Editrler: zcan Demirel-Zeki Kaya

ETM BLMNE GR

kr Ada
Erdoan Baar
Abidin Dal
Ergin Ekinci
Muammer Ergn
Selahattin Gelbal
Vural Hogrr
Kasm Krolu
Ahmet Mahirolu
Nuray Tatan

2. Bask

Editrler:
Prof. Dr. zcan DEMREL & Prof. Dr. Zeki KAYA
Eitim Bilimine Giri
ISBN: 975-6802-54-5

Kitaptaki her bir blmn tm sorumluluu yazarna aittir.

2007, Pegem A Yaynclk

Bu kitabn basm, yayn ve sat haklar
Pegem A Yaynclk Tic. Ltd. ti.'ne aittir. Anlan kuruluun
izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri, kapak tasarm
mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayt ya da
baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz. Bu kitap
T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.
Okuyucularmzn bandrol olmayan kitaplar hakknda
Yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yaynlar
satn almamasn diliyoruz.

1. Bask: Eyll 2006

2.Bask: Mart 2007

Yayn Ynetmeni: Grsel Avc

Kapak Tasarm: zulfin.eua
Dzeltme: Orhan Turgut
Bask: nc Basmevi Ankara 0312 384 31 20

Pegem A Yaynclk Eitim Danmanlk Hizmetleri Tic. Ltd. ti.

Adakale Sokak 4/1 Yeniehir ANKARA
Tel: (312) 430 67 50 430 67 51
Belge: (312) 431 37 38
Datm Tel: (312) 434 54 34
nternet: www.pegema.com.tr
E-posta: pegema@pegema.com.tr

ii

N SZ
Pegem A Yaynclk, Eitim Bilimi alannda uzman yaync olmay temel ilke
olarak benimsemi ve bu ilke dorultusunda yeni ve zgn yaptlar ortaya koymay amalamtr. Bu amaca ulamada ekip yaklamn temele alm ve byk bir yazar ordusu oluturmaya balamtr. Bu balamda, Eitim Bilimine
Giri kitab ok yazarl bir yapt olarak hazrlanmtr. Yazar kadro, uzmanlk
alanlarna ve farkl niversitelerden olularna gre belirlenmi ve bu yaptn
ortaya kmas ksa bir srede gereklemitir.
Eitim Bilimine Giri (EBG), eitim fakltelerinin yeniden yaplanmas sonucunda ders programlarnda yer alm yeni bir derstir. retmenliin bir meslek olarak kabul edilmesi, retmenlik mesleinin ok deiik ynlerinin bulunmas ve
her eyden nemlisi de retmenin rolnn 21. Yzylda deimeye balamas
retmenlik meslei asndan ok nemli belirlemeler olarak karmza kmaktadr. Eitim Bilimi ve zellikle de renme psikolojisi alanlarndaki yeni gelimeler retmenlii ve snf ii uygulamalar etkilemekte ve deiimi hzlandrmaktadr. Tm bu deiim ve geliimlerin ders kitaplarna yanstlmas olas
grlmemekte; ancak ipular verilmeye allmaktadr. Bu balamda hazrlanan Eitim Bilimine Giri kitab farkl sylem ve sunumla siz deerli okuyucularn yararna sunulmutur.
EBG'nin yayna hazrlanmasnda ekip yaklam anlaynn tm kurallarna
uyulmasna; kitabn biim, ierik ve teknik zellikleri asndan son yllardaki
yeni anlaya ve gelimelere uygun olarak hazrlanmasna zen gsterilmitir.
Farkl niversitelerden oluturduumuz yazar kadrosu ile bu dersin kur tanmna
uygun bir yapt ortaya koymak ve bu alanda iyi bir rnek vermek amacyla gereken nem ve zen gsterilmeye allmtr. Bu almann retmen adaylarna ve halen retmen olarak alanlara az da olsa katk getirmesi yazar kadrosunu mutlu klacaktr.
Eitim Bilimi alanndaki yeniliklerin ve ada dncelerin yansmalar olarak
ortaya kan bu yaptlarn lke genelinde yaygnlamas ve kabul grmesi sizin
ilginiz ve tercihinizle salanacaktr. Bugne kadar verdiiniz destee ve gvene
teekkr ediyor, almalarmza ivme katan gr ve nerilerinizin devamn
diliyoruz.
Ankara, Mart 2007

Editrler: Prof. Dr. zcan DEMREL

Prof. Dr. Zeki KAYA

iii

BLMLER ve YAZARLARI
1. Blm: Eitim le lgili Temel Kavramlar
Prof. Dr. zcan Demirel, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi
Prof. Dr. Zeki Kaya, Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
2. Blm: Trkiyedeki Eitimin Tarihsel Geliimi
Prof. Dr. Erdoan Baar, Ondokuzmays niversitesi Eitim Fakltesi
3. Blm: Eitimin Felsefi Temelleri
Yrd. Do. Dr. Muammer Ergn, Kastamonu niversitesi Eitim Fakltesi
4. Blm: Eitimin Psikolojik Temelleri
Prof. Dr. Zeki Kaya, Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
5. Blm: Eitimin Toplumsal Temelleri
Yrd. Do. Dr. Vural Hogrr, Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
6. Blm: Eitimin Ekonomik Temelleri
Yrd. Do. Dr. Ergin Ekinci, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi
7. Blm: Eitimin Hukuksal Temelleri
Yrd. Do. Dr. Abidin Dal, Dicle niversitesi Ziya Gkalp Eitim Fakltesi
8. Blm: Eitim Bilimlerinde Yntem
Prof. Dr. Zeki Kaya, Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
Do. Dr. Selahattin Gelbal, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi
9. Blm: Eitimin levleri
Yrd. Do. Dr. Vural Hogrr, Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
Yrd. Do. Dr. Nuray Tatan, Krkkale niversitesi Eitim Fakltesi
10. Blm: Toplumsal Deime ve Yenileme
Yrd. Do. Dr. kr Ada, Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi
11. Blm: Bir Meslek Olarak retmenlik
Yrd. Do. Dr. Kasm Krolu, Ondokuzmays niversitesi Eitim Fakltesi
12. Blm: retmenlik Meslei ve retmen Yetitirmede Gelimeler ve Yenilikler
Do. Dr. Ahmet Mahirolu, Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi

NDEKLER
nsz .................................................................................................................. iii
Blmler ve Yazarlar ...........................................................................................v
indekiler............................................................................................................ vii
1. Blm
ETM LE LGL TEMEL KAVRAMLAR
(ss: 1-22)
Prof. Dr. zcan DEMREL Prof. Dr. Zeki KAYA
Giri ......................................................................................................................3
Kltr ....................................................................................................................3
Eitim....................................................................................................................5
nsan .....................................................................................................................6
Yaant..................................................................................................................7
Sre ....................................................................................................................7
Davran ...............................................................................................................8
nformal Eitim
..........................................................9
Formal Eitim .....................................................................................................10
rgn Eitim.......................................................................................................11
Yaygn Eitim .....................................................................................................11
Halk Eitimi.........................................................................................................12
Hizmet i Eitim.................................................................................................13
Eitim Program..................................................................................................13
Program Gelitirme.............................................................................................15
zet ....................................................................................................................16
Deerlendirme Sorular ......................................................................................18
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................21
2. Blm
ETMN TARHSEL TEMELLER
(ss: 23-66)
Prof. Dr. Erdoan Baar
Giri ...................................................................................................................25
Eitim Tarihi........................................................................................................25
Eski Toplumlarda Eitim.....................................................................................27
Eski Trklerde Eitim..........................................................................................27
slamiyet Sonras Trklerde Eitim.....................................................................29
slam Eitiminin Temelleri...................................................................................30
slam Eitim Kurumlar .......................................................................................33
Medrese ncesi Eitim Kurumlar......................................................................33
Osmanl Eitim Sistemi ......................................................................................35
Osmanl Eitiminde Yenileme Hareketleri ........................................................46
vii

