EASTERN

VISAYAS
PHILIPPINE LITERATURE
(LIT 1)
M 5:30PM-8:30PM
M429

Carl Joshua Merencillo

AB Political Science

16-13036-593
3-LM2

Eastern Visayas (Filipino: Silangang Kabisayaan, Waray: Sinirangan Kabisay-an;

Cebuano: Sidlakang Kabisay-an) is an administrative region in the Philippines,
designated as Region VIII. It is composed of three main islands, Samar, Leyte and
Biliran. The region has six provinces, one independent city and one highly urbanized
city namely, Biliran, Leyte, Northern Samar, Samar, Eastern Samar, Southern Leyte,
Ormoc and Tacloban. The highly urbanized city of Tacloban is the Eastern Visayas
Regional Center (EVRC). These provinces and cities occupy the easternmost islands of
the Visayas group of islands.
Eastern Visayas faces the Philippine Sea to the east. The region is known for its famous
landmark, the San Juanico Bridge, dubbed as the "Most Beautifully Designed and
Longest Bridge in the Philippines". As of 2015, the region has a population of 4,440,150
people.

GEOGRAPHY

Eastern Visayas lies on the east central section of the Philippine archipelago. It
comprises two main islands, Leyte and Samar, which form the easternmost coast of the
archipelago. It is bounded on the east and north by the Philippine Sea with the San
Bernardino Strait separating Samar island from southeastern Luzon; on the west by the
Camotes and Visayan seas, and on the south by the Bohol Sea with the Surigao Strait
separating Leyte island from northwestern Mindanao. It has a total land area of
2,156,285 hectares (5,328,300 acres) or 7.2% of the countrys total land area. 52% of
its total land area are classified as forestland and 48% as alienable and disposable
land.
CLIMATE
There are two types of climate prevailing in the region under the Corona system of
classification: Type II and Type IV. Type II climate is characterized by having no dry
season but a pronounced maximum rainfall from November to January. Samar Island
and the eastern part of Leyte Island fall under this type of climate. Type IV on the other
hand has an even distribution of rainfall the year round and a short period of dry season
that can be observed starting February up to May. This type of climate is well exhibited
at the western half of Leyte island and some portion of Samar which covers the
municipality of Motiong up to San Isidro of Northern Samar.
In November 2013, the region was hit with the highest death toll in the country by
Typhoon Haiyan, the second deadliest typhoon ever to hit the Philippines.
NATURAL RESOURCES
The region's sea and inland waters are rich sources of salt and fresh water fish and
other marine products. It is one of the fish exporting regions of the country. There are
substantial forest reserves in the interiors of the islands. Its mineral deposits include
chromite, uranium (in Samar), gold, silver, manganese, magnesium, bronze, nickel,
clay, coal, limestone, pyrite and sand and gravel. It has abundant geothermal energy
and water resources to support the needs of medium and heavy industries.

HISTORY
Eastern gateways to the archipelago, the islands of Leyte and Samar were natural
harbors for ancient seafarers. On March 16, 1521 the explorer Ferdinand Magellan
anchored what remained of his fleet on Homonhon, a small island on the southeastern
tip of Samar. Two weeks later, on Good Friday, a kasikasi (blood compact) between
Magellan and Rajah Kolambu, emissary of the King of Limasawa, an island off the coast
of southern Leyte, sealed an implicit political pact between Spain and the
Philippines. The first Mass on Philippine soil was celebrated two days later, on Easter
Sunday.
Inspired by Magellan's exploits, the Spanish Crown sent several other expeditions to the
East. In 1583 Spanish voyagers under the command of Ruy Lopez de Villalobos
reached Abuyog, east of Leyte. The Villalobos expedition christened the littoral between

