CATVLLVS

BATI KLASIKLERI
MENEKSENOS
Etiun

MLL ETM BAKANLIG I YAYINLARI

BLM ve KLTR ESERLER DizS: 174

Bat Klasikleri : 39

Kitabn ad1

MENEKSENOS
Yayn Kodu

97 .34. y .0002.622

ISBN 975.11.0111.5
Bask1 yi/1

1997

Bask adedi
5.000
Di:gi. basla. cilt

MiLLi EGiTiM BASlMEVi

Yaym/ur Dairesi Bakanh1' mn

9.12.1994 tmil ve 7966 saJih ya1lan ile

iiiina defa 5.000 adet haslnutll'.

906

CATVLLVS
Bat Klasikleri

MENEKSEN OS
Eflatun
eviren
rfan AHNBA

stanbul

997

MENEKSEN OS

Bu Eser, Dil ve Tarih-Corafya _Fakltesi

Doentlerinden

irfan

AHNBA tarafndan, Emile Chambry'nin tercmesi esas tutu

larak dilimize evrilmi; Jowertt'in ingilizce tercmesi ile karla
tnlm ve Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Doentlerinden Nusret
HIZIR Corafya Fakltesi Doentlerinden Nusret HIZIR tarafn
dan grlmtr.

SOKRATES- MENEKSENOS

Meneksenos nereden geliyor?

Agora'dan m? Nereden?
SOKRATES.

MENEKSENOS.-

234

Agora'dan, Sokrates, top

lant odasndan.
SOKRATES. -Orada ne iin olabilir? Her
halde sen artk;renim ve felsefenin sonuna eritii
ni sanyor, daha yksek ilere atlmak istiyorsun.
Yana ramen de, bize her zaman idareciler salam
olan ailen bu yolda devam etsin diye, aklna, biz
byklerini idare etmeyi koymusun.

MENEKSENOS.- Sokrates, sen izin verir,

idare ilerine atl, dersen, grleeeim gaye bu olur;
yoksa vaz geerim. Toplantya yelerin, ller ze
rinde sz syliyecek birini seeceklerini rendim de,
onun iin gittim; ller iin tren yaplacak, her
halde biliyorsun.
SOKRATES.-

Evet. Kimi setiler?

Daha kimseyi semediler,

Sokr;tes; yarn karar verecekler. Ama ben, ya
Arkhinos'u, ya Dion'u seerler anyorum.
MENEKSENOS.-

SOKRATES. -Savata lmenin, gerekte birok faydalar var, Meneksenos. ld zaman ne

kadar fakir olursa olsun insann gzel ve muhteem
bir mezar oluyor. Bundan baka da, deeri ne kadar
az olursa olsun, insan birok bilgin kimseler vyor;
hem gelii gzel de deil; syliyeceklerini nceden,

235

MENEKSENOS

inceden ineeye hazrlam oluyorlar. yle gzel

vyorlar ki, Meneksenos, her lnn, kendinde
bulunsun bulunmasn, birok meziyetleri olduunu
ileri srerek, szlerini en gzel kelimelerle sslyor,
ruhlarmz bylyorlar. ehri, her ynden gklere
karyorlar; ve savata lenleri, bizden nce gelmi
btn atalarmz hatta. bizleri le vyorlar ki,
imdi seninle konumakta olan ben, Meneksenos,
kendimi bu vgleri ile ykselmi hissediyor ve orada
sylediklerini dinleyip bylenince, birdenbire daha
yce, daha asil, daha gzel olduuma inanveriyo
rum. Sonra, her zaman olduu gibi, yanmda hep
yabanclar bulunuyor; benimle beraber dinliyorlar;
ve bana,birdenbire daha byk bir sayg besliyorlar.
Hatip o kadar inandrc ki, bu yabanclar, tpk
benim gibi tesiri altnda kalyor ve bana kar olsun,
nce olduundan daha gzel bulduklan ehre kar
olsun, derin hayranlk duyuyorlar. Bana gelince,
kendimi yle ykseklerde grmem, hi deilse gn
sryor. Hatibin szleri ve sesi kulama yer ederek
yle kuvvetle nlyor ki ancak drdnc veya beinci
gn kendime gelebiliyor, nerede olduurnun farkna
varabiliyorum. Bu arada, Bahtllar Adalannda ya
yorum, sanyorum. Bizim hatipler, ite byle usta
kimselerdir.
MENEKSENOS.- Sokrates, hatiplerle alay
etmek iin hi de frsat karmazsn. Fakat bu sefer,
yle sanyorum ki, seilecek hatip pek yle rahat
rahat sz syliyemiyecek; ve konuacak kims hi

MENEKSENOS

haberi olmadan seileceinden, belki de hazrlksz

sz sylemek zorunda kalacak.
SOKRATES.- Neden yle olsun, dostum?
Bunlarn hepsinde hazr nutuklar vardr; hem zaten,
byle eyler zerinde hazrlksz konumak da g
deildir ki. Atina'llar, Peloponessos'lularn; veya
Peloponessos'lular, Atina'llarn nnde vmek ge
rekse, o zaman, dinleyicileri inandrmak, onlarn
takdirini kazanmak iin gerekten iyi bir hatibe
lltiya vardr; ama zaten vd kimselerin nne
kan bir batibin iyi konumada n kazanmas hi de
g olmaz.
MENEKSENOS.-

Demek byle bir ey g

deil, Sokrates?
SOKRATES.- Elbette

deil.

