See

discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/281647172

Yapsal Krlma Durumunda Birim Kk

Snamalar- Unit Root Test Under Structural
Break
Research September 2015
DOI: 10.13140/RG.2.1.4310.8326

CITATIONS

READS

116

1 author:
Erginbay Ugurlu
Istanbul Aydin University
17 PUBLICATIONS 6 CITATIONS
SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Cointegration View project

Available from: Erginbay Ugurlu

Retrieved on: 07 November 2016

Do. Dr. Erginbay Uurlu

1.1.

YAPISAL KIRILMALARA LKN TESTLER

Serilerin bu stokastik ksm elimine edilmeden, sadece seriler arasnda kurulan

iliki gerek olmaktan ok "yanltc regresyon" (spurious regression) eklinde ortaya
kabilir. Bu nedenle, regresyonun gerek bir ilikiyi mi, yoksa yanltc bir ilikiyi mi
ifade ettii zaman serilerinin duraan olup olmamalar ile ilgilidir.
Birim-kk (unit-root) testleri, bu ama iin kullanlmaktadr. Bunlardan en sk
bavurulan testler, Dickey-Fuller (DF, 1979) ve Geniletilmi Dickey-Fuller (ADF,
1981) birim kk testleridir. Ancak, bu testler, seride meydana gelen yapsal krlmay
dikkate almayan testlerdir.
Literatrde yapsal deiimin kesin bir tanm yer almamakta, genellikle
regresyon parametrelerindeki deimeler olarak yorumlanmaktadr. Burada temel
ama, birim-kk testi zerindeki regresyon parametrelerindeki deimelerin etkisini
bulmaktr.
Bir zaman serisi deikeni, analiz dneminin eitli alt blmlerinde
deterministik trend etrafnda duraan zellie sahip olabilir. Bu alt dnemler, sabit
terimde ve/veya eim parametresindeki yapsal deiikliklerden etkilenebilirler. Bu
yapsal deiiklikleri dikkate almadan birim-kk testi yapmak yanl sonular dourur
(birim kk Bo Hipotez yanl iken kabul edilmesi olasl artmaktadr) ve testin
gcn azaltr.
Bu durum Perron (1989) almasnda incelenmi ve ilgili zaman serisinin
trend fonksiyonunda bir defalk krlma meydana gelmesi halinde standart ADF testi
ile gerekletirilen birim kk aratrmalarnda Bo Hipoteznin reddedilmesinde
baarsz olunduu sonucuna varlmtr.
Perron

(1989),

serinin

trend

fonksiyonunda

meydana

gelen

krlma

durumunda, serinin deterministik bir trend etrafnda duraan dalgalanmalar

gsterebileceini iddia etmi ve ADF birim kk testine alternatif bir test gelitirmitir.
Perron (1989)un gelitirdii birim kk testinde, serinin sadece bir noktasnda krlma
meydana geldii varsaym vardr. Seride meydana gelen bu krlma zamannn ise
nsel olarak bilindii varsaylmaktadr.

Do. Dr. Erginbay Uurlu

Birim kk testlerinde yapsal krlma zamannn isel olarak belirlenmesi nemli
bir problemdir. Krlma zaman yanl olarak belirlenirse, gerekte doru olan birim
kk Bo Hipotezni reddetme (spurious rejections) durumu ile karlalmaktadr. Bu
nedenle krlma zamannn doru olarak belirlenmesi istatistiksel karmlar asndan
nemlidir.
Daha sonra Perron (1989)un nerdii nsellik varsaymn eletirilmi ve
krlma noktasnn isel olarak belirlenmesi gerektiini ne srlmtr. Zivot ve
Andrews (1992), Peron ve Vogelsang (1992), Banarjee, Lumsdaine ve Stock (1992)
ve Perron (1997) almalar yaplmtr. Bu almalarda, seride meydana gelen
krlma zamannn bilinmedii, yani isel olarak belirlenmesi varsaym bulunmaktadr.

