TRNG THPT CHUYN BIN HA

Ngi vit: Hong Xun Bnh

BI THAM GIA HI THO CC

TRNG THPT CHUYN KHU VC
DUYN HI - NG BNG BC B
MN: TON
PHP BIN HNH TRONG MT PHNG
)

Chuyn php v t
I. L do chn ti.
Hnh hc phng l mt trong nhng ni dung quan trng, lun xut hin
trong cc bi thi hc sinh gii quc gia, quc t. i vi hc sinh th ni dung hnh
hc phng tng i kh v a dng.
Php bin hnh l mt trong nhng phn quan trng ca ni dung hnh hc
phng, tuy nhin hc sinh thng lng tng, ngi khi hc phn ny. Trong php
bin hnh c nhiu phn, ti chn ni dung php v t trnh by trong bi vit
ny, v php v t l mt trong cc php bin hnh gip chng ta chng minh cc
tnh cht hnh hc m nu thc hin theo cc phng n khc thng rt kh v
di, c bit trong cc bi ton v tm qu tch im v dng hnh th php v t
gip chng ta nhanh chng xc nh c cc yu t v qu tch im v dng c
cc hnh tha mn yu cu ca bi ton t ra.
Chuyn ny bao gm mt s kin thc c bn v php v t v cc dng
bi tp thng gp v php v t : chng minh, dng hnh, qu tch. Cui chuyn
l mt s bi tp ngi c t rn luyn.

II.Ni dung
1. Php v t
nh ngha
Trong mt phng cho im O uc
nhuuv
mt s k 0 . Php bin hnh bin
uuuu
r
uu
r
mi im M thnh im M sao cho OM ' kOM c gi l php v t tm O, t s
k
K hiu : V O ;k , O gi l tm v t, k gi l t s v t.
Nhn xt : - Php v t t s 1 l php ng nht.
- Php v t t s -1 l php i xng tm.
2. Tnh cht php v t
+ V O ;k ( k 1 ) c 1 im bt ng duy nht l O.
+ V O ;k bin M thnh M th O, M, M thng hng.
uuuuu
r

uuu
r

+ V O ;k A a A ' v B a B ' th A ' B ' k . AB

+ Php v t bin 3 im thng hng thnh 3 im thng hng.
+ Php v t bin ng thng thnh ng thng song song hoc trng vi
n.
+ Php v t bin tia thnh tia song song hoc trng vi n.
+ Php v t bin on thng AB thnh on thng AB v A ' B ' k . AB

+ Php v t bin tam gic thnh tam gic ng dng vi n v t s ng

dng bng k .
+ Php v t bin gc thnh gc bng n.
+ Php v t bin ng trn (I;R) thnh ng trn (I;R) m tm I l nh
ca tm I qua php v t v bn knh R ' k R .
3. Tch ca hai php v t
Tch ca hai php v t c t s k1 v k2 l mt php v t, t s k k1.k2 (vi
k1k2 1 ), c tm thng hng vi tm ca hai php v t hoc l mt php tnh tin
nu k1.k2 1 .

III. Bi tp p dng
1) Dng 1. Chng minh cc tnh cht hnh hc
Trong mt s bi ton hnh hc phng c yu cu chng minh cc tnh cht ca
hnh hc, nu chng ta chng minh chng bng cc phng php hnh hc thng
thng th vic chng minh tng i phc tp. Tuy nhin khi s dng phng
php v t, gip chng ta c th thu gn mt cch n gin nht v t phi s dng
thm cc ng ph, gip cho vic chng minh tng i d v ngn gn.
Bi 1. (nh l v ng trn Euler) Chng minh rng trong mt tam gic, trung
im cc cnh, chn cc ng cao v trung im ca cc on thng ni trc tm
vi cc nh cng nm trn mt ng trn, gi l ng trn chn im hay ng
trn Euler ca tam gic . Bn knh ng trn Euler bng na bn knh ng
trn ngoi tip tam gic v tm O ca ng trn Euler thng hng vi tm O
ng trn ngoi tip, trng tm G v trc tm H trn ng thng Euler sao cho
O l trung im ca on thng OH v bn im H, G, O, O lm thnh mt hng
im iu ha.
Gii

Gi O l tm ng trn ngoi tip ABC th V(G , 12 ) : O O ' . Do , O nm trn

uuuur

1 uuur
2

ng thng Euler OGH v ta c : GO ' GO hay

GO '
1

2
GO

T ta c : HG 2GO 4O ' G v OH 3OG , 3O ' G O ' O O ' H . Do ta c :

HGOO '

OH O ' H
.
1 (pcm).
OG O ' G

Bi 2. ( thi chn i tuyn Nht Bn,1996) Cho tam gic ABC ni tip mt
ng trn, M l mt im ty thuc ng trn . Chng minh rng cc im
i xng ca M qua cc ng thng AB, BC, CA thuc mt ng thng i qua
trc tm H ca tam gic ABC
Gii
Gi M 1 , M 2 , M 3 l cc im i xng ca M qua cc ng thng AB, BC, CA.
H1 , H 2 , H 3 l cc im i xng ca H qua AB, BC, CA. Khi H1 , H 2 , H 3 thuc
ng trn ngoi tip tam gic ABC.
Theo nh l Simson cc hnh chiu E1 , E2 , E3 ln cc cnh AB, BC, CA thng hng.
Thc hin php v t V M ,2 cc im E1 , E2 , E3 c nh l cc im M 1 , M 2 , M 3 tng
ng. Do M 1 , M 2 , M 3 thng hng.

