Professional Documents
Culture Documents
Đường Về Nô Lệ - F. Hayek - Phạm Nguyên Trường Dịch
Đường Về Nô Lệ - F. Hayek - Phạm Nguyên Trường Dịch
HAYEK
Phm Nguyn Trng dch
NG V N L
VI LI GII THIU CA
MILTON FRIEDMAN
MC LC
Li gii thiu (nhn dp Nm mi nm xut bn)
15
Li ta cho ln ti bn nm 1976
21
27
53
Dn nhp
59
I. Con ng b chi b
73
II. Gic m a ng
93
105
121
V. K hoch ha v dn ch
141
165
189
VIII. Ai l ai?
209
IX. An ton v T do
237
259
287
307
329
359
385
XVI. Kt lun
413
417
Li gii thiu
Li gii thiu
(Nhn dp Nm mi nm xut bn)
Cun sch ny tr thnh tc phm kinh in
thc s: y l tc phm dnh cho tt c nhng ai
quan tm n chnh tr mt cch rng ri nhng ai
quan tm n chnh tr mt cch rng ri nht v t
thin lch nht ca t ny, thng ip chnh ca n
s sng mi vi thi gian v c th p dng cho v
vn hon cnh c th khc nhau. Hin nay, trong
chng mc no n cn lin quan n Hoa K
nhiu hn c khi c cng b ln u vo nm 1944
v gy chn ng d lun vo lc .
Gn mt phn t th k trc (nm1971) ti
vit li gii thiu cho ln xut bn cun ng v n
l bng ting c nhm minh ha tnh vnh cu ca
thng ip m m Hayek gi ti cho chng ta.
Li gii thiu cng c th c p dng cho ln
xut bn k nim nm mi nm ra i ca tc phm
kinh in ny ca Hayek. khi phi o vn ca
chnh mnh, ti xin trch dn ton b bi vit trc
khi a thm vo mt vi li bnh lun1.
1
NG V N L
Li gii thiu
NG V N L
Li gii thiu
NG V N L
Li gii thiu
iu g to ra s ngn chn bt ng nh th
i vi ch ngha tp th? Ti tin rng c hai lc
lng ng vai tr ch yu. Th nht, v y l iu
c bit quan trng Anh, cuc xung t gia k
hoch ha tp trung v t do c nhn, ti chnh ca
Hayek, tr thnh hin nhin, c bit l khi nhu
cu cp bch ca k hoch ha dn n ci gi l
ch th v kim sot tuyn dng, theo chnh ph
c quyn phn cho ngi dn cng n vic lm.
Nhng truyn thng t do v cc gi tr ca t do vn
cn mnh Anh, cho nn khi xy ra xung t th
ngi ta sn sng hi sinh k hoch ch khng phi t
do c nhn. S thiu hiu qu ca ch ngha tp th
chnh l lc cn th hai. Chnh ph t ra khng c
kh nng qun l cc doanh nghip, khng c kh
nng t chc cc ngun lc c th t c cc mc
tiu ra vi gi phi chng. N b sa ly trong m
bng bong v cc th tc quan liu v phi hiu qu.
Nhiu ngi t ra tht vng i vi tnh hiu qu ca
chnh ph trung ng trong vic qun l cc chng
trnh kinh t x hi.
ng tic l vic ngn chn ch ngha tp th
li khng ngn chn c s phnh ln ca chnh
ph; ng hn, n hng s phnh ln ny vo
mt knh khc. Chnh ph khng cn ch tm vo
hot ng sn xut na m ch tm vo vic iu
tit mt cch gin tip cc doanh nghip c cho l
cc t nhn v cn ch tm hn vo cc chng
trnh ti phn phi thu nhp ca chnh ph, bao gm
NG V N L
Li gii thiu
NG V N L
10
11
Li gii thiu
NG V N L
12
13
Li gii thiu
15
NG V N L
16
17
NG V N L
18
19
21
Li ta cho ln ti bn nm 1976
Li ta cho ln ti bn nm 1976
Cun sch ny c chp bt trong thi gian
rnh ri t nm 1940 n nm 1943, khi ti ang cn
bn tm ch yu i vi cc vn l thuyt kinh t
thun tu, n t ngt tr thnh xut pht im
cho cng vic trong lnh vc mi ko di hn ba
mi nm sau ca ti. S d c bc th nghim
u tin trong ng hng mi l v ti cm thy
bt mn vi cch din gii hon ton sai lm v bn
cht ca phong tro Quc x1 trong cc gii tin
b Anh. Ti vit mt bn ghi nh gi cho Sir
William Beveridge, lc l Gim c Trng Kinh
t London v sau l bi bo trn t Contemporary
Review vo nm 1938, ri theo yu cu ca gio s
Hary G.Gideonse ca Trng i hc Chicago ti li
m rng bi bo thnh xut bn phm trong lot
Sch mng v Chnh sch Cng ca ng v cui
cng, khi pht hin ra rng tt c cc ng ng
1
NG V N L
22
23
Li ta cho ln ti bn nm 1976
NG V N L
24
25
Li ta cho ln ti bn nm 1976
NG V N L
26
27
Li ta cho ln xut bn
ba mm nm 1956
Cho n nay cun sch ny chng t n
khng cn vit li g c du rng mt vi kha cnh
no n c th khc nu ngay t u ti ch
vit n trc ht cho cc c gi M. Vic ti bn n
di mt hnh thc mi, hn mi nm sau ln xut
hin u tin, c l l c hi gii thch mc ch
ban u v a ra vi li bnh lun v thnh cng
hon ton bt ng v trong nhiu phng tin l kh
l lng m cun sch ginh c t nc ny.
Cun sch c vit Anh trong nhng nm
chin tranh v d nh dnh ring cho c gi Anh.
Thc ra n c nhm n cho mt giai tng c bit
cc c gi Anh. Hon ton khng phi l giu ct khi
ti dnh li tng: Tng nhng ngi x hi ch
ngha thuc mi ng phi. N xut pht t cc cuc
tho lun m ti tin hnh sut mi nm trc
vi cc bn b v ng nghip, nhng ngi c cm
tnh vi cnh T, cun ng v n l l s tip tc cc
cuc tho lun .
Khi Hitler nm c chnh quyn c th ti
ging dy Trng i hc Tng hp London
(University of London) c my nm ri, nhng ti
NG V N L
28
29
NG V N L
30
31
NG V N L
32
33
NG V N L
34
35
NG V N L
36
37
NG V N L
38
39
NG V N L
40
41
NG V N L
42
43
NG V N L
44
45
NG V N L
46
47
cn c th kt hp tuyt vi hn l ta ngh vi mt s
dng thc b ngoi ca t do, v khng phi l n
khng c kh nng to ra ci g np di bng
ch quyn nhn dn.1
iu De Tocqueville khng xem xt n cc bo
cha nhn t s nm c ci chnh ph nh th
trong bao lu, trong khi cc nhm cn khinh
thng tt c cc php tc truyn thng chnh tr li
c th d dng gi c quyn lc hn.
