T.C.

BABAKANLIK
DEVLET ARVLER GENEL MDRL
Osmanl Arivi Daire Bakanl
Yayn Nu: 73

Osmanl Belgelerinde

ANAKKALE MUHAREBELER

II

ANKARA 2005

Proje Yneticisi
Do. Dr. Yusuf SARINAY
Devlet Arivleri Genel Mdr

Proje Sorumlular
Do. Dr. Mustafa BUDAK
Genel Mdr Yardmcs
Dr. nder BAYIR
Osmanl Ar ivi Dair e B akan
Dr. Ahmet Zeki ZGER
Yayn ler i Ko o r d inat r

Yayna Hazrlayanlar
Muzaffer ALBAYRAK
Mustafa AKICI
Recep UZUNDA
Salih KAHRMAN
Ylmaz KARACA

ndeks
Seher DLBER

Mizanpaj
Vahdettin ATK

Baskya Hazrlayanlar
Murat ENER

ISBN
ISBN

Salih DUTOLU

Osmanl Belgelerinde

ANAKKALE MUHAREBELER

II

SUNU
Devlet Arivleri Genel Mdrlnce anakkale Zaferi'nin 90. yldnm erevesinde daha nce ilk cildi yaynlanan Osmanl Belgelerinde anakkale Muharebeleri adl serinin ikinci ve son cildi de tamamlanm bulunmaktadr. Bu cilt, kronolojik olarak Eyll 1915 ile Aralk 1920 tarihleri arasndaki dnemi iine almaktadr.
kinci ciltte yer alan belgeler konu bakmndan iki ana blme ayrlmaktadr:
Birinci blmde, 4 Eyll 1915 tarihinden Seddlbahir'in tahliye edilip
anakkale Muharebeleri'nin sona erdii 9 Ocak 1916 tarihine kadarki olaylar anlatan belgeler bulunmaktadr. Bu belgeler muhteva bakmndan u balklar altnda toplanmaktadr:
-Kara, deniz, denizalt ve havada gelien harektlarn anlatld gnlk sava raporlar,
-Savata baar gsteren askerlerin tayin, terfi ve taltifleri ile stn hizmetleri grlen birliklerin madalyayla dllendirilmeleri,
-Mttefiklerin uluslararas sava hukukuna aykr hareketlerinin protesto edilmesi,
-Sava alann ziyaret eden yerli ve yabanc basn mensuplarnn, gazetelerine gnderdikleri haber, yorum ve gzlemleri,
-Savaa katlm olan askerlerin "gnlk" ve "hatratlar" ile esir den
askerlerin lkelerine gnderdikleri "mektuplar",
-Savata esir den askerlerin durumlar hakknda her iki tarafn birbirlerini bilgilendirmesi, esir askerlere mektup, para vb. ulatrlmas,
kinci blmde ise, anakkale'nin dmandan tahliye edildii 9 Ocak
1916'dan 14 Aralk 1920'ye kadar gelien olaylar ve anakkale Muharebeleri'nin sonraki yllarda gzlemlenen etki ve sonularyla ilgili belgeler yer almaktadr. Bu belgeler de muhteva asndan u balklarda toplanmaktadr:

-anakkale Muharebeleri'nin sona ermesiyle birlikte dost lkeler, bykelilikler, vilayet ve kazalardan stanbul'a gnderilen tebrik telgraflar,
-anakkale Zaferi'nin kazanlmasnda hizmeti grlen subaylarn taltif
ve terfii,
-Sava esnasnda sava kurallarna aykr hareketlerde bulunmalarndan
dolay protesto edilen ngiliz ve Franszlarn sz konusu protestolara verdikleri cevaplar,
-Savatan zarar gren ahaliye devlet tarafndan yaplan ayn ve nakd
yardmlar,
-I. Dnya Sava'nn sona ermesiyle beraber ngiliz ve Franszlarn Gelibolu'da mezarlk tesis etmek iin yaptklar almalar,
-Gelibolu Yarmadas'nda akta bulunan Trk ehitlerinin kemiklerinin defni ile ilgili yazmalar.
Esere kullanm kolayl asndan belge fotokopileri, fotoraflar ve
ayrntl bir indeks de ilve edilmitir.
Osmanl Belgelerinde anakkale Muharebeleri II kitabnn ilgililere
faydal olmasn diler, eserin hazrlanmas srasnda emei geen Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Arivi Daire Bakanl personeline teekkr ederim.

Do. Dr. Yusuf SARINAY

Devlet Arivleri Genel Mdr

VI

NDEKLER
SUNU.................................................................................................

NDEKLER.....................................................................................

VII

KISALTMALAR .................................................................................

XXXI

I. BLM
BELGELERN TRANSKRPSYONLARI
No:

4-1

Belgenin Konusu

Sayfa

Bir Alman gazetecisinin gzlemlerine gre; Mttefik kuvvetlerin

Gelibolu'da Osmanl kuvvetlerine kar zor durumda bulunduklar, askerlerin morallerinin bozuk olduu ve btn saldr ve gayretlerine ramen Trklere kar herhangi bir baar elde edemedikleri ..............................................................................................

Seddlbahir, Arburnu ve Anafartalar'da Osmanl kuvvetlerince

alnan esirlerin ifadelerineden, Mttefiklerin morallerinin son derece bozuk olup askerlerin savamak istemedikleri anlald ......

ngilizlerin gerek resm tebli gerekse yaynladklar kayp listelerinde Yeni Zelanda ve Avustralya askerlerine hi yer vermeden
sadece kendi vatandalarnn isimlerini yaynlayarak tm dnyaya
anakkale'de yalnzca ngilizlerin kannn dkld hissini vermeye altklar ..............................................................................

Mttefiklerin Arburnu ve Anafartalar Ovas'ndaki saldrlarnn

pskrtld ve bir tabur kadar askerin Kemikli Liman'na snmak zorunda brakld / Arburnu'nda Mttefik askerleriyle
dolu bir mavnann batrld / Mttefiklerin domdom kurunu
kulland ve Arburnu'ndaki hastaneyi bombalad .....................

10

No:

4-2

4-3

4-4

4-5

4-6

4-7

4-8

4-9
4-10

VIII

Belgenin Konusu

Sayfa

Mttefiklerin Anafartalar'da ve Kiretepe'de yaptklar saldrlarn

pskrtld, Kanlsrt'taki bomba mahallerinin yok edildii /
Kemikliler arasnda bir Mttefik kruvazrnn vurulduu / iml
Grubu'nda Mttefik uaklarnca Osmanl Ordusu'na ait hastanelerin bombaland / Anafartalar'da esir alnan askerlerin 54. East
England Territorial Tmeni'nin 163. Alay'na mensup olduu .......

11

Marmara'da dolaan Mttefik denizaltlarn, Gebze'de tren yolu

kprsn bombalayp yk tayan kayklar batrd / Kiretepe'ye yaplan saldrlarn pskrtlp bir miktar cephane ve esir
alnd ...........................................................................................

13

Dil skelesi, stanbul ve Tekfurda civarnda Mttefiklere ait denizaltlar grld / Mttefiklerin Kiretepe ve Aldere'de yaptklar saldrlarn pskrtld ....................................................

14

Anafartalar'daki Mttefik saldrsnn pskrtlerek birka siperin

ele geirildii / Seddlbahir'de aralkl olarak karlkl topu ateine devam edildii .........................................................................

14

Anafartalar Cephesi'nde Mttefiklerin saldrlarnn ar kayplar

verdirilerek pskrtld / Seddlbahir aklarnda bir Mttefik
uan drld .........................................................................

15

Marmara Denizi'nde Mttefiklere ait iki denizaltnn grld /

Mttefiklerin ahinsrt'ta yeltendii saldrnn sonusuz brakld ..................................................................................................

16

Mttefiklerin 21 Austos 1915'te Anafartalar'daki saldrsnn ar

kayplar verdirilerek pskrtlt, ok sayda asker malzeme
ele geirildii...................................................................................

16

Mttefiklerin Anafartalar Cephesi'ndeki saldrlarnn ar kayplar verdirilerek sonusuz brakld................................................

17

zmit Krfezi'nden geen Seyr-i Sefin daresi'ne ait Kalam adl

gemiye yanllkla Darca ve Yarmca bataryalarndan ate edildii / Tekfurda nleri ve Gemlik Krfezi'nde Mttefiklere ait denizaltlar grld / Anafartalar Cephesi'nde Mttefiklerin smailolu Tepesi'ne ynelik saldrlarnn pskrtld / Mttefiklerin Anafartalar'daki kuvvetlerini Gney Midland Svari Livs ile
glendirdii ...................................................................................

18

No:

Belgenin Konusu

4-11

Mttefiklerin 21 Austos 1915 tarihli Anafartalar saldrsnda ok

ar kayplar verdii / Mttefiklerin Kanlsrt, Yeiltepe ve Sngbayr'ndaki saldrlarnn baar ile pskrtld.........................

19

mral Adas ile Kzladalar arasnda Mttefiklere ait denizaltlar

grld / Mttefiklerin Arburnu, Kanlsrt, Yeiltepe ve Sngbayr'ndaki saldrlarnn pskrtld / Saros Krfezi'ne gelen
Mttefik donanma gemilerinin Bolayr' bombalad ....................

20

Arburnu ve Seddlbahir cephelerinde karlkl ate edildii /

Mttefiklerin Seddlbahir'de saldrya yeltenen kuvvetlerinin imha
edildii ............................................................................................

20

Anafartalar ve Arburnu blgelerinde, aralkl olarak karlkl

topu ve piyade atei yapld........................................................

21

Mttefiklerin, Anafartalar blgesinde iki gn boyunca srarla yaptklar saldrlarn ok ar kayplar verdirilerek pskrtld .....

21

Mttefiklerin Kiretepe ve Azmakdere gneyindeki saldrlarnn

ar kayplar verdirilerek pskrtld / Arburnu'nda Mttefiklere ait bir nakliye gemisi ile bir rmorkrn vurulduu ...............

22

Anafartalar Cephesi'nde Mttefiklere ait bir torpidonun vurulduu / Seddlbahir'de Mttefiklerin bomba mevzilerinin tahrip edildii ..................................................................................................

23

Mttefik Donanmasnca Mudanya'nn bombalanmas sonucu birok hasar meydana geldii / Mestantepe'nin kuzeydousundaki
Mttefiklerin yapt saldrlarn pskrtld / 7. Tmen Cephesi'nde geri alnan siperlerin Mttefik askerlerden temizlendii /
Mttefiklerin Conkbayr ve Kemikli'deki ordughlarnn bombaland / Karanlk Liman'na giren Mttefik torpidolarn Kumkale,
Orhaniye ve Yeniehir tabyalarn gzetleyip Akba' bombalad / Mttefiklere ait torpil deme gemilerinin girdii gzlenen
Saros Krfezi'ne torpil denmi olabilecei / Mttefiklerin Hellesburnu'nda yeni bir asker karma yeri yapt.............................

24

Seddlbahir'de Mttefiklerin saldrlarnn sonusuz kald / Boaz giriine yaklamaya alan bir Mttefik mayn tarama gemisinin alan atele bulunduu yerden uzaklatrld .....................

25

4-12

4-13

4-14
4-15
4-16

4-17

4-18

4-19

Sayfa

IX

No:

Belgenin Konusu

4-20

Armutlu'nun gneybatsnda Bahr- Sefd adl Osmanl koruma

gemisinin bir Mttefik denizaltsn batrd / Anafartalar ve
Arburnu'nda karlkl hafif piyade ve topu atelerinin devam
ettii / Kerevizdere'de Mttefiklere ait iki topun susturulduu.......

26

Anafartalar ve Azmakdere'de Mttefiklere ait bir makineli tfein

tahrip edilip birok asker malzemenin ele geirildii / Altepe
ve civarnn Mttefiklerce top ateine tutulduu.............................

26

4 Eyll 1915 tarihinde ngilizlerin E-7 iaretli denizaltsnn anakkale'de batrlp ve mrettebatnn esir alnd / Mttefiklerin
Bykkemikli'de duran nakliye gemisinin vurulduu ve Seddlbahir'deki Mttefik topularnca Altepe'ye ate edildii / Osmanl Anadolu Boaz bataryalarnca lyas Burnu, Morto Liman
ve Seddlbahir'deki Mttefik mevzilerin etkili bir ekilde bombaland .............................................................................................

27

Mttefiklerin karadan ve denizden Anafartalar ve Seddlbahir'deki Osmanl mevzilerini bombalad ...........................................

28

Kemikli Liman civarnda toplanan Mttefik asker birliklerinin

Osmanl topularnn baskn ateiyle datld / Seddlbahir'de
Mttefiklerin topu mevkii ve ordughna baarl baskn atei
yapld ..........................................................................................

29

Azmakdere'nn gneyindeki Mttefik mevzilerin etkili topu atei

altna alnd / Mttefiklerin Arburnu'nda boucu gaz ieren bombalar kulland ...............................................................................

29

Seddlbahir'de Mttefiklere ait bir torpidonun alan ate sonucu

blgeden uzaklatrld / Mttefiklerin Seddlbahir skelesi ve
Morto Liman'ndaki asker birliklerinin etkili atele datld .....

30

Anafartalar'da Mttefiklere ait birka cephane arabasnn tahrip

edildii / Arburnu'nda Mttefik Donanmasnca Osmanl mevzilerine kar yaplan atein etkisiz kald / ngilizlerin srekli Kzlha iaretini suistimal edip seyyar hastanelerin yannda asker
eitim yapt ve hasta nakil arabalaryla cepheye asker tad ...

31

Azmakdere'nin gneyindeki Mttefik siperlerine bir tabur mavi

apkal asker geldii........................................................................

32

4-21

4-22

4-23
4-24

4-25

4-26

4-27

4-28

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

4-29

Anafartalar'n Karakoltepe, Tuzla Gl ve Seddlbahir civarndaki Mttefik birlik ve kararghlarnn etkili ate altna alnd /
Sahile yaklamak isteyen Mttefik gemilerin uzaklatrld ........

32

anakkale'de len bir Avustralyal askerin zerinden kan gnlkten, 25-29 Nisan 1915 tarihlerinde yaplan mcadelelerde Mttefik kuvvetlerin ok sayda kayp verdiklerinin anlald ...........

33

Rumelihisar'nda oturan Sleyman kz Servet'in anakkale'de

esir dp Kahire'deki Md Esir Kamp'nda bulunan olu Cemal Efendi'ye harlk gnderdii ....................................................

35

Times gazetesinin 25 Austos 1915'te yaynlanan bamakalesinde; Anafartalar'da yaplan karma harektnn Trk askerlerinin kararl ve iddetli mukavemeti zerine durdurulduu, bu sava
hakkndaki ngiliz resm teblilerinin gerekleri yanstmad ve
durumun vehameti hakkndaki haberlerin sansr edilip halk yanltc haberlerin yaylmasna msaade edildiinin yazld..........

35

Bir Alman gazetecinin, Gelibolu sava alannda Mttefikler ile

Osmanl kuvvetleri arasnda meydana gelen ve Yzba Hseyin
Ali'nin de ehit olduu olaylara ait gzlemleri ...............................

38

12. Tmen Komutan Yarbay Selahaddin Bey'in 13, Albay Hovik

Bey'in de 12. Tmen Kumandanlklarna tayini .............................

39

10 ngilizlerin Gelibolu sahillerinde kurup asker amala kullandklar anlalan Kzlha bayrakl adr ve barakalarn bulunduklar
yerlerden kaldrlmas, aksi takdirde sorumluluk kabul edilmeyecei ..................................................................................................

40

11 ngiliz Gazeteci Ashmead Bartlett'in 21 Austos 1915'te Anafartalar'da Mttefiklerin yapt ve baarszla urayan hcumu anlatt telgrafnda, Trk askerinin gsterdii kahramanlk ve cesareti vd .....................................................................................

41

12 Mttefik denizaltlarn, Marmara'da batrdklar kayklarn sahiplerine verdikleri yazl bir belgede Osmanl askerlerine silahlarn
brakarak sava srdrmemelerini teklif ettikleri...........................

44

Sayfa

XI

No:

XII

Belgenin Konusu

Sayfa

13 Gelibolu'da 10 Haziran 1915 tarihinden beri kendisinden haber

alnamad bildirilen ngiliz Mlzm George Caldern'in, Osmanl
Ordusunca esir edildiine dair bir kayda rastlanmad..................

45

14 Gazeteci Wanda Zembrzuska'nn Otro ve Denevnik gazeteleri

muhabiri sfatyla Gelibolu'ya gitmesine izin verildii / stanbul'da bulunan ve anakkale cephesine gitmesine izin verilen Wanda
Zembrzuska'nn seyahat esnasnda ve Gelibolu'daki ordu kararghndaki gzlemlerine gre; Osmanl ordusu kararghnn ok iyi
bir ekilde kamufle edildiinden Mttefik kuvvetlerin keif hareketlerinin sonusuz kald, askerlerin morallerinin ok yksek
olduu, kararghta asker hareketin planlayclarnn Almanlar, uygulayclarnn ise Trkler olduu, Liman Paa'nn heyetinin ounlukla Alman subaylardan meydana geldii, Trk subaylarn ise
bu heyette atae olarak grev yaptklar..........................................

46

15 21 Eyll 1915 tarihinde anakkale Merkez Hastanesi'nin Mttefik uaklar tarafndan bombalanmasnn protesto edildii ..............

65

16 Anafartalar'da yaral olarak ele geirilen Temen William George

Stewart Fawkes'in, Trklerin kendisine yiyecek ve su verip sarg
yerine gtrdklerini ve ok iyi davrandklarn bildirdii / Karakol Da'na yaplan saldrda esir den er William Cowhaun'un
ok kayplar verip savan kendilerine pahalya ml olduunu belirttii...............................................................................................

66

17 Conkbayr'n Mttefik kuvvetlerden geri alan Piyade 28. Alay'nn sancana kurdela taklarak askerlerine Muharebe Altn ve
Gm mtiyaz Madalyas verildii................................................

68

18 Harbin balangcndan beri Eceabat ve anakkale'de bulunan

hastanelerle hastane olarak kullanlan gemi ve sair mahallere ve
Marmara'daki sivil deniz vastalarna ngiliz ve Franszlarca srekli saldrda bulunulduundan durumun Amerika Bykelilii
araclyla protesto edilerek devam halinde ayn ekilde mukabelede bulunulacann bildirildii .................................................

70

19 Vezneciler'de oturan Geyveli shak Necati'nin anakkale'de Franszlarca esir edilen ve halen Mondros'ta bulunan kardei Geyveli
smail olu Sleyman'a mektup ve para gnderdii .......................

75

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

20 anakkale Sava'nda yaral olarak esir edilip Takla Hastanesi'nde tedavi ettirilen ngiliz esir Hellig Hodar'in gzlerinin grmemesinden dolay memleketine gnderildii ..............................

76

21 Emile Galli adl Fransz gazetecinin Goulois gazetesinde anakkale Cephesi'nde Trklerin direniinin gl olmasnn arkasnda
levzm ve iae temini konusunda gsterdikleri gelimelerin de
bulunduunu ifade ettii .................................................................

77

22-1
22-2

22-3

22-4
22-5

22-6
22-7

22-8

Mttefiklerin Anafartalar ve Arburnu'ndaki mevzileri ile nakliye

kollarnn ate altna alnd...........................................................

78

Mttefiklerin Kemikli'nin kuzeydousunda bir iskele yapt, Seddlbahir'e asker dolu on alt nakliye gemisi getirdii ve Seddlbahir ile Yeniehir Burnu arasna mayn hatt dedii ..................

78

Seddlbahir'de karlkl lam faaliyetleri olduu, Mttefiklerin

yeni siper kazmalarnn engellendii ve iki bataryasnn susturulduu / Osmanl sahil bataryalarnca lyas Burnu, Tekke Burnu,
Seddlbahir ve Hisarlk'taki Mttefik mevzilerin bombaland ....

79

Anafartalar'da Mttefiklerin tahkimat yapmasnn engellendii ve

Seddlbahir'deki mevzilerinin bombaland..................................

80

Marmara Denizi'nde Mttefiklere ait denizaltlar grld / Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn ok miktarda mhimmat ele
geirdii / Mttefiklerin Seddlbahir'e asker naklettii..................

81

Osmanl topularnn Seddlbahir'deki Mttefiklere ait bir bomba

mevziini tahrip ettii .......................................................................

81

Osmanl deniz uaklarnn Kefalos Liman'n bombalad ve Kemikli Liman civarndaki Mttefik mevzilerinin topa tutulduu /
Fransz donanma gemileri ile Seddlbahir'deki Mttefik topularn Osmanl sahil bataryalarn bombalad ...................................

82

Arburnu'nda Mttefik mevzilerin bombaland ve Kerevizdere

sahiline yaklap bombardman yapan iki Mttefik torpidosunun
kar atele kamak zorunda brakld / Deirmenburnu nndeki Osmanl hastane gemisinin bombaland / Mttefiklerin hastane gemilerini asker amala kulland.........................................

83
XIII

No:

Belgenin Konusu

22-9

Arburnu ve Kabatepe nlerindeki Mttefik gemi ve rmorkrnn alan ate sonucu mroz'a ekildii / Anadolu bataryalarnca
Morto Liman ve Seddlbahir'deki Mttefik birlikleri ile Hisarlk'taki dman topularnn etkili ate altna alnd / Mttefik
topularn boucu gaz yayan top mermileri kulland...................

84

22-10 Osmanl topularnn bombardmanyla Anafartalar'daki Mttefik

mevzilerinde yangn kt / Seddlbahir'de bulunan Mttefik
topularn susturulduu...................................................................

85

22-11 Anafartalar'daki Osmanl keif kollarnn, Mttefik siperlere yapt saldrda ar kayplar verdirdii / Arburnu'nda Mttefiklerin
kereste ykl bir yelkenli gemisinin batrld / Kerevizdere'de
on kiilik bir Mttefik keif kolunun imha edildii / Osmanl sahil
bataryalarnca Boaz'a yaklaan bir Fransz torpidosunun uzaklatrld / anakkale'deki Asker Merkez Hastanesi'nin Mttefik uaklarca bombaland .............................................................

86

22-12 Ykseksrt'ta Mttefiklere ait bir top mevziinin vurulduu / Seddlbahir'de Mttefiklerin kazd bir lamn tahrip edilip lamclarnn imha edildii ........................................................................

87

22-13 Conkbayr mevzilerini bombalayan bir Mttefik kruvazrn alan kar atele uzaklatrld / Seddlbahir'de top ve lam savalarna devam edildii .................................................................

87

22-14 Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn Mttefiklerden bir miktar

cephane elde ettii / Mestantepe gerisindeki Mttefik Ordugh'nn
ate altna alnd ve ar kayplar verdirildii / Arburnu'nda Mttefiklere ait lamn tahrip edilip topularnn susturulduu ..........

88

22-15 Arburnu aklarnda mavnalarla yk boaltan Mttefik nakliye

gemilerinin alan atele kamaya zorland / Mttefiklerin Sndere'de ilk defa nakliyatta deve kulland .....................................

89

22-16 Osmanl keif kollarnca Anafartalar ve Kerevizdere'de iki Mttefik keif kolunun pusuya drlerek esir edildii ve ok miktarda cephane ele geirildii............................................................

89

22-17 Anafartalar'da Mttefik siperlerine yaplan basknlarda ok miktarda cephane elde edildii / Arburnu'nda Mttefik bataryann
susturulduu / Seddlbahir'de karlkl atee devam edildii / mroz Adas'nda Mttefiklere ait bir uak hangarnn bombaland...

90

XIV

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-18 Osmanl bataryalarnca Kerevizdere aklarnda bir Mttefik torpidonun batrld ve Seddlbahir'deki Osmanl mevzilerine Mttefik uaklarca ate edildii.............................................................

91

22-19 Anafartalar'da Osmanl topularnn ateiyle Mttefiklerin obs

toplarnn susturulduu ve bir makineli tfek mevziinin tahrip
edildii / Arburnu'nda aralklarla karlkl top ateine devam
edildii ............................................................................................

91

22-20 Anafartalar'da Mttefik keif kollarnn Osmanl keif kollarnca

siperlerine kadar kovalanp ok miktarda cephanelerine el konulduu.................................................................................................

92

22-21 Seddlbahir'de Mttefiklere ait bir lamn tahrip edilip iindekilerin imha edildii ...........................................................................

93

22-22 Seddlbahir'de karlkl topu atlarna devam edildii / anakkale ynnde bir Mttefik kruvazrn vurulduu / Mttefiklerin
Seddlbahir skelesi'ndeki ilep ve dubalarna Anadolu bataryalarnca ate alarak byk zarar verildii .........................................

93

22-23 Kerevizdere'deki mevzilere yaklap Osmanl mevzilerine ate

aan Mttefik torpidonun Anadolu bataryalarnca alan kar
ate sonucu Boaz dna kt .....................................................

94

22-24 Kiretepe'nin Mttefik deniz ve kara topularnca bombaland /

mroz Liman'ndaki Mttefiklere ait nakliye gemilerinden bir ksmnn blgeden ayrld .................................................................

95

22-25 Mttefik denizaltlarca atlan torpilin Mudanya skelesi'ne zarar

verdii / Anafartalar'da Mttefiklerin tahkimata devam ettii ve
Arburnu'na bir mavna asker ve ok miktarda cephane kard /
Mttefiklerin iki nakliye gemisinin Seddlbahir'e geldii / Mondros Krfezi'nde Mttefiklere ait 81 nakliye ve 4 sava gemisi bulunduu / Osmanl Anadolu bataryalarnca Kerevizdere, Hisarlk
ve Seddlbahir'deki Mttefik mevzilerin topa tutulduu / Mttefik
uaklarca Maydos'un bombaland / Mttefiklere ait top, araba
ve yk hayvan ykl duba ve geminin Helles Burnu ve
Tekke Burnu'ndan gneye doru gittii..........................................

95
XV

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-26 Anafartalar'da Mttefik tahkimatn engellendii ve Kemikli Liman'ndaki Mttefik kruvazrn isabet alarak blgeden ayrld /
mroz Adas'nda meydana gelen yangnn akama kadar devam
ettii ................................................................................................

96

22-27 Mttefiklerin Gney Grubu'nda tahkimatla megul olduu ve bir

hastane gemisinin Suvla'dan mroz'a hareket ettii / Byk Kemikli'ye yanamak isteyen bir Mttefik vapurun alan atele uzaklatrld / Mttefiklerin Tekke Burnu'nda kurduu Kzlha adr
saysnn elliye ulat / Merkeb Adas ve Limni'den Mttefiklere
ait iki nakliye gemisinin Tekke Burnu'na geldii, araba ykl dier
bir geminin ise Seddlbahir'den Bozcaada'ya gittii ......................

97

22-28 Byk Kemikli'ye yanamak isteyen bir Mttefik gemisinin topu

ateiyle uzaklatrld / Arburnu'nda karlkl hafif piyade ve
topu ateine devam edildii ..........................................................

98

22-29 Anafartalar'da Mttefik bataryalarn alan topu ateiyle susturulduu / Mttefiklerin Korkudere civarndaki topu mevzilerinin
alan topu ateiyle tahrip edildii ................................................

99

22-30 Osmanl topularnn Kiretepe'nin kuzeyinde grlen bir Mttefik torpidosunu vurduu / Mttefik Donanmasnca Arburnu ve
Maydos'un bombaland / Seddlbahir'de karlkl atee devam
edildii ............................................................................................

99

22-31 Osmanl topular tarafndan Byk Kemikli'deki Mttefik ordughn topa tutulduu / Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl hafif
piyade ve topu ateine devam edildii ..........................................

100

22-32 Anafartalar ve Seddlbahir'de Osmanl topularnca atlan bombalarn Mttefiklere ar kayplar verdirdii / Arburnu'nda bir
Mttefik mitralyz mevziinin tahrip edildii / Mttefiklerin hastane gemilerini asker amala kullanarak suistimal ettii ...............

101

23 ngilizlerin anakkale Sava'nn balangcndan 21 Austos 1915

tarihine kadar verdikleri zayiat mikdar ..........................................

101

24 Devenha adl hastane gemisindeki bir doktorun 8-10 Austos 1915

tarihli gnlnde Mttefiklerin Anafartalar ve Arburnu'ndaki
saldrlarna yer verildii .................................................................

102

XVI

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

25 anakkale'de Franszlara esir derek Mondros'a gtrlen 19.

Alay erlerinden Gemlikli Kaya olu Mustafa'ya kardei tarafndan
gnderilen parann ulatrlmas .....................................................

105

26 Seddlbahir'de ehit olan Rza Efendi olu Ali Haydar'n am'daki annesinin, olunun ehadet haberini aldktan sonra Enver Paa'ya gnderdii mektup......................................................................

106

27 ngiliz esirlerinden avu Jean Pericl'n Karabiga Hastanesi'nde

ld / Mttefik askerlerden lenlere ait raporlarn hem Trke
hem de kendi dillerinde dzenlenmesi gerektii.............................

107

28 anakkale'de ngilizlere esir dp Msr'daki esir kampna gnderilen subaylardan Temen Sadk Efendi ve Astsubay Mehmed
Cemal Efendi'ye aileleri tarafndan yazlan mektuplarn ulatrlmas ................................................................................................

110

29 Kerevizdere'de ehit dt bildirilen 10. Piyade Alay 3. Taburu subay adaylarndan skdarl lhami Efendi'nin, Korsika'nn
Bastia ehrinde aydr esir bulunduu anlaldndan buna
benzer olaylarn tekrar yaanmamas iin Mttefiklerin esirlere ait
listeleri bir an nce Osmanl makamlarna gndermesinin istendii ..................................................................................................

111

30 anakkale Savalarna katlp yaralanarak esir den bir ngiliz

subaynn, savan safhalar ve Trklerle ilgili gzlemlerine dair
anlar ..............................................................................................

112

31 Bolayr'daki Sleyman Paa Trbesi'nin kasten bombalandna

dair verilen notaya ngilizlerin, cami ve trbeleri hibir zaman
kasten vurmadklar cevabn verdikleri..........................................

128

32 sve Kral'nn annesinin nedimelerinden Madam La Kontes

Janna Rosen'in dostlarndan olup Anafartalar Sava'nda yaral
olarak esir den Tugeneral Kont de Longford'un hayatta olup
olmadnn aratrlmas talebi.......................................................

130

33 anakkale civarndaki Osmanl hastanelerinin Mttefikler tarafndan bombalanmasnn Amerika Bykelilii vastasyla protesto edilmesi zerine Fransa Hkmeti'nin yapt aklamada
uluslararas sava hukukuna riayet edip kastl bir harekette bulunmadklarnn ifade edildii .........................................................

131
XVII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

34 anakkale Sava'nda yaral olarak esir alnp tedavi srasnda

Anafartalar'daki hastanede len 5. Norfolk Alay 1. Taburu askerlerinden Hatwill, 1. Avustralya Tmeni'nin 9. Taburu askerlerinden olup Kuzey Grubu Ar Mecrhn Hastanesi'nde len Frederick olu Charles Pret ve Tekfurda Hastanesi'nde vefat eden
ngiliz esirlerden Edward olu Pel'e ait lm raporlarnn gnderildii ...........................................................................................

135

35 Etrafnda Hill-i Ahmer bayra bulunan Dokuzuncu Frka Shhiye Bl'nn 16 Temmuz 1915 tarihinde ngiliz ve Fransz uaklar tarafndan bombalanmasnn protesto edildii / Helles Burnu'ndaki Osmanl esirlerine uluslararas hukuka aykr olarak uyguland bildirilen muameleye kar Osmanl Hkmetince yaplan protestonun Fransa Hkmeti tarafndan reddedildii .............

138

36 Mariotte Denizalts mrettebatndan Morris Wery ile 4. Wolister

Alay'na mensup T. Walhs'un Afyonkarahisar Esir Garnizonu'nda
bulunduklar ....................................................................................

140

37 3. Kolordu Komutan Ferik Esad Paa'nn 1. Ordu Komutanl'na

tayin edildii ...................................................................................

140

38 Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Komutan Mirliv

Cevad Paa'nn 14. Kolordu Komutanl'na tayin edildii ............

141

39-1 Bir Mttefik denizaltnn Bykekmece aklarnda topa tuttuu

yelkenlinin yara almadan dnd / Bir Fransz uann Tuzla
Gl dousunda drld / Gelibolu'nun Mttefiklerce deniz
ve havadan bombaland................................................................

141

39-2 13 Ekim 1915 tarihinde Anafartalar'da bir Mttefik uan Tuzla

Gl dousuna drld / Kerevizdere aklarndan Osmanl
mevzilerine atee teebbs eden bir torpidonun topularn kar
ateleri sonucunda karld..........................................................

142

39-3 Anafartalar'da drlen bir uan enkaznn Lalebaba'nn kuzeyine tand / Ykl bir hastane gemisinin Suvla'dan mroz'a
gittii / Bombasrt'nda Mttefiklere ait bir mitralyz mevziinin
tahrip edildii / 13-14 Ekim 1915 gecesi Osmanl keif kollarnn
Mttefik kuvvetler siperlerine bomba atarak kum uvallarn tahrip ettii ...........................................................................................

143

XVIII

No:

Belgenin Konusu

Osmanl topularnca alan ate sonucu Mttefiklerin Seddlbahir'deki siperleri ile Tekke Burnu'ndaki ordughnda yangn kt ...................................................................................................
39-5 Anafartalar'da keif kollarnn karlkl atmas ve aralkl topu
ateinden baka bir hadise olmad / Kanlsrt'ta Mttefik kuvvetlerin kazmakta olduklar lamn dinamitle patlatld ..................
39-6 Mttefik ve Osmanl keif kollar arasnda arpmalar olduu ve
Mttefiklerin asl siperlerine ekilmek zorunda brakld / Seddlbahir ve Arburnu cephelerinde karlkl ate alp bombalar
atld .............................................................................................
39-7 Conkbayr'na ate aan Mttefik kuvvetlere ait bir torpidonun
vurularak mroz Adas'na ekilmek zorunda brakld / Anafartalar'da Mttefik siperlere ar zarar verildii / Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl top, tfek ve bomba atlar yapld............
39-8 Seddlbahir'de iki Mttefik kruvazrn Osmanl mevzilerine etkisiz ate at / Arburnu ve Seddlbahir'de Mttefiklerin
bomba mahallinin tahrip edildii ve Morto Liman ile lyas Burnu'nda toplanan Mttefik ktalarn datld.................................
39-9 Mttefiklerin Mestantepe ile Prnartepe arasndaki siper hatlarn
glendirip gemi topularnn faaliyetini artrd / Gney Grubu
Cephesi'nde Mttefiklerin Osmanl kuvvetlerinin sa tarafna iddetli torpido ve bomba baskn yapt / Seddlbahir'de Mttefiklerin demiryolu (dekovil) hattnn inasna devam ettikleri / Kirte
Deresi'nde Mttefiklerin tahkimat yapt / Tekke Burnu ve Seddlbahir'de Mttefiklerin muhtelif miktarda asker ve mhimmat
karaya kard ve blgede birok geminin seyir halinde olduu..
39-10 Keif kollarnn faaliyeti ve aralkl topu atei yapld / Anafartalar'da patlatlan lamn tesiriyle Mttefiklerin kazmakta olduu
lamn tahrip edildii.....................................................................
39-11 anakkale Cephesi'nde karlkl ate muharebeleri dnda ciddi
bir gelime olmad / ngilizlerin hastane gemileriyle Kzlha
bayrakl adrlarn asker amala kullanmaya devam ettikleri.......
39-12 Anafartalar'da Osmanl keif kollarnn, siperlerini tahkimatla
megul bulunan Mttefik kuvvetler zerine bomba taarruzu yaparak tahkimat durdurduklar / Arburnu ve Anafartalar'da karlkl
topu atei ald ..........................................................................

Sayfa

39-4

144

145

146

146

147

147

149

149

150
XIX

No:

Belgenin Konusu

39-13 Anafartalar'da Mttefik kuvvetlere ait bir cephaneliin vurulduu

ve yine ayn cephede topu atlar sonucunda tahkimatla uraan
Mttefik kuvvetlerin datld / Arburnu ve Seddlbahir cephelerinde Mttefiklerin Osmanl siperlerini uzun sre bombalad
ve baz siperlerde toprak kaymas olduu.......................................
39-14 27-28 Ekim 1915'te Anafartalar Cephesi'nde Mttefik kuvvetlere
ait bir cephaneliin vurulduu / Kuzey Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin Osmanl siperlerini obs toplaryla bombalamas sonucunda hasar meydana geldii .........................................................
39-15 30 Ekim 1915 gn Osmanl topusunca anakkale'de Turquoise
isimli bir Fransz denizaltsnn batrlarak mrettebatnn esir
alnd / Mttefik kuvvetlerin anakkale cephelerinde fazlaca
top ve bomba att / Anafartalar'da Osmanl topularnn Mttefiklere ait bir nakliye gemisini yaralad / Arburnu ve Seddlbahir'de bomba ile Mttefik siperlerde yangn kt ve iki bomba
mahallinin vurulduu ......................................................................
39-16 Mttefiklere ait baz siper ve bomba mahallerinin tahrip edildii ..
39-17 anakkale Cephesi'nde karlkl ate muharebesinin devam
ettii / Anafartalar'da Mttefiklere ait bir rmorkr ile dubann
karaya oturduu / Seddlbahir'de Mttefiklerin kazmakta olduu
bir lamn tahrip edildii ...............................................................
39-18 Osmanl topularnn Kanlsrt ve Seddlbahir'de Mttefiklere ait
iki makineli tfek mevziini tahrip ettii / Seddlbahir skelesi'ne
yanamak isteyen bir nakliye gemisinin Anadolu sahil bataryalar
tarafndan uzaklatrld................................................................
39-19 Akba Liman civarnda karaya oturan Franszlara ait Turquoise
isimli denizaltnn topu atei sonucunda sava d braklarak
mrettebatnn esir edildii / Mttefiklerin Prnartepe gneyinde
byk apl 21 topunun bulunduu / Mttefik kuvvetlerin 29
Ekim 1915'te, Kayackal'nda patlatt lamdan oluan ukurun Osmanl kuvvetlerince igal edildii / Mttefik kuvvetlerin
Mestantepe'nin gney eteklerine byk apta yeni bir batarya
yerletirdii / atlakdere civarnda grlen Mttefiklere ait bir
piyade blne ate almas sonucunda bln Kzlha bayra ektii / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklere ait bomba
mahallinin Osmanl topularnca tahrip edildii / Saros Krfezi'ne
giren bir monitrn Gelibolu'yu bombalad.................................
XX

Sayfa

151

151

152
153

153

154

155

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

39-20 Arburnu'nda Mttefiklerin igal ettii bir siperi almak iin karlan keif kolunun iddetli bir atele karlat / Sngbayr'ndaki makineli tfek mevzii ile Yeildere azna yerletirilen topun
tahrip edildii / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin top, torpil
ve bomba ateine devam ettii ve bir kruvazrn Osmanl tmenlerinden birisinin revir ve shhiye blne etkisiz ate at .......

157

39-21 Anafartalar'da Kemikli Liman'da Mttefiklere ait bir torpido ile

bir nakliye gemisinin bombaland / Kk Kemikli'de bir Mttefik uann drld / Arburnu'nda karlkl atelerin devam ettii / Seddlbahir'de baskn yapmak isteyen dman bombaclarnn uzaklatrld...............................................................

158

39-22 Anafartalar'da Osmanl topusunun att mermilerden birinin

Mttefiklerin bir topuna isabet edip bir cephanelii yakt / Arburnu'nda atlan bombalardan Mttefik siperlerin etkilendii / Seddlbahir'de Mttefiklerin patlatt bir lamn geri teperek kendi
siperlerine zarar verdii ..................................................................

159

39-23 Mttefiklerin Azmakdere'deki bir toplaryla Mestantepe'deki bomba yerinin tahrip edildii / Sngbayr'ndaki Mttefik siperlerin
etkili ekilde top ateine tutulduu / Seddlbahir'de karlkl bomba ve top atlar yapld ...............................................................

160

39-24 Mttefiklerin Kemikli civarnda bulunan nakliye gemisinin top

ateleriyle uzaklatrld ve Seddlbahir'de bir bomba makinesiyle bir siperlerinin yok edildii ....................................................

160

39-25 ngilizlerin E-20 Denizalts'nn anakkale'de batrlarak mrettebatnn esir alnd / Saros, Kemikli ve Anafartalar'da faaliyet gsteren Mttefik gemilerin top atei ile uzaklatrld / Seddlbahir'de tel rg kurmak isteyen Mttefik askerlere top ateiyle
zayiat verdirildii ............................................................................

161

39-26 anakkale Cephesi'nde karlkl ate muharebesi olduu / Anadolu bataryalarnn Mttefiklerin Seddlbahir mntkasndaki rmorkr ve dubalarn ate altna ald ..................................................

162

40 anakkale'de esir edilen Turquoise (Mstecib Onba) adl Fransz denizaltsnn halkn ziyaretine alp biletlerinin sata sunulduu.................................................................................................

163
XXI

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

41 25 Mays 1915'te Alman denizalts tarafndan batrlan Triumph

Zrhls'nn batn ve Mttefik donanmasnn denizaltlara kar
ald tedbirleri anlatan Gazeteci Ashmead Bartlett'in Times gazetesinde kan haberi.........................................................................

163

42 Cesarettepe'de Mttefiklerin, siperleri nndeki cesetleri yakt /

Gney Grubu Cephesi'nde Sartepe aklarnda bulunan bir Mttefik kruvazrn vurulduu / Mttefiklerin eline geen Kirte civarnda baz siperlerin Osmanl askerlerince geri alnd / Mttefiklere ait Tekke Burnu'ndaki ihra iskelesinin bir ksmnn dalgalarn etkisiyle ykld ................................................................

167

43 Uluslararas hukuka aykr olarak Mttefikler tarafndan Seddlbahir'deki Behraml revirinin topa tutulmasnn protesto edilmesi .

168

44 Mttefik denizaltsndan Erdek Liman'ndaki Gelibolu Vapuru ile

Safa Rmorkr'ne ate alarak iki kiinin ehit edildii / Anafartalar Grubu Cephesi'nde karlkl olarak etkisiz silah ve topu
atlar yapld / Kuzey Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin bir
siperinin ele geirilip Ykseksrt'taki tfek mevziinin tahrip edildii / Gney Grubu Cephesi'nde Mttefiklerin etkisiz adet lam
patlatt / Alman istihbarat kaynaklarnn "Fransz ve ngiliz donanmasnn anakkale Boaz'na ani bir saldr yapacaklar"n bildirdii ..............................................................................................

169

45 ngiliz Gazeteci Ellis Ashmead Bartlett'in Londra'da verdii konferansta; anakkale Seferi'nin, yeterli hazrlk yaplmadan balatlmas ve Bulgaristan'n kendi taraflarna ekilememesi sebebiyle
baarsz olduunu, sonuta sava kazanacaklarna inandn ve
Srbistan' korumakla mkellef olduklarn ifade ettii...................

170

46 ngilizlerin ilk karma yapt Arburnu'nda stn gayret ve kahramanl grlen 9. Frka'ya bal 27. Piyade Alay'na gm imtiyaz ve harp madalyas ile altn levha verilmesi ............................

171

47 Arburnu'ndaki savata stn gayret ve cesareti grlen 19. Frka'ya bal 57. Alay'a gm imtiyaz ve harp madalyas ile altn levha
verilmesi..........................................................................................

173

48 Anadolu imendifer Hatt'n bombalayan Darcal Vasil olu Yorgi ile asker kaa olarak yakalanan Hristidin olu Foti'nin Asker
Ceza Kanunu hkmlerine gre idamlarna karar verildii ............

175

XXII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

49 ngilizlerin Gelibolu'da ve zellikle igal ettikleri Anafartalar'da

kurduklar hastane, adr ve barakalar asker amala kullandklar
ynnde Osmanl Hkmetince yaplan itiraz reddettikleri ..........

176

50 Anafartalar Cephesi'nde; topularmzn akta grlen Mttefik

asker ve ordughlarn ate altna ald / Mttefik sava gemilerin
Kilidlbahir civar ile Aaderesi'ndeki hastaneyi, uaklarn da Babakale'yi bombalad / Mttefiklerin kara ve deniz topularyla
atklar atee karlk olarak topularmzn Mestantepe ve Lalebaba gerilerini ate altna ald .....................................................

177

51 Osmanl Hkmeti'nin Gelibolu'daki birliklerini ekerek yerine

hastaneler kuracandan dolay Mttefiklerin buraya saldrmamas talebine Fransa Hkmeti'nin kar kt .............................

179

52 Suvla Krfezi zerinde drlen Mttefiklere ait bir uaktan,

denize atlayan mrettebatn kurtarlmas esnasnda Trk topusunun ate amad hususunda Times gazetesinin haberi..................

182

53 ngiltere Bahriye Nzr Churchill'in bakanlktan istifa ettii srada

Avam Kamaras'nda yapt konumada; anakkale'ye kar dzenlenen harektn mtehasss tarafndan plnlanarak ve kabinedeki
dier bakanlarla ordu ve donanma komutanlarnn tasvibi alnarak
yapldn ifade ettii / Gazeteci Asmead Bartlett, Churchill'in bu
beyanat zerine Times gazetesine gnderdii bir mektupta; anakkale'de uranlan baarszln, harekt plnlayan kiilerin yetersizlii, bunlarn mtehasss kiilerden seilmemesi, Trk ordusunun gc ve anakkale Boaz'nn tahkimat hakknda mtehasss olan kiilere danlmamas, yeterli ve doru istihbarat yaplmamasndan kaynaklandn belirterek eletiride bulunduu.............

183

54 Amerikal Yzba Granville Fortesque'nn anakkale Sava'na

dair yaynlanan kitabnda; ngilizler tarafndan Osmanl Devleti'nin ve Trklerin hi yerine konularak hakaret edilmesi yanlna
dld, ngiliz kamuoyunun uydurma ve yalan haberlerle oyaland, anakkale'ye kar dzenlenen seferin daha pln aamasnda iken baarszla mahkum olduu, Almanya'nn Mttefiklerin anakkale ve Balkanlarda cephe amasna yol aarak bu
kuvvetlerin bat cephesinde kendi karsna kmasn engelledii
gibi hususlara yer verdii ................................................................

190
XXIII

No:

Belgenin Konusu

55 Takla Hastanesi'nde tedavi edilip taburcu edilen ma ngiliz

askeri ile Kanal Hcumu'nda yaral olarak esir derek Msr'da
bulunduu haber alnan Mlzm- Evvel Refik Efendi'nin mbadelesi iin gerekli tahkikatn yaplmas...........................................
56 anakkale Cephesi'nde aralkl olarak top ve bomba atlarna devam edildii / Mttefiklerin Kemikli Liman'nda grnen bir torpidosu ile Arburnu sahiline malzeme karan nakliye gemilerinin
alan topu ateleriyle uzaklatrld, Seddlbahir'de karlkl
topu atlarnn devam ettii ve Mttefik hcumlarn pskrtld / Anafartalar ve Arburnu'nda karlkl topu piyade ve bomba
atlarna devam edildii, Seddlbahir'de Mttefik saldrlarn pskrtld / anakkale'de kan frtna sebebiyle Mttefiklere ait
iki iskelenin ykld ve bir istimbot ile dokuz sandaln karaya
oturduu, Kanlsrt'ta Mttefiklere ait bir bomba yeri ile bir makineli tfek mevziinin tahrip edildii, Mttefiklerin Kabatepe'deki
bomba ve makineli tfek saldrlarnn etkisiz olduu / anakkale
Cephesi'nde yer yer karlkl atee devam edildii / anakkale
Cephesi'nde aralkl top ve bomba atlar yapld / Seddlbahir'de karlkl bomba atlarna devam edildii / Anafartalar'da
Osmanl keif kollarnn Mttefiklere ait baz siperleri tahrip edip
bir miktar malzeme ele geirdii, Mttefiklerin Arburnu'na yaklamaya alan nakliye gemileri ile Boaz'a girmek zere olan
bir torpidosunun alan atelerle uzaklatrld / Arburnu ve
Anafartalar'da Mttefiklere ait birka bomba ve makineli tfek
mevziinin tahrip edildii, Mttefiklerin Kiretepe ynnde yer
deitirmek istedii byk apl bir top ile toparlan, yanndaki
asker ve hayvanlarla birlikte imha edildii / Seddlbahir'de karlkl iddetli top ve bomba atlarna devam edildii, Mttefiklerin
Anafartalar aklarndaki bir monitr ile Arburnu'na yaklamaya alan bir nakliye gemisinin alan atelerle sahilden uzaklatrld / Anafartalar'daki Mttefik askerlerin etkili topu ateleriyle datld / Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl top ve bomba atlarna devam edildii / Osmanl uaklarnn Saros Krfezi'nin kuzeyindeki bir Mttefik torpidosunu bombalad, Mttefiklerin Reit Paa hastane gemisine yaptklar uakla bombalama
XXIV

Sayfa

193

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

giriimlerinin baarsz olduu / Kemikli Liman'ndaki Mttefik

nakliye gemilerinin uzaklatrld, Seddlbahir'de karlkl topu atlarna devam edildii, Akba yaknlarnda bir ngiliz uann drld / Kemikli Liman'ndan ate aan Mttefik zrhllarna topu ateiyle karlk verildii, Seddlbahir'de Osmanl
mevzilerini bombalayan Mttefik topularnn alan kar atele
susturulduu / Kemikli Liman'nda bulunan bir Mttefik nakliye
gemisi ile bir zrhlnn vurulduu, Kanlsrt'ta Mttefiklere ait
bomba mevzilerinin tahrip edildii / Ece ve Kemikli limanlarnda
bulunan Mttefik gemilerin sabit balon yardmyla Osmanl mevzilerini ve Dursun kyndeki hastaneyi bombaladklar, Kanlsrt'ta bir ksm Mttefik siperlerin tahrip edildii / Anafartalar, Arburnu ve Seddlbahir'de karlkl topu ve bomba atlarna devam edilip Mttefiklerin hcum giriimlerinin sonusuz brakld ..................................................................................................

194

57 Gazeteci Ashmead Bartlett'in, Times gazetesinde yaynlanan makalesinde; ngiltere'nin anakkale'ye kar giritii harektn baka hibir millet tarafndan yaplamayacan, bu harektn Yakn
Dou'da bulunan milletlerin zerinde yapt akisleri, sefere katlan kara ve deniz askerlerinin gsterdikleri azim ve dayankllktan dolay her trl vgy hak ettiklerini yazd .........................

206

58 Yalova Hastanesi'nin gerekli iaretleri tamasna ramen Mttefiklerce bombalanmasnn protesto edilmesi...................................

210

59 Osmanl Ordusu'nun kahramanlk ve mertlii hakknda baz ngiliz

subaylarnn beyanatna dair Amerika gazetecilerinden William
G. Sheperd tarafndan kaleme alnan ve Gazette de Hollande'da
neredilen makalenin tercmesinin gnderildii.............................

211

60 Mttefik askerlerin sava artlarnn ar olmas sebebiyle, olduka fazla kayp verdikleri, souk havalardan etkilendikleri ve savan ok uzadna dair lkelerine gnderdikleri mektuplar .............

212

61 anakkale Sava'nda Mttefiklerin uluslararas hukuka aykr olarak domdom kurunu ve boucu gaz kullanmalarnn Osmanl Hkmetince protesto edilip konuyla ilgili olarak yayn kurulular
araclyla dnya kamuoyunun bilgilendirildii ............................

218
XXV

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

62 Anadolu bataryalar tarafndan ate altna alnan Mttefiklerin

Tekke Burnu ile Morto ve Seddlbahir Limanlarndaki tahliye
ilemlerinin durdurulduu / Tekke Burnu skelesi ile bir ilebin
isabet alp mhimmat ykl iki sandaln batrld / Mttefiklerin
Morto Krfezi arkasndan ate eden obs bataryas ile mrozSeddlbahir arasnda bulunan bir kruvazrnn Tekke Burnu'nda
bir gemisinin vurulduu / Keif uular yapan Osmanl deniz
uaklarnn Mondros Krfezi'ndeki uak hangarlarn bombalad

225

63 ngiliz Hkmetince Osmanl hastanelerinin bombalanmasna

dair asker veya siyas grevlilere herhangi bir emir verilmediinden, Osmanl hkmetince ngiliz yaral ve esirleri hakknda yaplmas dnlen misillemeler uygulamaya konulduu takdirde
ngiliz Hkmetince de kar muamelede bulunulacann ihtar
edildii ............................................................................................

229

64 Manchester Guardian gazetesinin haberinde; bir ngiliz hastane

gemisinin Austos 1915'te bulunduu Anzak mntkasnda yaral
askerlerin gemiye alnmas, tedavi edilmesi, Limni ve Msr'a sevk
edilmelerinin anlatld ..................................................................

231

65 Seddlbahir'deki dman kuvvetlerinin karlmasyla Gelibolu

Yarmadas'nn tamamen dmandan temizlendii.........................

234

66 Anafartalar'da Osmanl topularnn Mttefik mevzileri ile Kemikli Liman'ndaki gemilerini ate altna ald, Osmanl topularnn
Seddlbahir'de bir Mttefik obs bataryasn bombalayp, Kerevizdere'de bir blokhavz ile iki kprsn tahrip ettii / Kemikli Liman'ndaki Mttefik gemilerin alan topu ateiyle ekilmeye mecbur
edildii, Arburnu'nda Mttefik lamlarn tahrip edildii / Mttefiklerin Arburnu skelesi'nde yk indiren iki nakliye gemisinin
alan top ateiyle uzaklatrld ve bir uaklarnn drld /
Anafartalar'da Mttefiklere ait bir cebel topu ve bir makineli tfein tahrip edildii / Seddlbahir'de patlatlan lamn Mttefik
mevzilerinde etkili olduu / Anafartalar, Seddlbahir ve Arburnu
blgelerinde karlkl bomba ve top atlarna devam edildii / Anafartalar ve Arburnu'nun tm Mttefik askerlerinden temizlenip
pek ok malzemenin ele geirildii ve bir Mttefik deniz uann
XXVI

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

drlp mrettebatnn esir alnd, Seddlbahir'deki Mttefik

saldrlarn pskrtld / Anafartalar ve Arburnu'nda Mttefiklerin beraberinde gtrp tahrip etmeye muvaffak olamad asker eya ve harp malzemesinin toplatlarak saymnn yapld /
Osmanl Anadolu Boaz bataryalarnca Morto Liman ile Tekke
Burnu'ndaki ihra iskelelerinin bombaland, Mttefiklerin tahliye ettii yerlerde byk miktarda erzak ve asker malzeme ele geirildii / Seddlbahir'de Mttefiklere ait baz siperler ile bomba
mahallerinin tahrip edilip bir havan bataryasnn susturulduu,
Anafartalar ve Arburnu'nda Mttefiklere ait pek ok malzemenin
ele geirildii / Seddlbahir ve Tekke Burnu'ndaki Mttefik ihra
iskelelerinin topa tutulup nakliyatn engellendii, Anafartalar ve
Arburnu'nda Mttefiklerden sekizi ar, ikisi sahra olmak zere
toplam on adet top ile telsiz-telgraf istasyonu ele geirildii / Seddlbahir ve civarndaki Mttefiklere ait bomba mahallerinden birinci ve ikinci hat siperlerinin tahrip edildii / Mttefik uaklarnca Galataky civarnn bombaland, Mttefiklerin Byk Kemikli sahilinde drt, Arburnu'nda bir gemisinin karaya oturduu /
Arburnu'nda Mttefik uaklarndan birisinin drld, Mttefiklerin Tekke Burnu ve Seddlbahir ihra iskelelerinin bombaland ve nakliyatnn engellendii / Mttefiklerin patlatt lamlarn Osmanl siperlerinde on metrelik bir tahribat yapt, Osmanl bataryalarna ate aan Yeniehir yaknlarndaki Soufrne
Zrhls'nn alan kar atele isabet alarak uzaklamak zorunda
kald / Osmanl uaklarnn Seddlbahir'de Mttefiklerin ordughn ve bir nakliye gemisini bombalad, mroz istikametinde
keif grevi yapan bir baka uan Swiftsure Zrhls'na bomba
att / Seddlbahir'de Mttefiklerin ihra iskelesi civarndaki
ambarlarnn bombaland ve Soufrne Zrhls'nn bu atee karlk verdii / Beige Burnu aklarnda grlen bir Mttefik torpidosunun alan atele uzaklamak zorunda brakld, Seddlbahir'de Mttefiklere ait iskele ve ambarlardan birounun tahrip
edildii / Arburnu'nda Mttefikler tarafndan gizlenen 400 sandk
piyade cephanesi bulunduu / Mttefiklerin Seddlbahir ve Tekke
XXVII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Burnu iskelelerine alan atele buradaki iki nakliye gemisinin

uzaklatrld / Mttefiklere ait bir havan bataryas ile bir sahra
bataryasnn susturulduu, Boaz zerinde uan bir Fransz uann drld / Mttefik kuvvetlere ait bir ngiliz uann drld, cephelerde topu ve bomba atlarnn devam ettii /
Anadolu bataryalarnn Seddlbahir, Tekke Burnu, Kerevizdere
ve Morto Liman'ndaki Mttefik birliklerini bombalad / Mttefiklerin Seddlbahir ve Tekke Burnu'nu tahliye ettikleri, dmann
geride brakt pek ok ganimetin ele geirildii / Seddlbahir'in
Mttefiklerce tamamen boaltld, dmann kaarken demi
olduu maynlarn bir ksmnn imha edildii / Bir Mttefik sava
gemisinin Seddlbahir, Tekke Burnu ve Hisarlk taraflarna aralkl olarak ate ettii / Mstecib Onba (Turquoise) Denizalts'nn
bir Fransz mhendisi tarafndan batrldna dair Gazette de Lausanne'da kan haberin yalanland / Mttefiklerin tahliye ettikleri Tekke Burnu ve Seddlbahir Iskelelerini sava gemileriyle bombaladklar, Gelibolu'yu tahliye eden ngilizler'den fazla miktarda
asker tehizat ve malzeme elegeirildii ve tahliyenin ngilizlerin
iddia ettii gibi kendi istekleriyle olmadnn ortaya kt .........

234

67 anakkale Zaferi zerine Erzurum Valilii ve Bnyan Kaymakaml ile Beyehir, Sayda, Trablusam ve Karahisar- Sahip Belediye Bakanlklarnca gnderilen tebrik telgraflarndan dolay
Sultan V. Mehmed Read'n memnun olduu.................................

254

68 Yapt stn hizmetlerden dolay 16. Kolordu Komutan Albay

Mustafa Kemal Bey'e nc rtbeden Osman Nian verilmesi..

258

69 Ocak 1916'da Times gazetesinde yaynlanan bir makalede; Mttefik Ordu Komutan Hamilton'un, Austos 1915'te Suvla'ya yaplan karma ve devamndaki savalara dair verdii rapor yorumlanarak Hamilton'un bu harektta gevek ve dirayetsiz davranp
baar iin yakalanan frsat karmasndan dolay eletirildii ......

259

70 Mttefiklerin Cenevre Mukavelenmesi'ne aykr olarak Maydos,

Akba Tekkesi ve Havuzludere'de bulunan seyyar hastaneleri
bombaladklarna dair Osmanl Hkmetince yoplan protestoyu
Franszlarn kabul etmedikleri.........................................................

264

XXVIII

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

71 Mttefik Donanmas tarafndan Akba'ta bir sahra hastanesinin

bombalanmas zerine Osmanl Hkmetince verilen notaya cevaben ngiltere'nin, hastanelerin asker birliklerden uzak yerlere
kurulmas gerektiini bildirdii.......................................................

267

72 ngiliz ve Franszlarn anakkale'de uluslararas hukuk kurallarn

hie saydklaryla ilgili olarak Osmanl Hkmeti tarafndan yaplan protestoda belirtilen hususlara dair ngiliz Hkmeti'nin kendini savunma gerekeleri.................................................................

268

73 ngilizlerin Osmanl halkn Almanlarn aldatmalarna kar uyarmak gayesiyle Gelibolu ve Lapseki zerinde bildiriler attklar .....

271

74 Uluslararas hukuka aykr olarak Mttefik denizaltlarn Marmara Denizi'nde irket-i Hayriye vapurlarndan birisine saldrda
bulunup Yalova ve Aaderesi'ndeki hastanelerin Mttefik uaklarca bombalandnn Osmanl makamlarnca protesto edilmesi zerine Fransz Hkmetince yaplan aklamalar...............................

273

75 anakkale Zaferi'nin hatrasna Hill-i Ahmer Cemiyetince Viyana'da imal ettirilecek olan madalyalarda kullanlmak zere gerekli
olan bakr ve inkonun ihracna izin verildii.................................

277

76 Mamuretlaziz Valilii'nde bulunduu esnada anakkale Zaferi

hatras olarak zerinde anakkale haritas bulunan ve Mekteb-i
Sanayi'de imal ettirilerek Enver Paa ve Mustafa Kemal Paalara
hediye edilen adet seccade bedelinin Erzurum Valisi Sabit Efendi'den tahsil edilmesi.......................................................................

278

77 anakkale'de savatan zarar gren Mslman ahaliye her sene

ekmek bedeli olarak verilmekte olan yz bin kuru havalenmenin gnderilmesine izin verildii ....................................................

279

78 Mrefte nnde dman denizaltlar tarafndan batrlan Nurulbahir Ganbotu'nun mrettebatnn kurtarlmasnda yardm ve gayretleri grlen Mrefte sandalclarndan Barbayani veled-i Paskal'n Tahlisiye Madalyas ile taltifi................................................

280

79 Gelibolu'daki ngiliz ve Fransz mezarlklarnn tamir masraflarnn Harbiye btesinden karlanmas ............................................

281
XXIX

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

80 anakkale Muharebeleri esnasnda Gelibolu civarnda ina edilen

asker binalar enkaznn cretsiz olarak Maydos ve evresindeki
kyler halkna datlmas ...............................................................

281

81 Gelibolu'daki Fransz ve ngiliz mezarlklarnn onarmlarnn tamamland ve Seddlbahir'de len ngiliz Subay Doughty Wylie'nin kabrinin bulunduu yerden ei Madam Doughty Wylie'ye bir
miktar arsa verilmesinden dolay ngiliz Fevkalde Komiserlii'nin teekkr ...................................................................................

282

82 Gelibolu'daki sava meydannda akta bulunan ehitlerimize ait

kemiklerin defin ileminin, ngiliz llerini defnetmekle grevli
komisyon yerine Osmanl Hkmeti memurlarnca yaplmas ve
bu konuda gerekli tahsisatn temini.................................................

285

II. BLM
BELGE FOTOKOPLER ..........................................................................

287

EKLER
FOTORAFLAR........................................................................................

643

REFERANSLAR.........................................................................................

651

NDEKS ......................................................................................................

657

KISALTMALAR

bkz.

Baknz

BOA

Babakanlk Osmanl Arivi

DH. EUM. 3. ube

Dahiliye Emniyet-i Umumiye 3. ube

DH. EUM. VRK

Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odas

DH. KMS

Dahiliye Kalem-i Mahsus

XXX

No:

Belgenin Konusu

DH. UMVM

Dahiliye Umur- Mahalliye ve Vilayat

Mdriyeti

DUT

Dosya Usul rde Tasnifi

HR. MA

Hariciye Matbuat

HR. SYS

Hariciye Siyas

. HB

rde Harbiye

. TAL

rde Taltifat

MV

Meclis-i Vkel Mazbatalar

Sayfa

31

No:

Belgenin Konusu

I. BLM
BELGELERN
TRANSKRPSYONLARI

32

Sayfa

1
anakkale'de bulunan bir Alman gazetesi muhbirinden:
Gne kan krmz rengiyle Limni Adas'nn arkasnda henz denize dalm, bize bir ehryn icr edileceini bildiriyor. Btn gn tarrakalaryla ortal inleten topu atei, yava yava kesiliyor. Yalnz tek tk atlan mermiler
dalara binlerce aks-i sadlar husle getiriyor ve susmak anndan olmayan
mteyakkz bir saray kpei gibi ikide birde yine ortal inletiyor.
imdi akam yemei zamandr. Ekmek ve yiyecek ykl uzun ester
kfileleri, vadilerden karak avc siperlerine doru geliyorlar. ok zaman
durmaya gelmez. Artk karanlk basyor.
edd ve asab bir topu atei, btn hatlar zerine tevch edilmeye balad. Bizim Trkler hi de aldrmyor ve hi kimse yerinden bile kmldamyor.
Fi'l-hakika dman son haftalar zarfnda pek ok gayret sarf etdi. Fakat
asl hayret ve takdir edilecek bir ey varsa o da Trk askerinin cesaret ve ecatidir. ngilizlerin tabiyesi mdhi ve akr bir topu atei amak ve sonra
-o da muvaffak olurlarsa- piyadeleriyle ilerlemekden ibaretdir.
Dman geen gn len vakti, bir cenhmz zerine ate ad ve btn bataryalardan uuldayarak kan dneler ddkleri yerlerde derin ukurlar husle getirdi. Evvel koyu siyah ve sonra tekrar beyazlanan ziydr bir
buhar kyor. Gelibolu zerinden, evet bu mazlum ve madur Gelibolu zerinden demet demet umaya balyor. Yine dne... l-yenkat dne... bir ev
irtifnda ykselen yeil duman stunlar, t orada yek-dierine karyor.
Pikrit... ve zehir... vzltlar, tarrakalar devam ediyor. Fsla yok. imdi arapnel de ie kard. Ar dnelerin kard mahf sadlar arasnda, o da tiz
ve keskin bir sad veriyor.
Akama kadar, btn gece ve hatta ertesi gn bylece devam etdi.
T ilerideki avc siperlerinde, tfek kabzasn iyice kavram cesur Trk
askerleri bulunuyor ve otuz alt saatden beri ar topunun akr ateleri altn-

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

da bekliyor. Mevziini terk etmek, kimsenin hatrndan bile gemedi ve bunlar arasnda bulunan cesur Erkn- Harb Zbiti Kemal Bey'in de. Bu cesur zbit de imdi, haricde Gelibolu'da istirahat-gzn-i ebediyetdir. Onun biricik
ihtiyar vlidesine kendisinin "Croix de Fer"i gtrlse... Otuz bin ar dne,
bylece zerimizden geip gitdi. Muharebenin ortasnda hatrma gelmidi.
Bir tek dnesi bin mark ederse acaba bu muharebede sarf edilenlerin hepsi
kaa ml oluyor? Ya bu muharebe dmana telefta kaa ml olmudur?
Avrupa ve Asya cihetindeki bataryalar askerlerle dolu olan dman siperlerine kar atee balad ve pek gzde olan topu efrd kumandanlarnn takdirine ve esirlerin itiraflarna gre pek mkemmel ve shhatle endht
ediyorlar. Dman, muharebenin ikinci akam nihayet ateini btn hatta
tevch etdi. Birka saniye olduka mahf ve mevt bir skt ortal kaplad
ve btn snk b-fer nazarlar akam sehbeleri iine dald.
Orada dman siperlerinde bir glge beliriyor... bir tane daha br tarafda... bir blk... bir blk daha... Demek, dman taarruz edecek. Bunlar,
Fransa'nn boazlanmak iin dar yollad bu ocuklar, Franszlardr. Fakat
cesur eyler... Mtemdiyen taarruz tecrbesi yapyorlar.
Trk siperlerinde hl bir hareket yok... Ses ve sad da yok... Aman y
Rabbi! Siperler bo mu? Hayr! Gs siperi zerinde bir tfek, yavaa uzanyor ve onun stne esmer bir sim mteyakkzne yatyor. te bir tane daha!.. Avc siperi ngehn canlanr gibi oluyor, istind siperlerinden eilerek
ileriye doru kouuyorlar. lh sen byksn! te nbet imdi bizim!.. Fransz hatlar yaklayor. Muzaffer olacaklarna eminler... Mdhi bir ate tufandr, boand. Makineli tfekler buraya, bu ecneb yurduna niin geldiklerinden b-haber olan bu ocuklar bimeye balad. Mermi isabet etmeyenler
geri kayor. Zulmet-i leyl arasnda medd "Allah Allah" sadlar iitiliyor...
Trkler takib ediyor ve onlarn sevgili silahlar sngleridir.
Gece karanl, kanla meb sahry kaplad. Biz muzafferiz... Bir yaral, kanl kolunu ve biraz evvel zavall bir Fransz blk kumandanna ait
olan ttn dolu bir tabakay gsteriyor ve dman gitdi... "Allah byk" diyerek yava yava vadiye, sarg mahalline doru ilerliyor.
34

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Ertesi gn esirleri getirdiler. Mecrh ser keml-i itina ile esterlere

bindirilmidi. Bu askerler, hakikaten rkkat-bah bir kfile tekil ediyordu.
Trkler btn mecrhlara bilhassa dmana mensub olan mecrhlara ne kadar efk ve itinakr davranyorlard. Suret-i umumiyede Trk, esna-y hcumda vecde geliyor ve korunmay pek az tanyor.
Esirlerin hemen eksersi uzun ve eski mavi ceketler giymi pek gen
efrddan mrekkebdi. tinm edilen tfekler ise eski model tek atl tfeklerdi. Esir[ler] arasnda, kendilerine yemek verilmesinden dolay dr- hayret olmu simlar gryorum ve nihayet bunlardan biri, bana sordu:
"Ey Efendi! Bizi ne vakit ldrecekler?" "Eh Monsieur! Quand est-ce
qu'on nous tue?"
"Hayr! ldrlmeyeceksiniz." cevabn verdiim zaman derin bir nefes
alarak zbitlerinin Trklerin sery ldrdklerini sylediklerini hikye etdi.
Bunlar iinde, vcudunu sefhetle ypratm Parisli bir gen ocuk vard ve bu muhakkak her gece Montmartre'n st katnda bulunarak ve imdi
orada Paris gnlerinin mterileriyle birlikde ber-mutd tegann etdikleri vatanperverne arklar sylerdi. "O mort sals[e] bo[u]ches, o mort sals[e]
bo[u]ches, Eh Guillaume, fais tes malles..."
Paris'de iken askerlik sras buna ve bunun sinninde olanlara gelmidi.
Bu, askerlikden kurtulmann aresini pek gzel bildiinden iki gnde bir kk ve karanlk bir otele tanr ve polis geldiinde kendisinin muhafaza edilmesi iin otel kapclarna bahiler verirmi. Bylece, geri epeyce bir zaman
geirmi. Fakat bir gn yatakdan erken kalkamad iin yakay ele vermi.
Kendisinin on sekiz yandaki btn ehemmiyetiyle gen Parisli bu
esef-engz vakay, eytanetkrne tebessm ederek ylece anlatd:
"Ce matin l jtais fondu, le soir jtais encore longtemps avec Amelie,
vous savez, monsieur et sa fatigue n'est ce pas? Je rentre ce matin et pine
couch la porte s'ouvre et une vache entre et me voil".
"te o sabah pek b-tbdm! nk akam Amelya ile ge vakte kadar
birlikde bulunmuduk. Bilirsiniz ki Msy, bu insan pek yorgun drr de35

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

il mi? Otele ancak sabahleyin avdet edebildim ve henz uyuduum esnada

idi ki kap ald, ieri bir polis girdi. Sonra, sonra kendimi burada anakkale'de buldum."
te bir Fransz vatanperverinin ksa bir tarihesi!
Dier bir esir, ngilizlerle Franszlar arasndaki gerginlikden bahsediyordu. Bunlar oradan ayrlmas memn olan mnferid bir ordughda bulunuyorlarm ve ngilizlerle grmelerine msaade edilmiyormu. Yalnz ara
sra bir Fransz, kendilerinde mebzlen mevcud reelden satn almak iin zengin ngiliz dostlarnn yanna habersizce gidebilmi. Fransz ve ngiliz efrdnn emir ve idarelerinde bir ahenk olmasa gerek. Franszlar, ngilizlere pek
kzyorlar. nk bunlar Asya cihetindeki Trk bataryalarna en yakn ve topu ateiyle en ziyade dlen bir cenha tabiye edilmiler. htimal bu, Franszlarn Kumkale mevziini ale'l-acele tahliye etdikleri iin Hamilton'un Franszlara bir cezas olsa gerek. te kendisiyle grmekde olduum dier bir
kk Fransz. Meer biz, yek-dierimizi tanmakszn birok zamanlar Paris'de beraber bulunmuuz. Garib his ve tesadf, imdi dman olarak kar karya bulunuyoruz. Her ikimizin inlarndan olan kapc, elli yanda bir ihtiyar olduu hlde harbe gitmeye mecbur olmu, ikametghm[n] karsnda
kedeki ekmeki lm. Ttn ticarethnesindeki memur Kolonial Alay'yla anakkale Muharebesi'ne itirk ederek bir bacan kaybetmi. Paris'de
talebe iken bu adamla ne kadar siyas mbhaseler ederdim. O zaman tam
Fas meselesi de kmd ve hibir zaman fikren birleemezdik. Btn mbhast, u sz ile nihayetlenirdi:
"Alsace-Lorraine est nous et vous allez nous le rendre, monsieur;
croyez-moi monsieur!"
"Alsace-Lorraine bizimdir ve bize iade edeceksiniz msy! Bana itimad ediniz, der bir kadeh daha smarla[r]d. imdi, artk o da yatmdr."
Parisli kk esir:
"Ah Paris! C'est triste maine, tenant ah, c'est triste la guerre! Pourquoi
est-ce que nous faisons la guerre, nous Franais?.."
36

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

"Ah Paris! imdi ne kadar mammdur! diyordu. Saat on oldu mu her

taraf karanlk ve onca insanlar ise hep telef oldu. Ah, muharebe pek feci ey!
Biz Franszlar, niin ve ne maksadla muharebe ediyoruz?"
Cevab verdim:
"Ben sizler iin bu ide hibir kazan grmyorum."
Marsilyal aklaban bir zenci, anlalmaz bir lehe ile Poincar'ye dair
tuhaf hikyeler nakletmeye balamd. te bu esnada idi ki mecrhlarn naklinden evvel sarglarn muayene iin bir Trk doktoru geldi ve hastalara ahvl-i shhiyelerini sordu. Zenci hemen kalem, kd istedi ve eer kendilerine
bu kadar iyi muamele yapldn memleketine yazacak olursa dierlerinin de
iltica edeceini syledi.
General Gouraud'nun son muharebelerde en ileri avc siperlerinde bulunurken arapnel ile vurulduu ve geriye nakledilirken de bir kolunun kat
edildii haberi geldi. te hakknda hrmet gsterilecek ve kendisiyle keml-i
hhile muharebe edilecek bir adam! Darda muharebe yine kzmaya balad ve ale'l-husus uzun menzilli Trk toplar ie kard. htimal karanlkda
hamlelerini boaltan, cephane nakleden dman gemilerini mahv ediyorlar
ve pekl yapyorlar. Zaten dmann cephanesi yok.
22 Austos sene [1]331 / [4 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1141/101

