Os

manl
ıİmpar
ator
luğu’
nda
DAĞLIİ
SYANLARI
(
1791
-1808)

Prof
.Dr.YücelÖZKAYA

TÜRKTARİ
HKURUMU
OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA
DAĞLI İSYANLARI
(1791-1808)
ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU
TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI
IV/A-2-2. 5. Dizi-Sayı: 14

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA
DAĞLI İSYANLARI
(1791-1808)

Prof. Dr. Yücel ÖZKAYA

ANKARA, 2020
 Özkaya, Yücel, 1937-
Osmanlı İmparatorluğu’nda dağlı isyanları, 1791-1808 / Yücel
Özkaya. — Ankara : Türk Tarih Kurumu, 2020.
x, 177 s., 2 katlı harita : harita, tıpkıbasım ; 24 cm. — (AKDTYK
Türk Tarih Kurumu yayınları ; IV/A-2-2.5. Dizi-Sayı: 14)
Bibliyografya ve indeks var.
ISBN 978 - 975 - 17 - 4512 - 5
1. Dağlı isyanları _ Osmanlı İmparatorluğu_ Tarih. 2. İsyanlar _
Türkiye _ Tarih _ 1791-1808. 3. Osmanlı İmparatorluğu _ İsyanlar,
1791-1808. 4. Osmanlı İmparatorluğu _ Yönetim ve politikalar _
1791-1808. I. E.a. II. Dizi.
956.101541

Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulunun 27.12.2018

tarih ve 767/9 sayılı kararı gereği 1000 adet basılmıştır.

ISBN: 978-975-17-4512-5

İnceleyiciler: Prof. Dr. Mustafa EKİNCİ

Prof. Dr. Tahir KODAL

Eserin Önceki Baskıları:

1. Baskı : A. Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1983.
2. Baskı : Türk Tarih Kurumu, Ankara 2020 (Gözden geçirilmiş ikinci baskı).
Türk Tarih Kurumu Yayınları arasında 1. Baskı

Kapak Tasarım: Emine ÇAKIR

Baskı
Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti.
Sebze Bahçeleri Caddesi (Büyük Sanayi 1 Cad.) Arpacıoğlu İş Hanı No:95/1 İskitler/ANKARA
Tel: (0312) 341 10 24 • Faks: (0312) 341 30 50
www.salmatbasim.com.tr • email: salmatbasim@gmail.com
 İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ .........................................................................................................VII
KAYNAKLAR VE TEDKİKLER ................................................................. IX
GİRİŞ ................................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
DAĞLI İSYANLARININ NEDENLERİ .................................................... 11

İKİNCİ BÖLÜM
DEVLETİN DAĞLI SORUNU İLE UĞRAŞMASI ................................. 17
1. Hakkı Paşa’dan Önce Dağlı Eşkiyası Üzerine Gönderilenler .................. 17
a. Tahir Paşa’nın Dağlı Üzerine Tayini .................................................... 17
b. Hamamizâde Ahmed Paşa’nın Tayini .................................................. 19
c. Zihneli Hasan Paşa’nın Tayini ............................................................. 20
d. Seyyid Ali Paşa’nın Dağlı Üzerine Tayini ............................................ 21
e. Hacı Abdi Paşa’nın Tayini.................................................................... 27
3. Pazvandoğlu’nun Birinci Kez Affı ........................................................... 33
4. Dağlı Üzerine Hakkı Paşa’nın Tayini ....................................................... 34
a. Palaslı Mehmed Paşa’nın Durumu....................................................... 39
b. Hakkı Paşa’nın Dağlı Reislerini Yok Edilişi ......................................... 40
c. Hakkı Paşa’nın Rumeli Valiliğinden Azli ............................................. 44
5. Rumeli Valiliği’ne Mustafa Paşa’nın Atanması ........................................ 45
6. Pazvandoğlu Osman’ın İkinci Kez İsyanı ve Üzerine Küçük Hüseyin
Paşa’nın Gönderilmesi ............................................................................. 46
7. Pazvandoğlu’nun İkinci Kez Affı ............................................................. 61
8. Manav İbrahim ve Diğer Dağlı Reisleriyle Mücadele ............................. 62
9. Palaslı Mehmed Paşa’nın Çalışmaları ...................................................... 67
10. Pazvandoğlu’nun Üçüncü Kez İsyanı ..................................................... 72
11. Tayyar Mahmud Paşa’nın Çalışmaları.................................................... 74
VI İÇİNDEKİLER