C l ti phi nhc li vi c gi rng ti cha
bao gi ln n cc ng x hi ch ngha l h c
tnh hng ti ch ton tr hoc t ra nghi ng
rng lnh t ca cc phong tro x hi ch ngha c
tng c thin hng nh vy. iu ti trnh by
trong cun sch ny, v ci m kinh nghim Anh
thuyt phc ti cn t ra ng n hn, l nhng
hu qu khng nhn thy trc nhng khng th
trnh khi ca k hoch ha x hi ch ngha s to
ra mt tnh trng m nu chnh sch tip tc c
theo ui th cc lc lng ton tr s thng th. Ti
dt khot nhn mnh rng ch ngha x hi ch
c th a vo thc tin bng cc bin php m a
s nhng ngi x hi ch ngha khng tn ng
1
NG V N L
48
49
NG V N L
50
51
53
NG V N L
54
55
57
59
Dn nhp
Dn nhp
Cc nghin cu pht hin c gia ph ca cc h t
tng l nhng th lm ngi ta bc bi nht.
Lord Acton
Cc s kin ng thi khc vi s kin lch s
ch ta khng bit chng s a mnh ti u. Nhn
li, chng ta c th hiu c cc s kin trong qu
kh, c th theo di v nh gi c hu qu ca
chng. Nhng i vi chng ta, lch s ang din ra
li khng phi l lch s. N hng n nhng min
t l v chng ta hu nh chng bao gi c th
on c nhng chuyn s i mnh trong tng
lai. Mi chuyn s khc nu ta c iu kin tri qua
cng nhng s kin mt ln th hai, khi bit
trc kt qu ca chng. Khi chng ta s nhn s
vt vi con mt hon ton khc v s nhn thy
nhng tn hiu ca s bin dch m hm nay chng
ta gn nh khng nhn thc c. Nhng kinh
nghim nh th l khng th xy ra, con ngi
khng th bit cc quy lut ca lch s, m c l nh
th li l may.
Mc d lch s khng lp li theo ng ngha
en ca t ny, nhng mt khc, s pht trin ca
cc s kin li khng phi l mt tin trnh tt yu,
chng ta c th rt ra c nhng bi hc t qu
kh nhm ngn chn s lp li ca mt s qu trnh
NG V N L
60
61
Dn nhp
NG V N L
62
63
Dn nhp
NG V N L
64
65
Dn nhp
NG V N L
66
67
Dn nhp
NG V N L
68
73
Con ng b chi b
I. Con ng b chi b
Lun c bn ca cng lnh ny l: khng phi rng
h thng kinh doanh t do ly li nhun lm mc ch
b tht bi hon ton ngay trong th h ny, m l
cng lnh cha khi no c em ra thc thi.
F. D. Roosevelt
Trong qu trnh pht trin, khi nn vn minh
bng lm mt c r ngot bt ng, khi ng l phi
l tin b th ta li pht hin thy nhng mi e do
t tt c cc hng, dng nh ang a ta tr v
thi k mng mui, th l chng ta sn sng k n tt
c mi th, tr chnh chng ta. Chng ta chng
lao ng ht mnh vi nhng l tng trong sng
nht sao? ci to th gii, nhng con ngi
thng thi nht chng suy ngh nt c sao?
Chng ta chng tng m c v hi vng c nhiu
t do hn, nhiu cng bng hn v sung tc hn
sao? V nu kt qu khc xa vi mc tiu nu thay
cho t do v thnh vng li l cnh n l v bn hn
th y c phi l s can thip ca nhng lc lng
en ti, lm hng cc d nh ca chng ta, c phi
l chng ta tr thnh nn nhn ca mt th lc
c c no , phi nh bi n th mi mong tr li
NG V N L
74
75
Con ng b chi b
NG V N L
76
77
Con ng b chi b
NG V N L
78
79
Con ng b chi b
NG V N L
80
81
Con ng b chi b
NG V N L
82
83
Con ng b chi b
NG V N L
84
85
Con ng b chi b
NG V N L
86
87
Con ng b chi b
NG V N L
88
89
Con ng b chi b
NG V N L
90
91
Con ng b chi b
NG V N L
92
93
Gic m a ng
II. Gic m a ng
Chnh con ngi bin nh nc thnh a ngc
trn gian khi c gng bin n thnh thin ng trn
ci th.
F. Holderlin
Nh vy l ch ngha x hi loi b c ch
ngha t do v tr thnh hc thuyt c a s
nhng ngi tin b ng h. Nhng chuyn xy
ra khng phi l v ngi ta qun nhng li cnh
bo ca cc nh t tng t do tin bi v i v hu
qu ca ch ngha tp th m v ngi ta thuyt
phc c dn chng rng hu qu s hon ton
ngc li. iu k quc l chnh ci ch ngha x hi
vn c coi l mi de do nghim trng ca t do
v xut hin cng khai nh l lc lng phn
ng chng li ch ngha t do ca cch mng Php,
li ginh c s cng nhn ca nhng ngi ng
di ngn c t do. Hin nay t ngi nh rng khi
k thu ch ngha x hi l mt phong tro c
on. Cc nh t tng Php, nhng ngi t nn
mng cho ch ngha x hi, khng h nghi ng g
rng phi c mt chnh ph c ti cng rn th t
tng ca h mi c th tr thnh hin thc c.
NG V N L
94
i vi h, ch ngha x hi c ngha l mt n lc
nhm chm dt cch mng vnh vin, thng qua
vic ti cu trc x hi trn c s ng cp v thit
lp mt quyn lc tinh thn bng v lc. Quan
nim ca nhng ngi sng lp ch ngha x hi v
t do l rt r rng. H coi t do t tng l ci
ngun ca tt c nhng iu xu xa trong x hi th
k XIX. Saint-Simon, ng t ca nhng ngi ng h
k hoch ha thi nay, thm ch cn d liu rng
nhng ngi khng tun phc cc b phn lp k
hoch m ng ta ngh s b i x nh sc vt.