2
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16165

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Dman sers arasnda:
Kumandann msaadesiyle ahren Seddlbahir, Arburnu ve Anafartalar'da alnan ser ile grdm. Seddlbahir'de esir edilen Franszlarn ifa37

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

desine nazaran Franszlarn kuvve-i maneviyesi pek muhteldir. Daima askerleri tehlikeye sevk eden zbitlerin kendileri hemen hi hcumlara itirk etmezlermi. Bu sebeble zbitlerine kar itimadlar mnkesirdir. anakkale'de
muharebe etmelerinden Franszlar memnun deillermi. Bu sebeble her gn
birok yia zuhur edermi. Hatta geen Temmuz evstnda ikinci frkann
Fransa'ya avdet edeceine ve yerini ngilizlere terk eyleyeceine dair bir yia devern etmi ise de asl kmam. Askeri buraya bidyeten ehemmiyetsiz bir resm-i geid yapmak iin getirmiler. Bunda muvaffak olamaynca
imdi: "Sizin vazifeniz Achibaba (Altepe)'y alncaya kadardr. Ondan sonra artk iiniz bitecek, rahat edeceksiniz." diye tevik ve tec ediyorlarm.
Lkin Altepe'nin zabt[nn] mmkn olmayacan grerek pek nevmd bir
hlde kalmlar.
Anafartalar'da alnan esirler, Suvla Liman ve Tuzla Gl civarna kan ktatn kdkdan sonra yirmi drt saat mtemdiyen ate altnda kaldklarndan ok zyit verdiklerini ve Bud isminde bir esir, krk kiilik bir
mfrezeden on bir kii kaldklarn ve tekml zyitn bu nisbetde olduunu
syledi.
Bir ngiliz esiri suret-i esaretini yle nakletdi:
"Trkler bizi bidyetde aldatd. ok teleft vermemize ramen biz ilerlemeye muvaffak olduk zannediyorduk. Fakat elimize geen ilk siperlerden
daha ileri gitmek iin vki olan teebbsmz mdhi bir atele karlandn ve taburumuzun kmilen yere serildiini grdmz zaman bidyetdeki
ilerlemekliimizin bir muvaffakyet deil, bilakis Trklerin drd bir tuzak olduunu anladk. Trkler evvelce igal etdiimiz kendi siperlerine tekrar geldikleri zaman ancak esir olarak elde etdikleri bizlerden mad taburun mtebk efrdn kmilen maktl olarak buldular. Sizi temin ederim ki,
taburumuzdan drt-be kii salam kalmad. Bizi esir aldkdan sonra shhiye
nefertnz yaralarmz gzelce sardlar ve bize pek iyi bakdlar. imdi esir
olmay muharebeye tercih ediyoruz".
Dier biri ilve etdi:
38

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

"Muharebe hepimizi skyor. Esasen gnll olduumuzdan biz imza

verdiimiz yerlerde askerlik edecek idik. Fakat bizi buraya sevk etdiler. ngiltere'de az asker kald. Bundan sonra kimse asker olmak istemiyor. Biz esir
olduumuza ok memnunuz".
Mtekiben hep bir azdan gayet neeli arklar sylemeye baladlar.
imdiye kadar vrd eden esirlerden hibir ngiliz ve hatta daha en ve tr
grnen Franszlar dahi bu suretle bir memnuniyet eseri gstermemilerdir.
Mill Ajans muhbiri lisanndan gazetelerle neretdirilmesini rica ederim.
F 26 evval sene [1]333 - F 25 Austos sene [1]331 / [7 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/43

3
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16248

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

Harb Matbt Karargh'ndan Mill Ajans'a verilerek dahil ve harice
neretdirilmesini rica ederim.
ngilizler anakkale vekyiini srf ngiliz ktatnn mes ve fedakrlna hasrediyorlar ve btn cihana orada yalnz ngiliz kan dklyormu
zehbn vermek istiyorlar. Gerek tebli-i resmlerinde ve gerekse neretdikleri zyit listelerinde Avustralya ve Yeni Zelanda ktat zyitndan bahsetmemeleri, hele Franszlarn teleftn kelimeler arasnda gizlemeleri ngilizlerin bu fikrini ak bir suretde isbat ediyor.
39

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Halbuki son defa elde edilen Avustralya ve Yeni Zelandal sernn ifadesine nazaran ibu ktata mensub beher tabur imdiye kadar bin be yz
ikml efrd alm, yani taburlar tamamyla mahv olarak yeniden teekkl
etdikden sonra yine bir nsfn zyi etmidir. Seddlbahir'deki Hind Livs o
kadar ok teleft vermi ki yeniden tekil edilemeyecei anlalarak pek cz
kalan bakyyesi hatt- harbden ekilmi ve geride amelelie tayin edilmidir.
Franszlarn zyit ise o derece mdhi imi ki el-yevm mevcud taburlarnn beheri, kuvvetinin drtde n zyi eden drt-be taburun tevhdinden hsl olmudur. ngilizlerin bu hakikati ketm etmelerinden Franszlarn
pek muber olduklarn Fransz sers aka sylyorlar. Avustralya ve
Yeni Zelanda esirleri ise bu hlin memleketlerinde mnakat- eddeyi mcib olduunu ebeveynlerinden aldklar mektublardan istidll etdiklerini ve
bir esire gelen mektubda: "anakkale'ye gnderdiimiz Avustralya ve Yeni
Zelanda askerleri demir zrh iinde milerdir? imdiye kadar zyit listelerinde bir ey grmyoruz." tarznda izhr- hayret olunduunu beyn ediyorlar.
F 28 evval sene [1]333 ve f 26 Austos sene [1]331 / [8 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/58

4-1
ube: 2
3841

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
30 Temmuz leden sonra Arburnu ve imlinde Anafarta Ovas cihetindeki dman, sa cenhmza taarruza kalkmsa da mukabil taarruzlarmzla tard edilmi ve eski mevziin birka yz metre gerisine kadar takib olunmudur. Bu muharebede biri zbit olmak zere bir mikdar esir aldk.
40

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Topularmz 31 Temmuz sabah Anafarta Ovas'nda dmann bir tabur kadar piyadesini messir ate altna alarak ibu taburu perian bir suretde Kemikli Liman'na ilticaya mecbur etmilerdir. Bu esnada liman karsnda duran dman gemileri dahi topu atelerimizin tesiriyle sahilden uzaklamlardr.
Arburnu'nda dman iskele mahalleri tarafmzdan bombardman edilmi ve civardaki dman ktatna birok zyit verdirilmi ve asker dolu bir
mavna batrlmdr.
Seddlbahir'de sol cenhda dmann bomba mevzileri top atelerimizle tahrib olunmudur.
Kumkale'de sahil bataryalarmz Boaz civarnda dolaan dman torpidolarn baskn ateleriyle datmlardr.
Bugnlerde dman kesretli domdom kurunu istiml ediyor. 31 Temmuz sabah ve akam dman tayyrelerinden Arburnu'nda Hill-i Ahmer
iaretli hastahnelerimize yeniden on iki bomba atld. Dokuz neferin yeniden
mecrhiyetine sebeb oldu. Bu iki vakay eseflerle naklederiz.
1 Austos [1]331 / [14 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr nmna
Erkn- Harb Binba
Edib
BOA, HR. MA, 1139/20

4-2
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2

anakkale:
30/5, Anafarta Grubu, saat 6, [leden] sonra: Dmann bir alay Anafarta Ovas cihetinde bulunan ktatmzn sa cenh ve merkezine taarruz
41

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

etdi. Mukabil taarruzla tard ve takib etdik. Yz metre ileride bir mevzi igal
ederek tahkme baladk. Bir zbit, 9 nefer mecrhan ve 9 nefer slimen esir
etdik.
iml Grubu: Dmann Arburnu ve atlakdere munsabb cenbundaki iskelesi civarlarna messir topu atei etdik. Dmana birok zyit verdirerek ve bir kayk batrdk. Dmann Kanlsrt'daki bomba mahallini tahrib
etdik. Kanlsrt'dan kan bir keif kolumuz dmandan bir torba bomba ald.
Cenb Grubu: Sa cenh karsndaki dman domdom kurunu ile siperlerimizdeki kum torbalarn paralad.
31/5, Anafarta Grubu, saat 1.45, [leden] evvel: Dman az bir kuvvetle Kiretepe'ye doru ilerlemek istedi. Pskrtdk. Anafarta Ovas'ndaki
bir tabur dman piyadesini messir topu atei altna aldk. Perian bir suretde Kemikli Liman'na doru ricat etdi. Kemikliler arasndaki bir dman
kruvazrne 3 obs mermimiz isabet etdi. Yannda bulunan gemilerle beraber ald.
iml Grubu: Dman tayyreleri hafif ve ar mecrhn hastahneleri
civarna 12 bomba atd. Nakliye katarndan 9 nefer ve 10 hayvan mecrh ve
bir hayvan mrd oldu.
Saat 5.30, [leden] sonra: Dman obslerle Grub Karargh'n dd.
Tesiri olmad.
Cenb Grubu: Sol cenh karsnda dman bomba mahallerini tahrib
etdik. Anafarta Grubu'ndan alnan esirler 54'nc East England Territorial
Frkas'nn 163'nc Livs'na mensubdurlar. Mezkr frkann kmilen Kemikliler arasna karldn sylyorlar. Bu frkadan evvel 53'nc Walls
Territorial Frkas ihrac edilmidir.
1 Austos [13]31 / [14 Austos 1915]
stihbart ubesi Mdr nmna
Edib
BOA, HR. MA, 1139/22

42

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-3
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 278

Marmara Denizi:
2/6'da, leden sonra: ekmeceler anda [tahtelbahirler] iki bo mavnay yakm ve tayfalar sandallaryla sahile kmlardr.
3/6, leden evvel, saat 6: ki tahtelbahir Gebze imendifer kprsne
birka mermi atdlar ise de tesiri olmad. Oradaki topumuz mukabele etdi.
Tahtelbahirler aldlar. Mezkr kprye taarruzdan evvel bir tahtelbahir Darca nnde odun ykl iki kay bomba ile tahrib etmidir. Her iki tahtelbahir kprye taarruzdan sonra muhtelif istikametlerde kendilerini gstermilerdir. leden sonra bunlardan bir tanesi mral Adas etrafnda ve bir dieri
de zmit Krfezi medhali civarnda Yalova ve Adalar arasnda dolayordu.
anakkale:
1/6'da Anafartalar Cephesi'nde leden sonra saat 2'de bir arapnelimizin isabeti zerine sbit balon inmeye mecbur olmu ve balon gemisi sahilden
uzaklamdr. 2/6'da leden sonra dmann -drt tabur ile Kiretepe'ye
yapd taarruz pskrtlmdr. On kinci Frka sa cenhna da bir taarruz
yapmak istemi ise de tard edilmi ve keif kollarmz burada mecrh bir yzba, bir mikdar esliha ile iki makineli tfek sehpas ve teferrut itinm etdi. Ayn gnde Arburnu imlinde bir dman torpidosu isabet eden bir mermimizin itili zerine derhal almdr. 1/6'da akama doru sa cenhda
dman siperinin iki metre yaknnda itil etdirilen bir lam, dmann bomba mahallini ve tel rglerini ykmdr. Burada dmann btn gece sabaha
kadar etdii piyade atei ve bomba endht hibir ziyn vermemidir.
3 Austos [1]331 / [16 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harbiye Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1135/45

43

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-4
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 279

Marmara Denizi:
3-4/6 gecesi saat 9: Darca Jandarma Karakolu tahtelbahir grmdr. Bunlardan ikisi Dil skelesi cihetine ve biri stanbul cihetine gitmi. 4/6'da
Tekfurda nnde saat 4.45, sabahleyin bir tahtelbahir grlmdr.
anakkale:
3/6'da dman On kinci Frka sa cenhna doru ilerlemek istedi ise
de pskrtld. Bu cenhdan karlan keif kollarmz dmandan bir makineli tfek itinm etdi. Dmann iki il liv kadar kuvveti ayn [gn] Kiretepe'ye taarruz etdi ise de teleft- klliye verdirilerek tard edildi. Aldereler mntkasndaki ktatmzn sa cenhna kar yaplan ufak bir taarruz
da tard olundu. 3/6'da sabahleyin topularmzn atd bir mermi ile nakliye
gemilerinden birinde bir itil vuka getirildi.
Cenb Grubu'nda, 3/6'da, sol cenhdaki ktatmzn sa cenhna dman evvel topular ile iddetle bir ate am ve mtekiben piyadeleriyle
bomba atarak taarruza gemi ise de grd mukabele zerine tekrar siperlerine avdete icbr edildi.
4 Austos [1]331 / [17 Austos 1915]
BOA, HR. MA, 1137/16

4-5
ube: 2
3950

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
4 Austos leden evvel: Dmann Anafarta cihetinde taarruza yeltenen bir blk kadar kuvveti pek suhletle def edilmidir. Dmandan birka
siper alnd.
44

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Arburnu mntkasnda bir ey olmad.

Seddlbahir'de fslal topu ateleriyle bomba endht devam eyledi.
Tarafmzdan dman yaknnda patlatlan lam hufresinden ilerleyen bir
keif kolumuz dmandan bir makineli tfek itinm eylemidir.
5 Austos [1]331 / [18 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1139/57

4-6
ube: 2
3998

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafarta cihetinde 5 Austos leden sonra: Bir alay kuvvetinde dman taarruza kym eylemise de birok teleft vererek tamamyla def edilmidir.
Arburnu ve Seddlbahir mntkalarnda bir hdise olmad. leden
sonra Seddlbahir'de sa cenhmz aklarnda uan dmann bir deniz tayyresi topu atelerimizle zedelenerek denize drld. Badeh tayyre bir
torpido tarafndan srklenmidir.
6 Austos [1]331 / [19 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1139/71

45

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-7
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 282

Marmara Denizi:
6/6'da iki tahtelbahir zevlde Karaburun ile Ekinlik Ada arasnda beraberce gezdiler. Bilhare biri arka, dieri Gelibolu'ya doru ayrlmlardr.
7/6'da kable'z-zevl saat 6.30'da Marmara Hayrsz Adas nnde birleip yine biri arka dieri garba seyretdi.
anakkale:
5/6'da saat 8.30, leden evvel: Anafartalar Grubu'nda dman ahinsrt cihetinden cz bir kuvvetle oradaki frkamzn sol cenhna taarruz teebbsnde bulunmu ise de bu teebbs akm braklm ve bir mecrh esir
alnmdr. 6/6'da dman fecirle beraber iki blk kadar bir kuvvet ile Slecik civarndan taarruza kalkm ise de topu atei ve bombalarla bu taarruz
kmilen ve teleft- klliye ile tard edildi. iml ve Cenb Grublarnda her
gnk hl-i tab!
7 Austos [1]331 / [20 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr nmna
Erkn- Harbiye Binbas
Edib
BOA, HR. MA, 1134/42

4-8
ube: 2
4078

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
Dman 8 Austos'da karadan ve denizden iddetli bir topu ateini
mtekib bir frkadan fazla kuvvet ile Anafartalar Cephesi'ne taarruza bala46

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

m ise de bu taarruz kmilen tard edilmi ve dman pek klliyetli teleft

vermidir.
3, 4 ve 7 Austos'daki muharebelerde dmandan kasaturalaryla beraber drt yz mtecviz tfek, bir sandk bomba ve birok edevt itinm
olunmudur.
Dman Arburnu Cephesi'nde 8 Austos leden sonra taarruza gemek istemi ise de bu teebbs ateimiz altnda derhl erimidir.
Seddlbahir'de mhim bir ey olmamdr.
9 Austos [1]331 / [22 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr nmna
Erkn- Harb Binba
Edib
BOA, HR. MA, 1140/9

4-9
ube: 2
4110

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
Dman 9 Austos'da yine Anafartalar Cephesi'ne taarruz etdi. Ktatmzn bir mukabil taarruzu ile bu taarruz kmilen tard edilmi ve dmana
pek ziyade zyit verdirilmidir. 8 Austos'daki taarruzunda dman pek mhim teleft vermidir. Yalnz bir ksm siperlerimiz nnde dmandan be
yzden ziyade maktl saylm ve bir zbit ve bir hayli nefer esir alnmdr.
Arburnu ve Seddlbahir cihetlerinde yn- ir bir ey olmamdr.
10 Austos [1]331 / [23 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/33

47

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-10
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 285

Marmara Denizi:
9/6'da saat 2.30, b. z. [bade'z-zevl]: Bir tahtelbahir Mudanya skelesi'nde bulunan iki vapurla bir istimbota bir torpil atm ise de torpil iskeleye
isabet ile iskeleyi ikiye blmdr.
9/6'da saat 5.30, b. z. [bade'z-zevl]: Mudanya cihetinden gelen bir tahtelbahir ile mral Adas'ndaki batarya arasnda birka mermi tet edilmi ise
de tahtelbahir hemen dalmdr.
6/6'da ura Feneri aklarnda bir dman tahtelbahiri makinesi sakatlanan bir rmorkr ve arkasndaki mavnay gark etmidir.
9-10/6 gecesi zmit Krfezi'nden fenerlerini sndrerek geen Seyr-i
Sefin daresi'nin Kalam Vapuru'na yanllkla Darca ve Yarmca bataryalarndan ate edilmi ise de bir hasar olmamdr.
10/6'da saat 5.30 ve saat 9'da k. z. [kable'z-zevl]: Bir dman tahtelbahiri Tekfurda nnde ve saat 8, k. z. [kable'z-zevl] bir dier tahtelbahir
Gemlik Krfezi'ne girerken grlmdr.
anakkale:
9/6'da Anafarta Cephesi'nde dman ald takviye ktatyla smailolu Tepesi cihetinden taarruz eylemi ise de bu taarruz atele tevkf ve bir bln icr etdii mukabil taarruz ile dman teleft- klliye vererek pskrtlmdr.
8/6'daki taarruzunda dman pek ziyade zyit vermi ve on bir esir
alnmdr. Yalnz bir alay karsnda be yz maktl saylmdr. iml Grubu'nun sa cenhnda 8/6'da leden sonra dmann taarruz teebbs ateimiz altnda erimidir. Bir topumuzun niangh bir mermi isabetiyle krlm48

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dr. Dman Anafartalar'daki kuvvetini Cenb Midland Svari Livs'yla takviye etmidir. Bu liv atlarn Msr'da brakm. Bir zbit ve be nefer esir
alnmdr.
10 Austos [1]331 / [23 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr nmna
Erkn- Harb Binbas
Edib
BOA, HR. MA, 1135/76

4-11
ube: 2
4139

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
10 Austos'da Anafartalar Cephesi'nde ve Seddlbahir'de yn- kayd
bir hdise olmamdr. Dmann Anafartalar'da 8 Austos'daki taarruzunda
verdii teleft mikdarnn ehemmiyeti imdi taayyn ediyor. Yalnz merkezde iki alay cephesini tecvz etmeyen siperlerimiz karsnda bini mtecviz maktl sayld. Ganim mikdar henz tayin edilemedi.
Arburnu'nda 9 Austos akam dman Kanlsrt karsnda iddetli
piyade ve makineli tfek ateini ve bomba endhtn mtekib hcuma kalkd. Edilen iddetli mukabele zerine ksm- azam telef ve mtebksi kamaya muvaffak oldu. 10 Austos sabah da dman ayn teebbs Yeiltepe'de
ve Sngbayr'nda tekrar etdi. Dman her iki teebbsde de pek ziyade teleft vererek siperlerine kad.
Seddlbahir'de sa cenhmzda 9 Austos'da dmann leden sonra
bir gemiden uurtduu balon topumuzun ateiyle inmeye mecbur edildi.
11 Austos [1]331 / [24 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harbiye Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/45

49

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-12
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2

Marmara Denizi:
Muhtelif mahallerde iki tahtelbahirin mral Adas'yla Gemlik ve Kzladalar arasnda dolad tarassud edildi.
anakkale:
10/6'da Anafartalar ve Seddlbahir Cephesi'nde zikre yn bir ey olmad. 8/6'daki taarruzunda dmann yalnz bir frkamz karsnda bini
mtecviz maktl sayld. Alnan ganim mikdar henz tesbit edilemedi.
Arburnu'nda: 9/6 akam Kanlsrt'da ve 10/6 sabah Yeiltepe ve Sngbayr'ndaki hcum teebbsleri dmana pek ziyade zyit verdirilerek
tard edildi.
10/6'da Seddlbahir'de sa cenhmz anda ykselen balon ateimizle indirildi. 10/6 sabah Saros Krfezi'ne dmann her vakit dolaan 2 ganbotundan mad bir kruvazr ve bir torpil ve bir tayyre gemisi geldi. Bolayr ky ve civarn fsla ile bombardman etdi.
11 Austos [1]331 / [24 Austos 1915]
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/55

4-13
ube: 2
4196

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
12 Austos [1]331'de dman Anafartalar Cephesi'yle Arburnu ve Seddlbahir cephelerinde bazen iddetli ve bazen hafif topu ateiyle pek ok cep50

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

hane sarf etmidir. 11-12 Austos gecesinde dman Seddlbahir Cephesi'nde sabaha kadar ate etmidir.
11-12 Austos'da dman zayf kuvvetleriyle Seddlbahir'de sol cenhmza kar taarruza gemek istemi ise de bu kuvvetlerin kffesi ateimizle
mahv edilmidir.
13 Austos [1]331 / [26 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/71

4-14
4221

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
13 Austos'da Anafarta, Arburnu mntkalarnda fslal bir suretde
topu ve piyade ateleri tetsinden baka bir hdise olmad.
Seddlbahir'de sol cenhda topu atelerimizle dmann bir ksm siperi tahrib olundu.
14 Austos [1]331 / [27 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/87

4-15
ube: 2
4482

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Dman 1314 Austos['da] Anafartalar mntkasnda yapd taarruzlarn 15 Austos'da tekrar etmidir.
51

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Dmann bu son gnlk taarruzlar hssaten muannidne bir suretde cereyn etmi ve neticede kmilen ve zyit- azme ile tard edilmidir. Merkezde baz siperlerimize girmi olan dman kuvvetleri mukabil hcumlarmzla cmlesi sngden geirilmek suretiyle mahv edilmidir.
Dman bu iki gn zarfndaki muharebtda on bin maktl vermidir.
Zyitmz bi'n-nisbe pek azdr.
Tayyrelerimiz dman mevziiyle ordughlarna tesirli bombalar atarak bu muharebta itirk etdiler.
15 Austos [1]331 / [28 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/31

4-16
ube: 2
4239

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasnda sa cenhda Kiretepe ve merkezde Azmakdere cenbunda merkez mevzilerimize kar dman 14 Austos leden sonra, evvel karadaki toplaryla ate ap badeh taarruza kalkmsa da her iki
cihetde de bir muvaffakyet elde edemeyerek teleft- klliye ile tard olunmudur. Kiretepe'de hemen bir taburdan fazla kuvveti mahv olmudur.
Merkeze kar taarruzlarn defa tekrar etdiler. nde de pek ok
teleft vererek ricat etdiler.
Topu mermiytmzdan birka dmann bir kruvazryle bir nakliye
sefinesine isabet etmidir.
52

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Arburnu mntkasnda 13-14 gecesi sa cenhda ziyadece bomba endht devam eylemi. Bu mntkadaki bataryalarmzn ateleriyle dmann
bir nakliye gemisi ve bir rmorkr zedelenmidir.
Seddlbahir mntkasnda mutd olan piyade ve topu ateleri tet edilmidir.
15 Austos [1]331 / [28 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr nmna
Erkn- Harb Binba
Edib
BOA, HR. MA, 1140/93

4-17
Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne
ube: 2
4297

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasnda dman dn bir hareketde bulunamamdr.
Bu mntkada topularmzn endht etdii mermilerin tesiriyle bir dman
torpidosunun geri tarafnda bir itil vuka gelmi ve torpido bir istimbot
yedeinde ekilerek gtrlmdr.
Arburnu'nda yn- kayd bir vaka olmamdr.
Seddlbahir mntkasnda 15 Austos akam sol cenhda topu atelerimizle dmann bomba mevzii tahrib edilmidir.
15 Austos [1]331 / [28 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/94

53

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-18
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 291

Marmara Denizi:
15/6'da Mudanya'nn tahtelbahir tarafndan bombardmannda polis karakolhnesinin, imendifer yolcu salonunun, Seyr-i Sefin Acentas'nn, gmrk anbarnn, sevkytn tavanlar ksmen harb olmu ve baz anbarlar ve
bir ksm iskele baz yerlerinden hasara uramdr. 15/6'da Mudanya'nn
nc bombardmanndan evvel bir tarassud sefinesiyle bir tahtelbahir arasnda birka mermi tet edilmi ise de tarafeyn bir zarar grmemidir.
anakkale:
14-15/6 gecesi Mestantepe iml-i arksinde dmann icr eyledii
taarruz pskrtlmdr. Azmak cenbunda Yedinci Frka Cephesi'nde mukabil taarruzlarmzla istirdd edilen [siper]lerdeki dman efrd hemen kmilen snglenmidir. leri km bir siperde birka mangalk dman kuvveti kalmdr. 14/6'da tayyrelerimiz Conkbayr garbndaki dman ordughlarna bombalar atdlar. Pek byk tesir grld. 15/6'da topumuz Kemikli civarndaki dman ordughlarna muvaffakyetli isabetlerle endht icr
etdi. 15/6'da iki dman torpidosu Karanlk Liman'a girip km ve her ikisinin kaptan kulelerinde fazla zbitn olduu hlde Kumkale, Orhaniye, Yeniehir tabyalarn seyr-i hafif ile tarassud eylemidir. 15/6'da leden sonra bir
sefine-i harbiye Akba'a endirek 17 mermi atm ve bir nefer mecrh olmudur.
Mevki-i Mstahkem raporu:
Saros Krfezi'ne torpil vz gemilerin girip kd tarassud edildi.
Krfez'e torpil konmu olmas pek muhtemeldir. Tahtelbahirleri kovalamaya
mahsus zannolunan biri 10,5'luk, dieri 8,8'lik topa mlik iki motorbot grl54

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

d. Helles Burnu'nda yeni bir ihrac mahalli yaplyor. Seddlbahir skele mevkii sbit bir rhtm ile ihta edilmidir. Kale vaziyeti gayr- mtebeddildir.
16 Austos [1]331 / [29 Austos 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1137/15

4-19
ube: 2
4315

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
18 Austos'da yn- ehemmiyet bir tebeddl olmad.
Seddlbahir'de sol cenhda dman topular birok cephane sarfyla
siperlerimizi tahribe almsa da bir zarar yapamamdr. Makine ile atd
drt bombadan ikisi kendi siperlerine ddnden dman bomba endhtna devam edememidir.
17 Austos'da Boaz medhaline yaklaan bir torpil taharr gemisi Boaz bataryalarmzn ateleriyle geri ekilmeye mecbur edilmi ve Seddlbahir burnu civarnda grnen dier torpil gemileri de atelerimizle datlmdr. bu sahil bataryalarmz ayn zamanda dmann Seddlbahir'de piyade
mevzilerini messir bir suretde bombardman etmidir.
19 Austos [1]331 / [1 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/57

55

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-20
ube: 2
4425

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Marmara Denizi'nde:
Armutlu'nun garb- cenbsinde Bahr- Sefd ismindeki muhfz vapurumuz bir dman tahtelbahirini top ateiyle batrmdr. Tahtelbahirin mrettebt kurtarlamamdr.
anakkale Cephesi'nde:
20 Austos'da Anafartalar mntkasnda ve Arburnu'nda hafif piyade
ve topu ateleri tet edilmidir. Sa cenhda talimle megul bir dman taburu messir topu atelerimizle datlmdr. 19-20 Austos'da karlan
keif kollarmz dman siperlerine girerek birok tfek ve techzt- harbiye
itinm eylemilerdir.
Seddlbahir'de merkez ilerisinde hafriyt ikml edilen 90 metrelik bir
siper tarafmzdan igal edildi.
Sol cenhda Kerevizdere civarnda dmann iki topu iskt edildi.
21 Austos [1]331 / [3 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/90

4-21
ube: 2
4449

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasnda ve Azmakdere cenbunda dmann bir makineli tfei topu atelerimizle tahrib edildi. Bu mntkada keif kollarmz
56

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dman siperlerine muhtelif mahallerde gece basknlar yaparak istihkm edevt, telefon lt ve techzt- saire itinm etmilerdir.
Arburnu'nda yn- kayd bir vaka olmamdr.
Seddlbahir'de 21 Austos'da iki saat mddetle dmann kara ve gemi toplar Altepe ve civarna ate amsa da bir hasar mcib olmamdr.
Sol cenhda tarafmzdan icr edilen atelerin tesiriyle dmann bomba mevziinde infilk vuka getirilmi ve tarafmzdan patlatlan bir lam dmann
bomba mahallinde bomba tesirtna kar iml eyledikleri tel kafeslerini ve
tel rglerini tahrib eylemidir.
22 Austos [1]331 / [4 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/98

4-22
ube: 2
4474

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
ngilizlerin E-71 iaretli tahtelbahiri 22 Austos'da anakkale'de batrld. zbit ve 25 neferden ibaret olan mrettebt kmilen esir edildi.
Anafartalar mntkasnda keif kollarmz muvaffakyetli gece basknlaryla dmandan yine birok ganim ile avdet etmilerdir. 22 Austos'da
topularmz Bykkemikli civarnda duran bir dman nakliye gemisinde
yangn karmlardr. Arburnu'nda yalnz top ve bomba endht devam etmidir. Seddlbahir'de dman topular bil-tesir fslal suretde Altepe
civarna ate etmilerdir.
1

Bu tahtelbahir 1912 senesinde ina olunmu, 810 ton cesmetinde, makinesi 1750 beygir kuvvetinde, srati saatde 16 mildir. 4 aded torpil kovan vardr.
57

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22 Austos'da Anadolu Boaz bataryalarmz dmann lyas Burnu'nda kayklarn, Morto Liman civarnda mahfz mahallerini, Seddlbahir cihetinde bataryalarn ve ordughlarn muvaffakyetle bombardman etdiler ve
bu tesir tahtnda mukabeleye teebbs eden dman bataryalar susturulmu
ve ordugh mahallerini tahliye ve tebdile icbr edilmidir.
Bataryalarmz akamleyin medhale yaklamak isteyen dman torpidolarn geri dnmeye icbr etdiler. Top atelerimiz altnda kalan bir dman
vapuru bilhare karanlkda iki rmorkr tarafndan uzaklara ekilmidir.
23 Austos [1]331 / [5 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/8

4-23
ube: 2
4551

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
yn- kayd bir vaka olmad.
Dman fslal suretde Anafarta ve Seddlbahir mntkalarnda mevzilerimizi kara ve gemi toplaryla bombardman etmi ve bir tesir yapamamdr. Topularmz Anafartalar'da dman siperleriyle topu mevzilerinde
yangn karmlardr.
24 Austos [1]331 / [6 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/24

58

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-24
ube: 2

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasnda 24 Austos leden evvel Kemikli Liman
civarnda grnen toplu dman ktat topularmzn baskn ateleri altnda epey teleft vererek datlmdr.
Arburnu'nda mhim bir vaka olmad.
Seddlbahir'de dman tesirsiz topu atelerine ber-mutd devam
eylemidir.
Keif kollarmz bu mntkada dmandan otuz sandk piyade cephanesi itinm etdiler. 23 Austos akam Anadolu sahil bataryalarmz Seddlbahir'de dman topularyla ordughlarna ve amele kuvvetlerine muvaffakyetle baskn atei yapmdr. Dmann iddetli mukabelesinden hibir tesir grlmemidir.
24 Austos'da bu bataryalarmzn dman piyade mevzilerine icr eyledii ateler iyi neticeler vermidir.
25 Austos [1]331 / [7 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/42

4-25
ube: 2
4623

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
26 Austos'da Anafartalar mntkasnda Azmakdere cenbundaki dman mevziine kar icr edilen topu atelerimizin tesiriyle dman siperlerinde cephane ve bomba itilleri grlmdr.
59

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Arburnu'nda dman sol cenhmza muhnik gazlar hv bombalar

atm ve bir lam patlatmsa da bir zarar yapamamdr.
Seddlbahir cihetinde hafif ate tetsinden baka bir hdise olmad.
27 Austos [1]331 / [9 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/67

4-26
ube: 2
5019

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasyla Arburnu mntkasnda yn- kayd bir hdise olmamdr.
Seddlbahir'de sa cenhmza ate aan bir dman torpidosunun gvertesinde topularmz tarafndan atlan bir mermi paralanmas zerine torpido derhal ate keserek uzaklamdr. Bu cenhda dman hattna doru
tedrcen ileri srlerek hafriyt 27 Austos'da ikml edilen bir sipere ktatmz yerlemidir.
Sahil bataryalarmz dn akam medhale takarrb ile sol cenh ktatmza ate aan iki dman torpido muhribini ateleriyle kartm ve dmann Seddlbahir'de iskele mevkiindeki mctemi ktatyla Morto Liman'ndaki ktatn ve piyade mevzilerini messir ate altna alarak bu ktat datmdr.
28 Austos [1]331 / [10 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/73

60

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-27
ube: 2
4684

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasnda sa cenh topularmz dmann cephane
arabalarna ate aarak bunlardan birkan tamamyla tahrib etmidir. Sol
cenhdaki topularmzn dman siperlerine icr eyledii endht pek messir olmudur.
Arburnu'nda dn bir vaka olmad. Seddlbahir'de 27 Austos leden
sonra dmann balon tarassudtyla iki kruvazr ve bir torpidosu muhtelif
mevzilerimize kar sama ate am ve bir netice kazanamamdr.
Dier cephelerde mhim tebeddl yokdur.
ngilizler el-n Salb-i Ahmer iaretlerini suistimal etmekde devam ediyorlar. Anafartalar'da Mestantepe civarnda seyyar hastahnelerinin hemen
yaknnda askerlerine sng ve muharebe talimi yapdryorlar. Birka gnden
beri bu mntkada yn- ehemmiyet bir muharebe olmad hlde hasta arabalar hatt- harbe doru ve mtemdiyen nakliyat yapmakdadr. Mteaddid
hastahne gemilerine mlik olduklar hlde btn Kemikli Sahili'nin muhtelif mahallerinde en ziyade asker ihracna msaid mevkilerde birok Salb-i
Ahmer bayraklar sallanyor.
29 Austos [1]331 / [11 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/86

61

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4-28
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 303

anakkale:
28/6'da Azmak cenbundaki mevzimiz karsndaki dman siperlerine bir tabur kadar mavi apkal asker geldii grld. Bu apkalar talya
"Alibeni" apkalarna benziyorsa da hangi millete aid olduu henz anlalamad.
29 Austos [1]331 / [11 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1139/5

4-29
ube: 2
4738

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da Karakoltepe civarndaki bir dman piyade alayyla Tuzla Gl civarndaki dman ordughlar ve Seddlbahir civarnda toplu hareket eden dman piyade blkleri topumuz tarafndan messir suretde ate
altna alnm ve toplu ktat datlmdr.
Sahile sokulmak isteyen mnferid dman kruvazr ve torpidolar atelerimizle derhal uzakladrld.
31 Austos [1]331 / [13 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/5

62

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

5
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16071

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

tdeki rznmenin ve telgrafn Telgraf- Mill Ajans muhbiri lisanndan gazetelerle neretdirilmesini rica ederim:
anakkale'de maktl den bir Avustralyal neferin zerinde bulunan
rznmede 25, 26, 27 ve 28 Temmuz* gnleri vekyii yle tasvr ediliyor:
"25 Nisan [1]915 Pazar
Karaya kmak istihzrtna baladk. Kable'z-zevl iki buukda kk
filikalar dernuna girdik. Her ey yolunda gidiyordu. Vakt ki kumsalla yz
elli yarda kaldk. Trkler edd bir yaylm atei adlar. Aman Allahm! Bu,
ne ldrc ve kemirici bir atedi. Btn tepeler sk ve sab'l-mrr allklar ile mestrdu. lk tepeye trmandk, kdk ve zabta muvaffak olduk. Fakat
bilir misiniz bu tepenin zabt ne byk bir can ve kan bahsna bize ml oldu?
Arkadalarmz her tarafda, orak makinesiyle biilmi baaklar gibi yerlere
seriliyor ve onlara yardm iin olsun bir an bile tevakkuf edemiyor idik. Trkler bizi pek kanl bir suretde karlyordu. Fakat buna da tahamml ediyor
idik. Yzba Rider'e mlk olduk ve Trkler tarafndan evrildik. Yzba
mecrh dd. Ben alt saat sonra B blne iltihak edebildim. Aman y
Rabbi! Trkler nasl ate yadryorlard. Mevzilerimizde sebt ediyoruz. Mecrh arkadalarmz hakknda hissetdiklerimizi tarif ve tavsf edecek kelime
bulmakdan cizim. Muharebeye devamla galebe almak istiyoruz. Bu, muharebe deil cehennem makinelerinin rol oynad bir zamand. Maahz son
derecede bir kuvvet ve ecatle bir hcum yapdk. Msinn ve tecrbe-dde
askerler diyorlar ki bu hcum, tarihin ndiren kaydetdii hcumlardandr. Buna pek kolaylkla inanyorum.
*

Temmuz ay sehven yanl yazlmtr. Dorusu Nisan olmaldr.

63

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

26 Nisan 1915 Pazartesi

Yeni bir gnn afak vakti geldiine glkle inanyorum. Fakat Trklerin bil-inkt ve mtemd ateleri bunu pek gzel izah ediyor. Trkler bizi
saat bombardman etdi. ok asker zyi ediyoruz. Frank Houston boynundan ve omuzundan yaral olduu hlde hastahneye gitdi. Bulunduum [yerde] benimle beraber bulunan gayet gen bir asker vahm bir suretde yaraland. Jok Banks, onun pek mhlik olmadn syledi. Fakat teki arkadalar
nerede? Ben de bilmiyorum. Binba Robertson dn mhlik bir suretde yaraland.
27 Nisan 1915 Sal
Ne berbat bir gece geirdik. Trkler vakit vakit bize yirmi adm yakladlar, o vakit biz de onlara kurun yamuru yadrdk. Fakat iyi muharib olan
Trkler bundan hi ylmyorlard ve daima zerimize hcum ediyorlard. Trklerin makineli toplarnn atei hakikaten ldrc idi. Bize hi rahat yz vermediler. Bugn pek uzun sren bir gn oldu.
28 Nisan [1]915 aramba
Buras, arzn zerinde kurulmu bir cehennemdir. Dman, btn gece
hcum etdi. Biz de onlar pskrtmeye uradk. Mtekbil hcuma gemek
iin ne vakit ikml ve takviye efrd alacak idik? Gn her naslsa geirdik.
Mhimmt ulancaya kadar olduumuz yeri muhafaza etmeye mecburuz.
Geceleyin ok cephane sarf etdik.
29 [Nisan 1915] Perembe
Kable'z-zevl saat de siperden deidirildik. Kumsalla ulamak, hakikaten tehlikeli bir oyundu. Tam manasyla ypranm bir halde idim. Fakat
istirahat adrlarnda kendime geldim. Cz-i tmlar arasnda ok boluklar
hsl olmudu. Blmz efrd hemen tamamen mahv oldu. Yeniden tekilt yaplacakdr. Frank Himan Pazar gn maktl dd. lnceye kadar
pek fedakrne bir suretde muharebe etdi. Kemiklerime kadar siryet eden
bir titremeye yakalandm iin bir ay iebilsem kendimi pek mesud ve bah64

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

tiyar addedeceim. adrda istirahatde iken Trklerin edd bir mermi yamuruna yakalandk. Bereket versin ki, suhletle zeminliklere can atabildik".
F 3 Zilkade sene [1]333 - F 31 Austos sene [1]331 / [13 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/99

6
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib- i Smsi'ne
Marz- criynemdir
Mahdmum Cemal Efendi, anakkale'den esir-i harb olarak Msr'da
el-Kahire'de Md serthnesi'nde bulunuyor imi. Kendisine harlk olarak yz yirmi kuru mukabilinde bir ngiliz liras gnderiyorum. Mebla-
mezbrun gnderilmesini istid ve istirhm eylerim. Ol bbda emr u fermn
hazret-i veliyy'l-emr efendimiz hazretlerinindir.
F 1 Eyll sene [1]331 / [14 Eyll 1915]
Rumelihisar'nda kale iinde
19 numaral hnede skine
Servet bint-i Sleyman
BOA, HR. SYS, 2194/35

7
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2

F 25 Austos sene [1]915 tarihli Times gazetesinin bamakalesi

Mister Ashmead Bartlett tarafndan gnderilip bugnk nshamzda
derc edilen ve cereyan- ahvli btn incelikleriyle tasvir eden rapor, Gelibo65

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

lu ibh-i Cezresi zerinde muahharan vukua gelen kanl ve bize pek pahalya ml olan muharebt hakknda pek az bir ziy-y hakikat seriyor.
Byk mikdarda bulunan ngiliz kuvvetinin Suvla Krfezi'ne yeniden
yapm olduu ihrac harekt ve Avustralya-New Zelland kolordularnn Anzak mntkasndaki ileri yryleri hakknda tafsilat its hususunda Mister
Ashmead Bartlett'e baz msaadtn bah olduu grlmekdedir. Suvla Koyu'na ihrac olunan kuvvetin karaya ilk ayak basnda pek o kadar edd bir mukavemete marz kalmad ve fakat Tuzla Gl'nn arkasnda bulunan araziden byk bir paray igal etmezden mukaddem Trklerin byk mikdarda ve tedrcen kuv-y muvene alm olduklar rapor mnderectndan anlalmakdadr.
bu yeni hattmzn ileri harekt, aalk arazide kazen vukua gelen
yangn dolaysyla ve sk allklarn haylletiyle tevakkufa dr oldu. yle
bir hl-i tevakkuf tahadds etdi ki, bundan dman da ayn derecede mteessir oldu. Buraya karlan yeni efrdmzn pgh- azmine tevecch eden ileri harektn da akmete dr olmasndan ancak ve ancak bu menhs yangn
mesldr.
Avustralya ve New Zelland kolordular efrd mentk- mcvirede, son
derecede parlak bir cesaret ve besletle harb etmilerdir. Efrd- mezkre birok arazi-i munzamma elde etmekle beraber Suvla Koyu'ndaki kuvve-i askeriyemiz ileride ittisl peyd eylemeye muvaffak olmulardr. Tekml hatt- harbimiz, kazanlm olan mahalde hendek siperleri kazarak kendilerini yerletirmiler ve harekt- askeriye de zhir halde burada hitma ermidir. Trkler
tarafndan ibrz olunan mukavemet-i muannidnenin iddetinde umum, mttehid'l-lisn olduklar gibi burada harb eden Trk askerleri Osman Paa ile
Plevne'de bahadrne muharebe edenlerin evlad- ecaat-nihddr.
Raporun ngiliz efrd ve bilhassa Avustralya Kolordusu tarafndan
gsterilen ecaat ve besletden bahseden ksmndan sarf- nazar edecek olursak bu kanl muharebenin neticesine aid pek cz malumt ihtiv etdiini
66

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

grrz. Neticeye ttl hsl etmek zere Matbt Kalemi vastasyla f 20

Austos sene [1]915 tarihinde nerolunan tebli-i resmye atf- nazar etmekliimiz icab eder. Halbuki tebli-i resmde de: "Trkler buradaki ileri harektmz tevkf etdiler." cmle-i muhtasarasndan baka bir ey grlmyor. Beynt- mezkre vaziyet-i hakikiyeyi gsterdii gibi bunu tadil edecek dier
bir tebli-i resm de henz nerolunmamdr.
anakkale dr'l-harbinden daim ve gnden gne kabarp imekde
olan zyit listelerinden baka hibir hakik havdis gelmiyor. Binenaleyh
Matbt Kalemi'nin nokta-i nazarna muhalif hikyt muhtev raporlarn bu
hafta banda matbt tarafndan nerine neden msaade edildiini anlamakda hayrete dr olduk. Slif'z-zikr raporlar; Trkler, hatt- muvsalalarnn
kat ile tehdid olunduklarn ve bunun neticesi olarak vaziyetlerinin pek vahim olduunu ahaliye, efkr- umumiyeye anlatmakla kalmad, belki onlar
inandrd bile. Fakat btn bu grltleri tatmin edebilecek bir ifade ne Ashmead Bartlett'in makalesinde ve ne de Matbt Kalemi'nin tebliinde var.
Hakikat- hl undan ibaretdir ki Gelibolu ibh-i Cezresi'ndeki vaziyetimiz iyilie doru tahavvl etmekden pek uzakdr. Bundan baka biz unu da
anlyoruz ki nokta-i nazarmza vsl olmak iin ne kadar byk fedakrlklar mstelzim olursa olsun her halde azmimizi teyid ve tevsk eylemek icab
ediyor. Bu misill hikyelerin neri dmanmz ifal eder fikrini katiyen
kabul eyleyemeyiz ve fakat bunlar, elde edilmesi daha pek ok uzakda bulunan netice hakknda ahalimiz arasnda pek mevsimsiz midler uyandrr. Sansrmz, kendisine ibrz edilen raporlarn mevskyet ve shhati hakknda
bittab hibir mesliyeti deruhde edemez. Byle olmakla beraber sansr, niin bu yalan beyant tehir etmez veyahud da ahalinin esassz bir suretde
tent klnmasna mani olmaz?
[15 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1140/61

67

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

8
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16183

Harb Matbt Karargh'ndan alnmdr.

Hatt- harbde dolaan bir Alman muhabiri tarafndan yazlan:
"Gelibolu tepeleri zerinden atla gidiyorum. Etraf samt u skn iinde...
Uzaklarda bir mezzin akam ezan okuyor.
Vadilerden gelen beyaz ve effaf bir sis, din ve vatan urunda fed-y
can eden kahramanlarn necb ve sf ruhlaryla birlikde semya, semt-i cvidna doru ykseliyor. te anakkale kahramanlar bylece ykseliyorlar!
O gn pek scakd.
Orada, yz metre uzakda ngiliz siperleri bulunuyor ve tfek kabzalarndan kavce kavram yzlerce kahraman askerler, bunlara kar hzr duruyorlar. br tarafda her ey lde-i skn. Yalnz, o menhs tel rg mnialar
gne ziysndan parldyor. Yzba Hseyin Ali kendi avc siperleri iinde
dolayor. Etraf, o kadar skin, o kadar latif ve rahat ki... Avc hatlar ilerlemeye balad... Taarruz kzyor...
"leri, Allah yardm ediyor! Allah verecek. Ali'ye drt, Mehmed ileri!
Haydin hep birlikde!.. leri!.. Abdullah dermann kalmad m? Yaralandn m
yoksa?.. Dman siperleri ite urada!.. imdi onu alrz... Allah!.. sabet etdi!" brleri daima ilerlemekde... Yeni kitleler geliyor, ne geenler daima
oalyor. Kurunlar, yamur gibi yayor, arapneller terek patlyor.
"Asker!.. abuk!.. Siper kazn!.. abuk cephane getirin!.. Kurunlar
buraya dk!.. Sknetle nian al!..
Daha ileriye... Mniay dolap siperlere girmeli. Haydi ocuklar, hcum!.. Hcum!.." Siperler iine girdik. "Son dmanlar tard ediniz!.. Dur,
Mehmed! Ali bana yardma gel!.. Benim karmda da ok var!.. Sabret!.. Geliyorum!.." Gs gse geliniyor. Bir tarafdan yeni askerler sel gibi ilerliyor, daima yeniler geliyor...
68

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

arapneller havada patlyor...

Dman burada ylp kayor. "Pekl, brakma!"
Dier[i] merakda... "Onlar o kadar ok ki! Zarar yok!.. Sebat et!.. itiyor musun? Sebat!.."
"Kaanlara ate edin!.. Ahmed!.. Siperi bir kiilik daha genilet!.. Siz
de kaznz, siperler derince olsun. Kum torbalarn br tarafdan koyunuz".
"abuk ocuklar, abuk! Vakit yok!.. Dman mukabil taarruza balyor. Cephane buraya!.. Ko! Yoksa kurunla vurulacaksn!.. Ko!.." Dman ate karlyor ve artk yaklaamyor. Askerler kazma, krekle geliyorlar.
Siperler derinletirildi ve gerideki safla irtibat tesis olundu.
ller yatyor, mecrhlar inliyorlar ve gne artk gurb ediyordu. Yzba Hseyin Ali, zabt edilen dman siperinden ar ar getiriliyor. Bir kurun alnna isabet etmi. Nazarlar, ten ve zafer sevinleriyle lemadr. Orada t memleketin cenb taraflarnda beyaz ve kk bir ehirde onun iin alayan sevgilisi. Onu imdi anl ve ninl grnce kim bilir ne kadar sevinecekdir!
Ben Gelibolu tepeleri zerinde atla gidiyorum.
Ortalk o kadar skun ve skt iinde ki!.."
3 Eyll sene [1]331 / [16 Eyll 1915]
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/31

9
Harbiye Nezreti
Tahrirt Dairesi
Tahrirt Kalemi
1199

rde-i Seniyye
On kinci Frka Kumandan Kaymakam Selahaddin Bey On nc
ve Miralay Hovik Bey On kinci Frka Kumandanlklarna tayin klnmdr.
69

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.

F 9 Zilkade sene 1333 - F 5 Eyll sene 1331 / [18 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr

Sadrazam
Mehmed Read

Mehmed Said

Enver
BOA, . HB, 1333. Za/16

10
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16881/5052

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
ngilizler, bir mddetden beri Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bilhassa Anafartalar'da taht- igallerine geen sahil ksmnda ksmen Salb-i Ahmer iaretini hmil adrlar ve barakalar tesis etmekdedirler. Bu ksm arazinin gayet
dar olmasndan dolay mezkr bina ve adrlarn tamamen yannda asker ictimlar, hareketler vuku bulmakdadr. Bu halde mezkr barakalar dmanlarmza bir himaye ve siper vazifesini gryor demekdir. Binenaleyh bu hl
aleyhimize hareket eden dman kuv-y askeriyesine kar atelerimizdeki
serbestyi mahv ediyor. Bundan mad elde edilen delil ve emrelere nazaran dman bu binalar esliha ve mhimmt vaz, zbit ve efrd iskn hususlarnda da istiml ediyor. Dmanlarmzn en ilerideki hatlarnn sahilden
ancak birka kilometre ieride bulunmasna ve mecrh ve hastalarn nakil
iin pek ok hastahne gemileri mevcud olmasna gre bunlarn orada hastahne tesis etmelerine lzum yokdur.
Binabern sahildeki hastahnelerin hemen kaldrlmas lzumunun Amerika Sefrethnesi'ne tebliini ve aksi halde mezkr binalarn yanndaki ktata ate edileceinin ve o esnada Salb-i Ahmer iaretini hmil hastahne bi70

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

nalarna bir zarar vki olursa bundan Hkmet-i Osmaniyye'ye hibir mesliyet tevelld edemeyeceinin ilveten inbsn rica eylerim. Ol bbda emr u
fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 11 Zilkade sene [1]333 - F 7 Eyll sene [1]331 / [20 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2413/46

11
Harb Matbt Karargh'ndan:
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde Anafarta cihetinde 70 ve 112* numaral
tepelerin zabt iin Efrenc 20 ve 21 Austos'da ngilizler'in yapdklar mteaddid taarruzlarn kahraman askerlerimiz tarafndan ne suretle def edilmi
olduunu ve bu iki gn zarfnda yaplan muharebelerin ne derece iddetli bulunduunu gayet messir ve belne bir lisanla tasvir etmi olan ve ngiltere
matbt nmna anakkale'deki ngiliz Karargh'nda bulunan Mister Ashmead Bartlett'in skenderiye'den ahren Londra ceridine gnderdii mufassal telgrafnmesinden aynen:
"Austos'un yirmi birinci gn bade'z-zuhr tam saat de ilk top sads tann-endz- fk oldu. okdan beri bu kanl arzda bir det hkmne giren
o dehet-nk bombardmanlardan biri bu dakikadan itibaren yarm saat mddetle edden hkmrn oldu. Harb gemilerimiz sahr toplarnn, byk havanlarn inzimm- muvenetiyle yek-heng-i dehet olarak atelerini 70 ve 112
numaral tepelere tevch etdiler. Dman siperleri bir kere daha duman ve
toz bulutlar arasnda bouldu, kald. Maamfih Trkler bu tufan- cehenneme
kar hibir eser-i inhirf gstermediler. Zira hibir Trk mevkiini terk etmemi, o metnet-i mcesseme tavsfine bi-hakkn lyk olan kav ve ec asker
yerinden zerre kadar kmldamam idi.
*

70 numaral tepe, Yusufuktepe; 112 numaral tepe ise smailolutepe'dir.

71

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bombardman esnasnda dman toplar mtemdiyen atelerini arapnel paralaryla mtetevvic olan ikolata Tepesi'yle bu tepenin arka cihetlerine tevch ederek iddetle mukabelede bulundular. Bu srada skt eden obsler allkda bir yangn hsl etdi. Rzgrn tesiriyle tezyd-i kuvvet eden ate
iddetle feverna balayarak bir srat-i fevkalde ile daire-i siryetini tevs
eyledi ve bylece birok mevzileri alev ynlar altnda, duman bulutlar iinde silip sprd. Saat buukda bir alay ngiliz askeri bu siperlerin ilerisine
geerek 70 numaral tepenin eteinde avc tertibt icrsna tevessl eyledi.
Bu teebbs btn Trk hatt boyunca dehetli bir tfek ateinin infilkna sebebiyet verdi. Ayn zamanda dier bir alay 70 numaral tepenin cihet-i cenbiyesine doru ilerleyerek bu tepenin eteinde kin muhterik allk mahalline yerlemi idi. Tepenin zirvesinde bulunan siperlere kar ngiliz toplar btn iddetleriyle atelerine devam etdiler. Maamfih Trk piyadesi bu ate-i
edde ehemmiyet bile vermedi. Hl Trk askerlerinden bazlar keml-i cesaretle siperlerden meydana karak ilerlemekde olan ngilizlerin vaziyetlerini kefe almak cretinde bulundular.
Bu esnada tfek atei kulak zar patlatacak derecede idi. Ben hibir zaman hibir muharebe meydannda sefin-i harbiye bataryalaryla sahr toplarnn, obs infilktnn, tfek mermilerinin bu muharebede hsl etdii azm
grltye benzer bir grlt iitmedim. Saat elli gee mezkr iki alay biri
garb cihetinden dieri cenbdan olmak zere son bir hcum icr etdiler. Kesif
bir dumann, iddetli bir tozun arasnda sngleri parl parl yanmakda olduu halde vsi bir kitle-i azme muhterik alln iinden karak zirvede kin
Trk siperlerine kar emvc- dehhe eklinde ilerlemeye balad. Toplarmz birka dakika mddetle endhtlarn tatvl ederek atelerini mtekbil bayrlara tevch etdi ve bu suretle siperler hattn daire-i endht haricinde brakd. Bu srada Trkler zirvelerden zuhur etdiler ve ilerlemekde olan ngiliz huttuna iddetle ate etmeye baladlar. te bu dakika-i dehet-nkde Trklerin
ald vaziyeti grmeli idi: Keml-i metnetle siperlerine saplanm olan Trk
askerinin bulunduu yerde lmeye azmetmi olduu ynen grnmekde idi.
72

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Askerlerimiz bayrn ksm- kllsini adlar. Lkin iml cihetinde taburumuz mitralyz ateinin, apraz top mermiytnn tesiriyle birdenbire
tevakkuf mecburiyetinde kald. Cihet-i cenbiyede askerlerimizden bazlar
zirveye vsl olarak siperlere atldlar. Atldlar ama orada Trk sngsnden
geirilerek kmilen terk-i hayat etdiler.
Bu zaviye-i cenbiyede muharebe-i vka hiss-i nevmd ile mukayyed
bir boaz boaza kaydyla tavsf edilecek suretde cereyan etdi. Hibir dmann bu derece ecaat ve cesaret, bu mertebe azim ve metnetle harb etdii
hibir yerde grlmemidir. Birka dakika sren bir mddet-i kalle zarfnda
tepelerin yed-i zabtmza getiine zhib olduk. Zira askerlerimiz zirvenin alt
cihetinde kesretle grlmekde idi. Hl onlar cihet-i cenbiyede kin Trk
siperleri hattnn bir ksmn igal bile etmilerdi. te tamam o srada idi ki
112 numaral tepenin arka cihetinde ahz- mevki etmi olan Trk bataryalar
1.200 yardalk bir mesafeden zerimize obs yadrmaya baladlar. Bu ate
askerlerimizi orakla biilmi nebatt gibi yerlere serdi ve bir mevt-i muhakkakdan tesadfen kurtulmu olan bakyyet's-suyfu da bayrn eteklerine hafif melcelere ilticaya mecbur eyledi.
Askerlerimiz bu noktada mevkilerini ancak birka dakika muhafaza
edebildiler. Lkin taarruz artk erimi bitmi idi. Askerlerimiz de biraz zaman
evvel terk etmi olduklar siperlerine avdet etdiler.
iddetli taarruzumuz bu defa da netice-pezr olamam idi. 70 numaral tepe Trklerle mecrhlarn, maktllerin ellerinde kald".
Mister Ashmead Bartlett'in 70 numaral tepe taarruzuna dair olan raporu burada hitm buluyor. Bu raporu kmilen derc eden Times gazetesi buna
dair neretdii makale-i mhimmesinde u suretle idare-i kelm etmekdedir:
"Sefin-i harbiyemiz ve karaya ihrac edebildiimiz kuvvetli bataryalarmz Trk siperlerini muhafaza edilmez bir hle getirmek iin daima fevkalde sarf- m-hasal gayret etmekdedirler. Onlar dman siperlerini obsleriyle ezmekde hem ilerleyen hattn nnde bir hil-i aten tekil etmekde ve hareket-i vka devam etdike daire-i endht ykselterek Trklerin imdat ktat almalarn tasb etmekde idiler. Maahz etekden itibaren kademeler tekil
73

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ederek ykselen tepeler birok kayalar ve allklarla mestr bir takm hufreler hsl etmekdedir ki bu mevkiler en kuvvetli, en mkemmel mdafaa mevzilerini ihzr etmekdedirler. Zaten bu mevziler cesaret ve ecaatleri, azim ve
metnetleriyle lem-uml bir hret-i muhkka kazanm ve bilhassa vaziyet-i
tedafiyede bulunduklar takdirde muhafaza-i mevcud hususunda gsterdikleri sebt ve taanndle kendilerini btn dnyaya tantdrm olan Trkler
tarafndan mdafaa edilmekde idi. Bundan mad Trkler bu harbdeki muvaffakyetsizliin py- tahtlar olan stanbul'un ziy- ebedsiyle Hill'in sukt- r-verini tazammun edeceini pek iyi bilmekde olduklarndan btn
varlklaryla muharebe etmekdedirler".
"Mister Ashmead Bartlett bu vaziyet-i mahsusadan mtevellid neticeleri bize birer birer gsterdi. Biz hibir zaman dman nmn tamaya liykat gsteren advlerimize kar keml-i ciddiyetle izhr- hrmet ve riayetden ekinmedik. Hayret-bah- ukl beslet-i cihan-pesendneleriyle lemi
kendilerine hayran eden Trklere de bu harbde gsterdikleri byklklerle
mterfk olarak ihrzna kesb-i istihkk etdikleri medh seny atf ve ihddan asla geri durmayz".
7 Eyll sene [1]331 / [20 Eyll 1915]
BOA, HR. MA, 1143/89

12
Bb- l
Dahiliye Nezreti
Emniyet-i Umumiye Mdriyeti

Marmara'da dman tahtelbahirleri tarafndan

gark edilen kayk sahiblerine verilen beynnmenin suretidir.
Ey askir-i Osmaniyye!
Size malum olduu gibi klliyetli mikdarda bulunan ngiliz ve Fransz
askerleri sahillerinize kdlar ise de karnza katiyen hibir husmet beslemedikleri gibi sizinle muharebe etmeye mecbur olmakdan dolay ziyadesiyle
teessf ediyorlar.
74

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Maamfh ngiltere Devleti kendini erbb- siyasetinizin sizi ellerine teslim etmi olduklar Almanlarn yed-i tasallutundan kurtarmak iin hl-i hzrda icr olunmakda olan aml-i harbiyeyi ittihz etmeye mecbur oldu. Binenaleyh kuv-y mttefikaya mukavemetinizde mdvemet etdikce kuv-y
mezkre dahi hl-i hzrda bu tarafa gelen ve hemen yolda bulunan kuv-y
imddiyenin muvenetiyle memleketinizin istilsna devam etmek mecburiyetinde bulunacaklardr. Son msdemtda esir alnan zbitn ile arkadalarnz, kendilerine gsterilen hsn-i muameleyi takdir ile her gn beyn- teekkr etmekdedirler. Mecrh olan ngiliz askerlerine verilen tedavi, mecrhlarnza dahi ayn tedavi veriliyor. ecat ve cesaretiniz cihann malumudur.
Niin srf Almanya'nn menfaat-i hususiyesi iin icr olunan muharebe-i hzrann mddetini beyhde temdd ediyorsunuz. Artk muharebeye devamdan
imtin ederek silahlar teslim eder iseniz kendi evleriniz ve ocuklarnza
avdet etmeye muktedir olursunuz ve biz dahi vatanmza avdet ederiz.
F 8 Eyll sene [1]331 / [21 Eyll 1915]
nc ube Mdr
(mza)
BOA, HR. MA, 1145/16

13
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1442

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
Gelibolu ibh-i Cezresi'ne gnderilmi olan ngiliz zbitnndan Mlzm George Caldern'in 10 Haziran'dan beri ailesi tarafndan hayat veya memtna dair haber alnamam olduundan bahisle ahvli hakknda istifsr
mutazammn Atina Sefret-i Seniyyesi'nden vrid olan 4334 umum numara
ve 11 Eyll [1]915 tarihli tahrirt zerine icr klnan tahkikt neticesinde
75

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mmileyhin Ordu-y Osman tarafndan esir edildiine dair bir malumta

destres olunamam olmakla sefret-i mezkreye ona gre cevab itsna msaade-i smiye-i dver-i azamlerinin b-dir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 13 Zilkade sene [1]333 - F 9 Eyll sene [1]331 / [22 Eyll 1915]
Harbiye Nzr nmna
(mza)

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi

Atina Sefiri Galib Kemal Beyefendi Hazretleri'ne

Saadetli efendim hazretleri
Ailesince hayat ve memtna dair bir haber alnamadndan bahisle
ahvli 11 Eyll sene [1]331 tarihli ve umum 4334 numaral tahrirt- vllaryla sual olunan ngiliz zbitnndan Mlzm George Caldern'in Ordu-y
Osman tarafndan esir edildiine dair malumta destres olunamad Harbiye Nezret-i Cellesi'nden b-tezkire bildirilmidir.
[22 Eyll 1915]
BOA, HR. SYS, 2218/26

14
Bb- l
Hariciye Nezreti
Matbt- Umumiye Mdriyeti
Aded: 126

Karargh- Umum stihbart ubesi Mdriyeti'ne

Viyana'da Polonya lisanyla mnteir Viyedenski Courrier Polenski ile
Bulgaristan'da mnteir Otro gazetesi muhabire ve muharriresi olup endam
76

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mtensib, gzleri kestane, salar sar renkde ve yirmi be yanda tahmin

edilen Madam Wanda Zembrzuska ile isim ve sfat mazrfen irsl klnan
kartda muharrer uzun boylu, krpk bykl, otuz be yalarnda bulunan Polonyal Msy, sahne-i harbe azmet etmek istirhmnda bulunduklarndan
icr-y icab mtevakkf- rey-i lleridir.
F 21 Temmuz sene [1]331 / [3 Austos 1915]
(Mhr)

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanlk Vekleti
ube: 2
14723

Beinci Ordu Kumandanl'na

Otro, Denevnik gazeteleri[ni]n muhabiresi Matmazel Wanda Zembrzuska birka gn iin cephe-i harbi ziyaret etmek istiyor seran cevab verilmesini rica ederim.
4 Austos sene [1]331 / [17 Austos 1915]
Seyfi

**
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye
Telgraf daresi
Mahreci: Beinci Ordu

Bakumandanlk Vekleti Erkn- Harbiye Riyseti'ne

C. 4 Austos sene [1]331 Tel. Muhabire Matmazel Wanda Zembrzuska'nn gelmesinde mahzr olmad marzdur.
F 5 Austos sene [1]331 / [18 Austos 1915]
Kumandan emriyle Beinci Ordu
Erkn- Harbiye Reisi
Kzm

**
77

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Muhbirlere Orduya ltihak Ruhsatnmesi

Numara: 38

Byk:

Asmal
Wanda
Mescid,
Protestan
Bulgaristan
Zembrzuska
numara:
31

Mlhazt

Bildii lisanlar

Sakal:

Pasaport veya
tezkire numaras

Beyaz

Rtbesi

Renk:

Mahall-i tevelld

Orta

Mahall-i ikmeti

Boy:

Mezhebi

24

Otro,
Denevnik
gazeteleri
muhbiri

smi

Hangi ajans
veya gazeteye
mensub olduu

Bulgar

Sinni

Tbiiyeti

Ekli

Franszca,
Bulgarca,
47714
Romence,
Almanca

Fotoraf ile almet-i frikas ve muktez malumt blda derc edilen

Madam Wanda Zembrzuska['nn] hsn-i hl ashbndan olduu ve harb muhabirleri hakkndaki talimtn mnderectna vkf olarak mcebince harekete muvfakat gstermi olduundan Beinci Ordu'ya gazeteci olarak iltihkna bir mahzr olmadn mir ibu tasdiknmenin nsha-i evveliyesi tanzim edilmidir.
F 6 Austos sene [1]331 / [19 Austos 1915]
(Mhr)
Seyfi
78

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Muhabir-i mmileyhin gezebilmesine msaade edilen ktatdan ilk gidecei kta Beinci Ordu Karargh ve mevkii Gelibolu olup ibu mevkiden
mukaddem baka yere gitdii takdirde mevki-i mezkr kumandanlndan
derdest edilerek tahte'l-hfz Karargh- Umum'ye izm lzmdr.
F 6 Austos sene [1]331 / [19 Austos 1915]
(Mhr)
smet

Muhabir-i mmileyhin ibu iltihak ruhsatnmesi tasdik olunur.

F 6 Austos sene [1]331 / [19 Austos 1915]
Karargh- Umum
Erkn- Harbiye Reisi
V. Bronsart
BOA, DH. EUM. VRK, 25/41

***
Bb- l
Hariciye Nezreti
Matbt- Umumiye Mdriyeti
Aded: 159

Bulgar Matbt
Sofya'da kan Otro gazetesinin 2 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan:
Torpido ile anakkale'ye Doru

Nihayet torpido, bu mhlik ve htr-nk sefine zerinde... Torpido, tahtelbahirlerin ihtirz etdii bir tehlike olmakla beraber kendisi de denizin mavi
sularnda gizlenen bu kk fakat mhlik let-i harbden mtehdir.
Torpido, uzun siyah bir havana sigaras gibi cevvl birer gze benzeyen
dairev pencereleri grnr grnmez bir hlde denizin nzn mevceleri ara79

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

snda kayp gitmeye balad. Kk toplarnn tehdidkr, elik azlar ut-

ems altnda kzgn bir parlt ile parlyordu.
Yverimle rhtma muvsalat etdiimiz zaman torpido bacasndan hafif duman savura savura ilerliyordu. Bu teehhrm belki kadnlma atfolunmak istenir. Fakat buna hibir vechile ben bis olmadm. Sebeb-i teehhr,
tbi olduumuz bir takm kuyd ve urtdur. Bazen arkn "yava yava"
hlet-i ruhiyesi insan meys edecek dereceye varyor. Fakat ne olursa olsun
hsn-i neticeye iktirn eden her ey bence iyidir.
Rhtmdan rkib olduumuz motorbotla torpidoyu takibe baladk. Torpido, imdi Marmara'nn g- laciverdsinde mhir bir rakkse gibi daireler,
kavisler resmederek kat- mesafe ediyordu. Motorbotdan verilen mteaddid
iaretler zerine torpido tevakkuf etdi. Btn nazarlar bana tevecch etmi
ve hepsinin mel-i istifhmkrnda u cmle okunuyor: "Bu kadn aramzda,
mntka-i harbde ne aryor?"
Makine, top, uval, mhimmt dolu sandklarla ml olan gvertede bir
harb muhabiresi iin glkle bir yer tedrik olundu. nk muhabir olarak
ben yalnz deildim. Benden mad ayr ayr be millete mensub be harb
muhabiri daha vard.
Yanmda iri, iman, cretkr fakat msterih, biraz evvel denize dp
de karlan Boer apkal bir Amerikal, sveli bir kaptan ve bir Alman muhbiri bulunuyordu. Torpido mhimmt dolu nakliye sefinesiyle ileb muhafaza ediyor ve etraflarnda kavisler ve daireler resmederek bir krlang gibi uuyordu.
Gurba meyleden gnein ut- zerrni denizin mavi mevcecikleri
zerinde latif akisler yaparak parldyordu. imdi ufukda stanbul, Haydarpaa, Kadky kle kle mekkel birer heyl gibi glge hlinde birbirine
karyordu.
Torpidonun zerinde tenezzh vapurlarnda bulunan yolculara has nee ve etretle glp konuuyorduk. Her an denizin mavi sathn yararak bir
80

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

deniz ylan gibi anszn karmza kmas meml olan ngiliz tahtelbahiri
kimsenin aklna gelmiyordu.
Hepimiz, torpido hakknda malumt vermekde olan kaptan msterih
ve z-huzur dinliyorduk. Kaptan szlerine devam ederken bir aralk her ihtimale kar kpetede arz- hizmete mde bulundurulan tahlsiye simidlerini
okayarak: "Evvelsi gn dedi, bu torpido gibi bir torpido gark oldu; mrettebt bir saat yzdkden sonra sahile vsl oldular ve ancak bu suretle tahls-i
nefs edebildiler." [dedi.]
Kaptann bu szleri hibir vechile aramzda bd-i tela olmad. Vakann mel-i tehdidkrndan terauh eden tehlikeyi hissetmemi gibi idik. Biraz sonra yemek masasna oturduk ve ilk harb gecesi tamn konua konua
yedik.
Artk gne tamamyla gurb etmi, bakr renkli bir mehtab ufkun kurun bulutlar arasnda laciverdsini kaybetmi, imdi yalnz rkek birer nazar-
perian gibi uraya buraya dalm olan yldzlar hafif hafif envr-nisr oluyorlard.
Gece ilerledike derinleen sktun amkna torpido terk-i vucd ediyormu gibi aramzdaki sesler eksiliyor, alalyordu. Efrd- bahriye ve berriye, uvallar, kavun, karpuz kmeleri arasna uzanm yatyor; harb muhabirleri de kaputlarna sarlarak birer keye uzanmlard. Bu amk ve kesf sktun arasnda yalnz torpidoyu srmak ister gibi sefinenin bordosuna saldran
dalgalar inliyor ve sanki bu inilti de denizin sine-i ketmunda zabt etdii esrrla ztrb- ketmi iitiliyordu.
Sonra makine dairesiyle telsiz-telgraf kabinesinden akseden maden tkrtlar, kaptan kprsnden ykselen evmir-i askeriye, denizin maaa-i
emvc arasnda kaybolup gidiyordu. Torpido yaydan frlam bir ok sratiyle ve bir yarasa gibi gecenin karanlklarndan perv etmeksizin kat- mesafe
ediyordu.

81

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Saat on. Kabineme ekildim. Burada ihtisstm gayr- kbil-i tasvrdir.