1.1.1. Perron (1989) Birim Kk Testi

Perron (1989), ADF testine alternatif, yapsal krlmalarn varl durumunda
kullanlan yeni bir test nermitir. Bu teste gre, ADF testinin birim kk hipotezini
reddetmekte baarsz olmasna karn, serinin deterministik trend fonksiyonu
etrafnda duraan olabilecei iddia edilmitir.
Ayn zamanda, bu almada, serinin trend fonksiyonunda meydana gelen
krlma zaman dsal (exogenous) olarak belirlenmi, yani nsel bilgi kullanlmtr
(1929 byk buhran ve 1973 petrol krizi).
Birok makro ekonomik zaman serisinin dzeyde duraan olmad, yani birim
kk ierdii iddia edilmektedir. Nelson ve Plosser (1982) almasnda, Amerika
Birleik Devletleri iin 14 makro ekonomik deikene, ADF birim kk testini
uygulam ve 14 deikenin 13nde birim kk Bo Hipotezni reddedememitir. Fakat
Perron (1989) almasnda, Nelson ve Plosser (1982) sonularn eletirerek, eer
serinin trend fonksiyonunun sabit ve/veya eiminde tek bir krlma meydana gelmesi
durumunda, bir ok makro ekonomik zaman serisinin deterministik bir trend
fonksiyonu etrafnda duraan dalgalanmalar gsterebileceini iddia etmitir.
almada, yapsal deiim ya da krlma zaman TB

olarak alnm

(1 < TB < T ) ve farkl fonksiyonla ilgili birim kk testi kullanlmtr. Bu yaklam

TB

annda bir tek zaman deiikliine izin verilerek genelletirilmektedir. Bo Hipotez

verilen {y t }1T serileri bir krlma zaman ile bir birim kke sahiptir eklindedir.
Buna gre Bo Hipotez altnda farkl model zerinde durulmaktadr:

Do. Dr. Erginbay Uurlu

Birinci model, serinin dzeyinde dsal bir deiiklie izin vermektedir.

kinci model, byme orannda dsal bir deiiklie izin vermektedir.

nc model ise her iki deiime de izin vermektedir.

Bu model ve hipotezleri aada aklanmaktadr:

Model (A) :Crash Model

Hipotezler:
H 0 : y t = + d D (TB )t + y t 1 + t ,
H a : y t = 1 + t + ( 2 1 ) DU t + t
Kukla deikenler:

1, t = TB + 1
H 0 iin; D(TB) t =
,
0, d.h.

1, t > TB
DUt =
0, d.h

t TB , t > TB
t, t > TB
, DTt =
H a iin; DTt* =
0, d.h.
0, d.h.
olarak tanmlanmtr.
t serisi ise, bilinmeyen pinci ve quncu srada bir ARMA (p,q) srecine
uymakta olup, bu sre

A ( L ) t = B ( L ) v t eklinde gsterilmektedir. Bu gsterimde

hata terimi v t , beyaz grlt srecine sahip, ortalamas sfr, varyans sabit ve
birbirinden bamsz ayn dalml rasgele deikenler olduu varsaylmaktadr. L ise
geri tama olarak adlandrlr.
Model (A), zaman serisi birim kke sahiptir H 0 altnda, krlma annda 1
deerini alan kukla deikeni tarafndan nitelendirilir.
H a y t serileri TB krlma zamannda trend fonksiyonunda meydana gelen

dsal (exogenous) bir deiimle birlikte deterministik trend fonksiyonu etrafnda trend
duraandr eklindedir.
Trend duraan sistemin alternatif hipotezi altnda, Model (A), trend
fonksiyonunun sabitinde bir defalk deiime msaade etmektedir.
hipotezde yer alan

( 2 1 )

Alternatif

arasndaki fark, krlma zamannda oluan trend

Do. Dr. Erginbay Uurlu

fonksiyonunun sabitindeki deimeleri gsterir. Perron tarafndan yaplan almada

TB, 1929 yl olarak alnmtr.

Model (B) : Changing Growth Model

Hipotezler:
H 0 : y t = 1 + y t 1 + ( 2 1 ) DU t + t ,
H a : y t = + 1 t + ( 2 1 ) DTt* + t

Model (B), alternatif hipotez altnda, krlma annda serinin dzeyinde ani bir
deiiklik olmakszn trend fonksiyonunun eiminde bir deiime izin verilmektedir.
Alternatif hipotezde yer alan ( 2 1 ) arasndaki fark, krlma zamannda oluan
trend fonksiyonunun eimindeki deimeleri gsterir. Perron tarafndan yaplan
almada 1973 yl ilk eyrei olarak alnmtr.