Samar and Leyte, then called Tendaya, Las Yslas Felipinas. The name would later
apply to the entire country. In 1564 Miguel Lopez de Legazpi crossed Panaon Strait, the
same waterway that Magellan earlier had taken, on his course toward Abuyog and
Limasawa.
While the people of Leyte and Samar were the first to receive the Spaniards, they were
also among the first to repel them. The incident in Mactan, where Magellan's attempt to
show off Spanish military might have ended in his death, tolled like a warning bell
throughout the islands. In Limasawa the warriors who welcomed Legazpi were far from
the hospitable rajahs of Magellan's time. Although Legazpi was able to befriend the
island's chieftain and high priest, who both allowed themselves to be converted to the
new faith, no sooner had the Spaniards left than the chieftains returned to their pagan
practices and organized a religious revolt in Leyte.
In 1596 Filipino rebels Sumoroy, Juan Ponce and Pedro Camuug led an uprising
against Governor Diego Fajardo's order requiring the conscription of polistas (laborers
who were compelled to build ships for the galleon trade) from the Visayas for the
shipyards of Cavite. This rebellion spread as far away as northern Mindanao and went
on until 1650, when a government expedition composed of Spaniards and Filipino
mercenaries captured the leaders of the movement in the mountains of Samar, after
which the revolt was easily suppressed.
Eventually the Spanish regime ended, only to give way to the American occupation of
the Philippines. Like all Filipinos, the Visayans had a new enemy to face. Rebels, led by
General Vicente Lukban, attacked the American garrison in the town of Balangiga in
eastern Samar during the Filipino-American War. They killed all but one of the American
soldiers. Western historians were quick to record the incident as the Balangiga
Massacre. In truth, it was an admirable show of courage by the Filipinos, who fought
with bolos against the American rifles and .45-caliber pistols, to thwart the Americans'
pacification campaign, a movement to take control of the islands.
Holding the enemy at bay in Leyte was a risky strategy, MacArthur would later admit in
his memoirs. The island stood in the center of the Japanese network of airfields and
military bases covering the entire archipelago and was almost impregnable. But a
successful landing in Leyte would presage the eventual occupation of the
Philippines. On October 20, 1944 MacArthur took the gamble. After the troops secured
a beachhead, MacArthur waded on to a muddy beach in Palo and dramatically
announced his return to the Filipino people. Three days later, with battles still raging
for the region, civil government under Commonwealth President Sergio Osmea was
restored in Tacloban, and Leyte's capital became the seat of the Commonwealth until
February 1945.

CULTURE
DANCES
Tinikling, the Philippines' national dance is folkdance that originated from the region. But
the most popular cultural dance among Warays is the Kuratsa, danced during feast
celebrations and special gatherings. The Leyte Kalipayan Dance Company, a local
cultural group, held highly successful performances around the world.
MUSIC
Waray people are music lovers whose folkloric music are mostly ballads in form, famous
of which is Dandansoy while Iroy nga Tuna (Motherland) is a patriotic song.

DEMOGRAPHICS
LANGUAGES
Waray-Waray is the lingua franca of the Eastern Visayas Region mostly spoken on the
island of Samar, Biliran, Tacloban and north-eastern Leyte. A Sama language, distantly
related to the languages of the region, called Abaknon is spoken in the island of Capul
in Northern Samar. Cebuano is spoken in western and southern parts of Leyte and in
Southern Leyte. Other languages spoken in Eastern Visayas are Baybayanon, a
language related to Waray-waray, which is spoken in Baybay with 10,000 speakers and
Kinabalian, which is spoken in the municipality of San Juan, Southern Leyte.

ECONOMY
Eastern Visayas is primarily an agricultural region with rice, corn, coconut, sugarcane
and banana as its major crops.
Primary sources of revenue are manufacturing, wholesale and retail trade and services.
Mining, farming, fishing and tourism contribute significantly to the economy.
Manufacturing firms include mining companies, fertilizer plants, sugar central, rice and
corn mills and other food processing plants. Tacloban is the hub of investment, trade
and development in the region.
Other industries include coconut oil extraction, alcohol distilling, beverage manufacture
and forest products. Home industries include hat and basket weaving, metal craft,
needlecraft, pottery, ceramics, woodcraft, shell craft and bamboo craft.

POINTS OF INTEREST
Photo

Name

MacArthur Landing Memorial National Park, is a war

memorial that commemorates the historic landing of
General Douglas MacArthur in Leyte Gulf at the start of
the campaign to recapture and liberate the Philippines
from Japanese occupation on 20 October 1944.

Agas-Agas Bridge, the highest bridge in the country, located at

Barangay Kahupian, Sogod, Southern Leyte as part of the
Maharlika Highway.

