SHGM Havaalanı Yabani Hayvan Kontrolü

Havaalanlar Daire Bakanl
HAVAALANLARINDA YABAN
HAYVAN KONTROL VE
AZALTIMI
Yayn No: HAD/T-30
HAVAALANLARINDA
YABAN HAYVAN
KONTROL VE AZALTIMI
Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm
SVL HAVACILIK GENEL MDRL YAYINLARI

Yayn No: HAD/T-30
Yayn Tr: eviri
Konu: Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat (ICAO) tarafndan
yaymlanan Airport Services Manual (Doc 9137), Part 3
Wildlife Control and Reduction, Fourth Edition, 2012
dokmannn Trkeye tercme edilmi halidir.
lgili Birim: Havaalanlar Daire Bakanl
1. Basm Tarihi Eyll 2016, Ankara
2016 Sivil Havaclk Genel Mdrl
Telif Haklar Sivil Havaclk Genel Mdrlne aittir.
Her hakk sakldr. Sivil Havaclk Genel Mdrl tarafndan
zel olarak izin verilmedike bu yaynn kopyalanarak
oaltlmas, datlmas ve kullanlmas yasaktr.
lk yaymlanma tarihi Eyll 2016dr.
Bu yayn bilgilendirme amacyla hazrlanmtr. Yaplacak
uygulamalarda ICAO tarafndan yaymlanm olan orjinal
dokmann son eklinde yer alan hususlara uyulmas
gerekmektedir.
www.shgm.gov.tr
Bu yaynn basl hli Sivil Havaclk Genel Mdrl,
Havaalanlar Daire Bakanlndan temin edilebilir.
E-Posta: HAD@shgm.gov.tr
ISBN: 978-975-493-078-8
Sivil Havaclk Genel Mdrl
Gazi Mustafa Kemal Bulvar No:128/A
06570 Maltepe / ANKARA
Tel: +90 312 203 60 00
Fax: +90 312 212 46 84
www.shgm.gov.tr
Tasarm - Bask
Art Ofset Matbaaclk Ltd. ti.
Tel : 0312 284 41 25
Fax: 0312 284 29 89
artofset@ttmail.com
iv
NSZ
Bu el kitabnn nceki basmlar, havaalanlarnda ve havalaanlarnn yakn evresinde kularn kontrol
edilmesi hususunu ele almtr. Dier yaban hayat formlarnn, havaalanlarnda veya havaalanlarnn
yakn evresinde uan iletilmesine ynelik olarak tehlike arz ettiinin kabul edilmesi zerine, Annex 14, Cilt I Havaalan Tasarm ve letimi dokmannn beinci basm kapsamnda ngrlen ku
tehlikesinin azaltlmasna ynelik hkmler, yabani hayvan arpmas tehlikesinin azaltlmas hususunu daha geni kapsamda ele alacak ekilde geniletilmitir. Ek 14, Cilt I gereince, yabani hayvanlar
ve uak arasnda meydana gelmesi muhtemel arpmalar en aza indirecek nlemler alnarak, uak
operasyonlarna ynelik riskleri azaltmak iin gerekli ilemlerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Dolaysyla, bu el kitabnn drdnc basmnda verilen klavuz ilke, uaa ku/yabani hayvan arpma
tehlikesini azaltmak amacyla, gerek ku gerek yabani hayvan kontroln kapsayacak ekilde geniletilmitir. Havaliman otoriteleri, havaliman ku/yabani hayvan kontrol programlarnda gerek kulara
gerek yabani hayvanlara yer vermeleri iin tevik edilmektedir.
Bu dokman, kularn ve yabani hayvanlarn, uaa ynelik ciddi tehlike arz ettii varsaylarak hazrlanm olup, sz konusu tehlikenin stesinden gelmek iin gerekletirilebilecek ve gerekletirilmesi
gereken hususlar ana hatlaryla zetlemeye almaktadr. Bu dokmann amac, eitli tehlikelerin
nispi nlemlerini tartmak deil, baarl bir ku/yabani hayvan kontrol programnn oluturulmasnda, iyi bir organizasyonun ve planlamann nemini vurgulamaktr.
Bu el kitabn balca amac, havaliman personeline, havaalanlarna ynelik etkili bir ku/yabani hayvan kontrol organizasyonu gelitirmek ve uygulamak iin gerekli olan bilgileri salamaktr. Zira, ku/
yabani hayvan arpma riski, her bir sahada farkl olup, sz konusu riskin ynetimi de farkl olacaktr.
Ku/yabani hayvan tehlikesinin ciddiyeti, corafi konumdan, sahann kular/yabani hayvanlar ekiciliinden ve hava trafiinin younluundan etkilenmektedir. Bu el kitab, ku/yabani hayvan kontrol
sorununu etkili bir ekilde ele alacak olan organizasyonel yaplar ana hatlaryla zetlemektedir. Blm 1 kapsamndaki ksa tarihe, sorunun geliimini, nemli ku arpmalarndan baz rnekler vererek
aklamaktadr.
Bu el kitab, herhangi bir havaalannda kularn/yabani hayvanlarn oluma sebeplerini ele alan materyali, uaa ynelik potansiyel ku/yabani hayvan tehlikeleri ile mcadele edecek ulusal bir komitenin
organize edilmesini ve oluturulmasn ve kular/yabani hayvanlar eken zellikleri ortadan kaldrmak zere havaalanlarnda gerekletirilecek deiiklikleri kapsamaktadr.
Bu drdnc basma ilikin son gncellemeler, Birleik Krallk Sivil Havaclk Otoritesi nclnde
Uluslararas Ku arpmas Komitesi bnyesinde hizmet veren dnya genelindeki ku/yabani hayvan
kontrol bilirkiileri tarafndan incelenmitir. Herhangi bir havaalannda veya havaalannn yakn evresinde ku/yabani hayvan kontrol ve azaltlmas konusu ile ilgili materyali ieren seilmi yaynlar
listesi, dokmann sonunda yer almaktadr.
Pek ok Devlet tarafndan kullanlmak zere klavuz materyal gelitirilmesi srasnda, lkelerin havaliman otoriteleri, uu kontrol vb. hususlarnn organizasyonundaki deiikliklerden dolay, her Devletin
iine yarayacak genel bir terim kullanmak zordur. Kolaylk salamak amacyla, bu dokman genelinde,
belirli ileri gerekletirecek olan ahs belirlemek zere (tek bana veya toplu olarak), genel bir terim
olarak komite kullanlmakta olup, Blm 2 ve Blm 3 kapsamnda, sz konusu komitelerin oluturulmasna ynelik klavuz bilgi salanmaktadr. laveten, bu dokmann amalar dorultusunda ve Annex
nsz v
14e uygunluk salamak zere, yaban hayat ve yabani hayvan arpmas terimleri, kularn uaa
arpmalarn ya da ku arpmalarn kapsamaktadr.
Bu El Kitabnn gncel tutulmas amalanmaktadr. Gelecek basmlarn, edinilen tecrbeler ve bu el
kitabnn kullanclarndan alnan yorumlar ve tavsiyeler dorultusunda gelitirilmesi kuvvetle muhtemeldir. Dolaysyla, okurlarn bu basma ilikin grlerini, yorumlarn ve tavsiyelerini bildirmeleri
rica olunur.
ICAO Genel Sekreteri
Uluslararas Sivil Havaclk rgt
999 University Street
Montral, Quebec
Kanada, H3C 5H7
vi
indekiler
BLM 1............................................................................................................................................................................... 2
GENEL...............................................................................................................................................................................................................2
BLM 2............................................................................................................................................................................... 6
ULUSAL BR KOMTENN OLUTURULMASI.......................................................................................................................................6
BLM 3............................................................................................................................................................................... 8
KU/YABAN HAYVAN ARPMASI KONTROL PROGRAMI KAPSAMINDAK GREVLER VE SORUMLULUKLAR.......... 8
3.1 Genel..............................................................................................................................................................................................8
3.2 Devlet Sivil Havaclk Otoritesinin Grevleri....................................................................................................................8
3.3 Havaliman leticisinin Grevleri........................................................................................................................................8
3.4 Havaliman Ku/Yabani Hayvan arpmas Komitesinin Ve Havaliman Ku/Yabani Hayvan arpmas
Kontrol Koordinatrnn Grevleri.....................................................................................................................................9
3.5 Raporlamann nemi................................................................................................................................................................9
BLM 4.............................................................................................................................................................................14
HAVALMANI KU/YABAN HAYVAN ARPMASI KONTROL PROGRAMININ ORGANZASYONU.................................14
4.1 Genel........................................................................................................................................................................................... 14
4.2 Kontrol Program..................................................................................................................................................................... 14
4.3 Ku/Yabani Hayvan arpmalarna Ve Gzlemlenen Kulara/Yabani Hayvanlara Ynelik Verilerin
Toplanmas, Raporlanmas Ve Kaydedilmesi................................................................................................................. 15
4.4 Risk Deerlendirmesi............................................................................................................................................................. 16
4.5 Altyap, Yeillendirme Ve Arazi Kullanm Ynetimi.................................................................................................... 16
4.6 Kularn/Yabani Hayvanlarn Uzaklatrlmas.............................................................................................................. 17
4.7 Havaliman Dndaki Kular............................................................................................................................................... 17
4.8 Entegre Yaklam..................................................................................................................................................................... 18
4.9 Personel Eitimi...................................................................................................................................................................... 18
BLM 5.............................................................................................................................................................................22
UAK LETCLER................................................................................................................................................................................... 22
BLM 6.............................................................................................................................................................................26
KU/YABAN HAYVAN ARPMALARI RSK DEERLENDRMES................................................................................................. 26
BLM 7.............................................................................................................................................................................30
DOAL YAAM YNETM VE SAHA MODFKASYONU................................................................................................................. 30
7.1 Genel........................................................................................................................................................................................... 30
7.2 Gda/Yiyecek............................................................................................................................................................................. 30
7.3 Su.................................................................................................................................................................................................. 31
7.4 Barnma Yeri.............................................................................................................................................................................. 31
BLM 8.............................................................................................................................................................................36
SAVMA TEKNKLER.................................................................................................................................................................................. 36
8.1 Genel........................................................................................................................................................................................... 36
8.2 Yaban Hayat Devriyeleri Ve Pistlerin Aralarla Sprlmesi................................................................................. 36
8.3 Kimyasal Savarlar................................................................................................................................................................... 37
8.4 Sesli Savarlar............................................................................................................................................................................ 38
8.5 Grsel Savarlar......................................................................................................................................................................... 39
8.6 Kular Savmak/Kovmak in Eitimli ahinlerden Ve Kpeklerden Yararlanlmas....................................... 40
indekiler vii
8.7 Kular Savmak/Kovmak in Telsiz le Kontrol Edilen Model Uak Kullanlmas............................................ 41

8.8 Kular Savmak/Kovmak in ldrc Olmayan Mermilerin Kullanlmas....................................................... 42
BLM 9.............................................................................................................................................................................44
HAVAALANLARINDA KU/YABAN HAYVAN YNETM PROGRAMLARINA YNELK EN Y UYGULAMALAR............. 44
9.1 Genel........................................................................................................................................................................................... 44
9.2 Havaalan Ku Kontrolne Ynelik En yi Uygulamalar zeti................................................................................. 44
BLM 10...........................................................................................................................................................................48
HAVALMANLARININ EVRESNDEK UYGUN OLMAYAN ARAZ/TOPRAK KULLANIMI................................................48
BLM 11...........................................................................................................................................................................50
YABAN HAYATI KONTROL PROGRAMININ DEERLENDRLMES............................................................................................. 50
BLM 12...........................................................................................................................................................................52
TEKNOLOJ VE HABERLEME PROSEDRLERNN OLUTURULMASI................................................................................... 52
12.1 Genel......................................................................................................................................................................................... 52
12.2 Tahmini Ve Gerek Zamanl Kulardan Kanma Sistemleri................................................................................... 52
12.3 Haberleme Prosedrleri.................................................................................................................................................... 52
REFERANSLAR.....................................................................................................................................................................54
YABAN HAYVAN/KU ARPMASI NTERNET STELER..................................................................................................55
viii
BLM
GR
BLM 1
GENEL
1.1 7 Eyll 1908 tarihinde, Wright Flyer uan kullanrken, Orville Wright, ku arpmas olarak bilinen
ve uak ile ku arasnda gerekleen ilk arpma olduuna inanlan bir arpma yaad. Drt yldan
daha az bir sre sonra, 3 Nisan 1912 tarihinde, Long Beach, Kaliforniada, Birleik Devletlerde ilk uak
uuran kii olan Calbraith Perry Rodgers, ku arpmas sonucu hayatn kaybeden ilk kii olmutur.
Rodgersin kulland Wright Flyer, uan kumandalarn bozan bir mart ile karlam ve durum
da uan kontrolden km bir ekilde, yaklak olarak 1.5 metrelik deniz suyuna dalmasna sebep
olmutur. lk uaklarn hassas yaplar ve g kaynaklar, onlarn ku arpmas hasarna kar duyarl
olduklar anlamna gelmekteydi. Neyse ki, sz konusu uaklarn dk hzlar, pilotlarn ve kularn/
yabani hayvanlarn, gerekli kanma manevras gerekletirmeleri iin yeterli zaman salamaktayd.
1.2 Uaklar gelitirilmi, dayankl bir ekilde ina edilir olmu ve sonu olarak, ku arpmas hasarna
kar daha dayankl hale gelmilerdir. Ancak, sz konusu uakta, genellikle kokpit, n cam ve evresindeki yap da dahil olmak zere, ciddi ku arpmalar meydana gelmitir. Bu ku arpmalar nadiren de
olsa uu ekibinin yaralanmalarna sebep olmutur. 1950li yllarda, pek ok metal ve pervaneli uan
yerini giderek daha hzl ve daha etkili olan ilk jetler alm olmakla birlikte, gnmzde, hatta 21. yzylda dahi, pek ok pervaneli uak, faal bir ekilde uu operasyonlarnda kullanlmaktadr.
1.3 Kulaa ironik gelse de, jet ile gerekletirilen yolcu seyahatlerinin ilk zamanlarnda meydana gelen, pervaneli yolcu uaklarnn da kart iki kaza, havaclk sektrnn, uaa ynelik ku arpmas
tehlikesini daha yakndan incelemesine yol amtr. Her iki olayda da nispeten daha yeni bir uak
tahrik sistemi olan turboprop dahil olmutur. lk kaza 4 Ekim 1960 tarihinde, Boston Logan D Hatlar
Havalimannda gereklemitir. Lockheed Electra L188 ua, havalanr havalanmaz srck (Sturnus
vulgaris) srsne arpmtr. Kular, uan drt motorundan ne girmi ve uan g kaybetmesine ve havalimanna saplanp arpmasna sebep olmutur. Uakta bulunan yetmi iki yolcu ve mrettebattan altm ikisi lmtr. ki yl sonra, 23 Kasm 1962 tarihinde, Vickers Viscount, 6 000 feette uu
gerekletirirken, Maryland Eyaleti zerinde Kk Kuu (Cygnus columbianus) srsne arpmtr.
Yatay sabitleyicilerden birine, iskeleti zayflatarak uaktan ayrlmasna sebep olan bir kuu girmesi
sonrasnda, uak arparak kaza yapm ve uakta bulunan herkes lmtr. Kaza, yatay sabitleyicilere
ynelik ku arpmas kriterlerinin sekiz kilograma (5 kg) arttrlmas ile sonulanmtr.
1.4 Jet uan yaylmas ve 1960larda ve 1970lerde trafikte meydana gelen artlar ile birlikte, olduka hzl olan, modern jet ile alan nakliye uaklarnn, nceki pervaneli modellerden daha riskli
olduu grlmtr. Daha yeni nesil uaklar, piyasaya srlmeye devam etmi olup, her geen gn artan trafik ihtiyalarn karlayarak, eski ve etkisi daha az olan uaklarn yerini almtr. Dnyann birok
yerinde, yaban hayatn baarl bir ekilde korunmas, kularn ve havaclk iin risk arz ettii bilinen
dier yabani hayvanlarn saysnn artmasna yol amtr. Ayrca, kularn, yalnzca havaclk emniyeti
asndan tehdit oluturan yabani hayvan trleri olmad da giderek kabul edilmektedir. Baz memeli
trleri ve srngenler de uak emniyeti asndan ciddi tehditler oluturmaktadr. Uaa yabani hayvan
arpmas sorununu yeterli bir ekilde ele almak amacyla, herhangi bir havalimanndaki veya evresindeki yabani hayvan/ku kontrol, uan ve karada yaayan memelileri ve srngenleri de ierecek
ekilde geniletilmelidir. ok sayda daha sessiz uaktan oluan trafiin artmasndan ve yaban hayat
nfusundaki arttan dolay, havalimanlarnda ve havalimanlarnn yakn evresinde yaban hayat hareketlerini kontrol etmek ve izlemek iin daha fazla gayret gsterilmesi gerekmektedir. laveten, ku/
yabani hayvan hasarnn veya phelenilen ku/yabani hayvan hasarnn ardndan uan incelenmesi
BLM - 1
ve onarm iin gerekli olan yat sresinin getirdii masraflar da nemlidir. Ayrca, ilave masraflar ve
yarda kalan uulardan kaynaklanan aksaklklar, uak yolcularnn ve hava kargosunun yeniden planlanmas, yolcularn alternatif ulam aralarna aktarlmas, tm masraflar uak ileticisine ait olmak
zere gecelik konaklama ve havayolu iletme btelerine ve kamu itibarna (yolcu deneyimi) zarar
verebilecek olan balantl uu tarifeleri zerindeki olumsuz etkiler de ku arpmas maliyetine ilikin
nemli faktrlerdir. Ku/yabani hayvan arpmas sorununun dinamiklerini daha iyi anlamak iin, ku/
yabani hayvan arpmalarna ilikin verilerin toplanmas gerektii aikardr. ICAO Ku arpmas Bilgilendirme Sistemi (IBIS), bu grev iin idealdir.
IBISin tam aklamas, ICAO Ku arpmas Bilgilendirme Sistemi (IBIS) El Kitab (Doc 9332) kapsamnda yer almaktadr. IBIS kapsamnda, Devletlerden alnan ku/yabani hayvan arpmas raporlarnn
analizleri bulunmaktadr. Bu verilere ynelik olarak gerekletirilen bir analiz, havalimanlarnda veya
havalimanlarnn yakn evrelerinde, yaklak olarak yzde doksan (%90) orannda ku/yabani hayvan
arpmasnn meydana geldiini aa karmaktadr. Ku arpmalarnn sivil havaclk sektrndeki
toplam kresel maliyetinin ylda 1 Milyar Euro olduu tahmin edilmektedir.
1.5 Ku arpmalar ile ilgili ku/yabani hayvan verilerinin analizi ve gzlemlerin yan sra ku/yabani
hayvan faaliyetlerinin izlenmesi, iyi ynetilen bir yaban hayat kontrol program araclyla, havaliman otoritelerinin, ele alnmas gereken ilgili alanlar tespit etmelerini salayacak olan trendler salayabilecektir. Yl ierisinde, ku/yabani hayvan kontrolnn en ok gerekli olduu zamanlar ve gnleri
belirlemek amacyla da ku/yabani hayvan arpmalarna ynelik istatistikler analiz edilebilecektir.
Genel 3
BLM
ULUSAL BR KOMTENN
OLUTURULMASI
BLM 2
ULUSAL BR KOMTENN OLUTURULMASI
2.1 Annex 14, Cilt I gereince, herhangi bir havaalannda veya evresinde, yabani hayvan arpmas tehlikesinin, yetkili bir personel tarafndan, dier unsurlarn arasnda, ulusal prosedrler gelitirilmesi ve
yaban hayat tehlikelerinin srekli olarak deerlendirilmesi yoluyla incelenmesi gerekmektedir. Ulusal
bir komitenin oluturulmas, sz konusu grevin yerine getirilmesi iin idealdir. Sz konusu komitelerin, havaliman yaban hayat kontrolne ynelik aratrma ve gelitirme ile ilgili bilgilerin edinilmesi
ve paylalmas hususunda popler forumlar olduu kantlanmtr. Ulusal bir komite oluturulmas,
lkede lkeye farkllk gsterebilecek olmasna ramen, sz konusu komitede, sorunlar ile ilgili ya da
alakal olan tm paydalar yer almaldr. Ulusal komitelerin, karar verme hususunda olduka az bir yetkiye sahip olduu ve genellikle havaclk camiasnda bulunanlar iin bir bilgi kayna olarak hareket
ettii unutulmamaldr.
2.2 Ulusal bir komite; ulam, savunma, tarm ve evre gibi resmi dairelerin/bakanlklarn yan sra
nemli uak ve havaliman ileticilerinin temsilcilerini, uu emniyet yetkililerini, pilot derneklerini
ve uak gvdesi ve motor imalatlarn iermelidir. Ku/yabani hayvan tehlikesine ynelik uzmanlk
eitimi verenler de komiteye katlmak zere davet edilmelidirler.
2.3 Ku/yabani hayvan arpmalar, devaml bir sorun tekil ettiinden dolay, yaban hayatn sebep
olabilecei tehlikelerin vaka baznda deerlendirilmesine ynelik almalar gerekletirilmelidir. Genellikle, bu aratrma, gnmz uygulamalarnn incelenmesini veya ounlukla havaliman ileticileri
veya yklenicileri tarafndan yeni giriimlerin gelitirilmesini ierebilecek olmakla birlikte, yalnzca
bunlarla snrl olmamaldr.
2.4 yi tasarlanm talimatlar ve klavuz ilkeler, ulusal bir havaalan ku/yabani hayvan kontrol politikasnn gelitirilmesini ve uygulanmasn kolaylatracaktr. Talimatlar dzenlendiinde/tasarlandnda, komite, yeni gelimeleri veya ciddi hususlar deerlendirmeye devam etmek ve politikann
gncellenmesi gerekliliini incelemek zere dzenli olarak toplanmaldr.
2.5 Etkili ku/yabani hayvan kontrol programlar uygulanmas hususunda lkelerin ve paydalarn
bilgi ve tecrbe kazanmalar iin ideal bir forum saladklarndan dolay, Uluslararas Ku arpmas
Komitesinin (IBIS) ve ku/yabani hayvan tehlikesinin azaltlmasna ilikin ICAO blgesel atlyelerinin
yan sra ABD/Kanada Ortak Ku arpmas Komitesi gibi blgesel ve uluslararas komitelere katlm
gerekletirilmesi tavsiye edilmektedir.
2.6 Komitenin yan sra havaliman otoritelerinin, uak ileticilerinin ve dier kurumlarn ynlendirilmesine ilikin bir temel olarak ulusal klavuzlar veya dzenlemeler gelitirilmelidir. Bu klavuzlar,
ayrca, zel aratrma ve ku/yabani hayvan kontrol programlarnn gelitirilmesi iin zemin oluturabilecektir.
BLM - 2
BLM
KU/YABAN HAYVAN ARPMASI

