Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/8 Summer 2013, p. 2197-2211, ANKARA-TURKEY

SZLK PETROL FYATLARI LKS: YAPISAL

KIRILMALAR ALTINDA TRKYE RNE (1980-2012)*
Fatih YARDIMCIOLU**
Furkan BEEL***
ZET
Trkiye gibi gelimekte olan ve petrol ithal eden bir ekonomide
pek ok sektr, dorudan ya da dolayl olarak hemen hemen tm
endstrilerde bir girdi olarak ciddi anlamda petrole bamldr. Bu
yzden de petrol fiyatlarndaki artlar girdi fiyatlarn artrmakta ve bu
durum sonuta retim maliyetlerin artmasn beraberinde getirerek
isizlik oranlarn etkilemektedir. Bunun yan sra petrol fiyatlarndaki
art enflasyon, ekonomik byme, ekonomik kalknma, kamu
harcamalar, kamu gelirleri, bte a, faiz oranlar gibi birok
ekonomik deiken zerinde de olumsuz etkiye sahiptir.
Literatrde petrol fiyatlar ve isizlik arasndaki ilikiyi Trkiye
iin inceleyen ok az sayda alma (bknz: Dogrul ve Soytas (2010);
Erkan ve di., (2011)) vardr. Bu almann amac 1980-2012 dnemi
itibaryla Trkiye iin isizlik oranlar ile petrol fiyatlar arasndaki
ilikinin varl ve ynn aratrmaktr. Bu amala almada yapsal
krlmalar dikkate alan Zivot-Andrews ve Kapetanios birim kk testi,
Gregory-Hansen ebtnleme testi ile Toda-Yamamoto nedensellik
analizi kullanlmtr.
Zivot-Andrews ve Kapetanios birim kk testine gre hem petrol
fiyatlar hem de isizlik oranlar serileri duraandrlar. Bu seriler
arasndaki uzun dnemli iliki Gregory-Hansen ebtnleme testi ile
incelenmi ve deikenler arasnda uzun dnemde ebtnleme ilikisi
olmad sonucuna ulalmtr. Petrol fiyatlar ve isizlik deikenleri
arasndaki nedensellik ilikisini tespit etmek iin yaplan TodaYamamoto nedensellik analizine gre nedensellik sonular beklenildii
gibi petrol fiyatlarndan isizlik oranlarna doru tek ynl bir
nedensellik ilikisini gstermektedir.
Anahtar Kelimeler: sizlik, Petrol Fiyatlar, Trkiye

makale Crosscheck sistemi tarafndan taranm ve bu sistem sonularna gre orijinal bir makale olduu
tespit edilmitir.
**
Yrd. Do. Dr. Sakarya niversitesi BF Maliye Blm, El-mek: fatihyardimcioglu@gmail.com
***
Ar. Gr. Sakarya niversitesi BF Maliye Blm, El-mek: fbesel@sakarya.edu.tr
*Bu

2198

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

RELATIONSHIP BETWEEN UNEMPLOYMENT AND OIL

PRICES: UNDER STRUCTURAL BREAKS IN EXAMPLE OF
TURKEY (1980-2012)
ABSTRACT
A developing country and oil-importing economy like Turkey many
sectors, directly or indirectly is heavily dependent on the oil as inputs
for almost every industrial sector. Because of this increase in oil prices
increases inputs cost, consequently increasing production costs affect
unemployment rate. In addition to this increase in oil prices has affect
almost several economic indicators like; inflation, economic growth,
economic development, exchange rate, public expenditures, public
revenues, budget deficits, interest rates etc..
In the existing literature there are very few studies (see: Dogrul ve
Soytas (2010); Erkan and et al., (2011)) which is investigated the
relationship between oil prices and unemployment in Turkey. The
purpose of this study is to investigate the long-run relationship between
Unemployment rates and Oil prices in Turkey over the period from 1980
to 2012 by utilizing the Zivot-Andrews and Kapetanios unit root tests,
Gregory-Hansen cointegration test and Toda-Yamamoto causality
methods.
Zivot-Andrews and Kapetanios unit root tests resulst shows that
both oil pricies and unemployment rates are stationary. According to
Gregory-Hansen cointegration test result there is not cointegration
relationship between Unemployment and Oil prices in the long run. The
results of Toda-Yamamoto causality test shows that there is
unidirectional causality relation from Oil prices to Unemployment rates
as expected.
Key Words: Unemployment, Oil Prices, Turkey

1.Giri
Ekonomide pek ok sektr, dorudan ya da dolayl olarak petrole bamldr. Petrol
piyasasnda veya petrol fiyatlarnda ortaya kan deiiklikler birbirinden bamsz veya birbirini
etkileyen ok sayda etkene bal olmas nedeniyle, hem lke hem de dnya ekonomisi zerinde
zincirleme etkileimler ortaya karmaktadr (Firuzan, 2010: 2). Uluslararas petrol fiyatlarndaki
deimeler zellikle petrolde da baml (enerji ithalats) lkelerin isizlik, ekonomik byme,
enflasyon ve dier makroekonomik deikenleri zerinde olumsuz etkiler ortaya
karabilmektedir1.
Artan petrol fiyatlar zellikle petrol ithalats lkelerde, enflasyon ve girdi maliyetlerinde
ykselie sebep olmasnn yan sra, petrol d rnlere olan talebin dmesine yol aabilecektir.
Petrol fiyatlarndaki art bunun yan sra kamu harcamalar, vergi gelirleri ve bte zerinde de
olumsuz etkiler ortaya kararak; kamu harcamalarnda ksntya gidilmesine, vergi gelirlerinin
dmesine, bte ann artmasna neden olabilecektir. Bu durum ise, faiz oranlarn arttrrken,
1Sz

konusu makroekonomik deikenler zerinde petrol fiyatlar haricinde kukusuz farkl unsurlarn da etkisi
mevcuttur.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2199

