Professional Documents
Culture Documents
ExproofGuide - Kemal SARI PDF
ExproofGuide - Kemal SARI PDF
PATLAYICI ORTAMLARDA
KULLANILAN ELEKTRK AYGITLARI
ve
PATLAYICI ORTAMLAR HAKKINDA
GENEL BLG
ZET
EXPROOF
PATLAYICI ORTAMLARDA KULLANILAN ELEKTRK AYGITLARI ve PATLAYICI
ORTAMLARA HAKKINDA GENEL BLG
Petrol, petrol rnleri, kimya, doal gaz, kmr madenleri gibi bir ok sanayi kollarnda
normal alma icab veya arza ve bakm gibi hallerde (Szan gazlar veya petrol buhar
gibi nedenlerle) patlayc ortam ile kar karya kalnmaktadr. Elektrikli aletlerin statik
snmalar ve almalar icab kardklar ark ortam, dolays ile sanayi tesisini tehlikeye
drmektedir. Sz konusu bu gibi patlayc ortamlarda kullanlan elektrik aletlerinin
yapm ve kullanm farkldr. Bu kitabmzda Elektrik Mhendisi meslektalarmza bu
konuda genel bir bilgi verilmeye allmakta ve bu gibi sanayi kollarnda alan
arkadalarmza yardmc olunaca umulmaktadr.
Trkiyede patlayc ortam ve bu gibi ortamlarda kullanlan elektrik aletleri hakknda
ngilizce tabiri olan EXPROOF kelimesi yerlemitir ve konu ile ilgilenen meslek evrelerinde exproof kelimesi ile bilinmektedir.
Bu konuda Trke yazlm kaynak yok denecek kadar azdr. Kitabmz konu ile ilgili en
son teknik ve hukuki (yasa ve ynetmelik gibi) gelimeleri iermekte olup, okuyanlara
exproof (patlayc ortam) hakknda kapsaml ve doru bilgi verecektir. Exproof ile ilgilenen
meslektalarmz kstl bilgileri dolays ile bir ok konuyu yanl bilmekte ve ou kez
hatal davrandklarnn farknda olmamaktadrlar. Amerikan ve Avrupa uygulamalar bir
birine ok sk kartrldndan kitabmz her iki uygulamann temel gr ve uygulama
ayrlklar izaha allmtr.
Konu ile ilgili zel bilgi edinmek isteyenler aadaki e-mail adresime de yazabilirler.
kemal.sari@emo.org.tr
NDEKLER
EXPROOF
PATLAYICI ORTAMLARDA KULLANILAN ELEKTRK AYGITLARI ve PATLAYICI
ORTAMLARA HAKKINDA GENEL BLG
Sayfa
No.
3
3
4
4
5
9
10
12
12
12
14
16
18
19
23
28
31
31
34
35
37
39
41
41
42
43
48
49
51
51
51
52
52
52
54
56
63
66
67
69
73
77
78
79
79
83
85
88
92
92
93
95
98
115
I. BRNC KISIM:
TEMEL TANIM ve TEMEL BLGLER
1. KISA TARHE
Maden sanayi bilinen en eski sanayi kollarndan biridir ve patlayc ortamlarla ilk karlama kmr madeni ocaklarnda olmutur. Bu nedenle patlayc ortamlarla ilgili tedbirlerin
(exproof teknolojisinin) ncln maden sanayi yapmtr. Dolays ile yazmzda sk sk
madenlerden sz edilmektedir.
Maden sanayinin tarihesi ok eski zamanlara inmekle beraber elektriin sanayideki
gemii en ok 100 yl kadardr. 1800lerin sonlarna ve 1900lerin balarna doru artan
enerji ihtiyac ile kmr ve petrol retimi hzla artmaya balamtr. Bu arada dier sanayi
kollarnda kullanlan elektriin stn zellikleri fark edilerek maden ocaklarnda ve petrol
rafinerilerinde elektrik enerjisi kullanmna balanmtr. Elektriin maden ocaklarna inii
1900 yllarna rastlar. Uzun bir gemii olan maden ocaklarnda grizunun tehlikesi bilindiinden, kullanlacak elektrik aygtlarnn da tehlike yaratp yaratmayaca hemen dikkate
alnarak gerekli nlemler alnmtr. Yani elektriin maden ocanda kullanm bir dinamite
veya lambaya benzemez. nce kullanlp sonra nlemleri alnmamtr. Balangtan
itibaren hemen tedbirler dnlm, bir dinamit veya lamba kadar madenciyi uratrma
mtr. Ne var ki , ilk zamanlar grizulu maden ocann kendi zel artlarnda denemeler
yaplm, bu gnk gibi genel geerlilii olan zel deney yntemleri uygulanmamtr.
Zamanmzda deney yntemleri gelitirilip kolaylatrlm ve standart hale getirilmitir. Bu
konuda lkemizde de TSE tarafndan yaynlanan standartlar mevcuttur
Buharl gemilerin gelimesi ile 1800lerde kmre ihtiya artm ve kalorisi yksek olan yer
alt ta kmr retilmeye balanmtr. O devirlerde yer alt tnellerinin (galeri)
aydnlatlmas petrol lambalar ile yaplyor idi. Ak alevli olan petrol lambas kmrn
kard metan gazn (grizu) phesiz patlatyor idi. Derinlere inildike grizu da
3
arttndan buna bir are bulunmas gerekiyor idi. Madencileri uratran bu lambalara ilk
tedbir ngiliz kimyager Sir Davy tarafndan 1815 ylnda getirilmi ve kendi ad ile anlan
davi emniyet lambas n gelitirmitir. Bu lamba da petrol ile almakta olup zerindeki
zel zgaralar sayesinde ierdeki atei darya vermemektedir. Bir zellii de alevi
uzaynca grizunun arttn iaret etmesidir ki, bu durumda alanlar tehlikeli ortam terk
edip patlamadan kurtulmaktadrlar. Davy emniyet lambas gnmzde de halen
kullanlmaktadr. 1925lerde kurun oksitle alan ba lambalar kullanm ile madenciler
petrol lambas belasndan kurtulmular ve madenlerdeki kazalar % 95 azalmtr. Bu gn
cadmium-nikel akl hafif ve tamas kolay olan lambalar gelitirilmi olup bir nevi
aydnlatmadan kaynaklanan patlama tehlikesi tamamen ortadan kalkmtr.
Transformatr, elektrik motoru, alt cihazlar ve akkor flamanl aydnlatma armatrleri gibi
bir ok elektrik aletinin madenlerde kullanmna 1912lerde sonra balanm olup, bu gn
bilinen nlemlere benzer tedbirler alnmaya balanm ve bu gn d-tipi koruma olarak
bilinen ilk alev szmaz (flameproof) koruma tipi gelitirilmitir. D cam kaln ve zerinde
zgaralar bulunan akkor flamanl aydnlatma armatrne ve tam kapal asenkron motoruna
msaade edilmitir. Alev szmazlk (flamaproof) ile ilgili ilk standart ngilterede 1926 ylnda BS229: Flameproff enclosures ad altnda yaynlanmtr. Almanyada ise konu ile ilgili
ilk standart 1935 de (VDE 0165/1935) ve 1943 de (VDE 0170/0171/1943) yaynlanmtr.
1900-1920lerde elektrik sanayinin gelimesine paralel olarak, elektrikli cihazlarn
madenlerde nasl kullanlabilecei zel laboratuarlarda denenmeye balanm ve ilk deney
laboratuarlar kurulmaya balanmtr. Bu gnk gibi uluslar aras bir birlik ve fikir al
verii yok idi ve her lke kendi sistemini kendisi gelitiriyor idi. Bir ok lkede maden ve
petro-kimya sanayinin sorunlarn zmek iin birbirinden bamsz ayr ayr laboratuarlar
ve test merkezleri kurulmutur. Bu nedenle maden ve petro kimya sanayi iin ayr ayr
standartlar yaynlanm olup bu ayrm gnmzde de halen devam etmektedir.
Patlayc ortamla almak zorunda olan petrol, petro-kimya, ila ve gaz sanayi madenler
gibi bir balang sreci yaamam ve madenlerden bilinen tecrbeler dolays ile bu
sanayi kollarnda iin bandan itibaren tedbirler alnmaya balanmtr. Aada da bahsedeceimiz gibi bu sanayi kollarnda patlayc ortamlara kar nlem almak daha kolayadr.
Patlayc, parlayc ve yanc nitelikteki gaz, toz veya buharn hava ile kararak patlayc
kvama geldikleri yerlere patlayc ortam denir. Patlayc ortamn ksa tarifi budur.
Patlayc ortam olumas ve tehlike yaratabilmesi iin unsurun bir araya gelmesi gerekir.
A. Patlayc madde; Patlayc, parlayc ve yanc gaz, buhar veya toz
B: Hava (Oksijen)
C: Enerji, patlamay ateleyecek bir kvlcm veya g kayna.
Bu unsurdan biri devre d edilebilirse patlama tehlikesi kalmaz. Patlama geni olarak
bilinen bu olay aadaki resimde sembolize edilmitir.
nemli gazlarn alt (LEL) ve st patlama snrlar (UEL) aada tabloda verilmitir.
Tablo 02: NEML GAZLAR ve ZELLKLER
Saf oksijenle
Hava ile karm
karm
Gaz
Forml
LEL *)
OEL *)
LEL *)
OEL *)
Metan
Propan
Btan
Hexan
Nonan
Etilen
Benzol
Hidrojen
Asetilen
CH4
C3H8
C4H10
C6H14
C6H20
C2H4
C6H6
H2
C2H2
4.4-5.0
1.7-2.1
1.4-1.8
1,0
0,7
2,3-2.9
1,2
4
1,5
15-16,5
10-10,9
9,3-10.6
8,1
5,6
4.8
2.0
1.8
60
60
57.5
32,4-33.5
3.0
81.5
8,0
77
78
4.0
95.0
Patlama
ss
595
470
365
265
205
425
555
560
305
Minimum
Patlama enerjisi
280
250
200
11
19
b) SIVILAR
Bilinen, yanc parlayc ve patlayc svlarn banda petrol rnleri gelir (benzin, benzol,
mazot, tiner gibi). Yanc svlar buharlaarak hava ile karp patlayc ortam olutururlar.
Svlarn buharlamas ortam scaklna baldr. Patlayabilecek kvamda (oranda) sv
buhar oluturan en dk scakla PARLAMA NOKTASI (FLASH POINT) denilir. Bu
deer, gazlardaki LEL gibi, alnacak tedbirler iin nemli bir veridir ve svlarn tehlike
derecesini belirler.
Svlar patlama noktalarna gre tehlike snflarna ayrlmaktadr. Bu snflandrmalar
Amerikan NFPA 30 standardna gre yaplmaktadr ve Dnyaya Amerikan uygulamas
hakimdir. TS 12820de yaplan snflandrma da NFPA 30 dan alnmtr.
Tablo 03: YANICI SIVILARIN TEHLKE SINIFLARI (HAZARD CLASS)
SINIF (class)
Parlama noktas (flash point)
Kaynama noktas (boiling point)
IA (parlayc)
Tf < 22.8C
Tf<73 F
Tb<37.8 C
Tb<100 F
IB (parlayc)
Tf < 22.8C
Tf<73 F
Tb>37.8 C
Tb>100 F
IC (parlayc)
Tf > 22.8 C
Tf>73 F
Tb<37.8 C
Tb<100 F
II (yanc)
37.8 C<Tf< 60C
100 F<Tf<140 F II
IIIA (yanc)
60 C < Tf < 93 C 140 F<Tf200 F
IIIA
IIIB (yanc)
Tf>93 C
Tf>200 F
IIIB
Yanc svlarn tehlike snflarna tipik rnekler.
IA
IB
IC
II
IIIA
IIIB
-46
> 55
> 38
-46
> 131
> 100
II
II
Antifriz
Fren svs
ase gresi
Dili ya
Lityum-moli gres
Yalama yalar
110
230
IIIB
149
300
IIIB
204
400
IIIB
202
395
IIIB
193
380
IIIB
149-232 300-450 IIIB
Hidrolik direksiyon svs 177
350
IIIB
Beyaz gres
241
465
IIIB
Cam ykama svs Metanol/su karmlar
%100 metanol
12
54
IB
% 50 metanol
27
80
IB
%20 metanol
48
118
II
%5 metanol
97
206
IIIB
204
400
441
825
151 ile
301
227
(440)
149
282
>427
>427
>427
300
540
>800
>800
>800
>427
>427
>482
>800
>800
>900
>288
>427
>550
>800
>427
>800
64
148
385
725
Gazlardaki patlama snr (LEL) ile svlardaki parlama noktas (flash point) aadaki
resimde sembolize edilmitir.
Kat maddelerin, lif, yonga, krpnt veya toz eklinde olanlar tehlike arz etmekte ve
patlayc ortam oluturmaktadr. ekirdek bykl yaklak 500 m altnda olan ve
havada belli bir sre szlen kat maddeler toz olarak kabul edilmektedir. Patlayc tozlar
bal bana ayr bir konudur kitabmzda bu konunun detaylarna girilmeyecektir.
Tozlarn tehlike derecesini belirleyen nemli verileri:
- ekirdek irilii (M)
- Minimum patlama enerjisi (MEE)
- Azami patlama basnc (EP) ve
- Patlama iddeti Kst , hava toz karmnn kapal bir kapta rettii azami basn deiimidir. Dier bir tabir ile basncn zamana gre azami ykselme deeridir. Tozlar iin en
nemli tehlike ve tahribat belirleyici deer Kst dir.
Baz tozlar ve statik patlama scaklklar aada tablo halinde verilmitir.
Tablo 05a: Patlayc tozlar ve zellikleri
PATLAMA ISISI
TOZ CNS
BULUT 5 mm film
Alminyum
560C
>450C
Odun kmr
520C
320C
Linyit kmr
380C
225C
Kakao
590C
250C
Kahve
580C
290C
Hububat, msr
530C
460C
Methyl cellulose 420C
320C
Kat lifi,
570C
335C
krpnts
Tablo 05b: Patlayc tozlar ve zellikleri
Toz cinsi
M, [m]
Aktif kmr
bis 10
Yeil mercimek unu
27
amur ktrc
89
(76 % organik bileenli)
Msr niastas
10
Paraformaldehyd
19
Polyoxymethylen;
HO(CH2O)nH
Bal mumu, parafin
<20
Polyester, poliester
35
Selloz asetat
31
stifleme, rt tozu
40
(60 % anorganik bileenli)
Epoxidharz , epoksi reine
27
Polyurethan,poliretan
29
Alminyum
< 10
PATLAMA ISISI
BULUT 5 mm film
440C
melts
700C
>450C
490C
460C
810C
570C
460C
435C
520C
melts
510C
300C
TOZ CNS
Polietilen tozu
PVC tozu
eker tozu
Kurum, is
Niasta
Toner
Buday
Phenolic resin
(reine)
530C
>450C
Pmax, [bar]
7,3
9,1
MEE [mJ]
500000
100
7,5
71
50
200
10
9,6
405
8,4
7,8
7,5
185
140
116
5
5
5
5,6
90
7,5
7,8
11,4
161
150
625
1
1
0,1
- ak alev scak gaz ve akkor haldeki paracklar (hot particles): rnein kaynak
esnasnda etrafa frlayan akkor haldeki paracklar patlayc ortam ateleyebilir. Bu tip
partikller bilhassa yanc tozlar iin tehlike arz etmektedirler.
- adiyabatik basn, ok dalgas: Tp eklinde olup, dk basnta alan aletler
patlama kayna tekil edebilirler. rnein floresan tpleri, krldklarnda tehlikeli
olabilmektedirler. Yalnz bu olay tpn krl ekline baldr. Adiyabatik basn skmas
olabilmesi iin tpn ortadan deil ucundan krlm olmas gerekir.
- yldrm dmesi ve elektrikli hava artlar: Yldrm ok yksek enerji ierdiinden
dt yerde yalnzca patlayc ortam ateleme ile kalmaz, tesiste mekanik tahribata ve
yangna neden olur.
Elektrikli hava artlar, yani elektrik ykl bulutlar metal kapl depolarda (influenz olay)
elektrostatik yklenmelere neden olur. rnein st inko kapl bir saman deposu veya
hububat silosu bu nedenle yanabilir. yi bir topraklama yaplarak metal yzeylerin yer yz
ile ayn potansiyelde olmas salanr.
- parazit akm, katodik koruma: Elektrikli raylar ve dier toprakl elektrik besleme akm
tayan benzeri tesislerde, rnein katodik koruma uygulanan ekipmanlarda parazit
akmlar oluur. Bu akmlar topraklama noktalar aras gerilim fark yaratabilir ve bu gerilim
fark da ark kmasna neden olabilir. Bu nedenle patlayc madde tayan borularda
paslanmaya kar katodik koruma uygulanrken, E POTENSYEL topraklamaya dikkat
edilir, ki topraklama noktalar aras gerilim fark olumasn. rnein conta ile izole edilmek
zorunda kalnan boru ksmlarnn, cvata ile metalik balants olmasna ramen, bakr bir
levha ile ilaveten bir birlerine irtibatlanmalar gibi.
- ultrasonik ses dalgalar: 20 kHz ve zeri mekanik dalgalar enerji birikimine ve dolays
ile snmaya neden olabildiklerinden, patlayc ortam tehlikeye drebilirler. Bu nedenle
patlayc ortamda almas icap eden ultrasonik cihazlar da, elektrikli aksamlarn yan sra
, retilen ses dalgasna da dikkat edilmelidir.
- radyo dalgalar: dalga buyu 10km ile 1m aras olan radyo dalgalar baz hallerde
snmalara neden olabilmekte ve dolays ile patlayc ortam tehlikeye
drebilmektedirler.
- mikro dalgalar: Dalga boyu 1m ile 1mm aras olan elektro manyetik dalgalar snmalara
neden olabilmektedirler.
- Kzl tesi k (IR): Dalga boyu 1 mm ile 770nm aras olan elektro manyetik dalgalar.
Kzl tesi nla alan l aletleri, bil hassa odaklama yaptklarnda, yzeylerin
snmasna neden olabilirler.
- Grnr k: Dalga boyu 770nm ile 390nm aras olan elektro manyetik dalgalar.
- ultra viole nlar: Dalga boyu 390 ile 10 nm aras elektro manyetik dalgalar.
- rntgen ve gama nlar: Dalga boyu 10nmnin altnda olan elektro manyetik dalgalar
- baz kimyasal reaksiyonlar: Is reten baz kimyasal reaksiyonla da patlayc ortam
tehlikeye drebilir.
7. Patlayc gaz veya buhar olumas buhar bariyeri denilen zel tertibatlarla
nlenmektedir. Bu yntem sv yaktlarda yaygn olarak kullanlmaktadr.
13
ZON 20: Normal alma icab patlayc toz ve lif ortam oluan ve oluma ihtimali yksek
olan ve uzun sren yerler.
ZON 21: Normal alma icab patlayc toz ve lif ortam teekkl etme ihtimali az olan ve
olutuunda da ksa sren yerler.
ZON 22: Normal alma icab patlayc toz veya lif oluma ihtimali olmayan ve ancak arza
ve kaza gibi anormal hallerde oluabilen ve bu durumlarn da ok ksa srme ihtimali olan
yerler bu gruba girer.
Ayrca tbbi ortamlar da Zon G ve Zon M gibi iki snfa ayrlmaktadr.
ZON G: Kapal medikal gaz sistemi olarak bilinir. Srekli veya tesadfi, patlayc karm
(patlayc ortamdan farkl olarak) retilen, iletilen, veya kk miktarlarda
uygulanan yerleri kapsar. Bu gibi yerlerin her taraftan kapal olmas gerekmez,
ufak ke ve oyuklar bu kapsama girer.
ZON M: Medikal ortam olarak bilinir. Ar kesici madde veya tbb deri temizleme,
dezenfekte, antiseptik ila kullanm gibi olaylarda, kk miktarda ve ksa sreli
patlayc ortam oluan ve oluma ihtimali oyan yerleri kapsar.
Zon sisteminde patlayc gazlar G ve tozlar da D harfi ile belirlenir. Tbbi ortamlardaki zon
tarifi ile kartrlmamaldr. Gazlar IEC ve EN de aadaki gruplara ayrlmaktadr.
GAZ GRUPLARI:
IEC ve EN gazlar iki patlama grubuna ayrm ve metan gazn (grizulu madenleri) I.gruba
dahil etmitir. Dier bir sz ile EN maden sanayi ile dier sanayi dallarn ayrmtr.
PATLAMA GRUBU I : METAN
PATLAMA GRUBU II A : Propan, btan, aseton, kereson, hexan, trimat, hylamin, vs..
PATLAMA GRUBU II B : Etilen, karbon monoksit, hidrojen slfit, etil-, -metil, -eter, vs..
PATLAMA GRUBU II C : Hidrojen, Asetilen ve karbon di slfit
GROUP A
Hidrojen
GROUP B
GROUP C
CLASS I
CLASS II
GROUP D
GROUP E
GROUP G
15
Division 1
Division 2
Division 1
Division 2
Division 1
Division 2
Division 1
Division 2
Division 1
Division 2
Division 1
Division 2
Gaz gruplar ile ilgili Amerikan ve Avrupa uygulamasnn ksa zet tablosu
Tablo 07: EN, IEC ve NEC gaz gruplarnn karlatrlmas
KUZEY AMERIKA
CENELEC/IEC
PATLAYICI
NEC ARTICLE 500,
EN 50014,
GAZ RNE
CEC SECTION 18
IEC 79-0
ASETLEN
A veya IIC
IIC
HDROJEN
B veya IIC
IIC
ETLENLER
C veya IIB
IIB
PROPANLAR
D veya IIA
IIA
METANLAR
D veya I
I
KUZEY
AMERIKA
(NEC/CEC)
CENELEC/IEC
Zone 1
Zone 2
17
USA DVSON sistemi (explosion proof) ile EN ve IEC nin ZON (explosions protected)
sistemleri bir birleri ile uyumazlar. ki sistemi birbirine balyamazsnz. zerinde Ex
iareti var diye Avrupadan gelen her aleti bir Amerikan rafinerisinde istediiniz her yerde
devreye alamazsnz. Konuyu incelemeniz gerekir. nk, ZON sistemi aletleri belli
zonlara gre yaplr. 2000 ylndan nce imal edilmi aletlerin zerlerinde kategorileri de
yazmayabilir. Her eyden nce Avrupa ex-korumal aletlerin kablo balantlar Amerikan
aletlerine ve condiut sistemine uymaz.
NEC 1996 ylnda ZON sistemine de kapsn aarken, baz hatalar yaptn fark etmi ve
1999 ylnda yapt deiiklik ile, ZON sistemine gre sertifika alan aletlerin DIVISION
sisteminde kullanlmasn yasaklamtr.
letmelerde alan teknik elemanlar konu ile ilgili gelimeleri, eski ve yeni yntemleri
bilmek zorundadrlar. nk iletmelerinde, yllar nce alnm ve serviste olan aletler ile
yeni satn alnan ekipmanlar yan yana kullanlmaktadr. Eski aletleri atamayacanza gre
kullanm usullerini de bilmek zorundasnz.
18
Avrupa uygulamasna gre ZON 1 ve ZON 2 sahalarda kullanlan ark ve s karan aletler
(elektrik ve mekanik, yeni EC talimat 94/9, mekanik aletleri de ayn kapsama almtr)
yetkili otoriterlerce test edilip sertifikalandrlmak zorundadr. Bu ortamlarda sertifikasz alet
kullanlamaz. ZON 0 da kullanlan aletlerin zerinde bu zon iin imal ve test edildiklerini
belirten ayrca bir iaret olmaldr. leride bahsedeceimiz gibi ATEX, ex-korumal aletleri
kullanm ortamlarna gre kategorilere ayrm, yani kullanlaca ZONlar belirlemitir.
BENZN ve LPG gibi halka ak dolum istasyonlarnn, tehlikeli blge belirlemeleri
(yukarda bahsettiimizin aksine) iverene braklmamtr. Bu gibi halka ak yerler iin
zel standart ve ynetmelikler mevcuttur. Ayrca baz tesislerle ilgili asgari emniyet
mesafeleri de verilmitir. Bu gibi veriler deiik tzk ve ynetmelikler iersindedir ve toplu
halde bir bilgi bulmak mmkn deildir. Daha ziyade yangnla mcadele mevzuatnn
iersinde yer almaktadr. Zaten exproof olay da yangnla mcadelenin bir parasdr.
19
Patlayc ortam
Emniyet Mesafesi
(yukardaki gibi)
Yukardaki verilen emniyet mesafeleri standart deildir, yani bir balaycl yoktur. nk
ZON ayrmlar iverenin inisiyatifine braklmtr. Ancak akaryakt dolum istasyonu gibi
topluma ak yerlerle ilgili asgari emniyet mesafeleri standartlarca belirlenmitir ve uyum
mecburiyeti vardr. Trkiyede geerli olan konu ile ilgili standartlara gre belirlenen asgari
emniyet mesafeleri aadaki tabloda grlmektedir.
BENZN STASYONLARI
TS12820ye gre benzin istasyonlarnda uyulmas gereken
ASGAR EMNYET MESAFELER,
(Mart 2002)
Yer alt
Pompa
Tank havalan- Tank dolum
Tablo : 10
tank
Dispenser drma borusu
az
dari bina, tesis ii
4
6
6
10
Komu arsa snr
10
10
10
10
Kara yolu (ehir ii)
6
6
6
10
Kara yolu (ehirler aras)
25
6
6
10
Hastane okul (arsa snr)
50
50
50
50
Umuma ak yerler *)
6
10
20
30
ller metredir.
*) Otel, motel, lokanta, kafeterya, ay salonu, kuafr gibi halka ak yerler (i yerleri)
TS12820ye gre ASGAR EMNYET MESAFELER, zel akaryakt istasyonlar iin, Mart 2002
Yer st Yer alt Pompa
Tank havalanTank dolum
Tablo : 11
tank
tank
Dispenser drma borusu
az
dari bina, tesis ii
15
4
6
6
10
Komu asa snr
30
10
10
10
10
Kara yolu (ehir ii)
10
6
6
6
10
Arsa bnr
Kara yolu (ehirler aras)
Arsa snr
50
25
10
Hastane, okul
50
50
50
50
50
Umuma ak yerler *)
30
30
30
30
6
ller metredir.
