Professional Documents
Culture Documents
Sankalpa Kalpadruma - CONVERSION
Sankalpa Kalpadruma - CONVERSION
sa~Nkalpa-kalpa-drumaH
shrI-dhAma-navadvIpa-nivAsi-paNDita-shrI-shacInandana-gosvAmi-bhakti-ratnakRRita-vimalA-nAmnI-tIkayA sahitaH |
Version 1.00 (Oct. 24, 2007)
Version 2.00 ()
shrI-rAdhA-dAmodarAbhyAM namaH1
(1)
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha dvitIyam api pratIyamAnaM nirmAmi: shrI-kRRiSNa iti | shrIr atra rAdhA | eSA hi
shrIpradhAnatayA sAdhayiSyamANatAyAM nirAbAdhA | tad-anantara-kRRiSNashabdash cAtra shabda-brahma-gUdha-para-brahma nanda-nandana-vAcakatAyAM
rUDhaH | tena, "he shrI-rAdhAkhya-svarUpa-shakti-yukta-kRRiSNa" ity arthash ca
nirvyUdhaH |
kRRiSNa iti
kRRiSir bhU-vAcakaH shabdo Nash ca nirvRRiti-vAcakaH |
tayor aikyaM paraM brahma kRRiSNa ity abhidhIyate ||
iti pramANa-jJNAta-caraH kRRiSNa-shabdas tv atra yoga-puraskRRita-rUDhitayA tatparaH | bhUr iti bhAva-kvib-anta-tA-karaH | sa cAyaM bhAva-shabdavad dhAtv-arthamAtratA-dharaH | dhAtv-arthash cAtrAkarSaNam, tad eva sphuTam AptatayAptamanasAm AkarSaNam | tatash ca bhinna-padArthatayAvagatayor dayitayor iva tayor
aikyaM yoga eveti tad-yukta AnandaH sarvAkarSakAnanda ity artha evAmandaH |
paraM brahma iti, narAkRRiti paraM brahma [bRRihat-sahasra-nAma-stotra,
brahmANDa-purANa] iti hi prasiddhiH | yoga-puraskRRita-rUDhatopagUDhatayApi shrInanda-nandanam eva vakti tac-chabda-shaktir iti vyakti-siddhish ca | tad etad
abhidhIyate cAbhidhIyate iti | tasmAd eva tadIya-svabhAva-visheSa-bhAvanArtham eva
punar-uktir iyaM yuktiM yunakti |
caitanya iti | "he sarva-prakAshaka! sad-rUpatayA sarvAshraya-svarUpa!" tad-rUpatA ca
vipashcidbhir avagatA, sac-cid-Ananda-rUpAya kRRiSNAyAkliSTa-karmaNe [go.tA.u.
1.1] iti tApanIya-nAndIni-shamanAt | tvayy eva nitya-sukha-bodha-tanau [bhA.pu.
10.14.2] iti shrI-bhAgavatIya-brahma-stave nigamanAc ca |
sa-sanAtana-rUpaka iti, "he sanAtanena sadAtanena sva-svarUpam anubhavadbhir api
sunirUpaNa-rUpeNa saha vartamAna! tena sva-bhakti-vitta-cittam anuvartamAna!"
gopAla-raghunAthApta-vraja-vallabha iti, "gopAleSu ye raghavo laghavo, ye ca nAthA
mukhyA iti vikhyAtagAthAs, tair Aptasya vrajasya ballava-tallaja-vrajasya vallabha!" kiM
vA, "gopAlAnAM laghur iSTaH, sa ca nAthash ca yas, tasya sambodhanaM triSv iSTelpe
laghur iti nAnArtha-varga-labdha-bodhanam | Apta-vraja-vallabha iti "Apta-vrajAnAM
svajana-samUhAnAM vallabha! pareSAm alabhya-sat-prabha!"
atha tRRitIyam api sambhRRitIkaravANihe shrI-kRRiSNa iti | shrIr atra ca paramapreyasISu shreyasI rAdhA, tatas "tad-yuktatayA madhura-lIlAyAm asaMkIrNa! he
kRRiSNa-caitanyAkhya-bhaktAvatAra! tAdAtmyApannatayAvatIrNa! he sanAtanarUpAbhyAM paramAnurakta-subhaktAbhyAM saha vidyamAna! he gopAlaraghunAthAbhyAM tat-tan-nAmAbhyAm api subhaktAbhyAm AptaH prApto yo vrajas,
tasya vallabhatayA sarva-vidyamAna! mAM pAhi, mat-pAlakatAM yAhIti ||1|| (atra
gopAla-campvAH prathama-catuH-paricchedAH TIkA-rUpeNa adIyanta).
Page 2 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[tribhiH kulakam]
guNavattamosAv eva trAtA | yadi te sva-trANecchA, tarhi tam Ashraya | sarve tam
evAshrayante | bhrAtar iti sneha-sUcakaM sambodhanam iti kulakam ||9||
Page 6 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 7 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yaH pUjita-pada-kSepa-kUjita-smita-rociSAm |
shobhayA lobhayAmAsa bAlikAH kula-pAlikAH ||19||
yaH pUjita iti | yaH pUjita-pada-kSepo manohara-caraNa-cAlanaM,
kUjitaM kaNTha-dhvaniH, smitam iSad-dhAsyaM, rociH kAntiH, eteSAM
shobhayA lAvaNyena kula-pAlikAH kulaM pAlayanti yAH, tA bAlikAH
Page 8 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kanyakAH kulavatIr lobhayAmAsa | kRRiSNasya pUjita-pada-kSepAdishobhayA jAtAnurAgAs tA abhavan ity arthaH ||19||
Page 9 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 12 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[mahA-kulakAntar yugmakam]
yaH shukena kRRiSNe'rpitAtma-suhRRid-artha-kalatra-kAmA iti dashama-skandhastha-soDashAdhyAye dashama-shlokena prashocya shokaM prakAshya procya
kathitvA AbAla-vRRiddha-vanitAs tatraiva skandhe'dhyAye paJNca-dasha-shlokena
vraja-premAspadatvena ittham evaM-prakareNa IritaH kathitaH ||47-48||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 16 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yas tA iti | yo nitya-preyasIH vraja-ramA vraja-lakSmIH mahA-laksmIH cira-siddhapraNayinIH kutukAtmanA kautuka-svabhAvena lIlA-shaktyA mAyayA anyathAbhAnaM para-bhAryAtvaM nItA prApitA | guptaM rahasi araJNjayat ramayAmAsa,
gupte hi rasa-poSaNaM bhavatitarAm iti rasa-shastra-sammatir iti ||58||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yaH kAnana iti | yaH shrI-kRRiSNaH kAnane vane sudIrghAhe nidAghe sudIrgham
ahar yasmin tasmin nidAghe grISme, grISme hi dina-mAna-vRRiddhir bhavati, kRRitakelikaH krIDA-paro babhUva | aparAhNe preyasInAM sva-kAntAnAm Anandam
AhlAdaM vidadhe janayAmAsa iti ||67||
[pUrvavad yugmakam]
gopInAm iti | sAyAhne govinda-darshane sati gopInAM paramAnanda AsIt, yAsAM
gopInAM yena kRRiSNena vinA kSaNaM yuga-shatam iva abhavat ||68||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 23 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 25 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[pUrvavat tribhiH]
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[pUrvavad yugmakam]
yaH snigda-smitatayA iti | yaH shrI-kRRiSNaH snigdha-smitatayA, snigdhaM ruciraM
smitaM ISad hAsaM yasyAM tayA dRRiSTyA pIyUSa-kalpayA sudhA-tulyayA vAcA
vAkyena, tad-vAkya-shravaNena sudhAsvAdo bhavati iti bhAvaH | anavadyena
manojJNena caritreNa shIlena shrI-niketena shriyAH lakSmyA niketaH vAso yatra
tathA-bhUtena AtmanA sharIreNa, AtmA yatna-dhRRitir buddhiH svabhAvo brahma
varma ca ity amaraH |
imaM lokaM pratyakSa-lokaM amuM lokaM divya-lokaM sutarAM kaumutyena vrajam
api ramayan asau datta-kSaNa-strI-kSaNa-sauhRRidaH dattaH kSaNa utsavaH
yAbhiH, tAH striyaH, tAsAM kSane sauhRRidaM yasya saH | kSaNadayA rAtrau,
kSaNam utsavaH dadAti yA sA kSaNadA rAtriH, triyAmA kSaNadA kSapA ity amaraH |
tayA reme krIDitavAn | pUrvavat yugmakaM ||108-109||
kiJNcit tad-vyakti-vAtAli-lajjA-vIci-vicAlitaH |
kaMsa-ghAta-miSApAta-nijecchAbhAsam AgataH ||112||
Page 29 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sarvAnanda-pradAnanda-kandas tat-tad-guNAvaliH |
sarva-parvada-mAhAtmyAd varaH sarvata IshvaraH ||117||
Page 30 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 31 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
dRRiSTiH prati-sudhA-vRRiSTi-prabha-sundaratA-prabhA |
varNAnAM syanda-di~N-mAtra-karNAnanda-kara-svaraH44 ||119||
yasya shrI-kRRiSNasya sarvAn prati dRRiSTiH sudhA-vRRiSTi-prata-sundarataprabhA, sudhA-vRRiSTi-prabhA sudhA-varSaNa-tulyA yA sundaratA, tayA yuktA prabhA
yasyAH sA, tathA-bhUtA bhavati | idAnIm svaraM varNayatiyasya svaraM varNanAM
ka-kArAdInAM syanda-mAtreNa uccAraNa-mAtreNa karNAnanda-karaH shravaNasukha-janakaH ||119||
sva-sparshi-sparshanA-sparshAd vishva-tApApayApanaH
|
jagataH shucitA-dhAma nAma-dhAma-smRRitIDitaH ||121||
yaH shrI-kRRiSNaM sva-sparshi-sparshana-sparshAt svasya shrI-kRRiSNasya
sparshaH vidyate yasya sa sva-sparshI, asty artha in, tasya sparshanaM vidyate yasya
sa sva-sparshi-sparshanaH, tasya sparshAt sa~NgAt vishvasya nikhIlasya
tApApayApanaH tApa-kSaya-kArakaH | punaH kim-bhUtaH ? jagataH akhilasya
shucitA pavitratA, tasyA dhAma Ashraya-sthalaM, nAma-dhAma nAmnA saha dhAma
nAmA-dhAma, tasya smRRityA IDitaH stutaH, tasya nAma-dhAmnoH smaraNena
sarvApac-chantir bhavati iti bhAvaH ||121||
ananta-saccidAnanda-jyotir-dyoti-kalevaraH |
vapur-aMshukayor aMshu-sampad viSNu-ramA-jayI ||122||
yaH shrI-kRRiSnaH ananta-saccidAnanda-jyotir-dyoti-kalevaraH anantena
anavacchinnena saccidAnandena jyotiSA kAntyA dyoti dIptimat kalevaraM gAtraM yasya
tathA-bhUto bhavati iti sheSaH | vapuH sharIraM aMshukaM pItAmbaraM, tayoH
aMshur eva sampat RRiddhiH, tayA viSNuH vaikuNTha-patiH, ramA tat-patnI kamalA,
etayoH jayI ||122||
Page 32 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
jagad-bhUSaNa-shobhA-bhRRid-vibhUSaNa-vibhUSaNaH
|
tUrNaM yathA-ruci-vyApi-ruci-vIrya-guNAkRRitiH ||123||
jagad-bhUSaNa-shobhA-bhRRid-vibhUSaNa-vibhUSaNaH, jagataH bhUSaNashobhA bibharti yad vibhUSaNaM ala~NkAraH, tasya vibhUSaNaH bhUSita-kArakaH |
punaH kim-bhUtaH ? tUrNaM yathA-ruci-vyApi-ruci-vIrya-guNA-kRRitiH, tUrNaM
jhaTiti yathA-ruci rucim anatikramya iti yathA-bhilASaM vyApnoti, ruciH kAntiH, vIryaM
parAkramAH, guNaH dayAlutA, AkRRitiH gAtra-saMgaThanaM yasya etAdRRik saH,
ruci-vIrya-guNAkRRiti-prakAshaka iti bhAvaH ||123||
lakSmI-dRRik-pakSma45viSkambhi-lakSma-lakSitavigrahaH |
sha~Nkha-cakrAdi-cihna-shrI-durnihnava-nija-sthitiH ||
124||
lakSmIH kamalA, tasyAH dRRishoH nayanayoH pakSmaNAm netrAvarakAgralomnAM viskambhi avarodhakaM lakSma cihnaM, tena lakSitaH vigrahaH sharIraM
yasya saH | punaH kim-bhUtaH ? sha~Nkha-cakrAdi-cihna-shrI-durnihnava-nijasthitiHsha~Nkha-cakrAdIni cihnAni, teSAM shriyaH tAbhiH durnihnavAH durgopyA
nijasya svasya sthitir yasya saH | sha~Nkha-cakrAdi-cihnaiH abhijJNA bhaktAs taM
suSThu avagacchanti iti bhAvaH ||124||
vilAsa-hAsa-lIlAsya-kRRita-lAsya-kalA-jayaH |
vikAra-rahitAkAraH sphurat-prema-vikAravAn ||126||
Page 33 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tucchopakAritA-bindu-sindhu-kArI kRRitajJNataH |
sudRRiDha-vratatA-vrAta-trAta-shashvad-anuvrataH ||
130||
Page 34 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nija-maryAdayA baddha-shruti-maryAda-ceSTitaH |
ceSTitaM tAvad AstAM tad-dRRiSTa-mAtras tathA guNaH
||131||
nija-maryAdayA nija-sAmarthyena baddha-shruti-maryAda-ceSTitaH baddhaM
shruteH maryAdAyAM ceSTitaM yasya saH, bhavati iti sheSaH | tasya prabhAvam Aha
tasya ceSTitaM tAvad AstAm tad-dRRiSTi-mAtras tathA gunaH, tasya bhrUbha~NgyA sarve sva-mArge tiSThanti iti bhAvaH ||131||
dhIratA-sthiratA-shobhi-vIratA-niratAntaraH |
kSAntyA dAntyA ca shAntyA ca saha kAntyA svayaM
vRRitaH ||133||
punaH kIdRRig ? dhIratA-sthiratA-shobhi-dhIratA-niratAntaraHdhIratA
vivekitvaM, sthiratA manaH-kAyayoH dhairyaM, tAbhyAM shobhinI yA vIratA utsAhashIlatA, tayA nirataM vyAptaM antaraM yasya saH | punaH kIdRRik ? kSAntyA kSamAguNena, dantyA dama-guNena, shAntyA shama-guNena, kAntyA dIptyA saha
svayaM vRRitaH, shAlInatA-paripUrNo'yaM bhAvaH ||133||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
mAnya-sAmAnya-vardhiSNu-mAnyatA-kriyatA-priyaH50 ||
134||
dharmash ca dAnaM ca, tayor nidAnaM, shrIH sampattir yasya sa bhavati | punaH
kIdRRik ? shUra-surata-mAnasaH shUreSu vIreSu surataH visheSaNa-liptaH
mAnasaH yasya sa bhavati | punaH kim-bhUtaH ? mAnya-sAmAnyAnAM sambandhe
yA vardhiSNur mAnyatA, tasyAM kriyA yasya, sa mAnya-sAmanya-vardhiSNumAnyatA-kriyaH | tasya yo bhAvaH mAnya-sAmAnya-vardhiSNu-kriyatA | tasyAM
priyaH kushala iti ||134||