Ch sau khi chu tc ng ca nhng tro lu dn
ch y quyn lc din ra trc cuc cch mng nm
1848, ch ngha x hi mi bt u lin kt vi cc lc
lng yu chung t do. Nhng ci ch ngha x hi
dn ch i mi ny phi mt mt thi gian di mi
xua tan c nhng mi nghi ng m n gy ra
trong qu kh. De Tocqueville, nh chnh tr hc v
i, hn bt k ai khc nhn thc c rng dn
ch vn l mt thit ch mang tnh cc nhn ch
ngha, mu thun gia dn ch v ch ngha x hi l
mu thun khng th gii quyt c:
Dn ch m rng khng gian t do ca tng
con ngi, ng ni nh th no nm 1848, trong
khi ch ngha x hi hn ch t do. Dn ch trao cho
mi ngi tt c cc gi tr kh d cn ch ngha x
hi li bin mi ngi thnh mt k tha hnh,
thnh mt con s trn trnh. Dn ch v ch ngha
x hi ch c mt ci chung, y l t: cng bng.
95
Gic m a ng
NG V N L
96
k giu c. Cn nn t do mi m ngi ta ha hn
li l gii phng khi nhu cu vt cht, gii phng
khi nhng tri buc ca hon cnh, l nhng th
nht nh s hn ch kh nng la chn ca mi
chng ta, mc d nhin l khc nhau, tu ngi.
Mun cho mi ngi c t do tht s th phi
chin thng s p bc ca nhu cu vt cht, cn
phi tho bt gng xing ca h thng kinh t.
T do, vi ngha nh th, tht ra ch l tn gi
khc ca quyn lc1 hoc ti sn. Song mc d li
ha hn v nn t do mi ny thng i km vi li
ha v trch nhim v s gia tng cha tng c ca
ci vt cht trong ch x hi x hi ch ngha,
ngun gc ca t do kinh t li khng phi l chin
thng trc s ngho nn ca t nhin. Trn thc t
li ha ch c ngha l s chnh lch qu ng v
kh nng la chn ca nhng con ngi khc nhau
phi c xo b. Yu cu ca nn t do mi thc ra
1
97
Gic m a ng
ch l tn gi khc ca yu cu c, tc l yu cu
phn phi mt cch cng bng ti sn. Nhng tn
gi mi li to iu kin cho nhng ngi x hi ch
ngha s dng mt t na ca ch ngha t do v tm
mi cch tn dng n. Mc d t ny c hai phe
s dng theo ngha hon ton khc nhau, t ngi
n chuyn , v li cng c t ngi nghi vn
liu hai loi t do c tng ng vi nhau khng.
Li ha v mt s t do rng ln hn, khng
nghi ng g na, tr thnh mt trong nhng v
kh mnh m nht ca b my tuyn truyn x hi
ch ngha v nim tin rng ch ngha x hi s mang
li t do l nim tin chn thnh v chn tht. B kch
v vy s tr thnh nng n hn khi ngi ta nhn ra
rng ng n T do m ngi ta ha hn, trn
thc t li l i l dn v N l. Khng nghi ng g
rng chnh li ha c nhiu t do hn ngn cn,
khng cho ngi ta nhn ra mu thun khng khoan
nhng gia cc nguyn l nn tng ca ch ngha x
hi v ch ngha t do. Chnh n lm cho ngy
cng c nhiu ngi theo trng phi t do chy
sang phe x hi ch ngha v to iu kin cho
nhng ngi x hi ch ngha chim ot tn gi ca
cc ng theo trng phi t do trc y. Kt qu
l phn ln gii tr thc chp nhn ch ngha x
hi v h coi n l s tip tc ca truyn thng t do:
i vi h, ch ngha x hi s dn n vic mt t
do l mt tng khng th no chp nhn c.
***
NG V N L
98
99
Gic m a ng
NG V N L
100
101
Gic m a ng
NG V N L
102
103
Gic m a ng
NG V N L
104
105
NG V N L
106
107
NG V N L
108
109
NG V N L
110
111
NG V N L
112
113
NG V N L
114
115
NG V N L
116
117
S tht l gn y mt s hc gi x hi ch ngha, v b ph
phn v lo s rng trong x hi m mi th u theo k hoch
s khng cn t do, a ra mt lun im mi gi l ch
ngha x hi cnh tranh m theo h l s trnh c cc mi
him nguy ca k hoch ha tp trung v kt hp c bi b
t hu vi vic bo v tt c cc quyn t do. Mc d trn mt
vi t tp ch ngi ta c tho lun loi hnh ch ngha x hi
ny, chc l chng c my chnh khch quan tm. M c quan
tm i chng na th cng d dng chng minh rng y l
quan im vin vng v cha y mu thun ni ti (tc gi
th lm vic ny, xem Economica, 1940). Khng xc nh
c ai s s dng cc ngun lc v s dng cho ai th khng
th thit lp c s kim sot ton b cc ngun lc ca sn
xut. V mc d trong ch ngha x hi cnh tranh k hoch
ha s c thc hin mt cch lt lo nhng kt qu th vn
vy, nhn t cnh tranh ch l bnh phong m thi.
NG V N L
118
119
NG V N L
120
121
K hoch ha l tt yu
NG V N L
122
123
K hoch ha l tt yu
NG V N L
124
125
K hoch ha l tt yu
NG V N L
126
127
K hoch ha l tt yu
NG V N L
128
129
K hoch ha l tt yu
NG V N L
130
131
K hoch ha l tt yu
th ch c th c iu phi bi mt h thng
truyn ti thng tin ph c tnh c tn l gi c.
Khng h phng i khi ni rng nu chng ta
phi da vo k hoch ha tp trung pht trin
th h thng cng nghip khng th no t c
mc a dng, phc tp v uyn chuyn nh hin
nay. So vi phng php gii quyt cc vn kinh
t mt cch phi tp trung cng vi vic iu phi t
ng th phng php qun l tp trung t ra vng
v, th thin v c tm hot ng gii hn n kh
tin. Vic phn cng lao ng x hi t n mc
lm cho s tn ti ca nn vn minh hin i tr
thnh kh d, y chnh l do n khng c lp
k hoch mt cch c ch m c xy dng bng
phng php tri ngc hn vi k hoch ha. V
vy m h thng ny cng phc tp th cng khng
cn c lnh o tp trung, chng ta cng cn phi s
dng nhng bin php khng l thuc vo s kim
sot c ch ch.
***
Cn c mt l thuyt gn s pht trin ca cc
cng ty c quyn vi tin b k thut m l l tri
ngc hon ton vi nhng l l m chng ta va
xem xt. Mc d l thuyt ny thng c trnh by
mt cch m m nhng n cng c nh hng ng
k. Lun im ch yu ca n khng phi l s pht
trin ca cng ngh s loi b cnh tranh m ngc
li l chng ta s khng th p dng c k thut
hin i nu khng c nhng bin php chng li
NG V N L
132
133
K hoch ha l tt yu
no c th to ra s di do trong mt s lnh vc
nht nh, b li s hn ch la chn ca ngi
tiu dng. Thm ch c th gi nh rng mt ngy
no ngi ta s a ra pht minh c li ln cho
xa xhi vi iu kin l tt c hay gn nh tt c moi
ngi s dng pht minh cng mt lc.