San Juanico Bridge is the longest bridge in the Philippines. It

features the San Juanico Strait with a thousand whirlpools,
lovely islets and view. From one end of the bridge, half of the
bridge looks like in a form of an S (for Samar) and from the
other end L (for Leyte)

Santo Nio Shrine, it displays the fortune and previous

properties of the first dictator of the Philippines Ferdinand
Marcos.

WARAY LITERARY WORKS

Pangita Kan Pedro Penduko
Imelda Agustin-Ruiz

An lamesa puno na hin kalibrohan. An basurahan ha ligid hini

punopunoan na hin mga kinumo nga papel. An waray la kapupuno
an papel nga naghihinulat nga pagsuratan ko han istorya
mahitungod hin tawo nga alid-agid han bayani han aton
metolohiya nga hi Pedro Penduko. Dinhi igbabase an pinal ko nga
grado han ginkukuha ko nga kurso. Matatapos na ako han hataas
nga pag-aradman ha literatura han Pilipinas yana nga Marso
1970.
Damo nga kalibrohan han istorya han aton nasod, mga kopya
hin Liwayway magasin og komiks nga may mga susumaton kan
Pedro Penduko an nagtatarambak ha lamesa ko ha dormitoryo.
Kinahanglanon ko maghalikwat diri la tungod ha iya, pati na han
mga kilala nga bayani naton han naglabay ngan yana nga
panahon.
Hi Pedro, bayani la ha susumaton anak han imahenasyon hin
paragsurat. Gindasig an pagkamaisog makig-away han mga
maraogdaog nga kahayopan og mga madarahog nga diri sugad
ha aton. Nagpipinamiling ako han tawo nga may mga tuod nga
binuhatan para han kaupayan han igkasitawo.
Usa la an akon napapanhunahunaan hi Andres Bonifacio, an
binansagan nga bayani han mga kablas hadton naglabay nga
panahon han Kastila; tawo nga waray hadlok nga nakikipag-away
para han mga katungod han Pilipino.
Magtitikang na ako pagsurat han pagtawaga ha akon pagbaton
han telepono.
Mia, iday, pagmaka-ulian anay, an tingog ni Mama
nababaraka. Tikamatay na hi im Tatay Pendo. Duro it
pagpinangita ha imo.

Waray ko kapugngi an ak pagkaurit han pagbaton ko. Hay,

kay ano ako man? Di man ak doktora nga makakabulong ha iya.
Day, kalimti na gad iton nga im pagkasina. Amo la ini it iya
hinahangyo ha imo.
Kinagat ko an ak im-im para diri ko maluwas an makakasakit
nga mga pulong. Napausa ako nga hadto mismo, nangigbaw an
mga mag-upay ko nga hinumduman han gimamanghuri nga
bugto han akon Papa.
Hello, Mia ada ka pa?
O, sigi, Ma. Mapalit ako hin tiket yana dayon. Tapo-a ako
buwas hit aga.
Hadto nga gab-i, waray ako hingaturog dayon kay nanumbalik
an mga panhitabo duha katuig na nga naglabay. Panhitabo nga
nagpabalik ha akon pag-eskwela.
Inuli ako tikang ha opisina hadto nga kulop. Naabtan ko an ak
mga kag-anak ngan hi Tatay Pendo nga nagmemeryenda ha
kumidor. Kahoman ko pangamen ha ira, hi Mama kinadto ha
kusina, ngan an akon bata nagyakan.
Ano inin hinbabatian ko nga mamamalayi daw hira Primo hit
Sabado?
Amo iton it amon plano. Kay ano? an baton ko.
Iday, pahawid anay, ayaw pagdali-dali pagminyo. Bata ka pa,
mahusay ngan baltok. Harayo pa it imo maaabot.
Nakatawa ako ngan dalidali siniring, Hi Tay Pendo gud. Hiya
na an akon pinili. Naghihigugmaay kami.
Marianella, damo pa it turutuhay nga im hitatad-an. Anganangan la.
Nasabot ako nga kun tawagon na ako hit ak bug-os nga
ngaran, baga na iton hin ultimatum nga kinahanglang ko gud