Dman tahtelbahiri tarafndan grnmek tehlikesine binen kaptann emriyle torpidodaki ziylar kmilen itf edildi.
imdi siyah bir heyl gibi hareket eden bu demir mahfaza iinde birok insan bulunduu hlde mevtin, ademin etrafnda dolayor ve belki imdi
mevt, onun siyah vcudunu srmak zere dilerini bile gcrdatyor.
Kabinemde dalgalarn ve stmde bulunan telsiz-telgraf cihaznn sad-y
madensini iitiyorum. lk defa olmak zere bu skn ve tenh iinde kalbimden bir lerze-i hirsn gediini hissetdim ve imdi vlidemin retmi olduu ve benim birok zamandan beri metrk ve mens braktm dualar yatamn zerinde diz kerek okumaya baladm.
"Y Rabbi! dedim, bizi grnmeden gelen, grnmeden kalbimize penelerini, trnaklarn uzatan lmden muhafaza et! Sen Kdir-i Mutlaksn!.."
Sonra msterh bir uykuya daldm. Meydan- harbe giden gvertedeki askerler de bhesiz ki ayn vech ile dua etmilerdir.
"Cenb- Hak, Kdir-i Mutlak'dr. O'nun msaadesi olmadan hibir ey
olamaz". imdi skt, karanlk ve mechliyet... Makineler det hareket etmez bir hle geldi. Torpido emtetsiz, grltsz, anakkale merssna doru uuyor, uuyor, uuyordu. Yarn kim bilir nerede uyanacaz? Fakat acaba uyanacak myz? "Allah, Kdir-i Mutlak'dr".
6 Eyll sene [1]331 / [19 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska

Sofya'da kan Otro gazetesinin 2 Eyll tarihli nshasnda muhabire-i

mahsusasnn anakkale hakknda yazp irsl etdii birinci mektub evvelce
muayene edildii suretde aynen mndericdir.
BOA, HR. MA, 1143/72

***
82

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Matbt- Umumiye Mdriyeti
Aded: 161

Bulgar Matbt
Sofya'da kan Otro gazetesinin 2 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan:
anakkale'ye seyahat eden muhabiresi Madam Wanda Zembrzuska'nn
mektubu:
anakkale'ye Doru

kinci Mektub:
Esna-y seyahatimde bir gn Tekfurda'nda kaldk. Balkan Harb-i ahrinde Bulgar askerinin py- istils altnda kalan bu kasabay, ne torpidonun
Alman olan kaptan ne de refklerim harb muhabirleri tanmyorlard. Benim
de bu hususdaki malumtm, kasabann ismini iitmi olmakdan ibaretdi.
Trk zbitlerinden birinin: "Bulgarlar geen Balkan Harbi'nde burada
idiler." demesi zerine btn huzzr adem-i itimad ifade eden bir vaziyetle
u suli rd etdiler:
"Nasl? Buraya kadar geldiler mi?"
imdi bu kk kasabay hayretle temya dalmdm. 1912 senesinde Tekfurda'nda bulunan bir dostum tarafndan gnderilip Sofya'da yaz masamn zerinde ap okuduum mektublar hatrlyorum. O mektublar kurumu iek demetleri ihtiv ediyordu. imdi kasabay hayretle tem ederken
dnyorum:
"Acaba o iekler u kk ehrin hangi bahesinden koparlmd?"
Ve byle tahayyltma mstarak olarak Tekfurda'nn dik ve tal yollarndan yryordum.
Tekfurda cidden gzel bir kasabadr. Vsi ve latif bir krfez sahilinde kin olan kasaba kademe kademe ve birbiri zerine bina edilmi evleriyle
83

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

amfiteatr eklinde bir beldecikdir. ehrin latif baheleri ve kk kk sayfiyeleri vardr. Fakat Tekfurda'nn hl-i hzrdaki vaziyet-i dil-rubs bir
Avrupalnn houna gitmez. Fakat ihtimal ki birka sene sonra bu kasaba bir
Avrupaly memnun edecek teferrcgh hline gelecekdir. imdiki halde Tekfurda bir Trk ehrinden ziyade bir Rum kasabasdr.
Kasaba, ahab hneler ve arka mahsus dkknlardan mteekkildir.
Yollar dar ve taldr. Kasabay doladkdan sonra akama kadar diz kp
oturarak bol bol kahve idik, bir tarafdan da Tekfurda'na mahsus olan tatl
karpuzlar yedik. Hatta cephe-i harbe gtrmek zere yanmza birok karpuz
aldk.
Akam st torpido hareket etdi. Sabahleyin saat altda gnein ilk pse-i
tulu ile deniz, geceki uykusundan uyanrken torpido, Gelibolu ibh-i Cezresi'nin sahile karb bir noktasnda tevakkuf etdi.
Denizle kara arasnda bulunan dar ve kumlu bir yol zerinde sandklar,
uvallar, hamallar, mekkr brgrleri, develer karmakark bir halde bulunuyordu.
Bu noktada gnein hararetiyle solmu birka adr, tede sahilde bekleyen birka ileple bir-iki sandal manzrumuz oluyordu. teden mevki kumandan: "abuk, abuk!" hitabyla bizi isticle davet ediyordu. Bu davetden hibir ey anlayamamdk. Hayretle kumandann yzne bakyorduk.
O zaman kumandan ilve etdi: "Her gn bu vakitlerde alt ile yedi arasnda dman tayyreleri ziyaretimize gelirler. Byle bir zamanda torpido
kenarnda veya ak denizde bulunmanz iyi deildir. htifghmz olan tahte'z-zemn koridorlara yakn bulunmak iin isticl ediniz".
ngiliz bombalaryla kesb-i murefeyi hi de arzu etmediimiz iin
ale'l-acele antalarmz ve sair eyay torpidodan karmaya baladk. Eya-y
mezkre mhimmt ile sandklar, adr ve harb yataklarndan ibaretdir. Hepimizde bu kabl eyann mevcudiyeti iktiz ediyordu.
Karaya ayak basar basmaz zirveden heyecan-miz bir ses ykseldi:
"Tayyre geliyor!.." O noktada elinde uzun bir boru bulunan nbeti bekliyor
84

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ve tehlikenin vrdunu iln eden khinler gibi mhlik tayyrenin takarrbn ihbar ediyordu.
Bu nbetinin boru sads her tarafa dald gibi denizin sathnda da
akisler yaparak ufuklarda kayboldu.
Herkes n- vhidde muhtelif cihetlerinden ihtifghna komaya balad. Birdenbire tedeki faaliyete bir akmet geldi. Vapurlar, sandallar, adrlar, insanlar, brgrler hep birer tarafa gizlendiler.
Birka saniye yalnz bama kalmdm. Tayyreyi grmek istiyordum.
Fakat anszn kolumdan eken bir el lkaydlma sylenerek beni yeraltna
srkledi. Biraz sonra tayyre motorunun sad-y madensi iitilmeye balad. Bir metre arz ve irtifnda fakat tl mechl olan koridorda skp kaldmz srada tayyrenin denize doru tebd etdii hissedildi. Biraz sonra
tedeki nakliye sefinelerine, kayalara arpan bir aks-i sad, "bom bom" diye
inledi ve btn emtet bundan ibaret kald.
Dmann atd be bomba nakliye sefini arasnda onlar hasarzede
etmeksizin itil etmidi. Birok zamandan beridir ki ngiliz tayyreleri her
gn ale's-sabah altdan yediye kadar, kez akam da ayn saatde buralarda
uar ve biraz bomba atp para sarf etdikden sonra ekilir gider. Bombalardan
deniz kprr, dalgalanr, fakat nakliye sefini yerlerinden bile kmldamazlar.
ngilizler bu teebbslerinde imdiye kadar bir defa muvaffak oldular.
O da sahile karb bir noktada duran kk bir nakliye sefinesine isabet eden
bombann sefineyi ihrk eylemi olmasndan ibaretdir. Sefine el-n su stnde yan tarafa mil olarak yatyor, imdi mark vapura ait ayna, dolap ve
sair eya sahilde kme hlinde duruyor ve u dakikada bu enkaz zerinde
oturan bir Alman neferi, elindeki salnmenin yapraklarn skn ile evirip
kartryor.
kinci bir boru sads tayyrenin avdet etmi olduunu iln ediyordu.
Tayyre gidiyor, imdi herkes karanlk ve muhnik yerlerden kyor. Kumandan: "Daha bitmedi, daha bakalar gelecekdir fakat o zamana kadar birer kahve iebiliriz." diye tebessm ediyordu.
85

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Daha kahvelerimizi bitirmemidik ki ikinci bir sad, ikinci bir tayyrenin vrdunu iln etdi. Yeniden bir velvele, bir tela balad, haydi yerlere!
Harb cephesine muvsalatmzda pek garib bir suretde istikbl olunduk...
Dman tayyresi nc defa olarak zerimizden geerken ben kumandann
davet ve hiddetine ramen elimdeki drbn ile onu temya baladm. Byk
demir ku sahil zerinde birka kavis resm ile icr-y kefiytdan sonra bomba atmakszn tal bayrn arkasnda nazarlardan nihn oldu. Cephe-i harbe
muvsalatmzn ilk annda bomba ile karlandk. Acaba daha sonra ne olacak? Karargh- Umum'den bize iki fayton, husus bir araba, bir de yol arabas
gnderildi. Eyamz yol arabasna ykledikden sonra Liman von Sanders
Paa'ya takdim olunmak zere hareket etdik.
8 Eyll sene 1331 / [21 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
BOA, HR. MA, 1143/101

***
Bb- l
Hariciye Nezreti
Matbt- Umumiye Mdriyeti
Aded: 162

Bulgar Matbt
Sofya'da kan Otro gazetesinin 4 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan:
stanbul'da bulunan muhabiresi Madam Wanda Zembrzuska'nn anakkale cephe-i harb[in]e azmeti esnasnda yazd mektublar:
anakkale'ye Doru

nc Mektub:
Arabamzla bir mddet kat- mesafe etdikden sonra arabac:"Burada!"
diyerek durdu, biz cevab verdik: "Burada m?.. Fakat burada hibir ey yok!
Bizi Karargh- Umum'ye gtr". Arabac lkayd ve skin, szn tekrar
86

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

etdi ve mevkiinden inerek yanmzdaki aacn glgesi altnda sard sigarann dumanlarn savurmaya balad.
Ne yapalm!.. Biz de arabalardan mtevekkilne indik. Huzur ve selmetle seyahat edilemeye[cek] bu ezmine-i kable't-tarihiyeye ait arabalarda
eyamz zerinde oturarak, sallana sallana, gevemi ve incinmi vcudlarmz biraz dinlendirmek zere yle bir kenara ekildik. Lastik tekerlekli arabalar, artk ehirlerin parke caddelerinde kalmd.
Tevakkuf etdiimiz mahal am aalaryla muht, vsi bir ova idi. Etraf gunde-i samt u skt!.. Arabacnn "burada" nidsyla ima etdii kararghdan bir eser, bir nine bile grnmyordu. Biraz sonra yanmzdaki allkdan hk elbiseyi lbis tensb-i endama mlik gen bir zbit karak bize
beyn- ho-med etdi. Biz de nihayet anlaabilecek bir adam bulmu olmakla zbiti memnunne selmladk. Zbite sorduk ki:
"Yzba Efendi, biz Karargh- Umum'ye gitmek istiyoruz!"
"Karargh- Umum burasdr."
"Neresi?"
Zbit bu sulimize cevab olmak zere eliyle vsi bir daire izdi.
Biz tekrar sorduk:
"Liman Paa nerede?"
"Burada."
"Nerede?"
"Burada."
Fakat hakikatde ne bir ey grlyor ne de iitiliyordu. plak ve orak
ovann sne-i sknunda yalnz am aalarnn derinden gelen uultusu hissolunuyordu.
Zbit, teredddmz karsnda tebessm ederek: "Geliniz..." dedi. Zbiti takibe baladk. imdi o, bir sihirbaz gibi aalara, dallara temas etdike, birdenbire nmzdeki dallar ekiliyor ve reh-gzrmza dar bir bahe
yolu alyordu.
Byle birka kademe indikden sonra ihtiyar bir amn glgeleri altnda
gizlenen vsi bir siper zerinde bulunduk.
87

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Kede bir zakkum, gnee kar duruyor ve gl renkli iekleriyle havay tatr ediyordu. Bu noktada vehleten birka bahe sandalyesi ve zerinde resimli birka gazete ile bir roman bulunan masa nazar- dikkate arpyordu.
urada kk talar ile rtlm dar bir yol aa doru imtidd ve bilhare meyillenerek orman iinde kayboluyordu. tede kurumu dere zerine mevz kk kpr, amlar arasndan nm manzr oluyor, am dallarndan yaplm latif bir kk de insan hlyadr glgesine davet ediyordu.
Acaba bu bir rya m? Yoksa hakikaten Karargh- Umum mi?.. Kendimi latif bir sayfiyenin czib tarhlarla mzeyyen bahesinde zannediyorum.
imdi u mukavves yollardan gen kzlarn billur kahkahas iitilecek; tede
Madam La Marquise, masasna brakd roman devam etmek zere alacak!..
Cephe-i harbin birka kilometre tesinde hayalt- irne...
Gen kzlar, gzel markizler yerine yeraltndan birka zbit zuhur ediyor ve muhtelif cihetlerden muhtelif sesler aksediyordu:
"Ali! Veli! Hac! abuk su getir!"
Askerler kouyor, emir neferleri gidip geliyordu. Sabah yoklamasndan
avdet eden zbitn, ehre ve elbiselerini pudra gibi istil eden tozdan temizlenmek iin ykanp elbise deitiriyorlard.
Biraz sonra hepimiz ale'l-acele bir tuvalet ile elbiselerimizi deitirerek
masann etrafna toplandk. Yzleri gneden yanm ehrelerinde hn- ebb
dalgalanan genler, en ve tr glp syleiyor, el-hsl her tarafdan kahkaha tufan ykseliyor[du].
Zbitnn, beyaz ceketleri zerine muallak bulunan harb madalyalar,
demir Alman salbi, bu glgeli muhitde donuk bir parlt ile parlyor. imdi
cephe-i harbde bulunduumuzu unutmuduk. Latif bir sayfiyenin glgeli kameriyesi altnda imi gibi skn ve nee ile tam ediyorduk.
A Hac, matbahdan nefis tamlar getiriyordu. Gelibolu mahsult
Alman valyezdelerini pek memnun etmiyordu. Fakat hilf- meml olarak Bochum'dan getirilen altn sars biralar neelerini tazeliyor, parlatyordu.
88

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bununla beraber tam hususunda Alman zbitn pek meys ve nevmd deil idiler.
Dar vadiler, amlar ile mestr silsile-i cibl gibi menzrn temgh
olan dier bir kkde kahvemiz piiyordu. Sofrada mkleme hararetle cereyn ediyor ve tannn kahkahalarn parlak akisleri, Berlin caddelerini hatra
getiriyordu.
Gsnde demir salb nian bulunan gen mlzm prnee, hikyeler
anlatyordu.
Ben yine hayalta kapldm. Kendimi ngiliz parknda zannederek yeil tepeler arasndan sayfiyenin beyaz ve latif kulelerini aryordum.
Vehleten uzakdan medd bir inilti ile bir top patlad; onu bir [dieri] takib etdi. Evet, buras ne sayfiye ne de ngiliz park... Tahayyl olunan gen
kzlardan, gzel markizlerden eser yok; bunlar bu sapa, dar yollarda hibir
vakit grnmeyecek...
Buras cephe-i harbden birka kilometre uzakda Trk Ordusu'nun karargh- askersi...
Top sesleri, latif bezm-i mushabetimizi ihlle balamd. imdi zbitn birer birer vazifelerine itb ediyorlard. Yava yava hepsi gidiyor, ben
de dar yollarda aa yukar dolayordum. Ortada telefon telgraf cihazlarnn
sad-y madensi bu noktann Erkn- Harbiye Karargh olduunu ma ediyordu. Bu tepelerden bin defa geseydim, bu ihtiyar am aalarnn altnda
bin sekiz yz kiiden ibaret bir karargh heyetinin bulunduunu kbil deil
hissedemezdim.
Btn bu levzm o derece mahretle setr ve ihf olunmudur ki insan
nnde adrlardan mad hibir ey gremez. Her tarafda skn ve itidl
tamamyla hkm-ferm... Yver ve emir avularnn b-sd grltleri yok.
Bu vezifi telefon ve telgraf ebekeleri hakkyla f ediyor. Dman tayyreleri beyhde yere karargh kefe alyorlar.
Gnde birka kere her tarafa bombalar atyorlar. Fakat hibir ey elde
etmedikleri gibi kk toplarn mukabelesine marz kalyorlar. Bu toplar
89

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mermisiz kurusk gibi dmana bir hande-i istihz ile glp dudak bkyor.
Artk hava kararyor, akam oluyordu...
imdi adrmn nnde bedr-i tm hlinde amlar arasndan tul eden
kameri tem ediyor ve yava yava esen akam rzgrnn ruh-nevz teranesini dinliyordum. Ara sra ordughdan yank ve hazin Trk arklar kulama geliyor; ara sra atlarn kinemesi iitiliyor. Refiklerim adrlar nnde
ate yakm kahve piirmekle megul bulunuyorlar. Uzun bir gnn asba
verdii yorgunlukdan sonra biskvi ve konserve o kadar leziz oluyor ki!...
Biraz sonra her yer skna dald. Ben de adrma ekiliyorum. lk geceyi biraz nho geirdim. nk adrmn kapsn kapatamamdm. Fakat
onu takib eden gecelerde ise kapm dallar ve yapraklarla rterek top ve tfek
sadsndan zde, rahat rahat uyudum.
Yanmda her emrime mde, Ali isminde bir zenci var. afak sker skmez adrma gelir ve emrime intizr eder. Onunla iaretle konuuyoruz. Ali,
zeki bir adam olduundan her dediimi keml-i suhletle anlyor. Su getirir,
elbisemi sprr, kunduralarm temizler, yazlk kkmn kr- kadm mefrtn tanzim ile brgrle dolamaya kdm zaman beni brgrden indirmek zere keml-i dikkatle avdetime intizr eder. Ali, yemek zamanlarnda
ordugh iinde beni arayarak yemein hazr olduunu ihbar eder. Zavall Ali!..
Kim bilir sen Arabistan lleri iin beslediin itiykn ne byk ihtiyacn
hissediyorsun. Gnler hissedilmeden geiyor. Ne top sesleri, ne muharebe
meydanlarnn rikkat-engz intibt neemizi ihll edemiyor. Burada cephe-i
harbden biraz tede kararghda deil, sanki bir sayfiyedeyiz.
9 Eyll sene 1331 / [22 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
BOA, HR. MA, 1144/5

***
90

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Matbt- Umumiye Mdriyeti
Aded: 163

Bulgar Matbt
Sofya'da kan Otro gazetesinin 6 Eyll sene [1]915 tarihli nshasndan:
stanbul'da bulunan muhabiresi Madam Wanda Zembrzuska'nn anakkale seyahati ihtisstndan:
Gelibolu'da - Otro Gazetesi

Drdnc Mektub:
Liman Paa bizi syedr am aalar altndaki kk nnde kabul
etdi. Liman Paa, Karargh- Umum'de nevi ahsna mnhasr olan yegne
zatdr. Ale's-sabah saat altda otomobili derin bir uultu ile mevki-i askeriyeye ku sratiyle uup gider.
Karargha avdeti, leden sonra veya akam zeri ve bazen de gece
yars vuku bulur. Btn umr ve husust bizzat kendisi tedkik ve muayene
ile tanzim eder. Bu kadar mkil ve muhtelif uabta mnkasem olan vezif-i askeriyenin kffesinin nzm, bizzat Liman Paa'dr. nk Gelibolu'nun
mdafaas stanbul'un mdafaasyla tevemdir.
Trkler mrunileyhe kar derin bir hrmet perverde etdikleri gibi
maiyyeti bulunan zbitn dahi mrunileyhi bir peder gibi sever ve yn-
tebcl bulurlar.
imdi karmzda oturan bu 64 yandaki ihtiyarn emirleri bhesiz ki
sevile sevile icr ve tatbik olunur. Bu kadar ten-drst ve cevvl bir adamn
64 yanda olduuna hakikaten biraz glkle inanlr.
Vakur ve pr-azamet nsyesindeki mavi gzlerde nmyn olan tebessm eserleri bu vakur simya ayn zamanda bir de letfet bah etmekdedir.
Her halde beslet ve ecat-i rhiyesi okunur gibidir. Liman Paa'y bundan
fazla tavsf ve tarif edemem.
91

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

lk ve son defa olmak zere grdm Liman Paa, htrmda kaldna gre orta boydan biraz uzun ve biraz tknazcadr. Onun ehresinde, Almanlara has olan tebessm ve alim-i dyi her an grrsnz.
Her ne kadar Gelibolu'da bulunuyor isek de henz cephe-i harbde deiliz. Bulunduumuz mevkiden biraz tede cereyan eden vekyi Liman Paa'nn emrine mentdur. Binenaleyh cephe-i harbe azmet etmekliim mrunileyhin ltuf ve tfetine vbestedir.
Vka bu hususda nil-i msaade olacama phe etmiyorum. Fakat
Paa'nn otomobili anszn nmden hareket edince biraz mteessir oldum.
Bir mddet sonra Liman Paa'nn yveri gelerek mrunileyhin bizi
imdi kabul edeceini syledi. Liman Paa bize tevch-i kelm ile:
"Karargh- Umum'ye ho geldiniz, safa geldiniz." dedi.
Paann, evmir-i askeriye itsna alm olan blend ve gr sads
imdi latif ve nermn idi. Sonra paa bana hitab ederek:
"Burada ilk defa olarak kadn gryorum. Siz de siper ve tabiyeleri
ziyaret etmek mi istiyorsunuz?"
"Evet, Paam."
"Korkmuyor musunuz?"
te daima marz olduum sual. Halbuki hl-i hzr muharebelerini
tem, hibir vechile d-i tehlike deildir. Bu hususda tehlike ancak siperlerde ate edenler ve hcum edenler iin vardr. Birka dakikadan beridir ki
aramzda hararetli bir mkleme cereyn ediyordu.
Liman Paa'nn akvl ve etvrndan memnuniyeti ve istikbl iin midvr bulunduu istidll olunuyordu.
"anakkale'de vaziyet ne merkezdedir?" suretinde vrid olan sualimize
ksa ve mcez bir cevab olarak:
"Mkemmel dedi, ngilizler beyhde yere ilerlemeye abalyorlar. Fakat yaknda geri dnmeye mecbur olacaklardr. aydan beri vuku bulan gayretlerine ramen el-n bulunduklar yerlerden bir kar bile ilerleyemiyorlar.
92

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Onlar tamamyla mevzilerinden pskrterek denize atmaklmz, beyhde

yere kahraman askerlerimizi telef etmek istemediimizden neet ediyor.
Dman bulunduu mevkide ciz ve ztrr olarak adm atyor."
"Efendiler! Bu dediklerimi imdi bizzat greceksiniz!.."
Paa bery- istirahat kk kkne ekildi. Biz de yveri ile cephe-i
harbde icr edeceimiz kk seyahatin programn ihzra baladk. Program u suretle tanzim etmi idik:
Evvel Miralay Mustafa Kemal Bey'in kumandas altnda Anafartalar
Cephesi'ni ziyaret edecekdik.
imdi o cepheden mtemd top velveleleri ve akr bir kelbin avave-i
hevl-nkine benzeyen mitralyz sads geliyordu. Top muharebesi bir saatden beri devam ediyordu. Kim bilir, belki de imdi ngilizler taarruza gemilerdir!
Liman Paa'nn Yveri von Perike bize malumt- tiyeyi veriyordu:
Birka hafta evvel yani efrenc Austos'un yedinci gn ngilizler karaya be frka asker ihrac etmilerdi. O tarihden beri bu askerle takviye edilen
ktata mtemd taarruzlar etdiriyorlarsa da taarruzt- mezkrenin kffesi
akm kalmakdadr.
ngilizler, Trklerin yed-i igalinde bulunan tepeleri sonbahar yamurundan evvel zabt etmek istiyorlar.
Liman Paa'nn Erkn- Harbiye Heyeti tamamyla Alman zbitnndan
mrekkebdir. Ancak Almanya'da ikml-i tahsil ile Almanca'ya vkf Trk zbitn da heyet-i mezkreye atae sfatyla idhl edilmilerdir. Zbitn- mezkre, Alman mer-y askeriyesiyle Almanca bilmeyen Trk zbitn arasnda vsta-i muhvere oluyorlar.
Hulsa Gelibolu'daki hareket-i askeriyenin nzm Almanlar, yani ksm-
nazaryi Almanlar tertib ediyor, ameliyt ise Trkler f ediyorlar.
Gelibolu'da her hatvede Alman zbiti arayanlar yanlyorlar. Alman
zbitn, tasavvur olunduundan pek azdr.
93

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Karargh- Umum'deki Alman zbitn aa yukar on kiiden ibaretdir. Bundan mad stanbul ve sair mevkide de baz Alman zbitn daha
vardr ki bunlar, ya erkn- harb veya sunf- saire-i askeriye mtehasssnindendir.
Bunlarn bir ksm esasen Trkiye'de muallim sfatyla bulunuyordu.
Liman ve Goltz Paalar gibi... Dier ksm ise gnll olarak Almanya'dan
gelenlerdir ki istedikleri zaman avdet edebilirler.
Trkiye'de hizmet eden Alman zbitnnn rtbeleri terfi edilir ve ayn
zamanda mstemlektda olduu gibi maadan mad ihtisst da alrlar. Burada Erkn- Harbiye Heyeti'nden mad istihkm, topuda da birka Alman
zbiti vardr. Ktat- mezkrede Alman nefert da var. Piyade ktatnda
Alman zbitn ve efrd yok ise de donanma ve tayyrede birinci derecede
Almanlar f-y vazife ediyorlar.
Almanlar hastahnelerde de mevcuddur. Zbitn- mezkre byk rtbeli mer-y askeriyeden olduklar iin dorudan doruya Trk efrdyla
temasda bulunmazlar.
Nakletdiim vech ile faaliyetin ksm- umumsi Trklere mevddur.
Trkler vazifelerini suret-i mkemmelede f ediyorlar. Almanlar gerek Trk
zbitnn, gerek efrdn fakat tahsisen efrd son derece medh sen ediyorlar.
Trk zbitn, Enver Paa'ya hrmet ve peresti eden gen Trklerden
mrekkebdir. Enver Paa onlar iin bir ahsiyet-i fevkaldedir. Alman ve Trk
zbitnnn mnasebt ve revbtna dair vrid olacak suale yle cevab verebilirim:
Zbitn- mezkre beyninde samimi bir rbta cy-grdir. Von Leibsich'in vefat hdisesi etrafnda devern eden yit Trk zbitn nezdinde bd-i
nefret ve teln olmudur.
Almanlk ile Trklk dt ve tabyii beynindeki fark ve tezd nazar-
dikkate alnd takdirde Karargh- Umum'de Almanlar ile Trklerin ayr
94

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

birer ordugh tekil eylemelerinin sebebi pek kolaylkla anlalr. Onlar mteferrik olmakla daha rahat ve daha serbestdirler.
10 Eyll sene 1331 / [23 Eyll 1915]
Wanda Zembrzuska
BOA, HR. MA, 1144/20

15
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 7
Numara: 5254

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
F 8 Eyll sene [1]331'de bir dman tayyresi tarafndan anakkale
Merkez Hastahnesi'ne kable'z-zevl saat dokuza yirmi kala be ve bade'z-zevl saat altda bomba at[l]m ve leh'l-hamd hafif bir yaraldan baka zyit olmam ise de kendi haritalarnda bile hastahne-i asker diye gsterilmesine ve her trl iart ve almtn mevcud olmasna ramen insaniyetle
gayr- kbil-i telf olan u harekt- hukuk-ikennede devam eylemeleri pek
ziyade mcib-i nefret ve istikrh olmakda bulunduundan icab edenler nezdinde teebbstda bulunulmas marz ve msterhamdr. Ol bbda emr u
fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
12 Eyll [1]331 / [25 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili nmna
Mstear
(mza)

**
95

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Taht- Himaye-i Hazret-i Mlkne'de

Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti
Merkez-i Umumsi
Aded: 2354/383

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Sertabbeti'nden mevrd ve
Karargh- Umum Sahr Shhiye Mfetti-i Umumlii'nden muhavvel 8 Eyll [1]331 tarihli iki kta telgrafnmede tarih-i mezkrda kable'z-zevl saat
dokuza yirmi kala bir dman tayyresi kendi haritalarnda da hastahne-i
asker diye gsterilen Kale Merkez Hastahnesi'ne atd be bombadan biri
nizamiye kaps nne ve drd hastahne bahesine dd ve yine yevm-i
mezkrda bade'z-zevl saat altda bir dman tayyresinin hastahne civarna tekrar bomba atd ve leh'l-hamd hasart ehemmiyetsiz olup yalnz
bir neferin hafif suretde mecrh olduu cihetle ahvl-i marza protesto edilmekdedir.
Keyfiyet cemiyetimiz tarafndan Beynelmilel Salb-i Ahmer Komitesi'ne ir edilmi ise de ngiltere Hkmeti bu gibi mesrdtn b-taraf bir sefret vastasyla ve taraf- diplomatikiye ile de izbrn taleb etmekde bulunduundan icabnn icrsna msaade-i smiye-i fahmneleri erzn buyurulmak bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 12 Eyll sene [1]331 / [25 Eyll 1915]
Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti
Reis-i Snsi
Doktor Besim mer
BOA, HR. SYS, 2413/60

16
Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne
Harb Matbt Karargh'ndan neri rica olunur:
96

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

William George Stewart Fawkes

Second Lieutenant

Fifth Battalion Norfolk Regiment

163rd Brigade 54th Divison
Mlzm- Sn William George Stewart Fawkes:
"12 Austos sene [1]915'de Anafartalar'da Karakol Da eteinde, tekmil livmz avcya yaylm olduu hlde, miralaymz gelerek saat tam drtde ilerlememizi emretdi. Fakat nokta-i nazarmzn ne olduunu sylemedi.
Kumandam altnda bulunan takm ile ilerledim. Trk atei o derecede kesf
idi ki maiyetimde bulunanlar kmilen mahv ve ihlk edildiler. avu ile ben
kaldmlerlememizi syledim. Yz yarda kadar daha ilerledik. avu vuruldu ve dd. Ben yine aldrmayarak yalnz bama yrdm. Otuz yarda yrdkden sonra ben de vuruldum. ok kan zyi etdiimden kendimi g hl
ile topladm. Ayakda yrmeye uradm. Bilmem ne kadar bir mesafe yrmm. Dp kaldm. Kendime geldiim zaman semda yldzlar parlyor.
Yine kendimden gemiim. Tekrar kendime geldiim zaman zabt etmeye uradm Trk siperinin iinde ve etrafmda efk ve rahm yzl Trk evldlarn grdm. Bana su ve yiyecek verdiler ve omuzlarnda tayarak mdvt- evveliye mevkiine gtrdler. Bu ulvv-i cenbne muamelenin ve bundan buraya gelinceye kadar grdm muamele-i insniyetkrnenin hakikaten medyn- krnym. Bunu burada sylediim gibi vatanma dnmek
nasib olursa orada da b-muhb syleyeceime namusumla temin ederim".

**
No: 15665 P. T. William Cowhaun

D Company 6th York Regiment

11nd Division 32nd Brigade
Nefer William Cowhaun:
"2 Eyll [1]915'de Tuzla civarnda sol cenh mntehmzda Karakol
Da'na olan hcumda ben de omuzumda erzak tar iken nasl oldu bilmem
97

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

kendimi Trklerin elinde esir grdm. 7 Austos [1]915'de ibh-i cezre zerinde Suvla kurbunda karaya kdk. Benim vazifem lleri gmmekdi. Karaya ayak bastmzdan yarm saat sonra Miralay Chaiman' grdm. ok
zyit verdik ve bu harb bize pek pahalya ml oldu".
F 13 Eyll sene [1]331 / [26 Eyll 1915]
Karargh- Umum
kinci ube Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/55

17
Harbiye Nezreti
Tahrirt Dairesi
Tahrirt Kalemi
839

Marz- ker-i kemneleridir ki

Gelibolu dr'l-harbinde dman istilsna dr olan Conkbayr'n
ibrz- meser-i fevkalde-i beslet-kr eyleyerek istirdda muvaffak olmu
olan Piyade Yirmi Sekizinci Alay'n sancana "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye ve tilf Devletleri arasnda Gelibolu'da vuka gelen muharebede Piyade
Yirmi Sekizinci Alay'nn yz otuz senesi Ramazan- erfi'nin yirmi
yedinci gn dman tarafndan igal edilen iml Grubu'nun sa cenhndaki Conkbayr'na yetiip yn- takdir bir cesaretle taarruz ederek mezkr
mevzii istirdd suretiyle ihrz eyledii muzafferiyetin htrasdr" ibresini
hv bir kurdele talki ve mezkr alay nmna Muharebe Altn ve Gm mtiyaz Madalyalar Nizamnmesi'nin dokuzuncu maddesinin frka-i mzeyyelesi mcebince mezkr madalyalardan birer ktasnn its bi't-tensib irde-i
seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla icabnn icr ve neticesinin
98

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

emir ve inb buyurulmas merhn- irde-i aliyye-i fahmneleridir. Ol bbda

emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 17 Zilkade sene [1]333 ve f 13 Eyll sene [1]331 / [26 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili
ve Harbiye Nzr
Enver

**
Harbiye Nezreti
Tahrirt Dairesi
Tahrirt Kalemi
1272

rde-i Seniyye
Gelibolu dr'l-harbinde dman istilsna dr olan Conkbayr'n ibrz- meser-i fevkalde-i beslet-kr eyleyerek istirdda muvaffak olmu
olan Piyade Yirmi Sekizinci Alay'n sancana "Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye
ve tilf Devletleri arasnda Gelibolu'da vuka gelen muharebede Piyade
Yirmi Sekizinci Alay'n yz otuz senesi Ramazan- erfi'nin yirmi yedinci gn dman tarafndan igal edilen iml Grubu'nun sa cenhndaki
Conkbayr'na yetiip yn- takdir bir cesaretle taarruz ederek mezkr mevzii istirdd suretiyle ihrz eyledii muzafferiyetin hatrasdr" ibresini hv
bir kurdele talkine msaade olunmas ve mezkr alay nmna Altn ve Gm mtiyz Madalyas'ndan birer ktas it klnmdr.
bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
F 29 Zilkade sene [1]333 - F 15 Eyll sene [1]331 / [28 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr

Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Read

Enver
BOA, . TAL, 1333. Za/5

99

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

18
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 7
Numara: 2825

Bahr- Sefd Mevki-i Mstahkem

Sertabbeti'nden mevrd telgrafnme suretidir.
ehr-i hlin on ikinci Pazar gn bade'z-zevl saat alt buukda harbin bidyetinden beri hastahne ittihz olunan ve her iki tarafnda Hill-i Ahmer sanca bulunan Halilpaa iftlii Hastahnesi'ne alt dman tayyresi
gelerek on ikiyi mtecviz bomba atm, karantina ve memurn dairesini tahrib ve hastagndan alt ehid ve on iki mecrh olduu, bir hayvan mrd ve
hark vuka gelerek on iki saat devam etmi ise de eya ve sairece bir ziyanmz olmad, hastagn hemen Bergos'da bulunan ihtiyt hastahnemize
nakletdirildii, dn akam da iki bomba yine hastahne-i mezkr civarna da
atm ise de vukt olmad.
F 14 Temmuz sene [1]331 / [27 Temmuz 1915]

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 7
Numara: 2825/3414

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
Beinci Ordu mntkasnda dman tayyreleri tarafndan her trl iart ve almeti hiz hastahnelere tecvz edildii ve Fransa ve ngiltere hkmetlerinin Amerika Sefreti vastasyla celb ve nazar- dikkatlerine msaade
buyurulmas 6 Temmuz sene [1]331 tarih ve 3135 numaral tezkire-i ciz ile
arz ve ir klnm idi. Ahren daha feci bir hdiseye sebebiyet veren dman
100

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

tecvztn mir telgrafnme sureti rabten takdim klnd. Marzt- sbka vechile sefret-i mrunileyh nezdinde teyid-i keyfiyet buyurulmasna
tekrar msaade-i fahmnelerini istirhm ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 17 Ramazan sene [1]333 ve f 17 Temmuz sene [1]331 / [30 Temmuz 1915]
Bakumandan Vekili
Enver

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 14146/3762

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
ngilizlerin hukuk- beyne'l-milele vuku bulan ti'z-zikr birka tecvzlerini arz ederim:
1- 21 Nisan 1331'de katiyen bir maksad- asker olmad halde vesit-i mdafaadan mahrum Gelibolu Kasabas topa tutularak birok kadn ve
ocuklarn telef olmasna sebebiyet verilmidir.
2- Tayyreler vastasyla Maydos mntkas haricinde bulunan hastahne bombardman neticesinde ate almdr. Hastahnede bulunan on mecrh
yanm ve anakkale sahas dahilinde bulunan dier mevkiinde bylece yaklaca hakknda beynnmeler atlmdr.
3- 29 Nisan'da Bandrma'dan hamle almakda olan esliha ile gayr- mcehhez Osmanl ttihad Vapuru evvelce haber verilmeksizin torpil endhtyla tecvze uramdr. Mermi, hedefe isabet etmeyip rhtm duvarna tesadf
etmidir.
4- Mays['n] beinci gn Bandrma'dan stanbul'a gelmekde olan ve silahla gayr- mcehhez bulunan Doan tccar vapuruna hibir haber verilmek101

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

sizin bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan torpil endhtyla taarruz olunmudur.

Mezkr vapurda ilerinde birok kadn ve ocuk olmak zere 700 yolcu vard, mermi boa gitmidir.
5- 9 Mays'da defn-i emvt iin gnderilen mkleme memurlar esir
edilmidir. On be gn sonra ancak Amerika Sefreti vastasyla icr etdiimiz teebbs neticesinde iade edilmidir.
6- 10 Mays'da silahla mcehhez olmayan stanbul nm Alman vapuru
Boazii'nde bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan evvelce malumt verilmeksizin torpil endhtyla tecvze uram ve isabet vki olmusa da vapur batmamdr. Hasar azdr. Her vapur da Osmanl ordu donanmasyla hibir
mnasebeti hiz deildir.
7- 18 Mays'da, silahla mcehhez olmayan Madelayna Rigmersi nm
vapur, Mudanya'da bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan torpil endhtyla taarruza uram ve isabet vki olmudur. Mezkr vapur stanbul iin emtia yklenmi olup dernunda ne asker ve ne de malzeme-i harbiye yok idi. Vapur
karaya oturmudur.
8- 19 Mays'da, dernunda yzlerce mecrh bulunan ve kendisinin hastahne gemisi olduuna ber-mceb-i talimt iaret olmak zere beyaz zemin
zerinde Salb-i Ahmer iaretini hmil olan Willy Rick Mercy Vapuru silahla gayr- mcehhez olduu hlde Ayastefanos civarnda bir ngiliz tahtelbahiri tarafndan evvelce hi malumt verilmeksizin taarruz edilmidir.
9- 18 Haziran'da Arburnu'nda ufak sefin-i harbiyesi bir hastahne
gemisi arkasnda siper alm ve hasta gemilerinden dahi asker ve malzeme-i
harbiye ihrac etmidir ve 17 Haziran'da Seddlbahir ile Tekke Burnu arasnda Salb-i Ahmer otomobili istikf maksadnda istihdm edilmek suretiyle
suistimal edilmidir.
10- 29 Haziran'da Soandere civarnda kezlik seyyar hastahneler tayyreler vastasyla bombardman edilmi, alt hastann telef olmasna ve drt
hastann da mecrhiyetine sebebiyet vermidir.
11- 3 Temmuz'da Seddlbahir civarnda hastahne gemilerinden asker
ihrac etmidir.
102

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

12- 4 Temmuz'da Arburnu'nun arknda shhiye blnn bulunduu

mahalle tayyrelerle bombardman etmidir.
13- 12 Temmuz'da, Deirmenburnu istihkm arkasna tesadf eden
Aaderesi civarndaki hastahneye mteaddid defalar bomba atmdr. 12
Temmuz Pazar gn bade'z-zevl alt rddelerinde alt dman tayyresi Kale-i Sultaniye'nin iki saat ark- imlsinde zufya tahsis edilmi olan Halilpaa iftlii'ndeki mevcudu iki yz tecvz eden hastahneyi de mteaddid bombalarla bombardman eylemi ve neticede glkle itf edilebilen byk bir yangn ihdsyla bomba infilkndan hastagndan yedi neferin ehadetine ve on iki neferin mecrhiyetine ve haricden o civarda bulunan bir kadnn dahi mecrhiyetine bis olmudur.
14- 13 Temmuz'da Mudanya skelesi'nde Biga ismindeki yolcu sefinesine bil-haber bir tahtelbehir tecvz etmidir. Vapur karaya oturmudur.
15- 13 Temmuz'da bir mavnay ekmekde olan Hali Vapuru'na bir tahtelbahir iindekilerin tahlsine zaman brakmakszn tecvz etmidir. Halbuki gerek bu vapur ve gerekse rmorkr maksd- askeriye iin kullanlmyordu.
16- 18 Temmuz'da Kumkale civarnda Ezine'de bir hastahne tayyre
bombalaryla ksmen tahrib olunmudur.
17- 22 Temmuz'da Aadere civarndaki yukarda bahsolunan yarallar
Merkez Hastahnesi'ne tayyreler vastasyla bombalar atlmdr. Halbuki
mezkr hastahneyi ihta eden tepelerin her tarafnda Hill-i Ahmer flamalar merkz bulunuyordu*. Atlan bombalardan birisinin zarf zerinde: "Bunu
kirli yzlerinizin ve ihtiyat erzknzn zerine atyoruz" ifadesi muharrer bulunuyordu. Bununla beraber o civarlarda katiyen ve ktbeten erzk bulunmuyordu.
18- Marmara havzasnda ahaliye aid olup maietlerini temin iin gelip
giden btn yelkenli merkib-i bahriye kh bombalar ve kh mermiyt ile
gark ve bir takm bre aileleri derin bir sefalete marz brakyorlar.
*

Atlan bombalar drt yaralnn telefini ve on drdnn ar suretde mecrhiyetini mcib olmudur.
103

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

19- Marmara'da ileyen yolcu vapurlar hibir maksad- askerde kullanlmad halde daim suretde taciz ve taarruza dr oldular.
ngiltere Hkmeti hukuk- beyne'l-milele ve merhamet ve efkat ve
insaniyet esastna mugyir olan mteaddid tecvzta kar tarafmzdan
hibir suretle mukabele edilmemidir. Ancak bu tecvztn devam hlinde
mukabele-i bi'l-misl kaidesine tebaiyyet edilecei maalesef zarur olacakdr.
Hkmet-i Osmaniyye Marmara Denizi'nde mecrh nakleden gemilerimiz
dernunda Amerika Salb-i Ahmeri'nden birka zatn bulundurulmasn teklif
ederek hukuk- mevzaya tamamyla riayetkr olduunu fiilen de isbat etmi
oldu. Binenaleyh keyfiyetin gazetelerle ner iln edilmek zere sefrt-
seniyyeye irn istirhm ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'lemrindir.
F 28 Temmuz sene [1]331 / [10 Austos 1915]
Bakumandan Vekili
Enver

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 3826
Hulsa: Galata kyndeki hastahnemize
dmann bomba atdna dair

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
27 Temmuz [1]331 tarih ve 3762 numaral tezkire-i cizye zeyldir:
27 Temmuz [1]331'de bir dman tayyresi Galata kyndeki hastahnemize bomba atd. Bir ehid ve nefer mecrh oldu. Bu hdisenin de
marz- tezkire-i ciznin maddeleri meynna idhalini istirhm eylerim. Ol
bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 31 Temmuz sene [1]331 / [13 Austos 1915]
Bakumandan Vekili

**
104

Enver

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Mhimme Kalemi
Kayd Numaras: 75
Hulsa: anakkale'de ngilizlerle Franszlarn
harekt- tecvzkrnelerinden
dolay protesto

Bakumandanlk Veklet-i Cellesi'ne

20 Austos sene [1]331 tarihli ve 70715/1521 numaral tezkire-i senverye zeyldir:
anakkale'de ngilizlerle Franszlar tarafndan vki olan baz harekt-
tecvzkrneye kar protestoyu hv olarak 11 ve 12 Temmuz sene [1]915
tarihlerinde taraf- llerinden Amerika sefirine gnderilmi olan iki mektubun
muhteviyt ngiltere ve Fransa hkmetlerine tebli olunduu ve mevdd-
mtek-anhnn b-esas olduuna ve mufassal bir raporun irsl olunacana
dair Fransa Hkmeti'nden cevab alnd sefret-i mrunileyhdan b-takrr ir olunmudur, efendim.
19 Eyll sene [1]331 / [2 Ekim 1915]
BOA, HR. SYS, 2099/9

19
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne
Marz- ciznemdir
nc Frka'ya mensub Otuz Birinci Alay'n nc Tabur'un Birinci Bl efrdndan iken geen ehr-i Nisan zarfnda anakkale Muharebesi'nde Fransz eline esir derek el-yevm Limni Adas'nda Mondros karyesinde mukm bulunduunu haber aldm biraderim Geyveli smail olu Sleyman'n ihtiyacnn tehvni zmnnda tedrik eylediim bir aded lira-y Osma105

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

n ile bir kta mektubun merkma irsl ve sli esbbnn istikmli hususuna
msaade-i aliyye-i nezret-penhleri yn buyurulmak bbnda emr u irde
efendim hazretlerinindir.
F 21 Eyll sene [1]331 / [4 Ekim 1915]
Vezneciler'de
Kuyucu Murad Paa Medresesi'nde
Geyveli
shak Necati
BOA, HR. SYS, 2194/50

20
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1530

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilip Takla Hastahnesi'nde taht- tedavide bulundurulan ngiliz sersndan 3164 numaraya mukayyed
Hellig Hodar'in iki gz ryetden mahrum bulunmasna binen Amerika Sefreti'nin iltims zerine merkmun memleketine iadesi tasvb edilerek sefret-i mezkreden izm edilecek memura teslim edilmesi zmnnda Merkez
Kumandanl'na tebligt icr edilmi olduundan muktezs f edilmek zere Amerika Sefreti'ne tefhm-i keyfiyet buyurulmas merhn- rey-i sm-i
dver-i azamleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 25 Zilkade sene [1]333 ve f 21 Eyll sene [1]331 / [4 Ekim 1915]
Harbiye Nzr nmna
(mza)
BOA, HR. SYS, 2218/35

106

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

21
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 17253

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Harb Matbt Karargh lisanndan gazetelerle neretdirilmesini rica
ederim:
Franszlarn Trk Ordusu hakkndaki takdirt:
stanbul'dan firar eden Emile Galli isminde bir muharrir Goulois gazetesinde anakkale mdafaas hakknda bir silsile-i makalt nerediyor. Mmileyh, Trk tekilt- askeriyesinden, Mttefikne kar gsterilen sebat ve
mukavemetden bahsederek bu sebat ve mukavemetdeki esrr Franszlara bildirmek istiyor. Mezkr makaltn en mhim ve nazar- dikkati clib aksm,
levzm ve ieden bhis olanlardr.
Muharrir diyor ki:
"Trkiye'de vaktiyle deta mehul olan Levzmt- Umumiye Tekilt
o kadar mazhar- tekml olmudur ki bugn model ittihzna sezdr. Balkan
Muharebesi esnsnda Trklerin fi'l-hakika askerleri yok deildi. Fakat askere ekmek verilmiyor ve cephaneleri noksan kalyor idi. Bugn ise anakkale'deki askerin hibir eksii yokdur. Ekmek askerin bulunduu mahalde tabh
ediliyor. Un pek ziyade mebzldr. ibh-i cezrenin pek ok nuktnda matbahlar tesis ve bu suretle askere muntazaman scak yemek verilmesi temin
edilmidir. Birinci hat siperlerinde bulunan efrda kahve bile veriliyor.
stanbul'a gelen bi'l-cmle mecrhn be bir ehre arz ediyorlar. Bunlarn shh ve mkemmel bir suretde ie ve tedavi edildikleri yek nazarda
anlalyor. te Trklerin anakkale'de etin ve l-yetezelzel mukavemeti
esbbndan birisi ie hidemtnn fevkalde intizam ve mkemmeliyetidir".
F 25 Zilkade sene [1]333 - F 22 Eyll sene [1]331 / [5 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/67

107

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-1
ube: 2
5161

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da ve Arburnu'nda 30-31 Austos gecesi keif kollarmz
muhtelif mahallerde dman siperlerine muvaffakyetli basknlar yapmlardr.
31 Austos'da toplu hedef gsteren dman ktat ile araba ve mekkr kollar topularmzn messir ateleriyle teleft verdirilerek datlmdr.
Arburnu'nda Ykseksrt'da dmann bir top mevziiyle muhkem yaplm
iki tarassud mahalli tahrib edilmidir.
Seddlbahir'de leden evvel merkezdeki mevzilerimizden bir ksmna
kar dman topular yarm saat kadar tesirsiz ate amdr.
1 Eyll [1]331 / [14 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/12

22-2
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 307

anakkale:
Anafartalar Grubu Cephesi'nde 1/7'de Kemikli iml-i arksinde ve
Laletepe garbnda dmann bir iskele yapmakda olduu grld.
iml Grubu Cephesi'nde mhim bir vaka olmad.
108

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Cenb Grubu Cephesi'nde 31/6 gn Seddlbahir'e drd kk olmak

zere dolu on alt nakliye gemisi geldi. Bu gelen ktatla cephe ktat takviye mi yoksa tebdl mi ediliyor? Netice anlalamad. 1/7'de dman bu cepheye kar topu ateine devam etdi. Hasart pek czdir. Dmann 31/6'da
denize atd 3 sra f drt sra oldu. 1/7'de dman birka amandra daha
atd ve bir istimbot bu sralar muayene etdi. 1/7'de bir dman tahtelbahiri
Burgas skelesi'ne bir torpil atd. Torpil patlamad. Sahile kd. Boazlar Kumandanl 31/6'da Seddlbahir'le Yeniehir Burnu arasnda dman tarafndan tesis olunan sralarn bir torpil hatt olduunu bildiriyor. torpil gemisi
bu hatt tesis etmidir. Bu hattn geilecek mahalli grne nazaran
Seddlbahir civarnda imi.
2 Eyll [1]331 / [15 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1139/30

22-3
ube: 2
4810

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Vaziyetde tebeddl yokdur. Anafartalar'da 1 Eyll gecesi keif kollarmz cretli basknlaryla perakende dman kuvvetlerini taciz ve firara mecbur eylemilerdir.
Seddlbahir'de sa cenhda dman lamna kar tarafmzdan kazlan lam patlatlarak dman lam tahrib edilmidir ve dman lamclar
itlf edilmidir. Sol cenhda zikzak siperler ina etmekde olan dman efrd
tarafmzdan atlan bombalarn tesiriyle telefta uratlarak siper inas men
edilmidir. Bu cenhda iki dman bataryas topu atelerimizle iskt olundu.
109

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

31 Austos'da Boaz sahil bataryalarmz lyas Burnu civarndaki dman ktatn, Tekke Burnu'ndaki iskeleyi, Seddlbahir'i ve bundan baka
piyadelerimize ate aan Hisarlk'daki dman bataryalarn messir bir suretde ate altna almdr. Bu atelerin dman ktalar zerine iyi tesir yapd tarassud edildi. Hisarlk'daki dman bataryas atei kesdi. 1 Eyll['de] bu
bataryalarmz, Seddlbahir skelesi civarndaki mctemi dman topularn ateleriyle datmdr.
2 Eyll [1]331 / [15 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/26

22-4
ube: 2
4848

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Vaziyetde tebeddl olmad.
Anafartalar'da sa cenhmz karsnda dmann yapmakda olduu
tahkimt atelerimizle men edildi. Hisarlk Burnu'na yaklamak isteyen dman torpidosu topu atelerimizle karld. Sahil bataryalarmz dmann
torpil gemileriyle Seddlbahir mntkasnda mhim grnen dman hedeflerini muvaffakyetle topa tutmudur.
3 Eyll [13]31 / [16 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/35

110

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-5
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 309

Marmara Denizi:
3/7'de dman tahtelbahirlerinden birisi Marmara Denizi arknda dieri garbnda grld.
anakkale:
Anafartalar Grubu Cephesi'nde, 2-3[/7] gecesi keif kollarmz dmandan seksen kum torbas, be tfek, bir kangal tel, drt krek, drt kazma, ii
dolu bir cephane ve bir bomba sand itinm etdiler. iml Grubu Cephesi'nde 2/7'de Arburnu'na yanaan bir hastahne gemisinden mavna ile arabalar karld.
Cenb Grubu Cephesi'nde, 3/7'de sol cenh karsndaki bir dman
bomba mahallini topu ateiyle tahrib etdik. 2/7'de imlden gelen asker dolu iki nakliye sefinesi Seddlbahir'e asker ihrac etdi. 3/7'de bir torpil taharr
gemisi evvelce denize atlan amandralar arasna a gerdi. 3/7'de dmann
kbil-i sevki balonu mroz zerinde bir saat kadar tayern etdi.
4 Eyll [1]331 / [17 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/5

22-6
ube: 2
4877

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Vaziyet tebeddl etmemidir.
Muhtelif istikametlerde karlan keif kollarmz dman frsat bulduka taciz ederek her basknda ganim ile avdet ediyorlar.
111

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Siper yapmaya alan ve ara sra toplu hedef gsteren dman ktat
messir topu atelerimizle teleft vererek datlmakdadr.
Seddlbahir'de sol cenhda 3 Eyll leden evvel topularmz dmann bir bomba mevziinde byk bir itil vuka getirdiler. Dman bu itilden sonra bu mevziden bomba endhtna devam edememidir.
4 Eyll [13]31 / [17 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/45

22-7
ube: 2
4971

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
Deniz tayyrelerimiz mroz Adas'nda Kefalos Liman'na taarruz etdiler. Byk bir dman vapuruna tam bir isabet vki olmu ve akabinde gemide bir alev zuhuruyla beraber su stnunun ykseldii grlmdr.
Anafartalar'da 5 Eyll gecesi keif kollarmz dman keif kollarn
tard ederek dman siperlerine muvaffakyetle bomba atmlar ve bir mikdar
tfek ve edevt- harbiye itinm eylemilerdir.
5 Eyll['de] Kemikli Liman civarndaki dman ordughlarna topularmz tarafndan icr edilen ate pek ziyade messir olmudur.
Arburnu'nda bir vaka olmad.
Seddlbahir'de merkez mevzilerimize ate aan dman topusu mukabil kesf topu atelerimizle iskt edilmidir. Bu mntkada dahi keif kollarmz Kerevizdere civarndaki dman siperlerine takarrble tesirli bombalar
atdlar.
112

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Sahil bataryalarmz 5 Eyll leden evvel Seddlbahir'de dman ordughyla piyade ve topu mevzilerine ate adlar. Byk apl bir dman
bataryasnn hemen yaknnda iddetli bir infilk mtekib hastahne arabalarnn ale'l-acele batarya civarna yldklar grlmdr.
leden sonra Patri sisteminde bir Fransz sefine-i harbiyesiyle Seddlbahir'de dman kara bataryas, sahil bataryalarmza bir saate yakn ate etmiler ve neticede hibir zarar yapamamlardr.
6 Eyll [1]331 / [19 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/70

22-8
ube: 2
5017

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da 6 Eyll['de] sa cenhmz karsnda tahkimtla megul
dman ktat topu atelerimizle datlmdr.
Arburnu'nda sol cenhdan icr edilen topu atelerimizle dmann
bomba mevzileri ve piyade siperlerinin birok aksm tahrib edilmi ve bu
sra siperlerini terk ile firar eden dman efrd piyade atelerimizle telefta
dr edilmidir.
Seddlbahir'de sa ve sol cenhda tahkimtla uraan dman efrd
topu atelerimiz altnda ameliyt tatile mecbur edilmidir. Dman topularnn sol cenhmz binlerce mermi sarfyla yapd ate basknlarndan hemen hibir zyit olmamdr.
113

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

6 Eyll['de] Kerevizdere munsabb yaknna yaklaarak mevzilerimize

ate aan iki dman torpidosu atelerimizle karlmdr. Dman Seddlbahir'den ve Mavroya Adalar'ndan atele mukabele etmise de bir ey yapamamdr.
Bir dman tayyresi Deirmenburnu nndeki hastahne gemimize
4 aded bomba atmdr.
Dman hastahne gemilerini asker sevki ve direklerinde rsd bulundurmak suretiyle suistimal etmekdedir.
7 Eyll [1]331 / [20 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/86

22-9
5806

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar mntkasnda bir hdise olmamdr.
Arburnu'nda: Arburnu arkndaki iki dman topuna 6 Eyll'de icr
edilen endhtda her iki topa da birer tam isabet vki olmu ve kaan dman efrd messir topu ateiyle telefta dr edilmidir. Ayn gnde Arburnu civarnda duran gemiye bir mermi isabet etdirilerek gemide yangn zuhur etmi ve Kabatepe aklarnda mavnalarla hamle ihrac eden bir rmorkre bir isabet vki olmasyla her ikisi mroz Adas'na ekilmidir.
Seddlbahir mntkasnda dahi tebeddl olmamdr.
17 Eyll['de] Anadolu bataryalarmz, Morto Liman'yla Seddlbahir'deki dman ktatn, Hisarlk'daki dman topusunu messir suretde topa
tutmudur.
114

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Dman byk apl toplaryla da muhnik gaz nereden dneler istiml

etmekdedir.
8 Eyll [1]331/ [21 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/102

22-10
ube: 2
5118

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
8 Eyll'de Anafartalar'da topu atelerimizin tesiriyle sol cenhmz
karsndaki dman siperlerinde ve ordughlarnda zuhur eden yangn iki saat devam etmidir.
Arburnu'nda 7-8 gecesi sol cenhmzda dman tarafndan atlan lam pek cz bir hasar yapm ve derhal tamir edilmidir.
Seddlbahir'de 8 Eyll leden evvel dman topular sol cenhmza
kar bir mddet iddetli ate am ve bu sra bomba endht icr eylemi ise
de topularmzn mukabeleleriyle dman topusu iskt edilmidir.
9 Eyll [1]331 / [22 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/6

115

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-11
5171
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da keif kollarmz dman siperlerine bombalaryla taarruz
ederek dmana teleft verdirmiler ve bir mikdar tfek cephane itinm etmilerdir.
19 Eyll'de Byk Kemikli civarndaki dman ordughna icr edilen
topu atelerimizin ordughda epey zyit mcib olduu tarassud edilmidir.
Arburnu'nda sa cenh topularmz dmann siperleriyle zemnliklerinden bir ksmn ve iki tarassud mahallini tahrib etdiler ve kereste ykl byk bir yelken gemisini batrdlar. 8-9 Eyll gecesi bu cenhda tarafmzdan
patlatlan bir lam dmann mukabil bir lam[n] keltmidir.
Seddlbahir'de 8 Eyll'de sol cenhda Kerevizdere civarnda bir zbit
ile dokuz neferden mrekkeb bir dman keif kolunun kffesi itlf edilmidir.
Topularmz bu cenh karsnda bir dman bataryasn ateleriyle
iskt etdiler. Hisarlk Burnu'na yaklaan bir torpidosunu kardlar.
Sahil bataryalarmz Boaz'a takarrb eden bir Fransz torpidosunu
ate altnda tard etdiler ve Seddlbahir'de Morto Krfezi'ndeki dman ktatn ve Hisarlk'daki dman topusunu messir bir suretde bombardman
etdiler.
Bir dman tayyresi 8 Eyll'de anakkale'de teden beri mevkii ve
iaretleriyle hastahne olduu malum olan Asker Merkez Hastahnesi'ne
bomba atmsa da bir hasar yapamamdr.
10 Eyll sene [1]331 / [23 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/22

116

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-12
5222
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da topularmzn messir ateleriyle dman siperlerinden
bir ksm yeniden tahrib edildi.
Arburnu'nda Ykseksrt'da bulunan bir dman topu atelerimizle sakatland.
Seddlbahir'de sa cenhmz ilerisinde tarafmzdan patlatlan bir lamn tesiriyle dmann bir ksm siperi ve bombalara kar gerilen tel kafesleri tahrib olundu. Ayrca bize kar dmann kazmakda olduu bir lam da
bu srada tahrib olunmu ve dman lamclar kmilen itlf edilmidir.
11 Eyll sene [1]331 / [24 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/31

22-13
5460
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Vaziyet gayr- mtebeddildir.
Keif kollarmz mtearrzne hareketleriyle dmandan silah ve techzt- harbiye itinmnda devam ediyorlar. Bir dman kruvazr Arburnu mntkasnda Conkbayr'ndaki mevzilerimize tesirsiz ate eder iken topularmzn mukabelesiyle bir mermi tam bordasna isabet etmi ve kruvazr
uzaklamdr. Seddlbahir'de bir mddet top dellosu devam etmi, dman
117

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

bataryalarndan birka iskt edilmi ve sol cenhda dman siperlerinden

bir ksm tahrib edilmidir. Sa cenhda karlkl lam msdemesinde dman lam ibtal edilerek lamclar telef edilmidir.
11 Eyll [1331] / [24 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/15

22-14
5806
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da sa cenhdan karlan keif kollarmz dmandan krk
tfek ve bir mikdar cephane itinm etdiler.
12 Eyll'de topularmz Mestantepe gerisinde dman ordughlarn
ate altna alm ve pek ok zyit verdirmidir.
Arburnu'nda sa cenh ilerimizde patlatdmz bir lamla dmann
yapd lam tahrib edilmidir. Topularmz sol cenhda dmann bomba
mevzilerini ate altna alm ve bu esnada mukabele eden dman topular
iskt edilmidir. Arburnu aklarnda yk karan nakliye gemisi topu
atelerimizle karlmdr.
Seddlbahir'de 11 [Eyll] akam dmann sol cenhda atd birok
bombalardan hibiri siperlerimize dmemi ve bilakis bir ksmnn kendi siperlerinde patlad grlmdr.
13 Eyll [1331] / [26 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/49

118

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-15
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 318

Beinci Ordu, Ordu Kumandanl, 12/7/[13]31: Anafartalar Cephesi'nde mhim bir vaka olmad.
iml Grubu Cephesi'nde 11-12/7'de sa cenhmz ilerisinde patlatdmz bir lamla dmann yapd bir lam tahrib etdik. Arburnu aklarnda mavnalarla hamle ihrac eden nakliye gemisini topu ateimizle kardk.
Cenb Grubu Cephesi'nde 12/7'de sa cenhda Sndere cenbunda
dmann icr eyledii hafriytdan siperlerini ilerletmek istedii anlald. Sndere'de ilk defa olarak, nakliyt icr eden 7 kadar devesi grld.
13 Eyll [1]331 / [26 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1140/78

22-16
5370
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Vaziyetde bir tebeddl olmamdr.
Muhtelif istikametlerde karlan keif kollarmz biri Anafartalar'da dieri Kerevizdere civarnda dolaan iki dman keif kolunu pusuya drerek
119

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

esir etmiler ve ayrca dman siperlerine icr eyledikleri basknlar neticesinde bir hayli tfek, cephane, telefon ve istihkm lt itinm eylemilerdir.
14 Eyll [1331] / [27 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/69

22-17
5417
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
13-14 Eyll gecesi keif kollarmz Anafartalar mntkasnda dman
siperlerine bombalaryla baskn yapp elliden fazla tfek, kasatura ve drbn
itinm etmilerdir. Arburnu'nda sa cenh bataryalarmz dmann bataryasn ateleriyle iskt ve bunlardan bir topu tahrib etmilerdir.
Seddlbahir'de 14 Eyll leden sonra btn cephede piyade atei ve
sol cenhda top ve bomba endht tet edilmidir. Merkezde krk-elli neferlik dman kuvveti hcuma yeltenmilerse de siperlerinden on adm ayrlr
ayrlmaz atelerimizin altnda ksm- azam telef ve mtebksi yine siperlerine firar etmidir.
Bir tayyremiz 14 Eyll sabah mroz Adas'nda dmann tayyre hangarna bir bomba isabet etdirmidir.
15 Eyll [1331] / [28 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/74

120

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-18
5452
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
yn- kayd bir tebeddl olmamdr.
14 Eyll akam Kerevizdere hizlarnda grnen bir dman torpidosu sahil bataryalarmzn ateleriyle batrlm ve Seddlbahir civarndaki dman mevzileri bu bataryalarmzn messir ateleriyle bombardman edilmidir.
14-15 Eyll gecesi muhtelif istikametlere karlan keif kollarmz bir
dman keif kolunu pusuda bastrarak bir ksmn telef ve esir etmi ve dier
tesadf etdikleri dman keif kollarn da firara mecbur ederek bir hayli silah
ve techzt itinm etmilerdir.
Seddlbahir'de 15 Eyll'de dmann muhtelif tayyreleri mevzilerimize bir mddet ate am ise de topularmzn edd mukabelesi neticesinde
skta mecbur edilmidir.
16 Eyll [1331] / [29 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/83

22-19
5500
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
16 Eyll leden evvel Anafartalar'da dman kara ve gemi toplaryla
mevzilerimize neticesiz bir ate am ise de topularmz mukabele ve dmann obs toplarn ate altna alarak bunlar iskt ve bir makineli tfek mev121

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ziini tahrib etmidir. Arburnu'nda fslal top atei tet edilmidir. Seddlbahir'de sa cenhda dman tarafndan patlatlan bir lam hibir hasar yapmamdr.
17 Eyll [1331] / [30 Eyll 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1144/92

22-20
5530
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
16-17 Eyll gecesi keif kollarmz Anafartalar'da dman keif kollarn siperlerine kadar tard ve takib ederek yirmi tfek, kasatura ve sair techzt- harbiye itinm etmilerdir.
Arburnu'nda sol cenh topularmz Kanlsrt civarndaki dman siperlerini ve mahll-i mahfzalarn tahrib etmidir.
Seddlbahir'de 16 Eyll akam sa cenhdan patlatdmz bir lam
tesiriyle dman siperlerinin bir ksm yklmdr. 16-17 gecesi sol cenhdan
karlan bir keif kolumuz dman siperleri nndeki kum torbalarn tahrib
ve tel rglerini skp getirmilerdir.
18 Eyll [1331] / [1 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/2

122

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-21
5605
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Keif kollar msdemesiyle mutd olan piyade ve topu ateinden
baka bir hdise olmamdr.
11 Eyll'de Seddlbahir'de sa cenhmz ilerisinde tarafmzdan patlatlan bir lam[la] dmann mukabil lam tahrib olunarak iindekiler itlf
edilmidir.
20 Eyll [1331] / [3 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/26

22-22
5633
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da ve Arburnu'nda mhim bir hdise olmamdr.
20 Eyll'de Seddlbahir'de sol cenhmza kar dman topular bine
yakn mermi sarf etmelerine mukabil bir ey kazanamamlardr. Topularmzn iddetli mukabeleleri neticesinde dman bataryalar ate kesmilerdir.
Bu cenhda tarafmzdan patlatlan bir lam dmana hayli teleft verdirmidir.
123

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

leden sonra anakkale istikametine ate aan bir kruvazre topularmz iki mermi isabet etdirerek kruvazrn arkasn ykmlardr.
20 Eyll'de Anadolu sahil bataryalarmz Seddlbahir skelesi'nde dmann ilep ve dubalarna ate aarak byk zyit verdirmidir. Dman bu
atelerimize neticesiz mukabele etmidir.
21 Eyll [1331] / [4 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/37

22-23
5678
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Mevzi ate muharebesinden baka yn- kayd tebeddl olmamdr.
torpido Kerevizdere munsabb civarna yaklap sol cenhmza ate
etmilerse de Anadolu bataryalarmzn mukabelesi neticesinde bir torpidoda
itil husle gelmi ve yanarak dier torpidolarla beraber Boaz haricine ekilmidir.
22 Eyll [1331] / [5 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1145/50

124

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-24
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
Numara: 328

anakkale, Beinci Ordu:

23/7/[1]331: Cephelerin vaziyetinde bir tebeddl olmad. 23/7 saat 4
leden sonra dman deniz ve kara toplaryla Kiretepe'yi yirmi be dakika
kadar bombardman etdi. Bir dman torpidosuna bir mermimiz isabet etdi.
23/7 akam mroz Liman'nda bulunan on nakliye gemisinden bir ksmnn fayrap [fire up] etdii grld.
24 Eyll [1]331 / [7 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binbas
Seyfi
BOA, HR. MA, 1142/31

22-25
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
Numara: 329

Marmara Denizi:
23/7'de bir dman tahtelbahiri Mudanya skelesi'nde bulunan Edremid
Vapuru'yla irketin 40 numaral vapuruna bir torpil atd. Torpil iskeleye arpd. skele cz hasarzede oldu. 22/7'de bir dman tahtelbahiri Karacabey'in
Yeniky skelesi'ne ve o civardaki bir kaya on yedi mermi atd.
anakkale, Beinci Ordu:
24/7/[13]31 Anafartalar Cephesi'nde: 23-24/7'de dmann tahkimtla
megul olduu grld. 24/7'de Suvla Liman'ndaki bir kruvazre bir top mermimiz isabet etdi.
iml Grubu Cephesi'nde: 24/7'de dman Arburnu'na bir mavna asker kard.
125

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Cenb Grubu Cephesi'nde ber-mutd topu dellosu oldu.

24/7 saat 3 sonrada mroz'da iki yangn zuhur ve akama kadar devam
etdi. 23/7'de iki nakliye gemisi Merkeb Adalar arasndan ve bir byk nakliye gemisi mroz civarndan Seddlbahir'e geldi. 24/7'de dman Kemikli ve
Arburnu'na birok mikdarda cephane sandklar kard.
On Yedinci Kolordu, 24/7/[13]31: 24/7'de bir dman tayyresi Kean
civarndaki hastahne yaknnda bulunan cephane sandklar zerine iki bomba
atd. Bir hasar olmad.
Liman Paa, 5/10/[19]15: Tayyrelerimiz nz civarnda dumanlar kan iki sefine grdler. Mo[n]dros Krfezi'nde 81 nakliye vapuru ve drt harb
sefinesi vardr. Adadaki adrl ordugh eskisi gibi.
Boazlar Umum Kumandanl, 5/10/[19]15: Anadolu bataryalar Kerevizdere ve Hisarlk', Seddlbahir'den Morto Krfezi'ne ilerleyen bir piyade
kuvvetini, Seddlbahir'deki ihrac iskelesini, Kerevizdere'deki mevzilerimize
ate etmek isteyen bir torpidoyu ate altna ald. Dman mukabele etdi. Bir
dman tayyresi Maydos civarna 3 bomba atd. Btn gn dmann arabalar, toplar, brgrleri, askerleri Seddlbahir caddesi zerinden rhtm vapuruna doru gidip geliyor. 22/7'de Helles Burnu'ndan 3 duba, Tekke Burnu'ndan 3 vapur cenba doru gitdi. Grne nazaran toplar, arabalar, brgrler
vard.
25 Eyll [1]331 / [8 Ekim 1915]
BOA, HR. MA, 1142/45

22-26
5794
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da keif kollarmz tahkimtla megul dman efrdna
bombalaryla taarruz ederek tahkimta mni olmulardr.
126

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

24 Eyll'de topularmzn endht etdii mermilerden birisinin Kemikli Liman'nda bir kruvazre isabet etmesiyle kruvazr limandan firar etmidir.
24 [Eyll] leden sonra: mroz Adas'nda zuhur eden yangn akama
kadar devam etmidir. Arburnu'nda ehemmiyetsiz piyade atei ve bomba endht tet edilmidir.
Seddlbahir'de: Sol cenh topularmz dmann bomba mahallini messir ateleriyle tahrib etmilerdir.
25 Eyll [1331] / [8 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/9

22-27
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
Numara: 330

anakkale, Beinci Ordu:

26/7[13]31 Cenb Grubu Cephesi'nde: 24-25/7'de dman tahkimtla
megul oluyordu. Atele taciz etdik.
25/7'de dolu bir hastahne gemisi Suvla'dan mroz'a hareket etdi. Byk
Kemikli'ye yanamak isteyen byk bir vapuru topu ateiyle uzakladrdk.
iml Grubu Cephesi'nde mhim bir vaka olmad.
Cenb Grubu Cephesi'nde: Dmann Tekke Burnu'na kurduu Salb-i
Ahmer adrlarnn adedi elliye bli oldu. 25/7 akam ykl bir nakliye gemisi Merkeb Adas'ndan, ykl dier bir byk nakliye gemisi de Limni'den
Tekke Burnu'na geldi. Hamlesi arabadan ibret olan bir nakliye gemisi arkasnda bir duba olduu halde Seddlbahir'den Bozcaada'ya gitdi.
127

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

24-25 gecesi dmann patlatd lamlardan hsl olan ukurlar igal

ve tahkim etdik. leden evvel bir nakliye gemisi arkasnda byk bir yelken
gemisi olduu halde Tekke Koyu'ndan Adalar Denizi'ne gitdi. leden sonra
bir nakliye gemisi Adalar Denizi'nden Tekke Burnu'na geldi.
26 Eyll [1]331 / [9 Ekim 1915]
BOA, HR. MA, 1142/57

22-28
5826
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da 25 Eyll'de Byk Kemikli'ye yanamak isteyen byk
bir dman vapurunu topu ateimizle uzaklamaya mecbur etdik.
Arburnu'nda 25 Eyll'de hafif piyade ve topu ateiyle bomba endht
tet edildi.
Seddlbahir'de 24/25 gecesi bataryalarmz dmann projektrlerini
ate altna alarak sndrdler. Sa cenhmz ilerisinde dmann patlatd
lamlardan hsl olan ukurlar igal ve dman aleyhine tahkim etdik.
25 Eyll'de Seddlbahir civarnda grlen dman ktatn topu ateimizle zyit- klliyeye dr etdik.
26 Eyll [1331] / [9 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/15

128

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-29
5864
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da 26 Eyll'de sol cenhmza ate aan dman bataryalar mukabil topu atelerimizle iskt edilmidir.
Arburnu'nda dmann kazmakta olduu bir lam tarafmzdan muvaffakyetle patlatlan lamn tesiriyle ibtal edilmidir. Dmann Korkudere civarndaki topu mevzii messir topu atelerimizle tahrib edilmi ve bu
mevzii dman tahliyeye mecbur edilmidir.
Seddlbahir'de 25/26 Eyll gecesi sol cenhdan karlan keif kollarmz dman siperlerine bomba taarruzu icr etmiler ve bir mikdar ganim
ile avdet etmilerdir.
27 Eyll [1331] / [10 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/36

22-30
6354
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da 27 Eyll'de topularmz Kiretepe iml ksmnda grlen dman torpidosuna bir mermi isabet etdirmeleriyle bir zrhl ve ayrca
bir torpido on dakika kadar bil-tesir bataryalarmza ate amlardr.
129

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

leden sonra dman siperi altnda tarafmzdan patlatlan lamn

tesiriyle siperdeki dman efrdnn birou telef ve mtebksi siperden firar etmidir.
Arburnu'nda bir dman torpidosu sa cenhmza ve bir kruvazr ile
bir monitor Maydos istikmetine bir mddet neticesiz ate am ve badeh
ekilmilerdir.
Seddlbahir'de: Mevzilerimize kar dman ber-mutd binden fazla
mermi sarf etmi ise de hibir zarar yapamam ve topularmzn mukabelesiyle dman bataryalar ve bomba mahalleri ate altna alnarak dman atei iskt edilmidir.
27 Eyll [1331] / [10 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/37

22-31
5932
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Byk Kemikli civarnda dman ordugh topularmz tarafndan
ate altna alnarak hayli teleft verdirilmidir.
Arburnu'nda ve Seddlbahir'de hafif piyade ve topu ateleri ile bomba
endht tet edilmidir.
29 Eyll [1331] / [12 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/61

130

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-32
5976
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da tarafmzdan endht edilen top bombalar dmana mhim zyit verdirmidir.
Arburnu'nda dmann bir mitralyz mevzii topu atelerimizle tahrib
edilmidir. Dmann bir torpidosu ile bir ksm bataryalar tarafndan topularmza kar adklar ate tesirsiz kalmdr.
Seddlbahir'de sa cenhda 28/29 Eyll gecesi keif kollarmz dman
siperlerine bomba baskn yaparak ziyade zyit husle getirmilerdir. 29 Eyll'de sol cenh ilerisinde tarafmzdan patlatlan lam dman siperinden
byk bir ksmn tahrib etmidir. Epey mddetdir mhim bir muharebe olmad halde bugnlerde dman hastahne gemilerinde grnen faaliyet dmann teden beri bu gemileri asker, cephane naklinde suistiml etmekde olduunu vzhan isbat etmidir.
30 Eyll [1331] / [13 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/77

23
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 1678

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Zrdeki havdisin gazeteler ile neri mercdur:
ngiliz Bahr- Sefd Kuvve-i Seferiyesi'nin anakkale dr'l-harektnn balad tarihden f 21 Austos sene [1]915 tarihine kadar olan zyit
Harbiye Nezreti msternn parlamentodaki beyntna nazaran:
131

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Zbitn

Efrd

Maktl

1.130

16.478

Mecrh

2.371

59.257

Kayp

373

8.021

Yekn

3.874

83.756

Yekn- umum 87.630'dan ibret bulunduu f 17 Eyll sene [1]331

tarihli Times gazetesinde gsterilmidir.
F 4 Zilhicce sene [1]333 / F 30 Eyll sene [1]331 / [13 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1146/82

24
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16188

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

22 Eyll sene [1]915 tarihli Times gazetesinden:
Bir Doktorun Rznmesi
Anzak'da Muharebe - Bir Hastahne Gemisinin Yapd
8-10 Austos sene [1]915 muharebesinde sahilden bir buuk mil akda
demirli bulunan Devenha ismindeki hastahne gemisinde bulunan bir doktor
tarafndan tdeki notlar yazlmdr:
8 Austos, saat 3.30 (b. z.): Mdhi bir muharebe devam etmekde. Altepe'nin sana bomba ve mermi yamuru yamakda. Ar sahr toplar ile
hcum edilmekdedir.
132

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Saat 9.05 (b. z.): Monitorlardan ve sefin-i harbiyeden atlan on iki pusluk mermiler, yedi-sekiz mil uzakda duran gemileri sarsmakda. Mehtabsz,
lkin yldzl bir gece var.
Saat 9.20 (b. z.): Bir rmorkr, yedeinde iki sandal mecrhla dolu olduu halde geldi. Bu akam yedide olan muharebede, kolundan vurulmu olan
bir zbitle grdm. 301 rakml tepenin bugn bizim asker tarafndan zabtedildiini fakat Trklerin mukabil taarruzlarna dayanlmayacan syledi.
Bu gece, Avustralyallar tarafndan yeni toplar himayesinde byk ve dehetli hcum yaplacakdr.
Saat 10.30 (b. z.): Tekmil ahvl pek mahf. Tepenin etrafna devaml
tfek ve saylmaz top ve bombalar mdhi suretde lm samakda. Byk
bombalar ac tarrkalar ile infilk etmekde ve neretdikleri ziylar etraf tenvr etmekde. Bu ziylar arasnda bir torpidonun veya bir torpil taharr gemisinin ekl-i siyahsi grnmekde. En byk meakkat, yarallara bakmakda.
Saat 1 (k. z.): Pek byk arapneller sol tarafda ayn mevki zerinde
patlamakda. Sanki semada byk bir ta eklinde mdhi bir kitle-i ziy etrafa kvlcmlar samakda. Her mermi infilkyla birok dumanlar, talar, ziylar saarak hedefini bulmakdadr. Bu byk mermilerden 1.5 dakika fsla ile
yirmi kadar atld. Btn gece tfek ve top endht devam etmekde. Biz vazifemizi kable'z-zevl buukda bitirdik ve istirahat iin kamaramza ekildik.
9 Austos, saat 7.45 (k. z.): Torpil taharr gemileri, arasnda Hindliler
de bulunan birok mecrhlarla dolu olduu halde geldi. Gemiye aborda olarak, mecrhlar vapura alnmakda.
Saat 8.30 (k. z.): Yryen ve yaras hafif olanlar, mroz'da Salib-i Ahmer almet-i frikas olmadndan dolay sahne-i harbe sokulamayan dier
gemilerde tedavi edilmek zere torpil taharr gemileriyle sevk edilmekde.
Saat 11 (k. z.): ki byk monitor ve bir zrhl sahilden hemen 10-12
mil akda mroz hizalarnda durup arma endht yapmakdadrlar. Dierleri Helles Burnu hizalarnda ve olduka uzakda.
133

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Ara sra Trk mermileri bizim gerimize dyor. Fakat ekseriyetle ilerlemekde olan efrdmzn zerlerinde patlyor.
Takib-i Hava
Anzak'n biraz anda duran bir gemide, dman tayyresinin geldiine almet olan bir flamay, ayn zamanda iki tayyrenin zerimizden pek
yksek olarak gediini grdm. Biri Alman tayyresi, dieri onu takib eden
bir ngiliz tayyresi idi. Herkes yarallara bakmakla megul.
Saat 2.00 (b. z.): Sahilde vapur iskelesi yannda bulunan elbise deposu,
sevk edilecek mecrhlarla dolu. Fazla olarak dahilde oyuk bir mahalde Salib-i
Ahmer bayra temevvc etmekde. Takrben 60 kii denizde yzmekle ve
birbirleriyle su atmakla elenmekdedirler.
Saat 3.00 (b. z.): gemi, yarallar alabilecek msaid bir mevkie gitmek zere hareket etdik. Drdnc gemi bu sabah dolu olduu halde hareket
etmi idi.
Saat 5.30 (b. z.): gemi de serp mecrhla dolu. Yaras hafif olanlar karlmadka hibir adam almak kbil deil.
Saat 6.00 (b. z.): Torpil taharr gemisi bordamza gelerek yarallar alyor. Topumuz sol cenhmzda sahile amd bir vaziyetde birka mil ileride.
Tekmil ateimiz, son gece Trkler tarafndan mdhi bombalar ve hcumlar
ile zabt edilen tepenin -ki biz bu muharebeye hidiz- zerine mteveccih.
Fakat yine tepe maatteessf Trkler elinde.
Saat 6.30 (b. z.): Pek ok mecrhlar mroz'a sevk edilmek zere taharr gemilerine verilmekde.
Saat 10.30 (b. z.): Alt mecrh dolu sandal, gemimizin mecrhla dolu
olmas mnasebetiyle Dongola Hastahne Gemisi'ne gnderildi.
Saat 10.30 (b. z.): Dongola'nn dolu olmasndan dolay alamad bir
ksm mecrh tekrar gemiye geldi. Ayn zamanda sahilden de dier bir kfile
daha geldi ve kendileri iin gidecek bir yer olmad ve sahilde pek ok mecrhun iskele zerinde yatmakda bulunuduunu sylyorlar. Bunlar gverte134

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ye istif eder tarzda aldk. Kendilerine ay vesaire vererek istirahatlarn temine aldk. Onlar gverteye kar kmaz yatmak ve uyumak istiyorlard. Bazlar iki gece uyumamlar ve mtemdiyen harb etmilerdi.
Bizim gemide pek ok mecrh vard. Son gece nsfu'l-leylden drt saat
sonraya kadar alm idik. Bu sabah da saat bee kadar aldk. Kadnlar
ve nbetiler sabaha kadar istirahat etmemilerdi.
Saat 2.00 (k. z.): Benim bugn olan iim, krlm bir kolu sarmak ve
heyecanl ve messir seyl'd-dem ameliyesini yapmakla kald.
Saat 2.45 (k. z.): Hak edilmi uykuya gitdim.
10 Austos, saat 4.15 (k. z.): Bir buuk saat istirahatdan sonra muhtac-
ameliyt mecrh bir zbitle hemen altmlk bir papaza hemen ameliyt yapmak zere arldm. Mondros'a hareket etmek zere emir aldk. Geceleyin
be mecrh daha ld. tanesi de, kendilerini getiren sandaln -yedekle sahile ekildii zaman defnedilmek zere- ierisinde yatyorlard.
F 7 Zilhicce sene [1]333 - F 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim
1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1148/14

25
Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne
Marz- ciznemdir
kerlerinin birderi olup On Dokuzuncu Alay'nn Yedinci Taburu'nun nc Bl'nn On Yedinci Mangas'nda ve anakkale'de askerlik
eden Gemlik Kazas'ndan Mustafa bn-i Kaya Bey muharebe esnasnda bun135

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dan drt-be ay mukaddem Franszlar tarafndan esir edilerek Limni Adas'na sevk edilip el-yevm mezkr adada bulunduu vrd eden mektubundan
anlalm olduundan birderim nefer-i merkm Limni'nin Mondros Kasabas'nda sefl ve sergerdn bulunmakda olduu ve tehvn-i zaruriyetine medr olmak zere bir aded lira-y Osman gndereceimden ltfen vestat-
celleri buyurulmak hususunda muktez mumelenin emir ve fsna msaade-i aliyye-i Nezret-penhleri erzn ve yn buyurulmak bbnda emr u
fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 5 Tern-i Evvel sene [1]331 / [18 Ekim 1915]
Bahriye Nezreti kinci Dairesi'nde
mstahdem nefertdan
Gemlikli
smail bin Kaya Bey
BOA, HR. SYS, 2194/60

26
anakkale'de ... Alay'n Birinci Tabur Drdnc Blk Kumandan Ali
Haydar bin Rza Efendi'nin am'da[ki] vlidesi Mnire Hanm, bakumandan vekili paa hazretlerinin imzasyla kendisine gnderilen kartdan olunun
ehdet haberini alnca bakumandan vekili paa hazretlerine tdeki cevab
takdim eylemidir:
Bismillhirrahmnirrahm ve bih nestan
nn fetahn leke fethan mbn*
Nasrun minallhi ve fethun karb ve beiri'l-mminn** (Y Muhammed!)
*
**

Fetih/1.
Saff/13.