D c thuyt phc n u, cc th d ny cng
khng cho chng ta quyn khng nh rng tin b
k thut nht nh s dn n k hoch ha tp
trung. n gin l trong nhng trng hp nh th
ta buc phi la chn gia c hng li nhng b
p buc hoc chng c g c - hoc c th sau ny,
khi khc phc c cc kh khn v k thut, s c
li i cht. ng l i khi chng ta v t do m
phi hi sinh li ch trc tip, nhng, mt khc, chng
ta phi tranh lm sao cho s pht trin trong
tng lai khng ph thuc vo kin thc hin ti hay
sng kin ca nhng ngi c th. Bng cch hi sinh
nhng li ch kh d tc thi, chng ta gi c tim
lc cho s pht trin trong tng lai. Mc d trong
ngn hn, i khi gi phi tr cho s a dng v t
do la chn c th l cao, nhng trong di hn, ngay
c tin b v vt cht cng ph thuc vo s a dng
v khng ai c th bit hnh thc hng ha hay dch
v no c th to ra nhng iu kin pht trin tt
hn. D nhin l khng th khng nh rng trong
mi trng hp, s hi sinh mt s li th hin ti
nhn danh t do s c n b trong tng li.
Nhng vn ch yu l lc no chng ta cng phi
NG V N L
134
135
K hoch ha l tt yu
NG V N L
136
137
K hoch ha l tt yu
NG V N L
138
139
K hoch ha l tt yu
141
K hoch ha v dn ch
V. K hoch ha v dn ch
Mt quan chc c nh iu khin ngi dn cch
thc s dng ng vn ca h khng nhng li
ko v pha mnh s ch khng cn thit, m cn
to ra mt uy quyn khin cho quc hi hay ngh
vin tr nn khng cn tin cy c na, v tnh
th s tr nn cc k nguy him nu quyn lc
nm trong tay ca mt k in r v ngo mn n
mc t coi mnh xng ng thc hin ci quyn lc
.
Adam Smith
c im ch yu ca tt c cc h thng tp th,
ni theo ngn ng ca nhng ngi x hi ch ngha
thuc tt c cc trng phi, l vic t chc mt cch
c ch tt c cc lc lng sn xut ca x hi nhm
thc hin mt nhim v x hi c th no . Nhng
ngi x hi ch ngha ph phn x hi chng ta ch
yu im: lc lng sn xut x hi khng c
nh hng mt cch c ch n mt mc tiu
duy nht m cho tm trng tht thng v ng
nh ca cc c nhn thiu trch nhim chi phi.
NG V N L
142
Ni nh th ngha l chng ta xc nh vn
mt cch r rng v khng p m g na. ng
thi chng ta cng xc nh c im xung t
gia t do c nhn v ch ngha tp th. Cc loi ch
ngha tp th khc nhau nh ch ngha cng sn, ch
ngha pht xt .v.v... ch khc nhau vic xc nh
bn cht ca ci mc ch duy nht m ton b n
lc ca x hi phi hng ti m thi. Nhng tt c
cc loi ch ngha tp th u khc vi ch ngha
t do v ch ngha c nhn ch chng c gng t
chc ton b x hi, t chc tt c nhn ti vt lc ca
n nhm thc hin mt mc ch cui cng duy
nht, khng chp nhn cho c nhn quyn t ch
t c ci mc ch ring l trong bt k lnh vc
no. Ni tm li, y l ch ngha ton tr theo ng
ngha ca t mi m chng ta s dng miu t
nhng biu hin bt ng nhng nht nh s xy ra
ca ci l thuyt m chng ta gi l ch ngha tp
th.
Cc mc tiu x hi, cc mc ch chung
xc nh xu hng xy dng x hi c gi mt
cch m m l li ch chung, phc li chung,
quyn li chung. D dng nhn ra rng tt c cc
khi nim khng c mt ngha r rng c
th thc hin nhng hnh ng c th no. Phc li
hay hnh phc ca hng triu ngi khng th c
o bng mt thang gi tr duy nht. Phc li ca mt
dn tc cng nh hnh phc ca mt con ngi ph
thuc vo hng lot s vt, n lt chng, nhng s
143
K hoch ha v dn ch
NG V N L
144
145
K hoch ha v dn ch
NG V N L
146
147
K hoch ha v dn ch
NG V N L
148
149
K hoch ha v dn ch
NG V N L
150
151
K hoch ha v dn ch
NG V N L
152
153
K hoch ha v dn ch
NG V N L
154
155
K hoch ha v dn ch
NG V N L
156
157
K hoch ha v dn ch
NG V N L
158
159
K hoch ha v dn ch
NG V N L
160
161
K hoch ha v dn ch
NG V N L
162
***
Chng ti khng c thn thnh ha dn ch.
C v nh l th h ca chng ta ni v ngh nhiu
v dn ch m li ni qu t v nhng gi tr m n
phng s. Khng th ni v dn ch nh Lord Acton
ni v t do rng: N khng phi l phng tin
t cc mc tiu chnh tr cao c. T bn thn n
l mc ch chnh tr cao c ri. Ngi ta i hi
t do khng phi l c c c quan qun l x
hi tt m c c mt s bo m cho chng ta
quyn theo ui, m khng b ai cn tr, cc l tng
cao c nht, c trong i sng ring t ln trong i
sng x hi. Dn ch thc cht l phng tin, l
mt cng c thit thc bo v ho bnh trogn x
hi v t do c nhn. T bn thn n, dn ch khng
phi l hon ho, cng chng phi l chc chn.
Cng khng c qun rng trong lch s, t do tinh
thn v vn ha li thng m hoa kt tri trong
cc giai on cai tr c ti ch khng phi l dn
ch v s cai tr ca mt a s gio iu v thun
nht c th lm cho dn ch tr thnh khng khip
chng khc g ch c ti ti t nht. Nhng
chng ti khng c nh ch ra rng c ti s tiu
dit t do m mun chng minh rng k hoch ha
nht nh s dn n ch c ti v c ti l cng
c cng bc v nhi s t tng hu hiu nht, nht
l nu k hoch ha tp trung c thc hin trn
quy m ln. Xung t gia dn ch v k hoch ha
xy ra l v dn ch chng li vi chn ch t do, n
163
K hoch ha v dn ch
165
K hoch ha v php tr
NG V N L
166
167
K hoch ha v php tr
NG V N L
168
169
K hoch ha v php tr
NG V N L
170
171
K hoch ha v php tr
NG V N L
172
173
K hoch ha v php tr
NG V N L
174
175
K hoch ha v php tr
NG V N L
176
177
K hoch ha v php tr
NG V N L
178
179
K hoch ha v php tr
NG V N L
180
181
K hoch ha v php tr
NG V N L
182
183
K hoch ha v php tr
c th d on c. V th c th c nhng vn bn
php quy vi phm nguyn tc php tr. Ai ph nhn
iu ny th t phi cng nhn rng kh nng c
c php tr c, hay Nga hin nay hon ton
ph thuc vo vic liu cc nh c ti c chim
c quyn lc tuyt i mt cch hp hin hay
khng1.
