PROJEKT

TEMA: HISTORIA E
MATEMATICIENEVE
PUNOI:

Ledia Leka
Klasa 10C
Gjimnazi Raqi Qirinxhi

MATEMATICIENET
PITAGORA
Pitagora lindi afrsisht n vitin 592 p.e.s. dhe vdiq
486 p.e.s., ishte matematikan dhe filozof grek.
Pitagora sht shum i njohur me teoremm e tij n
matematik, e cila njihet si "Teorema e Pitagors" e
cila shprehet me barazimin
sht mjaft
e thjesht por pr nga rndsia sht e
jashtzakonshme dhe msohet q n shkolln fillore.
- Doktrina e tij sht nje formul q do t
udhheq njeriun n kuptimin e ligjeve t natyrs dhe t prmisoj dhe t
zhvilloj aftsit e tij. Fillimi i ksaj formule sht Matematika. Por jo me
kuptimin e sotm mbi kt shkenc. Por me nj konsiderim q mund t na
udhheq n shkakun e par t gjrave. Numrat
jan Perndi do t thot Platoni m von, q pr
shum mndimtar sht Pitagorieni i fundit i madh, pavarsisht se kurr
nuk e njohu Pitagorn. Nga numrat fillon faza e shfaqjes s bots. Pitagora
shpreh krijimin e bots si m posht:
BASHKIMI SHT LIGJI I ZOTIT
ZHVILLIMI SHT LIGJI I JETS
NUMRI SHT LIGJI I BOTS
Matematika sht pika ku takohen dhe harmonizohen feja, shkenca dhe arti.
Pr kt doktrina e tij mund t jet gjithsore dhe t prmbaj harmonikisht,
konceptin fetar, krkimet shkencore dhe eksperimentin. Dhe t gjitha kto
jan t mbushura me nj total rregullash etik ku dhe ato kan t bjn me
celsa matematik dhe numra.Simbolet matematike kan nj rndsi t
madhe n doktrinn Pitagoriene pasi nprmes tyre arrinin t konsolidonin
n botn e shfaqur gjithcka q kishin arritur t prvetsonin. Domethn
mund t shkruanin , duke prdorur simbolet matematike, nj gjendje
psikologjike ose nj shprehje bukurie. Si pr shembull numrin ( = 1.62),
q sht shprehja e rregullit t bukuris s Natyrs.Pitagora sht
themeluesi i shkencs muzikore, zbulues i simboleve q korrespondojn me
notat dhe simbolet muzikore. Pjesa matematike e ksaj shkence quhej
Harmonik. Pitagora sht i pari q flet pr sfericitetin e toks dhe se toka
sht pjes e nj totali sferash me qendr t njjt ku distancat midis tyre
rregulohen me hapsira muzikore. sht harmonia e sferave. sht i pari q
prdori fjaln Filozofi.

ANDRU UALLJS (ANDREW WILES)