Thc hin php i xng trc BC ta c gc BHM

2 bin thnh gc BH 2 M . T :

BHM
2 BH 2 M .

Tng t thc hin php i xng trc AB, ta nhn c BHM

1 BH 1 M .
M BH
M , v cc gc ni tip cng chn cung BM. T ng
Ta li c BH
1
2
thng M 1M 2 i qua H (pcm).
Bi 3. Cho tam gic ABC bn trong tam gic dng 4 ng trn O1 ; O2 ; O3 ; O4
bng nhau sao cho 3 ng trn u tin cng tip xc vi hai cnh ca tam gic.
Chng minh rng tm ng trn ni tip, ngoi tip tam gic ABC v tm ng
trn (O4) thng hng.
Gii

Ta c : IA, IB, IC cha O1 , O2 , O3 . Suy ra : O1O2 / / AB, O2O3 / / BC , O3O1 / / AC

t

IO1 IO2 IO3 1

IA
IB
IC k

Xt php v t V I ,k : O1 a A, O2 a B, O3 a C
Do O4 l tm ng trn ngoi tip tam gic O1O2O3 v O cch u 3 im ny.
Suy ra : V I ,k : O4 a O . Do : I , O4 , O thng hng.
Bi 4. ( thi HSG quc gia 2000) Cho 2 ng trn (O) v (O) c bn knh khc
nhau ct nhau ti A v B. Mt ng thng tip xc vi (O) ti P, tip xc vi (O)
ti P. Gi Q v Q ln lt l chn ng cao h t P v P. ng thng AQ v
AQ ct ln th hai vi hai ng trn ti M v M. Chng minh rng M,M,B
thng hng.
Gii

Hai ng trn ct nhau suy ra : R R ' , gi S l tm v t ngoi ca hai ng trn

Xt php v t :

R'
s,
R

: O ' a O, P ' a P, A a A ', Q ' a Q

' AQ ' OA
'Q .
Suy ra : O
Ta c : SP 2 SQ.SO; SP 2 SA.SA ' SQ.SO SA.SA ' . Suy ra t gic AQOA ni tip
ng trn.

' Q . Vy OAQ

' AQ ' .
Suy ra OAQ
OA
O

Do tam gic MOA v tam gic MOA cn. Suy ra : MOA

AOM ' .
' A 1800 1 MOA

Ta c : ABM 1800 MA
2

' BA 1 M
' O ' A 1 MOA

M gc : M

2
2
0
Suy ra : ABM ABM ' 180 . Do M, B, M thng hng.

Bi 5. (Bi ton bi dng i tuyn Anh 1990) Cho tam gic ABC ni tip ng
trn tm O, bn knh R. Gi D l im i xng ca A qua BC, E l im i xng
ca B qua AC v F l im i xng ca C qua AB. Gi s H l trc tm tam gic
ABC, chng minh rng D, E, F thng hng khi v ch khi OH 2 R .
Gii

Gi G l trng tm tam gic ABC v A1 , B1 , C1 ln lt l trung im ca cc cnh

BC, CA, AB.
Dng tam gic A2 B2C2 m cc im A, B, C ln lt l trung im ca
B2C2 , C2 A2 , A2 B2 . Suy ra G, H ln lt l trng tm v tm ng trn ngoi tip tam
gic A2 B2C2 . Gi D, E, F ln lt l hnh chiu ca O ln cc cnh B2C2 , C2 A2 , A2 B2
Xt php v t

1
G ,
2

. Php v t ny bin A, B, C, A2 , B2 , C2 ln lt thnh A1 , B1 , C1 ,

A, B, C. T php v t ny bin 3 im D, E, F thnh D, E, F.