cretlerin reel de kar diren gstermesi sonucu, petrol fiyatlarndaki art tipik olarak
nominal cret seviyeleri zerinde bask oluturacaktr. Talepteki de, cretler zerindeki
basknn eklenmesiyle, en azndan ksa dnemde petrol fiyatlarndaki art nedeniyle isizlik
artacaktr (Yaylal ve Lebe, 2012: 45). phesiz isizlik yalnzca petrol fiyatlar tarafndan
belirlenmemektedir. Petrol fiyatlarnn haricinde isizlik zerinde enflasyon, dviz kuru, enerji
fiyatlar, girdi fiyatlar, ekonomik byme, vergiler, sermaye birikimi, cretler (nominal ve reel
anlamda), teknolojik gelime, nfus art, dorudan yabanc sermaye yatrmlar, eitim, ekonomi
politikalar gibi makroekonomik, ve politik bir ok faktrn etkisi sz konusudur ve literatr
incelendiinde faktrlerin isizlik zerindeki etkisine ynelik almalarn yapld grlmektedir.
Bu almann amac 1980-2012 dnemi itibaryla Trkiye iin isizlik ile petrol fiyatlar
arasndaki ilikinin varl ve ynn aratrmaktr. Bu amala almada ilk olarak isizlik ve
petrol fiyatlar ilikisi ile ilgili yaplm olan ampirik almalar ve sonular ortaya konulmutur.
Daha sonra 1980-2012 dnemine ilikin Trkiye iin isizlik ve pertol fiyatlar arasndaki iliki
Trkiyenin kar karya kalm olduu dnemsel etkileri de gzlemleyebilmek iin yapsal
krlmal Zivot-Andrews ve Kapetanios birim kk testleri ve Gregory-Hansen ebtnleme testi ile
aratrlmtr. Son olarak da isizlik ve petrol fiyatlar deikenleri arasndaki nedensellik
ilikisinin varl ve bu ilikinin yn Toda-Yamamoto nedensellik analizi yardmyla
belirlenmitir.
Literatrde petrol fiyatlar ve isizlik arasndaki ilikiyi Trkiye iin inceleyen ok az
sayda alma (bknz: Dogrul ve Soytas (2010); Erkan ve di., (2011)) vardr. Literatrdeki bu
eksiklik almann temel motivasyonunu oluturmaktadr. Bunun yan sra alma zellikle
kullanlan yntemler ve incelenen dnem periyodu bakmndan daha nce yaplm olan
almalardan farkllk arz etmektedir. Bu nedenlerle elde edilen sonularn literatre katk
salayaca dnlmektedir.
2. sizlik-Petrol Fiyatlar likisi ile lgili Ampirik Literatr
Ampirik literatrde isizlik ve petrol fiyatlar ilikisini aratrmaya ynelik ounluu
birden ok lkeyi birlikte ele alan almalar (panel veri almalar) olmak zere, tek lke zerine
(zaman serisi almalar) yaplm almalar da mevcuttur.
2.1. Karlkl Bir liki Olduu Sonucuna Ulaan almalar
Literatrde isizlik ve petrol fiyatlar ilikisini aratran almalarn byk bir ksm
isizlik ve petrol fiyatlar arasnda karlkl bir iliki olduu sonucuna ulamlardr.
Uri (1995), ABD zelinde 1890-1994 dneminde ham petrol fiyatlar ve isizlik zerindeki
ilikiyi aratrd almasnda bu iki deiken arasnda karlkl bir iliki olduu sonucuna
ulamtr. Yazar ham petrol fiyatlarndaki yllk ortalama yzde 1.54 artn isizlik orann yzde
0.0078 arttrdn belirtmektedir.
Hoag ve Wheeler (1996) 1957:1-1982:4 dnemini kapsayan almalarnda petrol
fiyatlarndaki artn ABD'nin Ohio eyaletinde kmr madenindeki igc zerindeki etkisini
aratrm ve petrol fiyatlarndaki oklarn igc zerinde istatistiki olarak anlaml bir etkisi
olduu sonucuna ulamlardr.
Keane ve Prasad (1996) 1966-1981 yllarn kapsayan almalarnda ABD ekonomisinde
ksa dnemde petrol fiyatlarndaki art ile igc arasnda negatif bir etki olduu, uzun dnemde
ise bu etkinin pozitif olduu sonucuna ulamlardr.
Carruth ve di., (1998) 1954-1978 yllarn kapsayan ABD ekonomisi zerine yapm
olduklar almalarnda reel petrol fiyatlar ile isizlik arasnda gl bir nedensellik ilikisi olduu
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