Peki, sz sylemen gerekse

de, meclis seni sese, konuabilir misin acaba?
MENEKSENOS.-

SOKRATES. -Elbette konuabilirim, Menek

senos. Hatiplik sanatna ok deerli bir kadndan;
birok mkemmel hatipler, hele btn Helenler
arasnda n safta gelen o Ksantippos'un olu Perikles
gibi birini yetitirmi olan . bir retmenden ders
alaym da, konuamyaym, olur mu hi?
MENEKSENOS. -Kim bu kadn? Her halde
Aspasia demek istiyorsun.
SOKRATES. -Evet, Meneksenos; bir deMet
robius'un olu Konnos. te benim retmenlerim:
biri musikide, teki gzel sz sylemede. Byle

236

MENEKSENOS

10

yetien biri, konumada elbette usta olur. Hem

zaten, byle deerli retmenleri olmyan her hangi
bir kimse, musikide Lamprus'tan, gzel sz syleme
de de, Rhamnunsia'l Antiphon'dan ders alm olur
sa, Atina'llan, Atina'llar nnde pek ala vebilir,
takdirlerini de .kazanr.
MENEKSENOS.- Peki, sz sylemen gerek
seydi, ne derdin bakalm?

-Kendiliimden belki hibir ey

syliyemezdim. Ama, daha dn, Aspasia'nn ller
zerinde hazrlam olduu nutku dinledim. O da,
senin sylediin gibi, Atina'llann hatip seecekleri
haberini duymu; bunun zerine nmde, nutkun bir
.
ksmn, nasl olmas gerekiyorsa, ylece hazrlksz
olarak syleyiverdi; geri kalann da, zaten nceden
dnm; nk galiba Perikles'in o ller zerinde
sylemi olduu nutku Aspasia hazrlam; ite bu
nutuktan birka para alarak biribirine eklemekle
yetindi.
SOKRATES.

MENEKSENOS.-

Neler dedi, hatrlyabile

cek misin?

SOKRATES. -Elbette. Kendi azndan iit

tim, belledim. Aklmda iyi tutarnyorum diye de, az
kalsn dayak yiyordum.
MENEKSENOS.

- Ne duruyorsun, yleyse,

sylesene..
SOKRATES.-

nim belki kzar.

Nutkunu yayarsam, retme

MENEKSENOS

ll

MENEKSENOS.- Hi korkma, Sokrates; ko

nu. Bana bu zevki ver; Aspasia'mn olsun, baka
birinin olsun, zarar yok. Sen sade konu.
SOKRATES.- Ama, bu ihtiyar yamda, by
le oyunlarla uratm grnce, belki benimle alay
edersin.
MENEKSENOS.-

Hibir zaman, Sokrates;

sen nutku syle.

istediini yerine getirmem ge
rekiyor, Meneksenos; zaten, bana soyunda rakset
desen bile, yalnz olduumuza gre, bu dileini de
karlardm. Dinle; yamlmyorsam, Aspasia, nutkuna, lleri ele alarak yle balad:
SOKRATES.-

Bu savalara, hareketlerimizle, szlerimizle

dememiz gereken bir borcumuz var. Babtn onlara
nasibetrni olduu yolculukta, btn ehir, btn
yaknlan, yanlannda gitti; ilk borcumuzu bylece
demi olduk. imdi artk, onlara kar duyduumuz
saygy szle belirtmemiz kalyor. Bunu, kanun bu
yurduu gibi, kendimize vazife de sayyoruz; nk,
gzel bir nutuk, gzel hareketlerde bulunmu olanlan, dinleyicilerin daima hatrlamasn, saymasn salar. Onun iin, lleri gereince vecek, yayanlan
tatl tatl tevik edecek bir nutuk gerek. Oullann,
kardelerini bu llerin erdemlerini taklide srkli
yecek; analann, babalann ve hayatta olan daha
uzak atalann teselli edecek szler gerek. Nasl bir
nutuk sylemeli? yayanlann saln da, lmleri

237

12

MENEKSENOS

ile demi olan bu yiitleri vmek n sze nasl

balamal? Bence, tabiatn, bunlara, o erdemleri
verdii sraya gre gitmek yerinde olur. Onlar
erdeme eritiler, nk, erdemli analarn, erdemli
babalarn eviad idiler. Onun iin nce, byle asil
dou arn velim; sonra, grdkleri terbiye ve
dersleri. Bundan sonra da, o baardklar yksek
ilerde, doularna ve aldklar terbiyeye layk olduklarn nasl isbat ettiler, onu grelim.
nce doularn ele alyoruz. Bu llerin atala
r, yabanc olmadklar gibi baka yerlerden gelme
diklerine gre, torunlar da, yurtta gmen deil,
gerek ana yurtlarnda oturan ve yaayan asl yerliler
di. Onlar beslemi olan bu toprak, bakalarnn
olduu gibi vey deil, gerek analardr. Bu ana
onlar dourmu, beslemi, ve sonra kucana ek
mitir, onlar da imdi kendi topraklarnda yatyorlar.
Onun iin, nce analarn vmek doru olur, nk
bylelikle doularn vm olacaz.
Yurdumuz, yalnz bizim deil, btn insanlarn
vgsne layktr; bunun da, ilk ve en kuvvetli
sebebi, memleketimizi tanrlarn sevmesidir. Bu s
zn doruluunu, yurdumuz iin dm olan
tanrlarn kavgalar ve verdikleri karar akca gste
rir. Tanrlarn da vd bir yeri, nasl olur da, btn
insanlk vmez? Bir sebep daha var: btn toprakla
rn, ehli, vahi, eit eit hayvanlar dourup yaratt
alarda, bizimki byle canavarlardan uzak ve temiz
kalm, ve btn hayvanlar arasndan insan seip,