KONTROL PROGRAMI
KAPSAMINDAK GREVLER VE
SORUMLULUKLAR
BLM 3
KU/YABAN HAYVAN ARPMASI KONTROL PROGRAMI KAPSAMINDAK GREVLER
VE SORUMLULUKLAR
3.1 GENEL
Annex 14, Cilt I gereince, Devletlerin, sz konusu Annex kapsamnda yer alan spesifikasyonlar dorultusunda, uluslararas operasyonlarda kullanlan tm havaalanlarn onaylamas gerekmektedir. Bu
sertifikasyon sreci kapsamnda, havaalan ileticilerinin, emniyet ynetim sistemi de dahil olmak zere, havaalan sahas, kolaylklar, hizmetler, ekipman, iletim prosedrleri ve ynetim ile ilgili bilgileri
ieren bir havaalan el kitab gelitirmesi gerekmektedir.
3.2 DEVLET SVL HAVACILIK OTORTESNN GREVLER
3.2.1 Devlet sivil havaclk otoritesi (CAA) veya ulusal havaclk idaresi (NAA), ku/yabani hayvan kontrol ile ilgili havaliman sertifikasyon el kitabnda yer alan prosedrlerin, havaalan emniyet ynetimi
sistemi (SMS) kapsamnda gelitirilmesini ve uygulanmasn salamaldr.
3.2.2 Havalimannda veya yakn evresinde bulunan kular ve dier yabani hayvanlar, uak emniyeti
asndan bir tehlike arz edebilecektir. Baz durumlarda, bu tehdit, bilhassa yabani hayvanlarn snrl
bir sreyle bulunduu durumlarda, uak plannn yaban hayat lehine dzenlenmesi ile azaltlabilecektir. Uak uu yollarnda yabani hayvanlarn varlnn azaltlmas, doal yaam ynetimi veya tehlikeli
yabani hayvanlarn dalmas veya karlmas gibi ekolojik aralar vastasyla gerekletirilebilecektir.
Yaban hayat kontrol program, havalimanna zg hazrlanrken, sz konusu doaya ve evreye duyarl
programlarn gelitirilmesi, ulusal evre dzenlemelerine uygun olmaldr.
3.2.3 ICAO Teknik birlii Program uzmanlar, ku/yabani hayvan programlarnn gelitirilmesi ve
uygulanmas ve de tehlikelerin tanmlanmas ve herhangi bir havaliman ile ilikili ekici unsurlarn
deerlendirilmesi hususunda Devletlere destek salamak zere hazr bulunduklarndan dolay, herhangi bir yaban hayat kontrol programnn gelitirilmesi ve yaban hayat kontrol hususlarnn deerlendirilmesi ile ilgili olarak destek araynda olan Devletler, ICAO Sekreterlii ile iletiime gemek
isteyebileceklerdir.
3.3 HAVALMANI LETCSNN GREVLER
3.3.1 Ku/Yabani hayvan kontrol hususunun neminden dolay, her bir havaliman ileticisi, havalimannda, etkili bir ku/yabani hayvan arpmas ve yaban hayat kontrol programnn gelitirilmesinden, uygulanmasndan ve kantlanmasndan sorumludur; bu husus, ku tehlikesi tanm ve sz konusu
tehlikeye ynelik risk deerlendirmesi gz nnde bulundurularak, havalimannn boyutuna ve zorluk
seviyesine gre uyarlanmal ve dzenlenmelidir.
3.3.2 Havaliman ileticileri, tatbik edilebilir olmas halinde, ulusal komiteden veya dier d kaynakl
kurululardan destek alarak, yerel koullara gre uyarlanm bir program uygulamaldr. Tatbik edilebilir olmas halinde, havaliman ileticileri, havaliman ku/yabani hayvan tehlikesi kontrol politikasndan ve ku/yabani hayvan tehlikesi kontrol kapsamnda hizmet veren personelden sorumlu ve mesul olan bir havaliman ku/yabani hayvan kontrol koordinatr tayin etmelidir. Bu, spesifik program
gelitirecek ve uygulayacak olan yerel bir havaliman ku/yabani hayvan komitesinin oluturulmas
hususunu kapsayabilecektir.
Sz konusu grevlerin yerine getirilmesinden sorumlu olan personelin, yetkinliini kantlayabilmesi,
kalifiye personel tarafndan eitilmesi zorunlu olup, sz konusu personele, grevlerini yerine getirmesi
iin gerekli olan uygun kaynaklarn ve ekipmann salanmas elzemdir.
BLM - 3
3.4 HAVALMANI KU/YABAN HAYVAN ARPMASI KOMTESNN VE HAVALMANI KU/YABAN

HAYVAN ARPMASI KONTROL KOORDNATRNN GREVLER
3.4.1 Havaliman ku/yabani hayvan arpmas komitesi, ku/yabani hayvan kontrol, havaliman planlamas, bakm ve operasyonlar kapsamna giren hususlar iermelidir. Ayrca, trafik hizmetleri, uu operatrleri, kurtarma ve yangnla mcadele hizmetleri, gvenlik, nbeti mdrler, finans vb. hususlar da
iermelidir. Komite, toplanan arpma verilerinin yan sra ku/yabani hayvan gzlemlerini incelemeli
ve ku/yabani hayvan risklerini deerlendirerek, ortaya kan sorunlar ynetmek zere uygulanmas
gereken etkili kontrol nlemlerini deerlendirmek ve belirlemek amacyla trendleri zetlemelidir.
3.4.2 Havaliman ku/yabani hayvan kontrol koordinatr (veya muadili), hava trafik kontrol (ATC) ve
dier paydalarla birlikte, yaban hayat kontrol program ile ilgili faaliyetleri koordine etmelidir. Koordinatrn sorumluluklar, gzlemler, kontrol ve raporlama iin gereken sreyi salamaldr. Sahadaki
yaban hayat koordinatr, ayrca, ksa ve uzun sreli ynetim programlarna ilikin gereklilikleri belirlemek zere, arpma raporlarn incelemeli ve gnlk faaliyet kaytlarn ve bakm raporlarn takip etmelidir; bu bilgiler, dzenli olarak (en az aylk olarak), emniyetten sorumlu olan mdrlere iletilmelidir.
3.5 RAPORLAMANIN NEM
3.5.1 Etkili bir ku/yabani hayvan kontrol program, doru ve gvenilir raporlamaya baldr. Veriler;
grlerden, bakm raporlarndan, arpma raporlarndan ve kontrol faaliyetlerinden elde edilebilecektir. Raporlamann, ncelikle pilotlar ve uak ileticileri olmak zere, havaliman yer iletme personelini,
ATCyi ve dier havaclk paydalarn (rnein; uak bakm kurulular) iermesi gerekmektedir. Bu verilerin incelenmesi ve analiz edilmesi, havalimannda ortaya kan sorunlarn belirlenmesini salayacak olup, hali hazrdaki ku/yabani hayvan arpmasn nleyici yntemlerin etkililiini kantlayacaktr.
3.5.2 Tm koullar gz nnde bulundurularak, uygun ve anlaml bir incelemenin gerekletirilmesi
amacyla, ku/yabani hayvan arpmas raporlama prosedrnn, ideal olarak, tek bir ofis tarafndan
koordine edilmesi tavsiye edilmektedir. Tm havaliman personeli bu prosedr hakknda bilgi sahibi olmal ve bu prosedr, havaalan el kitabnda ve ilgili havaliman yaban hayat tehlike politikas
belgesinde aklanmaldr. Tm arpma raporlar, ku/yabani hayvan arpmas kontrol koordinatrne
iletilmeli, sz konusu koordinatr de bu raporlar, yetkili dzenleyici otoriteye iletmelidir. Ancak, yerel
iletme prosedrleri farkl olabilecektir; sz konusu prosedrler, uygun olduu ekilde, yerel ku/yabani hayvan ynetim belgelerinde ve alma talimatlarnda ak bir ekilde ortaya konmaldr.
Doru ve gvenilir bir ekilde kayt tutulmas ve etkili bir ku/yabani hayvan ynetimi el kitab kapsamnda salanan kapsaml bir raporlama prosedr, herhangi bir ku/yabani hayvan arpmasndan kaynaklanan bir uak olay durumunda, havalimanna sorumlulua ilikin hak talepleri durumunda yardm
salayabilecektir. Doru, gvenilir ve i denetimden gemi bir ekilde kayt tutma ve raporlama, hbir
etkili ku/yabani hayvan kontrol programnn uygulandn ve havaliman ynetiminin, sz konusu
arpmalarn bilincinde olduunu ve uygulanabilir olmas halinde, havalimannn yakn evresindeki
arpma sayn azaltmak zere gerekli tedbirleri aldn kantlamak zere kullanlabilecektir.
3.5.4 Annex 14, Cilt I gereince, Devletlerin, ku/yabani hayvan arpmalarnn kaydedilmesine ve raporlanmasna ilikin ulusal bir prosedr oluturulmas ve havaalannn yakn evresinde uak operasyonlar
iin potansiyel bir tehlike arz eden kularn/yabani hayvanlarn bulunmasna ilikin bilgilerin toplanmas
yoluyla, herhangi bir havaalanndaki ve havaalannn yakn evresindeki ku/yabani hayvan arpmas
tehlikesini deerlendirmeleri gerekmektedir. Ayrca, sz konusu Annex gereince, Devletlerin, ku/yabani
hayvan arpmas raporlarn toplamas ve sz konusu raporlar, ICAO Ku arpmas Bilgilendirme Sisteminde (IBIS) yer almas iin ICAOya iletmesi gerekmektedir. IBIS sistemi, ekil 3-1 ve ekil 3-2 kapsamnda gsterilen raporlama formlarndan, arpma raporlarnn bilgisayar depolamasndan ve arpma verilerinin analizinden olumaktadr. IBIS tarafndan toplanan veriler, benzer ku/yabani hayvan ekolojisi ile
havalimanlarndaki ku/yabani hayvan arpmalarn deerlendirmek zere, ku/yabani hayvan arpmas
veri toplama sistemlerini bilgisayara ykletmemi olan Devletler tarafndan kullanlabilecektir.
Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Program Kapsamndaki Grevler ve Sorumluluklar 9
KU ARPMASI RAPORLAMA FORMU
KU ARPMASI RAPORLAMA FORMU

lgili:
letici....
01/02/
Uak Markas/Modeli..
03/04
Motor Markas/Modeli..
05/06
Uak Tescili..
07
Tarih gnayyl.
08
Yerel saat...
afak A gn B alacakaranlk C gece D
09
10
Havaalan Ad.
11/12
Kullanlan Pist
13
Yol Boyunda ise mahal
14
Uu zerindeki Etkisi
yok
yarda kalm kalk
ihtiyati ini
durdurulan motorlar
dier (belirtiniz)
32
33
34
35
36
Gkyz Koulu 37
bulut yok
paral bulutlu
bulutlu
A
B
C
Ya
sis
yamur
kar
Ku Tr*..
Grlen 42
1 A
2-10 B
11-100 C
daha fazla D
Hz (IAS)) kt 16
Uu Aamas 17
arpan
radom
n cam
burun (yukardaki hari)
motor no.1
2
3
4
pervane
rzgar/rotor
gvde
ini takm
kuyruk
klar
dier (belirtiniz)
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Hasarl
Bildirimde Bulunan ..
(stee bal)
arpan 43
A
B
C
D
Kuun Bykl 44
kk S
orta M
byk L
Pilotun Kular le lgili Olarak Uyarld 45
evet Y
hayr X
Aklamalar (hasar, yarallar ve dier uygun
bilgileri aklaynz)
46/47
...................................................................
...................................................................
...................................................................
*Ty paralar da dahil olmak zere tm ku kalntlarnn
gnderilecei yer:
BU BLGLER HAVACILIK EMNYET AISINDAN GEREKLDR
ekil 3-1. rnek Form 1

BLM
-3
41
Ku says
rtifa AGL ft 15
10
38
39
40
LAVE KU ARPMASI RAPORLAMA FORMU

LAVEMASRAFLARI
KU ARPMASI
RAPORLAMA
LETC
VE MOTOR
HASARFORMU
BLGLER
LETC MASRAFLARI VE MOTOR HASAR BLGLER

A. TEMEL VERLER
letici ...........................................................................................................................................
01/02
Uak Markas/Modeli ....................................................................................................................
03/04
Motor Markas/Modeli ..................................................................................................................
05/06
Uak Tescili...................................................................................................................................
07
gn.. ay yl ...................................................................
08
arpma tarihi
Biliniyorsa havaalan/lokasyon ....................................................................................................
11/12/14
B. MALYET BLGLER
Uan hizmet d kalma sresi ............................................................................................saat
52
ABD $ (bin olarak) ....................................................
53
ABD $ (bin olarak) ............................................
54
Tahmini onarm veya ikame maliyeti

Dier tahmini masraflar
(rnein: gelir kayb, yakt, oteller)
C. MOTOR HASARI ARPMALARINA ZG BLGLER

Motor pozisyon numaras
Arza/durma sebebi
55
56
57
58
kapsam d arza
yangn
durma titreme
durma scaklk
durma yangn ikaz
durma dier (belirtiniz)
Tahmini itme kuvveti kayb yzdesi*
___59
___60
___61
___62
Motorun iine giren tahmini ku says
___63
___64
___65
___66
durma bilinmeyen sebep
Ku tr......
41
* Bu bilgileri tespit etmek zor olabilecektir ancak kabaca tahminler faydaldr.

Ty paralar da dahil olmak zere tm ku kalntlarnn gnderilecei yer:
Bildirimde Bulunan: ..
Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Program Kapsamndaki Grevler ve Sorumluluklar 11
3.5.5 Ku/yabani hayvan arpmalarnn raporlanmas, en kolay ekilde, ekil 3-1 kapsamnda gsterildii gibi bir form kullanlarak gerekletirilmektedir. Ancak, evrimii ve elektronik havayolu uu
emniyeti kaydn kolaylatrmak amacyla, bu formun muhteviyatna ynelik yerel deikenler gerekli
olabilecek olmakla birlikte, sz konusu sistemlerin temeli, asgari olarak, rnek formda gsterilen veri
alanlarn kapsamaldr.
3.5.6 Bir raporlama sistemi uygulamak iin, ilgili Devletin ulusal idaresinde bulunan bir ofis, raporlama
formlarnn datlmasndan ve doldurulmu formlarn ICAOya iletilmeden nce toplanmasndan ve
dzeltilmesinden sorumlu olacak ekilde grevlendirilmelidir. IBIS raporlama formu, lkeler tarafndan oaltlacak ekilde tasarlanm olmakla birlikte, her bir lkedeki formun iade edilecei adreslerin yan sra ku/yabani hayvan kalntlarnn gnderilmesi gereken lke adreslerinin de belirtilmesi
gerektii unutulmamaldr.
12
BLM - 3
BLM
HAVALMANI KU/YABAN HAYVAN

