Uu Operasyon Daire Bakanl

BALON PLOTLUU DERS KTABI

Hava Hukuku
Balon Genel Bilgisi
Uu Performans ve Planlama
nsan Performanslar ve Limitleri

Meteoroloji
Seyrusefer
Yakt Kullanm
Ucu Prensipleri

lk Yardm
Haberleme
Acil Durum Usulleri

Yayn No: UOD/T-01

SVL HAVACILIK GENEL MDRL YAYINLARI

Yayn No: UOD/T-01
Yayn Tr: Teknik
lgili Birim: Uu Operasyon Daire Bakanl
1. Bask Austos, 2014
2014 Sivil Havaclk Genel Mdrl
Telif Haklar Sivil Havaclk Genel Mdrlne aittir.
Her hakk sakldr. Sivil Havaclk Genel Mdrl tarafndan zel olarak izin verilmedike bu yaynn
kopyalanarak oaltlmas, datlmas ve kullanlmas yasaktr.
lk yaymlanma tarihi Austos 2014tr.
Bu yaynn basl hali Sivil Havaclk Genel Mdrl, Uu Operasyon Daire Bakanl ve Nevehir Temsilciliinden temin edilebilir.
Sivil Havaclk Genel Mdrl yaynlarna tam metin ve cretsiz olarak internet sitemiz www.shgm.gov.tr
adresinden ulaabilirsiniz.
Sivil Havaclk Genel Mdrl
Gazi Mustafa Kemal Bulvar
No:128/A 06570 Maltepe / ANKARA
Tel: 0312 203 60 00
Nevehir Temsilcilii
Kapadokya MYO 50420
Mustafapaa, rgp
Nevehir
ISBN: 978-975-493-065-8
Bask
Kapak Resmi: Arda AKIR
Dizgi: Merve KOAR
Pegem Akademi Yaynclk
Tel: 0 312 430 67 50 Faks: 0 312 435 44 60
pegem@pegem.net

YAYINA HAZIRLAYANLAR

r. Gr. PPL (B) Arda AKIR

Kapadokya Meslek Yksekokulu FTO

CPL (B) FI Volkan ABULUT

Kapadokya Kaya Balon FTO

CPL (B) FI PPL Hakan ZENGN

THK Gken Havaclk FTO

Yusuf BAAK
SHGM Temsilcisi

YAZARLAR

Hava Hukuku
r. Gr. Eyp ATOLU

Balon Genel Bilgisi

CPL (B) FI Murat OBAN, CPL (B) FI Memi Kaan ALTUNSOY

Uu Performans ve Planlama
r. Gr. CPL (B) FI smail Keremolu

nsan Performans ve Limitleri

r. Gr. Eyp ATOLU, r. Gr. PPL (B) Arda AKIR

Meteoroloji
CPL (B) FI Murat OBAN, CPL (B) FI Volkan ABULUT

Seyrsefer
CPL (B) FI Murat OBAN, CPL (B) FI Volkan ABULUT

Yakt Kullanm
r. Gr. CPL (B) FI Mustafa Krad TURGUT

Uu Prensipleri
r. Gr. CPL (B) FI Mustafa Krad TURGUT

lk Yardm
r. Gr. aban AKPOLAT

Haberleme
r. Gr. PPL Tezhan TEZCAN, r. Gr. CPL (B) FI M. Krad TURGUT

Acil Durum Usulleri

CPL (B) FI Murat OBAN, CPL (B) FI Memi Kaan ALTUNSOY

lkemiz scak hava balonculuuna ok nemli hizmetlerde bulunmu olan ve bu kitabn hazrlanmasnda
emei geen, 24 Mays 2014 tarihinde elim bir trafik kazasnda kaybettiimiz Mustafa Krad TURGUTu
rahmetle anyoruz

N SZ
Kapadokya Blgesinde scak hava balonlar ile ticari havaclk faaliyetlerinin artmas neticesinde uu ve yer emniyetinin
salanmas amacyla Genel Mdrlmz tarafndan eitli
dzenlemeler hayata geirilmitir.
Bu kapsamda SHGM Nevehir Temsilcilii hizmete alm,
Balonla Uu Tedbirleri ile GPS Kaytlarnn Analizi Hakkndaki
Genelgelerin yansra Balon Slot Talimat ve ardndan Slot Hizmet Merkezi (SHM) kurulmas ile birlikte balon uularnda emniyetin salanmasna ynelik nemli admlar atlmtr.
Bu almalara ilave olarak Genel Mdrlmz 15 Austos 2014 tarihinde revize edilen Balon Pilotluu Lisanslandrma
Talimat erevesinde, balon pilotlarmzn belirli alanlarda bilgilendirilmesine amacyla Balon Ders Kitab hazrlamtr.
SHGM Uu Operasyon Dairesi tarafndan Kapadokya Balon FTO ve THK Gken Havaclk FTOnun
katklaryla hazrlanan Balon Ders Kitab; Balon Genel Bilgisi, Uu performans ve planlama, nsan performans ve limitleri Meteoroloji, Seyrsefer, Yakt kullanm, Uu prensipleri, lk yardm, Haberleme ve Acil durum
usulleri gibi konular iermektedir.
Gelien sektrmzn ihtiya ve beklentilerinin karlanmasna katk salamak amacyla hazrlanan yaynlardan biri olan Balon Ders Kitabnn balon pilotlarmz iin deerli bir kaynak eser olaca inancndayz.

Sayglarmla,
Bilal EK
Sivil Havaclk Genel Mdr

1. BLM
HAVA HUKUKU
1. HAVA HUKUKU ....................................................................................................................................................................................1
1.1 SVL HAVACILIK FAALYETLERN DZENLEYEN ULUSLARARASI KURULULAR ...............................................1
1.1.1 Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO) .............................................................................................................1
1.1.2 Dier Sivil Havaclk rgtleri ve Tanmlar ..........................................................................................................2
1.2 ULUSLARARASI SVL HAVACILIK ANLAMALARI..........................................................................................................4
1.2.1 Paris Konvansiyonu .....................................................................................................................................................4
1.2.2 Varova Konvansiyonu ................................................................................................................................................5
1.2.3 Roma Konvansiyonu ....................................................................................................................................................5
1.2.4 Chicago Konvansiyonu ...............................................................................................................................................5
1.3 TRK SVL HAVACILIK OTORTES SHGM .....................................................................................................................6
1.3.1 SHGMnin Amac ............................................................................................................................................................7
1.3.2 SHGMnin Grevleri .......................................................................................................................................................7
1.3.3 Balon Pilotluu Lisanslandrma Mevzuat .............................................................................................................8
Blm Kaynaklar.....................................................................................................................................................................................9

2. BLM
BALON GENEL BLGS
2 BALON GENEL BLGS ......................................................................................................................................................................11
2.1 Giri ..............................................................................................................................................................................................11
2.1.1 Scak Hava Balonu ............................................................................................................................................................11
2.1.1.2 Scak Hava Balonu reten Firmalar .......................................................................................................................13
2.2 Scak Hava Balonunun Blmleri .....................................................................................................................................14
2.2.1 Balon Gvde ve Yaps ....................................................................................................................................................14
2.2.2 Sepet ..................................................................................................................................................................................29
2.2.3 Burner (Ateleme birimi) ve Yakt Tanklar .............................................................................................................33
2.3 Yardmc Ekipmanlar .............................................................................................................................................................44
2.3.1 iirme Fan.......................................................................................................................................................................44
2.3.2 Dier Yardmc Ekipmanlar..........................................................................................................................................46

3. BLM
UU PERFORMANSI
3. UUP PERFORMANSI VE PLANLAMA .........................................................................................................................................49
3.1 TEMEL UU PLANLAMA .....................................................................................................................................................49
3.1.1 Uu Gereklilikleri ........................................................................................................................................................ 49
3.1.2 Uu zinleri .................................................................................................................................................................... 50
3.1.3 Hava Durumu Analizi .................................................................................................................................................. 50
3.1.4 Kalk Yerinin Seimi .................................................................................................................................................. 51

Balon Ders Kitab

3.2 UU HAZIRLIKLARI...............................................................................................................................................................52
3.2.1 Kontrol Listesi ................................................................................................................................................................ 52
3.3 BRFNG .....................................................................................................................................................................................72
3.3.1 Ekip Brifingi ...................................................................................................................................................................72
3.3.2 Yolcu Brifingi .................................................................................................................................................................73
3.4 KALKI........................................................................................................................................................................................74
3.4.1 Sakin Havalarda Kalk ...............................................................................................................................................74
3.4.2 Rzgarl Havalarda Kalk .........................................................................................................................................76
3.5 UU PLANI .............................................................................................................................................................................77
3.5.1 Uu Plannn Hazrlanmas .....................................................................................................................................77
3.5.2 Trmanma .........................................................................................................................................................................77
3.5.3 Alalma ...........................................................................................................................................................................78
3.5.4 Yksek rtifada Uu ...................................................................................................................................................78
3.5.5 Termik Koullarda Uu .............................................................................................................................................79
3.5.6 Yakt Planlamas .............................................................................................................................................................80
3.5.7 Rzgarn Kullanlmas ................................................................................................................................................80
3.5.8 Seviye Uuu ...................................................................................................................................................................80
3.5.9 Uu Aletleri ..................................................................................................................................................................81
3.5.10 Uu Limitleri..............................................................................................................................................................81
3.6 N PLANLAMA ......................................................................................................................................................................83
3.6.1 ni ncesi Kontroller ................................................................................................................................................ 83
3.6.2 Yaklama ........................................................................................................................................................................ 83
3.6.3 Sakin Havada ni ....................................................................................................................................................... 84
3.6.4 Rzgarl Havada ni .................................................................................................................................................. 84
3.6.5 Tepe Parat Kullanm ......................................................................................................................................... 84
3.6.6 Balonun Sndrlmesi............................................................................................................................................. 85
3.7 BALI UU .............................................................................................................................................................................85
3.7.1 Uu Alan ..................................................................................................................................................................... 85
3.7.2 Sabitleme ...................................................................................................................................................................... 85
3.8 UU KAYITLARININ TUTULMASI .....................................................................................................................................87
3.8.1 Balon Uu Kaytlar ................................................................................................................................................... 87
3.8.2 Pilot Uu Kaytlar .................................................................................................................................................... 87
3.9 BRMLER VE BRM EVRME/DNTRME ..............................................................................................................87
3.9.1 rtifa Birimleri ve evirme/Dntrme (Feet, metre) .................................................................................. 87
3.9.2 Hz Birimleri ve evirme/Dntrme (Knot, m/s, km/h) ............................................................................ 87
3.9.3 Arlk Birimleri ve evirme/Dntrme (Kg, gr, libre) ............................................................................... 87
3.9.4 Hacim Birimleri ve evirme/Dntrme (cu/ft, m ) .................................................................................. 87
3.9.5 Is Birimleri ve evirme/Dntrme (C, F ) ................................................................................................... 87
3.9.6 Basn Birimleri ve evirme/Dntrme (bar, psi) .......................................................................................88
3.9.7 UTC/GMT ve Yerel Saat ..............................................................................................................................................88

viii

indekiler

4. BLM
NSAN PERFORMANSI VE LMTLER
4 NSAN PERFORMANSI VE LMTLER............................................................................................................................................91
4.1 NSAN FAKTR VE NEM ................................................................................................................................................91
4.2 NSAN FAKTRN AIKLAYICI MODELLER ................................................................................................................91
4.2.1 SHELL Modeli ................................................................................................................................................................91
4.2.2 PEEP Modeli ..................................................................................................................................................................93
4.2.3 PEAR Modeli ..................................................................................................................................................................93
4.3 NSAN HATASI...........................................................................................................................................................................94
4.3.1 Hata Modelleri ve Yntemleri .................................................................................................................................94
4.3.2 Hatalardan Saknma ve Ynetme ..........................................................................................................................95
4.3.3 Emniyetsiz Hareketler ................................................................................................................................................95
4.4 MURPHY KANUNU.................................................................................................................................................................96
4.5 NSAN PERFORMANSI VE LMTLER .................................................................................................................................97
4.5.1 Grme .............................................................................................................................................................................97
4.5.2 Duyma .............................................................................................................................................................................97
4.5.3 Hafza ...............................................................................................................................................................................98
4.5.4 Dikkat ..............................................................................................................................................................................98
4.5.5 Alglama..........................................................................................................................................................................98
4.5.6 Durumsal Farkndalk .................................................................................................................................................99
4.5.7 Kapal Yer Fobisi ve Ykseklik Korkusu.................................................................................................................99
4.5.8 Hipoksi ............................................................................................................................................................................99
4.5.9 Hipervantilasyon ......................................................................................................................................................100
4.6 NSAN PERFORMANSINI EKLLENDREN FAKTRLER ...........................................................................................100
4.6.1 nsan Performansn ekillendiren sel Faktrler .........................................................................................100
4.6.2 nsan Performansn ekillendiren Dsal Faktrler ......................................................................................103
4.7 ALIMA ALANINDAK TEHLKEL MADDELER .........................................................................................................105
4.8 GREVLER .............................................................................................................................................................................105
4.8.1 Fiziksel ......................................................................................................................................................................106
4.8.2 Tekrarlanan Grevler ...............................................................................................................................................106
4.8.3 Gz Kontrolleri ..........................................................................................................................................................106
4.8.4 Kr nokta kavram ....................................................................................................................................................106
4.9 NSAN FAKTR KAYNAKLI KAZALARIN ORTAK ZELLKLER.............................................................................107
Blm Kaynaklar ............................................................................................................................................................................... 107

ix

Balon Ders Kitab

5. BLM
METEOROLOJ
5. METEOROLOJ ............................................................................................................................................................................... 109
5.1 METEOROLOJYE GR...................................................................................................................................................... 109
5.1.1 Meteoroloji Nedir ....................................................................................................................................................... 109
5.2 KATMANLAR ve HAVA KTLELER .................................................................................................................................. 109
5.2.1 Atmosfer ........................................................................................................................................................................... 109
5.2.2 Troposfer........................................................................................................................................................................... 110
5.2.3 Hava Ktleleri................................................................................................................................................................. 111
5.3 METEOROLOJK PARAMETRELER (VERLER)................................................................................................................ 112
5.3.1 Scaklk (Temperature) ................................................................................................................................................. 112
5.3.2 Is Transferi ...................................................................................................................................................................... 112
5.3.3 Enerji Transferi ............................................................................................................................................................... 112
5.3.4 Radyasyon....................................................................................................................................................................... 112
5.3.5 letme................................................................................................................................................................................. 113
5.3.6 Yatay Ve Dikey Akmlar (Ak ve Adveksiyon) .................................................................................................... 113
5.3.7 Basn................................................................................................................................................................................ 113
5.4 CEPHELER .............................................................................................................................................................................. 116
5.4.1 Cephe Nedir .................................................................................................................................................................... 116
5.4.2 Souk Cephe .................................................................................................................................................................. 116
5.4.3 Scak Cephe .................................................................................................................................................................... 117
5.4.4 Duraan Cephe ............................................................................................................................................................. 117
5.4.5 Oklizyon Cephe ............................................................................................................................................................. 118
5.5 RZGRLAR (WND) ........................................................................................................................................................... 118
5.5.1 Rzgr Nedir .................................................................................................................................................................. 118
5.5.2 Rzgr Nasl Oluur ..................................................................................................................................................... 119
5.5.3 Rzgrn Olumasn Salayan Kuvvetler ............................................................................................................ 119
5.5.4 Rzgr eitleri ............................................................................................................................................................. 122
5.5.5 Nem ................................................................................................................................................................................... 123
5.5.6 i Noktas Scakl .................................................................................................................................................... 124
5.6 BULUT OLUUMU ............................................................................................................................................................... 124
5.6.1 Atmosferik Kararllk .................................................................................................................................................... 125
5.6.2 Bulutlar ............................................................................................................................................................................. 125
5.6.3 Bulut eitleri................................................................................................................................................................. 125
5.6.4 Trblans ve eitleri .................................................................................................................................................. 131
5.6.5 Kapallk ve Trleri ......................................................................................................................................................... 132
5.6.6 Sis ........................................................................................................................................................................................ 132
5.6.7 Ya ve Trleri ............................................................................................................................................................... 133
5.7 METEOROLOJK KODLAR .................................................................................................................................................. 134
5.7.1 Rasat.................................................................................................................................................................................. 134
5.7.2 Metar (Meteorological Airfield Report) ................................................................................................................ 134
5.7.3 TAF (Terminal Aerodrome Forecast) .....................................................................................................................138
x

indekiler

6. BLM
SEYRSEFER
6. SEYRSEFER .................................................................................................................................................................................... 141
6.1 GENEL SEYRSEFER ............................................................................................................................................................. 141
6.1.1. Seyrsefer Uular Hakknda Bilinmesi Gerekenler ................................................................................... 142
6.1.2. Seyrsefer Srasnda Dikkat Edilecek Hususlar. ............................................................................................ 142
6.1.3 Asgari Seyrsefer Ekipmanlar ............................................................................................................................. 142
6.1.4 Uu artlar (VFR-IFR-VMC) ................................................................................................................................. 143
6.2 SEYRSEFER ESASLARI ...................................................................................................................................................... 143
6.2.1 Pozisyon....................................................................................................................................................................... 143
6.2.2 stikamet ...................................................................................................................................................................... 143
6.2.3 Mesafe ........................................................................................................................................................................... 144
6.2.4 Zaman .......................................................................................................................................................................... 144
6.2.5 Temel Seyrsefer Hesaplamalar ......................................................................................................................... 145
6.3 MATEMETK KONUM .......................................................................................................................................................... 145
6.3.1 Paralel (Enlem ).......................................................................................................................................................... 146
6.3.2 Meridyen (Boylam) .................................................................................................................................................. 146
6.3.3 Pusula ve Kullanm.................................................................................................................................................. 148
6.3.4 GPS ve Kullanm ....................................................................................................................................................... 149
GPS ............................................................................................................................................................................................. 149
GPS (GLOBAL POSTON SYSTEM) KULLANIMI ........................................................................................................... 149
6.3.5 Koordinat ve Yer Bildirimi ...................................................................................................................................... 150
6.4 HARTALAR ............................................................................................................................................................................ 150
6.4.1 Harita eitleri ............................................................................................................................................................ 151
6.4.2 lek .............................................................................................................................................................................. 154
6.4.3 Harita Okuma............................................................................................................................................................. 154
6.4.4 Gerek Kuzey (Corafi Kuzey) .............................................................................................................................. 155
6.4.5 Manyetik Kuzey (Pusula Kuzeyi) .......................................................................................................................... 155
6.4.6 Grid ................................................................................................................................................................................ 156

7. BLM
LETME PROSEDRLER
7. LETME PROSEDRLER ..........................................................................................................................................................157
7.1 Balonla Hava Tama letmeleri Talimat (SHT-BALON) ........................................................................................ 157
7.2 Sivil Hava ara Kazalar Soruturma Ynetmelii (SHY-13) .................................................................................. 157
7.3 Sivil Havaclk Emniyet Olaylarnn Raporlanmasna Dair Talimat (SHT-OLAY) ............................................. 157
7.4 Balon Slot Talimat .............................................................................................................................................................. 157
7.5 Scak Hava Balonlar Uu Tedbirleri Genelgesi ....................................................................................................... 157

xi

Balon Ders Kitab

8. BLM
YAKIT KULLANIMI
8. YAKIT KULLANIMI ......................................................................................................................................................................... 159
8.1 YAKIT YNETM ................................................................................................................................................................... 159
8.1.1 Minimum Tp Gereksinimi ................................................................................................................................... 159
8.1.2 Uuta Yakt Kullanm ............................................................................................................................................ 159
8.2 PROPAN GAZI ....................................................................................................................................................................... 160
8.2.1 Propann zellikleri ................................................................................................................................................. 160
8.3 PROPAN TPLER................................................................................................................................................................. 162
8.3.1 Yakt Emniyet Sisteminin Kullanlmas .............................................................................................................. 163
8.3.2 Yakt Tpnn Boaltlmas ................................................................................................................................... 163
8.3.3 Yakt Basnc ................................................................................................................................................................ 164
8.3.4 Havada Tp Deitirme Usulleri ......................................................................................................................... 164
8.4 YAKIT KMAL VE GVENL ........................................................................................................................................... 165
8.4.1 Yakt kmali Yaplrken Alnacak Tedbirler......................................................................................................... 165
8.4.2 Pompayla Byk Yakt Tankndan Dolum Yapma ......................................................................................... 165
8.4.3 Tanabilir Yakt Tpnden Dolum Yapma ....................................................................................................... 165
8.4.4 Azot Kullanm ........................................................................................................................................................... 166
8.5 KK BUHAR TPLER..................................................................................................................................................... 166
8.5.1 Kk Buhar Tplerinin Kullanm ...................................................................................................................... 166
8.5.2 Kk Buhar Tpnn Doldurulmas ................................................................................................................ 167
8.6 DEPOLAMA ........................................................................................................................................................................... 167

9. BLM
UU PRENSPLER
9. UU PRENSPLER .....................................................................................................................................................................169
9.1 BALONUN TEMEL UU PRENSB................................................................................................................................. 169
9.1.1 Isnan hava ve etkileri ............................................................................................................................................. 169
9.2 MANEVRALAR ...................................................................................................................................................................... 170
9.2.1 Kalk ............................................................................................................................................................................. 170
9.2.2 Seviye Uuu .............................................................................................................................................................. 172
9.2.3 Ykselme ..................................................................................................................................................................... 172
9.2.4 Alalma ........................................................................................................................................................................ 172
9.2.5 Engellerden Kanma .............................................................................................................................................. 172
9.3 DEEN KOULLARIN ETKLER .................................................................................................................................... 173
9.3.1 Yksek rtifada Uu ................................................................................................................................................ 173
9.3.2 Termik Koullarda Uu .......................................................................................................................................... 173
9.3.3 Scak Havada Uu ................................................................................................................................................... 174
9.3.4 Souk Havada Uu................................................................................................................................................. 174
xii

indekiler
9.3.5 Rzgrl Havada Uu ............................................................................................................................................. 174
9.4 UUTA AIRLIK ................................................................................................................................................................ 174
9.4.1 Arlk Hesaplamalar .............................................................................................................................................. 174
9.4.2 Ykleme Kart ve Kullanm ................................................................................................................................... 174

10. BLM
LK YARDIM
10. LK YARDIM..................................................................................................................................................................................177
10.1 GENEL LKYARDIM BLGS .............................................................................................................................................. 177
10.1.1 lkyardmn Tanm .................................................................................................................................................. 177
10.1.2 lkyardmcnn Tanm ........................................................................................................................................... 177
10.1.3 lkyardmn Temel Uygulamalar ....................................................................................................................... 177
10.1.4 lkyardmn ncelikli Amalar ........................................................................................................................... 177
10.1.5 112nin Aranmas Srasnda Dikkat Edilmesi Gerekenler ......................................................................... 177
10.1.6 lkyardmcnn Mdahale ile lgili ncelikli Olarak Yapmas Gerekenler ............................................ 178
10.1.7 lkyardmcnn zellikleri..................................................................................................................................... 178
10.1.8 Hayat Kurtarma Zinciri ......................................................................................................................................... 178
10.1.9 lkyardmn ABC si ................................................................................................................................................. 179
10.2 HASTA/YARALININ VE OLAY YERNN DEERLENDRLMES .............................................................................. 179
10.2.1 lkyardmcnn Bilmesi Gereken ve Vcudu Oluturan Sistemler.......................................................... 179
10.2.2 Yaam Bulgular le lgili nemli Gstergeler ............................................................................................... 182
10.2.3 Vcutta Nabz Alnlabilen Blgeler................................................................................................................. 183
10.2.4 Vcut Issnn Deerlendirilmesi ....................................................................................................................... 183
10.2.5 Hasta/yaralnn Deerlendirilmesinin Amac............................................................................................... 183
10.2.6 Hasta/yaralnn lk Deerlendirilme Aamalar ........................................................................................... 183
10.2.7 Hasta/yaralnn kinci Deerlendirilmesi ....................................................................................................... 184
10.2.8 Olay Yerini Deerlendirme ................................................................................................................................. 185
10.2.9 Olay Yerinin Deerlendirilmesinde Yaplacak ler ..................................................................................... 185
10.3 TEMEL YAAM DESTE .................................................................................................................................................. 186
10.3.1 Solunum ve Kalp Durmas .................................................................................................................................. 186
10.3.2 Temel Yaam Destei ............................................................................................................................................ 186
10.3.3 Hava Yolunu Amak in Ba geri-ene yukar Pozisyonu....................................................................... 186
10.3.4 Yapay Solunum ....................................................................................................................................................... 187
10.3.5 Yetikinlerde D Kalp Masaj ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmas ........................................ 188
10.3.6 ocuklarda (1-8 Ya) D Kalp Masaj ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmas ......................... 189
10.3.7 Bebeklerde D Kalp Masaj ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmas ........................................... 190
10.3.8 Hava yolu tkankl ............................................................................................................................................. 191
10.3.9 Bilinci Yerinde Tam Tkankl Olanlarda Heimlich Manevras .............................................................. 191
10.3.10 Hava Yolu Tkankl Belirtileri........................................................................................................................ 192
xiii

Balon Ders Kitab

10.3.11 Bilincini kaybetmi (bilinci kapal) kiilerde Heimlich Manevras....................................................... 192
10.3.12 Bebeklerde (tam tkankl olan) Hava Yolunun Almas .................................................................... 193
10.3.13 Ksmi Tkankl Olan Kiilerde lkyardm Uygulamas .......................................................................... 194
10.4 KANAMALARDA LKYARDIM......................................................................................................................................... 194
10.4.1 Kanama ..................................................................................................................................................................... 194
10.4.2 Kanama eitleri .................................................................................................................................................... 194
10.4.3 Vcutta Bask Uygulanacak Noktalar .............................................................................................................. 195
10.4.4 Kanamalarda lkyardm Uygulamalar ........................................................................................................... 195
10.4.5 Boucu Sarg (turnike) Uygulama Teknii ..................................................................................................... 196
10.4.6 Boucu Sargnn (turnike) Uygulanaca Durumlar .................................................................................. 197
10.4.7 Boucu Sarg (turnike) Uygulamasnda Dikkat Edilmesi Gerekenler .................................................. 197
10.4.8 ok............................................................................................................................................................................... 197
10.4.9 ok eitleri ............................................................................................................................................................. 197
10.4.10 ok Belirtileri ......................................................................................................................................................... 198
10.4.11 okta lk Yardm Uygulamalar ........................................................................................................................ 198
10.4.12 ok Pozisyonu....................................................................................................................................................... 198
10.4.13 Doal Deliklerde Grlen Kanamalarda lkyardm ................................................................................. 199
10.4.14 gen Sarg Bezi Uygulamalar ...................................................................................................................... 199
10.5 YARALANMALARDA LKYARDIM ................................................................................................................................. 200
10.5.1 Yara.............................................................................................................................................................................. 200
10.5.2 Yara eitleri ............................................................................................................................................................ 200
10.5.3 Yaralarn Ortak Belirtileri ..................................................................................................................................... 201
10.5.4 Yaralanmalarda lkyardm ................................................................................................................................... 201
10.5.5 Ciddi Yaralanmalar................................................................................................................................................. 201
10.5.6 Ciddi Yaralanmalarda lkyardm ........................................................................................................................ 201
10.5.7 Delici Gs Yaralanmalarnda Grlen Sorunlar ..................................................................................... 202
10.5.8 Delici Gs Yaralanmalarnda lkyardm ..................................................................................................... 202
10.5.9 Delici Karn Yaralanmalarnda Grlen Sorunlar ......................................................................................... 203
10.5.10 Delici Karn Yaralanmalarnda lkyardm ..................................................................................................... 203
10.5.11 Kafatas ve Omurga Yaralanmasnn nemi .............................................................................................. 203
10.5.12 Kafatas Yaralanmalar eitleri ...................................................................................................................... 203
10.5.13 Kafatas ve Omurga Yaralanmas ................................................................................................................... 203
10.5.14 Kafatas ve Omurga Yaralanmalarnda Belirtiler....................................................................................... 204
10.5.15 Kafatas ve Omurga Yaralanmalarnda lkyardm ..................................................................................... 204
10.6 YANIK, SICAK ARPMASI VE DONMADA LKYARDIM ........................................................................................... 205
10.6.1 Yank .......................................................................................................................................................................... 205
10.6.2 Yank eitleri .......................................................................................................................................................... 205
10.6.3 Yann Ciddiyetini Belirleyen Faktrler ......................................................................................................... 206
10.6.4 Yank Dereceleri ...................................................................................................................................................... 206
xiv

indekiler
10.6.5 Yann Vcuttaki Olumsuz Etkileri.................................................................................................................. 206
10.6.6 Is le Oluan Yanklarda lkyardm lemleri.................................................................................................. 206
10.6.7 Kimyasal Yanklarda lkyardm ........................................................................................................................... 207
10.6.8 Elektrik Yanklarnda lkyardm .......................................................................................................................... 207
10.6.9 Scak arpmas Belirtileri..................................................................................................................................... 207
10.6.10 Scak arpmasnda lkyardm .......................................................................................................................... 208
10.6.11 Scak arpmasnda Risk Gruplar ................................................................................................................... 208
10.6.12 Scak arpmasndan Korunmak in Alnmas Gereken nlemler ..................................................... 208
10.6.13 Donuk Belirtileri ................................................................................................................................................... 208
10.6.14 Donukta lkyardm .............................................................................................................................................. 209
10.7 KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM ...................................................................................................... 209
10.7.1 Krk ............................................................................................................................................................................. 209
10.7.2 Krk eitleri ............................................................................................................................................................ 209
10.7.3 Krk Belirtileri .......................................................................................................................................................... 210
10.7.4 Krn Yol Aabilecei Olumsuz Durumlar ................................................................................................... 210
10.7.5 Krklarda lkyardm ............................................................................................................................................... 210
10.7.6 Burkulma................................................................................................................................................................... 211
10.7.7 kk ........................................................................................................................................................................... 211
10.7.8 Krk kk ve Burkulmalarda Tespit.................................................................................................................. 211
10.7.9 Tespit Yntemleri ................................................................................................................................................... 212
10.8 BLN BOZUKLUKLARINDA LKYARDIM ................................................................................................................... 214
10.8.1 Bilin Bozukluu / Bilin Kayb ........................................................................................................................... 214
10.8.2 Bilin Kayb Nedenleri ve Belirtileri ................................................................................................................. 214
10.8.3 Bilin Bozukluu Durumunda lkyardm ....................................................................................................... 215
10.8.4 Koma Pozisyonu (Yar Yzkoyun-Yan Pozisyon) Verilmesi .................................................................... 215
10.8.5 Havale ....................................................................................................................................................................... 216
10.8.6 Sara krizi (Epilepsi)................................................................................................................................................. 217
10.8.7 Sara Krizinin Belirtileri .......................................................................................................................................... 217
10.8.8 Sara Krizinde lkyardm ........................................................................................................................................ 218
10.8.9 Kan ekeri Dkl ......................................................................................................................................... 218
10.8.10 Kan ekeri Dklnn Ani veya Yava ve Uzun Srede Oluursa Grlen
Belirtiler................................................................................................................................................................... 218
10.8.11 Kan ekeri Dmesinde lkyardm................................................................................................................. 219
10.8.12 Gste Kuvvetli Ar Nedenleri ................................................................................................................... 219
10.8.13 Kalp Spazm (Angina Pektoris) belirtileri .................................................................................................... 219
10.8.14 Gs Arsnda lk Yardm .............................................................................................................................. 220
10.9 ZEHRLENMELERDE LKYARDIM ................................................................................................................................... 220
10.9.1 Zehirlenme .............................................................................................................................................................. 220
10.9.2 Zehirlenme eitleri.............................................................................................................................................. 220
10.9.3 Zehirlenmelerde Genel Belirtiler ...................................................................................................................... 220
xv

Balon Ders Kitab

10.9.4 Sindirim Yoluyla Zehirlenmede lkyardm ..................................................................................................... 220
10.9.5 Solunum Yolu le Zehirlenmelerde lk Yardm ............................................................................................. 221
10.9.6 Cilt Yolu le Zehirlenmelerde lkyardm .......................................................................................................... 221
10.9.7 Zehirlenmelerde Genel lkyardm Kurallar .................................................................................................. 221
10.9.8 Karbon Monoksit Zehirlenmesi ........................................................................................................................ 222
10.9.9 ofben Kazalar ....................................................................................................................................................... 222
10.10 HAYVAN ISIRMALARINDA LKYARDIM .................................................................................................................... 223
10.10.1 Kedi - Kpek Gibi Hayvan Isrmalarnda lkyardm .................................................................................. 223
10.10.2 Ar Sokmalarnn Belirtileri ............................................................................................................................... 223
10.10.3 Ylan Sokmalarnn Belirtileri ........................................................................................................................... 223
10.10.4 Akrep Sokmalarnn Belirtileri ......................................................................................................................... 224
10.10.5 Deniz Canllar Sokmasnda Belirtiler .......................................................................................................... 224
10.11 GZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CSM KAMASINDA LK YARDIM ....................................................... 225
10.11.1 Gze Yabanc Cisim Kamasnda lkyardm................................................................................................ 225
10.11.2 Kulaa Yabanc Cisim Kamasnda lkyardm ............................................................................................ 225
10.11.3 Buruna Yabanc Cisim Kamasnda lk yardm .......................................................................................... 225
10.12 BOULMALARDA LKYARDIM ................................................................................................................................... 225
10.12.1 Boulma ................................................................................................................................................................ 225
10.13 HASTA/ YARALI TAIMA TEKNKLER ........................................................................................................................ 226
10.13.1 Hasta/yaral Tanmasnda Genel Kurallar .................................................................................................. 226
10.13.2 Acil Tama Teknikleri ......................................................................................................................................... 227
10.13.3 Srkleme Yntemleri ....................................................................................................................................... 230
10.13.4 Ara indeki Yaraly (Rentek) Tama Yntemi ......................................................................................... 230
10.13.5 Sedye zerine Yerletirme Teknikleri ........................................................................................................... 231

11. BLM
HABERLEME
11. HABERLEME..............................................................................................................................................................................235
11.1 OPERASYONEL USULLER ................................................................................................................................................ 235
11.1.1 Haberleme Teknikleri.......................................................................................................................................... 235
11.1.2 Havaclk Alfabesi ................................................................................................................................................... 236
11.1.3 Havaclk Rakamlar ............................................................................................................................................... 236
11.1.4 Rakamlarn Kullanlmas ...................................................................................................................................... 237
11.1.5 Havaclk Haberlemesinde Zaman ................................................................................................................. 237
11.1.6 Standart Kelime ve Freyzler ............................................................................................................................... 238
11.1.7 ar Adlar .............................................................................................................................................................. 239
11.1.8 Havaclk stasyonlarnn simleri ...................................................................................................................... 239
11.1.9 Haberleme Usulleri.............................................................................................................................................. 239
11.1.10 Read Back Gereklilikleri ...................................................................................................................................... 241
xvi

indekiler
11.1.11 Test Prosedrleri .................................................................................................................................................. 241
11.1.12 Havaclk Haberlemeleriyle lgili Aksaklklar ............................................................................................ 242
11.1.13 Haberlemenin Kayt Edilmesi ........................................................................................................................ 242
11.2 GENEL FREYZYOLOJ ....................................................................................................................................................... 242
11.2.1 Seviye Talimatlar ................................................................................................................................................... 242
11.2.2 .........................................................................................................................................................................................
Pozisyon Rapor Etme........................................................................................................................................................... 243
11.3. KAPADOKYA BLGES BALON UU SAHASI ZEL FREZYOLOJS ................................................................ 243
11.3 1. Aklama ve Notlar ................................................................................................................................................ 243
11.3.2 Kalk Uygunluu Talebi ve Yantlar ............................................................................................................... 244
11.3.3 kincil Uu in Kalk Uygunluu Talebi ve Yantlar ............................................................................... 245
11.3.4 Kalk Uygunluu Alnan Uuun 15 Dakikadan Daha Fazla Sre le
Gecikmesi Durumunda Yenilenen Kalk Uygunluu Talebi Ve Yant .................................................. 246
11.3.5 Emniyetli Olarak Gerekleen Uua Ait ni Bilgisinin Verilmesi ve Yant........................................ 246
11.3.6 Olay/Kaza Yaanan Uua Ait ni Bilgisinin Verilmesi ve Yant ............................................................ 246
11.4 ACL DURUM RTF PROSEDRLER ............................................................................................................................... 247
11.4.1 Acil Durumun Bildirilmesi ................................................................................................................................... 247
11.4.2 Acil Durum Mesaj .................................................................................................................................................. 247
11.4.3 Acil Durum Mesajnn Baka Bir Hava Arac Tarafndan letilmesi......................................................... 248
11.4.4 Sessizliin Salanmas ......................................................................................................................................... 248
11.4.5 Acil Durum Alalmalar ......................................................................................................................................... 249
11.4.6 Acil Durum Haberlemesinin ve RFT Sessizliinin ptali .......................................................................... 249
11.5 TERMLER SZL ......................................................................................................................................................... 250
11.5.1 Tanmlar ..................................................................................................................................................................... 250
11.5.2 Yaygn Olarak Kullanlan Ksaltmalar ............................................................................................................... 252

12. BLM
ACL DURUM USLLER
12 ACL DURUM USULLER ............................................................................................................................................................. 255
12.1 GENEL ACL DURUMLAR ve UYGULANACAK USULLER ....................................................................................... 255
12.1.1 Alak rtifada Engellerden Kanma ................................................................................................................ 255
12.1.2 Enerji Hatlar le Temas ......................................................................................................................................... 255
12.1.3 Havada Yangn ........................................................................................................................................................ 256
12.1.4 Yerde Yangn ............................................................................................................................................................ 256
12.1.5 Uu Esnasnda Kubbede Hasar ....................................................................................................................... 257
12.1.6 Hzl Hava Boaltma Sisteminin (RDS) Yanllkla kullanlmas ............................................................... 257
12.1.7 Sert ni ve Hazrlklar .......................................................................................................................................... 257
12.1.8 Acil ini ilemleri ..................................................................................................................................................... 258
12.1.9 Kubbede Scaklk Am ....................................................................................................................................... 258
xvii

Balon Ders Kitab

12.1.10 Tepe Parat veya Dndrme Paneli Arzalar........................................................................................ 258
12.1.11 Souk D ........................................................................................................................................................ 259
12.1.12 Asgari Tehizat...................................................................................................................................................... 259
12.2 BURNER ve PLOT ALEV ARIZALARI ve UYGULANACAK USULLER ................................................................. 259
12.2.1 Burner Arzalar ........................................................................................................................................................ 259
12.2.2 Pilot Lambas (Alevi) Arzas ............................................................................................................................... 260
12.3 DER ACL DURUMLAR ve UYGULANACAK USULLER ........................................................................................ 260
12.3.1 Fan Motoru............................................................................................................................................................... 260
12.3.2 Hzl Brakma ............................................................................................................................................................ 260
12.3.3 Dolum lemleri ...................................................................................................................................................... 261
12.3.4 Suya ini .................................................................................................................................................................... 261

13. BLM
EKLER
13. EKLER .............................................................................................................................................................................................. 263
Ek-1 Balonla Hava Tama letmeleri Talimat (SHT-BALON) ........................................................................................ 263
Ek-2 Sivil Hava ara Kazalar Soruturma Ynetmelii (SHY-13) ................................................................................. 264
Ek-3 Sivil Havaclk Emniyet Olaylarnn Raporlanmasna Dair Talimat (SHT-OLAY) ............................................ 285
Ek-4 Balon Slot Talimat ............................................................................................................................................................. 286
Ek-5 Scak Hava Balonlar Uu Tedbirleri Genelgesi ...................................................................................................... 287
Ek-6 Balon Pilotluu Lisanslandrma Esaslar Talimatnda (SHT-1E) .......................................................................... 288

xviii

Hava Hukuku

1. HAVA HUKUKU

Hava hukuku alannda yaplan ilk yasal dzenleme, Paris polis tekilatnn zel izin alnmadan gerekletirilecek balon uularn yasaklad 1784 tarihli emirnamedir. Fransz hukuku ve bilim adam Fauchillein
1900 ylnda balonlar iin bir hukuk sistemi oluturulmas teklifi ile birlikte hukukular hava hukuku ile
ilgilenmeye balamtr.
Hava hukukunun geliim sreci incelendiinde, havadan ar hava aralarnn kullanma balanmasyla
birlikte devletlerin kendi hava sahalar zerindeki egemenlik haklar zerinde tartmalar yaanmtr.
Modern anlamda hava hukukunun temelleri ise 1919 Versay Bar Anlamasnn, havacln sava sonrasna ait teknik ve hukuki sorunlarn incelemek ve uluslararas hava seyrseferi konusunda bir szleme imzalamak zere kurduu komisyonun almalar ile toplanan 1919 Paris Konvansiyonunda Paris Uluslararas
Hava Seyrsefer Szlemesinin kabul edilmesiyle atlm oldu. 1919 Paris Uluslararas Hava Seyrsefer Szlemesi ve ardndan 1944 ikago Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi ile hava sahasnn devlete ait lkenin
bir paras olduu ve ilgili devletin hukuk rejimine tabi olduu gr benimsenmitir. Bylece hava sahasnda devletin egemenlik hakk uluslararas toplumda kabul grmtr. zellikle 1944 ikago Konvansiyonunun
dnyadaki tm corafi blgelerden devletleri temsil etmesi ile imzalanan ikago Szlemesi, halen gnmz
sivil havaclna hizmet eden ve havaclk faaliyetlerinin hemen her alannda hkmler getiren en nemli
uluslararas havaclk szlemesidir.
1944 ikago Szlemesinin aralad kapdan teknik ve hukuki her alanda ilerlemesini srdren sivil havaclk, bugn uluslararas ve ulusal hukuklar kapsamnda da ok ayrntl dzenlemelere tabi tutulmaktadr.
Genel olarak sivil havaclk otoritelerinin ve konvansiyonlarnn amac emniyetli, dzenli ve verimli hava
tamaclnn salanmasdr.

1.1 SVL HAVACILIK FAALYETLERN DZENLEYEN ULUSLARARASI KURULULAR

1.1.1 Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO)
kinci Dnya Sava sonrasnda hava tamaclnda meydana gelen politik ve teknik sorunlarn zmne esas genel dzenlemenin yaplmas amacyla, Kasm 1944de ikagoda yaplan almalar sonucunda;
52 lke temsilcisi tarafndan hazrlanan Uluslararas Sivil Havaclk Anlamas 7 Aralk 1944te Washington
D.C.de lkelerin imzasna almtr.
ikago Szlemesi olarak da anlan Anlamann giri blmnde belirtilen amac; uluslararas sivil havacln emin ve dzenli bir ekilde geliebilmesi ve sivil havaclk hizmetlerinin, eit imkanlar esas zerine
tesciliyle salam ve ekonomik bir ekilde iletilebilmesi iin baz dzenlemeler hususunda mutabk kalnmas eklindedir. Sz konusu Anlamann 43. maddesi ile yukarda belirtilen esas amaca ulalmasn teminen Uluslararas Sivil Havaclk rgt ICAO (International Civil Aviation Organization)nun kurulmas
ngrlm; daimi yap oluturulana kadar, PICAO (Permanent ICAO) adyla alma ekli benimsenmitir. PICAOnun 20 ay faaliyeti sonrasnda, ICAO 4 Nisan 1947de resmi olarak faaliyete gemi ve Kanada
Hkmetinin daveti zerine kurulu merkezi iin Montreal seilmitir.
Trkiye 5 Haziran 1945 tarih ve 4749 sayl Kanun ile anlan anlamaya taraf olmutur. Bugn itibariyle
ICAOya ye olan lke says 188e ulamtr.
1

Balon Pilotluu Ders Kitab

1.1.1.1 ICAOnun Amac

ikago Konvansiyonunun 44. maddesinde belirtilen ICAOnun amalar aada zetlenmitir:

Btn dnyada uluslararas sivil havacln emin ve dzenli gelimesini salamak,

Barsever amalar iin hava aralar geliimi ve iletilmesini desteklemek,

Uluslararas Sivil Havaclk iin hava koridorlar, havaalanlar ve seyrsefer kolaylklarnn gelimesini salamak,

Dnya halknn emin, dzenli, yeterli ve ekonomik hava ulamna olan ihtiyacn karlamak,

Makul olmayan rekabetin ekonomik bakmdan sebep verecei israf nlemek,

Taraf lke haklarnn tam olarak korunmas ve lkelerin her birine uluslararas havayolu iletmecilii konusunda uygun imkn salanmas,

Taraf lkeler arasnda hibir fark gzetmemek,

Uluslararas hava seyrseferinde uu emniyetini garanti altna almak,

Genel olarak, Uluslararas Sivil Havacla ait tm konularn geliimini salamak.

1.1.2 Dier Sivil Havaclk rgtleri ve Tanmlar

1.1.2.1 Uluslararas Hava Tayclar Birlii (IATA)

IATA, tarifeli uluslararas hava tamacl faaliyetlerinin %93n gerekletiren 230 kadar havayolu
firmasnn ye olduu, hava tamacl yapan firmalara ynelik uluslararas bir sivil havaclk organizasyonudur. Birincil grevi gvenli, dzenli ve ekonomik hava tamacln gelitirerek havaclk sektrn tevik
etmektir. Ayn zamanda IATA, ICAO ve dier uluslararas organizasyonlar ile egdml almak misyonunu yklenmitir. 1960l yllarda IATA bnyesinde oluturulan Gvenlik Danma Komitesi SAC (Security
Advisory Committee) havaclk terrizmi ile ba etmek iin almalar yrtmektedir. SAC almalar sonucu IATAnn kard bir kararla hava korsanl srasnda veya sonrasnda, ilgili devletlerin konvansiyonlar
uygulamada baarsz olduu noktalarda, ilgili devletle birlikte, IATAnn olay daha hzl zme ulatrma
ans olduu durumlarda, IATA Genel Direktr de araclk faaliyeti yrtebilir denmektedir. Bylece IATA
gerek yasad eylem gerekletii srada, gerekse eylemin gereklemesinin ardndan yrtlen incelemeler
srasnda gvenlik aklarn ortaya karmak ve gelecee ynelik olas tehditlere kar gerekli nlemleri almak amacyla uzman ekipleri grevlendirebilmektedir. IATA bunun yannda zellikle 1980li yllarda terrist
eylemlere kar havaalan gvenliini gelitirmek amacyla faaliyette bulunmu ve havaalan iletmeleri asndan da byk kabul gren gvenli ve ekonomik tedbirleri almay baarabilmitir. IATA denetleme programna katlan takmlar yap itibariyle uluslararas niteliktedir ve bu denetleme program Avrupa Konseyi
tarafndan endstri ve devletlere ak tek nesnel denetleme program olarak deerlendirilmitir.
1.1.2.2 Avrupa Hava Trafik Kontrol Birlii (EUROCONTROL)

Avrupa Hava Seyrsefer Emniyeti Tekilat (European Organisation for the Safety of Air Navigation EUROCONTROL)
Avrupa Hava Seyrsefer Emniyeti Tekilat Eurocontroln kurulu amac, Avrupada st hava sahasnn
btnnden sorumlu olacak bir Tekilata sahip olmaktr. Uluslararas Sivil Havaclk rgt (ICAO) tarafndan o dnemde belirlenen grev, hava trafik hizmetlerinin tamamen entegre edilmesini tevik etmi olup, bu
kapsamda st hava sahasndan sorumlu olacak adet Uluslararas Hava Trafik Kontrol Merkezinin kurulmas iin planlar yaplmtr.
30.11.1988 ve 3504 sayl Kanun uyarnca, Trkiye 1 Mart 1989 tarihi itibariyle Tekilata 10uncu olarak
ye olmutur.
2

Hava Hukuku

EUROCONTROLn hedefi; tek Avrupa Semas kavramyla badaan, tekdzen bir Pan-Avrupa Hava
Trafik daresi sisteminin gelitirilmesidir. Tamamen entegre bir hava trafik idaresi sistemi sayesinde Eurocontrol, Avrupa havaclnn daha gvenli, daha emniyetli ve evreye daha dost hale gelmesine katkda bulunmaktadr.
EUROCONTROLn be stratejik ncelii bulunmaktadr;

Emniyet: Trafik says ikiye katlandnda, risk oran drt misline ular. Hava trafii artmaya devam
ettike, hadiselerin artmamas iin gvenliin korunmasna ynelik gayretler younlatrlmaldr.

Kapasite: Yolcular gecikmelerden nefret ederler. Hzl trafik artyla birlikte, skkln nlenmesi
iin gelecekteki hava trafik idaresi sisteminin kapasite olarak kat artrlmas gerekecektir.

Etkinlik: Avrupada, hava seyrsefer hizmetlerinin maliyetleri uucularca karlanr. Eurocontroln

yeni bir hava seyrsefer sistemine katkda bulunmas, paradan tasarruf salayacaktr. Havayollar,
askeri kullanclar, hava meydanlar ve hava trafik idaresi kurumlarnn daha iyi koordine edilmeleri
ve uu operasyonlarnn iyiletirilmesi sayesinde etkinlik artlar olacaktr.

evre: Toplumun beklentisi, evreye asgari etkisi olan istikrarl bir hava ulatrmasdr. Hava trafik
idaresi uzmanlar, yakt-etkin yollar tasarlayarak, mevcut hava sahasnda daha iyi bir trafik ak
dalm salayarak ve kalk zamanlarnn hesaplanmasn iyiletirerek, bu etkiyi azaltmaktadrlar.

Gvenlik: Hava Trafik daresinin (ATM) mevcut gvenlik dzeyi, tehditlere kar koyabilecek,
ATM operasyonlarn koruyabilecek ve vatandalarn gvenli biimde hareket etmelerini salayacak dzeye karlmaldr.

1.1.2.3 Avrupa Havaclk Gvenlii Kurumu (EASA)

EASA, ECAC yardmc kuruluu olan Birleik Havaclk Otoriteleri JAAnn (Joint Aviaiton Authorities)
temelleri zerine kurulmutur. JAA, almalarna balad 1970 ylnda, ECAC yesi devletlerin ulusal sivil
havaclk otoritelerinin ortak havaclk emniyeti standartlarn birlikte dzenlemek ve hayata geirmek amacyla oluturduklar ortak bir platformdu. Aslnda ilk yllarda JAAnn tek amac, geni gvdeli hava aralarnn ve motorlarnn sertifikalandrma ilemlerinin yaplmasyd.
30 Haziran 2009 tarihinde kapatlan JAAnin yerini alan EASA (European Aviation Safety Agency), sivil
havaclk emniyeti alannda ABnin dzenleyici ve icrai yetkilerle donatlm topluluk sivil havaclk otoritesidir. Bir eit Avrupa Konseyi kuruluu olarak niteleyebileceimiz ECACdan en temel fark, dzenlemelerine
uyulmas zorunlu olan ve gerek anlamda bir ulusal st sivil havaclk otoritesi olmasdr. Yetki erevesi
incelendiinde, bu alanda neredeyse ulusal havaclk otoritelerinden fark olmad ortaya kmaktadr.
EASAnn sorumlu olduu konular u ekildedir:

ABye havaclk alanndaki dzenlemelerde uzman grler sunmak

ye lkeleri tefti yetkisini de iermek zere havaclk emniyeti kurallar koymak ve uygulanmasn
gzlemlemek

Havaclk rnlerinin tasarm, retimi ve bakm ile ilgilenen kurulularn onaylanmas dahil hava
arac ve hava arac paralarnn tip sertifikalarn dzenlemek

AB yesi olmayan nc lke hava arac iletenlerin AB hava sahasnda uuunu onaylamak

Havaclk emniyeti analizleri ve aratrmalar yapmak

Yakn gelecekte havaalanlar ve hava trafik ynetim sistemlerinin emniyet dzenlemeleri yetkisini
devralmak
3

Balon Pilotluu Ders Kitab

SHGM, JAA sisteminde yer alm olmasna karn, EASA yesi deildir. Ancak 2008 ylnda Trkiye ile
ayn durumda olan devletlerin EASA sistemi ile uyumlu hale getirilmesi almalarnn 306 balamasnn
ardndan, 7 Temmuz 2009 tarihinde EASA ile SHGM arasnda ortak alma anlamas imzalanmtr.
1.1.2.4 Avrupa Sivil Havaclk Konferans (ECAC)

ECAC (European Civil Aviation Conference), 1955 ylnda Avrupa hava tamaclk sisteminin dzenlenmesi iin kurulmu olan ve gnmzde 44 yesi bulunan 262 hkmetler aras bir rgttr. Merkezi
Pariste bulunan ECAC, ye devletlerarasnda sivil havaclk politikalarnn ve uygulamalarnn dzenlenmesini salamaya alrken, ayn zamanda dier dnya devletleri ile olan sivil havaclk ilikileri politikalarnn
da dzenlenmesi ve gelitirilmesini de ama edinmitir.
ECACn grevi ksaca Avrupa hava tamacl sisteminin emniyetli, verimli ve srdrlebilir bir ekilde gelimesini tevik etmektir.
1.1.2.5 ABD Federal Havaclk daresi (FAA)

Federal Havaclk Dairesi, 1958 ylnda kartlan Federal Sivil Havaclk Kanunu ile kurulmutur. Amerika Birleik Devletlerinde havacln geliimi ve kurallarndan sorumlu bir federal devlet dairesidir.
FAA, uluslararas sivil havaclk irketlerine ve otoritelerine pek ok faydas olan gl ve etkili bir rgt
olduu iin ulusal bir rgt olmamasna ramen uluslararas kurulular arasnda ele alnmaktadr. Teknik ve
eitim tesisleri yabanc hkmetlere ve havaclk otoritelerine hizmet vermektedir.
FAA; pilotlar, uaklar, havaalanlarn ve hava sahalarn dzenlemekte ve lisanslandrmaktadr. Ayn
zamanda hava trafik sistemini ynetir ve havayolu irketlerini, uu okullarn, uu retmenlerini, bakm
teknisyenleri ile bakm merkezlerini de yetkilendirir, kontrol eder ve denetler.
ABD sivil havaclk faaliyetlerinin bykl nedeniyle, FAAin kural ve dzenlemeleri dier lkelerdeki
havaalanlar ve havayolu irketlerini de etkilemektedir.

1.2 ULUSLARARASI SVL HAVACILIK ANLAMALARI

Uluslararas havaclk konferanslarnn zerinde tartt konular incelendiinde, devletlerin ncelikle
ekonomik ve siyasal karlarn n planda tuttuklar grlr. Ancak havaclk faaliyetlerinin doas gerei,
her bir devletin havaclk emniyeti denilen hava aralarnn emniyetli uuuna ynelik nlemlerin ve havaclk gvenlii denilen havaclk faaliyetlerinin her trl yasad eylemden korunmasnn gerekliine inand aktr. Gerek ok tarafl, gerekse iki tarafl havaclk szlemelerinin etkin, srdrlebilir, emniyetli ve
gvenli bir sivil havaclk dnyasn amalad ve bu ilkelerden taviz vermemeye alt bir gerektir. Sivil
havaclk politikalarnn bu kavramlar etrafnda dnmesi, onun znden ortaya kan bir gerektir.
Uluslararas szlemeler, bir ksm toplu konferanslarn sonucunda ve dier bir ksm da iki devlet arasndaki zel anlamalardan ibaret olmak zere, hava hukukunun en zengin ve nemli kaynaklarn tekil eder
1.2.1 Paris Konvansiyonu
13 Ekim 1919da Paris Bar Konferansnda kurulan zel bir komisyon tarafndan hazrlanan Hava Seyrseferi Szlemesi yirmi yedi devlet tarafndan imzalanm ve 11 Temmuz 1922de yrrle girmitir.
1919 Paris Szlemesinin 1. maddesi ile devletlerin hava sahalar zerindeki tam ve mnhasr egemenlik
haklar kesin bir ekilde tannmaktadr. 1919 Paris Szlemesi, 1926 Madrid ve 1928 Havana Szlemeleri ile beraber, Birinci ve kinci Dnya Savalar arasnda mevcut bulunan uluslararas hukuk enstrmanndan biriydi. Hava sahas zerindeki egemenlik yetkisi ilkesini temel alan bu szleme de, 1944 ikago
Szlemesinin onaylanmasna kadar yrrlkte kalmlard.
4

Hava Hukuku

1919 Paris Szlemesi ile ilgili nemli noktalara deinmek gerekirse, yukarda da belirtildii ekliyle,
devletlerin hava sahalar zerindeki egemenlik haklar 1. madde ile tam ve mnhasr egemenlik olarak kabul
edilmitir. Bylece, herhangi bir devletin ya da uluslararas kuruluun, ilgili devletin onay olmadka, hibir
ekilde o devletin hava sahasna karamayaca ve mdahalede bulunamayaca aka belirtilmi oluyordu.
Dier bir nemli nokta ise, 5. madde ile szlemeci devletlerden birine ait bir hava aracna dier bir szlemeci devlet hava sahasndan zararsz gei hakk tannyordu. Ancak bu hkm sadece gei hakk tanmakta,
ini veya kalk hakk tanmamaktayd. 2. madde hkm ise szlemeci devletlerin, dier szlemeci devlet hava
aralar arasnda ayrm yapmamak kaydyla denetimli hava koridorlar tesis etmesine izin vermekteydi. Hava
koridoru tesis eden devlet, istedii takdirde, uuuna devam etmeden nce istedii hava aracnn yere inmesini
emretme yetkisine de sahipti.
1919 Paris Szlemesinde havaclk emniyetini ve havaclk standartlarn ilgilendiren en nemli nokta
ise, (her ne kadar ikago sistemindeki ICAO gibi dzenleyici-denetleyici bir kurum mevcut bulunmasa da)
uluslararas uular iin tescil ruhsatlar, uua elverililik belgeleri, uu personeli yeterlilik lisanslar, telsiz
ruhsat, yolcu ve eya listeleri gibi artlar aranm olmasdr.
1.2.2 Varova Konvansiyonu
Varova konvansiyonu uluslararas hava tamacl ile ilgili belirli kurallar birletirme amacyla 12
Ekim 1929 tarihinde imzalanmtr.
Varova Konvansiyonu hava taycsnn uluslararas hava tamaclnda meydana gelebilecek kazalara
ilikin sorumluluunu dzenlemektedir.
Konvansiyona gre, hava taycs yolcularn tanmas srasnda meydana gelebilecek lm ya da yaralanmalardan, yolcu bagajlarnn ve eyalarn tanmasnda meydana gelebilecek zarar ya da kayplardan, uu
operasyonunun gecikmesi sonucu oluacak zararlardan sorumludur.
Ayrca konvansiyon yolcu biletleri, kargo konimentolar ve dier hava tamacl belgelerine ilikin
standartlar getirmektedir.
1.2.3 Roma Konvansiyonu
Yabanc bir havaaracnn yerdeki insanlara ve nesnelere, baka bir ifadeyle, nc ahslara verdii zararlara ilikin uygulanacak kurallar dzenleyen Roma Konvansiyonu 7 Ekim 1952 tarihinde Romada imzalanmtr.
1.2.4 Chicago Konvansiyonu
kinci dnya savann havaclk teknolojisine salad katk muazzam llerde olmutur. Sava uaklarnn artan hz ve menzil kapasiteleri, boyutlar, iletiim aygtlar, radar teknolojisi, gece uu kabiliyetleri, jet
motoru ve yksek performansl dier motor eitleri, uak yapmnda kullanlan alam malzemelerin geliimi, yetien bilim adamlar ve sanayi tesisleri ile sava sonrasnn sivil havaclnn varaca noktann sinyalleri gelmeye balamt. Savan devam ettii yllarda, ABD hkmeti uluslararas sivil havacln sava sonras
ne durumda olacana byk nem gsteriyor ve bu srecin ekillenmesinde etkin rol oynamak istiyordu.
ikagoda ABD tarafnda davet edilen 54 lke temsilcisinden oluan bir konferans, sivil havacln geleceini o gne kadar hi olmam bir boyutta ekillendirecek bir almaya balad. Daha nceki szlemelerde
ne bu derece bir katlm olmutu, ne de sivil havacln bu kadar geliim potansiyeline sahip olduu bir ada
yaanyordu. Belki de en nemli noktalardan biri olarak, daha nceki toplantlarda havaclk standartlar ve
gvenlii, devletlerin egemenlik yetkileri ve hava sahasnn nitelikleri tartmalar arasndan syrlp n plana
kamamt. Devletlerin birbirleri ile elien karlar karsnda havacln zne ilikin konulara deinmek
5

Balon Pilotluu Ders Kitab

pek de mmkn grnmemekteydi. Bu noktada phesiz ki o dnemdeki hava aralarnn kapasiteleri, says,
ulam alanna salad katk ve hatta arz ettii tehlikeler de daha azd. Oysa ilerleyen yllar, hava tamaclnn gelecekte ne kadar youn olacan ve zamannda nlemler alnmazsa karlalacak sorunlarn ba
edilemez boyutlara ulaacan gsteriyordu.
ikago konvansiyonunun en nemli yan konvansiyon sonucunda Uluslararas Sivil Havaclk rgtnn
(International Civil Aviation Organisation ICAO) kurulmas ve uluslararas hava tamaclnda 5 ayr trafik hakknn (Freedoms of the Air) oluturulmasdr. ikago konvansiyonu sonunda zerinde mutabakata
varlan ve be ayr trafik hakk dnda da devletlerin birbirlerine tandklar daha ileri seviye serbesti tanyan
haklarla birlikte gnmzde 9 trafik hakk dzenlenmitir.

1. Trafik Hakk: Transit gei hakk olarak da adlandrlan bu hak, szlemeye taraf bir devletin yine
szlemeye taraf dier bir devlet hava sahasndan uarak geme hakkdr.

2. Trafik Hakk: Bir hava aracnn ticari bir ama gtmeksizin yakt ikmali, bakm ve onarm gibi
teknik sebeplerden tr dier bir lkeye ini yapmasdr.

3. Trafik Hakk: Bir hava aracnn kaytl olduu devletten baka bir devletin lkesine yolcu, eya ve
posta tama hakkdr.

4. Trafik Hakk: Bir hava aracnn baka bir devletin lkesinden kendi kaytl bulunduu lkeye yolcu, eya ve posta tama hakkdr.

5. Trafik Hakk: Bir hava aracnn siciline kaytl olduu devletten baka bir devlete yolcu, eya ve
posta tama ve o devletten ald yolcu, eya ve postay dier 3. bir devlete tama hakk veya tam
tersi ynde tama hakkdr.

6. Trafik Hakk: Bir hava aracnn kaytl olduu devlete inmesi koulu ile baka bir lkeden dier bir
nc lkeye yolcu, eya ve posta tamas hakkdr.

7. Trafik Hakk: Bir hava aracnn ait olduu devletten baka iki lke arasnda ticari amala hava
tamacl yapmasdr. 7. trafik hakknn kullanlmas durumunda ilgili hava aracnn kendi lkesinden kalkmas ya da kendi lkesine inmesi zorunluluu bertaraf edilmi olmaktadr.

8. Trafik Hakk: Bir hava aracnn, kendi lkesinde balamak ya da sona ermek kaydyla dier bir
devletin snrlar ierisinde iki veya daha fazla farkl nokta arasnda yolcu, eya ya da posta tama
hakkn ifade eder. Bu hak ayrca kabotaj hakk olarak da adlandrlmaktadr.

9. Trafik Hakk: Bir havaaracnn kendi lkesine uramakszn baka bir devletin snrlar iinde iki
veya daha fazla nokta arasnda hava tamacl yapabilmesine olanak salayan haktr.

1.3 TRK SVL HAVACILIK OTORTES SHGM

Sivil Havaclk Genel Mdrl (SHGM), yasal dayanaklarn 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu304 ile 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrlnn Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanundan
alan, Trk ulusal sivil havaclk otoritesidir.
Dnya Sivil Havaclnn hzl bir gelime gstermesi, teknolojide yaanan byk ilerleme karsnda,
ulusal karlarmzn korunmas ile uluslararas ilikilerimizin dzenli bir ekilde yrtlmesi ve denetlenmesi iin 1954 ylnda Ulatrma Bakanl bnyesinde kurulan Sivil Havaclk Dairesi Bakanl, 1987 ylnda Sivil Havaclk Genel Mdrl olarak gnn koullarna gre yeniden tekilatlandrlmtr. 18 Kasm
2005 tarihine kadar Ulatrma Bakanlnn Ana Hizmet Birimi olan Sivil Havaclk Genel Mdrl, bu
tarihte yrrle giren 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun
ile zel bteli bir kurum haline gelmi ve 2 Kasm 2011 tarihli 661 sayl Kanun Hkmndeki Kararname ile
yaplan deiikliklerle u anki ynetim yapsna ulamtr.
6

Hava Hukuku

1.3.1 SHGMnin Amac

Sivil Havaclk Genel Mdrlnn amalar aadaki gibidir:

Dnya sivil havaclk sektrnde uluslararas dzeyde saygnl artrmak

Sivil havacln srdrlebilir geliimini teminen tedbir ve politika retmek

Uu emniyeti ve havaclk en st dzeyde srdrmek

Kurumsallamay salamak

1.3.2 SHGMnin Grevleri

10/11/2005 tarihli 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna
gre SHGMnin grev ve yetkileri aadaki gibi sralanmaktadr.

Sivil havaclk faaliyetlerinin kamu yararna, ekonomik ve sosyal gelimelere ve mill gvenlik amalarna uygun olarak dzenlenmesi ve gelimesini salamak amacyla, Bakanlk tarafndan oluturulacak politikalar uygulamak ve takip etmek.

Sivil havaclk faaliyetlerinin uluslararas sivil havaclk kural ve standartlarnda dzenlenmesini,

srdrlebilirliini ve gelimesini salayacak esaslar tespit etmek.

Uluslararas sivil havaclk alanndaki gelimeleri takip etmek, ilgili uluslararas kurululara ye olmak, katk veya katlma paylarn demek, bu kurulularla i birliinde bulunmak; yesi olduumuz
uluslararas kurulularca kabul grm kural ve standartlarn gncel olarak uygulanmas iin gerekli
dzenlemeleri yapmak ve uygulanmasn salamak.

Sivil havaclk faaliyetlerine ynelik mevzuata aykr eylemlerin nlenmesi amacyla gerekli tedbirleri almak

Trk hava sahas ve uluslararas anlamalar gereince hizmet sorumluluu stlenilen uluslararas
hava sahalarnn kullanmna ilikin strateji ve politikalara esas tekil edecek ilkelerin belirlenmesine ynelik almalar yapmak; hava trafik ynetim hizmetleri konusunda 2920 sayl Trk Sivil
Havaclk Kanununa uygun olarak sivil-asker koordinasyonuna ilikin esaslar belirlemek ve uygulanmasn salamak

lgili kurulularn grlerini almak suretiyle, Trk hava sahasn kullanan sivil hava aralarnn
uymas gereken hava trafik ynetim hizmetleriyle ilgili dzenlemeler yapmak.

Hava arama ve kurtarma hizmetleri konusunda ilgili kurum ve kurulularla ibirliinde bulunmak

Yurt iinde ve yurt dnda hava ulatrma faaliyetlerinde bulunmak isteyen Trk ve yabanc gerek
veya tzel kiilere verilecek izinlerin esaslarn ve artlarn hazrlamak, gerekli grlmesi halinde
ilgili bakanlk ve kamu kurum ve kurulular ile koordinasyonu salamak.

Sivil hava ulatrmas konusunda lke politikalarn belirlemek; ikili ve ok tarafl anlamalarn almalarna katlmak ve bunlar sonulandrmak

Sivil havacln yasad mdahaleler ile dier tehlikelerden, yangn, sel, deprem gibi doal afetlerden korunmas iin gerekli politikalar belirlemek, nlemleri almak, aldrtmak ve uygulamalar
takip etmek

Bakanlk tarafndan verilen yetki kapsamnda sivil havaclk kazalarnn ve olaylarnn soruturmasn yapmak veya yaptrmak, sonularna gre gerekli tedbirleri almak, bu konuda kamuoyunu
bilgilendirmek.
7

Balon Pilotluu Ders Kitab

Trk hava arac siciline kaydedilecek sivil hava aralarnn tescil ve sicil ilemlerini uluslararas standartlara uygun olarak yapmak, ilgili uluslararas kurum ve kurulularla i birliinde bulunmak, sicilleri bildirmek ve siciller zerindeki hukuki dzenlemelere uygun kaytlar tutmak.

Sivil hava aralaryla emniyetli uu operasyonlar yapmak iin gerekli olan nlemleri almak, denetimler yapmak ve belge dzenlemek, onaylamak, yenilemek, iptal etmek ve kaytlar tutmak

Sivil havaclk alannda faaliyette bulunan ve kurallara aykr hareket eden gerek ve tzel kiilere
uygulanacak idari ve teknik yaptrmlara ilikin esaslar belirlemek ve bunlar hakknda yasal ilem
yapmak

Uu emniyetinin veya uluslararas standartlar ve kurallarn ihlal edildiinin tespit edilmesi halinde,
uu operasyonlarn ve faaliyetlerini yasaklamak, gerektiinde iletme ruhsatlarn askya almak
veya iptal etmek ve cezai yaptrm da dahil gereken her trl nlemi almak

Bu Kanunda ngrlen grev ve yetkileri yerine getirmek zere ynetmelik ve genelgeleri hazrlamak

Sivil havaclkla ilgili teknik alt yapya ilikin dzenlemeler yapmak ve uygulanmasn salamak

Genel Mdrln hizmet alan, grev ve yetkileriyle ilgili konularda Bakanlka belirlenen esaslar
dahilinde, dier kamu kurum ve kurulular ve mahalli idarelerle gerekli i birlii ve koordinasyonu
salamak.

Sivil havaclk sektrnn geliimini salayacak tedbirleri almak ve gerekli dzenlemelerin yaplmas hususunda ilgili kurululara nerilerde bulunmak.

Kurumun faaliyet alanlar ile ilgili fiyat tarifelerini belirlemek ve Bakan onayna sunmak.

14.10.1983 tarihli ve 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu hkmleri ve uluslararas uygulamalar
erevesinde, hava alanlar, hava aralar, yolcu, yk ve nc ahslara ynelik sigorta sorumluluk
limitlerinin belirlenmesi almalarna katlmak, sigorta artlarnn salanmasn kontrol ve takip
etmek.

Bakanlk dner sermaye imknlar ve kabiliyetleri kapsamnda sivil havaclk eitimi veren kii ve
kurumlar desteklemek, tevik etmek, sivil havaclkla ilgili yurt ii ve yurt d kurumlara mavirlik hizmeti vermek, kurs, toplant, konferans, seminer ve eitim faaliyetleri dzenlemek.

Bakanlk tarafndan verilecek benzeri grevleri yapmak.

1.3.3 Balon Pilotluu Lisanslandrma Mevzuat

Ticari, genel ve sportif havaclk iletmeleri ile bu iletmelerde grev yapacak lisans ve/veya sertifika
alm balon pilotlarnn grev ve sorumluluklar ile iletmelerin uymak zorunda olduklar usul ve esaslar
Sivil Havaclk Genel Mdrlnn yaynlam olduu Balon Pilotluu Lisanslandrma Esaslar Talimatnda
(SHT-1E) (Ek6) yer almaktadr.
Talimatn gncel hali Sivil Havaclk Genel Mdrlnn mevzuat sayfasndan edinilmelidir.

Hava Hukuku

Blm Kaynaklar
1.

http://web.shgm.gov.tr/kurumsal.php?page=uluslararasiKuruluslar&id=2

2.

http://web.shgm.gov.tr/kurumsal.php?page=ulusalMevzuat

3.

http://web.shgm.gov.tr/kurumsal.php?page=ilkeler

4.

http://www.ssd.dhmi.gov.tr/sayfa.aspx?mn=112

5.

Uluslararas Sivil Havaclk Szlemesi

6.

http://www.icao.int/Pages/freedomsAir.aspx

7.

https://www.ecac-ceac.org//index.php/about_ecac

8.

http://easa.europa.eu/what-we-do.php

9.

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10733/air-law

10. Mazhar Nedim Gknil, Hava Hukuku, stanbul, No. 484, stanbul Hukuk Fakltesi Yaynlar, 1951
11. Paul B. Larsen; Joseph C. Sweeney, John E. Gillick, Aviation Law Cases, Laws and Related
12. Sources, Transnational Publishers, 2006
13. 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu RG 18196, 19.10.1983
14. 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrlnn Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun RG 25997, 18.11.2005
15. Eyp Atiolu, Kapadokya MYO Ders Notlar, 2013

Balon Genel Bilgisi

2 BALON GENEL BLGS

2.1 GR
2.1.1 Scak Hava Balonu
2.1.1.1 Scak Hava Balonunun Tarihesi
LK BALON

Balonun bulunuu, tarih ncesi insanlara kadar dayanr. O dnemde insanlar, havayla iirilmi hayvan
derilerinin suya batmadn kavrayarak, bundan yzme amacyla yararlandlar. ine belirli gazlar doldurulan her-hangi bir torbann yeryznden havalanacana ilikin ilk bulgular ise, 17. yy da Evangelista Torricelli gibi talyan bilim adamlar tarafndan saptand. Bilginler, atmosferi ve onu oluturan gazlar incelemeye
balamlard. ngiliz kimyac Robert Boyle ise, iki nemli saptama yapt ilk kez olarak en hafif gazn hidrojen
olduunu kantlad ve belirli bir miktar gazn hacmi geniletilirse, basn azalr, tersine, gaz daha kk bir
hacim iine sktrlrsa, basn ykselir eklinde tanmlanan ve kendi adyla anlan Boyle Kanunu nu
buldu. 1766 ylnda, bir baka ngiliz bilim adam, Henry Cavendish, ilk kez hidrojeni tartt ve havadan on
bir kez daha hafif olduunu syledi (Aslnda 14 kez daha hafiftir). skoyal bilim adam Joseph Black de,
bu bulgudan yola karak, iine hidrojen doldurulmu bir balonun yerden havalanmas gerektiini syledi.
1782de, kt fabrikas sahibinin oullar Fransz Joseph ve Etienne Montgolfier kardeler uma hayali iinde
deneylerine devam ederken, Joseph bir tatil srasnda gmleini minenin kenarna koymu gmleinin
kuruduktan sonra minedeki scak havadan dolay hafif hafif havalandn izledi. Kardeine mektup yazarak hemen mumlu kt ve ipek kuma hazrlamasn ona inanlmaz bir ey bulduunu yazd. Sonrasnda
hemen balonlarn yapp uurmaya baladlar.5 Haziran 1783de ipek ve alt ucunda bir delik 1.32 metrekp
hacminde balonu yaptlar. Balonun ak aznn altnda ktlar yakld ve havaland grld. 1783 baharnda Montgolfier kardeler, deneylerini daha byk boyutlarda, m tabii bu kez ak havada yinelediler.
Kttan yaptklar 616 metrekplk balonun zerini, zel bir bezle kapladlar ve ayn sistemle balonu 2 bin
metre havalandrmay baardlar.
lk canl yolcu tayan uu 19 Eyll 1783 de sepette tavuk, rdek, koyun olmak zere 7-8 dakikalk bir
uu olarak tarihe geti.
NSANLI LK BALON UUU

nsan tayan ilk scak hava balonu, 21 Kasm 1783 de Pariste Bois de Boulogne yaknlarndan havaland.
Mavi ve altn sars renklerindeki bu harika balonun yapmclar, Montgolfier kardelerdi.
Tehlikeli olduu dnlen uu iin lm cezasna arptrlm kiiler seildi ama bu kiilerin nlenmesini istemeyen bilgin Jean Piltre de Rozier ve Marki dArlandes de ilk gnll yolcular oldular. Montgolfier
kardeler daha sonra balonla ilgilenmeyi brakt Joseph uzun bir kuleden yapt paratle atlayarak ilk paratle atlayan insan olarak tarihe geti.

11

Balon Pilotluu Ders Kitab

Resim 1 Montgolfier Kardeler

ekil 1 Montgolfier Kardeler in tarihi balonunun mhendislik bilgilerini de ieren 1786 tarihli bir emas

12

Balon Genel Bilgisi

2.1.1.2 Scak Hava Balonu reten Firmalar

Dnya zerinde scak hava balonu reten belirli bal firma ve internet adresleri aadaki gibidir.
Firma ismi

lkesi

Web Adresi

Cameron Balloons

ngiltere

http://www.cameronballoons.co.uk

Thunder & Colt*

ngiltere

http://www.cameronballoons.co.uk

Lindstrand Baloons

ngiltere

http://www.lindstrand.co.uk

Ultramagic Balloons

spanya

http://www.ultramagic.com

Kubicek Balloons

ek
Cumhuriyeti

http://www.kubicekballoons.cz

Kavanagh Balloons

Yeni Zellenda

http://www.kavanaghballoons.com.au

Schreder Balloons

Almanya

http://www.schroederballon.de

Raven Aerostar

Amerika
Birleik
Devletleri

http://ravenaerostar.com

Rusbal

Rusya

Apex Balloons

Amerika
Birleik
Devletleri

http://www.apexballoons.com

FireflyBalloons

Amerika
Birleik
Devletleri

http://www.fireflyballoons.net

http://eng.rusbal.ru
http://www.rusbal.ru

*Thunder Colt fabrikas kapanm ve Cameron balloons ile birlemitir. Destek Cameron Balloons Tarafndan Verilmektedir.
13

Balon Pilotluu Ders Kitab

2.2 SICAK HAVA BALONUNUN BLMLER

Balon gvdesini oluturan paralarnn tamamnn ilevlerini ve isimlerini Trke ve ngilizce olarak
bilmek byk nem tar.
Tm pilotlarn ve adaylarnn balon donanmna ilikin terimlere hkim olmas gerekmektedir.
Balon genel bilgisi dersinde tm balonlarda ortak olan sistemler ve donanmlar tantlacaktr.
Balon reticileri rettikleri balonlarn yannda uu el kitab ve bakm el kitab vermektedir.
Scak hava balonlarnn bakmlar bakm el kitabna gre yaplmaktadr.
Tm balon pilotlar mutlaka el kitaplarn incelemelidir.
El kitaplar, uu kstlamalar, balonun montaj, uu, kalk arl, bakm periyodu vb. tm detaylar
yer alr.
2.2.1 Balon Gvde ve Yaps
Balon gvdesi ana blmden oluur;

Kubbe (Envelope)

Sepet (Basket)

Ateleme ve Yakt Sistemi (Burner-Fueling System)

Kubbe (Envelope) Sepet (Basket) Ateleme ve Yakt Sistemi ve sepetteki insanlar toplam olarak bir arlk
tekil eder. Balonun belli bir tama kapasitesi vardr bu kapasiteye Maksimum Kalk Arl MTOW &
MTOM (maximum take off weight,maximum take off weight mass ) denilmektedir.
Balonun maksimum kaldraca arlk olduu gibi birde gvenli ekilde alalp inebilmesi iin bir miktar
arla ihtiyac vardr bu arla Minimum ni Arl MLM (minimum landing mass) denilmektedir.

ekil 2 Kubbe yaps

14

Balon Genel Bilgisi

Parachute Valve
Parat valfi
Gores
Dilimler

Envelope

Panels
Paneller

Kubbe
Etek
Skirt
Parachute
Valve Cord
parat kontrol ipi

Burners
Brlr

Wicker Basket
Hasr rg sepet

Propan yakt tank

Propane Tanks
(Inside)

ekil 3 Kubbe yaps (ngilizce)

2.2.1.1 Kubbe Envelope

Balon kubbelerinin eitli tipleri vardr. Klasik balonlar ters armut veya ters su damlasn andran biimindedir. Balonlarn tipleri dilim says ve kubbenin ekline gre farkllar. Firmalar, benzer tip kubbeler
retmekle birlikte bu kubbeleri farkl isimlerle adlandrabilmektedirler.
(N 425, A 425 gibi) Damla eklinde olmayan balonlar da vardr lkemizde hi olmamakla beraber
dnyada birok eidi vardr. Bu tip balonlara zel ekilli balonlar (special shape) denilmektedir. Bu tip balonlarla ticari uu yaplmamaktadr. Uu limitleri damla ekilli balonlara gre daha dktr.
Kubbe uu esnasnda retici firma uu el kitabnda belirtilen limitleri amamaldr. Cameron balonlarda bu limit 120Cdir. Bu limitlere uyulmamas halinde uu esnasnda risklerin domasna sebep olabilecei
gibi kubbe mrn de ksaltr. Kubbenin ypranmaya balad ilk etapta yakt sarfiyatnn artndan anlalabilir.
Kubbe slanm ise; yasz bir havada uzun sre souk iirme yaplmadan scak iirmeye geilmez.

15

Balon Pilotluu Ders Kitab

Resim 2 Klasik Balon kubbesi

Resim 3 zel ekilli Balonlar (Special Shape)

2.2.1.2 Kumalar

Kubbeler, dayankll yksek, hafif, naylon, polyester ve nomex kumatan retilir.

Bu kumalara dokuma ve kullanlan hammaddeye gre Ripstop, Hyperlast, Hyperlife, Ultralast, Ultralite
da denilmektedir.
Bunlarn dnda yeni retilmekte olan Ecomagic isimli kumata vardr bu kuma yakt tasarrufu asndan etkilidir. (byk kapasitedeki yolcu balonlarnda henz kullanlmamaktadr) Burada kullanlan kuman
zellii, hava geirmemesi, gne ndan kolay ypranmamas ve yrtlmay durdurucu zellii olmasdr.
Kubbenin mr kuman mr ile doru orantldr kuma eskidike kubbede mrn tamamlar.
16

Balon Genel Bilgisi

Kubbenin NOMEX olarak adlandrlan alt ksm sya dayankl kumatan imal edilmekte, bylelikle
kubbenin yapld naylon kuma, s kaynandan uzakta tutulmakta ve erime riskinden korunmaktadr.
Nomex dier kumalara gre aleve daha dayankl ve alevin ilerlemesini engelleyici zellie sahiptir.
Ripstop hyperlast ve hyperlife kuman dikim ipleri polyester iermektedir.
Nomex olan ksmlarda ise kevlar diki ipi kullanlmaktadr.
Ortalama byklkte bir balonda yaklak olarak;
10-15 km diki ipi, 1000-1500 M kuma,
750-1000 Metre yk eridi, kullanlmaktadr.

Resim 4 Balon Kuma

2.2.1.3 Yama

Kubbedeki ufak aptaki delikleri balon kuma ieren

ve yama iin retilmi yapkan yamalarla onarlabilir Yama
keleri yuvarlatlarak kesilmeli ve hasar gren yerin zerini
her ynden en az 25 mm taarak kapamaldr. Kubbenin i
ve d yzeylerine ayr ayr uygulanmak zere iki yama kullanlmaldr Hiperplast kumata yapkan yama ile onarmlarda
yamann eperi iki sra dikile gidilmelidir Onarmdan sonra
mutlaka yamalar dikilmeli veya yrtk olan panel komple deitirilmelidir. (bakm el kitabna gre)
Resim 5 Delinmi Kuma rnei

17

Balon Pilotluu Ders Kitab

2.2.1.4 Kontrol pleri Makaralar

Kontrol ipleri
Kubbede tepe paratn ve dndrme panellerini kontrol edebilmek
iin kullanlan iplere kontrol ipleri denir. Balon kubbesinin iinde bulunan tm ipler kevlar iermektedir. Kevlar ipler yanmaya ve kopmaya kar
dayankldr. plerin hangi amaca ynelik olduunu tespit etmek amacyla
dna polyester renkli rg ip kaplama ile kaplanmtr. Krmz, yeil, siyah vb. kontrol iplerinin bir ucunda karabinalar bulunur bu karabinalar ile
istenilen bir noktaya kolayca balayp kartlabilir.
Resim 6 Kontrol ipleri rnekleri

Makaralar
Balondaki yksek i basncn etkisi ile iplerin kontrol zorlamaktadr.
Bunu engellemek iin balon iplerinin getii noktalara makara ilave edilerek
kullanmna kolaylk salanmtr. Kullanlan ipin kalnlna gre makaralar
deiik boyutlarda olmaktadr.
Resim 7 Makara rnekleri

Kubbedeki kontrol ipleri ve makaralar iimizi kolaylatrd gibi kontrol edilmezse bazen pilotlar skntya drebilir. Balon souk iirilmeye baland andan itibaren zellikle parat kontrol iplerine bal
makara hemen kontrol edilmeli iplerde karklk varsa almaldr aksi takdirde ipleri koparabilir kuma
skm ise kuma yrtabilir.
Aadaki resimlerde grld gibi;

Resim 8 Makara skmas - Kubbe dndan grnm

Resim 9 Makara skmas - Kubbe iinden grnm

18

Balon Genel Bilgisi

Resim 10 Kumata Yrtk

Dier bir rnekte ise aadaki resimde grld gibi parat ipleri dmlenmi. Dmlenmi karklk giderilmez ise balonun parat tam kapanmayacak, balonu sndrp yeniden iirmemiz gerekecektir. Sonuta zaman ve yakt kaybmz olacaktr. Makara ipi ekillerde grld gibi iine sarabilir mdahale
edilmezse ip kopacaktr.

Resim 11 dmlenmi ve makaraya skm ip

Scak Hava Balonlarnda, kontrol iplerini birbirine veya sabitleme noktalarna sabitlemek iin baz dmleme eitleri vardr.

Resim 12 rnek dmleme eitleri; Cameron (soldaki) Bowline (sadaki)

19

Balon Pilotluu Ders Kitab

2.2.1.5 Yatay Dikey Yk eritleri

Kubbe, zerindeki ykleri naylon veya polyester yk eritleriyle tamaktadr. Kubbe tasarmlarnda gvenlie byk nem verilmektedir. Yatay yk eritleri yrtklar durdurucu grev yapar ve kubbeye gelecek
herhangi bir hasarn snrl kalmasn salarlar. Dikey yk eritleri ana yk tarlar. Balonun tipine gre 6-32
arasnda yk eridi olabilmektedir. Dikey yk eritlerinin alt ular halka formundadr ve paslanmaz elik
uu tellerine balanrlar. st ular ise tepe halkasna balanr.
Dikey Yk eritleri (Vertical Load Tapes) Yatay Yk eritleri (Horizantal Load Tapes)
Genel kullanmda drt tip erit kullanlr:
25mm naylon erit, 20mm polyester erit, 25mm polyester erit, 45mm polyester erit
Dikey Yk eritleri

Yatay Yk eritleri

Dikey Yk eritleri

Yatay Yk eritleri

Resim 13 Yatay ve Dikey Yk eritleri

2.2.1.6 Ta Halkas (Crown Ring)

Dikey yk eritlerinin tamamnn baland metal halkadr.

Tek para metalden retilmitir, zerinde balonun retim tarihi
ile seri numaras yer alr.

Resim 14 Ta Halkas (Crown Ring)

20

Balon Genel Bilgisi

2.2.1.7 Yk (Uu) Telleri

Yk telleri ve dikey yk eritlerinin baland noktada nemli olan baz hususlar vardr.
Yk tellerinin dikey yk eridine baland blmlerde kvrlma olmamaldr bir sre bu ekilde uulursa yk eritleri ile tellerin birletii noktadan dikiler atacaktr.
Yk telleri ile yk eritlerinin birleim noktasnda nomex kumatan dikilmi kk koruyucu klflar
bulunmaktadr. Koruyucu klflar bu birleim noktasn yksek sdan koruduu iin nemlidir. Koruyucu
klflarn yrtlp kopmamas iin zellikle souk iirme esnasnda koruyucu klflara baslmamas gerekir.
Koruyucu klf olmadan uu yaplmas halinde ani snmada birleim yerinden eriyerek kopabilir. Koruyucu
klflarn sk sk kontrol edilmesi, yprandnn tespiti halinde deitirilmesi gerekir.
Eer bir yk teli sya maruz kalmsa ekli bozulur ve zelliini kaybeder. zelliini kaybetmi yk
tellerinin bakm el kitabnda belirtilen ekilde ve yetkili kiiler tarafndan deitirilmesi gerekmektedir. Yk
telinin iinde balonun bakm el kitabndan belirtilen limitin zerinde kopuk tel var ise yine deitirmek gerekir. Yk telleri uu ncesinde elle ve gzle kontrol edilmelidir.

Resim 15 yk telleri balant ekilleri

2.2.1.8 Karabina ve eitleri

Kelime anlamn eski bir tfekten alan bu malzeme scak hava balonlarnda nemli noktalarda kullanlmaktadr. Scak hava balonlarnda montaj kolayl ve salamlk asndan tercih edilmektedir. ok basit bir
kullanma ve gl yapya sahiptir.
Scak hava balonlarnda kullanlan karabinalar sepet ve kubbenin birleim noktasnda bulunduklarndan
tama kapasitesi gz nnde bulundurularak kullanlrlar.
Karabinalarn dayanabilecekleri anlk basn deerleri zerinde bulunan rakamlara ifade edilir.
Yine pratiklii ve salamlndan dolay kontrol iplerinde kilitsiz, balon ierisindeki makaralarda somunlu, sepet ve kubbe birleim noktasnda ise kilitli karabinalar kullanlr. Somunlu olanlarda nemli bir
husus somun zamanla alabilmektedir bunu engellemek iin somun di ksmna ok az locker (loctite) kullanlmaldr.
Karabinalar kilitli tipte ise mutlaka kullanm aamasnda kilitlerinin kapal olmas gerekmektedir. Karabinalarnn zerinde yazl olan deerler karabina kilidinin kapal olduu zaman dayanaca basnc ifade
etmektedir.
21

Balon Pilotluu Ders Kitab

Krk, ekli bozulmu, kilidi almayan karabinalar kullanlmamaldr.

Scak hava balonlarnda 3 tipte karabina kullanlmaktadr.
a) Kilitsiz
b) Kilitli

c) Somunlu

Resim 16 Karabina eitleri

Eer bir karabina ak kullanlmaya allr ise zerinde belirtilen anlk basn deerlerine gelmeden
esneyip alacaktr veya krlacaktr. Baz karabinalarda (lindstrand) kapallk durumunu gz ile de kontrol
edilebilir. Karabinann vidas skldnda yeil bir izgi grnecektir ve bylelikle karabinann kapal olduu
anlalacaktr.

Resim 17 Karabina eitleri

2.2.1.9 Etek

Balonun Etek (scoop) ksm karabinalara taklarak sabitlenir. Etek, ateleme sisteminden kan alevin
rzgrl ve trblansl hava koullarnda dalmasn engeller; bu sayede st ksmlardaki kuman yanma
ihtimalini azaltr. ki eit etek bulunmaktadr. Yarm etek ve Tam etek.

Resim 18 Yarm etek Tam etek

22

Balon Genel Bilgisi

2.2.1.10 Kubbe Tipleri

Klasik tip balonlar genel anlamda birbirlerine ok benzemekle birlikte birbirinden farkl tiplerde olmaktadr. Bu tip farkllklar balonun dilim ve yk eridi says ile birbirinden ayrlmaktadr.

Viva Kubbe (Cameron)

Concept Kubbe
(Cameron)

A Tip (Cameron)

Classic Type (Lindstrand)

A Tip (Lindstand)

N Tip (Cameron)

O Tip (Cameron)

Z Tip (Cameron)

Resim 19 Kubbe tipleri

2.2.1.11 Tepe Parat

Tepe parat, hava tahliyesi ve havay tamamen boaltma ilevleri iin balonlarn birounda kullanlmaktadr. Kubbe tepesinin i ksmna yerletirilen ve daire eklinde olan parat, kubbenin tepesindeki
dairesel akl kapatmaktadr. Tepe parat, scak havann yol at kubbe ii basnc ve eteklerini ieriden
kubbeye balayan merkezi parat ipleri tarafndan tutulmaktadr. Tepe parat balonun ilk iirme esnasnda crt-crt bant (velcro) ile kubbeye tutturulur. Bu ilem srasnda karklk olmamas iin crt-crt bantlar
renkli olabildii gibi rakamlarla da belirtilebilir.
Genellikle, bykl 130.000 ft ve altnda olan kubbelerde havann tahliyesinde ve balonun sndrlmesinde tepe parat sistemi, daha byk balonlarda ise olanlarda ise hzl hava boaltma sistemi kullanlmaktadr.
Sistemlerin alma prensibi ayn olmasna ramen retici firmalar tarafndan farkl isimlerde
(FDS RDS - SMART VENT QUCK VENT - LTE VENT - EASY VENT) adlandrlmaktadrlar.
Parat ve hzl hava boaltma sistemlerinin kontrol ipleri iinde belirli renkleri vardr. Krmz beyaz
veya sadece beyaz parat kontrol ipi olarak, Krmz ip hzl hava boaltma sistemi kontrol ipi olarak renklendirilmitir.

23

Balon Pilotluu Ders Kitab

Resim 20 Tepe Parat

Resim 21 Tepe Parat velkrolar

Tepe parat makaralar yardmyla, parat iplerine balanan krmz ve krmz-beyaz parat ama
ipleri kullanlarak kumanda edilir. Makaralar paratn kolay almasn salar.Byk balonlarda, parat
ama ipi kuvvetin artrlmas iin ikinci bir makaradan geer(double gear system). Daha byk kubbeler
mekanik kuvveti artrmak iin nc ya da drdnc makaralardan da geirilebilir. Uuta hava tahliyesi
gerektiinde parat birka saniyeliine hafife almaldr. Havay tamamen boaltmak iin ise parat ama
ipi sonuna kadar ekilmeli ve balon snene kadar braklmamaldr.

24

Balon Genel Bilgisi

ekil 4 Tepe Parat balant ve kontrol emas

2.2.1.12 Hzl Hava Boaltm Sistemleri (FDS/RDS)

Hzla hava boaltma sistemlerinde (FDS RDS - SMART VENT QUCK VENT - LTE VENT - EASY
VENT ) krmz ipi ekilerek parat kubbenin iine doru kapanmamak zere toplanarak alr ve hava ok
hzl bir ekilde tahliye olur. Bu sistemim tercih edilmesinin birok sebebi vardr. Kurulum iin ekstra zamana
ihtiya yoktur sadece crt-crt bantlar yaptrmak yeterlidir.

Sistem kapal krmz ip ekilmemi.

ekil 5 Hzl Hava Boaltm Sistemi 1

25

Balon Pilotluu Ders Kitab

Sistem alyor krmz ip ekilmi.

Hzl hava boaltma sistemi alrken

Hzl hava boaltma sistemi tamamen

ak durumda iken. (Krmz ip tamamen ekilmi)

2.2.1.13 Dndrme Panelleri

Dndrme paneli, balonun dikey ekseni (kendi ekseni) etrafnda dnebilmesini salar. Bu sistemin blmeli sepet kullanan kubbelerde kullanlmas zorunludur. Sepetin uzun kenarn yere temas ettirmek ve gvenli ekilde ini yapabilmesi iin sepeti evirmekte kullanlr. Reklam amal balonlarda kubbe zerindeki
yazlarn etkili gsterilmesini salar. Ayn zamanda da yolcularn etraf daha rahat seyrine de imkn tanr.
Siyah halat, balonu pilota gre sola, yeil (mavi) halat ise pilota gre saa dndrr. Dndrme paneli baz
balonlarda (zellikle kk)sa veya solda olmak zere bir tane bulunmaktadr. Baz balonlarda ikisi sada
ikisi solda olmak zere iki ift bulunmaktadr. ift olanlar tek olanlara nazaran balonun daha kolay ve hzl
dnebilmesini salamaktadrlar. Dndrme panelleri ok sk kullanlrsa scak hava knn olduu blmdeki kuma ypratacaktr.

26

Balon Genel Bilgisi

ekil 8 Dndrme Panelleri yandan grnm

ekil 9 Dndrme Panelleri stten grnm

27

Balon Pilotluu Ders Kitab

2.2.1.14 Is kaz Flamas

Is ikaz flamas retici firma tarafndan hazrlanm uu el kitabnda belirtilen kubbe ii scakl limitine gelindiinde derek pilotu uyarr. Bu limit Cameron marka balonlar iin 127 C(265 F) dir. Flama
kubbede snn en fazla olduu tepe paratne yakn ksmda bulunur. Uua balamadan nce der ise
maksimum kalk arlnn limitinin aldn gsterir. Uu esnasnda der ise ani ar snmay gsterir.
Flama dt ise uu sonras ncelikle gizli termometre(templiable) kontrol edilerek kubbeye grab testi yaplmaldr ve eriilen maksimum scaklk balon uu kayt defterine ilenir.
Flama daha kolay fark edilebilmesi iin kubbe kumann renginden farkl bir renkte kumatan yaplmaktadr.
2 eit flama demiri vardr.
A) Eriyip kopan eit (cameron lindstrand ) tek kullanmlk.

Resim 22 Is ikaz filamas demiri (Cameron Linstrand)

B) Alp den tip tip (ultramagic)souduktan sonra yeniden kullanlabilir.

Resim 23 Is Filamas (ultamagic)

2.2.1.15 Gizli Termometre(Telltales / Tempilabel)

Gizli Termometre, kubbe ierisinde 3 numaral yk eridinin en st noktasna veya paratn i merkezine dikilir, s hassasiyeti olan, maddeden retilmitir, s farkllklar ile renk deitiren bir yapya sahiptir.
Bu yap, 90 ve 150 C arasnda gizli termometrenin kalc olarak renk deitirmesini salar. Gizli Termometre
renk deitiren yaps sayesinde, kubbenin ulat en yksek scakln kaydn tutar. Eer s ikaz flamas dmse gizli termometre kontrol edilmeli kuma yksek sya maruz kalmsa Grab testi yaplmal balon kayt
defterine kayt edilmeli ve gizli termometrenin yenisi dikilmelidir. Yeni gizli termometre eskisinin hemen yanna dikilmelidir ve eskisi sklmemelidir. Bu sayede balonun ka kez yksek sya maruz kald tespit edilir.

28

Balon Genel Bilgisi

Resim 24 Gizli Termometre

2.2.1.16 Kuma Dayankllk Testi (Grab Testi)

Grab testi balon kumann yrtlmaya kar dayanmnn lld bir testdir. Grab testi yapabilmek
iin ask kantara benzeyen bir alete ihtiya vardr. Bu alet balon retici firmalardan temin edilebilir. Bu aletin
nasl kullanlaca retici firmann bakm el kitabnda yer almaktadr. Grab testi yaplacak kubbede birden
fazla renk var ise her renge ayr ayr grab testi yapmak gerekmektedir. Genellikle kuman 21lb 13,4kg dayanmas gerekmektedir.

Resim 25 Grab test aleti

ekil 10 Grab test uygulama

2.2.2 Sepet
Balonun pilot, yolcu, yakt tanklar ve ateleyici sistemini tayan ksmna sepet denir. Balon sepetleri
klasik hasr rgsne benzeyen bir yapya sahiptir. eitli kalnlklarda rattan ile rlerek yaplr. Sepetler
paslanmaz elik ereve ile taban ve st blmden desteklenir. Sepetler burner erevesinden sepet zemininin
altna kadar uzanan ask biimindeki paslanmaz elik sepet telleri ile kubbeye balanr.(sspansiyon telleri)
Sepetin alt blm btn kenarlar salam ilenmemi deriyle kapldr. Sepetin st blm kpk ile denir
ve daha sonra ilenmi yumuak deri ya da set deri ile kaplanr. Sepetlerin i zemin ve duvarlarna snger destekler kullanlarak sepet ii konfor ve gvenlik artrlabilir. Sepetin iine emniyet kemerleri eklenerek
29

Balon Pilotluu Ders Kitab

yolcu gvenlii arttrlabilir. Sepete dzenli olarak retici firma el kitabna uygun olarak temizlik ve bakm
yaplmaldr. Sepette 50 mm apnda nesnenin girebilecei kadar hasar olumusa hasarl blm yeniden
rlmelidir. Sepet tabanlar hasr rgden ya da yk datc sert bir suntadan (playwood) oluur.
Is
Koruyucu
Byk
Balonlarda

Gimbal
burner
Karabina
Yakt Hortumu

Balant
Noktas
Dikme ubuk
Yuvas

Burner erevesi

Burner Dikme
ubuu
Sepet Teli
Dikme ubuu
Yuvas

Dikme ubuu
Kaplamas
Sepet
Kenar
Kaplamas

Sepet
Yakt
Tp

Basamak

Sepet
Tama
Halat
Sepet Kzaklar
ekil 11 Balon Seti

2.2.2.1 Sepet eitleri

Kullanm amacna ve byklne gre farkl sepetler retilmitir.

2.2.2.2.1 Ak Blmlendirilmemi Sepet
Pilot, yolcular ve yakt tanklarnn birlikte bulunduu tek blmeli sepetlerdir. Yaklak olarak 6 kiiye kadar yolcu kapasitesi vardr

Resim 26 Ak Sepet
30

Balon Genel Bilgisi

2.2.2.2.2 Blmlendirilmi Sepet

T TP SEPET(T-partition) TT TP SEPET (DOUBLE T ) DXT(DOUBLE XT)
Pilot, yolcular ve Yakt tanklarn birbirinden ayrmak zere blmlere ayrlm sepetlere blmeli sepetler denir. Blmeler sepetlerin mukavemetini de arttrrlar. Byk balon sepetleri genel olarak blmeli olarak
yaplrlar. Sepetin taban ve duvarlar olarak blmlenmesiyle sepetin mukavemetinin artmas salanr ve ayrca yolcularn sepete dengeli datlmalar temin edilir. Bu tr sepetler, genellikle yolcu tamak iin kullanlr,
duvarlar kk sepetlerinkinden daha yksektir. Pilot ve Yakt tanklar, yolculardan ayr bir blmde bulunur. Yolcu konforunu arttrmak, sya maruz kalma orann drmek iin, burner erevesi, blmlenmemi
sepettekine gre yolcudan daha yksee konur. Yolculara ve pilota yansyan sy azaltmak iin, burner erevesinin zerine s koruyucular yerletirilebilir.(s kalkan veya filkula)

Resim 27 Blmlendirilmi Sepet Double T

2.2.2.2.3 zel Sepetler

Bu sepetler genellikle yryemeyen kiilerin kulland tekerlekli sandalyeler iin kullanlmaktadr. Dier sepetlerden en nemli fark alp kapanabilen bir kapsnn olmasdr.

31

Balon Pilotluu Ders Kitab

2.2.2.3 Hzl Brakma Sistemi

Souk iirme balangcndan kalktan hemen sonraya kadar balon, kalk halatyla bir araca veya salam bir objeye, tercihen pilotun sepetin iinden kolaylkla kullanabilecei bir hzl brakma (quick release)
mekanizmas kullanlarak gvenli bir ekilde balanmaldr. Halatn tama gc, kopmamas iin, balonun
iindeki hava da dhil olmak zere toplam arlna eit olmaldr (1-5 ton aras). Halatn ksa tutulmas (
yaklak 5 metre) ve balonun kenarlarndan salam ekilde, sabit objelere balanarak sabitlenmesi gereklidir.
En iyi kontrol burner erevesinin bitiik kelerine veya sepetin elik tellerine bal karabinalara V-halat
taklmak suretiyle salanr.
Souk iirmeye balamadan nce halatlarn boluu alnmaldr. Halatlarn sk balanmas, balon scak
iirme sonrasnda dik duruma geldiinde, kontrol d ykselmeyi veya ani rzgr deiiklikleri dolaysyla
sepetin ani hareket etmesini nler.
Balonun havada kalmaya balamasn takiben pilot hzl brakma mekanizmas ile balonu halatlardan
ayrmal; ayrma srasnda olas bir yaralanmay nlemek iin, halat geri ekmeden nce yer ekibini gvenli
bir noktaya gemeleri konusunda uyarmaldr.

Resim 29 Hzl Brakma eitleri

2.2.2.3.1 Hzl Brakma Balama ekil ve Metotlar

Hzl Brakma aparatn scak hava balonlarnn sepet tipine gre ekilde balayabiliriz.
Balama ekillerinde nemli olan pilotun kontrolne en yakn noktada olmas gerekmektedir.

32

Balon Genel Bilgisi

2.2.3 Burner (Ateleme birimi) ve Yakt Tanklar

2.2.3.1 Ateleme Sistemi Hakknda

Scak Hava balonlarnda ateleme sistemi ateleyici(Burner), yakt tanklar ve yakt hortumlarndan oluur. Burner, balonun motoru veya kalbi olarak dnlmelidir. Burner, buharlatrc bir helezon borudan
geirilen, sv propan gazyla beslenen verimlilii yksek bir s kaynadr.15 ila 30 milyon BTU (British Thermal unit) s gc retmektedir. Kubbe ierisindeki havay starak, balonun umasn salar. Kubbe byklne gre kullanlan burnern says farkllk gsterir. Tekli, ikili, l veya drtl burnerlar mevcuttur.
Scak hava balonlarnda burner saysna bal olarak yakt tank olmas gerekir. Tekli burnerda en az iki tane
ikili de yine en az iki tane l de en az drtl de en az drt yakt tank olmas gerekmektedir.
Burnerlarda

Ana valf (blast valf )

Sessiz Uu Valfi (whisper valf )

33

Balon Pilotluu Ders Kitab

Pilot valfi (pilot light valf)

apraz ak valfi (cross flow valf)

Basn gstergesi bulunur.

Burnerlarda pilot alevini yakmak iin manyetolu akmak (basnla elektrik retme sistemi(piezo)) kullanlr.
Yakt ak, ana valf (blast valve) olarak adlandrlan ama / kapama valfiyle kontrol edilir. Yanma ileminden nce yakt burner helezonundan (vaporising coil / burner coil) ve jet sisteminden geer. Burner,
zerinde gl, ince yksek hzda alev reten, yakt jetleri bulunan helezonik bir boru kullanr. Her burner
nitesinde bir basn saati bulunur. Bu saat yakt tanknn iindeki propan gaznn basncn gsterir. Dnya
apnda birok retici firma iki tipte burner zerinde gelitirme yapmaktadr. Gnmzde en ok kullanlan
tip tek hortum balantl sistem olan burner zerinde ana valf, sessiz valf, pilot lambas valfi ve pilot reglatrn de iinde barndrmaktadr. Dier model ise pilot alevini besleyen regulatr yakt tanknn zerindedir
ve ayr bir hortum ile burnerdaki pilot lambas valfine balanr.
Tutuma pilot aleviyle salanr. Pilot alevi, kendisine zel bir yakt nitesinden ya da burnern yakt
nitesinden buharlatrma yoluyla temin edilen buhar gaz ile beslenir. Pilot alevi, pilot lambas reglatr
(rotary action shutt off valve) ile kontrol edilir. Her pilot alevi kendi piezo tututurucusuna sahiptir (iki pilot
light arasnda bir tututurucuyu paylaan shadow tekli /single burner hari). Baz burnerlarda pilot alevi kontrol vanas kapal durumdayken akmak(piezo) dmesinin baslmasn engeller. Pilot alevi kontrol vanas
genellikle sardr.
Yeni nesil burnerlarda tankdan gelen gaz; ana valf, sessiz valf, basn gstergesi, pilot alevi reglatrn
besler yani tek hortum burner ierisinde 4 ayr noktaya baldr.
Bir burnerdan maksimum g elde etmek isteniyor ise burnern ana ve sessiz valflerini ayn anda kullanlmas gerekir. Shadow tekli burner da ise ana ve sessiz valf apraz alarak maksimum g elde edilir.

Ana jetler

Helezon
Yksek basnl yakt
buharn tayan ana
besleme hortumu

Pilot Alevi

Vana

Ana
yakt
vanas

Buhar
Vanas
Dk Basnl yakt
buharn tayan ve pilot
alevini besleyen hortum
Gaz halde propan

Reglatr

Sv halde propan
Sv yakt eken boru (Dip Tube)

ekil 13 Ateleme Sistemi Az Kullanlan Tip

34

Balon Genel Bilgisi

Meme
Is Eanjr
Pilot Alevi

Pilot Alevi Gaz

Vanas

Ana Ateleme
Valfi

Basn ler

Sv Propan
Vanas

Resim 30 Ateleme Sistemi ok kullanlan Tip

iftli Burner konfigrasyonu

1. Burner muhafazas
2. Propan stc borular
3. Sv propan ks
4. Piezo akmak
5. Pilot alevi k
6. Istc boru balants
7. Sessiz stc valfi
8. Tutma borusu
9. Ana stc valfi
10. Oynar ksm
11. Oynar ksm alt kapak
12. Oynar ksm st kapak
13. Propan basn gstergesi
14. Oynar ksm ayar vidas
15. Oynar ksm montaj vidas
2.2.3.2 Basn Limitleri

Ana valf (Blast )kapalyken, basn lme saati yakt silindirinin basncn doru olarak gsterecek; blast
valf aldnda gsterge biraz decektir. Minimum yakt basnc 3 bar ( 44 psi ) olmaldr. Basncn 5,5. bar (
80 psi ) altnda olduu hallerde dikkatli davranlmaldr. Yakt basnc gvenlik limiti olan 16 barn ( 215 psi
35

Balon Pilotluu Ders Kitab

) stne kesinlikle kmamaldr. 15 barn zerine karsa burnerdaki en zayf noktadan gaz kaa olabilir.15
bar zerinde basn var ise tahliye valfi alarak yakt tanklarnn i basnc drlmelidir.
2.2.3.3 Ana Uu Valfi

Ana valfler iki tipte olabilir;

Resim 32 Manuel sistem (Toggle)

Resim 33 Otomatik sistem (Squeeze action)

Uularda kullanlan yakt kaynann kartrlmamas iin retici firmalar deiik yntemler gelitirmitir. Baz firmalar ana valf mandallarn deiik renkte, baz firmalar ise mandallarn zerine parmakla
hissedilebilecek izler yapmtr.
oklu Burner Kullanlmas Halinde;
Otomatik sistem (Squeeze action), iki ana (blast) valfin ayr yakt kaynaklar vastasyla bir elle daha
pratik olarak altrlmasn salar. Bu tip mandallar hem aa hem yukar almaktadr. Kullanmda dikkat
edilmesi gerekir.
2.2.3.4 Sessiz Uu Valfi (Whisper valve)

Her burner nitesinde; bir adet sessiz uu valfi (whisper valve) bulunur. Sessiz uu valfi, sv yakt daha
sessiz ve gsz bir alev reten ok delikli yakt jetine gnderir. Sistem, burnern daha sessiz almasn ve
alev boyunun ksa olmasn salar, iftlik hayvanlarnn bulunduu ve mahalli yaplarn zerinden geilerde
kullanlmak iin tasarlanmtr. Sessiz uu valfi, sadece gerektiinde kullanlmak iin tasarlanm, ar kullanldnda kubbenin islenmesine sebep olur. Reklam uularnda tercihen sessiz uu valfi kullanlmaktadr.
Sessiz uu valfi akken devaml olarak altrlmamaldr. Aksi takdirde bu durum jet aznda (nozzle)
propan damlacklarnn olumasna neden olabilir. Bu damlacklar saa sola srayp ve burnern tabannda
toplanr ve yangn riski tekil eder.
2.2.3.5 apraz Ak Valfi

APRAZ AKI VALF (Cross flow) yakt aknn bir ana valften (blast valf) iki burner nitesine iletimini salar. Bir burner iin valfi aldnda dier burnerda ateleme yapacaktr. Her iki burner tek bir yakt
hortumundan beslendii iin apraz ak valfi kullanm esnasnda maksimum g salanamaz.
2.2.3.6 Burner erevesi Sehpas

Burner erevesi kubbe ile sepetin ana birleim noktas ve burnern taycs elik borudan retilmi paslanmaz metal paradr. Sepetin byklne gre eitli boyut ve zelliklerde olabilir. zellikle blmeli Single
36

Balon Genel Bilgisi

(T) double T (TT) daha byk Double XT (DXT) sepetlerde yolcular burnerden gelen sdan korumak iin,
ereveye s kalkanlar (filkula) eklenebilir. Baz firmalarn rettii burner erevesi ykseklii ayarlanabilir zelliktedir. Sehpa ayn zamanda hzl brakma halatn da baland noktadr. Kubbeden gelen kontrol
ipleri de ereveye sabitlenebilir. Kubbenin tipine gre uygun ereve seilmesi gerekir. Kubbeden gelen yk
telleri burner erevesindeki sabitleme noktalarnda bulunan karabinalara balanr. retici firmalar eitli
tiplerde sabitleme noktas bulunan burner sehpas retmitir.
2.2.3.7 Burner erevesi Sehpas Balants

ekil 14 Sekiz Direkli Burner erevesi Balants

ekil 15 Drt Direkli Burner erevesi Balants

37

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 16 Sabitleme Noktas Balant ekilleri

2.2.3.8 Dikme Borusu

Burner sehpasnn altnda sepet tipine uygun olan dikme borusu taklan yuvalar vardr. Kk balonlarda drt adet daha byk balonlarda sekiz adet bulunmaktadr. Esnek ve krlmaya dayankl plastik malzemeden imal edilmitir. Dikme borularnn sepetteki ve burner sehpasndaki yuvalarna yerletirildikten
sonra sepetten gelen yk telleri sabitleme noktalarna karabinalar ile birlikte taklarak sabitlenir. Daha sonra
burnerden gelen yakt hortumlarn da iine alarak dikme borusu klflar taklr.

Resim 34 Dikme Borusu

2.2.3.9 Minimum Burner Gereksinimleri

Scak hava balonlarnda kullanlan burner says balonun ft olarak byklne bal olarak deimektedir.

Tekli (single) burner: 17.000 ft ( 481 m ) - 105.000 ft ( 2975 m ) arasndaki balonlar

iftli (double) burner: 56.000 ft ( 1585 m ) - 210.000 ft ( 5950 m) arasndaki balonlar

l ( triple) burner: 140.000 ft ( 3970 m)- 315.000 ft ( 8920 m) arasndaki balonlar

Drtl (quad) burner: 180.000 ft ( 5100 m)- 750.000 ft ( 21238 m)arasndaki balonlar

38

Balon Genel Bilgisi

2.2.3.10 Tekli Burner(Single)

Resim 35 Tekli Burnerlar

2.2.3.11 iftli Burner(Double)

Resim 36 kili (Double) Burner

2.2.3.12 l Burner(Triple)

Resim 37 l (Triple) Burner

39

Balon Pilotluu Ders Kitab

02.2.3.13

Drtl Burner (Quad)

Resim 38 Drtl (QUAD) Burner

2.2.3.14 Yakt Tank Tipleri

Scak hava balonlarnda burnerlar yakt tanklar ile beslenir. Yakt tanklar basn altnda sv hale gelen
propan ierir. Yakt tanklarnda 4 k ve bir gsterge bulunmaktadr. Ana gaz, buhar, emniyet valf, gaz tahliye k. Gsterge tankn iinde kalan yaktn ortalama %25 ila %40n gsterir. Master yakt tanklarnda reglatr yardm ile buhar k elde edilir ve pilot alevi bu ktan beslenir. Standart yakt tanklarnda sadece
bir tane burner k vardr. Yakt tanklar dolum esnasnda tahliye valfi (Bleed valf) alarak doldurulur. Bu
valf sayesinde tankn %80ninin dolduu anlalr. Yakt tanklar retim tarihinden itibaren onuncu senesinde
basn testine tabi tutulur. Testten geiyorsa kullanmna devam edilir.
Bunlarn dnda yakt tanklarnda emniyet valfi vardr; yakt tank i basnc 26 bar getiinde alp
i basnc emniyetli basn limitine indirir. Yakt tanklarna ilikin detayl bilgiler Yakt Kullanm dersinde
verilecektir.
Yakt tanklar kullanlan burnera, imal edildii malzemeye ve i hacmine gre deiik tiplerdedir.
Kullanlacak burnera gre;

Standart yakt tanklar: Sadece sv yakt salar.

Master yakt tanklar: Sv yakt ve pilot alevi iin buhar destei salar.

mal edildii malzemeye gre;

Alminyum

elik

Titanyum

hacmine gre;

30-45lt

45-60lt

60-90lt

Alminyum yakt tanklar genelde 30lt 40lt, elik 65lt 90lt, Titanyum 65lt ile 90lt arasnda gaz alacak
ekilde imal edilir. Titanyum yakt tanklar pahal ve hafiflerdir. Yakt tank en az iki kay veya kemerle dik
olarak sabitlenmesi gerekir. 60lt ve zeri yakt tanklarnda deri kay kullanlmaz naylon kemer kullanlmaldr. Zemin ksm rme olan sepetlere, 45 litreden fazla kullanlabilir hacimli yakt tank baland zaman yk
datc(playwood) levhalar balanmaldr.

40

Balon Genel Bilgisi

ekil 17 Yakt Tank emas

Resim 39 Yakt Tank Kesik

Resim 40 Yakt Tanklar

41

ekil 18 Tank emas 2

Resim 41 Buhar Yakt Tank

BUHAR TP

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil Yakt Tank stten Grn

2.2.3.14.1 Yakt Tank Balant eitleri

Yakt tanklarnda 2 standart eit balant kullanlmaktadr.

A)Rego(vidal)
B)Tema(gemeli)

Resim 42 Yakt Tank Balant eitleri

42

Balon Genel Bilgisi

Resim 43 Hzl ap kapama vanas (kresel vana) Quick Shut Off

Resin 44 evirmeli ama kapama vanas (Handwhell)

Yakt tank burner balantlarnda tankn ana gaz kndaki valf iki tiptedir.
2.2.3.14.2 Manifold (T-Balants)

Birden fazla yakt tpnn kn, tek bir burnerdan gelen, yakt hortumuna balamada kullanlan ara
paraya manifold denir. Bozuk, kusurlu manifoldlar yangna yol aabileceinden, manifold seiminde ve kullanmnda ok dikkatli olmak gerekir. Manifold Balon retici firmalardan alnmaldr. Manifold kullanmnda
l ve drtl burnerlarda ift olan burnerlara tek yakt girii salandndan acil durumlarda maksimum g
alnamaz.

Resim 45 Manifold (T balants)

2.2.3.14.3 Yakt Hortumlar

Burner ile yakt tank arasndaki balanty salar. scak hava balonlarnda hortumlar s deiimi ve
devaml darda kaldklarndan daha hzl ypranmaktadr. Hortumlarn retim tarihi ve zellikleri zerinde yazmaktadr. Alttaki resimdeki hortum 215 bar basna dayanabilmektedir ve 2007 ylnn 2. eyreinde
retilmitir. Dier resimde ise zelliini yitirmi bir hortum grmektedir. normal olarak herhangi bir kaak
olmasa bile bu tip atlaklar bir anda ine delii byklnde ince bir delikten gaz sznts yapabilir. Hortumlarn yenisini mutlaka retici firmadan almamz gerekmektedir. Dier nemli bir husus ise kubbeden
gelen kontrol ipleri dzgn blgeden alnmaz ise hortumlarda kesilme ve yrtlmalara sebep olabilir.
43

Balon Pilotluu Ders Kitab

Resim 46 Yakt Hortumu

Resim 47 Ypranm Yakt Hortumu

2.3 YARDIMCI EKPMANLAR

2.3.1 iirme Fan
Scak hava balonlarnda kubbenin ilk iirilmesi iirme fan ile yaplr. iirme fannn branda zerinde
olmas gerekir. Benzinli ve elektrikli motorlar kullanlmaktadr. Pervane dnnn yksek hz nedeniyle,
iirme fanlar ciddi kazalara sebep olabilir. Bu nedenle, yakt kaa ve krlm para olup olmad dikkatli
bir ekilde kontrol edilmeli; periyodik bakmlarnn yaplm olmas gerekir. Hasarl pervaneler, muhtemel
krk paralarn yksek hzla umas evreye byk zarar vereceinden, kesinlikle kullanlmamaldr. Pervane rahata dnebilmeli ve fan pervanesinin her hangi bir blmne el girmemesi veya rzgrla uan ufak
paralarn baklara zarar vermemesi iin zgara fan kapa kapal bulundurulmal ve emniyet salanmaldr.
Fann kapatma dmesi pilotun ulaabilecei bir yerde olmal; mrettebat yeleri fann nasl kapatlacan
bilmelidir.
zellikle blmlendirilmemi sepetlerde fan iin en uygun konum pilotun sol tarafdr.
Fann zerinde bulunan ve basit bir dokunula harekete geen durdurma dmesi, ek bir gvenlik zelliidir. Fann her kullanmndan nce yapsal bir hasar olup olmad kontrol edilmelidir.
Gevek kumalarn halat vb. fana dolamamalarna dikkat edilmelidir. Yer ekibinde fandan sorumlu olmak zere deneyimli bir kii bulunmaldr. Bu kiinin mevcudiyeti baz durumlarda byk nem tar; sepetin fann devrilmesine neden olabilecek kadar hareketli olduu durumlarda, kayma ihtimali olan yzeylerde,
iirme srasnda etrafta ilgisiz kiiler var ise. Fan alr durumdayken asla yerinden kaldrlmamal, hareket
ettirilmemelidir. Fann yaknnda seyirci ve eya bulunmamasna dikkat edilmeli, gerekli olduunda etrafa
emniyet konileri yerletirilmelidir.

44

Balon Genel Bilgisi

Fanlar deiik boyda ve gte olabilir.

Resim 48 eitli Glerde Benzinli iirme Fanlar

Resim 49 iirme Fan Kontrol Noktalar

Resim 50 3 Pervaneli (3 bakl) iirme fan

Resim 50 2 Pervaneli (2 bakl) iirme fan

45

Balon Pilotluu Ders Kitab

2.3.2 Dier Yardmc Ekipmanlar

Scak hava balonlarnda dikey ve yatay hz, kubbe ii
s scakl ve bulunulan konumu anlk olarak izlemek iin
baz aletlere gereksinim vardr. Bu gereksinim dorultusunda baz firmalar btn aletleri barndran elektronik
uu cihazlar gelitirmitir. Flytec markasn rettii baz
elektronik uu cihazlar bnyesinde btn aletleri barndrr. Bu cihazlara opsiyonel olarak rzgr ler (anemometre) taklabilir.

Resim 53 Flytec Marka Resim 52 Flytec Marka

6040 Model
3040 Model
2.3.2.1 Varyometre (vario meter)

Resim 54 Vario Metre

Resim 55 Vario Metre

Balonlarda dikey olarak yaplan trmanma ve alalma oranlarn sesli ve grntl olarak birim zamandaki ykseklik fark cinsinden gsteren bir uu aletidir. Balonun trmanta, alalta veya dz uuta olduu
bilgisi bu cihazdan izlenebilir. Mekanik ve elektronik eitleri vardr. Balonlarda genellikle elektronik olanlar
kullanlmaktadr. ngiliz ve metrik olarak iki ayr sistemde lm yaplabilir. ngiliz sisteminde dakikadaki
feet deiimi metrik sistemde ise saniyedeki metre deiimi gstergesinden okunabilir.
2.3.2.2 Altimetre

Rakm veyairtifaylmekte kullanlr. Altimetre herhangi bir basn seviyesine gre bir yerin yksekliini lebilen birbarometredir. Yaygn olarak bir yksekliideniz seviyesinegre gsterir. Barometrelerinbasnc genellikle mmHg(mm civa) cinsinden gstermelerine mukabil; altimetre, ykseklii metre veya feet
cinsinden gsterir. Atmosfer basnc deniz seviyesinden ykseldike azalr. Bu deiiklik sayesinde balonun o
anki ykseklii llm olur.

46

Balon Genel Bilgisi

Resim 56 Altimetre

Resim 57 Altimetre

2.3.2.3 Is Alglayc Sensr

Balonun kubbe ii scakln anlk olarak len cihazdr. Sensr ile elektronik uu cihaz arasndaki
kablosuz iletiim sayesinde kubbe ii s pilot tarafndan anlk olarak izlenebilir. Her s alglayc sensre ait
bir kimlik numaras mevcuttur. Elektronik uu cihaz ile iletiim bu kimlik numaras sayesinde salanr. (bu
numara snsrn zerinde bulunur) Balant noktas kubbenin parat kenarnn 2 panel aasnda s ikaz
flamasnn yaknndadr. Crt-crt bant ile kubbe dna sabitlenen alglaycnn sensr ksm kubbe iinde
bulunur. Eski sistemlerde ise bu cihaz kablo yardm ile cihaza balanmaktadr.

Resim 58 Is Alglaycs (TT34)

2.3.2.4 GPS

Global Positioning System (Global Yer Belirleme Sistemi) dzenli olarak kodlanm bilgi yollayan bir
uydu adr. Uzayda bulunan uydular ile GPS arasndaki mesafe llerek GPS cihaznn yerini tespit edilir.
Birok eidi bulunmakla beraber son dnemlerde barometrik basnca gre ykseklii de len GPS cihazlar
da kullanlmaktadr.

47

Balon Pilotluu Ders Kitab

Resim 59 Gps Cihaz

Resim 60 Gps Cihaz

2.3.2.5 Telsiz

Havaclkta en nemli noktalardan birisi de iletiimdir. Balondaki pilotun yer ekibi, dier balonlar, hava
kontrol kuleleri ve dier hava aralar ile devaml irtibat halinde olmas gerekmektedir. Scak hava balonu
rzgra bal hava arac olduu iin ini noktas belli deildir balonu takip eden yer ekibi balonla irtibat
halinde balonun ini blgesine gider. Balonlarda genellikle ksa mesafeli ulusal uularda UHF band (Kara
band(frekans sabit nceden ayarlanm)) uluslararas daha uzun mesafeli uularda VHF band telsiz(hava
band(frekans deitirilebilir) ) kullanlmaktadr.

Resim 61 Kara Band Telsiz (UHF)

Telsizler ile detayl bilgi haberleme dersinde verilecektir.

Resim 62 Hava Band Telsiz (VHF)

48

Uu Performans ve Planlama

3. UUP PERFORMANSI VE PLANLAMA

3.1 TEMEL UU PLANLAMA

Uu hazrlklarnn ilk aamas; pilota, balona ve uua, ilikin evraklarn kontrol edilmesi, dzenlenmesi ve gerekli izinlerin alnmasdr.
Balon pilotu, uulacak sahalarda meteorolojik artlar, haberleme kolaylklar yer emniyeti ve dier kolaylklar ile balonun uua elverililik durumunun emniyetli bir uu iin yeterli olduuna emin olmadka
uuu balatmamaldr. deal uu planlamas uutan bir gece nce balatlmaldr. Bu balamda aadaki
kontrolleri yapmas doru olacaktr:
1.

Balonun uua elverili olup olmadna ilikin (uua elverililik sertifikasnn geerlilii) kontrol
edilmelidir. SHGMnin vermi olduu bu belge bir yl sre ile geerlidir.

2.

Bakm kaytlar ve uu defteri kontrol edilerek balonun periyodik bakmlarnn doru ve yetkili
kii/kurulu tarafndan yapldndan emin olunmaldr.

3.

Balonun yolcu sorumluluk (ticari yolcu balonlarnda) ve 3. ahs sigortalar kontrol edilmeli geerli
olduu grlmelidir.

4.

Uuun yaplaca yer yada blge ile ilgili olarak SHGMden uu izni uu gnnden nce alnm
olmaldr. Uu gn gnlk uu plan hazrlanr ve en yakn ATSye gnderilmelidir.

5.

Planlanm olan uu iin alnan NOTAM incelenmeli ve uuta NOTAM lanan alan dna klmamaya zen gsterilmelidir.

6.

Uu yaplacak blge ile ilgili meteoroloji raporunun temin edilmeli ve uuun meterolojik koullar
uygunsa yaplmaldr.

3.1.1 Uu Gereklilikleri
letmeci kurulular, iletilen her bir balonun retici firma bakm kitab ve iletici bakm el kitabna
uygun olarak uua elverili tutmaktan, balonlarn retici firma tarafndan yaynlanm dokmanlarda belirtilen direktiflere uygun olarak bakm ve onarmn salamakla sorumludur.
Balon pilotu, uu ncesinde balonun periyodik bakmnn yaplm olduundan emin olmaldr.
Ticari balonlarda, balon iletmecileri, 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanununun 132, 134, 138, 139 ve
140nc maddeleri ve buna istinaden karlan Ynetmeliklerle belirlenen esaslar iinde ngrlen ekilde ve
en az ilgili Ynetmeliklerde belirtilen limitlerde olmak zere yolcu ve nc ahs mali mesuliyet sigortasn
yaptrmak ve bir nshasn SHGMye sunmak zorundadr.
Sigortann yaptrlmamasndan kaynaklanan adli ve idari tm hususlardan iletmeci sorumludur. SHGM
sigorta ykmll yerine getirilmedii tespit edilen durumlarda balonlar uutan men etme yetkisine sahiptir.
Uu ncesinde sigorta evraklar kapsam ve geerlilik asndan mutlaka kontrol edilmelidir.
NOTAM, uu harekt ile ilgili grevlileri, herhangi bir havaclk hizmetine, kolaylna, ynetimine
veya tehlikesinin varlna, koullarna ya da bunlardaki herhangi bir deiiklie ilikin bilgilerden zamannda haberdar etmek amacyla zel bir formatta hazrlanm havaclara uyar yayn demektir.
49

Balon Pilotluu Ders Kitab

Uu izni bavurusunun gnderilmesini mteakip, SHGM balon uular iin belirlenen ve NOTAM ile
tm hava sahas kullanclarna duyurulan sahada uulara msaade yaynlayacaktr.
NOTAMlanan sahalarn dnda uu yaplamaz. Pilotlar, uu ncesi NOTAMlar incelemek ve getirilen uu alan kstlamalarna uymak zorundadr. AIP de yer alan Yasak, Tehlikeli, Tahditli sahalar ile NOTAM la duyurusu yaplm sahalar zerinde kesinlikle uu yaplamaz.
Bir balon iletmesinde tm balon pilotlar ve dier operasyonel personel NOTAM lara eriebilir durumda olmaldr. letmeler; ilgili NOTAM bilgisinin (kat veya elektronik olarak) bir kaydn tutmaldr.
3.1.2 Uu zinleri
Balon iletmecisi firma tarafndan;

uu yksekliklerini,

uu planlanan blgeye ait koordinatlar,

balon tescil iaretlerini,

uua elverililik durumunu,

sigorta poliesini

pilotlarn lisans geerlilik tarihleri de belirtilmek suretiyle SHGMye planlanan uu tarihinden en

az drt (4) ign ncesinde gnderilerek uu msaadesi alnr.

Uuun en az 30 dakika ncesinden uu plan doldurularak en yakn ATS (Air Traffic Service) nitesine
bildirilmesi zorunludur.
Kapadokya Balon Uu Sahasnda gerekletirilecek uularda SHGMden izin alnmamakta ve uu plan ATSye gnderilmemektedir. Bu blgede yaplacak uular iin Slot Hizmet Merkezinden kalk uygunluu
talep edilmesi gerekmektedir.
3.1.3 Hava Durumu Analizi
Uu ncesinde Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl internet sayfasndan yada meteorolojik bilgilerin verildii dier meteoroloji sayfalarndan meteoroloji raporunun alnmas ve uu yaplmas iin koullarn Balonla Hava Tama letmeleri Talimatnda yer alan kurallara (ticari yolcu tamacl yapan balonlar
iin) uygun olup olmadnn pilot tarafndan kontrol edilmesi arttr.
Balonlar, VMC (Grerek Meteorolojik artlar)ye hkim olmad durumlarda uu yapamazlar. Grerek uuveya VFR uu, bir pilotun uan durum (attitude) kontroln veseyrseferinibalon dndaki
grsel referanslara gregerekletirdii uutur. VFR ksaltmas, ngilizcevisual flight rules(grerek uu kurallar) kavramnn akronimidir. Grerek uu yaplmasn mmkn klan meteorolojik koullaraVMC(visual meteorological conditions) denir.
VFR uu gerekletirecek bir hava aracnda en az u alet ve gstergeler bulunmak zorundadr:

Manyetik pusula

Saniyeleri de gsteren bir zamansaati

Altimetre

Srat saati

50

Uu Performans ve Planlama

Grerek uu yapan bir pilotun hava aracnn durumunu kontrol etmek, seyrseferi gerekletirmek,
manialardan ve dier uaklardan saknmak iin kokpit dn grebilmesi gerekir. Havaclk otoriteleri gr
mesafesi ile bulutlardan yatay ve dikey ayrm limitleri gibi grerek uu kaidelerini belirleyerek yaynlarlar.
Balang referans olarak Kapadokya blgesindeki balon uular iin AIC B01/14de belirtilen Special VFR
kaideleri u ekildedir:

Gr mesafesi minimum 5000 metre

Bulut taban ykseklii minimum 1500 feet

Bulutlardan dikey uzaklk 500 feet

Bulutlardan yatay uzaklk 600 metre

Meskun mahal zerinde en az 1000 feet irtifa

Hafta ii 6000 feet MSLe, hafta sonu ve resmi tatillerde 8000 feet MSL irtifaya kadar

Gn doumundan yarm saat ncesinden, gn batmndan yarm saat sonrasna kadar olan sre
iinde

Cb ve Termik oluumunun olmad havalardauu yaplabilir.

Balon uuu 10 knot darbeli rzgr olduunda yaplmaz.

rencilerin yalnz uularnda 8 knot, yolcu tamaclnda 10 knot, yere bal veya serbest balon uularnda 15 knot rzgrn zerinde uu yaplmaz.
Bu kurallara uyma sorumluluu ileticiye ve ilgili balon pilotuna aittir.
3.1.4 Kalk Yerinin Seimi
Kalk alan, kubbenin rzgarn esi istikametinde serilebilecei ve iirilmesine uygun manialardan
arnm bir alan olarak seilmelidir.
Bu alanda kalk istikametinde (elektrik hatt, aalarv.s gibi) kalk engelleyici manialar bulunmamaldr.

Bulunabildii taktirde ideal kalk alan im kapl olan alandr. Zeminde bulunan diken, al, kaya vb
maddeler balon kumann zedelenmesine hatta yrtlmasna yol aar.

51

Balon Pilotluu Ders Kitab

3.2 UU HAZIRLIKLARI
Balonun iirilmesi iin uygun bir yer seildikten sonra uu hazrlklar kapsamnda; sepetin indirilmesi, burnerin kontrol edilmesi, spetin yere yatrlarak kubbenin sepete monte edilmesi, uu (pre-flight
checklist) ve iirme ncesi (pre inflation) retici firmann uu el kitaplarnda yaynlam olduu kontrol
listelerinde yer alan kontrollerin yaplmas, kontrollerin yapldna dair formlarn doldurulmas faaliyetleri
bulunmaktadr.
3.2.1 Kontrol Listesi
Sepet montaj ve kubbe balantlar yaplmadan nce balondaki tm sistemlerin salam ve alr vaziyette olduunu kontrol etmek ve montaj balant ilerinin doru yaplmas amacyla uu ncesi kontroller
gerekletirilmektedir.
Bu kontroller bir check-list (kontrol listesi) kullanlarak gerekletirilmeli, hibir safha atlanmamaldr.
retici firmalarn uu el kitaplarnda yaynlam olduklar uu (pre-flight checklist) ve iirme ncesi (pre
inflation) kontrolleri gsteren check-listleri mevcuttur.
3.2.1.1 Balonun Montaj

Uu iin gerekli malzemelerin montajna yakt tplerinin sepet ierisine yerletirilmeleri ve balanarak
sabitlenmeleri ile balanr. Tplerin doluluklar sepete yerletirilmeden kontrol edilmelidir. Tpler yerletirilirken aadaki hususlara dikkat edilmelidir:
Master (ana) ve standart tpler, sepet yatrldnda, tahliye vanas aada olacak ekilde yerletirilmelidir. Tpler, pilot ve yolcularn, ini srasnda, yakt vanalarna ve hortumlara arpmayacaklar ekilde yerletirilmelidir.

Tplerin yanl yerletirilmesi, pilot alevleri yakt buhar ile alan burnerlerde buharn kn olumsuz
etkileyerek pilot alevi arzasna, dier burnerlerde ise alevin ksa ve basnsz olmasna neden olabilir.

52

Uu Performans ve Planlama

Burner erevesi sepete monte edilirken, balon iirme ilemi iin yere yatrldnda, burner basn gstergeleri okunabilecek ekilde yerletirilmelidir. Burner erevesi, karabinalar kullanlarak sepete balanr ve
sabitlenir.

Burner erevesinin balant adedi sepet ve kubbe byklne gre artar. Burner erevesi sepete 4
veya 8 noktadan balanabilir. Burner erevesinin balanma usulleri her balon markas iin reticisi tarafndan, uu el kitabnda (manuelinde) izah edilmitir. Balantlarn yaplmas srasnda el kitabnda (manuelinde) yer alan usuller izlenmelidir.
Burner erevesinin yerletirilmesinde iki farkl yntem izlenmektedir:

Kk sepetlerde burner dikme ubuklar burner erevesindeki yuvalarna yerletirilir daha sonra
burner erevesi kaldrlarak sepetteki yuvalarna oturtulur.

Byk sepetlerde ise burner dikme ubuklar nce sepetteki yuvalarna oturtulur daha sonra burner
erevesi kaldrlarak dikmeler burner erevesindeki yuvalarna yerletirilir.
53

Balon Pilotluu Ders Kitab

Sepet tayc kablolarnn, dolays ile sepetin, burner erevesine (load frame) eitli balama usulleri
vardr. Her balon iin doru balama ekli balona ait el kitabnda (manuelinde) yer alr. Balama ekli, o
sepet ile kullanlacak olan balon kubbesinin byklne ve o kubbenin balant tellerinin adedi ile burner
erevesinin (load frame) trne baldr. Aada farkl balama rnekleri yer almaktadr:

Sepetin burner erevesine montaj burner erevesinin (load frame) balant noktalarnda bulunan
karabinalar sayesinde gerekleir. Balant noktalarnda karabinalarn ve tellerin balanabilecei kulaklar
bulunur.
Balant noktalar ve kulaklar, genellikle, burner erevesinin kelerinde olup, sepetin her kesinden
yukarya kan iki tayc telinin balants karabinalar yardm ile buralardan yaplmaktadr. Yalnzca kk
ebatl balonlarda kullanlan sepetlerin hafif ve kk olmas, kaldracaklar ykn de hafif olas sebebi ile
sepet tayc tellerinin says her kede birer adettir.

54

Uu Performans ve Planlama

Drt balant noktas bulunan byk sepetlerde, balant noktalarnda, her biri sepetin bir tayc telinnin baland ikili kulaklar bulunur.
Sekiz balant noktas bulunan byk sepetlerde, balant noktalarnn drd kelerde, drd ise i
tarafta yer alr.

Kalk ncesinde balant noktalarndaki karabinalarn tamamnn taklm ve kilitlenmi olduundan

emin olunmaldr. Karabinalar taklrken kendi etraflarnda bir tur attrlmal ama halkalar da gelecek
ekilde yerletirilmelidir.

Burner dikmerinin koruyucu klflar, burnerdan sepete gelen sv yakt ve yakt buhar hortumlarn da
iine alacak ekilde taklmaldr.

55

Balon Pilotluu Ders Kitab

Klflar, fermuar yukardan aa ekilecek ekilde takmak daha kolaydr. Yakt hortumlarn klflarn
ierisine yerletirirken burnerin uu esnasndaki hareket kabiliyetini azaltmayacak ekilde yerletirmeye
zen gsterilmelidir. Hortumlarn ok fazla gerilmesi veya gereinden fazla gevek braklmas uuta aksaklklara sebebiyet verecektir.
Blmesiz sepetlerde sv yakt hortumunun tamam burner dikmelerinin etrafnda konulan koruma klflaryla rtlr. Pilot alevinin yakt buhar ile beslendii burnerlerda, burnerin sepete montaj esnasnda
burner bu yakt buhar besleme hortumlar buhar salayan ana yakt tplerinin bulunduu kelere gelecek
ekilde monte edilmelidir. Hortumlar klflarn ierisine saklanamyorsa, burner dikme ubuklarna balanmaldr.

56

Uu Performans ve Planlama

Blmesiz (ak) sepetler basamak stte kalacak ekilde yere yatrlmaldr.

T-blmeli sepetler, pilot kompartman sada, sepetten kubbeye bakacak ekilde yere yatrlmaldr.

Uu hazrlnda sepet rzgar ynnde yatrlmaldr. Kubbe ayn istikamette ve rzgar ynnde sepetin
ilerisine yerletirilmelidir.Kubbenin az ksm ve etek ksm (NOMEX) torbasndan kartlmaldr. Sepetle
balants tamamlanmadan kubbenin tamamnn torbasndan kartlmamas gerekmektedir. Aksi takdirde,
kubbenin ii hava dolarak balonu kontrolsz olarak hareket ettirebilir, srkleyebilir.Bir alternatif de uu
sonras toplanrken kubbenin belirli aralklarla iple balanmasdr.

Kubbeyi torbasndan kartmak iin; torba yerden yukarya kaldrlarak rzgar ynnde yava yava yrnr ve kubbe kuma elle torbadan karlr. Kubbe torbas paket yaplarak sepetin ierisine koyulur yada
sepet iindeki direklerden birine balanr.

57

Balon Pilotluu Ders Kitab

Burner erevesi zerindeki her karabina kubbeden gelen uu tellerine, balonun uu manuelinde yer
alan sralama ve metoda gre balanr. Aada Kavanagh Balloons firmasnn manuelinden rnekler verilmitir:

Kilitli karabinalarn tam kapatlm olduundan emin olunmaldr. (Karabina kilitleri tam kapatldktan
sonra eyrek dn kadar gevetilmelidir. Gevetme, arlk bindiinde, karabinalarn skmasn nler.)

iirme srasnda ani rzgar ve darbelerinde sepetin srklenmesini engellemek iin sabit ve salam bir
noktaya emniyet balants yaplmaldr. (abuk brakma sistemi balanmaldr.)
58

Uu Performans ve Planlama

Sepet montajnn ve kubbe balantlarnn tamamlanmasn takiben balondaki tm sistemlerin salam

ve alr durumda olduunu kontrol etmek amacyla uu ncesi kontroller yaplmaldr. Uu ncesi kontrol, hava tatnn uutan hemen nce umaya elverili olup olmadnn kontrol edilmesi anlamna gelmektedir. Daha geni anlamda ise uua hazrlk iin yaplan her eyi kapsar.
Bu kontroller bir check-list (kontrol listesi) kullanlarak gerekletirilmeli, hibir safha atlanmamaldr.

Checklist Kullanm
59

Balon Pilotluu Ders Kitab

iirme ncesi Yaplacak Kontroller:

Sepet ve kubbe kablolar dzgn balandndan; karabinalarn kapatldndan ve kilitlendiinden

emin olunmaldr. Kumanda ipleri burner erevesine balanmaldr.

Yakt tplerinin dolu ve tplerin sabitleme kemerleri ile bal olduundan; yakt hortumu tp balantlarnn doru tplere ve sk bir ekilde balandndan emin olunmaldr.

Hava artlarnn uu iin uygun olduundan emin olunmaldr.

Kullanlan uu aletlerinin (FlyTec, GPSgibi) ak ve alr durumda olduundan emin olunmaldr.

abuk brakma sistemi, pilot emniyet kemeri gibi sepete sabitlenmesi gereken yardmc tehizatn
balandndan emin olunmaldr.

Yer ekibi personeli ile brifing yaplm olmaldr. Ekibin tamam eldiven takm olmaldr.

Souk iirmeden nce Yaplacak Kontroller:

60

Uu Performans ve Planlama

Kumanda ipleri kontrol edilmeli, aadaki donanmn mevcut ve alr vaziyette olduundan emin
olunmaldr:

Balonu kendi ekseni etrafnda dndrmeye yarayan dndrme paneli ipleri (yeil-siyah),

Tepe parat kontrol ipi (krmz-beyaz)

abuk sndrme (RDS/Rapid Deflation System) ipi (krmz)

pler burner erevesine balanm olmaldr. Sepet ve kubbe kablolar doru ekilde balanm
olmaldr. Karabinalar kapal kilitli olmaldr. Yakt tpleri sabitleme kemerleri ile sepete balanm
olmaldr.

Souk iirmeden nce Yaplacak Kontroller Yakt Sistemi:

Burnerin sepete montajn takiben sepet yere yatrlmadan nce yakt sistemi test edilir.
Burner Yakt Sistemi Testi:

Tplerin dolu olduu kontrol edilir.

Yakt hortumlar burner ve tp vanalarnn kapal olduu kontrol edildikten sonra tplere balanmaldr.

Tplere balanan yakt hortumlarnda herhangi bir kaak olup olmadn kontrol etmek iin hortumlar yaktla doldurulmal ve sistemin basnc arttrlmaldr.

Hortum ve balantlarda herhangi bir yakt kaa olmadndan emin olunmaldr.

Burnerlar tek tek atelenmeli ve sorunsuz olarak alp almadklar kontrol edilmelidir.

Kontrollerden sonra tp vanalar kapatlmal ve hortumlarda kalan yakt YAKILARAK boaltlmaldr.

Souk iirmeden nce Yaplacak Kontroller Uu Ekipmanlar (MEL Kontrol)

Balonla Hava Tama letmeleri Talimatnn 37. Maddesi (Gerekli Tehizat ve Dokmanlar) uuta balonlarda bulunmas gereken tehizat ve ekipmanlar tanmlamtr. Souk iirme ncesi balonda bu ekipmanlarn tamamnn bulunduundan emin olunmaldr:
1.

Balon ierisinde eriilmesi kolay bir yerde ilk yardm antas bulunmaldr.

2.

Balon ierisinde portatif yangn sndrc bulunmal ve alr vaziyette olmaldr.

3.

Varyometre (balonun ykseli ve alal hzn m/s feet/dk cinsinden gsterir.) bulunmaldr ve alr durumda olduundan emin olunmaldr.

4.

Altimetre (balonun yksekliini barometrik lmle gsterir.) bulunmal ve kalklacak yere gre
ayarlanmaldr. Manyetik Pusula (yn gsterir) bulunmaldr.

5.

Kubbe sler (balonun kubbe i ssn Celsius derece cinsinden gsterir.) bulundurulmal ve
doru altndan emin olunmaldr.

6.

VHF Telsiz (emergency durumlarda ATC niteleriyle iletiimi salar.) bulundurulmaldr ve altndan, bataryasnn dolu olduundan emin olunmaldr.

7.

Yer Telsizi (balon ve yer ekibi arasndaki iletiimi salar.) bulundurulmaldr ve altndan, bataryasnn dolu olduundan emin olunmaldr.

8.

Bak (balon ierisinde pilotta bulunur ve herhangi bir emergency durumunda iplerin ve halatlarn
kesilmesinde kullanlr.) bulundurulmaldr.
61

Balon Pilotluu Ders Kitab

9.

akmak (herhangi bir burner arzasnda kullanlr.) sepette ve pilotta olmak zere iki akmak bulundurulmaldr.

10. Harita: Balonda uu blgesinin detayl haritas bulunmaldr.

11. GPS
12. Oksijen Maskesi: 10.000 feet zerindeki zel uularda bulundurulmaldr.
13. Can Yelei: gl veya deniz zerinde uulacak ise balonda bulundurulmaldr.
14. Pilot Parat: Yksek irtifa uularnda, parat atmada, rekor denemelerinde ve yelken kanad
kaldrmada kullanlmaldr.
15. Pilot Emniyet Kemeri: Uuta rzgarn limitlere yakn olmas durumunda veya rzgar patlamalarnda kullanlmak zere mutlaka balonda bulundurulmaldr.
Emergency ve emniyet tehizat ve kolaylklar balondaki pilotun sorumluluu altnda olup, uu esnasnda kullanm pilot tarafndan veya pilotun talimat ile gerekletirilmektedir.
3.2.1.2 Balonun iirilmesi

SOUK RME:
Bir balonun iirilebilmesi iin minimum kiiden oluan yer ekibi personeline ihtiya vardr. Bunlardan ikisi balonun kubbe aznn almas ve fandan gelen havann kubbe iine daha rahat girmesini salamak
iin etei tutarken, birisi de tepe ipinden ekerek kubbenin az da olsa sabitlenmesini ve saa sola savrulmasn
engellemeye alr. Yer ekibinin pozisyonunu almasyla beraber fan altrlr. iirme fan her zaman sepetin
sol tarafna, kubbe kuma yerden kesildii anda ya da herhangi bir istenmeyen durum karsnda pilotun
kapatma kontana ulaabilecei bir mesafede konulur.

ine giren hava ile imeye balayan kubbe geniledike kumanda ipleri kontrol edilir ve karklk veya
dm varsa dzeltilir. Sistemlere bal tm makaralarda hasar olup olmad kontrol edilir.
Tepe parat ve Hzl boaltma sistemine (RDS) ait iplerin karabinalar, ak sepetlerde pilotun sana;
blmeli sepetlerde ise pilotun bulunduu blmenin iinde balanmaldr. Dndrme panellerine ait kumanda ipleri ise pilotun sol tarafna gelecek ekilde uygun ve ulalabilecek bir noktaya sabitlenmelidir.

62

Uu Performans ve Planlama

Souk iirme Srasnda Yaplacak Kontroller:

1.

Kubbenin ierisine girilerek tepe parat, abuk sndrme sistemi (RDS) dndrme paneli vb.
kumanda iplerinin karmadndan emin olunmaldr

Tepe paratnn karmas halinde:

Kubbeden parate doru giden birbiri ardna sral ipleri takip ederek paratn ke noktalarna
kadar ulalp karklk giderilmelidir.
63

Balon Pilotluu Ders Kitab

Parat dzgnce yaylmaldr.

Paratn ve kubbenin zerindeki crtcrtlar (velcro) renk ve numarasna gre karlatrlarak yaptrlmaldr.

iirme annda crtcrtlarn almayacak kadar hasarsz olduundan emin olunmaldr.

2.

Kubbe kumanda retici firma tarafnda uu el kitabnda (Flight Manual) msaade edilmi olanlardan fazla uua engel olacak yrtk ve anma olmadndan emin olunmaldr.

3.

Kumanda ipleri, yk eritleri ve tepe halkasnda uua engel anma, bozulma veya krlma olmadndan emin olunmaldr.

4.

Balon ierisindeki makaralarn salam ve alr vaziyette olduundan, iplerin makaralara dolamam olduundan emin olunmaldr.

iirme Srasnda Etek Personelinin Grevleri:

iirme ncesinde etek personeli ile briefing yaplarak grev paylam gerekletirilmelidir.

iirme srasnda balonun azn kontrol etmek iin iki kii grevlendirilir.

Sa tarafta etei tutan personel; sol eli ile yzn koruyacak ekilde tellerin kubbeye baland yerden tutarken sa eliyle de nomexten da doru ekmeli, sol aya ile altta ve yerde olan tellere basmaldr. Sol tarafta grevli olan personel ise; sa eliyle tellerin kubbeye baland yerden tutarken
sol eliyle de nomexten da doru ekmeli, yine sa aya ile altta ve yerde olan tellere basmaldr.
Her iki personel de iirme esnasnda pilot ile gz temasn kaybetmemeli, pilotun verecei direktiflere uymaldr.

Kubbenin azn aarken mmkn olduu kadar telleri ateten saknmal ve kubbe az gerdirilerek
mmkn olduunca ok almaldr.

Yerde ve altta kalan kubbe balant tellerine baslmas, iirme esnasnda kuman altna hava girerek kalkmasna ve olas kuma yanmalarnn olmasna engel olur. Bu ilem yaplrken kubbe kumana dorudan baslmamasna dikkat edilmesi gerekir.

64

Uu Performans ve Planlama

Pilotun sandaki personel parat ipini tutarak burner alevinin ipe zarar vermesini nlemelidir.

Kubbenin ii scak havayla dolarken az ksm ykselmeye balayacaktr. Bu durumda:

Tutulan nokta aaya doru kaydrlarak azn kapanmasnn nne geilmelidir.

Etek yukar kaldrlmamaldr ancak kubbe tam olarak scak havayla dolduunda etek yakalanarak
balant noktalarndan burner erevesindeki karabinalara taklmaldr.

Yer ekibinden bir kii fan motorunu kontrol etmekle grevlendirilmelidir.

Fann rzgar balon ierken azn tam merkezine doru olmaldr.

Pilotun iaretine gre fan kapatlmal ve sepetten uzakta bir yere gtrlmelidir.

iirme Srasnda Tepe Personelinin Grevleri:

iirme ncesinde tepe personeli ile brifing yaplarak grev paylam gerekletirilmelidir.

65

Balon Pilotluu Ders Kitab

Varsa seyircilerin yardm teklifleri reddedilmelidir.

Balonun tepesinde herhangi bir ey yanl grnyorsa pilot uyarlmaldr.

Personel salam eldivenler ve ayakkablar kullanmaldr.

Tepe ipi her zaman en ucundan, gergin ekilde tutulmaldr.

Tepe ipi kesinlikle vcuda yada kol, bacakvb bir uzva veya herhangi bir yere/eye dmlenmemeli veya balanmamaldr.

Tepe ipi gergin tutularak iirme esnasnda kubbenin ar sallanmas veya dzgn olmayan ykselii nlenmelidir.

Rzgara tam olarak kar koymak mmkn olmasa da rzgarn kubbeyi evirmesi nlenmelidir.

Tepe paratnn tam olarak oturmasndan sonra maksimum ateleme gc uygulanarak balonun
yukar doru kalkmas salanr.

Balonun iirilmesi tam olarak tamamlandktan sonra tepe ipinin ucunda bulunan karabina burner
erevesine pilotun talimatyla taklmaldr.

lave bir yer ekibi iirilme esnasnda kubbe yerden kalkarken balonun yukarya doru havalanmasn nlemek iin sepeti tutmaldr.

Tepe ipi iin 90.000 cu ft (2550 m3) veya daha kk balonlarda bir personel grevlendirilmesi yeterlidir. Daha byk balonlarda fazla personele ihtiya duyulabilmekle birlikte hibir zaman ikiden
fazla kii tepe ipini tutmamaldr.
66

Uu Performans ve Planlama

Tepe personelinin iyi bir brifing alm olmas ve iten anlamas gvenli ve stabil bir iirme iin
nemlidir.

Btn ekip balon havalandktan sonra acil olarak malzemeleri toplayp balonu takip etmelidir.

SICAK RME:

iirmek iin yaplacak ilk ateleme ksa olmaldr, bylelikle burnerin yn grlebilir ve az yutan
ekip yelerinin de hazr olmas salanr. Ses ve alev ile irkilip az tutmay brakrlarsa ksa ateleme balonun
aznn ya hi yada ok az yanmasna sebep olacaktr. Yine ekip yelerini ok rahatsz etmemek iin ksa
atelemelerle ve duraklamalarla stma yaplr. 2-3 saniye bekleyerek yaplacak standart atelemeler yeterli
olacaktr. Bu boluklarda hem kuma hem de insanlarn teni souma frsat bulacak, ayrca pilot ile ekip yeleri iletiim kurabilecektir. Baz durumlarda balonun az kendi kendine daralp genileyebilir, buna balon
nefes alyor denir ve atelenirken buna da dikkat edilerek az daraldnda kumaa zarar verilebilecei iin
atelenmemelidir.
Baz pilotlar tek ve uzun bir ateleme ile stmay salarlar. Bunun avantaj ise ncelikle balon daha abuk
dikilir, sonrasnda da ate kesilmedii iin balonun az kapanmaz ve balon dikilene kadar ak kalr. Baz
dezavantajlar da vardr. Burner grlts nedeniyle konuarak anlamak pek mmkn olmaz, burnera yakn
olan herkes ve her ey yksek s nedeniyle renk atabilir yada zarar grebilirler.
Bir sonraki aamada dikilmi olan balon aralklarla stlarak kalka hazr hale getirilir. Bu arada yer
ekibi sepet evresinde eller sepette veya sepete arlk salamak iin hazr bulunmaldr. Balama ipi kullanlmas bu tip plansz kalklar engeller.
ou balon dikildikten sonra ksa srede dengeye getirilemez. Balon dengeye gelmezse rzgarlardan
daha ok etkilenir. rnein scak hava tam dolu deilse hafif bir rzgar bile balonu yan taraftan ie kertir
ve yelken etkisi yapar. Balon dikilmise ve umaya hazr deilse, srklenmeye balam balon iin pilotun
tek bir seenei vardr; sndrmek. Eer kalk scaklna ulamaya 5-10 saniye varsa ve umaya hazrsa, bu
durumda ya hzlca stlmal ve kalklmal veya sndrlerek kalk iptal edilmelidir, srklenilmemelidir.
67

Balon Pilotluu Ders Kitab

Balonun iirilmesi mutlaka bir Sorumlu Pilotu (PIC) gerektiren ilk aamadr. iirme gvenli ve etkili
yaplmaldr. Bunlar yaplnca balon neredeyse kalka hazrdr.

Kubbe mmkn olduu kadar souk havayla doldurulduktan sonra, yer ekibi kontrol edilmeli ve
ekip hazrsa kubbenin scak havayla doldurulmaya balanaca konusunda tek tek ikaz edilmelidir.

Pilot burnern arkasnda gemeli ve burner valflerinin kapal olduundan emin olmaldr.

iirme iin sadece bir burner kullanlmal ve sadece bir tane yakt tp ak olmaldr (byk balonlarda iki burner ve iki tp kullanlmas tavsiye edilir).

iirmede kullanlacak olan tpteki ana yakt vanas almal, tpte veya burnerda herhangi bir kaak olmadn kontrol edilmelidir.

Pilot alevi yakt kayna almal ve pilot alevi yaklmaldr.

Burnerin uu valflerini yaktla doldurmak iin tplerdeki ana vanalar almaldr.

Burner atelenmelidir.

Az ekibi, az ok geni bir ekilde gergin olarak amal ve btn uu kablolarn ateten korumaldr.

Burner kubbenin ekip tarafndan alm olan aznn ortasna doru tutularak ksa bir ateleme
yaplmaldr.

iirme esnasnda balonun yavaa dolmas iin ateleme ksa sreli yaplmal, ancak gerektiinde
kubbenin daha hzl dolmasn ve kontrol salayabilmek iin uzun sreli ateleme yapmaya da
hazrlkl olunmaldr.

Kubbenin iinin scak havayla dolmasyla birlikte kubbe ykselmeye balayacaktr.

Kubbenin ani ve ok hzl ykselmesi halinde sepet geici olarak yerden kesilebilir.
68

Uu Performans ve Planlama

69

Balon Pilotluu Ders Kitab

Tepe ipinde hibir zaman fazla personel (kk balonlarda 1 kii, byk balonlarda en fazla 2 kii)
grevlendirilmemelidir. Fazla personel grevlendirmek iirme esnasnda pilotun tarafndan kubbenin reaksiyonunun tam olarak grlmesini engeller ve kubbenin fazla snarak zarar grmesine
sebep olabilir.

Kubbe dikey olarak ykselmeye baladnda, sepet arka tarafndaki ayak deliine basarak kaldrlmal ( sadece kk balonlarda) ve iirmeye devam edilmelidir.

Kalk ncesi Son Kontroller:

Pilot kalk yapmadan nce aada verilmi olan Kalk ncesi Kontrolleri eksiksiz olarak yapmaldr:

Pilot, balonun uabilirliliinden sorumludur. Uu ncesi kontroller pilot veya pilotun uygun grd kalifiye bir yer ekibi tarafndan yaplr.

Kubbe kuma panellerinin alttan ilk 4msi (13 ft) zerinde, herhangi bir yerde 25 mmden byk
hasar veya herhangi bir yk eridine 19 mmden yakin kuma hasar olmamaldr. Varsa, kubbenin
alt 4mlik blmndeki hasarl ve tamir edilmemi kuma hasar alt panelden fazla olmamaldr.

Yk eritlerinde herhangi bir hasar olmamaldr. Yk eritleri ile uu teller arasndaki balant,
yank ve srtnme hasarlarna kar dikkatlice kontrol edilmelidir. Tepe halkas ve yk eridi arasndaki balantda herhangi bir hasar olmamaldr.

Uu tellerini katlanma ve ypranmalara kar kontrol edin. Herhangi biri var ise uu yaplmamal
ve teller ivedilikle deitirilmelidir.

Sndrme iplerinin emniyetli alp almadn kontrol edin. Parat ipi balant noktas salam
olmaldr. Parat ipini ypranma ve s hasarna kar kontrol edin. Parat makaralarnn bata rahat altnn ve ypranmam olduundan emin olun. Dndrme panellerinin dzgn altn
ve hasarsz olduunu kontrol edin.

70

Uu Performans ve Planlama

Karabinalar herhangi bir bozuklua kar kontrol edin. Eer var ise karabina uutan nce deitirilmelidir. Karabina az dzgn almaldr.

Tm sistemlerin alr olduundan emin olmak iin bir burner testi uygulayn

Balantlarda, hortumlarda ve burnerda herhangi bir kacak olmamaldr

Yakt kayna takldnda ve yakt ak baladnda burner basn gstergeleri alr olmaldr

Burner blounun sertliini ve gvenilir altn kontrol edin

Herhangi bir sepet telinde ondan fazla krk olmamaldr. Krklar, koruyucu bant ile kapatlmaldr.
Karabina ile burner erevesi arasndaki halkalardan herhangi bir hasar olmamaldr. Burner erevesi zerinde herhangi bir hasar olmamaldr.

Uanlarn gvenliini azaltacak sepet rgs zerinde herhangi bir delik veya anormal hasar olmamaldr

Burner erevesi zerinde herhangi bir atlak veya bozukluk olmamaldr.

Tanklarda herhangi bir kacak veya tank gvdesinde herhangi bir hasar olmamaldr.

Her tanktan yakt aksnn dzgn altndan emin olmak iin bir burner testi yaplmaldr.

Tank gstergesi dzgn almaldr.

Yangn sndrc sepette ve alr durumda olmaldr.

Atma halat yerinde ve hazr olmaldr.

71

Balon Pilotluu Ders Kitab

3.3 BRFNG
3.3.1 Ekip Brifingi

Tm yer ekibine iirme ilemi balamadan nce aadaki konularda briefing verilmelidir:

Ekibin gerekli giysi ve eldivenlerle donanm olduundan emin olunmaldr.

Ekip yelerine kalkta sepete kesinlikle aslmamalar gerektii belirtilmelidir.

iirme srasnda kubbe dikletii srada verilecek sepeti tutun, sepeti brakn talimatlarna uymalar gerektii ve talimatlar yerine getirirken iki ayaklarn skca yere basmalar gerektii belirtilmelidir.

nie geen balonun nnde durulmamas gerektii sylenmelidir.

Tepe ekibinin yelerine aadaki konularda briefing verilmelidir:

Balonun nasl zapt edilecei anlatlmaldr.

Halatlarn ele veya vcuda sarlmamas gerektii belirtilmelidir.

Pilotun haberi ve izni olmadan evredeki insanlardan hibir yardm alnmamas gerektii hatrlatlmaldr.

iirme esnasnda ateleme ile giderek snmaya balayan balonun tepe ipinin sepete getirilmesi iin
pilotun iaretinin beklenmesi gerektii belirtilmelidir.

Kubbe az ekibinin yelerine aadaki konularda briefing verilmelidir:

Kubbeden gelen elik halatlarn sepete baland yerlerin nasl tutulmas gerektii

Alttaki elik halata baslabilecei ancak basarken elik halatn ayakkab topuunun arasna geirilmemesi gerektii

Scak iirme boyunca ekip yelerinin vcutlarn yanmaz NOMEX kuman arkasnda tutmalar
gerektii anlatlmaldr.

Ekibin pilottan gelecek talimatlar iin tetikte beklemeleri gerektii, balonu eriemeyecekleri kadar
ykseldiinde brakp, gitmesine izin vermeleri gerektii sylenmelidir.

72

Uu Performans ve Planlama

Fan ekibinin yelerine aadaki konularda briefing verilmelidir:

Fann durdurma dmesinin nasl alt, fann nasl durdurulduu gsterilmelidir.

Talimat verildiinde fann kapatlmas gerektii sylenmelidir.

Fann alrken oynatlmamas gerektii, yerinden oynatmadan nce fann tam durmasnn beklenmesi gerektii sylenmelidir.

3.3.2 Yolcu Brifingi

Yolculara inile ilgili bilgi verilmelidir ve anlatlanlar anlayp anlamadklar konusunda geri dn alnmaldr.
rnek Trke Bilgilendirme Metni
Herkese merhaba, balona ho geldiniz. smimbu gn kaptannz benim. Bu gnk uuumuz 45 dakika ile 1 saat arasnda olacak standart bir uutur. Size dikkat etmeniz gereken baz hususlardan
bahsedeceim:

ncelikle, balonun dmeni yoktur, rzgar ile hareket eder. stediimiz zaman trmanabilir veya
alalabiliriz ancak yn ve hz kontrol edemeyiz. Her ey rzgara baldr.

Rzgara baml olduumuz iin ilgin yerleri bazen grmek mmkn olmayabilir. Rzgar her sabah farkl eser, bu nedenle de her uu farkldr.

ni ok nemlidir. Dikkatli olmal ve vereceim talimatlara uymalsnz. N POZSYONU dediim anda ini iin hazrlanmalsnz. Komutu duyduunuzda ltfen:

a.

fotoraf makinalarnz kaldrn, gzlklerinizi kartn.

b.

srtnz ini ynnn aksine evirin, ayaklarnz ve dizlerinizi birletirin, dizlerinizi hafife bkerek
kayak pozisyonu aln, nnzdeki ip tutacaklar yakalayn ve skca tutunun.

c.

iniin bittii ve gvenli olduu sylenene kadar bu pozisyonda kaln.

Son olarak, ben size inebileceiniz sylemeden ltfen sepetten inmeye almadan yerinizde kaln.
Sepetten inildiinde balon hafifleyecei iin tekrar havalanabilir.

Ltfen ini ncesi ve sonrasnda vereceim talimatlara uyunuz.

yi uular
rnek ngilizce Bilgilendirme Metni
Good morning everyone. Welcome on board. My name is .. I am your captain today. This is a
standard flight which will last about 45 min to 1 hour. There are few important points:

Firstly, the balloon does not have any steering or direction, it moves with the wind. We can climb or
descend whenever we want to but we can neither control the direction nor the speed of the balloon.
All depends on wind speed and wind direction.

As we depend on the wind, sometimes it is not possible to visit all of the interesting sites. Every
morning, winds blow differently and therefore every flight is different.

Landing is very important. You should be very careful and follow my orders. You must prepare for
landing when you hear me say LANDING POSITION. To prepare for landing, you must

a.

Put your cameras and glasses away.

b.

Face the opposite site of the landing direction, place feet and knees together, bend your knees slightly
taking a skiing position, grab the rope handles in front of you and hold on tight.

c.

Stay in this position until you are told it is over and safe.
73

Balon Pilotluu Ders Kitab

Lastly, do not try to get out of the basket until I tell you to do so, because the balloon may lose weight
and ascend again.

Please make sure that you follow my orders before and after landing.

Have a nice flight.

3.4 KALKI
Balon iirilip dikildikten sonra pilot kalk ncesi kontroller yapmaldr. Sepet iinde ortada yada gevek duran malzemeler kaldrlmal veya sabitlenmelidir. iirme iin kullanlan tank ayrlmal ve uu iin ilk
kullanlacak tanka geilmelidir. Burnerlar ve hortum balantlarn gaz kaana kar tekrar kontrol etmek
doru bir hareket olacaktr. Tepe parat kontrol iin alarak tekrar yerine gerektii gibi oturtulmaldr,
kontrol ipleri ve makara mekanizmalarnn alt kontrol edilmelidir.
Altimetre nceden ayarlanmadysa kalk alannn deniz seviyesinden yksekliine gre hava basnc
girilerek ayarlanmaldr, termometrenin doru scakl gsterip gstermedii kontrol edilmelidir. Telsizler
ak konuma getirilmeli ve kontrol edilmelidir.
Pilot hzlca tm tanklarn yakt gstergelerine bakmal, planlanan uu iin yeterince yakt bulunduundan emin olmaldr. Kalk ncesi yaplacak bu kontroller hzl olmal ve bir checklist kullanlarak hibir eyin
atlanmadndan emin olunmaldr.
Yolcu tanacaksa balon iirildikten sonra zaman kaybedilmeden yolcular sepete alnmaldr. Yolcularn binmesiyle sepette arlk artacandan sepetin istem d yerden kesilmesi de nlenmi olacaktr. Pilotun sepete binen yolculara tekrar bir brifing vererek ini pozisyonunu gstermesi ve sepet iindeki hareket
tarzlarnn ne olacan yolculara anlatmas gerekmektedir. Balonun iplerine dokunmamalar gerektiini ve
ahsi eyalarn nasl gvenceye alabileceklerini, sepetin snrlar iinde nasl duracaklarn ve en nemlisi de
Pilotun tm direktiflerine harfiyen uymalar gerektii hatrlatlmaldr.
Ekipten en az bir kii gerektiinde pilot veya yolculara yardm iin sepetin yaknnda durmaldr. Ayn
alandan kalkan baka balonlar varsa ekip yelerinden birine balondan balonun stn grecek ekilde uzaklamas ve zerinizin serbest olup olmadn pilota bildirmesi emniyet asndan ok nemlidir.
Kalktan nce takip aracna gerekli talimatlarn verildiinden, tm yer ekipmannn gerektii ekilde
yerlerine kaldrldndan emin olunmaldr.
3.4.1 Sakin Havalarda Kalk
Normal kalk, burneri biraz fazla ateleyerek kubbe ii ssn arttrarak yaplr. Arka arkaya 2-3 ateleme
balonu yavaa yerden kesecektir. Kalk srasnda, yer ekibi sepete dokunmadan sepetin etrafnda bekler.
Yaplacak kalktan sonra yava trmanma zerinizdeki balonlara arpma ihtimalinizi azaltr. Yazl olmayan
kurallara gre yol hakk altta kalan balonundur. Yani ncelik hakk kalk yapan balondadr. Ancak bu byle
olsa bile stteki balona da gerektiinde ykselebilmesi iin zaman verilmelidir. Pilotlar evrelerindeki balonlar her daim kontrol etmeli ve hareketlerinden mmkn olduunca haberdar olmaldrlar.
Kalk takiben hzl trmanma sadece gidi istikametindeki engellerin almas yada ters bir rzgardan
kmak iin ve sadece zeriniz serbestse yaplmaldr. Eer bu tip hzl bir trmanma kalktan itibaren gerekiyorsa ekibe sepete arlk verin ve tutun denilir. Balon normal kalk iin gerekli olan sy biraz geecek
ekilde stlr. Pilot zerinin serbest olduu teyit edildii anda da pilotun komutuyla ekip sepetten arln
ve ellerini ekerek balonun seri bir ekilde ykselmesini salar. Ekiptekilerin tamamnn sepeti brakmas ve
hibirinin sepete asl kalmam olmas ok nemlidir. Balon normal kalka gre nispeten daha hzl bir ekil74

Uu Performans ve Planlama

de ykseleceinden pilot bu trmanma srasnda aslnda balonun kontrolnn snrnda olduunu bilmelidir.
ok hzl ykselme nedeniyle yukardaki havann direnci, tepe paratn aaya doru iterek almasna ve
kontrolsz alalmasna da neden olabilir (floating top). Balonlar iin izin verilen maksimum trmanma hzlar, reticilerin yaynlam olduu el kitaplarnda mevcuttur. Tm pilotlarn bu snrlamalara uymalar gerekir.
Kalk konusunda aklnza ilk gelmesi gereken eylerden birisi de False Lift olmaldr. Yani balonun altndaki ve zerindeki deiken havann hareketleri nedeniyle oluan durumlara verilen addr. Hatrlanmas
gereken en nemli ey de False Lifte maruz kalan balonun aslnda tam anlamyla pilotun kontrolnde olmad ve dolaysyla bunun da tehlikeli olduu gereidir. Pilotlar bunlar hakknda bilgili olmal, mmknse
bunlardan kanmaldr.
False Lifte maruz kalan balonun ekil bozulacandan kaldrma kapasitesinde azalma meydana gelir ve
istenmeyen kontrol d alalmalar yaanr. Burada olaylarn fizik ksmn anlamak nemlidir. Balon yerde ve
dengedeyken balona etki eden iki kaldrma kuvveti vardr. lk kuvvet kubbedeki scak hava nedeniyle oluan
kaldrma kuvvetidir. kincisi de kubbenin zerinden geen hava akmdr. Bu iki nedenle oluan kaldrma
kuvveti balonu dengede tutar. Bu durumda az bir stma ile balonun kaldrma kuvveti artar ve balon ykselir.
iki bileeni vardr; kubbenin iindeki scak hava ve kubbenin zerinden geen havann yaratt kaldrma
kuvveti.

ekil 6-16 False Lift dinamii

Balon kalk yaptnda ve balonun hz, zerinden geen havann hzyla eit olduunda bu ikinci kaldrma kuvveti ortadan kalkar. Balon yerde dengedeyken, pilot balonu kalk iin yeterince stmamken balonu
havada tutacak yeterli kaldrma kuvveti olumamtr, toplam kaldrma kuvveti azdr.
Pilotlara genelde kubbenin zerindeki hava nedeniyle oluan kalkn false lift olduu retilir, nk
kubbenin stlmasyla olumayan bir kalktr. False lift sahte kalk demektir ama oluan kalk gerektir.
Akan havann hz kubbenin hzndan yeterince yksek olduu srece kaldrma kuvveti olumaya devam
eder. Balon rzgarn ynnde hzlandka hava ak nedeniyle oluan kaldrma kuvveti kaybolur ve ayn trmanma hzn korumak iin daha fazla stmaya ihtiya duyulur. Ayn durum alalrken alak irtifa windshear
ve jet akmlarndan geerken de grlr. Balon alttaki daha sakin katmana girdii zaman kubbenin iinde
bulunduu alandaki hava bir anlk daha hzl hareket etmekte olur ve bu da kaldrma kuvveti yaratr. Alalma
srdke kubbe bu hzl katmandan kurtulur ve akan hava miktar azalr. Eer pilot starak tedbir almamsa
balonun alalma hz artar.
75

Balon Pilotluu Ders Kitab

3.4.2 Rzgarl Havalarda Kalk

Rzgarl havada kalk yapan bir balonun, yzeyin hemen zerinde hzl hareket eden havayla ilk karlatnda balonun kaldrma gcnde belirgin bir kayp oluabilir. Balon yerde hareketsiz haldeyken zerinde
hzl hareket eden hava dk basn alan oluturarak ayn uak kanadnda olduu gibi balonun ykselmesine neden olur. Balon kalk yapt srada, bu etki azalr ve irtifa kaybeder. rtifa kaybnn nlemesi iin
kubbenin ss arttrlmaldr. Ancak, rzgar burner alevinin ynnn deimesine neden olarak, balonun
kaldrma gcn artrmak iin gereken snn salanmasn da engelleyebilir. Rzgarl hava artlarnda ar
ykselmeleri nlemek amacyla yerden ayrlmadan nce yer ekibinin yardmyla gvenli bir kalk yapmak
iin yer ekibine tutun veya brakn komutlaryla ya da pilot tarafndan hzl brakma sistemi kullanlarak
kalk salanr. Rzgar nedeniyle oluan irtifay kaybederken ateleme yaplmal, burnern as alevi rzgardan korumak iin deitirilmelidir. Kalk srasnda, balon eteinin (scoop) ak ksm rzgarn geli ynne
bakmaldr.
Kalk Ve nite Enerji Hatlarndan Gvenli Uzaklklar:

Kalk alan: Rzgar ynnde elektrik direklerine 100 ft ( 30mt civar) rzgara kar ve yan rzgar
ynlerinde iki balon ap uzaklk kalk iin nerilen gvenli mesafedir.

Planlanan ini alan: Balonun herhangi bir engele arpmadan manevra yapabilmesi iin en yakn
maniaya 2 balon ap uzaklkta bulunmas yeterlidir.

Balon ekme halat, her hangi bir enerji hattndan 1 balon ap uzaklk iinde kullanlmaz.

76

Uu Performans ve Planlama

Hzl Brakma Sistemi:

Bu sistem, son brakma ilemi pilot tarafndan, balon ierisinden yaplacaksa kullanlr.

Kilit elle sert bir ekilde vurularak alr ve alma annda gerilen halat hzla geriye geleceinden
(lastik benzeri) pilotun kendini ve yolcular halatn arpmasndan korumas gerekir.

arpmann etkisini en aza indirebilmek iin pilot son brakma ilemini, sistemin mmkn olduunca gevek olduu bir anda yapmaldr.

3.5 UU PLANI
Trk hava sahas iinde uacak olan tm hava aralarnn uutan nce Uu Plan doldurmalar zorunludur. Kapadokya Balon Uu Sahas iinde uan balonlar iin bu hizmeti SHGM Slot Hizmet Merkezi
vermektedir.
3.5.1 Uu Plannn Hazrlanmas
Uu plan ilgili talimatlar dorultusunda uutan en az 2 saat ncesinde doldurularak ilgili ATC nitesine gnderilmelidir. Plan pilotun tasarlad uu ile ilgili olarak hava trafik kontrol birimine verdii yazl
veya szl bilgilerdir. Plann hazrlanmas ve doldurulma usulleri ilgili SHGM talimatlarnda aklanmtr.
Bilgilerin eksiksiz verilmesi ve plan ekildikten sonra ilgili ATC nitesi telefonla aranarak plann alnd teyit
edilmelidir. Kapadokya blgesinde yaplacak balon uular iin izin alma prosedrleri farkllk gstermekte
olup Balon Slot Talimatnda detaylar aklanmtr.
3.5.2 Trmanma
Trmanma, uulan seviyede yaplmakta olan atelemenin arttrlmas ile gerekletirilir. Trmanma srasnda, arttrlan ateleme kubbe ssnn ykselmesine ve balonun trmanmaya balamasna yol aar. Kubbe
s leri ve varyometre kullanlyorsa, pilot, trmanma hznn 1000 ft/min (5m/sn) ve kubbe ssnn 120o C
(250 F) yi amamasna dikkat etmelidir. Ancak balonun hacmi 340,000 cuft ve daha bykse trmanma hz
77

Balon Pilotluu Ders Kitab

4 m/sn (800 ft/dakika)dr. Yksek hzl trmanmalarda, balonun evresinden geen hava akndan dolay
sepette bir rzgar hissedilir. Alet kullanlmad durumlarda yksek hzl trmanma bu ekilde de tespit edilebilir. Ykleme hesaplamalar gerekletirilirken, hzl trmanmann gerektirdii, yksek aerodinamik g ve
kubbede oluacak s art dikkate alnmamaktadr. Acil durumlar hari yksek hzl trmanmadan mutlaka
kanmak gerekmektedir.
3.5.3 Alalma
Alalma, uulan seviyede yaplmakta olan atelemenin azaltlmas ile gerekletirilir. Balon yksek irtifada (1000 feet veya daha fazla), ateleme durdurularak doal soumaya braklrsa, maksimum alalma hzna
ular. Buna souk alalma denir. Maksimum alalma hz, terminal hz olarak adlandrlr. Alalma hz balonun bykl, tad arlk ve hakim olan meteorolojik artlarla dorudan ilikilidir.
Alalma srasnda balon bir miktar salnm yapabilir, dnebilir veya hafife sarslabilir. Balonun az /
etek ksm kapanmaya balarsa azn tekrar almas iin ksa bir ateleme yaplmaldr. Souk alalma yerden
en az 2000 ft (600m) ykseklikte braklmaldr. Alalma durdurulurken kubbenin ar snmas engellemek
iin uzun atelemeler yapmak yerine daha sk ve ksa atelemeler yaplmaldr.
3.5.4 Yksek rtifada Uu
Yksek irtifada uua balarken (3000 ft (900m) den yksek irtifalar) yk hesaplamalar tekrar kontrol
edilmeli, mevcut hava durumu ve klacak irtifa tekrar hesaplanmaldr. Bu ilemin yaplabilmesi iin sepette
termometre, altimetre ve retici firmalar tarafndan Flight Manuallerde verilmi olan ykleme cetveli bulundurulmaldr.

78

Uu Performans ve Planlama

Kubbenin i st ksmna balanan ve balonlarda yaygn olarak kullanlan FlyTech kombine uu aletinin
bir paras olan kubbe ii s sensr, trman esnasnda i sy lmek ve takip etmek iin kullanlabilir.

Yksek irtifada atmosferik oksijen azalmaktadr. Oksijen azl pilotun muhakeme ve performansn etkilemekte, tedbir alnp alalmad yada oksijen kullanmad taktirde bilin kaybna ve lmne sebep olabilmektedir. 10,000 ft MSL zerindeki irtifalarda pilot ve yolcular ilave oksijen tertibat kullanmaldr. Aada
oksijen ihtiyac duyulan irtifalar ve sonular verilmitir:
0 10.000 Feet

Oksijen gerekmez. rtifaya ktka nefes sklar.

Gece gr bozulabilir.

10.000-18.000 Feet :

Oksijen gerekir.Bilin kayb olabilir.

Muhakeme zayflar veya kaybolur.

18.000-25.000 Feet :

Muhakeme ve bilin iin oksijen gerekir.

25.000-40.000

Beyinde hasar ve lm meydana gelir.

DECOMPRASION :

30.000 feet altnda etkili deildir. Sv oksijenin basntan

kurtularak gaz haline kanda dnmesidir. nlemek iin
%100 oksijen gerekir.

3.5.5 Termik Koullarda Uu

Termik artlarda balonun kontrol zordur ve zellikle deneyimsiz pilotlar bu artlarda uutan kanmaldr. Termal hava koullar sert dikey hamleler reten hava akmlar oluturarak balonun dnerek scak
havayla sarlmasna neden olur. Termal aktiviteler, balonun belirsiz ve istem d olarak ynnn ve yksekliinin deimesine sebep olur.Termal aktivitelerin hakim olduu durumlarda yaplan uularda ini hari
balon minimum 500 ft AGL (150m) de tutulmaldr. ni yaklamas byk bir dikkatle yaplmal ve balon
hibir zaman bir maniaya doru yaklatrlmamaldr. Mmkn olduunca bo ve maniasz, geni alanlara
ini planlamas yaplmaldr.
Cumulus ve zellikle de Cumulonimbus bulutlarnn olumakta olduu ya da var olduu durumlarda
umaktan iddetle saknlmaldr. Cumulonimbus bulutlar sakin grnml olmakla birlikte aldatc bir alan
olutururlar. Bu bulutlarn ierisinde zellikle oluum esnasnda meydana gelen dikey hava hareketleri balonu
iine ekebilir ve pilot ve yanndaki yolcularn lmne sebebiyet verebilir.

79

Balon Pilotluu Ders Kitab

3.5.6 Yakt Planlamas

yi pilotlar balonlarn performans izelgesini ve o gnk hava durumunu inceleyerek planlanan uu
sresince balonun performans ve snrlar hakknda bir karara varrlar. Uutan nce (tercihan balon daha
serilmeden nce) yakt gstergeleri kontrol edilmeli ve yaplacak uu iin yeterli yaktn olduundan emin
olunmaldr. Uuta her burner yakt kaynana bir yakt tp balanr. Tekli ya da iftli burner iin iki, l
burner iin , drtl burner iin de drt yakt tp balanacaktr. Bu yakt tpleri kalktan nce hzl bir
ekilde test edilmeli ve uu srasnda ak braklmaldr. ki yakt sisteminin ayn anda azalmadndan emin
olmak iin uu srasnda tercih edilen tek bir yakt kayna kullanlmaldr. Ana yakt tpleri (buhar kna
pilot lambas balanmsa) normalde en son kullanlmaldr. Nadiren, ok souk koullarda ya da uzun uular planlandnda ilk ana yakt tpleri kullanlmaldr, scak havann geri ekilmesiyle ateleme burnerlerine
yakt salamak yakt tp basncn zaman iinde azaltr. Ateleme burnerlerine yakt salamak iin yakt
tpnde yeterli yakt braklmaldr- her bir uu saatinde Yakt tpn iinin %3 scak hava pilot lambasna
yakt salamak iin yeterlidir. Her yakt kaynanda mevcut son yakt tp tamamnn %25inin altnda kullanlmaldr. Bu oklu yakt kaynaklarnn her zaman dayanmasn tam burner gcnn acil durumlar iin
mevcut olmasn salar.
Bir yakt tpnden mmkn olduunca ok yakt kullanmak isteniyorsa, o zaman ieriin sona kalan
%5I sessiz valfli burnerle yaklmaldr, sessiz valfli burnerde sessiz valf kndan geen likit yakt net bir ekilde grlebilir. Likit yakt geii grlmemeye baladnda bu yakt tpnn kullanmn braknz, nk
alevin boyu ve kalorisi balon yksekliini korumak iin yeterli sy salayamayacaktr.
3.5.7 Rzgarn Kullanlmas
Balonun uu ynnn deimesi tamam ile rzgara baldr. Deiik irtifalardaki deiik ynden esen
rzgar akntlar kullanlarak balonun uu ynnn deitirilmesi son derece kolaydr. Rzgar hz arttka
balonun yatay hz da artacaktr. Uutan nce yaplacak meteorolojik inceleme ve uu esnasnda pilotun
takip edecei deiiklikler bunu gerekletirmede yardmc olacaktr.
Rzgarlar daima geldikleri yne gre adlandrlrlar ve ynleri u ekildedir:

Derece N

Kuzey

45

Derece NE

Kuzey-Dou

90

Derece E

Dou

135 Derece SE

Gney-Dou

180 Derece S

Gney

225 Derece SW

Gney-Bat

270 Derece W

Bat

315 Derece NW

Kuzey-Bat

3.5.8 Seviye Uuu

Balonun ayn seviyede uabilmesi iin kubbe ii ssnn pilot tarafndan atelemelerle kontrol edilmesi
ve ayn tutulmas gerekmektedir. Uu esnasnda uuun seviyelerde karlalacak olan meteorolojik artlara
gre stma sreleri farkllk gsterebilir. Ancak kubbe ii ss pilot tarafndan kontrol edildii srece balon
ayn seviyede umay srdrecektir.

80

Uu Performans ve Planlama

3.5.9 Uu Aletleri

Her balonda kubbe sler (balonun kubbe i ssn Celsius derece cinsinden gsterir.) bulundurulmal ve doru altndan emin olunmaldr. Neredeyse tm bu aletler pille alr ve sadece alp almadklarna deil, yeterli pil enerjisi kalp kalmadna da baklmaldr. Uua her ey hazrken aletlerin
almamas ok sinir bozucu olabilir. Kontrol edildikten sonra sepete balanrlar. Bu aamada altimetre kontrol yaplmaldr. Meteorolojik verilerden edinilen o anki atmosferik basn cihaza girilmelidir. Basn deeri
bilinmiyorsa bu durumda altimetre ayar kalk alannn yksekliine gre yaplr.

Altimetre deniz kenarndan kalkarken 0a ayarlanabilir. Bu durum hava sahas snrlarna uymak iin
gereklidir.
3.5.10 Uu Limitleri
1. Balonlar, 7.7m/sden hzl yzey rzgarlarnda serbest uurulmamaldr.
2. Balon, ortalama rzgar hznn stnde 5.1m/slik rzgar hamlelerine ve kararsz rzgarlara olanak
verebilecek meteorolojik koullarda uurulmamaldr.
3. Balon, yaygn termal hareketler ya da kmlonimbus aktiviteleri olduu zaman uurulmamaldr.

81

Balon Pilotluu Ders Kitab

Minimum burner gereklilikleri

Burner yaps

zin Verilen Kubbe Hacmi

Tekli

17,000 ft3 (481 m3) - 105,000 ft3 (2975 m3)

kili

56,000 ft3 (1585m3) - 210,000 ft3 (5950 m3)

140,000 ft3 (3970 m3) - 315,000 ft3 (8920 m3)

Drtl

180,000 ft3 (5100 m3) - 600,000 ft3 (16992m3)

Uu in Kabul Edilebilir ve Uuu Engellemeyecek Hasarlar:

1. Yk eritlerindeki hibir hasar kabul edilemez.
2. Burner ya da yakt sistemindeki hibir hasar kabul edilemez
3. lk yatay yk eridinin altndaki ve Nomex stndeki ya da Nomexe 4 mdeki kumata meydana
gelen hasar her yne 1.5 mden kk delik ve yrtklar olmak kaydyla kabul edilebilir.
4. 3te belirtilen blgenin stndeki ve kubbenin st ksmnn (en geni yatay dikiin stnde, iki dikey
yk eridinin arasnda kalan blge olarak tanmlanr) altndaki blgelerdeki kumata meydana gelen
hasar her yne 50 mmden kk delik ve yrtklar olmak kaydyla kabul edilebilir. Yanyana iki delik
arasndaki mesafe, byk olan deliin maksimum apnn drt katndan daha az olmamaldr. Kubben bu blmnde 15ten fazla ve herhangi bir panelde 5ten fazla delik olmamaldr.
5. Kubbenin st ksmndaki kumata meydana gelen hasar her yne 12 mmden kk delik ve yrtklar
olmak kaydyla Kabul edilebilir. Komu delikler arasndaki mesafe 50mmden daha az olmamaldr.
Kubbenin bu blmnde 15ten fazla ve herhangi bir panelde 5ten fazla delik olmamaldr.
6. Bu snrlandrmalar dndaki herhangi bir hasar Bakm ve Onarm Klavuzundaki talimatlar dorultusunda tamir edilmelidir. 3te belirtilen dndaki kabul edilebillir hasarlar yllk ya da 100 saatte
bir yaplan muayeneden once tamir edilmelidir.
Not: Kabul edilebilir bir delikle ayn aptaki bir emberde iki ya da daha fazla delik bulunuyorsa, bunlar
4 ve 5 iin bir delik olarak dnlebilir.
Trmanma ve alalma oranlar:
A. 105,000 cu.ft ya da daha kk hacimli balonlar iin, ar trmanma oranlarndan, basket seviyesinde ki etkili rzgardan, kubbe ii s ler yerletirilmedike kanlmaldr.
B. 105,000 cu. ft.den byk ve 340,000 cu.ftden kk balonlar iin maksimum trmanma ve alalma
oran 5 m/sdir (1000 ft/m).
C. 340,000 ve 750,000 cu.ft arasndaki balonlar iin maksimum trmanma ve alalma oran 4 m/sdir
(800 ft/m).
Uu srasnda parat valfi 3 saniyeden uzun sure ak tutulmamaldr. Kubbe yeniden iirmeye olanak
salamal ve kubbe az sonraki boaltma ilemlerinden nce tamamen ak olmaldr. Hava boaltma sisteminin
parat valfi, uu srasnda scak hava salmn kontrol etmek iin kullanld zaman 3 saniyeden uzun srelerle
ak tutulmamaldr. Boaltma ilemlerinden sonra kubbenin yeniden tamamen iirilmesine olanak salamaldr. Acil durum dnda, krmz ipin yerden 2m (6ft) den daha yksekte kullanm yasaklanmtr.

82

Uu Performans ve Planlama

3.6 N PLANLAMA
ni iin uu hatt zerinde balonu indirmek iin yeterli genilikte ak alana sahip bir saha seilmelidir.
Yaklama alan ya da pas geme annda yksek engeller bulunmamaldr. Gl rzgrlarda daha geni ini
alanlarna gerek duyulur.
3.6.1 ni ncesi Kontroller
nite Dikkat Edilecek Hususlar:
ni Alannn Seimi

Uygun, engelsiz bir ini alan (hava boaltma hatt) seilmelidir.

Yolcu Briefingi

Yolculara ini hakknda bilgi verilmeli ve doru pozisyonda olup olmadklar kontrol edilmelidir.

Pilot Kemeri

Emniyet kemeri bal olmaldr.

Yakt

ni ve pas geme iin yeterli yakt bulunmaldr.

Ekipmanlar

Aralar, kameralar, telsiz, vb. gvenli olarak balanmaldr.

Parat Ama pi

Yaklama esnasnda elde olmaldr.

Dndrme Paneli pi

Kullanlabilir durumda olmaldr.

Ana Yakt Tpleri

Tpler kapal ve mmknse zellikle yksek rzgrlarda yere dokunmadan hortumdaki yakt boaltlm olmaldr.

Pilot Alevi

Yere dokunmadan pilot lambas kapatlmaldr.

ni Alannn Seimi:

ni iin, uu hatt iinde bir alan seilmelidir.

Bu alan ekili blgelerden, hayvan srlerinden, enerji veya telefon hatlarndan uzak olmaldr.

Kuvvetli rzgarl havalarda ini iin daha geni alanlara ihtiya duyulur.

Yaklama ve pas geme alannda ok yksek engeller olmamaldr.

3.6.2 Yaklama
ni alan tespit edildikten sonra balonun hareket hz gz nne alnarak nasl bir ini yaplaca pilot
tarafndan planlanr. Balon alalabilmesi iin gerektii ekilde kontroll bir ekilde soutularak yaklama
yaplr. nilecek yer dar ise yere temasn sert olaca hesaplanarak tedbir alnmaldr.
Eer rzgr hz fazla ise, ya da ini alannda yangn riski varsa, initen nce pilot lambalar derhal kapatlmal ve ana yakt tanklar zaman kaldysa kapatlmaldr.
Krmz ip tam initen nce derhal ekilebilir. Son sndrme iin panel tamamen ekilmelidir. Balon
snk olarak kalacaksa havalandrma ipini yeteri kadar scak hava boalmas iin panel alabilir ve sonra
kapatlabilir.
Sakin havalarda havalandrma ilemini kullanarak balonu sndrme olasdr, ancak sndrme geleneksel paratten daha yava olacaktr. Tam initen nce parat almaldr. Eer rzgr hafif ve balonu dik durmasna izin veriyorsa, balon sabitlendii zaman parat ipi braklabilir. Sert rzgrlarda, balonu tamamen
sndrmek iin parat ipi ekilmeli ve tutulmaldr.

83

Balon Pilotluu Ders Kitab

3.6.3 Sakin Havada ni

ni ekli hava artlarna ve inilecek alann zelliklerine bal olarak deiir. nii nceden belirtmi olduumuz hususlara uygun ekilde kurgulamak, yaklama eklini belirlemek, gvenli ini iin manialar (elektrik
hatt, dier engeller, zeminin durumu vb.) kontrol etmek ve ini alannn uygunluundan emin olmak en dorusudur. ni srasnda balonda yaplacak hazrlklarn tamamlanmas, pilotun balonun ve yolcularn gvende
olduklarn bilerek, inie konsantre olmasn salar. Balonun nnde geni ve msait bir ini alan bulunmas
halinde, balon aalarn, itlerin vb. zerinden yavaa alaltlarak indirilebilir. En rahat ini, balonun, uygun bir ini alannda, yerden yaklak bir metre ykseklik seviyesine kadar yavaa yaklamas ve son bir
hava boaltm ile yere inmesi ile gerekletirilir. Yere yaklarken ini hzn neredeyse sfr seviyesine kadar
drmek rahat inie yardmc olur. Kabaca, eer balonun ykseklii ini hznn en az yars kadarsa balonun
yerden belirli ykseklik seviyesinde kalabilecei ve rahat bir ini yaplabilecei dnlr. ( Rahat ini iin,
eer balon yerden 250ft yksekte ise alal hz 500 fpm olmaldr).Alalma hz azami olarak 400fpm olmaldr. Bu hza kadar, ini alan dar dahi olsa, emniyetli ini yapmak mmkndr. Bununla birlikte, 400 fpm civarnda ini zor olmakta ve zarar grme riski bulunmaktadr. 400 fpm zerinde bir hzla ini yaplmamaldr.
Giderek azalan bir hzla ini yaplrken, eer kubbeden yeterli hava braklmamsa, balon yerden sekecektir.
(Kk bir havalandrma delii burada yardmc olabilir). Kubbeden hava boaltmann zamanlanmas doru
yaplmas nemlidir ve bu beceri pilotlarda pratikle geliir. Hedef, uygun bir alana, azalan bir hzla emniyetli
bir ini yapmak ve sepetin yerde en az sekme ve srtnme ile durmasn salanmaktadr.
3.6.4 Rzgarl Havada ni
Rzgarl Havada Sert ni Hazrlklar:

Alalma ve srklenme hatt ak olmaldr.

Tm yolculara gerekli brifing verilmelidir.

Pilot lambalar sndrlmelidir.

Eer vakit var ise yakt vanalar kapatlmal ve yakt boaltlmaldr.

Gerekiyorsa safralar atlmaldr.

Yolcularn sepete sk tutunmalar salanmaldr.

Pilot ve yolcularn bacaklar dizlerden hafif krk pozisyonda olmaldr.

Tm ekipman balanmaldr.

Btn emniyet tedbirlerinin alnmasndan sonra, pilotun bir eli burner sehpasnda bir eli krmz
ipte olmaldr.

Hareket durana kadar sepet terk edilmemelidir.

3.6.5 Tepe Parat Kullanm

Tepe parat scak havann tahliyesi iin kullanlr. Scak havay brakarak, kubbenin kaldrma kuvvetinin
azaltlmasn salar. stem d hzl alalmalardan kanmak iin dikkatli kullanlmaldr. Fazla ve uzun sreli
almas, kubbeden, yksek miktarda scak hava kaybedilmesine yol aar. Uu sresince scak havann tahliyesinde tepe parat 3 saniyeden daha fazla ak tutulmamaldr. Hava brakma ilemleri arasnda, kubbenin
yeniden tmyle imesine imkan tannmaldr. Az yklenilmi durumlarda tepe parat otomatik olarak tekrar kapanmayabilir, bu durumda burner kullanlarak kapatma yaplr, bu durumun olumamas iin paratn
grsel kontrol gerekir. Balonda, tepe paratnn yannda, dnerek hava boaltma sistemi mevcutsa, bunlarn
her ikisi de scak hava tahliyesinde kullanlabilir. Yer seviyesinden 2m (6 feet) den daha fazla ykseklikte tepe
parat TAM almamaldr. Paratn tam almas hzl irtifa kayb ile zemine sert arplmasna neden olacaktr. Uu sresince scak havann braklmas, krmz ve beyaz havalandrma iplerinin ekilmesiyle salanr.
84

Uu Performans ve Planlama

3.6.6 Balonun Sndrlmesi

ni sonrasnda vanalar ve aletler kapatlmal, hortumlardaki yakt boaltlmaldr. Kubbenin iinde bir
para hava kalmsa, parat ipi kubbenin tepesini kartrmamak veya ipin yanmasn nlemek iin gevetilebilir. Bu bir sonraki uu iin paratn dzenli olmasn salayacaktr. Kubbenin eteinden balayarak tepeye doru diz zerinde ilerleyerek kubbenin ierisindeki hava boaltlr ve kubbe uzun bir ip haline getirilir. Bu
ilem slak veya pis zeminde yapldnda balon temizlenmelidir. Bir yntem de kubbeyi Nomex den balayarak kol arasna alp, kol ve bacaklar ile havay boaltarak tepeye doru ilerlenmesidir. Kubbe tepeden balanp
paketlenerek torbasna koyulur. Kubbenin en az yars torbasna yerletirilmeden burner erevesi sklmez.
Yer ekibi, zel alana girip balonu tarla sahibinin izni olmadan toplamamaldr. ayet tarla sahibi izin
vermezse balon darya tanmaldr. Uu pilotun ve balonun kayt defterine (log-book) kaydedilmelidir.

3.7 BALI UU
3.7.1 Uu Alan

3.7.2 Sabitleme
Balama, yukardan geen tellerin olmad ve yaknlarda engellerin bulunmad ak bir alan gerektirir.
Balonun iirilmesine ve balant hatlarnn kurulmasna olanak salayacak yeterince geni bir alan olmaldr.
Sahann rzgr ynndeki alan da, balonun balantlarndan kopup serbest uua geme ihtimaline kar,
ayn zamanda engelsiz olmaldr.
Bal uarken izleyicileri sepetten, balant iplerinden ve bal uu halatlarnn baland aratan uzak
tutulmalar nemlidir.

85

Balon Pilotluu Ders Kitab

Balama hatlar iin en uygun dzenleme balon en st noktasnda olduu alak nokta dzenlemesidir.
Daha yksek balamalar gerekiyorsa, o zaman halatn yerle asn alak balamada olduu gibi korumak iin,
nokta zemin boyutlar geniletilmelidir. Rzgr hz arttka, ya balama noktalar arasndaki mesafeleri
arttrarak ya da halat uzunluunu ksaltarak nokta daha dz hale getirilmelidir.
Balama iin kullanlan halatlar en az 4000 kg (8800 lb) ekecek dayankllkta olmaldr ve her uutan
nce denetlenmelidir. Karabinalarn gerektii balama sistemlerinde (balon balants deil), 5000 kg (11000
lb) ekebilecek karabinalar kullanlmaldr.
Balama noktalar iin olan engeller 4000 kglk (8800 lb) yklemeyi kaldrabilecek kapasitede olmaldr. ki balama halat, harekete kar ana direnci salamak iin rzgra kar konulandrlmaldr. Onlar
arasndaki a 60 ile 120 arasnda olmaldr. V halatn balona balamak iin kalplanm balama halkalar
kullanlmak zorundadr. Burner erevesi bask pabular katlanlamaz. Boluun karsndaki yk gvdesinin yan tarafndaki iki dkm balama halkasna bal V ulu halata halatlar balanmaldr. nc bir halat,
Burner sehpasnn rzgr ynl tarafndaki iki balama halkasna bal V ulu halata balanmaldr. Bu halat nc bir rzgr ynl tespit Noktasna balanmaldr. Donanm yaplrken karabinalarn sadece uzun
akslarndan yklenmi olduundan emin olunmaldr. zellikle vida kapa aprazndaki enine yklemeler,
karabinalarn dayanma gcnn ok altna dmesine sebep olabilir.
Pilot yzey rzgr hzn ve dier hava koullarn bal uu srasnda kontrol etmelidir(elde tutulan
rzgr lerle, rzgrgl, vs). Eer rzgr hz izin verilen en fazla ya da o anki durumu aarsa bu balonun
sabit kalmasn engeller, balon olabildiince abuk bir ekilde sndrlmelidir.
Rzgrl hava koullarnda balama halatlarndaki balonun ani ve iddetli hareketleri en aza indirilmelidir. Bu genelde balon yerden ykseldiinde halatnda gergin olaca ekilde balama halatlarnn uzunluunun ayarlanmasyla baarlr. Rzgr ynndeki balama noktas iin tespit noktas olarak bir tat kullanlyorsa, balonun maksimum yksekliini deitirmek iin bu tat ileri ya da geri hareket ettirilebilir.
Balama yaplrken izleyicileri sepet den, balama halatlarndan ve balama halatlarna tespit noktas
olarak kullanlan tatlardan uzakta tutmak gerekmektedir.
Balonlar
Snrlandrmalar

<180,000 ft3
(5098 m3)

Maksimum yzey rzgar hz

Yolcularla maksimum yzey rzgar hz

Balonlar
>180,000 ft3

Balonlar

<275,000 ft3

>275,000 ft3

(7788 m3)

15 knot

5 knot

(7.7 m/sn)

(2.5 m/sn)

10 knot

5 knot

(5.1 m/sn)

(2.5 m/sn)

Yerden maksimum ykseklik (sepet altn30m (100ft)

dan llr)
Maksimum Kalk Arl

Standart MTOMun %75iyle snrldr.

86

Sakin

Sakin

Uu Performans ve Planlama

3.8 UU KAYITLARININ TUTULMASI

Uuun tamamlanmasndan sonra balon ve pilot logbooklar mutlaka ilenmelidir.
3.8.1 Balon Uu Kaytlar
Logbook bir balonun uu ve bakm kayddr. Tm bakmlar girilmeli ve ii yapan yetkili, balonun bir
sonraki uuundan nce girii imzalamaldr. Bakm yapan kii imzalad iin kalitesinden mesuldur. Balonun uu bilgileri, uu sonrasnda log booka kaydedilir.
3.8.2 Pilot Uu Kaytlar
Balon pilotlarnn uu bilgileri uu sonrasnda log-book a ilenmelidir. Hem balon, hem uak logbooklarnda uu zaman kalktan son inie kadar olan zaman olarak kabul edilir. Bal uularda balonun iirilmi olduu tm sre log-booka bal uu olarak kaydedilmelidir. Bal uu balonun hizmet sresine mutlaka kaydedilmelidir.Bal uu pilotun logbookuna bal uu ibaresi ile kaydedilmelidir.Balon logbooku
her uuu ve hizmette kal sresini ayr kaydetmelidir (TTIS- Total Time in Service). Uu srelerinin
yazlmasnda saatler ve dakikalar en yakn 5 dakikaya gre, iki nokta kullanarak gsterilmektedir. (rn. 0:30,
30 dakikay gsterir - 1:15, 1 saat 15 dakikay gsterir)

3.9 BRMLER VE BRM EVRME/DNTRME

3.9.1 rtifa Birimleri ve evirme/Dntrme (Feet, metre)
1 ft = 0.3048 m dir.
rnek1 : 3500 ft = 3500*0,3048 1066 m
rnek2 : 4500 feet = 4500*0,3048 1371 metre
3.9.2 Hz Birimleri ve evirme/Dntrme (Knot, m/s, km/h)
1 Knot = 1.852 kilometre/saat (km/h) = 0.514444444 metre/saniye (m/s) dir.
rnek1 : 100 kt = 100*1.852 185 km/h
rnek2 : 200 Knot = 200*1.852 370 kilometre/saat
3.9.3 Arlk Birimleri ve evirme/Dntrme (Kg, gr, libre)
1 kg = 2,20462262 lbs dir.
rnek1 : 100 kg = 100*2.20462262 220 lbs
rnek2 : 200 Kilogram = 200*2,20462262 440 libre
3.9.4 Hacim Birimleri ve evirme/Dntrme (cu/ft, m )
1 ft3 = 0.028316847 m3 dir.
rnek1 : 425.000 ft3 = 425.000*0,0283/1 12028 m3
rnek2 : 180.000 kbik fit = 180.000*0,0283/1 5094 kbik metre
3.9.5 Is Birimleri ve evirme/Dntrme (C, F )
C = (F 32) / 1.8 dir.
rnek1 : 1 C = (F 32) / 1.8 = 33,8 F
rnek2 : 2 Santigrat = (F 32) / 1.8 = 35,6 Fahrenhayt
87

Balon Pilotluu Ders Kitab

3.9.6 Basn Birimleri ve evirme/Dntrme (bar, psi)

1 bar = 14.50326 psi dr.
rnek1 : 10 bar = 10*14.50326 145 psi
rnek2 : 20 Atmospheric pressure = 20*14.50326 290 per square inch
3.9.7 UTC/GMT ve Yerel Saat
Bilimsel ve askeri evreler ile hava ve deniz ulatrmacl gibi deiik sektrlerde kullanlan saat sistemidir. Aadaki tanmlamalarn her de bu saat sistemini tanmlamak iin kullanlr.

GreenwhichMeanTime (GMT)

UniversalTimeCoordinate (UTC)

Zulu (Z)

Egdml Evrensel Zaman(UTC), pek ok lkede baz alnan meden ve bilimsel zaman. 1963 ylnda
kullanlmaya balanmtr. UTC atomik olarak hesaplandndan,Gne zamannagre hesaplananGMTile
arasnda ok kk farkllklar vardr ancak bunlar gndelik kullanm etkilemezler. Son yllarda oluan uluslararas ortak gr sonucu artk yaygn olarak genellikle UTC ksaltmas kullanlmaktadr.
Bu saat sistemine gre standart zaman iin balang iin ngiltere Greenwichde bulunan ve sfr derece
boylamnn getii kabul edilen Kraliyet Gzlemevi temel alnr.
Dnya zerinde toplam 24 saat dilimi yer almaktadr. Bunlardan Greenwichin 7o30 dou ve 7o30
bat arasnda kalan 0 veya 24. saat dilimi olarak adlandrlr. Buras ayn zamanda GMT (Greenwich Mean
Time) olarak adlandrlr. Doudaki saat dilimi batsndakine gre 1 saat ileridir. Sebebi 1 saat diliminde 15
meridyen bulunmas ve her meridyen arasnda 4 dakika zaman farkndan dolay 15 x 4 = 60 dakika eder. Haritada grld gibi dou bat ynnde geni olan Amerika, Rusya, in, Avustralya, Kazakistan, Kanada,
Brezilya gibi lkeler birden fazla saat diliminde topra bulunduundan ayn anda birden fazla saat dilimini
kullanmak durumundadr.
Bir noktada Gnein gkyzndeki konumuna gre belirlenen saateyerel saatdenir.
Dnya zerindeki herhangi bir yere gne nlarnn gn ierisinde en byk ayla geldii an (glge
boylarnn en ksa olduu an) o yerin le vaktidir ve saat 12.00 dr. ki meridyen arasnda (1 lik boylamda) 4
dakika yerel saat fark vardr.Buna gre, iki nokta arasnda 15 boylam olduunda, 1 saat fark olduu anlalr.
(15.4 = 60 = 1 saat).
Dnya kendi ekseni etrafndaki dnn 24 saatte tamamlar. Bu sre iinde dnya zerinde ki 360
meridyen Gnein karsndan geer. Bylece Gnein karsndan her 4 dakikada 1 meridyen gemi olur.
Yani meridyenler aras zaman fark 4 dakikadr. 1 gn = 24 saat = 1440 dakika, 1440 dakika iinde Gnein
karsndan 360 meridyen getiine gre her 4 dakikada 1 meridyen Gnein karsndan geer.
Ayn meridyen zerindeki yerler gnein karsndan ayn anda getiinden yerel saatleri ayndr.
Dnya batdan douya doru dnd iin; Douda yerel saat ileri, batda geridir. Bu nedenle gnein
gkyzndeki konumu doudaki ve batdaki merkezlerde farkldr.
Verilen iki nokta arasndaki zaman farkn bulmak iin:
Bir lkenin snrlar iinde, farkl blgelerdeki zaman birliini salamak zere bir yerin yerel saati o
lkenin ortak saat ayar olarak kullanlr. Buna ulusal (ortak) saat denir.Bir lkede ulusal saat uygulamasna
gidildiinde lke snrlar ierisinde yerel saatfarklar dikkate alnmaz.
88

Uu Performans ve Planlama

Trkiye 26-45 Dou meridyenleri arasnda bulunduu iin, dou ucu ile bat ucu arasnda 76 dakikalk
zaman fark vardr ve 2. saat dilimi ile 3. saat dilimi iinde yer alr.
lkemizde gn ndan daha ok yararlanmak (enerji tasarrufu yapmak) zere yaz ve k saati uygulamasna geilir. K (geri) saati uygulamasnda 30 Dou Meridyeni nin getii zmitin yerel saati ortak
saat olarak kullanlr. K saat uygulamas ekim aynn sonunda balayp mart aynn sonuna kadar devam
etmektedir.
Yaz (ileri) saat uygulamasnda 45 Dou Meridyeni nin getii Idrn yerel saati ulusal saat olarak uygulanr. leri saat uygulamasnda saatler 1 saat ileriye alnr. Yaz saati uygulamas mart aynn sonunda balayp
ekim aynn sonuna kadar devam etmektedir.
TrkiyeDou Avrupa Zaman Dilimi ndedir; bu yzdenTrkiye saatiUTC+2, yani UTCden iki saat ileridedir.Yaz saati uygulamasile saatlerin bir saat ileri alnd dnemlerdeTrkiye saatiUTC+3olmaktadr.

89

nsan Performans ve Limitleri

4 NSAN PERFORMANSI VE LMTLER

4.1 NSAN FAKTR VE NEM

nsan faktrleri havaclk dizayn, belgeleme, eitim, uu/yer operasyonlar ve bakm uygulamalarnda;
insan performansnn doru olarak gz nnde bulundurulmasyla, insan ve dier sistem elemanlar arasnda
emniyetli bir uyumu salayan prensipler demektir.
letmelerde personelin; tutumu, gven duygusu, ilikilerin kalitesi ve morali retimi dorudan etkileyen
faktrlerdir.
En gvenli ve hzl kitle ulam aralarnn havaaralar olduu evrensel kabul grm bir gerektir. Ancak, ok seyrek de olsa, meydana gelen kazalar sz konusu gvenin sarslmasna neden olabilmektedir. Kazalarn nedeni incelendiinde, ou zaman, basit bir hata ile karlalmakta ve bu denli kk bir hatann
felaketleri dourduu grlmektedir.
Kazalarn olu nedenlerinde insan faktrnn yol at kazalarn oran artc dzeyde yksektir.
Uu ekibi, uak bakm, hava koullar, hava liman ve trafik kontrol gibi ana balklar altnda incelenmekte
olan kaza nedenlerinin ortadan kaldrlmas havaclkla uraan tm ilgililerin amacdr.
nsan faktrleri, ICAO ve EASA tarafndan zorunlu eitim olarak belirlenmitir. Bu konu uaklarn tasarmndan imalat aamasna, sertifikasyona kadar olan tm srelerde zenle ve nemle dikkat edilmektedir.
Havaaracn uuran kokpit ve kabin ekibi ile uan bakmn yapan teknik ekiplerin de tm faaliyetlerini
insan faktrleri zerine temellendirilerek kazalarda insandan kaynaklanan hatalarn nlenmesi amalanmaktadr.
Uu emniyetini; havaarac operasyonu ve bakm asndan en st dzeye kartmak, teknik nedenli
gecikme ve aksaklklar en aza indirmek dorudan doruya insan faktrleri ile ilgilidir.
Uu gvenlii; dorudan bilinli olarak insanlar tarafndan yaplan faaliyetler sonucu oluacak
riskler ile ilgilidir.
Kukusuz, insann kendisini, kapasitesini, limitlerini, beyinsel ve fiziksel yeteneklerini ok iyi tanmasnn gerei de aktr. Havaarac operasyonu ve bakm bu balamda ele alnarak; gz ve kulak, beyin, duygusal
stres, beden, yorgunluk, dikkat, alglama, uyku, beslenme, solunum, renme, unutma gibi insan insan yapan
zellikler incelenecektir.
Bilgi iletimi ve haberleme, eitim, kullanlan ekipman, tesisler ve alma ortam, kurum kltr, takm
almas, retim plan, dllendirme, otomasyon ve gelimi teknolojilerin kullanmnn nemi belirlenecektir.

4.2 NSAN FAKTRN AIKLAYICI MODELLER

nsan faktrlerini daha iyi anlayabilmek iin eitli modeller oluturulmutur. nsan faktrn aklayc
model olarak SHELL, PEAR ve PEEP modeli n plana kmaktadr.
4.2.1 SHELL Modeli
Bu modelde farkl elemanlar bir arada bulunmaktadr ve insan ise bu elemanlardan birini oluturmaktadr. SHEL modeli, insann dier sistem elemanlar ile olan ilikisi zerine kurulmu bir kavramsal aratr.
Modelin ad, modeli oluturan bileenlerin ilk harflerinden olumaktadr.
91

Balon Pilotluu Ders Kitab

S Software: Yazlm (prosedrler, el kitaplar, vs.)

H Hardware: Donanm (makineler, aletler vs.)

E Environment: evre (alma ortam)

L Liveware: nsan (Pilot, teknisyen vs)

4.2.1.1 SHELL Modeline Gre nsann zellikleri

SHELL modeline gre insann fiziksel boyut ve ekil, fiziksel ihtiyalar, etken karakteristikler ve evresel
toleranslar gibi zellikleri bulunmaktadr.

Fiziksel Boyut ve ekil: ortamnn ve donanmn tasarlan/hazrlan aamasnda insann ya,

rk, cinsiyeti gibi etkenlere bal vcut boyutlarnn ve hareketlerinin de dikkate alnmas gerekmektedir.

Fiziksel htiyalar: nsanlarn yiyecek, su, oksijen, vb. ihtiyalar insan fizyolojisi ve biyoloji almalarnda yer almaktadr.

Etken Karakteristikler: nsanlarn, olaylara tepki vermesini ve gerekli grevleri yerine getirmesini
mmkn klan birtakm duyu sistemleri onlarn d dnyadan olduu kadar kendi i dnyalarndan
da alglamalar yapmasn salamaktadr.

evresel Toleranslar: Scaklk, titreim/sarsnt, basn, nem, grlt, aydnlatma, gnn saati ve G
(savrulma) kuvvetleri gibi evresel etkenler insann verimliliini ve saln etkileyebilmektedir.
Ykseklikler, kapal alanlar ve skc/bask ieren i ortamlar insan davranlarn ve verimliliini
etkileyebilmektedir. Gerekli bilgiler tp, fizyoloji, psikoloji ve biyoloji almalarnda yer alr.

Tm bu zelliklerin, ilgili bilim dallarnn yardmyla incelenmesi insann fiziksel ve psikolojik bir varlk
olarak daha iyi anlalmasna katkda bulunacaktr.
4.2.1.2 Modeli Oluturan Elemanlarn Birbiriyle likileri

Modele gre insan ile donanm arasndaki ilikiye insan vcudunun zelliklerine uygun koltuklar, kullancnn alglama ve bilgi ileyebilme zelliklerine uygun gstergeler, uygun hareket-kod-konum bulunan
kumandalar rnek gsterilebilir.
nsann adapte olabilme eklindeki byk yetenei L - H ilikisindeki aksaklklar bir kaza yaanasya
kadar gizleyebilmektedir. Hlbuki var olan aksaklklar her an bir tehlike potansiyelini srdrr. Bu ilikiden
kaynaklanan hususlar ergonomi almalarnda yer almaktadr.

92

nsan Performans ve Limitleri

nsan ile fiziksel olmayan unsurlarn (nsan Yazlm) ilikisini ieren sistemde prosedrler, kitaplar, i
planlar, kontrol listesi yaplanmalar, semboller, yntemler ve bilgisayar programlar yer almaktadr.
Bu ilikideki sorunlarn tespiti nsan - Donanm ilikisindekilere gre daha g olabilmektedir. Bu nedenle
zm de gtr. (rnek: Kontrol listelerinin/i planlarnn veya sembollerin yanl yorumlanmas, vb.)
Havaclkta ilk dikkate alnan unsur insan-evre ilikisi olmutur. lk aamada almalar insan evreye adapte etmeye younlamtr. (kask, uu elbisesi, oksijen maskesi, G-elbisesi gibi uygulamalar grlr).
Daha sonra ise, evreyi insana uyarlama almalar yaplmtr. (Kabin basnc, klima, grlt yaltm uygulamalar gibi).
nsan nsan (L L) ilikisi zetle, insanlar aras ilikilerdir. Ekiplerin eitimi ve yeterlilii ahs baznda
ele alnyordu ve her bir ekip eleman yeterli ise, bunlardan oluan ekibin de yeterli ve baarl olaca dnlyor idi. Bunun her zaman doru olmad belirlenince, takm almasndaki ilikilerin derinlemesine
incelenmesi gerekir olmutur. nsanlar arasndaki iletiimde hatalar en aza indirmek iin havaclkta standart
terminolojilerin kullanlmas da bu elemeye rnek tekil eder.
Takm elemanlar arasndaki ilikiler, davranlar ve verimlilii belirlemektedir. Bu (L - L) ilikide liderlik, ekip ii koordinasyon, takm almas, ahsiyet etkileimleri kaygya neden olabilmektedir.
4.2.2 PEEP Modeli
Bu modelde arlk teknisyene ve onun performansn olumsuz etkileyebilen unsurlarla ilikisine verilmektedir.
Temel prensip, modeli oluturan elemanlardan dierlerini etkilemeden herhangi bir unsurda deiiklik
yaplmamasdr.

: PAPERWORK

- Yazlar (Kurallar ve yntemler / dkmanlar, vb.)

: ENVIRONMENT

- evre (alma ortam, aydnlatma, scaklk, vb.)

: EQUIPMENT

- Ekipman (tehizat, bina, tesisler, vb.)

: ENGINEER

- Mhendis ve teknisyen

: PEOPLE

- nsanlar ( arkadalar, yneticiler vb.)

4.2.3 PEAR Modeli

leri tamamlayabilmek iin yaplmas gereken hareketleri de kapsayan bu modelin unsurlar aada
sralanmaktadr.

: PEOPLE

- nsanlar

: ENVIRONMENT

- evre

: ACTIONS

- Hareketler

: RESOURCES

- Kaynaklar

People (nsanlar), zihni yetenekleri, fiziksel yetenekleri, davranlar, eitimi, ya ve uyum salamay ierir.
Environment (evre), scaklk, grlt seviyesi gibi alma ortam durumunu ve organizasyon evresini
ierir.
Actions (Hareketler), ileri tamamlayabilmek iin yaplmas gereken hareketleri ierir.
Resources (Kaynaklar), insanlarn hareketleri yerine getirmesini salayacak aletleri, bilgisayarlar, bilgileri, dier insanlar ve zaman ierir.
93

Balon Pilotluu Ders Kitab

4.3 NSAN HATASI

Ortalama bir insan performansnn altnda kalnan srete ortaya kan hatalar insan hatas olarak tanmlanmaktadr.
4.3.1 Hata Modelleri ve Yntemleri
nsann neden hata yaptn ve hata yapmasnn nasl nlenebileceini ortaya koyan modellere hata modelleri denilmektedir. Havaclkta en yaygn olarak kullanlan hata modelleri Reason svire Peyniri modeli
ile Dirty Dozen (Kirli Dzine) hata modelidir.
4.3.1.1 Reason Modeli (svire Peyniri Modeli)

Bu modele gre, kazalarn tamamna yakn bir olaylar zinciri nedeniyle meydana gelmektedir. Zincirdeki olaylardan en az bir tanesinin ortadan kaldrlabilmesi, kazay nleyebilmektedir.
Reason modeli ile gelitirilen kavramda, tm kazalar hem aktif hem de rtl hatalarn bir araya gelmesi
ile olumaktadr.

Bu zincirdeki en ortak halka insan faktrleri (pilotlar, hava trafik kontrolrleri, bakm elemanlar, tasarmclar, imalatlar, vb.) ile ilgilidir.
ekilde sistemin farkl elemanlarnn ierebildii kusurlarn bir ekilde ayn dorultuya gelmesi ile kazann oluumu aklanmaktadr.
Aktif hatalar annda olumsuz etkisini gsteren bir hata ya da bir ihlaldir. Bu aksaklklar, genelde, en nde
yer alan ileticilerden kaynaklanr. Bir pilotun balonu seviyede tutmak iin krmz ipi ekmesi buna rnek
gsterilebilir.
rtl (Sakl) hatalar kazadan/aksaklktan ok nce yaplan bir ilem ya da alnan bir karar ile ilgili olup
bunlarn etki ve sonular uzun sre pasif (gizli) kalabilir. Bylesi hatalar genelde karar vericilerden, hat ynetimlerinden, lkenin havaclk ynetiminden kaynaklanmaktadr.

94

nsan Performans ve Limitleri

4.3.1.2 Dirty Dozen Hata Ynetim Modeli

Bu modelde insanlarn neden hata yaptklar on iki balkta aklanmtr. Bunlar aadaki gibi sralanmaktadr.
1.

letiim eksiklii

2.

Kendine ar gvenme

3.

Bilgi eksiklii

4.

Zihin dankl

5.

Ekip almasnda eksiklik

6.

Yorgunluk

7.

Kaynak eksiklii

8.

Zaman basks

9.

zgven eksiklii

10. Stres
11. Farkndalk eksiklii
12. Normlar
4.3.2 Hatalardan Saknma ve Ynetme
Hibir sistemde riskleri tamamen yok etmek mmkn deildir. Risk ynetimi ile riskler kontrol altna
alnabilir ve minimum seviyeye indirgenebilir.
Yneticiler; kazalar nleme dorultusunda yaplacak ilemlerde olaslktan biri erevesinde karar
verirler. Bunlar;

Tehlikenin tamamen yok edilmesi

Tehlikenin kabul edilmesi ve var olan tehlikeye gre, sistemin hatalar tolere edecek ve kaza olasln azaltacak ekilde tasarlanmas ve kontrol edilebilmesi

Tehlike yok edilmiyor ve kontrol altna alnamyorsa, tehlike ile birlikte yaamann renilmesi

Kalk srasnda rzgardan dolay den bir balon rnek olay incelendiinde; tehlikeyi ortadan kaldrmak iin, hibir balonun kalkna izin verilmeyebilir (En emniyetli uu iptal edilen uutur).
Tehlikeyi kabul edip kontrol altna almak iin, ok rzgarl havalarda uu yaptrlmamal, sahada denetim faaliyetleri arttrlarak uular kontrol edilmelidir.
Tehlike ile birlikte yaanacaksa; eitim, gzetim, personel seiminde deiiklikler yaplmas, uyarlarn
artrlmas, hatay nleyecek sistem deiikliklerinin gerekletirilmesi eklinde zetlenebilir.
4.3.3 Emniyetsiz Hareketler
Emniyetsiz hareketler hata ve ihlaller olmak zere ikiye ayrlmaktadr.
4.3.3.1 Hatalar

Hatalar; akl yrtme ve fiziksel hareketlerin istenen sonucu baaramamasdr. Hatalar istem d oluan
olumsuzluklardr. Hata emniyet ynetim sistemine gre kabul edilebilir bir davrantr. Nasl nne geilebilecei zerine allmal ve cezalandrma yoluna gidilmemelidir.
95

Balon Pilotluu Ders Kitab

4.3.3.2 hlaller

hlaller; kural ve ynetmelikleri bilinli olarak gz ard etmektir. hlaller emniyet ynetimi asndan
kesinlikle kabul edilemez davran trdr.
4.3.3.3 Kaza ve Olay

Olay (Incident) bir havaaracnn faaliyetleri ile ilgili olarak ortaya kan ve emniyetli bir uu faaliyetini
etkileyen kaza dndaki olaylardr. Olay srasnda kazay douracak nedenler ortaya km ancak kaza gereklememitir.

ICAOya gre havaarac kazas uu harekat esnasnda, kiilerin ikincil nedenlerle ve/veya kendi kendini
veya birbirlerini yaralamalar veya uu ekibi ve yolcular iin ayrlan yerler dnda saklanarak kaak seyahat
edenlerin yaralanmalar hari olmak zere, hava arac iinde veya hava aracndan kopan paralar da dahil
olmak zere hava aracnn herhangi bir parasnn arpmasyla veya hava basncna maruz kalmak suretiyle
ok ar veya ar derecede yaralanmas, motor ve aksesuarlarda meydana gelen arza ve hafif yaralanmalar
hari olmak zere hava aracnn fiziksel yapsnn veya performansnn ve uu karakteristiinin olumsuz
ynde etkilendii ve bunlarn deitirilmesi veya tamirini gerektirecek derecede hasar ve arzalanmas, hava
aracnn kaybolmas veya enkaza ulalamayacak bir yere dmesidir.

4.4 MURPHY KANUNU

1917 doumlu Edward A. Murphy Jr. ABD Hava Kuvvetlerinde 1949da roketler zerine deney yapan
mhendislerden biriydi. Murphy, st kesimden eitimli ve Amerikada birok konuda sz sahibi olan bir aileden gelmektedir. Ailesinde kitap yazarlarndan, senatre kadar birok nl olan Murphy, Hava Kuvvetlerinde
insan zerinde ivmelenmenin etkilerini inceliyordu (USAF proje MX981). Deneylerden birinde insan zerinde on alt deiik noktaya akselometre taklmas gerekiyordu.
Bu sensrler ile uucular zerindeki G etkisi ve insanlarn tepkileri llp deerlendirilecekti. Sensr
bir yaptrc ile vcuda monte ediliyordu. Bu sensrlerin iki takl ekli vard ve bunlardan birisi doru, dieri yanl takl ekliydi. Salk grevlilerinden birisi taklmas gereken on alt sensrn tamamn da yanl
takmay becermesi ile Murphy ok kzd ve daha nceleri kulland bu ve benzeri szleri derledi.
96

nsan Performans ve Limitleri

Murphy Kanunlarnn temeli Eer bir ii halletmek iin birden fazla olaslk varsa ve bu olaslklardan
biri istenmeyen sonular veya felaket douracaksa; kesinlikle bu olaslk gerekleecektir. szne dayanmaktadr.
Murphyden derlenen baz szler aada gibi sralanmaktadr.

Bir eyin ters gitme olasl varsa, ters gidecektir.

Bir eyin birka ekilde ters gitme olasl varsa, hep en kt sonu douracak ekilde ters gidecektir.

Bir eyin ters gidebilecei olaslklar engelleseniz bile, annda yeni bir olaslk ortaya kacaktr.

Bir eyin olma olasl, isteme olasl ile ters orantldr.

Er ya da ge olas en kt koullar zincirlemesi vuku bulacaktr.

Olmuyorsa zorlayn, krlrsa zaten deimesi gerekirdi.

Ne kadar beklersen bekle istenmedii zaman gelecektir.

zlen her problem yeni problemler yaratr.

4.5 NSAN PERFORMANSI VE LMTLER

nsan Performans, havaclk uygulamalarnda emniyet ve verim zerinde byk etkisi olan insan kapasite ve limitleridir.
nsanolunun gl ve zayf ynleri vardr. nsann limitlerine uymayan iler kaza ve sakatlkla sonulanr. Bu sebepten dolay eskiden ie gre personel seimi sz konusu iken, gnmzde ilerin ve i ortamlarnn insann yani personelin limitlerine gre tasarlanmas sz konusudur. Bu sebepten dolay da insan
performansn etkileyen faktrlerin doru ve tam tanmlanmas nem arz etmektedir.
4.5.1 Grme
Havaclk faaliyetlerinde grmenin nemi ok byktr. Pilottan, mhendise her alann grme duyusu yaplan i iin nemli bir faktrdr. rnein, bakm personeli iin kritik i srelerinde ufak paralarn
seilmesi, gstergelerin net olarak okunabilmesi, grsel denetleme yaparken karlalabilecek aksaklklarn
grlebilmesi grme duyusunun yeterliliine baldr.
Grsel sistem, gz ile ilgili sinir sistemi de dhil olmak zere, bilginin d kaynaklardan alnmasnda en
nemli sistem olarak deerlendirilir.
Zayf grme ya da renk krl yanl parann taklmasna, yanl ilemin yaplmasna, yanl dmenin
dndrlmesine sebep olabilir. Bu tip aksaklklar maddi ve hayati kayplara sebep olabilmektedir.
4.5.2 Duyma
Ses sinyalleri ile iitsel faaliyet balar. Sesler, kulak araclyla alnp, duyma sinirleri vastasyla beyine
gnderilir. Birok bileenin ortak hareketi sonucunda konuma oluur. Farkl seslerde farkl frekanslar ve
perdeler kullanlr. Seslerin alglanmas ve anlalmas, fiziki ortama baldr.
Yetersiz duyma, orta kulak ve az / burun balantsnn, genellikle tme sonucunda, tkanmasndan
kaynaklanr. Ayrca orta kulaklarda bulunan kk kemiklerde kirelenme ya da sv toplanmasyla, ses iletimi engelleneceinden, yine yetersiz duyma meydana gelir.
Uzun sre yksek iddette seslere maruz kalan kulakta kalc hasar oluabilir. Beyindeki hastalk koullar
da duymay etkiler. Ayrca duyma yetenei ya ile ters orantl olarak azalr.
97

Balon Pilotluu Ders Kitab

4.5.3 Hafza
Hafza, bilgileri ve deneyimleri saklama ve geri arma yeteneidir. Bilgileri saklama ve hatrlama yeteneimiz gnlk yaantmza gre deiir ve bu faktrler havaclk personeli iin byk nem tar.
Hafza ile ilgili konular temel olarak e ayrlr. Bunlar:

Duyumsal Depolama: zellikle gzlerimize ve kulaklarmza gelen bilgilerin ikonik ve ekonik kodlar olarak aklda tutulma sreleri ok ksadr (4-30 sn). Ancak az saydaki baz insanlarn fotoraf
veya mzik hafzalar kuvvetlidir. Bir resme veya grntye 3-5 saniye bakan byle kiiler grnty tm ayrntlaryla 5-10 dakika hatrlarnda tutabilirler; keza bir mzik parasn bir kez dinledikten sonra tekrarlayabilirler ya da notaya dkebilirler.

Ksa Sreli Hafza: Baz nemli bilgiler duyumsal bellekten KSHye aktarlr ve bu srada bir miktar
bilgi kaybolur; buradaki bilgiler kmelenerek veya tekrarlanarak bir sre hafzada tutulsa da, bu
sre bilginin ilenmekte olduu, yani zerinde almaya devam edildii kadardr. Okuma srasnda, bir nceki satr, sonrakiyle balantl ise bir sre tutulur, sonra saniye ve dakikalar iince silinir.
Sadece okurken deil, konuurken, dinlerken ve seyrederken de, msabaka sporlarnda ve uuta da
ayn sre iler.

Uzun Sreli Hafza: Kalc olmas gereken bilgilerin depoland yer burasdr. KSHden transfer srasnda gene baz kayplar olur ve transfer yava gerekleir ama bilgilerin hafzada kalma sresi saatlerden aylara, yllara ve hatta mr boyuna kadar uzayabilir. KSHdeki kapasite snrllna karn
USH de kapasite okyanus gibi genitir. Ana dil ve yabanc dildeki szckler ve kltr de dahil tm
bilgiler buraya depolanr.

4.5.4 Dikkat
Dikkat seme, uyarma gc bulunan bilinlilik halidir. Dikkat, istediimiz zaman kullanabileceimiz bir
yetimiz gibi dnlebilir. Aslnda, dikkat bir yetenek deil; bir davran, bir sre ilemidir. Dikkatin odak
noktas ve snr olmak zere iki nemli zellii bulunmaktadr.
4.5.5 Alglama
Duyumlarn eitli biimlerde rgtlenip anlam kazanmas, yorumlanmasdr. RNEK: Ik dalgasnn
organizmay etkilemesi uyarm, gz etkileyerek renkli grmeyi salamas duyum, bu renklerin (rnein
krmz olduunun veya tablodan alnm bir renk olduunun) fark edilmesi ise algdr.
Alglama uyarnn duygusal yaps, ortam veya zemin, daha nceki duyusal deneyimler kiisel duygu,
tutum, ama ve drtler tarafndan etkilenmektedir.
Alglama biimleri grme algs, iitme algs, dokunma algs, tat ve doku algs, uzay algs, ve zaman
algs olmak zere alt kategoriye ayrlmaktadr.
Alg eitli ekillerde kaybolabilir. Disoryantasyonun pilotun dnya yzeyine gre pozisyonunu denge
organlaryla tam ve bilinli olarak belirleyemedii bir yetersizlik durumudur. Havaclkta disoryantasyonun
btn ekilleri vertigo olarak adlandrlmaktadr. Vertigo bir eit halsinasyon yaantsdr; kii dndn,
hareket ettiini, dik durmadn vs. sanr. Tipik bir ba dnmesinden farkl bir eydir. Nrolojik, enfeksiyz,
vasovagal, metabolik, toksik nedenleri olabilir; yerekimsizlie bal olarak uzay almalarnda da grlebilir. Havaclk vertigosu, i kulak denge organnn (vestibl) yanlglarna bal ortaya kan bir ilzyondur.

Vertigonun sinsi ve bakl olmayan bir tehdit olduu unutulmamaldr.

Pilotlar uuta kiisel-fizyolojik limitlerinin farknda olmaldrlar.

98

nsan Performans ve Limitleri

Dk gr artlarnda alet destei alarak uua devam edilmelidir.

Snrl gr artlar altnda ktye giden hava tuzana dme ihtimali varsa, uu iin srar edilmemelidir.

4.5.6 Durumsal Farkndalk

Durumsal farkndalk (duruma hakimiyet) bir kiinin evresi ve durumu hakknda doru ve gncel akli
durumun sentezi ve gelecekte olas durumlarn nceden tahmin edilebilmesi iin bu sentezi kullanabilme
kabiliyetidir.
4.5.7 Kapal Yer Fobisi ve Ykseklik Korkusu
Fobi, korkularn daha ileri eklidir. Fobileri alelade korkulardan ayran zellikler;

Korkuyla oluan sknt ve gerilimin belli bir nesne ya da duruma bal olmas;

Korkunun boyutunun olay tetikleyen korku objesi ya da duruma kyasla orantsz ve abartl bir
dzeyde olmas;

Kiinin kendi verdii tepkisinin anlamsz ve ar olduunun tmyle farknda olmas;

Korku nesnesi ya da durum ile karlamaktan srarla kanmas ve eer karlarsa ar dzeyde
arpnt, nefes alamama, terleme, scak basmas, mide bulants hatta baylma gibi durumlara yol
aarak, kiinin hayatn kstlamasna sebep olmasdr.

Klostrofobi, kapal yerden korkma olarak nitelendirilmektedir. Klostrofobisi ve/veya ykseklik korkusu
olan kiilerin havaclk sektrnde almas ciddi riskler oluturabilmektedir.
4.5.8 Hipoksi
Kan, hcre ve dokularda oksijen eksiklii nedeniyle normal vcut fonksiyonlarnn bozulmas durumudur. Oksijen eksiklii eitli nedenlerle meydana gelebilir, fakat uuta en ok karlalan, akcier hava
keseciklerindeki oksijenin parsiyel basncnn azalmasdr.
Bu durum genellikle, toplam atmosferik basn azalmasnn uucular tarafndan uygun bir ekilde nlenememesi sonunda meydana gelir. Hipoksi belirtileri genel olarak 8.000 feetten itibaren balar. Etkilerin
balamas kiisel zelliklere ve trman hzna gre farkllk gsterebilir. rnein sigara ienlerde bu etkilerin
daha erken ve etkili olmas ihtimali daha yksektir.
Hipoksinin etkileri balk altnda incelenebilmektedir. Bunlar:

Sinir Sistemine Etkileri: Sinir sisteminde okjien eksikliinden ilk etkilenen doku, beyin dokusudur.
Gzn retinas embriyolojik olarak beyin dokularndan kaynaklanr ve bu nedenle gerek gzn,
gerekse beynin oksijen ihtiyac karlanmad takdirde gr sahas ve beyin performans bozulur.

Kalp - Dolam Sistemine Etkileri: Solunum ve sinir sistemine kyasla, kardiovascular sistem hipoksiyaya kar nispeten daha dayankldr. 10.000 feet zerindeki irtifalarda kalp atm, dakikada normalden
40 vuru daha fazladr ve yine 15.000 feet zerindeki irtifalarda sistolik kan basnc normalden biraz
fazladr. Eer oksijen eksiklii uzarsa veya akut hipoksi meydana gelirse beyin aktiviteleri durur ve
lm meydana gelir. Oksijensiz kalarak harap olan beyin hcreleri asla tekrar iyilemezler ve lrler.

Solunum Sistemine Etkileri: rtifada hipoksi olan bir uucu da gzlenen ilk etki, solunum orannn
ve derinliinin artmasdr. Bu ilem, kann iindeki PO2 nin azaldn alglayan ve sinir yoluyla
solunum sistemini uyararak kompanse ileminin balamasn salayan aortik ve karotid kemoreseptrler tarafndan yaplr.
99

Balon Pilotluu Ders Kitab

4.5.9 Hipervantilasyon
Solunumun say ve derinliinin artmas sonucu akcierlerden fazla miktarda CO2 kaybolmas ve normalde 40 mmHg olan alveoler PaCO2 nn derek kann asit baz dengesinin bozulmas ile meydana gelen
beyin hipoksisi durumudur.
Her bir vcut hcresinin aktivite derecesi kann asit baz balans tarafndan ayarlanr. Balans bozulduunda, hcresel aktivite azalr ve tm organizma fonksiyonlar zayflar. iddetli durumlarda asit veya baz
miktarnn fazlal vcut fonksiyonlarn durdurabilir ve lm meydana gelebilir.

4.6 NSAN PERFORMANSINI EKLLENDREN FAKTRLER

nsan performansn ekillendiren faktrler isel ve dsal faktrler olmak zere ikiye ayrlmaktadr.
4.6.1 nsan Performansn ekillendiren sel Faktrler
nsan performansn ekillendiren isel faktrler aadaki gibi snflandrlabilmektedir.

Bilgi lem/Deerlendirme

Salkllk/Canllk/Uyanklk

Fiziksel ve Psikolojik Yeterlilik

Motivasyon ve De-Motivasyon

Stres

Yorgunluk, Uykusuzluk

Kstlamalar

Alkol, la, Uyuturucu Kullanma, Tpl Dal, A, Kan Verme

Vcudun Susuz Kalmas ve Scak arpmas

4.6.1.1 Bilgi lem/Deerlendirme

Bilgi ilem ya da deerlendirme verilerin, beyin tarafndan kontrol edilen ve yorumlanan, insann karar
vermesini ve uygulamasn salayan duyular tarafndan nasl algland ile ilgilidir.
nsan fiziksel verileri byk oranda iitsel veya grsel olarak alglar. Bu veriler duyular tarafndan alglanr ve bilgiler dikkat mekanizmasna iletilir. Dikkat mekanizmas bilgi ilem konusu iin konuyu kontrol
eden zihinsel kolaylktr. Bilgi, duyu organlar tarafndan yalnzca dikkat mekanizmasnn aktif hale gelmesine yetecek kadar ksa sre depolanr. Dikkati, dikkat datclar nedeniyle ncelikli grevlerden baka yne
kaydrmak kolay olduundan kontrol etmek ok nemlidir.
4.6.1.2 Salkllk/Canllk/Uyanklk

Salk insann, bedenen, ruhen ve sosyal ynden tam bir iyilik hali eklinde tanmlanr. nsanlar, yaamlarn srdrmeye ve kendilerini gerekletirmeye alrlar.
Bu amala insan, sahip olduu tm olanaklar kullanabilme ve gelitirme yolunda aba harcar. Bu aba,
hem bedensel hem psikolojiktir. nsann bedensel ve psikolojik dengesinin bozulmas, bireyin ilevlerinde
nemli aksaklklar yaratr. Yaam srdrme ve kendini gerekletirme abalar baarl olamazsa, uyumsuz
davranlar grlr.

100

nsan Performans ve Limitleri

Ruh ve beden sal yerinde olan bir insan:

Gerekle tam iliki iindedir.

Sorunlarn zebilecek gtedir.

Faaliyetlerinin ynn ve iddetini ayarlayabilir.

Dikkatini belirli bir konuda younlatrlabilir.

Bir konuyu ayrntl ve yansz olarak dnebilir.

Kendisini eletirebilir.

Bilgisini iyi kullanabilir.

Faaliyetlerini toplum tarafndan onaylanan bir ama etrafnda toplayp yaamdan zevk duyabilir.

4.6.1.3 Fiziksel ve Psikolojik Yeterlilik

Fiziki ve mental olarak yeterli olmayan kiilerin yksek performans gstermeleri mmkn olamamaktadr. Havaclk sektrnde eitli pozisyonlarda grev alacak kiiler iin on sekiz ya snr olarak belirlenmitir.
4.6.1.4 Motivasyon ve De-motivasyon

Motivasyon, bir insann belirli bir hedefe ynelmesine sebep olan sretir. Motivasyon, bir insan harekete geiren, ynlendiren, eylemi srdrmesini ve sonulandrmasn salayan isel enerjidir. Motivasyon bir
insann yapmakta olduklar ile, yapabilecekleri arasndaki fark da yanstr; yani bir ii baarma arzusu, o i
iin harcanan zaman ve performans dzeyi motivasyon ile doru orantldr.
Baka bir deyile motive olmu bir personelin gsterecei performans dzeyi ile olmam bir personelinki arasnda ters grnt vardr.
Motivasyonu yksek olan biri aadaki karakteristikleri gstermektedir:

Yksek performans ve neticeler elde edilmi,

Enerji, heves ve baarma karar,

Problem zerken yksek koordinasyon kurma,

Sorumluluk kabul etme istei,

Deiime ayak uydurma istei.

De-motive olmularn genel karakteristikleri ise yledir:

e kar ilgisizlik ve kaytszlk, alrken emniyete dikkat etmemek

e gelmeme konusunda yksek kaytlar;

Olaylar bytmek, problemle urarken zorlanma, mnakaa ve ikayet etme;

Problem ya da zorlukla ilgilenirken eksik koordinasyon kurma;

Deiime kar diren

4.6.1.5 Stres

Stres, bireylerin fizyolojik ve psikolojik yaplar zerinde etki yapan, onlarn davranlarn, i verimlerini
ve baka insanlarla ilikilerini olumsuz ynde etkileyen psikolojik bir durumdur.
Stres, bedensel veya ruhsal olarak bireyi rahatsz eden, korkutan veya uyumunu bozan tehdit unsurlarna
kar vcudun fiziksel, kimyasal ve ruhsal tepkisidir. ortamndaki atma, belirsizlik, grlt ar ses gibi
bedeni rahatsz eden unsurlar ve benzeri olumsuzluklar stresin nedeni olabilir.
101

Balon Pilotluu Ders Kitab

Tanmlardan da anlalaca gibi stres ile sknt ayn ey olmayp, sknt stresin sonularndan birisidir.
Stres, baka bir ifadeyle, bir uyumsuzluk etkenidir.
Stresin olumlu etkileri de grlmektedir; kiinin bedensel ve ruhsal dengesini bozmayacak dzeydeki
zorlanmalar, kimi zaman motivasyon ilevi grerek, baary arttrmakta, performans ykseltmektedir.
Doum, snav, renme, kazanma, baarma, keif, icat, sanatsal yaratclk, toplum yararna alma, sal koruma amacna ynelik zorlanmalar; yaamn anlam kazanmas ve zenginlemesi iin gerekli zorluklardr ve bunlarn alt edilmesi iin katlanlan stres olumludur.
4.6.1.6 Yorgunluk, Uykusuzluk

Yorgunluk, havaclkta stres ve emniyeti azaltmaktadr. Yorgunluk; uyku eksiklii, fiziksel/ruhsal sinirlilik sonucu oluur. iddetli ruhsal ve fiziksel aktivite, yksek grlt ve ruhsal knt de yorgunlua sebep
olur. Neticesinde karar vermede zayflk, isteksizlik, iletiim problemleri, dikkat problemleri vb. ortaya kar.
Tekdzelik de uzun vadede kendisini yorgunluk olarak gsterir. Zihnin ve bedenin beraber alt srekli dikkat gerektiren iler dnda, monoton ve otomatie geen iler de tekdze hale gelir. Byle durumlar
yorgunlukla sonulanr. Bu gibi neticelerde i rotasyonu monotonluu ortadan kaldracaktr.
Yorgunluun en sk grlen etkileri aada zet olarak sunulmutur:

Genel performansn dmesi,

Alglama zayfl,

Yava geribildirim,

Unutkanlk,

Zihinsel aktivitede yavalk ( dnme, sonulandrma, problem zme),

Sosyal durumla ilgilenmemek,

Davran deiiklikleri,

Fazla alkol alm,

Uzun vadede salk problemleri,

Yaam kalitesinin dmesi

4.6.1.7 Yasal Kstlamalar

Balon pilotu periyodik salk sresi ve lisans/sertifikasnn geerlilik sresi dolduunda, kahve ve ttn
dnda alkol, opioids, cannabinoids, yattrc, uyku getirici, kokain, tiner, vb. gibi maddeler alndnda,
herhangi bir rahatszlk nedeniyle rapor alndnda ve/veya dzenli ila tedavisine devam edildiinde uu
yapamaz. Ayrca tple denize dal yapanlar daln tamamlanmasn mteakip 24 saat, alkol alnmasn mteakip 8 saat, kan banda bulunulmasn mteakip 72 saat, a yaptrlmasn mteakip 24 saat gemeden
uu yapamazlar.
4.6.1.7.1 Alkol, la, Uyuturucu Kullanma, tpl dal, a, kan verme

Alkol alm, uyuturucu ya da yasal olarak yasaklanm ilalarn kullanmnn yaplan ii etkilediini
sylemek herkes tarafndan eminiz doru karlanacaktr.
Alkol merkezi sinir sistemine etki eden bir depresandr. Hisleri zayflatr; zihni ve fiziksel tepki srelerini
uzatr. ok az miktarda alkol alm bile bireyin performansn ve yarglamasn etkileyebilir.

102

nsan Performans ve Limitleri

la kullanm da dikkat edilmesi gereken bir unsurdur. la hangi tr olursa olsun direk ya da dolayl
olarak personelin performansn etkileyebilir.
Bu sebeple her hangi bir ilac kullanmadan nce doktora danlmal ve etkileri renilmelidir. Bu etkilerin performans da etkileyebilecei unutulmamaldr.
Eroin, kokain gibi yasa d uyuturucular merkezi sinir sistemini ve zihni fonksiyonlar etkilemektedir.
Bunlarn performansa etkileri bilinmektedir ve havaclk endstrisinde kesinlikle yeri yoktur.
4.6.1.8 Vcudun susuz kalmas ve scak arpmas

Vcut ald sv miktarndan daha fazlasn kaybettiinde normal fonksiyonlarn yrtmek iin yeterli
suyu bulamaz. Bu duruma dehidrasyon ya da dehidratasyon (vcudun susuz kalmas) ad verilir.
Vcut kaybettii suyu alamadnda dehidrasyon kanlmaz olur. Dehidratasyonun yaygn nedenleri
arasnda youn ishal, kusma, ate veya ar terleme yer alr. Scak havalarda ya da egzersiz srasnda yeterli
su iilmemesi de dehidratasyona neden olabilir. Herkeste grlebilmesine ramen kk ocuklar, yallar ve
kronik hastal olan kiiler iin daha riskli olmaktadr.
Scak arpmas, scak havada ar terleme sonucunda ve ya ok fazla egzersiz yapldnda vcudun ar
miktarda su ve tuz kaybetmesine bal olarak gelien durum olarak karmza kyor. Bu durumdan en ok
etkilenenler kk yataki ocuklar ve yallar. Scak arpmasnda srasnda grlen vcudun susuz kalmasn
engellemek amacyla scak arpmasna maruz kalan kiiye bol miktarda sv verilmelidir.
4.6.2 nsan Performansn ekillendiren Dsal Faktrler
nsan performansn ekillendiren dsal faktrler aadaki gibi snflandrlabilmektedir.

Takm Basks

Kltr

Zaman Basks

Yk; Ar ve Az Yklenmeleri, Vardiyal alma

klim ve Is

4.6.2.1 Takm Basks (Peer Pressure)

Havaclk evresinde personelin zerinde bask oluturan pek ok faktr vardr. Organizasyon yaps,
zaman, sorumluluk, duygular gibi pek ok faktr bask unsuru oluturmaktadr. Bunun gibi beraber allan
personelin de oluturduu bir bask vardr. Buna takm basks denir.
Takm basks bireyin, tabi olduu takmn ya da meslektalarnn kendisinden beklenene uymas ynnde hissedebildii baskdr.
Takm basksnn sz konusu olmas ayn zamanda personelin kendi fikirlerini sylemesi, kendi gibi
davranmas ve uygun hareketlerde bulunmasn da etkileyebilir.
rnein, bir ii gerekletirirken ynetimden herhangi bir bask gelmeksizin kii kendisini bask altnda
hissedebilir. El kitabna bakmay dnmyorsun, deil mi? Bunu yle yap... gibi meslektalardan gelen
szler personel zerinde bask oluturabilmektedir.
Personelin bu baskdan etkilenmesi pek ok etmene baldr. Bunlardan bazlar yledir:

Kltr farkllklar

Cinsiyet (Erkekler kadnlara oranla daha fazla tatbik ederler)

103

Balon Pilotluu Ders Kitab

Kendine gven (Daha az kendine gvenen biri daha ok tatbik edecektir)

Grup yelerinin uzmanl (Personel dierlerini bir konu hakknda uzman, ok bilgili olarak gryor, onlarn fikirlerini doru kabul ediyorsa ihtimal ykselecektir)

Birey ile grubun ilikisi ( Bask, eer birey dier grup yelerini tanyorsa daha fazla artacaktr)

4.6.2.2 Kltr

Organizasyon kltr, birey ve organizasyonun davrann etkileyen bir dizi deer, inan, varsaymlar
ve alglamalar ifade etmektedir. Organizasyon kltr gzlemlenebilen rgtsel aktivitelerin ardndaki gzlemlenemeyen gtr.
Sinerjik bir etki yaratan ve organizasyonel ball arttran organizasyon kltr;

alanlarn ortak inan ve deerlerini temsil etmesi ve onlara yaama frsat vermesi,

Liderlik yaklamlaryla desteklenmesi ve liderliin bir fonksiyon olarak kurumsallatrlmas,

Organizasyonel ve kiisel hedefleri kaynatrc zelliinin olmas, alanlarn paylalan bir vizyona
sahip olmalarnn salanmas gibi zelliklere sahip olmas planlarn gerekletirilmesi iin gereklidir.

4.6.2.3 Zaman Basks

Zaman basks birok sektrde olduu gibi havaclk sektrnde de fazlasyla bulunmaktadr. Zaman
basks stres yaratan faktrlerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu, bir ynetici ya da ef tarafndan bir iin
bitirilmesi iin kesin olarak ne karlan bir tarihin personel zerinde yaratt aktif bask olabilecei gibi,
kesin bir tarih olmamasna ramen personelin kendini bask altnda hissetmesine sebep olan bir kavram da
olabilir. Hatta zaman basks kiinin kendine, iin bitmesi iin koyduu zamann yaratt bask bile olabilmektedir.
Zaman basks olumlu bir stres yaratc, performans arttrc olarak grlebilecekse de aslnda hata riskini arttrmas bakmndan olumsuz etkileri daha ok grlen bir durumdur. Zaman basks sebebiyle kaza
olasl da artmaktadr.
Bir iin bitirilmesi iin gerekli sreyi koyanlarn aadakilere dikkat etmesi faydal olacaktr:

Yaplmas gereken i gruplarnn nceliklerini belirlemek,

in zamannda bitirilmesi iin gerekli olan gerek zamann tespit edilmesi (aralar ve vardiya deiimleri vb. dahil),

Btn i srecinde ihtiya duyulan personel saysnn tespit edilmesi,

Personelden en uygun istifadenin salanmas (personelin zelliklerinin dnlmesi, zayf ynleri,

limitleri vb.)

4.6.2.4 Yk; Ar ve Az Yklenmeleri, Vardiyal alma

Performans etkileyen bir dier faktr i yknn ya ok fazla ya da az olduu durumlardr. ok uzun
alma saatleri zellikle dikkatin younlamas gereken nemli ilerin ok fazla olmas sz konusu ise, alanda stres yaratacak ve hata yapma riski artacaktr. Zihinsel ve fiziksel yorgunluk dzeyi ykselecektir.
Buna karn i yknn az olmas da gerginlik yaratmaktadr. Amasz bo zamanlar ortaya kmakta ve
alanda alkanlklar dourmaktadr.
e ballk, baary ortaya koyma, mcadele etme isteini engellediinden, umursamazlk ve i huzurunu bozmaya kadar uzanan sonular olabilmektedir.
104

nsan Performans ve Limitleri

Havaclk sektrnde de dier sektrler gibi iin devamnn salanmas iin vardiya dzeni kurulur. Yer
hizmetleri, bakm ve hava trafik kontrolrleri vb. vardiya dzeni ile alr. rnein bakm blmnde gndz uularn devam iin gece vardiyalarnn konulmas, birden fazla vardiyada allmas gerekmektedir.
Gndz ve gece olarak ekillendirilen vardiyal alma ekonomik ynden getirileri olsa da pek ok ynden de gtrleri olabilecek bir sistemdir. yi planlanmam bir vardiya sistemi alanlarn salk sorunlar
yaamalarna ve dikkatsizlie yol aabilir. Vardiya dzeninin iyi kurulmas sistemin salkl ileyebilmesi asndan en nemli ilk basama oluturmaktadr.
Organizasyonlarn ve vardiya dzeninde alanlarn sistemin olumsuz yan etkileri hakknda bilgi sahibi
olmas yaanabilecek emniyetsiz durumlar asndan nemlidir.
4.6.2.5 klim ve Is

klim ve s insan performansn etkileyen nemli faktrlerdin biridir. Dier tm faktrler sabit iken insann scak ve kuru havalarda daha yksek performans gsterdii grlmektedir. Scak-nemli ve souk-nemli
havalarda ise insann performans daha dk kalmaktadr.

4.7 ALIMA ALANINDAK TEHLKEL MADDELER

Havaclk sektrnde alan personelin alt tesisler ve evre koullarnn iin verimi zerinde byk
etkisi vardr.
alanlarn tm iin yeterli byklkte ofis, atlye, hangar salanmal ve bu blmlerde scaklk, nem,
aydnlatma, grlt, toz ve dier evresel faktrler ynnden gerekli alma artlarn salayacak tedbirler
alnmaldr.
alma alanndaki tehlikelere rnek verecek olursak;

ok parlak k,

ok grltl sesler,

Skk ya da kapal alanlar,

Belirli ykseklikte alma,

Zararl maddeler (svlar, gazlar gibi),

Ar dereceler (ok scak ya da ok souk),

Hareketli ekipmanlar, titreim

4.8 GREVLER
Havaclk sektrnde alanlar grevini yaparken deiik olumsuzluklarla kar karya gelebilmektedir.
alanlar her grev iin kapsam, amalar, zamanlama hususlarn dikkate alan plan hazrlamal ve kaydetmelidir.
Uu faaliyetlerinde emniyetin salanmas, hava aracnn uua hazr durumda bulunmasn salanmas
ve emniyet faktrnden dn vermeden faaliyetler gereklemelidir.

105

Balon Pilotluu Ders Kitab

4.8.1 Fiziksel

Fiziksel alma ortam alann hatasz performans verebilmesiyle yakndan ilikilidir.

alanlarn performansnn artmas veya korunmas iin aadaki faktrlere dikkat edilmesi
gerekmektedir.

Tesisin bakm iin gereken artlara sahip olmas,

Olumsuz atmosfer artlarndan; uak, tehizat ve alanlarn korunmas,

Aydnlatmann yeterli, grltnn sal bozacak dzeyde olmamas,

meden allabilecek bir ortam ss,

Havann temizlii-ventilasyonu, hijyenik artlar,

4.8.2 Tekrarlanan Grevler

Dikkat datan, yorgunluk veren, konsantrasyonu bozan faktrlerden bir tanesi de srekli olarak tekrarlanan ilerdir. Ayn ileri rutin olarak yapan teknisyenin ok dikkatli almas gereklidir.
Ayn ileri yapmak ok zaman bkknlk vermektedir. Dikkati toplamay zorlatrr. Bundan dolay da
alanlarn hata yapmalar kolaylar.
4.8.3 Gz Kontrolleri
Gzle veya zel optik aletler yaplan kontroldr. Bee ayrlr. Bunlar operasyonel, ilevsel, genel gz kontrol, detayl ve zel detayl kontroldr.

Operasyonel kontrol: Arzalar bulmay amalayan ve bir elemann dizayn srasnda belirlenmi ilevlerini yerine getirip getirmediini aratran bir ilemdir. Kontrol srasnda nicel standartlar kapsam dnda braklmtr.

levsel kontrol: Bir elemann nceden belirlenmi snrlar iindeki nicel standartlara gre ilevlerini
yerine getirip getirmediinin kontrol edildii bir ilemdir. Bu ilemin amac ilgili elemann ilevsel
performansn kontrol ederek arza ve/veya hasarn ortaya karlmasdr.

Genel gz kontrol: Balon panel yzeylerinin herhangi bir hasara kar gzle kontrol edilmesidir.

Detayl kontrol: Ayrntl olarak gzden geirmedir. Byte, ayna gibi optik aletler kullanmay gerektirebilir.

zel detayl kontrol: Hasarsz muayene yntemleri, zel skm yntemleri gibi teknikler kullanarak
kontrol ilemidir.

4.8.4 Kr nokta kavram

Optik sinirin retinay terk ettii noktada gr yoktur. Ancak iki gzle yaplan grte bu fark edilemez,
nk grntnn bir gzn kr noktasna den blm dier gz tarafndan grlebilir. Ayrca kk gz
hareketleri bile, kr noktann yerini deitirerek baklan objenin tmn grlr hale getirebilir. Sorun, uak
n camndan yan taraflara bakan (doal olarak da o taraf gzn kullanan) pilotun o taraf gzn kr noktasna isabet eden nemli bir grnty grememesi durumunda ortaya kar.

106

nsan Performans ve Limitleri

Kr Noktay Bulma Deneyi: Sol gznz kapatarak X iaretine sa gzle baknz. Sayfay yznze
yaklatrp uzaklatrrken, uak figrnn kr noktaya geldii srada (takriben 40 cm. mesafede) kaybolduunu fark edebilirsiniz,

4.9 NSAN FAKTR KAYNAKLI KAZALARIN ORTAK ZELLKLER

nsan faktrlerinden kaynakl kazalarn ortak zellikleri genel olarak aadaki gibi sralanabilmektedir.

Personel sknts (azl)

in bitirilmesi iin zaman (sre) basks

Tm hatalar gece yapld

Vardiya / i devir teslimi yaanmt

Gzetmenler / efler uzun sreler bilfiil alt

CRMin eksiklii

Ben yapabilirim yaklam hakimdi

Baz nedenlerle i ak kesilmeleri yaand

Onayl bakm talimatlarnn, irket yntemlerinin takibinde aksaklklar

Bakm dokmanlar akl kartrc

n planlamada, takm veya yedek malzemelerde yetersizlikler

Blm Kaynaklar
Human Factors/CRM in Aviation Training Course Content Book, JAA Training Organisation, California Training Institute,
2009
Eyp Atiolu, Kapadokya MYO Ders Notlar, 2013
THY A.O. Seminer Notlar, Ankara, 2003
http://www.caa.co.uk
http://www.tayyareci.com
http://www.uted.org
ICAO Doc. 9859 Safety Management Manual
http://web.shgm.gov.tr/kurumsal.php?page=yayinlar
http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/EHSM/1024/unite04.pdf
http://www.hekimce.com/?kiid=3227
http://www.saglikvakti.com/vucudun-susuz-kalmasi-dehidratasyon.html

107

Meteroloji

5. METEOROLOJ

5.1 METEOROLOJYE GR
5.1.1 Meteoroloji Nedir
1800l yllarn ortalarnda meteorolojisitler, geni alanlar etkileyen hava sistemlerinin (geliimi, deiimi ile birlikte bunlarn yeryzndeki hareketleri sonucunda) bulutlar, rzgrlar ve yamurlar oluturduunun farkna varmaya baladlar. Bununla birlikte elde edilen bu bilgilerin datm, hava sistemlerinden
daha yava olduu iin kullanl olmuyordu. Telgrafn icat edilmesi ile hazrlanan raporlar ba merkezlere
gnderilmeye baland.
Nasl Balad?
1900l yllarn balarnda Norveli bir grup bilim adam atmosferik hareketleri temel fizik kurallarna
uygulama almasna baladlar. Onlar, ktlesel olarak hareket eden byk souk ve scak hava ktlelerinin
karlamasn cephe olarak tanmladlar. Bu durum modern hava tahminlerinin balangcdr. 1940l yllarn
balarnda, ikinci Dnya Sava meteorolojide byk ilerleme getirdi.
Nasl Balad?
kinci Dnya Savandan bu yana, meteorolojistler atmosfer ve rasat konularnda birok yeni teknik ve
alet gelitirdiler. Onlar temel hava sistemlerini ve hareketleri, uydular kullanarak, iddetli oraj merkezlerini,
radar ve yksek kapasiteli uaklar kullanarak tespit ve tahmin ettiler. Ayrca saysal hava tahmin modellerini
gelitirerek, atmosferik ilemleri sper bilgisayarlarda altrarak atmosferin genel sirklasyonunu ve davranlarn analiz ederek her lekte ya bilgilerini elde ettiler.
Meteoroloji Nedir?
Meteoroloji ksaca Atmosfer bilimidir. Yunanca METERON kelimesinden adn almtr ve gkyznde
olan olaylar anlamna gelmektedir. Eski Yunanllar bulutlar, rzgrlar ve yamuru anlamak ve bu olaylarn
birbirleri ile ilikilerini tespit etmek iin rasat yapmlardr. Onlar hava durumunu, iftilerin rn yetitirmesi
ve denizcilerin seyahatleri srasnda ne tr hava artlarnn olabileceini tahmin etmek amac ile kullanmlardr.

5.2 KATMANLAR ve HAVA KTLELER

5.2.1 Atmosfer
Dnya evresini sarar ve eitli gazlardan oluur. Bu gazlardan miktar en fazla olan azottur. Atmosferin
temel birka katman vardr ve bunlardan ilk ikisi zellikle biz pilotlar ilgilendirdii iin ok nemlidir.
Atmosfer dnyamz hem Gneten gelen zararl nlara hem de meteorlara kar korur. Hayatn kaynadr.
lki troposfer, ikincisi ise stratosferdir. Bu iki katman Tropopoz ad verilen dar bir snr kua tarafndan
ayrlmtr. Bu iki katman analiz edebilmek iin geni bir lme ihtiya vardr.
lmlerden biri scaklk profilidir ve hava balonlar tarafndan gnde iki kez llr. Bununla birlikte
hesaplamalarn daha rahat yaplabilmesi iin bilim adamlar atmosferin 200 milden daha fazla bir ykseklie
uzandn kantlamlardr.
109

Balon Pilotluu Ders Kitab

ICAO Standart Atmosferinin zellikleri

Atmosfer kuru kabul edilmitir.

Ortalama deniz seviyesindeki basn 760 mm civa (29.93 inch) = 1013.25 milibardr.

Ortalama deniz seviyesindeki hava scakl 15C

Ortalama deniz seviyesinde hava younluu 1,225 kg/m3.

Tropopozun ortalama deniz seviyesinden ykseklii 11 kmdir

Tropopozdaki scaklk -56,5 C dir.

Ykseklikle scaklk deiimi (lapse rate) grlr. Her 1000 metrede 6,49 Celsius derece olan bu
deiim pratik hesaplamalar iin 2 C / 1000 ft olarak kabul edilir.

Atmosferin iindeki gazlarn oran;

GAZIN ADI
AZOT ( N2)
OKSJEN ( O2)
Argon ( Ar)
Karbondioksit (CO2)
Neon (Ne)
Helyum (He)
Kripton (Kr)
Hidrojen ( H2)
Xenon (Xe)
Ozon (O3)
KURU HAVA

HACMSEL

MOLEKLER

HAVAYA GRE

YZDES (%)

AIRLII

YOUNLUU

28.016
32.000
39.942
44.010
20.182
4.003
83.800
2.016
131.3
48.000
28.966

0.967
1.105
1.379
1.529
0.695
0.138
2.868
0.070
4.524
1.624
1.000

78.0840.004
20.9460.002
0.9340.001
0.0300.003
(1.8210.004)X10-3
(5.2390.005)X10-4
(1.140.01)X10-4
5.0X10-5
(8.70.1)X10-6
1X10-6- 1X10-8

5.2.2 Troposfer
Atmosferin en alt blmdr. inde bizim de yaadmz bu katman btn atmosfer ktlesinin yaklak
% 75ini kapsar. Meteoroloji olaylar ve btn bulutlar bu katmanda oluur. Troposferde ykseldike hem
basn, hem scaklk azalr. Bu katmann st kesimlerindeki scaklk -56,5 oC dir. Birok enlemde troposferin ykseklii 8 km kadarken, ekvatorda 18 kmyi bulur. Uzaydan bakldnda, dnyamzn yayd enerjinin dalga boyuyla, -18Cdeki bir cisimden yaylan enerjinin dalga boyunun ayn olduu grlr. Ne var ki
Dnyada ortalama yzey scakl 15Cdir. Bu durum, snn yeryzyle atmosferin alt katmanlar arasnda
tutulduunu gsterir. Gerekten de Gneten Dnyaya gelen enerji, troposferde tutulur. Atmosfer olaylar
diye adlandrdmz rzgr, yamur, dolu, frtna vb. olaylar bu katmanda oluur. Genel anlamda atmosferdeki nemin %99u bu katman ierisindedir.

110

Meteroloji

ekil 20- Atmosferin Katmanlar

5.2.3 Hava Ktleleri

HAVA KTLES; Troposferin byk bir ksmn kaplayan ve homojen bir yaps olan (scakl ve nem
miktar yatay mesafeye bal olarak byk lde deimeyen) byk hava paralarna Hava Ktlesi denilmektedir. Hava Ktleleri olutuklar blgenin zelliklerini tarlar.(scak / souk, nemli /kuru gibi). rnein
Denizsel (Maritime) hava ktleleri okyanus zerlerinde oluur ve youn nem ihtiva eder. Basn farkl ya da
rzgarlar gibi sebeplerle yer deitiren hava ktleleri gittikleri yere bu zellikleri tadklar iin, ani youma,
ya, bulut oluumu gibi hadiselere yol aabildikleri gibi gr de nemli lde deitirebilirler.
Hava Ktleleri, olutuklar corafik blgeye gre Arktik Hava , Polar Hava, Tropikal Hava ve Ekvatoral
Hava olarak adlandrlrlar. Bunlardan Arktik Hava; arktik ve antartik blgelerde oluur. Dierlerine oranla
en dk scakla ve en dk mutlak neme sahiptir. Polar Hava kutup blgelerinde, tropikal hava ise 30
enlemi civarnda oluur. Ekvatoryal Hava kuzey ve gney yarm krelerdeki Tropikal antisiklonlar arasnda
kalan blgelerde oluur.
Hava Ktlelerini olutuklar yzeye gre Karasal ve Denizsel Hava Ktleleri olarak snflandrmakta
mmkndr.
Termodinamik snflandrma; Bu grupta hava ktleleri Scak ve Souk olmak zere ikiye ayrlrlar.
Scak Hava Ktlesi; Geldii blgede scaklk ykselmesine sebep olan hava ktlesidir.
111

Balon Pilotluu Ders Kitab

Souk Hava Ktlesi;Geldii blgede scaklk azalmasna sebep olan hava ktlesidir.
Hava ktlelerinin bilinen karakteristik zellikleri bir blgeye dzenlenecek uu iin, o blgede karlalabilecek meteorolojik hadiselerin neler olabilecei hakknda nemli bilgiler verebilmektedir.
Souk ve Scak Hava Ktlelerinin Karakteristik zellikleri;
Souk Hava Ktlesi

Scak Hava Ktlesi

- Cu ve Cb tipi bulutlar

- St ve Sc tipi bulutlar
(Sis ve pus oluumu ska rastlanmaktadr.)

- Bulut taban ykseklii yeterli

- Bulut taban dk

- Ya an hari gr mesafesi mkemmel

- Kstlayc gr mesafesi

- Aa seviyelerde Konveksiyon sebebiyle trblans ve karar- Kararl hava, trblans yok

sz hava
- Ara sra hafif isenti ve yamur

5.3 METEOROLOJK PARAMETRELER (VERLER)

5.3.1 Scaklk (Temperature)
Bir maddenin s veya molekler hareketinin derecesinin lsdr. Teorik olarak, molekler hareketin
durduu varsaylan mutlak sfr deerli bir skala zerinden llr. Scaklk ayn zamanda scakln veya
soukluun bir derecesidir. Yer gzlemlerinde scaklk deeri serbest hava ierisinde, glgede ve yere yakn bir
evrede llr. Is ve Scaklk kavramlar birbirleri ile kartrlmamaldr. Is potansiyel enerji birimi kalori,
scaklk ise bu potansiyel enerjinin evreye elektromanyetik ekilde yaylan enerjinin etrafa yapm olduu
etkidir ve birimi derecedir. Termometre ile llr.
5.3.2 Is Transferi
Gezegenimizin s kayna gnetir ve enerji uzay tarafndan nce atmosfere buradan da yeryzne iletilir. Bu enerji dnyay ve atmosferi str, belli bir ksm s enerjisidir veya s enerjisine dnr. Atmosfere s
3 ekilde ular radyasyon, iletim ve konveksiyon.
5.3.3 Enerji Transferi
Atmosferde enerjiyi bir yerden baka bir yere tamaya yarayan nemli sre vardr;
1.

Radyasyon (Radiation)

2.

letme (Conduction)

3.

Konveksiyon ve Adveksiyon (Convection and advection)

5.3.4 Radyasyon
Enerjinin uzay yolu ile tand, gneten yeryzne geldii sretir. Aslnda tam olarak Radyasyon,
enerjinin scak bir nesneden, souk bir nesneye aktarlmasdr.

112

Meteroloji

5.3.5 letme
Enerjinin bir madde yolu ile transferidir. Gzle grlr bir olay deildir. rnein; demir bir ubuu stacak olursak ubuun dier ucunda ksa bir sure sonra snacaktr. Ancak bu olay, yukardaki rnekte olduu
kadar etkili deildir. nk atmosfer tamam eitli gazlardan oluan bir gazdr. Enerjinin atmosferden dnya
yzeyine, dnya yzeyinden tekrar atmosferin alt katmanlarna veya kara ile deniz arasna tanmas, iletim
yolu ile enerji transferi iin en iyi rneklerdir.
5.3.6 Yatay Ve Dikey Akmlar (Ak ve Adveksiyon)
Hava olaylarnn oluumu iin hayati neme sahiptir. Konveksiyon, maddenin veya enerjinin dikey hareketler ile tanmasdr. Bu durum, bulut oluumu iin en temel sretir. Hava dikey olarak, basn dtke
genileme yolu ile sour ve havann scakl i noktasna yaklatka, su buhar bulut biiminde younlar.
Ayrca konveksiyon sayesinde snarak genileyen hava younluunu kaybeder ve ykselir. Adveksiyon ise,
enerji veya maddenin ufki (dou-bat-kuzey-gney) olarak nakledilmesidir.
5.3.7 Basn
Birim alana uygulanan kuvvet olarak tanmlanr. Atmosferik Basn; Belirli bir alan zerinde ki atmosfer
stununun arl nedeni ile uygulad kuvvettir. O halde seilen her hangi bir irtifada ki basn, bu irtifa
zerinde ki atmosferin birim alana den arldr.
Nasl Oluur?
Atmosferik basn srekli deimektedir. Hem yere, hem de zamana gre deiir. Bu basn deiikliklerinin balca nedeni shunet dalmnda ki farkllklarndan doan hava younluu deiikliklerdir. Kaide
olarak, snan hava ykselmeye balar ve bu ykseli kendi shunetinin evre hava shunetine denk olaca
irtifaya kadar devam eder ve o seviyede yatay olarak yaylr.
Ykselen snm havann yerini serin havann almas eklinde meydana gelen akm, snmakta olan alan
zerinde ki havann arln azaltr. Dier yandan snarak ykselen havann irtifada yatay yaylmas sonucu
komu alanlar zerinde ki havann arl genellikle artar. Bu nedenle gneten fazla s enerjisi alan blgeler
zerinde ki basnta ise ykselme olacana ihtimal veririz. Keza bir hava stununda ki shunet azalmalar,
stun bzlerek ksalmasna, irtifada nispi bir alak basncn domasna ve evreden bu stuna doru bir
hava akmnn balamasna yol aacaktr. Byle olunca souk alanlarda ki yer seviyesi basnc ykselmi, evre
alanlarda ki basn azalm olur. Kn souk kara kesimleri zerinde ki bir seviyede basn deiiklii yukarda bulunan btn seviyelerde ki basn deiikliklerinin toplamna eittir.
Izobar nedir?
Byk bir saha ierisinde oluan basn sistemlerini ve / veya sistemlerin hareketlerini tespit edebilmek
iin, deniz seviyesine indirgenmi lokal basn deerleri meteoroloji haritalarna ilenir ve basn deerleri
ayn olan noktalar birletirilir. Basn deerleri ayn olan noktalar birletiren bu izgilere zobarik izgi ya
da bilinen adyla izobar denilir.
Basn Fark Nasl Oluur?
Atmosferik basn en basit ekli ile BRM YZEYE UYGULANAN KUVVET olarak tanmladk. Bu
kuvvet, Atmosferde ki s dalm ile aklanr. Havann arlnn evresinden az olmas Alak basn Fazla
olmas ise ; Yksek Basn olarak tanmlanr. Meteorolojik haritalarda ifade edilen alak basn alanlar L
veya A ( LOW Alak )
le yksek basn alanlar ise H veya Y ( High Yksek ) ile belirtilirler. Bu alak ve yksek basn
merkezleri arasnda ki basn farkllklar aralarndaki uzakla gre deerlendirilirler.
113

Balon Pilotluu Ders Kitab

Hava deiimlerine dolays ile rzgar oluumlarna da neden olan temel olay, atmosferde ki enerji transferlerdir. Gneten gelen s, farkl maddelerden olumu dnya yzeyinde dzensiz bir snmaya neden olur.
Bu dzensiz snma bulut oluumu, rzgar ve dier hava olaylar iin gerekli olan atmosferde ki dikey oluumlarn ihtiyac olan enerjiyi salar.
Buna Gre;
1.

Karalar ve Denizlerin snma kapasitelerindeki fark, ( karalar denizlerden daha hzl snr)

2.

Dnyann gneten gelen sy her noktada farkl olmas,

Yukarda belirtilen dzensiz snmann temel nedenleridir.

Yerel olarak snan hava ykselmeye balar ve bu ykseli sz konusu ktlenin kendi
Scaklnn evresinde ki havann scaklna denk gelecei ykseklie kadar srer. Bu irtifada ise, ykselme durur ve yatay olarak yaylmaya balar. Ykselen ve snm bu havann yerini ise kendisinden daha
serin bir hava doldurmaya balar ve snmakta olan tam zerindeki havann arln azaltr.
Bununla birlikte, snarak ykselmi bu havann yatay yaylmas sonucunda evresinde ki hava ktlelerinin arl da artar. Bu nedenle gneten ald s ile yaylan scak hava blgelerinde ki basnta dme; dier
blgelerin basnlarnda ise ykselme meydana gelir.
Bu durumun temel nedeni Dnyann kutup ekseni ile yrnge dzlemi arasnda ki 23.50lik a farkndan kaynaklanmaktadr. Ekvator blgesinde scak ve kutup blgelerinin de daima souk olmasnn nedeni,
sz konusu a farkdr. Ekvator blgesi ( 00-300 Kuzey Enlemleri ve 00-300 Gney enlemleri aras ) kara ve
denizin en scak olduu alanlardr. Bu alanlarda ncelikle kara yzeyleri snr. Isnan bu yzeyler de, alttan
havay strlar. Isnan hava ykselir ve ykselen bu havann yerinde, havann ykselerek bu seviyeyi terk etmesinden dolay boluk oluur. Buna basn dmesi ad verilir.(Ykselen hava ise zamanla soumaktadr.)
Bu nedenle ekvator blgesine dnyann alak basn alanlar da diyebiliriz.
Yukarda belirtilen temel basn farklarnn yannda, kara ve deniz yzeylerinde yerel olarak gerekleen
basn merkezleri de, rzgr oluumlarn meydana getirmektedir. Ancak yukarda da belirtilen koriyolis
kuvveti snma farkllklarndan dolay oluan bu hava ktlelerinin ynlerini etkilemektedir. Kuzey yarm
krede oluan bir alak basn saat ynnn tersinde hareket ederken, Gney yarm krede oluan bir alak
basn ise saat ynnde hareket edecektir. Bunun tersi durumun da ise; Kuzey yarm krede saat ynnde
hareket eden bir yksek basn, gney yarm krede saat ynnn tersinde hareket eder. Bununla birlikte, yer
yzeyinin dz olmamas, dalk-engebeli olmasndan dolay hzlanp yavalayarak, sk sk yn deitirmesi ile
oluan hava ktleleri ise, Trblans veya Hamle denilen hava olaylarn olutururlar. Atmosferde ki hava
olaylarnn tamam, mevcut enerji dalmnda ki dengesizlikten kaynaklanr. Bu dengesizlik ise, dnyann
balca enerji kayna olan gne nlarnn dnyann her noktasna eit olarak ulamamasndan ileri gelir.
Rzgrlar, Dnya zerinde atmosferde oluan bu dengesiz dalmn etkilerini azaltmak iin srekli olarak
sy (Sca, Souu), Nemi (Buhar veya Sv suyu), Bulutlar, hava iinde bulunan her eyi yksek basn
merkezlerinden alak basn merkezlerine doru tarlar.
Rzgr, basn farklarna, basn farklar da scaklk farkllklarna neden olur. Bu farklarn artmas
rzgr hznn da artmas anlamna gelir.
Buna gre, Kuzey yarm krede bir alak basn alan, etrafnda ki havay merkezine doru eker. Bu
hareket dikey dorultuda ise, snan hava ykselmeye balar. Buna Siklonik Hareket denir. Yksek basn
merkezinde ise, bu durumun tersi grlr. Merkezde ki yksek basn, aa ynde bir hava hareketi oluturur
ve rzgrlar, merkezden darya doru hareket ederler. Bu olaya Anti Siklonik Hareket denir.

114

Meteroloji

Hava Trafik Hizmetlerinde (ATS) irtifa, ykseklik, uu seviyesi eklinde ifade edilen dikey pozisyonlar
iin zel basn referans kodlamalar kullanlmaktadr. Bunlar;
QFE : Bir hava alan seviyesinde ya da tanmlanan bir baka referans seviyede (pist ba rakm gibi) llen lokal basn deeridir. Altimetresine QFE deeri balayan uak, referans noktaya gre yksekliini okur.
(QFE deeri, meteoroloji istasyonunca tespit edilen lokal basn deerinin, aktif olarak kullanlan pist ba
rakmna gre dzeltilmesi ile bulunur. QFE deerini altimetresine set eden bir hava arac, meydana indiinde
altimetresinde 0 (sfr feet, metre) okur.
QNH : Belirli bir zamanda ve yerde (blgede), hava aracnn altimetresine set edildiinde irtifa bilgisi
salayan basn deeridir. Baka bir deyile, QFE deerinin (rasat edilen blgesel basn deerinin), ICAO
Standart atmosferine gre, ortalama deniz seviyesine indirgenmi halidir. Bu durumda meydana ini yapan
hava arac meydann ortalama deniz seviyesinden olan yksekliini (rakm) okur.
QNE : 1013 hPa lk referans basn deeri set edilerek meydana inildiinde altimetrede okunan ykseklik deeridir. Baka bir deile QFEnin ICAO standart atmosferindeki basn irtifasdr. Asl olarak, ok
yksek rakml hava alanlarnda, hava basncnn ok dk olduu ve altimetre cihazlarnn ayarlanamayaca ( hatrlanaca zere, altimetre cihaznda referans basn , ayar dmesinin istenilen basn deeri grntleninceye kadar saa sola evrilmesi ile set edilir. te bu ilem srasnda, set edilmek istenilen basn deeri,
cihazn leinde bulunmad iin) 1013 standart deeri girilir.
Referans Basn
(altimetreye set edilecek deer)
QNH

Dikey pozisyon
Altimetre de okunan deer

belirlenirken referans
alnan yzey

RTFA

ORTALAMA DENZ
SEVYESNDEN
YKSEKLK

1013 .2 hPa

UU SEVYES

OLDUU
VARSAYILAN
1013.2hPaLIK BASIN
YZEYNE NAZARAN
YKSEKLK

QFE

YKSEKLK

BASIN DEER
QFEYE ET
OLANNOKTA YA DA YZEYE NAZARAN
YKSEKLK(GENELDE
MEYDAN RAKIMI YA
DA PST BAI
RAKIMIDIR)

115

Balon Pilotluu Ders Kitab

5.4 CEPHELER
5.4.1 Cephe Nedir
Hava ktlelerinin hareketleri sonucunda, nem ve scaklk bakmndan kendilerinden farkl olan dier
hava ktleleri ile temas etmeleri sonucunda oluan snrlara Cephe denir. Cepheler ok belirgindir. nk
nemli hava olaylar, scak nemli hava ktlesinin, souk ve kuru hava ktlesi ile temas etmesi sonucu oluan
snr blgesi boyunca meydana gelmektedir.
5.4.2 Souk Cephe
Hzl hareket eden souk bir hava ktlesi, daha yava hareket eden scak hava ktlesinin altna doru girerken onu yukar doru iter ve Souk Cephe oluur. Bu hzl hareket eden souk cephenin hemen ilerisinde, ounlukla kmls tipinde olmak zere, yaklak 100 mil geniliinde bulut eritleri meydana gelir. Genellikle hava olaylar ve iddetli frtnalar souk cephenin olduka ilerisinde oluur ve bu genellikle saanak
hatt ile balantldr. Bu saanak hatt, yukar doru kaldrma hareketine neden olan ve scak hava ktlesine
doru ilerleyen souk hava ktlesinden kaynaklanr. Sratle ilerleyen souk hava, scak havann ykselmesi
iin ne kadar dik bir a oluturursa, meteorolojik koullar da o kadar sert olur.

ekil 21-Souk Cephe Oluumu

Saanak hatt genellikle orajlar, yamur saanaklarn ve bazen de iddetli frtnalar ierir. Bu cepheler
sratli hareket ettikleri iin yzeyde artan bir srtnme yaratrlar. Bu durum, souk cephenin dik bir eime
sahip olmasna neden olur. Eimin artmas ayn zamanda scak hava ktlesinin daha hzl ve iddetli bir ekilde yukar kmasna da neden olur. Yukar doru ykselmenin iddeti, orajlarn ve kt hava artlarnn
olumas ile doru orantldr. Hzl hareket eden souk cephe, bir blge zerinde etkili olup getikten hemen
sonra, bulutluluk ve hava durumuna gre sratli bir temizleme ve dzelme olur.
Kn souk cephe, 45 Knot veya daa zeri bir hzl hareket eder. Genellikle hz 20-25 Knot arasdr. Yava
hareket eden souk cepheler, normalde iddetli hava olaylarn meydana getirmezler. Alak bulut alt tabanlarna, sise ve yamura neden olurlar. Yamur saanaklar ve orajlar dk bir ihtimal ile beklenebilir. Yava
hareket etmesi nedeni ile scak cephe ile arasndaki eimin az olmas, iddetli hava olaylarn nlemektedir.
116

Meteroloji

5.4.3 Scak Cephe

Scak hava, souk havann yerini almak iin hareket ettiinde scak cepheler oluur. Cephe yzeyinin
olduka ilerisinde meydana gelen geni bir strats bulut eridi, scak cephe havasnn karakteristik zelliini
gsterir. Strats, scak cephe yzeyinin yzlerce kilometre ilerisinde oluur. Sras ile Sirrostrats, altostrats,
nimbostrats ve strats bulutlar ile sis oluur. Scak cephelerin, souk cephelerden daha az eimi vardr. Scak havann, souk hava zerinde uzun sren kademeli ykselii, alak bulut alt tavanlarna ve dk gre
neden olan geni (yaklak 400 Km.) srekli ya eridi meydana getirir.
Genellikle scak cepheler 10-20 Knotluk bir srat ile hareket ederler. Hareket, souk cephede olduu
gibi, scak havann souk hava stne karak ykselmesi ile oluur. Scak cephenin souk cepheden fark scak havann souk havaya gre daha yava hareket etmesidir. Scak cephe, alak bulut tabanlar ve buna bal
olarak dk gr oluturur. zellikle kn oluan donan ya, uaklarda son derece tehlikeli olan effaf
buzlanmaya neden olur. Oraj oluumu da gerekleir; bu oluumlar hemen fark edilemeyecek kadar belirsiz
ekillerde olabilirler.

ekil 22 - Scak Cephe Oluumu

5.4.4 Duraan Cephe

Scak ve souk cephelerde olduu gibi, duraan cephenin olumas da, scak havann souk hava zerinde ykselmesidir. Duraan cephe scak cepheye ok benzer. Ancak duraan cephenin, scak cepheden fark,
net bir hareketin gereklememesidir. Cephe snr biraz ileri, biraz geri dalgalansa da, esasen bir hareket
olmaz. Duraan cepheyle balantl strats bulutlar, genellikle cephenin souk tarafnn zerindeki geni
blgeler boyunca uzanr. Alak bulut tavanlar ve dk gr, cepheye yakn souk hava ierisinde en kt
haldedir. Ayrca herhangi bir ya, souk havann iine deceinden, kn scak cephe ile ayn duruma neden olur. Bu durum, donan ya ve iddetli buzlanmaya neden olur.
117

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 23-Duraan Cephe

5.4.5 Oklizyon Cephe

Yava hareket eden scak cephenin, daha hzl hareket eden souk cephe tarafndan yakalanmas ile meydana gelir. Bu durumda biri scak, dieri souk ve arada serin olmak zere ayr hava ktlesinin birbiri ile
temas ettii hava ktleleri oluturur. Oklizyon cephe, scak ve souk cephelerin zelliklerini tar. Snr boyunca scaklk farklar ok byk olmad iin hava dier cephe sistemlerine gre daha yumuaktr. Bu durum,
daha az kararszla, daha az oraj oluumuna ve yamur saanaklarna neden olur. Havann younluu daha
azdr.
a) Alak Basn
b) Yksek Basn
Olarak tanmlanr.
Birim alana uygulanan kuvvet olarak tanmlanan basn, belirli bir alan zerindeki hava ktlesinin arl nedeniyle uygulad kuvvettir. Kuvvet ve onun sonucunda meydana gelen hareket, yksek basntan
alak basnca doru gerekleir. Hava olaylar ve bu olaylarn uaklar zerindeki etkileri incelenirken dikkat
edilmesi gereken en nemli konulardan biri hi kukusuz ki Rzgr dr. Rzgr, hava aralarnn uularnn en kritik aamalarn yaad ini ve kalk srasnda, hava trafik kontrollerinin ve pilotlarn zerinde
hassasiyetle durmalar gereken bir konudur.
zellikle planr pilotlar, yama parat pilotlar, yelken kanat pilotlar ve balon pilotlarnn, uularnn her safhasnda dorudan etkilendikleri rzgr zamannda ve doru olarak takip edilmesi, uu emniyeti
asndan son derece nemlidir.

5.5 RZGRLAR (WND)

5.5.1 Rzgr Nedir
Rzgr, atmosferik kuvvetlerin etkisiyle dnya yzeyine gre srekli olarak hareket halinde olan bir hava
ktlesidir ve hz Anemometre ile llr. Bu ktle atmosferik kuvvetlerin etkisindedir ve bu sz konusu kuvvetler atmosferdeki yatay basn farkllklarndan meydana gelirler.

118

Meteroloji

5.5.2 Rzgr Nasl Oluur

Bir yksek basn alannda (Antisiklon) alalan hava ktleleri, evreye doru yaylr. Alak basn alannda da (Siklon), ykselici hava hareketlerinden dolay, oluan hava an doldurmak iin evreden alak
basn merkezine doru hava ktleleri gelir.
Bylece yksek basn alanlarnda alalan hava ktleleri evreye doru yaylarak, alak basn alanna
doru hareket eder. Yksek basn alanndan, alak basn alanlarna doru hareket eden yatay ynl hava
akm da rzgrn olumasna neden olur.
Rzgr oluumunun temel nedeni, iki nokta arasndaki basn farkdr. Rzgrn esmesi, iki nokta arasndaki basn fark ortadan kalkncaya kadar devam eder.
Rzgar parametreleri;

Rzgar yn

Rzgar hz

Rzgar krlmas

Rzgar hamlesi

Rzgar frekans (Esme skl)dr.

5.5.3 Rzgrn Olumasn Salayan Kuvvetler

a.

Basn Kuvveti

b.

Srtnme Kuvveti

c.

Yerekimi Kuvveti

d. Koriyolis (Corriolis) Kuvveti

e.

Merkezcil Kuvvetler ( Merkeze eken veya merkezden uzaklatran kuvvetler ) dir.

Basn Kuvveti

Hava bir gaz olduu iin sktrlabilir veya geniletilebilir. Buna gre; Sktrlan bir hava belli bir hacimde daha byk miktarda bulunur.
Bunun aksine, sz konusu belli havaya etkiyen basn drldnde hava geniler ve daha fazla yer
kaplar. Sonu olarak; dk basntaki hava, daha az yer kaplar. Dier bir deile, havann younluu azalr.
Younluk basn ile doru orantldr. Ancak bu durum, havann sabit bir scaklk altnda tutulmas halinde
geerlidir.
Srtnme Kuvveti

Srtnme kuvveti, hareketin olduu yzeylerde hareket tarz zt ynde olarak hareket eder. st atmosfere kldka etkisi azalan bir kuvvettir. Srtnmenin ok olduu bir yer yzeyinde, hava ktlesinin maruz
kalaca srtnme kuvveti de artar.
Yerekimi Kuvveti

Hava, ok hafif olmasna ramen yerekiminden etkilenen ktlesi vardr. Bu nedenle, dier cisimler gibi
Arl ve bu arlndan dolay da Kuvvetivardr. Bununla birlikte havann akkan bir madde olmas,
uygulad kuvvetin (ya da basncn) btn ynlerde eit olmasn salar. Yerekimi kuvvetinin yn daima
dnyann merkezine dorudur. iddeti, kutuplarda daha fazladr.

119

Balon Pilotluu Ders Kitab

Koriyolis (Corriolis) Kuvveti

Bu kuvvet, dnyann kendi ekseni etrafnda dnmesi sonucu oluan bir kuvvet olup sadece hava ktlelerine deil, yer yzeyinde hareket eden her cisme etki eder. Kutup blgelerinde, ekvatora gre daha etkilidir.
Kuzey-Gney ynnde hareket eden cisimler zerinde ki etkisi maksimum da olmakla birlikte, dier ynlerde hareket eden cisimler zerinde ki etkisi azdr. Kuvvetin yn; Kuzey Yarm Krede saat ynnde, Gney
Yarm Krede saat ynnn tersinde saptracak ekildedir.
Merkezcil Kuvvetler

Bir dn hareketinin olmas durumunda etkili olan bu kuvvet dorusal hareketlerde etkili deildir. Dairesel hareket yapan bir ktle, hareketin merkezine doru devaml bir sapma gsterir. Bu sapma, dnn
hzna ve yarapna gre deiebilir.
Rzgr Snflandrmalar

Rzgrlar Hzlarna Gre;

a. Sakin
b. Normal
c.

Kuvvetli

d. Frtna
e.

ok Kuvvetli Frtnalar

Olarak gruplandrlrlar.
Rzgr hz Knot olarak verilmi bir Beufort Rzgr Cetveli bulunmaktadr. (1 Knot * 0,5 m/s)
Bounfort
Kuvveti
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Genel
Tanm
Sakin

Aklama

Duman Dikine Ykselir

Rzgrn Yn, Rzgrgl ile deil duman srklenmesi
Esinti
ile belli olur.
Rzgr Yzde hissedilir, Yapraklar hrdar. Yel deirmenleHafif Esinti
ri hareketlenir.
Yapraklar ve ince srngenler hareketlidir. Kk bayraklar
Tatl Meltem
dalgalanr.
Mutedil
Toz ve Ktlar kalkar. Kk dallar sallanr.
Rzgr
Yaprakl Kk aalar sallanmaya Balar. sularda tepeli
Sert Rzgr
dalgacklar oluur.
Kuvvetli
Byk dalgalar hareket halindedir. Telgraf telleri slk alar.
Rzgr
emsiyeler Glkle kullanlr.
Frtnams Btn aalar sallant halindedir. Rzgra kar yrndRzgr
nde rahatszlk duyulur.
Aalarn yeni srngenlerini krar. Genellikle yrme ve
Frtna
ilerlemeye mani olur.
Kuvvetli
Yaplarda hafif hasar olabilir. ( Baca apkalar ya da atlarn
Frtna
umas gibi...)
iddetli
karalarda nadiren grlr. Aalar kklerinden sker.
Frtna
Yaplara ar zararlar verir.
120

Birim Hz (Knot)
1 den az
1 ile 3 knot aras
4 ile 6 Knot aras
7 ile 10 Knot aras
11 ile 16 Knot
Aras
17 ile 21 Knot
Aras
22 ile 27 Knot
Aras
28 ile 33 Knot
Aras
34 ile 40 Knot
Aras
41 ile 47 Knot
Aras
48 ile 55 Knot
Aras

Meteroloji
Frtna

Rzgr hznn 17,1 m/s den ( 34 Knot )fazla olmas durumunda Frtna meydana gelir. Frtnalar
karada veya denizde grlebilir. Denizdekiler, karada olanlardan daha iddetlidir. Cephe geiiyle oluabilenlerin yannda, gl bir kmlonimbus bulutlardan kaynaklanabilir.
Yer Rzgrlar

Pilotlarn veya Mhendislerin, bir hava aracnn havada tutunmasn salayan Kritik Hz dan sz ettiini duyarsanz; ite bu kritik hz stall Perdvites hzdr. Bu hz, hava aracnn ini ve kaklarnda hayati
neme sahiptir. Zira bu hza rzgrn yn ve iddeti de dorudan etkili olmaktadr.
Rzgr hznn fazla olmas ve hava aracnn kalk srasnda bu rzgar tam kardan alacak ekilde
hareket etmesi, kalkn ksa olmasna ve hava aracnn minimum zamanda havalanmasna neden olacaktr.
Rzgr hznn dk olmas durumunda ise, kalk mesafesi artacak ve hava arac daha uzun mesafe de
havalanacaktr.
Rzgr hznda ki bu ani deiimler, kalk ve ini srasnda hava aracnn dengesini, kararlln muhafaza etmesinde nem arz eder. Byk ve ar uaklar (Yolcu ve Kargo Uaklar) genellikle bu deiimlerden daha
az etkilenirler. Ancak kontrol deiikliklerine daha yava cevap verirler. Hafif uaklar ise (Planrler,yama
paratleri Vs.) bu deiimlerden daha fazla etkilenirler, ve hamle etkisine kar pilotun alaca tedbirlere
hemen cevap verirler.
Mahalli Rzgrlar

ekil 24- Rzgr Gl

Yldz
Kuzeyden esen, ismi yerel balklar tarafndan verilen souk rzgr. Genellikle Karadeniz ve Marmara
Denizi zerinden bir souk cephenin geiinden sonra eser. Yazn serin, kn ise souk hava tar.
Lodos
Trkiyenin Bat kesimlerinde, Gney Bat ynlerden esen scak rzgar. Bazen hz ve hamlesi 40 ile 60
Knotsa kadar ulaarak etkili olur. Denizciler iin olduka nemlidir. Yamurun peinden scak bir havaya
neden olur.
121

Balon Pilotluu Ders Kitab

Poyraz
Kuzeydoudan esen, Karadenizin Kuzeydouya bakan kylar ile stanbul Boaznda hasar yaratabilecek iddette esen souk rzgrdr.
Gney Rusya zerinde oluan yksek basn ile youn souk kararl havann gneye, Karadenizin nispeten scak deniz yzeyine doru uzamas nedeniyle gneyde olduka kararsz ve hamleli rzgrlar oluur ki
bu poyrazdr.
Meltem
Tm yaz boyunca Dou Akdenizde dzenli olarak esen kuzey batl rzgr. zellikle Temmuz ve Austos
aylarnda hem dzenli hem de kuvvetli olarak eser. Musonlarn oluum ekillerine benzerlikleri vardr. Genellikle Dou Akdenizde alak basn olutuunda veya yerletiinde grlr. Hz 15-20 Knotsdr leden
sonra zaman zaman hz 30 Knotsu bulur. Geceleri ise rzgrn hznda azalma grlr. Ayn zellikleri tayan ve Egede esen rzgr da yerel ifadeyle MBAT olarak isimlendirilir.
Karayel
Yamurlu bir dnemi izleyen 2-3 gn boyunca devaml olarak esen kuzey batl rzgr. Balkanlarn Kuzeyinde, Rusya Stepleri ierisinde oluan alak basn merkezi ve buna bal cephe sistemlerinin geii srasnda gzlenen rzgr cinsidir. Esme ynnde ki yksek dalarn kuytu taraflarnda yama aa alalan rzgr
snarak fn tipi rzgr etkisi ve zellikleri tar. Bu yerlerde scak, kuru ve ho bir hava yaratrlar.
Keileme
Gneydoudan esen ve ismi yerel denizciler tarafndan verilen olduka kuru ve scak rzgr. Etkiledii
yerlerde scaklklarn artmasna neden olduu gibi havay da kurutur.
Kble
Gneyden esen, gney ynn simgeleyen Kble den ismini alan, olduka scak ve nemli rzgr. Orta
Akdenizde oluan alak basn merkezi, lkemizde bu tr rzgrn gzlenmesini salayan etkenlerdendir.
Gndousu
Doudan esen souk ve kuru rzgr. Gney Rusya ile Kafkaslarda yksek basncn grlmesi durumunda bu rzgr tip daha ok gzlemlenir. Gndousu rzgr genellikle yan kesilmesine neden olur.
Gnbats
Batdan esen scak ve nemli rzgrdr. Gnbats zellikle yurdun bat kesimlerinde yalara neden olur.
Marmara ve Karadeniz zerinden alak basn ve cephe sistemlerinin her geiinde gzlenen ve zaman zaman
denizde ve karada yaam etkiler.
5.5.4 Rzgr eitleri
5.5.4.1 Yerel Rzgrlar

Genel rzgr sistemlerine ek olarak yerel rzgar sistemleri bulunduklar blgenin corafyasna gre oluurlar. Yerel sistemler genellikle blgenin ikliminde nemli deiikliklere yol aarlar. Rzgr sistemlerinde
yerel ifadesi, bu rzgrlardan etkilenmi kilometrelerce alanlarda yerel rzgrlarn gelimesi iin uygun,
uzun ancak corafi adan ince blgeleri anlatmak iin kullanlr. Her durumda yerel rzgrlarn geliim boyutunu, derecesini yerel corafi akmlar belirler.

122

Meteroloji
5.5.4.2 Kara ve Deniz Meltemleri

Gnee maruz kalma ve araziye bal radyasyon yoluyla kara yzeyleri su yzeylerinden daha sratli
snr ve sour. Bu nedenle kara gndzleri denizden daha scak geceleri daha souktur. Gn boyunca kara
zerindeki basn souk su zerinden daha dktr. Su zerindeki souk hava alak basnca doru hareket
edip kara zerindeki scak havay yukar doru zorlar bunun sonucu olan rzgra deniz meltemi denir.
Geceleyin bu hava dolam tersine dner ve hava hareketi karadan denize doru gerekleir. Oluan bu deniz
ynl rzgra kara meltemi denir. Deniz meltemi genellikle kara melteminden daha gl olur.
5.5.4.3 Da ve Vadi Rzgrlar

Gnein batmasyla radyasyon kaybolur ve yksek kesimler hzla soumaya balar basn artar. Basnc
ve younluu artan hava hzla vadi tabanna doru akmaya balar. Vadiler ve alt kesimlerdeki snm ve
basnc dm havay yukar doru harekete zorlar. Gece tepelerden vadi tabanna doru hareket eden bu
hava akmna da rzgr denir. Daclar yksek dalarda adr kurarken adrn kap / kaplar da ve vadi
rzgrlar hareket ynne bakmamaldr.
a) Anabatik Rzgar (Anabatc Wind)

Genel basn deiimlerinden etkilenmeksizin, tepe yamalarnn snmas sonucunda, yamalardan tepelere doru esen yerel rzgar. Genelde, yukar ynl tm hava akmlar, yksek seviyelerdeki dikine hareketler,
cumulus bulutlarnn oluumundaki dikey faaliyetler ve vadi meltemleri yerine de bu kavram kullanlmaktadr.
Anabatik rzgar tam tersi ilemle gerekleen katabatik rzgara gre daha ender rastlanan rzgar tipidir.
b) Katabatik Rzgar (Katabatik Wind)

Da yamalarndan aa doru srklenen hava parselinin yaratm olduu rzgar. Anabatik rzgarn
zt anlamlsdr. Katabatik rzgarlarn oluum nedenleri yledir: Zayf basn gradyan ve ak gecelerde
grlen radyasyon kayb, yer ve yere yakn seviyelerde souk bir hava ve buna bal olarak scaklk enverziyonunun olumasna neden olur. Yeryz de eimli ise, souyan ve daha aadaki hava parselinden daha
youn olan hava parseli yama boyunca aa kayar ve katabatik rzgar oluturur. Buzullarda oluan rzgarn
mant da katabatik rzgarn oluum mantyla ayndr.
5.5.4.4 Fn Rzgrlar

Dalarn gne gren taraflaryla gne grmeyen kuzey taraflar arasnda meydana gelir. Gnein domasyla snan ve younluu den hava dan yzeyinden doruklara doru hareket ederken neminin bir ksmn ve her 200 metrede 1 derece ssn kaybeder. Zirveye varan, ssnn bir ksmn kaybeden ve younluu
den hava dan kuzey yznden aa doru akmaya balar. Kendisiyle beraber tad bir miktar scak
hava dan souk yzeyine arparak nem brakr. Dan yapsna bal olarak ss bir miktar artabilir
5.5.5 Nem
Temel olarak havadaki su buhar miktar olarak tanmlanr. Nispi nem ve i noktas ile sk sk kartrlan bir terimdir. Nem higrometre ile llr.
Su, Dnya atmosferinin alak katmanlarnda bulunan normal scaklklar iin gaz , sv veya kat halde var
olan birka maddeden biridir.
Su atmosferin ktlesinin yaklak % 2-3 n oluturur, ancak bu bile hava olaylarnn meydana gelmesi
iin yeterli miktardr.
Bulutlar, sisi ve ya oluturmann dnda, su hal deitirdike enerjinin depolanmas veya aa karlmasn da nemli rol oynar.
123

Balon Pilotluu Ders Kitab

Bu enerji, bulutlarn, yamurun, sisin ve hatta orajlarn oluumu iin gerekli ve yardmc bir unsurdur.
Suyun Hal Deiimi
Buharlama

: Suyun, sv halden buhar veya gaz haline getii sretir.

Younlama

: Suyun, buhar halinden sv hale getii sretir.

Erime

: Suyun, kat halden sv hale getii sretir.

Donma

: Suyun, sv halden kat hale getii sretir.

Sblimleme

: Suyun direkt olarak kat halden, gaz haline getii veya direkt olarak gaz halinden
kat hale getii sretir.

Atmosferde ki su miktarn lmek, ne tr bir havann beklendiini tespit etmek iin nemli bir ara
grevi grr. Atmosferde ki en yaygn nem lm Bal Nem dir. Bal nem (RH Relative Humidity)
Atmosferin, verilen bir scaklkta ki tutabilecei maksimum su buhar miktarnn, havada bulunan gerek su
buhar miktarna orandr. Bu oran, 100 ile arplp % olarak ifade edilir.
Bal Nem

Var Olan Su Buhar Miktar

Tanabilecek Su Buhar Miktar

X
100

Nem eitleri:

NSP NEM; havada ierisinde mevcut su buhar miktarnn havay doymu hale getirebilmek iin gerekli olan su buharna orandr. Yzde ile ifade edilir.(%).
ZGL NEM: Birim nemli hava iindeki su buhar ktlesidir. Su buhar younluunun hava younluuna oran yani su buhar ile kuru hava karmdr. Kilogramda gram veya gramda gram olarak belirtilir.
MUTLAK NEM: Birim hacim havada bulunan su buhar miktar. Su buhar younluu olarak da bilinir.
Birimi metrekpte gramdr. Mutlak nem miktar adyabatik genleme ile azalr, adyabatik daralma ile artar.
5.5.6 i Noktas Scakl
Eer atmosfer soutulursa, su buhar miktar tutma kapasitesi de azalm olacaktr. Bu durumda bal
nem ykselir. Bal nem, scakln azalmas ve atmosferdeki nem miktarnn sabit kalmas durumda artar.
Atmosfer, bal nemin %100 olduu noktaya souduunda, hava doymu hale gelir. Bu doyma noktasna, i
Noktas Scakl (DEW Point) ad verilir.

5.6 BULUT OLUUMU

Bulutlar, atmosferde oluan younlamann bir rndrler. Hadiselerin meydana gelmesinde her zaman scaklk ve iba deiimleri nemli rol oynamaktadr. Bulutlar genellikle younlam hava ktleleri olarak bilinirler ve yerden belirli bir ykseklikte bulunurlar. Sis ise yap olarak bulutla ayn olmakla birlikte yer
yzeyinde ya da yer yzeyine ok yakn yksekliklerde oluur. Bulutlar, ykselen hava ktlelerinin daha souk hava ile karlap younlamas sonucunda oluurlar. Ykseklik arttka scakln azalmas, sadece daha
nce aklanan Ykseklikle Scaklk Deiim Oranna (Lapse Rate) bal olarak deil, ayn zamanda basncn azalmas sonucunda hacmin greceli olarak artmas ve gaz molekllerinin kinetik enerjilerinin dolays ile
slarnn azalmasna bal olarak da gereklemektedir.

124

Meteroloji

5.6.1 Atmosferik Kararllk

Atmosfer kararlyken, ok az konvektif (dikey akm) akmlar gerekleir. Bu hava genellikle iyidir, ya
olumaz, ak veya paral bulutlu bir gkyz vardr. Ancak Atmosfer kararszken, konvektif (dikey akm)
akmlar gerekleir ve bulutlar oluturacak veya yaa neden olacak su buharnn tanmas mmkn olur.
Scaklk ykseklikle birlikte sratle dtnde, kararsz bir atmosferden sz edebiliriz. Daha ak bir ifade ile
yukar seviyedeki ok souk havann, yzeydeki ok scak havann st ksmlarna dayanmas durumunda atmosferik koullar kararszdr. Buna karlk, ykselen havann scakl yavaa dyorsa atmosfer kararldr.
Ancak bu durum, konvektif (dikey akmlar) akmlarn hareketini byk lde nlemektedir.
5.6.2 Bulutlar
Meteorologlar bulutlar iki ekilde snflandrmlardr.
Bunlar;
Stratiform tipi bulutlar,
Cumuluform tipi bulutlar.
5.6.2.1 Stratiform Tipi Bulutlar

Bu bulutlar dztabanlara ve tavanlara sahip ve yatay gelimilerdir. Kararl bir atmosferde olutuklarndan ok duraandrlar. Genellikle tek tek kmeler halinde deil, gkyznde geni alanlar kaplayan youn
tabakalar eklinde oluurlar. Bu bulutlarn yalar, normal olarak srekli hafif veya aralkl yamur/kar eklinde meydana gelir.
5.6.2.2 Cumuluform Tipi Bulutlar

Yumru yumru bulutlardr. Tek tek veya bek eklinde bulunurlar. Kararsz atmosfer oluurlar. Bu bulutlar meydana getiren yukar akmlar sayesinde gl bir dikey gelime gsterirler. Bu bulutlardan meydana
gelecek ya saanak eklindedir. Ya aniden balayp bitebilir. Yamur damlacklar genellikle byktr.
Bu bulutlar oluturan yukar akmlar srasnda, trblans oluumu gerekleir
5.6.3 Bulut eitleri

ekil 25- Bulut eitleri

125

Balon Pilotluu Ders Kitab

5.6.3.1 Yksek Seviye Bulutlar

5.6.3.1.1 Cirrus
iseleme ve izler (Eimli ya izleri) brakan youn aa yukar byk balar grnmnde yksek
bulutlar, atkuyruu tabir edilen yapyla ilikili olarak gkyznde engelimsi, bayrak vb. Dier ekilleri olutururlar. Uuculuk asndan en az dikkate alnabilecek bulut tipi budur.

Resim 63- Cirrus Bulutlar

5.6.3.1.2 Cirrocumulus
Tabaka halinde akl-koyulu, dalgal grntl tabaka eklindeki bulutlarla birlikte bulunan yksek
kme bulutlardr. Uskumru srt tabir edilen gkyznde de grlr.

Resim 64-Cirrocumulus Bulutlar

126

Meteroloji

5.6.3.1.3 Cirrostratus
Genellikle tm gkyzn kaplayan ve bazen sadece gne veya ay evresinde beliren, haleler halinde
fark edilen ekilsiz bulutlardr.

Resim 65-Cirrostratus Bulutlar

5.6.3.2 Orta Seviye Bulutlar

5.6.3.2.1 Altocumulus
Normal oluumda, uskumru srt (izgili, benekli hafif ve yksek bulutlar) tabir edilen gkyz ekillenmesine mevcutturlar ama dier oluumlar, lenticlarus (mercek) castellanus (hisar grnml) ve floccus
(Gkgrltl gkyznde kark) bulutlardr.

Resim 66-Altocumulus Bulutlar

127

Balon Pilotluu Ders Kitab

5.6.3.2.2 Altostratus
Islak Gne tabir edilen gkyz oluumunda grlen orta tabaka bulutlardr

Resim 67-Altostratus Bulutlar

5.6.3.3.3 Nimbostratus
Kt hava koullarnda grlen, byk, dikine uzantlar olan, tabakalam bulutlardr.

Resim 68-Nimbostratus Bulutlar

128

Meteroloji
5.6.3.3 Alak Seviye Bulutlar

5.6.3.3.1 Stratus
Kylar ve tepeleri rten, alak veya ok alak, ekilsiz, tabaka bulutlardr. Stratus bulutlar yerde veya
yere yakn seviyede meydana gelirse sis oluturur.

Resim 69-Status Bulutlar

5.6.3.3.2 Stratocumulus
Paral gkyznn tamamn kaplayan alak kme tabaka bulutlardr.

Resim 70-Stratocumulus Bulutlar

129

Balon Pilotluu Ders Kitab

5.6.3.4 Dikey Oluumlu Bulutlar

5.6.3.4.1 Cumulus
Kk, dikine gelimeli alak kme bulutlardr.

Resim 71 - Cumulus Bulutlar

5.6.3.4.2 Cumulonimbus
Da ve kuleler biiminde, byk bir uzana sahip youn ve koyu renkli bir buluttur. st ksmlar genellikle dz, lifli veya izgili bir grnme sahiptir. Genellikle devamll olmayan bulutun etrafndan dolalmas en iyi seenektir. Taban genellikle 3000 feet ya da daha az olan bu bulutun dikey kalnl ise 15000 feet
ile 30000 feet arasnda deimektedir. Bununla birlikte zellikle tropikal blgelerde bulutun kalnl 60000
feet e kadar ulaabilir. Bulut altnda ve ierinde saanak yamur, kar veya dolu eklindeki iddetli ya nedeniyle gr ok dktr. En nemli zellii kuvvetli dikine akmlar ve hamleli rzgarlar olan bulut, ierisinde
var olan iddetli trblans, dk gr koullar ve zellikle 0 C ile eksi 18 C scaklk aralnda oluan ok
kuvvetli buzlanma nedeniyle hava aralar asndan son derece tehlikeli bir buluttur.
Gk grltl saanak yamur veya dolu eklinde bilinen oraj da kararsz havalarda Cb bulutlarnda
meydana gelir.

130

Meteroloji

Resim 72-Cumulonimbus Bulutlar

5.6.4 Trblans ve eitleri

Trblans atmosferdeki sert rzgrlar ve durgun alanlar arasndaki dzensiz hava hareketleridir. ok
farkl hava koullarnda trblans olumas sebebiyle trblansn sebeplerini ve davran ekillerini bilmek
balon pilotlarna bunlardan kanmada ve etkilerini en aza indirmede yardmc olacaktr.
Trblans 4 ana snfa ayrlr:
5.6.4.1 Termik

Yzey snmas ya da souma/snma farklar nedeni ile oluan dey (konveksiyon) hava hareketleri veya
souk havann daha scak kara ya da su yzeyi zerine hareket etmesiyle oluur.
5.6.4.2 Mekanik

Yer ekilleri veya engeller nedeniyle esen rzgarn krlarak yaratt trblanstr.
5.6.4.3 Cephe

Souk hava ktleleri nedeniyle yerel scak havann ykselmesi veya ou souk cephede olduu gibi ani
rzgr deiimleridir.
5.6.4.4 Windshear

Scaklktaki deiimler veya irtifadaki basn sebebiyle rzgarn hznda veya ynnde nemli deiikler
olur.

131

Balon Pilotluu Ders Kitab

5.6.5 Kapallk ve Trleri

Kapallk 1 ile 3 / 8 ise; bu ideal bir kmls kapalldr. Bu tr kk kmls bulutlar, gne nlarnn yeryzne ulamalarn etkiler ve pek ounun altnda, gnee yakn olan, koyu renkli ksmnda, termal
bulmak mmkndr.
Kapallk 4 ile 6 / 8 ise; yere ulaan gne enerjisinin nemli bir ksm bulutlar tarafndan bu bulutlar
tarafndan engellenir. Bu durum, olumsuz bir sonu olmamakla birlikte, snmayla dorudan ilgili olan termallerin oluumunu etkiler. Bu bulutlarn aa ksmlarna termaller bulmak mmkndr.
Kapallk 7 ile 8 / 8 ise; gkyznn neredeyse tamamen kapal olduu bu bulutlanmada, gne nlarnn kaybolmasndan dolay, termal oluumlar kaybolur. Byle bir hava artnda planr uuu yaplamaz.
Havada olan planrlerin de, tutunabilmeleri iin olduka geni bir blgeyi taramalar gerekebilir.
5.6.6 Sis

ekil 26- Sis

5.6.6.1 Tanm

Havadaki su buharn % 100lk nisbi rutubete ulat zaman donma meydana gelir. Bunun tesinde
ilave edilen su buhar neticesinde ise buharn bir ksm sv hale dnerek younlar. Atmosferdeki younlamann en belirgin hali bulut ve sis oluumlardr. Bu oluumlar kat veya sv halde bulunan su
damlacklarndan meydana gelirler. Bu younlama sonucunda gr mesafesi 1 km nin altnda ise sis; 1 - 5
km arasnda ise pus olarak adlandrlr.
5.6.6.2 Sis inde Neler Olur

Sis iinde isenti biiminde ok hafif ya olabilir. Gne nlarnn yeryzne ulamasn nledii iin
termal oluumlar olumsuz ynde etkiler. Sisin gereklemesinin hemen ardndan yeryz slak olaca iin
gne enerjisinin byk bir ksm buharlama sresi iin harcanr. Bu nedenle sisten sonra termik oluumlarnn gecikebilecei unutulmamaldr.

132

Meteroloji
5.6.6.3 Nasl Oluur

Sis oluumu arz eden stratus tipi bulutlar alak tabanldr. Oluumlar yzey ile birlikte balamaz ancak
yeryzndeki alak tepeleri iine alr.
Ve;
Paralar halinde meydana gelir,
Taban ykseklii 50 ft.ten balar,
Dikey kalnl 1000-2000 ft. arasnda deiir,
Bulut iinde veya bulut altnda yaplacak uularda hafif iddette trblans beklenmelidir,
Kaba buzlanma oluabilir.
Atmosferdeki ve dikey hava hareketleri ile bir da yamacnn etkisi ile olumas veya yer yzeyinin snmas ile yer yzeyine yakn olan hava parselinin snmas sonucunda gerekleebilen sisin oluumu iin 3
temel art vardr;
Ykselme,
Souma,
Younlama.
5.6.6.4 Nerelerde Oluur

Sis oluumu tm pilotlar iin en nemli ve en yaygn gr engelleyici unsurdur. Oluum artlarnn
yannda hangi blgeler oluabilecei de bilinmelidir.
Sis;
Ky blgeleri boyunca, (Nemin yksek olduu blgeler)
Vadiler, (nverziyonlarn yaygn olduu blgeler)
Kara ilerindeki endstri blgelerinde oluur.
5.6.7 Ya ve Trleri
YAMUR

Atmosferdeki su buharnn younlamasyla oluan ve ap 0,5 mmden byk damlalar biiminde yeryzne den yatr.
KAR

Hava scakl 0 derecenin altnda olduunda sv ya buz paralar haline gelir ve kar oluur.
DOLU

Ani scaklk deiimlerinin yaand hzl ykselici hava hareketlerinin bulunduu yerlerde oluan byk buz paralardr.

Nemli bir hava ktlesi souk yzeyden geerken zeminde su damlalar oluur. Genellikle lkbahar aylarnda grlr.
SENT

Damlalarn apnn 0,5 daha kk olduu ya trne isenti denir.

133

Balon Pilotluu Ders Kitab

KIRAI

Scaklk deerlerinin dk olduu zamanlar yzeyde buz tanecikleri oluur. Buna kra denir. Kra 0
C altndaki hava scaklnda oluur.
KIR

Havadaki su buharnn souk aa, tel, yaprak ve otomobil gibi cisimler zerinde oluturduu buz rtsdr.

ekil 27- Su Dngs

5.7 METEOROLOJK KODLAR

5.7.1 Rasat
Meteorolojik olay ve parametrelerin gnn belirli zamanlarnda llmesine ve deerlendirilmesine rasat denir.
5.7.2 Metar (Meteorological Airfield Report)
Meteoroloji servislerinin yaptklar gzlemleri, meydanlarn hava koullarn, belirli semboller ve kodlar
kullanarak bildirdikleri, aeronotik amalar iin belirtilen rutin meydan hava raporudur. Metarlar her yarm
saatte bir yaynlanr. Ancak uluslararas veri trafiindeki gecikmelerden dolay, her saati 20 ve 50 dakika gee
sunulur. Bylelikle 10 dakika iinde rapor tm ATClere ulaarak tam ve yarm saatlerde pilotlarn eriimine
hazr olur. Trafiin youn olmad meydanlarda, daha seyrek aralklarla da METAR verilebilir.
134

Meteroloji
5.7.2.1 Rapor Tipi

Yaygn olarak kullanlan 4 tip rapor vardr.

RAPOR ADI

AIKLAMA

ER

METAR

STANDART

Saatte iki kez yaynlanr.

SPECI

zel

Hava Durumunda Deiiklik Olursa (

zaman Fark etmez )

COR

Dzeltme

Daha nce yaynlanan bir raporda

Dzeltme yaplmas Gerekirse

AUTO

Otomatik Gzlem

Daha nce yaynlanan bir raporda

Dzeltme yaplmas Gerekirse

5.7.2.2 Meydann Icao Tanmlaycs (Gzlem Yeri)

Raporun ait olduu meydan temsil eden drt harflik bir istasyon tanmlaycsdr. Bu tanmlayclar
AIPlerde mevcuttur.
rnein;
Nevehir meydannn tanmlaycs (yani ICAO kodu) LTAZ, Kayseri Erkilet meydannnki LTAUdur.
Birinci harf, uluslararas muhabere blgesini
kinci harf, ilgili lkeyi
nc harf, ilgili lkenin muhabere blgesini
Drdnc harf, ilgili lkenin belirtilen muhabere sahasndaki meydan belirtir.
5.7.2.3 Ayn Gzlem Gn Ve Zaman (Zulu Olarak)

lk iki rakam, ayn gnn temsil eder. Hemen ardndan da ZULU zaman saat ve dakika olarak belirtilir.
rnein;
LTAZ 151350Z 23010KT BKN025 M1/M3 Q1020
Ayn 15nci gn, 13.50 Z zamannda yaplan rasat anlamndadr.
5.7.2.4 Rzgr Yn ve Hz

Gzlemciler, rzgrn estii yn tespit ettiklerinde, bunu en yakn 10luk dereceye yuvarlayarak rapor
ederler. Bu rzgrlar, gerek rzgrlardr. (Uu kuleleri, rzgr ynn manyetik pusula bana gre verirler.) Rzgr hz knot cinsinden rapor edilir. Eer hamleli rzgr var ise, rzgr grubundan sonra G harfi
kodlanr. (G = gust = hamle) rzgar hznda aniden meydana gelen ve 20 saniyeden fazla srmeyen en az 10
ktlik art ile birlikte rzgar hznn en az 16 Kta ulamas sonucudur.
Rzgr istikameti yerine VRB (VRB = variable = deiik ynlerden) yazlr ise, rzgrn deiik ynlerden estiini gsterir.

135

Balon Pilotluu Ders Kitab

rnein;
KODLANMI RZGR
26015KT
00000KT
33015G25Kta
VRB03KT
02013G30KT 330V040

YN
260 Dereceden
Sakin
330 Dereceden
Deiik Ynlerden
330 ile 040 Dereceleri Arasndan

ORTALAMA HIZI
15 Knot
Sakin
15 Knot, Hamlesi 25 Knot
3 Knot
13 Knot Hamlesi 30 Knot

5.7.2.5 Gkyznn Kapall

METAR Raporlarnda bulut kapall aada ki tabloda ki gibi ifade edilir.

KISALTMA
SKC ( Sky Clear )
FEW ( Few )
SCT( Scarted)
BKN ( Broken )
OVC ( Overcast )

ANLAMI
Gkyz Ak
Az Kapal
Yar Paral
Paral
Tamamen Kapal

KAPALILIK DERECES
Bulut Yok
1/8-2/8
3/8-4/8
5/8-7/8
8/8

5.7.2.6 Scaklk ve i Noktas

Hava scakl ve i noktas santigrat derece cinsinden verilir. METAR raporunda / iaretinin olduu
blm bize scaklk/i noktasn ayrr. Eer her iki simgenin nnde M(minus) iareti varsa bu durum,
verilen deerlerin sfrn altnda olduunu gsterir.
rnein;
LTAZ 151350Z 23010KT BKN025 M1/M3 Q1020
5.7.2.7 Altimetrik Basn

Bu basn deerinin nndeki Q harfi, altimetrenin hPa (hektopaskal) cinsinden deerini gsterir.
Bu deer, baz lkelerde inch/civa olarak da belirtilmektedir. lkemizde Q harfi ile birlikte kullanlan
altimetrik ifade kullanlr.
Meteorolojik servislerde Basn 1020 milibar olarak ifade edildiinde bu deer METARda ksaca
Q1020 olarak ifade edilir.
LTAZ 151350Z 23010KT BKN025 M1/M3 Q1020
METARdaki Q deeri altimetreye girildiinde deniz seviyesinden ykseklii gsteren QNH verisi kullanlm olur. Bunun yannda, meydandan ykseklii altimetre ekrannda grmek iin QFE deeri de kullanlabilir.
Meydan pistinin en yksek noktasnn deniz seviyesinden olan yksekliidir.
5.7.2.8 Aklamalar

Bu ksmda da pist durumu ile ilgili tanmlamalar mevcuttur. Ancak bu tanmlamalar, askeri meydanlar,
uluslararas havaalanlarnda uygulanr.
Balon pilotlar genellikle uularn bu havaalanlarndan uzak blgelerde ve VFR (Grerek artlarda)
yaptklar iin, METARdaki AIKLAMALAR ksm daha ok uaklar ilgilendirmektedir.

136

Meteroloji
5.7.2.9 Gr fadeleri

Gr (Ryet); gndzleri aydnlatlmam, geceleri ise aydnlatlm uygun boyutlar olan bir cismin, atmosferik koullara bal olarak grlp alglanabilecei en uzak mesafe olarak tanmlanmaktadr. Bu mesafe,
her ynde ayn olmayabilir. rnek vermek gerekirse, bulunduu yerde douya baktnda 3000 metre gr
tespit eden bir kii, ayn noktadan batya baktnda gr deerini 2000 metre olarak tespit edebilir. nemli
olan gr mesafesi tespit edilirken Hava arac operasyonlarnn yaplaca blgelerdeki durumu yanstacak
bilgilerin ortaya konulabilmesidir.
Bir blgede eer tm ynlerde gr eit ya da eit kabul edilebilecek kadar yakn ise ortalama bir deer
Hakim Ryet olarak kullanlabilecektir. Ancak tespit edilen deerler bir birlerinden farkl ise bu durumda tm
ynlerde tespit edilen gr deerleri arasnda en ksa olan ilan edilir ki bu deer minimum ryet olarak yn
ile birlikte adlandrlmaktadr.
rnein LTAZ 221220Z 22010G22KT 4000 1800SE -SN SCT008 BKN030 OVC080 02/M01 Q1008 RMK
RWY29 25018KT =
Raporunda hakim ryet 4000 olarak bildirilen 4000 metrelik gr mesafesini ifade ederken, minimum
ryet 1800SE olarak bildirilen Gneydou (SouthEast) ynndeki 1800 metrelik gr ifade eder.
5.7.2.9.1 CAVOK (Ceiling And Visibility OK)
Bu terim;
Genel gr
Mevcut hava hadisesi (ya da hadiseleri)
Bulutluluk durumu hakknda zet bir bilgi vermek iindir.
CAVOK olabilmesi iin;
Genel grn en az 10 Kilometre olmas,
Meydan zerinde 5000 feetin altnda bulut ya da CB olmamas,
Uu faaliyetlerini etkileyecek herhangi bir hava hadisesi (yamur, kar, rzgr vb.) olmamas
durumunda kullanlr.
5.7.2.9.2 SKC (Sky Clear)
Eer gkyznde bulut yok fakat CAVOK terimi kullanmak iin gereken dier kriterlerden herhangi biri
ile uyumsuzluk gsteriyor ise (CAVOK verilemiyor ise) bulut grubu yerine SKC ksaltmas kullanlr.
rnein;
LTAZ 151350Z 23010KT SKC M1/M3 Q1020
5.7.2.9.3 NSW (No Significant Weather)
nemli bir hava olay olmadn belirtir.
5.7.2.9.4 NSC (No Significant Cloud)
CAVOK veya SKC kullanmnn uygun olmad zamanlarda, CB bulutu veya dier yksek bulutlarn
beklenmedii durumlarda kullanlr.
5.7.2.9.5 NOSIG (No Significant Change)
Raporda belirtilen meteorolojik olaylarda herhangi bir deiiklik yok ise NOSIG ifadesi kullanlr. Bu
ifade ayn zamanda, son raporda belirtilen meteorolojik hadiselerin devam edeceini de belirtir.
137

Balon Pilotluu Ders Kitab

5.7.3 TAF (Terminal Aerodrome Forecast)

5.7.3.1 TAF Nedir

Tam alm Terminal aerodrome forecast=Terminal hava meydan meteoroloji tahmini dr. Baka bir
deile TAF, METARda olduu gibi mevcut hava durumunu deil, beklenen hava durumunu verir. Kullanlan
kodlar METAR ile ayndr. Genellikle 9-24 saatlik periyodlar kapsar. Raporun kapsad periyod ounlukla,
yaymlanma zamanndan en az 8 saat sonra balar.
9 saati kapsayan TAFlar genellikle her 3 saatte bir, 12 saat ve daha uzun sreliler ise her 6 saatte bir gncellenerek yeniden yaymlanr. Bunun yan sra gn boyunca gerekli grldnde raporlarda deiiklikler
yaplabilir.
Tipik bir TAF aada ki gibidir
TAF

LBTL 0606
24010KT
9999 RASN SCT040
BKN080
101230012G25KT
5000 TSRA
FEW020CB
SCT030
PROB40
2000
TSRA BECMG 1719
03005KT
9999
FEW035
BECMG
0406
4000 BR

BECMG
BKN080
NWS

a) Kimlik Bilgisi
TAF ( 9 Hrs)

LTB
L

24010K
T

9999

-TSRA

SCT040
BKN080

PROB

BECMG veya
TEMPO

KMLK BLGS

MEYDANIN ICAO TANIMLAYICISI ( GZLEM YER )

RZGR

GR

HAVA HADSES; KAR, YAMUR, SS VS.

KAPALILIK DURUMU

HTMAL YZDES

BECMG & TEMPO AIKLAYICILARI

BECMG (BECOMNG)

Hava durumunda beklenen deiikliklerin oluumlar ve sona erii srecini belirtmek iin kullanlr.
Bu terim ile belirtilen hava olaylarnda iyi veya ktye giden deiiklik olur ve deiikliklerden sonra olaylar
varln srdrr. TEMPOdaki gibi olay geici olarak meydana gelip bitmez.
PROB (PROBABLY)

Tahmin edilen hava olaynn gerekleme ihtimalini % olarak ifade etmek iin kullanlr.
TEMPO (TEMPORARY)

Rasat zamanndan sonraki tahmin periyodu ierisinde, meteorolojik artlarn belirtilen kstaslara ulamas veya bu kstaslarn ortadan kalkmas sonucu, geici ve ktye giden deiimleri ifade etmek iin kullanlr. TEMPO ile verilen hava olaylarnn tahmin periyodu ierisinde ve son bulmas beklenir.

138

Meteroloji
Kullanlan Ksaltmalar

TAMAMLAYICI

YAI

GR ETKLEYC

DER

SH ( Saanak )

RA ( Yamur )

FG ( Sis )

PO ( Toz, Duman )

TS ( Frtna )

SN ( Kar )

BR ( Pus )

SQ ( Squall )

FZ ( Donmu )

GR ( Dolu )

FU ( Duman )

SS ( Kum Frtnas )

BC ( Paral )

DZ ( isenti )

HZ ( Toz Pusu )

FC ( Hortum )

Ya olmas durumunda yan younluu, hadisenin belirtildii tanmlaycnn nne eklenen +

veya iareti ile tanmlanr.

SEMBOL
(-)
aret Yok
+

ANLAMI
Hafif
Orta
Youn

139

RNEK
- SHRA
TSGRRA
+ TSRA

Seyrsefer

6. SEYRSEFER

6.1 GENEL SEYRSEFER

Genel olarak seyrsefer;

Bir kalk blgesinden planlanan baka bir blgeye umaktr.

Scak Hava balonlar ile Seyrsefer yapabilmek iin hkim rzgrlar kullanmak gerekir.

Seyrsefer Harita rnek Resim 73

Seyrsefer kelimesi, iki Latince kelimeden meydana gelir; bunlardan biri gemi anlamna gelen navis,
dieri ise hareket etmek veya yneltmek anlamna gelen agere kelimesidir. Seyrsefer, bir hava aracnn
(uan, balonun v.s) hareketini bir yerden baka bir yere doru yneltme metodudur. En geni anlamyla
vasta, istikamet isteyen veya ynlendirilebilme yeteneinde olan herhangi bir cisim olabilir. Deniz seyrseferinin aksine, hava seyrseferi dnya sath zerindeki hareketi ierir. Daha sonra, hava seyrseferi; dnya
sathna ilikin bir hava aracnn istenilen istikametini koruma ve corafi konumunu belirleme yntemi olarak
tanmlanmtr.
Seyrsefer, bir gemi veya uak bir yerden baka bir yere giderken pozisyon (dnya zerindeki bir referans
noktasna gre bulunulan yer) ve yn tayinidir. Seyir olarak da bilinir. Yn ve yer bulma ihtiyac duyulduundan beri, ok deiik aletler ve usuller kullanlarak pek ok sistem gelitirilmitir

141

Balon Pilotluu Ders Kitab

6.1.1. Seyrsefer Uular Hakknda Bilinmesi Gerekenler

Uzun mesafe dnlen uularda daima bir harita kullanlmaldr. Harita okumak zor deildir, fakat deneyim ister. Bunun yannda pilot hava aracnn performansn bilmek zorundadr. Blgeyi tanmal ve harita
zerinde nemli yerlerin iaretlerini bilmelidir.
Bir hata sonucu uzaklara inmek veya bir yanllk nedeni ile kaybolmak sz konusu olmamaldr. Bununla beraber pilot ini iin uygun sahalar semede pratik sahibi olmal muhtelif yer rts, yeryz eimleri,
yeryz ekilleri ve ini sahasndaki olumsuzluklar hakknda bilgi sahibi olmaldr.
6.1.2. Seyrsefer Srasnda Dikkat Edilecek Hususlar.
Bir hava aracnn bir noktadan dierine, doru olarak gidebilmesi ve pilotun her an hava aracnn bulunduu yeri tayin edebilmesi gerekir. Seyrsefer prensipleri hakknda tam bir bilgiye sahip olunduu zaman
herhangi bir grevin gerekleri kolaylkla yerine getirilebilir ve problemler abucak zlebilir.
Seyrseferde dikkat edilecek 3 ana husus vardr. Bunlar;
1.

Hava aracnn bulunduu yeri tayin edebilmek,

2.

Hava aracnn herhangi bir yere varaca zaman tayin edebilmek,

3.

stenilen yere varabilmek iin hava aracnn umas gereken istikameti tayin edebilmek.

Bu problemin zlebilmesi iin kullanlan temel ynteme hesabi seyrsefer denir. Yer tayini iin;
hareket noktas, uu istikameti ve hava aracnn hzna gre uu sresinin bilinmesi gerekir.
Hedefe var zaman ise iki nokta arasndaki mesafenin ne kadar zamanda alnaca hesaplanarak bulunur. Hesaplama yaplrken hava aracnn bulunduu irtifa ve hava ktlesi de (rzgr tesiri) dikkate alnmas
gerekir. nk rzgr, balonun hem istikametine hem de sratine tesir eden nemli bir faktrdr.
6.1.3 Asgari Seyrsefer Ekipmanlar
Balonlar ile faaliyet gsterecek iletmeler iin Gerekli Tehizat ve Dokmanlar .(SHT Balon Madde 37)
a) Balon ierisinde eriilmesi kolay bir yerde bulunan ilk yardm antas,
b) Kullanldnda tehlike yaratmayacak cinsten portatif yangn sndrc,
c) akmak
) Uu Blgesinin haritas,
d) Hava Band telsiz,
e) Oksijen maskesi,(10.000 fitin zerinde sepette bulunan kii saysna gre)
f) Zaman saati,
g) Telsiz ve mobil/cep telefonu,
) Can yelei ( S/S yarma ve rekor denemelerinde, gl ve deniz zerinde yaplacak uularda),
h) Pilot parat (Yksek irtifa uularnda)
) Pilot emniyet kemeri,
i) GPS,
j) Altimetre,
k) Varyometre,
l) Kubbe sler,
m) Manyetik pusula, dr.
142

Seyrsefer

6.1.4 Uu artlar (VFR-IFR-VMC)

VFR : Grerek uu veya VFR uu, hava aracnn durum (attitude) kontroln ve seyrseferini hava
arac dndaki grsel referanslara gre gerekletirilen uutur. VFR ksaltmas, ngilizce visual flight rules
(grerek uu kurallar) kavramnn akronimidir. VFR uular gn doumunun yarm saat (30dk) ncesi ile
gn batmnn yarm saat (30dk) sonrasn kapsar.
VMC : Grerek uu yaplmasn mmkn klan meteorolojik koullara VMC (visual meteorological
conditions) denir.
IFR : artlarn grerek uua msait olmad durumlarda -pilotun lisans ve dereceleri (rating) ve hava
aracndaki cihazlar msaade ediyorsa- alet uuu (IFR uu) gerekletirilir.
Balonlar sadece VFR-VMC artlarda uu gerekletirebilirler.
Alet uuu, aletli uu veya IFR uu; uak dndaki (haric) grsel referanslarla uuun tehlikeli olduu
durumlarda; hava arac iindeki cihazlar, gstergeleri ve seyrsefer yardmclarn kullanarak gerekletirilen
uu. IFR, ngilizce instrument flight rules (aletli uu kurallar) kavramnn akronimidir. Alet uuu, havaclkta kullanlan iki uu kategorisinden (dieri grerek uu) biridir. Bir pilotun alet uuu yapabilmesi iin
uygun lisans ve derecelere (rating) sahip olmas gerekir.
Bir hava aracnn alet uuu yapmas iin mutlaka meteorolojik koullarn kt olmas gerekmez. Hava
aralar aras ayrm salayabilmek ve uu emniyetini artrabilmek iin, belirli hava sahalarnda uular
ksmen veya tamamen alet uuu olmak zorundadr. rnein ICAOya gre A snf hava sahalarnda tm
uular alet uuu kurallarna gre yaplr ve grerek uu yasaktr.

6.2 SEYRSEFER ESASLARI

6.2.1 Pozisyon
1-) Pozisyon: (Mevki, Konum)

Hava aracnn (balonunun) bulunduu noktadr.

Tespit ve ifadesi koordinatlarla tarif edilen bir noktadr.

Pozisyon, daima tanmlanabilecek bir yeri iaret eder.

rnek: Kzl ukur Panoramann zerindeyim.

6.2.2 stikamet
2-) stikamet:
Uzaydaki bir noktann, aralarndaki mesafeye baklmakszn, dier bir noktaya bal olan pozisyonuna
istikamet denir. Modern havaclkta; istikameti sadece kuzey, kuzey - kuzeybat, kuzeybat, bat - kuzeybat
vb. olarak kullanmak yeterli deildir. Bunun yerine daha amaca ynelik bir sistem gelitirilmitir. Bu saysal
sistem ufku 360ye bler ve bunu yaparken kuzeyden 000den balayp saat ynnde douya (090), gneye
(180), batya (270) ve yeniden kuzeye geri dner. Bu daire - pusula gl - 360ye blnen ufku temsil eder.
izilmi rnekteki hemen hemen dikey olan izgiler, pusula glnn 000 ve 180 lerinden A pozisyonunun
meridyenleri ile dz izgiler halinde izilmi meridyenlerdir. B pozisyonu, Adan 062 lik gerek bir istikamette; C pozisyonu ise Adan 295 gerek istikamette bulunur.

143

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 28- stikamet Gstergesi

Hava seyrseferinde kullanlan saysal sistem

stikamet belirlemek iinizin en nemli ksmlarndan biri olduundan bu iin kapsad pek ok terim
ak bir ekilde anlalm olmaldr. Genellikle aksi gsterilmedike tm istikametler gerek (T) istikamettir.
RNEK : stikamet balonun gittii yn olarak ifade edilir. Ana ve araynler ile ifade edilebildii gibi
(kuzey,dou,vs) ynlerin derecesel olarak kullanld gibi sylenebilir. (270 dereceye gidiyorum)
6.2.3 Mesafe
3-) Mesafe :
ki nokta arasndaki uzaklk mesafedir. Mesafe kilometre, metre, mil, yarda vb birok ekilde ifade edilebilir.
Mesafe, iki noktay birletiren bir hattn uzunluu ile llr. Seyrseferde, mesafe lmnde en yaygn
ekilde kullanlan birim, Deniz Milidir (NM = Nautical Mile).
Bir meridyen boyunca lldnde, her enlem derecesi 60 dakikaya blnr. Bu nedenle, her enlem
dakikas 1NMne eittir. Bir meridyen boyunca lldnde, enlem dakikalar, seyrsefer haritas zerinde
mesafe lm cetveli olarak grev yapar. Seyrsefer NMne dayanarak yaplr; ancak bazen NM ile kara mili
(SM = Statute Mile)ni deitirmek gerekir. Bu deiiklik aadaki oran ile yaplr.
1 NM = 1,15 SM
Mesafe kavramyla yakndan ilgili olan bir kavram da, pozisyon deiim orann belirleyen hzdr. Hz
genellikle saatte mil olarak, SM/saat veya NM/saat eklinde ifade edilir.
Eer mesafe ls NM ise hzdan bahsederken deniz mili Knots (kts) olarak ifade edilir. Bylece 200
ktslk bir hz ile saate 200 NMlik hz ayn eydir.
6.2.4 Zaman
4-) Zaman :
ki hareket arasndaki sredir. Bir ok yolla tarif edilebilir; saat, dakika ,saniye, gn gibi.
Havaclkta zaman UTC (Universal Time Coordinated) olarak ifade edilir. UTC ayn zamanda GMT
(Greenwich Mean Time) olarak da ifade edilir. UTC saati Greenwich/Londra/ngiltere meridyenine denk
gelen saat dilimidir.
Trkiye Dou Avrupa Zaman Dilimindedir; bu yzden Trkiye saati UTC+2, yani UTCden iki saat ileridedir. Yaz saati uygulamas ile saatlerin bir saat ileri alnd dnemlerde Trkiye saati UTC+3 olmaktadr.
Yaz saati uygulamas Mart aynn son Pazar gn balar, Ekim aynn son Pazar gn biter.
144

Seyrsefer
6.2.4.1 Gerek rtifa (AMSL)-Mutlak rtifa (AGL)

Havaclkta irtifalar AGL veya AMSL olarak ifade edilir. AGL+1000 Fit (AMSL e gre belirtilecek) zerinde gr mesafesinin 5000 metreye eit veya altnda olmas durumunda, balonun bulutlardan dikey olarak
uzakl 500 Fit, yatay olarak uzaklnn ise 600 metreden az olmas durumunda balon uular yaplamaz.
Gerek rtifa, bir dzey, nokta ya da objenin ortalama deniz seviyesine (r. Denizden 2000 feet) olan
mesafesidir.
AMSL :Hava aracnn deniz seviyesine gre ykseklii havaclkta AMSL (Above Mean Sea Level) olarak
ksaltlmaktadr.
Mutlak irtifa ise bir dzey, nokta ya da objenin belli bir referans noktasna olan mesafesidir. (r. yerden
1200 feet).
AGL :Hava aracnn yeryzne olan mesafesi havaclkta AGL (Above Ground Level) olarak ksaltlmaktadr.
6.2.5 Temel Seyrsefer Hesaplamalar
6.2.5.1 Mevki tayini

Temel seyrsefer yntemlerinde mevki tayini aada aklanmtr;

Harita Okuma (Pilotaj); harita kullanarak, arazi ekillerini takip etmek suretiyle yaplan seyrseferdir.

Dead-reckoning (Hesabi Seyrsefer); hibir seyrsefer yardmc cihaz kullanlmadan, mesafeyi ve

uu istikametini, havada geen zaman ve yer sratini hesaplayarak uan pozisyonunun bulunmasdr.

Celestial Navigation (Yldzlarla Seyrsefer); gne, ay, gezegenler (Vens-Jpiter-Satrn) ve zel

olarak seilmi 57 yldzdan faydalanlarak yaplan seyrseferdir.

Radyo Seyrseferi; eitli tipte radyo seyrsefer yardmc cihazlar (VOR, NDB v.b.) kullanlarak
yaplan seyrseferdir.

Sz konusu seyrsefer yntemlerine, barometrik veya basnca dayal seyrsefer yntemi de eklenebilir.
Gnmzde kullanlan seyrsefer yntemleri arasnda en gelikin olan, Satallite Navigation-Uydu esasl
seyrseferdir.

6.3 MATEMETK KONUM

Herhangi bir yerin, Dnya zerinde bulunduu alann, enlem ve boylam dereceleriyle belirtilmesine
matematik konum denir. Trkiye, 36 42 Kuzey paralelleri ile 26 45 Dou meridyenleri arasnda yer alr.
Dier bir ifadeyle, Trkiye Ekvatorun kuzeyinde ve Greenwich in dousunda bulunan bir lkedir.
Dnya zerinde herhangi bir noktann yerini belirlemek iin dier referans noktalarna veya izgilerine
gereksinim vardr. Bylece dier noktalar bu referanslara gre yerletirilebilir. A yerleim biriminin, B yerleim birimi alnarak yaplan yerletirilmesi, B yerleim biriminden belirli bir istikamette bir uzunluk olarak
tespit edilmitir. Dnya zerindeki her nokta, bu yolla yerletirilebilir. Ancak mukayese yapabilmek iin herhangi bir referans noktas yokken, Dnya zerindeki bir nokta doru olarak yerletirilemez. Byle bir sistemin seyrsefer iin kullanlmas uygun deildir. Bu sebeple hayali referans izgileri vastasyla pozisyonlar
dnya zerine yerletirmek iin bir koordinat sistemi gelitirilmitir. Bu izgiler paraleller ve meridyenler
olarak bilinir.
145

Balon Pilotluu Ders Kitab

6.3.1 Paralel (Enlem )

PARALEL (ENLEM)
Dnyann tam ortasndan getii varsaylan bu izgiye ekvator izgisi denir. Ekvatora paralel olarak
izildii varsaylan hayali emberlere paralel denir. Paralel emberlerinin, balang paraleline (Ekvator) olan
uzaklnn a cinsinden deerine ise enlem denir. Enlem ve paralel birbirlerinin yerine kullanlrlar. Ekvator
izgisinin stte kalan ksmna kuzey yarm kre, altta kalan ksmada gney yarm kre denir. Trkiyede kuzey
yarm krenin ierisinde yer alr. Kuzey yarm krede yksek irtifa rzgrlar bat-dou istikametine doru
eser. Bu sebepten dolay Trkiye genellikle balkanlardan gelen hava ktlelerinin etkisinde kalr.
Paralellerin (enlemlerin) zellikleri

Ekvatorun 90 kuzeyinde, 90 da gneyinde olmak zere, toplam 180 paralel bulunur.

Balang paraleli Ekvator izgisidir.

En byk paralel dairesi Ekvatordur.

Ekvatordan kutuplara doru gidildike paralellerin boylar ksalr. Buna karlk paralel numaralar
byr.

ki paralel aras uzakla bir enlem derecesi denir. Matematik konumu daha ayrntl olarak belirleyebilmek iin, her paralel dairesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye blnmtr.

Paraleller birbirleriyle kesimezler, birlemezler.

Paraleller dou bat dorultusunda uzanrlar.

ekil 29 Paralel(Enlem)

6.3.2 Meridyen (Boylam)

MERDYEN (BOYLAM)
Bir kutuptan dier kutba ulaan, paralelleri dik ayla kesen hayali yarm emberlere meridyen denir.
Meridyenlerin, balang meridyenine (Greenwich) olan uzaklnn a cinsinden deerine ise boylam
denir. Meridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanlrlar.

146

Seyrsefer

Meridyenlerin zellikleri

Balang meridyeninin 180 dousunda, 180 de batsnda olmak zere, toplam 360 meridyen vardr.

Balang meridyeni ngilterenin bakentindeki Greenwich istasyonundan geen meridyendir.

ki meridyen aras uzakla bir boylam derecesi denir. Koordinatlarla bir yeri daha iyi belirleyebilmek iin, her meridyen derecesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye blnmtr.
Btn meridyenlerin boylar birbirine eittir.

Meridyen dereceleri Greenwichten douya ve batya gidildike byr.

Btn meridyenler kutuplarda birleirler.

Ardk iki meridyen arasndaki yerel saat fark 4 dakikadr.

ekil 30- Balang Meridyeni

ekil 31 Meridyenler Balang Meridyeni Saat Farklar

147

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 32 Kutuplar ekvator izgisi Meridyenler

6.3.3 Pusula ve Kullanm

Resim 74 Klasik pusula

ekil 33 pusula blmleri

Pusula ve kullanlmas:
Pusula haritann ynne konulmas, arazide istikamet ve alarn llmesi iin kullanlan basit bir alettir. Btn pusulalarn d grnmleri farkl olsa da yapl prensipleri hepsinde ayndr ve manyetik kuzeyi
gsterir.
Pusula kullanrken daima yatay tutulmal ve sarsntsz bir yere konularak gzlem yaplmaldr. Pusula
inesi ok ince bir destek zerine oturulmu ve dengelendirilmitir. Bir arpma pusulay kullanlmaz duruma
getirilebilir. Kullanlmad zaman kapatlarak klfna konulmaldr. Pusulann doru olarak kullanlabilmesi
iin aada belirtilen tesis ve malzemelerden karlarnda belirtilen mesafe kadar uzak tutulmas gerekir.

Yksek gerilim ve enerji hatlarndan

: 55 metre

Tank, top ve kamyonlardan

: 18 metre

Telgraf, telefon hatlar ve dikenli tel itlerden

: 10 metre

eitli tip silahlardan ve elik malzemelerden

: 2 metre

Tutularak tam ynmz bulabiliriz.

148

Seyrsefer

6.3.4 GPS ve Kullanm

Resim 75 El tipi Gps Aleti

GPS
Global Positioning System.(Kresel Konum Belirleme Sistemi) Dzenli olarak kodlanm bilgi yollayan
bir uydu adr. Yaklak 24 uydu ile aramzdaki mesafeyi lerek dnya zerindeki yerimizi tespit etmeyi
mmkn klar.
Bu sistem ilk olarak tamamen askeri amalar iin kurulmutur. GPS sistemi sivil kullanma da almtr.
Artk birok alanda hayati nem tayan bir ara olarak kullanma girmitir. GPS ile 15 metrelik bir hata ile
daha nceden belirlediimiz bir noktaya tekrar gidebiliriz.
GPS (GLOBAL POSTON SYSTEM) KULLANIMI
Uydular vastasyla bulunulan yerin koordinatlarnn harita ve dier gerelere ihtiya duymakszn grlmesini salar.
a. Uularda GPSin nemi

GPS gidilecek yolun koordinatlarnn yklenmesiyle birok hesaplamay hzl bir ekilde yapar ve pilotun
uu srasnda dikkatinin dalmasn engeller. Prensip olarak ayn olmalarna karn son yllarda farkl amalar
iin birok deiik modeller retilmektedir. Denizcilikte kullanlan modellerin yan sra byk uaklarda kullanlan karmak modeller ve yry amal kullanlan modeller bunlardan bazlardr. Bunlar bulunulan noktay
harita zerinde gsterdikleri gibi gidilecek noktaya olan uzakl, hava aracnn yer hzn, hangi ykseklikten ne
kadar zamanda hedefe gidilebileceini de pilota anlk verilerle aktararak uuta byk kolaylk salarlar.
b. Kullanlacak Koordinat Sisteminin Belirlenmesi

GPSin kullanlmasnda en nemli husus kullanmnn ok iyi bilinmesidir. Dier bir husus ise ayarlarnn dikkatle ve amaca gre yaplmasdr. Ayarlar bir kez ve doru ekilde yapld takdirde; pilotun yapmas
gereken uu ncesi uulacak rotay yklemek, uu istikametine ynlendirmek ve GPS ekrann takip etmektir. Ancak zaman zamanda olsa uydu balants kesilebilmekte ya da cihaz arza yapabilmektedir. Bu gibi
durumlarda pilotun sahip olduu cihaz kullanmakta pratiklik sahibi olmas nem kazanmaktadr. Zira trblansl havalarda, kalabalk uularda hem trafii takip etmek hem de balonu kontrol etmek gerekmektedir.
Pilotun seri ekilde sorunu zmesi kulland cihaz iyi bilmesiyle mmkndr.
149

Balon Pilotluu Ders Kitab

Kullanlacak cihazn ayarlarnn yaplmas srasnda kullanlacak koordinat sistemi belirlenmelidir. Koordinat sisteminin seimi srasnda dikkat edilecek husus, birlikte uulacak kiilerle ya da yer ekibi ile ayn
koordinat sisteminin kullanlmasdr. Bylelikle gidilecek yol zerinde hata yapma oran azalr. Bu durumun
dier bir faydas ise acil bir durumda olay yerinin koordinatlarnn aktarlmasyla olay yerine hzl ulam
ans vermesidir. Aksi takdirde yanl koordinat alnr/verilir, bu da mdahalenin gecikmesine sebep olur.
c. Koordinatlarn yklenmesi, stikamet ve Rota Belirlenmesi

Uulacak blge ve gidilecek noktalarn koordinatlarnn GPSe doru ekilde yklenmesi son derece
nemlidir. Aksi takdirde yanl girilen noktalar kullanlacak rotaya eklenirse uu srasnda istenmeyen ynlere doru uulmu olacaktr. GPSe koordinatlarn yklenmesi iki ekilde yaplabilir;
1.

Noktalar ve koordinatlar tek tek elle yazarak yaplabilir. Bu hem zaman alan hem de hata yapma
riski fazla olan bir yntemdir ve imkanlarn kstl olduu zamanlarda tercih edilir.

2.

GPS veri kablolar vastasyla bilgisayardan toplu halde ykleme yaplabilir. Hata yapma ans daha
azdr ve daha pratik bir yntemdir.

GPSte tek bir noktaya gidilecekse; sadece gidilecek noktann girilmesi yeterlidir. nceden yklenmi
noktann Waypoint mensnden seilmesi ve aktif hale getirilmesiyle yaplr.
Eer birden ok nokta belirlenecek ve sonuncusuna inilecekse; nceden yklenen noktalardan gidilecek
olanlarn ROUTE mensnden tek tek ve gidilecek srada seilmesiyle yaplr. Noktalar seildikten sonra aktif
etmek iin balang noktas ve son noktann belirlenen srada seilmesi ve aktif edilmesi gerekir.
6.3.5 Koordinat ve Yer Bildirimi
Belli bir noktann gsteriminde nce enlem sonra boylam olmak zere bir deer ifti kullanlr.
Enlem ve boylamlar iin geleneksel l birimleri derece, dakika(1/60 derece) --Saniye (1/60 dakika)-olarak ifade edilir.
DMS (Degree-Minute-Second) Derece-Dakika-Saniye
rnek: Kuzey K : 370 2550 Dou D : 350 5850
North N : 370 2550 East E : 350 5850
37 derece 25 dakika 50 saniye kuzey - 35 derece 58 dakika 50 saniye dou olarak ifade edilir.
0 : Derece anlamna gelir.
: Dakika anlamna gelir.
: Saniye anlamna gelir.

6.4 HARTALAR
Haritann tarifi :
Yeryznn belli bir lek dhilinde dz kt zerine kltlerek aktarlm eklidir. Haritaya izilecek bilgiler genel olarak; deniz, gl, akarsu, da, tepe, maara gibi doal ekillerle yol, baraj, sulama kanal,
ift duvar, bina vb. yapay tesislerdir. Doal ve insan eliyle yaplm ayrntlar zel iaretler, izgiler, renkler ve
ekillerle gsterilir.
Haritalar, seyrseferde kullanlan aralarn en nemlisi olarak deerlendirilebilir. Haritalarn kullanlmasnda dikkat edilecek ilk husus haritann usullne gre katlanmasdr. Haritalar kolayca tanabilecei ve
tamamen almasna gerek kalmadan kullanlmas mmkn klacak ekilde ve yeterli byklkte katlanmaldr. Harita katlama ilemi bittikten sonra korunmas iin bir muhafazaya konulmaldr.
150

Seyrsefer

Harita zerinde izim Ve lm:

Bir pilotun harita zerinde izim ve lmde yapmak zorunda olduu drt ilem vardr. Bunlar;

Mevkiyi iaretlemek

Hatlar izmek

Mesafeyi lmek

Hattn istikametini lmek

6.4.1 Harita eitleri

Haritalar; 1. Kullanm Amalarna gre
2. leklerine gre olmak zere 2 eittir.
6.4.1.1 Kullanm Amalarna gre

a) dari ve siyasi haritalar (lke, il ve ile snrlarn gsterir)

Resim 76 rnek Siyasi Harita

b) Beeri ve ekonomik haritalar (Nfus, yerleme, tarm ve hayvanclk yerlerini gsterir)

Resim 77 rnek Beeri Harita

151

Balon Pilotluu Ders Kitab

c) Fiziki haritalar
(Yeryz ekillerinin fiziki yapsn, dal ve ykseltilerini gsteren haritalardr.)

Resim 78 rnek Fiziki Harita

d) zel haritalar (Belirli bir konu iin zel olarak hazrlanan haritalardr. r; Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritalar gibi.)

Resim 79 rnek zel Harita

152

Seyrsefer
6.4.1.2 leklerine Gre Haritalar

a) Byk lekli

b) Orta lekli

c) Kk lekli

Byk lekli Haritalar

1. Planlar: lei 1/20.000 den daha byk olan haritalardr. En ayrntl haritalardr.

Resim 80 rnek Plan

2. Toporafya haritalar: lei 1/20.000-1/200.000 arasnda olan haritalardr. Yer ekillerini en ayrntl gsteren haritalardr.
lekleri 1 / 200.000e kadar olan bu haritalarda :
Kltme Oran Azdr.
Ayrnt fazladr.
Birim dzlemde gsterilen gerek alan kktr.
Eykselti erileri arasndaki ykselti fark azdr.
Planlar ve toporafya haritalar bu gruba girer.
153

Balon Pilotluu Ders Kitab

- Orta lekli Haritalar

lekleri 1 / 200.000 ile 1 / 1.000.000 arasnda olan haritalardr.
Ayrntlar, byk lekli haritalar gre daha azdr.
- Kk lekli Haritalar
lekleri 1 / 1.000.000dan daha kk olan haritalardr.
Ayrnt en azdr.
Kltme oran en fazladr.
Birim dzlemde gsterilen gerek alan byktr.
Eykselti erileri arasndaki fark fazladr.
Duvar ve atlas haritalar bu gruba girer.
6.4.2 lek
lek :
Haritadaki kltme oranna lek denir. Dnya zerinde belirli bir yerin, kat zerine belirli bir oran
dhilinde aktarlmasnda kullanlan ldr. lek, harita uzunluu ile gerek uzunluun birbirine orandr.
Bir haritann lei iki ekilde gsterilir.
Kesir lek
Haritalarda uygulanan kltme oran kesirle ifade edilir.
Kesir lekte pay daima 1 ile gsterilir. 1/100 000, 1/2 000 000 gibi paydadaki say, izimin ne kadar kltldn ifade eder.
rnein 1/1000000 lekli bir haritada bir cm uzunluundaki bir mesafe, dnya zerinde 1000000 cm =
10000 m.= 10 km yi ifade eder.
Kesir leklerde, lek ile lek paydas arasnda ters orant vardr. lein paydas bydke lek
klr, lek paydas kldke lek byr.
izgi lek
Kltme orannn izgi eklinde gsterildii leklerdir. Eit aralklara blnm olan izgi zerinde,
aralklarn gerekte ne kadar uzakla eit olduu belirtilir.
6.4.3 Harita Okuma
yi bir harita okumak her eyden nce harita zerindeki iaretlerin anlamlarn tam olarak bilmekle
mmkndr. Zamanla kazanlacak deneyim ile harita okumak daha da kolaylar. Yanlmamak iin harita
zerindeki nirengiler ve iaretler iyi deerlendirilmelidir.
Harita deerlendirilirken aadaki sra izlenmelidir.

Uutan nce harita emin oluncaya kadar iyice incelenmelidir.

Harita, uu istikametine gre tutulmaldr.

Uu srasnda yeryzne bakld zaman gze arpacak en nemli arazi nirengileri seilmeli ve
haritada bunlarn yeri tespit edilmelidir.
154

Seyrsefer

Pilot bulunduu yeri ve uu istikametini devaml olarak harita yardmyla bilmelidir.Toporafik

haritalar yer ekillerini en ayrntl gsteren haritalar olduu iin nemlidir.

Harita zerinde iki nokta arasndaki mesafe hesaplanrken harita lei dikkate alnr.

6.4.4 Gerek Kuzey (Corafi Kuzey)

Sabittir, deimez.

Yeryznn zerindeki Kuzey Kutbunun olduu noktadr.

Harita zerinde ucunda yldz iareti ile gsterilir.

ekil 34 Gerek Kuzey harita zerinde gsterilii

6.4.5 Manyetik Kuzey (Pusula Kuzeyi)

Manyetik kuzey (Pusula kuzeyi)

Deikendir. Pusulalarda kuzeyi gsteren ibrenin gsterdii dorultudur. Pusula ile llen yn
manyetik olduu ve yeryzndeki manyetik alanlar blgeden blgeye farkllk gsterdii iin, manyetik kuzey o an bulunulan noktaya gre belirlenir.

Harita zerinde ucunda yarm ok iareti ile gsterilir

ekil 35 manyetik kuzey

155

Balon Pilotluu Ders Kitab

6.4.6 Grid
Grid Kuzeyi (GK) Grid North (GN) (Harita kuzeyi)

Sabittir.

Haritalarda bulunan kuzey-gney izgilerinin gsterdii kuzey yndr.

Haritalar dikine kesen (meridyene izilen teet) izgilerin bandaki GN (GK) harfleri ile belirtilir.

ekil 36 Kuzeyler aras a farklar

156

letme Prosedrleri

7. LETME PROSEDRLER

7.1 Balonla Hava Tama letmeleri Talimat (SHT-BALON)

Balonla Hava Tama letmeleri Talimat kitabn ekler (Ek1) blmndedir. Talimatn gncel hali Sivil
Havaclk Genel Mdrlnn mevzuat sayfasndan edinilmelidir.

7.2 Sivil Hava ara Kazalar Soruturma Ynetmelii (SHY-13)

Sivil Hava ara Kazalar Soruturma Ynetmelii kitabn ekler (Ek2) blmndedir Ynetmeliin gncel
hali Sivil Havaclk Genel Mdrlnn mevzuat sayfasndan edinilmelidir

7.3 Sivil Havaclk Emniyet Olaylarnn Raporlanmasna Dair Talimat (SHT-OLAY)

Sivil Havaclk Emniyet Olaylarnn Raporlanmasna Dair Talimat kitabn ekler (Ek3) blmndedir.
Talimatn gncel hali Sivil Havaclk Genel Mdrlnn mevzuat sayfasndan edinilmelidir

7.4 Balon Slot Talimat

Balon Slot Talimat kitabn ekler (Ek4) blmndedir. Talimatn gncel hali Sivil Havaclk Genel Mdrlnn mevzuat sayfasndan edinilmelidir

7.5 Scak Hava Balonlar Uu Tedbirleri Genelgesi

Scak Hava Balonlar Uu Tedbirleri Genelgesi kitabn ekler (Ek5) blmndedir Genelgenin gncel
hali Sivil Havaclk Genel Mdrlnn mevzuat sayfasndan edinilmelidir.

157

Yakt Kullanm

8. YAKIT KULLANIMI

8.1 YAKIT YNETM

8.1.1 Minimum Tp Gereksinimi
Scak hava balonlar ile uularda her bir burner (brlr veya stc nite) iin en az bir tp bulunmas
gereklidir. Ancak tek bir burner kullanlsa dahi uu esnasnda en az iki tp bulunmas zorunludur. Tek burnerda en az iki yakt girii vardr.
Minimum tp says gerekliliklerin dnda, ayrca planlanan uu sresinin %25i kadar yedek yakt
bulunmas zorunludur. Kullanlacak yakt miktar uu anndan nce hesaplanyorsa; standartlarn zerinde
yolcu arl, alak basn, kalk alan rakm deeri, klacak irtifa gibi deikenler gz nnde bulundurularak, %10luk bir ekstra emniyet marj daha eklenmelidir.
8.1.2 Uuta Yakt Kullanm
Balon uularnn sresi ya da menzilinin belirlenmesinde

Yakt miktar (uu sresini dorudan belirler)

hava koullar (atmosfer basnc, d scaklk, ya, rzgar hz)

uygun ini alanlarnn skl

balonun arl (ekipman ve yolcularn arl)

snrlayc etkenlerdir.
Yakt tketim miktar, balonun boyutuna, durumuna, tanan yke, atmosfer koullarna (d s vb.) ve
balonun nasl utuuna gre deiir. Yakt tketimi uu srasnda dzenli olarak kontrol edilmelidir. Uu
sresince, yakt seviyesi gstergesi (contents gauges) ve geen sre dikkate alnarak, kalan uu sresi dzenli
aralklarla tekrar tekrar hesaplanmaldr.
Yakt kullanm

balonun arl arttka,

uu irtifas ykseldike,

d scaklk arttka,

seviye uuu yerine srekli alalp ykselerek uu yapldnda,

dndrme panellerinin ve tepe paratnn sk sk almas halinde,

yatan dolay kubbenin arlap, souduu hallerde ve,

zaman ve anma yznden kubbe kumann geirgenliinin artt durumlarda

standart deerlerin zerine kar

Gne koyu renkli balonlarda kubbe iinin ssn biraz ykselterek performans artrabilir ama balonlardaki s kayplar kazanmdan her zaman daha nemlidir.
Herhangi bir nedenle, acil durumlar iin kullanlmas planlanan %25lik yedek yakt kullanlmaya balanrsa yer ekibi uyarlmaldr ve derhal inie geilmelidir.
159

Balon Pilotluu Ders Kitab

8.2 PROPAN GAZI

8.2.1 Propann zellikleri
Balon kubbeleri LPGnin (Likit Petrol Gaz) yanmasyla stlr. Balonlarda kullanlan LPG saf propandan veya eitli oranlarda btan ve propan karmndan oluabilir. Saf propan ile propan-btan karmlar,
balonlarn stlmasnda birbirlerinin alternatifi olarak kullanlabilirler. Ancak saf propann kaynama derecesi
-45C iken btannki 0Cdir. Karm oranlarna bal olarak buhar basnc karekteriskleri ve kaynama noktalar kayda deer farkllk gsterir. D scakln yerde veya klacak irtifada 0Cye yaklat hatta altnda
olduu gnlerde propanbtan karm tplerden yakt sv halde gelecek ve burner helezonlarnda annda
gaz fazna geemeyecektir. Bu, burnerlarda gaz halinde yaklmas gereken yaktn sv olarak bulunmasna,
daha sonra da tkankla ve donmalara sebep olacaktr. Afrika lkeleri gibi srekli scak olan yerlerde
zellikle gemite- daha ucuz elde edilebilen propanbtan karm kullanlabilirken, Trkiyede saf propan
tercih edilmektedir.
LPG, tatsz, kokusuz, renksiz, andrma yapmayan, zehirsiz bir gazdr. retim esnasnda rne, alev
alma alt snrnn bete birine ulamadan nce gaz szntsn fark edebilmek iin rk yumurta kokusu
veren, mercaptan isimli zararsz bir gaz kartrlr. Koku ne kadar youn olursa, alev alma tehlikesi o kadar
byk demektir.
Propan normal artlarda gaz halindedir, ancak basnla svlatrlr ve yakt tanklarnda sv olarak bulundurulur. Propann zelliklerini bilmek gvenli kullanm iin gereklidir. Sv durumdayken suyun yaklak
olarak yars kadar arla sahiptir. Bu sayede yaktn kg olarak arl hesaplanrken, litre olarak hacminin
ikiye blnmesiyle ok yaklak bir deer bulunur. rnein 100 Litrelik propan gaz 49,3 kg arla sahiptir.
Buhar halindeyken ise havadan bir buuk ila iki kat daha fazla arla sahiptir. Bu nedenle propan gaz sznts olduu durumlarda oyuklar ve kanallarda yksek younlukta gaz birikimi grlr.
Sv LPG salnd anda etrafndaki sy kendinde toplar ve kaynamaya balar, svyla temas olan her ey
ok hzl sour. Derinin sv LPGyle temas, ok ksa sreli bile olsa s yanklar kadar tehlikeli olabilen souk
yanklarna neden olabilir ve bu durumda ayn ekilde tbbi mdahale gerektirir. LPG ile temas ihtimalinin
bulunduu tm ilemlerde, bu tip souk yan riskini minimize elde etmek iin deri veya modern yanmaz
kumalardan yaplma eldiven kullanlmas gereklidir.
ok az miktardaki LPG svs byk hacimli bir yanc karma dnebilir. Bir birim sv 272 birim LPG
buharn ortaya karabilir ve bu da ideal oranlarda yanc karm elde etmek iin 272 x 24 birim havayla bir
araya gelir. Bu sebepten, bir birim sv propan 6800 birim yanc hava-gaz karm ortaya karabilir. Bir litrelik propan sznts, 357 adet 19 litrelik damacanay dolduracak kadar patlayc gaz oluturur. Bu da gsteriyor
ki kontrolsz bir yanma kolaylkla patlamayla sonulanabilir. Yanmam LPG ak havada kokusu tamamen
ortadan kaybolana kadar tehlikelidir.
Tp iindeki basnl LPG svs, scaklkta bir art olduunda nemli lde geniler. Bu nedenle tamam dolu durumda olan bir yakt tp ok az stldnda bile patlar veya emniyet vanas hibir uyar vermeden tehlikeli oranda LPG salnm yapabilir. Bu sebepten dolay tpler hibir zaman kapasitesinin %80inden
daha fazla oranda sv LPG ile doldurulmamaldr. Bo kalan %20lik ksm doal olarak LPG buharyla dolar
ve bo braklan ksm gaz seviyesinin normal scaklk deiikliklerinde gvenli bir ekilde ykselmesini ve
alalmasn salar.
Tahliye vanas yakt tplerinin ilerine, %80 kapasite seviyesine kadar uzanan sabit bir boru zerine
monte edilmitir. Dolum srasnda tahliye vanas buharn tahliyesi iin hafife alr. Tahliye srasnda beyaz
renkteki LPG grnmeye balarsa, dolum ilemi derhal durdurulmal ve fazla sv tahliye vanas kapatlmadan
nce boaltlmaldr.
160

Yakt Kullanm

Sv propan, snn ykselmesiyle, sratle genletiinden yakt tpnn tamamen doldurulmamas gerekmektedir. Tahliye vanas (bleed valve) tp %80 dolduktan sonra sv yakt tahliye etmeye balar ve bu sayede
yaktn genleebilmesi iin yeterli payn braklmasn emniyet altna alr. Yksek basntan ve ar dolumdan
korunmann dier yolu, tplerdeki basn drme sbabdr. Bu sbap (PRV Pressure Relief Valve) 26 bar
(375 psi)da almaya ayarldr. Tpn iindeki yakt basnc 26 bar getiinde kendiliinden alarak basn
normale dnene kadar yaktn dar kmasna imkn tanr.
Propann svdan gaz haline gemesi iin byk miktarda s gereklidir. Bu nedenle, yakt tpnn dibinden uzun bir boruyla ekilen sv propan kullanr. Sv deil de buhar halde propan yksek bir hzla ekiliyor
olsayd, yakt tp hzla souyacak ve basn kaybedecekti.
Buharla alan pilot lambas, bir reglatr vastasyla, tpn st ksmndaki propan buharn eker. Balonun iirilmesi srasnda reglatre sv propan kaabilir. Propann reglatr iinde donmas d ksmda
donmaya neden olur ve pilotun alevinin dzensiz yanmasna ayrca hafife szdrmasna neden olur.
Propan iin gereksinimler lkeden lkeye deiiklik gsterir ve iinde uzun-zincir eklinde hidrokarbonlar (yalar ve gresler) veya su gibi ar tabakalar bulunabilir. Propan buharnn da ayn yakt tpnden
alnd durumlarda, yakt buhar tpten ekilirken, ya ile greslerden oluan tortunun ve suyun tpn dibinde braklmasna dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, tortu yakt sistemini, zellikle buhar alanlarnda kirletebilir ve bu kirlenen alanlarn sklp temizlenmesini zorunlu klar. Su tpn iinde donabilir ve sv yakt
akn engelleyebilir. Mmkn olduunca her trl konteminasyondan uzak, saf propan tercih edilmelidir.

161

Balon Pilotluu Ders Kitab

8.3 PROPAN TPLER

Yakt tpleri master tp ve slave tp olarak ikiye ayrlr. Her bir burner nitesi iin, biri pilot alevi, dieri
ana yaktn alnd iki hortum girii bulunan burnerlarda master tpler kullanlr. Master tplerde pilot alevi
iin gerekli olan buhar elde etmek iin bir adet basmal hortum girii ile vana ve buhar kn ayarlamak iin
reglatr bulunmaktadr.
Slave tpler ise pilot alevi ve ana yakt salaycsnn tek hortumdan beslendii burnerlarda kullanlmaktadr. Her iki tr tpte ana yakt balants rego (vidalama) veya tema (kilitleme) sistemi ile gerekletirilir.
Son tasarlanm burner modellerinde ana yakt salamada hem master, hem de slave tpler kullanlabilir.
Btn tplerde, kapasitenin %35ini ve daha altn gsteren yakt seviye gstergesi bulunmaktadr. Tpler
sepetin iine dikey olarak balanrlar. Eer 60 litrelik ya da daha byk tpler kullanlyorsa, sepetin tabanna
yk datc tahtalar monte edilmelidir ve balant iin deri kaylar yerine, polipropilen veya benzeri kemerler kullanlmaldr.
Bir tpten mmkn olduunca ok yakt kullanlmak istendiinde, son % 5lik ksm sessiz uu valfiyle
yaklmaldr. Sv yakt, sessiz uu valfi jetlerinden daha temiz olarak kacaktr.

Scak iirme ve uu esnasnda tpler doru olarak yerletirilmelidir. iirme esnasnda sepet yatk olarak durmaktadr. Sepet ierisindeki yakt tplerinin pozisyonu ana yakt borusu sv propan ierisinde kalacak
ekilde ayarlanmaldr. Master tpler ise buhar vanas ve reglatr en stte kalacak ekilde yerletirilmelidir.
Burnerlar likit propanla alacak ekilde tasarlanmtr. Eer propan buharyla alrlarsa, burner ss
ykselecek ve burnerda hasar meydana gelebilecektir. Tamamen dolu olmayan bir yakt tpnn iirmede
kullanlmas halinde, siirilme srasnda tpn sepetin iinde yanl konumlandrlmas halinde veya burnern bo bir tple altrlmas halinde sv propan yerine propan buhar burnera girecektir. Burner buharla
altrldnda alev ksalr, sesi deiir ve burnerda bulunan basn gstergesi der.
Buzlanma burnerda deil de, yakt tpnn hortuma balant noktasnda gzlemlenir ise, yakt sisteminde kaak olduu anlamnda gelir. Yakt derhal kaynandan kapatlmal, dier burnerlarla ve tekli burner
ise dier yakt kayna ile uua devam edilirken, balant tekrar yaplp kontrol edilmelidir. Sorun devam
ediyorsa, derhal ini planlanr.
162

Yakt Kullanm

Tplerin etrafnn, yolcularn ve tpn daha az zarar grmesi iin, koruyucu bir klfla sarlmas gereklidir. Bunlar daima btn elik ve titanyum tplerde takl olmaldr. Klflar ayrca yaktn ssnn da ok
dmemesine yardmc olur.
Propan tpleri retim tarihlerini takiben her 10 ylda bir basn ve korozyon testine tabi tutulurlar. Ayrca tpler zerindeki PRV (Pressure Relief Valve, Emniyet Sbab) da her 10 ylda bir yenisi ile deitirilmelidir. Taklacak olan yeni PRVnin 5 yl raf mr vardr. 5 yldan daha nce retilen PRVler hi kullanlmam
bile olsa, tplere monte edilemez.
Tplerde ve burner sisteminde hibir hasar kabul edilemez. Bakm yaplmadan uu balatlamaz.

8.3.1 Yakt Emniyet Sisteminin Kullanlmas

Yakt emniyet sistemi tahliye vanasna monte edilen bir hortumdur.

Bir hortum yoluyla propan buharn tpten uzaklatrr.

Sistem sepet veya rmork iindeki tplerin gvenli bir ekilde doldurulmasn salar.

alma metodu klasik tahliye vanas ile ayndr. Tp dolduu zaman, sv propan tahliye vanasndan, yakt emniyet sisteminin hortumuna geer.

Hortumun dier ucunun ak bir alanda olmasna ve tahliye edilen propan buharnn ukur ve kanallarda birikmemesine dikkat edilmelidir.

8.3.2 Yakt Tpnn Boaltlmas

Eer bir tpn tama veya bakm iin tamamen boaltlmas gerekiyorsa, tp ierisindeki artk yakt
sessiz uu valfinin aralkl olarak atelenmesiyle yaklarak bitirilmelidir.

163

Balon Pilotluu Ders Kitab

8.3.3 Yakt Basnc

Burnern alma basnc 3-15 bar (44 - 215 psi) arasndadr.

340,000 ft3den byk balonlarda minimum yakt basnc 5.5 bar (80 psi)dr.

Daha dk hacimli balonlarda olsa bile, 5.5 bardan dk basnl bir tple uulurken, burnern
dk gcnden dolay pilotun daha dikkatli olmas gerekir.

Souk havalarda yakt basncn arttrmak iin tpler, kontroll olarak nitrojenle (azotla) doldurulabilir veya etraflarndaki elektrikli klflar stlabilir

Yakt tplerinin basn limitlerinin geilmemesine dikkat edilmelidir.

Uu ncesi burner kontrolnde, pilot alevinin dzgn altndan ve stabil alev salandndan
emin olunmaldr.

8.3.4 Havada Tp Deitirme Usulleri

Uu esnasnda yakt durumunu kontrol etmek iin kullanlacak sistem, burner ve yakt tp saysna ve
bunlarn arasndaki balantnn ekline gre deimekle birlikte baz genel kurallar geerlidir:
Uua balamadan nce her bir burner iin veya tek burner kullanlyorsa her iki yakt girii iin, yeterli
miktarda yakt tedarik edilir. Gerektiinde kullanmak zere, yakt tplerinin bal ve alr durumda olmasna dikkat edilir. Master tpler ncelikli olarak kullanlr ancak her tpn iinde, belli bir miktar (%20-25
civarnda) yakt braklr. Bu hem master tplerden pilot alevine gelecek buhar kaynan kesmemek, hem de
gerektiinde oklu burner kullanlmasna imkan tanmak iindir.
Bir pilot, srekli olarak, hangi yakt tplerinin kullanlmakta olduunu, her birinde ne kadar yakt kaldn, toplam yakt miktarn ve kalan uu sresini takip etmelidir. Yakt silindirlerinin deiiminin uygun ve
gvenli bir zamanda gerekletirilebilmesi iin nceden planlama yaplmaldr.
Yakt tpnn deitirilmesi prosedr

Tp deitirme balon ykselie getiinde yaplmaldr.

Ateleme, dier burner veya yakt kayna ile yaplr.

Uu hattnn gvenlii kontrol edilir.

Bo tp kapatlr.

Hortumlardaki yakt yaklr ve burner valfi kapatlr.

Bo tpn balantsn aarak dolu tp balanr.

Balantlarn gvenlii kontrol edilir.

Taklan tpn vanas alr

Pilot lambas yanmyorsa yaklr ve alevi kontrol edilir.

Yeni bir tp balandnda olas szntlara kar dikkatlice kontrol yaplr ve ardndan tpn doru
altndan emin olmak iin ateleme yaplr.

Yeterli miktarda yakt ile ini yapabilmek ve ayn zamanda yakt tp rezervlerini gvenli seviyede
tutabilmek iin nceden planlama yaplmaldr.

164

Yakt Kullanm

8.4 YAKIT KMAL VE GVENL

8.4.1 Yakt kmali Yaplrken Alnacak Tedbirler

Dolum srasnda en fazla iki tecrbeli ve yetkili personel bulundurulmaldr.

Uygun kyafetler giyilmeli, eldiven taklmaldr.

Vcuttaki olas statik elektrik boaltlmaldr.

Ama kapama valflarnn yerleri nceden belirlenmelidir.

Her an kullanma hazr bir yangn sndrme tp bulundurulmaldr.

Olas tututurma kaynaklar (motor, radyo, cep telefonu, gaz lambalar vs.) ortadan kaldrlmaldr.

Aa eimli arazilerde ve kanallarda dolum yapmaktan kanlmaldr.

Kapal ortamlarda dolum yaparken kaplar buhar kn salamak iin almaldr.

Tutumay nlemek ve gerektiinde hzla kaabilmek iin balon sepetinin iinde beklenmemelidir.

Dolum sonrasnda her bir dolum balant hortumu tplerden ayrlmaldr.

8.4.2 Pompayla Byk Yakt Tankndan Dolum Yapma

Dolum hortumu tpn ana yakt vanasna balanmaldr.

Gaz kn grene kadar tahliye vanas ak braklmaldr.

Yakt tank ve yakt tpndeki aktarma vanalar almaldr.

Pompa altrlmaldr.

Yakt tpnn tahliye vanasndan gaz k baladnda tahliye vanas kapatlmaldr.

Balant hortumlar ileri boaltlarak almaldr.

Yakt hortumunun tpe balanan ucundaki konektrn ortasndaki tapaya plastik veya tahta bir
ubukla bastrarak hortum iindeki son gaz da kartlmaldr. Bu, sv propan gaznn valf ile konektrn subab arasnda birikmesini ve potansiyel hasarlar engeller.

Basncn tp emniyet limiti olan 15 bar (215 psi) gememesi iin tedbir alnmaldr.

8.4.3 Tanabilir Yakt Tpnden Dolum Yapma

Ticari tplerde sv k, buhar k veya her ikisi de olabilir.

Doldurma iin, sv k olan tpler tercih edilmelidir.

Buhar kl bir tp kullanlmas zorunlu ise tp ksmen ters evirerek sv propann kmas salanmaldr.

Ticari tplerin ierisinde tortu ve su birikmektedir. Uu yakt tpnn iine bu artklarn girmesini en aza indirmek iin yakt tp doldurulurken, 45 derece ayla tutulmal ve tortu ile suyun tpn
omzunda kalmas salanmaldr.

Yakt dolumu uygun bir alanda, ate ve ateleyici kaynaklarndan uzak yaplmaldr.

Statik elektriklenmeye kar nlem alnmaldr.

Souk yanna kar eldiven kullanlmaldr.

Tpler gne ndan korunmaldr.

165

Balon Pilotluu Ders Kitab

Ticari tpn k vanas doldurulacak olan tpn ana yakt vanasna balanmaldr.

Dolum srasnda yangn sndrcs bulunmaldr.

Yakt tpndeki tahliye vanas almaldr.

Yakt tpndeki ve ticari tpteki vanalar almaldr.

Yakt tpndeki tahliye vanasndan kan gaz svya dnt zaman btn vanalar kapatlmaldr.

Nakil hortumu kartlmaldr.

Tp balantsndaki tapaya bastrarak hortumda kalan gaz kartlmaldr.

Basncn tp emniyet limiti olan 15 bar (215 psi) gememesi iin tedbir alnmaldr.

8.4.4 Azot Kullanm

Souk havalarda yakt basncn arttrmak iin tpler, kontroll olarak azotla (nitrojenle) doldurulabilir.

Yakt tpne (0 ve 10 bar - 145psi) azot dolumu ikmal talimatna gre yaplmaldr.

Azot tpe ana yakt vanasndan doldurulur ve istenen basn kademesine ulaldnda kesilir.

Master tplerde azot ile basnc arttrmak uygun deildir. nk azot, yakt tpnn st ksmnda
propan buharnn bulunduu blm igal etmektedir.

Kk buhar tplerinde azot kullanlmaz.

Azot ile basnlandrlm yakt tpleri sndnda, yakt basnc hzla artacaktr.

Azotla basnc arttrlan tplerin kullanmlarnda ve depolanmalarnda ekstra zen gsterilmelidir.

Azotlu basnc artrlm bir tpn herhangi bir nedenle kullanlmadan depolanmas gerekiyorsa,
yakt tpnden, tahliye vanasnn en az 10 dakika ak braklmas ile azot boaltlabilir.

Ak brakma ile yeterli miktarda nitrojen ve propan buharnn tahliyesini salanr ve tpn i basnc fark edilir miktarda der.

Dolum ve boaltm prosedrleri uygulanrken tp dolumu srasnda uygulanan nlemler alnmaldr.

Eer ana tp azotla basnlandrldktan sonra pilot lambasna buhar salamak iin kullanlmaya
karar verilirse, tp olabildiince boaltlmal ve normal propanla doldurulmaldr.

Yksek basnl azot tplerinin kullanm, emniyetli tama ve muhafaza kaidelerine nemle dikkat
edilmelidir.

Bu tplerin kullanmyla ilgili yerel ve ulusal kurallara uyulmaldr. Bu tplerin satclarndan nemli bilgiler salanabilir.

8.5 KK BUHAR TPLER

8.5.1 Kk Buhar Tplerinin Kullanm
Master tp yerine, pilot alevini beslemek iin kk buhar tpleri de kullanlabilir. Bu tpler bir pilot
lambasn ortalama olarak 10 saat besleyecek yakt kapasitesine sahiptir. ki pilot alevi tek tpten beslenecekse, maksimum 5 saatlik uu planlanmaldr.

166

Yakt Kullanm

8.5.2 Kk Buhar Tpnn Doldurulmas

Buhar reglatr ve balant hortumu tpten rego balantsnn sklmesiyle karlr. Bundan sonraki
sre yukarda detaylar belirtilen dier yakt tplerinin doldurulmasyla ayndr.

8.6 DEPOLAMA
Tpler direk gne na maruz kalmayan, serin ve kuru bir blgede depolanmaldr. 15 bar olarak
verilen maksimum basn deerleri burnerlarda kullanmak iindir. Eer bir tp dolu olarak depolanacaksa
iindeki yaktn basnc 7 bar (100 psi) gememelidir. Bunun iin tahliye vanasnn en az 10 dakika ak braklmas ile azot boaltlabilir. Aksi takdirde, snma ile 10 barlk emniyet limiti de alabilir.
Eer tpteki basn azota bal deil ve scaklktan dolay yksek ise daha serin ortamlarda depolanmann salanmas gerekir. Bu da mmkn deilse yaktn kontroll bir ekilde yaklarak basncn 7 bara dmesi
salanmaldr.
Basn, scaklk ve nem kriterleri salandktan sonra tpler;

dik konumda,

hareket etmesine ve yuvarlanmasna engel olacak ekilde,

korozyona uratacak kimyasal maddelerden uzakta,

yanc maddelerden uzakta,

ve bo veya dolu eklinde etiketlenerek

depolanmaldr.

167

Uu Prensipleri

9. UU PRENSPLER

9.1 BALONUN TEMEL UU PRENSB

9.1.1 Isnan hava ve etkileri
Sv bir maddenin, farkl bir sv ierisinde batmadan askda kalabilmesi iin younluklarnn, yani hacimleri eit olduunda arlklarnn da eit olmas gerekir. Eer bir svnn younluu, ierisinde yer ald
dier bir svadan fazla ise, yani eit byklkte kaplara koyulduklarnda, dierinden daha ar geliyor ise
batacaktr. Fakat younluu, ierisinde bulunduu svdan daha az ise, yzeye kacaktr. Su dolu bir kaba
zeytinya konulduunda, yan yzeyde birikmesinin sebebi, younluunun sudan daha az olmasndan kaynaklanr.
Ayn prensipler gazlar iin de geerlidir. stelik gazlar sv ve katlara gre daha fazla genleirler. Atmosferi dolduran ve eitli gazlarn belli oranlarnda karmndan oluan havann belli bir arl ve younluu
vardr. Younluklar havadan az olan gazlar atmosferde ykselirken, ar olan gazlar yer yzeyinde birikecektir. Yakt Kullanm dersinde rendiiniz gibi, propan havadan daha youn, daha ar olduu iin yerdeki
ukur ve oyuklarda birikirken; havadan hafif olan su buhar, souk bir havada ay bardanzn zerinden
yavaa ykselir.
nsanolunun yzlerce, hatta binlerce yllk uu ryasnn gereklemesi iin de havadan daha hafif bir
gaz kullanmalar gerekmitir. Bunun iin, ya havadan molekler olarak daha hafif olan Helyum kullanlm
ya da hava stlarak younluu azaltlmtr.
Hem gaz balonlarnda, hem de rzgar yn ve hznn tespiti iin kullanlan PIBAL (PI-lot BAL-loon)
test balonlarnda helyum gaz kullanlr. Ancak bu gazn dnya rezervleri snrl ve tketimi ok pahaldr.
Scak hava balonlarnda ise zel bir gaz kullanmak yerine, havann stlarak younluunun dmesi
salanr. 1783teki ilk balon uuunda saman yaklarak salanan bu snma gnmze propan-btan karm
veya saf propan yaklarak salanmaktadr. Havay oluturan molekller sndka daha hzl hareket etmeye,
birbirlerine daha hzl arpmaya ve bunun sonucu olarak da birbirlerinden uzaklamaya balarlar. Sabit bir
hava ktlesinin snmas daha geni bir yer kaplamasna, dolaysyla younluunun dmesine sebep olur. Bu
snma balon kubbesi gibi, bir taraf (az-etek ksm) ak bir kap iinde yapldnda, etrafna gre daha az
miktardaki havann, bu kab (balon kubbesini) doldurmas salanr. Souk iirme srasnda fanlarla balonun
iine doldurulan hava stlmaya balar balamaz genleecek, bir ksm az ksmndan dar kacak, ierideki
daha az miktardaki hava moleklleri balonun hacmini doldurabilecek, snan hava evresindeki souk havadan hafif hale gelip balon ykselmeye balayacaktr.
Sonu olarak gerek scak hava gerekse gaz balonlar havadan hafif ve motorsuz tatlardr.
Bir metrekp kuru hava, 0 Cde 1.3 kg iken 300 Cde 615 gramdr.

169

Balon Pilotluu Ders Kitab

Kubbe iindeki havann scakl dardaki havadan ne kadar yksekse, younluu o kadar dk olacaktr. Bu da balonun daha fazla arlk kaldrabilmesine ya da sabit arlkla daha hzl ykselmesine sebep
olacaktr. Zamanla kubbe iindeki hava soumaya braklrsa, ierideki hava moleklleri birbirlerine yaklaacak, kubbenin iine dardaki souk hava dolarak younluun artmasna ve balonun alalmasna sebep
olacaktr.
Scak hava balonunun performans, kubbe iindeki havann younluunun darya gre farkna bal
olduu iin tek etken scaklk deildir. Bu younluk farkna scaklktan baka atmosfer basnc da etki etmektedir. Uu yaplan blgede yksek basn artlarnn grld gnlerde balonun performans artacaktr.
Bunun nedeni evredeki havann daha youn, ar olmasndan, balonu daha iyi kaldrabilmesidir. Bunun tersi
de geerlidir. Alak basn olduu gnlerde, balonun evresindeki hava normalden daha seyrek, daha hafif olduu iin, balonu kaldrma etkisi decek, standart deerlere gre daha fazla yakt kullanlmas gerekecektir.
Atmosfer basncnn ykseklikle azalmas sonucunda, dalk blgelerde uan balonlar, deniz seviyesinde
uan balonlara gre daha fazla scak havaya ihtiya duyar, daha ok yakt tketir.
Her ne sebeple olursa olsun, balonlardaki ykselme ve alalmalar annda balamaz. Havann snma ve
soumas zaman ald iin, yer deitirmesi (ykselmesi veya alalmas) de belli bir zaman alr. Bu atalet,
balonlarn hacmi arttnda ve burnern gc azaldnda daha fazla hissedilir. Pilotlarn bu gibi durumlarda
(yaktn azald veya byk hacimli balonlarn tam kapasitesine yakn bir ykle kullanldnda) daha dikkatli davranmalar gerekir.

9.2 MANEVRALAR
9.2.1 Kalk
Bir balonun kalk yapabilmesi iin toplam ktlesinin, evresinde yer deitirdii hava ktlesinden daha
hafif olmas gerekir. Bir balon iin,

TOPLAM KTLE = BALON + YK + KUBBE NDEK HAVA

forml geerlidir. Bu eitlikte;

Balon : Kubbe, sepet, burner ve dier sabit ekipmanlar

Yk

: Pilot, yolcular, yakt ve dier sabit olmayan ekipmanlar

Hava

: Kubbe iindeki havann ktlesini, arln temsil eder.

170

Uu Prensipleri

Bu deiken iinde en ar olan havadr. ISA (International Standard Atmosphere) olarak kabul edilen ve havaclk hesaplamalarnda kullanlan standart verilere gre, deniz seviyesinde, 15 Cdeki kuru havann younluu 1.275 kg/m3 olarak kabul edilir. Bu artlarda 425,000 cuftlik (12,034 m3) bir balonun iini
dolduran hava 15.3 tondur. Ayn hava 80 Cye stldnda, arl 12 tona decektir.
Balon, itike hacmi geniler ve daha nce balonun olduu yerdeki havay etrafa iter. Yeri deitirilen bu
hava, kendi arl kadar kaldrma kuvveti oluturur. Aslnda bu yer deiiminden dolay meydana gelen kaldrma kuvveti balonun bykl deimedike sabittir. Ancak, pilot balonu sttka, Toplam Ktle iinde yer alan
havann arl decek, dolaysyla balonun toplam ktlesi azalacaktr. Bu azalma sonucu ne zaman yer deitiren havann oluturduu kaldrma kuvvetini balonun toplam ktlesine eit olursa o zaman balon ntr yzme
zelliine sahip olacaktr. Buoyant olarak da bilinen bu haldeki balon sanki hi arl yokmu gibi askda kalacak, ne ykselecek ne de yere bask uygulayacaktr. Bu haldeki balonun pilotu kalk iin burner ksa aralklarla
ateleyecek, kubbe iindeki havann arl azalacandan balon ykselmeye balayacak, ksa bir sre soumaya
brakldnda ise, kubbe iine dardan hava girerek toplam ktlesi artacandan, yeniden alalacaktr.
Baz artlarda, balonun iindeki hava henz askda kalmasna izin verecek kadar stlmasa da balon yerden kalkabilir. False Lift olarak bilinen bu durum, balonun tam kubbesinin zerinde, hzl hava akmlar olduunda grlr. Kubbe zerinden, dier seviyelere gre hzla geen rzgar orda bir alak basn alan oluturur
ve balonun zerindeki atmosfer kaynakl arlk azalacandan, balon kontrol d ykselir.

Kontrol d ykselme miktar rzgarn ve balonun hzlarnn farklaryla doru orantldr ve uak kanatlarnn kavisli st yzeylerinden geen hava akmlarnn uaa uygulad kaldrma kuvveti ile ayn prensipte
alr. Kalk sonrasnda balonun rzgar hzna erimesi birka saniye alr ve eritii anda rzgarn hz ve
balonun hz arasndaki fark sfrlanr. Kontrol d ykselme bileenlerinin sfra inmesiyle kaldrma kuvveti
der. Bu, balonun hzla irtifa kaybetmesine, hatta ani ekilde yere arpmasna yol aabilir. False Lifte yakalanmamak iin;

Rzgar ynnde beklenmeyen srklenme ihtimaline kar mesafe braklmaldr.

Balon yerden erken ayrlmamas iin, halatlarla araca (rmorka deil) veya sabit ve gvenli bir noktaya balanmaldr.

Yer ekibinden, ayaklarn yerden kesmeden, sadece elleriyle arlk yapmas istenir.

Yeterince stldnda ve balonun zerinde herhangi bir hava trafii olmadndan emin olunduunda, balant halat zlr ve yer ekipleri balondan ellerini eker.

Pilot balon belli bir seviyeye ulaana ve hz rzgar hzna uyumlu hale gelene kadar srekli ateleme
yapar.

Kalkn hemen sonrasnda uu istikametine ve balonun havadaki kalna ok dikkat edilmelidir.

171

Balon Pilotluu Ders Kitab

9.2.2 Seviye Uuu

Istlarak ykselmeye balayan balon bir sre soumaya brakldnda ykselmeyi brakacak ve toplam
ktlesinin arl, evresindeki yer deitiren havaya eitlenip yeniden ntr yzme zelliine kavuacaktr.
te bu anda balon seviye uuuna gemi olacaktr. rtifasnda hi bir deiiklik olmadan, rzgar hznda ve
ynnde hareket eder.
Bir balon kendisini evreleyen atmosferde srekli s kaybeder, bu nedenle seviye uuunu korumak iin
de ateleme gereklidir. Seviye uuu srasnda, ateleme fazla yaplrsa balon seviyenin zerine ykselecei
iin, tepe parat alarak ierdeki scak havann kk bir ksmnn tahliyesi salanabilir. Bu sayede balonun kendi kendine soumas iin geecek sre beklenmemi olunur.
9.2.3 Ykselme
Seviye uuunda bulunan veya yerde ntr halde askda kalan bir balon stlarak ykselmeye balar. Pilot ykselmeye balamadan nce, zerinde baka bir balon veya hava arac olmadnn teyidinin almaldr.
Ykselirken, ateleme ne kadar uzun sre tutulursa, trmanma hz da o kadar yksek olacaktr. Ancak retici
firmalarn yaynland uu el kitaplarndaki trmanma deerleri almamaldr. Bu deerler balon tiplerine
ve hacimlerine gre deimekle birlikte genellikle byk balonlar iin 4 m/s (800 feet/dakika), kk balonlar
iin 5 m/s (1000 feet/dakika)dir.
zellikle balonun kaldrma kapasitesine yakn deerlerde yklendii durumlarda, ykselme yaplrken,
kubbe ii scakln azami deer olan 120 Cyi amamasna dikkat edilmelidir.
9.2.4 Alalma
Seviye uuundaki bir balon stlmadnda alalmaya geer. Daha abuk alalma gerektiinde, tepe parat alarak scak havann tahliyesi salanr. Uu annda tepe parat 3 saniyeden fazla ak tutulmamaldr. Dndrme panellerinin kullanlmas da, tepe parat kadar olmasa bile scak havann tahliyesine yol
aarak balonun alalmasna neden olur. Balonun dndrlrken alalmas istenmiyorsa, pilotun burnerlarla
ksa ksa atelemeler yapmas gerekir.
Emniyetli alalma hzlar da, genellikle ykselme hz deerleri ile ayndr.
ok yksek irtifalardan, ksa srede alalmak istendiinde souk d yaplabilir. Alalan bir balonda
uzun sre burnerlar atelenmezse, balon terminal velocity de denilen souk d hzna eriene kadar hzlanr. Bu deer balon tipine gre 5 m/s ila 7 m/s arasnda deimektedir. Bundan sonra balonun dikey hz
sabitlenir, daha artmaz. Souk d esnasnda balon kendi ekseni etrafnda dnmeye balar ve kubbenin az
yava yava kapanr. Bu kapanmann engellenmesi iin pilot ksa atelemelerde bulunur. Yer seviyesine 600
metre (2000 feet) kaldnda souk d durdurulmak zorundadr. Bunun iin, balonu yakabilecek tek bir
uzun ateleme yerine, ksa ksa ve sk atelemeler kullanlr.
9.2.5 Engellerden Kanma
Balonlar, rzgar hznda hareket ettiklerinden rzgar ynndeki manialara doru hzla srklenebilirler.
Bu nedenle balonlara rzgar ynnde yeterli manevra alan braklmaldr. Rzgar ynndeki manialarn kalkta problem oluturup oluturmayacana dair verilecek kararlarda en iyi yol gsterici tecrbe ve gzlemdir.
Pilot alalma ile ykselme arasnda kesin karar vermelidir.
Tecrbesiz pilotlar, ortalama 2 m/s hznda trmanan kk bir PIBAL (helyum test balonu) brakarak,
balonun manialar ap amayacan anlayabilirler.

172

Uu Prensipleri

Kalkta engellerden kanmak iin acil trmanma uygulanmas zorunlu olabilir. Eer tekli bir burner kullanlyor ve acil trmanma gerekiyorsa, hem ana uu valfi (blast valve) hem de sessiz uu valfi (whisper valve)
ayn anda atelenmelidir. oklu burner varsa, ayn anda tm burnerlarn ana uu valfleri atelenmelidir.
Engellerden kanma prosedrleri, elektrik hattyla temas engellemek iin uygulanyorsa pilotun ok
daha dikkatli olmas gerekir. Balonun alalmaya ykselmekten daha meyilli olduu unutulmamal ve eer
ykselerek enerji hattyla temasn engellenmesi kesin deilse, derhal tepe parat almal veya varsa hzl
boaltma sistemi kullanlmaldr. Temasn kanlmaz olmad durumlarda, sepet yerine kubbenin tellere
demesi olas bir felaketi engeller. Bu yaplrken yakt tanklarnn kapatlmas ve mmknse hortumlardaki
yaktn da boaltlmas gerekir. Elektrik hattna temas ile ilgili Acil Durum Uygulamalar dersinde daha detayl bilgi bulunmaktadr.

9.3 DEEN KOULLARIN ETKLER

9.3.1 Yksek rtifada Uu
Uular belli bir irtifann (1,000 metre veya daha ykseklerde) zerinde gerekletirilecekse, ykleme
hesaplamalar, bu irtifalardaki gerek d scakl dikkate alacak ekilde gzden geirilmelidir. El kitaplarnda bulunan ykleme izelgeleri havann her 1,000 metre ykselite 6.5 C souduu ISA deerlerini dikkate
alrken, gerekte hava daha az oranda souyor hatta enverziyon artlar varsa ykseldike snyor olabilir. Bu
da balonun uu performansnn dmesine neden olacaktr. Pilotun bu durumu takip edebilmesi iin, kubbe
ii scakl gsteren Pyrometre deerine sk sk bakp, olas ar snmaya engel olmas gerekir.
Scaklk artsa da azalsa da, ykseklere ktka atmosfer basnc decektir. Bu yzden yksek irtifalarda
uan balonlarn evresindeki kaldrma kuvveti az olacak, balon daha fazla yakt kullanacaktr.
Bunun yannda, lkemizde zel izin alnmadan klamayan 10,000 feet MSL ve daha zerindeki seviyelerde havann iyice seyrelmesinden dolay oksijen miktar da azalmaktadr. Bu irtifaya kacak balonlardaki
herkes iin sepette oksijen tertibat bulunmas gerekir.
Oksijenin azalmas pilot alevinin snmesine de neden olabilir. Baz burnerlarda yksek irtifalarda uularda daha fazla oksijenin pilot alevine ulamas iin eitli ayarlar bulunmaktadr. ok yksek irtifalarda
uua balamadan nce, retici firmalara pilot alevi ve burner genel performans konusunda danlmas
yararl olacaktr.
9.3.2 Termik Koullarda Uu
Yeryznn farkl renk ve zellikteki yzeyleri, gne n deiik oranlarda emip yanstarak, farkl
oranlarda snmasna neden olur. Bu snma farklar, zerlerindeki havann younluuna dorudan etki eder
ve souk yerlerden scak alanlara doru, giderek ykselen ve dnen hava akmlarnn olumasna yol aar.
Termik denilen bu artlarda balonla uua balamak emniyetli deildir. Ancak zellikle ak yaz gnlerinde,
gne doduktan bir ka saat sonra hala havada kalan balonlar termik koullarnda kalabilir.
Termie yakalanan bir pilot balonunun srekli dnerek ykseldiini grecektir. ni planlamas yapamaz
nk alalma ve ykselme kendi kontrolnde deildir ayrca gidecei yn srekli deimektedir. Termik
artlarn ksa mesafelerde etkili olmas ve birden kesilebilmesi, ini annda balonun kontrol d alalmasna
hatta yere arpmasna neden olabilir. Bu sebeple termik oluumu iinde alak uutan kanlmaldr.
Pilot termik iine girdiinde ksa atelemelerle stma yaparak ykselmelidir. Termiklerin dikey snrlar
ok ykseklere kamaz. Ykselip termik etkisinden kan pilot, irtifa rzgarlarn kullanarak, termiin olmad bir yere kadar gidip, orada acil ini planlar.
173

Balon Pilotluu Ders Kitab

9.3.3 Scak Havada Uu

Scak havalarda, balonun evresindeki hava daha seyrek olacandan uuta performans kayb gzlemlenir. Bu tip havalarda pilot ya daha fazla yakt ya da daha az yolcu alarak, bu performans kaybnn nne geer.
Bu scaklk termie yol aacak dzeyde ise, termik koullarda uu artlarna da dikkat etmek gerekir.
9.3.4 Souk Havada Uu
Souk havalarda balonun evresindeki atmosfer basnc yksek olaca iin uu performans artacaktr.
Daha az yaktla, daha uzun sre havada kalnabilir veya daha fazla yk kaldrlabilir. Ancak, dk s, burnerlara gelen yaktn basncn da drecektir. Hatta saf propan yerine propan-btan karm kullanlyorsa,
yakt sv halden buhar hale geemeyip burnerlar tkayabilir. Bu yzden souk havalarda mutlaka saf propan
kullanlmal ve tplerdeki basn, evrelerindeki elektrikli klflarn stlmasyla veya azot kullanlmasyla artrlmaldr. Ayrca, kullanm esnasnda valfler mutlaka tam alp kapatlmal, yarm baslmamaldr. Aksi
takdirde, burner iindeki yakt borularnda donma meydana gelir.
9.3.5 Rzgrl Havada Uu
Rzgarl havalarda kalk esnasnda yukarda detaylar anlatlan False Lift gerekleebilir. Kalk annda
buna kar tedbirler alnmaldr. Bunun yannda rzgarl havalarda sk sk grlen rzgar hamlesi (gust), rzgar krlmalar (wind-shear) ve curl-over denilen tepe sonras rzgar dmeleri, balon zerinde hem fiziki bir
bastrc etki oluturacak, hem de kubbenin sallanmasna neden olarak iindeki scak havann bir ksmnn
kamasna yol aarak alalmasna neden olacaktr.
Bu tip havalarda pilotun mmkn olduunca evresindeki dier balonlardan ve manialarda uzak durmas ve ini iin mmkn olduunca geni, rzgar ynnde srklenme hatt ak, dz arazileri tercih etmesi
gereklidir.

9.4 UUTA AIRLIK

9.4.1 Arlk Hesaplamalar
Teorik olarak balon kubbesi iindeki hava ne kadar stlrsa o kadar hafifleyecek ve kaldrma kuvveti artacaktr. Ancak gnmz teknolojisi ile yaplan kubbeler ve dier tama sistemi elemanlar flamann decei
127 Cye kadar gvenle alacak daha fazla stldnda ise erimeye balayacaktr. Bu yzden uua balamadan nce kalk alan irtifas, kalk alanndaki scaklk, azami uu irtifas, azami uu irtifasndaki scaklk,
balonun hacmi ve arl dikkate alnarak, emniyetli bir ekilde ka yolcunun tanabilecei hesaplanmaldr.
Arlk hesaplamalarnda kubbe, sepet, burner, yakt, sabitlenmi ve sabitlenmemi tm ekipmanlar, yolcu ve pilot arlklar dikkate alnr. Toplam ktle iinde yer alan havann arl, azami kalk arl hesaplamasnda kullanlmaz.
Uu esnasnda kubbe ii scaklk deeri de srekli izlenir ve ar snmaya baladnda alalmaya geilir.
9.4.2 Ykleme Kart ve Kullanm
Ykleme kartlar, balon reticileri tarafndan verilen uu el kitaplarnda bulunur. reticiler farkl da
olsa deerler ayndr. Ykleme kart hesaplamalarnda, kubbe ii scakln 100 C olduu varsaylarak gerektiinde maksimum trmanma hzna geilebilecek emniyet marj tannmtr.

174

Uu Prensipleri

Bu kart aracl ile balonun o artlardaki azami kalk arl (MTOM = Maximum Take Off Mass) hesaplanr. Ykleme kartnn kullanm iki rnekle aklanmtr.
rnek 1: Balonla 3000 feet irtifaya kadar klacaktr. Bu irtifadaki scaklk 11Cdir.
Ykleme kartnn altnda bulunan yatay eksende 11 Clik d scaklk deeri bulunur. Buradan maksimum uu seviyesi olan 3000 feet izgisine kadar klr. Scaklk ile maksimum irtifann kesitii yerden,
Her 1000 Feet Kp in Kaldrma Kuvvetini pound olarak veren ykleme kartnn dikey eksenine bir izgi
izilerek 16.7 deeri bulunur.
Bulduumuz bu deer 1,000 kbik feet hacimli bir balonun, 3,000 feet irtifada uu iin 16.7 pound
kaldrma kapasitesine sahip olduunu belirtir. Bir kilogram yaklak olarak 2.2 pound (2.20462) olduu iin,
16.7 pound 2.2ye blnerek 7.59kg deeri bulunur. 1,000 kbik feet hacimli bir balonun, 3,000 feet irtifada
d scakln 11C olduu bir gnde 7.59 kilogram kaldrma kapasitesine sahip olduu bylelikle hesaplanr.
Bu balon 425lik (425,000 kbik feet hacimli) olsayd, 425 ile 7.59 deerini arparak toplam kaldrma kapasitesinin 3,225 kilogram olduunu bulabilirdik. Bu kaldrma kapasitesinin iinde balonun kubbesinin, sepetinin, burnern, yakt tplerinin ve pilotun arlnn da dahil olduunu unutmamak gerekir. Tm bunlarn
arl hesaplanp 3,225 kgdan kartldnda alnabilecek yolcu arlk kapasitesi ortaya kacaktr.
Bu rnekte klacak maksimum irtifadaki scaklk deeri bilindii iin, kalk alannn yksekliine ve
scaklna gerek duyulmamtr.
rnek 2: Balonla 3,000 feet rakmda yer alan kalk alanndan uua balanacak ve 10,000 feet irtifaya
kadar klacaktr. Kalk annda yerdeki scaklk 8 Cdir.
lk rnekte olduu gibi yatay eksenden 8C deeri bulunur. Buradan 3,000 feet seviyesine kadar dikey
bir izgi ekilir. Eer balonun sadece yerden kesilmesi istenseydi direk kardaki kaldrma kuvveti eksenine
bir izgi ekilirdi ancak rnekte balonun 10,000 irtifaya kadar kaca belirtilmektedir. Bu yzden 3,000 feet
seviyesi ile 8Clik deerin kesitii noktadan, ISA erisine paralel bir izgi ekilir ve 10,000 feet seviyesi ile ke175

Balon Pilotluu Ders Kitab

sitikleri nokta iaretlenir. Bu paralel izginin ekilme nedeni 10,000 feet seviyesindeki d scakl bulmaktr.
Bu son kesime noktasndan aadaki D Scaklk Deeri eksenine inildiinde bulunan -7Clik yaklak deer, 10,000 feet seviyesindeki d scaklk deeridir. Maksimum irtifadaki bu scaklk verisi ilk rnekte olduu
gibi nceden verilseydi, paralel izgi izilmeden, dorudan -7C deeri ile 10,000 feet seviyesini kesitirip
ayn nokta bulunabilinirdi. Tm bunlar yapldktan sonra, son kesime noktasndan dikey eksendeki kaldrma
kuvvetine bir izgi izilerek 16.3 pound deeri bulunur. Bunun da 2.2ye blnmesiyle her 1,000 kbik feetin
7.4 kg arlk kaldrabilecei bulunur. Son olarak balonun hacminin 350,000 kbik feet olduu varsaylrsa,
7.4 kg x 350 ilemi ile 2,590 kglk toplam kaldrma kuvveti bulunacaktr.
2590 kglk bu deer; deniz seviyesinden 3,000 feet ykseklikte bir kalk alanndan, scakln yerde 8C
olduu bir gnde kalkacak ve 10,000 feet irtifaya kacak 350,000 kbik feet hacimli bir balonun, toplam (sepet, kubbe, burner, pilot, yolcular ve yakt dahil) kaldrma kapasitesidir.

176

lk Yardm

10. LK YARDIM

10.1 GENEL LKYARDIM BLGS

10.1.1 lkyardmn Tanm
lkyardm, herhangi bir kaza veya yaam tehlikeye dren bir durumda, salk grevlilerinin yardm
salanncaya kadar, hayatn kurtarlmas ya da durumun ktye gitmesini nleyebilmek amac ile olay yerinde, tbbi ara gere aranmakszn, mevcut ara ve gerelerle yaplan ilasz uygulamalardr.
Acil tedavi nitelerinde, hasta/yarallara doktor ve salk personeli tarafndan yaplan tbbi mdahalelere
ise acil tedavi denir.
Acil tedavi bu konuda ehliyetli kiilerce gerekli donanmla yaplan mdahale olmasna karn, ilkyardm
bu konuda eitim alm herkesin olayn olduu yerde bulabildii malzemeleri kullanarak yapt hayat kurtarc mdahaledir.
lkyardmn ncelikli amalar aadaki gibidir:

Hayati tehlikenin ortadan kaldrlmas,

Yaamsal fonksiyonlarn srdrlmesinin salanmas,

Hasta/yaralnn durumunun ktlemesinin nlenmesi,

yilemenin kolaylatrlmas.

10.1.2 lkyardmcnn Tanm

lkyardm tanmnda belirtilen ama dorultusunda hasta veya yaralya tbbi ara gere aranmakszn
mevcut ara gerelerle, ilasz uygulamalar yapan eitim alm kii ya da kiilere ilkyardmc denir.
10.1.3 lkyardmn Temel Uygulamalar
lkyardm temel uygulamalar Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir.
Koruma: Kaza sonularnn arlamasn nlemek iin olay yerinin deerlendirilmesini kapsar. En
nemli ilem olay yerinde oluabilecek tehlikeleri belirleyerek gvenli bir evre oluturmaktr.
Bildirme: Olay / kaza mmkn olduu kadar hzl bir ekilde telefon veya dier kiiler aracl ile gerekli
yardm kurulularna bildirilmelidir. Trkiyede ilkyardm gerektiren her durumda telefon iletiimleri, 112 acil
telefon numaras zerinden gerekletirilir.
Kurtarma (Mdahale): Olay yerinde hasta / yarallara mdahale hzl ancak sakin bir ekilde yaplmaldr.
10.1.4 lkyardmn ncelikli Amalar
lkyardmn ncelikli amac hayati tehlikenin var olduu durumlarda profesyonel ekip olay yerine gelene
kadar hasta/yaralnn mevcut durumu korumak veya ktye gidii engellemektir.
10.1.5 112nin Aranmas Srasnda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Sakin olunmal ya da sakin olan bir kiinin aramas salanmal,

112 merkezi tarafndan sorulan sorulara net bir ekilde cevap verilmeli,
177

Balon Pilotluu Ders Kitab

Kesin yer ve adres bilgileri verilirken, olayn olduu yere yakn bir caddenin ya da ok bilinen bir
yerin ad verilmeli,

Kimin, hangi numaradan arad bildirilmeli,

Hasta/yaral(lar)n ad ve olayn tanm yaplmal,

Hasta/yaral says ve durumu bildirilmeli,

Eer herhangi bir ilkyardm uygulamas yapldysa nasl bir yardm verildii belirtilmeli,

112 hattnda bilgi alan kii, gerekli olan tm bilgileri aldn syleyinceye kadar telefon kapatlmamaldr.

10.1.6 lkyardmcnn Mdahale ile lgili ncelikli Olarak Yapmas Gerekenler

Hasta / yarallarn durumu deerlendirilir (ABC) ve ncelikli mdahale edilecekler belirlenir,

Hasta/yaralnn korku ve endieleri giderilir,

Hasta/yaralya mdahalede yardmc olacak kiiler organize edilir,

Hasta/yaralnn durumunun arlamasn nlemek iin kendi kiisel olanaklar ile gerekli mdahalelerde bulunulur,

Krklara yerinde mdahale edilir,

Hasta/yaral scak tutulur,

Hasta/yaralnn yarasn grmesine izin verilmez,

Hasta/yaraly hareket ettirmeden mdahale yaplr,

Hasta/yaralnn en uygun yntemlerle en yakn salk kuruluuna sevki salanr (112) (Ancak, ar
hasta/yaral bir kii hayati tehlikede olmad srece asla yerinden kprdatlmamaldr).

10.1.7 lkyardmcnn zellikleri

Olay yeri genellikle insanlarn telal ve heyecanl olduklar ortamlardr. Bu durumda ilkyardmc sakin
ve kararl bir ekilde olayn sorumluluunu alarak gerekli mdahaleleri doru olarak yapmaldr. Bunun iin
bir ilkyardmcda aadaki zelliklerin olmas gerekmektedir:

nsan vcudu ile ilgili temel bilgilere sahip olmal,

nce kendi can gvenliini korumal,

Sakin, kendine gvenli ve pratik olmal,

Eldeki olanaklar deerlendirebilmeli,

Olay annda ve doru olarak haber vermeli (112yi aramak),

evredeki kiileri organize edebilmeli ve onlardan yararlanabilmeli,

yi bir iletiim becerisine sahip olmaldr.

10.1.8 Hayat Kurtarma Zinciri

Hayat kurtarma zinciri 4 halkadan oluur. Son iki halka ileri yaam desteine aittir ve ilkyardmcnn
grevi deildir.
1.

Halka - Salk kuruluuna haber verilmesi

2.

Halka - Olay yerinde Temel Yaam Destei yaplmas

178

lk Yardm

3.

Halka - Ambulans ekiplerince mdahaleler yaplmas

4.

Halka - Hastane acil servislerinde mdahale yaplmasdr.

10.1.9 lkyardmn ABC si

Bilin kontrol edilmeli, bilin kapal ise aadakiler hzla deerlendirilmelidir:
A. Hava yolu aklnn deerlendirilmesi
B. Solunumun deerlendirilmesi ( Bak-Dinle-Hisset)
C. Dolamn deerlendirilmesi (ah damarndan 5 saniye nabz alnarak yaplr)

10.2 HASTA/YARALININ VE OLAY YERNN DEERLENDRLMES

10.2.1 lkyardmcnn Bilmesi Gereken ve Vcudu Oluturan Sistemler
lkyardmcnn insan vcudu, yaps ve ileyii konusunda baz temel kavramlar bilmesi, ilkyardmc
olarak yapaca mdahalelerde bilinli olmasn kolaylatrr.
Hareket sistemi: Vcudun hareket etmesini, desteklenmesini salar ve koruyucu grev yapar. Hareket
sistemi u yaplardan oluur:

Kemikler

Eklemler

Kaslar

Dolam sistemi: Vcut dokularnn oksijen, besin, hormon, baklk eleman ve benzeri elemanlar tar
ve yeniden geriye toplar. Dolam sistemi u yaplardan oluur:

Kalp

Kan damarlar

Kan

Sinir sistemi: Bilin, anlama, dnme, alglama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolam
salar. Sinir sistemi u yaplardan oluur:

Beyin

Beyincik

Omurilik

Omurilik soan

Solunum sistemi: Vcuda gerekli olan gaz alverii grevini yaparak hcre ve dokularn oksijenlenmesini
salar. Solunum sistemi u organlardan oluur:

Solunum yollar

Akcierler

179

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 37 nsanlarda solunum sisteminin genel yaps

ekil 38 Akcierde alveoller

Boaltm sistemi: Kan szerek gerekli maddelerin vcutta tutulmas, zararl olanlarn atlmas grevlerini
yaparak vcutta i dengeyi korur. Boaltm sistemi u organlardan oluur:

drar borusu

drar kesesi

drar kanallar

Bbrekler

180

lk Yardm

ekil 39 Boaltm sistemi

Sindirim sistemi: Azdan alnan besinlerin tlerek sindirilmesi ve kan dolam vastasyla vcuda
datlmasn salar. Sindirim sistemi u organlardan oluur:

Dil ve diler

Yemek borusu

Mide

Safra kesesi

Pankreas

Barsaklar

ekil 40 Sindirim sistemini oluturan organlar.

181

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.2.2 Yaam Bulgular le lgili nemli Gstergeler

Hasta/yaraly deerlendirmeden nce yaam bulgularnn anlamlarnn bilinmesi gerekmektedir. nk bu bulgularn var veya yok olmas yaplacak mdahaleler iin nem tamaktadr. Yaam bulgular dediimizde, hasta/yaralnn;

Bilinci,

Solunumu,

Dolam,

Vcut Iss,

Kan Basncndan sz edilmektedir.

Bu bulgularn deerlendirilmesine (BAK DNLE HSSET) yntemi de denir.

Bilin Durumunun Deerlendirilmesi:

ncelikle, hasta/yaralnn bilin durumu deerlendirilir.

Normal bir kii kendine yneltilen tm uyarlara cevap verir. Bilin dzeyi yaralanmann arln gsterir. Bilin dzeyleri;

Kiinin bilinci yerinde ise

Tm uyarlara cevap verir.

1. Derece Bilin Kayb

Szl ve grltl uyaranlara cevap verir.

2. Derece Bilin Kayb

Arl uyaranlara cevap verir.

3. Derece Bilin Kayb

Tm uyaranlara kar tepkisizdir, cevap vermez,

Solunum Deerlendirilmesi:

Hasta/yaralnn solunumu deerlendirilirken;

solunum sklna,

Solunum aralklarnn eitliine,

Solunum derinliine baklr.

Kiinin 1 dakika iinde nefes alma ve verme says solunum skldr.

Salkl yetikin bir kiide dakikada solunum says 1220,

ocuklarda 1622,

Bebeklerde 18-24dr.

Kan Basncnn Deerlendirilmesi:

Hasta/yaral deerlendirilirken kan basnc kontrol edilmez. Ancak, kan basncnn anlamnn bilinmesi
nemlidir.
Kalbin kaslma ve geveme annda damar duvarna yapt basntr. Kalbin kan pompalama gcn
gsterir. Normal deeri 100/50- 140/100 mm Hgdir.

Nabz Deerlendirilmesi:

Kalp atmlarnn atardamar duvarna yapt basncn damar duvarnda parmak ularyla hissedilmesine
nabz denmektedir.

Yetikin bir kiide normal nabz says dakikada 60100,

182

lk Yardm

ocuklarda 100120,

Bebeklerde 100-140dr.

10.2.3 Vcutta Nabz Alnlabilen Blgeler

ah damar (adem elmasnn her iki yannda)

n-kol damar (Bilein i yz, baparman st hizas)

Bacak damar (Ayak srtnn merkezinde)

Kol damar (Kolun i yz, dirsein st)

Hasta/yarallarn dolamn deerlendirirken, ocuk ve yetikinlerde ah damarndan, bebeklerde

kol atardamarndan nabz alnr.

10.2.4 Vcut Issnn Deerlendirilmesi

lkyardmda vcut ss koltuk altndan llmelidir.
Normal vcut ss 36,5 Cdir. Normal deerin stnde olmas yksek ate, altnda olmas dk ate olarak belirtilir. 4142 C st ve 34,5 C tehlike olduunu ifade eder. 31.0 C ve alt lmcldr.
10.2.5 Hasta/yaralnn Deerlendirilmesinin Amac

Hastalk ya da yaralanmann ciddiyetinin deerlendirmesi,

lkyardm nceliklerinin belirlenmesi,

Yaplacak ilkyardm ynteminin belirlenmesi,

Gvenli bir mdahale salanmas.

10.2.6 Hasta/yaralnn lk Deerlendirilme Aamalar

Hasta/yaralya szl uyaranla ya da hafife omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilin durumu deerlendirmesi yaplr. Bilin durumunun deerlendirilmesi daha sonraki aamalar iin nemlidir. Buna
gre hasta/yaralnn ilk deerlendirilme aamalar unlardr:

ekil 41 Bilin kontrolnn yaplmas

10.2.6.1 A. Havayolu aklnn deerlendirilmesi

zellikle bilin kayb olanlarda dil geri kaarak solunum yolunu tkayabilir ya da kusmuk, yabanc cisimlerle solunum yolu tkanabilir. Havann akcierlere ulaabilmesi iin hava yolunun ak olmas gerekir.
Hava yolu akl salanrken hasta/yaral ba, boyun, gvde ekseni dz olacak ekilde yatrlmaldr.
183

Balon Pilotluu Ders Kitab

Bilin kayb belirlenmi kiide; az iine nce gz ile baklmal, eer yabanc cisim var ise iaret parma
yandan az iine sokularak cisim kartlmaldr.
Daha sonra bir el hasta/yaralnn alnna, dier elin 2 parma ene kemiinin zerine koyulur, alndan
bastrlp eneden kaldrlarak ba geriye doru itilip Ba geri-ene yukar pozisyonu verilir. Bu ilemler srasnda sert hareketlerden kanlmaldr.
10.2.6.2 B. Solunumun deerlendirilmesi

lkyardmc, ban hasta/yaralnn gsne bakacak ekilde yan evirerek yzn hasta/yaralnn azna
yaklatrr, Bak-Dinle-Hisset yntemi ile solunum yapp yapmadn 10 saniye sre ile deerlendirir.
Gs kafesinin solunum hareketine baklr,
Eilip kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenir ve hastann soluunu yananda hissetmeye allr,
Solunum yoksa derhal yapay solunuma balanr.
10.2.6.3 C. Dolamn deerlendirilmesi

Dolamn deerlendirilmesi iin ilkyardmc; ocuk ve yetikinlerde ah damarndan, bebeklerde kol

atardamarndan 3 parmakla 5 saniye sre ile nabz almaya allr.
lk deerlendirme sonucu hasta/yaralnn bilinci kapal fakat solunum ve nabz varsa derhal koma pozisyonuna getirerek dier yarallar deerlendirilir.
10.2.7 Hasta/yaralnn kinci Deerlendirilmesi
lk muayene ile hasta/yaralnn yaam belirtilerinin varl gvence altna alndktan sonra ilkyardmc
ikinci muayene aamasna geerek batan aa muayene yapar.
kinci deerlendirme aamalar unlardr:

Grerek bilgi edinme:

Kendini tantr,

Hasta/yaralnn ismini renir ve adyla hitap eder,

Hogrl ve nazik davranarak gven salar,

Hasta/yaralnn endielerini gidererek rahatlatr,

Olayn mahiyeti, koullar, kiisel zgemileri, sonu olarak ne yedikleri, kullanlan ilalar ve alerjinin
varl sorularak renilir.

Batan aa kontrol yaplr:

Bilin dzeyi, anlama, alglama,

Solunum says, ritmi, derinlii,

Nabz says, ritmi, iddeti,

Vcut veya cilt ss, nemi, rengi

Ba: Sa, sal deri, ba ve yzde yaralanma, morluk olup olmad, kulak ya da burundan sv veya kan
gelip gelmedii deerlendirilir, az ii kontrol edilir.
Boyun: Ar, hassasiyet, ilik, ekil bozukluu aratrlr. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi
ihtimali gz ard edilmemelidir.
184

lk Yardm

Gs kafesi: Saplanm cisim, ak yara, ekil bozukluu ya da morarma olup olmad, hafif bask ile ar
oluup olumad, kanama olup olmad deerlendirilmelidir. Gs kafesi genilemesinin normal olup olmad aratrlmaldr. Gs muayenesinde eller arkaya kaydrlarak hasta/yaralnn srt da kontrol edilmelidir.
Karn boluu: Saplanm cisim, ak yara, ekil bozukluu, ilik, morarma, ar ya da duyarllk olup olmad ve karnn yumuakl deerlendirilmelidir. Eller bel tarafna kaydrlarak muayene edilmeli, ardndan
kala kemiklerinde de ayn aratrma yaplarak krk veya yara olup olmad aratrlmaldr.
Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kayb varl, ar, ilik, ekil bozukluu, ilev kayb ve krk olup olmad,
nabz noktalarndan nabz alnp alnmad deerlendirilmelidir.
kinci deerlendirmeden sonra mevcut duruma gre yaplacak mdahale yntemi seilir.
10.2.8 Olay Yerini Deerlendirme
Olay yerinin deerlendirilmesinin amac:

Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldrlmas,

Olay yerindeki hasta/yaral saysnn ve trlerinin belirlenmesidir.

Olay yerinin hzl bir ekilde deerlendirilmesinin ardndan yaplacak mdahaleler planlanr.
10.2.9 Olay Yerinin Deerlendirilmesinde Yaplacak ler
Herhangi bir olay yerinin deerlendirilmesinde aadakiler mutlaka yaplmaldr:

Kazaya urayan ara otoyolda ise ve mmknse yolun dna ve gvenli bir alana alnmal, konta
kapatlmal, el freni ekilmeli, ara LPGli ise aracn bagajnda bulunan tpn vanas kapatlmaldr,

Olay yeri yeterince grnebilir biimde iaretlenmelidir. Kaza noktasnn nne ve arkasna gelebilecek ara srclerini yavalatmak ve olas bir kaza tehlikesini nlemek iin uyar iaretleri yerletirilmeli; bunun iin gen reflektrler kullanlmaldr,

Olay yerinde hasta/yaralya yaplacak yardm gletirebilecek veya engelleyebilecek merakl kiiler
olay yerinden uzaklatrlmaldr,

Olas patlama ve yangn riskini nlemek iin olay yerinde sigara iilmemelidir,

Gaz varl sz konusu ise oluabilecek zehirlenmelerin nlenmesi iin gerekli nlemler alnmaldr,

Ortam havalandrlmaldr,

Kvlcm oluturabilecek klandrma veya ar aralarnn kullanlmasna izin verilmemelidir,

Hasta/yaral yerinden oynatlmamaldr,

Hasta/yaral hzla yaam bulgular ynnden (ABC) deerlendirilmelidir,

Hasta/yaral krk ve kanama ynnden deerlendirilmelidir,

Hasta/yaral scak tutulmaldr,

Hasta/yaralnn bilinci kapal ise azdan hibir ey verilmemelidir,

Tbbi yardm istenmelidir (112),

Hasta/yaralnn endieleri giderilmeli, nazik ve hogrl olmaldr,

Hasta/yaralnn panie kaplmasn engellemek iin yarasn grmesine izin verilmemelidir,

Hasta/yaral ve olay hakkndaki bilgiler kaydedilmelidir,

Yardm ekibi gelene kadar olay yerinde kalnmaldr.

185

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 42 Kaza alanndaki ilgisiz kiiler uzaklatrlmaldr

10.3 TEMEL YAAM DESTE

10.3.1 Solunum ve Kalp Durmas
Solunum durmas: Solunum hareketlerinin durmas nedeniyle vcudun yaamak iin ihtiyac olan oksijenden yoksun kalmasdr. Hemen yapay solunuma balanmaz ise bir sre sonra kalp durmas meydana gelir.
Kalp durmas: Bilinci kapal kiide kalp atmnn olmamas durumudur. Kalp durmasna en ksa srede
mdahale edilmezse dokularn oksijenlenmesi bozulaca iin beyin hasar oluur.
Kiide solunumun olmamas, bilincin kapal olmas, hi hareket etmemesi ve uyaranlara cevap vermemesi kalp durmasnn belirtisidir.
10.3.2 Temel Yaam Destei
Yaam kurtarmak amac ile hava yolu akl salandktan sonra, solunumu ve/veya kalbi durmu kiiye
yapay solunum ile akcierlerine oksijen gitmesini, d kalp masaj ile de kalpten kan pompalanmasn salamak zere yaplan ilasz mdahalelerdir.
10.3.3 Hava Yolunu Amak in Ba geri-ene yukar Pozisyonu
Bilinci kapal btn hasta/yarallarda solunum yolu kontrol edilmelidir. nk dil geriye kayabilir ya da
herhangi bir yabanc madde solunum yolunu tkayabilir. nce az iine gzle baklr, eer yabanc cisim var
ise karldktan sonra hastaya ba geri-ene yukar pozisyonu verilir.
Bunun iin;

Bir el alna yerletirilir,

Dier elin iki parma ene kemiinin zerine yerletirilir,

Alndan bastrlp, eneden kaldrlarak ba geriye doru itilir,

Bylece dil yerinden oynatlarak hava yolu akl salanm olur.

186

lk Yardm

ekil 43 Ba geri-ene yukar pozisyonu

10.3.4 Yapay Solunum

Hasta/yaralnn hava yolu aldktan sonra, solunum Bak-Dinle-Hisset yntemi ile deerlendirilir,

Normal solunum yoksa( solunum yoksa veya yetersiz ve dzensiz ise) hemen yapay solunuma balanr.

ekil 44 Bak-Dinle-Hisset

ekil 45 Yapay Solunum

187

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.3.5 Yetikinlerde D Kalp Masaj ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmas

1.

Kendisinin ve hasta/yaralnn gvenliinden emin olunur,

2.

Hasta/yaralnn omuzlarna dokunup iyi misiniz? diye sorularak bilinci kontrol edilir; eer bilinci
yok ise:

3.

evreden yardm arlr; 112 aratlr;

4.

Hasta/yaral sert bir zemin zerine srt st yatrlr,

5.

Hasta/yaralnn yanna diz klr,

6.

Hasta/yaralnn boynunu ve gsn saran giysiler alr,

7.

Hasta/yaralnn az ii kontrol edilir grnen yabanc cisim var ise kartlr,

8.

Hava yolunu amak iin bir el hasta/yaralnn alnna, dier elin iki parma ene kemiinin zerine
yerletirilir,

9.

ene kemiinin uzun kenar yere dik gelecek ekilde alndan bastrlp, eneden kaldrlarak ba
geriye doru itilir; hastaya ba geri-ene yukar pozisyonu verilir,

10. Hasta/yaralnn solunum yapp yapmad bak-dinle-hisset yntemiyle 10 saniye sre ile kontrol edilir:

Gs kafesinin solunum hareketlerine baklr,

Eilip, kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenirken dier el gs zerine hafife
yerletirilerek hissedilir.

11. Hasta/Yaralnn solunumu yok ise,

12. evrede baka kimse yok ve ilkyardmc yalnz ise kendisi 112 yi arar.
13. Kalp bass uygulamak iin gs kemiinin alt ve st ucu tespit edilerek alt yarsna bir elin topuu
yerletirilir,
14. Dier el bu elin zerine yerletirilir,
15. Her iki elin parmaklar birbirine kenetlenir.
16. Ellerin parmaklar gs kafesiyle temas ettirilmeden, dirsekler bklmeden, gs kemii zerine
vcuda dik olacak ekilde tutulur,
17. Gs kemii 5 cm aa inecek ekilde ( yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) bas
uygulanr, bu ilemin hz dakikada 100 bas olacak ekilde ayarlanr,
18. Ba geri ene yukar pozisyonu tekrar verilerek hava yolu akl salanr.
19. Alnn zerine konulan elin, ba ve iaret parman kullanarak hasta/yaralnn burnu kapatlr,
20. Normal bir soluk alnr, ba geri ene yukar pozisyonunda iken hasta/yaralnn azn iine alacak
ekilde az yerletirilir,
21. Hasta/yaralnn gsn ykseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye sren iki kurtarc
22. Nefes verilir, havann geriye kmas iin zaman verilir.
23. Hasta/yaralya 30 kalp masajndan sonra 2 solunum yaptrlr.(30;2)
24. Temel yaam desteine hasta/yaralnn yaamsal refleksleri veya tbbi yardm gelene kadar kesintisiz
devam edilir.

188

lk Yardm

ekil 46 Masaj srasnda kalbin sktrlmas

ekil 47 30 Kalp masajndan sonra iki solunum yaptrma

10.3.6 ocuklarda (1-8 Ya) D Kalp Masaj ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmas
1.

Kendisinin ve ocuun gvenliinden emin olunur,

2.

ocuun omuzlarna dokunup iyi misiniz? diye sorularak bilinci kontrol edilir; eer bilinci yok ise:

3.

evreden yksek sesle yardm arlr; 112 aratlr,

4.

ocuk sert bir zemin zerine srt st yatrlr,

5.

ocuun yanna diz klr,

6.

ocuun boynunu ve gsn saran giysiler alr,

7.

Az ii gzle kontrol edilir; hava yolu tkanklna neden olan yabanc cisim var ise kartlr,

8.

Hava yolunu amak iin bir el hasta/yaralnn alnna, dier elin iki parma ene kemiinin zerine
yerletirilir,

9.

ene kemiinin uzun kenar yere dik gelecek ekilde alndan bastrlp, eneden kaldrlarak ba
geriye doru itilir; ocua ba geri-ene yukar pozisyonu verilir,

10. Hasta/yaralnn solunum yapp yapmad bak-dinle-hisset yntemiyle 10 saniye sre ile kontrol edilir:

Gs kafesinin solunum hareketlerine baklr,

Eilip, kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenirken dier el gs zerine hafife
yerletirilerek hissedilir.
189

Balon Pilotluu Ders Kitab

11. Solunum yok ise; alnn zerine konulan elin ba ve iaret parman kullanarak ocuun burnu
kapatlr,
12. Ba geri- ene yukar pozisyonunda iken ocuun azn iine alacak ekilde az yerletirilir,
13. ocuun gsn ykseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye sren 2 kurtarc nefes verilir, havann geriye kmas iin zaman verilir,
14. Kalp bass uygulamak iin gs kemiinin alt ve st ucu tespit edilerek alt yarsna bir elin topuu
yerletirilir, (ocuk yetikin grnmndeyse yetikinlerde olduu gibi iki el ile kalp bass uygulanr ),
15. Elin parmaklar gs kafesiyle temas ettirilmeden, dirsek bklmeden, gs kemii zerine vcuda dik olacak ekilde tutulur,
16. Gs kemii 5 cm aa inecek ekilde ( yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) bas
uygulanr, bu ilemin hz dakikada 100 bas olacak ekilde ayarlanr,
17. ocua 30 kalp masajndan sonra 2 solunum yaptrlr (30;2) ,
18. lkyardmc yalnz ise; 30;2 gs bassnn 5 tur tekrarndan sonra 112 yi kendisi arar,
19. Temel yaam desteine ocuun yaamsal refleksleri veya tbbi yardm gelene kadar kesintisiz devam edilir.
10.3.7 Bebeklerde D Kalp Masaj ve Yapay Solunumun Birlikte Uygulanmas
1.

Kendisinin ve bebein gvenliinden emin olunur,

2.

Ayak tabanna hafife vurarak bilinci kontrol edilir; eer bilinci yok ise,

3.

evreden yksek sesle yardm arlr; 112 aratlr,

4.

Bebek sert bir zemin zerine srt st yatrlr,

5.

lkyardmc temel yaam destei uygulayaca pozisyonu alr (yerde uygulama yapacak ise diz ker,
masa v.b. yerde uygulama yapacak ise ayakta durur),

6.

Bebein boynunu ve gsn saran giysiler alr,

7.

Az ii gzle kontrol edilir; hava yolu tkanklna neden olan yabanc cisim var ise kartlr,

8.

Hava yolunu amak iin, bir el bebein alnna, dier elin iki parma ene kemiine konulup ba
hafife geriye itilerek eilir, Ba geri-ene yukar pozisyonu verilir, (bu pozisyonu sabit tutabilmek
iin, bebein omuzu altna uygun bir malzeme konabilir, katlanm havlu, ince yastk gibi)

9.

Bebein solunum yapp yapmad bak-dinle-hisset yntemiyle 10 saniye sre ile kontrol edilir:

Gs kafesinin solunum hareketlerine baklr,

Eilip, kulan hastann azna yaklatrarak solunum dinlenirken dier el gs zerine hafife
yerletirilerek hissedilir,

10. Solunum yoksa az dolusu nefes alnr ve az bebein az ve burnunu iine alacak ekilde yerletirilir,
11. Bebein gsn ykseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye sren 2 kurtarc solunum verilir,
havann geriye kmas iin zaman verilir,
12. Kalp bass uygulamak iin bebein (iki meme bann altndaki hattn ortas gs merkezini oluturur) gs merkezi belirlenir,
190

lk Yardm

13. Bir elin orta ve yzk parma bebein gs merkezine yerletirilir,

14. Gs kemii 4 cm aa inecek ekilde ( yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) bas
uygulanr, bu ilemin hz dakikada 100 bas olacak ekilde ayarlanr,
15. Bebee 30 kalp masajndan sonra 2 solunum yaptrlr (30;2) ,
16. lkyardmc yalnz ise; 30,2 gs bassnn 5 tur tekrarndan sonra 112 yi kendisi arar,
17. Temel yaam desteine bebein yaamsal refleksleri veya tbbi yardm gelene kadar kesintisiz devam
edilir.
10.3.8 Hava yolu tkankl
Hava yolunun, solunumu gerekletirmek iin gerekli havann geiine engel olacak ekilde tkanmasdr.
Tkanma tam tkanma ya da ksmi tkanma eklinde olabilir.
10.3.9 Bilinci Yerinde Tam Tkankl Olanlarda Heimlich Manevras

Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda olabilir,

Hastann yannda veya arkasnda durulur,

Bir elle gs desteklenerek ne eilmesi salanr,

Dier elin topuu ile hzla 5 kez srtna ( krek kemikleri arasna) sprr tarzda vurulur,

Tkankln alp almadna baklr, aldysa ilem durdurulur,

Tkanklk almadysa Heimlich manevras yaplr;

Hastann arkasna geip sarlarak gvdesi kavranr,

Bir elin baparma midenin st ksmna, gs kemii altna gelecek ekilde yumruk yaparak konur. Dier el ile yumruk yaplan el kavranr,

Kuvvetle arkaya ve yukar doru bastrlr,

Bu hareket 5-7 kez yabanc cisim kncaya kadar tekrarlanr,

Tkanklk almadysa tekrar srtna vurulur,

Bu ilemler 5er kez olacak ekilde dnml olarak tekrarlanr,

Hastann bilinci kapanrsa, sert zemin zerine yatrlr,

ah damarndan nabz ve solunum deerlendirilir,

Tbbi yardm istenir (112),

Temel yaam destei uygulanr.

191

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 48 Uluslararas boulma

iareti

ekil 49 Yabanc cisim karma

ekil 50 Bas yeri ve yn

10.3.10 Hava Yolu Tkankl Belirtileri

Ksmi tkanma belirtileri:

ksrr,

Nefes alabilir,

Konuabilir.

Bu durumda hastaya dokunulmaz, ksrmeye tevik edilir.

Tam tkanma belirtileri:

Nefes alamaz,

Ac eker, ellerini boynuna gtrr,

Konuamaz,

Rengi morarmtr.

Bu durumda Heimlich Manevras (Karna bas uygulama) yaplr.

10.3.11 Bilincini kaybetmi (bilinci kapal) kiilerde Heimlich Manevras

Hasta yere yatrlr, yan pozisyonda srtna 5 kez vurulur,

Tkanma almad takdirde hasta dz bir zeminde ba yana evrilir,

Hastann bacaklar zerine ata biner ekilde oturulur,

Bir elin topuunu gbek ile gs kemii arasna yerletirilir, dier el zerine konur,

Gbein zerinden krek kemiklerine doru eik bir bask uygulanr,

ah damarndan nabz ve solunum deerlendirilir,

leme yabanc cisim kncaya kadar devam edilir,

Tbbi yardm istenir (112),

Bu hareketi 57 kez yabanc cisim kncaya kadar ya da yardm gelinceye kadar devam edin,

Bu tr olgularda havayolu tkanklndan phelenildiinde, ilkyardmclar Temel Yaam Destei uygulamalarn yapacaklardr. Kurtarc nefes verdikten sonra hava gitmiyorsa tkanklk olduu
dnlr, ilkyardmc az iinde yabanc cisim olup olmadn kontrol etmeli, yabanc cisim gryorsa karmaldr.
192

lk Yardm

ekil 51 ocukta Heimlich manevras

10.3.12 Bebeklerde (tam tkankl olan) Hava Yolunun Almas

Bebek ilkyardmcnn bir kolu zerine ters olarak yatrlr,

Baparmak ve dier parmaklarn yardmyla bebein enesi kavranarak boynundan tutulur ve yzst pozisyonda ne doru eilir,

Ba gergin ve gvdesinden aada bir pozisyonda tutulur,

5 kez el bileinin i ksm ile bebein srtna krek kemiklerinin arasna hafife vurulur,

Dier kolun zerine ba elle kavranarak srtst evrilir,

Yabanc cismin kp kmadna baklr,

kmadysa ba gvdesinden aada olacak srtst ekilde tutulur,

5 kez iki parmakla gs kemiinin alt ksmndan karnn s ksmna bask uygulanr,

Yabanc cisim kana kadar devam edilir,

Tbbi yardm istenir (112).

(*)Bebek ok kk ise ve karndan bask uygulanamyorsa bebekler iin yukarda anlatlan uygulamalar yaplr. Ancak dier hallerde bebeklerde yaplan uygulamalar, bilinci kapal erikinlerde yaplan
Heimlich Manevras uygulamalar ile ayndr.

ekil 52 Bebeklerde Heimlich manevras

193

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.3.13 Ksmi Tkankl Olan Kiilerde lkyardm Uygulamas

Eer kiinin hava yolunda yeterli hava giri k mevcutsa, kazazede ksrmeye tevik edilmeli,
yakndan izlenmeli ve baka bir giriimde bulunulmamaldr. Kazazedenin henz ayakta durabildii
bu dnemde onun arka tarafnda yer alnmaldr,

Bu durumda, kazazede ncelikle bulunduu pozisyonda braklmaldr,

Kazazedenin solunum ve ksr zayflarsa ya da kaybolursa ve morarma saptanrsa derhal giriimde bulunulmaldr,

Belirgin bir yabanc cisim, yerinden km veya gevemi takma dileri varsa bunlar yerinden karlr,

Eer yabanc cisim grlemiyorsa ve hastann durumu ktye gidiyorsa yukarda tam tkanmada
anlatlan uygulamalara balanr.

10.4 KANAMALARDA LKYARDIM

10.4.1 Kanama
Kanama, damar btnlnn bozulmas sonucu kann damar dna (vcudun iine veya dna doru)
doru akmasdr. Kanamann ciddiyeti aadaki durumlara baldr:

Kanamann hz,

Vcutta kann akt blge,

Kanama miktar,

Kiinin fiziksel durumu ve ya.

10.4.2 Kanama eitleri

Vcutta kann akt blgeye gre 3 eit kanama vardr:
1.

D kanamalar: Kanama yaradan vcut dna doru olur.

2.

kanamalar: Kanama vcut iine olduu iin gzle grlemez.

3.

Doal deliklerden olan kanamalar: Kulak, burun, az, ans, reme organlarndan olan kanamalardr.

Damar tipine gre ise: Kanama arter (atardamar), ve (toplardamar) ya da klcal damar kanamas olabilir.
Atar damar kanamalar kalp atmlar ile uyumlu olarak kesik kesik akar ve ak renklidir. Toplardamar kanamalar ise koyu renkli ve sznt eklindedir. Klcal damar kanamas kk kabarcklar eklindedir.
Kanamann deerlendirilmesinde, ok belirtilerinin izlenmesi ok nemlidir.

194

lk Yardm

ekil 53 Kanama tipleri

10.4.3 Vcutta Bask Uygulanacak Noktalar

Atardamar kanamalarnda kan basn ile fkrr tarzda olur. Bu nedenle, ksa zamanda ok kan kaybedilir. Bu tr kanamalarda asl yaplmas gereken, kanayan yer zerine veya kanayan yere yakn olan bir st
atardamar blgesine bask uygulanmasdr. Vcutta bu ama iin belirlenmi bask noktalar unlardr:
1.

Boyun

: Boyun atardamar (ah damar) bask yeri

2.

Kprck kemii zeri : Kol atardamar bask yeri

3.

Koltukalt

: Kol atardamar bask yeri

4.

Kolun st blm

: Kol atardamar bask yeri

5.

Kask

: Bacak atardamar bask yeri

6.

Uyluk

: Bacak atardamar bask yeri

Bu noktalar durdurulamayan kanamalar durdurmak iin kullanlr.

10.4.4 Kanamalarda lkyardm Uygulamalar
D kanamalarda ilkyardm:

lkyardmc kendini tantr ve hasta yaral sakinletirilir,

Hasta/ yaral srt st yatrlr,

Hasta/yaralnn durumu deerlendirilir (ABC),

Tbbi yardm istenir (112),

Yara ya da kanama deerlendirilir,

Kanayan yer zerine temiz bir bezle bastrlr,

Kanama durmazsa ikinci bir bez koyarak basnc arttrlr,

Gerekirse bandaj ile sararak basn uygulanr,

Kanayan yere en yakn basn noktasna bask uygulanr,

Kanayan blge yukar kaldrlr,

ok sayda yaralnn bulunduu bir ortamda tek ilkyardmc varsa, yaral g koullarda bir yere tanacaksa, uzuv kopmas varsa ve/veya bask noktalarna bask uygulamak yeterli olmuyorsa boucu
sarg (turnike) uygulanr,

Kanayan blge darda kalacak ekilde hasta/yaralnn st rtlr,

195

Balon Pilotluu Ders Kitab

ok pozisyonu verilir,

Yaplan uygulamalar ile ilgili bilgiler (boucu sarg uygulamas gibi) hasta/yaralnn zerine yazlr,

Yaam bulgular sk aralklarla (2-3dakikada bir) deerlendirilir

Hzla sevk edilmesi salanr.

kanamalarda ilkyardm:
kanamalar, iddetli travma, darbe, krk, silahla yaralanma nedeniyle oluabilir. Hasta/yaralda ok
belirtileri vardr. kanama phesi olanlarda aadaki uygulamalar yaplmaldr:

Hasta/yaralnn bilinci ve ABC si deerlendirilir,

Tbbi yardm istenir (112)

zeri rtlerek ayaklar 30 cm yukar kaldrlr,

Asla yiyecek ve iecek verilmez,

Hareket ettirilmez (zellikle krk varsa),

Yaamsal bulgular incelenir,

Salk kuruluuna sevki salanr.

10.4.5 Boucu Sarg (turnike) Uygulama Teknii

Boucu sarg uygulamas kanamann durdurulamad durumlarda bavurulacak en son uygulamadr.
Ancak eskisi kadar sk uygulanmamaktadr. nk uzun sreli turnike uygulanmas sonucu doku harabiyeti
meydana gelebilir ya da uzvun tamamen kaybna neden olunabilir.
1.

lkyardmc eline geni, kuvvetli ve esnemeyen bir sarg alr,

2.

erit yar uzunluunda katlanr, uzuv etrafna sarlr,

3.

Bir ucu halkadan geirip ekilir ve iki ucu bir araya getirilir,

4.

Kanamay tamamen durduracak yeterlikte sk bir ba atlr,

Sargnn iinden sert cisim (kalem gibi) geirilir ve uzva paralel konuma getirilir,

Kanama durana kadar sert cisim dndrlr,

5.

Sert cisim uzva dik konuma getirilerek sarg zlmeyecek ekilde tespit edilir,

6.

Hasta/yaralnn elbisesinin zerine, ad ve turnikenin uyguland zaman (saat ve dakika) yazl bir
kart inelenir,

7.

ok sayda yaral olduunda, yaralnn alnna rujla veya sabit kalemle turnike veya T harfi yazlr,

8.

Hasta/yaral pansuman ve turnikesi grlecek ekilde battaniye ile sarlr,

9.

Turnike 15-20 dakika aralklarla gevetilir, sonra tekrar sklr.

Eer; uzuv kopmas var ise;

(Turnike tatbikinden sonra)
1.

Kopan para temiz su geirmez az kapal bir plastik torbaya yerletirilir,

2.

Kopan parann konduu torba buz ieren ikinci bir torbann iine konur,

196

lk Yardm

3.

Kopmu uzuv parasnn konduu plastik torba az kapatldktan sonra, ierisinde 1 lek suya 2
lek buz konulmu ikinci bir torbaya ya da kovaya konulur. Bu ekilde, kopmu uzuv parasnn
buz ile direkt temas nlenmi ve souk bir ortamda tanmas salanm olur.

4.

Torba hasta/yaral ile ayn vastaya konur, zerine hastann ad ve soyadn yazlr, en ge 6 saat iinde salk kuruluuna sevk edilir,

5.

Tbbi birimler haberdar edilir (112).

10.4.6 Boucu Sargnn (turnike) Uygulanaca Durumlar

ok sayda yaralnn bulunduu bir ortamda tek ilkyardmc varsa (kanamay durdurmak ve daha
sonra da dier yarallarla ilgilenebilmek iin),

Yaral g koullarda bir yere tanacaksa,

Uzuv kopmas varsa,

Bask noktalarna bask uygulamak yeterli olmuyorsa

10.4.7 Boucu Sarg (turnike) Uygulamasnda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Turnike uygulamasnda kullanlacak malzemelerin genilii en az 810 cm olmal,

Turnike uygulamasnda ip, tel gibi kesici malzemeler kullanlmamal,

Turnikeyi skmak iin tahta paras, kalem gibi malzemeler kullanlabilir,

Turnike kanama duruncaya kadar sklr, kanama durduktan sonra daha fazla sklmaz,

Turnike uygulanan blgenin zerine hibir ey rtlmez,

Turnike uygulamasnn yapld saat bir kada yazlmal ve yaralnn zerine aslmal,

Uzun sreli kanamalardaki turnike uygulamalarnda, kanayan blgeye gre 15-20 dakikada bir turnike gevetilmeli,

Turnike uzvun koptuu blgeye en yakn olan ve deri btnlnn bozulmam olduu blgeye
uygulanr.

Turnike, kol ve uyluk gibi tek kemikli blgelere uygulanr, ancak nkol ve bacaa el ve ayan beslenmesini bozabilecei iin uygulanmaz. Uzuv kopmas durumlarnda, nkol ve bacaa da turnike
uygulanabilir.

10.4.8 ok
Kalp-damar sisteminin yaamsal organlara uygun oranda kanlanma yapamamas nedeniyle ortaya kan
ve tansiyon dkl ile seyreden bir akut dolam yetmezliidir.
10.4.9 ok eitleri
Nedenlerine gre 4 eit ok vardr:

Kardiyojenik ok (Kalp kkenli)

Hipovolemik ok (Sv eksiklii)

Toksik ok (Zehirlenme ile ilgili)

Anaflaktik ok (Alerjik)

197

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.4.10 ok Belirtileri

Kan basncnda dme

Hzl ve zayf nabz

Hzl ve yzeysel solunum

Ciltte soukluk, solukluk ve nemlilik

Endie, huzursuzluk

Ba dnmesi,

Dudak evresinde solukluk ya da morarma

Susuzluk hissi

Bilin seviyesinde azalma

10.4.11 okta lk Yardm Uygulamalar

Kendinin ve evrenin gvenlii salanr,

Hasta/yaral srt st yatrlr,

Hava yolunun akl salanr,

Hasta/yaralnn mmkn olduunca temiz hava solumas salanr,

Varsa kanama hemen durdurulur,

ok pozisyonu verilir,

Hasta/yaral scak tutulur,

Hareket ettirilmez,

Hzl bir ekilde salk kuruluuna sevki salanr (112),

Hasta/yaralnn endie ve korkular giderilerek psikolojik destek salanr.

10.4.12 ok Pozisyonu

Hasta/yaral dz olarak srt st yatrlr,

Hasta/yaralnn bacaklar 30cm kadar yukar kaldrlarak, bacaklarn altna destek konulur (araf,
battaniye yastk, kvrlm giysi vb.),

zeri rtlerek stlr,

Yardm gelinceye kadar hasta / yaralnn yannda kalnr,

Belli aralklarla (23 dakikada bir) yaam bulgular deerlendirilir.

198

lk Yardm

ekil 54 ok Pozisyonu

10.4.13 Doal Deliklerde Grlen Kanamalarda lkyardm

Burun kanamas:

Hasta/yaral sakinletirilir, endieleri giderilir,

Oturtulur,

Ba hafife ne eilir,

Burun kanatlar 5 dakika sre ile sklr,

Uzman bir doktora gitmesi salanr.

Kulak kanamas:

Hasta/yaral sakinletirilir, endieleri giderilir,

Kanama hafifse kulak temiz bir bezle temizlenir,

Kanama ciddi ise, kula tkamadan temiz bezlerle kapanr,

Bilinci yerinde ise hareket ettirmeden srt st yatrlr, bilinsiz ise kanayan kulak zerine yan yatrlr,

Kulak kanamas, kan kusma, ans, reme organlarndan gelen kanamalarda hasta/yaral kanama
rnekleri ile uzman bir doktora sevk edilir.

10.4.14 gen Sarg Bezi Uygulamalar

gen bandaj, vcudun deiik blmlerinde bandaj ve/veya ask olarak kullanlabilir. gen bezin
tepesi tabanna doru getirilip yerletirilir, sonra bir ya da iki kez daha bunun zerine katlanarak istenilen
genilikte bir sarg bezi elde edilmi olur.
1.

Elde gen bandaj uygulama: Parmaklar, genin tepesine gelecek ekilde el gen sargnn zerine
yerletirilir. genin tepesi bilee doru katlanr. Elin srtnda, genin ular kar karya getirilir
ve aprazlanr, bilek seviyesinde dmlenir.

2.

Ayaa gen bandaj uygulama: Ayak, genin zerine dz olarak, parmaklar genin tepesine bakacak ekilde yerletirilir. gen bandajn tepesini ayan zerinde aprazlayacak ekilde ne doru
getirilir. ki ucu ayak bilei etrafnda dmlenir.

3.

Dize gen bandaj uygulama: genin taban dizin 34 parmak altnda ve ucu dizin zerine gelecek
ekilde yerletirilir. Dizin arkasndan ular aprazlanr, dizin stnde ular dmlenir.

199

Balon Pilotluu Ders Kitab

4.

Gse gen bandaj uygulama: genin tepesi omuza yerletirilir ve taban gs saracak ekilde
srtta dmlenir. Bu dm ile genin tepesi, bir baka bez kullanlarak birbirine yaklatrlarak
balanr.

5.

Kalaya gen bandaj uygulama: genin taban uyluun alt ksmnn etrafnda dmlenir, tepesi
ise belin etrafn saran bir kemer ya da beze balanr.

ekil 55 gen Sarg Bezi

10.5 YARALANMALARDA LKYARDIM

10.5.1 Yara
Yara, bir travma sonucu deri ya da mukozann btnlnn bozulmasdr. Ayn zamanda kan damarlar, adale ve sinir gibi yaplar etkilenebilir. Derinin koruma zellii bozulacandan enfeksiyon riski artar.
10.5.2 Yara eitleri
1.

Kesik yaralar: Bak, ak, cam gibi kesici aletlerle oluur. Genellikle basit yaralardr. Derinlikleri
kolay belirlenir.

2.

Ezikli yaralar: Ta yumruk ya da sopa gibi etkenlerin iddetli olarak arpmas ile oluan yaralardr.
Yara kenarlar eziktir. ok fazla kanama olmaz, ancak doku zedelenmesi ve hassasiyet vardr.

3.

Delici yaralar: Uzun ve sivri aletlerle oluan yaralardr. Yzey zerinde derinlik hakimdir. Aldatc
olabilir tetanos tehlikesi vardr.

4.

Paral yaralar: Dokular zerinde bir ekme etkisi ile meydana gelir. Doku ile ilgili tm organ, sal
deride zarar grebilir.

5.

Kirli (enfekte) yaralar: Mikrop kapma ihtimali olan yaralardr. Enfeksiyon riski yksek yaralar unlardr:
200

lk Yardm

Gecikmi yaralar (6 saatten fazla),

Dikileri ayrlm yaralar,

Kenarlar muntazam olmayan yaralar,

ok kirli ve derin yaralar,

Ateli silah yaralar,

Isrma ve sokma ile oluan yaralar.

10.5.3 Yaralarn Ortak Belirtileri

Ar

Kanama

Yara kenarnn ayrlmas

10.5.4 Yaralanmalarda lkyardm

Yaam bulgular deerlendirilir (ABC),

Yara yeri deerlendirilir,

Olu ekli

Sresi

Yabanc cisim varl

Kanama vb.

Kanama durdurulur,

zeri kapatlr,

Salk kuruluuna gitmesi salanr,

Tetanos konusunda uyarda bulunulur,

Yaradaki yabanc cisimlere dokunulmamaldr!

10.5.5 Ciddi Yaralanmalar

Kenarlar birlemeyen veya 2-3 cm olan yaralar,

Kanamas durdurulamayan yaralar,

Kas veya kemiin grnd yaralar,

Delici aletlerle oluan yaralar,

Yabanc cisim saplanm olan yaralar,

nsan veya hayvan srklar,

Grnrde iz brakma ihtimali olan yaralar.

10.5.6 Ciddi Yaralanmalarda lkyardm

Yaraya saplanan yabanc cisimler karlmaz,

Yarada kanama varsa durdurulur,

Yara ii kurcalanmamaldr,
201

Balon Pilotluu Ders Kitab

Yara temiz bir bezle rtlr (nemli bir bez),

Yara zerine bandaj uygulanr,

Tbbi yardm istenir (112).

10.5.7 Delici Gs Yaralanmalarnda Grlen Sorunlar

Gsn iine giren cisim, akcier zar ve akcieri yaralar. Bunun sonucunda u belirtiler grlebilir:

Youn ar

Solunum zorluu

Morarma

Kan tkrme

Ak pnmotoraks (Gsteki yarada nefes alyor grnts)

10.5.8 Delici Gs Yaralanmalarnda lkyardm

Hasta/yaralnn bilin kontrol yaplr,

Hasta/yaralnn yaam bulgular deerlendirilir (ABC),

Yara zerine plastik poet naylon vb. sarlm bir bezle kapatlr,

Nefes alma srasnda yaraya hava girmesini engellemek, nefes verme srasnda havann dar kmasn salamak iin yara zerine konan bezin bir ucu ak braklr,

Hasta/yaral bilinci ak ise yar oturur pozisyonda oturtulur,

Azdan hibir ey verilmez,

Yaam bulgular sk sk kontrol edilir,

Ak pnmotoraksta ok ihtimali ok yksektir. Bu nedenle ok nlemleri alnmaldr,

Tbbi yardm istenir (112).

ekil 56 Pinomotoraksta ilkyardm

202

lk Yardm

10.5.9 Delici Karn Yaralanmalarnda Grlen Sorunlar

Karn blgesindeki organlar zarar grebilir,

ve d kanama ve buna bal ok oluabilir,

Karn tahta gibi sert ve ok arl ise durum ciddidir,

Barsaklar dar kabilir.

10.5.10 Delici Karn Yaralanmalarnda lkyardm

Hasta/yaralnn bilin kontrol yaplr,

Hasta/yaralnn yaam bulgular kontrol edilir,

Dar kan organlar ieri sokulmaya allmaz, zerine geni ve nemli temiz bir bez rtlr,

Bilin yerinde ise srt st pozisyonda bacaklar bklm olarak yatrlr, s kaybn nlemek iin
zeri rtlr,

Azdan yiyecek ya da iecek bir ey verilmez,

Yaam bulgular sk sk izlenir,

Tbbi yardm istenir (112).

10.5.11 Kafatas ve Omurga Yaralanmasnn nemi

Darbenin iddetine bal olarak kafatas boluunda yer alan merkezi sinir sistemi etkilenebilir. Bel kemiindeki yaralanmalarda omurgada ani skma ya da ayrlma meydana gelebilir. Bunun sonucunda sinir
sistemi etkilenerek baz olumsuz sonular oluabilir. Trafik kazalarnda lmlerin % 80i kafatas ve omurga
yaralanmalarndan olmaktadr.
10.5.12 Kafatas Yaralanmalar eitleri
1.

Sal deride yaralanmalar: Sa derisi kafatas yzeyi zerinde kolaylkla yer deitirebilir ve herhangi
bir darbe sonucu kolayca ayrlabilir. Bu durumda ok fazla miktarda kanama olur, bu nedenle ncelikle kanamann durdurulmas gereklidir.

2.

Kafatas krklar: Kafatas krklarnda beyin zedelenmesi, kemiin krlmasndan daha nemlidir.
Bu nedenle beyin hasar bulgular deerlendirilmelidir.

3.

Yz yaralanmalar: Az ve burun yaralanmalarnda solunum ciddi ekilde etkilenebilir ve duyu organlar zarar grebilir. Bir yz yaralanmas sonucunda burun, ene kemii kemiklerinde yaralanma
grlebilir.

4.

Omurga (bel kemii) yaralanmalar: En ok zarar gren blge bel ve boyun blgesidir ve ok arldr. Kazalarda en ok boyun etkilenir.

10.5.13 Kafatas ve Omurga Yaralanmas

Yksek bir yerden dme,

Ba ve gvde yaralanmas,

Otomobil ya da motosiklet kazalar,

Spor ve i kazalar,

Yknt altnda kalma,

203

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.5.14 Kafatas ve Omurga Yaralanmalarnda Belirtiler

Bilin dzeyinde deimeler, hafza deiiklikleri ya da hafza kayb,

Bata, boyunda ve srtta ar,

Elde ve parmaklarda karncalanma ya da his kayb,

Vcudun herhangi bir yerinde tam ya da ksmi hareket kayb,

Ba ya da bel kemiinde ekil bozukluu,

Burun ve kulaktan beyin omurilik svs ve kan gelmesi,

Ba, boyun ve srtta d kanama,

Sarsnt,

Denge kayb,

Kulak ve gz evresinde morluk,

Ancak, hastada hibir belirti yoksa bile;

Yz ve kprck kemii yaralanmalar,

Tm dme vakalar,

Trafik kazalar,

Bilinci kapal tm hasta / yarallarn, kafa ve omurga yaralanmas olduu varsaylmaldr.

10.5.15 Kafatas ve Omurga Yaralanmalarnda lkyardm

Bilin kontrol yaplr,

Yaam bulgular deerlendirilir,

Hemen tbbi yardm istenir (112),

Bilinci aksa hareket etmemesi salanr,

Her hangi bir tehlike sz konusu ise dz pozisyonda srklenir,

Ba-boyun-gvde ekseni bozulmamaldr,

Yardm geldiinde sedyeye ba-boyun-gvde ekseni bozulmadan alnmaldr,

Tanma ve sevk srasnda sarsntya maruz kalmamas gerekir,

Tm yaplanlar ve hasta/yaral hakkndaki bilgiler kaydedilmeli ve gelen ekibe bildirilmelidir,

Asla yalnz braklmamaldr.

204

lk Yardm

ekil 57 Kafada kme Kr

ekil 58 Boyun vertebras kr

10.6 YANIK, SICAK ARPMASI VE DONMADA LKYARDIM

10.6.1 Yank
Herhangi bir sya maruz kalma sonucu oluan doku bozulmasdr. Yank, genellikle scak su veya buhar
temas sonucu meydana geldii gibi, scak kat maddelerle temas, asit/alkali gibi kimyasal maddelerle temas,
elektrik akm etkisi ya da radyasyon nedeni ile de oluabilir.
10.6.2 Yank eitleri

- Fiziksel yanklar:

Is ile oluan yanklar,

Elektrik nedeni ile oluan yanklar,

In ile oluan yanklar,

205

Balon Pilotluu Ders Kitab

Srtnme ile oluan yanklar,

Donma sonucu oluan yanklar,

Kimyasal yanklar:

Asit alkali madde ile oluan yanklar

10.6.3 Yann Ciddiyetini Belirleyen Faktrler

Derinlik,

Yaygnlk,

Blge,

Enfeksiyon riski,

Ya,

Solunum yoluyla grlen zarar,

nceden var olan hastalklar.

10.6.4 Yank Dereceleri

1. derece yank: Deride kzarklk, ar, yank blgede dem vardr. Yaklak 48 saatte iyileir.

2. derece yank: Deride ii su dolu kabarcklar (bl) vardr. Arldr. Derinin kendini yenilemesi ile
kendi kendine iyileir.

3. derece yank: Derinin tm tabakalar etkilenmitir. zellikle de kaslar, sinirler ve damarlar zerinde etkisi grlr. Beyaz ve kara yaradan siyah renge kadar aamalar vardr. Sinirler zarar grd
iin ar yoktur.

10.6.5 Yann Vcuttaki Olumsuz Etkileri

Yank, derinlii, yaygnl ve olutuu blgeye bal olarak organ ve sistemlerde ileyi bozukluuna yol
aar. Ar ve sv kaybna bal olarak ok meydana gelir. Hasta/yaralnn kendi vcudunda bulunan mikrop
ve toksinlerle enfeksiyon oluur.
10.6.6 Is le Oluan Yanklarda lkyardm lemleri

Kii hala yanyorsa panie engel olunur, komas engellenir,

Hasta/yaralnn zeri battaniye ya da bir rt ile kapatlr ve yuvarlanmas salanr,

Yaam belirtileri deerlendirilir (ABC),

Solunum yolunun etkilenip etkilenmedii kontrol edilir,

Yanm alandaki deriler kaldrlmadan giysiler karlr,

Yank blge en az 20 dakika eme suyu altnda tutulur (yank yzeyi bykse s kayb ok olacandan nerilmez),

dem oluabilecei dnlerek yzk, bilezik, saat gibi eyalar karlr,

Taklan yerler varsa kesilir,

Hijyen ve temizlie dikkat edilir,

Su toplam yerler patlatlmaz,

206

lk Yardm

Yank zerine ila ya da yank merhemi gibi maddeler de srlmemelidir,

Yank zeri temiz bir bezle rtlr,

Hasta/yaral battaniye ile rtlr,

Yank blgeler birlikte bandaj yaplmamaldr,

Yank geni ve salk kuruluu uzaksa hasta / yaralnn kusmas yoksa bilinliyse azdan sv (1 litre
su -1 ay ka karbonat -1 ay ka tuz karm) verilerek sv kayb nlenir,

Tbbi yardm istenir (112).

10.6.7 Kimyasal Yanklarda lkyardm

Deriyle temas eden kimyasal maddenin en ksa srede deriyle temas kesilmelidir,

Blge bol tazyiksiz suyla, en az 1520 dakika yumuak bir ekilde ykanmaldr,

Giysiler karlmaldr,

Hasta/yaral rtlmelidir,

Tbbi yardm istenmelidir (112).

10.6.8 Elektrik Yanklarnda lkyardm

Soukkanl ve sakin olunmaldr,

Hasta/yaralya dokunmadan nce elektrik akm kesilmelidir, akm kesme imkan yoksa tahta ubuk ya da ip gibi bir cisimle elektrik temas kesilmelidir,

Hasta/yaralnn ABCsi deerlendirilmelidir,

Hasta/yaralya kesinlikle su ile mdahale edilmemelidir,

Hasta/yaral hareket ettirilmemelidir,

Hasar gren blgenin zeri temiz bir bezle rtlmelidir,

Tbbi yardm istenmelidir (112).

10.6.9 Scak arpmas Belirtileri

Yksek derece s ve nem sonucu vcut ssnn ayarlanamamas sonucu ortaya baz bozukluklar kar.
Scak arpmasnn belirtileri unlardr:

Adale kramplar,

Gszlk, yorgunluk,

Ba dnmesi,

Davran bozukluu, sinirlilik,

Solgun ve scak deri,

Bol terleme (daha sonra azalr),

Mide kramplar, kusma, bulant,

Bilin kayb, hayal grme,

Hzl nabz.

207

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.6.10 Scak arpmasnda lkyardm

Hasta serin ve havadar bir yere alnr,

Giysiler karlr,

Srt st yatrlarak, kol ve bacaklar ykseltilir,

Bulants yoksa ve bilinci aksa su ve tuz kaybn gidermek iin 1 litre su -1 ay ka karbonat -1
ay ka tuz karm sv ya da soda iirilir.

10.6.11 Scak arpmasnda Risk Gruplar

Scak arpmas iin zel bir risk grubu bulunmamakla beraber, dier hastalk ya da yaralanmalar iin
hassas olan kiiler, scaktan da dier kiilere gre daha ok etkilenirler. Bu kiiler;

Kalp hastalar,

Tansiyon hastalar,

Diyabet hastalar,

Kanser hastalar,

Normal kilosunun ok altnda ve ok zerinde olanlar,

Psikolojik ya da psikiyatrik rahatszl olanlar,

Bbrek hastalar,

65 ya zeri kiiler,

5 ya alt ocuklar,

Hamileler,

Srekli ve bilinsiz diyet uygulayanlar,

Yeterli miktarda su imeyenler.

10.6.12 Scak arpmasndan Korunmak in Alnmas Gereken nlemler

zellikle apka, gne gzl ve emsiye gibi gne ndan koruyacak aksesuarlar kullanlmaldr,

Mevsim artlarna uygun, terletmeyen, ak renkli ve hafif giysiler giyilmelidir,

Bol miktarda sv tketilmelidir,

Vcut temiz tutulmaldr,

Her nde yeteri miktarda gda alnmaldr,

Gereksiz ve bilinsiz ila kullanlmamaldr,

Direk gne nda kalnmamaldr,

Kapal mekanlarn dzenli aralklarla havalandrlmasna zen gsterilmelidir.

10.6.13 Donuk Belirtileri

Ar souk nedeni ile soua maruz kalan blgeye yeterince kan gitmemesi ve dokularda kann phtlamas ile dokuda hasar oluur. Donuklar u ekilde derecelendirilir;

208

lk Yardm

Birinci derece: En hafif eklidir. Erken mdahale edilirse hzla iyileir.

Deride solukluk, soukluk hissi olur,

Uyuukluk ve halsizlik grlr,

Daha sonra kzarklk ve inelenme hissi oluur.

kinci derece: Souun srekli olmas ile belirtiler belirginleir.

Zarar gren blgede gerginlik hissi olur,

dem, ikinlik, ar ve ii su dolu kabarcklar (bl) meydana gelir,

Su toplanmas iyileirken siyah kabuklara dnr.

nc derece: Dokularn geriye dnlmez biimde hasara uramasdr.

Canl ve salkl deriden kesin hatlar ile ayrlan siyah bir blge oluur.

10.6.14 Donukta lkyardm

Hasta/yaral lk bir ortama alnarak soukla temas kesilir,

Sakinletirilir,

Kesin istirahate alnr ve hareket ettirilmez,

Kuru giysiler giydirilir,

Scak iecekler verilir,

Su toplam blgeler patlatlmaz, bu blgelerin st temiz bir bez ile rtlr,

Donuk blge ovulmaz, kendi kendine snmas salanr,

El ve ayak doal pozisyonda tutulur ( eller yumruk yaplmsa ve ayaklar bzlm ise almaya
allmaz),

Isnma ileminden sonra hala hissizlik varsa bezle bandaj yaplr,

El ve ayaklar yukar kaldrlr,

Tbbi yardm istenir (112).

10.7 KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM

10.7.1 Krk
Krk, kemik btnlnn bozulmasdr. Krklar darbe sonucu ya da kendiliinden oluabilir. Yallk
ile birlikte kendiliinden krk oluma riski de artar.
10.7.2 Krk eitleri
I.

Kapal krk: Kemik btnl bozulmutur. Ancak deri salamdr.

II. Ak krk: Deri btnl bozulmutur. Krk ular dar kabilir. Beraberinde kanama ve enfeksiyon tehlikesi tarlar.

209

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 59 Krk eitleri

10.7.3 Krk Belirtileri

Hareket ile artan ar,

ekil bozukluu,

Hareket kayb,

dem ve kanama nedeniyle morarma.

Arl blgelerin tespiti iin elle muayene gereklidir.

10.7.4 Krn Yol Aabilecei Olumsuz Durumlar

Krk yaknndaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve skma (Krk blgede nabz alnamamas,
solukluk, soukluk),

Paral krklarda kanamaya bal ok.

10.7.5 Krklarda lkyardm

Hayat tehdit eden yaralanmalara ncelik verilir,

Hasta/yaral hareket ettirilmez, scak tutulur,

Kol etkilenmise yzk ve saat gibi eyalar karlr (aksi takdirde geliebilecek den doku hasarna
yol aacaktr,)

Tespit ve sarg yaplrken parmaklar grnecek ekilde akta braklr. Bylece parmaklardaki renk,
hareket ve duyarllk kontrol edilir),

Krk phesi olan blge, ani hareketlerden kanlarak bir alt ve bir st eklemleri de iine alacak
ekilde tespit edilir. Tespit malzemeleri, sopa, tahta, karton gibi sert malzemelerden yaplm olmal
ve krk kemiin alt ve st eklemlerini iine alacak uzunlukta olmaldr,

Ak krklarda, tespitten nce yara temiz bir bezle kapatlmaldr,

Krk blgede sk aralklarla nabz, derinin rengi ve ss kontrol edilir,

Kol ve bacaklar yukarda tutulur,

Tbbi yardm istenir (112).

210

lk Yardm

10.7.6 Burkulma
Burkulma, eklem yzeylerinin anlk olarak ayrlmasdr. Zorlamalar sonucu oluur.
Burkulmann belirtileri aadaki gibidir:

Burkulan blgede ar,

Kzarma, ilik,

lev kayb.

Burkulmalarda ilkyardm aadaki gibi olmaldr:

Sktrc bir bandajla burkulan eklem tespit edilir,

ilii azaltmak iin blge yukar kaldrlr,

Hareket ettirilmez,

Tbbi yardm istenir (112).

10.7.7 kk
Eklem yzeylerinin kalc olarak ayrlmasdr. Kendiliinden normal konumuna dnemez.
Belirtileri aadaki gibidir:

Youn ar,

ilik ve kzarklk,

lev kayb,

Eklem Bozukluu,

kklarda ilkyardm aadaki gibi olmaldr:

Eklem aynen bulunduu ekilde tespit edilir,

kk yerine oturtulmaya allmaz,

Hasta / yaralya azdan hibir ey verilmez,

Blgede nabz, deri rengi ve ss kontrol edilir,

Tbbi yardm istenir (112).

10.7.8 Krk kk ve Burkulmalarda Tespit

Tespit iin ilkyardmc elde olan malzemeleri kullanr. Bunlar gen sarg, rulo sarg, battaniye, hrka,
earp, kravat, vb. tahta, karton vb. malzemeler olabilir. Tespit yaplrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir:

Tespit yaplrken yaral blge sabit tutulmaldr,

Yara varsa zeri temiz bir bezle kapatlmaldr,

Tespit edilecek blge nce yumuak malzeme ile kaplanmaldr,

Yaral blge nasl bulunduysa yle tespit edilmelidir, dzeltilmeye allmamaldr,

Tespit; krk, kk ve burkulmann stndeki ve altnda kalan eklemleri de ierecek ekilde yaplmaldr.

211

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.7.9 Tespit Yntemleri

I.

Kol ve kprck kemii kr tespiti

Koltuk altna yumuak malzeme yerletirilir,

Kol asks yerletirilir,

gen bandaj yaralnn gvdesinin zerinde, genin tepesi dirsek tarafna, taban gvdeyle ayn
hizada olacak ekilde yerletirilir,

El dirsek hizasnda bkl olarak gsn alt ksmna yerletirilir. gen bandajn iki ucu yaralnn
boynuna dmlenir, tespit edilen elin parmaklar grlebilir ekilde olmaldr,

Kol asks destei, gs boluu ve yaral kol zerine yerletirilir (geni d bandajda yerletirilebilir.), bylelikle vcuda yapk bir ekilde yaral kol ve omuz eklemi sabitlenmi olur.

II. Paz kemii kr tespiti

Sert tespit malzemesiyle yaplr,

Krk kemii tespit edecek olan malzemeler yerletirilmeden nce, kolun altna (koltuk boluundan
yararlanlarak) iki erit yerletirilir,

Malzemelerden ksa olan koltuk altndan itibaren dirsei iine alacak ekilde yerletirilir,

Uzun olan omuzla dirsei iine alacak ekilde yerletirilir,

Daha nceden yerletirilen eritlerle balanarak tespit edilir. eritler ok ksa balanmamaldr,

Dirsei tespit iin kol asks taklr,

Omur tespiti iin, gs ve yaral kol zerinden geni kuma erit veya gen bandaj uygulanr.

III. Dirsek kr tespiti:

Kol gergin vaziyette bulunduysa, hastann vcudu boyunca gergin ve deri ile aras yumuak malzemeyle doldurulmu tespit malzemeleri yardmyla tespit edilir,

Eer bklm vaziyette bulunduysa, bir kol asks destei yardmyla tespit edilir.

IV. Kol asksyla n kol, bilek ve el tespiti

Krk dirsek ve bilek ekleminin hareketini nlemek iin yaral n kolun altna gen kol asks yerletirilir. Hasta/yaralnn boynunun arkasna genin iki ucu dmlenir,

Ar hareket etmesini engellemek iin, geni bir bandaj yardmyla gvdeye balanr.

V. Dirsek kemii ve/veya n kol kemii krnda sert malzemelerle tespit

n kolun altna 2 erit yerletirilir,

Yumuak maddeyle desteklenmi sert tespit malzemelerinden biri parmak diplerinden dirsee kadar ie, dieri elin d yznden dirsee gelecek ekilde da konarak tespit edilir,

Daha nceden yerletirilen eritlerle balanr, fazla sklmamaldr,

Dirsek eklemini tespit iin kol asks taklr,

Bilek kemiklerinde veya el tarak kemiinde, blgeyi bir kol asks ile tespit yeterlidir,

Parmak kemii krklar ile k ayrt etmek zordur. Tespit iin, bir tespit malzemesi ile yaral parmak, yanndaki salkl parmakla bandaj yaplabilir.
212

lk Yardm
VI. Pelvis kemii kr tespiti

Her iki bacak arasna bir dolgu malzemesi konur,

Sekiz eklindeki bir bandajla bilekler tespit edilir,

Doal boluklarn altndan (dizler ve bilekler) bandajlar kaydrmak ve iki tanesi kala ve dizler
arasnda dier ikisi dizler ve bilekler arasnda olacak ekilde dmlenerek tespit edilir. Btn dmler ayn tarafta olmaldr.

VII. Uyluk kemii krnn tespiti

Sert tespit malzemesi ve salam baca (ikinci bir tespit malzemesi gibi) kullanarak tespit etme

Bir el ayan st ksmna, dieri bilee konularak yaral bacak tutulur ve salam bacakla bir hizaya
getirmek iin yavaa ekilir. Ayn zamanda hafif bir dndrmede uygulanr,

Her iki bacak arasna (dizler ve bilekler) bir dolgu malzemesi konur,

Sekiz eklinde bir bandajla bilekler sabitlenir,

Yaralnn vcudunun altndan, kmldatmakszn doal boluklar kullanarak bel, diz ve bileklerin
arkasna 7 kuma erit (veya benzeri) geirilir,

Yumuak malzemeyle desteklenmi sert tespit malzemesi, koltuk altndan ayaa kadar yerletirilir
ve ayaklardan yukar doru balanr,

Dmler tespit malzemesi zerine atlarak bandajlar balanr,

Bilek hizasndaki bandaj ncekinin zerine sekiz eklinde balanr,

Sert tespit malzemesi bulunmamas halinde, salam baca tek destek olarak kullanarak, geni bandajlarla tespit edilir.

VIII. Diz kapa kr tespiti

Geni bandajlar yardm ile iki baca birletirerek dizkapa tespit edilir. Dizin st ve altnda kalan
bandajlar skarken dikkatli olunmaldr,

Geni ve sert tespit malzemesi (tabla) varsa, kaladan ayaa kadar yaral bacan altna yerletirilir
ve iki tane kala ve diz arasnda, iki tanede diz ile bilek arasnda olmak zere geni bandajlarla balanabilir. Bunun zerine eklemi sabitlemek amacyla, sekiz eklinde bir bandaj sarlr.

IX. Kaval kemiinin tespiti

Uyluk kemii kr tespitindeki gibidir;

Bacaklar tutulur ve yavaa ekilir,

Doal boluklar kullanlarak (dizlerin alt, bileklerin alt) yaral bacan altndan kuma eritler geirilir,

Uygun bir ekilde yumuak dolgu malzemesiyle desteklenmi tespit malzemelerinden biri i tarafta
kasktan ayaa kadar, dier tarafta kaladan ayaa kadar yerletirilir,

Ayaklardan balanarak eritler d tespit malzemesi zerinde dmlenerek balanr. Bilek hizasndaki bandaj ayak taban zerine sekiz eklinde dmlenir.

213

Balon Pilotluu Ders Kitab

X. Bilein / ayan tespiti

Yaralnn ayakkablar karlmadan balar zlr,

Bilek seviyesinde sarlm sekiz eklinde bir bandajla her iki ayak birlikte tespit edilir ve yumuak
malzemelerle iyice kaplanm (rulo yaplm bir battaniye) bir yzeye dayamak suretiyle bacaklar
yukarda tutmak gerekir.

10.8 BLN BOZUKLUKLARINDA LKYARDIM

10.8.1 Bilin Bozukluu / Bilin Kayb
Beynin normal faaliyetlerindeki bir aksama nedeni ile uyku halinden balayarak (bilin bozukluu),
hibir uyarya cevap vermeme haline kadar giden (bilin kayb) bilincin ksmen ya da tamamen kaybolmas
halidir.
Baylma (Senkop): Ksa sreli, yzeysel ve geici bilin kaybdr. Beyne giden kan aknn azalmas
sonucu oluur.
Koma: Yutkunma ve ksrk gibi reflekslerin ve dardan gelen uyarlara kar tepkinin azalmas ya da
yok olmas ile ortaya kan uzun sreli bilin kaybdr.
10.8.2 Bilin Kayb Nedenleri ve Belirtileri
I.

Baylma nedenleri

Korku, ar heyecan,

Scak, yorgunluk,

Kapal ortam, kirli hava,

Aniden ayaa kalkma,

Kan ekerinin dmesi,

iddetli enfeksiyonlar.

II. Baylma ( Senkop) Belirtileri

Ba dnmesi, baygnlk, yere dme

Bacaklarda uyuma

Bilinte bulanklk

Yzde solgunluk

me, terleme

Hzl ve zayf nabz

III. Koma nedenleri

Dme veya iddetli darbe,

zellikle kafa travmalar,

Zehirlenmeler,

Ar alkol, uyuturucu kullanm,

214

lk Yardm

eker hastal,

Karacier hastalklar,

Havale gibi ateli hastalklar.

IV. Koma belirtileri

Yutkunma, ksrk gibi tepkilerin kaybolmas,

Sesli ve arl drtlere tepki olmamas,

drar ve gaita karma.

10.8.3 Bilin Bozukluu Durumunda lkyardm

I.

Kii bann dneceini hissederse;

Srt st yatrlr, ayaklar 30 cm. kaldrlr,

Skan giysiler gevetilir,

Kendini iyi hissedinceye kadar dinlenmesi salanr.

II. Eer kii bayldysa;

Srt st yatrlarak ayaklar 30 cm kaldrlr,

Solunum yolu akl kontrol edilir ve akln korunmas salanr,

Skan giysiler gevetilir,

Kusma varsa yan pozisyonda tutulur,

Solunum kontrol edilir,

Etraftaki merakllar uzaklatrlr.

III. Bilin kapal ise

Hasta/yaralnn yaam bulgular deerlendirilir (ABC),

Hasta/yaralya koma pozisyonu verilir,

Yardm arlr (112),

Sk sk solunum ve nabz kontrol edilir,

Yardm gelinceye kadar yannda beklenir.

10.8.4 Koma Pozisyonu (Yar Yzkoyun-Yan Pozisyon) Verilmesi

Sesli veya omzundan hafif sarsarak, uyar verilerek bilin kontrol edilir,

Skan giysiler gevetilir,

Az iinde yabanc cisim olup olmad kontrol edilir,

Bak, dinle, hisset yntemi ile solunum kontrol edilir,

ah damarndan nabz kontrol edilir,

Hasta/yaralnn dndrlecei tarafa diz klr,

Hasta/yaralnn kar tarafta kalan kolu kar omzunun zerine konur,

Kar taraftaki baca dik a yapacak ekilde kvrlr,

215

Balon Pilotluu Ders Kitab

lkyardmcya yakn kolu ba hizasnda omuzdan yukar uzatlr,

Kar taraf omuz ve kalasndan tutularak bir hamlede evrilir,

stteki bacak kala ve dizden bklerek ne doru destek yaplr,

Alttaki bacak hafif dizden bklerek arkaya destek yaplr,

Ba uzatlan kolun zerine yan pozisyonda hafif ne eik konur,

Tbbi yardm (112) gelinceye kadar bu pozisyonda tutulur,

35 dakika ara ile solunum ve nabz kontrol edilir.

ekil 60 Koma Pozisyonu

10.8.5 Havale
Sinir sisteminin merkezindeki bir tahri (irritasyon) yznden beyinde meydana gelen elektriksel boalmalar sonucu oluur. Vcudun adale yapsnda kontrol edilemeyen kaslmalar olur.
IV. Havalenin nedenler:

Kafa travmasna bal beyin yaralanmalar,

Beyin enfeksiyonlar,

Yksek ate,

Baz hastalklar.

V. Nedenlerine gre havale eitleri:

Ate nedeniyle oluan havaleler

Sara krizi (Epilepsi)

216

lk Yardm

a. Ate nedeniyle oluan havale: Herhangi bir ateli hastalk sonucu vcut scaklnn 38Cnin stne kmasyla oluur. Genellikle 6 ay6 ya arasndaki ocuklarda rastlanr.
Ate nedeniyle oluan havalede ilkyardm

ncelikle hasta slak havlu ya da arafa sarlr,

Ate bu yntemle dmyorsa oda scaklnda bir kvete sokulur,

Tbbi yardm istenir (112).

10.8.6 Sara krizi (Epilepsi)

Kronik bir hastalktr. Doum srasnda ya da daha sonra herhangi bir nedenle beyin zedelenmesi oluan
kiilerde geliir. Her zaman tipik sara krizi karakterinde olmasa da baz belirtilerle tannr. Sara krizini davet
eden baz durumlar olabilir. rnein uzun sreli alk, uykusuzluk, ar yorgunluk, kullanlan ilalarn doktor izni dnda kesilmesi ya da deitirilmesi, hormonal deiiklikler sara krizinin ortaya kmasna neden
olabilir. Baz durumlarda sara krizi, madde bamllarnn geirdii madde yoksunluk krizi ile kartrlabilir

ekil 61 Sara (epilepsi) nbeti geiren hasta

10.8.7 Sara Krizinin Belirtileri

Hastada sonradan oluan ve n haberci denilen normalde olmayan kokular alma, adale kaslmalar
gibi n belirtiler oluur,

Bazen hasta barr, iddetli ve ani bir ekilde bilincini kaybederek ylr,

Youn ve genel adale kaslmalar grlebilir, 1020 saniye kadar nefesi kesilebilir,

Dokularda ve yzde morarma gzlenir,

Ardndan ksa ve genel adale kaslmas, sesli nefes alma, ar tkrk salglanmas, altna karma
grlebilir,

Hasta dilini srabilir, ban yere arpp yaralayabilir, ar kontrolsz hareketler gzlenir,

Son aamada hasta uyanr, akndr, nerede olduundan habersiz, uykulu hali vardr.

Baz kiilerde, sara krizi aadaki hafif belirtilerle grlebilir;

Bir noktaya doru dalgn bak ve kiinin hayal alemine dalm gibi grnmesi,

stemsiz mimik ve hareketler, dudak srma gibi hareketler,

Anlamsz konuma ve tekrarlayan hareketler,

Dikkati datacak derecede bellek yitimi.

217

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.8.8 Sara Krizinde lkyardm

ncelikle, olayla ilgili gvenlik nlemleri alnr (rnein kii yol ortasnda kriz geiriyorsa olay yerindeki trafik ak kesilmelidir).

Kriz, kendi srecini tamamlamaya braklr,

Hasta balanmaya allmaz,

Kilitlenmi ene almaya allmaz,

Genel olarak yabanc herhangi bir madde kullanlmaz, koklatlmaz ya da azdan herhangi bir yiyecek iecek verilmez,

Kendisini yaralamamasna dikkat edilir,

Ban arpmasn engellemek iin ban altna yumuak bir malzeme konur,

Yaralanmaya neden olabilecek gereler etraftan kaldrlr,

Skan giysiler gevetilir,

Kusmaya kar tedbirli olunur,

Dme sonucu yaralanma varsa gerekli ilemler yaplr,

Tbbi yardm istenir (112).

10.8.9 Kan ekeri Dkl

Herhangi bir nedenle vcutta glikoz eksildii zaman ortaya kan belirtilerdir.
Kan ekeri dkl eitli nedenlerden kaynaklanyor olabilir

eker hastal tedavisine bal,

Uzun egzersizler sonras,

Uzun sre a kalma,

Barsak ameliyat geirenlerde yemek sonras.

10.8.10 Kan ekeri Dklnn Ani veya Yava ve Uzun Srede Oluursa Grlen Belirtiler
I.

Kan ekeri aniden dtnde aadaki belirtiler grlr:

Korku,

Terleme,

Hzl nabz,

Titreme,

Aniden ackma,

Yorgunluk,

Bulant.

II. Kan ekeri dkl yava ve uzun srede oluursa aadaki belirtiler grlr:

Ba ars,

Grme bozukluu,

Uyuukluk,
218

lk Yardm

Zayflk,

Konuma gl,

Kafa karkl,

Sarsnt ve uur kayb.

10.8.11 Kan ekeri Dmesinde lkyardm

Hastann ABCsi deerlendirilir,

Hastann bilinci yerinde ve kusmuyorsa azdan eker, ekerli iecekler verilir, fazla ekerin bir zarar olmaz (Ayrca belirtiler fazla ekerden meydana gelmi ise bile fazladan eker verilmesi, hastann
dk kan ekeri dzeyinde kalmasndan daha az zararl olacaktr. nk dk kan ekeri, beyinde
ve dier hayati organlarda kalc zararlara neden olabilir.),

1520 dakikada belirtiler gemiyorsa salk kuruluuna gitmesi iin yardm arlr,

Hastann bilinci yerinde deilse koma pozisyonu verilerek tbbi yardm arlr(112).

10.8.12 Gste Kuvvetli Ar Nedenleri

Gste kuvvetli ar nedenleri arasnda en sk kalp spazm (angina pektoris) ve kalp krizi (miyokart
enfarkts) grlr. Her ikisi de kalp kasnn belli bir yerine gnderilen kann azalmas sonucu oluur.
10.8.13 Kalp Spazm (Angina Pektoris) belirtileri

Sknt veya nefes darl olur,

Ar hissi; genellikle gs ortasnda balar, kollara, boyuna, srta ve eneye doru ilerler,

Sklkla fiziksel hareket, fiziksel zorlanma, heyecan, znt ya da fazla yemek yeme sonucu ortaya
kar,

Ksa srelidir, ar yaklak 510 dakika kadar srer,

Ar, istirahat ile durur, istirahat halindeyken grlmesi ciddi bir durumu gsterir,

Nefes alp vermekle arnn ekli ve iddeti deimez.

Kalp Krizi (Miyokart Enfarkts) belirtileri:

Hasta ciddi bir lm korkusu ve youn sknt hisseder, terleme, mide bulants, kusma gibi bulgular
grlr,

Ar; gs ya da mide boluunun herhangi bir yerinde, sklkla kravat blgesinde grlr, omuzlara, boyuna, eneye ve sol kola yaylr,

Sre ve younluk olarak kalp spazm (angina pektoris) arsna benzemekle birlikte daha iddetli ve
uzun srelidir,

En ok hazmszlk, gaz sancs veya kas ars eklinde belirti verir ve bu nedenle bu tr rahatszlklarla kartrlr (Bu tr gaz ya da kas arlar, aksi ispat edilinceye kadar kalp krizi olarak dnlmelidir),

Nefes alp vermekle arnn ekli ve iddeti deimez.

219

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.8.14 Gs Arsnda lk Yardm

Hastann yaamsal bulgular kontrol edilir (ABC),

Hasta hemen dinlenmeye alnr, sakinletirilir,

Yar oturur pozisyon verilir,

Kulland ilalar varsa almasna yardm edilir,

Yardm istenerek (112) salk kuruluuna gitmesi salanr,

Yol boyunca yaam bulgular izlenir.

10.9 ZEHRLENMELERDE LKYARDIM

10.9.1 Zehirlenme
Vcuda zehirli (toksik) bir maddenin girmesi sonucu normal fonksiyonlarn bozulmasdr. Vcuda dardan giren baz yabanc maddeler, vcudun yaamsal fonksiyonlarna zarar verebileceinden zehirli (toksik)
olarak kabul edilirler.
10.9.2 Zehirlenme eitleri
Zehirlenme, zehirlenme yollarna gre grupta toplanr.
Sindirim yoluyla: En sk rastlanan zehirlenme yoludur. Sindirim yoluyla alnan zehirler genellikle ev ya
da bahede kullanlan kimyasal maddeler, zehirli mantarlar, bozuk besinler, ila ve ar alkoldr.
Solunum yoluyla: Zehirli maddenin solunum yolu ile alnmasyla oluur. Genellikle karbon monoksit
(tp kaaklar, ofben, btan gaz sobalar), lam ukuru veya kayalarda biriken karbondioksit, havuz hijyeninde kullanlan klor, yaptrclar, boyalar ev temizleyicileri gibi maddeler ile oluur.
Cilt yoluyla: Zehirli madde vcuda direk deri aracl ile girer. Bu yolla olan zehirlenmeler bcek sokmalar, hayvan srklar, ila enjeksiyonlar, sa boyalar, zirai ilalar gibi zehirli maddelerin deriden emilmesi
ile oluur.
10.9.3 Zehirlenmelerde Genel Belirtiler
Sindirim sistemi bozukluklar: Bulant, kusma, karn ars, gaz, ikinlik, ishal
Sinir sistemi bozukluklar: Bilin kayb, havale, rahatszlk hissi, kaslarda ar, kaslma, hareketlerde
uyumsuzluk, ok belirtileri
Solunum sistemi bozukluklar: Nefes darl, solunum durmas, ba ars, ba dnmesi, kulak nlamas, oksijen yetmezlii nedeni ile ciltte kzarklk, morarma
Dolam sistemi bozukluklar: Nabz bozukluu, ba ars, souk terleme, kalp durmas
10.9.4 Sindirim Yoluyla Zehirlenmede lkyardm

Bilin kontrol yaplr,

Az zehirli madde ile temas etmise su ile alkalanr, zehirli madde ele temas etmise el sabunlu su
ile ykanr,

Yaam bulgular deerlendirilir,

Kusma, bulant, ishal gibi belirtiler deerlendirilir,

220

lk Yardm

Kusturulmaya allmaz, zellikle yakc maddelerin alnd durumlarda hasta asla kusturulmaz,

Bilin kayb varsa koma pozisyonu verilir,

st rtlr,

Tbbi yardm istenir (112),

Olayla ilgili bilgiler toplanarak kaydedilir; Sindirim yolu ile olan zehirlenmelerde tbbi mdahaleye yardmc olmak iin

Zehirli maddenin tr nedir?

la ya da uyuturucu alyor mu?

Hasta saat kata bulundu?

Evde ne tip ilalar var?

10.9.5 Solunum Yolu le Zehirlenmelerde lk Yardm

Hasta temiz havaya karlr ya da cam ve kap alarak ortam havalandrlr,

Yaamsal belirtiler deerlendirilir (ABC),

Yar oturur pozisyonda tutulur,

Bilin kapal ise koma pozisyonu verilir,

Tbbi yardm istenir (112),

lkyardmc mdahale srasnda kendini ve evresini korumak iin gerekli nlemleri almaldr,

Solunumu korumak iin maske veya slak bez kullanlr,

Elektrik dmeleri ve dier elektrikli aletler ve klandrma cihazlar kullanlmaz,

Youn duman varsa hastay dar karmak iin ip kullanlmaldr,

Derhal itfaiyeye haber verilir (110).

10.9.6 Cilt Yolu le Zehirlenmelerde lkyardm

Yaam bulgular deerlendirilir,

Ellerin zehirli madde ile temas nlenmelidir,

Zehir bulam giysiler kartlr,

1520 dakika boyunca deri bol suyla ykanmaldr,

Tbbi yardm istenir (112).

10.9.7 Zehirlenmelerde Genel lkyardm Kurallar

Zehirlenmeye neden olan maddenin uzaklatrlmas (Kirli madde vcuttan ne kadar abuk uzaklatrlrsa o kadar az miktarda emilir),

Hayati fonksiyonlarn devamnn salanmas,

Salk kuruluuna bildirilmesi (112).

221

Balon Pilotluu Ders Kitab

10.9.8 Karbon Monoksit Zehirlenmesi

Endstriyel merkezlerde nemli bir sorundur. Egzoz gazlar, gaz ve kmr stclar, mangal kmrleri,
kuyular ve derin ukurlarda bulunur. Karbon monoksit renksiz, kokusuz, havadan hafif ve rahatsz edici olmayan bir gazdr. Hemoglobine balanma kapasitesi oksijenden 280 kat fazladr.
Karbon monoksit zehirlenmelerinin belirtileri aadaki gibidir:

Ar yorgunluk, huzursuzluk,

Grip belirtileri,

Bulant- kusma, ba dnmesi, karncalanma,

Cilt ve trnaklarda ksa sreli kiraz krmzs renk deiimi,

Gs ars, arpnt hissi, tansiyon dkl,

Solunum durmas, kalp durmas, koma.

Karbon monoksit Zehirlenmesinde lkyardm:

Kii ortamdan uzaklatrlr,

Hareket ettirilmez,

Yaam bulgular deerlendirilir (ABC),

Hava yolu akl salanr

Tbbi yardm istenir (112).

10.9.9 ofben Kazalar

ofben scak su temini iin birok konutta hala kullanlmaktadr. Elektrikle alanlar genellikle termostat arzas nedeniyle kazan patlamalarna neden olabilmekte ve kiiler scak su yanklar ile karlaabilmektedir. LPG ile alan ofbenler ile de kazalar olmaktadr.
Bu kazalar ortamdaki oksijenin yanma srasnda tketilmesine baldr. LPG zehirli deildir. Ancak; 6
m3den kk iyi havalandrlmam mekanlarda ofben kullanldnda ortamdaki oksijen hzla tkenmekte
ve kiiler bu yzden havaszlktan boularak kaybedilmektedirler.
ofben Kazalarnda lkyardm:

Kii ortamdan uzaklatrlr,

Hareket ettirilmez,

Yaam bulgular deerlendirilir (ABC) ,

Havayolu akl salanr,

Tbbi yardm istenir (112).

Alnmas Gereken nlemler:

Banyo ierden kilitlenmemeli,

ofben iyi eken bir bacaya balanmal,

ofbenin olduu yere bol hava girii salanmal,

ofben ile tp arasndaki hortum 125 cmden uzun olmamal,

Banyodaki kiiler kontrol edilmeli.

222

lk Yardm

10.10 HAYVAN ISIRMALARINDA LKYARDIM

10.10.1 Kedi - Kpek Gibi Hayvan Isrmalarnda lkyardm

Hasta/yaral yaamsal bulgular ynnden deerlendirilir (ABC),

Hafif yaralanmalarda yara 5 dakika sreyle sabun ve souk suyla ykanr,

Yarann st temiz bir bezle kapatlr,

Ciddi yaralanma ve kanama varsa yaraya temiz bir bezle basn uygulanarak kanama durdurulmaldr,

Derhal tbbi yardm istenmeli (112),

Hasta kuduz ve/veya tetanos as iin uyarlmaldr,

10.10.2 Ar Sokmalarnn Belirtileri

Belirtiler ksa srer. Ac, ime, kzarklk gibi lokal belirtiler olur. Ar birka yerden soktuysa, nefes borusuna yakn bir yerden soktuysa ya da kii alerjik bnyeli ise tehlikeli olabilir.
Ar sokmalarnda ilkyardm

Yaral blge ykanr,

Derinin zerinden grlyorsa arnn inesi karlr,

Souk uygulama yaplr,

Eer azdan sokmusa ve solunumu gletiriyorsa buz emmesi salanr,

Az ii sokmalarnda ve alerji hikayesi olanlarda tbbi yardm istenir (112).

10.10.3 Ylan Sokmalarnn Belirtileri

Lokal ve genel belirtiler verir:

Blgede morluk, iltihaplanma (12 hafta srer),

Kusma, karn ars, ishal gibi sindirim sistemi bozukluklar,

Ar susuzluk,

ok, kanama,

Psikolojik bozukluklar,

Kalpte ritim bozukluu, ba ars ve solunum dzensizlii.

Ylan sokmalarnda ilkyardm

Hasta sakinletirilip, dinlenmesi salanr,

Yara su ile ykanr,

Yaraya yakn blgede bask yapabilecek eyalar (yzk, bilezik vb.) karlr,

Yara ba ve boyunda ise yara evresine bask uygulanr,

Kol ve bacaklarda ise yara stnden dolam engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr (Turnike
uygulanmaz),

Souk uygulama yaplr,

223

Balon Pilotluu Ders Kitab

Yara zerine herhangi bir giriimde bulunulmaz (yara emilmez),

Yaamsal bulgular izlenir,

Tbbi yardm istenir (112).

10.10.4 Akrep Sokmalarnn Belirtileri

Kuvvetli bir lokal reaksiyon oluturur.

Ar,

dem,

ltihaplanma, kzarma, morarma,

Adale kramplar, titreme ve karncalanma,

Huzursuzluk, havale gzlenebilir.

Akrep sokmalarnda ilkyardm

Sokmann olduu blge hareket ettirilmez,

Yatar pozisyonda tutulur,

Yaraya souk uygulama yaplr,

Kan dolamn engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr,

Yara zerine hibir giriim yaplmaz.

10.10.5 Deniz Canllar Sokmasnda Belirtiler

ok ciddi deildir. Lokal ve genel belirtiler grlr:

Kzarma,

ime,

ltihaplanma,

Sknt hissi,

Huzursuzluk,

Havale,

Ba ars.

Deniz canllar sokmasnda ilkyardm

Yaral blge hareket ettirilmez,

Batan diken varsa ve grnyorsa kartlr,

Etkilenen blge ovulmamal,

Scak uygulama yaplmaldr.

224

lk Yardm

10.11 GZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CSM KAMASINDA LK YARDIM

10.11.1 Gze Yabanc Cisim Kamasnda lkyardm
Toz gibi kk madde ise;

Gz a doru evrilir ve alt gz kapa iine baklr,

Gerekirse st gz kapa ak tutulur,

Nemli temiz bir bezle karlmaya allr,

Hastaya gzn krptrmas sylenir,

Gz ovulmamaldr,

kmyorsa salk kuruluuna gitmesi salanr.

Bir cisim batmas varsa ya da metal cisim kamsa;

Gerekmedike hasta yerinden oynatlmaz,

Gze hibir ekilde dokunulmaz,

Tbbi yardm istenir (112),

Hastann gz uzman olan bir salk kuruluuna gitmesi salanr.

10.11.2 Kulaa Yabanc Cisim Kamasnda lkyardm

Kesinlikle sivri ve delici bir cisimle mdahale edilmez,

Su dedirilmez,

Tbbi yardm istenir (112).

10.11.3 Buruna Yabanc Cisim Kamasnda lk yardm

Burun duvarna bastrarak kuvvetli bir nefes verme ile cismin atlmas salanr,

kmazsa tbbi yardm istenir (112).

10.12 BOULMALARDA LKYARDIM

10.12.1 Boulma
Boulma, vcuttaki dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu dokularda bozulma meydana gelmesidir.
I.

Boulma nedenleri:

Baylma ve bilin kayb sonucu dilin geriye kaymas,

Nefes borusuna sv dolmas,

Nefes borusuna yabanc cisim kamas,

Aslma,

Akcierlerin zedelenmesi,

Gazla zehirlenme,

Suda boulma (*).

225

Balon Pilotluu Ders Kitab

(*) Suda boulmalarda, boulma srasnda nefes borusu giriinin kaslmasna bal olarak ok az miktarda
su akcierlere girer. Suda boulanlarda zellikle souk havalarda 2030 dakika gese bile yapay solunum ve kalp
masajna balanmaldr.
Suda boulmalarda, azdan aza ya da azdan buruna solunumun suda yaptrlmas mmkndr ve
bu uygulamaya su ierisinde iken balanmaldr. Bu uygulama derin sularda mmkn olmayabilir, bu nedenle
hasta/yaralnn hzla s suya doru ekilmesi gerekir.
Suya atlama sonucu, boulma riskinin yan sra genel vcut travmas ya da omurga krklar da akla gelmelidir. Bu nedenle suda, ban ok fazla arkaya itilmemesi gereklidir.
II. Boulmalarda genel belirtiler:

Nefes almada glk,

Grltl, hzl ve derin solunum,

Azda balgam toplanmas ve kpklenme,

Yzde, dudaklarda ve trnaklarda morarma,

Genel sknt hali, cevaplarda isabetsizlik ve kararszlk,

Baylma.

III. Boulmalarda genel ilkyardm ilemleri:

Boulma nedeni ortadan kaldrlr,

Bilin kontrol yaplr,

Hastann yaamsal bulgular deerlendirilir,

Temel yaam destei salanr,

Derhal tbbi yardm istenir (112),

Yaam bulgular izlenir.

10.13 HASTA/ YARALI TAIMA TEKNKLER

10.13.1 Hasta/yaral Tanmasnda Genel Kurallar
Hasta/yaral tanmasnda ilkyardmc kendi saln riske sokmamaldr,
Gereksiz zorlama ve yaralanmalara engel olmak iin aadaki kurallara uygun davranmaldr;

Hasta/yaralya yakn mesafede allmal,

Daha uzun ve kuvvetli kas gruplar kullanlmal,

Srtn gerginliini korumak iin dizler ve kalalar bklmeli (Omurilik yaralanmalar riskini azaltr),

Yerden destek alacak ekilde her iki aya da kullanarak biri dierinden biraz ne yerletirilmeli,

Kalkarken, arl kala kaslarna vererek dizler en uygun biimde dorultulmal,

Ba her zaman dz tutulmal, homojen ve dzgn bir ekilde hareket ettirilmeli,

Yava ve dzgn admlarla yrnmeli ve admlar omuzdan daha geni olmamal,

Arlk kaldrrken karn muntazam tutulup kala kaslmal,

Yn deitirirken ani dnme ve bklmelerden kanlmal,

226

lk Yardm

Hasta/yaral mmkn olduunca az hareket ettirilmeli,

Hasta/yaral ba-boyun-gvde ekseni esas alnarak en az 6 destek noktasndan kavranmal,

Tm hareketleri ynlendirecek sorumlu bir kii olmal, bu kii hareketler iin gereken komutlar
(dikkat, kaldryoruz gibi) vermelidir. Bu kii genellikle arln en fazla olduu ve en fazla dikkat
edilmesi gereken blge olan ba ve boyun ksmn tutan kii olmal,

Hasta/yaral tanrken mkemmel bir ekip almas gerekmektedir.

10.13.2 Acil Tama Teknikleri

Genel bir kural olarak, hasta/yaralnn yeri deitirilmemeli ve dokunulmamaldr. Olaanst bir
tehlike sz konusuysa, tad her trl riske ramen acil tama zorunludur.

En ksa srede yarallar gvenli bir yere tanmaldr.

I.

Kucakta tama:

Bilinci ak olan ocuklar ve hafif yetikinler iin kullanl bir yntemdir. Bir ilkyardmc tarafndan
uygulanr.

Bir elle yaral dizlerinin altndan tutularak destek alnr,

Dier elle gvdenin arl yklenerek srtndan kavranr,

Yaralya kollarn ilkyardmcnn boynuna dolamas sylenebilir. Bu yaralnn kendini gvende hissetmesini salar,

Arlk dizlere verilerek kalklr.

ekil 62 Kucakta Tama

II. Omuzdan destek verme

Hafif yaral ve yryebilecek durumdaki hasta/yarallarn tanmasnda kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bu yntem iki kii ile de uygulanabilir.

Yaralnn bir kolu ilkyardmcnn boynuna dolanarak destek verilir,

lkyardmc bota kalan kolu ile hasta/yaralnn belini tutarak yardm eder.

227

Balon Pilotluu Ders Kitab

ekil 63 Omuzdan Destek Verme

III. Srtta tama:

Bilinli hastalar tamada kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr.

lkyardmc hasta/yaralya srt dnk olarak melir ve bacaklarn kavrar,

Hasta/yaralnn kollar ilkyardmcnn gsnde birletirilir,

Arlk dizlere verilerek hasta/yaral kaldrlr.

ekil 64 Srtta Tama

IV. Omuzda tama ( tfaiyeci yntemi) :

Yryemeyen ya da bilinci kapal olan kiiler iin kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmcnn bir kolu bota olacandan merdiven ya da bir yerden rahatlkla destek alnabilir.

lkyardmc sol kolu ile omzundan tutarak hasta/yaraly oturur duruma getirir,

melerek sa kolunu hasta/yaralnn bacaklarnn arasndan geirir,

Hasta/yaralnn vcudunu sa omzuna alr,

Sol el ile hasta/yaralnn sa elini tutar, arl dizlerine vererek kalkar,

Hasta/yaralnn nde bota kalan bilei kavranarak hzla olay yerinden uzaklatrlr.

228

lk Yardm

ekil 65 Omuzda Tama

V. ki ilkyardmc ile ellerin zerinde tama (Altn Beik Yntemi) :

Hasta/yaralnn ciddi bir yaralanmas yoksa ve yardm edebiliyorsa iki, , drt elle altn beik yaplarak
tanr.
ki elle: ki ilkyardmcnn birer eli bota kalr, bu elleri birbirlerinin omzuna koyarlar, dier elleri ile
bileklerinden kavrayarak hasta/yaraly oturturlar.
elle: Birinci ilkyardmc bir eli ile ikinci ilkyardmcnn omzunu kavrar, dier eli ile ikinci ilkyardmcnn el bileini kavrar. kinci ilkyardmc bir el ile birinci ilkyardmcnn bileini, dier eli ile de kendi bileini
kavrar.
Drt elle: lkyardmclar bir elleri ile dier el bileklerini, br elleri ile de birbirlerinin bileklerini kavrarlar.

ekil 66 Drt elle tama

229

Balon Pilotluu Ders Kitab

VI. Kollar ve bacaklardan tutarak tama:

Hasta/yaral bir yerden kaldrlarak hemen baka bir yere aktarlacaksa kullanlr. ki ilkyardmc tarafndan uygulanr.

lkyardmclardan biri srt hasta/yaralya dnk olacak ekilde bacaklar arasna melir ve elleri ile
hasta/yaralnn dizleri altndan kavrar. kinci ilkyardmc hasta/yaralnn ba tarafna geerek kollar
ile koltuk altlarndan kavrar. Bu ekilde kaldrarak tarlar.

VII. Sandalye ile tama:

Hasta/yaralnn bilinli olmas gereklidir. zellikle merdiven inip karken ok kullanl bir yntemdir.
ki ilkyardmc tarafndan uygulanr.

Bir ilkyardmc sandalyeyi arka taraftan, oturulacak ksma yakn bir yerden, dier ilkyardmc sandalyenin n bacaklarn aa ksmndan kavrayarak tarlar.

10.13.3 Srkleme Yntemleri

Hasta/yaralnn srklenmesi, olduka faydal bir yntemdir. zellikle, ok kilolu ve iriyar kiilerin tanmas gerekiyorsa; dar, bask ve gei gl olan bir yerden karmalarda herhangi bir yaralanmaya neden
olmamak iin seilebilecek bir yntemdir. lkyardmcnn fiziksel kapasitesi gz nnde bulundurulmaldr.
Mmknse battaniye kullanlmaldr.
Srkleme yntemleri unlardr;

Ayak bileklerinden srkleme,

Koltuk altndan tutarak srkleme.

ekil 67 Srkleme yntemleri

10.13.4 Ara indeki Yaraly (Rentek) Tama Yntemi

Kaza geirmi yaraly eer bir tehlike sz konusu ise omurilie zarar vermeden karmada kullanlr. RENTEK bilin kayb, solunum durmas, yangn tehlikesi, patlama gibi tehlikeli durumlarda
uygulanacaktr.

Ortam deerlendirilir; patlama, yangn tehlikesi belirlenir, evrenin ve kendisinin gvenlii, yol
emniyeti salanr, motor durdurulur.

Bilin kontrol yaplr. (iyi misiniz) 112 aratlr.

Solunum kontrol edilir, solunum yoksa:

Emniyet kemeri alr, ayaklar pedallar dan kurtarlr, evreden yardm istenir.
230

lk Yardm

Kaza ortam deerlendirilir. Hasta/yaralya yan tarafndan yaklalr,

Yaralnn kafas, parmaklar yukary gsterecek ekilde glce kavranr. Yaralnn ba; tepesi ynne doru kaldrlp geriye doru ekilir. Sa el sabit kalr, sol elin yerine ilkyardmc ban yerletirir.
Yaralnn ba ilkyardmcnn sa eli ile ba arasnda sabit tutulur.

lkyardmc serbest kalan sol eli ile yaralnn sol elini gs zerine koyup, onun koltuk altndan
uzanp enesini salamca tutar.(Sol elle) Yaralnn ba ilkyardmcnn sol eli ile ba arasnda sabit
tutulur. lkyardmc bo kalan sa elini, yaralnn sa koltuunun altndan uzatr, hastann gsndeki sol elini bileinden skca kavrayp dengeli bir g kullanarak ara dna alr, dizi zerinde
geriye ekerek TYD iin sert zemine yatrr. (Ba-boyun- gvde ekseni korunur)

ekil 68 Rentek Ynetemi

10.13.5 Sedye zerine Yerletirme Teknikleri

I.

Kak teknii:

Bu teknik hasta/yaralya sadece bir taraftan ulalmas durumunda ilkyardmc tarafndan uygulanr.

lkyardmclar hasta/yaralnn tek bir yannda bir dizleri yerde olacak ekilde diz kerler,

Hasta/yaralnn elleri gsnde birletirilir,

Birinci ilkyardmc ba ve omzundan, ikinci ilkyardmc srtnn alt ksm ve uyluundan, nc

ilkyardmc dizlerinin altndan ve bileklerinden kavrar. Daha sonra kendi ellerini hasta/yaralnn
vcudun altndan geirerek kavrarlar,

Ban ve omzunu tutan birinci ilkyardmcnn komutu ile tm ilkyardmclar ayn anda hasta/yaraly kaldrarak dizlerinin zerine koyarlar,

Ayn anda tek bir hareketle hasta/yaraly gslerine doru evirirler,

Sonra uyumlu bir ekilde ayaa kalkar ve ayn anda dzgn bir ekilde sedyeye koyarlar.

II. Kpr teknii:

Hasta/yaralya iki taraftan ulalmas durumunda drt ilkyardmc tarafndan yaplr.

lkyardmclar bacaklarn ap, hasta/yaralnn zerine hafife melerek yerleirler,

Birinci ilkyardmc ba koruyacak ekilde omuz ve ensesinden, ikinci ilkyardmc kalalarndan,

nc ilkyardmc da dizlerinin altndan tutar,
231

Balon Pilotluu Ders Kitab

Birinci ilkyardmcnn komutu ile her ilkyardmc hastay kaldrrlar,

Drdnc ilkyardmc sedyeyi arkadalarnn bacaklar arasna iterek yerletirir ve hasta/yaral sedyenin zerine konulur.

III. Karlkl durarak kaldrma:

Omurilik yaralanmalarnda ve phesinde kullanlr. ilkyardmc tarafndan uygulanr.

ki ilkyardmc hasta/yaralnn gs hizasnda karlkl diz kerler,

nc ilkyardmc hasta/yaralnn dizleri hizasnda diz ker,

Hasta/yaralnn kollar gsnn zerinde birletirerek, dz yatmas salanr,

Ba ksmdaki ilkyardmclar kollarn ba-boyun eksenini koruyacak ekilde hasta/yaralnn srtna

yerletirirler,

Hasta/yaralnn dizleri hizasndaki nc ilkyardmc kollarn aarak hasta/yaralnn bacaklarn

dz olacak ekilde kavrar. Verilen komutla, tm ilkyardmclar hasta/yaraly dz olarak kaldrarak
sedyeye yerletirirler.

Sedye ile tamada genel kurallar unlardr;

Hasta/yaral battaniye ya da araf gibi bir malzeme ile sarlmaldr,

Dmesini nlemek iin sedyeye balanmaldr,

Ba gidi ynnde olmaldr,

Sedye daima yatay konumda olmaldr,

ndeki ilkyardmc sa, arkadaki ilkyardmc sol aya ile yrmeye balamaldr (Srekli deitirilen admlar sedyeye salam tama salar),

Daima sedye hareketlerini ynlendiren bir sorumlu olmal ve komut vermelidir,

Gl olan ilkyardmc hasta /yaralnn ba ksmnda olmaldr.

I.

Sedyenin iki kii tarafndan tanmas:

Her iki ilkyardmc melirler, srtlar dz, bacaklar kvrk olacak ekilde sedyenin iki ucundaki i
ksmlarda dururlar,

Komutla birlikte sedyeyi kaldrrlar ve yine komutla dnml admla yrmeye balarlar,

nde yryen yoldaki olas engelleri haber vermekle sorumludur.

II. Sedyenin drt kii tarafndan tanmas:

Yaralnn durumu ar ise ya da yol uzun, zor ve engelli ise sedye 4 kii ile tanmaldr.

lkyardmclarn ikisi hasta/yaralnn ba, dier ikisi ayak ksmnda srtlar dik, bacaklar bkl olarak sedyenin yan ksmlarnda melirler. Sedyenin sapndan tutarlar ve yukar komutu ile sedyeyi
kaldrrlar,

Sedyenin sol tarafndan tutan ilkyardmclar sol, sa tarafndakiler sa admlaryla yrmeye balarlar,

Dar blgeden yrrken ilkyardmclar srtlarn sedyenin i ksmna vererek yerleirler,

Merdiven, yoku inip karken sedye mmkn olabilecek en yatay pozisyonda tutulmaldr. Bunun
iin ayak tarafndakiler sedyeyi omuz hizasnda, ba tarafndakiler uyluk hizasnda tutmaldr.
232

lk Yardm
III. Bir battaniye ile geici sedye oluturma:

Tek bir battaniye ile sedye oluturmada ise battaniye yere serilir kenarlar rulo yaplr. Yaral zerine
yatrlarak ksa mesafede gvenle tanabilir

IV. Bir battaniye ve iki kirile geici sedye oluturma:

Yeterli uzunlukta iki kiri ile sedye oluturmak mmkndr.

Bir battaniye yere serilir,

Battaniyenin 1/3ne birinci kiri yerletirilir ve battaniye bu kiriin zerine katlanr,

Katlanan ksmn bittii yere yakn bir noktaya ikinci kiri yerletirilir,

Battaniyede kalan ksm bu kiriin zerini kaplayacak ekilde kiriin zerine doru getirilir,

Hasta/yaral bu iki kiriin arasnda oluturulan blgeye yatrlr.

Uzunca iki kaln sopa ve bir battaniye ile aada grld gibi bir sedye yaplabilir. Bir battaniye rulo
yaplarak ksa mesafede hasta tamada kullanlr.

233

Haberleme

11. HABERLEME

11.1 OPERASYONEL USULLER

Radyo / telefon haberlemesinde kullanlan teknikler, havaclk alfabesi, standart kelime ve freyzler
gibi konular anlatlmaktadr.
11.1.1 Haberleme Teknikleri
letiimin ak, net ve anlalr olmas iin yaplmas gerekenler aada zetlenmitir;
1.

letiim kurulmadan nce kullanlacak frekans dinlenerek gnderilecek mesajn baka bir hava aracnn gndermesine karmamasna dikkat edilmelidir.

2.

Mikrofon ile konuma teknii gelitirilmeli; mikrofona ok yakn konuma, mikrofona dudaklar
ile dokunma ve eer Head Set(Kulaklk) kullanlyorsa mikrofonun alcsn tutma gibi mesajlarn
anlalrln azaltacak hareketlerden kanlmaldr.

3.

Normal konuma tonu ile (barmadan veya ksk sesten kanarak), ak ve belirgin bir ekilde
konuulmaldr.

4.

Bir dakikada 100 kelimeyi gemeyecek bir konuma hz ayarlanmaldr. Ancak, mesajlarn yazlarak
alnmas gerektii durumlarda daha yava konuulmal ve daha az szck iletilmelidir.

5.

Konumalar sabit bir ses tonuyla (ini, k olmadan) yaplmaldr.

6.

Rakamlarn sylenmesinden nce ve sonra kk bir ara verilmesi, konumalarn daha iyi anlalmasn salar.

7.

Konuurken duraklamalardan kanlmaldr.

8.

Gnderme butonuna, konumaya balamadan nce baslmal ve bitene kadar braklmamaldr.(Bununla beraber, konumaya hazr olmadan butona baslmamaldr.)

9.

Kiilerin ana dillerinin ngilizce olmad her zaman gz nnde bulundurularak, konumalarda
standart radyo/telefon freyzyolojisi kullanlmaldr.

10. Kullanlan freyzlerin ak, ksa ve kesin olmasna dikkat edilmelidir.

Genel Hatrlatma = Her zaman mesajlar bir defada gndermek hedeflenmelidir. Hzl, kesintili, bloke
edilmi, bararak veya ksk sesle yaplan gndermeler, tekrar edilmek zorunda kalnacandan ayn zamanda i yk ve emniyet riski dourabilir.
Radyo/telefon haberlemesinin sknt karabilecek durumlarndan birisi mikrofonun takl kalmasdr.
Bu nedenle kullanclar tarafndan butonun / mandaln gnderme sonrasnda eski konumunda olduu kontrol edilmeli ve istenmeden almasn nlemek iin gerekli tedbirler alnmaldr.
ki ar arasnda en az 10 sn. beklenmelidir. Bu; alc istasyon ilk ary cevaplamaya hazrlanrken
gereksiz gndermeler yaplmamasn salar.
RTF konumalarnda ar sayg ve sevgi belirten ifadelerden kanlmaldr.

235

Balon Pilotluu Ders Kitab

11.1.2 Havaclk Alfabesi

Radyo / telefon haberlemesinde kullanlan alfabe ve Trke telaffuzlar aadaki tabloda yer almaktadr:
HARF
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P
Q
R
S
T
U
V
W
X
Y
Z

KELME
ALPHA
BRAVO
CHARLE
DELTA
ECHO
FOXTROT
GOLF
HOTEL
INDA
JULETT
KLO
LMA
MKE
NOVEMBER
OSCAR
PAPA
QUEBEC
ROMEO
SERRA
TANGO
UNFORM
VCTOR
WHSKEY
X-RAY
YANKEE
ZULU

TRKE TELAFFUZU
Al Fa
Bra Vo
ar Li
Dell Ta
E Ko
Foks Trot
Golf
Ho Tell
In Di A
Jul Yett
Ki Lo
Li Ma
Mayk
No Vem Br
Os Kr
Pa Pa
Ke Bek
Ro Me O
Si Er Ra
Tan Go
Yu Ni Form
Vik Tr
Vis Kii
Eks Rey
Yan Kii
Zu Lu

11.1.3 Havaclk Rakamlar

Radyo / telefon haberlemesinde kullanlan rakamlar ve Trke telaffuzlar aadaki tabloda yer
almaktadr:
RAKAM VEYA RAKAMSAL UNSURLAR
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Decimal
Hundred
Thousand
236

TRKE TELAFFUZU
ZRO
VAN
TUU
TIR
FOOVIR
FAYF
SKS
SEVIN
EYT
NAYNIR
DESMIL
HANDRID
TAUZIND

Haberleme

11.1.4 Rakamlarn Kullanlmas

ar adlar, rzgar yn ve hz gnderilirken her bir rakam ayr ayr ifade edilir.
rtifa, bulut ykseklii ve gr 100 ve 1000li deerleri ierdikleri iin bunlarn gndermeleri
yaplrken 100 ve 1000li deerler kullanlr.
Bu rakamlar iletilirken son 2 hanesinin sfr olmas durumunda yz, son 3 hanesinin sfr olmas
durumunda bin olarak okunur. Ancak, son tek hanesi sfrsa veya hi sfr yoksa hepsi tek tek okunur.
Binli okunan deerler eer 10000den bykse, ilk iki hane yine tek tek rakam olarak okunur.
Frekanslar iletilirken son iki hanesinin (5. ve 6. hanelerinin) sfr olmas durumunda 4 haneli, dier
durumlarda ise 6 haneli olarak; tm rakamlar tek tek sylenilir.
ARI ADI

GNDERME EKL

TC BLN

Tango Charlie Bravo Lima November

RZGAR YN VE HIZI

GNDERME EKL

210 degrees 17 Knots

Wind two zero one degrees one seven knots

160 degrees 25 knots gusting 30 knots

Wind one six zero degrees two five knots gusting three
zero knots

RTFA

GNDERME EKL

800

Eight hundred feet

750

Seven Five Zero feet

13000

One Three Thousand feet

13520

One Three Five Two Zero feet

GR

GNDERME EKL

1000

Visibility one thousand meter

150

Visibility one five zero meter

VHF KANALI

GNDERME EKL

130.000

ONE THREE ZERO DECIMAL ZERO

118.005

ONE ONE EIGHT DECIMAL ZERO ZERO FIVE

11.1.5 Havaclk Haberlemesinde Zaman

Radyo telefon haberlemesinde zaman belirtilirken iinde bulunduumuz saat ile ayn saat kullanlyorsa sadece dakikalarn sylenmesi yeterlidir. Ancak, daha farkl bir saat iin tm drt rakam tek tek kullanlr.
RAKAM

GNDERME EKL

13.00

One Three Zero Zero

20.57

Two Zero Five Seven (Saat u an 20:00 ile 21:00 arasnda deilse)

20.57

Five Seven (Saat u an 20:00 ile 21:00 arasnda ise)

237

Balon Pilotluu Ders Kitab

11.1.6 Standart Kelime ve Freyzler

Radyo telefon haberlemesinde standart kelime ve freyzler tablodaki gibi kullanlr.
KELME/FREYZ
AFFIRM (MUTABIK)
APPROVED (ONAYLANDI)

ANLAMI
Evet.
nerilen eylemin yaplmasna msaade edildiini belirtir.

BREAK BREAK (KESYORUM, KES- Youn bir anda veya acil mdahale gerektiren durumlarda, verilen bir
YORUM)
mesajn kesilerek, baka bir uaa mesaj iletmek amacyla kullanlr.
CANCEL (PTAL)

Mesajn iptal edildii anlamna gelir.

CLIMB (TIRMAN)

Trman ve muhafaza et.

CONFIRM (ONAYLA)

Bir msaade, bilgi veya eylem bilgisinin onaylanmasnn talep edilmesi.

CORRECTION (DZELTYORUM)

Bir gndermede hata yapldnda kullanlr. Takiben doru olan

bildirilir.

DESCENT (ALAL)
DISREGARD (PTAL)

Alal ve muhafaza et.

Dikkate almayn. ptal etmek.

GO AHEAD (DEVAM ET)

Mesajnz gndermeye devam edin.

IMMEDIATELY (DERHAL)

Hava aracnn havada trmanma ve alalma orann arttrlmas ya

da durdurulmas istendii durumlarda kullanlr.

AM I CLEAR TO ASCENT (YKSEL- Emniyetli ykselmeme engel olacak ekilde, zerimde uan veya
ME N SERBEST MYM?)
rotas nedeniyle stmden geebilecek herhangi bir balon var m?
YOU ARE CLEAR TO ASCENT Emniyetli ykselmenize engel tekil edecek herhangi bir balon ze(YKSELME N SERBESTSNZ) rinizde yoktur.
I SAY AGAIN (TEKRAR EDYOVurgulamak veya daha ak sylemek iin kullanlr.
RUM)
MAINTAIN (MUHAFAZA ET)

nceden belirlenen koullarda hareketi srdrmeye devam edin.

(r: Maintain VFR / VFR muhafaza edin.)

IM FLYING LEVEL (SEVYE UUBalonun uu irtifasnda herhangi bir deiiklik olmayacak.

YORUM)
NEGATIVE (OLUMSUZ)
Hayr, izin verilmedi, doru deil, kabul edilemez.
ROGER (TAMAM/ANLAILDI)

Son gndermenin tamamn aldm, uygulayacam.

SAY AGAIN (TEKRAR EDN)

Son gndermenin bir ksmn veya tamamn tekrar et.

SPEAK SLOWER (YAVA KONUKonumann yavalatlmas.

UN)
STAND BY (DNLEMEDE KALIN)

Bekleyin, sizi arayacam. Eer, gecikme sresi uzar ise, arayan istasyon tekrar arayabilir. Stand by bir onay veya itiraz deildir.

UNABLE (MMKN DEL)

steiniz veya msaadenizi yerine getirmem mmkn deil. Unable, genellikle bir sebebi takiben kullanlr.

WILCO (UYGULAYACAIM)

Mesaj alnd, yerine getirilecek. WILL COMPLYn ksaltlmas.

238

Haberleme

11.1.7 ar Adlar
Bir hava arac ile haberlemenin tesis edildii ilk temasta ar ad tam ve ak olarak kullanlmaldr.
ar ad ayn zamanda hava aracnn tescil iaretidir. Bu nedenle uluslararas kurallar hava seyrseferi
yapan her hava aracnn zerinde ar adnn bulunmasn zorunlu klar.
NEVEHR Tower TC-BLN
(NEVEHR Kule TC-BLN)

TC-BLN NEVEHR Tower

(TC-BLN NEVEHR Kule)

Tatmin edici bir iletiim kurulduktan sonra, kule eer herhangi bir karklk olmayacana kanaat getirirse, ar adn ksaltabilir. Pilot, herhangi bir havaclk istasyonu tarafndan ar adnn ksaltlmasndan
sonra, ksaltlm ar adn kullanabilir.
TAM ARI ADI
TC BLN
N 12345
N123DA

KISALTILMI HAL
TLN
N 345
N 3DA

TC-BLN kaytl balonda TC-Milliyeti ve BLN-Kayt iareti anlamndadr.

11.1.8 Havaclk stasyonlarnn simleri
Bir havaclk istasyonu ile iletiime geilmesi gerei olutuunda iletiime geilebilecek merkezler aadaki gibidir.
HZMET TP

SON EKLER
Control (Erkilet Control)

Area Control Centre (Saha Kontrol Merkezi)

Kontrol (Erkilet Kontrol)

Radar

Radar (Ankara Radar)

Approach (Erkilet Approach)

Approach Control (Yaklama Kontrol)

Yaklama (Erkilet Yaklama)

Tower (Kapadokya Tower)

Aerodrome Control (Meydan Kontrol)

Kule (Kapadokya Kule)

Ground (Erkilet Ground)

Surface Movement Control (Yer Kontrol)

Yer (Erkilet Yer)

Delivery (Erkilet Delivery)

Clearance Delvery (Msaade)

Msade (Erkilet Msaade)

11.1.9 Haberleme Usulleri

Haberleme ar kodlar, zaman ve benzeri konularn frezyolojiye uygun olarak yerden havaya, havadan
yere ve havadan havaya gerekletirilebilir. Tesis edilmi bir RTF balantsnda ar ad ve yer istasyonlarnn
sralamas aadaki gibi olmaldr:
Yerden Havaya: ar ad mesaj ya da cevap
TC-BLN descent to 5000 Feet

Descending to 5000 Feet, LN

(TC-BLN, 5000 feet irtifaya alaln)

(5000 feet irtifaya alalyoruz, LN)

239

Balon Pilotluu Ders Kitab

Havadan Yere / Havadan Havaya

a) ar ad mesaj (bir istein / bilginin istenmesi)
b) Readback/dorulama ar ad (Cevap bilginin tekrar).
TC-BLN, Request descent.

LN, Descent to 3000 FEET

(TC-BLN, Alalma talep ediyoruz.)

(LN, FL 3000 FEETe alaln)

Eer mesajn doru olarak alnp alnmad ile ilgili bir phe var ise, mesajn tamam veya bir ksmnn
tekrarlanmas istenir.
FREYZ
Say again / Tekrar edin

ANLAMI

Tm mesaj tekrarlayn.

Say again all before. / .den nceki blmn tamamn tekrar edin.
(rn:Uu
seviyesinden
nceki blmn tamamn tekrar edin.)
Say again all after. / .den sonraki blmn tamamn tekrar edin.
(rn:
TAdan
sonraki
blmn
tamamn
tekrar
edin.)
Say again all between and / (Belirlenen iki kelime arasnda kalanlar) tekrar
edin

Tanmlanan ksm tekrar edin.

Gndermede hata yapld zaman CORRECTION (Dzeltme / Dzeltiyorum) kelimesi kullanlr.

FTO BALON TCBLN, AK VADS,
3500 FEET, Correction 4000 FEET

FTO BALON TCBLN, Roger

(FTO BALON TCBLN,AK VADS,

(FTO BALON TCBLN, Anlald)

3500 FEET, Dzeltiyorum 4000 FEET)

Eer dzeltme tm mesajn tekrar edilecei ekilde olacaksa, CORRECTION I SAY AGAIN (Dzeltiyorum, tekrar sylyorum), ibaresi mesajn ikinci kez iletilmesinden nce kullanlr.
FTO BALON TCBLN, AK VADS, 3500
FEET, Correction I say again 4000

FTO BALON TCBLN, Roger

FEET (FTO BALON TCBLN, AK VADS,

(FTO BALON TCBLN, Anlald)

3500 FEET, tekrar sylyorum 4000 FEET)

240

Haberleme

11.1.10 Read Back Gereklilikleri

Read back gerekliliklerinin mecburi olduu durumlar, muhtemel yanl anlamalarn yol aabilecei durumlarn ciddiyeti ile dorudan ilgilidir. Read back prosedrlerinin pilot tarafndan uygulanmas ATC ile yol
msaadeleri ve dier konumalarda mecburidir.
artl talimatlar da dahil olmak zere, dier msaade ve talimatlar da tekrar edilecek veya anlaldn /
uygulanacan belirtir ekilde teyit edilecektir.
Eer read back alnamyorsa pilottan tekrar etmesi istenir. Benzer bir ekilde pilot da tamam anlalmayan ifadelerin tekrarn ister.
Bir msaade veya bilginin read back i yanl ise, kontrolr NEGATIVE kelimesini kullanmal ve doru
msaade / bilgiyi iletmelidir.
LN Negative, QNH 1010

QNH 1010, LN

Pilotun bir ATC talimat / msaadesini uygulayp uygulayamayaca hakknda bir phe varsa, kontrolr
talimat / msaadeyi takiben if unable ile balayan alternatif bir talimat / msaade verebilir. Pilot da uygulayamayaca bir talimat yada msaadeye karlk, UNABLE (mmkn deil) kelimesini kullanarak nedenini
belirtmelidir.
Nevehir, unable cross Ak Vadisi at
TCBLN Nevehir, climb 6000 feet, cross Ak
Vadisi at 6500 feet or above (TCBLN Nevehir 6500 feet due weight, TCBLN Nevehir Ak
uu seviyesi 6000 feete trmann, Ak Vadisi ni Vadisini 6500 e gememiz arlktan dolay
mmkn deil.
6500 feet ve zeri gein)
11.1.11 Test Prosedrleri
Gndermenin anlalabilirlii aadaki tabloda belirtilen rakamsal deerlerle ifade edilir. Ancak gndermenin anlalabilirlii ile ilgili olarak verilebilecek dier bilgiler (parazit, giriim, kesik kesik, vb.) istasyon testleri iin yararl olacaktr.
ANLAILABLRLK SEVYES
1
2
3
4
5

ANLAMI
Unreadable / Anlalmaz
Readable now and than / Biraz anlalyor
Readable but with difficulty / Glkle anlalyor
Readable / Anlalr
Perfectly readable / ok iyi anlalyor

Nevehir TWR TC-BLN Radio check on 119.5

TC-BLN Nevehir TWR Reading you 5

(Nevehir Kule TC-BLN radyo kontrol 119.5)

(TC-BLN Nevehir Kule 5 net duyuyorum)

241

Balon Pilotluu Ders Kitab

11.1.12 Havaclk Haberlemeleriyle lgili Aksaklklar

Pilotlar, haberleme ile ilgili aksaklklarn zmlenmesi iin uu esnasnda veya var meydanlarnda
durumu rapor edeceklerdir.
ATC nitesi tarafndan, Radyo Telefon Frekans ile ilgili arzalar ve hizmet d kalan cihazlar hemen
haberleme teknik personeline iletilecektir.
11.1.13 Haberlemenin Kayt Edilmesi
Tm ATC nitelerinin hava / yer ve yer /yer haberlemeleri otomatik kayt cihazlar vastas ile kayt altna alnmakta olup; konuyla ilgili Sesli ve Grntl Kayt Ortamlar Ynergesi bulunmaktadr.

11.2 GENEL FREYZYOLOJ

11.2.1 Seviye Talimatlar
Trmanma ve alalma talimatlarnda, uuun safhasna ve altimetre ayarlarna bal olarak, balonun yere
gre mesafesi ykseklik / height veya irtifa / altitude FEET olarak verilecektir.
Uu srasnda freyzlerin yanl anlalmasn nlemek amacyla, seviye talimatlar verilirken aada belirtilenlere dikkat edilmesi gereklidir.
a.

Bir hava aracnn belirli bir ykseklik veya irtifa trmanma / alalmasyla ilgili mesajlarda (2(iki) ile
kartrlabilecei iin) TO balac ykseklik, irtifa veya uu seviyesinden hemen nce kullanlmamaldr. (rn= Climb to 50)

b.

Hava aracnn belirli bir ykseklik veya irtifaya trmanma / alalmasyla ilgili mesajlar ayn zamanda
uygun QFE veya QNH deerini de iermelidir. (rn= Descent to altitude 6500 feet, QNH 1010)

Trmanma ve alalma talimatlarnda kullanlabilecek freyzyoloji rnekleri aadaki tabloda bulunmaktadr.

LN report your level

LN maintaning 7000 FEET

(LN seviyenizi rapor edin)

LN descent to 6000 FEET

(LN 7000 FEETi muhafaza ediyoruz)

Descending to 6000 FEET, LN

(LN 6000 FEET e alaln)

(6000 FEETe alalyoruz, LN)

LN report your altitude

LN maintaning altitude 3500 feet, QNH 995 milibars

(LN irtifanz rapor edin)

(LN 3500 feeti muhafaza ediyoruz, QNH 995 milibar)

LN Descent to altitude 3000 feet, QNH 1005

Descending to altitude 3000 feet, QNH 1005

(LN 3000 feet e alaln, QNH 1005)

(3000 feete alalyoruz, QNH 1005 )

LN report passing 5500 FEET

Report passing 5500 FEET LN

(LN 5500 FEET i geii rapor edin)

(5500 FEETi gei rapor edilecek T-LN)

LN maintain altitude 2000 feet

Maintaining altitude 2000 feet LN

(LN 2000 feeti muhafaza edin)

(2000 feeti muhafaza ediyoruz LN)

LN climb to 4800 FEET

Climbing to 4800 FEET LN

(LN 4800 FEET e trmann)

LN request descent

(4800 FEETe trmanyoruz LN)

LN descent to 3500 FEET

(LN alalma talep ediyoruz)

(LN 3500 FEETe alaln)

242

Haberleme

11.2.2

Pozisyon Rapor Etme

ATC ile ilk temasta mesajnza devam edin / Pass your message freyzine karlk aadaki bilgiler verilmelidir.

ar ad ve tipi

Kalk noktas ve pozisyon bilgileri

Uu yn

Seviye

Sonraki rapor noktas / dn noktas / var meydan

stedii hizmet tr veya talebi

T-LN APP, Pass Your Message
(T-LN APP, mesajnza devam edin.)

TC-BLN from 10 NM North-West of Ak Vadisi, Heading 180, Altitude 3000 feet11.00, request
(TC-BLN kalk meydan Ak Vadisinin 10 NM kuzey
batsndayz, uu yn 180, irtifa 3000 feet... tahmini 11.00)
talep ediyoruz

11.3. KAPADOKYA BLGES BALON UU SAHASI ZEL FREZYOLOJS

11.3 1. Aklama ve Notlar
1.1. Aada yer alan frezyoloji, iletmeler kalk ini taleplerini iletirken karklk yaanmamas iin
oluturulmutur. Balon kalklarnn gecikmeden yaplabilmesi iin tm iletmelerin frezyolojiye
uymas gerekmektedir.
1.2. letmeler planlamalarnda talimatta belirlenen slot tahsis saylarn geemezler. letmenin baka
bir iletmenin slot hakkn geici olarak devralabilmesi iin talimat ekinde yer alan SLOT TAHSS
BEYANIn bir gn nce SHMye iletmesi gerekmektedir. Aksi halde slot tahsisinin zerinde kalk
uygunluu verilmeyecektir.
1.3. Kapadokya Balon Bilgi Sistemi (KBBS) veri tabannda kaytl olmayan balon ve pilotlar iin kalk
uygunluu talebinde bulunulamaz. Baka iletmelerden yaplacak pilot ve balon tahsislerinde, bildirimin bir gn nce yaplm olmas gerekmektedir. Aksi hallerde balon, pilot eklemeleri kabul
edilmeyecek, ilgili uulara kalk onay verilmeyecektir.
1.4. Frezyolojide grlecei zere, iletmelerin zorunlu hallerde, gece 24:00ten sonra kendi zerlerine
kaytl bulunan balonlar ve pilotlar arasnda yapacaklar deiiklik talepleri SHM tarafndan kabul
edilecek; ancak, bu uular tm planl uulardan sonra deerlendirilecektir. letmelerin, deiiklik
taleplerini iletmelerinin ardndan, kalk iin SHM yetkilisinin kendilerini arayarak onay vermesini
beklemeleri gerekecektir. Deiiklik bildirimlerinin, SHMye mail yolu ile iletilmesi gerekmektedir.
letmelerimiz tannacak bu kolayl, rutin uygulama haline getirmemeye zen gstermelidir.
243

Balon Pilotluu Ders Kitab

1.5. Saatler Trke olarak UTC ve rakamla ifade edilecektir. (Sfr drt on be doru, drt eyrek yanl)
1.6. Tescil iaretleri verilirken son iki karakter havaclk alfabesi ile kodlanacaktr. (Havaclk alfabesi
aada verilmitir.)
1.7. Kalk uygunluu iletmenin ba pilotu veya yetkilendirilmi bir personeli tarafndan talep edilecek ve ini bilgisi sz konusu kii(ler) tarafndan bildirilecektir. Yetkilendirilmi personel says 3
gemeyecektir. Yetkili personel dnda yaplan aramalarda uu uygunluu verilmeyecektir. Kalk
uygunluu isteyen personelin kalk alannda bulunmas zorunludur.
1.8. Kalk uygunluu talepleri UTC 01:30 itibariyle alnmaya balanacaktr. Balang saati belirli periyodlarda gncellenecektir. Yaplan grmeler kaydedilecektir. Hattn megul alma ihtimalini drmek iin aramalar beli gruplar halinde bekletilecektir.
1.9. SHM ile yaplan grmelerde Ekteki iletme unvanlar kullanlacaktr.
1.10. Aada verilen metinlerde muhtemel senaryolar yer almaktadr. Uygulamann hayata gemesinin
ardndan yaplacak muhtemel ekleme, karma ve dzeltmeler iletmelere bildirilecektir.
1.11. SHM gizli ya da zel (grnmeyen) numaralardan gelen aramalar cevaplamayacaktr.
11.3.2 KALKI UYGUNLUU TALEB VE YANITLARI
SHM Personeli

: Gnaydn, ben sim Soyisim

letme sorumlusu : XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, BL, MM, KC 04:15 1. Blge, KL, MK 04:40
1. Blge kalk iin hazrdr.
Olumlu Yant:
SHM Personeli

: (Ltfen bekleyin kontrol ediyorum) BL, MM, KC, KL, MK kalknz uygundur.
yi uular.

Olumsuz Yant:

letmenin o gn iin girmi olduu plan yok ise,

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. Bugne dair plannz mevcut deildir.
Ltfen plannz mail olarak gnderin. Planl uular deerlendirildikten sonra onay iin
aranacaksnz. yi gnler.

Olumlu dn:

SHM Personeli: Gnaydn, SHM, ben sim Soyisim, gndermi olduunuz plan onaylanmtr. Ltfen balon tescil kodlarnz ve kalk saatinizi bildiriniz?

letme sorumlusu: XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, BL, MM, KC 04:45 2. Blge kalk
iin hazrdr.

SHM Personeli: BL, MM, KC kalknz uygundur. yi uular.

Olumsuz dn:

SHM Personeli: Gnaydn, SHM, ben sim Soyisim, gndermi olduunuz plan onaylanmamtr. Uu iin uygunluk veremiyoruz. yi gnler.

Kalk uygunluu istenen balonlardan biri veya birka planda mevcut deil ise

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum, BL, MM kalknz uygundur, KC kalknz planda grnmemektedir, uygunluk veremiyoruz. Ltfen deiiklii mail olarak gnderin. Planl uulara onay verildikten sonra aranacaksnz. yi gnler.
244

Haberleme

Olumlu dn:

SHM Personeli: Gnaydn, SHM, ben sim Soyisim, planda yaptnz dzeltme onaylanmtr. KC kalknz uygun deerlendirilmitir. Ltfen kalk iin hazr olduunuzda bildiriniz.

letme sorumlusu: XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, KC 04:45 4. Blge kalk iin hazrdr.

SHM Personeli: KC kalknz uygundur. yi uular.

Olumsuz dn:

Gnaydn, SHM, ben sim Soyisim, gndermi olduunuz plan onaylanmamtr. Uu

iin uygunluk veremiyoruz. yi gnler.

Arayan kii iletme tarafndan bildirilen sorumlu deil ise:

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. sminiz iletme yetkilileri arasnda yer
almyor. Ltfen onay iin iletme yetkililerinden birinin aramasn salayn. yi gnler.

11.3.3 KNCL UU N KALKI UYGUNLUU TALEB VE YANITLARI

SHM Personeli

: Gnaydn, ben sim Soyisim

letme Sorumlusu : XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, BA,BB gerekleen kalk saati 04:15tir. XY,
XZ 04:45 2. Blge kalk iin hazrdr.
Olumlu Yant:
SHM Personeli

: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. XY, XZ kalknz uygundur. yi uular.

Olumsuz Yant:

kincil uuta balon deitirilmemi ise,

letmenin her bir balonunun kalk saati arasnda en az 30 dakika gememi ise,

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. lk kalkta kullanlan balon ikincil uuta kullanlamaz. Ltfen plannz mail olarak gnderiniz ve tekrar araynz. yi gnler.

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. Planlam olduunuz uu ile iletmenizin her bir balonunun kalk saati arasnda en az 30 dakika sre gemi olmaldr. Ltfen
plannz mail olarak gnderiniz ve tekrar araynz. yi gnler.

Kalk uygunluu istenen balonlardan biri veya birka planda mevcut deil ise

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. BL, MM kalknz uygundur, KC kalknz planda grnmemektedir, uygunluk veremiyoruz. Ltfen deiiklii mail olarak gnderin. Planl uulara onay verildikten sonra onay iin aranacaksnz. yi gnler.

Olumlu dn:

SHM Personeli: Gnaydn, SHM, ben sim Soyisim, planda yaptnz dzeltme onaylanmtr. KC kalknz uygun deerlendirilmitir. Ltfen kalk iin hazr olduunuzda bildiriniz.

letme sorumlusu: XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, KC 04:45 2. Blge kalk iin hazrdr.

SHM Personeli: KC kalknz uygundur. yi uular.

245

Balon Pilotluu Ders Kitab

Olumsuz dn:

SHM Personeli: Gnaydn, SHM, ben sim Soyisim, gndermi olduunuz plan onaylanmamtr. Uu iin uygunluk veremiyoruz. yi gnler.

Arayan kii iletme tarafndan bildirilen sorumlu deil ise:

SHM Personeli: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. sminiz iletme yetkilileri arasnda yer
almyor. Ltfen onay iin iletme yetkililerinden birinin aramasn salayn. yi gnler.

11.3.4 KALKI UYGUNLUU ALINAN UUUN 15 DAKKADAN DAHA FAZLA SRE LE GECKMES DURUMUNDA YENLENEN KALKI UYGUNLUU TALEB VE YANITI
SHM Personeli

: Gnaydn, ben sim Soyisim,

letme sorumlusu : XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, BL iin 04:15 kalk uygunluu alnmtr.
Kalk gerekletirilememitir. BL 04:40 1. Blge kalk iin hazrdr.
Olumlu Yant:
SHM Personeli

: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. BL kalknz uygundur. yi uular.

Olumsuz Yant:

Arayan kii iletme tarafndan bildirilen sorumlu deil ise

SHM Personeli

: Ltfen bekleyin kontrol ediyorum. sminiz iletme yetkilileri arasnda yer almyor.
Ltfen onay iin iletme yetkililerinden birinin aramasn salayn. yi gnler.

11.3.5 EMNYETL OLARAK GEREKLEEN UUA AT N BLGSNN VERLMES VE YANITI

SHM Personeli

: Gnaydn, ben sim Soyisim,

letme sorumlusu : XYZ balonculuk, ben sim Soyisim, BL, MM, KC 05:15 itibariyle uularmz
emniyetli ekilde tamamlanmtr.
SHM Personeli

: BL, MM, KC 05:15 emniyetli ini bilgisi alnmtr. yi gnler.

11.3.6 OLAY/KAZA YAANAN UUA AT N BLGSNN VERLMES VE YANITI

SHM Personeli

: Gnaydn, ben sim Soyisim,

letme sorumlusu : XYZ

balonculuk,
ben
sim

Soyisim,
iletmemiz
adna tescilli TC BXX UTC 05:45 .. koordinatta,
. mevkide olay kaza yaanmtr.
SHM Personeli

: Gemi olsun, olay kaza bilgisi alnd. Ambulans veya itfaiyeye ihtiya var m?

letme sorumlusu : Var/yok.

Cevap var ise, ambulans ve itfaiye aranr. Koordinat ve mevkii bildirilir. Olay kaza bildiriminden sonra
yaplan ilemler not edilerek tutanak altna alnr.
SHM Personeli

: Ltfen koordinat ve mevkii bilgilerini tekrar edin. En ksa zamanda gerekli bildirimler yaplacaktr. Gemi olsun.

Cevap yok ise,

SHM Personeli: SHT-Olay, SHY-13 ve SHY-65.02 talimat ve ynetmeliklerde yer alan prosedrleri uygulamanz gerektiini hatrlatrz. Gemi olsun.
246

Haberleme

11.4 ACL DURUM RTF PROSEDRLER

Bu blm, bir acil durum sresince VHF Uluslararas Havaclk Acil Durum hizmetine uygun olarak
kullanlmas gereken RTF prosedrlerini anlatmaktadr.
NOT: Bu blmle ilgili uygulamalarda personele rehber olmas asndan Beklenmedik / Olaanst
Durumlar Rehberi Materyaline bavurmay unutmayn.
11.4.1 Acil Durumun Bildirilmesi
Acil durumun bildirilmesi aadaki gibi snflandrlabilir:
a.

Distress condition / Tehlike durumu : Ciddi bir tehlike tarafndan tehdit edilen ve acil yardm gerektiren durum

b.

Urgency condition / vedilik durumu : Bir uan, bir tatn, hava aracnn veya baz yolcularn
gvenliini ilgilendiren, ama acil yardm gerektirmeyen durum

Acil durumun bildirimde bulunan hava arac dier tm hava aralarna gre gei ve ini nceliine
sahiptir.
Pilot uygun acil durum arsn aadaki gibi yapmaldr:
a.

Tehlike durumu iin: MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY. This is (ar ad)

b.

vedilik durumu iin: PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN. This is (ar ad)

Yardmn gecikmeden salanabilmesi iin, pilotun iinde bulunduu farkllk ve artlarn detaylarn ak
bir ekilde ve uluslararas RTF neklerinden (MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY veya PAN PAN, PAN PAN,
PAN PAN) uygun olann kullanarak, hemen bildirmesi gerekmektedir. MAYDAY veya PANn sylenmesinden sonra, pilot problemin ilk dnd kadar ciddi olmadn ve ncelik isteinin artk gerekli olmadn dnrse, acil durum pilot karar ile iptal edilebilir. Dolaysyla, pilotlarn acil durumlar ile karlatklarnda, durumu mmkn olduunca erken bildirmeleri ve durumun deitii hallerde ise acil durum
ikazn iptal etmeleri, uu emniyeti asndan daha uygun olacaktr.
Eer pilot acil durum meydana gelmeden nce, sivil veya askeri bir ATC nitesi ile iletiim halinde ise,
kullanlan frekanstaki kontrolrden yardm istemelidir.
Ancak, eer pilot bir ATC ile direk temasta deilse ve hava aracnda SSR transponder bulunuyorsa,
mmkn olduunda Mod C ile birlikte Mod A acil durum kodu 7700 balamaldr. Pilotlar acil durum arlarn Uluslararas Havaclk Acil Durum Frekans olan 121.50 MHz den de yapabilirler. (Kapadokya balon
uu sahas ierisinde acil durum arlar ortak kullanlan 130.00 MHz frekans zerinden verilir.)
11.4.2 Acil Durum Mesaj
Acil durum mesaj, zaman ve durum elverdiince, aadaki bilgileri iermeli ve sralamaya uygun olarak
verilmelidir:
a.

MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY (veya PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN)

b.

arlan istasyonun ad

c.

ar ismi

d.

tipi

e.

acil durumun ekli

f.

kaptann niyeti
247

Balon Pilotluu Ders Kitab

g.

mevcut veya son bilinen pozisyon, uu seviyesi / ykseklik ve uu yn

h.

pilot yeterlilii

i.

verilebilecek herhangi dier yararl bilgi rn.: hava aracndaki insan says gibi.

Acil durum mesajn alan nite ncelikle acil durum mesajnn alnd bildirilecek ve durum elverdii
lde haberlemeye devam etmeye ve acil durum ile ilgili detaylar almaya alacaktr.
TC-BLN ...Tower roger

MAYDAY MAYDAY MAYDAY

MAYDAY, wind at ... 180 degre...Tower, TC-BLN, dome fire, losing height, intend an immediaes 05 knots,
te forced landing 10 miles north of..., Passing 3000 feet, heading 270,
QNH 1009 (any other pertinent
CPL, 10 pax on board
information)
(MAYDAY MAYDAY MAYDAY ...
(T-BLN ... Kule MAYDAY anKule, TC-BLN, kubbe yangn, irtifa kaybediyoruz, ...nn 10 mil
lald, ...da rzgar 180 dereceden 05
kuzeyine mecburi ini planlyoruz. 3000 feet geiliyor. Uu ba 270,
knot, QNH 1009 (herhangi dier uyCPL(lisans),balonda 10 kii var.)
gun bilgi))

TC-BLN, Tower, roger

MAYDAY, cleared to land, wind
190 3 knots, QNH 1009
(TC-BLN, Kule, MAYDAY
anlald, inie serbestsiniz, rzgar
190 dereceden 3 knot, QNH 1009
11.4.3 Acil Durum Mesajnn Baka Bir Hava Arac Tarafndan letilmesi
Acil durum hadisesini bilen herhangi havaclk istasyonu veya hava arac yardma ihtiyac olan hava arac
adna acil durum mesaj iletebilir.
TC-BLN, Tower, roger your relayed
MAYDAY from TC-BLW
(TC-BLN, Kule, TC-BLW den ilettiiniz mesaj anlald.)

11.4.4 Sessizliin Salanmas

Tehlikedeki hava aracndan mesajn alnmas ve cevaplanmas, dier tm hava aralar ile yaplacak olan
haberlemeye gre ncelie sahiptir. Bu nedenle, bir acil durum mesaj duyulduunda o frekans da bulunan
tm istasyonlar;

tehlike durumu ortadan kalkncaya,

tm trafikler baka bir frekansa transfer edilinceye,

haberlemeyi kontrol eden istasyon msaade edene kadar,

248

Haberleme

yardm veren veya mesaj ileten kendisi deilse, sessizliklerini muhafaza etmelidir. Tehlikedeki trafik
hakknda bilgisi olan trafik kendisi yardm edemiyorsa, tehlikedeki uaa yardm saland kesinletikten
sonra, bu trafii dinlemeye devam etmeyecektir. stasyonlar acil durum iletileriyle giriim yapacak ekilde
konumamaya dikkat etmelidirler.
Tehlikedeki hava arac veya tehlike hadisesini kontrol eden istasyon blgedeki tm istasyonlardan veya
tehlike iletileri ile giriime neden olan belirli istasyonlardan sesiz olmalarn isteyebilir. Her iki durumda da
mesaj aadaki formda olmaldr:
All stations... Tower, stop transmitting, MAYDAY
(Tm istasyonlar... Kule, gndermeyi durdurun, MAYDAY)
TC-BLN, stop transmitting, MAYDAY
TC-BLN, gndermeyi durdurun, MAYDAY)
Belirli bir frekans da tehlike mesaj alan istasyon, acil durum yaayan hava arac ile yaplacak haberlemenin kesintiye uramamas iin, dier hava aralar baka bir frekansa geirebilir.
MAYDAY TC-BLN. All other balloon contact Tower on 121.6
(MAYDAY TC-BLN. Tm dier hava aralar Kule 121.6 ile temas kurun)
11.4.5 Acil Durum Alalmalar
Eer hava arac her hangi bir nedenle kontrolsz olarak seviye / ykseklik kaybediyorsa, kontrolr, varsa,
bu hava aracnn altnda bulunan dier hava aralar konuyla ilgili olarak bilgilendirecek ve eer gerekiyorsa
daha emniyetli baka bir blgeye ekecektir.
Attention all balloon in the vicinity of (or at) (significiant point or location ) emergency
descent in progress from... (followed as neccessary by specific instructions, clearances, traffic
information etc)
((Belirli bir nokta ya da yer) in civarnda bulunan tm balonlarn dikkatine ...seviyeden
(ykseklikten) acil durum alalmas gerekletiriliyor. (gerekli zel talimatlar, msaadeler, trafik
bilgisi vs)
Attention all balloon in the vicinity of Ak Vadisi. Emergency descent in progress from
3500 to 2500 feet. Leave to the there immediately
(Ak Vadisinin civarnda bulunan tm balonlarn dikkatine, 3500 feetten 2500 feete acil
durum alalmas gerekletiriliyor. Vadi blgesini terkedin)
11.4.6 Acil Durum Haberlemesinin ve RFT Sessizliinin ptali
Hava arac artk tehlike ierisinde deilse acil durumun sona erdiini bildiren bir mesaj yaynlamaldr.
...Tower, TC-BLN cancel distress

T-LN, wind 350 degrees 5 knots, cleared

to land.

Request landing

(T-LN, Rzgar 350 dereceden 5 knot, ini

(...kule, TC-BLN acil durum iptal, ini msaserbest.)
adesi talep ediyoruz.)
Tehlike durumu sonulandnda, acil durum yaayan trafii kontrol eden istasyon, normal alma ko249

Balon Pilotluu Ders Kitab

ullarna dnldn bildiren bir mesaj yaynlayacaktr

All stations, ...Tower, distress traffic ended
(Tm istasyonlar, ... Kule, tehlikeli trafik durumu sona erdi.)

11.5 TERMLER SZL

11.5.1 Tanmlar
Advisory Area / Tavsiyeli Saha: Bir uu bilgi blgesi ierisinde hava trafik tavsiye hizmetinin saland
snrlar belirli bir sahadr.
Aerodrome / Havaalan: Btn yada bir blm hava aralarnn ini, kalk ve yerdeki hareketleri
iin kullanlmak amacyla karada yada suda oluturulmu (binalar, tesisler ve ara gerelere sahip) belirli bir
sahadr.
Aerodrome Control Service / Meydan Kontrol Hizmeti: Meydan trafii iin hava trafik kontrol hizmetidir.
Aerodrome Traffic / Meydan Trafii: Bir meydann manevra sahasnda ve meydan civarnda bulunan
btn hava aralardr.
Aerodrome Control Tower / Meydan Kontrol Kulesi: Meydan trafiine hava trafik kontrol hizmeti
salamak iin tesis edilmi nitedir.
Aeronautical Mobil Service / Havaclk Haberleme Hizmeti: Hava arac istasyonu ile havaclk istasyonu veya hava aralarnn istasyonlar arasnda salanan radyo haberleme hizmetidir.
Airborne Collision Avoidance System / Havada arpmay nleyici Sistem: Hava aralarna tesis
edilen bir sistemdir. Pilota nce uyar daha sonra zm nerisi sunarak hava aralar arasndaki arpma
riskini azaltmak amacyla tasarlanmtr.
Air-ground Communication / Hava-yer Haberleme : Hava aralaryla yer istasyonlar veya merkezleri
arasndaki iki yollu haberleme.
Air-ground Communication Service / Hava-yer Haberleme Hizmeti: Bilgilerin havaclk istasyonundan, bir hava arac istasyonuna veya hava meydan civarndaki dier bir istasyona ulamasna ynelik hizmet.
AIRPROX: Hava aralar arasndaki mesafenin belirlenen minimalarn altna dmesi veya hz ve pozisyonlar itibariyle, hava aralarnn emniyetinin tehlikeye atld veya atlabilecei fikrinin olumas durumu.
Pilotlar ve kontrolrler bu durumda rapor doldurulacaktr.
Air Traffic / Hava Trafii: Bir meydann manevra sahas zerindeki ve uutaki btn hava aralar.
Air Traffic Control Clearance / Hava Trafik Kontrol Msaadesi: Hava trafik kontrol nitesi tarafndan
bir hava aracna belirli artlar altnda uma yetkisinin verilmesi.
Not : Uygun yerlerde kullanldnda hava trafik kontrol msadesi terimi yerine ksaca msaade kelimesi
kullanlabilir.
Air traffic service (ATS) / Hava Trafik Kontrol Hizmeti: Aada belirtilen amalar iin salanan hizmettir.
1.

arpmalar nlemek

2.

Dzenli bir hava trafik akn srdrmek ve hzlandrmak.

Airway / Havakoridoru: Koridor eklinde tesis edilmi ve radyo seyrsefer yardmc cihazlaryla dona250

Haberleme

tlm bir kontrol sahas veya bu sahann bir paras.

Altitude / rtifa: Bir seviye, nokta veya nokta olarak kabul edilen bir cismin ortalama deniz seviyesinden
llen dikey mesafesi.
Approch Control / Yaklama Kontrol: ni ve kalk yapan kontroll uulara verilen hava trafik kontrol
hizmeti.
Approch Control Center / Yaklama Kontrol Merkezi: Bir veya birden fazla meydana ini-kalk yapan
kontroll uulara hava trafik kontrol hizmeti salamak iin kurulmu hava trafik kontrol nitesi.
Area Control / Saha (Yol) Kontrol: Kontrol sahalarndaki kontroll uulara verilen hava trafik kontrol
hizmetidir.
Area Control Center / Saha Kontrol Merkezi: Kontrol sahalarndaki kontroll uulara hava trafik
kontrol hizmeti vermek zere kurulmu hava trafik nitesidir.
Baseturn / Temel Dn: Hava aralar tarafndan ara yaklama srasnda uzaklama ba sonu ile son
yaklama balangc arasnda yaplan dntr. Bu dnler tek ynde yaplr.
Blind Transmission / Karlksz (Tek Ynl) Yayn: ki ynl iletiimin kurulamad, ancak radyo ile
aranan istasyonun yayn alabileceine inanlan durumlarda tek tarafl olarak yaplan gnderme.
Forecast / Hava Tahmini: Belirli bir saha veya hava sahas blmnde belirli bir zaman veya sre iin
meteorolojik artlarda beklenen muhtemel deiikliklerin ifadesidir.
Clearence Limit / Msaade Snr: Bir uan hava trafik kontrol msaadesi ile gidebilecei nokta.
Control Area / Kontrol Sahas: Yer yzeyi zerindeki belirli bir limitten itibaren yukar doru uzanan
kontroll hava sahas.
Control Zone / Kontrol Blgesi: Yer yznden belirli bir st snra kadar uzanan kontroll hava sahas.
Cruising Level / Seyir Seviyesi: Uuun belli bir ksmnda muhafaza edilen seviyedir.
Desicion Altitude/Height / Karar rtifas/Ykseklii: niin tamamlanamayp pas geme usulnn uygulanmaya balanaca belirlenmi irtifa ve ykseklik deeridir.
Height / Ykseklik: Bir seviye, bir nokta veya bir nokta olarak kabul edilen bir cismin belirli bir yerden
llen dikey mesafesidir.
Estimated Time of Arrival / Muhtemel Var Zaman: Hava aracnn ini yapaca tahmin edilen zaman.
Final Approach / Son Yaklama: Bir hava aracnn yapt yaklamann aadaki noktalar (o meydan
iin hangisi belirlenmise) arasndaki blmdr:
a.

Prosedr veya kaide dnnn tamamlanmasndan,

b.

Belirli bir fixin geilmesinden, veya

c.

Kullanlan yaklama yntemi iin belirlenen son rotaya girilmesinden sonra balayp,

Meydan civarnda;
1.

nii tamamlayabileceine kanaat getirilen veya

2.

Pas gemenin yaplacana karar verilen bir noktaya kadar olan safha.

251

Balon Pilotluu Ders Kitab

11.5.2 Yaygn Olarak Kullanlan Ksaltmalar

AAL
ACAS
ACC
ADR
ADT
AFTN
AFIS
AGCS
AGL
AIC
AIP
AIRPROX
AIS
AMSL
APAPI
ATA
ATC
ATD
ATIS
ATS
ATSU
AT-VASIS
ATZ
CAA
CAVOK
C/S
CTA
CTR
DF
DR
EAT
ETA
ETD

A
Above Aerodrome Level
Airborne Collision Avoidance System (see TCAS)
Area Control Centre
Advisory Route
Approved Departure Time
Aeronautical Fixed Telecommunication Network
Aerodrome Flight Information Service
Air Ground Communication Service
Above Ground Level
Aeronautical Information Circular
Aeronautical Information Publication
Aircraft Proximity
Aeronautical Information Services
Above Mean Sea Level
Abbreviated precision approach path indicator
Actual Time of Arrival
Air Traffic Control (in general)
Actual Time of Departure
Automatic Terminal Information Service
Air Traffic Service
Air Traffic Service Unit
Abbreviated T Visual Approach Slope Indicator System
Aerodrome Traffic Zone
C
Civil Aviation Authority
Visibility, cloud and present weather conditions beter than prescribed
values or conditions (CAVOK Cav-okay olarak telaffuz edilir)
Callsign
Control Area
Control Zone
D
Direction Finding
Dead Reckoning
E
Expected Approach Time
Estimated Time of Arrival
Estimated Time of Departure

252

Haberleme

FIR
FIS
FL
Ft
GAT
GLONASS
GMC
GNSS
GPS
H24
HF
HJ
HN
IAF
ICAO
IF
IFR
Kg
kHZ
Km
Kt
MAPt
mb
MDA / H
MEDA
MET
METAR
MHz
MTMA
OCA / H
PAR

F
Flight Information Region
Flight Information Services
Flight Level
Foot (feet)
G
General Air Traffic
Global Orbiting Navigation Satellite System
Ground Movement Control
Global Navigation Satellite System
Global Positioning System
H
Continuous day and night service
High Frequency
Sunrise to Sunset
Sunset to Sunrise
I
Initial Approach Fix
International Civil Aviation Organisation
Intermediate Approach Fix
Instrument Flight Rules
K
Kilogramme(s)
Kilohertz
Kilometre(s)
Knot(s)
M
Missed Approach Point
Milibars
Minimum Descent Altitude / Height
Military Emergency Diversion Aerodrome
Meteorological or Meteorology
Routine aviation aerodrome weather report
Megahertz
Military Terminal Control Area
O
Obstacle Clearance Altitude / Height
P
Precision Approach Radar

253

Balon Pilotluu Ders Kitab

QDM
QDR
QFE
QNE
QNH
QTE
RA
RCC
RPS
RTF

Q
Magnetic heading (zero wind) (Sometimes employed to indicate
magnetic heading of a runway)
Magnetic bearing
The observed pressure at a specified datum (usually aerodrome
or runway threshold elevation) corrected for temperature
Landing altimeter setting
Altimeter sub-scale setting to obtain elevation when on the ground
and indications of elevation when in the air
True Bearing
R
Resolution Advisory (see TCAS)
Rescue Co-ordination Centre
Regional Pressure Setting
Radiotelephone/Radiotelephony
S

SAR
SIGMET
SRA
SSR
TA
TAF
TCAS
TMA
UAS
UHF
UIR
UTC
VFR
VHF
VMC
VOLMET

Search and Rescue

Significant information concerning en-route weather phenomena
which may affect the safety of aircraft operations
Surveillance Radar Approach
Secondary Surveillance Radar
T
Traffic Advisory (see TCAS)
Terminal Aerodrome Forecast
Traffic Alert and Collision Avoidance System (see ACAS)
Terminal Control Area
U
Upper Airspace
Ultra-High Frequency
Upper Flight Information Region
Co-ordinated Universal Time
V
Visual Flight Rules
Very High Frequency (30 to 300 MHz)
Visual Meteorological Conditions
Meteorological information for aircraft in flight

254

Acil Durum Usullleri

12 ACL DURUM USULLER

12.1 GENEL ACL DURUMLAR ve UYGULANACAK USULLER

Kriz durumlarnda salkl ve doal dnmek kolay deildir. abuk ve doru karar verme yetenei
ancak olas acil durumlar ve bunlar iin gereken zmler bilindiinde gvenli sonu salar. Pilotlarn balon
uuu manuelindeki btn acil durum usullerini bilmesi izlemesi ve ihtiya durumunda uygulamas gerekmektedir. Bundan dolay havaclkla ilgili yaplan tm snav ve denemelerde %100 baar arttr. renci
pilotlar acil durum snavlarnda %100 baarl olmadan lisans alamazlar. Balondan nce insanlar kurtarlmaldr! Acil bir durumda, ilk nce insanlarn zarar grmemesine dikkat edilmeli; donanm sonra dnlmelidir! Meskn Mahale zarar vermekten kanlmaldr!
Acil durum dersleri;
Pilotu oluabilecek acil durumlara, kar hazrlar ve bu tr durumlarda pilota yapmas gerekenleri retir. Bu almalar zgvenin arttrlmasnda da son derece yararl ve etkilidir. Kursu grdkten sonra bir hava
aracn kk eylerin bir felakete dnmesinin nasl nlenebilecei ok daha rahat hissedilir ve anlalr.
12.1.1 Alak rtifada Engellerden Kanma
Alak seviyede, 9 metre (30 ft.) Pilot trmanmas veya alalmas (ACL N) arasnda kesin karar vermek zorundadr. Pilot balonu iyice tanm olmaldr. Yolcu, yk, scaklk ve yakt durumlar bu noktada ok
nemli faktrlerdir.
Tek Burner: Acil durum ykselileri tek ana burner valfi ve Sessiz burner valfi kullanlarak yaplmal. Ana
burner valfi ve sessiz burner valfi ayr yakt beslemelerinden beslenmi olmak zorundadr.
kili, l ve Drtl Burnerlar: Acil durum ykselileri ana burner valfi ve dier tm burner birimleri
ayn anda kullanlarak yaplmaldr.
Not: Scak hava balonlar alalmaya meyilli hava aralardr. ki burnern tek yakt beslemesinden apraz ak vanas kullanlarak altrlmas maksimum burner gcn vermeyecektir. Eer yakt tplerindeki
basn 3 barn altna iner ise kalorisi az olur istenen alev boyu elde edilemez. Acil durum trmanlarnda
pilot atelemeyi iyi ayarlamal ve balon kumann da uzun sreli scakla kar dayanamayacan bilerek
kontroll dzgn ateleme yapmaldr.
12.1.2 Enerji Hatlar le Temas
Elektrik hatlar ile temas son derece tehlikelidir ve ciddi veya lmcl yaralanmalara yol aabilir. Bu
olaydan her ne pahasna olursa olsun kanlmas gerekir.
Elektrik hatlarn karmamak iin nce direklere, sonra kablolara baklmaldr. ncelikle, civarda elektrik kullanabilecek bina ya da dier yaplarn olup olmad kontrol edilmeli, sonra, elektrik hatlarnn gittii
yn grmek iin direklerin tepesine baklmaldr. Elektrik direklerinin tepe noktasndaki yaltm donanm
direin kolay fark edilmesini salar. Direk balant ile yeri belirlendikten sonra, elektrik hatt arazide gzle
takip edilmelidir. Dier trl elektrik hatlarn ak alanda fark etmek ok zordur. Pilot yolculara elektrik
hatlarn kollamalarn syleyebilir. Yer ekibine elektrik hatlarn grdklerinde balonu uyarmalar gerektii
sylenmelidir.

255

Balon Pilotluu Ders Kitab

Eer g hatlaryla temastan kanlmazsa, hzl bir ekilde alalmaya balanmal ve bu ekilde elektrik
hatlarna temasn uu telleri ve sepet nitesi yerine kubbe ile temas salamak en iyi zmdr. Btn yakt
beslemeleri yakt tp vanalar kullanlarak kesilmeli ve temastan nce yakt borular karlmaldr. Eer
balon g hatlarna takl kalrsa, hibir metal aksama dokunulmamal ve sepettekilerde uyarlmaldr. Eer
sepet yerle temas halinde olmazsa elektrik kesilene kadar sepet de kalnmaldr. Eer sepeti terk etmek gerekiyorsa, vcudunuzu yer ve balonun hibir paras ile ayn anda temas ettirmeden sepet terk edilmelidir.
Elektrik yetkilisiyle iletiime gemeden ve gvenli olduu bildirilmeden balonu kurtarmay denemeyin.
12.1.3 Havada Yangn
Havada meydana gelen yangn hayati tehlike yaratabilir. Havada yangn olmas durumunda, yangn prosedr izlenerek mmkn olan en ksa srede ini yaplmaldr. Balonlarda bulunan yangn sndrcler
(minimum miktar 1 kg dr) propan szntsndan kan yangna mdahalede en fazla 5 -10 saniye yeterli
olacaktr. Tpteki sznt kaynaktan kesilmez ise, yangnn sndrlebilmesi mmkn deildir. Sznt veya
gaz kaa durdurulurken yangn battaniyesi ya da bir para yedek kyafet alevlerden korunma salayabilir.
Havada yangn oluabilecek en muhtemel yer burner valf gvdesindeki szntdr. Gaz sisteminin herhangi
bir yerindeki kk yangnlar iin: Yakt vanas kapatlmal ve hortumdaki gaz boaltmak iin ana burner
valfi almaldr. Kalan atei sndrmek iin yangn sndrc, yangn battaniyesi ya da eldiven (deri trevi)
kullanlmaldr. Baka bir yakt tp ile umaya devam edilmeli ve mmkn olan en ksa zamanda gvenli
ini yaplmaldr.
Havada olas yangn durumunda;

Yakt tp vanasn kapatn.

Yangn yangn sndrme tp ile sndrn.

Yangnn nedenini tespit edin, burner altrp altrmayacanza karar verin ve eer herhangi
sakncas yoksa burner tekrar altrn.

Eer burner alamayacaksa veya altrlmamalysa, sert ini usullerini izleyin.

12.1.4 Yerde Yangn

Hava da olduu gibi yerde kabilecek yangnlar da byk tehlike oluturur. nemli noktalardan biriside
balon yerde iken uu balayana kadar mutlaka sabit bir notaya hzl brakma ile balanm olmaldr. Yerde
yangn birka ekilde oluabilir; Hi iirilmemi, souk iirilmi scak iirilmeye gememi ve scak iirme
bitmi uua hazr bir durumda olabilir. Sabitlenmemi bir balon snnda artmas ile ani ykselie geecek ve
tehlike istenmeyen bir ekilde byyecektir, bundan dolay yangna mdahale ksa srede etkin bir mdahale
iin balonun sabitlenmi olmas gerekir. iirme fanlarnn yaktnn da yanc madde olaca da gz nnde
bulundurmal yakt kapannn yakt szdrmadndan emin olunmaldr. iirme fan burner ateleyicisinin bir ka metre yaknndadr sznt parlayp birden alev topuna dnebilir.

Yerde olas bir yangn durumunda;

Yakt kapatn ve yangn ile dorudan mdahale etmeyen tm personeli gvenli bir uzakla gnderin.

Yangn, yangn sndrme tp ile sndrn.

ayet balon iirilmise, balonun havalanmasn nlemek iin yolcularn sepeti terk edi annda pilot parat kontrol ipini(krmz veya krmz beyaz) ekmelidir. Pilot balondan en son sepeti terk
etmeli ve balonun havalanmayacandan emin olmaldr.

256

Acil Durum Usullleri

UYARI: Eer yangn sndrlemezse atein yakt tplerine srayp onlarn patlama ihtimali dnlerek btn ahslarn derhal gvenli bir mesafeye uzaklatrlmasn salayn.
12.1.5 Uu Esnasnda Kubbede Hasar
Balon havada iken kubbede hasar birka ekilde meydana gelebilir. Hepsi de byk tehlike arz eder. Bir
balonun dier balonun sepetine veya baka bir hava aracna arpmas sonucu yrtmas, kubbenin sert bir objeye (kaya, aa, klandrma, telefon elektrik direi) arparak yrtlmas gibi. Kubbede olan hasarn hangi
blgede ve ne kadar olduu nemlidir. ayet kubbenin ekvator ksmnda hasar var ise durum tehlikeli boyuttadr. Kubbenin etek ve 4-5 metre zerinde olabilecek hasar daha az tehlikelidir.
Uu esnasnda kubbede hasar durumunda;

Sabit bir alalma hzn korumak iin burner kullanarak kaybolan kaldrma kuvvetini dengeleyin.
(gazl alalma)

ok alak bir irtifada uun ve en ksa zamanda balonu yere indirin.

Eer balondaki hava kayb azn kapanmasna neden olacak kadar fazla ise ateleme yapmayn,
nk yk eritlerinde oluacak bir hasar korkun bir kopmaya neden olabilir.

Eer alalma hz kontrol edilemiyorsa, yerde zarar grebilecek insanlar ve binalar yoksa kullanmda
olmayan yakt tplerini de ieren btn atlabilir safralar atmay deneyebilirsiniz.

12.1.6 Hzl Hava Boaltma Sisteminin (RDS) Yanllkla kullanlmas

Eer uu esnasnda hzl hava boaltma ipi (krmz) yanllkla ekilirse aniden scak hava
kayb balayacaktr. Pilot deiimi alglayacaktr ve balon alalmaya balayacaktr.
Sndrme ipi en ksa srede braklmaldr ve panel tahliye hatt(krmz beyaz) ok hzl bir ekilde
ekilerek kapatlmaldr.(resetleme ilemi) Burner kaybedilen sy geri kazanmak iin ivedi olarak altrlmaldr.
UYARI- Parat Paneli, sndrme ipi(krmz ip) brakldnda otomatik olarak kapanmayacaktr.
12.1.7 Sert ni ve Hazrlklar
Scak hava balonlarnda ini hznn pilotun kontrolnde olmad rzgrl havalarda sert ini kanlmazdr. Rzgrl bir havada balon pilot dhil sepetteki herkes sert ini iin hazr olmal ve bilgilendirilmelidir.
Balon uua balamadan nce sepetteki herkes ini ve ini pozisyonu hakknda bilgilendirilmelidir.
Sert ini durumunda;

Tm yolculara gerekli brifingini ver.

Pilot lambalar sndr.

Eer vakit var ise yakt vanalarn kapat hortumda kalan yakt boalt.

Gerekiyorsa safralar at.

Yolcularn sepete sk tutunmalarn sala.

Serbest malzemeleri bala.

Yolcularn dizlerinin hafif krk pozisyonda olmalarn sala.

Btn emniyetleri alndktan sonra pilotun bir eli burner sehpasnda bir eli parat kontrol ipinde
(krmz veya krmz beyaz)olmaldr.

Hareket durana kadar sepeti terk etme. (Sepetteki yolcularn sepeti terk etmelerine engel ol.)
257

Balon Pilotluu Ders Kitab

1.

Blmlendirilmi sepetteki yolcular iin gvenli ini pozisyonu;

Yolcular balonun gidi istikametinin tersine dnk, srtlar sepet i duvarna yasl, dizler krk, iki el ile
sepet ii tutamaklardan skca tutmu bir ekilde olmaldr.
2.

Blmlendirilmemi sepetteki yolcular iin gvenli ini pozisyonu;

Yolcular balonun gidi istikametine dnk, srtlar sepet i duvarna yasl, dizler krk, iki el ile sepet ii
tutamaklardan skca tutmu bir ekilde olmaldr.
Scak hava balonlarnda iki eit SERT N durumu vardr;
12.1.7.1 Dikey Sert ni

Genellikle burner veya kubbe arzas sonucu oluur. Hzn daha ok dikey olduu sert ini trdr. Sert
bir inite, balonda bulunanlar dikey basnca kar dizleri hafife bkl ekilde skca durmaldrlar.
12.1.7.2 Yatay Sert ni

Yatay sert iniler hava muhalefetinin neden olabilecei hzn yatay dzlemde olduu sert ini trdr.
Sepet ii tutamaklardan skca tutulmaldr. Hzl bir inite sepetin zemine arpmann etkisiyle sert bir ekilde ne doru devrilebilir, srklenebilir ve balonda bulunanlar dar savurabilir.
12.1.8 Acil ini ilemleri
Acil iniler, 15m (50ft.) ve daha altnda paratn veya hzl hava boaltma sisteminin almasyla yaplr.
Yolculara ini pozisyonu aldr. Gerekiyorsa safra at.
Pilot lambalarn sndr.
Yakt vanalarn kapat, vakit varsa borulardaki yakt boalt.
Serbest malzemeleri bala.
Sert inie hazrlan.
12.1.9 Kubbede Scaklk Am
Kubbede scaklk am ile karlaldnda ilk nce s ikaz filamas derek bizi uyaracaktr. Sonrasnda
mmkn olan en dk irtifaya alalp, bu irtifanz hafif ykseli ve alallarla koruyun. Eer scaklk hala
ok yksekse, kontroll ekilde alalarak ini planlanr.
Not: Eer balon geerli irtifa ve hava scakl iin ar yklenmemise, normal uu srasnda kubbe
scaklk limitlerinin almas ihtimali ok dktr.
12.1.10 Tepe Parat veya Dndrme Paneli Arzalar
Tepe parat veya dndrme panelleri uu esnasnda alma ve kapanma problemi yaanrsa;

Tepe parat ipi hzlca ek ve brak.

Son kontrolleri yeniden yap.

Panel kapanm sorun giderilmi ise uua devam et.

Panel kapanmam sorun devam ediyor ise; ni hzn burner ile (Gazl alalma) sala.

Tepe parat ve yan panel kapaklarn sadece balonu sndrmekte kullan.

Uu esnasnda dndrme paneli kumanda iplerinden bir tanesi kopar ve panel ak kalr ise dier
dndrme paneli kullanlarak balonu dengele ve sepetin uzun kenar ile yere temas etmesini salayarak ini plann uygula.

Problem giderilememi veya tepe paratnde hasar meydana gelmi ise dikey sert ini prosedrn uygula.
258

Acil Durum Usullleri

12.1.11 Souk D
Uzun sre stlmayan balonun alalma hz artar. Balonda sallanma dnme ve eteklerde kapanma meydana gelir. Etekler kapand iin stma yaplamaz. Alalma hz burner ile kontrol edilemiyorsa, yerdekilere
dikkat edilerek, sepet iindeki safralar atlr. Bu durumda sert ini usulleri uygulanr.
Souk dn bitirilme noktas en az 2000 ft.(600 m) dir.
12.1.12 Asgari Tehizat
Scak hava balonlarnda Asgari Tehizat Listesi SHT Balon letme Talimat REV.02 ye gre aadaki
gibi belirlenmitir;
a.

Balon ierisinde eriilmesi kolay bir yerde bulunan standartlara uygun ilk yardm antas,

b.

Kullanldnda tehlike yaratmayacak cinsten portatif yangn sndrc,

c.

akmak,

d.

Uu Blgesinin haritas,

e.

Oksijen maskesi,(10.000 fitin zerinde sepette bulunan kii saysna gre)

f.

Zaman saati,

g.

Telsiz ve mobil/cep telefonu,

h.

Can yelei ( S/S yarma ve rekor denemelerinde, gl ve deniz zerinde yaplacak uularda),

i.

Pilot parat (Yksek irtifa uularnda)

j.

Pilot emniyet kemeri,

k.

GPS,

l.

Altimetre,

m. Kubbe s ler,
n.

Manyetik pusula,

o.

Varyometre,

p.

Pilotlarn iletiim frekanslarn kapsayan hava bantl telsiz (acil frekans 121.5 MHz olmaldr)

12.2 BURNER ve PLOT ALEV ARIZALARI ve UYGULANACAK USULLER

12.2.1 Burner Arzalar

Herhangi bir burner arzasnda dier burner niteleri ile kumanda etmeye devam edin.

Arzal burnerdaki yakt kesin.

Hortumlardaki yakt boaltn.

En ksa zamanda inie gein.

Not: Eer ana (blast) valflerden biri ak kalrsa ak ana silindir vanasndan kontrol edilebilir.

apraz ak valfi ile ilgili bir sorun varsa iki ana valfi kapatn.

Sessiz uu valfiyle devam edin ve en ksa srede yere inin.

Eer yakt kaa kontrol altna alnamazsa, pilot alevi dhil btn yaktlar kapatn ve yolcular sert
ini iin hazrlayn.
259

Balon Pilotluu Ders Kitab

Helezon borularnda atlak veya kaak var ise sessiz uu valfini kullanarak ini yapn. Sessiz uu valfi
direk tanka bal olduu iin helezondan gaz geii olmayacak ve gvenli ini salanacaktr.
12.2.2 Pilot Lambas (Alevi) Arzas
Eer pilot alevi herhangi bir sebepten dolay snerse yeniden yaklmaya allmaldr. Burnerlar oklu
pilot alevi ile donatlmtr ve bunlardan biriyle de ateleme yaplabilir. iftli burnerlarda apraz ak valfi
varsa, her iki burnerdaki pilot lambas atelemeyi salayabilmek iin almaldr. Eer btn pilot alevleri
snm, arza yapm ise aadaki prosedrler uygulanmaldr.

Arzal burnerdaki pilot lambasn kapatn.

Dier burnerlarla alalma hzn kontrol edin.

Olabilecek en ksa srede yere inin.

Not: Sessiz uu valfini kontroll ekilde aarak ateleyin ve sessiz uu valfini pilot lambas yerine kullann. (Uygun burnerlar ile)
Dikkat! Uzun sre ayn sessiz uu valfini ak tutarsanz sv gaz k tanecikler halinde burnerdan
damlar tehlikeli durum oluabilir. Bir sre kullandktan sonra dier burnern sessiz uu valfini kullann.
Baz burnerlarda sessiz uu valfi ayarl deildir sadece ak ya da kapaldr. Bu burnerlarda valfi ap gaz
kontroln tpteki ana valften yapmak gerekir. Bu durumda gaz ak daha dar alandan geecei iin tankn
vanasnda donma meydana gelebilir. Donmay nlemek iin arada bir dier yakt tpne geilmelidir.

12.3 DER ACL DURUMLAR ve UYGULANACAK USULLER

Scak hava balonlarnn yannda gelen uu el kitab ieriinde acil durum usullerinde olmayan ama
ileyite karmza gelebilecek baz durumlar vardr.
Bu hususlar 3 ana balkta inceleyeceiz.
12.3.1 Fan Motoru
Scak hava balonlar iin kullanlan yardmc ekipmanlarndan mutlaka olmas gereken iirme fan ok
basit bir kullanm destei sunarken, ayn zamanda tehlikeli olabilir. Fan kullanmnda dikkat etmemiz gereken baz noktalar vardr;
iirme srasnda fan, burner ile ayn hizada olmaldr. Fan depo kapann tam kapal olduundan emin
olunmaldr. Balonun scak iirme balangcnda fan deposundan sznt varsa benzin parlayp daha byk ve
tehlikeli durum meydana getirebilir. Fan pervane koruyucusunda kaynak krkl, vidalarda geveklik var ise
pervane paralanp etek personeline zarar verebilir. Fan kullanacak personelin, fan kullanrken atk boyunluk
gibi pervanenin iine ekip, taklaca kyafetlerle yaklalmamas gerektiini bilmesi salanmaldr.
12.3.2 Hzl Brakma
Hzl brakma aparat scak hava balonlarna zel, balonda etein karsna gelecek ekilde taklr. Pilotlara rzgrl havalarda kalkta kolaylk salar. Hatal kullanld zaman tehlikeli durumlar meydana getirebilir.
Bir ka eit hzl brakma ve balama yntemi vardr. Sonuta kullanm ayndr. Hzl brakma kullanacak
kiinin hzl brakmay ok temkinli kullanmas gerekir. Rzgrl havada kalkta kullanyor ise ara ya da
sabit noktada hzl brakmann dier tarafnda kimsenin olmadndan emin olmas ve kontroll bir ekilde
halat brakmas gerekir.

260

Acil Durum Usullleri

12.3.3 Dolum lemleri

Balonda gvenli iniin ardndan bir sonraki uu iin hazrlk yapmak gerekir. Dolum ilemi bunlarn
banda yer alr. ok basit gibi grnse de dolumda ayn hassasiyeti gerektiren bir konudur. Dolum dikkatli
yaplmaldr. Dolum alan tehlikeli olarak kabul edilen blgedir. Dolum esnasnda tahliyeden kan gaz zemine yaylacandan, tahliye hortumu kullanmak gerekir. Eer kullanlmaz ise ufak bir kvlcm ile byk bir
patlamaya sebep olabilir. Dolum esnasnda yetkili personel, kendini topraklamal ve dolum iin zel kyafetini giymelidir. evrede dolumla ilgisi olmayan kiileri, sigara vb. ak alev karan maddeleri uzaklatrmal,
dolum kontrol panosunda ama kapama iin yetkili personel bulundurmal, sepetin dndan dolum yaplmaldr. Dolum personelinin herhangi acil durum iin yangna kar mdahale eitimi alm olmas gerekir.
12.3.4 Suya ini
Suya inilerde yolcu brifingleri farkl olur. Suya temas etmeden nce pilot tarafndan yolcularn can yelei giymesi salanr. Suya temas halinde yolculara yakt tanklarnn arlk dengesini bozmasndan dolay
sepetin yatabilecei ve bu durumda tutunarak sepeti tahliye etmeleri gerekecei sylenmelidir. Tahliye sonras
sepete skca tutunulmaldr. nk yakt tanklar dolu olsa bile sepetler suda yzer. Kubbe sndrldyse
kuman su ile temasndan sonra arlaarak batmas beklenir. Kubbede hava varsa, yakt tanklarnn konumuna da bal olarak, sepet bir sreliine yan yatar ekilde yzebilir.
ni nehire planlanm ise balon aknt ynnde srklenecektir. Yolcular ve pilot iyi yzcyse veya
nehir kenarna yakn bir noktada suya inilmi ise sepet terk edilip yzlebilir. Aksi halde en iyi seenek sepete
tutunmaktr.
zellikle daha nceden hi umadnz bir yerde uacaksanz ve deniz, gl, nehir varsa sepetteki kii says kadar sepete can simidi, can yelei ve su zerinden de yardm ve takip yapabilecek bir tat bulundurulur.

261

Ekler

13. EKLER

Ek-1 Balonla Hava Tama letmeleri Talimat (SHT-BALON)

Sivil Havaclk Genel Mdrlnden;
Balonla Hava Tama letmeleri Talimat
(SHT-BALON)
Revizyon 02
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
Ama
MADDE 1 - (1) Bu Talimatn amac, Trk Hava Sahasnda balonla havaclk faaliyetlerini icra etmek amacyla
kurulmu veya kurulacak olan kamu kurum ve kurulular ile gerek ve tzel kiilere ait tm iletmelerin uymak zorunda
olduklar esas ve usulleri belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 - (1) Bu Talimat balonla havaclk faaliyetinde bulunacak iletmeler ile bu iletmelerde grev yapan
tm personeli kapsar
Dayanak
MADDE 3 - (1) Bu Talimat, 14/10/1983 tarihli ve 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu ve 10/11/2005 tarihli
ve 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna dayanlarak hazrlanmtr.
Tanmlar ve Ksaltmalar
MADDE4 - (1) Bu Talimatta geen,
1) AFTN: Havaclk Sabit Haberleme An,
2) AGL: Yer yzeyinden ykseklii,
3) AIC: Havaclk Bilgi Genelgesini,
4) AIP: Havaclk Bilgi Yaynn,
5) AIP SUP: Havaclk Bilgi Yayn Ekini,
6) AIS: Havaclk Bilgi Genelgesini,
7) Azami Kalk Arl: Hava aracnn iletme el kitabnda umasna yetki verilen yakt ve her trl yk ihtiva
eden azami arl,
8) Bakanlk: Ulatrma Denizcilik ve Haberleme Bakanln,
9) Bakan: Ulatrma Denizcilik ve Haberleme Bakann,
10) Balon: Istlm hava ya da helyum gibi hafif bir gazla doldurulan atmosferde uabilen kre eklinde insanl
hava aracn,
11) DHM: Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrln,
12) EAD: Avrupa AIS Veritabann,
13) Fit: 0,3048 metreyi,
14) Genel Mdr: Sivil Havaclk Genel Mdrn,
15) Genel Mdrlk: Sivil Havaclk Genel Mdrln,
16) Grerek Uu artlar: Bir uuun gr mesafesi, buluttan uzaklk ve tavan olarak belirtilen asgari artlara
eit veya onlardan daha iyi meteorolojik artlarda yaplmasna imkn veren uu artlarn,
17) Gndz artlar: Gn doumundan 30 dakika ncesi ile gn batmndan 30 dakika sonras arasnda geen
zaman,
18) Hava Alan: Karada ve su zerinde hava aracnn kalkmas ve inmesi iin zel olarak hazrlanm, hava
aracnn bakm ve dier ihtiyalarnn karlanmasna, yk ve yolcu alnmasna ve verilmesine elverili tesisleri bulunan
yerleri,
19) MKB: stanbul Menkul Kymetler Borsasn,
Balonla Hava Tama letmeleri Talimat (SHT-BALON) Revizyon 02

263

Balon Pilotluu Ders Kitab

Ek-2 Sivil Hava ara Kazalar Soruturma Ynetmelii (SHY-13)

BRNC KISIM
Ama, Kapsam, tanmlar
Ama
MADDE 1- BU Ynetmeliin amac, 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanununun 13nc maddesine gre
sivil hava - aralarnn sebep olduu ve karlat kaza ve olaylarn; bildirilmesi, soruturulmas, incelenmesi, sonularnn belirlenmesi ve rapor edilmesi ile ilgili her trl faaliyetleri dzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2- Bu Ynetmelik; hava aracnn sahibini, iletmecisini, imalatsn, hava alan iletmecisini,
mahalli mlki idare amirlerini, kazann meydana geldii lkenin sivil havaclk otoritesi ve ilgili nitelerini,
hava - aracnn tescil edildii ve imal edildii lkelerin sivil havaclk otoritesi ve nitelerini kapsar.
Madde 3- Bu Ynetmelikte geen;
Tanmlar
a.

Tescil devleti terimi; hava-aracnn sicilinin kaytl olduu devleti,

b.

letmeci devlet terimi; hava - arac iletmesinin iletme ruhsatn ald devleti veya asl iyerinin
bulunduu devleti,

c.

malat devlet terimi; prototip hava aracnn uua-elverililik sertifikasnn dzenlenmesinden

sorumlu devleti,

d.

letmeci terimi; ticari veya ticari olmayan maksatlarla hava - arac ileten gerek ve tzel kiiler,

e.

Akredite temsilci terimi; bir devlet tarafndan, dier bir devlete yrtlen kaza soruturmasna
fiilen katlmak zere grevlendirilen kiiyi,

f.

Hava - ara terimi; havaalanabilen ve havada seyredebilme kabiliyetine sahip hertrl arac,

g.

Hava-ara kazas terimi; uu harekat esnasnda, kiilerin tali nedenlerle ve veya kendi kendini
veya birbirlerini yaralamalar veya uu ekibi ve yolcular iin ayrlan yerler dnda saklanarak kaak
seyahat edenlerin yaralanmalar hari olmak zere, hav a-arac iinde veya hava aracndan kopan
paralarda dahil olmak zere hava-aracnn herhangi bir parasnn arpmasyla veya hava basncna maruz kalmak suretiyle ok ar veya derecede yaralanmas, motor ve aksesuarlarda meydana
gelen arza ve hafif hasarlar hari olmak zere hava-aracnn fiziksel yapsnn veya performansnn
ve uu karakteristiinin menfi ynde etkilendii ve bunlarn deitirilmesi veya tamirini gerektirecek derecede hasar ve arzalanmas, hava -arasnn kaybolmas veya enkaza ulalamayacak bir yere
dmesi ile sonulanan olaylar,

h.

Hava -arac yer kazas terimi; hava - aracnn uu harekat dnda bakm, onarm, arza giderilmesi, yerde altrlmas, yer aralar veya insan gc ile yer deitirilmesi esnasnda ara arpmalar veya yangn, tabi afetler ve dier sebeplerle hasara uramas veya arzalanmas ile sonulanan
olaylar,

1.

Olay terimi; hava - aracnn uu harekat esnasnda uu emniyetini etkileyen veya etkileyebilecek olan kazadan baka her trl hadiseyi,

j.

Kk kaza terimi; uu harekat esnasnda bir veya daha fazla hava - aracnn hafif hasara uramas ile sonulanan hasarlar,

264

Ekler

k.

Byk kaza terimi; uu harekat esnasnda bir veya daha fazla hava - aracnn ar hasara uramas ile sonulanan kazalar,

l.

Uu harekat terimi; planlanm bir uu iin uu ekibinin hava- aracnn bindii andan motorlarn durdurarak hava - aracn sorumlulara teslim ettii ana kadar geen sre iindeki tm faaliyetleri,

m. Kaza soruturmas terimi; hava - ara kazalarnn nlenmesi, can ve mal gvenliinin salanmas amacyla; kazalara ait bilgilerin toplanmas, kymetlendirilmesi, kaza sebeplerinin belirlenmesi,
sonucun karara balanmas, gerekli tavsiye ve tekliflerin tesbit edilmesi iin yrtlen her trl
faaliyet ve iletmeleri,
n.

Kaza sebebi terimi; kaza veya olaya yol aan aksaklk, eksiklik, eylem, hadise, artlar veya kazalarn
birleimini,

o.

ICAO ksaltlmas; Uluslararas sivil Havaclk Tekilatn,

p.

FOD ksaltlmnas; yabanc madde hasarn,

q.

n rapor terimi; kazann oluunu veya soruturmann ilk safhasnda elde edilen bilgilerin ilgili
makamlara en ksa zamanda bildirilmesi iin kullanlan raporu,

r.

Ar yaral terimi; bir hava - arac kazasnda yaralanan ahs veya ahslarn; yaralanmann meydana geldii tarihten itibaren 7 gn iinde 48 saatten daha fazla sreyle hastahanede yatmasn gerektirecek derecede yaralanmas, burun veya parmaklarda krlma gibi basit hari olmak zere herhangi
bir kemiinin krlmas veya ar kanama geirmesi, sinir, adele ve tenden kopmasna yol aan yaralanmalarn veya vcudun yzde beinden fazlasnn yanmas halini,

s.

Uu kayt cihaz terimi; hava - arac zerinde takl bulunan kaza ve olaylarn soruturulmasnda
yardmc olarak kullanlan her tip kayt cihazn,

t.

Bakanlk terimi; Ulatrma Bakanln,

ifade eder.

KNC KISIM
Uygulama Esaslar
Trk Hava Sahas ve lkesinde Meydana gelen Kazalar
MADDE 4- Trk Hava Sahas ve lkesinde Trk veya yabanc tescilli hava - aralarnn, sebep olaca
kaza ve olaylara, bu Ynetmelikte belirtilen hkmler uygulanr.
Yabanc lke ve Uluslararas Hava Sahasndaki Kazalar
MADDE 5- Trk tescili bir hava - aracnn, yabanc lke veya uluslararas hava sahasnda sebep olaca
kaza veya olaylarda; bu ynetmeliin Beinci Ksmda belirtilen genel hkmler ile 5/6/1945 tarih ve 4749
sayl Kanunla onaylanan Uluslararas sivil Havaclk Anlamas ve Ek-13nde belirtilen hkmler uygulanr.

NC KISIM
Genel Esaslar
265

Balon Pilotluu Ders Kitab

BRNC BLM
Uluslararas Genel Esaslar
Soruturmann Amac
MADDE 6- Bir hava - arac kazas veya olaynn uluslararas dzeyde soruturulmasnn temel amac;
kaza ve olaylarn sebeplerinin ortaya karlarak hava - aralar kazalarnn meydana gelmesini nlemektir.
Delilerin Korunmas
MADDE 7- Kazann meydana geldii devlet; soruturma maksatlarnn gerektirdii kadar bir sre iin
delileri korumak, hava aracnn ve iindekilerinin muhafazasn salamak iin btn tedbirleri alr. Bu tedbirler genel olarak aadaki hususlar kapsar;
a.

Kaybolma, bozulma, silinme, rme ve tahrip olma ihtimali bulunan delilerin fotoraf veya dier
usullerle tesbit edilmesi,

b.

Mevcut delilerin bozulmas, kartrlmas, tahribi ve alnmasn nlemek iin gvenlik tedbirlerinin alnmas,

c.

zellikle uu kayt ve ses kayt cihazlarnn sklmesi, tanmas, deerlendirilmesi ve muhafazas.

Tescil Devlet veya letmeci Devletin Talebi

MADDE 8- Tescil devleti veya iletmeci devletin akredite temsilci gndermeden nce enkaza ilem yaplmamas isteini; kazann meydana getirmeye alr.
a.

Kiilerin, hayvanlarn, postann ve kymetli eyann yangn veya dier sebeplerle tahribini nlemek,

b.

Enkazn, hava seyrseferine, kara ve deniz ulamna ve halkn yaamna engel olmasn ve tehlike
yaratmasn nlemek,

c.

Soruturmann dzenli ve uyumlu olarak yrtlmesini salamak.

Enkazn adesi
MADDE 9- Kazann meydana geldii lke soruturmann tamamlanmasndan sonra tescil devleti veya
iletmeci devlete veya yetkili temsilcilerine enkaz teslim eder. Enkaz yasak blge iinde bulunuyorsa veya o
blgeye girilmesinde mahruz grlyorsa, enkaz o blge dna karlarak teslim edilir.

KNC BLM
Genel Grev ve Sorumluluklar
Bakanln Kazalar ile lgili Grevleri
MADE 10- Ulatrma Bakanl, Sivil Havaclk nitelerinin hava - ara kazalar ile ilgili grevler unlardr:
a.

Hava - arac kazalar konusunda yaplacak ilemleri alnacak nlemleri uygulanacak usulleri tesbit
etmek, konu ile ilgili formlar yaynlamak ve uygulamann kontrolunu yapmak,

b.

Trkiye hkmranlk sahasnda meydana gelen yerli ve yabanc tescilli sivil hava - aralar kazalarna yaplacak ilemleri tesbit etmek,

c.

Yabanc ve uluslararas sahalarda meydana gelen Trk tescilli hava - aralar kazalarn yaplacak
ilemleri tesbit etmek,

266

Ekler

d.

Gelen kaza haberlerini inceleyerek, Bakanlk soruturma kurulunun kaza mahalline gnderilip gnderilmeyeceini, kazann ait olduu kurum, kurulu, gerek ve tzel kiilere bildirmek,

e.

Kaza mahalline gidilecek ise kaza soruturma kurulunu tekil etmek,

f.

Kaza geiren hava - aracnn ait olduu iletmeciden gelen kaza raporlarnn tetkikini yaparak, uu
emniyetinin salanmas iin gerekli ilemlerin yaplmasn istemek ve tavsiyelerde bulunmak,

g.

Bulgu ve nihai raporlar hazrlatmak ve datmn yapmak,

Hava - Arac Sahibinin Grevleri

MADDE 11- Kazaya urayan hava arac sahibinin grevleri unlardr;
a.

Bir kaza olduunda yaplacak ilemlerle ilgili plan ve proramlar hazrlamak,

b.

Kaza olduunda grevlendirilecei kii veya kiileri tesbit etmek,

c.

Kaza haberini bu ynetmelik esaslarna gre Sivil Havaclk nitelerine bildirmek,

d.

Kaza soruturmas iin Bakanlk veya Soruturma Kurulunun gelmiyecei hallerde, kaza raporlarn
bu ynetmelikte akland ekilde akland ekilde eksiksiz hazrlamak ve zamannda gndermek,

e.

Havaalan kaza talimatnda belirtilen; zorunlu kurtarma yardm kaza ile ilgili delilerin yerlerini deitirilmemesini ve kaybolmamasn salamak,

f.

Bakanlk Kaza Soruturma Kurulunun kaza ile ilgili isteklerinin yerine getirilmesine yardmc olmak. Gerektiinde Mahalli Mlki amirlere konu ile ilgili mracaatta bulunmak,

g.

Kamu kurulular tarafndan iletilen hava alanlar dndan uu yapan hava - arac sahipleri kaza
olduunda, kurtarma, yangn sndrme, enkaz kaldrma ilemlerinin ivedilik ve ncelikle yerine
getirilmesi iin kendi imkanlar olmad veya yetmedii hallerde zel ve resmi kurululardan yardm salayabilmek iin nceden bu kurulularla protokol yapmak,

h.

Kaza sonu raporlarndaki ilem ve tavsiyelere gre gerekli nlemleri almak ve uygulamak,

i.

Meydana gelen kazalarn kaytlarn tutmak ve dosyalarn muhafaza etmek.

Havaalan letmecisinin Grevleri

MADDE 12- Havaalan iletmecisinin kaza ile ilgili grevleri unlard;
a.

Havaalan kaza talimatn hazrlayarak yaynlamak ve uygulamasn salamak,

b.

Havaalannda uu emniyetini bozan ve kazalarn olumasna sebep olacak aksaklklar belirlemek

ve ortadan kaldrmak,

c.

Kaza, yangn sndrme kurtar tehizat ve malzemesini temin etmek ve faal bulundurmak,

d.

Mahalli Kurum ve Kurulularla; yangn sndrme ve kurtarma tehizat ile salk tesislerinde yayarlanmak iin protokal yapmak,

e.

Bizzat kendi personeli tarafndan grlen veya bakalar tarafndan bildirilen hava-ara kazave olaylar en seri haberleme vastas ile makamlara rapor etmek,

f.

Sorumluluk sahas iinde meydana gelen kaza yerinde gerekli gvenli nlemlerini aldrmak, kurtarma ve yangn sndrme faaliyetini icra etmek,

g.

Kaza ile ilgili delil ve ses kayt bantlarn muhafaza altna almak, gr tanklarnn isim ve adreslerini
tesbit ederek Soruturma Kuruluna teslim etmek.

Pilotlarn Grevleri
267

Balon Pilotluu Ders Kitab

MADDE 13 - Kulland hava arac kazaya urayan pilotlarn grevleri unlardr:

a.

Hava - aracnda yolcu ve persenolin kurtarlmasn ve emniyetini salamak;

b.

Hava - arac emniyete almak ve aldrmak,

c.

Kazay enseri vasta ile Sivil Havaclk veya en yakn hava trafik nitelerine bildirmek,

d.

Kazay hava-aracnn iletmesinin bildirmek,

e.

Kaza ile ilgili delillerin kaybolmamasn salamak,

f.

Gerektiinde en yakn mlki amiri bilgi vermek ve yardm istemek.

NC BLM
Kaza Soruturma Kurulunun Tekili
Grevleri ve Yetkileri
Kaza Soruturma Kurulu
MADDE 14- Ulatrma Bakanl, havaclk alannda uzman kiilerden seilecek bir kurulu, Kazann
soruturma iin grevlendirir. Bu kurul kazann nedenlerini ve olu eklini akla kavuturmak ve sivil havaclkta can ve mal gvenliinin salanmas bakmndan kazalarn tekrarna engel olmak amac ile hava ara
kazalarnn ayrntl inceleme ve soruturmasn yapar.
Kaza Soruturma Kurulunun Tekili
MADDE 15- Kazann kk kaza veya byk kaza olmasna gre, kaza soruturma kurulunun tekili ve
grlmesinde aada aklanan esaslar uygulanr.
a.

Gereinde, kk kazalarn soruturulmas iin; Ulatrma Bakanl tarafnda, kazan mahiyetine

gre aada belirtilen ihtisasl personelden oluan bir soruturma kurulu tekil edilerek grevlendirilir.

1.

Kontrol pilotu,

2.

Uu emniyet ve kaza krm uzman,

3.

Uak mhendisi veya uak bakm uzman,

4.

Gerekli ise hava trafik uzman.

e.

Byk kazalarn soruturulmas iin, Bakanlk onay ile, kazann mahiyetine gre aada belirtilen
ihtisas sahalarnda luzumlu grlenlerden oluan bir soruturma kurulu tekil edilir ve grevlendirilir.

1.

Kurul Bakan,

2.

Kontrol Pilotu,

3.

Uu emniyet ve kaza-krm uzman,

4.

Uak mhendisi veya uak bakm uzman,

5.

Hava trafik uzman,

6.

Havaalan tesis ve kolaylklar uzman.

7.

Haberleme uzman,

8.

Meteoroloji uzman,
268

Ekler

9.

Hareket ve yer iletme uzman,

10. Gerek grlen dier uzmanlar.

Kaza Soruturma Kurulunun Grevleri
MADDE 16- Kaza soruturma kurulun grevleri unlardr;
a.

Kaza haberi alnr alnmaz belirlenen yerde toplanarak heyet yeleri arasnda grev taksimi yapmak,

b.

Kaza yerine en ksa zamanda ulamak iin, gerekli planlamay yapmak ve lzml malzeme ve tehizat temin etmek,

c.

Kaza yerined lzumlu emniyet ve gvenlik tedbirlerinin alnp alnmadn kontrol etmek ve gereinde bu faaliyetlere nezaret etmek,

d.

Soruturma selemeti asndan gereinde yangn sndrme ve kurtarma faaliyetlerine nezaret etmek,

e.

Enkaz, delil grntlerin gerekli incelemesini ve deerlendirilmesini yapmak,

f.

Grg tanklarn ifadelerini ses kayt cihaz ile veya yaz olarak olmak,

g.

Delil zellii tayan her trl kayt, bilgi, dkman ve uu kayt cihazlarnda el koymak ve incelemek,

h.

zarar ve ziyann tutanakla tespit etmek,

i.

Hava aracnn hasar durumunu belirlemek,

j.

Soruturma ile ilgili raporlar, ynetmelik hkmlerine uygun olarak tanzim etmekle ilgili makamlara sunmak,

k.

Bakanlk onaynda geen sonu raporlarn ilgili makamlara gndermek.

Soruma Kurulunun Yetkileri

MADDE 17- Soruturma Kurulu, soruturmann yrlmesinde bamsz hareket eder ve yetkisi hibir
ekilde snrlanmaz. Soruturma Kurulunun Kanu ile ilgili almalarna, btn yetkililer gerekli kolayl
gstermek ve yardm yapmakla ykmldrler.
Soruturmann selameti, en ksa zamannda ve doru olarak neticelendirilmesi bakmndan, soruturma
kurulunun yetkisine mdahale edilemez.
Soruturma Kurulu Bakan, lzum grd hallerde otopsi yaplmasn isteyebilir.
kaza Soruturma Kurulunun elverisiz hava artlarnda, dalk, bataklk ve ormanlk blgelerde uzun sreli ve zor artlar altnda grev yapabilmeleri dikkate alnarak almalarn kolaylatrp verimini artrabilmek
iin, daha nceden gerekli hazrlk yaplarak lzmlu malzeme ve tehizat kaza krm sandnda muhafaza
edilir. Kazann durumuna, mevki ve uzaklna, zelliine ve iklim artlarna gre bu malzeme ve tehizatlardan gerekli olanlar alnr. Ayrca gerekli yiyecek temin edilerek gecikmeksizin kaza mahalline hareket edilir.

269

Balon Pilotluu Ders Kitab

DRDNC KISIM
Kaza ve Olaylarn Bildirilmesi
Genel Sorumluluk
MADDE 19- Bir kazann oluunda; Hava-aracnn zerinde meydana gelen hasar, dier malzeme hasar,
l ve yaral durumu, resmi ve zel mlke zarar ve ziyan hakknda bilgiler telefon teleks veya mesajla Ulatrma BVakanl Sivil Havaclk nitelerine bildirilir.
Kaza haberini bildirmekten, uan sorumlu pilotu veya mmkn olmad hallerde ekipten biri, iletmeci, mahalli mlki amirler, havaalan iletmecisi sorumludur.
Bir hava - arac kazasnda ilk olarak bildirilecek hususlar unlardr;
a.

Mesajn bana kaza raporudur diye yazlmal veya ifade edilmelidir,

b.

Kazay bildiren ahsn ad, soyad, nvan,

c.

Hava - aracnn tipi, milliyeti,

d.

Hava - aracnn sahibi veya iletmecisi,

e.

pilotun ad ve soyad,

f.

Kazann tarih ve saati,

g.

Hava - aracnn son kalkt ve iniini planlad havaalan,

h.

Kaza mahalline soruturma kurulunun kolayca ulamasn salamak iin kaza yerinin ak ve ayrntl tarifi ve corafi koordinat,

i.

Ekim ve yolcularn saylar ve sh durumlar,

j.

Hava- aracnn hasar derecesi,

k.

Kaza yerinin fiziki durumu,

l.

Kaza haberi baka bir yerden alnm ise o makamveya kilerin tantlmas.

Kaza Snflarna Gre Sorumluluk

MADDE 20- Kaza snflarna gre kazann bildirilmesi ait sorumluluklar aada aklanmtr.
a.

Byk kazalar, lm ve ar yaralanma ile sonulanan kazalar ve uu srasnda hava aracnn herhangi bir ksm veya bir sisteminde yangn kmas halinde en seri haberleme vastasyla, en ksa
zamanda Ulatrma Bakanlna bildirilir.

Ancak yolcularn yolcu kabininde sebebiyet verdikleri ve sadece hava aracnn kabini kapasyan, uula
ilgili herhangi bir alet veya sisteme etki etmeyen yangnlar bu hkmn dndadr.
Kazann oluu anndan itibaren Ulatrma Bakanl soruturma kurulu tarafndan verilecek msaadeye
kadar hava arac ve btn paralar kaza yerinde olduklar gibi muhafaza edilir.
Kurtarma ilemleri veya gerekli emniyet tedbirleri maksadyla yaplan mdahaleler hari, kazann incelenmesine yardm edecek herhangi bir delilin ortadan kalkmasna veya soruturmann shhatini bozacak bir
deiiklik yaplmasna izin verilmez.
Yukarda fkradaki hususlarn salanmasndan uan iletmecisi ve yneticisi sorumlu olup, gereine
mahalli mlki amirlerden yardm isteyebilir.

270

Ekler

b.

Kk kazalar Ulatrma Bakanlna mesajla veya dier usullerle bildirilir. Hava arac ve kaza delillerinin olduu yerde korunmasna lzum yoktur. Kk kazalarn soruturmas iletmeci tarafndan
yaptrlr ve raporun kopyas Ulatrma Bakanlna gnderilir.

c.

Hava arac olaylar iletmeci veya yetkilileri tarafndan Ulatrma Bakanlna mesajla bildirilir.

Kazann Meydana Geldii Devletin Sorumluluu

MADDE 21- Kazann meydana geldii lkenin Sivil Havaclk Otoritesi, en seri haberleme vastasyla,
Kaza yapan aracn iletmecisine, tescili olduu memleketin Sivil Havaclna ve imalatc firmaya, ICAO, Ek13n 4nc ksmnda belirtildii gibi kazay bildirir.
Bu bildirimde, ICAO lisanlarndan tercihen ngilizce lisansyla Sivil Havaclk Haberleme Sisteminden
(AFTN) yararlanlr.
malat, Tescil ve letmeci Devletin Sorumluluu
MADDE 22- Tescil ve iletmeci devlet, kaza bildirimini alr almaz, kaza geiren hava - aracna ve uu
ekibine ait bilgileri kazann meydana geldii devlete gnderir. Akredite temsilci gnderip gndermiyeceini
ve gnderecekse tarihini bildirir.

BENC KISIM
Kaza ve Olaylarn Soruturma ve ncelenmesi
BRNC BLM
Soruturma ve nceleme Yetkileri
Yabanc lke sivil Hava - Aralarnn Trkiyedeki Kazalar
MADDE 23- Trk hava sahasnda meydana gelen kaza ve olaylarn soruturulmasnn balatlmasve
yrtlmesi Ulatrma Bakanl tarafndan grevlendirilen Soruturma Kurulunca yaplr. yabanc lke hava
- aralarnn Trk hava sahasndaki kazalarnn soruturulmasnda ICAO Ek-13n beinci ksmda belirtilen
esaslar uygulanr. Bu esaslarn zeti aada aklanmtr.
a.

Bakanlk, gerekli grd hallarde taraf devletlerden, konu ile ilgili bilgi isteyebilir veya Akredite
temsilci davet edebilir.

b.

Taraf devlet gerekli grrse, kaza ile ilgili olarak bir gzlemci, temsilci gnderebilir. Ancak bu temsilci kaza soruturma kurulunun almalarna katlamaz, soru soramaz ve delil incelemesinde taraf
olamaz.

c.

Kaza bir yasak blgede meydana gelmi ise yabanc devlet temsilcisi kabul edilemez.

d.

Bakanlk, kaza sonu raporunun bir nshasn kaza geiren hava - aracnn tescili olduu ve temsilci
gnderen devlete gnderir.

e.

Hava - arac enkaznn kaldrlmas, aracn tescilli bulunduu devletle koordine sonucuna gre yaplr.

Trk Hava aracnn Yabanc lkelerdeki Kazalar

MADDE 24- Yabanc lke sahasnda Trk hava aracnn kaza geirmesi halinde Bakanlk; kazann meydana gelen devletin istei veya kendi istei ile soruturma kurulunun almalarna katlmak zere Akredite
temsilci gnderir. Lzum grrse ayrca gzlemci temsilci de gnderebilir.
Trk Hava - Aracnn Uluslararas Hava Sahasndaki Kazalar
271

Balon Pilotluu Ders Kitab

MADDE 25- Kazann uluslararas hava sahasnda olduu kati olarak tesbit edildiinde, soruturma Bakanlka balatlr ve yrtlr. Ancak, lzumu halinde soruturmann tamam ve bir ksm anlama ile dier
bir devlete devredilebilir.
Kaza ile ilgili Bilgilerin Aklanmas
MADDE 26- Kazalar hakknda erken ve hatal sonulara varlmasn nlemek amac ile, ayn zamanda
emniyet ve gizlilie uyulma bakmndan aadaki bilgileri aklamaya, Ulatrma Bakan veya grevli klaca
bir makam yetkilidir.
a.

Kaza sebepleri, sonu ve karar,

b.

Kazadaki sorumluluklar,

c.

Gizlilik derecesi olan hertrl bilgiler

d.

Kazann incelenmesi iin ekilen fotoraflar ile krokiler,

e.

Uu kayt ve ses kAYIT TEYPLERNDEK BLGLER.

Kaza ile ilgili Yazmalar

MADDE 27- Mevcut kanun ve anlama hkmlerine gre, devlet dairelerinden, adli makamlardan, yabanc lkelerden, yerli ve yabanc firmalar ile kurululardan hava - ara kazalarna ait bilgi istenmesi halinde;
istekler bir yaz ile normal kanaldan Bakanla bildirilir. Bakanlk, yrrlkteki yasa ve ynetmelik esaslar
dahilinde gerekli cevaplar yazl olarak verir.
Uua elverililik Durumu
MADDE 28- Byk kaza geiren hava - aracnn uua elverilikil sertifikas iptal edilir. Uua elverililik
sertifikasnn tekrar geerli olabilmesi iin; Uua Elverililik Ynetmeliinde belirtilen yetkili messeselerin
birnden alnacak, uua elverililik teknik kontrol raporunun, Ulatrma Bakanlna gnderilip onaylanmas
gerekir.
Kk hava - arac kazalar halinde, iletmeci hava - aracnn gerekli kontrol ve bakmn aracnn bakm
kitaplarna uygun olarak yaptrr ve yaplan ilemler hakknda sonu raporunu Sivil Havaclk nitelerine
gnderir. Hava - arac tekrar uua balamadan nce Sivil Havaclk nitelerine bilgi verilir.
Savcla Bildirme
MADDE 29- Hava - arac kazalarnda ahslarn lm veya yaralanmalar halinde durum, mutlaka Cumhuriyet Savclna bildirilir.
dari nlemler
MADDE 30- Soruturma Kurulu Raporuna gre;
a.

Kazada, lisans sahibi bir ahs kusurlu grlr ise, Bakanlk bu ahsn lisansn belli bir sre veya
tamamen iptal edebilir veya iletmeci tarafndan gerekli nlemlerin alnmas iin direktif verebilir.

b.

letmeci irket veya kurum kusurlu ise, Bakanlk iletmecinin iletme ve uu izinlerini geici veya
devaml olarak iptal edebilir.

272

Ekler

KNC BLM
Kaza Yerinde Yaplacak ler
Delilelerin Korunmas
MADDE 31- Bir kaza meydana geldiinde kaza yerine ilk varan kimseler genellikle, gvenlik grevlileri,
o yerdeki sakinler veya kaza havaalan civarnda olmu ise havaalan personelidir.
Bu kimseler kaza soruturma kurulu gelince kadar; kaza ile ilgili adli ve teknik soruturmaya esas olacak
enkaz, ceset paralar ve ahsieya gibi delillerin yerinde korunmasna azami zeni gstermelidirler.
Kaza Kurtarma lemleri
MADDE 32- Kaza mahalline ilk gelen kii ve grevli;
a.

Sakalanlarn kutarlmas ve eyalarn korunmasna ,

b.

Kurtarlan kimselerin; yerlerinin, koltuk numaralarnn ve kurtarma ilemleri yaplrken enkaz zerinde yaplan deiiklerin iaretlenmesi ve bu yerlere yazl olarak tespit edilmesine,

c.

Kurtarma araclar ve personelinin hareketleri srasnda delillerin yok edilmemesine, azami ihtinay
gstermekle sorumludurlar.

Malalli Gvenlik Grevlilerinin faaliyetleri

MADDE 33- Soruturma kurulu kaz yeri gelinceye kadar mahalli gvenlik grevlilerinin yapaca iler
unlardr;
a.

Tbbi mdahele iin yardm armak, enkazn yanmasna veya daha fazla hasara uramasna mani
olmak,

b.

Kaza ile ilgili bilgileri Bakanla bildirmek,

c.

Kazaya urayan hava - aracnda patlayc veya radyoaktif meddelerin bulunmas ihtimaline kar
tedbirli olmak,

d.

Kaza ile ilgili delillerin kaybolmamas veya yerinden oynatlmamas iin gvenlik nlemlerini almak,

e.

Enkaz zerindeki geici delillerin kaybolmamas iin mmknse fotorafn ekmek,

f.

Kaza tahkikatna yardmc olacak btn grg tanklarnn isim ve adreslerini tespit etmek.

Enkazn Korunmas
MADDE 34- Enkazn korunmas iin, mahalli mlki amirler; polis, jandarma ve gerktiinde askeri glerden yararlanarak aadaki hususlar salar.
a.

Mal ve mlkn emniyetini,

b.

Enkazn olduu gibi korunmasn,

c.

Soruturma kurulu bakannn izin verdii kier dnda hi kimsenin kaza yerine sokulmamasn,

d.

Hava - aracnnkaza annda meydana getirdii iz ve grntlerin kurulmasn,

e.

grevlilere yaka kart verilmesini,

f.

Kaza yerinin ip ve telle evirilmesini,

g.

Enkazn yangn olmas halinde, gvenilir mahalli ahslarla gvenllik grevlilerinin takviye edilmesini.
273

Balon Pilotluu Ders Kitab

Enkazn Genel Tekkiki

MADDE 35- Soruturma kurulu, kaza yerine gelir gelmez ncelikle aada aklanan ilemleri yapar.
a.

Kaza mahallinde bulunan personelde kaza ile ilgil genel bir bilgi alr,

b.

Kaza geiren hava aracnn ilk vuru noktasn tesbit eder,

c.

aracn vuru noktasndan itibaren civarda brakt izleri tesbit eder,

d.

Muhtemel uu yolu, vuru as, vuru hz , hava- aracnn kontrolunda olup olmad ve arzann
havada meydana gelip gelmediini renmek ve tesbit etmek maksadyla; hava arac paralarnn,
eyalarn, l ve sa kalan kiilerin yerlerini tam olarak belirler,

e.

Daha nce alnm olan tedbirlerin yeterliliini gzden geirir ve gerekiyorsa ilave tedbirler alnmasn salar. Enkazn korulmas soruturma kurulunun sonuca varmas veya soruturmaya devam
eden arac kazalarnda, hem soruturma kurulu bakan hem de savc tarafndan soruturmann
sonuland bildirilinceye kadar devam eder,

f.

Soruturma kurulu ,kaza yerine geldiinde yangn ediyorsa, sndrme ii yaplrken yangnn daha
fazla artmamasna veya baka kii; tesis, mal ve vastalar zarar verdirilmemesine dikkat eder,

g.

letmeciden ald bilgiler, manifestolar ve yerinde yapt incelem sonucu enkaz iinde patlayc
veya radyo aktif maddeler varsa bunlarn kurtarlmas veya imhasn uzmanlara yaptrr.

Enkaz ncelenmesi
MADDE 36- Enkaz incelenmesinde aada belirtilen ilemler uygulanr;
a.

Kazann Yeri;

Kazann yeri; mahalli haritalardan da yararlanlarak bir kroki zerinde gsterilmelidir. Eer kaza havaalannda olmu ise, hava alannn krokisi izilmeli, ayrca kazann pist zerinde, kalkta veya inite olduu
tesbit edilmelidir.
b.

Fotoraf ekilmesi;

Soruturma Kurulu Bakan; mmkn olan ve ksa zamanda grntler kaybolmadan hava aracnn yere
vuru noktasndan balamak zeren paralarn, llerin ve hatta mmknse hayatta kalanlarn fotoraflarnn drt bir taraftan ekilmesini salamaldr. Gerektiinde havadan fotoraf ekmesini de salayarak zellikle aadaki hususlarn fotorafla tesbitini temin etmelidir;
1.

Aletler,

2.

Kumanda aletlerinin pozisyonlar,

3.

Radyo ve telsiz cihazlarnn durumlar,

4.

Otomatik pilot durumu,

5.

Yakt selektrlerinin durumu,

6.

Dier alterlerin durumu,

7.

eleronlar, flaplar ve aletlerin durumu,

8.

Fletner ayar durumu,

9.

pheli grlen, krk, atlak ve bklme durumlar,

10. Pervane pal as ve hat ve durumu,

11. Motor paralarnn ve saatlerinin durumlar,
274

Ekler

12. Yangn yerleri,

13. Yerdeki vuru izleri,
14. Koltuk ve emniyet kemerlerinin durumu.
c.

Enkazn dalm durumu

Genel tetkik ve foloraflarn ekilmesinden sonra soruturma kurulunca, ana para uu alnmak zere
btn paralar, cesetler ve dier bulgular lekli bir kroki zerine iaretlenir.
d.

zlerin ve paralarn tetkiki

Soruturma Kurulu: yerdeki, aalardaki, binalardaki izleri, hava aracnn yere gmlmesi veya bir ynde
uzun sre srklenmesini, hava arac paralarnn, cesetlerin ve eyalarn dalmn inceleyip deerlendirerek hava aracnn vuru ynn, vuru asn ve uu hzn tesbit eder. Ayrca bu bulgulardan yararlanarak
hava aracnn motorunun alp almadn, hava aracnn kontrollu veya kontrolsuz olduunu, paralanmann yerde veya havadan olduunu tespit eder, ayet kaza havaalanna inerken metdana gelmise pistteki
izlerin rengi, ekli ve boylur dikkatle incelenerek arzann nedenlerini tespit eder.
e.

Bulgular Deerlendirilmesi

Kaza tahkik heyetince, kaza mahallinde yaplan incelemelerde elde edilen bulgular deerlendirilmek suretiyle kazann kesin olu sebebi tesbit edilir. Bu amala, heyete lzum grlmesi hallerinde, kaza mahallinden elde edilen numuneler, ilgili laboratuvarda veya ihtisas elemanlarna incelettirilir.
Su indeki Enkaza Yaplacak lemler
MADDE 37 - Deniz, gl veya derin sulara gmlm olan bir hava aracnn yeri, grg tanklar ile hava
elektronik cihazlarla tespit edilerek amandra tesbit edilerek amandra veya uygun iaretlerle belirlenir.
Silahl Kuvvetler veya dier kurumlarnda yardmlar salanarak enkaz karlma ilemlerin yaplr. eer
kazann nedeni kati olarak bilinmiyorsa enkazn karlmas iin azami gayret gsterilmelidir. Enkaz karma ilemlerinde lastikleri veya iinde hava dier malzemelerin patlama ihtimali gznne alnarak emniyete
nem verililmelidir. ayet enkazn karlmas mmkn olmazsa bir tutanakla enkazn karlmad belirtilmelidir.
Her trl enkaz kurtarma ve tetkik ilemleri iin yaplacak harcama ve gerekli kolaylklar iletmeci tarafndan karlanacaktr.
Hava Arac Enkaznn Kaldrlmas
MADDE 38- Hava - arac enkazn kaldrlmasnda aada belirlenen esaslar uygulanr.
a.

Pist ve benzeri yerlerde bulunan enkazn meydan trafiini veya can emniyeti tehlikeye dmesi gibi
durumlar hari, inceleme sonu erinceye kadarenkaz kaldrlmaz ve tahrip edilmez.

b.

Soruturma sonulandktan sonra soruturma kurulu bakan, enkazn kaldrlma veya yerinde terkine bir tutanak karar verir.

c.

Hava - aracnn meskun bir yere dmesi halinde kamu hizmetleri ve can emniyeti, ayrca meydan
iin de olan kazalarda trafii ve uu emniyetini aksatan durumlarda enkaz hemen kaldrlr. Enkaz
paralarnn durumu, yerleri ve istikametleri fotoraf ve krokilerle tesbit edilir.

d.

Hava arac enkaz ilgili kurulu veya mal sahibi tarafndan kaldrlr.

e.

Bilhassa hava alanalarnda meydana gelebilecek dier kazalarla karmamas iin, enkaz kaldrldktan sonra iyice gzden geirilip izler ve emareler tamamen ortadan kaldrlr.
275

Balon Pilotluu Ders Kitab

Enkazn Kaza Yerinde Terkedilmesi

MADDE 39- Enkazn kaza yerinden kaldrlmas mmkn deilse, soruturma kurulu kurtarlabilecek
enkaz paralarn tesbit edip ayrttktan sonra dier enkazn kaza yerinde terkedilmesine bir tutanakla aadaki hususlar yerine getirerek karar verir;
a.

enkaz en ufak paralara ayrlr ve topraa gmlr.

b.

Arazi durumu, paralar gmmeye msait deil veya enkaz kk paralara ayrlamyorsa, enkaz
kmelelenir ve zerinne gzle grlebilen SARI boya ile (X) iareti konur,

c.

Enkaz ulalmamas halinde enkazn, mmkn olan en alak ykseklikten yahut yakn bir yerden
fotoraf ekilerek, mevkii koordinatlar ile beraber bir krokide durumu tesbit edilir.

NC BLM
Hasar Derecelerinin Kymetlendirilmesi
Hasar Dereceleri
MADDE 40- Hava - arac kazalar meydana gelen hasar durumuna gre Tam Hasar, Ar Hasar, Hafif
Hasar ve Snfsz Hasar olmak zere drt hasar derecesinde snflandrlr.
Tam Hasar
MADDE 41- Para kurtarma ynnden hi bir deeri kalmayan veya kurtarlan paralarn dnda hava
aracndan hibir fayda salanamyacak derecedeki hasardr. Kaza yerinden kaldrlp nakledilmesi mmkn
olmayan hava arac hasarlar bu snfa girer.
Ar Hasar
MADDE 42- Hasarl paralarn sklmesi, tamiri ve tekrar yerine taklmas iin aada gsterilen byk
paralarn ekonomik tamir standartlarnn dnda hasarlanmas veya tahrip olmas sebebiyle yenisiyle deitirilmesinin gerekli olduu hasarlardr. Bunlar;
a.

Kanat ular, flaplar, elenorlar, kanat ek kaldrma paralar ve aerodinamik frenleme ksmlar hari,
kanat,

b.

Kaplar, kaportalar, kanopi ve bakm giri kaplar hari, gvde veya gvdenin ana ksnlar,

c.

Kuyruk kirileri veya kuyruk ksm,

d.

Amartisr veya piston amblesi, tekerlekler, frenler ve lastikler hari, ini takmlar,

e.

Hareketli ksmlar hari dikey ve yatay stablize,

f.

Helikopter anarotor bal.

Hafif Hasar
MADDE 43- Kazaya urayan hava aracnn hasarl paralarnn sklmesi, tamiri tekrar yerine taklmas
veya deitirilmesi ile uua elverili duruma getirilebildii hasarlardr.
Snfsz Hasar
MADDE 44- Olaya maruz kalan hava aracnn uua elverililiini etkilemeyen kk para deiimi
veya onarmn gerektiren hasarlardr.
Hava Arac Olaylar
MADDE 45- Hava - arac kazas saylmayan fakat, hava-aracnn faaliyet ve durumunu etkileyen aadaki hadiseler, hava - arac olay olarak tanmlanr;
276

Ekler

a.

Hava - aracna ku armas (kaza ile neticelenmiyen),

b.

Baka hasar olmad takdirde FOD nedeni ile motor deitirilmesi,

c.

Uu esnasnda malzeme faktr veya hatal kullanma nedenleriyle kap, kapak, motor ve gvde
kaportalar, harici yakt depolar gibi haricen taklan tehizat ve malzemenin kayb,

d.

tehlikeli (Eemergency) durmu motorla iniler,

e.

Uuta motor durmas veya durdurulmas,

f.

Uuta kumanda, Auto-pilot ve fletner sisteminde meydana gelen arzalar nedeniyle normal durum
kontrolunu muhafaza etmede zorluk ekilmesi,

g.

Uu esnasnda tbbi sebeplerle ciddi ve emniyetsiz durumlar yaratan fizyolojik durumlar.

Hava - Arac Yer Kazalar

MADDE 46- Hava - arac yer kazalar veya olaylar; meydana gelen hava - arac yer kazas veya olaynn,
uu harekatnn dnda olan, yani uutan dolay olmayan kaza ve olaylardr. Aada aklanan kaza veya
olaylar hava arac yer kazas veya olay olarak kabul edilir,
a.

Uu harekat dnda hava aracna binereken meydana gelen yaralanma ve lmler (tabii lm hali
hari) ,

b.

Frtna, su baskn, yerde yldrm isabeti gibi tabii afetler nedeniyle meydana gelen hava ara kazalar yahut olaylar,

c.

Hava aracndan paratle sportif atlamalar esnasnda oluan kazalar yahut olaylar,

d.

Hava arac iinde veya dnda bulunan personelin uu harekat dnda yaralanmas, lmesi veya
hava-aracna hasar verdirmesi,

e.

Bakm, onarm arza giderilmesi, hava - aracnn, yerde tecrbe edilmesi, yer aralar veya insan
kuvveti ile ekilmesi esnasnda meydana gelen kazalar yahut olaylar,

f.

Yer aralarnn, hava aralarna, arpmasndan meydana gelen kaza ve olaylar,

g.

Bakm hangar yangn veya evrede para tesiriyle, duran hava aracnn hasara uramas ile meydana gelen kazalar yahut olaylar.

DRDNC BLM
Kaza Sebep Faktrleri
Kaza Sebep Faktrlerinin Snflandrlmas
MADDE 47- Hava - arac kazalarnn sebep faktrleri, pilotaj, malzeme, idari ve dier faktrler olmak
zere drt (4) snf olarak belirlenir.
Pilotaj Faktr
MADDE 48- pilotaj faktr aada aklanan ikinci derece olaylar kapsar;
a.

Muhakeme Faktr : Mevcut durum ve artlara uygun olmayan ve pilot tarafndan verilen yanl
karar sonucu meydana gelen Hava - arac kazalardr.

b.

Kullanma Teknii Faktr: Hava - aracnn kumanda ve sistemlerinin kullanlmasnda yeteneksizlik ve eitli gstergelerin yanl kymetlendirilmesi gibi kullanma teknii noktasndan ileri gelen
kazalardr.
277

Balon Pilotluu Ders Kitab

c.

Dikkatsizlik Faktr: Dikkatsizlik nedeniyle meydana gelen hava - arac kazalardr,

d.

Bilgisizlik Faktr: Hava - arac ile ilgili teknik bilgi eksiklii ile Hava - aracna ait karakleristiklerdeki bilgi veya uu grevinin yaplna ait bilgilerdeki eksikliklerden ileri gelen Hava arac kazalardr,

e.

Disiplinsizlik Faktr: Kanun, Ynetmelik, Ynerge ve emir esaslarn tam olarak uygulamama ve
aykr davranlar sonucu meydana gelen hava arac kazalardr.

f.

Salk Faktr: Vcut yaps, ruhi bozukluluklar ve diseryantasyon durumu gibi tbbi ynleri ihtiva
eden sebepler sonucu meydana gelen hava arac kazalardr.

Malzeme Faktr
MADDE 49- Malzemenin yorulmas, bozulmas, kendi kendine krlmas yapm yetersizlii ile hava aracnn blmleri, aksesuvarlar, tehizatlar ve dier paralarnda hibir kimsenin kusuru bulunmayan teknik sebepler sonucu meydana gelen kazalardr.
Bakm Faktr
MADDE 50- Hava -aracnn teknik el kitaplarna gre yaplmayan hatal bakm, onarm, arza giderme,
revizyon, normal bakm, kontrol ve tadilat ilemleri sonunda meydana gelen kazalardr.
dari Faktr
MADDE 51- dari faktr aada aklanan tali snflar kapsar;
a.

Sevk ve dari Faktr: Mevcut durum ve artlar ile grevin zelliklerine uygun olarak personel ve
malzemenin kullanlmamas, gerekli nlemlerin alnamamas, yerde ve uuta kontrol grevinin
tam olarak yaplamamas sonucunda meydana gelen kazalardr.

b.

dari disiplinsizlik faktr: Sevk ve idari kademesine mevcut esaslarn uygulanamamas veya eksik,
uygulanmas sonucunda meydana gelen kazalardr.

Dier Faktrler
MADDE 52- Pilotaj, malzeme, bakm ve idari faktrler dndaki sebeplerle meydana gelen kazalardr.
Ku arpmas, FOD (yabanc madde hasar) tesiri, seyrsefer yardmclarnn arzalanmas meteorolojik nedenler ve benzeri faktrke Dier faktr olarak deerlendirilir.

ALTINCI KISIM
Kaza Raporlar
BRNC BLM
n Rapor
Raporun Kapsam ve Sorumluluk
MADDE 53- Bir Trk hava-arc kazas veya Trkiyede kaza geire bir hava-arc ile ilgili olarak, hava aracnn pilot, sahibi,iletmecisi, kiralayan veya mahalli yetkililer aagki bilgileri kasyan n Raporu, Bakanla
en abuk habeletirme vastasyla derhal, bilahare yazl olarak 48 saat iinde bidirmekle soruludu.
a.

Hava-aracnn tipi,

b.

Hava -aracnn milliyet ve tescil iareti,

c.

Hava - aracnn iletmecisi, sahibi varsa kiralaycnn ismi,

d.

Pilotun ad ve soyad,
278

Ekler

e.

Kazann tarih ve saati,

f.

Uu maksad ve uu yolu,

g.

Kaza yerinin corafi koordinat ve tanm,

h.

l ve yaral miktar, mmknse isimleri,

i.

Bilindii kadar kazann mahiyet ve sebebi,

Bu raporda istenen hususlar tam olarak bilinmiyorsa, bilahare edinilen bilgiler tali bir raporla en ksa
srede Bakanla gnderilir.
Bakanlk Rapor sorumluluu
MADDE 54- Bakanlk 30 gn ierisinde ilk raporl, Ek-13 ve ICAO Doc.9156-AN / 900 esaslarna gre;
a.

5700 kg.dan daha ar hava aralar iin;

1.

Tescil devletine,

2.

letmeci devletine,

3.

malat devlete,

4.

ICAOya bildirir.

b.

5700 kg. ve daha az arlktaki hava - arac kazalar, uua elverililik ynnden, lzum grd
takdirde ICAO hari, (a) paragrafndaki devletlere bildirilir.

c.

Kazada uu emniyeti ynnden hemen bir tedbir alnmas gerekiyorsa, bu rapor 30 gn beklemeden derhal ilgililere bildirilir.

KNC BLM
Bilgi lem Raporu
Raporun Kapsam ve Sorumluluk
MADDE 55- Kaza geiren hava - arac 5700 kg.dan daha ar ise, Bakanlk tarafndan ICAO Doc. 9156 AN/900 esaslarna uygun olarak, rapor ICAOya gnderilir. Bu raporda aadaki bilgiler kodlu olarak yer alr.
a.

Kaza ile ilgili raporu veren devlet,

b.

Hava aracnn tipi, tescili, ait olduu devlet, kazann yeri zaman,

c.

Kazann hangi grev esnasnda ve hangi uu durumunda nasl meydana geldii,

d.

lm ve yaralanmalar,

e.

Hasar derecesi,

f.

Uu ekibi ile ilgili bilgiler,

g.

Hava aracnn tipi, nitelii ve kategorisi ile ilgili bilgiler,

h.

Meteorolojik bilgiler,

i.

Seyrsefer yardmclar,

j.

Kaza bir hava alannda meydana gelmi ise o hava alanna ait bilgiler,

k.

Hava ve yer uu kayt cihazlar,

l.

Enkazn ve uu yerinin incelenmesi ile ilgili bilgiler,

279

Balon Pilotluu Ders Kitab

m. Tbbi bulgular ve ilemler,

n.

Yangn yeri ve oluu,

o.

Kaza faktrleri,

p.

Dnceler.

NC BLM
Nihai Rapor
Soruturma Yapan Devletin Sorumluluu
MADDE 56- Kazann meydana geldii devletin Soruturma Kurulu Ek-1de aklanan formata uygun
olarak Nihai Raporu hazrlar. Kaza soruturmasna dier devletlerden yetkili temsilci itirak etmise raporu o
devlete gnderir. Bu devletin grn aldktan sonra, raporu son ekline getirir. 60 gn iinde bu devletten
bir cevap gelmezse, kendi hazrlayaca rapor Nihai Rapor olur.
Bu rapor en ksa zamanda aadaki yerlere yaynlanr.
a.

Tescil devletine,

b.

letmeci devletine,

c.

malat devlete,

d.

ayet kaza soruturmasna itirak etmise vatandalar kazada lm olan devletlere,

e.

ICAOya

Dier Devletlerin Sorumluluklar

MADDE 57 - Kaza soruturmasn yrten devletin ak olmadan dier devletler soruturma safhasndaki bilgileri, bulgular ve Nihai Raporun ihtiva ettii hususlar aklayamazlar ve yaynlayamazlar.

YEDNC KISIM
Kaza nleme Tedbirleri
BRNC BLM
Uluslararas Kurallar
Soruturmay Yrten Devletin Sorumluluu
MADDE 58- Soruturmay yrten devlet soruturmann herhangi bir safhasnda, benzeri olaylarn nlenmesi iin gerekli grd hususlar dier devletlere ve lzumlu grd yetkililere bildirir.
Uu emniyet Tavsiyeleri
MADDE 59- Soruturmay yapan devlet, soruturma esnasnda veya kaza raporunun hazrlanmasndan
sonra uu emniyeti ile ilgili nerilerini ilgili devletlere gnderir. Ayrca ICAO dkmanlarna girmesini istedii ok nemli hususlar var ise bunlar sonu raporuna ek olarak bir mektupla ICAOya bildirir.
Uu Emniyet Tavsiyelerini Alan Devletin Sorumluluu
MADDE 60- Uu emniyet nerilerini alan devlet bu nerilere gre ald tedbirleri, almay dnd
tedbirleri veya hibir tedbir almayacan soruturmay yapan devlete bildirir.

280

Ekler

KNC BLM
Milli Kurallar
Genel
MADDE 61- lgili kurum ve kurulular, hava arac kazalarn nlemek iin uygulanacak esas ve usulleri
uygulamakla ykmldr.
MADDE 62- Hava aralar kaza nihai raporunun 4nc ksmndaki uu emniyeti ile ilgili kurum ve
kurululara yaplan neri ve tedbirler aynen yerine getirilir ve Bakanlk bildirilir.

SEKZNC KISIM
Son Hkmler
Yrrlkten Kaldrlan Hkmler
MADDE 63- Bu Ynetmeliin yrrle girmesi ile birlikte;
a.

Ulatrma Bakanl Sivil Havaclk Dairesi Sivil Uak Kazalar Tahkik Ynetmelii (SHD-T-41).

b.

Ulatrma Bakanl Hava Ulatrmas Genel Mdrl (uak kazas formu) Grg Tan fadesi
talimat (HUGM-T-27).

c.

Mnakalat Vekaleti: Sivil Havaclk Dairesi Reislii Uak Kazas Raporu Talimat (SHD-T-28).

d.

Ulatrma Bakanl Sivil Havaclk Dairesi Bakanl Uak Kazas Tahkik Raporu Talimat
(SHD-T-29. yrrlkten kalkar.

Yrtme
MADDE 64- Bu Ynetmelik, yaymland tarihten itibaren yrrle girer.
Yrtme
MADDE 65- Bu Ynetmelik hkmlerini Ulatrma Bakanl yrtr.
EK-1

NHA RAPOR
1.

AMA:

Bu raporun amac, kaza bilgi ve sonularnn muntazam ve standard olarak dzenlenip verilmesini salamaktr.
2.

RAPORUN BLMLER:

Nhai Rapor, Balk, Kazann ve soruturmann zeti ve Ana Blm olmak zere 3 ksmdan meydana
gelir.
a.

Balk:

Bu blm; iletmecinin ismi, hava aracnn tip, model , milliyet ve tescil iaretleri, kaza ve olayn yer ve
tarihine ait bilgileri kapsar.
b.

Kazann ve Soruturmann zeti:

281

Balon Pilotluu Ders Kitab

Bu blmde aada aklanan zet bilgiler bulunur.

1.

Kazann milli ve yabanc otoritelere bildirilmesi,

2.

Soruturma kurulu ve varsa akredite temsilcisi,

3.

Soruturmann planlanmas,

4.

Raporu gnderen makam ve raporun hazrlanma tarihi,

5.

Kazann olu ekli.

c.

Ana blm:

Nihai raporun ana ksm aadaki balklar kapsar;

1.

Kaza ile ilgili gerek bilgiler,

2.

nceleme,

3.

Sonular,

4.

neri ve tedbirler,

5.

Ekler.

3.

RAPOR EKL:

Nihai raporun ekli ve aklamalar aada gsterilmitir.

HAVA ARACI KAZASI NHA RAPORU
SAHB, LETMECS :
HAVA ARACININ TP VE MODEL:
TSCL ARET :
KAZA YER VE TARH :
KAZANIN ZET :

1.
1.1

1. KAZA LE LGL GEREK BLGLER

Uuun Hikayesi

1.1.1. Uu Numaras, iletme tipi, son kalk yeri, kalk zaman (GMT) planlanan ini noktas,
1.1.2. Uu hazrl, kazann oluuna kadar safhas,
1.1.3. Mevki (corafi koordinat), mahal, kaza zaman (GMT) gece ve gndz artlar
1.2.

l ve Yaral Durumu:

Zayiat Durumu Ekip Yolcular Dierleri

l
Ar Yaral
Hafif Yaral ve Salam

282

Ekler

1.3.

Hava -Aracndaki Hasar:

(Hava aracnn hasar durumu; kal, ar hasar, hafif hasar, hasarsz olmak zere yazlr.)
1.4.

Dier Hasar:

(Hava aracnn dnda, blgede bulunan tesis, tesisat ve hertrl mal, hayvan ve dier hasarlar yazlr.)
1.5.

Personel ile ilgili Bilgiler:

1.5.1.

(Uu ekibinin herbiri iin: ya, lisans ve sertifikalarnn geerlilii, salk ve teknik kontrol
zamanlar, toplam uu saati, bu tipteki uu saati, bu uutaki grev sresi gibi bilgiler.)

1.5.2.

(Kabin personelinin ehliyeti ve tecrbeleri hakknda bilgiler.)

1.5.3.

(Hava aracnn performans, arlk ve arlk merkezi ile ilgili bilgiler.)

1.6.

Hava Aracna Ait bilgiler:

1.6.1.

(Hava aracnn performans, arlk ve arlk merkezi ile ilgili bilgiler.)

1.6.2.

(Hava aracnn uua , elverililik ve bakm durumu ile ilgili zel bilgi.)

1.6.3.

(Kullanlan yakt cinsi bilgiler.)

1.7.

Meteoroloji bilgileri:

1.7.1.

( Meteoroloji bilgileri ve hava tahmini raporlar ile bu bilgilerin ekibe ulap ulamad.)

1.7.2.

(Kazannolduu andaki tabii aydnlk artlar; gne , ay , afak gibi.)

1.8.

Seyrsefer yardmclar:

(Uu ile ilgili yaklama radar, ILS, VOR, DME, NDB, VASIS gibi seyrsefer ve ini yardmc cihazlarn
faaliyet durumu.)
1.9.

Haberleme:

(Kaza ve uu la ilgili muhabere cihazlar hakknda bilgi ve faaliyet durumlar.)

1.10. Havaalan Hakknda Bilgiler:
(Kullanlan ve kullanlmas planlanan havaalanlar ve ilgili tesisleri hakknda bilgiler.)
1.11.

Uu Kayt Cihazlar:

(Uu kayt cihazlarnn hava-aracnn neresinde bulunduu, kazadan sonra bu cihazlarn ne durumda
olduu ve bu cihazlardan karlan bilgiler.)
1.12.

Enkaz ve Yere arpma Bilgileri:

1.12.1. (Kaza yerinin arazi durumu ve enkazn dalma durumuna ait bilgiler.)
1.12.2. (Enkaz iinde, kazaya sebep olan malzeme ve paralarn durumu.)
1.12.3. (Btn paralarn dalm durumunun kroki ve fotorafla tesbit edilmesine ait bilgiler.)
1.13.

Tbbi ve Patalojik Bilgiler:

(Tbbi ynden yaplan btn aratrmalarn ksa bir zeti verilir. Uu mrettebat ile ilgili bilgiler 1.5.
maddesi iinde verilir.)
1.14.

Yangn:

(Yangn kmas halinde: yangnn ekli, sndrmede kullanlan yangn cihazlar ve bu cihazlarn tesir
dereceleri yazlr.)
283

Balon Pilotluu Ders Kitab

1.15.

Arama , Kurtarma :

( Arama, tahliye ve kurtarma faaliyetleri hakknda hava arac iindeki kiilerin bulunduu yerlere gre
yaralanma durumu, koltuk ve emniyet kemerlerinin durumu ve yaralanmalar etkileri.)
1.16.

Deney ve aratrmalar:

(Yaplan aratrmalar ve deneyler, var ise sonular hakknda bilgi.)

1.17.

Dier Bilgiler:

(Yukardaki maddelere yazlmayan, lzumlu bilgiler bu ksma yazlr.)

1.18.

Kullanlan Soruturma Teknikleri:

(Soruturmada kullanlan zel teknikler hakknda aklayc bilgiler.)

2.

NCELEME

(Kazann sebep ve sonularnn belirlenmesine dair birinci madde ve paragraflarnda aklanan belge ve
bilgilerin tahlili yaplr.)
3.

SONU:

(Soruturma sonunda tespit edilen kaza sebepleri ve neticeleri yazlr.)

4.

NER VE TEDBRLER:

(Soruturma sonunda tespit edilen kaza sebepleri ve sonular dikkate alnarak, ileri meydana gelecek
benzer kazalar nlemek iin alnmas gerekli neri ve tedbirler aklanr.)
5.

EKLER:

(Raporun daha iyi anlalmas iin lzumlu grlen eitli bilgiler Ek olarak bu madde kapsamna dahil
edilir.)

284

Ekler

Ek-3 Sivil Havaclk Emniyet Olaylarnn Raporlanmasna Dair Talimat (SHT-OLAY)

Sivil Havaclk Genel Mdrlnden:

SVL HAVACILIK EMNYET OLAYLARININ RAPORLANMASINA DAR TALMAT

Rev1
(SHT-OLAY)
BRNC KISIM
Ama, Kapsam, Dayanak, Tanmlar
Ama
MADDE 1 (1) Bu Talimatn amac; uu emniyetinin korunmas ve artrlmas
maksadyla, uu emniyetini ilgilendiren kaza, ciddi olay ve olaylarn raporlanmas, toplanmas,
incelenmesi ve muhafaza edilmesinin salanmasdr.
Kapsam
MADDE 2 (1) Bu Talimat,
a) Trk Hava Sahasnda meydana gelen ve Trk veya yabanc hava tamaclk iletmeleri
olaylarn,
b) Hava arac ve hava arac paras bakm, tamir ve retimi ile ilgili iletmelerin olaylarn,
c) Hava seyrsefer hizmetleri olaylarn,
) Yer hizmetleri kurulularnn olaylarn,
d) Meteoroloji hizmetleri olaylarn,
e) Trk hava alanlarnda meydana gelen, uu emniyetini etkileyen veya etkilemesi
muhtemel dier olaylar,
f) Trk hava tamaclk iletmelerinin dier lke hava sahalarnda veya meydanlarnda
meydana gelen olaylarn kapsar.
Dayanak
MADDE 3 (1) Bu Talimat, 18/11/2005 tarih ve 5431 sayl Sivil Havaclk Genel
Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanuna, 01/11/2011 tarih ve 28102 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan 655 sayl Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanlnn Tekilat ve
Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnameye dayanlarak ve EASAnn sivil havaclk
olaylarnn raporlanmas direktifi 2003/42 EC direktifine, ICAOnn Sivil hava arac kaza, olay
aratrma ve incelenmesine ilikin Annex 13e paralel olarak hazrlanmtr.
Tanmlar ve ksaltmalar
MADDE 4 (1) Bu Talimatta yer alan;
1

285

Balon Pilotluu Ders Kitab

Ek-4 Balon Slot Talimat

Sivil Havaclk Genel Mdrlnden;
Balonla Hava Tama letmeleri Talimat
(SHT-BALON)
Revizyon 02
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
Ama
MADDE 1 - (1) Bu Talimatn amac, Trk Hava Sahasnda balonla havaclk faaliyetlerini icra etmek amacyla
kurulmu veya kurulacak olan kamu kurum ve kurulular ile gerek ve tzel kiilere ait tm iletmelerin uymak zorunda
olduklar esas ve usulleri belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 - (1) Bu Talimat balonla havaclk faaliyetinde bulunacak iletmeler ile bu iletmelerde grev yapan
tm personeli kapsar
Dayanak
MADDE 3 - (1) Bu Talimat, 14/10/1983 tarihli ve 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu ve 10/11/2005 tarihli
ve 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna dayanlarak hazrlanmtr.
Tanmlar ve Ksaltmalar
MADDE4 - (1) Bu Talimatta geen,
1) AFTN: Havaclk Sabit Haberleme An,
2) AGL: Yer yzeyinden ykseklii,
3) AIC: Havaclk Bilgi Genelgesini,
4) AIP: Havaclk Bilgi Yaynn,
5) AIP SUP: Havaclk Bilgi Yayn Ekini,
6) AIS: Havaclk Bilgi Genelgesini,
7) Azami Kalk Arl: Hava aracnn iletme el kitabnda umasna yetki verilen yakt ve her trl yk ihtiva
eden azami arl,
8) Bakanlk: Ulatrma Denizcilik ve Haberleme Bakanln,
9) Bakan: Ulatrma Denizcilik ve Haberleme Bakann,
10) Balon: Istlm hava ya da helyum gibi hafif bir gazla doldurulan atmosferde uabilen kre eklinde insanl
hava aracn,
11) DHM: Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrln,
12) EAD: Avrupa AIS Veritabann,
13) Fit: 0,3048 metreyi,
14) Genel Mdr: Sivil Havaclk Genel Mdrn,
15) Genel Mdrlk: Sivil Havaclk Genel Mdrln,
16) Grerek Uu artlar: Bir uuun gr mesafesi, buluttan uzaklk ve tavan olarak belirtilen asgari artlara
eit veya onlardan daha iyi meteorolojik artlarda yaplmasna imkn veren uu artlarn,
17) Gndz artlar: Gn doumundan 30 dakika ncesi ile gn batmndan 30 dakika sonras arasnda geen
zaman,
18) Hava Alan: Karada ve su zerinde hava aracnn kalkmas ve inmesi iin zel olarak hazrlanm, hava
aracnn bakm ve dier ihtiyalarnn karlanmasna, yk ve yolcu alnmasna ve verilmesine elverili tesisleri bulunan
yerleri,
19) MKB: stanbul Menkul Kymetler Borsasn,
Balonla Hava Tama letmeleri Talimat (SHT-BALON) Revizyon 02

286

Ekler

Ek-5 Scak Hava Balonlar Uu Tedbirleri Genelgesi

T.C.
ULATIRMA, DENZCLK VE HABERLEME BAKANLII
Sivil Havaclk Genel Mdrl
51859319-401.04.99/473

26/02/2014

GENELGE
UOD 2014/3

Bilindii zere, Kapadokya blgesinde scak hava balonlar ile ticari havaclk
faaliyetlerinin artmas neticesinde uu ve yer emniyetinin salanmasn teminen Genel
Mdrlmzce eitli dzenlemeler yaplmas ihtiyac hsl olmutur. Bu kapsamda
14.06.2013 tarihinde Balonla Uu Tedbirleri genelgesi yaynlanm, 01 Temmuz 2013
tarihinde Balon Slot Talimat yrrle girmi ve 01 Kasm 2013 tarihinde Slot Hizmet
Merkezi (SHM) faaliyete gemitir. Bahse konu uygulamalarn yrrle girmesinin ardndan
faaliyetler izlenmi olup, bu amala yaplan sektrel gzden geirme toplants neticesinde hali
hazrda yrrlkte olan emniyet tedbirleri genelgesinde aada belirtilen baz deiiklikler ve
yeni dzenlemeler yaplmasna ihtiya duyulmutur.

1- Uularn gnlk olarak iki periyot halinde yaplmasna karar verilmitir. Bu kapsamda;
ilk periyodun gn doumundan 30 dakika ncesi ile yerel 11.00 saatleri arasnda
olmasna ve ayn anda en fazla 100 balonun uuunun izinlendirilmesine karar
verilmitir. kinci periyodun ise yerel 14:00 ile gn batmndan 30 dakika sonrasna
kadar olmasna ve Trkiye AIC kurallarna riayet edilmek artyla, meteorolojik
verilerin olumlu alnmas kaydyla en fazla 50 balonun uuunun izinlendirimesine
karar verilmitir. Slot ilemlerine ilikin ilave dzenlemeler Nevehir Kapadokya Balon
Uu Sahas Scak Hava Balonlar Slot Uygulama Talimat kapsamnda yrtlecektir.
Eitim uular ticari uulara dahil edilmeyecektir.
2- Balon uular srasnda hava band araclyla gerekletirilen telsiz konumalarnn
kayt altna alnmas salanacak ve bu grmelerde Genel Mdrlke belirlenen
usullere aykr davranan personel ve yneticilere ilgili mevzuat kapsamnda
sorumluluklar orannda yasal ilem uygulanacaktr.
Bahse konu uular gerekletiren tm balonlarda barometrik altimetreli GPS tm uu
boyunca ve inii mteakip en az 3 dakika sresince alr vaziyette ak tutulacaktr.
GPS'i alr vaziyette olmayan balonlar ile uu yaplmayacaktr.

Daire/Birim
ube

Uu Operasyon Dairesi
Uu Operasyon Mdrl

Ayrntl Bilgi in
sinan.cetinkaya@shgm.gov.tr
1/4

Bu belge 5070 sayl kanuna gre elektronik imzaldr. Evrak Kaynak Dorulama in 'http://www.shgm.gov.tr' adresini ziyaret ediniz.

287

667746967

Balon Pilotluu Ders Kitab

Ek-6 Balon Pilotluu Lisanslandrma Esaslar Talimatnda (SHT-1E)

Balon Pilotluu Lisanslandrma Esaslar Talimat
(SHT-1E Rev.2)
BRNC KISIM
Genel Hkmler
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanm ve Ksaltmalar
Ama
MADDE 1 - (1) Bu talimatn amac, Ticari, Genel ve Sportif Havaclk letmelerinde,
Balonlar ile bu Balonlarda grev yapmak zere ihtiya duyulan personelin; Ulusal ve
Uluslararas kurallar erevesinde belirlenmi esaslara uygun olarak yetitirilmesi,
snflandrlmas, lisanslandrlmas ile SHGMden iletme yetkisi alarak Ticari, Genel ve
Sportif Havaclk faaliyetlerinde bulunan iletmelerin uymalar gerekli esas ve usulleri
belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 (1) Bu talimat, ticari, genel ve sportif havaclk iletmeleri ile bu
iletmelerde grev yapacak lisans ve/veya sertifika alm uucu personelin grev ve
sorumluluklar ile iletmelerin uymak zorunda olduklar usul ve esaslar kapsar.
Hukuki dayanak
MADDE 3 - (1) Bu talimat, 5431 sayl Sivil Havaclk Genel Mdrl Tekilat ve
Grevleri Hakkndaki Kanunun 4 nc Maddesi, 2920 Sayl Trk Sivil Havaclk Kanununun
95 nci Maddesi ve ICAO Ek-1 Personel Lisanslandrma Usulleri esaslarna dayanlarak
hazrlanmtr.
Tanm ve ksaltmalar
MADDE 4 (1) Bu talimatta geen;
a) AIP : (Aeronautical Information Publication) Havaclk bilgi yayn,
b) Balon ekibi: Hava aracnn sevk ve idaresi ile kullanmndan sorumlu olup, SHGM
tarafndan lisanslandrlmas gerekli olan asgari saydaki pilot veya pilotlar,
c) CPL(B): Balon ticari pilot lisansn,
) CPL(B) A Kategorisi balon tip yetkisi: Byklkleri 250.000 (dahil) cu ft ve alt
balonlarda ticari olarak uabilme yetkisini,
d) CPL(B) B Kategorisi balon tip yetkisi: Byklkleri 250.000 cu ft stndeki
balonlarda ticari olarak uabilme yetkisini,
e) FTO: (Flight Training Organisation ) Uu eitim organizasyonu,

288