12. Hakkı Paşa’nın II. Rumeli Valiliği ......................................................... 79

13. Filibe Âyânı Ömer Ağa’nın Rumeli Valiliği ........................................... 85
14. Tepedelenli Ali Paşa’nın Rumeli Valiliği ve Pazvandoğlu’nun Affı ........ 85
15. Vanî Mehmed Paşa’nın Rumeli Valiliği ve Manav İbrahim’in Sonu ...... 91
16. Dağlı Eşkiyasının Yok Edilmesi İçin Alınan Tedbirler .......................... 97
17. İbrahim Paşa’nın Rumeli Valiliği ......................................................... 101
18. Tirsiniklizâde İsmail Olayı................................................................... 103

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DAĞLI İSYANLARININ SONUÇLANMASI......................................... 109
1. Alemdar Mustafa Paşa’nın Sadrazamlığı ............................................... 109
2. Büyük Hanedanların Ortadan Kalkması ............................................... 110
3. Dağlı İsyanının Sonuçlanmasının Nedenleri ........................................ 112

SONUÇ ......................................................................................................... 115

RÉSUMÉ ...................................................................................................... 117
CONCLUSION ........................................................................................... 119
SÖZLÜK ....................................................................................................... 121
KAYNAKLAR .............................................................................................. 125
DİZİN ........................................................................................................... 129
EKLER .......................................................................................................... 137
 ÖN SÖZ
Osmanlı İmparatorluğu’nda, ilk defa 1791 tarihinde ortaya çıkan, III. Se-
lim’in saltanatı boyunca Rumeli’nin düzenini bozan dağlı isyanları, II. Mah-
mud’un saltanatının ilk yıllarında sona ermiştir. Rumeli halkının yerini yurdunu
terk etmesine neden olan dağlı isyanlarının doğuşu ve gelişmesinde, imparatorlu-
ğun idarî, ekonomik, sosyal bakımlardan çöküntü içinde olmasının büyük rolü
olmuştur.
Dağlı eşkiyası konusunda şimdiye kadar bir etüd yapılmamıştır. Biz bu
konu ile ilgili olarak yurt dışında bulunan şer’iyye sicillerinde pek çok bilgi olduğu
inancındayız. Ama bu bilgilerin fazla buluntuları da getirmeyeceğini, çünkü ko-
nunun esası ile ilgili bilgilerin Türkiye arşivlerinde bulunduğunu da bilmekteyiz.
Dağlı isyanları ile tanımlanan ve alınan bütün tedbirlere karşın uzun süre
bastırılamayan bu isyanlar, yirmi seneye yakın bir süre devleti meşgul etmiştir.
İsyanların uzayıp gitmesinde, Rumeli âyânlarının ve derebeylerinin gevşeklikleri,
emirlere itaat eder gibi görünüp de bunları uygulamamaları etkili olmuştur. Âyân-
ların kendi güvenlikleri için dağlı eşkiyasını hizmetlerinde bulundurmaları, onları
himâye etmeleri de hesaplanırsa isyanın neden bu kadar uzun sürdüğü anlaşılır.
Bu âyânların ve derebeylerinin ölmeleri ya da öldürülmeleri ile isyan sona ermiş-
tir. Alemdar Mustafa’nın bu kişileri kendisine bağlaması, II. Mahmud’un merkezî
idareyi kuvvetlendirmedeki rolü de isyanın bastırılmasında önemli olmuştur.
Gerek XVIII. yüzyılın sonlarında Rumeli’de görülen dağlı isyanları ve ge-
rekse Anadolu’da 1595’ten itibaren görülen ve devleti uzun süre uğraştıran celâlî
isyanlarının ortaya çıkış nedenlerinin şüphesiz, devletin ekonomik, sosyal, askerî
alandaki bozukluklarıyla yakın ilişkisi vardır. Yalnız, her iki isyanın bastırılmasın-
da güdülen yol ve alınan tedbirler başka başkadır. Dağlı isyanlarının bastırılmasın-
daki “mürûr tezkeresi”siz geliş gidişlerin yasaklanması, reayanın eşkiyaya barut
satmaması, köylerde oturanların isimlerinin tespiti ve böylece burada oturan ya-
bancı kişilerin ortaya konması gibi tedbirler celâlî isyanları sırasında görülmez.
Celâlî isyanları sırasında âyânlık sistemi de mevcut değildi. Oysa, dağlı isyanları
sırasında, pek çok âyân ve asi paşa, dağlıları korumuş ve onlarla birlikte hareket
etmiştir.
VIII ÖN SÖZ