Eitim Devrimleri ................................................................................................52

zet ....................................................................................................................58
Deerlendirme Sorular ......................................................................................61
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................63

3. Blm
ETMN FELSEF TEMELLER
(ss: 67-94)
Yrd. Do. Dr. Muammer ERGN
Giri ....................................................................................................................69
Felsefenin Anlam...............................................................................................69
Felsefenin lgi Alanlar ........................................................................................71
Eitim-Felsefe likisi ..........................................................................................74
Felsefi Akmlar....................................................................................................75
Balca Eitim Felsefeleri ...................................................................................84
zet ....................................................................................................................89
Deerlendirme Sorular ......................................................................................91
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ......................................................93

4. Blm
ETMN PSKOLOJK TEMELLER
(ss: 95-127)
Prof. Dr. Zeki KAYA
Giri ....................................................................................................................97
nsann Geliimi ..................................................................................................97
Bedensel Geliim................................................................................................99
Bilisel Geliim .................................................................................................101
Ahlak Geliimi...................................................................................................103
Psiko-Seksel Geliim......................................................................................105
Psiko-Sosyal Geliim........................................................................................106
Geliimi Etkileyen Temel Etmenler...................................................................109
nsann renmesi ...........................................................................................111
Davran Kuramlara Gre renme..............................................................112
Bilisel Alan Kuramlarna Gre renme ........................................................115
Yapsalc Kuramlara Gre renme ................................................................116
renmeyi Etkileyen Temel Etmenler..............................................................117
zet ..................................................................................................................121
Deerlendirme Sorular ....................................................................................124
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................126

viii

5. Blm
ETMN TOPLUMSAL TEMELLER
(ss: 129-160)
Yrd. Do. Dr. Vural HOGRR
Giri ..................................................................................................................131
Toplumsal Sosyalleme ve Toplum..................................................................132
Eitimin Toplumsal Kayna .............................................................................133
Toplumsal Temel Olarak Eitim Toplum likisi................................................136
Temel Toplumsal Kurumlar ve Eitim ..............................................................138
Toplumsal Olgular Bakmndan Eitim .............................................................146
Toplumsal Temel Olarak Kltr ve Eitim ........................................................150
zet ..................................................................................................................154
Deerlendirme Sorular ....................................................................................156
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................158
6. Blm
ETMN EKONOMK TEMELLER
(ss: 161-197)
Yrd. Do. Dr. Ergin EKNC
Giri ........................................................................................................................
Eitim ve Ekonomi............................................................................................163
Eitimin Ekonomik Rolnn Geliimi: Tarihsel Bak.......................................163
Tketim ve Yatrm Olarak Eitim.....................................................................165
Eitimin Bireysel ve Toplumsal Getirileri ..........................................................173
Eitimin Ekonomik Bymeye Etkisi ................................................................177
Eitim ve Kalknma...........................................................................................178
Eitimde Harcama ve Maliyetler.......................................................................180
Eitimin Finansman .........................................................................................185
zet ..................................................................................................................190
Deerlendirme Sorular ....................................................................................192
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................195
7. Blm
ETMN HUKUKSAL TEMELLER
(ss: 199-235)
Yrd. Do. Dr. Abidin DALI
Giri ..................................................................................................................201
Devlet ve Ekonomi............................................................................................201
Eitimin Yasal Dayana ..................................................................................206
Eitim Kurullar .................................................................................................216
Milli Eitim Temel Kanununa Gre Eitimin Amalar ve Temel lkeleri ..........220
Trk Milli Eitiminin Temel lkeleri ...................................................................222

ix

Milli Eitim Temel Kanununa Gre retmenlik ..............................................225

Uluslar Aras Belgelerde Eitim........................................................................226
zet ..................................................................................................................229
Deerlendirme Sorular ....................................................................................231
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................233
8. Blm
ETM BLMNDE YNTEM
(ss: 237-279)
Prof. Dr. Zeki KAYA Do. Dr. Selahattin GELBAL
Giri ..................................................................................................................239
Bilgi Edinme Yollar ..........................................................................................239
Bilim ..................................................................................................................241
Bilimin zellikleri ..............................................................................................243
Bilimsel Yntemin Aamalar............................................................................244
Bilimsel Aratrma Trleri .................................................................................246
Aratrma Deikenlerinin Gruplamas.............................................................248
Denence Trleri ................................................................................................249
Aratrma Deseni..............................................................................................250
ve D Geerlik .............................................................................................253
Geerlik ve Geerlii Etkileyen Etmenler..................................................253
D Geerlik ve D Geerlii Etkileyen Etmenler ............................................254
zet ..................................................................................................................274
Deerlendirme Sorular ....................................................................................275
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ...................................................278
9. Blm
ETMN LEVLER
(ss: 281-306)
Yrd. Do. Dr. Vural HOGRR Yrd. Do. Dr. Nuray TATAN
Giri ..................................................................................................................283
Eitim Sisteminin En Alt Birimi Okul.................................................................286
Toplumsal Bir Kurum Olarak Eitimin Gizli levleri .........................................293
Kresellemenin (Deiimin) Eitimin levleri zerindeki Etkisi.....................295
Kreselleme ve Eitim ....................................................................................296
Eitimin levlerini Yerine Getirmesinde Eitim Ynetimi.................................298
zet ..................................................................................................................301
Deerlendirme Sorular ....................................................................................302
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................305

10. Blm
TOPLUMSAL DEME VE YENLEME
(ss:307-340)
Yrd. Do. Dr. kr ADA
Giri ..................................................................................................................309
Toplum ve Toplumsallama..............................................................................309
Toplumsal Deime ve Eitim ..........................................................................310
Deiim Kaynaklar...........................................................................................313
Yenileme .........................................................................................................322
retmenlerin Verimliliini Artrmada Yneticinin Rol ...................................326
retimin Etkililiini Artrmada Yneticinin Rol .............................................327
zet ..................................................................................................................334
Deerlendirme Sorular ....................................................................................335
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................338