nAnA-bhASAli-sambhASo deva51-paryanta-devanaH |
pratyag-vAdiny api prItiH52 satyatA-sphurad IritaH ||137||
nAnA-bhASAH saMskRRitAdayaH, tA eva AlayaH sakhyaH, tAbhiH sambhASA yasya
sa tAthA-bhUto bhavati | punaH kIdRRik ? deva-paryanta-devanaH devair api dIvyaty
asau nAyaka iti bhAvaH | asya pratyag-vAdini viruddha-vAdini api prItiH anurAgaH,
kiM punaH audAsInyaM vidveSo vA ? punaH kIdRRik ? satyatayA sphurat suspaSTaM
IritaM vacanaM yasya sa tathA-bhUto bhavati ||137||
vAvadUka-53sudhI-mUka-sthiti-kAri-sudhI-dharaH |
dRRiSTa-mAtratayA sarva-budhatAM54 budhatA-guruH ||
138||
Page 36 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
goSTha-vRRindATavI-shaMsi-vaMshI-gAnamadhUnmadaH |
nija-priyAvalI-bhAgya-spRRihi-viSNu-priyArcitaH ||143||
goSThaM ca vRRindATavI ca goSTha-vRRindATavyau | tayoH saMsinI yA vaMshI,
tasyA gAnam eva madhu, tena unmadaH mattatA-yuktaH, nija-priyAnAM gopInAM
AvalI pa~NktiH, tasyA bhAgyaM spRRihayati yA [viSNu-priyA] kamalA, tayA arcitaH
||143||
[pUrvavad ekonatriMshabhiH]
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 39 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[pUrvavad yugmakam]
"tapyatIH santapyamAnAH, AyAsye "shIghram AgamiSyAmi" iti dUta-vAkyaiH" iti
shrIdhara-svami-caraNaiH ||162||
[pUrvavad yugmakam]
punar hari-vaMsha-vAkyaM pradarshayatiahaM sa eveti | sa evAhaM go-madhye
gopaiH gopAlaiH saha vanecaraH vana-vihArI, ata eva prItimAn AhlAditaH san yathA
kAmacArI gajaH tathA svacchandaM vicariSyAmi ||164||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
puruSArthatayAvocad bhAvi-kAlatayApi ca |
atRRipter71 bhAvikAlasya cAnantyAt tadanantakam ||168||
pUrva-shloka-paThitaM darshanaM puruSArthatayA vidheyatayA bhAvi-kAlatayA ca
bhaviSyat-kAla-niSThatayA ca avocat shrI-kRRiSNaH kathitavAn | tac ca kRRiSNakartRRika-nandAdi-darshanaM anantakaM anavacchinnaM tatra hetu AhaatRRipteH
darshanasya tRRiptAbhAva-shravaNAt, bhaviSyat-kAlasya AnantyAc ca ||168||
suhRRicchabdenopakAryopakAritvaM pratIyate |
sukhaM ca suhRRidAM gamyam upakAra-mayaM param ||
170||
Page 43 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 44 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 46 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 47 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[pUrvavad yugmakam]
tathA ca viSNu-purANa-shlokaHgopyaH kRRiSNa-preyasya rAmeNa shrI-baladevena
atimanoharaiH karNa-mAnasa-rasAyanaiH sAma-madhuraiH, sAmnA sAntvanAmayena shAntyA madhuraiH rocakaiH, prema-garbhaiH anurAga-vyaJNjakaiH
agarvitaiH dRRiptatA-rahitaiH sandeshaiH vAcikaiH AshvAsitAH sAntvitAH | aho
sadAshayatvaM tasya ! ||206||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
shrImad-vrajAdhirAjasya kRRiSNa-kAntA-gaNasya ca |
uddhavaM prati gIr IdRRig dRRishyatAM dashamAdiSu ||
224||
[yugmakam]
shrImad-vrajAdhirAjasya shrI-nandasya kRRiSNa-kAntA-gaNasya gopI-vargasya ca
sambandhe uddhavaM prati shrI-kRRiSNasya yA IdRRik gIH prema-garbhitA
dashamAdiSu shrImad-bhAgavate dashama-skandhe Adi-padena viSNu-purANe harivaMshe ca dRRishyatAM ||224||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 56 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa ca janaka-mukhAn nirIkSya
shuSkAn sva-dRRig-amRRitena siJNcati sma |
pulaka-kula-miSAd yathA~NkurANAM
tatim adadhur bata te'pi gopa-vRRikSAH ||266||
sa shrI-kRRiSNaH janaka-mukhAn nanda-prabhRRitIn shuSkAn nirIkSya
sva-dRRig-amRRitena sva-locana-pIyUSena siJNcati sma | bata viSmaye
| te'pi gopa-vRRikSAH, gopA eva vRRikSA gopa-vRRikSAH, svayaM
pratikartum anyatra gantum akSamAs te'to vRRikSatvam AropitA iti bhAvaH |
idAnIM harSodgamAt pulaka-kula-miSAt pulaka-samUha-cchalAt
a~NkurANAM tatiM samUham adadhuH dhRRitavantaH ||266||
Page 65 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
divasa-katipaye tadAtiyAte125
pashupati-pAlakatApta-tAdRRig-icchuH |
nija-ratha-tarasA ninAya goSThaM
saha-jananI-kabalaM tam uddhavaM ca ||273||
tadA tasmin kAle pashupati-pAlaka-dIpta-tAdRRig-icchuH
pashupatInAM gopAlAnAM pAlakaH shrI-nandaH, tasya dIptatA paripUrNatA,
tasyA dRRig darshanaM, tasyA icchuH abhilASI san, nija-ratha-tarasA
svakIya-ratha-vegena saha-jananI-kavalaM jananyA rohinyAH saha vartate
yaH sa saha-jananI | kaH ? sa cAsau balash ceti saha-jananI-kavalaH | taM
uddhavaM ca | goSThaM nanda-vrajaM ninAya prApitavAn ||273||
agharipu-sudRRishAM dhavAbhimAniSv
akRRita tanu-pratimAH purA tu mAyA |
sa-rabhasam adhunA sma tA vibhajya
prakRRita-tanUs tanute premAspadAni ||274||
mAyA yogamAyA agharipu-sudRRishAM shrI-kRRiSNa-kAntAnAm
dhavAbhimAniSu bhartr-abhimAniSu pratimAH tanu-prati-rUpANi yathA
akRRita kRRitavatI,
nAsUyan khalu kRRiSNAya mohitAs tasya mAyayA |
manyamAnAH sva-pArshva-sthAn svAn svAn dArAn vrajaukasaH
|| [bhA.pu. 10.33.37] iti rAsa-paJNcAdhyAyasya shrImadbhAgavata-shlokaH |
adhunA sa-rabhasaM satvaraM tA premAspadAni aprakRRitAs tanUH
vibhajya yathArtha-jJNAnAspadAni prakRRita-tanUH yathArtha-sharIrANi
tanute sma nirmitavatI ||274||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 68 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[2]
atha nityalIlA
prakaTatara-vikAsa-bhAji vRRindAvana
iha bhAti kim apy adRRishya-dhAma |
vraja-jana-sahitaH sa yatra kRRiSNaH
sukha-vihRRitiM vidadhad vibhAti nityam ||1||
prakaTatara-vikAsheti | prakaTatara-vikAsha-bhAji prakaTataraH vikAshaH
sphuTatarA dIptiH taM bhajate yat tasmin | DhAt bhaja-vaha-saho viN iti vin |
iha vRRindAvanedRRishya-dhAma sarva-lokAgocaraM nivAsa-sthAnaM kim
api anirvacanIyam asti | yatra sa kRRiSNaH vraja-jana-sahitaH vraja-vAsipariveSTitaH sukha-vihRRitiM sukha-vihAraM vidadhat kurvan nityaM ciraM
vibhAti vilasatIti ||1||
abhiruci-dada-ratna-citra-mitraM
Page 69 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 70 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ruci-lasad-avarodha-madhya-bhAgaM
sa-pariSad-antima-SaSTha-bhAga-puSTam |
vraja-nRRipa-bhavanaM tu tatra cAntar
dinakaravad vidadhAti rashmi-sRRiSTim ||9||
ruci-lasad iti | tatra vraja-rAja-dhAnyAm antima-SaSTha-bhAga-puSTam
antimena sheSa-sthitena bhAgena prakoSTheNa puSTaM shobhAvattvena
unnItaM ruci-lasad-avarodha-madhya-bhAgaM ruci-lasat kAntyA virAjamAnaH
avarodham antaH-puraM, madhya-bhAge yasya tat vraja-nRRipa-bhavanam
antar dhi kendre virAjamAnaM sat dinakara-karavat sUrya-kiraNavat rashmisRRiSTiM vidadhAti karoti ||9||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iha sahacara-tArakAli-puSTaH
svaka-paricAri-cakora-vAra-juSTaH |
smitam anuyasha ity anudya kaumudy
avataratIty uditAt kaveH130 sutuSTaH ||11||
iha-saha-careti | iha shrI-nanda-bhavane sa kRRiSNa-candraH kim-bhUtaH ?
tad Ahasahacara-tArakAli-puSTaH, sahacarA vayasyA eva tArakAliH
nakSatra-vIthiH, tayA puSTaH parivardhitaH, svaka-paricAri-cakora-vArajuSTaH svakA ye paricArinaH ta eva cakora-vArAH candra-sudhA-pAripakSivisheSa-samUhAH, taiH juSTaH sevitaH, yashaH kIrtim anu smitam ISaddhAsyam anudya avatArya kaumudI jyotsnA avatarati Apatati iti kaveH
vicakSaNasya bhAvukasya uditAd varNAt sutuSTaH parama ApyAyitaH ||11||
vraja-kula-kumudAvalI-mudAM yaH
satata-mahA-mahakRRid-vidhAv atandraH |
pitRRi-mukha-sadasi priyAvalInAM
mahasi ca nandati131 gopa-kRRiSNa-candraH ||12||
vraja-kuleti | yAH gopa-kula-candraH vraja-kula-kumudAvalI-mudAM vrajakulaM vrajavAsi-samUha eva kumudAvalI kumuda-vIthiH tasyA mudAM
harSANAM vidhau vidhAne atandraH analasaH mahA-mahakRRit,
mahotsavavRRit bhavati api ca pitRRi-mukha-sadasi shrI-nandAdi-guru-janasabhAyAM priyAvalInAM mahasi utsave nandati sukhena krIDati ||12||
surapati-maNi-mAnitA~Ngi-sa~NghapaTa-paTutA-kRRita-hema-ra~Nga-bha~NgaH |
guNa-gaNa-bhRRita-bhAratI-samAjaH
sa jayati gokula-rAja-vaMsha-rAjaH ||13||
[tribhiH kulakam]
surapatIti | surapati-maNi-mAnitA~Nga-sa~NghaH sura-pati-maNinA
mAnitaH pUjitaH a~Nga-sa~NghaH avayava-samUhaH yasya saH, paTapaTutA-hema-ra~Nga-bha~NgaH, paTasya pItAmbarasya paTutayA
vailakSaNyena kRRitaH hemnaH suvarNasya ra~Nga-bha~NgaH garvabha~NgaH yena saH, guNa-gaNa-bhRRita-bhAratI-samAjaH guNa-gaNaiH
bhakta-vAtsalyAdi-guNaiH bhRRitaH paripUritaH bhAratyAH sarasvatyAH
samAjaH arthAt vidvat-samAjaH yena sa gokula-rAja-vaMsha-rAjaH gokularAjasya vaMshaH tasmin rAjate yaH shrI-kRRiSnaH, sa jayati ||13||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 73 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa-mathana-ninadaM sa-gIta-nAdaM
sa-surabhi-doha-ravaM sa-gopa-vAdam |
amRRita-mathana-yuk payodhi-tulyaM
vraja-kulam ullasitaM didhinva kRRiSNam ||17||
sa-mathaneti | sa-mathana-ninadaM dadhi-mathanodbhUta-ninAdena
gharghara-ity-AkAreNa saha vartate yat, tat sa-gIta-nAdaM
gopA~NganAnAM shramApahAraka-pramoda-sUcaka-susvara-gIta-nAdena
saha vartate yat, tat sa-surabhi-doha-ravaM surabhInAM kAma-dhenUnAM
dohasya raveNa dhvaninA vartate yat, tat sa-gopa-vAdaM gopAnAm
apavAdaH vAdAnuvAdaH, tena saha vartamAnaM yat, tad amRRitamathana-yuk-payodhi-tulyam amRRita-mathane yujyate yaH payodhiH
kSIrAbdhiH, tena tulyaM vraja-kulaM nanda-goSThaM kRRiSNaM yuvarAjananda-putram ullasitaM didhinva cakAra iti ||17||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vraja-sukRRita-vilAsa-sAra-ratnAkara-vRRiSabhAnu-sujAta-shAta-lakSmIH |
agharipu-ramaNI-ramAsu mukhyA
svayam anurAga-vihAra-hAri-mUrtiH ||22||
vraja-sukRRiteti | sA rAdhA vrajasya goSThasya sukRRitAni
shubhAdRRiSTAni, teSAM vilAsa-sAraH | sa eva ratnAkaraH samudraH, sa
eSa vRRiSAbhAnuH tan-nAmnA gopa-visheSaH, tasmAt sujAtA sukhena
prAdurbhUtA shAta-lakSmIH bhavati | punaH kim-bhUtA ? aghasya
sarpAkRRity-asura-visheSasya ripuH hantA shrI-kRRiSNaH, tasya ramanIramAH ramaNya eva ramA lakSmyaH mukhyA shreSThA bhavati | punaH
kim-bhUtA ? svayam anurAga-vihAra-hAri-murtiH, svayam anurAgaH
nirhetukAnurAgaH, tena vihAre sukha-vilAse hAriNI manoraJNjikA murtir
yasyAH sA bhavati ||22||
dayita-ghana-taDid-vilAsi-varNA
priyatama-varNa-sa135varNa-shasta-vastrA |
hari-maNi-taralAdi-divya-dIvyan
maNimaya-bhUSaNa-bhUSaNA~Nga-bha~NgiH ||23||
dayita-ghaneti | sA rAdhA dayita-ghana-taDid-vilAsi-varNAdayitaH shrIkRRiSNa eva ghanaH meghaH, tasmin taDidvat vilAsI varNaH yasyAH | sA
bhavati priyatama-varNa-savarNa-shasta-vastrApriyatamasya shrIkRRiSNasya varNena savarNaM sadRRishaM shastaM sukha-karaM vastraM
yasyAH | sA bhavati hari-maNi-taralAdi-divya-dIvyan-manimayabhUSaNa-bhUSaNA~Nga-bha~NgiHhari-maNiH indra-nIlamaNiH, tena
nirmitaM taralAdi, taralo hAra-madhyagaH ity amaraH, tena divya-divyanti
divyAt svarga-jAtAd dravyAd api dIvyanti vilasanti maNimayAni bhUSaNAni
ala~NkArAH, teSAM bhUSaNam a~Nga-bha~Ngi, vapuSo gaThanaM yasyAH
sA bhavati ||23||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
prati-kakubha-shubha~Nkara-prathAbhiH
sahaja-vilakSaNA~Nkita-shrIH ||24||
upamiti-padavIm iti | sA rAdhA svam eva upamiti-padavIM yAntI
gacchantI, tasyA upamAnaM ko'pi nAstIti bhAvaH | punaH kim-bhUtA ?