136

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Muzaffer Ordu-y Osmn

Bakumandan Vekil-i ln Enver Paa hazretlerine
Devletli efendim hazretleri
26 Temmuz sene 1331 tarihinde anakkale sahne-i harbinde Seddlbahir Kanlsrt nm mevkiinde ihrz- mertebe-i ehdet eden ... Alay'n Birinci
Tabur Drdnc Bl Kumandan mahdmum Ali Haydar Efendi bin Rza
Efendi hakknda irsl buyurulan tebr-nme-i safneleri vsl- dest-i tazm
oldu. Bir ehid vlidesi olmaklmdan ve mahdumumla beraber millet-i necbemizin intikamn alacak olan aile-i hakiksi anl ordumuzun tevl-i muvaffakytndan dolay samm-i vicdanmla mesrr ve mftehir olduumu
arz ve tel-i vatan urunda say ve ikdm cihan hayretde brakan asker evld ve kardalarmza tezyd-i muvaffakyt duasn yd ile bi'l-cmle maiyyet-i celleleri hakkndaki teveccht- samme-i hazret-i kumandanlerine
kar medyn bulunduumuz ihtirmt- tazmkrneyi huzur- sm-i cenb-
safnelerine arz eylerim, fermn.
F 9 Terin-i Evvel sene 1331 / [22 Ekim 1915]
Merhum Ali Haydar Efendi'nin
Vlidesi
Mnire
BOA, HR. MA, 1147/67

27
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1609

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
ngiliz sersndan avu Jean Pericl'n Karabiga Hastahnesi'nde ve
12 Austos sene [1]331 tarihinde iltihb- peritondan vefat vuku bulmu ve
ol bbdaki ihbariye varakas leffen huzur- sm-i fahmnelerine arz u takdim
klnm olmakla varaka-i mezkrenin ngiltere Hkmeti'ne sli hususuna
137

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

msaade-i smiye-i dver-i azamlerinin yn buyurulmas bbnda emr u

fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 7 Zilhicce sene [1]333 - F 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim
1915]
Harbiye Nzr nmna
Fahreddin

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi

Harbiye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Makam- ciznin 10 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1890 numaral tezkiresine zeyldir. Karabiga Hastahnesi'nde vefat eden ngiliz sersndan avu Jean Pericl'a aid olup Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi ifadesiyle vrid olan 3 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1609 numaral tezkire-i aliyyeleri ile irsl buyurulan ihbar varakas 1 Tern-i Evvel sene
[1]331 tarih ve 1857 numaral tezkire-i ciz mnderect dairesinde tanzim
ve ikmal etdirilmek zere iade klnd. Emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
**
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1624

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi ifadesiyle vrid-i dest-i tekrm olan f 1 Tern-i Evvel sene [1]331 tarih ve 72584-1857 numaral tezkire-i smiye-i fahmnelerinin arza-i cevabiyesidir. Mecrhan anakkale dr'l-harbinde esir edilip Tekfurda ve Cenb Grubu sevk-i mecrhn hastahnelerinde taht- tedavide iken vefat eden ngiliz efrdndan Edward olu
138

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Felkat ve Jean Polmice'e aid iki aded ihbariye varakasnn muhteviyt Latin
hurftyla tekrar yazdrld. Esasen her bir memur- shh mezkr varakalarn zrindeki talimat ahkmn fya mecbur ise de ser-y ecnebiye kendi
lisanlarndan madsn bilmedikleri veya sylemedikleri cihetle bi't-tabi
hastahneler memurniyle iyice anlaamamakda ve binenaleyh zerlerinde
hviyet markas bulunmayanlarn orduya nisbeti isim ve memleketleri hakkndaki malumt ibu ihbariye varakalarnda gene mnhasr kalmakdadr. Maamfh ser nezdinde mutlaka hviyet markas taharrsi ile muhteviytnn
aynen ir bu kere de icab edenlere tammen ir olunmu ancak ngilizce'nin diktesiyle lektr arasnda fark kll olmak ve Latin hurftndan bu bbda edilecek istifade de mahdd bulunmak ile beraber muameltmzn yalnz
kendi lisanmz iinde mdevverindeki suhlet ve hikmet mstan-i izah ve
aksi hl daha ziyade mcib-i teevv ve ilk bulunmu olmasna binen
ihbarnmelerin hastahnelerce veya sair mahallerce yine Trke olarak iml
ve takdimi ve fakat dier hkmetlerden memleketimize vrid olan bu kabl
yabanc evraka rabt edilen birer Trke suret gibi Nezret-i Celleleri Tercme Kalemince de ibu varakalarn gidecei memleketin lisanyla birer suretinin rabt ve irsli temin-i maksada daha ziyade hdim grlmekde ise de ol
vechile muktezsnn f buyurulmas ment- rey ve msaade-i smiye-i dver-i azamleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 13 Zilhicce sene [1]333 - F 9 Tern-i Evvel sene [1]331 / [22 Ekim 1915]
Harbiye Nzr nmna
Fahreddin

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa: ngiliz sersndan
birine aid varaka

Harbiye Nezret-i Cellesi'ne

Makam- ciznin 10 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1890 numaral tezkiresine zeyldir:
139

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Karabiga Hastahnesi'nde vefat eden ngiliz sersndan avu Jean

Pericl'a aid olup Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi ifadesiyle
vrid olan 3 Tern-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 1609 numaral tezkire-i aliyyeleri ile irsl buyurulan ihbar varakas 1 Tern-i Evvel sene [1]331 tarih ve
1857 numaral tezkire-i senver mnderect dairesinde tanzim ve ikmal etdirilmek zere iade klnd, efendim.
11 Tern-i Evvel sene [1]331/ [24 Ekim 1915]
BOA, HR. SYS, 2218/43

28
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne
Marz- ciznemdir
Esir-i harb olarak Msru'l-Kahire'de Hill-i Ahmer Hastahnesi'nde
ser-y Osmaniyye meynnda bulunan mahdmum Mlzm- Sn Sadk
Efendi'ye irsl edilmek zere takdim etdiim mektubun irsli zmnnda lzm
gelenlere evmir-i lzme it buyurulmasn rica ederim, efendim. Ol bbda
emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 12 Tern-i Evvel sene [1]331 / [25 Ekim 1915]
Vlidesi
Fatma Sabiha

**
Hariciye Nezret-i Cellesi'ne
Marz- bendeleridir
F 19 Nisan sene [1]331 tarihinde mecrh olarak anakkale'de ngilizler tarafndan esir edilen ve hl-i hzrda Msr'da Miadi'de ser kararghnda bulunan olum Kk Zbit Mehmed Cemal Efendi'ye istidma merbt
140

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mektubumun irsline dellet buyurulmasn istirhm eylerim, efendim. Ol

babda emr u irde efendimindir.
F 12 Tern-i Evvel sene [1]331 / [25 Ekim 1915]
Pederi
Sleyman
BOA, HR. SYS, 2194/65

29
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
7/13835

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
Onuncu Piyade Alay'nn nc Taburu'nun kinci Bl zbit nmzedi olarak mstahdem bulunan skdarl lhami Efendi ibn-i Arif'in 30 Haziran sene [1]331 tarihinde Kerevizdere'de ihrz- rtbe-i ehdet eyledii
kinci Kolordu Kumandanl'ndan mevrd 11 Temmuz sene [1]331 tarihli
tahrirtda ir klnm olmasyla mmileyh hakknda suret-i ir vechile
muamele-i mukteziye f klnm idi. Halbuki ahren mmileyhden ailesine
irsl olunan mektub ve kartpostaldan kendisinin ber-hayat olduu ve Fransa'da Korsika'nn Bastia ehrinde esreten mevkf bulunduu anlalmakda ve
Ordu-y Osman tarafndan esir edilen ngiliz ve Franszlarn esmsini mbeyyin listelerin tesyr hakknda son derece isticl edildii halde esreti ay
tecvz eden mmileyhin keyfiyet-i esretinin imdiye kadar bildirilmemi
olmas yn- muhaze grlmekde olduundan ser listelerinin bir an evvel isbli zmnnda teebbst- lzmede bulunulmas hususuna msaade-i
smiye-i fahmnelerinin b-dir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i
veliyy'l-emrindir.
141

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

F 16 Zilhicce sene [1]333 ve f 12 Tern-i Evvel sene [1]331 / [25

Ekim 1915]
Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
BOA, HR. SYS, 2194/67

30
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2

Mecrh Bir ngiliz Zbitinin Htrt

anakkale'de Grdklerim

mroz Adas, Bahr- Sefd heyet-i seferiyesinin ss'l-harekesi olup

burada bulunan birok mhim mebnden sarf- nazar edecek olursak Trk
ser-y harbiyesine mahsus karargh, istirahat kararghn ve Hind Livs'na mahsus depoyu tadd edebiliriz. Sahib-i rznme ile sekiz Hind zbitini
muayyen bir gnn akamnda bu adaya karan sik, ite bu depolardr. Bizleri buraya getiren vapur, Limni Adas'ndan alm olduu arkadalarmz ...
kumsallna karmak zere hareket etdi.
Vrdumuzu ihbar etdik, bizleri semt-i maksda uladrc vapurun ertesi gne kadar mevcud olmadn anlaynca mektub vermek zere sahr postasna kadar yle bir gezinti yaparak gitdik ve badeh istirahat kararghna
kendimizi yerledirdik. Burada, hl-i nekhetde bulunan birka zbit ile nefert ve adedleri milyonlara varan sinek ordular bulunuyordu. Akam yemeinde yanmda oturan bedbn tavrl bir doktora sineklerin vcudundan ve izclarndan bahsetdiim zaman derhal:
"Siz ortalkdaki sinekleri ok zannediyorsunuz deil mi? Oraya, semt-i
maksdunuza varnca grrsnz. Ben oradan geliyorum." dedi.
142

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Kendisinin geldii ve bizim gideceimiz sahile dair malumt vermesini rica etmemiz zerine:
"Ne olacak! iddet-i harret, taaffn, susuzluk, mermi yamuru, avc
atei ve canavarlk! te gideceiniz sahil!" diyerek eki bir suratla kapdan
dar frlad.
Ertesi sabah, zifir karanlkda Gurkha hizmetilerimiz tarafndan uyandrlarak pl prtmz toplamaya ve ayrmaya baladk. Srtmzda ve antalarmzda tanabilecek eyalarmz birlikde alarak ve dierlerini de lzum
olunca urayp almak zere depoya brakdk. Bir gnlk erzakmz beraberimizde alarak ufak bir vapura rkib olduk. Bu, bir sene evvel kimsenin bilmedii bir balk gemisi idi. Fakat imdi dnyann en byk donanmasna torpil taharr hizmetini grerek vazife-i vataniyesini kadrince yapmakla mftehir idi. saat srecek olan seyahatimizi itmm iin, sbk balk ve lhik
torpil taharr gemisi olan vapurumuz sarf- makderet etmekde iken koca reisi,
yamal bacay, makine dairesiyle iskelelerdeki mermi tahribtn gstererek:
"Trklerin ne vakit ate edeceklerini bilemezsiniz." dedi.
Fakat bugn onlar -Trkler- baka bir ile megul idiler. Bir-iki kruvazrmzle monitorlarmz, rsdlk vazifesini gren balon inesiyle Trk mevzilerini muntazaman topa tutuyor, gayr- mer siperlerden tfek atei teat
ediliyor ve arada srada Maksim toplarnn dat... dat... dat diye sesleri iitiliyordu. Trkler, biz bakarken, sahile bir iki mermi savurdular; fakat hibir tesiri yokdu. Vapurumuz sahile yarm mil mesafede durdu ve biz de ufak bir
istimbotla karaya karak vrdumuzu erkn- harb zbitlerinden birine ihbar
etdik. ktmz mahal grlmeye ynd. Leb-i deryadan mrtefi kayalklara kadar olan saha her nevi malzeme-i gdiye ile hnca hnc dolu, kayalklarn zeri kurutmak iin iplere dizi ile aslan eyalar gibi insanlar ile meml,
sahile doru uzanan vadiler ise ark arlar gibi dizilmi insan srsyle leb-leb dolu idi. Vrdumuzu ihbar etdikden sonra Hind askeri ile bir arada
bulunan Avustralya-New Zelland Kolordu Karargh'na kadar yol gstermek

Nepal askeri.
143

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

zere bize bir rehber verdiler. Rehberimiz, bizi yoracak derecede hzl yryordu. Bir aylk deniz mekk- seferiyesini tatmak, sivilceler kartacak derecede olan iddet-i harrete marz kalmak, kum deryas zerinde srtda ar
antalar olduu halde yrmek ve bundan baka olarak bir de zahire, mhimmt ve cephane ynlarn tayan katr arabalarnn kaldrd toz bulutlar
arasndan gemek! te bunlarn cmlesi bize hayliden hayliye zahmet veriyordu.
Bilhassa deniz kenarndan geerken, denize srklenip batrlacak olan
katr lelerini grdmz zaman bedbn doktorun dediklerini hatrladk. Kayalklar ve sahil hitma erip de dz zemin ve funda ve allklar ile bezenmi
tepecikler grnmeye balaynca yedi kadem derinliindeki muvsala hendekleri grnd. Sahile doru bir zviye-i kime eklinde uzayan bir vadinin
aznda Trkler ile bizim aramzda ak bir saha vard. Tam ite buraya "En
yakn irtibat yollarna gemekde isticl gsteriniz. Buras Trk avclar ile
dolu, tehlikeli bir mahaldir" ihtar yaftas aslmd. Acele etdik ve Trk avclarnn bizi avlamak hususundaki gayretleri boa gitdi. Mnkalt siperlerine
girdiimiz zaman bunlarn inas iin ne kadar emek sarf edildiini anladk.
Bu siperler, mevkiin imtiddnca millerce uzanm yedi kadem derinliinde
ve baz yerlerde drt kadem geniliinde idi. Buraya, teneffs olunacak hava
bile nfuz etmiyordu. Hava-y muht, kmr maden kuyularnda olduu derecede scakd. Bazlar yryerek geen ve bazlar da teskere zerinde geirilen yarallara vakit vakit tesadf ediyorduk. nsan bazen de, birka gn sonra
ngiltere'de nerolunan maktln listesinde ismi grnecek olan bir bre silah arkadann zerine basyordu. Kurunlar bamzn zerinden yanmzdan slk alarak arasra, geiyorlard. Mnkale siperi, kumlu bir amfiteatrda
nihayet buldu ki bunun arkasnda deniz ve nnde ise nsf daire eklinde evirilmi alak tepecikler bulunuyordu. te burada rehberimiz, yar yola geldiimizi syledi. Avustralya-New Zelland Kolordu Karargh, karaya ilk ayak
basdmz mahallin kk mikysda bir numunesiydi. Burada malzeme ve
mhimmt kmeleri, sra ile dizilmi su varil ve mancanalar etrafa yaylm
bir halde olduu gibi uzaklarda yatan hastahne gemilerine naklolunmak iin
144

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

kzgn gnein altnda sabr ve skit tabur tabur yatan yarallar vard. Bu zavall arkadalar Salb-i Ahmer hastahne gemisindeki nimet-i istirahata kavuuncaya kadar hakikaten ok eziyet ekiyorlar. Fakat hibirinden en ufak bir
kelime-i ikyeti bile iitmezsiniz.
Geldiimizi haber verince kahvalt etmek iin birazck beklememizi
pek nazikne ve misafirperverne bir suretde teklif etdiler. Nimet-i gayr- mterakkabe olarak ieceimiz bir fincan scak aya kavuacamz bir srada
bil-teehhur ve ifte-i vakit mensub olduumuz livda isbt- vcud etmemizi sar apkal bir ahsn beyn etmesi zerine btn bina-y midlerimiz ykld. Bu ifadeye aptalca inandk, kahvalt etmeksizin antalarmz srtladk
ve yeni bir rehberin refakatinde olarak yola revn olduk. Yol, eskisi gibi yeknesak ve mtemd olduu ve bazen henz ikml olunmam siperler dahilinden gedii iin pek ziyade skntl idi. Gzerghmzda daima ayn manzara tekrar ediyordu. Yaral kfileleri, s kazlm ukurlarn iine doldurulmu
olduu iin kollar ve bacaklar darda kalm ecsd- mteaffine, ve'l-hasl
hi iin mahv olmu insan ynlar. Nihayet'l-emr uzun bir yryden sonra, telefon merkezlerinden haber getirip gtren emir avularyla Hind askerlerine ve teskereci efrda tesadf etmeye baladk. Biraz sonra rehberimiz:
"te sizin livnn karargh!" diyerek kar dadaki iki delii gsterdi.
Karargh, azametli ve muhteem bir bina olmayp bayrn zerinde kazlarak vcuda getirilmi ve ikiye taksim olunmu bir zeminlikden ibaret olup
bunun bir ksm generale ve dier ksm da erkn- harbiye heyetine tahsis
klnmd. Generalin hatt- harbde bir mevkide olduunu ve epey bir mddet
daha gelmeyeceini anladk. Sabahleyin yiyemediimize mteessif kaldmz kahvalty yapmak iin hazrlandk, bulak suyu gibi bir ay maa'l-kerhe idik, erzak- mutde-i yevmden olan peksimeti mal bulmu marib gibi
yedik. Diyorlar ki burada erzak fevkalde iyidir. Erzak- yevmiye bir libre peksimet, ufak bir teneke souk sr eti, bir teneke ox [sr] et suyu ve ay ile
ekerden ibaretdir. General, vakt-i muayyeninde geldi ve cmlemizi muhtelif
alaylara tayin etdi. Ben Gurkhas Hind Alay'na ddm.
145

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Rehberlerimiz nmzde olduu hlde hepimiz cz-i tmlarmza iltihak etmek zere yola kdk. Gurkhas Alay'na mensub olanlarn gidecei ksa idi, fakat dman bir tarafdan kuyulara ve dier tarafdan da kararghmz
ile siperler arasndaki ak meydana hkim bulunmak ve buralar Trk avclar ile dolu bulunmak hasebiyle bu ksa yol tehlikeli olmu. Buradan tek sra
geilmesi ve aradaki fslann pek ak olmas ve son bir sratle yrnmesi
emr-i yevm muktezeytndan idi. Bu yoldan o gn geenlerin en tlihlisi biz
olmak zere hibirimiz incilmeden gedik. nk yolda hk elbiseli silah
arkadalarmzdan birkann cesedi yatmakda olduunu rey'l-ayn mhede eyledik.
Avc efrdnn, mevziimize yakn mnferid ukurlarda bulunmas insana pek garib gelirse de ufak meelikler ve fundalklar ile rtlm olan dalar, dere ve bayrlar ile de ayrlm olduundan bir delikde saklanm olan
avc neferine yetecek yemek, iecek su ve atacak kurun verildii takdirde
kbet-i ahvline kavuuncaya kadar orada gnlerce yaayabilir. Alaymza
mlk olduumuz zaman bunlar, ilk saff- harbde bir hafta mddet arpp
zyit- azmeye dr olmalarndan mtevellid yorgunluu karmak zere
istirahat hlinde bulduk. Zbitnn bakyyet's-syfu tarafndan hsn-i kabule mazhar olarak zbitn lokantasnda sr eti, peksimet, reel ve su olmadndan dolay rom denilen iki ile kartrlm teksf olunmu st ile tam
etdik. Biraz sonra hareket hazrlnda bulunmaklmz ve vadideki birinci
hat siperlerini takviye etmek zere arkamzdaki mrtefi bir tepe zerindeki
mevkii igal etmekliimiz iin emir telakk etdik. gal edeceimiz mevkiin
geceleyin tahkm edilmesi de cmle-i evmirden idi. nk hibir amele takmnn gndzn i gremedii bugne kadar cereyan eden vekyiden anlalyordu. Gndzn alan amele takmnn Trkler tarafndan kefolunmas kadar onlar iin bir musibet dnya yznde bulunamazd.
Bunlarn hepsinden fazla olarak emrolunan mevkii igal etmek iin ak
iki meydanl gemek icab ediyordu, buradan ancak byk bir dikkat ve basiret ile gemek sayesinde dman bataryalarnn ateinden yakanz kurtarm
olursanz nihayet'l-emr en mhlik ve khir Trk avclarndan biri, takib et146

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mekde olduumuz yolun banda karmza dikildi. Her halde bu musibet eytan ile uramak icab ediyordu. Gurkhalar avc efrdn bulmakda son derecede sahib-i maharet olduklar gibi bunlar ile uramakda da byk bir zevk
duyduklar iin tfek ve "kokru" denilen bak ile msellah be Gurkha neferi Trk avcsn, gizlendii delikden bulup karmak zere sevk olundu. Hareketimizi bir dereceye kadar rtecek karanln kmesini bekler iken anakkale'de vukua gelen muharebenin suret-i cereyan ve ahvli hakknda epey
mhim ve fideli malumt edindik. Trkler'in serya ve yarallara kar etdikleri muamele hakknda herkesin nokta-i nazar ve efkr muhtelif idi ise de
merdne muharebe etmekde olduklar ve hakikaten kahraman vasfna lyk
bulunduklar hakknda umumca ittihd- efkr var idi. Esir olanlarn afv u
safh ile muamele grmeyip ldrld ve yarallarn kldan geirildii hikyelerinin hepsi esassz bir takm tasntdan ibaret olduuna hepimiz kni
olmuduk.
Akam karanl knce hareket etdik; hareketimiz Trkler'in her akam karanlnda muntazaman ve hep bir azdan ayn nakarat2 armalar
anna msdif idi. Ben zannediyorum ki Trkler'in her akam tekrar eden bu
cmlesi bizim "Meys'l-kalb miyiz? Hayr!" zemzememize mterdifdir.
Trk zemzemesi, bazen top ve tfek sesleri arasnda kaybolur gider ve bazen
hi iitmemezlie ve anlamamazla geliriz, bazen de bizim tarafdan bir nmyile mukabele grrler. Maahz ne olursa olsun sarf edilen zaman mukayese edecek olursak Trkler'e pek cz bir ziyan yapm olduumuzu anlarz. Birok kurun sarf ederiz de buna mukabil en asgar bir tesir vcuda
gelmi olur. Alaymz tek sra ilerleyerek ilk ak meydanla bil-kaza ve
vukut vsl oldu. bu meydanlkdaki kuyularn mevcudiyetini ve akam karanlnda ngiliz askerlerinin su almak iin buraya toplandklarn dman
bildii iin tek sra ve aralklar ak olmak zere sratle mar etdik. Tek sra
gitmek dmann nadiren nazar- dikkatini celb edip ate amasn mcib olursa da susam olan efrdmz takm takm su bana kouarak orada bir grup
2

Akam yoklamasndan sonra "Padiahm ok yaa!" zemzeme-i duaiyesini murad ediyor.

147

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

vcuda getirdiklerinden bunlar gren dman ate ad. lk mermi Gurkhas

Alay'ndan Hindli bir zbitin ba zerinde patlad cihetle biz kendisini para para olmu zannediyorduk. Fakat ortalkdan toz, duman kalknca, mmileyhin deli gibi koduunu ve ber-hayat bulunduunu grnce cmlemiz
hayretlere mstarak olduk.
Rh- mestrlardan yryerek ve iviccl yollardan geerek bir mil kadar ilerledikden sonra Trk avc efrdnn kesretle hl-i faaliyetde bulunduklar ak bir mahalle vsl olduk. Burada, yrye balamazdan evvel karm olduumuz be kiilik posta avdet ederek Trk avcsnn ldrlm olduu havdisini verdi. Biraz sonra, igal edeceimiz mevkiin hemen altna
tesadf eden bir dereye vsl olduk ve tamamyla karanlk kmesini beklemek zere burada durduk. Dere bizi dman ateinden masn klyordu. Gece
olunca dere iinde kendimize bir melce bulduk. Etrafdaki taaffn hakikaten
tahammlsz idi. gal edecek olduumuz arazinin etraf ve cevnibini muayene edecek kadar karanln kmesiyle bulunduum yerden kalkmaklm
aman ne kadar hals ve reh-bahd. Fakat bu sevincim de ok srmedi, tepeciklerdeki ve ilerideki bayrlarda icr-y harekt eden takib kollarmz Trkler'in khir arapnel ateine marz kalmlard. ller gibi smit ve skit
olarak Trk atei altnda yerlere kapanm olan efrdmzn zerine basarak
veya yanlarndan geerek yolumuzu bulmaya urayor ve ilerliyorduk.
Amele taburu efrdmzn ilk ii Trk mermilerinin hedefi olan efrdmzn ecsdn kaldrp gmmek oldu. Maahz buralarda el-hlet hzih
birok Trk ve Avustralya efrdnn bulunamayp kalm olan cesedleri yatyordu. te bu ecsd- mtefessiha ve mteaffineden kan pis kokular ile
fesda uram havay teneffs ede ede, ller arasnda iki gn yemek yedik,
gezdik, uyuduk ve i grdk. imize baladk ve sratle ilerliyor idik. Ancak
arapnelin zerimizde patlamasyla btn amele efrd yerlere yatyor ve bylece iimize sekte rz oluyordu.
Bu akam burada bir i yapmakda olduumuza dair Trkler'e bir phe
rz olmudu. nk arada srada arapneller zerimizde patlayp duruyordu.
Fakat mesafeyi iyi takdir edemeyen Trkler, arapnelleri ile bize pek cz
148

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

hasar rs ediyorlard. Kezlik iyi tfek atei de adlar ve bize baz zyit da
verdirdiler. lenler meynnda bir Hindli zbit de bulunuyordu. Kendisiyle
iimize dair ayakda mzkere ederken birdenbire yere dd, ksrd, yuvarland ve ld gitdi. Kalbghndan bir Trk kurunu yemidi. Saat onda zbitn iin yemek ihzr edildi ve ngiliz zbitlerinden mrekkeb ufack bir grup,
llerden mmkn olduu kadar uzak bir siperde tama arldk. Scak yemek verilecei mevd iken inkisr- hayle uradk. nk matbahda yaklan ate ne kadar bir ihtimam ile dmann nazarndan saklanm ise de mmkn olamadndan dmann iddetli ateine marz kald iin ate itf edilmi ve bizler de yine o mahd peksimet, souk sr eti ve rom kark teksf olunmu st ile kiff- nefs etmek mecburiyetinde kaldk. Devriye gezen
efrdmzn bizim hat ile Trk hatt arasnda yakalam olduu beyaz bir adam getirmesiyle tammzn cereyan sekteye uramd. Merkmu getiren
Hindli zbitin fikri bunun bir Alman ve ayn zamanda hafiye olduu merkezinde idi. Esn-y isticvbda merkmun an-asl Avustralyal olup buraya taburuyla beraber mahz llerin zerindeki elbise ve eya-y mriyeyi soyup
almak zere gelmi olduunu ve karanlkda yolunu kaybetmi bulunduunu
anladk.
Ateini apkalarmzn iinde saklamak suretiyle bir-iki sigara itikden
sonra geceki iimize devam etmek zere zbitler ayrldk. afak skmeden
evvel ameliytmz itmm ve zerlerini -mahza nazar- dikkati celb etmesin
diye- allklar ve dallar ile setr ve gayet akgz birka nbetiyi de emin
ve mahfz bir mahalle brakarak yine o mteaffin, pis dereye avdet eyledik.
Mevcudiyetimiz, dmann topusuna malum olmadan hemen kendimizi siperler iine atdk. Aydnlk olmadan oradan ekildiimize det kermetce
i yapmz diyeceim geliyor. nk gndz olur olmaz Trk arapnelleri
oray taramaya balad. Dmann bu hareketinden anlyorduk ki bizim orada aldmz dman ya bilerek veyahud da bu hususda bheye derek
oralar dp duruyordu. Bunun zerine br dereye ekilmek mecburiyetinde kaldk ki onun uurumlu srtlar bizim iin daha iyi siper ve melce tekil
ediyordu.
149

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Yeni mevkiimiz hakikaten pek gzel ve siperlerimizin altnda kin bir

mahaldi. Ksa ve mahfz bir yoldan cz bir mesfe kat etmekle siperlerimizin iinde kendimizi bulduk. Vadinin mnhat olan ksmnn ucunda bir kuyu
vard. Kuyuya varmak iin arazi bi'n-nisbe msaid olmakla beraber kokmu
cesedlerden mnteir ryiha-i kerhe de ok o kadar yok idi. Ayn zamanda
burann pek bhir mahzrlar vard. Kuyularn civar daima Trk topularnn
atei altnda tutulduu muhakkak olduundan n bunlar iin kuyular, en gzel ve sbit birer hedef tekil ederler. Siperlerimizin Trk siperlerine yakn
bulunmas Trkler iin bir fide tazammun etmiyordu. nk ara yerdeki
arazi sab'l-mrr sert kayalklardan mteekkildi. Bundan baka olarak da
vadinin alt taraf Sih ile Avustralyallar'n kararghna mnteh yol olduundan burada Trk avc efrd hi phe yok ki hl-i faaliyetde idiler. Bir ngiliz taburunun kuyu bana gelip de adr kurduu zaman birinci ihtimalin isabeti tahakkuk etdi. Yeni gelenlerin yakdklar atein dumanlar dman tarafndan grnr grnmez Trk mermileri de birbiri ardnca yamaya balad. Taburun olduu tarafa den mermileri bittab onlara aid olup rs- hasar
ediyordu. Fakat bunlar yaknmzda infilk etmeye baladklar zaman pek de
rza gsterilecek ho bir keyfiyet deildi ve her halde bizleri taciz edip duruyordu. Hususuyla btn bunlara arapneller ile bunlarn samakda olduklar
demir paralar ilve edilecek olursa kahvalt listesinde pek nho bir fazlalk
husle geliyordu. Esna-y istirahatde pek sk bir teyakkuz ve intibhda bulunulmas emrolundu. Fakat anakkale'de istirahatn manas bsbtn bakadr.
Dman ateinin pek khirne bir suretde etraf yalad bir zamanda
ngiliz zbitlerinin idaresinde olarak amele takmnn ie kp hatt- muvsalay temin etmesi hususunda telefonla mteaddid defalar emir aldk. Btn
gece dman atei altnda olarak alaylar arasndaki hatt- muvsala ve muhaberenin temini ve kazlacak birok siperlerin mevcud bulunduu akla getirilince verilmi olan istirhatn manas pek vzh bir suretde anlalm olur. Gelibolu ibh-i Ceziresi'nde bulunan alaylar siperlere girip de orada vazife grmek srasn keml-i tehlkle icr ederlerse de siperler dernundaki sknet
ve istirahat ancak ve ancak Trkler tarafndan ihll olunursa da aksi tlie ba150

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

kn ki Trkler de, detleri olan mukabil taarruzu terk etdikleri cihetle etrafda
l skneti hkm-ferm olmaya balad. Bugnn bi'l-cmle rahatszlklarna ilveten bir de susuzluk beliyyesi bagsterdi, yle bir beliyye ki ne iecek ve ne de husust- saire iin kullanacak katre su bulunmad gibi son
derecede bir iddet-i harret de hkm sryordu.
Trkler'in akam yoklamasndan sonraki zemzeme-i duaiyeleri yini hilf- mutd pek uzun bir mddet devam etdii cihetle bu akam iimize mutaddan pek ge olarak baladk. Nihayet'l-emr ie baladk. Elimizin altnda
bulunan pamuk gibi yumuak toprak tedrcen sert kayala mnkalib oluyordu. Btn gece Trkler tarafndan mebzlen tfek atei ald. Biz de hisse-i
musbemizi aldk. Bundan baka olarak arapnel ve makineli top mermileri
de mebzlen grnyordu.
Saat on bire doru nmzdeki ovadan tfek ateleriyle kark top sesleri duyulmaya balad gibi heyecanl barmalardan da ileri karakollarmza hcum vki olduunu anladk. Zhir-i hle nazaran Trk bombaclar,
ileri karakollarmzn gafletinden bi'l-istifade yanlarna kadar sokulmular ve
bunu da bir hcum takib eylemidi. Grltler, ziyadeleip dehet peyd etmeye balad. Karki dada bulunan dmann ad atei, tepeleri kocaman
bir ate bcei bulutu hlinde ale'd-devam alp kapanr gibi uzaklardan gryor idik. Dmann makineli toplar ile byk toplarnn vakit vakit buna
itirkleri grlyordu. Bu vakann zuhuru annda ii tatil etmi ve efrdmza sng taktrarak siperler dernuna sokmu ve her bir ihtimale kar hazrlanm idik. Fakat bilhare anlald ki dmann bu hcumu hakik bir hcum
olmayp ya bir nmyiden veyahud da ileri hatda bulunan efrdmzn kuvvetini anlamak iin tertib olunmu bir plndan ibaretdi. Bu grlt henz hitma ermezden epey bir mddet evvel iimize baladk. Baz kere yanmza
den kurunlarn mikdarna nazaran ancak pek cz bir zyit ile iin iinden syrldk.
Yukarda tafsl olunan ahvl gece ve gndz takub edip duruyordu.
Mevkiimiz tam zamannda tahkim olunmudu. Bir kerecik olsun esvbmz
karmadan ve birka defa uyandrlmadan uyku uyumak bile nasib olamayan
151

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ve fakat adna istirahat zaman dediimiz zaman, artk hitma ermidi. Yeknesak ve yek-henk olan siper hayatna bir kere daha girmek zere hazrlanmaya baladk. Bundan sonraki hareketimiz bir gece yrynden ibaret oldu
ki bundaki maksad bizim liv ile ... nci Frka'nn livs beyninde hatt- vasl
peyd etmekdi. Bu yry birok kaza ve hdise vuku bulmakszn gzern
eyledi. Ancak karaya yeni karlan ve frkaya aid bulunan nakliye takmlar,
dmdrmz bir mddet-i muvakkate iin bizden ayrmd. Bunlarn be-tekrar bize mlk olmalar iin epey bir zaman gedi. Epey bir mddet yrdkden sonra kendimizi, Trkler ile bizim ileri karakollarmzn bir ksm arasnda kzan bir muharebenin iinde bulunca burunlarmz deve dikenleri arasna sokarcasna yere yatarak sanki "buradayz" diye bararak bamzn
stnden geen Trk kurun saana altnda bekliyor idik. Bu vaka ber-taraf olup da semt-i maksda vsl olduumuz zaman zifir karanlk idi. Fakat
afan skmesine de pek az bir vakit vard. Efrdmz iin bir mahal intihb vazifesi muharrir-i cizin hissesine dmd. yice bilinmelidir ki ortalk
aarmaya balad zaman mestr mahallerde bulunmayacak olursanz arapnel kahvalts etmekliiniz muhakkakdr.
Alaymzda her ey yolunda cereyan ediyordu. Binenaleyh ortalk henz aydnlanmaya balad bir zamanda Gurkhalar ile birlikde olarak dallar
ile mestr ukurlarda -tayyreler tarafndan kolayca kefolunmayalm korkusuyla- bulunuyorduk. Nbeti efrdndan mad bi'l-cmle efrd derin bir
uykuya dalmlar ve horlayp duruyorlard. ngiliz zbitn azald cihetle
etrafdan su aramak ii de bir erkn- harb zbitiyle birlikde yine bu muharrir-i
cizin hissesine isabet etmidi. Arkadalar ile birlikde, anakkale'deki istirahatn manasn konuurken Trkler'in bir hafta kadar hcum etmeyecekleri
ve bu zaman zarfnda istirahat edebileceimizi mir beret haberleri geldi. nmzde ancak sk bir tarassud vazifesinden baka bir hafta iinde yaplacak baka bir i yok gibi idi. Fakat insann anakkale'de hibir eye inanmayaca geliyor.
Su aramak ii uzun srd ise de muvaffakyetle de neticelendi. Sabah
rzgr pek latif bir suretde vezn oluyordu. Deniz gayet rh-nvz olup ak152

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

am st mkemmel bir suretde deniz banyosu midleri pek canl idi. Etrafda kular tatl tatl tyor, kelebekler uuuyor, sevimli kr iekleri am
bulunuyordu ve hibir tarafda l kokusundan bir nine bile yokdu. Bu, hakikaten cennetden kma ve gayr- muntazr bir nimet-i uzm idi. Fakat i fide ki Cennet-i Adn'a ylanlar frce-yb- duhl olmudu. nmzdeki ovada
bulunan sk aalklarn altlar Trk avc efrd ile leb-leb dolu idi. Bunlarn
maksad- aslsi ancak ve ancak ngiliz zbitnn hedef dneleri edip diyr-
hirete yollamakd. Trk avclar o kadar abuk ate etdiler ve o derece yaknmza ddler ki glkle canmz kurtarp adrlarmza geldiimiz zaman
kararghmzn Trkler tarafndan tamamen taayyn etmi olduunu ve kafesden kaan gvercini avclarn bekledii gibi bizim de Trk avc efrd tarafndan o suretle gzetilmekde bulunduumuzu pekl anladk. Maahz
Trkler'in sarf etmi olduklar cephaneye nazaran zyitmzn mikdar pek
cz idi. Lkin yanmzdaki adrda bulunan miralayn, general ile konuurken apanszn vurulup diyr- ademe gitdiini burada zikrden gemeyeceim.
Taburumuz efrdnn en msinni bulunan birisi de elinde sigara bkmekde
iken parmaklar Trk avc kurununun uuruna kurban gitdi. Kahvaltdan sonra yapacak bir i olmadndan birka mektub yazp bitirdikden sonra uyku
ekmeye hazrlanrken zeminlikdeki kararghdan gelen miralayn sesi hakikaten istirahat edeceime beni kni(!) etdi. Telefon ile telakk etdiim emrin
hulsas u idi: "Bir ngiliz zbitinin kumandasnda olarak bir kef takm
kefe karak dmann tam nmzde bulunan mevzi-i hakiksi tamamyla
tayin edilecek ve onlarn dikkatleri celb edilerek kendi zerlerine ate tevch
olunacakdr". Dman topular kuyulara mtemdiyen ate ediyor ve avclar da hl-i faaliyetde bulunuyordu. in en tatls ite burada idi. Miralayn:
"Ne vakit hareket edebilirsin, arkada?" sualine bittab:
"Derhal efendim!"den baka ne cevab verilebilirdi?
Be dakika sonra keif kolu ile ileriye atldk ve srnerek siperden
sipere, mevziden mevzie vararak dmann dernunda bulunduu ormanla
doru ilerliyorduk. Gurkha keflar pek mehurdur. Bunlar sagru'l-csse
153

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ve evik olmalar hasebiyle glkle grlebiliyordu. Fakat tavl'l-kme ngilizler iin i byle mi ya? Bundan fazla olarak da atlan kurunlarn stnzden, altnzdan ve yannzdan gediini hissedersiniz. Avcnn ne demek
olduunu derhal takdir edersiniz. Maahz atlan kurunlardan hibirinin
isabet etmediini insan grnce cesarete gelerek ie balamak hususunda kendisinde bir arzu tevelld ediyor. Biraz sonra kendimizi ormanlkda bulduk ve
buraya kadar olan vekyiin perdesi de burada kapand. Ormanlk dmann
devriye dairesi dahiline tesadf etdii iin burada ok dikkat ve basretli bulunmak icab ediyordu. Binenaleyh aralarmzdaki aklk biraz fazlaca olmak
zere ilerliyor ve verilen emre tebaan reh-gzrmzda bulunan vrn kulbeleri, kuyular ve saireyi not ediyor idik. Bu vechile ilerlemekde iken karki dada bulunan dmann harekt ynen grnyordu. nmzde, gitdike yukarya doru hafif bir suretde meyl peyda eden ak bir saha, vrn bir
hne ve kendisini siper ittihz edebileceimiz byk gvdeli bir aa vard.
te bu aacn altndan, nmzde bulunan tepe ile dman siperlerinin grneceine hi phe yokdu. Yanmda bir Gurkha olduu halde ikimiz bir hamlede bu aacn altna girdik. Buradan dmann harektn drbn ile tedkik
ediyor ve her bir hlini not eyliyorduk. Gurkhalardan biri bir hareketle dmann nazar- dikkatini celb etdi. Bu ana kadar ortalkda hayatdan hibir eser
yok ve her taraf skin ve smit idi. Derhal etrafdaki aalar kurun seslerinden slk almaya balayarak canlandlar. Telakk olunan emre tebaiyetle dmana ate adrmaya muvaffak olduumuzu anladk. Gurkhalardan birinin
tfeini srtladn grmeye vakit kalmadan btn dnyann olanca arlyla sol bacamn zerine ykldn hissetdim ve arka st yuvarlandm. Sol
bacamn kalem kemii hurda-ha olmu ve baldrm paralanmd. Kan
olanca iddetiyle akyordu.
Pekl, emre itaatle dmann mevkiini tayin etmi, ateini zerimize
celb eylemi idik, fakat yaplacak yegne bir i kalmd. O da kararghda
generale haber yollamakd. Halbuki iin en zoru da bu idi. Olduum yerden
cz bir kmldamaklm kurun saanana tutulmaklma sebebiyet verdi,
154

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

imdi dier bacam da yaralanmd. Emirberim olan Gurkha neferine, dier

efrd bulup cmleten birlikde karargha gitmelerini ve ihbartda bulunmalarn emretdim. Yerde yatm kalm olan tlii ve bann yazs her ne ise ona
behemahl kavuacakd, fakat yaral bir ngiliz zbitini brakp gitmek Gurkha itikadt aleyhine olduu iin beni brakmak istemedi, nihayet o da bir kurunla yanma yuvarland. Duyduum kurun seslerinden anlyordum ki cesur
ve fakat domuzuna inat herifler Trk siperleri iinde muharebe ediyorlard.
Barmak artk para etmiyordu, atein kesilmesiyle biraz mide der gibi
oldum. Orada ne kadar yatm olduumu bilemiyorum, ekilen ztrb ile zyi
edilen kan insan aldatyor. Diz kapamn zerine kk bir ipekli mendil
balamdm ki bununla kann akp gitmesine bir dereceye kadar mni oldum.
Fakat pek ziyade rahatszlk hissediyordum. te bu zamanda her tarafdan
askerin gelmekde olduunu otlarn hrtsndan anladm. Bamdaki byk
kenarl Gurkha apkasn kararak etrafa bakdm, tfeklerini sopa gibi kullanarak gelenler phesiz Trklerdi. Bunlar iri csseli, tralar uzam Trk
neferleri olup pek o kadar kana susam gibi grnmyorlard. in en tatls
snglerinin takl olmamas idi. Bu, phesiz benim iin pek iyi idi. nk
kurunla vurulmak souk demir ile snglenmekden her halde iyidir. Ba
ucuma gelen, tfei elinde bir Trk'n: "Esir olmak ister misin?" suali, eller
yukar emrinden baka bir ey deildi. Revolverimi atarak emre itaat etdim.
Kim olduumu sordular, ngiliz zbiti olduumu sylemek, cevab- kf tekil etdi. Ayaa kalkp yrmekliim emrini verdiler, fakat yryemeyeceimi kendilerine anlatdm. Zor ile ayaa kaldrdlar ise de yine yere ddm.
Nihayet'l-emr yar tayarak ve yar srkleyerek beni gtrmeye baladlar,
fakat nzik ve insaniyetli bir Trk yzbasnn siperden teskere getirilmesi
emrini vermesiyle tevakkuf etdiler. Susadm anlayan zbit, bu ihtiyacm
da tatmin eyledi. Tecrbe-i ahsiyeme ve bakalarndan iittiklerime nazaran
Trk, mtehevvir olmadka pek merhametli ve efkatli bir insandr. Tuhaf
deil mi? Beni esir eden Trk neferi de baldrndan yaral olduu iin altmdaki odada yatyordu. Arada bir, merkmla haberleiyorduk. Biraz sonra mdvt- evveliye mevkiinde bulunarak burada ilk defa olmak zere yaramza
155

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

bakld. Bir galon kadar su idim. Burada dahi istintk edilerek cevablarm
telefon ile Karargh- Umum'ye bildirildi. Her ne hl ise birok yedek teskerecilerin tadklar teskere ile yola dzldk, bundan da yolun uzunca olacan istidll etdim. Her yerde askere tesadf ediyordum. Fakat hibirisinin
nsiyesinde dmanlk almeti belirmiyordu.
Nihayet Karargh- Umum'ye geldiim zaman pek ziyadesiyle hsn-i
kabule mazhar oldum. Askirimizin mikdarna ve nerelerde bulunduklarna
dair sorulan suallerin hepsine birden adem-i malumt beyn ediim Trklerce
her ne kadar memnuniyeti clib deil ise de yine hibirinden sertlik ve hunet alimi bile grmedim. Bilakis hep ayn tarzda muamele-i nzikne grdm.
Su isteyince Trk kahvesi getirdiler. Sigara verdiler ve sonra da ay ikram etdiler. Erkn- harb zbitlerinin biroklar ile Franszca konuarak btn Franszcam sarf edip tketdim. Bilhare yemee davet olundumsa da rahatszlmdan bahisle kabulde mazr olduumu syledim. Kumandanla grdm zaman dr olduum hle beyn- teessf ederek burada kendisinin misafiri olduumu beyn ve araba ile ilk nce sahr hastahnesine ve badeh
sahile inip oradan Hill-i Ahmer vapuruyla stanbul'a izm edileceimi syledi.
Araba seyahatindeki mhedt kapal geeceim, yazmayacam. Gelibolu ibh-i Cezresi'nde yollar pek mahdd ve inili yokulu olup burada
yryen drt tekerlekli ve ii saman deli arabalarda krk bir bacak ve paralanm bir baldr ile seyahat etmenin ne derecelerde zahmet-engiz olduunu dnnz. Fakat unu iyice biliniz ki bu hl, binlerce yiit Trk yavrusu
yarallarnn bil-ikyet ve l-tazallum katland bir hldir. Bu zavall ve
b-reler son derecede muztarib olduklar zaman azlarndan ancak "Allah"
lafz iitilir ve ancak O'ndan sabr ve kuvvet istine ederler. Trk sahr hastahnelerinde gze arpan en byk meziyet, ehliyet ve kifyetdir. Bu hssa-i
mmeyyizeyi Allah bilir amm geen drt senelik ac bir tecrbe tevld etmidir. Drt gnlk gayr- kbil-i ictinb rahatszlkdan sonra kendimi istirahatbah bir yatakda ve yaral Trk zbitleri ile dolu bir kouda buldum. Burada
da efkat ve nezket dairesinde muamele grdm. Hakik centilmenlik nokta-i
156

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

nazarndan bir Trk zbitinin kabna varacak insanlar pek ndir gryorum.
Fransz ve ngilizlere kar hibir hrs ve kin beslemiyorlar. "Muharebe etmek
iin emir aldk, onun iin harb ediyoruz." diyorlar. Fakat ey talyanlar! Siz
anakkale'ye ayak basacak olursanz hliniz pek yaman olacakdr. Hastahnede yaplan baz tadilt hasebiyle, burada yegne bulunan ben ngiliz zbiti,
imdi yalnz bama igal etmekde olduum odaya naklolundum. Yanmdaki
odada hl-i nekhetde bulunan bir Fransz avuu var Akdemce New Yorklu
imi. Muharebeden sonra New York'a avdet emeliyle yaayp duruyor. ok
zaman evvel kaybetmi olduu kardei gibi bana muamele ediyor. Bundan
baka olarak, aya paralanm New Zelland svari efrdndan biriyle bir
sng hcumunda vcudunun birok yerlerinden yaralanm bir Fransz daha
var. stirahatmz pek iyi, Hill-i Ahmer Heyeti mstahdemninden pek ziyade ltufkrne ve mfikne muamele grmekdeyiz.
Trk'n ne dereceye kadar muharib olduu bittab sorulacakdr. Almanlar ile muharebe etmi olan silne verilecek cevab udur: Trk, birinci snf
bir muharibdir. Fransa ve anakkale dr'l-harblerinin her ikisinde de bulunmu olanlardan hibir kimseye rast gelmedim ki Trkler'in, Almanlar'dan daha cesur bir muharib ve daha kahraman bir hasm olduuna kni bulunmasn. Almanlar, adeden pek mtefevvik olmadka kendileri o kadar tehlikeli
ve muhtaral deildirler. Trk, sabr, cefakr, hibir eyden ylmaz, mhir
bir nianc ve gayet iyi bir arha muharebesi yapcdr. Bu saydklarm Trk'n
muhariblik evsf- mmeyyizesinin en gzideleri olup umum bunda mttefekun aleyhdir. Tfek, bomba ve makineli tfek ile Trk askeri dnyann en
mkemmel askeriyle b-muhb boy l[]ebilir.
stanbul'a ok yaral geliyor, ayn zamanda cephe-i harbe sevk olunacak yeni efrd da sel gibi akyor. Bunlar memleket trklerini ararak, vatan arklarn okuyarak pr-nee ve etret sokaklardan geiyorlar.
Son.

**
157

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Osmanl Ordu-y Hmynu

Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16201

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Merbt htrtn Harb Matbt Karargh lisanndan gazetelerle neri
mercdur.
F 18 Zilhicce sene [1]333 - F 14 Tern-i Evvel sene [1]331 / [27
Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1148/28

31
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 29 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihiyle

Amerika Sefreti'nden vrid olan 799 numaral takrr-i ifhnin tercmesidir.
Sefret, Sleyman Paa'nn trbesinde husle getirilen hasarta dair Nezret-i Celle-i Hariciye'nin geen Mays'n tarihli ve 96 numaral mzekkire-i ifhyesine ngiltere Hkmeti tarafndan ita olunan ti'z-zikr cevab
Nezret-i Celle-i Hariciye'ye ir eyler:
Londra'daki Amerika Sefreti'ne 30 Austos sene [1]915 tarihinde irsl
olunan ngiltere notasnda Agamemnon nm ngiliz sefinesinin kk bir cmi-i
erf kurbunda vki Sleyman Paa'nn trbesini kasden bombardman etmi
olduuna dair memurn-i Osmaniyye tarafndan vuku bulan ithmn klliyen
b-asl u esas olduu bildiriliyor. ark Bahr- Sefd Filosu kumandan visamiral tarafndan geen Nisan'n on birinde vuku bulan ira nazaran Agamemnon nm ngiliz sefinesinin, mesfenin yedi ile sekiz bin yarda arasnda bulunmasndan ve evvelce karyenin en aa mahallesinde d-i phe bir takm harekt mhede edilmesinden dolay Bolayr karyesi zerine takrben
158

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

yirmi kadar on iki poundluk mermi endht eylemidir. Bolayr'da mhede

edilen yegne cmi-i erf karyenin sa cihetindeki ksmnda kin bulunduundan cmi-i erf-i mezkr zerine endht etmemek iin bilhassa dikkat
ve itina olunmudur.
Visamiral De Robeck, Lahey Konferans'nn on birinci mukvelenmesiyle muayyen hibir almet mhede edilmediini ilveten beyn etmekde
ve el-yevm eslihann fevkalde menzilli bulunmasna nazaran bu gibi almtn gayet uzakdan bi's-suhle mhede olunabilmesi iin kf derecede byk olmas lzm geldii hakknda nazar- dikkati celb eylemekdedir.
21 Terin-i Evvel sene 1331 / [3 Kasm 1915]

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa: Bolayr'da Sleyman Paa
Trbesi'nin tahribi

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

Makam- cizye kinci ube ifadesiyle vrid olan 7 Nisan sene [1]331
tarihli ve 799 numaral tezkire-i aliyyelerine cevabdr:
ngilizlerin Agamemnon Zrhls tarafndan geen Mart'n yirmi dokuzunda icr edilen bombardmanla Bolayr karyesindeki Sleyman Paa merhumun bir kk mescid ittislinde bulunan trbesinin tahrib edilmesinden
dolay sfer-y Osmaniyye ile Dersadet'deki sfer-y ecnebiyeye tebligt-
lzme icr klnm idi. Trbe-i mezkrenin kasden topa tutulduuna dair
olan ithmn klliyen b-esas olduu hakknda baz ifadt hv ngiltere Hkmeti'nin cevabn mir olarak Amerika Sefreti'nden cevaben alnan 19
Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli ve 799 numaral takrrin tercmesi leffen
tesyr edildi. Emr u fermn.
22 Tern-i Evvel sene [1]331 / [4 Kasm 1915]
BOA, HR. SYS, 2099/11

159

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

32
Stockholm Sefret-i Seniyyesi
Aded: 3442/180
Kont de Longford'un ber-hayat
olup olmadna dair

Sadrazam ve Hariciye Nzr

fehmetli devletli Said Halim Paa Hazretleri'ne
Marz- ker-i kemneleridir
Hametli sve Kral hazretlerinin vlide-i mteveffiyesi dame d'honneurlerinden Madam La Kontes Janna Rosen'in ehibbsndan olup 21 Austos'da Anafarta Muharebesi'nde mecrh dd ve efrd- hneden ikisi
tarafndan kaldrlarak geri alnd, ktas efrd tarafndan bildirilmi olan
Major Gnral Kont de Longford'un (Earl of Longford) ber-hayt olup olmadnn ve ber-hayt olduu takdirde, mmkn ise el-yevm nerede bulunduunun ltfen ir mrunileyh Kontes Rosen tarafndan istirhm edilmekde olmakla ol bbda ve her halde emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 21 Tern-i Evvel sene [1]915 [21 Ekim 1915]
Stockholm Sefiri
Mustafa ekib

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi

Harbiye Nezreti'ne
Hametli sve Kral hazretlerinin mtevefft vlidesinin dame d'honneurlerinden Kontes Janna Rosen'in ehibbsndan olup Austos'un yirmi birinde Anafartalar Muharebesi'nde mecrh dd ve efrd- hneden ikisi tarafndan kaldrlarak geri alnd ktas efrd tarafndan bildirilmi olan
160

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Major Gnral Kont de Longford'un (Earl of Longford) ber-hayat olup olmadnn ve takdir-i evvelde nerede bulunduunun ir mrunileyh Kontes Rosen tarafndan istirhm edilmekde olduu Stockholm Sefret-i Seniyyesi'nden bildirilmidir. Malumt- matlbenin istihsl ve inbsna himem-i
aliyye-i Nezret- penhleri derkr buyurulmak bbnda.
22 Tern-i Evvel sene [1]331/ [4 Kasm 1915]
BOA, HR. MA, 2219/6

33
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti
Numara

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

f 20 Terin-i Evvel sene 1915 tarihli Amerika Sefreti'nden vrid
olan 754 numaral takrr-i ifhye merbt ve ark Frka-i Seferiyesi
Kumandan- Muvakkati General Bailloud tarafndan Fransa Harbiye
Nezreti'ne mersl 15 Austos sene [1]915 tarihli tahrirtn tercmesidir.
1 Austos 1915 tarihli tahrirtnza cevab olmak zere husust- tiyeyi ir eylerim:
1- Hibir Fransz sefinesi bir hcum esnasnda bir hastahne sefinesini
kendisine siper ittihz eylememidir. Bilakis hastahne sefinimiz mecrhnin
nakli hususunca tahadds eden bi'l-cmle mkilta ramen Helles Burnu
aklarndan pek uzakda ve nakliye sefinimizin merslar mntkas haricinde lenger-endz bulunmakdadrlar.
2- Hastahne sefini askir ve mhimmt naklinde asla istiml edilmemi ve hatta sefin-i mezkrenin kuvvet-i bedeniyesi yolunda tek bir muhrib
bile irkb eylemeleri suret-i katiyede men edilmidir.
161

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

3- Dermiyn olunan nc ikyet ise Hkmet-i Osmaniyye tarafndan vuku bulan mesrdta nasl bir kymet atf ve isnd edilmesi lzm geleceini gstermektedir. Fransz askirinin Salb-i Ahmer iaretini hv otomobili 10 Temmuz tarihinde bery- istikf istiml eylemi olmalarna maddeten
imkn yokdu. Zira tarih-i mezkrda askirimiz ibh-i cezrede bu nev hibir
arabaya mlik deiller idi. Zaten yollarn hli otomobillerin nc hattaki
siperlere kadar bile vsl olmalarna msaid olmadna nazaran nasl olup
da vazife-i istikfda istiml olunabildikleri anlalamaz.
Havuzludere'de bir seyyar hastahnenin tayyreler tarafndan bombardman edilmesine gelince; bir takm Fransz tayyrelerinin ir edilen 11
Temmuz tarihinde mrru'l-beyn deredeki kararghlara bombalar atdklar
doru ise de mezkr kararghlarda nizmen icab eden b-taraflk almt ikr bir suretde grlmyordu. Birka gn sonra svari mfrezesi kumandan
olan yzba mevki-i mezkrda beyaz bayraklar temevvc eylediini mhede etmesiyle orasnn artk bombardman edilmemesini emreylemidir. Bir
de uras der-p edilmelidir ki seyyar hastahnelerinin bayraklarn tefrk etmek tayyreler iin mkil olduu cihetle b-taraflk almtnn yerde byk
iaretlerle ire klnmasn ihtar eylerim.
Cenevre ve Lahey Mukavelenmeleri ahkmna fart- riyetimize bir
delil olmak zere vaka-y ahreyi zikr ve ityn eylerim. Temmuz'un otuz birinci gn tayyrelerimiz tarafndan takib olunan bir dman deniz tayyresi
Erenky'nn alt tarafnda bu kabil tayyreler iin bize bir melce gibi grnen byk bir binann yanna indiinden topularmz bu binaya ate amlar
ve biraz sonra Trkler mezkr binann stne Hill-i Ahmer bayra ekmeleriyle b-taraflk bayrann bu gibi ahvlde teehhr-i kedesi her gne phe
ve tereddde mahal vermi olduu halde yine topularmz derhal ate kesmilerdir.
18 Tern-i Evvel sene [1]331 / [31 Ekim 1915]

**
162

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa: ngiliz ve Franszlarn anakkale'de
baz harekt- tecvzkrneleri

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

Makam- ciznin 22 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1767 numaral tezkiresine zeyldir.
anakkale'de ngiliz ve Franszlar tarafndan kavid-i harbiye ve insaniyeye mugyir olarak vki olan baz harekt- tecvzkrneye itiraz sadedinde taraf- llerinden Amerika sefirine gnderilmi olan iki mektub ngiltere ve Fransa Hkmetlerine tebli olunmasna mebn mevdd- mtek-bihnn b-esas olduu iddiasn mutazammn olarak ark Frka-i Seferiyesi
Muvakkat Kumandan General Bailloud tarafndan Fransa Harbiye Nezreti'ne gnderilip Amerika Sefreti'nden bu kere tevd olunan 15 Austos sene
[1]915 tarihli tahrirtn tercmesi leffen irsl olundu. Emr u fermn.
19 Tern-i Evvel sene [1]331 / [1 Kasm 1915]

**
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti
Numara

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 29 Tern-i Evvel

sene [1]915 tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan
795 numaral muhtraya melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden
Paris'deki Amerika Sefreti'ne mersl takrr suretinin tercmesidir.
anakkale kurbunda Halilpaa iftlii Hastahnesi'ne be Fransz tayyresi tarafndan Temmuz'un yirmi beinde icr edilen bombardmana dair
Hkmet-i Osmaniyye tarafndan vuku bulan bir teebbsden bhis, geen
Temmuz'un otuz biri tarihli takrr-i sefirneleri ahz olundu. Harbiye Nezreti
tarafndan ark Heyet-i Seferiyesi kumandan bulunan generalden bu bbda
163

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

vki olan istizaha cevaben mmileyh kumandan mrru'z-zikr bombardmann anak[kale] ile Bozbey arasnda kin tayyre parkna kar tevch edilmi
olduunu bildirmidir. Hkmet-i Osmaniyye tarafndan beyn olunduu vechile taarruz olunan noktaya olduka karb bulunan Halilpaa iftlii zerine
bombardman esnasnda baz mermiler dm olmas mmkndr.
Zira mezkr iftliin zerinde takrben 2.700 metre irtifdan icr-y
hareket eden tayyreciler tarafndan kbil-i ryet hibir Hill-i Ahmer iareti
bulunmuyordu. Bu irtifda rsd ancak kf derecede ebd hiz olan ufku
ve muayyen iaretleri keml-i vuzh ile mhede edebilip kl ve mteharrik olan almt -hususuyla bu almt kk ebdda sancaklardan ibaret
bulunursa- tefrk etmek rsd iin hemen hemen gayr- mmkndr. Binenaleyh General Bailloud'nun fikir ve mtlaasna tevfkan seyyar hastahnelerle hastahnelerin tayyrecilerce mhede olunabilecek kbil-i ryet Hill-i
Ahmer almtn hiz olmalar iin Hkmet-i Osmaniyye nezdinde srar eylemenizi zt- sefirnelerinden rica eylerim.
Bundan mad seyyar hastahnelerle hastahneleri askerin mtehaid
bulunduu mahallerden, mhimmt depolarndan, anbarlardan, messest-
askeriyeden muhsm tarafn bi-hakkn muhcemt ve taarruzunu celb edebilecek bir ehemmiyet-i mahsusa-i askeriyeyi hiz bulunan bi'l-cmle nuktdan
kf derecede bud ve mesfede tesis ederek mezkr seyyr hastahne ve hastahnelerin masniyetini taht- temine almak iktiz eder. Fi'l-vki Osmanl
seyyar hastahnelerin[in] ale'l-ekser mevki-i askeriyenin veyahud messest- mhimmenin hemen kurbunda tesis edilmi olduklar mhede edilmidir.
Bir de Hkmet-i Osmaniyyece mechl olamayaca vechile Fransz
seyyar hastahne ve hastahneleri klle yevm Anadolu sahilindeki Osmanl
bataryalarnn ateine marz bulunuyorlar. Bundan dolaydr ki General
Gouraud, Helles Burnu'ndaki hastahneden karken ar suretde mecrh olmudur.
F 22 Tern-i Evvel sene 1331 / [4 Kasm 1915]

**
164

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Hulsa: Halilpaa iftlii Hastahnesi bombardman

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

anakkale kurbunda Halilpaa iftlii Hastahnesi'ne, geen Efrenc
Temmuz'da Fransz tayyresi tarafndan icr olunan ve nezret-i celleleri
cnibinden sefrete ir edilmi olan bombardman hakknda Fransa Hkmeti tarafndan Paris'deki Amerika sefirine irsl olunduu beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden tevd klnan takrrin tercmesi leffen irsl
edildi. Bunun bir suretinin taraf- l-i safnelerine sl edildii sefretin cmle-i irtndandr. Emr u fermn.
24 Terin-i Evvel sene [1]331 / [6 Kasm 1915]
BOA, HR. SYS, 2099/10

34
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1579

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
Beinci Norfolk Alay'nn Birinci Taburu'nun kinci Bl efrdndan
Hatwill'in 10 Austos [1]331 tarihinde Anafarta'da vefat etdiine dair On kinci Shhiye Bl Sertabbeti'nden vrd eden ihbarnme merkmun mensub
olduu hkmete li-ecli'l-sl huzur- sm-i fahmnelerine leffen arz u takdim klnm olmakla ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F Zilhicce sene [1]333 - F 27 Eyll sene [1]331 / [10 Ekim 1915]
Harbiye Nzr nmna
Fahreddin

**
165

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1536

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i Smsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir ki
anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilen ngiliz Ordusu'na mensub Birinci Frka'nn Dokuzuncu Taburu efrdndan Avustralyal Frederick
Pret olu Charles Pret'in nc Kolordu iml Grubu Ar Mecrhn Hastahnesi'nde vefat etdiini mbeyyin bir kta ihbariye varakas leffen huzur-
sm-i fahmnelerine arz u takdim klnm olmakla varaka-i mezkrenin
ngiltere Harbiye Nezreti'ne sli vesilinin istikml buyurulmas ment-
rey ve msaade-i sm-i dver-i azamleridir.
F 27 Zilkade sene [1]333 - F 27 Eyll sene [1]331 / [10 Ekim 1915]
Harbiye Nzr nmna
Fahreddin

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 998-999
Hulsa: ngiliz sersna
aid ihbar varakalar

Harbiye Nezret-i Cellesi'ne

anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilip nc Kolordu iml
Grubu Ar Mecrhn Hastahnesi'nde taht- tedavide iken vefat eden Avustralyal Frederick Pret olu Charles Pret'e ve 10 Austos sene [1]331 tarihinde Anafarta'da vefat eden Beinci Norfolk Alay'nn Birinci Taburu'nun kinci Bl efrdndan Hatwill'e aid olan ve ngiltere Harbiye Nezreti'ne gnderilmek zere Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi ifadesiyle v166

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

rid olan 27 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1536 ve 1579 numaral tezkire-i aliyyeleri ile irsl buyurulan iki kta ihbar varakas 1 Tern-i Evvel sene [1]331
tarihli ve 1857 numaral tezkire-i senver mnderect dairesinde tanzim ve
ikml etdirilmek zere iade klnd, efendim.
3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim 1915]
BOA, HR. SYS, 2218/36

***
Harbiye Nezreti
Muamelt- Ztiye Mdriyeti
stihbart Kalemi
1702

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
anakkale dr'l-harbinde mecrhan esir edilerek hastahnede taht-
tedavide iken vefat eden Avustralyal Frederick Pret olu Charles Pret ile 10
Austos sene [1]331 tarihinde Anafarta'da vefat vuku bulan Beinci Norfolk
Alay'nn Birinci Taburu'nun kinci Bl efrdndan Hatwill'e aid olup f
10 Terin-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 72774/1890 numaral tezkire-i devletleriyle mnderect li-ecli'l-ikml iade buyurulan iki ve Tekfurda Hastahnesi'nde vefat eden ngiliz sersndan Edward olu Pel'e ait bir ki ceman
aded ihbariye varakas f 8 Tern-i Evvel 1331 tarihli ve 1624 numaral
tezkire-i ciz mfdna nazaran muktezsnn f buyurulmas zmnnda leffen huzur- l-i nezret-penhlerine takdim klnm olmakla ol bbda emr
u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 30 Zilhicce sene [1]333 ve 26 Terin-i Evvel sene [1]331 / [8 Kasm
1915]
Harbiye Nzr nmna
Fahreddin
BOA, HR. SYS, 2219/10

167

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

35
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 7
Numara: 2708/3135
Hulsa: ngiltere ve Fransa Hkmetlerinin
nazar- dikkatleri celb olunmak zere
Amerika Sefreti'ne tebli-i keyfiyet
buyurulmasna dair

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
2 Temmuz sene [1]331 tarihli Havuzludere'deki hafif mecrhn hastahnelerine ve 3 Temmuz sene [1]331 tarihiyle de On Dokuzuncu Frka Shhiye Bl'ne etrafndaki tepelere merkz mteaddid Hill-i Ahmer bayraklarnn mevcudiyetine ramen dman tayyreleri tarafndan bombalar atlarak drt ehid ile sekiz mecrh vuka geldii Beinci Ordu Shhiye Riyseti'nden mevrd 3 Temmuz sene [1]331 tarihli telgrafnmede beyn olunmaktadr.
Hukuk- beyne'l-milele ve muhedt- mnakideye muhlif olan u
hlin tekerrr imdiye kadar Osmanl Ordusu tarafndan dman mecrhnine kar gsterilen msaadtn refini icab etdirecek bir halde olmakla ngiltere ve Fransa Hkmetlerinin nazar- dikkatleri celb olunmak zere Amerika
Sefreti'ne tebli-i keyfiyet buyurulmasna msaade-i fahmneleri mstercdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 6 Ramazan sene [1]333 ve f 6 Temmuz sene [1]331 / [19 Temmuz
1915]
Bakumandan Vekili
Enver

