Libri I Afarizmit Per Vitin e 3T - Drejtimi Teknik Ekonomik - Maqedoni

prof. Mr.
Emanuela Esmerova
prof. Irina Naqeva - Tanevska
PUN AFARISTE pr vitin III

profesioni ekonomik, tregtar dhe juridik
teknik i ekonomis
Shkup, qershor 2011
recensent
prof. Dr. Lidia Naumovska

prof. Aneta Dueva
prof. Susana Bogdanovska
Prkthyes: Mr. Solidar Sulejmani
Redaktor profesional: Doc. dr. Afrim Alili
Lektor: Arjeta ajlani
Botuesi: Ministria e arsimit dhe shkencs e Republiks s Maqedonis
Shtypi: Grafiki centar, DOOEL - Shkup
Tirazhi: 1000
Me vendim t Ministris t arsimit dhe shkencs t Republiks s Maqedonis Nr. 22-4670/1
t dats 27. 08. 2010 lejohet prdorimi i ktij libri msimor.
CIP -
. ,
338 (075.3)
,
- :
/ , -. - :
, 2010. - 244 . ;
. ; 30
: . [244]-250 . - :
ISBN 978-608-226-195-9
COBISS.MK-ID 84330250
T gjitha t drejtat jan t mbrojtura. As nj pjes e ktij libri nuk mund t riprodhohet ose t
transmetohet n do form dhe me do mjet elektronik apo teknik, duke prfshir, fotokopjimi
transferimin dhe ruajtjen e sistemeve t informacionit, pa lejen paraprake me shkrim t botuesit
dhe t autorit.
PUN AFARISTE - pr vitin III

teknik i ekonomis
T nderuar nxns,
Ky libr sht krijuar pr qllimet e efikasitetit n msim n lndn Pun afariste.
Ky libr sht dedikuar jo vetm pr nxnsit, por edhe pr puntort akademik
t prfshir n procesin msimor-arsimor. Nga aspekti i puntorve akademik
ky libr paraqet rezultatin e puns shumvjeare dhe diturive t prfituara pr
financat dhe t njjtat kan pr qllim q ky libr t prdoret si udhrrfyes t
puntorve akademik n studimet e mtejshme.
Nga aspekti i nxnsve dhe prparimit t tyre n procesin e msimit, ky libr
ka pr qllim ti njoh nxnsit me analizn bashkkohore dhe gjithprfshirse
dhe ta promovoj kuptimin e materies n t ciln jan prfshir karakteristikat
inovative t msimit. Gjuha n t ciln sht shkruar ky libr sht e kuptueshme
me qllim q t tregohen, pa zvoglim t nivelit t sofistikimit, karakteristikat
pedagogjike t cilat i ndihmojn nxnsit q t realizoj kuptimet e koncepteve
dhe bazat e financave dhe puns financiare.
Duke u nisur nga qllimet t atyre t cilve u dedikohet ky libr, qllimi ishte q
t shkruhet nj libr gjithprfshirs dhe i kuptueshm q do ta knaq nevojn
e shprehur t librit bashkkohor nga sfera e financave dhe bankave. Nuk ishte e
mundshme pr t prgjigjur qllimeve dhe detyrave t parashtruara dhe pr tu
shkruar ky libr pa shfrytzim t nj numri t madh t literaturs burimore dhe
t huaj nga fusha e puns financiare, praktika bashkkohore pr financat dhe
bankat dhe shum specializime dhe kurse n botn e jashtme.
Libri sht shkruar sipas programit msimor pr lndn Puna afariste pr vitin
e III-t, profesioni ekonomik, juridik dhe tregtar, por n pajtim me programin
msimor t Ministris s Arsimit dhe Shkencs dhe Byron pr zhvillimin e arsimit
t Republiks s Maqedonis. N kt libr jan t pranishme disa karakteristika
t rndsishme q e bjn kt libr t prshtatshm pr msim, ligjrim dhe
zbatim. sht br integrimi konsistent i teoris s financave funksionale me
praktikn.
N aspektin e prparimit t procesit t msimit dhe prgatitjes s materies jan

prfshir edhe disa karakteristika plotsuese t cilat paraqesin ndihm pedagogjike
n kuptimin dhe zbatimin e konceptit t paraqitur.
Libri ka karakter pune, sht i leht pr prvetsimin e materialit, sht shkruar
n gjuh t thjesht t kuptueshme i cili ka shum definicione, koncepte dhe
shpjegime.
Ky libr do t jet ndihm e madhe pr nxnsit pr procesin e prvetsimit t
njsive msimore dhe tematike dhe prej tij do t pasuroheni me njohuri teorike
dhe praktike pr financat dhe bankat.
nga autoret
Emanuela Esmerova,
Irina Naqeva - Tanevska
Qershor 2010
Prmbajtja
TEMA 1
FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR .............12
1 Prkufizimi i financave, puns financiare dhe menaxhimit financiar ............14
2 Marrdhniet financiare...................................................................................15
3 Detyrat e puns financiare (menaxhimi) .........................................................16
4 Organizimi i puns financiare .........................................................................17
4.1. Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e vogla ....................................18
4.2. Organizimi i funksionit financiare n ndrmarrjet e mesme ...............................18
4.3. Organizimi i funksionit financiare n ndrmarrjet e mdha ................................18
5 Lidhja e menaxhimit financiar me aktivitete t tjera n ndrmarrje ..............19

5.1. Shrbimi i furnizimit ..................................................................................................19
5.2. Shrbimi i prodhimit ..................................................................................................19
5.3. Shitja dhe shrbimi financiar.....................................................................................20
5.4. Hulumtimi dhe zhvillimi ...........................................................................................20
Pyetjet pr kontrollimin e t diturive t nxnsve ...............................................21

Shembuj pr trsin tematike, Financat, pun financiare dhe
menaxhimi financiar.............................................................................................22
Ushtrime ...............................................................................................................24
TEMA 2
ROLI I BANKAVE AFARISTE, BANKS POPULLORE DHE
SHTPIS S KLIRINGUT N SISTEMIN PAGESOR N RM .......................27
1 Reforma e sistemit pagesor n Republikn e Maqedonis
dhe organizimi i tij ...............................................................................................29
1.1. Banka, struktura organizative, funksionet dhe roli i saj n sistemin pagesor n RM
31
1.2. Bartsit e pagess.........................................................................................................34
1.3. Pjesmarrsit n pages..............................................................................................35
1.3.1. Bankat afariste ...................................................................................................... 36
1.3.2. Enti shtetror pr statistik .............................................................................. 37
1.3.3. Regjistri qendror .............................................................................................. 37
1.3.4. Institucionet shrbyese ..................................................................................... 37
2 Shtpia e kliringut ............................................................................................38

2.1. Sistemi i kliringut n pagesat e vogla ndrbankare .................................... 38
3 Nnsistemet e sistemit pagesor n Maqedoni - SPNM (sistemi pagesor
ndrbankar i Maqedonis dhe SNBK (sistemi ndrbankar i kliringut) .............39
3.1. SNBK ............................................................................................................................39
3.2. SPNM ...........................................................................................................................40
4 Sistemi pagesor t mdha SPNM- sistemi pagesor ndrbankar i

Maqedonis ..........................................................................................................41
Shembuj pr trsin tematike Roli i bankave afariste, Banks
popullore dhe shtpis s kliringut n sistemin pagesor n RM ........................... 43
Ushtrime ...............................................................................................................45
TEMA 3
REGJISTRI QENDROR .......................................................................................47
1 Regjistri qendror i RM .....................................................................................49
2 Regjistrat n kuadr t Regjistrit qendror t Republiks s Maqedonis .......50
2.1. Regjistrat e t drejtave t pronave t patundshme ..................................................50
2.2. Regjistrat e investimeve n pron t patundshme ..................................................51
2.3. Regjistrat e llogarive vjetore ......................................................................................51
2.4. Regjistri tregtar dhe regjistri i subjekteve t tjera ligjore .......................................52
2.5. Regjistri i deponimit ...................................................................................................52
2.6. Regjistri i lizingut ........................................................................................................52
3 Sistemi distributiv i internetit ..........................................................................53

4 Sistemi nj sportel pr regjistrim n Republikn e Maqedonis .....................54
4.1. Prparsit e sistemit nj sportel n Maqedoni.......................................................54
4.1.1. Subjektet afariste ................................................................................................... 55
4.1.2. Organet shtetrore ........................................................................................... 55
4.1.3. Sektori bankar dhe afarist ............................................................................... 55
4.1.4. Investitort e huaj ............................................................................................ 55
4.2. Regjistri tregtar dhe regjistri i subjekteve t tjera juridike ....................................56

Shembuj pr trsin tematike Regjistri qendror .............................................. 57
TEMA 4
FINANCIMI DHE POLITIKA FINANCIARE E SUBJEKTEVE AFARISTE ...61
1 Prkufizimi dhe llojet e financimit ..................................................................63
2 Qllimet dhe politikat e financimit..................................................................64
3 Parimet e puns financiare ...............................................................................66
3.1. Parimi i stabilizimit t financimit .............................................................................66
3.2. Parimi i likuiditetit......................................................................................................67
3.3. Parimi i ekonomizimit ...............................................................................................67
3.4. Parimi i rentabilitetit ..................................................................................................68
4 Rregullat pr financim .....................................................................................69

4.1. Rregulla pr raportin e mjeteve t veta dhe t huazuara .......................................69
4.2. Rregulla e art bankare...............................................................................................70
4.3. Rregulla e art e bilancit .............................................................................................70

Shembuj pr trsin tematike Financimi dhe politika financiare
e subjekteve afariste........................................................................................... 72
Ushtrime ...............................................................................................................73
TEMA 5
BURIMET E FINANCIMIT .................................................................................75
1 Nocion i burimit t financimit .........................................................................77
2 Financimi nga burime vetanake.......................................................................78
2.1. Kapitali i pronarit individual .....................................................................................79
2.2. Investime t qndrueshme t themeluesve t subjekteve afariste .........................79
2.3. Kapitali aksionar .........................................................................................................80
3 Financimi nga burime t huaja ........................................................................80

3.1. Kredia ...........................................................................................................................81
3.1.1. Llojet e kredive ................................................................................................. 82
3.1.2. Procedura e kredis .......................................................................................... 85
3.1.3. Prgatitja dhe dorzimi i krkess pr kredi ................................................... 85
3.1.4. Prpunimi i aplikimit t kredis ...................................................................... 85
3.1.5. Marrja e propozimi pr kredi .......................................................................... 86
3.1.6. Lidhja e kontrats pr kredi ............................................................................. 86
4 Burimet afatshkurta t financimit ...................................................................86

5 Prkufizimi dhe llojet e kambialeve dhe kambialeve kreditore ......................88
5.1. Llojet kredive me kambiale ........................................................................................90
6 Financimi nga burimet afatgjata......................................................................90

6.1. Financimi me aksione dhe obligacione ....................................................................90
6.2. Financimi i kredive afatgjata .....................................................................................92
7 Karakteristikat e burimeve t financimit .........................................................94

7.1. Karakteristikat e vetfinancimit ................................................................................94
7.2. Karakteristikat e burimeve tjera t financimit ........................................................94
8 Kartelat e debitit ...............................................................................................95

9 Karta kreditore .................................................................................................95
Shembuj pr trsin tematike Burimet e financimit...........................................98
Ushtrime ...............................................................................................................99
TEMA 6
QARKULLIMI PAGESOR ................................................................................ 102
1 Nocioni pr qarkullimin pagesor .................................................................. 104
2 Llojet qarkullimit pagesor............................................................................. 104
2.1. Qarkullimi pagesor sipas vendit ku gjenden pjesmarrsit n pages .............. 106
2.2. Qarkullimi pagesor sipas mnyrs s pagess ...................................................... 106
2.3. Qarkullimi pagesor sipas llojit t pagess ............................................................. 107
3 Llogarit e mjeteve monetare t ndrmarrjeve............................................. 107

4 Prgatitja e dokumentacionit pr pages
(likuidimi i dokumenteve pr pages) .............................................................. 108
4.1. Likuidimin e dokumentacionit (si realizohet likuidimi i dokumenteve) ......... 109
5 Ndrmjetsit e qarkullimit pagesor .............................................................. 110

5.1. Banka popullore e Republiks s Maqedonis ..................................................... 110
5.1.1. Prgjegjsit e Banks popullore ....................................................................110
5.2. Bankat dhe qarkullimi pagesor .............................................................................. 111
5.3. Bankat afariste .......................................................................................................... 112
5.4. Shtpia e kliringut .................................................................................................... 113
5.4.1. Kliringu i pagesave t vogla ndrbankare (SNBK-Kliringu) .......................113
5.4.2. SPNM .............................................................................................................114
Pyetje pr kontrollimin e diturive t nxnsve ................................................. 115

Shembuj pr trsin tematike Qarkullimi pagesor .......................................... 116
Ushtrime ............................................................................................................ 118
TEMA 7
QARKULLIMI I BRENDHSM PAGESOR (QARKULLIMI PAGESOR
ME PARA JO T GATSHME DHE ME PARA T GATSHME) ........................ 120
1 Qarkullimi pagesor i brendshm .................................................................. 122
1.1. Qarkullimi pagesor me para t gatshme ............................................................... 122
1.2. Pagesa nprmjet instrumenteve t pagesave t gatshme................................... 124
1.3. Formular pr pagesa me para t gatshme ........................................................... 125
1.3.1. Fletpagesa (Formulari PP10).......................................................................125
1.3.2. Urdhrpages pr pages t parave t gatshme (Formulari PP40) ..............126
1.3.3. Fletpages pr pages t parave t gatshme (Formulari PP41) ..................127
2 Qarkullimi pagesor pa para t gatshme ........................................................ 127

2.1. Instrumentet pr pages pa para t gatshme .........................................................128
2.1.1. Urdhri pr transferim (Formulari PP30)......................................................128
2.1.2. Urdhresa prmbledhse pr transferim - n barr t nj dhnsi t
urdhrit n favor t nj marrsit n shum baza t ndryshme (Formulari PP31) ..... 130
2.1.3. Urdhresa prmbledhse pr transferim - n barr t nj llogarie t
dhnsit, por n favor t shum pranuesve (Formulari PP32) ...............................131
2.1.4. Urdhresa prmbledhse pr transferim - n barr t nj llogarie t
dhnsit, por n favor t shum pranuesve (Formulari PP32), prdoret
pr pages me para t gatshme ................................................................................ 132
2.1.5. Urdhri pr pagesn e t ardhurave publike (Formulari PP50) .................... 132
2.1.6. eku (Formulari PP20) ................................................................................. 133
2.1.7. eku i vijzuar (Formulari PP21) ................................................................ 135
3 Forma t tjera t pagess ....................................................................................135

3.1. Kompensimi ..............................................................................................................135
3.2. Cesioni........................................................................................................................136
3.3. Siprmarrja e borxhit ...............................................................................................136

3.4. Asignacioni ................................................................................................................136
4 Instrumentet pr sigurimin e pagesave .......................................................... 137

Pyetje pr kontrollimin e diturive t nxnsve ................................................... 138
Shembuj pr trsin tematike Qarkullimi i brendshm pagesor ....................... 138
Ushtrime .............................................................................................................. 140
TEMA 8
QARKULLIMI PAGESOR ME BOTN E JASHTME ......................................... 142
1 Prkufizimi i qarkullimit pagesor me botn e jashtme .................................. 144
1.1. Qarkullimi pagesor n Republiks s Maqedonis jasht shtetit........................145
1.2. Llojet e qarkullimit pagesor me botn e jashtme ..................................................146
2 Karakteristikat e qarkullimit pagesor me botn e jashtme ............................ 148

3 Mjetet e pagesave ndrkombtare ................................................................... 149
4 Mnyrat e pagesave ndrkombtare................................................................ 151
4.1. Llojet e mnyrave t pagesave ndrkombtare......................................................153
4.2. Teknika e kliringut ....................................................................................................154
5 Instrumentet e qarkullimit pagesor me botn e jashtme ............................... 154

5.1. Transakcioni bankar .................................................................................................155
5.2. eku ............................................................................................................................155
5.2.1. eku bankar................................................................................................... 155
5.2.2. eqet private .................................................................................................. 156
5.3. eqet Nostro..............................................................................................................156
5.4. eqet e udhtarve ...................................................................................................156
5.5. Inkaso .........................................................................................................................156
5.6. Akreditivi dokumentar.............................................................................................156
5.7. Letr kredia ................................................................................................................158
5.8. Transferi bankar ndrkombtar ..............................................................................159
5.9. Transferi bankar n vendet e jashtme ....................................................................159
5.10. Transferi bankar nga vendet e jashtme ................................................................160
6 Sigurimi i ndrmarrjes me deviza .................................................................. 160

Pyetje pr kontrollimin e diturive t nxnsve ................................................... 162
Shembuj pr trsin tematike Qarkullimi pagesor me botn e jashtme ...........163
Ushtrime .............................................................................................................164
TEMA 9
TREGU I LETRAVE AFATGJATE ME VLER ................................................166
1 Prkufizimi dhe karakteristikat e tregut primar t kapitalit .........................168
1.1. Ant pozitive dhe negative t emetimit t aksioneve .......................................... 169
1.2. Obligacioni si instrument pr shitje n tregun primar ....................................... 170
1.2.1. Ant pozitive dhe negative t obligacionit.....................................................170
2 Llojet e emisioneve .........................................................................................171
3 ka jan ndrmjetsuesit?..............................................................................172
4 Metodat e shitjes n tregu primar t kapitalit ...............................................173
4.1. Oferta publike pr shitje ......................................................................................... 173
4.2. Oferta pr shitje nprmes tenderit....................................................................... 173
4.3. Plasmani .................................................................................................................... 173
4.4. Ankandi..................................................................................................................... 174
4.5. Plasmani i aksioneve sipas krkess ...................................................................... 174
5 Koncepti i segmentimit t tregut sekondar t kapitalit .................................174

5.1. Tregjet e tjera t kapitalit ......................................................................................... 175
5.1.1. Tregu terciar i kapitalit ..................................................................................175
5.1.2. Tregut kuartal i kapitalit ...............................................................................175
6 Bursa ...............................................................................................................176
7 Shtpit brokere n Republikn e Maqedonis..............................................177
8 Struktura organizative e shtpis brokere .....................................................179
8.1. Drejtori dhe brokert n shtpin brokere ........................................................... 180
8.2. Rreziqet n punt e shtpive brokere .................................................................... 181
8.3. Funksionimi i shoqrive brokere ........................................................................... 181
8.4. Shrbimi i ri - Tregtia elektronike e-broker (Shtpia brokere Trigllavi i ri) . 183
8.4.1. Rendi i kryerjes t urdhrave nga klientt ......................................................184
8.4.2. Kryerja e urdhrave t klientve .....................................................................184
8.4.3. Raport mbi klientin .......................................................................................185
8.5. Kontrata me klientin dhe mbajtja e mjeteve monetare ....................................... 185
8.5.1. Kontrata e portofolio menaxhmentit ............................................................186
8.5.2. Kontrata me klientin pr ruajtjen e letrave me vler ...................................186
8.5.3. Mjetet monetare pr klientin .........................................................................186
8.5.4. Mbajtja e llogarive t kontabilitetit...............................................................187
9 Depozituesi qendror pr letrat me vler .........................................................187

9.1. Funksionimi i Depozituesit qendror pr letrat me vler dhe funksionet e
Depozituesit qendror pr letra me vler, n pajtim me Ligjin pr letra me vler .........188
9.2. Qasja e t dhnave dhe subjekteve t cilave u dorzohen ................................... 189
9.3. Zbatimi i funksionimit t barazimit dhe t prcaktimit ..................................... 189
9.4. Siguria e t dhnave t evidentuara n sistemin e Depozitarit qendror
pr letrat me vler ........................................................................................................... 190
Pyetje pr kontrollim t diturive t nxnsve ....................................................191

Shembuj pr trsin tematike Tregu i letrave me vler afatgjata.................... 192
Ushtrime ............................................................................................................194
LITERATURA ...................................................................................................248
prof. Mr. Emanuela Esmerova

prof. Irina Naqeva - Tanevska
PUN AFARISTE
pr vitin III
teknik i ekonomis
Shkup, qershor 2011
TEMA 1
FINANCAT, PUN FINANCIARE

DHE MENAXHIMI

FINANCIAR

Pasqyra
e tems

Qllimet
e msimit
pr financat, pun
9 koncepti
9

fi

nanciare dhe menaxhimi

fi
nanciar
Pas#!
,
leximit t,
ksaj teme, ju duhet
t

jeni
n gjendje:

$
9

financiare
9 marrdhniet
9
!

e menaxhmentit financiar
9 detyrat

9 organizimi i puns financiare
9
"

e funksionit financiar me
9 lidhja

aktivitete t tjera n ndrmarrje
9

"

noni nocionin e

financave
9 defi

9 t

9 t prcaktoni punn financiare

9

9 t shpjegoni
menaxhimin financiar
marrdhniet
9 t
9 prcaktoni

financiare

llojet e
9 t
9 prcaktoni

marrdhnieve
financiare

se si sht organizuar
9 t
9 shpjegoni

puna
financiare

9 t
lidhjen e aktivitetit
9 shqyrtoni

t funksionit
financiar n
ndrmarrjet
9 %

"

Financat paraqesin pun financiare t personave fizik dhe juridik.

Financat jan atraktivitet i shtetit pr t mbledhur, menaxhuar dhe disponuar me
mjete monetare.
Financat fiskale prfshijn aktivitete nprmjet t cilave shteti siguron mjete
monetare pr t kryer funksionet e tyre publike (t ardhurat dhe shpenzimet e
buxhetit, etj).
Pr sa u prket llojeve t marrdhnieve financiare, ekzistojn marrdhnie
financiare q lindin nga shitja e mallrave dhe shrbimeve, marrdhnie financiare
q lindin nga financimi (kredit) dhe marrdhnie financiare pr arsye t tjera.
Karakteristika kryesore e t gjitha marrdhnieve financiare sht q likuidimi
ose shuarja e tyre sht br duke paguar me para n dor.
Detyrat kryesore, n fakt, jan detyra themelore t funksionit financiar. Ktu
prfshihen:
Furnizimi i mjeteve (parave)
Prdorimi (investimi i mjeteve)
Harmonizimi i afatit t angazhimit t mjeteve dhe afatit t disponimit t burimeve
nocionet kye:
financat
marrdhniet financiare
shrbimi i financave monetare
financat afariste
financave publike
detyrat e menaxhimit financiar
organizimi i funksionit financiar
funksioni financiar
shrbimi i shitjes
prodhimi
hulumtimi dhe zhvillimi
detyrat primare
14
FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR
Prkufizimi i financave, puna financiare

dhe menaxhimi financiar
Termi financa, q n kohn ton prjeton prdorim t gjer, rrjedh nga fjala latine
mesjetare finito q do t thot afat i pagess. Sot fjala financa prdoret me rndsi t
dyfisht:1
- Si pun me t holla nga persona fizik dhe juridik;
- Si atraktivitet i shtetit pr grumbullimin, menaxhimin dhe disponimin e mjeteve
monetare.
Pra, fjala financim tregon punn me t holla, gjegjsisht menaxhimin me t holla n
shtet, n ndrmarrjet ekonomike e joekonomike dhe familjet. Ekonomizimi me t
hollat nuk ushtrohet vetm nga ndrmarrjet e shtetit dhe ndrmarrjet individuale,
por kto aktivitete realizohen edhe n amvisrit. Pse ekzistenca e amvisrive dhe
antarve individual sht e lidhur me menaxhimin e parave?
Aktiviteti i gjer financiar mund ti ndaj financat e prgjithshme n shum fusha n
varsi t subjekteve me t cilat merret:2
- Financat monetare (ekonomia monetare);
- Financat fiskale (financat publike, ekonomia fiskale);
- Financat afariste
Financat monetare prfshijn aktivitetet e vendit n lidhje me emisionin e parave dhe
mbshtetjen e marrdhnieve t balancuara n mes mallrave dhe mjeteve monetare,
duke prfshir aktivitetet e kreditimit si mnyr t veant t krijimit t parave.3
Financat fiskale prfshijn aktivitetet financuar nprmjet t cilave shteti siguron
mjete pr t kryer funksionet e tyre publike (t ardhurat dhe shpenzimet n buxhet,
etj).
Ndryshe nga financat monetare dhe fiskale, financat afariste e prfshijn menaxhimin me kapitalin e disa subjekteve individuale ekonomike - ndrmarrjeve.
Funksionet afariste t ndrmarrjes ekzistojn paralelisht me funksionin e prodhimit,
t marketingut dhe funksionet e tjera afariste n ndrmarrje.
Si pjess prbrse e financave afariste sht menaxhimi financiar, i cili i bashkon
aktivitetet e menaxhimit, prfshin aktivitetet q synojn gjetjen e zgjidhjeve optimale
n fushn e menaxhimit t parave n ndrmarrje. Me nocionin menaxhim financiar
nnkuptohen aktivitetet menaxhuese n menaxhimin me kapitalin e ndrmarrjes.
1
2
3
Spasov, Sinisha. Menaxhimi financiar, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 1997, fq. 13

15
Marrdhniet financiare
Ndrmarrja si person juridik n punn e saj hyn n marrdhnie t ndrsjella afariste,
veanrisht n marrdhnie financiare me shum njerz.
Disa marrdhnie t caktuara financiare vendosen brenda n ndrmarrje, me pronart e
kapitalit ose ndrmjet tyre dhe gjithashtu me njerz jasht ndrmarrjes.
Varsisht nga subjekti q del si baz pr marrdhniet financiare, marrdhniet financiare
mund t jen:4
- Marrdhniet financiare q lindin nga shitja e mallrave dhe shrbimeve;
- Marrdhniet financiare q lindin nga financimi (kredia);
- Marrdhniet financiare pr arsye t tjera;
Gjat blerjes s mallrave dhe shrbimeve krijohen marrdhnie afariste ndrmjet blersit
dhe shitsit. Ekzistenca e marrdhnieve t tilla
imponon disa t drejta dhe obligime.
Pra, e drejta e blersit sht t marr sasi t
caktuar t mallrave, kurse obligimi sht t
paguaj kundrvlern e mallrave t marra n para
t gatshme. Nga ana tjetr, obligimi i shitsit sht
q blersit tia shes mallrat e dhe e drejta sht t
arktoj kundrvlern e mallrave n para.
Te t gjitha marrdhniet financiare realizohet
lvizja dy kahshe e vlerave. Gjat shitblerjes s
mallrave - te blersi kalojn mallrat, kurse te shitsit parat, prafrsisht n t njjtn koh,
nse pagesa sht br me para n dor, ose me vones n qoft se shitja sht br me
kreditim.
N secilin prej marrdhnieve financiare ndodh pagesa n para, t paktn n drejtim t
njjt, kurse n disa raste pagesa mund t paraqitet n dy drejtime, si sht shembulli me
kreditimin.
Marrdhniet financiare jan marrdhnie afariste n t ciln pagesa sht br me para.
Karakteristika kryesore e t gjitha marrdhniet financiare sht q shlyerja ose
likuidimi i tyre sht br duke paguar n para.5
Stojevski Ljupo. Marrdhniet ndrkombtare financiare, Shoqata pr Shkenc dhe Art, Prilep,
2004, fq. 25
5
Po aty, fq. 26
16
Detyrat e puns financiare (menaxhimi)

Aktivitetet t cilat e prbjn menaxhimin financiar synojn arritjen e detyrave t caktuara.
N literaturn q i sht prkushtuar punve financiare dhe menaxhimit financiar hasen
sistematizim i ndryshm i detyrave. Si detyra t rndsishme t menaxhimit financiar
theksohen si n vijim6
- Sigurimi i kapitalit pr nevojat e ndrmarrjes duke mbajtur llogari pr burimet nga
t cilat rrjedh kapitali, afatet e kthimit, mimi i kapitalit dhe kshtu me radh.
- Shfrytzimi racional i kapitalit n dispozicion (gjetja e
mundsive m t mira pr investime)
- Balancimi i hyrjeve dhe daljeve t parave
- Sigurimi i aftsis s ndrmarrjes pr pages
- Shprndarja e rezultatit financiar
- Planifikimi financiar
- Analiza financiare e kshtu me radh.
Gjat sigurimit t ndrmarrjes me kapital, prve vllimit, duhet t mbahet llogari edhe
pr kushtet e tjera nn t cilat do t sigurohet i njjti, para se gjithash, mimi i kapitalit.
Meriton vmendje edhe sistematizimi i detyrave t funksionit financiar t cilin e japin
Rodik dhe N. Markoviq, sipas t cilve detyrat jan t ndara n dy grupe:7
- Primare
- Sekondare
Detyrat kryesore, n fakt, jan detyrat themelore t funksionit financiar. Ktu bjn
pjes:8
- Furnizimi i mjeteve (parave)
- Prdorimi (investimi i mjeteve)
- Harmonizimi i periudhs s angazhimit t mjeteve dhe afati i disponimit t burimeve.
Detyrat sekondare paraqiten si detyra ndihmse apo shtes dhe kan pr qllim pr t
lehtsuar realizimin e detyrave primare ose ta bjn t njjtn m efikase. Ktu bjn
pjes:9
- Disponimi me parat
- Kontrolli i dokumenteve monetare dhe mbikqyrja e prdorimit t mjeteve
Petkovski, M. Sektori financiar n Maqedoni n 15 vitet e ardhshme, ASHAM, Shkup, 1996, fq. 112
Shapiro, A.C. and Dbailber, S. Corporate objecives, Modern Corporate Finance: a multidisciplinary to value creation, Prentice- Hall, New Jersey, 2002, p. 263
8
Po aty, fq. 263
9
Shapiro, C. and Dbailber, S. New Jersey, 2002, p. 264
7
17
Planifikimi financiar
Analiza financiare
Mbajtja e evidencs operative
Informimi
Organizimi i puns financiare

Nj nga kushtet pr menaxhimin e suksesshm t ndrmarrjes sht t ndahet aktiviteti i
saj i prgjithshm n pjes t caktuara t cilat do t kryhen ndaras: vende t puns, sektor,
shrbime, e kshtu me radh. Nse pr realizimin e funksionit financiar do t formohet
njsi e veant organizative dhe se sa do t jet madhsia dhe prbrja e saj, do t varet
nga:10
- Vllimi i puns
- Ndrlikueshmria e problematiks afariste dhe
- Personeli n dispozicion t ndrmarrjes.
Parimi baz i organizimit dhe puns sht ndarja
e puns dhe specializimi i kryersve t puns
q nnkupton se puntori t jet i ngarkuar me
pun t njllojt, homogjene, sepse vetm n
kt rast mund t presim efekte t mdha.
Megjithat, n ndrmarrje ka edhe zgjidhje t
tilla organizative kur punt nga domeni i ndonj
funksioni afarist u besohen pr tu kryer njsive
organizative t cilat, prve punve n domenin
e tyre kryejn edhe pun prej domenit t ndonj
funksioni tjetr.
Pr funksionin financiar sht karakteristike
shkalla e lart e centralizimit dhe menaxhimit. Shum vendime t rndsishme financiare
sillen nga pronari dhe menaxhmenti i kompanis
Kto jan vendime pr angazhimin e kapitalit prej kontratave t ndryshme, investimi i
kapitalit nga burime t ndryshme, vendimet pr shprndarjen e rezultatit financiar dhe
kshtu me radh.
Zgjidhjet organizative pr punn financiare jan t ndryshme. Nuk sht e mundur pr t
gjetur edhe dy ndrmarrje me t njjtin organizim.
Por nse i shikojm ndrmarrje e vogla, t mesme dhe t mdha, megjithat, ka disa
zgjidhje t ngjashme n lidhje me organizimin dhe funksionin e tyre financiar.
10
Po aty, fq. 264
18
4.1
Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e vogla

Ndrmarrjet e vogla karakterizohen me vllim t vogl, numr t vogl t puntorve,
shkall t ult t ndarjes s puns dhe specializim t
realizuesit. Pr kt arsye, te subjektet afariste t vogla
nuk duhet t ekzistojn njsi organizative pr kryerjen e
funksionit financiar, por kto gjra s bashku me t tjerat i
realizon pronari i ndrmarrjes.11
Ngase kompania e vogl sht n pronsi t personit, i cili
prve prons q e prdor gjat puns, ka pron personale
(familjare), sht e nevojshme q kto dy pjes t prons t
jen t ndara n mnyr q saktsisht t kuptohen rezultatet
e puns.
4.2
Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e mesme

Ndrmarrjet e mesme karakterizohen me vllim m t madh, numr m t madh t t
punsuarve n ndrmarrjet e mesme dhe kshtu lejoj ndarjen e puns dhe t specializimit
t puns. Si te ndrmarrjet e vogla, vendimet financiare i sjell administrata e ndrmarrjes,
por vetm nj pjes e veprimtaris financiare sht caktuar n njsin e veant organizative
shrbimin e kontabilitetit financiar.
Shrbimi financiar zakonisht i kryen punt n fushn e puns s pagesave, likuidatura,
arka, pagat, etj. Punt n fushn e planifikimit financiar dhe analizs financiare duhet tu
besohen personave t ngarkuar me detyra t tjera.12
4.3
Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e mdha

Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e mdha. Ndrmarrjet e mdha
karakterizohen me vllim t lart, me kolektiv t madh punues, e s kndejmi edhe nevojn
pr vendosjen e shkalls m t lart t ndarjes s puns dhe specializimit t kryersve.
Shumica e vendimeve, duke prfshir edhe vendimet m t rndsishme nga fusha e
financave sht prgjegjsi e menaxhmentit t ndrmarrjes, ndrsa ekzekutimi i ktyre
vendimeve dhe aktiviteteve i besohet njsis s trsishme organizative pr financim
sektorit financiar.13
11
Shapiro, C. dhe Dbailber, S. New Jersey, 2002, op., Cit., 266

Po aty, fq. 267
13
Po aty, fq. 267
12
19
Lidhja e menaxhimit financiar me aktivitete t tjera n

ndrmarrje
T gjitha aktivitetet e ndrmarrjes mund t ndahet n disa grupe
pr t cilat zakonisht prdoret termi i funksioneve afariste. T tilla
jan furnizimi, prodhimi, shitja, zhvillimi, financimi, kontabiliteti
dhe funksionet e tjera. Gjithashtu, detyrat e secilit funksion jan
t ndryshme, realizimi i tyre sht i lidhur reciprokisht dhe n
mnyr t kushtzuar.
Pr zbatimin e funksionit financiar n ndrmarrje sht i nevojshm realizimi harmonik
i t gjitha aktiviteteve q e prbjn kt funksion, por kjo mund t jet e mundur, nse
ushtrohet bashkpunimi i koordinuar n mes shrbimeve (njsive organizative) prgjegjs
pr kryerjen e aktiviteteve t caktuara. Kt koordinim n nivel t ndrmarrjes e realizon
udhheqsia e lart, kurse n nivel t disa sektorve udhheqsit e sektorve dhe t
punsuarit.
5.1.
Sektori i furnizimit
Sektori i furnizimit n juridiksionin e t cilit sht sigurimi i prodhimit dhe aktiviteteve t
tjera me materiale t nevojshme, angazhon nj pjes t kapitalit t prgjithshm. Pr shkak se
sigurimi i kapitalit n ndrmarrje si dhe pr t prdorur shrbimet e sektorit financiar, krkon
bashkpunim t ngusht ndrmjet sektorit financiar dhe t furnizimit. Ky bashkpunim
sht i nevojshm edhe kur furnizimi sht br nga pagesat e anuluara, me kredi (prdorimi
i kredis vetm e shtien pagesn pr m von, por nuk mund ti shmanget).14
5.2.
Sektori i prodhimit
Lidhja n mes prodhimit dhe shrbimeve financiare nuk sht gjithmon e drejtprdrejt,
por zakonisht nprmjet blerjes apo shitjes s shrbimit.
Megjithat, ekziston nevoja pr bashkpunim ndrmjet tyre, veanrisht n rastet e
mposhtme:15
- Kur planifikohen mjetet e nevojshme pr t rritur prodhimin e produkteve ekzistuese
ose futjen e produkteve t reja;
- Gjat prcaktimit t madhsis dhe mjediseve t prodhimit n mnyr q t
zvoglohet vllimi i mjeteve qarkulluese n rezervat e prodhimit t paprfunduar.
14
Brealy, R.A., Mayers, S.C. and Marcus, A.J. Chapter 1, The Firm and Financial Menager, Hubrid
Forms of Busines Organization, Fundamentals of Corporate Finance, 2001 Third Edition, International Edition, McGraw-Hill, Irwin, New York, p. 163
15
Po aty, fq. 164
20
5.3
Sektori i shitjes dhe financiar

Sektori i shitjes dhe sektori financiar jan t lidhura ngusht pr shkak se nga shitja e
produkteve t gatshme varet derdhja e parave t gatshme brenda periudhs s caktuar. Ky
bashkpunim sht veanrisht i dukshm n rastet e mposhtme:16
- N planifikimin e burimeve t kapitalit pr t
financuar inventarin e produkteve t gatshme;
- N planifikimin e vllimit dhe burimeve t
blersve dhe t konsumatorve;
- N prcaktimin e kushteve t shitjes, mimeve
t shitjes, mnyrs s pagess dhe afatet;
- N sjelljen e vendimeve pr pages t
detyrueshme t krkess s blersve.
Bashkpunimi ndrmjet shrbimeve t kontabilitetit
dhe atij financiar rrjedh nga fakti se numri m i
madh i t dhnave dhe informacioneve pr marrjen e
vendimeve dhe aktiviteteve financiare sigurohen nga

kontabiliteti. Zakonisht ato t dhna kan t bjn me:17
angazhimin e kapitalit n forma t ndryshme, strukturat financiare, prdorimi i mjeteve,
rezultatet financiare e kshtu me radh.
5.4
Hulumtimi dhe zhvillimi

Punt pr hulumtim dhe zhvillim jan t lidhura me zgjidhjen e nj numri t madh t
shtjeve financiare si jan:18:
- madhsia e shpenzimeve t hulumtimit, dhe
- vllimi i investimeve t nevojshme pr realizimin e projekteve hulumtuese
dhe zhvillimore.
Prej ktu lind nevoja pr bashkpunim ndrmjet sektorit
financiar dhe sektorit pr hulumtim dhe zhvillim. Lidhja dhe
bashkpunimi i koordinuar ekziston midis puns me personelin
dhe shrbimit financiar, edhe at veanrisht kur merren
vendime n lidhje me arsimimin e personelit, vendime t cilat
jan t bazuara n aftsit e ndrmarrjeve pr financimin e tyre.
Lidhja reciproke ekziston ndrmjet funksioneve afariste
financiare dhe funksioneve t tjera afariste. Duhet t prmendet
se ku ka rrjedha monetare atje jan t pranishme edhe financat
afariste edhe menaxhimi financiar.
16
Brealy, R.A., Mayers, DZ.S. dhe Marcus, AJ, McGraw-Hill, New York, 2001, op., cit, f. 166
Po aty, fq. 167
18
Po aty, fq. 167
17
21
Pyetje pr kontrollim t dituris s nxnsve

1. far paraqet termi financa?
2. Cili sht kuptimi i financave?
3. Si mund t kryhet grupimi i financave n varsi t subjekteve q kan t bjn me to?
4, Cilat aktivitete prfshijn menaxhimin financiar, si pjess prbrse e financave
afariste?
5. far nnkuptohet me nocionin marrdhnie financiare?
6. Cilat jan marrdhniet financiare n varsi t subjektit q del si baz pr marrdhnie
financiare?
7. Cila sht karakteristika themelore e t gjitha marrdhnieve financiare?
8. Cilat jan detyrat e rndsishme t menaxhimit financiar?
9. Shpjegoni detyrat primare dhe sekondare t menaxhimit financiar!
10. Cili sht parimi themelor i organizimit t puns n ndrmarrje?
11. Si bhet organizimi financiar i organizats n ndrmarrjet e vogla, t mesme dhe t
mdha?
12. Shpjegoni funksionit financiar me aktivitetet e tjera n ndrmarrje!
13. far aktiviteti ka sektori i furnizimit?
14. Cilat jan detyrat e sektori t shitjes?
15. ka prfshin sektori pr hulumtim dhe zhvillim?
16. Cilat kompetenca i ka shrbimi i kontabilitetit?
22
Shembuj pr trsin tematike

Financat, puna financiare dhe menaxhimi financiar
Shembulli 1.
N tregun e telefonis mobile konkurrojn dy subjekte afariste me reputacion q vijn n
grupin e ndrmarrjeve t mdha Vip dhe One. Ata jan n luft konkurruese n kushtet
e sistemeve moderne ekonomike t tregut dhe tentojn pr t ulur koston e impulsit,
ofrojn paketa trheqse pr t promovuar telefona mobil pr tu br m t qasshm
pr prdoruesit e mundshm dhe t realizojn organizimin e funksionit financiar t
ndrmarrjeve t mdha. E gjith kjo on n zvoglim gradual t fitimeve t ndrmarrjeve
nga t cilat konsumatort kan prfitim m t madh q mund t vijn n shrbim cilsor,
tarifa m t lira pr thirrje me an t telefonave celular, kushte m t mira pr pagesn
e obligimeve t tyre. Pronsia e kapitalit sht n duar private, bhet fjal pr struktura
monopol dhe konkurrenc monopoliste. Kto ndrmarrje marrin vendime t tyre t
pavarura n lidhje me at q produktet dhe shrbimet do ti promovoj n treg. Menaxhimi
financiar i ndrmarrjes siguron kapitalin pr nevojat e ndrmarrjes, n mnyr racional e
shfrytzon kapitalin, bn ekuilibrin e t hyrave dhe t dalave t parave, siguron mundsin
e ndrmarrjes pr pages, bn analiza financiare dhe shprndarje t rezultatit t realizuar
financiar.
Sektori i furnizimit siguron materiale, pjes dhe angazhon nj pjes t kapitalit t
prgjithshm, kurse sektori i shitjes mundson shitjen e produkteve dhe shrbimeve dhe
arritjen e rrjedhs s paras.
Shrbimi i kontabilitetit siguron t dhna mbi strukturn financiare, prdorimin e mjeteve
dhe rezultatet financiare.
Departamenti i hulumtimeve dhe zhvillimit t shpenzimeve kujdeset pr rrjedhn e
hulumtimeve, vllimin e investimeve t nevojshme pr zhvillim dhe projektet krkimore.
Pyetje:
1. Cilat dhe far ndrmarrje paraqiten n treg?
2. far sht detyra e menaxhimit financiar?
3. Cilat jan aktivitetet e sektorit t furnizimit?
4. Cili sht domeni i puns i sektorit pr shitje?
5. far ofron sektori i kontabilitetit?
6. Numroni prgjegjsit e sektorit pr hulumtim dhe zhvillim!
23
Shembulli 2.
N sistemin administrativ t menaxhimit t gjitha ndrmarrjet ishin shtetrore. Njra prej
tyre ishte Jugopllastika. Kjo ndrmarrje ka furnizuar 40% t tregut t pajisjeve sportive
n territorin e Maqedonis dhe kishte t gjitha sektort duke filluar nga blerja, shitja,
kontabiliteti dhe sektori i prodhimit pr hulumtim dhe zhvillim.
Produktet ishin me cilsi t lart dhe funksioni financiare kryhej si funksion i ndrmarrjes
s mesme. N at koh vetm dy ose tri ndrmarrjeve t tilla ishin n pronsi t shtetit
dhe shtetit vendoste se far, si, pr cilt dhe pr cilat qllime do t prodhohet. Ishin t
knaqura t gjitha nevojat dhe dshirat e konsumatorve. Cilsia e lart e produkteve
dshmohej me an t eksportit n tregjet e huaja. Shteti punsonte kuadro, nuk ka pasur
konkurrenc, planifikohej pa ligje dhe parime objektive ekonomik.
Shteti dispononte me t gjitha rezultatet e puns s ndrmarrjes, ai i merrte fitimet dhe
pastaj realizoheshin shprndarjet. Aktivitetet q ishin t prfaqsuara jan: furnizimi i
mjeteve, prdorimi (investimi i mjeteve) dhe kihej kujdes n afatin pr lidhjen e mjeteve
dhe afatin e fundit pr financimin e burimeve n dispozicion.
Organizimi i puns s tyre financiare realizohej n baz t faktorve pr vllimin e puns,
ndrlikimin e problematiks dhe personelit n dispozicion n ndrmarrje.
Pyetje:
1. far sht ndrmarrja Jugopllastika?
2. far funksioni financiar prfaqson?
3. Cilat detyra primar t funksionit financiare i kryen?
4. Cilt jan faktort pr organizimin e punve financiare?
24
Ushtrime
Rretho nj nga prgjigjet e sakta
1. Financat definohen si:
a) pun monetare t personave juridik dhe fizik
b) pun monetare t popullats dhe qytetarve
c) pun monetare t subjekteve ekonomike
2. Nn termin financa nnkuptohet:
a) aktivitet i shtetit pr grumbullim, menaxhim ose disponim me mjetet monetare
b) aktivitet t ekonomis pr grumbullim, menaxhim ose disponim mjetet monetare
c) aktivitet i ekonomis kombtare pr grumbullim, menaxhim ose diskonim me mjetet
monetare
3. Financat ndahen n:
a) monetare, fiskale dhe afariste
b) t mallrave, komerciale dhe afariste
c) fiskale, tregtare dhe t shkmbimit
4. N far marrdhnie prfshihen ndrmarrjet:
a) marrdhnie financiare
b) marrdhnie afariste
c) marrdhnie t transaksionit
5. Nj nga llojet e marrdhnieve financiare jan ato q rrjedhin nga shitja e mallrave dhe
shrbimeve
PO
JO
6. Ekzistojn marrdhnie financiare q rrjedhin nga financimi (kreditimi)

PO
JO
7. Cilat jan detyrat e menaxhimit financiar (puna financiare)?

1. ______________________________________
2. ______________________________________
3. ______________________________________
25
4. ______________________________________
5. ______________________________________
6. ______________________________________
7. ______________________________________
8. Cilat jan detyrat primare t funksionit financiar?

1. ______________________________________
2. ______________________________________
3. ______________________________________
4. ______________________________________
9. Cilat jan detyrat sekondare t funksionit financiar?
1. ______________________________________
2. ______________________________________
3. ______________________________________
4. ______________________________________
5. ______________________________________
6. ______________________________________
10. Cilt faktor ndikojn mbi organizimin?
a) vllimi i puns, ndrlikimi i problematiks dhe stafi n dispozicion n ndrmarrje
b) madhsia e aktiviteteve punuese, struktura e koeficienteve dhe rrogat
c) kuadrot n dispozicion, arsimi dhe pozicionet
11. Si realizohet organizimi i funksionit financiar n nj ndrmarrje t vogl?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
12. Si realizohet funksioni financiar n ndrmarrjet e mdha?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
26
13. Cilat aktivitete jan t sektorit t shitjes dhe t blerjes?