ARPMASI KONTROL PROGRAMININ
ORGANZASYONU
BLM 4
HAVALMANI KU/YABAN HAYVAN ARPMASI KONTROL PROGRAMININ
ORGANZASYONU
4.1 GENEL
Ku/yabani hayvan arpmalar ile ilgili riskleri azaltmaya ynelik bir program, Annex 14, Cilt I, Madde
9.4, Yabani hayvan arpmas tehlikesinin azaltlmas kapsamnda yer almaktadr. Bir havaliman, havalimanndaki ve yakn evresindeki kularn ve yabani hayvanlarn arz ettii riskleri azaltmak amacyla, ku/yabani hayvan arpmas nleme program uygulamaldr. Bu programn kapsam ve ayrntlar,
havalimanna bal olarak farkllk gsterebilecek olmakla birlikte, tm programlar, aada aklanan
temel bilgileri iermelidir.
4.2 KONTROL PROGRAMI
Ku/yabani hayvan arpmas kontrol program, aadaki unsurlar aklamaldr:
a) personel tayini:
1) ku/yabani hayvan arpmas nleme programnn gelitirilmesinden ve uygulanmasndan
sorumlu bir mdr;
2) ku/yabani hayvan arpmas nleme programnn gelitirilmesi ve uygulanmas amacyla,
gnlk faaliyetleri gzlemlemesi, toplanan verileri analiz etmesi ve risk deerlendirmeleri
gerekletirmesi gereken bir koordinatr;
3) kularn/yabani hayvanlarn varln tespit ederek kayt altna almas, ku/yabani hayvan
tehlikesini deerlendirmesi ve tehlikeli kular/yabani hayvanlar uzaklatrmas gereken
eitimli ve yetkin personel. Ku kontrol faaliyetlerinde hizmet veren personelin eitiminin,
havaalan ku kontrol personelinin, gerek gzlemler gerek ku kalntlarnn toplanmas ve
analiz edilmesi sresince ku arpmas sonras faaliyetler vastasyla gvenilir ve doru
ku tanmlar gerekletirmesini salayacak ornitolojik bilgi unsurlarn iermesi tavsiye
edilmektedir. Sz konusu kontrol programnda, paydalarn, herhangi bir arpmann ardndan, herhangi bir kalntdan veya herhangi bir tanmlanamayan karkastan/kadavradan
alnan bir bilimsel analiz (ty veya DNA) elde edebilecekleri bir kolaylk da aklanmaldr;
b) arpan ve yaayan kulara/yabani hayvanlara ilikin verilen raporlanmas, toplanmas ve kaydedilmesi sreci;
c) azaltc, proaktif ve reaktif nlemler gelitirmek amacyla ku/yabani hayvan tehlikesine ilikin verilerin analiz edilmesi ve sz konusu tehlikenin deerlendirilmesi sreci. Bu husus, risk
deerlendirme metodolojisini iermelidir;
d) kular/yabani hayvanlar alana ekecek unsurlar azaltmak amacyla, gerek havalimannda
gerek yakn evresinde doal yaam ve arazi ynetimi sreci. Uygulanabilir ve konu ile ilgili
olmas halinde, bu husus, etkili imen ynetimi tekniklerini ve uygun olmas durumunda, hava
sahasndaki alanlara ynelik uzun imen politikasn iermelidir;
e) Uygulanabilir olmas durumunda, ldrc aralar yoluyla gerekletirilmesi de dahil olmak
zere, tehlikeli kularn/yabani hayvanlarn uzaklatrlmas veya karlmas sreci;
f) havaliman ileticisinin, havaliman evresindeki altyap, yeillendirme, arazi kullanm ve faaliyetler (kular/yabani hayvanlar ekebilecek rn krm, tohum dikme, srme, arazi veya
su zelliklerinin tesis edilmesi, avlanma vb.) ile ilgili ilave ku tehlikeleri olumasna katkda
bulunabilecek gelimelerin farknda olmasn salamak amacyla, havaliman dndaki kurulular ve yerel arazi sahipleri ile irtibat kurma sreci ve
14
BLM - 4
g) havaliman ku/yabani hayvan arpmasn nleme komitesinin tm paydalar ile dzenli toplantlar gerekletirme sreci.
4.3 KU/YABAN HAYVAN ARPMALARINA VE GZLEMLENEN KULARA/YABAN HAYVANLARA
YNELK VERLERN TOPLANMASI, RAPORLANMASI VE KAYDEDLMES
4.3.1 Ku/Yabani hayvan tespiti gerekli olup, bu husus, en iyi ekilde, grevine bal, eitimli, yetkin ve
iyi donanml personel tarafndan mobil devriyeler kullanlarak temin edilmektedir. Portatif ekipman,
habituasyona ynelik olmayp, hedeflenen trlere ynelik olarak tercih edilmelidir.
4.3.2 Tm yaban hayat faaliyetleri kayd veya ku/yabani hayvan kayt defteri muhafaza edilmelidir.
Sz konusu kayt defteri, grlen kularn/yabani hayvanlarn says, tr ve yeri/konumu ile ilgili bilgileri iermelidir. Ayrca, kular/yabani hayvanlar datmak zere gerekletirilen ilemleri ve bu ilemlerin sonularn da kapsamaldr. Sz konusu kayt defteri, gndz saatleri sresince en az 30 dakikada
bir doldurulmal ve sonrasnda, hangi trlerin, gnn veya yln hangi zamanlarnda veya hangi hava
koullar altnda tehlike arz ettiini belirlemek zere analiz edilmelidir. Bu, arpma kaytlar ile birlikte,
belirli trlerin, bir soruna sebep olabilecei zamanlarn tahmin edilmesinde esas tekil edecektir. Genel
olarak, havalimanlarnda, kularn/yabani hayvanlarn varln azaltmak zere gerekletirilecek tm
faaliyetlerin belgelenmesi suretiyle en iyi ekilde hizmet verilecektir.
4.3.3 Tm ku/yabani hayvan arpmalarnn, havalimanna bildirilmesi gerekmektedir. Yalnzca, gerek
risk deerlendirmesinin doru ve tam bir ekilde raporlanmas suretiyle mmkn olduundan dolay,
tm personelin, ku/yabani hayvan arpmalarn raporlamas gerekmektedir. Riskin tamam, muhakkak,
ku/yabani hayvan arpmalarnn toplamndan kaynaklanmamaktadr. Byk ku srlerinin veya karada yaayan byk memelilerin mdahil olmas halinde, sz konusu risk, kk bireysel kulardan daha
byk olmaktadr. Havaliman personeli, tm bilgileri tutarl bir ekilde kaydetmelidir; dier personel
de tm bilgileri kaydetmek zere tevik edilmelidir.
4.3.4 DNA sekanslamadaki son gelimeler, tr seviyesinde tanlama gerekletirmeye ynelik olarak
standartlatrlm molekler belirteler kullanlmasn salamtr. Bu alma, Washington, D.C., Birleik Devletlerde bulunan Smithsonian Enstits Milli Doal Tarih Mzesinde yer alan Yaam Barkodlar
Konsorsiyumu vastasyla yrtlmektedir. Konsorsiyumun temel amac, yeni bir referans barkod veriHavaliman Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Programnn Organizasyonu 15
taban oluturmak ve gelitirmektir. Tm trlerin, diyagnostik bir biyo-belirte olarak, standartlatrlm genom blgesinden ksa bir gen dizilimi kullanan bir teknik kullanlmas yoluyla tehis edilecei
ngrlmektedir. Sz konusu teknik kullanlarak yeterli sayda trn tespit edilmi olmas durumunda,
darbe/vurma noktasnda kalan genetik materyal rnekleri kullanlarak, ku/yabani hayvan arpmalarna karan trlerin tespit edilmesi mmkn olacaktr. Havalimannn, arpan ku/yabani hayvan
trlerine ilikin olarak mmkn olan en doru bilgilere sahip olmasn salamak amacyla, ku/yabani
hayvan arpmalarnn kalntlar, tr seviyesinde tespit edilmelidir.
4.4 RSK DEERLENDRMES
4.4.1 yi bir ku/yabani hayvan arpmas veri dizisi ile, havaliman, her bir tre ilikin arpma verilerini
kullanarak risk deerlendirmesi gerekletirmeli ve sz konusu verileri dzenli olarak gncellemelidir.
Bu husus, almalara ncelik verilmesini ve almalarn yksek seviyeli risklere ynlendirilmesini
salayacaktr. Risk deerlendirmesinde, her bir tre ilikin arpma says ve sz konusu arpmalardan
kaynaklanan hasarn iddeti gz nnde bulundurulmaldr. almalarda, ak bir ekilde, olduka sk
meydana gelen ve iddetli hasara sebep olan trlere odaklanlmaldr.
4.4.2 lkelerden temin edilen sair dokmantasyon ile birlikte, Uluslararas Ku arpmas Komitesi
tarafndan belirlenen risk deerlendirme metodolojisi tavsiye edilen bir klavuzdur. Referans olarak, bu
belgenin ekinde verilen linkleri inceleyiniz.
4.5 ALTYAPI, YELLENDRME VE ARAZ KULLANIMI YNETM
4.5.1 Havalimanlar, kular/yabani hayvanlar eken havalimanna veya evresine ilikin zellikleri
sistematik olarak incelemelidir. Sz konusu zelliklerin ekiciliini azaltmak ve mevcut tehlikeli kularn/yabani hayvanlarn saysn en aza indirmek veya sz konusu kularn/hayvanlarn bu alanlara
fiziksel eriimini engellemek zere bir ynetim plan gelitirilmelidir.
4.5.2 Havaliman geliimi, tehlikeli kular/yabani hayvanlar iin ekici olmayacak ve yap sresince
herhangi bir ekicilie sebep olmayacak ekilde tasarlanmaldr. Bu husus, tehlikeli kulara/yabani
hayvanlara ilikin dinlenme, konaklama/tneme ve beslenme olanaklarnn engellenmesini kapsayabilecektir.
4.5.3 Kular dndaki tehlikeli yabani hayvanlarn, hava sahas alanlarna eriim salamalarn nlemeye ynelik balca yntem, yeterli ykseklikte tam bir evre iti tesis edilmesidir. itler ve kaplar,
kapal tutulmal ve dzenli olarak kontrol edilmelidir. Havalimannda hayvanlara ynelik hibir gda/
yiyecek kayna bulunmamaldr.
4.5.4 Yeillendirme yaps (imen), tehlikeli kularn/yabani hayvanlarn dikkatini ekmeyecek ykseklikte muhafaza edilmelidir; bu husus, verimsiz/orak alanlar iin geerli deildir. Yeil alann ekicilii;
gda/yiyecek bulunmas, gda/yiyecek eriilebilirlii ve yrtclara kar koruma arasnda bir denge tekil
etmektedir:
a) topran iinde ve stnde ve de yeil alanda, toprak solucanlar, bcekler, kemirgenler ve
dier hayvanlar bulunmaktadr. Bitki alannn kendisi ve tohumlar, bitki ve tohum yiyen hayvanlar iin gda/yiyecek kaynadr;
b) gda/yiyecek eriilebilirlii, otlarn yksekliine ve younluuna baldr. Uzun ve youn bir
bitki alan, en tehlikeli kularn/yabani hayvanlarn, etrafta dolamalarn, yiyecek bulmalarn
ve sz konusu yiyeceklere eriim salamalarn engelleyecektir.
c) kular/yabani hayvanlar, saklanarak ve/veya kaarak kendilerini yrtc hayvanlardan korur.
Agorafobi (alan korkusu) olan trler, saklanma yeri olarak, uzun ve youn bir bitki alann
tercih eder. Bu trler, pistlerin ak ksmlarndan ve ksa bitkilerden kanr. Dier yandan,
16
BLM - 4
klostrofobik (kapal yerlerden korkan) trler, uzun ve youn bitki alanndan kanr ve yrtc
hayvanlardan kamalarn salayacak olan ve yrtc hayvanlar nceden grecek geni bir gr asna sahip olduklar pistlerin ak ksmlarnda ve ksa otlarn iinde kalmay tercih eder.
d) Havalimanndaki bitki alannn iek ama sezonu sresince biilmesi halinde, tohumlarla
beslenen kular/yabani hayvanlar havalimanndan uzak duracaktr. Sz konusu ieklerin, anten besleyicileri eken bcekleri ekmeleri halinde (rnein krlanglar, karasaanlar ve ar
yiyiciler), yerel yaban hayat trlerinin caydrcln artrmak iin bitki alan, iek ama sezonundan nce biilmelidir ve otlarn ykseklii ve tr yaps, gda/yiyecek kaynaklarn en aza
indirecek ekilde ynetilmelidir.
4.5.5 Tarmsal rnler ve ilgili faaliyetler (srme, bime) tehlikeli kular/yabani hayvanlar iin gda/
yiyecek salayacandan dolay, mmkn olmas halinde, tarmsal rnler, hava sahas ortamndan
uzaklatrlmaldr.
4.5.6 Kular iin olduka ekici olabileceklerinden dolay, dnyann birok yerindeki su kaynaklar
bilhassa tehlikeli olabilecektir. Sz konusu su kaynaklarnn, kular uzaklatrmak iin alarla modifiye
edilmesi, kularn yryerek eriimlerini nlemek iin itlerle evrilmesi, yan taraflarn dikletirilmesi/
ykseltilmesi veya sair ekilde daha az ekici hale getirilmesi mmkn olabilecektir. Ayrca, atk/p
ynlar da kular iin olduka ekici olabilecektir ve kularn, havaliman zerinde uu yolu oluturmalarna yol aabilecektir. Tesisin ynetimi veya alarla/itlerle evrilmesi yoluyla gda/yiyecek kaynaklarnn engellenmesi, kular ve dier yabani hayvanlar caydrmak iin etkili olabilecektir.
4.6 KULARIN/YABAN HAYVANLARIN UZAKLATIRILMASI
Madde 4.5 kapsamnda belirtilen proaktif nlemlerin alnmasnn ardndan dahi havalimannn tehlikeli kular/yabani hayvanlar ekmeye devam etmesi durumunda, dier tekniklerin baarl olduunun
kantlanmamas ve uaa ynelik olarak devam eden bir arpma riskinin bulunmas halinde, sz konusu kularn/yabani hayvanlarn, tuzak kurularak veya ldrc yntemler kullanlarak uzaklatrlmas
gerekebilecektir. Ateli silahlarn ve kimyasallarn kullanlmas halinde ise, sz konusu silahlarn ve
kimyasallarn ulusal dzenlemeler kapsamnda kullanlmas gerekecektir.
4.7 HAVALMANI DIINDAK KULAR
4.7.1 Havalimannda bulunmayan ancak havalimannn zerinde veya yaknlarnda ve trmanma alanlarnda uan kular da uak ile arpabilecektir. Ku trleri ve sz konusu kularn davranlar/hareketleri hava sahas dnda da takip edilmeli ve sz konusu takip sreci, trleri, uu yollarn, mevsimsel paternleri, gnn belirli bir saati vb. hususlar iermelidir.
4.7.2 Havaalan referans noktas (ARP) zerinde younlaan tanml bir etki alan (tam mesafe, yerel
veya Devlet dzenlemelerine bal olacaktr) ierisinde bulunan ve kularn/yabani hayvanlarn dikkatini eken her nevi unsurlar deerlendirilmeli ve sz konusu unsurlarn, kular/yabani hayvanlar ekici
zelliklerini azaltacak bir ynetim plan gelitirilmelidir. Ku/Yabani hayvan bilirkiilerinin nclnde, herhangi bir ARPnin, daima, herhangi bir havaalannn corafi merkezinde younlamayabilecei
anlalmakla birlikte, tipik olarak 13 kmlik (veya 7 NM) bir daire eklinde evrelenen alann, herhangi
bir etkili yaban hayat ynetim plan iin yeterli derecede byk/geni olduu dnlmektedir. Ancak,
havaliman ileticisinin, planlama ve gelitirme hususlar zerinde herhangi bir etkisi olmas halinde,
13 kmlik daire dnda kular/yabani hayvanlar ekici herhangi bir unsurun bulunduu durumlarda,
gerektii ekilde nlemler alnmaldr.
4.7.3 Annex 14, Cilt I, Blm 9, Madde 9.4.5 kapsamnda ngrlen tavsiyeler gereince, kular ekebilecek olan, teklif edilen herhangi bir yeni hava sahasnn dndaki gelimeler veya havaliman geneHavaliman Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Programnn Organizasyonu 17
lindeki uu yollar ile ilgili olarak, havaliman ileticisine danlmas/bavurulmas ve menfaatlerinin