**
168

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Tercme Mdriyeti

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 9 Tern-i Sn sene [1]915 tarihiyle

Amerika Sefreti'nden vrid olan 851 numaral takrr-i ifhye merbt
ve Fransa Hariciye Nezreti tarafndan Paris'deki Amerika Sefreti'ne
19 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihiyle mersl takrr-i ifhnin tercmesidir.
Amerika Sefreti Seddlbahir'deki Osmanl sersnn mukavelt- dveliye ahkm hilfna olarak harekt- askeriyeye mteallik ameliytda cebren istihdm edildiklerinin ve bu keyfiyet rehn-i sbt olduu takdirde Fransz sersnn dahi Gelibolu ibh-i Cezresi'ndeki turuk- askeriyenin inatnda istihdm mukarrer bulunduunun cnib-i Hkmet-i Osmaniyye'den bildirilmi olduunu 1 ve 18 Eyll sene [1]915 tarihli takrr-i ifhleriyle Hariciye Nezreti'ne ir eylemidir. Hariciye Nezreti ark Frka-i Seferiyesi kumandan tarafndan ita olunan malumta nazaran Helles Burnu'ndaki Osmanl sersnn Fransa'da bulunan Alman sersnn tbi olduklar erit dairesinde yani ameliyat- tezyniye ve ordugh kurmak ileriyle hdemt- tanzfiye ve su tamak angaryalarnda istihdm edildiklerini ve bazlarna da limandaki sefinden eya ihrac etdirilmekde ve posta paketleri balatdrlmakda
olup fsna mecbur tutulduklar ilerin hadd-i itidali tecvz etmediini ve
fazla bir kuvvet sarf iktiz edecek olur ise bunun muayyen olan mikdardan
fazla tayint it ve ttn tevz olunduunu ve bundan baka haklarnda vki
olan muamele pek vsi bir fikr-i insaniyet-perverneye muvfk olup ser-y
mmileyhimin bundan dolay izhr- memnuniyet eylediklerini ve u halde
Hkmet-i Osmaniyyece serd edilen ahvl muvfk- hakikat olmadn ve
mracaat edilecei makam- tehdidde beyn olunan tedbir-i mtekbile arkdaki Fransz memurn-i askeriyesinin tavr ve hareketlerine nazaran asla muhikk olamayacan Amerika Sefreti'ne ir eder ve vatandalarmza kar
mukabele bi'l-misl suretiyle ittihz olunacak her gne tedbre Fransa Hkmeti tarafndan derhal ayn muamele ile mukabele olunacan ilveten ityn
eyler.
9 Tern-i Sn sene [1]915 / [9 Kasm 1915]
BOA, HR. SYS, 2411/32

169

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

36
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 6
Numara: 3248

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi ifadesiyle eref-mevrd f
22 Tern-i Evvel sene [1]331 ve 73287/1991 numaral tezkire-i devletleri
cevabdr:
Amerika Sefreti takrrinde zikrolunan ve Mariotte Tahtelbahiri mrettebtndan bulunan Morris Wery nm ahsla Drdnc Wolister Alay'na
mensub T. Walsh nm ngiliz neferinin Afyonkarahisar ser Garnizonluu'nda bulunduu lede't-tahkik anlalm olduu marzdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 2 Muharrem sene [1]334 ve f 28 Tern-i Evvel sene [1]331 / [10 Kasm 1915]
Menzil Mfetti-i Umumsi
Mirliv
Klotz
BOA, HR. SYS, 2219/12

37
Harbiye Nezreti
Tahrirt Dairesi
Tahrirt Kalemi
1704

rde-i Seniyye
nc Kolordu Kumandan Ferik Esad Paa'nn 29 Eyll [1]331 tarihinden itibaren Birinci Ordu Kumandanl'na memuriyeti icr klnmdr.
bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
170

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

F 3 Muharrem sene 1334 - F 29 Tern-i Evvel sene 1331 / [11 Kasm 1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr

Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Read

Enver
BOA, . HB, 1334. M/10

38
Harbiye Nezreti
Tahrirt Dairesi
Tahrirt Kalemi
1706

rde-i Seniyye
Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Kumandan Mirliv Cevad
Paa 26 Eyll sene [1]331 tarihinden itibaren On Drdnc Kolordu Kumandanl'na tayin klnmdr.
bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
F 3 Muharrem sene 1334 - F 29 Tern-i Evvel sene 1331 / [11 Kasm 1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr

Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Read

Enver
BOA, . HB, 1334. M/12

39-1
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 334

Marmara Denizi:
Bandrma Liman Riyseti, 29/7/[13]31: 27/7'de bir tahtelbahir Bykekmece aklarndaki bir yelkenliye be top ve birka el tfek atd. Yelkenli
slimen avdet etdi.
171

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

anakkale:
Beinci Ordu 1/8/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 30/7 saat 8
evvelde arkasnda byk bir sal bal olan bir nakliye gemisi Suvla Liman'na girdi. Mtekiben sal zerine Salb-i Ahmer bayra ekdi ve nazardan
kayboldu. Saat 3.50 sonrada makineli tfek atyla bir Fransz tayyresini
Tuzla Gl arkna drdk ve topu ateiyle tayyreyi paraladk.
iml Grubu Cephesi'nde 30/7'de dman topusu btn cepheye fslalarla ate etdi. leden sonra kuvveti mechul bir dman ktas Cebeltepesi'nden sahile doru gitdi.
Cenb Grubu Cephesi'nde mhim bir vaka olmad.
Gelibolu liman reisi, 29/7/[13]31: Bir dman tayyresi 29/7'de Gelibolu'ya bir bomba atd. Ayn gn bir dman sefinesi Saros'dan arma endhtyla Gelibolu'yu topa tutdu. Mhim bir hasar olmad.
B. A. [Boazlar Umum] Kumandanl, 12/10/[19]15: 28/7'de hamlesi mechul bir ileb ve iki duba Seddlbahir'den cenba doru gitdi. Kbil-i
sevk balon uzun mddet vapur filosu zerinde manevra yaparak cenba doru gitdi, avdeti grlemedi.
1 Terin-i Evvel [1]331 / [14 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/20

39-2
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
30 Eyll Anafartalar'da bir dman tayyresi atelerimizle sakatlanarak
Tuzla Gl arkna drlm ve bir topu ateiyle tayyre tahrib edilmidir.
172

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Arburnu'nda: Dman btn mevzilerimize tesirsiz ve fslal olarak

bir mddet ate amdr. Seddlbahir'de bir dman torpidosu Kerevizdere
munsabb andan sol cenhmza ate amaya teebbs etmi ise de topu
atelerimizle torpido Boaz haricine karlmdr.
1 Terin-i Evvel [1331] / [14 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/36

39-3
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 335

anakkale:
Beinci Ordu Kumandanl'ndan, 29/7/[13]31: Cenb Grubu'ndaki dman kuvveti sol cenh karsnda Kanldere'ye kadar iki Fransz ve Kanldere'den itibaren sa cenhmz karsnda Lancashire ve Elli kinci Lowland Frkalarndan ibaret iki ngiliz frkasdr.
Anafartalar Grubu Cephesi, 29/7/[13]31: On kinci Frka'dan atlan top
bombalar dman siperlerinde tahribt- azme husle getirmilerdir. leden
sonra bir de ykl bir hastahne gemisi Suvla'dan mroz istikmetine hareket
etmidir. 30/7/[13]31'de tahrib edilen dman tayyresinin aksm- mtebkiyesi 1/8/[13]31 sabah Lalebaba'nn imline naklolundu. leden sonra saat
5.30'da ykl bir hastahne gemisi Suvla'dan mroz'a gitdi.
iml Grubu Cephesi, 29/7/[13]31: Dmann Bombasrt'na yerledirdii mitralyz mevzii topularmzn atei ile tahrib olunmudur. 30/1 gecesi
bir torpido muhtelif zamanlarda ber-mutd sa ve sol cenhlara fslal ate
ad. Arburnu-Kemikliler arasnda nakliyt devam etmidir. 1/8/[13]31'de
hafif piyade ve fslal topu atei devam etmi ve bomba endht etmidir.
Dmann Merkeztepe'den Krmzsrt'a doru Gedikdere'ye inmek zere yol
kazmakda olduu grlmdr.
173

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Cenb Grubu Cephesi, 29/7/[13]31: Zevlde sol cenh ilerisinde evvelce tarafmzdan patlatlan lam mahallinde, bir infilk husle getirilmi ve
dman siperlerinden on metrelik ksm harab olmudur. leden sonra saat
2.45'de dmann byk bir monitoru tayyre tarassuduyla Gelibolu'yu bombardmana balayarak on mermi atm, hasar mcib olmamdr.
30/7/[13]31 sonra saat 7.30'da Tekke Burnu'ndaki dman ordughnda
bir saat kadar devam eden bir yangn grlmdr. leden sonra saat 7'de
dman Sndere cenbundaki siperlerimize bir ate baskn yapd. Birok
bomba atd. 30/1 gecesi sol cenhdan karlan keif kollarmz dman siperlerine bomba atd, kum uvallarn tahrib etdi. Dman yirmi drt saat zarfnda 920 top mermisi 95 torpil ve 40 bomba atmdr. 1/8/[13]31'de sa cenhmzdan toplar ile atdmz bombalardan dman siperlerinin gerisinde yangn
husle gelmidir. leden evvel klliyetli askeri hmil monitor Tekke Burnu'na gelmidir.
Marmara Denizi:
Lapseki Liman'nda bulunan irket-i Hayriye vapuruna dman tahtelbahiri tesirsiz iki torpido atd. Torpidonun biri sahilde infilk etdi.
2 Terin-i Evvel [1]331 / [15 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1143/39

39-4
6456
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Mhim bir hdise olmad.
Anafarta ve Arburnu mntkalarnda fslal top ve tfek ve bomba endht tet edilmidir.
174

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Seddlbahir'de: Sa cenhmz[dan] endht edilen top bombalarmz

dman siperlerinde yangn karmdr.
Sol cenhmza ate aan dman bataryalar topularmzn mukabelesiyle susdurulmudur. Tekke Burnu'nda dman ordughnda yangn zuhur
etmi ve bir saat devam etmidir.
2 Terin-i Evvel [1331] / [15 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/2

39-5
6504
Tebli-i Resmi

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da keif kollar msdemesiyle fslal topu atei tetsinden baka hdise olmamdr.
Arburnu'nda dman, kara toplaryla bir torpidosu mevzilerimize bir
mddet neticesiz ate am ve tarafmzdan mukabele grmesiyle ate kesmeye mecbur edilmi ve Kanlsrt'da dmann kazmakda olduu bir lam
dinamitle tahrib edilmidir.
Seddlbahir'de 3 Tern-i Evvel'de yirmi drt saat zarfnda dman tarafndan sarf edilen bini mtecviz top mermisi tamamyla tesirsiz kalmdr.
5 Terin-i Evvel [1331] / [18 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/44

175

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

39-6
6526
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
4-5 Tern-i Evvel gecesi keif kollarmz dmann kuvvetli keif kollaryla msdeme ederek bunlar hatt- asl siperlerine kadar tard etmi ve
dmana ehemmiyetlice teleft verdirmidir.
Arburnu ve Seddlbahir mntkalarnda her iki tarafa mevzi ate ve
bomba muharebesi yaplmdr.
6 Terin-i Evvel [1331] / [19 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/55

39-7
6624
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Topularmz Anafartalar'da dman siperlerinde mhim tahribt husle getirmilerdir. Conkbayr civarna ate aan bir dman torpidosuna mukabil endhtmzda bir mermi isabet ederek kesf bir duman ve itil grlm
ve civardan yetien torpidolarn muvenetiyle ibu yaralanan torpido mroz
Adas'na ekilmidir.
Arburnu'nda ve Seddlbahir'de fslal top, tfek ve bomba endht
tet edilmidir.
10 Terin-i Evvel [1331] / [23 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/75

176

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

39-8
6978
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Bazen hafif ve bazen iddetli mevzi ate muharebesinden baka yn-
kayd bir hdise olmamdr. ki dman kruvazr Seddlbahir mntkasnda
atee itirk etmi ve muhtelif istikametlere tesirsiz ate amdr.
Topularmz Arburnu'nda ve Seddlbahir'de dmann bomba mahallini tahrib etmidir.
Morto Liman ile lyas Burnu'nda grnen toplu dman ktat Boaz
bataryalarmzn ateleriyle datlmdr.
11 Terin-i Evvel [1331] / [24 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/81

39-9
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 342

Marmara Denizi:
orlu Jandarma Blk Kumandanl 10/8/[13]31: Yeniiftlik karsnda 10/8 saat 1 sonrada 3 dman tahtelbahiri grld.
Boazlar Umum Kumandanl 23/10/[19]15: Bir tahtelbahir 9/8 saat
4 evvelde Hora civarnda bir ganbotumuza iki torpil atd, torpiller boa gitdi.
Armudlu Jandarma Blk Kumandanl 11/8/[13]31: Bir tahtelbahir
saat 11/8'de Armudlu civarna birka top atd.
177

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

anakkale:
Beinci Ordu 10 ve 11/8/[13]31: Anafartalar Cephesi'nde, dman Mestantepe ile Prnartepe arasndaki ikinci hat siperlerini ihtimamla tanzim ve
takviye ediyor. Dman son gnlerde bu cephede ar topu ateini kesdi. Buna mukabil gemi topusunun faaliyeti artd. 11/8'de mhim bir vaka olmad.
iml Grubu Cephesi'nde, mhim bir vaka olmad.
Cenb Grubu Cephesi'nde, 10/8 saat 5.30 sonrada dman sa cenhmza iddetli bir torpido ve bomba baskn yapd. Bir saat kadar devam etdi.
Hasart czdir. Merkeze iddetli topu atei ad. Tesiri olmad. Kirte Deresi'nde dman efrdnn kereste tad ve tahkimt yapd grld. 11/8'de
sa cenha bir saat kadar makineli tfek atei icr etdiler. Dman Seddlbahir civarndaki dekovil hattnn inasna devam ediyor. mroz medhalinde
bulunan bi'l-cmle sefin 10/8'de beyaz bayrak ekdiler ve akama kadar indirmediler.
9/[8'de] saat 8 sonrada Anadolu bataryalarmzn atd bir mermi bir
dman yelkenlisine isabet etdi.
Liman Paa, 23/10/[19]15: smail[olu]tepe karsndaki dmann,
kara topusunun bir ksmn alp gtrd zannolunuyor.
Boaz Umum Kumandanl 23/10/[19]15: mroz'un ark sahili nnde 10/8'de sekiz vapur ile birok kk gemiler demir atm duruyorlard.
ibh-i cezreden gidip gelenler:
Beinci Ordu 10/8/[13]31: 9/8'de nakliye vapuru ile 2.000 kadar dman askeri Tekke Burnu'ndan, ykl bir duba Seddlbahir'den, 10/8'de 500
askeri hmil bir nakliye gemisi Seddlbahir'den Bozcaada istikmetinde gitdi.
Yeniehir tarassud zbiti 18/10/[19]15: hrac iskelesinden (Cenb Grubu ihrac iskelesi olacak) 27/7'den 5/8'e kadar 1.350 asker, 400 brgr, 12 top,
16 toparlak, 12 cephane arabas veya toparlak, 35 cephane arabas, 23 araba
gitmidir.
Boazlar Umum Kumandanl 23-24/10/[19]15: 9/8'de Cenb Grubu'na muhtelif zamanlarda ve muhtelif cesmetde yedi vapur geldi. 80-100 askeri hmil bir ilep gitdi. 10/8'de Cenb Grubu'na ve Saros Krfezi'ne birer
178

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

vapur geldi. Cenb Grubu'ndan iki vapur, Saros Krfezi'nden bir vapur ve
bir hastahne gemisi gitdi.
12-13 Terin-i Evvel [1]331 / [26 Ekim 1915]
BOA, HR. MA, 1148/12

39-10
6763
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Keif kollar msdemesiyle fslal topu atei icr edilmi ve bilhassa Seddlbahir'de sol cenhmzda bu ate ziyadece tet edilmidir.
Anafartalar'da tarafmzdan patlatlan lam tesiriyle dmann kazmakda olduu lam tahrib ve ibtal edilmidir.
13 Terin-i Evvel [1331] / [26 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1148/18

39-11
6856
Tebli-i Resm

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
13 ve 14 Tern-i Evvel'de ber-mutd mevzi ate muharebeleri devam
etmidir. Arburnu ve Seddlbahir'de atee itirk eden iki dman monitoru
topularmzn mukabil ateleriyle sahilden tebd edilmidir.
Epey mddetdir anakkale Cephesi'nde her iki taraf iin tesirsiz mevzi ate muharebelerinden baka ciddi bir muharebe olmad halde dman
179

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

hastahne gemilerini hastahne adrlaryla messestn her trl nakliyat

ve maksd- askeriyesine siper ittihz etmeye hl devam etmektedir. 14 Tern-i Evvel'de Kk Kemikli'de Salb-i Ahmer iaretini hv hastahne adrlar nnde talim yapan ngilizlerin talimi mtekib ibu adrlara girdikleri
pek ikr olarak grlmdr.
14 Terin-i Evvel [1331] / [27 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/61

39-12
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da keif kollarmz dman siperlerine yaklaarak tahkmtla megul dman efrdndan bir ksmn bomba taarruzlaryla itlf ederek
tahkmt men etmiler ve dmann baz siperlerinden tel rglerini skp
getirmilerdir. Gerek burada ve gerek Arburnu'nda dmann gemi ve kara
topularyla topularmz arasnda bir mddet ate tet edilmi ve Arburnu
skelesi civarnda grnen dman nakliye kollar bu topu atelerimizle datlmdr.
Seddlbahir'de dman sol cenh siperlerimize yedi yze yakn topu
mermisi ve bomba endht etmi, bir tesir yapamamdr.
14 Tern-i Evvel [1331] / [27 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/62

180

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

39-13
6879
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da: Bomba toplarmzn endhtyla dman cephaneliine
bir bomba isabet ederek cephanelik ate alm ve on be dakika devam etmidir. Topularmz messir ateleriyle tahkmtla megul dman efrdn datmdr. Bu atelerimize kar dman topusunun mukabelesi semeresiz
kalmdr.
Arburnu'nda: 15 Terin-i Evvel gecesi dman sa cenh siperlerimize
sabaha kadar bomba endhtna devam etmi ve 16 Tern-i Evvel'de topular bil-tesir muhtelif istikmetlere ate amdr.
Seddlbahir'de: Top, bomba ve torpil endht icr edilmidir. Yalnz
sol cenhmza kar dman bine yakn mermi sarf etdii halde siperlerimizin baz ksmnda ehemmiyetsiz toprak yntsndan baka zarar yapamamdr.
16 Tern-i Evvel [1331] / [29 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/59

39-14
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 345

anakkale:
Beinci Ordu, 15/8/[13]31: Anafartalar Cephesi'nde 14-15/8'de dmann bir cephaneliini bomba ile itil etdirdik.
181

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

iml Grubu Cephesi'nde: 14-15/8'de dman sa cenhmza hilf-

mutad sabaha kadar bomba atd. 15/8'de dman cepheyi eksersi obs olmak
zere topu atei altna ald. Baz siperlerimiz ve tam isabetle bir makineli tfeimiz hasarzede oldu.
Cenb Grubu Cephesi'nde: 14-15/8'de dmann bir bombas bir mahfz mahallimize isabet ederek tahrib etdi.
Liman Paa, 28/10/[19]15: 15/8 sabah Tekke Burnu'ndaki ihrac iskelesinde birok otomobiller bulunuyordu. Bunlar muhakkak asker naklediyorlar. 14/8'de yaplan bir ate baskn neticesinde Kiretepe'de yeni bir dman
sahr bataryas kefedildi.
17 Terin-i Evvel [1]331 / [30 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1147/4

39-15
6912
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Bugn "Turquoise" ismindeki Fransz tahtelbahiri anakkale'de topularmz tarafndan batrld. ki zbitle yirmi drt neferden ibaret olan mrettebt esir edildi. Cephenin her mntkasnda dman gerek top gerek bomba endhtnda ziyadece faaliyet gstermi ve tarafmzdan messir bir suretde mukabele grmdr. Dmann bu atelerine birka sefin-i harbiye dahi
itirk etmidir. Anafartalar'da topularmz bir dman nakliye gemisinin
ba tarafna bir mermi isabet etdirmeleriyle nakliye gemisi kesf duman iinde sahilden ekilmidir.
182

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Arburnu'nda bomba endhtmzdan bir dman siperinde yangn zuhur

etmi, iki saat devam etmidir. Seddlbahir'de sa cenh ve merkez karsnda dmann iki bomba mahalli topularmz tarafndan tahrib edilmidir.
17 Terin-i Evvel [1331] / [30 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/60

39-16
6929
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Mevzi ate muharebesi dn dahi devam etmidir. Topularmz dman
siperleriyle bomba mahallerinden bazlarn messir mukabeleleriyle tahrib
etmilerdir.
18 Tern-i Evvel [1331] / [31 Ekim 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/58

39-17
7019
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde dn dahi mevzi ate muharebesi devam etmidir. Dmann Kemikli Liman aklarnda bir zrhls, Arburnu'nda bir torpidosu kara atelerine tesirsiz suretde itirk etmidir.
183

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Anafartalar garbnda frtna hasebiyle karaya oturan bir rmorkr ile

duba topu atelerimizle daha ziyade hasara uratlmdr.
Seddlbahir'de, sol cenhda dmann kazmakda olduu bir lam tarafmzdan krletilmidir.
20 Tern-i Evvel [1331] / [2 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/47

39-18
7057
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Mevzi ate devam etmi ve ziyadece topu atei tet edilmidir. Arburnu'nda bir torpido ve Seddlbahir'de iki kruvazr atee itirk etmidir.
Topularmz Arburnu'nda, Kanlsrt'da ve Seddlbahir'de sa cenhmz karsnda dmann iki makineli tfek mevziini tahrib etmilerdir.
Seddlbahir skelesi'ne yanamak isteyen bir dman nakliye gemisi
Anadolu sahil bataryalarmzn ateleriyle men u def edilmidir.
21 Tern-i Evvel [1331] / [3 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/49

184

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

39-19
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 346

Marmara Denizi:
Boazlar Umum Kumandanl, 30-31/10/[19]15: 16/8/ saat 2.30 sonrada Bandrma Liman'nda bulunan Leros Vapuru'na bir tahtelbahir torpil atd, boa gitdi. 17/8'de Turquoise namndaki bir Fransz tahtelbahiri Akba
Liman civarnda karaya vurdu. zerine ate edilerek harbden haric klnd.
24 neferiyle 2 zbiti esir edildi. Tahtelbahir yzdrlecekdir.
anakkale:
Beinci Ordu, 17-21-22/8/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde:
16/8'de dmann icr etdii endhtdan Prnartepe cenbunda byk apl
21 topu bulunduunu anladk. 16/8'de dmann bir nakliye gemisinin ba
tarafna bir mermimiz isabet etdi. Gemi sahilden uzaklad. 16/8'de dmann
Kayack Al'nda patlatd lamdan hasl olan hufreyi igal ve bomba endht mahalli olarak tanzim etdik. 18/8'de 6. Frka sol cenh karsndaki dman siperlerinde n parlak, siyah apkal bir takm efrd grld. Dman
Mestantepe cenb eteklerine 12'lik veya daha byk apda tahmin edilen yeni
bir batarya yerledirdi. 18-19/8'de frtna hasebiyle dmann yandan arkl
bir rmorkr ile dubas karaya oturdu. Topularmz bunlar ate altna aldlar ve isabetler grld. Dman Mestantepe'deki ikinci siperlerini takviye
ediyor. 21/8'de Suvla Liman'nda bulunan dman sefinine ar toplarmzla
ate etdik. Bir zrhlya ve bir nakliye gemisine bir mermimiz isabet etdi.
Nakliye gemisinin ba tarafnda yangn zuhur etdi. atlakdere civarnda grlen bir dman piyade bln ate altna aldk. Mezkr blk derhal Salb-i
Ahmer bayra ekdi.
iml Grubu Cephesi'nde: 15-16/8'de atdmz bombalar dman siperlerinin birisinde yangn husle getirdi. 17/8'de topularmzn ateiyle Mahmuztepe'de yangn zuhur etdi. Dmann atlakdere'de bulunan hayvant
185

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ahrlarn topu ateiyle tahrib etdik. Krmzsrt ile Sivritepe arasnda dmann yeni bir top mevziini kefetdik. Topu ateiyle dmann Kanlsrt'daki
bir bomba mahallini tahrib etdik. 18-19/8'de mhim bir vaka olmad. 20/8'de
Kanlsrt'daki dman siperlerinin baz aksmn ve bir makineli tfek mevziini topu ateiyle tahrib etdik. Dman ahinsrt'n mnteh-y garbsindeki
siperlerini Sazldere['ye] kar tel rg mevnii ina ederek takviye etdi ve
mezkr srtn imlinde yeniden hafriyata balad. 21/8'de bir torpidonun
atei Kanlsrt'daki siperlerimizin baz aksmn hasara uratd.
Cenb Grubu Cephesi'nde: 16/8'de sa cenhmz karsndaki dman
bomba mahallerinden birisini, tahaffuz kafeslerini ve merkez karsndaki dier bir bomba mahallini topu ateiyle tahrib etdik. Dman da sa cenhmzdaki bir bomba mahallimizi ve tel rgleriyle birlikde bir ksm siperlerimizi
tahrib etdi ve bir lammz kertdi. 17/8'de bir dman kruvazrnn atd mermilerden birisi Sartepe'de bulunan mantelli toplarmzdan birisinin
tekerlekleriyle baz aksmn tahrib etdi. 18/8'de gurub zaman sol cenhmzdan davul, trampet ve alg sadlar iitildi. 18 ve 20/8'de topu ateiyle sa
cenhmz karsnda iki dman bomba mahallini tahrib etdik, dman kazd lamlar iinde muhnik gaz nereden bombalar istiml ediyor. Sa cenhmzdaki sahilde talyan bandral bir torpido tarassud vazifesi f ediyor.
21/8'de bir dman mermisi 15'lik bir havan topumuza isabet ve topun baz
aksmyla bir edevt sandn tahrib etdi. Dman Cenb Grubu cephemize
be gnde 6.000'e karb top mermisi, 618 bomba ve 391 torpil endht etdi. Baz siperlerimizin hasarzede olmasndan mad bir tahribt yapamad. 20/8'de
Bozcaada istikametinden gelen nakliye gemisi Seddlbahir iskelesine yanamak istedi ise de Anadolu bataryalarmzn ateiyle muvaffak olamad.
Geri mntkas: 16/8'de drt torpido himayesinde bulunan bir monitor
Saros Krfezi'ne geldi ve narl Liman karsndan Gelibolu'yu bombardman
etdi. 20/8'de iki zbit ile on be neferi hmil bir kaymz Kilidlbahir'den
Kale-i Sultaniye'ye geerken Aaderesi nnde bir torpile arparak batd.
ibh-i cezreden gidip gelenler: Her grubda vapurlarn gidip gelmesi
devam ediyor.
186

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Dman hakknda malumt:

imdiye kadar Franszlarn ark Ecnebi Alay'nda hizmet etmi ve ahren terhis olunmu bir Yunanl'ya atfen, Almanya ataemiliteri, 28/10/[19]15:
Cenb Grubu karsnda el-yevm 4.000 Fransz ile 6.000 ngiliz vardr. Limni ve mroz Adalarnda ihtiyat olarak 25.000 ngiliz bulunuyor. ibh-i cezrede ceman 400 aded 7.5 santimlik top vardr. Cephenin zafn rtmek iin
pek ok cephane sarf ediyorlar. ibh-i cezredeki gnll ktat lavedilmidir.
Adalar Denizi:
Beinci Ordu 17-21/8/[13]31: 17/8 saat 9.45 evvelde vasat cesmetde
ve dolu 9 aded nakliye gemisi Dedeaa istikametinde gitmidir. Saat 1.30
sonra da bir dman tayyre sefinesi mroz istikametinden Semadirek nne
geldi ve biri Dedeaa, biri Meri Vadisi ve de Kean istikametinde olmak zere be tayyre uurdu. 17/8'de mroz Adas'nda yarm saat kadar devam eden bir yangn grld. Dman mroz'daki hangarn kaldrm yerinde yalnz iskelesi kalmdr.
19-22 Terin-i Evvel [1]331 / [4 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1141/107

39-20
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 348

anakkale:
Beinci Ordu, 23/8/[13]31, Anafartalar Cephesi'nde: 23/8'de dmann
Kk Kemikli'deki cephane deposunu topu ateiyle igal ettirdik.
iml Grubu Cephesi'nde: Dmann 22/8'de sol cenhmz ilerisinde
Yeilsrt'da yeniden ina ve igal etdii iki mangalk siperi igal maksadyla
187

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

22-23/8'de kardmz bir keif kolumuz iddetli piyade ve makineli tfek

ateine marz kald ve mezkr dman siperinin 150 metre nnde bir hat
tesis ve igal eyledi. 23/8'de dmann Sngbayr'ndaki bir makineli tfek
mevzii ve Yeildere azna yeniden yerletirdii bir topu, topu ateiyle tahrib etdik.
Cenb Grubu Cephesi'nde: Dman ber-mutd top, torpil ve bomba
endhtna devam etdi. 23/8'de bir kruvazr, frkalarmzdan birisinin reviri
ile shhiye bln ate altna ald. Bir tesiri olmad.
ibh-i cezrede: Dman nakliye gemilerinin gidip gelmeleri ber-devam.
25 Terin-i Evvel [1]331 / [7 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1149/64

39-21
7193
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
Anafartalar'da Kemikli Liman'da karaya oturan bir dman torpidosu
ile o civarda bir nakliye gemisi topularmz tarafndan ate altna alnarak
her ikisinde tam isabetler grlm ve nakliye gemisi duman iinde uzaklamdr. 24 Terin-i Evvel'de leden sonra bir dman tayyresi atelerimizle
sakatlanarak Kk Kemikli civarnda denize drlm ve mtekiben topu atelerimizle mezkr tayyre daha ziyade tahrib edilmidir. Tayyre enkaznn bilhare dman tarafndan sahilde hastahne adrlar civarna ekildii grlmdr. Bu mntkada dman zrhls ile bir torpidosu ber-mutd
ate muharebesine tesirsiz bir suretde itirk etmidir.
Arburnu'nda ate tetsi ve sol cenhda ziyadece bomba endht devam
etmidir. Seddlbahir'de dman, merkezden ate baskn yapp mtekiben
bombaclarn mevzilerimize srmeye teebbs etmi ise de atelerimizle cm188

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

lesi tard edilmidir. Bu mntkada ate muharebesi ber-mutd devam etmi

ve dman sol cenhmza yirmi drt saat zarfnda bin be yz mermi endht
etmesine mukabil tesirli bir netice istihsline muvaffak olamamdr.
25 Terin-i Evvel [1331] / [7 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/53

39-22
7234
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde Anafartalar'da topularmzn endht etdii mermiytdan biri Prnartepe'deki dman bataryasnn bir topuna isabet etmi ve
bir cephaneliini de itil etdirmidir. Bu mntkada ber-mutd piyade ve
topu atei ve bomba endht icr edilmidir.
Arburnu'nda tarafmzdan bi'l-mukabele endht edilen bombalar dman siperlerinde mhim tesirt yapmdr.
Seddlbahir'de sol cenhmzda ziyadece topu endht icr edilmi ve
dmann bu cenhda patlatd bir lamn geri pskrerek kendi siperlerinde hasar yapd grlmdr.
26 Terin-i Evvel [1331] / [8 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/48

189

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

39-23
7256
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Ber-mutd ate muharebeleri devam etmidir. Anafartalar'da topularmz dmann Azmakdere kurbundaki byk bir topunu ve Mestantepe imlindeki bomba mahallini tahrib etmilerdir.
Arburnu'nda Sngbayr'nda piyade ve iddetli bomba muharebeleri
olmu ve topularmz buradaki dman siperlerini messir suretde ate altna almlardr.
Seddlbahir'de dman topular sol cenh siperlerimize ate ederek
cz hasar k eylemilerdir. Topularmz dmann akda alan efrdyla bomba mahallerini messir suretde ate altna almlardr. Cephede hafif
piyade, ziyadece topu ve bomba endht olmu ve dmann iki monitoru
ile bir torpidosu tesirsiz bir suretde atee itirk etmidir.
27 Terin-i Evvel [1331] / [9 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/54

39-24
7288
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Umumiyetle ate muharebesinden baka yn- kayd mhim hadise
olmamdr.
190

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Kemikli Liman'nda bulunan nakliye gemisi, topu atelerimizle sahilden tebd edilmidir.
Seddlbahir'de dmann bir bomba makinesi tahrib edilmi ve sol cenhda tarafmzdan patlatlan bir lam ile dmann bir takarrb siperi ber-hev edilmidir.
28 Terin-i Evvel [1331] / [10 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/52

39-25
7366
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
Donanma-y Hmynca ittihz edilen tedbr-i ciddiye-i tahaffuziye
sayesinde E-20 ngiliz tahtelbahiri 22 Tern-i Evvel'de anakkale'de batrlmdr. Mrettebtdan iki zbitle alt nefer esir alnmdr.
ngilizlerin en yeni tahtelbahirlerinden olan E-20, bir-iki ay evvel anakkale'de grlmd. 61 metre uzunluunda, 800 ton hacminde idi. Deniz
stnde 19 ve deniz altnda 14 mil sratde olup 8 torpil kovan ile 7,67 santimetrelik 2 aded seri ateli topu ve 30 kiilik mrettebt bulunuyordu.
Saros Krfezi sahiline ate amak isteyen dman kruvazrlerinin bu
teebbsleri topularmzn ateleriyle ate keserek uzaklamaya mecbur edilmilerdir. Anafartalar ve Kemikli Liman'nda grnen dman sefini topu
atelerimizin tesiriyle limandan uzakladrlmdr. 28 Tern-i Evvel'de ateimizle, karaya oturan bir dman torpidosu tamamen batmdr. Arburnu'nda
Kanl Srt'da dmann bomba mahalli tahrib edilmi. Seddlbahir'de sol ce191

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

nhmz karsnda tel rg kurmakla megul dman efrdna topularmz

epey zyit verdirmilerdir. Ber-mutd olan kara atelerine Anafartalar'da
ve Seddlbahir'de dmann bir kruvazryle bir monitoru bil-tesir [itirk
etmidir].
F 30 Tern-i Evvel [1331] / [12 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/51

39-26
7385
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
29 ve 30 Tern-i Evvel'de mevzi ate muharebesi fslal olarak devam
etmidir. Topularmzn muvaffakyetli mukabeleleri dman mevziinde
tesirtn gstermidir. Dmann iki torpidosu Anafartalar'da, bir kruvazrle bir torpidosu Arburnu'nda kara atelerine neticesiz itirk etmidir.
Anadolu sahil bataryalarmz Seddlbahir civarnda ve Morto Liman
kurbundaki dman ktatyla rmorkr ve dubalarna muvaffakyetle ate
amdr.
31 Tern-i Evvel [1331] / [13 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1155/50

192

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

40
Asker Ailelerine Yardmc Hanmlar Heyeti'ne
anakkale'de mrettebtyla beraber esir edilerek Mstecib Onba
tesmiye edilen sbk Turquoise Fransz Tahtelbahiri'nin nmzdeki Cuma
ve Cumartesi gnleri kadnlara ve mtekiben Pazar ve Pazartesi gnleri erkeklere ziyaret etdirilecekdir. Heyet tarafndan tertib ve ihzr olunan birer
liralk dhliye biletleri esmsi tde muharrer mevkide frht edilmekde
bulunmudur:
stanbul'da: Selanik Bonmaresi, Erturul, Karaka, Mustafa aml,
Ordu Pazar, Binbir eit.
Kadky'nde: Muteber byk maazalarda.
Beyolu: Tokatlyan, Pigmalyon, Karlman, Petring, Atein, Spiegel,
Mayer, Pazar- Alman, Olion, Weinberg.
4 Tern-i Sn sene [1]331 / [17 Kasm 1915]
BOA, HR. MA, 1150/59

41
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
Numara: 16232
Triumph Zrhls'nn suret-i gark

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

2.11.[1]915 tarihli Times gazetesinden
Ashmed Bartlett'den:
anakkale'de Tahtelbahir
Heyecan ve Firar

Mays'n 22'nci gn idi ki tahtelbahirlerin anakkale civarnda mevcudiyeti aibe-i hayali hakikate inklb etdirdi. Bu zamanda Swiftshure Zrhls'nda bulunuyordum ve 22 Mays bade'z-zevl saat 1.30'da le yemeini
193

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

henz bitirmidik. Tavan Adalar'ndan doru gelen bir periskop bir torpido
muhribi ile Prince George Zrhls tarafndan grld. Prince George Zrhls
tahtelbahiri batrmak iin iki salvo ate etdi. Tehlike pek yakn idi. nk tekmil zrhllar, nakliyeler ve torpido muhribleri demirli idiler. Vazifeleri donanmay muhafaza etmek olan torpido muhribleri derhal sratlerini artrmak ve
bu kitle-i sefini muhafaza etmek iin siyah dumanlar salvermek suretiyle
iddetle "fayrap" [fire up] etdiler ve etrafa saldrrcasna seyirler yapmaya
baladlar. Bunlar tahtelbahirin ilk grnd nokta civarnda sratli seyirler
yaparak tahtelbahirle msademe etmek veya onun suyun zerine karaca
periskobunu grerek mevkiini kefetmek istiyorlard. Tekmil sefin-i harbiye
ve nakliye sratle "fayrap" [fire up] ederek demirlerini aldlar ve her biri bir
tarafa datldlar. Tahtelbahir o gn tekrar gzkmedi ve tekmil korkular u
suretle teskin edildi. Biz demir mevkiine gelip demirlediimiz zaman torpido muhribleri donanma etrafnda bir kordon tekil etmek zere mtemdiyen
seyrediyorlard. Bu geceyi sahilde bulunmas lzumu derkr olan sefinden
mads selmetle geirmek iin muhtelif mevkilere dald. Yalnz Swiftshure Zrhls ile birka eski zrhl Helles Burnu hizasnda eski mevkilerinde
demirli olarak kaldlar. Canopus, Vengeance, Albion Avustralya askerinin bulunduu Kabatepe sahilinde demirlemeyerek aa yukar seyretmek zere
karakol vazifesini f etdiler.

Albion Zrhls Karada

Tahtelbahirin ilk etdii korkunun ilk tesiri Albion Zrhls'nda gzkd. Ertesi sabah kable'z-zevl saat 4'de Kabatepe'nin cenbunda sisden dolay [karaya] oturmu idi. Fecir olur olmaz Trk bataryalar mezkr gemi zerine mdhi bir ate adlar. Teekkr olunur ki Trkler byk toplar getirip
mezkr zrhly demeyeceklerdi. Trk zrhllarndan biri, -ihtimal ki Barbaros Zrhls- Boaz'dan birka tane arma 11 pusluk hedefe isabet edemeyen
mermi atd ise de bizim gemilerimizin arma endht ile Barbaros Zrhls
uzaklamaya icbr edildi. Albion Zrhls hakknda bd-i havf hirs rapor194

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

lar gelmeye balad. Hava iyiden iyi alnca Albion Zrhls'n sahilde ve dman arapnellerinin mtemdiyen patlamakda olduunu grebildik. Bu gemiye yardma giden sefin arasnda silahsz Triad yat da vard. Buna, alan
atelerden birka tane isabet etmidi. Bu yat bu erit altnda dier torpido
muhribleri gibi pek byk cesaret ve fedakrlk gstermi idi. Saat 4.30'da
Canopus Zrhls bu harb-i hzr tarihinin fihrist-i vekyiinde n-mesbk bir
htra-i ecat brakacak bir tarzda hareket etdi. Bu zrhl Albion Zrhls'na
takarrb ederek ondan bir tel halat ald ve bu mthi dman atei altnda onu
ekmeye teebbs etdi. Lkin halat pek abuk kesildi. Maamfih daha kuvvetli iki halat daha ald ve Albion mrettebtnn k tarafa toplanmas emredildi. Bu suretle geminin ba tarafnn kalkmas temin edildi. Bu zamanda
Albion Zrhls ba taraf taretindeki toplar ve baa mteveccih 6 pusluk toplar ile Trk mevzii zerine ate ad. Bu suretle geminin kum zerinde hareket etmesi ve toplarn sadmesiyle geminin biraz kalkmas imkn temin
edilecekdi. Akbet saat 10, k. z. [kable'z-zevl]de sebat ve ikdam ile Canopus
Zrhls'nn ekmesi galip geldi ve biz bu zamanda iki zrhlnn derin sulara
pek az zararla ktn grmek kanaatine sahib idik. Albion Zrhls'na iki
yz kadar arapnel isabet etmidi. Fakat onun sert ve kaln zrh karsnda
pek az bir tesir yapmd. Sefine mrettebtndan lenler pek azd.
Swiftshure Zrhls'nda mrettebtn pek ziyade keskin nazarl olmas
temin edildii gibi periskobu ilk grene de bir mkft- mahsusa verilecei
de ihss edilmidi. htiyar gemiciler bu mtemd tarassudt f ederken yoruluyorlard ve korkuyorlard. Maamfih "active service" [muvazzaf] olan kk zbitn bu hususda daha ziyade mteyakkz bulunurlar. Eer siz de elli
yanda bir peder veya bir byk peder gibi ihtiyar olaydnz geminin anszn
ber-heva olmas ve gece veya gndz bir souk su banyosu yapmak ihtimali
taht- tesirinde daima tarassudda bulunmakla bittab yorulursunuz.
25 Mays sabah saat 8'de ben geminin salonunda iken anszn geminin
14 fundluk topunun birbirini mtekib sadsn iitdim ve tekmil efrdn derhl mevkilerine kotuunu grdm. Gverteye ktm zaman 300 metre ileride ve iskele tarafmzda periskop grmek korkusuna marz kaldm. Bizim
195

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

evik ve faal toplarmz der-akab onun zerine bir saniye fevt etmeksizin ate
adlar ve tahtelbahir dalarak gzden kayboldu. Acaba niin tahtelbahir bize
ve yanmzda bulunan Agamemnon ile Majestic Zrhllarnn 300 metre yaknnda bulunduu halde torpido atarak orada bir felaket ihdas etmedi? Bittab
bu hadise-i mahfe her tarafa bildirildi ve torpidolar onu imek gibi takibe
baladlar. Biraz sonra Kabatepe sahilinde grld rapor edildi. Saat 10.30
k.z. [kable'z-zevl]de Vangeance Zrhls Kabatepe hizalarnda aa ve yukar dolarken bir tahtelbahir grd ve zerine endht etdii halde isabet etdiremediini rapor etdi (ite ikinci ve tlili bir firar!) ve Tavan Adalar civarnda iki tahtelbahirin daha grnd rivayetleri deverna balad.
Biz le yemeinde iken iaret memuru gelerek: "Afvedersiniz, msaadenizle syleyeceim, Triumph Zrhls batyor." Herkes gverteye hcum
etdi ve havadisin doru olduu anlald. Triumph Zrhls demirli idi ve gayet ar sratle Kabatepe sahili nnde aa ve yukar seyredecek bir halde
idi. ki torpido yedii zaman torpido alar suda idi. Maamfih hibir tesir
yapmad. Torpidolar ya alar delmi veya altndan gemi idi. Biz gverteye ktmz zaman zrhly birka dakika zarfnda tamamyla devrilmek vaziyetinde bulmuduk. Bu zamanda mezkr tahtelbahirin o civarda henz mevcud bulunmas ihtimaline binaen hibir sefine-i harbiye onun muavenetine
itb etmemidi. Torpidoyu yedii zaman yaknnda bir torpido muhribi ve
bir byk sandal bulunuyor idi ki mezkr geminin suda yzdklerini grdmz zavall mrettebt bunlar tarafndan kurtarlmd. Civarmzda Helles Burnu aklarnda bulunan tekmil torpido muhribleri ufku dumanlar ile
karartarak son sratle denize aldlar. Swiftshure'un gvertesinden bu hakikaten facial bir manzara tekil ediyordu. Amiral ile dier zbitn gverteye
ktlar ve grup hlinde durarak drt mil kadar akda vurulmu bu gemiye
meysiyetle baktlar. Bu grup yedi dakika kadar lmle uraan Triumph'un
felketine sknet-i katiye ile bakt ve anszn gayr- mer bir kuvvete kar
harb etmekden yorulduunu ima eder tarzda sekizinci dakika nihayetinde gemi alt-st oldu ve krmz boyal karinas suyun zerine kd. Yarm saat kadar bunun bu halde yzdn ve ngehn birdenbire dalgalar ve sitim du196

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

manlar arasnda batp kaybolduunu grdk. Amiral drbnn kapayp

kendi kamarasna gitmek zere iken: "Triumph batd." sada-y teessrn
sarf etdi ve gvertede bulunan zbitn grubu bu vaka hakkndaki ihtisastn yazmak zere kamaralarna dald.
F 4 Tern-i Sn sene 1331 / [17 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Binba
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/35

42
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 356

anakkale:
Beinci Ordu, 3-4 ve 4/9/[13]31, Anafartalar Cephesi'nde: 3-4/9'da keif kollarmz silahyla beraber bir dman neferi esir etdiler.
iml Grubu Cephesi'nde: Dman 3-4/9'da Cesarettepe'deki siperleri
nne yal paavralar atarak oradaki nalar yakd.
Cenb Grubu Cephesi'nde: 2/9'da Sartepe aklarndan endht etmekde
olan kruvazrlerden birisine 3 obs mermimiz isabet etdi. Kruvazrler uzaklad. Dman 3/9 sabah cephenin merkezine, Kirte cenbdaki srtlara 2/9'da
patlatd lam hufrelerinden ilerleyerek tekrar taarruz ve ceman bir blklk kadar siperlerimizi igal etdi. Mezkr siperlerin bir ksmn mukabil taarruzla istirdd etdik. 65 metrelik bir ksm o gn dmann yed-i igalinde idi.
3-4/9'da bir ksm siper daha istirdd etdik. El-yevm dmann elinde kk
bir ksm kalmdr. Tekke Burnu'ndaki ihrac kprsnn bir ksm dalgalar197

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dan ykld. El-yevm Cenb Grubu karsnda dmann iki Fransz ve iki ngiliz frkas vardr
Trakya dr'l-harbi, Beinci Ordu, 3-4/9/[13]31: ki dman tayyresi
3/9'da nz zerinden Bulgaristan dahiline doru udu.
4 ve 5 Tern-i Sn [1]331 / [18 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/71

43
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 19179/7579

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Dmanlarmz hukuk- beyne'l-milele mugyir fil ve hareketlerine bir
zamme olmak zere Tern-i Evvel'in yirmi altnc gn bade'z-zevl Seddlbahir'de Behraml revirini topa tutarak iki neferin ehdetiyle drt neferin
mecrhiyetine ve iki hayvann telefine ve hed kabristannn tamamyla harbiyetine sebebiyet vermilerdir. ngilizlerin almet-i frikay hmil bulunan
mahall-i mezkra kar vuku bulan bu tecvzlerinin Amerika Sefrethnesi
nezdinde iddetle protesto edilmesi rica olunur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 7 Tern-i Sn sene [1]331 / [20 Kasm 1915]
Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2099/12

198

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

44
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 363

Marmara Denizi:
Erdek Liman reisi: 9/12'de dman tahtelbahiri tarafndan Erdek Liman'nda ate altna alnan sefinden Gelibolu Vapuru'ndan iki kii ehid ve Safa Rmorkr'nden iki kii hafifce mecrh olup Gelibolu Vapuru tahls edildi.
anakkale Cephesi:
Beinci Ordu: 9/12/[13]31'de Anafartalar Grubu Cephesi'nde [dman]
kara topusu ve birka dman zrhls ile monitorlar mevzilerimize bir mddet tesirsiz ate etdiler. Topularmzn mukabelesinden bir mermi isabetiyle bir dman monitoru sahilden uzaklad. 9/13'de dman topusu ve bir
monitoru Azmak iml ve cenbundaki mevzilerimize ve gerilerine tesirsiz
endht etdi. Topularmz akda grlen dman efrdyla nakliye kollarn
messir ate altna ald. Hayli telefta uratd.
iml Grubu Cephesi: 9/12 sabah dmann iki mangalk bir ileri siperi bir baskn ile zabt ve igal edildi. skeleye takarrb etmek isteyen bir nakliye Sefinesi, Palamutluk Bataryas'ndan atlan bir merminin isabetiyle sahilden sratle ald. 9/13'de topularmz, Ykseksrt'daki dmann tfek mevziini ksmen tahrib etdi.
Cenb Grubu Cephesi: 9/12, dman sa ve sol cenhmz ilerisinde
tesirsiz 3 aded lam patlatd. kisi geri pskrd. 9/13, sol cenhda topularmzn endhtyla dmann baz siperleri ve bomba mahalli tahrib edildi.
Alman Hariciye Nezreti'nden stanbul Sefreti'ne mevrd 24/11/[1]915
tarihli telgrafnmede Bern Alman Sefreti'ne atfen "ngiliz ve Fransz filolarnn pek yakn bir zamanda anakkale Boaz'na ngehn bir darbe indirmek
199

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

tasavvurunda bulunduklar" hakknda Paris'de bir yia devern etdii Bern

Sefreti'ne atfen bildirilmidir.
15 Tern-i Sn [1]331 / [28 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, DH. EUM. VRK, 25/52

45
29 Tern-i Sn sene 1915 tarihli Daily Mail'den (Paris temsili): Geen
aramba gn (27 car) Londra'da Queens Hall'de Mister Ellis Ashmead
Bartlett tarafndan verilen konferansda mmileyh demidir ki:
"anakkale Boaz'nda metin bir suretde yerlemi bulunuyoruz. Fakat
mevki-i hzrmzdan daha ileri gidebileceimizi zannetmem. imdiki halde
Srbiye meselesi muvcehesinde bulunuyoruz. Bu memlekete kar taahhdmz u srada f edemeyeceiz. Lkin nihayet'l-emr kendisini korumak
vazifesiyle mkellefiz. Bu sene dmann Bulgaristan tarkyla ilerlemesine
mani olmakdan bahsetmek b-manadr. Selanik'e asker karmakla Srbistan'
kurtarm olmayz. Kendimizi hissiyta kaptrmayarak hakikat olduu gibi
grmek zaman geldi.
Harb hususunda bedbn deilim. Nihayet'n-nihaye harbi kazanacamz, hatta suret-i katiyede kazanacamz mid etmekdeyim. Fakat hl-i
hzrda yanl bir yol takib ediyoruz. Bir muvaffakyet-i azme istihsli zmnnda kuvvetlerimizi doru bir mecraya sevk etmeliyiz.
ark-i Karb'e mteveccihen Roma'dan mrrum esnasnda Osmanl
hizmet-i diplomasiyesinde bulunan iki dostum Bahr- Sefid Boaz'nn ilk bombardmanna dair aldklar tebligt gsterdiler. Buna nazaran halkn fazla tela etdii ve fakat inayet-i Hak'la yalnz iki mhim topun zedelendii anlalyordu. Bunu ngiliz amiraline hikye etdiim zaman: "Taaccb etdim, ben
yalnz bir top tahrib edebildik sanyordum!" cevabn verdi".
200

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Konferansn bakyyesinde Ashmead Bartlett anakkale Seferi'nin gayr-

kfi istihzart ve kuvvetlerle yapldn ve geen Temmuz'da Bulgaristan'
elde etmek mmkn iken ngiltere Hkmeti'nin ihmal eylediini ve Suvla
Krfezi teebbstnda Osmanllarn galebesi zerine Bulgaristan ataemiliterinin Kral Ferdinand'a artk dier cihetin, yani Osmanl ve mttefiklerinin
galebe edeceklerini arz eylediini ilve etmekdedir.
29 Tern-i Sn sene 1915 / [29 Kasm 1915]
BOA, HR. MA, 1151/81

46
Harbiye Nezreti
Numara: 1373/1100
Hulsa: Yirmi Yedinci Piyade Alay'nn
sancana ihsn buyurulacak
kurdele ve madalya hakknda

Marz- ker-i kemneleridir ki

Dokuzuncu Frka'ya mensub Yirmi Yedinci Piyade Alay ibu harb-i
ahrde dmanmz olan tilf Devletleri'nin anakkale'de Arburnu'na ilk
defa olarak ihrac yapdklar 12 Nisan sene [1]331 gn ale's-sabah Maydos
Kasabas'ndan ser bir yry icrsyla yetiip karlad ngiliz kuvvetlerinin zerine bil-perv atlarak ilerlemesini tevkf ve Kanlsrt'da dmann
ele geirmi olduu ser ateli cebel toplarmz sng hcumuyla slimen
bi'l-istirdd dman- merkm aleyhine istiml eylemek suretiyle fevkalde
ecat ve yararlk gstermi mrr'l-arz ilk anakkale muharebe-i berriyesinden bu ana kadar yedi ay bil-fsla hibir kta ile tebdl olunmakszn hatt-
harbde dmanla pek yakn mesfede temasda kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr eylemi olduundan mezkr alay nmna sancana zeri sar srma ile ileme "Devlet-i Osmaniyye ile tilf Devletleri harbinde Yirmi Yedinci Piyade Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene [1]331 gn
anakkale'de Arburnu'na vuku bulan ilk ihrac hareketinde karaya km d201

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

man kuvvetlerinin ilerlemesine, yevm-i mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i

edde-i rnesiyle mni olmak ve dmann ele geirmi olduu ser ateli topumuzu slimen bi'l-istirdd dman- merkm aleyhine istiml ve aylarca dman- merkm karsnda hatt- harbde ve hl-i temsda kalarak ona
kar kahramanne muharebeler icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln hatrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi
kurdelesi ebadnda nsf yeil ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve
levhay hv altn ve gm imtiyz ve harb madalyalarnn ihsn buyurulmasna msaade-i seniyye-i hazret-i hilfet-penhnin istihsl ve mezbr kurdele ve madalyalarn seran ihzr iin icab edenlere evmir-i seniyye-i cenb- Sadret-penhlerinin yn buyurulmas msterhamdr. Ol bbda emr
u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 13 Muharrem sene [1]334 ve f 8 Tern-i Sn sene [1]331 / [21
Kasm 1915]
Bakumandan Vekili
ve Harbiye Nzr
Enver

**
Bb- l
Daire-i Sadret-i Uzm
med-i Divan- Hmyn
1877

rde-i Seniyye
Harb-i ahrde dmanmz olan tilf Devletleri'ne kar kahramanne
ve fedakrne savlet etmi olan Dokuzuncu Frka'ya mensub Yirmi Yedinci
Piyade Alay nmna sancana zeri sar srma ile ileme "Devlet-i Osmaniyye ile tilf Devletleri harbinde Yirmi Yedinci Piyade Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene 1331 gn anakkale'de Arburnu'na vuku bulan ilk
ihrac hareketinde karaya km dman kuvvetlerinin ilerlemesine, yevm-i
mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesi ile mni olmak ve
dmann ele geirmi olduu ser ateli topumuzu slimen bi'l-istirdd
202

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dman- merkm aleyhine istiml ve aylarca dman- merkm karsnda

hatt- harbde ve hl-i temasda kalarak ona kar kahramanne muharebeler
icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln htrasdr."
ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda nsf yeil
ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay muhtev altn ve gm
imtiyz ve harb madalyalar it olunmudur.
Bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
F 22 Muharrem sene 1334 - F 17 Tern-i Sn sene 1331 / [30 Kasm 1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr

Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Read

Enver
BOA, . HB, 1334. M/117

47
Harbiye Nezreti
Numara: 1373/1101
Hulsa: Elli Yedinci Piyade Alay'nn
sancana ihsn buyurulacak
kurdele ve madalya hakknda

Marz- ker-i kemneleridir ki

On Dokuzuncu Frka'ya mensub Elli Yedinci Piyade Alay ibu harb-i
ahrde dmanmz olan tilf Devletleri'nin anakkale'de Arburnu'na ilk defa olarak ihrac yapdklar 12 Nisan sene [1]331 gn Bigal'dan ser bir yryle hareket ve Kocaimen tepelerinden aarak Arburnu'na yetiip Yirmi
Yedinci Alay'n sa cenhn takviye ile dman zerine atlarak onu tevkf
eylemek ve dmann maksad- aslsi olan Kocaimen tepelerini ele geirmesine mni olmak suretiyle fevkalde ecat ve yararlk gstermi ve mrr'larz ilk anakkale muharebe-i berriyesinden bu ana kadar yedi ay bil-fsla
203

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

hatt- harbde dmanla hl-i temasda kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr eylemi olduundan mezkr alay nmna sancana zeri sar srma
ile ileme "Devlet-i Osmaniyye ile tilf Devletleri harbinde Elli Yedinci Piyde Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene [1]331 gn anakkale'de Arburnu'na vuku bulan ilk ihracda karaya km dman kuvvetlerinin ilerlemesine ve Kocaimen tepelerinin dman eline gemesine yevm-i mezbrdaki
hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesiyle mni olmak ve aylarca dman-
merkm karsnda hatt- harbde kalarak ona kar kahramanne muharebeler
icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln hatrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda nsf yeil ve
nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay hv altn ve gm imtiyz ve harb madalyalarnn ihsn buyurulmasna msaade-i seniyye-i hazret-i
hilfet-penhnin istihsl ve mezbr kurdele ve madalyalarn seran ihzr
iin icab edenlere evmir-i seniyye-i cenb- Sadret-penhlerinin yn buyurulmas msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 12 Muharrem sene [1]334 ve f 8 Tern-i Sn sene [1]331/ [21
Kasm 1915]
Bakumandan Vekili
ve Harbiye Nzr
Enver

**
Bb- l
Daire-i Sadret-i Uzm
med-i Divan- Hmyn
1876

rde-i Seniyye
On Dokuzuncu Frka'ya mensub olup anakkale'de fevkalde ecat
ve yararlk gstermi olan Elli Yedinci Piyade Alay nmna sancana zeri
sar srma ileme "Devlet-i Osmaniye ile tilf Devletleri harbinde Elli Yedinci Piyade Alay'nn dman tarafndan 12 Nisan sene 1331 gn anakkale'204

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

de Arburnu'na vuku bulan ilk ihracda karaya km dman kuvvetlerinin

ilerlemesine ve Kocaimen tepelerinin dman eline gemesine yevm-i mezbrdaki hareket-i sera ve savlet-i edde-i rnesiyle mni olmak ve aylarca
dman- merkm karsnda hatt- harbde kalarak ona kar kahramanne muharebeler icr etmek suretiyle gsterdii fevkalde ecat ve yararln hatrasdr." ibaresini hv ve murassa imtiyz nin- lsi kurdelesi ebadnda
nsf yeil ve nsf- dieri krmz bir kurdele ile kl ve levhay muhtev altn ve gm imtiyz ve harb madalyalar it olunmudur.
Bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
F 22 Muharrem sene 1334 - F 17 Tern-i Sn sene 1331 / [30 Kasm 1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr
Enver

Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Read

BOA, . HB, 1334. M/118

48
Harbiye Nezreti
Tahrirt Dairesi
Tahrirt Kalemi
1898

rde-i Seniyye
Dman tahtelbahirlerinde bulunarak dmana klavuzluk etmekle beraber Anadolu imendifer Hatt'n bomba ile tahrib eyledii bi'l-muhakeme
sabit olan Darca'nn Analispi Mahallesi'nde sakin Balk Yorgi veled-i Vasil'in esrr- askeriyeyi if ve hiyanet-i harbiye ve casusluk hakkndaki kanunun on drdnc maddesinin yedinci fkrasna ve kta-i askeriyesinden firar
ederek hl-i firarda iken merkm Yorgi'nin hnesinin esna-y taharrsinde derdest edilen Darca'nn Engina Mahallesi'nde mukm Hampato Fabrikas atecisi Foti veled-i Hristidi'nin de Asker Ceza Kanunu'na mzeyyel 24 Temmuz
205

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

sene [1]330 tarihli kanunun ikinci maddesine tevfkan idamlarna dair Dersadet Divan- Harb-i rfsi'nden verilen karar tasdik edilmidir.
bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
F 23 Muharrem sene 1334 - F 18 Tern-i Sn 1331 / [1 Aralk
1915]
Bakumandan Vekili ve
Harbiye Nzr
Enver

Sadrazam
Mehmed Said

Mehmed Read

BOA, . HB, 1334. M/95

49
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 9483/1295
ngilizlerin Gelibolu ve Anafartalar'da
tesis etdikleri hastahne adrlar

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

kinci ube'nin 16881 numarasn muhtev 7 Eyll [1]331 tarihli tezkire-i aliyyeleri cevabdr:
ngilizlerin Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bilhassa Anafartalar'da taht-
igallerine geen sahil ksmnda ksmen Salb-i Ahmer iaretini hmil adrlar ve barakalar tesisi ve elde edilen delil ve emrelere nazaran dmann
bombalar, esliha ve mhimmt vaz, zbit ve efrd iskn hususlarnda da
istiml etdikleri cihetle sahildeki hastahnelerin hemen kaldrlmas ve aksi
hlde yanndaki ktata ate edilecei ve o esnada Salb-i Ahmer iaretini
hmil hastahne binalarna bir zarar vki olur ise bundan Hkmet-i Osmaniyye'ye hibir mesliyet tevelld edemeyecei hakknda Amerika Sefreti'ne
tebligt icr klnm idi.
206

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bu kere cevaben alnan takrrde ngiltere Hkmeti'nin bu hususdaki

cevabnn hulsasn hv bir telgrafnme alnp bundan ngiltere Hariciye Nezreti icr etdirdii tahkikt neticesinden bu mddeiytn tamamyla esassz
olduu tebeyyn eyledii ve Gelibolu'da sahilde tesis olunan hastahneler
muvakkat istasyonlar hizmeti f eden adrlardan ibaret olup hastahne gemilerine irkb olunabilmelerine intizren mecrhn ve hastagn seran toplamak maksadyla tesis edildikleri mezkr istasyonlarn maksd- gayr- mera iin istiml olunmadklar hususunda Hkmet-i Seniyye'nin temin
edilmi olduu beyn klnd ir edilmekdedir. Emr u fermn.
18 Tern-i Sn sene [1]331 / [1 Aralk 1915]
BOA, HR. SYS, 2415/75

50
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 366

anakkale Cephesi:
Beinci Ordu, 17/9/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 16-17/9'da
bir keif kolumuz dman tel rglerinden otuz metrelik bir ksm kesip getirdi. 17/9'da dman kara ve gemi toplaryla bil-tesir bir mddet muhtelif
istikmetlere ate etdi. Topularmz bi'l-mukalebe akda grlen dman
efrdn, ordughn ve cephane arabalarn ate altna alarak ibu arabalar
tahrib etdi.
iml Grubu Cephesi'nde: 16-17/9'da top, makineli tfek, bomba ve piyade atei tet edildi. Dman Kanlsrt'da evvelce topularmz tarafndan
tahrib edilen siperlerini tamire teebbs etdi ise de atelerimizle men olundu.
17/9'da bir dman kruvazr sol cenhmza ate am ise de topularmzn
mukabelesiyle sahilden uzaklad.
207

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Cenb Grubu Cephesi'nde: 16/9'da dman sa cenh ve merkezimize

topu ve bomba ve sol cenhmza da havan ve torpil endht icr eyledi. Cz
hasar mcib oldu. leden sonra Agamemnon sisteminde bir dman gemisi Kilidlbahir civarn bombardman etdi. Aaderesi'ndeki hastahnelerimizi
de ate altna alarak drt neferimiz ehid, yirmi neferimiz mecrh oldu. Ar
mecrhn hastahnesinin Hill-i Ahmer bayra yand. Zbitna mahsus byk hasta adr harab oldu. Kilidlbahir'de hne harab oldu.
17/9'da bir ganbot Babakale'yi bombardman etdi.
17/9/[13]31: Bir muharebe tayyremiz, Kabatepe civarnda dman tayyresine muvaffakyetle ate ederek mroz istikmetinde aa inmeye mecbur eyledi.
18 Tern-i Sn [1]331 / [1 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 367

anakkale Cephesi:
Beinci Ordu, 18-19/9/[13]31, Anafartalar Grubu Cephesi'nde: 18/9'da
dman kara topusu iki zrhl ve bir kruvazr fsla ile muhtelif nukta ate
etdi. Topularmz, Lalebaba ve Mestantepe gerilerindeki ve akdaki mctemi efrd ve [iskelelerini] ate altna alarak datd. Azmak cenbundaki siperlerde bir makineli tfek mevzii tahrib edildi.
iml Grubu Cephesi'nde: 17-18/9'da srekli bomba tet edildi. 18/9'da
dman kara ve gemi topusuyla sa cenha fazlaca ate etdi. Bir bomba topumuz harb oldu.
208

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Cenb Grubu Cephesi'nde: 17/9'da dman merkezimize topu, makineli tfek ve bomba endht icr eyledi. Cz hasar mcib oldu. Topularmz
dmann bomba mahallerini ksmen tahrib ve Sndere skelesi'nde hasart
k eyledi.
18/9'da dman sa cenhmza pek ok bomba atarak bir mikdar hasara sebebiyet verdi. Sar ve mavi tepelere ate eden bir dman kruvazr,
topularmzn atd mermilerden ikisi ba ve biri gvertesine isabet etmesi
zerine ate keserek sahilden uzaklad.
18/9'da Saros Krfezi'nde bir dman torpidosu brice'nin 3 kilometre
garbnda karaya oturdu. Bir tayyremiz torpidoya drt bomba atd, isabet etdiremedi. Civardaki topumuz tarafndan tahribine teebbs edildi.
20 Tern-i Sn [1]331 / [3 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, DH. EUM. VRK, 25/50

51
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti
Numara: 1

Hariciye Nezret-i Celilesi'ne 27 Tern-i Sn sene [1]915

tarihli Amerika Sefreti'nden vrid olan 935 numaral takrr-i ifhye
melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden 27 Tern-i Evvel sene [1]915
tarihiyle Amerika'nn Paris Sefreti'ne mersl takrr-i ifhnin tercmesidir.
Sefret, Gelibolu'daki emkin-i hastahne olarak istiml edilecei cihetle ehr-i mezkrda mevcud bi'l-cmle kuv-y berriye ve bahriyenin geri
alnacana Hkmet-i Osmaniyyece karar verildii ve binenaleyh berr ve
209

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

bahr kuv-y Mttefika tarafndan Gelibolu'ya taarruz ve tecavz vuku bulmamas talebine dair Hkmet-i Osmaniyye'nin bir teblii 26 Austos sene
[1]915 tarihinde Hariciye Nezreti'ne ir eylemi idi. Hkmet-i cumhriye
teklif-i vk daima muttasf olduu fikr-i insaniyet-perverne ve hissiyt-
nsfet-krne dairesinde tedkik etmi ve fakat taleb-i mezkrun isfn gayr-
mmkn grmdr. Bi'l-cmle kuv-y muharibenin Gelibolu'dan geriye alnmasna Alman-Osmanl memurn-i askeriyesi tarafndan fi'l-hl karar verilmi
olduu kabul edilse bile ti'z-zikr mlhazt ve mtlatn nazar- itibara alnmamas yine kbil olamaz. Ordular cephesine mtecviz bulunan Gelibolu
gibi bi'n-nisbe mhim bir ehrin hv olduu bi'l-cmle emkin ile mebn-i
sairenin ilerinden hibiri mevcudiyet ve emniyeti harekt- askeriye ile dorudan doruya ve sk bir suretde mnasebetdr olan gerek erkn- harbiye
ve gerek aklm tarafndan igal ve maaza ve depo makamnda veya husust- saire iin istiml edilmeksizin faaliyet-i mecmasyla hastahne hline
ifr edileceini kabul etmek mkildr. Gelibolu ehrinde mhimmt depolar mevcud olmad kuv-y Mttefika'ya ihbar olunmu ve ehr-i mezkrdaki mhim deirmenlerin ibh-i cezrede rm-sz askiri iesine kll medr olduu derkr bulunmudur. Hkmet-i Osmaniyye tarafndan dermeyn
edilen taleb kabul edildii takdirde bu keyfiyet nakliyt- shhiyeden ksm-
azamnn tark- ihtilta doru sevkinden Hkmet-i Osmaniyye'yi vreste
brakmakla beraber turuk- muvsalay kd ve vesit-i nakliyeyi istimle
salih bir hle ifr edecek ve bu vechile Osmanl-Alman ordusunun harektn vsi bir suretde teshl eyleyecekdir. Cephe-i harbden ekilen birok mecrhnin Dersadet'e nakillerine ve ahali ile efrd- ceddenin bunlar grmelerine meydan verilmemesine Hkmet-i Osmaniyyece atfolunan ehemmiyete
hkmt- Mttefikaca itirk olunmuyor. Bir de Gelibolu ehri gibi birok
sivil ahalinin mecma olan bir mahallin taarruzdan masniyetini taleb etmek
saha-i muhsamtda dier muharib iin asla emniyet-bah olmakszn yalnz
birisinin tamamen lehine olarak bsbtn husus bir mahiyet-i ceddeyi hiz
bir nev mntka-i b-taraf tesisi demek olacana ve bu kabl bir arazinin
b-tarafl tasdk eylemek dahi bir mukavele-i mahsusadan mnbais olabile210

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ceine binen Fransa Hkmeti byle bir mukavelenme akdiyle buna arta
muallak bir b-taraflk derci maksadyla muhasm hkmetlerle ahvl-i hzrada icr edilecek mzakertn bitmi olmayaca ve bir netice-i haseneye
sl edilemeyecei zan ve itikdndadr. Binenaleyh Hkmet-i Osmaniyye
Gelibolu'da gzle grnecek ve emkin-i saireden derece-i kifyede tefrik olunacak suretde tesis eylemi olduu hastahnelerin Fransz Ordusu tarafndan
imdiye kadar olduu gibi taarruzdan masn bulundurulacandan emin olabilir.
18 Tern-i Sn sene 1331 / [1 Aralk 1915]

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 9470/1287
Hulsa: Gelibolu'da tesis
olunan hastahneler

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

Makam- ciznin 9 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1689 numaral tezkiresine zeyldir:
Gelibolu'daki askirin mahall-i mezkrdan karlarak kasabann mevcud hne ve asker barakalarndan bi'l-istifde hastahneler tesis olunduundan dman sfn-i harbiye ve tayyreleri ile kasabann topa tutulmakdan vikyesi iin dvel-i muhasama nezdinde teebbst- mukteziye icrsna dair
sebk eden tebligtmza mebn bu hususda Fransa Hkmeti'nden Paris'deki
Amerika Sefreti'ne gnderildii beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden tebli olunan cevab takrrin tercmesi leffen tesyr klnd. Emr u fermn.
21 Tern-i Sn sene [1]331 / [4 Aralk 1915]
BOA, HR. SYS, 2415/78

211

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

52
7 Knn- Evvel sene [1]915 tarihli Times gazetesinden:
Suvla Krfezi Yaknnda Bir Sergzet

Hindistan Heyet-i Shhiyesi zbitnndan birinin mektubundan mstahrec olup Gelibolu ibh-i Cezresi'nde iki tayyrecinin clib-i dikkat sergzetini hkdir:
6 Tern-i Sn sabah Suvla Krfezi'nin altndaki kumsallkda bulunan
hastahne adrlarnn karsnda mecrh almak zere demirli iken mheyyic
vekyie ahid olduk. ift sathl bir ngiliz tayyresi zerimizden geerek
Trk mevkii zerinden bilhassa kendisine mteveccih arapnel yamuru
arasnda beyaz ve kaba tyl bir mevhm eklinde grnerek umudu. Hemen saat bire gelmeden biz tayyrenin keskin bir "volplane deporta" yaparak
-Trkesinde zemine szlerek- sratle sahil ile aramza denize dmekde olduunu fark etdik. Tayyrenin iinde bulunan iki kii denize atlamd. Sahilden bize mecrh nakleden istimbotlara memur ihtiyat zbitnndan Yzba
Roberts der-akab orada bulunan bir istimbota atlayarak ve makine dairesine
son srati vermesini ihtar ederek istimbotu srat-i azme ile kazazede tayyreye kar sevk etmeye balad. Ayn zamanda dier bir istimbot dahi mahall-i
vakaya sratle hareket etmeye baladysa da maa't-teessf slkda karaya
oturduundan devam- seyri kbil olamad ve mrettebt da bi'l-mecburiye
istimbotu terk etdi. Yzba Roberts denize atlayarak istimbotdan uzatlan
kancalar tutamayacak derecede mkilt ve b-tb iinde bulunan bir tayyrecinin muavenetine itb etdi. Bu zamanda dman tepelerden mezkr mevkie toplarn tevcih etmi idi ve bu top atei arasnda bunlar kurtarmaya muvaffak olan istimbot bizim gemiye yanad. Tayyreciler haftalarca nil olamadklar scak bir hamam yapdlar, elbiselerini deitirdiler, iyi bir le tam etmek ltfuna mazhar oldular. Tayyreciler makinelerinde evvelce bozukluk olduunu fakat havada birdenbire durmasnn esbbn bilmediklerini sylyorlard. phesizdir ki Almanlar atdklar arapnellerin bir rub mil kadar
212

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

yaknnda patladndan dolay tayyrenin sukt etdiini iln edeceklerdir. Bu

cesur yzba kurtarlan iki zbiti bizim dikkat ve himayemize der-akab tevdi etdikden sonra geminin bordasndan alarak evvelce karaya gitmi olan
ve etrafna dman arapnelleri den istimbotu ekmek iin uramaya gitdi. Bu ise hemen gayr- mmkn olduundan yzba ile en ve d efrd
arapnel yamuru arasnda bir zarar grmeksizin bizim gemiye avdet etdiler.
Biz bunlar mtezyid bir alkla istikbl etmek isterdik. Fakat her nedense
biraz muber ve mnfail olan donanmay daha ziyade gcendirmemek iin
bu kahramanlara aldrmamak cihetini tercih etdik.
Gece karanlk basd zaman bu tayyre ile karaya gitmi olan istimbot
kurtarld. Maamfih Trklerin lehine olmakla beraber u da sylenilmelidir
ki Trkler her ne kadar yz yarda kadar civarmza mermi drdlerse
bile bir defa olsun bizim gemiyi hedef ederek ate etmediler. Yalnz bir-iki
arapnel sahne-i harbin hemen civarnda bulunan hastahne adrlar zerinde patlad.
[7 Aralk 1915]
BOA, HR. MA, 1152/62