11. Blm
BR MESLEK OLARAK RETMENLK
(ss:341-370)
Yrd. Do. Dr. Kasm Krolu
Giri ..................................................................................................................343
Fark Yaratan retmen ve Rol ......................................................................344
retme (i) ve retmen...............................................................................345
Yaratclk ve retmen....................................................................................347
Oyun ve retmen ...........................................................................................350
Hayat Kur(dur)mak ve retmen .....................................................................352
Disiplin ve retmen ........................................................................................352
Gler Yzl Ciddiyet.........................................................................................355
letiim ve retmen.........................................................................................356
rencilere Gre yi ve Kt retmen ...........................................................359
Etkili retmenlik in Baz pular..................................................................361
Atatrk ve retmenlik .....................................................................................362
retmen Ad ...................................................................................................363
zet ..................................................................................................................364
Deerlendirme Sorular ....................................................................................366
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ....................................................368

xi

12. Blm
RETMENLK MESLE VE
RETMEN YETTRMEDE GELMELER VE YENLKLER
(ss:371-417)
Do. Dr. Ahmet MAHROLU
Giri ................................................................................................................. 373
retmenlerin Stats..................................................................................... 374
retmen Yetitirme Programlar.................................................................... 378
retmen Yetitirme Kurumlar....................................................................... 379
retmenlerin leri Eitimleri ........................................................................... 380
retmenlerin Haklar ve Sorumluluklar ........................................................ 385
retmenlik Kariyer Basamaklar.................................................................... 390
retmen Yeterlilikleri ..................................................................................... 399
retmen Yetitirme Programlarnn Akreditasyonu....................................... 407
zet ................................................................................................................. 410
Deerlendirme Sorular ................................................................................... 413
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ................................................... 417
Yant Anahtarlar.............................................................................................. 419

xii

Eitimle lgili Temel Kavramlar

1. BLM

ETM LE LGL
TEMEL KAVRAMLAR
Prof. Dr. zcan Demirel
Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi
Prof. Dr. Zeki Kaya
Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
eitim ile ilgili temel kavramlar tanyabilecek,
eitim ile ilgili temel kavramlar aklayabilecek,
eitimin deiik tanmlarn yapabilecek,
eitim ile kltr arasndaki ilikileri aklayabilecek,
eitim ile ilgili temel kavramlarn kapsad zellikleri
sayabilecek,
eitimin farkl biimlerde tanmlanmasnn nedenlerini
kavrayabileceksiniz.

Giri
En geni anlam ile eitim toplumdaki kltrleme srecinin bir
parasdr. nsann kiilik yaps, iinde doduu ve yetitii
kltr tarafndan belirlenir. Her toplum kendi kltrnn
zelliklerini yeni kuaklara aktarr. nsann ocuk, gen ve
yetikin olarak kendi toplumuyla btnlemesi, toplum iinde,
etkinlik kazanmas ve yetimesi srasnda karlat bilinli ve
bilin d renmeler kltrel zelliklerin yeni kuaklara
aktarlmasyla gerekleir. Kltrel zelliklerin yeni kuaklara

Eitim Bilimine Giri

aktarlmas kltrleme olarak da adlandrlabilir. Kltrleme,

ailede, sokakta ve hemen her yerde bilinli ya da bilind,
yaygn, kendiliinden oluan ve bireysel olan renmeleri de
kapsar. Kltrlemenin amal olarak yaplan ksm eitimdir1.
Eitim kavramnn kapsamnn ve niteliinin daha kolay
anlalmasn salayabilecek temel kavramlar vardr. Bu
kavramlardan balcalar; kltr, insan, yaant, sre, davran,
formal olmayan eitim, formal eitim, rgn eitim, yaygn
eitim, halk eitimi ve hizmet ii eitimdir.
Bu blmde; eitim kavramndan daha kapsaml bir kavram olan
kltr kavramn biraz ayrntl inceledikten sonra srasyla,
eitim, insan, yaant, sre, davran, informal eitim, formal
eitim, rgn eitim, yaygn eitim, halk eitimi, hizmet ii
eitim, eitim program ve program gelitirme kavramlarn
aklayacaz.
Kltr: Doann
dnda insann
yaratt her
eydir.

Kltr
Doann dnda insann yaratt her eye, genel anlamda kltr
diyebiliriz. Genel anlamdaki kltrn ok kapsaml ve karmak
olduunu syleyebiliriz. Nitekim kltrn; toplumu oluturan
insann rendii, bilgi, sanat, gelenek, grenek ve benzeri
yetenek, beceri ve alkanlklar iine alan karmak bir btn
olduu belirtilmektedir2. Ayn zamanda kltr; toplum, insan,
eitim sreci ve kltrel ierik gibi deikenlerin bir ilevi olarak
grlmektedir. Bylece kltr, ilev anlamna gelmektedir. Bu
ilevin kapsamn toplum, insan, ierik ve renme
oluturmaktadr.
Kltr, doumdan sonra kazanlr ve renilir. rendii
bilgileri ve kazand alkanlklar, kendisinden sonra gelenlere
aktarabilen tek varln insan olduunu syleyebiliyoruz. Bylece
de, bata retmenleri bu anlamda kltrel mirasn aktarclar
olarak kabul edebiliriz.

Kltrleme:
Kltrel
deerlerin bireye
kazandrlmas
srecidir.

Kltr kavramn daha iyi anlayabilmemiz iin bu kavramla ilgili

dier kavramlar da bilmemiz gerekir. Bu kavramlardan
balcalar; kltrleme, kltrlenme ve kltrlemedir.
Kltrleme: Kltrel deerlerin bireye kazandrlmas srecine
kltrleme diyebiliriz. Bu sre insann ocuk ya da ergin olarak
kendi kltrnde etkinlik kazanmas ve eitim sreci srasnda

2. BLM

TRKYEDEK ETMN
TARHSEL GELM
Prof. Dr. Erdoan Baar
Ondokuzmays niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;

eitimin birey ve toplum yaam asndan insanlk tarihinin ilk dnemlerinden balayarak ne denli nemli olduunu kavrayabilecek,
Trk toplumunun insan yetitirme dzeninin, ilk dnemlerinden gnmze kadar nasl bir geliim gsterdiini aklayabilecek,
Cumhuriyet dneminde eitim alannda gerekletirilen yenilikleri kavrayabileceksiniz.

Giri
nsanolu, yeryznde yaad ilk gnden balayarak hem eitilen hem de eiten varlk olmutur Baka bir deyile insanlar,
ncelikle evresindeki dier insanlara ve dier varlklara bakarak
onlardan birtakm yaam becerilerini renmiler, daha sonra da
bunlardan en ilevsel olanlarn, yakn evrelerinden balayarak
toplumun dier bireylerine retme yoluna gitmilerdir. Bu da
tm insanlk tarihi boyunca srekli bir gelime gstermitir. nsanolunun sahip olduu bu renme ve retme zellii yeryznde yaayan baka hibir canl varlkta olmamtr. Gnmz uygarl bu eitsel srelerin bir toplam olarak ortaya kmtr.