*) Otel, motel, lokanta, kafeterya, ay salonu, kuafr gibi halka ak yerler (i yerleri)
20
Elektrik tesisleri ile ilgili olarak elektrik kuvvetli akm tesisleri ynetmeliine atf yaplyor
ise de bu ynetmelikte patlayc ortamdan uzaklkla ilgili bir veri yoktur. Kastedilen elektrik
emniyet mesafeleridir. rnein bir benzin istasyonunun zerinden geen hava hattnn
elektrik emniyet mesafesi yeterli olmaktadr. Patlayc ortam nedeni ile ilaveten bir mesafe
vermeye gerek yoktur. nk benzin buhar yere kmektedir. Fakat yangn annda 7
metre yukardan geen hatt hali ne olur bilinmez. Bence benzin istasyonlarnn zerinden
enerji nakil hatt geirilmesi veya enerji nakil hatlarnn altna benzin veya LPG istasyonu
yaplmas doru deildir.
zel akar yakt istasyonlar ile umuma ak akar yakt istasyonlar arasnda pek az fark
vardr. zel benzinliklerde yer st tankna da msaade edilmektedir.
TS12663 e gre benzin istasyonlarnda uyulmas gereken
ASGAR EMNYET MESAFELER
Yer st
Yer alt Pompa
Tablo : 12
tank
tank
Dispenser
Bina
15
4
6
Komu bina
30
10
60
Kara yolu (ehir ii)
15
10
6
Kara yolu (ehirler aras)
50
25
6
Hastane, okul
50
50
50
30
Umuma ak yerler *)
10
30
Nisan 2000
Tank havalan- Tank dolum
drma borusu
az
6
60
6
6
50
30
Emniyet mesafeleri TS 12663de de verilmitir. TS 12820, TS 12663 yrrlkten kaldrmamtr her ikisi de gnmzd geerlidir. TS 12820 de baz hatalar dzeltilmi ve
emniyet aralklara daha geni tutulmutur. rnei bir okuldan mesafe 50m olarak deil
okulun arsa snrndan 50m olarak belirlenmitir. TS 12663e gre okul binasndan 50m
hesaplanmas gerekirken TS 12820ye gre okulun bahesinden itibaren 50m mesafe
alnmas n grlmtr. Bunlarn nedenleri ise yangn durumunda etrafa verilen zararn
azaltlmasdr. Patlayc ortam olumas ile ilgisi yoktur. Mesafeler, yangnla mcadele
sorunlar dikkate alnarak hesaplanmtr.
21
Ocak 2001
LPG, Dispenseri
5
5
7.5
15
50
50
50
Akar yakt, LPG ve doal gaz tanklarnn meskun mahalden uzaklklar, bina iersi veya
d kullanm ve saire gibi yapm ve kullanm ile ilgili binalarn yangndan koruma ynetmeliinde balayc artlar mevcut olup konumuz olmad iin detayna girilmeyecektir.
Trkiyede DOAL GAZ Dolum stasyonlar ile ilgili henz bir standart veya tzk mevcut
deildir. Doal gaz yap icab benzin ve LPGden ok farkldr. Benzin ve LPG buhar
havadan ar olduu iin tehlikeli ksm zeminde oluurken doal gazda tehlikeli blgeler
yukarlarda olumaktadr. rnein dispenserin 120 cm st tehlikesiz blge olarak kabul
edilemez. Emniyet mesafeleri daha dk olabilir. nk aa kan gaz havaya
ykselmektedir.
Resim 7de emniyet mesafeleri ile ilgili TALYAN uygulamas grlmektedir. Bu resimde,
konuta 20m mesafede msaade edilebiliyor gibi gzkyor ise de kesin karar vermek iin
yeterli deildir, baka uygulamalara da bakmak gerekir.
Asgari emniyet mesafeleri patlayc madenin snfna, depo byklne ve alnacak
nlemlere gre deimektedir. rnein arada koruma duvar var ise mesafeler daha da
klmektedir. Burada verilen deerler AI snf (benzin) veya LPG iin olup kesin ve
detayl bilgi iin ilgili standart ve ynetmeliklere bakmak gerekir. Konumuz olmad iin
detayna girilmeyecektir. Yalnz yukarda da bahsettiimiz gibi konu ok deiik ynetmelik
ve standartlarda yer alabilmekte olup zellikle yangnla mcadele mevzuatn iyi bilmek
gerekmektedir.
22
23
Bu mesafeler lkeden lkeye farkllk arz ettii gibi, patlayc maddenin snfna, tahliye
valfnn yapsna, tankn yapsna, alnan nlemleri (aralara konulan duvar ve tankn iine
konulan innert gaz gibi) gre de deimektedir.
Zon 0 : Krmz
Zon 1 : Turuncu
Zon 2 : Sar
Zon 20 : Krmz
Zon 21 : Turuncu
Zon 22 : Sar
Resim 11 : Bir yanc TOZ FLTRE TESS tehlike blgeleri, ZON ayrm rnei
Resim 10 da bir LPG depolama, doldurma, boaltma ve datm istasyonunun resmi grlmekte olup tehlikeli kabul edilen blgeler renk kotlar ile belirlenmitir. Metre cinsinden
kesin boyutlar verilmemitir. nk boyutlandrma yukarda bahsettiimiz nedenlerle ok
farkl olabilmektedir.
Resim 11 de bir patlayc toz tesisinin resmi ve tehlikeli kabul edilen blgeleri grlmekte
olup, ayn ekilde kesin boyutlar verilmemitir. Bu mesafeler tozun ve ileme tesisinin
trne gre deimektedir.
24
LPG STASYONLARI
LPG istasyonlar ile ilgili kurallar TS11939da verilmi olup, bu standart da Amerikan NFPA
/ANSI 58-1998 den yararlanlarak hazrlanmtr. Tehlikeli blge (ZON) ayrmlar aada
ki resimlerde grlmektedir.
DSPENSER:
Dispenserin ii ile yatayda 45 cm ve dikeyde de 120 cm etraf ZON 0 olarak kabul edilirken; yatayda 6 metre etraf ile tepesinden 1 metre ykseklii ZON 1 olarak kabul edilmektedir. Burada Zon 0 ve Zon 1 tariflerinde bir karklk var gibi gzkmektedir. Zon 0 olarak
tarif edilen blge Zon 1 ve Zon 1 olarak tarif edilen blge de Zon 2 olmaldr. Aksi halde
dispenserin 45 cm yaknnda hibir elektrik aleti yerletirilemez. Oysa dispenserin hemen
zerinde aydnlatma ve elektrikle sayclar mevcuttur. Ayrca yabanca uygulamalarda de
dispenser etraf Zon 1 olarak kabul edilmektedir.
TANK: Tankn ii ZON 0 olarak izah edilirken, zerindeki dolum az ile emniyet valfi
etraf ZON 1 olarak kabul edilmekte fakat herhangi bir l verilmemektedir.
25
BENZN STASYONLARI
Benzin istasyonlarnn tehlikeli blgeleri TS12820de tanmlanm olup, aadaki resimlerde zetlenmitir. Benzin tanknn ii ile dispenser etrafndaki ukurluklar (var ise) ZON 0
olarak kabul edilirken dispenserin yerden 50cm ykseklii ile 6m etraf ZON 1 olarak
tanmlanmtr. Dolum azndaki ukurluklar ve blf vanasnn etraf (1m) ZON 0 olarak
tanmlanmtr.
Deposu yer stnde bulunan benzin istasyonu olmadndan yer st tankna ait bir rnek
verilmemitir.
Aada muhtelif zon ayrm rnekleri , bir fikir vermesi iin verilmi olup, bunlarn hi
birinin benzin ve LPG istasyonlarnda olduu gibi kesin balayc yan yoktur. lkeden
lkeye, kullanlan maddeden maddeye deiebilmektedir.
26
27
450C
300-450C
200-300C
135-200C
100-135C
85-100C
ISI SINIFI
CCCP
RUSYA
eski yeni
A
T1
T2
T3
T4
T5
BRD
ALMANYA
yeni
eski
T1
G1
T2
G2
T3
G3
T4
G4
T5
G5
USA
A
B
C
D
NEC
280C
280C
180C
280C
T2
300 C
>300 <450 C
T3
200 C
>200 <300 C
135 C
120 C
100 C
85 C
>135 <200 C
T4
T5
T6
>100 <135 C
> 85 <100 C
T2
T2A
T2B
T2C
T2D
T3
T3A
T3B
T3C
T4
T4A
T5
T6
300 C
280 C
260 C
230 C
215 C
200 C
180 C
165 C
160 C
135 C
120 C
100 C
85 C
IIB
IIC
Metanol,
Propanlar
Toluenler
ehir gaz
Hidrojen
T3
T4
Petrol
Mazot
Uak
benzini
Foil oil
n-heksanlar
Aset
aldehitler
Etil eter
T5
Etilen
Asetilen
T6
Karbon-di slfit
II
IIA
IIB
IIB
IIB
IIB
NGLTERE
BS4683
IIA
IIB
ALMANYA&JAPONYA
VDEO171
RIIS-TR-TR-79-1
U.S.A. NEC
(national electric
code)
1
2
3a
D
C
B
3b
None
3c
II
IIC
3n
29
Temsil eden
rnek gaz
Propan
Etilen
Hidrojen
Karbon
Disulfid
Acetylene
JAPONYA
(RIIS - TR - 79 - 1)
Maksimum
Snf
Yzey ss
U.S.A. (ABD)
(NEC 1984)
Maksimum
Snf
Yzey ss
MNMUM
ATELEME
SICAKLII
T1
450 C
G1
360 C
T2
300 C
G2
240 C
T3
200 C
G3
160 C
T4
135 C
G4
110 C
T5
T6
100 C
85 C
G5
G6
80 C
70C
T1
T2
T2A
T2B
T2C
2TD
T3
T3A
T3B
T3C
T4
T4A
T5
T6
450C
300 C
280 C
260 C
230C
215 C
200 C
180 C
165 C
160 C
135 C
120 C
100 C
85 C
30
450C
300 C
280 C
260 C
230 C
215
200 C
180 C
165 C
160
135 C
120 C
100 C
85C
II. KISIM
HUKUK DAYANAK ve SON GELMELER
4.0. PATLAYICI ORTAMLAR ZERNE SON GELMELER ve
HUKUK DAYANAK
1961 ylnda Federal Almanyann patlayc ortamlarla ilgili yeni standart yaynlamas ve
kendinden emniyetlilik ile ilgili yeni bir test cihaz aklamas, var olan uluslar aras yarma
ve rekabeti gn na karm ve exproof ile ilgili kafalar kartrmaya balamtr. Baz
lkelerin sanayileri skntya girerken, uluslar aras alma ve standartlama hzlanmaya
balamtr. Bir taraftan, Uluslararas Elektroteknik Komisyonu IEC konu zerine eilmeye
balam ve dier taraftan Avrupa ekonomik topluluu standartlama komisyonu
CENELEC de TC31 adnda ex-koruma ile ilgili bir komisyon oluturarak konu zerine
almaya balamlardr. CENELEC patlayc ortamlarla ilgili ilk standardn 1975 de IEC
de 1979 ylnda yaynlamlardr.
Bir yandan IEC dier yandan CENELEC yeni standartlama almalar yaparken uluslar
aras dzeyde fikir birliine varlmaya balanm ve ex-koruma alanndaki karmaa
kalkmaya balamtr. Uluslar aras gelimelerin dnda kalan Kuzey Amerika lkeleri
(ABD ve Kanada) 1996dan itibaren kendi standartlarn deitirmeye balamlar ve IEC
nin kabul ettii esaslar erevesinde birlemeye balamlardr. Kanada 1988 de ABD
1996 da ZON sistemini kabul etmeye balamlardr. ABD henz diretiyor ise de yakn
gelecekte exproof anlayn tamamen deitirecek ve IEC etrafnda birleecektir. nk
ABD li uzmanlar hem IEC ve hem de CENELEC komisyonlarnda aktif faaliyet gstermektedirler.
1996 ylna kadar her Avrupa lkesinin ayr yasa, standart ve ynetmelikleri var idi ve
balayc olan bunlar idi. 1 Temmuz 2003 den itibaren tm Avrupa lkeleri tek bir yasa ve
standarda kavumutur. ATEX 100a tabir edilen yeni Avrupa parlamentosu talimatlar
(directive) 1 Temmuz 2003 tarihinden itibaren yrrle girmitir. Artk herkes ATEX den
sz eder olmu ve exprotection, exproof, flameproof gibi szler unutulmaya balanmtr.
Firmalar kataloglarnda ATEX 100aya uyumlu tabirini kullanmaktadrlar.
Ex-koruma ile ilgili hukuki dayana ATEX 100a, ve ATEX 137 oluturmaktadr. Bunlarn
neleri kapsadklar ileriki blmlerimizde izah edilmeye allacaktr.
Patlayc ortamlarla ( exproof ) ilgili standartlar ve uygulamalar bu her iki ATEX talimatlarna uygun olmak zorundadr. Ortak Pazar lkeleri kendi ulusal yasa, standart, ynetmelik
talimat ve saire gibi konu ile ilgili tm mevzuatlarn ATEX 100a ve ATEX 137ye uyumlu
hale getirmek zorundadrlar ve de uyumlu hale getirmilerdir.
31
Sertifikalar ulusal bazda verilmekte ve bir lkenin verdii sertifika dierinde geerli
olmamakta idi. EN normlar mevcut olmasna ramen, mecburiyet yok idi ve ulusal
standartlar geerliliini koruyordu.
Testleri Almanya da BVS ve PTB yapmakta ve sertifika vermekte idi. Bu sertifika yetkili
mercilerce onaylandktan sonra geerlilik kazanmakta idi. Ayn ii ngiltere de madenler
iin SMRA dier sanayi kollar iin BASEEFA, yapmakta idi ve halende yeni ekli ile bu
grevleri yrtmektedirler. ngilteredeki organizasyon merkezi bir yapya sahiptir ve
tamam HSEye baldr. (Health and Safety Exicutive).
1980 den 2003 kadar:
Avrupa normlar gelimeye balam ve uyum mecburiyeti konulmutur. Her lke kendi
standardn EN ye uygun hale getirmek zorunda kalmtr. Fakat Avrupa normuna
uyumluluk belgesini (conformite) her lkenin kendi milli kuruluu veriyor idi. Ayrca
yaynlanan EC talimatlar mecburi hale getirilmi ve lkelerin ulusal yasalar bunlarla
uyumlu hale getirilmeye balanmtr.
Sertifika ilemi merkezi hale gelmi, fakat uygulama ve iletme ulusal bazda kalmtr.
Hangi ortamlarda ne gibi alet kullanlaca ulusal olarak tayin edilmeye devam edilmitir.
ZON 0 dndaki aletler iin yetkili mercilerden onay almaya gerek kalmamtr.
Avrupa Parlamentosu 23 Mart 1994 ylnda ATEX 100a tabir edilen ve resmi ad directive
94/9/EC olan bir talimat yaynlamtr. Bu talimat ortaklk anlamasnn 100a maddesine
dayanlarak karldndan (serbest ticaret ve serbeste mal al verii ile ilgili madde) ve
patlayc ortamn Franszca tabiri olan atmosphere explosible kelimesinden kaynaklanan
ATEX 100a tabiri ile anlmaktadr.
ATEX 100a (directive 94/9/EC) ex-korumal aletlerin imalat ile ilgilidir ve genellikle
imalatlar kapsamaktadr. Ana metin 16 maddeden ibaret olmasna ramen ekleri ile
birlikte uzunca bir metin oluturmaktadr. lkeler aras yanl yorumlamalar nlemek iin
bir de izahat ve aklama eklenmitir ve bu hali ile 133 sayfadan olumaktadr.
Avrupa Parlamentosu Aralk 1999 ylnda kullanclar kapsayan directive 99/9/EC
talimatn da yaynlayarak ex konusundaki son tereddtleri de gidermi ve bylece
Avrupada tam bir birlik salanmtr. Bu talimat Ortaklk anlamasnn 137.nci maddesine
dayanlarak karld iin ATEX 137 olarak da anlmaktadr. yeri gvencesi ve ii
saln kapsayan bu talimat i verenleri yani kullanclar ilgilendirmekte olup 1 Temmez
2006ya kadar gei sresi tannmaktadr. ATEX 137, Zon tarifleri gibi exproof ile ilgili bir
ok teknik hususlar da iermektedir.
1 TEMMUZ 2003 den sonra:
ATEX100a ile ekipman koruma tipleri ve sertifikalandrma tek tip hale gelmitir. Ulusal
bazda onaya gerek kalmamtr. Artk bir Ortak Pazar lkesinin verdii sertifika dier Ortak
Pazar lkesinde de aynen geerlilik kazanmtr. rnein Finlandiyadan alnan bir sertifika
Almanya da aynen geerli olmaktadr. Alman yetkililere onaylatmaya gerek yoktur.
ATEX137 (99/92/EC) ile uygulama ve iletme de, tek tip hale getirilmitir. i sal ve i
yeri gvenlii ile ilgili olan ATEX 137 ulusal uygulamalar kaldrm ve tm Avrupada birlik
salamtr. Patlayc ortamlar dnda, yangn ve patlama gibi i hayatnn gvenlikle ilgili
tm konularn kapsayan ATEX 137 uyum almalar ile, bir ok Avrupa lkesinin ok
32
saydaki deiik tip ynetmelikleri tek bir ynetmelik haline gelmitir. Bu konu ile ilgili uyum
almalar, yenilik ve deiimler devam etmektedir.
satlacak aletler farkl standartlara gre de imal edilebilir. ou firma hem Amerikan ve
hem de Avrupa standardna gre alet retmekte ve pazarlamaktadr.
2.
3.
Maden ve dier sanayi kollar gibi bir ayrm yaplmamakta tm patlayc ortamlar
kapsamaktadr. 2003e kadar madenler daima ayrca bir talimat ile anlr ve ayr
tutulur idi, Madenlerin ayrcal kalkmtr.
4.
5. Zon ayrm eskisi gibi Zon 0, 1, 2 eklinde olacak, tozlarda Zon 10, 11, 12 yerini Zon
20, 21, 22 alacaktr. Tehlikeli blge girilerine gen eklinde EX-tehlike iareti
konulacaktr.
6.
7.
8.
Kullanc mevcut tesislerinde herhangi bir tadilata gitmek zorunda deildir. Fakat 1
Temmuz 2003den sonra meydana gelen arzalarn giderilmesinde ve yedek malzeme temininde ATEX 100aya uymak zorunda kalacaktr. Bu demektir ki kullanc
da baz tesislerini imalat ile birlikte gzden geirecek ve deimesi gereken
ekipman deitirecektir. Burada sorun yine kendinden emniyetli aletlerde kacaktr.
leride bahsedeceimiz gibi, kendinden emniyetli alet yoktur, kendinden emniyetli
devre vardr. Kullanc mevcut devrelerini elden geirmek zorunda kalacaktr.
9.
35
Etiketinde M1 iareti olan bir alet en az 2 arzada tehlike yaratmayacak ekilde dizayn
edilecektir. Ayrca ikinci bir emniyet nlemi alnmaldr. ATEX ifadesinde bu ekilde
yuvarlak szler kullanlmaktadr. Pratikte bu nlemler; grizu llerek tehlike, halinde
(gizunun %1.5 seviyesini amas) elektriin kesilmesi ve alanlara alarm verilerek
madenin terk edilmesi ile gerekletirilmektedir.
M1 kategorisi artlarn yalnzca kendinden emniyetli korunmu bir devre (veya alet) yerine
getirebilmektedir (Ex-ia kategorisindeki)
Kategori M2:
Patlayc ortam olutuunda bu kategorideki aletlerin elektriinin kesilmesi gerekmektedir.
Elektrik hemen kesilemeyecei iin ksa sre de olsa patlayc ortama maruz kalacaklardr.
Bu nedenle normal almalar esnasndan ortam tehlikeye drmeyecek ekilde dizayn
edilirler. Ayrca ar ve deiken alma artlarna uyumlu, robust bir yapya sahip olacaklardr.
Grizilu bir maden iletmesinde metann havadaki oran %1.5 seviyesini atnda madenin
ilgili blmnn elektrii kesilir. Buna gre uygun lm tertibat yaplmak zorunludur.
Kullanlan metan l aleti, batarya beslemeli ve kendinden emniyetli tip ve Ex-ia
kategorisinde olacaktr ki srekli gazl ortamda alabilsin.
Grup II : Maden sanayi dndaki sanayi kollarn kapsar. Aletlerin yzey scaklklar
kullanlan ortama gre farkl olabilmektedir. Tehlike blgeleri ayr ZONa
ayrlmtr (Zon 0, 1 ,2).ve ayr kategoride alet kullanlabilmektedir. Ayrca
kategori rakamlarnn sonuna gaz ise G toz ise D harfi konulur.
Kategori 1G veya 1D :
M1 de olduu gibi bu kategorideki aletler srekli ve arada bir oluan patlayc ortamda
alabilecek ekilde dizayn edilirler ve yksek bir koruma seviyesine sahiptirler. ZON 0
(ZON 20) ortamnda rahatlkla alabilecek dzeydedirler.
Ayn ekilde; aletin korumasnda herhangi bir bozulma olduunda ikinci bir nlem alnmas
ve yine bir birinden bamsz iki arza ayn anda meydana geldiinde emniyetliliin
korunmas istenmektedir.
Katagori 1 artlarn ancak kendinden emniyetli korunmu bir devre (veya alet) yerine
getirebilmektedir (Ex-ia). Bu demektir ki ZON 0da ancak kendinden emniyetli, Ex-ia tipi
aletler kullanlabilir, Ex-ib tipi dahil dier koruma tiplerinin hi biri kullanlamaz.
Kendinden emniyetli devreler (aletler) iki kategoride (a ve b) imal edilir. Bunlar emniyet
faktrleri ile ilgilidir. Ex-ia tipi aletlerin emniyet katsays 1.5 alnr ve daha dk akmlarda
emniyetlidirler. Ex-ib tipi aletlerin emniyet katsay 1 alnr ve daha yksek akmlarda da
alrlar. Kendinden emniyetli bir devrede ayn anda bir veya birka arza birden meydana
gelebilir. Bunlar yaplan emniyet bariyerlerine konulan zener diod says ile belirlenir. Ex-ia
tipi bir bariyerde ten fazla zener barier (diod?) vardr. Biri veya ikisi arzalansa
emniyetlilik devam etmektedir.
Kategori 2G veya 2D:
36
KORUMA TP
Ex I-ia
Ex I-ia, ib, d, e, o,p,q ve saire
Ex IIG - ia
Ex IIG - ia, ib, d,e,o,p,q ve saire
Ex IIG - ia, ib, d,e,o,p,q ve saire
Ex IID - ia
Ex IID - ia, ib, d,e,o,p,q ve saire
Ex IID - ia, ib, d,e,o,p,q, ve saire
Maden emniyet nizamnamesinde olduu gibi bu tzk de baz koruma tiplerini izaha almaktadr (Alev geirmez = d-tipi koruma, basnl gaz ile flenecek veya asal gaz gibi
ifadeleri ile p-tipi korumay tarife almaktadr). Ayrca etan aletlerden bahsetmekte ve
bu tip aletlerin kullanmna msaade etmektedir. ETAN tabiri IP54 veya yukars koruma
anlamna gelir ve o aletin nemli yerlerde kullanlabileceini ifade eder. Patlayc ortam
kullanm ile ilgisi yoktur. Bu tipik bir Amerikan uygulamasdr ve yine Amerikan uygulamasnda olduu gibi ZON tarifi ve ayrmndan bahsetmemektedir. Kondiut kullanmna ncelik vermi, kablolara da bir ak kap brakmtr. lkemizde petrol, petro-kimya ve gaz
sanayinin Amerikan arlkl olduunu unutmamak gerek.
Bence her iki tzk de elektrik aletlerinin detayl izahatndan vazgemeli ve bu gibi detaylar standartlara brakmaldr. Yaplmas gereken ncelikle ZON tarifidir. Bu gn TSE
patlayc ortamlarla ilgili Avrupa Normlarnn hemen tamamn yaynlam ve standartlama
asndan (AETye giri hazrl dolays ile olsa gerek) boluk brakmamtr. Yalnz bu
standartlar mecburi deil ihtiyaridir. Ayrca TSEnin Ex-korumal aletleri test eden zmirde
bir laboratuar da mevcuttur ve sertifika vermektedir.
b) YEN YASASINA GRE
22.05.2003 tarihinde, 4857 sayl yeni i yasas yaynlanm fakat eski yasa (1475)
yrrlkten kaldrlmamtr. Bu nedenle 1475e dayanlarak karlan tzk ynetmelik ve
saire gibi mevzuat yrrlkte kalmtr. Trkiye Avrupa topluluuna girme hazrlnda
olduu iin bir gei dnemi yaamaktadr. alma Bakanl i hayat ile ilgili bir dizi
tzk yaynlamtr. Bunlarn iinde ATEX 137de bulunmaktadr. 26 Aralk 2003 tarihinde
ATEX 137 aynen tercme edilerek patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn
korunmas hakknda tzk ad altnda yaynlanm ve yrrle konulmutur. Eski
tzkler de ayn anda geerliliklerini koruduklar iin u anda (01.08.2004) uyum ihtiyaridir,
mecburi deildir.
ATEX 100a retim ile ilgili olduu iin bu direktifin tercme edilerek yaynlanmas alma
Bakanlnn deil Sanayi Bakanlnn grev sahasna girmektedir. Sanayi ve Ticaret
Bakanl ATEX 100 ay (Directive 94/9 EC) bir ynetmelik olarak 26.10.2002 tarih ve
24919 sayl resmi gazetede yaynlatarak yrrle koymutur. ATEX 100a Muhtemel
Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik
(94/9/AT) ad altnda yaynlanmtr.