53
Harp Matbt Karargh'ndan:
ngiltere Bahriye Nzr- sbk Churchill mevki-i memuriyetinden esna-y infislinde Avam Kamaras'nda rd etdii uzun bir nutukda anakkale
teebbsne ne suretle karar verildiine dair ifat- tiyede bulunmudur:
"anakkale Boaz'n zorlamak zere ittihaz edilen plnn, plnlarn en
mkemmeli olduunu iddia etmem ve bu suretle her eyden evvel uhdeme
terettb eden mesliyet-i azmeden teberr etmek istemem. Yalnz Gelibolu
ibh-i Cezresi'ne edilen sevkytn yle telala ve icleten li'l-vakt ihtiyar edilmi deil, bahriye ve berriye mtehasssn-i mers tarafndan tertib olunmu
bir pln zerine icr olunduunu sylemekle iktif ederim.
213

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Geen sene Knn- Evvel'de Avrupa'nn cenb- ark ksmnda vaziyet-i siyasiyemiz muattal bir halde idi. talya ile mzakertmz hibir eser-i
terakk gstermiyordu. Byle bir zamanda Rusya Hkmeti, Trkler tarafndan Kafkasya'da edilen tazyiktn tahffi iin Bahr- Sefid'de bir hareket yapp yapamayacamz soruyordu. Binenaleyh byle bir hareket-i harbiye
icrs hususunda mer ve erkn- bahriyenin nazar- mahsus- dikkatlerini
celb etdim. Cmlesi Trklere kar yaplacak hcumda kuv-y berriye ve
bahriyenin mtereken hareket etmesini tensb ve tasdik etdiler ve Gelibolu
ibh-i Cezresi'ni zaptetmek iin mikdar- kfi askir-i berriye istediler. ngiltere Harbiye Nezreti: "Elde asker bulunsayd daha baka mahallere sevk edilirdi." cevabn verdi. Bunu mtekib anakkale Boaz'n abluka eden Amiral Carden'e: "Yalnz donanma ile anakkale Boaz'n zorlamak mnasib
bir hareket midir?" diye sordum. Buna cevaben Amiral; "Boazlardan donanma hcumuyla gemek kbil olamayacan, yalnz daim harekt- harbiye-i
bahriye ile mevaki-i mdafaann tahribi[nin] mmkn olabileceini" syledi.
Amiral Jackson dahi ayn suretle idare-i kelm etdi.
kisi de ayr ayr mevki ve memuriyetlerde bulunan bu iki byk zbitin fikirlerinin birbirine mutbk dmesi bana amk suretde tesir etdi. urasn da ilve etmek isterim ki, btn kuva-y bahriye bakumandan bulunan
Lord Fisher dahi Trklere hcum tarafdr[] idi. Fakat o hibir fikr-i tenkid
beyn etmedi. Ayn 28'inde Bavekil Msy Asquith ve Bahriye Bakumandan Lord Fisher ile mzakertmzda lord, anakkale Boaz'na kar bahren
hcumu tamamyla tensb etdi. Verilen bu karar Fransa Hkmeti'nin nazar-
tedkik ve tasvbine arz edildi. Fransa erkn- harbiyesi bu projeyi "muvafk-
basiret ve ihtiyat" diye tavsf etdi".
Churchill bu sevkyat ve icrata Lord Fisher ve Wilson'un da hazr bulunduu bir meclis-i askerde karar verildiini ilve etdikden sonra anakkale birinci safha-i harbinden bahsederek nutkuna u suretle devam eyledi:
"Amiral Carden, bir netice-i katiye istihsli iin emir ald. Amiral, ngiltere Bahriye Nezreti'nin bu emrini tamamyla tasvb ederek 5 Mart hcu214

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

muna karar verdi. Fakat amiral 4 Mart'ta hastaland. Kendisine halef olan
Amiral De Robeck de Bahriye Nezreti'nin bu plnn kabul ve tasvb etdi.
Ben, saklamam ki yalnz donanmann hcumuna tarafdr idim. Lord
Fisher bu fikrime muhalif idi ve diyordu ki: "Lzm gelen teebbst ile ve
her fedakrl ihtiyar ederek behemehl stanbul'u zaptedin".
F 26 Tern-i Sn sene 1331
BOA, HR. MA, 1150/35

***
Times 24 Tern-i Sn 1915
Mister Ellis Ashmead Bartlett'in Times gazetesine gnderdii mektub:
Mister Churchill'in Mdafaas ve Baz Tenkidt

Efendim,
Anlalyor ki anakkale Seferi meselesi hakkndaki ifat imdi bir
devre-i heyecan-mze dahil olmakla bir asabiyet-i edde ile mevz- bahis
ve mnakat olmakdadr. te bunun iindir ki ben dahi Mister Churchill'in
rd eyledii nutuk ile meydan- aleniyete kan anakkale Seferi meselesinin baz nukt hakknda mtalatda bulunarak bu muzlim noktalar enzr-
mmede mmkn olduu kadar tenvr eylemek istiyorum. Zira madem ki
hkmet artk her eyi taht- intizama alarak bizleri hemen bir felket ve musibete kadar sevk eyleyen mazideki hatalar tashih ve bunlarn istikblde dahi
tekerrrn men etmeye karar- kati vermidir; bavekilin, Sir Edward Carson ve Mister Churchill'in rd eyledikleri noktalardan sonra Gelibolu ibh-i
Cezresi'ne bilhare asker ihracn icab etdiren harekt- bahriye hakknda baz hakyk setre artk mahal kalmamdr, zannederim.
fat- ahre esnasnda meydana kan mhim nokta vardr ki muvaffakyetsizliimizin esbb- mstakille ve esasiyesinin ksm- azamn bu
noktada aramak lzmdr:
215

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bu nukt- selseden birinci ve en mhimi bidayet-i harbden imdiye

kadar bir erkn- harb heyetimizin mevcud bulunmamasdr. Zira byle bir
heyeti tekil edecek ve malumt ve kuv-y dimyelerinden istifade olunacak zbitnn ksm- azam bidyet-i muhasamtdan beri meydan- harbe
sevk olunmulardr.
Sniyen; Lord Kitchener Harbiye nzr tayin olunduu ve res-i kra
geldii vakit hi olmazsa zamannda olsun byle bir heyet tekili hakknda
hibir gna teebbstda bulunmamdr ki bunun netice-i tabiiyesi olarak
hkmet harbe ait bi'l-cmle umrun ryetini Lord Kitchener'a tahml eylemeye mecbur olmudur ve mmileyh dahi hatta Byk Napolyon'un daha
byklerinin bile iktidar haricinde olan bu vazife-i fevka'l-beeri bittab lyk vechile f eylememidir.
Slisen; mukaddem "Mdafaa-i liye Komitesi" muahharan tebdil-i
tm ile el-yevm "Meclis-i Harb" diye tanlan heyet, harbin sevk'l-ceye aid
olan btn umr ve aksmn yalnz bana deruhde eylemidir. Muktedir ve
mahsus bir erkn- harb heyeti delletine mracaat olunacak yerde birka
noktada yalnz Lord Kitchener'n reyiyle hareket olunmu ve birok husustda ise harekt- harbiyemiz muamelt ve umr- siyasiyede belki de pek mahir ve fakat gerek nazar ve amel nikat- nazardan fenn-i harb, cidden cahil
olan bir takm mlkiye memurlar tarafndan idare olunmudur.
Daha garibi bu meclis-i harbi tekil eden bu sivil azlardan her biri meclisin harb plnlarn umr- harbe vukufuyla pek de nmdar olmayan baz zbitn- askeriyeye mracatla tanzim etdirmek suretiyle harekt- harbiyeyi
sevk ve idare eylemek cretinde bulunmulardr.
Burada yalnz anakkale Seferi'nden bahsetmek ister isem de imdiye
kadar icr eylediimiz harekt- harbiyenin mahiyet-i muzlimesini tenvr eyleyen Mister Churchill'in nutkunda bir nokta-i mhimmeyi de mesktn-anh
brakmak istemem. te Anvers Seferi'nin esas hakknda Mister Churchill'in
sarf eyledii szlerin ayn:
216

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

"Anvers'e bir kuvve-i tahlisiye-i askeriye izm fikri benden sdr olmamdr. Bu fikri veren Lord Kitchener ile Fransa Hkmeti'dir. Anvers Seferi
tasavvuru hemen mevki-i file vaz olundukdan yani kuv-y azme-i askeriye
yola karldkdan sonra bana mracaat olunmudur. Tern-i Evvel'in 2'nci
gecesi Lord Kitchener'n hanesindeki bir ictimaa davet olunmudum ki burada Sir Edward Grey ve sairlerini hazr buldum".
Mister Churchill'in beynt meynnda bldaki yn- dikkat fkart,
2 Tern-i Sn'de Mister Asquith['in] bizlere Kamara'da gerek Anvers ve gerek anakkale Seferleri hakkndaki mesliyetin btn kabine heyetine rci
olduu hakkndaki beyntna tamamyla mbyindir.
Mister Churchill'e veya maiyyetindeki memurne ve hatta kabine heyetinin ksm- azamna bile Anvers Seferi hakknda mracaat olunmadndan
sbk Bahriye nzr ancak bu sefer hakkndaki tasavvur mevki-i file vaz olundukdan sonra husus- mezkra kesb-i vukf edebilmidir. Bu Anvers Seferi
hakknda kabine heyetinin reyine mracaat olunmam ise acaba anakkale
Seferi hakknda bu heyetin mtlaalar ne derecelere kadar alnm olduunu
sualde kendimizi salhiyetdr ve hakl bulmakdayz.
Gelibolu'ya asker ihracndan mukaddem anakkale'de icr edilen harekt- askeriye-i bahriye hakknda bir fikr-i sahih peyda edenler memuln
hilfnda olarak birka kiiye mnhasr gibidir.
Bavekil ile Mister Churchill'in: "anakkale'deki harekt- bahriye mtehassslarnn tanzim etdikleri pln mucebince icr olunmudur" hakkndaki
beyntn kabul ile beraber, bu mtehassslarn kabiliyet-i ihtisasiyelerini tenkide girimeksizin ben yalnz unu demek isterim ki bu gibi mtehassslarn
nazariyeleri tatbikta elverili olduu bir zamanda kymeti haiz olabilir. Acaba bu nazariyt ve esast ne gibi eylerden ibaretdir? Anlalan bunlar Bahriye Nezreti evrak mahzeninde kilitlenip hfz olunmaktadr. Fakat anakkale'ye kadar seyahatle oradaki vekyiin cereyann mahede eyleyenler bu nazariytn maatteessf pek b-sd olduunu grerek mteessif olmulardr.
Esasen bu seferde anlalmas lzm gelen nukt ber-vech-i ti idi:
217

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

1-Bidyet-i harbden beri Almanlarn dellet ve nezretiyle anakkale'de ne gibi tahkmt icr ve ne mikdar yeni toplar vaz etmiler idi?
2-Torpido muhribleriyle torpilleri toplamaya mahsus sefine kar istiml olunmak zere Trkler ne kadar seyyar toplara mlik idiler?
3-Baz istihkmtda istihdam olunan Alman topularnn mikdar ne idi?
4-Boazlar mdafaa iin deniz ve karada sabit torpido kovanlar vaz
hususunda Trkler ne gibi teebbstda bulunmular idi?
5-Boazlara vaz olunan torpillerin bulunduu nukt nereleri idi?
te bizler bldaki nukt- mhimme hakknda hibir gna malumt-
hakikiyeye mlik deil idik. Sfn-i harbiyemizin Boazlardan bi'l-mrr stanbul'a kadar vslleri hlinde Trkler akd-i sulh red eylemeleri farz olunmu olsayd hkmetimiz ne gibi bir hatt- hareket takib eyleyecek ve sfn-i
harbiyemiz stanbul'da ne yapabileceklerdi?
Garibdir ki bu nokta hi kimsenin hatrna gelmemi gibi imdiye kadar hibir suretle mevz- bahis olmamdr.
Sfn-i harbiyemiz stanbul nnde mtemdiyen demirleyip kalmayacaklar cihetle bunlarn be-tekrar Boazlardan geerek avdet keyfiyeti vardr
ki bunun ehemmiyetini dahi imdiye kadar hi dnen olmamdr. Daha
garibi mtehasssn, sfn-i harbiye atelerinin kara istihkmt zerindeki
tesirtnn ehemmiyetden r olaca fikrini akca izhr eyledikleri halde bu
hakikti setr ve ihtif iin hkmet kemal-i yes ile kaamak yollar aramaya
kalkmdr. Bu mesele hakknda tehlf-i efkr mevcud olmasna ramen
yalnz Sir A. Wilson bu bbda serd edilen mtlatn en dorusunu beyn eylemi ve "haric istihkmlar tahrib pek mkildr. Hele vaziyetin vehameti
asl Boazlara girilince anlalyor." demidir. Kim bilir belki de Trkleri herkesden ziyade tanyan ve Trk menabi-i kuvvetine vukuflaryla marf olan
iki mtehasssn anakkale Seferi hakknda mtlaalar da alnmam olsa
gerekdir. Bunlardan biri kable'l-harb Osmanl filosu kumandanlnda bulunan Amiral Limpus ve dieri Balkan Muharebesi esnasnda Dersadet'deki
218

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

sefaretimiz ataemiliteri olan Miralay Terel'dir. Trk ordular hakknda tetebbut- hususiyede bulunan ve Balkan Harbi esnasndaki malubiyetlerinin esbbn tedkik eyleyen Miralay Terel bu malubiyetin o esnada Trk ordularnn adem-i intizam ve s-i idaresinden ileri geldii ve yoksa Trk askerlerinin fezil-i harbiyelerinin zerre kadar deimemi ve Trklerin daima eci
ve cengver bir millet olduklarn defatle ve pek ikr bir suretde sylemi
idi. Burada unu da ilveten sylemek isterim ki malumt ve ihtisastndan
istifade olunmas lzm gelen Miralay Terel ancak askirimiz Eyll aynda,
yani ilerleyemeyecek bir hle geldikden sonra istihbart ubesini idare eylemek vazifesiyle Gelibolu'ya gnderilmidir!
te bu teebbs-i mhimme, Trklerin kuv-y tedafiyesi hakknda
pek az ve daha dorusu hibir gna malumtmz olmakszn giridik. Bu cretimize sebeb Anvers'i den 15 inlik hovitzerler gibi Queen Elisabeth'in, donanmamzn 12 inlik toplarna olan emniyet [ve] itimadmz ve bunlarn muvaffakyetine okasna olan kanaat ve itikadmzdr. Halbuki unu da teemml eylemekliimiz lzm idi ki kl bir meyl ile endht olunan hovitzer
mermileri ayn bir hedefi birer yardalk bir fark ile defatle dp tahrib edebiliyor. Halbuki ufk bir seyir ile hareket eden sfn-i harbiyedeki toplarn
bir seyr-i ufk ile hareket eyleyen mermileri bir hovitzer gllesi gibi bir hedefe kolaylkla isabet edemez. Bu gibi sfn- harbiye toplaryla k- hasar
eyleyebilmek iin ya istihkm civarnda byk hufreler aarak istihkmt
tahrib veya dorudan doruya isabet-i mermi ile toplar iskt eylemek lzmdr. Halbuki aknt, dalgalar ve hatta en hafif bir rzgrn vezn olmasyla bile
daima mteharrik bir halde bulunan bir sefineden tayin-i istikamet ve hedefe
bir mermi isabeti hemen gayr- mmkn ve bir tesadfe tbi derecede mkildr. te donanmamzn adem-i muvaffakyeti esbbndan birisi de budur!
26 Tern-i Sn 1331 / [9 Aralk 1915]
BOA, HR. MA, 1151/52

219

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

54
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16465

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Zrdeki makalenin Harp Matbt Karargh lisanndan matbt- mahalliye ile neri mercdur.
Amerika sbk Reis-i Cumhuru Wilson'un yaveri olup Hkmet-i Seniyye'nin msaadesiyle anakkale dar'l-harbini gezmi olan Yzba Granwille Fortesque tarafndan dar'l-harekt- mezkreye ait olmak zere yazlan ve
ngiliz sansr tarafndan Londra'da nerine msaade edilen kitabdan mehz
baz paralar:
Atina, Roma ve Amsterdam'dan dzme muzafferiyetler iln etmek, Trkiye'de ihtilalt- dahiliye zuhr etdiini etrafa ia eylemek, tekmlt- ictimaiyyeye mazhar olmu ve kendi kuvvetine itimad eylemi bir millete kar hakaret olduu gibi o milletin vukf ve diryetine kar da pek elm bir istihzy mutazammndr. Ahvl ve erit-i hzrann hakikatine kar bu ana
kadar kesif bir karanlk iinde braklan ve mid-bah bir takm kzib haberler ile oyalanan ngiliz milleti imdi de birdenbire mcib-i heyecan bir fedakrln icrsna davet ediliyor.
Laf gzf ve avutmak ile ahaliyi kandrmak hususunu bir alet-i siyas makamnda kullanmakda daha byk bir tehlike ve hatar- azm mndemicdir. Yalanlar ia eyleyerek ahaliyi ifal eylemek, ehliyetsizliin ve iktidarszln setri iin kullanlm bir kalkan deil de nedir?
anakkale'den Karadeniz'e doru geip buray bir ngiliz kanal hline
sokmak plnn tertib eden kafalardaki kbet-endlik fikrinin mefkdiyeti
hakikaten dehet-verdir. Plnn mrettibleri ya ciddi bir malumtszlk hasebiyle hakyk- vukuta adem-i ttldan ni bu vechile hareket etmilerdir
220

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

veyahud bu ana kadar malum olan bi'l-cmle kavid-i askeriye ve bahriyeye

kat suretde tecavzle ie kym eylemilerdir. Maahz ben, kk- snye
gre hareket edilmi olduuna kniim.
Binenaleyh anakkale'yi gidip grmeden evvel ben, Boaz'n en dar
yerindeki kalelerin nnden geecek olan bir harp gemisinin kaderi[nin] mahv
olmakdan ibaret bulunduuna emin idim.
anakkale'deki ahvl-i askeriye ve bahriyeyi bery- tedkik gelmi olan
Amerika ordusundan Yzba Williams ile Morton, salif'z-zikr meseleyi dr
u drz benimle mnakaa etdikden sonra ayn kanaat ve neticeye vardlar.
anakkale'ye kar yalnz bahren hcum eylemek plnn tertib edenlerin, meseleyi bi-hakkn tedkik edenlerde mahfz bulunmas icab eden malumta ibtinen hareket etmesi l-bd olduunu idrak eylemeleri lzm gelirdi.
Eer hakikat- hl yazdm gibi ise plnn mrettibleri yanl bir yola sapmdr ki ngiliz milletinin gayet elm bir suretde ifal olunduu cihet de bu noktadadr.
Mttefikn donanmasnn mretteb plna taban vki olan hcumlar
iflas- muhakkak mahiyetinde tecell etdi. anakkale geidinin almas hususunda yegane tark, kalelerin karadan zabtndan ibaretdi. Karadan hcum
icrs tecrbe edilmeli veyahud harekt- harbiye tamamen terk olunmal idi.
Bu, pek vzh bir keyfiyetdi. Harekt- askeriyede muvaffakyetin yegne en
byk unsuru olan dman gafleten bastrmak frsat dahi elden karlmd.
Gelibolu ibh-i Cezresi'ni, bir meiyyet-i askeriye yaparcasna zabt
edivermeyi teklif eyleyen ngiliz kumandannn, Boaz'n emr-i mdafaasnn terakkiyt- hzraya gre tadil klnm olduundan gafil bulunduu tahakkuk eyledi.
Mttefikn erkn- harbiyesinin en byk noksanlarndan biri de ellerinde bulunan haritalarn derece-i kfiyede malumt ihtiva etmemesi tekil ediyordu. Gelibolu ibh-i Cezresi'nin, Trk Erkn- Harbiye-i Umumiyesince
tertib edilmi, byk mikyasda bir haritasn elde etmek saadetine mazhar
oluncaya kadar Mttefikler, zulmet iinde alyorlard. Cz bir malumt-
221

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

askeriyesi olan bir adam, haritasz bir memleket dahilinde harekt- harbiyede bulunmakln ne kadar vehmet-engz olduunu derhl takdir eder.
Balkan buhran tam vaktinde vukua gelmidir. anakkale dr'l-harektnn terk edilip tahliye edilmesi ihtiyac- asker suretinde medr- mazeret
diye gsterilebilir. anakkale plnnn mrettibleri, srf kendi belhetlerinden
mtevellid ithmtdan bu vechile tahls-i nefs edebilirler. ngiliz nfuz ve haysiyetinin arkda urayaca darbe pek sarh bir suretde kendi kendini izah ediyor. Vukua gelmi olan asker, mal, siyas iflas ile bu uurda heder edilmi
bulunan 100 bin kii artk tarihin sayfalarna gemi bulunacakdr.
anakkale'deki vaziyetin kffesine ait hakyka, Almanya Erkn- Harbiye-i Umumiyesi'nin vkf bulunduu suret-i muhakkakada kabul olunabilir.
Almanya Erkn- Harbiye-i Umumiyesi pekla biliyordu ki, Bahr- Sefid Kuvve-i Seferiyesi ya hib ve hsir geri ekilmeye veyahud orada gmlmeye mahkmdur.
Eer geri ekilecek olursa, kuvve-i mezkre garb cephe-i harbine avdet eyleyecekdir. Bu mntkada ise Almanlarn el-hlet hzih elleri dolu
olarak bulunmakdadr. Almanya, mkemmel suretde tensk edilmi olan bu
ordunun Sir John French'i takviye etmesine son derecede mani olmak mecburiyetindedir.
Mttefikn asl cephe-i harbden tebd etdikleri zaman Almanya Erkn- Harbiye-i Umumiyesi, kendi aralarnda u suali rd eylediler: "Acaba
bu manevra muvaffakyetle bir kere daha yapdrabilir mi?" Bu sualin cevabn, Bulgaristan Kral Ferdinand, deerli bir suretde verdi ve tecrbe de yapld.
Almanlarn Srbistan akn ile takib eyledikleri gaye-i hedeflerden biri
de anakkale dr'l-harektnda mtehaid ngiliz kuv-y azmesini hareketsiz brakmakd. Almanya, Srbistan'a hcum etmekle ngiliz kuv-y azmesini anakkale'den Balkan saha-i harbine ekerek kuvve-i mezkrenin hedef-i
aslye kar masrf bulunacak olan fevidini ve yararln bu suretle mahv
ve ifn eylemeyi mid eyliyor.
222

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Eer bu harb, neticesiz bir suretde hitma erecekse o da Almanya'nn,

Fransa ve Flandr'da tepelenmesiyle kbil olabilecekdir.
Her ne vakit bu mntkaya yklenmek iin taze kuvvetler getirilse, uzaklara gnderilmi Alman kuvvetleri, okundan km bir yay kuvvetiyle derhl
buraya itbn olurlar. Fakat Alman Erkn- Harbiyesi, hasmlarnn kuvvet
ve tkat- askeriyelerini dier meydin-i harbde mahv ve harab eyleyecek
olursa Fransa ve Belika'nn Alman istilas altnda kaybedilmi bulunan paralar asla ve asla istirdd olunamayacakdr.
26 Tern-i Sn [1]331 / [9 Aralk 1915]
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/35

55
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 10153

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
Takla Hastahnesi'nde tedavi olunarak Amerika Sefrethnesi'nin
vuku bulan iltimsna binen karlan ve memleketine izm edilen ma ngiliz neferine mukabil Sekizinci stihkm Taburu yveri olup Kanal Hcumu'nda mecrhan ngilizlerin eline den ve sol aya hemen muattal kalacak bir hlde drt defa ameliyt yapld haber alnan Mlzm Refk Efendi'nin terhisi hakknda Amerika Sefrethnesi nezdinde teebbstda bulunulmas msterhamdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 3 Tern-i Evvel sene [1]331 / [16 Ekim 1915]
Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2218/45

***
223

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Osmanl Ordu-y Hmynu

Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 20435/8479

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
1 Tern-i sn sene [1]331 tarih ve 73673/2062 numaral tezkire-i devletleri cevabdr:
Takla Hastahnesi'nde tedavide iken terhis edilen ma ngiliz neferiyle mbadelesi arzu edilen Mlzm- Evvel Refik Efendi'den f 2 Temmuz
sene [1]915 tarihinde Sekizinci Kolordu Kumandanl'na bir mektub gelmi
ve mektub zarfnn zerinde Msr Hill-i Ahmer Cemiyeti Hastahnesi'nin
mhr grlm olmakla bundan mmileyhin mecrhan esir olarak Msr'da olduu istidll edilmidir. Meselenin tafsliyle alnacak cevabn inbsna
msaade buyurulmas mercdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'lemrindir.
F 30 Tern-i Sn sene [1]331 / [13 Aralk 1915]
Bakumandan Vekili
Enver
BOA, HR. SYS, 2219/35

56
7455
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Ber-mutd fslal top ve bomba endhtna devam edilmidir.
2 Tern-i Sn [1331] / [15 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
224

No:

Belgenin Konusu

Sayfa
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Bir ve iki Tern-i Sn'de Anafartalar'da ve Arburnu'nda karlkl ate
devam etmidir. Kemikli Liman'nda grnen dmann bir torpidosuyla Arburnu sahiline malzeme ihracna alan sefin-i nakliyesi topu atelerimizle sahilden uzaklamaya mecbur edilmidir.
Seddlbahir'e 1 Tern-i Sn'de dman topular sol cenhmza sekiz
bin kadar mermi, torpil ve bomba endht etmise de mukabilinde neticeli bir
hasar olmamdr. 2 Tern-i Sn'de sa cenhmza bin bomba endht etmi ve leden sonra gemi toplaryla beraber kara toplaryla merkezdeki ileri hatlarmza kar bir mddet ate ap bu srada iki lam patlatm ve akabinde saat bee kadar devam etmek zere tekrar bombardmana balam ve
bu srada merkezde bir alaymzn sol cenhna icr eyledii hcum pek shletle def edilmi ve dier bir alaymzn cephesine teebbs etdii iki hcumu ileri siperlerimize kadar srmse de gerek civar siperlerimizin yan
atlar ve gerek mukabil taarruzlarmz neticesinde dman zyit- klliye
vererek kmilen bu ileri hatlardan eski mevzilerine tard u def edilmidir.
3 Tern-i Sn [1331] / [16 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8154
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da ve Arburnu'nda karlkl topu piyade ve bomba endhtlar fslal olarak devam eylemidir.
225

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Seddlbahir'de dman f 3 Tern-i Sn sene [1]331 sabah bir gn

evvel iki alaymzn cephesine icr eyledii taarruzu tekrar etmi ise de muvaffakyetle tard olunmudur.
4 Tern-i Sn [1331] / [17 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
7556
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da karlkl yalnz topu muharebesi olmu ve birka dman zrhls atee itirk etmidir. Be Tern-i Sn gecesi zuhur eden frtna
ve yamurdan dmann iki iskelesi yklm, bir istimbot ile dokuz byk
sandal karaya oturmudur.
Arburnu'nda piyade ve topu ve bomba endht devam etmidir. Topularmz burada Kanlsrt'da dmann bir bomba mahalli ile bir makineli
tfek mevziini tahrib etmidir. Kabatepe'deki mevzilerimize kar dmann
kara ve gemi toplaryla icr eyledii endhtdan bir hasar olmamdr.
Seddlbahir'de piyade ve bomba endht tet edilmi ve dman bilhassa merkezdeki siperlerimize devaml olarak bomba endht etmidir.
6 Tern-i Sn [1]331 / [19 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
226

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

7539
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Mutd vechile mevzi ate devam etmi. Seddlbahir'de merkezde iddetli bomba endht tet edilmidir.
6 Tern-i Sn [1331] / [19 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
7735
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Karlkl top ve Seddlbahir mntkasnda ziyadece bomba endht
devam etmidir.
8 Tern-i Sn [1331] / [21 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
7780
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde fslal top ve bomba endht icr edilmidir.
Anafartalar mntkasnda sa cenhdan karlan keif kollarmz dmann
227

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

yeniden tesisine alt bir ksm siperini tahrib ve be yz kadar kum torbas ve tel rgs itinm etmidir.
Arburnu sahiline takarrbe alan dman nakliye sefini atlarmzla uzakladrlmdr. 8 Tern-i Sn sabah Boaz'dan ieri girmeye teebbs
eden bir dman torpidosu topu ateiyle harice def edilmidir.
9 Tern-i Sn sene [1]331 / [22 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
7855
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde fslal top ve bomba muharebesinden baka
yn- kayd hdise olmamdr.
11 Tern-i Sn [1331] / [24 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8358
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Top, bomba muharebt olmudur. Topularmz dmann Arburnu
ve Anafartalar'da birka bomba ve makineli tfek mevzilerini tahrib etmiler.
Arburnu skelesi civarndaki dman efrdndan hayli teleft verdirmilerdir.
228

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Anafartalar'da dmann Kiretepe istikmetine tebdl etmek istedii byk

apl bir topu ve toparla messir bir suretde ate altna alarak efrd ve hayvnt kmilen itlf edilmidir.
12 Tern-i Sn [1331] / [25 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
7900
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Ber-mutd mevzi atlar icr edilmi ve bilhassa Seddlbahir'de edd
ve mtemd top ve pek ziyade bomba muharebesi devam etmidir. Anafartalar'da birka dman zrhls ile monitorlar tesirsiz bir mddet mevzilerimize ate amlar ve bir dman monitoru topularmzn mukabelesinden bir
mermi isabetle sahilden uzaklamdr.
Arburnu'nda 12 Tern-i Sn sabah bir baskn ile dmandan byk
bir ksm siper zabt edilmidir.
Arburnu skelesi'ne takarrbe alan bir dman nakliye gemisine topularmz bir mermi isabet etdirmeleriyle gemi sahilden ekilmi ve iskele civarndaki dman efrd bu atelerimizle datlmdr.
Seddlbahir'de dman sa ve sol cenhmz ilerisinde tesirsiz lam patlatmasyla ikisi geri dmana doru pskrmdr.
13 Tern-i Sn [1331] / [26 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
229

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

8452
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da topularmz akda grnen dman efrdn messir
ateleriyle datmlardr. Dman topusu hi mukabele etmemidir.
Arburnu'nda: Top ve bomba endht karlkl devam etmi ve bilhassa sa cenhda dman fazlaca bomba kullanmdr. Burada bir torpidosu
tesirsiz kara atelerine itirk etmidir.
Seddlbahir'de: Sa cenhda fazlaca bomba endht tet edilmi, sol
cenhda dman bin kadar top mermisi ve bomba, kara torpili sarf etmesine
mukabil mhim bir zarar olmamdr.
16 Tern-i Sn [1331] / [29 Kasm 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8538
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Fslal top ve baz mahallerde srekli bomba muharebesi olmudur.
Dman iki zrhls ile Anafartalar'da birer kruvazryle Arburnu ve Seddlbahir mntkalarnda kara atelerine bir mddet itirk etmidir. Topularmz
dmann kara toplarna muvaffakyetle mukabele ederek edd ateleriyle bir
ksm dman siperlerine ve akda[ki] efrdna mhim zarar ve tesir yapm.
Anafartalar'da bir makineli tfek mevziini Arburnu'nda bomba mahallerinden birkan tahrib etmi ve Seddlbahir sahilinden ate aan dman kruva230

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

zrnn ba tarafna iki, gvertesine bir mermi yaptrarak kruvazre ate

kestirip uzakladrmdr. Saros Krfezi'nin iml sahilinde brice Burnu'nun
3 kilometre garbnda karaya oturan bir dman torpidosuna tayyremiz bombalar ile taarruz etmidir. Renk ve ekli ve byk kutrda iaretleriyle dmanca da hastahne vapuru olarak tannan Reid Paa Vapuru zerine 18 Tern-i
Sn'de dman tayyresi bombalar atmsa da bir zarar olmamdr.
19 Tern-i Sn [1]331 / [2 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8343
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Dman kara ve gemi toplaryla Anafartalar mntkasnda muhtelif istikmetlere ate etmi ve topularmzn mukabelesiyle mctemi dman efrd datlm ve Kemikli Liman'ndaki nakliye gemileri limandan tard edilmidir.
Arburnu'nda: Sa cenhda iddetli bomba endht icr edilmi ve bir
dman kruvazr bu cenh ve bir zrhl, bir monitor, bir torpido ve bir duba
muhtelif istikmetlere bir mddet ate amdr.
Topularmz bi'l-mukabele dman siperlerinden bir ksmn tahrib etmi ve iki mermi isabetiyle dman monitoru uzakladrlmdr.
Seddlbahir'de: Top, bomba endht devam etmi ve dman sol cenhmza fazlaca kara topuyla endht etmi ve bir monitor sa cenhmza ate
amdr. Topularmz edd ateleriyle dmann baz bomba mahallerini
ve batarya mevzilerini tahrib etmidir. 25 Tern-i Sn leden evvel bir ngiliz tayyresi topularmzn endhtyla zedelenerek alevler iinde Akba
231

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

civarnda yere dm ve tayyre ile tayyreciler kmilen muhterik bir hlde

bulunmudur.
26 Tern-i Sn [1]331 / [9 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8371
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Kemikli Liman'ndaki dman zrhllar mevzilerimize bir mddet ate
amlardr. Topularmzn mukabelesiyle dman siperlerinde ve topu mevzilerinde messir neticeler elde edilmi ve Kemikli skelesi'ne isabet eden
iki mermi orada teleftl karklk vcuda getirmidir. Bu mntkada 25-26
Tern-i Sn'de dman tarafndan patlatlan be lamdan tamamyla
kendi siperleri stnde patlam ve tesirsiz mesfede patlayan dierlerinin
bize be-on yaral ve ehidden baka tesiri olmamdr.
Arburnu'nda: Ziyadece bomba ve top muharebesi olmudur. Dman
bu mntkada dahi kara torpili istiml etmekdedir. Bir dman kruvazr fslal suretde mevzilerimize ate am ve top menziline giren dier bir kruvazr atelerimizin tesiriyle uzaklamaya mecbur olmudur.
Seddlbahir'de dmann bomba ve torpil endht topu atelerimizle
men edilmi ve topular iskt edilmidir. Burada iki kruvazr mevzilerimizi bil-tesir bombardman etmidir.
27 Tern-i Sn [1331] / [10 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
232

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

8192

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Karadan ve denizden dmann mutd olan ateleri topularmzn edd mukabeleleriyle tesirsiz [braklmdr]. Kemikli Liman'nda bulunan
bir nakliye sefinesine mermi isabetiyle gemi karaya oturmu ve bir torpido
bu tesir ile limandan ekilmidir. Arburnu'nda Kanlsrt'da dmann makineli tfei tahrib edilmidir.
Seddlbahir'de sa cenhda 19-20 Tern-i [Sn'de] iddetli bomba muharebesi olmu ve merkez ile sol cenha dman pek ok torpil atmdr. Topularmz Saros Krfezi'nde Kavak kprs istikmetine ate aan dman
zrhlsnn ba tarafna ve ortasna drt mermi isabet etdirmeleriyle zrhl ate
kesip uzaklamdr. Bu krfezdeki adalara yaklamak isteyen bir torpido
dahi buradan karlmdr.
Bu cephede tayyrelerimiz son gnlerde parlak muvaffakyetler elde
etmiler. Mlzm- Evvel Ali Rza Efendi ve Orhan Efendi'nin rakb bulunduu harb tayyrelerimizden biri Seddlbahir mntkasnda dman tayyrelerinden birini iskta muvaffak olmu ve [karaya oturan] bir torpidonun tahlsine gelen bir kruvazr zerine hcum edip bomba atm ve kruvazr uzaklamaya mecbur eylemidir. Badeh bu harb tayyremiz kruvazr ve torpido muhribinin iki gvertesi zerinde bulunanlara mitralyz ile ate am
ve bu esnada dman tayyresi tarafndan dr- hcum olmakla onu da
ateleri altnda der-akab iskta muvaffak olmudur. Ayn tayyre 19 Tern-i
Sn'de mevzilerimize ate aan bir monitor zerine hcum etmi ve grlebilecek suretde muvaffakyetle bomba [atarak] monitoru ate kesmeye mecbur eylemidir.
27 Tern-i Sn [1]331 / [10 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
233

No:

Belgenin Konusu

Sayfa
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da ber-mutd topu muharebesi devam etmidir. Topularmzn endhtyla Kemikli Liman'nda bir dman nakliye gemisine iki mermi ve bir zrhlya mermi isabet etdirilmidir.
Arburnu'nda iddetli bomba endht icr edilmi ve dmann kruvazryle bir zrhl dubas ve kara toplar bir saat fslasz mevzilerimize ate
amlarsa da bir neferimizin ehdetinden ve ufak bir-iki siperimizin tahribinden baka bir tesir yapamamdr. Topularmzn mukabelesiyle bir kruvazre iki mermi isabet etmi, bir kruvazr uzaklara ekilmi ve Kanlsrt'da
dmann bomba mevzileri tahrib edilmidir.
Seddlbahir'de 26-27 Tern-i Sn gecesi dmann torpil ve bomba
endht topu atelerimizle men edilmi ve bu tesirle bomba mevzilerinden
birka tahrib edilmidir. 27 Tern-i Sn'de btn mevzilerimize bomba ve
topu endhtlar icr edilmidir ve tarafmzdan atele mukabele olunmu ve
sol cenh karsnda baz dman bataryalar iskt edilmidir.
28 Tern-i Sn [1331] / [11 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8414
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Ece Liman imlinden bir monitor ile bir torpido ve Kemikli Liman'nda birka zrhl balon tarassudtyla mevzilerimize ve Dursun kyndeki
hastahnemize ate am ve bu tesir ile hastahnede yedi nefer ehid ve bir
nefer mecrh olmudur.
234

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Arburnu'nda: Sa cenhda 27-28 Tern-i Sn gecesi bomba muharebesi olmu ve 28'de topularmz Kanlsrt'da dman siperlerinden bir ksmn tahrib etmidir.
Seddlbahir'de sa ve sol cenhda dmann bomba endht topularmzn mukabelesiyle tesirsiz braklm ve dman siperlerinden bir ksm
ve baz bomba mahalleri tahrib edilmidir. Lakin dman kruvazrnn Altepe ve civarna icr eyledikleri atelerden bir tesir olmamdr.
29 Tern-i Sn [1331] / [12 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8462
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da dman zrhllar balon tarassudtyla bir mddet mevzilerimize ate adlar. Topularmz bi'l-mukabele dman siperlerine ve
bataryalarna messir suretde ate etmilerdir.
Arburnu'nda: Ziyadece bomba ve fslal topu endht icr edilmidir.
Seddlbahir'de: 28-29 Tern-i Sn gecesi dman sol cenhmza ziyadece bomba endht etmi ve 29'da bu cenha bir saat mddet her nev bomba ve kara torpili ve piyade topusunun btn iddetiyle ate baskn icrsndan sonra hcuma teebbs etmi ise de topularmzn edd mukabeleleriyle dmann bu hcumu tamamyla akm braklm ve hayli teleft verdirilerek yine siperlerine ricat etdirilmidir.
30 Tern-i Sn [1]331 / [13 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1150/35

235

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

57
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16486

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Zrdeki makalenin behemehal gazeteler ile neri mercdur.
F 26 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli Times gazetesinden:
anakkale'deki Mkilt - ark Efkr- Umumiyesine Olan Tesirt
Emsli Grlmemi Hadista Kar ecne Mcadele

Ashmead Bartlett:
ngiliz rkndan baka bir rkn anakkale Seferi'ni kabul ve iltizm edebileceini tasavvur edemediim gibi bu seferin ibtidsndan beri msdif olduumuz bunca mevni ve mkilta kar da inad ve srarda bulunucu baka bir millet de bulunacan tahayyl eylemem.
Boaz', yalnz donanma ile forsalamak zere f 18 Mart sene [1]915'de
yapm olduumuz harekt- bahriyeyi, ark- Karb'in en basit zihinli bir milleti bile bizim deliliimizin bir numunesi diye kabul eyledi. Mahiyeti gayr-
malum bir dman muvcehesinde donanmadan karaya asker ihrac etmek ve
istihkmlar ile tel mnialardan vcuda getirilmi muhkem mevkii hcum-
cebr ile zabt ve igal eylemek derece-i idrak ve basiretimizi anlamaya kfi
olduu gibi zabt edebileceimizi farz etmi olduumuz mahalleri, adeden
fik bir dman karsnda, elde tutmak iktidarn kendimizde grmekliimiz
ark- Karb'de bizlere tevecch eylemi bulunan birok milletler muvcehesinde ne kadar budalacasna bir usul-i harb takib etmekde olduumuzu meydana karmdr.
yle garib tabiatl bir milletiz ki daima byk projeleri taakkul ve izn
eder ve askerlerimizin ancak ecaatlerine gvenerek ve fakat cz bir mddetcik olsun mlhazada bile bulunmayarak ve bize neye ml olacan anlamayarak bu projelerin arkasndan keml-i istiml ile koarz. Milletimiz, y236

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

le bir takm ahvl ve eriti tedkike altrlmdr ki bunlarn hibiri kavliytdan filiyta intikl eyleyememidir.
Bunlar yle ar ilerdir ki, umr- hariciye ile mteveggl bir erkn-
harb heyetinin senelerce urap badeh atlaca bahr veya berr harektdan ibaretdir. Bizim usul-i harbimiz ise, nevan-m amatrvr bir usul-i harb
idare eylemekden baka bir ey deilse de bunu iyice tedkik ve muayene
edecek olursak, Avrupa ktasnda kabul edilen usule nazaran birok fevidinin bulunduunu ve birok da yanllklarnn zhir olduunu grrz. Avrupa ktasnda bulunan hkmt- askeriye erkn- harbiye heyetlerinin pln,
ellerinde tutmakda olduklar baltann kr tarafyla iddetli bir hamle havale
edip muhalefetin belini krmak esas zerine ibtin eyler. Bu plnn tatbiktn[n], mteaddid defalar Almanlar tarafndan yapldn grdk. Fakat u
da bilinmelidir ki ilk darbe mahkm- iflas olursa, arkada bunu takviye eyleyecek dier bir kuvvet mevcud kalmyor. Bizim erkn- harbiye heyetinin
pln ise, baltann gayet keskin tarafn kullanarak hamlede bulunmak olduundan dmanmzn, darbemizden mteessir olduunu anlamak imknn
haricinde gibi grnyor.
Bizim bu pln dairesinde hareket etmekliimizin sebebi, darbeyi vuracamz anda elimizde baltann kr tarafnn hazr bulunmayndan mnbais
ve ilk darbenin arkasnda ale't-tedrc cem-i kuv yapmaklmzdan mtevelliddir. anakkale Seferi buna gzel bir misaldir. anakkale'ye kar olan ilk
hamlemizde baltann ince az lzumundan fazla keskin olmu bulunacak ki
iki ngiliz ve bir Fransz zrhlsn anakkale'nin amk- b-nihyesine gmdmz gibi biroklarn da hasara uratp brakdk. Dr olduumuz bu
bozgunluk ark- Karb akvmnn nazarnda ibtidlar bizim iin byk bir
darbe hlinde temerkz etdi. te bu tarih-i memdan itibarendir ki anakkale Seferi'nin, akmet mezarna gmlp kald fikri meydana kd. lk
defa olarak karaya asker ihrac etmekliimiz zerine ark- Karb'de zhir
olan bu bedbnne efkr ale't-tedrc takdir ve tahsine mnkalib oldu ve artk
kendimizi gstermeklik zamannn hull eylemi bulunduu kanaatini tevld
eyledi.
237

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Ordu ile donanmann demir yrekli insanlarn bile sabrn tketecei,

emsli n-mesbk mkilt karsnda kaldn kimse inkr edemez. Kendimizi gayr- kbil-i teshr mevkiler karsnda bulduk. Dmann gece ve gndz ve fakat gayet gizli ve musanna ileri harekt vki olduu halde bizim
harektmz dmann gz nnde akda icr olunuyordu. Dman toplar
ihrac mevkilerimiz ile sefin-i harbiyemizi mtemdiyen hrpalyor ve piyade efrd ise gece ve gndz, hatt- mdafaamz izc ediyordu. Donanma,
sahile karlan her bir askerin, erzakn ve mhimmtn en ufak bir ksmndan bile mesl olduu gibi ordunun cenhlarn himaye vazifesiyle de mkellef idi.
Byle bir kuvve-i seferiyede amiral olmay kim arzu eder? Amiral olacak ztn mesliyeti gayet ar olmakla beraber taht- kumandasndaki filonun cz-i tamlarnda bulunan ehs kendi akbetinden ziyade kontrol edebilir mi? Fransz ordusunun sa cenhn muhafaza eyleyecek bir sefine-i harbiyeye ihtiyac vard. Bu vazifeyi Fransz filosu ile mtereken icr etdik. Goliath Zrhls, bu muhtaral vazifeyi f ederken Mays'n 13. gn sabahleyin
zifiri karanlkda kere torpidoland ve dakikada gark ve n-bd olup gitdi. Byle bir vaka-i messifenin be-tekrar adem-i vukuuna meydan vermemek zere icab eden takayydt ittihz edildi. Esn-y leylde kendisini korumas iin ordunun sa cenhna tebligt- mukteziye f edildi ve sfn-i harbiye dahi bu nokta-i mhlikeden ekildi. Amirallerimiz de birka gn iin
istirahat-nin oldular.
Dman tahtelbahirlerinin anakkale sularna vsl olduu haber-i mdhiinin etrafda yi olmas zamanna kadar filomuz, msterihne bir hayat
geiriyordu. Bu habere ilk nce itimad olunmad. Fakat her bir tedbir-i ihtiyat de icr edilmekden hli kalnmad. Filonun medr- iftihar ve Trklerin
eytan olan Queen Elisabeth Zrhls yazn bir latif gnnde, uzaklarda bulunan gayr- malum bir limana yolland. Zrhlnn mfrakatn son derece bir
esefle karladk ise de emin bir mahalle ilticas zaruretini de derhl takdir
etdik. Kymet-i harbiyece iyi bir halde bulunan sefin dahi birer birer ekilip
238

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

gitdiler. Amiralimiz, kendi forsunu, kymet-i harbiyesi daha az olan kk

sefinden birine muttasl ekip deitiriyordu. Tahtelbahir olan tehlike ve
muhatarann derece-i vehameti lykyla takdir olununca, aralarnda birok
tarih isimleri tayan kymet-i harbiyesi yksek sfn-i harbiye, sahilden
tebd edildi. Burada kalmalar icab eden sefin ise kendilerine tevdi edilmi
bulunan vazifeyi tahtelbahir tehlikesine kar ayn katiyet ve soukkanllk
dairesinde f ederek ark- Karb'deki b-taraflarn nazar- istihsn ve hayretini celb etmekden hl kalmad.
Donanmann maneviyt, bagsteren tehlike ne mahiyetde olursa olsun asla deimemidir. Bu bbda ikme edebileceim en byk ahid, gen
bir gemici tarafndan gnderilip sansr tarafndan istinsh klnm olan zrdeki mektubdur:
"Valideciim! Mermiler etrafnza dd, tahtelbahirler cevnib-i
erbaanzda dolad ve her an bir torpile arpmak tehlikesi mevcud bulunduu zaman bilir misiniz buras ne derecede gayr- kbil-i tahammldr? Ben
ibtidlar biraz havf eder gibi oldum. Fakat geen Pazar gn esn-y vaazda
papazn syledii u szleri hatrladm: "Mihnet ve muhtara zamannda semaya baknz!" Anneciim! Bomba atc o musibet tayyrelerden biri var m
diye ben de semaya baktm".
anakkale nndeki harekt- bahriyenin btn mezhim ve mkilt, mehlik ve muhtart, donanmann yalnz gen unsurunun d- gayretine dmekle kalmayp harbin zuhuruyla beraber buralara kadar srklenip
getirilen muavin filoda alan ihtiyarlara da mil bulunmakdadr. Muavin
filoyu tekil eyleyen sefin eski ve mrettebt da mtekaidn-i bahriyeden
ibaretdir. Bu mrettebtn iinde sinleri krk sekiz ile elli alt arasnda tahallf eyleyen nice aile pederleri ve byk pederleri bulunmakdadr. Bu zavalllar denizde mihen mekk iinde geen bir sinn sle vsl oldukdan sonra kendi yurtlarnda oturup oluk ocuklar ve ahfdlaryla megul ve tatl bir
hayat geirecekleri ve hkmetin kendilerine salam olduu az bir tekd
maana kanaatle mreffehen yaamaya uraacaklar yerde gayet btl ve
239

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

fena dnlm bir fikre taban buralara kadar srklenmidir. Byle fena
ve btl bir fikir de phesizdir ki ngiltere'den baka bir memleketde c-y
kabul gremez.
F 6 Safer sene [1]334 - F 1 Knn- Evvel sene [1]331 / [14 Aralk
1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62

58
Taht- Himaye-i Hazret-i Mlknede
Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti
Merkez-i Umumsi
Aded: 3568/568

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Sahr Shhiye Mfetti-i Umumlii'nden telefonla vuku bulan istihbara nazaran Kont Hohberg'in taht- idaresinde bulunan Yalova Hastahnesi'ni
dn leden sonra bir tayyre delletiyle dman denizden top ateine almdr. Bombardman neticesinde hastahnece tahribtdan gayr Beinci Ordu
Shhiye Reisi Muvini Rgb Bey'in hastabakclk vazifesini f eden refkas hanmla iki nefer maatteessf ehid olmudur. Hastahnenin Hill-i Ahmer sancandan mad tayyreler tarafndan grlebilecek tarzda suret-i
mahsusada mevz ufk ve vsi Hill-i Ahmer iaretini de hv olduu nazar-
itibara alnacak olursa bu hl-i messifin tesadfe hamli kbil deildir. Amerika Sefreti vstasyla ngiliz ve Fransz Hkmetleri nezdinde kavid-i
beyne'l-milel ve en ibtid hissiyt- insaniyetkrneye mugayir ve ara sra
tekerrr etmekde bulunan bu ahvlin edden protesto edilmesi hususunun
240

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

lzm gelenlere emir buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i men leh'lemrindir.
F 5 Knn- Evvel [1]331 / [18 Aralk 1915]
Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti
Reis-i Snsi
Doktor Besim mer
BOA, HR. SYS, 2100/1

59
16 Aralk 1915 tarihli Gazette de Hollande'da yaynlanan "Trk Centilmenlii" makalesi:
ngiliz Subaynn Dman Methi
Trkler centilmence muharebe ediyorlar. Bu, Gelibolu ve anakkale
muharebeleri hakknda bir eyler bilen her ngiliz subaynn ve askerinin mahede etdii eydir. United Press'in Yakndou muhabiri Mr. Shepherd yle yazyor:
Bir ngiliz subay diyor ki: "Bir gn farknda olmayarak bataryalarmzdan birini bir hastahnenin ok yaknna yerletirmitik. Bunu ilk fark eden
Trkler oldu ve bize helyograf ile u sinyali verdiler:
"Bataryalarnz oradan ekmezseniz, hastahnenin yaknlarna ate
amak durumunda kalacaz".
Dier bir subay ise diyor ki: Bir gn onlarn enteresan bir ey yaptklarn grdm. lleri gmmek iin yaplan bir atekes esnasnda Trkler bize
helyograf ile u Franszca mesaj gnderdiler:
"Btn askerlere sayglar! Btn siyaslere ise mahcubiyet yakr!"
Bir defasnda da bir Trk mermisi bizim bir shhiye subaynn bacana isabet etmiti. Subay, Trk ve ngiliz siperlerinin nnde yere yklmt.
Trkler hemen bize onu kenara karmamz iin frsat tandlar ve akabinde
bize helyograf ile mesaj gnderip "kendi taraflarndaki ahmaklardan birinin
yanllkla bir asker yerine bir salk grevlisini hedef aldn" syleyerek
zr dilediler.
**
241

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4540/207
Osmanl Ordusunun harekt- necbnesi
hakknda baz ngiliz zbitnnn
beyntna dair

Hariciye Nzr devletli Halil Beyefendi hazretlerine

Devletli efendim hazretleri
Osmanl Ordusu'nun boazlarda ibrz ettii b-misil ecat ve kahramanla zammeten en kk vekyide bile izhr edegeldii meser-i insaniyet, medeniyet ve merdnegye kar beyn- itiyk ve takdirden men-i nefs
edemeyen ngiliz zbitnnn baz ifadt- mhimmesini hv Amerika gazetecilerinden Msy William G. Shepherd tarafndan yazlp Hollanda'da mnteir Neuve Rotterdamsche Courant gazetesinin 15 Knn- Evvel sene [1]915
tarihli nshasnda aynen ve Gazette de Hollande'da "The Gentlemanly Turk"
sernmesi tahtnda melen derc ve nakledilen makale-i mahsusa clib-i nazar-
dikkat grlm olmakla tercmesi nsha olarak takdim-i huzur- smleri klnmdr. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 18 Knn- Evvel sene 1915 / [18 Aralk 1915]
Lahey Sefiri
(mza)
BOA, HR. SYS, 2416/37

60
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16502

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Zrdeki mektublarn Harb Matbt Karargh lisanndan gazeteler ile
neri mercdur.
8/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan bir ngiliz
neferinden gnderilen mektubdan:
242

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

"Burada bu siperler iinde harb ederek stanbul'u zabt etmek hakikaten

pek g bir eydir. Buna kni olduk".

*
10/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan George tarafndan gnderilen mektubdan:
"Bugnlerde burada pek ziyade sknet var, zannediyorum ki Trkler
her suretle ikml-i tedrikt ediyorlar ve gitdikce edecekler de".

*
11/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan John Fed tarafndan gnderilen mektubdan:
"Eer Bulgar askerleri bizim ile beraber harbe itirk ederse bu muharebeyi kdan evvel ikml ederiz. Fakat ne hayal deil mi?!"

*
13/9/[1]915 tarihiyle Arburnu'ndan gnderilen mektubdan:
"Burada yamurlar gitdikce artmakda. Souk iddetini gstermekde.
Siperler iinde barnmak pek mkil. Buradan vurulup da ayrlmak kadar gzel bir ey yokdur ve ben de bunu temenni ediyorum. nk yamur altnda,
amurlar arasnda uyumak ve barnmak pek mkildr".

*
Ayn tarihle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde ngiliz efrdndan Whitny tarafndan gnderilen mektubdan:
"Bizim iin en iyi ey Trkler'in bize atede biraz fsla vermesidir.
Trkler, gece ve gndz mtemdiyen atede ber-devamdrlar".

*
243

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

14/9/[1]915 tarihiyle Arburnu'ndan R. C. tarafndan gnderilen mektubdan:

"Arzu ediyoruz ki harb yakn bir zamanda hitm bulsun. Mevsim gitdikce tahavvl etmekdedir. Tekmil erzak ve cephanemizi sratle sarf etmeye
tarafdarz".

*
15/9/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan Collia Radgar
tarafndan gnderilen mektubdan:
"Buradan meznen memleketlerine dnen efrd, mterkim maalarn tamamyla alamyor. Yetmi lira matlbu olan bir askere ikinci defa memleketine gidecei zaman mtebksi verilmek zere imdi 3, 5, 8 lira kadar
veriyorlar".

*
14/10/[1]915 tarihiyle Ancos tarafndan gnderilen mektubdan:
"Kitchener'in buraya geleceini iitdiinizi zannediyorum. Kitchener
buraya geldi. Bize rd etdii nutukda, yekdierimizi sevmemizi ve burada
sebat etmemizi syledi. Bana kalrsa, yalnz yekdierimizi sevmenin iyi bir
fikir olduuna kniim. Burada askerlik Sydney'de olduu gibi olmuyor.
Ar zyit listeleri, kn takarrb, erkn- askeriyeyi ikaz ediyor mu?!"

*
Ayn tarihle Mayi Kept tarafndan gnderilen mektubdan:
"arapnellerin etrafmzda patlayn grmek hakikaten hayret-ver
oluyor. Onlar tekmil etrafmza dyor. Askerler ancak geceleyin yekdierine gidiyor ve gryor. Bizim Uncle' dn gece grdm. Dmann, onlarn bulunduu sahada byk zararlar yapdn syledi".

*
244

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

26/10/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nden gnderilen bir

mektubdan:
"Bindiimiz vapuru terk edip de sahile kdmz zaman dier bir vapurun torpillediini rendik. Leh'l-hamd biz selmetle sahile vsl olmuduk; bundan pek memnunum".

*
9/11/[1]915 tarihiyle ngiliz efrdndan Pepo tarafndan Arburnu'ndan
gnderilen mektubdan:
"Beni daima izc eden ey dizanteridir. Bundan kurtulamyorum. Bu
hastalk herkesi zayf dryor. Herkes bu hastala az ok tutuluyor. Ben
eminim ki Lonsom aml'na olan hcumda zabt etmi olduumuz bir siperde bu hastala tutuldum".

*
12/11/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan Lancy tarafndan gnderilen mektubdan:
"19 Mays'da yaplan Lonsom aml hcumu hakikaten dehet-verdir. Bu hcumdan bizim Altnc Takviye Ktatmz tamamen mahv olmu
idi".

*
Ayn tarihle Ekat tarafndan gnderilen mektubdan:
"Burada siperlerde daha baka suretle hareket mecburiyetindeyiz. Liverpool'de grdm talimlerin burada suret-i tatbiki mmkn deildir. Siperlerde daha baka suretle durmak lzmdr. Burada harb etmek oradaki talim
ile olamyor".

*
13/11/[1]915 tarihiyle Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan:
245

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

"Burada zerimizden mdhi sadlar hsl ederek geen mermilere, mitralyz ve tfeklerin kurunlarna o kadar atf- ehemmiyet etmiyoruz. Bunlarla det lfet peyd etdik. Bazen unutuyoruz. Mdhi sad bizi ikaz eder. Endie-i mevt ile dr- helecn oluyoruz".

*
14/11/[1]915 tarihiyle ngiliz efrdndan Asro tarafndan Arburnu'ndan
gnderilen mektubdan:
"Knn- Evvelden sonra siperlerin pek ziyade souk olacan hissediyorum. Burada havalar souk ve yamurlu. Gitdikce siperler de mdhi bir
hl alyor. Gzel havalarda siperler iinde o kadar mkilt yokdur. Bakalm
kbetimiz ne olacak?"

*
Ayn tarihle Michael tarafndan gnderilen mektubdan:
"Ben zannediyorum ki bu, uzun mddet devam edecek bir i deildir.
Her tarafdan yaan muhtelif mermiler bunu bize ikr olarak gsteriyor".

*
15/11/[1]915 tarihiyle ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan:
"Biz yeni bir makineli top zbiti aldk. nk bizim topu zbitimiz
esir olmu idi. Bu zbit son gelen takviye ktatyla gelmi idi. Ben bu zbite itimad edemiyorum. Biraz sersem gzkyor. Biz hattn dier bir mevkiine
sevk edileceiz zannediyorum. Efrdn bazlar Msr'da kendilerine giymek
iin orap almlard. Fakat maatteessf ibh-i cezrede ayaklarna bile giymeye vakit bulamadlar".

*
15/11/[1]915 tarihiyle Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan:
246

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

"Yanmzda Fonon taburu var idi ve bir hafta mddetle ecsd defni ile
itigal etdik. Bombalar pek fena geliyor. Ben bir lam ierisinde idim. Hayatmn son noktalarn geirdiime kni oluyorum".

*
15/11/[1]915 tarihli Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan Peyo tarafndan gnderilen mektubdan:
"arapnel vadisindeki hcum pek dehetli olmu idi. Arkadalarmdan
birounu kaybetdim. Piyade livsndan 60 zbiti mezara gmdk. Emoral
ile Radman, her ikisi de maktl dd".

*
15/l1/[1]915 tarihiyle Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan gnderilen mektubdan:
"Yeni memleketimizden artk sahne-i harbe hareket ediyor[uz]. Limni'den Arburnu aklarna geceleyin vsl olduk. Maamfih sahil ara sra geceleri elektrik zysyla tenvr ediliyor ve ayn zamanda toplarn ar ve mdhi
sadlar iitiliyordu. Burada grdm siperler hakikaten mahf ve hayretver idi. Msr'da katiyen byle siper grmemi idik".

*
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan
gnderilen mektubdan:
"Msr ile anakkale arasndaki tark- bahr pek tehlikelidir. nk
ara yerdeki Adalar Denizi'ne dklm olan adacklarn ara yerine tahtelbahirler saklanabilir. Esn-y seyr u seferde cankurtaran ceketleri giydik. skenderiye'den Limni'ye kadar byle geldik. Yalnz geceleri ceketleri karp yanmza koyuyor idik. Tahtelbahirler atd torpil ile geminin batmas arasnda
pek cz bir zaman geiyor. Bizden birka saat sonra skenderiye'den kalkan
bir vapur tahtelbahir hcumuna marz kalmdr. Biz pek tlili imiiz".

*
247

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan

gnderilen mektubdan:
"Her ey sknetde. Fakat yarn gece keif karakolu vazifesini deruhde
edeceim. Geceleyin cepheden hareketle bomba endht ile megul olacam.
Fakat hepsinin en ziyade tesirlisi soukdur".

*
Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan biri tarafndan
gnderilen mektubdan:
"Avustralya ve New Zellandllar ilk ihrac edildikleri gn kendilerine
pek pahalya ml olmu idi. lk teleft listesini okuduunuz zaman bunun
iddetini greceksiniz ve ahbablarnzn isimlerini de orada bulacaksnz".
F 14 Safer sene [1]334 - F 9 Knn- Evvel sene [1]331 / [22 Aralk
1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62

61
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 4374
ki kta domdom mermisi
fotoraf melffdur.

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
anakkale cephe-i harbinde dmanlarmzn istiml etmekde olduklar domdom kurunlarndan iki adedi mazrfen takdim olunmudur. bu kur248

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

unlarn Amerika Sefreti'ne aynen ire suretiyle protesto edilmesi ve bi'l-cmle sefretlere keyfiyet tamm edilerek mahall gazetelere dmanlarmzn hukuk- harbe ve kavid-i insaniyeye ne derece riyetkr olduklarna dair ner
ve beyntda bulunmalarn ve netice-i teebbst- fahmnelerinin inbsn
istirhm eylerim. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 24 Austos sene [1]331 / [6 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili
Enver

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayt Numaras: 845
Hulsa: Dmanlarmzn
harekt- hunharnesi

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

24 Austos sene [1]331 tarihli ve 4374 numaral tezkire-i aliyyelerine
cevabdr:
anakkale cephe-i harbinde dmanlarmzn istiml etmekde olduklar domdom kurunlarnn Amerika Sefreti'ne aynen ire suretiyle protesto
edilmesi ve bi'l-cmle sefretlere keyfiyet bildirilerek onlarn bulunduklar
yerlerdeki neriyt- lzme icrs esbb istikml olunacakdr. Ancak slif'zzikr tezkire ile irsl buyurulan fotoraflardan gerek sefrt- Osmaniyyeye
gerek sefrt- ecnebiyeye de irsl edildii hlde dmanlarmzn harekt-
hunharneleri hakknda daha ziyade fikr-i itminn husln bis olacandan bunlardan otuz-krk adedinin kartonsuz olarak seran nezret-i senverye tesyr buyurulmas mtemenndr, efendim.
Melff tezkiredeki iaret-i aliyye mcebince evrakca matbt kararghna da malumt it edilecek.
29 Austos sene [1]331 / [11 Eyll 1915]

**
249

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 887
Hulsa: Dmanlarmzn anakkale
cephe-i harbinde kullandklar
domdom kurunlar

Bakumandanlk Vekleti'ne
1 Eyll [1]331 tarihli ve 71215/1611 numaral tezkire-i senverye
zeyldir:
anakkale cephe-i harbinde dmanlarmzn istiml etmekde olduklar domdom kurunlar Amerika sefrine bir memur- husus vstasyla aynen ire ve karben fotoraflerinin irsl olunaca beyn edildi. Sefir-i mrunileyh mezkr kurunlar itina ile tedkik ve sefret ataemiliterine ire etmi ve bu bbdaki notamz ald anda muamele-i lzmeye tevessl edeceini de vaad etmidir. Binen al-zlik taleb olunan fotoraflerin bir an evvel icab icr olunmak zere msraaten tesyr buyurulmas mtemenndr.
Mevz- bahs olan kurunlar mazrfen iade klnd, efendim.
9 Eyll sene [1]331 / [22 Eyll 1915]

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 17044/5359

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
10 Eyll sene [1]331 tarih ve 71552-1696 numaral tezkire-i fahmneleri cevabdr:
Dmanlarmzn anakkale cephe-i harbinde istiml etmekde olduklar domdom kurunlarn mir muhtelif zamanlarda alnan fotoraflardan
250

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

krk be kta melffen takdim klnm olmakla b-taraf memlikdeki sferya neretdirilmek zere birer nshann irsli ve Amerika Sefreti nezdinde
de teebbst- lzmede bulunulmas ment- rey-i hidvneleridir. Ol bbda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 14 Eyll sene [1]331 / [27 Eyll 1915]
Bakumandan Vekili
Enver

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
stire Odas
Aded: 36751

Fransa Hkmeti'nin mukavelt ve kavid-i hukuk- dvele mugayir

olarak icr eyledii harekta kar vki olan itirazt her daim ceffe'l-kalem
red ve inkr ve muhnik gazlarn adem-i istimline dair 1899 tarihli Lahey
Beynnmesi'ne dahi vaz- imza eyledii hlde bu kere Paris'den alnan malumta atfen 20 Tern-i Sn sene [1]915 tarihiyle Berlin'den kede olunup
Ajans de Constantinople tarafndan tebli olunan bir telgrafnmede Msy
Clemenceau'nun taht- riysetinde inikd eden Meclis-i Ayn- Harbiye Encmeni tarafndan badem Fransz ordularnda bil-kayd u art muhnik gaz
istimlinin ittifk- r ile tecvz olunduu bildirilmekde olmakla tasvb-i
l-i cenb- Nezret-penhlerine iktirn etdii hlde msveddesi melff mzekkire-i umumiyenin muhnik gazlar ve domdom kurunlar istimlinden
ni protestoyu hv olarak yazlan mzekkire-i umumiyeden sonuncusunun
tarih ve numaras vaz olundukdan sonra tebyz ve sefrt- ecnebiyeye tesyr irde-i aliyye-i safnelerine vbestedir.
F 12 Tern-i Sn sene [1]331 / [25 Kasm 1915]
Bbl Hukuk Mviri
(mza)

Bbl Hukuk Mviri

(mza)

**
251

No:

Osmanl Ordu-y Hmynu

Bakumandanl Vekleti
ube: 2

252

Belgenin Konusu

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

253

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Merminin Tarift

ekil-1 Endht edilmezden evvel piyade domdom mermisi

ekil-2 Merminin ucunda dairen m-dr entilen ksm
ekil-3 Endht edildikden sonra merminin u tarafndan ayrlan ksm
ekil-4 Endht mtekib (ekil-3) ayrldkdan sonra merminin u tarafnda bir ksm- mcef kalyor. Mermi hedefe isabetinde bu mcef ksmda
mahsur kalan hava ile birlikde vcuda giriyor. Dahil-i bedende tazyk edilip
kalm olan havann inbist- tesiriyle mdhi bir yara ayor.