MENEKSENOS

13

yaratmtr. Insan da, teki hayvanlardan daha anla

yl olduu gibi, din ve adalet tanyan biricik
yaratdr. Bu bizim topran, savalar ve bizim
atalarmz dourduunu gsteren kuvvetli bir kant
da vardr: her yarat, ocuuna uygun olan besini
kendinde tar; ve bylece gerek ana, baka birinin
eviadn ele geiren sahte anadan ayrt edilir; nki
sahte anada, yavruya gereken besin kaynaklan kurudur. te o bizim anamz toprak, insan yaratm
olduunu ylece ispat ediyor: o alarda, ilk olarak
yalnz o, insan beslemek iin, insan soyuna en iyi, en
gzel besini salyan budayla arpay yetitirmi ve
bu varl gerekten kendinin yarattn gstermitir.
Byle bir dnceyi, kadndan ziyade topra gz
nnde tutarak ileri srmek uygun olur; nki,
rahmine ocuk den, ocuk yaratan kadn, bu yolda
tapraa rnek olmuyor, topra taklid ediyor. Topra
mz yetitirmi olduu bu meyvalarda hi hasislik
gstermemi, bunlar baka yurtlara da datmtr.
Kendi evlatlan iin, yorgunluu gideren zeytin yeti
tirmi, onlar besleyip genlik ana kadar byttkten sonra da, idare edilmeleri iin tanrlar salamtr; bunlar hepimiz tanyoruz, szlerini edecek deilim. te bu tannlar, hayatmz, gndelik yaaymza gre dzenlemiler; bize, btn teki insanlardan
nce, sanatlar belletmiler; silah yapmay, bunlar
yurdumuza mdafaa iin kullanmay retmilerdir.
Bylece doan ve yetien bu savalarn atalar,
kendilerini idare iin bir devlet kurmulard. Bunun

238

14

MENEKSEN OS

zerinde sz sylememiz de uygun der; nki,

insanlar yetitiren devlettir; devlet iyi oyursa, insan
da iyi olur; kt olursa, aksi olur. Onun iin,
babalarmzn, ve aralarna nmzdeki lleri de
katacamz bugnki yurtdalanmzn, dzenli bir
devlet idaresi altnda, kendilerini erdemli klan bir
devlet idaresi altnda yetitiklerini gstermek gere
kir. O zamanki idare bugnki eklin ayn idi; bugn
de, sekinlerin idaresi altnda yayoruz; o alardan
beri de ayn idare altnda yaadk; buna, bazlan
demokratlk diyor; bakalar da, diledikleri ad veri
yorlar; gerekte. bu idare. okluun da nzas ile
kurulmu olan sekinler idaresidir. Geri bamzda
krallar bulunmutur; ve onlara, bu hakk nceleri
doular; sonra da. seimler vermitir, ama, iktidar
daha ziyade okluun elindedir. okluk, devlet
idaresi vazifesini ve iktidar en iyi yurtdalara emanet
etmitir; hi kimse. sakatl. fakirlii, veya douu
nun yksek olmay yznden bu vazifeye elverisiz
saylmam; hi kimse. baka memleketlerde olduu
gibi. bunlara zt stnlklerinden tr tercih edil
memitir. Yalnz bir kural kabul edilmitir: usta ve
erdemli olan emreder. idare eder. Bu bizim idare
eklinin temeli. btn yurtdalarn eit artlar altnda
domu olmasna dayanr. Baka devletlerin tialk,
trl yerlerden gelmi ceitli soylardandr; bu eitli
lik hkmetlerinde de grlr; bunlar ya tyrannos
luk. ya oligarkh'lkdr. Orada, bir ka kii btn
yurtdalarn kle gibi kullanr; okluk da, bu birka
kiiyi kendine efendi bilir. Fakat bizler ve yurtdala

MENEKSENOS

15

nmz hep kardeiz; nki ortak bir anadan ktk;

kendimizi, ne biribirimizin klesi, ne de efendisi
sayyoruz. Tabiatn salam olduu o dou birlii,
bizi, kanuna gre, hak eitlii aramya, erdem ve
bilgelikten baka hi bir stnlk tanmamaya srk
lyor.
te, bu askerlerin babalar; bizim babalarmz
hatta, bu askerler, asil bir doutan sonra, bylece
tam bir hrriyet iinde yetitiklerinden; hrriyet
uuruna, Helenler iin Heleniere kar; btn Hellas
iin de, barbariara kar dvmeyi kendilerine
vazife bilmiler; zel hareketlerinde olsun, yurt
lsndeki hareketlerinde olsun, gzel baarlar ile
btn dnya da n salmlardr. Eumolpos'u, Ama
zon'lan, yurdumuzu istila etmi daha eski dmanlar
nasl kovdular; Argos'lulara, Kadmos oullarna
kar; Herakles oullarna da, Argos'Iulara kar nasl
yardma kotular, bunlar hakk ile anlatabilmem iin
vakit dar. Zaten airler, trklerinde, bunlar gzelce
vmler, yiitliklerini btn dnyaya gstermilerdir. Biz de, imdi kalkar, sade bir nesirie bu yksek
baanlarn vmek istersek, o airlere gre ok
gerilerde kalrz. Bunlar zaten mkiifatlann grmtr, onun iin susacam. Fakat hi bir airin ele alp
hakkn vermedii daha birok deerli baarlar var
ki, vglerini bekliyor. te bunlar verek hatrlat
mak; baka kimseleri de kaside veya baka nevi
iirlerde, byle yksek baarlar gsterenleri, deer
Jerine uyacak bir tarzda ele almya tevik etmek bana
dyor. lk szn edeceim baanlar da unlar:

239

16
d

240

MENEKSENOS

Persalar Asya 'y hkmleri altna alp Avrupa 'y

kle etmiye kalknca. bunlar atalarmz, bu yurdun
evlatlar durdurmutur. Onun iin ilk olarak. onlar
ele almak. yiitliklerini vmek gerekir. yerinde olur.
Bu mertliklerini iyice vebilmek iin de. dncemiz
le btn Asya 'nn nc bir krala kle olduu aa
dnelim. Bu kraliann ilki Kyros idi. Yksek cest i
ile. btn yurdtalarn klelikten kurtardkti n
ra. efendileri Medes'lilere boyun edirmi. 'Msr'a
kadar da. Asya'nn geri kalan ksmn hkm altna
almt. Olu, Msr ve Libya'nn girebildii btn
paralarn itaata getirdi. nc kral Daraeiu,s,
karada. imparatorluunun snrlarn Skythia 'ya ka
dar srd; donanmalar. denize ve adalara ha kimdi;
kimse de kar koymya cesaret edemiyordu.Persa
imparatorluunun kudreti karsnda, yle saysz,
yce ve sava milletler boyun emiti ki, Daraeius,
btn insanlarn ruhunu kendine kul kle etmiti.
Daraeius, Eretria'llarla birlikte Sardis'e kar el
birlii ettik diye bizi sulad; ve bu bahane ile, tat ve
sava tekneleri ile be yz bin kii, ve ayrca yz
sava gemisi gnderdi. Komutay Datis'e verdi; ve
bann uurulmasn istemiyorsa, dnnde, eratria
ve Atina'llar kendine getirmesini emretti. Datis,
Eretria'ya doru yola kt; ve ozamanki Helenter
arasnda sava sanatndaki ustalklan ile en ok n
alm, saylan da oduka fazla olan Eretria'llan
gnde itaata getirdi. Kimsenin kamasn salamak
iin de memleketi yle tarad: askerleri, Eretria'nn

MENEKSENOS

17

snrlar. ta gelince, bir sahilden teki sahile yayldlar;

ve biribrlerine el vererek memleketi boydan boya
getiler; bylece, krallanna kimsenin kamadn
syliyeceklerdi. Ayn niyetle, Eretria'dan kalkarak
Marathon'a geldiler. Atina'llan da, Eretria'llar gibi
boyundurua vurduktan sonra, krallanna gtrmenin ok kolay olacana inanmlard. lk teebbslerinde muvaffak olmular, imdi de ikincisine girii
yorlard. Lakedaimonia'llardan baka hibir Helenli
de, ne Eretria'lara, ne Atina'llara yardm etti. Hatta
Lakedaimonia'llarla savaa ancak ertesi gn yetie
bildiler tekiler korku ile yerlerinden kmldamad;
tehlikeyi bir zaman iin savdklanna seviniyorlard.
te, ancak bu durumu gz nne getirirsek, Marat
hon'da, barbar ordularnn saldnna gs geren,
btn Asya'nn o kstah gururunun cezasn veren,
ve barbariara savata ilk olarak zafer antlan diken o
kahramanlarn yiitliklerini anlyabiliriz. Bunlar, teki milletiere yol gstermi oldular: Persa'llarn kud
retinin eilebileceini; saynn da, zenginliin de,
mertlik karsnda duramyacan rettiler. Onun
iin, unu ileri srebilirim ki, bu kahramanlar, yalnz
bizlerin babalar olmakla kalmadlar; bizim hrriyetimizin, bu ktay dolduran btn Helenierin hrriyetinin de babas oldular. nk, bundan sonra, btn
Helenler, emniyetlerini salamak iin giritikleri
savalarda, gzlerini o yce esere evirdiler; Marathon kahramanlarn kendilerine rnek tuttular.
te, nutkumda, eref yerini bu kahramanlara
veriyorum. kinci yer de, Salamis ve Artemisian

18

241

MENEKSENOS

deniz savalnn kazananlanndr. Karada olsun, de

nizde olsun, hcumlan nasl karladlar, nasl geri
attlar; bunlan anlatabilmek iin uzun uzun konu
mak gerekir. Fakat, bence, bu kahramanlara en ok
eref veren ey, Marathan askerlerinin balam
olduklan eseri bitirmi olmalandr. Marathan asker
leri, sr sr barbariann bir avu askerle geri
atlabileceini btn Heleniere gstermilerdi: fakat
byle bir i, gemilerle baamabilir miydi? bilinmiyor
du. Persalar, denizlerde yenilmez sanlyordu: saysz
gemileri vard; zengin, usta, kuvvetli idiler. Onun
iin, deniz savalannda dvm olanlan da vmeli
yiz: Helenierin bu ikinci korkusunu gidermi; gemi
ve insan okluunun sat deheti ortadan kaldr
mlardr. Bylece, Marathan'da dvm olanlar
la, Salamis'te, denizlerde boumu olanlar btn
Helles'a bir ders vermi oldular: Helenler, bir yandan
karada savaanlann, te yanda da, denizde savaan!ann sayesinde barbarlardan korkmamay rendiler,
ve buna altlar.
nc yeri, tarih ve-deer bakmndan nc
yeri, Hellas'n kurtuluu urunda, Lakedaimonia'I
larla Atina'luann Platea'daki gsterdikleri baanya
aynyorum. Bamzda dolaan tehlike bykt, korkuntu. Lakedaimonia'llarla Atina'llar bu tehlikeyi
de savdlar, ve bu yolda gsterdikleri yiitlik, bugn,
bizim; yann da gelecek nesillerin vgsn hakket
mitiL Bu savatan sonra, birok Helen ehirleri hlla
barbarlardan yana idi; hatta, Byk Kraln, Hellas'a

MENEKSENOS

19

kar yeni bir savaa girmeyi tasarlad sylniyordu.