Directive 94/9 aynen bire bir tercme edilmi olup ou yerde de ufak tefek hatalar iermektedir. Bence baz yerlerinde fahi hatalar da mevcuttur. rnein Ek II madde 1.2.9 da
Aleve dayankl mahfaza (Flameproof enclosure) tarifinde olduu gibi. Ynetmelii
madde madde detaylar ile incelemi deilim. Yalnz benim sizlere tesviyem daime orijinal
ngilizce metin ile almaktr. Tercmenin yanl olduunu iddia etmek de bence biraz
hakszlk olur. nk baz maddeler var ki ben kendim hem ngilizce ve hem de Almanca
metinleri okuyarak zor anlam karabilmekteyim. En nemli husus ise udur : ATEX 100a
1994 ylnda yaynlandktan birka yl sonra, her lkenin kendine gre farkl anlamlar
kard, farkl yorumlarda bulunarak farkl uygulamalarda bulunduu anlalm ve 1999
(2000 ?) yllarnda aklayc metin yaynlanmtr. 16 madde ve ekleri ile birlikte yaklak
25 sayfadan oluan Derictive94/9,133 sayfann zerinde bir kitapk halinde yaynlanmtr. Bu nedenle Trke metinleri okurken ve bunlara gre herhangi bir yorum yaplrken
tercmenin yan sra dier dildeki metinlere de bakmakta ve pheci davranmakta yarar
vardr. nemli olan, yalnzca sizin deil bakalarnn da ne anladdr. ATEX 100a
(Directive 94/9) tm Avrupa topluluu lkeleri iin geerlidir ve herhangi bir AT lkesinden
alnan sertifika tm topluluk lkeleri iersinde geerlidir.
38
ATEX 100a 1994 ylnda yaynlandnda 1996 ylnda yrrle girmesi ngrlm fakat
buna ngiltere itiraz ederek yrrln 2003e kadar 8 yl uzatlmasnn istemitir. Gereke
de, getirilen yeniliklerin ngiliz sanayine 60-100 milyar sterline mal olacadr. Sanayi ve
Ticaret Bakanl tercmeyi yaparken acaba byle bir ey dnm mdr? Zannetmiyorum. 2002 de yrrle konan ynetmelikte orijinalden farkl olarak yrrlk tarihi
30.06.2003 yerine 31.12.2003 olarak deitirilmi, yani 6 ay bir uzatma yaplmtr. Bizim
sanayicimiz iin bu sre acaba yeterlimidir. Bence hi fark etmez. Trk sanayicilerinin
hangisi hangi ynetmelik veya tze uyuyor ki. Byk kurulular dndaki sanayinin,
patlayc gaz datm irketlerinin, ve saire ATEX denilen eyden haberleri bile olduunu
sanmyorum. Ufak irketlerin hemen tamam gayri nizami alyor ve bunlara da devlet
makamlar sanayi koruma asndan gz yumuyor. Dier taraftan patlayc ortamlar
konusunda bilgisi olan i gvenlii mfettii says ne kadardr bilinmez. Bu konunun en
bariz rnekleri maden iletmelerinde yaanmaktadr. Grizulu kmr madenlerinde bir
patlama olduunda konu gndeme gelmekte madenlere exproof malzeme konulmas
istenmekte, fakat aradan birka ay geinde konu unutulup smen alt edilmektedir.
Burada birilerini sulama deil Trkiye gereklerini dile getirmek istiyorum. Madalyonun
br yzne bakarsak, exproof malzeme normal ekipmann 5-10 misli pahaldr. Bu pahal
ekipmanlar alp ekonomik retim yapmak ve gayri nizami reticilerle rekabet etmek kolay
deildir. Mfettiler eer stlerine giderlerse benim bildiim kmr madeni iletmelerinin
%99u kapatr gider. Bacy m dvmek zm m yemek gibi bir durum ile kar karya
gelinmektedir. Dier taraftan gayri nizami olan yalnzca madenler mi? ve yalnzca
patlayc ortamlar m?
39
40
Avrupa, CENELEC uygulamasnda, etiketin zerinde imalat firmann isim, seri no, tip
iaretler gibi verileri dnda; CE iareti, alt keli Ex iareti, gaz grubu, kategori ve s
gruplar belirtilmek zorundadr. Bunlarn sralamasna uyulma mecburiyeti yoktur. ATEX
100adan nce uygulanan ve EN 50.014e uygun olan etiket ekli ile 1 Temmuz 2003den
itibaren uygulanacak olan ATEX 100aya uyumlu etiket ekli resim 18 de grlmektedir.
Ayrca pratik etiket rnekleri de resim 19 de verilmitir. Bu etiketler ad geen firmalarn
internet sitelerinden alnmtr.
6: Dolma suya kar korunmutur. Alet su iersine daldrlr veya ksa sre su altnda
kalrsa iersine su girmez.
7,8: Basnl suya kar korunmutur. Alet zerinde belirtilen basn da su altnda
alabilir dalg pompalar gibi.
TABLO 21 : IP Koruma Tipleri
Dokunmaya ve Yabanc Cisimlere kar korumu
Dokunma korumas
Yabanc cisim girmesi
0
Korumasz
Korumasz
1
Geni bir yzeye
Byk ve sert cisimlere
dokunma
kar koruma
2
Orta boyda yabanc
Parmakla dokunma
cisimlere kar koruma
3
2.5 mm aptan byk Ufak ve sert cisim giriine
takmlarla dokunma
kar koruma
4
1 mm aptan byk
Ufak ve sert cisim giriine
takmlarla dokunma
kar koruma
5
Her nevi takm ile
Toza kar koruma
dokunulabilir
Toz giremez
6
Her nevi takm ile
Her nevi toza kar
dokunulabilir
koruma, toz giremez
7, 8
Blm
*)
eri
erin
Dar
Dar
Dar
eri
Dar
eri
Dar
eri
eri
Dar
eri
Dar
eri
eri
Dar
eri
10
Madenler
12,
12K
13
eri
eri
Koruma
Den pislik (cisim)
Damlayan su, den pislik
Rzgarla gelen toz, Yamur ve dolu; harici buzlanma hasar yok
Yamur ve dolu; harici buzlanma hasar yok
Rzgarla gelen toz, Yamur ve dolu; harici buzlanma yok
Rzgarla gelen toz, Yamur, Su sramas ve su pskrmesi;
Harici buzlanma hasar yok
Rzgarla gelen toz, Yamur, Su sramas ve su pskrmesi;
Harici buzlanma hasar yok korozyon korumas
Toz, Den pislik, Damlayan ve korozyon yapmayan sv
Pskren ve fkran su (hortum), Suya geici daldrma
Harici buzlanma hasar
Hortum suyu, Uzun sreli suya daldrma
Harici buzlanma hasar yok
Patlamaya kar korumal blmler iin
Class I, Division 1, Groups A, B, C, D
Patlamaya kar korumal blmler iin
Class I, Division 2, Groups A, B, C, D
Patlamaya kar korumal blmler iin
Class II, Division 1, Groups E, F, G
Madenlerde i gvenlii ve ii sal tekilatnn artlar
Code of Mine Safety and Health Administration
Anaforla gelen toz, Den pislik,
Damlayan korozyon yapmayan sv
Toz, Pskren su, Ya, korozyon yapmayan sv
Kyaslanabilir
IP karl
IP10
IP11
IP54
IP14
IP54
IP56
IP52
IP67
IP67
IP52
IP54
*) Yabanc cismin girebilecei blm gsterir. eri, aletin iersine girebilir, dar ise
aletin iine giremez darda kalr anlamna gelir.
42
III. KISIM
KORUMA TPLER
Patlayc ortamlarda kullanlan elektrikli aletlerin ortam tehlikeye drmemesi iin eitli
yntemler gelitirilmitir. Bu yntem ve metotlar aletin yapsna gre farkldr ve aada
teferruatlca incelenecektir.
Resim 20
Ex-d tipi koruma
prensip resmi
a) Genel bak
En ok kullanlan ve geni bir tatbikat alan olan bir koruma yntemidir. Bu yntemde ark
veya s reten alet (rnein transformatr, kesici, yol verici gibi) .basnca dayankl bir
muhafaza iersine yerletirilir. Patlayc gaz, flan ve kapak aralklarndan her an ieri
szabilir ve yol verme esnasnda kan elektrik ark bu gaz patlatabilir. D-tipi muhafaza
yle yaplmtr ki, muhafazann iensinde patlayan gaz, d ksmda hazr bekleyen ve
patlama kvamnda olan gaz ateleyemez. Yani ierdeki alev dar szmaz. Bu nedenle,
ALEV SIZMAZ KORUMA olarak adlandrlr.
Fiziksel olarak bu olay nasl mmkndr? erde patlayan gazn basnc ile darya alev
szabilir. D-tipi muhafazann, kapak ve flan gibi d ortamla irtibat olan balant ksmlar
yle yaplmtr ki, patlama annda szan alev sour ve ss da d ortamdaki gaz
patlatmaya yetmez. Bu nedenle flan aralk ve yzeyleri belli genilikte imal edilmek
zorundadr. Bu ller tablolarda grlecei gibi standartlarla belirlenmitir.
Szan alevin souyarak dardaki gaz patlatmama olayna, ALEVSIZDIRMAZLIK denilir
ve bu tabir standartlara da yerlemitir. Alevszmaz tabirinin ngilizce karl
FLAMEPROOF ve Almancas ise SCHLAGWETTERGESCHTZ olarak bilinmektedir.
Konu ile ilgilenenler bu tabirlere ska rastlayabilirler.
Alev szmaz bir muhafazann nasl imal edilecei TS EN 50018 de detaylar ile verilmitir.
Burada baz nemli noktalar vurgulanacaktr. Flan boylar (L) ve en byk emniyet aklklar (W) aada resimlerde grld gibi balant ekline gre farkldr ve tablolarda
grlecei gibi standartlar da farkl deerler verilmektedir.
verilebilmesidir. rnein geme kapakl d-tipi bir kutunun kapa, tolerans boluu ok
kk olduundan, ok zor yerine oturtulabilmekte ve skerken de ok dikkat etmek
gerekmektedir. Ksaca, yzeyler sanki bitiik gibidir. Bunun iin d-tipi kutularn ilenmi
yzeyleri daima gresli tutulur ki, kapak kolayca alabilsin.
Tablo 22: BAZI PATLAYICI GAZLARIN ZELLKLER
Patlayc
madde
Patlama
derecesi
Minimum
ateleme
enerjisi
Minimum
ateleme
akm
Patlama
akl
MESG *)
Patlama snr
(hava ile% olarak,
hacimsel karm)
Alt snr LEL
st snr
C
J
mA
Metan
595
280
85
1,14
4,4
16,5
Propan
470
250
70
0,92
1,7
10,6
Etilen
425
82
45
0,65
2,3
32,4
Etil eter
170
190
75
0,87
1,7
36,0
Hidrojen
16
16
21
0,29
4,0
77,0
Aseton
540
550
-1,02
2,5
13,0
Amonyak
630
14.000
-3,17
15,4
33,6
Asetilen
305
19
24
0,37
2,3
100
Heksan
240
240
75
0,93
1,0
8,1
Karbon
95
9
-0,34
0,6
60,0
bislfit
*) Maksimumu patlama akl veya en byk patlama aral olarak tercme edilen bu
deerin ngilizce orijinali MESG = maximum experimetal safe gap
Tablo 23 : FLAN AIKLIKLARI (W)
PATLAMA SINIFI
USA
CCP
BRD, VDE
NEC500
VII-3
eski
Grup D
1
1
Grup D
2
1
Grup C
3
2
Grup B
4a
3a, 3b
Grup A
4
3c
4
3a
(ESK UYGULAMALAR)
AIKLIK (mm)
CCCP
BRD, VDE
yeni
VII-3
eski
II-A
1.0
0.6
II-A
0.65-1.0
0.6
II-B
0.35-0.65
0.4-0.6
II-C
0.35
0.4
II-C
0.35
0.4
0.35
0.4
yeni
0.9
0.9
0.5-0.9
0.5
0.5
-
Dz
birleme
6 < 9.5
9.5 < 12.5
12.5 < 25
25 <L
V <100
I
IIA
0.30 0.30
0.30 0.30
0.40 0.30
0.50 0.50
Silindirik
birleme
6 < 12.5
12.5 < 25
25 <L
0.30
0.40
0.50
Rulmanl
birleme
Flan uzunluu, L mm
(aklk boyu, L, (mm)
IIB
0.20
0.20
0.20
0.20
6
12.5 < 25
25
40 <L
0.45
0.60
0.75
0.75
0.30
0.30
0.40
0.20
0.20
0.20
0.40
0.50
0.45
0.50
0.60
0.75
0.30
0.40
0.45
0.60
0.60
0.75
0.75
45
IIB
0.20
0.20
V > 2000
I
IIA
0.40 0.20
0.50 0.40
IIB
0.15
0.20
0.30
0.40
0.20
0.20
0.40
0.50
0.20
0.40
0.15
0.20
0.45
0.60
0.75
0.30
0.40
0.45
0.60
0.75
0.75
0.30
0.60
0.75
0.20
0.30
0.40
Hidrojen hava karmnn geni bir patlama aral olduu iin, hava ile karm oranna
gre metan veya propan ile yaplan deneylere edeer oranlar bulunmutur. rnein %50
H2 + hava karm %6.5 metan + hava karm ile yaplan szdrma deneyine denk
gelmektedir. Aada bu deerler tablo halinde verilmitir. Hidrojen gaz hava karmna
gre farkl aralklarda szma zellii gstermektedir. Bu nedenle, laboratuarda yaplan
deneylerde, d-tipi bir muhafazann hangi aralkta (gap) alevi szdrd, dolays ile, o anki
MESGnin ne olduu ve hangi gaz karmda szdrd kolayca tespit edilebilmektedir.
Hem imalat ve hem de test yetkilileri iin ok nemli olan bu tip deneyler imalatlara
yapacaklar tadilatlar konusunda nemli bilgiler vermektedir.
2.000 cm3den byk hacmi olan bir d-tipi muhafazann flan boyu 25 mmden uzun olmak
zorundadr. Rulmanl yataklarda bu boy daha da uzamaktadr. nk aklk (W) hareket
nedeni ile kk tutulamamaktadr. Bu aklklar filer aks ile de kontrol edilmektedir.
Yalnz, yukarda verilen aklklar patlama esnasnda, kabn genletii andaki deerlerdir.
letmede faal bulunan bir d-tipi alet daha kk (0,3mm gibi) filerle kontrol edilir. Gazn
kolayca ieri girmesini nlemek ve patlama esnasnda alevin enerjisini alabilmek iin d-tipi
aletlerde balant yzeyleri daima gresli tutulur. Bakmlarda gres filmi yenilenir ve temiz
tutulmaya allr. nk ine ba kadar bir aralk alevin szmasna yetmektedir.
Yeni sertifika alrken imalatlar teknik resimlerinde aklklar belirtmektedir. Bu deerlerin
kk gsterilmesinin bir anlam yoktur. Yukarda bahsettiimiz gibi hidrojen gaz ile
yaplan deneylerde laboratuar yetkilisi gerek akl kolayca tespit edebilmektedir. Bu
deere deneysel aklk ad verilir (MESG, minimum experimentel safe gap). Standartlarda
bu deerlerin hangi aralklarda olaca belirtilmitir.
Bu kadar kk aklklar (w) patlama annda yakalamak basit deildir. Bu nedenle d-tipi
korumal aletlerin gvdesi robust olur. Gvde metan gaz iin 10 atmosfer statik basnca
dayanmak ve bu basnta deforme olmamak zorundadr.
Tablo 25: Gaz gruplarna gre statik basn deerleri
Hacim, V cm3
GAZ GRUPLARI
Basn, bar
V<10
V>10
V>10
V>10
10
10
15
20
Propan grubu
Etilen grubu
Hidrojen grubu
%58 CH4+%42 H2
%12.5
IIA
H2
%55 H2
IIB
H2
%35 H2
IIC
H2
%28 H2
Metan grubu
Propan grubu
Etilen grubu
Hidrojen grubu
Resim 22de d-tipi bir muhafazann kapa ve ilenmi flan yzeyleri grlmektedir.
Ayrca ksa aralklarla yerletirilen cvata balantlar d-tipi kap imalatnn kolay olmadn
gstermektedir. Yine resim 23 a)da bir yol verici gvdesi ve ilenmi kapak yzeyleri
grlmektedir.
46
e) Kablo girileri:
Alev szmaz aletlerin enerji girileri zel yaplmak zorundadr. nk bunlar muhafaza ile
birlikte basn ve alev szdrma deneyine alnmaktadr. Aada bir enerji giri tertibat
grlmektedir. Normal kablo balklar ise e-tipi korunmu ayr bir buvat veya terminal
kutusu zerinden yaplmaktadr. Aslnda kablo balklar basnca ve alev szma deneyine
mukavim yaplabilir ise de, uzmanlar alev szmaz zelliin bozulabilecei gerekesi ile,
kullancnn aletin iersine girip balant yapmalarn uygun bulmamaktadrlar. Bilhassa alt
cihazlar ve transformatr gibi enerji datm ekipmanlarnda bu hususa zen gsterilmektedir.
47
Resim 23: a) Bir Ex-d tipi kesici gvdesi ve ilenmi flan yzeyleri
b) Ex-d tipi gvdeye kablo girii , (Ex-e tipi bir kutu zerinden)
Resim : 24
Ex-e tipi koruma prensip
resmi
Artrlm emniyet anlamna gelen Almanca Erhchte Sicherheit kelimesinin ba harfinden ksaltlmtr. Normal almas icab ark karmayan fakat buna ramen patlayc
ortam tehlikeye drmemesi iin ilave nlem alnan bir uygulamadr. Ksaca aygtn
emniyeti bir miktar daha artrlr. Bu anlam ile yolverici ve devre kesici gibi ark karan
aletlerde uygulanamaz. Klemens kutular, kablo balantlar, sincap kafes asenkron motor
ve kk transformatr gibi normal almalar esnasnda ark karmayan ve tehlikeli
derecede snmayan aletlerde uygulanabilir. Bu aletlerde ancak arza veya yanl kullanm
esnasnda ark kma ihtimali vardr. Bu nedenle e-tipi korunmu bir motorun sarglar
iersine termostat yerletirilir. Is belli bir dereceye gelince motorun yolvericisi devreyi
aarak ar snmaya msaade etmez.
48
Ex-e tipi korunmu bir aletin gvdesinin, Ex-d tipi korumada olduu gibi 10-15 atmosfer
gibi bir statik basnca dayankl olmasna ve flan yzey ve aklklarnn belli deerlerde
tutulmasna gerek yoktur. Bu nedenle Ex-e tipi korunmu bir aletin, her hangi bir Ex
koruma uygulanmam aletten pek fark yoktur. Yalnzca IP-korumalar uygulanarak su ve
nem girmesinin nlenmesi genelde yeterli olabilmektedir.
Kablo balant kutularnn (dier adlar ile klemens veya terminal kutular) Ex-d tipi mi
yoksa Ex-e tipi mi korunmas , yani imalatn hangi esasa gre yaplmas hususunda uluslar
aras alanda fikir birlii yoktur. Standartlar her iki koruma yntemine de msaade etmektedir. Patlayc ortam sektrndeki bil hassa ngiliz uzmanlar kablo balama kutularnn Ex-d
tipi yaplmasnda diretmektedirler. Bu nedenle ngiliz yapm motor ve kesiciler genelde
daha iri ve ar olmaktadr.
Uluslar aras alanda hem fikir olunan konu, Ex-d tipi aletlere giren kablolarn, dorudan Exd tipi gvdenin iine balanmamas, Ex-d tipi gvdenin zerine balant kutusu yaplmas
zerinedir. Bu kutu Ex-d mi yoksa Ex-e mi olaca imalatya kalmtr. Zaten standartlar
her ikisine de msaade etmektedir. Buradaki incelik, kullancnn Ex-d tipi gvdenin iine
mdahale ederek patlamaya kar korumay zedelemesine msaade edilmemesidir. Ex-d
tipi gvdelerde kablo girileri gvde ile beraber test edilmekte, yani gvdeni bir paras
saylmaktadr. Kullanclar Ex-koruma hususunda imalatlar kadar bilinli olmayabilirler ve
iletme artlarnn getirdii acelecilikle hatal davranabilirler. Bu hususlar dikkate alan
standart koyucu Ex-d tipi elektrikli aletlerin kablo girileri iin mstakil bir blme ngrmlerdir. Bu blmeler de ounlukla Ex-e tipi korunmu olarak imal edilmektedir.
Ex-e tipi korunmu aletlerin imalat ile ilgili hususlar TS EN 50019 standardnda yazl olup,
nemli balklar unlardr:
-
Ex-e tipi korumann en nemli zellii yabanc madde giriine kar korumadr. Ex-e
tipi korunmu bir alet IP54 aa korunmu olamaz.
Gvde, her ne kadar basnca dayankl olmayacaksa da, belli bir mekanik dayanm
olmaldr. Bu dayankllk darbe testi ile llmektedir. Gvde bu darbe testi
artlarna uygun imal edilmelidir.
ersinde barndrd alete gre d yzey scakl imal edildii s snflarn
amamaldr. rnein T6ya gre imal edilmi ise 450C yi amamaldr.
Kablo balama elemanlar var ise bunlar gevemeye kar emniyetli olmal ve
nominal akmlarnda snmayacak ekilde geni birleme ve kontak yzeyleri
olmaldr.
letkenler aras mesafe (minimum clearance) ve yaltkanlara uzaklk (creepage
distance) standartlarda belirlenen mesafelerden az olmamaldr
zolasyon maddelerinin termik dayanmlar yksek olmaldr.
Motorlardaki kalk akm zaman sabitesi tE 5 saniyeden az olamamal ve kalk
akmnn nominal akmna oran 10 dan fazla olamamaldr. Yazmzn ileriki
blmlerinde motorlarla ilgili ksmda konuya ayrca girilecektir.
Ex-d tipi gvdeler metal (elik veya alminyum) malzemeden yaplrken, Ex-e tipi gvdeler
metal olabilecei gibi plastik veya fiber gibi suni maddelerden de imal edilebilmektedir.
Hangi malzemenin kullanlaca srme ve sat miktarna baldr. Az satlan
ekipmanlarda metal tr gvdeler ekonomik olmaktadr. Zaten exproof malzemeler de
fazla satlmadndan plastik trne pek rastlanmamaktadr.
49
Resim 25 :
Ex-p tipi koruma prensip emas
Basnl koruma anlamna gelir. Patlayc gaz veya buharn girmesi istenmeyen blge
darya kar basn altnda tutularak patlayc gazn tehlikeli blgeye girmesi nlenir. ok
dar bir kullanm sahas vardr. Ex-d tipi korumann uygulanamad yerlerde tatbik edilir.
rnein bilezikli asenkron motorlarn fra blm bu yntem ile korunur. Fralarn
bulunduu blme basnl hava ile flenerek patlayc gazn bu blgeye girmesi nlenir.
Yani basnl hava ile tehlikeli blgenin basnc bir miktar yksek tutulur.
Ex-p tipi koruma yntemi, basnl fleme sistemi dolays ile pahal bir uygulamadr. Son
zamanlarda baz alt istasyonu gibi komplike tesislerde uygulanmakta ve ekonomik
olmaktadr. Patlayc ortam iin n grlmeyen yani exproof olmayan bir tesis basnl
temiz hava ile (iersinde patlayc gaz olmayan) flendiinde, tesisin iersinde bulunan ark
karan veya ar snan aletler etraflarndaki patlayc ortam tehdit etmemektedir.
Korunan ksmda 0.5 mbarlk bir basn fark yaratmak yeterli olmaktadr. Gaz kaaklar
srekli fleme ile karlanmakta ve Ex-p tipi korunan tesissin iersi srekli temiz
tutulmaktadr. Herhangi bir basn dmnde korunan sistemin elektrii kesilerek tehlike
nlenmektedir. Ex-p tipi korunan tesisin bu gibi basn ve gaz l sistemleri kendinden
emniyetli Ex-i tipi olmak zorundadr ki, ortamn tehlikeye girdii (basncn dt) hallerde
de alabilsin. Srekli alan fleme sisteminin yan sra bu gibi zel l sistemleri Ex-p
tipi koruma yntemini pahalandrmaktadr.
Son zamanlarda ATEXin mekanik sistemleri de kapsamna almas dolays ile flemeli
koruma sistemi (Ex-p tipi koruma) poplarite kazanm ve uygulama alan bulmaya
balamtr.
Resim 6 :
Ex-p tipi korunan bir sistem odas
Not : Nerling firmasnn www.nerling.de veb sitesinden
alnmtr.
Resim 26da Ex-p tipi korunan bir sistem odasnn resmi grlmektedir. Burada normal
aletler ve bilgisayarlar kullanlmaktadr. Dier bir sz ile, sistem odasnn patlayc ortam
olmayan normal sistem odalarndan hibir fark yoktur. Yalnzca temiz hava ile srekli
flenmekte ve etrafnda bulunan patlayc gazn ieri szmasna msaade edilmemektedir.
Bu odan darya gre basn fark ve flenen hava miktar ve saire gibi baz veriler srekli
llerek otomatik kontrol salanmaktadr. Bu yaplar ile Ex-p tipi korunan tesislerde l
50
nem kazanmakta ve baz firmalar l ve kontrol sistemi reterek piyasaya arz etmektedir. Korunacak tesis ise kullancnn her hangi bir tesisi olabilmekte, l ve kontrol sistemini imal eden firma tesisi kurup gerekli sertifikay da almaktadr. Yani Ex-p tipi koruma
ynteminde Ex-d tipi korumada olduu gibi sergilenebilen bal bana tek bir alet
olamamaktadr, bir tesis veya sistem korunmaktadr.
51
EN 50021
Patlayc ortamlarn ZON 2 seviyesindeki blgeleri iin n grlm bir koruma yntemidir.