***
Ti mt s nc cc nguyn tc c bn ca php
tr c ghi trong Tuyn ngn Nhn quyn (Bill of
1
NG V N L
184
185
K hoch ha v php tr
NG V N L
186
187
K hoch ha v php tr
189
NG V N L
190
191
NG V N L
192
193
NG V N L
194
195
NG V N L
196
***
Quyn lc ca c quan lp k hoch i vi i
sng ring t ca chng ta cng s khng gim ngay
c khi c quan ny khng kim sot trc tip vic
tiu dng ca chng ta. C th l trong x hi k
hoch ha s c mt s quy nh v tiu chun lng
thc, thc phm v cng ngh phm, nhng v
nguyn tc vic kim sot khng phi do cc bin
php quyt nh v c th ngi ta s cho cc
cng dn c quyn s dng thu nhp theo
mnh. Nh nc kim sot lnh vc sn xut, y
chnh l ngun gc quyn lc ca n i vi ngi
tiu dng.
Quyn t do la chn trong x hi cnh tranh
da trn c s l nu ngi no khng chu p
ng nhu cu ca chng ta th chng ta c th quay
sang ngi khc. Nhng ng trc mt nh sn
xut c quyn th chng ta ch cn hi vng vo
lng tt ca ng ta m thi. V nh th, nh chc
trch qun l ton b nn kinh t s tr thnh mt
ngi c quyn ln nht m ta c th tng tng
c. Mc d chng ta c l s khng phi lo lng v
vic c quan lp k hoch s s dng quyn lc ca
mnh nh mt nh t bn c quyn, ngha l li
Khi con ngi b tc quyn t do i li, tc quyn mua sch
bo nc ngoi, khi phi c cc cp c thm quyn cho php
th mi c lin h vi nc ngoi th ngha l d lun x hi
b kim sot kht khe hn c di thi cc ch c on
th k XVII hay th XVIII.
197
NG V N L
198
199
NG V N L
200
201
NG V N L
202
203
ca mnh ra nh cc i ly ci m chng ta
thng gi mt cch khinh th l tin nghi vt cht.
Khng th no khc c v phng tin ca chng
ta khng phi l v hn, chng ta buc phi la chn
mc tiu s dng. Chc chn l chng ta s ch
hng n cc gi tr tuyt i nu chng b e
do khng c l do chnh ng.
Vic ngi ta mun gii thot khi nhng s la
chn y au n m hon cnh kh khn t ln
vai h l iu d hiu. Nhng t ngi mun khng
cn phi la chn g ht m thi. V v th mi ngi
u sn sng tin rng la chn khng phi l vn
thit yu, chng ta phi la chn l v h thng kinh
t buc chng ta phi lm nh th. Ni cho ngay,
chnh cc vn kinh t lm cho ngi phn n.
Ngi ta mun tin rng vn kinh t s c th
gii quyt mt ln v vnh vin khng bao gi phi
ni n na. V vy m h vi v tin ngay nhng li
ha v trch nhim v s ph tc trong tng lai,
nu s sung tc nh th t nhin xut hin th chc
chn ngi ta s ch cn phi la chn g na. Mc
d mnh kho tuyn truyn ny xut hin t khi
xut hin ch ngha x hi, nhng trong sut hn
mt trm nm qua n vn chng c thm mt t s
tht no. Cho n nay khng mt ngi no trong s
nhng k sn sng k vo li ha a ra c k
hoch bo m s tng trng sn xut sc gii
phng cc nc Ty u, cha ni ton th gii, khi
s i ngho.V vy nhng ngi ang ba hoa v s
NG V N L
204
205
NG V N L
206
207
209
Ai l ai?
VIII. Ai l ai?
NG V N L
210
211
Ai l ai?
NG V N L
212
213
Ai l ai?
NG V N L
214
215
Ai l ai?
NG V N L
216
217
Ai l ai?
NG V N L
218
219
Ai l ai?
NG V N L
220
221
Ai l ai?
NG V N L
222
223
Ai l ai?
NG V N L
224
225
Ai l ai?
NG V N L
226
227
Ai l ai?
Khi ch ngha x hi cn l c m ca mt
nhm nh v tng i ng u, nhng mu thun
nh th cha dn ti cc ng cng khai. Nhng
khi chnh sch ca nhng ngi x hi ch ngha i
hi phi c nhiu nhm ngi khc nhau, tc l
a s dn chng ng h, th cc mu thun s ni
ln ngay lp tc. V tt c u s tp trung vo vn
: l tng no s gi th thng phong, buc tt c
cc l tng khc phi khut phc nhm ng vin
ton b sc ngi, sc ca phc v cho n. V mun
cho k hoch ha thnh cng th cn phi to ra mt
quan nim chung v nhng gi tr ct yu, cho nn
cc hn ch trong lnh vc vt cht mi tc ng trc
tip n quyn t do trong lnh vc tinh thn ca
chng ta.
Vn l nhng ph huynh c vn ha ca mt
phong tro t pht v th lu, nhng ngi x hi
ch ngha hi vng s gii quyt c vn theo li
truyn thng, ngha l bng cch gio dc. Nhng
gio dc th c th lm c g? Chng ta c th ni
mt cch chc chn rng kin thc khng to ra cc
gi tr o c, rng khng c cch gio dc no c
th buc ngi ta c cng quan im v cc vn
o c m vic qun l ton din i sng x hi s
to ra. Khng phi l l tr m ch c nim tin m
qung mi c th bin h cho mt k hoch c th
m thi. Trn thc t, nhng ngi x hi ch ngha
l nhng ngi u tin cng nhn rng nhim v
NG V N L
228
m h t ra i hi mt Weltangschauung1, mt h
thng gi tr xc nh. Trong khi c gng t chc ra
phong tro qun chng trn c s mt th gii quan
duy nht, nhng ngi x hi ch ngha to ra
nhng phng tin nhi s t tng hu hiu m
sau ny quc x v pht xt li dng mt cch
thnh cng.
