TPRA Risk Tabanl Kontrol - RTK Uygulamalar

TUPRAS Risk Based Inspection - RBI Implementations

Taner Sekin Dabi1
1
letme Gvenirlii Mdrl / Korozyon Bamhendislii
TPRA zmit Rafineri Mdrl
seckin.dabi@tupras.com.tr

mitigation action plans. Actions plans should have details of

zet
Sanayi tesislerinde bulunan ekipmanlarn btnl ve
gvenirlii, gnmzn rekabeti ekonomik artlarnda, i Keywords: Risk, Reliability, Integrity, RBI, Risk Based
gvenlii ve ii emniyetinden sonra nden gelen konulardan
biridir. Statik ekipmanlarn gvenirlii ve btnlnn risk Failure Mechanism, Corrosion Loop
odakl olarak ynetiminin salanmas iin Risk Tabanl
Kontrol - RTK, temel talardan biridir.
Hazrlanm olan uluslararas ilk dokmanlardan olan
API RP 580de yaplan tanma gre RTK, tesislerde bulunan
statik ekipmanlarn bozunma / korozyon mekanizmas
nedeniyle btnlklerini kaybetmesine odaklanan bir risk
deerlendirme ve ynetme srecidir. Bu deerlendirme sreci
sistematik olarak hem olasl, hem de muhtemel sonular
gz nne almaktadr. alt ortam artlarna gre her bir
ekipman paras, potansiyel gerekleebilecek tm bozunma /
korozyon mekanizmalarna gre deerlendirilmektedir.
RTK almalar sonucunda, her bir varlk iin ngrlen
risklerin tanmlar, ngrlen riskleri ynetmek zere uygun
kontrol / muayene yntemlerinin ya da risk azaltma aksiyon
planlarnn ortaya kmas beklenmektedir. Bu planlar
ierisinde kullanlacak olan yntemler ile ilgili detaylar,
muayene kapsam, zaman plan ve varsa ilgili tamir ya da
yenileme seenekleri de yer almaldr.
Anahtar kelimeler: Risk, Gvenirlik, Btnlk, RTK, Risk
Tabanl Kontrol, Risk Tabanl Muayene, Rafineri Teknik
Kontrol, Korozyon Mekanizmas, Hasar Mekanizmas,
Korozyon Dngs
Abstract
Asset integrity and reliability of the industrial sites, are the
foremost important subjects; in pursuit of employee and work
safety; in todays global competative economic environment.
Risk Based Inspection - RBI is the fundamental method, to
ensure static equipment integrity and reliability with a risk
focused management system.
According to API RP 580 (one of the first prepared
international documents) definition of RBI is a risk
assessment and management process that is focused on loss of
containment of pressurized equipment in processing facilities,
due to material deterioration. This assessment process
considers both probability and consequence systematically.
Every equipment shall be assessed for potential damage /
corrosion mechanisms according to its operating conditions.
Expected overall output of RBI studies are potential risk
definitions with appropriate inspection methods and/or risk
applicable methods, scope of work, time scheduling and if
required repair and / or renewal options.
Inspection, Refinery Inspection, Corrosion Mechanism,
1. Giri
Sanayi tesislerinde bulunan basnl kaplar, borulamalar ve
basn ieren depolama tanklar gibi statik ekipmanlarn
btnlnn salanmas hem salk ve emniyet, hem evre,
hem de ekonomik alardan nemlidir. Ekipman btnlnn
kaybedilmesi, ekipman basn zarfnn korozyon ve bozunma
mekanizmalar nedeniyle grevini yapamayacak duruma
gelmesi ve iindeki akkann kontrolsz olarak atmosfere
kmas olarak tanmlanabilir [1].
Risk Tabanl Kontrol - RTK, ekipman btnlnn
salanmas amacyla gerekletirilen aktivitelerin (teknik
kontrol, iletme deerleri ynetimi, vb.) dzenlenmesi
amacyla oluturulan yeni nesil bir optimizasyon srecidir.
RTK almalarnn amac,
letme nitelerindeki yksek riskli alanlarn
belirlenmesi,
Her bir ekipman iin olas risk unsurlarnn
deerlendirilmesi,
Tanmlanan risklere gre ekipmanlarn
nceliklendirilmesi,
nceliklendirmelere gre teknik kontrol ve muayene
planlarnn oluturulmas,
Ekipman arza risklerinin sistematik olarak
ynetilmesidir.
RTK almalar kantlanm yntemler ile oluturulmu
olmasna ramen ilgisiz ya da eksik bilgilerin, tasarm
hatalarnn, yanl ekipman montajlarnn, tasarm deerlerinin
dnda almalarn, eksik uygulanan kontrol planlarnn,
yetkin olmayan personel kullanmnn yerine geemez.
API RP 580e gre basnl kap ve basn ieren ksmlar
kavramna aadakiler girmektedir: [2]
Basnl Kaplar / Ekipmanlar,
Hatlar ve boru elemanlar,
Depolama Tanklar,
Kazan ve Frnlar,
Is Deitiriciler,
Basn Emniyet Vanalar.
 2. Genel Kavramlar
2.1. Gvenirlik, Risk ve Ynetimi
Kelime anlam olarak Gvenirlik (Reliability),
Ekipmanlarn, sistemin ve insanlarn istediimiz zaman
istenen ilevi yapabilmesi yetenei olarak tanmlanmaktadr
[3]. Bu tanm ierisinde gerekli yetenei gsterememe
Riskinin bulunduu aktr.
Risk terimi en basit ekli ile nemli ve tehlikeli bir
olayn gerekleme olasl ve etkileri olarak tanmlanabilir.
Risk, kiilerin gnlk hayatnda her zaman yer almaktadr.
Bilerek ya da bilmeyerek kiiler gnlk hayatlarnda Riske
dayal olarak karar vermektedir. Bu karar verme aamasnda
deerlendirilen Risk, matematiksel forml ile zetlenebilir.
RSK = OLASILIK SONU (1)
riskin yksek olduu ekipman ya da sistemlerin daha sk ve
kapsaml kontrol edilmesini n plana karan son jenerasyon
karar verme yntemidir.
Buna gre sklkla gerekleen fakat sonucu ok nemli
olmayan arzalar ile ok ciddi sonular olan fakat olasl
ok dk olan arzlarn riskleri dktr. Riski dk olan
ekipmanlarn kontrol ve bakm aktivitelerine harcanacak
kaynaklarn, riskleri daha yksek olan ekipmanlara
ynlendirilmesi ile ciddi bir kaynak optimizasyonu
salanmaktadr.
2.4. Hasar Mekanizmalar
Tesislerde bulunan ekipmanlarn ierdii akkanlar,
imalat malzemesi, maruz kald operasyon artlar sebebiyle
farkl tiplerde hasarlar ortaya kabilir. Bu mekanizmalarn
tipi, yaplacak olan kontrol ve bakm aktivitelerini
deitirecektir.