Matematikani i vetem ne kete liste qe jeton. Ai
njihet me shume per vertetimin e Teoremes se
fundit te Fermatit i cili thot se nuk mund t
gjenden tre numra t plot pozitiv a, b, c q
knaqin ekuacionin an + bn = cn pr vlera t plota
t n m t mdha se dy. Teorema u formula pr
her t par nga Pierre de Fermat n vitin 1637 dhe
n nj kopje t librit Arithmetica pretendonte se e
kishte edhe vrtetimin e teorems por nuk kishte
vnd ku ta shkruante. Asnj vrtetim nuk u arrit
deri n vitin 1995, pavarsisht prpjekjeve t
vazhdueshme t matematikanve pr 358 vite
rradhazi ku me ne fund u zgjidh nga Andru
Ualljs. Edhe pse kontributet e ketij matematikani
nuk jane si ato te te tjereve ne kete liste, ai
shpiku pjese te medha te matematikes se re si
prove e teoremes. Pervec kesaj, perkushtimi i tij
eshte admiruar shume, kur ai u mbyll per 7 vite
ne perpjekje per te zgjidhur teoremen. Kur doli
qe pergjigja ishte gabim, ai u mbyll dhe per 1 vit
tjeter ne vetmi para se ti pranohej zgjidhja.
RENE DEKART (RENE DESCARTES)
Ren Descartes, (31 mars, 1596 n La Haye en Touraine, France - 11 shkurt,
1650 n Stokholm, Suedi), ishte filozof francez, matematikan, dhe shkrimtar i
cili pas rinis s tij shkoi t jetoj n Holand. Konsiderohet themelues i
filozofis moderne sidomos i filozofis perndimore. Shkrimet e tij edhe sot
studiohen me vmendje sidomos libri i tij Meditaticione filozofike vazhdon q
t jet tekst standard n shum universitete. Descartesi dha kontribute t
mueshme n matematik Sistemi koordinativ i Descartesit i cili lejon q
figurat gjeometrike t shprehen me ndihmn e ekuacioneve algjebrike
prandaj ai quhet edhe baba i gjeometris analitike. Descartesi sht figur
kye n t ashtuquajturin Revolucion shkencor.
XHORXH KANTOR (GEORG CANTOR)
Georg Cantor (shqipto Georg Kantor) (19 shkurt 1845
6 janar 1918) ishte matematikan gjerman, i lindur
n Rusi. sht i njohur si themelues i teoris s
bashksive e cila sht teori bazike e matematiks.
Kantori i e tregoi rndsin e pasqyrimit "nj nj dhe

mbi" me nj fjal pasqyrimit biektiv i cili mund t

vendoset ndrmjet bashksive t pafundme dhe
tregoi se bashksia e numrave real ka m shum
elemente se bashksia e numrave natyral. Nga ana
tjetr ai tregoi se bashksia e numrave racional dhe
bashksia e numrave natyral kan numr t njjt
elementesh. N fakt teorema e Cantorit implikon
ekzistencn e pafund shum pafundsive. Ai e
prkufizoi konceptin e numrit kardinal dhe numrit
ordinal dhe aritmetikn e tyre. Vepra e Cantorit zgjoi
nj interesim t jashtzakonshm pr filozoft t cilt
ishin t tronditur nga rrjedhimet e saj.
Teoria e numrave transfinit e Cantorit sht n
kundrshtim me intuitn dhe kontroversen dhe u kritikua ashpr nga
matematikant Leopold Kronecker dhe Henri Poincare. Sipas teologve
krishter ajo e mohon ekzistencn e zotit duke proklamuar kategorizimin e t
pakufishmes. Poincar thot se idet e Cantorit jan si nj smundje e rnd
t cilat i infektojn t gjitha degt e matematiks dhe e prshkruan at si nj
sharlatan n shkenc.
DAVID HILBER
David Hilbert (23 janar, 1862 14 shkurt, 1943) ishte nj matematikan
gjerman i njohur pr influencn e tij n matematik dhe univerzalisti i fundit.
Ai zbuloi dhe zhvilloi nj varg t madh idesh fundamentela n t gjitha degt
e matematiks prej t cilave do t prmendim teorin e invariantave dhe
aksiomatizimin e gjeometris. Ai formuloi koceptin hapsirs e Hilbertit njri
nga konceptet baz t analizs funksionale.
Hilberti e pranoi me admirim dhe e mbrojti fuqishm teorin e bashksive
dhe numrat transifinit t cilat n matematik i futi Georg Cantori. Si shembull
pr liderizmin e tij n matematik mund t prmendim listn e problemeve
t tij t cilat i dha n kongresin ndrkombtar t matematikanve n vitin
1900 probleme me t cilat u morn matematikant eminent n shek XX.
Hilberti dhe ndjeksit e tij dhan pjes t konsiderueshme t aparatit
matematikor t cilat jan t nevojshme pr mekanikn kuantike dhe teorin
e relativitetit t prgjithshm. Ai konsiderohet edhe si njri nga themeluesit e
logjiks matematikore dhe teoris s vrtetimit, dhe pr ndryshimin n mes
matematiks dhe metamatematiks (matematika e matematiks).
CARL FRIEDRICH GAUSS
Johann Carl Friedrich Gauss (30 prill 1777 23 shkurt
1855) ishte nj matematikan gjerman dhe shkenctar
q ndihmoi dukshm n shum fusha, duke prfshir
teorin e numrave, analizn, gjeometrin diferenciale,
gjeodezin, elektrostatikn, astronomin dhe optikn.

