Turkish Studies

International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 10/9 Summer 2015, p. 235-246

DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7470
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

MLL MCADELEDE NEML BR AHSYSET: AL SAP

URSAVA*
Ahmet LYAS**
ZET
Milli Mcadelenin nemli kahramanlarndan biri olan Ali Saip,
Urfann savunulmas srasnda gstermi olduu baarlar nedeniyle,
Mustafa Kemal Paa tarafndan Urfa Savas anlamndaki Ursava
soyad verilmi, stiklal Madalyasna sahip olan nemli ahsiyetler
arasnda yer almaktadr. Milli Mcadelenin askeri safhas sonras, dier
arkadalar gibi siyaset arenasna girmi, Urfa ve Kozan milletvekillii
yapmtr. Ayrca Konya stiklal Mahkemesi bakanl yaparken, eyh
Saidin yarglanmas srasnda stiklal Mahkemesi yesi olarak da
nemli kararlara imza atmtr.
Bu almada, Ali Saip Ursavan ksa bir biyografisi tahlil
edilmeyi amalanm ve onun siyasal hayatnn yan sra, brokratik
faaliyetlerine yer verilerek dorudan tahlil edilmesi amalanmtr. Zira
Ursava, yaad dnemde birok sulamalarla karlam, bu
sulamalar gnmze kadar ulamtr. Bu almada Ursavan
karlat sulamalar, dnemin nemli kaynaklarna yer verilerek
aydnlatlmas esas ama olacaktr. Dier taraftan Ursavan siyasi bir
kimlik olarak, yeni kurulmu olan Trk Devletinin Dou ve Gneydou
Anadolu Blgesindeki uygulamalarna yardmc olacak bir aktr olarak,
edinmi olduu izlenimler de bu almada yer alacaktr.
almann son ksmnda Atatrke yaplan suikasta ismi geen
Ali Saip Ursava, siyasi olarak gzden dm, her ne kadar kendini
aklamaya altysa da bunda baarl olamamtr. Bundan sonraki
yaamnda gzden den Milli Mcadele kahramannn yaam da bu
makalenin son ksmnda verilmeye allacaktr.
Anahtar Kelimeler: Ali Saip Ursava, Milli Mcadele, eyh Sait,
Mustafa Kemal, Suikast

Bu makale Crosscheck sistemi tarafndan taranm ve bu sistem sonularna gre orijinal bir makale olduu
tespit edilmitir.
**
Yrd. Do. Dr. Batman niversitesi Rektrl Cumhuriyet Tarihi, El-mek: ahmetilyas@hotmail.com
*

236

Ahmet LYAS

A NOTEWORTH PERSON DURING THE NATIONAL STRUGGLE:

AL SAP URSAVA
ABSTRACT
Ali Saip, one of the most significant heroes of the war of
independence, who is considered as one of the important personalities
that were awarded war of independence medal was given the surname
Ursava which means The Warrior of Urfa as an appriciation for the
success he performed during defending Urfa. After the military phase of
the War of Independence, he participated in the world of politics as his
other friends by being elected member of parliament representing the
regions of Urfa and Kozan. During his Presidency of Independence
Tribunal of Konya, he also put his signature under serious decisions on
Sheikh Saids trial as a member of Independence Court. This study is
aspired to analyse a short biography of Ali Saip Ursava and then to
analyse his life directly by mentioning his bureaucratic activities
besides his political life. Because, Ursava had to face with many
accusations in his time which passed through time and reached today.
This study is predicated upon straightening the accusations Ursava
had to face with by mentioning the important resources back in his
time. On the other hand, the impressions that he gained will take place
in this study; as an actor who was a help to the applications in Eastern
and Southeastern Anatolia region done by the Turkish State that was
recently founded. In the last part of the study: Ali Saip Ursava had
fallen from grace; he was unsuccessful despite the fact that he so much
tried to absolve. The life of a hero of the War of Independence who had
fallen from grace will take place in the last part of this article.

STRUCTURED ABSTRACT
Ali Saip, one of the most significant heroes of the war of
independence, who is considered as one of the important personalities
that were awarded war of independence medal was given the surname
Ursava which means The Warrior of Urfa as an appriciation for the
success he performed during defending Urfa. Ali Saip who was born in
1887 in Kirkuk and his father is Emin Bey who is from Revanduz
Kurds. After graduating from military academy Ali Saip had started to
military life. He has been also appointed to the various posts
respectively such as Damascus VIII. Army officer XXIV. Cavalry
Regiment, Kars Gendarmerie Commander, founder of Kozan Defence
Rights Society, commander in Urfa Region and deputy of Urfa missions.
Ali Saip, in particular, played an important role in Urfa resistance as
organizing tribes in that the region against French. This situation has
been effective in winning Nationalist victory in Urfa.
After military phase of the National Struggle Ali Saip entered the
political arena like other his colleagues then he made Urfa and Kozan
Deputy. In addition, when his presidency of the Konya National Court,
during trial of Sheikh Said. He has signed important decisions as a
member of National or Independence Court. It is not clear direct or
indirect effects of Ali Saip at the execution of Sheikh Said. However, the
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