suparimita-vyatishobhitA~Nga-saMghAsuparimityA vyatishobhitaH
nitarAM shobhitaH a~Nga-saMghaH avayava-samudAyo yasyAH sA bhavati |
punaH kim-bhUtA ? prati-kakubha-shubha~Nkara-prathAbhiH
pratidishaM shubha~NkarIbhiH prathAbhiH kIrtibhiH hetubhiH sahajavilakSaNa-lakSaNA~Nkita-shrIHsahaja-vilakSaNaiH nisarga-vishiSTaiH
lakSaNaiH cihnaiH a~NkitA shrI, shobhA yasyAH sA tathA-bhUtA ||24||
sukusuma-sukumAratAvatAras
trijagati saurabha-saurabhAkara-shrIH |
RRita-mita-madhura-priyArtha-rItipravalita-varNana-rIti-labdha-varNA ||26||
sukusumeti | sA rAdhA sukusuma-sukumAratAvatAraHsukusumebhyaH
shobhanebhyaH puSpebhyaH api yA sukumAratA, tasyA AkaraH shrIH
shobhA yasyAH sA | punaH kim-bhUtA ? RRitA satyA mitA alpAkSarA
madhurA mAdhurya-guNa-yuktA priyA prIti-dAyinI ca yA artha-rItiH arthapracAraH, tayA pravalitaM yuktaM yad varNanam, tasya rItau naye
labdha-varNA vicakSaNA bhavati | labdha-varNo vicakSaNaH ity amaraH ||
26||
sumati-mati-guruH samasta-vidyAsakala-kalA-valitAtinamra-cittA |
hriyam anu vinayaM nayaM samajJNAm
api dadhatI svajanAdi-sharma-dAtrI ||27||
Page 77 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
priya-pada-nakha-kAnti-lesha-nirmaJNchana-para-citta-dashA-vashAnuvelam |
bhramaram api tadIya-dUta-buddhyA
praNayaja-citra-girA vicitrayantI ||29||
priya-padeti | anuvelaM nirantaraM priya-pada-nakha-kAnti-leshanirmaJNchana-para-citta-dashA-vashA priyasya shrI-kRRiSNasya
padayor nakhAnAM ye kAnti-leshAH kAnti-kaNAH, teSAM yat nirmaJNchanaM
mArjanaM, tasmin parA niyuktA yA cittasya dashA avasthA, tayA vashA
adhInatAM gatA bhavati yA tadIya-dUta-buddhyA shrI-kRRiSNa-preritadUto'yam iti jJNAtvA bhramaram api praNayaja-citra-girA praNayajA yA
citrA rasa-shAlinI varNa-sauSThava-shAlinI gIH, tayA vicitrayantI yogyatvakAruNikatvAdi-guNAropaNena vicitraM vishiSTaM kurvantI bhavati ||29||
Page 78 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bhrukuTi-nayana-sa~Ngi-bha~Ngi138 kutrApy
ativinaya-prathi cATu kutracic ca |
vashayati dayitaM hariM priyA sA
kim idam iti prathanAya nAham Ishe ||32||
bhrukuTi-nayaneti | kutrApi tasyA bhrUkuTi kuTilayoH nayanayoH
sa~NgaH vidyate yasyAH iti sA bha~NgiH yatra kriyAyAM kutracit ca
ativinaya-prathi atinamratA-khyApakaM cATu priya-vAkyaM yatra,
kriyAyAM cATuH caTuH priya-prAyam iti hema-candraH | sA priyA rAdhA
Page 79 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[yugmakam]
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 81 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[yugmakam]
surabhIti | atha surabhibhiH candanAdibhiH mardanAni kRRitvA amUM
shri-rAdhikAM tAdRRishena udakena saurabha-yukta-jalena asnapayat |
tataH tad-anantaraM sahaja-surabhitA svAbhAvikI surabhitA tad-a~NgAt
udayam itA unnatiM gatA disho vijitAsh cakAra ||45||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vraja-nRRipa-mithunasya cA~Nghri-tIrthaM
vraja-nRRipates tanayasya ca prapIya |
japa-vidhi-vihita-dvi-varNa-mantrA
hari-jananIm avalokituM pratasthe ||48||
sA vraja-nRRipeti | vraja-nRRipa-mithunasya nanda-yashodayoH
a~Nghri-tIrthaM pAdodakaM vraja-nRRipates tanayasya shrIkRRiSNasya ca a~Nghri-tIrthaM prapIya, japa-vidhi-vihita-dvi-varNamantrA arthAt kRRiSNa kRRiSNa iti dvi-varNAtmaka-mantra-japaM
kRRitvA, hari-jananIM yashodAm avalokituM draSTuM pratasthe
prasthitavatI iti ||48||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 86 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bahu-vidham iti | bahu-vidhaM bahu-prakAram iSTa-gandhaM manoharagandha-tailam abhitaH samantAt dhRRitaM rakSitaM tu kintu rAdhayA
devyA surabhitaM suvAsitaM tailaM vidagdhatA-nidigdhaH rasikatAyuktaM sa kRRiSNa-candraH svayam urarI-kurute sma svIcakAra ||57||
kanaka-nibha-paTa-dvayaM paTIyAn
paridadhad ambuda-rocir upta-keshaH |
sa-tilaka-laghu-bhUSaNaH sva-kAntyA
trijagati kAntidayA sakhIn didhinva ||61||
Page 87 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 90 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha puru-guru-dAra-lambhitAshIr
baTu-sahitAH pratipadya vipra-bhAryAH |
valayita-sakalaH sa rAma-kRRiSNaH
praNamana-sa~Ngatam unnaman didhinva ||73||
atha pUrv iti | atha anantaraM puru-guru-dAra-lambhitAshIH puru-gurudArAH bahula-gurv-a~NganAH tAbhyaH lambhitAH prAptA AshIH yena
tathA-bhUtaH valayita-sakalaH bandhu-varga-veSTitaH sa-rAmakRRiSNaH praNamana-sa~Ngatam arthAt yathA-vidhi naman praNipatya
didhinva prINayAmAsa iti ||73||
dvija-kula-mahilA baTu-pradhAnA
dina-dinam AshiSam adbhutAM dadAnAH |
tad-udayam api shashvad IkSamANA
vidadhati sAkSata-lAja-puSpa-vRRiSTim ||74||
dvija-kuleti | baTu-pradhAnA madhuma~Ngala-pradhAnA dvija-kulamahilA brAhmaNa-mahilA-vargaH dina-dinaM pratidinam adbhutAm
AshiSaM dadAnA tad-udayaM tasya shrI-kRRiSNasya udayam aishvaryaM
shashvad nityam IkSamANA sAkSata-lAja-puSpa-vRRiSTiM vidadhati
kurvanti ||74||
dhRRita-maNi-navakaM suvarNa-pAtraM
ghRRita-paripUrita-bhUri-kAnti-madhyam |
paricita-mukha-bimba-bimbam Ishas
tithi-gaNakAya didesha desha-rUpam ||76||
dhRRiteti | dhRRita-maNi-navakaM nava-maNi-saMyuktaM ghRRitaparipUraNena bhUri-kAntiH pracura-shobhA madhye yasya tat |
Page 91 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
asitakuTilakeshaveshabha~NgI
janajanalobhanashobhayA manojJNam |
Page 92 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nirupamavadanaM152 sanIlashubhra
cchavi savilAsasashoNakoNanetram ||80||
asiteti asita-kuTila-kesha-vesha-bha~NgI-jana-jana-lobhana-shobhayA
asitAnAM kRRiSNANAM kuTilAnAM keshAnAM bAlAnAM tayA namojJNaM
manoharaM nirupama-vadanaM tulanA-rahita-mukham anIla-shubhracchavivilAsa-sashonakoNa-netraM sanIla-shubhracchavi kRRiSNAbhA-yuktashveta-kAnti-yuktaM savilAsaM vilAsa-sahitaM sashoNa-koNaM lohitAbhAmishra-koNa-yuktaM netraM yasya tat ||80||
Page 93 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
alakavitatabhAlamaNDitapuNDraM
pRRithutaranIradamuktaM muktanAsam |
maNigaNamayakuNDalaprabhAbhiH
shavalitagaNDarucAtirocituNDam ||81||
alaka-vitata-bhAla-maNDi-puNDram alaka-vitate alaka-vyapte bhAle maNDi
manoharaM puNDraM tilakaM yasya pRRithutaranIrada-muktavat muktA
yasyAM tAdRRishI nAsA yatra-tat maNi-gaNamaya-kuNDala-prabhAbhiH
maNi-samUha-nirmita-karNa-bhUSaNa-kaNtibhiH shavalitayoH saMyuktayoH
gaNDayoH rucA dIptyA atiroci atidIptimat tuNDaM mukhaM yasya tat ||81||
galavalayavibhUSaNAtiramyaM
maNisaramadhyanibaddharatnavaryam |
valayavilasadUrmikA~NgadAnAM
cchavicaladUrmibhujadvayAticAru ||82||
galavalayeti galavalaya-vibhUSaNAti-ramyaM galavalaya-rUpam eva yat
vibhUSaNam ala~NkAraH tena atiramyaM maNi-sara-madhye hAra-madhye
nibaddhaM grahathitaM ratna-varyaM ratna-varaM yasya taM valaya-vilasad
urmikA~Nga-dAnAM valaya-shobhamAnA~NgurIya-kaTakAnAM chaveH
kAnteH cala-durmivat yad bhUja-dvayaM tena aticArum ati-sundaram ||82||
nRRiharivadavalagnalagnakAJNcI
stavakacalAJNcalacaJNcadaMsujAlam1 |
kanakaghanajidantarAMshukAM
shaspRRishamaNinUpurakAntipUrapUrNam ||83||
nRRiharIti nRRiha-rivadavalagna-lagna-kAJNcIstavaka-clAJNcala-caladaMshujAlaM nRRiharivat nRRisiMhavad avalagne lagnaH yaH kAJNcI-stavakaH
rashanA-stavakaH tena saha calat yat aJNcalaM tasmAt calam udgacchad
aMshujAlaM kiraNa-samUhaH yatra taM kanaka-ghana-jidantarAMshukAM
shaspRRisha-maNi-nUpura-kAnti-pura-pUrNaM kanaka-ghanajit suvarNapiNDajit yat antarAMshukaM paridhAnaM tasya aMshaH taM spRRishati yat
nUpuraM tasya kAnti-puraH shobhA-samUhaH tena pUrNam ||83||
Page 94 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vividhavidhavicitramitrapa~Nkti
dvayaracitadravatarSimAtRRiharSi |
nijanijavadhudRRishyadRRishyarUpaM
rahasi vinirmitajAlavantravRRindAt ||85||
vividheti vividha-vidha-vicitra-paMkti-dvaya-racita-dravataryi-mAtRRi-harSi
vividhAnAM nAnA-jAtIyAnAM vicitrAnAM mitrANAM yat-paMkti-dvayaM
shreNI-yugmaM tatra racitaH yodravaH parIhAsaH tatra tarSiNInAM tRRiSNAyuktANAM mAtnAM harSi harSa-janakaM rahasi ekAnte vinirmitAt jAlarandhra-vRRindAt gavAkSa-patha-samUhAt nija-nija-vadhu-dRRishyadRRishya-rUpaM nija-nija-vadhUbhiH dRRishyaM darshanIyaM dRRishyarUpaM manohara-rUpaM yasya ||85||
Page 95 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bhUbhRRitA nandena subhojyaM praheyaM preraNIyam ity api kRRiSNacandraH idam ashanaM bhojyaM laghau vaSTi kAmayate ||87||
atha maricasitAsitAMshumishraM
ghRRitaparamAnnam adann asAv amIbhiH |
nijarucim iyatA nicAyayaMsh ca
pratikavalaM prashashaMsa kaMsashatruH ||88||
atheti asau kaMsa-shatruH shrI-kRRiSNaH amIbhiH sakhibhiH maricA-sitAsitA-mishraM marica-sharkarA-karpUra-mishraM ghRRita-paramAnnaM
ghRRita-pAyasam adan bhakSayan nijaruciM nicAyayan pratikavalaM pratigrAsaH prashashaMsa iti ||88||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kRRiSNash ca gavAvanAya gopAlanAya khelAvana-gamanAya ca krIDAkAnana-gamanAya tam ashana-rasaM kramAt kramashaH tatAra
samApitavAn ||91||
parimalajaladhautavaktrabimbA
navaharicandanacArucarcitA~NgAH |
khapuraphanidalIpuTIbhir ete
surabhitaraJNjitam Uhur Asyamadhyam ||92||
parimaleti parimala-jala-dhauta-vaktra-bimbA parimala-jalena surabhisalilena dhautaM vaktra-bimbaM yeSAM nava-haricandanena cAru-carcitAni
a~NgAni yeSAm ete shrI-kRRiSNAdayaH kha-pura-paNi-dalI-puTIbhiH
guvAka-nAga-vallI-nirmita-putIbhiH surabhita-raJNjitam Asya-madhyaM
mukha-gahvaram UhuH iti ||92||
vrajanRRipatibhRRitibhuk2kumAravRRindA
rpitamaharAbharaNAJNcikaJNcukAdi |
sutatanum anu sA virAjayantI
jananayanAny akarod virAjitAni ||93||
vraja-nRRipeti vraj-nRRipa-bhRRitibhRRit-kumAra vRRindArpita
maharAbharaNAJNci-kaJNcukAdi gopa-rAja-bhRRitya-bAlaka-samUhAnItamahAm UlmA~NkAra-saMyukta-kaJNcukAdi jAmA iti bhASA sA yashodA
sutam anu putra-sharIre virAjayantI jana-nayanAni virAjitAni AhlAditAni