pagsundon. Siniplatan ko hi Papa nga waray sabasaba, pero

nakikit-an ha iya pamahungpahong an iya pag-alagad han iya
manghod. Bispa man, waray mawara ha akon panhunahuna nga
bagan mas nangungusog an akon bata pagkontra han akon
desisyon. Sanglit inatubang ko hiya.
Ano ba naman, diri man kamo naintiendi hit akon binabati.
Labi na ikaw, Tay Pendo. Di ba desesiete ka pa la nag-asawa hin
katorse anyos nga babaye? Kun nadiri kamo kay an iya apoy ngan
amay mga traydor hadton tiyempo guera, nakalabay na iton.
Labot pa, nakabolos ka man ha ira kay pinatay hira niyo nga mga
guerilya.
An iya nawong namula, bagan naghikatuok. Ginhiramhiram an
permi niya sul-ot nga bulawan nga kasingkasing nga bitay han iya
kwentas. Waray makagsaba an kinahahadlokan han mga criminal
ngan mga maglabad ha amon bungto ang bantugan nga maisog
nga hipe han polisiya nga hi Kapitan Pedro Pendo San Gabriel.
Basta, panhunahunaa hin maupay. Amo la an ginyakan ngan
linakat na hiya.
Damo an ak kapatoran labi na an akon kaidad nga babaye nga
nangurotob kay bangin hira magkaaapal. Gutiay la an
nagpapasipara pangunsoylo ha ira kay hi Tatay Pendo waray
hunong pagbinantay. Kun tipangarasawa na, iimbestigahon anay
sugad hin suspetsado nga criminal an lalaki. Waray ko maisip nga
iya gihapon ako pagsusugaron, kay ako man an iya pinalabi nga
pag-umangkon.
Kahuman han pera kaadlaw nga pamoruotbuot upod na ang
pagtinangis han igsasalikway nga gugma, gin utod ko an relasyon
namon ni Primo ngan binalik pag-eskwela.
Agahay pa pag-abot ko ha Tacloban. Diniretso anay kami ni
Mama ha ospital. An ak bata hilarum an katurog. Bag-o pa la hiya
gintagan hin morpina kay duro an iya araba han kaul-ol han iya
pamati. An iya kinabuhi inihap na an oras. Haros nasudlan na han
kanser an tibuok nga lawas.

Makuri pagkinita ha iya nga nakaratay ha kama. Tikang han ak

pagkabata, hiya na an akon ini-idolo. Maupay an iya tindog,
gwapo ngan baga hin diri nahihilabtan han panahon an iya nawong ngan lawas.
Makalolooy pagkit-on an bantogan nga guerilya hadton
tiyempo Hapon. Ginasa, nangolobot an nawong ngan namusag an
nagtitikanipis nga buhok. An kwentas nga may bitay nga bulawan
nga kasingkasing, waray na ha iya liog.
Nanguli anay kami ni Mama ngan namahaw. Nag inintremis
ako para gumaan an amon masolob-on nga pamati.
Ma, kay ano di na sul-ot ni Tay Pendo an iya kwentas? Bangin
grinabe hiya kay hinukas niya ini.
Ha mga uroistorya han am pamilya pati na han mga tagaBurawen kung diin nangungokoy an kadam-an han amon
kauropdan adto nga bitay asya an agimat nga nagsasalipod han
ak bata kan kamatayan. Bisan damo an nakakaingkwentro nga
kaaway, di gud hiya hinsasakban.
Seryoso nga binaton ako ni Mama, Porbida ka, nagpapatawa
ka pa bisan sugad na it kahimtang ni Pendo. Pero maupay nga
ginsiring mo iton. Nahihinumduman mo ba an istorya han iya gin
agi-an hadton guera?
Ha isip ko, hin-o ba an mangangalimot han istorya nga naiiba
hit kadam-an. Nakikit-an ko ini yana sugad hin eksena ha pelikula.
Mayo, 1943. Tiyempo guera an Hapones nga militar
naghahadi-hadi ha tibuok nga nasod. An bungtohanon han
Burawen, bisan asya na adto an kahimtang, nagmamalahimo nga
magkaada hin normal nga kinabuhi. An mga kinaandan nga
pagsaorog han mga piyesta labi na an Santacruzan, hinihimo
gihapon.
Nakit-an ni Pendo didto han sarayaw ha plaza an mestisahon
nga katorse anyos nga hi Himaya, an Reyna Elena hadto nga tuig.
An ira pagkasangkay inabot ha paghigugmaay. Duro an