Milli Mcadelede nemli Bir ahsiyset: Ali Saip Ursava

most basic judgment can be made on the basis of above mentioned
witness of events: Ali Saip did not act fairly during proceedings
demonstrated the state despotism and acted for the sake of personal
interests. By increasing of complaints prosecution has started to act but
later the case dropped because of taking complaints back by the people.
Besides, Ali Saip has transferred his experience to political
mechanisms that had gained in the process of national struggle. He was
crucial commander especially during war times. After victory of national
war or struggle he has given medal of independence. Then he has
decided to carry his success that was gained in the military field to
political sphere. This tendency was natural especially in the that period.
Firstly he has stepped to political arena as Second Period Deputy of
Kozan and served six terms in the Assembly as parliamentarian. In the
his Deputy process, Ali Saip usually has expressed local problems of
Kozan(Adana) in the podium on the behalf of solutions. He also faced
with several offences especially in Kozan during his deputy mission.
Especially during the trial of Sheikh Said, he was allegedly spent the
Money on his own account. During his Deputy of Kozan complaints
against him had arrived CHP center that is about charges or blames.
On the other hand, statement of witness in that period reflects serious
accusations.
Ali Saip, in his throughout life, has achieved success in the
political and military spheres but he also confronted with many events
and accusations. These include, beating incident of journalist Hseyin
Necati Bey, Serious allegations related to execution of Sheikh Said, the
issue of confiscation of lands of peasants by using his Deputy power
and issues such as assassination attempt against Mustafa Kemal. Ali
Saip whose name mentioned in connection with the attempted
assassination was acquitted after the investigation. After acquittal, his
parliament membership continued. Although Ali Saip acquitted, it
began coldness in relations with the Mustafa Kemal even as Ali Rza
Soyak stated, Mustafa Kemal had deleted Ali Saip from his heart
notebook. Moreover, it is stated that Ali Saips requests for a meeting
with the Mustafa Kemal rejected by Atatrk.
Beating incident of journalist Hseyin Necati Bey also is in this
study. In particular, after expression of Hseyin Necati Bey about
increase of Deputy Salaries, Ali Saip and his friends beated Hseyin
Necati Bey in the hallway of parliament. Upon hearing this incident
reporters who were in Ankara protested the incident and decided not to
send news from Ankara to Istanbul for three days. Kozan Deputy Ali
Saip has defended himself as arguing that it was played with by his
honor.
In this study it is intended to analyze a short biography of Ali
Saip Ursava as well as of his political life, it includes bureaucratic
activities of him. Because, Ursava have faced many accusation s in his
time and these accusations has reached so far. Study also intends to
clarify accusations against Ursava by applying significant resources.
On the other hand, Ali Saip Ursava is considered as a political identity
as an assistant - founder actor to the newly established Turkish state
that was easily could be seen in the Eastern and Southeastern Anatolia
Region as political practitioners. After the National Victory, Ali Saip
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

237

238

Ahmet LYAS
Ursava with the single-party government facilities has provided moral
and material interests using his favor. In the lights of this general
context, it could be claimed that Ali Saip Ursava has not protected his
status of national struggle heroism and his political position.
In the last part of the study: Ali Saip Ursava had fallen from
grace; he was unsuccessful despite the fact that he so much tried to
absolve. The life of a hero of the War of Independence who had fallen
from grace will take place in the last part of this article.
Key Words: Ali Saip Ursava, War of Independence, Sheikh Said,
Mustafa Kemal, assassination.

GR
1887 Kerkk doumlu olan Ali Saip(Urfa 1973 l Yll 1974:271), babas Revanduz
Krtlerinden Emin Beydir(Saip Yayn Tarihi Yok:1). Harbiyeyi bitirdikten sonra askerlik
hayatna balayan Ali Saip, srasyla am VIII. Ordu Subay, XXIV. Svari Alay, Kars Jandarma
Komutan, Kozan Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurucusu, Urfa Yresi Kuva-y Milliye Komutan ve
Kozan ile Urfa Milletvekillii grevlerinde bulunmutur(TBMM Albm 1920-1950 2010: 61).
zellikle Urfa direniinde nemli rol oynayan Ali Saip, blgedeki airetleri Franszlara kar
rgtleyerek, Urfada Kuva-y Milliyenin zafer kazanmasnda etkili olmutur(zelik 2003:143157). Daha sonra Mustafa Kemal Paa tarafndan Konya stiklal Mahkemesine ye olarak setirilen
Ali Saip Bey, bu grevinden 9 Ocak 1921 tarihinde istifa etmitir(Aybars, 2006:90).
Milli Mcadelenin kazanlmasndan sonra stiklal Madalyas alan Ali Saip, askeri alanda
gsterdii baarlarn siyasi alanda da gstermek amacyla siyasete atlmtr. lk olarak II. Dnem
Kozan Milletvekili sfatyla siyasi mecrada grlen Ali Saip, alt dnem parlamenter olarak
Mecliste grev yapmtr. Milletvekillii hayatna II. Dnem Kozan Milletvekili olarak balayan
Ali Saip, genelde Kozann(Adana) problemlerini zme adna sorunlar meclis krssnden dile
getirmitir(TBMM ZC, 1339:115). Ayrca Hilafetin kaldrlmas konusunda Ali Saip Bey, iktidar
partisine nemli destek verdii de bilinmektedir(TBMM ZC, 1340:32-36).
Ali Saip, yaam boyunca askeri ve siyasi alanda baarlar elde ederken; ayn zamanda
birok olayla ve ithamla kar karya da kalmtr. Bunlar arasnda gazeteci Hseyin Necati Beye
dayak olay, eyh Saidin aslmasyla ilgili ciddi iddialar, Kozanda milletvekillii vasfn
kullanarak kylnn topraklarna el konulma meselesi, Mustafa Kemale suikast teebbs gibi
konular gsterilebilir. Saip Bey ile ilgili ilk iddia, Hseyin Necati(iller) Beye dayak olay ve
dello meselesidir.
Hseyin Necati (iller) Beye Dayak Olay ve Dello Meselesi
Meclisin ilk almasndan beri milletvekili maalarnn ykseltilmesi hususunda mecliste
nemli almalar yapld. Bilhassa milletvekilleri maalarnn az olduunu belirten demeler,
parlamenterler tarafndan sk sk meclis krssnden dile getirildi. Bunlar arasnda nce Maarif
Vekili Hamdullah Suphi Bey, vekil maalarnn azlndan ikyet ederek, vekillerin gece de
altn ve eve yryerek gitmelerinin zor olduunu belirtmi, bu yzden de bteye vekillere
tahsis edilmesi kouluyla araba masraf adnda bir kalemin bteye yazlmasn istedi.(TBMM ZC,
1337:172). Hamdullah Suphi Beyden sonra sz alan Muvazene-i Maliye Encmen Reisi Ferif
Bey(orum) ise, milletvekilleri maalarnn neden az olduuna dair konumasnda u hususlara
deinmitir:

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

Milli Mcadelede nemli Bir ahsiyset: Ali Saip Ursava

239

Heyeti Vekile ekser zamanlar geceleri de itima ediyorlar ve gece yarlar evlerine bittabi
yayan gitmeleri imkn maddisi de yoktur; onun iin arabalar mevcuttur. Araba masraflar da bu
btenin mteferrika tertibinden veriliyor. Byle mteferrikadan her zaman iin masraf vermekten
ise, arabalar Hkmetin mal olarak kalmak ve fakat masraflar kendi uhdelerinde bulunmak
zere; Heyeti Vekileye ayrca yzer lira bir tahsisat verilmesini Encmen kabul etmi ve bu suretle
bteye konmutur.(TBMM ZC, 1337:171).
Bu serzeniler dnemin basnnda byk yank bulmutur. nk yeni kurulmu bir
devletin, birok ekonomik problemi dururken ve halk yoksulluk iinde kvranrken,
milletvekillerinin maalarnn 200 liradan, 300 liraya karlmas istei basnn ana gndem
maddesi olmas kanlmazd. 1921 ylnda Ktahya Milletvekili Ragp Bey(Soysal), hem lke
ekonomisi hem de milletvekillerinin maalarnn azlndan dolay sitem etmitir. Ragp Bey,
konumasnn devamnda: Efendiler bendeniz ticaret ettiim vakit en bol ticarette ancak , drt
yz lira karrdm ve memuriyette bulunduum vakit bunun rubu kadar maa alamadm. Bilirsiniz
ki, Harb-i Umumi devletlerinde bundan daha fazla fiyatla havayi tedarik ettik. Yani ekerin
kyyesi 400450 kurua, gazyann 200250 kurua kt zamanlarda bile bundan daha az
parayla geindik(TBMM ZC , 1338: 309-315) diyerek genel portre hakknda bilgi vermitir.
Tm bu tartmalar sonucu Tokat Milletvekili Emim Bey ve arkadalarnn, hayat
pahalndan dolay milletvekilleri maalarnn, birok muhalefete ramen 100 Lira artrlmasnn
kabul edilmesi olaylarn balangc olarak saylabilir(Trker, 1998:12). 1924 ylnn balarnda
Hseyin Necati Bey, Ankarada Vakit muhabirlii srasnda, 1924de Halk Frkasnn grup
toplants devam ederken, milletvekillerinin maalarna zam talep etmeleriyle ilgili tartmalar
kaleme almas ve haberle birlikte zam isteyenlerden zellikle Ali Saipin yetimiyor, zamm
grenler kendi dairelerine balasn szyle birlikte onun bir fotorafn da basmas olaylar
fitilledi(Vakit, 1924). Yapt haberden dolay Hseyin Necati Bey, Meclis koridorlarnda Kozan
Milletvekili Ali Saip Ursava ve arkadalar tarafndan hrpalanmtr(Vakit, 1924). Bu olayn
duyulmas zerine Ankaradaki muhabirler gn sreyle Ankaradan stanbula haber
gndermeme karar alarak olay protesto etmilerdir. Kozan Milletvekili Ali Saip ise, erefiyle
oynandn ileri srerek kendisini savunmutur(Demirkrek, 2011:127). Olay, bu ekilde cereyan
ederken, Ali Saip, olayn bir dvlme veya birden fazla kiinin Hseyin Necati Beyi dvmediini
belirterek meclis krssnden unlar dile getirmitir:
Efendiler, efkr umumiye diyorlar, hangi efkr umumiye. Burada Meclis bir karar
veriyor ve o karar akam olmadan stanbul gazetelerine filhakika geiyor. Bundan baka hilaf
hakikat daha birok eyler. Efkr umumiye budur denilerek intiar ediyor. Acaba Anadolu halk,
gazete idarehanelerine birer telefon balamlar da bizim fikrimiz budur diye sylyorlar m ve
onlardan alm olduklar eyleri mi muvacehemize koyuyorlar? Hayr efendiler, efkr umumiye
diye syledikleri o be ocuun yazm olduu eylerdir. Efendiler, nazar dikkati linizi bir eye
celb etmek isterim. Evvelki gn stanbul gazetelerinin birisinde Kabahat kimde? Serlevhasiyle
yazlan bir bamakalede (Efendiler, bu da bir kasttr) Onda deniliyordu ki hafi, mahrem
mzakereleri muhabirlere syliyen mebuslardr. Hayr efendiler, haa ben buna katiyen inanmam
ve kabul etmem, iimizde namusuna tevdi edilerek sylenen mahrem szleri muhabirlere syliyecek
namussuz ve erefsiz insan yoktur. Efendiler, eer sehven azndan karm bir arkadamz
bulunsayd her halde benim bu szlerime kar, kar, sehven bunu ben syledim derdi. nk o
syliyen adam yarn muhbirlere kar ne yzle bakacaktr. nk o syliyen zat namussuzluu,
haysiyetsizlii kabul etmi olacaktr. Efendiler, ne zamana kadar bu vaziyet devam edecek? Bu
milletin, bu memleketin ve erbab namusun erefiyle ne zamana kadar oynanacak? Bunun sonu
kmaz, bunun sonu anaridir, ihtilldir. Bunun iin, erbab namusun, erbab erefin namusunu
muhafaza etmek iin, byle herkesin erefiyle oynamak iin ve fertlerin namusunu muhafaza etmek
iin en lzumlu ey dellodur efendiler. Yahut, Heyeti Celileniz bunu muvafk grmezse buna baka
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