akarot kRRitavatIti ||93||
tam asitamaNikAntidehakAnti
snapitasuvarNajavarNakAntavastram |
svaviracitavibhUSaNaM nirIkSya
stananayanAd amRRitAny avoDha mAtA ||94||
tamasIti asita-maNi-kAnti-deha-kAnti-snapita-suvarNaja-varNa-kAnta-vastram
asita maNeH indra-nIla-maNeH kAntir yatra tathA-bhUtasya dehasya kAntyA
snapitaM dhautaM suvarNaja-varNa-pIta-varNaM manoharaM vastraM yasya
taM shrI-kRRiSNaM svaracita-vibhUSaNaM svena yashodayA viracitaM
vibhUSaNaM yasya taM nirIkSya mAtA yashodA stana-nayanAt amRRitAni
avoDha dhRRiatavatIti ||98||
maNirucimuralIsuvaRRinayaSTi
pravarashikhaNDakashobhayA tu3 kRRiSNaH |
asukhayad avarodhalokadRRiSTiM
Page 97 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 98 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
Page 99 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
1. (a) mUrdhA; 2. (b) uttamayAma; 3. (a) puragamaM; 4. (a) puredhrio; 5. (b) avarodhio
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sarasijadRRig athA~NganevatIrNaH
smitam amRRitaM vicakAra yarhi dikSu |
Page 104 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
hari-vasana-sanAbhi-kAntir eSA
sva-karati-dIpanatAM svayaM jagAma ||123||
mRRiga-mada-tilaketi mRRiga-mada-tilakA kasturI-tilaka-shobhitA sunIlaratna-shruti-yugalAbharaNA sundara-nIla-maNi-nirmita-karNadvayAla~NkAra-vishiSTA ghanAbha-vastrA megha-varNa-vasanAcchAditA
hari-vasana-sanAbhi-kAntiH kRRiSNa-vastra-tulA-dIptiH eSA svayaM svakarati-dIpanatAM nijAnurAga-pariNAmpradbhAsitatAM jagAma gatavatIti ||
123||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
dvijakalakalapoSavedaghoSa
prakarajama~Ngalasa~NgatiM vrajantyAm |
dishi dishi kavisUtamAgadhAdi
prakararavastavavistaraM bhajantyAm ||128||
dvijeti dvija-kala-kala-poSa-veda-ghoSa-prakaraja-ma~Ngala-sa~NatiM
brAhmaNAnAM kala-kala-dhavaninA puSTiM prAptaM yat veda-ghoSa
prakaraM tasmAt jAtA yA ma~Ngala-sa~NgatiH tAM vrajntyAM dishi dishi
kari-sUtamAgadhAdi prakararava-stava-vistraM kavyAdi-samUhAnAM stavavistaraM stuti-bAhulyaM bhajantyAM gacchantyAM pUrveNAnvayaH ||128||
bharatavivRRitagItavAdyanRRitya
pracayabhidAdividAM mudAM3 dharaNyAm |
nijapitRRikulamAtRRivaMshatattad
vivahanapuNyayujAM pramodakhanyAm ||129||
bharateti bharata-vivRRita-gIta-vAdya-nRRitya-pracaya-bhidAdi vidAM
bharata-muni-pracArita-gIta-vAdya-nRRitya-samUha-bhedAdyabhi-jJNAnAM
mudAM harSAnAM dharaNyAM dhAraNavatyAM nija-pitRRi-kula-mAtRRivaMsha-tat-tad-bivahana-puNya-yujAM pramodakhanyAm AhlAdAkara
svarUpAyAm ||129||
bala4sakhisahitaH sa sarvacakSu
statiSu vavarSa sudhAm ivA~NgakAntim |
jayajayajayakAravArasAraH
samajani yena tadAnashe jagac ca ||130||
[caturbhiH]
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bala-sakhIti bala-sakhi-sahitaH bala-deva-mitra-pariveSTitaH sa shrIkRRiSNaH sarva-cakSusyatiSu sarva-loka-lecaneSu sudhAm iva a~NgakAntim avayava-lAvaNyaM vavarSa tadA jaya-jayakara-vArasAraH jaya-jayadhvani-samUhaH samajani yena jaya-dhvaninA jagat vyAnshe vyAptam iti ||
130||
1. (b) suo; 2. this verse missing aMroM (b); 3. (b) mudA; 4. (a) margin: svakao
SAKALPA-KALPA-DRUMA
harir asitamaNipravekamUrtir
lasati balaH pRRithupUrtihIramUrtiH |
nijanidhir iti puNyajAtalabdhaH
svayam iti sakramam Akali vrajena ||134||
itIti hariH shrI-kRRiSNaH asita-maNi-praveka-mUrtiH undra-nIla-sadRRishamUrtiH lasati valaH baladevaH pRRithu-vIra-mUrtiH pravRRiSTa-hIrasadRRisha-mUrtir lasati | nija-nidhir iti svayaM puNya-jAta-labdhaH iti vraje
sa sakrayam Akali dRRiSTaH ||134||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vacanavadanamArjanAnushikSA
dyanugatim ujjahad apy amuSyatAtaH |
amum anunayanAnuvRRitticaryAM
na tu shithilAm iva kartum IshitAsIt ||143||
vacaneti vacana-vadana-mArjanAnushikSAdy anugatiM madhura-vAkyamukhArjanopa-deshabdapAnugatyam ujjahat parityajan amuSya shrIkRRiSNasya tAtaH shrI-mAn nandaH amUM shrI-kRRiSNam anu nayanAnuvRRitticaryAM dRRiSTi-pAta-rUpa-paricaryAM shithilAm iva kartum IshitA na
tu AsIt iti ||143||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
madhupa-pika-shikhi-pradhAna-pakSiplavaga-ruru-priyakAdi-jantu-bhedAn |
dhvanita-naTa-kalAbhir anvakurvann
ajita-balAdi-mudAm udAra-bAlyAH154 ||148||
madhupa-pika- iti | ajita-balAdi-mudAm shrI-kRRiSNa-balarAma-prabhRRitInAM
sukhAya udAra-bAlyAH udAraM bAlyaM yeSAM te gopa-shishavaH dhvanitanaTa-kalAbhir pratidhvani-nRRitya-kriyAbhiH plavaga-ruru-priyakAdi-jantu-bhedAn
bheka-ruru-nAmaka-priyaka-jantu-samUhAn anvakurvann anukRRitavanta iti ||
148||
sthiratara-vara-buddhayaH sakhAyaH
saciva-caritratayA hariM bhajanti |
capala-mati-milad-vidUSakArhaprahasana155-kAvya-giraH prahAsayanti ||150||
sthiratareti | sthiratara-vara-buddhayaH sakhAyaH sahacarAH saciva-caritratayA hariM
shrI-kRRiSNaM bhajanti sevante | kadAcit capala-mati-milad-vidUSakArhaM
caJNcala-buddhi-saMyukta-vidUSaka-yogyaM yathA syAt tathA prahasanaPage 114 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
RRijutama-carita-prayukta-yuktasthiti-gati-rIti-samAH sabhAjayanti |
pratimuhur api vAmatAyamAnasva-cara-cita-jalpa-kalA-vikalpayanti ||151||156
[ayaM shloko na vyAkhyAtaH]
atula-kulaja-shIla-mIlad-ugraprakRRitika-gIr-mRRidulAH sadArdrayanti |
giri giri ca vitaNDayAticaNDaprabha-racana-prabhavo vicitrayanti ||152||
atuleti | atula-kulaja-shIla-mIlad-ugra-prakRRitika-gIr-mRRidulAH nirupama-vaMshajAta-caritra-shAnta-kaThora-svabhAva-vANI-komalAH santaH Ardrayanti
sakhAya iti sheSaH | giri giri ca prativAkyaM vitaNDayA, sva-pakSa-sthApanA-hIno
vitaNDA, aticaNDa-prabha-racana-prabhavaH atidurUha-tarka-jAla-racanasamarthAH santaH vicitrayanti, te shrI-kRRiSNam iti sheSaH ||152||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nirudaka-giri-sAnugAH kadAcid
bahu-dhavalAH shavalAs tRRiSA nirIkSya |
dhvanayati muralIM patis tavAsmAddharaNidhara-dravatA hi tAH piparti158 ||158||
kalayati yamunAdi-saJNjJNayA tAH
shuSira-kalAshritayA sa eSa dhenUH |
iha nija-nija-nAma-buddhi-nadyaH
kim ayur amuM kim u vA kalAnta-kRRiSTi ||159||
kvacana ca divase nidAgha-mAdhyAhnikaPage 116 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
hariNaviharaNaM satuNDayuddhaM
Page 117 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nayananimIlanshAlinarmagAliH |
iti bahuvidhakhelanAptavelaM
svam ashanam apy anishaM visasmarus te ||166||
hariNa-viharaNam iti he rAdhe ! te gopAH hariNa-biharaNaM lamphapradAna-krIDA sutuNDa-yuddham ajameSAdInAM shiro-yuddham | nayanamilana-shAli-narma-gAliH luk lukuni iti rADha-bhASA iti bahuvidhakhelanApta-velaM svamashanaM bhojanam api visasmaruH vismRRitavanta
iti ||166||
adhi harimuralisvapUrvarAga
sphuraNadashAvashApurAvadIhaH160 |
vRRiSaravitanayAmukhAH suduHkhAs
tadamilanAn mumuhur muhurmuhush ca ||169||
adhiharIti adhi-harimuralI-svapUrva-rAga-sphuraNa-dashAvashatA
purAvadIhAH muralI-ninAdaM shrutvA tAH pUrvavat pUrvarAga-dsshA-grastA
iti bhAvaH tadA vRRiSar avitanayA mukhA vRRiSabhAnu-nandInIprabhRRitayaH preyasyaH suduHkhAH satyaH tad amilanAt tasya kantasya
amilanAt muhuH muhuH vAram vAraM mumuhur iti ||169||
Page 118 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha nijanijakulyabAlasa~NghA
kutukaparItatayA dravann amUbhiH |
kvacid api purataH kvacic ca pashcAt
kvacid api dakSiNavAmataH prasajya |177||
Page 120 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha nijeti atha nija-nija-kulya-bAla-sa~NghA nija-nija-vaMshodbhavabAlasa~NghA kutuka-parItatayA kautuka-yutatayA amUbhiH mahilAbhiHsaha kvacid api purataH agrataH kvacit pashcAt kvacid api lakSiNa-vAmataH
prasajya adravanniti ||177||
vanalasadashanapradhAnakhelA
kutukakulaM bata citta tasya pashya |
tvam asi kila kiyan munIndravaryAn
api yad idaM nijavandinaH karoti ||178||
grantha-kartA tadAnIntana-lIlA-varNanenAti-pramAviSTaH sannAhavaneti
he samUhaM vata AshcaryaM pashya, tvam asi kiyat ? yad idaM vanalasadashana-pradhAna-khelA-kutuka-kulaM munIndra-varSyAn shukadevAdIn
api nija-vandinaH nija-stava-pAThakAn karoti ||178||
hariharisuhRRidaH sphuradvihArA
dadRRishur amUr amukAn amUsh ca tatra |
tadapi tad ubhayaM kulaM na bhogaM
prati viviveca vihAramagnabuddhi |180||
harIti hari-hari-suhRRidaH harish ca hari-suhRRidash ca te kRRiSNa
prabhRRitaya ity arthaH sphurad vihAhArAH santaH krIDA-parAyaNAH santaH
amUH gopIH dadRRishuH amUsh ca amukAn tatra dadRRishuH tad api
tathApi tad ubhaya-kula-dRRishya-draSTRRi-rUpaM bihAra-magna-buddhiM
vihAre magnA buddhiH yasya tathA-bhUtaM sat bhogaM pratiM na viviveca iti
||180||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bahurucirucirAMshukaM dukUlA
dikam adhikRRitya shubhaH shubhaMyuveshaH |
sahasakhinikaraH sa eSa kRRiSNaH
sarabhasabhojanatRRiSNatAM babhAja ||184||
bahu-ruci-rucirAMshukaM bahu-vidha-varNaiH manoharaM paridheya-vastraM
dukUlAdikam uttarIya-dhasanAbharaNAdikam adhikRRitya dhRRitvA,
shubhaH ma~Ngala-dAyakaH sundaro vA shubhaM-yuveshaH shubhAnvitaveshaH saha-sakhi-nikaraH vayasya-gaNa-samanvitaH sa eSaH kRRiSNaH
sarabho-jana-tRRiSNatAM saharSa-sahita-bhojanecchAM vabhAja ||184||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
surabhighRRitapariSkRRitAn samastAn162
SaDapi rasAn praticarvaNaM ruciprAn |
pratilavarucibhoktRRiSu pradAya
pratilavam Apa ruciM purandhrivargaH ||188||
purandhri-vargaH mahilA-samUhaH pratilava-ruci-bhoktRRiSu prati-lava-rucipUrvaka-bhojana-katRRiSu shrI-kRRiSNAdiSu surabhi-ghRRita-pariSkRRitAn
sugandhi-ghRRitena pariSkRRitAn saMskRRitAn prati-carvaNaM carvaNaM
carvaNaM prati prati-grAse ity arthaH ruci-prAn ruci-prAdAn samastAn
sakalAn bhojyAn SaDapi rasAn pradAya pratilavaM prati-samayaM ruciM
parama-prItim Apa prAptavAn ||188||