Model (C) : Crash + Changing Growth Model

Hipotezler:
H 0 : y t = 1 + y t 1 + d D (TB )t + ( 2 1 ) DU t + t
H a : y t = 1 + 1 t + ( 2 1 ) DU t + ( 2 1 ) DTt + t

Model (C) her iki etkiyi de yanstmaktadr. Yani alternatif hipotez altnda, trend
fonksiyonun hem sabitinde hem de eiminde bir deiim meydana gelmektedir.
Perron, standart birim kk testi zerinde, serinin dzeyinde veya eiminde bir
deiimin varlnn etkilerini deerlendirmek iin, bir Monte Carlo deneyi yapmtr.
Monte Carlo deneyi sonularna gre, eer trend fonksiyonunda meydana gelen
deiim anlaml ise, seriler krlan bir trend ile birlikte duraan olsa bile, standart birim

Do. Dr. Erginbay Uurlu

kk

hipotezleri

glkle

reddedilebilmektir.

Perron

(1989),

serinin

trend

fonksiyonundaki deiimlere kar tutarl bir test prosedr salamak iin, Dickey
Fuller test stratejisini gelitirmitir. Bu prosedrde, her model iinde alternatif
hipotezler yardmyla elde edilen artklar kullanlarak test istatistikleri gelitirilmi ve
bu test istatistiklerinin limit dalmlar elde edilmitir.
~ nn limit
Perron (1989), klasik en kk kareler (KEKK) tahmin edicisi

dalmn ve onlarn t istatistiklerini aada verilen regresyondan elde etmektedir.

~
~~
t
y it =
y it 1 + ~

(i =A, B, C) t=1, 2, .., T

(2.107)

y it , alternatif hipotezler kullanlarak (A), (B) ve (C) modellerine

(1) eitliinde ~
uygun y t nin regresyonundan elde edilen artklardr.
Yani, y t nin srasyla;
- A modeli iin: bir sabit, bir zaman trendi ve DU t ;
- B modeli iin: bir sabit, bir zaman trendi ve DTt* ;
- C modeli iin: bir sabit, bir zaman trendi, DU t ve DTt
~i ,
zerine regresyonundan elde edilen artklardr. Ayrca, yukardaki eitlikte

nn en kk kareler tahmin edicisidir.

Perron (1989), (2.107)de i = 1 Bo Hipotezni test etmek iin t i (i=A, B, C)

istatistiklerini kullanmaktadr. Birim kkn Bo Hipotez altnda t i ve t i 1 in

asimptotik dalmlar elde edilmitir. Elde edilen bu dalmlar Wiener srelerinin
fonksiyonlardr ve parametresi dr. , krlma ncesi rnek byklnn toplam
rnek byklne oran olarak tanmlanr ( = TB T ) .
Perron (1989) almasnda, 0 < < 1 aralnda nn verilen deerleri iin
sonlu dalmlarn yzdelik noktalar tablo haline getirilmitir. Kritik deerler tablolar
her model iinde simlasyon metotlar kullanlarak elde edilmitir.
Elde edilen kritik deerlerle ilgili olarak birka zellikten bahsedilebilir.
lk olarak, beklendii gibi, testin verilen bykl iin, kritik deerler, sol

kuyruk dnldnde, standart Dickey Fuller kritik deerlerinden her model iin

Do. Dr. Erginbay Uurlu

daha kktr (mutlak deer olarak). Bu nedenle, testin gcnde bir kayp
beklenebilir.
kinci olarak, kritik deerler, parametresinin deerlerinden nemli derecede