Emrinde pek çok dağlı eşkiyası bulunduran ve dağlı şeflerini koruyan Paz-
vandoğlu Osman’ın devlete karşı isyanı da dağlı isyanlarının gelişmesinde etkili
olmuştur. İsyanlar, ancak merkezî idarenin kuvvetlenmesi ile bastırılabilmiştir.
Dağlı isyanlarının bastırılması sırasında Rumeli ayânlarının bir kısmı ve
Anadolu’daki hanedanlardan Caparzâdeler ve Karaosmanoğulları da önemli mik-
tarda orduya asker yollamıştır. İsyanlar bastırılmış ancak Balkanlar perişan olmuş
devletin savaşlarda destek aldığı Rumeli ayânları artık yok edilmiştir. Devletin
gücü azalmıştır. Bu zayıflık sonunda 1808’de Sırplara muhtariyet verilmiş ve Bal-
kanlar’daki azınlıkların isyanları artmıştır.
Kitabımın hazırlanması sırasında kendilerinden yararlandığım sayın Prof.
Dr. Şerafettin Turan’a, Yardımcı Doçent Mesut Elibüyük’e, Araştırma Görevlisi
Sinem Gürsoy’a, basımı gerçekleştirmede titiz çalışmalarda bulunan Türk Tarih
Kurumu çalışanlarına ve Erdinç Başar’a teşekkürü borç bilirim.

Prof. Dr. Yücel ÖZKAYA

 KAYNAKLAR VE TEDKİKLER
XVIII. yüzyılın son on yılı içinde ortaya çıkarak Osmanlı İmparatorlu-
ğu’nu uzun süre uğraştıran, Rumeli halkının perişanlığına neden olan dağlı isyan-
ları hakkında vekayi-namelerde ve etüdlerde yeteri kadar bilgi bulunmamaktadır.
III Selim’in zamanında başlayan dağlı isyanları Rumeli’nin her tarafını kaplamış-
tır. Bu isyanlar nedeni ile Rumeli halkı yerini yurdunu terk ederek kendine güve-
nilir yerler aramıştır. Bu isyanlar sonucunda, imparatorluğun halkın gözünde ve
dış ülkeler nezdinde değeri azalmıştır. Biz bu çalışmamızda, bu olayların nasıl
geliştğini, âyânların ve ağaların bu asileri bertaraf etmek için nasıl çalıştıklarını ve
âyânların da asilere nasıl yardım etmeye çalıştıklarını belirtmeye çalışacağız. Gö-
rüleceği üzere ister istemez çalışmalarımızın çoğunluğunu arşiv belgeri teşkil et-
mektedir.
a. Kronikler
Mütercim Ahmed Âsım, Târîh-i Âsım adlı iki ciltlik eserinde Pazvandoğlu
Osman ve bazı sosyal olaylar hakkında bilgi vermektedir. Şânî-zâde Mehmed
Ataullah, Târîh-i Şânî-zâde adlı dört ciltlik yapıtında, özellikle 1., 2. ve 3. ciltle-
rinde hanedanları konu edinmektedir. Ahmed Cevdet, 12 ciltlik Târîh-i Cevdet
adlı yapıtının 6., 7., 8. ve 9. ciltlerinde Rumeli olaylarını anlatırken zaman zaman
dağlı eşkiyasına da değinmektedir.
b. Vesikalar
Konumuz için en çok arşiv belgelerinden yararlanılmıştır. İstanbul Baş-
kanlık Arşivinde bulan Hatt-ı Hümayûn , Cevdet Dahiliye, Cevdet Nafıa, Cevdet
Askeriye tasnifleri ile mühimme defterlerinden geniş ölçüde yararlanılmıştır. Ay-
rıca, Topkapı Sarayı Saray Arşivi belgelerinden de faydalanılmıştır. Ankara Et-
noğrafya Müzesi, Ankara ve Çankırı şer’iyye sicillerinden de istifade olunmuştur.
c. Tedkikler
Bu konuda müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Ancak, konuları icabı dağ-
lı eşkiyasına de temas etmiş olan etüdler bulunmaktadır. Örneğin, İsmail Hakkı
Uçunçarşılı’nın Meşhur Rumeli Âyânlarından Tirsinikli İsmail, Yılık oğlu Süleyman
Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa adlı yapıtları ile aynı yazarın “Vezir Hakkı Meh-
med Paşa” ve “Kadı Abdurrahman Paşa” adlı makaleleri bunlar arasında zikredile-
bilinir. Enver Ziya Karal’ın Selim III'ün Hatt-ı Humayunları, Eduard Driault’un
X KAYNAKLAR VE TEDKİKLER

Selim-i Salis’i Napolyon, G. A. Oliver’in Voyage Dans L’Empire Ottoman, L’Egypte

et La Perse, Nicolae Jorga’nın Osmanlı İmparatorluğu Tarihi yapıtlarını bunların
arasına katabiliriz. Ayrıca, P. C. Pouqueville’nin, Travels in the Morea, Albania adlı
yapıtında da bu konuya çok az değinilmektedir. Hamiyet Sezer’in, Tepedelendi Ali
Paşa İsyanı adlı eserinde pek fazla olmasa da bilgi mevcuttur.