**
254

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4556/217
Domdom kurunlarna dair

Hariciye Nzr Devletli Halil Beyefendi Hazretleri'ne

Devletli efendim hazretleri
Makam- smlerinin 25 Tern-i Evvel sene 1915 tarih ve 72858/272
numaral tahrirt zerine dmanlarmz tarafndan domdom kurunlar istiml edilmekde olduu 20 Tern-i Sn tarihli takrr-i ifh ile Hollanda Hariciye Nezreti'ne bildirilmi ve bilhare matbt vstasyla da iln etdirilmidir. Matbt ile neretdirilen fkray hv bir kta gazete maktu nsha
tercmesiyle beraber leffen huzur- smlerine takdim klnm olmakla ol
bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 27 Knn- Evvel sene 1915 / [27 Aralk 1915]
Lahey Sefiri
(mza)
BOA, HR. SYS, 2182/2

62
Matbt Karargh'na
28 Tern-i Sn'den 9 Knn- Evvel'e kadar Anadolu Boaz bataryalarmzn faaliyetine dair rapordur:
anakkale:
28/9/[1]331: Bataryamz geceleyin Morto Liman'yla Tekke Burnu civarndaki ordugh ate altna ald. Dman tesirsiz mukabelede bulundu.
Saat 2.30 sonra da topumuz Tekke Burnu'ndaki ordugh, iskeleyi, araba
parkn, insan kitlelerini ate altn ald. sabet ve insanca teleft vuku bulduu grld. Dman iki batarya ve bir monitor ile mukabele etdi ise de bir
tesir k edemedi.
255

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

29/9/[13]31: Seddlbahir Limanyla skelesi ve orada yk tahliye edilen vapurlar, barakalar, Morto Liman'nda mctemi ktat, Tekke Burnu
civarndaki cephane deposu ve bir vapur, ntepe bataryalar tarafndan leden evvel ve sonra ziyade tesirli ate altna alnmdr. Yk tahliye edilen
vapurda, Seddlbahir Liman'ndaki kayklarda, irkb edilen efrd zerinde,
Seddlbahir Tekke Burnu skelelerinin her ikisinde, bizzat Seddlbahir Ordugh'nda ve orada mevcud barakalarda isabetler tarassud edilmidir. Seddlbahir Liman'ndaki tahliye ameliyt inkta uramdr. Dman mukabeleten ate etmise de bir tesir yapmamdr.
30/9/[13]31: Dn leden sonra ntepe'ye ate eden bir monitoru bataryamz ate altna ald. Dman muvaffakyetsiz bir suretde mukabelede bulundu. Bataryamz Tekke Burnu'ndaki cephane koluna saatde birka mermi
atyor ve iyi tesir yapyor. Topumuz lyas Burnu ile Erturul'a ate amdr. Ayn batarya saat 5 sonrada yine iyi neticeli ate etdi.
1/10/[13]31: ntepe bataryas Seddlbahir civarndaki ordugha ate
etmi, dman mukabelede bulunmu ise de zarar verememidir. Topumuz
muhtelif zamanlarda Tekke Burnu istikmetine ate am, iskeleye, araba
parkna, kayklara mteaddid isabetler grlmdr. Oradaki ameliyt tatil
edilmidir. Bataryamz malzeme ve efrd ykl bir kay neticeli ate altna
almdr.
2/10/[13]31: ntepe bataryas Seddlbahir civarndaki ordugh ate altna alm ve dman neticesiz mukabelede bulunmudur. Topumuz Tekke
Burnu'na ate etmi ve iskelede, araba parknda, kayklarda mteaddid isabetler grlmdr. Orada ameliyt tatil edilmidir. Malzeme ve efrd ykl
bir kay neticeli ate altna almdr. Bir tayyremiz Seddlbahir ordugh
zerine 4 adet bomba atd. Dier bir tayyre mroz Liman'ndaki gemilere 6
aded bomba atd ve dier nc bir tayyremiz de mroz tayyre istasyonuna 4 aded bomba atd.
3/10/[13]31: Topumuz Tekke Burnu Liman'n ate altna alarak tahliye ameliytna mni oldu.
256

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

4/10/[13]31: Topularmz kable'z-zevl dman siperlerini ve bade'zzevl Morto Liman'ndaki ihrac iskelesini dmdr. Bade'z-zevl Tekke
Burnu'ndaki kayklara ve ihrac edilen toplara ve ktata 57 aded mermi atm, 21 aded mermi iskeleye ve ktata ve ordugha isabet etmi ve iskele
byk hasara uramdr. Bir kayk batm ve iki mermi cephaneye isabet
etmidir.
5/10/[13]31: Bade'z-zevl, saat 2.15'de topumuz Seddlbahir'de ordugh ile liman topa tutmu, be isabet grlm ve bir kayk hasarzede
olmu ve ihrac harekt mnkat olmudur. Topumuz bade'z-zevl, saat
3.15'de Tekke Burnu'ndaki ihracta ate am ve 6 aded mermiden 3 aded
mermi iskeleye, sandallara ve ictim mahalline isabet etmi, efrd kam,
hasta otomobilleri icr-y file balamdr.
6/10/[13]31: Topumuz Tekke Burnu'na ate ederek 2 aded sandal batrm ve bir ilebe mermi isabet etdirmidir.
8/10/[13]31: Topumuz Tekke Burnu'na ate ederek mevdd- harbiyeyi hmil iki sandal batrd. Dman ordughnda mhimmt deposu ber-hev
edildi.
9/10/[13]31: 7-8/10 gecesi bataryalarmz, Seddlbahir Liman'nda iki
vapuru topa tutdu. Bir isabet grld. Vapurlar uzaklad.
14 Knn- Evvel 1331 / [27 Aralk 1915]

**
Anadolu Boaz bataryalarmzn 10 Knn- Evvel'den
15 Knn- Evvel [1]331'e kadar olan faaliyetine dair rapordur.
anakkale:
10/10/[13]31: 9/10'da bade'z-zevl Seddlbahir ordughn ate altna
ald. 6 barakaya isabet grld. Topumuz ykl bir sandala ate etdi, isabet
grld.
257

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

11/10/[13]31: 10/10'da kable'z-zevl, saat 8.30'da Seddlbahir ihrac

iskelesine 8 mermi atd. Mermilerin hepsi iskele ve barakalara isabet etdi.
Bade'z-zevl, saat 4'de bataryamz Tekke Burnu'nda bulunan ykl 2 sandala ate etdi, ikisini de batrd. hract mnkat oldu.
12/10/[13]31: hrac iskelesine ate etdi, ihract kesildi. Bade'z-zevl
saat 1'de atele iki sandal batrd. Eskihisarlk'a ve Seddlbahir'e ate etdiler
ve dmann mctemi efrdna gzel isabetler vki oldu. Bade'z-zevl saat 3.30'da bir deniz tayyremiz bir torpido muhribine bir bomba atd. Bataryamz Morto Krfezi arkasndan ate eden obs bataryasna ate ederek 15
mermi isabet etdi.
13/10/[13]31: 10/12'de bataryamz muhtelif zamanlarda Tekke Burnu'na ate etdi. Dman efrdna birok isabetler vki oldu, bir sandal batrd.
Bade'z-zevl saat 4.15'de Tekke Burnu deresi hizasnda hasara uratlan tayyreyi topa tutdu, bir isabet vki oldu. Bir deniz tayyremiz mroz ile Seddlbahir arasnda Highflayer sisteminde bir kruvazre bomba atd, bombalar
kruvazrn k tarafna isabet etmekle kruvazr derhl tevakkuf etdi.
14/10/[13]31: 13/10'da bataryamz muhtelif zamanlarda Seddlbahir'deki eya ihractna ate etdi, birok isabetler grld. Byk bir hangara 2
mermi isabet etdirilerek hangar tahrib edildi.
Deniz tayyrelerimizden biri Seddlbahir'deki adrl ordugha muvaffakyetle 4 bomba atd.
15/10/[13]31: 14/10'da bataryamz Tekke Burnu'nda duran vasat cesmetdeki vapurlarla gayet ykl 2 byk sandala ate etdi. Vapura bir mermi
isabet etdi, sandallarn biri batd. ki gnden beri pek ok yaral vapurlara irkb olunmakdadr. Bade'z-zevl, deniz tayyrelerimizden biri Mo[n]dros ile
Mavro Adalar'nda istikf yapd. Mo[n]dros Krfezi'nde hangarlara muvaffakyetle bomba atd. Yangnn balad grld.
15 Knn- Evvel 1331 / [28 Aralk 1915]
BOA, HR. MA, 1152/62

258

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

63
Hariciye Tercme Mdriyeti
Numara: 1

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 24 Knn- Evvel sene [1]915 tarihiyle

Amerika Sefreti'nden vrid olan 1026 numaral takrr-i ifhye melff
ve ngiltere Hariciye Nezreti'nden Londra'daki Amerika Sefreti'ne mrsel
26 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli ve 15 numaral nota suretinin tercmesidir
ngiliz ve Fransz kuvsnn gya hukuk- dvel ahkm hilfnda vuku bulan harektna kar protestoyu muhtev ve Trkiye'deki Mttefikn ser ve mecrhnine kar ciddi bir tehdidi mutazammn olarak Hkmet-i Osmaniyye tarafndan 29 Mays ve 22 Temmuz sene [1]915 tarihlerinde Amerika'nn Dersadet sefirine it edilen iki kta mzekkire-i ifhyenin suretlerini mbelli 6 Tern-i Evvel tarihli takrr-i sefirneleri ahz olundu.
Hkmet-i Osmaniyye'nin slif'z-zikr iki mzekkiresi esasna mstenid olmak zere mukaddem zt- sefirneleri tarafndan vuku bulan irtda buna dair hibir telgrafnme hulsasna tesadf edemedim. Hkmet-i Kraliye'ye Osmanl hastahnelerine ate edilmesi hakknda Hkmet-i Osmaniyye'nin eline gemi bir ordu emirnmesi mevcud olduu ve beyne'l-milel Salb-i Ahmer Cemiyeti vstasyla Hill-i Ahmer Cemiyeti tarafndan bildirilmi ve hkmet de ayn vsta ile bu isnadt reddetmidir. Fi'l-hakika Osmanl memurni tarafndan grld iddia edilen byle bir emir, ngiliz memurni tarafndan it olunmad gibi it olunmas ihtimali de yokdur. Geen
ayn on sekizinde it etdiim takdirde bast u izah eylemi olduum vecihle
Gelibolu'daki ngiliz hastahneleri mteaddid defalar Osmanl kuv-y askeriyesi tarafndan icr edilen bombardmandan mteessir oldu. Bu gibi vekyie mni olmak kbil olmad cihetle Hkmet-i Kraliye bunun bir kaza
neticesi olduunu takdir eyler. Gerek Osmanl hastahnelerinde ve gerek bu
gibi hastagn ve mecrhnin bulunduklar mevkide ngiliz kuvvetleri tarafndan icr edilen tahribt, mezkr kuvvetlerin arzu ve maksad hilfnda vu259

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

kua geldii hakknda Hkmet-i Kraliye tarafndan verilen ciddi teminta

Hkmet-i Osmaniyyece de itimad edilecei mid olunur.
Maahz Hkmet-i Osmaniyye tarafndan it ve ahren vrd eden
29 Mays ve 22 Temmuz tarihli iki kta mzekkire-i ifhyede bildirildii
vechile Osmanl Harbiye nzr ile vkel-y sairesi ve mer-y askeriyesi
tarafndan icr edilecek olan mugayir-i insaniyet tehdidt mevki-i file sl
edilirse hkmet-i kraliyenin de inde'l-icab bil-tereddd mukabele-i lzmede bulunacan zt- sefirneleri vestatyla ihtar etmeyi vazifeden addeder
ve mlhazt- slifenin Hkmet-i Osmaniyye'ye tebli ve irn zt- sefirnelerinden taleb ve rica eylerim.
20 Knn- Evvel sene 1331 / [2 Ocak 1916]

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Maydos Kasabas'nn ve baz hastahnelerin topa tutulduu

Bakumandanlk Veklet-i Cellesi'ne

Yedinci ube'nin 2167 ve 2708 numaralarn muhtev 18 Mays ve 8
Temmuz sene [1]331 tarihli iki tezkire-i aliyyeleri cevabdr:
ngilizler'in anakkale muharebt esnasnda kavid ve taahhdt-
dveliye hilfna Maydos Kasabas'n ve o meynda Hill-i Ahmer bayran
ekmi olan hastahneyi topa tutmalarndan ve dman tayyrelerinin Hill-i
Ahmer iareti bulunan hastahne adrlarn bomba atarak tahrib etmelerinden
ve Havuzludere'deki hastahnelere ve On Dokuzuncu Shhiye Bl'ne
dman tayyrelerinin bombalar atmalarndan dolay evvel ve hir Amerika
Sefreti'ne tebligt- lzme icr klnm idi. Usul vechile ngiltere Hkmeti'ne bildirilen tebligt- mezkreye cevaben ngiltere Hariciye Nezreti'nden
26 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihinde Londra'daki Amerika Sefreti'ne it
260

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

olunduu beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden b-takrr tevd

klnan notann tercmesi matviyyen tesyr edildi. Emr u fermn.
23 Knn- Evvel sene [1]331 / [5 Ocak 1916]
BOA, HR. SYS, 2416/49

64
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 21334

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Manchester Guardian gazetesinin 17 Knn- Evvel sene [1]915 tarihli nshasndan:
Anzak Aklarnda Bir Hastahne Gemisinde

Limni'ye muvsalat etdiimiz zaman bizim geminin muvakkaten yerli

bir hastahne gemisi olarak kullanlacan emretdiler. Bizim vazifemiz bir
tarafdan az yaral olup da on-onbe gn zarfnda vazifesine iade edilebilecek
efrd- mecrhay balk gemileri vastasyla karaya sevk etmek ve bunlarn
yerine Gelibolu ibh-i Ceziresi'nden asl hastahne gemisiyle gelecek mecrhlar alarak tedavi etmekdir. Gnde 100-150 kadar hafif yarallar geminin sancak tarafndan gnderirken iskele tarafndan da iki yz kadar yaraly gemiye
bery- tedavi almak gayr- mutad bir ey deildir. Byle bir mdhi hcumu idme etdirmek mahf bir megaledir. Bu ii biz bir ay kadar icr ve bu
zaman zarfnda 500 kadar hastay da skenderiye'ye sevk etdik.
imdi size biraz hasta koular hakknda izaht vereyim: Gemi biz gelinceye kadar nakliyt ilerinde kullanlm, Gelibolu ibh-i Ceziresi'ne haftalarca asker mekkre tamakla tavzf edilmi olduundan fena halde kirlenmi idi. Biz 350 yaraly istib edecek suretde tertibt yapdk. Tavlunda zerleri fanilalar ile rtlm minderler koymak suretiyle yataklar tekil etdik.
Buradaki kou ar yarallar ve hastalar iindi. Mtebk yz kadar hafif
261

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

yarallar iin ayn tertibt gvertede yapdk. Bu i pek ziyade ar idi. nk

hastabakcmz yalnz be kii ile tabib ve yirmi kadar shhiye efrdndan
ibaret idi. Biz ekseriyetle kable'z-zevl saat 7.30'dan bade'z-zevl 11.10'a kadar megul oluyorduk. Yalnz esn-y tamda istirahat etmek frsatn bulabiliyorduk. skenderiye'ye vsl olduumuz zaman gemi umum hastahne sefinine mahsus alamt ve iaretle telvn edildi. Dahilen yaplan i ise geminin
yalnz boyanmas ve zemin zerine serilmi olan minderlerine aadan yatak
mevkileri yaplmasndan ibaret kald. Maamfih bu tadilt her halde zemin
zerine serilmi adi minder yataklardan daha iyi idi. Tekmil mekkyla beraber biz bu nakliye husustndan mtelezziz ve memnun idik. Tekrar mahall-i
matlbumuza avdet iin hareket edinceye kadar bizim be arkadamz sahilde bir hafta almak zere gnderilmi idi.
Bu sefer gideceimiz yer, Bahr- Sefid'in gzel sularna nzr fakat henz ikml edilmemi bir sahne-i harb, greceimiz i ise ana hastahne vazifesi idi. Maamfih biz bu vazife iin de pek fena bir suretde ihzr edilmi idik.
Tekmil ihtiyactmz, yalnz aadan yaplm olan hasta yataklar mstesna
olmak zere temin edilmemi idi. Biz ale'l-acele bir yatak dairesi tekil ederek bo bir ila sandndan elbise dolab, konserve ve st tenekelerinden hastalar iin fincan ve yz ykamak iin lavmanalar yapm idik. Gemiye geldiimiz zaman evvela Limnos'a [Limni] ve oradan da ibh-i cezreye gitmek
zere emir alm idik. F 7 Austos'da takriben Anzak'daki kumsallkdan 1,5
mil uzak olmak zere demirledik. Ar toplarn mdhi sadlarn iitiyorduk.
Bizim ilk hasta kafilemiz 10 b.z. [bade'z-zevl]'de gemiye geldi ve biz de
bunlar yataklarna ancak nsfu'l-leylde tevzi edebildik.
Ertesi sabah fecirle beraber karadan ve denizden icr edilen mdhi
bombardmann korkun sadlaryla uyandk ve gemide bulunan gzel drbnlerle askerlerimizin dman mrettebtndan tahaffuz iin zaman zaman
gizlendiklerini ve dmana hcum etdiklerini; dmana rs etdikler zarar ve
hasarn derecesini anlamak iin sratle her tarafa bakmakda olduklarn grdk. Biraz sonra teskerecilerin mecrh efrd kumsallkda bulunan sahr hastahnelerine nakletmekde olduklarn da mahede etdik. Orada mdvt-
262

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

evveliye icr edildikden sonra mavnalar ve mayn taharr gemileriyle bordamza getirildiler. Zavalllar havann fenalndan hasl olan dalgalardan gemiye gelinceye kadar pek ziyade mteessir ve muzdarib oldular. Bu ahvli
onlar asla hatrlamyorlard. Onlar izc edilmeksizin sde bir suretde saatlerce uyuyabilecek bir yatak ihzr edildiini zannediyor. Yaras hafif olanlar
iskeleden yrmekle, ar yarallar ise vin vastasyla gemiye alnyor, bu
suretle gemiden gemiye veriliyor ve der-akab anbarlardaki hastalar mevkiine
sevk edilerek hastabakclarn muvenetine terk ediliyor. Bu iki gn zarfnda
fena zamanlar geirdik. Bazlar vurulduundan -drt saat sonra byk kafileler eklinde geliyordu. Hafif yarallar mdvt- evveliyeden sonra mroz'a
ve oradan da Mondros'a sevk ediliyor. Orada skenderiye ve Malta'da olduu
gibi sahr hastahnelerine yatrlyor. Hastal muhtac- tedkik olan efrd
bizim ile gemide kalyor. Krk sekiz saat zarfnda geceli gndzl almak
ve hastalar gemiye almak ve gemidekileri vermek artyla 1.200 kadar yaral elimizden gedi.
8 Austos'da bade'z-zevl yedide tekmil gemidekiler bize pek yakn
bulunan ve cephane hamlesiyle sahile doru gitmek isteyen bir kk geminin dman tarafndan grlerek ate edildiinden zavall gemi, bu mermi
yamuru altnda bir devir icr ederek bil-hasar ate sahasndan kd[n]
grnceye kadar helecan iinde kald. Tekmil dman mermileri onun ve bizim etrafmza mtemdiyen dmekde idi. Onun bil-hasar firarndan mtevellid heyecan ile needr olduk. 9'uncu gn akam alt yz hasta alarak
Malta'ya mteveccihen hareket etdik. Gemide bize muvenet-i lzmeyi temin
etmek ve yarallar gramofon alarak elendirmek suretiyle gemi zbitn bize kar pek ziyade hayr-hhne hareket etdiler. Malta'ya muvsalat edince
rhtmda hazr bulunan Salb-i Ahmer otomobilleri ve trenleri mecrhlar alarak muhtelif hastahnelere getirdi.
F 25 Knn- Evvel sene [1]331 / [7 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62

263

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

65
Dahiliye Nezreti
Kalem-i Mahsus Mdriyeti

Umum Telgraf
Seddlbahir'deki dman da bi-mennih Tel bu sabah kmilen tard
olunmu ve bu suretle Gelibolu ibh-i Cezresi dmann levs-i vcudundan
kmilen tathr edilmidir. Ordumuzun bu anl muzafferiyetinden dolay stanbul'da olduu gibi her tarafda icr-y ehryin ve umum mektibin bir gn
tatil edilmesi tammen tebli olunur.
27 Knn- Evvel sene [1]331 / [9 Ocak 1916]
BOA, DH. KMS, 36/18

66
8497
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Topularmz Anafartalar'da dman mevziini ve Kemikli Liman'ndaki gemilerini messir bir suretde ate altna almdr. Bu tesir ile limanda
barnamayan dman gemileri harice ekilmilerdir.
Arburnu'nda: Ziyadece bomba ve fslal topu endht icr edilmidir.
Seddlbahir'de: 29-30 Tern-i Sn gecesi sa ve sol cenhmza kar
bomba ve kara torpili endht edilmi ve topumuz tarafndan ate altna alnan dmann bir obs bataryasnn cephaneliine isabet eden bir mermi ile
ate almdr.
30 Tern-i Sn'de dman merkezde siperlerimize ziyadece bomba
endht etmi ve topularmz messir suretde dmann bomba mahallerini
ate altna alm ve Kerevizdere'de bir blockhausela iki kprsn tahrib
etmidir.
1 Knn- Evvel [1]331 / [14 Aralk 1915]

**
264

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

8544
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Mevzi her cins ate muharebesi bilhassa bomba ve torpil endht devam etmidir. Kemikli Liman'nda barnmak isteyen dman gemileri topu
atelerimizle limandan karlmdr. Arburnu'nda sa cenhda tarafmzdan
patlatlan iki lamn tesiriyle dmann mukabil lamlar keltilmidir. Bir
dman kruvazr bu mntkada mevzilerimize tesirsiz bir mddet ate ap
ekilmidir.
Seddlbahir'de topularmz sa cenhmza ate iin yaklaan bir kruvazrn bir torpidosunu messir ateleriyle sahilden uzaklamaya mecbur etmiler ve dmann baz bataryalarn iskt eylemilerdir.
2 Knn- Evvel [1331] / [15 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8584
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Geen gnlere nisbeten ate muharebesi ve bilhassa bomba endht hafif gemidir. Yalnz Seddlbahir'de merkezimize kar dman bin kadar
bomba atmsa da mhim tesir gstermemidir.
2 Knn- Evvel gecesi Arburnu skelesi'ne yanap yk karan iki
nakliye gemisi top ateimizle iskeleden aa karlm ve Seddlbahir'de
sa cenhmza ate aan bir kruvazr topularmzn drt mermi isabetinden
265

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

uzaa ekilmidir. Bir dman tayyresi, tayyare topumuzun endhtyla denize drlmdr.
3 Knn- Evvel [1331] / [16 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8611
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da ve Arburnu'nda fslal yalnz topu muharebesi olmudur. Topularmzn mukabelesiyle Anafartalar'da dmann bir cebel topusu iskt ve bir makineli tfei tahrib edilmi ve ordughlarnda yangn karlmdr.
Seddlbahir'de 2 Knn- Evvel'de sol cenhmz tarafndan patlatlan
bir lam tesirini gstermi, dman her nev silhyla mevzilerimize ate
amaya balamsa da topularmzn edd mukabelesiyle ateini devam etdirememi ve topularmzn ateiyle Sndere munsabb civarnda duran
bir nakliye gemisi karlmdr.
4 Knn- Evvel [1331] / [17 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8693
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar'da ve Arburnu'nda tarafeynce fslal top ve bomba endht
icr edilmidir.
266

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Topularmzn endhtyla 4-5 Knn- Evvel gecesi Arburnu skelesi

civarnda zuhur eden yangnn sabaha kadar devam etdii grlmdr.
Seddlbahir'de merkez ve sol cenh siperlerimize dman ber-mutd
pek ok bomba ve kara torpili endht etmidir.
Topularmz gerek bomba ve torpil mahallerine ve gerek tesirsiz atee balayan dman topularna messir ate aarak onlar iskt ve bir ksm
siperlerini tahrib etmidir.
Bir kruvazr ile bir monitor muhtelif istikmetlere bir mddet tesirsiz
ate ap ekilmidir.
6 Knn- Evvel [1]331 / [19 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9072
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
5-6 Knn- Evvel gecesi ve 6 Knn- Evvel sabah Anafartalar'da ve
Arburnu'nda dman mevzilerine kar edd topu atelerimizle balayan
taarruz hazrln tevkf iin dmann leden sonra Seddlbahir'de btn
kuvvetiyle icr eyledii taarruzu akm kalmasyla imlde gitdikce terakk
eden taarruzumuzdan kurtulamayacan anlayan dman, kuvvetinin bir ksmn 6-7 Knn- Evvel gecesi pek telala vapurlara bindirmeye balam ve
bu hareket ortal uzun mddet istil eden kesf sislere ramen ktatmzn
takibinden kurtulmamd.
Bugn son alnan raporda: Anafartalar'da ve Arburnu'nda artk hibir
dman neferi braklmad ve bu mntkalarda ktatmzn kmilen sahile
kadar ilerleyerek dmandan birok ganim ve cephane, adr, top elde ey267

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ledii ve dmann bir deniz tayyresi atelerimizle denize drlerek pilot

ve rsdnn esir alnd bildirilmidir.
6 Knn- Evvel leden sonra Seddlbahir'de dman taarruzu u suretle cereyn etmidir: Dman evvel karadan her cins edd ateleriyle ve
denizden monitor ve kruvazrleriyle mevzilerimize bir mddet ate am ve
badeh sa cenhmzdan balayarak merkez ve sol cenhmza btn kuvvetiyle taarruz etmi ise de bu taarruzlar kendisine byk telefta ml olarak
tamamyla akm braklm ve yine eski mevzilerine tard edilmidir.
7 Knn- Evvel [1]331 / [20 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8763
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
Anafartalar ve Arburnu'nda dmann karmaya muvaffak olamad
her eid malzeme-i harbiye ve eya-y askeriye peyderpey toplanmakda olduundan mikdar henz tesbit edilememidir ve ganim meynnda Arburnu'nda iki ar top ile bir sahr inayder topu, tfek, cephane ve bilhassa piyade ve makineli tfek cephanesi birok ester, cephane arabalar, ii erzakla
dolu adrlar, istihkm ve telefon lt bulunmakdadr. Dman sefini dn
akama kadar muhtelif mevzilerine ve ordughlarna iddetli ate aarak terk
etdikleri bu ganimin tahribine almsa da muvaffak olamamdr.
Seddlbahir'de sa ve sol cenhlarda mhim bir hdise olmamdr.
Yalnz merkezde dman her defasnda adem-i muvaffakyetle neticelenen
taarruzlarn vakit vakit tekrar etmekdedir.
8 Knn- Evvel [1]331 / [21 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
268

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

8782
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Seddlbahir'de fslal topu atei, bomba ve torpil endht devam etmidir.
Anadolu Boaz bataryalarmz Morto Limann ve Tekke Burnu'nda
ihrac iskelelerini messir suretde bombardman etmidir. Morto Liman'nda
iki sandal ve Tekke skelesi'nde cephane ykl iki mavna batrlm, bir ilebe tam isabet vki olmudur. Dmann ekildii mntkalardan yalnz birinde bir kolorduyu gnlerce idare edecek muhtelif cinsde erzak ve bir milyonu
mtecviz kum torbas, bine yakn adr ve bin be yz battaniye, 400 hasta
teskeresi, 1.000 sandk konserve, elli varil benzin, Aldere civarnda bir obs
topu ile yere gmlm birok obs mermisi, 300 kilometre telefon teli, 180
kilometre mevni-i feriye teli bulunmudur. Tfek ve cephane ve melbst
ve techizt- sairenin mikdar henz takarrr etmemidir.
9 Knn- Evvel [1331] / [22 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9820
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Saros adalarna takarrb etmek isteyen be torpido ve bir kruvazr, topularmzn endht eyledii mermilerden birinin kruvazre isabetiyle uzaklamlardr.
Seddlbahir'de 9 Knn- Evvel'de sa cenhmzda devaml topu atei icr edilmidir. Topularmzn endhtyla baz dman siperleri ve bomba
269

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mahalleri tahrib olmu ve mermi isabetiyle dmann havan bataryas iskt edilmidir. Anafarta ve Arburnu'nda henz hesab edilmeyen ganaim meynnda mteaddid kara torpili atan letler kpr kurmak iin pek ok dubalar ile dekovil vagonlar peyderpey taharr mfrezelerimiz tarafndan meydana karlmakdadr.
10 Knn- Evvel [1331] / [23 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
8940
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Fslal topu piyade ve bomba endht devam etmidir. Topularmzn
ateleriyle dmann bataryas iskt edilmi ve tahkmtla megul dman
efrdna epey tesirt yaplm ve bir ksm siperleri tahrib edilmidir. 9 Knn- Evvel'de bir torpido Arburnu civarna tesirsiz birka mermi atp ekilmidir. Boaz bataryalarmzdan birka dn Seddlbahir'de Tekke Burnu'nda ihrac iskeleleriye civarndaki barakalar ve sandallar messir topa tutarak
nakliyt men etmi ve yedi barakay tahrib etmidir ve ykl iki sandal batrmdr. Bugne kadar Anafartalar ve Arburnu'nda dmandan itinm edilen torpillerin adedi ona bli olmudur. Bunlardan sekizi ar top ve ikisi
sahr topudur.
Ahren telsiz-telgraf istasyonu dahi ele geirilmi ve 8 Knn- Evvel'de karaya oturan mteaddid vapurlarn iinde kbil-i istiml ne varsa alnarak badeh vapurlar tahrib olunmudur.
11 Knn- Evvel [1331] / [24 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
270

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

8995
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
11 Knn- Evvel gecesi Arburnu skelesi'ne ate aan bir torpido topu atelerimizle uzakladrlmdr.
Seddlbahir'de dman ber-mutd ziyadece bomba ve torpil endht etmidir. Topularmz messir ateleriyle dmann birka bomba makinesini
tahrib etmi, birinci ve ikinci hat siperlerinde mhim hasar yapmdr. Muhtelif zamanlarda Altepe ve civarn bombardman eden bir dman kruvazrne topularmz drt mermi isabet etdirmilerdir. Boaz bataryalarmz
Seddlbahir'de ihrac iskelelerini Morto Liman'nda ictim mahallerini ve Kerevizdere civarnda dman siperlerini Eskihisarlk garbndaki ihtiyt kollarn ve bir obs bataryasn messir bir suretde top ateine alarak epey tahribt
husle getirmi ve Morto Liman'nda ykl bir sandal batrmdr.
12 Knn- Evvel'de bir deniz tayyremiz Bozcaada, Mavro Ada ve
Seddlbahir'de dman sevhili zerinde uarak muvaffakyetli keif yapm,
Seddlbahir cenbunda bir torpidoya bomba drmdr.
13 Knn- Evvel [1]331 / [26 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9050
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale:
13 Knn- Evvel'de bir kruvazr Anafarta ve Arburnu'nda terk etdikleri mevzilere birka mermi atp ekilmidir.
271

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Seddlbahir'de dman sa cenhmza ziyade bomba ve topu atei ve

sol cenhmza fslasz makineli bomba ve torpil endht ve makineli tfek
atei icr eylemi topularmzn mukabelesiyle dman topular iskt ve bir
ksm siperleri tahrib edilmidir.
12 Knn- Evvel'de dman tayyreleri Galataky civarna on be bomba atmsa da hibir tesir ve hasar olmamdr. Byk Kemikli sahilinde karaya oturan dman nakliye gemileri be bin ton hacminde, drt aded olup
ayrca bir vapur daha Arburnu'nda karaya oturmu ve btn eyas tarafmzdan itinm olunmudur.
14 Knn- Evvel [1331] / [27 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9067
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
Arburnu stnde uan dman tayyresinden biri topu atelerimizle sakatlanarak akda denize dm ve enkaz iki gemi tarafndan mroz istikmetine ekilmidir. Seddlbahir'de her cins ate bomba ve torpil endht
mutd zere devam etmidir.
ki kruvazr ile iki monitor ve sekiz torpido himayesinde Agamemnon
sisteminde bir zrhl fsla ile mevzilerimize bir mddet ate amlardr. Topularmzn mukabelesiyle zrhl ve kruvazrler zerine iki mermi isabet etdirilmidir. 14 Knn- Evvel leden sonra Merkeb Adas civarndan bir monitor fslal olarak Boaz'n Anadolu sahil ksmna seksen kadar mermi atmdr. Boaz Anadolu bataryalarmz muhtelif zamanlarda Tekke Burnu ve
Seddlbahir iskelelerini ate altna alarak dman nakliytn men ve taciz
etmi ve Tekke Burnu'nda bir sandal batrm ve byk bir hangar iki mer272

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

mi isabetiyle tahrib etmidir. Deniz tayyrelerimizden biri geceleyin Seddlbahir adrl ordughna muvaffakyetli drt bomba drmdr.
15 Knn- Evvel [1331] / [28 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9148
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyeti'ne
anakkale Cephesi'nde:
16 Knn- Evvel'de bir zrhl ve bir torpido Anafartalar mntkasnda
birka mermi atp ekilmidir. Arburnu'na yaklamak isteyen bir torpido,
topu atelerimizle karlmdr.
15/16 [gecesi] ve 16 Knn- Evvel'de sa ve sol cenhmzda iddetli
bomba ve torpil endht devam etmidir. 16 Knn- Evvel'de tayyre tarassudtyla iki harb gemisi merkez siperlerimizi bir mddet bombardman etmi
badeh dman lam patlatmdr. Lamlardan biri geri pskrp tesirsiz kalmdr. Dier ikisi siperlerimizden on metrelik bir mahalli tahrib etdiinden ibu siper enkaz dman tarafnda kalmdr.
15 Knn- Evvel'de Yeniehir garbnda demirleyen Soufrne Zrhls
Anadolu Boaz bataryalarmzdan birine ate aarken bataryalarmz mukabeleye balam ve be mermiden ikisi zrhlya isabet etmesiyle zrhl kesf
duman ve alev iinde derhal demir alp uzaklamdr.
15 Knn- Evvel ve 15/16 [gecesi] ve 16 Knn- Evvel'de Boaz bataryalarmz Seddlbahir ve Tekke Burnu civarn, iskele mahallerini, depo
ve anbarlarn messir suretde ate altna almdr.
16 Knn- Evvel sabah deniz tayyrelerimizden biri Seddlbahir'de
dman ordughna bomba drerek orada yangn karmdr.
Anafarta ve Arburnu mntkalarnda imdiye kadar toplanp hesab
edilen ganim mikdardr: Muhtelif apda on top, 1.400 tfek, 60 makineli
273

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

tfek namlusu, 8 bomba endht makinesi, 42 toparlak, 21 cephane arabas,

6.400 muhtelif topu cephanesi, dkm hlinde 650 bin piyade cephanesi,
7.055 aded bomba, [13] makineli tfek sehpas, 2.476 elik siper mazgal,
2.200 muhtelif vsatde adr, 6.500 kazma-krek, 550 teskere, 6.200 elbise
ve kaput, 3.000 kat amar, 15.515 sandk konserve, 280 muhtelif byklkde araba. Ayrca erzak ve konserve mikdar bunlardan haricdir. Daha birounun kayd ve tescili hitm bulmamdr.
17 Knn- Evvel [1331] / [30 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9170
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Seddlbahir'de 16/17 Knn- Evvel gecesi bazen iddetli olmak zere
sabaha kadar piyade atei ve bomba endht devam etmidir.
17 Knn- Evvel leden sonra sa cenh ve merkezde ve ksmen sol
cenhda iddetli topu, piyade ve bomba muharebesi olmu ve dmann iki
kruvazrle bir monitor kara topu atelerine itirk etmidir. Topularmz
dman siperlerinde ve Seddlbahir'deki ordughlarnda mhim tahribt yapmlardr.
17/18 Knn- Evvel [gecesi] ve 18 sabah Boaz bataryalarmz Seddlbahir skelesi'ni ve Tekke Burnu'nu messir suretde topa tutmudur. Bir
tayyremiz Seddlbahir'de dmann adrl ordughna ve bir nakliye sefinesine isabetli bombalar drmdr. mroz istikmetinde keif yapan dier
bir tayyremiz Swiftshure Zrhls'na bombalaryla taarruz etmidir.
18 Knn- Evvel [1]331 / [31 Aralk 1915]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
274

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

9353
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Seddlbahir'de 17/18 Knn- Evvel gecesi sa cenhda ziyadece bomba muharebesi yaplm ve merkezde sabaha kadar iddetli topu ve bomba
endht devam etmidir.
18 Knn- Evvel leden sonra sa cenhda tarafmzdan iki lam
patlatlm ve bunu mtekib iki kruvazrn itirkiyle dmann kara topular bir mddet merkez siperlerimize ate am ve tarafmzdan iddetle
mukabele olunmudur.
Seddlbahir'de ihrac iskelesi ve civarndaki anbarlar Boaz bataryalarmz tarafndan ate altna alnmdr. Soufrne Zrhls be torpido himayesinde ve tayyre tarassudtyla bu bataryalarmza mukabelede bulunmusa
da hibir tesir yapamamdr. Bir deniz tayyremiz dmann rasadla megul
tayyresine taarruz etmi ve onu rasaddan men ederek firara mecbur etmidir.
19 Knn- Evvel [1]331 / [1 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9229
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Seddlbahir'de top ve bomba muharebesi devam etmidir. Dmann
bir kruvazryle bir monitoru az bir mddet atee itirk eylemi ve topularmzn ateleri tesiriyle uzaa ekilmeye mecbur edilmidir. Bir monitor
Boaz bataryalarmza bir saat neticesiz ate amdr. Topularmz Beige
Burnu anda grlen bir torpidoyu ate altna almlar ve kaptan kprsne isabet eden bir mermi tesiriyle torpidoyu karmlardr. Bir deniz tayy275

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

remiz Seddlbahir dman ordughlarna bomba drmdr. Boaz bataryalarmz Seddlbahir'de dmann iskele ve ambarlarn messir ate altna almlar ve ambarlarndan birounu tahrib etmilerdir.
20 Knn- Evvel [1]331 / [2 Ocak 1916]
Seyfi

**
9258
Tebli-i Resm

anakkale Cephesi'nde:
Sa ve sol cenhda iddetli bomba ve umumiyetle cephede fslal topu muharebesi olmudur. Dmann bir torpidosu ile bir kruvazr ve bir monitoru mevzilerimize fslal endht edip ekilmidir. Tayyrelerimiz dman
mevzileri zerinde 600 metre yksekde uarak muvaffakyetli keifle avdet
etmilerdir. Arburnu'nda dman tarafndan gizlenmi drt yz sandk piyade cephanesi bulunmudur.
21 Knn- Evvel [1]331 / [3 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9283
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
20/21 Knn- Evvel gecesi bir torpido Arburnu cihetlerine birka mermi atp ekilmidir. Seddlbahir'de topularmz sabaha kadar dman mevziini ve Tekke Burnu ile Seddlbahir arasndaki ordughlarn ate altna almlardr. Geceleyin bir kruvazr ve 21 Knn- Evvel'de iki kruvazr mev276

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

zilerimize tesirsiz bir mddet ate am ve kruvazrlerden birine topularmz iki mermi isabet etdirmilerdir.
21 Knn- Evvel leden sonra dman topular merkez ve sol cenhmza ate baskn yapmak istemilerse de topularmzn iddetli mukabeleleriyle dman topusu iskt ve siperlerinden mhim aksm tahrib ve nakliyt men edilmidir. leden evvel sahil bataryalarmz fslal ateleriyle
Seddlbahir ve Tekke Burnu iskelelerini ate altna almlar ve iki nakliye gemisini iskeleden karmlardr. Bu atelerimizin tesiriyle iskele civarnda
yangn zuhur ederek btn gn devam etmidir.
22 Knn- Evvel [1]331 / [4 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9348
Tebli-i Resm

Matbt- Umumiye Mdriyeti'ne

anakkale Cephesi'nde:
Sa cenh ile merkezde bazen iddetli olarak yalnz topu muharebesi
devam etmidir. Dmann bir kruvazr ile bir monitoru Altepe civarn
bir mddet bombardman edip ekilmilerdir.
Topularmz dmann bir havan bataryasyla bir sahr bataryasn
skta mecbur etmi ve Seddlbahir ordughn messir suretde dmdr.
Anadolu bataryalarmz muhtelif zamanlarda Seddlbahir ve Tekke Burnu'nda ihrac iskelelerini bombardman etmidir. Mlzm- Evvel Boddege idaresindeki bir deniz tayyremiz Boaz stnde uan bir Fransz tayyresine taarruz ederek ateleriyle onu sakatlam ve Akba karsnda Anadolu yakasna
drmdr. Tayyrenin hasar pek cz olup az bir tamir ile kbil-i istimldir. Tayyreci Fransz maktlen bulunmudur.
277

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Anafartalar mntkasnda dmann terk etdii iki yz sandk piyade

cephanesi, yz otuz aded dekovil arabas ile topraa gmlm salam bir
mitralyz elde edilmidir.
24 Knn- Evvel [1]331 / [6 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9493
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Dnk teblide yere drld bildirilen tayyreden baka, dmann
ikinci bir tayyresi de yine Mlzm- Evvel Boddege idaresindeki tayyremizin taarruzu neticesinde yanarak yere dmdr. Birinci Carman sisteminde
942 numaral Fransz tayyresi 24 Knn- Evvel, kable'z-zevl Nara Burnu'nun arkna, dieri ngiliz Carman sisteminde Rumeli cihetinde Yalova arkna dmdr. Evvelkinin rsd yokdu. Maktl pilotun ismi Batist le Kont
olduu anlalmdr. Ayn gnde tayyre filomuz tarafndan Seddlbahir'de
dman mevziine ve mroz'daki tayyre kararghna muvaffakyetli mteaddid bombalar atlmdr.
24 Knn- Evvel'de sa cenhmzda fazlaca cephede hafif bomba endht ve ehemmiyetsiz piyade atei devam etmidir. Dman kara topusu
iki monitorla iki kruvazrn itirkiyle sabahdan akama kadar ksmen iddetli olarak mevzilerimize ate am ve topularmz edd mukabeleleriyle
kruvazrlerden birini uzakladrm ve dman siperlerinden bazlarn tahrib
ve bir ksm topusunu iskt eylemidir.
24 Knn- Evvel'de, leden evvel ve sonra drt monitor, alt torpido
himayesinde bir kruvazr muhtelif saatlerde Boaz'n Anadolu sahilini ve baz bataryalarmz devaml bir suretde bombardman etmilerse de bir tesir
yapamamlardr.
278

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

23 Knn- Evvel gecesi Boaz bataryalarmz muhtelif zamanlarda Seddlbahir ile Tekke Burnu'nda ihrac iskelelerini bombardman etmidir. Dman bil-tesir mukabelede bulunmudur.
24 Knn- Evvel'de tekrar edilen bombardman tesiriyle Tekke Burnu'nda yangn zuhur etmi ve iskele ile sandallara mteaddid isabetler grlmdr. Seddlbahir skelesi'ne icr edilen ateler dahi gzel neticeler vermidir.
25 Knn- Evvel [1]331 / [7 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9373
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
24/25 Knn- Evvel gecesi sa ve sol cenhlarmza fazlaca bomba
endht tet edilmidir. 25 Knn- Evvel'de leden evvel saat on birden
leden sonra e kadar topularmz sa cenhmz karsndaki dman siperlerini fslal fakat iddetli bir suretde ate altna alarak mhim tahribt
k eylemidir.
Merkezde topu ve bomba endhtlarmzla dmann baz siperleri ve
bomba mahalleri tahrib olunmudur. Sol cenhmzda hafif ate tet edilmidir. Dmann kara topular ile iki kruvazr bir monitor ve drt torpidosu
bi'l-mukabele topularmz ve siperlerimiz gerilerini iddetle fakat tesirsiz
bombardman etmilerdir.
leden sonra saat 2'de Tekke Burnu'ndaki dman ordughnda atelerimiz tesiriyle yangn zuhur etmidir. Boaz bataryalarmz 24/25 Knn-
Evvel gecesi Seddlbahir ordughlar ve 25 Knn- Evvel leden sonra da
Tekke Burnu civarndaki dman bataryasn messir suretde ate altna alm279

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dr. Dman Seddlbahir'deki bataryas ve Tekke Burnu aklarndaki bir zrhl ve bir monitoruyla bil-tesir mukabelede bulunmudur.
26 Knn- Evvel'de Anadolu bataryalarmz Seddlbahir ve Tekke Burnu limanlarn, toplu dman ktat ile Kerevizdere Vadisi'ni ve Morto Liman'n muvaffakyetle bombardman etmidir.
26 Knn- Evvel [1]331 / [8 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9411
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
nyet-i Hak'la Seddlbahir'den dahi dman tard edildi. gnden
beri ihzr edilip dn leden sonra tarafmzdan taarruzla balayan muharebenin cereynna dair henz tafsiltl rapor alnamad. imdilik malum olan
Seddlbahir ve Tekke Burnu'nda harbden evvel yaplan bi'l-cmle siperler
tarafmzdan igal edildi. Merkezden ilerleyen ktatmz dmandan dokuz
top itinm etdi. Dmann adrl byk ordughlar, adr ve eyalaryla birlikde elimize gedi. Topularmz askerle dolu bir dman nakliye gemisini
batrdlar. Pek kesr olan ganimin tadd henz mmkn olamad. Dman
zyit pek ok tahmin olunuyor. Bir harb tayyremiz ift sathl Carman sisteminde bir dman tayyresine taarruz ederek tayyreyi alevler iinde Seddlbahir yaknnda yere drmdr.
Dmanlarmz bizi kalbghmzdan vurmak iin hemen bir senedir bu
cephe-i harbde her vstaya mracaat etdikleri halde Hakk'a istind eden ordumuzun bi-hakkn tarihe geecek kadar ecat ve savletleri karsnda madd
ve manev birok teleft ve zyit vermekden baka bir netice elde edememi
ve btn bu midleri krlarak karmzdan firara mecbur edilmilerdir. Orada
280

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

vazife-i mukaddeselerini f yolunda ehid olanlar tebcl ve kalan gazileri takdir ederiz.
27 Knn- Evvel sene [1]331 / [9 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9566
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Seddlbahir'de dmann enkazndan terk etdii l-yuad ganiminden
meydanda serilmi birok ecsdndan baka tek bir neferi kalmamdr. Dmann takibi esnasnda, teslim olmakdan imtin ile iskelelere doru firar eyleyen dman bakyyesi itlf edilmidir. Sol cenhda Kerevizdere mntkasnda dman tarafndan tertib edilen pek ok mil bizzat lamlara tesadf
edilmi ve istihkm efrdmz tarafndan yalnz mahdd bir mntkada doksan
lam imh edilmidir.
28 Knn- Evvel [1]331 / [10 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
9482
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

anakkale'de bir dman harb sefinesi 27-28 Knn- Evvel gecesi sabaha kadar mroz cihetinden Seddlbahir, Tekke Burnu ve Hisarlk cihetlerine fslal ate etmidir. 28 Knn- Evvel'de birka torpido muhribiyle bir
281

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

kruvazr fslal olarak Seddlbahir'i bombardman etmi, Boaz bataryamzn mukabelesiyle ekilmeye mecbur edilmidir.
29 Knn- Evvel [1331] / [11 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi

**
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 21593

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

tdeki tekzibin Mill Ajans'la haricde neri rica olunur:
Mstecib Onba (Turquoise) Tahtelbahiri'nin, seyir tecrbesi icr edildii esnada, bir Fransz mhendisi tarafndan gark edildii 21 Knn- Evvel
1915 tarihli Gazette de Lausanne'da grlmdr. Mezkr tahtelbahirin seyir
tecrbesi esnasnda hkmt- mttefika mensubn-i bahriyesinden baka hibir kimse mevcud bulunmad gibi el-yevm icab eden baz tamirt ile itigl
klnmakdadr. Mstecib Onba'nn sevk ve idaresi hususunda ehliyet ve iktidar sahibi mrettebt mevcuddur. Gazette de Lausanne'n neriyt srf tezvrtdan ibaret bulunmakla tekzib klnr.
F 30 Knn- Evvel sene [1]331 / [12 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Erkn- Harb Binbas
Seyfi

**
282

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

9637
Tebli-i Resm

Matbt Mdriyet-i Umumyesi'ne

anakkale Cephesi'nde:
30 Knn- Evvel'de Boaz aklarnda bulunan bir kruvazr ile dokuz
torpido ve bir monitor muhtelif saatlerde Tekke Burnu ve Seddlbahir iskelelerine ate etmekdedir. Ayrca bir monitor Kilidlbahir istikmetini bil-muvaffakyet bombardman etmekde iken bir deniz tayyremiz ibu monitora
bomba ile hcum ederek onu ate kesip uzaklamaya mecbur etmidir. F 30
Knn- Evvel leden sonra Mlzm- Evvel Boddege idaresindeki harb
tayyresi dmann beinci Carman sistemindeki tayyresine atele taarruz
ederek Seddlbahir civarnda karaya drmdr. Tayyrenin pilotu maktl
ve rsd mecrh bulunmudur. Tayyre az bir tamir ile istiml olunacakdr.
Bunu mtekib dier bir tayyremiz Saroz Krfezi zerinden gelmekde olan
bir ngiliz tayyresine taarruz ederek tayyreyi kartm ve arkasndan takib
ederek onu mroz Adas'nda yere inmeye mecbur etmidir.
ngilizler tebli-i resmlerinde hl Anafartalar ve Arburnu'ndan kendi
ihtiyrlar dahilinde olarak keml-i sknetle ekildiklerini iln ediyorlar.
tde mblaasz ve belki henz noksan olarak gsterilen ganim mikdar
ve acele firarn tesiriyle tahribe vakit bulamadklar tekmil mefrt ve tertibtyla al hlih terk edilmi ordughlarn vaziyeti bu ekilmenin ihtiyar
ve sknetle olmadna pek ak bir delildir. Anafartalar ve Arburnu'ndan
imdiye kadar ktat tarafndan cem ve tadd edilen esliha, cephane, eya-y
saireden en mhim olanlarnn mikdar udur:
10 top, 2.000 tfek ve bu kadar kasatura, 60 makineli tfek namlusu,
8.750 top mermisi, 500 sandk piyade cephanesi, 13 bomba topu ve makinesi,
45.000 bomba, 160 toparlak ve cephane arabas, 61 dekovil arabas, iki kilometre maa-teferrut ray, 80 tombaz, 67 mavna ve duba, 2.850 muhtelif adr,
850 hasta teskeresi, 13 helyosta, 300 kilometre telefon kablosu, 120 teneke
benzin, 250 teneke gaz, 5.800 battaniye, 3.400 kat elbise, 3.100 kaput ki ceman
283

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

6.500 elbise ve kaput ve yirmi bin sandk konserve ve be bin uval erzak,
12.500 muhtelif kazma ve krek. Bunlar yalnz toplanm olanlardr. Hssaten yenebilecek, kesilebilecek ve saklanabilecek aksm rakamlar bol hesab
ile misli olarak kabul olunabilir. Su depolar ve byk mesaiye ihtiyac gsteren su tasfiye kazan ve makineleri ve daha sair birok eyler bu meyna dahil edilmemidir.
31 Knn- Evvel [1]331 / [13 Ocak 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62

67
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye
Telgraf daresi
Mahreci: Erzurum

Mbeyn-i Hmyn Bakitbet-i Cellesi'ne

Ordu-y Hmyn'un anakkale'deki muzafferiyt- katiye-i ahresi
mnasebetiyle de bakumandan- akdesimiz Padiahmz efendimiz hazretlerine btn Erzurum memurn ve ahalisi kullaryla ref-i tebrikta msraat
ve muvaffakyt- mtevliye ile ahd-i cell-i hmynlarnn millet-i Osmaniyye iin bir devr-i saadet ve selmet olmas daavtn prye-i lisn- memlkiyet eylediimi atebe-i seniyye-i mlkneye arz ve ibln istirhm ederim. Fermn.
28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916]
Erzurum Valisi
Tahsin

**
284

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye

Telgraf daresi
Mahreci: Bnyan

Mbeyn-i Hmyn- Mlkne Bakitbet-i Cellesi'ne

Gelibolu ibh-i Cezresi'nin levs-i vcud- dmandan kmilen tathri
hayr- beret-eseri Bnyan'a vsl olur olmaz sevgili Padiahmz efendimiz
hazretlerinin bi'l-cmle tebaa-i sadka-i mlkneleri ser-mest-i srr- dn
olarak mektib talebesiyle beraber bugn daire-i hkmet nnde bi'l-ictim
hissiyt- krn-gyt- ubdiyet-krnelerinin maattebrik bakumandan-
akdesimiz Halife-i z-nmz efendimiz hazretlerinin atebe-i felek-mertebe-i
hmynlarna arzn rica ve bu vesile-i celle ile de her an vird-i zebnmz
olan duay yd ederek mr ve afiyet-i ehinhlerini tekrar eylemekde olduumuz marzdur. Fermn.
28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916]
Bnyan Kaymakam
Mdafaa-i Milliye Reisi
Faik

**
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye
Telgraf daresi
Mahreci: Beyehir

Mbeyn-i Hmyn Bakitbeti Vstasyla Hk-i Py- hne'ye

Muzaffer ordumuzun anakkale nndeki dman tathr ve tedmr etdiini mbeir telgraf zerine Beyehir'de de mutantan enlikler icr ve devam- mr afiyet-i Hilfet-penhleri muzaffer ordumuzun temd-i muzafferiyetleri duas tekrar ref-i brgh- ehadiyyet klnm olduu marzdur.
30 Knn- Evvel sene [1]331 / [12 Ocak 1916]
Belediye Reisi
Hamdi

**
285

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye

Telgraf daresi
Mahreci: Sayda

Dersadet'de Huzur- Uly-y Hazret-i Hilfet-penh'ye

Ruhniyet-i Nebeviyye-i Peygamber ve huls- pk- hazret-i Hilfetpenhleri ile anl ordu-y hmynlarnn muzafferiyet-i katiye-i hayrneleri btn milleti gark-i srr ve ibtihc ederek bunun gibi daha nice muzafferiyt- mtevlye niliyet ve bi-mennih tel an-karb cy- Osmaniyye'nin Msr'a muzafferen duhl dua-y hlisnesi ref-i brgh- ehadiyyet klnd takdim-i ubdiyet-i diynemize terdfen hk-i py- Hilfet-penhye arz olunur.
28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916]
Sayda Belediye Reisi
Misbah

**
Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye
Telgraf daresi
Mahreci: Trablus

Dersadet'de Atebe-i Uly-y Hazret-i Hilfet-penhye

Cenb- hayra'n-nsrn, Halife-i r-y zemn emiri'l-mminn efendimiz hazretlerini mazhar- feth-i mbn buyursun. min. Seddlbahir'de dahi
dmann tard ve tenkli hususundaki sevgili ordumuzun muvaffakyet-i azmesinden dolay tebaa-i sadka nmna arz- tebrike ictisr ve u muzafferiyet-i kbrnn dier sahalarda da hsn-i tecellsiyle ordumuzun bir kat daha
kesb-i eref-i n etmesi duasn tekrar eyleriz. Fermn.
28 Knn- Evvel sene [1]331 / [10 Ocak 1916]
Trablusam Nakib'l-eraf
Kaymakam

Trablusam Mfts
Abdlhamid Kirm

Abdlfettah

**
286

Belediye Reisi
Osman

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye

Telgraf daresi
Mahreci: Karahisar

Atebe-i Uly-y Hilfet-penh'ye

ecat ve besleti kalb-i hmynlarndan alan kahraman ordu ve donanmalarnn makam- Hilfet ve Saltanat ile beytimizin din ve imanla yourulmu elikden kaplarna bir seneden beri hain ve kirli ayaklaryla kirletmek
insaniyet ve medeniyet[den] mahrm dmanlarn vcud- habsetlerinden
kmilen tathr eyledikleri tebrt Karahisar- Sahib ahali-i sadka ve muta
kullarna emslsiz bir evk ve srr bah eylemi olduundan hkmet meydannda ictim edilerek zt- melek-sft- tcdr- azamlerinin ve kahraman
ordu ve donanmalarnn dier serhadlerde dahi ayn suretle mazhar olmalar
ve devam- mr [] afiyet-i hazret-i Hilfet-penhleri ediye-i mefrzasn
ref-i brgh- ehadiyyet eyledikleri marzt- tebrikt- meserret-krne ve
tazmnelerine terdfen hk-i py- muall-y ehinhlerine arz ve takdim
eyledikleri marzdur. Ferman.
29 Knn- Evvel sene [1]331 / [11 Ocak 1916]
Belediye Reisi
Halil

Ktib-i Mesl
Doktor Besim Zhd

**
Bb- l
Daire-i Sadret
Umr- Mhimme Kalemi
Umum: 329515
Husus: 951
Mahzziyet-i seniyye tebliine dair

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Bi-lutfih tel anakkale ve havalisinin dmandan kmilen tathrine muvaffakyet hsl olmasndan dolay hk-i py- evket-ihtiva-y cenb-
287

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Padiahye arz- tebrikt hv Erzurum Vilayetiyle Bnyan Kaymakaml'ndan ve Beyehir ve Sayda ve Trablusam ve Karahisar Belediye Riysetlerinden kede olunan telgrafnmeler manzr- l buyurularak icab edenlere emsli vechile mahzziyet-i seniyye-i cenb- tcdrnin teblii emr u fermn-
hmyn- cenb- ehriyr iktiz-y lsinden olduu Mbeyn-i Hmyn-
Mlkne Bakitbet-i Aliyyesi'nden inb ve slif'z-zikr telgrafnmeler leffen taraf- devletlerine isr klnm olmakla icr-y icab siyknda tezkire-i
senver terkm olundu, efendim.
11 Reblevvel [1]334 ve 4 Knn- Sn [1]331 / [17 Ocak 1916]
Sadret-i Uzm nmna
Mstear
Emin
BOA, DH. KMS, 36/30

68
Harbiye Nezreti
Mumelt- Ztiye Mdriyeti
2/5804

Marz- ker-i kemneleridir ki

On Altnc Kolordu Kumandan Miralay Mustafa Kemal Bey'in hidemt- hasenesine binen tebdlen nc rtbeden Osman Nian- lsiyle
ve Irak Grubu Kumandan Miralay Halil Bey'in muharebtdaki yararlna
binen Muharebe Gm Liyakat ve mtiyaz Madalyalaryla taltiflerinin icrsna dair nshateyn irde-i seniyye lyihas leffen takdim klnm olmakla
iktizsnn fsyla neticesinin emir ve inb buyurulmas bbnda emr u fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 24 Reblevvel sene [1]334 ve f 17 Knn- Sn sene [1]331 / [30
Ocak 1916]
Bakumandan Vekili
ve Harbiye Nzr
Enver

**
288

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Harbiye Nezreti
Mumelt- Ztiye Mdriyeti
2405

rde-i Seniyye
On Altnc Kolordu Kumandan Miralay Mustafa Kemal Bey'in hidemt- hasenesine binen tebdlen nc rtbeden Osman Nin- lsiyle
ve Irak Grubu Kumandan Miralay Halil Bey'in muharebtdaki yararlna
binen Muharebe Gm Liyakat ve mtiyz Madalyalaryla taltifleri icr
klnmdr.
bu irde-i seniyyenin icrsna Harbiye nzr memurdur.
F 26 Reblevvel sene 1334 - F 19 Knn- Sn sene 1331 / [1 ubat
1916]
Bakumandan Vekili ve
Sadrazam
Harbiye Nzr
Mehmed Read
Mehmed Said
Enver
BOA, . TAL, 1334. Ra/39

69
Osmanl Ordu-y Hmynu
Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 16597

Matbt Mdriyet-i Umumiyesi'ne

Zrdeki makalenin Harb Matbt Karargh lisanndan olarak cerid-i
mahalliye ile neretdirilmesi mercdur.
11 Knn- Sn sene [1]916 tarihli Times gazetesinin bamakalesi:
Sir Ian Hamilton'un Raporu Hakknda Bir Mtlaa

anakkale Harekt- Harbiyesi hakknda Hamilton'un son raporu da

bugn nerolundu. Raporun muhtev olduu malumtdan ksm- azamnn
289

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

enzr- millete ay evvel konmas elzem idi. Maahz dm olduumuz

girve-i fecann bir vesikas olan slif'z-zikr rapor btn imparatorluk dahilinde byk bir ehemmiyet ve lm ve ekdr ile mterfk bir gururla okunacakdr. Rapor, Haziran nihayetinden Hamilton'un geri arld 16 Tern-i
Evvel tarihine kadar cereyan eden vukut hkdir. Kezlik Austos ibtidlarnda Anzak mntkasndan Sarbayr'a kar yaplan hcumdan ve ayn zamanda Suvla Krfezi'ne yaplan yeni ihrac ameliyesinin mahkm- akmet oluundan da bahseder. Raporun, zemin ve zamann msaadesi derecesinde bir lisan-
muhlesatla yazlm olduu veyahud milletin intizr etdii bir derecede silk-i
tahrire ekilmi bulunduu anlalmakdadr ve fi'l-hakika da pek vzh ve parlak ve dr-endine bir tarzda yazlmdr. Rapor bir mdafaanmeden ziyade cereyan- vukut- hk olup baz noktalarda Hamilton'un, kez ittihz eylemi olduu tavr ve hareketi izah etmi olmas burada devern eylemi bulunan it- kzibeyi kknden kal ve kam eylemidir.
yle ki; 6 Austos'da muhtelif byk hcumlarn icr olunduu bir
zamanda niin mroz Adas'nda bulunduunu izah ediyor ve kezlik 8 Austos bade'z-zevlinde dorudan doruya Suvla'ya giderek dier harekt- harbiye sahalarndan niin b-haber bulunmu olduunu da tamamyla bildiriyor.
Binenaleyh kendisi hakknda yaplm olan tenkidta gzel bir cevab vermi
oluyor. Harekt- harbiye ile dorudan doruya alkadr olmayan iki meseleye dair de pek vzh beynt raporda gze arpmakda olup bunlardan birincisi heyet-i seferiyenin en ruhlu bir muharebesi olan ve Mays'n 6, 7 ve 8'inci
gnleri devam eden Kirte'nin ikinci muharebesidir. Bu muharebeye dair Hamilton kendi kumandasndaki kuvve-i askeriyenin Narrows'a ulamak zere
lzumu derecesinde kuvvetli bulunmadn beyn ediyor. Mrunileyh, 10
Mays'da kuv-y imdadiye taleb etdi ve bunu 17 Mays'da tekid eyledi ve
bu metlibini de Karadeniz tarafndan Ruslarn hibir imdadda bulunmadklarna ibtin etdirdi. Bu zamanda ngiltere'deki vaziyet-i siyasiye-i dahiliye itibaryla Hamilton'un metlibi hi kimsenin nazar- dikkatini celb etmiyor ve
imdad hakkndaki istirhamna kulak verecek mstakil bir erkn- harbiye heye290

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ti bulunmuyordu. En nihayet Haziran ierisinde icab eden kuvve-i imdadiyenin gnderilecei hakknda Hamilton'a vaadde bulunuldu ve azdan aza pek
kymetdr olan bir aylk vakit heba olup gitdi ve anakkale dar'l-harbinde
ilerin fenalanmasna sebebiyet verildi. kincisi dahi 16 Austos Muharebesi'nden bhis olup bunda General Birdwood, Sarbayr Tepesi'ni zabt eylemekden midini kestii bir halde Suvla Koyu'ndan yaplacak olan ileri harekt
da pek gze arpacak suretde fena idare edilmidi. Sir Ian Hamilton zayit-
vahimeye urad ve zr-i idaresinde bulunan ngiliz kuvveti ancak elli drt
bin mikdarnda idi. Suff- harbiyede alan boluklarn behemehal doldurulmas ve bunun iin de 50 bin askere ihtiyac bulunduuna dair telgraf kede
etdi. Yani Hamilton, Narrows'u ancak zabt eyleyebilmek zere acilen 100 bin
asker taleb etdi. Hamilton, kanaatinde ister yanl ve ister doru olsun o an
iin mevz- bahis olamaz. Ancak malum olan bir ey var idiyse, o da Hamilton tarafndan taleb edilen kuvve-i imdadiyenin reddolunmas ve bu andan
itibaren ngiltere'de hkmet tarafndan anakkale Heyet-i Seferiyesi hakknda daimi bir tezelzl-i efkrn balamasdr. Bu kararszlk devam edip durdu
ve ancak iki ay sonra tahliye keyfiyeti ilk nce Hamilton'a bildirildi. ibh-i
cezreyi bilfil tahliye etmek meselesi, Hamilton'un kuvve-i imdadiye taleb
etdii ve fakat cevabsz brakld 16 Austos tarihinden itibaren drt mh
sonra icr edildi. Bu uzun mddet zarfnda ise hkmet kararszlk iinde pyn olup gitdi. 2 Tern-i Sn tarihinde parlamentoda beyntda bulunmu
olan Sir Edward Carson, henz bu mesele hakknda bir fikir verilememi olduunu sylemekle parman yaraya dokundurmu oldu. Binenaleyh anakkale Heyet-i Seferiyesi'nin tli ve mukaddert, 16 Austos'da reddedilen
kuvve-i imdadiye zerine ebed bir suretde mahkm- mevt ve fena oldu. Bu
zamanda Varova, on gn evvel skt etmi ve Avusturya-Alman kuvvetleri
de Tuna Nehri'ni daha gememi bulunuyordu. Kuvve-i mezkre Tuna Nehri'nden iki mh sonra mrr etmidir. Hkmet, anakkale'ye asker gndermemeye karar vermi ve maceraperestne harekt terk eylemeye azmetmi
bulunsa idi tam vaktinde Srbistan'a muvenet edebilecek bir mevkide bulunabilirdi.
291

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

bu raporda tafsilen bildirilen muharebeler, ilk defa olmak zere bir

noktay tavzh eylemidir. Austos ibtidlarnda yaplan bu hn-n mcadelelerden maksad ve gaye, Anzak mntkasndan hcumla Sarbayr Tepelerine hkim olmakd. Suvla'ya asker ihrac derece-i tliyede kalan bir hareketdi
veyahud Sir Ian Hamilton'un kendi tarifi vechile bu, Sarbayr hareketini setr
edici mtemmim bir hareketdi. Esasen gzetilen nokta Anzak mntkas haricinde gerilmi olan emberi krmak, Sarbayr Tepesi'ni zabt etmek, Maydos
Kasabas'na yryp buray teshr eylemek ve Altepe etrafna tahad etmi olan Trk Ordusu'nun hatt- ricat ve muvsalasn bu vechile kat etmekden ibaretdi. Anzak mntkasndan yaplan hcum Avustralya, New Zelland,
Hind ve yeni ordunun cz-i tmlar tarafndan icr edildi. Bu hcum, raporda da pek canl ve gzel bir suretde tasvr olunduu zere, Hommervr bir
sr msraalara mnkalib oldu. Fakat ok gemeden tahakkuk etdii Anzak
mntkasndan indirilecek olan byk darbe tedrcen mahkm- fena oluyordu
ve nk Suvla ihract pek fena bir suretde balamd. Akmetin esbb-
asliyesi hi phesizdir ki mevzi ve bi-nefsih vki olup gece karanlnda
yanl bir yol zerinde yrmek de buna dahildi. Anzak'dan ilerleyen askerler bir mddet iin Conk Bayr'nn mnhat srtlarnda kendilerini yerletirdiler. Altnc Gurkhas Taburu ile Altnc South Lancashire Taburu srtn tepesine kadar kp oradan Narrows Geidi'ni, Maydos Kasabas'n ve Boaz'n
Anadolu sahilini vlihne temaa etdiler. Pek muhk ve doru bir keyfiyetdir
ki General Sir William Birdwood Suvla Krfezi'nden gelmesine intizr etdii kuvve-i imdadiyeye n-ekbne bakd ve durdu, fakat gelmedi ve u da
hatrda tutulmaldr ki mrunileyhin maiyyetindeki cesur efrd ksmen bozulmudu. Bunlar, Sarbayr Tepesi'ni asla elde edememilerdi. Suvla'dan Anafarta Vadisi'ni takiben yaplacak olan seri bir yry hareketi belki vaziyet-i
vahmeyi deidirebilirdi. Fakat biz her halde bunun sebebini imdilik bilemiyoruz ve mesele de ylece ya ak kalacak veyahud da mtehassslar beyninde efkr ve mtalat- mtezdde menba olacakdr.
Suvla Krfezi ihract, birok noktalarda vehametle doludur. Yeni ve
hi tecrbe edilmemi askerlere niin istind etmi olduunu ve bunlar niin
292

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Helles'de harb ve darb grm asker ile deidirmediini Sir Ian Hamilton
pek gzel bir suretde tarif ve izah ediyor. Kezlik asker susuzlukdan mkiltda kalm olduu muheztna da cevab- kfi veriyor ve diyor ki su tevzit iin icab eden her bir vesit ve tedrik-i lzme evvelce ihzr edilmi ise
de karaya hn-i ihracda hatal bir suretde tatbik edilmidir.
Suvla Krfezi'nde dr olduumuz akmet-i muhakkakann esbb-
asliyesi, ne askerin acemiliindendir ve ne de su fikdnndandr ve ancak
frka kumandanlaryla baz kolordu kumandanlarnn iktidar ve liyakatsizlikleridir. Bunlar ie pek fena baladlar ve ellerinde bulunan derhal kaybetdiler ve mkilt ziyadeleince hl-i atletde kaldlar. Mhlik hatalardan birinin atlet olduunu Hamilton bildirmekle beraber "kuvvetli ve pek kestirme
bir idarenin de acilen mevki-i tatbike konamadn" iln ediyor. Bu ithamtn balcas her ne kadar General Stopford'a tevecch ederse de dierleri hakknda yapm olduu pek hain ve keskin muhezelerin bir ksmndan da Hamilton'un yakay pek syramayaca ikrdr. Cereyan eden vukutn Hamilton tarafndan meydana konulmas derece-i kfiyede vzhdr.
Hamilton, 8 Austos zevlinden sonra Suvla Krfezi'ne gitdi ve orada
hibir eyin yaplmam olduunu res'l-ayn grd. Ertesi gn sabah iin
dier bir hcum daha tertib edilmidi. Hamilton, der-akab hcum edilmesini
emretdi ve fakat bir takm azr- vhiye karsnda kald. Hamilton kabul ve
itiraf ediyor ki eer 11. Frka o gece saat 10'da veyahud hi olmazsa nsf'lleylden drt saat sonra hcum etmi olsayd matlb olan tepeler zabt edilebilir ve harekt- harbiyenin safhas tebeddl eylemi bulunurdu. Hamilton, kolordu ve frka kumandanlarnn neler yapmas icab etdiini gayr- kbil-i itiraz
bir suretde meydana koyuyor da bunlarn vcud-pezr olmas iin mntic-i
muvaffakyet hibir teebbstda bulunmuyor. Birok mtalat serd etdiini
ve efrdn istirahat etmi, etimesini yemi ve hatta sulanm olduunu Hamilton meydana koyuyor ve fakat btn bunlar kuvvede kalp saha-i filiyta semere-bah hibir ey kmyor. Tarih, frsat bu derece karan bir kumandann bir mislini daha bize gstermiyor. Suvla'daki bozgunlua sebebiyet veren
hatalar dnp msebbiblerini tahte edenlerin hepsi dnp dolap u sual
293

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

zerinde tevakkuf edeceklerdir: Suvla'da bulunan ve takib olunacak en doru

yolu bilen Hamilton, byle bir mhlik anda niin mutavat- teslimiyetkrnede bulundu kald?
Sir Ian Hamilton, 8 Austos akam Suvla Kfezi'nde bulunuyor ve ne
yaplmak icab edeceini biliyordu ve fakat yaplacak eyi yapmad!
F 26 Rebilevvel sene [1]334 - F 19 Knn- Sn sene [1]331 / [1 ubat 1916]
Karargh- Umum
stihbart ubesi Mdr
Seyfi
BOA, HR. MA, 1152/62

70
Hariciye Tercme Mdriyeti

Fransa Harbiye Nezreti'ne

f 12 Knn- Evvel sene [1]915 tarihiyle
anakkale Kuvve-i Seferiyesi Kumandan Ferik Brolard
tarafndan irsl olunan mektubun suret-i melffesi tercmesidir.
Cenevre Mukvelenmesi ahkmnn gya ihll edildiini mutazammn
olan Amerika Sefreti'nin bir takrrinden bhis 3 numaral tahrirta cevabdr:
Maydos bombardmanna dair f 16 Austos sene [1915] tarihinde zten bir rapor irsl edilmi ve mahall-i mezkrun askir ve malzeme-i harbiyenin mahall-i tahd ve mrru olmas hasebiyle bi'd-defat bombardman edilmi olduu mrru'z-zikr raporda izah olunmu idi. ayed bir hastahne veyahud bir seyyr hastahne mermiyt isabetiyle dr- hasar olmu ise bu ahvl-i hzrada bunlarn mevkileri tayin ve tefrk olunamamasndan dolay srf
kazaen vuku bulmudur.
Sair esbb- ikyete gelince; Tayyre daresi tarafndan it olunan malumt- mufassaladan:
294

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Evvel: F 30 Temmuz sene [1915] tarihinde hibir Fransz tayyresinin Ezine mntkasn bombardman etmemi olduu,
Sniyen: F 16 ve 17 Temmuz sene [1915] tarihlerinde filonun yalnz
nz, Ezine Havuzludere kararghlaryla Maydos'dan Soandere'ye kadar olan
yol zerinde ve Erenky'n cenbundaki kafileleri bombardman etdii istintc olunmudur ki bu cihet Osmanl notasnda mnderic tarifta asla tevfuk
etmemekdedir. Memurn-i Osmaniyye'nin ellerine gemi olan Mttefiklerin
bir emirnmesinde seyyar hastahnelerle hastahneler zerlerine ate edilmesinin tavsiye edilmi olduuna dair mrru'z-zikr notada mnderic ifadenin
hakkate mugyir olduunu beyna hcet yokdur. Bilakis bombardmanlar
icr olunduu srada messest- shhiyeye rs- hasar edilmekden fevkalde ihtirz edilmesi zmnnda donanma ile topu ve tayyre idareleri kumandanlarna en kat vesyda bulunulmu ve nif'l-beyn f 16 Austos sene
[1915] tarihli raporda Cenevre Mukvelenmesiyle tayin olunan bayraa kuvve-i seferiye askiri tarafndan ne dereceye kadar riyet edilmi olduunu
ire eden bir vaka zikredilmekde bulunmudur.
Bundan baka f 10 Knn- Evvel sene [1915] tarihinde ngiliz cephe-i
harbinden alnm olan bir esir yeniden vaz ve tayin edilmi olan toplarn
etrafna Hill-i Ahmer'e aid birka adrn rekz edilmi olduunu ifade etmidir. Eer bu ifade muvafk- hakkat ise hasmlarn Cenevre Mukvelenme
ahkmn ihll etmekle ithamda bu derecelerde tehlk gsteren Trklerin
b-taraflk alimini bizzat suistiml etmekden asla ekinmemekde olduklarn ire ve isbat eder. Hatm-i kelm etmezden evvel bir diree rekz edilmi
olan bayraklarn 2.000 metre irtifdan gemekde olan tayyreciler tarafndan
tefrk ve mhede olunamamasna binen seyyar hastahneleri himayesi pek
mevhm ve hayali bir ey olduu keyfiyetini bir kere daha tebyn eylemeyi
lzmeden addederim. Bu hususda ancak messir olabilecek bir ey varsa o
da yere yaylm Hill-i Ahmer iaretini hv beyaz uhalar gibi ufk almt
istimlinden ibretdir.
F 12 Knn- Evvel sene [1]915 / [12Aralk 1915]

**
295

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 4 ubat sene [1]916

tarihiyle Amerika Sefreti'nden vrid olan 1175 numaral
takrr-i ifhye melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden Paris'deki Amerika
Sefreti'ne mrsel f 7 Knn- Sn sene [1]916 tarihli notann tercmesidir.
Ezine mntkasnda Maydos, Akba Tekkesi ve Havuzludere'de kin
seyyar hastahnelere kar geen Temmuz aynda icr edildii merv olan bombardmanlardan dolay cnib-i Hkmet-i Seniyye'den yeniden vuku bulan
protestolar Amerika Sefreti'nin f 4 ve 13 Tern-i Evvel sene [1]915 tarihli
notalaryla Fransa Hariciye Nezreti'ne tebli ve ir olunmu idi. bu takrr mnderectndan haberdr edilmi olan anakkale kuvve-i seferiyesi kumandan tarafndan bu kere mrru'z-zikr takrre cevaben it olunan sureti
melff mektubda mnderic beynt, Hkmet-i Osmaniye'nin mddeiytn
hie tenzl etmekdedir.
30 Knn- Sn sene 1331 / [12 ubat 1916]

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 10402/1693

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Veklet-i Cellesi'ne

28 Knn- Evvel sene [1]331 tarihli ve 2596 numaral tezkire-i cizye zeyldir:
Dmanlarmzn anakkale muharebt esnasnda kavid ve taahhdt- dveliye hilfna Maydos Kasabas'n ve o meynda Hill- Ahmer bayran ekmi olan hastahneyi topa tutmalarndan dman tayyrelerinin Hill-i Ahmer iart bulunan hastahne adrlarn bomba atarak tahrib etmelerinden ve Havuzludere'deki hastahnelere ve 19. Shhiye Bl'ne dman
tayyrelerinin bomba atmalarndan dolay evvel ve hir Amerika Sefreti'ne
sebk eden tebligtmza cevaben Fransa Hkmeti'nin bu bbdaki cevabn
296

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

hv olduu beynyla Amerika Sefreti'nden zeylen vrid olan takrr ile tevd klnan notann ve melffunun tercmeleri dahi matviyyen tesyr edildi.
Emr u fermn.
1 ubat sene [1]331 / [14 ubat 1916]
BOA, HR. SYS, 2417/63

71
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 24 ubat sene 1916 tarihiyle

Dersadet Amerika Sefreti'nden vrid olan 1289 numaral takrr-i ifhye
melff ve ngiltere Hariciye Nezreti'nden f 16 Knn- Evvel sene 1915
tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne mrsel notann suret-i tercmesidir.
17 ve 30 Austos tarihlerinde Mttefikn Donanmas tarafndan Akba'da bir sahr hastahnesinin topa tutulmu olduundan dolay ikyeti mutazammn ve 12 Eyll 1915 tarihiyle mverrah bulunan Bbl'nin bir mzekkire-i ifhyesi sureti taraf- sefirnelerinden 1 Tern-i Sn tarihli bir takrrle
tebli edilmidi. Bu vkann 28 ve 30 Austos tarihlerinde Akba Liman'nda bulunan merkib-i bahriye ile Osmanl asker depolarna tevch olunan bombardman neticesi olarak vuku bulmu olduunu cevaben zt- sefirnelerine
ir eylerim. Bu ate ibh-i cezre arznca ve arlmak suretiyle icr olunmu
olduundan hedef ittihz olunmayan nuktn bu mermilerin isabetinden vikyesi bittab mmkn olamamdr. Maamfih, eer bu mnasebetle hastahnelere ve mecrhn-i askeriyeye mermi isabet eylemi ise bir kaza neticesi
olarak vuku bulan bu vakadan dolay Hkmet-i Kraliye pek ziyade beyn-
teessf ile beraber bu gibi vukt- messifenin vukuna meydan verilmemek iin Hill-i Ahmer messestnn ss'l-harekt- askeriyeden mmkn
olduu kadar uzak ve mnasib bir mesafede bulundurulmas mtlaasn bu
mnasebetle dermeyn eyler.
17 ubat 1331 / [1 Mart 1916]
**
297

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 10629/1820

Hill-i Ahmer Cemiyeti Riyset-i Sniyesi'ne

17 Austos sene [1]331 tarihinde dman gemileri Akba nakliyt hastahnesini bombardman etdiklerine dair 2080/358 numaral ve 18 Austos
sene [1]331 tarihli tezkire-i behiyyeleri zerine buradaki sefrt- ecnebiyeye
ve Amerika Sefreti'ne tebligt- lzme icr klnm idi. Tebligt- vkamza cevaben ngiltere Hariciye Nezreti'nden 16 Knn- Evvel sene [1]915
tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne irsl olunduu beynyla Dersadet'deki Amerika Sefreti'nden b-takrr tevd klnan notann suret-i mtercemesi matviyyen tesyr edildi. rde.
20 ubat sene [1]331 / [4 Mart 1916]
BOA, HR. SYS, 2100/6

72
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti
Hulsa: anakkale'de ngiliz ve Fransz kuvvetleri
tarafndan vuka getirilen hdista
ngiltere Hkmeti'nin cevab

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne f 28 Nisan sene [1]916 tarihli

Amerika Sefreti'nden vrid olan 1405 numaral takrr-i ifhye
melff ve ngiltere Hariciye Nezreti'nden f 10 Nisan sene [1]916
tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne mrsel notann tercmesidir.
anakkale'de ngiliz ve Fransz kuvvetleri tarafndan gya kavnn-i
harbiyeyi muhill olarak vuku bulan yirmi hdiseyi zikir ve tadd eden Bbl'nin mzekkire-i ifhye suretini mbelli bulunan sefretin f 25 Tern-i
Evvel sene [1]915 tarihli notasna cevabdr:
298

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Hdisat- mezkrenin eksersi hakknda vaktiyle cnib-i Bbl'den

ayr ayr ikyt serd edilmi ve gerek ngiltere ve gerek Fransa Hkmetlerince kendi askerlerinin gayr- kanun ve insaniyet-ikenne efl ve harektna dair olan bu isndt red ve cerh olunmu idi. Mrru'z-zikr mzekkire-i ifhyenin vuslnden beri keml-i itina ile icr olunan tahkikt neticesinde
bu isndtn ale'l-umum esassz olduu ve eksersinin dikkatsizlik eseri olarak
vuka geldii tebeyyn etmidir. Binenaleyh ngiltere Hkmeti, Bblce
bir beyyine-i msbiteye mstenid olmayan ve ksm- azam zten red ve
cerh olunan bu gibi esassz isndtn nerolunmasndan dolay izhr- hayretden kendisini men edemez. ngiltere Hkmeti ngiliz askirine kar vaki
olan bu isndtn b-asl u esas olduunun tahkikt- amka neticesinde tebeyyn etmi olmasndan dolay izhr- memnuniyet etmekle beraber Hkmet-i
Osmaniyye'nin mzekkire-i ifhyesinde serd olunan isndta ayr ayr cevab
vermeyip yalnz memurn-i Osmaniyye'nin inzr- dikkatinden dr kald anlalan husust hakknda baz mtlat- umumiye dermeyn etmek arzusundadr. anakkale'de hareket eden ngiliz tayyrelerine hastahne ve saire gibi
kavnn-i harbiyece masn't-taarruz bulunan messest gsterir bayrak ve
sair iaretler civarnda mermi atmamak hususuna pek ziyade dikkat ve ihtimm
etmeleri hakknda gayet sarh talimt verilmidi. Hatta birok defalar hukuk-
harbiye nokta-i nazarndan taarruz- havaye hedef olabilecek olan erzak nakliye kollar ile sair tayyrelerin hn-i takarrblerinde Hill-i Ahmer bayran
kede etmi bir mahal civarnda durmakda olduklarndan bu bayra suistiml
etdikleri mehd olmakla beraber yine bunlara taarruz olunmam idi. Bundan mad birok defalar asker kararghlaryla top mevzileri Hill-i Ahmer
bayran hv mahal yaknnda grnmdr. Halbuki bunlarn mezkr bayra hmil olan mahalden l-ekal sekiz yz yarda uzak bir mesafede bulunmalar iktiza eder idi.
F 30 Tern-i Sn sene [1]915 tarihinde Kilya Liman'nda karaya erzak
ve mhimmt ihrac eden byk bir asker nakliye sefinesi bir hastahne gemisinin tamamen yaknnda bulunmakda idi. ngiliz tayyreleri mezkr nakliye
sefinesine mermi endaht etmekde tamamen hakl olduklar halde hastahne
299

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

gemisinin tebd etdii ertesi gnne kadar bomba atmakdan ictinb etdiler.
Bu suretde mezkr nakliye sefinesi karaya klliyetli mhimmt- harbiye ihrac etmeye muvaffak olmudur.
ngiliz tahtelbahirleri hakknda ale'l-umum vuku bulan isnadta gelince; Hill veya Salb-i Ahmer bayrak veya iaretini hv hibir gemi sefin-i
mezkre tarafndan dr- taarruz olmad suret-i katiyede beyn olunabilir. Birok defa ngiliz tahtelbahirleri hastahne gemilerine takarrb etmilerdir. Fakat bu yalnz sefin-i mezkrenin tehisi iin vuku bulmu bir ey
olup mzekkire-i ifhyede 8 numara ile zikrolunan isndt tamamen esasszdr. Marmara Denizi'nde dmann vesit-i nakliyesinin imhs hususunda
ngiliz tahtelbahirleri tarafndan kavid-i insaniyeye fevkalde riyet gsterilmidir. Hkmet-i Osmaniyye Fransz-ngiliz ktatna kar ikyt mnsebetiyle mkerreren p-i nazar- dikkatine vaz olunan bir keyfiyeti yani anakkale ibh-i Cezresi'ndeki harektn vuku bulduu erit dahilinde masn
kalmas lzm gelen hastahne ve saire gibi messesta tesadf hasartn vukundan tamamen ictinb edilmek adm'l-imkn olmas keyfiyeti ferm
oluyor gibi grnyor. ngiltere Hkmeti kuv-y Osmaniyye tarafndan
ngiliz hastahneleri ile etibb ve mecrhnine rs olunan hasarlar hakknda
birok misaller zikir ve ityn edebilirdi. Fakat bu hdistn kasd bir garaza
mstenid olmayp bir eser-i kaza olduuna inanmak istediinden bunu yapmakdan sarf- nazar eylemidir. ngiltere Hkmeti kuv-y Osmaniyyenin
ale'l-umum hareket-i mstakmnesi dolaysyla -ki bunu memnuniyetle teslm
etmekdedir- bir tesadf neticesi olmayan hadist zikir ve beyn etmekden
sarf- nazar etmekdedir. Bu cmleden olarak ser-y Osmaniyyeden biri zerinde bulunan bir ruznmede nakil ve tasvr olunduuna gre, Osmanl zbitn mecrhni cem ve maktlleri defnetmek zere akdolunan bir mtrekede, teskere nakledenlere mahsus ve Hill-i Ahmer iretini hmil elbiseler iktis ederek ngiliz huttu hakknda kefiyt icr etmilerdir. ngiltere Hkmeti kendi tarafndan ittihz olunan bu vaziyete kar Hkmet-i Osmaniyye'nin ngiliz kuvvetleri tarafndan Osmanl hastahnelerine aleb-i ihtimalde
tesadfen k olunan hasart suikasda atfederek ngiliz kuv-y askeriyesi300

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ne kar asl u esasdan r bir takm isndt ve ithmatda bulunmasndan dolay izhr- hayretden kendisini men edemez. ngiltere Hkmeti bu notann
bir suretinin Bbl'ye teblii esbbnn istikmlini rica eder.
27 Nisan sene 1332 / [10 Mays 1916]

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi

Ordu-y Hmyn Bakumandanl Vekleti'ne

20 Eyll sene [1]331 tarihli ve 1759 numaral tezkireye zeyldir:
ngilizlerin hukuk- beyne'l-milele vuku bulan tecvzlerine dair olan
28 Temmuz sene [1]331 tarih ve 3762 numaral tezkire-i devletleri zerine
iktiz eden sefrt- Osmaniyye ve ecnebiyeye tebligt- lzme icr klnm
idi. Bu kere 10 Nisan sene [1]916 tarihiyle Londra'daki Amerika Sefreti'ne
tevd olunduu beynyla Amerika Sefreti'nden ba-takrr cevab irsl klnan
ngiltere Hkmeti'nin cevab suret-i tercmesi leffen tesyr klnd. Emr u
fermn.
3 Mays sene [1]332 / [16 Mays 1916]
BOA, HR. SYS, 2100/9

73
Kale-i Sultaniye Mutasarrfl
Tahrirat Mdriyeti

Haziran'n drdnc Cumartesi gn bade'z-zevl

ikiyi krk be gee Lapseki Kasabas zerinde ceveln ve tayarn eden
bir dman tayyresi tarafndan atlan beynnamelerden birinin suretidir.
"Osmanllar! Ne kadar vakit daha Almanlarn plnlarn dinleyeceksiniz? Yemeklerinizi kendi memleketinin ihtiyact iin alp ocuklarnz a
301

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

brakyorlar. Size top ve fiek gnderiyorlar ve muharebe ediniz [diye] baryorlar. Bunun maksad genlerinizin vefatndan sonra kolaylkla vatannz
igal etmekdir. Almanlar daima yalan sylyorlar. Fakat bu son vakitlerde yalanlar ok ziyadeleti. Sebebi de budur ki ok malubiyet ekdiler. Almanya'nn iml tarafnda denizde ngiliz Donanmas zerine ok bir galebe kazandklarn naklediyor. Halbuki dorusu Almanlar bu deniz muharebesin[d]e
tdeki ziyanlar oldu. Goeben Dretnotu['ndan] daha byk ve daha cesm
toplar ile hv olan iki adet dretnotundan mad bir Berhslod kruvazrn
de daha kuvvetli adet kruvazr, bir adet eski kruvazr, on iki adet torpidogeer ve birka tahtelbahir sefineleri Almanlar tarafndan kaybolunmudur.
ngilizlerin ziyanna gelince Goeben'e benzer bir gemi ve iki aded eski kruvazrle adet hafif kruvazrler ve sekiz adet torpidogeeri kaybolundu. Bu
muharebenin hitmnda Alman Donanmas, batmam olan gemilerini mahvdan kurtarmak iin mmkn srat iltica merkezi olan limanna avdet etmeye
mecbur olunmudur. Bu son byk deniz muharebe[si] hakknda Almanlar
tarafndan nerolunan ilmt kmilen yalandr. Moskof-Neme hududunda
bu son gnler esnasnda muharebe ne ekil olduunu dinleyiniz. Neme hatt
Moskoflar tarafndan doksan dokuz mil geri pskrtld gibi imdiye kadar
yz bin adet esir alnm ise de Nemelilerin bir hafta zarfnda umum ziynt iki yz bin kiiye tecavz eder birok adet top fiek ve mhimmt- harbiye Moskoflarn ellerine geip kaan Neme ordusu takip olunu[yo]r.