240

Ahmet LYAS

bir ekil dnelim. Bu vaziyet temadi edemez, bunun ilerisi yoktur. eref ile oynand m, bugn
tokattr, yarn silhtr. (Alklar) Binaenaleyh; ya bu teklifimi kabul ediniz veyahut da duar
taarruz olan veya taarruz eden delloya mecbur olmal veyahut hat ettim, namussuzluk ettim,
szm geri aldm demelidir. Eer byle olmazsa erefli, erefsiz ve namuslu, namussuz adamlar
tefrik edilemez. Efendiler istirham ediyorum, insafnza, vicdannza mracaat ediyorum. Benim bu
teklifimi mstaceliyetle kabul edin, mzakere edelim. Benim teklifim kabul edilir ne l, edilmedii
takdirde Heyeti Celileniz buna muvafk bir ekil dnsn. nk erefle oynannca bugn tokattr,
yarn silhtr efendiler. nsafnza mracaat ediyorum, vicdannza tevdi ediyorum.(TBMM ZC,
1340:407-408).
Ali Saipin bu ars karsnda milletvekilleri, Saipin bu isteine olumsuz yant verdiler
ve meclis gndemine alnmasna kar ktlar. Bu konuyla ilgili ertesi gn ya da daha sonraki
gnlerde ulusal gazetelerde herhangi bir yaz veya haber yaynlanmamtr. Ancak Ali Saipin
basna kar olan tutumu daha da sertletiini belirtmek gerekir. Hatta Basn susturma adna kanun
teklifi hazrlad da belirtilebilir(Trker, 1998:20-21). Ali Saipin bu girii sonras basnn
ayaklandn, Hseyin Cahit ve Yunus Nadinin, Ali Saipin hazrlam olduu kanun teklifinin,
sadece bir neri olduunu belirterek, pek de mhim olmad konusunda basna gvence
vermesiyle olaylar, yavalad(Trker, 1998:21).
stiklal Mahkemesi Bakanl ve eyh Sait Meselesi
lki 18 Eyll 1920de kurulan stiklal Mahkemesi, deyim yerindeyse milli mcadele
dneminde devrim mahkemeleri gibi hareket eden bir kurum olarak yerini almtr. Toplam
dnem grev yapan stiklal Mahkemesinin alm olduu kararlar, gnmzde bile tartla
gelmitir. Lenin dneminde eka Mahkemelerine de benzetilen stiklal Mahkemeleri, dnemin
koullarnda lke menfaatlerine uygun hareket etmeye almtr(Kl, 1955:8). Zekeriya
Sertel(2000), stiklal Mahkemeleri hakknda unlar ifade etmitir: Bu mahkemeler olaanst
yetkilere sahipti. Faaliyetleri yrrlkte olan kanunlara dayanmakla beraber, mahkemenin takdir
hakk geniti. Mahkeme usulleri bir kenara atlmt, kararlar sratle veriliyordu, ok defa da keyf
oluyordu. Hatt bu yzden haksz yere ceza grenler de olmutu( s.131-132).
Cumhuriyet Trkiyesinde, Halifeliin kaldrlmas sonras Cumhuriyet rejime kar oluan
kamuoyunun harekete gemesi, dou ve gneydou lekli oluan eyh Said syannn
bastrlmas sonras 6 Nisan 1925de Diyarbakrda stiklal Mahkemesinin kurulmas karar
alnmas gerekti(Aras, 2014:49-50). Mahkeme bakanlna Mazhar Mfit (Kansu) Bey,
yeliklerine ise Ahmet Sreyya (Orgeevren) Bey, Avni (Doan) Bey Ali Saip Bey, Ltfi Mfit
(zde) Bey seildi.
Ali Saip Bey ve stiklal Mahkemesi yeleri, Diyarbakra geldikten sonra Urfa, Elaz ve
Malatya gibi illerde gzlemlerde bulunmaya balad(Babakanlk Cumhuriyet Arivi (BCA),
30.010.0.0.9.56.36). Dier taraftan hkmet, bu blgede mahkeme giderlerinin karlanmas adna
devlet btesinden 2000 lira para gnderdi(BCA, 30.010.0.0.9.57.19). Ali Saip ve dier mahkeme
yeleri gzlemlerini tamamladktan sonra yarglama sreci balad. lk etapta, mahkeme, eyh Sait
syann Terakkiperver Cumhuriyet Frkas il bakanlklaryla ilikilendirme furyasna
giriti(Aybars, 2006:195-196).
Bu tutum ierisinde beliren eyh Said ile ilgili yarglamalar, 26 Mays 1925te balad.
Tutuklu olduu srada eyh Said, olayn savcs Sreyya Bey ile yapm olduu grmede aslnda
isyan gibi bir dncesinin olmadn, evresinde yer alanlarn zoruyla isyan ettiini belirterek, bu
konumalar da mahkemede aleyhine kullanlmamasn rica etti(Aybars, 2006:203). Belgelere
baklrsa Sreyya Beyin bu konuda taviz vermedii grlmektedir. Yarglamalar srasnda, en
nemli mevzu Ali Saip Beyin sanklara kar olan tutumudur. eyh Saidin yarglanmas srasnda
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