Onun iin, btn barbarlan denizlerden srp atarak
kendilerinden evvel gelmi olanlann balam olduk
lan ku. tulu iini bitirenlerin szn etmek de doru
olur. Bunl3:f Eurymedon'da, deniz savanda denler; K.bns seferine kanlar; Msr'a ve daha
birok lkelere gidenlerdir. K.ral, Hellas' yok
etmek iin tasanlar kuraca yerde, korkular iinde
,kendi cannn tasasma drmlerdir. Onlan hatr
lyalm; minnet borcumuzu unutmyalm.
Btn ehir, barbariara kar olan bu sava,
kendi uuruna, ayn dili konuan baka milletierin
uurum sonuna kadar gtrd. Fakat ban olup
byk erefler elde edince,- baan kazanan kimselerin ok kere urad akbetle karlat. ehrimizi
kskandlar, kskanlk hasede yol at; bylece ehrimiz de, istemiye istemiye Helenlerle savaa girmek
.zorunda kald. Sava balaynca, bizimkiler, Tanagra.a Lakedaimonia'llarla karlatlar; Beotia'llarn
hrriyeti iin dtler. Sava kimin kazand belli
olmad; bir daha kaparak kesin bir netice elde
ettiler: nki, Lakedaimonia'War, yardmna kotukIan Beotia 'Ilan brakarak ekildiler; bizimkiler de,
nc gn, Oenophtes'te zafer kazanarak, yurtla
nndan hakszca srlm olanlan, hakkn gerektirdii gibi geri getirdiler. Bylece Persallar'Ia savatan
sonra, Helen'lere kar hrriyeti ilk olarak mdafaa
edenler. yurttalarmz oldu. Yiitler gibi davranp,
yardmna kotuklan kimseleri klelikten kurtardk-

242

li

20

MENEKSENOS

lan iin, devlet de ilk olarak onlar ereflendirdi; bu

mezara gmdrd.
c

243

Sonra, sava geniledi; btn Helenler yurdumuzu istila edip harabetti; ehrimize olan minnet
borlarn ite byle alaka dediler. Bizimkiler bir
deniz savanda olanlan da yendi; ve balar alan
Lakedaimonya'llan, Sphagia'da esir etti. Bunlar
pek ala ldrebilirlerdi; fakat hayatlarn balad
lar, ve yurtlanna gndererek bar yaptlar: nki
ayn soydan olan milletiere kar sava zaferden
teye gtrrnemek, Helen'ler birliini bir devletin
kinine feda etmemek gerektiini dnyorlard;
fakat barbariara kar lme kadar gidilmeli idi.
Onun iin bu savaa girip imdi burada yaatanlar
vmek yerinde olur. Bunlar, barbariara kar olan
nceki savata, Atina'llarn herkesten stn oldukla
nndan phe edenlerin, bu phelerinde yanldklarn gstermiler; ve kendilerine kar ayaklanan Hella
s' yenerek, balarn esir ederek, barbarlar, yardm
lan ile yenmi olduklar Helenieri kendi balarna da
alt edebileceklerini isbat etmilerdir.
Bu bartan sonra nc bir sava oldu, hi
beklenmedik, korkun bir sava. imdi burada yatan,
binlerce yiit can verdi. Bunlarn ou Sicilya yakn
lannda ld: yeminle bal olduklan Leontios'llarn
yardmna komular; onlarn hrriyeti uuruna ar
parak birok zafer antlan dikmilerdi. Fakat ehri
miz, yolun uzunluundan tr bunlar besliyemedi;
bu baht vurgunlar da savatan vazgeti. Bununla

MENEKSENOS

21

beraber, lllk ve yiitliklerini, onlara . ka

dm olan dmanlan yle vd ki, baka
kimseleri dostlan bile byle vmez. Biroklan da,
tek bir gnde btn dman gemilerini esir edip bir
ksmn da yendikten sonra, HeUespont deniz savalannda can verdiler. Byle bir sava hi beklenmiyordu; ok korkun oldu diyorum; nk, teki Helen'ler ehrimizi o derece kskandlar ki, can dmanlan
Byk Kralla konumalara giritiler; bylece, bizimle birlik ederek kovmu olduklan biri ile anlap, bir
barbar Heleniere k durmak zere geri getirdiler,
ve bu ehre k btn Helen ve barbarlan bir araya
topladlar. te o zaman ehrin kuvvet ve yiitlii
btn parlakh ile belirdi. Sava d olduu samh
yordu; donanmas, Mythilene'de kuatlmt. Fakat,
ehirliler, altm gemiye binerek yardma kotular;
herkesin de syledii gibi, kahramanca cesaret gste
rerek dmanlanm yendiler; dostlanm kurtardlar;
fakat hi de hak etmedikleri bir bahtszhkla denizlerde can verdiler; bu mezarda yatmyorlar. Onlan
hatrhyahm, velim; nk, yalnz bu deniz savanda deil; btn savataki baanmz cesaretlerine
borluyuz; sayelerinde, ehrimiz byk n kazand:
btn dnya bir araya gelse, onu altedemez, deniyordu. Bu n hak etmiti; nk biz ne zaman yeniidi
isek, aramzdaki anlamazlklar yznden oldu, ba
kalannn silahlan ile deil. Dmanlanmz, bizi
bugne kadar yenemedi; yarn da yenemiyecektir.
Biz kendi elimizle, kendi kendimizi yendik.