**
Kale-i Sultaniye Mutasarrfl
Tahrirat Mdriyeti
Husus: 179

Dahiliye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Haziran'n drdnc dnk Cumartesi gn bade'z-zevl ikiyi krk be
gee Lapseki Kasabas zerinde bir dman tayyresi ceveln ve tayarn ederek bir zarf iinde on beynnme atmdr. anakkale Grup Kumandanl302

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

'na tevdi klnan bu beynnmelerden birinin sureti bery- malumt leffen

takdim olunmakla ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
Biga, f 5 Haziran sene [1]332 / [18 Haziran 1916]
Kale-i Sultaniye Mutasarrf
Fuad
BOA, DH. EUM. 3. b, 14/24

74
Nezret-i Umr- Bahriye
Birinci Daire
ube: 5
Umum: 40541
Husus: 123
Hulsa: Hukuk- umumiye-i dvelye mugyir olarak
dman sefin-i harbiyesi tarafndan sefin
ve merkibe vuku bulan tecavzta dair

Devletli efendim hazretleri

22 Tern-i Sn sene [1]331 tarihinde Marmara'da Kemer civarnda bir
dman tahtelbahiri tarafndan evvelce hibir suretle ihbar vuku bulmakszn
irket-i Hayriye'nin 40 numaral vapuruna bi'l-hcum ilk top ateiyle kazan
tahrib edilmi ve o esnada mrettebtndan bir ateci muhterikan ve ehiden
ve sandal ile Karabiga'ya iki kii ile km olan arkcbas da ald yaradan ehiden vefat etmidir ve ikinci, nc mermi ile aksm- sairesi dahi
tahrib edildikden sonra sefineye rampa ederek bir ksm mrettebtn da esir
etmi ve yirmi drt saat sonra serbest brakm ise de imdi muhterik olan
bir nefer tahtelbahir dernunda ehiden vefat etmidir.
28 Tern-i Sn sene [1]331 tarihinde Marmara'da zmit Krfezi'nde
Eskihisar kurbunda bir dman tahtelbahirinin nyet-i Br rmorkryle bir
yelken gemisi ve bir mavnaya hibir suretle ihtar vki olmakszn anszn top
ateiyle taarruz eylemesi rmorkrn ktibiyle bir tayfasnn mecrhiyetine
303

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

ve iki atecinin ehdetiyle mavnada bulunan bir askerin gaybbetine sebeb

olmudur.
4 Knn- Evvel sene [1]331 tarihinde Fransa'nn Lato Trevil ismindeki kruvazr Lazkiye civarnda sahilde balklk ile itigl eden kk bir
kaya on mermi atp rahnedr etmidir.
Blda 1, 2'de arz edildii vechile dmann harekt- hasmneye tasaddsi gayr- hukukdir. nk dman sefin-i harbiyesiyle korsan sefini evvelen iaret-i mahsusa veyahud suver-i saire ile bi't-tevkf mrettebt ve yolcular serbest veya esir etmek artyla hasma aid sefin ve merkibi muayene,
gark, tahrib veyahud zabt ve tevkf hakkn hizdirler.
3'deki marzta gelince; bilhassa sevhilde balklk ile medr- maietini temin edebilecek olan ufak merkibin tecavz ve taarruzdan masniyeti hakknda delil-i hukukiye mevcud olmakla sayd- sahil sanat, tamamen
sde ve zarardan r ve servet-i milliye zerinde husle getirebilecei fazlalk ise ehemmiyetce pek cz ve gayet mahdd ve her trl fide-i askeriye
temininden pek uzak ve bu bbda hukukun bahetdii mufiyet ise tamdr.
Mahz galeyn- hissiytla kavid ve anant- harbiye usul-i mrtn unutan ve her yerde Baralong Hadisesi'ni yd ve hadise-i mezkreyi tanzr etmek isteyen dmanlarmz hukuk- dvelin en briz ve hayli mevddn ihmal edercesine birer hakkat-i bedhiye olan ahvl-i mesrde eklinde
tecavzt- ahd-ikennede bulunmakla mukarrert- dveliye ve vecib-i
insaniyet ve medeniyet hilfnda hareket etmekdedirler.
Mevdd- marfe hakknda teebbst- lzmede bulunulmas rey-i
l-i safnelerine mentdur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
Bahriye Nzr Vekili nmna
Erkn- Harbiye Reisi
(mza)

**
304

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Osmanl Ordu-y Hmynu

Bakumandanl Vekleti
ube: 2
Numara: 9007

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Beinci Ordu Kumandanl'ndan f 4 Knn- Evvel sene [1]331 tarihiyle mevrd telgrafnmede yevm-i mezkrda leden sonra Kont Hohenburg'un Yalova civarnda taht- idaresinde bulunan ve yirmi metre byklnde ufk bir salb ile pek ikr suretde iaret ve ire edilmi olan hastahneyi ngilizlerin tayyre tarassudu inesiyle bombardman etdikleri ve bu
bombardmandan Doktor Binba Rgb Bey'in hastabakcs hareminin ehid
ve iki kiinin de ar mecrh olduu bildirilmekdedir. ngilizlerin hukuk-ikenne olan bu muamelesinin Amerika Sefreti vastasyla protesto edilmesine
msaade buyurulmasn istirhm ederim. Ol bbda emr u fermn hazret-i men
leh'l-emrindir.
F 13 Knn- Evvel sene [1]331 / [26 Aralk 1915]
Bakumandan Vekili
Enver

**
Bb- l
Nezret-i Hariciye
Tercme Mdriyeti
Hulsa: Aadere Hastahnesi'nin
bombardmanna dair

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne 14 Haziran sene [1]916 tarihiyle

Amerika Sefreti'nden vrid olan 1560 numaral takrr-i ifhye
melff ve Fransa Hariciye Nezreti'nden 23 Nisan sene [1]916
tarihli Paris'deki Amerika Sefreti'ne mrsel notann tercmesidir.
Amerika Sefreti, Hkmet-i Osmaniyye'nin hastahneler ile tccar
veya balk sefininin bombardman edildiine dair olan protestonmesinin
bir suretini f 1 Nisan [1]916 tarihli notasyla Hariciye Nezreti'ne tebli eylemidir. Bu keyfiyet kendisinden istilm edilmi olan Bahriye Nezreti Aa305

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

dere ve Yalova Hastahnelerinin bombardman edildiine ve Tern-i Sn-i

Rum'nin yirmi ikinci ve yirmi sekizinci gnlerinde tahtelbahirler tarafndan
Marmara Denizi'nde sefine hcum olunduuna dair dermeyn edilen ilk drt
vuktn Fransz sefinine atf u isnd olunamayacan ve sefin-i mezkreden hibirinin mezkr tarihlerde bu havalide harekt- mmsileye itirk eylemediklerini ve Bahriye Nezreti'ne gnderilen raporlarda harekt- vkann Mttefik sefin-i harbiyeye isndn zannetdirebilecek bir gne vukt
zikrolunmadn ir eylemekdedir.
Hkmet-i Osmaniyye tarafndan Lato Trevil Kruvazr'nn Knn-
Evvel-i Rum'nin drdnc gn Lazkiye civarnda kk bir balk kayna on iki kadar mermi endht ederek kay dr- hasar eyledii de iddia
olunmakdadr ki bu iddia min klli'l-vch mugyir-i hakikatdir. Halbuki mezkr kruvazr memur edildii bir vazifeden dolay btn Knn- Evvel ay
zarfnda sevhil-i Osmaniyye'de harekt- harbiye sahasndan bad bulunmudur. Binenaleyh Hariciye Nezreti Hkmet-i Osmaniyye'nin ale'l-husus mrr'l-beyn Lato Trevil Kruvazr'ne isnd eyledii vukut hakknda vuku
bulan protestosunun kasd bir mhiyeti hiz olduunu Amerika Sefreti'ne ir ile iktif eyler. arkda bulunan sefinimizin tavr ve hareketleri Hkmet-i
Osmaniyye'nin muharebeyi ale'l-umum kabul edilmi olan usul ve kavid
hilfna olarak icr etmekde olduumuzu dermeyn etmesine ve tamamen
b-asl u esas bir takm vukut serd ityn eylemesine asla msaid deildir.
6 Haziran sene 1332 / [19 Haziran 1916]

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kayd Numaras: 11857/426
Hulsa: Dman tahtelbahirlerinin
tecavzt

Bahriye Nezreti Vekleti'ne

Dman tahtelbahirlerinin tevrh-i muhtelifede Marmara'da Kemer civarnda Talhisar kurbunda vki olan tecavztna ve 4 Knn- Evvel sene
306

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

[1]331'de Fransa'nn Lato Trevil Kruvazr'nn Lazkiye civarnda balklk

ile itigal eden kk bir kaya on mermi atdna dair olan Birinci Daire'nin 123 numarasn muhtev 6 Knn- Evvel sene [1]331 tarihli tezkire-i aliyye-i Nezret-penhleri ve Aadere ve Kilidlbahir ve Yalova'daki hastahnelere vuku bulan bombardman hakknda Ordu-y Hmyn Bakumandanl
Veklet-i Cellesi'nin irt zerine ngiltere ve Fransa Hkmetleri nezdinde teebbst icrs iin Amerika Sefreti'ne tebligt- lzmede bulunulmu
idi. Fransa sefininin bu gibi harektda bulunmadna dair baz ifadt ve tafsilt hv olarak Fransa Hkmeti'nin bu bbda it eyledii nota sefretden
tevd olunmasna mebn bunun tercmesi leffen tesyr klnd. Emr u fermn.
7 Haziran sene 1332 / [20 Haziran 1916]
BOA, HR. SYS, 2100/10

75
Meclis-i Vkel
Mzkertna Mahsus Zabtnme

Hulsa-i Meli
anakkale'nin dmandan tathri hatras olarak Hill-i Ahmer Cemiyetince bi't-tertib Viyana'da imli mukarrer olan madalyalara sarf olunmak zere ihrac taleb edilen bin be yz kilo bakr ile yz kilo inkonun imrrnda cihet-i askeriyece mahzr olmadndan bahisle istzn mutazammn Ticaret ve Ziraat Nezreti'nin 18 Mart sene [1]333 tarihli ve 10 numaral tezkiresi okundu.
Karar
Mezkr'l-mikdar bakr ile inkonun imrrnda bes grlemediinin
devir-i mteallikaya teblii tensb edildi.
26 Mart sene [1]333 / [26 Mart 1917]
(Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 207/44

307

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

76
Bb- l
Dahiliye Nezreti
Umr- Mahalliye-i Vilyt Mdriyeti
Umum: 6836
Husus: 13

Erzurum Valisi Sabit Beyefendi Hazretlerine

Atfetli efendim hazretleri
Mamuretlaziz Valilii'nde bulunduklar srada taraf- llerinden mahall Mekteb-i Sanayi'ine iml etdirilen ve zerlerinde anakkale haritas menk bulunan aded halnn esmn henz tesviye buyurulmam olduu
bi't-tahkik Muhasebe-i Hususiye Mdriyeti'nden ifade olunduu Mamuretlaziz Vilayeti'nden bu kere bildirilmi olmakla f-y muktezs ve nezrete
malumt itas siyknda tezkire-i hulsver terkm olundu, efendim.
F 2 Nisan sene [1]334 / [2 Nisan 1918]
Dahiliye Nzr nmna
Mstear
Mustafa Abdlhlk

*
Geen sene Sivas Valisi Muammer Beyefendi anakkale muzafferiytn tebrik iin stanbul'a bir heyet gndermek teebbsnde bulunmu ve
bu heyete civar vilayetlerin itirkini de arzu buyurarak Mamuretlaziz Vilayeti'ne de bir telgraf yazm idi. Biz de gnderilecek heyet ile takdim edilmek iin bir htra olmak zere harita ve ekl-i sairesini de Mamuretlaziz'de tertib ederek henz yeni admz Sanayi Mektebi'nde seccade balatdk. Ustalarn azlndan seccadelerin imli uzad ve Sivas heyeti de fazla
intizr edemeyerek hareket etdiinden ve esbb- saireden dolay Mamuretlaziz heyetinin gnderilmesi de tehir edildi. Seccadenin birisi ikml edildii
srada Enver Paa hazretleri merkez-i vilayeti terf buyurduundan mezkr
308

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

seccade ile "ve yensurakallhu nasran azz*" yet-i kermesi yazl bir levhay vilayet beled reisi vilyet sekenesi nmna mrunileyhe takdim etdi. Bilhare seccadelerin ikisi de ikml edildi. O srada dier vilayetlerce yapld
gibi Bitlis Vilayeti'nin ve Mu Sanca'nn istirddn tebriken bir tuhfe-i niz olmak zere yine sekene-i vilayet nmna ordu ve kolordu kumandanlarna baz hediyeler takdim olunduu gibi mezkr bir ift seccade de anakkale'de hdemt- fevkaldesi mekr olan Mustafa Kemal Paa hazretlerine takdim edildi.
erefi byk, kymeti pek kk olan ve btn vilayetin malumt tahtnda bulunan bu takaddme-i niz vilayet meclis-i umumsi kabul etmiyorsa bunlarn bedelini bendeniz maa'l-iftihar takdime mde bulunduumun
arzyla huzur- l-i nezret-penhye takdim.
F 4 Nisan sene [1]334 / [4 Nisan 1918]
Erzurum Valisi
Sabit
BOA, DH. UMVM, 78/6

77
Meclis-i Vkel
Mzkertna Mahsus Zabtnme

Hulsa-i Meli
Maliye Nezreti'nin 10 Cumde'l-hire sene 1336 - 31 Mart sene 1334
tarih ve 15 rakaml tezkiresi okundu.
Karar
Mezkr tezkirede muharrer olduu zere harekat- harbiyeden dolay
muhtc- muvenet bir hle gelen anakkale Livs ahalisinden bazlar iin
*

Fetih/3.
309

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

her sene ekmeklik karl olarak verilmekde olan yz bin kuruluk havalenmenin bu sene de irsli mahallinden ir edilmesine ve harekt- mezbreden n ayn- muvenet olan baz slm ailelerine temin-i maietleri zmnnda geen sene masrf- gayr- melhza tertibinden elli bin kuruluk tahsist verilmi olmasna binen bu defa istenilen yz bin kuruun da tertib-i mezbrdan tesviyesi mnasib grndnun cevaben nezret-i mrunileyhya
ir tezekkr klnd.
8 Nisan sene [1]334 / [8 Nisan 1918]
(Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 211/167

78
Nezret-i Umr- Bahriye
Numara: 985

rde-i Seniyye
Dman tahtelbahiri tarafndan Mrefte nnde torpillenerek gark edilen Nurulbahir Ganbotu'ndan denize den zbitn ve efrd- bahriye-i hnenin emr-i tahlslerinde hidemt- cansiprne ve insaniyetkrnesi sebk etmi
olan Mrefte sandalclarndan Barbayani veled-i Paskal'n bir kta Tahlisiye
Madalyasyla icr-y taltifi tensb edilmidir.
bu irde-i seniyyenin icrsna Bahriye nzr memurdur.
F 5 Ramazan sene 1336 - F 14 Haziran sene 1334 / [14 Haziran
1918]
Bahriye Nzr

Sadrazam

Ahmed Cemal

Mehmed Said

BOA, DUT, 43-2/81

310

Mehmed Read

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

79
Meclis-i Vkel
Mzkertna Mahsus Zabtnme

Hulsa-i Meli
Gelibolu'daki ngiliz ve Fransz mezarlklarnn masrf- tamiriyesi iin
yz yirmi beinci inaat ve tamirt tertibinden tanzim edilen seksen drt
bin kuruluk havalenmenin Divan- Muhasebtca tamirt- mezkrenin hidemt- harbiye ve askeriyeden madd olmad beynyla vize edilmediinden
bahisle bir karar ittihz lzumuna dair Maliye Nezreti'nin 2 Tern-i Sn
sene 1335 tarihli ve 272 numaral tezkiresi okundu.
Karar
Mezkr mezarlklarn harb seneleri icabtndan olan tamirt iin sarf
edilecek mebliin ber-mceb-i ir Harbiye btesinin yz yirmi beinci tamirt ve inaat faslndan fs mnasib grndnn Divan- Muhasebt Riyseti'ne teblii ve nezret-i mrunileyhya malumt its tezekkr
klnd.
14 Rebilevvel sene 1338 - 8 Knn- Evvel sene 1335 / [8 Aralk
1919]
(Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 217/157

80
Meclis-i Vkel
Mzkertna Mahsus Zabtnme

Hulsa-i Meli
Harb esnasnda Gelibolu civarnda ina edilip Mtreke'nin akdiyle vcuduna lzum kalmayan baz mebn-i askeriyeden mtehassl enkazn esna-y
harbde mnhedim olan Maydos ve sair karyeler ahalisince ina etdirilecek me311

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

skine li-ecli't-tahsis usulen takdir olunacak bedel mukabilinde bteye rd

kayd ve Air ve Muhacirn Mdriyeti btesinin yz sekseninci faslnn
drdnc iskn masrf tertibinden gayr- ez istiml mevcud iki yz on bin
lira tahsstdan mahsb edilmek zere Muhacirn daresi vastasyla hkmet-i
mahalliyece gsterilecek mahallere tevz ve its istznna dair Maliye Nezreti'nin 31 Knn- Evvel sene 1335 tarihli tezkire-i cevabiyesi okundu.
Karar
r- vki mnasib grldnden mezkr enkazn btede rd ve
masraf vechile mumele-i mahsbiyesi bi'l-f suret-i muharrere dairesinde
efrd- ahaliye bil-bedel tevz ve its zmnnda Dahiliye ve Maliye Nezretlerine tebligt icrs tezekkr klnd.
25 Rebilhir sene 1338 - 17 Knn- Sn sene 1336 / [17 Ocak
1920]
(Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 218/22

81
Bb- l
Hariciye Nezreti
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi
Kalem Numaras: 11139

Harbiye Nezret-i Cellesi'ne

Seddlbahir'de vefat eden Doughty Wylie nmndaki ngiliz zbitin kabrinin haremine terki hakknda eref-sdr olan irde-i seniyye-i hazret-i Padiahnin Sadr- sbk Ferid Paa hazretleri tarafndan mmileyhya tebli
edildii tahkik klnmakla bu hususda Daire-i Umr- Askeriyece mevcud malumtn srat-i mmkine ile taraf- cizye irna himem-i aliyye-i Nezretpenhleri yn buyurulmak bbnda emr u fermn.
17 Knn- Sn sene [1]336 / [17 Ocak 1920]

**
312

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bb- l
Sadret-i Uzm
Mektub Kalemi
Umum: 346215
Husus: 59

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
9 ubat sene [1]336 tarihli ve 58 numaral tezkire-i aliyyelerine cevabdr:
Seddlbahir'de vefat eden Doughty Wylie nmndaki ngiliz zbitine
aid kabrin zevcesine terki hakknda ifhen irde-i seniyye-i cenb- Padiah
eref-snh ve sudr buyurulmu olduu anlald beynyla tezkire-i senver terkm klnd, efendim.
F 28 Cumdell sene [1]338 - F 19 ubat sene [1]336 / [19 ubat
1920]
Sadrazam
Ali Rza

**
Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi
ube: 2
Numara: 1226

Hariciye Nezret-i Cellesi'ne

Devletli efendim hazretleri
Muhtelif harekt- harbiyeye ve bombardmanlara marz kalarak baz
hasarta dr olan Gelibolu Cezresi'ndeki Fransz ve ngiliz kabristan nezret-i cizce gnderilen inaat mfrezesi vastasyla tamamen tamir ve hl-i
sbkna irc olunmu ve kabristann mkemmel bir halde teslim edildii Gelibolu Fransz Mektebi mdrnn iki kta makbuzundan anlalm olmakla
evvelce birok muamelt mcib olmu olan bu meselenin hitma erdiinin
icab edenlere ibl ment- rey-i devletleridir.
313

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Nezret-i cizce General Franchet D'Esprey cenblarna da ilm- keyfiyet olunmudur. Ol bbda emr u fermn hazret-i men leh'l-emrindir.
F 28 Cemziyelhir sene 1338 - F 20 Mart sene 1336 / [20 Mart
1920]
Harbiye Nzr
Fevzi

**
Bb- l
Dahiliye Nezreti
dare-i Umumiye-i Dahiliye Mdriyeti
Umum: 22260
Husus: 424

Hariciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne

Marz- ker-i kemneleridir
ngiliz asker kaymakam rtbesini hiz bir ztn 3 Nisan sene [1]336
tarihinde makam- livya mracaatla Harb-i Umum esnasnda Seddlbahir'de maktl olan ngiliz askiri iin kabristan inasna msaade-i seniyye-i hazret-i Padiahyi mutazammn fermn- hmyn istihsl edilmi ve inaata
memur olanlara teshlt- lzme ire ve muvenet f olunmas hakknda makam- livya da emir verilmi olduunu ve Dersadet'deki ngiliz mmessil-i
siyassinin bu hususda nezret-i celle-i fahmnelerinde iltimsda bulunduunu ve kendisinin bu kabristann heyet-i inaiyesi riysetine memur edildiini
beyn etdii ve Seddlbahir'in Gelibolu Livs dahilinde bulunduu cevabna
mukabil fermn- hmynun teblii ile beraber bu bbda lzm gelenlere
evmir-i mukteziye its iin tavassut ricasnda bulunduu Kale-i Sultaniye
Mutasarrfl'ndan ir edilmi ve geri makam- nezret-i celle-i fahmnelerinden evvelce alnm olan 2 Mart sene [1]336 tarihli ve 20869/168 numaral tezkirede Seddlbahir'de vefat eden Doughty Wylie nmndaki ngiliz
zbitine aid kabrin zevcesine terki hakknda ifhen irde-i seniyye-i hazret-i
Padiah eref-snh buyurulduu izbr ve keyfiyet Edirne Vilyet-i aliyyesine tebli klnm ise de Seddlbahir'de ngiliz askiri iin kabristan inas
314

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

hakknda msaade-i seniyyeyi mutazammn fermn- hmyn istihsl edildiine dair nezret-i cizce malumt olmadndan olunacak muamelenin emir
ve inb buyurulmas ment- rey-i sm-i fahmneleridir. Ol bbda emr u
fermn hazret-i veliyy'l-emrindir.
F 21 Receb sene [1]338 ve f 12 Nisan sene [1]336 / [12 Nisan 1920]
Dahiliye Nzr
Reid

**
Bb- l
Hariciye Nezreti
Tercme Odas
Aded: 18293/299

ngiliz Fevkalde Komiserlii'nden vrid olan

27 Mays sene 1920 tarihli ve 1925 numaral takrrin tercmesidir.
Madam Doughty Wylie'ye Seddlbahir'de bir kta arsa verildiine dair
17 Mays tarihli mzekkire-i sm-i fahmnelerine cevaben bu bbda zt-
sm-i Sadret-penhleri tarafndan ittihz buyurulan tedbrden dolay arz-
teekkr eder ve mrru'z-zikr mzekkire-i smiye-i fahmnelerinin bir kta
nshasnn li-ecli'l-malmt Madam Doughty Wylie'ye irsl edildiini beyn
eylerim.
BOA, HR. SYS, 2634/5

82
Meclis-i Vkel
Mzkertna Mahsus Zabtnme

Hulsa-i Meli
Gelibolu ibh-i Cezresi'ndeki harb meydanlarnda bulunan hed beky-y izmnn suret-i definleri hakknda Hkmet-i Seniyyece henz bir
tedbir ittihz olunmamas, bu hususun oradaki ngiliz emvtn defne memur
315

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

komisyonca hsn-i fsna itiraz olunmayaca zannn tevld eylediine dair

ngiltere Fevkalde Komiserlii'nden zeylen verilen takrr tercmesinin leffi
ile istzn mutazammn Hariciye Nezreti'nden vrid olan 6 Knn- Evvel
sene 1336 tarihli ve 323 numaral tezkire ve merbtu okundu.
Karar
hed-i mrunileyhim beky-y izmnn Hkmet-i Seniyye memurni tarafndan defnetdirilmesi evfak ve bu bbda sarf muktez mebli
iin karlk bulunmad takdirde tahsist- lzme ahz tab olduundan ona
gre f-y mukteziytnn Harbiye Nezreti'ne havalesi ve Hariciye Nezreti'ne malumt its tezekkr klnd.
3 Rebilhir sene 1339 - 14 Knn- Evvel [1]336 / [14 Aralk 1920]
(Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 220/263

316

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

R EF ER A N S LA R

317

BABAKANLIK OSMANLI ARV (BOA)

Dahiliye Emniyet-i Umumiye 3. ube
DH. EUM. 3. b, 14/24

Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrak Odas

DH. EUM. VRK, 25/41
DH. EUM. VRK, 25/52

DH. EUM. VRK, 25/50

Dahiliye Kalem-i Mahsus

DH. KMS, 36/18

DH. KMS, 36/30

Dahiliye Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti

DH. UMVM, 78/6

Dosya Usul rde Tasnifi

DUT, 43-2/81

Hariciye Matbuat
HR. MA, 1134/42
HR. MA, 1135/76
HR. MA, 1137/16
HR. MA, 1139/20
HR. MA, 1139/30
HR. MA, 1139/71
HR. MA, 1140/33
HR. MA, 1140/55
HR. MA, 1140/71
HR. MA, 1140/87
HR. MA, 1140/94
HR. MA, 1141/31
HR. MA, 1141/90
HR. MA, 1141/99
HR. MA, 1141/107
HR. MA, 1142/24
HR. MA, 1142/42
HR. MA, 1142/45
HR. MA, 1142/58
HR. MA, 1142/73
HR. MA, 1143/5
HR. MA, 1143/20

HR. MA, 1135/45

HR. MA, 1137/15
HR. MA, 1139/5
HR. MA, 1139/22
HR. MA, 1139/57
HR. MA, 1140/9
HR. MA, 1140/45
HR. MA, 1140/61
HR. MA, 1140/78
HR. MA, 1140/93
HR. MA, 1141/5
HR. MA, 1141/57
HR. MA, 1141/98
HR. MA, 1141/101
HR. MA, 1142/8
HR. MA, 1142/31
HR. MA, 1142/43
HR. MA, 1142/57
HR. MA, 1142/67
HR. MA, 1142/86
HR. MA, 1143/12
HR. MA, 1143/26

No:

Belgenin Konusu
HR. MA, 1143/31
HR. MA, 1143/39
HR. MA, 1143/70
HR. MA, 1143/86
HR. MA, 1143/101
HR. MA, 1144/5
HR. MA, 1144/20
HR. MA, 1144/31
HR. MA, 1144/55
HR. MA, 1144/74
HR. MA, 1144/92
HR. MA, 1145/15
HR. MA, 1145/26
HR. MA, 1145/50
HR. MA, 1146/9
HR. MA, 1146/36
HR. MA, 1146/61
HR. MA, 1146/82
HR. MA, 1147/4
HR. MA, 1147/67
HR. MA, 1147/81
HR. MA, 1148/14
HR. MA, 1148/28
HR. MA, 1150/35
HR. MA, 1150/71
HR. MA, 1151/81
HR. MA, 1155/36
HR. MA, 1155/47
HR. MA, 1155/49
HR. MA, 1155/51
HR. MA, 1155/53
HR. MA, 1155/58
HR. MA, 1155/60
HR. MA, 1155/62

Sayfa
HR. MA, 1143/35
HR. MA, 1143/45
HR. MA, 1143/72
HR. MA, 1143/89
HR. MA, 1143/102
HR. MA, 1144/6
HR. MA, 1144/22
HR. MA, 1144/49
HR. MA, 1144/69
HR. MA, 1144/83
HR. MA, 1145/2
HR. MA, 1145/16
HR. MA, 1145/37
HR. MA, 1145/67
HR. MA, 1146/15
HR. MA, 1146/37
HR. MA, 1146/77
HR. MA, 1147/2
HR. MA, 1147/55
HR. MA, 1147/75
HR. MA, 1148/12
HR. MA, 1148/18
HR. MA, 1149/64
HR. MA, 1150/59
HR. MA, 1151/52
HR. MA, 1152/62
HR. MA, 1155/44
HR. MA, 1155/48
HR. MA, 1155/50
HR. MA, 1155/52
HR. MA, 1155/54
HR. MA, 1155/59
HR. MA, 1155/61
HR. MA, 2219/6

Hariciye Siyas
HR. SYS, 2099/9
HR. SYS, 2099/11
HR. SYS, 2100/1
HR. SYS, 2100/9
HR. SYS, 2182/2
HR. SYS, 2194/50
HR. SYS, 2194/65
HR. SYS, 2218/26
HR. SYS, 2218/36
320

HR. SYS, 2099/10

HR. SYS, 2099/12
HR. SYS, 2100/6
HR. SYS, 2100/10
HR. SYS, 2194/35
HR. SYS, 2194/60
HR. SYS, 2194/67
HR. SYS, 2218/35
HR. SYS, 2218/43

No:

Belgenin Konusu
HR. SYS, 2218/45
HR. SYS, 2219/12
HR. SYS, 2411/32
HR. SYS, 2413/60
HR. SYS, 2415/78
HR. SYS, 2416/49
HR. SYS, 2634/5

Sayfa
HR. SYS, 2219/10
HR. SYS, 2219/35
HR. SYS, 2413/46
HR. SYS, 2415/75
HR. SYS, 2416/37
HR. SYS, 2417/63

rde Harbiye
. HB, 1333. Za/16
. HB, 1334. M/12
. HB, 1334. M/117

. HB, 1334. M/10

. HB, 1334. M/95
. HB, 1334. M/118

rde Taltifat
. TAL, 1333. Za/5

. TAL, 1334. Ra/39

Meclis-i Vkel Mazbatalar

MV, 207/44
MV, 217/157
MV, 220/263

MV, 211/167
MV, 218/22

321

No:

N D E K S

322

Belgenin Konusu

Sayfa

NDEKS

A
Abdlfettah, Trablusam Nakib'l-eraf Kaymakam 256
Abdlhamid Kirm, Trablusam Mfts 256
Achibaba bkz. Altepe
Adalar 13
Denizi 98, 157, 217
Afyonkarahisar
ser Garnizonluu 140
Agamemnon, ngiliz Zrhls 128, 129, 166,
sisteminde zrhl 178, 242
Aaderesi 73, 156, 178, 276, 277
Aldere 14, 239
Ahmed Cemal, Bahriye Nzr 280
Ajans de Constantinople 221
Akba 24, 201, 247, 267
Liman 155, 267
nakliyt hastahnesi 268
Tekkesi 266
Albion Zrhls, ngiliz 164, 165
Altepe 8, 27, 102, 205, 241, 247, 262
Ali, Muhabir Wanda Zembrzuska'nn hizmetinde olan zenci 60
Ali Haydar bin Rza Efendi, anakkale'de Birinci Tabur Drdnc Blk Kumandan
106, 107
Ali Rza, Sadrazam 283
Ali Rza Efendi, Mlzm- Evvel 203
Alman/lar 3, 45, 53, 38, 50, 55, 62, 63, 64, 119, 127, 180, 182, 188, 192, 193, 207, 271,
272
Donanmas 272
Hariciye Nezreti 169
tayyresi 104

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

topular 188
sers 139
zbitn 59, 63, 64
Almanca 63
Almanya 45, 63, 64, 192, 193, 272
ataemiliteri 157
Erkn- Harbiye-i Umumiyesi 192, 193
Alsace-Lorraine 6
Altnc Gurkhas Taburu 262
Altnc South Lancashire Taburu 262
Amerika/llar 50
Salb-i Ahmeri 74
Sefreti 40, 70, 72, 76, 128, 129, 131, 133, 135, 138, 139, 140, 168, 176, 179,
193, 210, 219, 221, 229, 230, 264, 266, 267, 268, 271, 275, 276, 277
sefiri 75, 220, 229
Sefreti, Londra 128, 229, 230, 267, 268, 271
Sefreti, Paris 133, 139, 181, 266, 275
sefiri, Paris 135
Amsterdam 190
Anadolu
bataryalar 84, 94, 96, 148, 156, 247, 250
Boaz bataryalar 28, 225, 227, 239, 243
sahil bataryalar 29, 94, 154, 162
imendifer Hatt 175
Anafarta/lar 7, 8, 10, 11, 12, 14, 15, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 40, 41,
67, 78, 79, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 96, 98, 99, 101, 130,
135, 136, 137, 142, 144, 145, 146, 149, 150, 151, 152, 154, 158, 159, 160, 161, 162,
176, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 204, 205, 234, 236, 237, 238, 240, 241, 243,
248, 253, 262
Cephesi 13, 16, 17, 18, 19, 20, 63, 89, 95, 148, 151, 157, 167
Grubu 11, 12, 16, 78, 81, 142, 143, 155, 169, 177, 178
326

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Ancos, ngiliz efrdndan 214

Anvers Seferi 186, 187, 189
Anzak 36, 102, 104, 231, 232, 260, 262
Arburnu 7, 10, 11, 12, 13, 15, 17, 19, 20, 21, 23, 26, 27, 29, 30, 31, 72, 73, 78, 81, 82, 83,
84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 92, 93, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 143, 144, 145, 146,
147, 149, 150, 151, 153, 154, 158, 159, 160, 161, 162, 171, 172, 173, 174, 175, 195,
196, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 213, 214, 215, 216, 217, 234, 235, 236,
237, 238, 240, 241, 242, 243, 246, 253
Cephesi 17
skelesi 150, 198, 199, 235, 237, 241
Armudlu 26, 147
Jandarma Blk Kumandanl 147
Asker Ceza Kanunu 175
Asquith, ngiliz Bavekili 184, 185, 187
Asro, Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan 216
Air ve Muhacirn Mdriyeti
btesi 282
Atina 190
Sefret-i Seniyyesi 45
Avam Kamaras 183
Avrupa 184, 207
Avustralya/llar 103, 119, 120, 218, 262
askeri 10, 164
efrd 33, 118
esirleri 10
ktat 9
Kolordusu 36, 113, 114
Avusturya
-Alman kuvvetleri 261
Ayastefanos 72
Azmak 24, 22, 26, 29, 32, 160, 169, 178

327

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

B
Babakale 178
Bb- l 267, 268, 269, 271
Bahr- Sefd 184, 232
heyet-i seferiyesi 112
Kuvve-i Seferiyesi 192
, muhafz vapuru 26
Bahr- Sefd Boaz 170
Mevki-i Mstahkem Sertabbeti 66, 70
Bahriye Nezreti 185, 275, 276
Bailloud, General, ark Frka-i Seferiyesi Kumandan- Muvakkati 131, 133, 134, 139
Balk Yorgi veled-i Vasil, Darca'nn Analispi Mahallesi'nde sakin 175
Balkan 192
Muharebesi 53, 77, 188, 189
Bandrma 71
Liman Riyseti 141
Liman 155
Banks, Jok, Mttefik askeri 34
Baralong Hadisesi 274
Barbaros Zrhls 164
Barbayani veled-i Paskal, Mrefte sandalclarndan 280
Bartlett, Ellis Ashmead, ngiliz parlamenter ve gazeteci 35, 36, 37, 41, 43, 44, 163, 170,
171, 185, 206
Bastia, Korsika'da 111
Bakumandanlk Vekleti 75, 220, 230
Batist le Kont, Fransz pilot 248
Behraml reviri 168
Belika 193
Bergos 70
Berhslod Kruvazr 272
328

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Berlin 221
Bern Alman Sefreti 169, 170
Besim mer, Doktor, Osmanl Hill-i Ahmer Cemiyeti Reis-i Snsi 66, 211
Besim Zhd, Doktor 257
Beige Burnu 245
Beinci Norfolk Alay 135
Beinci Ordu 48, 49, 70, 89, 95, 97, 142, 148, 151, 155, 157, 167, 168, 169, 177, 178
Kumandanl 47, 143, 275
Shhiye Riyseti 138
Beyolu 163
Beyehir 255, 258
Biga sefinesi 73
Bigal 173
Birdwood, William, General 261, 262
Birinci Ordu Kumandanl 140
Bitlis Vilyeti 279
Boddege, Mlzm- Evvel 247, 248, 253
Boaz 11, 86, 94, 143, 164, 188, 191, 198, 206, 242, 247, 248, 253, 262
bataryalar 25, 147, 240, 241, 242, 244, 245, 246, 249, 252
medhali 25
sahil bataryalar 80
Umum Kumandanl 79, 96, 142, 147, 148, 155
Boazii 72
Bolayr karyesi 20, 128, 129
Bombasrt 143
Bozbey 134
Bozcaada 97, 148, 156, 241
Brolard, Ferik, anakkale Kuvve-i Seferiyesi Kumandan 264
Bronsart, V., Karargh- Umum Erkn- Harbiye Reisi 49

329

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Bud, Anafartalar'da ele geen esirlerden 8

Bulgar 48
askeri 53, 213
Matbt 49, 53, 56, 61
Bulgaristan 46, 168, 170, 171
Burgas skelesi 79
Bnyan 255
Kaymakaml 258
Byk Kemikli 27, 86, 97, 98, 100, 242
Bykekmece 141

C
Caldern, George, Mlzm, ngiliz zbitnndan 45, 46
Canopus Zrhls 164, 165
Carden, Amiral, anakkale Boaz'n abluka eden 184
Carman
sistemindeki tayyre 250, 253
Carson, Edward, ngiliz siyaset adam 185, 261
Cebeltepesi 142
Cemal Efendi, anakkale'de esir den 35
Cenevre Mukvelenmesi 132, 264, 265
Cenb Grubu (Seddlbahir'de) 12, 14, 16, 79, 81, 89, 96, 97, 108, 142, 143, 144, 148,
149, 152, 156, 157, 158, 167, 168, 169, 178, 179
Cenb Midland Svari Livs 19
Cesarettepe 167
Cevad Paa, Mirliv, Bahr- Sefd Boaz Mevki-i Mstahkem Kumandan, On
Drdnc Kolordu Kumandanl'na tayini 141
Chaiman, Miralay 68
Charles Pret, Frederick Pret olu, Avustralyal, Ar Mecrhn Hastahnesi'nde vefat
eden 136, 137

330

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Churchill, ngiltere sbk Bahriye Nzr 183, 184, 185, 186, 187
Clemenceau 221
Conkbayr 24, 68, 69, 87, 146, 262
Cowhaun, William, Karakol Da hcumunda esir den 67

anakkale 3, 6, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 16, 18, 20, 24, 27, 33, 35, 37, 38, 49, 52, 53, 56, 61,
62, 71, 73, 75, 76, 77, 78, 81, 86, 94, 95, 97, 101, 105, 106, 107, 108, 110, 112,
117, 120, 122, 127, 133, 134, 135, 136, 137, 142, 143, 148, 151, 152, 155, 156,
157, 161, 163, 167, 171, 172, 173, 174, 183, 184, 185, 187, 188, 190, 191, 192,
206, 207, 208, 209, 211, 217, 218, 219, 220, 225, 227, 230, 241, 251, 254, 255,
257, 259, 261, 266, 268, 269, 277, 278, 279
Asker Merkez Hastahnesi 86
Boaz 169, 170, 183, 184
Cephesi 10, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 56,
78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 98, 99, 100,
101, 142, 144, 145, 146, 147, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 159, 160, 162, 169,
177, 178, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 234, 235,
236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 249, 250, 253
Grup Kumandanl 273
Heyet-i Seferiyesi 261
Merkez Hastahnesi 65
Mutasarrfl 284
Seferi 171, 185, 186, 187, 188, 206, 207
ibh-i Cezresi 270
atlakdere 12, 155
ekmeceler 13
narl Liman 156
ikolata Tepesi 42
orlu Jandarma Blk Kumandanl 147
ura Feneri 18

331

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

D
Dahiliye Nezreti 257, 272, 282
Daily Mail 170
Darca 13, 175
bataryalar 18
Jandarma Karakolu 14
De Longford, Kont, Anafartalar muharebesinde mecrh den 130, 131
De Robeck, Visamiral, ark Bahr- Sefd Filosu Kumandan 128, 129, 185
Dedeaa 157
Deirmenburnu 84
istihkm 73
Denevnik 47, 48
Dersadet 129, 135, 180, 188, 256, 284
Amerika Sefreti 181, 231, 267, 268
Divan- Harb-i rfsi 176
D'Esprey, Franchet, General 284
Devenha, hastahne gemisi 102
Dil skelesi 14
Divan- Muhasebt Riyseti 281
Doan tccar vapuru 71
Dokuzuncu Frka 171, 172
Donanma-y Hmyn 161
Dongola Hastahne Gemisi 104
Doughty Wylie, ngiliz zbit 282, 283, 284
Madam 285
Drdnc Wolister Alay 140
Dursun ky 204
Dman [Mttefikler]
bataryalar 28, 43, 79, 80, 83, 86, 88, 90, 93, 99, 100, 101, 145, 159, 204, 205,
235, 240, 249
332

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

bomba mevzii 23, 27, 82, 83, 88, 97, 179, 196, 204
gemileri 7, 11, 235, 268
hastahne gemileri 84, 101, 150
keif kollar 82, 86, 89, 91, 92
kruvazr 12, 20, 22, 31, 32, 87, 94, 95, 97, 100, 147, 156, 158, 161, 162, 167,
177, 179, 201, 202, 204, 205, 235, 239, 241, 244, 246, 247, 248, 249, 252
lam 79, 87, 88
nakliye gemisi 14, 23, 27, 79, 88, 89, 95, 96, 97, 152, 154, 155, 156, 157,158,
161, 198, 199, 204, 235, 236, 242, 247, 250
nakliye sefinesi 22, 50, 55, 81, 169, 203, 244
ordugh 32, 82, 83, 88, 100, 144, 145, 246
sahra bataryas 152
sefini 43, 155, 161, 238, 273, 274
sefinesi 142, 251
siperleri 4, 13, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 78, 82, 85, 86, 87, 88, 90, 92, 99, 100, 101,
143, 144, 145, 146, 150, 153, 155, 156, 158, 159, 160, 167, 200, 201, 202, 205,
239, 241, 244, 249
tahtelbahirleri 18, 26, 44, 52, 79, 81, 95, 141, 144, 147, 169, 175, 273, 208, 276,
280
tayyreleri 11, 12, 54, 56, 65, 66, 70, 73, 74, 84, 86, 96, 138, 142, 143, 158, 168,
178, 201, 203, 230, 236, 242, 266, 271, 272
topular 14, 25, 27, 29, 78, 80, 82, 83, 84, 85, 86, 88, 93, 142, 151, 160, 169,
178, 195, 200, 242, 247
torpidolar 11, 13, 23, 24, 28, 30, 31, 32, 80, 84, 86, 91, 95, 99, 100, 101, 143, 146,
158, 161, 179, 195, 198, 201, 239
sers 7
zrhllar 99, 158, 169, 196, 199, 200, 202, 203, 205

E
E-20 ngiliz tahtelbahiri 161
E-7 ngiliz tahtelbahiri 27

333

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Ece Liman 204

Edib, Karargh- Umum stihbart ubesi'nden Erkn- Harb Binbas 11, 12, 16, 17,
19, 23
Edirne 284
Edremid Vapuru 95
Ekat, ngiliz efrdndan 215
Ekinlik Ada 16
Elli Drdnc East England Territorial Frkas 12
Elli kinci Lowland Frkas 143
Elli nc Walls Territorial Frkas 12
Elli Yedinci Piyade Alay 173, 174
Emin, Mstear 258
Emoral, Piyade livsndan 217
Enver Paa, Bakumandan Vekili ve Harbiye Nzr 40, 41, 64, 69, 71, 74, 107, 138,
141, 168, 172, 173, 174, 175, 176, 193, 194, 219, 221, 258, 259, 275, 278
Erdek Liman 169
Erenky 132, 265
Erkn- Harbiye
Heyeti 63, 64
Karargh 59
Riyseti 47
Erturul 226
Erzurum 254, 258
Esad Paa, Ferik, nc Kolordu Kumandan, Birinci Kolordu Kumandanl'na
memuriyeti 140
Eskihisar, zmit'te 273
Eskihisarlk, anakkale'de 228, 241
Ezine 73, 265, 266
Havuzludere kararghlar 265

334

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

F
Fahreddin, Harbiye Nzr Vekili 108, 109, 112, 135, 136, 137
Faik, Bnyan Kaymakam Mdafaa-i Milliye Reisi 255
Fatma Sabiha, esir olarak Msr'da bulunan Sadk Efendi'nin validesi 110
Fawkes, William George Stewart, Mlzm- Sn 67
Fed, John, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 213
Felkat, Edward olu, ngiliz efrdndan 109
Ferdinand, Bulgaristan Kral 171, 192
Ferid Paa, eski Sadrazam 282
Fevzi, Harbiye Nzr 284
Fisher, Lord, ngiliz Bahriye Bakumandan 184, 185
Flandr 193
Fortesque, Granville, Yzba 190
Foti veled-i Hristidi, Darca'nn Engina Mahallesi'nde mukm Hampato Fabrikas atecisi
175
Fransa 4, 8, 111, 127, 133, 138, 139, 193, 269, 274, 277
erkn- harbiyesi 184
Harbiye Nezreti 131, 133, 264
Hariciye Nezreti 133, 139, 179, 266, 275
Hkmeti 70, 75, 135, 139, 181, 184, 187, 221, 266, 277
Fransz/lar 4, 6, 7, 8, 9, 10, 44, 75, 77, 83, 106, 111, 127, 131, 132, 133, 134, 143, 157,
168, 169, 181, 208, 210, 221, 229, 247, 268, 270, 276, 277
hastahne sefini 131
mezarlklar 281, 283
mhendis 252
tayyreleri 132, 133, 135, 142, 247, 248, 265
torpidosu 86
sers 7, 10, 139
zrhls 207
French, John, ngiliz General 192
335

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Fuad, Kale-i Sultaniye Mutasarrf 273

G
Galataky 74, 242
Galib Kemal Bey, Atina Sefiri 46
Galli, Emile, Fransz muhabir 77
Gazette de Hollande 211, 212
Gazette de Lausanne 252
Gebze imendifer kprs 13
Gedikdere 143
Gelibolu 3, 4, 16, 38, 39, 49, 61, 62, 63, 68, 69, 71, 142, 144, 156, 176, 177, 179, 180,
181, 187, 189, 211, 229, 281, 283, 284
ibh-i Cezresi 36, 37, 40, 41, 45, 54, 77, 120, 126, 139, 148, 156, 157, 158, 176,
180, 182, 183, 184, 185, 191, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 231, 232, 234,
255, 261, 285
Vapuru 169
Gemlik 20
Krfezi 18
George, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 213
Goeben Dretnotu 272
Goliath Zrhls, ngiliz 208
Goltz Paa 64
Goulois gazetesi 77
Gouraud, General 7, 134
Grey, Edward, ngiliz Dileri Bakan 187
Gurkha, Nepal askeri 113, 115, 116, 117, 118, 122, 123, 124, 125

H
Hali Vapuru 73
Halil Bey, Hariciye Nzr 212, 225
336

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Halil Bey, Miralay, Irak Grubu Kumandan 258, 259

Halil, Karahisar- Sahib Belediye Reisi 257
Halilpaa iftlii, Lapseki'de 73, 134
Hastahnesi 70, 133, 135
Hamdi, Beyehir Belediye Reisi 255
Hamilton, Ian, General 6, 259, 260, 261, 262, 263, 264
Harb Matbt Karargh 9, 38, 41, 66, 77, 128, 183, 190, 212, 259
Harbiye Nezreti 46, 108, 109, 136, 281, 282, 286
Hariciye Nezreti 35, 40, 45, 65, 66, 70, 71, 74, 75, 76, 105, 107, 108, 110, 111, 128,
131, 133, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 168, 179, 180, 193, 194, 210, 218, 220,
229, 266, 267, 268, 275, 276, 283, 284, 286
Hatwill, Beinci Norfolk Alay'ndan olup Anafarta'da vefat eden 135, 136, 137
Havuzludere 132, 138, 230, 266
Haydarpaa 50
Helles Burnu 25, 96, 103, 131, 134, 139, 164, 166, 263
Highflayer
sisteminde kruvazr 228
Hill-i Ahmer 11, 127, 134, 210, 230, 265, 266, 267, 270
bayra 132, 138, 178, 266, 269
Cemiyeti 229, 268, 277
flamalar 70, 73
Hastahnesi, Msru'l-Kahire'de 110
vapuru 126
Himan, Frank, Mttefik askeri 34
Hind/liler 103, 262
askeri 113, 115
Livs 10, 112
zbiti 112, 118, 119
Hindistan
Heyet-i Shhiyesi zbitn 182
Hisarlk 80, 84, 86, 96, 251
337

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Hodar, Hellig, ngiliz sersndan 76

Hohenburg, Kont, Yalova Hastahnesi idarecisi 210, 275
Hollanda 212
Hariciye Nezreti 225
Hora 147
Houston, Frank, Mttefik askeri 34
Hovik Bey, Miralay, On kinci Frka Kumandanl'na tayini 39
Hseyin Ali, Yzba 38, 39

brice 179
Burnu 201
htiyt hastahnesi, Bergos'ta 70
kinci Kolordu Kumandanl 111
lhami Efendi bn-i Arif, skdarl, Onuncu Piyade Alay'ndan 111
lyas Burnu 28, 80, 147, 226
mral Adas 13, 18, 20
mroz 81, 82, 84, 90, 96, 97, 103, 104, 112, 143, 146, 148, 157, 178, 226, 228, 233, 242,
244, 248, 251, 253, 260
Liman 95, 226
nyet-i Br rmorkr 273
ngiliz/ler 3, 6, 8, 9, 10, 31, 36, 38, 40, 41, 42, 44, 45, 55, 62, 63, 71, 75, 110, 111, 117,
120, 124, 127, 129, 133, 136, 143, 150, 157, 161, 168, 169, 170, 171, 176, 190,
191, 192, 193, 194, 206, 207, 210, 211, 212, 215, 229, 230, 253, 261, 265, 268,
269, 270, 271, 272, 275, 284, 285
Bahr- Sefd Kuvve-i Seferiyesi zyit 101
Donanmas 272
Fevkalde Komiserlii 285
hastahneleri 229, 270
mezarlklar 281, 283

338

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

tahtelbahirleri 51, 72, 270

tayyreleri 55, 104, 182, 201, 253, 269
sers 8, 109
zbitn 119, 120, 112, 122, 123, 125, 127, 212
ngiltere 9, 45, 114, 128, 133, 138, 210, 260, 261, 269, 277
Bahriye Nezreti 184, 187
Fevkalde Komiserlii 286
Harbiye Nezreti 136, 184
Hariciye Nezreti 177, 229, 230, 267, 268
Hkmeti 66, 70, 74, 75, 107, 129, 171, 177, 230, 268, 269, 270, 271
nz 96, 168, 265
ntepe 226
shak Necati, Geyveli, Vezneciler'de Kuyucu Murat Paa Medresesi'nde 76
skenderiye 41, 217, 231, 232, 233
smail bin Kaya Bey, Gemlikli, Bahriye Nezreti kinci Dairesi'nde mstahdem
nefertdan 106
smail olu Sleyman, Geyveli, Franszlara esir den 75
smailolu Tepesi 18, 148
smet, Kaymakam, stihbrt ubesi'nden 49
stanbul 14, 44, 50, 56, 61, 64, 71, 72, 77, 126, 127, 163, 169, 185, 188, 213, 234, 278
vapuru, Alman 72
talya 32, 184
talyan/lar 127
bandral bir torpido 156
tilf Devletleri 68, 69, 171, 172, 174
zmit Krfezi 13, 18, 273

J
Jackson, ngiliz Amiral 184

K
339

No:

Belgenin Konusu

Kabatepe 84, 164, 166, 178, 196

Kadky 50, 163
Kafkasya 184
Kahire 110
Kalam Vapuru 18
Kale Merkez Hastahnesi, bkz. anakkale Merkez Hastahnesi 66
Kale-i Sultaniye, bkz. anakkale
Kamara 187
Kanldere 143
Kanlsrt 12, 19, 20, 92, 107, 145, 154, 156, 161, 171, 177, 196, 203, 204, 205
Karabiga 273
Hastahnesi 107, 108, 110
Karaburun 16
Karacabey 95
Karadeniz 190, 260
Karahisar- Sahib 257, 258
Karakol Da 67
Karakoltepe 32
Karanlk Liman 24
Karargh- Umum 56, 57, 58, 61, 62, 64, 126
stihbart ubesi Mdriyeti 46
Sahra Shhiye Mfetti-i Umumlii 66
Kavak kprs 203
Kayack Al 155
Kzm, Beinci Ordu Erkn- Harbiye Reisi 47
Kefalos Liman 82
Kemal Bey, Erkn- Harb Zbiti 4
Kemer 273, 276
Kemikli 24, 96
340

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

skelesi 202
Liman 11, 12, 29, 78, 82, 97, 153, 158, 161, 195, 201, 202, 203, 204, 234, 235
Sahili 31
Kept, Mayi, ngiliz efrdndan 214
Kerevizdere 26, 82, 84, 86, 89, 91, 94, 96, 111, 143, 234, 241, 251
Vadisi 250
Kean 96, 157
Keif kollar 12, 13, 14, 15, 26, 27, 29, 78, 79, 81, 82, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 96,
99, 101, 144, 145, 146, 149, 150, 158, 167, 177, 197
Krmzsrt 143, 156
Kzladalar 20
Kilidlbahir 156, 178, 253, 277
Kilya Liman 269
Kiretepe 12, 13, 14, 22, 95, 99, 152, 199
Kirte 167, 260
Deresi 148
Kitchener, Lord, ngiltere Harbiye Nzr 186, 187, 214
Klotz, Mirliv, Menzil Mfetti-i Umumsi 140
Kocaimen tepeleri 173, 174, 175
Kolonial Alay 6
Korkudere 99
Kumkale 6, 11, 24, 73
Kuv-y Mttefika 180
Kk Kemikli 150, 157, 158

L
Lahey
Beynnmesi 221
Konferans 129
Mukavelenmeleri 132

341

No:

Belgenin Konusu

Sefiri 212, 225

Lalebaba 143, 178
Laletepe garb 78
Lancashire Frkas 143
Lancy, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 215
Lapseki Kasabas 271, 272
Liman 144
Lato Trevil Kruvazr, Fransz 274, 276, 277
Lazkiye 274, 276, 277
Leibsich, von 64
Leros Vapuru 155
Levzmt- Umumiye Tekilt 77
Liman Paa bkz. Sanders Paa
Limni 3, 75, 97, 106, 112, 157, 217, 231, 232
Limnos, bkz. Limni
Limpus, Amiral, Osmanl filosu kumandan 188
Londra 170, 190
ceridi 41
Lonsom aml 215

M
Mbeyn-i Hmyn Bakitbeti 254, 255, 258
Madelayna Rigmersi Vapuru 72
Mahmuztepe 155
Majestic Zrhllar 166
Maliye Nezreti 279, 281, 282
Malta 233
Mamuretlaziz 278
Manchester Guardian gazetesi 231
Mariotte Tahtelbahiri 140
342

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Marmara 44, 50, 273, 276

Denizi 13, 14, 16, 18, 20, 24, 26, 74, 81, 95, 141, 144, 147, 155, 169, 270, 276
havzas 73
Hayrsz Adas 16
Matbt
Kalemi 37
Karargh 225
Mavro Adalar 84, 228, 241
Maydos 71, 96, 100, 171, 230, 262, 264, 265, 266, 281
Mehmed Cemal Efendi, Kk Zbit, ngilizler tarafndan esir edilen 110
Mehmed Read, V., Osmanl Sultan 40, 69, 141, 173, 175, 176, 259, 280
Mehmed Said, Sadrazam 40, 69, 141, 173, 175, 176, 259, 280
Meri Vadisi 157
Merkeb Adas 96, 97, 242
Merkeztepe 143
Mestantepe 24, 31, 88, 148, 155, 160, 178
Msr 19, 35, 110, 194, 216, 217, 256
Hill-i Ahmer Cemiyeti Hastahnesi 194
Miadi, Msr'da 110
serthnesi 35
Michael, ngiliz efrdndan 216
Mill Ajans 9, 252
Misbah, Sayda Belediye Reisi 256
Mondros 75, 105, 106, 228, 233
Krfezi 96, 228
Montmarter, Paris 5
Morto
Krfezi 86, 96, 228
Liman 28, 30, 84, 147, 162, 225, 226, 227, 239, 241, 250
343

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Morton, Amerika ordusundan 191

Moskoflar 272
Muamelt- Ztiye Mdriyeti stihbart Kalemi 108, 110, 136
Muammer Beyefendi, Sivas Valisi 278
Mudanya 18, 24, 72
skelesi 18, 73, 95
Muhacirn daresi 282
Muharebe Altn ve Gm mtiyaz Madalyalar Nizamnmesi 68
Muharebe Gm Liyakat ve mtiyaz madalyalar 258, 259
Muhbirlere Orduya ltihak Ruhsatnmesi 48
Muhnik gazlar 30, 85, 156, 221
Mustafa Abdlhlk, Mstear 278
Mustafa bn-i Kaya Bey, Gemlik Kazas'ndan, Franszlara esir den 105
Mustafa Kemal (Atatrk), Miralay, On Altnc Kolordu Kumandan 63, 258, 259, 279
Mustafa aml, stanbul'da 163
Mustafa ekib, Stockholm Sefiri 130
Mu Sanca 279
Mnire Hanm, anakkale'de ehit olan Ali Haydar Efendi'nin vlidesi 106, 107
Mrefte 280
Mstecib Onba (Turquoise) Tahtelbahiri 152, 155, 163, 252
Mttefikn bkz. Mttefik/ler
Mttefik/ler 77, 191, 192, 265, 276
donanmas 191, 267
erkn- harbiyesi 191
ser ve mecrhni 229

N
Nara Burnu 248
Narrows 260, 261

344

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Geidi 262
Neme
hatt 272
ordusu 272
Neuve Rotterdamsche Courant gazetesi 212
New Zelland/llar 218, 262
Kolordusu 36, 113, 114
svari efrd 127
Nurulbahir Ganbotu 280

O
On Dokuzuncu Alay 105
On Dokuzuncu Frka 173, 174
On Dokuzuncu Shhiye Bl 138, 230, 266
On Drdnc Kolordu Kumandanl 141
On kinci Frka 13, 14, 143
On kinci Shhiye Bl Sertabbeti 135
On Yedinci Kolordu 96
Onuncu Piyade Alay 111
Ordu-y Hmyn 254
Bakumandanl Vekleti 129, 133, 135, 176, 181, 219, 266, 271, 277
Orhan Efendi, Mlzm- Evvel 203
Orhaniye 24
Osman Paa, Gazi 36
Osman, Trablusam Belediye Reisi 256
Osman Nin 258, 259
Osmanl/lar 171, 265, 271
asker depolar 267
bataryalar 3, 4, 23, 28, 29, 80, 90, 98, 99, 134, 201, 226, 228
Harbiye nzr 230
hastahneleri 229, 270
345

No:

Belgenin Konusu

Hill-i Ahmer Cemiyeti 211

ttihad Vapuru 71
kuv-y askeriyesi 229
ordu donanmas 72
Ordusu 138, 212
seyyar hastahneleri 72, 132, 134, 265
sers 139
zbitn 270
Alman ordusu 180
Otro 46, 47, 48, 49, 52, 53, 56, 61
Otuz Birinci Alay 75

P
Palamutluk Bataryas 169
Paris 5, 6, 170, 221
Pel, Edward olu, Tekfurda Hastahnesi'nde vefat eden, ngiliz sersndan 137
Pepo, Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan 215
Pericl, Jean, avu, ngiliz sersndan 107, 108
Perike, von, Liman Paa'nn yveri 63
Peyo, Arburnu'nda bulunan ngiliz efrdndan 217
Prnartepe 148, 155, 159
Piyade Yirmi Sekizinci Alay 68, 69
Plevne 36
Poincar 7
Polmice, Jean, ngiliz efrdndan 109
Prince George Zrhls 164

Q
Queen Elisabeth Zrhls 18, 208
Queens Hall, Londra'da 170
346

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

R
Radgar, Collia, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 214
Radman, Piyade livsndan 217
Rgb Bey, Beinci Ordu Shhiye Reisi Muvini 210, 275
Refk Efendi, Mlzm, Sekizinci stihkm Taburu yveri 193, 194
Reid, Dahiliye Nzr 285
Reid Paa Vapuru 201
Rider, Yzba 33
Roberts, Yzba, ihtiyat zbitnndan 182
Robertson, Binba 34
Roma 170, 190
Rosen, Janna, Kontes 130, 131
Rum kasabas 54
Rus/lar 260
Rusya Hkmeti 184

S
Sabit Bey, Erzurum Valisi 278, 279
Sadk Efendi, Mlzm- Sn, ngilizler tarafndan esir edilen 110
Safa Rmorkr 169
Sahra hastahneleri 126, 233, 267
Sahr Shhiye Mfetti-i Umumlii 210
Said Halim Paa, Sadrazam ve Hariciye Nzr 130
Salib-i Ahmer
bayra 31, 104, 142, 155
Cemiyeti 229
adrlar 97
hastahne gemisi 115
iareti 31, 40, 41, 72, 103, 132, 150, 176, 233, 270
Komitesi 66
Sanders, Liman von, Mir, Beinci Ordu Kumandan 56, 57, 61, 62, 63, 64, 96, 148,
152
347

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Sarbayr 260, 262

Tepesi 261, 262
Sartepe 156, 167
Saros 142
adalar 239
Krfezi 20, 24, 148, 149, 156, 161, 179, 201, 203, 253
Sayda 256, 258
Sazldere 156
Seddlbahir 7, 10, 11, 15, 17, 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 72, 78, 79,
80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 98, 99, 100, 101,
107, 139, 142, 143, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 153, 154, 156, 158, 159,
160, 161, 162, 168, 195, 196, 197, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 226, 227,
228, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248,
249, 250, 251, 252, 253, 256, 282, 283, 284, 285
Cephesi 20, 21
ihrac iskelesi 228
skelesi 80, 154, 242, 244
Liman 226, 227
Ordugh 226, 227
Sekizinci Kolordu Kumandanl 194
Selahaddin Bey, On kinci Frka Kumandan, On nc Frka Kumandanl'na tayini
39
Selanik 170
Semadirek 157
Servet bint-i Sleyman, Rumelihisar'nda oturan 35
Seyfi, Karargh- Umum stihbart ubesi Mdr 9, 10, 13, 15, 17, 19, 20, 21, 22, 23,
25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 35, 39, 47, 48, 68, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84,
85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 105, 128,
142, 143, 144, 145, 146, 147, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 157, 158, 159, 160,
161, 162, 167, 168, 170, 178, 179, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201,
202, 203, 204, 205, 210, 218, 233, 235, 236, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243,
244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 254, 264
Seyr-i Sefin
348

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Acentas 24
daresi 18
Shepherd, William, G., United Press'in Yakndou muhabiri 211, 212
Sndere 89, 144, 236
skelesi 179
Srbistan 170, 192, 261
Sih 120
Sivritepe 156
Sofya 49, 52, 53, 56, 61
Soandere 72, 265
Soufrne Zrhls 243, 245
Spiegel, Beyolu'nda 163
Stockholm Sefret-i Seniyyesi 130, 131
Stopford, General 263
Suvla 68, 97, 143, 260, 262, 263, 264
Koyu 36, 261
Krfezi 36, 171, 182, 260, 262, 263, 264
Liman 8, 95, 142, 155
Slecik 16
Sleyman, Msr'da esir olarak tutulan Mehmed Cemal Efendi'nin babas 111
Sleyman Paa Trbesi 128, 129
Sngbayr 19, 20, 158, 160
Swiftshure Zrhls 163, 164, 165, 166, 244

ahinsrt 16, 156

am 106
ark Ecnebi Alay 157
ibh-i cezre, bkz. Gelibolu ibh-i Cezresi
iml Grubu (Arburnu) 12, 16, 18, 68, 69
349

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Cephesi 78, 81, 89, 95, 97, 142, 143, 148, 152, 155, 157, 167, 169, 177, 178
irket-i Hayriye 273
vapuru 144

T
Tahlisiye Madalyas 280
Tahsin, Erzurum Valisi 254
Takla Hastahnesi 76, 193, 194
Talhisar 276
Tavan Adalar 164, 166
Tekfurda 14, 18, 53, 54, 108
Hastahnesi 137
Tekke Burnu 72, 80, 96, 97, 98, 144, 145, 148, 152, 167, 225, 226, 227, 228, 239, 240,
242, 243, 244, 246, 247, 249, 250, 251, 253
Terel, Miralay, ngiltere'nin Dersadet ataemiliteri 189
Ticaret ve Ziraat Nezreti 277
Times 35, 43, 102, 163, 182, 185, 206, 259
Trablusam 256, 258
Trakya dr'l-harbi 168
Triad yat 165
Triumph Zrhls, ngiliz 163, 166, 167
Tuna Nehri 261
Turquoise, bkz. Mstecib Onba
Tuzla 67
Gl 8, 32, 36, 142
Trk/ler 3, 4, 5, 7, 8, 33, 34, 35, 36, 37, 41, 42, 43, 44, 54, 59, 61, 63, 64, 68, 77, 103,
104, 113, 114, 116, 117, 118, 120, 121, 122, 123, 125, 126, 127, 132, 164, 182,
183, 184, 188, 189, 208, 211, 213, 262, 265
Erkn- Harbiye-i Umumiyesi 191
siperleri 4, 42, 43, 67, 120, 125
350

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

zbitn 53, 63, 64, 126, 127

Trkiye 64, 77, 190, 229

U
Umr- Siyasiye Mdriyet-i Umumiyesi 108, 140
United Press 211

nc Frka 75
nc Kolordu iml Grubu Ar Mecrhn Hastahnesi 136
ser-y Osmaniyye 110, 112, 270

V
Vangeance Zrhls 166
Varova 261
Vengeance 164
Viyana 46, 277
Viyedenski Courrier Polenski 46

W
Walsh, T., Drdnc Wolister Alay'na mensub ngiliz nefer 140
Wery, Morris, Mariotte Tahtelbahiri mrettebtndan 140
Whitny, Gelibolu ibh-i Cezresi'nde bulunan ngiliz efrdndan 213
Williams, Yzba, Amerika ordusundan 191
Willy Rick Mercy Vapuru 72
Wilson, Amerika sbk Reis-i Cumhuru 184, 188, 190

Y
Yalova 13, 248, 275, 277
Hastahnesi 210, 276

351

No:

Belgenin Konusu

Yarmca bataryalar 18
Yedinci Frka Cephesi 24
Yeni Zelanda
askerleri 10

esirleri 10
ktat 9
Yeniiftlik 147
Yeniky skelesi 95
Yeniehir 243
Burnu 79
tabyalar 24
tarassud zbiti 148
Yeildere 158
Yeilsrt 157
Yeiltepe 19, 20
Yirmi Yedinci Piyade Alay 171, 172, 173
Yunanl 157
Ykseksrt 78, 87, 169

352

Sayfa

No:

Belgenin Konusu

Sayfa

Z
Zembrzuska, Wanda, Madam, Otro, Denevre gazeteleri muhbiresi 47, 48, 52, 53, 56,
60, 61, 65

353