Vy D, E, F thng hng khi v ch khi D, E, F. Theo nh l Simson, cc im
D, E, F thng hng khi v ch khi O thuc ng trn ngoi tip tam gic A2 B2C2
tng ng vi OH = 2R.
Bi 6. Cho hai ng trn O1 ; O2 c bn knh khc nhau v nm ngoi nhau. Ta
xt mt ng trn (O) tip xc ngoi ln lt vi O1 ; O2 ti A v B. Trn ng
trn (O) ta ly im M bt k, khc A v B. ng thng MA ct (O1) ln th hai
ti M1, MB ct (O2) ln th hai ti M2. Chng minh rng khi M di ng trn ng
trn (O) th ng thng M1M2 i qua mt im c nh.
Gii

Nhn xt, nu hai ng trn tip xc vi nhau th tip im l tm ca mt php

v t vi h s v t c gi tr tuyt i bng t s hai bn knh, bin ng trn ny
thnh ng trn kia.
Ta xt php v t : tm A bin O1 thnh O do bin M1 thnh M.
Xt php v t : tm B bin O thnh O2, do bin M thnh M2.
Nh vy tch ca hai php v t tm A v tm B bin O1 a O2 v M 1 a M 2 nn
M 1M 2 i qua tm v t ca hai ng trn O1 , O2 . Hai ng trn ny c nh
nn tm v t ca chng l im c nh hay M 1M 2 i qua im c nh.
Bi 7. ( thi HSGQG 2003) Trong mt phng, cho hai ng trn c nh O1 , R1
v O2 , R2 vi iu kin R1 R2 sao cho hai ng trn tip xc trong vi nhau ti
im M. Xt im A nm trn ng trn O2 , R2 sao cho 3 im A, O1,O2 khng
thng hng. T A k cc tip tuyn AB v AC n ng trn (O1) vi B, C l cc
tip im. Cc ng thng MB, MC ct ln th hai ng trn (O2) tng ng ti
cc im E v F. Gi D l giao im ca EF vi tip tuyn ti A ca ng trn
(O2). Chng minh rng im D di ng trn mt ng thng c nh khi A di ng
trn (O2) sao cho 3 im A, O1, O2 khng thng hng.
Gii

T gi thit ta c t gic ABO1C ni tip ng trn (O3). Gi A l giao im th

hai ca AM vi ng trn O1 , R1 . D l giao im ca hai tip tuyn ti M v A
6

ca ng trn O1 , R1 . Khi D thuc trc ng phng BC ca hai ng trn

O2 , R2 v (O3).
Tht vy, gi H l giao im thc hai ca (O3) vi AM. Khi O1H vung gc vi
AM nn H l trung im ca dy cung MA. Tam gic DMA cn ti D, do
2
DH vung gc vi AM v DO1 i qua H. T : D ' H .D ' O1 D ' M . Suy ra : D cng
phng tch i vi hai ng trn (O1) v (O3).
Nh vy D di ng trn tip tuyn ca ng trn (O1) ti M v tip tuyn c
nh. Php v t tm M bin ng trn (O1 ) thnh ng trn (O2) cho nn ng
thng BC bin thnh ng thng EF, tip tuyn ti A bin thnh tip tuyn ti A
v D thnh D. Tp hp cc im D nm trn ng thng MD l tip tuyn ca
(O1).
Bi 7. Trong mt phng, cho hai ng trn ct nhau ti X v Y. Chng minh rng
tn ti 4 im tha mn cc tnh cht sau :
Vi mi ng trn tip xc vi hai ng trn cho ti A v B, v ct
ng thng XY ti C v D, th mi ng thng trong cc ng thng AC, AD,
BC, BD phi i qua mt trong 4 im y.
Gii

Gi (E) l mt ng trn tha mn u bi.

V (E) ct ng thng XY ti C,D nn (E) hoc cng tip xc ngoi hoc cng tip
xc trong vi c hai ng trn.
Ta xt trng hp tip xc trong, trng hp tip xc ngoi chng minh tng t.
Gi s ng thng CA ct ng trn (AXY) ti mt im P khc na v CB ct
ng trn (BXY) ti mt im Q khc na, khi C nm trn XY, theo tnh cht
phng tch ta c : CA.CP CX .CY CB.CQ .

Vy cc tam gic CAB v CQP ng dng, suy ra CAB

CQP
.
K ng thng CR tip xc vi (E) vi R nm cng pha vi B i vi ng

thng XY. Lc : BCR

CAB
CQP
.
7

Suy ra : CR // PQ. Xt hai php v t, tm ln lt l A v B, bin (E) thnh hai

ng trn cho. Mt trong hai php v t ny bin ng thng CR thnh tip
tuyn ti P ca mt trong hai ng trn ny v php v t kia bin CR thnh tip
tuyn ti Q ca ng trn cn li. C hai ng thng nh u song song vi CR,
nn chng trng vi ng thng PQ v th n phi l tip tuyn chung ca hai
ng trn ny.
Kt lun : Bn tip im to bi hai tip tuyn chung ca hai ng trn cho c
tnh cht ca bi.
Bi 8. Cho tam gic ABC cn ti C, c ng cao CD. Cho P l im nm trn
cnh CD. Gi E, F ln lt l giao im ca ng thng AP vi cnh BC, ng
thng BP vi cnh AC. Gi s hai ng trn ni tip tam gic ABP v t gic
PECF bng nhau. Chng minh rng hai ng trn ni tip cc tam gic ADP v
BCP cng bng nhau.
Gii