temsil edilmesini salamak amacyla, havaliman ileticisi planlama srecine dahil edilmesi nem arz
etmektedir.
4.8 ENTEGRE YAKLAIM
lgili kuruluun havalimanndaki faaliyetlerini koordine etmek ve aralarnda iletiimi salamak amacyla, entegre bir yaklam oluturulmas gerekmektedir. Ku/yabani hayvan uzaklatrma hususuna
dahil olanlar ve hava trafik kontrol arasnda hzl bir iletiimin salanmas bilhassa nemlidir. Herhangi
bir spesifik yaban hayat tehlikesine ilikin bildirim alnmas zerine, hava trafik kontrol, havalimannda
ve yakn evresinde uu gerekletiren ua, uygun bir ekilde ikaz etmelidir. Ayrca, uak ileticileri
de herhangi bir spesifik tehdit hususunda ikaz edilmeleri zerine, Blm 5 kapsamnda belirtilen klavuz ilkeyi uygulamak zere hazrlkl olarak, sz konusu entegre yaklama dahil olmaldr.
4.9 PERSONEL ETM
4.9.1 Havaliman yaban hayat kontrol personeli, yaban hayat kontrolrleri olarak ilk grevlerini gerekletirmeden nce, resmi eitim almaldr. Personelin, sz konusu tespit ve uzaklatrma grevleri
hususunda eitimli, yetkin ve donanml olmas gerekmektedir. Her bir Devlet, daha dorusu herhangi
bir Devlet ierisindeki her bir havaliman ileticisi, deien ekosistemler, toporafya, corafi konum,
doal yaam (habitat), tehlikeler, riskler ve kaynaklar dolaysyla, deien yaban hayat ynetimi gerekliliklerine sahip olabilecektir. Dolaysyla, sz konusu deikenlerden dolay, ayrntl ve spesifik
talimatlar salanamayabilecektir; bu yzden, aadaki hususlar, yalnzca genel rehberlik/klavuzluk
salamaktadr. Devletler, kendi ulusal yaban hayat kontrol komitesi ile ibirlii ierisinde, havaliman
yaban hayat kontrolne dahil olan havaliman personelinin eitimine ynelik klavuz ilkeler hazrlamal ve dzenlemelidir. Havalimanlar, kendi yaban hayat ynetim programlarnda, yaban hayat
kontrolne dahil olan personelin eitimine ynelik prosedrlere yer vermelidir.
4.9.2 Havaliman yaban hayat kontrol gerekletirmeleri amacyla herhangi bir kiiye verilen eitim
belgelendirilmeli ve kaytlar, havaliman yaban hayat kontrol program ile idare edilecei zere veya
periyodik incelemelerin, i denetimlerin ve yetkinlik kontrollerinin yerine getirilmesi iin gerekli olduu zere, yeterli bir sreyle muhafaza edilmelidir.
4.9.3 Havaliman yaban hayat kontrol personelinin eitimi, kalifiye havaliman yaban hayat kontrol
personeli veya bu alanda tecrbesi kantlanm uzmanlar tarafndan gerekletirilmelidir. Ayrca, sz
konusu kurulular, kurumlar ve bireyler de ulusal yabani hayvan arpmas komitelerine katlmalar ve
sz konusu komitelerde grev almalar iin davet edilmelidir. Havalimannda yaban hayat ynetimi
eitimi salamak zere tayin edilen personele ynelik asgari kalifikasyonlar, nihai olarak, havaliman
ileticisi tarafndan belirlenmelidir; ancak, sz konusu personel, asgari olarak, alma alannda yetkin olduunu kantlayabilmeli ve eiticinin eitimi de dahil olmak zere resmi bir eitim kursunu
tamamlam olduklarna dair kant ve/veya sz konusu alanda ilgili tecrbe seviyesinin muadilini gsteren bir CV sunabilmelidir.
Ancak, pek ok Devlet, eitim personelinin, profesyonel tecrbe ile birlikte yksek seviyeli bir eitime
sahip olmas gerektiini kabul etmektedir. Birleik Devletler Federal Havaclk daresi (FAA), rnein
150/5200-36A sayl Tavsiye Niteliinde Genelge (AC) (ilgili link bu belgenin ekinde verilmitir) kapsamnda, yaban hayat tehlike deerlendirmelerini gerekletiren yaban hayat biyologlarna ynelik
kalifikasyonlar ve havalimanlarnda yaban hayat tehlikelerinin kontrol edilmesine dahil olan havaliman personeline ynelik eitim mfredatlarn aklamaktadr.
18
BLM - 4
4.9.4 Yaban hayat/ku tehlikesi ynetimindeki resmi kurslar; niversiteler, askeri tekilatlar/tesisler, devlet kurulular, muhtelif eitim kurumlar ve ticari kurumlar ve kurulular tarafndan salanabilecektir.
4.9.5 Herhangi bir havaliman yaban hayat eitim kursunun baarl bir ekilde tamamland, yazl
ve/veya uygulamal teste girmek ve herhangi bir onaylanm geme puan almak suretiyle kantlanmaldr. Testi geenlere, yazl bir sertifikasyon salanmaldr. Eitmen tarafndan herhangi bir yaynlanm
eitim prosedrnn salanmamas halinde, sertifika, ilgili kursiyerin, sz konusu alanlara dair eitimi
baarl bir ekilde tamamlam olduunu kantlar nitelikte olmaldr.
4.9.6 Uak tipi ve hava trafik hareketlerinin skl da dahil olmak zere, yerel blgedeki spesifik yaban
hayat tehlikelerinin mahiyetinden ve havaliman operasyonlarnn boyutu ve karmaklndan dolay,
farkl havalimanlar, balang ve devam eitimine ynelik olarak farkl seviyeler ve trler gerektirebilecektir. Asgari olarak, balang eitimi, aadaki genel alanlar ele almaldr:
a) havaclk yaban hayat ynetimi sorununun ve yerel tehlike tanmnn mahiyetinin ve boyutunun anlalmas;
b) havaliman yaban hayat ynetim programlar ile ilgili ulusal ve yerel dzenlemelerin, standartlarn ve klavuz ilkelerin anlalmas (en iyi uygulama modellerinin kullanlmas);
c) (tatbik edilebilir olduu durumlarda) iyi hava sahas imen ynetimi politikalar (ayrca uzun
imen olarak bilinmektedir) ve salayabilecekleri yaban hayat kontrol faydalar da dahil olmak zere, yerel yaban hayat ekolojisinin ve biyolojisinin takdir edilmesi;
d) saha klavuz ilkelerinin kullanlmas da dahil olmak zere, doru yaban hayat gzlemi ve
tanmnn nemi;
e) nadir ve nesli tkenmekte olan trler ve zel trler ile ilgili yerel ve ulusal kanunlarn ve dzenlemelerin yan sra havaliman ileticisinin sz konusu hususlar ile ilgili politikalar;
f) yabani hayvan arpmalar kalntlarnn toplanmas ve tehisi ile ilgili politikalar ve prosedrler;
g) havaliman dahilindeki ve dndaki doal yaam ynetimi, yabani hayvanlar eken unsurlarn
tanmlanmas, yeillendirme politikalar, havaclk NAVAID korumas, tahliye (drenaj) sitemi ve
su kayna ynetim uygulanabilirlikleri kapsayan uzun sreli (pasif) kontrol nlemleri;
h) iyi tesis edilmi, etkili yaban hayat yok etme, uzaklatrma ve kontrol teknikleri kullanlarak
gerekletirilen ksa sreli (aktif) taktik nlemleri;
i) yaban hayat faaliyetlerinin, kontrol nlemlerinin ve raporlama prosedrlerinin belgelendirilmesi (havaliman yaban hayat ynetim plan);
j) kiisel korunma ekipmannn kullanlmas da dahil olmak zere, ateli silahlar ve saha gvenlii/emniyeti ve
k) yabani hayvan arpmas risk deerlendirmesi ve risk ynetimi ilkeleri ve de bu deerlendirme
ve ilkelerin, havaliman emniyet ynetim sistemi ile entegre ekli.
4.9.7 laveten, yaban hayat kontrol personeli, havalimannn hava taraf evresinde gerekletirilen
operasyonlara ynelik artlar ve koullar hakknda bilgi sahibi olmaldr. Konu ile ilgili olmamas durumunda, yaban hayat kontrol personeli, aadaki hususlar ieren uygun bir eitim almaldr:
a) havalimann tanma, hava trafik kontrol haberlemesi, tabelalar ve iaretler, seyrsefer yardmclar, havaliman iletimi ve emniyeti ve yerel havaliman otoritesinin uygun grd sair
hususlar da dahil olmak zere havaliman hava taraf srcleri eitimi ve
Havaliman Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Programnn Organizasyonu 19
b) uak tanmlama, uak motor tasarm ve yabani hayvan arpmalarnn uak sistemleri zerindeki etkileri de dahil olmak zere, ua tanma.
4.9.8 Havaliman yaban hayat kontrol personelinin, havaliman ileticisinin herhangi bir emniyet
ynetim sistemine entegre yaklam kapsamnda, kendi grevine ilikin yetkinlii muhafaza etmesi/devam ettirmesi gerekmektedir. Bu husus, yllk tazeleme eitimi almak suretiyle veya kurum ii
herhangi bir takip sistemi vastasyla ve herhangi bir kurum d eitim salaycsndan faydalanarak
gerekletirilebilecektir. Havaliman ileticisi, en uygun olan yntemi belirlemelidir. Herhangi bir yetkinlik plannn veya tazeleme eitiminin mevcut olmamas halinde, havaliman yaban hayat kontrol
personeli, en fazla yllk bir sre ierisinde yeniden yetkin klnmaldr.
4.9.9 4.9.6 ve 4.9.7 sayl maddeler kapsamnda belirtilen eitime ilaveten, yetkinliin devam, aadaki hususlar iermelidir:
a) ateli silah emniyetinin incelenmesi;
b) yerel evredeki/ortamdaki deiiklikler;
c) risk ynetim politikasndaki deiiklikler;
d) havalimannda meydana gelen son yaban hayat olaylar;
e) aktif ve pasif nlemlerdeki hareketler ve
f) havaliman ileticisinin uygun addettii her nevi sair hususlar.
20
BLM - 4
BLM
UAK LETCLER
BLM 5
UAK LETCLER
5.1 Uak ileticilerine, uaklarn emniyetini salamak amacyla rzgar deiimi/kesmesi, buzlanma ve
volkanik kl gibi sair tehlikeleri azaltmak zere gerekletirecekleri, kendi uu tarifelerini uyarlamalarn salayacak spesifik ve gvenilir bilgiler zamannda salanmaldr.
5.2 Uak ileticileri, hava trafik kontrol, ister arpm olsun ister canl olsun, gzlemledikleri kular/
yabani hayvanlar hakknda bilgilendirmelidir. Uu yolunda kularn/yabani hayvanlarn gzlemlenmesi durumunda, uak ileticileri, ku/yabani hayvan uzaklatrma talebinde bulunabilecek olup, hava
trafik kontrol otoriteleri tarafndan belirlenen parametreler ierisinde, mmkn olmas halinde, rotay,
zamanlamay ve/veya hz deitirmek suretiyle, uu operasyonlarn dzenlemeyi gz nnde bulundurabileceklerdir. Ayrca, havalimannda herhangi bir yabani hayvan/ku tehlikesi olmas durumunda,
uak iletim personeli, etkilenmemi pistlerden/pistlere alternatif kalk ve var seenekleri teklif
etmek zere, uak ileticileri ve hava trafik kontrol ile koordine olmaldr.
5.3 Havalimannda veya yakn evresinde tehlikeli kularn/yabani hayvanlarn bulunduu havalimanlarna/havalimanlarndan var/kalk gerekletiren uaklara ynelik olarak modifiye edilen prosedr
rnekleri aada verilmitir:
a) Jetler, ICAO grlt azaltma kalk profiline sahip havalimanlarndan kalk yapabilecek olup,
turboprop uaklar, 3 000 ft. zerine kadar, en iyi trmanma as hznda kalk yapabileceklerdir. Ku arpmalarnn yzde 95i, 3 000 ft. altnda meydana geldiinden dolay, bu prosedrler, herhangi bir ku arpmas durumunda hasar azaltabilecek olan nispeten yava hava
hz salarken, uan, mmkn olduu kadar hzl bir ekilde, 3 000 ft. zerinde trmanmasn
salayacaktr.
b) Var gerekletirilen uak, ini iin dorudan alalmas gerekli olana kadar, 3 000 ft. zerinde
kalmaldr. Bu husus, hava trafik kontrol ile koordinasyon salanmasn ve yerel hava trafik
prosedrlerinin modifiye edilmesini gerektirebilecektir.
22
BLM - 5
c) Ku younluunun fazla olduu alanlarda hava hznn drlmesi halinde, daha dk olan
hzlar, herhangi bir arpmann kinetik enerjisini ve herhangi bir ku arpmasndan kaynaklanan hasar olasln azaltmaktadr.
d) Piste yakn mesafede yaklam srasnda ku srs ile karlaan jet uak pilotlar, en emniyetli yntemin, srnn ierisinden geerek ini gerekletirmek olduunu dnebileceklerdir. Teebbs edilen pas geme, emmeden kaynaklanan motor hasar olasln artracak olan,
yksek seviyede motor devir hz gerektirecektir. Her nevi sair prosedrler, yerel hava trafik
prosedrleri ile koordinasyon ierisinde, havayolunun standart iletim prosedrleri dorultusunda belirlenmektedir.
5.4 Tm uak ileticilerinin, herhangi bir ku/yabani hayvan arpmas olay tecrbe etmeleri halinde,
uygun bir ku arpmas raporu dzenlemeleri gerektii tavsiye edilmektedir. Ayrca, uak ileticileri
tarafndan gzlemlenen yaban hayat tehlikeleri de (gerek havada olsun gerek yerde olsun) ramak kala
olaylar da dahil olmak zere, uygun emniyet formunda raporlanmaldr.
Uak leticileri 23
BLM
KU/YABAN HAYVAN ARPMALARI RSK

DEERLENDRMES
BLM 6
KU/YABAN HAYVAN ARPMALARI RSK DEERLENDRMES
6.1 Ku/Yabani hayvan arpmalar risk deerlendirmesi hususuna gemeden nce, uygun/tutarl terminolojinin kullanlmasn salamak nem arz etmektedir. Tehlike ve risk terimleri, normal konumada birbirinin yerine kullanlmaktadr; ancak, sz konusu terimler, risk analizi biliminde zel sahiptir.
a) Tehlike, belirli koullarda, hasar/zarar ile sonulanan herhangi bir olaya sebebiyet verebilecek
bir durumdur. Bu balamda, tehlike, herhangi bir havaalannda veya yaknnda belirli kularn/
yabani hayvanlarn bulunmasdr.
b) Risk ise meydana gelebilecek olan hasarn/zararn iddeti ile katlanan, zararl olayn meydana
gelme olasldr. Bu balamda, risk, uaa ynelik olarak meydana gelen hasarn iddeti ile
katlanan, belirli bir grup ku/yabani hayvan tarafndan gerekletirilen ku/yabani hayvan
arpmas olasldr.
Risk = (herhangi bir olayn meydana gelme olasl) (hasarn/zararn iddeti) ve de ku/yabani hayvan arpmalar iin:
Risk = (herhangi bir arpma olasl) (sebep olunan hasarn/zararn iddeti).
6.2 Dolaysyla, kularn/yabani hayvanlarn, kesinlikle hava sahas zerinde hareket etmemesi veya
operasyonel hava sahas zerinde umamas halinde olduka dk risk ile sonulanan, herhangi bir
havalimanna yakn ok sayda byk kuun/yabani hayvann bulunmas mmkndr (nemli bir tehlike). Ayrca, devaml olarak uak tarafndan arplan, ancak, byklklerinden ve arlklarndan dolay
dk risk ile sonulanan (baka bir ifadeyle, arpmalardan kaynaklanan hasar/zarar seviyesi, daima
olduka dktr [youn sr ile arplmas hari olmak zere]) ok sayda kk yabani hayvann
(tipik olarak 120 gramdan veya 4 ozdan daha hafif) bulunmas da mmkndr.
6.3 Bu yzden, herhangi bir risk deerlendirmesinde, herhangi bir arpmann meydana gelme olaslnn ve meydana gelecek hasarn/zararn muhtemel seviyesinin tahmin edilmesi gerekmektedir.
Dnya genelindeki ku/yabani hayvan arpmalarna ilikin muhtelif veri tabanlarnn analizi sonucunda, ku/yabani hayvan srs ve uaa ynelik hasar/zarar seviyesi arasnda tutarl bir iliki olduu
tespit edildiinden dolay, hasarn/zararn tahmin edilmesi nispeten kolaydr. Ayrca, ku srs eklinde meydana gelen arpmalarn uaa zarar/hasar verme olasl da (kk trler olsa dahi) tek bir
ku arpmasnn zarar/hasar verme olaslndan daha fazladr. Dolaysyla, kular/yabani hayvanlar ve
bunlarn gruplar halinde arpan arpma eilimi ne kadar byk olursa risk de o kadar byk olur.
6.4 Ancak, davranlar tam ve kesin olarak ngrlemediinden dolay, belirli ku veya dier yabani
hayvan poplasyonunun olas arpma sklnn tahmin edilmesi daha zordur. arpma olaslnn tahmin edilmesine ynelik olarak, uygulanmas gereken beceri ve deneyim seviyelerine ve kapsama gre
deien ok sayda olas yaklam bulunmaktadr.
6.5 En yaygn risk deerlendirme ekli, arpma olaslnn ve olas iddetin, genellikle dk, orta ve
yksek seviyeler eklinde kategorize edilmesidir. Bu kategorize etme ilemi, gruplar halinde meydana
gelmelerine ilikin dzeltme ile birlikte, ku/yabani hayvan younluunu kullanarak, arpma iddeti
asndan olduka kolay gerekletirilmektedir. Kularn/Yabani hayvanlarn, arpma olaslna ilikin
bir kategoride belirtilmesi daha zor olup, arpmaya karan trlerin davranlar ve bu davranlarn, ilgili havalimannn evresel koullarndan nasl etkilendii hakknda uzmanlk bilgisi gerektirmektedir.
26
BLM - 6
Baz havalimanlarnda, bu iin gerekletirilmesini salayacak olan, ku/yabani hayvan davranlarnda

yeterli seviyede deneyimli personel bulunabilecektir. Aksi takdirde, ku/yabani hayvan arpmas nleme uzmanlarna veya yerel ku bilimcilerine ynelik olarak hizmet akdi gerekli olabilecektir.
6.6 leriye ynelik muhtemel arpma olaslnn bir ls olarak, yakn gemite meydana gelen
farkl ku trlerine ynelik arpma saylarndan faydalanan saysal bir yaklam, risk deerlendirmesine ynelik tipik bir seenek olabilecektir. Bu srecin gvenilir bir ekilde ilemesi iin, havaliman
kaytlarnda, havalimannda meydana gelen arpmalarn ounluunun rapor edilmi olduunun ve
sz konusu raporlamann, her yl tutarl olduunun ve arpmaya karan ku/yabani hayvan trlerinin
doru bir ekilde tanmlanm olduunun belirtilmesi gerekmektedir.
Bu gerekliliklerin yerine getirilmemi olmas durumunda, yukarda tanmlanan daha genel risk deerlendirmelerinden biri kullanlmaldr. Sz konusu saysal yaklamlardan biri, son be yl ierisinde her
bir tre ilikin olarak kaydedilen arpmalarn ortalama saysnn alnmasn ve sz trleri, be sklk
kategorisinden birine atamak iin bu ortalamann kullanlmasn iermektedir. Sonrasnda, sz konusu
trlerin younluu, olas iddetin ls olarak kullanlmakta olup, sz konusu trler, be iddet kategorisinden birine atanmaktadr. Bu kategorilerin snrlar, havaliman veya ilgili dzenleyici otorite tarafndan belirlenebilecektir. Sklk ve iddet seviyeleri, risk seviyesinde biri olarak tayin edilen farkl
matris hcreleri ile birlikte, 5 x 5 risk matrisi (bkz. ekil 6-1) eklinde birletirilmektedir.
DDET
ok yksek
Yksek
OLASILIK Orta
Dk
ok dk
ok yksek
Orta
Yksek
Dk
ok dk
ekil 6-1. 5 5 risk deerlendirme matrisi
6.7 seviye riskinin, havaliman yneticilerinden istedii yantlar aadaki gibidir.

a) Risk seviyesi 3 Bu trler ile ilgili risk halihazrda olduka yksektir. Bu trler iin mmkn olan
en ksa zamanda ilave ynetim koullar uygulanmaldr.
b) Risk seviyesi 2 Bu trler ile ilgili risk, mevcut seeneklerin ve uygun olmas halinde, gerekletirilen eylemin detayl olarak incelenmesini gerektirmektedir. Bu trlere ilikin mevcut risk
ynetimi, incelenmeli ve uygun olmas halinde, ilave nlemler alnmaldr.
c) Risk seviyesi 1 Bu trler ile ilgili risk halihazrda dktr. Mevcut olan risk ynetim nlemleri
dnda bakaca bir nlem alnmasna gerek yoktur.
6.8 Ayrca, bu matrise ynelik olarak, aadaki gibi yerel deikenlerin olabilecei de kabul edilmektedir:
a) Yeil (Seviye 1). Bakaca bir nlem alnmasna gerek yoktur.
b) Kehribar (Seviye 2). Geriye kalan mevcut risk, mevcut seeneklerin ve olas nlemlerin incelenmesini gerektirmektedir.
c) Krmz (Seviye 3). Geriye kalan mevcut risk, sz konusu riskin azaltlmas iin ilave nlem alnmasn gerektirmektedir.
Baka bir ifadeyle, nlemlerin ve deerlendirmenin, geerli mevzuat kapsamnda geree uygun olarak
Ku/Yabani Hayvan arpmalar Risk Deerlendirmesi 27
gerekletirilebilecek olan eylemin gereklii ve havalimannn takdir yetkisi dorultusundaki kaynaklar ile uygun olmas gerekmektedir. Seviye 3 kapsamndaki bir risk deerlendirmesi sonucunda kabul
edilemez olarak tespit edilmesi halinde, havalimannn sahil kenarnda olmasndan dolay veya havalimannn koruma altna alnm alanlar ile evrili olmas ve havaliman ileticisinin, yerel yaban hayat
mevzuat gereince havalimanna getirilen kstlamalardan dolay yaban hayat tehlikelerine eriim
salayamamas ve sz konusu tehlikeleri etkileyememesi durumunda, sz konusu riskin tamamen ortadan kaldrlmas iin riskin ynetilmesi ile ilgili olarak, havalimannn gerekletirebilecei ok az
husus olabilecei unutulmamaldr.
6.9 Ayrca, risk deerlendirme matrisi, oklu arpmalardan kaynakl riskin yksek seviyeye artrlmas
gerekecek ekilde ayarlanmasn gerektirebilecektir.
6.10 Yukardaki tekniklerin tamam, herhangi bir havalimannda meydana gelen herhangi bir ku/
yabani hayvan arpmasna ynelik toplam/genel riskin deerlendirilmesine yneliktir. Bu, etkili bir ekilde, havaliman ileticisinin riske maruz kalmasdr. Herhangi bir havalimanna veya herhangi bir havalimanndan uu gerekletiren herhangi bir havayoluna veya herhangi bir bireysel yolcuya ynelik
riskin deerlendirilmesi iin, baz hareket oranlar hesabnn, risk deerlendirilmesine dahil edilmesi
gerekmektedir. Bu husus ile ilgili en kolay yaklam, uak hareketi bana den arpma sklnn veya
daha konvansiyonel olarak, 10 000 uak hareketi bana den arpmalarn aklanmasdr. Yukarda
tanmlanan teknikler dorultusunda, bu arpma orannn yorumlanabilecei kapsam, karlalan ku/
yabani hayvan arpmalar ile ilgili olarak mevcut olan bilgilerin detay seviyesine baldr. Bilgilerin, yllk toplam arpma says ile snrl olmas halinde, 10 000 hareket bana den arpma oran, yalnzca
dk, orta veya yksek olarak snflandrlabilecektir. Ku/Yabani hayvan arpmalarnn, gvenilir bir
ekilde raporlanarak tanmlanmas ve yeterli verinin olmas halinde, arpma orannn, herhangi bir
bireysel tr iin, arpma olasl ls olarak ileme alnmas mmkn olabilecektir. Ancak, iddetin,
trlerin younluuna ve sr davranlarna bal olduu unutulmamaldr.
6.11 Risk deerlendirme tekniklerinden hangisi tercih edilirse edilsin, elde edilen bulgularn, etkili bir
risk ynetimi ile takip edilmesi gerekmektedir. ok yksek (Seviye 3) olarak karar verilen riskler ile ilgili
olarak, gerekli grlmesi halinde ku/yabani hayvan bilirkiileri ile istiare edilerek, mevcut faaliyetler
listesinin yan sra hangi seeneklerin tercih edileceine herhangi bir karar verilmeden nce deerlendirilen eitli seeneklerin zararlar ve yararlarna ynelik bir liste gelitirilmelidir. Bu seeneklerin
etkinliinin, uygulandklarndan itibaren uygun aralklarda deerlendirilmesi de ayn derecede nemlidir. Riskin kabul edilebilir seviyede olup olmadn belirlemek amacyla, risk deerlendirme srecinin
yllk olarak tekrarlanmas tavsiye edilmektedir.
6.12 Ayn zamanda, dk seviyeli (Seviye 1) olduuna karar verilen riskler ile ilgili olarak, geerli olan
faaliyetler braklmamal ve ayn younlukta ve sklkta devam ettirilmelidir.
6.13 Son olarak, ilgili havaliman ileticisinin, kendi mlkiyetindeki ve evresindeki ku/yabani hayvan
ynetiminde gerekli zeni gstererek hareket ettiini kantlamak amacyla, srecin tamamnn uygun
bir ekilde belgelendirilmesi gerekmektedir.
6.14 Risk deerlendirilmesinde ynelik daha ayrntl hususlar, ICAO Emniyet Ynetimi El Kitab (SMM)
(Doc 9859) kapsamnda yer almaktadr.
28
BLM - 6
BLM
DOAL YAAM YNETM VE SAHA

