Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Univerzitet u Tuzli
Mainski fakultet

Modeliranje i simulacija 1
III godina Uvod

Dr. Salko osid

Tuzla, septembar 2011

1

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

Nastava
predavanja:
vjebe:

2 asa sedmino (3 ECTS)

1 as sedmino (laboratorijske vjebe, LV)

Provjera znanja:
Pismeni ispit - raunski zadaci (50 %)
Usmeni ispit - (usmeno ili u pisanoj formi), seminarski radovi (50 %)
Testovi (zadaci + teorija) 1-2 x u toku semestra (2 x 25 %)

Obaveze studenata:
prisustvo nastavi
testovi: 2 x 25 = 50 %
seminarski rad: 25 %

kolska 2011/2012

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

Sadraj:

1. Modeliranje uvod,
2. Osnovni pojmovi - definicije
3. Vrste greaka u procesu modeliranja

kolska 2011/2012

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Definicije osnovnih pojmova:

Primjena softverskih alata i numerikih metoda je osnova procesa modeliranja i simulacije. Modeliranje i
simulaciju su aktivnosti vezane za pravljenje matematikog modela realnog sistema i njegovu simulaciju na
raunaru.
Oblast primjene: prirodne nauke (fizika, hemija, matematika, astronomija, biologija), tehnike nauke (mainstvo,
elektrotehnika, graevina), ekonomija, medicina, psihologija...

Model : a miniature representation of something; a pattern of something to be made; an example for imitation
or emulation; a description or analogy used to help visualize something (e.g., an atom) that cannot be directly
observed; a system of postulates, data and inferences presented as a mathematical description of an entity or
state of affairs

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Modeliranje i simulacija u irem smislu obuhvataju:

Eksperimentisanje na realnom sistemu
Prikupljanje podataka o realnom sistemu
Formulisanje teorije
Programiranje numerike metode
Planiranje eksperimenta na raunaru
Ekperimentisanje programom na raunaru
Analiza rezultata dobijenih simulacijom
Oblasti primjene modeliranja i simulacije
CAD dizajn, proizvodni pogoni,
Projektni biroi, banke, pote, javne ustanove ...
Distributivne mree transport materijala
Distribucija vode, struje, gasa
Raunarski sistemi
Saobradajni sistemi (raskrsnice, luke, aerodromi)

Tok procesa modeliranja i simulacije:

Osnovne
metode modeliranja

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Cilj modeliranja i simulacije:

Eksperimentisanje sa matematikim modelom umjesto sa realnim sistemom u cilju odreivanja ponaanja
sistema ili procesa. Time se izbjegavaju opasnosti ili trokova oko eksperimenta sa realnim sistemom.
Faze u simulacijskom projektu:
Formulacija matematskog modela i programiranje:
Verifikacija i validacija:
Eksperimentisanje (simulacije), primjena rezultata:

RAZVOJ MODELA
TESTIRANJE
EKSPLOATACIJA

Preporuke u izradi matematikog modela

Definisati jasnu granicu sistema sa okolinom obuhvatiti pojave od interesa, izostaviti nebitne detalje
Ne praviti suvie detaljan i sloen model
Pokuati razgraditi model na komponente cjeline, pojedinane funkcije koje je lake programirati
Koristiti provjerene metode za razvoj algoritama i programa standardne biblioteke
Logiki i kvantitativno provjeriti ispravnost modela (verifikacija i validacija)

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Analogno modeliranje (analogni modeli)

Osnovni zadatak modeliranja:

Poznat je matematiki model sistema sa svim parametrima, odredi kako de se sistem ponaati pri
promjeni parametara
Inverzni zadatak:
poznato je ponaanje sistema (posmatranjem, mjerenjem u nekoliko stanja), odredi parametre
modela (identifikacija)
Upravljanje: odredi potrebne upravljake veliine da bi se sistem iz jednog stanja preveo u drugo
7

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

SOFTWARE

MATLAB
MAPLE
MATHCAD,
MATHEMATICA
IMSL
LAPAC, BLAS, NAG

Vlastiti programi fortran

FEM programi

SIMULINK, MAPLESIM simulacijska okruenja za modeliranje

Klasian pristup modeliranju:
Definii matematski model problema (sistem jednaina)
Rijei sistem, manipulii (simuliraj) sa raznim ulazima
(parametri jednaina)
Vizualiziraj rezultat
Procijeni tanost, donesi zakljuke, popravi model, optimiziraj ...

kolska 2011/2012

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

SIMULINK, MAPLE SIM

Izaberi standardne komponente koje ine model
Definii blok dijagram sistema koji predstavlja veze izmeu komponenata i blokova
Matematski model (jednaine) se generiu automatski
Rijei sistem, manipulii (simuliraj) sa raznim ulazima
Vizueliziraj rezultat
Procijeni tanost, donesi zakljuke, Optimiziraj model ...