Non-sparking daha ziyade Amerikan uygulamas olarak bilinmektedir. Son yllarda, IEC ve
CENELEC almalara katlan ABD uzmanlarnca gndeme getirilip standartlara konulmu
ve Avrupa normlarnda 1999dan sonra yer almtr. Amerikan non encendive standartlarna benzer ekilde nA, nC, nR, nP ve nL olarak adlandrlan be ayr kategorisi mevcut
olup, bunlarn anlam:
nA = Ark karmaz anlamna gelir, normal almalarnda ark karmayan aletler bu tip
koruma yntemi ile patlayc ortama kar korunabilirler. Bilinen Ex-e tipi (artrlm
emniyet) korumann hafifletilmi eklidir.
nC = Normal almalarnda ark karan aletler, nC tipi korunarak ZON 2 ortamlarda
kategori 3 snf alet olarak kullanlabilmektedir. Ex-d tipi (alevszmaz) korumann
hafifletilmi veya deiik bir versiyonudur. Ark veya kvlcm karan veya ar snan
ksmlar patlayc ortamdan tecrit edilerek, patlayc gaz veya buharn kolayca atelenmesi
veya ilgili alete tehdit edilmesi nlenir. Bu ilem, ark karan ksmlarn, dkm, kaynak,
lehim ve saire gibi bir yntemlerle tamamen kapatlarak (hermetically sealed), patlayc gaz
veya buharn tehlikeli blgelere girmesi nlenerek salanmaktadr. rnein cva buharl
kontak tplerinde olduu gibi. Ayn ekilde tam kapal okuma rleleri de (reed switches) bu
gruba girebilirler. Yalnz contalama yntemi ile kapatlm ve ticari piyasada adlar tam
kapal rle (hermetcally sealed relays) olarak bilinen rleler nC tipi koruma yntemine
alnamaz, bu anlamda tam kapal olarak kabul edilmemektedirler.
nC tipi korunan ve normal almalarnda ark karan aletlere bir kstlama getirilmi olup,
i hacimleri 20 cm3, gerilim ve akm seviyeleri de 690 Volt ve 16 Amperi amamaktadr.
Ayrca normal almalarnda kardklar snn >10K kadar fazlasna dayanmal ve bu
durumda ortam tehlikeye drmemelidirler. Ksaca, kk hacimli olan ve ar snma
yan elektrikle aletlere Ex-nC tipi koruma uygulanabilmektedir.
nR = Tip Cde olduu gibi ark karan bir alet olup, ark karan ksmn havalandrmas
snrldr. Patlayc gaz veya buharn ierdeki ark karan blmeye girmesi zorlatrlmtr.
zel bir szdrma deneyi ile test edilmektedir.
nP = Basitletirilmi veya uygulama artlar hafifletilmi basnl koruma eklidir. Ex-p tipi
korumann biraz daha hafif eklidir. nk Ex-nP tipi bir alet ancak ZON 2 blgelerde
kullanlabilmektedir. Gvenlik seviyesi dk, kategori 3 aletler iin geerlidir.
nL = Enerji seviyesi dk olan aletlerde uygulanr, Kendinden emniyetliliin hafifletilmi
eklidir.
n-tipi koruma ynteminin bilinen korumalara benzerlikleri aadaki tabloda zet olarak
verilmitir.
Tablo : n-tipi korumann alt gruplar
areti
nA
Anlam
Ark karmaz
Kyaslanabilir
bilinen korama ekli
Koruma metodu
Ex-e
II.Grup gazlarda
dalm
yok
nC
aletler
Ark karan
aletler
Ex-d
nR
nL
Enerjisi snrl
aletler
nP
Basitletirilmi
Basnl
Ex-p
koruma
Ex-i
53
Aletin gvdesi yle yaplmtr ki, patlayc toz i kma szmaz ve aletin yzeyi de belirlenenden fazla snmaz. Kullanlacak en dk yabanc madde giriine kar koruma IP6X
olmaldr. Yani IP60 dan aa koruma uygulanamaz.
EN 50020
KENDNDEN EMNYETLLK
PRENSP RESM
KENDNDEN EMNYETL
G KAYNAI
ak mavi renk kendinden
emniyetli besleme kdr
Kendinden emniyetli devrenin kard arkn enerjisi, etrafndaki gaz patlatmayacak kadar
zayf olduuna gre, gazlarn bir alt enerji seviyesi olup olmad akla gelmektedir. rnein
metan veya hidrojeni ateleyebilecek bir alt seviye var mdr ki, bu seviyenin altnda enerji
karan devreler otomatikman kendinden emniyetli saylsn. Byle bir enerji seviyesi
maalesef bulunamamtr. nk ark olay ok eitli faktrlerden etkilenmektedir. Ayrca
ark karmayan bir gerilim seviyesi de yoktur. Yani u gerilimin altndaki devre ark karmaz ve dolays ile otomatikman kendinden emniyetli saylr gibi bir voltaj deeri de vermek
mmkn deildir. Yalnz st snr standartlarca belirlenmitir ve 24 Voltun stnde
kendinden emniyetli devre yok gibidir.
Baz literatrlerde gazlara gre minimum ateleme enerjisi verilmektedir. Bunun yukarda
ki konu ile ilgisi yoktur. Ayrca yazmzda verilen minimum ateleme akm nn da
kendinden emniyetlilikle ilgisi yoktur. Verilen bu akm ancak omik devreler iin geerlidir.
Ark karma ynnden en kt kontak maddesi yumuak metaller ve bilhassa inko ve
kadmiyumdur. Bu nedenle ngiliz literatrnde cadmium safe tabiri yer almtr.
ngiliz standardizasyon kuruluu BS kendinden emniyetlilik (KE) ile ilgili ilk standardn
1945 de ve yine kendinden emniyetli (KE) g kaynaklar ile ilgili ikinci standardn da 1956
ylnda yaynlamtr. 1961 ylnda Alman maden deney merkezi BVS kendi zel KE test
cihazn ve test yntemlerini yeni bir standart (VDE 0170/0171) ile aklaynca ngiliz test
otoriteleri g durumda kalmlardr. nk ngiliz test otoritesi SMREnin ark cihaz ile
sertifika alan KE g kaynaklar, Almanlarn n grd yeni test cihaznda snfta kalmakta ve etrafndaki gaz patlatmakta idiler. Sebebi de, Almanlarn test cihaznda cadmium
disk kullanmalar ve ngilizlerin de minimum ark enerjisine taklp kalmalar idi. ngiliz
sanayinin durumunu dnen BS yetkilileri acele bir deiiklie gitmemiler fakat uluslararas rekabet nedeni ile cadmium disk ile de deneye balamlardr ve hatta baz firmalar
kataloglarnda cadmium safe tabirini kullanarak Alman test artlarna uygunluunu
vurgulamlardr.
55
KISIM IV
D-tipi korumal bir motorun yataklama rnei aada grlmektedir. Hareketli olan yatak
ksmnda gereklii akl (MESG) tutturmak kolay deildir.
Ex-d tipi bir motorun
mil yataklamas
L=alev yolu
= D-d alev akl
MESG
www.danfosc.de
web sitesinden
alnmtr
57
Ex-d tipi motorlarn yalnzca d gvde scakl dikkate alnr ve llrken, Ex-e tipi
korunan motorlarn rotor yzeylerinin ssnn da dikkate alnmas ve prototip deneylerinde
llmesi gerekmektedir. Ex-e tipi motorun imalatn zorlatran ve pahalandran bu faktrdr. Normal alma esnasnda rotor direncinin llerek kumanda devresine alnmas
pratik olarak mmkn olmadndan, Ex-e motorlarn kalk zaman tE ve akm oranlarna
snrlama getirilmitir. Bu veriler motor sarglarnn kesitlerini snrlamaktadr. Kalk akm
ve tE zaman TS EN 50019 da belirlenen deneyle tespit edilir. Motor nominal yknde yol
alrken akm llr veya osiloskop ile grafii karlr. Motor, sl denge elde edilene kadar
altrmaya devam edilir, snn ykselmesi sona erdiinde deney tamamlanm saylr ve
58
bu deneyden aadaki resimde grlen grafik elde edilir. Ayrca motora ksa devre deneyi
yaplarak tE sresi llr. tE sresinin sonunda
Ia/In = demeraj (kalk) akmnn nominal (anma) akmna oran
tE = Maksimum evre scaklnda ve normal alma altnda sl dengesini salam bir
motora kalknma akm Ia tatbik edildiinde sarglarn belli bir sya kadar snmas iin
geen sredir. Belli scaklk, motorun n grld s grubudur. (T1=450 C, T5=130 C).
Bunun anlam, motor tam ykte alrken herhangi bir nedenle ksa devre olduunda
(rotor bloke) sarglarn ne kadar srede tehlikeli dereceye kadar snacadr. nk
standart bu deeri 5 saniyenin altnda istememektedir. Pratikte bu olaya ,motorun alr
iken herhangi bir nedenle durup, hemen tekrar yol verilmek istendiinde ve motorun ikinci
kez yol alamad hallerde rastlanmaktadr.
Ex-e tipi bir elektrik motoruna izolasyon testinin (yksek gerilim testi) yan sra, ksa devre
(rotor bloke) ve sl denge testleri de yaplr. Ksa devre deneyinde, yol vermeden 5 saniye
sonraki rotor akm llrken, sl denge deneyinde, motorun nominal ykndeki rotor ve
stator scaklklar ve s artlar llr. Bu deneylerle elde edilen aadaki grafikten tE
zaman hesaplanr. Bu grafikteki verilerin anlam:
OA = evre ss, genelde 40 C dir.
AB = Tam ykte alan motorun, rotor veya stator sarglar scaklnn azami art
miktardr.
59
BC = Ksa devre edilmi (rotoru sabitlenmi, bloke edilmi) motorun, rotor veya stator
sarglarnn azami scaklk artdr. Rotor ve stator iin ayr ayr hesaplama yaplarak
kk kan tE sresi, motorun tE art sresi olarak kabul edilir.
Rotorda tE sresi hesaplanrken her hangi bir snrlayc faktr kullanlmaz. stenilen
deerlere ulaabilmek iin, ou kez motorlarn nominal yk deerlerini drmek gerekir.
Motorlarn stator sarglarna termistr yerletirilirken, rotor sarglarna termokupol yerletirmek pek kolay deildir ve standartlar da byle bir ey istemez. ok zel motorlarda rotora
termistr konmas uygulanmaktadr. Sertifika alacak prototip motorlarn rotoruna l
gayesi ile geici olarak termistr balanr ve sertifika denemeleri bylece yaplr.
Elektrik motorunun, stator sarglarna konulan termistr ile stator sarg scakln srekli
denetlemek ve ar snmalarda motoru durdurmak mmkn iken, ayn uygulamay rotor
sarglarnda tatbik etmem mmkn deildir. Ex-e ile ilgili standart tE zamannn 5 saniyeden ksa olmas istenmemektedir. Bunun nedeni, ksa devre annda snma sresini
uzatmaktr. te bu nokta ngiliz uzmanlarn Ex-e tipi korumaya itiraz ettikleri husustur.
Motorlar alma icaplar bloke (ksa devre) olabilirler. Bu sre uzun srerse ne olur?
Koruma devrelerinin almas ve motorun normal artlarda durmas gerekir. Durmaz veya
durma 5 saniyeyi geerse veya snma da biraz fazla olur ise patlayc ortam tehlikeye
girebilir. Bu nedenle motorlarda Ex-e tipi koruma pek gvenilir saylmayabilir. Kablo
balant kutularnda (terminal veya klemens kutular) Ex-e tipi korumay anlamak kolaydr.
nk normal artlarda ne snr ve ne de ark karrlar.
Motorlara ksa aralklarla pe pee yol verilirse ne olur.? Rotor sarglar snabilir ve tE
zaman tutmaz, yani patlayc ortam tehlikeye girebilir. malatlar motorlarn pe pee yol
verme saylarn snrlamaktadrlar. Bu olay byk motorlarda nemlidir. Fakat kk
motorlarda ne olacaktr. uras muhakkak ki, ksa aralklarla pe pee yol verme olay
normal alma koulu olmayabilir. Eer normal alma icab srekli dur kalk gibi bir
alma olacak ise motor ona gre seilmek zorundadr. Sk aralklarla yol alma olayna
Ex-d tipi korunan bir motor da garanti veremez, bu tip motorlar da ortam tehlikeye
drebilirler. Ancak stator scaklnn llmesi bir nlem olabilir.
Ex-e tipi motorun rotor scakl da dikkate alndndan s grubu yksek T5 ve T6 tipleri
yaplamamaktadr. Bu gibi durumlarda Ex-d tipi motor tercih edilmek zorundadr.
sarglarna termistr konulmas art yok ise de gnmzde normal motorlara da termistr
konulmakta ve korumaya alnmaktadr.
Bu tip motorlar ZON 2 de katagori 3 olarak kullanlmaktadrlar. EX-e tipinde olduu gibi T5
ve T6 snfnda retilemezler.
Darbe dayanm deneyi yalnzca soutucu pervane koruyucusuna yaplr. Pervane ile
kapak veya koruyucu zgara arasndaki aklk 1 mm den az 5 mm den fazla olamaz.
Mega watt dzeyindeki ok byk motorlarda Ex-e veya Ex-nA tipi koruma uygulamak
tavsiye edilmemektedir. Bu motorlarda baz ark olaylarna rastlanm ve sebebi henz tam
anlalamayan bu olaylardan dolay yeni bir standart hazrlanarak ilgili uzmanlara sunulmu ve henz tam yrrle konulmamtr. (pr ENV 5026).
a= pervane
aklnn motor
apna gre
olmas gereken
minimum deeri
Danfos-Bauer
firmasnn
www.danfossc.de
web sitesinden
alnmtr.
61
Alevszmaz bir motorun (Ex-d tipi) kullanlaca yere gre azami emniyet aklklarn aa
daki tabloda grld gibi tekrar hatrlarsak, bu aklklar (gap) tutturmann pek de kolay
olmad anlalacaktr.
Ekipman grubu
II
Gaz grubu
A
B
C
25 mm flan aklnda
emniyet aklklar (safe gap) mm
gap> 0,9
0.5 <gap<0.9
Gap <0.5
Motorlarn klemens kutular ve kablo geitleri rnei verilmitir. Bu klemens kutular e-tipi
koruma olarak imal edilmilerdir. Bu nedenle aklklar tutturma sorunlar yoktur. Yalnzca
IP koruma snfn (en az IP54) yerine getirmesi yeterli olmaktadr.
62
kesime mdahale edilecekse bir nceki alterden elektrik kesilmelidir. Bu yntem alt
cihazlarn biraz daha hafif ve ucuz hale getirmektedir. Ne var ki ngiliz uzmanlar ayn
grte deildir. Onlar klemens kutularnn da d-tipi imal edilmesinde direnmektedirler. Bu
gr yalnzca madenler iin geerlidir. Bu nedenle madenlerde kullanlan, ngiliz mal
alterler ile Alman mal alterleri bir birlerine akuple etmek zordur.
letme artlar hafif ve nemi az olan dier sanayi kollarnda ise yalnzca ark karan
ksmn d-tipi korunmas yani basnca dayankl zel muhafazaya alnmas, dier ksmlarn
ise toz ve neme kar korunmu olmas yeterli grlmektedir. Bu tip aletler daha hafif ve
kullanl olmaktadr. Bu durumda alterler yalnzca tek tip korunmu olmamaktadr.
alterin ark karan kontak ksm d-tipi dier ksmlar da e-tipi korumaya alnmaktadr.
Genel kaide olarak, II.Grup gazl ortamlarda, alt cihazlar patlayc sahann dna alnr
veya araya duvar ekilerek patlayc maddelere kar engel oluturulur. Yani II.grup gazl
ortamlarda ex tipi alterlere motorlar kadar ihtiya duyulmaz.
Kumanda devresi bulunan alterlerin bu ksmlar da, i-tipi yani kendinden emniyetli dizayn
edilebilir. Bu durumda kumanda balantlar daha basit olabilir. nk kendinden emniyetli
devre zerinde, cereyan altnda da allabilir. Kendinden emniyetlilik bal bana bir
konudur. Bu hallerde ok eye dikkat edilmesi gerekir.
Yukarda Allenwest-Wallecetown firmasnn web sitesinden alnan, madenler ve petrokimya sanayi iin retilmi olan, d-tipi korumal motor yol vericilerinin resmi grlmektedir.
Maden tipi olan, iki motora kumanda edebilecek byklkte olup 520 kg gelirken, petrokimya iin retilen ayn tip alet 4-8 adet motora kumanda edebilecek boyuttadr ve 76 kg
kadardr. Bu, madenler ile dier sanayi arasndaki fark ortaya koymaktadr.
64
uygulanmaktadr. Vakum (veya SF6) hcre d-tipi korunmu bir muhafaza iensine yerletirilmektedir. Bu alterlerin kontaklar patladnda, tehlikeli olduu gr hakimdir.
Kk boyutta Ex-d korumal alt panolar piyasada mevcuttur. Orta ve byk boyuttaki
alt panolarna Ex-p tipi koruma uygulanmaktadr. Gnmzde II. Grup gazl sahalarda
yaygn kullanm alan bulmaktadr.
c) Kk Anahtarlar
Kk boyuttaki anahtar ve sivileri d-tipi olarak imal etmek daha kolaydr. nk kk
hacimli muhafazalara nizamnameler baz ayrcalklar tanmaktadr. Tahribat daha az ve
patlama annda retilen basn kuvveti ok daha dktr.
Aada Extronix firmas yapm (www.extronics.com.uk) pano tipi bir exproof dme
grlmektedir. Bu butonun normal panolarda kullanlandan d grn olarak pek fark
yoktur. Gvdesi biraz uzun ve yaylanan ksmlar akta deildir.
alma ortam ss -20C to +40C
IP65
ATEX II 2G EEx de IIC T6 (Push Buttons)
ATEX II 2G EEx mde IIC T6 (Indicator Lamps)
24-240 V
Gvde : Polyester ve polyamid
Kablo : 4x1.5
Arlk : 600 gr 1 kg
Sertifika iaretinden anlald gibi d-tipi bir uygulama mevcuttur. Elektrii kesme olaynn
ok kk hacimli bir ortamda uygulamas sz konusudur. Burada kablo balantlarndan
sz edilmemektedir. Bunlarn da Ex-e tipi olmas gerek. Sonuta bu dmeyi veya
anahtar basit bir harici kutu zerine koyarak exproof uygulama yapabiliriz.
D grn itibar ile normal ortamlarda
kullanlan butonlardan farksz yapda olan
bir anahtara tipik bir rnek. Burada ark
karan ksm ok kk bir hacme
sktrlmtr.
65
9.03 TRANSFORMATRLER
Transformatrler de d-, -, ve q-tipi koruma uygulanabilirse de en yaygn olan ve
gnmzde tatbik edileni d-tipi korumadr.
Maden sanayi dnda patlayc ortamlara kar nlem almak zorunda olan kimya ve petrol
sektrnde g transformatrlerini patlayc ortamdan izole etmek mmkndr. Transformatr patlayc ortamn teekkl ettii blgenin ok daha uzana yerletirilerek, enerji
buradan kablo ile nakledilmektedir. Bu nedenle ticari piyasada madenler dnda retilen
ex-proof transformatre rastlanmamaktadr. Grizulu madenlerde ise, buna her zaman
imkan yoktur. Kk madenlerde, dardan dorudan enerji iletilebilirse de uzun yer alt
tnelleri bulunan madenlerde antigrizu transformatrlerin kullanlmas zorunludur.
Normal almalarnda ark karmadklar iin e-tipi korunabilecekleri akla gelirse de hi bir
lkede, uzmanlar buna msaade etmemektedirler. Elektrik motorlarnda Alman uzmanlar
e-tipi korumaya msaade ettikleri halde, transformatrlerde byle bir uygulamaya geit
vermemektedirler. Sebebi de transformatrlerin patladnda ok tehlikeli olmalar ve
genelde srekli gzetimden uzak olmalardr. Motorlarda ise, ounlukla iletici motorun
yan bandadr ve motor gleri de trafolar kadar byk deildir. Ayn gr yukardaki
blmlerde de bahsettiimiz gibi vakumlu alterlerde de hakimdir.
Yal trafolarda, o-tipi yani yal koruma uygulanmaktadr. alterler blmnde de bahsettiimiz gibi gnmzde yal aletler sanayiden elini ekmekte kullanc tercih etmemektedir. Bu nedenle resmen yasak olmamakla birlikte yal korunmu ex-transformatrler
imalatlar tarafndan piyasaya srlmemektedir. Kumla korunmu q-tipi transformatrler
de mevcuttur. Daha ziyade Fransada yaygn olup gnmzde pek rastlanmamaktadr.
Gnmzde yal trafo yerine kuru tip (reineli) trafolarn kullanm yaylmaya balamtr.
Buna ramen d-tipi korunmaktadrlar. E veya m-tipi korumaya rastlanmamaktadr. Her ne
kadar trafolar normal almalar icab ark karmyorlar ise de, vakum alterlerde olduu
gibi g trafolarnn tamam d-tipi korumal muhafaza iersine alnmaktadr. Motorlarda
olduu gibi e-tipi uygulama yaplmamaktadr.
Kk gteki trafolar dahi, d-tipi korumal imal edilmektedir. Kumanda devrelerinde
kullanlan ok kk trafolarda m-tipi korunmu olanlar mevcuttur.
Yukarda bir fikir vermesi iin, iki firmann yer alt madenleri iin rettikleri g trafolarnn
resmi grlmektedir. Bu transformatrlerin hem giri ve hem de klarnda mekanik
olarak bitiik kesiciler mevcuttur. Standartlar ve emniyet nizamnameleri, patlayc gaz
ykseldiinde elektrik kesilmesi* zorunluluu n grd iin bu kesiciler bitiik yaplmak
zorundadr. Bu isi g trafolarnn arln artrmakta ve yer alt tnellerine naklini
zorlatrmaktadr.
67
Yine ayn firmann web sitesinden alnan alevszmaz enstrman tablosu rnekleri
(Flameproof Instrument Housing IIB)
68
Kendinden emniyetlilik ok farkl bir koruma yntemi olup, ayr bir yazmzda ele alnacaktr. Bizce kendinden emniyetli bir devrede kullanlan bir terminal kutusuna sertifika
vermenin anlam yoktur. Burada neden sertifikadan bahsedilmektedir bilinmemektedir.
lgin bir rnek olduu iin yazmza alnmtr. Ex-d tipi korunmu kutularda olduu gibi
buradaki kutunun iersine herhangi bir alet yerletirmemiz veya istediimiz gibi modifiye
edip dzenlememiz sz konusu deildir. Exproof mu? eksproof eklinde dnmek ok
yanltr. Yukarda bahsettiimiz gibi kendinden emniyetlilik ok farkl bir koruma
yntemidir.
69
ilerletmeyecek yapda olmalar (ra gibi yanmamalar) yeterli kabul etmektedir. ngilizcesi
ile fire retardant yanmay geciktirici olmalar yeterli olmaktadr.
Kablo kullanm konusunda byk kurulularn kendi zel tercihleri bulunmaktadr. Madenler ayr, petrol ve kimya sanayi ayr tip kablo tercihinde bulunmaktadr. Her kurulu kendi
zel artlarna gre zel seim yapmaktadr.
Amerikan boru condiut uygulamasnda ise kablonun zrhl olmasna gerek yoktur. Zrhn
yerini elik boru almaktadr.
Bir fikir vermesi asnda, NKA firmasnn rettii yer alt maden kablolarnn resmi
verilmitir. Bu resimde koruyucu zrh ve hatta ift zrh (PVC kabloda) grlmektedir.
1) KABLO EKLER :
Kablolar zel kimyasal maddelerle ve piyasada kolayca bulunan kablo ek garnitrleri ile
bir .birlerine balanmaktadr. Normal ortamlarda uygulanan bu tr ekleme ekilleri ou
kiilerce bilinmektedir. Ayrca kablolarn cihazlara veya panolara balandklar noktalarda
kullanlan kablo balklar mevcuttur. Bu kablo ek ve balk malzemeleri kablonun cinsine
ve gerilimine gre deiik olmaktadr. Piyasada orta gerilim ak hava tesislerinde (35 kV a
kadar) kullanlan silikon kablo balklar mevcuttur. Silikon balklarn grevi toz ve
yamura kar koruma tekil etmektir.
Bu tip uygulamalar patlayc ortamlarda (exproof olarak) tatbik edilebilir mi?. OG ak hava
tesislerinde kullanlan silikon balklarn patlayc ortamlarda kullanlmas sz konusu
deildir. nk exproof ortamda ak hava elektrik tesisi bulunamaz.
70
zellikle yer alt ehir ebekelerinde kullanlan kablo ek tertibatnn ve yine ek garnitrlerinin veya ek muflarnn patlayc ortamlarda kullanlmasnn her hangi bir sakncas
yoktur. nk ek yerinde herhangi bir nedenle ark kma veya ek yerinin su veya yamur
almas gibi bir durum sz konusu deildir. Byk gl elektrik tesisleri daha ziyade patlayc ortamn dnda bulunduu iin bu gibi tesislerin kablo girileri de bilinen yntemlerle
gerekletirilmektedir.
zel kablo ekleri yer alt madenlerinde ve hareketli ak maden iletmelerinde gndeme
gelmektedir. Bu iletmelerde, yukarda bahsettiimiz, harite kullanlan ekleme yntemleri
kullanlabilir ise de hareketlilik ve ilerin hzll nedeni ile zel ek tertibatlar tercih edilmektedir..
dii soket
erkek soket
Bu tip fi priz siteminin sakncalar neler olabilir?. Evvela normal ortamda dahi 6.000 volt
gibi bir ebekede fi-priz sistemi kullanlamaz. Tertibatn rast gele almalara ve su girmelerine kar korunmu olmasa gerekir. Trk nizamnameleri byle bir uygulamaya msaade
etmez. Ya kablo sabit bir ekilde eklenecek veya bu noktaya bir kesici konulacaktr ki, bu
pahal bir yntemdir. ngiliz uzmanlarn uygulad yntem basit ve pratiktir. Fakat bu
uygulamann da getirdii ve gtrd avantaj ve dezavantajlar mevcuttur. Evvela fi-priz
dzenei sabit tesiste uygulanmaz. Hareketli ksmlarda ve zellikle motor kumandas
bulunan kablo kollarnda uygulanr.
Fi-priz sistemini uygulayabilmek iin ebekenin yaps farkl olmak zorundadr. Kablolarda
3 fazn yan sra bir de pilot damar mevcuttur. Dier bir sz ile bu gibi fi-priz sistemi
uygulanan ebekelerde pilot koruma tabir edilen zel bir koruma yntemi uygulanmak
zorundadr. Bylece rast gele karmalara kar nlem alnm olun. Fiin pilot ucu dier
faz pimlerinden daha ksadr. Fi alrken evvela pilot pimi kar ve elektriin kesilmesini
salar. Burada konumuz olmad iin pilot koruma sisteminin detaylarna girilmeyecektir.