Milli Mcadelede nemli Bir ahsiyset: Ali Saip Ursava

241

Ali Saipin kanunlara aykr olarak hareket ettiini ifade eden dnemin tanklar, Ali Saipin keyfi
uygulamalarna kimsenin kar koyamadn dile getirilmitir. Bunlar arasnda Mahkeme Savcs
Ahmet Sreyya zgeevren(2007), bu konu da unlar dile getirmitir:
3 Mays 1925 gn bromda dosyalar tetkik ediyordum. Bir ara mahkeme reisinin
odasna gittim. Hkimler oturuyorlard. Daha merhaba bile demeden stiklal Mahkemesi
yelerinden Ali Saip Bey Sreyya Bey! Siz mahkememizin stiklal Mahkemesi Kanununda tasrih
edilen sulardan baka fiillere el koyup muhakeme edemeyeceklerini sylemisiniz, ite gazeteler.
Bu nasl oluyor? diye asabi bir tavrla bana sordu. Ben de olabilir kardeim. Benim gazetelerden
haberim yok. Ancak size u hususu tekrar ederim ki, stiklal Mahakimi Kanununun bu hususta kafi
sarahati ihtiva eden maddeleri bulunduu sizlerce de bilinmektedir. Ben kanun hkmlerine aykr
bir ey dnemem. Ben vazife ve salahiyetim haricindeki fiil ve hareketleri muhakeme icra ve ceza
tertip edilmesi iin asla sevkedemem. stiklal Mahkemesi, kendisine kanunen verilen kaza
salahiyetini, kanunun izdii muayyen hudut iinde istimal eder. Bu szlerim zerine Saip Bey ok
sinirlendi ve reis Mfit Beye dnerek mddeumumilik ile aramzda kanaat fark vardr. Bir ifre
yazn ben istifa ediyorum dedi. Reis ve dier ye de ona katldlar. Konu zerine uzun
mnakaalar oldu. Bir ara reis Ltfi Mfit Bey bana dnerek: Bizim dedi, milli bir gayemiz
vardr. Ona varmak iin arasra kanunun fevkine de karz(s. 56) dedi.
Yine brahim Arvasi, Ali Saipin stiklal Mahkemesi sayesinde byk karlar salad,
dier taraftan yarglamalar srasnda hi de adil olmadn belirtmitir(Arvasi, 2003 :254).
Yarglamalar srasnda eyh Said, sulamalar karsnda Ali Saipten alm olduu: stanbul
matbuatndan etkilendiim iin isyan kardm eklinde konutuu takdirde idam cezasndan
kurtulabilecei, sadece Edirneye srgnle cezalandrlaca ynndeki telkinleri eyh Saidin bu
ynde savunma yapmasna sebep olduu iddia edilmektedir(Kahraman, 2009:7). Gerekten de
eyh Said, yarglamalar srasnda isyana kendisini Tevhid-i Efkar ve Sebilr-read gazetelerini
tevik ettiini belirtmitir(Aybars, 2006: 209; Ko, 2013:163).
Yarglamalar sonras, 28 Haziran 1925 tarihinde mahkeme, eyh Said ve adamlarnn yer
ald 47 kiinin idam edilmesi kararna vard(Hakimiyet-i Milliye, 30 Haziran 1925:1). Alnan
kararn uygulanmas srasnda eyh Saidin, stiklal Mahkemesi yesi Ali Saip Beye Saib Bey,
hani ya doru sylersem, kurtaracaktn? diye sordu. Ali Saip Bey, buna karlk, bu kadar Trk
kan dklmesine, ocaklarn snmesine sebep oldun. Cezasn ekeceksin. karl verdii iddia
edilmektedir(ngr, 2011:138). eyh Saidin aslmasyla ilgili olarak Ali Saipin direk olarak
herhangi bir etkisinin olup olmad tam olarak anlalmamaktadr. Ancak yukarda ad geen
olayn tanklarna dayanlarak yaplabilecek en temel yarg, Ali Saipin, yarglamalar srasnda,
adil davranmad, devlet despotizmini ortaya koyduunu ve bilhassa kiisel karlar uruna
hareket ettii anlalyor.
Milletvekillii
TBMM kinci Dnem Kozan Milletvekilli olan Ali Saip Bey, parlamenterlii srasnda
birok olayla anld belirtilmiti. Hatta Yaar Kemalin kaleme ald nce Memed adl
romannda toprak aas ve milletvekili olan Arif Saim Bey karakterinin, Ali Saip Bey olduu iddia
edilmektedir(Kemal: 2013). Romanda Arif Saim Bey, Kozan(Adana) milletvekili ve byk toprak
aas olarak tantlmakta ve olayn kahraman olan nce Memedin dmanlar arasnda yer
almaktadr. Arif Saim Bey, halkn elinde olan topraklar, brokrasinin sayesinde kendine tapulatan
kii olarak da tantlmaktadr. Bu bilgiyi dorular nitelikte, birok kaynak da bulunmaktadr.
Bunlardan birisi de erkezlerin elindeki topraklarn zorla alndna dair Aksiyon dergisine kan
haberdir. erkezlerin ileri gelenlerinden olan zeyir Efendi, Ali Saipin Kozan Milletvekillii
srasnda sahibi olduklar topraklar zorla ve ucuza kapatmak iin devlet gcn ortaya koyduunu
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