24 Eitim Bilimine Giri

Eitim Tarihi
nsanlk ve onun oluturduu gnmz uygarl, yaanlan srekli deiimlerle gereklemitir. Bu evrim-deiim, insanolunun yeryznde var olu tarihinden balayarak gnmze dein
rettii tm bilgi ve deerlerin kuaklar arasndaki geii ile salanmtr. Bu da ister planl isterse plansz olsun bir eitim sreci ile gereklemitir. Dolaysyla insanolu, yeryzndeki varln eitim kurumuna borludur. Her kuak ncelikle kendinden
nceki kuan sahip olduu bilgi ve deerleri kullanarak hayatn srdrmtr. Yaarken de daha iyi yaama isteinin bir sonucu olarak, bu bilgi ve deerlere yenilerini katmtr. Bylece
insanolunun birikimli uygarl, her geen gn gelimi ve gnmzdeki dzeyine ulamtr. Kukusuz bu kltrleme ve kltrlenme (eitim) sreci, uzun yllar belli bir plandan, programdan yoksun olarak geliigzel bir biimde gereklemitir. nk
insanolunun sahip olduu bilgi ve deerlerin toplam az olduu
iin bunlarn geliigzel kltrleme etkinlikleri ile aktarlmas
kolaylkla mmkn olabilmitir. Bu oluum srasnda insanlarn
gereksinmelerini daha iyi karlayan davranlar, yollar, yntemler tutulmu, dierleri atlarak daha ilevsel elerden oluan bir
kltrel birikim salanmtr. Ne zaman mevcut kltrel birikim
insann yakn evresindeki bireylerin zellikle de aile bireylerinin
tayabileceinden teye gemi o zaman bu ii bilen insanlar,
baka bir deyile eitimciler devreye girmeye balamtr. Bylece eitim kurumsallamaya, retmenlik de meslek olmaya balamtr.
nsanolunun eitim srecine, her insann katks olmakla birlikte baz insanlar ki biz onlara dnrler diyoruz (ilk zamanlarda
din adamlar) daha ok katk salamlardr. Bu balamda dinsel
dnceler, uygulamalar, insanlk tarihin ilk dnemlerinden
balayarak gnmze dein eitim kurumlarn etkilemitir. Hatta ilk planl eitim veren okullarn, dinsel eitim veren okullar
(tapnak okullar), ilk retmenlerinin de din adamlar olduu
grlr.
Yetimekte olan kuaklarn daha iyi bir yaam srmelerine ynelik olarak, onlara her trl bilgi ve deerin kazandrlmasndan
birinci derecede sorumlu olan ve insan yetitirme mhendisleri
diye de nitelendirdiimiz retmenlerin, bu grevlerini doru bir
biimde yapabilmeleri, nce kendi toplumlarnn giderek de tm
insanln eitim alannda salad gelimeleri (eitim tarihi)

Eitimin Felsefi Temelleri

3. BLM

ETMN FELSEF
TEMELLER
Yrd. Do. Dr. Muammer Ergn
Kastamonu niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
felsefe ile ilgili baz temel kavramlar aklayabilecek,
felsefenin ilgi alan olan konular tanyabilecek,
nemli felsefi akmlar aklayabilecek,
eitim ile felsefe arasndaki ilikiyi aklayabilecek,
farkl felsefi akmlarn eitime baklarn
kavrayabileceksiniz.

Giri
Her insann en az bir amac, kendine zg oluturulmu
deerleri, inanlar ve gemi yaantlar sonucunda oluturmu
olduu tutumlar vardr. Btn bunlar sayesinde yaam anlar,
yorumlar ve yeni deerler katar. Yaamdan beklentileri vardr.
Birok filozofun dedii gibi her insann bir felsefesi vardr.
Felsefe bir yaam biimi, gelecee bak as, bir dnya
grdr.
Bireyler aileleri, aileler toplumu oluturmakta toplumlar da
devleti oluturmaktadr. nsanlar gibi devletlerin de siyasal
felsefeleri vardr. Geleceklerine bu felsefi ereveden bakar ve
amalarn gerekletirmeye alrlar. Trkiye Cumhuriyetinin
kurulu felsefesi ise Atatrkn stiklle kavuup, muasr
medeniyetler seviyesine ulamak sznde yatmaktadr.

Eitim Bilimine Giri

Devletlerin de bir felsefesi olmasndan dolaydr ki, kamu

hizmetlerinin yrtlmesinde de bu felsefe etkisini
gstermektedir. Anayasamzn 42. maddesinde Kimse eitim,
retim hakkndan yoksun braklamaz. denilerek devletin
siyasal felsefesi aklanmaktadr. Yine Anayasann bu maddesine
dayanlarak karlan 1739 sayl Mill Eitim Temel Kanununda
Mill Eitimin genel amacnn Trk Milletini ada uygarln
yapc, yaratc, sekin bir orta yapmak olduu belirtilerek
Trk Mill Eitim Sisteminin dayand felsefe aklanmaktadr.
Bu blmde; felsefenin anlamn akladktan sonra, srasyla
felsefenin ilgi alanlar, eitim felsefe ilikisi, felsefi akmlar ve
balca eitim felsefeleri zerinde duracaz.

Felsefenin Anlam
Felsefe szcnn kk Yunanca olup, philosophia teriminden
gelmektedir. Bu terim ilka Yunan dncesinden alnmtr.
Philla sevgi, seven, sophia ise, hikmet, bilgi, bilgelik
anlamndadr1-2.

inmek ister.

Felsefenin ilgi alan, bilimlerin

inceledii
olaylar
ve
duyu
organlarmzla
algladmz
gereklerle snrl deildir. Felsefe
olaylarn temeline, varln zne

Aristo felsefeyi; ilk nedenlerin bilimi olarak tanmlamtr. lk

nedenler ise varl var klan temel ilkelerdir. Bu adan
bakldnda felsefe bilgisi en derin ifadelerini metafizikte bulur.
Metafizik terimi de Yunancadan gelmekte olup, fizikten sonra
gelen, fiziktesi anlamna gelmektedir. Aristodan sonra gelenler
onun yazlarn dzenlerken fizik ile dier bir deyile doayla
ilgili yazlarndan sonra gelen yazlarna fizikten sonra anlamna
gelen metafizik demilerdir. Bu ifade gnmzde, olaylarn
temeline inmek isteyen, varln, kinatn zn aratran
felsefede kullanlmaktadr.
Ancak felsefe, yalnzca metafizik, varlk ve kinat hakknda
bilgiye ulama yolu olarak tanmlanmaz. Bunun yannda
yeniada domu olan bilgi felsefesi ve bilim mant da vardr.
Rnesansla birlikte bilim alanndaki hzl gelimeler bilimlerin

4. BLM

ETMN PSKOLOJK
TEMELLER
Prof. Dr. Zeki Kaya
Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;

eitim ile psikoloji arasndaki ilikileri kavrayabilecek,

geliim ile ilgili temel ilkeleri sayabilecek,
bedensel geliim dnemlerinin zelliklerini sayabilecek,
bilisel geliim dnemlerini tanyabilecek,
ahlki geliim dzeylerini aklayabilecek,
psiko-seksel geliimi aklayabilecek,
psiko-sosyal geliim dnemlerinin zelliklerini sayabilecek,
geliime etki eden etmenleri aklayabilecek,
insanda ilk renmenin nasl olutuunu kavrayabilecek,
davran renme kuramlarna gre renmenin oluumunu
aklayabilecek,
bilisel alan kuramlarna gre renmeyi aklayabilecek,
yapsalc renme kuramlarna gre renmeyi
aklayabilecek,
renmeye etki eden etmenleri kavrayabileceksiniz.

96

Eitim Bilimine Giri

Giri
Eitim ve Psikoloji Bilimlerinin insan davranlaryla dorudan
ilgili olduunu syleyebiliriz. Eitim Bilimi insanda davran
deiikliini gerekletirmek iin kuramlar ve ilkeler ortaya
koymaya alrken, Psikoloji Bilimi de insan davranlarn
aklamaya alr. Bu nedenle Eitim Bilimiyle Psikoloji
Biliminin birbirleriyle ok yakndan ilgili olduunu, dier bir
deyile de i ie olduklarn syleyebiliriz.
Eitim ile psikolojiyi kapsayan bilim
dalna
Eitim
Psikolojisi
denilmektedir. Eitim Psikolojisinin
en nemli ilgi alanlar Geliim ve
renme Psikolojisidir. Geliim
Psikolojisi
insann
yaamnn
balangcndan
sonuna
kadar
geirdii bedensel, bilisel, duyusal
ve sosyal ynlerden geliimini ve
deiimini inceler. renme Psikolojisi de insann nasl
rendiini aklamaya alr.
Eitimin psikolojik temellerini aklayabilmek
iin ncelikle insanda bedensel geliimin ve
renmesinin nasl olduunu bilmek gerekir.
Bu blmde ncelikle insann renmesi
zerinde ksaca durduktan sonra, bedensel
geliim konusunu aklayacaz. Bu konunun
ardndan srasyla; bilisel geliim, ahlak
geliimi, psiko-seksel geliim, psiko-sosyal
geliim ve geliimi etkileyen temel etmenler
konular
zerinde
duracaz.
nsann
geliimiyle ilgili konularn ardndan da
srasyla; insann renmesi, davran
kuramlara gre renme, bilisel alan
kuramlarna
gre
renme,
yapsalc
kuramlara gre renme ve renmeyi
etkileyen temel etmenler konularn aklayacaz.