MODFKASYONU
BLM 7
DOAL YAAM YNETM VE SAHA MODFKASYONU
7.1 GENEL
7.1.1 Kular ve yabani hayat, havaliman mlkiyetinde, bata gda/yiyecek, su ve kalacak yer olmak
zere, ok eitli sebeplerden dolay olumaktadr.
7.1.2 Gda/Yiyecek, su ve kalacak yer imkanlarn yok etmek veya karmak amacyla havalimannn
doal yaamna/ortamna/evresine ynelik modifikasyonlar, herhangi bir havalimannn kular ve dier yabani hayvanlar asndan ekiciliini azaltabilecektir. Havalimanndaki ok sayda kua/yabani
hayvanlara ilikin ekolojik olarak uzun sreli nlemler sunduundan dolay, doal yaam ynetimi,
herhangi bir havalimannn ku/yabani hayvan ynetimi program iin temel tekil etmektedir. Kulara/yabani hayvanlara kar kronolojik olarak dorudan bir nlem alnmas gerekiyorsa, bunun sebebi,
genellikle, doal yaam ynetiminin, henz tam olarak uygulanmam olmas ve ilave nlemlerin maliyet etkin olmamasdr.
7.1.3 evre ynetimi faaliyetlerinin gerekletirilmesinden nce, havalimannda ve yakn evresinde
yaban hayat ekici gda/yiyecek, su ve kalacak yer kaynaklarn tespit etmek zere, havalimannn ve
evresinin ekolojik olarak incelenmesi nem arz etmektedir. Bylece, evre ynetim plan, yaban hayat
ekici klan spesifik koullar veya doal yaam ortamlarn ele alabilecektir. Havalimanndaki yaban
hayat trlerini, saylarn ve konumlarn belgeleyen standartlatrlm bir raporlama sisteminin yan
sra arpma olaylar da herhangi bir ekolojik aratrma iin temel tekil edebilecektir. Sz konusu ekolojik aratrma sonucunda, plan dahilindeki faaliyetler ve projeler nceliklendirilebilecektir. Herhangi
bir evre ynetim plannn kontrol edebilecei pek ok yaban hayat ekici unsur bulunmaktadr.
7.2 GIDA/YYECEK
7.2.1 Havalimanndaki kulara ve dier yabani hayvanlara ilikin tm gda/yiyecek kaynaklarnn kaldrlmas/yok edilmesi zordur. Havalimanlarnn ounda imenler yaygn bir bitki rts olduundan
dolay, imen ynetimi, kular iin mevcut olan gdalar/yiyecekler zerinde nemli bir etkiye sahiptir.
7.2.2 Yabani hayvanlar, tohumlarn, yeil alann, omurgaszlarn veya kemirgenlerin ve imenlerdeki
dier kk memelilerin veya tarmsal rnlerin yan sra aalardaki ve allardaki/bodur aalardaki
meyvelerden ya da ikram hizmetlerinin veya restoranlarn aktaki gda/yiyecek atklarndan beslenmek amacyla havaliman arazilerine girebilecektir. Sz konusu gda/yiyecek kaynaklar pek ok ku
tr iin bilhassa ekicidir. Bime, hasat ve kazma gibi tarmsal nlemler, tohumlara, omurgaszlara ve
kemirgenlere mdahale edilmesinden ve tohumlarn, omurgaszlarn ve kemirgenlerin aa kmalarndan dolay kular ekecektir. Havalimanndaki tm gda/yiyecek kaynaklarn kaldrmak mmkn
olmamasna ramen, sz konusu sorunu hafifletmek amacyla aadaki nlemlerin alnmas tavsiye
edilmektedir:
a) Tarm. Tarmsal rnn tr ne olursa olsun, havaliman arazilerinin/topraklarnn ilenmesi,
tarmsal rnn yaam dngsnn bir ksmndaki kular ekecektir. Bu yzden, havaliman
arazilerinin/topraklarnn, tarmsal amal olarak kullanlmamas tavsiye edilmektedir.
b) Gda/Yiyecek atklar. Havalimanlar, gda/yiyecek atklarnn yabani hayvanlar ekmeyecek ekilde saklanmasn gerektirmeli, ku/yabani hayvan beslenmesini/besinlerini yasaklamal ve
iyi sanitasyon ve p kontrol programlarn tevik etmelidir.
30
BLM - 7
c) Atk ynetim tesisleri (p toplama, depolama alanlar ve/veya p toplama alanlar). ryebilir
(organik) atklar olarak kabul edilen p toplama alanlar, havaclk asndan tehlikeli olan
eitli kular ve memeli trler iin olduka ekicidir. Havalimanlarnn yaknna ryebilir
atklar olarak kabul edilen yeni sahalarn tesis edilmesinin yasaklanmasna veya kstlandrlmasna ilikin bir ulusal ve yerel mevzuatn yan sra ideal olarak, havaclk asnda tehlikeli
olan yabani hayvanlar eken mevcut p alanlarnn kapatlmasn salayan bir ulusal mevzuat karlmas nem arz etmektedir. Ancak, gerek hayatta, yeni bir Devlet mevzuat olmakszn
bu hususun gerekletirilmesi olduka zor olacaktr.
Genel olarak, bu sahalara ekilen kularn uu yollarna ynelik almalar sonucunda, bu sahalarn, havaliman iin sorun yaratacann kantland durumlarda, bu sahalarn, ARPnin merkezine 13
kmden daha yakn olmamas gerekmektedir. Herhangi bir havalimannn yaknnda bulunan p toplama sahasnn kapatlamamas halinde, yabani hayvanlar ekici zellikleri azaltmak amacyla, muhtemelen, ileticileri, sahada kontrol nlemleri almalar iin tevik etmeye almak gerekecektir. Ancak,
atk trnn ve sz konusu konuma ekilen yabani hayvan trlerinin tespit edilmesine ynelik olarak
resmi bir saha deerlendirmesi gerekletirilmedii srece, bu husus belirlenemeyecektir. Sz konusu
kontrol, piroteknikler veya sair uzaklatrma tekniklerinden faydalanlarak, kularn etkin yzeye eriimini nlemek ve kular etkin bir ekilde uzaklatrmak zere, itlerle alarla veya bast tellerle
evirme yntemleriyle salanabilecektir. naat ve ykm atklar gibi yalnzca organik olmayan atklar
alan atk aktarma tesislerinin ve sahalarnn tamamen kapatlmas, genel olarak, sz konusu sahalarn,
tehlikeli yabani hayvanlarn iin ekici olmasn nleyecektir.
7.3 SU
Yzey suyu, genellikle, kular iin olduka ekicidir. Havaliman mlkiyetindeki akta kalan su, aadaki ekilde mmkn olduu kadaryla yok edilmeli veya en aza indirilmelidir:
a) kntler/ukurlar ve su kaynaklar. Yamurdan sonra su ile dolan ukurlar veya kntler,
dzletirilmeli ve ierisindeki su tahliye edilmelidir. Yamur suyu tutma lagnleri/glckleri gibi byk su kaynaklar, kularn eriim salamalarn engellemek amacyla tellerle veya
alarla kapatlabilecektir. Yok edilemeyen byk su kaynaklar, evre yoluna sahip olmaldr;
bylece, ku/yabani hayvan kontrol personeli, kular uzaklatrmak iin su kaynann tm
ksmlarna hzl bir ekilde eriim salayabilecektir. Su kaynaklarnda ve hendeklerde, dalc
kularn, s sularda beslenmelerini nlemek amacyla dik meyiller bulunmaldr.
b) Drenaj hendei. Drenaj hendeklerinin yeillik veya anm toprak ile tkanmas ve su aknn engellenmesi durumunda, sz konusu hendeklerin alarla kapatlmamas halinde, kular
eken bir bcek ve dier su canllar yaam gelimektedir. Sz konusu sorunlar zmek iin
hendeklerde menfez oluturulmas tavsiye edilmektedir. Hendeklerin dzenli olarak temizlenmesi nem arz etmektedir. Suyun mmkn olduu kadar hzl bir ekilde akp gitmesi iin bu
hendekler dzlenmelidir. Eimli yokulardaki imenler ve yeillikler kesilmelidir. Tatbik edilebilir olmas halinde, suya ekici unsurlar, hendeklerin, gml drenaj borular ile deitirilerek
yok edilebilecektir.
7.4 BARINMA YER
7.4.1 Kular ve yabani hayvanlar, genellikle, havaliman mlkiyetinde bulunan, hangarlarn ve kprlerin yapsal kirileri gibi yerlerde, krklerin kelerinde ve dier yaplarda ve aalarda ve allarda
barnma ve reme alanlar aramaktadr. Martlar ve su kular gibi baz kular, dinlenirken emniyette olmak iin havaliman mlkiyetinde ak alanlar aramaktadr. Kular, bu alanlarda, tm ynlerden evrelerini grebilecektir. Geyikler ve dier memeliler, aalarn ve allarn youn olduu yerlerde barnma
yerleri aramaktadr. Kularn ve dier yabani hayvanlarn havaliman mlkiyetinde barnma ve reme
alanlar aramalarn nlemek iin aadaki nlemler alnabilecektir:
Doal Yaam Ynetimi Ve Saha Modifikasyonu 31
a) Yaplar. Mimarlar, kularn tnemek ve yuva yapmak zere kullanabilecekleri ak alanlar en

aza indirmek amacyla, havalimanlarndaki binalarn, hangarlarn, kprlerin ve dier yaplarn
tasarm aamasnda, biyologlara danmaldr. Eski yaplarda (hangarlardaki, depolardaki ve
kpr altlarndaki mertekler/kiriler ve kuatlm/sarl alanlar gibi) tneme alanlarnn bulunmas halinde, bu alanlara eriim, genellikle, alarla engellenebilecektir. Baz kularn kntlar, at zirveleri, kiriler, tabelalar, direkler ve sair konma ve tneme alanlarn kullanmalarn
nlemek amacyla, sz konusu alanlara, sivri ulu demir ubuklar gibi tnemeyi engelleyici
aletler kurulabilecektir. Bina kntlarnn asnn 45 derece veya daha fazla olacak ekilde
deitirilmesi, kular caydracaktr. Ancak, yaplarn tasarmnda, ku uzaklatrma veya caydrma unsurlarnn kullanlmasnn, en etkili ve uzun sreli zm olduu vurgulanmaktadr.
b) Metruk yaplar. Yrtc kular ve dier kular tarafndan tnek olarak kullanlabilecek tm gereksiz ve metruk direkler, itler ve dier yaplar havaliman mlkiyetinden kaldrlmaldr.
naat enkaz ynlar ve skartaya karlmam ekipman, biilmemi otlarla evrili it sralar ve dier
ynetilmeyen alanlar, estetik olarak ho olmamakla birlikte, kemirgenler ve dier yabani hayvanlar
iin tipik olarak mkemmel bir saklanma alan salamaktadr. Havalimanlarndaki bu alanlar ortadan
kaldrlmaldr.
c) Aalar ve allar. Havaliman peyzajna ynelik bitkilerin seilmesi ve aralkl olarak yerletirilmesi srasnda azami zen gsterilmesi gerekmektedir. Yabani hayvanlar eken, meyve ve
tohum reten bitkilerden kanlmaldr. Ayrca, ku srs trlerinin konmak/tnemek iin
kullanabilecekleri youn saklanma alanlar da oluturulmamaldr. Aralklarn artrmak iin,
aalarn st tabakalarnn inceltilmesi veya tercihen aalarn kaldrlmas, havalimanlarndaki aalarda meydana gelen ku tneklerinin ortadan kaldrlmasn salayabilecektir.
d) Yerin yeillendirilmesi. Yeillik ieren yer kaplamas (tipik olarak imen), genellikle, herhangi
bir havalimannda baskn bir doal yaam tekil ettiinden dolay, yabani hayvanlar ekecek
unsurlar en aza indirmek iin, havaliman hava taraf yer kaplamasnn ynetilmesi olduka
nemli bir faaliyettir. Ancak, toprak trlerine, ya biimlerine, scaklk profillerine ve yaban
hayatna ilikin deiikliklerden dolay, yer yeillendirme ynetimi, sahaya zel yeillendirme
gereken, yerel ekolojik koullar hakknda uzmanlk bilgisi gerektirmektedir. Havaliman yer
kaplamasnn, yaban hayat ekici unsurlarn azaltmak zere aadaki yntemler nerilmektedir:
1) Avrupada gerekletirilen almalar sonucunda, ksa veya uzun (150 mm - 200 m ykseklikte) younlukta imenlerden oluan bir monokltrn salanmas, martlarn, kzkularnn ve benzer kularn, bu alanlara eriim salamasn ve toprakta bulunan omurgaszlardan beslenmesini engelleyebilecei tespit edilmitir. Ancak, Kuzey Amerikann yan sra
Afrikann ve Asyann baz ksmlarnda gerekletirilen almalar ve gzlemler sonucunda, uzun imenlerin, kazlar, balkllar ve akbalkllar gibi baz byk kular caydrmad
tespit edilmitir. Uzun ve youn imenler, kk kularn grnebilirliini ve hareketliliini engellemektedir. Uzun imenlerde kemirgen poplasyonlar artabileceinden dolay,
yrtc kular ve kemirgenleri caydrmak amacyla, imenlerin younluu ve ykseklii,
etkili kesim ve temizleme yntemleri ile (en aza indirgeme yntemleri olarak da bilinen)
ynetilebilecektir. Saman/Saz oluumunu nlemek ve imenleri ayn uzunlukta ve otsuz
tutmak amacyla, uzun ve youn imenlerin bakmnn, zel bime ekipman ve sair faaliyetler araclyla gerekletirilmesi gerekmektedir.
2) Tohumlarn en nemli gda/yiyecek kayna olduu dnemlerde, yeil alan, iek ama
mevsimi sresince biilmelidir. Bu ieklerin, solucanlar ve dier hava besleyicilerini eken bcekleri ekmesi halinde, yeil alan, iek ama mevsiminden nce biilmelidir.
3) Yer kaplamasnn azaltlmasndan ve ok sk biilmesi sebebiyle mdahalenin artmasndan dolay, ksa imenler (150 mmden ksa), uzun imenlere kyasla, daha az kemirgen
32
BLM - 7
olumasn salayabilecektir. Ancak, mevcut kemirgenlerin, uzun imenlere kyasla, ksa