Risk Ynetimi, risklerin deerlendirilmesini, risk 3. RTK Yntemleri

drmenin gerekliliine karar verilmesi ve kabul edilebilir
risklerin ortaya konmasn salayan bir sretir. Mutlak
Riskin hesaplanmas ok fazla deiken iermesi sebebiyle
imkanszdr.
Endstride risk deerlendirmeleri insan, evre, varlk ve
itibara olan etkileri zerinden gerekletirilir. TPRA
ierisinde gerekletirilen ilerin deerlendirilmesi, gvenirlik
almalarnda kullanlmas, karlalan olaylarn
snflandrlmas gibi iler iin belirlenmi olan Risk
Deerlendirme Tablosu kullanlmaktadr (ekil 1).
RTK almalarnn temel amac ekipmanlarn potansiyel
hasar mekanizmalarna gre kontrol aktivitelerinin ve
frekanslarnn planlanmas, toplam kaynaklarn optimize
edilerek, yksek riskli ekipmanlarda kullanlacak kaynaklar ile
risk seviyesini kabul edilebilir limitlere indirilmesidir.
Gerekletirilecek kontrollerin miktar arttka, risk
seviyesi de belirli oranda azalacaktr. Fakat belirli bir
noktadan sonra ilave kontrollerin yaplmas risk seviyesinin
drlmesine katk salamayacaktr. RTK ile kontrollerin
daha fazla olmas gereken ekipmanlar risklerine gre
snflandrlm olmaktadr.