22

244

MENEKSENOS

Olup biten btn bu eylerden sonra, her ey

yatp baka devletlerle ban olunca, yurdumuzda i
sava balad. Ve bu sava yle oldu ki, insanlar
arasnda anlamazlk nlenerniyecek idi ise, hi
kimse kendi ehrinin baka trl dzensizliklere
uramasn dileyemezdi. ehirden, Piraeus'tan gelen
ler bir karde scakl ile birbirleri ile, ve, hi
beklennedii halde, teki Helen'lerle uzlatlar; ve
Eleusis'e kar giritikleri sava hi anhk etmeden
oitirdiler. Btn bunlarn sebebi de, aralanndaki o
mene birlii zerine kurulu, szde deil, gerekte
salam bir dostluk yaratan gerek yaknlhkt. Onun
iin bu savata birbirlerinin ellerinde can verenleri de
hatrlamamz gerektir; ve mademki, biz,kendi ara
mzda artk uzlatk; onlarn da aralannda uzlamala
r iin, bu gnk gibi trenlerde, dualar edelim,
kurbanlar verelim, hkmleri altna girdikleri tann
lara yalvarahm. nk onlan, byle birbirleri ile
boumaya, ktlkleri veya kinleri deil. baht
srkledi. Yayan bizler de bunun byle olduunu
ispat etmiyor muyuz? Onlarla ayn soydan olan
bizler, ettiklerimizi de, ektiklerimizi de birbirimize
balamadk m?
Bundan sonra tam bir bar oldu; ehrimiz
rabata kavutu; barbarlar affetti; nk onlara hibir
ey esirgemeden ktlk etmiti; onlar da karln
vermekten geri kalmamlard. Fakat etii iyiliklere
kar olan minnet borlarn nasl dediklerini d
nerek Helen'lere ok knlmt: o Helenler, barbar-

MENEKSENOS

23

larla elbirlii etmiler; bir zamanlar kendilerini kurtarm olan gemilerimizi elimizden almlar; ve kendi
ehirlerinin duvariann korumak iin feda ettiimiz
bizim duvarlan ykmlard. ehrimiz artk, birbirlerinin ve barbariann kleleri olmak tehlikesinde olsalar
da, Helen'lere yardm etmemeye karar vermiti, ve
byle davramyordu. Biz bu dncelerde iken, Lake
daimooia'War, bir zamaolar hrriyetin koruyucular
olan bizlerin artk bitkin bir hale dtn sanarak
teki Helenieri kle etmeyi kendilerine adeta bir
vazife bildiler, ve bu yolda harekete getiler.
Bilmem, uzatmya lzum var m? Aniatacam
eyler uzak bir gemite oinu deildir; bizim nesil
den geriye de gitmez. Hepimiz biliyoruz: korkular
iine dn Argos'lular, Beotia'War, Korintbia'llar,
bizim ehre ba vl.rmak zorunda kaldlar, ve asl
hayret veren ey, Byk Kral bile, olaylar bsbtn
ters bir yn alnca, yle zorlu birdurum karsnda
kald ki, selametini, bir zamanlar mahvm hazrlam
olduu bu ehirde arad. Gerekte, bir kimse, ehri
nize hakl olarak bir su yklemek istese, bulabiiece
i biricik kusur, fazla merhametli olmamz, zayflarn
daima hizmetine komamzdr. ehrimiz, bu durumda da,kat yreklilik edemedi; ve kendine ktlk
etmi olanlan kurtarmyaca yolunda vermi olduu
karan da yerine getiremedi. Yumuayarak yardm
gnderdi; kendi de ie girierek, Helen'lenleri kle
likten kurtard; hem de yleki, bunlar, kendi kendilerine boyunduruk altna girineeye kadar hr kaldlar.

245

24

MENEKSENOS

Krala gelince, ehrimiz, Marathon, Salamis, Platea

zafer antlarn gznne getirerek yardmna kom
ya cret edemedi; fakat srgnlere, gnlllere,
kraln yardmna gitmelerine izin verdi; herkesin de
syledii gibi, onu da bylece kurtard. Sonra,
duvarlarn yeniledi; gemiler yapt; ve zorla srklen
dii sava kabul ederek, Paria'Ilan korumak iin
Lakedaimonia'llarla dvt.
b

Fakat kral, Lakedaimonia'llan deniz savandan vaz getiklerini grnce ehrimizden korktu.Bi
zimle olan ittifakn bozmak istediinden, evvelce,
Lakedaimonia'llann ktada kendine brakm olduk
lan Helen'ler kendine verilirse, bizimle ve mttefik
lerimizle ibirliine devam edeceini syledi. Bu
isteinin reddedileceini umuyordu, ve bylece biz
den ayrlmak iin bir sebep olmu olacakt. Fakat
teki mttefikler bu midini boa kardlar; Korint
hia, Argos ve Beotia'llar; raz oldular; para verirse,
ktadaki Helenieri ona braknay kabul edeceklerine
yemin ettiler. Yalnz biz, o Helenleribrakamadk;
yeminler edemedik. ehrimizin hrriyet ve yksek
yreklilik duygulannn bu kadar salam, bu kadar
temiz, ve barbariara kar yaradltan bu kadar
dman oluu, kanna hibir surette barbarlk kanmam halis Helen'ler olmamzdandr. Bizim aramz
da, Pelops, Camdos, Egyptos, Danaos'un ve daha
bakalannn torunlar gibi, yaradltan barbar fakat
kannca Helen olan kimseler yoktur. Biz,kanna
barbarlk kanmam gerek Helen'leriz; yabanc