pagbinantay niya han minayoyo kay damo an naruruyag hini,

bisan an mga Hapon nga sundalo. Sinusundan niya an daragita
kun nagawas ha ira panimalay, labi na kun naglalaba ha salog han
Daguitan.
Usa ka adlaw, waray na kitaa ha sawang an duha kay nagtampo na hira nga magtiayon. Inukoy hira didto han payag ha
tiilan han bukid nga gintatag-iya han iya amay. Nag-uma hiya,
nananum hin mga duma, utanon ngan kakahoyan. Hi Himaya
naman, nagbuhi hin baboy ngan manok, ngan naghimo hin hardin
hin maghusay nga kabukaran ha atubangan han ira payag.
Murayaw ngan malipayon an ira kahimtang. Han katawo han ira
puya, hindugangan pa ini nga kalipay.
An mga kasangkayan ni Pendo, nabisita ha iya usahay.
Samtang nagtatagayay hin bahalina, duro an ira pag-inimbitar ha
iya nga bumulig han mga guerilya pagsupak han Hapon. Waray
hira sarabutan nga maiha na hiya miyembro han mga Hukbalahap
nga nagproprotekta han kabaryohan harani ha ira. Nahatag pati
hiya hin pagkaon ngan masisirongan nira kun hin aabtan hin
kagab-ihon didto. Sekreto la ini nga iya binubuhat kay di niya
karuyag nga pagdumtan an iya kabugtoan ha sawang.
Napasawang hira kun adlaw han tabo, namamaligya han ira
produkto. Han bulan han Oktubre 1944, damo na an huringhuring
ha merkado nga tiabot na hi Heneral MacArthur ngan naiihap na
an adlaw han paghayawhayaw han mga Hapones. Han tipauli na
hira, dinaop an sangkay ni Pendo. Nag-istorya hira didto han
mingaw nga parte han merkado. Kinabuwasan, pinakianhan niya
hi Himaya kun maupod hiya ha sawang. Binaribad ini kay
bibisitahon hiya han iya kag-anak
hat nga aga. Sanglit, nag-usahan la hi Pendo paglugsong.
Nakipagkita hiya han iya sangkay nga kasabot didto ha gawas
han munisipyo. May kwenta kolum nga nahihitabo. Ginlinya an
mga suspetsado nga guerilya. An mga nakasul-ot hin sako ha ulo,
an kinahahadlokan nga igkasi Pilipino nga tinawag nga Makapili
nagpipinanudlok na han kinikilala nga guerilya. Nagpabutnga hi
Pendo ngan han iya sangkay didto han kadam-an nga magkirita.

An ira misyon, pagkilala kun hin-o an mga Makapili. Papagbayaron

ini hira han ira katraydoran.
Ginsiko hiya han kaupod ngan hinuringan, Di ba hi Julian iton
nga aada hit linya han napili?
Ginkinita niya hin maupay an mga nakalinya. Birat han ira
iroy! Magbabayad ini nga mga kagwang! ngan nagdalidali
paghulbot han iya tinago nga pusil.
Duro an hawid ha hiya han kaupod. Paglabay hin pera ka
minuto, naghinayhinay hira pangiwas ha plaza. May ideya na hira
kun hino an mga Makapili. Kinadto hira han balay han dako-dako
nga Huk kun diin ginplano an sunod nga bubuhaton.
Nabatian niya an boto-boto han pusil han tipauli na hiya. An
iya mga pitad mabug-at, an panan-aw madulom. An iya
kasingkasing haros bumuto hin pagkasina ngan usa la an nakada
han iya panhunahuna an paghatag hin hustisya han iya bugto
ngan hadton iba nga nagkamatay hat nga aga.
Natatabok pa la niya an salog han panhagurong han mga
eroplano. Usa la an karuyag signgon hadto naka-landing na hi
MacArthur ha Red Beach ngan titikangan na an pagbomba han
mga kota han Hapon. Kinarida hiya tipakado han ira payag kay
igtatago niya an mga minayoyo didto han kweba ha tiilan han
bukid.
Harayo pa hiya, duro na an iya kulba. Iba nga klase han
kamingaw an iya hin abtan. Waray kaiha nabuong ini han
kurahab han iya anak. Nadidto an puya han pugaran han
katubakan, gintarambakan han nagpipinangagat nga insekto. Iya
ini pinurot, ginpinaspasan an mga tubak ngan ginliwanan.
Katapos pinahigda didto han duyan. Nagpadayon hiya pamiling
han iya asawa.
An sundalo kahohoman pa la magbuho hin lubongan didto han
pangpang han salog. Iglolobong na unta an lawas pero hinkit-an
an naranggat nga bitay han kwentas ni Himaya. Bubolsahon na