ekil 1: Risk Deerlendirme Tablosu.

2.2. Kontrol Frekans ve Kapsam

Sanayi tesislerinde bulunan ekipmanlarn kontrolleri ve
bakmlar iin birok farkl strateji izlenebilir. Bu stratejilerin
temelinde yaplacak olan kontrol ve bakm ilerinin ne
sklkla ve ne kapsam ile yaplaca vardr. Buna rnek olarak
Arzaya Kadar altr (Run To Failure), ya da sk aralklar ile
tm ekipmanlarn kontrol edilmesi verilebilir. Her iki rnek
de, her duruma veya her ekipmana uymayacaktr. Bu sebeple
yaplacak olan aktivitenin frekansnn belirlenmesi ilemi
zaman iesinde ilerlemitir. Bu frekansa karar verme ilemi
ekipmanlarn belirli yana ulamas, alma artlarna gre
snflandrlmas ya da douraca sonulara gre belirlenmesi
gibi aamalardan gemitir.
Gelien teknolojik imkanlar, yaplan aratrmalar ve
literatre geen olaylar, gnmzde karar mekanizmalarmz
deitirmi ve Risk Tabanl hale gelmitir.
2.3. Risk Tabanl Kontrol
Risk Tabanl Kontrol - RTK, ekipmann belirli bir arza
sonucunu, bu arzann oluma olasl ile deerlendirip,
ekil 2: Risk Deerlendirme Tablosu.
RTK Ynteminin uygulanmas iin eitli yaklamlar
mevcuttur.
Nitel (Qualitative) yaklam,
Nicel (Quantitative) yaklam,
Yar-Nicel (Semi-Quantitative) yaklam.
Yaklamlar aras avantajlar incelenmeli ve buna gre bir
alma stratejisi belirlenmelidir.
3.1. Nitel (Qualitative) Yaklam
Olaslk ve sonularn tanmlanmas aklayc bilgiler,
mhendislik yaklamlar ile endstriyel tecrbelerin ortaya
koyduu gerekler nda gerekletirilir. Bilginin
derinliinden ziyade, kalitesi ve gvenilir olmas nemlidir.
Bu yaklamn en nemli zellii hzl olmasdr.
3.2. Nicel (Quantitative) Yaklam
Fiziksel ve mantksal modelleme teknikleri ile tehlikeli
kaza kombinasyonlarnn ve gereklemi olan kazann nasl
sreceinin detayl olarak incelendii yaklamdr.
Deerlendirmelerin yaplabilmesi iin fazla sayda
parametrenin bilinmesi ve hesaplara katlmas gerekmektedir.
Bu yaklamda gerekli olan tm detaylar incelikle gz nne
alnr ve sonular rakamsal olarak ifade edilir.

3.3. Yar-Nicel (Semi-Quantitative) Yaklam

Yar-Nicel yaklamda, hem nitel hem de nicel
yaklamlarda kullanlan bilgilerin bir kombinasyonu ile
ortaya kmaktadr. Burada nemli olan nitel yaklamn hz
ile nicel yaklamn derinliinin uygun ekilde
birletirilmesidir. ekil 4: RTK Sistem Ak.