1. ____________________________ 2. ____________________________
3. ____________________________ 4. ____________________________
5. ____________________________ 6. ____________________________
14. Cilat jan aktivitet e sektorit pr hulumtim dhe zhvillim?
1. ____________________________ 2. ____________________________
3. ____________________________ 4. ____________________________
2
ROLI I BANKAVE
AFARISTE, BANKS
POPULLORE DHE
SHTPIS S KLIRINGUT
N SISTEMIN PAGESOR
N RM
9

2
t definoni Bankn Popullore
9 %'2

!
%
"
9 t shpjegoni funksionet e Banks
9
&
"

"

Popullore
9 %

ti shpjegoni organet e

menaxhimit
99

t Banks Popullore

t shpjegoni se cilt jan bartsit t
99

"

sistemit pagesor

t definoni se cilat jan detyrat e
99

Banks Popullore

t shpjegoni se cili sht roli i
99

%
bankave afariste n sistemin

%

pagesor t RM
9

!

ta definoni nocionin shtpia e
9
kliringut
9
%
t shpjegoni kliringun si sistem i
9 %

#%

F<
pagesave t bogla ndrbankare
99

ti shpjegoni
nnsistemet e sistemit
9 <

%

('
Qllimet
e
msimit
pagesor

- <A#-
%

99
%

t shpjegoni SNBK
%'
Pas leximit
t ksaj teme, ju duhet t jeni n

%
2

9 t shpjegoni SPNM
gjendje:
%'

9 t shpjegoni si funksionon sistemi
9 t definoni sistemin pagesor n Maqedoni
9

#!
,

pagesor t mdha
9 t definoni ka siguron sistemi i ri pagesor
%

$
shpjegoni si realizohet pagesa midis
9
DA
99 t

%

personave
fi
zik

<

9
<A#
t
tregoni
strukturn
organizative
t
sistemit
9
9

(
9
"

pagesor

%

%
%'e
Pasqyra
e tems

99 Reforma
F#%

e sistemit pagesor n Republikn e
F%
<

Maqedonis dhe organizimi
i tij

"

9 Banka, struktura organizative, funksionet
9 dhe
F<,
roli
"

i saj n sistemin pagesor n RM
"

e pagess
9 Bartsit

%%

Bankat
afariste
9
F<
shtetror i statistik,
Regjistri qendror
99 Enti

%
%

dhe institucionet e shrbimit
9 %

Shtpia e Kliringut
99 &

i kliringut- n pagesat e vogla
9 Sistemi
%

ndrbankare

"
SNBK
9
9 D%

('
99 SPNM
D%

-
%

Nnsistemet
e sistemit pagesor n
9 2
%'
i pagesave t
9 Maqedoni-SPNM-Sistemi
DA
mdha
9 <A#
28
Reforma n sistemin pagesor solli edhe deri n afrimin e rrjedhave financiare

ndrkombtare dhe t miratimit m t leht t standardeve ndrkombtare me rastin
e kryerjes t pagesave
N kulmin e sistemit pagesor sht Banka qendrore (BPRM), e cila i udhheq
llogarit t institucioneve depozitore bankat. Banka qendrore n sistemin pagesor
ka funksion operativ, funksion zhvillimor dhe funksion t mbikqyrjes t sistemeve
tjera pagesore n vend.
Kapitali i BP prbhet prej kapitalit kryesor dhe t rezervave t prgjithshme.
Harxhimet pr punn e BP jan mbuluar nga buxheti i shtetit.
Roli i BP n kuadr t sistemit pagesor mundet t prcillet n dy drejtime dhe at si
operativ dhe zhvillimor.
Bankat munden t themelojn persona fizik juridik t vendit dhe t jashtm,
prkatsisht aksionart e bankave, kurse ndihmse vetm banka e jashtme.
Sistemi i kliringut sht prmbledhje e procedurs ku institucionet financiare i
prezantojn dhe kmbejn t dhnat ose dokumentet t cilat kan t bjn n bartjen
e mjeteve ose letrave me vler dhe institucione tjera financiare
nocionet kye:
Banka Popullore
bankat afariste
sistemi pagesor
kuvendi
guvernatori
institucionet e serviseve
kliringu
shtpia e kliringut
sistemi ndrbankar i kliringut
SNBK
SPNM
Regjistri qendror
pagesat e vogla ndrbankare
pagesat e mdha ndrbankare
barazimi i anuluar neto
barazimi bruto n kohn reale
Reforma e sistemit pagesor n Republikn e

Maqedonis dhe organizimi i tij
M 30.07.2001 ka filluar realizimi funksional i nj nga reformat m komplekse n
Republikn e Maqedonis, reforma e sistemit pagesor.
Kjo reform ka filluar me miratimin e Ligjit pr transformimin e Entit pr qarkullim
pagesor (Gazeta Zyrtare nr. 32/01) dhe sht br ndryshim n Ligjin pr qarkullim
pagesor (Gazeta Zyrtare nr. 80/93), me ka jepet nj korniz ligjore pr transformimin
e sistemit pagesor n Republikn e Maqedonis, dhe jepet nj rol dhe rndsi e re e
pjesmarrsve n t.
Sistemi pagesor sht grup i instrumenteve, procedurave dhe infrastrukturs pr
transferimin e parave.
Ai sht me rndsi t madhe pr t gjitha subjektet ekonomike, duke iu atyre mundsuar
kryerjen e shpejt dhe efikase t pagesave n ekonomin kombtare.
Sistemi i sotm pagesor n Republikn e Maqedonis ka filluar t formohet n vitin
2001 me miratimin e Ligjit pr transformimin e Entit t qarkullimit pagesor (Gazeta
Zyrtare nr. 32/01).
Q n vitin 1997 ishte prpunuar studim fizibiliteti pr Reform t sistemit pagesor
n Republikn e Maqedonis t financuar nga mjetet e BE me ka ishte konstatuar
se arsyeja m e madhe pr reformn sht decentralizimi dhe demonopolizimi i
sistemit pagesor. Mnyr e till e funksionimit t pagess nuk prputhej me sistemin
e ri t ekonomis s tregut dhe nuk ishte n prputhje me parimin e lvizjes s lir t
kapitalit. Studimi i fizibilitetit u miratua nga Qeveria e Republiks s Maqedonis n
vitin 1999.
Sistemi pagesor nga 2001 ishte mjaft i centralizuar. T gjitha transaksionet kryheshin
nprmjet EQP (Entit pr qarkullim pagesor), ku edhe ishin depozituar llogarit e
subjekteve afariste. Me transformimi i sistemit pagesor t gjitha llogarit e ndrmarrjeve
afariste kaluan n bankat t cilat e kan shtuar prgjegjsit dhe rolin e tyre n kryerjen
e puns s pagesave. Me ndryshim t till gjithashtu u mundsohet edhe subjekteve
afariste t parashikojn edhe m tepr llogari n disa banka. T gjitha funksionet q
kryhen EQP jan transferuar n bankat, n Drejtorin e t Hyrave Publike, n Entin
Shtetror t Statistiks dhe n Trezorin e Shtetit.
Reformimi i sistemit pagesor ka br edhe konvergjenca n rrjedhat financiare
ndrkombtare dhe miratim m leht t standardeve ndrkombtare n ekzekutimin e
pagesave. Gjithashtu sht br harmonizimi fillestar dhe plqimi me sistemet pagesore
t shteteve antare t BE.
30
Sistemi i ri pagesor duhet t siguroj:19
- performans
- transparenc
- mbindrtim
N sistemin pagesor, qytetart (personat fizik) dhe subjektet afariste (personat juridik),
trajtohen n mnyra t ndryshme.
Pagesat ndrmjet personave fizik zakonisht bhen me para t gatshme e madje edhe
instrumente t tjera t pagess nuk jan prdorur ose prdorimi i tyre sht i paprfillshm.
Pagesat nga personat fizik dhe Subjektet afariste, prve me para,
kryhen edhe me prdorimin e kartelave t kredis n t holla (d.m.th.,
pagesa prmes llogaris bankare personale t qytetarve t depozituara
n Bankat afariste).
Ky instrument pagese nuk ishte zhvilluar sa duhet deri n vitin 2007,
kur pagesn e mjeteve mbi bazn e pags s t ardhurave personale
administrata publike ka filluar ta paguaj patjetr nprmjet llogaris
transaksionale dhe duke aplikuar me kartela pagesore.20
Me kalimin e llogarive t depozituesve prej EQP n bankat e ndryshme
afariste, ka pasur nevoj pr unifikimin dhe mbajtjen e tyre n regjistr
t vetm t t gjith bartsve t llogarive. Kt rol e merr Shtpia e kliringut, me formimin
e RVMLL (Regjistrit t vetm t bartsve t llogarive). Me kt, sistemi arrin uniformitet,
kurse bartsit e pagesave identifikim unik t numrit t llogarive t klientve t tyre.
Numri i llogarive t cilat jan t menaxhuara me RVMLL jan n prputhje me standardet
ndrkombtare pr harmonizimin e numrave t llogaris bankare ndrkombtare - IBAN
(International Bank Account Number).
Ky harmonizim ndrkombtar i numrit t llogarive bankare mundson transferimin e
shpejt ndrkombtar t mjeteve q sht n prputhje me trendt modern t globalizimit.
IBAN kodi prbhet nga kodi i vendit, shenj e njohur ndrkombtarisht dhe numr i
llogaris kombtare i cili mbahet n RVMLL.21
Bartsit e pagess (bankat) jan t detyrueshme pr do ndryshim statusi (hapja
ndrprerja e llogaris) n seciln prej depozituesve t saj q t dorzoj informatat te Shtpia
e kliringut (ku ai drejton RVMLL) n dit, deri n ort e vona t Shtpis s kliringut.
Struktura organizative e sistemit pagesor n Republikn e Maqedonis e parqitur n
mnyr skematike do t dukej si n vijim:22
19
Stojevski Lupco., Qarkullimi pagesor, Shkup, 2006, fq. 20

Stojevski Lupo., Qarkullimi pagesor, Shkup, 2006, op, cit., fq. 18
21
Po aty, fq. 19
22
Po aty, fq. 20
20
Figura 1. Sistemi i ri pagesor

Banka
qendrore
Shtpia e
kliringut pr
pagesa t vogla
Sistemi i
bank B
Sistemi i
banks A
Burimi: Stojevski Lupo., Qarkullimi pagesor, Shkup, 2006, op, cit., P.. 95
N krye t sistemit pagesor sht Banka Qendrore (PPRM), e cila i mban llogarit e
institucioneve depozituese - bankave. Banka qendrore n sistemin pagesor ka funksion
operativ, funksion t zhvillimit dhe funksioni t mbikqyrjes s sistemeve t tjera pagesore
n vend.23
N niveli vijues jan bankat q menaxhojn llogarit e personave t tjer juridik dhe fizik.
Llogarit mbahen n mnyr t decentralizuar - do bank pr klientt e saj. Pagesat
ndrmjet subjekteve afariste bhen npr llogarit e tyre t depozituara n bankat.24
Pr kryerjen n koh t pagesave me vler t madhe dhe pagesave urgjente midis bankave
shfrytzohet sistemi i Banks qendrore.
Pr kryerjen e pagesave me vlera t vogla shfrytzohet institucioni i specializuar - Shtpia
e kliringut pr pagesat e vogla, kurse rezultatet e pagess m von barazohen n Bankn
qendrore.25
1.1.
Banka Popullore e RM, struktura organizative, funksionet dhe roli i

saj n sistemin pagesor t RM
Me reformn e sistemit pagesor n Republikn e Maqedonis ndryshohet edhe forcimi i
rolit t Banks qendrore. Me kt reform, funksionet dhe organizimi i Banks Qendrore
t RM jan vendosur n baz t funksionimit t ekonomis moderne, t ekonomizimit
t tregut. Me kt sht br hap prpara n drejtim t harmonizimit dhe prafrimit t
legjislacionit t Maqedonis me legjislacionin e BE-n.
23
Stojevski Lupo., Qarkullimi pagesor, Shkup, 2006, op, cit., fq. 98

Po aty, fq. 100
25
Po aty, fq. 100
24
N kushtet e organizimit t saj, Banka popullore ka vetin e personit juridik dhe ka selin e
saj n Shkup. Ajo trsisht sht n pronsi t shtetit, por ka autonomin e saj administrative
dhe financiare. Organet e Banks popullore jan:26
- Kshilli i BP
- Guvernatori i BP
Kshilli prbhet nga: guvernatori, dy zvends guvernator dhe gjasht antar t
Kshillit, t cilt duhet t jen shtetas t Republiks s Maqedonis, t ken arsim t lart
dhe prvoj profesionale n at sfer. T drejt pr t marr pjes n seancat e Kshillit ka
edhe Ministri i Financave, por ai nuk ka t drejtn e vots.
Kryetari i BP sht guvernatori i cili emrohet dhe shkarkohet nga Kuvendi pr afat prej
7 vjetsh dhe t drejt t ri-zgjidhet. Gjithashtu, antart e tjer t Kshillit jan zgjedhur
nga Parlamenti pr mandat 7 vjetsh dhe t drejt t ri-zgjidhen. T gjith jan t detyruar
t paraqesin raport mbi punn e tyre n Parlamentin e
Republiks s Maqedonis.
Kapitali i Banks popullore prbhet nga kapitali themelor
dhe rezervat e prgjithshme.
Shpenzimet pr funksionimin e BP mbulohen nga buxheti
i shtetit. Nse BP ka tepric e t hyrave mbi shpenzimet,
ather ajo sht tepric e t hyrave t buxhetit t shtetit,
kurse teprica e t dalave mbi t hyrat sht e mbuluar nga
rezervat e prgjithshme ose nga buxheti i shtetit.
Sipas Ligjit t Banks popullore t Republiks s Maqedonis,
Banka popullore kryen funksionet e mposhtme:27
- e prcakton dhe zbaton politikn monetare;
Banka popullore e Republiks s Maqedonis (BPRM) sht bank qendrore dhe, sipas ksaj,
bank e vetme emetuese n vend. Qllimi kryesor i saj sht ruajtja e stabilitetit t mimeve.
Banka popullore e mbshtet politikn ekonomike dhe stabilitetin financiar. Si instrument
pr zbatimin e politiks monetare shfrytzohen: oferta dhe krkesa e parave, politika e
norms s interesit (vendosja e normave eskonte), e kshtu me radh. N mnyr q ta ruaj
stabilitetin e mimeve, sht i nevojshm edhe koordinimi i masave t politiks monetare
me politikn fiskale. Gjithashtu e rndsishme sht pjesa e borxhit publik ndaj PBB.
- e rregullon likuiditetit n pagesat jasht vendit;
- krijon dhe zbaton politikat e kursit t kmbimit;
Sipas nenit 33 t Ligjit pr kmbimin valutor, kursi i kmbimit i denarit formohet lir (n
treg), n baz t krkess dhe oferts n tregun devizor. Kursi i kmbimit ndaj euros sht
prcaktuar n baz t raporteve nga bankat q t marrin pjes n tregun devizor.
26
27
Prevalla, Sh., Ashtalkovski, S. Bankare, FOON, Shkup, 2005, fq. 115

Po aty, fq. 116
- menaxhon dhe drejton rezervat devizore;

N kohn e pavarsis monetare, Republika e Maqedonis nuk dispononte me rezervat
e veta devizore. Me formim t rezervave devizore ka filluar n pranver t vitit 1992. N
vitin 2003 ka arritur shumn prej 803.000.000 dollar amerikan q paraqet mbulimin e
eksportit katrmujor.28
- jep leje pr themelimin dhe funksionimin e banks dhe t kursimoreve dhe
kryen supervizion mbi bankat dhe kursimoret;
Banka popullore e Republiks s Maqedonis sht e vetmja agjenci mbikqyrse
prgjegjse pr licencimin e bankave dhe kursimoreve n vend. Qllimi kryesor i Banks
popullore t Republiks s Maqedonis, gjat kryerjes s funksionit mbikqyrs sht q
t mbaj sistem t sigurt dhe t qndrueshm bankar. BP zbaton nj sr standardesh t
mbikqyrjes q jan t bazuara n standardet dhe praktikat ndrkombtare.29
- jep e leje pr transferimin e shpejt t parave dhe mbikqyr veprimtarin e
subjekteve q kryejn transferimin e shpejt t parave;
- jep leje pr funksionimin e kmbimoreve dhe mbikqyr veprimtarin e
kmbimoreve,30
- jep kartmonedha t letrs dhe t monedhave;
Mjet ligjor pr pages n Republikn e Maqedonis sht denari.
Shtypja dhe karakteristikat: kartmonedhat maqedonase prmbajn shum elemente
mbrojtse, si jan vula e ujit, peri mbrojts, vula latente, figura e fshehur, teksti mikro,
paseri i dyfisht dhe ngjyra optike variabile.
- kryen veprimtari n emr t organeve t pushtetit shtetror dhe t organeve t
administrats shtetrore.31
- e rregullon sistemin pagesor;
Roli i BP n kuadr t sistemit pagesor mund t vrehet n dy drejtime, si operative dhe
zhvillimore. Si operative mund t llogaritet roli gjat barazimit t pagesave, ndrmjetsimit
t pagess n shtet dhe mbikqyrjes s sistemeve pagesore.
Ky rol i Banks popullore t Republiks s Maqedonis sht n prputhje me parimet
themelore t sistemeve t rndsishme pagesore sistematike dhe ka pr qllim eliminimin
dhe minimizimin e rreziqeve potenciale q vijn nga funksionimi i sistemeve pagesore.
Monitorimi mbi procesin e autorizimit t pagesave fillon me lshimin e poseduesit t lejes
pr pages. Leja e lshuar nga Banka popullore e Republiks s Maqedonis pasi do t
prcaktoj se banka i prmbush Kriteret pr dhnien e lejes s paguar pr bartsit e
qarkullimit pagesor.32
28
29
30
31
32
Prevalla, Sh., Ashtalkovski, S. Bankare, FOON, Shkup, 2005, fq. 115

Po aty, fq. 118
Po aty, fq. 119
Po aty, fq. 119
Kozhukarov, S. Sistemi bankar i kontabilitetit, Shkup, 2005, fq. 201
N kt drejtim, roli zhvillimor i Banks Qendrore n

sistemet pagesore sht n monitorimin dhe prmirsimin
e rregullativs, futjen e standardeve t reja n pun, si
dhe monitorimin e tendencave zhvillimore dhe krijimin
e ambientit pr zbatimin e tyre n sistemin pagesor n
Republikn e Maqedonis, duke synuar n gatishmrin e
integrimit t rrjedhave nga kjo sfer.
1.2.
Bartsit e qarkullimit pagesor

Barts t qarkullimit pagesor jan Banka popullore e Republiks s Maqedonis (n tekstin
e mtejm: Banka popullore) dhe bankat t cilat kan marr leje pr t kryer qarkullimet
pagesore n prputhje me ligjin.
Republika e Maqedonis e ka nnshkruar Marrveshjen e stabilizim-asocimit me
Bashkimin Evropian, e cila ka marr prsipr t harmonizoj legjislacionin kombtar me
shtetet antare t Bashkimit Evropian.
T gjitha kto rrethana kan imponuar nevojn e hartimit dhe miratimit t ligjit t ri pr
Bankn popullore dhe kjo ishte nga projektet e Programit t Ministris s Financave pr
vitin 2001.33
Me Ligjin e ri rregullon funksionet dhe organizimi BP si Bank qendrore, n prputhje
me nevojat e ekonomis s tregut dhe rregullimin modern t shtetin ligjor, me ka sht
br prafrimin i legjislaturs me shtetet antare t
Bashkimit Evropian.
Gjat hartimit t Ligjit pr Bankn popullore, vmendje e
veant i kushtohet zgjidhjeve bashkkohore ekonomike
dhe juridike, pr statusin dhe qllimet e bankave qendrore
n shtetet antare t Bashkimit Evropian (Gjermania,
Britania e Madhe) vendet me antarsi asociative (Sllovenia,
Polonia, etj.) si dhe t Banks qendrore evropiane.34
Duke u nisur nga prvoja n rregullimin e pushtetit
monetar t ekonomive, n Ligjin e ri t BP jan futur
kto gjra t reja:35
- Qllimi kryesor i BP bhet stabiliteti i mimeve, d.m.th ruajtja e fuqis blerse t paras,
q paraqet garanci t kushteve t tregut t qndrueshm, rritje ekonomike dhe krijim t
vendeve t reja t puns.
33
34
35
Kozhukarov 33, M, Q dhe Shaban. Ashtalkovski, C. Qarkullimi pagesor, Shkup, 2005, fq. 96
Po aty, fq. 96
Nenovski, T. Numri i lindjeve, Shkup, 2002, fq. 102
- Qllimi i ruajtjes t sistemit t qndrueshm bankar sht mbrojtja e depozituesve,

ligji i ri prforcon rolin mbikqyrs t BP duke futur masat shtes q mund t merren
n banka ose kursimore n rast t shkeljes ose puns n kundrshtim me rregullat.
- Shtohet vmendja pr mbrojtjen e rezervave kundr rreziqeve pr shkak t plasmanit
t pahijshm.
- N prputhje me rekomandimet e Bashkimit Evropian dhe Fondit Monetar
Ndrkombtar, e me qllim pr t parandaluar financimin inflator pr nevojat e
shtetit n Ligj sht ln mundsia e BP ti lejoj shtetit kredi afatshkurtr me afat t
kthimit prej nj dite.
Banka popullore, si barts i qarkullimit pagesor, kryen detyrat e mposhtme:36
- organizon sistem t barazimit midis bartsve t qarkullimit pagesor
- hap dhe mban llogarit e bankave: llogarit e trezorit, llogarit e fondeve, llogarit
e depozitave t shoqrive komisionar dhe llogari t tjera t cilat me ligj jan
prshkruar t mbahen n Bankn popullore dhe bn pagesa nga llogarit;
- mban llogarit e institucioneve t cilat bjn prcaktimin e obligimeve n mes
bartsve t sistemit pagesor;
- prshkruan standardet pr ndrtimin e llogarive t pjesmarrsve n sistemin
pagesor;
- mban numrin udhheqs t krijuesve kryesor t qarkullimit pagesor;
- cakton shumn e pagess ndrbankare;
- prcakton arkn maksimale n bankat;
- bn mbikqyrje t puns s bankave dhe institucioneve t tjera q ofrojn shrbime
pagesore.
- jep dhe merr licencat pr realizimin e puns s pagesave;
- cakton kriteret pr dhnien dhe revokimin e lejeve pr kryerjen e pagess dhe
- mban regjistrin e llogarive n sistemin e vet dhe pr at e informon regjistrin e
vetm t bartsve t llogarive.
1.3.
Pjesmarrsit n qarkullimin pagesor

Modeli n qarkullimin pagesor n vend, si barts s puns s pagesave t brendshme
prfshin:37
-
36
37
Bankn popullore t Republiks s Maqedonis;

Bankat;
Institucionet e shrbimit:
Sistemin ndrbankar t kliringut;
Shoqata e pjesmarrsve n kliring.
Stefanova, P. Bankat, Pagesat e brendshme dhe ndrkombtare, Traki. M., Sofje, 2000,fq. 63
Trajkovski, B., Tregtia financave, Fakulteti Ekonomik, Prilep, 2002, fq. 112
1.3.1. Bankat afariste

Bankat n sistemin pagesor i kryejn kto gjra:
hapin dhe t mbaj llogarit e pjesmarrsve t pagess
dhe bjn pagesa nprmjet llogarive dhe mbaj regjistr
t llogarive n sistemin e tyre dhe pr at e njoftoj vetm
regjistrin e bartsit t llogarive.
1.3.1.1. Roli i bankave n sistemin pagesor n RM
Pr themelimin e banks nevojitet plqim i veant ose leje nga Banka popullore dhe mund
t themelohet vetm si shoqri aksionare.
Bank mund t themelojn persona vendas dhe t huaj juridik dhe fizik, apo aksionart e
banks, kurse deg vetm banka e huaj.
Aksionari, respektivisht themeluesi i banks, nuk mund t jet personi:38
- nse pr t mbahet procedur falimentimi
- i cili sht dnuar pr krim n fushn e puns financiare
Banka prfiton veori t personit juridik n Regjistrin tregtar. Me sjelljen e vendimit pr
themelimin e banks prcaktohet kapitali dhe krkesat pr themelimin e banks. Por n
do rast kapitali nuk do t jet m i vogl se 3.5 milion euro pr t kryer qarkullimin
e brendshm t pagesave, dhe 9 milion euro n kundrvler denari pr kryerjen e
qarkullimit t jashtm t pagess.
Banka mund edhe t sjell vendim me t cilin do ta rris kapitalin duke emetuar aksione
t reja, por kjo krkon plqimin e BP. Bankat afariste kan obligim ti informoj autoritetet
dhe BP edhe pr:39
- ndryshimin e strukturs s pronsis s aksionarve me t drejt t menaxhimit
- rritjen e ekspozimit kreditor
- themelimin dhe mbylljen e pjesve t banks n vend dhe jasht vendit
- ndryshimet n prbrjen e organeve t banks
- investimet themeluese t banks n subjekte t tjera n vend ose jasht vendit
- ndryshimet n selin e banks
Organet n prbrje t banks jan: Kuvendi, Bordi ekzekutiv, Kshilli pr menaxhim t
rrezikut, Kshilli i revizionit dhe organe t tjera t prcaktuara me statut.
T gjitha bankat q kan prmbushur krkesat ligjore dhe kan marr leje pr kryerje
qarkullimit pagesor nga BP, n prputhje me Ligjin, paraqesin barts t qarkullimit
pagesor. N kushtet e pagess, ato kryejn kto pun:40
38
39
40
Po aty, fq. 112

Naumovski, P. Bankat dhe prgjegjsin e tyre, Shkup, 2005, fq. 203
Po aty, fq. 204
- hapin dhe t mbajn llogarit e pjesmarrsve n qarkullimin pagesor dhe bjn

pagesa nprmjet llogarive
- mbajn regjistr t llogarive n sistemin e tyre dhe pr at do t njoftojn RVMLL
Me kt rast ato jan t detyruara t sigurojn:41
-
llogari t vetme pr barazimet e pagesave t tyre te BP

barazim t instrumenteve t pagesave pr pjesmarrsit n pages gjat dits
barazi dhe trajtim t barabart t t gjith pjesmarrsve n pagesn
ekzistenc t t dhnave n llogari
mbrojtje t t dhnave t pronarit t llogaris
lajmrim t pjesmarrsve n qarkullimin pagesor pr gjendjet dhe ndryshimet n
llogarit e tyre
1.3.2. Enti shtetror pr statistik

M 30 qershor t vitit 2001 Enti pr qarkullim pagesor i ka bartur
punt e grumbullimit, prpunimit dhe publikimit t t dhnave
n lidhje me statistikat financiare t interesit pr RM n Entin
shtetror pr statistik.
1.3.3. Regjistri qendror
Me ditn e konstituimit t tij, prona, pajisjet dhe personeli nga Regjistri i obligacioneve
pr kursimet e vjetra n valut t huaj t qytetarve prej EQP jan transferuar n Regjistrin
qendror. N kt regjistr mbahen dhe bashkohen n sistem t vetm shum regjistra t
prons s patundshme dhe t drejtat dhe llogarit vjetore t personave juridik.42
1.3.4. Institucionet e shrbimit
Institucionet e shrbimit n emr t bankave, por baz t kontratave, mund t drgojn dhe
t pranojn transaksionet n SNBK. Prgjegjsia pr saktsin dhe shkmbimin n koh
t Shtpis s kliringut e ka banka, n emr t s cils paguhen transaksionet. Prgjegjsit
shtes t institucionit t shrbimit n raport me sistemin e kliringut jan:43
- sht prgjegjs pr saktsin e pajisjeve t komunikimit me t cilin bn shkmbimin
e t dhnave me SNBK.
- patjetr duhet t siguroj mnyr t besueshme t pranimit t t dhnave nga SNBK.
- raporton pr problemet n punn me SNBK dhe paaftsin pr t kryer procedurat
e prcaktuara;
41
42
43
Po aty, fq. 204

Kozhukarov, Sashko dhe Miladinoski, S. Ekonomia menaxhuese, FON, Shkup, 2004, fq. 115
Po aty, fq. 116
- sht prgjegjs pr saktsin e t dhnave n lidhje me bankn n emr t s cils

punon;
- prgjigjet pr prpunimin e transaksioneve t fituara;
- zbaton mekanizma t prshkruara pr mbrojtje.
Shtpia e kliringut
Krijimi i Shtpis s kliringut sht themeluar me Ligjin pr qarkullimet pagesor. Shtpia
e kliringut bazohet pr krijimin dhe grumbullimin e pagess s bartsve t qarkullimit
pagesor n baz t pagesave ndrbankare.44
SNBK (sistemi ndrbankar i kliringut ShA - Shkup) sht vend qendror prmes t cilit
institucionet financiare bien dakord pr shkmbimin e urdhrpagesave ose obligimeve t
tjera financiare.
SNBK ka prgjegjsit e mposhtme:45
- krijimin e lidhjes komunikuese me bankat;
- sigurimin e shkmbimit t sigurt, t besueshm dhe mbrojts t t dhnave t
banknotave;
- aplikimin e sistemit t mbrojtjes me nnshkrim elektronik;
- nnshkrimin e aktiviteteve n rast t mosfunksionimit t pajisjeve;
- sigurimin e ambientit t sigurt t puns;
- zbatimin e llogaritjes sipas rregullave t prcaktuara t puns;
- raportimin direkt n bankat e transaksioneve llogaritet;
- pajtueshmrin kah plani paraprak pr llogaritje;
- regjistrimin e t gjitha aktivitetet t pjesmarrsve n sistem etj.
2.1.
Sistemi i kliringut pr pagesa t vogla ndrbankare

Sistemi i kliringut sht grup i procedurave prmes t cilave institucionet financiare llogarisin
dhe shkmbejn t dhna ose dokumente n lidhje me transferimin e mjeteve ose t letrave me
vler dhe institucione t tjera financiare. Sistemi i kliringut pr
pagesa t vogla ndrbankare prfaqson krijimin e sistemit
ndrbankar pr transferimin e transaksioneve t pagesave n
sasi t vogla ndrmjet institucioneve depozituese dhe i njjti
sht organizuar n Shtpin e kliringut.46
Me reformn e pagess sht propozuar futja e sistemit pr
barazimin neto t pagesave t vogla ndrbankare n baz
multilaterale. Arsyeja kryesore pr futjen e sistemi t till
t barazimit neto sht se lejon mjete m pak likuide pr t
zgjidhur nj numr t obligimeve.
44
45
46
Po aty, fq. 116

Trajkovski, B. Financimi i biznesit, Fakulteti Ekonomik, Prilep, 1997, fq. 211
Njlloj fq. 211
Nnsistemet e sistemit pagesor n RM - SPNM (sistemi

pagesor ndrbankar maqedonas) dhe SNBK (sistemi
ndrbankar i kliringut)
Pagesat ndrmjet subjekteve n qarkullimin e pagesave jan t ndara n dy lloje:
- Pagesat midis subjekteve n t njjtn bank tregtare
- Pagesat ndrmjet subjekteve n banka t ndryshme afariste
Pagesat n sistemin e nj banke jan pagesa t cilat nuk krkojn mjete likuide t banks
dhe nuk paraqesin rrezik pr bankn. Kto pagesa kryhen n kohn e prpunimit t tarifs
pr pages. Domethn, ktu bhet fjal vetm pr transferimin e mjeteve nga llogaria
bankare. Nuk ka ndryshim t mjeteve t banks, ato mbeten n t, por kalohet vetm
nga njra llogari n shfrytzues tjetr. Kuptohet, kjo nuk shkakton ndryshim n totalin e
mjeteve q ofron banka.
Por, pr pagesat n mes subjekteve depozituese n banka t ndryshme, duhet transfer t
mjetet n mes dy bankave, por kto pagesa n vete mbajn rrezik pr mjetet likuide. Pr t
konfirmuar kt pages, e njjta duhet t jet barazuar me mjete t sigurta, por t tilla jan
pr shembull mjetet monetare t cilat bankat afariste i kan n BP, n ndonj nga llogarit
e mjeteve likuide.
Pr t kryer pagesa t tilla n mes subjekteve q jan deponente t bankave t ndryshme n
sistemin r ti pagesor n RM jan formuar dy sistemet e barazimit:47
- Sistemet ndrbankare t kliringut - SNBK - Sistemi pr barazim t shtyr neto (DNS)
pr prpunimin e pagesave me vler t vogl.
- SPNM (sistemi pagesor ndrbankar maqedonas) - Sistemi i barazimit bruto n koh
reale (RTGS) pr prpunimin e pagesave me vler t madhe dhe t pagesave ndrbankare
urgjente.
3.1.
SNBK
SNBK sistemi paraqet sistemin ndrbankar t cilin e formon Shtpia e kliringut. Shtpia
e kliringut u themelua si subjekt i pavarur ligjor me seli n Shkup. Ajo u themelua nga
bankat, n mnyr q grumbullimi i pagesave n mes bartsve t qarkullimit ndrbankar
pr pagesat e vogla. Pjesmarrs n kliring jan t gjitha qarkullimet pagesore (bankat)
ku Shtpia e kliringut ka hapur llogarin e tyre pr t kryer llogaritjen e borxheve dhe
krkesave t veta.48
47
48
Stojevski Lupo. 2006, op, cit., fq. 61

Po aty, fq. 62
40
Kliringu ka ndodhur n mesjet pr qllime t llogaritjes s pagesave reciproke. Me

kt qllim, zbatohet s pari nga inkasantt n Angli t cilt kan kryer pagesa me t
instrumenteve t ndryshme pr pages. Nj dit erdhn n iden se n vend t pjesmarrjes
s prditshme n shum banka, do t ishte m leht pr ata q t realizohen n vend t
caktuar dhe koh t caktuar dhe ktu t shkmbejn borxhet dhe krkesat e tyre, por
edhe t paguajn vetm ndryshimet. Duke filluar nga qendra t tilla t kliringut t
thjesht, m von jan krijuar institucione t veanta, detyra kryesore e t cilave ishte q t
kryejn llogaritje midis bankave.
Roli i qendrave t kliringut sht q do dit nj her ose m
shum her, n koh t caktuar, t takohen prfaqsuesit e
bankave. Por n kto takime bhej likuidimi i saldove t t gjitha
krkesave dhe borxheve. Pr shumn e saldove t cilat nuk mund
t likuidoheshin bhej transferimi i ndrsjell i letrave me vler.49
Sot, rol t till t sistemit bankar n pagesn e Republiks s
Maqedonis ka Shtpia e kliringut (SNBK- sistemi pr barazim).
Shtpia e kliringut sht themeluar me burimet e veta dhe
n prputhje me standardet ndrkombtare pr barazim.
Barazimi sht kryer duke prdorur teknologjin moderne t
informacionit. Kjo pjesmarrsit t kliringut u mundson:
-
llogaritjen e pagesave me t cilat sigurohet barazimi i llogarive t bankave te BP

rregullat dhe standardet e thjeshta pr t gjith pjesmarrsit n kliring
shkmbimi i t dhnave elektronike
regjistri i vetm nga bartsit e llogaris (RVMLL)
kontrollimi dhe mbrojtja e t dhnave pr transaksionet ndaj llogarive joekzistuese
Sistemi SNBK prdoret pr transferimin e krkesave t vogla dhe jo urgjente. N t kundrt

nga normat e mdha dhe t jashtzakonshme te t cilat transferimi duhet t kryhet n koh
reale t sistemit prdoret SPNM sistemi (Sistemi ndrbankar maqedonas).50
3.2.
SPNM
Nprmjet ktij sistemi kryhen pagesat e mdha dhe pagesa urgjente n pagesn e
brendshme. Transferimi i mjeteve barazohet n mnyr individuale, me vler bruto.
Domethn, nuk ka kompensim, por do transferim zgjidhet menjher, n momentin e
mbrritjes s tij n Bankn qendrore. Pagesat n kt sistem jan finale dhe t pakthyeshme.
49
50
Preval, Sh. dhe Ashtalkovski, S. Bankat, Foon, Shkup, 2005, fq. 120
Po aty, fq. 121
41
- Sistemi RTGS operon nprmjet sistemit t ndrlikuar informativ me karakteristika

t larta teknike. Pjesmarrsit e SPNM mund t jen:51
- SPNM
- bartsit e pagess (bankat)
- Shtpia e kliringut
- Sistemi trezor
- institucione t tjera n prputhje me rregulloret
RTGS sistemi ka dy role t rndsishme:
- kryerja me koh e pagesave t mdha dhe
urgjente
- barazimi i pozicioneve neto t Shtpis s
kliringut
Sistemi i pagesave t mdha SPNM sistemi pagesor ndrbankar i Maqedonis

Ky sistemi pagesor mund t thuhet se PARAQET SISTEMI BRUTO PR BARAZIM KU:52
- transferimi i informatave dhe transferimi i mjeteve
- barazimi prfundimtar i mjeteve ndodh n t njjtn koh, n koh reale.
Sistemi bruto do t thot se urdhrat pr transferimin e mjeteve jan t vendosura
individualisht - njra pas tjetrs, n koh reale, q do t thot se zgjidhja ndodh s bashku
me transferimin e transferimit t informacionit.
SPNM ka dy role t rndsishme:
- kryerja n koh e pagesave t mdha dhe urgjente dhe
- barazimi i pozicioneve neto nga Shtpia e kliringut.
51
52
Po aty, fq. 200

Prevalla Sh. dhe Ashtalkovski, S. Op, cit., Fq. 122
Pyetjet pr kontrollimin e t diturive t nxnsve

1. ka sht sigurimi i sistemit t ri pagesor?
2. Definoni nocionin sistemi pagesor!
3. Si realizohen pagesat n sistemin e ri pagesor?
4. Si sht struktura e sistemit pagesor?
5. Definoni Bankn popullore t Republiks s Maqedonis!
6. Cilat jan organet drejtuese t Banks popullore?
7. Definoni dhe shpjegoni funksionet e Banks popullore!
8. Cilat subjekte jan barts n qarkullimin pagesor?
9. Cilat jan prgjegjsit e Banks popullore?
10. Cilat risi i sjell Banka popullore?
11. Si sht roli i bankave n sistemin pagesor t Maqedonis?
12. Si formohet Shtpia e kliringut?
13. Cilat obligime i ka SNBK?
14. Shpjegoni sistemin e kliringut t pagesave t vogla ndrbankare!
15. Shpjegoni far do t thot nn SPNM!
16. Shpjegoni far do t thot nn SNBK!
17. Si themelohet sistemi i pagesave t mdha - sistemit ndrbankar i Maqedonis?

Roli i bankave afariste, Banks popullore dhe Shtpis s kliringut
n sistemin pagesor t RM
Shembulli 1.
Numri i zogjve t cilt pronari i ferms s pulave dshiron ti shes, mund t rritet shum
n qoft se rritet shpenzimi e prodhimit t pulave.
Transporti i ktyre mallrave sht i rnd, i koncentruar dhe me relacion radial dhe n
dy drejtime. Zgjedhja e mjeteve t transportit prfshin frigorifer, kamion t mdhenj
q jan ruajtur n kushte t caktuara higjienike n varsi t llojit t shpendve q jan
transportuar: t gjall, t ngrir, t konservuar etj. Prdoret transport me automjetet e veta
t ndrmarrjes.
Mund t ndodh nj rritje e vogl n mimin e zogjve pr t shkaktuar rritje t madhe n
numrin e zogjve t ofruar pr shitje. Kjo ferm e pulave ka llogarin e vet depozituese n
Bankn komerciale e cila sht depozitues pr kt ferm. I punsuari n departamentin
e kontabilitetit merr raporte ditore pr gjendjen financiare t ferms. Kjo ferm i realizon
pagesat ndrmjet individve me para t gatshme prmes subjekteve q i paguajn faturat
n dobi ose n barr t banks depononte t ferms s pulave, me kartela kreditore dhe
debitore, si dhe me pages nprmjet llogaris s transaksionit t qytetarve t depozituara
n bankat afariste. Banka komerciale, si bank afariste e ksaj ferme t pulave o dit e
njofton Bankn popullore pr hyrjet dhe daljet gjat dits dhe gjendjen financiare. Kjo
ferm nuk bashkpunon me Bankn popullore, bashkpunon me bankn e vet depozituese
Bankn komerciale dhe me banka t tjera afariste. Kjo ferm ka angazhuar shtpi t
kliringut pr vlersimin e bartsve t pagess. Ferma e pulave bashkpunon edhe me
Stopanska bankn dhe Tutunska bankn, sepse nj pjes e puntorve t ferms marrin
pagat prmes ktyre bankave.
Pyetje
1. Cili sht bashkpuntor afarist i banks s ferms?
2. Me cilat pjes t tjera t bankave afariste bashkpunon?
3. Kjo bank si i realizon pagesat n mes individve?
4. A bashkpunon ferma me Bankn popullore?
5. Vall banka afariste, Banka komerciale, bashkpunon me BP dhe ka drgon?
6. Vall bankat e tjera afariste bashkpunojn me Bankn popullore?
7. far roli ka Banks popullore n lidhje me bankat e prmendura n kta shembuj?
44
Shembulli 2.
Konfeksioni i mods Heraklea nga Manastiri ekziston n treg shum vite. Ai prodhon
konfeksion t rnd pr tregun e Maqedonis dhe i eksporton produktet e veta n t gjith
ish-republikat jugosllave. Gjat ktij viti vrehet rnie e prodhimit n Maqedoni, kurse
shitja n tregjet e huaja ka mbetur i pandryshuar.
Menaxhuesi i ndrmarrjes Heraklea i ka thirrur punonjsit t vet nga t gjith sektort e
prodhimit. U diskutua pr situatn e re ka t ndrmerret m tej duke pasur parasysh se
ndryshimet e vrejtura kan tendenc negative pr t zvogluar t ardhurat e ndrmarrjes.
Pr fillim u b riorganizimi i t gjith menaxherve t sektort dhe iu dha detyra t reja pr
t nxitur strategjin e marketingu, pr t prodhuar fletushka, reklama, postera, pr t br
analiza pr zvoglimin e shpenzimeve t transportit etj.
N mbledhjen e ardhshme menaxhmenti solli vendim q t vazhdoj prodhimi duke
shfrytzuar vetm materiale t paprpunuara pa import nga jasht. Gjithashtu, tem e
bisedimeve ishin variantet e mundshme pr t zvogluar shpenzimet e transportit.
Transporti realizohej n prputhje me kohn, n mnyr t prhershme dhe t pjesrishme,
n varsi t urdhrave t parashtruara.
U propozua alternativ pr prodhimin vendas dhe transportin e brendshm. Banka e
vet depozituese dhe banka e cila hapi llogari bankare sht Tutunska banka. Ndrmarrja
bashkpunon edhe me Bankn komerciale, Stopanska bankn, Ballkanska bankn dhe
Uni bankn. T gjitha pagesat jan br nprmjet llogarive transaksionale t llogaris
s Tutunska banks, si dhe nprmjet kartelave debitore dhe kreditore. T gjitha kto
banka bashkpunojn me shtpit e kliringut dhe realizojn pagesa (pagesa t vogla dhe t
mdha) nprmjet SPNM dhe SNBK.
Konfeksioni i mods Heraklea ka marr kredi nga Tutunska banka pr t nxitur
prodhimin e vendit n nj shum prej 50.000 eurosh. Ai rregullisht e kthen kredin, por ia
vlen t prmendet se t gjitha subjektet n Maqedoni me koh i paguajn obligimet e tyre
nprmjet llogarive t tyre bankare. Ndrmarrjet tregtare t cilat jan bashkpuntort e
tyre, nprmjet bankave t veta korrespondente kan hapur llogari bankare.
Kjo ndrmarrje nuk sht duke bashkpunuar me Bankn popullore, por raportet financiare
i kan bankat afariste me t dhna pr Heraklen, prandaj, ato paraqesin raporte mbi
hyrjet e daljet e prditshme t do banke afariste ku jan t regjistruar individualisht edhe
hyrjet edhe daljet e Herakles.
Pyetje:
1. Si Heraklea kupton pr hyrjet dhe daljet e veta?
2. Cila sht banka korrespondente e cila hapi llogari bankare n ciln bank?
3. Nga t cila bank ka ngritur kredi?
4. Si Heraklea e realizon pagesn?
5. Me cilat banka bashkpunon Heraklea?
6. Cilt jan bashkpuntor t Herakles?
7. Si sht bashkpunimi i bankave afariste t Herakles, me t cilat bashkpunon ajo dhe
Banka popullore e Republiks s Maqedonis?
8. Si mbahet evidenca e hyrjeve dhe daljeve?
Ushtrimet
Rretho nj nga prgjigjet e sakta:
1. Sistemi pagesor sht grup i instrumenteve, procedurave dhe infrastrukturs pr
transferimin e parave.
PO
JO
2. Sistemi i ri pagesave duhet t siguroj: transparenc, efikasitet dhe mbindrtim.

PO
JO
3. Si realizohen pagesat n mes personave fizik n sistemin e ri pagesor?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
4. Si duket paraqitja skematike t strukturs organizative t sistemit pagesor t Maqedonis?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
5. Cilat jan organet drejtuese t Banks popullore?
1_______________________ 2._____________________ 3.______________________
6. Banka popullore bn rregullimin e likuiditetit t pagesave jasht vendit.
PO
JO
7. Banka popullore menaxhon dhe administron me rezervat valutore.

PO
JO
8. Banka popullore lshuar kartmonedha dhe monedha.

PO
JO
9. Banka popullore nuk e prcakton dhe zbaton politika monetare.

PO
JO
10. Cilat pun i kryen Banka popullore si bartse e qarkullimit pagesor?

1. ______________________________ 5. ______________________________
2. ______________________________ 6. ______________________________
3. ______________________________ 7. ______________________________
4. ______________________________ 8. ______________________________
11. far inovacione i ka futur Banka popullore?

1. _________________________________ 3. _________________________________
2. _________________________________ 4. _________________________________
12. Cili sht roli i bankave n sistemin pagesor t Republiks s Maqedonis?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
13. Pr cilat pun bankat afariste e informoj BP t RM?
1.______________________________ 2.______________________________
3.______________________________ 4.______________________________
5.______________________________ 6.______________________________
14. Cilat pun i kryejn bankat afariste n qarkullimin pagesor?
1.______________________________ 2.____________________________
15. ka jan t obliguara t sigurojn bankat afariste?
1._________________________________ 2._________________________________
3._________________________________ 4._________________________________
5._________________________________ 6._________________________________
16. Pr ka u themeluar Shtpia e kliringut?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
17. Cilat jan obligimet e SNBK?
1._________________________________ 5.________________________________
2._________________________________ 6.________________________________
3._________________________________ 7.________________________________
4._________________________________ 8.________________________________
18. SNBK sht sistem i pagesave t anuluara neto pr prpunim t pagesave me vler m
t vogl.
PO
JO
19. SPNM sht sistem i pagesave t anuluara bruto n koh reale pr prpunim me vler
t madhe dhe t pagesave ndrbankare urgjente.
PO
JO
3
REGJISTRI
@ 6
QENDROR
7
Pasqyra e tems

9 Regjistri qendror i RM
9 %
F<
9 Regjistrat n kuadr t
9 Regjistrit
F

qendror t RM
%

F<
9 Sistemi distributiv i internetit
9 A

nj sportel pr
9 Sistemi

regjistrim n Republikn e
9 Maqedonis
\(%

"
F%

e sistemit nj
9 Prparsit
<

sportel t subjekteve afariste,

shtetrore, sektorit
9 organeve
#

bankar
dhe afarist, investitorve
(%

%

tregtar dhe regjistri i
9 Regjistri
&

subjekteve
t tjera
juridike

%

Qllimet e msimit
9 1

Pas msimit
t ksaj teme, ju duhet t

%
"
jeni t aft:

9 t definoni Regjistrin qendror
#!
,

9 ti numroni parimet n baz

$
t t cilve bhet regjistrimi i t
dhnave
9

%

shpjegoni llojet e regjistrave
9 ti
9
9

!%

(

"
9

Sistemin distributiv
9 ta sqaroni

t internetit
9
A
sistemin nj sportel
9 t shpjegoni

pr regjistrim n Maqedoni
9

se cilat jan
9 t tregoni
(%

prparsit
e sistemit nj sportel

"
<

9 t spjegoni cilat jan prparsit

9

e subjektit afarist
(%

9 t shpjegoni se cilat jan
9

prparsit
e organeve

%

shtetrore


9

prparsit
e sektorit bankar

&

dhe afarist


9
e

prparsit
investitorve
t

%

huaj
9 t paraqitni dhe ta zbatoni
9

regjistrin
tregtar dhe regjistrin e

personave t tjer juridik
9
&

%
"
Regjistri qendror i Republiks s Maqedonis sht institucion i formuar n pajtim me

Ligjin pr Regjistrin qendror (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 50/2001).
Regjistri i t drejtave ndaj pronave t patundshme disponon me t dhna pr t drejtat e
pronsis, pronsis s prbashkt, transferimin e pronsis, zyrtarizimin, hipotekn dhe
shkarkime t tjera t pronsis.
Regjistri i llogarive vjetore paraqet bazn e vetme qendrore elektronike informative n
Republikn e Maqedonis n t cilin regjistrohen t njjtat.
N Regjistrin e pengut bhet regjistrimi, ndryshimi, shlyerja dhe dhnia e informacioneve
pr lndt obligative.
Subjektet aktive jan ato shrbime t cilat i kan vrtetuar t dhnat pas konversionit t
kryer prej forms s letrs n at elektronike (bartja e t dhnave prej pakove gjyqsore n
form elektronike).
Pr shkak t vendosjes dhe funksionimit t sistemit nj sportel, t gjitha institucionet,
organet kompetente dhe organizatat mbajn regjistra themelor dhe t veant dhe t
cilt disponojn me t dhna t rndsishme pr realizimin e t drejtave t veta, jan t
obliguara t bashkpunojn nprmjet t sistemit nj sportel me Regjistrin qendror dhe tì
dorzojn t dhnat me t cilat disponojn, si dhe t japin sqarim.
nocionet kye:
Regjistri qendror
regjistri i t drejtave ndaj prons s
patundshme
regjistri pr investim n pronat e
patundshme
regjistri i llogarive vjetore
regjistri tregtar
regjistri i personave t tjer juridik
regjistri obligativ
regjistri i lizingut
sistemi distributiv i internetit
sistemi njsportel
regjistrimi
49
REGJISTRI QENDROR
Regjistri qendror i RM
N vendet e zhvilluara ekonomikisht nevoja pr informacione t vlefshme t drejta dhe
t azhurnuara sht e madhe. Ky sht edhe shkaku kryesor pr formimin e Regjistrit
qendror t RM - si qendr e vetme dhe e sofistikuar pr t gjitha t dhnat relative dhe t
rndsishme t disponueshme pr t gjith.
Informacionet pr t drejtat personale, struktura e personave juridik dhe partnerve
financiar jan indikatort m t rndsishm dhe t domosdoshm, posarisht kur sillen
vendime pr investime.
Regjistri qendror i RM sht institucion n pajtim me Ligjin pr Regjistr qendror (Gazeta
zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 50/2001). Sipas ktij Ligji, Regjistri qendror i RM
ka cilsin e personit juridik me t drejtat dhe prgjegjsit e veta. Funksioni i tij sht q ta
udhheq bazn qendrore informative t t dhnave. T dhnat n baz futen n mnyr t
prcaktuar me Ligj, me shfrytzim t ekzemplarve t caktuar
informativ q i shfrytzojn t gjitha subjektet. T dhnat
q futen n mnyr elektronike prpunohen, riprtriten,
seleksionohen dhe ruhen. Gjithashtu, Regjistri qendror ka
pr detyr t siguroj qasje deri te baza e t dhnave nga t
gjith personat fizik dhe juridik t vendit t dhe t huaj
dhe t gjith kan t drejt ta shfrytzojn. Kompensimet
q paguhen pr shfrytzim t t dhnave prcaktohen me
tarifn e rregulluar t ciln e sjell Qeveria e Republiks s
Maqedonis. Ndryshim, plotsim, azhurnim dhe shlyerje t t
dhnave mund t bjn vetm ata persona t cilt i kan futur
ato t dhna n Regjistrin qendror.
Parimet n baz t t cilave bhet regjistrimi i t dhnave jan:53
- transparenc - t dhnat jan t pranishme pr t gjith personat e interesuar
- n mnyr t vrtet dhe t vetdijshme - t dhnat jan t sakta dhe t besueshme,
pr saktsin e tyre prgjigjen personat q i kan futur
- ekonomizim dhe efikasitet - procedura pr regjistrim, qasje n regjistr ose dhnia e
certifikats nga regjistri bhet pa anulim dhe me shpenzime sa m t vogla
- gjat konfliktit interesave gjat regjistrimit t t dhns n regjistr, prparsi ka
lajmrimi i dorzuar juridik pr regjistrim
- profesionaliteti -regjistrimi i t dhnave bhet n nivel t lart t profesionalitetit
dhe etiks profesionale
- uniteti pr shnim t t dhnave gjat regjistrimit, sipas t cils gjat sjelljes s
lajmrimit pr regjistrim njkohsisht shkruhen t gjitha t dhnat
N bazat e t dhnave n Regjistrin qendror t RM, patjetr futen: t dhnat t cilat kan
t bjn me konstituimin e t drejtave t pronsis ndaj kompetencave dhe t drejtave t
53
Luki, Rajko. Bankat dhe Regjistrat, Llogaritja, CP, Beograd, 2004, fq. 123
50
REGJISTRI QENDROR
vrteta ndaj gjrave t huaja (baste, hipotek, zyrtarizim, barra reale, qira afatgjat dhe
transferim t pronsis s lndve dhe transferim t t drejtave pr shkak t siguris), status
t fituar t shoqats tregtare ose status t s drejts tjetr t personit juridik, llogarit vjetore.
Regjistri qendror i RM ka selin n Shkup, por pr kryerje sa m efikase t punve ka rrjetin
e vet t degzuar t zyrave n t gjitha qytetet e mdha t Republiks s Maqedonis, edhe
at 10 zyra rajonale t regjistrimit dhe 20 zyra regjistrimi.
Regjistrat n kuadr t Regjistrit qendror t Republiks s

Maqedonis
N pajtim me dispozitn ligjore, n kuadr t Regjistrit qendror t RM mbahen kto
regjistra:54
-
2.1.
regjistri i t drejtave mbi pronat e patundshme

regjistri i investimit n prona t patundshme
regjistri pr llogarit vjetore
regjistri tregtar dhe regjistri i personave t tjer juridik
regjistri i pengut t mjeteve dhe t drejtave t lvizshme
regjistri i lizingut
regjistri i investimeve direkte
Regjistri i t drejtave mbi pronat e patundshme

Regjistri i t drejtave mbi pronat e patundshme disponon t dhna pr t drejtat e pronsis,
pronsis s prbashkt, transferim t pronsis, zyrtarizimit, hipoteks dhe ngarkesa t tjera
t pronsis. N kt regjistr nuk bhet regjistrimi i t drejtave mbi pronat e patundshme,
por t dhnat do dit merren nga t gjitha njsit rajonale t Entit shtetror pr pun
gjeodezike pr t gjitha rajonet ku sht futur Kadastra e pronave t patundshme. (N kt
regjistr nuk ka t dhna pr territoret ku ende funksionon mnyra
e vjetr e evidentimit t prons s patundshme n listat evidentuese
t Kadastrs s toks). N kt mnyr sht siguruar Regjistri
pr t drejtat mbi pronn e patundshme t funksionoj si baz e
t dhnave n t ciln n mnyr burimore futen t dhnat nga
Enti shtetror pr pun gjeodezike dhe prej ku mund t nxirren
informacione. Informacionet q jepen nga ky Regjistr kan
karakter informativ.55 Dhnia e informacioneve bhet nprmjet
krkess s dorzuar pr dhnie t informacioneve n ekzemplar
t veant (Tarif dhe ekzemplare). N at ekzemplar theksohen
t dhnat pr krkuesin e informacioneve - emri dhe mbiemri,
adresa, numri i amzs dhe telefoni nse bhet fjal pr person fizik,
ose titulli, adresa dhe telefon nse bhet fjal pr personin juridik.
54
Darkov, I. Metodologjia pr caktimin e stabilitetit dhe efikasitetit t bankave dhe regjistrave dhe
ndryshimi i sistemit bankar n RM, Shkup, 2006, fq. 236
55
Po aty, fq. 238
51
2.2.
REGJISTRI QENDROR
Regjistrat e investimeve n pronat e patundshme

Regjistri i investimeve n pronat e patundshme t rezidenteve n botn e jashtme dhe jo
rezidenteve n Republikn e Maqedonis, Regjistri qendror i Republiks s Maqedonis e
mban n pajtim me Ligjin pr Regjistrin qendror. N pajtim me Ligjin pr punn devizore,
investimet n pronat e patundshme jan kapitale transaksionale qllimi i t cilave sht
transferi i kapitalit. T gjith rezidentt q do t investojn n pronat e patundshme n
botn e jashtme, jan t obliguar n afat pre 60 (gjashtdhjet) dit deri te dita e themelimit
t bazs juridike pr fitimin e pronsis, ta paraqesin investimin dhe t gjitha ndryshimet e
mtejshme t investimit n Regjistrin qendror t Republiks s Maqedonis.
Jo rezidentt dhe shoqruesit e shoqrive t huaja tregtare n Republikn e Maqedonis
q kan fituar pronsi ndaj pronave t patundshme n Republikn e Maqedonis, jan t
obliguar n afat prej 60 (gjashtdhjet) dit deri te dita e themelimit t bazs juridike pr
fitimin e pronsis t kompetencs n Republikn e Maqedonis, ta paraqesin investimin
e mjeteve dhe t gjitha ndryshimet e mtejshme t investimit n kompetenc t Regjistrit
qendror t Republiks s Maqedonis.56
2.3.
Regjistrat e llogarive vjetore

Regjistri i llogarive vjetore paraqet bazn e vetme qendrore elektronike informative n
Republikn e Maqedonis n t ciln evidentohen, mblidhen, akumulohen dhe ruhen t
gjitha t dhnat relative financiare dhe treguesit e puns, aftsia financiare dhe ekonomike
e t gjitha subjekteve juridike n shtet t cilt japin paraqitje n rezultatin afarist dhe
gjendjen financiare t subjekteve.
Regjistri disponon t gjith treguesit financiar pr punn e personave juridik dhe fizik
edhe at t dhna pr: mjetet, kapitalin, ta hyrat, t dalat dhe t dhna t tjera nga llogaria
vjetore (t gjitha subjektet afariste kan obligim ta dorzojn llogarin e tyre prfundimtare
deri te Regjistri qendror) dhe raportin e revizorit. N baz t atyre t dhnave Regjistri
qendror bn analiza dhe kryen vlersimin e bonitetit t personave juridik dhe fizik.
Baza prbhet prej t dhnave kumulative nga llogarit vjetore pr subjektet e sektorit
jofinanciar pr m tepr se gjat vjet prapa.57
Regjistri qendror dorzon te subjektet ekzemplar q t japin llogarin vjetore, ekzemplar
t veant pr dorzimin e llogarive. Me at mundsohet dorzimi i t dhnave informative
sipas skems s dorzuar m prpara.
56
57
Darkov, I., 2006, op. cit., fq. 237

Po aty, fq. 238
52
2.4.
REGJISTRI QENDROR
Regjistri tregtar dhe regjistri i personave t tjer juridik

Regjistri tregtar dhe regjistri i personave t tjer juridik kryen: regjistrimin, ndryshimin
dhe shlyerjen e subjekteve nga regjistri tregtar, regjistri i shoqatave dhe fondacioneve
t qytetarve, institucioneve, regjistri i odave ekonomike, bashksive t ujrave dhe
ndrmarrjeve t ekonomizimit t ujrave, si dhe regjistrin e gjykats. Duke filluar nga 1
janari i vitit 2006, me Ligjin pr sistemin nj sportel dhe Ligjin pr mbajtjen e regjistrit
tregtar dhe regjistrin e personave t tjer juridik (Ligje t lidhura me Regjistrin qendror),
futja e regjistrit tregtar dhe regjistrit t personave t tjer juridik sht n kompetenc
t Regjistrit qendror. Me futjen e sistemit nj sportel pr regjistrim, sht br sigurimi
i t gjitha t dhnave relevante juridike statusore pr fillimin e puns dhe realizimin e t
drejtave t subjektit afarist:58
- Caktimi dhe ndarja e numrit t vetm t amzs t subjektit gjat regjistrimit
(NVAS) dhe caktimi i shifrs t veprimtaris s regjistruar prioritare si dhe caktimi
i shifrs kryesore t t ardhurave pas dorzimit t llogaris vjetore t shoqats sipas
Klasifikimit nacional t veprimtarive dhe shifrs s forms organizative t subjektit
pr regjistrim, t cilat deri tash ishin n kompetenc t Entit shtetror t statistiks
- Futja e numrit t vetm tatimor (NVT)
- Futja e llogaris nga banka afariste sipas zgjedhjes s subjektit gjat regjistrimit
2.5.
Regjistri i hipoteks
N Regjistrin e hipoteks bhet regjistrimi, ndryshimi, shlyerja dhe dhnia e
informacioneve pr mjetet e lna peng. Regjistrimi, ndryshimi ose shlyerja bhet n baz
t aktit t noterit ose vrtetimit nga ana e noterit pr kontratn e lidhur pr hipotek
(solemnizimi). Kto akte n Regjistr i fut noteri, nga personi i tij kompetent ose palve
t kontraktuar nse merren vesh n at mnyr59. do person juridik ose fizik mund t
krkoj informacion pr disa mjete t deponuara.
2.6.
Regjistri i lizingut
Regjistri i lizingut sht themeluar n pajtim me Ligjin pr lizing. Me kt Ligj sht
parashikuar q obligimi i caktuar pr dhnsin e lizingut financiar ta regjistroj lndn e
Kontrats pr lizing n regjistr t veant i cili mbahet n kuadr t Regjistrit Qendror t
Republiks s Maqedonis, n afat pre 5 ditve pune nga dita e nnshkrimit t Kontrats
pr lizing.
Duke filluar nga 1 tetori i vitit 2008 Regjistri qendror i Republiks s Maqedonis i
mban Regjistrin e investimeve direkte t rezidentve jasht vendit dhe Regjistrin t
investimeve direkte t jo rezidentve n Republikn e Maqedonis.60
58
59
60
Darkov, I. 2006,op, cit., fq. 242

Po aty, fq. 242
Po aty, fq. 243
53
REGJISTRI QENDROR
Investimet direkte jan nj lloj i investimeve kapitale.