Eitimin Toplumsal Temelleri 129

5. BLM

ETMN TOPLUMSAL
TEMELLER
Yrd. Do. Dr. Vural Hogrr
Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
toplum ve toplumsallamada etkili olan geleri,
tanyabilecek,
insann nasl toplumsallatn aklayabilecek,
eitimin toplumsal kaynan kavrayabilecek,
eitim ile toplum ilikisini aklayabilecek,
temel toplumsal kurumlar tanyabilecek,
toplumsal olgular bakmndan eitimi aklayabilecek,
toplumsal kltr ve eitim etkileimini,
kavrayabileceksiniz.

indekiler

Giri
Toplumsal Sosyalleme ve Tolum
Eitimin Toplumsal Kayna
Toplumsal Temel Olarak Eitim Toplum likisi
Temel Toplumsal Kurumlar ve Eitim
Toplumsal Olgular Bakmndan Eitim
Toplumsal Temel Olarak Kltr ve Eitim
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

130

Eitim Bilimine Giri

Giri
Toplumu insanlar oluturur. Toplumsal yaantdan uzak bir
insan dnlemez. Kald ki toplumsallk insann bir kaltsal
zelliidir. nsan doar domaz baka insanlara gereksinim
duyar ve lnceye kadar hep o insanlarla i ie bir yaam srer.
Toplum iinde yaayan bireyin toplumsallatrlmas nemlidir
ve bu i esas olarak toplumun grevidir. Her toplum bireylerini
toplumsallatrma ihtiyac duyar. Toplumsallama en genel
anlam ile toplumun rf, det ve geleneklerini, ksaca kltrn
benimseyerek bireyin toplumla uyumlu hle gelmesi demektir.
Toplumlar bireylerinin toplumsallamalarn ciddiye alrlar ve
bunu ansa brakmazlar. Toplumsallamay salamak amac ile
kendi z eitim sistemlerini kurar ve kullanrlar.
Toplumsallamann yalnzca formal eitim yolu ile salandn
sylemek eksik olur. Toplumsallama toplum iinde informal
yollarla da gerekletirilmektedir..Eitim ile toplum i iedir ve
birbirlerinden etkilenirler birbirlerinin girdi ve ktlarn
kullanrlar. Toplumlarn nitelikleri toplumun bireylerinin
nitelikleri ile edeerdir. Toplumu oluturan bireylerin
niteliklerinin stnde ya da altnda nitelikte bir toplumdan sz
etmek mmkn deildir. Bu nedenle, eitimin toplumsal
temellerini tanmak, eitim ve retimin bu temellere uygun
olarak ilemesini salamak yine bir toplumsal kurum olan
eitimin ve eitimcilerin en bata gelen grevidir.
Gelien teknoloji ve iletiim kolaylklar nedeni ile gnmzde
bilgi ok hzl artmakta, bu bilgiyi reten ve kullanan toplumlar
bilgi toplumu olarak adlandrlmaktadrlar. Toplumlar ve buna
bal olarak eitim ekilleri deimekte tm dnya bir deiim
srecinden gemektedir. Gnmzde artk lkelerin zenginlii
her bakmdan eitilmi, teknolojiyi kullanabilen, yaratc insan
gc ile llmektedir.
Eitim toplumsal kalknmann lokomotifi konumunda olup,
eitime verilen nem her geen gn artmaktadr. Eitimde yeni
teknolojiler, yeni teknikler kullanlarak verimlilik artrlmaya
allmaktadr. Eitimin esasen karmak olan grev ve
sorumluluklar
giderek
daha
da
arlamakta
ve
karmaklamaktadr. Toplumu ve toplumsal yaamda eitimi
anlayabilmek iin toplumsal yap ve bu yap iinde eitimin hangi
rolleri stlendiini, nelerden etkilendiini bilmek gerekir. Bu
nedenle bu blmde toplum ve toplumsallama, eitimin

Eitimin Ekonomik Temelleri

6. Blm

ETMN EKONOMK
TEMELLER
Yrd. Do. Dr. Ergin Ekinci
Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
eitimin ekonomik temelleri ile ilgili kavramlar
aklayabilecek,
eitimin ekonomik gelimedeki roln aklayabilecek,
eitim ve ekonomi ilikilerini kavrayabileceksiniz.

indekiler

Eitim ve Ekonomi
Eitimin Ekonomik Rolnn Geliimi: Tarihsel Bak
Tketim ve Yatrm Olarak Eitim
Eitimin Bireysel ve Toplumsal Getirileri
Eitimin Ekonomik Bymeye Etkisi
Eitim ve Kalknma
Eitimde Harcama ve Maliyetler
Eitimin Finansman
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

161

162

Eitim Bilimine Giri

Giri
Toplumdaki retim ve datm etkinliklerini gerekletiren
kurumlarn ileyii eitimsel niteliklerle ilikili hle gelmitir. Bu
erevede eitim kurumlar, dier ilevleri yannda, ekonominin
gereksinim duyduu niteliklere sahip insan gc gereksinimini
karlama ilevini stlenmilerdir. Ekonomik etkinliklerin
giderek daha fazla bilgiye dayal olma eiliminde olmas
eitimin ekonomik nemini daha da artrmaktadr. Bu blmde
eitim ekonomi ilikileri eitli boyutlarda ele alnmaktadr.

Eitim ve Ekonomi
Eitimle ekonomi arasndaki ilikilerin daha iyi anlalabilmesi
iin ncelikle eitim ve ekonomi kavramlarnn gzden
geirilmesinde yarar vardr. Bu kitabn ilk blmnde de ele
alnd gibi, eitim bireyin amalarn, bilgilerini, becerilerini,
deerlerini, tutumlarn, alglarn, ahlak llerini vb. deitiren
srelerin tmdr. Birey bakmndan, en genel anlamyla,
eitim bireyde istendik davranlar oluturma srecidir. Bu
balamda eitim davran oluturma srecini eitli ynleriyle
(felsefi, psikolojik, sosyolojik, ekonomik vb.) inceleyen bir bilim
alan olarak nitelendirilebilir. Toplumsal dzeyde ele alndnda
eitim, eitim hizmetlerinin retim ve datm ile ilgili bir
toplumsal alt sistem olarak dnlebilir. Bu ekilde ele
alndnda daha ok eitli eitim kademelerindeki okullar ve
bunlarn ileyii, bu ileyii gerekletiren i grenler, toplumun
gereksinim duyduu niteliklerin retilmesi gibi konular akla
gelir.1
Gnlk dilde farkl anlamlarda kullanlmakta olan ekonomi
szcnn, eitim ve ekonomi ilikilerini aklamada
kullanlabilecek iki farkl anlam vardr.2 Birincisi, ekonomi, aile,
eitim, din, siyaset gibi farkl toplumsal gereksinimleri karlayan
alt sistemlerden birisidir ve toplumdaki retim ve datm
etkinliklerini gerekletiren kurumlar ve bu kurumlarn ileyiini
ifade eder. 3 Her lkede retim ve datm etkinliklerini
gerekletirmek zere oluturulmu eitli kamusal ve zel
kurulular vardr.
rnein; bankalar, fabrikalar, belediyeler, okullar bu kurululara
rnek olarak verilebilir. Bu kurulularn ileyii olduka karmaktr
ve birbirine bamldr.