Page 123 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
abhinavaparipakvanArikela
dravavalitaM maricAdicArugandham |
lavalavaNarasapriyaM kaduSNaM
samucitapAtrabhRRitaM ca mudgayUSam ||190||
samicita-pAtra-bhRRitaM svarNAdi-yathA-yogya-pAtra-pUrNaM mudga-yUSaM
mudgAnAM yUSaM kvAtha iti bhASA rAjate iti sheSaH kim-bhUtaM tat
abhinava-nArikela-drava-valitaM nUtana-paripakva-nArikelasya cUrNasaMyuktaM punaH maricAdi-cAru-gandhaM marica-teja-patra-dArucini
prabhRRitInAM sundara-gandhaM yatra tat punaH lava-lavaNa-rasa-priyam
ISallavaNa-rasena priti-janakaM punaH kaduSNam ||190||
shRRitaghRRitamuhuruddhRRitapramRRiSTadvidalavaTIvividhaprakAravAram |
harir abhijalasiktaniktatiktasvarasaviviktavicitrapAkabhedam ||192||
Page 124 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
navacaNakakalAyamASamudgapravarajayuktakaTuprasaktasUpam |
phaladalakusumatvagaSTikandaprasavakRRitaprathayuktipa~Nktibhedam ||193||
nava-caNaka-kalAya-mASa-mudgAnAM pravarajaM samUhajaM yuktaM
militaM kaTu-prasaktaM tiktAdi-saMlagnaM sUpaM dvidalaM nUtanacaNakAdi-nirmita-sUpa-prakAra-jAtam iti bhAvaH tathA phala patra-puSpatvagSTi-kanda-prasavaiH kRRitA yA pratha-yuktiH prasiddhopAyaH tayA
paMkti-bhedaM pAka-bhedaM phalAdi-nirmita-vyaJNjana-prakAraM tatrAsId iti
bhAvaH ||193||
shRRitaghRRitadhRRitajIrakAJNcidhAtrIphalarasapAkakaSAyaramyacukram163 |
bahuvidharacanAcaNAmlasa~NghaM
ghanadadhimaNDakaroTikAjyapakvam ||194||
shRRita-ghRRite pakva-ghRRite dhRRitam arpitaM bharjitam iti yAvat yat
niryAsaH tena ramyam utkRRiSTaM cukram amlaM bahu-vidha-racanAcaNAmla-sa~NghaM bahuvidha-racanayA nAnA-prakAra-pAka-prakriyayA
caNakAmla-samUhaH caNakasya cholA iti nAmakasya amlasya ca samUhaM
ghana-dadhi-maNDaka-roTikAjya-pakvaM-ghana-dadhimaNDakaH gADhadadhno maNDakaH piSTaka-visheSaH dadhivaDA iti-bhASA roTika ityubhayaM
ghRRita-pakvam ||194||
shrapitapayasi bASpapa~NkapiSTa
pravalitasharkaramugdhadugdhasAram |
amRRitajayirasaprasArashAlAnibhavibhavaprasarAgraNIrasAnAm ||195||
shrapita-payasi pakva-dugdhe vASpeNa pakvaM yat piSTaM piSTakaM tatra
pravalita-sharkara-mugdha-dugdha-sAraM kim vA shrapita-payasi vASpapakva-piSTakaM ca pravalita-sharkara-mugdha-dugdha-sAraM ca tayoH
samAhAraH tam amRRita-jayi-rasa-prasArasya amRRita-jari-rasavistArasya
shAlAnibhaH bhavana-sadRRishaH yaH vibhAvs-prasaraH vibhava-samUhaH
tasya agraNI shreSThaH vA rasAlA tAm ||195||
Page 125 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[aSTabhiH kulakaM]165
anubhavat tat tat svarm ity arthaH rAma-kRRiSNa-yugalaM muhur api punar
api bhojana-tRRiSNatAM bhojane yA tRRiSNA spRRihA tasyAH bhAvaH
bhojana-tRRiSNatA tAm avApa prAptavAn tad api nija-sevakeSu
phelAvitaraNa-kAmatayA prasAdArpanecchayA tataH bhojanAt vyaraMsIt ||
197||
saparimalajalena vaktrashuddhiM
vidadhur amI bata tAdRRishena yat tu |
ashanajasukhapUri suSThu cakre
hRRidayagataM kim api prasAdashAtam ||199||
Page 126 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
amI shrI-kRRiSNAdayaH tAdRRishena tad-yogyena saparimala-jalena surabhiyukta-jalena vaktra-shiddhiM mukha-prakSAlanaM vidadhuH cakruH, yat
hRRidaya-gataM hRRidaya-sthitaM kim api apUrvaM prasAda-shataM
prasannatA-sukham ashanaja-sukhapaUri bhojana-janita-sukha-pUrvakaM
suSThu cakre ||199||
himajalahimabAlukAsitAbhir
viracitapAnakapAyakAH sakhAyaH |
himakaravaragandhavITikAbhiH
kRRitamukhavAsatayA sukhaM virejuH ||200||
hima-jala-hima-vAlukAsitAbiH hima-jalaM sushItala-jalaM ca hima-vAlukA
karpUrash ca sitA sharkarA ca tAH tAbhiH viracita-pAnaka-payakAH viracitaM
nirmitaM pAnakaM sarava dikhyAkhyaM pAnIyaM pAnti ye te tathoktAH
viracitaM pAnakaM pItavantaH ity artha sakhAyaH shrI-kRRiSNAdaya sarve |
hima-kara-vara-gandha-vITikAbhiHkarpUra-gandha-yukta-tAmbula-vITIbhiH
kRRita-mukha-vAsatayA vihita-mukha-shuddhitvena sukhaM yathA syAt
tathA virejuH shobhante sma ||200||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha pashupakulakSitIshapatnyAH
svam ashanakAlam adhItya tatra yAtAH |
tadashanam anu tAM niSevya tadgIr
vasham ashanaM rahasA carantv amUsh ca ||203||
atha anantaraM pashupa-kulakSitI-patnyAH pashupa-kulAnAM gopAnAM
kSitIshaH shri-nandaH tasya patnyAH shrI-yashodAyAH svaM svIyam ashanakAlaM bhojana-kAlam adhItya smRRitvA tatra yashodAM niSedhya
bhojanAntaraM yathocita-sevAM kRRitvA tad-gIrvashaM yashodAvAkyAnuyAyinam ashanam amUsh ca kRRiSNAnugatAH kAntAH rahasA
ekAnte carantu vubhujire ||203||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ghRRitaracitapacaM sumiSTam
iSTaM tad anu ca SADavasa~NginIM rasAlAm |
drutataragamanA vRRiSArkajAtA
vrajad abhigRRihya sakhIbhir AtmakAntam ||208||
[yugmakam]
nijavanagamanArhasUkSmarandhraM
drutam atigamya vanaM pravishya sarvAH |
praNayi savidhadUratas tu tasthur
jaDahRRidayAH spRRihayA ca lajjayA ca ||209||
gamana-vyApArAdy avasthAM varNayati nijetyAdinA | nija-gamanArhasUkSma-randraM nija-gamana-yogya-nAnA-vidha-vRRikSa-latAdi-pihitamArgaM drugaM satvaram atigamya atikramya sarvvAH vraja-sundaryaH
vanaM pravishya tAH spRRihayA milana-kA~NkSayA lajjayA ca svabhAvasiddhayA hriyA jaDa-hRRidayAH jaDa-cittAH satyaH praNayi-savidhadurataH
prANa-nAthasa kAshAt dUre tasthUH virAjamAnAH vabhUvuH ||209||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tasmAt AsAM kumArINAM vrataM tava muralI muhuH vAraM vAraM kSipati ||
213||
harimilanavidUrabhAvanAtaH
kvacana ca dRRiSTivisRRiSTiyuktaM netrAH |
haritanum avalokcya tAs tu sAkSAt
kucitavapur laghu lilyire latAsu ||217||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
purumaNicayacArushobhagova
rdhanashivadiggatasANuni prashaste |
suratarujayibhUruhAlishAli
prasavasamuccayamaNDikuNDayugmam ||220||
anupamititadantarAlavAle
mRRidumRRidumArutabhAji kelidhAmni |
parimalavanakRRiSTadhRRiSTahRRiSTa
Page 132 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
bhramararavakramajAtajAtasAmni ||221||
murajidupavishan smitArpitAshIr
asitamaNipraNidhAnahAribhAsI |
kanakagaNamanaHprakAmamAna
pravasashanakRRidvasanashriyAM nivAsI ||222||
nijavararamaNIsuvarNavarNa
vratatitatismitapArijAtajAtim |
anubhavapadavIM nayann ayaM sa
pramadamadasthaganAya nApa sAtim ||223||
[caturbhiH]
catuH-shlokaistAvaddhAma varNayati purumaNItyAdibhiH | prasaste
prshaMsanIye purumaNicaya-cAru-shobhago-vardhana-shivadig-gatasAnuni
purumaNi-cayAnAnAM pracura-maNi-samUhAnAM purumaNicayaiH vA
cAru-shobhago-vardhanasya shicadiga-gatasAnuni IshAnadiga-gata-giri-taTe,
suratarUn kalpa-vRRikSAn jetuM shIlaM yeSAM te surataru-jayinaH ye
bhUruhAH teSAm AlishAlI shreNI-yuktaH yaH prasava-samUccaya puSpaphala-samUhaH tena maNDi shobhi-kuNDa-yugmaM shrI-rAdhA-kuNDashyAma-kuNDa-dvsyaM, anupamiti-tad antarAlavAle nirupama-tan
madhyagatAlavAle, mRRidu-mRRidu-mAruta-bhAji keli-dhAmni mandamanda-pavana-yukte bihAra-dhAmni parimala-vane puSpAdi-saurabhamayavane kRRiSNa-varNa-hRRiSTa-bhramara-samUhasya ravakrama-cayena jAtaM
sAma yatra tasmin, smitArpitAshIH smitena ISaddhAsyena arpitA AshIr iva
AshIH yena saH, asitamaNi praNidhAna-hAribhAsI asita-maNeH indranIlamaNeH yat praNidhAnaM prayatnaM taddharaNa-shIlA bhAH kAntiH
vidyate asya saH, kanaka-gaNa-manaH prakAmamAna-pravasanakRRit,
vasana-shriyAM vastra-shobhAnAM nivAsI ayaM sa murajit shrI-kRRiSNaH
upavishan tiSThan san nija-vara-ramaNI-suvarNa-varNa-vrajatitati-smitapArijAta-jAtiM nijavararamaNyaH svIya-shreSTharamaNya eva suvarNavsrNa-vrata-titatyaH tan-ktiH svarNa-varNa-vallI-shreNyaH tAsAM smitam eva
pArijAta-jAtiM pArijAta-kusuma-nicayam anubhava-padavIM jJNAna-gocarapaddhatiM nayan prApnuvan pramada-mada-sthagaNAya Ananda-tajjanitAnanda-sambaraNAya sAtim avasAnaM nApa na prAptavAn ity arthaH ||
220-223||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nayanavalayayAnvasUci kiJNcin
niTilakacAlanayA tathAnyad atra |
mRRidutaravacasA tathA paraM ca
priyatamapRRiSTatamaM tayA ramaNyA ||227||
tayA prasiddhayA ramaNyA kRRiSNa-mano-mahinyA nitya-priyayA rAdhayA
nayana-valanayAnetra-saJNcAlanena priyatama-pRRiSTatamaM shrI-kRRiSNakartRRika-jijJNAsita-vAkyavaraM tathAtra anyat vAkyaM kiJNcin niTilacAlanayA shirashcAlanena tathA paraM ca vAkyaM mRRidutara-vacasA
manda-manda-vacanena anvasUci anusUcitam ||227||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
nijanijashilpavilAsahAramAlyam |
upahRRitipadatAm anAyi tac ca
pratirucibhish citam ullAlasa tasya ||232||
tad anu tat-pashcAt sakhI-sakhIbhiH paritaH nija-nija-shilpa-vilAsa-hAramAlyam upahRRiti-padatAm anAyi tac ca pratirucibhiH citaM saJNcitaM tasya
kRRiSNasya cittam ullalAsa ||232||
asitamaNisuvarNavarNam AgAd
abhimukhatAM mithunaM mithas tadagre |
pratiphalitatayA vilokya yat tu
vyatiSajyamAnam iva smitaM sakhIbhiH ||233||
asitam aNi-suvarNa-varNaM nIla-maNi-varNa-kRRiSNaH suvarNa-varNa-rAdhA
ity arthaH | tat mithunaM rAdhA-kRRiSNa-yugalaM mithaH paras-param atra
abhi-mukhatAm AgAt saMprAptaH | sakhIbhiH prati-phalitatayA tayoH
divyA~Nga-pratibimbatayA vyatiyajamAnam iva paraspAra-saMyuktam iva
vilokya dRRiSTvA smitaM hAsyaM kRRitam ||233||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
murajid ucitacArucAturIbhir
muhur api netravinodanakriyAbhiH |
svasadanavadanaM vidhAtum AsAM
nikaram ashakyata na svamagnam antaH ||238||
murajita shrI-kRRiSNaH ucita-cAru-cAturIbhiH samucita-mano-hara-cAruryaiH
muhur api punar api netra-vinodana-kriyAbhiH AsAM priyANAM nija-gRRihaM
prati vadanaM vidhAtuM priyA-gaNAn gRRiha-gamanonmukhIH kartuM na
ashakata | AsAm antaH antaHkaraNaM sva-magnaM svasmin nimagnam Asid
iti sheSaH ||238||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
samaguNaparicArikAbhir etAH
surabhijalavyajanAdidhAriNIbhiH |
sarabhasam upasevitAH samantAj
jitakamalAdiguNAd virejuH ||243||