Ksaca, pilot pimi ktnda elektriin kesilmesini salamaktr. Kesici veya motor yol
vericisi pilot devre tamamlamadan (kablolarn fi-prizleri birbirlerine balanmadan) kesiciyi
veya kontaktr kapatmamaktadr. ebeke ve elektrik sistemi buna gre dizayn edilmitir.
Byle bir ebeke yapsnda, yukardaki fi-prizleri tertibatnn kullanmnn hi bir sakncas
yoktur.
71
72
www.ekspro.com
yapm bir fi-priz
TSE 3380e gre EEx d II A-B
T5 sertifikal
Kumanda devrelerinde kullanlan Ex-d tipi kablo balklarnn hemen tamamn pirin veya
bronz gibi paslanmaz malzemeden yaplmtr. Normal artlarda kolayca ekilerek almamal ve ark kmasna neden olmamaldrlar. Bu nedenle exproof kablo balklar dier
uygulamalara kyasla daha teferruatldrlar. Uygulama esnasnda imalat firmann izahat
ve uygulama rnekleri titizlikle okunmal ve ben bunu naslsa biliyorum, her yerde uyguladm gibi bir dnce ile kumanda kablolar balanr ise hatal olur.. Kablo balklar d
grn itibar ile normal ortamlarda kullanlana benzedii iin elektrikiler pein hkml
davranmakta ve ou kez hata yapmaktadrlar. Hatal kablo balantlarna ok rastlammdr. Kendinden emniyetli devrelerde kullanlan balklar farkl olabilir. Ayr bir yazda ele
alnacak olan kendinden emniyetliliin yaps tamamen farkldr, dier uygulamalar ile
kartrlmamaldr.
Kablo balama elemanlar IEC 60079-14 ve En 60079-14e uygun olmak sorundadr.
Yukarda, bir fikir vermesi maksad ile ngiliz HAWKE firmas yapm balk rnekleri
grlmektedir.
bir snn sorun tekil etmemesi bir ok meslektama ilk bakta mantksz gibi geliyorsa
da bu bir gerektir. En nemli sorun ampuln cam yzeyinin ve duy kenarlarnn yzey
ssdr. Bu sy azaltmak iin ampuln biraz daha byk imal edilmesi yeterli olmaktadr.
Bu ise piyasada konutlar iin mevcut olan ampullerin kullanlamamas anlamna gelir. Bu
durumda, ya zel ampul imal edilmesi veya normal ampullerin kullanlabilmesi iin tedbir
alnmas gerekir. Bu bakmdan ampullerde iki tip koruma uygulanr.
zerine cam fanus geirilir ve tel kafesle de darbelere kar korunmaldr. Bu tip armatrlerin zerlerinde d- ve e-tipi korunduklar belirtilmektedir. Normal ticari ampuller kullanlabildiinden ve deiimi de pratik olduundan yaygn bir kullanm alan bulmutur.
Ekspro firmas yapm (www.ekspro.com) bir floresan armatr rnei. TES 3380e gre
EEx d IIA-B-C T6 sertifikal
D-tipi korunmu floresan armatrler Trkiyede daha yaygndr. nk evlerde kullanlan
ticari tplerin kullanlmasna mani bir durum yoktur.
Tek pimli zel floresan kullanlarak yaplan bir ex-korumal armatrde, ark karan ksm
olmad iin e-tipi koruma uygulanabilir. Bu durumda basnca dayankl bir koruyucu tpe
gerek yoktur. Yalnzca IP korumas (toz ve neme kar) uygulamas yeterli olmaktadr. Dtipine gre daha hafif ve ucuzdurlar. Bu tip armatrlerin mahsuru ise, zel tek pimli
floresana ampule ihtiya duymalardr. Ticari piyasadan kolayca teminleri mmkn deildir.
Ambarda stok bulundurmak gerekir.
Bir fikir vermesi asndan, yukarda d- ve e-tipi korunmu floresan armatrlerin resmi
verilmitir. D-tipi armatrde koruyucu tp ve e-tipi korunmu olanda da koruyucu effaf
kapak grlmektedir.
olduundan bu art kk hacimli d-tipi korunmu odacklarla kolayca zmlenebilmektedir. nk standartlar kk hacimli d-tipi muhafazalar kolaylklar getirmektedir.
4) PROJEKTRLER
Extronics firmasnn www.extronics.com web sitesinden
alnmtr.
Restricted Breathing
ATEX II 3GD EEx nR II T3/T2 IP65
Operating Temp. Range -40C to (25-56) C
Sertifikasndan anlalaca gibi, bu projektr her ortamda
kullanlamamaktadr. Zon 2 de kullanlabilmektedir
Piyasada hemen hemen her cins lambann exproof olan mevcuttur. Bunlarn sertifikalar
incelenerek nerelerde kullanlabileceine dikkat etmek gerekir. Yukardaki rnek zellikle
verilmitir. nk bir projektrn ortam patlatmayacak kadar salam ve tehlikesiz
olabilmesi mantkszdr. Yukardaki rnekteki projektr ise Zon 2 de yani patlayc ortam
meydana gelme ihtimali ok az olan yerlerde kullanlabilmektedir. Buna dikkat etmeden
projektr alr, bir gaz deposunun hemen zerine monte ederseniz tesisinizi tehlikeye
atm olursunuz.
9.07 TELEFONLAR:
Telefonlar d-, e- ve i-tipi korunmu olarak imal edilebilirler. D-tipi koruma yntemi ile imal
edilen telefon cihazlar 10 veya 15 atmosfer statik basnca dayankl bir gvde iersine
yerletirilmek zorunda olduklarndan ok ar olurlar ve bu zellikleri ile ok kullanszdrlar. Bu tip telefon cihazlar en az 25 kg gelmektedirler. 50-60 kg arlnda olanlar da
vardr. Byle bir cihazn tanmas ve montaj kolay deildir. D- ve e-tipi kark olarak
uygulananlar biraz daha hafiftir.
Gnmzde yaygn kullanm alan bulan ve modern teknolojiyi ieren telefon cihazlarnda
e- ve i-tipi koruma tatbik edilmektedir. Batarya ksm e-tipi korunur. Tam otomatik
elektronik telefonlarda ise i-tipi koruma uygulanr ki bu tip telefon cihazlarnn arl 3 kg
ile 13 kg aras deimektedir.
Tamamen kendinden emniyetli teknolojiye gre imal edilen telefon cihazlar da mevcuttur.
Bu cihazlarn kendinden emniyetliliini salayan zener bariyerlerdir. Bu bariyerler otomatik
telefon santralnn yanna ve tehlikesiz ortama yerletirilirler. Telefon cihazlar gerekli
konuma enerjilerini ierlerindeki bir bataryadan alrlar ve tetikleme yntemi ile uzaktan
arj edilirler. Bu yaplar ile Ex-ia veya ib tipi korunmu telefon cihazlar normal telefon
ebekelerine balanamazlar.
Telefonlarn enerji harcayan blmleri zil tertibatlardr. Gnmzde ok az enerji gerektiren ve dk gerilimle alan piezzo kristal zil kullanan telefon cihazlar mevcuttur.
Aada Alman Funke+Huster+Fernsig firmas yapm birka rnek grlmektedir.
77
Tam otomatik bir telefon rnei. Telefon cihaznn kendisi d grn itibar ile normal
ortamlarda kullanlan cihaza benzemektedir. Kendinden emniyetlilii salayan, a)
rneindeki gibi ya mstakil bir cihaz veya b) rneindeki gibi komple bir santraldir.
Solda ar alma ortamna gre
yaplm duvar tipi bir otomatik telefon
ve solda da kendinden emniyetlilii
salayan tek bir telefona gre yaplm
bir KE telefon bariyeri.
Cihazlar Funku+Huster+Fernsig yapm
olup koruma snf Ex-ia IIC T6
KE telefon bariyerini alp bunun kna
sradan bir telefon cihaz
balyamazsnz. KE nin anlam kalmaz.
http://www.fhf.de/
9.08 TELSZLER
Patlayc ortamlarda kullanlan telsizler de mevcuttur. Bunlarn tamam i-tipi korunmutur.
Uzun ve ksa dalga frekansnda alan tipleri vardr. htiya ve kullanm artna gre
seilirler. Prensip olarak metrolarda kullanlan telsizlere benzerler. Yegana farklar
patlayc ortama kar korunmu olmalardr.
Grizulu yer alt madenlerinde kullanlan ok zel telsiz sistemleri mevcuttur. Bunlar harici
ebekede almazlar. Dier sanayi kollarnda ise hem normal telsiz ebekesinde ve hem
de ex-sahada alabilen Ex-i tipi korunmu telsizler mevcuttur.
78
Cep telefonlarnn da Ex-i korunmu tipleri imalat firmalarca piyasaya srlmtr. Hem
tehlikeli ortamlarda ve hem de normal yerlerde kullanlabilirler. Merak edenler zellikle
NOKIA firmasndan kendinden emniyetli tip (intrinsic safe) cep telefonunu temin ederek
hem emniyetli ve hem de tehlikeli sahada gvenle alabilirler. Rafineri ve petrol
sahalarnda alan kiilere tavsiye edilir. Bu tip cihazlarn Avrupadaki fiyat 1.000
civarndadr.
79
koyucular) konutlar bu ilerden uzak tutmaktadrlar. htimal ve olaslk sanayi ile ayn ise
de ekonomik nedenlerle evler olayn dnda tutulmaktadr. Aksi halde bir evin veya
lokantann mutfann iindeki elektrik tehizat asl ii gren piirme aletlerinden kat kat
pahalyla gelir. Bu gibi yerlerde, koku, alev tkac gibi
birincil (primer) nlemler
alnmaktadr. Elektrik tehizatna dokunulur ise parasal ynden altn klmaz hal alr.
b) PLCler
llen deerleri toplayan ve bilgisayara aktaran Ex-ia korumal PLCler mevcuttur. En
yaygn kullanlan data nakil sistemi Profibus-PA dr. Profibus-PA tamamen kendinden
emniyetli Ex-ia korumal olarak gelitirilmitir. PLClerin kendinden emniyetli besleme
cihazlar olup, ou kez bu besleme cihazlar temiz sahaya yerletirilerek PLCler ve bal
detektrler uzaktan beslenirler. Aada rnek bir sistem dizayn grlmektedir.
alnacaktr. nk kendinden emniyetlilik (KE), ingilizcesi ile intrinsic safety (IS)) bal
bana bir teknolojidir.
82
Forml
ALKOLLER
Metil alkol
CH3OH, metanol
Etil alkol
CH3CH2OH, etanol
Propanol
CH3CH2CH2OH
ESTERLER
Ethyl Acetat
CH3COOC2H5
ETERLER
Ethyl Ether
CH3CH2OCH2CH3
Methyl Ether
CH3OCH3
Karbon hidratlar
Metane
CH4
Propan
CH3CH2CH3
Butan
CH3CH2CH2CH3
Hexan
CH3CH2CH2CH2CH2CH3
Heptan, CH3CH2CH2CH2CH2CH2CH3
Acetilen
HC=CH
Benzin
(kurunsuz)
Jet benzini
JP-4
Nafta
Naphtha
Terebentin
(neft ya)
Kapal bileimler
Toluene
C6H5CH3
Xylene
C6H4(CH3)2
Ethylene Oxide
CH2OCH2
KETONLAR
Acetone
CH3COCH3
Methyl Ethyl Ketone CH3COC2H5
norganik gazlar
Carbon Monoxide CO
Hydrogen Sulfide H2S
Ammonia
NH3
Hydrogen
H2
Benzen
Karbon dislfit
Etan
Etil asetat
Metilen
Etil nitrat
Oktan
Pentan
Petrol
O-Xylen
*) havadaki hacimsel oran , % olarak
Patlama snr
Parlama
noktas
C
Buhar
younluu
Hava=1
Patlama
scakl
C
+11
+13
1.1
1.59
464
363
LEL *)
UEL *)
5.5 (6.7)
3.3
2.2
44 (36)
19
14
2.2
11
1.85
3.4
48 (36)
27
-40
2.56
170
5.0
2.1
1.8
1.2
1.05
2.5
1.2
1.3
1.7
0.7
15
9.5 (10)
8.4-9.0
7.4
6.7
100
7.1
8
4.8
gaz
gaz
gaz
-22
0.55
1.5
2.0
2.97
538
450
410
233
gaz
0,91
305
1.2
1.1
3.6
7.1
6.4
100
+4
3.14
535
2.6
1.4
12.8-13
10
-18
2.00
535
12.5
4.0
15
4
21.4
1.25
3.0
2.2
2.7
4.0
0.8
1.5
1.3
1.0
74
44
28
80 (77)
7.1
44.0
12.5
11.4
36.0
100
6.5
7.8
6.0
7.6
gaz
0.97
570
gaz
gaz
-11
-30
gas
-4
gaz
+10
+13
-49
-43
+32
0.58
0.07
2.77
2.64
1.0
3.04
0.98
3.14
3.9
2.48
3.5
3.7
630
585
560
102
472
460
425
85
220
285
250-400
464
Bir yanlla sebep olmamak iin maddelerin ngilizce orijinal isimleri aynen muhafaza edilmitir.
83
Acetone
Acetylene
Ammonia
Benzene
Butane
Carbon disulphide
Carbon monoxide
Ethane
Ethyl acetate
Ethyl alcohol
Ethylene
Ethyl ether
Ethyl nitrate
Hexane
Hydrogen
Methane
Methyl alcohol
Octane
Pentane
Petrol
Propane
Toluene
O-Xylene
Explosive Limits
(% by vol.in air)
LEL
UEL
2.6
12.8
2.50
100.0
15.0
28.0
21.4
7.1
1.8
9.0
1.25
44.0
12.5
74.0
3.0
12.5
2.2
11.4
3.3
19.0
2.7
36.0
1.85
48.0
4.0
100.0
1.2
7.5
4.0
80.0
5.0
15.0
5.5
44.0
0.8
6.5
1.5
7.8
1.3
6.0
2.2
10.0
1.3
7.0
1.0
7.6
Flash Point
'C
-18
gas
gas
-11
gas
-30
gas
gas
-4
+13
gas
- 40
+10
-22
gas
gas
+11
+13
-49
-43
gas
+4
+32
Vapour
Density
Air=1
2.00
0.91
0.58
2.77
2.0
2.64
0.97
1.0
3.04
1.59
0.98
2.56
3.14
2.97
0.07
0.55
1.1
3.9
2.48
3.5
1.5
3.14
3.7
Ignition
Temp.
'C
535
305
630
560
410
102
570
472
460
365
425
170
85
233
585
538
464
220
285
250-400
450
535
464
2.5% by volume
2.5% by volume
1.2% by volume
1.9% by volume
1.4% by volum
1.9% by volume
3.0% by volume
3.3% by volume
2.7% by volume
2.7% by volume
1.1% by volume
Hydrogen
Isopropyl Alcohol (Isopropanol)
Methane
Methyl Alcohol (Methanol)
Methyl Ethyl Ketone
n-Pentane
Propane
Propylene
Styrene
Toluene
Xylene
4.0% by volume
2.0% by volume
5.0% by volume
6.0% by volume
1.4% by volume
1.4% by volume
2.1% by volume
2.0% by volume
0.9% by volume
1.1% by volume
1.1% by volume
Her hangi
Bilinen baz gaz ve buharlarn s gruplar aadaki tabloda verilmitir. Bu deerler normal statik patlama
scaklklarnn altndadr.
84
ISI SINIFI
Patlama scakl
Aset aldehit
Aseton
Asetilen
Etan
Etil asetat
Etil eter
Etil alkol
Etil klorit
Etilen
Etilen klorit simetrik
Etilen oksit
Etil glikol
Amonyak
i-Amil asetat
Otomobil benzinleri
Kaynama balangc <135C
zel benzin
Kaynama balangc >135C
Benzol (saf)
n-Butan
n-Butil alkol
Siklo heksan
Diesel, mazot
Jet veya Roket yakt
Sirke asiti
Sirke asiti anhidriti
Kalorfer yakt DIN 51603
n-Hexan
Karbon monoksit
Metan
Metanol
Metil klorit
Naftalin
Ya asiti
Fenol
Propan
n-Propil alkol
Kkrt karbon
Kkrt hidrojen
ehir gaz
Tetralin (Terahidronaftalin)
Toluol
Hidrojen
T1
>450C
T2
300-450C
T3
200-300C
T4
135-200C
T4
T5
100-135C
T6
85-100C
T1
T2
T1
T1
T4
T2
T1
T2
T2
T2
T3
T1
T2
T3
T3
T1
T2
T2
T2
T3
T3
T1
T2
T3
T3
T1
T1
T1
T1
T1
T2
T1
T1
T2
T6
T3
T1
T2
T1
T1
EK 02 : YANICI SIVILAR
TS 12820ye gre svlarn tehlike snflar : Bu standart Amerikan NFPA 30 ve 30/A dan alnm olup
aadaki deerler NFPA 30 a uygundur.
YANICI SIVILARIN TEHLKE SINIFLARI
SINIF (class)
Parlama noktas (flash point)
Kaynama noktas (boiling point)
IA (parlayc)
Tf < 22.8C
Tf<73 F
Tb<37.8 C
Tb<100 F
IB (parlayc)
Tf < 22.8C
Tf<73 F
Tb>37.8 C
Tb>100 F
85
IC (parlayc)
II (yanc)
IIIA (yanc)
IIIB (yanc)
Tf > 22.8 C
37.8 C<Tf< 60C
60 C < Tf < 93 C
Tf>93 C
Tf>73 F
100 F<Tf<140 F
140 F<Tf200 F
Tf>200 F
Tb<37.8 C
II
IIIA
IIIB
Tb<100 F
Flash Point
89 oktanlk benzin
87 oktanlk benzin
Diesel # 2, mazot
K-1 Kerosene, Jet
yakt
# 2 Fuel Oil
Motor Oil 10W-30
Anti friz, Etilen glikol
Lube Oil 90 W
90W Nolu ya
-44 F
-44 F
120-180 F
-42 C
-42 C
49-118 C
122-150 F
120-180 F
401
235
84-118 C
82 C
360
Younluk
lbs./gal.
6.26
6.23
7.19
Tehlike
Snf
IA
IA
II
NFPA-704
Renk kodu
B-2, R-4, Y-0
B-2, R-4, Y-0
B-2, R-2, Y-0
Tehlike
snf
patlayc
patlayc
yanc
6.92
II
yanc
7.15
7.33
9.38
IIIA
IIIB
IIIB
yanc
yanc
patlamaz
7.53
IIIB
yanc
Flash Point : Svlar atmosfer artlarna (hava scaklna) gre buharlaarak hava ile karrlar. Tam
patlayabilecek oranda buhar oluturduklar scakla PLASH POINT (patlama noktas ) ad verilir. Gazlarda
LEL ne ise svlarda da Flash point odur.
TS 12820 ye gre baz parlayc ve yanc svlar
TS 12820 ye gre baz parlayc ve yanc svlar
Patlama noktas
Flash point
C
F
-40 ile
-40ile
Benzin
-46
-46
Diesel yakt
> 55
> 131
Gaz ya
Antifiriz
Fren svs
ase gresi
Dili ya
Lityum-moli gres
Yalama yalar
> 38
> 100
110
230
149
300
204
400
202
395
193
380
149-232
300-450
Hidrolik direksiyon svs 177
350
Beyaz gres
241
465
Cam ykama svs Metanol / su karmlar
%100 metanol
12
54
% 50 metanol
27
80
%20 metanol
48
118
%5 metanol
97
206
Snf
IB
Kaynama hoktasi
Boiling point
C
F
38 ile
100 ile
204
400
Havada asgari
Tutuma scakl
C
F
Yaklak
Yaklak
441
825
II
II
IIIB
IIIB
IIIB
IIIB
IIIB
IIIB
IIIB
IIIB
IB
IB
II
IIIB
151 ile
301
149
282
>427
>427
>427
304 ile
574
300
540
>800
>800
>800
227
(440)
>427
>427
>482
>800
>800
>900
>288
>427
>550
>800
>427
>800
64
148
385
725
OSHya gre baz patlayc svlarn snflandrlmalar aadaki tablolarda verilmitir. Buradaki
PEL = msaade edilen patlama snr anlamna gemliktedir ve ppm olarak verilmitir. (ppm = milyonda bir)
86
Dier ad
Vinilidler Kloritler
Klor etan
Eter
2-Kloropropanlar
Flash
Point
(F)
Kaynama
noktas
(F)
Patlama
snrlar
LEL
UEL
Buhar
Younluu
Hava = 1
PEL
(ppm)
0
<0
-58
-49
<-60
-26
-2
<-40
-35
99
63
54
95
82
97
90
97
93
7.3
3.5
3.8
1.9
1.4
2.8
5.0
1.5
2.8
3.4
1.6
2.2
2.6
2.5
2.7
2.1
2.5
2.0
10
1000
400
100
1000
100
Flash
Point
(F)
0
12
-22
43
24
55
59
Kaynama
noktas
(F)
134
176
115
140
171
173
277
Patlama
snrlar
LEL
UEL
2.6
12.8
1.3
7.1
1.3
50.0
9.7
12.8
2.2
11.0
3.3
19
1.0
6.7
Buhar
younluu
Hava=1
2.0
2.8
2.6
3.4
3.0
1.6
3.7
1000
1
20
200
400
1000
100
-45
100-399
1.4
7.6
3-4
-7
14
156
135
1.1
3.1
7.5
16
3.0
2.6
500
200
52
147
6.7
3.6
1.1
200
21
176
1.8
10
2.5
200
2-Pentanonlar
45
216
1.5
8.2
2.9
200
76 Nafa
20-45
56
58
40
53
40
72
212-320
257
215
192
180
232
260
0.9
1.0
2.0
1.8
2.0
1.2
1.7
6.0
6.5
8.0
8.0
12
7.1
7.6
4.2
3.9
3.5
3.5
2.1
3.1
4.0
500
200
250
400
200
150
SIVILAR
Genel ismi
Asetonlar
Benzenler
Karbon Disulfidler
1,2-Dikloroetilenler
Etil Asetatlar
Etil Alkoller
Etil Benzenler
Akar yaktlar,
benzin
Heksanlar
Metil Asetatlar
Metil Alkol
Metil Etil Ketonlar
Metil Propil
Ketonlar
VM&P Napfta
Oktanlar
Propil Asetatlar
Isopropil Asetatlar
Isopropil Alkoller
Toluenler
Butil Asetatlar
Class IC, SINIF IC
Dier ad
Benzol
Karbon bisulfidler
Asetilen dikloridler
Etanol, Tahl alkol
Aa alkol,
Metanol
MEK, 2-Butanonlar
IPA, 2-propanol
Toluol
PEL
(ppm)
Dier ad
Muz ya
Pentanol
Butanol
Flash
Point
(F)
77
91
84
Kaynama
noktas
(F)
288
281
243
Patlama
snrlar
LEL
UEL
1.0
7.5
1.2
10
1.4
11.2
Buhar
younluu
Hava = 1
4.5
3.0
2.6
MIBK, Hexone
73
246
1.4
7.5
3.5
100
SIVILAR
Genel ismi
Iso aml asetatlar
Amil Alkol
Butil
Metil Isobutil
Ketonlar
Nafta
(Petrol)
Propil Alkol
Styrenler
(Monomer)
Turpentinler
Ksilenler
10.0
14.0
15.4
36.0
7.6
10.7
23.0
7.8
37.0
PEL
(ppm)
100
100
Mineral ispirto,
Petrol eteri ruhu
Propanol
85-110
302-399
0.8
6.0
4.2
77
208
2.1
13.5
2.1
200
Vinil Benzenler
90
295
1.1
6.1
3.6
100
Ksilol
95
81-115
307-347
281-291
0.8
1.1
7.0
3.7
100
100
87
Dier ad
2-Ethoxyethyl
acetate
(kmr katran)
100 Naptha
Emniyet zcs
Stoddard Solvent
2-Methoxyethanol
Flash
Point
(F)
109
Kaynama
noktas
(F)
268
Patlama
snrlar
LEL
UEL
1.2
-
Buhar
younluu
Hava = 1
3.0
117
313
1.7
4.7
100
111
100+
110+
130+
110-150
100-110
313
180-300
300-400
0.7
-
5.0
-
3.4
4.5
4.3
50
100
100-110
300-400
0.8
6.0
>4.2
500
115
255
2.5
14.0
25
SIVILAR
Genel ismi
Aniline
Butyl Cellosolve
Cellosolve Solvent
Cyclohexanol
Ethylene Glycol
Furfural
Glycerine
Isophorone
Nitrobenzene
Dier ad
2-Butoxyethanol
2-Ethozyethanol
Cellosolve Solvent
Glycol
Glycerol
PEL
(ppm)
100
Flash
Point
(F)
158
160
Kaynama
noktas
(F)
363
340
Patlama
snrlar
LEL
UEL
1.3
1.1
10.6
Buhar
younluu
Hava = 1
3.2
4.1
202
275
1.8
14.0
3.1
200
162
232
140
320
184
190
322
387
324
554
419
412
3.2
2.1
0.8
-
19.3
3.8
-
2.5
3.3
3.2
4.3
50
5
25
1
PEL
(ppm)
5
50
EK 03 : TOZLAR
TOZ CNS
Aluminyum
Odun kmr
Linyit kmr tozu
Kakao
Kahve tozu
Hububat, msr
Methyl cellulose
PATMA ISISI
BULUT
560C
520C
380C
590C
580C
530C
420C
5 mm film
>450C
320C
225C
250C
290C
460C
320C
88
570C
530C
440C
700C
490C
810C
460C
520C
510C
335C
>450C
melts
>450C
460C
570C
435C
melts
300C
ABD kaynakl eski ve yeni snflandrma aadaki tabloda grlmekte olup, orijinal
ngilizce metin aynen muhafaza edilmitir.