Trn thc t, c c ln , pht xt v quc
x chng cn phi c nhiu sng kin. Ti c hai
nc, cc hnh thc ch yu ca mt phong tro
chnh tr kiu mi, xm nhp vo mi mt ca i
sng c nhiu ngi x hi ch ngha p dng
t trc ri. tng v mt ng chnh tr bao trm
ln tt c cc lnh vc ca i sng con ngi, t lc
cho i cho n khi xung l, hng dn tt c cc
quan im ca con ngi v sn sng bin mi vn
thnh vn Weltangschauung ca ng, cng
c nhng ngi x hi ch ngha thc hin ri.
Mt nh bo ngi o theo xu hng x hi ch
ngha, khi m t phong tro x hi ch ngha trn
qu hng mnh ly lm t ho m vit rng
im c trng ca n l n to ra cc t chc
chuyn bit trong mi lnh vc hot ng ca cc
cng nhn vin chc2.
229
Ai l ai?
NG V N L
230
231
Ai l ai?
NG V N L
232
233
Ai l ai?
NG V N L
234
235
Ai l ai?
NG V N L
236
237
An ton v t do
IX. An ton v T do
C x hi s bin thnh mt c quan duy nht, mt
nh my duy nht, mi ngi cng lm vic nh
nhau v cng c tr lng nh nhau.
V. I. Lenin, 1917
Trong mt quc gia, ni nh nc l ngi s dng
lao ng duy nht th i lp ngha l cht dn cht
mn. Nguyn tc c: Ai khng lm th khng c n
c thay bng nguyn tc mi: Ai khng tun
phc th khng c n.
Leon Trotsky, 1937
Ging nh th t do kinh t gi mo ni
n bn trn, s an ton v kinh t cng thng
c v c nhiu c s hn coi l iu kin ti cn
thit nu mun c t do thc s. Theo mt ngha
no th iu va ng li va quan trng na.
Nhng ngi khng t tin rng h c th t nui
sng c mnh thng khng c t duy c lp v
khng c c tnh mnh. Nhng thc ra khi nim an
ton v kinh t, cng nh a s cc khi nim khc
NG V N L
238
239
An ton v t do
NG V N L
240
241
An ton v t do
NG V N L
242
243
An ton v t do
NG V N L
244
245
An ton v t do
NG V N L
246
247
An ton v t do
NG V N L
248
249
An ton v t do
NG V N L
250
251
An ton v t do
NG V N L
252
253
An ton v t do
NG V N L
254
255
An ton v t do
NG V N L
256
257
An ton v t do
259
NG V N L
260
261
NG V N L
262
ch x hi c th dn n h qu l o c do ch
ngha tp th to ra c th s khc hon ton vi
nhng l tng o c tng lm cho ngi ta
thy cn phi c ch ngha tp th. Chng ta thng
ngh rng nu lng khao kht ch ngha tp th ca
chng ta bt ngun t nhng ng c o c cao
thng th h thng phi l thin ng c phm
hnh, nhng trn thc t chng c l do g mt h
thng phi cao nhng phm cht nhm phc v
cho cc mc tiu m ngi ta d kin cho n. Quan
im o c ng tr s ph thuc mt phn vo
nhng phm cht c th dn cc c nhn n thnh
cng trong h thng ton tr hay h thng tp th v
ph thuc mt phn vo i hi ca b my ton tr.
***
Xin quay li trong chc lt vi tnh hnh trc
khi din ra vic n p cc thit ch dn ch v thit
lp ch ton tr. y l lc s bt mn ca ton
dn i vi chnh ph, mt chnh ph va chm
chp, va th ng, b tri chn tri tay v cc th tc
dn ch rc ri. y l nhn t ch cht khin ngi
ta mong c mt chnh ph quyt on. Trong tnh
hnh nh th, trong khi mi ngi u i hi phi
c nhng hnh ng khn trng v dt khot th
mt chnh khch hay mt ng t ra mnh m, sn
sng hnh ng, s l ngi c qun chng
mn m. Mnh m y hon ton khng c
ngha l nm c a s v lc chnh s bt lc
ca a s trong quc h lm ngi ta bt mn.
263
NG V N L
264
Ch ngha x hi ch c th c a vo thc
tin bng nhng bin php m a s nhng ngi x
hi ch ngha phn i, y chnh l bi hc ca
nhiu nh ci cch x hi trong qu kh. Cc ng
x hi ch ngha c in hot ng trong khun kh
ca cc l tng dn ch; h khng c tnh tn nhn
cn thit thc thi cc nhim v m h chn.
iu c bit l c c ln , ch ngha pht xt
thnh cng sau khi cc ng x hi t chi nhn
trch nhim lnh o chnh ph. H khng mun p
dng mt cch trit nhng bin php m hc
thuyt ca h dy. H vn hi vng vo php mu
rng a s s ng v mt k hoch t chc ton b
x hi, nhng nhng ngi khc th hc c bi
hc rng trong x hi c k hoch ha vn
khng cn l a s s ng m l nhm ln nht l
nhm no, ch cn cc thnh vin ca n ng l
hnh thnh ng li thng nht cho tt c mi
cng vic. Cn nu cha c mt nhm nh th th ai
v lm th no thnh lp ra mt nhm nh th.
C ba l do v sao ci nhm ng v mnh, vi
nhng thnh vin c quan im ging nhau, li
khng c hnh thnh t nhng ngi t t nht
m thng l t nhng phn t xu xa nht ca x
hi. Theo tiu chun ca chng ta th ci nhm nh
th ch c th hnh thnh trn nhng nguyn l hon
ton mang tnh tiu cc.
Th nht, nhng ngi c trnh hc vn v tri
thc cng cao th th hiu v quan im cng phn
265
NG V N L
266
267
NG V N L
268
269
NG V N L
270
271
Theo Carr E.H. trong tc phm The Twenty Years Criss (Hai
mi nm khng hong), 1941, trang 203.
NG V N L
272
273
NG V N L
274
275
NG V N L
276
277
NG V N L
278
279
NG V N L
280
281
NG V N L
282
283
NG V N L
284
285
NG V N L
286
287
S co chung ca chn l
NG V N L
288
289
S co chung ca chn l
NG V N L
290
291
S co chung ca chn l
NG V N L
292
293
S co chung ca chn l
Mu v t ting c ND.