Prednosti primjene simulacije:

Trokovi: Eksperimentisanje sa stvarnim sistemom zahtijeva odgovarajuda sredstva koja u zavisnosti od
problema mogu biti znatna. esto je neophodno prekinuti rad sistema kako bi se izvrila mjerenja ili probale
nove ideje. Ovo moe dovesti do visokih trokova. Raunarska simulacija ne stvara dopunske trokove ovog tipa.
Vrijeme: Eksperimentisanje sa stvarnim sistemom (sklopom, elementom, mainom) zahtijeva dosta vremena.
Potrebno je imati dovoljan broj uzoraka tj. ponavljati eksperimente vie puta. Takoe npr. kod pradenja habanja
potrebno je dosta vremena dok se uoe bitne promjene. Numerika simulacija moe se obaviti za znatno krade
vrijeme, u zavisnosti od raspoloivih raunarskih resursa i veliine modela. Ovo omogudava da se nove ideje
bre provjere i da se starta sa rekonstrukcijom ili novim proizvodom za krade vrijeme to je u trinim uslovima
posebno bitno.

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Upravljanje eksperimentalnim uslovima: Na stvarnom fizikom sistemu je u odreenim uslovima teko

ostvariti ponovljivost rezultata npr. opteredenje stvarne konstrukcije je sloena vremenska funkcija
esto sa sluajno promjenjivom varijablom tako da se svako mjerenje odvija u razliitim uslovima
opteredenja. S druge strane, kod numerike simulacije mogude je iste uslove ponavljati neogranien broj
puta.
Stvarni sistem jo ne postoji: esto je u fazi dizajna potrebno eksperimentalno provjeriti neku
konstruktivnu varijantu dok prvi prototip proizvoda jo nije izraen. Ovo bi zahtijevalo izradu modela ili
mjerenje na slinom ali ne i istom sistemu (skopu) tako da rezultati nebi bili potpuno adekvatni.
Numerika simulacija nema problema ovog tipa.
Osnovni nedostaci simulacije: Osim navedenih prednosti, simulacijski model moe imati i uvijek i ima
odreenih nedostataka. Osnovni nedostatak je razvoj i cijena odgovarajudeg simulacijskog software-a.
Savremeni programski paketi za numerike simulacije su skupi. Osim cijene programa, drugi osnovni
nedostatak je potreba za strunjacima iz te oblasti. Uoavanje problema, definisanje problema, izrada modela,
simulacija i analiza rezultata zahtijevaju posebna znanja i vjetine ako da ih moe kvalitetno izvriti samo
specijalizovano osoblje. Tredi nedostatak simulacije moe biti preuvjerljivost tj. apriorno prihvatanje rezultata
simulacije kao apsolutno pouzdanih. Tako, npr. proizvoai komercijalnih programa za MKE analizu nastoje u
najvedoj mogudoj mjeri automatizovati proces izrade modela i analize i tako ga uiniti dostupnim za izvoenje
manje specijalizovanom osoblju. Ovo ima za posledicu da se vrlo esto naponsko-deformacione analize
obavljaju inenjeri bez stvarnog poznavanja fizike problema, iskustva i osjedaja za realnost. Rezulatati
numerikih simulacija provedenih u prethodno opisanim uslovima su krajnje upitni.

10

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Modeliranje i simulacija 1, III godina

kolska 2011/2012

Verifikacija i validacija numerikog modela

Osnovni cilj modeliranja je mogudnosti predvianja ponaanja sloenog sistema bez potrebe eksperimentalnog
ispitivanja. Zbog toga je potrebno izvriti validaciju modela, dokazivanjem da numeriki model sa dovoljnom
tanodu predvia ponaanje realnog sistema. Ako su ulazne veliine simulacijskog modela ekvivalentne sa
ulaznim veliinama realnog problema tj. ako se zadaju ista geometrija, iste karakteristike materijala, isto
opteredenje i isti granini uslovi, ukoliko je simulacijski model validan, onda de izlaz simulacijskog modela biti
dovoljno blizak izlaznim veliinama realno modela.
GREKE U PROCESU MODELIRANJA i SIMULACIJE
Greka modeliranja
Numerika greka
Greka programiranja

Literatura:
1.
2.
3.
4.

M.Jurkovi: Modeliranje inenjerskih procesa Biha, 1997 god.

. Zrni: Metode optimizacije u projektovanju, MF Beograd 1996 god.
J. Hoffman, "Numerical methods for engineers and scientists", Marcel Dekker 1996 god.
H. Gould: Introduction to computer simulation methods Addison Wesley 2005 god.

11