etkilenmemesine ramen, maksimum deer (mutlak deer olarak) = 0.5 deeri

etrafnda meydana gelmektedir. Sol kuyruk iin, istatistiklerin kritik deerleri nn 0
veya 1 e yakn olmas durumunda en kk deerini almaktadr.
Perron (1989) almasnda, serinin trend fonksiyonunda meydana gelen
krlma zamann dsal olarak belirlemektedir. Dier bir ifadeyle, krlma zamannn
belirlenmesinde nsel bilgi kullanmaktadr. Burada dsallk varsaym, zaman
serilerini temsil eden deikenler iin kurulan modelleri ifade etmez. Sz konusu
fonksiyonlardaki oklarn etkilerini kaldrmak iin kullanlmtr.
Buna karn a priori olarak bilinen krlma noktasna eletirisel bir gzle
baklmtr. Banarjee, Lumsdaine ve Stock (1992) (BLS), Zivot ve Andrews (1992)
(ZA), Perron ve Vogelsang (1992), Perron (1997) yaptklar almalar da, krlma
noktasn isel olarak almlardr.Buna karn, Zivot ve Andrews (1992) ve Perron
(1997) almalarnda, bu nsellik varsaym yerine, isellik varsaymn ne
srlmtr.
Olaylarn dsal deil de isel olarak belirlenmesi durumunda ise, birim-kk
Bo Hipotez, bilinen birim-kk hipotezinden ayrlmaktadr. lgili alternatif hipotez,
trend duraan sretir ve bu trend fonksiyonu iinde bir zaman krlmasn
iermektedir. Alternatif hipotez altnda krlma noktasnn oluumu hakknda kesin bir
bilgiye sahip olunamamaktadr.

1.1.2. Perron (1997) Birim Kk Testi

Perron (1997), Perron (1989) almasnn yeniden ele alnd bir almadr.
Bu alma, bir ncekinin aksine, zamandaki olas deiiklik a priori olarak
saptanmamtr.
Yine, bir nceki alma da olduu gibi, trend duraan alternatif hipoteze kar,
birim kk Bo Hipotezni test etmek iin Perron (1989)da olduu gibi farkl model
nerilmitir:

Do. Dr. Erginbay Uurlu

Model (A) : Innovational Outlier Model
k

y t = + DU t + t + D(TB ) t + y t 1 + c i y t i + t

(2.108)

i=1

1, t = TB + 1
1, t > TB
DUt =
, D(TB) t =
0, d.h.
0, d.h.

Bu model, yokluk ve alternatif hipotezler altnda, trend fonksiyonunun

sabitinde sadece bir defalk deiime izin vermektedir. Ayrca bu deiimin yava

yava ve grlt fonksiyonunun korelasyon yapsna bal olarak meydana geldii

varsaylmaktadr. Bu model iin birim kk testi yukarda verilen regresyonda = 1
kstlamasnn testi iin t istatistii kullanlarak yerine getirilir.

Model (B) : Additive Outlier Model

Bu modelde, trend fonksiyonunun eiminde bir deiim meydana gelmektedir.

Burada, deiimin hzl bir ekilde meydana geldii varsaylmaktadr. Bu modelde, iki
adml prosedr kullanlmaktadr.
1. Adm:
y t = + t + DTt* + ~
yt

(2.109)

t TB , t > TB
DTt* =
0, d.h.

(2.109)

nolu

regresyon

modeli

kullanlarak

seri

trendin

etkisinden

arndrlmaktadr. 1. Admda (2.109) nolu regresyona klasik en kk kareler yntemi

uygulanarak ~
y artklar elde edilir.
t

Do. Dr. Erginbay Uurlu

2.Adm:
k

~
y t = ~
y t 1 + c i ~
y t i + t

(2.110)

i=1

Bu modelde birim kk testi, (2.110)da = 1 kstlamasnn t istatistikleri

kullanlarak gerekletirilir.

Model (C) : Her iki etkiyi de ierir.

y t = + DU t + t + DTt + D (TB ) t + y t 1 + c i y t i + t

(2.111)

i=1

t, t > TB
DTt =
0, d.h.
Bu model, TB krlma annda, trend fonksiyonunun sabitinde ve eiminde bir
deiime msaade etmektedir. Test, yukarda verilen regresyonda = 1 Bo Hipotez
iin t istatistikleri kullanlarak yaplr.
model altnda, krlma zaman TB ve gecikme uzunluu k ile birlikte, = 1
Bo Hipotezni test etmek iin kullanlan t istatistikleri, t ( i, TB , k )

( i = 1, 2, 3 )

olarak

gsterilir. Bu regresyonlarda, TB ve k deerleri bilinmemekle birlikte isel olarak

tahmin edilmektedir.
Bu deerleri isel (endogenous) olarak semek iin eitli veri baml
yntemler kullanlr. Perron (1997) tarafndan nerilen krlma zaman TB ve k
gecikme uzunluunun belirlemesinde kullanlan yntemler aada anlatlmtr.