242

Ahmet LYAS

ifade etmektedir(Aksiyon:2010). zeyir Efendi, bu konuyla ilgili olarak da mahkemelerinin devam

ettiini de bildirmitir.
Gerekten de Ali Saip Bey, Kozan(Adana) milletvekilliine seilmeden nce bu blgeye
mfetti olarak gelmi burada yapt taknlklar nedeniyle CHP merkez ynetimine ikyet
edilmitir (BCA, 30.10.0.0.9.51.6). Hatta bu ikyetler oalnca savclk harekete gemi, ancak
daha sonra halkn ikyetlerini geri almas sebebiyle dava dmtr( BCA, 30.10.0.0.9.51.43.).
Bu koullar altnda greve balayan Ali Saip, milletvekillii dneminde, ad geen
ithamlarn yannda, elinden geldiince halkn sorunlarn meclis gndemine getirmeye almtr.
zellikle Kozan blgesinde yaayan insanlarn tarmla ilgilenmelerinden dolay iftilerin
problemleri olan tohumluk ve ift hayvanat ve kyl borlarn meclis krssnden
zikretmitir(TBMM ZC, 1339:114-115). Ayrca Franszlarn yaratm olduu problemlerin zm
iin ikyetlerini gndeme getirmeye almtr(TBMM ZC, 1339:823).
Ali Saipin milletvekillii yapt bir dier il de Urfadr. III., IV., V. ve VI. Dnem Urfa
Milletvekillii yapan Ali Saip Bey, gerek milli mcadele srasnda halkla kurduu ba, gerekse
stiklal Mahkemesi bakanl sebebiyle blgede tannm bir kiiliktir. III. Dnem Urfa
milletvekillii srasnda, Ali Saip Ursava, hayvanclk nedeniyle sknt yaayan halkn
problemlerini meclis krssne tamtr(TBMM ZC, 1928: 18). Urfa V. Dnem Milletvekillii
srasnda Ali Saip, en byk darbeyi, Gaziye dzenlenmesi planlanan suikastta isminin gemesiyle
yemitir(TBMM ZC, 1336:64). Bu suikastta ismi geen Ali Saip, her ne kadar susuz olduu
ortaya ksa da, Mustafa Kemalin ona kar olan tutumu sonras iyice gzden dmtr.
Son tahlilde Ali Saipin milletvekillii yapt Kozan ve Urfada zellikle Kozanda birok
sulamayla kar karya kalmtr. Bu sulamalarda zellikle eyh Saidin yarglanmas srasnda
kendi hesabna para geirdii sulamalaryla paralellik gstermesi ilgintir. Bilhassa Kozan
Milletvekillii yapt dnemde Ali Saipin karlat sulamalarn CHP merkezine ikyet
eklinde dnmesi ve dier taraftan dnemin tanklarnn ifadeleri, ortada ciddi bir sulamann
olduu grlecektir.
Atatrke Suikast Meselesi ve Son Dnemleri
Trkiye Cumhuriyeti kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal Atatrke, lmne kadar birok
suikast dzenlenmitir. Herkesin zerinde ittifak ettii zmir Suikastndan nce Lazistan
milletvekili Hurit Beyin kez suikast giriiminde bulunduu, ancak baarsz olduu
bilinmektedir(Soyak, 1973:352; Kl, 2005: 664; Ermen, 1971: 4; zolu, 2011: 123-124).
Feridun Kandemir, hazrlam olduu Atatrke zmir Suikastinden Ayr 11 Suikast adl eserinde,
Gazi 11 suikast teebbsnde bulunduunu belirtmitir(Kandemir, 1955:5-15).
Ad zikredilen giriimlerden baka nemli bir suikast teebbs de ilerinde Ali Saip
Ursavan da bulunduu iddia edilen 21 Austos 1935 tarihli suikast teebbsdr(Hlagu,
2004:237). Olay, gazetelere 18 lk Terin(Ekim) 1935 Cumartesi gn cereyan etti. Ulus gazetesine
yansyan haberde, Suriyede Atatrke yaplmas planlanan suikast teebbsnn nceden haber
verildiinin, yaplan tahkikat sonras suikastn erkez Ethem ile Urfa Milletvekili Ali Saip Ursava
tarafndan dzenlendii ahitler tarafndan dile getirildi(Ulus, 19 Ekim 1935:1). Bu haber sonras
Ali Saipin dokunulmazl kaldrld(Bolat, 2012:9-10; TBMM ZC, 1935:102). Ali Saip, bu
ithamlar karsnda, Atatrk sayesinde her eye eritiini, bu suikast teebbs dolaysyla erkez
Ethem ile birlikte anlmasn yz kzartc olduunu belirterek masum olduunu belirtti (Ulus, 19
Ekim 1935: 6). Olay aratran Ankara Cumhuriyet Savcs B. Baha Arkan, olayn Suriyede
erkez Ethem ve Ali Saip tarafndan tertip edildiini ifade etti (Ulus, 20 Ekim 1935:1). Suikast
giriimin renilmesinden sonra tm yurtta, olay knamak iin mitingler tertip edildi(Ulus, 23
Ekim 1935:1-2). Olayla ilgili soruturma devam ederken, olayla ilgili thmet altnda bulunan Esad
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