HAZARDOUS AREA CLASSIFICATIONS PATLAYICI ORTAM SINIFLANDRMALARI
Class I Area Groups, Snf I sahalar ve gruplar
Division 1 and 2
Zone 0, 1 and 2
A: Acetylene
IIC: Acetylene
B: Hydrogen
Hydrogen
Acrolein, Asrine, Butadiene, Ethylene Oxide
Propylene oxide, Propylnitrate
C: Ethylene
IIB: Ethylene
89
Ethyl Either
Butadiene
IIA: Propane
Cyclopropane, Ethane, Butane,
Benzene, Pentane, Heptane, Acetone
Methyl Alcohol, Ethyl Alcohol
I: Methane (Gaseous Mines)
Europe
EN 50020
---EN 50028
EN 50018
EN 50019
EN 50020
EN 50015
EN 50017
EN 50016
------EN 50021
EN 50021
UL 2279, Pt. 15
UL 2279, Pt. 15
-------
CSA-E79-15
CSA-E79-15
-------
IEC 60079-15 pr
IEC 60079-15 pr
EN 50021
EN 50021
-------
-------
Class II, Division 1 and 2 Protection Methods, Snf II, Blm 1 ve 2 Koruma Metodlar
Applicable Certification Documents, Uygulanan sertifika dkmanlar veya standartlar
Area
Protection Methods
U.S.
Canada
Div. 1
Dust-ignition proof
UL 1203
CSA-25 or CSA-E-1241-1-1
Intrinsically safe
UL 913
CSA-157
Pressurized
NFPA 496
NFPA 496
Div. 2
Dust Tight
UL 1604
CSA-157 or CSA-E-1241-1-1
Nonincendive
UL 1604
--- Non-sparking
UL 1604
--- Pressurized
NFPA 496
NFPA 496
Any Class II, Div. 1 method
------Hazardous Locations Markings, Patlayc ortamlara kullanlan cihazlarn ETKETLENMES
Class I, II & III, Division 1 & 2 (U.S. & Canada) ---- This marking would include:
Class(es), Division(s), Gas/Dust Group(s), Temperature Code
Example: Class I, Division 1, Group C & D, T4A
Class I, Zone 0, 1 & 2 (U.S. & Canada) ---- This marking would include
Method A: For Zone Listings based on UL 2279 or the CSA-E79 Series
Class, Zone(s), Ex, Protection Method(s), Gas Group, Temperature Code
Example: Class I, Zone 1, Ex de IIB T4
Method B: For Zone Listings based on UL or CSA Division Certification Documents
Class, Zone(s), Gas Group, Temperature Code
Example: Class I, Zone 1, Group IIB, T4
Note: For U.S. Zone Listings based on UL 2279, Article 505 of the 1999 NEC requires that the "Ex"
element of the marking string shall read "Aex."
Note: For Canadian Zone Listings based on the CSA-E79 Series, The "Class" and "Zone" elements of
the marking string are optional.
Zone 0, 1 & 2 (IEC only ) ---- This marking would include:
Ex, Protection Method(s), Gas Group, Temperature Code, Example: Ex de IIB T4
Zone 0, 1 & 2 (Europe only) ---- This marking would include:
EEX, Protection Method(s), Gas Group, Temperature Code
Example: EEX de IIB T4
North American NEC/CEC - European IEC Conversion
KUZEY AMERKA NEC/CEC AVRUPA IEC KIYASLAMASI, KARILATIRILMASI
Zone 0:
Division 1:
Where ignitable concentrations of flammable
Where ignitable concentrations of flammable gases,
vapors or liquids can exist all of the time or for long
gases, vapors or liquids can exist all of the
periods of time under normal operating conditions.
time or some of the time under normal
operation conditions.
[Only achievable by Intrinsically safe, 'ia' (2 fault)]
< > Patlayc orandaki gaz, buhar veya svnn, normal
Patlayc orandaki gaz, buhar veya svnn,
alma koullarnda srekli veya uzunca bir sre
normal alma koullarnda srekli veya belli
var olduu veya var olabilecei (ihtimali olan) yerler
bir sre var olduu veya var alabilecei
(ortamlar) Zon 0 olarak kabul edilir.
(ihtimali olana) yerler (ortamlar) Division 1
Yalnzca kendinden emniyetli ia tipi (2. hataya da
olarak kabul edilir.
dayanabilen trdeki) elektrik aletleri kullanlabilir
Division 1:
Zone 1:
Where ignitable concentrations of flammable
Where ignitable concentrations of flammable gases,
gases, vapors or liquids can exist all of the
vapors or liquids can exist some of the time under
time or some of the time under normal
normal operating conditions.
operation conditions.
<>
Patlayc orandaki gaz, buhar veya svnn, normal
Patlayc orandaki gaz, buhar veya svnn,
alma koullarnda belli bir sre var olduu veya
normal alma koullarnda srekli veya belli
var olabilecei (ihtimali olan) yerler (ortamlar) Zon 1
bir sre var olduu veya var alabilecei
olarak kabul edilir.
(ihtimali olana) yerler (ortamlar) Division 1
91
Zone 2:
Where ignitable concentrations of flammable gases,
vapors or liquids are not likely to exist under normal
operating conditions.
<>
Patlayc orandaki gaz, buhar veya svnn, normal
alma koullarnda var olma ihtimalinin az olduu
veya az olabilecei (ihtimali olan) yerler (ortamlar)
Zon 2 ortamlar olarak kabul edilir.
TS 9038
TS 9039 EN 26184-3
TS 9040 EN 26184-4
TS 3380
EN 60079-1
Aralk 2005
TS 3381
EN 60079-2
Aralk 2005
TS 3382
26.04.1979
TS 3383
26.04.1979
TS 3384
26.04.1979
TS 3385
EN 60079-7
TS 3490
15.10.1980
TS 3491
EN 60079-10
Aralk 2005
TS 3492
15.10.1980
TS 3493
15.10.1980
TS 2944
16.05.1990
TS 3489
19.03.1998
TS IEC 60079-0
TS IEC/TR
60079-15
TS IEC 60079-18
02.02.1999
TS EN 50054
16.04.1999
TS EN 50058
16.04.1999
TS EN 50055 16
04.1999
TS EN 50056 16
04.1999
TS IEC 60309-3
02.02.1999
TS EN 1127-1
6.04.1999
TS EN 50050
29.11.2001
TS EN 50018
29.11.2001
TS EN 1834-1
11.03.2002
TS EN 50014
26.03.2003
TS EN 50020
15.04.2003
TS EN 50015
22.04.2003
TS EN 50017
26.04.2003
TS EN 50241-2
31.03.2003
TS EN 50281-1-1
29.11.2001
TS EN 50281-1-2
29.11.2001
TS EN 50281-2-1
29.11.2001
TS EN 12874
TS EN 50021
Standard
EN 1127-1
EN 1127-2
EN 12874
EN 13012
EN 13160
EN 13160-1
EN 13237
EN 13463-1
EN 13463-5
EN 13463-8
EN 13760
EN 1755
EN 1834-1
EN 1834-2
EN 1834-3
EN 50014
EN 50015
EN 50016
EN 50017
EN 50018
EN 50019
EN 50020
EN 50021
EN 50050
EN 50176
EN 50177
EN 50223
EN 50241-1
EN 50241-1
EN 50241-2
EN 50281-1-1
EN 50281-1-2
EN 50281-2-1
EN 50284
Year
Title (EN)
Explosive atmospheres Explosion prevention and protection Part 1: Basic
1997
concepts and methodology
Explosive atmospheres Explosion prevention and protection Part 2 : Basic
2002
concepts and methodology for mining
2001 Flame arresters Performance requirements, test methods and limits for use
Petrol filling stations - Construction and performance of automatic nozzles for use on
2001
fuel dispensers
Automotive LPG filling system for light and heavy duty vehicles - Nozzle, test
2003
requirements and dimensions
2003 Leak detection systems Part1: General Principles
Potentially explosive atmospheres Terms and definitions for equipment and protective
EN 50284
1999
EN 50303
2000
EN 50394-1
2004
EN 60079-0
2004
EN 60079-1
2003
EN 60079-15 2002
EN 60079-18 2004
EN 60079-2
2004
EN 60079-25 2003
EN 60079-26 200X
EN 60079-7
2003
EN 60079-7
2003 Electrical apparatus for explosive gas atmospheres -- Part 7: Increased safety "e"
Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust -- Part 1: Protection
EN 61241-1
2004
by enclosures "tD"
Electrical apparatus for the detection and measurement of flammable gases -- Part 1:
EN 61779-1
2004
General requirements and test methods
Electrical apparatus for explosive gas atmospheres -- Part 15: Construction, test and
prEN 60079-15
marking of type of protection, non-sparking "n" electrical apparatus
prEN 60079-27 2003
prEN 61241-0
2004
2003
Electrical apparatus for explosive gas atmospheres -- Part 27: Fieldbus intrinsically safe
concept (FISCO) and Fieldbus non-incendive concept (FNICO)
Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust -- Part 0: General
requirements
Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust -- Part 11:
Intrinsically safe apparatus 'iD'
Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust -- Part 14: Selection
and installation
Electrical apparatus for use in the presence of combustible dust -- Part 18: Protection
by encapsulation "mD"
Caplights for use in mines susceptible to firedamp -- Part 1: General requirements Construction and testing in relation to the risk of explosion
Avrupa Normlar ile IEC ayn numaralamay kullanmak istemektedirler ve son kan Avrupa normlar 60079
serisi ile isimlendirilmektedir.
EK 05 : TEST LABORATUVARLARI ve
YETKL SERTFKA OTORTELER
(Testing Laboratories and Certification Bodies outside the EEA)
Bu listedeki yerler Alman DMT/BVS ile ibirlii yapan ve DMTnin raporlarnn kabul eden, AET (AB)
dndaki kurululardr.
lke
Sem.
CH
PL
CZ
HU
SI
HR
Bulunduu
ehir
Zrih
Mikolw
Ostrawa
Budapete
Ljubljana
Zagreb
Tekilatn ksa
yazl
SEV
Barbara
FTZ
BKI
SIQ
S-Komisija
Kapsam
*)
II
I + II
I + II
I + II
I + II
I + II
95
Standard
Fax / E - Mail
EN
EN
EN
EN
JUS (EN)
Bosnia
RO
BG
UA
UA
RU
RU
RU
RU
RU
US
US
Sarajevo
BA-Ex Commission
387 71 670 656
Petrosani
INSEMEX/ SCEEx
I + II
EN
+40 54 542233
Sofya
Minproject
I + II
Makejevka
MakNII
I + (II)
GOST
+ 380 6232 65634
Donezk
ISZVE (TCCexEE)
II
GOST
+380 622 941243
Kemerovo
VostNII
I + II
GOST
+7 3842242651
Moskova
IGD
I + II
GOST
7 095 558 8087
Moskova
SERTIUM
GOST
7 095 279 3455
Mendeleyevo
VNIIFTRI
GOST
+7 095 535 7386
Arsamas 16
VNIIEF
GOST
7 095 278 0423
Norwood, MA
FMRC
II
FM, ISA (IEC)
+1 781 7629375
Northbrook, IL
UL
II
UL, (IEC)
+1 847 272 8129
Triadelphia,
US
MSHA
I
30 CFR
+1 304 547 2044
WVa.
Rexdale &
+1 416 7474149 +1 403
CA
CSA
II
CSA, IEC
Edmonton
4350998
CA
Ottawa
CANMET
I
IEC
+1 613 996 2597
BR
Rio de Janeiro
CEPEL
II
IEC
+55 21 2667-8630
AR
Buenos Aires
INTI
II
IEC
+54 1 754 2102
AU
Redbank, QLD SIMTARS
I + II
AS,IEC,EN
+61 7 3810 6366
Londonderry,
AU
TestSafe Australia
I + II
AS, IEC
+61 47 244 999
NSW
AU
Sydney, NSW
QAS
I + II
AS, IEC
:+61 2 8206 6032
JP
Onogawa
NITE
I
JIS (IEC)
+81-11-861-2541
JP
Tokyo
TIIS
II
JIS (IEC)
+81 424 952461
CN
Shanghai
NEPSI
II
IEC
+86 21 64333 566
CN
Tschungking
CCMRI
I
IEC
CN
Nanyang
NEPEARI
II
IEC
+86 377 3225471
KR
Seoul
KTL
II
IEC
+82 2 8601 116
KR
Inchon
KOSHA
II
IEC
+82 32 518 6484
IN
Calcutta
ERTL (East)
II
IS
+91333349472
IN
Dhanbad
CMPD
I
IS
ZA
Pretoria
SABS
I + II
SABS IEC
+27 12 428 6854
*) I= maden sanayi, I.grup gazlar, II= maden sanayi dndaki dier sanayi kollarn, II.grup gazlar
List of accreditations and notifications of DMT/BVS
AREA
IECEx
Europe
(EEA)
Europe
(EEA)
Europe
(EEA)
Germany
Standard
IEC 79-..
Group
I + II
Notification
IECEx
Reference
IEE04
EN ..
I + II
CEC
94/9/EC
II
CEC
76/117/EEC
CEC
82/130/EEC
II
ElexV
Germany
Ministry of Labour
Ministry of
Economics
Japan
JIS (IEC)
METI
Japan
New
Zealand
IEC
II
MHLW
IEC AS/NZS
I+II
MED
ElZulBergV
Certificates: NITE /
Sapporo
Certificates: TIIS/Tokyo
AS/NZS
2381.1
96
sim
Adresi
TV sterreich TV-A
http://www.tuev.or.at/
Institut Scientifique des
Services Publics (ISSeP)
Fyzikalne Technicky Zkusebni Ustav
S.P.
DEMKO A/S, Lyskoer 8
http://www.demko.dk/
Teknologisk Institut
http://www.teknologisk.dk/
VTT Industrial Systems
(VTT Toutteet Ja Tuotanto)
Institut National de l'Environnement
Industriel et des Risques INERIS
http://www.ineris.fr/
Laboratoire Central des Industries
Electriques LCIE, http://www.lcie.fr/
Germany
Almanya
Germany
Physikalisch-Technische
Bundesanstalt (PTB)
http://www.ptb.de
Almanya
Germany
Almanya
Germany
Bundesanstalt fr Materialforschung
und Prfung BAM
Italya
Lksemburg
Hollanda
Polonya
Slovakya
Slovakya
spanya
sve
UK
ngiltere
UK
ngiltere
UK
ngiltere
UK
ngiltere
Norve
0408
Sige de Colfontaine
60 rue Grande, B - 7340
Pikartska 7, 716 07 Ostrava-Radvanice,
Czech Republic
Postboks 514, DK-2730 Herlev
Teknologiparken, Kongsvang All 29
DK 8000 rhus C
P.O. Box 13071, FIN - 33101 Tmpere
0492
1026
0539
0396
0537
0080
0081
0044
Zertifizierungsstelle fr Explosionsschutz,
Bundesallee 100
D - 38116 Braunschweig
Am Technologiepark 1
D - 45307 Essen
0102
0158
Socit Nationale de
Certification et d'Homologation s.a.r.l.,
KEMA Quality B.V.
http://www.kema.nl/
Orodek Bada i Certyfikacji "OBAC"
Sp. z o.o.
EVP, a.s. , SKTC 101, EVPU, JSC
http://www.evpu.sk/
Technick inpekcia (TI)
e-mail: tisr@us.tisr.sk
Laboratorio Oficial Jose Maria de
Madariaga (LOM)
Swedish National Testing and
Research Institute SP
Lloyd's Register of Shipping
LRQA Centre, Hiramford
BSI Product Services
SIRA Certification Service
http://www.siraservices.co.uk/
Baseefa (2001) Ltd
Health and Safety Laboratory Site
EFTA lkeleris
Id No.
sim
NEMKO AS
http://www.nemko.com/
11 Route de Sandweiler
L - 5230 Sandweiler
Utrechtseweg 310, Postbus 9035
NL - 6800 ET Arnhem
0499
0344
1461
97
0722
1293
1354
0163
0402
0038
0086
0518
1180
Id. n
0470
Norve
svire
0575
1258
Ynetmelik
Sanayi ve Ticaret Bakanlndan:
Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmelik (94/9/AT)
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak, Tanmlar
Ama
Madde 1 Bu Ynetmeliin amac; Ynetmelik kapsamna giren muhtemel patlayc ortamda
kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile
uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 Bu Ynetmelik, muhtemel patlayc ortamlarda kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemleri
kapsar.
Ayrca, muhtemel patlayc ortamlar dnda kullanlan, ancak patlama tehlikelerine kar tehizatn ve
koruyucu sistemlerin emniyetli almas iin gerekli olan veya buna katk salayan emniyet cihazlar,
kumanda cihazlar ve dzenleyici (reglatr) cihazlar da bu Ynetmeliin kapsam dahilindedir.
Bu Ynetmelik aadakileri kapsamaz:
a) Tbbi bir ortamda kullanlacak olan tbbi cihazlar,
b) Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan
kaynakland tehizat ve koruyucu sistemler,
c) Muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu nadiren oluabilecei ev
ortamnda ve ticari olmayan ortamlarda kullanlan tehizatlar,
d) Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel koruyucu tehizatlar,
e) zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki seyyar niteler,
f) Ulam vastalar; yalnzca yolcularn havayolu, karayolu, demiryolu veya su yolu ile tanmasna
ynelik tatlar ve bunlarn rmorklar ile mallarn havayolu, devlet karayolu, demiryolu veya suyolu ile
tanmas iin tasarlanm olan nakil vastalar, (Muhtemel patlayc bir ortamda kullanlacak tatlar bu
Ynetmelik kapsamndan hari tutulmayacaktr.)
g) lkemizin gvenlii asndan lzumlu olan silah, mhimmat ve sava malzemeleri.
Dayanak
Madde 3 Bu Ynetmelik, 4703 sayl rnlere likin Teknik Mevzuatn Hazrlanmas ve
Uygulanmasna Dair Kanuna dayanlarak hazrlanmtr.
Tanmlar
Madde 4 Bu Ynetmelikte geen;
a) Bakanlk : Sanayi ve Ticaret Bakanln,
b) Mstearlk: D Ticaret Mstearln,
c) Komisyon : Avrupa Birlii Komisyonunu,
d) Muhtemel Patlayc Ortamlarda Kullanlacak Tehizat: Ynetmelikte sadece, "tehizat" olarak ifade
edilecektir. Malzemenin ilenmesi iin ayr ayr veya birlikte, enerjinin retilmesi, aktarlmas, depolanmas,
llmesi, kontrol ve dntrlmesi iin kullanlacak olan ve muhtemel tutuma kaynaklar ile patlamaya
yol aabilecek makine, aparat, sabit veya seyyar cihazlar, bunlarn kumanda aksamlar ile cihazlar ve
alglama ya da koruma sistemlerini,
98
e) Koruyucu Sistemler: Yeni balam patlamalar derhal durdurmak ve/veya patlama alevlerinin ve
patlama basnlarnn etki alanlarn snrlamak iin dnlm tasarm nitelerini, (Koruyucu sistemler
tehizata entegre edilebilir veya bamsz sistemler olarak kullanlmak zere ayr olarak piyasaya arz
edilebilir.)
f) Aksam: Tehizatn ve koruyucu sistemlerin emniyetli almas iin gerekli olan ancak bamsz
olarak ilevi olmayan herhangi bir paray,
g) Patlayc Ortamlar: Ortam artlar altnda, tutuma olutuktan sonra yanmann tm yanmam
karma yayld gaz, buhar, buu ya da toz halindeki yanc maddelerin hava ile karmn,
h) Muhtemel Patlayc Ortam: Yerel artlar ve iletme artlar nedeniyle patlayc olabilen bir ortam,
i) Tehizat Gruplar ve Kategorileri: Gerekli koruma seviyesini tanmlayan tehizat grup ve kategorileri
Ek Ide aklanm olup;
1) I Nolu Tehizat Grubu: Madenlerin yer alt blmlerinde kullanlacak tehizatlar iin geerli olanlar,
2) II Nolu Tehizat Grubu: Patlayc ortamlarn tehlikeye drebilecei dier yerlerde kullanlacak
tehizatlar iin geerli olanlar,
j) Onaylanm Kurulu: 4703 sayl Kanun ve bu Kanunun uygulama ynetmeliklerinden Uygunluk
Deerlendirme Kurulular ile Onaylanm Kurululara Dair Ynetmelik ve bu Ynetmelik hkmlerine gre
bu Ynetmelik erevesinde uygunluk deerlendirme faaliyetinde bulunmak zere test, muayene ve/veya
belgelendirme kurulular arasndan Bakanlk tarafndan belirlenerek yetkilendirilen zel veya kamu
kuruluunu,
k) retici: Bu Ynetmelik kapsamndaki tehizat ve koruyucu sistemleri reten, imal eden, slah eden
veya rne adn, ticari markasn veya ayrt edici iaretini koymak suretiyle kendini retici olarak tantan
gerek veya tzel kiiyi; reticinin Trkiye dnda olmas halinde, retici tarafndan yetkilendirilen temsilciyi
ve/veya ithalaty; ayrca, rnn tedarik zincirinde yer alan ve faaliyetleri rnn gvenliine ilikin
zelliklerini etkileyen gerek veya tzel kiiyi,
l) CE Uygunluk areti : Tehizatn ve koruyucu sistemlerin, bu Ynetmeliin artlarna uygun olduunu
ve ilgili uygunluk deerlendirmesi ilemlerine tabi tutulduunu gsteren iareti,
m) Uygunluk Deerlendirmesi: Tehizatn ve koruyucu sistemlerin, bu Ynetmelik hkmlerine
uygunluunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesine ilikin her trl faaliyeti,
n) AT Uygunluk Beyan : Tehizatn ve koruyucu sistemlerin, bu Ynetmeliin artlarna uygun olarak
retiminin yapldn belirten, retici tarafndan dzenlenen yazl beyan,
o) AT Tip nceleme Belgesi : Onaylanm kurulu tarafndan incelenen tehizatn, tipinin, bu
Ynetmeliin ilgili hkmlerine uygunluunu tevsik eden belgeyi,
p) Standart: zerinde mutabakat salanm olan, kabul edilmi bir kurulu tarafndan onaylanan,
mevcut artlar altnda en uygun seviyede bir dzen kurulmasn amalayan, ortak ve tekrar eden kullanmlar
iin bu Ynetmelik kapsamndaki tehizatn, zellikleri, ileme ve retim yntemleri, bunlarla ilgili terminoloji,
sembol, ambalajlama, iaretleme, etiketleme ve uygunluk deerlendirmesi ilemleri hususlarndan biri veya
birkan belirten ve uyulmas ihtiyari olan dzenlemeyi,
r) Uyumlatrlm Avrupa Standard: Avrupa Birlii Komisyonunun talimat zerine bir Avrupa
Standardizasyon Kuruluu tarafndan hazrlanan ve Avrupa Topluluklar Resmi Gazetesinde yaymlanan
standard,
s) Uyumlatrlm Ulusal Standart: Bir uyumlatrlm Avrupa Standardn uyumlatran ve Trk
Standartlar Enstits tarafndan Trk Standard olarak kabul edilip yaymlanan standard,
t) Ulusal Standart: Trk Standardlar Enstits tarafndan hazrlanan standartlar,
u) Piyasaya Arz: rnn tedarik ve kullanm amacyla bedelli veya bedelsiz olarak piyasada yer almas
iin yaplan ilk faaliyeti,
) Piyasa Gzetimi ve Denetimi: Bakanlk tarafndan, tehizatn piyasaya arz veya datm
aamasnda veya tehizat piyasada iken bu Ynetmelik hkmlerine uygun olarak retilip retilmediinin,
gvenli olup olmadnn denetlenmesi veya denetlettirilmesini,
v) Modl: Bu Ynetmelik gereince, rnn tad risklere gre hangi uygunluk deerlendirmesi
ilemlerine tabi tutulacan gsteren yollardan her birini,
y) rn: Bu Ynetmelik kapsamndaki tehizat, koruyucu sistem ve cihazlar,
z) Amaca Uygun Kullanm: Bu Ynetmeliin kapsamna giren tehizat, koruyucu sistem ve cihazlarn Ek
Ide aklanan tehizat gruplar ve kategorilere ve emniyetli alabilmeleri iin gerekli olan ve retici
tarafndan salanan tm bilgilere uygun olarak kullanlmalarn,
ifade eder.
99
100
dosyay onaylanm kurulua verir. Onaylanm kurulu bu dosyay aldn en ksa zamanda bildirir ve
dosyay muhafaza eder.
3) II nolu tehizat grubu, 3 nolu tehizat kategorisi;
retici, CE uygunluk iaretini ilitirmek iin Ek VIIIde belirtilen retim Kontrol ile ilgili prosedr
takip eder.
4) I ve II nolu tehizat grubu;
retici, CE uygunluk iaretini ilitirilebilmek iin bu bendin (1), (2) ve (3) nolu alt bentlerinde belirtilen
prosedrlere ek olarak, Ek IXda aklanan Birim Dorulamas ile ilgili prosedr de izleyebilir.
b) Bamsz koruyucu sistemlerin uygunluk deerlendirmesi iin bu maddenin (a) bendinin (1) veya (4)
numaral alt bendlerinin hkmleri uygulanr.
c) Bu maddenin (a) bendinde belirtilen prosedrler, CE uygunluk iaretinin ilitirilmesi hari, bu
Ynetmeliin 4 nc maddesinde tanmlanan aksamlara da uygulanacaktr. retici tarafndan nihai tehizat
veya koruyucu sistemler iin geerli asgari artlara uyum salanmasna yardmc olmak zere aksamlarn bu
Ynetmeliin kendileri iin geerli hkmlerine uygun olduunu ifade eden ve zelliklerini ve tehizat ya da
koruyucu sistemlere nasl dahil edileceini gsteren bir belge dzenlemelidir.
d) Ayrca, retici CE uygunluk iaretini ilitirmek iin, Ek IInin madde 1.2.7sinde belirtilen emniyet
hususlar ile ilgili olarak Ek VIIIde belirtilen retim Kontrol ile ilgili prosedr izleyebilir.
e) nceki bentlere ramen, Bakanlk, hakl bir talep zerine 2 nci maddenin ikinci fkrasnda belirtilen ve
yukardaki bentlerde belirtilen prosedrlerin uygulanmad ve kullanm koruma amal olan tehizatn,
koruyucu sistemin ve mstakil cihazlarn piyasaya srlmesine ve hizmete sokulmasna izin verebilir.
f) Yukarda bahsedilen prosedrlerle ilgili belge ve yazmalar Trke veya ilgili onaylanm kuruluun
kabul edecei bir dilde yaplr.
g) Tehizat ve koruyucu sistemlerin, 8 inci maddede belirtilen CE uygunluk iaretinin ilitirilmesini
ngren dier hususlar kapsayan baka ynetmeliklere tabi olmas halinde, bu iaret tehizat ve koruyucu
sistemlerin sz konusu baka ynetmeliklerin hkmlerine de uygun kabul edildiini belirtecektir.