Gi (H1) v (H2) ln lt l hai ng trn ni tip t gic CEFP v tam gic ABP.
Trong cc tip tuyn chung ngoi ca hai ng trn ny, ta xt tip tuyn gn A
nht, tip tuyn ny ct BC v BD ti hai im tng ng C v D. Khi
CD//CD. Gi giao im ca hai on thng CD v BF l P. Khi (H1) v (H2)
cng ln lt l hai ng trn ni tip tam gic BCP v BDP.
Xt php v t

B,

CD

C ' D '

. Khi php v t ny s bin tam gic BCP v BDP

tng ng thnh hai tam gic BCP v BDP. Nh th bin hai ng trn (E1) v
(E2) thnh hai ng trn ni tip tam gic BCP v BDP. V hai ng trn (E1) v
(E2) bng nhau nn hai ng trn ni tip hai tam gic BCP v BDP cng bng
nhau. Nhng cc tam gic BDP v ADP cng c hai ng trn ni tip bng nhau.
T ta c pcm.
8

Bi 9. (Bulgaria, Problem 11.3.2001) Trn mi cnh ca mt tam gic c cc gc

300 , 600 ,900 v c di cnh huyn bng 1, ta chn mt im sao cho 3 im ny
to thnh mt tam gic vung cn. Hi cnh huyn ca tam gic mi ny c gi tr
b nht bng bao nhiu?
Gii

Xt tam gic ABC c cc gc , , . Cho A1 BC , B1 CA, C1 AB l cc im sao

cho tam gic A1B1C1 vung vi A1C1 B1 900 . Gi s ng trn (K) ng knh A1B1
ct AB ti X C1 . D thy nu 900 , 900 th X nm trong on AB. V tip
tuyn d ca (K) sao cho d//AB v tip im Y thuc cung nh C1X. Gi B2, A2 ln
lt l giao im ca d vi CA v CB.
Xt php v t tm C sao cho nh B2 l A, A2 l B. Khi qua php v t tm C ny
th nh ca tam gic B1A1Y ni tip trong tam gic ABC v cnh huyn ca n b
hn B1A1. Do vy, khng mt tnh tng qut, gi s AB l tip tuyn ca ng
trn (K).
A C th B
C A . p dng nh l sin cho tam gic AC1B1 v
T , nu t B
1 1 1
1 1
tam gic BC1A1 ta c :
B1 A1.cos .sin 900
B1 A1.sin .sin
AC1
v BC1
sin
sin

0
B1 A1 .sin .sin B1 A1.cos .sin 90
V AB = AC1 + C1B nn AB

(1)
sin
sin
2 AB A1 B1 cot cot 2sin 2 cot cot cos2

Mt khc, ta li c :
cot cot 2sin 2 cot cot cos2 4 cot cot .sin 2
2

4 cot cot

cos
4 cot cot

trong tha mn :

sin

cot cot
4 cot cot

Khi : gi tr b nht cn tm ca B1A1 l : B1 A1

Tht vy : nu B1 A1

2 AB
cot cot 4 cot cot

2 AB
cot cot 4 cot cot

ng thi 2 900 th (1)

ng, do tn ti tam gic vi B1A1 xc nh nh trn.

Vi gi thit tam gic ABC c cc gc 300 , 600 ,900 v c di cnh huyn bng 1,
trong cc trng hp ca tam gic vung ni tip trong tam gic ny th B1A1 c 3
gi tr tnh c l :
Gi tr nh nht l

39 3 21 3 3
,
,
12
4
4
39 3
.
12

Bi 10. (Thi v ch Ba Lan,1999) Gi D l im nm trn cnh BC ca tam gic

ABC sao cho AD > BC. Gi E l im nm trn cnh AC sao cho :
Chng minh rng : AD > BE.
Gii

AE
BD

EC AD BC

Ta c nh cc im B, C, D v khong cch AD. Cho A thay i. Qu tch im A

l mt ng trn tm D. T phng trnh u bi, ta c t s
t s : a

AE
c nh. Suy ra
EC

EC
cng c nh.
AC

Do E l nh ca A qua php v t tm C, t s a, nn qu tch cc im E l nh ca

qu tch cc im A qua php v t ny, tc l qu tch ca E l mt ng trn c
tm nm trn on thn BC. Khi , gi tr ca BE ln nht khi v ch khi E l giao
im ca ng trn ny vi ng thng BC (im ny gn C hn B). n y,
nu ta chng minh c trong trng hp ny AD = BE th s c iu phi chng
minh, bi v ta lun c AD BE v ng thc ch xy ra vi trng hp suy bin
.
Tht vy, trong trng hp ni trn, cc im B, D, C, E, A thng hng theo th t
. Khi , t ng thc u bi ta c :
AE. ( AC BD ) = AE. ( AD BC ) = EC. BD.
10