Nganjher i njohur si "princi i matematiks", Gausi pati nj ndikim t shquar

n shum fusha t matematiks dhe shkencs dhe sht rradhitur pran
Ojlerit, Njutonit dhe Arkimedit si nj nga matematikant m t mdhenj t
historis. Carl Friedrich Gauss u lind m 30 prill 1777 n Braunschweig
(Brunswick), n Dukatin e Braunschweig-Wolfenbttel, tani pjes e Saksonis
s Poshtme, Gjermani, n nj familje t varfr. N t vrtet, nna e tij ishte
analfabete dhe kurr nuk e regjistroi datn e lindjes s tij. Ajo mbante mend
vetm se ai kishte lindur n dit t mrkur, tet dit para Fests s
Ngjalljes, e cila n vetvete ndodh 40 dit pas Pashkve. Gausi m von do ta
zgjidhte kt mister pr ditlindjen e tij n kontekstin e gjetjes s dats s
Pashkve, duke nxjerr metoda pr t llogaritur datn n vitet e kaluara dhe
t ardhme. Ai u pagzua dhe konfirmua n nj kish pran shkolls q ai
ndoqi si fmij.
Ne moshn shtat vjeare, Karl Fridrih Gauss filloi shkolln fillore dhe
mundsit e tij u vun re pothuajse menjher. Mesuesi i tij, Buttner dhe
ndihmsi i tij, Martin Bartels, u habitn kur Gausi mblodhi shumn 1-100 n
ast nga diktimi me arsyetimin se shuma ishte 50 ifte numrash, ku do ift
numrash e kishte shumn 101 (1+100=101, 2+99=101 e kshtu me
rradh).
Aftsit intelektuale t Gausit trheqn vmendjen e Duks s
Braunschweig, i cili e drgoi at n Kolegjin Carolinum (tani Technische
Universitt Braunschweig), t cilin ai e ndoqi n vitet 1792-1795, dhe n
Universitetin e Gttingenit 1795-1798. Kur ishte n universitet, Gausi n
mnyr t pavarur rizbuloi disa teorema t rndsishme. Zbulimi i madh i tij
ndodhi n vitin 1796 kur ai tregoi se do poligon i rregullt me nj numr
primar brinjsh (dhe, rrjedhimisht, edhe ato poligone me numr brinjsh q
sht produkt i nj numri primar me nj nj numr n katror) mund t
ndrtohen me nj kompas dhe nj vizore. Ky ishte nj zbulim i madh n nj
fush t rndsishme t matematiks; problemet e ndrtimit kan
angazhuar matematicient q nga koht e grekve t lasht, dhe ky zbulim e
oi prfundimisht Gausin q t zgjedh matematikn n vend t filologjis si
karrier. Gausi ishte aq i knaqur me kt rezultat
sa q ai krkoi q nj heptadecagon i rregullt t
gdhendet n gurin e varrit t tij. Gurgdhendsi nuk
pranoi, duke deklaruar se ndrtimi i tij ishte i
vshtir dhe n thelb do t duket si nj rreth.
Nw 1795 Gausi u largua nga Brunswick pwr tw
studiuar nw Gottingen University. Mesuesi i Gausit
ishte Kaestner. Miku i tij i vetm midis nxnsve
ishte Farkas Boljait. Ata u takuan n 1799 dhe
ndenjn me njri-tjetrin pr shum vite. Gausi u
kthye n Brunswick, kur ai mori nj diplom n
1799. Pasi Duka kishte rn dakort t vazhdonte ti
jepte burs Gausit, ai krkoi q Gausi t paraqiste
nj dezertacion pr doktoratur n Universitetin
Helmstid. Me bursn e tij pr ta mbshtetur at

Gausi nuk kishte nevoj pr t gjetur nj pun. Ai botoi librin Disquisitiones

Arithmeticae (Hulumtime Matematike) n vern e vitit 1801. Kan qen 7
seksione, por pjesa e fundit i sht kushtuar vetm teoris s numrave.
Thenie nga Friedrich Gauss: