TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ, BİRİNCİ DÖNEM

KIRŞEHİR MEBUSLARI (1)

*Yrd. Doç.Dr. Yaşar ÖZÜÇETİN

GİRİŞ

Tarihimizde millet olarak pek çok olaylar, gelişmeler yaşandı. Osmanlı

İmparatorluğu’nun çöküş dönemi ile ortaya çıkan sıkıntı ve imkansızlıklar içinde
büyük savaşlar geçirildi. Ülke ve millet varlığımızı tamamen ortadan kaldırmaya
yönelik saldırılara maruz kalındı.
XIX.yüzyıl başlarında Sened-i İttifakla başlayan, I. ve II. Meşrutiyetle
olgunlaşan siyasal şuurlanma, Türk milletinin varlığını hedef alan büyük, son saldırı
karşısında “millet esas”lı parlamentonun kurulmasıyla üst noktasına ulaştı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi “Türk Milletinin asırlar süren arayışlarını özü ve
bizzat kendisini idare etmek şuurunun canlı bir timsali” olarak toplumsal hayatın temel
ve vazgeçilmez kurumu oldu.1
Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci Dönem (1919-1923)’in inkılâpçılığı, Türk
inkılâpçılığı, Türk tarihinde ilk kez millî hakimiyet ilkesini, siyasî ve hukukî temel
edinmesi, bu günkü devlet ve hükümet şekil ve sistemimizi açık bir şekilde
belirlemiştir. Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi kuruculuk vasfına da sahip
olmuştur.2
Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, milletimizin yüksek yöneticilik
yetenekleriyle bağımsız yaşama iradesinin bütünleştiği yüce bir organdır.
Türk siyasî tarihinde müstesna bir yeri olan Birinci Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nde farklı mesleklerden gelen, kalpleri Millî mücadele aşkı ve vatan sevgisiyle
dolu pek çok mebus yer almıştı.
Ülkenin paylaşılmasının planlandığı,tatbikata geçildiği limanlarına , yollarına el
konulduğu, ordularının dağıtıldığı, ülke ufuklarını kara bulutların sardığı bütün ümit ve
kurtuluş kapılarının kapandığı o zor günlerde Mustafa Kemal Paşanın etrafında
kenetlenen ve ülkemizi içinde bulunduğu durumdan başarı ile kurtaran yürekli,
vatansever, saygıdeğer üyeleri olmuştur.3
Türk devletinin yeniden kuruluşunda kutsal görev ifâ eden çeşitli bölgeleri
temsil ederek Türkiye Büyük Millet Meclisinde yer alan bu saygıdeğer insanlar
arasında yedi Kırşehir mebusu da bulunmaktadır.

* GÜ. Kırşehir Fen-Edebiyat Fakültesi

1
Türk Parlamento Tarihi, Millî Mücadele ve T.B.M.M. I.Dönem, 1919-1923. III.Cilt, I.Dönem
Milletvekillerinin Özgeçmişleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yay. s.III; İhsan Ezherli, Türkiye
Büyük Millet Meclisi (1920-1992) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920) TBMM Kültür ve Sanat
Yay. s.1; Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul 1978, s.147-148; Yavuz Ünsal, Atatürk,
İmparatorluktan Milli Devlete, Ankara, 1990, s.4-6; Afet İnan, Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi,
Ankara, 1973, s.25-26
2
Tarık Zafer Tunaya, Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük,2.B. İstanbul, 1981, s.208-209.
3
Geniş bilgi için bkz Samet Ağaoğlu,Kuvay-ı Milliye Ruhu, I. Büyük Millet Meclisi, 3.B. İstanbul,1975.;
Devletimizi Kuranlar, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi 65.yıl, Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii, s.5-7.
;Yaşar Özüçetin,” Türkiye Büyk Millet Meclisi Birinci Döneminde Maarifciler” Atatürk Araştırma Merkezi
Dergisi, C.XIV,S.42(Türkiye Cumhuriyeti’nin 75.Yılı Özel Sayısı,), 1998,s.872.
 Kırşehir, Millî mücadelenin sevk ve idare edildiği, Türkiye Cumhuriyetinin kalbi
olan Ankara’ya yakınlığı, devlet yollarının üzerinde bulunuşu itibariyle önem arz
etmektedir.4
Kırşehir, 1919 yılında önsezileri ile Mustafa Kemal ve arkadaşlarına ruhundan
gelen sevgiyi bütün gücüyle göstermiş, Mustafa Kemalin Heyet-i Temsiliye Başkanı
olarak ülkeyi içinde bulunduğu durumdan kurtaracağına inanmış, Mustafa Kemal
kervanına katılıp, bağlanmıştır.5 Zira Mustafa Kemal’in Samsuna ayak basması,
Erzurum ve Sivas Kongrelerinin yapıldığı haberinin Kırşehir’e ulaşması neticesi
halkta uyandırdığı ümit ile “Müdafa-ı Hukuk Cemiyeti”ve “Kırşehir Gençler Derneği”
kurulmuştu.
Mustafa Kemal, 24 Aralık 1919’da Kırşehir’e geldiği zaman Heyet-i Temsiliye
Başkanı sıfatıyla cevap olarak irad ettiği; “Aziz ve mübarek vatanımızı kurtarmak için
bütün münevverlerin, herkesin hazır olması lâzımdır.” Şeklindeki sözlerine
Kırşehirliler,”hazırız,hazırız...” diye bağırarak karşılık veriyorlardı.
Kırşehirliler, bağımsızlık yolundan ayrılmayıp, kendi çevrelerinde çıkan
ayaklanmaların bastırılmasında büyük rol oynadılar. İstiklâl Savaşının nihaî zafere
ulaştırılmasına kadar kendilerini vatanın hizmetinde gördüler ve saydılar.6
. I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni kapsamı içerisinde Türkiye Büyük
Millet Meclisi Birinci Dönem Kırşehir Mebusları’nın genel ve kişisel durum ve
yaşamları bu araştırmada değerlendirilmeye çalışılmıştır.

AHMET CEMALLETTİN ÇELEBİ EFENDİ

1862 (1278) de Nevşehir ili Hacıbektaş ilçesinde doğdu.7 Hacıbektaş Veli

Şeyhi Feyzullah Çelebinin oğlu olup, anasının adı Kenziyedir. Babasının vefatı
üzerine 1876(1292) tarihinde Hacıbektaş’ta çelebilik unvanını aldı. Hacıbektaş’ta
bulunan medresede yedi yıl müderrislik yaptı. 1909 yılında davet üzere İstanbul’a
giderek padişahla görüştü. 1917 yılında kendi çevrelerinde bir alay oluşturarak
başına geçti. Oluşturduğu bu milis kuvveti ile Doğu cephesinde Ruslarla savaştı.8
Millî mücadelede Mustafa Kemal Paşanın yanında yer aldı. Heyet-i Temsiliyenin
Ankara yolculuğu sırasında 22 Aralık günü Mustafa Kemal ve arkadaşları ile birlikte
Hacı Bektaş’da Cemalettin Efendi ve Hacı Bektaş Dede Postu Vekili ( Niyazi Salih
Baba )’da bulunuyordu. Bu arada Mustafa Kemal Paşa, Çelebi Cemalettin Efendi ile
görüştü. Paşa, Cemalettin Çelebi’nin Kuvay-i Milliye’ye taraftar olduğuna dair söz
aldı. Çelebi Efendi, adamlarına derhal lazım gelen talimatı vereceğini vaat etti.
Paşanın, vaziyet ve girişilen mücadele hakkında verdiği ayrıntılar Çelebi’nin dikkatini
çekti. Çelebi daha ileriye giderek Cumhuriyet taraftarlığını ortaya koydu. Paşa,
zamanı olmayan bu önemli mesele için olumlu ya da olumsuz bir cevap vermeyerek

4
Cevat Hakkı Tarım, Kırşehir Ansiklopedisi, (Tarih-Coğrafya-Etnografya ve Biyografya Sözlüğü), Sevinç
Matbaası, Ankara, 1960, s.15.
5
Sırrı Kardeş,Heyet-i Temsiliye ve Mustafa Kemal KIRŞEHİR’DE, Ulus Basımevi , 1950, s.4.;Ethem
Basınoğlu, Çeşitli Yönleriyle Kırşehir, Filiz Yay. Kırşehir, 1981. s.44.;Kırşehir İl Yıllığı 1973, Kırşehir İli
Cumhuriyetin 50. Yıl Yay. S.1 Tarih Bölümü.
6
Kardeş, a.g.e.,s.9.;Basınoğlu,a.g.e.,s.44-45,50.
7
Doğum yeri olarak Kırşehir ili Mucur ilçesi Hacıbektaş Bucağı olduğu belirtilmekte olup, ayrıca doğum tarihi
Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, III.Cilt, Birinci Dönem
Milletvekillerinin Özgeçmişleri, adlı eserin 647,648. sayfalarında doğum tarihi 1864 (1280) olarak, ölüm tarihi
de 20 Ocak 1923 olarak geçmektedir.;Millet Meclisi Üyesi, Hal Tercüme Kağıdı Örneği 275.
8
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 275.
tedbirli bir surette görüşmeyi idare etmişti.9 Ahmet Cemalettin Çelebi, TBMM’nin I.
Döneminde Kırşehir’den milletvekili seçildi. 25 Nisan 1920’deki Başkanlık Divanı
Seçiminde II. Başkan vekilliğine seçildi. Ancak 26 Nisanda Başkanlığa sunduğu bir
telgraf dilekçesiyle kendisi hakkında gösterilen iltifat ve teveccühe teşekkür ederek
devleti dış tehlikelerden kurtarmak için yüksek bir duygu ile kurulan Yüce Meclise
seçilmekten onur duyduğunu, ancak yataktan kalkamayacak derecede hasta olması
münasebetiyle bu kutsal görevi ifadan mahrum olduğuna üzüldüğünü ifade ve bu
haklı özürünün kabülü ile izinli sayılmasını istedi.Bu isteği Genel Kurul tarafından
uygun görülerek süresiz izinli sayıldığı,29 Nisan 1920 tarihli karar kendisine bildirildi.
10 Ekim 1920, 22 Nisan 1921 ve 29 Nisan 1921 tarihlerinde üç kez izni uzatıldı.10 7
Ocak 1922 tarihinde Kırşehir mebusluğu görevi devam ederken vefat eden
Cemalettin Çelebi Efendinin “Müdafaa” adlı bir eseri olup, evli ve beş çocuğu vardır.11

AHMET MÜFİT EFENDİ (KURUTLUOĞLU)

1879 (1295) Kırşehir’de doğdu. Müftü Hacı Mahmut Efendinin oğlu

olup,anasının adı Sariyedir.12 İlk ve orta öğrenimini Kırşehir İbtidai Mektebinde
tamamladı. Medreseden icazet aldı.İstanbul’a gelerek Hukuk Mektebinden de mezun
oldu. Üsküdar İskele Camii’nde müderrislik ve bir süre avukatlık yaptı. Daha sonra
Eceabat Savcılığına atandı. Meşrutiyetin ilânında, Kırşehir Müftüsü olan pederinin
vefat etmesi üzerine Boğazlayan Ceza Reisliğine terfi ettiği halde, halkın arzusuna
uyarak Kırşehir’i Ankara İl Genel Meclisinde temsil etti ve Daimi Encümen Üyeliğini
aralıksız on sene sürdürdü. Birinci Dünya Savaşının sonunda Damat Ferit Hükümeti
tarafından tutuklanarak Divan-ı Harbe verildi. Ancak bir süre sonra serbest bırakıldı.
İstanbul’da Müdafaa-ı Hukuk Teşkilâtında diğer arkadaşları ile birlikte çalıştı. Mustafa
Kemal’in Ankara’da bulunduğu bir sırada çağrılarak Ankara’ya geldi. İstanbul yanlısı
olan Ankara Valisi Muhittin Paşayı Ankara’ya bağlı bulunan Kırşehir’e sokmadı.
Kendisi gibi Kırşehir Mebusu olan Yahya Galip ( Kargı ) ile birlikte başardığı bu
hizmet “Meclisin Ankara’da toplanmasını sağlayan neticelerden biri” olarak
değerlendirildi.13 TBMM’nin Birinci Dönemi için yapılan seçimde Kırşehir mebusu
oldu. 23 Nisan 1920’de Meclisin açılışında hazır bulundu.14 İstanbul Fetvasının Millî
Hareket için arz ettiği büyük tehlike karşısında hazırlanan Ankara Fetvasını
imzalayan Millî Meclis Âzaları arasında yer kaldı.15 Mecliste Anayasa,Adalet,Şer’iye-
Evkaf, Bütçe,Tasarı ve İçtüzük Komisyonlarında çalıştı. Birinci Toplantı döneminde
Şer’iye-Evkaf ve Tasarı Komisyonlarının Başkanlığını, İkinci Toplantı döneminde
Şer’iye-Evkaf Komisyonu ile Adalet Komisyonunun Sözcülüğünü yaptı. Meclisin kabul
ettiği ilk kanun olan Ağnam Resmi Kanunu, arkadaşlarıyla birlikte yaptığı öneri

9
Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. II., Ankara, 1988 s. 494
10
Türk Parlamento Tarihi, III. Cilt. S.648.; Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 23 Nisan 1920-20 Ekim
1991,TBMM Genel Sekreterliği Yay. Ankara, 1994, s.31.
11
Hal Tercümesi Kağıdı Örneği, 275.;Devletimizi Kuranlar, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, 65. Yıl.
S.87.;Türk Parlamento Tarihi, III. Cilt. S.988.
12
Millet Meclisi Üyesi Hal Tercime Kağıdı Örneği, 277.
13
Cemal Kutay, Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevî Mimarları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Ankara
(Tarihsiz) s.308
14
Türk Parlamento Tarihi,III. Cilt, s.649.; Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 277; Ali Sarı Koyuncu, Milli
Mücadelede Din Adamları, II. Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1997, s. 96,97-155,159.
15
Ali Sarı Koyuncu, Milli Mücadelede Din Adamları I Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1997, s. 155
üzerine kabul edildi.16 Tasarı Komisyonundaki görevi sebebiyle görüşülmekte olan
tasarılar üzerinde en çok konuşan ve Genel Kurula aydınlatıcı bilgi veren
milletvekillerinden oldu.17 Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa
Hazretlerine Başkumandanlık Tevcihi Hakkındaki Kanun Münasebetiyle o, ulaşılmak
istenen millî amaç ile Mustafa Kemal’i,söylediği şu sözleri ile özdeşleştirmekte
idi;”...Efendiler, şimdi gayei millimizin bir nişanesi olmak üzere elimizde bir
bayrak bir alem vardır. O elimizdeki bayrak ilelebet omzumuzda kalacak ve
ilelebet o bayrağı muhafaza etmeye mecbur kalacağız ve buna yemin
etmişizdir.Binaenaleyh; ordumuzun gayei millimizin husulüne ve Cenabı
Hakkın lûtfu mahsusiyle zafer-i nihai elde edilesiye kadar o bayrağı omzunda
tutacağımızı ve Başkumandanlığı da Reisi Muhteremimiz Mustafa Kemal Paşa
Hazretleri uhde-i celilelerinde tecelli ettirmek suretiyle bahtiyar olduğumuzu arz
ediyorum...”18
Sakarya Savaşı sırasında hükümetin Kayseri’ye nakil kararına karşı çıkarak
kararı eleştirdi. 10 Mayıs 1921’de müdafaa-ı Hukuk Grubunun kurulmasından sonra
muhalefetteki İkinci Grupta yer aldı. 26 Ocak 1922’de ordunun bazı geri hizmetlerinin
gözetim ve yardım görevine memur edildi. Erzurum Mebusu Hüseyin Avni Bey’in 13
Kasım 1922’de izin alması sebebi ile yerine, bir süre başkan vekilliğine vekalet etti.
20 Kasım 1922’de Halife Abdülmecit Efendiye kutsal emanetleri teslim ve Meclisin
kararını götüren Kutlama Heyetinde bulundu. İstanbul’da Fatih Camiinde ilk Türkçe
hutbe okudu.19
Sadrazam Tevfik imzasıyla gelen ve müzakeresi neticesinde Osmanlı
İmparatorluğu’nun inkıraz bulup Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin teşekkül
ettiğine karar verilen telgraf dolayısıyla ise, Ahmet Müfit Efendi, millet iradesinin
Türkiye Büyük Millet Meclisinde tecelli ettiğini şu sözleri ile ortaya koyuyordu;
”...Kendi hakimiyetine sahip olan hiçbir kimsenin esaretine, hiçbir kimsenin
iradesine tâbi olmayacağını, yemin ile tevsik eden bir millet katiyen bunları
tanımaz ve başlarında hiç kimsenin tasallut etmesine razı olmaz. Eğer ki
şeklimiz hakkında bir karar vermek lâzım gelirse o kararı da yine bu millet
verir...Onun burda şu müzakerede mevzubahis edilmesi caiz değildir. Söz
katiyen bizdedir. İhtilaf,iftirak noktasına matuf emel yoktur. Biz vahdetimizi
temin etmişizdir. Vahdet teminine ihtiyacımız bulunmadığı münasebetiyle
kendilerine verilmesi lâzım gelecek cevap, hıyanet-i vataniye cürümünü irtikap
ettiklerini kendilerine bildirmekten ibarettir. Başka bir şey yoktur.”
Ahmet Müfit Efendinin, Heyet-i Murahhasanın Lozan’daki takip edeceği
hareket hakkındaki temennileri ise şöyleydi;”...Türk hükümeti denildiğinde
Avrupa’da yanlış bir fikir, yanlış bir telâkki hasıl oluyor ve yalnız biz bir Türklük
kelimesiyle diğer anasırı aleyhimize tahrik etmek ve bizim beynimize nifak ve
şikak tohumu saçmak suretiyle bizi daimi surette dahilde rahat ettirmemek için
ne kadar nifak ve şikak çareleri varsa onu yapmaktan geri kalmıyorlar. Bendeniz
bu Türk Hükümetinin şekli meşruu ile vücuda gelen Türk Hükümetinin bir misalini arz
etmek isteyeceğim ve murahhaslarımız da bu ciheti bu suretle karşılarında bulunan

16
TBMM2nin 23 Nisan 1336(1920) tarihinden 16 Nisan 1339(1923) tarihine kadar devam eden Birinci Devre
Umumi Fihristi, TBMM Basımevi, Ankara,1962, s.293.;Hal Tercüme Kağıdı,Örneği, 277.; Türkiye Büyük
Millet Meclisi Albümü, s.31.; Türkiye Büyük M illet Meclisi Kavanin Mecmuası, Cilt I., 2.B.,TBMM Matbaası,
Ankara, 1925-1341, s.1.
17
30’u gizli oturumda 212’si kürsüde olmak üzere söz olarak en fazla konuşan milletvekilleri arasındadır.; Türk
Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM, I. Dönem 1919-1923, I. Cilt, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı
Yay. s.782.;a.g.e.,III.Cilt,s.650.
18
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima Senesi 3, Cilt 21,TBMM Matbaası, Ankara, 1959,s.23, 433-434.
19
Millet Meclisi Üyesi, Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 277; Türk Parlamento Tarihi III. Cilt, s.650, 1026.
ve bunu öteden beri bir umde ittihaz eden o devletlere anlatsınlar ve desinler ki:Türk
Hükümeti bir insanın vücuduna benzer, mesela şu insanın vücudu bir
Türkiye’dir, böyle farz etsin,bunu yaşatmak için bu insanı idame ve muhafaza
etmek için daimî surette bir kalbe malik olmak lâzım gelir ki bu Türk
Hükümetinin kalbi Türklerdir. Vücudu insana bir hastalık arız olduğu zaman
doktorlar o hastalığı tedavi edebilmek için evvela kalbe kuvvet verirler. O kalbi tedavi
ederler. İşte bizim teşkil ettiğimiz bu Türk Hükümetini,yani bu kalbi, vücutta mevcut
olan diğer el, ağız, göz, dil, kulak gibi âzaları yaşatmak için takviye etmeye
mecburdur. Binaenaleyh, Türklük bu Türkiye Hükümetinin âzasından olduğundan
dolayı elinin başka bulunması onun âzasında bulunan dilinin başka şekilde
bulunması suretiyle zannetmesinler ki; onlar başka, başka ırklardır,
milletlerdir.bunları bunlardan ayrı zannetmesinler...”20
Ahmet Müfit Efendi’nin Birinci Dönem millet vekilliği sona erince Kırşehir’de
avukatlık yaptı. 15 Haziran 1958’de Kırşehir’de vefat etti. Ahmet Müfit Efendi
(Kurutluoğlu), Gâzali’nin Feysal El Teflika adlı eserinin çevirisini yaptı. Arapça ve
Farsça bilmekteydi. Evli ve dört çocuklu idi.21

ALİ (CEVDET) BEY

1884(1300) de Kırşehir- Çiçekdağ ilçesinin Bahçepınar Köyünde

doğdu.Babası İsa Efendi olup anası Fatımadır.ilköğrenimini Çiçekdağ İbtidai
Mektebi,ortaöğrenimini Kayseri Rüştiyesi ve Kırşehir İdadisinde tamamladı.22 Daha
sonra Çiçekdağ Adliyesinde Zâbit Katibi olarak devlet hizmetine girdi. Bir süre sonra
Sorgu Hakimi ve Mahkeme Üyesi oldu. Kırşehir Livası İdare Heyetine ve Genel
Meclis Üyeliğine seçildi .Sivas Kongresi toplandığı zaman Mustafa Kemal Paşaya
telgraf çekerek Millî mücadeleye bağlılığını ve hizmete hazır olduğunu bildirdi.
Kırşehir ve ilçelerinde Sivas Kongresi lehinde söz ve davranışlarda bulundu. Halkı
aydınlatıcı konuşmalar yaptı.Asker celbi ve toplaması ile ilgili faaliyetlerde bulundu.
Çiçekdağ’ın Ankara’ya bağlı bulunduğu sırada Ankara Valisi Yahya Galip Bey’in emri
ile Çiçekdağ’ında Ali Rıza, Necip Dağistan ve Hacı İbrahim Beylere başkanlık etmek
üzere Haymana’da meydana gelen olayı nasihat yolu ile önlemeye çalıştı. Ayrıca
Yozgat’ta Çapanoğlu isyanında hizmetleri görüldü. 23 Nisan 1920’de Meclisin
açılışında hazır bulundu. İktisat ve Adalet Komisyonlarında çalıştı. Aşar vergisinin
ödenmesi ile ilgili iki arkadaşı ile yaptığı önerge, 8 Aralık 1922’de 212 Sayılı Kanun
olarak kabul edildi. Mebusluğu Birinci Dönemde sona erince Kırşehir’e dönerek
çiftçilik ve avukatlıkla uğraştı. 8 Aralık 1931’de vefat eden Ali (Cevdet) Bey,evli olup
iki çocuk sahibi idi. Arapça bilmekteydi. Ailesi başlangıçta” Seçkin” , daha sonra
“Alişiroğlu” soyadını aldı. Mecliste Cevdet Bey olarak anıldığı halde kaydında
Alişirzâde Ali Cevdet olarak geçmektedir.23