Ancak, bu ynetmeliklerden bir veya daha fazlasnn reticinin, bir gei dnemi iinde, hangi
dzenlemelerin geerli olacan semesine izin vermesi halinde, CE uygunluk iareti yalnzca, reticinin
uygulad ynetmeliklere uygunluu gsterecektir. Bu durumda, ynetmeliklerin ngrd ve tehizat ve
koruyucu sistemlerin beraberinde bulunan belgelerde, uyarlarda ya da talimatlarda sz konusu
ynetmeliklerin Resmi Gazetede yaymland ekilde ayrntlar verilmelidir.
CE Uygunluk areti
Madde 8 CE uygunluk iareti CE ba harflerinden oluur. Kullanlacak iaretleme ekli Ek Xda
gsterilmitir. CE uygunluk iaretinin ilitirilmesinde ve kullanlmasnda 17/1/2002 tarihli ve 24643 sayl
Resmi Gazetede yaymlanan "CE Uygunluk aretinin rne litirilmesi ve Kullanlmasna Dair Ynetmelik"
hkmleri geerlidir.
CE Uygunluk aretinin Haksz litirilmesi
Madde 9 Bu Ynetmeliin 13 nc maddesi hkmleri sakl kalmak kaydyla;
CE uygunluk iaretinin uygunsuz olarak ilitirilmi olduunun tespit edilmesi durumunda, retici cihazn
CE uygunluk iareti ile ilgili hkmlere uygunluunun salanmas ve Bakanlk tarafndan getirilen artlar
dahilinde ihlalin sona erdirilmesi ile ykmldr.
Yukarda belirtilen uygunsuzluun devam etmesi halinde, Bakanlk sz konusu rnn piyasaya
srlmesini kstlamak ya da yasaklamak veya 13 nc maddesinde belirtilen prosedrlere uygun olarak
piyasadan ekilmesini salamak iin uygun btn tedbirleri alr.
DRDNC BLM : Onaylanm Kurulu
Onaylanm Kurulu
Madde 10 Bakanlk tarafndan grevlendirilecek onaylanm kurulular, EK XIdeki asgari kriterleri
salamak zorundadr. Bakanlk, bu Ynetmelik kapsamndaki uygunluk deerlendirme ilemlerinde faaliyet
gsterecek onaylanm kurulularn tespitini, tayinini, bildirimini ve statlerinin kaldrlmasn 17/1/2002 tarihli
ve 24643 sayl Resmi Gazetede yaymlanan "Uygunluk Deerlendirme Kurulular ile Onaylanm
Kurululara Dair Ynetmelik"te belirtilen hkmler erevesinde gerekletirir.
BENC BLM
Piyasaya Arz, Piyasa Gzetimi ve Denetimi, Genel artlara Uygunsuzluk
Piyasaya Arz
Madde 11 Bu Ynetmelie uygun olarak imal edilmi tehizat, koruyucu sistem ve cihazlarn
piyasaya arzna ilikin hususlar aada belirtilmitir.
101
a) Bu Ynetmelie uygun tehizat, koruyucu sistem ve cihazlarn piyasaya arz ve hizmete sokulmas
yasaklanmaz, kstlanmaz ve engellenmez.
b) Beraberinde 7 nci maddenin (c) bendinde belirtilen bir uygunluk belgesi bulunan ve bu Ynetmeliin
kapsamndaki aksamlar ile, bu Ynetmeliin anlam dahilindeki tehizat ya da koruyucu sistemlere dahil
edilmesi dnlen aksamlarn piyasaya srlmesi yasaklanmaz, kstlanmaz ve engellenmez.
c) Bakanlk, bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tehizat, koruyucu sistem ve cihazlarn, ancak
gerektii gibi monte edilip bakmnn yaplmas ve amacna uygun olarak kullanldnda insanlarn,
hayvanlarn ve mallarn salk ve emniyetini tehlikeye drmemeleri halinde, piyasaya srlebilmeleri ve
hizmete sokulabilmeleri iin gerekli tm tedbirleri alr.
d) Tehizat, koruyucu sistem ve cihazlarn uygun olmadn aka gsteren bir iaret bulunmas ve
imalats tarafndan uygun hale getirilinceye kadar sata sunulmamalar kaydyla, bu Ynetmelik
hkmlerine uygun olmayan, bu Ynetmeliin kapsamndaki tehizat, koruyucu sistem ve cihazlarn ticaret
fuarlar, sergiler, gsteriler, vesairede gsterilmesi engellenemez. Gsteriler srasnda kiilerin korunmasn
salamak iin yeterli emniyet tedbirleri alnmaldr.
Piyasa Gzetimi ve Denetimi
Madde 12 Bakanlk cihazlarn piyasa gzetimi ve denetimini 17/1/2002 tarihli ve 24643 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan "rnlerin Piyasa Gzetimi ve Denetimine Dair Ynetmelik"te belirtilen hkmler
erevesinde gerekletirir. Denetim sonularnn olumsuz olmas halinde, bu Ynetmeliin 18 inci maddesi
hkmleri uygulanr.
Genel artlara Uygunsuzluk
Madde 13 Bakanlk, CE uygunluk iareti tayan ve amacna uygun olarak kullanlan bu Ynetmelik
kapsamndaki tehizat, koruyucu sistem veya cihazlarn kiilerin ve gerektiinde evcil hayvanlarn ya da
mallarn emniyetini tehlikeye drdn tespit ederse, bu tehizat veya koruyucu sistemlerin piyasadan
ekilmesinin, piyasaya srlmesinin, hizmete sokulmasnn ya da kullanlmasnn yasaklanmas ya da
serbest dolamnn kstlanmas iin uygun btn tedbirleri alr.
Bakanlk alnan bu tr bir tedbiri, kararnn gerekelerini ve zellikle de uygunsuzluun aadakilerden
kaynaklanp kaynaklanmadn belirterek Mstearlk aracl ile Komisyona bildirir.
a) Bu Ynetmeliin 5 inci maddesinde belirtilen asgari artlarn salanmamas,
b) 6 nc maddede belirtilen standartlarn yanl uygulanmas,
c) 6 nc maddede belirtilen standartlardaki eksiklikler.
Uygun olmayan tehizat veya bir koruyucu sistemin CE uygunluk iareti tamas halinde, iareti
ilitirenler hakknda 12 nci maddede belirtilen Ynetmelik hkmlerine gre ilem yaplr ve bu Mstearlk
aracl ile Komisyona ve dier ye lkelere bildirilir.
ALTINCI BLM : eitli Hkmler
lgili Avrupa Birlii Mevzuat
Madde 14 Bu Ynetmelik, Avrupa Birliinin 94/9/EC sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan
Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile ilgili direktifi dikkate alnarak hazrlanmtr.
Bildirim
Madde 15 Bu Ynetmeliin uygulamaya konulduu, Mstearlk aracl ile Komisyona ve Avrupa
Birlii yesi lkelere bildirilir.
Kararlarn Bildirilmesi
Madde 16 Bakanlk, bu Ynetmelik kapsamndaki bir tehizat, koruyucu sistem ya da cihazn
piyasaya srlmesini ve/veya hizmete sokulmasn kstlayan ya da yasaklayan ya da piyasadan ekilmesini
ngren bir kararda dayand gerekeleri ve yrrlkte bulunan mevzuat dahilinde bavurabilecei yasal
yollar belirterek, bu yasal yollara bavurabilecei srelerle birlikte ilgili tarafa derhal bildirir.
Gizlilik
Madde 17 Bu Ynetmeliin uygulanmasnda yer alan tm taraflarn grevlerini yaparken edindikleri
tm bilgilerle ilgili olarak gizlilik hkmne riayet etmeleri zorunludur. Ancak bu hkm, Bakanln ve
Onaylanm Kurulularn bilgi alverii ve uyarlarn datlmas ile ilgili ykmllklerini etkilemez.
Aykr Davranlarda Uygulanacak Hkmler
Madde 18 Bu Ynetmelik hkmlerine aykr davranta bulunanlara 4703 sayl rnlere likin
Teknik Mevzuatn Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanun ve bu Kanun erevesinde D Ticaret
Mstearl tarafndan yaymlanan mevzuat hkmleri uygulanr.
Dzenlemeler
Madde 19 Bakanlk, bu Ynetmeliin uygulanmas ile ilgili mevzuat dzenlemeleri yapmaya yetkilidir.
102
Geici Madde 1 Bu Ynetmelik hkmleri 31/12/2003 tarihinden itibaren zorunlu olarak uygulanr.
Bu sre zarfnda gerek bu Ynetmeliin hkmlerine uygun retilen, gerekse ilgili Trk Standardna uygun
retilen rnler piyasaya arz edilebilir.
Yrrlk, Madde 20 Bu Ynetmelik yaymland tarihte yrrle girer.
Yrtme, Madde 21 Bu Ynetmelik hkmlerini Sanayi ve Ticaret Bakan yrtr.
EK-1
TAHZAT GRUPLARININ KATEGORLER HALNDE SINIFLANDIRILMASINI BELRLEYEN KRTERLER
1. I nolu tehizat grubu
(a) M1 kategorisi, retici tarafndan belirlenen iletme parametrelerine uygun alabilecek ve yksek
seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave zel koruma
aralar ile tehiz edilmi tehizat kapsar.
Bu kategorideki tehizatn, madenlerin yer alt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve/veya yanc
toz tehlikesi altndaki yer st blmlerinde kullanlmas amalanmtr.
Bu kategorideki tehizatn, patlayc bir ortam mevcutken nadir gerekleen olaylarda bile alr
durumda kalmas gerekir ve aadaki gibi koruma aralar ile karakterize edilir:
Bir koruma arac arza yaptnda en azndan bamsz ikinci bir ara gerekli koruma seviyesini
salayabilmeli veya
- Birbirinden bamsz iki arzann olmas durumunda da gerekli koruma seviyesi salanmaldr.
Bu kategorideki tehizat Ek II, madde 2.0.1de belirtilen ilave artlara uygun olmaldr.
-
(b) M2 kategorisi, retici tarafndan belirlenen iletme parametrelerine uygun alabilecek ve yksek
seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar.
Bu kategorideki tehizatn, madenlerin yer alt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve/veya yanc
toz tehlikesine maruz kalabilecek yer st blmlerinde kullanlmas amalanmtr.
Patlayc ortam olumas durumunda bu kategorideki tehizatlarn enerjisinin kesilmesi zorunludur.
Bu kategorideki tehizatlar, norma alma esnasnda ve ayn zamanda daha ar alma koullar
altnda, zellikle de kt muamele ve deien ortam koullarndan kaynaklanan koullar altnda gerekli
koruma seviyesini salamaldr.
Bu kategorideki tehizat, Ek II, madde 2.0.2de belirlenen ilave artlara uygun olmaldr.
2. II nolu tehizat grubu
(a) 1 nolu Kategori, retici tarafndan belirlenen iletme parametrelerine uygun olarak alabilecek ve
yksek seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar.
Bu kategorideki tehizat, hava ile gaz, buhar yada buu karmlarndan yada hava/toz
karmlarndan kaynaklanan patlayc ortamlarn uzun bir sreyle srekli olarak yada sk sk mevcut olduu
alanlarda kullanlacaktr.
Bu kategorideki tehizatn, gerekli koruma seviyesini tehizatla ilgili istisnai olaylarda bile salamaldr.
Bu tehizat aadaki koruma aralar ile karakterize edilir:
- Bir koruma aracnn arzalanmas durumunda en azndan bamsz ikinci bir koruma arac gerekli
koruma seciyesini salamal veya
- Birbirinden bamsz olarak iki arzann ortaya kmas durumunda gerekli koruma seviyesi
salanmaldr.
Bu kategorideki tehizat Ek II, madde 2.1de belirtilen ilave artlara uygun olmaldr.
(b) 2 kategorisi, retici tarafndan belirlenen iletme parametrelerine uygun olarak alabilecek ve yksek
seviyede koruma salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar.
Bu kategorideki tehizat, gaz, buhar, buu yada hava/toz karmlarnn yol at patlayc ortamlarn
oluabilecei alanlarda kullanlacaktr.
Bu kategorideki tehizat ile ilgili koruma aralar sk sk oluan bozulmalarda yada normal olarak
dikkate alnmas gereken tehizat arzalarnda bile gerekli koruma seviyesini salar.
Bu kategorideki tehizat, Ek II, madde 2.2de belirlenen ilave artlara uygun olmaldr.
(c) 3 kategorisi, retici tarafndan belirlenen iletme parametrelerine uygun olarak alabilecek ve normal
seviyede bir koruma salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar.
Bu kategorideki tehizat, gaz, buhar, buu yada hava/toz karmlarndan kaynaklanan patlayc
ortamlarn oluma ihtimali olmayan yada seyrek olarak ve yalnzca ksa sreyle olutuu alanlarda
kullanlacaktr.
Bu kategorideki tehizat gerekli koruma seviyesini, normal alma esnasnda salar.
103
EK - II
MUHTEMEL PATLAYICI ORTAMLARDA KULLANILACAK TEHZAT ve KORUYUCU SSTEMLERN
TASARIM ve YAPIMI LE LGL ASGAR SALIK ve EMNYET ARTLARI
n gzlemler
A. Hzla deiebilen teknoloji bilgisi mmkn olduunca dikkate alnmal ve kullanlmaldr.
B. Bu ynetmelik, 2.nci maddesinin ikinci fkrasnda belirtilen cihazlar iin asgari artlar sadece patlama
riskleri asndan emniyetli ve gvenilir almalar iin gerekli olmalar halinde geerli olacaktr.
1. TEHZAT ve KORUYUCU SSTEMLERE AT ORTAK ARTLAR
1.0 Genel artlar
1.0.1. Entegre patlama emniyetinin ilkeleri
Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemler entegre patlama emniyeti
asndan tasarlanmaldr.
Bu balamda retici:
- Her eyin zerinde, mmknse tehizatn ve koruyucu sistemlerin kendisinin yaratabilecei yada ortaya
kabilecei patlayc ortamlarn olumasn engelleyecek,
- Her elektrik ve elektik d tutuma kaynann yapsn dikkate alarak patlayc ortamlarn atelenmesini
nleyecek
- Kiileri ve duruma gre evcil hayvanlar yada mallar dorudan yada dolayl olarak etkileyebilecek
patlamann olumas halinde bunu derhal durduracak ve/veya patlama alevlerinin ve patlama
basnlarnn menzilini yeterli emniyet seviyesine kadar snrlayacak
Tedbirlere almaldr.
1.0.2 Tehizat ve koruyucu sistemler, tehlikeli durumlar mmkn olduunca ortadan kaldrmak iin olas
iletme hatalar gerektii ekilde analiz edildikten sonra tasarlanmal ve imal edilmelidir.
Makul olarak beklenebilecek yanl kullanmlar dikkate alnmaldr.
1.0.3 zel kontrol ve bakm artlar
zel kontrol ve bakm artlarna tabi tehizat ve koruyucu sistemler bu artlar gz nnde bulundurularak
tasarlanmal ve imal edilmelidir.
1.0.4. evre artlar
Tehizat ve koruyucu sistemler fiili yada n grlebilen evre artlarnn stesinden gelebilecek ekilde
tasarlanmal ve imal edilmelidir.
1.0.5. aretleme
Tm tehizat ve koruyucu sistemler aadaki asgari detaylara sahip, okunakl ve silinmeyecek bir ekilde
iaretlenmelidir.
- reticinin ad ve adresi
- CE iareti (Ek X, madde Aya baknz)
- Seri yada tip tanmlar
- Varsa seri numaras
- mal yl
zel patlamaya kar koruma iarete,
ve bunun arkasndan tehizat grup yada kategorisinin
simgesi
- II nolu tehizat grubu iin G harfi (gaz, buhar yada buudan kaynaklanan patlayc ortamlarla ilgili)
ve/veya D harfi (tozdan kaynaklanan patlayc ortamlarla ilgli)
Ayrca emniyetli kullanm iin zorunlu tm bilgiler tehizat zerine iaretlenmelidir.
1.0.6. Talimatlar
-
Herhangi bir phe halinde belli bir kategorideki bir tehizatn yada bir koruyucu sistemin istenen alanda
beklenen iletme koullar altnda emniyetli bir ekilde kullanlp kullanlamayacana dair karar
alnmasn salayan detaylar
- Elektrik ve basn parametreleri, maksimum yzey scaklklar ve dier snr deerler
- Gerektiinde, tecrbe ile ortaya kabilecei anlalan olas yanl kullanm detaylarn ieren zel
kullanm artlar
- Gerektiinde, tehizat yada koruyucu sisteme taklabilecek aralarn asgari zellikleri
(b) Talimatlar, retici tarafndan Trke ve Avrupa Topluluu dillerinden birinde hazrlanmaldr.
Hizmete sokulurken, tm tehizat ve koruyucu sistemlerin beraberinde orijinal dilinde ve kullanlaca lkenin
diline evrilmi talimatlar bulunmaldr.
-
Bu eviri, retici tarafndan yada tehizat yada koruyucu sistemi sz konusu dil blgesine sokan yetkili
temsilcisi veya kii tarafndan yaplmaldr.
Bu arlar ayr olarak, reticinin uzman personeli tarafndan kullanlacak bakm talimatlar bu personel
tarafndan anlalan tek bir Topluluk dilinde hazrlanabilir.
(c) Talimatlar, zellikle emniyetle ilgili olmak zere, tm faydal talimatlarla birlikte, hizmete alma, bakm,
muayene, dzgn alma kontrol, gereinde tehizatn ya da koruyucu sistemin onarm iin gerekli
resimler bulunmaldr.
(d) Tehizat ya da koruyucu sistemi aklayan literatr emniyet konularnda talimatlara ters dmemelidir.
1.1 Malzemelerin seimi
1.1.1 Tehizat ve koruyucu sitemlerin yapmnda kullanlan malzemeler, ngrlebilen iletme gerilimleri
dikkate alnarak, patlamaya yol amamaldr.
1.1.2 retici tarafndan belirlenen iletme artlarnn snrlar dahilinde kullanlan malzemelerle muhtemel
patlayc ortamn bileenleri arasnda patlamaya kar koruma zelliini bozabilecek bir reaksiyon
olumamaldr.
1.1.3 Malzemeler, zelliklerinde tahmin edilebilen deiiklikler ve dier malzemelerle uyumu salanan
korumann azalmasna yol amayacak ekilde seilmelidir, zellikle, malzemenin korozyon ve anma
mukavemeti, elektrik iletkenlii, darbe mukavemeti, yalanma mukavemeti ve scaklk deimelerinin etkileri
yeterince dikkate alnmaldr.
1.2. Tasarm ve Yapm
1.2.1. Tehizat ve koruyucu sistemler, n grlen mrleri boyunca emniyetli bir ekilde altrlabilmesi
iin, patlamaya kar koruma hakkndaki teknolojik bilgi gerektii ekilde dikkate alnarak tasarlanmal ve
imal edilmelidir.
1.2.2. Tehizata ya da koruyucu sistemlere dahil edilecek ya da tehizatta yedek para olarak kullanlacak
paralar, reticinin talimatlarna uygun olarak monte edildiinde, patlamaya kar koruma amac
dorultusunda emniyetli alacak ekilde tasarlanmal ve imal edilmelidir.
1.2.3. Mahfazal yaplar ve kaaklarn nlenmesi yanc gaz ya da toz yayabilecek tehizatlar mmknse
yalnzca mahfazal yapda olmaldr.
Tehizatta, delik, gevek ek yerleri bulunmas halinde, oluan gaz ya da tozlar mmkn olduunca tehizatn
d ksmnda patlayc ortam oluturmayacak ekilde tasarlanmaldr.
Malzemelerin sokulduu ya da alnd noktalar mmkn olduunca, doldurma ya da boaltma srasnda
yanc malzeme kaaklarn snrlayacak ekilde tasarlanmal ve tehiz edilmelidir.
1.2.4. Toz birikimleri
Toza maruz alanlarda kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemler yzeylerinde biriken tozlar tutumayacak
ekilde tasarlanmaldr.
Genelde toz birikmesi mmknse snrlanmaldr. Tehizat ve koruyucu sistemler kolayca temizlenebilmelidir.
Tehizat paralarnn yzey scaklklar biriken tozun kzarma scaklnn olduka altnda tutulmaldr.
Biriken tozun kalnl dikkate alnmal ve s oluumunu engellemek iin scakl snrlayacak tedbirler
alnmaldr.
1.2.5. lave koruma aralar
Belli tiplerde harici gerilmelere maruz kalabilecek tehizat ve koruyucu sistemler gerektiinde ilave koruma
aralar ile tehiz edilmelidir.
Tehizat, patlamaya kar korumay olumsuz ynde etkilemeden, ilgili gerilmelere dayanmaldr.
1.2.6. Emniyet akl
Tehizat ve koruyucu sistemler patlamaya kar korumann bir parasn oluturan bir mahfaza ya da kilitli bir
tayc kap iinde ise, bu muhafaza ya da tayc kap sadece zel bir ara ya da uygun koruma tedbirleri ile
alabilmelidir.
105
Kumanda ve ekran niteleri kullanldnda, bunlar, patlama tehlikesi konusunda mmkn olan en st
seviyede alma emniyeti salamak iin ergonomi ilkelerine uygun olarak tasarlanmaldr.
1.5.5. Patlamaya kar korumaya ait lme ilevine sahip cihazlarla ilgili artlar
Patlayc ortamlarda kullanlan tehizat ile ilgili olduu kadaryla, lme ilevine sahip cihazlar ngrlen
alma artlar ve zel kullanm artlarna dayanabilecek ekilde tasarlanmal ve imal edilmelidir.
1.5.6. Gerektiinde lme ilevine sahip cihazlarn gsterge deerleri doruluu ve hizmete uygunluu
kontrol edilebilmelidir.
1.5.7. lme ilevine sahip cihazlarn tasarm zellikle tesisatn almas artlar ve lme sistemindeki
olas sapmalar dikkate alnarak, alarm eii, kaydedilecek ortamlarn ve/veya tutuma snrlarnn yeterince
dnda kalmasn salayan bir emniyet faktr iermelidir.
1.5.8. Yazlmdan kaynaklanan tehlikeler
Yazlm kontroll tehizatn, koruyucu sistemlerin ve emniyet cihazlarnn tasarmnda, programdaki
hatalardan kaynaklanan tehlikeler zel bir dikkat gsterilmelidir.
1.6. Sistemle ilgli emniyet artlarnn dahil edilmesi
1.6.1. Emniyeti azaltmamas kaydyla, istenen alma artlarndan sapma gsteren otomatik ilemler iinde
yer alan tehizat ve koruyucu sistemleri durdurmak iin manuel durdurma mmkn olmaldr.
1.6.2. Acil durdurma sistemi alt zaman biriken enerji mmkn olduunca hzl ve emniyetli bir ekilde
dalmal ya da bundan byle tehlike olumayacak ekilde izole edilmelidir.
Bu, elektro kimyasal olarak depolanan enerji iin geerli deildir.
1.6.3. Enerji kesilmesinden kaynaklanan tehlikelere
Tehizat ve koruyucu sistemlerin enerji kesilmesi durumunda ilave tehlikeler yaymas halinde bu tehlikeler
tesisatn geri kalan blmnden bamsz olarak emniyetli alma durumunda tutulabilmelidir.
1.6.4. Balantlardan kaynaklanan tehlikeler
Tehizat ve koruyucu sistemlerde uygun kablo ve boru delikleri bulunmaldr.
Tehizat ve koruyucu sistemler dier tehizat ve koruyucu sistemlerle birlikte kullanlaca zaman ara yz
emniyeti olmaldr.
1.6.5. Uyar cihazlarnn tehizatn bir paras olarak yerletirilmesi
Tehizat ya da koruyucu sistemlerde patlayc ortamlarn olumasn izlemek iin uyar cihazlar bulunmas
halinde, bunlarn uygun yerlere konmasn salayacak talimatlar verilmelidir.
2. TEHZATLA LGL LAVE ARTLAR
2.0.. I nolu tehizat grubu M1 kategorisindeki tehizatla ilgili artlar
2.0.1.1 Tehizat, tutuma kaynaklar tehizatla ilgili nadiren gerekleen olaylarda bile aktif hale gemeyecek
ekilde tasarlanmal ve imal edilmelidir.
Tehizat aadaki koruma aralar ile tehiz edilmelidir:
- Bir koruma aracnn arzalanmas halinde en azndan bamsz ikinci bir ara gerekli koruma seviyesini
salar, veya
- Birbirinden bamsz olarak iki arza kmas halinde gerekli koruma seviyesi salanr.
Gerektiinde bu tehizat ilave koruma aralar ile tehiz edilmelidir.
Bu kategorideki tehizatlar, patlayc ortam mevcut iken dahi alr durumda kalabilmeli, ortam tehlikeye
drmemelidir.
2.0.1.2 Gerektiinde tehizat, iine toz girmeyecek ekilde imal edilmelidir.
2.0.1.3 Tehizat paralarnn yzey scaklklar , ngrlebilen hava/toz karmnn tutuma scaklnn
yeterince altnda tutulmaldr.
2.0.1.4 Tehizat, tutumaya yol aabilecek, tehizat paralar yalnzca aktif deil iken ya da kendinden
emniyetli durumdayken alabilecek ekilde tasarlanmaldr. Tehizat devre d braklamyor ise, retici
tehizatn alan blmne bir uyar etiketi koymaldr.
Gerekir ise tehizat ilave kilitleme tertibat ile donatlmaldr.
2.0.2 I nolu tehizat grubunun M2 kategorisindeki tehizat ile ilgili artlar
2.0.2.1 Tehizatta tutuma kaynaklarnn normal alma esnasnda zellikle kaba muamele ve deien
ortam artlarndan kaynaklanan daha ar alma artlar altnda bile harekete gememesini salayan
koruma aralar bulunmaldr.