Investimet direkte jan investime me t cilat investuesi ka qllim t vendos lidhje t
prhershme ekonomike dhe/ose t realizoj t drejtn e menaxhimit t shoqris tregtare
ose person tjetr n t ciln investon
Sistemi distrubutiv i internetit

Me qllim q t shkurtohet procedura dhe t zvoglohet koha e shpenzuar e shfrytzuesve
pr t ardhur deri te informacionet e nevojshme, Regjistri qendror i Republiks s
Maqedonis e ka aplikuar Sistemin distrubutiv t internetit.
- Sistemi distrubutiv n Regjistrin qendror sht i
pranishm 24 or n dit.
- Regjistri qendror i Republiks s Maqedonis
shfrytzuesit do tì jap nj llogari kontrolluese. Me
llogarin kontrolluese shfrytzuesi do t mund t
krijoj llogari t dobishme sipas nevojs.
- Sistemi distrubutiv i internetit do t shfrytzohet
sipas parimit pripejd, respektivisht shfrytzuesi prej
prpara do t paguaj 10.000,00 denar (dhjet mij
denar) n llogarin e Regjistrit qendror t Republiks
s Maqedonis nga t cilat automatikisht pas do
informacioni t kontrolluar do t zbritet kompensimi n pajtim me Tarifn e
Regjistrit qendror.
Shfrytzuesi, nprmjet Sistemit distrubutiv t internetit, do tì ket t dhnat pr subjektet
aktive dhe jo aktive t shkruara n Regjistrin qendror dhe n regjistrin pr persona t tjer
juridik dhe t njjtat mund t merren nprmjet ktyre prodhimeve:61
- Gjendja e llogaris rrjedhse e subjektit t regjistruar (t dhnat valide pr
subjektin t regjistruar n momentin e krkimit)
- Historiku i subjektit t regjistruar (ndryshimet e bra te subjekti i regjistruar duke
filluar prej 1 janarit t vitit 2006)
- Dokumentet e skenuara pr subjektin e regjistruar (shnimet e skenuara nga aktet
e subjektit t regjistruar pas 1 janarit t vitit 2006, respektivisht tek i cili sht br
ndryshimi pas 1 janarit t vitit 2006).
Subjekte aktive jan ato subjekte t cilat i kan vrtetuar t dhnat pas konversionit t kryer
prej forms s letrs n at elektronike (bartja e informacioneve prej kartonve t gjykatave
n form elektronike).
61
Darkov, I. 2006,op, cit., fq. 246
54
REGJISTRI QENDROR
Sistemi nj sportel pr regjistrim n Republikn e

Maqedonis
Sistemi nj sportel ka t bj me mbajtjen e regjistrit tregtar
dhe regjistrit t personave t tjer juridik nga ana e Regjistrit
qendror t RM. Regjistri i ka marr t dhnat nga regjistri i
gjykats, regjistri i bashksive t ujrave dhe t ekonomis
m ujrat, regjistri i shoqatave dhe fondacioni i qytetarve
dhe regjistri i odave ekonomike q jan mbajtur n Gjykatat
kompetente dhe ka vazhduar tì mbaj t dhnat n form me
shkrim dhe elektronike.
Pr shkak t vendosjes dhe funksionimit t sistemit nj sportel,
t gjitha institucionet, organet dhe organizatat kompetente t
cilat mbajn regjistra kryesore dhe t veanta dhe t cilat disponojn t dhna me rndsi
pr realizim t ndonj t drejte, jan t obliguara t bashkpunojn me Regjistrin qendror
nprmjet sistemit nj sportel dhe ì dorzojn t dhnat me t cilat disponojn, si dhe t
japin sqarime.62
4.1.
Prparsit e sistemit nj sportel n Maqedoni

Sistemi nj sportel pr regjistrim mundson:63
- Regjistrin e vetm elektronik n territorin e Republiks s Maqedonis me t cilin
mundsohet regjistrimi efikas dhe i shpejt t shoqrive tregtare
- sht lehtsuar qasja deri te t dhnat pr opinionin nprmjet vizits s nj zyre,
marrja e informacioneve nga nj vend dhe drejtimi deri te nj npuns
- Centralizimin e informacioneve n bazn me qasje t leht t t dhnave pr shoqrit
tregtare dhe pr persona t tjer juridik me identifikim t qart t kompanive dhe
shkmbim t thjesht t informacioneve
- Qasjen e opinionit dhe infrastruktur teknike t qasshme, t sigurt dhe t besueshme,
gjithprfshirje t t dhnave, prfshirje t tr territorit t Republiks s Maqedonis,
cilsi t rritur dhe saktsi t t dhnave
- Caktimin dhe ndarjen t numrit t vetm t amzs t subjekteve t regjistrimit
(NVAS), t shifrs s regjistrimit t veprimtaris prioritare sipas Klasifikimit nacional
t veprimtarive dhe shifrs s forms organizative t subjektit t regjistrimit; futjen
e numrit t vetm tatimor (NVT); futjen e llogaris nga banka sipas zgjedhjes s
subjektit t regjistrimit
- Lajmrimin e t gjitha institucioneve t cilat jan pjes te sistemit nj sportel (DHP,
Dogana, ESHS, etj.)
- Prforcimin dhe infrastrukturn informative t administrats publike dhe
bashkpunimin midis sektorit publik
62
63
Davkov, dhe. 2006, op, cit., fq. 246

Po aty, fq. 247
55
REGJISTRI QENDROR
4.1.1. Subjektet afariste

Prparsit e subjekteve afariste:
- Regjistrimi m i lir (mundsia pr regjistrim t
ardhshm elektronik)
- Vizita vetm nj sporteli
- Koha e regjistrimit: 3-5 dit
- Informata t sakta pr partnert afarist
4.1.2. Organet shtetrore
Prparsit e organeve shtetrore:64
- Sistemi i vetm distrubutiv elektronik pr regjistrimin t gjitha subjekteve afariste
- Kursimi i mjeteve buxhetore q jan prdorur n dobi t shumfishimin e pafavorshm
t regjistrave administrative Procedura e thjeshtuar pr dhnien e lejeve
- Centralizimi i t dhnave pr t gjitha subjektet afariste
- Lehtsimi i procesit t kontrollit t subjekteve
- T dhnat e siguruara me cilsi t lart
- Menaxhimi m efikas i t dhnave
- Trheqja e investimeve t huaja nprmjet heqjes s barrierave administrative pr
regjistrim
- Zbatimi i standardeve dhe direktivave m t larta evropiane
- Marrja e t dhnave financiare pr t gjitha subjektet afariste
- Aftsia pr kontroll efikas n funksionimin e bizneseve dhe pronarve dhe
menaxherve t tyre
- T dhnat pr planifikimin makroekonomik
- Lehtsimi i procesit t kontrollit t subjekteve afariste
- Digjitalizimi i dokumenteve t letrs dhe qasja e leht n t njjtat
4.1.3. Sektori bankar dhe afarist
Prparsit e sektorit bankar dhe afarist:
- Qasje e leht n informatat financiare dhe kredit (bilancet, bonitetet, raportet
financiare, treguesit, pengu, hipoteka)
4.1.4. Investitort e huaj
Prparsit pr investitort:65
- Zvoglimi i barrierave administrative pr hyrjen n Maqedoni
64
65

56
REGJISTRI QENDROR
- Marrja e informacionit t plot nprmjet puns s sistemit t shprndarjes n t

cilat ndrmarrjet mund t investojn
- Aftsia pr t shqyrtuar t dhnat pr partnert e mundshm nprmjet
regjistrave t tyre t amzs (Regjistri Evropian i Biznesit)
4.2.
Regjistri tregtar dhe regjistri e personave t tjer juridik

Regjistrimi, ndryshimi dhe fshirja e subjekteve nga regjistrin tregtar, regjistri i
shoqatave dhe fondacioneve, institucioneve, dhomat e tregtis, regjistri i bashksive
ujore dhe ndrmarrjeve t menaxhimit t ujit, regjistri gjyqsor
Gjendja aktuale e regjistrimit pr subjektet
Historia e regjistrimit pr subjektet
T dhnat individuale pr subjektet q regjistrohen
Kopje e vendimit me shtesa dhe prmbledhje t dokumenteve
Pasqyr n mjetin e regjistrimit dhe prmbledhje t dokumenteve
Informacion mbi veprimtarin e regjistruar
Informacion pr procedurn e falimentimit ose procedurn e likuidimit

1. Definoni Regjistrin qendror t Republiks s Maqedonis!
2. Cilat jan parimet sipas t cilave bhet regjistrimi i t dhnave?
3. Shpjegoni regjistrin e t drejtave mbi pronat e patundshme!
4. Shpjegoni regjistrin e investimit t pronave t patundshme!
5. Si funksionon regjistri i llogarive vjetore?
6. Cilat kompetenca i ka regjistrit tregtar?
7. Definoni nocionin regjistri i hipotekave!
8. Cilat jan prparsit e Sistemit distributiv t internetit?
9. far ofron sistemi nj sportel n Maqedoni?
10. Cilat prparsi i kan organet shtetrore?
11. Cilat jan prparsit e subjekteve afariste?
12. Cilat jan prparsit e sektorit bankar dhe sektorit afarist?
13. Definoni termin regjistri tregtar!
14. Definoni termin regjistrit i personave t tjer!
57
REGJISTRI QENDROR

Regjistrit qendror
Shembulli 1.
Ndrmarrja merret me prodhimin e peshqirve sanitar n territorin e Maqedonis dhe
eksporti i tyre n disa rajone n t cilat e realizon plasmanin. Kjo ndrmarrje si prodhues
t drejtprdrejt furnizon klientt e saj npr magazinat e veta dhe prdorimin e hapsirs
s magazins.
E shfrytzon edhe tregtin me pakic dhe shumic sipas rendit t mposhtm:
Prodhuesit e peshqirve sanitar e drgojn produktin deri te tregtia me shumic, tregtart t cilt punojn me shumic, ndrsa te tregtia me shumic dorzohet deri te
tregtia me pakic tregtart me pakic dhe n fund produkti plasohet te konsumatori i
fundit - blersi.
Prodhuesi i jep peshqirt sanitar n tregun e jashtm, ather t njjtat shkojn n tregtin
e brendshme dhe n fund te konsumatort. mimet jan relativisht t prballueshme dhe
realizohen fitime t mdha. Shfrytzohen mjeteve moderne t transportit, kurse nj pjes
e eksportit realizohet me mjetet vetanake t transportit, kurse nj pjes me kompanit e
shpedicionit.
Shitjet jan t drejtprdrejta, nprmjet katalogut, reklamave, fletushkave, fushatave.
Ndrmarrja ka dhn nn hipotek nj pjes t objekteve ku prodhohen peshqirt sanitar
dhe n ndrkoh ka br ndryshim t subjekteve n regjistrin tregtar.
Ndrmarrja i paraqet n Regjistrin e llogarive vjetore t gjitha t dhnat financiare t
ndrmarrjes, gjendjen financiare dhe ekonomike dhe treguesit e puns. Kjo firm ka bler
nj mjet transporti n lizing dhe sht futur n regjistrin e lizingut.
Pyetje:
1. Cilat t dhna i paraqet ndrmarrja n regjistr mbi llogarit vjetore?
2. N cilin lloj t regjistrit bn pjes hipoteka q e ka ndrmarrja?
3. N cilin lloj t regjistrit bn pjes ndryshimi i subjekteve n regjistrin tregtar?
4. Vall mjeti i transportit sht prfshir n regjistrin e lizingut?
58
REGJISTRI QENDROR
Shembulli 2.
N Japoni, ndrmarrjet e vogla marrin pjes me 55-60% t punsimit total dhe me 65% t
prodhimit total n vend, duke realizuar bashkpunim me ndrmarrje t tjera japoneze n
furnizim, magazinim, transport dhe shitje.
N vendet e industrializuara t Evrops Perndimore 70-80% t numrit t prgjithshm t
subjekteve ekonomike jan t prfshira n grupin e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme.
Ndrmarrjet e mesme e realizojn eksportin, importin dhe punt e shrbimit.
N SHBA, subjektet afariste e vogla prbjn 50-60% t punsimit total dhe realizojn
furnizim, shitje, transport, magazinim, import dhe eksport t produkteve.
Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme n Gjermani marrin pjes me 80% t punsimit total
dhe 50% t prodhimit t prgjithshm. Ushtrojn veprimtari edhe n qarkullimin e
mallit t huaj dhe n tregun e mallrave e brendshme. Ndrmarrjet e vogla dhe t mdha
n Gjermani kan raportet e tyre financiare, treguesit, raportet financiare, deklaratat
e rrjedhave t gatshme, gjendjen ekonomike dhe financiare t subjekteve n Gjermani,
paraqitjen e rezultatit afarist. Ndrmarrjet n SHBA prdorin sistemin e distribuimit t
interneti dhe sistemi sht n dispozicion 24 or n dit.
Sistemi pr regjistrim edhe n Gjermani edhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks sht
nj sportel.
Prparsia pr subjektet afariste n Japoni me sistem nj sportel jan: regjistrimi i lir,
vizita e vetm nj sporteli, koha e regjistrimit: 1-3 dit, dhe marrja e informacionit t sakt
pr subjektet afariste.
Pyetje:
1. Cilat t dhnat i japin ndrmarrjet n Gjermani n regjistrin e llogarit vjetore?
2. Cilat ndrmarrje e prdorin Sistemin e distribuimit t interneti?
3. far sisteme t evidencs shfrytzohen n Gjermani dhe Shtetet e Bashkuara t
AmerikSa dit zgjat regjistrimi n Japoni?
4. Cilat jan prparsit e ndrmarrjeve n Japoni me sistemin njsportel?
5.Cilat jan prparsit t subjekteve afariste n Japoni me sistem nj sportelesh?
59
REGJISTRI QENDROR
Ushtrime
1. Regjistrit qendror sht person juridik me t drejtat dhe prgjegjsit e veta.
PO
JO
2. T dhnat q jan futur n Regjistrin qendror prpunohen, mblidhen, seleksionohen

dhe ruhen n mnyr elektronike.
PO
JO
3. Cilat jan parimet pr futjen e t dhnave n Regjistrin qendror?

1. ________________________________ 2. ________________________________
3. ________________________________ 4. ________________________________
5. ________________________________ 6. ________________________________
4. far lloje t regjistrave n kuadr t Regjistrin qendror di?
1.___________________________________ 2.________________________________
3.___________________________________ 4.________________________________
5.___________________________________ 6.________________________________
7.___________________________________ 8.________________________________
5. Me cilat t dhnat disponon regjistri i t drejtave mbi pronat e patundshme?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
6. Cilat t dhna gjenden n regjistrin mbi llogarit vjetore?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
7. Regjistri pr lizing sht themeluar n prputhje me Ligjin pr lizing.
PO
JO
8. Duke filluar pre 1 tetorit, Regjistri qendror i Republiks s Maqedonia e mban regjistrin
pr investime direkte t rezidenteve n botn e jashtme dhe regjistrin pr investime direkte
t jo rezidenteve n Maqedoni.
PO
JO
60
REGJISTRI QENDROR
9. Sistemet distrubutive t Regjistrit Qendror jan n dispozicion 24 or n dit.

PO
JO
10. Cilat jan prparsit e sistemit nj sportel?

1. ________________________________ 2. ________________________________
3. ________________________________ 4. ________________________________
5. ________________________________ 6. ________________________________
7. ________________________________ 8. ________________________________
11. Cilat jan prparsit e sistemit nj sportel pr investitort e huaj?
1._______________________________________________________
2.________________________________________________________
3.________________________________________________________
12. Cilat jan prparsit e regjistrit tregtar?
1. ____________________________________
2. ____________________________________
3. ____________________________________
4. ____________________________________
5. ____________________________________
6. ____________________________________
4
FINANCIMI

DHE
POLITIKA

FINANCIARE
E
SUBJEKTEVE

AFARISTE

Pasqyra
e tems

zimi dhe llojet e financimit

99 Prkufi

dhe politikat e financimit
99 Qllimet

9 Parimet e puns financiare
9

9 Parimi i stabilizimit t financimit

9 Parimi i likuiditetit
9

i ekonomizimit
9 Parimi
i rentabilitetit
99 Parimi

pr financim
99 Rregullat

pr raportin e mjeteve t veta
99 Rregulla

9
9
9
9
dhe t huazuara

Rregulla e art bankare

Rregulla
e art e bilancit

Qllimet e msimit
9

Pas msimit t ksaj teme, ju duhet t
9 identifi

koni dhe definoni:

9 qllimet themelore t puns financiare

,

e
9 politikn financiare dhe prmbajtjen

saj

:

9 dallimin

midis
politiks
9

financiare dhe politiks s

9 financimit

9 parimet dhe rregullat kryesore
9 financiare

9 nocionet e likuiditetit dhe aftsis

pagesore
9

9 cilt faktor ndikojn n

likuiditet q t njjtat t mund ti

n

praktik
9 aplikoni

9 lidhja n mes parimit t
dhe stabilitetit
9 likuiditetit

q ndikojn n parimin e
9 faktort

ekonomizimit n financim
9

rentabiliteti n financim
9 nocioni

dhe faktort q ndikojn
9 rentabilitetin

rregullat
e arta n punn me
9

parat rregulla e art e bilancit
9 dhe
-
rregulla

e art bankare

9

62
FINANCIMI DHE POLITIKA FINANCIARE E SUBJEKTEVE AFARISTE
Financimi aktiv sht financimi sht kur ne paraqitemi n rolin e huadhnsit t mjeteve,
ndrsa financimi pasiv kur ne marrin mjete hua.
Nga pikpamja e cilsis, forcimi i fuqis financiare do t thot:
1. Stabilitet i qndrueshm pr t financuar nevojat vetanake.
2. Aftsi t qndrueshme pr t paguar obligimet.
3. Aftsi pr t ruajtur pronn dhe rritja e saj
Nn stabilitet t financimit nnkuptohet aftsia e organizats q nprmjet sigurimit t
rregullt t mjeteve t mundsoj prodhimin e vazhdueshm dhe t pandrprer.
Nn rentabilitet nnkuptohet synimi q me m pak mjete t angazhuara n pun t
realizohet rezultat m i madh financiar (fitim-akumulim).
Rregulla e art bankare vlen pr punn e bankave. Ajo krkon nga bankat, q gjat
miratimit t kredive, ti harmonizoj kredit me depozitat n raport me shumn dhe n
raport me afatin.
nocionet kye:
nocionet kye:
financimi
parimeve financiare
rregullat financiare
politika financiare
likuiditeti
aftsia pagesore
rentabiliteti
ekonomizimi
stabiliteti n financim
rregulla e bilancit
rregulla bankare
63
Prkufizimi dhe llojet e financimit

Pr t kryer detyrat e veta ndrmarrja duhet t disponoj mjete monetare. Sigurimi i
mjeteve monetare n organizat paraqet nj nga detyrat kryesore t funksionit financiar.
Procedura afariste, detyra e s cils sht q t siguroj mjete monetare pr funksionimin
e organizats, quhet financim.66
Prmes financimit - sigurimit dhe shpenzimit t parave
ndrmarrja n fakt realizon qllimet e saj. Pr shpenzimin e
parave ndrmarrja patjetr duhet t kujdeset pr disa kritere
ekonomike, kryesisht kriteri i rentabilitetit t investimeve.
Ekzistojn disa lloje t financimit:67
-
Aktiv dhe pasiv

Financimi i rregullt dhe i prkohshm
Financimi i prgjithshm dhe i destinuar
Vet-financimi dhe kreditimi
Financimi afatshkurtr dhe afatgjat
1. Varsisht nga ajo se vall organizata sht n pozit pr t dhn ose pr t marr mjete,
bhet ndarja e financimit aktiv dhe pasiv.
Financimi aktiv paraqet financimin kur ne paraqitemi n rolin e huadhnsit t mjeteve,
ndrsa financimi pasiv ather kur ne marrim mjete hua.
P.sh.. Kur banka jep kredi sht n rol aktiv, kurse i kredituari n rol pasiv.
2. N varsia nga ajo nse vall parat e huazuara jan dedikuar pr mirmbajtjen e puns
s rregullt pa pengesa, ose jan t destinuara pr nevoja t prkohshme t mjeteve
t caktuara t shkaktuara nga problemet sezonale dhe pengesa gjat puns, dallojm
financimin e rregullt dhe t prkohshm.
Financimi i rregullt sht financim i riprodhimit, kurse financimi i prkohshm sht
financimi i tepricave, eksportit dhe nevojave sezonale.
Financimi i rregullt sigurohet nga kredit afatgjata, kurse financimi i prkohshm sht
financimi nga kredit afatshkurta.68
66
Franklin, Allen and Santomero M. Anthony. What do financial intermediaries do? Journal of
Banking and Finance 25, 2001, p. 271-294
67
Po aty, fq. 275
68
Po aty, fq. 276
64
3 Varsisht nga ajo se mjetet a jan destinuara pr qllim t veant ose nga ana tjetr jan
t dedikuara pr t gjitha punt e organizats, dallojm financimin e prgjithshm dhe t
destinuar.
P.sh.. Kredia pr shtpi sht financim i destinuar, kurse kredia pr konsumatort sht
financim i prgjithshm.
4. N varsi t origjins s mjeteve dalloj vetfinancime
nga burimet e veta dhe kredi - financime nga burime
t huaja. Vetfinancimi sht financim i pakthyeshm,
kurse kreditimi sht financim q kthehet.69
5. Sipas afatit pr t cilin huazohen mjetet, dallojm
financimin afatshkurtr dhe afatgjat. Financimi
afatshkurtr sht financimi i cili duhet t kthehet n nj
afat m t shkurt se nj vit, kurse financimi afatgjat i
referohet periudhs prej dhjet vjetsh dhe m shum.
Qllimet dhe politika e financimit

Qllimi kryesor n funksionimin e do ndrmarrjeje sht realizimi i fitimit. Fitimi m i
madh mundson dividend m t madhe pr aksionart, mundsi m t mdha financimi,
paga m t larta dhe pages n koh t obligimeve ndaj shtetit.
Prandaj, qllimi themelor i puns - menaxhimit financiar q ta rris fuqin financiare t
organizats.
Nn fuqin financiare n aspektin sasior, nnkuptohet realizimi i detyrave t organizats.
Nga pikpamja e cilsis, prforcimi i aftsis financiare do t thot:70
1. Stabilitet i qndrueshm pr t financuar nevojat e veta.
2. Aftsi t qndrueshme pr t paguar obligimet.
3. Aftsi pr t ruajtur pronn dhe rritjen e saj.
2.1. Nn aftsi t prhershm pr financim nnkuptohet aftsia e organizats me mjetet
e veta dhe t huaja disponuese q t siguroj financim t vazhdueshm t puns, pa rrezik
t ndrprerjes s stabilitetit.
69
70
Franklin Allen, Santomero M. Anthony, 2001, op, cit., Pp. 271-294

Po aty, fq. 278
65
2.2. Nn aftsin e prhershme pr pages nnkuptohet mundsia e organizats pr t

paguar obligimet n momentin e maturimit t tyre, d.m.th t jet likuide.
2.3. Aftsia pr t ruajtur madhsin e pazvogluar t prons do t thot mosekzistimi
i humbjeve n pun, pavarsisht nga fakti se sa m shum t ket fitime dhe investim n
bazn materiale t puns. Me kt, jo vetm do t rritet prona e ndrmarrjes, por do t
krijoj m shum fitim n t ardhmen.
Pr t arritur qllimet e financimit, ndrmarrja duhet t
prmbahet n politik t financimit. Nn politik t financimit
do t thot nj sr parimesh, rregullash dhe kriteresh q duhet
t prputhen me organizimin gjat marrjes s vendimeve
aktuale financiare.
Politika e financimit sht pjes e politiks s prgjithshme
financiare t organizats, kurse t dyja s bashku jan pjes e
politiks s prgjithshme t biznesit t firms.
Politika financiare prfshin:71
1. Politikn e financimit
2. Politikn e investimeve (shpenzimin e parave)
3. Politikn e shprndarjes s fitimit
Politika e shprndarjes prfshin:72
1. Qndrimin e organizats ndaj mjeteve t veta dhe mjeteve t huaja.
2. Qndrimin ndaj nivelit t borxhit.
3. Qndrimin ndaj normave t interesit.
4. Qndrimi e organizats ndaj afateve t kthimit.
Ndrmarrjet q kan prcaktuar qart politikn financiare dhe politikn e financimit leht
sjellin vendime n fushn e financimit, duke zvogluar kshtu rrezikun e vendimeve t
gabuara dhe humbjet. N ann tjetr, ndrmarrjet q nuk kan t prcaktuar qart politikn
financiare mund t marrin vendime t gabuara dhe t mos arrijn qllimet e organizats.
71
72
Po aty, fq. 279

Franklin Allen, Santomero M. Anthony, 2001, op, cit., Pp. 271-294
66
Parimet e puns financiare

Pr t arritur qllimet e caktuara n pun, organizata duhet tu prmbahet parimeve t
prcaktuara me politikn e saj t financimit, por edhe ndaj parimeve themelore financiare,
e ato jan:73
-
Parimi i stabilitetit t financimit

Parimi i likuiditetit
Parimi i ekonomizimit t financimit
Parimi i rentabilitetit.
Pr punn e prgjithshme t ndrmarrjes rndsi kan edhe disa parime t tjera si: parimi
i prdorimit t mjeteve t dedikuara, parimin e disiplins financiare, parimi i azhurnimit
n kryerjen e detyrave n fushn e financave etj.
3.1.
Parimi i stabilitetit t financimit

Nn stabilitet t financimit nnkuptohet aftsia e organizats nprmjet sigurimit t
rregullt t mjeteve pr t mundsuar prodhimin e vazhdueshm dhe t pandrprer. Duke
pasur parasysh se nj pjes e mjeteve me t cilat punon organizata jan mjete t huazuara,
ather stabiliteti i financimit nnkupton, me kthimin e mjeteve t marra hua brenda
afateve, kjo organizat t mos t vij n gjendje q ta ndrpres punn e saj pr shkak t
mungess s mjeteve74. N stabilitetin e financimit ndikim kan faktort e mposhtm:
1. Struktura e burimeve t mjeteve n raport me prejardhjen (a jan t vetat apo t
huazuara)
2. Shkalla e harmonizimit t burimeve t mjeteve dhe shfrytzimi i t njjtave n
aspektin e afatizimit.
Nse n burimet e prgjithshme t mjeteve n organizat sht pjesmarrja m t
lart e mjeteve t veta, nse stabiliteti i financimit sht m i lart dhe anasjelltas, nse
organizata n mas t madhe shfrytzon mjetet e huazuara, me kthimin e mjeteve
ekziston mundsia q dukshm ta prkeqsoj gjendjen e saj financiare, e me kt edhe
kryerjen me rregull t detyrave. Nga perspektiva e stabilitetit t financimit t mjeteve
sht e nevojshme q mjetet t cilat jan t lidhura me punn n nj afat m t gjat t
sigurohen nga burimet afatgjata75. N t kundrtn, stabiliteti i financimit do t jet
m i vogl ose nuk do t ekzistonte nse mjetet t cilat organizata i ka investuar n afat
t gjat i ka siguruar nga burimet afatshkurta. Pr t siguruar shkall m t madhe t
stabilitetit t financimit, organizata duhet t prpiqet t ruaj pjesn e mjeteve t veta
73
Po aty, fq. 289

Beddies, H. Christian. Selected issues Concerning Monetary Policy and Institutional Design for
Central Banks: A Review of Theories. IMF Working Paper WP/00/140, August 2000, p. 126
75
Po aty, fq. 127
74
67
dhe prdorimin e mjeteve t tjera pr t arritur pajtueshmri t plot me burimet e

mjeteve n drejtim t afatizimit t tyre.
3.2.
Parimi i likuiditetit
Nn likuiditet t nj organizate nnkuptohet aftsia e saj pr t paguar t gjitha obligimet
e veta.76 Prkundr ksaj, organizata sht jo likuide nse disponon me mjete monetare
pr pagesn e obligimeve t saja brenda afateve. N shkalln e likuiditetit t organizats
ndikojn shum rrethana:
1. struktura e burimeve t mjeteve n raport me origjinn e tyre (mjete t veta ose t
huazuara)
2. rrjedha e punve q realizohen n organizat
3. madhsia e rezultatit financiar
Efekt pozitiv n likuiditetin e organizats ka struktura e till
e burimeve t mjeteve kur m e madhe sht pjesmarrja e
mjeteve nga burimet e veta, kryesisht pr shkak t obligimeve
t vogla pr kthim t mjeteve t marra hua.
Likuiditetit i organizats ka reflektim t fort edhe gjat
aktiviteteve t caktuara. N qoft se t gjitha proceset n
organizat zhvillohen pa vones, ather mjetet e saja shpejt
kalojn nga nj form n tjetrin dhe jan t konvertuara
n t holla. Prkundr ksaj, ngecja n prodhim, n shitje,
e t tjera, shkakton vones n konvertimin e mjeteve t gatshme monetare dhe ndikim
material negativ n likuiditetin e organizats.
Rezultati financiar ka ndikim t fuqishm n likuiditetin e organizats. Rezultatet pozitive
financiare prmes fluksit m t madh t mjeteve, e rrit aftsin e organizats pr t kryer
obligimet e pagess s duhur.
Rezultati negativ financiar shpie n zvoglim t rrjedhs s paras duke zvogluar kshtu
aftsin e organizats q t paguaj obligimet e maturuara.77
3.3.
Parimi i ekonomizimit
Nn ekonomizim t financimit nnkuptohet financimi i till me ka shpenzimet q i
shkakton angazhimi i mjeteve financiare n organizimin e puns do t jen m t vogla.
76
77
Beddies, H. Christian., August 2000, op, cit., p. 129

Po aty, fq. 130
68
Si shpenzim m i rndsishm sht interesi pr mjetet e marra hua. Por, prve interesit,
paraqiten edhe disa shpenzime t tjera t tilla si provizioni. N madhsin e financimit t
shpenzimeve ndikojn faktort n vijim:78
1. madhsia e mjeteve t angazhuara n pun
2. struktura e burimeve t mjeteve
3. shuma e norms s interesit
Sasia m e madhe e mjeteve t prfshira zakonisht shkakton
shpenzime m t larta t financimit. Pr mjetet e veta organizata
nuk paguan interes. Edhe struktura e burimeve t mjeteve
ndikon dukshm ndaj ekonomizimit dhe financimit. Financimi
i organizats nga burimet e veta sht edhe mjaft ekonomik.
Pr kt arsye organizata duhet t prpiqet pr t rritur pjesn
e mjeteve t veta, kurse pr t ulur pjesn e mjeteve t marra
hua. Shkalla e lart e interesit ka efektin e rritjes s shums
s interesit, duke rritur totalin e shpenzimeve t organizats.
Interesi si mim i mjeteve t huazuara nga prdorimi i faktorve t tjer t prodhimit e
zvoglon akumulimin e organizats. Mu pr kt arsye, organizata duhet t prpiqet q
t gjej kushte m t favorshme pr angazhimin e mjeteve t huaja (me shkall m t
ult t interesit), d.m.th pr t arritur shpenzime m t ulta t financimit dhe rritje t
ekonomizimit.
3.4.
Parimi i rentabilitetit
Nn rentabilitet nnkuptohen synimi i ndrmarrjes q me m pak mjete t angazhuara n
pun pr t arritur rezultat m t madh financiar (fitim - akumulim).79 Niveli i prfitimit q
rrjedh nga raporti i fitimeve ndaj mjeteve t angazhuara, n fakt tregon normn e shtimit
t mjeteve. Faktort q ndikojn n rentabilitetin jan:80
1. Vllimi i prodhimit dhe shitjes.
2. Shuma e shpenzimeve.
3. Lartsia mimeve t shitjes.
4. Raportet n shprndarjen e fitimeve.
Gjat vllimit t madh t prodhimit dhe shitjes me mime t larta, realizohen fitime m t
mdha. Gjat realizimit t till, n qoft se shpenzimet e puns jan m t ulta, pjesa q
do t mbetet pr organizatn si fitim neto sht m e madhe.81
78
Po aty, fq. 130
79
Beddies H. Christian, August, 2000, op, cit., fq. 132
80
Po aty, fq. 133

Po aty, fq. 133
81
69
Nse menaxhmenti i ndrmarrjes gjat shprndarjes s fitimit bn

ri investim, respektivisht ndan m pak pr dividend dhe m shum
pr investime dhe zhvillim, ather e zgjeron bazn materiale t
puns dhe mundsin e fitimeve m t mdha n t ardhmen.
Rregullat pr financim
N baz t prvojs, prve parimeve financiare, jan formuluar edhe m shum rregulla t
financimit n lidhje me vendosjen e marrdhnieve t caktuara n strukturn e burimeve
t mjeteve, si dhe marrdhniet ndrmjet komponentve individual t mjeteve dhe
burimeve t mjeteve.
Rregullat e rndsishme financiare jan:82
- Rregulla mbi raportin e mjeteve t veta dhe t huazuara
- Rregulla e art e bilancit.
- Rregulla e art bankare.
4.1.
Rregulla pr raportin e mjeteve t veta dhe t huazuara

Mjetet nga burimet e veta kan ndikim pozitiv n
autonomin e puns, japin mundsi pr stabilitet,
ekonomizim, likuiditet dhe rentabilitet m t madh.
Krejt sht ndryshe kur ndrmarrja shfrytzon mjete t
huaja. Por mjetet e huaja, nse jan investuar si duhet,
mund t sigurojn q fitimi, pas zbritjes s interesit do
ta rris akumulimin.83 N kt rast realizojm fitim prej
kapitalit t huaj.
Gjat huamarrjes s mjeteve t huaja m kryesore sht
interesi, si shpenzimi i parave t huazuara, t jen m i ult se sa fitimi. Nse diferenca
n mes fitimit dhe interesit sht m e madhe, ather mjetet e huazuara kontribuojn n
akumulimin e rritur n organizat.
F fitim
Pastaj, kur norma e interesit do t jet m e madhe ose e barabart me normn e fitimit nuk
duhet t merret hua, sepse kjo do t thot pun me humbje.84
82
Benjamin, Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax
Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lhh p. 531
83
Po aty, fq. 532
84
Po aty, fq. 532
70
Pr pyetjen se cili sht raporti n mes kapitalit vetanak dhe t huaj, nuk ekziston prgjigje.
Kjo varet prej nj ndrmarrje n ndrmarrjen tjetr dhe prej periudhe n periudh.
P.sh.. N qoft se interesi i kredis q e miraton banka sht 12% dhe shkalla e akumulimit
sht 10% a do t merrni ju kredi dhe n qoft se merrni, si do t jen rezultatet?
4.2.
Rregulla e art bankare

Rregulla e art bankare ka t bj me punn e bankave. Ajo krkon prej bankve q gjat
miratimit t kredive bankare, t harmonizoj kredit me depozitat n aspektin e shums
dhe n aspektin e afatit. Kjo do t thot se banka nga depozitat bankare t pa afatizuara
duhet t jap kredi afatshkurtra, kurse nga kredit e afatizuara t jap kredi afatgjata.85
Nse banka i prmbahet rregulls s art, e njjta do ta ruaj likuiditetin e vet, e me kt
edhe likuiditetin e klientve t saj dhe t ekonomis n trsi, pr shkak se bankat si pjess
e infrastrukturs financiare t ekonomis kan ndikim t drejtprdrejt ndaj t gjitha atyre.
4.3.
Rregulla e art e bilancit

Rregulla e art e bilancit ka t bj me funksionimin e ndrmarrjeve.86 Sipas rregulls s
art, burimet e mjeteve duhet t prputhen me investime n sasi dhe afat. Kjo do t thot
se mjetet fikse duhet t financohen nga burimet afatgjata, kurse mjetet qarkulluese nga
burimet afatshkurtra. Pr shembull, n qoft se ndrmarrja blen pajisje, tok, objekte, ajo
do t duhet t siguroj kredi afatgjata, e n qoft se blen lnd t para do t financohet nga
kredi afatshkurtra. Prjashtim bjn mjetet e prhershme qarkulluese.87
Financimi i mjeteve t prhershme qarkulluese bhet nga burimet afatgjata. Kto mjete,
edhe pse nga natyra e tyre jan vazhdimisht qarkulluese sepse gjithmon angazhojn nj
shum parash me t cilat ndrmarrja nuk mund t disponoj, jan financuar nga burimet
afatgjata.
Nj pjes e investimeve afatshkurtra mund t financohet nga burimet afatgjata, por jo
anasjelltas. Investimet afatgjata nuk financohen nga burimet afatshkurta. Respektimi i
ktij rregulli ka pr qllim t siguroj likuiditet n organizat.
85
Benjamin, Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax
Screening? 2001-2006, op., cit., 536
86
Po aty, fq. 537
87
Po aty, fq. 537
71

1. ka sht financimi?
2. far lloje t financimit dini?
3. Pr far lloj t financimit bhet fjal n qoft se keni marr kredi afatgjat nga banka?
4. Pr far lloj t financimit konsiderohet subvencionimi?
5. ka nnkupton me parimin e likuiditetit?
6. Cilt faktor ndikojn ndaj likuiditetit?
7. Cili sht dallimi n mes likuiditetit dhe aftsis pagesore?
8. far sht stabiliteti n financim dhe cilt faktor ndikojn?
9. ka sht ekonomizimi n punn me para dhe cilt faktor ndikojn?
10. ka sht rentabilitet dhe si shprehet?
11. Shpjegoni se si rentabiliteti sht nn ndikim t drejtprdrejt nga parimet e tjera
financiare?
12. Cilt faktor ndikojn n rentabilitet?
13. Nga cilat mjete bankat kan nevoj pr t siguruar kredi afatgjata, e prej cilave depozita
kredi afatshkurtra?
14. ka nnkuptojm me harmonizimin e burimeve n lidhje me sasin dhe n lidhje me
afatin?
15. Prej ku duhet t financohen mjetet e prhershm, dhe prej ku ato qarkulluese?
16. Si duhet t financohen mjetet e prhershme qarkulluese?
17. ka nnkuptoni me mjetet e prhershme qarkulluese?
18. A sht likuiditeti i bartshm prej nj ndrmarrje n ndrmarrjen tjetr?
19. Cili sht qllimi prfundimtar i puns s do ndrmarrjeje?
72

Financimi dhe politikat financiare e
subjekteve afarist
Shembulli 1.
Ndrmarrja Magnolia nga Shkupi ka krkes nga shum firma, por pasi q nuk mund
ti arktoj krkesat, prandaj nuk ka mjete t mjaftueshme pr t paguar obligimet ndaj
furnitorve t vet, obligimet ndaj bankave, kreditorve, fardo kontributi ndaj shtetit,
as edhe pr t paguar rrogat pr punonjsit. N afat t gjat, kjo ndrmarrja edhe pse
kishte mjete t veta, ka punuar mir dhe rregullisht i ka paguar obligimet, por prnjher
ajo filloi t bjer n borxhe. N fillim ndrmarrja u b e paaft t paguaj, m von edhe
prfundimisht t humbas.
Shembulli 2.
Nj familje kishte bler mobilie, banes dhe automobil me kredi. Pr shkak se nj antar i
familjes e ka humbur punn, familja nuk mundur t paguajn kstet e kredis dhe pr kt
do t llogaritet kamata ndshkuese dhe kshtu borxhi do t rritet. Familja do t bjer n
paaftsi pagesore, e pastaj n probleme serioze, sepse bankat do ti aktivizojn hipotekat.
Shembulli 3.
Ndrmarrja q ka punuar me sukses pr nj koh t gjat, papritur fillon t regjistroj
humbje pr shkak se jan rritur mimet e lndve t para n tregjet e huaja. Rritja e mimit
t lndve t para t cilat kan pesh t lart n mimin e produkteve sht rezultat i
situats n tregun botror dhe devalvimit t denarit q ndrkoh ka ndodhur. Pr shkak
se shpenzimet punuese jan rritur, mimet e produkteve kan filluar t rriten, kurse shitja
bie. Kjo ndrmarrje pr nj koh t shkurtr do t jet jo rentabile do t shnoj humbje,
kurse n afat t gjat jolikuide n mnyr q nj dit do ta ndrpres punn.
PUNTORIA:
Nga cila kredi do t furnizoni pajisje, e nga cila kredi material t zyrs pr ndrmarrjen
tuaj?
Nse punoni n bank, nga parat e pa afatizuara t kursimtarve do t lejoni kredi
_______________, kurse nga parat e afatizuara t kursimtarve do t ndani kredi
_____________.
73
Ushtrime
1. Definoni nocionin politik e financimit!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Procedura afariste qllimi i s cils sht t sigurohen mjete pr funksionimin e
organizats quhet financim.
PO
JO
3. Qllimi kryesor n funksionimin e do ndrmarrjeje sht realizimi i fitimit. Fitimi

m i madh mundson dividend m t madhe pr aksionart, mundsi m t madhe pr
financim, paga m t larta dhe pagesa n koh t obligimeve ndaj shtetit.
PO
JO
4. Aftsia pr t ruajtur madhsin e pa zvogluar t pasuris nnkupton mosekzistimin e

humbjeve n pun, kundrejt fitimit sa m t madh.
PO
JO
5. Nn stabilitet t financimit nnkuptoni aftsin e organizats nprmjet sigurimit t

rregullt t mjeteve, pr t mundsuar prodhimin e vazhdueshm dhe t pandrprer.
PO
JO
6. Definoni parimin e rentabilitetit!

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
7. Prcaktoni parimet e ekonomizimit!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
8. Nn likuiditet t nj organizate nnkuptohet aftsia e saj pr t paguar t gjitha obligimet
e maturuara.
PO
JO
74
9. Rregulla e art bankare ka t bj me punn e bankave. Ajo krkon nga banka, q gjat
dhnies s kredive, ti harmonizoj kredit me depozitat n aspektin e shums dhe n
aspektin e afatit.
PO
JO
10. Rregulla e art e bilancit ka t bj me funksionimin e ndrmarrjeve. Sipas rregulls s

bilancit, burimet e mjeteve duhet t prputhen me investimet n sasi dhe n afat.
PO
JO
11. Mjetet nga burime t veta kan ndikim pozitiv n autonomin e puns, japin mundsi
pr stabilitet, ekonomizim, likuiditet dhe rentabilitet m t madh.
PO
JO
12. Niveli i rentabilitetit q del nga raporti i fitimit kundrejt mjeteve t angazhuara n t
vrtet e tregon shkalln e shtimit t mjeteve.
PO
JO
13. Nse banka i prmbahet rregulls s art, e njjta bank do ta ruaj likuiditetin e saj, e
me kt edhe likuiditetin e klientve t saj dhe t ekonomis n trsi, pr shkak se bankat
si pjess e infrastrukturs financiare t ekonomis kan ndikim t drejtprdrejt ndaj t
gjitha atyre.
PO
JO
14. Rezultati negativ financiar shpie n zvoglim t rrjedhs s paras duke zvogluar
kshtu aftsin e organizats pr t paguar obligimet e maturuara.
PO
JO
5
,9

BURIMET
E
FINANCIMIT

Pasqyra
e tems

i burimit t financimit
9 Nocion
9
#

9
8

nga burime vetanake
9 Financimi

nga burime t huaja no9 Financimi

9
8

2

cioni
pr kredi

9

burimet vetanake t financimit
9 t shpjegoni

2

burimet e financimit t huaj
9 t9shpjegoni

9 t prcaktoni kredin
9

t
llojet e kredive
9 9numroni

politikn e kredive
9 t9shpjegoni

%

9 t shpjegoni procedurn pr lejimin e
9

kredis

9 t prcaktoni kambialin
9

"
9
#

"

zimi dhe llojet e kambialeve dhe 9 t shpjegoni llojet e kambialeve
9 Prkufi
9

"

!

kredive
me kambiale
t
kredit me kambiale
9
9shpjegoni

!

9 %!

9 Financimi
nga burimet- afatgjata

financimin afatgjat
%

te
9 t prcaktoni
9
6

e kredive
9 Llojet
9 #

9 Procedura e kredis
9 D!

afatshkurta t financimit

9 Burimet
afariste-nocion
9 subjektet
%!

9 Financimi afatgjat-kredit bankar

9 %!

afatgjat-obligacione dhe
9 Financim
%!

"

"
afatgjate
9 aksione
D

!
9 Kartelat
e kreditit
9

!
9 Kartelat e debitit

Qllimet e msimit
#!

$
Pas
leximit t ksaj teme, ju duhet t
jeni
gjendje:
9 n

prcaktoni burimet e financimit
9 t
afatgjat
9

%!
aksionin
9 t prcaktoni

llojet e aksioneve
9 t9numroni

"

obligacionet
9 t9prcaktoni

"
llojet e obligacioneve
9 t9shpjegoni

"

"
burimet autonome t
9 t9shpjegoni
fi9
nancimit

lizingun
9 t prcaktoni
9

%

9 t prcaktoni financimi prmes
9

subvencioneve
"
76
Financimi sht aktivitet afarist me t cilin sigurohen mjete pr punn e subjektit afarist.
Burime t huaja financimi kryesisht jan kredit edhe at ato nga kreditort (furnizuesit)
ose t huazuara nga institucionet financiare (bankat, ndrmarrjet e lizingut).
Subjekti q dshiron t filloj ndonj aktivitet, patjetr duhet t siguroj kapital q do t
korrespondojn me llojin e veprimtaris q do ta realizoj.
Kredia sht forma m e prhapur e financimit nga burime t huaja. Fjala kredi rrjedh
nga fjala credere q do t thot besim. E njjta sht paraqitur shum m par, prpara
paraqitjes s marrdhnieve mall-para.
Kredit afatgjata i japin bankat edhe at nga mjetet e grumbulluara afatgjata (depozitat e
afatizuara).
Si form shtes e financimit t detyrimeve afatshkurtra t subjektit afarist paraqiten
kredit afatshkurta.
Aksionet jan letra me vler pronsore dhe me ato pronarit t tyre i konfirmohet se ai
sht pronar i pjess ideale t kapitalit t shoqris aksionare.
nocionet kye:
financim
burimet e financimit
burimet vetanake
burime t huaja
kapitali i pronarit individual
kapitali aksionar
kredia
lloje t kredive
politika e kredis
procedura e kredis
marrveshja e kredis
trasant
trasat
remitent
kredit me kambiale
77
BURIMET E FINANCIMIT
Nocion pr burimet e financimit

Financimi sht aktivitet afarist me t cilin sigurohen mjete pr punn e subjektit afarist.88
Q t sigurohen mjete, patjetr duhet t gjenden burime nga t cilat do t merren. Kjo do
t thot se burimet e mjeteve e tregojn origjinn e mjeteve edhe at se prej ku sigurohen
kto mjete, cilat mjete shfrytzohen pr punn e subjektit afarist.
T gjitha mjetet e prdorura nga subjekti afarist mund t ken prejardhje nga burimet
vetanake dhe t huaja.
Mjetet vetanake jan ato mjete t cilat subjekti afarist vet i siguron nga puna e tij, ndrsa t
huaja jan ato mjete t cilat i huazon ose i merr pr prdorim nga subjekte t tjera afariste.
Gjat sigurimit t mjeteve subjekti afarist gjithmon duhet t mbaj llogari pr qllimet q
prpiqet ti realizoj dhe pastaj t njjtat ti harmonizoj me mjetet dhe burimet disponuese.
Bhet vlersim i vllimit t mjeteve, ose far vllimi sht i nevojshm pr t siguruar
mjete pr qllimet e prcaktuara dhe nga cilat burime do ti siguroj mjetet e nevojshme.
Mjetet vetanake gjithmon jan m t prshtatshme, d.m.th sigurohen nn kushte m t
volitshme. Ato nxisin shpenzime m t ulta t financimit dhe ndikojn m volitshm edhe
mbi parimet e tjera t financimit, me ka me to arrihet: stabiliteti m i madh, likuiditeti m
i sigurt dhe rentabiliteti m i lart.
Sigurimi i mjeteve nga burimet vetanake varet nga:89
-
madhsia e kapitalit t subjektit afarist

shkalla e rentabilitetit t puns,
raporti i borxhit dhe kapitalit.
politika e dividendve e subjektit afarist.
Nse subjektet afariste punojn me rentabilitet dhe arrijn rezultate pozitive financiare
dhe t tr fitimin nuk e ndajn pr dividend, por e investojn n zhvillim, ather do t
ket rritje edhe t prodhimit edhe t shitjes dhe m tej do t rrite mundsin e financimit
nga burimet e veta. N rast t till realizohet shkalla e brendshme e rritjes s kapitalit dhe
subjekti afarist e financon zhvillimin e puns nga burimet e veta.
Gjithashtu, nse sasia e fitimeve t akumuluara t pashprndara nga vitet e kaluara sht
m e madhe, subjekti afarist i rrit mjetet e veta dhe rritjen e kapitalit.90
Nse subjekti afarist nuk sht n gjendje q t siguroj arritjen e qllimeve n kuadr t
financimit t burimeve t tyre t mjeteve, ather mjetet shtes sigurohen nga burimet e
jashtme apo t huaja.
88
89
90
Spasov, Sinisha. Operacione financiare, Shkup, 1992, fq. 27

Po aty, fq. 28
Po aty, fq. 29
78
Burimet e huaja t financimit jan kryesisht kredi edhe at ato t kreditorve (furnizuesve)
ose t huazuara nga institucionet financiare (bankat, kompanit e lizingut).
Mjetet e huaja pr financim kan kushte m pak t favorshme pr shfrytzim dhe pothuajse
gjithmon kan shpenzime m t larta pr shfrytzim.91
Te subjektet afariste gjithmon ekziston kufi n t cilin mund t prdorin mjete nga burime
t huaja. Kur shkalla e shpenzimeve t financimit do ta tejkaloj shkalln e fitimit q e
realizon subjekti afarist, humbet qndrueshmria ekonomike e riprdorimit t mjeteve
nga burime t huaja.
doher moment i rndsishm n sigurimin e mjeteve sht harmonizimi i afateve q
do t thot, mjetet q prdoren pr qllime afatgjata duhet t sigurohen nga burimet
afatgjata.
Si burime t financimit mund t paraqiten: mjetet vetanake nga fitimet e grumbulluara,
mjetet e siguruara vetanake si para t gatshme nga puna afariste rrjedhse, kredi afatshkurta,
kredi afatgjata, emision dhe shitje e letrave me vler (obligacione, aksione t thjeshta dhe
prioritare), lizing dhe mnyra t tjera prmes t cilave subjekti afarist mund t siguroj
mjete pr punn e vet.
Prve sipas pronsis, burimet e mjeteve mund t ndahen edhe sipas afatit t maturimit.
Financimi nga burimet vetanake

Financimi nga burimet vetanake do t thot financim
pa obligim t kthimit t mjeteve t prdorura nga
subjekti afarist.
Financimi nga burimet vetanake t subjektit afarist
mund t jen t ndryshme, por n thelb ato mund t
prfshihen n dy grupe:92
- depozitimi i mjeteve q n subjektin afarist i
deponojn pronart
- mjetet q krijohen n subjektin afarist me punn
e vet
N grupin e par, n varsi t forms s organizimit t subjektit afarist, kapitali mund t
paraqitet n tri forma:
91
92
Spasov, Sinisha. Shkup, 1992., op, cit., fq. 31

Po aty, fq. 32
79
2.1
Kapitali i pronarit individual

Subjekti q dshiron t filloj aktivitet ekonomik duhet t siguroj kapital q do t
korrespondoj me llojin e aktiviteteve q do t kryhen. far sht tipike pr kt form
t kapitalit?
- procedura e thjeshtuar pr krijimin e subjekti afarist. T gjitha procedurat jan kryer
n nj vend t vetm (n sistemin me nj sportel), nuk krkon dokumentacion t
gjer dhe procedur pr themelimin e subjektit afarist, por pr kt arsye vendosja e
funksionit t kapitalit sht shum m e vogl.93
- madhsia minimale e kapitalit t nevojshm. Nuk ka nevoj pr animim t mjeteve
t mdha, por ka t bj me kapitalin e pronarit individual.
- koncentrimi i aktiviteteve n duart e pronarit t subjektit afarist. Ekziston mnyr e
centralizuar e vendosjes dhe ekziston kontroll i madh n zbatimin dhe realizimin e
vendimeve.
Karakteristik e ktyre subjekteve afariste sht ajo se kryesisht financohen nga burimet
e veta. Kreditimi sht i parndsishm, shpesh bhet me afat t shkurtr dhe n sasi t
vogla. Pronari sht ai q prgjegjet pr shlyerjen e obligimeve t subjektit afarist.
2.2
Deponimet e prhershme t themeluesve t subjekteve afariste

Kapitali themelues n kt form paraqitet n ndrmarrjet me prgjegjsi t kufizuar
dhe shoqrit komanditore. Shuma e depozits fillestare sht prcaktuar nga kontrata
e partnerve. Nuk sht e domosdoshme q investimet e caktuara t jen n shuma t
barabarta ose proporcionale, ato mund t jen n madhsi dhe proporcione t ndryshme.
Por sasia dhe madhsia e deponimeve themeluese gjithmon duhet t rregullohen me
marrveshje t themeluesve. Kjo marrveshje do t hyj n aktet themelues t ndrmarrjes.
N marrveshje, prve madhsis s depozitave themeluese, futen edhe t drejtat dhe
obligimet e themeluesve. Prcaktohet mnyra e shprndarjes s fitimeve, mbulimi i humbje
t mundshme e kshtu me radh.
N shum ndrmarrje t drejtat mbi baz t depozitave pr
themelim jan t barabarta, me prjashtim t shoqrive
komanditore ku ka dy lloje t antarve me t drejta dhe
prgjegjsi t ndryshme, por edhe me lloj tjetr t prgjegjsis
t ndrmarrjes ndaj personave t tret.94
93
94
Po aty, fq. 33
Trpevski, Lube. Puna bankare, Shkup, 1991, fq. 74
80
2.3
Kapitali aksionar
Kapitali aksionar sht forma m e lart, m komplekse e organizimit t subjekteve afariste.
Kapitali ktu sht i dhn nga emetimi dhe shitja e aksioneve. Blersit e aksioneve bhen
bashkpronar t subjektit afarist. N varsi t kapitalit t investuar ata prfitojn t drejtat
pr t marr pjes n vendimmarrje dhe t drejtn pr t marr pjes n pjes t fitimit
(dividend).
Aksionet jan letra me vler dhe jan konfirmim i kapitalit t investuar.
Shitja fillestare e aksioneve bhet me vler nominale (vler fillestare).
Kur themelohet subjekti afarist, prcaktohet vllimi i kapitalit t nevojshm, kurse pastaj
prcaktohet vlera nominale e aksioneve, si dhe numri i aksioneve q do t emetohet. Me
shitjen e tyre grumbullohet kapitali i nevojshm pr t filluar aktiviteti afarist.
Kjo form e kapitalit sht m e lart, sepse ajo mundson grumbullimin e kapitalit t
vogl t pronarve individual, formimi i tyre dhe konsolidimi i ndrmarrjes t cilat mund
t kryejn aktivitete t mdha dhe t ndrlikuara ekonomike.95
Financimi nga burime t huaja