20
TBMM Zabıt Ceridesi Devre I, İçtima 3, Cilt.24, Ankara, 1960, s.363-366
21
Üçüncü Oğlu Kemal Sahir Kurutluoğlu, VIII. Dönem Kırşehir Millet Vekili, 1961 Kurucu Meclis Üyesi,
1961-1966 Cumhuriyet Senetosu Üyesi Olarak Parlamentoda bulunmuş Devlet Adalet Bakanlıkları Yapmıştır;
Türk Parlamento Tarihi III. Cilt, s.650; Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü, s.162; Millet Meclisi Üyesi Hal
Tercüme Kağıdı Örneği, 277; Devletimizi Kuranlar, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, 65.Yıl, s.88.
22
Millet Meclisi Üyesi, Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 276.;TBMM Albümü, s.31.; Devletimizi Kuranlar, Türkiye
Büyük Millet Meclisi, 65. Yıl, s.87.
23
Türk Parlamento Tarihi, III.Cilt, s.651.; Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 276.
 BEKİR SITKI AĞA

1875(1291) de Kırşehir’de doğdu. Mahmut Kocaağazâde’nin oğludur.24

TBMM’nin Birinci Dönemi için yapılan seçimde, yeterli oyu alarak mebus olan Sadık
Bey’in istifa ettiğinin söylenmesi üzerine kendisinden sonra en fazla oy alan kişi
olarak hakkında tutanak düzenlenmiş, bu tutanak TBMM Tutanakları İnceleme
Komisyonunca 24 Nisan 1920’de kabul ve aynı tarihte Meclise katılmışsa da, Sadık
Bey’in milletvekilliğinden istifa etmediği ile ilgili başvurusu üzerine Başkanlık
Divanınca yapılan inceleme neticesine göre Sadık Bey’in üçüncü sırada
milletvekilliğine seçildiği, yazılı veya sözlü olarak istifa ettiğine ilişkin hiçbir kayıt
bulunamadığı anlaşılarak, durum 6 Aralık 1920 tarihinde Genel Kurul bilgisine
sunuldu. Bekir Sıtkı Ağa milletvekilliğinden düşürüldü.25 Ticaret ve taahhüt işleriyle
uğraşan Bekir Sıtkı Ağa bir ara Mal Müdürlüğü de yaptı.Halk Partisi, Tayyare
Cemiyeti ve Kızılay Üyelik ve Başkanlıklarında, Vilayet İdare Meclisi Âzalığında
bulundu.Evli ve bir çocuk sahibi olan Bekir Sıtkı Ağa, 5 Ağustos 1930’da Kırşehir’de
vefat etti.26

MEHMET RIZA BEY

1877 (1293) de Kırşehir- Kaman İlçesinin Hamit Köyünde doğdu. Cerit adlı
Türkmen aşiretinden Halil Beyin oğlu olup anasının adı Eliftir. İlk ve orta öğrenimini
Kırşehir’de tamamladı. Daha sonra ticaretle meşgul oldu.27 II. Meşrutiyetin ilan
edilmesinden sonra İttihat ve Terakki Partisine girdi.
Mütareke dönemimde, I.Dünya Savaşında Ermeni katliamına katıldığı
ithamıyla kovuşturmaya uğradı. 1919 yılı sonlarında Keskin’de Kuvayı Milliye
Teşkilâtları kurdu. Millî mücadele dönemi içerisinde Heyet-i Temsiliyenin arzusu
üzerine, İstanbul Hükümeti tarafından Ankara’ya vali olarak atanan Muhittin Paşayı
tutuklayarak Sivas’a gönderdi. Mebusan Meclisinin son dönemine Kırşehir’den
milletvekili seçildi. Bu meclisin kapatılması üzerine Ankara’da TBMM’nin Birinci
Dönemine katıldı. Millî Savunma ve P.T.T. Komisyonlarında görev yaptı.28 Yozgat
isyanının bastırılmasına memur edildi. 500 atlıdan oluşan kuvvetiyle İnegöl
bölgesinde görevlendirildi.29 Daha sonra düzenli ordunun kurulması neticesi
Meclisteki görevi ile meşgul oldu. Birinci Dönemin sona ermesiyle yasama görevi de
sona erdi. Ancak Kırşehir ve civarında Cumhuriyet rejiminin kaldırılması, devlet