3.4. Yaklamlarn likisi 4.1. alma Takm

Yaklamlar kendi aralarnda rekabet etmek yerine,
birbirini tamamlayan etkenler olarak dnlmelidir. Hem
nitel hem de nicel yaklamlarn gz nne alnarak en uygun
kombinasyon belirlenmelidir (ekil 3). Herhangi bir
yaklamn belirlenip, daha sonra yaplacak olan tm
almalarda kullanlmas gereksiz kaynak kullanm olacaktr.
Buna rnek olarak yaplacak almalara balang noktas
seiminde; yksek riske sahip ekipman gruplann ncelikli
olarak RTK programnn iine alnmas nitel yaklam ile,
belirlenmi bir grup yksek riskli ekipmann risklerinin
deerlendirilmesinde nicel yaklam belirlenmesi optimum
kaynak kullanmn salayacaktr.
Bu ekibin tecrbeli ve bilgili kiilerden olumas alma
sonularnn daha gvenilir ve ihtiyalar karlayacak ekilde
olmasn salayacaktr. TPRA ierisinde yaplan
almalarda takm yeleri ve stlendikleri roller aadaki
gibidir:
Rehber: Srecin doru ilerlemesini salayan sorumludur.
Korozyon Mhendisi: Hasar mekanizmalar konusunda
uzaman ve korozyon dnglerini belirler.
Inspektr: nitenin kontrol gemiini bilen, kontrol
aktivitelerinden sorumludur.
letme: nitenin iletilmesinden sorumludur.
Proses: Proses parametrelerinden sorumludur.
Bakm: Bakm aktivitelerinden sorumlu kiidir.
Teknik Emniyet: SG ve Proses Emniyetinden sorumlu
uzman kiidir.

4.2. Kayt ve Verilerin Toplanmas

ekil 3: Yaklamlarn ilikisi.
Yaplacak alma ncesinden toplanmas gereken bir
4. RTK Ynteminin Uygulanmas ksm bilgi vardr. Bu bilgiler arasnda varlklarn listesi, her
bir varlk iin teknik veriler, iletme gemii, kontrol ve bakm
Risk deerlendirme ve ynetim srelerinden biri olan verileri, yaanm olan olaylar, planlanan deiiklikler
RTK, kapsaml bir sistem ile mevcut riskleri kabul edilebilir bulunmaktadr. Bu bilgiler RTK almasnn temelini
ve ynetilebilir duruma getirme yntemidir. Temel felsefesi oluturmakla beraber, bilgilerin doruluu gerekletirilecek
API RP 580de belirtilmi olan RTK almalar srasnda olan alma ktlarna dorudan etki ettii unutulmamaldr.
detay deerlendirmeler iin API RP 581 de kullanlmaktadr
[4]. 4.3. Korozyon Dnglerinin Oluturulmas
RTK Uygulamas bir ekip gerektirmektedir. Sistem
nitede bulunan ekipmanlarn iletme koullar, imalat
aknda yer almamasna ramen, ilk adm en uygun alma
malzemeleri ve maruz kalabilecekleri hasar mekanizmalar gz
takmnn kurulmasdr.
nne alnarak oluturulacak olan benzer zellikli blmlerdir
RTK almalar balamadan takm ile beraber ynetim
(ekil 5). Korozyon dngleri iin hasar mekanizmas
kademesi beklentiler, ncelikler, alma snrlar ve hedefler
sonular, hasarn iddeti ve iletme parametrelerinin deerleri
zerinde grmeli ve ortak karar oluturulmaldr. Bu ekilde
belirleyici etmenlerdir.
erevesi belirlenmi olan almalar hem daha verimli, hem
de daha etkili olmaktadr.
RTK Uygulamas, bir kerelik yaplacak bir proje iinden
daha ok; bilgi, tecrbe ve ihtiyalar dorultusunda
gncellenerek srekliliin salanmas gereken bir sre
felsefesidir. Buna gre ideal sistem ak aadaki gibidir
(ekil 4)