7. BLM

ETMN HUKUKSAL
TEMELLER
Yrd. Do. Dr. Abidin Dal
Dicle niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
devletle ilgili temel kavramlar aklayabilecek,
eitimin yasal dayanaklarn tanyabilecek,
eitim kurullarnn grevlerini aklayabilecek,
Mill Eitimle ilgili karlan temel yasalarn kapsamn
tanyabilecek,
Mill Eitim Temel Kanununda geen retmenliin
tanmn yapabilecek,
eitim ara ve gereleri ile ilgili mevzuat tanyabilecek,
uluslararas belgelerde eitimin yerini
aklayabileceksiniz.

indekiler

Giri
Devlet ve Eitim
Eitimin Yasal Dayana
Eitim Kurullar
Mill Eitim Temel Kanununa Gre Eitimin Amalar
ve Temel lkeleri
Uluslararas Belgelerde Eitim
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

200

Eitim Bilimine Giri

Giri
Toplumu
dzenleyen
kurallarn en
nemlisi ve en
etkilisi hukuk
kurallardr.
Hukuk: Adalete
ynelmi bulunan
bir toplumsal
yaam dzenidir.

Toplumu dzenleyen kurallarn en nemlisi ve en etkilisi hukuk

kurallardr. Bu kurallar dorudan doruya kiilerin i ilikilerini
dzenler. Bu kurallarn oluturduu dzene hukuk dzeni denir.
Hukuk her eyden nce bir dzen demektir1. Hukuk adalete
ynelmi bulunan bir toplumsal yaam dzenidir. Hukuk
toplumsal yaantdan doan ilikileri, adaleti gerekletirmek
zere dzenleyen kurallarn btndr2.
Toplumsal yaant, hukuk kavramnn vazgeilmez bir gesidir.
nsanolu toplum halinde yaad iin hukuk olumutur.
Hukuk ve toplumsal yaant birbirlerinin varlk nedenleridir.
Yeryznde hi insann bulunmad, ya da bir tek insann
varolduu varsaylrsa, hukuktan sz edilemeyecektir. nk,
dzenlenmesi gereken bir iliki bulunmayacaktr3 .
Hukuk dzeni, bir yandan uygar yaamn dayana, dier yandan
da toplum iinde yaamann bir gvencesidir. Hukuk dzeninde
ortaya kacak bir aksama toplumun dzenini de etkiler4 .

Hukuk kurallar
devletin maddi
gc ile
desteklenmitir.

Hukuk, toplum yaamn dzenleme, sosyal gereksinimleri

karlama ve toplumda adaleti gerekletirme amalarna
ynelmitir. Hukuk kurallar devletin maddi gc ile
desteklenmitir5 .

Devlet ve Eitim
Devlet; milletin
rgtlenmi
biimidir.

Devlet: nsanlar, toplumsal rollerini yerine getirirken karlkl

ilikiler ve etkileim iinde bulunurlar. Bu ilikiler bire bir
olduu gibi, gruplar arasnda da olabilir. Bu ilikilerin
dzenlenmesi ve salkl yrtlebilmesi iin devlete gereksinim
vardr. ada insan toplumlarnda, en byk rgtlenme olan
devlet, insanlarn btn ilikilerini dzenleyen kurumdur.
Devlet, milletin rgtlenmi biimidir.
Devlet, belli bir siyasal snr iinde, bir ynetim altnda birleen
insanlarn koyduu hukuk kurallarnn uygulanmasn salayan
erktir. Bu erk soyuttur, ancak devleti oluturan gelerde ve
bunlarn biimlerinde somutlar. Bir siyasal snr iinde devlet
en yksek erktir, devletten daha gl bir erk yoktur. Hukuk
kurallarn yrten erk yalnz devlettir. Hi kimse devlete
grevlendirilmedike hukuk kurallarn kendi bana yrtme

Eitim Bilimlerinde Yntem

8. BLM

ETM BLMLERNDE
YNTEM
Prof. Dr. Zeki Kaya
Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
Do. Dr. Selahattin Gelbal
Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
bilginin hangi yollarla toplandn kavrayabilecek,
bilim kavramn aklayabilecek,
bilimin zelliklerini tanyabilecek,
bilimsel yntemin aamalarn salayabilecek,
bilimsel aratrma trlerini tanyabilecek,
aratrma deikenlerinin nasl gruplandn
aklayabilecek,
denence trlerini tanyabilecek,
aratrma desenlerini belirtebilecek,
i ve d geerlilii etkileyen etmenleri sayabilecek,
deneysel kontrol yntemlerini ayrt edebebilecek,
aratrmalarn blmlerini tanyabileceksiniz.

237

238 Eitim Bilimine Giri

Giri
Bu
blmde
eitim
bilimlerinde
yntem
konusuna
deinilmektedir. ncelikle bilgi edinme yollar, aratrma
yntemleri ile ilgili temel kavramlar aklanacak, daha sonra
aratrma yntemleri ile ilgili bilgi verilecektir. Bir bilim dal olan
eitim alannda yaplan aratrmalarn hepsinin bilimsel ltlere
uygun olarak yrtlmesi gerekmektedir. Aada bilim kavram
ve bilimin ilevleri zerinde durularak bilimsel aratrmalarn her
aamas zerinde aklamalar yaplmaktadr.

Bilgi Edinme Yollar

nsan zeksnn almas sonucu ortaya kan dnsel rne
bilgi denir1. nsan baz gereksinimlerini karlamak ve
meraklarndan dolay iinde bulunduu evreyi tanmak,
anlamak ve ondan yararlanmak ister. Bu isteklerini karlamann
yolu da evre hakknda bilgi toplamaktr. Bilgiler nceleri
dank ve sistemli olmayan bir biimde elde edilmitir.
Gnmzde ise bilgiler daha ok ncekilerle bir araya
getirilerek, daha sistemli hle getirilmektedir. Sistemli bilgi
toplamann birok yolu vardr. Bunlardan balcalar; bireysel
yaantlar, otorite, tmdengelim ve tmevarmdr.
Bilgi Edinme Yollar

Bireysel
Yaantlar

Otorite

Tmdengelim

Tmevarm

Bireysel Yaantlar: Bu yolla bilgi toplama daha kolaydr ve daha

ok da deneyimlerden elde edilir.
rnein; bir ocuun yanmakta olan bir sobaya dokunmas ve
bundan ac duymasna ya da korkmasna ve bundan sonra yanan
sobalara dokunulmayacan renmesine neden olur.
Bu tr bilgi edinmede bireysel yaantlar ok gvenilir bir yol
olmayabilir. nk bu yolla elde edilen bilginin herkes
tarafndan ayn biimde elde edilmesi ve doruluunun kontrol
edilebilmesi ok zordur.
Otorite: Bir konuda bilgili, yetkili ya da deneyimli olduu kabul
edilen bir kiiden bilginin elde edilmesidir.