2200

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

sonucuna ulamlardr. Yazarlar petrol fiyatlarndaki artn igcne olan talebi azaltarak isizlik
orann ykselttiini ifade etmektedirler.
Papapetrou (2001) Yunanistan ekonomisi zerine yapt almasnda 1989:1-1999:6
yllar arasnda petrol fiyatlarndaki oklarn igc zerinde [isizlii artrma ynnde] annda
ortaya kan negatif bir etkisi olduu sonucuna ulamtr.
Caporale ve Gil-Alana (2002), Kanadada 1966:01-2000:02 dneminde petrol fiyatlar ile
isizlik arasndaki ilikiyi incelemiler ve iki deiken arasnda hem ksa, hem de uzun dnemde
ebtnleme ilikisi bulunduu sonucuna ulamlardr.
Gil-Alana (2003) Avustralya ekonomisinde 1971-1995 dnemine ilikin yapm olduu
almasnda reel petrol fiyatlar ile isizlik arasnda ebtnleme ilikisi olduu sonucuna
ulamtr.
Chang ve Wong (2003) 1978-2000 dnemini kapsayan almalarnda Singapur
ekonomisinde petrol fiyatlar oklarnn isizlii negatif bir ekilde etkiledii sonucuna
ulamlardr.
Ewing ve Thompson (2007), 1982-2005 dnemi iin ABD ekonomisinde ham petrol
fiyatlar ve isizliin de dahil olduu baz makro ekonomik deikenler arasndaki ilikiyi
inceledikleri almalarnda ham petrol fiyatlar ve isizlik arasnda karlkl ve e zamanl bir
iliki olduu sonucuna ulamlardr.
Yahia ve Saleh (2008), 1970-2005 dnemini kapsayan ve Libya zerine yapm olduklar
almalarnda petrol fiyatlar ile istihdam arasnda uzun dnemli ebtnleme ilikisi olduu
sonucuna ulamlardr.
Lescaroux ve Mignon (2008), 1960-2005 dneminde OPEC yesi olan ve OPEC yesi
olmayan 36 lke zerinde yapm olduklar almada, petrol fiyatlarndaki deiikliklerin zellikle
OPEC yesi olmayan lkelerde isizlik zerinde uzun dnemde olumsuz etki yarattn ifade
etmektedirler.
Robalo ve Salvado (2008), Portekiz ekonomisinde 1968-2005 dneminde petrol
fiyatlarndaki deiiklikler ile isizlik oran arasnda istatistiksel olarak anlaml bir iliki
bulmulardr. Yazarlar farkl dnem zerinden yaptklar incelemelerinde zellikle 1968-1985
dneminde isizlik ve petrol fiyatlar arasnda nedensellik ilikisinin olduunu, petrol fiyatlar ve
isizlik arasndaki ilikiye ait katsaylarn ise ilk dnemlerde ikinci dneme kyasla (1986-2005)
daha yksek olduunu belirtmektedirler.
Rafiq ve di., (2009), Tayland zerine yapm olduklar 1993:1-2006:4 dnemini kapsayan
almalarnda petrol fiyatlar ile isizlik arasnda pertol fiyatlarndan isizlie doru bir
nedensellik ilikisi olduu sonucuna ulamlardr.
Dogrul ve Soytas (2010) 2005:01-2009:08 dnemini kapsayan almalarnda Trkiye'de
reel petrol fiyatlar art ile isizlik arasnda uzun dnemli iliki olduu sonucuna ulamlardr.
Umar ve Abdulhakeem (2010) 1970-2008 yllarn kapsayan Nijerya zerine yapm
olduklar almalarnda petrol fiyatlar oklarnn Nijerya ekonomisi zerindeki etkisini
aratrmlar ve petrol fiyatlarndaki artn isizlii azaltt sonucuna ulamlardr.
Erkan ve di., (2011) Trkiye zerine yapm olduklar almada 2005:01-2009:12
dnemi iin petrol fiyatlar ve isizlik arasndaki ilikiyi aratrmlardr. Trkiye'de petrol fiyatlar
ile isizlik arasnda uzun dnemli iliki olduunu belirten yazarlara gre isizlik oranndaki
deimeler petrol fiyatlarn etkilememekte fakat petrol fiyatlarndaki deimeler ise isizlik orann
etkilemektedir.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2201

Ran ve Voon (2012) 1984:1-2007:3 dnemini kapsayan almalarnda petrol fiyat

oklarnn drt ufak Asya lkesi ekonomisi zerindeki etkilerini aratrmlardr. Yazarlar
almalarnda petrol fiyatlarndaki oklar dolaysyla lkelerin uzun dnemde yksek isizlik riski
ile kar karya kalabileceklerini belirtmektedirler.
Estrada ve Cos (2012) 1965-2007 dnemini ve AB lkelerini kapsayan almalarnda
petrol fiyatlar ile yapsal isizlik oran (NAIRU) arasndaki ilikiyi incelemilerdir. Yazarlar petrol
fiyatlarndaki artn yapsal isizlik orann etkiledii sonucuna ulamlardr.
Loganathan ve di., (2013), 1980-2010 dnemini kapsayan almalarnda uluslararas
petrol fiyatlarndaki dalgalanma ve isizlik arasndaki ilikiyi Malezya zelinde incelemilerdir.
Yazarlar hem ksa dnemde hem de uzun dnemde uluslararas petrol fiyatlarndaki
dalgalanmalarn Malezya'da isizlik zerinde etkisi olduu sonucuna ulamlardr. Yazarlar petrol
fiyatlarndan isizlie doru tek ynl bir nedensellik ilikisi ve her iki deiken iin de Krfez
savanda yapsal krlmann olduunu belirtmektedirler.
Ahmad (2013) 1991:01-2010:12 dnemini kapsayan almasnda Pakistan'da petrol
fiyatlar ile isizlik arasndaki ilikiyi aratrmtr. Yazar petrol fiyatlar ile isizlik arasnda
anlaml bir iliki olduu ve uzun dnemde petrol fiyatlarnn isizliin nedeni olduu sonucuna
ulamtr.
2.2. Herhangi Bir liki Olmad Sonucuna Ulaan almalar
Literatr incelendiinde almalarn ok az bir ksm isizlik ve petrol fiyatlar
deikenleri arasnda herhangi bir iliki olmad sonucuna ulamlardr.
Dadkhah ve Stijns (2006) ABDde 1950-2005 zaman periyodunu kapsayan almalarnda petrol
fiyatlaryla isizlik oran arasnda herhangi bir iliki bulamamlardr. Yazarlar petrol
fiyatlarndaki artn isizlii artrma ya da azaltma ynnde herhangi bir etkisi olmadn, ayn
zamanda isizlik onaranndaki deiikliin de petrol fiyatlar zerinde bir etkisi olmadn
belirtmektedirler.
Chang ve di., (2011) 17 Asya ve Okyanus lkesi zerine yaptklar almalarnda petrol
fiyatlarnn isizliin de dahil olduu makro ekonomik deikenler ile ilikisini inceledikleri
almalarnda petrol fiyatlarndaki dalgalanmalar ile isizlik arasnda net bir iliki bulunmadn
belirtmektedirler.
Bouchaour ve Al-Zeaud (2012) Cezayir zelinde yapm olduklar 1980-2011 dnemini
kapsayan, petrol fiyatlar ve isizliin de dahil olduu makro ekonomik deikenler arasndaki
ilikiyi aratrdklar almalarnda petrol fiyatlar ve isizlik arasnda ksa dnemde anlaml bir
ebtnleme ve nedensellik ilikisi bulamamlardr.
3. Veri Seti, Ekonometrik Yntem ve Analiz
3.1. Veri Seti, Metodoloji ve Ekonometrik Model
Bu almada Trkiyede isizlik oranlar ile petrol fiyatlar arasndaki ilikiyi belirlemek
amacyla 1980-2012 dnemine ait isizlik oranlar (UNEMP) ve petrol fiyatlar (OIL) yllk
verilerinden oluan seriler kullanlmtr. UNEMP ve OIL veri seti Trkiye Cumhuriyeti Kalknma
Bakanl Ekonomik ve Sosyal Gstergeler veri datm sisteminden temin edilmitir. Petrol
fiyatlar ham petrol varil fiyat olup dolar cinsinden ele alnmtr.
Bu almada tahmin edilen ekonometrik model (1) nolu eitlikte gsterilmektedir;
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