NG V N L
294
295
S co chung ca chn l
NG V N L
296
297
S co chung ca chn l
NG V N L
298
299
S co chung ca chn l
NG V N L
300
301
S co chung ca chn l
NG V N L
302
303
S co chung ca chn l
NG V N L
304
305
S co chung ca chn l
NG V N L
306
307
NG V N L
308
309
NG V N L
310
ng c th cc nhn t c on v dn tc ch
ngha nh li vo bng ti. Nhng chuyn ko
di khng lu1. T nm 1914 tr i trong hng ng
nhng ngi marxit ln lt xut hin nhng thy c
chuyn lm nhim v ci o, khng phi nhng k
phn ng v bo th u, m l ci to cho nhng
ngi cng nhn chuyn cn v nhng thanh nin
m mng thnh tn ca ch ngha quc x. Sau
ln sng ca ch ngha quc x mi t n nh
cao v nhanh chng pht trin thnh ch ngha
Hitler. Thi hiu chin nm 1914 vn l nguyn
nhn cho v tht trn ca c, cha bao gi c
cha tr hon ton, li l xut pht im cho ci
phong tro hnh thnh nn ch ngha quc x vi s
tr gip to ln ca nhng ngi x hi ch ngha.
C l ngi u tin v l i din ni bt nht
ca xu hng ny l c gio s Werner Sombart vi
tc phm Handler und Helden (Nh bun v anh
hng) kht ting, xut hin vo nm 1915 ca ng.
Sombart bt u s nghip nh mt ngi x hi ch
ngha theo trng phi marxit, nm 1919 ng cn t
ho tuyn b rng hin dng phn ln cuc i
cho cuc u tranh cho nhng t tng ca Karl
Marx. C th ni ng l ngi ng gp nhiu nht
cho vic truyn b t tng x hi ch ngha v lng
311
cm th ch ngha t bn ra khp t c v nu cc
thnh t ca ch ngha Marx thm vo t tng
c, trc cuc cch mng Nga khng c nc no
t c mc nh th, th y phn ln l nh
cng ca Sombart. C thi Sombart cn c coi l
i din li lc nht ca gii tr thc x hi b n p
v chnh v nhng quan im cp tin m ng
khng c nhn mt chn gio s i hc. Ngay c
sau chin tranh, cc tc phm ca ng vn c nh
hng rt ln c bn trong ln bn ngoi nc c
vi t cch l mt nh s hc (vi cch tip cn
marxit sau khi khng cn l ngi marxit trong
lnh vc chnh tr na), nh hng ca ng c bit
r trong cc cng trnh ca nhng ngi ng h k
hoch ha Anh v M.
Trong cun sch vit v chin tranh, ngi ng
vin x hi ch ngha go ci ny hoan nghnh
Cuc chin tranh ca c v y l cuc ng
khng th no trnh c gia nn vn minh con
bun ca Anh v nn vn minh cng nh vn ha
anh hng ca c. Thi khinh b cc quan im
con bun ca ngi Anh, nhng ngi nh
mt ht bn nng chinh chin, ca Sombart tht l v
b bn. Trong con mt ca ng ta th khng c g
ng khinh hn l kht khao theo ui hnh phc
ring t. ng ta cho rng chm ngn o c ch
yu ca ngi Anh l: ngi hng phc v
NG V N L
312
313
NG V N L
314
315
NG V N L
316
317
Ri ng ta a ra tng m sau ny s tr
thnh c s cho ci Trt t Mi ca Hitler: T quan
im ca ch ngha x hi, m ch ngha x hi l t
chc, th quyn t quyt ca cc dn tc chng phi
l quyn gy ra s hn lon trong nn kinh t c
nhn ch ngha hay sao? Chng ta c mun bo
m cho c nhn quyn t quyt trong i sng
kinh t hay khng? Ch ngha x hi nht qun ch
c th cho ngi dn quyn kt hp trn c s s
phn b lc lng do nhng iu kin lch s quy
nh m thi.
***
L tng c Plenge trnh by mt cch r rng
nh th vn c rt nhiu nh khoa hc v k s
c cng nh hin nay ang c cc ng nghip
ca h Anh v M ng h, h chnh l nhng ngi
ku gi t chc ton b i sng x hi theo k
hoch tp trung. ng vai tr ch o l nh ha
hc ni ting tn l Wilhelm Ostwand, ng ny
pht biu mt cu ni ting. C ngi ni rng ng
ta pht biu cng khai: Nc c mun t chc
chu u, cho n nay vn chng c t chc g
c. Ti xin gii thch cho cc bn ci b mt ln nht
c: Chng ti, hay c th ni, dn tc c pht
hin ra ngha quan trng ca t chc. Trong khi
cc dn tc khc cn ang ln hp di chnh th c
nhn ch ngha th chng ti sng di ch c t
chc ri.
NG V N L
318
319
NG V N L
320
321
NG V N L
322
323
NG V N L
324
325
NG V N L
326
327
NG V N L
328
329
NG V N L
330
th (d by gi h c lm ra v tng t ra thng
thi nh th no).
Nhng nh ni trn nhng trang trc, tnh
hnh trong cc nc dn ch hin nay ging nhau
phi nc y by gi m l nc c ca hai mi
hay ba mi nm v trc. C rt nhiu c im m
lc c coi l c trng c th nay tr
thnh quen thuc Anh v c nhiu triu chng
chng t rng s pht trin s i theo cng mt
hng. iu quan trng nht, nh chng ti ni,
l cnh Hu v cnh T cng ngy cng c quan
im ging nhau v kinh t v cng c thi th
ch i vi ch ngha t do, vn tng l c s ca
ng li chnh tr ph bin Anh. Chnh ngi
Harold Nicolson ng knh tuyn b rng trong
nhim k ca chnh ph bo th va qua trong s
nhng thnh vin ngh vin thuc ng Bo th tt
c nhng ngi c ti nht trong thm tm u l
nhng ngi x hi ch ngha c1, v chng cn
nghi ng g rng, cng ging nh thi nhng ngi
Fabian, ngy nay nhiu ngi x hi ch ngha c
cm tnh vi nhng ngi bo th hn l vi nhng
ngi theo phi t do. Cn c nhiu c im khc
lin quan mt thit n chuyn ny. Thi sng
bi nh nc ngy cng gia tng, thi thn phc
quyn lc v cn bnh say m tt c nhng g to ln,
lng nhit tnh ng h t chc mi th (chng ta
1
331
NG V N L
332
333
NG V N L
334
335
NG V N L
336
337
NG V N L
338
339
NG V N L
340
341
NG V N L
342
***
C l chng ta cha quan tm ng mc n
mt c im ca qu trnh pht trin tr tu c
trong mt trm nm qua m hin nay cng xut
hin di hnh thc ging ht nh th trong cc nc
ni ting Anh: S vn ng ca cc nh khoa hc
cho vic t chc x hi mt cch khoa hc. L
tng ca mt x hi c t chc t trn xung
di, xuyn sut ton b x hi, thm su vo
nc c l do y c nhiu iu kin cho mt
khng hai, cho php cc nh khoa hc v cc
chuyn gia k thut gy nh hng ti vic hnh
thnh chnh sch v d lun x hi. t ngi cn nh
rng trong lch s hin i c, cc gio s hot
ng chnh tr tng gi vai tr chng khc g vai tr
ca cc lut s tch cc hot ng chnh tr Php1.