niya ini han pinalaprak hiya han bala. An mga katamsihan nga
nagpupurungkay ha igbaw han kakahoyan nagkalupad.
Dinaop hi Pendo ngan gamit an bayoneta nga nagtiwas han
kinabuhi han asawa, ginbinuno an
Hapon ngan binanyakan an lawas tipakadto han makusog nga
sulog han salog. Tigda la binunok nahugasan an dugoon nga
pangpang.
Iya ginsul-ot an kwentas ngan tikang hadto waray na hukasa.
Gin upay niya pagtabon kan Himaya an gisigisi nga dugoon
hini nga bado. Kahoman kinugos ngan hinay-ad ha butnga han iya
namumukadkad nga mga tanaman. An puya didto han duyan, diri
na nakiwa. Waray maantos an lara han dagko nga tubak. Naghimo
hiya hin lubongan para han duha nga minahal niya ha kinabuhi
ngan nagpaaga hin lamay.
Pagsidlit han adlaw, tinuoray na an pag api niya han mga
guerilya. Mas mabangis na hiya, waray pagkahadlok ngan
pagkalooy han mga kakontra.
Hoy, Mia, ginsangpit ako han boses ni Mama. Diin ka ba nga
planeta kumadto nga bagan nawara ka man.
Hiniyom ako ha iya ngan nagpadayon an iya gin iinistorya.
Diri tinuod nga namatay an puya ni Pendo...
Ginkulba ako dayon, ngan waray pa niya katatapos an
ginyiyinakan, baga hin nasabot na ako kun ano an nahitabo
hadton puya ngan kon hin-o hiya. Nagsaro an akon mga pagbati,
pero diri upod an pagbasol nga bata la an pagkilala ko han akon
tinuod nga amay. Kun panhuhunahunaon, nabuhat la niya an
pagpaangkon ha akon kay waray gud lugar an kapuyahan didto
han kinabuhi nga iya pinili. Ako ngan han akon nanay, sugad ha
iya mga biktima han gubot nga dara han ika-duha nga
pangkalibutanon nga guera.

Waray man liwat hiya ngan han ginmat-an ko nga mga kaganak pagkulang hin pagmatngon ngan pagmayoyo ha akon.
Nagpasalamat ako han higayon makilala ngan mapasabot ko hiya
han pagkarawat ko ha iya nga amay.
Adi, Mia, an urhi nga habilin ni im tatay. ngan gindulhan ako
hin dako nga sobre.
Siyahan ko nakit-an an bulawan nga bitay han kwentas. Inabri
ko dayon an kasingkasing ngan inatubang ha akon an hulagway
han akon tinuod nga iroy. An iya kamahusay nalutaw didto han
nagtitikalubad nga retrato. Ha kaluyo nga bahin han kasingkasing,
may mas bag-o nga kodak adton kuha ha akon han ika-katorse
ko nga ka-adlawon. Kun diri daan an usa, makakasiring an makita
nga retrato ini han usa la nga babaye. Asya ini ngay-an an antinganting han akon amay.
Ginpalipali ko an mga dokumento han iya mga propriydad
ngan binificio nga iginbilin niya ha akon. Panhigawas hinin tanan,
may nahabilin pa nga surat.
Siguro Iday, natikang an surat, pakabasa mo hini maaram
ka na nga ako an imo amay.
Yana nga inihap na it ak mga adlaw, kinahanglan ka na gud
masayod hit im pagkatawo.
Iginbuburod ka na ni Himaya han pagka-asawa namon.
Ginlugos hiya han tatay ni Primo, nga may asawa ngan anak nga
daan. Dara gihapon han dako ko nga paghigugma han tinuod mo
nga iroy, waray ako magruhaduha han pag-angkon, labi na
pagtindog nga tatay nimo.
Diri ko gad buot ipahinundum o dugangan an kaul-ol nga imo
inabat o inaabat pa abot yana,
pero panahon na nga masayod ka han hinungdan kay ano
ginkinahanglan igsakripisyo an iyo paghigugmaay. Dako adto nga
kasal-anan ha Diyos kun nahinayon.