2202

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

ln CPI it it ln DEM it uit

(1)

3.2. Ekonometrik Yntem

almann bu ksmnda ekonometrik analizde kullanlacak, yapsal krlmann dikkate
alnd Zivot-Andrews ve Kapetanios birim kk testi; Gregory-Hansen e btnleme testi
hakknda bilgi verilecek, daha sonra ise Toda-Yamamoto nedensellik testi anlatlacaktr. Ampirik
bulgular EViews 7.2 ve Matlab ekonometri paket programlar kullanlarak elde edilmitir.
3.2.1. Zivot-Andrews Birim Kk Testi
Perron (1989)un gelitirmi olduu yapsal krlmal birim kk testi krlma tarihinin
nceden bilindiine (dsal olduuna) dayanmaktadr. Zivot ve Andrews (1992), Perronun test
istatistiini yapsal krlmalarn nceden bilinmedii ve isel olarak ele alnd ekilde
gelitirmiler ve test istatistiini belirlemede aadaki modellerin kullanlmasn nermilerdir.
ZA birim kk testi iin ele alnan modeller (Zivot ve Andrews,1992: 254):
k

yt t yt 1 1DU ( ) i yt i et

(Model A)

i 1
k

yt t yt 1 2 DT ( ) i yt i et

(Model B)

i 1

yt t yt 1 2 DT ( ) 1DU ( ) i yt i et

(Model C)

i 1

Yukarda belirtilen modellerde, Model A ortalamada, Model B eimde, Model C ise hem
eimde hem de ortalamada meydana gelen yapsal deiimleri iermektedir. t = 1,2,,T zaman,
TB krlma zaman, TB / T ( (0.15,0.85)) nispi krlma yansmasn ifade etmektedir. Yapsal
krlmann varl sadece blgesinde aranmaktadr (Ylanc ve zcan, 2010:25).

Modellerde yer alan DU ortalamadaki, DT ise trenddeki krlmay ifade eden kukla
deikenler olup u ekilde tanmlanmaktadrlar:

TB

iken

DU t
0

dier durumlarda.

t-TB t

TB iken

DTt
0

dier durumlarda.

Krlma noktasnn tahmini iin t = 2,,(T-1) iin En Kk Kareler (EKK) yntemiyle

(T-2) sayda regresyon kurulur ve yt 1 deikeninin katsays olan iin en kk t istatistiini
veren modelde yer alan, dolaysyla seride birim kk vardr temel hipotezini kabul etmeye ynelik
en az kant veren tarih krlma noktasn vermektedir.
Bu testte 1 hipotezinin doruluu snanmaktadr. Krlma tarihi tespit edildikten sonra
ya ait t istatistiinin mutlak deer olarak ZA kritik deerlerinden byk olmas halinde yapsal
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2203

krlma olmadan birim kkn var olduunu gsteren sfr hipotezi reddedilmektedir. Alternatif
hipotez ise trend fonksiyonunda meydana gelen yapsal krlmann varl ile beraber serinin trend
duraan olduunu belirtmektedir (Ylanc ve zcan, 2010:26).
3.2.2. Kapetanios Birim Kk Testi
Kapetanios (2005), temel hipotezi serinin birim kk ierdii, alternatif hipotezi ise serinin
m krlmal ancak duraan olduu yeni bir test gelitirmitir. Bu test ile krlma saysnn nceden
belirlenme zorunluluu ortadan kalkmtr. Uygun krlma saysnn isel olarak belirlendii bu
testte aratrmac sadece maksimum krlma saysn tespit edecektir (Ylanc, 2013:103). Bu testte
kullanlan model aadaki gibidir:
p

i 1

i 1

i 1

yt 0 1t yt 1 i yt i i DU i ,t i DTi ,t et
1

TB iken

dier durumlarda.

DU i ,t

t-TB

TB iken

DTi ,t
0

dier durumlarda.

Testin hipotezleri ise:

H0

: 1

Ha

1 eklindedir (Kapetanios, 2005:124).

Testin ileyii u ekildedir (Ylanc, 2013:104):

Belirli bir krlma says iin ncelikle tek krlma tm rnek boyunca aranr ve H 0
hipotezinin t-istatistikleri elde edilir.

Kalnt kareler toplamnn (KKT) minimum olduu model ile ilgili yapsal krlma tarihi
seilir.

Tahmin edilmi ilk krlma tarihi modele eklenerek geri kalan paralar arasnda ikinci
yapsal krlma tarihi aranr, 1 iin t-istatistikleri hesaplanr ve krlma tarihi yine
minimum KKT bulunarak belirlenir. Bu aama m krlma says elde edilene kadar devam
ettirilir.

Uygun krlma says minimum t-istatistiini veren krlma saysdr.