surabhi-jala-vyajanAdi-dhAriNItiH suvAsita-salila-vyajana-prabhRRitisevopayogi-dravAhastAbhiH, sama-guNa-paricAriAbhiH samAna-guNavishiSTa-dAsIbhiH etAH shrI-rAdhA-prabhRRitayaH sarabhasaM savegaM
saharSaM vA yathA-syAt-tathA upasevitAH guNAt nija-guNAt jita-kamalAdiPage 138 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
guNA jigAH kamalAdi-guNAH lakSmyAdi-guNAH yAbhiH tAH | jita-kamalAdigaNAH iti pATho'pi dRRiSThaH | virejuH shobhante sma ||243||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vayam akhilasakhiprasaktanAnA
hari-caritAkalanAya yarhi yAtAH |
aparahariramAbhir anyad ArAd173
bahuvidhabhojyam adAyi tarhi guptam ||249||
vayaM harhi yadA akhila-sakhi prasakta-nAnA-hari-carita-kalanAya akhilasakhInAM samasta-vayasyAnAM prasaktaM prastAvitaM yat nAnA-haricaritaM vividha-hari-lIlAM kalanAya darshanAya yAtAH gatAH tarhi tadA
apara-harir amAbhiH anya-kRRiSNa-kAntAbhiH candrAvalI-prabhRRitibhir
arthaH anyadAvat anya-samayavat anya-dinavad iti-yAvat bahu-vidhabhakSyaM guptaM yathA bhavati tathA adAyi dattam | anyadAvad ity anena
pratyaham eva tAbhir api bhyojyaM dattam iti jJNeyam ||249||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
na bhavati vinivartanAdyupAyaH
pratigatiyaSTivicAlanAdirUpaH |
api tu harigavISu dRRiSTiveNU
sapadi hareH sphurataH sma tatra tatra ||253||
vinivartanDyupAyaHprati-gati-yaSTi-vicAlanAdi-rUpaH parAvRRittAya
laguDa-cAlanAdi-rUpaH na bhavati gavAm iti-sheSaH | api tu hari-gavISu
hareH kRRiSNasya dRRiSTi-veNU sapadi tatra sphurataH, shrIkRRiSNasyAvalokanena veNu-nAdena ca gopratyAvartanAdi-kArya-siddhir
bhavatIti bhAvaH ||253||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
upariracitapuSpavRRiSTisRRiSTiH
stavakRRitasaMstava eva divyalokaH |
sukhayati sakhi gokulasya lokAn
priyam anu sapriyatAM hi suSThu dhatte ||261||
he sakhi ! upariracita-puSpa-vRRiSTi-sRRiSTiH upari racitA kRRitA puSpavRRiSTInAM sRRiSTiH yena saH, stava-kRRita-saMstavaHstavena kRRitaH
saMstavaH prashaMsA yena saH, sa evs divyalokaH-deva-ganaH gokulasya
lokAn sukhayati priyam anu priyaM prati suSThu priyatAM dhatte ||261||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
agharipujananI tu sarvayuktA
svapatham abhIkSNam asAv abhIkSamANA |
vRRiSaravitanujAdibhiH snuSAbhiH
samanugatA svasukhA cakAra178 ||266||
asau agharipu-jananI kRRiSNa-jananI yashodA sarva-yuktA sarvAbhiH
vadhUbhiH sahitA satI abhIkSnaM punaH punaH svapathaM svagamanaPage 144 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
pathaM shrI-kRRiSNA-gamana-patham ity arthaH abhIkSamANA sarvatobhAvena pashyatI vRRiSa-ravi-tanujAdibhiH shrI-rAdhAdibhiH snuSAbhiH
putra-vadhUbhiH samanugatA ca sva-sukhaM yathA syAt tathA anyAsh ca
sukhIcakAra ||266||
atha jayajayashabdabhavyagIta
stavaghRRitadIpakapUrNakumbhalAjAn |
vacasi shirasi hastayoH shrayantI
hari-jananIprabhRRitis tatiH pratasthe ||267||
atha anantaraM hari-jananI prabhRRitiH tatiH samUhaH jaya-jaya-shabdabhavya-gIta-stavs-ghRRita-dIpaka-pUrNa-kumbhalAjAn jaya-jaya-dhvanimA~Ngalika-gIta-stava-ghRRita-pradIpa-vAri-pUrNa-mumbha-lAjAn vacasi,
shirasi hastayoH arthAt vacasi jaya-jaya-shabda-mA~Nglya-sa~NgItAn,
shirasi ghRRita-dIpAn pUrNa-kumbhAn, hastayoH lAjAn shrayantI dhArantI
pratasthe jagAma ||267||
samagamad avarodhaniSkramadvA
ravadhim iyaM sa tadA tu kRRiSNacandraH |
sahabalam abhiyan puraH pradeshaM
shramajarucApy abhitaH sukhaM vavarSa ||268||
iyaM shrI-yashodA avarodha-nikrama-dvAravadhim antaHpurAt bahir gantuM
siMha-dvAra-paryantam ity arthaH yadA samagamat jagAma, tadA sa
kRRiSNa-candraH sahabalaM baladevena sahitaM yathA syAt tathA puraHpradesham agravarti-sthAnam abhiyan abhigacchan, shram-jarucA shramAt
jAyate vA ruk kAntiH tayA api abhitaH sukhaM vavarSa ||268||
atha sakusumalAjavRRiSTinIrA
janasukham anv anu mAtur a~NghrilagnaH |
aparagurujaneSu179 cAnvatiSThat
tad atha yathA yugapad balash ca tadvat ||269||
atha anantaraM sa shrI-kRRiSNaH kusuma-lAja-vRRiSTi-nirAjana-sukhaM
kusuma-lAjAnAM vRRiSTi-varSaNaM nirAjanam ArAtrikaM teSAM sukham anu
pashcAt yathA yugapat mAtuH yashodAyAH a~Nghri-lagnaM caraNasaMlagnaH san apara-gurujaneSu rohinI-prabhRRitiSu ca anvatiSThat
praNamAtiSThat | tat tadA balash ca balarAmash ca tad vat jananIprabhRRiti-guru-vargeSu praNamya atiSThat ||269||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sanayanajalagadgadaM gadantI
kalakalavalgugirAshiSaH shashaMsa ||270||
tad anu tatpashcAt jananI yashodA hRRidA hRRidayena sadAshIstatim
AshIrvAda-samUham adadAt dattavatI, tu kintu vacasA vAkyena na,
AshIrvAdaM kartum ashaknot prema-vaivashyAd iti-bhAvaH | sarvA
jananItayA sa-nayana-jala-gadgadaM nayana-jalena saha gadgadam
ardhasphuTavat vAkyaM gadantI vadantI satI kala-kala-valgugirA phala-kalamanohara-vAkyena AshiSaH AshIrvAdAn shashaMsa kathayAmAsa ||270||
kSaNakatipayamAtRRilAlanAyAM
jaDavad upeyatur asmRRitiM sahotthau |
tadanu ca tanusevakAH samUcuH
snapanajalapramukhaM samastam asti ||272||
sahoyau sahAvirbhAvau shrI-rAma-kRRiSNau kSaNa-katipaya-mAtRRilAlanAyAM kiyatkSaNaM vyApya jananI-lAlAnAyAM jaDavat mugdhat
asmRRitim anya-krTyeSu uti-sheSaH upeyatuH prApatuH | tad anu tatpashcAt ca tanu-sevakAH sharIra-sevakAH a~Nga-mArjana-snAnAdi-kAryanipunA bhRRityAH samUcuH uktavantaH kimcuH tad Aha snapana-jalapramukhaM snAnArtha-jalAdikaM samastam asiti ||272||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha kanakaja-dohanAdi-pAtrANy
anuga-janAH samam eva te gRRihItvA |
vyatijaya-manasA dravaM dadhAnA
drava-gamanAH samayus tadIya-padyAm ||279||
atha anantaraM te prasiddhAm anugajanA bhRRityAH kanakaja-dehanAdipAtrANi svarNa-nirmita-dohana-pAtrANi smam eva tena saha tasya vA kiM
vA, yugapad eva gRRihItvA vyati-jaya-manasA ahaM pUrvam ahaM pUrvam
ityAkAra-paraspara-jaya-kamena manasA dravaM dadhAnAH drava-gamanAH
satvara-gamanAH tadIya-padyAM shrI-kRRiSNa-gamana-mArgaM samayuH
agaman ||279||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yadapi ca harihUtimAdhurIbhiH
sa nadati sarvaka eva dhenusa~NghaiH |
tadapi ca bata kApi tasya shikSA
vashAgatayA tam iyarti tena hUtA ||282||
yad api hari-yUti-mAdhurIbhiH hareH kRRiSNasya yA hUtiH AhUtiH AhvAnam
iti yAvat tasyAH yA mAdhurI tAbhiH sarvaka eva sa dhenu-sa~NghaH gosamUhaH nadati nada-shabde tad api vata AshcaryaM kApi dhenuH tasya
shikSAvasha-gatayA shikSAdhInatayA tena kRRiSNena hUtA shamali dhavali
ga~Nge yamune ityAdi nAmnA AhUtA satI tav eva kRRiSNa eva iyarti
gacchati prApnoti ||282||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti vividhatayAnuvarNyamAnaH
savidhasametatayAvakarNyamAnaH |
upajananaisa etya tannideshAt
klamam apanetum iyAya vAsasadma ||289||
iti evam prakAreNa vividhatayA nAnA-prakAreNa anuvarNyamAnaH kIrtitaH,
savidhasametatayA nikaTa-sa~NgatatayA avakarNyamAnaH dRRishyamAnaH
kAntAdibhir iti-sheSaH sa shrI-kRRiSNaH upajanani jananI-samIpam etya
Agatya tannideshAt jananyAdeshAt klamaM shramam apanetuM dUrImartuM
vAsa-sadma nija-shayana-gRRiham iyAya jagAma ||289||
ruciramRRidulatUlikAJNcikhaTTAm
upari nivesham amuM niSevyamANAH |
yad iha sukham amuSya tan nijAtma
Page 151 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
yad api yady api vraja-bhuvi ravi-samaH sUrya-tulyaH shashI candraH vibhAti
prakAshate tarhy api tathApi kAntitedarItyA shobhA-bhedarItyA rajani-dinavibhAgaM rAtri-dina-vibhAgam IkSamANAH pashyantaH amI balAdayaH
vyavahRRiti-bhedaM vyavahAra-bhedaM yata yathA-yogyam iti bhAvaH sadA
bhajanti ||298||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iha viviSakalAkalApavijJNAH
samuditatAM samavApur utkacittAH |
amum uditAm itAH kalAnidhAnaM
svakulakalAM vinivedya bhartum aicchan ||304||
iha vividha-kalA-kalApavijJNAH nAnA-prakAra-kalA-samUhAbhijJNAH kAntAH
utka-cittaH utkaNThita-cittAH satyaH samuditatAM samyak-kathanatvaM
samavApuH prAptAH amUM kalAnidhAnaM sarva-kalAdhAraM sva-kAntam
uditamitAH svakula-kalAM svakulAnAM svIyAnAM kalAM naipunyAdi-rUpAM
vinivedya bhartuM paritoSitum aicchan ||304||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vratatimaNivivekakhaNDishobhA
parimalabhAg iha sadma kintu kuJNjam |
iha kim u kusumaM kim aMshukaM vA
shayanam idaM mithunaM yad adhyashete ||315||
kallalati-kendra-nIla-maNi-vicAra-khaNDi-shobhA-parimala-bhAg sadma
bhavanaM kintu kuJNjaM latAdi-pihita-nibhRRita-sthAnam | iha kimu
kusumaM shayanaM kiM vA, aMshukaM vastraM shayanaM shayyAm idaM
mithunaM shrI-rAdhA-kRRiSNa-yugalaM yat shayanam adhyashete ||315||
iti nitya-lIlA
||2||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[3]
atha nityAntarvarti-sarvartu-lIlA
shrI-gopAlAya namaH,185
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sumadhuranavanArikelanIraM
tadupamatAlaphalAmbu cAsya187 majja |
upahRRitam iha vRRindayA satRRiSNe
sakhisahite mayi tRRiptim AdadhIta ||11||
iha vRRindayA sakhi-sahite vayasya-gaNa-yukte satRRiSNe tRRiSNayA sahite
mayi sumadhura-nava-nArikela-nIraM susvAdu-nArikela-jalaM tad upamatAlaphalAmbU tat tu lyatA-laphala-jalaM ca asya ukta-phalasya majja phalamalhya-gata-sneha-visheSaH upahRRitaM samarpitaM sat tRRiptim AdadhIte
||11||
sa panasasahakAragostanInAM
Page 161 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tata iha sariti pravishya yUyaM vayam api tAni vicitya cAru
cinmaH ||19||
muhur iha paritaH samAvrajantaH
sariti rasaprasaraM gaveSayantaH |
navanavatanayAya padminInAM
stanam iva vAriruhaM duhanti bhRRi~NgAH ||"21||
rasa-prasaraM rasa-samUhaM gaveSayantaH anveSayantaH navanavatanayAya padminInAM stanam iva stana-tulyaM vAri-ruhaM padmaM
duhanti ||21||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
hRRidi kimu kiM kamalaM prasiddhaM padmaM lalAga kiM vA, harikaraH shrIkRRiSNa-karaH kamala-nibha-komalatvAdity uktam iti evam amukAH