Suy ra : AE . AC = ( AE + EC ). BD = AC. BD. Do : AE = BD, suy ra AD = BE

(pcm)
Bi 11. Cho hai ng trn (C1) v (C2) nm bn trong v tip xc vi ng trn
(C) theo th t ti M v N. Gi s ng trn (C1) i qua tm ca (C2). ng ni
hai im chung ca (C1) v (C2) ct (C) ti A v B. Cc ng thng MA, MB ct
(C1) tng ng ti E v F.
Chng minh rng ng thng EF l tip tuyn ca (C2).
Gii

Gi O, O1 , O2 , r , r1 , r2 ln lt l tm v bn knh ca cc ng trn (C), (C1), (C2)

tng ng. Gi s EF ct O1O2 ti W. t O2W= x. Ta cn chng minh x = r2.
Chn h trc trc chun c gc l O2, O2O1 l trc honh, gi s O c ta l
(a,b). Nx: O v M khng nm trn O2O1. Gi s AB ct O2O1 ti V.
r2 2
D thy : O2V .
2r1
OV

OY

2
2
Khi cc tam gic O1YO2 v XVO2 ng dng, suy ra : O X O O .
2
2

Php v t tm M, t s r bin O1 thnh O, bin EF thnh AB. Do EF O1O2

1
r1
ln khong cch t O n AB, suy ra :
r
r1
r2 2
r1 x a (1)
r
2r1

Do , khong cch t O1 n EF bng

By gi ta xc nh a. Bng cch tnh khong cch t O n O1 v O2, ta nhn c

hai phng trnh cha a v b sau y :
11

 r r1

r1 a b 2 v r r2 a 2 b 2
2

Kh b t hai phng trnh trn ta c : a

r2 2
r
r r. 2 .
2r1
r1

Thay vo (1) ta nhn c x = r2 (pcm)

2. Qu tch
Vic pht hin v d on qu tch im tng i phc tp, tuy nhin nh php v
t m vic nh hng qu tch cc im cn tm vi cc yu t ban u ca bi
ton tr nn d dng hn.
Bi 1. Chng minh rng qu tch nhng im ca mt phng m t s khong cch
t n hai ng thng ct nhau mt im O bng k (k>0) khng i gm hai
ng thng i qua O.
Gii

Gi s hai ng thng xx v yy l hai ng thng cho trc ct nhau ti O. M

l mt im ca mt phng sao cho MH/MK = k (hng s dng cho trc). Gi
M1 l im tng ng ca im M trong mt php vi t thay i tm O. Vy qu
tch ny s gm cc ng thng i qua O. Khi qu tch ca nhng im cn tm
trn mt ct tuyn AB ca hai ng thng Ox, Oy sao cho OA = OB. Vi mi
im M ca AB cc tam gic vung MAH v MBK c cc gc nhn bng nhau A
v B th ng dng vi nhau v ta c :
tch nu t s

MH MA

. im M s l mt im ca qu
MK MB

MH
MA
k hay l :
k . Khi t s k 1 th trn AB c hai im M
MK
MB

v M p ng iu kin i hi ca bi ton. Vy qu tch cn tm bao gm hai

ng thng OM v OM lin hp iu ha i vi hai ng thng Ox, Oy cho
v hng im ABMM iu ha.
Bi 2. Cho 2 ng trn (O) v (O) tip xc vi nhau ti A, (O) nm trong (O),
BC l mt dy cung ca (O) tip xc vi (O). Tm tp hp tm ng trn ni tip
tam gic ABC khi dy cung BC thay i.
Gii

12

Xt php v t :
V

R
A,
R'

: O a O ', M a M '
uuur

R uuuur
. AO ' , M l im thuc ng trn (O))
R'

Ta thy tia AM l tia phn gic ca gc BAC

Tht vy : MAB
MCB
, MAC
MBC

( do : AO

Ta c : OM//OM. M OM vung gc vi BC nn OM vung gc vi BC do

OM l ng knh chia i dy BC. Suy ra : tam gic MBC cn
' BC M
' CB M
' AB M
' AC suy ra : I l tm ng trn ni tip
T ta c : M
tam gic ABC thuc MA.
MI BM
AB BM
AB
AI

IA
AB
IA
MI
BM IM
AB
AI
AB
P B / O ' BM 2 BB '.BA

BM IM
BB '.BA
u
u
u
u
r
u
u
u
r
R'
R'
V R ' : B ' a B
. Do : AB ' AB AB ' . AB
A,
R

R
R
R
AB '
AB AB ' 1 k

BB ' 1 k AB
k

Suy ra : AB k . AB ' k 1
R'
AB
AB
1

AB
AB
1
Suy ra : BA.BB ' 1 k AB 2 1 k

u
ur
r
AI
1
q uuuu
V q : M a I

AI

.
AM
Ta c : IM
.Khi

:
A,
1 q
1 q
1 k
V q

Theo tnh cht phn gic ta c :