Modele ait kalnt kareler toplam u ekilde hesaplanr (Kapetanios, 2005:127):

KKT

i yt i 1DU1,t 1DT1,t

0
1
t 1
t
t k 2
i 1

3.2.3. Gregory-Hansen Ebtnleme Testi

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

2204

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

Birim kk testi sonularnn elde edilmesinden sonra Gregory ve Hansen (1996) tarafndan
gelitirilmi olan ve tek yapsal krlmaya izin veren ebtnleme testi uygulanacaktr. Gregory ve
Hansen, Johansen ebtnleme testini yapsal krlmay isel olarak ele alacak ekilde
gelitirmilerdir (Arsoy, 2013:152).
Yapsal krlmaya izin veren Gregory ve Hansen ebtnleme testinde, deikenler
arasndaki uzun dnem ilikinin varl farkl model kullanlarak test edilir. Bu modeller:
Model C (Sabitte Krlma):

y1t 1 2t T y2t et

t = 1,,n

eklinde ifade edilmekte olup modelde 1 krlmadan nceki sabit terimi, 2 ise krlmann sabit
terimde meydana getirdii deiiklii gstermektedir (Gregory ve Hansen, 1996:103).
Model C/T (Trendli Sabitte Krlma):

y1t 1 2t t T y2t et

t = 1,,n

eklinde belirtilir. Bu modelde hem sabit terimdeki hem de trenddeki krlmalar dikkate
alnmaktadr (Gregory ve Hansen, 1996:103).
Model C/S (Rejim Deiiklii):

y1t 1 2t 1T y2t 2T y2tt et

t = 1,,n

1 ve 2 sabitte krlmay gsteren modelde ifade edildii zeredir. Burada

1 krlmadan nceki eim katsaysn, 2 ise krlmadan sonra eimde meydana gelen deiiklii

eklinde belirtilirken

ifade etmektedir (Gregory ve Hansen, 1996:103).

model iin yapsal krlma aada belirtilen kukla deikenler sayesinde tanmlanabilir:
0,

1t

eer

1,

t n

eer

Burada ile (0,1) deerlerini alan yapsal krlma noktas, n ile de yapsal krlma
noktasnn tamsay ksm ifade edilmektedir (Gregory ve Hansen, 1996:102).
ncelenen bu model iin hesaplanan Philips test istatistikleri ( Z* ve Z t* ) ve Augmented
Dickey Fuller test istatistii ( ADF * )nin minimum olduu tarih ebtnleme testi iin uygun
krlma tarihini belirlemektedir. Test istatistikleri;

Z* inf Z ( )

Zt* inf Zt ( )

ADF inf ADF ( )

*

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2205

eklinde ifade edilmektedir (Gregory ve Hansen, 1996:106).

Uygun model iin belirlenen test istatistikleri tablo kritik deerleri ile karlatrlr ve
deikenler arasnda ebtnleme yoktur temel hipotezine kar bir yapsal krlmayla birlikte
deikenler arasnda ebtnleme ilikisinin olduunu gsteren alternatif hipotez test edilir.
Deiken saysna gre belirlenen tablo kritik deerleri, Gregory ve Hansen (1996)in yaptklar
almada yer almaktadr (Traolu ve Yldrm, 2012:115).
3.2.3. Toda-Yamamoto Nedensellik Testi
Toda ve Yamamoto (1995), seriler arasndaki nedensellik ilikisinin, duraanlk ve
ebtnleme nsel bilgisine ihtiya olmakszn gzlemlenebilecei bir test gelitirmilerdir.
Toda ve Yamamoto testi iin ncelikle VAR modelinde uygun gecikme seviyesi (p) belirlenir.
Daha sonra p gecikmeye maksimum btnleme derecesi (dmax) eklenir. Bir sonraki aamada
p+dmax gecikme iin serilerin orijinal deerleri ile EKK modeli tahmin edilir (Bykakn vd.,
2009:111). Toda ve Yamamoto testinde kullanlan VAR (p+dmax) modeli:

Yt 0

p d max

X t 0

i 1

1(i d )Yt (i d )

p d max

i 1

p d max

i 1

1(i d )Yt (i d )

p d max

i 1

2( i d )

X t (i d ) 1t

2(i d ) X t (i d ) 2t

eklinde tanmlanmaktadr (Toda ve Yamamoto, 1995:230).

Son olarak deikenler iin srasyla kst konur ve p gecikme iin standart Wald testi
kullanlarak bu kstlarn anlamll snanr (Bykakn vd., 2009:111). rnein ilk eitlik iin
2(i d ) 0 temel hipotezi kabul edilirse, Xten Yye doru nedensellik ilikisinin olmad
sonucuna ulalr. Dier nedensellik ilikileri de benzer ekilde snanr.
3.3. almann Analizi
Ampirik analizde seriler logaritmas alnarak kullanlm olup 1980-2012 dneminde
deikenlerin seyri grsel olarak Grafik 1de sunulmutur.
LNOIL

LNUNEMP
4.8

2.8

4.4

2.6

4.0
2.4
3.6
2.2
3.2
2.0

1.8
1980

2.8

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2.4
1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

Grafik 1: Deikenlerin Seyri (1980-2012)

Ekonometrik analiz ncesinde, Grafik 1 incelendiinde belirtilen yllar itibaryla
deikenlerin benzer eilimler gsterdii sylenebilir.
3.3.1. Zivot-Andrews Birim Kk Testi Testi Sonular ve Deerlendirilmesi
Zivot Andrews yapsal krlmal birim kk testi sonular Tablo 1de gsterilmektedir.
Tablo 1de ZA testi sonular iin Model A, Model B ve Model Cye ait bulgulara yer verilmitir.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

2206

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

Model A sadece dzeyde krlmay, Model B trendde krlmay dikkate alrken, Model C ise hem
dzeyde hem de eimde krlmay gz nne almaktadr. Krlmalarn yer ald tarihler test
istatistiklerinin sandaki kutuda (TB) belirtilmitir. Test istatistiinin yanndaki parantez iindeki
deerler ise uygun gecikme uzunluunu ifade etmektedir.
Tablo 1: Zivot-Andrews Birim Kk Testi Sonular2
Model A

Deikenlerin Seviye Deerleri

t-ist.