24
Millet Meclisi Üyesi, Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 274.
25
Yapılan görüşmeler sonunda Cebel-i Bereket Milletvekili Faik Bey’in “Bekir Ağa seçimde yeterli oyu
almadığı halde, yeterli oy alanlarından Sadık Bey’in istifa ettiği varsayımıyla Meclise kabul edildiği, halbuki
Sadık Bey’in kesin olarak istifa etmediği şubenin incelemeye dayanan raporu ve Genel Kurulda en yetkili
kişilerin açıklamasından anlaşılmakta Sadık Bey’in milletvekilliğinin kabulü ve Bekir Ağanın
milletvekilliğinden düşürülmesi.” Hakkındaki önergesi kabul edilmişti.; Türk Parlamento Tarihi, I.Cilt, s.42.;
III.Cilt, s.652-653, 987.
26
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 274.; TBMM Albümü, s.31.; Devletimizi Kuranlar, Birinci Türkiye Büyük Millet
Meclisi, 65. Yıl, s.88.
27
Millet Meclisi Üyesi, Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 278.
28
Türk Parlamento Tarihi, III.Cilt,s.654,991.; Hal Tercüme Kağıdı Örneği,278.;TBMM Albümü, s.31.;
Devletimizi Kuranlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi 65. Yıl, s.88.
29
Hal Tercüme Kağıdı Örneği,278.; Türk Parlamento Tarihi, III.Cilt,s.1016.; Erol Seyfeli, “ Son Osmanlı
Mebusan Meclisi’nde ve TBMM’nde Kırşehir Milletvekili Keskinli (Hamitli) M.Rıza Bey” I.Kırşehir Kültür
Araştırmaları Bilgi Şöleni, (Tebliğde s.24-25).
erkanının öldürülmesi amacıyla bir ayaklanma hazırlamak, çeteler kurmak suçundan
13 Mayıs 1924’de tutuklandı. Ankara İstiklâl Mahkemesi tarafından suçu sabit
görülerek 10 Ocak 1926 tarihinde idam edildi. Mehmet Rıza Bey evli ve iki çocuk
babası olup biraz Fransızca ve Arapça bilmekteydi.30 Daha sonra ailesi “Silsüpür”
soyadını almıştır.31

MEHMET SADIK BEY (SAVTEKİN)

1874(1290) de Samsun- Çarşamba ilçesi Çay Mahallesinde doğdu. Bilal Rıza

Efendinin oğlu olup anasını adı Mü’minedir. İlk ve ortaöğrenimini Bafra İbtidai Mektebi
ve Çarşamba Rüştiyesinde tamamladı. Medrese eğitimi gördü. Arapça, fıkıh, hadis ve
feraiz ilminden icazet aldı. 30 Nisan 1902’de İstanbul Hukuk Mektebinden
şahadetname aldı. Rumeli kazalarında yapılan adlî teşkilât ile 19 Ocak 1903’de
Şelanik’in Yenicevardar Kazası Bidayet Mahkemesi Savcı Muavinliği görevinde
bulundu. 1 Temmuz 1903 - 23 Mayıs 1909 tarihleri arasında Kosova’nın Radovişte
Bidayet Mahkemesi Başkanlığı, daha sonra kendi isteğiyle değiştirilerek Selânik’in
Kesendire Kazası Bidayet Ceza Başkanlığı, Malkara Bidayet Ceza Başkanlığı, 16
Aralık 1909’da Edirne İstinaf Mahkemesi Âzalığı görevlerinde bulundu. Edirne’nin
düşman işgaline uğraması sonucu 26 Mart 1913 - 6 Ekim 1913 tarihleri arasında
görevinden uzak kaldı. 20 Ekim 1913 – 26 Ağustos 1914 tarihleri arasında Aydın
(İzmir) Vilayeti İstinaf Mahkemesi Âzalığında, 26 Eylül 1914 – 30 Temmuz 1916
tarihleri arasında Gümüşhane Bidayet Mahkemesi Başkanlığı görevinde bulundu.
1916 yılında kendi isteğiyle Düzce Savcısı, aynı yıl sonunda Kütahya İstinaf
Mahkemesi Âzası, 23 Kasım 1917’de Kırşehir Bidayet Mahkemesi Başkanlığı
görevlerinde bulundu.32 20 Nisan 1919’da İstanbul Hükümeti tarafından görevi sona
erdirildi. TBMM’nin Birinci Dönemi için yapılan seçimde Kırşehir Mebusu seçildi.33
Mecliste Dışişleri, Dilekçe, Bütçe ve Adalet Komisyonlarında görev yaptı. Ayrıca 8
Ocak 1922’de Rusya’dan gelecek yetim çocukların durumu ile ilgili kurulan Özel
Komisyonda çalıştı. Dönem içerisinde kürsüde yaptığı konuşma üç olup, bir soru
önergesi verdi. Önerdiği kanun tekliflerinden 34 (iki arkadaşıyla birlikte yaptığı) 8
Nisan 1922’de 212 Sayılı Kanun olarak kabul edildi.35
Milletvekilliği Birinci Dönemde sona eren Mehmet Sadık Bey(Savtekin) 25
Ağustos 1923’de Çankırı İstinaf Mahkemesi Savcılığına atandı. 1 Mayıs 1924’de
Çankırı Cinayet Savcılığı, 1 Temmuz 1926’da Çankırı Savcılığı görevlerinde bulundu.
20 Aralık 1927’de Kastamonu Savcılığına atandı. 21 Aralık 1929’da Aksaray Vilayeti
Mürettep Ceza Mahkemesi Başkanlığında bulundu. İsteği üzerine 1Nisan 1932’de
emekli oldu. Mehmet Sadık Bey(Savtekin), evli ve iki çocuk sahibi olup, biraz Arapça

30
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 278.
31
Türk Parlamento Tarihi, III.Cilt, s.655.
32
Millet Meclisi Üyesi, Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 279.; TBMM Albümü, s.31.; Devletimizi Kuranlar, Birinci
Türkiye Büyük Millet Meclisi, 65. Yıl, s.88.; Türk Parlamento Tarihi, III. Cilt, s.656-657.
33
Mehmet Sadık Bey (Savtekin)’in Seçim Kuruluna istifa ettiği söylenmesi neticesi kendisinden sonra en çok oy
alan Bekir Ağanın milletvekili olduğuna ilişkin tutanak düzenlenmesi sebebiyle durumu öğrendikten sonra
Meclis Başkanlığına müracaat etmesi üzerine yapılan inceleme sonucuna göre hazırlanan rapor Genel Kurulun
27 Kasım 1920 birleşiminde milletvekili kabul edildi. 6 Aralık 1920 birleşiminde de Bekir Ağanın
milletvekilliğinden düşürülmesi ile Meclise katıldı.; Türk Parlamento Tarihi,III.Cilt, s.657.
34
TBMM’nin 23 Nisan 1336(1920) tarihinden 16 Nisan 1339(1923) tarihine kadar devam eden Birinci Devre
Umumi Fihristi, s.181.
35
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kavanin Mecmuası, Birinci İntihab Devresi, Cilt I, s.250.
bilmekteydi. Fıkhın ibadet kısmından tercüme edilen eserine 1904 yılında izin
verilmemiştir.36