Vy I thuc ng trn l nh (O) qua php v t

A,

1 q

Bi 3. Cho ng trn (O,R) v mt ng knh PQ c nh ca ng trn. Trn

tia PQ ta ly mt im S c nh khc P v Q. Vi mi im A thuc ng trn, ta
dng tia Px vung gc vi tia PA v nm cng pha vi n i vi ng thng PQ.
Gi B l giao im ca Px v SA. Tm tp hp im B, khi im A di ng trn
ng trn (O,R).
Gii
13

Gi B l giao im th hai ca Px i vi ng trn (O), khi AB l ng

knh ca ng trn (O). Gi d l ng thng i qua B v d//AB. O l giao im
ca d v PQ. Ta c hai tam gic OPB v OPB ng dng m tam gic OPB cn
ti O, nn tam gic OPB cn ti O.
Khi :
SO ' O ' B
SO ' O ' P
SO ' SO ' SP
SP

SO '
.SO *
SO
OA
SO
R
SO
R
SO R
SP
Ta t k
, k l mt s khng i v (*) c vit li di dng vct
SO

R
uuur
uuu
r
SO ' k .SO (**).

H thc (**) chng t (O) l nh ca (O) trong php v t tm S, h s v t

k

uur
uur
SP
SB SO '

, do O c nh. Mt khc t :
, ta suy ra : SB k .SA v B l
SO R
SA SO

nh ca A trong php v t. Tp hp im B l ng trn (O) l nh ca ng

trn (O) trong php v t V S ,k vi k

SP
.
SO R

Bi 4.
Cho hai ng trn (O) bn knh R v ng trn (O) bn knh R tip xc trong
ti A vi R > R. ng knh qua A ct ng trn (O) ti B v ct ng trn (O)
ti C. Mt ng thng thay i i qua A ct (O) ti M v (O) ti N. Tm tp hp
cc giao im S ca BN v CM.
Gii

14

Ta c : BM // CN. Hai tam gic BMS v NCS ng dng nn ta c :

CS CN 2 R ' R '

SM BM 2 R R
uuu
r
r
R ' uuuu
CS
R'
CS
R'
.CM .

Do :
hay :
suy ra : CS
R R'
SM CS R R '
CM R R '

Vy tp hp cc im S l ng trn v t ca ng trn tm O trong php v t

tm C t s v t k

R'
.
R R'

Bi 5. Trong mt phng cho hai ng trn ng tm, bn knh R, r (R > r). P l

mt im c nh trn ng trn bn knh r, cn B l im chuyn ng trn
ng trn bn knh R. ng thng BP ct ng trn bn knh R im th hai
C v ng thng l vung gc vi ng thng BP ti P ct ng trn bn knh r
im th hai A (nu l l tip tuyn cu ng trn th P A ).
a) Tm tp hp cc gi tr ca biu thc : BC 2 CA2 AB 2 .
b) Tm qu tch trung im ca AB.
Gii

a)Ta biu th tng : T BC 2 CA2 AB 2 qua di cc on AP, CP v PD bng cch

p dng nh l Pythagore v cc ng thc CP = DB, BC = CP + PD + DB. Ta
c :
15

T AB 2 PD DB

4CP

4CP.PD PD 2 CP 2 AP 2

2 AP 2 2 PD 2 6CP 2 6CP.PD

Theo nh l Pythagore, biu thc trong du ngoc th nht bng 4r2, theo nh l v
phng tch trong ng trn th CP.(CP + PD) R 2 r 2 , vy biu thc trong du
ngoc th hai bng 6 R 2 6r 2 . Ta c T 6 R 2 2r 2 l mt i lng khng i v
tp hp cc gi tr ca biu thc BC 2 CA2 AB 2 ch gm mt s duy nht :
T 6 R 2 2r 2 .
b) Gi O l tm ng trn v M l trung im ca AB. Khi OM l ng trung
bnh ca tam gic ADB v ta cng c M l nh ca C qua php v t vi t s
tm v t l im nm trn OP, chia OP theo t s

1
v
2

1
.
2

Nu im B chy trn ng trn ln th im C cng chy trn ng trn ny,

cn im M chy trn ng trn v t vi n c bn knh bng

R
v tm l trung
2

im OP..
Vy qu tch trung im M ca AB l ng trn bn knh

R
, c tm l trung im
2

ca OP.
3. Dng hnh
Trong mt s bi ton dng hnh, vic s dng cc php v t gip bi ton tr nn
tng i n gin.
Bi 1. Dng mt ng trn tip xc vi mt ng trn (O) cho trc v vi mt
ng thng d cho trc, bit mt trong cc tip im.
Gii

Gi s ( E) l mt ng trn tip xc vi (O) ti A v ng thng d ti B. Khi

ta c mt php v t tm A l tip im ca (E) v (O). Tht vy (O) l nh ca (E)
trong mt php v t tm A bin B thnh mt trong hai u mt C hoc D ca
ng knh CD ca (E) vung gc vi d. Ta xt hai trng hp nh bi ton t
ra :

16

+ Nu im A cho trc trn ng trn (O), ng thng CA ct d ti im B. Khi

php v t V A,k vi k

AB
s bin ng trn (O) thnh ng trn (E) tip xc
AC

vi (O) A v ng thng d ti B (Trng hp th 2 thc hin tng t vi

ng thng DA)
+ Nu im B cho trc trn ng thng d th ng thng CB ct (O) ti im A
v php v t V A,k vi k

AB
s cho mt ng trn (E) tip xc vi d ti B v (O)
AC

ti A (Trng hp th 2 thc hin tng t vi ng thng DB).