TB

Model B

Model C

t-ist.

TB

t-ist.

TB

LNUNEMP

-4.39 (1)

2001

-3.19 (1)

1998

-3.72 (1)

1995

LNOIL

-2.70 (0)

1986

-4.18 (0)

1999

-4.10 (0)

1998

t-ist.

TB

t-ist.

TB

Deikenlerin Birinci Farklar

t-ist.

TB

LNUNEMP

-5.55* (0)

2001

-5.29* (0)

2006

-6.21* (0)

2001

LNOIL

-5.91* (1)

2000

-5.84* (1)

2006

-5.97* (1)

2004

Not: Tablo kritik deerleri Model A iin %1; -5.34, %5; -4.80, Model B iin %1; -4.93, %5; -4.42, Model C iin %1; 5.57, %5; -5.08dir. Optimal gecikme uzunluklar Schwarz bilgi kriterine gre belirlenmitir. * ve ** srasyla serinin %1
ve %5 anlamllk seviyesinde duraan olduunu gstermektedir.

ZA testi sonular incelendiinde;

LNUNEMP serisi seviye deerinde, %1, ve %5 anlamllk dzeyinde Model A, Model B

ve Model C iin, test istatistii mutlak deerce kritik deerlerden kk olduundan birim
kk iermektedir. LNUNEMP serisinin birinci fark alndnda ise her iki anlam
dzeyinde de tm modeller iin duraan hale geldii gzlemlenmektedir. LNUNEMP
serisi birinci farknda duraan olmaktadr, I (1)dir.

LNOIL serisinin seviye deerinde, %1, ve %5 anlamllk dzeyinde Model A, Model B ve

Model C iin, test istatistii mutlak deerce kritik deerlerden kk olduu iin birim kk
ierdii grlmektedir. Serinin birinci fark alndnda ise her iki anlam dzeyinde de
model iin duraan hale geldii gzlemlenmektedir. LNOIL serisi birinci farknda duraan
olmaktadr, yani I (1)dir.
3.3.2. Kapetanios Birim Kk Testi Sonular ve Deerlendirilmesi

Tek yapsal krlmay dikkate alan Zivot - Andrews birim kk testi uygulamasndan sonra
be krlmaya kadar izin veren Kapetanios birim kk testi uygulanmtr. Uygulamada maksimum
gecikme says Schwert (1988)in gelitirdii k 12 x(T /100)0.25 forml kullanlarak
belirlenmitir. Bu formlde k maksimum gecikme uzunluunu, T ise gzlem saysn ifade
etmektedir. Kapetanios birim kk testi sabitte ve eimde krlmay dikkate alan Model C/S (rejim
deiiklii) iin uygulanmtr. Kapetanios birim kk testi sonularna gre t istatistiinin minimum
olduu deer uygun krlma saysn vermektedir.

Zivot - Andrews birim kk testi sonular EViews 7.2 ekonometri paket program kullanlarak elde edilmitir.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2207

Tablo 2: Kapetanios Birim Kk Testi Sonular3

LNUNEMP
Krlma Says
5
4
3
2
1

t-ist.
1000
-7.77
-8.39
-10.76
-4.52*

LNOIL
TB
20,15,26,6,1
20,15,26,6
20,15,26
20,15
20

t-ist.
1000
-7.55
-7.33
-6.43
-4.10*

TB
18,6,25,13,1
18,6,25,13
18,6,25
18,6
18

Not: Kritik deerler Kapetanios (2005)ten elde edilmi olup %1 iin -5.704, %5 iin -5.081, %10 iin ise 4.820dir. TB krlmann gerekletii gzlemin srasn gstermektedir.

sizlik oranlar serisi iin uygun krlma says bir olmakta ve serinin 20. gzlemi
krlmann gerekletii gzlemi vermekte olup krlmann olduu yl 1999dur. sizlik oranlar
serisine ait t istatistii tm anlamllk dzeylerinde mutlak deerce kritik deerlerden kk
olduundan serinin birim kk ierdiini ifade eden temel hipotez reddedilemez.
Test sonularna gre petrol fiyatlar serisi iin uygun krlma says birdir. Krlma 18.
gzleme isabet eden 1997 ylnda gereklemitir. Petrol fiyatlarna ait t istatistii -4.10dur ve
mutlak deerce %1, %5 ve %10 anlamllk dzeyi iin de tablo kritik deerlerinden kktr.
Dolaysyla petrol fiyatlar serisi birim kk iermektedir.
3.3.3. Gregory-Hansen Ebtnleme Testi Sonular ve Deerlendirilmesi
Yapsal krlma altnda serilerin duraanlk dzeylerinin belirlenmesinden sonra her iki
serinin de I (1) olmasndan dolay deikenler arasnda yapsal krlma altnda uzun dnemli bir
iliki olup olmadnn belirlenmesi amacyla Gregory-Hansen ebtnleme testi yaplm ve
minimum ADF test istatistikleri ve bunlara denk gelen krlma dnemleri Tablo 3te sunulmutur.
Tablo 3: Gregory-Hansen Ebtnleme Testi Sonular4
Krlma Dnemi

Model

ADF statistii
%1

Model C
Model C/T
Model C/S

1985
2002
2003

-4.06 (1)
-3.93 (1)
-4.11 (1)

Kritik Deerler
%5

-5.44
-5.80
-5.97

-4.92
-5.29
-5.50

Not: Kritik deerler Gregory and Hansen (1996:109)dan alnmtr. Parantez iindeki deerler Akaike Bilgi
Kriteri tarafndan seilen gecikme saysn gstermektedir.