imenlerde aa kmalarndan dolay, ksa imenler yrtc kular ekebilecektir. Bime
faaliyetleri, omurgaszlarn ve kemirgenlerin aa kmasna yol atndan dolay, beslenmek isteyen kular ekebilecektir. Herhangi bir havalimanndaki yeilliklerin ykseklii ve bime faaliyetlerinin zamanlamas ve skl, yer kaplamasndan kaynaklanabilecek
olan her nevi dier bahe ve bahvanlk yararlarn deil, tehlikeli yaban hayat azaltacak
ekilde dzenlenmelidir.
4) Yaban hayat iin ekici olmayan veya hafif bir ekilde zehirli olan yeilliklerin kullanlmas, imenlerin yksekliine baklmakszn, havaliman yer kaplamasnn ektii yaban
hayat azaltmaya ynelik mit vadeden bir yaklamdr. rnein; baz otlak kular, memeliler ve bcekler iin ho olmayan mantar endofitleri ieren ok eitli ayr otlar
bulunmaktadr. Wedelia veya Bermuda imeni gibi dier yer kaplamalar, alt tropikal hava
sahalar iin uygun olabilecektir.
5) Daha fazla aratrma tamamlanncaya kadar, imen hava taraf yerine ynelik imen ykseklii veya yeillendirme tr ile ilgili genel klavuz ilkeler oluturulmayacaktr. lgili
lokasyondaki yetitirme koullarna ve yaban hayatna uygun bir yeillendirme tr ve
bime rejimi gelitirmek amacyla, profesyonel biyologlara ve bitki yetitirme uzmanlarna danlmaldr. zlenecek temel ilkeler; kemirgen saylarnn artmasna ya da yaban
hayatn ekecek tohumlarn, yemlerin veya omurgaszlarn ortaya kmasna/retilmesine
yol amayan bir yeillendirme ve bime rejimi uygulamaktr.
Doal Yaam Ynetimi Ve Saha Modifikasyonu 33
BLM
SAVMA TEKNKLER
BLM 8
SAVMA TEKNKLER
8.1 GENEL
8.1.1 Tehlikeli yaban hayatn, herhangi bir havalimanndaki veya havalimannn yaknndaki spesifik
alanlardan uzak tutmak iin savma ve kovma teknikleri kullanlmaldr. Tehlikeli yaban hayatn savuturulmasna ynelik uzun sreli maliyet etkinlilii, doal yaam modifikasyonu veya uzaklatrma
teknikleri ile kyaslanamamaktadr. Yaban hayat, ekici unsurlar eriilebilir olduu srece geri dnecektir. Ancak, doal yaam modifikasyonu ve uzaklatrma teknikleri, herhangi bir havalimann, tehlikeli yaban hayatndan tamamen kurtarmayacaktr. Savma teknikleri, herhangi bir yaban hayat tehlike
ynetim plannn temel unsurudur.
8.1.2 Savarlar, kimyasal, sesli veya grsel aralar vastasyla hayvanlarn duyularn etkilemek suretiyle
almaktadr. Kularn ve memelilerin, pek ok mekanik savma tekniklerine aina olmas veya almas
nemli bir sorundur. Herhangi bir ilave takviye olmakszn, srekli olarak kullanlmas durumunda,
yaban hayat, ksa srede, savarlarn veya savma tekniklerinin zararsz olduunu renmekte olup,
savarlar veya savma tekniklerini nemsememektedirler.
8.1.3 Savarlarn kullanm srasnda, drt kritik faktr gz nnde bulundurulmaldr:
a) tm sorunlara ynelik tek bir zm yoktur;
b) tm durumlar iin en iyi olan standart bir protokol veya prosedrler dizisi yoktur. Yabani hayvanlar savma bir sanat ve bilim iidir. Savarlarn baarl bir ekilde kullanlmas iin, havalimanndaki yaban hayat idrak eden personel, motivasyonu yksek, eitimli ve uygun donanml olmaldr;
c) her bir yaban hayat tr zgndr ve genellikle eitli savma tekniklerine farkl bir ekilde
tepki verecektir. Martlar gibi yakndan ilikili olan bir grup ierisinde dahi, eitli trler, genellikle, eitli savma tekniklerine farkl bir ekilde tepki verecektir ve
d) savma tekniklerine ainal azaltmak iin:
1) hedef yaban hayatnn var olduu durumlarda, her bir teknik tedbirli bir ekilde kullanlmaldr;
2) herhangi bir entegre yntemde farkl savma teknikleri kullanlmaldr ve
3) savarlar, en fazla sorun yaratan trlerde kullanlan, geici lm kontrol (yalnzca gerekli
tahribat izinlerinin alnmas halinde) ile takviye edilmelidir.
8.1.4 Elektronik aletlere, uzaktan alglama cihazlarna ve bilgisayarlara ynelik gelimeler, hedeflenen
yaban hayat seilen alanlara girdiinde savarlar (rnein; grlt oluturucular, kimyasal spreyler)
otomatik olarak altrabilecek akll sistemlerin oluturulmasn salamtr. Bu cihazlar, ainal
azaltmak ve dier savma tekniklerinin etkinliini artrmak amacyla kullanlmaktadr. Otomatik savarlarn, eitli yaban hayat trleri tarafndan gerekletirilen istilalara uygun ekilde mdahale edebilecek olan, yerde grevli eitimli kiilerin yerini almad unutulmamal ve bu otomatik savarlar, yalnzca,
daha geleneksel kontrol ve uzaklatrma yntemlerinin etkili olmadnn kantlanmas halinde gz
nnde bulundurulmaldr.
8.2 YABAN HAYATI DEVRYELER VE PSTLERN ARALARLA SPRLMES
Kular ve dier tehlikeli yabani hayvanlar uzaklatrmak iin hava taraf alanlarnda gerekletirilen
36
BLM - 8
devriyeler, havalimanlarndaki yaban hayat tehlike ynetimine ynelik entegre programn kritik bir
ksmn tekil etmektedir. Herhangi bir aracn/tatn, yabani hayvanlara doru srlmesi, sz konusu
yabani hayvanlarn uzaklatrlmas iin yeterli olabilecektir. Bu husus, bilhassa, srcnn, aada
belirtilen savma ve kurtulma tekniklerini kullanm olmas halinde geerlidir. Dzenli ve srekli olarak
gerekletirilen devriyeler ve sprmeler, yaban hayat kontrol personelinin, havalimanndaki yabani
hayvanlarn davranlarn, gnlk hareket biimlerini ve doal yaam tercihlerini renmelerini salamaktadr. Bu bilgiler, havalimannda tehlikeli yabani hayvanlar ekici unsurlarn (rnein; yamurdan
sonra biriken durgun sular toplayan dk alanlar), dolaysyla da ileriye ynelik sorunlarn belirlenmesini salamaktadr. Pist sprmeleri srasnda bulunan tm yabani hayvan karkaslar toplanmal, sz
konusu karkaslarn trleri belirlenmeli ve yabani hayvan arpmas karkas kalntlar kayt defterinde
belgelenmelidir.
8.3 KMYASAL SAVARLAR
Kulara ynelik kimyasal savarlar (baz Devletler, kimyasal savarlarn kullanlmasna izin vermemektedir)
8.3.1 Yalnzca, yetkili ulusal, blgesel ve yerel otoriteler tarafndan tescil edilen ve onaylanan kimyasal
savarlarn kullanlmas nem arz etmektedir. ncelikle, havaliman yaban hayat tehlikelerine ynelik
kimyasal zmler bulunmad unutulmamaldr; en iyi ihtimalle, belirli koullarda, belirli trlere
ynelik belirli uygulamalar yararl olabilecektir. Daima ilave nlemler gerekecektir ve baz kimyasal
savarlar, yerel koullarda kullanl olmayabilecek veya yerel koullara uygun olmayabilecektir. Etkin
madde olarak listelenen aadaki kimyasal savarlar, havalimanlarnda kullanlabilecektir:
a) Tnekler (polibten). Sv veya macun formunda eitli kimyasal rnler bulunmaktadr. Bu yapkan formller, zerine konduklarnda kular rahatsz etmekte olup, kularn, tnemek veya
konmak iin baka yerleri tercih etmesini salamaktadr. Etkili olmas iin, herhangi bir sorunlu alandaki tm tneme yzeyleri kaplanmaldr; aksi takdirde, kular, kaplanmam herhangi
bir yzeye ksa mesafeli olarak hareket edecektir. Normal koullar altnda, bu malzemelerin
etkinlik mr/sresi alt aydan bir yla kadar olmakla birlikte, tozlu ortamlar/evreler, sz konusu malzemelerin mrn nemli derecede azaltabilecektir. Sz konusu malzeme etkinliini
kaybettiinde karlmal ve yeni/taze bir kaplama uygulanmaldr. lgili malzemenin, zerinde
kullanlacak olan kiri yzeye dorudan uygulanmasndan ziyade yapkan bant zerine/zerinden uygulanmas, sz konusu malzemenin temizlenmesini kolaylatracaktr.
b) imlendirme (antrakinon, metil antranilat). Bu iki kimyasal madde imlere (imenlere) ilikin
ku savarlar olarak yaygn bir ekilde kullanlmaktadr.
1) Antrakinon, kular uygun bir ekilde tiksindirme ilevine sahiptir. Antrakinon ile kaplanm
gdalar/yiyecekleri yiyen kular, hafif bir ekilde rahatszlanmakta ve sz konusu kularda,
antrakinon ile kaplanm gda/yiyecek kaynana kar yeme sonras tiksinme gelimektedir. Kular, ultraviyole (UV) nlarn grebilmektedir; bu zellik, kularn, UV nlarn
kullanarak, antrakinon maddesini, grsel olarak tespit/fark etmelerini salamaktadr. Kular, antrakinon ile kaplanm gda/yiyecek kaynandan uzak durmaya koullanmaktadr.
Koullu tiksinme zelliklerinden dolay, antrakinon, tm hava sahasna uygulanmamaldr.
Yalnzca, kularn beslendii alanlara veya pist yaklama gzergahlar gibi risk seviyesi
yksek olan alanlara uygulanmaldr.
2) Methil antranilat ise, baz Devletlerde imlerdeki kulara ynelik bir besin savar olarak
tescillenen, genellikle gda katk maddesi olarak kullanlan yapay bir zm tatlandrcsdr. Kular, metil antranilatn tadndan tiksinmekte olup, grnrde, metil antranilata kar, ounlukla, memelilerin konsantre amonyaa verdii tepkiyi vermektedir. Gerek
antrakinon gerek metil antranilat, yapraklarda uygulanmak zere sv formlasyonlarda
bulunmaktadr. Kanada kazlar gibi otlak kular savma ile ilgili olarak bu spreylerin etSavma Teknikleri 37
kinlii, yetitirme koullar, yalar, bime faaliyetleri ve alternatif beslenme alanlarnn

bulunmas gibi hususlara bal olarak deiiklik gstermektedir. Koullu tiksinmeye dayal
savma teknii, lezzete dayal savma tekniinden daha kalcdr.
c) Su (metil antranilat). Metil antranilatn baka bir formlasyonu, kular, su imeye ve ykanmaya kar savmak amacyla, havalimannda bulunan durgun su havuzlarna ve dier lokasyonlara uygulanabilecektir. Bu uygulama, geici durgun su havuzlarnda olduka ie yaramaktadr.
d) Genel alan (metil antranilat ile sis oluturma). Metil antranilat, ayn zamanda, kularn hangarlardan, imenlerden ve dier alanlardan uzaklatrlmas iin sis makinelerinde (termal veya
mekanik) de kullanlabilecektir.
e) Korkutucu madde (Avitrol [4-Aminopridin]). Avitrol; gvercinlerin, serelerin, kara tavuklarn,
srcklarn, inekkularnn, ekirgekularnn, kargalarn ve martlarn beslenmelerini, yuva
yapmalarn, gezmelerini ve tnemelerini nlemek amacyla sz konusu hayvanlar savmak
iin kullanlmaktadr. Avitrol ile kaplanm yemleri yiyen kular, tehlike bulgular ve arlar
eklinde tepki vererek, srdeki dier kular korkutup karan davranlarda bulunmaktadr.
Korkutucu madde olarak tescillenmesine ramen, Avitrol, sz konusu madde ile kaplanm
yemleri yiyen kular iin zehirlidir. Avitrol ile kaplanm yemler, Avitrol ile kaplanmam yemler ile birlikte az miktarlarda uygulanmaldr; bylece, srdeki kularn ou Avitrol ile kaplanm yemleri yememi olurlar. Avitrol, havalimanlarnda, ncelikli olarak binalarn etrafnda
uan gvercinlerin kontrol altna alnmas amacyla kullanlmtr. Avitroln gvenli bir ekilde kullanlmas iin aadaki hususlarn yerine getirilmesi gerekmektedir:
1) kularn beslenme ekilleri hakknda bilgi sahibi olunmas;
2) hedef trler dndaki trlerin yemleri kabul etmelerini ve yemlerden uzak durmalarn
salayacak uygun n yemleme prosedrleri hakknda bilgi sahibi olunmas ve
3) uygulamadan sonra l kularn kaldrlmas.
Memelilere ynelik kimyasal savarlar
8.3.2 Geyiklerin, tavanlarn ve dier memelilerin, yeilliklerde gezinmelerini nlemek iin pazarlanan
pek ok tat ve koku savarlar bulunmaktadr. Bunlar, yeil alanlara ve genel alanlara dorudan uygulanan koku savarlar iermektedir (rnein; yrtc hayvan idrar). Son zamanlardan gerekletirilen bir
alma sonucunda, yrtc hayvan idrarnn, tesis edilen yollarda veya beslenme sahalarnda bulunan
geyiklerin hareketleri zerinde hibir etkisinin olmad tespit edilmitir. Bu rnlerin bazlar, deerli
peyzaj bitkilerinin ve meyve aalarnn ksa sreli olarak korunmas iin uygun olabilecektir. Ancak,
yabani hayvan hareketleri zerinde herhangi bir etkilerinin olmas muhtemel olmadndan dolay, sz
konusu rnler, geyikleri ve dier memeli hayvanlar savmak amacyla havalimanlarnda kullanlmamaldr.
8.4 SESL SAVARLAR
Kulara ynelik sesli savarlar
8.4.1 Aada, kular zerinde uygulanabilecek baz sesli savarlara ynelik rnekler verilmitir:
a) Propan toplar. Propan toplar (patlayclar), tfek patlama sesi oluturmaktadr. Genel olarak,
kular, gn boyunca rastgele bir ekilde veya belirli aralklarda patlatlan propan toplarna
hzl bir ekilde almaktadr; propan toplar, ekstra tehlike oluturarak, uu yollarnda kular
korkutabilecektir. Dolaysyla, propan toplarnn etkinliinin kalc olmasn salamak iin, toplar, yalnzca, tedbirli ekilde ve kularn belirli alanlarda bulunduu zamanlarda kullanlmaldr. Yaygn bir ku trnn tfek ile rastgele vurulmas yoluyla takviye salanmas, toplarn
etkinliini artrabilecektir. Gerekli tahribat izinleri alnmad srece, koruma altndaki kularn vurulmasndan kanlmaldr. Baz sistemler, kularn sz konusu alanlarda bulunduu
38
BLM - 8
zamanlarda, telsiz sinyali yoluyla talep edilmesi zerine, herhangi bir havalimannn evresine
yerletirilen toplarn uzaktan patlatlabilecei ekilde tasarlanmaktadr.
b) Tehlike ars ve elektronik grlt reten sistemler. Dnyann birok yerindeki havalimanlarnda yaygn bir ekilde bulunan martlar, kargalar ve srcklar gibi kulara ynelik olarak
kaydedilmi tehlike arlar bulunmaktadr.

Herhangi bir araca/tata monte edilen hoparlrlerden yaynlanan sz konusu arlar, genel
olarak, ncelikle, kular, tehdidi aratrmak zere, ses kaynana doru ekecektir. Bu kular,
piroteknikler kullanlarak veya herhangi bir kuun tfek ile rastgele vurulmas yoluyla uzaklatrlmaldr. Tehlike arlar, daha fazla korku veya stres yaratmak iin herhangi bir ilikili
takviye olmakszn, sabit hoparlrlerden rutin bir ekilde yaynlanmakta olup, pek faydal deildir. Kular, sabit hoparlrlerden eitli sentetik sesler reten elektronik ses reticilerine
hzl bir ekilde almaktadr.
c) Fiekler ve dier piroteknikler. Kular korkutmak iin sesli patlama veya grltnn yan sra
duman ve yanp snen klar oluturan, arkadan dolma silahlardan veya zel frlatclardan
atelenen eitli trlerde mermiler bulunmaktadr. Daha yeni olan kartulardan bazlarnn
menzili 275 metreye kadar kmaktadr. Dier kovma teknikleri ve snrl ldrc takviye
aralar (tfek ile vurulmas) ile birlikte ustalkla kullanldklarnda, piroteknikler, kularn, herhangi bir havalimanndan srlmesi/uzaklatrlmas iin olduka kullanldr. Piroteknik cihazlarnda, merminin herhangi bir kii tarafndan atelenmesi gerekmektedir. Spesifik kularn
bu hedef tespiti, kularn, piroteknii, herhangi bir tehdit (kii) ile ilikilendirmeyi renmelerini salamaktadr.
d) Ultrasonik cihazlar. Ultrasonik (insanlar tarafndan alglanan menzilin zerindeki ses) cihazlarn, etkili bir ku savar olduuna dair bir kant yoktur. Uak iin tehlikeli olan ku trleri,
ultrasonik frekanslar duyamazlar; dolaysyla, bu cihazlarn, ku caydrclar olarak olduka etkisiz olduu dnlmektedir. Ayrca, bu cihazlarn havaliman evrelerinde memelilere kar
kullanlmasna dair herhangi bir kant bulunmamaktadr.
Memelilere ynelik sesli savarlar
8.4.2 Propan toplar, geyiklere ynelik olarak en ok kullanlan sesli savarlardr. Ancak, geyikler, propan
toplara, hzl bir ekilde almaktadr. Bu yzden, ksa sreli acil durumlar () hari olmak zere, geyikleri
veya dier memeli hayvanlar pistlerden savma hususunda, propan toplar esas alnmamaldr. Ayrca,
dier elektronik grlt retici cihazlarn da geyikleri veya dier memeli hayvanlar savma hususunda
birka gnden fazla bir sreyle etkisiz olduu kantlanmtr. laveten, piroteknikler, memeli hayvanlar
iin yalnzca ksa sreli savma salamaktadr.
8.5 GRSEL SAVARLAR
Kulara ynelik grsel savarlar
8.5.1 Aada, kular zerinde uygulanabilecek baz grsel savarlara ynelik rnekler verilmitir:
a) Pek ok grsel savarlar, ok eski bir tema olan korkulua ilikin bir varyasyondur. ahin heykelleri veya siluetleri, gz ekilli balonlar, bayraklar ve Mylar yanstc eritler gibi grsel savarlar,
yalnzca ksa sreli olarak etkili olup, havaliman ku sorunlarna ilikin uzun sreli zmler
iin uygun deildir. Bu aralarla gerekletirilen pek ok ksa sreli baar, muhtemelen, sz
konusu aralarn sebep olduu korkutma etkisinden ziyade yeni nesne reaksiyonu durumuna
atfedilmektedir. Birleik Devletlerde gerekletirilen bir testte, byk bir gz izi/ekli bulunan
bir bayrak, herhangi bir terk edilmi binadaki gvercinleri aa karmtr. Bayrak havaya kaldrldnda, gvercinler, binay terk etmitir; dolaysyla, gz ekilli bayran kular iin savc
olduu izlenimi verilmitir. Ancak, 24 saat ierisinde, gvercinler geri dnmtr. Sonrasnda,
Savma Teknikleri 39
gvercinler, normal davranlarda bulunmu ve sz konusu bayraa herhangi bir ilgi veya reaksiyon gstermemitir.
b) Rzgarda hareket etmek zere tasarlanan yaratc kularn tahnit montajlar, belirli kularn
havalimanndan uzaklatrlmasna ynelik entegre program kapsamnda faydal olabilecektir.
Sz konusu heykeller, tedbiren kullanlmal ve kularn aina olmalarn ve almalarn azaltmak iin yerleri sklkla deitirilmelidir. Kalc olarak monte edilen heykellerin caydrc etkisi
azdr.
c) l kularn, l pozisyonda gsterilmesinin, kular yerel alanlardan savma hususunda
olduka etkili olduu kantlanmtr. Son zamanlarda gerekletirilen deneyler ve saha tatbikatlar sonucunda, akbabann konduu veya tnedii alanlarda ayaklarndan asl ekilde
bulunan l bir hindi akbabasnn (ak kanatlar ile dondurularak kurutulan tahnit montaj),
akbabalarn, sz konusu alan terk etmelerine sebep olduu tespit edilmitir.

Bir diree aslan l martlar ve kuzgunlar kullanarak gerekletirilen denemeler sonucunda,