YAHYA GALİP BEY (KARGI)

1874(1290) de İstanbul Eyüp’te doğdu. Ali Rıza Efendinin oğlu olup anasının
adı Eminedir. İlk ve orta öğrenimini Darülfeyz İbtidai Mektebi ve Ayvansaray
Rüştiyesinde tamamladı.37 13 Haziran 1892’de Divan-ı Muhasebat Evrak Odasında
katip olarak devlet hizmetine girdi. 13 Nisan 1907’de Amasya Muhasebe Kaleminde
bir yıl kadar görev yaptıktan sonra Tokattaki görevine yeniden getirildi. 15 Ağustos
1909’da Divan-ı Muhasebat İkinci Sınıf Kâtibi oldu. 24 Temmuz – 13 Kasım 1911
tarihleri arasında Muş ve Aydın Muhasebecisi olarak görev yaptı.17 Ekim 1912 Bitlis
Defterdarlığı, 6 Mayıs 1913’te Hicaz, 10 Haziran 1914’te Halep, 17 Aralık 1916
Kastamonu Defterdarlığı görevini yürüttü. 17 Kasım 1917’de Ankara Defterdarlığına
getirildi. Ankara Valisi Muhittin Paşanın 19 Eylül 1919’da tutuklanarak Sivas’a
götürülmesi neticesi Ankara Vali Vekili oldu. Muhittin Paşa’nın tutuklanmasından
sonra ( 28 Ekim 1919 ) Ankara valiliğine İstanbul Hükümeti tarafından Ziya Paşa
tayin edildi. Ancak bu durumu Ankara’lılar kabul etmedi. Vali vekili Yahya Galip Bey,
Heyet-i Temsiliye Başkanı Mustafa Kemal Paşaya 15 Ekim’de çektiği şifreli telgrafta
şunları söylüyordu; “Biz mukaddes halkımızı, ne böyle milletin mukadderatını
bilmeyen hükümete ve ne de Sümmetedarik gönderilecek valilere terk
edemeyiz... Meclisi Mebusan teşekkül etmeden evvel, hiç bir memuriyete
hariçten kimsenin getirilmemesini geçende arz etmiştim. Mademki hükümet-i
hazıra buraya yeniden vali göndermeye kıyam etmiştir, şu halde buradaki
Hareket-i Milliye’nin söndürülmesi iltizam ediliyor demektir.
Yahya Galip ( Defterdar Vekili ) ve diğer Ankara’nın ileri gelenlerin yardım ve
destekleri sonucu, Ankara büyük bir önem kazanmış, batıda Milliyet perverler için
emin bir yer olmuş, Milli mukavemetin hareket üssü haline gelmişti.38
TBMM’nin 23 Nisan 1920’de açılmasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi
Hükümetinin ilk Ankara Valisi oldu.39 Birinci Dönem Kırşehir Mebusluğuna 22
Ağustos 1920’de seçildi.40 Türkiye Büyük Millet Meclisine 22 Eylül 1920’de katıldı.
Bütçe,Mâli Kanunlar, Şer’iye- Evkaf ve İrşad Komisyonlarında görev yaptı. Son
toplantı yılında Birinci Şubenin Başkanlığını yürüttü. Milî Eğitim Bakanlığı için
İnceleme Kurulu Üyeliği yaptı.41 Bütçe ve Mâli Kanunlar üzerinde açıklayıcı
konuşmalar yaptı. Taassuba yönelik gösterilere karşı durdu.42 Dönem içerisinde 35’i
gizli oturumda olmak üzere 166 konuşma yaptı.43 Üç soru, bir gen soru önergesi
verdi. Yaptığı kanun tekliflerinden (arkadaşları ile birlikte) biri 8 Nisan 1922’de 212

36
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 279.
37
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Üçüncü Devrede Âza İntihab olunan Zevat-ı Kirama Mahsus Muhtasar
Tercüme-i Hal Varakası, 280.
38
Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1959, s. 142.
39
Türkiye Büyük Millet Meclisine İkinci Devre-i İntihabiyede Âza İntihab olunan Zevat-ı Kirama Mahsus
Muhtasar Tercüme-i Hal Varakadı,280.
40
Kırşehir Mebusu Hakkı Behiç Bey’indaha önce seçildiği Denizli Livasını tercih etmesi üzerine boşalan bir
milletvekilliği söz konusu idi.
41
Türk Parlamento Tarihi, I.Cilt, s.300.
42
Türk Parlamento Tarihi, III. Cilt,s.658-659.; Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü,s.31.; Devletimizi
Kuranlar, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi 65. Yıl, s.88.
43
TBMM’nin Birinci Devre Umumi Fihristi, s.181,293-294,331,766-771.
Sayılı Kanun olarak kabul edildi.44 II. ve III. Dönem Kırşehir’den milletvekili, IV. V. VI.
Dönemlerde de Ankara’dan milletvekili seçildi.45 14 Mayıs 1942’de Ankara’da vefat
eden Yahya Galip Bey (Kargı) evli ve iki çocuk sahibi idi.46