Tm modeller iin hesaplanan minimum ADF istatistii mutlak deer olarak kritik
deerlerden kk olduundan seriler arasnda ebtnleme olmadn gsteren temel hipotez
kabul edilemez. Dolaysyla Gregory-Hansen testi sonularna gre isizlik oranlar ile petrol
fiyatlar arasnda uzun dnemli bir iliki olmadn ifade etmek mmkndr. Ayrca, model iin
srasyla 1985, 2002 ve 2003 yllarnda yapsal krlma sz konusudur.

3
4

Kapetanios birim kk testi sonular Matlab R2009a ekonometri paket program kullanlarak elde edilmitir.
Gregory-Hansen ebtnleme testi sonular EViews 7.2 ekonometri paket program kullanlarak elde edilmitir.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

2208

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

3.3.4. Toda-Yamamoto Nedensellik Testi

almann bu ksmnda isizlik oranlar ile petrol fiyatlar arasndaki nedensellik
ilikisinin varl ve yn Toda-Yamamoto yntemine dayal Granger nedensellik testi kullanlarak
analiz edilecektir.
Tablo 4: Toda-Yamamoto Nedensellik Testi Sonular5
Temel Hipotez

Gecikme Uzunluu

2 statistii

LNOIL
LNUNEMP
LNUNEMP
LNOIL

(p=1) + (dmax=1) = 2
(p=1) + (dmax=1) = 2

10.49378 (0.0053)
4.277356 (0.1178)

Not: Parantez iindeki deerler, ilgili test istatistiinin olaslk deerleridir. Uygun VAR modeli iin p deeri
Schwarz Bilgi Kriterine gre belirlenmitir.

Tablo 4ten de grlebilecei zere, %1 anlamllk seviyesinde petrol fiyatlarnn isizlik

oranlarnn Granger nedeni olmadn gsteren temel hipotez reddedilmekte iken, isizlik
oranlarnn petrol fiyatlar deikeninin Granger nedeni olmadn gsteren hipotez kabul
edilmektedir. Dolaysyla Toda-Yamamoto nedensellik analizi sonularna gre isizlik oranlar ile
petrol fiyatlar arasndaki nedensellik ilikisinin petrol fiyatlarndan isizlik oranlarna doru tek
ynl olduu gzlemlenmektedir.
Sonu
Bu almann amac 1980-2012 dnemi itibaryla Trkiye iin isizlik ile petrol fiyatlar
arasndaki ilikinin varl ve ynn aratrmaktr. Bu amala almada ilk olarak isizlik ve
petrol fiyatlar ilikisi ile ilgili yaplm olan ampirik almalar ve sonular ortaya konulmutur.
Ampirik literatrde isizlik ve petrol fiyatlar ilikisini aratran almalarn byk bir ksmnn
isizlik ve petrol fiyatlar arasnda karlkl bir iliki olduu sonucuna ulat, ok az bir ksmnn
ise isizlik ve petrol fiyatlar deikenleri arasnda herhangi bir iliki olmad sonucuna ulat
grlmtr.
Trkiye iin isizlik ve petrol fiyatlar arasndaki iliki Trkiyenin kar karya kalm
olduu dnemsel etkileri de gzlemleyebilmek iin yapsal krlmal Zivot-Andrews ve Kapetanios
birim kk testleri ile aratrlmtr. Birim kk testleri sonucunda serilerin seviye deerlerinde birim
kk ierdii tespit edilmi, birinci farklar alndnda duraan hale geldikleri gzlemlenmitir. Her
iki serinin de birinci mertebeden duraan olmas nedeniyle deikenler arasnda uzun dnemli bir
ilikinin varl Gregory-Hansen ebtnleme testi ile test edilmi ancak uzun dnemli iliki
olmad sonucuna ulalmtr.
Deikenlerden birinin gemi deerlerinin dier deikendeki deiimi aklayabilme
gc olup olmad ve bu ilikinin ynnn tespiti iin Toda-Yamamoto nedensellik testi
uygulanm ve sonucunda petrol fiyatlarndan isizlik oranlarna doru tek ynl bir iliki olduu
belirlenmitir.
Bu balamda Trkiye zelinde petrol fiyatlarndaki deiimin isizlik oranlar art
zerinde etkisi olduu belirtilebilir.

5 Toda-Yamamoto

nedensellik testi sonular EViews 7.2 ekonometri paket program kullanlarak elde edilmitir.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2209

