Resim 1.5: Koruma iletkeni bulunan yksek gerilim direi

Orta gerilim hava hatlarnda iletkenlerin izolatre balanmas ve izolatrlerin de

ekil 1.8: Traversler

zolatr koruma elemanlarnda

Gei ve mesnet izolatrlerinin tespit edildikleri maden flanlar ve kaideler

Resim 1.6: Yksek gerilim izolatrleri

Havai hat ebekelerinde elik direkler, betonarme direkler ve eer aa direkler

ekil 1.9: Direklerin gvdelerinin topraklanmas ( betonarme direk)

Resim 1.7: Yksek gerilim parafudrlar