Eitimin levleri

9. BLM

ETMN LEVLER
Yrd. Do. Dr. Vural Hogrr
Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi
Yrd. Do. Dr. Nuray Tatan
Krkkale niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu niteyi altktan sonra;
toplumsal ak bir sistem olarak eitimi tanyp
tanmlayabilecek,
eitimin ilevlerini (ak-gizli) zellikleri ile sayp
aklayabilecek,
deiimin (kresellemenin) eitimin ilevleri zerindeki
etkisini aklayabilecek,
eitim ynetiminin eitimin ilevlerini yerine getirmesindeki
nemini kavrayabileceksiniz.

indekiler

Giri
Toplumsal Ak Bir Sistem Olarak Eitim
Toplumsal Ak Bir Sistem Olarak Eitimin Ak levleri
Toplumsal Ak Bir Sistem Olarak Eitimin Gizli levleri
Kresellemenin (Deiimin) Eitimin levleri zerindeki
Etkisi
Eitimin levlerini Gerekletirmesinde Eitim Ynetimi
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

281

282 Eitim Bilimine Giri

Giri
Toplumsal bir kurum olan eitim, geleneksel anlamda
ekonomik, sosyal, politik ve kltrel amalar ve deerleri en
mkemmel ekilde gerekletirmek zere vardr. Eitim
toplumsal bir ihtiyatan domutur. Eitim birey bakmndan;
renme ve gelimeyi, toplum bakmndan; eitim ihtiyacnn
karlanmasn salayan bir kurumu ifade etmektedir. Eitimden,
bireysel ve toplumsal istek ve beklentiler en st dzeydedir. Bu
nedenle, eitimin ama ve ilevleri de olduka eitlilik ve
karmaklk iermektedir.
Eitimin pek ok olan ilevlerini iki balk altnda toplamak
olanakldr. Eitimin birey bakmndan ilevleri: bireyleri
toplumsallatrma, yeteneklerini tanma ve gelitirmelerine
yardm etme, yaratclklarn gelitirme, bilimsel bilgiler ve
beceriler kazandrma, kltr deerlerini retip kendilerine
gven duymalarn salama ve onlar d evrenin olumsuz
etkilerinden koruma olarak ifade edilebilir. Toplumsal bakmdan
eitimin ilevleri ise lkenin ekonomik, sosyal, kltrel alanda
kalknm bir lke olabilmesi iin ihtiya duyulan nitelikli insan
gcnn yetitirilmesi olarak dnlebilir.
evresinde olup bitenlerden etkilenen eitim iin bir
deikenlikten de sz etmek mmkndr. Eitimden beklentiler
deitike eitime yklenen grevler de zaman ierisinde
deiebilmektedir. Gemite eitimin toplumsal ilevleri daha
ok ne km iken yakn gemite bu bak as deiiklie
uram ve eitimin bireysel boyutu daha fazla arlk
kazanmtr. Gnmzde ise bilimsel teknolojik gelimelere
dayal olarak hzl yaanan geliim ve deiimler nedeni ile
eitimin uluslararas boyutu daha ok tartlr olmutur.
lkeler an gerektirdii gelimeler ve deiime bal olarak
eitim sistem ve ekillerini gncellemek, gelecee ynelik yeni
hedefler belirlemek durumundadrlar. Bu an gereklerine
uyma abas ve deien istek ve beklentiler, yeni hedef ve
vizyonlar doal olarak eitimin ilevlerine de yansmaktadr. Bu
anlamda eitimin ama ve ilevlerini lkelerin ulusal
amalarndan farkl dnmek mmkn deildir.
Yukardaki aklamalara dayal olarak bu blmde, toplumsal
bir kurum olarak eitim, eitimin ak ve gizli ilevleri,
kresellemenin eitimin ilevleri zerindeki etkisi ve eitimin

Toplumsal Deime ve Yenileme

10. BLM

TOPLUMSAL DEME VE
YENLEME
Yrd. Do. Dr. kr Ada
Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
toplumsal deimenin nedenlerini tanyabilecek,
toplumsal deimede eitimin roln kavrayabilecek,
toplumsal deimenin kaynaklarn sayabilecek,
yenileme ile ilgili kavramlar aklayabilecek,
retmenlerin veriminin artrlmasnda yneticinin
etkilerini aklayabilecek,
retimin niteliini artrmada yneticinin roln
tanmlayabileceksiniz.

indekiler

Giri
Toplumsal Deime ve Eitim
Deiim Kaynaklar
Yenileme
retmenlerin Verimliliini Artrmada Yneticinin Rol
retimin Etkililiini Artrmada Yneticinin Rol
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

307

308 Eitim Bilimine Giri

Giri
Eitimle toplum arasnda srekli bir etkileim bulunduu
bilinmektedir. Esasen toplumsal bir kurum olan eitimle teki
sosyal fenomenler (olaylar) arasndaki sk etkileim sosyal
realitenin doasndan kaynaklanr. Toplumun hemen her kesimi
eitimle yakndan ilgili ve i iedir. Toplum ise antropologlarn
iddiasna gre kltrel bir varlktr. Toplumsal hayat nerede
varsa orada bir de kltr vardr. Kltr toplum hayatnn
rndr. Onun rn olmakla kalmayp ayn zamanda
toplumsal yaanty dzenleyip ekle sokar, ynlendirir.
Toplumla kltr bir parann iki yz gibi birbirinden ayrlmayan,
karlkl etkileim iinde bulunan bir varlktr.
Kltr
toplumsal
etkileimin
insani
boyutu
olarak
nitelendirilebilir. Kltr maddi (materyal) ve manevi (semboller)
adan insanlara anlaml gelen gelerden oluur. Maddi gelerin
(binalar, yollar, arabalar) anlamlar kendilerinden ibaret
deildir; ilevleriyle ilikili anlamlar olduu kadar modayla ve
tasarmlaryla da ilikilidirler. Manevi geler fikirler, ortak
deerler, bayrak, sanatsal slup gibi geleri ierir. Dil, sanat ya
da mzik gibi belli bal sembol sistemleri, aka toplumun
korkularn, umutlarn ve fikirlerini iletir. Toplumdaki bireyler,
toplumun birer yesi olarak, bu maddi ve manevi geleri bir
arada kavrayarak, dncede ve duyguda ortak kurallar
paylarlar. Toplumun dndakiler bunlara verilen anlamlar ve
bunlarn
ilevlerini
bilmediklerinden
bunlarn
nasl
kullanlacan, nasl yceltileceini ve nasl davranlacan
bilemezler.