KAYNAKA
AHMAD, F. (2013). The Effect of Oil Prices on Unemployment: Evidence from Pakistan. Business
and Economics Research Journal. Volume 4. Number 1. 43-57.
ARISOY, . (2013). Kaldor Yasas erevesinde Trkiyede Sanayi Sektr ve ktisadi Byme
likisinin Snanmas. Eskiehir Osmangazi niversitesi BF Dergisi. Cilt: 8 (1). 143-162.
BOUCHAOUR, C. ve Hussein Ali Al-Zeaud (2012). Oil Price Distortion and Their Impact on
Algerian Macroeconomic. International Journal of Business and Management. Vol. 7.
No: 18. 99-114.
BYKAKIN, F., H. Bozkurt ve V. Cengiz (2009). Trkiye'de Parasal Aktarmn Faiz Kanalnn
Nedensellik ve Toda-Yamamoto Yntemleri le Analizi. Erciyes niversitesi ktisadi ve
dari Bilimler Fakltesi Dergisi. Say: 33. 101-118.
CAPORALE, G.M. ve L.A. Gil-Alana (2002). Unemployment and input prices: a fractional
cointegration approach. Applied Economics Letters. 9. 347-351.
CARRUTH, A.A., Hooker, M.A. & Oswald, A.J., (1998). Unemployment equilibria and input
prices: Theory and evidence from the united states. Review of Economics and Statistics. 80
(4). 621-628.
CHANG, Y., Jha, K., Fernandez, K. ve Jaman, F. (2011). Oil Price Fluctuations and
Macroeconomic Performances in Asian and Oceanic Economies. 30th USAEE/IAEE North
American Conference. Washington. DC. 912 October.
CHANG, Y. & Wong, J.F., (2003). Oil price fluctuation and singapore economy. Energy Policy.
31. 1151-1165.
DADKHAH, K.M. and Stijns, J.P.C. (2006). The Effects of Political Instability in the Middle East
and OPEC Production Policy on Oil Prices. Middle East Economic Association Meetings.
Boston. Massachusetts. USA.
DORUL, H.G. ve Soyta, U., (2010). Relationship Between Oil Prices, Interest Rate, and
Unemployment: Evidence From An Emerging Market. Energy Economics. Vol.32. 15231528.
ERKAN, B., M. entrk, Y.E. Akba ve T. Bayat (2011). Uluslararas Ham Petrol Fiyatlarndaki
Volatilitenin sizlik Gstergeleri zerindeki Etkisi: Trkiye rnei zerine Ampirik
Bulgular. Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10(02). 715-730.
ESTRADA, A. ve P. H. Cos (2012). Oil prices and their effect on potential output. Applied
Economics Letters. 19. 207214.
EWING, B., ve M. A. Thompson (2007). Dynamic cyclical comovements of oil prices with
industrial production, consumer prices, unemployment, and stock prices. Energy Policy.
35. 55355540.
FRUZAN, E., (2010). Trkiye'de Petrol Fiyatlar Oynaklnn Modellenmesi. stanbul
niversitesi ktisat Fakltesi Ekonometri ve statistik Dergisi. Say:12. 117.
GIL-ALANA, L.A. (2003). Unemployment and real oil prices in australia: A fractionally
cointegrated approach. Applied Economics Letters. 10 (4). 201-204.
GREGORY, Allan W. and Bruce E. Hansen (1996). Residual-based tests for cointegration in
models with regime shifts. Journal of Econometrics. Vol: 70 (1). 99-126.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

2210

Fatih YARDIMCIOLU Furkan BEEL

HOAG, J.H. ve M. Wheeler (1996). Oil price shocks and employment: the case of Ohio coal
mining. Energy Economics. 18. 211-220.
http://www.dpt.gov.tr/PortalDesign/PortalControls/WebIcerikGosterim.aspx?Enc=83D5A6FF03C7
B4FC5A73E5CFAD2D9676
KAPETANIOS, G. (2005). Unit-Root Testing Against The Alternative Hypothesis Of Up To m
Structural Breaks. Journal of Time Series Analysis. Vol: 26. No: 1. 123-133.
KEANE, M. P., and E. S. Prasad (1996). The Employment and Wage Effects of Oil Price Changes:
A Sectoral Analysis. Review of Economics and Statistics. 78. 389-399.
LESCAROUX, F. ve V. Mignon (2008). On the Influence of Oil Prices on Economic Activity and
Other Macroeconomic and Financial Variables. CEPII. Working Paper No: 2008-05.
LOGANATHAN, N., I. Yussof ve M. Kogid (2013). Connection between Global Oil Price
Instability and Unemployment Sustainability: Empirical Evidence from Malaysia. The
Empirical Economics Letters. 12(4). 393-402.
PAPAPETROU, E. (2001). Oil price shocks, stock market, economic activity and employment in
Greece. Energy Economics. 23. 511-532.
PERRON, Pierre (1989). The Great Crash, the Oil Price Shock and The Unit Root Hypothesis.
Econometrica. Vol: 57. 1361-1401.
RAFIQ, S., R. Salim ve H. Bloch (2009). Impact of crude oil price volatility on economic
activities: An empirical investigation in the Thai economy. Resources Policy. 34. 121-132.
RAN, J. ve Voon, Jan P. (2012). Does oil price shock affect small open economies? Evidence
from Hong Kong, Singapore, South Korea and Taiwan. Applied Economics Letters.
19(16). 1599-1602.
ROBALO, P.B. and Salvado, J.C. (2008). Oil Price Shocks and the Portuguese Economy since the
1970s.
FEUNL
Working
Paper
Series.
No.
529,
http://ideas.repec.org/p/unl/unlfep/wp529.html. 10.08.2013.
SCHWERT, W. G. (1988). Tests For Unit Roots: A Monte Carlo Investigation. NBER Technical
Working Paper Series. No: 73.
TIRAOLU, M. ve Yldrm, B. (2012). Yapsal Krlma Durumunda Salk Harcamalar ve
Ekonomik Byme likisi: Trkiye zerine Bir Uygulama. Electronic Journal of
Vocational Colleges. Cilt: 2. No: 2. 111-117.
TODA, Hiro Y. and Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference In Vector Autoregressions With
Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics. Vol: 66. No:1-2. 225-250.
UMAR, G. ve Abdulhakeem, K.A. (2010). Oil Price Shocks and the Nigeria Economy: A Variance
Autoregressive (VAR) Model. International Journal of Business and Management. Vol. 5.
No. 8. 39-49.
URI, N.D. (1995). Crude Oil Price Volatility and Unemployment in the United States. Energy.
Vol:21, No:1, s.29-38.
YAHIA, A.F. ve Saleh, S.A. (2008). Economic Sanctions, Oil Price Fluctuations and Employment:
New Empirical Evidence from Libya. American Journal of Applied Sciences. Vol.5(12).
1713-1719.
YILANCI, V. (2013). Ekonometri Semineri Ders Notlar. Sakarya niversitesi. 1-104.
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013

sizlik Petrol Fiyatlar likisi: Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye

2211

YILANCI, V. ve zcan, B. (2010). Yapsal Krlmalar Altnda Trkiye iin Savunma Harcamalar
ile GSMH Arasndaki likinin Analizi. C.. ktisadi ve dari Bilimler Dergisi. Cilt:11.
Say:1. 21-33.
ZIVOT, E. ve Donald W.K. Andrews (1992). Further Evidence of the Great Crash, The Oil-Price
Shock and The Unit Root Hypothesis. Journal of Business and Economic Statistics. Vol:
10. No: 3. 251-270.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/8 Summer 2013