Kur subjekti afarist nuk mund ti realizoj qllimet prej burimeve t veta t mjeteve, ather
fillon t prdor mjete nga burime t huaja. Edhe pse kushtet pr prdorimin e tyre jan
m pak t favorshme, pa shfrytzimin e mjeteve nga burime t huaja, zhvillimi i subjekteve
afariste do t ngadalsohet ndjeshm.
Gjat shfrytzimit t mjeteve nga burimet e huaja t financimit, veanrisht duhet t
mbahet llogari pr kto pavolitshmri:96
- rritet varsia e shfrytzuesit t mjeteve nga kreditori, e me kt kufizohet liria e tij e
vendosjes
- me rritjen e nivelit t obligimit rritet edhe rreziku i falimentimit, ndrsa pr shkak
t obligimit pr kthimin e mjeteve t huazuara, zvoglohet stabiliteti i biznesit dhe
ndikon negativisht n t gjitha parimet e tjera t financimit.
- kthimi i mjeteve t huazuara gjithmon sht i lidhur me afatet, dhe ato duhet t
kthehen n afate t caktuara, bile edhe kur subjekti afarist nuk ka burime t lira
dhe nuk realizon t ardhura me madhsi t mjaftueshme pr pagesn e mjeteve t
huazuara dhe shpenzimet e lidhura me to.
- Me pagesn e interesit pr mjetet e huazuara zvoglohet mundsia e akumulimit q
do t realizohej nse kto mjete do t siguroheshin nga burimet e veta
95
96
Po aty, fq. 74
Trpevski, Lube. Puna bankare, Fakulteti ekonomik, Shkup, 2002, fq. 129
81
Burimet e huaja t mjeteve mund t paraqiten nga lloje t ndryshme. M t rndsishme

jan si m posht:97
- kredit nga bankat dhe institucionet e tjera financiare, si dhe ato t marra nga
partnert e tjer t biznesit
- mjetet nga popullsia dhe nga subjekte t tjera t mbledhura me an t lshimit t
obligacioneve dhe letrave t tjera me vler
3.1.
Kredia
Kredia sht forma m e prhapur e financimit nga burime t
huaja. Fjala kredi rrjedh nga fjala credere q do t thot besim.
E njjta sht paraqitur moti, para paraqitjes s marrdhnieve
mall-para. N fillim kan ekzistuar vetm kredit n mallra, ato
jan marr dhe jan dhn n mallra dhe interesi sht llogaritur
n form natyrore. Me paraqitjen e parave, kredit kan filluar t
jepen n form t mallit, por kthimi i interesit sht llogaritur n
para. M von kredit e kan marra formn q zakonisht e hasim
sot merren dhe kthehen n para, interesi llogaritet n para.98
Kredia paraqet raportin debitues-kreditues n mes kreditorit
(huadhnsit) dhe huamarrsit (debitorit) n t cilin raport
kreditori ia lejon personit tjetr, vlern e caktuar (para, mallra ose shrbime) n koh
t caktuar dhe nn kushte t caktuara, por me obligim q ti kthehet.
Nga definicioni del se kredia ka t paktn tri elemente t rndsishme:99
- lejimi pr shfrytzim t nj vlere t veant
- besimi i kreditorit n t kredituarin
- obligimi q kredimarrsi ta kthej vlern e pranuar n afatin e prcaktuar
Marrdhnia kredituese sht vullnetare dhe bazohet n marrveshje, shpesh n form t
marrveshjes pr kredi.
Me ekzistimin e kredis realizohen funksione t ndryshme duke prfshir:
- lirohen subjektet afariste nga nevoja pr t mbajtur mjete m tepr se t nevojshmet
- teprica e mjeteve mund tu vendoset n dispozicion t atyre q kan nevoj dhe pr
at n mnyr plotsuese fitohen mjete (interesi)
- ruhet rrjedha normale e proceseve ekonomike
- mundsohet rrjedha normale e aktiviteteve ekonomike
Prej ktu del se shfrytzimi i kredis n punn e subjekteve afariste sht e domosdoshme
pr aktivitetet normale ekonomike.
97
98
99
Po aty, fq. 130

Po aty, fq. 130
Trpevski, Lube. Shkup, 2002, op, cit., fq. 132
82
3.1.1. Llojet e kredive
N praktik, hasen lloje t ndryshme t kredive, dhe pr kt arsye n teori ekzistojn

klasifikime t ndryshme t tij. N vijim do t tregojm klasifikimin e rndsishm t
kredive n baz t kritereve t ndryshme.
1) Sipas forms, sipas t cils jepet kredia, bjm dallimin midis kredive n para dhe n
mall.100
Kredia n para jepet n para dhe kurse i mallrave n mallra.
Kredia e mallrave mund t paraqitet n dy forma, si komerciale dhe natyrore. Kredia
natyrore sht form e kredis dhe sot haset rrall. Ajo jepet dhe kthehet n mall. Kredia
komerciale jepet n form t mallrave, kthehet n t holla dhe interesi paguhet n para t
gatshme. Kjo form e kredive t mallrave prdoret edhe sot. Me kredi t mallrave, n fakt,
realizohet shitja e produkteve duke e shtyr shlyerjen e tyre. Domethn, jepen mallra,
kurse pagesa sht e shtyr, pagesa sht n para t gatshme, dhe interesi llogaritet dhe
paguhet me para n dor.
Sot, n praktik, i hasim t dy format, edhe kredit n para edhe n mall, me at q kredit
n mall zakonisht ndodhin n mes subjekteve afariste, kurse kredit n para shpesh
paraqiten n mes banks dhe institucioneve financiare dhe subjekteve afariste.
2) Sipas subjekteve q japin hua, kredit mund t jen: kredi publike, kredi bankare,
kredi nga subjektet afariste dhe kredi nga personat privat.101
Kredit publike jan ato kredi t cilat i japin institucionet shtetrore dhe organizatat e
caktuara, edhe kjo zakonisht ndodh kur, pr shkak t rrethanave t caktuara, disa subjekte
afariste kan vshtirsi n shlyerjen e obligimeve t veta ndaj tyre.
Kredit bankare jan ato kredi t cilat jan dhn nga bankat dhe n vendin ton ky lloj
i kredis sht gjersisht m i prfaqsuar. Ndrsa kredit nga subjektet afariste jan ato
subjekte afariste t cilat jan miratuar midis vete ose i japin klientve t tyre si prparsi
pr t bler prej tyre.
3) Sipas qllimi, kredit mund t jen ekonomike (prodhuese)
dhe t konsumatorve102
Kredit pr konsum i japin bankat dhe subjektet afariste t
konsumatorve me qllim q t rritet aftsia e tyre blerse. Ato
m tej mund ti ndajm n kredi pr mjete themelore dhe kredi
pr mjete qarkulluese.
100
Po aty, fq. 133

102
Po aty, fq. 135
101
83
Kredit e konsumit bankat dhe subjektet afariste ua japin konsumatorve me qllim q

t rritet fuqia e tyre blerse dhe t aftsohen pr t bler sasi m t madhe t produkteve.
Nj lloj i veant i kredive t konsumatorve jan kredit pr banesa t cilat zakonisht
jepen pr nj periudh m t gjat kohore se kredit e tjera t konsumatorve dhe me
qllim pr t ndrtuar apo pr t bler banesa.
4) Sipas kohs s shfrytzimit t kredive, ato mund t jen: afatshkurta, afatmesme dhe
afatgjata.103
Kredit afatshkurta jan me periudh t pagess deri n nj vit. Ato kryesisht shfrytzohen
pr financimin e nevojave t prkohshme t mjeteve, pr financimin e rezervave sezonale,
ruajtjen e likuiditetit e kshtu me radh. Meqense me ato financohen mjetet qarkulluese,
m shpesh kredit afatshkurta quhen kredi pr mjete qarkulluese.
Kthimi i kredive afatshkurtra, sipas rregulls, bhet nga fluksi i mjeteve t mbledhura
nga mjetet e arktuara dhe nga mjetet fluksi i t cilave vjen n baz t puns rrjedhse t
subjektit afarist.
Kredit afatmesme jan ato kredi t cilat kan periudh t shlyerjes prej nj viti.
Kredit afatgjata jepen nga ana e bankave edhe at nga mjetet e mbledhura afatgjata
(depozitat e afatizuara). Kredi afatgjata mund japin edhe subjektet afariste edhe at, nga
mjetet e grumbulluara nga akumulimi dhe amortizimi, por n praktik kjo sht e rrall. Si
shfrytzues t kredive afatgjata shpesh paraqiten subjektet afariste. Ato jan t destinuara
pr investime afatgjata financiare n mjete themelore dhe n mjete t prhershme
qarkulluese, kurse kthimi, sipas rregulls, bhet me an t akumulimit dhe amortizimit.
5) Sipas origjins s mjeteve, kredit t cilat i marrin subjektet nga nj shtet mund t
ndahen n: kredi t brendshme dhe t huaja.104
Kredit e brendshme merren nga subjektet vendore, bankat apo subjektet e tjera afariste,
kurse kredit e huaja merren prej subjekteve nga jasht vendit.
Kredit e brendshme, sipas rregulls, merren dhe kthehen
n njsi monetare t vendit (te ne n denar), ndrsa kredit
e huaja merren dhe kthehen n njsi t huaja monetare
(deviza). Por nuk sht prjashtuar mundsia q edhe
subjektet e vendit t japin kredi pr subjektet afariste n
deviza (kredi devizore), me ka kthimi mund t sigurohet n
valut vendore ose n valut t huaj. Nga kjo del se ndarja e
kredive n t brendshme dhe t jashtme nuk prputhet edhe
me ndarjen e tyre n kredi t valuts vendore dhe t huaj.
103
104
Po aty, fq. 136

Po aty, fq. 136
84
Kredit n deviza zakonisht jepen kur ndrmarrjet kan vshtirsi n kryerjen e puns s
pagesave me botn e jashtme dhe ktu m s shumti ka lidhje me subjektet afariste q kan
t bjn me importin dhe/ose eksportin e mallrave, produkteve apo shrbimeve.
6) Sipas mnyrs s dhnies, prdorimit dhe sigurimit t kthimit t kredive, n praktik
hasim edhe: kredi personale, kredi t llogaris rrjedhse, kredi eskonte, kredi rieskonte,
kredive akcepte, kredi garantimi (garanci bankare), kredit lombarde, kredi hipotekare,
kredi me kambiale etj.105
Kredia personale bazohet n besimin personal t kreditorit debitor ose n besimin se
do t kthehet vlera e huazuar. Kreditori gjithmon e ka parasysh pronn e debitorit dhe
rrethana t tjera me rndsi pr t siguruar kthimin e kredis. Kredia personale sht e
prfaqsuar gjersisht te kredit e konsumatorit.106
Kredia n llogarin rrjedhse sht kredi e till t ciln bankat e miratojn pr klientt
e tyre t cilt kan llogari rrjedhse tek ata. Me dhnien e kredive t tilla rriten mjetet
qarkulluese t konsumatorve.
Kredia eskonte - zakonisht e japin bankat n baz t kambialit t eskontuar t klientit t
banks. Banka e eskonton kambialin prej klientve t saj t cilt bjn shitjen e pagess s
shtyr.
Kredia akceptuese e japin bankat duke vn nnshkrimin n kambial me ka garantojn
se bartsit t kambialit do ti paguhet shuma e kambialit, nse klientt e saj nuk e shlyejn
kambialin brenda afatit t parapar.
Kredia garantuese - nuk jepet n t holla, por n form garancie pr ndonj pun ose
subjekt. sht dhn me an t akcepit, letr garancis, etj.
Kredia lombarde sht kredi e mbuluar, kredi e siguruar me ndonj lloj pengu (mallra,
letra me vler, me metale t mueshme, etj). Bankat japin si kredi zakonisht deri 60-80%
t vlers s pengut.
Kredia me hipotek sht e siguruar me hipotek t prons
s patundshme. Kto jan zakonisht kredi me periudh t
gjat t shlyerjes (1-30 vite) dhe jepen n vler prej 50 - 70%
t vlers s tregut t pasuris s ln peng.
105
106

Po aty, fq. 136
85
3.1.2. Procedura e kreditimit

Pasi q subjektet afariste do ta konstatojn nevojn pr kreditim, t njjtat fillojn
procedurn e kreditimit. Procedura pr kreditimin ka disa faza:107
-
prgatitjen dhe aplikimin e krkess pr kredi

prpunimin e krkess pr kredi nga ana e kreditorit - banks
prpunimi i propozimit pr kredi
lidhja e kontrats pr kredi
3.1.3. Prgatitja dhe dorzimi i krkess pr kredi

do procedur pr marrjen e kredis fillon me prgatitjen e krkess. N t, prve t
dhnave t prgjithshme t subjektit afarist, duhet t specifikohen:
- qllimi i kredis
- shuma e kredis
- dinamika pr shfrytzimin e kredis
- afati i fundit pr kthim
- lartsia e ksteve, etj.
T gjitha t dhnat t cilat futen n krkesn e kredis, duhet t jen t dokumentuara dhe
t arsyetuara. Kjo do t thot se prve krkess duhet t bhen edhe llogaritjet e efekteve t
pritshme t kreditit dhe t shoqrohet me dokumentacionin nprmjet t cilit, nn mbikqyrje
t kreditorit, do t jepen t gjith treguesit relevant t funksionimit t subjektit afarist.
3.1.4. Prpunimi i aplikimit t kredis
Faza e dyt n procedur sht prpunimi i krkess pr kredi. Kt prpunim e kryen
kreditori - banka, edhe at shrbimi kreditor n bank.
Prve kontrollit t ans formale, kreditori bn edhe kontrollin e ans materiale dhe
qensore t dokumentacionit dhe qllimet e aplikimit. Kjo bhet me qllim q t hetohet:108
- a sht kredi krkuesi i aft pr kredi,
- a ekzistojn mundsi pr huamarrje t mtejshm t tij
- a i ka kryer obligimet e rregullta financiare
- sa sht kontributi i tij n potencialin kreditor t banks
- a sht krkesa pr kredi n prputhje me rregullat ligjore pr kreditim
- a sht prcaktuar realisht shuma e krkuar e kredis
N qoft se kredia sht siguruar nga pengu (kolaterali) i tij, kontrollohet dokumentacioni
dhe gjendja reale e pengut. Si kolateral mund t paraqitet ndonj pjes e mjeteve t subjektit
afarist: prona e patundshme (ndrtesa, objektet afariste) ose prona e tundshme (pajisjet,
inventari, letrat me vler, etj).
107
108
Jovanovski, Tihomir. Financat, Shkup, 2007., fq. 239

Po aty, fq. 239
86
3.1.5. Prgatitja e propozimit pr kredi

Prgatitja e propozimit pr kredi sht br n baz t prpunimit t krkess pr kredi
dhe t njjtn e prgatit kreditori (banka). Propozimi pr kredi mund t jet pozitiv duke
sugjeruar pranimin e krkess pr kredi, ose negativ, i cili sugjeron refuzim t krkess pr
kredi.109
N t dy rastet e propozimit duhet t shpjegohen edhe arsyet pr pranimin ose refuzimin
e krkess.
Propozimi mund t mos prputhet me t dhnat e krkess kreditore dhe kjo ndodh kur
faktet t cilat i prcakton banka n bashkpunim me prpunimin e krkess pr kredi nuk
prputhen me ato q jan theksuar n krkes.
3.1.6. Lidhja e kontrats pr kredi
Faza e fundit n procedurn pr kreditim sht nnshkrimi i kontrats pr kredi. Prmbajtja
dhe kushtet e kontrats mund t jen t ndryshme, varsisht nga lloji i kredis, politika
e banks e kshtu me radh. Por kryesisht, kontratat e kredive i prmbaj t dhnat e
mposhtme:110
- t dhnat e prgjithshme pr palt (emri, selia, numri i amzs, subjektet afariste
kryesore, menaxheri, numri i identifikimit tatimor, etj).
- shuma e kredis t miratuar
- qllimi i kredis
- kushtet nn t cilat kredia sht aprovuar
- kushtet dhe si do t paguhet kredia
- lartsia e norms s interesit
- metoda e sigurimit t kthimit t kredis
- sanksionet pr mosprmbushjen e obligimeve t kontraktuar
Kontrata konsiderohet s sht lidhur dhe hyn n fuqi pas nnshkrimit t saj nga t dy
palt kontraktuese.
Burimet afatshkurta t financimit

Puna dhe funksionimi i rregullt i subjekteve afariste jan t financuara nga burime
afatshkurtra t financimit. N esenc, ktu bhet fjal pr financim t mjeteve qarkulluese.
Ashtu si edhe burimet e tjera, edhe burimet afatshkurta t financimit mund t identifikohen
si burime vetanake dhe t huaja apo t jashtme.
109
110
Po aty, fq. 139

87
Si burim vetanak m serioz i financimit t obligimeve afatshkurtra

t subjektit afarist sigurisht paraqitet realizimi i mallrave apo
shrbimeve. Domethn, n thelb, nevojat pr mjete qarkulluese
t subjektit afarist mbulohen nga parat e realizuara nga puna
rrjedhse dhe realizimi i mallrave dhe shrbimeve.
Si form shtes e financimit t obligimeve afatshkurtra t subjektit
afarist paraqiten kredit afatshkurta.111 Kto kredi zakonisht
merren pr financimin e nevojave t prkohshme dhe sezonale
t subjekteve afariste. Kredit afatshkurtra, sipas rregulls, jepen
pr qllime t veanta, midis t cilave m t rndsishme jan:112
- kreditimi i nevojave t qarkullimit t mallrave

- kreditimi i llojeve t ndryshme t rezervave sezonale t prodhimit
- kompensimet e mjeteve t cilat subjekti afarist i angazhon gjat kreditimit t
konsumatorve
Nevoja e prdorimit t kredis afatshkurtr pr subjektet afariste nganjher sht e
pashmangshme dhe me zbatimin e tyre bhet balancimi i marrdhnieve mall-para, duke
mundsuar vazhdimin e duhur t marrdhnieve ekonomike dhe zhvillimin e shpejt t
subjekteve afariste.
Nevoja pr kreditimi afatshkurtr mund t ndodh kur:
A) Subjekti afarist ka munges t furnizimit t lndve t para t nevojshme pr ndonj
shitje t planifikuar dhe nuk ka burime t veta t mjaftueshme pr t kryer furnizimin
e krkuar. N rast t till mund t marr kredi afatshkurtr pr t br furnizimin e
nevojshm dhe m von kredia t paguhet nga shitja e mallrave pr ka sht br rezerva
e till e lndve t para.
B) Blerja e lndve t para t cilat jan bler nj her (n mnyr t blerjes me grumbullim)
dhe duhet t shrbejn gjat gjith vitit (p.sh. n ver blihet lkur e cila gjat vjeshts
prgatitet pr qepje, kurse krkesa pr lkur dhe prodhime t lkurs sht m e madhe
n dimr).
C) Kredit q jan aprovuar n baz t aktivit. Kto kredi jepen ather kur n strukturn
e aktivit t subjektit afarist pretendon q pjesn m t madhe ta marra nga persona t tjera
edhe nga rezervat e lndve t para edhe nga produktet e gatshme. Pastaj subjekti afarist,
edhe pse vepron me rezultat financiar pozitiv, ka probleme me likuiditet dhe paraqitet
nevoja e shfrytzimit t burimeve afatshkurta t mjeteve. N raste t tilla, zakonisht bankat
japin kredi me vler 60% t shums s krkesave nga personat e tjer dhe deri 30% t
shums s rezervave. Si bhet realizimi i rezervave dhe pagess s krkesave, ashtu bhet
pagesa e kredis.
111
112
Jovanovski, Tihomir. Financa, Shkup, 2007, fq. 240

Jovanovski, Tihomir. Financa, Shkup, 2007, op, cit., Fq. 250
88
D) Kur subjektet afariste i kan kredituar konsumatort, sidomos kur shiten mallra me
vler m t madhe dhe kur kushtet e pagess s shtyer mund t ndikojn dukshm n
realizimin q e realizon subjekti afarist, por nse pagesa vonohet mund t shkaktoj vones
n punn e subjektit afarist, por ai ngadalsim nuk mund t mbulohet nga burimet e veta,
ather subjekti afarist i biznesit ka nevoj t shfrytzoj kredi afatshkurtra.
N praktik mund t paraqiten shum arsye pr t cilat paraqitet nevoja e shfrytzimit t
kredis afatshkurtr. Por, n thelb, t gjitha kto mundsojn rrjedh t qet, t pandrprer
dhe t vazhdueshme t aktivitetit t subjektit afarist.
Prkufizimi dhe llojet e kambialeve dhe kambialeve

kreditore
Kambiali sht dokument n form t shkruar dhe prmbajtje t prshkruar n mnyr
rigoroze. Me kambialin nj person i urdhron personit tjetr q n koh t caktuara dhe
n vend t caktuar, tia paguaj shumn e caktuar personit i cili sht theksuar n t apo
personit me urdhrin e tij.
Prandaj, n kambial mund t identifikohen kto elemente themelore:113
- Tre persona t kambialit
a) emri i personit i cili duhet t paguaj kambialin TRASAT
b) personi i cili e jep kambialin TRASANT
c) ai t cilit duhet ti paguhet kambiali REMITENT
- shnim se sht kambial
- urdhres e pakusht q t paguhet shuma e caktuar
- koha deri n maturim
- dita dhe vendi i lshimit t kambialit
- vendi ku duhet t bhet pagesa
- nnshkrimi i personit q lshon kambialin
Prve ktyre, kambiali mund t ket edhe elemente t tjera, por pa kto nuk do t jet
kambial.
Ka disa lloje t kambialeve dhe disa prej tyre jan:114
- Kambiali vetanak (solo) - personi q lshon kambialin sht i njjti po ai q duhet
ta paguaj. (TRASATI dhe TRASANTI jan personi i njjt)
- Kambiali i trasuar pr pages remitenti i kambialit drgohet te nj person tjetr
(TRASAT), e jo tek ai i cili e lshon kambialin (TRASANT). Domethn, bhet fjal
pr kambial klasik me rast paraqiten tre persona.
113
114
Jovanovski, Tihomir. Financa Shkup, 2007, fq. 242

Po aty, fq. 243
89
- Kambiali i trasuar sipas urdhrit vetanak - kur dhnsi i kambialit emrtohet edhe
si shfrytzues i kambialit (domethn TRASANTI dhe REMITENTI jan person i
njjt). Ky kambiali paraqitet kur, pr shembull, shitsi i mallrave ose shrbimeve
trason kambialin te blersi (q do t paraqitet si debitor i kambialit), kurse si
shfrytzues emrtohet shitsi.
- Kambiali domicil - paraqite n rastet kur n kambial do t shnohet se remitenti
pr pages duhet t drejtohet te personi tjetr edhe n vendin e tij, e jo te trasati.
Kambiali sht dokument me t cilin rregullohen marrdhniet kreditore-debitore n mes
subjekteve.
Karakteristik e kambialit sht se ndryshe nga dokumente t tjera me t cilat rregullohen
marrdhniet kreditore-debitore, sht se kambiali karakterizohet me rigorozitetin
e vet. Kjo ashprsi t thot se pozita e debitorve me kambial sht m e vshtir se e
debitorve t tjer n punt qytetare-juridike, sepse kreditori me kambial krkesn e tij
mund ta realizoj sipas procedurs s shkurt.
Edhe nj karakteristik tjetr e kambialit sht ashtuquajtura prgjegjsi solidare, q
do t thot se n qoft se akceptanti, i cili sht debitor kryesor i kambialit, refuzon t
paguaj shumn e kambialit n afatin e caktuar, ather pagesa mund t krkohet nga
cilido debitor q e ka nnshkruar kambialin.
Punt karakteristike me kambiale jan:115
- Dhnia e kambialeve: Kambiali jepet me plqim t blersit dhe shitsit t mallrave
dhe shrbimeve i cili si debitor do t paraqitej blersi (trasati), kurse si shfrytzues
(remitenti) shitsi ose ndonj person tjetr.
- Akceptimi (pranimi) i kambialit dhnia e deklarats me shkrim nga trasati
(debitorit t kambialit) se pranon t paguaj shumn e kambialit brenda afatit t
parapar. Kjo bhet me fjalt pranoj apo pajtohem.
- Nnshkrimi (vrtetimi) i kambialit sht mnyr e veant e bartjes s kambialit.
Sipas mnyrs s nnshkrimit kambiali bartet prej pronarit t mparshm (remitenti)
te personi tjetr (remitent i ri). Ky transferim i t drejts s kambialit bhet duke
shkruar fjalt e mposhtme n ann e pasme t kambialit, n vend timin paguani
sipas urdhrit t..., me ka shnohet emri i remitentit t ri, vihet nnshkrimi nga
pronari i mparshm, si dhe data dhe vendi i nnshkrimit.
- Avalimi i kambialit dhnie e deklarats me shkrim pr garancin e kambialit. Me
kt garancia e kambialit (garanti) garanton pr debitorin e caktuar t kambialit se
do t paguaj shumn e kambialit. Si garantues i kambialit mund t paraqitet banka
e cila do t garantoj pr secilin klient t vet i cili paraqitet si debitor i kambialit.
- Pagesa e kambialit bhet n ditn e maturimit t kambialit ose brenda dy ditve
t ardhshme pas dats s maturimit. N qoft se bhet fjal pr kambial pa afat (a
vista), ajo duhet t paguhet, menjher pasi do ti paraqitet debitorit pr pages.
115
90
5.1.
Llojet e kredive me kambiale

N grupin e kredive me kambiale bjn pjes:116
Kredia eskonte - sht kur banka e ekskonton kambialin prej klientit t vet i cili m
prpara me at ka br shitje me pagess t shtyr. Domethn, nse pronarit t kambialit i
nevojiten mjete, ai mund ta drgoj kambialin n bank dhe t arktoj t njjtin para afatit
t maturimit, ku banka do t paguaj shumn e eskontuar. Kjo kredi bn pjes n kredit
afatshkurta dhe ka shkall t lart t besueshmris.
Kredin rieskonte e marrin bankat duke treguar kambialet eskonte n bankn qendrore.
Pra, n rrethanat kur bankat e kan ulur potencialin e kreditimit dhe kan probleme t
likuiditetit, ato menjher kambialeve t eskontuara u bjn rieskontim n bankn
qendrore.
Kredia akceptuese - paraqitet kur banka v nnshkrimin e saj n kambial dhe bhet
debitori kryesor i kambialit. Me kt ajo garanton se bartsit t kambialit do ti paguhet
shuma e kambialit n kohn e prcaktuar. Kt shpesh e bjn bankat pr klientt e tyre
t cilt kan llogarit e depozitave tek ata dhe, n vend t ksaj, garantojn pagesn e
kambialit.
Kredia avaluese sht form e kredis s garantuar. Paraqitet kur bankat japin deklarat
pr garancin e kambialit me t ciln garantojn se debitori i kambialit do ta paguaj
shumn e kambialit.
6
6.1.
Financimi nga burimet afatgjata

Financimi me aksione dhe obligacione
Investimet afatgjata patjetr duhet t mbulohen nga burimet afatgjata. Si nj nga mundsit
pr sigurimin e mjeteve afatgjata sht emisioni i letrave me vler. Me kt rast, emisioni
i aksioneve i prket burimeve vetanake t financimit, kurse emisioni i obligacioneve
burimeve t huaja t financimit.
Aksionet jan letra me vler pronsore dhe me to pronarit
t tyre i konfirmohet se ai sht pronar i pjess ideal t
kapitalit t shoqats aksionare.
Sipas forms, si edhe letrat e tjera me vler, aksionet duhet
ti ken kto elemente: shenjn se sht aksion, emrin e
emetuesit, emrin e pronarit t aksioneve, vlern nominale,
datn dhe vendin e lshimit dhe nnshkrimit t emetuesit.
Por n fakt sot, si n shumicn e vendeve ashtu edhe n
vendin ton aksionet nuk jan n form t letrs, por ato
116
Po aty, fq. 151
91
ruhen vetm n form elektronike. Te ne pr ruajtjen dhe prcjelljen e t gjitha ndryshimeve

n lidhje me pronsin e aksioneve i obliguar sht Depozituesi qendror pr letrat me vler
dhe t gjith pronart q posedojn aksione marrin dokument - raport nga institucioni.
N kt dokument jan shnuar t gjitha t dhnat n lidhje me numrin e aksioneve q i
posedojn, vlern nominale.
Para do emisioni t aksioneve duhet t llogaritet se sa dhe pr far qllimi kemi nevoj
pr kapital. Domethn, rregull e shkruar sht t bhet elaborat. Pastaj llogaritet vlera
nominale dhe numri i aksioneve q do t emitohen. Pr shitje aksionet u jan besuar
institucioneve t veanta t autorizuara t cilat kan licenc pr tregtimin e letrave me
vler, e ato jan t a.q. bankiert e investimeve. Para se t ofrohen n treg, aksionet patjetr
duhet t regjistrohen n Komisionin pr letrat me vler, ku jepet raporti mbi emisionin e
aksioneve n formn e prospektit.
Ekzistojn disa lloje t aksioneve, edhe at n varsi t asaj se nga cili aspekt i shqyrtojm.
Kshtu, kemi aksione nga emisione t para dhe t mvonshme, aksione t cilat emrtohen
si te prursit. Sipas rregullave t cila aksionet i japin aksionarve ekzistojn:117
- Aksione t zakonshme t cilat i japin pronarit t drejtn t marrin pjes n fitime
dhe t drejtn q t marrin pjes n menaxhim, dhe
- Aksione prioritare t cilat kan prparsi n pages t dividendve, por ato nuk
mund t ken t drejtn t marrin pjes n menaxhim
Aksionet si burim t financimit jan shum t rndsishme, sepse ato sigurojn kapital
shtes nn kushte t favorshme. Me kt rast, n qoft se ndrmarrja punon me sukses,
mimi i tyre i tregut t letrave me vler do t rritet. Domethn, nse dallimi n mes vlers
s tregut (shitjes) t aksioneve dhe vlers s tyre nominale krijohet kapital n rezerv i cili
sht burimi m i lir i financimit.
Obligacionet jan vlera t borxhit me t cilat bartsit i konfirmohet se i ka dhn hua nj
sasi t caktuar parave emetuesit t tyre (shitsit), i cili e merr prsipr t paguaj shumn
n afat t caktuar dhe pronari i tyre do t paguaj interes t veant.
Elementet e obligacionit jan t njjta si tek aksione, me at dallim q ktu duhet t
qndroj afati i maturimit, metoda e pagess s pjess kryesore t mjeteve (vall ajo do
t jet menjher ose n pjes pas planit t amortizimit), dhe shuma e interesit q sht
paguar n mnyr periodike, zakonisht (mujore, tremujore, gjysmvjetore...).
Edhe obligacionet sot jan t dematerializuara dhe mbahen posarisht vetm n form
elektronike edhe at n Depozitarin qendror pr letrat me vler.
Procedura pr emitimin e tyre zhvillohet ashtu si edhe tek aksionet, me at dallim se duhet
t prcaktohet norma e interesit dhe afati i maturimit. Norma e interesit prcaktohet sipas
kushteve t tregut t kapitalit (letrat e tjera me vler afatgjate dhe normat e interesit pr
kredit afatgjata), kurse afati i maturimit varet nga kohzgjatja e projektit q ka pr qllim
t bj emisionin e obligacioneve.
117
92
Ekzistojn disa ndarje t obligacioneve edhe at sipas mnyrs s pagess (a paguhet

menjher ose n pjes), a jan n emrin e bartsit. Sipas subjekteve t cilat i lshojn
dallojm:118
- obligacione t lshuara nga organet shtetrore dhe ato jan letra me vler m t
sigurta
- obligacione t lshuara nga autoritetet lokale
- obligacione t lshuara nga subjektet afariste. Kto obligacione jan me rrezik m t
lart n krahasim me t mparshmet, por ato srish, sipas rregulls, kan shkall m
t lart interesi.
Obligacionet si letrat me vler jan t destinuara pr nj rreth t gjer t investitorve dhe
prandaj rndsia e tyre sht shum e madhe, sepse i mobilizojn mjetet e paprdorura t
popullsis dhe t njjtat i prfshijn n rrjedhat kryesore ekonomike.
6.2.
Financimi nga kredit afatgjata

Financimi i mjeteve themelore dhe mjeteve t prhershme qarkulluese bhet nga kredit
afatgjata. N t vrtet, t gjitha mjetet e investuara q mbeten t lidhura m gjat se
nj vit jan t financuara nga investimet afatgjata. Shembull: ndrtesat, pajisjet, blerja e
toks dhe investimet n hulumtim dhe zhvillim. Investimet n prodhim gjithashtu kan
karakter t investimeve afatgjata, sepse mjetet e investuara n prodhim jan t lidhura
derisa ndrmarrja ekziston dhe nuk mund t punoj pa ato. Mjetet monetare t investuara
n mjete themelore ndrmarrja i kthen gradualisht nprmjet kalkulimit t amortizimit n
mimin e shitjes s produkteve dhe arktimit t tyre. Pr shkak se kto mjete nuk mund
t kthehen n afat t shkurtr, financimi i tyre sigurohet me kredi afatgjata t njohura si
kredi investuese.
Kredit investuese jan t mdha n sasi dhe sigurimi i tyre sht i lidhur me procedura
afatgjata dhe vllimin e dokumentacionit dhe sigurimin e hipotekave.
Gjithashtu kredit afatgjata pr shkak t shums s madhe nuk prdoren menjher, por
gradualisht nprmjet pjesve t quajtura transhe. Transhet merren mbi bazn e situatave
kohore dhe dokumenteve t bashkangjitura n fazn e investimit. Me at kontrollohet
shpenzimin racional dhe i dedikuar i mjeteve, q sht me rndsi t madhe pr bankn,
pasi q investimet e dshtuara pamundsojn kthimin e kredis.
Kur sht fjala pr kredit afatgjata karakteristik e tyre sht edhe ajo se ato kthehen n
baz t planit t amortizimit, sipas t cilit jan t llogaritur anuitetet-kstet.
118
Po aty, fq. 153
93
N planin e amortizimit realizohen pagesat mesatare, respektivisht anuiteti sht shum e

huas mesatare dhe interesit mesatar. Nse nuk prgatitet plani i amortizimit, pagesa dhe
interesi n vitin e par do t jen m t mdha, kurse ndrmarrja e re dhe ekonomikisht
jo mjaft e fort.
A = huaja mesatare + interesi mesatar
M posht japim nj shembull t planit t amortizimit pr kredi afatgjat prej 1000.000
denar me periudh t shlyerjes prej 10 vjetsh dhe norm t interesit prej 9% n vit.
Periudha
Kredia
Anuiteti vjetor
Interesi vjetor
Pagesa vjetore
1,000.000
155.820
90.000
65.820
934.138
155..820
84.076
71.744
862.436
155.820
77.619
78.201
784.235
155.820
70.581
85.239
698.996
155.820
62.910
92.910
606.086
155.820
54.548
101.272
504.814
155.820
45.433
110.387
394.427
155.820
35.498
120.322
274.105
155.820
24.670
131.150
10
142.955
155.820
12.865
142.955
Gjithsej
1,000.000
1.558. 200
558.200
1,000,000
Nga tabela mund t shihet se ndrmarrja me dhjet anuitete t barabarta prej 155.820 do t
shlyej kryegjn e mjeteve prej 1.000.000 dhe interesin e prgjithshm prej 558.200. Nse
nuk prpilohej plani i amortizimit do t kishte kstin e par vjetor prej 190,000 (10,000 +
90,000 interesi kryesor), ksti i vitit t dyt do t arrij n 184.076 (pjesa kryesore e mjeteve
100.000 dhe 84 076 interes) e kshtu me radh.
Te kredit afatgjata paraqitet nj lloj i veant i interesit - interesi interkalar. Ky sht
interesi i cili llogaritet pr periudhn nga fillimi i prdorimit t kredis deri te momenti
i fillimit t shlyerjes s kredis. Ky interes mund t paguhen para fillimit t shlyerjes dhe
gjat kohs s shlyerjes. Prve interesit t rregullt dhe interkalar gjat voness s pagess
t kredis afatgjat paguhet interesi ndshkues me shkall m t lart se shkalla e rregullt.
94
7
7.1.
Karakteristikat e burimeve t financimit

Karakteristikat e vetfinancimit
Financimi nga burimet e veta sht rruga m e sigurt dhe m fisnike e financimit pr shkak
se:
1. Ndrmarrja nuk paguan interes dhe sht m ekonomike n pun
2. Ka mjaft mjete pr funksionimin e vet dhe sht m stabile
3. I paguan me koh obligimet dhe e ruan rrjedhn normale t puns pr shkak se ka rritje
t likuiditetit
4. Ka m pak shpenzime n emr t interesit
5. mime m t ulta t shitjes
6. N aspekt t konkurrencs sht m e aft dhe realizon m shum fitim
7. sht rritur renatbiliteti n puna financiare
8. Ndrmarrja sht e pavarur n vendosjen afariste
9. Ndrmarrjet t cilat vetfinancohen kan prparsi n marrjen e kredive
Edhe pse vetfinancimi ka shum karakteristika pozitive, si mangsi te lloji i till i
financimit sht sjellja e shpejt e vendimeve afariste dhe rreziku i investimeve t gabuara.
7.2.
Karakteristikat e burimeve t huaja t financimit

Kredia sht zjarr nxits i ekonomis, ngase ekonomia e sotme me t drejt quhet
ekonomi kredituese. Mjetet vetanake s bashku me mjetet e huaja mundsojn fitim m
t madh. Prve fitimit nga kapitali vetanak, realizohet edhe fitimi nga kapitali i huaj nse
shkalla e kamats sht m e lart nga shkalla e fitimit.
Financimi nga burime t huaja ka edhe ant e veta negative:
1. Rritet borxhi e me kt edhe rreziku i jo likuiditetit
2. Mjetet e marra hua pr shkak t obligimit pr tu kthyer mund t ket ndikim negativ
ndaj stabilitetit
3. Pr shkak t pagess s interesit zvoglohet ekonomizimi dhe rentabiliteti
4. Ndrmarrjet q shfrytzojn kredi kan liri t reduktuar n vendimmarrje, sepse shpesh
kredit jan dedikuese
95
5. Gjat aplikimit pr kredi t reja, ndrmarrjet q shfrytzojn kredi tashm jan t

ngarkuara me kredi dhe kan m pak mundsi pr kredi t reja deri sa t kthehen kredit
e vjetra.
Kartelat debitore
Kartelat debitore u mundsojn konsumatorve pr t bler mallra me an t mjeteve
elektronike t transferuara direkt nga llogarit e tyre bankare n emr t shitsit.
Shfrytzimi i kartelave debitore mund t bhet vetm nga shuma e mbuluar n llogarin
depozitore t komitentit. N raport me kartelat kreditore, n gjendje t pavolitshme jan
pronart e kartelave debitore, sepse nuk prdorin kredin nga saldoja (ngelja) mujore.
Konsumatort, n baz t kartelave debitore, mund t marrin kompensim, pr shembull,
n formn e zbritjes pr blersit e mallrave dhe shrbimeve.
N shum dyqane, pr shembull, gjat blerjes, vetm kartela kalon npr lexues t kartels
dhe me shtypjen e butonit, shuma e blerjes zbritet nga llogaria bankare.
Kartela m t njohura jan Visa, Master Card, American Express, Diners Club, Europay...
etj.
Kartelat kreditore
Kartelat kreditore ose t ashtuquajtura para plastike prdoren si instrumente t qarkullimit
pagesor dhe si instrument t qarkullimit t huaj pagesor. Banka e cila e lshon karteln
obligohet se do t paguaj t gjitha shpenzimet plotsuese q i ka br shfrytzuesi i
kartels themelore.
Kartelat kreditore prmbajn limit t caktuar t kredis t cilin konsumatort mund ta
prdorin kur blejn mallra apo trheqin para. Llogaria e kartels kreditore e klientit sht
e ndar nga llogaria transaksionale (depozituese) n bank.
Shfrytzuesi i kartels kreditore zakonisht n baza mujore merr raport mbi gjendjen e
llogaris s kartels. Nse pronari i kartels nuk e paguan saldon e borxhit n fund t
muajit paguan interes. N baz vjetore, pronari paguan taks pr prdorimin e kartels.
Kartat plastike standarde prmbajn shirit magnetik n t cilin sht shkruar PIN-i (numri
i personal i identifikimit) t pronarit t kartels, emri i tij, numri i llogaris dhe limiti i
prdorimit t karts.
Sipas llojit, value cards prmbajn shum fikse t parave t klientit me ka konsumatori
mund t shpenzoj shumn e prcaktuar m par. M t sofistikuara jan kartelat smart
card q prmbajn ip kompjuteri i cili mund t jet i mbushur me para t gatshme
digjitale nga bartsi i llogaris bankare.
96
Kartela inteligjente sht n gjendje t regjistroj informata shum m tepr se kartela

standarde me shirit magnetik. Kartela inteligjente me mikroprocesor llogarit n mnyr
automatike gjendjen e parave, pas pagess s realizuar.
Kt lloj t kartelave e shfrytzojn dhe e realizojn n Australi, Kanada, Kil, Kolumbi,
Danimark, Franc, Itali, Portugali, Singapor, Spanj, Tajvan, Britani dhe n shum
vende t tjera. N Angli n vitin 1995 sht zhvilluar Mondex smart card, ndrmarrje m
ambicioze nga Mondex Corporation pr transferimin e mjeteve n mes blersve, shitsve
dhe bankave, si dhe transferimin e parave elektronike.
City Bank & Chermical Bank vazhdimisht jan me programe
t reja n kartelat inteligjente. Gjat Lojrave olimpike n
Atlanta, First Union Bank Wachovia & Nations Bank, s
bashku me Visa, kan lshuar rreth nj milion kartela.
97

1. Definoni se far sht financimi!
2. Definoni burimet vetanake t mjeteve!
3. Shpjegoni konceptin kapitali dhe pronari individual!
4. Definoni depozitat e prhershme t themeluesve t subjekteve afariste!
5. Definoni konceptin kapitali aksionar!
6. Definoni se far sht kredia!
7. Numroni se ka prfshihet n burime t huaja t mjeteve!
8. Cilat jan elementet thelbsore t kredis?
9. Shpjegoni llojet e kredive!
10. Shpjegoni prgatitjen dhe dorzimin e krkess pr kredi?
11. Si prpunohet propozimi pr aplikim t kredis?
12. Si pr t prgatitur propozim pr kredi?
13. Si lidhet kontrata pr kredi?
14. Cilat jan burimet afatshkurta t financimit?
15. Definoni nocionin kambial!
16. Shpjegoni llojet e kambialeve.
17. Cilat jan kredit me kambiale?
18. Definoni ka sht aksioni!
19. Definoni ka sht obligacioni!
20. far lloje t aksioneve dini?
21. Definoni rolin e kartels debitore!
22. Definoni rolin e kartels kreditore!
23. Cilat jan karakteristikat e vetfinancimit?
24. Definoni anuitetin.
98
Shembuj t trsis tematike

Burimet e financimit
Shembulli 1.
Ndrmarrja tregtare KONI prodhon okollata. sht vendosur n Shkup dhe punon
sipas parimit t shoqris aksionare. Produktet e saj jan t kualitetit t lart dhe shiten
n treg. Meq bhet fjal pr prodhim t brenduar, ndrmarrja gjithmon ndan mjete
t mdha pr hulumtim dhe zhvillim. Sipas planeve t zhvillimit t ndrmarrjes sht
parashikuar instalimit t linjs s prodhimit. Prodhimi do t financohet me kredi t marra
nga linjat e kredis s jashtme nprmjet banks ton afariste, e n baz t dokumentacionit
t prgatitur si duhet dhe dokumentacionit t dorzuar dhe planit t biznesit.
Pyetje:
1. Cili sht kapitali i ndrmarrjes?
2. N baz t far sht marr kredia?
3. Pr far lloj t kredis bhet fjal sipas afatit dhe a do t prdoret n t njjtn koh?
4. Cila pjes e ndrmarrjes do ta udhheq procedurn e kredis?
Shembulli 2.
Ndrmarrja General Electric, kryen furnizimin e pjesve, konstruksioneve dhe
elementeve t tjera nprmjet ndrmjetsve, duke prfshir: komisionart, agjencit
tregtare, prfaqsit e kompanive t huaja dhe shoqatave shoqruese. Hulumtohet tregu
i furnizimit nprmjet kualitetit t furnizimeve t ofruara, kurse mimet e ofruara
hulumtohen nprmjet produkteve cilsore. sht br anketa nga blersit pr knaqsin
e cilsis pr blerjen e produkteve cilsore t ksaj kompanie, me ka 89% shprehen me
mendim t lart. Kompania prkohsisht merret edhe me furnizim afatshkurtr pr t
shmangur rritjen e shpenzimeve. Nuk ka pamjaftueshmri n sasin dhe cilsin e pjesve
t blera dhe konstruksioneve. Pagesat (likuidimi) i faturave nga shitsit dhe pjesmarrsit e
tjer n procesin e furnizimit rregullohen dhe paguhen n koh. Kapitali sht i aksionarve
me pjesn e vet t aksioneve.
Pr shkak t zvoglimit t konsumit t shkaktuar nga kriza globale ekonomike, politika
financiare e ndrmarrjes parashikon shitje me kredi. Pr shkak t financimit t blersve dhe
rritjen e qarkullimit ndrmarrja aplikon pr kredi n bankat afariste. Pr shkak t reputacionit
dhe t likuiditetit financiar, q e posedon ndrmarrja, Stopanska banka i jep kredi pr
financimin e blersve. Aksionart kan aksione t zakonshme dhe prioritare n kompani.
Pyetje
1. far ndrmarrja sht General Electric?
2. far lloj t aksioneve ka n ndrmarrje?
3. Pse ndrmarrja merr kredi?
4. Pr far qllimi sht marr kredia?
5. Si sht afati i kredis duke pasur parasysh qllimin e saj?
99
Ushtrime
1. Financimi sht aktivitet afarist me t cilin sigurohen mjete pr punn e subjekteve
afariste.
PO
JO
2. Pre far varet sigurimi i mjeteve nga burimet e veta?

1.__________________________________ 2._________________________________
3.__________________________________ 4._________________________________
3. Subjekti q dshiron t filloj nj aktivitet ekonomik duhet t siguroj kapital vllimi i t
cilit do t prshtatet n llojin e aktiviteteve q do t kryej.
PO
JO
4. Aksionet jan letra me vler dhe t njjtat jan konfirmim i kapitalit t investuar.
PO
JO
5. N far formash mund t shfaqen burime t huaja t mjeteve?

1.__________________________________ 2._________________________________
6. Kredia sht marrdhnie kreditore-debitore ndrmjet kreditorit dhe debitorit n t cilin
kreditori ia lshon n shrbim personit tjetr vlern e caktuar (para, mallra, shrbime) n
koh t caktuar dhe nn kushte t caktuara, por me obligimin q ti kthehet.
PO JO
7. Cilat jan elementet thelbsore t kredis?
1. ______________________________
2. ______________________________
3. ______________________________
8. Sipas forms n t ciln jepet kredia dallojm kredi n t holla dhe kredi n mall.
PO
JO
9. Sipas dedikimit t kredis, kredit ndahen kredi pr prodhimtari dhe kredi pr konsum.
PO
JO
10. Sipas origjins s mjeteve q i marrim, kredit nga nj vend mund t ndahen n kredi
vendore dhe kredi t huaja.
PO
JO
100
11. Cilat t dhnat prmenden n prgatitjen e aplikimi pr kredi?

1. _____________________________
2. _____________________________
3. _____________________________
4. _____________________________
5. _____________________________
6. _____________________________
12. Cilat t dhna i ka formulari pr aplikim t kredis?
1. ________________________________ 2. ________________________________
3. ________________________________ 4. ________________________________
5. ________________________________ 6. ________________________________
7. ________________________________ 8. ________________________________
13. Definoni nocionin kambial!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
14. Definoni nocionin aksion!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
15. Cilat jan karakteristikat e punve me kambial?
1. ______________________________ 2. ______________________________
3. ______________________________ 4. ______________________________
5. ______________________________ 6. ______________________________
16. Kredia akceptuese ndodh kur banka v nnshkrimin e tij n kambial dhe bhet debitori
kryesor i kambialit.
PO
JO
17. Kredia avaluese sht form e kredis s garantuar.

PO
JO
18. Kredia eskonte paraqitet kur banka e skonton kambialin nga klienti i saj i cili m
prpara ka br shitje me pages shtyr.
PO
JO
101
19. Kredin rieskonte e iniciojn bankat me dorzimin e kambialeve t eskontuara te banka

qendrore.
PO
JO
20 far lloje t aksioneve ekzistojn?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
21. Definoni konceptin e kartelave kreditore!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
22. Definoni konceptin e kartels debitore!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
23. Me ka sht i barabart anuiteti?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
24. far sht plani i amortizimit?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
25. Definoni konceptin transh?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
26. far lloje t interesit dini?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
27. Krahasoni karakteristikat e burimeve vetanake dhe t huaja t mjeteve?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
6
/6
QARKULLIMI
PAGESOR
/

Pasqyra
e tems

9
#
%
i qarkullimit pagesor
9 nocioni
9
6

%
e qarkullimit pagesor
9 llojet
9 llogarit

!

e mjeteve monetare t
9

ndrmarrjeve
9 #"

e dokumentacionit pr pages
9 prgatitja

%3%

"

(likuidimi
i dokumenteve pr pages)

%0
9

shpjegoni

prparsit dhe dobsit
9 t

e%

qarkullimit
pagesor me para t

%

%

gatshme dhe jo
t gatshme
9 t

(

definoni qarkullimin pagesor t
9
2%
brendshm dhe ndrkombtar
9

definoni qarkullimin pagesor t
9 t
%
drejtprdrejt dhe t trthort
e qarkullimit pagesor
9 ndrmjetsit
#
"
%

9

&

tregoni
%
dokumentet me t cilat
9 ti

(
%
realizohet pagesa nprmjet arks
popullore e Republiks s
9 Banka
F%

Maqedonis
<

9

%

"

definoni likuidimin e
9 t

dokumenteve
9
%&

e Banks
popullore
9 prgjegjsit
9

%
dhe qarkullimi pagesor
9 bankat
9 t

%&

shpjegoni prgjegjsit e
9
%

9
9
9
9
9
9
%

bankat
afariste
D%

('
shtpia
e kliringut
D%

kliringu
Qllimet
e msimit

Pas
leximit t ksaj teme,
ju duhet
t jeni
#!

,

n
gjendje:

$
9
t definoni qarkullimin pagesor
9

%

9 t definoni qarkullimin pagesor
9 me

para t gatshme
%
definoni qarkullimin pagesor
9 t
9

pa para t gatshme
%
likuidatorit
9

%&

noni prgjegjsit e Banks
9 t
defi
F<
popullore t Republiks s
9 Maqedonis

"

t
shpjegoni funksionet e Banks
9
9
%
popullore

shpjegoni rolin e Banks popullore

9 t

!