Nhng nm gn y cc nh khoa hc chnh
khch ny li thng khng ng v pha t do: S
bt dung v tr tu thng thy cc nh khoa hc,
s thiu kin nhn khi xem xt cch lm ca ngi
bnh thng cng l c th ca cc chuyn gia, v
s khinh thng tt c nhng g khng c nhng
u c siu vit ch ng t chc theo ng cc
quan im khoa hc u l nhng hin tng quen
thuc trong i sng x hi c sut my th h,
trc khi tr thnh hin tng ng k Anh. V c
1
343
NG V N L
344
ngi sn sng qu lu ch c ti mi hn bt k
giai cp no khc1.
Vai tr ca gii tr thc trong vic chuyn ha x
hi thnh x hi ton tr c Julien Benda d
bo t trc, tc phm Trahison des clercs (S phn
bi ca cc hc gi) ca ng c mt ngha hon
ton mi khi ta c n hm nay, mi lm nm sau
ngy xut bn. c bit c mt on trong tc phm
rt ng suy ngha v ghi nh khi xem xt mt vi
cuc du ngon ca cc nh khoa hc Anh vo a ht
chnh tr. y l on Benda ni v S m tn, ti
nhc li, c t th k XIX, cho rng khoa hc c thm
quyn v mi lnh vc, k c lnh vc o c. Cn
phi tm hiu xem liu nhng ngi tuyn truyn
cho hc thuyt ny c thc s tin nh th hay h ch
1
345
NG V N L
346
347
NG V N L
348
349
NG V N L
350
351
NG V N L
352
353
NG V N L
354
355
NG V N L
356
357
NG V N L
358
359
NG V N L
360
361
NG V N L
362
363
NG V N L
364
365
NG V N L
366
367
nhm c bit m ta ni n y th s ch cn mt
trong hai la chn: s dng bin php p buc (mt
s ngi s b buc phi chuyn sang nhng cng
vic c mc lng thp hn) hoc nhng ngi
tng nhn lng cao trong thi chin s phi tht
nghip cho n khi h chp nhn nhng cng vic
vi mc lng thp hn. Trong ch x hi ch
ngha vn ny cng xut hin ht nh cc x hi
khc: a s ngi lao ng s phn i vic gi mi
mc lng ngt ngng cho nhng ngi c a
vo lm nhng cng vic c tr lng cao do nhu
cu ca chin tranh. Trong trng hp ny ch x
hi ch ngha chc chn s s dng hnh thc cng
bc. iu quan trng i vi chng ta l nu chng
ta khng chp nhn tht nghip bng mi gi v
nu chng ta khng s dng cc bin php cng
bc th c l chng ta s phi s dng cc th on
liu lnh, nhng bin php nh th ch c th gii
quyt vn trong ngn hn v s nh hng
nghim trng n hiu qu s dng cc ngun lc
ca chng ta. Cn phi nhn mnh rng chnh sch
tin t cng khng gip gii quyt c kh khn
ngoi tr vic n s a n lm pht ng k trong
ton x hi, mt mc lm pht nng mc
lng v gi cao bng vi mc lng ca nhng
ngi m ta khng th h xung c. Nhng iu
ny ch to ra kt qu ng mong mun khi vic
gim lng thc t c che giu v thc hin trong
vng kim sot. Hn na, vic nng lng v thu
NG V N L
368
369
NG V N L
370
371
NG V N L
372
373
NG V N L
374
375
NG V N L
376
377
NG V N L
378
379
NG V N L
380
381
NG V N L
382
383
NG V N L
384
385
NG V N L
386
387
NG V N L
388
389
NG V N L
390
391
NG V N L
392
393
NG V N L
394
395
NG V N L
396
397
NG V N L
398
399
NG V N L
400
401
NG V N L
402
i c s kin l cc nc nh b ph thuc vo
nc ln cn hn c khi h ng t b mt phn
xc nh s c lp chnh tr ca mnh.
iu cn ghi nhn l nhng ngi ng h nhit
tnh nht cho Trt t kinh t Mi chu u, cng
nh nhng ngi tin nhim ca h c v nhng
ngi Fabian Anh, li l nhng ngi t ra coi
thng nht i vi quyn ca cc c nhn v quyn
ca cc nc nh. Quan im ca gio s Carr trong
lnh vc ny ng xng ng l ngi i din cho xu
hng ton tr Anh cn hn c trong lnh vc i
ni, khin cho mt ng nghip phi a ra cu
hi: Nu thi ca bn quc x i vi cc quc
gia nh c ch quyn tr thnh thi chung ca tt
c mi ngi th chin tranh lm g1?. Nhng ai
nhn thy s lo lng m nhng t bo khc nhau
nh Times London v New Statesman2 gy ra
cho nhng nc ng minh nh b ca chng ta khi
tho lun nhng vn ny u bit rng nhng
nc ng minh thn cn ca chng ta s bt bnh
vi thi nh th no, v nu lm theo cc c vn
th chng ta s nh mt mi thin cm c vun
1
403
NG V N L
404
405
NG V N L
406
407
NG V N L
408
409
NG V N L
410
411
NG V N L
412
413
Kt lun
XVI. Kt lun
Mc ch ca cun sch ny khng phi l vch
ra mt chng trnh chi tit cho trt t x hi trong
tng lai. V trong khi xem xt cc vn quc t,
chng ta i hi qu nhim v ph phn nhng
vn c bn v trong lnh vc ny chng bao lu
na chng ta s phi i mt vi nhu cu to ra mt
c cu t chc cho s pht trin tng lai c th
din ra trong mt thi gian di. Tt c ph thuc vo
vic chng ta s s dng c hi nh th no.
Nhng d chng ta c lm g th y cng ch l s
khi u ca mt qu trnh kh khn v lu di,
trong tt c chng ta u hi vng c th dn dn
to ra mt th gii khc bit hon ton vi ci th
gii m chng ta sng sut hai mi lm nm
qua.
Ta hon ton c quyn nghi ng rng trong giai
on ny liu vic xy dng mt k hoch chi tit v
c cu ni ti ca x hi c mang li nhiu li ch hay
khng; v cng kh tin rng c mt ngi no
sc a ra c k hoch nh th. iu quan trng
l chng ta phi tha thun c mt s nguyn tc
nht nh v gii thot khi mt s sai lm hng
NG V N L
414
415
Kt lun
417
NG V N L
418
419
NG V N L
420
421