bu trlerin, beslenme ve dinlenme sahalarndan uzaklatrlmas hususunda olduka baarl sonular elde edilmitir. Maksimum seviyede etki salamak iin, l ku, l pozisyonda
aslmaldr. Canl kular, yerde veya tnekte srtst pozisyonda yatan l kular ya nemsememekte ya da ilgi gstermektedir. Koruma altnda olan kular, l ku caydrclar olarak
kullanmadan nce gerekli izinler alnmaldr. Tahnit montajlar kadar etkili olacak yapay l
ku heykellerinin gelitirilip gelitirilemeyeceinin belirlenmesine ynelik almalar gerekletirilmektedir. Ancak, Birleik Krallkta, mahsullerden/ekinlerden beslenmelerini caydrmak
iin direklere l kargalarn ve ekin kargalarnn aslmas sonucunda, bu yntemin, yalnzca,
birka saat ila birka gnlk bir sreyle etkili olduu, sonrasnda, kularn normal davranlar
sergilemeye devam ettii grlmtr.
d) Kanada kazlar, ift ibikli karabataklar ve kargalar gibi kularn, geceleri rezervuarlara ve aalara konmalarn nlemek iin Avrupada gerekletirilen denemeler srasnda, bir in apnda
krmz n yanstan el tipi lazer projektrler baarl bir ekilde kullanlmtr. El tipi lazer projektrler, uzun menzillerde (0.4 kmnin zerinde) etkili olup, ayn zamanda, kularn hangarlardan uzaklatrlmasnda da etkili olmutur. Fransada gerekletirilen denemeler dorultusunda ise, otomatik, srekli tarama yapan yeil lazerli projektrlerin, herhangi bir emniyet sorunu
olmakszn, sivil ve askeri hava sahalarnda kullanlabileceine karar verilmitir. Ancak, lazer
ekipmann kullanm, evrensel olarak kabul grmemekte olup, belirli bir lye kadar etkililii kantlanmamtr. Denemeler srasnda/sresince, gn , lazerlerin etkililiini azaltm
veya ortadan kaldrmtr. Herhangi bir havalimannn evresinde lazerlerin kullanm dikkat
gerektirmektedir. Annex 14, Cilt I, Blm 5, Madde 5.3.1 kapsamnda, havaalanlar evresinde,
herhangi bir lazer nl serbest uu blgesi, kritik uu blgesi ve hassas uu blgesi oluturulmas tavsiye edilmektedir. Uu operasyonlarnn tehlikeli lazer yayclardan korunmasna
ynelik klavuz ilkeler, Lazer Emiciler ve Uu Emniyeti El Kitab (Doc 9815) kapsamnda yer
almaktadr.
Memelilere ynelik grsel savarlar
8.5.2 Bayraklar ve heykeller gibi grsel savarlarn, memeli hayvanlar savma hususunda etkisiz olduu
kantlanmtr. Krmz lazerler (bkz. yukardaki madde), geyiklerin uzaklatrlmasnda etkisiz olmutur.
8.6 KULARI SAVMAK/KOVMAK N ETML AHNLERDEN VE KPEKLERDEN YARARLANILMASI
8.6.1 1940l yllardan bu yana, kular uzaklatrmak iin Avrupadaki ve Kuzey Amerikadaki eitli
havalimanlarnda, eitimli ahinler ve dier yrtc kular aralkl olarak kullanlmtr. ahinlerden yararlanmann avantaj, havalimanlarndaki kularn, tabiatnda korku olan herhangi bir doal yrtcya
maruz kalmasdr. Dezavantaj ise, herhangi bir ahinlerden yararlanma programnn, genellikle, maliyetli olmas ve eitimli ve motivasyonu yksek personelden oluan bir ekip tarafndan korunmas ve
40
BLM - 8
bakmnn salanmas gereken pek ok kua ihtiya olunmasdr. Daha geleneksel tekniklere kyasla,
ku arpmalarnn azaltlmasnda ahinlerden yararlanlmas programnn etkinliinin deerlendirilmesi olduka zor olmutur; nemli olduundan dolay, yaban hayatnn bu teknikler vastasyla ynetilmesinde, motivasyonu yksek, eitimli ve yetkin personelden oluan zel bir ekip oluturulmas
gerekmektedir.
8.6.2 Havalimanlarnda ahinden yararlanlmasna ilikin iyi iletim uygulamalarnn kapsaml bir
zeti aada verilmitir:
a) yetenekli ve dikkatli personel tarafndan dzenli ve devaml olarak kullanlan, sz konusu
meslek/i iin doru trlere ynelik olarak uygun bir ekilde eitilmi yrtc kular, gndz ve
iyi hava koullar altnda, hava sahalarnn kulardan arndrlmasnda etkilidir;
b) iyi sonular almak iin, tm yl boyunca, genellikle gnlk operasyonlar gerekletirilmesi
gerekmektedir;
c) en az bir kuun daima umaya hazr olmasn salamak iin, birka ahin gerekmektedir;
d) ahinlerin yakalanmas, eitilmesi, ie yaramas ve bakmlarnn salanmas iin, tam zamanl
alan, iyi eitimli en az iki personele ihtiya vardr. Bu uygulamaya, dnyann pek ok yerinde (yalnzca beslemek zere yakalanm kularn kullanlabilecei yerler) izin verilmedii ve
esasnda, ahinlerden yararlanmann, baz lkelerde yasak olduu unutulmamaldr ve
e) ayrca, dier teknik trlerine de eriim salanmas gerekmektedir.
8.6.3 Kazlar ve dier kular, golf sahalarndan, havalimanlarndan ve dier sahalardan kovalamak iin
bata Border Collie cins kpekler olmak zere eitimli kpeklerden yararlanlmas, son zamanlarda gelitirilen bir yntemdir. Border Collie cinsi kpeklerden baarl bir ekilde yararlanlmas iin, eiticilerin olduka fedakar ve bal olmalar ve kendilerini adamalar gerekmektedir. ahinlerde olduu gibi,
kpeklerden yararlanlmasnn avantaj, herhangi bir doal yrtcya maruz kalnmasdr. Dezavantajlar
ise aada verilmektedir:
a) eitimli kiinin, kpei, daima kontrol altnda tutmas gerekmektedir;
b) kpeklerin ou, yalnzca tek bir eiticiye iyi cevap vermektedir;
c) kpeklerin, gnlk bakma ve altrmaya ihtiyac vardr ve
d) herhangi bir kpein, havaliman zerinde uan kular zerindeki etkisi olduka az olacaktr.
8.7 KULARI SAVMAK/KOVMAK N TELSZ LE KONTROL EDLEN MODEL UAK KULLANILMASI
8.7.1 Havalimanlarndaki kular kovmak iin, nadiren, hem grsel hem de sesli uyarc salayan ve
nispeten yeni bir teknolojik yenilik olan Telsiz ile Kontrol Edilen (RC) model uak kullanlmtr. Snrl
saydaki denemeler sonucunda, yetkin ve eitimli operatrler tarafndan uygun ve doru bir ekilde
kullanldklarnda, RC uaklarn, kular hava liman pistlerinden uzaklatrmak iin kullanlabilecei
tespit edilmi olmakla birlikte,etkinliklerinin geni apl olduuna dair herhangi bir kant bulunmamaktadr. rnein, baz RC uaklar, ahin grnmn taklit edecek ve hatta piroteknikleri uzaktan
ateleyecek ekilde tasarlanmtr.
8.7.2 RC uaklarnn herhangi bir youn havaliman ortamnda kullanlmas iin, ATC gibi dier paydalar ile koordinasyon halinde, yazl prosedrler dorultusunda, olduka iyi eitimli operatrlerin olmas
ve kapsaml bir risk deerlendirmesi gerekletirilmesi gerekmektedir. RC uaklar kullanlmadan nce,
operatrlerin, kullanlan telsiz frekanslarnn, bilhassa uu ekibi, hava sahas operasyonlar ve hava
trafik kontrol olmak zere, hava sahas ortamnda kullanlan dier telsizler ile uyumlu olmasn salamas nem arz etmektedir.
Savma Teknikleri 41
8.8 KULARI SAVMAK/KOVMAK N LDRC OLMAYAN MERMLERN KULLANILMASI

Paint-ball silahlarndan ve on iki kalibre tfeklerden atelenen boya toplar ve kauuk veya plastik
mermiler, nispeten, dier uzaklatrma tekniklerine takviye amal olarak kullanlmtr. Kesinlik ve hz
salamak iin kalitesi yksek bir paint-ball silah kullanlmaldr. Paint-ball silahlar, tipik olarak, hedef
yabani hayvandan 6 ila 30 metre uzakla kadar atelenmektedir. Tfeklerde kullanlmak zere ok
eitli kauuk veya plastik mermi (ok kk kurun ekirdekler, sama, peletler, boncuklar) bulunmaktadr. Atelemek iin kutan uzaklk mesafesi, mermiye ve kuun trne gre deiiklik gstermektedir.
Personel, ateli silahlarn ve kullanlacak zel mermilerin emniyetli bir ekilde kullanlmas hususunda
eitilmelidir. Merminin, herhangi bir arpan kuu yaralamasn deil, sz konusu kua yalnzca geici
olarak ar vermesini salamak iin, yeterli uzaklktan ate edilmesi amalanmaktadr. Ancak, mermilerin yaygn olarak kullanmna ve etkinliinin yksek olduuna dair bir kant bulunmamakta olup, baz
Devletler ve havaliman ileticileri, salk ve emniyet dzenlemelerinden dolay, mermi kullanmna
izin vermemektedir.
42
BLM - 8
BLM
HAVAALANLARINDA KU/YABAN
HAYVAN YNETM
PROGRAMLARINA YNELK EN Y
UYGULAMALAR
BLM 9
HAVAALANLARINDA KU/YABAN HAYVAN YNETM PROGRAMLARINA YNELK EN
Y UYGULAMALAR
9.1 GENEL
9.1.1 Kular ve dier hayvanlar, havaalanlarndan uzaklatrmak ve bylece yabani hayvan arpma
riskini kontrol altna almak zere kullanlabilecek olan teknikler ile ilgili olarak nemli bilgiler olmakla
birlikte, etkili bir kontrol salamak iin gerekli gayretin gsterilmesine ilikin olduka az klavuz ilke
bulunmaktadr. lgili havaliman, sz konusu havalimannn hemen yaknndaki tehlikeli kularn/yabani hayvanlarn says ve evresindeki doal yaam alan ile kyaslandnda havalimannn ekicilii
dorultusunda gayret gsterilmesi gerekmektedir. Bu farklla ramen, deneyimler sonucunda, en iyi
etkiyi salamak iin yerine getirilecek olan ku/yabani hayvan kontrol ile ilgili olarak, ekipman, eitim
ve kaynaklar hususunda belirli seviyede organizasyon ve yatrm gerekmektedir.
9.1.2 Uluslararas Ku arpmas Komitesi (IBSC), yelerinin karar/fikri dorultusunda, tam anlamyla
etkili bir ku kontrol gerekletirmek iin gerekli olan havaalan ku kontrolne ilikin olarak tavsiye edilen en iyi uygulamalar oluturmutur. Aada, zet halinde yeniden aklanmaktadr. www.
int-birdstrike.org. adresi zerinde daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
9.2 HAVAALANI KU KONTROLNE YNELK EN Y UYGULAMALAR ZET
Not. Bu en iyi uygulamalar, olaya karan uan hareket sklna veya tipine baklmakszn, dzenli olarak
tarifeli ticari hava trafii gerekletirilen her nevi havaalanlarna uygulanmaldr. Aadaki metin, IBSC gazetesinin dorudan kopyas olup, metnin baz ksmlar, 2011 inceleme projesi ekibi tarafndan tadil edilmi
veya dorulanmtr.
9.2.1 Havalimanndaki ad geen st ynetim ekibi yesi, gerek doal yaam ynetimi gerek etkin kontrol de dahil olmak zere, ku/yabani hayvan kontrol programnn uygulanmasndan sorumlu olmaldr.
9.2.2 Herhangi bir havaliman, tehlikeli kular eken mlkiyetine ilikin zellikler ile ilgili olarak inceleme gerekletirmelidir. Kular/yabani hayvanlar eken kaynaklarn mahiyeti tam anlamyla tespit
edilmeli ve tatbik edilebilir olduu kadar, sz konusu kaynaklarn ortadan kaldrlmas, sz konusu
kaynaklarn miktarnn azaltlmas veya sz konusu kaynaklara eriimin engellenmesi iin bir ynetim plan gelitirilmelidir. Gerekli grlmesi halinde, herhangi bir profesyonel ku arpmas nleme
uzmanndan destek alnmaldr. Bu srecin, uygulanmasnn ve sonularnn belgelere dayal kantlar
muhafaza edilmelidir.
9.2.3 Hassas blgelerin denetlenmesini ve herhangi bir yabani hayvann uzaklatrlmasn salamak
iin her nevi uak hareketinin ncesinde, hava sahasnda, yeterli bir ekilde, uygun bir ekilde eitilmi
ve donatlm bir ku/yabani hayvan kontrolr bulunmaldr. Uaklarn ksa aralklarla (rnein 5 dakikada bir) ini veya kalk gerekletirmeleri halinde, gndz saatleri sresince, hava sahasnda devaml
olarak kontrolr bulunmaldr. Ku kontrolnn, bu sre boyunca, ku/yabani hayvan kontrol dndaki
herhangi bir grevi yerine getirmesine gerek yoktur.
9.2.4 Havaliman ku/yabani hayvan kontrolrleri, en az 30 dakikada bir girdileri kaydetmelidir (hava
trafiinin, ku devriyelerinin, 30 dakikadan fazla aralklarla gerekletirilecek kadar nadir/seyrek olmas halinde, girdiler, gerekletirilen her bir devriyeye ynelik olarak kaydedilir.
9.2.5 Ku/Yabani hayvan olaylar, 3 kategoride tanmlanmaldr.
44
BLM - 9
a) Teyit edilen arpmalar: Karkas, kalntlar veya uaa ynelik hasar eklinde kantlarn bulunduu, herhangi bir ku veya sair yabani hayvan ve herhangi bir uak arasnda gerekleen
raporlanm arpma.
b) Teyit edilmeyen arpmalar:
1) Herhangi bir fiziksel kantn bulunmad, herhangi bir ku veya sair yabani hayvan ve
herhangi bir uak arasnda gerekleen raporlanm arpma.
2) Herhangi bir aikar lm sebebinin olmad (rnein; araba arpmas, pencereye uma/
arpma vb.), herhangi bir havalimannda l olarak bulunan herhangi bir ku/yabani hayvan.
c) Ciddi olaylar; arpmaya ynelik herhangi bir kant olup olmamasna baklmakszn, hava sahasnda ve hava sahas evresinde bulunan kularn/yabani hayvanlarn, herhangi bir uuu
etkiledii olaylar.
9.2.6 Havalimanlar, kendi havalimanlarnda veya yaknlarnda rapor edilen tm ku/yabani hayvan
arpmalar hakknda bilgi sahibi olmalarn salayacak bir mekanizma tesis etmelidir.
a) Toplam ku/yabani hayvan arpmalarnn says, herhangi bir risk lt olarak veya herhangi
bir havalimanndaki ku/yabani hayvan kontrol nlemlerinin gerekletirilmesine ynelik bir
lt olarak kesinlikle kullanlmamaldr.
b) Havalimanlar, ku/yabani hayvan arpmalarna karan trlerin, mmkn olduu kadar eksiksiz bir ekilde tespit edilmesini salamaldr.
c) Havalimanlar, tatbik edilebilir olduu lde, standart ICAO raporlama formu iin gereken
veriler de dahil olmak zere, tm ku/yabani hayvan arpmalarn kaydetmelidir.
d) Ulusal dzenleyici otoriteler, ku arpmas verilerini toplayp derlemeli ve sz konusu verileri,
yllk olarak ICAOya ibraz etmelidir.
e) Havalimanlar, kendi ku arpmas durumlarna ynelik olarak resmi bir risk deerlendirmesi
gerekletirmeli ve elde edilen sonular, kendi ku ynetim nlemlerinin belirlenmesi ve
etkinliklerinin takip edilmesi iin kullanmaldr. Risk deerlendirmeleri, tercihen yllk esasta
olmak zere dzenli aralklarda gncellenmelidir.
Havaalanlarnda Ku/Yabani Hayvan Ynetimi Programlarna Ynelik En yi Uygulamalar 45
f) Havalimanlar, hava sahasnn yan sra yaklama ve kalk koridorlarna yakn alanlara bilhassa dikkat ederek, ARP zerinde younlaan 13 kmlik bir dng ierisindeki kular/yabani hayvanlar eken alanlara ynelik bir envanter gerekletirmelidir. Bu alanlara ekilen kularn/
yabani hayvanlarn hareket ekillerinin, hava trafii asndan herhangi bir risk oluturmaya
sebep olup olmad veya sebep olma ihtimalinin olup olmad belirleyecek olan temel bir
risk deerlendirmesi gerekletirilmelidir. Sz konusu durumda, ilgili saha(lar)da ku/yabani
hayvan ynetimine ilikin seenekler gelitirilmeli ve mmkn olmas halinde ve/veya ilgili
saha(lar)da ynetimin uygulanmasnn maliyet etkin olmas halinde, daha ayrntl bir risk deerlendirmesi gerekletirilmelidir. Bu sre, yeni sahalar veya mevcut sahalar ile oluturulan
risk seviyelerindeki deiiklikleri tespit etmek zere yllk olarak tekrarlanmaldr.
g) Ulusal kanunlarn izin vermesi halinde, havalimanlar veya havaliman otoriteleri, nemli sayda tehlikeli kuu/yabani hayvan ekebilecek olan herhangi bir geliime ilikin olarak ARP
zerinde younlaan 13 kmlik bir dng ierisindeki planlama kararlarna ve arazi kullanm
uygulamalarna ynelik bir girdi aray ierisinde olmaldr. Sz konusu geliimler, yukarda
tanmland zere benzer bir risk deerlendirme srecine tabi tutulmaldr ve ku/yabani
hayvan arpma riskinde muhtemelen nemli art olmas halinde, deiiklie gidilmeli ve
teklif sunulmaldr.
46
BLM - 9
BLM
10
HAVALMANLARININ EVRESNDEK
UYGUN OLMAYAN ARAZ/TOPRAK
KULLANIMI
BLM 10
HAVALMANLARININ EVRESNDEK UYGUN OLMAYAN ARAZ/TOPRAK KULLANIMI
10.1 ICAO Havaliman Planlama El Kitab (Doc 9184), Ksm 2 Arazi Kullanm ve evre Kontrol kapsamnda, havaalanlarnn yakn evresinde arazi kullanm planlamasna ilikin nemli klavuz ilkeler yer
almaktadr. Sz konusu klavuzda, havaalanlarnn yakn evresindeki ku tehlikelerinden kanlmas
ile ilgili olarak arazi kullanmna ynelik klavuz ilkelerin belirtildii Ek 2de bir tabla yer almaktadr.
Doc 9184, Ksm 2 kapsamndaki klavuz hakknda bilgi sahibi olunmas nemle tavsiye edilmektedir.
Baz Devletlerin, yasal sistemin izin verdii durumlarda, havalimanlar evresindeki arazi kullanm
ile ilgili kat bir mevzuat kulland kabul edilmektedir; ayrca, sz konusu mevzuatn, daha iyi nlem
salad da kabul edilmelidir.
10.2 Havaliman evresindeki arazi kullanmnn, uaa ynelik ku ve dier yabani hayvan arpmalarn etkileyebilecei kabul edilmitir. Havalimanna yakn alanlar kular/yabani hayvanlar ekebilecek
olup, kular/yabani hayvanlar, gda/yiyecek, su, dinlenme veya konaklama/barnma ihtiyalar dorultusunda havalimanna gitmektedir. Ayrca, baz kular, havaliman mlkiyet dnda, kendilerini eken
herhangi bir arazi kullanm zerinde de arpmaya maruz kalabilecektir.
10.3 Uygun arazi kullanm planlama kavram, havalimanlar ve evre komular arasndaki evresel
ilikiye dikkat edilmesi zerine odaklanan bir gelimedir. Bu planlama kavram, nispeten kolay olup,
sonular etkileyici olmakla birlikte, uygulanmas, dikkatli bir alma ve koordineli bir planlama gerektirmektedir. Havalimanlar evresinde arazi kullanm, uak uularna ynelik kstlamalarn yan sra
uak emniyetini de etkileyebilecektir. Arazi kullanm sorunlarnn baarl bir ekilde zme kavuturulmas iin, havaclk dzenleyici otoritesi, havaliman ileticisi, uak ileticileri ve evredeki topluluklar arasnda koordinasyon salanmas da dahil olmak zere, kapsaml bir yaban hayat ynetim plan
uygulanmaldr.
10.4 Baz topluluklar ve havalimanlar, arazi kullanm planlamasna ilikin klavuz ilkelerin etkisinin
minimal seviyede olabilecei sonucuna varmtr. Ancak, kullanmlarnn, daha uygun bir havaliman ve
topluluk geliimi ile sonulanaca rnekler mevcuttur. Uygulama sreci, uygun arazi kullanmlarna,
kolaylklara veya arazi blgelemesine ilikin havaclk sistemi planlar, mevzuat eklini alabilecektir.
10.5 Uygun olmayan arazi kullanmna ynelik klavuz ilkelerin uygulanmasnda, havaliman ile ilgili
olarak ngrlen arazi kullanm konumunun gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Tavsiye edilen uzakln tesinde ekici arazi kullanmnn konumu, havaliman zerinde veya havalimanndaki
uu yollar vastasyla uu rotas oluturabilecektir. Baz durumlarda, ku tehlikelerinin, havalimannda ve yaknnda artmamasn salamak iin, herhangi bir alann birden fazla kullanlma olaslnn gz
nnde bulundurulmas gerekebilecektir.
10.6 Kular ekici zelliklerini/unsurlarn azaltmak iin havalimanlarnn evresindeki arazinin kullanmna ynelik dzenlemeler oluturulmaldr. Bu dzenlemeler, Doc 9184, Ksm 2 Ek 2 kapsamnda
belirtilen tm arazi kullanmlarnda uygulanmaldr. Uygun olmayan arazi kullanmn oluturulmasna
izin verilmemesini salamak iin n planlama yaplmas gerekmektedir.
48
BLM - 10
BLM
11
YABAN HAYATI KONTROL PROGRAMININ