%

%

9 t shpjegoni pjesmarrjen e bankave

afariste n qarkullimin pagesor
9
%

('
shpjegoni Shtpin e kliringut n
9 t
<

Maqedoni
9
%

%

shpjegoni pr kliringun e pagesave
9 t
2
%'
t vogla ndr bankare
Transferimi i mjeteve t parave nga nj person te nj person tjetr juridik ose fizik n
mnyr q t likuidohet nj marrdhnie e caktuar kredituese-debituese quajm qarkullim
pagesor.
Qarkullimi pagesor me para t gatshme realizohet me para t gatshme (efektive), dhe
sht karakteristik pr pagesat e popullats, ndrsa qarkullimi pagesor me para jo t
gatshme paraqet pagesn prmes ndrmjetsve (bankat, ndrmarrjet pr komunikacion
t PTT, etj.)
Qarkullimi pagesor me para t gatshme bhet prmes transferimit t drejtprdrejt t
parave t gatshme n mes subjekteve, kurse pagesat q bhen pa prdorimin e parave t
gatshme, por vetm me regjistrim t sasis n bar ose n prfitim t llogarive t caktuara
t subjekteve q kryejn qarkullimi pagesor me para jo t gatshme prfaqson qarkullimin
pagesor pa para t gatshme.
Dokumenti sht dshmi me shkrim ose e dhn e besueshme. Prandaj, do pages,
pavarsisht nga arsyeja q e ka imponuar, patjetr duhet t bazohet n dokumentin.
Bankat afariste jan organizata fitimprurse financiare. Ato jan firma afariste q tregtojn
me mjete financiare. Kto banka kryejn pun kreditore, depozituese, pun t qarkullimit
pagesor dhe lloje t tjera t punve bankare.
N sistemin e ri t qarkullimit pagesor, Banka popullore e Republiks s Maqedonis ka
funksione kryesore dhe t rndsishme t prcaktuara n Ligjin pr qarkullim pagesor.
nocionet kye:
qarkullimi pagesor
lloj e qarkullimit pagesor
qarkullimi me para jo t gatshme
qarkullimi me para t gatshme
qarkullimi i trthort
qarkullimi i drejtprdrejt
qarkullimi ndrkombtar
likuidatura
kontrolli
banka popullore
bankat afariste
kliringu
104
QARKULLIMI PAGESOR
Nocioni pr qarkullimin pagesor

Transferimi i mjeteve nga nj person te nj person tjetr juridik ose fizik n mnyr q
t likuidohet nj raport i caktuar kreditues-debitues quhet qarkullim pagesor. T gjitha
pagesat q jan br n mes ndrmarrjeve, ose ndrmjet tyre dhe subjekteve t tjera n
vend dhe jasht vendit quhen qarkullim pagesor.
Qarkullimi pagesor i mbulon t gjitha pagesat, t
shprehura n para, pavarsisht se kush i kryen, mbi
ciln baz dhe n ciln mnyr. Nse kto pagesa jan
br n kuadr t nj vendi, ather ai sht qarkullim i
brendshm pagesor, n qoft se pagesat jan br n mes
personave fizik dhe juridik t vendeve t ndryshme
bhet fjal pr qarkullim pagesor jasht vendit. Pr shkak
t problematiks s ndryshme n realizimin e qarkullimit
t brendshm dhe t jashtm pagesor, atyre do t u jepet
vmendje e veant gjat msimit t mtejshm.119
Si rezultat i marrdhnieve t biznesit n mes personave fizik dhe juridik n kuadr t
nj apo m shum vendeve t ndryshme jan krijuar marrdhnie financiare - krkesa dhe
obligime. Obligimet financiare t vendosura n mes palve prmbushen me pagesa. Termi
pages do t thot transferim i parave nga nj person te nj person tjetr.
Pagesat zakonisht paraqiten si pasoj e aktit t blerjes dhe shitjes s mallrave dhe shrbimeve,
por shpesh paraqiten edhe pagesa pr shlyerjen e kredive dhe pagesa t interesave, shlyerja
e obligimeve t ndryshme fiskale (tatimet, taksat), pagesat n baz t shrbimeve t
prdorura (turistike, hotelerike, arsim, transport, komunikacion, ndrtimtari, shndetsi,
licenca, patenta, shrbime intelektuale dhe shrbime t tjera.)120 Trsia e t gjitha pagesave
n mes individve apo subjekteve ligjore pr t shlyer obligimet e tyre reciproke n para
apo pagesa t krkesave, paraqet qarkullimin pagesor.121
Llojet e qarkullimit pagesor

Varsisht nga ajo nse pagesat jan br nga dorzimi i parave t gatshme ose regjistrimit
t parave nga llogaria e paguesit, n emr t pranuesit t parave, pagesat mund t jen si
pages me para t gatshme dhe jo t gatshme.
119
Payment Systems, monetary policy, and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eith
Richard K. Abrams... (et al), International Monetaru Fund, Publication servis 700 19th Street, N.W.,
Washington, p.236
120
Po aty, fq. 237
121
Po aty, fq. 237
105
QARKULLIMI PAGESOR
Qarkullimi pagesor me para t gatshme sht br me para t gatshme (efektive), kurse sht
karakteristik pr pagesat e popullats, ndrsa qarkullimi pagesor me para jo t gatshme
paraqet pagesn nprmjet ndrmjetsuesve (bankave, ndrmarrjet e komunikacionit t
PTT, etj.)
N t vrtet, qarkullimi pagesor me para t gatshme dhe jo t gatshme ka organizim t
ndryshm t pagess, prdor metoda dhe instrumente t ndryshme t qarkullimit pagesor,
e me kt ka pasoja t ndryshme ekonomike pr pranuesit e pagess.
Qarkullimi pagesor me para t gatshme historikisht i paraprin pagess me para jo t
gatshme. Prparsit e pagesave me para jo t gatshme, n krahasim me pagesat me para
t gatshme jan:122
- kursim i kohs edhe t dy partnerve afarist gjat kryerjes s pagess pr shkak
se ato nuk do t vijn n kontakt t drejtprdrejt n numrimin e transferimit t
parave;
- racionalitet m t madh n qarkullimin pagesor pr shkak se sht zvogluar
mundsia e paraqitjes s gabimeve n numrimin t parave. Gjithashtu sht
zvogluar rreziku t cilit i jan ekspozuar parat e gatshme gjat manipulimit me ato
(vjedhjet, prvetsimi, dhe keqprdorime t tjera);
- mnyra e pagess me para t gatshme ka mangsi t vogla n paraqitjen e gabimeve
n pages.
Pagesat me para t gatshme mund t bhen n dy mnyra, edhe at:
A) N mnyr t drejtprdrejt
B) Me an t organizatave t specializuara pr pages ose me ndonj bank.
A) Pagesa e drejtprdrejt me para t gatshme bhet gjat takimeve n mes debitorit dhe
kreditorit t cilt drejtprsdrejti kmbejn sasin e duhur t parave, kurse
B) Pagesa e trthort (indirekte) bhet me an t organizatave t specializuara pr
qarkullim pagesor ose nga ndonj bank. Debitori dhe kreditori vijn n kontakt nprmjet
ndrmjetsit i cili merr urdhr nga debitori: q n barr t llogaris e tij t paguajn shuma
t caktuara n llogarin e kreditorit.
Nj organizim i mir i qarkullimit pagesor paraqet kusht
normal t funksionimit t subjekteve ekonomike, q sht
kryerje normale e procesit t prodhimit dhe qarkullimit.
Ngecja n pagesn e mallrave t shitura ose t shrbimeve
t kryera sht nj nga shenjat se pagesa e vendit nuk sht
organizuar mir, q e ngadalson lvizjen qarkulluese t
mjeteve dhe mund t oj n vrejtje se nga qarkullimi pagesor
i organizuar mir varet edhe shpejtsia e pagess e cila sht
122
Payment Systems, monetary policy,and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eith
Richard K. Abrams., Washington. op, cit., p. 239
106
QARKULLIMI PAGESOR
elementi m i rndsishm n marrdhniet, debitore-kreditore duke pasur parasysh sasin

e madhe t pagess dhe periudhn relativisht t gjat n t ciln kjo mund t bhet. Prandaj,
pagesa sht e organizuar mir dhe funksionon mir n qoft se sht efektive dhe ekonomike.
Qarkullimi pagesor, si trsi e t gjitha pagesave individuale, mund t vrehet nga disa
aspekte. Pr shembull, mund t vrehet:123
- sipas vendit t pagess
- sipas mnyrs s pagess
- sipas llojit t pagess
2.1.
Qarkullimi pagesor sipas vendit ku gjenden pjesmarrsit n

pages
Sipas vendit ku gjenden pjesmarrsit n pages, dallojm:
- qarkullim pagesor t brendshm dhe
- qarkullim pagesor ndrkombtare (t jashtm)
Trsia e t gjitha pagesave individuale t cilat jan t realizuara n vend dhe n njsin e
valuts kombtare quhet qarkullim pagesor i brendshm n vend ose qarkullim pagesor
vendor. Me t prfshihen t gjitha pagesat ndrmjet subjekteve n hapsirn e valuts s njjt.
Pr dallim nga kjo, trsia e qarkullimit pagesor t realizuar n mes personave fizik ose
juridik t vendeve t ndryshme sht e quajtur ndrkombtare ose qarkullim pagesor
me vendet e huaja, apo qarkullim pagesor devizor.124 Ato jan pagesa t realizuara midis
subjekteve ekonomike t hapsirave t ndryshme valutore.
2.2.
Qarkullimi pagesor sipas mnyrs s pagess

Sipas mnyrs s pagess dallojm:125
- pages indirekte
- pages direke.
Dallimi kryesor n mes pagesave direkte dhe indirekte sht e varur nga ajo se a jan
prfshir ose nuk jan prfshir nj ose m shum pal n pages.
Kshtu, qarkullimin direkt i pagess prfshin pagesat e drejtprdrejta midis paguesit dhe
pranuesit, ndrsa qarkullimi indirekt i pagess prfshin, prve ktyre, nj ose m shum
organizata nprmjet t cilave sht br vet pagesa.126
123
Payment Systems, monetary policy,and the role of the central bank/ Omotunde E.G. Jonson eith
Richard K. Abrams., Washington. op, cit., p. 240
124
Po aty, fq. 240
125
Po aty, fq. 240
126
Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia Banking Soundness and Recent Lessons. International Monetary Fund. WP/00/145. August, 2009, p.261
107
2.3.
QARKULLIMI PAGESOR
Qarkullimi pagesor sipas llojit t pagess

Sipas llojit t pagess dallojm:127
- qarkullimin pagesor me para t gatshme
- qarkullimin pagesor me para jo t gatshme.
Qarkullimi pagesor me para t gatshme realizohet prmes transferimit t drejtprdrejt
t parave n mes subjekteve, ndrsa pagesat q jan realizuar pa prdorimin e parave t
gatshme, por vetm me regjistrim e shums n bar ose pr llogari t llogarive t caktuara
t subjekteve q e kryejn pagesn paraqet qarkullimin pagesor me para jo t gatshme.
Qarkullimi pagesor sot bhet edhe nprmjet Internetit dhe prmes rrugs elektronike.
Llogarit e mjeteve monetare t ndrmarrjeve

Mjetet e veta monetare ndrmarrjet i evidentojn n llogarit q mbahen n Entin pr
qarkullim pagesor. N kt grup mbahen t gjitha mjetet monetare t cilat i disponojn
ndrmarrjet, edhe at:128
- mjetet monetare n xhiro llogarit
- mjetet monetare n llogarit e veanta (rezerv, konsum i prbashkt dhe fonde t
tjera);
- mjetet monetare n llogari t tjera (llogari rrjedhse, depozita, etj).
Prve llogarive q mbahen n Entin pr qarkullimin pagesor, ndrmarrjet mund t ken
llogarit e tyre n bankat e ndryshme, si jan:129
- llogari pr kredit e lejuara;
- llogari devizore n t ciln mbahen mjetet e huaja t pagess dhe nprmjet t cils
bhet pagesa n valut t huaj; dhe
- llogari t tjera n banka.
Shfrytzimi i mjeteve n kto llogari bhet prmes
urdhresave q drejtohen deri te Enti pr qarkullim pagesor
ose banka, varsisht nga ajo se ku mbahet llogaria themelore.
Debitimi i llogaris zakonisht sht me urdhrin e pronarit
t llogaris, ndrsa miratimi i llogaris me urdhr t atij
q e kryen pagesn.
127
Po aty, f. 263
Po aty, f. 263
129
Po aty, f. 263
128
108
QARKULLIMI PAGESOR
Prgatitja e dokumentacionit pr pages

(likuidimi i dokumenteve pr pages)
Dokumenti paraqet dshmi me shkrim ose t dhn t besueshme. Prandaj, do pages,
pavarsisht nga arsyeja q e ka nxitur, patjetr duhet t bazohet n dokumentin.
Secils pages duhet ti paraprij prgatitja e dokumentacionit pr pages. Procedura pr
prgatitjen e dokumentacionit pr pagesa quhet likuidimi i dokumentacionit. Likuidimin
e dokumenteve e bn shrbimi i veant n ndrmarrje q quhet likuidatur dhe personi i
cili kryen likuidimin sht quajtur likuidues.
Me dokumente n baz t t cilave bhet pagesa prmes llogarive ose arks nnkuptohen:130
- faturat pr materialet e furnizuara, prodhime gjysm t gatshme, prodhime t
gatshme, pjes rezerv, mallra dhe shrbime;
- faturat pr mjetet e furnizuara themelore, materialet pr investime;
- faturat dhe dokumentet e tjera pr inventar t furnizuar dhe pajisje pr konsum t
prbashkt etj.
Kur pagesa bhet nprmjet arks, n baz t dokumenteve financiare, nnkuptohet:131
-
urdhrpagesa pr udhtime zyrtare;

dokumentet baz mbi t cilat bhet qarkullimi pagesor i rrogave t puntorve;
dokumentet e tjera n baz t t cilave pagesat jan br pr t paguar puntort;
dokumente t tjera mbi baz t t cilave jan br pagesat n para t gatshme deri n
maksimumin e arks.
Likuidimi i dokumenteve pr pages do t thot: kontroll t dokumenteve nga pikpamja:

- dokumenti a sht i sakt nga pikpamja formale dhe e prllogaritjes, respektivisht
a sht i rregullt pr pages dhe n t a ekziston vrtetim se n fazn e mparshme
sht br kontrolli prllogarits
- n dokument a sht vrtetuar saktsia e ndryshimit afarist me nnshkrimin
e personit t autorizuar dhe n lidhje me dokumentin baz t t cilit pagesat
jan br a jan treguar t gjitha dokumentet e nevojshme, pr shembull, kur
sht fjala pr pages t faturs pr materiale t blera, duhet t definohet a ka
dokument se materiali sht pranuar. N fakt, kontrollohet saktsia materiale e
dokumenteve.
Likuidatura duhet ti kthej dokumentet jo t rregullta nga ant formale, prllogaritse dhe
materiale te parashtruesit pr korrigjim.
130
131
Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia, 2009, op., cit., p. 267
Po aty, fq. 268
109
QARKULLIMI PAGESOR
Detyr vijuese e likuidaturs, pas kontrollimit t dokumenteve,

sht t prgatit urdhresat pr pages.
Likuidimi i dokumenteve pr pages ka rndsi t madhe pr
qndrueshmrin e puns financiare n ndrmarrje dhe pr
kt qllim duhet t autorizohet nj punonjs (apo m shum
puntor), i cili do t kryej shlyerjen e dokumenteve monetare
dhe do t jet prgjegjs pr:132
- likuidim t drejt dhe t sakt t dokumenteve;
- likuidim t drejt dhe t sakt t dokumenteve t kontabilitetit nga ana qensore dhe
formale;
- likuidim t drejt dhe t sakt t dokumenteve t kontabilitetit nga aspekti i
rregullsis materiale dhe prllogaritse;
- pr shtje t tjera q lindin nga sfera i aktiviteteve t veta dhe puns.
4.1.
Likuidimi i dokumentacionit
(si bhet likuidimi i dokumenteve)
Secila pages, pavarsisht nga arsyeja q e ka nxitur, patjetr duhet t bazohet n nj
dokument. Dokumenti i cili shrben si baz pr pages mund t jet me origjin nga pala
pr t ciln duhet t paguajn ose si dokument i brendshm i hartuar n organizat, me t
cilin duhet t bhet pagesa.133
Megjithat, do pages duhet t paraprihet nga prpunimi - prgatitja e dokumentacionit
pr pages. Procedura pr prgatitjen e dokumentacionit pr pages quhet likuidimi i
dokumentacionit. Likuidimin e dokumenteve, verifikimin e saktsis s dokumenteve, e
bn shrbim i veant n organizat q quhet likuidatur. Nse n organizata ka shum
pun, e me kt edhe shum dokumente, kjo pun kryhet nga nj person - likuidatori.
Likuidimi i dokumentacionit pr pages nnkupton:134

- dokumenti a sht i korrigjuar nga ana e prllogaritjes dhe ana formale, respektivisht
a sht n rregull pr pages. Me fjal t tjera, kontrollohet rregullshmria formale e
dokumentit;
- obligimi q duhet ta paguhet a e ka marr personi nga organizata e autorizuar
pr detyra t tilla nga ana e organeve t prgjithshme drejtuese ose akteve ligjore.
Nj person i cili ka marr prsipr obligimin duhet t verifikoj nnshkrimin e
dokumentit prkats;
132
Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia, 2009.op, cit., p.269

Po aty, fq. 269
134
Croce EnzoKham Mohsin. Monetary Regimes and Inflation Targeting. Finance and Development.
Semptember 2000, p. 365
133
110
QARKULLIMI PAGESOR
- n dokument a sht verifikuar saktsia e ndryshimit afarist me nnshkrim t personit

t autorizuar dhe ndaj dokumentit n baz t t cilit bhet pagesa a sht shoqruar
me t gjitha dokumentet e nevojshme pr t verifikuar saktsin e ndryshimit afarist
(p.sh., kur bhet fjal pr materialin e furnizuar a ekziston edhe dokument se i njjti
material sht pranuar). N fakt, kontrollohet saktsia materiale e dokumenteve.
Likuidatura duhet ti kthej dokumentet jo t rregullta nga pikpamja prllogaritse,
formale dhe materiale t parashtruesit pr korrigjim, ndrsa punt fiktive duhet tu
dorzohen autoriteteve kompetente pr hetim. Vetm dokumentacioni i rregullt formal,
material dhe prllogarits mund t shrbej si baz pr pages.135
Detyra tjetr e likuidaturs sht t prgatit urdhresat pr pages, duke pasur parasysh se
ato korrespondojn me rregullat ligjore, rregullat e brendshme t organizats dhe kontratat
me partnert afarist.
Likuidimi i dokumentacionit pr pages ka rndsi t madhe pr qndrueshmrin e
puns financiare t organizatave.
Ndrmjetsit n qarkullimin pagesor

Qarkullimi pagesor si sistem i pagess prbhet nga nj sr instrumentesh, procedurash,
rregullash dhe sistemesh t transferimit ndrbankar t mjeteve i cili prdoret pr t lejuar
qarkullimin e parave t gatshme n territorin e nj vendi. Thn thjesht, qarkullimi pagesor
paraqet transfer t parave nga njra llogari n tjetr t pjesmarrsve n qarkullimi pagesor
nga ana e ndrmjetsve t qarkullimit pagesor.136
Ndrmjetsuesit kryesor n sistemin pagesor t Republiks s Maqedonis jan: Banka
popullore e Republiks s Maqedonis dhe bankat afariste q kan marr leje nga Banka
qendrore. N krye t qarkullimi pagesor sht Banka popullore e Republiks s Maqedonis,
e cila i mban llogarit e bankave, kurse bankat i mbajn llogarit e depozituesve t tyre.
5.1.
Banka popullore e Republiks s Maqedonis

5.1.1. Prgjegjsit e Banks popullore137
Banka popullore si bartsi i qarkullimit pagesor do ti realizon detyrat e mposhtme:
- Organizon sistem pr barazim ndrmjet pjesmarrsve n sistemin pagesor;
- Hap dhe mban llogari t bankave, llogari t depozitave t shoqrive brokere dhe
llogari t tjera t cilat me ligj mbahen n Bankn popullore bn pagesa nga llogarit;
- Hap dhe t mban llogarit nse me ligj nuk sht prcaktuar ndryshe;
135
Po aty, fq. 366

Croce Enzo and Khan Mohsin. 2000, op., cit., p. 366
137
Po aty, fq. 366
136
111
QARKULLIMI PAGESOR
- Hap dhe mban llogari t thesarit nprmjet t cilave bhet kryerja e centralizuar
e pagesave t t gjitha llogarive t thesarit me ka evidenca e hyrjeve, daljeve dhe
gjendjeve n kuadr t llogaris t thesarit mbahet n thesarin pran Ministris e
Financave;
- Mban llogari t kontabilitetit pr institucionet q kryejn llogaritje dhe prcaktojn
obligimet n mes sistemit pagesor, prcaktoj standarde pr ndrtimin e llogarive t
pjesmarrsve n sistemin pagesor;
- Cakton numrin e bartsve t qarkullimit pagesor;
- E prcakton shumn e pagess, kur sht pagesa
ndrbankare e vogl;
- Mbikqyr veprimtarin e bankave dhe institucioneve
t tjera q ofrojn shrbime t qarkullimit pagesor;
- Jep edhe leje t ndrlidhur t qarkullimit pagesor;
- I rishqyrton kriteret pr dhnie dhe marrje t lejes pr
kryerje t qarkullimit pagesor;
- Mban regjistr t llogarive n sistemin e vet dhe pr at
e informon regjistrin e vetm t mbajtsve t llogarive.
5.2.
Bankat dhe qarkullimi pagesor

Bankat n sistemin pagesor prfshijn kto pun:
- hapin dhe mbajn llogarit e pjesmarrsve n qarkullimin pagesor dhe realizojn
pagesat prmes llogarive
- mbajn regjistr t llogarive n sistemin e tyre dhe pr at e informoj regjistrin e
vetm t pronarve t llogarive
N sistemin e ri t qarkullimit pagesor, Banka popullore e Republiks s Maqedonis ka
funksione kryesore dhe t rndsishme t prcaktuara n Ligjin pr qarkullim pagesor.
N sistemin pagesor n prputhje me Ligjin pr qarkullim pagesor, Banka popullore e
Republiks s Maqedonis i ka kto funksione:138
- Banka qendrore e RM ofron sistemin pr barazim. Ky funksion i BPRM sht e pajisur
me aplikimin e t ashtuquajturs RTGS (Real time Gross Settlement System) ku n
Bankn qendrore t RM quhet SPNM - sistemi pagesor ndrbankar i Maqedonis.
- Banka popullore e RM realizon llogarit e bartsve t qarkullimit pagesor. Pr kt
qllim jep krkes pr hapjen e llogaris me t ciln e dorzon dokumentacionin
e krkuar t shnuar n vet krkesn dhe paraqet aplikim t nnshkruesve t
autorizuar si dhe marrveshje pr hapjen e llogaris.
- Banka popullore e RM hap llogarit e fondeve, llogarit e depozitave t shoqatave
brokere dhe llogarin e vetme t thesarit.
- Banka popullore e RM e prcakton konstruksionin e numrit t llogaris.
- Banka popullore e RM u ndan numra t gjith bartsve dhe pr qarkullimin pagesor.
138
112
QARKULLIMI PAGESOR
- Banka popullore e RM kujdeset pr t zvogluar rrezikun sistematik n qarkullim

pagesor. Nj nga masat q mund t ndrmarr sht ta kufizoj shumn e pagess
e cila mund t realizohet jasht sistemit pr barazim n Bankn popullore t RM.
N kt kuptim, Banka popullore e RM sjell vendim mbi shumn e qarkullimit
ndrbankar me pakic. Nn kt nivel t pagess, t gjitha pagesat mund t zbatohen
n sisteme t tjera jasht sistemit t barazimit t Banks popullore t RM.
- Banka popullore e RM prcakton kriteret pr dhnien e lejes pr qarkullim pagesor.
- Banka popullore e RM bn mbikqyrje t sistemin pagesor n vendin ton.
Banka popullore e Republiks s Maqedonis ka 3 role:139
- ka funksion bankar si edhe do bank tjetr, zakonisht, me Qeverin si klient.
- i mban llogarit pr barazim t bankave.
- ka rolin si rregullator t sektorit financiar me ka nj pjes t ktij roli sht ta
mbikqyr likuiditetin e bankave.
N kuadr t t drejtave dhe prgjegjsive t veta Banka
popullore e Republiks s Maqedonis organizon sistemin
e barazimit midis bartsve t qarkullimit pagesor. Ky
funksion i Banks popullore t Republiks s Maqedonis
sht i pajisur me zbatimin e t ashtuquajturs RTGS q
n Bankn popullore t Republiks s Maqedonis quhet
SPNM - Sistemi pagesor ndrbankar i Maqedonis, hap
llogarit e fondeve, llogarit e depozitave t shoqrive
brokere, ndan numra pr t gjith bartsit e qarkullimit
pagesor dhe kujdeset pr zvoglimin e rrezikut sistematik
n qarkullim pagesor.
Detyrat e Banks popullore t RM jan:
-
5.3.
prcakton dhe krahason politikn monetare dhe e rregullon sistemin pagesor.

jep licenc pr themelimin dhe punn e banks, kursimoreve, kmbimoreve.
emeton kartmonedha dhe monedha.
prfaqson Republikn e Maqedonis n institucionet financiare ndrkombtare.
Bankat afariste
Bankat afariste jan organizata fitimprurse financiare. Ato jan firma afariste q tregtojn
me mjetet financiare.
Kto banka japin kredi, depozita, pun t qarkullimit pagesor dhe lloje t tjera t
ndrmjetsimit bankar. N literatur mund t hasen disa nga karakteristikat e tyre:
- Ato jan institucionet m t mdha financiare n ekonomi.
139
113
QARKULLIMI PAGESOR
- Bankat jan institucionet financiare m t diversifikuara n kuptimin hapsinor dhe

ato punojn me cilsi me spektr m t gjer.
- Ato jan t vetmet institucione t cilave u jan t lejuara, n vllim t plot, t
marrin dhe t ruajn depozita transaksioni (xhiro llogarit dhe llogarit rrjedhse t
klientve).
- Marrin pjes n kryerjen e qarkullimit pagesor n mes subjekteve ekonomike.
- Bankat jan institucionet kryesore te t cilat sht e orientuar politika monetare e
Banks qendrore.
5.4.
Shtpia e kliringut
Shtpia e kliringut u themelua n Shkup nga ana e bankave n pajtim me Ligjin mbi
qarkullimin pagesor140. Ajo sht themeluar pr t identifikuar dhe deprtuar n pagesat e
bartsve t qarkullimit pagesor n baz t pagesave t vogla ndrbankare.
Shtpia e kliringut sht e ndrtuar me burimet e veta n mnyr dhe parime t bazuara
n teknologjin informative moderne me respektim t rregullave dhe rekomandimeve t
Banks pr barazim ndrkombtar n Bazel dhe specifikave t sistemit financiar ekonomik
t Republiks s Maqedonis.
Pjesmarrs n kliring jan bartsit e qarkullimit pagesor t cilt n Shtpin e kliringut
kan hapur llogari. Me funksionimin e Shtpis s kliringut sigurohen prfitimet e
mposhtme pr pranuesit n kliring:
- 24 or qasje n kliring
- llogaritja e qarkullimit pagesor q ofron barazim neto t llogarive t bankave n
Bankn popullore t RM
- kontroll t t dhnave dhe mbrojtje t transaksioneve n llogarit jo ekzistuese
- mbrojtje nga qasja e paautorizuar dhe vizitort qllimkeq.
5.4.1. Kliringu i pagesave t vogla ndrbankare (SNBK-Kliring)
Kliringu i pagesave ndrbankare t vogla (SNBK-kliring) sht proces i cili prbhet nga:
- Shkmbimi i transaksioneve ndrbankare me pagesa t vogla (shkmbimi i
kliringut);
- Prcaktimi i pozicionit neto duke llogaritur edhe mbulimi e transaksioneve nga
kmbimi i kliringut (llogari e kliringut)
- Zgjidhja e obligimeve q dalin nga llogaria e kliringut (barazimi i kliringut).
Pranuesit n kliring pr pagesa ndrbankare t vogla jan bartsit e qarkullimit pagesor.
Prve kushteve t prgjithshme t antarsimit, antart e kliringut-SNBK sht e
nevojshme t dorzojn n SNBK:141
140
141

114
QARKULLIMI PAGESOR
- Licencn pr themelimin dhe funksionimin e bankave t lshuar nga Banka

popullore e RM;
- Marrveshjen pr hapjen e llogaris bankare n SPNM;
- Autorizimin e SNBK pr lshimin e urdhresave pagesore n barr t llogaris s
transaksionit t antarit t RTGS pr shkak t mbulimit t gjendjeve negative n
barazimin kliring (Formulari SNBK-Kliring).
Dita e kliringut sht koha n t ciln bhet shrbimi SNBK-Kliring i transaksioneve me
datn e valuts q ka t bj me nj dit kalendarike. Dita e kliringut prmban nj ose m
shum cikle llogaritse (cikle kliringu).
Numri i cikleve t kliringut dhe koha e kryerjes s aktiviteteve
t veanta gjat dits s kliringut rregullohet me Planin e
terminve. Shumn maksimale t transaksioneve individuale
q mund t marr pjes n SNBK-Kliring e prcakton banka.
Pas barazimit t suksesshm, SNBK t do pjesmarrs,
dorzon raportet n pajtim me Udhzimin pr shkmbim.
5.4.2. SPNM
Pr pagesat e mdha dhe urgjente prdoret SPNM. Transferimi i mjeteve barazohet n
mnyr individuale, n shumn bruto. do transferim barazohet menjher, n momentin
e mbrritjes s tij n Bankn popullore t RM. Pagesat n kt sistem jan prfundimtare
dhe t pakthyeshme. RTGS sistemi operon nprmjet sistemit t ndrlikuar informativ me
karakteristika t larta teknike
RTGS sistemi ka dy role t rndsishme:
- pr kryerje n koh t pagesave t mdha dhe urgjente
- barazim t pozicioneve neto nga Shtpit e kliringut
115
QARKULLIMI PAGESOR
Pyetje pr kontrollim t dituris s nxnsve

1. ka sht qarkullimi pagesor?
2. far lloje t pagess dini?
3. Definoni qarkullimin pagesor me para t gatshme!
4. Definoni qarkullimin pagesor me para jo t gatshme!
5. Definoni nocionin qarkullimi i brendshm pagesor!
6. Definoni nocionin qarkullimi i jashtm pagesor!
7. far nnkuptoni me pagesa direkte?
8. far nnkuptoni me pagesa indirekte?
9. Cilat jan llogarit e mjeteve t ndrmarrjeve?
10. far sht dokumenti?
11. Cilat jan dokumentet pr pages prmes arks?
12. Cili sht kuptimi i likuidimit?
13. far prfshin kontrolli i dokumenteve?
14. Pr ka sht prgjegjs likuiduesi i dokumenteve?
16. Cilat jan prgjegjsit e Banks popullore?
17. Cilat karakteristika i ka Banka popullore?
18. Cili sht roli i bankave afariste?
19. Shpjegoni far dini pr Shtpin e kliringut!
20. Prej far prbhet kliringu i pagesave ndrbankare t vogla?
116
QARKULLIMI PAGESOR

Qarkullimi pagesor
Shembulli 1.
Infrastruktura rrugore n do shtet siguron q t prparohet jeta normale dhe lvizja e
njerzve, kapitalit dhe aktivitetet afariste. Shteti bn prpjekje pr t menaxhuar ndrmarrje
me karakter publik dhe pr tu kujdesur pr ndrtimin dhe mirmbajtjen e infrastrukturs
s komunikacionit. Pr angazhimin e njerzve dhe burimeve pr aktivitetet e tyre, shteti
nuk ka mbledhur para direkt nga qytetart dhe sektorit t biznesit, por shteti e ka financuar
punn e tyre prmes sistemit t pagesave t tatimeve, taksave dhe kontributeve. Shteti ka
themeluar ndrmarrjet shtetrore pr kt qllim, si sht Makedonija Pat.
Kjo ndrmarrje i realizon t gjitha pagesat n vendin ton, kurse nj pjes t pagess e bn
jasht vendit. Pagesat me para t gatshme i paguan me para efektive, kurse pagesat me para
jo t gatshme nprmjet instrumenteve pr pages me para jo t gatshme..
Pagesat n para i realizon n dy mnyra, edhe at: drejtprdrejt dhe t ndrmjetsuara n
institucionet e specializuara pr pages, dhe banka e tyre depozituese Stopanska banka.
Makedonija pat shpesh paguan ndrmjet paguesit dhe pranuesit, dhe midis paguesit dhe
pranuesit prmes institucioneve t pagess. Ajo shpesh prdor internetin si mnyr pr t
paguar.
Kontrolli i dokumenteve sht kryer n likuidatur, kurse personi prgjegjs pr likuidimin
apo likuiduesi, sht Stanoil Petkoski.
Pyetje:
1. far pagesash realizon Makedonija pat?
2. far paguhet me pagesat e gatshme?
3. far sht banka deponuese?
4. Kush e realizon kontrollin e dokumenteve?
5. A prdor ndrmarrja pagesa interneti?
Shembulli 2.
Konfeksioni i mods Hepening nga Manastiri ekziston n treg pr m shum se 10
vjet Ai prodhon veshje - mantele, xhaketa, kmisha, bluza dhe veshje t tjera pr burra
dhe gra n Maqedoni dhe pr eksport n disa tregje evropiane dhe t huaja. Nj pjes
t lndve t para i furnizon nga jasht, kurse nj pjes nga vendi yn. N Manastir, n
fabrikn e kompanis Hepening qepen, hekurosen, prehen, paketohen, ekspeditohet i
tr konfeksioni pr meshkuj dhe femra. Ato produkte q kan gabim t vogl mund t
gjenden direkt n dyqan q punon n kuadr t fabriks n Manastir, me mime t liruara,
si dhe n dyqanet n Shkup, Ohr, Gostivar me shenjn mallra me gabime.
117
QARKULLIMI PAGESOR
Nga viti i kaluar, krkesa e modeleve t Hepenig n Maqedoni ka rn tepr pr dallim

nga krkesa e njjt n tregun e jashtm. Kjo sht fabrik serioze me shum punonjs
t cilt varen nga kto t ardhura. E tr kjo ishte rezultat i krizs q goditi industrin e
tekstilit n Maqedoni, por edhe kriza n mbar botn.
Drejtori i prgjithshm u ka br thirrje punonjsve t tij: menaxherve t shitjes, furnizimit
dhe marketingut n nj takimi t prbashkt pr at se far duhet t ndrmerret m
tej sepse realizohet qarkullim shum i vogl dhe produktet nuk shiten mir n tregun e
Maqedonis si m par. Kjo ka br riorganizimin e gjith menaxherve dhe u ka dhn
detyra t reja: pr t nxitur strategjin marketingu, pr t prodhuar fletushka dhe reklama,
postera etj.
Menaxheri i Goran Stoilkov e ka obliguar si menaxher t marketingut Veliun pr shitje
dhe marketing, dhe Anita Makazlieva pr riorientim t modeleve, ndjekje t tendencave t
reja, dizajn nga Burda, manifestime t mods, katalog, video etj. Konflikte gjat ndarjes
s detyrave dhe rivalitet nuk ka pasur. N takimin e ardhshm, drejtori solli vendim q
t vazhdoj prodhimi n ndrmarrjen e tyre vetm duke br modele nga lndt e para
t vendit pa import nga jasht, kurse t vazhdoj eksporti pr jasht shtetit me qllim
t hulumtohet dhe t shihet se si ky ndryshim do t ndikoj n tregjet e huaja dhe si n
vendin ton. Me nj vrejtje, respektivisht se Maqedonia do t zvogloj pak mimin e
produkteve finale pr mim m t ult apo m t lir pr t prdorur burimet tona dhe pr
t ulur koston e furnizimit t ktyre lndve t para nga jasht.
Banka deponuese e ksaj ndrmarrjeje sht Ballkanska Banka. Kjo ndrmarrje realizon
edhe qarkullimin pagesor ndrkombtar dhe bashkpunon me bankat e huaja.
Qarkullimin i brendshm pagesor realizohet prmes bankave afariste n vend dhe banks
s tij deponuese. Kontrolli i dokumenteve realizohet n likuidatur ku edhe likuidatori
ka ingerencat e veta. Likuiduesi mban kontrollin pr likuidim t drejt dhe t sakt t
instrumenteve dhe dokumenteve si dhe t rregullave kontabiliste nga ana qensore dhe
formale. Ndrmarrja nuk sht duke bashkpunuar me Bankn popullore n mnyr t
drejtprdrejt, por prmes bankave afariste si pranues n qarkullimin pagesor dhe bankn
deponuese. Pagesat e vogla ndrbankare bhen me kliring.
Kjo ndrmarrje bashkpunon edhe me Shtpin e kliringut.
Pyetje:
1. far sht banka deponuese?
2. A realizon pagesa ndrkombtare dhe me k?
3. Pr ka bn kontroll likuidatori?
4. far sht bashkpunimi me BP dhe nprmjet kujt?
5. A shfrytzon kliringun dhe si?
118
QARKULLIMI PAGESOR
Ushtrime
1. Transferimin e mjeteve nga nj person te nj person tjetr juridik ose fizik, me qllim q
t likuidoj raportin debitor-kreditor quhet qarkullim pagesor.
PO
JO
2. Pagesa n para t gatshme bhet me para t gatshme efektive, kurse karakteristik sht
pr pages t popullsis.
PO
JO
3. Qarkullimi pagesor me para jo t gatshme sht pages prmes ndrmjetsve.

PO
JO
4. Cilat jan prparsit e qarkullimi pagesor me para jo t gatshme?

1.____________________________________
2.____________________________________
3.____________________________________
5. Si bhen pagesat dhe n far mnyre?
1.____________________________________
2.____________________________________
6. Definoni termin qarkullimi pagesor ndrkombtar!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
7. Definoni termin qarkullimi pagesor i drejtprdrejt dhe i menjhershm!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
8. Shpjegoni likuidimin e dokumenteve!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
119
QARKULLIMI PAGESOR
9. Cilat jan dokumentet financiare pr pages?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
10. A sht Banka popullore prfaqsuesi kryesor i programit t qarkullimit pagesor?
PO
JO
11. Banka popullore realizon sistem t organizuar t barazimit n mes bartsve t

qarkullimit pagesor.
PO
JO
12. Banka popullore cakton numrin kryesor t bartsve t qarkullimit pagesor.

PO
JO
13. Banka popullore lshon licenc pr themelimin dhe funksionimin e bankave,

kursimoreve, kmbimoreve.
PO
JO
14. Definoni Shtpin e kliringut!

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
15. Definoni kliringun!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
7
QARKULLIMI I

BRENDSHM PAGESOR

(QARKULLIMI
PAGESOR
ME PARA

JO
T GATSHME DHE

QARKULLIMI
)
PAGESOR ME PARA T
GATSHME)
Pasqyra e tems
9 Pagesa e qarkullimit t brendshm

9
9
9
9
9
9
Qarkullimi
pagesor me para t

gatshme

Pages
nprmjet instrumenteve

pr me para t gatshme
9

pr pagesn me para
9 Instrumentet

t gatshme
9

pagesor me para jo t
9

9 Qarkullimi

gatshme
9 Instrumente

pr pagesn me para
9

jo
t gatshme

9

9 eku
9

i vijzuar
9 eku
9

9 Forma t tjera t pagess
9

9 Kompensimi
9

Cesioni
9
9

9

e borxhit
9 Marrja
9 asignimi

9 Instrumentet pr sigurimin e
pagesave
Qllimet e msimit
Pas leximit t ksaj teme, ju duhet t jeni n

gjendje:
,
definoni qarkullimi e brendshm
9 t
:
pagesor
9

se si bhet pagesa nprmjet
9 t shpjegoni
arks
9

9 t definoni pagesat e definuara
9

9 t definoni pagesa
9

se si bhet pagesa nprmjet
9 shpjegoni
9
instrumenteve
t qarkullimit pagesor pr

pages

me para t gatshme

prdorimin e formularit PP 10
9 t9shpjegoni

urdhrin pr pages t parave
9 t9shpjegoni

t gatshme

fletpagesn e parave t
9 t9shpjegoj

gatshme
PP41

noni qarkullimin pagesor me para jo
9 t9defi

t gatshme
9

9 t shpjegoni urdhrin pr transfer
9
urdhrin prmbledhse pr
9 t shpjegoni

transferim
9

!
urdhrin pr pages t t
9 t shpjegoni
hyrave
publike
9
noni ekun
9 t9defi
9 t definoni ekun e vijzuar
Nn qarkullimin e brendshm nnkuptohet pagesa n denar q e bjn pranuesit n

qarkullimin pagesor nprmjet llogarive t tyre te bartsit e qarkullimit pagesor.
Pagesat n para t gatshme mund t bhen pa kufi dhe sipas shum bazave.
Ndonjher, te subjektet m t mdha afariste q punojn me frekuenc t lart t
qarkullimit pagesor dhe q paguajn me para n dor dhe ku qarkullimi i prditshm sht
i lart, mund t ndodh madje q edhe arka t funksionoj si njsi e veant organizative e
prfshira n kuadr t shrbimeve financiare.
Te ky instrument kryesor - debitori, huapranuesi debiton n bankn ku sht depozituar
llogaria e tij pr transferimin e mjeteve n kurriz t llogaris s tij dhe n emr t kreditorit
(pranuesit).
eku sht instrument pr pages me para jo t gatshme. Me ekun trasanti (huamarrsi)
i jep urdhr nj personi tjetr (banks-transante) q ti paguaj remitentit (shfrytzuesit t
ekut) shum t caktuar parash nga mbulesa e tij (trasante).
Kompensimi paraqet dhnien fund t obligimeve reciproke nprmjet rrugs s
kompensimit me njri-tjetrin.
Asignimi sht udhzimi i debitorit t ri (asignatit) t shlyej obligimin e debitorit t
mparshm (asignantit) ndaj kreditorit t tij.
nocionet kye:
qarkullimi i brendshm pagesor
qarkullimi pagesor me para t
gatshme
arka pagesore
pagesa
fletpagesa
urdhri pr pages t parave t
gatshme
qarkullimi pagesor me para jo t
gatshme
urdhri pr transfer
urdhri pr transfer pr pages t t
hyrave publike
eku
122
QARKULLIMI I BRENDSHM PAGESOR (QARKULLIMI PAGESOR ME PARA JO T GATSHME

DHE QARKULLIMI PAGESOR ME PARA T GATSHME)
Qarkullimi i brendshm pagesor

Qarkullimi i brendshm pagesor ose qarkullimi pagesor n vendin ton paraqet shumn e t
gjitha transaksioneve t qarkullimit pagesor t kryera dhe t shprehura n para kombtare.
Pr kt arsye, objekt t qarkullimit t brendshm pagesor jan parat kombtare si mjet
pagese n kuptimin m t gjer t fjals.
Pra, nn qarkullimin e brendshm pagesor nnkuptohet pagesa n denar q e bjn pranuesit
n qarkullimin pagesor nprmjet llogarive t tyre te bartsit e qarkullimit pagesor.
Pranuesit n qarkullimin e brendshm pagesor jan persona fizik dhe juridik vendas,
kurse pagesat bhen n denar. Si pranues mund t paraqiten edhe persona t huaj fizik
dhe juridik t cilt kryejn veprimtari t regjistruar dhe kur pagesat i bjn n vendin
ton edhe me denar.
Qarkullimin e brendshm pagesor n Republikn e Maqedonis e realizojn Banka
popullore e RM dhe bankat. Me kt rast qarkullimin pagesor ndrmjet pjesmarrsve, n
prgjithsi, e realizojn Bankat afariste, kurse pr kryerjen e puns s pagesave ndrmjet
bankave dhe qarkullimit pagesor n mes agjencive dhe institucioneve shtetrore kujdeset
Banka popullore e Republiks s Maqedonis.
N varsi t pagess dhe prdorimit t formave t caktuara t parave kombtare, qarkullimi
i brendshm pagesor mund t klasifikohet:142
- me para t gatshme, q i prfshin t gjitha transaksionet e qarkullimit pagesor me
para t gatshme ose me para efektive, dhe
- me para jo t gatshme, q i prshin t gjitha hyrjet dhe daljet e mjeteve monetare dhe
t parave t gatshme surrogate, pra pa prdorimin direkt t parave efektive.
Qarkullimi pagesor me para jo t gatshme sht konsideruar si qarkullim thelbsor i do
ekonomie t suksesshme bashkkohore dhe kombtare.
1.1.
Qarkullimi pagesor me para t gatshme

Si pagesa me para t gatshme konsiderohen pagesat e bra me para, me para efektive. E
njjta gj mund t bhet prmes arks (kass) t subjekti afarist, apo t bhet nprmjet
instrumenteve pr pages me para t gatshme.
Pagesat nprmjet arks
Te do subjekt afarist pr pagesa me para t gatshme dhe qarkullim pagesor ekziston
arka. Ndonjher te subjektet m t mdha afariste q punojn me frekuenc t lart t
qarkullimit pagesor edhe pagesat e parave t gatshme dhe qarkullim i prditshm sht
i lart, mund t ndodh madje edhe arka t funksionoj si njsi e veant organizative e
prfshira n kuadr t shrbimeve financiare.
142

123
Puna e arks mund t organizohet nprmjet:143

- nj arke prmes t cils kryhen t gjitha punt e arks
- nj arke kryesore dhe shum arkave ndihmse dhe arkave t specializuara (n
dyqane, stacione grumbulluese...)
- shum arka t organizuara n njsi t ndryshme organizative, me ka secila prej tyre
punon n mnyr t pavarur si ark e veant.
Kur ekziston vetm nj ark, organizimi i puns npr arka
sht i thjesht. Kur n organizat ekzistojn nj ark kryesore
dhe shum arka ndihmse, ather ato jan t lidhura zakonisht
me arkn kryesore. Ato nga arka kryesore sigurohen me mjete
t gatshme, kurse arkat ndihmse i paguajn n arkn kryesore.
Punt e arks i kryen personi - arktari. Ai sht person i
cili duhet t ket cilsit e nevojshme morale, sepse puna
n ark sht pun me prgjegjsi. Prve puns s arks,
arktari mund t kryejn veprimtari t tjera n organizat, por
sht e kshillueshme q t kryej pun e cila sht brenda
fushveprimit t likuidatorit dhe kontabilistit (kjo sht me qllim q t mundsohet
kontrolli real i puns n ark).
Subjektet afariste shpesh me dokumentet e brendshme dhe rregulloret i rregullojn pun
n vijim t cilat kan t bjn me punn e arks:144
- kohn e puns me klientt n ark
- mnyrn n t ciln klientt do t ken qasje deri tek arka (sporteli ose n mnyr
tjetr)
- kohn dhe mnyrn e dorzimit t dokumenteve pr shrbimin e kontabilitetit
- masat e siguris t parave t gatshme n dokumentet e arks (sigurimi i arks,
vendosja e sefit...)
- mnyrn pr t dhn t holla t gatshme pr dhe nga arkat (n prezenc t nj ose
m shum puntorve)
Puna e arks, n thelb, mbulon dy lloje t punve:
- arktimet e parave t gatshme, dhe
- pagesat e parave t gatshme.
Arktimet e parave t gatshme mund t bhen n mnyr t pakufizuar dhe n baz t
shum shkaqeve. Por parat e mbledhura n baz t puns s prditshme mund t prdoren
pr t paguar obligimet e tij me an t arks145. Kto mjete duhet t derdhen n llogarin
bankare, kurse pr pagesn e obligimeve duhet t merren parat nga llogaria bankare me
prshkrim t qllimit t urdhrpagess, e cila do t ngrej mjete nga llogaria bankare.
143
Po aty, fq. 156

145
Po aty, fq. 161
144
124

Pagesa e parave t gatshme nga arka sht e kufizuar si n drejtim t bazs pr pages,
ashtu edhe n aspektin e madhsis s shumave. Sipas pagess, produktet dhe shrbimet
pagesore me para n dor, n mnyr individuale nuk mund t jen m shum se 100 n
kundrvler t denarit.146
Pagesat nga arka kryhen zakonisht n rastet e mposhtme: akontacione pr udhtime
zyrtare dhe pagesat prfundimtare t shpenzimeve t udhtimit dhe t mditjeve, pagesat
pr njerz t ndryshm q kan llogarit e tyre, blerjet e produkteve dhe shrbimeve t cilat
individi shpenzon shumn q nuk e tejkalon shumn prej 100 n kundrvler t denarit.
do hyrje ose dalje nga arka duhet t shoqrohet me dokument.
Jepen dokumente Arka pranoi nse bhet fjal pr arktim
ose Arka pages n qoft se bhet fjal pr pages nga arka.
Gjithashtu, t gjitha subjektet afariste, tatimpaguesit, n
prputhje me regjistrimin e qarkullimit pagesor me para t
gatshme (Gazeta zyrtare e Republiks Maqedonia nr. 31 e vitit
2001) kan obligim, pr do pages t parave t gatshme, t jap
fletpages t sistemit t miratuar fiskal lidhur me sistemin n
PRO pr qarkullimin t kryer (p.sh. llogaria fiskale). T gjitha
urdhrat e pagesave dhe dokumente t tjera n baz t t cilave
bhet arktim, ose pagesa nga arka, arktari e rregullon dhe e regjistron n Raportin ditor
t arks (t njjtn mund ta hasim edhe si raport t arktarit, si raport t arks, ditar nga
arka...). Ky dokument sht prgatitur n t paktn dy formular, me ka njri mbetet te
arktari, kurse tjetri shkon n kontabilitet. Raporti nga arka, prve q prmban kushtet
fillestare n ark, t gjitha t hyrat dhe t dalat, tregon edhe gjendjen e parave n ark
(saldon) e cila duhet t korrespondoj me gjendjen aktuale t parave n ark. N ark nuk
duhet t mbahen parat t cilat nuk jan dokumentuar dhe nuk i prkasin subjektit afarist.
1.2.
Pagesa nprmjet instrumenteve pr pagesa me para t gatshme

Pr kto pagesa, edhe n teori, ekziston qndrimi se jan pagesa gjysm t gatshme sepse
parat e gatshme paraqiten vetm n njrn an t pagess. Nse bhet fjal pr arktim,
ajo bhet me para efektive, por ana tjetr q e pranon pagesn at e pranon n llogarin
dhe anasjelltas, kur sht fjala pr pagesat, pranuesi pagesor e pranon me para n dor, por
paguesi i pagess regjistron pagesn n llogarin e vet.
Instrumentet pr pages me para t gatshme jan:147
- Pr arktime:
Fletpagesat (Formulari PP10)
Fletpagesa pr t hyrat publike (Formulari PP11)
- Pr pagesat:
Urdhri pr pages t parave t gatshme (Formulari PP40)
Fletpagesa pr pages t parave t gatshme (Formulari PP41)
146
147
Po aty, fq. 161


125
1.3.
T gjitha instrumentet pr pages me para t gatshme

1.3.1. Fletpagesa (Formulari PP10)
Fletpagesn e prdori qytetart dhe personat juridik edhe at kur:148
- qytetart t cilt n baz t shfrytzimit t shrbimeve t ndryshme, paguajn para
t gatshme n dobi t llogarive t subjekteve juridike
- personat juridik kur paguajn para t gatshme n baz t qarkullimit ditor, rritje t
kapitalit themelues dhe kur n kushte t tjera futin para t gatshme n llogarit e tyre.
Gjat plotsimi t fletpagess (Formulari PP10), duhet t futen kto t dhna149:

N ann e majt futen t dhnat e paguesi
- N emri i paguesit shkruhet emri dhe mbiemri i plot i paguesit dhe adresa, nse
bhet fjal pr person fizik, e nse bhet fjal pr person juridik shnohet emri i
plot i paguesit;
- N fushn banka e paguesit shnohet emri i banks depoziti i t cilit sht paguesi
nse sht person juridik;
- N fushn thirrja n numrin lejimi ku ka hapsir pr 24 shenja, shnohet baza
sipas t cils bhet pagesa. Pr shembull, nse bhet fjal pr pages sipas faturs,
ather atje do t vihet numri i faturs;
- N fushn qllimi i shenjs shnohet n far baze bhet pagesa, pr shembull nse
bhet fjal pr pages sipas faturs ather shnohet pagesa sipas faturs;
- Data e pagess
- Vendi i pagess
- Vihet nnshkrimi
N ann e djatht shnohen t dhnat e pranuesit t pagess.150
148
Po aty, fq. 162

Trpevski, Lube. Shkup, viti 2002, op, cit., fq. 163
150
Po aty, fq. 163
149
126

- N fushn emri i pranuesit shnohet emri i sakt i pranuesit t pagess;

- N fushn banka shnohet emri i banks ku sht deponuar xhirollogaria e
pranuesit t pagess;
- N fushn vijuese shnohet numri i xhirollogaris s pranuesit, numri prbhet prej
15 numrave (aq sa ka edhe fusha t shnuara n urdhr)
- N fushn shuma shnohet shuma q paguhet, patjetr n denar, m s shumti
deri 10 shenja. Para shums vihet shenja **, me qllim q t pengohet keqprdorimi
dhe rishnimi i shifrave para shums. Pas presjes shnohet shuma n den q mund
t rrumbullakohet deri 0,50 den.
- N fushn shifra shnohet shifra nga pasqyra e Shifrave pr pages t instrumenteve
t pagess, varsisht nga baza e pagess. Pr shembull, pr pages nga fatura vihet
shifra 200;
- N fushn mnyra e pagess shnohet 1- pr pagesn sipas SPNM ose 2 pr
pagesn jo urgjente.
1.3.2. Urdhri pr pages t parave t gatshme (Formulari PP40)
Ky instrument prdoret pr trheqjen e parave t gatshme, pagesa t kompensimeve nga
rrogat, shpenzimet materiale, blerjet e produkteve bujqsore e kshtu me radh.
N ann e majt shnohen t dhnat e paguesit,151respektivisht shnohet me sa vijon:

- Emri i paguesit
- Numri i llogaris bankare t paguesit
- Numri i dokumenteve n baz t t cilave bhet pagesa
- Qllimi i pagess (arsyeja sipas t cils bhet pagesa)
- Data e pagess
- Vendi i pagess
- Nnshkrimi i personit t autorizuar (person i cili sht nnshkrues i autorizuar n
llogarin nga a cila sht br pagesa)
151

127
N ann e djatht shnohen t dhnat e pranuesit t pagess, respektivisht:

-
Emri dhe adresa e pranuesit t pagess

Numri i letrnjoftimit t pranuesit t pagess
Identifikimi i pagess
Nnshkrimi i personit t cilit i paguhet shuma
1.3.3. Fletpagesa pr pages me para t gatshme (Formulari PP41)

Fletpagesa pr pages me para t gatshme shfrytzohet gjat pagess s parave t gatshme
sipas trasankcioneve, vendimeve gjyqsore t qytetarve, gjat pagess s pensioneve dhe
lloje t tjera t t ardhurave.
Pagesa mund t bhet n ark n centralin e bartsit t qarkullimit pagesor n bank ose
n arkat e pjesve t saja organizative, n arkat n post etj.
2.
Qarkullimi pagesor me para jo t gatshme

Nn pages me para jo t gatshme nnkuptohen pagesat q bhen pa prdorimin e parave,
por vetm me regjistrim t shums n bar ose n dobi t llogarive t pjesmarrsve n
pages.152
Pagesa me para jo t gatshme ka prparsi t mdha prpara pagess me para t gatshme.
Nga kto shkaqe, n bot dhe te ne gjithnj e m tepr z vend mnyra e pagess me para jo
t gatshme. Prparsit e pagess me para jo t gatshme para s gjithash jan kursimet t cilat
jan realizuar. Kursimet bhen nga shkaku se palt q e bjn pagesn nuk sht patjetr
q t takohen, shmanget numrimi i parave (q krkon angazhim plotsues t njerzve),
152
128

zvoglohen mundsit e gabimeve n pages,

shmanget rreziku nga vjedhjet, humbja e
parave, shmanget mundsia pr manipulime
etj. Gjithashtu, prparsi e rndsishme e
pagess me para jo t gatshme sht edhe ajo
se zvoglohet vllimi i nevojshm i parave n
qarkullim, me ka nga ana tjetr zvoglohen
shpenzimet pr shfrytzim, prcjellje dhe
shtypje t tyre.
Por edhe qarkullimi me para jo t gatshme ka
disa mangsi t veta. Mangsia m e madhe
sht se paraqitet mosprputhja kohore e pagess dhe pranimi i pagess. Por n kohn
m t re dhe me shfrytzimin e teknologjis moderne zgjidhen edhe kto probleme.
Gjithashtu, problemi i pagess me para jo t gatshme sht edhe ai se mund t paraqiten
gabime gjat trheqjes s urdhrave pagesore (llogaritje e gabuar, shum e gabuar...).
Megjithat, edhe prkundr ktyre mangsive konsiderohet se prparsit e pagess me
para t gatshme ndaj atyre t gatshme jan mjaft t mdha, dhe prej ktyre shkaqeve
gjithnj e m tepr rritet pjesmarrja e vet n pagesat e prgjithshme.
2.1.
Instrumentet pr qarkullimin pagesor me para jo t gatshme

Instrumentet t cilat shfrytzohen n qarkullimin pagesor me para jo t gatshme jan:
- urdhresa pr transferim (Formulari PP30)
- urdhri prmbledhs pr transferim n barr t nj paguesi n dobi t nj pranuesi
sipas shum bazave (Formulari PP31)
- urdhri prmbledhs pr transferim n barr t nj paguesi n dobi t nj pranuesi
sipas shum pranuesve (Formulari PP32)
- urdhri pr pages t t hyrave publike (Formulari PP50)
- eku (Formulari PP20)
- eku i vijzuar (Formulari PP21)
- eku n llogarin rrjedhse t qytetarve (Formulari PP22)
N vijim jan dhn t gjitha instrumentet pr pages me para jo t gatshme me formular.
2.1.1. Urdhri pr transferim (Formulari PP30)
Instrumenti urdhri pr transferim (Formulari PP30) prdoret pr pages me para jo t
gatshme pr transferimin e mjeteve nga llogaria e paguesit n llogarin e pranuesit t
pagess (pagesa nga llogaria n llogari).