Toplum ve Toplumsallama
nsanlar etkileyen gerek ilikiler btn olarak tanmlanan
toplum, bireyin doumundan lmne kadar iinde yaamak
zorunda olduu bir gerektir.1
nsanlar aras iliki ve etkileimlerden meydana gelen bir rg,
bir adr.2 Toplum insandan meydana gelmektedir. Baka bir
ifade ile toplumu meydana getiren insandr. nsann yaps, onun
hayatn, sosyal mnasebetlerini toplumun yap ve kurumlarn
bunlarn fonksiyonlarn, ksaca insani her eyi etkileyen ve
belirleyen bir faktr olarak karmza kar.3

11. BLM

BR MESLEK OLARAK
RETMENLK
Yrd. Do. Dr. Kasm Krolu
Ondokuz Mays niversitesi Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
retmen kimdir? sorusuna yant verebilecek,
yaratcl gelitirmede retmenin nemini
kavrayabilecek,
oyunun, renmedeki nemini aklayabilecek,
hayal kurmaya farkl bir adan bakabilecek,
klasik disiplin anlayna farkl bir pencereden
bakabilecek,
snf ii iletiimin nemini kavrayabileceksiniz.

indekiler

Giri
Fark Yaratan retmen ve Rol
retme (ii) ve retmen
Yaratclk ve retmen
Oyun ve retmen
Hayal Kur(dur)mak ve retmen
Disiplin ve retmen
letiim ve retmen
rencilere Gre yi ve Kt retmen
retmenlik in Baz pular
Atatrk ve retmenlik
retmen And
zet
Deerlendirme Sorular
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

342

Eitim Bilimine Giri

Giri
Bir at suya gtrebilirsiniz ama ona zorla su iiremezsiniz.
(Fransz Atasz)
Eitim kavramnn temellendii ngilizce bir terim olan
education szc ift kaynakl ve ift anlaml bir kavramdr.
Latince kkleri educare beslemek, educere dar ekmekbir eye doru gtrmek anlamlarna gelmektedir. ki kavramn
ortak anlam ise yetitirmektir. Latince kkeniyle eitim,
insan bilgiyle beslemek, ondaki olanaklar dar karmak iin
onu yetitirmek demektir1.
Eitim sistemini oluturan pek ok e iinde retmen, renci
ve eitim program ls, dierlerine oranla daha ne
kmaktadr. Bu l ierisinde de dierlerini etkileme gc
daha fazla olan retmendir.
Sistemin en nemli esi olan retmenin baka meslek
gruplarna gre daha sekin zelliklerinin bulunmas gerekir.
Bunlar, stn bilisel zellikler, yaratclk, uyumlu olma,
rencilere ynelik olumlu tutumlar, retmeye dnk olumlu
tutuma sahip olma, renci ile iletiimde olmaktan holanma,
rencilere dnk dosta yaklam iinde olma, rencileri
yarglayc davranlardan kanma, anadilini iyi kullanma, edebi
konularla ve okumayla ilgilenme, mzik ve resimle ilgilenme,
sosyal ve toplumsal olaylara etkin katlm, kiisel geliime nem
verme, kendine gven duyma, arkadaa ilikilere ak olma,
duyarl, yardmsever olma, alannda ve insan ilikileri konusunda
zel eitimli olma, empati kurabilme, doal ve yapmacksz
olma, demokratik davranlar sergileme gibi zelliklere sahip
olmaktr2.
retmenlik meslei ncelikle ocuklar ve meslei sevmeyi
gerektirir. ocuklar ve retmeyi sevmeyenler iyi retmen
olamazlar. rencilerini seven retmen onlarla scak ve olumlu
ilikiler kurar. rencileri arasnda ayrm yapmadan her
rencinin baarl olmasn ister ve bunun iin aba gsterir.
zellikle okul ncesi ve ilkretimin ilk kademesinde
retmenin ocuklarla birlikte olmaktan holanmas, onlarn
tutum ve davranlar karsnda hogr ve sabr gstermesi,
anlayl olmas son derece nemlidir. Baz kiilerin ocuk
grltsne tahammlleri yoktur. ocuklarn o ya dnemlerine

retmenlik Meslei ve retmen Yetitirmede Gelimeler ve Yenilikler

12. BLM

RETMENLK MESLE VE
RETMEN YETTRMEDE
GELMELER VE YENLKLER
Do. Dr. Ahmet MAHROLU
Gazi niversitesi Teknik Eitim Fakltesi

renme Hedefleri
Bu blm altktan sonra;
retmenlerin statsn kavrayabilecek,
retmenlerin statsn oluturan temel ilkeleri
sayabilecek,
son yllarda retmen eitiminde yaplan deiiklikleri
sayabilecek,
retmen Eitimi Mill Komitesinin grevlerini sayabilecek,
retmenlik meslei kariyer basamaklarnn fayda ve
sakncalarn tartabilecek,
retmenlik meslei kariyer basamaklarna ykselmenin
artlarn sayabilecek,
retmen yeterlilikleri konusunda yaplan almalar
deerlendirebilecek,
retmen yeterliliklerinin salad faydalar sayabilecek,
retmen yeterliliklerini aklayabilecek,
retmen yetitirme programlarnn akreditasyon ihtiyacn
aklayabilecek,
son yllarda retmen eitimi konusunda yaplan program
almalarn deerlendirebilecek,
son yllarda retmen eitimi konusunda yaplan btn
almalar btnlk iinde deerlendirebileceksiniz.

371

372

Eitim Bilimine Giri

Giri
retmenlik meslei, eitim hizmetlerinin kalitesini belirleyen
nemli bir unsurdur. Hatta bir eitim hizmetinin kalitesinin
ancak retmenin nitelii kadar olaca uzun zamandr kabul
gren bir gerektir. retmenlik mesleinin stats,
retmenlerin bireylere ve topluma yaptklar hizmetlerinin ve
katklarnn derecesi ile orantl olmaldr. Bu nedenle UNESCO
ve ILOnun birlikte dzenledikleri bir konferansta oybirlii ile
benimsenen retmenlerin Stats ile ilgili Tavsiye, 5 Ekim
1966 tarihinde benimsenmi, 1994 ylnda bu tarih Dnya
retmenler Gn olarak kabul edilmitir. Dnya retmenler
Gn bugn 100 civarnda lkede kutlanlmakta ve
yceltilmektedir. lk Tavsiye hkmlerinde bugne kadar bir
deiiklik yaplmamtr. Sadece Yksekretimde grev yapan
retim personeli ve mesleki ve teknik eitimde grev yapan
retmenler iin ayrca tavsiye kararlar benimsenmitir. Btn
bu tavsiyeler Trk retmen yetitirme ve istihdam sistemi iin
bir rehber niteliindedir.
Son yllarda retmen eitimi ile ilgili bir dizi yeni uygulama
yaplmtr. retmenler iin temel istihdam kurumu olan Mill
Eitim Bakanl ile retmenleri yetitiren Yksekretim
Kurulu arasndaki koordinasyonu salamak ve retmen eitim
arz ve talebini dengelemek ve retmen eitiminin kalitesini
artrmak iin gerekli tedbirleri almak zere retmen Eitimi
Mill Komitesi kurulmutur. retmen eitim programlar iki
kez gzden geirilmi, retmen yetitirme modeli kurulmu ve
retmenlik meslek bilgisi dersleri yeniden dzenlenmitir.
retmen eitimi programlarnn zel ve Yksekretim
Kurumlarnda Akademik Deerlendirme ve Kalite Gelitirme
Rehberi dorultusunda akreditasyon almalar balatlmtr.
retmenlik uygulamalarn mill dzeyde bir dzene koyan
retmenlik Uygulama Ynergesi hazrlanm ve Mill Eitim
Bakan ve Yksekretim Kurulu Bakan tarafndan
imzalanarak bir protokole balanmtr ve uygulamalar daha
fonksiyonel hle getirilmitir. retmenlerin genel yeterlilikleri,
retmenlerin hizmet ncesi eitim, istihdam, hizmet ii eitim
ve denetim hizmetlerini daha salkl yrtmelerine imkn
vermek zere iki kez belirlenmitir. Bunlar bu kapsamda yaplan
almalarn tamam deilse bile balcalardr ve zelde
retmen eitiminin kalitesinin artrlmasna, genelde