visha~NkamAnAH sha~NkA-yuktAH satyaH tadA navInA vraja-janisudRRishAH vrajodbhava-sunetrAH gopyaH sapulaka-shItkRRiti-kAritAM
pulaka-yuktAvyakta-shabdakAritAm avApuH prApuH ||24||
harir asurasahasralakSajetA
svayam abalAbhir ayaM vijetum iSTaH |
yad iha jayam avApa tan na citraM
yad atha jitas tad atIva citram atra ||26||
hariH svayam asura-sahasra-lakSajetA sahasra-lakSa-sa~NkhyakAsura-jayI
avalAbhiH vrajA~NganAbhiH ayaM shrI-kRRiSNaH vijetum iSThaM, yat iha
jayam avApa prAptaH tat na citram AshcAryam atha anantaraM yat tAbhiH
jitaH parAjitaH tat atIva-citram Ashcaryam ||26||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
avahitavati jIvanAdhinAthe
vRRiSaravijA drutam asya karSaNAya |
taTam aTitavatIha188 kRRiSNanAmApy
anugatatAM samavApa rAgabaddhaH ||29||
jIvanAdhinArthe prANeshvare avahitavati sAvadAne sati vRRiSabhAnunandinI asya shrI-kRRiSNasya karSaNAya drutaM satvaram iha taTaM tIram
aTitavatI gatavatI kRRiSNanAmApi ||29||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
milad-upadhAna-shubhaMyu-maJNju-shayyam190 ||37||
cayAnAM ca madhya-gatam ity arthaH | sukusumetyAdi, bahir-deshe
sukusumaiH sundara-puSpaiH abhyantare sukomala-tulikayA ca
yuktopAdhAnaM shubhAnvita-manohara-shayyAM, saruci ityAdi sakAntinihita-tAla-vRRintena bhRRi~NgArAdi-sukha-pradadravyeNa saMstutaikadesham ebhir guNair vishiSTam idaM maNi-sadanaM maNimaya-bhavanaM
drutataraM shIghrataram avishat vishan ca shayyAm adhivasati sma ||3738||
sarucinihitatAlavRRintabhRRi~NgA
rakamukhasharmadavastusaMstutA~Ngam |
drutataram avishad vishaMsh ca shayyAm
adhivasati sma hariH smitAMshushobhi ||38||
[yugmakam]
tam atha kusumacAmaraM dadhAnA
vRRiSaravijA svayam eva sevate sma |
anRRijudRRisham amuM balaM chalaM ca
praNayi sa tu praNayan ninAya shayyAm ||39||
atha vRRiSa-rvijA vRRiSabhAnu-nandinI shrI-rAdhA svayam evs kusumacAmaraM puSpa-nirmita-cAmaraM dadhAnA satI taM shrI-kRRiSNaM sevate
sma praNyi sa tu praNayavAn kAntaH anRRijudRRishaM kuTila-netrAm amUM
vRRiSabhAnu-nandinIM valaM chalaM ca yathA syAt tathA praNayan prItiM
janayan shayyAM ninAya ||39||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti ghanasamayasphuTaprabhAte
nijajananIhitaM payaH kRRitAnnam |
maricavalitam uSNam ISad ashnann
aham anurAmamukhaM sukhaM bhajAmi ||45||
iti ghana-samayasphuTa-prabhAte ahaM nija-jananI-nihitaM nija-jananyA
yashodayA nihitaM kRRitam arpitaM vA payaH-kRRitAnnaM pAyasam ISat
ashnan adan kim-bhUtaM marica-valitaM marica-yuktaM punaH uSNaM,
anurAma-mukhaM balarAma-prabhRRiti-sahitaM sukhaM bhajAmi ||45||
gRRihashikharashikhAm athAdhirUDhAH
kalayata nishy api goSThavanyadhAma |
pratilavataDidAlidIptibhUmnA
dina iva sarvam idaM muhur vibhAti ||47||
atha gRRihA-shikhari-shikhAH prAsAdopari ity arthaH adhiRRiUDhAH satyaH
nishi api goStha-vanya-dhAmagoSTha-vanayor dIptiM kalayata pasyata
pratilavataDid Ali-dIpti-bhUmnApratikSaNe vidyunnicayAnAM dIptibahulena ity arthaH, dina iva idaM sarvaM muhuH vibhAti ||47||
nabhasi jaladavidyudAlilakSmIr
bhuvi haritaH sphurad indragopakAntiH |
madanugabhavatIva kAnanashrI
tatim anupaSakatAM sakhi prayAti ||48||
he sakhi rAdhe ! nabhasi AkAshe jalada-vidyudAli-lakSmIH jaladavidyudAlInAM megha-saudAminI-samUhAnAM lakSmIH shobhA, bhuvi
pRRithivyAM sphurad indra-gopa-kAntiH prakAshamAna-rakta-varNakSudrakITAnAM kAntir yatra haritaH madanugabhavatIva mama anugatA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
giri-vara-shirasi vyudasta-pArshvA
vRRiti-maNi-sadmani labdha-dhenu-dRRiSTiH |
bahuvidha-shataraJNja-mukhya-khelA
vidadhad ahaM sakhibhiH sukhaM prayAmi ||50||
giri-vara-shirasi govardhanopari-bhAge ity arthaH vyudasta-pArshvAvRRitimaNi-sadmani pArshvAnAm AvaraNa-rahita-maNimaya-bhavane ity athaH
labdha-dhenu-dRRiSTiH yatropavishya tRRiNa-cara-dhenUnAM darshanopayogideshaH, sthitaH iti-bhAvaH ahaM bahuvidha-shata-raJNja-mukhya-khelA
vidadhat sakhibhiH vayasyaiH saha sukhaM prayAmi prApnoti ||50||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha anantaram ahaM yAdA tIra-nIraM sarovarAdi-tIracayaM taj jalasamUhaM ca anu pashcAt kim vA tIra-nIram anu lakSmI-kRRitya khaJNjanahaMsaiH sva-nAma-prasiddhaiH kuJNja-kAntiM kuJNja-shobhAM kalayAmi
pashyAni | varatanu ! he sundari ! tadA bhavad AgatiM tvad AgamanaM
vitarkya vata bhrama-dashAyA vibhramaM prayAmi |64||
abhilaSati madIyakelishikSA
gurum iyam acyutavallabhAkSilakSmIm |
iti kila kamalAvalIM vidhUtAm
uru shapharInikarash carIkarIti ||65||
ayaM shapharI-nikaraHmIna-samUhaH madIya-keli-shikSA-gurum acyutavallabhAkSi-lakSmIM kRRiSNa-priyANAM netra-shobhAm abhilaSati iti hetoH
vidhUtAM kampitAM kamalAvalIM padma-shreNIm uru atishayaM carIkarIti
punaH punaH atishayena karoti ||65||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
tarhi tadA amUH sarvAH priyA asya shrI-kRRiSNasya upa-parisaraM samIpapradesham asaMkhyAn kusuma-sharAn akiran nikSepam akurvan | ayaM
shrI-kRRiSNaH kusuma-sharaiH amUSAM kAntAnAm amUn sharAn abhinat,
uca-kaJNcukAni urdha-bhAga-stha-kaJNcukAni avidhyat ||75||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
vyatimilitatayAtha rAsanRRityaM
vyadhiSata tA dayitena tena sArdham |
vilasitavaramAdhurIbhir eSAM
suravanitA mumuhur muhur muhush ca ||81||
tatha tAH priyAH vyati-militatayA paraspara-ekatrI-bhUtatayA tena dayitena
priyatamena sArdhaM saha rAsa-nRRityaM vyadhiyata akArSuH eSAM
nRRityAnAM vilaSita-varamAdhurIbhiH sura-vanitAH devyaH muhur muhuH
mumuhuH ||81||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
atha muraripurAdhikAkhyayugmaM
mRRidushayanaM pratilabhya valgusharma |
atanuta shayanaM tathA yathA tat
tanum api bhedam adhAt tanudvayaM na ||85||
atha anantaraM murari-purAdhikAkhya-yugmaM shrI-rAdhA-kRRiSNAkhyayugalaM valgu manoharaM sharmaM sukhaM mRRidu-shayanaM komalashayyAM pratilabhya prApya yathA tat tanu-dvayaM shrI-rAdhA-dAmodaravigraha-yugaM tanum api alpam api bhedaM vicchedaM na adhAt tathA tena
prakAreNa shayanam atanuta tanu-JNada-vistRRitau sarvA~NgA-shleSapUrvaka-shayanaM kRRitavAn iti bhAvaH ||85||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
"surabhinavakashAlitaNDulIbhiH
purusitavaSkayanIpayaskRRitAnnam |
suparimalahariH plutaM samantAd
vikalitavalkalabIjanAgara~Ngam |88||
he raroru ! surabhi-nava-shAli-taNDulIbhiH suganda-nUtana-shAli-taNDulaiH
purusita-vaskaranIpaskRRitAnnam atishaya-kRRiSNa-varNa-nava-prasUtagAbhi-payasA kRRitAnna kim-bhUtaM saparimala-haviHplutaM saparimalaghRRita-vyAptaM samantAt vikalita-valkala-vIja-nAga-ra~NgaM valkla-vIjavirahita-nAga-ra~Nga-phalaM bahu-ghRRita-pAra-pakva-piSTa-bhedaM
pracura-ghRRitaiH paripakva-nAnA-vidha-piSTakaM pravitata-maNDakaroTikAbhiH aneka prakAra-piSTaka-visheSaiH roTikAbhish ca iSTaM
piSitArdrakam etat-sarvaM sva-mAtrA shrI-yashodayA uSasi prabhAte arpitaM
svadate mAtA mAm AsvAdayati ity arthaH svadate mahyam iti para-shlokena
vA anvayaH sudhIbhi-vivecyaH ||88-89||
bahughRRitaparipakvapiSTabhedaM
pravitatamaNDakaroTikAbhir iSTam |
parikRRitadalitArdrakaM svamAtrAr
pitam uSasi svadate varoru mahyam ||89||
[yugmakam]
tadanu ca jananI dadAti veSaM
mRRigamadaku~NkumacUrNapUrNavastram |
tam aham aharahaH sajan sarAmaH
sahasakhivIthir atIva sharma yAmi ||90||
tad anu tat-pashcAt jananI shrI-yashodA mRRigamada-ku~Nkuma-cUrNapUrNa-vastraM mRRiga-nAbhi-ku~Nkuma-cUrNAbhyAM pUrNaM paripUrNaM
saMmishram iti-yAvat etAdRRishaM veSaM dadAti, sarAmaH balarAmeNa
Page 180 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sahitaH aham aharahaH pratidinaM taM veSaM sajan dhArayan saha-sakhivItthiH vayasya-gaNa-samanvitaH san atIva sharma sukhaM yAmi
prApnomIty arthaH ||90||
yadapi vividhatemanAdimadhyaM
dinam upalabdham ihAsti pa~NkajAkSi |
tadapi bhavati sArdrakaM ghRRitAntaH
kRRitapacasharSapashAkam AdarAya ||91||
he pa~NkajAkSi ! yad api madhyandinaM divasasya madhya-bhAge mAtrA
preritaM vividhatemanAdi nAnA-prakara-vyaJNjanAdi iha goSThe upalabdham
asti bhavati, tad api sArdrakam Ardraka-sahitaM ghRRitAntaH-kRRita-pacasharSapa-shAkaM ghRRita-pakva-sharSapa-shAkam AdarAya prItaye bhavati
||91||
aharahar anudhenukaJNcukAdi
cchavisavitRRicchavimitratAcchabhAsaH |
sakhibhir akhilakelishAlihArI
takarutakarmaNi narmasharma yAmaH ||92||
aharahaH pratidinaM dhenukaJNvcukAdi-cchavi-savitRRi-cchavimitratAcchabhAsaHdhenu-pashcAd-gamana-tac cAraNa-jAnu-lambitakaJNcuka-dhAraNa-kaTi-bandhanoSNISAdi-grahaNa-maNi-muktAdyalaskRRitavicira-vasaNAdInAM kAntibhiH sUrya-kAntibhiH sahamitratayA ujjvala-bhAsaH
sakhIbhiH saha akhila-keli-shAli-hArItaka-ruta-karmaNi bahuvidha-krIDAshAli-shukAdi pakSiNAM ravAnukaraNa-karmaNi parihAsa-sukhaM yAmaH ||
92||
pariNatatarajambhanAgara~Nga
kramukamukhadyutishoNakAnanAntam |
smitalasitakaTiJNjarAdipuSpa
pramuditasarvam ahardivaM bhramAmaH ||93||
smita-laSita-kaTiJNjarAdi-puSpa-pramudita-svarvaMvikasitAbhilaSitakaTiJNjarAdi-puSpaiH amodita-sarvaM pariNata-tarajambha-nAga-ra~Ngakramuka-mukha-dyuti-shoNa-kAnanAntaM paripakva-jamIranAga-ra~NgaguvAka-prabhRRitInAM dyutibhiH raktima-kAnana-madhyam | ahardivam
aharahaH bhramamAH vayam iti sheSaH ||93||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti mRRidutaratulikAnukUlI
kRRitashayanaM nayanAbhirAmayugmam |
madhuripuvRRiSabhAnujAsamAkhyaM
na vapuSibhedam avApa nApi citte ||96||
iti mRRidutara-tulikAnukulI-kRRita-shayanaM komala-tulamayI-shayyAyAm
anukaula-kRRita-shayanaM nayanAbhirAma-yugmaM netra-prItikara-yugalaM
madhuripu-vRRiSabhAnujA-samAkhyaM shrI-rAdhA-kRRiSNa-nAmakaM
vapuSi vigrahe bhedaM na Apa prAptaH citte'pi bhedaM nApa ekAkAraprAya-vigrahatvAd iti bhAvaH ||96||
ghRRitadadhikRRisarArdrakAdijuSTAH