ekil 5: Korozyon Dngs rnei.
4.4. Deerlendirme almalar
Deerlendirmelerin yaplmas srasnda tm takm yeleri
bir araya gelerek her ekipman iin tek tek ele alr. Takm
tarafndan gerekletirilecek olan deerlendirmeler iki
aamaldr:
Risk Deerlendirmesi,
Gvenirlik Deerlendirmesi
Risk Deerlendirmeleri srasnda tm ekipmanlar iin
potansiyel hasar mekanizmalarnn her biri iin risk snf
RDTye gre belirlenir. Risk snf belirlenmesi iin herhangi
bir kaak olmas durumu salk-emniyet, evre, ekonomik ve
itibar boyutlar ile deerlendirilir. letme artlar, hasar
mekanizmas tipi, tecrbe ve teknik bilgiler nda da kaak
durumunun gerekleme olasl belirlenir.
Gvenirlik Deerlendirmesi ile girdi olarak salanan
verilerin doruluu ve hasar mekanizmasna gre yaplm
olan kontrol ve bakm aktivitelerinin etkinlii deerlendirilir.
Her iki deerlendirme nda hasar mekanizmasna gre
tm ekipmanlarn riskleri ortaya kar. Ekipmanlarn hasar
mekanizmalarna gre ortaya kan riskleri yksekten de
doru sralanr. Risk sralamadaki yksek riskli ekipmanlara,
yaplacak sonraki tm admlarda ncelik verilir.
4.5. letme Btnlk Parametreleri
nite ierisinde yer alan ekipmanlarn tamam belirli
dizayn parametrelerine gre tasarlanr ve imal edilir. Her bir
dng ierisinde yer alan ekipmanlarn potansiyel hasar
mekanizmalarna etken olan en nemli deikenlerden biri
iletme parametreleridir. letme parametrelerine basn,
scaklk, akkan ierii, akkan fiziksel durumu, vb. gibi
birok rnek verilebilir.
Mevcut ve/veya beklenen iletme parametreleri potansiyel
hasar mekanizmalar ile etkileimlerinin ortaya konmas iin
her bir iletme parametresinin alt ve/veya st limitler
belirlenir. Akabinde bu limitlerin hem dizayn parametreleri
hem de hasar mekanizmasnn oluma limitleri ile
karlatrmas yaplarak, iletme btnlk parametreleri
belirlenmi olur. Hasar mekanizmalarnn oluumlarn ve
deerlendirmelerin doruluu iin btnlk parametreleri
uygun frekanslarda izlenmelidir (ekil 6).
ekil 6: letme Btnlk Parametre Limitleri
4.6. Kontrol Planlarnn Oluturulmas
Yksek riskli olan ekipmanlarn risk seviyesinin kabul
edilebilir risk seviyesine indirgenmesi iin gerekli olan kontrol
aktiviteleri tanmlanr. Kontrol aktivitelerinin tanmlanmas
srasnda, potansiyel hasar mekanizmas sonucu oluacak
yapy tespit edecek uygunlukta olan yntem seilmelidir.
Yaplacak uyumlu seimle kontrol aktivitesinin etkinlii
yksek olaca iin sonraki deerlendirmeler ve kontrol
planlarnda optimizasyon salanabilecektir.
Yaplacak olan kontrol aktivitelerinin sonucunda ortaya
kmas muhtemel bakm ihtiyalarna gre de bakm
aktiviteleri planlanr. Yaplacak aktivitelerin kapsamna ve
saysna gre zaman planlar oluturulur. Bu zaman planlarnn
nite ihtiyalar ile rtmesi iin ilgili kiiler ile son haline
getirilir. Hazrlanan kontrol planlar mutlaka ynetim ile
paylalmal ve gerekli grler alnmaldr.
Kontrol planlarnn oluturulmas srasnda nemli
konulardan bir tanesi kontrol aktivitelerinden iin zaman
plannda ara dnemlere gelen aktivitelerdir. Zamannda
yaplamayacak kontroller iin yeni bir zaman belirlenmeli
ve/veya yerine yaplabilecek dier kontrol aktiviteleri
tanmlanmaldr.
4.7. Kontrol Planlarnn Uygulanmas
Hazrlanan kontrol planlar, zaman planna gre
uygulanmaldr. Kontrol aktivitelerinin birou iin n
hazrlk gerekmektedir. Kontroller ncesinde bu hazrlklarn
tamamland teyit edilmeli ve eksik hazrlk var ise bunlar
tamamlanmaldr. Gerekli artlarda gerekletirilemeyen
kontroller, dorudan aktivite sonucunu etkileyebileceinden,
sonraki karar verme noktalarnda olumsuz etken olarak
kendini gsterecektir.
Kontrol planlarna gre gerekletirilen kontrol ve bakm
verileri sistematik olarak kayt edilir. Bu kaytlar RTK aknn
canl kalmasn salamak amacyla, bir sonraki alma iin
veri girdisidir.
Kontrol ya da bakm planlarnda oluan sapmalar da
mutlaka kayt edilmelidir. Bu sapmalar bir sonraki karar verme
srecinin daha da iyi olmasn salayacaktr.
4.8. Geri Bildirim ve Sistem Dngs
Sistematik olarak kayt edilen tespitler, uygulanan kontrol
ve bakm yntemleri, sonular gncelleme almas ile RTK
sistem aknn tamamlayc esidir. Tm kaytlarn
gncellenmesi tamamlandktan sonra, yaayan bir sistem
salamak amacyla sistem dngnn ilerleyen admlarna da
gerekli gncellemeler yaplr. Bu sayede yaplan aktivitelerin
etkinlii ve kaynak planlama iin gerekli olan optimizasyon
olana salanm olur.
 Kayt edilen tespitler incelenirken ierisinde
ngrlmemi hasar mekanizmalarnn bulunup bulunmad
atlanmamas gereken en nemli admlardan biridir.
ngrlmemi hasar mekanizmalarnn tespit edilmesi
durumunda mutlaka bu konu ile ilgili detayl bir aratrma
almas yaplmal ve RTK almalar da paralel olarak
revize edilmelidir. Bu sayede yntemin gvenirlii arttrlm
olacaktr.
Gerekletirilemeyen kontrol aktiviteleri iin de bir
inceleme gereklidir. Geekletirilememe sebepleri,
gerekletirilemeyen aktivite yerine baka bir aktivite
tamamlandysa bunun uyumluluu ve sonular ile ileri
tarihlerdeki uygulanabilirlii mutlaka gncelleme
almalarna yanstlmaldr.