Milli Mcadelede nemli Bir ahsiyset: Ali Saip Ursava

243

Paann kat haberleri yayld(Ulus, 24 Ekim 1935:1). Ertesi gn yaynlanan Ulus gazetesinde
ise erkez Ethemin Ummanda tutukland haberi kt(Ulus, 25 Ekim 1935:1).
Olayla ilgili olarak sknetini koruyan Gazi, genel bu konuyla ilgili herhangi bir yorum
yapmaktan kand grlmektedir. Hasan Rza Soyak, Gazinin bu suikast olayn duyduktan
sonra Ali Saipi gnl defterinden sildiini belirtmektedir(Soyak, 1973:392-397). Ali Saip Beyin
dokunulmazl kaldrldktan sonra olayla ilgili ilk dava 9 Ocak 1936da balamtr(Cumhuriyet,
10 Ocak 1936:1). Dava balad srada Ursava, iddialar reddederek olay vuku bulduu srada
Adanada olduunu, olayla ilgili iddia edilen Yahyay tanmad, sadece zeyiri tandn
belirterek susuz olduunu iddia etmitir. Ali Saip, kendini savunduu srada alad da
grlmtr(Cumhuriyet, 10 Ocak 1936: 6). Yaplan tahkikat ve olayla ilgili tanklarn
ifadelerinden sonra mahkeme heyeti, suikastla ilgili olduu ileri srlen bata Ali Saip Ursava ve
dier zanllarn susuz olduu ilan edilerek beratlarna karar verildi(Ulus, 18 ubat 1936:1).
Sonu olarak suikast teebbs ile ilgili olarak ad zikredilen Ali Saip Ursava, yaplan
tahkikat sonras beraat etmitir. Beraat sonras milletvekilliinin devam iin meclise tezkere
gnderilmitir( TBMM ZC, 1936: 64). Ancak her ne kadar Ali Saip, beraat etse de Mustafa Kemal
ile olan ilikilerin de bir soukluk baladn hatta Ali Rza Soyakn ifade ettii gibi Gazinin, Ali
Saip Ursava gnl defterinden sildiini, Ali Saipin Gazi ile grme taleplerinin, Gazi
tarafndan reddedildiini belirtmektedir.
(Soyak, 1973:400). Ali Saip Ursava, berat ettikten sonra meclis almalarna, VI. Dnem
Urfa Milletvekili olarak devam etmi ancak yakaland hastalk sonras 25 Eyll 1939 tarihinde
vefat etmitir. Vefat zerine Rza Soyer, Ali Saipin yerine milletvekili olarak seilmitir (BCA,
30.10.0.0.76.501.5).
Sonu
Milli Mcadelenin nemli kahramanlarndan biri olan Ali Saip Ursava, yaad dnem
ierisinde ok tartlan bir karakter olmutur. Gerek Urfann savunulmasnda, gerekse Kozan
Milletvekillii srasnda birok sulamayla itham edilmitir. Bu sulamalarn Cumhuriyet Halk
Partisi merkezine kadar ulatn belirtmek gerekir. Ezcmle, Ursavan sert bir karaktere sahip
olmas, dier taraftan kazanm olduu Milli Mcadele kahraman vasfn halk zerinde kullanm
olabilecei ihtimal dhilindedir. Zira Tek Parti dneminde tannm bir kimsenin yolsuzluk,
taknlk ve mala zorla el koyma gibi haberlerin dnemin basnnda geni yer tuttuu da
unutulmamaldr. Hatta yle ki Ali Saip Ursava, Yaar Kemal, nce Memed adl romanndaki,
gaddar ve acmasz milletvekili, aa durumunda olan Arif Saim Bey karakteri konumda olduu
birok edebiyat tarafndan dile getirilmektedir.
Ali Saip Beyin ad zikredilen olaylara ne kadar bulat ya da olaylarla olan ilgisi
dnemin tanklarna gre atfedilmektedir. Saip Bey ile ilgili nemli anekdotlardan biri de eyh
Said syan ile ilgili tutum ve davranlardr. eyh Said syan sonras olayn bastrlmasyla
birlikte kurulan stiklal Mahkemesinde grev alan Ali Saip, gerek savc Ahmet Sreyyann,
gerekse eyh Saidin ifadelerine gre, mahkeme srasnda tutuklulara kar aalayc bir tutum
sergiledii ve hibir ekilde adil olmad, Ahmet Arvasinin ifadesine gre ise de, bu yarglamalar
srerken, mahkeme sayesinde byk karlar saladn belirtmektedir.
Ali Saipin karlat ve onun iin en byk ykm olan hadiselerden biri de Gaziye
yaplmas muhtemel suikast teebbsne adnn karmasdr. erkez Ethem tarafndan yaplmas
dnlen ve Yahya adnda biri tarafndan grevlilere bildirilen suikast giriimi sonras olaya ad
karan Ali Saip ve dier tutuklananlar tarafndan yargland. Yarglanma neticesinde susuz
olduu ortaya kan ve tahliye edilen ancak kaaklarla ilikisi yznden Mustafa Kemal
tarafndan istenmeyen adam ilan edilen Ali Saip, V. Dnem Urfa Milletvekillii devam ederken,
Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