DEERLENDRLMES
BLM 11
YABAN HAYATI KONTROL PROGRAMININ DEERLENDRLMES
11.1 Yaban hayat nleme, havaliman emniyet ynetimi sisteminin ayrlmaz bir parasdr.
11.2 Bilhassa havaliman yaban hayat kontrol programnn uygulanmasndan ve devam ettirilmesinden sorumlu olan kiiler olmak zere, havaliman ynetimine aadaki sorular sorulmaktadr. Aadaki sorular, herhangi bir havalimannda etkili bir ku/yabani hayvan kontrol program olup olmadnn
tespit edilmesini salamak zere tasarlanmtr. Bu sorulara verilen cevaplarn olumsuz veya belirsiz
olmas halinde, uak emniyetini gelitirecek bir yaban hayat kontrol program oluturulmaldr.
Yerel risk deerlendirmesi
1. Havalimannda herhangi bir ku/yabani hayvan arpmas raporlama prosedr uyguland m?
2. Son be yl boyunca havalimannda gerekleen ku/yabani hayvan arpmas oran nedir (uaa zarar/hasar verip vermemesine baklmakszn)?
3. Gerek l (karkaslar) gerek canl olsun, kular/yabani hayvanlar hakknda dzenli olarak bilgi
edinmeye ynelik bir prosedr var m?
4. Karkas kalntlarnn olumlu olarak tespit edilmesine ynelik bir ara oluturuldu mu?
5. Son be yl boyunca, kular dnda, yabani hayvan arpmalar ile ilgili olarak pilotlar tarafndan oluturulan raporlarn says katr?
6. Havalimannda veya evresinde kular/yabani hayvanlar ekici unsurlar listesi oluturuldu
mu?
Yaban hayat kontrol program
7. Havalimannda yaban hayatnn ynetilmesinden sorumlu bit yaban hayat kontrol grevlisi
var m?
8. Yaban hayat kontrol programna ait olan, havalimannda ve havaliman dnda etkili arazi
kullanm ile ilgili herhangi bir arazi kullanm plan oluturuldu mu?
9. Havalimannda ve yakn evresinde yaban hayat ekiciliini azaltmak zere uygulanan ekolojik nlemler nelerdir?
10. Havalimannda doal yaam ynetimi program var m?
11. Havalimannn evresindeki p toplama alanlarnn bulunmas yasak m? Evet ise, ne kadar
mesafe ierisinde yasaklandlar?
12. Havaliman itleri, tehlikeli hayvan saldrlarnn nlenmesi iin uygun mudur?
13. Havalimannda uygulanan korkutma yntemleri nelerdir?
14. Havalimanndaki kular/yabani hayvanlar korkutmak zere zel personel istihdam edildi mi
veya sz konusu husus ile ilgili olarak zel eitim verildi mi?
50
BLM - 11
BLM
12
TEKNOLOJ VE HABERLEME
PROSEDRLERNN OLUTURULMASI
BLM 12
TEKNOLOJ VE HABERLEME PROSEDRLERNN OLUTURULMASI
12.1 GENEL
12.1.1 Uak operasyonlar iin potansiyel olarak tehlikeli olan kular tahmin ve tespit etmek ve sz
konusu tehlikelerin riskini azaltacak bilgiler salamak amacyla, Ku Radar gibi mevcut ve yeni olmak zere ok eitli teknolojiler bulunmaktadr. Bu teknolojiler ve prosedrler, havaliman snrlarnn
dndaki kularn sebep olduu nemli mahiyetteki tehlikelerin zme kavuturulmas hususunda
bilhassa nem arz etmektedir.
12.1.2 Tm Devletler ve havalimanlar, kantlanm teknolojiler kullanmal ve tahmini ve gerek zamanl tespitler gelitirmenin yan sra havalimanlarndaki ve evrelerindeki tehlikeli kulardan/yabani
hayvanlardan kanmak ve sz konusu kular/yabani hayvanlar uzaklatrmak iin yeni teknolojiler
kefetmelidir. Tm Devletler, paydalar arasndaki sistemlerin ve prosedrlerin uyumluluunun salanmas amacyla, teknolojilerin, yeni gelimelerin veya sistemlere ynelik ak pazarlarn paylalmas
iin tevik edilmektedir.
12.2 TAHMN VE GEREK ZAMANLI KULARDAN KAINMA SSTEMLER
12.2.1 ok sayda Devlet, sivil ve askeri uaklarda kullanlmak zere tahmini ve gerek zamanl kulardan kanma sistemleri gelitirmitir. Avrupa BIRDTAM sistemi, pek ok Devlet tarafndan kullanlan
Ku Karma Modelleri (BAM) ve Birleik Devletler iin gelitirilen Havaclk Tehlike Danma Sistemleri (AHAS), kulardan kanma sistemlerine rnek verilebilecektir. Hava ve/veya ulusal savunma radarlarndan elde edilen tarihsel ornitolojik verilerin ve gerek zamana yakn verilerin kullanm, bu sistemlerin temelini oluturmaktadr. ok sayda kaynaktan elde edilen veriler ve mevcut teknolojik sistemlerin
yeni uygulamalar, pek ok Devlette yeteri kadar kullanlmamakta olup, ku arpmas tehlikelerini
azaltmak zere gelitirilebilecektir. Tm Devletler, havaliman dndaki veya evresindeki alanlarda
ilikin ku arpmalar risklerini azaltmak amacyla, uu program, plan ve operasyonel prosedrler
asndan mmkn olmas halinde, sz konusu sistemlerin kullanm kefederek gelitirmelidir.
12.2.2 Pek ok Devlette bulunan ok sayda sivil ve askeri havalimannda, ncelikli olarak ku alglama radarlarn kullanan sistemler olmak zere, zel uzaktan alglayan sistemler kullanlmakta olup,
geliim aamasndadr. Bu sistemler, gerek zamanl alglama kabiliyetine sahip olup, havalimanlarnda
ve evresinde bulunan kulara ynelik olarak boyutlu bilgiler salayabilecektir. Kzl tesi ve uydu
grnts gibi dier sistemler de muhtemelen benzer alglama kabiliyetlerine sahiptir.
12.3 HABERLEME PROSEDRLER
12.3.1 Tahmini modellerden ve uzaktan alglama sistemlerinden elde edilen veriler, havaliman iletim personeli, hava trafik kontrol, havayollar, pilotlar ve dzenleyici otoriteler de dahil olmak zere,
ku/yabani hayvan arpmas tehlikelerinden sorumlu olan tm ahslar/kurulular ile paylalmaldr.
Zamannda bilgi alverii salanmasnn yan sra tehlike bildirimlerine uygun cevaplarn verilmesini salamak amacyla, haberleme prosedrleri ve dzenleyici gzetim uygulanmas gerekmektedir.
Modellerden ve uzaktan alglama sistemlerinden elde edilen veriler, farkl kurululara, deien ayrnt seviyelerinde salanabilecektir. rnein, havaliman operasyonlar/yaban hayat kontrol personeli,
kontrol ve uzaklatrma ekipman ile uygun bir ekilde mdahalede bulunmak amacyla, tehlikenin
seviyesi ve alglanan veya tahmin edilen tehlikenin spesifik zaman ve yeri ile ilgili olarak ayrntl ve
spesifik bilgilere ihtiya duyacaktr.
52
BLM - 12
Hava trafik kontrol personeli, yalnzca, eik seviyelerin almas durumunda bilgilendirilecektir. Pilotlar,
operasyonlarn veya uu yollarnn deitirilmesin salamak veya potansiyel tehlikelerin durumsal
farklln artrmak amacyla bilgilendirilecektir.
12.3.2 Tehlike bildirimlerine mdahale edebilecek olan kiileri ve kurulular uyarmak amacyla, kablosuz bilgisayar sistemleri veya cep telefonu teknolojisi vastasyla gerekletirilen veri balantlar
bulunmaktadr. ok sayda Devlet ve havaliman, aralar/tatlar da dahil olmak zere, havaliman
operasyonlarna ilikin balantlara sahiptir. Eik seviyelerin karlanmas durumunda, uygun sesli veya
grsel tetikleyiciler ile birlikte ATCye ilikin balantlar oluturulmaldr. Pilotlarn herhangi bir faaliyette bulunmas gereken durumlarda, ister sesli ister dijital formatta olsun, mevcut haberleme alarnn yan sra uaa ilikin yer-uydu balantlar da mmkndr.
12.3.3 Havaliman iletim/yaban hayat kontrol faaliyetleri artrlacak olup, faaliyetlerin tespit edilmesine ve tehlikelerin youn olduu alanlara ynlendirilmesine zel ilave kaynaklar ile birlikte, zamanlama da gelitirilecektir.
12.3.4 Hava trafik kontrolne ilikin olarak ak ve doru/tam prosedrler oluturulmaldr ve kontrolrler, tanmlanan tehlikeleri nlemek zere pilotlara ve yaban hayat kontrol ekiplerine spesifik
ve zamannda bilgi salayabilecek ekilde eitilmelidir. Prosedrlere ve eitim protokollerine ilikin
operasyonel standartlar, tek dzen eklinde gelitirilmeli ve Devletler arasnda uygulanmaldr. ATCnin
yerel grmelere dahil edilmesi ve yaban hayat tehlike ynetimi planlar hakknda yorum yapmak
ve sz konusu planlar incelemek zere davet edilmesi ve yerel ku arpmas komitelerine katlmas
nem arz etmektedir.
12.3.5 Pilotlar, gzlemlenen, uzaktan alglanan veya sair ekilde elde edilen veriler dorultusunda,
ATV veya dier kurulular tarafndan tehlike bildirimleri yaynlanmas halinde, uu operasyonlarn
deitirmeye yetkilidirler. Sz konusu veriler dorultusunda deitirilen ilgili uu operasyonlarna
ilikin prosedrlere ynelik eitim, havayollar tarafndan salanmal ve Devlet dzenleyici kurulular
tarafndan gelitirilerek uygulanmaldr.
Teknoloji Ve Haberleme Prosedrlerinin Oluturulmas 53
REFERANSLAR
YAYINLAR
Airports CounciI International (ACI), Aerodrome Bird Hazard Prevention and Wildlife Management Handbook, ACI World Operational
Safety Subcommittee in collaboration with Bureau de travaux et detudes en environnement, 2005.
Borstel, K. ve S. Haemker, A Long-Term Study on the Correlation Between the Population of Small Mammals and the Number of Predatory Birds at Bremen Airport, Taking into Account the Changes in Grassland Management, Bird and Aviation, Cilt 23, Say 1, 2003,
<http://davvl.de/Voluenglisch/2003/Borstel%20&%20Haemker.pdf>.
Briot, J.L., A. Eudot, ve M. Laty, Les oiseaux des aerodromes franais: prevention du peril aviaire. Direction gnrale de laviation civile,
Paris, Fransa.
Brockmann, J. ve B. Rohloff, Zusammenhaenge zwischen der Gruenlandbewirtschaftung, der Bestandsentwicklung von Feldmaeusen
(Microtus arvalis) und dem Auftreten von Greifvoegeln auf dem Flughafen Hannover- Langenhagen [Relation between Grassland
Cultivation, Development of Vole Population (Microtus arvalis) and the Occurrence of Birds of Prey at the Hannover-Langenhagen
International Airport], Bird and Aviation, Cilt 19, Say 1, 1999, syf. 5361.
Brough, T. ve C.J. Bridgman, An Evaluation of Long Grass as a Bird Deterrent on British Airfields, Journal of Applied Ecology, Cilt 17, Say
2, 1980, syf. 243253.
Cleary, E.C., R.A. Dolbeer, ve S.E. Wright, Wildlife strikes to civil aircraft in the United States, 19902004, U.S. Department of Transportation, Federal Aviation Administration, Serial Report No. 11, DOT/FAA/AS/00-6 (AAS-310), Washington, D.C., USA, 2005.
Cleary, E.C. ve R.A. Dolbeer, Wildlife Hazard Management at Airports: A Manual for Airport Operators, Second Edition, Federal Aviation
Administration, Office of Airport Safety and Standards, Washington, D.C., 2005, <http://wildlifemitigation. tc.faa.gov/wildlife/>.
De Hoon, A., Crowed Airspace, ISAF Mirror, Say 47, 2008, pp. 12, <http://www.nato.int/isaf/docu/mirror/2008 /mirror_47_200801.pdf>.
De Hoon, A. ve ark, Cyprus Flamingoes Commuting Across the Runway: Adapting the Aircrafts or Birds Flight Schedule? IBSC 27/WP
V-3, Athens, 2005, <http://www.int-birdstrike.org/referenceInformation.cfm?ref=Athens>.
Dekker, A. ve F.F. van der Zee, Birds and Grassland on Airports, International Bird Strike Committee, Proceedings and Papers, Londra,
Mays 1996, syf. 291-305.
Dolbeer, R.A., S.E. Wright, ve E.C. Cleary, Ranking the hazard level of wildlife species to aviation, Wildlife Society Bulletin, Cilt 28, Say
2, 2000, syf. 372378, <http://www.mendeley.com/research/ranking-the-hazard-level-ofwildlife-species-to-aviation-1/>.
European Union, EASA Skybrary, Operators Checklist for Bird Strike Hazard Management, <http://www.skybrary.aero/index.php/Operators_Checklist_for_Bird_Strike_Hazard_Management>.
Hahn, E., Zur Oekologie von Flughaefen Angewandte Oekologie als Grundlage der Vogelschlagverhuetung auf Flughaefen [Airport
Ecology Applied Ecology as a Basis for Bird Strike Prevention on Airports], Bird and Aviation, Cilt 15, Say 1, 1995.
Hygnstrom, S.E, R.M. Timm, ve G.E. Larson (eds.), Prevention and Control of Wildlife Damage, University of Nebraska Cooperative Extension Division, Lincoln, Nebraska, Birleik Devletler, 1994.
International Civil Aviation Organization, Airport Planning Manual (Doc 9184), Part 2 Land Use and Environmental Control, ICAO,
Montral, Quebec, Kanada, nc Basm, 2002.
International Civil Aviation Organization, Annex 14 Aerodromes, Volume I Aerodrome Design and Operations, ICAO, Montral,
Quebec, Kanada, Beinci Basm, 2009.
International Civil Aviation Organization, Annex 16 Environmental Protection, Volume I Aircraft Noise, ICAO, Montral, Quebec,
Kanada, Beinci Basm, 2008.
International Civil Aviation Organization, Manual on the ICAO Bird Strike Information System (IBIS) (Doc 9332), ICAO, Montral, Quebec,
Kanada, nc Basm, 1989.
International Civil Aviation Organization, Safety Management Manual (SMM) (Doc 9859), ICAO, Montral, Quebec, Kanada, kinci Basm,
2009.
MacKinnon, B., R. Sowden, ve S. Dudley (eds.), Sharing the Skies: An Aviation Guide to the Management of Wildlife Hazards (TP 13549),
Blm 10, Transport Canada, Aviation Publishing Division, Tower C, 330 Sparks Street, Ottawa, Ontario, Kanada, 2001.
Morgenroth, C., Bird Deterrence at Airports by Means of Long Grass Management A Strategic Mistake? Bird and Aviation, Cilt 2, 2004,
<http://davvl.de/Voluenglisch/2004/04-2%20Morgenroth,%20Sum..htm>.
Thorpe, J., Fatalities and Destroyed Aircraft Due to Bird Strikes, 19122002, in Proceedings of the 26th International Bird Strike Committee meeting, Varova, Polonya, 2003.
Transport Canada, Wildlife Control Procedures Manual (TP 11500), Ottawa, Kanada, 2001.
United Kingdom Civil Aviation Authority, Aeronautical Information Circular, AIC 28/2004, Operational Considerations in the Event of
Multiple Bird Strikes to Multi-Engine Aeroplanes, <www.ais.org.uk>.
54
BLM - 12
YABAN HAYVAN/KU ARPMASI NTERNET STELER

Uluslararas Ku arpmas Komitesi (INBSC)
www.int-birdstrike.org
INBSC En yi Uygulamalar Klavuzu

http://www.int-birdstrike.org/Best_Practice.htm
IBSC Risk Deerlendirme Metodolojisi ve Teknii
http://www.int-birdstrike.org/Amsterdam_Papers/IBSC25%20WPOS3.pdf
Canada
Kanada Ku arpmas Birlii
http://www.birdstrikecanada.com/
Kanada Ulam Havaliman Ku Tehlikesi Risk Deerlendirme Sreci
http://www.tc.gc.ca/eng/civilaviation/publications/tp8240-awmb38-appendix-b-5033.htm
Embry-Riddle Havaclk niversitesi
Yaban Hayat ve Havaclk Merkezi
http://worldwide.erau.edu/professional/seminars-workshops/wildlife-hazard-management/external-link-airport-wildlifebiologists.
html
Almanya
Almanya Ku arpmas Komitesi (GBSC)
http://www.gbsc.de
evrimii bilim dergisi, Bird and Aviation, Editr: Almanya Ku arpmas Komitesi
http://www.davvl.de/en/scientific-journal/complete-index
talya
Ku arpmas Danmanlk ve Eitimi
www.birdstrike.it
Birleik Krallk
BK Ku arpmas Komitesi (UKBSC)
http://www.caa.co.uk/UKBSC
BK ku arpmas bilgileri
http://www.caa.co.uk/Birdstrikes
BK Sivil Havaclk Otoritesi Havaalanlar Ku arpmas Risk Ynetimi
http://www.caa.co.uk/application.aspx?catid=33&pagetype=65&appid=11&mode=detail&id=2726
BK Gda/Yiyecek ve evre Aratrmalar Ajans (FERA) Ku Ynetimi Birimi
http://fera.defra.gov.uk/wildlife/birdManagement/
Birleik Devletler
ABD Ku arpmas Komitesi
http://birdstrike.org
Teknoloji Ve Haberleme Prosedrlerinin Oluturulmas 55
w w w. s h g m . g o v. t r
Yayn No: HAD/T-30

SHGM Havaalanı Yabani Hayvan Kontrolü

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SHGM Havaalanı Yabani Hayvan Kontrolü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Havaalanlar Daire Bakanl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

SVL HAVACILIK GENEL MDRL YAYINLARI

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

8.7 Kular Savmak/Kovmak in Telsiz le Kontrol Edilen Model Uak Kullanlmas............................................ 41

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

KU/YABAN HAYVAN ARPMASI

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

3.4 HAVALMANI KU/YABAN HAYVAN ARPMASI KOMTESNN VE HAVALMANI KU/YABAN

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

KU ARPMASI RAPORLAMA FORMU

KU ARPMASI RAPORLAMA FORMU

Yol Boyunda ise mahal

BU BLGLER HAVACILIK EMNYET AISINDAN GEREKLDR

ekil 3-1. rnek Form 1

Sivil Havaclk Genel Mdrl

LAVE KU ARPMASI RAPORLAMA FORMU

LETC MASRAFLARI VE MOTOR HASAR BLGLER

Uak Markas/Modeli ....................................................................................................................

Motor Markas/Modeli ..................................................................................................................

Biliniyorsa havaalan/lokasyon ....................................................................................................

ABD $ (bin olarak) ....................................................

ABD $ (bin olarak) ............................................

Tahmini onarm veya ikame maliyeti

C. MOTOR HASARI ARPMALARINA ZG BLGLER

durma yangn ikaz

durma dier (belirtiniz)

Tahmini itme kuvveti kayb yzdesi*

Motorun iine giren tahmini ku says

durma bilinmeyen sebep

* Bu bilgileri tespit etmek zor olabilecektir ancak kabaca tahminler faydaldr.

ekil 3-2. rnek Form 2

Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Program Kapsamndaki Grevler ve Sorumluluklar 11

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

HAVALMANI KU/YABAN HAYVAN

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

lindeki uu yollar ile ilgili olarak, havaliman ileticisine danlmas/bavurulmas ve menfaatlerinin

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaliman Ku/Yabani Hayvan arpmas Kontrol Programnn Organizasyonu 19

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

KU/YABAN HAYVAN ARPMALARI RSK

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Baz havalimanlarnda, bu iin gerekletirilmesini salayacak olan, ku/yabani hayvan davranlarnda

ekil 6-1. 5 5 risk deerlendirme matrisi

6.7 seviye riskinin, havaliman yneticilerinden istedii yantlar aadaki gibidir.

Ku/Yabani Hayvan arpmalar Risk Deerlendirmesi 27

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

DOAL YAAM YNETM VE SAHA

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm

Sivil Havaclk Genel Mdrl

Havaalanlarnda Yabani Hayvan Kontrol ve Azaltm