Patlayc bir ortamda tehizatn enerjisinin kesilmesi amalanr.
2.0.2.2 Tehizat ve tutumaya yol aabilecek tehizat paralar (flan, kapak gibi, aklklar), yalnzca aktif
deil iken bir kilit sistemi ile alabilecek ekilde tasarlanmaldr. Tehizat devre d braklamyor ise, retici
tehizatn alabilen blmesine bir uyar levhas koymaldr.
2.0.2.3 Tozdan kaynaklanan tehlikeler konusunda, M1 kategorisi ile ilgili artlar uygulanr.
2.1. II nolu tehizat grubunun 1 nolu kategorisindeki tehizat ile ilgili artlar
107
3.0.3 Enerji kesilmesi durumunda koruyucu sistemler tehlikeli durumu engellemeye yetecek sreyle
alabilecek kapasitelerini muhafaza etmelidir.
3.0.4 Koruyucu sistemler d mdahaleler nedeniyle arzalanmamaldr.
3.1 Planlama ve tasarm
3.1.1 Malzemelerin zellikleri
Malzemelerin zellikleri konusunda planlama aamasnda dikkate alnacak maksimum basn ve scaklk, u
alma artlar altnda oluan bir patlama srasnda beklenen basn ve alevin tahmin edilen snma etkisidir.
3.1.2 Patlamalara mukavemet gsterecek ya da tayacak ekilde tasarlanm koruyucu sistemler, retilen
ok dalgalarna, sistem btnln kaybetmeden dayanabilmelidir.
3.1.3 Koruyucu sistemlere bal aksesuarlar beklenen patlama basncna, alma kapasitelerini
kaybetmeden dayanabilmelidir.
3.1.4 evre tehizatndaki ve bal olan boru tesisatndaki basnlarn yol at reaksiyonlar koruyucu
sistemlerin planlama ve tasarmnda dikkate alnmaldr.
3.1.5 Basn tahliye sistemleri koruyucu sistemlerin zerindeki gerilmelerin yapsal mukavemetini ama
ihtimali varsa, tasarmda evredeki insanlar tehlikeye drmeyecek uygun basn tahliye tertibatlar
dnlmelidir.
3.1.6 Patlamay bastrma sistemleri
Patlamay bastrma sistemleri, bir olay vukuunda yeni balam bir patlamaya mmkn olan en erken
aamada tepki verecek ve en etkili ekilde durduracak ekilde planlanmal ve tasarlanmaldr.
3.1.7 Patlama halinde ayrma sistemleri
Yeni balam patlamalarda, tehizatn balantsn uygun tertibatlarla mmkn olan en hzl ekilde kesmek
iin dnlm ayrma sistemleri i tutumann ilerlemesine kar salam kalacak ve alma artlar altnda
mekanik mukavemetini koruyacak ekilde planlanmal ve tasarlanmaldr.
3.1.8 Koruyucu sistemler, emniyetli almayan tehizat paralara malzeme beslemesinin ve enerji giriinin
kesilmesi ve paralarn durdurulmas iin uygun bir alarm eiine sahip bir devreye entegre edilebilmelidir.
4.4 Mracaat sahibi ile birlikte, inceleme ve gerekli testlerin nerede yaplacana karar verecektir.
5. Tipin bu ynetmeliin hkmlerini karlamas halinde, Onaylanm Kurulu bavuru sahibine bir AT tip
inceleme belgesi verecektir. Bu belgede reticinin ad ve adresi, inceleme sonular ve onaylanm tipin
tanmlanmasna ait gerekli bilgiler bulunacaktr.
Teknik dosyann ilgili blmleri AT Tip nceleme Belgesine eklenecek ve bir nshas Onaylanm Kurulu
tarafndan muhafaza edilecektir.
AT Tip nceleme Belgesinin verilmesinin Onaylanm Kurulu tarafndan reddedilmesi halinde, Onaylanm
Kurulu reddetme nedenlerini ayrntl bir ekilde reticiye yazl olarak bildirecektir. reticinin, bu bildirim
tarihinden itibaren en ge otuz gn iersinde sz konusu Onaylanm Kuruluu grevlendiren Bakanla
itiraz hakk sakldr. Bakanlk, bu ynetmelik kapsamnda yaplacak testler iin teknik gerekelerle daha fazla
bir sreye ihtiya duyulmas halinde, itiraz bavurusundan itibaren en ge on be gn iersinde itiraz karara
balar.
6. Bavuru sahibi, AT tip inceleme belgesi ile ilgili teknik belgeleri muhafaza eden Onaylanm Kurulua
onaylanm tehizat ya da koruyucu sistemdeki tm deiiklikleri bildirecek ve bu deiiklikler, rnn asgari
artlara uygunluunu ya da ngrlen kullanm artlarn etkileyebilecek yapda ise ayrca onaylanmas
gerekecektir. Bu ilave onay, orijinal AT Tip nceleme Belgesine ek eklinde verilir.
7. Onaylanm Kuru verdii AT Tip nceleme Belgesine ve ek onaylar ile bunlarn geri ekilmesine ilikin
yapt ilemler hakknda dier onaylanm kurulular bilgilendirir.
8. Dier onaylanm kurulu, AT tip inceleme belgelerini ve/veya ilavelerin kopyalarn bunlar veren
onaylanm kurulutan temin edebilir. Belgelerin ekleri dier onaylanm kurulularn kullanmna ak
tutulacaktr.
9. retici teknik belgelerle birlikte, AT tip inceleme belgelerinin ve ilavelerinin kopyalarn son tehizat ya da
koruyucu sistemin imalinden sonra en az 10 yl muhafaza edecektir.
retici veya yetkili temsilcisinin yurt iinde bulunmamas halinde, teknik belgeleri muhafaza ykmll
rn piyasaya arz eden kiiye ait olacaktr.
deneyimli en az bir ye bulunacaktr. Deerlendirme ilemi reticinin tesislerinin denetim amacyla ziyaret
edilmesini kapsayacaktr. Karar reticiye bildirilecektir. Bildirimde inceleme sonular ve geerli
deerlendirme karar bulunacaktr.
3.4 retici onaylanan kalite sisteminden kaynaklanan ykmllkleri yerine getirmeyi ve sitemi yeterli ve
verimli tutmay taahht edecektir.
retici, kalite sistemini onaylayan Onaylanm Kurulua kalite sisteminde dnlen herhangi bir gelitirmeyi
bildirecektir.
Onaylanm Kurulu ngrlen deiiklikleri deerlendirecek ve deitirilen kalite sisteminin bu ekin madde
3.3de belirtilen artlar kapsayp kapsamadna ya da tekrar deerlendirme gerekip gerekmediine karar
verecektir.
Onaylanm Kurulu kararn reticiye bildirecektir. Bildirimde, inceleme sonular ve gerekeli deerlendirme
karar bulunacaktr.
4. Onaylanm Kuruluun sorumluluunda gzetim
4.1 Gzetimin amac reticinin onaylanm kalite sisteminden kaynaklanan ykmllkleri yerine getirmesini
salamaktr.
4.2 retici denetim amacyla Onaylanm Kuruluun imalat, muayene, test ve depolama tesislerine
girmesine izin verecek ve gerekli tm bilgileri ve zellikle de muayene raporlar ve metin bilgileri , kalibrasyon
verileri, ilgili personelin vasflar ile ilgili raporlar gibi kalite kaytlarndan oluan kalite sistem belgelerini
verecektir.
4.3 Onaylanm Kurulu reticinin kalite sistemini muhafaza etmesini ve uygulamasn salamak iin
periyodik denetimler yapacak ve denetim raporunu reticiye verecektir.
4.4 Ayrca Onaylanm Kurulu reticiye beklenmedik ziyaretler dzenleyebilir. Bu ziyaretlerde Onaylanm
Kurulu gerekirse, kalite sisteminin dzgn ileyip ilemediini kontrol etmek iin testler yapabilir ya da
yaptrabilir. Onaylanm Kurulu reticiye ziyaret raporu ve herhangi bir test yapm ise test raporu
verecektir.
5. retici son tehizat paras retildikten sonra en az 10 yl sreyle aadakileri ulusal makamlara ak
tutaaktr.
- Bu ekin madde 3.1in ikinci paragrafnda belirtilen belgeler
- Bu ekin madde 3.4n ikinci paragrafnda belirtilen gelitirmeler
- Bu ekin madde 3.4 son paragraf, bu ekin madde 4.3 ve madde 4.4 de belirtilen, Onaylanm Kuruluun
verdii karar ve raporlar
6. Her Onaylanm Kurulu verilen ya da geri alnan kalite sistem onaylar ile ilgili bilgileri dier Onaylanm
Kurululara gnderecektir.
EK V : RN DORULAMA MODL
1. Bu modl reticinin bu ekin madde 3 hkmlerine tabi tehizatn AT tip inceleme belgesinde belirtilen tipe
uygun olduunu ve ynetmeliin ilgili artlarn yerine getirdiini kontrol etmek iin izledii prosedre aktr.
2. retici imalat ileminin tehizatn AT tip inceleme belgesinde belirtilen tipe ve Ynetmeliin ilgili artlarna
uygun olmasn salamak iin gerekli tm tedbirleri alacaktr.
3. Onaylanm Kurulu, bu ekin madde 4de belirtildii ekilde her rn test ve muayene ederek bu
ynetmeliin 2.nci maddesinin 2.nci fkrasnda belirtilen tehizatn, koruyucu sistemin ya da cihazn
ynetmeliin ilgili artlarna uygunluunu kontrol etmek iin uygun inceleme ve testleri yapacaktr.
retici uygunluk beyannn bir kopyasn son tehizat paras imal edildikten sonra en az 10 yl sreyle
muhafaza edecektir.
4. Her tehizat parasnn incelenmesi ve test yoluyla dorulama
4.1 AT tip inceleme belgesinde belirtilen tipe ve ynetmeliin ilgili artlarna uygunluunu kontrol etmek iin,
tam tehizat mstakil olarak incelenecek ve bu ynetmeliin 6.nc maddesinde belirtilen ilgili standartlarda
yer alan uygun testler yaplacaktr.
4.2 Onaylanm Kurulu her onaylanm tehizat parasna tantm numarasn ilitirecek veya ilitirilmesini
salayacak ve yaplan testlere uygunluk belgesi tanzim edecektir.
4.3 retici, Onaylanm Kuruluun uygunluk belgesini talep edildiinde verebilmesini salayacaktr.
111
3. retici, uygunluk bildiriminin bir kopyasn son tehizat paras imal edildikten sonra en az 10 yl sreyle
muhafaza edecektir. Ne reticinin ne de yetkili temsilcisinin yurt iinde yerleik olmamas durumunda, teknik
belgeleri muhafaza etmeye ykmll, tehizat ya da koruyucu sistemi piyasaya arz eden kiiye ait
olacaktr.
mal edilen her tehizat paras iin, rnn patlamaya kar koruma ynleri ile ilgili testler retici tarafndan
ya da onun adna yaplacaktr. Testler reticinin setii bir Onaylanm Kuruluun sorumluluunda
yaplacaktr.
retici Onaylanm Kuruluun sorumluluunda, imal ilemi srasnda Onaylanm Kuruluun tantm
numarasn ilitirecektir.
verileri, ilgili personelin vasflar ile ilgili raporlar gibi kalite kaytlarndan oluan kalite sistem belgelerini
verecektir.
4.3 Onaylanm Kurulu reticinin kalite sistemini muhafaza etmesini ve uygulamasn salamak iin
periyodik denetimler yapacak ve denetim raporunu reticiye verecektir.
4.4 Ayrca Onaylanm Kurulu reticiye beklenmedik ziyaretler dzenleyebilir. Bu ziyaretlerde Onaylanm
Kurulu gerekirse, kalite sisteminin dzgn ileyip ilemediini kontrol etmek iin testler yapabilir ya da
yaptrabilir. Onaylanm Kurulu reticiye ziyaret raporu ve herhangi bir test yapm ise test raporu
verecektir.
5. retici son tehizat paras retildikten sonra en az 10 yl sreyle aadakileri ulusal makamlara ak
tutaaktr.
- Bu ekin madde 3.1in ikinci paragrafnda belirtilen belgeler
- Bu ekin madde 3.4n ikinci paragrafnda belirtilen gelitirmeler
- Bu ekin madde 3.4 son paragraf, bu ekin madde 4.3 ve madde 4.4 de belirtilen, Onaylanm Kuruluun
verdii karar ve raporlar
6. Her Onaylanm Kurulu verilen ya da geri alnan kalite sistem onaylar ile ilgili bilgileri dier Onaylanm
Kurululara gnderecektir.
Sz konusu resimlerin yerleim planlarnn ve tehizat yada koruyucu sistemin almasnn anlalmas
iin gerekli aklamalar
Bu ynetmeliin 6.nc maddesinde belirtilen, ksmen ya da tamamen uygulanan standartlarn bir listesi
ve 6.nc maddede standartlarn uygulanmad durumlarda Ynetmeliin asgari artlarn salamak iin
uygulanan zm yollarnn aklamas
Yaplan hesaplama ve inceleme, vs, sonular
Test raporlar
EK X
A. CE uygunluk iareti aadaki ekilde CE harflerinden oluacaktr.
aret kltlr ya da byltlrse, lekli resimde verilen oranlara uyulmaldr.
CE uygunluk iaretinin eitli bileenleri 5 mmden az olmamak zere hemen hemen ayn dey boyutta
olmaldr.
Kk lekli tehizat koruyucu sistem ya da cihazlar iin bu asgari boyuttan vazgeilebilir.
B. AT Uygunluk beyan ierii
AT uygunluk beyannda aadakiler bulunmaldr
- retici ya da yetkili temsilcisinin ad ya da tantc iareti ve adresi
- Bu ynetmeliin 2.nci maddesinin ikinci fkrasnda belirtilen tehizat, koruyucu sistem ya da cihazn
aklamas
- Bu ynetmeliin 2.nci maddesinin ikinci fkrasnda belirtilen tehizat, koruyucu sistem ya da cihazn
yerine getirdii ilgili tm hkmler
- Uygun olduunda Onaylanm Kuruluun ad, tantm numaras ve adresi ile AT tip inceleme belgesinin
numaras
- Uygun olduunda, uyumlatrlm standartlara yaplan atflar
- Uygun olduunda, kullanlan standart ve teknik artnameler
- Uygun olduunda, uygulanan dier Ynetmeliklere yaplan atflar
- retici ya da yetkili temsilcisi adna imza yetkili ahsn kimlik tespiti
YNETMELK
* 26 Aralk 2003 tarih ve 25328 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr
BRNC BLM : Ama, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanmlar
Ama
Madde 1 Bu Ynetmeliin amac, iyerlerinde oluabilecek patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn
salk ve gvenliini korumak iin alnmas gerekli nlemleri belirlemektir.
Kapsam
Madde 2 Bu Ynetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayl Kanunu kapsamna giren ve patlayc ortam
olumas ihtimali bulunan iyerlerini kapsar.
Ancak;
a) Hastalara tbbi tedavi uygulamak iin ayrlan yerler ve tbbi tedavi uygulanmas,
b) 01/4/2002 tarihli ve 24713 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Gaz Yakan Cihazlara Dair
Ynetmelik kapsamnda yer alan cihazlarn kullanlmas,
c) Patlayc maddelerin ve kimyasal olarak kararsz halde bulunan maddelerin retimi, ilemlerden gemesi,
kullanm, depolanmas ve nakledilmesi,
d) Sondaj yntemiyle maden karma ileri ile yeralt ve yerst maden karma ileri,
e) Uluslararas antlamalarn kapsamnda bulunan kara, hava ve su yolu tama aralarnn kullanlmas,
bu Ynetmelik kapsam dndadr.
Patlayc ortam oluabilecek yerlerde kullanlacak her trl tama arac Ynetmelik kapsamndadr.
Bu Ynetmelikte belirtilen daha sk ve zel nlemler sakl kalmak kayd ile, 4 nc maddede tanmlanan
patlayc ortam olumas ihtimali bulunan iyerlerinde, Sal ve Gvenlii Ynetmelii hkmleri ve ilgili
dier Ynetmeliklerin hkmleri de uygulanr.
Dayanak , Madde 3 Bu Ynetmelik 4857 sayl Kanununun 78 inci maddesine gre dzenlenmitir.
Tanmlar, Madde 4 Bu Ynetmeliin amac asndan;
a) Patlayc ortam : Yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile
oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle yanabilen karmdr.
b) Normal alma artlar : Bir tesisin tasarmlanan ama dorultusunda, l ve deerlerde
altrlmasdr.
KNC BLM : verenin Ykmllkleri
Patlamalarn nlenmesi ve Patlamadan Korunma
115
Madde 5 Patlamalarn nlenmesi ve bunlardan korunmay salamak amacyla iveren, aada belirtilen
temel ilkelere ve verilen ncelik srasna uyarak, yaplan ilemlerin doasna uygun olan teknik ve
organizasyona ynelik nlemleri alacaktr:
a) Patlayc ortam olumasn nlemek,
b) Yaplan ilemlerin doas gerei patlayc ortam olumasnn nlenmesi mmkn deilse patlayc ortamn
tutumasn nlemek,
c) ilerin salk ve gvenliklerini salayacak ekilde patlamann zararl etkilerini azaltacak nlemleri almak.
Bu nlemler, gerektiinde patlamann yaylmasn nleyecek tedbirlerle birlikte alnacaktr. Alnan bu tedbirler
dzenli aralklarla ve iyerindeki nemli deiikliklerden sonra yeniden gzden geirilecektir.
Patlama Riskinin Deerlendirilmesi
Madde 6 veren, Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde belirtildii ekilde iyerinde risk deerlendirmesi
yaparken patlayc ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde aadaki hususlar da dikkate
alacaktr:
a) Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl,
b) Statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,
c) yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri,
d) Olabilecek patlamann etkisinin bykl.
Patlama riski, patlayc ortamlarn oluabilecei yerlere ak olan veya alabilen dier yerler de dikkate
alnarak bir btn olarak deerlendirilecektir
yerinin Gvenli Hale Getirilmesi
Madde 7 Risk deerlendirmesinin temel ilkelerine ve bu Ynetmeliin 5 inci maddesinde belirtilen
hususlara uygun olarak alanlarn salk ve gvenliini korumak iin iveren:
a) ilerin ve dier kiilerin salk ve gvenlii iin tehlikeli patlayc ortam oluma ihtimali olan yerlerde
gvenli alma artlarn salayacak,
b) ilerin salk ve gvenlii iin tehlikeli patlayc ortam oluma ihtimali olan yerlerde, yaplan risk
deerlendirmesi sonucuna gre alma sresince uygun teknik yntemlerle bu ksmlarn gzetim altnda
tutulmasn salayacaktr.
Koordinasyon Grevi
Madde 8 Bir iyerinde birden fazla iverene ait alan bulunmas durumunda, her iveren kendi kontrol
alanna giren tm hususlardan sorumlu olacaktr.
verenlerin, Kanunu ve Sal ve Gvenlii Ynetmeliinde belirtilen sorumluluklar sakl kalmak kayd
ile yasal olarak iyerinin tmnden sorumlu olan iveren, bu Ynetmeliin 10 uncu maddesinde belirtilen
Patlamadan Korunma Dokmannda ngrlen, alanlarn salk ve gvenlikleri ile ilgili nlemlerin
belirlenmesi ve uygulanmasn koordine edecektir.
Patlayc Ortam Oluabilecek Yerlerin Snflandrlmas
Madde 9 veren;
a) Patlayc ortam olumas ihtimali olan yerleri Ek-Ide belirtildii ekilde snflandracak,
b) Yukarda (a) fkrasna gre snflandrlm olan blgelerde Ek-IIde verilen asgari gereklerin
uygulanmasn salayacak ve
c) ilerin salk ve gvenliini tehlikeye atabilecek miktarda patlayc ortam oluabilecek yerlerin giriine
Ek-IIIde verilen iaretleri koyacaktr.
Patlamadan Korunma Dokman
Madde 10 veren, bu Ynetmeliin 6 nc maddesinde belirtilen ykmlln yerine getirirken, aada
belirtilen ve bundan sonra Patlamadan Korunma Dokman olarak anlacak belgeleri hazrlayacaktr.
Patlamadan Korunma Dokmannda, zellikle;
a) Patlama riskinin belirlendii ve deerlendirildii,
b) Bu Ynetmelikte belirlenen ykmllklerin yerine getirilmesi iin alnacak nlemler,
c) yerinde Ek-Ie gre snflandrlm yerler,
d) Ek-IIde verilen asgari gereklerin uygulanaca yerler,
e) alma yerleri ile uyar cihazlar da dahil i ekipmannn tasarm, iletilmesi, kontrol ve bakmnn
gvenlik kurallarna uygun olarak saland,
f) yerinde kullanlan tm ekipmann Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar
Ynetmelii ne uygun olduu,
hususlar yazl olarak yer alacaktr.
116
Patlamadan korunma dokman, iin balamasndan nce hazrlanacak ve iyerinde, i ekipmannda veya
organizasyonunda nemli deiiklik, genileme veya tadilat yapldnda yeniden gzden geirilerek
gncelletirilecektir.
veren, yrrlkteki mevzuata gre hazrlad patlama risk deerlendirmesini, dokmanlar ve benzeri dier
raporlar birlikte ele alabilir.
yerleri ve Ekipmanlar in zel Gerekler
Madde 11 Patlayc ortam oluma ihtimali bulunan iyerlerinde, iverenler aada belirtilen hususlara
uymakla ykmldr:
a) Patlayc ortam oluma ihtimali bulunan yerlerde, bu Ynetmeliin yaymland tarihte kullanlmakta olan
veya kullanma hazr olan i ekipmanlar, 30/6/2006 tarihine kadar Ek-II Ada belirtilen asgari gerekleri
karlamak zorundadr.
b) Patlayc ortam oluma ihtimali bulunan yerlerde kullanlmak zere bu Ynetmeliin yaymland tarihten
sonra yeni alnacak i ekipmanlar, 30/6/2006 tarihine kadar Ek-II A ve Ek-II Bde verilen asgari gerekleri
karlayacaktr.
c) Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve 30/6/2006 tarihinden sonra alacak iyerleri ise bu
Ynetmelikte belirtilen artlara uygun olarak kurulacaktr.
d) Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve 30/6/2006 tarihinden nce alm olan iyerleri, bu
Ynetmeliin yaymland tarihten itibaren en ge yl iinde bu Ynetmelik hkmlerine tam olarak uygun
hale getirilecektir.
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan iyerlerinde 30/6/2006 tarihinden sonra herhangi bir deiiklik,
eklenti veya tadilat yapldnda, iveren bu Ynetmelik hkmlerine tam olarak uyulmasn salayacaktr.
NC BLM : Son Hkmler
lgili Avrupa Birlii Mevzuat
Madde 12 Bu Ynetmelik 16/12/1999 tarihli ve 1999/92/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
Direktifi esas alnarak hazrlanmtr.
Yrrlk , Madde 13 Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.
Yrtme , Madde 14 Bu Ynetmelik hkmlerini alma ve Sosyal Gvenlik Bakan yrtr.
117
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal
alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler.
Blge 2
Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc
ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre
iin kalc olduu yerler.
Blge 20
Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam
oluabilecek yerler.
Blge 21
Normal alma koullarnda, havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam
oluturabilecei yerler.
Blge 22
Normal alma koullarnda, havada bulut halinde yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali
bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler.
Not:
Tabaka veya yn halinde yanc tozlarn bulunduu yerler de, patlayc ortam oluturabilecek dier bir
kaynak olarak dikkate alnmaldr.
cihazlarn tasarm, inas, montaj ve yerletirilmesi, bakm, onarm ve iletilmesinde gerekli tm nlemler
alnacaktr. yerlerinde patlamann fiziksel tesirlerinden alanlarn etkilenme riskini en aza indirmek iin
uygun nlemler alnacaktr.
2.6. Gereken durumlarda, patlama artlar olumadan nce, alanlarn sesli ve/veya grsel iaretlerle
uyarlmas ve ortamdan uzaklamas salanacaktr.
2.7. Patlamadan Korunma Dokmannda gerekli grlmesi halinde; bir tehlike durumunda alanlarn
tehlikeli blgeden annda ve gvenli bir ekilde uzaklaabilmeleri iin tahliye sistemi kurulacak ve her an iler
durumda bulunmas salanacaktr.
2.8. Patlayc ortam oluabilecek blmleri bulunan iyerlerinde; faaliyete balanlmadan nce btn
iyerinin patlama ynnden gvenliinin saland kantlanacaktr. Patlamadan korunmay salamak iin
btn koullar yerine getirilecektir.
Patlama ynnden gvenliin salandnn kantlanmas, patlamadan korunma konusunda eitim alm ve
deneyimli uzman kiilerce yaplacaktr.
2.9. Yaplan risk deerlendirmesinin gerektirmesi halinde ;
a) Her hangi bir g kesilmesinin ilave risklere neden olabilecei durumlarda, ekipmann ve gvenlik
sistemlerinin, tesisin dier ksmlarndan bamsz olarak gvenli bir ekilde almasn srdrmesi mmkn
olacaktr.
b) Otomatik proseslerde amalanan alma koullarndan her hangi bir sapma meydana geldiinde,
otomatik sistemle balantl ekipmana ve koruyucu sistemlere gvenlii tehlikeye atmamak artyla el ile
mdahale yaplabilir olacaktr. Bu mdahaleyi sadece bu ite yetkili alanlar yapacaktr.
c) Sistemin acil durdurulmas halinde, biriken enerji mmkn olduu kadar abuk ve gvenli bir ekilde
boaltlacak veya tehlike oluturmayacak ekilde izole edilecektir.
B EKPMANLARIN VE KORUYUCU SSTEMLERN
SEMNDE UYULACAK KRTERLER
Risk deerlendirmesine gre hazrlanan patlamadan korunma dokmannda aksi belirtilmemesi halinde,
patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, 27/10/2002 tarihli ve 24919 sayl
Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu
Sistemlerle lgili Ynetmelikte belirtilen kategorilere gre seilecektir.
zellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar iin aada belirtilen blgelerde, karlarnda verilen kategorideki
ekipman kullanlacaktr.
Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman,
Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman,
Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.
119