5. Sonular
RTK yntemi, ekipman gvenirlii ve btnl iin
gerekletirilen kontrol aktivitelerini ve planlarn optimize
eden yeni nesil bir sretir. TPRA Rafinerilerindeki
uygulamalar ile tm proses ekipmanlarnn potansiyel hasar
mekanizmalarna gre salk-emniyet, evre, varlk ve itibar
boyutlarnda sonular ve hasarmekanizmalarnn meydana
gelme olaslklar deerlendirilerek, riskleri ortaya
konulmaktadr. letme emniyetinden dn vermeden hem
nite ve ekipman gvenirliinin istenen dzeye getirilmesi,
hem de kontrol ve bakm aktiviteleri iin gerekli kaynaklarn
optimizasyonu salanmaktadr.

6. Kaynaklar
[1] Dabi, T.S., Tufan, T., Risk Tabanl Teknik Kontrol,
5.Bakm Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 2011, Sayfa
27-30.
[2] API RP 580, "Recommended Practice 580 Risk-Based
Inspection", 2nd Edition, API Publishing Services,
Washington, 2009.
[3] Moubray, J. Reliability Centered Maintenance, 2nd
Edition Industrial Press Inc., New York, 1997.
[4] API RP 581, "Recommended Practice 581 Risk-Based
Inspection Technology", 2nd Edition, API Publishing
Services, Washington, 2009.