Projekt

Tema: Historia e matematikes dhe

e matematicientat qe ndikuan ne
zhvillimin e saj.
Mesuesja: Senada
Punoi: Xhulel Hysaj

Historia e matematikes

Fillimet e matematiks humben n thellsit e shekujve. Matematika u shfaq

si rezultat i vshtrimeve dhe prvojs s njerzve n prballje me problemet
dhe nevojat praktike. Sistematizimi dhe prmbledhja e njohurive
matematikore ka filluar relativisht von. Kinezt e lasht,egjipianet e
lasht,babiloni, civilizimi i Inkve, pastaj n Indi kishte nj zhvillim t
konsiderueshm t matematiks.
N Greqin antike matematika prjetoi nj zhvillim t papar nga nj plejad
e tr matematikansh si
jan : Pitagora, Talesi, Platoni, Eudoksi,Euklidi, Arkimedi, etj. Grekt e vjetr
matematikn e kuptonin n sensin e gjeometris dhe t part ishin ata q t
vrtetat matematikore t cilat ato i quanin teorema i vrtetonin. Njohurit
matematikore t grekve t vjetr m von i prvetsuan dhe i pasuruan
arabt t cilt quhen edhe themelues t algjebrs. Prkthimet arabe t
veprave t matematikanve grek n mesjet deprtuan n Evrop.
Pastaj shtytjen dhe zhvillimin e matematiks e morn n dor Evropiant. N
kt periudh mund t prmendim Vietin, Cardanon, Fibonaccin, etj. M von
doln n sken Rene Descartes, Pascali, Leibnitzi, Bernoulli, Gaussi, Euleri,
etj. N fund t shekullit XIX David Hilbe nj matematikan i shklqyer gjerman

n kongresin ndrkombtar t matematikanve t mbajtur n Paris n

vitin 1900 propozoi dhe i formuloi njzet e tre (23) probleme matematikore
t cilat shekulli XIX ia la n trashgimi shekullit XX. Shum prej ktyre
problemeve iu preokupuan matematikant nga gjith bota nj koh t gjat
dhe shumica e tyre u zgjidhn pas nj pune t palodhshme ku participuan
nj numr i madh matematikansh nga gjith bota.

Disa nga matematicientet qe ndikuan ne zhvillimin e

matematikes

Pitagora

Matematikan dhe filozof grek, i cili ka jetuar afrsisht nga viti 570 deri n 495
para Krishtit. Pitagora sht i njohur me teoremn e tij t Pitagors dhe sht
cilsuar nga Aristoteli si nga nismtart e par n studimin dhe zhvillimin e
shkencs t matematiks. Historikisht sht i njohur si trekndshi
knddrejt. Teorema e Pitagors, sht nj rol ky n matjet moderne dhe
pajisjet teknologjike dhe njihet si baza pr teorit dhe teoremat e tjera n
matematik.

Euklidi

Euklidi ka jetuar rreth vitit 300 para Krishtit dhe konsiderohet si Babai i
Gjeometris dhe prmblodhi njohurit e tij gjeometrike n 13 libra, t cilat
njihen me titullin Elementet. Pr fatin e keq shum pak dihet pr jetn e tij,
dhe far ekziston tani sht shkruar mbas vdekjes s tij. N kto libra, ai

paraqiti njohurit e tij gjeometrike, por edhe matematike ku vetm 5 libra

kan mbijetuar n ditt e sotme.

Leonard Euler

(1707-1783) sht konsideruar si matematikani m i zoti i

rruzullit toksor. Euler pr her ta par paraqiti simbolet moderne t
matematiks t cilat prdoren edhe sot; koncepti i funksionit f(x), funksione
e trigonometris, e, baza e logaritmit, The Euler Constant- konstanti
Euler, shkronja greke Sigma pr mbledhjen dhe shkronja i pr njsit
imagjinare, sikurse simbolin pi pr diametrin e rrethit. Ai gjithashtu zgjidhi
problemin e teoris grafike t Shtat Urat t Koengsberg-it. Pr m tepr, ai
vazhdoi t zhvilloj llogaritje, teorin e numrave, analizn dhe zbrthimin e
shum teoremave dhe funksioneve

Carl Friedrich Gauss

Fmija prodigy i talentuar, sht quajtur Princi i

Matematiks, dhe bri zbulimin e tij t par kur ishte vetm 21 vje. Ai
paraqiti veprn e tij t madhe Disquisitiones Arithmeticae, ku
Arithmeticae referohet emrit q Gauss prdorte pr teorin e numrave. Ai
shquhej pr aftsin e tij mendore pr t br mbledhjet nga 1 deri n 100
brenda pak sekondave. Duka e Gottinga-s duke njohur talentin e tij e drgoi
n Collegium Caralinum ku pati rezultate t shklqyera. Pasi u diplomua n
1978, ai filloj t jepte kontribute t rndsishme n fushat kryesore t
matematiks, si n teorin e numrave. Ai gjithashtu, provoi t zgjidhte
teoremn fondamentale t algjebrs duke njohur konstantin e rndess n
fizik kur ishte vetm 24 vje.

Bernhard Riemann

Riemann lindi nga nj familje e varfr m 1826. Ai

konsiderohet si matematikani m i zoti i shekullit t 19-t. Lista e
kontributeve q ka dhn n fushn e gjeometris sht shum e gjat:
Gjeometria e Riemann-it, Siprfaqet e Riemann-it, Integralet Riemann-it dhe
ndoshta edhe pr hipotezn legjendare Riemann Hypothesis, problem q ka
t bj me numrat e par. Riemann sht nderuar me mimin Nobel si
matematikani m i mir i kohs.

Rene Descartes

Rene Descartes ishte filozof francez, fizikan dhe matematikan. Ai sht i

njohur pr Cogito Ergo Sumphilosophy q do t thot Meditacione
Filozofike. Shkrimet e tij edhe sot studiohen me vmendje. Krahas
matematikanve t tjer Newton dhe Leibniz vuri themelet e llogaritjes
moderne. Descartes dha kontribut t mueshme pr Cartesian Geometry
Gjeometria Analitike ku prfshihen grafikt standard (abshisat X dhe Y).