Krlma zamannn isel olarak seilmesi ( TB )

ki farkl yntem uygulanr.

Do. Dr. Erginbay Uurlu

Birinci yntem, btn mmkn krlma noktalar iinde = 1 testi iin t

istatistik deerini minimum yapan deere karlk gelen zaman krlma zaman ( TB )
olarak semektir.
Test istatistii, t * (i) =

min

TB(k + 1,T )

t ( i, TB , k ) (i = 1, 2, 3 ) olarak tanmlanmtr. Yani,

birim-kk Bo Hipotez = 1 testi iin gelitirilen t istatistii mmkn krlma noktalar

arasndaki en kk deerdir.
kinci yntem, Model A iin (2) nolu regresyondaki sabit terimdeki deiimi

gsteren kukla deikeninin katsays , Model 2 ve Model 3 iinde (3) ve (5) nolu
regresyonlarda eimdeki deiimi gsteren kukla deikeninin katsays iin t
istatistik deerlerine baklr. Tanmlanan kukla deikenlerinde btn mmkn krlma
noktalar iin ve parametrelerinin t istatistik deerini mutlak deerce maksimum
yapan TB deeri, krlma zaman olarak seilir. Bu seilen krlma zamannda, = 1

birim kk Bo Hipotez test edilir. zerindeki t istatistii ( = 1 Bo Hipotez iin)

Model 1 iin t *, (1) ile ve Model 2 ve 3 iin t *, (i) (i=2,3) ile gsterilir.
Gecikme Uzunluunun Seimi (k)
Gecikme saysnn seimi, bu modeller iin nemlidir. Az sayda gecikme
saysna yer vermek doru olduu halde Bo Hipoteznin reddine (testin bykln
etkileyerek) neden olacaktr. ok sayda gecikme kullanmak ise testin gcn
azaltacaktr. nk gereksiz parametreler var olan etkin gzlem saysn azaltacaktr.
Knn seiminde Perron tarafndan; aklanan deikenin gecikmeli yaplarnn,
aklayc deiken olarak kullanld modellerde, gecikme saysnn yllk veriler iin

8, er aylk veriler iin 12 deerinden balayarak birer birer azaltlmas ve tahmin

edilmesi nerilmektedir. En son gecikmeli deikenin tahmin edilen parametresine
karlk gelen t istatistik deeri anlaml oluncaya kadar, bu ileme devam edilir.

1.1.3. Zivot ve Andrews (1992) Birim Kk Testi

Yapsal deiikliklerin olduu dnemler hakknda ncelikli bir bilgiye sahip

olunmadnda kullanlan bir baka yntem Zivot ve Andrews (1992) tarafndan
gelitirilmitir. Bu yaklamn iki nemli aklamas vardr. Birincisi, krlma noktas

Do. Dr. Erginbay Uurlu

isel olarak tahmin edilmektedir. kincisi, sabit terimde bir kez krlma eklinde
tanmlanan kukla deiken D (TB )t modellerde yoktur.
Perronun almasn k noktas olarak alan Zivot ve Andrews (1992)nin,
Bo Hipotez aadaki gibidir.
y t = + y t 1 + t

(2.112)

Bo Hipoteze gre,

yt

serileri dsal bir yapsal krlma olmakszn

btnlemitir. Buna karn, zamann bilinmeyen bir noktasnda trend fonksiyonunda

meydana gelen bir zaman krlmas ile trend duraan sre olarak gsterilen y t
serileri alternatif hipotezler olarak varsaylmtr. Burada ama, trend duraan
alternatife en ok arl veren krlma noktasn tahmin etmektir. Perron'nun Bo
Hipoteznde ise dsal olarak alnmtr. Alternatif hipotezler model iin aadaki
gibidir:
Alternatif Hipotezler:

Model (A) :

y t = + t + DU t + t

Model (B) :

y t = + t + DTt* + t

Model (C) :

y t = + t + DUt ( ) + DTt* + t

Perron (1989) yaklamnda olduu gibi alternatif hipotez altnda, Model (A),
trend fonksiyonun sabitinde; Model (B), trend fonksiyonunun eiminde ve Model (C)
ise trend fonksiyonunun hem eiminde hem de sabitinde bir deiim olduunu
gstermektedir.
Zivot ve Andrews (1992), Perron (1989) un ADF test stratejisini izleyerek
model iin birim kk Bo Hipotezni test etmek iin aada verilen regresyon
denklemlerini kullanmtr.

Model (A) :

()

y t = A + A DUt + A t + A y t 1 + c i y t i + t
i=1

(2.113)

Do. Dr. Erginbay Uurlu

Model (B) :
k

()

y t = B + B t + B DTt* + B y t 1 + c i y t i + t

(2.114)

i=1

Model (C) :

()

()

y t = C + C DU t + C t + C DTt* + C y t 1 + c i y t i + t

(2.115)

i=1

1, t > TB
t TB , t > TB
Burada DUt ( ) =
, DTt* ( ) =
0, d.h.
0, d.h.

TB krlma zamann gstermektedir.

Zivot ve Andrews (1992) yaklamnda krlma zaman Perron (1989)
yaklamnda olduu gibi ile gsterilmitir. , krlma kesridir ve krlma
zamanndan nceki rnek byklnn toplam rnek byklne oran ( = TB T )
eklinde bulunur. ( 0 < < 1 )

Krlma Zamannn Belirlenmesi

Burada esas sorun, krlma zaman bilinmediinden, bu zamann nasl
belirleneceidir. Krlma zaman TB nin seiminde Zivot ve Anderws (1992)
aadaki prosedr nermektedir.
ncelikle tanmlanan kukla deikenlerinde TB noktas, rnek periyodundaki
her zaman noktas iin tanmlanarak bunlara karlk gelen = 1 hipotezinin
testindeki t istatistik deerleri bulunur ( t i ( ), i = A, B, C ). Dier bir ifadeyle, rnein
rnek apnn 100 olmas durumunda

TB : 2, 3, , 99 olmak zere
btn TB deerleri iin (2.113)de denkleminin parametreleri tahmin edilir ve
H0 : = 1 hipotezi iin t A ( ) t istatistikleri hesaplanr

Do. Dr. Erginbay Uurlu

Bu hesaplanan t istatistiklerinden minimum olan t deeri seilir. Seilen

minimum t istatistiine karlk gelen (trend duraan alternatife en ok arl veren)
zaman krlma zaman olarak alnr. ( min t i ( ), i = A, B, C ).
(0,1)
k gecikme saysnn belirlenmesinde, Perron (1989) yaklamnda olduu gibi
genelden zele prosedr uygulanr.
almada, tahmin edilen krlma noktas ile ilgili test istatistiklerinin asimtotik
dalm mevcuttur. ARMA oklar kullanlarak gelitirilen test istatistiklerinin snrl
rnek dalm hesaplanm, birim-kk test sreci gelitirilerek, alternatif hipotez
altnda trend fonksiyonundaki krlmalar tahmin edilmitir.
Zivot ve Andrews (1992), = 1 testi iin t istatistik deerini minimum yapan
zaman krlma zaman olarak semektedir. Perron (1997) ise Zivot ve Andrews
(1992) tarafndan nerilen ynteme ek olarak, krlma katsaysnn t istatistik deerini
mutlak deerce maksimum yapan zaman, krlma zaman olarak nermektedir.
Krlma zamann isel olarak belirleyen her iki teste de ama, krlma zamann doru
olarak tahmin etmektir.
Kaynaka iin:
YUSUF MURATOLU
Ekonomik byme ve isizlik arasndaki asimetrik iliki ve Trkiye'de Okun yasasnn
snanmas
2011 Yksek Lisans
ERGNBAY UURLU
Real Exchange Rate and Economic Growth: Turkey
Manas Social Sciences Journal, No:22, 191-212, 2009