SONUÇ

TBMM Birinci Devre üyeleri bir bakıma Müdafa-ı Hukuk Kongrelerinin devamı
olup, Osmanlı nazırlarının bir kısmını, telgraf memurlarını, valileri, mahkeme zabıt
katiplerini, Avrupa’da yüksek öğrenim görmüş kişileri, medrese tahsili görmüş kişileri,
komutanlarla adları karşısına rütbe olarak sadece “aşiret reisi” yazılı kimseleri bir
araya toplamış bir meclisti. Üyelerinin hepsinin birleştiği nokta, istila ordularını,
yurttan kovuncaya kadar yılmadan mücadeleyi sürdürmek yolundaki ortak
kararlılıkları idi.
Birinci Dönem mebusları, Müdafa-ı Hukuk Gruplarını teşkilâtlandırıp adeta
onlara reislik etmişler, onlar, kişisel menfaati ve iktidarı sıfıra indiren “Kuvayı Milliye
Ruhu” ile kutsal görevler ifa etmişlerdi.
Kırşehirliler, Millî Mücadelenin başlamasıyla birlikte vatanın kurtarılması için
hazır olduklarını haykırmışlar, Mustafa Kemal ve arkadaşlarına ruhlarından gelen
inanç ve bağlılıklarıyla katılmışlardı.
Milletimizin yüksek yöneticilik yetenekleriyle bağımsız yaşama iradesinin
bütünleştiği yüce bir organ olan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinde Kırşehir
Mebusu olarak; Ahmet Cemalettin Çelebi Efendi, Ahmet Müfit Edendi (Kurutluoğlu),
Ali (Cevdet) Bey, Bekir Sıtkı Ağa, Mehmet Rıza Bey, Mehmet Sadık Bey (Savtekin)
ve Yahya Galip Bey’ (Kargı) ler de görevlerini vatanseverlik duygusuyla yerine getiren
üyeler arasında idi.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci Döneminde Kırşehir Mebusu olarak
görevlerini ifâ eden bu adı geçen şahsiyetler kendi güçleri nispetinde Millî
Mücadelede yer almışlardır. Dolayısıyla bu kahramanları da tanımak her Türk’e
düşen bir görev, vazifedir.

44
Türkiye Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası, Birinci İnthab Devresi,Cilt. I, s.250.
45
Türk Parlamento Tarihi, III.Cilt, s.659.
46
Tercüme-i Hal Varakası, 280.
 KAYNAKÇA

AĞAOĞLU, Samet; Kuvayı Milliye Ruhu, I. Büyük Millet Meclisi, 3. B.

İstanbul. 1975.
BASINOĞLU, Ethem; Çeşitli Yönleriyle Kırşehir, Filiz Yay. Kırşehir, 1981.
BERKES, Niyazi; Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, 1978.
CEBESOY Ali Fuat; Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul, 1959.
Devletimizi Kuranlar, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi, 65. Yıl. Ajans- Türk
Matbaacılık Sanayii.
EZHERLİ, İhsan; Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920 –1992) ve Osmanlı
Meclisi Mebusanı (1877– 1920), TBMM Kültür ve Sanat Yay.
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 274.(Bekir Sıtkı Ağa)
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 275.(Ahmet Cemalettin Efendi)
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 276.(Ali (Cevdet) Bey)
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 277.(Ahmet Müfit Efendi)
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 278.(Mehmet Rıza Bey)
Hal Tercüme Kağıdı Örneği, 279.(Mehmet Sadık Bey (Savtekin))
İNAN, Afet; Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Ankara, 1973.
KANSU Mashar Müfit; Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber, C.II,
Ankara, 1988.
KARDEŞ, Sırrı; Heyet-i Temsiliye ve Mustafa Kemal KIRŞEHİR’DE, Ulus
Basımevi, 1950.
Kırşehir İl Yıllığı 1973, Cumhuriyetin 50. Yıl Yay.
KUTAY Cemal; Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevî Mimarları, Diyanet
İşleri Başkanlığı Yay., Ankara ( Tarihsiz ).
ÖZÜÇETİN Yaşar; “Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci Döneminde Maarifçiler”
Atatürk Araştırma Merkezi, C.XIV,S.42(Türkiye Cumhuriyeti’nin 75.Yılı Özel Sayısı),
1998 s. 871-887.
SARIKOYUNCU Ali; Millî Mücadelede Din Adamları, C.I – II, Diyanet İşleri
Başkanlığı Yay. Ankara, 1997.
SEYFELİ Erol; “Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Kırşehir Milletvekili Keskinli
(Hamitli) M.Rıza Bey” I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni, (8-10 Ekim
2003).
TARIM C. Hakkı; Kırşehir Ansiklopedisi (Tarih,Coğrafya – Etnografya ve
Biyografya Sözlüğü.), Sevinç Matbaası, Ankara, 1960.
Tercüme-i Hal Varakası, 280.(Yahya Galip Bey(Kargı)
Tunaya, T. Zafer; Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, II.B.
İstanbul, 1981.
Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919 – 1923.
I. Cilt, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yay
Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919 – 1923
III.Cilt, I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı
Yay.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü, 23 Nisan 1920 – 20 Ekim 1991,
TBMM Genel Sekreterliği Yay. Ankara, 1994.
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Birinci Devre Umumi Fihristi, TBMM
Basımevi, Ankara, 1962.
 Türkiye Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası, Cilt I, 2. B. TBMM
Matbaası, Ankara, 1925 – 1341.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 1, İçtima 3, Cilt 21,
TBMM Matbaası, Ankara, 1959.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 1, İçtima 3, Cilt 24,
TBMM Matbaası, Ankara, 1960.
ÜNSAL, Yavuz;Atatürk, İmparatorluktan Milli Devlete, Ankara, 1990