Page 182 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
ghusRRiNarucir atUlasUkSmavastra
dvidalajakaJNcukayukpidhAnavakSaH1 |
pavanarahitagharmasharmadAtRRi
sthalam anu dhenvavanena sharma yAmi ||100||
yusRRiNetyAdi | ku~Nkuma-kAnti-vishiSTa-tulAsamanvita-sUkSma-vastreNa
ubhaya-pArshvA-vRRitaiH tAdRRisha-kaJNcukAcchAdita-vakSaH IdRRishaH
ahaM pavana-rahita-gharma-dAtRRisthalam anu pravanaM vihIna-raudreNa
sukha pradasthalaM lakSmI-krtya dhenvavanena dhenu-rakSaNena sharma
sukhaM yAmi prApnomi ity arthaH ||100||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
hariharivanitAkulaM praphullaM
svayam abhavad bata pashya tasya vIryam ||105||
atha shIta-RRitu-varNanAnantaraM vasanta-varNanopakramam Ahapatheti
yadA madhuRRiutauH vasanta-RRituH eSyati AgamiSyati | tataH prAk
vananikaraM vana-samUhaM praphullaM vidadhat, hari-hari-vanitA-kulaM
shrI-kRRiSNa-tat-priyA-vRRindaM svayaM praphullam abhavat, vaya
AshcaryaM tasya vasantasya vIryaM parAkramaM pashya he manaH iti
sheSaH ||105||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
sa bakulasahakAraketakInAM
sakaruNakiMshukanAgakesharANAm |
tatir atishushubhe vilokya yAntu
bhramarapikapravarA mahaH sajanti ||109||
sava-kula-sahakAraketakInAM vakula-sahitAmra-ketakInAM sakaruNakiMshuka-nAga-kesharANAM yAM shobhAM vilokya dRRiSTvA bhramara-pikapravarAH tatiH samUhaH atishushubhe, bhramara-kokila-shreSThAH mahaH
utsavaM sajanti prApnuvanti ity arthaH ||109||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
niyamitacaraNAn nikuJNjadhAmni
kvacana ca vAsakasajjikAyamAnAH |
priyatamam anavApya mAnam AJNcan
mukham iva mAnadhanA hi dhanyanAryaH ||115||
niyamita-varaNAt prAtyahika-yathA-niyamAnuSThAnAt kvacana ca kutrApi
nikuJNja-dhAmni vAsaka-sajjikAyamAnAH vesha-bhUSAdikaM kRRitvA vAsagRRihaM sajjIkRRitya nAyakAgamana-pratIkSAm AcarantyaH nAyikAH ity
arthaH | pritamaM kAntam anavApya aprApya mAnam abhimAnam AJNcan
prApnuvan dhanya-nAryaH hi vataH sukham iva mAnadhanAH ||115||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
api ca vAsa-sajjA veSa-bhUSAdi-parAyaNAH muhur api cintana-labdha-kalpatantrAH punaH punaH cintanena ISan nidrAvasthAM labdhAH tad aparAH
pUrvokta-nAyikAtiriktA nAyikA priyatamam upalabhya prApya atra ca jAgrad
valitavat jAgrad avasthA-tulyaM sukham Apa prAptavAn atra bhedaM na Apa
||116||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
kASTha-mallikA-prabhRRiti-puSpam iha sita-rocirociSi shveta-kAntyA dIptivishiSTe kuJNje rocamAnaM dIpyamAnam asti ||119||
adhi-kusuma-vanaM virajamAnaM
harim atha kAntimatI vRRiSArka-putrI |
sukha-kara-lalitA-vishAkhikAdipriya-savayas-tatibhiH samaM samayya ||121||
atha anantaraM he citta ! atra citram AshcaryAM pashya | kiM tat ? tatrAha
kAntimatI alaukika-saundaryamayI vRRiSArka-putrI shrI-vRRiSabhAnunandinI sukha-kara-lalitA-vishAkhAdi-priya-savayas-tatibhiH sukhaprada-lalitAdi-priya-sakhI-shreNIbhiH samaM saha samayya militvA guNakriyA~Nga-bhAva-prabhRRitibhiH naisargika-guNAdibhiH hariM sarva-jIvamanoharam api kAntaM vasham adhInam akRRita ity anvayaH aSTabhiH
kulakam | katham-bhUtaM harim ? tatrAhaadhi-kusuma-vanaM kusumavanam adhikRRitya virAjamAnam | kiM vA, kusumam adhikRRitya yad
vanaM tad virAjamAnam ||121||
sukusuma-nikarAn upadadAnaM
svam api tam apy anu tanvi yojayantI201 |
dvayam api tad-anuvrata-kriyAbhir
drava-tatibhish ca mudAJNci kurvatIbhiH ||122||
punaH katham-bhUtaH [hariH]? sukusuma-nikarAn surabhita-puSpanicayAn upAdadAnaM gRRihnANam | vRRiSArka-putrI katham-bhUtA ?
tatrAhasvam api AtmAnam api tam api kRRiSNam api anu tAn kusumanikArAn niyojayantI yathA-yogyA~NgeSu dhArayantI ||122||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
maNimayavaracatvarasya shayyAm
anu kusumAnilalIlayA susevaH |
paramatamasakhIbhir asyamAna
bhramaratatiH sasukhaH sukhaJNcakAra ||131||
Page 191 of 207
SAKALPA-KALPA-DRUMA
iti sarvartu-lIlA
||3||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[4]
atha phala-niSpattiH
SAKALPA-KALPA-DRUMA
athavA, rAdhAdyAH shrI-vRRiSabhAnu-nandinI-prabhRRitayaH kRRiSNakAntAH shrI-kRRiSNa-priyAH kRRiSNavat yathA kRRiSNaH tathA svayaM,
na tv anyena vidhinA vA, avataraNam AvirbhAvaM prApya lIlA-shaktyA
yayA sarva-lIlA bhavati, tayA shaktyA nityAM sthitiM svataH nityavidyamAnatAM vismRRitya, aparatayA upapatitvena jJNAta-krSNAH jJNAtaH
viditaH kRRiSNaH yAbhiH, tAH tathoktAH | tathApi yadyapi upapatitvena
jJNAtAH, tathApi rAgAt anurAgAt aspaSTa-kRRiSNa-shrayaNa-sukharatA apariSphuTa-bhAvena kRRiSNAvalambana-sukhe ratAH AsaktAH,
prathamata iti sheSaH, prAntataH sheSataH taM kRRiSNam eva svakAntaM sva-patiM spaSTaM sphuTaM jagmuH prApuH |
prathamataH parakIya-bhAvAsvAdana-rUpa-svecchayA lIlA-shaktyA
kRRiSNam upapatitvena manyante sma, rasa-sArasyAt iti bhAvaH | paratas
tu pariNaya-vidhinA kRRiSNam eva sva-patitvena jAnanti sma | parakIyabhAva-mAtram atra jJNeyaM, vastutaH tAbhiH saha tasya svakIyatvaM
gopyas tu svakIyA bhAvas tu parakIya eva iti vacanam api nAvajJNeyaM,
kevala-parakIya-vAdi-matam anenaiva nirastam iti | ataH sukha-sudhAsindhu-magnAntarAHatishaya-sukha-sudhA-sAgare-nimagna-mAnasAH
smaH, vayam iti sheSaH ||2||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
labdha-tAtAdy-anujJNaH
shrI-rAmAdi-prasaktaH surabhi-gaNa-shataM
pAlayan moda-yuktaH |
sandhyAyAM gopa-gopI-sukhada-gRRiha-gatiH
sAnurAgaM kSapAyAm
tat-tad-dIvyad-vihAraH sphuratu tava manaH
sarvadA kRRiSNa-candraH ||4||
varNita-nitya-lIlAM sa~NkSepataH varNayann AhaprAtar iti | he manaH !
prAtaH prabhAte mAtuH shrI-yashodAyAH sva-hastAd ashana-sukhakRRitI labdha-tAtAdy-anujJNaH pitr-Ady-anumatiM prAptaH, tataH shrIrAmAdi-prasaktaH shrI-yuktAgraja-balarAma-prabhRRiti-saMlagnaH,
moda-yukta AnanditaH san surabhi-gaNa-shatam agaNita-dhenuvRRindaM pAlayan cArayan | sandhyAyAM rajanI-mukhe gopa-gopIsukhada-gRRiha-gatiH gopAnAM gopInAM sukha-prada-bhavana-gatiH |
kSapAyAM rAtryAM sAnurAgaM tat-tad-dIvya-vihAraH pUrvokta-vanabhramaNAdi-rUpa-vihAraH | etAdRRishaH kRRiSNa-candraH sarvadA aharnishaM tava sphuratu ||4||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
rAdhA-mAdhava-nAma-dheya-mithunaM vighnAn
atItyAmitAn
dAmpatye sthitam atra vA yadi rahaH prAptaM tadA kiM
punaH? ||8||
rAdhA-mAdhava-nAma-dheya-mithunaM shrI-rAdhAkRRiSNAkhya-yugalam
amitAn apArimitAn vighnAn atItya atikramya dAmpye sthitam abhUt atra
vraje yadi rahaH prAptaM nibhRRite labdhaM syAt tadA punaH kim ? nAnyat
prArthaye iti bhAvaH | kim-bhutaM mithaH paras-paraM dUragasthiti
dUrAvasthAnaM sat shashvat nirantaraM dhyAyati cintayati, sUkSma-prathaM
cAyati | prAjyAntargataM bahuvidha-janAntargataM sat Atta-narma gRRihItanarma sat sakhI-madhyasthitaM sat pashyati ||8||
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
[5]
SAKALPA-KALPA-DRUMA
SAKALPA-KALPA-DRUMA
14
15
28
bh.pu. 10.19.16.
na prayeha niravadya-sayuj
sva-sdhu-ktya vibudhyupi va |
y mbhajan durjara-geha-khal
savcya tad va pratiytu sdhun ||
30
pr pulindya urugya-padbja-rgar-kukumena dayit-stana-maitena |
tad-darana-smara-rujas ta-ritena
limpantya nana-kuceu juhus tad-dhim ||
31
bh.pu. 10.22.31.
32
yma hiraya-paridhi vana-mlya-barhadhtu-pravla-naa-veam anuvratse |
vinyasta-hastam itarea dhunnam abja
karotpallaka-kapola-mukhbja-hsam || [bh.pu. 10.23.22]
33
apy eapatny upagata priyayeha gtrais
tanvan d sakhi sunirvtim acyuto va |
kntga-saga-kuca-kukuma-rajity
kunda-sraja kula-pater iha vti gandha || [bh.pu. 10.30.11]
34
jayati te'dhika janman vraja
rayata indir avad atra hi |
dayita dyat diku tvaks
tvayi dhtsavs tv vicinvate || [bh.pu. 10.31.1]
35
tsm virabhc chauri smayamna-mukhmbuja |
ptmbara-dhara sragv skn manmatha-manmatha || [bh.pu. 10.32.2]
36
na prayeha niravadya-sayuj
sva-sdhu-ktya vibudhyupi va |
y mbhajan durjara-geha-khal
savcya tad va pratiytu sdhun || [bh.pu. 10.32.22]
37
tatrtiuubhe tbhir bhagavn devak-suta |
madhye man haimn mah-marakato yath || [bh.pu. 10.33.7]
38
tsm ativihrea rntn vadanni sa |
prmjat karua prem antamenga pin || [bh.pu. 10.33.21]
39
dhrvaam (a)
40
kaseneina
41
veina
42
Comp. 10.19.16.
43
draavyam, bh.pu. 1.16.27-30;
44
karananda(?)(a);
45
paka (b);
46
-valgd (a);
47
tanu (b);
48
-buddhi- (b)
49
ra- (b);
50
-para (b);
51
-sambhd eva (a);
52
prti- (a)
53
vvadka (a);
54
budhat- (b);
55
yogy (a)
56
vinsakti (a)
57
10.26.13a
58
10.26.13b
59
bh.pu. 10.25.18.
60
svenparea (a);
61
tato bhaktir bhagavati putr-bhte janrdane |
29
-mithune (a)
api (b)
149
150
151
(a) udannamamat;
(a) praamana;
152
153
154
155
(b) -vadana
(a) latli-;
(b) prahasana;
156
This verse absent fro (b);
157
(a) ca varay;
158
(a) pipartti;
159
(b) vigatvti160
(b) -h
161
(b) pthak samupavian;
162
(b) samptn;
163
(a) -cukru;
164
(b) pthak samupavian; 2. (b) samptn; 3. (a) ocukru; 4. (b) osvadhtr
165
(b) adds kulakam;
166
(a) margin: gata rasci;
167
(b) yat tan;
168
(b) madhuripur;
169
(a) margin: sukha-;
170
(a) ata;
171
(b) kulli;
172
(a) -rjm;
173
(b) anyadvad;
174
(a) padyosk (?);
175
(b) tathstu;
176
5
177
1. (a) orjm;; 2. (b) anyadvad; 3. (a) padyosk (?); 4. (b) tathstu; 5. (b) prayatta; 6. (b) eva;
178
(b) sukhcakra;
179
(a) -jansucnvatihat;
180
(b) atitama
181
(b) iha;
182
(a) harir di-;
183
(b) candral- ;
184
(a) amtu185
(b) not found; the following verse is placed after atha etc.;
186
(a) ruka;
187
(a) margin: clpa;
188
189
(b) -vter;
(b) -ayym
191
(a) alpa;
192
(a) upayujya
193
(a) margin: yadsti;
194
(a) nicyay sma
195
1
196
2
190
197
198
207
(a) khyti
(a) armi
209
-ruco jvalbhir;
210
(a) amita
211
1
212
bh.pu. 10.21.17;
213
(a) -ramlibhi;
214
bh.pu. 10.84.41;
215
bh.pu. 10.30.28;
216
skanda-pura 5.3.197.75, and elsewhere;
217
(b) pitor. pitvya is not metrical.
218
prayantam
208