Asya ini an kamatooran nga waray ako sadang nga kusog

igsumat ha imo hadto. Hinihingyap ko la yana nga imo
maiintindihan an akon rason. Di ko buot gub-on an imo murayaw
nga kinabuhi.
Sanglit, pasaylo-a ako. Bispa diri ta ikaw kadugo, mas labaw
pa an panan-aw ko ha imo kay an paghinigugmaay namon han
imo nanay, amot nagdudugtong ha aton.
Ta hala. Bisan waray kita magkaupod nga bug-os nga pamilya,
dako it ak pasalamat nga bahin ka han akon kinabuhi.
an
imo Tatay Pendo.
Waray parte han akon lawas nga nakagkiwa pakabasa ko han
surat, labot la han mga luha nga nadalosdos ha akon bayhon.
Pagbalik namon ha ospital, amon ginkatapo an padi tipagawas
han kuwarto. Ginpadali niya ako ha sulod. Nagtitikang na
pagpanaw hi Tatay Pendo. Hinarani ako dayon ha iya, hinarok
ngan ginakos ko hiya samtang hinbabatian ko an iya nagtitikaluya
nga boses sigi an pangaro hin pasaylo. Kahoman, hiniyom hiya
ngan piniyong.
Paghilubong niya, binalik ako ha eskwelahan. Didto han ak
lamesa ha dormitoryo, an binayaan ko nga libro abri pa didto han
akon ginbibinasa antes ako inuli. Amo ini an kataposan han
susumaton ni Pedro Penduko.
Hi Pedro nakikipag-away hin dakudakoan nga masag didto
han kawad-an han babayon. Andam na an iya bangkaw pagtira
han nagdidinaop nga hayop nga nagkakalayo an mga mata. An
mga magtarum nga kagat inalsa ngan naabot an iya liog. Waray
hiya makagat pero nalaknit an iya kwentas kun diin nabitay an iya
anting-anting. Iya ini gindalidali pagpurot pero mas malaksi an
masag ngan nakang-it an iya liog. An baybayon gintina han iya
dugo. Binalik an masag ngadto han iya lungag. Waray kaiha,
inabot an diwata nga nahihigugma kan Pedro ngan gindara an iya
lawas ngadto han lugar han mga engkantado.

Nakahiyom ako kahoman han susumaton ngan gintikangan ko

pagsurat an akon istorya. Hintad-an ko na an tinuod nga Pedro
Penduko an Tatay Pendo ko.

Huy, Lider
Vicente I. De Veyra
Translation by V.N. Sugbo

Huy, leader, leader of candidate Dingal,

you never tire of walking, you never
rest your name rings a bell for you hold the trust to
dole out the cash.
You are like a leech, like a bloodsucker
you dont let go until youre all swollen up
feeding as though all you were sucking is coconut milk
not the lifeblood of the poor candidate.
Like the pili sap, the cash you wrap;
and like copra being squeezed of its oil, it appears
the craving of the hungry,
it brings them joy without end.
This trust gives you great pleasure
though you sweat a lot,
to spread the cash around
at the rallies of your master.

Where your master is, there you go, leech clinging

and sucking with all your might;
in your keeping are the paper, the ink,
the receipts and all the costing.
The lists have nothing to do with debtors
those defaulters at the cockpit;
the lists contain those youve cut to size,
the waters youve controlled.
Under your power, theyve been paid for;
they are like roosters whose combs had been cut;
the problem comes on election day
when your people vote for someone else.
Pastillan, listen my parasite friend,
don't be too much of a bloodsucker,
let the townspeople make their own
choices, those they want to win.
Huy, leader, leader of candidate Dingal
you endure talking without gasping for air;
in the barrios and towns your name echoes
can you be trusted to dole out the cash?