Bi 2. Cho tam gic ABC. Hy tm im E trn cnh AB v tm im F trn cnh
AC sao cho : BE = EF = FC.
Gii

Gi s ta dng c hai im E, F sao cho tha mn u bi. Qua A k ng

thng song song vi EF ct tia BF ti M, qua M k ng thng song song vi AC
ct ng thng BC ti N. Ta c :
BE EF
BF
FC BC

k
BA AM BM MN BN

Ta c : BE = EF = FC suy ra AB = AM = MN. Ta cn tm im M, N sao cho N

thuc tia BC v MN//AC ng thi tha mn iu kin AB = AM = MN. Ta c
cch dng sau :
+ Dng ng trn tm A, bn knh AB.
+ Trn tia CA ly CP = AB.
+ Qua P dng ng thng song song vi BC ct ng trn ti M. BM ct AC ti
F.
+ Qua F k ng thng song song vi AM ct AB ti E.
Ta c t gic BEFC l hnh v t ca t gic BAMN trong php v t tm B vi t
s v t k

BE
. V BA = AM = MN nn ta suy ra : BE = EF = FC.
BA

Bi 3.
Cho gc nhn xOy, v mt im C thuc min trong ca gc . Tm trn Oy mt
im A sao cho AC bng khong cch t A n Ox.
Gii
17

Dng ng thng bt k vung gc vi Ox, ct Ox, Oy ln lt ti H v A.

ng trn tm A bn knh AH ct OC C.
Dng CA//CA.
Ta c tam gic ABC cn, v t vi tam gic cn ABC vi php v t tm O, t s
k

OC
.
OC '

V ng trn tm A ct OC ti 2 im nn bi ton c hai nghim hnh .

Bi 4. Cho tam gic ABC. Dng hnh bnh hnh AEMD c D, M, E theo th t
thuc cc cnh AB, BC, CA sao cho cc tam gic MDE v ABC ng dng.
Gii

Gi s ta dng c hnh bnh hnh AEMD tha mn cc iu kin ca bi ton.

Ta c AM i qua trung im I ca on DE. Trn AD ly im D v trn AE ly
im E sao cho : DE//DE. Gi I l trung im DE. Ta c hai tam gic ADE v
ADE v t vi nhau v gc : AE ' D ' ABC . Do ta c cch dng:
+ Ly mt im E bt k trn AC v gc : AE ' D ' ABC ta c im D trn AB.
+ Gi I l trung im ca DE, ta c : AI ct BC ti M.
+ Ta dng hnh bnh hnh ADME tha mn cc iu kin ca bi ton.
Bi 5. ( thi APMO, 1990) Cho l gc nm trong khong 0, . Hi c bao
nhiu tam gic ABC (khng bng nhau) sao cho A , BC 1 v bn im sau y
18

nm cng trn mt ng trn : im A, trng tm tam gic ABC, trung im ca

AB v trung im ca AC.
Gii

C mt tam gic khi 600 , ngoi ra khng tn ti.

Gi O l tm v R l bn knh, ng trn ngoi tip tam gic ABC. Gi M l trung
im ca BC, G l trng tm tam gic ABC. Ta c th xem nh A di chuyn t do
trn ng trn ny, cn O, B, C l cc im c nh. Gi X l im nm trn MO
sao cho :

MX 1
.
MO 3

Php v t tm M, t s 3 bin G thnh A v X thnh O, nn G phi nm trn ng

trn tm X, c bn knh

R
.
3

ng trn ng knh OA cha cc trung im ca AB khi A di ng v cc trung

im ca AC. V th nu G cng nm trn ng trn ny th : OGA

900 suy ra :

MGO
900 . Do G cng nm trn ng trn ng knh OM. R rng l hai
ng trn va ni ny khng ct nhau, khi khng tm c tam gic tha mn
iu kin bi hoc chng ct nhau ti 1 hoc 2 im.
Nu hai ng trn ct nhau ti 2 im th cc tam gic tng ng hin nhin
bng nhau (ch thay i v tr ca B v C). Do , ta tm tam gic tha mn bi
khi hai ng trn ct nhau l .
Gi s ng trn tm X, bn knh

R
ct ng thng OXM ti P v Q, vi P nm
3

cng pha vi M so vi X.
1
1
3
3
2
1
1
thng PQ. By gi, XO .OM R 2.cos , do : XQ R XO nu v ch nu
3
3
3