MENEKSENOS

25

soylara kar ehrimizin duyduu katksz kin de

bundan gelir. Her ise, biz Helen'leri barbariara
brakarak, utan verici, dine yaklmaz bir harekettte
bulunmak istemediimiz iin gene yalnz kaldk;
kendimizi, gene, evvelce yenilmemize yol am olan
durumda bulduk. Fakat, Tann yardm ile, sava o
zamandan daha bahtb bir neticeye baladk: dman
lanmz sava bitirmiye can attklarndan, dn
sonunda, donanmamz, ehir duvarlanmz, yerleme
lerimiz elimizde kald. Bununla beraber, bu savata
da, Kontihia'da meydan elverisiz olduundan, Lek
haeon'da da alaka aldatld1mtzdan, birok yiit
askerler kaybettik. Kral kurtaranlar, Lakedaimonia'llan denizlerden kovanlar da yiit mselerdi.
Onlan size hatrlatmm: siz de vglerinizi bizimkilere katn; bu kahramanlan yceltin.
te, bu mezarda yatanlann, yurtlan uuruna
can veren daha bakalannn grd iler. Benim
burada szn etmi olduklarm saysz ve gzel
olmakla beraber, ele alamadm daha ok, daha
gzel iler de var. Bunlann hepsini aniatmarn iin de,
gndzler, geceler yetmez. Onun iin, her biriniz,
onlan unutmayn,: torunlanna hatrlatn: tpk savata olduu gibi, atalannn tutmu olduklan yeri
brakmasnlar; korkakhkla gerilemesinler. Ben de,
bugn, kahraman evladlan olan sizlere bu d
veriyorum; ve gelecekte, birinizle karlarsam, bu
dm hatrlatacak, btn gayretinizle yiitlik
yolunda yrmeniz iin, her birinizi tevik etmeye

246

26

7A7

MENEKsENOS

devam edeceim. Fakat bugn, babalannzn savaa

giderken, baianna bir eY gelecek olursa, size
sylememizi istedikleri szleri tekrar edeceim. im
di size onlann ne dediklerini; ve ellerinde olsayd, bu
gn neler sylemek istiyeceklerini, o iittiim szleri
ne dayanarak syliyeceim:
ocuklarm, yiit kimselerin oullan olduunu
bu tren aka gsteriyor. erefsiz yayabilirdik;
fakat sizi ve evUitlannz leklelenmektense, babalan
mza ve atalarmza erefsizlik getirmektense, erefle
yaamay tercih ettik. Soyunu alaltan bir kimse iin,
hayat bo bir eydir. Byle birini, ne tannl arasn
da; ne yeryznde, ne de lmnden sonra yerlerin
altnda, sevecek kimse bulunmaz. Onun iin szleri
niizi hatrlayn, ve unutmayn ki, hayatta greceiniz
i ne olursa olsun, erdem olmaynca, elde edeceiniz
her eyin, yapacanz her iin sonunda, utan ve
ktlk vardr. Ne zenginlik, zengin olan alak bir
kimse is, ona eref getirir; nk byle bir halde,
zenginlik onun deil, bakasnndr; ne de, beden
gzellii ve kuvveti, kt ve alak bir kimsede
bulunursa, yerini bulmu olur, uygun der; nk o
kimseyi daha belirli bir ekilde ortaya koyar, alakl
n daha ak olarak gsterir. Doruluk ve erdem
dnda kalan her bilgi de, dzmedir, bilgelik deil
dir. Onun iin, hi amadan gdeceiniz ilk ve son
gaye, bizi ve bizden evvel gelenleri erdem yolunda
gemek iin btn gayi-etinizle almak olacaktr.
Erdemden yana, biz sizden stn kalrsak, bilin ki,

zu

MENEKSENOS

27

bu zafer bizim iin bir utan olacak; yenilir, alt

olursak, bu bize saadet getirecektir. Bizim yenilme
miz, sizin de yenmeniz iin en iyi are, hayatnz
atalarnzn kazanm olduu n kullanp harcamyacak bir ekilde dzenlemeniz; ve deeri olduunu
sanan bir adam iin, kendi meziyetlerinden deil de,
atalannn n sayesinde eref kazanmann ok utan
verici bir ey olduuna inannanzdr. Geri atalarn
kazand eref, evlatlar iin gzel ve yce bir
hazinedir, ama byle zenginlik ve eref hazinesinden
faydalanmak ve ne malnz, ne mlknz, ne de
erefiniz olmad iin, onu torunlanna geirmernek
utantr, alaklktr. Bu kurallardan amazsanz,
bahtnz sizi, buraya, yanmza getirdii zaman, her
birimiz dostunuz oluruz; fakat onlara hi aldrmaz,
alaklk ederseniz, sizi burada kimse iyi karlamaz.
Bu szlerimiz, evlatlanmz iindir.
Bazlarmzm analan, babalan hala sadr. Ba
mza bir felaket gelecek olursa, onlan, bu felakete,
ellerinden geldii kadar katlanmya tevik etmek
gerekir. Onlarla beraber alamayn; straplarn krklemiye hi de lzum yok; bahtszlklan onlar iin
yeter bir acdr. Bu aclarn gidermek, yumuatmak
gerekir. Onlara hatrlatn, tanrlar, gnllerinin dile
diini yerine getirmitir; nk, onlar, oullar iin
lmezlik deil, erdem ve eref istiyorlard; ve bunu
salamakla en yksek iyiyi elde ettiler. Bir lml,
hayatta her eyin gnlnn diledii gibi olmasn
bekliyemez. Felaketlerine merte katlanrlarsa, yiit