129
N kt instrument debitori - huapranuesi i urdhron banks ku sht e depozituar

llogaria e tij pr transferimin e mjeteve n barr t llogaris s tij dhe n emr t kreditorit
(pranuesit).
N ann e majt t urdhrit t pagess shnon t dhnat e debitorit (paguesit), respektivisht:
-
S pari shkruhet emri i sakt i paguesit

Pastaj shnohet numri i llogaris s paguesit
Banka ku sht depozituar llogaria
Qllimi - n baz t pagess
Numri i dokumenteve t cilat jan paguar
Nnshkrimi
N ann e djatht shnohen t dhnat e pranuesit t pagess, respektivisht:153

- N fushn emri i pranuesit shnohet emri i sakt i pranuesit t pagess;
- Numri i llogaris s pranuesit t pagess
- N fushn Banka shnohet emri i banks, ku sht depozituar xhirollogaria e
pranuesit pr pages;
- N fushn shuma shnohet shuma e cila sht paguar, patjetr n denar, deri
n 10 shenja. Para shums shnohet shenja **, pr t parandaluar abuzimet dhe
rishnimi i shifrs para shums. Pas presjes shkruhet shuma n den q mund t
rrumbullakohet deri n 0,50 den.
- N fushn numri i referencs shkruhet numri i dokumentit mbi t cilin sht br
pagesa;
- N fushn shifra shnohet shifra nga pasqyra e shifrave pr pagimin e
instrumenteve pagesore, n varsi mbi bazn e pagess. Pr shembull, n pagesn
me fatur shnohet shifra 200;.
- Te mnyra e pagess shnohet 1 - pr pagesa pr SPNM, ose 2 pr pages jo urgjente.
153
130

2.1.2. Urdhri i prmbledhur pr transferim n barr t nj paguesi dhe n favor t

nj pranuesi n baza t ndryshme (Formulari PP31)
Urdhri prmbledhs pr transferim (n barr t nj paguesi dhe n favor t pranuesit
mbi disa baza) sht instrument, njlloj si formulari PP30, q prdoret pr t transferuar
mjetet nga llogaria e paguesit n llogarin e paguesit. Dallimi midis ktyre dy sht se
formulari PP31 i referohet pagesave totale pr arsye t shumta dhe n dokumente t
ndryshme.154
T dhnat n formularin PP31 shnohen sikurse n formularin PP30, respektivisht
n ann e majt t t dhnave kryesore t dhnsit, kurse n ann e djatht shnohen
t dhnat e pranuesit t pagess. Dallimi sht se n vazhdim t urdhrit t pagess ka
fusha n t cilat shnohen n mnyr analitike shumat n do baz ve e ve (n fushn
e shums), baza me t ciln paguhet (qllimi i pagess), shifra e pagess dhe numri i
dokumenteve n baz t t cilave paguhet (numri i referencs).
N vazhdim vijon kopje e urdhrit prmbledhs pr transferim (n barr t nj paguesi dhe
n favor t pranuesit mbi baza t ndryshme) formulari PP31.
154
Po aty, fq. 167
131

2.1.3.

2.1.3. ?

@
Urdhri i prmbledhur pr transferim
n barr t nj paguesi dhe n favor t
m tepr pranuesve (Formulari PP32)

$

+ : >B9
132

2.1.4. Urdhri i prmbledhur pr transferim n barr t nj paguesi dhe n favor

t m tepr pranuesve (Formulari PP32), prdoret pr pages me para jo t gatshme
Me kt urdhr pagese mund t paguhet jo vetm pr nj pranues, por paguesi mund t
bj pagesat e m shum pranuesve n t njjtn koh.
N pjesn e siprme t urdhrit shnohen t dhnat e paguesit, kurse n pjesn e poshtme
shnohen (si n list), t dhnat e pranuesit (emri, qllimi i pagess, numri i llogaris,
shuma, banka e pranuesit, numri i referencs, kodi i pagess...).
2.1.5. Urdhri pr pages i t hyrave publike (Formulari PP50)
Ky instrument prdoret ekskluzivisht pr pages t obligimeve t personave fizik dhe
juridik n baz t t hyrave publike. Me kt instrument paguhen t gjitha llojet e taksave,
taksat doganore, akcizat, etj. Personat juridik pagesn e bjn nga llogarit e tyre, kurse
personat fizik at e bjn nga llogaria e tyre (llogaria rrjedhse, debitore, kreditore), e
shnojn numrin e llogaris s tyre, por n qoft se paguajn me para n dor, ather
fushn llogaria nuk e plotsojn ose nuk e shkruajn155.
Gjat plotsimit t urdhrit pagesor nga ana e majt, n mnyr standarde shnohen t
dhnat e paguesit, kurse n ann e djatht t dhnat e pranuesit t pagess.
Ngase bhet fjal pr urdhrin pr pages t t hyrave publike, sht e qart se pranues
i pagess sht Buxheti i RM, ose Llogaria e trezorit, por n kt rast banka e pranuesit
patjetr sht Banka popullore e RM. Te llogaria e pranuesit shnohet llogaria e pranuesit
155

133
t pagess, kurse n fushn shuma shnohet shuma q paguhet. Pjesa e poshtme e

urdhrit pagesor nga ana e pranuesit ka t bj me nnllogarit e tatimeve dhe kontributeve,
me nnllogarit e pagesave t tjera pr shrbime, pr kompensim, taksa etj, si dhe shifrat
e llojit t pagess ku shnohen t dhna n pajtim me Rregulloren pr klasifikim t t
ardhurave (Gazeta zyrtare e Republiks s Maqedonis 39/2000).
Paguesi, n pajtim me llojin e obligimit, plotson vetm njrn nga t dy llogarit e
prmendura, kurse shifra e t ardhurave plotsohet patjetr.
2.1.6. eku (Formulari PP20)
eku sht instrument pr pages me para jot gatshme. Me ek, trasanti, huamarrsi, i
jep urdhr personit tjetr, banks-trasante, ti paguaj remintetit, shfrytzuesit t ekut, nj
shum t caktuar t parave nga mbulesa (trasanti) i tij te trasati
Pagesa e ekut bhen n afat t prcaktuar me Ligjin pr ek. Me shfrytzim t ekut
lehtsohet qarkullimi i parave pa prdorim t parave t gatshme.
Ekzistojn shum lloje t eqeve:156
- eku q sht n emr, ku remitenti sht caktuar, d.m.th. ai sht ek i lshuar n
dobi t nj personi;
- eku sipas urdhrit, ku gjat lshimit t tij shnohet se pagesa do t kryhet sipas
urdhrit t ndonj personi. N ek vihet klauzola paguani sipas urdhrit t...;
- eku i prursit veohet me klauzoln paguani prursit dhe i njjti nuk mund t
indokohet, por transferimi i tij bhet me dorzim t thjesht;
156
134

- eku pagesor sht ek me t cilin trasanti i jep urdhr trasatit q nga mbulesa e
tij, ti paguaj remitentit shum t caktuar parash, edhe at n para t gatshme.
- eku prllogarits - sht ai ek me t cilin trasanti i jep urdhr trasatit q nga
llogaria e tij, ti bart n logarin e tij remitentit shum t caktuar parash. N t
patjetr duhet t ekzistoj klauzola vetm pr prllogari dhe at n faqen e ekut;
- eku i limituar dhe i pa limituar te eku i limituar banka trasat prej m par e ka
caktuar nivelin deri n t ciln mund t lviz shuma e treguar n ek, kurse te eku
i pa limituar banka prgjigjet n shumn e caktuar n ek prej shums s mbulimit
n mbulesn trasante n bank.
- eku qarkullues banka-trasat e lshon kt ek pr klientin e vet, me ka e
autorizon q pr pagesn e ekut n cilindo filial ose bank korresponduese.
Eminent t ekut jan:157

- emri i banks trasante - (q bartsi i ekut t dij se ku duhet t dorzohet eku pr
pages);
- logoja e banks trasante ku shnohet shenja mbrojtse e banks;
- shenja e ekut dhe serial i ekut;
- sasia e ekut (me fjal) me t ciln vrtetohet shuma e sakt q duhet t paguhet n
ek (kt pjes e plotson trasanti);
- shenja e valuts - tregon se n ciln njsia monetare shnohet shuma e shkruar n
ek;
- shuma n shifra shnohet shuma q duhet t paguhet me shenjn ** para saj, me
qllim pr t parandaluar abuzimet (e plotson trasanti);
- vendi i lshimit (e plotson trasanti);
- data e lshimit e shnon datn kalendarike t lshimit t ekut (e plotson trasanti);
157

135
- fusha pr emrin e trasantit ku shnohet emri i regjistruar i trasantit, vendi dhe data
e pagess;
- nnshkrimi i trasatit;
- vend pr prpunimin automatik t t dhnave.
2.1.7. eku i vijzuar (Formulari PP21)
eku i vijzuar prdoret si instrument pr pages me para jo t gatshme, kurse lshohet
zakonisht pr t siguruar dshmin se kush ka paguar shumn e specifikuar n ek, ose
shfrytzuesi sht klient i banks ku theksohet se do t paguhet eku, kurse ai nuk ka
mbulim n at bank, por t njjtn e ka n bank tjetr.158
Forma t tjera t pagess

N grupin e formave t tjera t qarkullimit pagesor i numrojm: kompensimin, cesionin
e krkesave, asignimin dhe marrjen prsipr t borxhit. Kto forma t pagess nuk jan
forma e vrtet e pagess dhe nuk kan pr qllim krijimin e fuqis s re blerse, por
prfaqsojn vetm pastrim t detyrimit ekzistues pr obligimi dhe krkes.
3.1.
Kompensim
Kompensimi sht mbyllja e obligimeve homogjene reciproke sipas metods s mbulimit
t njrit me tjetrin.159 Kjo mund t zbatohet kur firma ka obligim ndaj firms tjetr, por
gjithashtu ka krkes nga ajo firm. Nse obligimet dhe krkesat n mes atyre firmave
158
159

Po aty, fq. 168
136

jan t barabarta, ato midis vete shuhen. Nse ka ndryshim n krkesat dhe borxhet,
kompensohet vlera m e ult, kurse diferenca mbetet si obligim.
Pr kompensimin e borxheve dhe krkesave, ato duhet t jene homogjene (me para) dhe
t jen t maturuara.
Varsisht nga numri i pjesmarrsve kemi: kompensimin bilateral dhe multilateral.
3.2.
Cesioni
Cesioni i krkess prfshin transferimin e krkess nga kreditori i tanishm n kreditorin
e ri.
Ktu paraqiten tre pjesmarrs: kreditori i cili e liron krkesn e tij (cedenti), debitori
(cesusi) dhe kreditori i ri (cesioneri).
Debitori nuk pushon t jet debitor, ai ende ka obligimin e borxhit, por n raport me
debitorin e ri.160
3.3.
Marrja e borxhit
N kt rast, paraqiten tre persona: debitori i cili e transferon borxhin te debitori i ri, i cili
e merr borxhin, dhe kreditori, i cili gjat gjith kohs e mban t drejtn e pagess, s pari
nga debitori i vjetr e pastaj nga debitori i ri.
Pra, n esenc sht ndryshim i debitorit, n kundrshtim nga cesioni ku kemi ndryshimin
e kreditorit.
3.4.
Asignacioni
Asignacioni sht referenc pr debitorin e ri (asignatin) q t shlyej obligimin e debitorit
(asignantit) t mparshm t kreditorit t tij.
Ktu ekzistojn dy obligime dhe tre pjesmarrs. Firma e par e
cila sht edhe debitor edhe kreditor, e dyta vetm debitor dhe e
treta vetm kreditor.
Firma e par vetm lshon urdhr pr formn e dyt pr
llogarin e saj q t paguaj obligimet ndaj firms s tret. Firma
e dyt e pranon urdhrin dhe paguan obligimet e saj ndaj firms
s tret.161
160
161

Po aty, fq. 170

137
Instrumentet pr sigurimin e pagesave

Instrumentet pr sigurimin e pagess kan pr qllim t sigurojn pagesn n koh dhe me
siguri m t madhe n marrdhniet debitore-kreditore.
Ktu jan:, eku, kambiali me aval, akreditivi i parevokueshm i dokumentuar, garancia,
etj.
Sipas Ligjit, debitori nga marrdhnia afariste e bazuar n qarkullimin e mallrave dhe
shrbimeve duhet t paguaj obligimin e vet ndaj kreditorit n afat prej 15 ditve nga
dita e krijimit t marrdhnies debitore-kreditore. N qoft se debitori n kt afat nuk e
zgjidh obligimin vet ndaj kreditorit, ather ai debitorit duhet ti jap ndonj instrument
pr sigurimin e pagess.
N funksion t sigurimit t pagess, eku ka rol dhe prdoret
n pagesa q duhet t bhen menjher, kambiali me aval
kur afati pr pages nuk sht m i gjat se 90 dit nga dita
e ndodhjes s marrdhnies debitore-kreditore, akreditivi i
parevokueshm prdoret kur kushti pr pages sht dorzim
i ndonj dokumentacioni, kurse nga ana tjetr shfrytzohet
pr sigurimin e pagess ku afati i pagess nuk sht m i gjat
se 30 dit nga dita e ndodhjes s marrdhnies debitorekreditore.
Garanci m shpesh lshojn bankat
dhe zakonisht ato garantojn q
debitori do t paguaj obligimin e vet n afatin e parapar.162
Akreditivi i parevokueshm i dokumentuar hapet n favor
t kreditorit dhe lejon kthimin e krkess sa m shpejt q t
paraqes dokumentacionin prkats me t cilin sht e lidhur
pagesa.
162
138


1. Definoni nocionin qarkullimi pagesor.
2. Shpjegoni qarkullimin pagesor nprmjet arks!
3. Cfar paraqesin arktimet?
4. Definoni pagesat!
5. far kuptohet me pagesn nprmjet fletpagess?
6. far sht pagesa me para t gatshme?
7. Cili sht roli i urdhrit prmbledhs pr transferim?
8. far sht urdhri pr pages t t hyrave publike?
9. far sht eku?
10. Shpjegoni ekun e vijzuar si nj nga llojet e eqeve!
11. Definoni se ka sht kompensimi!
12. far sht cesioni?
13. far sht asignacioni?

Qarkullimi i brendshm pagesor
Shembulli 1.
Ndrmarrja pr prodhimin e ujit Pelisterka merret me prodhimin e ujit mineral t
gazuar dhe jo t gazuar. Punon shum vite n Republikn e Maqedonis dhe jasht vendit
dhe realizon rezultate t mira fitimprurse. Cilsia dhe rregullsia e ujit sht kontrolluar
duke prdorur analizat e nevojshme q bhen n kompani, kurse dshmi jan edhe
konsumatort t cilt vazhdimisht e blejn. Ky uj mineral ka marr standardin ISO 9000,
standard pr cilsi.
Pr cilsin e ujit, n kuptimin e ngusht dhe t gjer t fjals, kujdesen menaxhmenti,
kultura pr cilsi, sistemet pr cilsi, njohurit dhe prkrahja pr t mbshtetur cilsin.
Nuk ndodhin lshimet e llojit: shikon, por nuk shikon, dgjon, por nuk dgjon, mson,
por nuk mson.
Metodat t cilat ndrmarrja i shfrytzon pr kontrollin e cilsis jan: metoda e kontrollit
e vet, metodat individuale dhe metoda statistikore, varsisht nga lloji dhe nevoja pr
realizim t kontrollit.
Llogaria e ndrmarrjes Pelisterka sht n Bankn komerciale me numrin
000126932688922.
139

Emri i dhnies s urdhrit -Pelisterka.

Emri i pranuesit: Banka komerciale
Llogarin e dhnies s urdhrit: 000213654987326,
Llogaria e pranuesit: 032165495200879
Shuma prej 20.000 denar
Numri i referencs: 2.136.598
Kodi: 251
Plotsoni formulart e mposhtm sipas t dhnave t paraqitura:
a) Urdhri pr pages t parave t gatshme
b) Fletpagesa pr pages t parave t gatshme
Shembulli 2.
Ndrmarrja Birraria nga Shkupi sht angazhuar n prodhimin e Coca-Cola.
Punon shum vite n territorin e Republiks s Maqedonis dhe jasht vendit dhe realizon
rezultate t mira fitimprurse. Cilsia dhe saktsia e Coca-Cola kontrollohen me t gjitha
analizat e nevojshme t bra n kompani, kurse dshmi jan edhe konsumatort t cilt
vazhdimisht e blejn. Pr prodhimin e Coca-Cola ndrmarrja ka marr standarde ISO
9000, standard pr cilsi dhe standarde t tjera t cilsis dhe sasis t aplikuara nga modeli
i licencuar amerikan i prodhimit.
Pr cilsin e Coca-Cola kujdeset i tr menaxhmenti n kompani. Punonjsit vazhdimisht
shkojn n trajnim dhe prsosje. Nuk duhet t ndodh asnj dshtim sepse prodhimi sht
i standardizuar, kurse proceset e prodhimit jan t automatizuara, q do t thot se n qoft
se vetm nj shishe devijon nga standardi i cilsis, e tr seria kthehet prapa. Metodat t
cilat ndrmarrja i prdor pr kontrollin e cilsis jan: metoda e kontrollit t brendshm
ose t tij, metodat individuale dhe metodat statistikore, varsisht nga lloji dhe nevoja pr
realizimin e kontrollit.
Ndrkoh, sht rritur mimi i lndve t para pr prodhimin e Coca-Cola q pasqyrohet
n rritjen e mimit t shitjes s produktit. Ndrmarrja bn prpjekje me reklama, fletushka,
postera pr t mbajtur shitur n nivel t njjt ose edhe n nivel m t lart.
Ndrmarrja ka llogarin e vet bankare n Tutunska banka, 2136598723156, emri i urdhrit:
Banka komerciale, llogari t urdhrit: 56436985214126, qllimi i pagess: faturat e papaguara,
shuma e faturave t sht 69.000 denar, kurse llogaria e pranuesit sht 03265198763232.
Banka e pranuesit sht Tutunska banka. Numri i referencs: 123549875326, kodi 523.
Plotsoni formulart e mposhtm sipas t dhnave t paraqitura:
a) Urdhri pr transferim PP 30
b) Urdhri prmbledhs pr transferim PP32
140

Ushtrime
1. Qarkullimin brendshm pagesor paraqet shumn e t gjitha transaksioneve t paguara
t shprehura n t holla kombtare.
PO
JO
2. Si e klasifikojm qarkullimin e brendshm pagesor?

1. _________________________________________________
2. _________________________________________________
3. _________________________________________________
3. Te do subjekt afarist pr pages me para t gatshme ekziston arka.
PO
JO
4. Si mund t jet organizuar puna e arks?

1. _________________________________________________
2. _________________________________________________
3. _________________________________________________
5. Pagesat n para t gatshme mund t bhen n numr t pakufizuar dhe sipas shum
bazave.
PO
JO
6. Pagesa e parave t gatshme nga arka sht e kufizuar.

PO
JO
7. Definoni nocionin fletpagesa!

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
8. Cilat elemente i prmban formulari PP10?
1. ________________________________ 5. __________________________________
2. ________________________________ 6. __________________________________
3. ________________________________ 7. __________________________________
4._________________________________ 8. __________________________________

141
9. Cilat jan elementet e formularit PP40?

1. ________________________________ 5. __________________________________
2. ________________________________ 6. __________________________________
10. Qarkullimi pagesor me para jo t gatshme sht qarkullim pa prdorimin e parave t
gatshme.
PO
JO
11. Cilat elemente i prmban formulari PP31?

1. ________________________________ 5. __________________________________
2. ________________________________ 6. __________________________________
3. ________________________________ 7. __________________________________
4._________________________________ 8. __________________________________
12. Definoni ekun!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
13. Definoni ekun e vijzuar!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
14. far sht kompensimi?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
142
8
QARKULLIM
/6
PAGESOR
/

ME
BOTN E
9
JASHTME
Pasqyra
e tems

zimi i qarkullimit pagesor me

9 prkufi
9

%
botn
e jashtme

9
%%

pagesor i Republiks s Maqe9 qarkullimi

donis
me jasht vendit
9

%
e qarkullimit pagesor me botn e
9 llojet

jashtme
9

%
e qarkullimit pagesor me
9 karakteristikat

botn e jashtme
9 2

pr pagesa ndrkombtare
9 mjetet
%'
e pagesave ndrkombtare
9 mnyrat
9
!

2
%'
e mnyrave t pagesave ndrkom9

!

2

9 llojet
%'
btare
9

%
e qarkullimit pagesor me
9 instrumentet

botn e jashtme
9

9 sigurimi i ndrmarrjes dhe subjekteve
%

afariste me valut t huaj

Qllimet e msimit
#!
,

Pas
leximit t ksaj teme, ju duhet:

definoni qarkullimin pagesor

9 t

%
shpjegoni si zhvillohet qarkullimi
9

9 t
%

pagesor
me botn e jashtme
9

%

shpjegoni
qarkullimin
pagesor
9 t

sipas bazs s mallrave
9
%

9 t shpjegoni qarkullimin pagesor

sipas bazs jo t mallrave
9

%
9

%
%
definoni
bilancin
tregtar
9 t

%

definoni
bilancin pagesor
9 t

%

%

9 t definoni bilancin devizor

t
shpjegoni
karakteristikat e qarkul9
9

%

%
9
9
9
9
9
limit pagesor me botn e jashtme

%

t definoni valutat

t numroni llojet e valutave

t definoni devizat
9
9

"

definoni lloje e devizave

9 t
%

definoni kompensimin
9 t
%'
%

9 t shpjegoni kliringun
9
%'
shpjegoni pagesn me deviza t lira
9 t

%

t shpjegoni pagesn nprmjet

9
9

devizave
t konvertueshme
definoni transferin bankar
9 t

definoni letrn e kreditit
9 t

9

9 t definoni transferin bankar nga bota
9 e

jashtme

9 t definoni transferin bankar n
9 botn

2
e jashtme

t definoni transferin ndrkombtare
9
9

bankar

shpjegoni akreditivin e dokumen9 t

tuar
%

9 t shpjegoni sigurimin e subjekteve
afariste me deviza
Qarkullimin pagesor me botn e jashtme paraqet shumn e t gjitha transaksioneve

pagesore t nj ekonomie kombtare, t kryera dhe t shprehura n para efektive t huaj
ose n deviza.
Bilanci i pagesave kuptohet si raport i vlers s t gjitha krkesave dhe t gjitha borxheve
t vendit ndaj bots s jashtme n nj periudh t caktuar kohore.
Me nocionin qarkullimi pagesor me botn e jashtme nnkuptohen t gjitha pagesat
ndrmjet subjekteve t t dy ose m shum shteteve pa dallim nse obligimet e qarkullimit
pagesor rrjedhin nga baza e mallrave ose baza jo e mallrave.
Devizat jan krkesa afatshkurtra t nj vendi nga nj vend tjetr t shprehura n para t
huaja.
Kompensimi, si mnyr e pagess, n kuptimin m t gjer t fjals, paraqet barazimin
e borxhit dhe krkesave. Kompensimi, megjithat, n kuptimin m t ngusht t fjals,
paraqet mnyrn pr t paguar me botn e jashtme gjat s cils importi paguhet me
eksport.
Letr kredia sht letr me vler me t ciln nj bank i jep urdhr pagese nj banke tjetr
t shfrytzuesit personit t caktuar pr letrn e kredis ti paguhet n nj afat t caktuar
shuma e specifikuar n njrn an t letr kredis.
Transferimet bankare kryhen n mnyr q plotsohet urdhri pagesor i korrespondentit
t jashtm n pes kopje.
nocionet kye:
qarkullimi pagesor me botn e jashtme
qarkullimi n baz t mallrave
qarkullimi n baz t jo t mallrave
bilanci tregtar
bilanci pagesor
bilanci devizor
karakteristikat e qarkullimit pagesor n valut t
huaj
valutat konvertibile
kursi valutor
kliringu
kompensimi
akreditivi
letr kredia
transferimet bankare n botn e jashtme
devizat e lira
eku
punt inkaso
transferimet bankare nga dhe n botn e jashtme
144
1.
QARKULLIM PAGESOR ME BOTN E JASHTME
Definimi i qarkullimit pagesor me botn e jashtme

Qarkullimi pagesor me botn e jashtme paraqet shumn e t gjitha transaksioneve pagesore
t nj ekonomie kombtare t kryera dhe t shprehura n para t huaj ose n deviza.
Kur sht fjala pr qarkullim pagesor me botn e jashtme mendohet pr pagesat e bra
n mes t disa vendeve pa marr parasysh a bhen nga ana e shtetit, individve ose
ndrmarrjeve t caktuara.
Ky qarkullim i prfshin t gjitha transaksionet midis vendeve t ndryshme n do baz.
Kto jan pagesa t bazuara n tregtin e jashtme, akreditivt ndrkombtar, transporti i
udhtarve dhe mallrave, shrbimet, sigurimi dhe trafiku postar, turizmi, etj.
Sipas ksaj, bhet fjal pr pagesat sipas qarkullimit t mallrave, respektivisht importet dhe
eksportet dhe pagesat mbi bazn jo t mallrave. Si rezultat i eksporteve dhe importeve t
mallrave dhe shrbimeve dhe kryerjes s ndonj pune t caktuara n kuadr t nj vendi
realizohen krkesa dhe detyrime. Vllimi i krkesave dhe obligimeve ndrmjet subjekteve
t nj vendi dhe atyre nga jasht kan rndsi t madhe pr vendin.
Bilanci i pagesave kuptohet si raport i vlerave t t gjitha
krkesave dhe t gjitha borxheve t nj vendi ndaj vendeve t
jashtme n nj periudh t caktuar kohore163.
Si kategori ekonomike, bilanci i pagesave paraqet trsin
e transaksioneve ekonomike q bhen n mes ekonomive
kombtare dhe jasht vendit n periudh t caktuar kohore.
N thelb, bilanci sht prmbledhje e t gjitha transaksioneve
ekonomike, t gjitha pranimeve t parave q i krkon nj vend
nga vendet e tjera dhe t gjitha pagesat e parave t cilat i krkon
nj vend gjat nj periudhe t caktuar kohore, zakonisht gjat
nj viti.
Bilanci i pagesave prfshin164:
- importin dhe eksportin e mallrave
- obligimet e nj vendi ndaj bots s jashtme
- obligime e bots s jashtme kah vendi n baz t sigurimit dhe t shrbimeve t
transportit
- dhe hyrjet dhe daljet e mallrave.
N bilancin e pagess regjistrimi i transaksioneve bhet sipas parimit t kontabilitetit t
dyfisht. Pala e kredituar gjendet n ann e majt, kurse pala debitore gjendet n ann e
djatht.
163
Benjamin Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax
Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008, p. 364
164
Po aty, fq. 365
145
N ann kreditore, respektivisht n ann e majt shnohen t gjitha transaksionet t cilat

me t drejt shkaktojn disa t ardhura nga bota e jashtme, kurse n ann e debitit ose ann
e djatht shnohen t gjitha transaksionet q shkaktojn disa arktime nga bota e jashtme.
N baz t evidentimit t till, do bilanc i pagess barazohet. Ai konsiderohet si nj nga
bilancet m t rndsishme pr ekonomin kombtare, sepse n gjendjen e bilancit t
pagess dhe lvizjeve t zrave t veanta t atij bilanci tregohet shkalla e zhvillimit t
ekonomis kombtare, vllimi i strukturs s saj t prodhimit dhe stabiliteti i ekonomis.
1.1.
Qarkullimi pagesor i Republiks s Maqedonis me botn e jashtme

Kur kemi folur pr konceptin dhe esencn e qarkullimit pagesor ndrkombtar, kemi
vrejtur se ato jan pagesa n mes vendeve t ndryshme, pavarsisht nse ato jan br nga
shteti, nga ndrmarrje t ndryshme apo nga individ.
Bazat e qarkullimit pagesor n Republikn e Maqedonis jan prmbajtur me sa vijon:
Sistemi pagesor i Republiks s Maqedonis jasht shtetit n t gjith territorin shtetror
duhet t zhvillohet n mnyr t njllojt. Beht n denar dhe valut t huaj. Bhet
nprmjet bankave t autorizuara pr pun jasht vendit.
Pr nevojat e Republiks s Maqedonis dhe organet e organizimin, administrata shtetrore
sht n kompetenc t Banks popullore t Republiks s Maqedonis.
Banka popullore e Republiks s Maqedonis prcakton mnyrn e realizimit t qarkullimit
pagesor dhe jep udhzime pr zbatimin e njllojt t rregulloreve dhe dispozitave t
qarkullimit pagesor.
Qarkullim pagesor me botn e jashtme kryhet nprmjet bankave t autorizuara pr t
vepruar me botn e jashtme n baz t urdhrave t subjekteve vendase t cilt jan t
detyruar t paguaj kundrvlern n denar t devizave sipas kursit pagesor t vlefshm n
ditn e kryerjes s urdhrit pr pages me transferim nga bota e jashtme.165
Banka popullore e Republiks s Maqedonis prcakton mnyrn e realizimit t pagesave
dhe jep udhzim pr zbatimin e njllojshm t dispozitave dhe rregullave n qarkullimin
pagesor.
Qarkullim pagesor me botn e jashtme kryhet nprmjet llogarive n botn e jashtme t
bankave vendore dhe prmes llogarive t bankave t huaja dhe personave t tjer n RM.
Qarkullimi pagesor i Maqedonis me botn e jashtme sht shum afr me at n botn
e ekonomive t tregut dhe realizohet prmes bankave. Rolin m t rndsishm e kan
bankat afariste n vend dhe partnert e tyre t biznesit, bankat korrespondente jasht vendit.
165
Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization
encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008.p. 366
146
T gjith personat juridik jan t obliguar q mjetet e tyre n

deviza ti mbajn n bankat afariste n Maqedoni dhe, analoge
me at, qarkullimin pagesor total ta realizojn prmes ktyre
bankave dhe kto nga ana tjetr, pastaj, me an t lidhjeve
korrespondente t tyre me vendet e huaja. Mbajtsi i krkesave
vendeve t jashtme sht i obliguar q brenda 60 ditsh tia
besoj pagesn e krkess banks afariste, n at mnyr ai
automatikisht prfshihet n lidhje me krkesn. Kjo krkes
sht rezultat i transaksioneve t tregtis s jashtme t realizuar
midis rezidentve t vendit dhe t huaj.
Arktimi dhe pagesa e qarkullimit pagesor me botn e jashtme bhet me transferime,
akreditive, eqe, letra t kreditit dhe instrumente t tjera t zakonshme pr pagesat
ndrkombtare.
Pr dallim nga qarkullimi pagesor n vend, qarkullim pagesor me botn e jashtme ka
karakteristika t veanta.
Karakteristik e par qndron n at se n qarkullim pagesor me botn e jashtme bhet
pagesa n mes personave fizik dhe juridik, rezident t dy territoreve t ndryshme
doganore dhe monetare me pages t njkohsishme midis shteteve t rezidentve prkats.
Karakteristika e dyt sht se pagesa bhet n valuta t ndryshme kombtare dhe n mes
vendeve q marrin pjes n pages.
Karakteristika e tret sht n at se e realizojn bankat afariste t
autorizuar pr t kryer kto pun nprmjet korrespondentve
t tyre afarist jasht shtetit me ka paraqiten dy ndrmjetsues,
banka afariste n vend dhe banka jasht shtetit.
N funksionimin e qarkullimit pagesor me botn e jashtme, rol
m t rndsishm kan bankat afariste dhe partnert e tyre t
biznesit, bankat korrespondente jasht vendit.
1.2. Llojet e qarkullimit pagesor me botn e jashtme

N marrdhniet afariste t partnerve t vendit dhe t huaj lindin marrdhnie financiare
midis tyre (krkesat dhe obligimet) rregullimi i t cilave bhet me pagesa ndrkombtare.
Marrdhniet financiare midis partnerve vendor dhe t huaj mund t jen:166
- sipas bazs s mallrave
- sipas bazs jo t mallrave
166
Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008, p. 367
147
Sipas bazs s mallrave paguhen mallrat t cilat rrjedhin nga importet dhe eksportet e
mallrave si dhe nga transporti dhe sigurimi i mallrave t importuara dhe t eksportuara.
Sipas bazs jo t mallrave paguhen mallrat t cilat rrjedhin nga marrdhniet e tjera
afariste, t tilla si: shrbimet e ndryshme pr transportin e udhtarve, ofrimi i shrbimeve
t PTT, patentat, licencat, punimet ndrtimore jasht shtetit, shrbimet shndetsore dhe
arsimore, prona intelektuale (know how) dhe shrbime t tjera.
Si rezultat i importeve dhe eksporteve t mallrave dhe shrbimeve, subjektet e nj vendi
realizojn krkesa dhe obligime. Ngase krkesat dhe obligimet rregullohen me pagesa t
caktuara, s kndejmi dalin hyrjet dhe daljet e caktuara t mjeteve t huaja pr pages.
N lidhje t ngusht me marrdhniet afariste jasht vendit jan167:
- bilanci tregtar
- bilanci i pagesave, dhe
- bilanci devizor
Bilanci tregtar paraqet pasqyr t importit dhe eksportit t
mallrave q nj vend e ka me botn e jashtme pr nj vit. Ky
bilanc mund t jet aktiv, pasiv dhe i balancuar. Pasiv sht
bilanci tregtar ather kur importi sht m i madh se eksporti
dhe aktiv kur eksporti sht m i madh se importi.
Bilanci i pagesave me botn e jashtme paraqet pasqyr
t krkesave dhe obligimeve t prgjithshm gjat nj viti
me botn e jashtme. Bilanci i pagesave me botn e jashtme
mund t jet168:
- aktiv, n rast se krkesat jan m t mdha se sa obligimet ndaj subjekteve nga bota
e jashtme.
- pasiv, n qoft se obligimet jan m t mdha se sa krkesat nga jasht.
- t balancuar, n qoft se obligimet dhe krkesat ndaj subjekteve nga bota e jashtme
jan t barabarta.
Pasqyra e hyrjeve dhe daljeve totale t mjeteve pr pages q realizohet n vitin aktual
paraqet bilancin devizor t nj vendi. Ai sht nn ndikim t fuqishm t bilancit tregtar
t nj vendi. Ai mund t jet:169
- Aktiv (pozitiv), n qoft se hyrjet e mjeteve jan m t mdha se daljet;
- Pasiv (negativ), n qoft se daljet e mjeteve jan m t mdha se hyrjet;
- I balancuar, nse hyrjet dhe daljet e mjeteve pr pages jan t barabarta.
167
Benjamin Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead to lax Screening?
Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence that securitization encouraged lax
mortgage lending in America. February 9lh, 2008, p. 369
168
Po aty, fq. 370
169
Po aty, fq. 370
148
Qllimi i do vendi sht t ket bilanc t balancuar tregtar, pagesor dhe devizor me botn
e jashtme. Kto tri bilance jan t lidhura ngusht me njri-tjetrin, kshtu q pr shembull
n qoft se bilanci tregtar sht deficitar kjo shkakton edhe deficit n t dy bilancet e tjera.
Gjegjsisht, pr shkak t importeve t mdha t mallrave, vendi ka detyrime m t mdha,
e me kt edhe dalje m t madhe t devizave.
Nj koh t gjat vendi yn prballet me import m t madh
t mallrave, me far ka deficit n bilancin tregtar, ndrsa
n t njjtn koh edhe detyrime t rritura dhe dalje t
devizave n bots s jashtme. Pr shkak se paraja jon sht jo
konvertibile dhe pagesn e obligimeve ndaj bots s jashtme
e bjm me valuta t konvertueshme t vendeve t zhvilluara
ekonomikisht, vazhdimisht prballemi me munges t mjeteve
t konvertueshme pr pages. Si zgjidhje pr kt situat
rekomandohet q ndrmarrjet vet t sigurojn deviza pr
pagesat e tyre nprmjet mass t ashtuquajtur - eksport pr
shkak t importit.
Karakteristikat e qarkullimit pagesor me botn e jashtme

Nn nocionin qarkullimi pagesor me botn e jashtme nnkuptohen t gjitha pagesat
ndrmjet subjekteve t dy ose m shum shteteve pa dallim nse obligimet e qarkullimit
pagesor rrjedhin nga baza e mallrave ose nga baza jo e mallrave. Ngase dhnsi dhe
shfrytzuesi i mjeteve jan t ndar me kufij shtetror, pagesat t tilla bhen me an t dy
bankave korrespondente (dy bankave ndrmjetse)
- nj bank vendase, dhe
- nj bank e huaj.
Bankat q punojn me botn e jashtme patjetr duhet t marrin autorizimin pr pun nga
Banka popullore.
Bankat e autorizuara pr pun me botn e jashtme i kryejn detyrat e mposhtme:
- pun devizore valutore n vend blerje t parave t gatshme n valut t huaj, eqe,
kartela kreditore, etj;
- pun t qarkullimit pagesor t gjitha pagesat me botn
e jashtme me ndrmjetsim t bankave t autorizuara
afariste;
- pun kreditore me jasht vendit marrje kredi nga
jasht, dhnie t kredive pr subjekte t huaja;
Qarkullimi pagesor ndrkombtar, si trsi e pagesave q
bhen n mes subjekteve t ndryshme ekonomike kombtare
sjell me vete nj varg specifikash:
149
- Vendet pjesmarrse kan norma t ndryshme ligjore me t cilat e rregullojn

pagesn.
- Vendet pjesmarrse duhet t paguajn valuta t ndryshme
- N pages marrin pjes bankat nga t dy vendet
- Vendet pjesmarrse n qarkullimin pagesor kan
dokumentet e veta t brendshme pr pagesa t ndryshme.
Prandaj, n pagesat ndrkombtare ka nevoj pr
dokumente t ndryshme pr pagesat ndrkombtare.
- Besimi midis blersit dhe shitsit sht m i vogl.
M i madh sht numri i subjekteve q marrin pjes n pagesa
edhe at170
-
urdhrdhnsi
banka e urdhrdhnsit
shfrytzuesi
banka e shfrytzuasit
Q t realizohet urdhri jasht vendit, pjesmarrsi vendas n qarkullimin pagesor patjetr

duhet t ket t hapur llogari rrjedhse n bankn e autorizuar n vendin e tyre. Barts
i qarkullimit t jashtm pagesor me botn e jashtme n Republikn e Maqedonis sht
Banka popullore e Republiks s Maqedonis (BPRM).
Mjetet pr pagesat ndrkombtare

Si rezultat i rritjes s tregtis ndrkombtare dhe globalizimit n bot, gjithnj e m tepr
rritet nevoja pr gjetjen e mnyrave t reja t pagess. Kur sht fjala pr pagesat, ato mund
t jen:171
1. Sistemi pagesor n kuadr t nj vendi - sistemi i brendshm pagesor
2. Sistemi pagesor jasht kufijve t nj shteti sistemi i jashtm pagesor.
Pr t kryer sistemin e brendshm t pagess sht e nevojshme q do ekonomi kombtare
q t ket njsin monetare kombtare t vet me t ciln do t realizohen pagesat e
brendshme, ose t ket valutn e vet kombtare.
Valutat
Valutat jan njsi t monetare kombtare t vendit, respektivisht para efektive t cilat
shrbejn si mjet ligjor pr pages n vendin q i ka emetuar. do vend ka valutn e vet
kombtare, kurse valuta kombtare n Republikn Maqedonia sht denari. Qarkullimi
pagesor i brendshm n vendin ton realizohet me denar.172
170
Diemo Dietrich and Uwe Vollmer. Banks Internationalization Strategies: The Role of Bank
Capital Regulation. IWH-Diskussionspapiere. IWH-Discussion Papers. Institut fUr Halle Institute for
Economic Research. Wirtschaftsforsc-hung Halle. No 18. October 2006, p. 561
171
Po aty, fq. 562
172
Diemo Dietrich and Uwe Vollmer. Banks Internationalization Strategies: October 2006, p. 651
150
Llojet e valutave:173
- t konvertueshme, t forta ose t shkmbyeshme - kto jan valutat e ekonomive t
fuqishme
- jo t konvertueshme, t buta apo t pa shkmbyeshme - kto jan valutat e vendeve
t pazhvilluara ekonomikisht
Pr pagesat ndrkombtare prdoren valutat e vendeve ekonomikisht t fuqishme ose
valutat e konvertueshme.
Konvertim sht aftsi e valuts q t zvendsohet me valut
tjetr. Raporti midis njsis s paras s nj vendi dhe t nj
vendit tjetr, ose mimi me t cilin nj valut sht shkmbyer
pr valut tjetr quhet kursi i valuts. Si do t jet shkalla e
kmbimit t valuts ose mimi i valuts varet nga pariteti i saj.
Paritetit sht sasia e mallrave ose shrbimeve q mund t
blihen me njsin monetare t nj vendi. Ndonjher paritetit
sht shprehur n sasin e arit q e prmbajn njsit monetare.
Vetm valutat e konvertueshme prdoren pr pages ndrkombtare174.

Zakonisht si mjet pr pages ndrkombtare prdoren:
- Valutat e konvertueshme
- Devizat e konvertueshme
Devizat
Devizat jan krkesa afatshkurtra t nj vendi nga nj vend tjetr t shprehura n para t
huaja.175 Devizat q shprehin valuta t konvertueshme mund t prdoren lirisht, ose pr
nj koh t pacaktuar. Kurse devizat q shprehen n valuta t konvertueshme prdoren pr
pagesa ndrkombtare vetm n kuadr t marrveshjeve t kliringut midis vendeve (pr
pages nprmjet kliringut).
Varsisht nga afati i dorzimit, devizat mund t jen:
1) Valuta promte (t menjhershme) - t cilat jan t maturuara dhe t cilat pr kt shkak
menjher mund t prdoren pr pages t obligimeve t maturuara
2) Valuta termine t cilat maturojn m von, por jo n afat m t gjat se 90 dit.
173
Po aty, fq. 652

Po aty, fq. 652
175
174
151
Kursi devizor sht mimi i krkess n valut t huaj. Kursi devizor mund t jet:
-
kurs devizor fiks

fleksibil
fleksibil i drejtuar
i shumfisht
Devizat jan mall specifik q blihet dhe shitet n tregun devizor. Si krkesa devizore
konsiderohen:
-
krkesat n llogarit rrjedhse n bankat e huaja

eqet dhe kambialet e lshuara nga bankat e huaja t cilat shprehen n valut t huaj
letrat me vler q shprehen n valut t huaj
pranimet e akreditiveve dhe urdhrat telegrafike
Llojet e devizave176
- Deviza t lira - ato krkesa t cilat shprehen n valut t konvertueshme dhe pronart
e tyre mund t disponoj lirisht me to dhe t paguajn me ato n vend dhe jasht
vendit
- Deviza t lidhura krkesa afatshkurta q shprehen n valut jo t konvertueshme
dhe mund t prdoren vetm pr lloje t caktuara t pagesave
- Deviza t buta - krkesa afatshkurta q shprehen n valut t huaj e cila sht e pa
konvertueshme dhe forca blerse e t cils sht e paqndrueshme dhe ato rrjedhin
nga ekonomit m t dobta q kan deficit n bilancin e pagess
- Deviza t forta - krkesa afatshkurta q shprehen n valut t huaj e cila sht e
konvertueshme, fuqia blerse sht e qndrueshme, vendi i origjins sht i
qndrueshm, kurse bilanci i qarkullimit pagesor sht i balancuar
- Devizat kliringe ose prllogaritse - krkesa afatshkurta q shprehen n valut t
huaj, q rrjedhin nga shkmbimi i mallrave n baz t kliringut. Duhet t ket bilanc
pozitiv dhe nuk mund t prdoret pr pagesa n vend t tret.
- Deviza prompte - krkesa afatshkurta q maturojn pr pages t menjhershme
- Deviza termine - krkesa afatshkurta q maturojn m von
Mnyrat e pagesave ndrkombtare

do vend organizon marrdhniet e veta t jashtme ekonomike dhe mnyrn e pagess
n varsi t pozits s ekonomive t tyre n tregjet botrore. N praktik, n pagesat
ndrkombtare ekzistojn disa variante pr organizimin e puns s pagesave duke filluar
nga ato rreptsisht t lira deri n skajshmrisht t kontrolluara n sistemet e kufizuara t
pagess.
176
Po aty, fq. 653
152
Pagesat ndrkombtare kryesisht bhen n tri mnyra:

- sipas mnyrs s kompensimit
- sipas mnyrs s kliringut, dhe
- sipas mnyrs s devizave t lira.
Kompensimi, si mnyr pagese n kuptimin e gjer t fjals, sht barazimi i borxhit dhe
krkesave. Kompensimi, megjithat, n kuptimin e ngusht t fjals, paraqet mnyr e
pagess me botn e jashtme me ka importet e huaja paguhen me eksporte.
Te kompensimi bhet fjal pr marrdhniet midis dy ndrmarrjeve, me ka situat m e
vshtir sht eksporti pr shkak se mallrat e eksportit patjetr duhet t shiten dhe n kt
mnyr t arrij n vlera monetare pr mallin e eksportuar.177
Para se t kryhet kompensimi, sht e nevojshme t merret aprovimin nga autoritetet
kompetente t t dy vendeve.
Kliringu ndrkombtar paraqet pagesn n qarkullimin ndrkombtar t mallrave dhe
shrbimeve t bra sipas mnyrs s barazimit. Pagesa do t bhet n mnyr q borxhet
mes dy vendeve jan vendosur, kurse vet saldoja paguhet me mall ose me valuta t
konvertueshme.
Gjat prdorimit t ksaj metode t pagess importuesit i
paguajn mallrat e importuara n mnyr q t llogarisin
sasin e duhur t brendshme t paguar n llogarin e kliringut
q mbahet n vendin e tyre. Eksportuesit, nga ana tjetr, nga
vendi i mallrave t eksportuara fitojn kundrvler n valutn
e tyre kombtare edhe at nga e njjta llogari e kliringut n t
ciln paguajn importuesit.
Mnyra e lir ose e konvertueshme e pagess paraqet mnyr t
till t pagess me ka prdoren valuta t lira t konvertueshme.
Kusht normal pr kryerjen e ksaj metode t pagess sht n dispozicion me valutn e lir
t huaj ose me bilancin e saj t qarkullimit pagesor ose n baz t rezervave t valutave t
huaja.
N mnyr t veant, q nj vend t mund t bj qarkullimin pagesor me botn e jashtme
sht e nevojshme q ky vend t ket tepric t mjeteve t huaja, q do t thot se bilanci i
saj i pagess duhet t jet suficitar.
N baz t asaj q u prmend m lart, mund t themi se nn pages me mjete t lir n botn
e jashtme nnkuptohet pagesa jasht shtetit me an mjeteve t huaja t konvertueshme ose
t paguajn me valutn e tyre nse valuta sht e konvertueshme.
177
153
4.1.
Llojet e mnyrave t pagess ndrkombtare

N pagesat ndrkombtare zbatim gjejn kto metoda t pagess:178
- pagesat me para efektive (valuta)
- pagesa me deviza t konvertueshme
- pagesat me an t kliringut
1 Parat efektive (valutat) gjejn prdorim n pagesat ndrkombtare vetm pr pages t
shpenzimeve t udhtimit dhe t qndrimit t personave jasht vendit (me ato paguhen
vetm personat fizik).
Parat e huaja efektive (valutat), shfrytzuesi mund ti siguroj n disa mnyra:
- n vendin e tij - duke bler valut n bank apo kmbimore
- n vend t huaj - me zvendsimin e parave t tij kombtare me valut t huaj.
Me dispozitat e vendeve rregullohen hyrjet dhe daljet e valutave t huaja.
2 Pr shlyerjen e obligimeve jasht vendit shpesh prdoren devizat e konvertueshme.
Ato mund t prdoren n koh t pacaktuar. Kto deviza e kan avantazhin se mund t
prdoret pr pages n secilin vend, pavarsisht se ku ato jan marr. Mu pr shkak t ksaj
kjo pages me deviza t konvertueshme shnon rritje.
Qarkullim pagesor me botn e jashtme me para t konvertueshme bhet nprmjet
bankave t autorizuara nga BPRM pr pun jasht vendit, kurse pagesa bhet nprmjet
llogarive t devizave edhe me disa instrumente t pagess ndrkombtare.
3 Pagesa e kliringut ose pagesa me barazim
Subjektet e nj vendi i kryejn obligimet e pagess jasht vendit n barr t krkesave
q ai vend i ka nga subjektet n vend t huaj. Pagesat e kliringut bhen prmes
organizatave bankare t cilat bjn evidencn e t gjitha obligimeve dhe krkesave q
kan179 organizatat n vend n aspektin e partnerve nga vendet e tjera. Me kt rast,
prve kushtit q t realizohet pagesa e krkess nprmjet banks sht q debitori t
paguaj obligimet e tij n bankn vendase. Mnyrn kliringe t pagess ose pagesn me
barazim m shpesh e prdorin vendet q kan valut t konvertueshme. Pr t lehtsuar
qarkullimin pagesor lidhin:180
- marrveshjet dypalshe t kliringut - mes dy vendeve
- marrveshjet shumpalshe t kliringut - duke prfshir m shum vende
178
Shapiro, .. and Balbier, S.D. Corporate objectives, Modern Corporate Finance: a multidisciplinary approach to value creation, Prentice - Hall, New Jersey, 2006, p. 369
179
Shapiro, .. and Balbier, S.D. - Hall, New Jersey, 2006, p. 370
180
Po aty, fq. 370
154
N marrveshjen e kliringut prcaktohen:

- mallrat q do t jen subjekt i kliringut t qarkullimit
pagesor (lista kontigjente)
- valuta e llogaritur n t ciln do t bhen llogaritjet
- mnyra e pagess s saldos
- kush do ti paguaj rreziqet e ndryshimit t kursit t valuts
- kredia manipuluese q do t i miratohej vendit debitor nga
vendi kreditor pr shlyerje t saldos.
4.2.
Teknika e kliringut
-
Secili prej vendeve paguan n valut kombtare

Parat nuk e kalojn kufirin kombtar.
Pr llogari t detyrimeve vendore paguhen krkesat dhe
Paguhet vetm saldoja n valut t caktuar e cila m par sht prcaktuar n
marrveshjen e kliringut
- Pagesat jan me ndrmjetsim t qendrs s veant t autorizuar (Shtpis s
kliringut)
Mnyra kliringe e pagess u mundson vendeve ekonomikisht t pazhvilluara, vendeve
me valut t pakonvertueshme dhe rezerva t ulta devizore q t prfshihen n ndarjen
ndrkombtare t puns n tregun botror. Qarkullimin pagesor me vendet me t cilat
sht nnshkruar marrveshje pr kliring pr organizatat n Republikn e Maqedonis e
bn BPRM.181
Instrumentet e qarkullimit pagesor jasht vendit

Qarkullim pagesor me botn e jashtme paraqet transferim t mjeteve midis dhnsit t
urdhrit dhe shfrytzuesve t cilt jan rezident t vendeve t ndryshme.
Qarkullimi pagesor me botn e jashtme bhet n prputhje me:
- rregullat e veanta t secilit vend,
- standardet, rregullat dhe praktikat e pranuara ndrkombtare,
- t gjitha dispozitat q i rregullojn marrdhniet ekonomike me botn e jashtme.
Qarkullimi pagesor me botn e jashtme bhet me deviza t konvertueshme nprmjet
llogarive n bankat e hapura t huaja ose llogarive t huaja bankare t hapura n bankat
vendore. Punn n fushn e qarkullimit pagesor me botn e jashtme mund ta bjn vetm
bankat q kan marr autorizimin pr kt pun nga BPRM. Qarkullimin pagesor pr
nevojat e shtetit e bn BPRM.
181
155
Instrumentet pr kryerjen e pagess n qarkullimin pagesor

ndrkombtar jan si vijon:182
-
5.1.
transferimi bankar
eku
punt e inkasos
akreditivat e dokumentuara
letr kredia
kartela kreditore
transferi bankar nga dhe n botn e jashtme
transferi bankar ndrkombtar
Transferimi bankar
Transferimi bankar sht instrument pr pages q banka i jep urdhr me
shkrim banks t saj korrespondente ti paguaj personit t caktuar apo
personit fizik nj shum t caktuar t specifikuar n urdhr. Transferimi
bankar mund t jet nostro dhe loro, n varsi prej asaj se cili paguan
dhe cili i pranon mjetet. Transferimi nostro jan pagesa sipas urdhrit t
personave t vendit (personave fizik apo juridik) nprmjet banks
vendase, por n favor t personave t huaj fizik ose juridik. N ann tjetr,
njoftimet loro jan derdhje, respektivisht arktime sipas urdhrit t personit
t huaj fizik apo juridik, t marra nga bankat e huaja n favor t personave fizik ose juridik
vendas. Koht e fundit, teknik t zakonshme me t ciln bhen transferimet bankare sht
teknologjia SWIFT. Transferimet bankare mund t jen t kushtzuara dhe t pa kushtzuara,
respektivisht pagesa mund t jet me ose pa paraqitjen e dokumenteve t caktuara.
5.2.
eku
eku si instrument pagese sht letr me vler me t ciln trasanti i jep urdhr trasatit
(banks) t paguaj nj shum t caktuar pr shfrytzuesin e caktuar (remitenti) sjellsit
ose personit tjetr, sipas urdhrit t remitentit. Ekzistojn kto lloje t eqeve:
-
eku bankar
eku privat
eku nostro, dhe
eku i udhtarit
5.2.1. eku bankar

eku bankar sht ek i cili sht trhequr nga ana e nj banke n bankn tjetr t huaj. Kjo
do t thot se trasati dhe trasanti jan banka t ndryshme. N kto eqe gjithmon sht
shnuar emri i shfrytzuesit. eqet bankare jan m t sigurta pr pages.183
182
183
Po aty, fq. 372

156
5.2.2. eqet private

eqet private mund t jen t certifikuar dhe t zakonshm. eqet
e specifikuar jan m t sigurt dhe ata, n ann e prparme t ekut
kan vul t banks me klauzurn certifited. Prve vuls, kta
eqe kan nnshkrim nga banka184. Gjat pagess kontrollohet
nnshkrimi, dhe n qoft se nuk ka mundsi pr t verifikuar
nnshkrimin, eku drgohet n inkaso. eqet e zakonshm privat
jan m t pasigurt dhe paguhen vetm n inkaso.
5.3.
eqet nostro
eqe nostro lshohen nga bankat e autorizuara dhe ato trhiqen n nj nga bankat
korrespondente, q kan nnshkruar m par kontratn. Prandaj kto eqe jan t lehta
pr pages.
5.4.
eqeve t udhtarve
eqet e udhtarve prdoren pr t udhtuar. eqe t tilla m t njohura jan American
Express, Visa dhe Thomas Cook. N kohn e lshimit t ktyre eqeve lihet edhe mbules.
Kto eqe jan t shoqruara me bordero ku ka nnshkrim dhe numr t pasaports nga
pronari i ekut. Gjat pagess sht e detyrueshme q t tregohet borderoja n mnyr q
t mundsohet verifikimi i nnshkrimit t pronarit. Kto eqe mund t paguhen n banka
dhe n shitore.
5.5.
Inkaso
Inkaso paraqet pages t krkess t bazuar n baz t paraqitjes
t dokumenteve t caktuara. Dokumentet mund t jen financiare
(kambialet, eqet, etj.) ose komerciale (fleta e ngarkimit, fatura,
polisa e sigurimit, etj). Bankat e bjn transferimin e mjeteve
vetm pas marrjes s dokumenteve t caktuara n udhzimet e
marra nga banka e huaj.185
5.6.
Akreditivi dokumentar
Akreditivi dokumentar (L.C) sht instrument i pagess
n qarkullimin ndrkombtar pagesor dhe prdoret kur ka
mosbesim n mes palve (shitsit dhe blersit)186 Pra, kur blersi
ska besim q me avans tia paguaj shitsit mimin e pranuar,
184
Po aty, fq. 373

186
Po aty, fq. 373
185
157
kurse shitsi nuk ka besim q t livroj mallrat, pa mos e marr mimin prfundimtar.
Mnyra m e mir pr pages sht pagesa me akreditiv dokumentar. N kt rast, n
momentin e lidhjes s kontrats, hapet akreditivi me t cilin banka konfirmon se n qoft
se tregohen disa dokumente dhe plotsohen kushtet e parapara gjat hapjes s akreditivit,
do t bhet pagesa e shfrytzuesit t mjeteve, n prputhje me kushtet e kontraktuara m
par. Ekzistojn kto lloje t akreditiveve t dokumentuar187:
-
t revokueshme dhe t parevokueshme,

t konfirmuara dhe t pakonfirmuara,
t pagueshme n vend ose jasht vendit,
revolving akreditivi,
importuese dhe eksportuese,
t mbuluara dhe t zbuluara,
t transferueshme dhe jo t transferueshme.
N vendin ton punohet vetm me akreditiva t parevokueshm, sepse ata ofrojn siguri
m t madhe n qarkullim pagesor. Akreditivi i revokueshm nnkupton se palt kan
rn dakord q n do koh t revokohen (trhiqen).
Akreditivi i vrtetuar sht ai kur banka q e hap akreditivin jep vrtetim (dhe zakonisht
transmeton mjete n bank t huaj) q do t bj qarkullimin pagesor n kushte t caktuara.
Ky sht lloji m i sigurt i akreditivit dokumentar.
Akreditivat revoling (permanent, t prsritshm) jan akreditiva t rinovueshm, d.m.th,
pas shfrytzimit shuma e akreditivit nuk shuhet, por rinovohet pr t njjtn shum dhe
n t njjtat kushte.
Akreditivi importues ose akreditivi nostro sht akreditivi q hapet nga ana e importuesit
t mallrave. Pra, firma vendase jep urdhr banks s vendit t hap akreditiva n bank
t huaj pr pages t mallrave t importuara. Akreditivat e eksportit hapen me urdhr t
firms s huaj nprmjet bankave t huaja n bankat e vendit dhe me to sigurohet pagesa
e mallrave t eksportuara.
Akreditivat e mbuluar jan ata akreditiva t cilt n kohn e hapjes s akreditivit transferohet
edhe mbulesa (mjetet) q shrbejn pr kryerje t pagess.188
Akreditivi transferues sht ai akreditiv ku n kushtet gjat hapjes s akreditivit sht
theksuar se shfrytzuesi i akreditivit mund t transferoj at n shfrytzues tjetr n vend
t njjt apo vend tjetr.
Puna me akreditiva sht e rregulluar me rregullat dhe praktikat uniforme pr akreditiva
dokumentar t lshuar nga ana e Ods ekonomike ndrkombtare n Paris.189
187
N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David. To What Extent Will the Banking Industry be Globalized? A Study of Bank Nationality and Reach in 20 European Nations. May, 2002, p. 189
188
Po aty, fq. 190
189
Berger, N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David, May 2002, p. 191
158
5.7.
Letra e kredis
Me lshimin e letrave t kredi banka vendore e autorizon korrespondentin e saj n botn
e jashtme q t paguajn shumn pr personin e cekur n letr. Pagesa bhet vetm duke
identifikuar mbajtsin e letrs s kredis.
Llojet e letrave kreditore:190
- letr e veanta e kredis
- letr qarkore e kredis
Letra e veant kreditore sht ajo e cila pagesn e letrs kreditore mund ta bj vetm
banka e caktuar.
Letra qarkore kreditore sht ajo e cila banka autorizon m shum
banka korrespondente pr kryerjen e pagess.
Letra kreditore sht letr me vler me t ciln banka jep urdhr
n bankn tjetr t shfrytzuesit q ti paguhet personit t caktuar
n letrn kreditore, n afat t caktuar, sasi t caktuar t shfaqur n
njrn an t letrs kreditore.
Prandaj, n punn me letrat kreditore paraqiten:
- dhnsi i urdhress i cili jep urdhr pr dhnie t letrs
kreditore
- banka lshuese e letrs kreditore
- banka paguese e letrs kreditore dhe
- shfrytzuesi i letrs kreditore
Lshimin i letrs kreditore sht i kushtzuar me deponime t mparshme n bank nj
shum t caktuar t parave pr lshimin e letrs kreditore. Sipas numrit t bankave t cilat
banka afariste si lshues e letrs kreditore i autorizon pr pages
ekziston letr e veant speciale kredie, kur vetm nj bank sht
e autorizuar pr pages dhe letr qarkulluese kreditore, kur m
shum banka kan autorizim pr pages n m shum vende dhe
nga m shum shtete.
Urdhrdhns pr lshimin e letrs kreditore mund t jet do
person fizik ose juridik, ndrsa shfrytzues mund t jet vetm
person fizik.
Letrat kreditore lshohen pr udhtime zyrtare dhe private jasht vendit. Me prdorimin
e letrave t kredive personi q udhton jasht vendit sht i pajisur me mjete t nevojshme
monetare, pa bartur me vete para efektive.
Letra kreditore sht instrument i rregullt pagese n qarkullimin pagesor ndrkombtar.
190
Po aty, fq. 192
159
5.8.
Transferi bankar ndrkombtar

Transferi bankar sht instrumenti m i vjetr klasik dhe m bashkkohor pr qarkullimin
pagesor me botn e jashtme. Transferi bankar paraqet mjet t till me t cilin banka afariste
urdhrdhnsit i jep urdhr me shkrim pr korrespondentin e tij jasht vendit me transfer
pr t mos paguar pr person t caktuar juridik ose fizik shumn e specifikuar n urdhr.191
Transferi paraqet urdhr me shkrim ose telegrafik bankar t lshuar nga nj bank n
tjetrn pr t paguar shum t caktuar personit t caktuar shfrytzues t transferit.
Transferi bankar n pagesat ndrkombtare mund t jet i shkruar, telegrafik, nprmjet
teleteksit, telefonit dhe realizohet nse ekziston mbules n bankat e vendit nga ana
e urdhrdhnsi, ose nse ka mbulim n bankat vendase n llogarin rrjedhse te
korrespondenti i vet i drejtprdrejt pr botn e jashtme.
Sipas llojit, transferet bankare n praktikn ton bankare ndahen n:
- transfer prej vendit ton n botn e jashtme
- transfer nga bota e jashtme pr pages n vendin ton
Sa i prket valuts n t ciln bhet qarkullimi pagesor me disa vende, transferet ndahen
n:
- transfer t valutave t konvertueshme
- transfer t denarit vetm nga bota e jashtme etj.
Varsisht nga ajo se si bhen transferet bankare, t njjtat ndahen n transfere t telegrafit
dhe t zakonshme, kurse n baz t pagess ndahen n transfere t mallrave dhe jo t
mallrave.
5.9.
Transferi bankar jasht vendit

Transferet bankare realizohen n mnyr q mbushet urdhresa pr korrespondentin e
jashtm n pes ekzemplar. N kto ekzemplar shkruhet me makin pr shkrim dhe n
nj nga gjuht e huaja n vendet prkatse e ardhshmja:192
-
valuta dhe shuma n numra dhe shkronja

banka prmes s cils duhet t realizohet pagesa e korrespondentit
emri dhe emrtimi i urdhrdhnsit me adresn
emri dhe emrtimi i korrespondentit me adrsn e tij
kushtet eventuale pr pages
kundrvlera n denar sipas kursit aktual devizor etj.
N vend t caktuar vendoset vula e banks dhe nnshkruhet prej dy nnshkruesve t

autorizuar.
191
192
Berger N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David, May 2002, p. 192
Po aty, fq. 193
160
5.10.
Transferi bankar nga jasht vendit

Transfere bankare, gjegjsisht urdhresat pr pages nga jasht vendi
q jan n valut konvertibile pranojn t gjitha bankat q jan t
autorizuara pr realizimin e qarkullimit pagesor me botn e jashtme
pavarsisht se a jan korrespondent direkt ose indirekt me jasht.
Korrespondentt e drejtprdrejt jan ato banka korrespondente t
huaja t cilat kan hapur llogari n valut prkatse t konvertueshme.
Korrespondentt indirekt jan ato banka korrespondente t huaja
me t cilat banka e vendit ka kontrat pr kryerje t aktiviteteve bankare, por me ta nuk
sht n marrdhnie direkte konto korrente.193 Ato korrespondent gjithmon duhet t
depozitojn mjete te korrespondentt e drejtprdrejt n mnyr q t mund t realizohet
pagesa n bankn vendore.
Banka pranuese i drejton transferet e rregullta ose transferet telegrafike bankare me
autorizim pr shfrytzuesit vendor ose t huaj n bankat te t cilat gjendet shfrytzuesi.
Sigurimi i ndrmarrjes me deviza

Devizat jan krkesa afatshkurta t cilat jan t shprehura n valut t huaj. do organizat
q bn tregti me botn e jashtme duhet patjetr t furnizohet me deviza, sepse patjetr
duhet q t paguaj me ato. Organizatat mund t furnizohen me deviza prmes puns s
tyre, ose t njjtat ti sigurojn me blerje. N mesin e shum mnyrave t furnizimit me
deviza jan:194
-
shitja e mallrave dhe shrbimeve jasht vendit

bashkpunim afatgjat i prodhimtaris me partnert e huaj
kryerja e aktiviteteve ekonomike jasht vendit
duke marr kredi nga jasht
emetimi i letrave me vler dhe formave t tjera t puns jasht vendit
Kur organizata do t shes mallra jasht vendit dhe do t realizoj deviza, ajo sht e obliguar
ti sjell devizat n vend dhe t njjtat mund ti depozitoj n bank n llogarin devizore.
Pastaj, kto deviza organizata mund ti prdor pr t paguar mallrat e importuara apo tu
a shes t tjerve nprmjet tregut devizor.
Tregut devizor sht sistem i organizuar pr blerjen dhe shitjen e devizave. Funksioni
kryesor i tregut devizor sht shprndarja efikase e mjeteve devizore195. N tregun devizor
shiten vetm valuta t konvertueshme ose valutat q mund t prdoren pr pagesa n
t gjitha vendet e bots. Blerja dhe shitja devizave n tregun devizor sht e kushtzuar
193
Po aty, fq. 195
195
194
161
nga nevoja pr t siguruar mjete pr realizimin e pagesave ndrkombtare. Kursi i tregut

devizor formohet lirisht brenda kursit mesatar t vendosur nga Banka qendrore e RM.
Tregu devizor funksionon do dit prej ors 08-14. Personat vendas dhe t huaj mund t
blejn dhe shesin deviza te bankat apo zyrat e kmbimit q jan
t autorizuara, ndrsa bankat mund t blejn dhe shesin deviza
midis tyre si forma organizative pr blerje dhe shitje.
T gjitha devizat e blera n tregun devizor te bankat posarisht
shrbejn si mbules pr pages n botn e jashtme pas dhnies
s instrumenteve (transferta dhe akreditive) edhe at brenda 48
orve nga shitja e mjeteve devizore nga ana e banks. Mjetet n
denar q rrjedhin nga blerja e mjeteve devizore t klientit nga
ana e banks, transferohen n llogarin e mjeteve devizore n t njjtn dit t puns kur
transaksioni ka prfunduar. N tregun devizor mund t blihen dhe t shiten deviza n
mnyr prompte (menjhershme) dhe sipas termineve.
- Devizat prompte - realizohen menjher ose m von n afat prej 2 ditve
- Devizat termine jan t lidhura me afate t caktuara (1, 2 ose 6 muaj)
N Republikn e Maqedonis me Ligjin pr kmbim devizor sht prshkruar vendi i
blerjes dhe shitjes s devizave, t hollave efektive dhe eqeve. N Ligj qart sht precizuar
se kto transaksione jan rreptsisht t ndaluara jasht tregut devizor. Blerjet dhe shitjet
n tregun devizor n mes bankave bhet nga personat juridik dhe fizik, bankat midis
tyre dhe midis bankave dhe Banks qendrore. Pjesmarrsit e tyre n tregun devizor jan
bankat afariste dhe Banka qendrore.
Qllimi i pjesmarrjes s bankave afariste sht q t ruaj likuiditetin e denarit dhe t
devizave. Qllimin pr t cilin merr pjes Banka qendrore
sht ruajtja e kursit stabil t denarit. Nprmjet blerjes dhe
shitjes n tregun devizor, Banka popullore e RM ndikon n
ofertn dhe krkesn, e me kt edhe t devizave dhe kurseve
valutore.
Gjat rritjes s kursit devizor, Banka popullore e RM shet
deviza, me ka e rrit krkesn dhe i ul mimet. Kshtu
Banka popullore ndikon edhe mbi likuiditetin e bankave dhe
likuiditetin e prgjithshm t pagesave me vendet e huaja,
sepse do rritje e kursit t valutave t huaja do t thot edhe
rritje e borxhit ndaj bots s jashtme.
162

1. Definoni qarkullimin pagesor me botn e jashtme!
2. ka sht bilanci i pagesave?
3. Shpjegoni bilancin tregtar?
4. Definoni nocionin bilanci pagesor!
5. Definoni nocionin bilanci devizor?
6. Cilat jan karakteristikat e qarkullimit pagesor me botn e jashtme?
7. far jan valutat?
8. far lloje t valutave dini?
9. far jan devizat?
10. far lloje t devizave dini?
11. Definoni nocioni kliringu!
12. far nnkuptoni me kompensimin?
13. Si realizohet pagesa me deviza t lira?
14. Shpjegoni transferin ndrkombtar t banks.
15. Cili sht roli i letrs s kredis?
16. Shpjegoni se ka sht transferi bankar nga dhe n botn e jashtme!
17. far sht akreditivi dokumentar?
18. Prcaktoni konceptin e ekut?
19. Shpjegoni ka bn pjes n punt e inkasos?
20. far lloje t letrave t kredis dini?
163

Qarkullimi pagesor me botn e jashtme
Shembulli 1.
Jan bler 2000 , nga 61,50 denar, kurse pastaj jan shitur 1000 nga 61,70 denar. Gjat
blerjes dhe shitjes sht llogaritur provizioni-kompensim i shrbimeve bankare prej 1%.
Blerja 2000 * 61,50 = 123 000
Shitja 1000 * 61,60 = 61600
1% (provizion) 1230
+ 1% (provizion)
616
Pr pages 121 770
Pr shpages
62 216
Shembulli 2.
Shembull pr pages dhe shpages nga bota e jashtme
Hapi i par: Banka e njofton shfrytzuesin e shpagess t prcaktuar n urdhrin e
jorezidentit pr shpagesn e arritur n ditn e njjt ose n ditn vijuese nga dita e arritjes
s shpagess.
Hapi i dyt: Shfrytzuesi i shpagess, rezidenti sht i obliguar q n nj afat prej 3 ditve
pune nga marrja e njoftimit t arritjes s qarkullimit ti drgoj n bank t dhnat e
nevojshme pr miratimin e derdhjes (hyrjes) n llogarin e tij devizore dhe t plotsoj
formularin 743.
Hapi i tret: Pas marrjes s formularit 743, banka sht e obliguar, m s voni deri n ditn
e ardhshme ta miratoj llogarin e shfrytzuesit n valut t huaj.
Hapi i katrt: Nse shfrytzuesi i shpagimit (arktimit) nuk i paraqet n bank t gjitha t
dhnat e nevojshme pr miratimin e llogaris s tij brenda afatit t prcaktuar, banka sht
e obliguar, m von se ditn e ardhshme t miratoj llogarin n denar pr shfrytzuesin
me kundrvler t denarit t llogaritur sipas kursit blers t banks q vlen at dit.
164
Shembull i tret
Nj importues nga Shkupi duhet ti paguaj nj furnizuesi nga Londra. Si do ta bj kt
nse e dim se denari sht jokonvertibil?
Hapi i par: Importuesi nga Shkupi, n tregun devizor do t duhet t blej deviza dhe
devizat ti fut n llogarin e transaksioneve n bankn komitent i s cils sht.
Hapi i dyt: Banka e Shkupit do t paguajn me instrumentin e transferit sipas rrugs
telegrafike ose duke prdorur sistemi modern SWIFT. Parat nga llogaria devizore t
komitentit do t kalojn n llogarin bankare n Londr. Ky transferim mund t jet i
drejtprdrejt ose me prfshirjen e banks tjetr.
Hapi i tret: Banka e Londrs do t paguaj shumn e kontraktuar me funta pr eksportuesin
dhe me kt sht br pagesa e importit. Bankat korrespondente kan llogari te njri-tjetri.
Me t drejt, bankat nuk i mbajn parat e tyre, por ato i plasojn n tregjet financiare n
letra me vler.
Se n ciln bank t huaj dhe n cilin vend do t vendosen marrdhnie korrespondente, varet
nga nevojat afariste. sht normale q do bank t ket s paku nj bank korrespondente
ose lidhje n secilin vend me t ciln vendos qarkullimi pagesor t pandrprer.
Ushtrime
1. Bilanci i pagesave kuptohet si raport i vlers s t gjitha krkesave dhe t gjitha borxheve
t vendit me botn e jashtme n nj periudh t caktuar kohore.
PO
JO
2. Qarkullimi pagesor me botn e jashtme paraqet shumn e t gjitha transaksioneve

pagesore t nj ekonomie kombtare, t shprehura dhe t realizuara n para t huaja
efektive - deviza.
PO
JO
3. far prfshin bilanci i pagess?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
4. far kuptohet me pagesa me baz t mallrave?
5. Definoni bilancin tregtar!
6. Bilanci i pagesave me botn e jashtme paraqet pasqyr t krkesave dhe obligimeve t
prgjithshme me botn e jashtme brenda vitit.
PO
JO
165
7. Bilanci devizor sht pasqyr e hyrjeve dhe daljeve t prgjithshme t mjeteve pr pages
brenda vitit.
PO
JO
8. Valutat jan njsi t paras kombtare t nj vendi, respektivisht para efektive q

shrbejn si mjet ligjor pr pages n vendin q i ka emetuar.
PO
JO
9. Devizat jan krkesa afatshkurtra t nj vendi nga nj vend tjetr n valut t huaj.
PO
JO
10. Kursi devizor sht mimi i krkesave n valut t huaj.

PO
JO
11. Definoni kompensimin!

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
12. Definimi kliringun!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
13. Definoni transferin bankar n dhe nga jasht vendit!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
14. far sht letra e kredis?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
15. Shpjegoni akreditivin dokumentar.
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
16. Shpjegoni ka u prket punve t inkasos?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
18. Definoni transferin bankar ndrkombtar!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
9
TREGU
I
/,
LETRAVE
8
67

J
AFATGJATE ME
K
8
VLER
98

Pasqyra
e tems

zimi dhe karakteristikat e tregut

9 prkufi

"

t

%
kapitalit kryesor
9

pozitive dhe negative t dhnies s
9 ant

"
aksioneve
9
"

&

si instrument pr shitje n
9 obligacionet
primar
9 tregun

"
9 ant pozitive dhe negative t obliga9

cioneve
9 (

e emisioneve
9 llojet
9

&

%
jan intermediart (ndrmjetsit)?
9 far
9 &
9 metodat e shitjes n tregun primar t
9 %
kapitalit
9 "

pr shitje nprmes tenderit
9 ofertat
9
%"

!
9 plasmani
9

9 ankandi

%
9
i aksioneve sipas krkess
9 plasmani
9 nocioni

'
i segmentimit t tregut sekon9

9 dar

"

t kapitalit
'
9 bursa
%- %
-
9 shtpit brokere
9 "%
+

9 struktura
organizative e shtpive brokere
9 %

+

e reja,
brokerielektronik
9 shrbimet
"
%

tregtar

+

qendror
i letraveme
9 depozituesi

%
H

+

vler dhe funksionimi i depozituesit
qendror pr letrat me vler n
prputhje
me Ligjin pr letra me vler

Pasqyra
e tems
#!
,

:
Qllimet
e msimi
9

Pas leximit t ksaj teme, duhet t jeni n

%
gjendje:
9

prcaktoni tregun e kapitalit

9 t

%
9 t shpjegoni karakteristikat pozitive
9

"
t
&
tregut primar t kapitalit

shpjegoni lidhjen si instrument
9 t
9 pr

shitje
n tregun
primar

numroni ant e mirat dhe t

"
9 t
kqijat
t obligacioneve
9

9 t prcaktoni intermediart
9

(
prcaktoni se far doni t thoni
9 t

me
termin plasman
%
9

( "

9 t prcaktoni se far sht shtpia
9 brokere

(
'
shpjegoni pozicionin
e organizimit
99 t

t
"

shtpis brokere
'
9 t prcaktoni depozituesin qendror
9

"%

shpjegoni funksionimin e

9 t
qendror
9 depozituesit

"%

Tregu primar i kapitalit prfshin numrin e par t letrave me vler si jan aksionet dhe
obligacionet e brendshme dhe t jashtme.
Aksioni prfaqson letrat me vler q mund t emitoj kompania aksionare dhe kompania
e kufizuar me aksione q sht prfaqsuar n ciln pjes t pjess kryesore kryesor dhe t
cilat do t prcaktoj t drejtat e aksionarit i cili, si pronar i aksionit, nuk sht kreditor i
kompanis, as pronari i pjese prons s kompanis.
Tek emisioni i drejtprdrejt, subjektet ekonomike direkt komunikojn me investitort,
pa ndrmjetsimin financiar, t a. q. intermediar financiar.
Tregu i tret, n thelb, do t thot blerjen dhe shitjen e drejtprdrejt t letrave me vler q
tregtohen n t njjtn koh n shkmbimet efektive t aksioneve.
N librin e urdhresave jan dhn t dhnat e mposhtme: numri i urdhress, lloji i
llogaris, emri i klientit, kodi i klientit, mnyra e pranimit, data dhe ora q nga marrja e
urdhress, tipi i urdhress, llojin e urdhress, afati i urdhress, kodi i letrave me vler,
sasia e letrave me vler, data dhe koha e trheqjes dhe modifikimi dhe ndryshimi, kurse
n realizim urdhrohet edhe n vijim: brokeri i autorizuar, data dhe koha e ekzekutimit t
urdhrit, shuma e realizuar e letrave me vler, mimi i tregtimit dhe vrejtja.
nocionet kye:
tregu primar i kapitalit
aksionet
obligacionet
llojet e emisioneve
ndrmjetsit
oferta publike pr shitje dhe plasman
ankandi
segmentimi
bursa
shtpia brokere
autoritetet e shtpis brokere
drejtori
rreziqet n pun
e-brokeri
raporti pr klient
kryerja e urdhrave t konsumatorve
marrveshja
Depozituesi qendror i letrave me vler
puna e letrave me vler
168
TREGU I LETRAVE AFATGJATE ME VLER
Prkufizimi dhe karakteristikat e tregut primar t

kapitalit
Tregu primar i kapitalit prfshin emisionin e par t letrave me vler si jan aksionet e
brendshme dhe t jashtme dhe obligacionet.
Aksioni prfaqson letrat me vler q mund ta emitojn shoqrit aksionare dhe
kompania komanditore me aksione n t ciln sht paraqitur nj pjes e kryegjs dhe
n t ciln prcaktohen t drejtat e aksionarit i cili, si pronar i aksionit, jo si kreditor i
kompanis, as si pronari i pjese t prons s kompanis. Me fjal t tjera, aksioni sht
dokument i pronsis s mjeteve t investuara n shoqrin aksionare.196
Obligacioni paraqet letr me vler kredituese ose vrtetim i borxhit me t cilin
emetuesi e merr prsipr q bartsit t obligacioneve me nj shum t vetme ose me
kste, do tia paguaj n dit t caktuar, shumn e vlers nominale t obligacionit dhe
t interesit.
N kt treg bhet grumbullimi (mobilizimi) i kapitalit t lir monetar, me qllim t
financimit afatgjat t korporatave q bhet prmes emetimit t ri t aksioneve dhe obligacioneve. Nprmjet emetimit t aksioneve dhe obligacioneve, praktikisht brenda
nats, kompanit kan ardhur n mjeteve t mdha monetare pr t financuar punn
e tyre. Si emetues t letrave me vler mund t paraqiten shoqrit tregtare, kompanit
publike, shtetrore dhe komunat.
Kur nj emetues pr her t par emiton aksione q u ofrohen
pr shitje investitorve, ather ajo kompani ka kryer ofertn e
par publike t aksioneve. Kshtu, kompania sht transferuar
nga pronsia private n pronsi publike. Ata investitor, t cilt
investojn n kompanit e tilla jan t gatshm t marrin pjes
n menaxhimin dhe ndarjen e fitimeve dhe dividendve t kompanis.197
Me emetimin e letrave me vler kompania i merr parat, pasi t
ket shitur letrat me vler n treg.
do shitje e mtejshme e ktyre letrave me vler sjell fitim ose
humbje pr investitorin q i posedon kto letra me vler, por kjo
nuk do t ndikoj n kompani e cila i ka emetuar kto letra me
vler. Megjithat, kompania do t vendos pr emisione t reja t aksioneve ather
kur n treg do t rriten mimet e tyre, q e bn at emision shum atraktiv dhe e rrit
mundsin pr shitje t suksesshme t t gjith emisionit.
196
Curcic, Uros. Upravljanje rastom iperformansama banke. Strategisko upravl-janje rastom,korporativnim i

portfolio performansama banke. Mladost Holding d.d. Color Print. Novi Sad, 2003, p. 631
197
Po aty, fq. 632
169
Para se t vendoset pr emision t ri t aksioneve, aksionet e

vjetra t kompanis ofrohen pr shitje nprmjet burss n
mnyr q t jen transparente dhe t hapura pr publikun,
duke e br promovimin e vet t marketingut. Me kt rast,
emisionin e ri t aksioneve e prgatit n koh kur mimi i
aksioneve ekzistuese n burs ka tendenc t rritet.
N kt mnyr emisioni i ri m leht shitet n publik. Nse emisioni i aksioneve sht i
suksesshm, kompania mbledh mjetet e nevojshme dhe i prdor pr qllime t prcaktuara n Prospekt.
Nse investitort investojn n kompani pr shkak se ajo kompani
punon mir, ather rritet mimi i ktyre aksioneve. Nse investitort besojn se rezultatet e biznesit dhe mundsit e ardhshme t
zhvillimit n kompani jan t pafavorshme, ata nuk do t investojn
n aksione ose ata do t fillojn ti shesin ato dhe mimin i ktyre
aksioneve do t bjer.
Kompanit tregtare, aksionet e t cilave jan t listuara n burs,
jan t interesuara pr rritje t vazhdueshme t mimeve t aksioneve t tyre, pr shkak se do emision i ri i aksioneve mund t jet shum i leht pr t shitur.
Pr kto arsye edhe administrata e ksaj kompanie vazhdimisht kujdeset pr rezultatet
e biznesit dhe prmirsimin e vazhdueshm t performanss s punve n mnyr q t
shmanget rnia afatgjat e mimit t aksioneve t listuara.
N kt mnyr bursa e nxit efikasitetin n menaxhimin e kompanive dhe efikasitetin e
tr ekonomis.
1.1.
Ant pozitive dhe negative t emetimit t aksioneve

Si an pozitive mund t numrohen si m posht:198
- sigurohet kapital plotsues pa interes
- nuk ka afat t maturimit
- rritet aftsia e kompanis pr kredi
Si an negative mund t numrohen:199
- aksioni sht m i rrezikshm se obligacioni
- emisionet e reja t aksioneve i hollojn t ardhurat nga dividendi
- shpenzimet e aksioneve t reja, si rregull, jan m t mdha n raport me shpenzimet e emetimit t obligacioneve
198
199
Curcic, Urosh. Novi Sad, 2003, op., Cit., fq. 633

Po aty, fq. 633
170
1.2.
bligacioni, si instrument pr shitje n tregun primar

Instrument shum i shpesht i cili ofrohet
pr shitje n tregun primar sht edhe obligacioni. Obligacioni sht letr me vler
kredie - certifikat e borxhit ose dshmi pr
mjetet t cilat investitori ia ka dhn si hua
emetuesit dhe pr kushtet e shpagess. Me
emisionin e obligacioneve, emetuesi i jep
mundsi investitorit q ti investojn mjetet
e lira, me afat t pacaktuar t kthimit dhe
me interes t veant.
Pasi t ket shitur tr emisionin e obligacioneve, emetuesi prdor mjetet e mbledhura nga shitja pr t financuar projekte t caktuara (t shtetit dhe komuns pr financimin e projekteve t caktuara t infrastrukturs ose
pr t mbuluar deficitin buxhetor, ndrsa shoqatat tregtare pr financimin e projekteve
afatgjata apo afatshkurtra). Nga ana tjetr, blersi e obligacioneve n datat e caktuara e
merr interesin dhe n fund t periudhs e merr edhe pjesn kryesore t mjeteve t investuara. N fakt, blersi i obligacioneve paraqitet si huadhns apo kreditor i cili e financon
shtetin, komunn apo kompanin tregtare dhe t cilit n nj periudh t caktuar i kthehen
mjetet e investuara me interes.
1.2.1. Ant pozitive dhe negative t obligacioneve
Si an pozitive mund t numrohen:200
- rritet aftsia financiare e emetuesit (sidomos kur ajo sht lshuar me interes fiks)
- ekzistojn lirime nga taksat pr obligacionet e shtetit dhe
t komuns
- obligacioni shitet leht n tregun primar, sepse sht mjet
m i besueshm pr tregti n krahasim me aksionin
- emetimi i obligacioneve sht proces relativisht m i lir
pr emetuesin se sa aksionet e emetuara
Si an negative mund t numrohen si m posht:201
- pagesa e interesit sht prcaktuar m par dhe me prioritet n pages
- ashtu si do investim tjetr, ka forma t ndryshme t rrezikut gjat investimit n
obligacione.
200
201

171
Llojet emisioneve
Financimi i ndrmarrjeve nprmjet lshimit t letrave me vler sht br n tri mnyra
themelore: emisioni direkt, indirekt dhe i brendshm.202
Tek emisioni direkt subjektet ekonomike drejtprdrejt komunikoj me investitort, pa
ndrmjetsimin financiar, n t a.q. ndrmjetsimet financiare. Emisionin direkt zakonisht e bjn kompanit e mdha dhe t njohura t cilat vendosin pr emisionin privat t
a.q. plasman privat, ose t cilat drejtprdrejt i shesin aksionet dhe obligacionet te klienti
i fundit. Prve firmave t mdha,
pr emisionin direkt t letrave me
vler afatgjate vendosin edhe firmat e vogla familjare me qllim
q t shmangin shpenzimet rreth
ndrmjetsimit.
Tek emisionet indirekte rol qendror,
ky kan ndrmjetsuesit (intermediart) financiar. Si ndrmjetsues n sistemet anglo-saksone
jan bankat e investimeve, kurse
n sistemet e Evrops Perndimore jan bankat universale. Ktu,
n fakt, bhet fjal pr ofert publike pr letrat me vler n tregun e
kapitalit.
Tek emisioni intern letrat me vler
emitohen n baz t shprndarjes
s fitimit t realizuar t kompanis. N kt rast, dividendt nuk
paguhen n para t gatshme, por
pr shumat e dividendve emitohen t aq. aksione t dividendve dhe me kt tentohet t ruhet pjesmarrja e pandryshuar t aksionarve ekzistues n kapitalin e kompanis.
Letrat me vler t emetuara me an t ksaj mnyre t emisionit, shprndahen pr punonjsit e kompanis ose menaxhert dhe puntort, t cilt nuk jan subjekt i transaksioneve
t shitje-blerjes n tregun e kapitalit.
Vlera m e aplikuar sht mnyra indirekte e lshimit t letrave me vler afatgjate.
202
Croce, Enzo and Khan, Mohsin. Monetary Regimes and Inflation Targeting. Finance and Development, September 2000, p. 121
172
ka jan intermediart?
Si intermediar (ndrmjetsues) paraqiten: bankat e investimeve (n sistemin anglosakson) t cilat jan banka t specializuara pr marrjen dhe shitjen e letrave t reja me
vler, dhe bankat universale (sistemi i Evrops Perndimore) t cilat, prve marrjes dhe
shitjes s letrave me vler, merren me veprimtari bankare tradicionale, me pun depozitore dhe kreditore.203 Ktu nuk duhet t harrojm faktin se bankat jan nj lloj tregtar me
shumic t letrave me vler, t cilat fitojn diferenca midis mimit me t cilin blihen dhe
mimin me t cilin shiten letrat me vler (aksione ose obligacione).
Korporata q dshiron t bj ndonj emision t ri t aksioneve, at mund tia lr banks
investuese ose banks universale. Korporata drejtprdrejt mund t bj negociata me
bankn pr kushtet e puns ose ajo mund ta bj kt me an t konkursit, n t cilin do
t konkurrojn m shum banka, kurse emisionet do ti jepen banks e cila do t ofroj
kushtet m t mira.
Me qllim q t ndahet rreziku i shitjes dhe t ulen shpenzimet e shitjes, formohet konzorcium ose sindikata e bankave. N t vrtet, banka e investimeve e ndan emisionin e ri t
letrave me vler n shum banka t tjera t investimeve dhe kshtu formohet konzorciumi
ose sindikata e bankave.
Tregu primar i kapitalit

KORPORATA - EMETUESE
Konzorciumi
BANKA INVESTUES OSE UNIVERZALE
FIRMA BROKERE
PUBLIKU I GJER - AKSIONART D.M.TH. INVESTITORT

Emetuesi personi i cili synon t nxjerr ofert publike n kohn e emisionit t par t
letrave me vler ose instrumenteve t tjera financiare. Gjithashtu, emetuesi sht person i
cili ka emetuar letra me vler ose instrumente t tjera financiare.
203
Po aty, fq. 122
173
4
4.1.
Metodat e shitjes n tregun primar t kapitalit

Oferts publike e shitjes
Oferta publike e shitjes sht ofert e letrave me vler n publik e cila prfshin emetimin e
prospektit me t cilin prshkruhet kompania, veprimtaria, asortimenti dhe perspektiva e
saj, Pastaj, opinionit i ofrohen aksionet, kryesisht prmes brokerit, i cili pr do shrbim t
eminentit cakton prqindje t provizionit.204
Oferta vlen pr nj sr aksionesh, por mund t jet edhe i gjith kapitali i emetuar. Oferta
pr shitje mund t garantohet (sigurohet). Kjo do t thot se kur emisioni sht i pasuksesshm (p.sh. i tr emisioni nuk sht realizuar), garantuesi, zakonisht banka ose konzorciumi bankar e blen pjesn e mbetur t aksioneve t pa shitura dhe t njjtit i mbajn si
investim apo gradualisht ti shes n treg apo klientve t tyre. N kt mnyr, emetuesi ka
garanci se pr aksionet e lshuara do t marr sasin e krkuar n para. Pr kt shrbim t
tij garantuesi merr kompensim q paraqet prqindje t caktuar t emisionit.
Kur negociohet me garantuesin, duhet t merret parasysh mimi i emisionit pr t shmangur mbivlersimin ose nnvlersimin e njjt nga ana e garantuesit. Nprmjet garancis,
emiteri e arrin qllimin e dshiruar, edhe n qoft se misioni ka dshtuar, kur mimi i
aksioneve do t bjer n mim n drejtim t emisioneve. Oferta publike pr shitje sht
metod t ciln vendet perndimore e kan aplikuar pr privatizimin e kompanive t
mdha, por kjo metod mund t jet mjaft e shtrenjt.
4.2.
Oferta pr shitje nprmes tenderit

Oferta pr shitje nprmes tenderit sht metod e till, ku mimi i emisioneve nuk sht
publikuar dhe oponentt e aksioneve, respektivisht investuesit ofrojn mim t cilin jan
t gatshm ta paguajn. Kjo metod aplikohet n rastet kur ka interes publik pr blerjen e
aksioneve q rezulton n shitjen e tyre t mtejshm m t leht dhe mjaft sht aplikuar
n vendet me tregje likuide. N kushtet e tregut t kapitalit t pazhvilluar, kjo metod
nuk sht efektive. Gjithashtu, shpenzimet e larta t prgatitjes e bjn kt metod jo
trheqse pr tregjet jolikuide t kapitalit.205
4.3.
Plasmani
N kt metod aksionet u ofrohen antarve t burss ku m von plasohen tek institucionet dhe klientt e tjer. Aksionet ofrohen me mim t caktuar dhe emetuesi i paguan
provizion antarit t burss. N kt metod prgatitet form e shkurtuar e Prospektit.206
204
Croce, Enzo and Khan,Mohsin.,September 2000, op., Cit., fq. 121

Croce, Enzo and Khan, Mohsin, September 2000, op.,, Cit., fq. 122
206
Po aty, fq. 123
205
174
Plasmani ka shum ngjashmri me metodn e ankandit. Kjo metod sht efikase dhe
mnyr e lir e emetimit t letrave me vler, por kjo varet nga aftsia e antarve t shkmbimit t suksesshm t marketingut pr vendosjen e letrave me vler. Kjo metod rekomandohet pr fazn m t pjekur t zhvillimit t tregut t kapitalit, d.m.th. kur t krijohen
kushtet pr krkesa m t mdha pr letrat me vler.
4.4.
Ankandi
N shum vende n tranzicion n Evropn Lindore dhe Qendrore, ankandi i privatizimit
sht br nprmjet burss, e cila organizon ankande n emr t agjencive pr privatizim.207 mimin e vauerve e prcakton Agjencia e privatizimit. Bursa e shpall datn dhe
kohn e ankandit, numrin e ankandeve q do t shiten dhe mimin fillestar. Zakonisht,
mimi fillestar sht vendosur n nivel m t ult t sigurojn shitjen e suksesshme t tr
emisionit. Me kt metod antart e burss i blejn aksionet e ofruara dhe pastaj i ofrojn
pr klientt e tyre ose ata (t gjith ose t autorizuar nga emetuesi) organizojn marketingu paraprak, gjejn blers potencial q t realizohet me sukses ankandi. Aplikimi i ksaj
metode varet nga aftsia financiare e antarve t burss pr t kryer blerjen n emr t
tyre dhe organizim t suksesshm t marketingut pr ankandin e letrave me vler.
4.5.
Plasmani e aksioneve sipas krkess

Metod tjetr e shitjes s kompanis pr t plasuar aksionet n treg brenda nj periudhe
t caktuar kohore, me qllim q t krijohet likuiditeti edhe pr investitort e interesuar t
mundshm. Pr kt qllim mund t bhet ankand pr nj prqindje t vogl t numrit
t prgjithshm t aksioneve.208 Kompania bhet pjes e tregut dhe mund t kontrolloj
lvizjen e mimeve me aksione t ofruara pr blersit potencial kur do t paraqiten ofertat
pr blerjen e aksioneve. Nse paraqitet blers, kompania do ti shes aksionet nprmjet
ndonj antari i cili pr kt qllim do t kyet n negociata me nj ose m tepr antar
t tjer t burss.
Koncepti i segmentimit t tregut sekondar t kapitalit

Tregu sekondar i kapitalit prfshin institucionet dhe mekanizmat prmes t cilave bhet
tregtia (blerja dhe shitja) e letrave me vler t emetura m hert. Ktu duhet t kihet parasysh se blersit e letrave me vler nuk kan mundsi q parat e investuara ti rikthejn nga
vet ndrmarrja, por mundsi e vetme sht ti shesin n tregjet e specializuara - bursat
efektive (t cilat n fakt paraqesin treg sekondar t kapitalit). N kt treg letrat me vler e
ndryshoj vetm pronarin t saj, pra kryhet funksionin i likuiditetit t mjeteve t investuara q e mundson ky treg. Pr shkak t ksaj, duhet t mundsohet vazhdimsia n treg.
207
208
Po aty, fq. 124

Croce, Enzo dhe Khan, Mohsin, shtator 2000, op., Cit., fq. 124
175
Tregu sekondar i kapitalit prbhet nga dy segmente:209

- tregu i organizuar (zyrtar) i letrave me vler - tregjet efektive, dhe
- tregu i paorganizuar (jo zyrtar) i letrave me vler - Tregu prmes sportelit.
Tregu i organizuar zyrtar sht vend n t cilin takohen
blersit, shitsit dhe ndrmjetsit (brokert) pr shitjen e letrave me vler. Funksionimi i burss sht i rregulluar me
rregulla strikte ligjore t cilat duhet t sigurojn tregti t drejt dhe t parandalojn mashtrimin e mundur. Tregtin me
bursat e kryejn ndrmjetsit, brokert, shtpit brokere, por
sipas urdhress paraprake t klientve t tyre t mparshme.
Brokert jan ndrmjetsues t cilt punojn n emr t tyre
dhe pr llogari t huaj, kurse pr kt marrin provizion (zakonisht 1% t madhsis transaksionit)
Metoda tjetr e organizimit t tregu sekondar sht tregtia prmes sportelit ku paraqiten
dilert t cilt punojn n emr t tyre dhe n llogari t tyre, kurse rrezikun e mbajn vet.
Dilert jan t vendosur n vende t ndryshme dhe jan t gatshm q t blejn dhe t shesin letra me vler nprmjet sportelit nga dokush q vjen tek ata dhe i pranojn mimet
e tyre.
5.1.
Tregjet e tjera t kapitalit

5.1.1. Tregut terciar i kapitalit
Tregu i tret, n esenc, do t thot blerje dhe shitje e drejtprdrejt e letrave me vler t
cilat n t njjtn koh tregtohen n bursat efektive. Pjesmarrs m t rndsishm n
kt treg jan investitort institucional - kompanit individuale dhe fondet e specializuara
pr plasimin e mjeteve t letrave me vler, bankat dhe kompanit e sigurimit.
5.1.2. Tregut kuartal i kapitalit
Tregu i katrt i referohet transaksioneve n t cilat shpesh marrin pjes investitort institucional (fondet pensionale, kompanit e sigurimit, kompanit e investimit) dhe individ t
pasur t cilt nga njri-tjetri drejtprsdrejti blejn ose shesin letra me vler. Pjesmarrsit
n kt treg tregtojn me nj numr t madh t letrave me vler.210
209
210
Po aty, fq.125
Croce, Enzo and Khan, Mohsin, September 2000, op., Cit., fq. 129
176
Bursa
Prejardhja e fjals burs sht e interpretuar n mnyra t ndryshme nga teoricient t ndryshm. Disa besojn se kjo fjal rrjedh
nga fjala frngjishte bursue, e cila e cakton vendin ku tregtart
jan takuar q n fillim t shekullit t 15-t. Sipas t tjerve, fjala
burs ka dal nga emri i familjes Van der Burse nga qyteti Brizh
(Belgjik) para shtpis n t ciln n mesjet gjendej njra nga
bursat e para. Vetm t gjith autort q merren me kt shtje,
pajtohen se bursat e para t organizuara t aksioneve kan ndodhur n mesin e shekullit t 16-t: n Londr Royal Echange, t
themeluar n vitin 1566 dhe n Paris Bourse de valeurs t themeluar n vitin 1563. Bursa e par n Shtetet e Bashkuara t Ameriks sht themeluar n vitin 1790 n Filadelfia, por fillimet e tregtimit t letrave me vler jan t pranishme edhe n
mesin e viteve t 70-ta t shekullit t 18, kur nn nj pem n rrugn Wall Street numr 68
n bursn e Nju-Jorkut, blersit dhe shitsit e interesuar t aksioneve dhe obligacioneve i
kan br transaksionet e para n letrat me vler. M von, n kt vend n vitin 1792 sht
formuar Bursa e Nju-Jorkut (New York Stock Exchange), bursa m e madhe e aksioneve n
bot. Kshtu, Wall Street (e cila e ka marr emrin sipas kshtjells t ciln e kishin ndrtuar
emigrantt e par pr t mbrojtur qytetin nga sulmet nga veriu), u b sinonim si qendr
financiare botrore.
Varsisht nga subjektet e tregtimit, dallohen disa lloje t bursave:211
- Bursat e mallrave - n t cilat tregtohet me mallra dhe shrbime
- Bursat e parave dhe devizave - n t cilat jan tregtuar me para dhe me para t huaja
efektive dhe me mjete n valut t huaj
- Bursat e letrave me vler - n t cilat tregtohen n letra me vler
- Llojet e bursave sipas organizimit t puns
- Llojet e bursave sipas sistemit t tregtimit
211
Croce, Enzo and Khan, Mohsin, September 2000, op., Cit., fq. 130
177
Vendosja institucionale e tregut t kapitalit n Republikn e Maqedonis
BPRM
KUVENDI I
RM
Komisioni i
letrave me vler
Tregu
primar
Depoziteri
qendror i LV
Bursa e
Maqedonis
Shoqria pr
menaxhim me
fondet
USPP
Shtpit
brokere
Bankat
Shtpit brokere n Republikn e Maqedonis

Sipas Ligjit t vjetr pr letra me vler, antar t burss mund t jen vetm shtpit brokere - pjesmarrs t autorizuar t tregut t letrave me vler t cilat kan marr autorizimin
e duhur nga Komisioni dhe puna e vetme e t cilve sht e lidhur me punn me letra me
vler.
Sipas ndryshimeve t Ligjit t letrave me vler m 1 janar t vitit 2002 edhe bankat mund
t paraqiten si pjesmarrse t autorizuara t burss.
Shtpia brokere themelohet pr ti kryer kto shrbime t letrave me vler:212
- Blerja dhe shitja e letrave me vler me urdhr dhe n emr t klientit.
- Blerja dhe shitja e letrave me vler n emr t tyre dhe pr llogari t vet.
- Menaxhimi i portofolit t letrave me vler sipas urdhrit dhe n llogari pr klientin
individual.
- Kryerja e transaksioneve dhe aktiviteteve n emr t emetuesit t letrave me vler
t nevojshme pr ofert t suksesshme publike t letrave me vler, pa blerje t
detyrueshme t letrave t pa shitura me vler.
- Kryerja e transaksioneve dhe aktiviteteve n emr t emetuesit t letrave me vler
t nevojshme pr ofert t suksesshme publike t letrave me vler me blerje t
detyrueshme t letrave t pa shitura me vler.
212
Dokumentimi i Stopanska banks ShA Shkup dhe Banks komerciale ShA Shkup -2.000-2006, f.15
178
- Veprimi si sponsor gjat kotizimit (vendosja e klass s caktuar t letrave me vler

nga e burss mbi platform t veant tregtare n baz t kontrats n mes asaj burse
dhe emetuesit t letrave me vler t cilat rregullohen t drejtat dhe detyrimet reciproke).
- Kshilltar pr investime.
- Kryerja e transaksioneve dhe veprimtarive n emr t palve t treta t nevojshme
pr marrjen e nj kompanie aksionare n pajtim me Ligjin pr marrjen e shoqrive
aksionare.
- Ruajtja e letrave me vler q prfshin hapjen dhe mbajtjen e llogarive t letrave me vler
t klientve n shrbimet e tjera depozituese dhe letra me vler me urdhr t klientit
(pagesa e dividendve dhe/ose t interesit, njoftimi i takimeve t aksionarve, etj.).
Shtpia brokere e cila dshiron t merret me veprimtarit n pikat
vijuese: 1, 6 dhe 7 duhet t ket kryegj themelore prej t paktn
75.000 me kursin e kmbimit t denarit t Banks popullore n
datn e lshimit t autorizimit pr pun.
Shtpia brokere e cila dshiron t merret me veprimtarit n pikat
vijuese: 1, 3, 6 dhe 7 duhet t ket kryegj themelore prej s paku
150.000 me kursin e kmbimit t denarit t Banks popullore n
datn e lshimit t autorizimit pr pun.
Shtpia brokere e cila dshiron t merret me t gjitha aktivitetet
duhet t ket kryegj themelore prej s paku 500.000 me kursin e kmbimit t denarit t
Banks popullore n datn e lshimit t autorizimit pr pun.
Shtpia brokere sht e detyruar q n do koh t disponoj mjete likuide t prcaktuara
nga Komisioni pr letra me vler n varsi t shrbimeve q i kryejn.
Aktualisht n vendin ton jan themeluar dhe funksionojn 15 shtpi brokere dhe 6 banka
antare t burss s Maqedonis:213
213
Investbroker ShA Shkup

Bro-Dil ShA Shkup
Fershped broker ShA Shkup
Poshtel broker ShA Shkup
Bitola broker ShA Manastir
Delta broker ShA Shkup
Euro haus ShA Shkup
Euro broker ShA Shkup
Investment ShA Shkup
Alta vista broker ShA ShA Shkup
Inovo broker ShA Shkup
Auktor broker ShA Shkup
Dokumentimi i Stopanska banks ShA Shkup dhe Banks komerciale ShA Shkup -2.000-2006, f.19
179
Novi Trigllav ShA Shkup

Poen broker ShA Shkup
Brokeri im ShA Shkup
Banka komerciale ShA Shkup
Tutunska banka ShA Shkup
Banka e Ohrit ShA Ohr
Standard banka ShA Kumanov
TTK banka ShA Shkup
Banka qendrore kooperative ShA Shkup
Institucionet t cilat e kontrolloj punn e shtpive brokere jan:214

-
Bursa e Maqedonis ShA Shkup

Komisioni pr letra me vler i Republiks s Maqedonis
Depozituesi qendror pr letra me vler
Drejtoria e t hyrave publike
Banka popullore e RM
Drejtoria pr parandalimin e pastrimit t parave dhe financimin e terrorizmit
Struktura organizative e Shtpis brokere

Shtpia brokere nuk mund t regjistrohet n regjistrin tregtar para se t merret leje pune
nga Komisioni.
Ndaj krkess pr dhnie t lejes pr funksionimin e shtpis brokere bashkngjiten:215
- propozimi i statutit;
- prshkrimi i shrbimeve q do t kryhen nga shtpia brokere;
- informata pr themeluesit, duke prfshir edhe t dhnat pr pronsin e tyre n
kapitalin e personave t tjer juridik;
- dshmi pr lartsin e kryegjs themelore, n prputhje me kt Ligj;
- dokumentacioni q e konfirmon Komisioni nga i cili mund t shihet se kompania
sht e aftsuar n mnyr kadrovike, teknike dhe organizative pr t kryer shrbime pr t cilat sht themeluar;
- lejet e puns t dhna nga institucionet prkatse, n rastin ku themelues i shtpis
brokere sht banka ose shoqria e sigurimit;
- t dhnat n lidhje me personin prgjegjs pr monitorimin e prputhshmris me
ligjet dhe rregulloret e tjera ligjore t organizatave vetrregulluese, si dhe me aktet e
shtpis brokere n punn e saj;
- plani afarist pr krijimin dhe funksionimin e shtpis brokere.
Shtpit brokere si subjekte t personave juridik organizohen me t gjitha tiparet dhe
funksionet pr njsi t veant organizative, me funksione karakteristike t ktij lloji t
aktivitetit t shrbimit.
214
Dokumentimi i Stopanska banks ShA Shkup dhe i Banks komerciale ShA Shkup 2000 - 2006,
fq. 30
215
Ibid, f.. 33
180
Marr si trsi, shtpit brokere duhet t realizojn tri grupe kryesore t aktiviteteve q jan n funksion t veprimtaris kryesore
tregtimi me letra me vler afatgjate:
- marketing
- puna me letrat me vler
- administrata.
Funksioni i marketingut si funksion themelor i komunikimit n
mes publikut (konsumatorit, klientit) dhe organizats sht domosdoshmri pr do institucion q tenton ta vendos klientin
n qendr t vmendjes, pr shkak se shtpit brokere jetojn
nga konsumatort. Prandaj shtpit brokere n mnyr t organizuar patjetr duhet ti hulumtojn situatat n treg t kapitalit n Maqedoni dhe t
sigurojn konsumator.
Grupi tjetr i aktiviteteve e prfaqsojn funksionin themelor t shtpive brokere
nprmjet t cilave operacionalizohet puna me letra me vler. Nprmjet ktyre aktiviteteve realizohet tregtia e letrave me vler n burs, si dhe do veprim i shoqruar
evidentues-informativ (pranimi t urdhrave, kontrolli, zbatimi i urdhrave t brokerve, konfirmimi dhe evidenca e transaksioneve, etj.)216
Grupi i tret i aktiviteteve i prfshin t gjitha aktivitetet e
prgjithshme dhe administrative-juridike nprmjet t
cilave realizohet politika e kuadrove, investimet dhe mirmbajtja e shtpis brokere dhe punt juridike. Kah ky grup i
aktiviteteve mund t shtohet edhe llogaria dhe pagesa e t
punsuarve n shtpit brokere.
8.1.
Drejtori dhe brokert n shtpin brokere

Komisioni jep plqimin pr emrimin e drejtorit t shtpis brokere. Me krkesn e plqimit pr emrim t drejtorit t shtpis brokere, drgohen edhe dokumentet e mposhtme:217
- biografia e shkurtr
- vendimi i organit kompetent pr emrimin e tij
- vrtetimi pr arsimin e kryer universitar nga sfera e ekonomis, financave, puns
afariste
- kopje t lejes s puns nga Komisioni
- propozim-programin pr politik dhe zhvillim afarist t shtpis brokere pr dy
vitet e ardhshme.
216
Dokumentimi i Stopanska banks ShA Shkup dhe Banks komerciale ShA Shkup - 2000-2006, fq.
35
217
Todorov, Todor dhe Dimkov, Dimo. Fjalor i termave ekonomik dhe termave t burss, Shkup,
2004, fq. 126
181
Shrbimet q lidhen me kryerjen e urdhrave t klientve, me informimin e klientve pr

blerjen ose shitjen e letrave me vler q nuk paraqesin kshillim investues n shtpin
brokere mund ti kryejn vetm brokert e autorizuar.218
Brokeri duhet t jet n mosh dhe t ket kryer provim pr pun me letrat me vler. Gjat
puns s tij brokeri duhet:
- t prmbahen n mnyr rigoroze ndaj instruksioneve t klientit
- t punojn me vetdije dhe n mnyr profesionale duke pasur parasysh qllimet e
investimit dhe gjendjen financiare
- ti respektoj aktet e organizats vetrregulluese n t ciln antarsohet.
8.2.
Rreziqet n punn e shtpive brokere

Funksionimi i shtpive brokere i nnshtrohet nj numr t madh t
rreziqeve q mund t paraqiten dhe n kt mnyr ta prishin punn
normale.
Llojet themelore t rreziqeve q mund t lindin n punn e shtpive
brokere jan:219
- rreziku i kredis si rrezik i mospagess s krkesave t pjesrishme ose t plota
- rrezikut operativ q paraqitet si rezultat i shkeljes s procedurave, shfaqjes s rrethanave t paparashikuara, sistematike, manipuluese ose gabimeve teknike
- rreziku investues i cili sht rrezik q krkesat n lidhje me investimet n letra me
vler ose t aktivit t zvoglohen nn vlern e tregut
- rreziku i shitjes s menjhershme q n fakt sht rrezik i humbjes kapitale
- rreziku i humbjes s reputacionit q ndodh pr shkak t vlersimit t gabuar t personit prgjegjs pr t investuar n letra t caktuara me vler.
8.3.
Funksionimi i shoqrive brokere

Metoda e marrjes s urdhrave nga klientt
Sipas rregulloreve t tanishme ligjore dhe tregtare dhe sipas Rregullave t prcaktuara nga
ana e Burss s Maqedonis, kurse t miratuara nga Komisioni pr letra me vler, shtpit
e brokerimit funksionojn n mnyrn si vijon:220
- Klienti i interesuar vjen n shtpin brokere dhe i tregon qllimet e tij cilat jan
paraqitur me shkrim.
218
Ibid, f.. 126

Ibid, f.. 128
220
Todorov, Todor dhe Dimkov, Dimo. 2004, op., Cit., fq. 127
219
182
- Shtpit brokere mbajn Regjistr t klientve, ku t dhnat personale jan t regjistruara pr do klient. N regjistrin e klientve do klient merr nga nj numr, cili
sht unik.
Prve Regjistrit t klientve, shtpit brokere jan t detyruara t mbajn Libr t urdhrave
n mnyr t prcaktuar nga Komisioni pr letra me vler t Republiks s Maqedonis.
N librin e urdhrave jan theksohen t dhnat e mposhtme: numri i llogaris, lloji i llogaris, emri i klientit, kodi i klientit, mnyra e marrjes s urdhrit, data dhe ora e pranimit t
urdhrit, tipi i urdhrit, lloji i urdhrit, afati i prdorimit t urdhrit, shifra e letrave me vler,
sasia e letrave me vler, data dhe ora e trheqjes, anulimit dhe ndryshimit, kurse pas realizimit theksohet si n vijim: broker i autorizuar, data dhe ora e kryerjes s urdhrit, shuma e
realizuar e letrave me vler, mimi i tregtimit dhe vrejtje. N Librin e urdhrave jan futur
t gjitha urdhrat e realizuara pr klientt, pr shtpit brokere dhe urdhra pr mbajtje t
portofolit t klientve.
Pothuajse t gjitha shtpit brokere kan softuer identik pr pun n vet shtpite. Gjegjsisht, n fillim kur tregtimi me letra me vler ka qen n faz fillestare, dhe kur vet
regjistrimi i t gjitha t dhnave t msiprme nuk ka marr shum koh, evidenca ka qen
me dor.
N muajin prill, d.m.th. 25.04.2001, ka prfunduar nj etap e funksionimit t Burss s
Maqedonis - pushoi tregtimi i aksioneve dhe filloi faz e re tregtimi elektronik me letrat
me vler. Kjo ka ndodhur me ndihmn e Sistemit elektronik t tregtimit n burs (SETB).
Me sistemin SETB jan krijuar kushte pr rritjen e vllimit, efikasitetit dhe likuiditetit t
tregtimit t burss.
Tregtimi i letrave me vler n Burs sht plotsisht e automatizuar, zhvillohet nga distanca, d.m.th. t gjith brokert jan t lidhur n mnyr elektronike me zyrn e serverit
qendror kompjuterik t vendosur n Burs. Sistemi SETB sht i hapur pr antart e
burss pr pun me urdhrat pr tregti (e hn, e mart, e mrkur, e enjte dhe e premte)
n kohzgjatjen e fazave t tregtimit. Sistemi SETB sht i bazuar n sistem t urdhrave n
prputhje me modelin e dhnies dhe prdorimit t vazhdueshm t metodave t harmonizimit kompjuteri t mimeve t letrave me vler.
Antart e burss mund t marrin urdhra t tregtimit nga
klientt e vet edhe me shkrim edhe me telefon.
N rast t marrjes s urdhrave me telefon, antari i Burss, sa
m shpejt t jet e mundur, patjetr duhet ti dokumentojn
ato. Antart patjetr duhet ti incizojn bisedat telefonike n
lidhje me urdhrat apo ta refuzojn realizimin e tyre.
N rast t marrjes s urdhrave me shkrim, antart e burss
mund t marrin urdhra nga klientt e tyre vetm n zyrn e regjistruar afariste nga ku
mund t kryhet realizimi i tyre n sistemin SETB, ather urdhri konsiderohet i pranuar.
183
8.4.
Kushtet e reja - Tregtia elektronike e-broker (Shtpia brokere

TRIGLLAVI I RI)
N mnyr q tregtia brokere t bhet m e thjesht, m e kuptueshme dhe transparente pr
publikun e gjer, TRIGLLAVI RI futi shrbimin elektronik tregtar, e-broker, ku klienti
nprmjet identifikimit n faqen e internetit n do vend mund ta prdor kt shrbim.
Pr t prdorur shrbimin elektronik tregtar, nevojitet klient i mundshm q s pari t
lidh kontrat pr t ofruar shrbime brokere dhe kontrat pr t prdorur sistemin elektronik t tregtimit, e-Broker TRIGLLAVI I RI.
do klient sht i detyruar t siguroj certifikat digjitale (nnshkrim elektronik) nga
agjencia e autorizuar n Republikn e Maqedonis (Telekomi i Maqedonis ose KIBS) n
prputhje me Ligjin pr nnshkrimin elektronik dhe t njjtn ta depozitoj n TRIGLLAVIN E RI.
do klient i cili posedon certifikat digjitale (nnshkrim elektronik) ka aftsin t hyj
prmes ueb-faqes, prej ku do t jet e mundur t drgoj urdhra pr tregtim n form elektronike, t ket njohuri n transaksionet n fjal, si dhe n portofolin e saj t prgjithshm.
Sistemi pr tregtim elektronik i lejon klientit q n koh reale t ket pasqyr pr t gjitha lvizjet e letrave me vler q
ndodhin n Bursn e Maqedonis dhe n mnyr gjegjse
t gjeneroj dhe t drgoj urdhra elektronike sipas dshirs
s tij.
Me kt shumfish do ta rris efikasitetin e shtpis brokere,
kurse klienti mund ti kryejn t gjitha operacionet prmes
kompjuterit t tij nga do vend i lidhur me Internet.
Refuzimi i urdhrave nga klientt

Nse antar i burss refuzon t pranoj urdhrin e klientit, klienti duhet t njoftohet me
shkrim pr kt menjher pas dhnies s urdhrit. N njoftim patjetr duhet t prmbahen
arsyet pse sht mohuar urdhri.
Pranimi i urdhrit
Me regjistrimin e urdhrit n librin e urdhrave n shtpin brokere konsiderohet se shtpia
brokere e ka pranuar urdhrin. Shtpia brokere ka lshuar certifikat t pranimit t urdhrit
t klientit, q paraqet dshmi me shkrim se klienti ka dhn urdhr n shtpin brokere.221
221
184
Futja e urdhrave nga klientt n sistemin BEST

Antart e burss i futin urdhrat pr tregtim n sistemin BEST nprmjet prcaktimit t
mimit t blerjes ose t mimit t shitjes pr letrat me vler t veant.
Renditja e urdhrave n sistemin BEST
Kur urdhri futet n sistemin BEST urdhri fiton shenj t prkohshme me kohn e hyrjes.
BEST i prcakton urdhrat n at mnyr q n mesin e urdhrave aktive t blerjes, prioritet
fiton urdhri aktiv i blerjes me mimin m t lart, ndrsa n mesin e urdhrave aktive t
shitjes, prioritet fiton urdhri aktiv i shitjes me mimin m t ult. Nse ka urdhra t shumta aktive pr t njjtin mim (qoft pr blerjen apo shitjen), prioritet fiton urdhri aktiv i cili
sht futur m hert (q ka shenj m t vogl kohore).
8.4.1. Renditja e urdhrave t kryera nga klientt
Antari i burss sht i detyruar ta ruaj rendin e mposhtm t kryerjes s urdhrave t
pranuara pr tregtim:222
- Urdhrat nga klientt.
- Urdhrat nga drejtori, brokert e autorizuar dhe nga
antar t tjer zyrtar t punsuar t cilt jan t
regjistruar n librin e urdhrave t klientve.
- Urdhrat e vet antarit si kryesor.
Antari sht i detyruar t kryej urdhrat pr klientt pr
t njjtn letr me vler dhe me t njjtat kushte pr realizim t rendit kohor sipas t cilit sht pranuar dhe regjistruar me koh (kronologjik).
8.4.2. Kryerja e urdhrave t klientve
Shtpit brokere jan t detyruara t realizojn urdhrin e klientit menjher porsa kushtet
e tregut t letrave me vler t lejojn kryerjen e tij.
Shtpia brokere i kryen urdhrat e klientve pr blerjen dhe shitjen e letrave me vler n
prputhje me prioritetet n librin e urdhrave.
Urdhrat e klientve duhet t ofrohen n burs, ku ofrohen urdhrat e tjera pr blerjen dhe
shitjen e letrave me vler.
222
185
Shtpia brokere nuk duhet t blej dhe t shes letrat me vler pr llogari t vet ose n
emr t punonjsit t shtpis brokere, nse blerja ose shitja do t parandalonte kryerjen
e urdhrit t klientit ose pr at shkak ai urdhr do t mund t realizohej n kushte m pak
t favorshme pr klientin.
8.4.3. Raporti pr klientin
Shtpia brokere sht e detyruar t paraqes raport pr klientin pr nnshkrimin dhe shlyerjen e do transaksioni n letrat me vler brenda dy ditve pas dits s barazimit. Paraqitja
e raportit bhet n mnyr t rnies dakord me klientin.223
Raporti prmban t dhna mbi:
-
8.5.
Emrin e dhnsit t letrave me vler me t cilat sht tregtuar.

Llojin, gjinin dhe klasn e letrave me vler me t cilat sht tregtuar.
Llojin e urdhrit i bler ose i shitur.
Sasin e letrave me vler pr t cilat tregtohet.
mimin sipas t cilit letrat me vler jan bler apo shitur.
Kompensimin pr transaksionin e kryer.
Datn e pranimit t urdhrit t transaksionit.
Datn e shlyerjes s transaksionit.
Kontratat me klientt dhe dhnia e mjeteve n para

Kontrata e prgjithshme pr bashkpunim t tregtimit t letrave me vler
Para pranimit t urdhrit pr blerjen ose shitjen e letrave me vler, Shtpia brokere sht e
detyruar t lidh kontrat me shkrim me klientin.
Kontrata brokere i prmban s paku elementet e mposhtme:
Kushtet e prgjithshme t puns s shtpis brokere.
Deklaratn e klientit se sht i njoftuar me kushtet e prgjithshme t puns para nnshkrimit t kontrats dhe se ka pasur mundsi pr tu njohur me prmbajtjen e kontrats.
Prve nse sht prcaktuar ndryshe, me kt Ligj pr rregullimin e marrdhnieve n
mes shtpis brokere dhe klientve zbatohen dispozitat nga Ligji pr marrdhnie obliguese.
Marrveshja brokere nuk guxon t prmbaj dispozitat:224
223
224
186
- Me t cilat klienti heq dor nga t gjitha t drejtat t cilat dalin nga ky Ligj ose nga rregulloret e
nxjerra sipas ktij Ligjit.
- T cilat e kufizojn t drejtn e mbrojtjes gjyqsore
n rast t mos kontrats me shtpin brokere.
- T cilat nxisin kompensim tjetr prve kompensimit pr kryerjen e transaksioneve tregtare, ku
arrihet mimi sipas t cili sht kryer urdhri dhe
sht m i prshtatshm pr klientin se sa mimi i
prfshir n urdhrin e klientit.
8.5.1. Kontrata e menaxhimit t portfolit
Kontrata e portofolit sht kontrate me t ciln shtpit brokere ose shoqria pr kshillim
investues merr prsipr, n emr t s klientit, ti investoj mjetet e veta n letra me vler,
por me qllim t shprndarjes s rrezikut, klienti bie dakord q t paguaj kompensim.
Kontrata e menaxhimit t portofolit lidhet me shkrim dhe duhet t prcaktoj sasin e
parave q klienti e ka besuar n shtpit brokere ose shoqrin pr kshillim investues,
politikn e investimit t klientit, pagesn dhe metodn e prllogaritjes.
8.5.2. Kontrata me klientin pr t ruajtur letrat me vler
Para kryerjes s shrbimit pr ruajtjen e letrave me vler, shtpia brokere sht e detyruar
t lidh kontrat me shkrim me klientin. Shtpia brokere pr letrat me vler q mbahen n
llogari t posame n t, mund t disponoj vetm me urdhr nga kryersi i shrbimit pr
t mbajtur letrat me vler.
Letrat me vler t cilat n emr t klientit mbahen n llogari t veant n shtpin brokere
jan n pronsi t klientit dhe nuk prfshihen n pronn e shtpis brokere, as edhe n
tabeln e likuidimit ose falimentimit t saj, as nuk mund t prdoren pr shlyerjen e detyrimeve t veta. Shtpia brokere, me krkes t klientit, menjher duhet t lajmroj at
pr gjendjen e mjeteve n llogarin e veta, por m s voni brenda tri ditve pas aplikimit.
Shtpia brokere klientit i paguan kompensim pr kryerjen e ktij shrbimi, n prputhje
me Kontratn.
8.5.3. Mjetet monetare t klientit
Mjetet monetare (parat) t klientit t dhna n shtpin brokere pr t bler letra me vler
ose mjete monetare t fituara nga shitja e letrave me vler pr klientin, shtpia brokere i
ruan n llogari t veant t hapur pr kt qllim.
187
Shtpia brokere i arkton mjetet monetare t marra nga shitja e letrave me vler, ekskluzivisht n emr t klientit n afat
prej nj dit pune pas marrjes s mjeteve n t holla nga shitja,
prve nse nuk sht rn dakord ndryshe.
Mjetet monetare n llogari t veant mund t prdoren vetm
n prputhje me udhzimet nga klienti. Shtpit e brokerimit
nuk duhet t bjn pagesat q lidhen me transaksionet e lidhura me letrat me vler n emr t vet dhe pr llogari t vet nga
mjetet monetare t klientve.
Shtpia brokere nuk guxon ti prdor mjetet monetare t nj klienti n llogari t klienti
tjetr. Mjetet monetare t klientve nuk prfshihen n pronn e shtpis brokere n rast
t falimentimit apo likuidimit dhe nuk mund t prdoren pr t mbuluar detyrimet e
shtpis brokere.
8.5.4. Mbajtja e evidencs s kontabilitetit
Shtpia brokere mban evidenc t kontabilitetit n prputhje me Standardet ndrkombtare pr raportim financiar dhe ligjet e Republiks s Maqedonis.
Depozituesi qendror i letrave me vler

Depozituesi qendror i letrave me vler (DQLM) sht themeluar n prputhje me Ligjin
pr letrat me vler t miratuar nga Kuvendi i Republiks s Maqedonis (n vitin 2000).
Depozituesi qendror i letrave me vler (DQLM) sht depozitues i vetm ligjor i t gjitha
aksioneve dhe obligacioneve t emetuara n Republikn e Maqedonis. sht themeluar
m 10.10.2001 nga 10 shoqri brokere, 14 banka dhe 1 kompani e sigurimeve. Depozituesi
sht shoqri aksionare (ShA) n pronsi private.
Depozituesi:225
- Themelohet si ShA me seli n Republikn e Maqedonis n prputhje me Ligjin pr
letra me vler.
- Mund ta themelojn: shtpit brokere, bankat, kompanit e sigurimit dhe shoqrit
e menaxhimit me fonde.
- N do koh patjetr duhet ta ruaj kryegjn prej t paktn 500.000 euro n
kundrvler denari.
- Aksionart duhet t jen prfaqsues t: shtpive brokere, bankave, kompanive t
sigurimit dhe t menaxhimit me fonde.
- Aksionari nuk mund t posedoj m shum se 15% t aksioneve.
- Aksionari sht i detyruar q do personi i cili i plotson kushtet pr aksionar, ti
lejoj q t bhet aksionar.
225
188
T gjitha ShA duhet ti lajmrojn emisionet e tyre t aksioneve n DQLM para se t njjtat ti
emitojn. (Fakt i rndsishm sht se pr shkak t funksionimit efikas t DQLM n 5 muajt
e par, pasi q ka ai filluar me pun jan evidentuar m shum se 650 kompani aksionare).
9.1.
Puna e Depozituesit qendror i letrave me vler dhe funksionet e

Depozituesit qendror i letrave me vler, n pajtim me Ligjin pr
letra me vler
do gj q bhet lidhur me tregtimin e letrave me vler jan t kompjuterizuara. Kshtu rreziku sillet n minimum, puna sht thjeshtuar dhe
gabimet e ndodhura zbulohen. N prputhje me Nenin 32 t Ligjit pr
letra me vler, DQLM ka karakteristikat e mposhtme:226
- Regjistrimi i emetimit dhe transferimi i letrave me vler n Republikn e Maqedonis sht si regjistrim elektronik
- Dhnia e numrit ndrkombtar t identifikimit t letrave me vler (ISIN) pr t
gjitha shtjet e letrave me vler
- Regjistrimi i pronarve t letrave me vler
- Kryerja e transfertave jo tregtare
- Sigurimi i kushteve pr huazim t letrave me vler
- Monitorimi i gjendjes financiare t antarve t depozituesit, n mnyr pr t menaxhuar rrezikun e lidhur me mosbarazimin e mundshm t transaksioneve tregtare
- Kryen shrbime shtes pr emetimin e letrave me vler
Depozituesi n emr t emetuesit t letrave me vler, mund t kryej kto shrbime shtes:
- Dorzimin e lists s azhurnuar pr t gjith pronart e prhershm t letrave me
vler t lshuara nga ky dhns
- Kryerja e shrbimeve t tjera q lidhen me letrat me vler si jan llogaritja dhe pagesa e dividendve apo interesit, lajmrimi pr kuvendin e aksionarve dhe kshtu
me radh.
Funksionimi i DQLM varet nga:
- Bursa e Maqedonis e letrave me vler afatgjata (BMLV)
- Banka popullore e Republiks s Maqedonis (BPRM)
- Regjistri qendror
Regjistri i deponimit (RD)
Regjistri i personave juridik (RPJ)
- Regjistri i qytetarve (RQ)
- Drejtoria e t hyrave publike (PRO)
Gjykatat
Komisioni i letrave me vler (KLM)
Fondi pr sigurim pensional dhe shndetsor
Prmbaruesit e autorizuar
226
189
9.2.
Disponueshmria e t dhnave dhe subjektet t cilave jan

dorzuar
Depozituesi qendror m s voni deri m 31 janar t do viti, i dorzon do pronari t
llogaris s letrave me vler listn mbi gjendjen e llogaris s tij t letrave me vler deri m 31 dhjetor t vitit t
kaluar. N qoft se n llogarin e pronarit t letrave me
vler bhet ndryshimi i pronsis, Depozituesi qendror
sht i detyruar q brenda 5 dit pune ta njoftoj pronarin pr ndryshimin duke i dhn deklarat. Kt shrbim
Depozituesi qendror pronarit t letrave me vler ja bn
nj her n muaj pa kurrfar pagese.
N ditn e par t puns pr do muaj Depozituesi qendror shpall n ueb-faqen e vet
(www.cdhv.org.mk) listn pr do person fizik ose juridik q posedon m shum se 5%
t do klase t letrave me vler. Depozituesi qendror paraqet raport vjetor mbi aktivitetet
e tij n Komisionin e letrave me vler, deri m 31 maj pr vitin e kaluar. Gjithashtu, Depozituesi qendror publikon prmbledhje vjetore t raporteve t veta revizore n Gazetn
zyrtare t Republiks s Maqedonis.
9.3.
Realizimi i funksionit t barazimit dhe t konstatimit

DQLM kryen konstatimin dhe barazimin e transaksioneve t letrave me vler t kontraktuara n Bursn e Maqedonis. Barazimi bhet sipas parimit porosia kundrejt pagess,
respektivisht transferimi i letrave me vler lidhur me tranaskaionet e letrave me vler bhet
nprmjet shkmbimit t njkohshm t letrave me vler dhe t pagess.
DQLM bn barazimin e transaksionit dhe t dhnat e saj n ditn e tregtimit. Kto t dhna jan: mimi me t cilin blersi dhe shitsi bien dakord pr blerje dhe shitje t letrave me
vler, nprmjet shtpive brokere realizohet transaksioni, data e tregtimit dhe barazimi,
numri i blersit dhe shitsit e kshtu me radh.
Transaksionet e pranuara nga BMLV jan prfundimtare. Vetm DQLM mund t shmang ndonj transaksion t kontestueshm etj.
Para barazimit, pjesmarrsi n transaksion, shitsi, sht i detyruar t siguroj letra me
vler n llogarin e tij t letrave me vler t klientit t tij, kurse pjesmarrsi n transaksion, blersi, sht i detyruar t siguroj para n llogarin e tij pr barazim n para t do
transaksioni individualisht. Barazimi n DQLM realizohet m s voni tri dit pas dits s
tregtimit.
190
9.4.
Sigurimi i t dhnave t evidentuara n sistemin e Depozituesit

qendror pr letrat me vler
T dhnat n bazn e t dhnave t DQLM jan vetm informacione t vlefshme mbi kto shtje dhe t drejta pronsore
t regjistruara n DQLM.
Humbja ose dmtimi i t dhnave n bazn e t dhnave t
DQLM do t ishte kritike pr funksionimin e DQLM. Ndryshimi i t dhnave, megjithat, mund t shkaktoj dhnien e
informacionit t gabuar dhe gabime n punn e sistemit, si
dhe humbje pr pjesmarrsit n sistemin e DQLM.
N DQLM jan kto bazat t t dhnave:227
- Baza e t dhnave kryesore - prmban gjendjen momentale, d.m.th. t dhnn aktuale juridike-valide mbi emetimet dhe sistemet e letrave me vler
- Baza e t dhnave historike - prmban shqyrtime e vjetra t t dhnave n DQLM,
deri n 10 vjet.
Informacionet q e jep personeli nga DQLM lidhur me bazat e t dhnave jan rreptsisht
besueshme. Prandaj personat q kan qasje n t dhnat e DQLM jan t detyruar ta ruajn sekretin e t njjtave.
N t kundrtn, pr do gabim t br n Depozituesin qendror n lidhje me t dhnat, ai
sht i obliguar q t njjtn ta kompensoj.
227
191
Pyetjet pr kontrollimin e diturive t nxnsve

1. far kuptohet nn tregun primar t kapitalit?
2. Cilat jan pikat e forta dhe t dobta t emetimit t aksioneve?
3. far sht obligacioni dhe cili sht roli i tij si instrument pr shitje n tregun primar?
4. Cilat jan ant pozitive dhe negative t obligacionit?
5. Definoni termin intermediart!
6. ka sht ofert publike t shitjes?
7. Shpjegoni se ka nnkuptoni me plasmanin!
8. far sht ankandi?
9. Si sht segmentuar tregu sekondar i kapitalit?
10. Shpjegoni termin burs!
11. A dini ndonj shtpi brokere?
12. Cila sht struktura organizative e shtpis brokere?
13. Cilat jan rreziqet n punn e shtpive brokere?
14. Si sht radha e kryerjes s urdhrave nga klientt?
15. Definoni kontratn me klientin dhe udhheqjen me mjetet monetare!
16. Definoni kontratn pr menaxhimin e portofolit!
17. Shpjegoni mjetet monetare t konsumatorve!
18. Si mbahet evidenca e kontabilitetit?
19. Cilat jan aktivitetet e Depozituesit qendror?
20. far sht funksionimi i Depozituesit qendror?
21. Prej ka varet funksionimi i Depozituesit qendror pr letrat me vler?
22. Prej ka varet puna e depozitarit qendror t letrave me vler?
192
Shembull njsin tematike

Tregu i letrave me vler afatgjata
Shembull 1.
Sistemi i shitjes n fabrikn pr prodhimin e motorve t avionve
N fabrikn General Electric, q gjendet n qytetin e Durham n shtetin e Karolins s
Veriut, punojn 170 t punsuarve t cilt jan t angazhuar n konstruktimin GE7 motorve special t cilt kompania BOING i instalon n aviont e saj m t rinj transkontinental - 777. Punonjsit jan t ndar n 9 ekipe.
Secili ekip sht prgjegjs pr prpunimin e motorit t vet q nga fillimi deri n porosin
dhe instalimin e tij n avion. Mnyra n t ciln funksionojn ekipet sht specifike pr
shkak se ato jan ekipe vetmenaxhimi dhe nuk marrin instruksione nga kompetentt
prgjegjs pr kt projekti. Secili ekip ka afat kohor pr ta prfunduar motorin dhe pr
kt arsye do antar duhet t jap maksimumin n punn e vet.
Pr t prodhuar motori i rnd i avionit prej 8.5 tonelatash i prbr nga rreth 10.000 pjes
individuale, antart e ekipit duhet t siguroj mjete dhe pjes t duhura, t menaxhojn
n mnyr efikase me pjest e lira, jasht orarit t puns, pr t monitoruar cilsin e procesit t prodhimit dhe pr t diagnostikuar dhe pr t zgjidhur problemet e prbashkta,
etj.
Vendimi pr t zgjidhur t gjitha dilemat e prmendura m par, si dhe probleme t tjera
q do t lindin gjat puns, ekipi i miraton me konsensus, q sht edhe parimi themelor
i funksionimit t fabriks. Ngase punonjsit s bashku i sjellin t gjitha vendimet, ata nuk
jan reciprokisht kritik pr ndonj gabim ose lshim, por prgjegjsit i ndajn bashk.
Detyra e nj menaxheri t fabriks, Paula Sims, sht q ta mbaj fokusin e t punsuarve
n qllimin e prbashkt: prpunimi i motorve me shpejtsi, saktsi dhe efikasitet maksimal.
Detyra e saj sht q t siguroj pun pr secilin antar q t jet koordinuar n mnyr t
drejt q t arrihen rezultate optimale dhe t sigurohen mjete pr zhvillim t mtejshm.
Punn e saj si menaxher t fabriks, Paula e prshkruan si pun m sfiduese dhe m e mir
e paguar n karriern e saj. Megjithat, n fillim nuk ishte aspak e leht. Gjja e par q ajo
e msoi n fabrik sht se aftsia e rndsishme pr menaxhim t suksesshm t t punsuarve sht t dgjuarit e tyre t vmendshm, ose prkushtim t vmendjes s njerzve,
ekipit, dhe ideve me qllim t gjetjes s motive t prbashkta.
Paula, n fillim t karriers s saj, ka msuar se leht mund t ndodh q lvizjet e saj t
keqkuptohen. Shembull i mir sht rasti i ditve t saj t para n fabrik, kur nj nga punonjsit iu drejtua me kto fjal: Paula, nuk ka nevoj t na kontrollosh n do segment t
puns son q t sigurohesh se punojm tamam si ne kemi rn dakord. Nse kemi premtuar se do ta kryejm punn, mund t konsideroni se ka mbaruar.
193
Prkundr faktit se n shum fabrika kontrolli sht pjes integrale e puns menaxhuese,
n kt fabrik kjo ka drguar mesazh t gabuar. Kontrollin q Paula e ka br te t punsuarit, ata e kan ndier si presion pr mosbesimin e tyre dhe pr punn e tyre. Problemi i
vetm n tr situatn sht se Paula deri n fund nuk e ka kuptuar thelbin e menaxhimit
konsensual dhe prparsit t cilat n kt vendim i siguron pr fabrikn.
N kompanit e tjera funksioni i menaxherit pothuajse gjithmon do t thot marrje e
vendimeve. N GE - General Electric, n fakt, menaxheri sjell pothuajse nja dhjetra vendime t rndsishme pr do vit. T gjitha vendimet e tjera n mas t madhe varen nga
stafi ose plotsisht sillen nga ata. Menaxheri i fabriks sht e nevojshme t sigurohet se
do punonjs di pr problemet dhe i informon prgjegjsit pr zgjidhje t mundshme. Por
pr marrjen e vendimeve, menaxheri i fabriks pritet t dgjoj, dhe jo ta lejoj kt vendim. Pr probleme t mdha, si zvoglimi i shpenzimeve apo prmirsimi i siguris s t
punsuarve, formojn ekip t t punsuarve i cili do t vendos se si ta zgjidh problemin.
Menaxheri e informon ekipin pr konkretizimin e problemit dhe rndsin e tij. Dhe mu
ekipi sht prgjegjs pr gjetjen e zgjidhjeve t mundshme.
Kur do t sillet plan pr t ardhmen, menaxheri i fabriks i informon eprort se si duhet t
funksionoj plani i puns. Kjo kompani ka strukturn e vet t aksioneve. Nj an pozitive
e posedimit t aksioneve sht rritja e aftsis kreditore t kompanis, mungesa e afatit t
pagess dhe sigurimi i kapitalit shtes pa interes.
Kompania emiton edhe obligacione n tregun primar dhe gjat n emetimit an pozitive
q i sjell jan:
- E rrit pozitn financiare t emetuesit
-
Ekzistojn lirime tatimore pr obligacionet shtetrore dhe komunale
- Obligacioni m leht shitet n tregun primar

- Emetimi i obligacioneve sht proces m i lir
Kjo kompani nuk e prdor intermediar. Kompania realizon ofert publike pr shitje.
Pyetje:
1. far struktur t aksioneve posedon?
2. Cilat jan ant pozitive t posedimit t aksioneve?
3. A emeton obligacione dhe n cilin treg?
4. Cilat jan prparsit e obligacionit?
5. far sht prdorimi i intermediarve?
6. Si e realizojn ofertn publike pr shitje?
194
Ushtrime
1. Tregu primar i kapitalit prfshin emisionin e par t letrave me vler si jan obligacionet vendase dhe t huaja.
PO
JO
2. Cilat jan ant pozitive t emetimit t aksioneve?

1. _____________________________________
2. _____________________________________
3. _____________________________________
3. Cilat jan ant pozitive t obligacionit?
1. _____________________________________
2. _____________________________________
3. _____________________________________
4. _____________________________________
4. Definoni intermediart!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
5. Ofert publike e shitjes sht ofert e letrave me vler n publik q prfshin emetimin e
prospektit me t cilin prshkruhet shoqria, veprimtaria dhe asortimani.
PO
JO
6. Gjat plasmanit, aksionet u ofrohen antarve t burss, e cila m pas i plason n institucionet dhe klientt e tjer.
PO
JO
7. Tregu terciar i kapitalit i referohet transaksioneve ku shpesh marrin pjes investitort

institucional.
PO
JO
195
8. Cilat institucione e kontrollojn punn e shtpive brokere?

1. __________________________________ 4. ________________________________
2. __________________________________ 5. ________________________________
3. __________________________________ 6. ________________________________
9. Cilat jan kompetencat e drejtorve t shtpis brokere?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
10. far element jan prfshir n raport?
1. __________________________________ 4. ________________________________
2. __________________________________ 5. ________________________________
3. __________________________________ 6. ________________________________
11. Shpjegoni pr Depozituesi qendror t letrave me vler!
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
12. Si punon Depozituesi qendror i letrave me vler?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
196
SHTOJCA
197
SHTOJCA
198
SHTOJCA
199
SHTOJCA
200
SHTOJCA
201
SHTOJCA
202
SHTOJCA
203
SHTOJCA
204
SHTOJCA
205
SHTOJCA
206
SHTOJCA
207
SHTOJCA
208
SHTOJCA
209
SHTOJCA
210
SHTOJCA
211
SHTOJCA
212
SHTOJCA
213
SHTOJCA
214
SHTOJCA
215
SHTOJCA
216
SHTOJCA
217
SHTOJCA
218
SHTOJCA
219
SHTOJCA
220
SHTOJCA
221
SHTOJCA
222
SHTOJCA
223
SHTOJCA
224
SHTOJCA
225
SHTOJCA
226
SHTOJCA
227
SHTOJCA
228
SHTOJCA
229
SHTOJCA
230
SHTOJCA
231
SHTOJCA
232
SHTOJCA
233
SHTOJCA
234
SHTOJCA
235
SHTOJCA
236
SHTOJCA
237
SHTOJCA
238
SHTOJCA
239
SHTOJCA
240
SHTOJCA
241
SHTOJCA
242
SHTOJCA
243
SHTOJCA
244
SHTOJCA
245
SHTOJCA
246
SHTOJCA
247
SHTOJCA
248
LITERATURA
1. Abreu, Margarida and Mendes, Vistor. Commercial banking, Interest Margins and Profitability:
Evidence from some EU Countries. Institute Superior de Economia e Gestao-CISEP, Lisboa,
Portugal and Faculdade de Economia do Porto-CEMPRE, Porto, Portugal, 2000.
2. A Dictionary of Finance and Banking. Oxford University Press. Market House Books
Ltd, 1997.
3. Akhavein, D. Jalal, Berger N. Allen, and Humphrey B. David. The Effects of Mega mergers
on Efficiency and Prices: Evidence from a Bank Profit Function. Finance and Economics
Discussion Series. The Federal Reserve Board, 1997-9.
4. Allen, Linda. The Determinants of bank Interest Margins: A Note. The Journal of Financial
and Quantitative Analysis. Vol. 23 No. 2, (June 1998), pp. 231-235.
5. Allen, Franklin. Santomero M. Anthony. The theory of financial intermediation? Journal
of Banking and Finance 21, 1998, pp. 1461-1485.
6. Allen, Franklin, Santomero M. Anthony. What do financial intermediaries do? Journal
of Banking and Finance 25, 2001, pp. 271-294.
7. Angelova, Biljana. BUDGETING Sistemi i Planifikimit kontabl t shpenzimeve dhe
rezultatit financiar t ndrmarrjeve, Shkup, 2001.
8. Sektori Bankar n Serbi Raporti pr kuartalin e par, t dyt dhe t tret 2004, 2005
Banka popullore e Srbis. Sektori pr kontrollin e puns, 2006.
9. Bankat n Maqedoni. Agjencioni Informativ i Maqedonis, Shkup, 2002.
10. Bank Failures in Mature Economies. Working Paper No. 13. Bank for International
Settlements 2004. ISSN 1561-8854, April 2004.
11. Banking Sector. Central bank of Bosnia and Herzegovina 2006, www. ebbh.gov.ha.
12. Bafac, Slobodan etj. Praktikum pr bankieri. Universiteti Beograd. Fakulteti pr
manaxhmentin financiar dhe sigurimin -Beograd, 2005.
13. Bassett, Bill and Brady, Tom. What Drives the Persistent Competitiveness of Small
Banks? Finance and Economics Discussion Series. The Federal Reserve Board, 5/24/02.
14. Batter D., Blackwell, M., Kim I., Nocera S.and Ozeki Y. The Instruments and Operating
Procedures for Conducting Monetary Policy in the Group of Five Countries. IMF Working
paper No.57, 1989.
15. Batten, S. Dalas, Blackwell, P. Michael, Kim In-Su, Nocera E. Simon and Ozeki Yazuru.
The Conduct of Monetary Policy in the Major Industrials Countries: Instruments and
Operating Procedures. IMF Occasional paper No. 70, 1990.
16. Beaver. H. William and Parker George. Risk Management, Problems and Solutions.
Standford University. Financial Service Research Initiative. McGraw-Hill. Inc, 1995.
249
LITERATURA
17. Beddies, H. Christian. Selected issues Concerning Monetary Policy and Institutional
Design for Central Banks: A Review of Theories. IMF Working Paper WP/00/140, August
2000.
18. Benveniste, L.M. and Berger A.N. Securitization with recourse: An instrument that
offers uninsured bank depositors sequential claims. Journal of Banking & Finance, 11(1987).
19. Benjamin, Keys, Tanmoy Mukherjee, Amit Seru and Vikrant Vig. Did Securitization Lead
to lax Screening? Evidence from Subprime loans 2001-2006. In The Economist. Hard evidence
that securitization encouraged lax mortgage lending in America. February 9lh, 2008.
20. Bennett, Rosalind L., Vaughan Mark D. and Timothy J. Yeager. Should the FDIC Worry
about the FHLB? The Impact of Federal Home Loan Bank Advances on the Bank Insurance
Fund. Federal Reserve Bank of Richmond. Working Paper No. 05-05, July 2005.
21. Berger, N. Allen. Potential Competitive Effects on Basel II on Banks in SME Credit Markets
in the United States. Board of Governors of the Federal Reserve System, Washington DC,
February 2004.
22. Berger, N. Allen, Dai Qinglei, Ongena Steven and Smith C. David. To What Extent Will
the Banking Industry be Globalized? A Study of Bank Nationality and Reach in 20 European
Nations, May 2002.
23. Berger, N. Allen, Humphrey B. David. Efficiency of the Financial Institutions
-International Survey and Directions for Future Research, 1997.
24. Berger, Allen N. and Mester Loretta J. What Explains the Dramatic Changes in Cost
and Profit Performance of the U.S. Banking Industry?. Finance and Economics Discussion
Series. The Federal Reserve Board, 1999-13. Vaughan, Mark D, Yeager, Timothy J. Cedars
deposits: Will they fly? Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, Oct 2003.
25. Sinisha Velkovski. Rreziku i funksionit t kursit t paluhatshm dhe politikn financiare
t kompanis. Banka popullore e Republiks s Maqedonis. Shkup, shtator 2000.
26. Vennet Rudi Vander, Jonshe De Olivier and Baele Lieven. Bank risks and the business
cycle. Working Paper. Faculteit Economie En Bedrijfskunde. October 2004.2004/264.
D/2004/7012/50.
27. Wagner Helmut. Central Banking in Transition Countries. IMF Working paper, No.
126. August 1998.
28. Williamson, James E, Sherrard, William R. Reengineering for profitability: Have banks
fallen short of other corporations? Journal of Bank Cost & Management Accounting. 1996.
29. World Economic Outlook. Focus on Transition Economies. World Economic and
Financial Surveys, International Monetary Fund, October 2000.
30. Wheelock C. David and Wilson W. Paul. Evaluating the Efficiency of Commercial Banks:
Does Our View of What Banks Do Matter? Federal Reserve Bank of St. Louis. Review July/
August 1995. pp: 39-52.
250
LITERATURA
31. Davkov, Igor. Metodologjia e prcaktimit t stabilitetit dhe efikasitetit t bankave

dhe aplikimin e saj n sistemin bankar t Republiks s Maqedonis, Banka popullore e
Republiks s Maqedonis, Shkup, maj 2000.
32. Diemo, Dietrich and Uwe, Vollmer. Banks Internationalization Strategies: The Role
of Bank Capital Regulation. IWH-Diskussionspapiere. IWH-Discussion Papers. Institut
fUr Halle Institute for Economic Research. Wirtschaftsforsc-hung Halle. No 18, October
2006.
33. Decamps, Jean-Paul, Rochet Jean-Charles and Roger Benoit. The Three Pillars Of Basel
Ii: Optimizing The Mix. Revised Version, April 2003. http://idei.fr/doc/wp/2003/3pillars
basel2.pdf, 16.05.2006.
34. Daviddi Renzo, Ilzkovitz Fabienne. The eastern enlargement of the European Union:
Major challenges for macro-economic policies and institutions of Central and East European
countries. European Economic Review 41, 1997.
35. Diamond, W. Douglas and Rajan G. Rafhuram. A Theory of Bank Capital. The Journal
of Finance. Vol 55. No. 6, (December 2000), pp. 2431-2465.
36. Dimitrijeviq, Dimitrije. Analiza monetare, Nish, 1981.
37. Downes Patrick and Vaez-Zadeh Reza. The Evolving Role of Central Banks, Central
Banking Department. International Monetary Fund, Washington, 1991.
38. Drummond Paulo. Former Yugoslav Republic of Macedonia Banking Soundness
and Recent Lessons. International Monetary Fund. WP/00/145, August, 2009.
39. Duca John V., McLaughlin Mary M. Developments affecting the profitability of
commercial banks. Federal Reserve Bulletin, July, 1990
40. Dokumentacioni i BPRM
41. Dokumentimi i Stopanska banks Shkup dhe Banks komerciale ShA - 2.000-2006
42. Zhikov, Ariton dhe Kikerova, I.. Tregtia e jashtme, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 2000
43. Ennis Huberto M. and Keister Todd. Economic Growth, Liquidity, and Bank Runs.
Research Department, Federal Reserve Bank of Richmond. Working Paper No. 0301. January 2003.
44. Enoch Charles and Guide Anne-Marie. Are Currency Boards a Cure for All Monetary
Problems. Finance and Development. December 1998.
45. Enoch A. Charles, Hilbers L. Paul and Kovanen Arto. Monetary Operations in the
European Economic and Monetary Uinion. Finance and Development, June 1998.
46. Enoch Charles, Hilbers Paul and Kovanen Arto. Some Issues in the Design of
Monetary Instruments for the Operation of the European Economic and Monetary
Union.IMF Working paper, No. 178, 1997.
251
LITERATURA
47. Enoch Charles, Guide Anne-Marie and Harly Daniel. Banking Crises and bank
resolution: Experiences in Some Transition Economies, IMF, Working paper
WP/02/56. March 2002
48. Ligji pr bankat, Gazeta zyrtare e RM nr. 63/00
49. Ligji pr bankat dhe kursimoret, Shkup, 1993
50. Ligji pr pun devizore, Shkup, 1993
51. Ligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit pr bankat, Gazeta zyrtare e RM nr.
37/02
51/03
85/03
54. Ligji pr ndryshimin dhe plotsimin e Ligjit pr Bankn popullore, Gazeta zyrtare e
RM nr. 40/04.
55. Ligji pr qarkullim pagesor Gazeta zyrtare e RM nr. 80/93, 9 / 94, 65,95, 71/96, 7 / 98
dhe 16/2000.
56. Ligji i ri pr qarkullim pagesor (tekst i pastruar - Gazeta zyrtare e RM nr. 32/01,
50/01, 103/01, 37/02, 41/02, 61/02 dhe 42/03..
57. Jovanovski, Tihomir. Mislla, Shkup, 1995
58. Kozhuharov Dr. Saso, Vitanova Mr. Pavlina dhe Skreska A. Kontabiliteti (bazat,
parimet, aplikacione), FON, Shkup, 2005
59. Kozhuharov Dr. Saso. Kontabiliteti financiar bashkkohor. FON, Shkup, 2004
60. Kozhuharov Dr. Saso. Planifikimi i shpenzimeve n funksion t aspekteve moderne
t ekonomizimit, Shkup, 1997
61. Kozhuharov Dr. Saso. Planifikimi i shpenzimeve n ndrmarrje, Shkup, 2000
62. Kozhuharov S. dhe S Miladinoski., Ekonomia menaxhuese, FON, Shkup, 2004
63. Kozhuharov Dr. Saso. Sistemi i kontabilitetit bankar, FON, Shkup, 2005
64. Kozhuharov S, Shaban P. dhe Ashtalkoski S. Qarkullimi pagesor. FON, Shkup, 2005
65. Kang Jun-Koo, Shivdasani Anil and Yamada Takeshi. The Effect on Bank Regulations
on Investment Decisions: An Investigation of Japanese Takeover Bids. The Journal of
Finance, Vol 55. No 5 (October 2000), pp: 2197-2218.
66. Klee Elizabeth C. Natalucci Fabio M. Profits andbalance sheet developments at U.S.
commercial banks in 2004. Federal Reserve Bulletin, Spring, 2003.
252
LITERATURA
67. Koch W. Timothy and Macdonald S. Scott. Bank Management. Thomson Southwestern. 2003.
68. Kosmidou, K., F. Pasiouras. The Determinants of Profit and Margins in the Greek
Commercial Banking Industry: evidence from the period 1990-2002. Working Paper.
Department of Production Engineering and Management, Technical University of
Crete (2005).
69. Krasa Stefan and Villamil P. Anne. A Theory of Optimal Bank Size. Oxford Economic
Papers. New Series. Vol. 44. No. 4. Special Issue on Financial Markets, Institutions
and Policy (Oct. 1992). pp: 725-749. Kraft Evan, Hofler Richard and Payne James.
Privatization Foreign Bank Entry and Bank Efficiency in Croatia: A Fourier-Flexible
Function Stochastic Cost Frontier Analysis. Working Papers. Croatian National
Bank. November 2002.
70. Koneska, Ljiljana dhe Petreska Lene. Planifikimi i biznesit, Universiteti Evropian
- Shkup, 2006
71. Koneska, Ljiljana. Sistemi i kontabilitetit bankar, Universiteti Evropian - Shkup,
2006
72. Koneski, prof. Dr. Metodi. Menaxhimi i kontabilitetit me shembuj praktik t
llogaritjes s versionit t prodhimit t PTZ Koneski Prilep, 2001
73. Koneski, M. dhe Trajkoski, B. Puna financiare e OPB - Instituti pr prmirsimin e
ekonomis s Republiks s Maqedonis, Shkolla e Lart e Ekonomis, Prilep, 1976
74. Koneski, M. dhe Stojeski, L. Menaxhimit e kontabilitetit - Universiteti i Evrops RM Fakulteti ekonomik. Shkup, 2005.
75. Kralj, Janko. Politika financiare dhe strategjia e ndrmarrjes, Udhheqja financiare
n organizatat e puns s bashkuar, Beograd, 1979.
76. Luki, Radojko. Kontabiliteti bankar, CP, Beograd, 2004
77. Markovski, Sllobodan dhe Nadev, Blazho. Kontabiliteti menaxherial, Fakulteti
ekonomik, Shkup, 2003
78. Mandira Sarma, Yuko Nikaido. Capital adequacy regime in India: An overview.
Indian council for research on international economic relations. Working paper no.
196. July 2007.
79. Matthews Kent and Thompson John. The Economics of Banking. John Wiley and
Sons, Ltd. 2005.
80. Mays Elizabeth. Credit Risk Modelling, Design and Application. Glenlake Publishing
Company, Ltd. Chicago, London, New Delhi. 1998.
81. McCloskey N. Deirde. Economical Writing. Second edition. University of Iowa and
Erasmus University of Rotterdam. Waveland Press, Inc. 2000.
253
LITERATURA
82. Mercer-Blackman Valerie and Unigovskaya Anna. Compliance with IMF Program
Indicators and Growth in Transition Economies. IMF Working Paper No. 47, 2000.
83. Metals Banka ad Novi Sad. Financial Statements for the Period ended 31 December
Prepared in accordance with Serbian Transitional International Financial
Reporting Standards Legislation. KPMG. Belgrade 18th April 2003.
84. Metals Banka ad Novi Sad. Financial Statements for the Period ended 31
DecemberPrepared in accordance with Serbian Transitional International Financial
Reporting Standards Legislation. KPMG. Belgrade 18th March 2004.
85. Metals Banka ad Novi Sad. Financial Statements for the Period ended 31 December
KPMG. Belgrade, February, 2005.
86. Meyer Andrew P, Vaughan Mark D. Are district banks losing their profit edge?
Federal Reserve Bank of St. Louis. Regional Economist, April 1997.
87. Meyercord Andrea. Recent trends in the profitability of credit card banks. Federal
Reserve Bank of New York. Quarterly Review, Summer-Fall, 1994.
88. Miller LeRoy Roger and VanHoose. D. David Modern Money and Banking. McGrawHill, Inc., Singapore, 1993.
89. Mishkin S. Frederic. The Economics of Money, Banking and Financial Markets.
Seventh Edition. Addison-Wesley series in economics. 2004
90. SNK - Standardet Ndrkombtare t Kontabilitetit, Gazeta zyrtare e Republika e
Maqedonis, Shkup, dhjetor 2004
91. Naumovski, P. Bankat dhe prgjegjsia e tyre Mislla, Shkup, 1997
92. Naumovski, T. Rnia e denarit, HAM Shkup, 2002
93. Payment Systems, monetary policy, and the role of the central bank/ Omotunde E.G.
Jonson eith Richard K.Abrams...(et al), International Monetaru Fund,Publication
servis 700 19th Street, N.W., Washington.
94. Payment Systems - Principles, Practice, and Improvements, David B. Humphrey, The
World Bank Washington, D.C 1994.
95. Petkovski, M. Sektori financiar n Maqedoni n 15 vitet e ardhshme ASHAM, Shkup,
1996
96. Prevalla, Sh. dhe Ashtalkoski S. Bankaria, FON Shkup, 2005
97. Rodi, Jovan dhe Dr. Markoviq, Ivan. Financimi i biznesit me programin e
konsolidimit financiar, Savremena administracija, Beograd, 1986
98. Rossi, M. Payment Systems in the Financial Marketsjnternational Monetaru Fund,
Ipswich, Suffolk 1998.
254
LITERATURA
99. Shapiro, .. and S.D. Balbier, Corporate objectives, Modern Corporate Finance:
a multidisciplinary approach to value creation, Prentice - Hall, New Jersey.Spasov,
Sinisha. Menaxhimi financiar, 1997
100. Stefanova, P. Bankat - pagesat e brendshme dhe ndrkombtare, Trakia. M. Sofje,
2000
101. Stojeski, L. Marrdhnie ndrkombtare financiare, - Shoqata pr shkenc dhe art,
Prilep, 2004
102. Stoikova, Ognana: Bankat dhe sistemet bankare, BON, Blagoevgrad, 2004
103. Stoikova. Transformimi i sistemeve bankare n Bullgari, Blagoevgrad, 2004
104. Todorov, Todor dhe Dimkov, Dimo. Fjalor i shprehjeve ekonomik dhe termave t
burss, Shkup, 2004
105. Trajkoski, B. Financimi i biznesit, Fakulteti ekonomik, Shkup
106. Ciccarelli, Matteo and Rebucci, Alessandro. The Transmission Mechanism of the
European Monetary Policy: Is there Heterogeneity? Is it Changing over Time? IMF
Working paper. (WP/02/54), March, 2002.
107. Chrisoffersen F. Peter and Wescott F. Robert. Is Poland Ready for Inflation Targeting,
IMF Working paper No. 41, 1999.
108. Clements, Benedicts, Kontolemis, G. Zenon and Levy Joaquim. Monetary Policy
under EMU: Differences in Transmission Mechanism?. IMF Working paper.
(WP/01/102),August, 2001.
109. Coeure, Benoit and Pisani-Ferry. The Case Against Benign Neglect of Exchange
Rate Stability. Finance and Development, September, 1999.
110. Croce, Enzo and Khan, Mohsin. Monetary Regimes and Inflation Targeting. Finance
and Development, September, 2000.
111. Curcic, Uros. Upravljanje rastom iperformansama banke. Strategisko upravl-janje
rastom, korporativnim i portfolio performansama banke. Mladost Holding d.d.
Color Print. Novi Sad, 2003.
112. Czech Republic-2000 Article IV Consultation Mission. Concluding Statement, May
9, 2000, www.imf.org
Prof. Mr. Emanuella Esmerova

Prof. Irina Noqeva Tanevska
PUN AFARISTE pr vitin III

teknik i ekonomis
Lekturn dhe korrekturn

Svetllana Temellkovska
Prpuniminin, dizajnin, kopertinat dhe prgatitjen pr botim

Dejan D. Nikollovski
Shkup, qershor 2011

Libri I Afarizmit Per Vitin e 3T - Drejtimi Teknik Ekonomik - Maqedoni

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libri I Afarizmit Per Vitin e 3T - Drejtimi Teknik Ekonomik - Maqedoni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

prof. Mr.

PUN AFARISTE pr vitin III

Shkup, qershor 2011

prof. Dr. Lidia Naumovska

PUN AFARISTE - pr vitin III

N aspektin e prparimit t procesit t msimit dhe prgatitjes s materies jan

5 Lidhja e menaxhimit financiar me aktivitete t tjera n ndrmarrje ..............19

Pyetjet pr kontrollimin e t diturive t nxnsve ...............................................21

2 Shtpia e kliringut ............................................................................................38

4 Sistemi pagesor t mdha SPNM- sistemi pagesor ndrbankar i

3 Sistemi distributiv i internetit ..........................................................................53

Pyetjet pr kontrollimin e t diturive t nxnsve ...............................................56

4 Rregullat pr financim .....................................................................................69

Pyetjet pr kontrollimin e t diturive t nxnsve ...............................................71

3 Financimi nga burime t huaja ........................................................................80

4 Burimet afatshkurta t financimit ...................................................................86

6 Financimi nga burimet afatgjata......................................................................90

7 Karakteristikat e burimeve t financimit .........................................................94

8 Kartelat e debitit ...............................................................................................95

2.3. Qarkullimi pagesor sipas llojit t pagess ............................................................. 107

3 Llogarit e mjeteve monetare t ndrmarrjeve............................................. 107

5 Ndrmjetsit e qarkullimit pagesor .............................................................. 110

Pyetje pr kontrollimin e diturive t nxnsve ................................................. 115

2 Qarkullimi pagesor pa para t gatshme ........................................................ 127

3 Forma t tjera t pagess ....................................................................................135

3.3. Siprmarrja e borxhit ...............................................................................................136

4 Instrumentet pr sigurimin e pagesave .......................................................... 137

2 Karakteristikat e qarkullimit pagesor me botn e jashtme ............................ 148

5 Instrumentet e qarkullimit pagesor me botn e jashtme ............................... 154

6 Sigurimi i ndrmarrjes me deviza .................................................................. 160

2 Llojet e emisioneve .........................................................................................171

5 Koncepti i segmentimit t tregut sekondar t kapitalit .................................174

9 Depozituesi qendror pr letrat me vler .........................................................187

Pyetje pr kontrollim t diturive t nxnsve ....................................................191

prof. Mr. Emanuela Esmerova

Shkup, qershor 2011

FINANCAT, PUN FINANCIARE

nanciare dhe menaxhimi

aktivitete t tjera n ndrmarrje

noni nocionin e

9 t prcaktoni punn financiare

9   %    

Financat paraqesin pun financiare t personave fizik dhe juridik.

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

Prkufizimi i financave, puna financiare

Spasov, Sinisha. Menaxhimi financiar, Fakulteti Ekonomik, Shkup, 1997, fq. 13

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

Detyrat e puns financiare (menaxhimi)

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

Organizimi i puns financiare

Po aty, fq. 264

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e vogla

Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e mesme

Organizimi i funksionit financiar n ndrmarrjet e mdha

Shapiro, C. dhe Dbailber, S. New Jersey, 2002, op., Cit., 266

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

Lidhja e menaxhimit financiar me aktivitete t tjera n

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

Sektori i shitjes dhe financiar

Hulumtimi dhe zhvillimi

FINANCAT, PUN FINANCIARE DHE MENAXHIMI FINANCIAR

9 %