Ta c OM R.cos , do : XM R.cos R XP , vy M lun nm trong on

19

. Nh vy nu th XQ > XO v do ng trn ng
3
3
R
knh OM nm hon ton bn trong ng trn tm X, bn knh
v do chng
3
2 cos 1 hoc

khng th ct nhau.
Nu

th hai ng trn ni trn tip xc vi nhau ti O, ta c tam gic u

3

tha mn bi ton.
Nu

, hai ng trn s giao nhau, cng cho ta mt tam gic tha mn u

3

bi.
4. Bi tp rn k nng
Bi 1. Cho tam gic ABC. Gi O, H, G ln lt l tm ng trn ngoi tip, trc
tm v trng tm tam gic .
a) Chng minh rng cc im O, H, G cng nm trn mt ng thng
(ng thng Euler).
b) Gi s X l im thuc ng trn ngoi tip tam gic ABC. t
M XA2 XB 2 XC 2 ; E, F l cc im thuc ng trn trn v ti M ln lt
nhn nhng gi tr tng ng ln nht, nh nht. Chng minh 5 im H, O, G, E, F
cng thuc mt ng thng.
Bi 2. Chng minh rng vi mi tam gic ABC, tn ti ba ng trn c mt im
chung duy nht sao cho 3 ng trn ny c bn knh bng nhau v ln lt tip
xc vi cc cp cnh AB, BC; BC, CA; AC, AB.
Bi 3. T gic li A1 A2 A3 A4 ni tip ng trn (O,R). Gi Bi l trng tm tam gic
A j Ak Al ; i 1, 2,3, 4 ; j, k , l 1, 2,3, 4 . Chng minh rng : t gic B1 B2 B3 B4 ni tip trong
mt ng trn. Hy xc nh tm O1 v bn knh R1 ca ng trn .
Bi 4. ( thi ton quc t IMO, Rumani 1978) ng trn (J) tip xc trong vi
ng trn ngoi tip tam gic ABC cn A, ng thi tip xc vi hai cnh AB
v AC M v N. Chng minh rng trung im ca on thng MN l tm ng
trn ni tip tam gic ABC
Bi 5. Cho mt hnh thoi c cnh bng a v gc A 600 . Hai ng cho ct nhau
ti O. Mt ng thng d quay quanh A nhng khng ct hnh thoi.
a) ng thng d ct hai ng thng BC v DC ln lt ti B, D. Chng t rng
hai tam gic BBA v ADD v t vi nhau. Tm v tr ca ng thng d hai tam
gic trn bng nhau.
b) H OG vung gc vi d ti G. Tm v tr ca d OG cc i hoc cc tiu v
tnh theo a cc gi tr cc i hoc cc tiu .

20

Bi 6. Cho hnh thang ABCD c AB // CD v AD = a, DC = b, cn A v B l hai

im c nh. Gi I l giao im ca hai ng cho.
a) Tm tp hp cc im C khi D thay i.
b) Tm tp hp cc im I khi C v D thay i.
Bi 7. Cho tam gic ABC c gc A nhn. Mt ng trn di ng lun i qua A,
khng tip xc vi cc ng thng AB, AC v c tm O lun nm trn on thng
BC. ng trn ny ct cc ng thng AB v AC ln lt ti M v N. Tm qu
tch trc tm H ca tam gic AMN.
Bi 8. Cho tam gic ABC c cc gc B v C u nhn. Dng hnh ch nht MNPQ
sao cho cnh BC nm trn BC, nh P nm trn AC, nh Q nm trn AB sao cho :
QM = 2MN.
Bi 9. Cho 4 im A,C,D,B thng hng v theo th t . V mt pha ca ng
thng BA dng cc hnh vung ABCD, ABCD. Chng minh cc ng thng
AA, BB, CC, DD ng qui.

21

5. Kt lun
Ti liu ny c tp hun cho cc em hc sinh chuyn ton, kt qu l
cc em t tin, hng th hn vi php bin hnh ni chung v php v t ni ring.
Mc d c nhiu c gng nhng bi vit cn nhiu hn ch, mong c s
gp ca cc thy c v cc em hc sinh bi vit hon thin hn. Hy vng rng
sau khi c chuyn ny, cc thy c v cc em hc sinh c thm mt cch nhn
v p dng c phng php gii ton bng v t trong nhiu bi ton hnh hc
phng. Xin chn thnh cm n!

22

6. Trong bi vit trn s dng cc ti liu sau

[1] Thanh Sn. Php bin hnh trong mt phng, NXB Gio dc 2004.
[2] Nguyn Vn Mu - Nguyn ng Pht - Thanh Sn. Chuyn hnh
hc v mt s vn lin quan, NXB Gio dc 2008.
[3] Nguyn Vn Nho. Nhng nh l chn lc trong hnh hc phng qua cc
k thi Olympic, NXB Gio dc 2007.
[4] Ti liu internet.

23