28

MENEKSENOS

evlatlannn gerekten yiit babalan olduklann gs

termiler olurlar. Aclanna dayanamazlarsa. babalanmz olmadklan. veya bizi venlerin yalanc olduk
lan yolunda phelere yol aarlar. Atalanmz byle
dncelere sebep olmamahdrlar. Kendileri gibi
yiit eviatiann babalan olduklann. herkese yaama
tarzlan ile gsterip bizi vmelidirler.
Hibir eyde am olma eski sz gzel bir sz
sayhrd; gerekten de yledir. Kendini saadete
gtren veya yaklatran artlan kendi iinde anyan;
bunlan bakalanna bahyarak, onlann baan veya
baanszlklanna gre babtm tesadfe braknyan
bir kimse, hayatn iyi dzenlemi demektir. Byle
bir adam, bilgedir, merttir, aklhdr. Byle bir adam.
servet veya ocuk edinsin, servetini veya ocuklann
kaybetsin, her trl halde, o zdeyii yerine getire
cek; sevinte de, kederde de anhktan; kanacaktr;
nk, btn gveni kendinedir. te, biz. babalanmzn byle olduklann ileri sryoruz; byle olmala
nm istiyor. diliyoruz. Biz de u anda byle davran
yoruz; ?lecek olsak bile, ne an bir hiddet. ne an
bir korku duyuyoruz. Analanmza. babalanmza
yalvannz, geri kalan gnlerini bu duygutarla geirsin
ler. Bilsinler ki. alayp sziarnakla bizleri memnun
etmezler! ller yeryznde olup bitenlerden haber
ahyorlarsa eer analanmz. babalanmz. kendilerini
hrpahyarak. felaketlerinin yk altnda ezilirlerse.
bizi gcendirir; aclanna lllk ile. ferah yrekle
katlanhrlarsa gnlmz ederler. Bizi. insan oluna

MENEKSENOS

29

nasip olabilecek en gzel bir son bekliyor; onun iin

alamayn. bizi yceltin. Kanlanmza. ocuklanmza
gelince. onlara bakn. besleyin. dncelerini bu yola
ekin; nk. bylece. felaketinizi unutur. daha
gzel. daha asil bir mr srer. gnlmze de daha
yakn olursunuz.

te. yakniannza sylenecek szler. ehre

gelince. onu. babalarmza. ocuklanmza. hatrmz
iin bakmaya; babalanmz ihtiyar yalarnda. besle
miye. ocuklanmza da iyi terbiye verniye tevik
ederdik ama bu yolda tevike ihtiya grmeden
onlara gerektii gibi bakacan biliyoruz.
te, llerin oullar, analan ve babalar, ite,
sizlere sylememi istedikleri eyler. Ben de, btn
gayretirole bunlar bildiriyorum. Ben kendim, onlarn adna, sizlere yalvaryorum: oullar, babalannn
yolunda yrsnler; tekiler de, hi bir kaygu duy
masnlar. nki emin olunuz, ferdler ve devlet, sizi
ihtiyarlk gnlerinizde besliyecektir; ve her birimiz,
bir lnn babas ile karlatmz zaman, ona
efkat ve muhabbet gstereceiz. Devlete gelince,
size kar gsterdii ilgiyi hepiniz biliyorsunuz sanrm. Savata lenlerin ocuklarna, babalarna iyi
baklmas iin kanunlar yapt; ve en yksek makama,
bu llerin ana babalar, adeletsizlie kurban gitme
sinler diye. onlara herhangi bir yurttatan daha iyi
bakmak vazifesi verildi. Devlet, ocuklannn yetiti
rilmesine de yardm ediyor; ve yetim olduklann
elden geldii kadar unutturmya alyor. Onlara,

249

MENEKSENOS

30

daha ocukken, kendisi babalk ediyor; yetitilderi

da, tam bir zrh hediye ederek, mallarn
buna gnderiyor. Babalannn mertliini gsteren
silahlan da vererek, onlano nasl davranm oldukla
nn belirtiyor, hatrlatyor. lk defa baba ocana
girip, hkm srmeye blyacaklan zaman da, iyiye
belirti olsun diye de, babalannn silatlarn kuanna
lano istiyor. llere gelince, onlan yceltmekten
geri kalmyor; her yl, herkesin nnde, btn
llerin batras iin, her birimizin kedi e
.
kendi llerimizin batras iin yaptmz gibi treo
ler yapyor; bunlara beden idmanlan, at yanlan,
eitli mosiki msabakalan katyor. Devlet, gerek
ten,- llerin, miras ve olu; oullarm babas;
babalannn da vasisi yerini tutuyor; btn zaman
boyunca da dikkat ve ihtimamo hi esirgemiyor.
Devletin yaptklarn gznne getirin, boza ge
len felakete daha kolay katlaorsmz; lenlere ve
yayanlara kendinizi sevdirmek, greceiniz ve gs
tereceiniz dikkat ve ihtimam kolayltrmak iin eo
iyi are budur. Haydi, artk, hepiniz, llere, kanu
nun buyurduu gibi gz ylan dktnz. Daln.
zaman

te Meneksenos, Miletos'lu Aspasia'n nutku.

MENEKSENOS. -Zeus hakk iin Sokrates, o
senin Aspasia, kadn olduu halde, byle notuklar
syliyebildiine gre bahtWardan biri olmal.
SOKRA TES. - naonyorsan,
kendi azndan iit.

benimle

gel,

MENEKSENOS

31

MENEKSENOS.
Aspasia'nn yannda ok
bulundum, Sokrates, deeri nedir, bilirim.
-

SOKRATES.- Peki, Aspasia'y taktir etmiyor

musun? Bu nutkundao tr de ona minnet borcun

yok mu?
MENEKSENOS.- Var, Sokrates; bu nutuk
tan tr, Aspasia'ya, veya sana kim okudu ise ona
byk minnet borcum var. Ama, unu da ilave
edeyim: bu nutku bana tekrar edene de ok bortan
dm.
SOKRATES.- yi yleyse; fakat Aspasia'nn
siyaset zerine daha birok gzel nutuklann sana
okumam istersen, dikkat et, sakn beni ele verme.
MENEKSENOS. - Hi korkma Sokrates, ele
vermem. Sen bana yalnz o nutuklan oku.
SOKRATES.- Peki, ben de senden bunu esir

gemiyeceim.