244

Ahmet LYAS

dnemin tanklarna gre hayata ksm ve yoksulluk iinde vefat etmitir. Son tahlilde, Ali Saip
Ursava, Milli Mcadele sonras Tek Parti hkmeti sayesinde kazand nfuzu kendi lehine
kullanarak maddi ve manevi kar salamtr. Ad geen vaka ve olaylarla ilgili yaplabilecek en
arpc gerek ise Ursavan Milli Mcadele kahraman konumunu iyi tayamad sahip olduu
bu saygn karaktere ters den baz olaylara bulat ve baz anlamsz tavr ve davranlar
sergilediidir.
KAYNAKA
1-Ariv ve Gazeteler
BCA
TBMM ZC
TBMM GZC
Cumhuriyet
Hkimiyet-i Milliye
Ulus
2-Kitap ve Makaleler
ARAS, Ramazan (2014). The Formation of Kurdishness in Turkey, New York: Routledge.
ARVAS, brahim (2003). Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler Ansiklopedisi, C. VII, stanbul:
letiim Yaynlar.
AYBARS, Ergn (2006). stiklal Mahkemeleri, zmir: Zeus Kitapevi.
BOLAT, Bengl Salman (2012). 1935 Ylnda Atatrke Kar Planlanan Suikastn Basndaki
Yansmalar, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi(49):
1-32.
DEMRKREK, lkay (2011). 1980 Sonras Deiimin Inda Kadn ve Liderlik Olgusu: Tansu
iller rnei, Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora
Tezi.
ERMEN, Azmi Nihat (1971). zmir Suikast ve stiklal Mahkemeleri, stanbul: Temel Yaynlar,
stanbul.
HLAGU, Metin (2004). Mustafa Kemal Atatrke Kar Alman ve talyanlarn Dzenledii
Suikast Giriimleri, Cumhuriyetin 80. Ylna Armaan, Ankara niversitesi Atatrk
lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, Ankara: Ankara niversitesi Basmevi: 232-252.
KAHRAMAN, Asl (2009). 1912-1925 Yllar Arasnda Sebilrread Dergisinde Yaynlanan
Hristiyanlkla lgili Makaleler ve Tahlilleri, Adana: ukurova niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
KANDEMR, Feridun (1955). Atatrke zmir Suikastinden Ayr 11 Suikast, stanbul: Ekicigil
Basmevi.
KEMAL, Yaar (2013). nce Memed, C. I, II, III, IV, stanbul: YKY.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

Milli Mcadelede nemli Bir ahsiyset: Ali Saip Ursava

245

KILI Ali-Hulusi Turgut (2005). Atatrkn Srda Kl Alinin Anlar, stanbul: Trkiye
Bankas Yaynlar.
KILI, Ali (1955). stiklal Mahkemesi Hatralar, stanbul: Sel Yaynclk.
KO, Nurgl (2013). eyh Said Ayaklanmas, Turkish Studies, 8/2:153-166.
RGEEVREN, Ahmet Sreyya (2007). eyh Sait syan ve ark stiklal Mahkemesi, stanbul:
Temel Yaynlar
ZELK, smail (2003). Milli Mcadelede Urfa, Ankara: Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar.
ZOLU, Hakan (2011). From Caliphate To Secular State, California: ABC.
SAP, Ali (Yayn Tarihi Yok). ukurova Ackl Olaylar ve Urfann Kurtulu Savalar, (ev.)
Selim Ak, anlurfa: Kurtulu Matbaas.
SERTEL, Zekeriya (2000). Hatrladklarm, stanbul: Remzi Kitabevi.
SOYAK, Hasan Rza (1973). Atatrkten Hatralar, C. I, stanbul: YKY.
TBMM Albm 1920-1950 (2010). C. I, Ankara: TBMM Basn ve Halkla likiler Mdrl
Yaynlar.
TRKER, Hasan (1998). Basn zgrl Tartmalar, Cumhuriyetin lk Yllarnda Ankarastanbul Tartmas,Toplumsal Tarih, (53):15-23.
Urfa 1973 l Yll (1974). stanbul, Kemal Matbaas.
NGR, Uur mit (2011). The Making of Modern Turkey, UK: Oxford University Press.
3-Makaleler ve Lisansst Tezler
BOLAT, Bengl Salman, 1935 Ylnda Atatrke Kar Planlanan Suikastn Basndaki
Yansmalar, Ankara niversitesi Trk nklp Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi, S.
49, Bahar 2012, ss. 1-32.
DEMRKREK, lkay, 1980 Sonras Deiimin Inda Kadn ve Liderlik Olgusu: Tansu iller
rnei, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Ankara,
2011.
HLAGU, Metin, Mustafa Kemal Atatrke Kar Alman ve talyanlarn Dzenledii Suikast
Giriimleri, Cumhuriyetin 80. Ylna Armaan, Ankara niversitesi Atatrk lkeleri ve
nklp Tarihi Enstits, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, 2004, ss.232-252.
KAHRAMAN, Asl, 1912-1925 Yllar Arasnda Sebilrread Dergisinde Yaynlanan
Hristiyanlkla lgili Makaleler ve Tahlilleri, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Adana, 2009.
KO, Nurgl, eyh Said Ayaklanmas, Turkish Studies, Volume 8/2, 2013, s. 153-166.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015

246

Ahmet LYAS

Citation Information/Kaynaka Bilgisi

LYAS, A., Milli Mcadelede nemli Bir ahsiyset: Ali Saip Ursava/A Noteworth Person
During The National Struggle: Ali Saip Ursava, TURKISH STUDIES -International
Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 13082140, (Prof. Dr. efik Yaar Armaan), Volume 10/9 Summer 2015,
ANKARA/TURKEY,
www.turkishstudies.net,
DOI
Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7470, p. 235-246

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 10/9 Summer 2015